Skip to main content

Full text of "'Et ha-kedem Cælum-Orientis et prisci mundi triade exercitationum literariarum repræsentatum"

See other formats 


o  :«r 


f^i^ 


^:  i 


^0 


i-\*-   "iT: 


Ai 


>t' 


yt 


'rt 


i>  . 


w 


m 


DUKE 

UNIVERSITY 

LIBRARY 


Treasure  "R^om 


^ 


*    V 


i 


>fe 


[ 


^ 


1 


^ 


T^  r^  ^  '3  rt 


Fin 


T^. 


3>.ret9r. 
[ei^is  inpcfti^att 


I/('aiHllllllllilulllil,lli,l|lluili,iai.l.ll.l 


SsS»'' 


n 


'^fi^. 


to: 


l^  f  V 


LAi^MiMG 


v:p 


/  /J 


C  iE  LUM 

ORIENTIS    ET 
PRISCI     MUNDI 

T  R  I  A  p  E 

Exercttationum  Llterartarum 
Repracfentatum, 

CURISQVE 

THOMiE  BangI  D.  et.  Pr. 

J{egii  HauJiienfis  i?iVefliganinu 
Cum 

S.  R.  M.  FRIDERICI  III 

S^tciali  Trivilegio. 
H  A  U  N  I  i£ 

Typis  Petei  MopsingI,  Reg.  & Acad.  Typogr. 
Sumptibus vcro  PnXRi  Haubolli  Bibliop.. 
M.  DC.  LVIL 


-4-,l  I 


4-8. 

11,7. 
Gen. 

49,10 


Apof?r, 

ET  mm^  l',%: 

ii  ,5» 

PRINCIPIO.  ET.  FINI.  Apo?* 

JESU.  CHRO. " 

JUSTITI^.  NOSTR^.  Jer. 

J  E  H  O  V  A  H.       ^^" 

QVI.  EST.  QVI.  ERAT.  ET.  QVI.  VEN-      Apoc. 
TURUS.  EST.  1,4.8- 

S  C  H  I  L  O  H. 

JESU.  CHRISTO. 

FILIO.  DEI.  UNIGEN^.  ]c^-h 

REGI.REGUM.ET.DNODNANTIUM.  Ipoc. 

PANTOCRATORI.        lllt 

LEONI.  DE.  TRIBU.  JUDA.  ^^^'' 

RADICI.  DAVIDIS.  ITA.  VINCENTI.  UT.    Apoc. 
APERIAT.  LIBRUM.  SEPTEM.  SIGILLIS.  5,5,1. 

OBSIGNATUM. 

DNO.  AC.  DEO.  NOSTRO. 

JESU.  CHRISTO. 

(a)  3  IMA- 

4291G1 


D  E  D  I  C  A  T  I  O. 

Cot      IMAGTNI.  INVISIBILIS.  DEI.   ET.  SPLEN- 
1,14-  DORI.  GLORIiE.  EJUS.  ET.  CHARACTE^ 

Hebr.  Ri.  HYPOSTASIS.  EJUS^ 

Nu'm.  STELLA.  ]ACOB. 

ulcJ        ORIENTL    EX.    A  L  T  O. 

'  JESU.  CHRISTO. 

ijoh.  VERBO.  VIT.E. 

W         VERO.  DEO.  ET.  VITiE.  ^TERNiE. 

ijoh. 

5,20.  H  A  G  G  O  E  L  L 

48?i5  D  O.   D  I  C  O.    D  E  D  I  C  O. 

PRIMA.  H^C.  ANTEDILUVINA- 
RUM.  LITERARUM.  ORSA. 

coi.      TENUIA.  QVIDEM.  ET.  INDIGNA. 
1,17»  TANTO.  RERUM.  CUNCTA- 

RUM.  STATORL 

TUA.  tANTUM.  jESU.  CHRISTE. 
GRATIA.  ACCEPTA, 

E  T  E  N  I  M. 

JESU.  CHRISTO. 

GRATIA.  NOBIS.  DATA.  EST. 
STim.     ANTE.  TEMPORA.  S.ECULARIA. 
''^'  IN. 


D  E  D  I  C  A  T  I  O. 

CHRISTO.  JESU. 

D  I  L  E  C  T  O. 

CARITAS,  DEI.  A.  NOBIS.  SEPARA-  Komo 

RI.  NEQJAIT.  8,39» 
IN.  TE. 

SERVATORE.  Eph. 

JESU.  CHRISTO.       '''• 

GRATIFICATUS.  EST.  DEUS  NOBIS.RE-    Ep^- 
DEMPTIONEM.  PER.  SANGVINEM,  i>^>7' 

EJUS. 

JESU.  CHRISTO 

ELEGIT.    NOS.    DEUS.    ANTE.        Eph- 

JACTA,  FUNDAMENTA.  MUNDI.  ''4* 

JESU  CHRISTO 

QV^.  IN.  COELIS.  ET.QV/E.IN.TERRIS. 

OMNIA.  CREATA.  SUNT.  ET.         C0I.3, 
CONSISTUNT.  '5- 

J  ES  U.   CHRIS  TO. 

PLACUIT.  OMNEM.  PLENITUDINEM.      <^oU, 
DEITATIS.  CORPORALITER.  HABITARE.  9* 

JESU.  CHRISTO.       ., 

OMNIUM.  IN.  COELIS.  ET.  IN.  TERRA.     i?i; 
FACTA.  ANACEPHAjLiEOSIS. 


IN. 


42fllifM 


3E^ 


DEDICATta; 

JESU.  CHRISTO. 

iCor.  DEUS.  RECONCILIABAT.  SIBI.  MUNDUM. 

^>^^^  IN.  TE. 

TESU.   CHRISTO. 

C0K2,     OkNES.  THESAURI.  SAPIENTfiE.  ET». 

3.  NOTlTIiE.  ABSCONDITI. 

JESU.  CHRISTO, 

Hebr.  LOQVUTUS.  EST.  NOBIS.  DEUS» 

JESU.   CHRISTO. 

Joii,i,  VITA.  NOBIS.  QV^.  LUX.  EST. 

4.  IN.  TE, 

TESU.   CHRISTO. 

D  O  M  I  N  O. 
%h.  L  U  X.     S  U  M  U  S. 

5»^.  IN.  TE. 

CHRIST  O.    JES  O. 

jPetr      VOCAT.  NOS.  DEUS.  AD.  ^TERNAM. 
^^10.'  SUAM.  GLOR.IAM. 

JESU.   CHRISTO. 

SEDENTI.  SUPER.  THRONO. 
Apoc.      BENE0ICTIO.  ET.   GL0RIA.    ET.  SAPIENTIA.. 
5,1:2^  ET.  GRATIARUM.  ACTIO.  ET.  HONOR. 

li.  -  ETVIRTUS. 

7,' 12,  ET.  FORTITUDO.  DEO.  NOSTRO.. 

Apocjp,  IN.  S/ECULA.  S/ECULORUM.  AMpN. 

^-  A  U  L  E  L  U  J  A. 


\ 


Otis  complurium  erudi- 
torum  0  qvibm  nojirds  ac 
exterumfoluinclarejcitt 
diu  ahalienata  a  proprii  ingenl 
foetu  (f 'Ao?o?7i«  tandem  cejfit. 

Modo  editm  in  lucem,  tuo  con^ 
^effui,Bcn\gne  noftrorumco- 
natuum  Interpres,  tergeminm 
prtmd  vtcejiftitur.  Fafciis  argU' 
menti  invoJvitur^^qvod  temporum 

ClO  <vetu- 


vetujlate  fane  obfolevit.  Tantd 
igitur  faciliore  dignus  favore , 
quanto  anttquiore  ^  augufliore 
flirpe  oriundus. 

Parens  ejus  KEGVMprimuSy 
Propheta  et  SACERDOSprimus. 

CoNSERVATOR  verd  ejusdem 
facile  princeps  acprimus^  %ov©- 
antedilwviani  ^  poftdiluviani 
mundi  incola. 

CoMES  a  laterejam  adultiori 
dile&us  T)eo  Mundi  hceres. 

VBKVEcroKyNomothetarum 
Cafut  acfidus  in  domo  T)omini 
miniffer. 

Restaurator,  Jerufoljmo" 


rtim 


rum  Secundum  decus  atq\  ccekjle 
fubfidium. 

AvLxJummusfiorentmmdhi- 
narum  LH  ERARUM  Mala- 
chias  Trophetarum  pojiremus. 

His  NatalihuSy  his  Educatori- 
husyhis^Dominisjhis  Patronis  glo' 
riatur  alea  variorumjudiciorum 
Jam  nunc  exponendafobo/es^pra- 
fertim  vero  horum  omnium  Con" 
ditore  ^ Jurgentis  orhis  Reftitu- 
tore.  Cujus  cocIeJiigratice^JingU' 
lari  virtuti  qvicqvid  re&um  fci- 
ttimve  ojfendit ,  fe  humiUima  de- 
'votione  dehere  jatetur :  minus 
perfe&a-jjua  agnofcit. 


Sicii- 


SkuMvero  cmpiamvifus fuerlt 
alienior  hic  joctus  ah  opinionihus 
fummorum  ingeniorum,  qvorum 
virtutes  colit^,  tuehitur  eumjus 
ChriHidivinuy/iM^k  ^Kt^B-mic^?  ^)  vo>©- 
T«?  t-h&j^i^m  plenijjlmus  communis 
favoris.  Cujus  particulamji  tuo 
concejfu-,  Candide  ^nagnofta,me' 
rehitur:  propediemnovavetuffo- 
rum  charaBerumjuhfidia-,divina 
ohftetricantegratia^tOrhififtentur. 
Valeat  Vbitalethes  LeBor^,^  re^ 
centes  hujus perantiqvce  propagi- 
nis  elementarioi  cunas  faventiore 
manuvolvat, 

H  A  U  N  I  jE  Danorum  An.cIo  Ioc  lvm, 
DieConcordise,  qvi  Auftori  natalis. 


i   6 


EXERCITATIO  PRIMA 

D  E 

TlinianaLiterarum  ^ternitate.^rimis  Literarum 

natalibii^^  hibro  Henochh  &  Litem  c(£lejiibt4i, 

Ncredibile  di£tii  eft ,  qvam  eximium  lumen 

ac  columen  praeftet  rcbus  divinis  &  humanis  rarum 
Literarum  depofitum  providi  Numinis  munerc  ho- 
minibus  conccllum  y  ad  immortalis  Dei  gloriam  pro- 
pagandam ,  adimmortahratemmortalibusconcihan- 
dam,  f^c  admirabilem  vitascommunis  atqvc  coeieftis 
utihtatem  promovendam. 
Non  fatis  fuit  divin^e  Benignitati  oppido  eximium  volubilis  lingvas 
organum  gulas  pariter  ac  jugulo  inferuille  ad  internofcenda  varia  fapo- 
rumgenera,  adeffingendam  ac  emoduiandam  blandam  fonorum  varie- 
tatem,  niii  una  manum  vcce  velut  anima(Iet,&  dextram  lingvas  vicariatn 
dexterrimo  fuccellu  conftituiffet. 

Ne  itaqve  grande  hocce  Literarum  x«ju^'a<ov  evilcfcat,  in  pri- 
mis  apud  viles  &  nihiii  animas ,  qvibus  nihil  fubiime  eft ,  nifi  qvod  ambi- 
tionis,  avaritia;  &  voluptatis  idolum  humiabjecit:  pro  virili allaboran- 
dum erit , ut prifci ac primi  Literarum  natales , qvamm rudimen- 
tum  abecedario  pufionum  gregi  vulgo  rclinqvinir ,  cxcuflo  pulvere  fitu- 
qve,  qvemvcri  ignaraplebs  aftricare  folet,  magis  magifqvc  cnirelcant. 
Tanto cnim Isetius eiiiorcfcet  Literarum  dccus/jvanto antiqvio- 
re  &  illuftriorc  ftirpe  enatae  adoicvcrint ,  imo  muitiplici  varietateprope 
in  immenfum  crevcrint.  Principio  igitur  difqvirendum  erit, 

An^crnusfit  LITE%J%UM  ufksf 

EXimius  naturiE  fcnitator  C.Vlmm  Hiftorix  naruralis  lib.^.cap.  ^^6, 
ajemi  fentcntiae  patrocinamr,  atemm  Literarum  ufum  .-iftniens. 

A  Grande 


2-  EXERCITATIO    I    DE    PlINIANA 

Grande  certe  o^tzzsv  (fi  verba  prefse  urferis ,  remoto  finltoe  seternltatls 
fipario)  a  qvo  abhorrent  omnium  eorum  mentes,  qvi  Deum  folum  ^ternum 
venerantur.  Id  qvod  Philippm  Monuus  lib.  de  veritate  Religionis  Chri- 
ftianse  cap.  7.  pag.  107.  edit.  Herborn.  in  Plinio  ante  nos  notavit ,  cita- 
tifq,  Plinii  verbis  hanc  K.ej<nv  addidit :  Stupor  I  inqvit  Mornasus  ^  mnuts 
condudit  Plinm  literas  unde  noviC  convincuntur.  qvodfi  vcro  confiat  de  origtm  ar- 
timn , legum , rerumpubl., de inventione cbmmercii, vi^us ,  LIT ERtAR \JM 
ipfarum yidefl,  de civilis  ^ rufiic^  ,rudis ^polit£ vit^ initio  :  an malumus vos in 
homine ,  imo  in  humanogenere  /cternam  ignorantiam ,  aternas  tenehras,  qvam  pue- 
ritiamyqvam auroram,  qviCtempore profeccrit & invalucrit,  confiteri,&cc,  Ean- 
demincudem  duriiistundit  Francifcus  Sacchinus  in Protreptico  cap.  ^.dc 
qvidem-his verbis :  Inventorem  Plmtus  citminveniret nullum,  qvo  nonvetufiior 
proderetur ,  apparereinde  concludit^ternumliterarumufum.  Neqvaqvamideg» 
di-xerim ,  qvia  nec  mundus  xternus  efi.  Haec  Sacchmus.  Profanam  hanc  & 
paganam  Literarum  seternitatem  Phnio  tanqvam Ethnico  &c A- 
theo  indulfir  Jacohus  Salianus  Tom.  i .  Annahum  Ecclefiafticorum  p.  119: 
Ita  5  inqvit ,  licuerit  dicere  Mundi  ortum  6"  ejus  autorem  ignoranti  ^  redimdi^u- 
ro,fi  ateruam  literarumfctemiam  apudiuernum  Deumfuijfe  dixijfet ,  eam^^pofiea 
ipfius  benignitate  communicatam  mortahhus. 

Licet  vero  haec  Piiniana  aflertio  fuapte  vanitate  iaiat,&  indigna  exifti- 
metur,  inqva  operofius  aut  ventilanda  aut  refutanda  qvis  operam  per- 
dat :  tamen  nonnuilorum  mollis  in  Plinium  benignitas  effecit ,  qva  ipftim 
defenilim  &  exculatum  eunt,  ac  fi  ftatim  cum  condito  mundo ,  primifqve 
incolis  orbis ,  qvem  tamen  Plinius  aternum  fibi  imaginatus  eft,  ortas  literas 
putaret ,  utcalamum  expediremus ,  &  fi<5I:am;Plinianashujus3eternitatis 
larvam  L  i  t  e  r  i  s  detraheremus. 

Nec  eft ,  qvod  qvifqvam  profundum  dcmlretur ,  commentitiae  huic 
LiTERARUM  a^ternitati  patrocinari Phnium ,  cum Ethnicae vanitati 
deditus  mundum  xternum  fibi  finxerit ,  imo  eundem  NumenMernum  effc" 
crediderit.  Verbaejushaecfuntlib.  2.  fubinitiumc.  i.  defcripta:  Mm>- 
dum  &  hoc  qvodcunijj  nomine  alio  cotlum  appellare  lihuit,  ciijus  circumflexu  tegun- 
t«r  cun^a ,  numcn  e(fe  credi  par  efi ,  04i  TERNV  M ,  immenfum ,  neqve 
genitumyneqve  imeritmum  anqvam,  hujus  extera  indagare,  nec  interefi  hominum, 
mc capit humana  conjeSura mcntk.  Sacer efi ,  o£ T ERNU S,  immenfus, 
mus  in  toto ,  imb  veroipfum  totum ,  Scc.  Qvod  Plinius  generatim  de  mundi 

«ter- 


LlTERARUM^TERNITATI,  g 

-«ternit.ite  modo  proniinciare  aufuseft;  idfigillatimalibijain  Ccelcjiibus, 
•jam  Teyrejhibiis mundi partibus tribuit.  lib.2.c.8. atreritOfi  T ERNA M 
efe  ccelejlibus  naturam  mexcntibus  mundiim ,  intextu^^  concrctts.  Eodcm  lib. 
c. 68. tradit ,  ^di  T ERNO  gclnpremt  omne ,  qvtcqvid  ejlfubjcdum du.ibus 
extremis  titnmjj  circa  verttces,  hunc  quifcptentno  vocatur ,  f«w^  qvi  advcrfus  flli 
■Auflrinus  vocatur.  Perpetua  caligo  utrobig.  &:c.  lib.  2.  c.  100  aiVererchaut 
reformidat,  qvod  marcfit/ctcrnustcrrx  fudor. 

Porro  Plinius  non  abborruit  xtcrnitatcm  certis  mundi  incolis  aifingere. 
EtenimdegenteEflenorumdifTerenslib.  5.C.  17.  eam  xternam  pronun- 
ciat.  Jb  occidcmc,  inqA^it,  litora  Efemfugitant,ufqveqva  nocenf.gensfola  (y  in 
teto  orbcpriitfr  cetera miraifuie  v.Ua  famiv.a ,  omni  Vcncreabdicata^finepecunia, 
foctapalmarum.  In  dicm  cx  xqvo  convcnarum  turba  renafcttur ,  large  freqvcn- 
tantibus ,  qvos  vita  felfos  admores  corum  foriunafuclusagitat.  Ita perjkculorum 
inillia  (jncredibile dtclu^jgens  Ly£TE  Ri^A  efijn  qvanewonafcitur.  Idem 
liiis verbis  repetit  ^«'/««j  cap.  95.  pag.65.  edit. Salmaf.  Uiierioralud^x, 
qVii  occidcmem  comuentur ,  Ejfcni  tenent,  &:c.  KuUa  tbijcemina  ,  Venerefc  peni- 
tt)s  abdicarunty  pecuniam  ncfcitmt , pahnis  viditant :  ISljmo  tbi  nafcitur ,  nec  ta- 
tnen  defctt  hominum  multttudo,  dcc.  Itapcr  immcnfumfpatitimfuulorum,  incre- 
dibtlc diClu  ,  L^  T ERK  A  gcns  efl ccifantibus puerperiis.  Sed  Salmaftus in 
Plinianis  Exercitationibus  Solino  faliitatis  dicamfcribit  p,  616.  Nec 
Drufto  Comment.  de  tribus  Sed-.Jud.  p.2p.  verum  videtur,qvod  (cribunt 
Plinius  Sc  Solinus.  Utraqi  igitur  Plinii  ac  Solini  seternitas  vanitatis  mani- 
fefta  eft.  Nec  magis  certa  iila  aeterniras,  qvas  literis  affingitur,  qvam  qvas 
ElVenorum  genti.  LongerecliusfentitAf.rcioi^/H.dib.  2.C.10,  inSomnium 
Scipionis,  aflerens  non  mod6  Aiundum  aliqvando  coepifte,  Ced  etiam  Ittc- 
rarimi  tfum.  Ita enim  ai-gumentaair :  Si  ab  initio  ,  tmb  ante  initiuw  fuit  mun- 
dus , tit  PhHofophi  voUmt,  ctirper innumerabiltumftricmfiUuIorum  non  ftierat  ctil- 
tiis,  qvo minr tit'imur,inventtis ?  non  literartmi ufus,  qvo  fo!o memori^fttlcitunctcr- 
vit.is?  ctir  dcniqve  tmiltarnm  rertimexperientia  ad  altqvas gcntes  rccenteatate 
pervcmt  ?  Hxc  omnia  videnttir  ^ternitati  reptignarey  dum  opinari  nosfaciunt  certo 
mtmdiprincipio  paulatimftngulaqvxqve  cocpiffe. 

Neqve  hili  qvidem  profecerit  ,  qvi  Judseomm  fabulas  heic  aucu- 
pari  &  nundinari  voluerit ,  ac  in  corum  gratiam  fomniare ,  legcm  ante  con- 
dttiim  mundum  fcriptam  fuijje  hteris  igncis  nigris  in  dorfo  ignis  candidi ;  cujus 
commenti  meminit  magmis  Th^ologus,  Martintts  Chmmtius  inExamine 

A  z  Con- 


^  EXER.CITATI0    I.   DE    PrIMIS 

Concilii  Trident.  de  facra  Scriptura.   Fcediflimiim  Judaeorum  cammen-. 
tumeit,  utimonet  beat«  memoriae  Allacus  SS.Theol.  qvondam  D.&: 
Prof.  in  Haunienii  Danorum  AcademLi,  qvi  in  Chrifiiana  Phyfua  notatad 
verf.  ^.  c.  I .   Genefeos ,  qvod  Rabbini  fabulentur  feptem  aiite  mundum 
creata, videlicet , Paradtfum ,  Legem ,  Sujios ,  Ifraelem ,  SolmmgloYM ,  HierU'- 
fakm  &  Mejftam.   R.  Eliefer  in  "^pnt)  capitulis  ex  Hebr.  in  Lat.  tranfla- 
tis  a  Vbrflio y  feptem  qvidem nominat ,  fed  qvtnqve  tantum  enumerat,{c; 
Legem ,  Gehennam ,  Paraitfum ,  Thronumgloriic ,  Refipifcemiam.    Decem  ve- 
ro  res  crcatas  efTe  fingunt  in  vefperaSabbati  inter  luces,  fc.  IrJdemyManna^ 
Futeumpetrtc ,  Columnamnubis &ignis ,  Scripturam , Tabalus , Baculum .Aharo- 
»/y ,  tefte  MMfz/fero  in  Genef.   Ejufflem  coloris  eft ,  qvod  in  Talmud  fin- 
gitur,  &a  Rabbi  Abraham  refingitur,  Librum  abAdamo  fcriptum  ftiif- 
ie  de  Divinitate  ^  item  Abelis  qvoddam  fcriptum  fuifte.  Confer^J3oil(7dr- 
dum  de  Divinat.  in  Trismegifto  ,  Ambrofii  Thcfei  Introdu(5tionem  in 
Lingv.  Orient.    Schikardi  Bechinath  Haperufch.   Libri  Rabbinici ,  qvi 
infcribitur  rn  *T*  y  "^  ")  ii  D  boc  eft ,  Uber  Creatioms  ,  &  in  dodiflimo 
Uafu  Comment.  injofiiam  citatur ,  au(9:orem  Adamum  fuiiTe  nugantur 
Judaei:  in  qvem  nJ^D>  Deuterofinfcripferunt,  hoceft,commen- 
tati  fimt  R.  ^braham ,  &  R,  Jofeph  bcn  VzieL   Sed  variat  Synagoga  in 
Audore  hujus  libri  nominatim  exprimendo.  Video  enim,  tefte  Rittange- 
Ito ,  Viro  Hebraicarum.  &  Rabbinicarum  literarum  peritiflimo ,  ab  aliis 
hunc  Libnim  afcribi  Abrahamo  Patriarchjc.  Solent Judaei  homines  ad  fin- 
gendum  nati  iibris  fuis  hederam  illuftrium  &;  Patriarchalium  Nominum 
iiifpendere,  ut  ex  iis  decus  ac  robur  vanis  fcriptis  accedat,  licet  in  eis  non- 
nunqvam  plus  vapp^ ,  qvam  vini  propinetur.  Haec  titulorum  figmenta 
male  feriata  fiios  produntauAores,  cujusfintingeniiacindolis.  Etenim 
dum  qvidam  eorum  mentiuntur ,  fingunt ,  refingimt ,  non  annus  tantum 
eft,  fed  in  hujufcemodi  nugis  totum  vitoe  tempus  confumitur.  Qyai'e  haut 
immerito  injudaeorum  nugamenta  eonomine  inve6tuseft  Megalander 
Lutherusm  Tra<5tatu,  qvi  infcribitur :  Q3on  t>cn  ^ntm  unb  j^vm  in<^m/ 
&  paflim  ahbi.  In  hos  qvadratillud  Mart.  iib.  2.  Epigr.  8(5 : 

Turpe  eji  dtfficiies  habere  nugas : 

Etjlultus  laboY  eji  ineptiarum.. 
Explosa Miniana  Lit^erarum  «ternitate >  & huic affini Judajorum 
Tanitatc ;  jam  porro  inveftigandum  erit. 


LlTER  ARUM    N  AT  ALIBUS»  ^ 

QV^ST.     II, 

Qmnamfint LIT E \A %U  MnataleS)& q^^ihns hiVen- 
toribm  primamfui  origimm  ipf^  Liter^  adfcribajit  ? 

TOt  fenientiarum  divortia  mox  in  ipfo  Qya?flionis  propofitse  vefti- 
bulo  comparent ,  qvot  numeranmr  lineamenta.  Qyippe  tam  nobilc 
tamqve  utiie  inventLHn,ut  multi  poft  conditos  homines  6«:  per  orbem  di- 
ditos  participirunt :  ita  dubia  Naialium  five  Inventorum  multinidinc 
veriiis  onerarunt , qvam  ornarunt.  Primordia  Literanim,  qv«  rebus  hu- 
manis  lucem  aiFerunt,  Literatorum  variae  opiniones  obicurarunt.  Johaii- 
ttes  Matthaus  Lumnfis  Etrufcus ,  cujus  libellum  de  Renmi  Inventoribus  Au- 
gujlmusjuflimamis  Nehienfis  Eptfcopus  edidit  Paraflis  i^iOyduodeci»} L i  t  i- 
R  A  R  u  M  Inventores  numerat. 

Huac  numerum  Laurcvtius  ^chriidevus  duplicans,  vfgiKi//jvaitwi-  recenfct 
in  Monimientis  Italiae  p.  j^^Jcq.  qvarmn  charatOieres  ipfe  «\>T:-7?>;f  lu- 
ftravit ,  &:  exlcripfit  ex  odo columnis  qvadiatis ,  qvic  Romae  ia  illuftri 
Vaticana  Bibliotheca  vifunnir ,  redux^^  in  Germaniam  Helmftadii  pu- 
blicis  typis  icuJpcndos  &  cudendos  curavit ;  an  tanto  ubiqve  fucceifiT, 
qvanto  conam ,  judicent  alii.  Nam  Schraderianus  chara^fvter  tanqvam  ni- 
dior&:  impohtior  longius  abita  Literarum  forma,  qviE  ipe(5tar- 
tur  in  feptuaginta  Alphabetis  nitide  editis  Romae  1616,  a  JacohoBona- 
vemuraHephurno,  &in  Tabellis  Alphabetariis  variorumCharatfteruma 
variis  gentibus  uluqxitonim  Francofurti  i^p^eleganti  forma  osri  inci- 
lis  a  Johafine  Tbeodoro  de  Bry  ,  &Johanr]e  Ifraelcde  Bry.  Confer  Gah.  Ba- 
rium Francicamm  lib.  3.  de  Lingva  Latinap.  214. feq.  edit.  Roman.i  554. 

Qyod  jH  vero  onines  L  i  t  e  r  a  r  u  m  Inventores  velut  in  numerato 
habere  difcupias ,  qvos  Schraderus  &  Matthxus  Lmicnfis  annotamnt ,  iii 
prompm  funt  hi  feqventes :  AdamusjAdamifilii,  Scthtis,  Scthifiln,  Hcnochus, 
ChaJdici^  Ajfyrii,  Syri,  PhaemceSji^^f.gyptiij^J^thiopes,  Mofcs ,  Ahraham,  Mer- 
ctniusy  Memn,  ffis,  EjdvitSj  Cadmits,  Lmis  Thchams,  Phcenix^Cecrops  Drphyesy 
Evandn,  7^coliraia,Sam-niis,  Pythagoras ,  Epichai-mus  Siculus ,  SimonidesMc- 
licusj  PaiamedeSj  CJaudins  fmperaior,  Hieronymtts,  CJnyfoJJdmus ,  Viphilas,  Scc» 
Atqvehincnataexiftiraaripoflimt  Alphabetonim  varia  genera,  linea- 
menta&  nomina ,  qvae  Hepburmis  Romse ,  &  ante  emn  qva?dam  eorum 

A  3  Tl}eo- 


6  ExERCTTATIO   I   DE    PrIMIS 

Theodorus  &  Jfrael  de  Bry  Francofurti  publicariinr,nempe,  AdamaumyHem' 
chxum,  Cbaldaicum,  Jjfyrnm  ,  Mercuriarum,  Ifiacum^  &c.  De  qvornm  vera 
antiqvitate,  aii6toritate  Scveritate  qvid judicandum  lit ,  diclun  fumus 
ExERCiTATioNE  Secundi.  Non  rai-6 curiola ingenia  fingendi li- 
centise  plusjuflo  indulgent ,  in  primis  in  iis  rebus,  qvas  a  noflris  tempori- 
bus  longiiis  remotas  umbra  antiqvitatis  obfcuravit,  ac  fingentibus  iidu- 
ciani  fecit.  Tutum  fciiicet  putatur  apud  credulos  de  ignotis  impune 
mentiri.  Nifi  itaqve  validioribus  rerum  pedamentis  fuffulta  fuerint di(5ta 
Alphabeta,  credulis  qvidem  admirationi  erant,  fed  librantibus  rerum 
iponderanonaliterseftimabuntur,  qvamvulgo  folentpyxides  forisqvi- 
dem  aureis  &;  dodrantalibus  literis  infcriptse ,  intiis  vero  rerumvacuaf, 
craim  titulonmi  tantum  ac  lineamentorum  cortices  vilantur,  dempt6 
nucleop  udi  &  ortu  vero. 

Qyicqvid  iit,  cum  grano  falis  hsec  acclpienda  veniunt,  qvae  de  L  i  t  e- 
K  AR u  M  inventoribus  allata  funt.  Nam  nec  omnium ,  nec  primarum 
Literarum  fingulirepertores  dici  merentur :  fed  aliis  primorum, 
aliis  fuccedentium  Charaderum ,  aliis  certs  genti  proprioi-um,  nonnulUs 
certorum  &  paucorumqvorundam  Charaderum  inventio  aflignatur. 

Ne  vero  variarum  opinionum  nebulis  incuriofius  difcudis  veritatis 
fol  obicuretiir ,  monetoptatse  <^^^Ic(a  &:  4)iAaA>;6.w«(r  ftudium,  utanti- 
q\imi  &  auguftum  L  i  t  e  r  a  r  u  m  ftemma  luftrare ,  &  ab  ovo ,  qvod 
dicitur ,  accerfere  allaboremus.  Initium  autem  faduri  ab  eo ,  qvi  homi- 
num  primus  fuit,  expendemus, 

Qj^ST.     III, 

"KHmMdmmprlnms  LIT E\AS  irivenerit^ 

"AgninominisViri  nonpauci  hicajunt,  primi  hominis  dignltatem 

.atqve  excellentiam  admirantes  &  ^eftimantes.   Qvein  tnim  alium pu^ 

temus  Deum  aut  Dmnumhominem  j  ait  Bibliander  lib.  de  communi  Ratione 
Lingvarump.43.  qvi  literas primus  invenerit?  aut  cui  ptim  tribuamus  illum 
divinum  antmum,  ut  Ciceroni  &  Pythagora  vifum  efi,  qvi  tot  vocum  difcrimina  re- 
vocaret  ad  certas  leges ,  ^v/^vf  elmcntafernmis  humaniaptis  notk  mfignareu 

qvam 


M; 


LiterarumNataltbus.  7 

qvam ilU  ipfi  Jdamo ,  qvi tefitmoniofacrx  hiforiit  omnibus  rehns  imbopjit  apiffima 
mmina  ,  qvi^  Dei(s qvoqveprohavit ?  Etenim  qviim  vjs  rationii  aptijfmafit ,  edqve 
fe  piofcrat,&veniaifi'.hfeijf{(s  tum  verbis,  tum  operibus,  miin  ntiUum  apparct  opus 
pntflantius hutnanx rationis ,  qvam  qvod mtis i^fi^nis  LITERARVM  fer- 
monem  y  qvo  forasfeprofert ,  ciiamfeipfamdeptngit  acdeponit  inhbrorumvclat 
arcas  conferrandam ,  ac  traf^fponhfe  in  aiios  aninios,  qvorum  corpora  tum  focorum, 
tum  ctiam temporum imervaUis  maxtmis diremptafunt.  Reperitqve  mens organum 
fttx  natuui  convenicns,  qva  divina  &  humana ,  corporata  &  coi-poris  cxpertia,  ^ut 
femel  dicam,  qv.uunqvc  homopotejl  mentc  comprchenderc ,  injlrumemo  comprehen- 
dat,  aliifqve  adpercipiclidum  ^judicavdtimproponat,  Haec  ille. 

Svidas  myocQ  Adamante  Bihliandrum  conlimile  elogium  Adamo  tri- 
buit :  Jdam, ,  inqvit  yprimus  homo  Dci  manuformatus ,  ^  ad  imaginem  acfmi- 
litudinemopificis  atqve  Creatoris  conditus,jure  pnmusfaptens  appcllaripoteji,  6^  ut 
pimo  conditumfimtdacrnm^imago  a  Deo  dcUneata,ut  omnftmi  Charifmatumple- 
uus.  Et  mox :  Hic  cnim  efl ,  qvi  invcnitfmgida ,  &  omnihus  car.ones  6* regulis 
accuratas, ac tcrminosprtxfcyibcns, qres noniranfncnt, adaptavit.  Hiijusfunt ar- 
tcs  &  liierx,  htijtisfciemitc  j  ationaks^  &  von  ajliicl^  lcgihtis  rationis ,  hujus  Propl^e- 
tiAyfacri  ritiis,ptirgationes, legcsfcriptx pariter O' non  fcript^i , Imjus deniqvefunt 
omniainvcnta  i;-  djciplinx  &  qviicunqve  ad  vitam ,  atqve  convidum  utiliafuntd' 
vecejjaria.  In  eandem  fententiamcitarjrab  HermuinnoHugone  inenidito 
lib.  de  re  literaria pag.  45.  Joannes  Annius  initiolibri  primiNot.Beroli: 
Qyod,  inq vit ,  ah  -Adamo  ccspcrint  literiC  ?^  difcipJinA  ijifftft,  non  cjl  exfde  tan- 
tfim  ,fed  etiamhiHoriagcntilittm&traditione  Chaldxorum ,  qvife  Ajlronomiam  &■ 
litcrits  hahtiiffe  ante  AlcxandriMonarchtam  trihtts  millibus  &DCXXXIV,  annis 
ajfertintidcc. 

Latircnt.Sihraderus  in  Mcnumentis  Ital.  p.  197.  annotat,  qvodinCo- 
lumna  Literariim  0(5lava ,  qvse  in  Bibliotheca  Vaticana  Romoe  viiitur ,  ad 
effigiem  Adami  {lipra  ejus  caput  extent  literae  antiqva?  >  &  ad  ejufdem  pe- 
des  infcriptioLatina  Icgamr  in  hanc  verborum  formam:^^^?;»  divinitus  edo- 
flusfcientiarum j^  LITERARVM  inventor.  Angelus Roccha  a Camerino 
Comm.in  Bibl.  Vaticanam  idem  obfervavit,  &  his  Adamiticae  (criptur» 
patronis  fiium  qvoqve  calculum  adjecir :  Ratio ,  inqvit ,  ipfaperfvadct  Ada^ 
mum Charaderes  aliis  demonjiraf^e.  Q\^o  fa6lum  eft ,  ut  Eonaventura  Hepbur- 
tJtis  Scotus  inter  feptuaginta  Alphabeta  Romana ,  etiam  numeret  Ada-maum, 
qvod  charadere  Sc  externo  lineamentorura  habituareliqvisdiflidet  yds 
qvoinfra.  Haec 


S  EXERC  ITATIO    I.   DE   PrIMXS 

Hiecfunt  fondamcnra  Scprimaorfa ,  ex  q\abus  Adamitici  Alphabeti 
telam  texunt  antiqvitatis  iiterariae  fcrutatores :  qyae  ii  qvis  prefTiiis  paul6 
exaifferit,  &  fiib  incudem  veritatis  revocaverit  j  tanta  cjus  vis  erit,  qvan- 
tam  vix  flillinebunt,  vei  levi,qvod  dicitur,brachio  ta6ta.  Etenim  Biblian' 
dri  ratiopetitapartimedignitate&excellentiaprimihominis,  partimi 
nominibus  bruto  animantium  generi  impofitis ,  tanti  momenti  non  eft,  ut 
valide  aftruere  fufficiat  Adamaeum  Charaderem,  Nam  ambabus ,  qvod 
dicitur,  ulnis  largiri  poteris,  primum  humani  generis  progenitorem  Ada- 
mum,.ante  commiiTum  peccatum ,  &  amiflum  eminentium  donorum  pri- 
vilegium ,  ad  tantum  dignitatis ,  exccUentiae ,  &  fapientiae  faftigium  eve- 
^m  fLiiffe ,  qvantum  in  hom inem  in  his  terris  cadere  potuit.  Qvia  vero 
Adamo  non  facile  fuit  «qva  tantacommoda  mente  pati ,  Apoftatafadtus 
a  Deo  Kj  rS  ©i^dop^ra  eiKovi,  relicfla  ilii  iplius  tanqvam  rS^oiK^e^Kovi,  qvam 
participamus ,  femetipHim  ac  univerfum  genus  humanum  a  fummo  in- 
comparabilis  glori^s ,  eminentise,  fcientiae  &  perfe6bionis  culminevelut 
humi  prsecipitaAdt  in abjediidimum  infamiae,  ignorantiae  &  imperfe<5tio- 
niscoenum,  Qyarenoneft,utqvisfelici  ovo^«9^(n«,cujusperfe6tafcien- 
tia  &  facultate  claruit  ante  lapfum  Adamus,  imperfetSbiorem  <^7n^£cv  ^ 
d^^iUiiyjV  ^^ciuy.arwv  dCvxixtv  Adami  poft  lapfiim  metiatur.  Eqvidempoft 
lapium ,  Dei  &  foi  ufqve  adeo  ignarus  fuit  Adam ,  ut  ficulnea prsefidia  &C 
umbraculaqvseliveritcontraaciemdivinonim  oculorum,  qvibus  omnia 
funt  7i^oe.^i^At<rij,i\'oi  Hebr.  4. 1 3,  ^nnon ,  inqvit ,  Lutberus  in  Gen. cap.  3, 
p.  39^.  extremajiuhnta  efl,  pimim  temare  impojibtlia ,  dum  conantur  Deum  fu^ 
gere  ,Adam  6^  Eva  ,  qvem  non  poftintfugerc»  Sectindb  tentarejugam  tamjiulto 
modo,  ut  inter  arboresfe  tutos  credam ,  qvos  ferrei  mari^  montium  ingentes  moles 
mn  poteramfalvare.  Adkunc  modum  amifsafapientia  &  inteWigentia ,  pulcherri' 
ink  dotibusyfeqvitur  extremajiultitia. 

Ncqve  Svidx  audioritate  tanqvam  infallibili  fteteris ,  in  primis  cum 
Svidas  LiTERARUM  inventores exprefliirus parum fibi conftet, nunc 
Jihrahamum , nunc Sethum , nnnc vero Jidamum  Literarum  au<5to- 
rem  declarans. 

Minor  longe  cAnnio  debetur  fides,  qvem  nos  ctim  Voffto  lib,  i.  artls 
Gram.  cap.^.  p.  39.  totum  pene  ex  mendaciis  &  fraudibus  confiitum  exx- 
ftimamus. 

Colmna  yqxo  Vatkana  AdamincosCharaderescxhibenstumdemum 

plenam 


Xl^ltlARUM  KaT  AL  I  BUSo  p 

plenam  fidem  merebitnr,  ubi  eam  impetraverit  ab  infallibili  antiqvita- 
tis  teftimonio  Sc  veritatis  arbitris  fallere  nefciis, 

Ceteriim  noibam  iit  adiiciamus  fymbolam,  haechabe.  Qyamvis 
c  Mofe ,  Jofepho ,  aliifvc  fcriptoribus  fpe^latce  fidei  exploratius  necdum 
innotuerit,  ab  Adamo  Alphabetum  Schraderianum  vel  Hepburnasum, 
eodem  fer\^ito  numero ,  modulo ,  &  chara(5lere ,  qvem  nunc  reprae- 
fentat,  primitus  inventum  fuifle,  fartumq;  tedium  ad  noftraufqve  tem- 
pora  propagatum :  tamen  primum  humani  generis  progenitorem  for- 
mandorum  chara6lenim  prordis  rudem  extitiile,  aut  nihii  plane  ad  rem 
LiTERARiAM  felici  aufpicio  inchoandam  & propagandam adju- 
menti  contulilib , \ix dum  dixeris.  Nam,  ut  ab  ultimo  primum  ordia- 
mur  :  qvis  eft ,  qvi  longam  transadtx  vita?  uliiram ,  q^^am  Deus  benigne 
Adamo indullit ,  multijugem  diutiniee5(perientiaeu{lun  intuitusamr- 
mare  aufit,  Adamum  novem  icecula  emenlum  li.iille  ,  ac  nongentis  tri- 
ginca  annis  vixiile  tanqvnm  otiofum  rcnim  fpecfbatorem ,  qvippe  qvi 
qvondam  univerlx  in  terris  iamilioe  pater  fuit ,  Rex  &  Saccrdos ,  tefte 
Lutbcrd  in  Genefin  pag.^S.  nec  non  OEconomia?,  Politia?,  primaevse  fi- 
pientia? ,  di  vinae  pariter  &  humanse  primus  auAor ,  fummus  moderator 
&  myfta.  Qvin  potiiis  pie  fentiendum  cft ,  qvod  Adamus animadver- 
tens  fe  admillo  peccato amiliire  incomparabiles  animi ,  ingenii ,  memo- 
riaj,  fagacitatis  &  fipientia^dotcs,  arqveintencbricoliimignorantia?, 
ruditatisac  oblivionis  ergnftulum  fuiHeconjeetum,  reli<51:is  libi  tantuni 
parietinisqvibufdam  naturalis  cognitionis ,  inidmagno  moliminein- 
eubuerit,  qvomodo  reliduas  phyfici  luminis  lcintillas  jugi  mentis  agita- 
tione ,  laboriofi ienfiium  ope  &  lcrurinio  exiiifcitaret :  imo  neceflitate 
monftrante  viam,  primam  artibus  &;  do(5trinis  facem  pr^Kluceret,  prima 
chara<!:l:erum  rudimenta  juvanda3memoria:causapra;formaret,  qvoi- 
damqf,  literarum  fcetus  velut  amatreetiamnum  rubentes  fuperftiti  fo- 
boli  ac  pofteritati  obftetricanti  lambendos  daret.  Nam  nihil  fimul  at- 
qve  natum  eft,  perfedium  cxtitir.  iGtatejufu  Sc  experientia  opus  erit, 
fiqvid  abruta  ^  lentamortalitate  proficifcetur,  qvod  perfediionis  no- 
tam  merebitur.  Vere  enim  qvondam  cecinit  Poeta  Lucretiw  fub  finem 
libriqvinti: 

Navigia,  atqve  agri  cuJturas,  mceniay  leges, 
tArmayvUs,  vejlcs^  6*  cct^ra  Aegenere  horum 


X«  ExERCITATIolDEPRrMIS 

Pumiay  delicias  qvoqve  viufmditus  omnU^ 

CarminaypduYiis,  &  Dti^dalafignapolire, 

\3fu5  ^  impigrx  ftmul  experiemia  mentU 

PauUatim  docuttpedetemimprogredienth. 
Eandem  fententiam  tuentur  Poliellus,  Sacchinus,  Alfledius  d>C  Jacohns  Bout-' 
duc  Pariftniis ,  veluti  obfervavimus  aliqvot  annis  poft  editam  hancno- 
ftram  fententiam.  Qvw,  inqvit ,  Poflellus  Prsf.  lib.  de  PhcKnicum  literis, 
tam  dcmens  fuerit ,  utputet  homtnes  illos  fanctijfiwos ,  &  eorum  ,  qvi tantum  non 
mihe  annos in  fumma rerumindagtne vivehant ,  filios alumnos  &fnperfiites,pofi 
millefexcentorum  &  qvinqvaginta  annorum  decurfum  caruiffe  literU  ,  &fuum 
aureumfaculumfine  literU  injiituiffe  ?  USljiUa  plane  earum.rerum,  qviC  vttam  6* 
exornare  &  beatioremredderefolent,five  in Religione,  five 7norihus,five  in  arti- 
hus ,  (ive  dodrink  &  difcipUnUft  pofita ,  futt  facrofanho  itii  Patriarcha  T^acho 
mundi  infiauratori,  qvem  Janum  vocant,  incognita. 

Francifcus  Sacchinus in  Protreptico  edit.  Diling.  j6i6:  Ipfa , ait, «e- 
eejfitas ,  m  tentaret  (Adam)  aliqvid  &  inchoaret  ,fuggerere  potuijfet ,  ipfa  non- 
gentorum  eoq^  amphits  annornm  iCtas,  perqvamexercitus,  eruditus,conftimmatus, 
denigy  jnaximus  veterator  effedus  efi  ,  qvemvis  hehetem  exacuere ,  &  qvemvrs 
torpidum  excitare  dehu/JJet,  Qvid  enim  ?  an  exifiimahimus  cum  pev  novemftX' 
cula  in  illo  vere  mundi ,  ea^vivacitate ^cfivcunditate  integri  fangvinU  ,  dum 
gentes  uhiqve  populatimgerminarent,jamci^profeminatas  aje  nationes,  refertaf- 
qve  natU  natorum,feqve  in  univerfis  &fwgulU  nonfolitm  tanqvam  vivU  imagi- 
vihm  exprejfum,  fed  etiampropaginihtts  multiplicatum  cerneret,  non  ipfam  natu- 
ra  vim  &  dulciffmum  ergafoholem  &  ingeniofijjimum  impetum  exjiimulafe  pa- 
rentem ,  qvo  carafibi  pignora ,  fe^j^  tUis  identidemfifieret.  Et  poftea :  ^dam 
igitar  pojiqvamfagaciter  vocisfonos  abfonos  &infinitos  certis  terminarat  modis, 
&fuanominarehus  impofuerat ,  infuper  rationem adlnvenijfe  cenferipoteJi,qva 
fugacibus  ac  iitajpedahilibus  vocihus  indumenta  qvadam  &vincula  injiceret,  per 
qva&ocuhstantiimnon&manibustenerentur,  miraciddfane ,  qvanth  magis 
admirere,tanto  mdgis  mirahili^  HxcSacchinus.  Aljiedius  Chronolog.  28. 
Originum  variarum  p.  253.  edit.  Herbon.  1557.  fcribit :  Adamrnvenit 
nomina rerumfuitqveprimtts agricola.  Gen. z.&:^.&c.  Idem invenit Literas 
Hebraorum ,  qvas  Sethpofiea  incidit  dtiahuscolumnis ,  Ahraham,  Mofes,  Efdras 
excoluerunt.  De pundis  HehrMrumidemJiatuendum  ejfecenfeo.  Jac.Boulduc 
lib,  I,  cap.  I.  de  Ecclef.ante  Mofen ,  docet  Adamum  a  Deo  accepijfe  idio^ 

ma 


Ll  TER  ARUM    N  AT  A  L  I  BU  S,     "  II 

wa  Hehrxum^  qvo  colloqvebatur^  &  literas,qvibuifcribi  &  legipojfet ,  unde  Sethi 
flii  nepotihus  duarumqvidem  columnariim ,  /;;  qvibus  wventafua  infcripferunt, 
ere^to  trthuitur  a  'Jofepho:  minime  vero Literanm autfcriptionisinventio.  Sic 
ilie.  Confer  'Joan.  Stephanum  Menochinm  lib.  7.  de  Rep.  Hebraeorum 
cap.  I.  p.  619.  edit.  Parif.  Anton.  Bertier  1548.  necnon  pincdam  de 
Rebus  Salomon.  lib.  9.  c.  27.  n.  i.  Athanafn  Kircheri  Pamphihum  Ohe- 
lifcum  lib.  i.  c.  i.  p.  5.  feq.  Edit.  Rom.  M.  DC.  L.  Ludovictim  S.  Fran- 
ctfci Lufitanum  in  Globo  Can.  S.  Lingvae  1.  i.  c.  i. 

Deinde ,  li  qvis  evicerit  Adamiticam  fobolem  etiam  Adamo  etiam- 
num  fuperftite,  artem  ducendi  ch;u-a<5leres  calluifle  &  ullirpafle :  ratio- 
niconlentaneuni  crit,  patrem  Adamum  longo  experientiae  ufuvcne- 
randum  ,  ejufdemlitcratura"  non  fuillaignarum^qvin  potiuspie  exifti- 
niandum ,  libcros  ac  nepotcs  non  tam  infcio  dc  inconfulto  parente  in 
LiTERARUM  invcitigatione  operam  ac  ftudium  pofuille ,  qvam 
paternae  ^eir^-yuj^x^  opcra  adjutos  ad  tam  grandia&  utiliacoepta  mo- 
lienda  acceffifle.  Sed  vero  Sacra  Chronologia  locuples  teflis  eu ,  Seth, 
Enofch,  Kenan,  Mahalalcely  'Jered,  Henochfivc  Chanoch,  Mcthufelach,  Lemech 
cum  tAdamo  vixiiTc.  Qvod  fi  itaqve  bcatae  ift^e  &  illuftres  primi  faeculi 
animae  formandorum  characterum  gnarae  fuerint,  qvo  dejam  defpicie- 
mus,  rationi  congruenter  affirmaris ,  harum  progenitorem ,  moderato- 
rem  &  do<ftorem  ,  ^etate ,  au'5toritate  atqve  longo  renun  udi  venerabi- 
lem  ,  a  fcribendi  arte  &:  conlilio  non  tam  alienum  tuiire,  qvam  nafcen- 
tis  rei  literariae  puppim  8c  proram.  Qyia  vero  hoc  ulterioris  difqviil- 
tionis  indiget  ^  nos  aprimahumani  generis  ftirpe  ad  fobolem  defcen- 
dentes  qvaerimus : 

Qv^ST.   IV, 

j4n  Ailami  lihcm  aut  pofleris  ante  diluVnim  yiventh 
bus  cognita  literatura  gloria  tri- 
buendafit  ? 

S\  antlqvitatumjudaicarumconditor  Jofephtis  fidem  mereatiir,  0- 
mnino  antediluvianae  Adami  pofteritati  formandarum   L  i  t  e- 
R  A  R  u  M  rationem  exploraum  &  ufurpatam  fuifle  arbitrari  licet. 

B  z  Etenim 


■Sf^,  Ex-ERCITATIO   T   DE    P  R  I  M  I  S^ 

Etenlm  FlavUis  Jofephus  lib.  i.  jud^ant.  c^.  tradit  geminamcolumnam,. 
alteram  lateritiam  ,  alteram  lapideam  ab  Adae  pofteris  ere(5bam  fuifle,. 
qvibus  fua  inventa  infcripferanr.  Sed  ipfum  locum  emendatum  publi- 
cis  oculis  &  judiciis  fubjiciemus :  'Lo<plcu> ,  inqvit ,  tIxx)  ts^  tk  ^^via  ifjj^ 

tIlu  r'rcov  S^KSCfjty^aiv  i^i'0t:a«v.\jzo)^  ^  "^^  y-^'  ^^^^P^yeiv  cw  dv^^uTrag  tk  oj- 
fy/uivoi)  Uii  5  "^'^  ^^  yvcicnv  ih^Hv  (^^x^ryc^ ,  '3rt9?<p>7'<5T^  ol<^civic^ov'At$oifJ,ii  T 
cKwv  icn£l^  ,  T  jU^C  Koc^r  iyvv  Twolg  ,  t  i-n^ov  3  ^  (ilotM  (c  7tky,^(^  ■i^a'^  y  <^,Ko(A: 
S-JO  7nir,cziy.ivoi ,  rlw  jj^  ov.  vrKnS^,  tiu)  3  Iti^v  C4t  A/Owi>,  dy.<poTip^i'; ,  cvi^oi- 
i^oiv  Tct  d^^yjyAvot,  'ivoti  iL  i^  TrAJv^Jv»^?  d^poiviS-eiai^?  xsmv  l^  iTisixC^.ou;,)^  KiBivy;  (/.h- 
votcx  (t;^^.«/v',  lAX^m  ToT?  civ^ooo7n>i<;  m  ip^^oi,ufJt.ivot.  ^y,A~em,  ii  TThivBivy^v  J['  vi^cr* 

civroov  dvoiTiJyvon'  juivi  J['  olypi  rS  S^^o  )(^  tIlv  Hv^oiSoc.  Vetiis  interpres 
Rfifinns  ita  vertit :  Difdplinam  verb  rerum  coeleflium  &  ornatum  earumypri- 
miminvenerunu  Et  ne  dilaberentur  ab  honnnihus  j  qvt^ab  eis  inventa  vide^ 
hantur ,  manteqvam  ad  noticiam  vcnirem  ,peyirent,  cumprind/xiffct  Adam  ex- 
terminationem  rernm  omnium  ,  unam  igms  virtute ,  alteram  vero  aqvarum  vi  ac 
mtdtftudine fore  vemuram :  diUis  factentes  coUmmas ,  altam  qvidem  ex  lateri^ 
has ,  aliam  verb  ex  lapidibtts ,  in  ambabus ,  qVii  invenerant,  infcrtpfcrunt ,  ut  ^'j 
fi  conjlru^a  lateribus  exterminaretur  ab  imbribus ,  laptdea  permancns  pvtiberei 
hominibusfcripta  cogmfcere  :  fimul  &  qvia  h]teralemaliampofmjjent :  qVi^i  ta- 
men  lapidea  permanet  ha^enus  in  Syrirf.Vivaces  &  fagaces  illse  primi  (necu- 
li  animae  divinae  particulam  aurse  participantes ,  JOSEPHO  Judice ,  in 
rerum  inveftigatione  occupatae,plurima  indies  in  coelo  oculis  obvia  ob- 
fervaverant^obfervataqve  jugi  qvodam  ftudio  auxerant,  Ne  vero  edax 
^tas ,  focors  pofteritas  ,aut  formidandum  cundis  viventibus  diluvium 
pulcherrima  inventa  &obfervata  opinione  citius  e  memoria  homi- 
num  deleret ,  faxa  folertis  (liae  induftrioe  monumenta  elegerant.  Huc 
referunt  antiqvitatis  indagator^s  ilIud,qvod  olim  Epigenes  gravis  aucStor 
judicio  ^linii  lib,  7.  cap.  56.  memoriasprodidit  ,fcilicet ,  apud  Babylonios 
feptingentorum  viginti  annorum  obfervationes  fiderum  codiltbus  laterculis  in^ 
fcriptas  extitijfe ,  vel  exfupputatione  Berofi  &  Critodemi  qvadringentorum  0^0- 
ginta  annorum.  Qvicqvid  fit ,  qvamdiu  memorabile  illud  ftelarum  par 
veritatis  fundamento  fufFultum  perftiterit,  ac  oppugnantium  impe- 
tum  fuftinuerit,  flia  antediluvianae  Literaturae  conftabit  integritas ,  lar- 
tiqvc  te<5ta  manebit. 

Taiito  durabiliorem  rerum  a  iegeftarummemoriam  fore  arHtrati 

liint 


Lr  TER  ARU  M   N  AT  AL  IBUS.  ~       f^ 

fijnt pri{ci ,  qvanto  duriora  iis  confignandis  dcftinari  qvlta  funt  monu- 
menta.  Qvod  fi  Au<5i:ori  hiftoria;  icholaftica;  fidendum  putes ,  videfis 
eamad  cap.  39.  Genef.  u^im,  inqvit,  vicit  Cbam  ,qvi  adhucvivehat  ;^rf- 
gnabat  in  Bahi  ia,fen  in  Th  acia^  ut  alti  volwv-^  (^  vocabatur  Zoroaftcr,  invcn- 
tor  artis  MdgicA,  qvi  &  hitnc  ^fepte?n  liberaJes  artes  in  qvatmrdecimCohmnis 
fcripfit  ,feptem  xneis ,  o^feptem  la:eritiis ,  comra  duplex  crbis  cxcidiuw,  qvod  tt- 
mebatur,  unumper  aqvas ,  alteriimper  igncm  :  Kinus  vero  hbros  cjus  cowbujjit. 
Cajfianus  Collat.  8.  cap.  21 .  ante  dthmum fihos  Seth  Caini  nePotibus  permix- 
tos  curiofts  maleficorum  arfcs  ypr^fiigiasac  ynagtcasfuperjlitiones  inflititijfefcri- 
hit :  Chamum  eas  artes  diverforum  metaUorum  laminis ,  qv,^  aqvarum  non  cor- 
ruinpeientitr  injuria ,  & duriffimis  lapidihiiSfqvi  vim  ignis  nonfentirent ,  infcuJp- 
^Jfe.  Confer  Jul.  difarem  Bulcngcrum  de  Hcita  Sc  vetita  Magia  hb.  i  .c.  i . 

Ceterum,fidosantiqvanmi  renmi  cuftodes  fuifle  charad:eres  durifli- 
mis  f;ixis,  lapideis cohminis , cippis ,  colofTis ,  fteHs  ,pvramidibus,  obe- 
lilcis  incilos ,  teftanturhaut  pauca  compiurium  gentium  monumcnta, 
jyiodorus  Sicuhts hb.  i .Bibl.  p.  2 3. ed.  Rhodom.  1604.  memorat ,  in  hono- 
rcm  &  mcmoriam  Ifidis  cohimnamfcpulchralcm  eretlam  fuijjc,  inqva  hxc  htera- 
rttmfacrarum infcriptio  cxtabat :  'I.yu  \'(ng eifxi y,  ^xrihKisx  7m<n',: ^^"'^^0 hoc 
eft,  Ego  Ifisfum  Regina  totiiis  rcgionis.  Herodutus  in  Euterpe.  Ub.  2 .  de  Sefo- 
ftre  Rege  iEgyptiaco  teftatur,  qvod,  qvafcunqvegcntesftrcnuas  &pro  hber- 
tate  acytter pugnantes  viccrat  y  in  harum  regtonibus  Jfchts  Japidcasflatacrit  in- 
sfcriptas  fuo  nomini  t^  patrix.  Harumuna  facris  hisi^Egyptiorum  htcris 
ccelata  extabat :  HANC  EGO  REGIONEM  MEIS  A  C- 
Cty  I S I V  I  H  U  M  E  R  I S.  Pyramidum  Regiarum  literas  ALgyptia- 
cas  oftentantium  pafTim  meminit  Hcrodotus  citato  hbro.  Strabo  edit.  Ca- 
faub.p.8 1 8.  mcntioncm  facit  variarum  infcripticnum  cclfs  obcJifcisfupra  Mem- 
nonium  infcuJptarum,  qvx  Rpgwii  fittpendas  opcs  il^potentiatn  monftrabatit.  Vi- 
de  ejufdem  pag.  790.  ejufd.  edit.  deftehs. 

Qyamvisnon  ncminiaugurariiicuerit ,  antediluvianam  illam  lite- 
raturam  five  fcribendi  vel  fculpendi  rationem  primo  8c  prifco  illo  Cx- 
culo  non  ufqve  adeo  fuifle  freqventatam ,  nec  adillud  v.afhA-jPOL^t.iou;  Sc 
perfedionis  faftigium  perdu6lam  fuifle ,  qvam  repraefentat  hodierna 
fcribendicudcndiqvears  folerrifrmiorum  hcminnmindagine,  curd&: 
induftria  elaborata,  Scjugi  ufu  adau(fta:  Tamen  exinde  omnem  iis,, 
qvi  ante  fatale  diluvium  vixerant,fcribendi  ufum  adimere  vclle ,  fas  6c 

B  5:  a^q^imi' 


14  ExEE.  citatioIdePrimis 

seq-vaim  haut  fiierit.  Sunt  fua  rcbus  qvsedam  primordiaj  qvce  ufiis  alit  Sc 
auget.  ItaapudRomanos  initio  literarum  qvcedam  velut  infantia  fuit 
&  rudimentum ,  Livio  tefte,  fub  initium  lib.  7.  Rant  &^arv,iper  ea  tem- 
pora  litencfuerc  ,•  una  cuflod:afidelis  rerum  gejlarum  memoria.  Rudes  (inqvit 
Hicronymus  Epift.  42.  ad  Niceam)  tlli  Italiitpopiili,  qvos  Cafcos  Ennius  ap- 
felUt  y  avifihi ,  ut  in  Rbetoricis ,  ait  Cicero ,  riiu  ferino  vi^nm  qvArehant ,  ante 
chartx  ify  mejhhranarum  ufam,  aat  in  dedolatis  e  ligno  CGdkillii ,  autm  cortkihus 
arhorwn  mvtua  epifiolarum alloqvia  mijfitahant.  Vnde  i^portitores  earum  Ta- 
bellarios  &  Scriptores  a  libris  arhorum,  Librarios  vocavere.  Plautus :  Qvm 
hodie  aUatiHfujJt  taheUt^  ad  eam^  a  Stratippode,  enm  argentmnfumfilfe  apud  Tbe- 
has  ah  Danifiafccnore.  Pari  modo  Adamum  qvidem  ortu  primum  &  re- 
nmi  ufli  maximum,  long»v»ac  operolae  foboli  diu  liiperftitem,artiumj 
do(5i:rinarum  ,&  Lite^arum  rudia  quoedam  femina  fparfifle  ra- 
tioni  confentaneumeft,  qvaepoftea  folertis  pofteritatis  opefubad-aSc 
exculta ,  experientiae  rebus  maturandis  aptse  rore  irrigata ,  immane 
qvanmminpofterumadoleverint,  &  laetas  propagines  profeminave- 
rint.  EtenimManilioauctore, 

■     ■■■■    '  longa  dies  acuit  mortalia  corda, 

Et  lahor  ingenium  miferis  dedity  O^fM  qvemqvt 

^dvigilarefihijujfitfortunapremendo. 

Seduda  in  varias  certaruntpedora  curas : 

Etqvodcunqvefagaxtentandorepperitufus 

In  commune  honum  commcntum  Uta  dedere, 
Etalibi: 

Per  varios  ufus  artem  experientiafecit 

Exemplo  monfranteviam  ■ 
Qyo  fpedlat  noftrum  Hexametrum ,  qvod  olim  exlmlis  laboribus  vlri 
in  noftra  patria  emditi  edentis  Profodiam  noftratis  gentis ,  dicatum 
voluimus : 

Cum  veterum  variiCgyrarant  peflora  cura, 

Scabraperita  dies  acuitprMordia  lentm 

Cote  rotA,  6*  inentes  tornans  induflria  crevit. 

tArma,  Domosy  Vrhesy  Vtjles  ac  mcenia,  Legesy 

Turritas  moles,  Aras,  Carpenta,  Triremes, 

Templaj  Scbohis,Pi^uraSi  Gratmnata,  Vaft  Cormhi 


LlTERARUM    NaTALIBUS.  I^ 

\Jfus  &  impigrx  dcdit  experiemia  mcvtU. 

Prima  rudes  Cbariium  foetus  enititur  dtas : 

Mox  ruditer  natum  docilisfolertia  carmen 

Expoliitfenfimi  non  unius  cdidit  omnes 

SMldrumdotesanmms.fuccejJibusaudi^ 

Succrevere  Artes,  qvas  vaflus  tcrminat  orhis. 
Mercerus  Comment.  in c.  5.  Gen.  v.  5.  fic  fcribit :  Longa  rcrum  experkn- 
tia  multa  dtfcere  iy  cognofcere  potuerunt ,  qv£pojleros  docucrunt.  Acfane  vide- 
tur  illa  qvoqve  non  levis  caufa ,  ut  primi  Parentes  viva  voce  traderent  &  cum  illis 
communicarent  y  qviC  ah  initio  foli  viderant ,  ut  Adam  qvi  ad  Lamcchum  ufqve 
mnum  afepervenit ,  prope  ufj^  ad  Noe  &  diluvium  nepotcsfuos  de  rehus  magnis 
docere  potuit  multo  ejjicaciusvivavocc  3  qvamftradidijfct  ipf  Scth ,  qvQdpofiea 
Seth  &pofi  cum  Enosreliqvispofieris  traderent.  ^dam  vixit  cum  omnthusfuhfe- 
qventihusprtaerqva  cum  Nce^  qvi  qvidem  natns  cjlpof  ejus  mortem  ann.z6.&:c. 
Longitudo  itaqvevitae  Adamiticae  &  paterni  conviiSbiis  cum  novem 
pofteris  veluti  non  exiftimari  debet  caruilfc  variis  inventis ,  ita  neqve 
cenfenda  eft  plane  fterilis  fcripturoe  vel  lculptura;  literaria; ,  aut  litera- 
rum  primigeniaiaim ,  qvales  prima  admittebataetas ,  &  pofcebat  vit» 
ratio,  inqA^^a  majorproculdubioufus  vivsevocis,  qvam  fcriptionis. 
Qyot  enim  vivebant  Patriarcha? ,  tot  viva  exftabant  volumina.  Poft- 
qvamh^c  anobisicripta  fuerant & edita  Anno  i6;8  :  commodumad 
noftras  manus  hoc  anno  pervenit  Diflcrtatio  Don  Jojcphi  ^ntonii  Gonza- 
lez  de  Salds  EqvitisHi(j>ani  de  duplici  terra,  incujus  Mantiftae  Seftio- 
ne  4.^.159.  noftram  fententiam  his  verbistueri  deprehenditur,  licet 
nonnullis  aJterius  vitula  arafle  vifus  fit :  7S[jbilominusj  licct  Mofcn,  adfcram 
etiamego ,  primumfuijfeftpientem,  qvi  Lihros  inpuhlicum  ediderit  ,•  Litterarum 
tamcn  ^Audorcm  jure  baheri  non  putem,fed  Viudicem.  ^Altiiis  cqvidem  autumoy 
revocari  oportere  Littcraruminvcn'ioncm ,  d^cuniD,  AugufinoLih,  xyi  11. 
de  civitat.  Dei ,  Cap.  xxxix.  putandum ,  Hchutas  Litteras  a  Legc  non  capijfe, 
qu.'cdataenperMofen:  fcdpotitisy  per  iilam fucceJftonemPatrum ,  mcmoratam 
Lingvam  a.mfuis  Littcris  cufloditam.  Mofen  autcm ipfum ,  cttmaccingeretfe 
tondendiiScripturA  SacrXjYudes  &inconditos  cbara^eiesantiqvos,pcJldiluvtim 
fatifcentes,  inaptioyem  formam&nftim  concinnafe  ,  'nofrrafcntcntia  eji ,  i&jure 
qvafipojlliminii  vindica(fe.  Idem  fentit MalUnckrot de  Nat.Lit.c.2. 

Porroj  antediluvianas  fcripturae  patroni  haut  contenti  uno  probatio- 

nis 


iS  EXERC  IT  AT  I  O    I    Dl 

nisgenere,  novum  proefidium  qvaefitum  euntcx  Hemchiy  feptlmiab 
^damo  Prophetce  Libro  ,  qvem  ante  diluvium  tradunt  Uterarum 
monumentis  fuille  confignnrum.  Difqvirendum  igitur  erit 

CXj  JE  S  T,     V, 

^n  ex  Henochi  Libro  certb  conflare  qpeat  Lita'M 
ante  dilnvtum  viguiffe  ? 

DE  Henockti  Codicisveritatemulti  incerti  certant :  aliis  ajentibus, 
aliis  negantibusjaliis  diibitantibuSjremq-,  in  medio  relinqventibus, 
Augtiliiniis  lib.  1 5.  de civitate Dei cap.23.  pag.i 83.  edit.  Antv.Planr. 
1575.  affirmanti  fcntenti»  ailenfum  praebere  liaut  dubitavit ,  hisufiis 
verbis :  Scripfife  mnnuUa  divina  Henoch  illumfeptiimim  ab  Adamo^negare  nen 
pojfumus^  cum  boc in  Epiftola  Canomca  Judas  Apojiolus  dicat.  Et  lib,  1 8 xap.  ^8. 
f^Z*  255:  Qvid  Henoch fipimns  ab  Adamo  ?  nonne  etiam  In  Canonica  Epiftola 
Apoftoli  Judd  prophetajfe  prddkatur  ?  qvorum  ISljachi  &  Henochi  fcrtpta  ut 
Apud  Juddos  &  apud  nos  in  auSlorit^Je  non  efent ,  nimiafecit  antiqvitas ,  propler 
'  qvam  videbantur  hahcnda  ejfefijpecla  neproferrentur falfapro  veris.  Sed  ea  ca- 
ftitits  canonii  non  rectpit,  non  qvod  eorum  homimm  3  qvi  Deo  placucrunt,  reprobe- 
tur  aucloritasjcd  qvod  tfta  effe  non  credanturipforum :  nempe verorum  Pro-_ 
phetarum  antediluvianorum ,  ?{j)achi  &  Enochi,  de  qvibus  loqvitur,  qvi 
du<5ti  aSpiritu  Dei  fcribebant,  liveutipleAuguftinus  ibidem  fcribit, 
qvibusSpiritiisSandus  eafcriptarcvebbat.  Qysevera  ratio eft  excludendi 
dida  fcripta  a  Canone,non  autem  altera,petita  a  nimia  antiqvitate.Hsec 
enim  fi  valeret,  neqve  Mofaicis  icriptis  fides  haberetur,  qvibus  omnium 
antiqviflima  rerum  conditarum  origo  continetur.    Qyam  attexit  Au- 
guftiv.us 5  caufa verior  eft: ,  ideo canone indignajudicata efle ,  ne  falfapro 
verisfci  iptisproferrcmur.  Veriflima autem  ultima  illa,qvam  fub  finem  ca- 
pitis  fubdit ,  ideo  fidemnon  efi^e  talibus  fcriptis  adhibitam ,  qvia  qvxdam 
in  iis  contrafidem  camnicorumfcriptorum  legebamuY  ypropter  qvod  (inqvit)  ve- 
rorum  PropKtarumfcrtpta  non  effe  apparebat. 

Tertuliianus  Libro  de  habitu  mulierum  cap.  ^.pag.  177.  edit.  PariC 
1650  etiam  hujus  fcriptur^  meminit ,  atqve  paulo  vehementius  ejus 
j.udoritarem  uHit,  his  vcrbis  ufus :  Scio  Scripturam  Hcnoch,  qv<«  hunc  ordi- 

mm 


LiBRo  Henoc  h  t.  17 

fiem  Angelh  dedit,  non  recjpi  a  qvthtifdam,  qvia  nec  in  armaritm  Jiidaicum  ad^ 
mittituY.  Opinor,nouputavertim.illam  ante  cataclyfmum  editam,poJ}  eiim  cafum 
orbis  omnitim  abolitorem  ,faham  ejfc potutffe.  Si  ifta  ratio  ejl :  rccordcnttir  pro' 
tjepotem  ipfiits  Henocb  fuijfe  fuperflitem  catacJyfmiNoe y  qvi  utiqvc  domejlico 
nomine  6*  Imeditaria  traditiove  attdierat,  c>  meminerat  de  proavi  ftit  apud 
Deumgratia  &deoinnibihpricdicatis  ejusy  cumHcnochjiliofiwMathiifala  nihil 
alttid  mandaverit,  qvam  ut  notitiam  corttm  pojlcriifuis  traderet.  Jgtturfme  du- 
hiopotuitNoe  inpr^dicatioNis  delegationc  fuccfffife  :  vcl  qvia&alias  nonta- 
cuijfet  tam  de  Dei  confervatorisfut  diJJ-ofttione ,  qvam  de  ipfa  domusfuxgloria. 
Hocfi  non  tam  expedne  habcrct,  illud  qvoqve  affertionemfcripttira  tUius  ttieretur. 
Proinde potuit  abolefadam  eamviolentia  cataclyfmi  injpiritururfusinformare : 
qvemadmodum  &  Hierofolymis  Bahylonica  expugnatione  dcktls ,  Qmneinjlrti- 
mentumjudaicit  literatur^  per  Efdram  confat  reflauratum.  Scd  cum  Henoch 
eadcmfciiptura  ettam  dc  Domivo prxdicarit ,  a  nohis  qvidcm  nihil omninb  reji- 
ciendum  cfl ,  qvod pcrtinet  ad  nos.  Et  legimus  omnemfcripturam  tcdifcatiovi  ha- 
Vilcm ,  divinitiis  i?!j]'irari:  Jjtidxis  poteftjamvidcripropterea  a  rejeda ,ficut 
O^ceteraferl  ,  qv<eChriJlumfonant.  Nec  titiqve  mirumhoc  ,  ffcripturas  alt~ 
qvas  non  rcceperunt  dc  eo  locutas ,  qvem  O^ipftim  coram  loqventem  non  eravt 
recepturi.  Eb  accedit ,  qvod  Hevoch  apudjudam  Apojloltim  tejiimoniumpojji- 
det.  Conrer  Tcrtulliani  Apolog.  cap.  22.  libro  de  Idoloktria  cap.  4.  & 
de  cultii  Fa?min.  qvi  Libri  Enothsi  aiidlroritate  aliqvoties  uti  haut  re- 
formidavit,  vcluti&aliiPatres  ejufdem  libri  teftimoniaadpartesvo- 
carenondubitant.  Ratio  autemqvamaddit  Tertullianus ,  eam  Heno- 
chi  Scripturam  antedikivianam ,  (1  vcl  maxime  cataclyfmi  aqvis  liib- 
merfaperiiiret ,  tn  Spiyitururfiis  ivformari  potitiife  injlar  injirumenttjudaic/e 
literattirx,  reJlattratA  per  Ffdram ,  mera  con)e(5h.ira  eft,  folido  venitatis 
fundamento  deftituta.  Nam  i ,  ab  eile  ad  pofle  non  valere  confeqven- 
tiam  vera  tradit  Philofophia.  2 .  Totam  Scripruram  deletis  Hierufo- 
lymis  periiire  ,necdum  probanim  eft  ^  adeoqvc  ab  Efdra  reftaurari  opus 
nonerat,  inprimis,  lidc  integro  foret reftauranda.  3.  Contrarium 
potius  ftatuendum ,  fervatasfuiire  Ubrosficros,  etiam  inmcdio  capti- 
vitatis  Babylonicas  defcriminc  Dan.  9.  2.11.  juxta  promifllmi  BQdos 
cap.  40. verf  6.  1  Petr.  i.  vcrf  2 <;■.  Luc.  2 1.  v.  ;  5.  de  verbi  divini du- 
ratione  &  juxta  mandatum  Dei  de  legis  praefentis  conftantiufii  Deut.5. 
V.  7.  fpeciali  Regis  circa  legem  aira  Deut.  1 7.  v.  1 8.  facerdotali  ejufdeni 

C  cufto- 


l8  EXERCTTATIO    I    DE 

cuftodia,  atqve  ex  illa  juris  dicundi  munere  Malach.  l.  vtrf.7.  4.  Con- 
fervatas  fuifle  Scripturas  rerripore  ^ntiochi  volentis  exemplaria  legi^ 
comburere  i  Mach.  i.  v.  4;,  '^^.  Sed fruftrajut  lib.  i.  Maccab.  3.  v.48. 
&Iib.  12.  V.  9.  docetur.  Fruftraneum  igimr  eft  TertuUiam  acumenin 
Emcbxi  libri  nova  fcriptione  &c  audiorimte  probanda. 

His  velut  nubem  teftium  adjecit  Jocohm  Boulducus  de  Eccleiia  ante 
Mofen,  qvi  funt  Irenxus,  Jufitnusj  Clemens  ^lexandrmusy  Athenagoras^Me- 
thodtns)  MartyYi  Cyprianus,  Ladantiusy  Severus  Sulpkius ,  Vroclus  deniqve  & 
PfelUts,  Philofophi  Chriftiani,  qvos  videapud  eundem  lib.i.c.  14.^.1 25. 
127.  edit.  Landr.  Parif.  1626. 

Verum  enimvero  non  tantum  antiqviorum  dodorum  Ecclefiae  te- 
ftimonia  hic  fuppetunt ,  fed  &  novitia  noftrorum  temponmi  au6toritas 
eopropendet,  aliqvidab  HenochoLiterarum  monumentis  fuifl^econfig- 
natum.  Salomon  Gefnerns  Comment.  in  Genef  c.  5.  qvseft.  ^.p.  138.  tra- 
dkjp-obahilioremeorumfententiam  vidert ,  qvi  ajfnmant  tempore  Henochifuijfe 
Literarum  ufiim  ,  ed  qvod  nec  annortimferies  adeo  e-xqvifite  ad  totficcula  obfei'- 
variy  neqve  Henochi  verba  retineri  abfqve  litcrarum  admmcuhpGtmJfefentiatit^ 
Qvibus  tamen  difficultatibus  obviam  ieris ,  ubi  ad  extraordinariam 
^cmidjs^cu/,  divina oracula  2  Tim.  3.  v.  16.  Hebr.  i.  v.  i.  &  antedilu- 
vianorum  extentum  sevum  Genef  5.  defcriptum  oculos  converteris. 
Gfof^irtf  i^o/?m5inEp.Jud.p.i3;.edit,  Roftoch.i62  7.memoratLibrum 
Henochi  a  Guilielmo  Poftcllo  fuifle  inventum ,  ejufqve  rei  ipdim  Gefnerum 
teftem  cicit.  Job.  Dvufius  in  Ebraica  antiqvitate  verfatiitimus,Tra6tatu 
de  Patriarcha  Henocho ,  affirmat  librum  Henoch^Eum  etiamnum  penes 
Judaeos  delitefcere.  Verba  ejus  excerpta  e  cap.  22.  p.  27.  allegabimus : 
Librttm  hunc  hodie  adhuc  extare  apud  Judtxos  dubitare  me  nonpatitur  Manache- 
mus  Ricinenfn,  qvi  etim  ahqvotics  latidat ,  ut  fol.  3 o.  Col.  i .  &:  2.  Vartimfa- 
■pientum  CabbaU  (hoc  eft  Cabbaliftarum)  pofierionimfcripferuntfe  invenijfe 
in  Libro  Henochflii  Jared,  qvum  abfiulijfet  eum  Deus ,  arcanum  boc  una  cum 
reliqvis  arcanis  mirabilibus.  Cxferum  mentio  illius  libri  a  Doiloribus  nofiris  in 
Zohar,  ^j^^fecundum  verba  illius Librifcito  paradifum  inferioremparatum  fuijfe  a 
die ,  qvo  creatifuntfpiritusjtfiorum  ad  commorandum  illtc  injigurafua.  Hujus 
qvoqve  Manachemi  opera  fe  ufum  efle  Patavii  affirmat  Gnilielmus  Sttt- 
chius  in  Praefat.  Libri  de  Antiq.  Con vival.  Rofiius  in  Epift.  Judoe ,  narrat 
Capnionem  a  Mirandulano  grandi pecunia hunclibrum emifle.  Nosin- 

fra 


\ 


*       LibroHenochi.  19 

fra  voluminis  Henochaei  fragmentum  producemus.  BibHafiilcr  Com- 
ment.  decommuni  ratione  Lingvarum  Druiio  qvoqve  fuum  calculum 
adjicit ,  fcriptumq;,  Propheta'  Henochi  ante  dihiviutn  extitilTe  affirmat. 
CorneltusaLapidc  Commcnt.  in  Ep.Jud.docet  Prophetiam  hancanti- 
qviflimam  efle ,  &:  antc  dihivium  editam.  Idem  afhrmat  Bottlduc  lib.  i. 
de  Ecclefiaante  Mofen  cap.  14.  pag.  1 16.  edit.  cit.  qvi  pag.  1 54.  magna 
audacia  pronunciar ,  (jvod  Kocfcripta  Hcv.och  dtligcmcr  coiijervarito^rcpo- 
fuerit  in  arca  tcmpo,e  dduvn non  minorcfolicitudinc^  qviimpatris  Adami c^ alio- 
Yum  qvorundam  Patriarcharum  ojja :  m  qvi  cjus ,  qvem  Deus  rapuerat ,  ojfa,  qvx 
.fervarcntur  hahcrc  nonpoljct ,  fci  ipta  tanqvamfacratijfimumpignus ,  ac  dcpoft- 
tumfihi  ^poficritati  cu(lodiret.  Qrorum  lc^ione  vcl  etiamfolo  intuitu  ad  tanti 
Au^oris  merita  dtvino  jugiter  confpciltii  pri(fcntanda  moveyctiir:  qvibusjtfie 
iratiNfuninis  tnmortalcs  mifcricordiamfacthits  tmpetraret.  Hocnamqvepado 
intcljf^cndaccnfco ,  qvicfc  defandiffmo  PatriarchaT^e profert  Ecclefiajltcus 
cap.  44,  V.  19.  Tcfamcntajccidt  pofitafunt  apud  illum  ,  ne  deleftpojft  dtluvid 
omuiscaro,  WxcBoidduc,  Veriim Grascus textus coUatus  cum  verdi  11. 
cap.  44.  in  primis  cum  verf.  8.  c.  4.  &:  19.  ejufd.  cap.  docet,  qvod  Sirach 
loqvatur  de  Kterno  toederc,qvod  Dcus  pepigitcum  eo,  qvo  cautum  eft, 
univerfum  genus  humanum  dihivio  haut  confumptum  iri.  Sed  VuJg, 
Interpres  decepit  Bouldttcum,  Hucfpediant  alphabeta,  qvasHenocho 
afcribuntur,  partimab  Hcpburno  Bonavcntura ,  partima  Jo.in.  Auguflim 
Panthco ,  Vcncto  Saco dote , qvi  anno  1 5  30 ^  in  Libro ,  qvem  miro  tituloj- 
V O  A  R C H  A D  U xMI  A  M  infcrip{ir,Charaa:eres  Henocho concef- 
{as  exprelht.  Ccdrcnus  de  Henocho  fcribit :  ovJ(^  '7v^wt@-  ^duua.^  uuv- 
3wiV  ^  Si^ii<Tx.i  yjpi  9-t/wv  f.:v<p'ipjcijv  ^5OTrK<3fA'.'4,£«c  d^i?'^ ,'  qvibus  &  Zonaras 
aftipulatur.  Andrcas  Hojus  in  Hift.  Sacra  &  Profana  p.  6.  dicit ,  qvod  mc- 
ritb  confcatur  Enoch  primum  omnium  aliqvid  librisftve  litcris  mandajfe.  Nec 
non  Ltidovictis  Ballcfier  in  Onomatographia  ad  vocem  Enoch  p. 3  55.edic. 
Parif.  1617:  Omuittm  primus  vidctiir  libros  confcripjijfe.  Scripftt  atitcm  dejii- 
turo  jiidicio  adverfus  HiCrcfm  Cainitarum  ,  qvx  tum  pritfertim  vidctur  invahilfe. 
Scripfit  etiam  alia-  qviC  rcfert  TertuUianns  lib.  de  Idololat,  &  lib.  de  Habttu  mu- 
liebri»  Tertulltani  autem  rigorem  in  defendendo  hoc  antediluviano  Hc^ 
nochi  Libro  imitatur  ac  exaggerat  Jacobus  Pamelius  Notis  ad  locum  ejus 
dc  Habitu  multebri  fupra  allegatum ,  &  Jacobus  Gordonus  in  Geneiin  hunc 
Prophetam  fcripflfle  aftirmat,  licet  Comment.  in  Epiftolam  Juda;  notet, 

C  2  Apo- 


tO  EXERCITATIO    I    DE 

Apoftolum  JudamaccQpiiTQ  hanc  Prophetiam  vel  ex  libro,  qvi  tempore 
Judds  extabatjvcl  certa  traditione.  Scrarius  in  Epift.Jud.limiliimum  vero 
fieri,non  modo  fuilTe  aliqvem  ab  ipfoEnochoLibrucon(criptum,ade6qj 
Canonicumjfed  eundem  poft  depravationem  fadtum  efle  Apocryphum. 
Petrus  Martyr  Comment.  in  Genef.  conqveritur  Scripta  Enochi  periiflTe. 
Horum  pulpita  ahi  deferuerunt ,  Scin  negantium  caftra  traniicrunt. 
Hieronymm  Zancbms  Tom.8.  Operum  Theol.  de  Sacra  Scriptura p.^  5 ^» 
negat  ab  Henocho  aliqvid  itterarum  monumemis  fm(fe  confignatum ,  nec  Epijio- 
lam  Judx  adverfa partis  patronisfavere  affertt.  Jof.  Scaliger  Not.  in  Eufeb. 
pag.  245.  libriimplane  efe  commentitium  cenfet,  &  a  Judxi6  conficlum^  multa- 
qve  ex  eodem  cicat ,  fed  nonftne  tixdio  &  odio.  Andreas  Rivetus  Exercit.  49, 
jn  Genef.  pag.  251.  librum  hunc fuppofitium  e(fe ,  &a  qvibufdam  Judm  con- 
fcriptumfibi  omnino  perfvadet,qvodin  Ecclefta  Dei  ante  Babylonicam  captivita^ 
temin  nuUis  Prophetarumlibrisfiat  mentio  tam  rari  thefauri,  qvem  non  credibile 
ejl  yfi  in  rerum  natura  effet ,  Mofen  latuijfe  ,  qvi  etiam fcriptorum  Henochi  memi- 
nijfet in hac  hifiorta^fi  tunc  extitifem.  Michael  Medina  de  reda in  Deum  fide 
1. 6, p. verf.  221. 220.  hancprophetiamfola  tradittonefuilfe  contemam  credit, 
nulla^  ratione  convinci  dicit,  ludam  citajfe  apocryphum  librum  ^fed  ea  qvaftte- 
rant  aprioribus  paremibus  qvaft  verijjima  &  certtffma  traditionefufcepta.  Ra- 
tionemaddit,  qvlaGelafmsinconfdio  Romano  reccnfet  apocrypbos  libros ,  hujus 
Emchi libri  non  meminit»  loannesMarius  Scribonius  Sermone  xvi  i , in 
Epift.Judcep.  259.  editParif.  i534,arbitratur  ProphetiambancperTra- 
ditionem.ab  Enoch  adpofterosjuijfe  tradudam ,  &non  exaliqvo  librofuijfe  cita- 
tam.  His accedit  ParAus  Comment. in Genefin , lunius  Tom.  i.  operum 
pag.  1 298.  Comment.  in  Epift.Judae.  Qvifmpus  Not.  in  eandem.  De- 
niqve  alii  {imt,  qvi  neutri  parti  vel  (uffraganair,  vel  adverfantur.  Luthe- 
Yus  in  Genefin  pag.  78.  recitatis  verbis  Apoftoh  Judas ,  citantis  Prophe- 
tiam  Henochaeam ,  mox  flibdit :  \Jnde  hitc  habuerit  ludas  igmro  ,fed  vert- 
fmile  ejl,manfife  inhominummemoYia,ceupertraditionemPatriarcbarum  fan- 
{le  tum  di^a ,  tum  fa^a,fortaJfefcripferunt  qvoqve.  Chrijlophorus  Pelargus  in 
Genefin  propoflta  utriufqve  partis  fententia,  remin  mediorehnqvit, 
fiiamq;^  non  interponit  KeJ<nv.  Georgius  Rojiius  Comment.  in  Epift. Judas 
pag.  155.  edit.  cit.  {cribit ,  parum  referrejive  ludas  ex  aliqvofcripto ,  five  ex 
veteri  habuerit  traditione,  In  horum  caftra  tranfiit  Beza  Annot.  in  N.  T. 
nihil  certi  dcfiniens.    Joh,  Prideaux  Exonienfis  Collegii  Re<9:or,  & 

S.Th. 


LiBRO  Henochi.  21 

S.  Th.  Prof.  Reglus>  in  Oiatione  inaugiirali  de  fapientia  jEg^^priorum 
concione  i.pag.  4-edit.  Oxon.  i^^S.lcribit:  Stmt  qvi  Enochi  enam  Pro- 
j^hetiam  ante  dtluvium  cenfc) iptain O'  a  T^acho  in  arca  cofifervatam  fiu(fe  ajfe^ 
runt  3  qvam  qvtdem  vidtjfe  &  lcgijfe  Tertulliamts&alit  Patres  confi^cmttr ,  ut- 
ctm^j  in  cenfti  Jpocryphorum  a  Gclafto  DjJ},  1 5.  Can.  S.  Rom/ina  habcatur.  Sed 
hii  mn  ulterius  immdrandum.  Lucas  Ofander  ,  Cornelms  a  Lapide ,  Jac,  Gor- 
dmtts ,  Ttrinus ,  Menochius  dubitant ,  an  Judas  e  traditione  acceperit  hanc 
Prophctiarn,an  v.ex  Libro.  Bcnedtclus  Jujlitiiamts  Genucnfis  etiam  in  alio- 
rum  fcntentiis  afferendis  totus  occupatus  nihii  definit ,  qvod  &  M^tllet§ 
in  Hexap.  accidit. 

Nodum  hunc  tergcmino  varias  auAorit.itis  nodo  conftri6l:um  eno- 
daturi  tanto  majorem  adhibebimus  induftriam ,  qvanto  parciores  ^c  in- 
conftantiores  in  hoc  difficili  argimicnto  pertraftando  complures  fuiftc 
conftat.  Noftram  vcro  fententiam  paucis  Jjferttomtm  canccllis  inclii- 
demus. 

ASSERTIO    PrIMA. 

EXtra  omnem  dubitationis  aleam  pofitum  cft ,  extitiftc 
aliqvando  aliqvod  fcnptum  Henochaium. 
Etenim  nili  extitilFet  ,  neutiqvam  illud  ad  partes  vocaflent  tot 
Patres  Graeci  pariter  ac  Latini ,  Origenes  ,LAttguJiinus ,  TcrtuUianus ,  Hie- 
Yonymus ,  Clemeus  Alexandrinus  c^  t-  U^vd^vfliKoiv  Eclogis ,  qv;e  Stroma- 
tum  libroS.  anned:untur,  &  qvidem  pag.  Graeci  texnis  578.  edit. 
Lugdun.  Batavonim  i6i5,  aliiqve  conplures.  In  primis  autem  fa- 
miliari  Henocktt  voluminisau6toritate{liperbitLiberille  vulgaris,  qvi 
vernacula Lingva apud nos  Danos  editus  Anno  i5oi  t}'pis  Waldkirc- 
kianis infcribitur  Tejlamemum duodccim Patriarcharnm  lacobi  fihortan. Hoc 
licet  Origenes  &  Procopius  GazAus  citent ,  tamen  nec  Jacobi  nec  duode- 
cim  filiorum  ejus  opus  cft,  fed  Rahbin i  cu]\\^A^m  foetus,Hebraeo  primum 
idiomate  coiKcptus.  Vertit  autem  Robcrttts  Grofaejfus ,  Lincolnienfis  Epi- 
fcopus,Sc  Ath^nienli  civitate  donatum  edidit  Anno  1 242.  Hujus  Scripti 
Inventor  citatLibrum  Henocht  in  Teftamentu  Stweonis ,  Levi,  Zebtdonis, 
j>(jphtali^  Daniy  dcc.  Sed  veri  Teftamenti  nulla  volaaut  veftigium  np- 
paret  in  hoc  Teftamento,qvod  duodecim  Patriarcharum  nomen  often- 

C  5  tat. 


11  EXERCITATIO    I   DE 

tat.  Nam  Teftamentorum  poft  iiltimaTeftatonim  fatamaxiraiisvl^ 
gor.  Aix^iiK  j^  SVi  viy.co7c  ^iiMoi  Hcbr.  9. 19.  In  hoc  autem  Patriarcha- 
li  Teftamento  nihil  firmi ,  nihii  rati.  Rimariun  nugacium  plenum  eft, 
hac  atqve  illac  perfluit  mendaciis.  Horum  unum  &;  altenim  modo  in- 
digitafle  fufteceritj  exinde  de  reliqvisfacileconftabit,  eavix  titivillitio 
redimenda.  Gaddus  inter  alia  fuos  filios  ita  alloqvitur :  l^tiis  ego  40  an- 
nos  o^inmoiue  oliveti  conjiitutus  oculos  converti  inoriemem  verfus  lerufalem, 
&ibi4ein  vidi  Solem  acLunam  cmfum  fiitife.  Diyitautem  mhk  avusnofier 
Ifaacus :  Fejiinate ,  pro virili  qvifqve  vcflvum  vifa  apprehendai.  Manihus  enim 
Sol  &Luna  prehendi  &  teneripojunt.  Qvantb  oausfieripotuit ,  accurrimusy 
Solem  Lcvi ,  ludas  autem  Lunam  apprcbendens  tenuiti  eorumqve  alisfubve^i  in 
fuhlv.ncferehantiir.  Levi  adinJiarSoiis  fpiendenfi  12  oleagineos  ramosjuvenk 
qvidamdonavit.  Judns  vero  candorem  Lunsimitatus  d-iiodecimfiellitspediiHis' 
fiiis  (jabuitfuhjedas.  Concurrcntes  ludns  acLevi,  mutud  corporis  iihrammefe 
fmentarant.  Mox  hes  e  terra  afcendit ,  prxgrandibus  cornihus  formidabiiis, 
alis  aqvilinis  tergora  tecius,  Hunc  cum  curfi  afeqvi_&  tenere  tentarcm::s ,  fru- 
Jirafuimus.  Sed  lofeph  nos  antevertit ,  iilum  cepit ,  &  aera  unh  cum  illo  petiit, 
Et  mox  fiibdit novam  fabulam:  Exatio  7  menfium fpacw  /idi patremm^ 
Jirum  Idcohum  in  mari  lamnefiantem  ,  prxfemibusfiius.  Ecce  autem  navisgu- 
bernacuio  &  maio  defiituta  acficcatis  carnibus  onerata  pienis  veiis  ferebatur.  In 
hac taie extabat epigramma :  2\[^A VI S  J ACOBI.  Confcenfa nave^ una 
euriif/j^  notuf^^  ruunt ,  tmidiftij^  proceiiis  montcs  voivmtur  aqvarum»  Parens 
autem  nofier  gubernacuium  qvoddam  manu  tcnens  fugafibi  confuiuit ,  nos  vcro 
tempefiuofisundarum  voiuminihusfirfumdeorfuma^i  tandemtn  mareprMipi^ 
iamur  y  navejamfubmersa  aqvis&in  partesdiffdiente.  Ceteriimin  fcapijam 
defcendenslojepbinfoiafuga  vitic  prttfdium  ccHocavit.  Nosvero  decemtabuiis 
fuperinjedi  toto  dividmur  mariyfoiis  in  tanto  defcrimine  confeciatis  luda&Levi. 
Sed  ohe!  nugarum  faturi  fumus,qvibus  fcatet  confi(ftum  hoc  Teftamen- 
tum,  ad  qvod  confirmandum  EJiochi  Liberm.agnasviresopefqvecon- 
fert.  Sed  vero  hoc  1 2  filiorum  r(7f oJ>i  Teftamentumhautmajoremme- 
retur  audioritatem,  qvam  ejufdem  Patriarchx  Scaia.  Ita  enim  inlcribitur 
Voiumen  lacobi  nomine  fucatum ,  fed  familiare  qvondam  Ebionitis ,  in 
qvo  lacohus  fingitur  expofuifle  infomnium  Scai^f:  a  Cq  ViCx ,  atqve  detor- 
fifiein  Judaeos,  Templum,&Judaicafacrificia,tefte  EpipljanioUh.i.  Pa- 
nar.  in  refutatione  Ebionitatum,  Hoc  Scriptum  non  dignum  literis  aut 

char- 


.  LiSRo  Henochi.  25 

chartls,nediim  facro  Canone.Jure  etiam  seqvKrmio  Gelafius  Diftintb.i  5. 
TeJianicmumyacohiP.itriarcJM',Scvipu\in  ejufHem  farina?Apocryphis  adju- 
dicat.  Sic  uni  Patriarchae  non  unus  fop.tus  fupponitur ,  fed  tergeminus, 
dignus  qvo  piper  amiciatur,  aut  qvi  blattis  &c  tineis  efca  fiat. 

ASSERTIO    SeCUNDA. 

HEnochiScriptiim  Canonica  aiiftoritatem  neutiqvam 
mereturjdignum  qvod  non  tantum  adApocryphorum 
Librorum  ima  fubfelHadctrudaturj  ied  etiam  inter  com- 
mentitiarum  &  mendacium  fabularum  qvisqvihas  humi  ab- 
jedlumjaceat. 

Qyoniam  ha:c  Sccuuda  Affeniohxms  membris conftat,binis  etiam  pro- 
bationum generibus  confirmanda  erir.  Utraq;, pars  Augujlimim  propug- 
natorem nad:a eft.  Hic  enim  1. 1 5.C.2 5. p.  1 8 3. ed.cit.de  Civitate  Dci ad 
MarceUinum :  Oimttamiis  igitur ,  inqvir ,  e.trum  Scripturariim  fabulas ,  qvx 
Apocryphse  unvcupanturyeo  qvbd  earu  occuha  origo  non  clarutt  patrihus,  a  qvi- 
hus  tis^j  ad  nos  auHoritas  veracium  Scripturarum  ccrtijjima  ^  notijJimafuccejfiO' 
vepei  venit,  In  his  autem  Apocryphis  etfi  itjvenitur  aiiqva  vcritas ,  tamcnpro- 
pter  multa  falfa  nulla  eft  Canonica  aucfloritas.  Scripfifle  qvidem  nonnulla- 
divina  Enocb  ilhimfeptimumah  Adam,  ncgarenon  poffmnus ,  cumhoc  m  Epijlola 
Canonica  Judas  ,Apofiolus  dicat.  Sed  non  fi-ujfra  nonfunt  m  eo  Criiione  Scri- 
ptitrartim,  qvifervahaturin  templo  Hehrtci populi  fuccedentittm  ddigentia  Sacer- 
dotttm.  Cttr  autcm  hoc,  nifi  qvia  oh  amiqvitatem j^e^atx fidei  ludkata  funt ,  nec 
utrum  h^c  effentj  qv£  tlIefcnpfiJfet,poteratinveniri,  non  talihusproferentihus,  qvi 
ea  per  fericm  fucceffionis  rcpcrirentur  ritc  fervafi.  Vnde  illa,  qViH  fith  ejus  (He- 
nochi)  nomineproferumtir ,  &  continent  iflas  dc  Gigantihus  fabulas ,  qvbd  non 
hahuerint  homincspatres ,  rcCle  a  prudcntihusjudicantur  non  ipfius  cjfe  crcdcnda^ 
ficitt  nmhafuh  nomtnihus  &aliorum  Prophetarum  &  recentiora  Jtih  nominihus 
Apoflolorttmah  Hxretictsprofertintur ,  qViZomniafuh  nomine  Apocryphorum 
ah  attdoritate  Canonica  ddigenti  examinatione  rcmotafunt.  Dtto  in  primis 
tradit  ,AuguJlinus  noftro  inftituto  apprime  commoda.  Ahertim ,  Scripta 
Hcnochi  non  efle  in  Camnc  Scripturarum  ,  fed  Apocryphorum  clafli  afcri- 
bendA  non  miniis  qvam  multa  alia ,  qvas  lub  nominibus  aliorum  Pro- 

,    phe- 


J4  ExercitatioIdi 

phetamm  &  Apoftolorum  ab  Hareticis  proferuntur,  inftltiito  diligenti 
examine,a  Canonica  audtoritate  elTe  remota.  tAlterum,  Scripturas^qvae 
fubejus  nomineproferuntur,  fabulofas  efle  ^  &multafalfacontinere. 
Utrumqve  ^jfertiont  noftrae  roburconciliat,  cujus  (copus  eft  oftendere 
Scriptum  Henocb.mn  non  modo  Aj^ocryphuw ,  fed  Qtnm fabulofum  efle. 

Hieronymus  Comment.  inEpift.  adTimmc.  i.  pag.  verfaeiii.  ed. 

Troben.  1515.  primam  noftrse  ^ljertionis  partem  fic  ftatuminat :  Qvi 

autemputant  lotum  Lihrum  (Poetae  profani^  Epmenidis,  Arati,  Menandri,  aut 

Callimacbi ,  qvos  diverfis  locis  nominat  Paulus)  deberefeqvi  eum  ,  qvi  Libri 

parte  ufusfit :  videntur  mihi  &  Apocryphum  Enoch ,  de  qvo  ^pojlolus  Judas  in 

Epijielafaa  tejlimoniumpofuit,  inter  Ecclefne  Scripturtis  rccipere.    Qv^  fadiim 

eft,  ut  Origencs  Apocryphorum  Libellonim  nomen  Henochi  oftentantium 

aucloritate  ufurus ,  adeofibi  timuerit,  utnomina  ftellarumexeispro- 

mcre  haut auius  fuerit.  De  qva  re  ipium  Onginem  audiamus  loqventem 

Homil.  28.  in  lib.  Numer.  p.  178.  edit.  Parif.  1519:  Qvifecit  muhitudi' 

nemjlellarum  ,  ut  ait  Propheta ,  omnibus  iis  nomina  vocat :  de qvibus qvidem  m- 

mimbusplurima  iuLibellis ,  qvi  Enochfecreta  continent ,  &arcana  appellantur, 

fed  qvia  Libelli  ipfi  non  videmur  apud  Hebnws  in  au^oritate  baberi,interim  nunc 

ea,  qvA  ibi  nominamur ,  in  exemplum  vocare  dtfferamus.   Viden',  Origenis  re- 

ftimonium  deprehenditur  cauti  plenum  timoris  animo  ejus  incufti  a  ve- 

nerandaaudioritate  Canonis  Scripturarum  apud  Hebrseos ,  qvem  con- 

ftituebantVolumina  Sacra  in  templo  Jerufolymitano ,  qvamdiu  ftetit, 

jugiSacer.dotum  inLiturgia  fibi  ordine  fuccedentium  fideli  cuftodia 

&  fingulari  divinoe  Providentias  munere  confervata  in  perpetuam  po- 

fteritatis  fecuritatem.  Tanta  tamen  confidentia  Sc  ingenuitate  hos  He- 

«oc^i Libellos  .^/JocJV/^/jo^pronunciarenonaudet,  qvanta  HieronymusSc 

Augufdnas.  Hi  cnim  difertis  verbis  Apocryphum  efle  Librum  Henochi  con- 

fitentur:  Origenesyeroprimo  qvidemnonqvid  ipfe  fentiat ,  apene  edi- 

cit ,  {Qd  Hcbrasorum  mentem  alFert  impugnaturus  au(5toritatem  Libel- 

lorumSan^to  Henocbi  nomine  infblefcenthim.  Secundb,  nonaperto  Mar- 

te  hoc  agit ,  fed  velut  poft  principia  latens ,  ekbendi  rimam  indefinita 

vocula  (yidentur)  fibi  aperit.   Dilucidius  tamen ,  qvam  reliqvi  duo,  do- 

cet,  nominaftellarum ,  &  alia  arcana  in  LibeUis  Henochi  fuifTe  tradit.a, 

qvae  calamo  cautiore  prodere  differt  Origenes.    Qvaenam  vero  fue- 

rintillaarcana,inprimis  ecceliac  ftellarum contemplatione  cognita, 

paucis 


LiBRo  Henochi.  ijr 

paucis  lineis  fubinniiit  Cleweiis  Alexandrtnus  PrKceptor  Origems,  tefte 
Hieron.  in  Ecclef.  fcriptor.  Hic  enim  ex  Eclogis  r  U^od^tyJiKm  ,  qvae  una 
cum  Epitomis  Theodoti  6i  dod:rinae  di(?tae  Orientalis  tempore  Valentini, 
appendices  limt  vi  1 1  Libri  Stromatum  Clementis  Alexandrini  haec  vcr- 
ba  habet pag.  5 78.  edit.  Heinf.  &  Commel.  Lugdun.  Batavorum  1616: 
''H^t]  y^  Kj  'Evco^  <prt<riv  ,  onr  fs^^^^Coiv^?  oif^^ihii?  ^iSx^a^  cviT  dv^^uTrag  oc^evo^ 
ixioA/  H^  fxcupAKlw ,  y^  raV  ofi^oeA  riyjefA  i  NttKC  vcrb  etiam  Enocb  dicity  qvod  an- 
geU  transgrelfores  docuertmbomitics  .Ajironomiam,  Divinatricem^O'  altas  anes. 
Qyaenam  vero  &  qvales  illae  fint  artes  ,  qvodnam  fit  uberius  argu- 
mentum  Libri  Hcnocbsi,  an  iTt  qvantivis  pretii  Scriptum,cujus  Fragmen- 
tiim  nunc  circumfcrtur ,  {\  fcirc  aveas ,  neccllc  eft  oculo  Lintum  emifli- 
tio  kiftres  i<7n(T7m<jy.oLT\ov,  qvod  ex  primo  Hctmbi  Lihro ftipercjl.  Nos  au- 
tem  ut  curioforum  Lec^lorum  defideriis  (atisfaciamus:  eccead  vetuftum 
Fragmmum  primi  Libri  Enocbt  eos  amandatos  cupimus ,  qvod  Scaliger 
Annotationibus  {iiis  in  £«/cfc.  inferuit,  &:qvod  vaftae  eruditionis  vir 
AtbanafiusKtrcbenis  latinitate  donatum  affert  in  fplendidi  operis ,  OEdipi 
Ly£gyptiau  Gymnvif.  Hieroglyph.  Ckfl'.  2.  Gram.c.2.  -^  4.p.6^.  Qyo- 
niam  vero  Enfehtttm  Scahgcri  inBibliopoliis  multis  fruftrajam  qvaeflvc- 
ris ,  atqve  opus  Kircheri ,  qvod  ut  maximo  labore  au(5tori  conftitit ,  ita 
ingenti  finnptu  nunc  proftat ,  Romae  qvippe  tribus  tomis  editum  maj. 
fol.  i552,multorunivotavideturfmftrari,  qvi  in  remotas  feptentrio- 
nis  oras  Ronia  longius  difliti ,  qvam  ut  ad  eorum  manus  a  Latio  ob  loci 
diftantiam  commode  ac  fine  magno  impendio,  cui  non  eft  ferendo  non- 
nuUorum  oAi^^ve^Lra,  poflitdeportari :  nos  babita  majomm  fumptuum 
ac  diftantium  locorum  ratione ,  publicis  ocuUs  fubjungemus  aliqvam 
Codicis  Henocha^i  partem  Latinam  Kircberiani  exemplaris  interpreta- 
tionem  in  primis  feqvuti. 

FRAGMENTUM    EX    PRIMO 

LIBRO  ENOCHI, 

T  fa(5bum  eft,cum  muItip]icatifuiflentfiIiihominum,nat2eqiiplTs 
filiae  pulchrse  &  decorae,ut  earum  amore  flagrarent  Egregori  (fcilicet 

D  w4«- 


E 


25  ,      Ex  ERC  I  T  AT  I  O   I   I>E 

vdngelii)  5c  uniis  alterum  feduceret,inter  fe  ita  loqvuti :  Eligamus  nobls 
uxores  e  filiabus  hominum  terrae.  Et  dicit  Semiexas  princeps  eorum  ad 
ipfos  5  timeo  hoc  eas  fa6turas ,  &:  ero  ego  folus  reus  maximi  peccati.  Et 
refpondebant  omnes  dicentes :  Jurabimus  omncs,  &  mutuo  anathema- 
tis  jurejurando  obiigabimus  nos  a  data  fide  non  receiliiros ,  donec  o- 
mnia compleverimus.  Timc  omnes  jurament6  praeftito  fe  obligarunt. 
Erant  autem  20,  qviafcendentesin  diebusjared  fummitatem  montis 
Hermoniim ,  qvemajurejurando  itaappellarunt,  ibifoedcre  per  jura- 
mentum  inito  >  fe  invicem  obftrinxenint.  Nomina  a.  Principum  funt 
fcqventia. 

1.  Scmixds  Princeps  eorum, 

2.  JtarKuph» 
^.   JraKtel. 
4.  Cbabahiel, 
f.  Orammamc, 
6.  Rbamiel. 
1.  Sapfich. 

8.  ZaKiet. 

9.  BalKieh 
10.  Azalzel. 

Sic&creliqvi  omnes  anno  iiyoMundi,  acceperuntfibiiplismulicres, 
fic  incoeperunt  contaminari  in  ipfis  ufqj  ad  diluvium ,  pepereruntq^  ipiis 
tria  genera  (hominum).  Primu  genus  erant  Gigantes  mR^nv,  Gigames  au- 
tem generabant  IS^apbilim & ror?  Naphilim natifunt Elind-jd^ multipli- 
cabantur  juxta  magnitudinem  eorum,&  docebantipfos,  &  foerninas  eo- 
rum  magiam,  &  incantationes ,  five  artem  praeftigiatricem.  Primus 
Exael  decimus  Principum  docuit  facere  machseras,  8c  thoraces,five  lori- 
cas  &  omnis  generis  arma  bellica,.&  metalla,  id  eft,metallicam  artcm,8c 
ufiim  auri  Scargenti,  qvana  ratione  videlicet  in  varios  luxus  ufus  adhi- 
beri  poflent-,  &  fecenint  varia  ornamcnta  mulieribus.  Docuerunt  qvo- 
qve  eas  Cofmeticam  artem,  id  eft,  fucos  &  ftibii  varium  ufiim  in  conde- 
corando  vultu ,  lapides  qvoq^pretiofos  j  &  faciebantfibi  filii  hominum, 
fceminis,  &  fihabus-ipiarum  fimilia  j  qvibus  praevaricari,  &  errare  facie- 
bant  ipfos  fandios ,  &  extitit  impietas  multa  fuper  terra  j  &  corrupta: 

funt 


II. 

Pharmarus. 

IZ. 

tAmariel. 

14. 

Anagemas. 
Tbaufael. 

I^ 

Samicl. 

15. 

Sarinas. 

17. 

Eumiet, 

18. 

19. 

Tyriel. 

lamiet. 

20. 

Saviel. 

LiBRo  Hfnochi.  -27 

funt  imiverrce  yix  momlium.  Antelignanus  qvoq-,  di(ftorum  Princi- 
pum  Semiaxas  docuit  cfl'e  *  iras  animi  &;  radices  herbarum  terrae. 

Undecimus  autcm  Pharmarus  nomine  docuit  Magiam ,  &  artcm  incan' 
tatricem ,  priijligiaruwij,  cspiatoria  Sacra.  Nonu«  autem  docuit  artcm  dcdu- 
cendi  Steilas,  qvarnis  Ajhologiam  djvinatriccmy  Od:a\iis  docuit  artcm  divi- 
nandiper  aerem ,  T zrxiuhfigna  lerr/c ,  Septimus  docuit  figna  Luitx.  Omnes 
hi  incceperunt  uxoribus  ruis,&:  fiiiis  eanmi  di(fla  revelare  myfteria.  Poft 
haec  incceperunt  Gigames  vefci  carnibus  humanis ,  repereruntcjf,impio 
hoc  exterminiohomines  decrelcerc  (iiper  terra.  Reliqvi  vero  ob  de- 
teftabilem  Gigamiim  nialitiam  clamabant  in  coelum  dicentes  pctentcsqj 
coram  eo  fufcjpi  memoriam  corum.  Audientcs  autem  qvatuor  e  majo- 
ribus Archangeli.s  Micbael  vidclicet,& /■J.tp/Mc/, oC  Gabyie! Sc  Uriel,e fu- 
prcmo  ccelorum  habitaculo  terram  inlpiciebant ,  contemplantcsqjfan- 
gvinem  multum  efliifum  fuper  terram,&  omnem  impietatem  Sc  iniqvi- 
tatem,  qvae  fiebat  luper  ea,  egredientes  ad  invicem  dixcrunt ,  ecce  Spi- 
ritus,  &  animae  hominum  aliiictionc,  opprcilioncq^  fufpirantes  clamant 
adnos  Ut  petitiones  perditi6nemq;iplarumadaltiilimithronumdefe- 
ramus ;  proccdentesqj  hi  qvatuor  Archangeli  dixerunt  Domino. 

Tu  6  Deus  Deorum ,  &:  Dominus  dominantium,  &  Rex  regnantum 
Deiisq^  hominum,  Throniisqj  gloriae  tuoein  omnes  iaeculorum  genera- 
tioncs,  &  nomen  tuum  S.incStum  &  benedi<5h.im  in  omnia  fa^cula. 

Tu  enim  omnia  creaili,in  omnibus  poteilatem  poHidensjCujuscon- 
fpe(51:ui  omnia  nuda  funt,  &  aperta,  omma  videns,  nec  eft,qvi  fe  a  te  ab- 
fcondere  poilit.  Vides  qvanta  mala  faciat  Exacl ,  qvanta  introducat ,  6c 
qvanta  doceat  peccata  atqj  iniqvitates  Hipcr  terra  ,  &  qvod  nil  nili 
dolus  iliper  arida.  Docuit  enim  m}  ftcria ,  &  manifeftavit  faeculo  ea 
qV3s  iimt  in  caelo ,  conanturq;,  omnibus  modis  ejus  inftiuita&:  myfteria 
cognoicere.  Fihi  hominum  Semix^c  potcftatem  dederunt  eorum ,  qvi 
cum  ipib  fimul  erant ,  &  ibant  ad  iilias  hominum  terrae ,  &  dormiebant 
cuiplis,&  polluebanmrin  virgiiiibuspueUis,&:  iis  manifeftabant  omnia 
peccata,  &  docebant  ipias  facere  inftrumenta  fornicationis.  Et  nunc  vi- 
de,  filiae  hominum  gignunt  ex iis  fiHos  Gigantes.  Adulterinum,  fuppofi- 
tiumqj  genus  hominum  fupcr  tcrram  difRifum ,  totum  univerilim  ini- 
qvitate  replevit.  Et  nunc  ecce  Spiritus  anim.arum  defun^Slorum  homi- 
num  interpellant,  &  ufqve  ad  ccelos  afcendit  gemitus  eonim^neqi  poteft: 

D  2  venire 


iS  ExercitatioIde 

venire  Sc  pertingere  ob  enormes  qvae  in  terraaccidunt  iniqvltates.  Et 
tu  hosc  fcis  ab  iphs  fieri  ^  &  vides  ipfos ,  6c  linis  paterifqj  ipfos ,  neq-  di- 
cis  qvid  oporteat  facerej>aut  qvod  remedium  tantorum  malorum.Tunc 
altiflimus  dixit ,  &:  Sand:us  magnus  locutiis  eft ,  &c  mifit  Viiel  ad  filium 
Lamech  dicens :  Abi  ad  Noe  &  dic  ipfi  meo  nomine :  Abfconde  te- 
ipfum ,  &  manifefta  ipli  finem  rerura  omnium  inftantem,  &:  qvod  tota 
terra  perdatur.  Et  dices  ipfi,  qvod  diluvium  univerfae  terrce  futurum 
omnia  qv»  fuper  facies  aridse  funt ,  difperdat.  Inftrue  juftum ,  qvid  fa- 
cere  oporteat  filium  Lamech.  Et  anima  ipfius  in  vitam  confervabimr, 
&  effugiet  mortem  per  3eternum,atqve  ex  illo  plantabitur  planta,  qvie 
confiftet  in  omnes  generationes  faeculorum.  Et  Raphaeli  dixit:  Vade 
Rapha'el ,  &  Exaelem  manibus  &  pedibus  vindium  projice  in  tenebras  5. 
aperies  qvoq^  Ercmum  exiftentem  in  Eremo  Dodoel  &  illuc  vadens  pro- 
jice  eum ,  fiippofitis  ipfi  faxis  acutis  &  alperis ,  operies  eum  tenebris  >  & 
habitet ibi  in  perpetiuim.  Et  a{pe6lui  illius  oppones  operculum,  ne  lu- 
men  unqvam  appareat ,  &  in  die  judicis  revocatus  in  judicium ,  incen- 
dio  ignis  deftinabitur :  &  fanabitur  terra,  qvam  corruperant ,  &  labefa- 
d:averant  Egregori  ^  medelamautem  terras  manifefta ,  ut  curetur  terra  a 
plaga  fua ,  &  non  pereant  omnes  filii  hominum  ,  qvae  di6ta  fint  in  my- 
fterio  qvod  dicebant  Egregori ,  &  docebant  filios  hominum  j  &  defolata 
eft  univerfa  terra  in  operibus  inftru<5tionis  Exael ,  &  ex  ipfa  exarata 
funt  omnia  peccata.  Ad  Gahridem  vero  dixit :  Vide  Gabriel  ad  Gigatitesy 
ad  adulterinos ,  &:  falfarios  filios  fornicationis ,  &  perdes4ihos  "E^j^viyi^uv 
afiliis  hominum,  committes  ipfos  ad  invicem  inbellum^  &  ultimam 
perditionem,  &  exterminium  j  &  longitudo  dienmi  neqvaqvara  attin- 
gat  dies  patrum  ipforum  >  qvi  fperabant  vivere  vitas  fempiternam ,  & 
qvod  unufqvisqve  eorum  non  ampliiis ,  qvam  centum  annis  vi6turus 
fit,.  Et  ad  Michaelem  dixit :  vade  Michael^  alliga  Semixan ,  Sc  omnes  afle- 
clas  ejus,qvotqvot  eommifti  filiabus  hominum  polluerunt,contamina- 
veruntqj  eas  inimmunditia  eorum  ^  &  cum  jugulati  fuerintfihi  eorum^ 
&  cognoverint  perditionera  dilecStorum  fiiorura ,  alligabis  eos  in  70  ge- 
nerationes  in  abdita  terrseloca  ufq^ad  diemipfis  injudicium  produ- 
cendis  deftinatum,diem  confumraationis  rerura  omnium,diera  qvo  ter- 
minabitur  judicium  f^eculi  fseculorum.  Tunc  prsecipitabitur  in  Chaos 
ignis ,  &  in  tormentum ,,  &  in  carcerem  conclufionis  setern^  -,  Sc  cum 

con- 


LibroHekochi,  2p 

condemnati  fuerint,  una  cum  ipiis  projicientur  ufqve  ad  confummatio- 
nem  generationis  eorura.  Gigautes  autcm  nati ,  a  Spiritibus  &  carne, 
Spiritusmaligniinterravocabuntur,  utlit  habitatio  eonmi  fuperter- 
ra.  Spiritus  maligni  erunt , Spiritus  egrefli  a  corpore  &  carne  ipforum, 
partim  ab  hominibus,  partim  ab  Egregortcii  geniti.  Principium creatio- 
niseorum  &;initium  tundamcnti  iliorum  Spiritus  malignieruntfuper 
terra.  Spiritus  autem  Gigantum  diftributi ,  injufli ,  deftrucntes ,  inva- 
dentes ,  colludlantes ,  jaculantes  fuper  terram ,  &:  curfus  facientes :  neqj 
tamen  comedunt  •,  fedciboabftinentes  funt,  &  variis  phantafmatis  il- 
ludentes ,  fitientcs  Sc  impingentes  \,  "Bc  Spirirus  redirgent  cum  filiis  ho- 
minum,  &  mulierum,qvi  proceflerunt  ab  eis.  A  die  vero  Ccxdis  &  per- 
ditionis,  mortifq;;  Gigantum  ^  Naphilm  fortes  &:  robufti  fiiper  terram, 
magni  &  famofi ,  Spiritus  egrcflli  ab  anima  eorum,  vekit  ex  carne,  erunt 
corrumpentes  ufqve  ad  judicium  magnum.  In  qvo  iEon  five  fasculum 
magnum  fimul  torminabitur.  Circa  montem  vero  in  qvo  juranmt, 
etiam  iuramento&:  invicem  obftrinxenmt ,  ut  in  perpetuum  nonclefi- 
ftacabeofrigus,  nix,  pruina,&  ros,neqve  defcendatinipfimi  nifi  in 
maledi(5bionemde{cenderit  inipfum,u(qvead  diemjudicii  magni^  &  in 
illo  tempore  comburemr,  &  terra;  ada^qvabitur ,  &  contabefcet  liqvcf- 
cetq^  ficut  ceraa  facie  ignis,  ita  confimimabitur  deftrueturq-,  cum  omni- 
bus  operibiii  eorum. 

Vobis  vero  fihis  hominum  dico ,  magna  ira  excandefco  in  vos  &  in 
filios  veftros  ^  &  perdentur  diled:i  veftri, &  morte  moriennir  chari  ve- 
ftri  a  facie  univerliE  rerra?.  Et  omnes  dies  vit.-e  ipfonim  abhinc  uiqj  in 
futurum  noneruntpluresqvam  iio.anni  j  neqve  vobis  perfvadeatis 
ultra  vivere^  nunc  verononerit  ipfisvia  evadendi  iram  ,  qviinvos 
exarfit  Rex  omnium  f^eculonim :  ne  putetis  qvod  effugietis  ea. 

EXPLICIT  FRAGMENTUM  HENOCHiEUM. 

Hoc  Tragmmtum  fragilius  eft,  qvam  ut  aut  veritnris  aut  pietatis  grave 
pondus  fuftineat.  Etenim  non  tantiim  leviflimanmi  nugarum,  putido- 
nim  mendaciorum  plenum  eft  ,fed  nocentiflimo  magicce  impietatis  ve~ 
nen^  penitiis  imbunuTi.  Sitigiair 

D    ?  ASSER- 


50  ExERCITATIO    I    DE 

ASSERTIO    TerTIA. 

An.oaDcLiTiJxtnov  hoc  e  Libro  primo  Henochi  adhuc  re- 
fiduum  5  neutiqvam  divini  Prophet^  Henochi  ge- 
nmnum  &anti^.vum  opuseftj  nedum  Noachiani  extem- 
poralis  Spiritus  adoptivus  foetus ,  ut  Tertullianus  opina- 
tur,  fed  hominis  cujufdam  audacis  &  mendacis  vel  plurium 
polldikivianus  abortus. 

Qj^madmodum  ex  ungve  tanqvam  paiticula  totum  Leonem  cog- 
no~s'cris, ita  e particulari hoc l-ragniemo  de  toto Henocbi Lffero judicare  h~ 
cilepoteris,  optimeLed:or,cujus  lit  veritatis  &: qvantas audloritatis, 
adeoqve  qvodiiam  robur  ad  confirmandam  Antediluvianorum  Scri- 
pturam  e  tali  Scripto  coljatum  iri ,  hautdiflicultercognofces,  modo 
iionnuliamonftroli  hujuspartus  vitioia  membra  .ad  vivum  refecueris. 
Nos  in  fpem  tu;^  gratioe,  benigne  noftrorum  laborum  interpres,paucu]a 
qv^dam  vitiahujus  monftri  pra;monftrabimus,  qvoadliceatper  officii 
publici  curas  &C  operarum  typographicarum  feftinationem,{lib  qvarum 
prselo  nunc  hasc  infaufta  fobolesgemit :  cetera  tacito  ac  prudentituo 
lcrutinio  reli6hiri. 

P  R I  jM  U  M  &  facile  princeps  vitium  hujus  (lippoiTtitii  foetus  eft, 
<lY6d  Egregon  [Qu^ngeliYcl  Priwapw ,  in  Gr^eco  exemplari  'E;>e^'j/o^oi  >i 
ol^X^v-ng  di(fti,non  modo  effli(5lim  deperire  cceperint  venuftashominum 
filias,  fedetiam  foUemnijuramenti,  im^o  mutui  anathcmatis  religione 
fe  obftrinxerint  tempore  Jarcd  ad  exercendas  foedas  libidines  ,  Scalia  fa- 
cinoraperpetranda.  Etenim,  fitaleqvid  commifllim  fuiflet  ab  ange- 
!is, neutiqvam  id  tanqvam  memorabile  Scriptura  tacuiifet.  Mofes  autem 
diiertis  verbis  hoc  tribuit  non  EgregorisfQii  ^«ge/«,fed  Q"*!!?^!!  -— ''J3 

filiis  Dei ,  qvi  veri  Dei  cultores  habiti  funt  tempore  primi  mundi  Gen. 
6.  V.  2.  SimpHciter,  inqvit Luth.  Comment.  Genef  p.  8 5.  verf.  Filios  Det 
vocatPatriarcharumjilios ,  ^vihus  daia  erat  promijjiofemitiis  benedidi&e^^ant. 
vera  Ecclefia.  Id  qvod  clarius  ac  fufius  exponit  David  Rungius  Com.  in 
Genef  cap.  6 :  Dictinturfilii  Dei  hc  loco  cives  vera  EcclefiiC  ex pojleritate  Seth 
eo  Envs  nati,qvoruminitio  religiofa  ittDmmpistas,fmplicitas  &  integritasfuit. 

Deinde 


LiBR  o  Henochi.  51 

Delnde  vero  du8i  admhatiom  rerum  mnndanarum ,  qvihus  excetlebant  Catnttxt 
patilatim  cum  eii  familiaritatem  ^  commercia  exercuerunt ,  donec  tandcm  con~ 
tradii  mairimothii  &  confufis familiis  cx  duplici  Ecclefa  ,  hypocritica  &  veray 
fa^la  eji  una ,  unuf^^ccetus ,  fedmoribuscorruptijjimis  ^  qviprojcilo  timorcDei 
impune Itbidinibns  O'  Tyrannide grajfatuffiut.  Sed, inqvis,  lxxii  interpre- 
tum  Codices  nonnulli  legiint,  af-^iAoi  tx  9^^,  uti  notat  Procopius.  Sed  per- 
perain,  Narti  non  paucamm  &  recflarum  mentium  depravata  huju5  lo- 
ci  lciftio obvium  cxtititdecipulum.  Eqvidcm  Jugttjiinus lib. i  ^.de  Civ- 
Dei cap.  2  3, hac  prava  le(ftionc  aut  primiim  deceptus  aut  valde  confir- 
matus  hybridos  iUos  foetiis  j  Gigantes  fc.  ex  Angelis  malis  &:  mulieribus 
procreatos  dccuit ,  atqve  fic  praviErententioe  &c  erroris  fe  etiam  partici- 
pem reddidit ^  qvi complures  Patres  effafcinavit.  Verba  ejus  did:6  loco 
fic  fbnant :  Veriim  movet  qvofdam,  qvbd  cx  illii,  qvi  dicl:ifunt  angeh  Dei,  &  ex 
mulieribas,  qv.is  amaveriini,  non  qvaji  kotntnis:cncyis  v.oflri  ,fcd GigantcsJm- 
musefenatos.  Etpoftsa:  Ci:m  ennn  pr,mi\fim  cjjet ,  qvod  videmcs  Jngcli 
DeifiHas  hominiun ,  qvia  honxfunt  ,fttmpferunt  lihi  uxorcs  ex  omntbjis ,  qvas  ele- 
gerant.  Et  Septuagtnta  qvidcm  Jnterpretes  <^  angelos  Dei  dixernnt  tfios ,  6* 
filios  Dei :  qvod  qvidetn  non  omnes  Codices  habent :  nam  qvidam  nifi,  filios 
Dei,  non  habcm.  QviB  vera  led:io  eft ,  &:  primigenio  Hebrasorum  volu- 
minuni  textuiconveniens.  Vitiatam  autem  Scimpuram  Tuille  lxxii 
VerfToncm  Gra?cam  Hicrony  lu  &  Jngnfiini  x\dj  ipfe  Hieronymus  Prajfat. 
in  Paralip.  ad  Chromatium  teftatur  his  vcrbis :  S/,  inqvit,  pura  efet  Editio 
Septuaginta  Interpretum ,  qvalis  ab  tUis  in  lucem  editafuit  jfuperfiue  me  ro- 
gares ,  ut  Hcbraica  volumina  tibi  in  lingvam.  Latinam  tramferrem,  Extabant 
etiamillo  faeculodiverforum  emendatorum  biblicorum  Graeca  exem- 
plaria, puta ,  Origcnis ,  Luciani Martyris ,  Hefychii .  & ipfius  Hieronymi ,  int 
qvibus  dercribendis  facile  error  incuria  exfcribentis  jx)tuit  accidere. 
Ceterum  mentem  ^//^-'//?/wJ  inhoc  Gcnefeos  lccoqvodipedlat,  hanc 
cfte  exiftimamus  ,qA'6d  qvidam  Codicesutramqj  lediionem  habuerint, 
ot/yiAoi  y^  Co\  rS  ©i5 ;  cujus  tamcn  prima  dicStio  nonnullis  Codicibus  in- 
torta  eft ,  una  cum  particula  copulativa ,  uti  opinari  licct ,  ab  audaci  cu- 
jufdamcalamo,qvihuncerrorem,denefaria  Egregororttm  feu  angelorum 
cum  feqviore  fexu  corruptje  xtatis  antediluvian»  confvetudine  atqve 
indenatahybridafobole,  partimangelica,  partim  humana ,  vanasju- 
dKorumfabulasfeqvunis,  irabibit.   Eqvidem  Judsei  primiim  qvideni 

heic 


52  EXERCITATIO    I    DE 

heic  csecutiverunt,  in  periculofi  erroris  foveam  praecipitati ,  fed  non  fo- 
li  j  Chriftianos  mox  Dod-ores  tanqvam  fui  feqvaces  errones  in  mutuum 
difcrimen  adduxerunt.  Rabbinicae  autem  Synagogae  hanc  fuiffe  opi- 
nionem ,  adeoqve  Scriptum ,  qvod  fplendidum  Sandi  Patriarchae  Hem- 
cbt  nomenmentitur,  hypoboiimaeum  foetum  efte  Rabbini  ahcujusvel 
plurium  de  facili  ci  conftabit ,  qvi  intrajudaicas  Synagogae  adytaadmif- 
iiis  ejus  monumenta  &c  Perufchica  Scripta  diligenter  evolverit. 

Grande  robur  huic  fententise  accedit  e  loco ,  qvem  invenimus  in 
Commentario  Rahhi  Schelomoh  larchi/mcap.  i^.Num.^.  94.  cujushaec 
funt  verba ; 

Hannephilim  (Gigantes)  funt  Jnachim  de  fiiiis  Samchafai  &  Vftd ,  qri  e  cce- 
iisdecidertmt  tempore  Enofcht.  Huicjungatur  lonathan  ParaphajiesChal- 
deiis  inverf. 4. Gen.(5i.qvi,referente  Drufio,  Gigantes angelos fuiflTc 
opinatur ,  qvos  a  cadendo  ■T^ephilim  dicStos  putat,  qvod  vidshcct  e  ccelo  de- 
siderint.  Samohafai  3  inqvit,  &  Azael  ceciderum  ca^isc^erant  interraitt 
diebtis  iHis. 

Ecce  duo  in  primis  JngeJi  numerantur ,  qvos Jud^i  fabulantur  con- 
fvetudine  feminei  fexfis  ufos  efle  prima  atate  ante  dikivium,  qvando 
genus  hominum  coeptum  eft  mukiplicari.  Qyo  facStum  eft,  ut  uD^^T^JH 
hoc  eftj  Gigantes  ifti  primi  faecuH  homines,qvi  non  minus  inufitatacor- 
poris  vaftitate ,  qvam  virium  indomito  robore  formidandi  extiterant^ 
judici6  qvorundam  Magiftrorum  Judaicorum,hos  Angelos  Patres  habue- 
rint.  Hebrijeorumaliimemorant,  ut  tradit  R.  ,Aqvila  in  Hahdala  ,  Sc 
in  Medras  Ruth,  Aza  ^  Azael  e  coeio  delapfos  cum  filiabus  perditi  ac  nu- 
merofi faeculi  confveviflfe,  indeq^  Gigantes  natos  effe,  qva  Ie(5lio  Uercero 
placuit Com.  cap.  6.  Gen.  v.  2 .  Drnftus  Not.  ad  Sulpicium ,  tertium  Ange- 
lum  e  libr.  lochafin  addit,  nempe,  Uachafaehm,  qvi  narratur  rem  habuiffe 
cum  uxore  Chami  fub  diluvii  tempus:  unde  natus  fit  ^ihon.  Et  relamm 
accepimus  in  Libro  pervetufto  Hazoar ,  diAos  Angelos ,  qvos  filiQS  Dei 
au<5lor  libri  vocat ,  confvetudine  ufos  Naamae  {broris  TubalCain ,  ex 
ca  genuille  daemones ,  qvos  Sedim  appellant,&  fpiritus  malos ,  qvi  nunc 
in  mundo.  R.  Eliezer  in  Pirke  cap.  22.  ^.49.50.  edit.  Vorft.  idem  con- 
firmat  his  verbis :  Rabhidicit;  VidcrumAngeli,qvicxciderttnt(ccelo,  loco 

fito 


LiBRo  Henochi.  5J 

fuofan^o  ,fil'tas  Caini  ambulantes  iu  nuditate  carnif ,  &fucdntes  ocules  fuos  tn- 
Jiarfcortorum ,  atqve  vagatifunt  poft  iUas ,  at^^fuwpferunt  ex  iHii  uxores  ,prout 
dicitur:  VideruntfiliiDeifiliashominum.  R.JofvaJilmKarchaait-.An' 
gehftmt  ignisfiamniarum  ,juxta  illud :  Qyifacit  tninifirosfuos  ignemfiamman- 
tem^  Venit  autem  ex  coitu  ignis  in  carnem  (yfangvinem  ,  neqve  combujfit  cor^ 
piis.  Sed  tempore  illo,  qvo  cectderunt  e  coelo  kcofandttatisfud,  robur  atqvefiatu- 
ra  eorumfada  efi  inftar  bominum  ,  &  vcfitmentum  cornmfuit  ramentum  pulve^ 
ris ,  ficut  dicitur :  Induit  caro  mea  vermes  ,  &  ramentapulveris.  Hac 
Eliezer. 

Qvamvis  autem  adeo  inficeta  fint  hajc  Rabbinicarum  opinionum 
commenta,  ut  fand:iores  mentes  ab  iis  merito  abhorrere  &  potuerint  6c 
dcbuerint :  finiftro  veritatis  fato  contigit ,  ut  complurcs  San(5toRim  Pa- 
trum  philtro  rccutitae  hujus  Fabulae  fint  efFafcinati.  Veluti  vero  unius 
Palaeftinasfinibus  contineri  hautpotuit  luxurians  error  ,  fcdinGras- 
ciam,  Latinm  ahasq;  regiones ,  noxias  fuaspropagineslatiiisdifFudit: 
ita non  uni  tantiim  Patiaim  faeculo  nocuit,  verum  pluribus  eruditorum 
aetatibus :  cum  labentibus  annis  crevit  eundo  a  primis  nafcenris  Eccle- 
fiae  Chriflianx  antiftitibus  ad  fubfeqAxntium  temporum  ecclefiafticos 
DoAores.  Id  qvod  propriis  ipforum  teftimoniis  promptum  erit  doce- 
re ,  ubi  prius  geminamjudasorum, qvi  Grsecc  fcripferunt,au6l:oritatem 
attulerimusj  qvae  haut  exiguam  propagando  monftrofo  errori  anfam 
qvondam  fiibminiftraverat. 

Philo  lib.  de  Gigantibus  fic  fcribit :  Viderunt  Angeli  Dei  filias homimimy 
qvodelfcntpulcbrx,  &accepcrunt  fibi  exommbus,  qvas  elegerant,  Qyodalii 
Philofopbi  Genios ,  Mo(ksfo!et  vocare  Angclos.  Hifunt  anim^  volttantcsper 
aerem.  T^cefl ,  qvod  qvisqvvm  hoc  fabuloftim  exifiimet,  Jofephus  lihToi, 
Antiq.  c.  4 :  Multi  Angeli  Dei  cum  mulieribm  covgrejjiprogeniemprocreavc' 
ram  infolentem ,  (rfdiicta  rohoris  omvcjus  acfas  contemncmem  ^  qvortimfa- 
cinora  non  abfimilia  his ,  qv£  de  Gigantibus  Gr/eci  memorant ,  pofieritati  fiint 
tradita, 

Oftcndimusprimos  fontes  hujusFabuIae  demixta  generatione ,  Ju-r 
daeos  fuiftc,  fed  non  illimes  ,nec  limpidis  aqvis  nitcntes :  nunc  turbidos 
cx  iis  in  Patrum  Scripta  dedudos  rivos ,  atqve  exinde  in  noftri  faeculi 
monumcnta  lutulentos  derivatos  vanitatum  canales ,  Dco juvante ,  o- 
ftenfuri.  Ceterum, veluti  in  multis  aliis  male  geftis  Jud«i 

E  DT^ 


34  EXERCTTATIO   I  DE 

annt:;j  ninj^n  ni«3  an^  ni*n^  a^^n  n^»  nipD  nt« 

Dereliqverunt  fontcm  aqvarmn  viventitiw  3  i^   ','Cy^'n  TO''  t^i?  yi/i^ 

foderumfibi  cijiernas ,  ci(}crnas  confradus ,  qvx  non  cominent  aqvas  Jerem.  2, 
V.  1 3 :  pari  conatu  j  fcd  valde  infelici  heic  miflis  Fontibus  Ifraelis  vivis, 
qvos  primigenius  facrorum  A^oluminum  textus  oftendit ,  ciftcrnas  clarae 
veritatis  vacuas  &  fabularum  plenas  elegerunt  &  imbiberunt ,  aliifqve 
imbibendas  propinarunt.  Neqve  primoribus  tantiim  labris  pitiilando 
id  egerunt,  fed  plen6 ,  imo  mutu6  qvafi  gutture  hunc  coecutientis  Sy- 
nagogse  errorem  haufifTe  videntur  Chriftianas  Ecclefiae  Do6tores.  Qyos 
fi  in  numerato  habere  difcupias :  adi  Pamelitnn  TertuUlani  Interpretem, 
qvi  recitatunis  Paradoxa  ejufdem  cum  fiio  antidoto ,  fic  eos  recenfet ,  ut 
TertuUiano  flio  primum  in  ifta  clafle  locum  aflignet. 

Utconfirmet  primum  Paradoxon  TertiiUiam  de  Angelis  defertori- 
bus,  qvi  duxerunt  filias  hominum ,  ex  eo  citat  hos  Tomos,  Libros,  ha?c 
Capita.  Tom.  2. lib.de Idolol.  c.  2.  n.47.  Libr.  de  Habitu  muliebri 
c.  2.n.  17.  Ub.de  CultuFemin.c.  10.  n.  56.&:lib.  deVelandis  Virgin. 
c.  7.  n.  52.  Tom.  3.1ib.  ^.adverf  Marc.c.18.  n.291.  Hunctamenex- 
cufat,  qvod  nec  fit  primus,  nec  poftremus  hujus  Paradoxi  Aud:or.  Nam 
ante  eum  hoc  erroneum  dogma  profeminarunt  'JofephuSj  Jujlinus  Martyr 
Apol.  utraqve ,  Athenagorus  in  Apol.  Clemens  Alexandrinus  libro  3;.  &  f, 
Stromat.''  Poft  eum  Ladantihs  lib.  2.  Inilit.  divin.c.  1 5 .  S.  Cypianm  lib.de 
Difcipl.  &  Habitu  Virg.  num.  54.  Eufebius  libro  5.  Evang.  Praspar.  & 
Method.  Serm.  de  Refurre<9:.  Omifit a.  Pamehusy  cetera  induftrius ,  Ire- 
iimm,  Ambrof.  Arnoh^SulpiciumiScc.  Nobis  fiiflPecerit  bina  faitem  utriufq^ 
nationis  teftimonia  allegare ,  8>c  a  Latinis  ad  Graecos  gradatim  afcen- 
dere. 

Sulpicius Severus  lib.  i.Hift.Sacraepag.  8.  Franek.  1607.  opera  Drtt/?i 
editae  ha:c  narrat :  Qv£tempe(iate  ciimjam  humanumgenus  abundarety  angeli, 
qvibus  coelumfedes  erat ,  Jpeciofarumforma  virginum  capti ,  iHicitas  cupiditates 
appetierum :  ac  naturafuiC  originif^  degeneres,  relid:is  Superioribus,  qvorumin- 
coh  eranty  matrimoniisfe  mortahbus  mifcuerunt,  Hipaulatim  mores  noxios  con^ 
ferentes ,  humanam  corrupereprogeniem ,  ex  qvorum  coitu  Gigantes  editi  efe  di- 
cumuYyCumdiverftt  inierfenaturxpermixtio  monjiragigneret,  La^miusdQ 

ori- 


LiBRo  Henochi.  3J 

orlgine  erroris  lib.  2.  cap.  15.  edit.  Lugdun.  i^^i.hancCamerinam 

ceterisoperofiusmovet:  Cumnumerus homimim  co£pi(fct  imnfcere ^provi- 

dens  Detis ,  nejraudtbusfitis  diabolus  3  ciii  ab  initio  tcrnt  dederatpotejlatcm ,  vel 

conumpcret,  vel  dijpergcret  homincs,  qvos  in  exordwfecerat,  mifitangelos  ad  tu- 

tclamcultnmj^generisbumdm :  qvibiis  qvialiberum  arbitrium  eratdatum  jprx- 

ccpit  ante  omma^nc  terr.t  contagione  maculati,fubflantix  coclcfits  amitterent  dig- 

nitatcm  ifcilicet  id  cos  faccrcprohibuit ,  qvodfciebat  ejfefa^luros ^ ut  veniamjpe- 

rarenonpoffent.   Itaqve  tlloscum  hominibus  commorawcs  dominator  tUe  tCrrx 

fallactfftmusy  confvcttidine  ipsapaulaiim  ad  vitiapellexiti  ^  muherum  congreffi- 

bus  inqvinavit.  Ttim  inca:lum  ob  peccata  qvtbusfe  immerferant,  iion  reccptiiCe- 

cideriwt  in  terram :  ftc  cos  diabolns  ex  angelis  Dcifuos  fecit  fatellites  ac  mini- 

Jhos\  QvJ  autcmfnnt  ex  his  procrcaii,  qvia  neqve  angcli  neqve  hominesfuerunt, 

fedmediam qvandam  naturamgerentes ,  nonftint ad inferos recepti,ficut in  cce- 

lumparentes  corum.  Ita  duogenera  dmontimfa^aftim,  unum  ccelejle,alterum 

terrcmtm.  Hifunt  immtindijjirittis ,  malortim ,  qvxgeruntur ,  autores :  qvorum 

idemDiaboUiseliprinceps.   Haec  Litinomm  Patnim  eximiumpar:  nunc 

pari  fide  ac  induftria  binos  c  Gra'cis  Parribus  teftesatUlucemus.  Clemens 

McxandrinusStrom.  lib.  v.cdit.  Hcinr.  Lugd.  161 5.  p.401 :  Oflendimus 

autem  inprtmo  Strouuuc,  GriUortim  Phihjo^lm  dici  fttrcs ,  qvt  a  Mofe  h'  Prophc' 

tis  prxcipua  dogmata nongvate  acccperuvt,  (^vbus  illitd qvoqve adjecimus ,  qvbd 

Angeliilli  qvibusfupernafoisohigevat,  delapfi  advoluptates ,  enunciarunt 

arcana  mulieribus  f^j^qvxcanqve  ad  corum  vencrunt  cognitioncm,  cum  alti  ce- 

larent  angcli,  velpotiiis  rcfervarcnt  in  advcmtiw  Domini.  lllinc profluxit  do^ri- 

naprovidentiie ,  ^fublimium  rcrtim  revclatio.  Idem  Strom.  lib.  5.  pag.  3  29. 

ejufd.  ed.  Contineniia  cfipecumam  dcjftce)  e ,  voltiptatemypojJc(!Jonem,Jpcda- 

culum  magnd&excelsd  animo  contemnei  c ,  os  comincre ,  ratione  qvxfunt  mala 

vincere.  Jam  verb  Angeli  qvoqve  qvidam  cum  fuijfem  incontmentes ,  vidi  cu- 

pidttate  huc  e  coclo  defcendernnt. 

Libri  Henochiei  fama  tam  late  olim  patuit ,  ut  ad  paganos  qvoqve 
pervenerit^  qvi  veritati  coelefti  fe  oppofuenmt.  Qyo  fa(Stum ,  ut  Celfus 
qvondam  ,  contra  qvem  o(5to  Libros  ixiTl^Gz  Origcncs ,  qvi  religionem 
Chriftianam  oppugnandam  fufccpit ,  cjus  teftimonio  fua  mendacia  tue- 
ri  allaborarit, ad  Angelorum  ^  delicla  3c  pcenas  provocans.  Hunc  di- 
vinceveritatishoftem  italoqventem  introducit  Origenes  lib.  5.  contra 
euiidem  pag.  448 ,  edit.  Genebr.  Parif.  1 61 9,  Ceterum  verba  Celft ,  fic 

E  X  fe 


^6  ExercitatioIde 

fc  habent :  Omittamus  ea,  qvlhus  Maglficr  eorumpotejl  coarguiffinamuf^  eum 
videri  vere  Angclum.  Ispriimfj^^  venit  &foluSy  an  etiam  alnpriores.  Stfolum 
venijfe  dicem  yinpromptu  efl ,  qvb  arguantur  mendacii  loqvcntes  fjbiipfis  contra- 
ria.  Ajunt  emm  o'  aliosfape  venife,  interdum  fexaginta  fimul  aiit  feptuagin- 
ta,  eofqve  malitia  corruptos,  obid  muI6tatos  efle  vinculis  fubterra- 
neis :  unde promanare  fontes  calidos ,  videlicet  ex  Worum  lacrymis.  Celfum  re- 
fiitatiirus  Origems,  his  verbis  utitur  di<5lo  loco  :  Qyi  Juddiorum  literas  pro 
fabulishabet  (Appelles  Hsereticus)  docens ,  qvodfolusjefus  ad  homines  mif- 
fus  fn  i  multo  minhs  admitteret  qvtc  Celfus  adduiit  ex  Libro  Enochi  mn  intel- 
le^o.  Nos  igitur  nemo  mendacii  coarguet,  ut  docentcs  interfe  pugnantiaj  qvodfo' 
lus  venerit  Servator  mjler ,  & qvod  alti  multifxpe  venerint  mmcii.  Qvanqvam 
bk  valdc  confuse  calumniator  loqvitur  in  hac  difqvijitione  de  Angelis  miflis  ad 
'  honjines ,«?  qvi  obfcure  inaudivit  mfcio  qvid  e  literis  Enochi ,  qvas  nec  legife 
viditur  ,  necfcire,  qvbd  non  magnafit  earum  au(ftoritas  in  Ecclefiis :  unde 
fortaffts  illudfumptum  efl ,  fexagenos  -^  feptuagenos  defcendillej  eofqj  ma- 
los  redditos.  HiCc  Origems  alter  Graecorum  teflis ,  qvem  fimul  ad  partes 
vocatum  iri  nos  recepimus.  Vis6  hoc  Ioc6,  commodum  nobis  in  men- 
tem  venit illius injuriae  >  qva nonnulli  Origenem afficiunt, dum  hanc  er- 
roneam  opinionem  Origeni  afcribunt,  qvi  adverfario  ejus  dcbetur.  Ete- 
nim  Origenes  non  angelos ,  (edfiUos  Dei  nominat ,  neqve  depravato  Mofis 
loco,  qvod  ex  Auguftino  monitum  efl:,  fuum  calculum  apponit,  fubjun- 
gens:  Sed  interpretemur  ejus di^um  candidms ,  qvtppe  qvividemusy  qvodtlie 
von  vidit  fcriptum  in  Genefi:  Viderimt  filii  Dei  filiashominum, 
qvbd  ejfent  pulchra  ,  acceperuntqve  fihi  uxoresfeledas  ex  omnihus»  Et  mox  : 
deinde  rurfus  comminifcens  &  confundens ,  qv.-e  iindecunqve  audivit ,  aut  ibi" 
tunqve  legtt,  ftve  tnter  Scripturasfacrasa  Chriflianis  recepta  ,five  non ,  ait  ths 
qvi  fexageni  feptuageniq^defcendebant  punire  vinculis  fiibterraneis:<?^- 
ditifj  ttt  ex  Enochi  au(5toritate,  non  tamen  eum  nominans.  Hoec  Origenes, 

Nuncporro  exoccafione  hujusMofaici  Iocire6te  ac  fontibus  con- 
venienter  expofiti  ab  Origene ,  &  fic  fcaevo  glofTematiJudaizantium  In- 
tcrpretum  oppofiti ,  etiam  ad  aliorum  Patrum  finceras  mentes  purafqve 
manusin  confervandaveri  fenfus  integritate  ac  puritate  fontis  melle  S)C 
favis  dulcius 

Qvijfuit  illimisy  nitidis  argenteus  undh. 

Ut  illud  Ovidii  Nafonis  Poet«  elegantiflimi  e  libro  Metamorphofl 

lim- 


LiBRo  Henochi.  57 

limpido  illi  fontiaccommodemus,  qviefonte  falutis  Servatore  Chri- 
fto  pnmiim  fcaturiensin  vrtam  ceternam  {aLit,Joh.  4. 14, 

Chryfoflomus  Judaicas  fabulas  perofus  ac  divina  veritatis  ftudi6  in- 
cenfus  non  modo  vero  interpretamento  niveumadjecit  calculum,  fed 
pravo  nigrum  prsefigit  theta his  verbis  ufus  Homil.xxi  i. in  Genef.c.v. 
pag.247.  edit.  Ducaeanae  Parif.  162 1  :  'Uovng  3  i/o;  t»  ©evTctV  '^yx.ii^g 
T'  a,vu^u7ruv  ,  ctt  kxXo(J{  «V/v  ,  iKa^ov  txiP.oTi  "ywJcuKooi  \7n  Tmcm  m  i^iAi^ouTr^ 
8X(3i$rv  A:^(v  r  ei^y^fxivaiv  ffK^poig  KOiJc^T^C^^cufxtv  ,  'i'volfxr,^lv  r,y.Si/;  r^^i^S^flv,  T  Lp 
r-oi (ix^  iiit:^^'fXfXivct)v.  Kcn  y^  xvayKcucv  TBvrn  t^  ^co^cv  TroKriV  V  i^iiwav  7rci>)- 
tmSw,  K,  oivX7ii4^oti  TKf  fjLv^^KoyloL^  t-  oin^£/c-x.i7?.ug  ttocv^  C^^fyifjtiym.  K«<  Trtw- 
7BK  jLt^  eiTreiv  «ot^  Kiyeiv  'wKfiuc-t ,  (c  Si^ow^g  twj  oiTBTnoc*  t  twc^'  oIvtuv  Ajj/O- 
fA,ivcov  ,  ovTb)  r  ocKvi^vouu  T^  y^xiprig  Mx^euf  r  y,fxin^v  xyic7Ty,v  ,  wfE  f**;  otTrKcog 
xscs^iX^v  TDcV  xKsoigmTi  ttx,  ^Kaff<^)^fxxcAtelvx  i^^fyifiivoi^;  ,  ^aj^  x^  -^  louirm  X6- 
(p^ctAijf  rvKfA.cofft  Kiyeiv.  ^xtrj  ^  ,  0 71 »  'rB%*  dv^^eoTiwv  t^ib  ^^vi^  ,  oll^x  <n^  «Tj*- 
A&)v.  TjVTBUf  ^  ijouV  ©£»  r^T^iY.yi^^JC^.  K«(  Trf WTBv  ^u^o  cr«|<:i£'Tft)OTev  ,  ;r«  «,^Ao» 
;/o(  ©e?'3rO^>*^<^'3'^^'''  xv^^coTTOi  fv{o  j^iynKyjJyaztv  vol  QiS ,  ap)iKoi  5  ^ixfJLcag  l 

ViAemesYAii  Deiflushoniinum,  qvbdptikhrx  epntjuwpferumfibi  tixores ex 
omjibusy  qvus  elegerant.  Singulas  didorum  didiones  diligemer  confideremtts,  ne 
qvidinprofundo  latens  nos  prMcreat.  '?{rcefum  enim  efiprobl  hunc  locttmfcrU" 
tari ,  ut  evertamus  fabuUs  cornm^qvi  omnia  tnconfiderate  expmunt.  Etprinmm 
qvidem  dicenda  ea,  qvx  dicere  audem  ,  ^  monflrata  eorumy  qvx  ab  illis  dtcuntur, 
abfureUtate,rer«5  qvoqve  Scripturxfenfns  ve(lrx  ca)  itati  apertendus  e(l,  nefim- 
pliciter&factre  auresprxbcatis.  Blafphema  loqvcntibus ,  0'adverfimcapifa 
ftia  loqvi  audentibus.  Dicunt  cnim  ,  qvod  non  de  hominibus  hoc  di^umfu  ,fcd 
dc  Angelis :  hos  enim  Filios  Dei  appellavit.  Scd  vcrb ,  primum  ojlendant ,  ubi 
Angeli ftnt appellati  Filii  Dei  f  fedhoc  monjlrare ncutiqvam pojfunt.  Homines 
qvidem  Fiiii  Dei  didifunt ,  Angeli  autem  neqvaqvatn.  Ecce  qvam  gravi 
oratione  magnus  Ecclefiae  Conftantinopolitanae  Do<5tor  Chryfdjtomus 
fedu^Vorum  Interpretum  opiniones  longo  ufu  inveteratas  de  Angelo- 
rum  e  coelis  lapdi  ac  ineptis  cum  feqviore  fexu  hymenseis  refutandas 
qvondam  fu{ceperat,dum  Fabidas  eas  yocatjabfurda.,  imo  blajphema  con- 
tinentes,  dum  fingulanim  di<3:ionum  follerti  feratinio  viam  fibi  aperire 
ftudet  ad  veri"  fenfiis  inveftigationem  ac  necellariam  defenfionem, 
Hoc  tamen  ftudiofum  Chrvfojiomi  fcrutinium  tantiim  abeft,  utonmium 
|)un6batulerit,  utpotius  tanqvam  male  tornatum  fub  incudem  ab  eru- 
ditisfitvocatum*  E  j  Celc- 


38  EXERCITATIO    I    DE 

Celeberrimus  ille  Hebraicarum  Literarum  Hermes  Drttfms  ,  Not. 
ad  lib.  I .  Sulpicii  p.  2  3 , 2  4.  Clnyfojlommn^  ejufqy e  f ludium  fic  oppugna- 
re  aggreditur.  Angeli  qvibus  ccelum  fedes  erat,  Scc.  qvasfupra 
allegavimus.  Hitjtis,m(i\ityfemevjix  i^ienim  cx  He[;nc/VJorephus  {^  Philo: 
fx  Grxcis]u[imus ,  Tatianus ,  Procius,  Athanagoras :  ex  Lativis  Tertul- 
lianus ,  Lad:antius ,  /j/c  fiofler.  Cofitra  cain  qviiiqve  argumemaprofcYumuYy 
qvn  'riunc ,  utpotero ,  rejiuaho ;  non  qvld  itafentiam  ,fed ut ojlendam ,  in talibtts 
Argimentis  ,fi  ritl  expenddntur  ,paruinfoliditatis  ejfe.  Primian argumentum  eft 
Chryfoftomi  Homil.  zz.  inGenefin^  Homines  filii  Dei  dicuntur, 
angeli  nunqvaui.  Hoc perjpiculfalfum  esl.  "ISljm  Angelific  dicuntiir  Joh  1,6. 
Vidc Mijcell.  Cent.  i.c  iz.  Strigilis certe  dentata magis, qvam ut a Dru^ 
fiani  calami  crena  Homiliis  Chryfojlotm  ligatur,  qvaemollioreflecon- 
fVevit. 

"  Conftantinopolitanum  Epifcopum  benignius  tradavit  SIXTI- 
NUS  AMAMA,  difcipulus  genuinus  Driifu,  &  noftrorum  olim 
ftudiorum  Rabbinicorum  &  ChaldaiconuTi  fidus  Mercurfus,  qvod  gra- 
ti  agnofcimus.  Etenim  p.  3  90.  Antibarbari  editi  Ambft el.  1 61 8,  qvse 
Drufius  paucis  lineis  propofuit  ac  San6to  viro  oppofliit,  ampliori  A^erbo- 
lum  circuitu  diducit ,  e  qvibus  hxc  adducenda  duximus :  Chyfojiomus, 
ait,  negat  hic  de  Angehs  agi ,  6^  recie  negat,  Utinam  qvoqve tam  recle  ^folidh 
fentemiam  illamimpugnajjet !  Et  hic  vide  ,  qvamam  fnijirationem  ei  atttilerit  mi- 
nus  accurata  Verfio.  Mox  recitatis  nonnullis  verbis  e  Chryfoftomi  Homi- 
lia,  qvae  a  nobis  modo  funt  allata ,  fubjungit :  Angelus  neqvaqvamfilius  VO' 
catus  eji ,  ne^^  filius  Dei.   Sed  clarus  &  omni  exceptione  major  locus  eft 

Job.  2.1.  Etvenenmt  CDTt^.^rl  '^JB  Fi/»De?,^c. 

Qyidheic  fa(ft6  opus  erit  ?  animus  ancipiti  cogitatione  diftraftus,  ad 
premenda  Magiftri  veftigia  invitat ,  innocentiam  itidem  Chryfojiomi  vix 
indefenfam ,  nedum  defertam  patitur.  Malim  igitur  audire  pacis  inter 
utramqve  partem  feqvefter ,  qvani  magnorum  nominum  infe<5lator : 
cum  utrinqve  litetur  veritati.  Qvod  dum  oftendo,  Le6tores  F  A  V  Er 
TE  ANIMIS!  T    i? 

Subtilem  illumhallucinantis  rationis  Epanortheten.>4ny?o^e/e»?  inflib^ 
fidium  vocemus.  hiyoo  '^  inqvit ,  civlAKet^^  tlw  rS  oamf  vi^  rS  dxjrS,  jx^  jsjuu- 

Dic& 


LiBRo  Henochi.  39 

Dico  autem  opponl  eam ,  tjva  efl  ejiifdem  de  eodem ,  mn  xqvkoc) ,  &■  cefcra  ejuf^ 
modt,  qviidefinivhnus  adverfitsfophijiicas  molejlias  lib.  de  Interp.  Tra(5l:.  5. 
cap.(j.  pag. 59.  edit.  Parif.  Gutliel.  Dti  VaK\6i 9 .  Qvis autem, civoefo,  ell, 
cui  vel  unciola  rationis  luppetit,  qvi  non  animadvertit  eile 

ANTIKEIMENA 


~% 


o'/AfyiAQicAiAy,^r,aKV  ol  AfytXoi  iiJccjj,ui oiiKy,%- 

Uol  ©£?.  CKV  VCi  0c?. 

SEd  vero ,  cum  altenim  honun  PronunciatonuTi  (ita  Varro ,  ita Cicero 
vocatEnunciationes)affirmet,  alterum  neget,nemonon  concludet, 
altenun  tnntiim  vcrum,  altenun  omnino  hilfum  d\c ,  juxta  Arijlotelcw  in 
Hypocategor.fubfinem  cap.  10.  part.  ^.p.  55.  edit.  citatac,  cuiusbc-ec 

funt  A'erba  ;  ilfi  c)^n  uoxm  tcvtwv  «|;  a,v  ii^>:sG\'  ,  're  oc:'.  '^n^c>\'  ci-'.T(''v  aA>;9-:ir  »5 
vJ.<5C (ftf  ftvfltf ,  ceu  wc  Kac^(px(nc  y^  ^vTTipotCif  a;  .'ix«3  •    QvamobrCW  hisfoUs  ^V.f 

oppovmitur  m ajjirnuitio ij^ncgatio ^  propyitim cH  ,fempcr altcrtwi eorum  virtim 
atitfalfim  ejjc.  Adliibeamus  iam  Heraclium  lapidem ,  qvem lupra  nobis 
flibminiftravit  emendator  vagorum  difcurfuum  Stagirita  ,  binis  hisA- 
xiomatibus,qvomodoStoici  voc.intEnunciationes:mox  clare  patebit, 
nullum  horum  adulterinum  aut  falfum  ellc.  Chryfojlomtis  magna  con- 
tentione  docet  contra  fabularum  amafios  de  ti<5tisAngeIorum&:for- 
mofarum  feminarumnuptiis.aclibcris,  qvod  Jngelt  Dei  inBibliisnon 
Yocati  fint  Filii  Dci :  id  qvod  verum  eft  dc  Bibliis  Graecis  Septuaginta  In- 
terpretum ,  qvibus  ulus  fuerat  Chryfojhmus  fuo  aevo ,  &:  qvidem  tali  ex- 
cmplari ,  cujus  Verdis  fecundus  ca]).  6.  Genef.  nullam  labem  fenferat. 
Nam  in  loco Job.  i .  v.  6,  q^^em  pro  llia  fententia  citat  Drifitis  in  antiqVis 
LXXInterp.  exemplaribus,qvibus  GroecaEcclefia  familiarius  uteba- 
tur,oIim  difertis  verbisperfcriptum  extabat :  o'/Afyihoi  r?  9^?,/^/7ge//  Deiy 
non  ol  ucl  r3  S^c? ,  Filii  Dei.  Sed  regeris;,  Veriio  LXXII  Interp.  qvae  in- 
fertaeftBibliis  I^//<rW/ ,  non  legit  di6t6JobiVerfu  c.  i.  0('«.fjfAo/ t»^^?', 
redoi'ifo)T?9^«.  Refpondebit  ipfe  Drufius  pro  Chryfojlomo  exfuisVete- 
iiim  Gr^corum  Interpretum  Fragmentis  in  '^ohum ,  &  dicet :  G;  xca  Ec- 
clefia  legtt :  o\  etf-^Koi  t^^?,  & qvidem cum  momto ,  qvod  t?  ^^adjedum 

ftt 


46  ExercitatioIde 

Jit  24^n.eA<r{c^;  hvia  ,  cum  Diabolus  ettamfuos  avgdos  haheat,  qvi  nufqvam  vo- 
cantur  (inqvit)  Filii  D^ ,  qvodfciam.  Sed  Scholia  Grsecorum  Interpre- 
tum  jtefte  Drufw ,  ledionem ,  oi  uol  rS  9*»,  admittunt ,  e  qvibus  Editores 
Bibliorum  ipfi  (acro  textui  hsec  inferuenmt.  Hanc  le<ftionem  Chryfojio^ 
mi,  &  inde  ortam  ejus  i^TrB^paa-tv  porro  confirmavit  Druftus  Comment.  in 
Job.  in  qvo  LXX  Seniorum  antiqvam  Le(5tionem  allegat,&  qvidem  his 
verbis :  LXX.  ol  o!,!ythot  t7  ^s^,  angeli  Dei.  Sic  loqA'endo  innuuntangelos 
bonos.  Nam  etiam  Satanas  fijos  angelos  habet ,  qvi  fiantangeli  mali  & 
perniciofi.  Hic  locus,ait^aperte  refellit  CbryfoJiomum,qvi  negat  Angelos  ufpiam 
rocarifilios  Dei.  Sed  tantum  abeft ,  ut  hic  locus  refellat  Chryfojlomum ,  ut 
potius  abfolvat  eum  a  culpa  falfitatis ,  cujus  infimulatur  a  Drufo.  Qvod 
fi  enim  Biblia  Grseca  non  tantiim  hoc  loco ,  fed  etiam  aliis ,  qvos  afFerre 
facile  fuerit,  conftanter  oftendiflent  voces,  ol  uol  t?  9^»,  herbam  Drufio  & 
tAmamA  porre6turus  fuifletC/jr^yo^ojnMSjgrande  veteris  Ecclefia?  colume. 
At  ver6,cum  Groeca  tranflatio,  qvam  manu  diurna  ac  no6luma  versarat 
B.Pater,qvaeifta  aetate  familiaris  fuerat  Ecclefiae,  Angelorum  Dei  aper- 
tamfaciat  mentionem,  tefte  ipso  Drufio ,  falfitatis  nec  reus  nec  damnas 
cenfendus  erit :  nihil  enim  alienum  a  veritate  dixit ,  qvse  ipfi  patefa<51:a 
fuerat  in  divinis  monumentis  iftius  fseculi.  Imo  aliter  docere  non  po- 
tuit ,  aut  retundere  fabularum  fabros ,  qvam  popofcerat  Auditonim  ra- 
tio.  Qyippe  id  urfit  neceflitas  lacri  coetus,  qvem  publica  voce  informa- 
vit,  qvemqve  penetrante  ac  percellente  fvadi  revocare  ftuduit  ado- 
<5trina  hseretica ,  fi  Phtlajirio  credendum  fit ,  qvi  veritatis  tribunali  te- 
ftisjamnunc  fiftenduserir.  Hac  enim  hserefi  qvia  multorum  audito- 
rum  animos  aut  duduro  infecStos  dubioprocul  noverat,  autbreviinfi- 
ciendos  fagaci  mente  praeviderat  vigilantiflimus  animarum  Afiaticanim 
Archiepifcopus :  antidotum  nec  nitius  nec  efficacius  huic  veneno  five 
expellendo  five  pr^cavendo  adhibere  potuit  alexipharmac6  fancSti  Spi- 
rinis ,  qvod  divinae  Scripturae  Gr££canic6  idiomate  perfcriptae ,  &  audi- 
torum  manibus  teri  confvetae  fubminiftrarunt.  Qvod  fi  enim  aliud  Bi- 
bhorum  genus  ufurpaflet,  qvamqvo  Ecclefia  Grseca  (use  vigilantias 
commiflTa  ufa  fuerat ,  ardorem  veritatis  in  tantoe  multitudinis ,  qva  cir- 
cumqvaqve  cingebatur ,  plusqvam  Pythagoras  olim  densa  auditomm 
caterva,  animis  accenftim  potius  exftinxiflet,qvam  excitafl^et.  Eqvidem 
populus  belua  multonuTi  capitum  facili  fuae  fpontis  mptu  abripitur  in 

crro- 


LibroHenochi.  41 

crrorum  avia ,  fine  praevia  docentis  voce :  qvae  fi  inaufpicato  acceflerit, 
immane  qvantum  Ecclefiam  turbet.  Ne  igitur  hoc  incommodi  feqve- 
retur  commodam  Homiliaftaeoperam  ,  commodiim  ad  retellendos  cr- 
rores  &c  confirmandam  veritatem  adhibuit  iUud  Graecum  facrarum 
literarum  volumen,  inqvo  exprefse pcrrcriptum extabat ,  o»  «."j^Acvt? 
©??,&:  cuijam  afibevcrat  Graecorum  Eccleiia,tefte  Drufio  in  citatis  modo 
Fragmentis  Vetenim  Interprenim  Groecorum.Exemplacautioris  modi 
in  docendo  de  non  turbanda  Ecclefla  obvia  habuit  vir  pius  in  fcriptis 
Evangeliftarum  &;  ApoftoIorumallegantiumVeterisT.  di<St:a  ad  con- 
firmandam  t^  v-ytouvivrwv  hiym  xJcz^mvTruxnv.  E  multis  unicum  hac  vice 
afFerendum  duximus,  fed  facile  princeps  ac  primum ,  ne  opinione  cele- 
riiis in majorcm excrelcat molem noftrum  IRENICUM, qvam aut 
Le(5toris  patientia,  aut  emptoriscnmicna  fcrat. 

Sandlus  Lucas  indivinaStephani  Apologiadcfcripta  capite^.  A(5t. 
Apoftolicorum  tradit>J'.i4./c/'r«<?g//;^rf^r/;z^vcanimasoriundasparentc 
Jacobo  cum  eodem  venifTe  in  jtg}'ptum,  cum  tnmen Exodi  i,/\..feptua- 
gmta  tantum  memorennu'.  Sed  Lucas  feqvutus  eft  Verlionem  Graecam 
LXXII  Intcrpretum ,  qva:  auget  numenun  ,  ne  nafcentis  Ecclcfios  fcr- 
vorem  in  Chriftiana  Do(5lrina  ampleftenda  impedirct.  Hoc  enim  Bi- 
bliorum  genus  fubinitium  plantatoe  Eccleiias  fuit  inufu.  Veluti  autem 
haec  ApoftolicaEcclefTarecens  naLa  non  erat  turbanda :  ita  auditorium 
fuum  Chryfoftomus  novitatc  qvadam  infveta  lapienter  non  cenfiiit 
perturbandam.  Verbo  dicamus:  vere  fcripfit  &  dixit  Chryfoflmus  qvan- 
do  convenienter  fuis  &auditorum  Bibliis  Grarcis  &  fcribere  &;loqvi 
aggreflus  eft :  qva;  tamen  N.  T.  2l.x??i;^y,v  non  fcmper  feqvitur. 

Druftum  vero  &  tA>rawaw  qvod  f|:)e(Il:at ;  uterqve  etiam  vera  &  dixit 
&  fcripiit.  Nam  veluti  ambo  Hebraicarum  literarum  Profeflorcs  lau- 
datifTimi  in  Acadcmia  Franeqvcrana  qvondam  fuerant :  pari  Hebrai- 
cae  Profeflionis  jure  aflidui  interpretes  extiterant  Hebraiconun  Volu- 
minum ,  id  qvod  teftantur  Scripta  erudita  ab  utroqve  cdita.  Qyapro- 
ptcr  ii  Hebraeorum  Codices  cumipfis  evolvamus,  vix  dubitarc  licer, 
qvin  eorum  aiTertio  fit  veritati  confona.  Eqvidcm  vere  qvidem  a  Dru- 
j/oaflEirmatur,qv6dJobi  i,5.  in  Hebraico  textu  extcnt  IID^rlTt^n  "^-33 

FilnDci.  Qyia  vcro  Graeca  antiqva  Verfio  legebat,  0/  ocfy:}^ci  rS  Gi? : 
Chriftianis  Do(floribus  occafio  fubminiftrata  ruit  interpretandi  hunc 

F  locum 


^a  ExercitatioIde 

locum  de  fandis  AngeUi.  Idem  efto  judicium  de  illis  locis,  qvos  allegat 
Sixtinus  Amama  exjcb.  ii,  i.  & xxxviii,  7.  E  di6tis  igiair  efficitur, 
utrinqve  veritati  litatum  fuifle,  adeoqve  litem  effe  compofitam.  Id 
qvod  ad  oculum  cuivis  de  perfacili  patebit ,  qvi  vel  umbellam  tantum 
Oppofitionis ,  qvae  Kar  dKy,^ic(A>  fic  ditta  eft ,  emiflTitid  oculo  obfervarit. 
Namut  Lydium  Ariftotelis  lapidem  admoveamus  probandae  adul- 
terimce  contrarietati ,  animadvertimus  non  elTe  tWtx  <mr?/  y^  tS  oa/n^ 
veram  Oppofitionem ,  fed,  ut  fpecialius  loqvamur ,  Contradi6tionem 
tantum  apparentem.  Stet  ergo  fententia  non  elfe 

ANTIKEIMENA 


,JV. 


DRUSII  &  AMAMi^:  CHRYSOSTOMI 

Affirmationem :  Negationem: 

tAngdi  appeJlatifum  Filii  tAngeli  neuti^jvam  didi  funt 

Dei  Filii  Dei 

in  Hehraii  Bihliis,  in  GrMk  Bihliis, 

ID    QjyOD    ERAT   DEMONSTRANDUM. 

/^Hryfofiomo  averfanti  illicitas  &  plane  enormes  taedas  coeleftium  crea- 
C^  turarum  &  terreftrium  virginum  manus  auxiliatriccs  porrigit  Theo- 
doretus  Qyjeft.  in  Genefin  XLVII:  Qvosnam  Mofes  vocavit  filios 
Dei?  pag.  ^S.edit.  Lutet.Anno  iiS^i.  QvulMnirKiYitj  nimhjlupidi& 
Jiolidi  exiflimarunt  eos  Angelos  ejfe ,  putantesfuxforfan  intemperaniittpatroci- 
iiiumfe  habituros  ,fi  AngeTos  ejnjdem  criminis  reos  tenerent.  Oportehat  autem 
eosaudiiJfeDeumomnium  tta  dicentem:]<^  on  permanebit  SpiritUS  meilS 
in  hominibus  illis  in  setcrnum ,  qvia  carnes  funt.  Erunt  au- 
tem  dies  illorum  centum  viginti  anni :  & inde perlpicere  naturam 
incorpoream  carnes  non  habere ,  neqve  Angelos  vitam  habere  tempore 
definitam:  immortales  enim  creati  funt.  Etpoftea  pag.  48.  ineadem 
Qvaeftione :  Hi  qvi  ex  Sethgenus  duxerum ,  olim  qvidem  ut  vlrtutumjiudiofi 
vocahantur  filiiDei,  verknimpurarum  mulierumpulchritudine  capti  confude- 
mntfamiliiis  alioqvi  dijlin^as ,  ^profru^u  hmditario  commune  exitium  rece- 
feruttt. 

Ecce 


LibroHenochi.  45 

Ecce  reAa  nos  ducit  Theodoretus  ad  Seciwdum  Vititim ,  qvod  fpedan- 
diim  proponit  ociilisacutum  cernentibus  Scriptum  diviniffimi  Emchi 
nomen  mentitum  >  utficcopede  pn-etereamus  aliorum  Patrumvindi- 
ciasprohocloco,  nimirum,  Himuymi  L.  de  Tradit.  Hebr.  in  Gen. 
Epiphatiii ,  ProcopHGaZiCi  yAwhrofti  Lib.  deNoe  &  Arcacap.4,  vene- 
rabilis  BedayH.  Hrabani  Matm,  Haymonis  &c,  cum  qvibus  tranfigant  alii, 
qvi  dogmata  tam  notorias  abfurditatis  propofuerunt.  Ex  hoc  Priim 
Vitio  procul  dubio  patefcit ,  Juda:os  primos  tuilTe  feminatores  hujus  in- 
felicis  lolii ,  eiufdem  porro  minuscautosconfitores  extitiiTe  Patrcs  non- 
nullos  Gtc-ecos  pariter  ac  Latinos,qv6  Eccleiiae  ager  in  fe  bonus  vitiatus 
eft.  Qvoniam  vero  magno  verborimi  inanium  apparatu  faber  hujus 
adulterinse  nionet2e  eundem  pronubum  iilegitimi  conjugii  repraefen- 
tat,  qvem  antiqvijudaiccc  Synagogae  antiftites  dcfonav.t :  confentaneum 
vero  fuerit ,  ejufdem  Schola?  dorniitantis  alumnum  ccecutientem  fuifle, 
qvi  Henocha?arum  fid:.arum  nugarum  audaculus  Magifter  efTe  geftiit. 

SECUNDUM  vitium,qv6  deformatur  fubdititius  foems  Henochi,ab 
ipfo  auiStore  his  vi vis  coloribus  depingiair :  Kcq  vCv  t*  rt^vm  u  ^vv>;9^V- 
7ig  Ss^  TTvdjiyixTCi))!  ii  ox^'A£?  TTv^^lxa^Tizvi:^  cJ5n '^  p^f  JcaAjcsfoiv  auTS<V ,  cn  »j 
zoiTziiKriSig dvruJv is^v  'Jtp '^ )yc.    Thtiux^  Tmvr^  inv"^  TKTrv^^y.x^  i^iAy.hv- 

'E^y,yi^a}v.  'H  d(^i^  t^  yMa^(^  cIvtZv  ,  (c  tx(^y,  ^tjUjAiy  Trv^fxa^  mvy,^  cJth  '^ 
j^?  {(Trv^.  Ta /7V(5CV.c*5  ^  Ti^ctvjcov  vi^uc^^x ,  dJ\i{$Uv^,  «cpatv/^ov^,  ifXTnTpiov- 
TTX,  ii  (W[X7nx?^ociQy^  ,  y^  fi^z^.rvlqc  d^n  i^ yii'; ,  K,  ^^cfxag  TTCiiv^  ,  ii  fAv,^iv  ic^-tcv^ 
a>i\oc  dcmZv^yy^  ::^cc(rf^oc{a.  7ro/vv^gt ,  ^  Ji^^ccv^,  )i  -srOs^Vii^THov^,  (c  i^xvoi^p^,- 
tfci'5  TTt  TTv^y^xiff,  S^  csir  ws^V  t^  olvijocaTtcov  yK,T'  yiivouKc^v  ,  OTi  e^  cIvtjov  i^i\y,- 

Av^wtTi.  Hcec  fiib  finem  Fragmenti  e  Codice  Henochi  refidui  totidem  ver- 
bisinaugufto  Ocdipt  Kircheriam  opere  excufa  extant.  QyorumLatina 
interpretatione ,  qvam  fupra  attulimus ,  tempeftive  fuperfedemus ,  ne 
a(5tum  agere  videamur. 

Qyanqvam  inhac  fabulofa  narratione  plura  noftro  confpe<5lui  pri- 
mum  fe  ofterant ,  qvam  uthorum  multiphci  deformitati  monftrandae 
pauxillum  temporis  flifhciat ,  qvod  muniorum  pubUcomm  necefhtas  & 
praelorii  avarus  gemims  ex  ceqvo  inter  fe  dividunt :  tamen  noftro  fcopo 
fatis  fore  putamus ,  initio  oftendifte  ex  Secuudi  https  Vitii  de  Gigantibus 
natis  a  Jpirttibtfs  c>  carne ,  five  egrefhs  e  corpore  (^  carne  3  partim  genitis  ab 

F  a  homi' 


44  EXERCITATIO    I    DE 

hominihiis  partim  ab  Egregoricisy  inftituta  cwyKeJi(r4  cum  fecretis  Jud^eorum 
placitis ,  qvod  haud  alienum  a  vero  dixerit ,  qvi  ftatuit ,  hanc  adukeri- 
nam  &:  mutilatam  Henochi  fobolem  origine  qvidem  &  prim6  ortu Ju- 
daicam  efle.  Deinde  monltraire,qv6d  nonpauci  Patrum,teflibus  Pon- 
tificise  Scholce  Dofboribus,  corpora  Angeiis  tribuerint.  Sic  proh  dolor  l 
a  vera  & veriorum  dogmatum  matre  SACRA  SCRIPTURA 
degeneres  hacfti ,  etiam  huic  nugivenduli  ingenii  abortui  velut  obftetri- 
cari  coRperunt ,  fed  adeo  infaufta  Lucina ,  ut  compiures  noftri  fieculi 
Scriptores  exinde  in  focietatem  infelicis  nutricatus  ad  varia  vananim 
opinionum  divortia  pelled:i  di  vcrterint ,  &  tantiim  non  infeliciter  im- 
pegerint.  Ut  autem  conftet ,  fontem  hujus  vanitatis  derivatum  efle  e 
Judaeis  ad  Chriftianos,  prsevia  obfervatione  Drufii  grati  utemur. 

Joh.  Drufim  Not.ad.  Lib.  i .  Sulpitii  docet,fermonem  non  efte  Severo 
in  Hiftoriafacrade  Filiis  diaholi ,  (ed  de  filiii  Dei ,  hoc  eft ,  angelis ,  qvi  ad 
hM  inferiora  detrufi  humanam  induere  naturam.  Vnde  in  Medras  Ruth  ,♦ 
Faclifum  ficut homines.  Nam  mjpecie humanaverfati fimt ctim  homimbus, 
cor^ora  terrenagefiantes ,  ex  qvatmr elementis  compofita.  Itaqve  legimtis  in  eo- 
dem  Libroy  Inter  eos  angelos ,  qvi  mixti  fuerunt  hominihus ,  nonfuerumficut  illiy 
qvi  □'*'vi?\^ ,  idefi ,  virivocantur,  necficutilliqvifilnDeivocantur.    tiam 

pofiqvam  aDeo  dejedifuerunt,  involuti  elementishumanis  veftieruntfe 
eis.  ReliqviangeU  cum  defcenderent ,  parati  fuerum  adredeundum  in  locum 
fuiim,  aerea  corpora  habentes. 

Hoc  dogma  Apellarum  licet  fuapte  vanitate  ruat ,  tamen  complures 
c  Patribus  /^w^e/os  corporeos  fuiffe  ftatuerunt ,  tefte  Fe^s^-ardentto  in  Ire- 
mum  adverC  haer es.  pag.  290.  edit.  1 5  96.  cap.  2  3 .  Angelts,  inqvit,  cor- 
porapropria  tribuum  nonnuUi  amiqvorum,  utexJufiino,Tatiano,TertulIiano, 
Cypriano,  Origine,  ^plerifqve  aliis  apertum  efi.  Dionyfim  PetaviusAmvasidy, 
ad  Haeref  lxiv Epiphan.  p.  25i.  edit.  Parif  i522.  aifirmatfuifte hanc 
fententiam  vetuftiftimorum  Patrum  fere  omnium  Angelos  fuiflfe  filios 
Dci ,  qvifilias  hominumadamaffedicunmr :  plerofqve  autem  Patrum 
perfuadim  habuifTe,  qvod  Angeli  fuerint  corporei. 

Or/^eK« de  Principiis lib.  i.  pag.  421.  edit.  Genebrard.  Parif  161^: 
2N{j>w  ejl  tale  corpus ,  qvale  hahent  dxmones ,  qvod  eft  naturahter  (libtile ,  ^ 
velm  aura  tenue.  TertuUianus  Tom.  3.  libro  3.  adverf.  Marc.  cap.  g, 
num.  61»  cap.  1 1.  num.  72 :  Dehim ,  'm(\yit, fcito ,  mc illud concedi tihi , 

ut 


LiBRO  Henochi,  4^ 

ut  putativa  fiierlt  dngelis  caro ,  fcd  veras  ac  ibVidx  fubftantiie  humanae, 
Fey^-ardentid  &C  Petavio  longe  mitior  ci\  in  optimos  Patres,  benedi<5tae 
memoriaeVir,  D.  Balthafar  Meifnerns  ^  qvondam  in  Academ.Wittenb, 
Profeflbr  merito  celeberrimus,  qvi  Philof.  Sob.Setl:.^.  cap.8.  Qvoeft.  i. 
pag.i 1 1 g.leq.edit.  Lubec.i f5i  ^.  non  un6 modo eos excufat.  Qyoniam 
autem  hxc  Mcifneri  excuHitio  memorabilis  cft ,  ^  fingul.iris  erga  Patres 
affedius  documentum  :  eam  totidem  verbis  afferre  haud  taedebir,  qvot 
ab  Autore  pcrfcripta  invenitur. 

Patre s/mqyit  Meifnerus , qvod fpetStat ,  faciunt  fane  illi  nonnunqvam 
mentionem  corporum  tAugelicortim ,  ut  Tcytulliaiitis  lib.  de  carnc  Chrifti, 
&contra  Praxeam:  itemc[^Bf)7W?7^«5in  Cant.  cant.  fer.  ^.  qvodipftim 
qvoqve  refert  de  Jtv^ttjlim  Ltidovicus  Vlves  in  lib.  i  ^.de  civ.Dei.  cap.2 5. 
&  Ccelius  Rhodiginus  lib.  i.  Antiqv.  Le6t.  cap.  20. 
Excufari  vero  illi  facile  poflunt. 

1 .  Qyod  vocabulo  ffu>uoil@r'  fint  ufi  in  fignificatione  latlori ,  pro  fttb- 
Jiamia  vere fubfijlctite.    Hu^fAoc  enim  Grscis  fa?pe  perfonam  fignificat  ut 

Gen.  54. 6c  36.  &  Tob.  10. 10.  qvo  fenfii  etiam  fumitur apud  Theog- 
nidem. 

'r  I         r     '     '  .  '    ' 

Ec  5TFij*jv  oijUOf  sfii'  iTsiuoTD^ry:, 
Sicnonnulli  Patres  vocabulum  a-ufAot,Wco^  Colofl.i.  v.p.  verteruntp^rya- 
naliter.    Qyandoigitur  dixerunt,  Attgelos  efle  corpora,  intellexerunt 
fubfiantias  verefubfjlcntes. 

2.  Qyod  fjepe  ex  alionim  locutl  fuerlnt  fententia ,  qvod  de  /ftigufliH» 
certumeft,qvietiamlib.  8.  de  Trinit.  cap.  16.  ^ouuavooc; de^nWkgenere 
ammantia,ani}f:opa(Jiva,  mente  rationalia,  corpore  aerea,  tewfore  sterna :  Ve- 
riim  non  ex  fua,  fed  ^pufeji  Madtirenfis  &  Porpbyrii  opinione. 

3.  Qyodnonlocutifint  rfi'/c///<r£^,fed  rfj^ftl/re  c</ croj^x^/W -sro?  ©fcV, 
feu  comparatione  ad  Deum.  Qyia  enim  folus  ille  fimpliciflimus  &  pu- 
riflimusad:us  eft  :  ideo  omniaad  eum  collata  funt  compofita  ,  &  hoc 
fenfu  Angelos  qvoqve  dixerunt  corporcos ,  hoc  eft  compofitos  &  non  fim- 
pliciflimos. 

Diftin^tionem  hanc  aperte  docet  D^w^/c  lib.i.cap.  3.  qvando  ftatuit, 
Angelos  efle  incorporeos  orc^V  rf^oi^' ,  corporcoi  tamcn  refpe(5lu  De>.  Uav  "^ 
m/yK^Dicf^Y^ov  t!if}<;  ^  @iov  fjtovov  davyKQ/^rtv ,  Tm^r^^Ti.  k.  v'a<x.;  v  ^'^CKiJ.   Mcvov 

F  3     ^  ^ 


45  ExercitatioIde 

'^  Qvrug  d.vKov  Tc  B-etcv  i^.,  k.  dc-uiJLxrov ,  Omne  coUatum ad  Deum ,  qvtfolus  in- 
corporalis  ejl ,  crafumi!:^  niMcihlQ  comperitttr  yfoUenimyQth  immaterialis 
&;  incorporea  dtvinittis.  Qyem  locum  ita  declarat  Thomas  de  Aqvim 
part.  i.qvasft.  ^o.art.  i.  Mediumcomparatum  adtmum  extremum  jfcutte- 
pidwn  comparatum  calido ,  videturfrtgidum:  ^hacYationedtcitur,  qvbd  Angc- 
li  Deo  comparatifim  materiales  &  corporei ,  non  qvbdin  eisfn  altqvid  de  na^ 
/ttjrf  corporea. 

Ecce  Confeflionis  Auguftanse  Theologum ,  Patrum  a  clientibus  (uis 
accufatorum  fidum  patronum ,  hiantium  vibicum  a  fiiiis  refricatorum 
lenem  medicum  ,  errorum  manifeftatorum  benignum  interpretem. 
Vosmctipfos  j  qvi  foli  bene  vivere,  'Jefum^propius  infeqvt  iy  comitari  vobis  vi- 
demini ,  verbis  veftri  Aiiii  Montani , judicesipfaseqvitas  appellat,uterne 
honmivobis  videatur  proximiiisadSemi  &:Japheti  reverentiam  ac- 
celfirre  ?  Fc^^^-ai  dentiufne  an  vero  Meifnerus  ?  Do6t6rne  Pontificiae  Scho- 
ix  Petavius,an  vero  noftrae  EcclefiseTheologus,verecundior  paternoru 
verendorum  te(5tor  exiliteritfld  qvod  velut  in  nullius  contemptum  di- 
ctum  volumus:  ita  intempeftivos  ofores  Patrum,qvibus  nunc  setas  tem- 
poribus  Apoftolorum  A'icinior,  nunc  zelus  defenlae  coeleftis  veritatis 

COntra  ctSV  dTrr.TKoTiii^f^ivovg  t^  7ToAiri-'iUi<;  ri  'l<r^y,h  ,  k^  ^ivovg  t  2i^%>icov,  i? 

i77ur)i\iot^  iKTnSot.fx-^txpv^':,  k^  d^\ig  'ovrio \^s<TyM  Ephel.2.  12,  nuncdeniqj 
ftudium  vitae  fan^tioris  &C  alienioris  a  faeculi  hujus  pravis  moribus ,  am- 
bitione^  invidia,  avaritia,  &;  id  genus  aliis,  eminentiorem  prae  aliis  humi 
abje(5tis  animabus  aucStoritatem  conciliavit ,  monitos  cupimus ,  ne  qvi- 
busvis  Ecclefiafticorur&  Scriptorum  leviculis  nasvis  medium  oftende- 
redigitumvolupeducant.  Leviculos  appofite  nominamus.  Nam  non 
parcitum  eft  mutuis  erroribus  etiam  abipfis  Patribus.  Sic  Hieronymus 
Eufebium,  Originem^  Papiam,Teitullianum  6c  Ladantium  caftigavit,E/>//'/;^- 
ftius  Origenem,  ^ugufiinus  Tertullianum  Sc  Cyprianum.  Errorcs  itaqve  non 
fupprimendi ,  ne  aliis  fint  ofFendiculo ,  fed  moderate  culpandi  &  fine 
virulentas  lingv^  convitiis.  Nemo  enimnoftrum  omne  perfe(5tionis 
pun6lum  mlit.  Inmultislabimuromnes.  Nemo  omnibus  horis  iapit, 
nedum  omni  aetate. 

Horum  Patrum  aetatem  ac  ftudium  confiderantes,  novum,qvod  non 
adhibuit  Meifnerus ,  mdih^m^  recrudefcentibus  crebrofricamvulneri- 
bus  eorum  appUcandiim  diiximiis.  Non  memorabimus ,  qvam  obviam 

erran- 


LibroHenocht.  47 

crrandl  occafionem  Patribus  fubminiftraverit  antlqvorum  Grcecorum 
codicum  prava  led:io  loci  Gen.6:  nec  repetemus,qvam  coeca  (sepe  ipon- 
te  ac  obedientia  exoculatos  inmultis  diices  Hebrceos  Philojietn  ac  Jo- 
fephiim  Patres  fint  feqvuti,  adeoqve  in  varia  erroiiimpraecipitiaopi- 
nioneceleriusabrepti.  Unum  nobis  in  memoriam  revocamusj  qvod 
haut  exiguam  prieienti  errori  de  corporibus  Angelorum  feu  Dsemo- 
num  anfam  praebuerit. 

Primis  Chriltianifmi  foeculis  ab  incude  Philolbphicacalebant  complu- 
res  Patru m,  in  primis  dogmata  Platonis  feqvuti .  Hujus  placita ,  ceu  um- 
brcefolidacorpora,  antiqvos  Scriptorcs  feqvebantur  etiam  tunc ,  ciim 
faeculi  hujus  deteftandis  idohs  ac  profanac  fipientia;  inftitutis  nunciimi 
remiferant.  Nam  velut  recens  fervat  tcfta  odorem ,  qv6  femel  eft  im- 
buta :  pari  tenacitate  femper  fordidae  qva^dam  reliqvias  futilis  mun- 
danse  lcientia? ,  contemplationum  &  idisarum  Platonicarum  altiftimis 
deiixarum  radicibus  inmentibus  remanferant,  qA'arum  veftigiaobvia 
(imtiis,  qvibus  ledtio  Eccleiiafticorum  Scriptorum  non  plane  fordet. 
Nonnunqvam  in  ipforum  monumentis  Icgendisplurimum  olei  ac  ope- 
rae confumebant ,  malaqve ,  qvae fubinde  bonis  funt  vicina ,  tenacius  Sc 
apprehendebant&  retinebantjfcriptafua  iifdem  profanantes.  Hinc  illae 
lacrymse ,  &  illae  lemas  hceferant  oculis  eorum,  qvi  alias  acutum  cernerc 
putabantur ,  qviqve  columinareligionis  Chriftianae  &  lumina  orbisau- 
diebant. 

Evidenti  documento  fit  ^puJejus  Platonicse  Philofophioe  fcAator, 
qvam  Athenis  didicerat.  P/<rro;;/Vautem  opinionem  de  D^emonum  natu- 
raexprefturus  fcribit  Lib.de  DeoSocratis  p.ipo.edit.Plant.  Antv.i  588: 
Ceterum  inqyk,fimtqv,^damdivinx  mQdise  potejlates  inierfttmmum  tcthera 
&  infimas  terrtts  in  iflo  interfiti  aerisjpatio ,  per  qvas  <^  dcfderia  nojlra  6*  wc- 
rita  ad Dcos  commeant,  Hos  GriCco  nomine  Sou^o\cia  nuncupam :  inter  mortales 
Coeliculdfqvcvci^ores ,  hincprecum,  indedonorum,  qviultrb  citrSqveportantj 
hincpetiiioncs,  indefuppctias,  ceu  qvidam  utrimqve  interpretes  ^falutigeri.  Per 
hos  eofdemy  iit  Plato  in  Sympofio  autumat,  cunfta  dentinciata ,  d"  Magorum  varia 
mracula,  omncfqveprafagiorumjpecies  reguntur.  Etpag.  291 :  Mediorum 
ijlafortitioeft,  qviin  aeris  terra  plagis  conterminis ,  nec  miniis  confimbus  ccelo 
perinde  verfantur,  utin qvacunqve parte naturA  propria  //«fanimalia,  o^in 
atherg  volantia/j-in  terragradtentia^  H^c  animalia  in  stQXQgignuntur,  inqvit, 

ut 


-I- 


48  ExercitatioIdi 

ut  in  ignifiammida^  in  undajima,  in  terraglebitlenta.  P.  193:  Qvodji  nuheifu- 
hlime  volitant ,  omnifqve&exorttt^&termrmts&retro  defuxus  earum  in  territs 
eji :  qvtd  tandcm  futiira  cenfes  Dsemonum  corpora ,  qvxfunt  concreta  multb 
minus  &  tanthfuhtiliora  ?  Ti^n  enimfunt  ex  hacfticulenta  nubecula,  twnida  ca~ 
Ifgiv.e  conglohata ,  ficut nuhium  tenus  efi ,  fed  ex illopurijjtmo  ains  liqvido&Je- 
feno  elemento  coalita :  eaqve  nemini  homimim  temere  vif.hilia ,  nifi  divinitusjpe' 
ciemfui  oferant  Scc.  Fila  corporis  pojfjdent  rara  &  i^Iendida  ^'temiia  uf^^ 
adeo,  ut  radios  omnii  nojlri  tuoris  &  rarttate  transmittantj  &Jplendore  rtverbe^ 
rent,  &fubtilitate  frajirentur.  Pag.  294.  Sunt  inter  homines  ac  Deos,ut  loco  re- 
gio}w,ita  ingenio  mentis  interfm :  hahentes  communem  cum  Superis  immortalita' 
t/ttny  cum  Inferts pafjhnem.  1{jtm  ,pennde  ut  nos,  patipjfunt  omnia  animorum 
placamentavel  incitamenta:  utinira  incttentur ,  &inmifcricorrdiaJ{ed:antur, 
&donisinvitentur,  &precihus  leniantur ,  &  contumeliis  exajherentur,  &  hono^ 
rihus  mulceantur ,  aliifqve  omnthus  adfimilem  nohis  modum  varientur.  Qyippe, 
iufinem  comprehendam :  D cemonQs  ftintgenere  animalia^  ingenio  rationabilia, 
dnimopalfivajCorporQ  aeria,  temporeMerna. 

■  Qyod  fi  qvis  difcipulum  Apidejum  audire  detredtet ,  Pr^ceptorem  e- 
jusPlatonem  adeat  ,&;audiatip{iim  ficloqventem  inEpinomide:  y^^ 

f^fAiveiti/;  uiUov ,  dJy^auq  -nuixv  ^i'-^v p/«£/<v  T^  iv<pyfxii ^^TTo^c-iaA  :  Voji  hos,  aity 
&fubhis  deinceps  ccnfendi  Doemones.  Efi  autemgcnus  aerium,  hahenster- 
tium,  ac  medium  locum ,  interpretationum  legationumqve  autor :  eofqve  honorare 
votis  valdeoperaprecium  e(i ,  utfaujia  fit  eorum  pro  nohis  legatto^  Hxc  Plato 
locutus  fuhjicit :  Hortim  duorum  animalium,a!terum  fxastliere,  alterum  ex  aere, 
prorftts utrumqve  non  cerni,  adejfe  nohis  tamen,  etiam  non perjpicuum^perfuade^ 
redehemus:  Ejfe^^  mirahilt  fapientiapneditum ,  uipotegenus  docile  acmemor, 
cognofcensomnemnojiramcogitationem  ,  mirahtliterq^ampietlens ,  qviexnohis 
boni  prohig.fnt ,  odto  habens  incredihilitcr  malos ,  ceu  qvi  fnoerorisfint  capaces : 
Deum  enimfuprem.am  dignitatis  arcem  ohtinentem,  extra  dolorem  &  voluptatem 
ejfe^folumfapere  &  nojfe  dicendum.  Cumqve  mundus  animantiumftt  plenus^  eos 
ad  invicem,&  fupremos  Deos  omnes ,  omnia perferre ,  eb  qvbd  animalia  imerja^ 
cea7ityqva  mira  celeritate  in  coelumac  tcrras  omnemqve  mundum  ferantur. Con~ 
fer  Platonis  Sympofium,  five  de  Amore  pag.  29.  edit.  Bafil.  1 571 .  ubiin- 
ter  alia  fic  fcribit :  Omne  damomum  inter  Deum  &  mortalem  medium  eft : 
Qyam  verh ,  inqvam  ego ,  vim  habet  dmonium  ?  Interpretatur  &  transmittit  ad 

Deum 


LiBRo  Henochi.  '  49 

Detm  res  hominum ,  &  ad  homines  res  deortim :  iUortim  qvidemfupplicationcs  & 
facrificia,horttm  verb prxcepta (jy  rctributiovcsprofacrificiis.Qvum  aiitem  tn  me- 
dioftt  amhortm ,  tottm  ipfum  ita  complet ,  ut  ipfitmfibi  ipftfit  connexttm,  Per  hot 
etiam  omnis vaticinatioprocedtt ,  &  totafaccrdottm ars  de his ,  qva adfacrtjicia 
pertinent ,  &adpaJ}orufn  myflerta  ac  incantationcs ,  &  ad  omne  vaticinitm  ac 
expiationem.  Deus  autem  homini  non  mifcetur  ^fedper  hoc  omnis  converfatio  ac 
coUoqvttm  diis  ad  homiites  contingit,  tr  vigilantes  &  dormentes.  His  adde  illa 
in  Phoedone,  pag.  5 7.  5 8.  Sic autcm  narrant,  qvod  unumqvemqvc  mortuum 
cujufqve  dsemon ,  qvi  viventemforte  obttnuit,  ad  qvendam  locum  ducere  aggre- 
Aitur,  Socrates  in  Platonis  Theage  ait:  'Esi  ya^  fxot  cm  mti^og  d^^xf^w  B-hm 

fxol^x  fT^^.yivofJu^uov  iaifxoviOv.oYiUHOv  t^tzi  «Ts  551  (^it)vr,,yi  oV  dv  yivr^jiS^Q/i  tS^tc, 

0  fA,ifis.(t}v  m^di-rieiv  3  -zy^TfsTnf  3  gVs^TT.  Contigtt  mihi  aptiero  incipiemi  divina 
forte  daemonium,  cttjusftgntm  ejl  vox,  qvd  Cf{mfuerit,moratur,&  avocat  ab  eo, 
qvodfacere  inflitueratn ,  nunqvam  incitat ,  ut  agam.  Plato  lib.  4.  de  Legi- 
bus^tres  Dcortm  ordines  conftituit,  Deos,  Daemones  6"  Heroes.  In  Epino- 
mide ,  inter  Deos  qvofdam  ftatuit  Dsemoniis  acriis  mtnorcs ,  hotnimbus  majo- 
res  ,qvos  v;|U;9^Vc  vocat ,  eofj^  Heroes  ejfe ait.  In  Cratylo  ,  Semtdeos  ejfe  vult 
gcnitos  altero  parcnte  Dco,  altcro  mortali,  haut  abfimiles  ficftis  Hcnochi  Ne- 
philimis,qvospartim  E^Tr^w/j,  partim  homintbus  natos  nugatur Libri 
Henochxi  au<3:or.  L:iheo  fewidcitm  Heroibus  antepofuit.  Jugttfintts 
Lib.  i.cap.  14.  deCivit.  Platoncm  LabcointeiSemidQoscomtncmorandum 
putavit,  ftctu  Herctdemficut  Romulum:  Scmideos  atitem  Hcruibus  anteponit,  Hc- 
ftodus  Hcro.ts  &  Semideos  facit  eofdem 

'Av^^m  y,^ouuJv  S^rtov  '^(^,  oi  Y.xhiov'j  'Hu<9^o<   ■ 

Hcroutn  divum  genns,  qvi  vocanttir  Semidei  -  » 

Hae  {Imt  impurnsfcaturigines  Platoms,  hae  Platonicorum  paludes,e  qvi- 
bus  Patrcs  tantam  fordium  conflugeminruafcripta  traxerant,  utalia 
taccamus ;  idqve  facili  du^u ,  cum  partim  a  primae  setatis  florentis  an- 
nistmbuti  Platonicis  his  fabuUs ,  partimpoft  dataChrifto  nomina  le- 
gentes  Platonis  libros  hunc  frudlum  cepermt ,  ut  fe  &:  alios  deceperint, 
incuriofi  monitionis  Apoftolicse,  Col  2.  v.  8  :  Videte  nefit,qvi  vosprHas 
faciatper  Philofophiam  6*  inanem  fallaciamjuxta  traditionem  hominum ,  juxta 
elemcnta  mtmdi  ^  nonjuxta  Chrtfltm. 

Qyamvis  haec  Pauli  admonitio  totius  Philofophiie  traditae  ab  homini- 
bus  versecognitionis  ignaris ,  dudix  a  mundi  elementis  &  Chrifto  op- 

G  pofitag 


yo  ExercitatioId* 

pofitae  aburum  pertlneat :  neutiqvam  tamen  aberrablt ,  qvi  dlxerit, 
qvod  Apoftolus  Platonicam  Philofophiam  figillatim  hoc  loco  caven- 
dam  injunxerit.  Conferatur  modo  verf  1 8.  hujus  cap.  2.  cum  praefenti 
-periocha:  mox  id,  qvod  modo  monitum  eft,  manifeftum  evadet.  Nemo, 
inqvit,  vosfeducat approbans ,  humilitatemi^religionem  (^'awv  c^S-^>j(r>cei04 
=r  d^ytAccv)  angelonm ,  amhulans  (juxtailla)  qvx  non  vidit ,  frtijlra  injlatasa 
mente  carnisfux.  Qvoniam  Platonica  Phiioibphia  longe  crebriiis  &  au- 
daciiis dilTeritde  ^ngelis,  qvam  rehqvoe  Philofophorum  fe6lae,  &  Pau- 
lus  tanqvam  Do(5tor  &  Apoftokis  Gentium ,  varios  de  Deo ,  angelis  feu 
dsemonibus  (qva  voce  Platonici  bonospariter  ac  malos  angelos  com- 
pledii  foleb.mt)  eorumdiicurfus  &  opiniones  profligaturus ,  inprimis 
cultui  D^emonum  fe  oppofiturus ,  cavendum  praecipit  a  tali  Phiiofo- 
phia,  qvae  Angelorum  humilem  ac  religiofum  cultum  homines  docet. 

Cleinens  Alexandrinus  lib.  3 .  Stromatum :  Nimirum  cur^  efl  Magii,  tit  Ve- 
nere,  vind,  cfu  animantium  ahjlineant.  ^oiTi^^a^n  ^  dfyiAci?  >y  ^ouf^oc-h&  an- 
gelos  &  ditmones  colunt»  Pythagoras : 

Cole  Daemones,  qvi  in  terra  verfantur. 
HucfpecStat  Genii  cultus  facrificiis  aut  precibus  conftans ,  cuiLatlum 
etiam  fefe  fubmifit.Plaut.Capt.  Genio/f/o  qvandofacrificat,ad  rem  divinam 
qvihusopus  eJ},Samiisvafis  utitur,ne  ipfe  Gcnius  ftirripiat.HoratAQ  Arte  Poet. 

"  vinoqvediurno 

PlacariGQniusfefiisimpunediehns. 
Virgil.  lib.  7.  iEneid. 

Geniumqve  loci^  primdmqve  Deorum 

TeUuremj  Nymphafqve,  6*  adbuc  ignotaprecattff 

Flumina  • 
€emos  etiam  in  nuptiis  contrahendis  advocandos  cenfuit  fuperftitiofa 
antiqvitas.  Amohius  lib.  2.  adv.  Gentespag.^i.  edit.  Lugd.Bat.  1641 : 
Cum  in  matrimonia  convenitis ,  togajlernitis  le^tdos ,  &  maritorum  Genios  ad- 
vocatist  Cic.  pro Cluentio :  Le^ulmn illum  genialem , qvemhiennib  amefilta 
fux  nuhentijlraverat ,  in  eadem  domofihi  ornari  ^Jierni ,  expulsa  &  exturbata 
iiUajubet.  luvenal.  Sat.  10.  v.  34. 

'  TyriufqvepalamGenhMsinhortis 

Sternitur,  &  ritu  decies  centena  dahuntm 

Amiqyb ;  vem  cumfignatorihus  auj^cx.  Neqve 


LibRoHenochi.  51 

Ncqve  fiia  qvondam  familiares  Genii  domus ,  Larcs  &  Pcnafcs  yana  reli- 
gione  canierunt.  luven.  Sat.  9. 

O  nojiri  farviqve  Lares,  qvos  thiire  minuio, 

Jut  farre,  &  temufolco  exorarc  corona. 
Horat. Od.  2^.  \ih.  3. 

Si  thareplacarif,  &  homa  Parvos  coronamem  marino 

Frngc  Laresjavidaqveporca:        FloreDeoSyjragiliqve  myrto. 

r  tcnihdattinct 

Tetuare  multa  cade  bidentium. 
Larmm  fuperftitiofus  cultusindeoriginemapiidethnicosduxit,  qvod 
domi  {lios  qyiiqve  domefticos,  in  primis  proximi  fangvinis,fepeliendos 
curarit.  P/rfMfH5  in  Mercat.  DiiPenatcs  meum parentum ,  familiiS^  Lij: 
Pater,  vobis  mando  mcumparaitum  rem  bene  ut  tutemmi.  Ego  mihi  alios  Pena" 
tQSperfeqvar,  alium  Larem.  Virgil. 

CumficiiSi  «^/«^^vCjPenatibus  &  magnis  Diis 

Dii  p:xtYiifervate  domum,fcrvate  ncpotcni 
■  patriiqve  Penates. 

Hos  omnes  &c  fingulos.  five  flierint  ex  iCthwe  five  acrc ,  five  publici  ac  pa-* 
trii  Dii  five  prtvati ,  five  Lares  Vtales ,  five  Domejlkt ,  five  Penates  publici, 
five  privati ,  Genii  live  boni  dc  tutelares ,  five  mali ,  five  Fatwi  filvanim 
incolae,five  capripedes  Saiyri ,  aut  quocunqve  alio  nomineappellati 
fint,  votishominumhonorandoscenfet  PUto  inEpinomide,  utfupra 
pag.48.  monitum  ert, 

Qyi  D.monum  cultus  intra  Orientis  &:  Occidcntis ,  Pala;ftin« ,  iEgy- 
pti ,  Graecise  ac  Latii  fines  fe  qvondam  non  continuerat ,  ufqve  ad  ulti- 
mam  Thulen  ac  Septentrionis  gentes  propagams.  Qyo  ta<5tum  arbitra- 
mur,  utar6toaeqvondamanicuIasdomeftici5Z.rfn6M5  imPcnattbus  lita- 
rint  tanqvam  averruncis  five  impendcntium  malonmi  five  bononim 
praefidibus ,  in  primis  pecudum  felicibus  cuftodibus.  In  angulis  &  fe- 
cretioribus  domuum  partibus  varia  efculentomm  genera  collocabant. 
Et licet  Dxmones  fint  uciit^mg ,  uy,Siv  kS-iuvlic ,  ut  loqvitur  pcrfonatus  He- 
mch  -,  nec  edant ,  nec  bibant ,  adeoqve  omni  efculcntorum  ac  potionum 
etiam  lautiflimarum  apparam  abftineant  ^  oblams  tamen  ipfis  cibus,  ac  ft 
confumpms  fuiflet,  difpamit,  ne  cultricibus  effafcinatis  occalio  daremr, 
defiftendi  abhacfuperftitione.  Reliqvi»  h^funt  veteris  d^monola- 

G  2-,  triie, 


5"!  ExERCTTATIO    I    Dl 

triae,  Platonica  Philofophiae ,  &paganaB  coecitatis,  cujus  tenebras  clara 
Evangelii  kix  ,  Deo  fit  laus,  jam  difpulit.  Fruftra  tamen  nonferviit 
qvondam ,  qvi  cun<5borum  jad:abundus  pofleflbr ,  liberaUs  largitor  & 
fiimmus  Dominus  audire  voluit,  Matth.  4.  v.  8, 9.  Servus  in  terris  ap- 
parueratjUtdominasiuas  inferno  manciparet.  Domus  cuftodierat , ut 
heros  ac  heras  domo  coelefti  extruderet.  Cuftodia  ejus ,  aeterna perdi- 
tio  -y  tutela ,  perpetua  tortura.  Tanto  autem  vehementius  deteftabimur 
Platonkam  hanc  ^ngelorum  Dxmoniimqve  B-^y,<mA(M/ ,  &  diabolicum  Pena^ 
tum  averruncorum  commercium,qvi  nominaSacroian6tae  Trinitati  de- 
dimus ,  Satanae  cun6tifqve  ejus  machinamentis  in  Baptifmo  renun- 
ciavimus,  qvanto longius  nos  aDeocreatore,  JESU  fervatore,  & 
Spiritu  Sand:o  nos  fand:ificante  arcet ,  qvanto  certius  bonorum  Ange- 
lonim  excubias  nobis  aufert,  atq  ve  in  tartai-a  detrudit. 

Ecce  fru6tum  Platonicx  Philofophice ,  apoftafiam  a  Deo  &  caelo  ad  Sa- 
tanam  &  infernum,  cui  praedam  invidet  ^poflolus  Paulus.  Sed  dolenda 
cum  primis  prasda ,  qva  ditatur  orcus ,  triumphat  perduellis  generis  hu- 
mani.  Hujus  praedae  caufa  olim  haut  exigua  extiterat  k?v>j  «otktji  a  Pla- 
tone  ac  Platonicis  profe(5la  de  Diis ,  Dmombus ,  rebus  divinis ,  qvae  aciem 
mentis  humanae  luperna  luce  carentis  longe  fupergreflT^  funt,de  religio- 
fa  Ditmonum  veneratione ,  aliifqve  fuperftitionibus  paganis.  Tanto  au- 
tem  vehementius  deceptrix  illa  Platonicorum  dodirina  ab  Apoftolo  fue- 
rat  diflliadenda ,  qvanto  majus  Coloflenfibus  novellis  Ecclefiae  iuccref- 
ccntis  plantis  periculum  pertimefcendum  erat  a  Platonica  Seda ,  qvanto 
majorem  ac  fublimiorem  fcientiam  rerum  divinarum  ac  fubtilium  prae 
aliis  humi  repentibus  homuncionibus  fibi  ifta  fadiio  arrogSrat ,  &  deni- 
qve  qvanto  ditiorem  prasdam  faspe  fecerat  in  capiendis  imperitis  &  ab- 
ducendis  incautis  a  Chrifto  ad  Satanara,  a  luce  ad  tenebras,  ab  angelis  ad 
da2monas,a  vita  ad  mortem. 

Evidenti  exemplo  erit  Julianus  I V  in  Catalogo  Caefarum ,  qvi  Hifto- 
riae  Ecclefiafticas  Theodoriti  fubjungitur.  Etenim  hic  Afojiata ,  qvem 
Graeci  <z^.Q,(x>t{w  vocarant,a  Maximo  Platonico  Epirota  lamblicln  Platonicae 
fe6taeaddi<5ti  auditore  vaniflimam  pravarum  opinionum  dTmThxi  edo- 
<5tus ,  fe  totum  poftea  ethnicae  idolomaniae ,  fuperftitioni  &:  Chriftiano- 
rum  perfecutioni  mancipavit.  Erat  autem  hoc  totum  pofteritatis  Pla- 
toiiicag  agraen  iiitradatione  rerum  divinarum  cuidam  erudita?  vani- 

tati 


LiBRo  HenochI.  5; 

tati  vanseqj  impofturae  adeo  deditum ,  ut  veterumfcripta  ohfcuriorade  vita 
0"  mortbus  hormntim  ad  numma  ^  Deos  referret ,  bumana  ciim  divtnis  covfande- 
retjanimofqve  imperitorumfupflitiom  implicarct, qyx  verb.i  {lint  ipfius  Theo- 
dorttt.  Qvin  &  Augufitmis  Platonicis  nimiiim  addi(Sbus  elTe  vidctur,dum 
plurimiim  eos  laudat ,  dodirinamqve  Platontcam  ad  Chriftianam  qvam 
proximeaccedere  affirmat  lib.  de  vera  relig.  cap.  4.  item  contra  Acade- 
micoslib.  ^.cap.  17.  &alibi.  Certe  Confeir.  lib.  7.  cap.  p.dicitfeapud 
Platonicosinveniireinitium  EvaugeUi  fecundumjohannem,  nonqvi- 
demEvangelill^everbis ,  fedaeqvipollentibus,  &  plurimaalia  Evange- 
lica,  qvorum  longam  telam  texit  ^tefle  Ivaro  Stubxo  ,  Hebraex  lingvas 
qvondam  Profeflbre  in  hac  Regia  Haunienli  Academia,  in  Difput. 
XII.  Mart.  1608.  inflituta,  Thefi  45. 

Haud  mirum  Auguflmo  hoc  veniire  in  mcntem  ,cum  noftra  «tate  in- 
yeniantur ,  qvi  parabolas  Evangclicas  nonnullas  e  lcriptis  Thalmudicis 
dcrivent.  Inqvibuseft  Rtbcrtas  Shennghamnts  Anglus ,  qvi  Pr^fat.  in 
Codicem  Thalmudicum  Jo»«<tSacriticiaJudaica  tradtante  e  JultiCov- 
radt  Otthonif,  baptizatijud^eijtandemqve  Profeilbris  Hebraei  in  Acade- 
mia  Altorfina  n"^!")  "h^i  Grf/i/^i^z/rf/j,  hoc  eft,  occultorum  Revela- 
tione  parabolam  de  divite  epulone  &  paupcre  Lazaro,opcrariis  in  vincam  con- 
duClis ,  &:  divite  apparante  nuptias  affert ,  uti  narratur  Gali  Raiiah  cap.  1 5. 
Scd  ignoravit  Sheringhamius  Onhoncm  multa  confinxiffe  ,  de  fuo  addidif- 
fcjloca  Thalmudis  intcrpoIafTe  &  mutilaflc  in  gratiam  Chriflianorum, 
qvibus  ceu  profelytus  palpum  obtrudere  conabatur.  Hoc  teftantur 
MS'^ipfiusO///j9H/5 ,  qvaeapud  Altorfinos  adhuc  fervari  memorantur. 
Definant  igitur  novi  Juliani  infultare  iandtis  Evangeliis ,  confpeAa  hac 
avyKey^ai,  fcu,  ut  vcriiis  dicamus,  (wyyfxji.  Nullum  enim  tutimi  ccrtiim- 
vc  hcic  atheis  qvseritur  prc-efidium ,  qvo  freti  lucem  veritatis  Evangeli- 
cae  oblcurent ,  &  tenebris  paganis  fc  involvant.  Facellat Platonicum  & 
Thalmudicum  Evangelium,&:  ad  fuos  redeat  au6lores.  Di^ta  funto  in- 
didba ,  qvae  homo  dicit ,  ut  vcrba det.  Novitas jufto  curiofior  antiqvae 
veritatis  Scripturis  damnofa  cxfuler.  Triumphct  Chrifli  Evangelium, 
ac  Dei  verbum  inconcuflTum  perftet  adverfus  omnes  Satanae  clandefti- 
nas artes  &  aftus  in  aeternum.  His  miftis  ad  lineam  redcamus. 

Licet  Patrum  dogma de  Angeiorum  &  fceminarum  nuptiis,&  de  iAnge- 
loru  corporibus,  c^yoad  d^po^yilwPlatonicam  excufari,poftit  a  tanto&  tali  er- 

G  3  rore, 


5^4  ExercitatioIde  ^ 

rore ,  neiitiqvam  tamen  ab  omni  liberaveris.  Certe  PhilaflriusEpifcapiis 
Brienfjs  in  Catalogo  H^x^refium  paene  omniiim ,  qve  Helmaeftadl  editus 
eft  1 5ii .  eos haerefeos accufat , qri  has opiniones fovent.  Nam  Haerefi 
I o5.  pag.  54.  fic  icribit :  ^lia  eji  Haerefis,  qv^  de Gigantibus  aj}erit,qvhd 
Angeli  mifcuertntfe  cum  fcfeminis  ante  diltivnim ,  ^  inde  ejfe  natos  Gigantes 
ftijpicamtir :  ciim  ?{jmbroth  non  a  Spiritu,  id  cfi,  non  ab  angelo  ,fed  ab  ho- 
mine  Chus, qvi  filmfiiit  Cham ,  iiatus  cfipflea,  qvi&in Scripturaprimusgi- 
gas  efi  appellatus ,  qvod  ifie  ccepit  ep  venater  ^fortis  homo ,  tit  &  Gigas  appeU 
laretar  in  terra :  inde  di^urifunt ,  inqvit ,  Sicut  1<ljmbroth  Gigas  ita  fortis  efi^ 
Ji  qvi  eifimilii  infortituditiepojica  videretar^ 

Conclufuri  tandem,  hanc  diftertationem,  vocabimus  ad  partes  Com- 
mentarium  Brochmandi  noftri,  Viri  de  Academia  noftra,  Ecclefiis&: 
Scholis ,  imo  de  vera  rehgione  optime  meriti ,  in  Genefeos  V  capat :  qvi 
qvoniam  necdum  editus  eft ,  e  MS^o  fic  allegamus.  Primafententia  (de 
filiis  Dei  &  fiHabus  hominum)  eji  Patrum,  Athenagor^,Tatiam,  Clementisy 
Tertulltani,  Ladamii,  Cypriani,  Jajiini,&ex  Jtidxis,  Jofephi  &  Philonis,  qvi 
nomine  iiYiomm  DEI  intelligentes  Angelos ,  expofaerunt  hanc  locttm  de  impuro 
Dxmonnm  cumfxminis  congrejfu,  Certe  de  Angelis  bonis  accipi  non  poteji  /9- 
Cas,  qvippe  qvi  legeprinu  creationis  alienijlimijunt  afocia  illa  vita,  tejie  Chrijio 
Matth.  zz»  V.  50.  Nec  de  mahs  angelis  explicaripolfnntMofis  verba,  tum  qvia 
nullibi voc^KW Fihi  Dei,^v/Kpo//«5FiIiis  Dei  contrAdiJiingvtmturJoh.  i. 
V.  6.  Matth.  XXV.  v.  41 :  tum  qvia ,  cum  fint  fpirituales  fubftantias,  con- 
jugali  iftaconverfatione  non  umntur. 

Huic  fuccedat  O  A  o  s  o  $  I A  Chriftiana  D.Johannis  Conradl  Danu^ 
hayi^eri,  Theologi  ut  magni ,  ita  a  magna  foecundi  ingenii  ^vvoifA<l  <5Cpg2<;tif, 
€vyKefliKyi  Kf  2^-/.ejliKy:  merito  commendabilis ,  Phaenom.  1 11 .  pag.200, 
201,202. cdit.  Argentorat.  1649.  AngelifmqYit,funt  Spiritus P/rfXio^, 
v.^. Matth.S»v^i6. Hebr.i .v.i/{,qvorumnatura mn  eft  corporea,  Luc.24. 
V.  5p.  confeqvemernon  generativa,  fiqvidem  Scripturafacr^  nm  niftunum 
modumpropagandi  genas  hiimanum  revelartint,  nimirum  K&c.ij.  v.25.  ex  uno 
huma.no femine:  modusalter ,  qvifme  virili  fcmine  contingit ,  non  nift  divinum 
miracidum  efl in conceptione  BeatiS  Virginis  exhibitum  :  nonnutntiva,tametJi 
enim inajfumptis corporibus  vert  mandticent  Angeli,iitiofienditAuguJiinus  1. 1  ^, 
deC.D.  cap»  27, Cow/.  Rivet.  adcap.  18.  Gen:  tamen  non  ntitriuntur:  non 
loco,  tempori,  am  corporeae  aUctii  vi  obnoxi;ep  ^vo  de  argunmto  copiose  di~ 

j^um 


LiBRo  Henochi.  ^if 

fiuiat RalnoUus m  cenfur.Lapocr.praleft.^y .Jeq.ommno  kgendus.  Igitm\ciim in 
corporibusnon  raro  apparuerint  Angeli ,  fuerunt  illa  afllimpta ,  ac  unita,  no» 
hypoftaticc ,  cujufnwdi  unio  efl  injeparabilisy  non  perichoriftice ,  qvia  mn  in- 
formant  co-ipora  ,•  fed  parachoriftice  £j^  aftiftitive ,  qvx  afhftentia  confijlcbat 
induobus^  i.inmotu,moventutmotores.  2.;«  repraefentatione^Angeli  a 
corporibus ijlis  qvodammodo reprxfentabantur.^At  qvi  fic  ctiam  pingipoffunt  An- 
geli,  non  qvia  corporei  idco  ptngi pojfunt ,  uti  volcbat  oltm  Tarafius  w  Synodo 
VI I  'T^cena,  vid.  Rivet.  in Genef.  p.205:.  Sed  qvia  in corporea/or;;w  ap- 
paruerunt ,  ideo  ijla  apparitio  pingi  potejl.  Confer  Brochmanni  Epitomen 
TheoIogio^SeA.  2.  num.i.  pag,  72.  edit.  Haun.  Mf //;im  Sobriae  Phi- 
lofoph, Se6l. IV".  pag.  iii5.  feq.  Gerhard. Commtnt.  inGen.  cap.VI. 
pag.174.fcq.  edit.Jenenfid^y.  Et  Ifig.Difputat.XII.cap.^.p.^ii.edit. 
Jenenf  1 545.  Dod.  VaUheri,  magna;  emditionis  Theologi ;,  Qvadrage- 
nam  Mifcellaneorum  T/jco/o^/f 0. 7<;k  XXI V.  pag.  621.  edit.  Uhn.  1648. 
Cujusargumenta  fi  rccfle  expendanmr ,  facilis  erit  refponfio  ad  contra- 
riam  opinioftem,  qvamtuetur  Mart.Dchio  DifqvifitionumMagic.l.  II. 
qvaeft.  15.  pag.  332.  edit.  Mogunt.  i<5oo.  His  adde  Bodini  Confutat. 
^oh.  fVieri  pag.  723 .edit.  Francof.  1590.  Problemata  Jani  Matthici  Dura^ 
Jiantis ,  Philolbphi  ac  Medici  Sancftojuftani ,  D^mones  anfmt ,  6-  an  morbo- 
rumfint  caufi,  edit.  Venet.  ex ofticina Stella? ,  Jordani  Ziletti  1 5^7.  a  p. 
37.ad4i. 

Atqve  iTc  ipecStandum  propofuimus  Secundum  Vititim  hypobolima?i 
foetus ,  cui  fallum  Henochi  nomefi  inditum  eft ,  atqve  oftender^tconati 
fumus  prim6  qvidem  ortu  Judaicum  efl'e,nutricaai  vero  partim  ethnicum, 
panim  Chrijiianum.  Scdillambenignitatemprimo  Platoni  acPlatonicis, 
deinde  hanc  credulam  fomentationemutolim  compluribus  Patrum,  ita 
virilis  aetatis  novum  {libinde  robur  deberi  pari  conatu  monftrare  coepi- 
mus :  nunc fupereft ,  ut  Tertium  Vitium  ex  priori  natum  limili  ftudi6  pu- 
blicis  oculis  fubjiciamus. 

T  E  R  T I U  M  vitium  dcmonftramris  occurrit  excetra  qvondam 
in  Lerna  ArgiA^^omm  palude  con{pe6la ,  cui  cum  unum  caput  eflet  refe- 
<^im ,  mox  tria  refed:o  {liccreverant.  Error  ad  inftar  excetrae  Lernaei» 
adeo  fui  fcecundus  exiftit ,  ut  un6  vitiorum  amputato  ,  non  tria  tantum 
monftrofi  capita,  fed  complura  enafcantur,qvae  fpe<5latores  in  fui  admi- 
rationem  tam  faciii  motu  rapiunt ,  ut  incautos  inficiant.  Non  aliter  atq; 

Cum 


^4  ExercitatioIde 

Cuftjjpe^eut  Ufos  oculij  Jiidtmtur  &  ipfi>      ' 

Vviiqve  conjpeda  livorem  ducit  ab  uva. 
Vitium itaqve   TERTIUM  e priori jam abfciffb  enatiim & multi- 
plex  &;trux  cum  hydroshujusformidandis  monftrishoc  viv6  colore 
depinxit  perfonatus  Henoch  p.  75  :  Uvivfxx^Tjvvy,^.  'i<rsvJ)'Tu.7rvi\jy,x^ 

OK  T'  ^y^Yjyo^m  &C.  Trvivfxx^  -novy,^  39n  '^  ;^f  tnv'^  &c.  Spiritus  maltgni 
trunt  Spiritus,  qvi  exierunt  e  corpore  carnihtis  conjlante,  eb  qvbdpartim  ex  hmi' 
nibuspartimexEgregorisgenitiftnt&c.  Ht  Spiritus  mali  eruntinterra.  Spiri" 
»W5  autem  Gigantum  dtflributi ,  tnjuriam  inferentes,  dejiruentes,  irruentes,  ceUu- 
^antes  d'  curfus factcntes  &c,  variis phantafmatis  illtidentes ,  fitientes ,  &  im^ 
pingentes,  &c. 

His  valde  affines  funt  Judaeonim  Dmones,  qvos  Jofephus  Hebraeus  de 
belio  Judaico  Damonia  appellat ,  qvorum  incurfibus  vexantur  homines, 
&  fceleratorum  hominum  animoe  putantur,  Tn/sy^wa^  appeilata,  qvae  fefc 
in  aliorum  corpora  infinuare  confveverunt :  to  ;^  KoiX^i^oe,  ^xtfAovioi ,  in- 

qvit  ,  7rcvy,fcov  ifiv  oiv^^MTrm  7rvivij.x'^  'n7i  Zoocnv  hvivc^oo  h^  xJ&ivov^  cTnr/3o-}- 

S^iou;  fA,y,  7i/;.;:^^avov5f .  Qvae  etiam  JuJiiniMartyrii  fuit  fententia  Apoiog.  1 1 . 

e*  j^  v]/vvalf    "^ynjzivovrm  hoiuQocvof<X^oi  ii  fmlo^ivoi  a.vS^W7ro< ,    ovg  ^oufxovtc^ 

>^f,S.ovq  Kj  fxouvof^ovg  axA^tri  ttuvti'.  Nec  non  Platonici  iilius  Apulei  opi- 
nio  Apolog.  part.  i  :  Jt  tihi ,  i^miliane,pro  iflo  mendacio,  aut  Deus ijle  Su- 
perum d^  hijeium commeatttr,  qvidqvidumbrarum  efi ufqvam ,  qvicqvid Lemu- 
rum,  qvidqvidManium,  qvidqvid  Larvarum,  oculis  titis  oggerat ,  omnia  nodium 
occurfacula,  omnia  bujlorumformidamina ,  ommafepukrorum  terriculamenta,  a 
qvtbiis  tamen  xqvo  &  merito  haud  abes. 

Vix  dubitare  licet ,  qvin  mali  Spiritus  veftiti  parachorifticis  corpori- 
bus  variorum  malorum  au6lores  fint  ac  formidanda  7roKvy.o(^(pajffi  obje- 
(Slorum  phantaf Tiatum  oculos  mortalium  fubinde  perftrirtgant :  tamen 
eofdem  dv^uTroScdaovoiA  efle,  qvod  larvatus  Enoch  fibi  imaginatur,  omni 
veritatis  coeleftis  fundamento  caret :  Nam  duo  tantum  fubftantiarura 
genera  initio  condita  fuifle  certiflimum  eft  e  Scripturis.  Horum  alterum 
corporale  &per  illud  corpus  oculos  incurrens ,  alterum  autem  incorpo- 
rale  ac  per  (e  fugiens  aciem  humani  vifus. 

Liberandse  fidei  causa  illuftre  Sandi  Spiritus  oraculum  producimus, 

Col.  I.  V.  16  I      OI4  CV  dvl(^C4l1iS->]  TK  TTKV^  TTO  hv  1»^?   i^^VoTi  K.  TK  zRli'^)^?, 


TOi 


LiBRo  Henochi.  57 

7m\lg(,  «T/  oi/r?/  x^  eif  au7ov  tKU<^  ,  d  «i'7ef  £Si  «syO  tbxvMv  y  iiToi  Tiuvla  cv  dvlui 

ruvc<p',icu  Niilla  fane  heic  aiit  ullibi  in  facris  raonumemis  vola  aut  vefti- 
giumcomparet  JmhropQdamoniim  gemina  conftantium  natura ,  humana 
&  daemoiuaca ,  media  fcilicet  inter  Spiritus  &:  corpora ,  qvorum  ope  fe 
videndosactangendospraebent,  nod:umos  tumuitus  excitant ,  &iter 
facientibus  terrorem  incutiunt.  Tales  fuerunt  olim  bini  ifti  homines  a 
Diabolo  obfefti,  qvi  e  monumentis  egrefli  in  viatores  adeo  fasvierunt,  ut 
nemo  illac  tranilrc aufiis fuerit  Matth.  8.  v.  28.  Sed  -3rfi<rx<au^  corpora 
tantiim  erant,  qvibus  ad  tempus  utebantur.  Nam  jufli  Daemones  a  Chri- 
fto  exire,ju(ris  adbutum  parent,&  gregem  porconim  obfident.  Qyocir- 
ca  miramur  fpifliim  illud  Jarv^ati  Hemchi  mendacium,  qvo  perfvadere 
orbi  conatur  haec  cPmt^ix^  &:  praeftigias  committi  ab  iis  Spiritibus ,  qvi 
geniti  funt  e  matre  homine  &  patre  Spirini. 

Qyapropter  tantiim  abeft,  ut  Mcnafe  Ben-Jfracl  opinlonem  approbe- 
mus,  ut  potiiis  Spirinii  S.  inScripturisaufcultemus.  Hic  Probiemat.23. 
de  Creatione , docet  Dmoruts , compofuos  es  che ,  &c  igne,  divina  volumate 
fYAmite ,  hommhm  dommari  injlar  carnrjicum ,  eos  fibifubjugatos  habere  ac  pr9 
meritii  pledere  ,ft  qvandopeccando  corum  potefiattfc  dcdcrim,  Illos ,  inqvit, 
vocant  r^lis^^p  pM/rfwiB^ ,  &ajuut,  (jvemadmdumdamurnucis interisray 
qVitfimt  frudus ;  ita  dantiir  exteriordcfVtidamputamma  ,  nempe  Spirmum  ,qvi 
funt  tanqvam  qvtdam  mimi  aut  funiA  ,  qvt  pro  fuo  nme  femper  Jidione  qvadam 
imitanturrcsipftSy&fwnliatliisfaccre  vidcrtvohmt.  Dehismulta  Plato  dif- 
fertiit, qvii  apprime convcniunt  cum  do^rina  Cabalijlarum.   Haec  Menajfc. 

Ceteriim ,  ncutiqvam  mirandiim  eft  ,qv6d  Menaffe  ceujudaeus  pro- 
bet  talia  Platonis  dogmata^ciim  ex  Hebr^eorum  fontibus  primiim  fluxe- 
rint,  veluti  alibi  oftenfum  cft,  &  ciim  eam  ob  caufim  Ide«e  Phmnide  non 
longeabeant  abhaccocnofi  fcaturigine.  Majori  dignum  admiratione, 
qvod  Chriftianorum  qvidam ,  qvorumoculos  fol  veritatis  coeleftisin 
fingulos  diesjimo  horas  ferit,  medii  ficrarum  literarum  luce  circumfiifi 
tenebras  Platonkas^  imo  plusqvam  ^tgyptiacas  heic  refpe6lent.  n?*^*^^ 

Honim  cenfui  haut  immerito  accenferi  poterit  Henricns  NoUius  Phy- 
ficae  Hermetic»  aucSlor  ^  qvi  non  modo  ut  Judxi  &  Platonici  ex  aerc  iy 
tgnc  tanqvam puriflimis  elementis  Dmonum  origineinducit,fedetiam 
cx  aqva  &  terxA,  imo  difertis  verbis  tradit  lib.3.  cap.r.  Axiom.i.  p.i  54» 

H  edit. 


58  ExERCITATIO   I   DK 

cdit.Francof.  i6i$'.  Spintus  e  fubtiliorihus  Elementorum  efentiis  creatos  ejfe, 
Hos  autem  cap.  2.  pag.  156.  diftingvit  in  Superiores  ac  Inferiores.  Sube- 
riores  rurflimfubdiftingvitin  Cceleftcs  ScAereos.  Inferiores  ipfi  funtvel 
^qveiYclTerreJlres.  Ad  illos  refert  NymphasScSirenes.  Interhosnu- 
merat  Sylphas  &  Pygmicos ,  Germanis  @c^rccfl<tnot>cr  Q^er^manlctlt, 
^^{jtUit  ars  inqvit,  cap.  6.  Axiom.  i.ipfos  deficitj  qvantim  lumcn  naturxper- 
tnittit.  Pecunia  io'  artibus  abundantj  omncs  tbefauros  atiri  &  argenti ,  omnidqve 
metalla infuo  imperto  b"  domimo  hahent^  Addit  l^oUius  Axiom.  I V.  Spiritm 
terrefires  redamant  homines,  qvi  ipfos  amantyd)'  oderunt  eos,qvi  ipfos  odio  habent. 
Confirmat  iioc  e  Paracelfo ,  cujus  verba  ita  habent :  QBcr  ftcf)  ^U  jf^nClT 
vcrbinbct  unt»  i)crf(f)rcibcf/  t)cmcjcbcn  fic  ilunfl  unt)  Q5dt^<icmu}.  ©ic 
tvif cn  aud)  unfcrc  feinn  unt)  ©cbancfcn  /  bamif  mr  ftc  Mn  (cicl^tlic^ 
fcCiV>Cv3cn/  ba^  fic  5U  un^  f  ommcn  :  Qvicunqve  fe  ipfis  fcripto  obligave- 
rint,  eos  &artibus  inftruunt  &iifdem  pecunias  largiuntur.  Norunt 
etiamnoftrafenfa&cogitata,  unde  facilefuerit  eospermovere,  utad 
nosveniant.  Scd  axiomata  e  Paracelfo  confirmantiaSpirituumterre- 
ftrium  indolem  ,  nihil  aliud  funt  qvam  venena  novis  venenis  cumulata. 
Qyalis  enim  Paracelfm  fuerit,  notavit  Johannes  T^eander  Bremanus  in 
Antiqvifiimoe  Medicinae  Natalitiis  Bremse  editis  1623.  &  dedicatis  Se- 
reniflimo  Regi  noftro ,  Frederico  III ,  cujus  imperio  Benedi6tus  in  fe- 
cula  Deus  benedicat.  Qyiim,  inqvit  ISljander  pag.  5^4.  Bafileae  doce- 
xetyde incantationibus  qvoqve  & exorcifmis  morborum  magicis  agereccepit :  eam 
rem  agre  ferentibus  viris  dodis  atqvepits ,  htic  inyerbaprorupit :  '2Bttt  @£)t( 
ntcfttf)cfffcn/  fo  bclffc  Dcr  %cn^ci  /  imitatione  nimirum  Maronian^ejunouis : 

Flc^eref.  'neqveofuperos,  vAcheronta  movcbo. 
Et  poftea:  Infcriptis  eqvidemfuis pajfim adferit  ,•  Chrijltano  homini ,  citrapie- 
tatis  injuriamy  Dimonis  tanqvam  latronis  ope ,  opera ,  confdio  uti ,  divinitusper" 
mijfum.  Irao  Magomedicum  fuilTe  Paracelfum  docent  ii/.c  iTrw^o^  yj^  hcytt 
^AyJyie^ot ,  qvi  apud  Paracelftm  reperiuntur ,  dum  ille  extrafcopum  tela  mittit, 
charaderumqve ,  pentaculorum ,  ac  imaginum  magicarumjiudiofus  cum  alfeclis 
fuiSitAgrippa,  Trittenhemio  3  Suario ,  Henningo ,  (^y  aliis  ejus  curationis  adferto- 
rihus ,  programmatafydcrum  gemmis  ac  metaltis  infculperejubet.  Non  ignorant 
doclijfimi  Viri ,  qrumfgnacuhs  ac  incantamentis  euratioperficitur ,  non  inde  di- 
manare  vires,fed  maxime  ex  perfvafone.cui  mifcet  virusfuum  mendacii  autor  ad 
(tucupia  mimarum.  Haec  ille.  Nam  tales  charaderes  &  magica  verba  five 
T  (cripta 


L  I  B  R  O    H  E  N  O  C  H  r.  ^j^ 

fcrlptafiveprolata,  fivimaliqvamhaberent,  aut  illa  proficifceretur  ab 
arte  aut  naaira  aut  hyperphylica  aliqva  virtute.  Arti  hanc  nemo  attri- 
buerit ,  cui  unciola  rcdlce  rationis  luppetit.  Neqve  naturae :  qvia  cha- 
ra^teres  qvatenus  qvanti  nullius  funt  efficacice.  Prolata  autem  verba 
mentis  tantum  funt  ordinai'ia  indicia ,  non  extraordinaria  occultae  vir- 
tutis  vehicula.  Dc  flipernaturali  bona  virtiite  idem  omnis  pius  facile 
negaverit.  Illa  enim  vis  aut  elTet  a  Deo  aut  bonis  angelis.  Sed  nemo 
horum  ludibriis  &  prseftigiis  peragendis  (liam  operam  locat.  Seqvitur 
igitur  omnem  vim  aicribi  TnAvTi;^!  iT>j  D^mom,  qvi  Ephellas  qvondam  li- 
teras cultores  fuos  docuit , qvarum fit mentio  apud  Athenxum  lib.  1 2.  ex 
AnaxilaPoeta: 

In  confumfytariis  (i.  e.  minutis  coriis)  literits  Ephefuts  ferens. 
Svidtts  {cribit  eas  fuifle  carmina  (jVi^dam  obfctira ,  qvx  (^  Crceftis  in  rogo  reci- 
tavit  i  &  in  Olywpnc  pulvere  Mdefo  &  Ephefw  certantibus  Milefium  luclari  non 
pottiijfej  propterea  qvod  alterjnxta  talum  literas  Ephellas  haberet,  qvihus  com- 
pertis d" demptis  conadijfe  Ephcfmmjnwit.  Calius  Rhodig.  lib.  16.cap.14, 
harum  damnatarum  literarum  monftrofi  verba  recitat. 

Sed  ut  ad  aud:ores  hai-um  literarum  &:  aliamm  vetitarum  artium,nec 
nonad  AW/«f/;«  Spirituum  ex  elementisconflatonmi  patronum  redea- 
mus  -y  in  ordine  Daemonum ,  qvem  concinnavit ,  inconcinna  variorum 
errorumcongeriesobfervatiir ,  qvibus  refutandis  &prolixiusmemo- 
randis  ut  immorcmur,haut  patitur  inftituti  ratio.  Satis  fuerit  indigitalle 
fontes  mali  a  Platonicis  efle  derivatos  per  longam  annorum  Sc  Scripto- 
rumfericmad  NoHiiim  Hermeticorum  Sc  Platoniconam  nimium  admi- 
ratorem.  Id  modo  e  PfeMo  oftendemus. 

Pfellus  Platonicus  fex  Daemonum  genera  ftatuit.  Honim  primum  lelu- 
iion , i. e.  J<am/pcv  igneum  vocat ,  q vod in fuperiori aethere  verfetur.  Se- 
cundiim  die^cv,  acriuw  in  aere  inferiore,  qvi  nos  ambit.  Tcrtiumyn  ^^Ockcv, 
terreflre.  Qyartnm ,  t:  CS^ouov  ti  Hj  jvaAiov ,  aqveum  &  marinum.  Qyintum 
Tc  u:n77;:^^'v<ii',//<6/f »r»T/;f f<;;;.  Vltimum t: fMffti^oiig ^  SMtrouS-y^Tiv , lucifugum^ 
vixqvefenfupriiditum.  Confer  Eidcngerum  de  hcita  &  vetita Magia  c.  24. 
p.49(5.edit.  Lugd.  1 62 1 .  In  qvatuor  prioribus  inter  T^olhum  &  Pfellum 
eft  confenfus :  additamentum  vero  duarum  ultimarum^fpecierum  in 
KoHio  non  obfervatur. 

Qvam  altas  radices  inveteratiis  error  figat,qvam  late  &  diu  luxuriet, 

H  2  didu 


^  Exe-rcitatioIde 

di6hi  incrediblle  eft.  Id  qvod  fuo  exemplo  docet  Notim,t{Yi  eirorem  de 
Spiritibus  mutimm  a  P/^ffomdj  accepit,  acceptum  fpeciofis  dichotomiis 
incruftavit.  Sed  vero  ciim  ipfius  de  Spirmbm  opinio  in  nuda  eorundem 
contemplatione  verfari  videatur ,  Sc  {\'adeat  cuilibet  Chriftiano ,  utfuis 
eiementis  contentus  Spirituam  terreftrium  conforrio  ne  deleAetur ,  imo 
tutiftimum  putet  a  Deo  precibus  impetrare  puriflimorum  Spirittmm  prae- 
fentiam  5c  auxilium  :  tolerabiUus  erraffe  cenfendus  NoHius ,  qvam  il- 
li ,  qvi  Spiritus  comites  adfcifcunt ,  a Aionum  praefides ,  futurorum  vates, 
ablatorumreftitutores  ac  familiaresconfiliarios  cooptant. 

Hujus  impii  ac  nefandivitii  Cardanum  infimulavit  Mtomus  Rufca  Me- 
diolanenfis  lib.^.de  Inferno  Statu  D^emonum  cap.i  5.^.3  y^.edit.Medio-* 
lani  16 II,  ex  CoUegii  Ambrofiani  typographia.  Facius  (Hieronymi 
pater)  Cardanus ,  qvi  rmiltis  anms familiari  dxmone ufits  ftterat ,  qvamlevrter 
hac  optnione  procttl  dubio  imhuttts  auresprxbuit  illi  wendaciorum  artifici,  chnpa^ 
tronofuo  injinuabat ,  nafci  d.mones  humano  morCyfenefcere  &  interire  ?  Qyid  ? 
eb  dcmentixvcnit Facius ,  m  conjeiiajfefefcripferit  exjifvenilifui  DAmonis  afpe^ 
ilii,  ad  dticentos  atit  trecentos  annos  Dizmomim  (ttatempervenire, 

Sed  filium  Cardanum  audiamus  fic  loqventem  in  Libro  de  propria  vi- 
tacap.  47.  pag.  25i.  feq.  edit.  Naudaeanae  Parif  1643 :  Spirittts  ajjidev^ 
tes  attt  pncftdentes  (Grxci  Angelos  appcflare  foliti  erant ,  qvidammnhLatinl 
Sprrtus)  favrffe  qvihttsdam  viris  ,p'o  confianti ,  v.t  dixi  ,yeceptum  eji.  Socratiy 
VlotivO)  SynefiOj  Dioni ,  Fh  Jofepho  ,fed  ^  mihi.  Omnes  qvidemfelices  vixeri 
pncter  Socratem,  &  me,  qvi  tit  dixi  optima  tamen  conditione  frtm .  At  C.  Cxfari 
Di^at.  Ciceroni,  Antonio,  Bruto,  Caffoqve  mali ,  licet  tllufires  adfuerttnt :  Jin- 
tonio  (^  Ciceroniglorioftjfedpernicioftis  uterqve:  Jofepbi  p-i-xclarus  ^  rarx  voht- 
litatisfuit,  bellica  virtute,gratia  apud  Vejpafianum  'o^fHtos^ac  opibtts  ^monumen- 
tis  hifioriartm,  triplicefohole  &pugna  cum  calamitatefuxgentis,tum  provtdentia 
faturonm  ,  qva  ihifiratus  ejiin  captivitate ,  liberatus  ab  infaniapropriormn ,  & 
fervattts  a  marisflu£libus.  Verum  Dixmones  manifeji^  fuerunt-^  at  nobis,  ut  credo, 
bonus  &  mifericors  fpiritus.  Mihifuiffe  ,  diuperfvafum  efi :  fed  qva  ratione 
me  certiorem  redderet de  imminentibus ,  nonniji  exa^o anno  vita  lxxiy  depre- 
hendere,dum  vitam  meam  confcribere  adortusfum,  potui.  Et  pag.  258.  Cognitie 
incorporeorum  &  immaterialitmmihi  totaftut  a^rrituper  demonjirationemjhn' 
pliciter.  Prohlemata  qvoqve  &  linguas  tametft  loqvi  nefciam ,  ut  etiam  nec  cogi- 
tamiocciirrant.  AmpUficationem  verb(^  {^pUndoxQmpanimabexercita'- 

tione, 


LlBRO    HeNO  C  H  T.  Cl 

mn€^anim  ab  eo  accepi,  nam  fplendori  inhiCjiplusqvam  xt.annisyanteqvam 
adeptusfim:  /Yrfconfcribendiomnemartem ,  profitendiqve  extempora- 
nee  a  rpiricu  &  fjilendore  habeo  ^  hoc  tamcnfaentixgcnns  apud  hommcs ,  plui 
invidia i  ijvam  mminis ,  gloYit^  qvam  utilitatislntctis^^  '^^^"^'^  ■;  f^(^  ^'^  voluptatem 
fotius mn  levem,  ne^^  vulgarem,^  vitamproducendam  comulii,fo^atio  in  tot  ca- 
lamitatihusy  auxtUo  in  adverfts,  commdo  in  difficultatihus  atqve  lahcrthus. 

Haec  efl  ipfius  Cardam  de  fijo  Spiritu  familiai-i  confefiio  totidem  ver- 
bis  edita  a  Gahriele  KaudAo.  Hujus  revelationi  univer{am  reruin ,  qvw  a 
corporis  concretione  libcre  funt,  cognitionem  fuam  afcribit,amplifican- 
di  facultatem  ac  fplendorem  ,qvem  40.  amios  habuit ,  hujus  Dxmonis  fa- 
miliari  afflatui  fe  dcberc  fatetur ,  huic  illuminat»  mentis  fplcndorem, 
artem  libros  confcribendi  &  extemporalcm  profitendi  facultatem  ceu 
audiori  attribuit.  Tandem  voluptatem  haut  -Nailgarcm  &;folatiumin 
adverfis  rebus  ex  his  Scriptis,  qxx  talis  Spititus  &:  auxit,  &;  illuminavit, 
fe  percepifle  impendio  lcetatur.  Sed  qvodnam  qvaefo  verum  lumenfqvis 
(plendor  ab  eo  exfpectandus  erit,  qvi  eft  y.ccfjLoy.^(xroc^  -r4<mi-ni?  ts  ou'2\i^ 
7o\j%, mundanus indupcrator  tenebrarum  hujiis foeculi  Eph.6. 12.  Cujus 
proprium  non  illuminarc,  fed  occiccare  noemata  infdeltum  2  Cor.^-V.^.  Ec 
fi  vel  maxime  fubinde  in  angcUim  lucis  fe  tmnsformet ,  2  Cor.  1 1 .  v.  1 4 : 
tamen  imaginaria  hsec  lux ,  qvi  fuos  videtur  perfundere  nihil  aliud  eft, 
qvam certum pignus  tenehrarum  cxteriorum ,  Matth.  22.  v.  1 5 :  qvae  eos 
manent ,  qvifuntjine  aqva  nuhes  a  turhine  agitatx,  c^  qvihus  caligo  tcnchrarum 
in  icternum  refervata  cfl  2  Petr.  2.  v.  1 7.  Jud.  v.  1 5 .  Optandum  foret ,  ut 
Cardanus  hoc  Spiritu  tenebrarum  famihariter  uius  longe  abillis  tcne- 
bris  abefl^et.  Idem  fatum  praeoptandum  Corndio  ^grippA,  qvi  tefte  Paulo 
Jovio  in  Elogiis ,  &  Bodnw  contra  Vierum  pag.  (^95.  aluit  nigrum  cancra, 
nomine  Dominum,  qvi  in  Xenodochio  Gratianopoli  vita  dcfun(5tus,  co- 
ram  omnibus  fe  in  fluvium  dedit  praecipitem ,  ab  eo  tempore  poftea 
non  vifiis.  Hic  tamen  fatetur  fe  jam  conrenefcentem  rcfipuifle  ac  nun- 
cium  remififlTe  libris  de  occulta  Philofophia  ,  veluti  nos  infra  E  X  E  R- 
CITATIONE  II  confirmatum  ibimus ,  ipftus  ^grippx  verbis  ad- 
du6tis . 

Huic Magorum  eruditorum  paii  ut  non  jungeretur  novus  Jamhrcs, 
nempe  Theophraflus  Paracelfus,  omnibus  bonis  in  votis  erit^modo  permi- 
ferit  motus  fubinde  abipfo  Acheruns,  cumcujus  larvis  jam  benepotus 

H  3  ludatus 


5i  ExercitatioIdi 

liiAatus  mcmoratur.  Exercitium  iis  volupe ,  qvi  fpretA  omnifclA  Sc 
omnipr^renti  adorando  Numine,contempt6qve  Angelorum  prcefidio, 
fe  tartareis  palasftritis  committimt.  Ab  eorum  ore  pendent,  aiflatus  af- 
fe(5bant ,  coniilia  fei^lantiu' ,  artes  ampiexantur  &  folamine  deie^lantur. 
Sed  qvo  qv^efo  pad:6  Cardamis  ab  ejus  Doemonis  familiarifiTggeftu  con- 
fblationem  dl  veram  voluptatem  fibi  polliceri  potuit ,  qvi  el^  ipfiflimus 
*1\^,  Deut.  XXX i-i .  V.  1 7.  hoc  eft,  perditiftimus  vaftator  f  aut  ab  iis  Dse- 

monibus,qvi  funt  ipfiifimi  CD"^^!*^  j  Schedwjy  perditiffimi  vaftatores  Plal. 

cvi .  V.  3  7.  qvos  Lxx 1 1  Interpretes  Souy,ovnx, utrobiqve  nominant,  qvos- 
qve  convenienti  idiomate  Germanico  fc^a&(tcf)C/  ScDanico  ffvlSeltcjC 
dixeris.  Judaei  Germani  obviam  fa6ti  Chriftianis  hoc  nomine  abufi  fic 
falutant :  '^^  9S>\Umi  Salus  diaboli.  Danice  5ciUt»cn£?  QBcIf om/pro, 

fcif  Q[Bt(t^om  /  Bene  falutatus  venias.  Hi  namqve  officio  hypocritico 
officiunt  animabus ,  &  xtQmx  hominum  faluti  fimulato juvandi  ftudio 
fui  feqvaces  latenter  ad  orcum  perducunt.  Jure  igitur  merito  divinifti- 
mus  Johannes  in  Apocalypfi  huic  atrorum  miniftrorum  generi  verum 
nomen  indidit,  qvando 'U^i^is^  1)12'!:^  &  Groece  'AT^Ti^vcov ,  hoc  eft, per- 

ditorem  perditiflimum  appellavit. 

Qyodne  gratis  di(5tum  putes ,  adi  &audi  faplentiftimum  &perfe- 
Aiffimum  'OvQixot^^iiluj,  Servatoremjefiim,  qvi  fingulari  &  emphatico 
veriverbio  hoc  iiluftravit  Joh. vi  11.  V.  44.  dicens :  'EKeivQ^  (2^Qoh@r') 
dv^^coTTSKTcvQ^  Iw  aT^'  'i^-x/fi  :  iVie  (Diabolus)  homkidafuit  ah  tnitio.  Hicne 
ille  eft ,  qvi  vero  folatio  recreatpecSlora,  calamitatum ,  aerumnarum  ^ 
dolorum  difflcultatibus  prefla?  Sit  hoc  folatium.  penes  Jannem  ,  Jam- 
brem,  Cardanum,  Paraceljtim,  ^grippam ,  aliosq  talis  folaminis  vaniffimos 
aucupes.  Nonne  Cardanus  aut  ullus  mortalium  ab  illo  genere  daemonum 
confolationem  exfpecftare  habuit  in  difficultatibus  &  adveriis ,  qvos 
Spiritus  veritatis  tZJ^^TV t/  Efa.xxxiv.  v.14.  lxxii  ^ouf^ovioi yQixt  avvixv- 

ircr^cn  JflM^ovi<xj££vTOu^c/?)Targumim  pit!^  vocat,  nosvero  horrifdames 

Satyros  merito  interpretamur?  Haec  occurf icula,(venia  fit  Apuleio  audaci 
verborum  fabro)  prompta  &c  parata  funt  ad  horrorem  inferendum  , 
qvando  ferio  agunt,  non  folatium  aut  gaudium  mortalibus  afferunt,  nifi 
fucatum  &  mille  fsepius  doloribus  emptimi. 

Veluti 


LibroHenochi.  (Jj 

Veltitl  ergojudaei  ,in  primis  Germani  qvatuor  pnrietibus  cubiculi> 
inqvopuerperadecumbit,  cretafuperftitiose  in(cribunt:  riin  Qli^ 

.       .  -r   -  -r   T 

ri"'?''/  j  rin  j  >Adamj  Eva^fovtts  eJloLilith,  hoc  cft , Strtx  dicmonica,  jfive 

Lamia  no^itrna ,  a  qva Juda?i  caeci  credulitate  imbuti  infantes  rapi  &  oc- 
cidi  opinantur :  Sic  nos  Chriftiani,  qvi  primo  Adamo  i  Cor.i 5.V.44.  in 
Baptifmo  nomen  dedimus ,  omnefqve  Evse  forores ,  li  qvando  ahqvis 
daemon  fein  noftram  familiaritatem  &  amicitiam  infinuare  ftudet,  offi- 
ciaoffert,divitiasaut  variarnm  rerura  fcientiam  {pondet,  religiose  dica- 
mus:  Exejio  difmon,,autcum  Chriftoj  Abi  5^w;w,Matt.iv.v.i9.  &  homini 
diabohcum  confortium  fvadenti,  Abipojlme  Satana  Matth.  xvi.  v.  23, 
Marc.  viii.v.  55.LUC.  iv.v.8. 

Etenim  qvam  q vsefb  tibi  ab  eo  eniditionem  &  fol  idoe  veritatis  ma- 
nifeftationempolHceberis?  qvi  operose  efticax  cft  a/  'Tntffyi  ^woi^ij  ;^Jj 
cyiy^iion  i  iL  Ti^(n  ■^4^^i'og ,  qv6  mcndacii  crimine  ab  initio  foedatus  fuit 
Johan.  8.  v.  44.  imo,  qvomodo  docebit  ahos,  qvi  ipfc  de  DEO, 
Chrifto  &:  rebus  divinis  vere  nihil  novit ,  &  omnium  idiotanim  po- 
ftremus  eft,  veluti  Difputatione  publice  a  nobis  habita  Annoi^jo, 
demonftratum  eft. 

Qvemadmodum  0  v^c^^^  t  Aoyiv  ou^c  iyxia ,  Mundus  Kiyov  filium 
Deinon  novitjoh.i.v.io.itaa  )f3ffy,oxp^ru)e  eundem  vere  non  novit.No- 
titia  angelorum  &  hominum  ad  canona  cognitionis  illius ,  qva  D  E  U  S 
&  Chriftus  fuos  novit,  exigenda  erit.  Chriftus  novit  fuas  oves, Joh.  10. 
v.  1 4.  fed  ita ,  ut  ab  illa  notitia  nunqvam  abfit  amor ,  qvo  incenfus haud 
recufat protundere  vitam  pro  ovibus,  ibid.  Firmum  ftat  fundamentum 
habens  lioc  ligilium : 

DEUS.  NOVIT.  SUOS. 

2  Timoth.  2.  V.  19. 

DEusamando  fi.ios  novit  •,  neqve  enim  in  fola  contemplatlone  ver- 
fatur  D  E I  notitia ,  fed  cum  paterno  erga  fuos  amorc  &  aff^ecSlu 
femper  eft  conjun(51:a.  Satanas  autem  fi  vel  maxime  (ux  lapicntias  cun<5ta 
-n'  (ix%  Apoc.  2.  Y.  14.  explicaverit ,  tamen  ejus  fcientia  ad  illud  perfe- 
<?^ionis  faftigium  afturgere  non  poteft,  ut  cognitum  D  E  U  M  &:  Chri- 
ftumamet.  Ethocmodo  DEJ  &;C/j/7/?/ignai-us  re(5tepronunciatur. 

Juxta 


<J4  ExercitatioIde 

Juxta  rz^os  rationis  di6tamen  certum  eft-,  Igmti  nulla  eft  cupido  jat  noti 
permagna.  Omnes  traiiiiTiur  &  ducimur  adcognitionis  &  lcientiae  cu- 
piditatem ,  tefte  Ckerone  lib.  i.  Offic.  Nulla autem  cogniti  Dei  cupidi- 
tate  vera  ducitur  is ,  qvi  perpetu6  Dei,  Chrifti,piorumc[  hominum  odiA 
flagrat.  Faccftat  ergo  omnis  ejus  fu^geftus  de  rebus  divinis ,  qvi  nihil 
aliud  eftj  qv^m  mera  tentatio.  Faceilat  omnis  Daemonis  revelatio. 

Bene  ac  pie  in  hanc  fententiam  loqvutus  eftLf«^^;i<j,tefte  KirchneTQin 
Thcfauro Explication.  Artic.  pag.  i ii,  edit.  Francof.  1 556,  His  delitiify 
gmnibus  oppomtur  vox  Chrinii  Habent  Mofen  &  Prophetas.  Item-^  Domi- 
nus  ipfc  venit ,  hk  toUanturportiC  ut  imret.  ?{j)n  enrm  eji  fervus ,  qvalis  Mo- 
fesy  aut  Spiritus  minijirantesfunty  fed  Dominus  ipfe^ 

HiU  tradenda  &  adpojleros  qvoqve  propagandafmt ,  utfugiant  &  detejien- 
tttr  revelationem  novarum  dodrinarttm ,  &  cujiodiant  mandatum  illud  coelejle  : 
Hunc  audite,  id  eji,  Evangelijias  &  .Apojlolos.  Hos  legant  d'  audiant^  Item 
V.  Tejiamentum,  qvod  fert  de  ijiis  omnthusjidele  tejiimonium. 

Qvodfi  prxter  ku  aliqvid  revelatur,  oportet  ut  haheant  Analogiam  fideiy  &ft 
revelatio  intelkiim  Scnpturx.  Alioqvi  Diabolica  eji.  Satan  me  qvidemfctpe 
t€ntavit,fteut  6"  Auguftinum,  qvi  deprecatur^  ne  Angekis  jifci  appareat,  utpo- 
Jiularem  (ignum  a  Deo.  Sed  abjit  a  me^  ut  buic  tentationi  afentiar.  Martyresjine 
Angelorum  apparitione/0/0  verbo  confirmati ,  mortem  oppetierunt  pro  nomine 
Chrijii,  Curnoneodem&nos  acqviefcamusf  Satis  evidens&illujiris  apparitio 
eji  Baptifmus ,  Eucharijiia  ,  Claves ,  Minijieriumverbi jitqvale imo  exfiperans 
mnesomnhm  Angelorum  apparitiones ,  qvorum  collatione  Ahraham  guttulas 
tantum  &  micas  habuit. 

Ego  igttur  non  curo  Angelos  j  &foleo  Deum  qvotidie  precari ,  ne  qvenqvam 
ad  tne  mittat  qvacunqve  de  caufa.  Qvodft  ojferretur  aliquis,  non  audirem, 

Hac  de  fucatis  Angelorum  apparitionibus ,  qvas  fibimet  interdixit 
Lutherus:  nunc  paucis  ipfius  fententiam  de  Daemonum  hidificantium  re- 
velatione  audituri.  Sic  enim  ipfe  memorat  Tom .  i .  Jenenf  fol.  1 2  6.  in 
Decalog.  Nimiiim  credunt ,  qvi  vetulas  mutari  in  catos  poffe  credunt, 
aut  qvalcunqve  alias  formas ,  &  ad  convivia  vehi  nocSte.  Et  ad  hoc  eft 
exprefius  textus.  2 5.  q.  6.  cap.  Nec  mirum ,  ne  uUus  credat , funt  enim 
iliuiiones  Diaboli ,  non  autem  res  vera.  Sicut  pukhrepatet  ex  qvodam 
cxemplo,  qvod Johannes  Keiferberg  recitat.  Qyod  qvisdam  vetula,  ut 
prasdicatorem  argueret  mendacii,  qvi  talia  docuit  &fle  faka,  fero  ed  vo- 

cat6 


LibhoHenochi.  C^ 

cat6  &  In  oculos  ejus  fefe  ungens ,  redenfq,  in  lintre  piftorlo , jamqj  vo- 
lens  vehi,  ftatim  obdormivit,  &  qvibusd.im  geftibus  movebaair,  donec 
caderetde-fcamno,  &  vulnus  capiti  infligeret,  tandem  reverfaadfe, 
convi(5ba  eft  de  illulione  ex  vulnere  &  cafu ,  qvantumlibet  vidifle  fe ja- 
^afletmirabiliafiia.  Hxc  Luthcrtn!,  Qyanti  faciendi  fint  Anthropod^e- 
mones  commentitiiHe/;oc:/;/  phantafticis  illuilonibus  perftringentes  ocu- 
Jos  credulonmi  homuncionum ,  hsec  vetulse  ludicra ,  imaginaria  irinera 
&  naturalium  fund-ionum  qvali  qvsedara  deliqvia  fomnifera  a  7ro?.vTx^~ 
iiht}  Diabolo  inje6ta  clare  doccnt.  Nunc  ad  reliqvam  Lutberi  narratio- 
iicmpertexendam  aggrcdiemur. 

Idem  (inqvit)p<rfcr  ex  vitis  patruw,  de  virgive  a  paremihus  ad  S.Macaiium 
dii^a. ,  qvA  ah  eo  vifa  cji  ejfe  puella ,  ciim aliis  vana  vidcrctuv,  Et  talesprx^igiA 
plures  bodie  qvoqvejiutit,  ut  ille  qvi  Judxo  dehebat,  (^  dormienspajfus  ejffihi  crus 
totum  a  cerporc  rapi ,  ut  Judmm  confunderet.  Idem  de  Monacbo  qvodam  rcfcr^ 
tur,  qvi  plaufmm  fonu  prope  confumpfit.  Exemplum  primum  de Judan  de- 
bitoreextatin  famofiflimiiftius  Magi  D.  Joh.  Yaujii  Hiftoria,  qvaeedita 
eft  Hamburgi  \6g^.  cum  admonitionibus  Gcorgii  Rudolphi  JVidmanniy 
&  q videm  cap.  44.  pag.  1 66.  &^  ipft  infauftilfimo  Faujlo  afcripta,  cui  crus 
a  fe  avuhlmi  efle  imaginabatur  Judaeus.  Pofterius  de  Monacho  in  Colloq, 
Menf.  Luth.  Talis  qvoqve  ludibundus  foeni  heluo  fuifle  memoratur 
ipfe  F^f</?»5  cap.  45.  Ciix  Hiftorioe:  cui  novam  narratiunculam  adjccit 
JVidmannus  de  Jbhatc  Fnldcnfi  Erlulfo ,  qvi  unus  omnia  hofpitis  cujufdam 
fercula  &  vafi  menf^eimpofita  viiiis  eft  comedifle,  qxx  tamen  familiaris 
Abbatis  Genius  in  aliud  conclave  domusexpofucrat,  ibiq^  novam  men- 
fam  inftruxerat.Liberifte  plenus  eft  talium  prseftigiarumDiabohcanim, 

MnUa,pergit  Lutherus,  de  iis  nhiqve  rcferumitrj  potcf}  cnim  diaholusfe  mutare 
depcrfona  in  pcrfotiam ,  ?^  miris  modil  liiderefenfum ,  de  qvo  in  lcgenda  S.  Mar- 
tini.  Vhi  unus  omniumfenfus  ihfn ,  co^lcdi  qvadam  vefe  a  Diaholofuh  nomine 
Chrifli  donatus.  Simde  de  qvadam  momali,  qvie  infuo  cuhiculofedemjvifa  efi  ab 
aliis  lacintDso  pailwfemimtdaj  i^btdjulojiercore  caput  velata,  qva  tamenfefe  cre- 
dehat,  &fulgentiffima  vejieac  coronCt  aurcafedcre^  a  Cbrijio  decorata. 

Item^iUitdinlegcnda  S.  AndTecejqvomodomformaJpecioftmtdieris  tan- 
tum  vtrum  iUuJit.  Item  de  eqvcfri  illo,  qvjferh  in  hojpitium veniens,jucundo  con^ 
vivio  interpueilas  &  choreas  &  epulasfihi  vifus ,  mane  jacuit  in  profundo  luto, 
^qvusejtisadarboremjcjunusligatus. 

I  Sd 


66  ExercitatioIde 

Sedomniam  efficacijjimttm  ejliqvodin  legenda  S.  Germatii  Altliiodorenfis 
Epilcopi ,  (vide  catalogtim  Sanclorum  lih.  6.  cap.  9.)  cum  enim  aliqvandoho^ 
jpitatusfiujfet  3  &jam  dormiturt  adbiic  jnenfam pararentfuis  (ut  reqvifiti  ab  eo 
dicehant)  vicints  in  node  fnturis.  Tandem  ille  venientes  adjuravit,excitato 
patrefamilias  cum  fuis ,  percontatus  an  noiTent  iftos  f  Illis  vero  alTeren- 
tibus ,  judit  ut  ad  vicinos  irent  videre  ,  an  domi  eflent.  Et  inventi  (Imt 
omnes  dormientes  in  leAis  fuis.  Et  fic  evidenter  illufio  Daemonum  & 
patuit  &  difparuit,  e6  jubente. 

At  ut  contentiofis  qvoqve  (atisfaciam.  Dicunt  enim  mulieres  in  ca- 
tos  fuiflemutatas,  eo  argumento  verum  eflTe,  qvod  qvidam  audaculus  in 
vacua  domo  dormiens ,  plures  vulneraverit  tales  catos ,  mane  autem  fa- 
£t6,  multse  vetulae  fint  inventae  fic  mutilatae.  Vel  enini  id  fi6tum  eft,vd 
Dsemones  vere  vetulas  ipli  vulneraverunt ,  ut  rei  mendacifidem  fa- 
cerent,ac  fi  vcre  vetulas  ille  vulneraflTet^qvi  catos(id  eftDaemones)vifus 
eft  vulnerare.Poteft,inqvam,fitri,ut  vetulae  in  fomno  vel  ecftafi  difcur- 
rere,  vulnerari  fibi  A^ideantur,  cum  tamen  in  Ied:o  jaceant  qvietaejSc  vc- 
re  vulnerentur  a  Daemonibus ,  ut  poftea  credant  fefe  vere  difcurrifTe  S>C 
ab  alio  vulneratas. 

Tale  eft  qvoqve  de  eqvitando  fuper  fcopis.  De  Herod^i^cle  &  Laribus 
fatismanifeftumeft,fcilicetcfleDasraones.  .  ^;-     ,  .   '   ^^   \- 

Delncnhii  d^Succiihis  tradunt  infignes  autores  ,  qvod  poiTit  Satan  in 
rpecie  mulieris  fuccumbere  viro ,  &  accepto  femine  rurfum  incumbere 
foeminae ,  &  ita  generare ,  fed  monftra ,  non  hominem  verum.  Sed  hoc 
iemen  aliunde  acceptum  ,  qvia  nunc  paterni  nunc  materni  feminis  vices 
fubit  ,patris  aut  matris  munus  in  generando  obit,  Dsemoni  incubo  vel 
lliccubo  neqvitafcribi  ,ade6qve  necipfe  veregenerare  dici  poteft.  Sed 
fergit  Lutheriis.  Sic  enim  follicitavit  qvendam  Eremitam  ufqve  ad  ob- 
lcoenitatem ,  &  poftea  evanuit ,  ut  recitat  S.  Johannes  primus  Eremita- 
lumapud  Hieronymum.  Qvin  dicitur  qvandoqve  Diabolus  in  fpecie 
infantis  fuiflTe,  &  vix  qvinqve  nutrices  ei  fatisfeciflTe.  Gen.  c.  6.  Tom.  i. 
fol.  io5.  VlixditvmsLutherus. 

Sed  qvid  attinet  extera  exempla  hujus  ludionis  qvaerere ,  ciim  patrla 
flippetant.  Iter  nocStu  fiifcipientes  duo  viri  fidei  fpedfcatae ,  ut  Sacerdo- 
tem  periculofiiis  aegrotantem  vifitarent.  Intercurrit  no6hirnum  ali- 
qvod  occurfaculum  porci  fida  fpecie  ufum.    Subverti  coepit  currus  a 

fub- 


LlBRO    He  NOC  HI.\  C7 

/ubeunte  fuccuiTatore,  ^^irorum  alter6  fedibus  fuls  excufs6  humiqve 
proftrato.  Altercurru  deicendens  impetuofum  hunc  porcum  infeqvi- 
tur,  prehendit ,  in  vicinum  amnem  projicir.  Is  enatando  in  proximum 
dumetum  fe  abdidit.tn  Da?mona  fordidiflimi  animaiisfimium.Id  qvod 
ipfc  diirimulare  nec  vokiit,  nec  forte  debuit ,  ita  volente  De6.  Accidit 
enim  aliqvot  annis  ab  ifta  clufione,  ut  homo  qvidam  obfelllis  ab  Epifco- 
po  Soedlandia;  Viro  ut  pictatis  itaprotunda?  vari^qf,eruditionis  laude 
claro  in  conclave  qvoddam  iuum  admitteretur ,  ut  fufis  precibus  ma- 
lignus  daemon  cederet.  Jntervenit  Vir  pius  prius  ab  hoc  fpediro  vexa- 
tus.  Qyem  confpedium  efiljlis  cachinnis  excipit  obfelTus ,  eiqve  in  me- 
moriam  revocat  noclurna;  ludificationis  gefta ,  feq  j  ejus  au(5lorem  fuifle 
cxfultim  proclamat. 

Nobisanno  1625  iter  facientibus  Roelkildia  Snofdorpium,  Scfom- 
no  oppreflis  eirca Q^ScviIi?  pontcm  celebrem  nomine  ftrutfiura;  admi- 
randae  Iblis  fixis  grandiufculis  finecalceita  conferruminata; ,  uta:ter- 
num  iit  opus ,  iillebatur  cqvorum  curfus  adeo  ut  nec  aurigae  flagro  nec 
minaci  incitamento  poflet promoveri.  Excitati  e  fomno audimus  auri- 
gae  diras  minas :  qvi  caufam  rogatus  refpondet  eqvos  &  currum  inhi- 
beri.  Diris  abftinere  jubetur ;  cumq;,nihil  exfecrabili  &  minaci  fua  aii- 
rigatione  proficeret ,  nos  prehenlis  habenis  Deo  &:  ^i^i jll  noftro  con- 

fidentes  dicimus : 

ITE.  IN.  NOMINE.  JESU.  CHRISTL 

Mox  di(5l6  ociiis  eqvi  proruunt,  curfum  confvetum  accelerant,  ac 
iter  profpere  lucccdit.  Hac  liducia  la^ti  fanclum  hymnum  ceu  epini- 
cium  Deo  canimus.  Longius  vero  dilfitus  nod:urnus  ille  ludio  in  ef- 
fuiimirifumfolvitur,  qvem  tamcnnos  ipfinon  audivimus  ,  fed  finito 
hymno  fe  audifle  retulitauriga.  Ecce  qvam  fortiflima  turris  fit  nomen 
J  E  H  O  V  iE  &:  Servatoris  J  E  S  U ,  ad  eam  feftinabit  juftus ,  &  in 
munito  loco  collocabitur  Prov.18.  v.io.  Non  eft  igitur,ut  fpedlrorum 
terriculamenta  fubvereamur ,  qvi  fand:orum  AngeTonmiexcubiiscin- 
gimurin  viis  noftrisPfil.pi.v.n.  4Reg.6.v.i5,i6.  Dudumenimcon- 
tritum  eft  caput  ferpentis  Gen.^.v.i 5.  ab  eo,qvi  exfpohavit  -raV  ^;^*-3'^ 
toV  i^>ic{ou;  i^eiyy.ciTi<n  iv  Tntffyjaix  triumphans  de  illis  per  feipfum  Colofl^ 

ii.v.i<r.  • 

I  2  Sed 


€S  EXERTGITATIO    I    Dt 

Sed  vero  gratis  ifte  Alaftor  non  folet  peragere  comcsdlas.  Hiftrio  ifte 
Comoedias  fuas  tartarea  qvadam  tragoedia  terminare  folet.  Qvod  fi  uni 
vifusfit  proRiifte  in  iis  qvse  corpus  fpe(5tantj  duobus  autpluribus  eo  ipfo 
bbefte,  eorumq-,tam  corpora  qvam  animas  in  fuam  poteftatem  redigere 
ftudet.  Ltberandae  fidei  c.iufa  Joannis  Georgu  Godehnanni  J»  U.  Dodoris 
teftimonio  mododicStaconfirmabimus.  Nam  Tra6tatu  de  Magis^Ve- 
neficis  Sc  Lamiis  lib.  i .  cap.  i .  pag.  9.  &  i  o.  edit.  Francofurt.  fic  fcribit  t 
Ut  Diabolorum  fa^vitiam  &  impionmi  poenas  accuratius  confideremusj. 
&  in  timore  Dei  vivamtis,  qvatuor  liiftorias  adjiciam  diligenter  omni- 
bus  perpendendas. 

Joachimo.  l.  Eledori  Brmdehwguo  nupta  fuit  Joanms  Ddnix ,  Suecitc  <(y 
l^orngiit  Regis  fiUa  Elizabetba ,  cui,  ut  alimenta  fe  mortuo ,  Regina  habe- 
retjoppidum  Spandaco  adSuevi&Haveli  confluentem  maritus  attii- 
buit ,  in  quo  oppido ,  ipsi  adhuc  vivente ,  niiles  qvidam  per  Marchiam 
iter  faciens ,  cum  morb6  impeditus  detineretur ,  decumbens ,  tradidit 
crumenam  pecunia  refertam  holpitse  aftervandam.  Poft  aliqvot  dies, 
cum  convalefcit ,  repetit  faccum.  Mulieravara  cum  aegre  tantam  prae- 
dam  amitteret,  deiiberat  cum  viro,  utrum  reddere  debeat.  Ineunt  con- 
filium ,  ut  mulier  neget  dcpofitum.  Qvare  cum  miies  fuum  repeterety 
iila  confidenter  negat  fe  qvidqvam  accepiflejfimulat  fe  mirari  impuden- 
tiam  militis,  qviaulit  flagitare ,  ciim  nihil  dederit  adfervandum.  Miles 
indignitate  rei  motus,ob)icit  viciilim  hofpita;  perfidiam,  Qyare  maritus 
tanqvam  defenfurus  fuam  conjugem ,  extrudit  militem  domo,  Is  ante 
fores  irritatus  fcelere  hofpitss  ftringit  gladium ,  veluti  impetum  fad:urus 
in  virum  &  ferit januam.  Hofpes  implorat  fidem  vicinorum ,  &  qveri- 
tur  fuas  3edes  oppugnari.  Accurnmt  li6lores,  &C  militem,  qvod  vim  pu- 
blicam  feciflet,  abducunt  in  carcerem.  Poft  aliqvot  dies  Senatus  oppidi 
alio  mittit  narrationem  fa(51:i ,  &  fententiam  perfcribi  petit.  Conftabat 
osdes  publice  oppugnatas  efle.  Qvare  fertur  fententia ,  ut  miles  ultimd 
ftipplicio  afficiatiu*.  Cumq^jam  inftaret  dies judicii ,  venit  diabolus  ir^ 
earcerem  ad  captivum,  indicans  ei ,  qvam  fententiam  judices  laturi  fint^, 
&  poUicetur  fe  hoc  periculo  eum  liberaturum  eife,  hac  conditione,ut  fe 
diabolo  dedat.  Milesconftanterrefpondet,  fepotius  moriturum  effe, 
qvanivisfitinnocens.  Cumvero  diabolus  multis  verbis  exaggeraffet 
l^ericulumj  nec  tameJiinflexiiretmilitisanimum,,  tandem  pollicetur  ei 

Ebe- 


LibroHenochi.  tf^ 

liberatlonem  fiiieulk  conditione.  Et  cum  veneris,  inqvit,  in  judicium, 
dic  te  imperitum  efle  forenfium  negociorum ,  &  patrono  indigere ;,  ibi 
aftabo coeruleo  piJeo  te(5tus  &  ornato  pennis.  Pete  igitur ,  ut  me  jube- 
ant  cau(am  dicere.  Miles  qvi  hoc  fine  impietate  fa^lurus  vidcbatur ,  ait 
fe  hoc  couiilio  ufurum  eire.  Poftridie  jn  |udicium  ducitur ,  adeft  etiam 
orator  tecStus  cjerulco  pilco:  ibi  cum  adior  petcret  mihtem  propter  vim 
publicam  capitali  fuppUcio  afHci ,  miles  relpondit ,  fe  imperitum  foren- 
fium  negociorum  petcre ,  ut  Uceat  ifti  fuo  advocato  pro  lc  dicere  ^  con- 
ceduntj  udices.  Ibi  diabokis  dc jure  eruditc  dilputat ,  non  eOc  capitali 
fiipplicio  afticiendum  eum ,  aqvonon  fitommi  rixce  &  tumultusini- 
tium ,  ait  ab  hofpite  miUtem  vi  extrufum  &:  fpoUatum  eHe ,  jubet  qvaeri 
faccum  &  locum  monftrat.  Ibi  ciim  hofpes  vehementer  negarer,addens 
etiam  diras  imprecationcs ,  ut  ipfura  abreptum  diabokis  perderct ,  fi  fe- 
ciflet.  Hancimprecationemcumimprecatione  diaboU  cumaUqvoties 
repetiAdflet ,  ibi  caufidicus  omifsa  jam  difputatione  forenfi  adoritur  ho- 
fpitem,&  comprehenfum  per  feneftras  &  medium  forum,omnibus  per- 
horrefcentibus,cumfragore  abducit,  nec  poftea  unqvam  corpus  hofpi- 
tis  inventum  eft. 

Ecce  furti,  perfidia?,  injuriae,  falfitatis,avaritiae,maU  doU;,per)urii,ani- 
mx  dira  exfecratione  diabolo  devota; ,  pro  qva  Chriftus  mortuus  tuit, 
qvam  in  baptifmo  &  verbo  fakitari  fibi  fponfam  copulavit,qvam  fpe  ad- 
eunda;  Kternae  in  ccelis  ha?reditatis  erexit ,  erettam  ab  orco  ad  cotlefte 
beatonim  confortium  eveherefpopondit,  corporis,  qvod  Dei  domici- 
Uum ,  pietatis  &  omnium  virtumm  Chriftianai'um  afylum  efle  deberet, 
qvippe  fan6lorum  Angelorum  proelidi6  cingendum ,  tyrannidi  aver- 
nalis  Abaddonis  mancipati  merccdem  a?ternum  dolendam.  E  diverfo,6 
militem  conftantiflimum  Dei  cultorem,  dati  Chrifto  in  Baptifmo  nomi- 
nis  fideliflimum  defenforem  ac  tutorem ,  6  triplex  circa  ped:us  militare 
inexpugnabiUsfiduci^  roburlmaluit  langvinem  fundere  qvam  a  fingvi- 
neChriftivel  latum  pilum  dimoveri ,  aut  aChrifti  vexillo  adSatanae 
caftra  transfugere.  Sed  miles  ut  laudem  conftantia?  mcretur  ,  ita  culpa 
hautvacatimpatientia&cfuror  ejus  militarisfub  initium  litisderepe- 
tundis  pccuniis:  cujus  calp.-t  pccnas  luit  in  carcere.  Qyemadmodum  hu- 
jus  ferociam  cane  &:  angue  pejus  odifle  oportet :  pari  ftudio  fidei  con- 
ftantiam  imitari  convenit.. 

I  5  Goid^ 


^o  ExercitatioIde 

Goddmannus  geminam  narrationem  huic  fubjungit:  alteram  dedae- 
monum  convivio  ac  comeflatione  in  cujuiclam  nobilis  Sileiii  «dibus  cu- 
jU5  Satanici  conventuscaufapenes  ip{lm"i  nobilem ,  qvi  abfentibus  con- 
vivis  ira  perciais  prorupit  in  ha^c  defperata  verba :  Veniant  omnes  dtcmo' 
nes,  fi  vocati  nolint.  Vocanti  a(5tutum  parent, veniunt ,  comellantur,  bac- 
chantur,  vociferantur ,  &fugientibus  domefticiscapitaurfonim,  ki- 
porum ,  felium ,  hominum  per  feneftras  exfertantur ,  pocula  &  fer- 
cula  monftranmr.  Cundiis  abfentibus ,  unicus  domi  relinqvitur  in- 
fans,  qvemfervuspro^viaprecum  devotione  domum  ingreflus  eripit 
cuidam  da^moni,  patriq^,  reftituit.  Haecfpedlra  paucis  elapfis  diebus 
evanuerunt.  Alteram  addit  de  fponia  divite ,  qvae  fidem  conjugalem 
fponfo  dedit  addita  hac  conditione,ut  fi  aiteri  nuberet,  optaretfollemni 
nuptiarum  die  Satanse  tradi.  Tandem  incuriofa  tam  nefandi  voti  Silefia 
hascSponfinubitakeri,  &nuptialidie  aduobus  hofpitibus  fiibfpecie 
duorum  eqvitum  exceptis ,  qvorum  alter  binis  cum  Sponla  du6bis  cho- 
reis,  eam  tanqvam  fibi  devotam  avexit. 

Cavete  Chriftiani  abimpiis  exfecrandae  lingvaeverbis,  qvibusunl 
faepe  hora  decies  vos  Satanse  devovetis ,  atqve  lic  fidei  Deo  in  Baptifmo 
dataeimmemores  Chrifto  renunciatis.  Qyamvis  autem  Satanas  oiviv- 
fSTOc-uTTojg  vobis  non  adefle  videatur ,  vofq^  ftatim  impii  voti  compotes 
faciat :  tamen  qvi  exfecrabilium  horum  votorum  audior  eft,  longe  a  vo- 
bis  abefTe  neqvit ,  qvorum  lingva  malefiea  accenfa  eft  ab  igne  gehennae 
Jacob  5.  V.6.  id qvod  trifte  obfefli  apud  nos  hominis exemplum docuit, 
qvi  exfecrando  voto  Abaddoni  aditum  patefecit  ad  fiibeundum  fuum 
corpus,  illudq j vexandum.  Sed  precibus  cujufdam  Laici  feu  civis  Hau- 
nienfis  vi6lus  ceftit. 

Neqve  enim  folis  facri  ordinishominibus  fubinitium  nafcentisEc- 
clefiae  aDeo  concefTa  fuit  facultas  ejiciendi  daemonia.fed  etiam  aliis  cre- 
dentibus.  Signa^  inqvit,  Chriftus,  cos  qvi  crediderint,  hiccfcqventun  per m- 
men  meum  d^monia  ejicient,  mvis  Itngvis  loqventur,  Marc.i5.  v.17.  Cavete 
etiam  vobis ,  qvi  fervi  Chrifti  auditis ,  ne  unqvam  daemonas  adfcifcatis 
fervos.  Nocebit  iftud  fervitium  non  corpori  folum  fed  &  animae  liber- 
tati,  qva  Chriftus  vos  donavit. 

Exemplum  hujus  rei  non  eft  ut  longe  arceflamus.  Paucis  abhinc  an- 
nis  qvidam  Scbed  feu  Lar  ruftic»  alicujus  familiaritate  uti  coepit ,  &  cre- 

dul» 


LibroHenocht,  -71' 

dul^non  nlhil  officii  brevi  prsftitit,  donec  morbo  rtffligeretur.  i£gro- 
tanti  apparet  tiltroneiis  hic  dcTemon  forma  fervi  adolelcentis  afcita ,  ex- 
cufans  fe  morbi  caufam  non  efle.  Qya  fa6la  excufatione  cvanuit  ac  in 
pofterum  fervire  defiit.  Moritur  tandem  delula.  Paftor  Ecclelise  Krom- 
mendorpiae  Dn.Janm  FridericiSplct  rumore  hujus  mali  tunc  primum 
manifelLiti  excitatus ,  &c  gloriae  divinoe  zclo  accenfus  valde  detonuit  in 
prajftigias  diabolicas,  auditores  ab  iUis  vehementi  adhoitatione  dehor- 
ratus.  Qyo  Legis  malleo  tufura  pe6bus  ii]ii,qvi  ad  eam  oetatera  accreve- 
rat,  u.t  fainam  matris  tueri  polTet,  Paftorera  e  veftigio  ad  Pr^elidem  atcis 
Andreafilvanse  Nobiliilimum  Dn.JVenceJlaum  liotkuch  eqvitemaura- 
tum,  b.  m.  devitiata  &  corrupta  materni  nominis  fama  prave  deferr. 
Qyid  accidit  l  Eodem  die ,  qvo  acciti  ambo  erant ,  ut  cauCa  apud  Prsefi- 
dem  cognofceretur,  cumacStor  totus  ira  excandelcens  iter  ingredimr, 
in  via  fulmine  tacfbus  concidit,  &  iic  cum  exhalato  fpiritu  exfpira^^it  fu- 
roradveriiis  Deiverbum&:  ejus  Miniftrum.Optandum  foret,nefucata 
brevis  temporis  ferviti6  ofticiofus  genius  binas  orco  animas  lucratus 
fuiiiet. 

Vos autem  fideles  C  H  R I S  T I  fcrvl  in  excubiis  vigiles  ftate  armis 
{piritualibus  ftip^ati,  gladio  Spiritus  inftru(5li,  conftantis  iidei  fcuto  pro- 
tedi ,  {uipiriis  precum  ad  Deum  fufanim  ceu  amuletis  prjemuniti ,  cre- 
dite  vos  Chrifti  merito  &  ope  adverfus  Principem  tenebrarum  vido- 
riam  rcportaturos , atqve ejus  inlidiis.ac laqveis1declinatis,de  ipfo  Dra- 
conefuperato ,  exterminato  iedibus  fuiscum  omni  veneficorum  &  fa- 
garum  avernaliagminc  triumfaanos,  licet  frcmat  orbis  malignus  &  or- 
cus,  Sc  diabolus  inftar  leonis  circumeat  ad  devorandum  mortales  i  Per. 
5.  V.  8, 9.  Huic  pietatis  officioreligiose  &  opportune  confccr.iri  poteft 
formula  precum  ,  qvamm  ufus  fuit  olim  in  IVIarchia  pro  obfefTis.  H:sc 
autem  defcripta  invenitur  in  devoto  Tradatu,  qvem  concinnavit  Ada- 
wus  Crato  NorthufanusSuperinteudem  Coalbyenfis ,  infcripfit  Exercitiuni 
devotionis  Chriftiana' 5  &Magdeburgi  ediditLatino  ScGerma- 
nico  idiomate  1595.  Noslatinam  formulam  ex  eodem  excerpfimus, 
ac  nova  luce  publice  donandam  cenfiiimus. 

JESU  redemptor unicc^^ 
^lvi  conterendps  viribtis 

^raco- 


>ra  ExercitatioIde 

T>raconis,es  DEUS  ac  HOMO, 

f^iidipreces  qvasftmdimm, 
^raco  maligm^  Spiritu^s 

Immanis  ceu  rugiens  leo 

iras  trucesJpirat^feriLj 

Litesy  vomit  blajphemias , 
Nunc  cafirafaftu  turgidus 

In  cor  locat  mortaliumL^y 

Tuumqve  plafma  turpter 

^eformat^  occupat^  tenet^. 
Ah  curfiles  ?  an  non  vides  ? 

Oculis  qvibusve  conjpicis  ? 

Certe  vides-,  qvem  nillatet^^ 

OcuUqve  dextro  confpicis. 
Ergo  increpato  beftiam^i 

Et  pellejuffuhoftemtuoy 

Tuumqve  plafma  vinculis 

Exfolvejpiritus  trucis. 
Tibifacrato  corcula^ 

^lva  dirus  expugnat  jD  raco 

Sint  templa  Spiritus  'Dei^ 

Sint  regni  &  haredestui . 
K^rcefagas^  venefcos^ 

Citifqve  po^nisfubjice^^ 

Ne  carminis  culfafiii 

^erdantur  atemaliter. 
Cedat  tu£  potenti£ 

Ho^isferus:  nofirisfuas- 

Jungant  ^recespraconiis 

Vinclis fbluti  averniis. 


Hic 


LiBRo  Henochi.  75 

Hac  formula  ceu  ariete  cxpugnandi  Satanse ,  {cuto  contra  diaboli  in- 

gmentemtyrannidem&:  lacro  annilcto  adverfusoccultasDoemonisde- 

ceptorisimpre/Tioncs  pie  in  vera  vivaqifide  utere  Chriftiane ,  &  divinas 

tandem  manus  virtutem  praedicabis.  Experitor,  probatum  eft. 

Huic  'sj€/<a7f'a)  junge  SS.  Trinitatis ,  nec  non  matutinum  Sc  vefperti- 
num  Ltitheri  Sigtllum  : 

IN.  NOMINE.  PATRIS.  FILII.  >J<  ET. 

SPIRITUS.  SANCTI. 

Imo  Lutheri  oppido  commendabile  &  fakitare  Phylj^evmm  mane  ^ 
Velperi  petbori  adhibendum  &toti  hominidevoteapplicandum  :  Ego 
mpus  metim  ^animam  meam  infan^.is  &potentcs  titas  manns  commendo:  fan~ 
dijftmns  tifus  Spiritus,bom  tui  Atigelt  nunqvam  a  vere  tuis^meif,  aut  me difcedam, 
ve  qvidpeccatumy  caro.mundus  aut  Saianin  ver}  tuos^  meos  aut  mepofjint  Amen, 
Sic  didudtius  menteni  precantis  Lutbcri  exphcandam  cenfuimus. 

Qyod  li  vero  fcire  aves,  pie  Chriftiane,qvodnam  inter  omnia  amuletd 
primas  teneat,ea  procul  omni  dubio  cft  precij  tormula  conceptis  Chrifti 
Yerbispropolitaatqjdircipulis  &primorum  temporum  &:feqventium 
setatiim commendata  Matth.6.  v.p.  feq. Luc.ii.v.i.feq.  Fater  mflcr qvi 
€s  in  Cixlis ,  fancHficctur  nomcn  tuum ,  vcniat  rcgnum  tuum ,  iit  in  ccelofic  &  in 
rcmt,  &c.  2^c  nns  inducas  in  tcmatihnem  ^fcd  libera  nos  a  malo.  Hoc  amii- 
lctum  non  modo  malorum  averrtwcum  e^i^iz  j  fed  etiam  bonorum  phy- 
laclcrium. 

Sed  deTertio  vitio  HAi  Henochi  {atis  di(5tum  eft:  nuncftikim  promove- 
bimus  addeligfuindum  qvartttm  ejufdem  vititim. 

Q\f  A  R  T  U  M  V I  T I  U  M  perfonatus  Henoch  fic  indigitat :  K<5m 

«o/ti^Oi  T^  ^f  ,  01  ^iyxKoi  yovo^o(,<p:nzi.  ttv (^ u.x(cf,  Ttl  C/KOTpdLjjui^tix^vTrc  T^v|/upk^>7f 
KOtwv  ,  wf  ojf  T^  cw^KpV  'i<rBVj  d^otvl^ov^  ^^•'(?yt?  X^^*^^^  >  '^'^'  oi(pocvl<ri^(n  'ioog  '^ 

neJff^oog  T^  ^p«'a>j<:.  Viden',  hujus  deceptoris  maHgni  fpirinis ,  qvibus  Gi- 
gantetmi  nomen  Ripra  ind'\^Ky  occidi,pirdt:^  mori  fiiftinent?  Hautfuff^ece- 
rathuicimpoftori  Giganteis  tfis  Spiritibus  accerfiiVe  genituram  efpeciolTs 
toeminis  matribus  &  dehnqventibus  aetatejared  Angelispatribus,  nifi 
corundum  coedc ,  perditione ,  &  morte  monftrificam  hanc  ftirpem  & 
originem  coronairet. 

Veriim  enim  vero  hujus  monftrof^e  opinionis  primos  natales  a  Ju- 

K  daeis 


74  ExercttatioIde 

daeis  noftro  more  deducere  annitemiir,  ut  fcopo  Ajfenmh  feqventis 
QyartA  nofter  labor  &  ferat  &  metat. 

Oy  A  R  T I  hiipis  vltii  teftem  &  interpolatorem  producimus  Rahhi- 
mm  tAmJielodamenfem  Menafcb  Ben-Ifrael ,  qvi  Problemate  22.  de  Crea- 
tione  pag.89.  cit.edit.fic  fcribit:  De  hocgenere  angelorum  antiqvi(Ha.gviga. 
cap.  2.)  varta narrant :  nimirtim  eos  cibis  vefci ,  generare ,  &  mori  inftar 
hommum^alispraditosejfej&exunaparte  mundivolareinaltam ,  qvin&fie- 
pus  etiam  audire  qvicfuturafunt.  Et  alibi  ajunt ,  eos  cum  apparetit  uni  tantum 
fmninhnoxios  ejfe  &  damnum  mferre :  cum  duobus  apparent ,  innoxios  ejfe,  tribus 
autemfimul  hominibus  nunqvam  apparere.  In  admirahili  autem  Itbro  Zoar  varta 
dicuntuY  de  illh,  &  injpecie  qvtdein,  qvod  aliiftnt  Spiritus  aeris,  aJii  ignis  ^  idqve 
prohant  ex  PfalmiJIa,  fecit  angelosfuGsJpiritiiSj&  minijirosfim  flammam  ignis, 
Pfalmio^.  Confer  B«x wf.  Lexicon  Talm.  &  Rabbin.  in  Rad.  iVt! 

Utautemhaec  melius  inteliigantur ,  obfervandum  eft  >  qvodeodem 
Problemate  MenalTe  Ben-Ifraehrw  Gradus  Angehrum  cumftiis  Tlieolo- 
gis  conftituat :  qvorum  efl  primus  Intelligentiarum  a  materia  (eparatarum-y 
qvales  ejfejiatuant  qvatuor  ///o^jMichaelemjGabrielemjRefaelemjC^  Urie- 
iem  -y  qvi  omnes  (verba  flint  Menajfs)  uti  in  Pirqve  a  R.  EHefer  traditm ,  cir- 
cumftflunt  thronum  divin^  majejiatis.  lUi  autem,  qvifunt  ex  hoc  ordine,  nonpof- 
funt  comprehendt  CQrporei^fenfbus  ,fedfolum  in  prophetica  vifione.  Sic  angelus 
^pparuit  Ahrahamb^cum  filiumvellet  immolare:  fic  apparuit  Jacoho  pafcenti 
ovesLabanis  3  &in  vifione fcalarwH  -^  fic  etiamMoft  in  ruho ,  Jehoftuiinjeri- 
ckunte,&  Jezeckieli  &  Zacharia  vifus  efi,  Kullus  ijiorum  angelorum  unqvam  vi- 
fus  eJiProphctis :  fcd  tamummodb  ab  iis ,  qvando  in  apparitionihus  ijiis  intelledus 
torum  elevahatur  ad  (piritualem  contemplationem ,  vox  angelorum  atiditaejiy 
ficuti  etiam  a  Mofeingrediente  tahernaculumy  tamim aiidita  voxfuit  ex  iuterio- 
rihtispartihusfacrarti. 

Secundus  gradus  angelorum  efi ,  rit^n  ^D^7D  angelorum  mini- 
fterii.  Hiftint  legati  &  mmifin ,  qvos  condidit  Deus  ad  regendum  mundum.  Id 
e(i',  eos  qvifan^imoniiC  &pietati  operam  dant :  idcirco  a  Pfalmijia  dicittir ,  an- 
gelisfuisprttctpiet  de te,  ut  te  cujiodiant  in  omni  via  Pfalm  9 1 .  t^.  1 1.  Talcs non- 
itunqvam  vifihiles  formas  a(fumfere ,  & apparuerunt  Prophetis.  Ex  hoc  ordine  illi 
fuerunt,  qvos  tAhrahamus  hojpitio  excepit,&  ille  qvi  lufiatus  eji  cum  Jacoho,qvi- 
qve  vifus  eji  Agari,  Gideoni,  Mamacho,  &famulo  Propheta  ElifM.  Cum  Abra- 
hamus  diceretfervofm ,  Dm  emittit  coram  te  angelumfuum  Gcnefi/i^^  v.7.  in- 

telle- 


LiBRo  ITenochi.  75^ 

iellextt  aliijvem  ex  augelU :  Sinnliter  etiam  Daniel ,  Deus  mcus  emifit  avgelum 
fmimy  qvi  occlufn  os  Leonis  Daiu  2.  Ex  hoc  ordine  etumfucvuvt  iUi,  qvi  Jacoho 
ohmfiehantin  viafiveitinere.  Hi  vcro,qvia  babitantfupra orbcSjVocantur exer- 
citmccelorum. 

Deniqve  tertius  gradus  f /i  ipirimum  fublunarium  >  qvifnnt  miwflvi  6* 
txccutores  divivx  ir.i;  'o-  jujliti.t.  Ho<;  appcUarunt  antiqvi  f^h^n  "DiihD  an- 
gelos  damni  &  alio  noimne  niD  ^DN:?Q  angelos  mortis ;  uti  etiam 
CD^p'TDl  uD^J!2C*.  i.e.  tortorcsj  &carnifices:  namillifuwuvt  demalis 
fuppliciatx^ajjidne wqvirunt  in  hominumpcccata.  Hujus ordmis angclus ille  fuity 
qvi  maxima  clade  concidit  cajira  regis  cAffYriorum.  Ex  hac  clajfefuit,  qvem  vi- 
dit  Davui  tenentemflridum  mucronem  adverfm  Hierofolyma.  Ex  his  fuit  ille  qvi 
tanto  damno  Jobufn affectt ,  eum^j  adebgraviter  afflixit :  uti  etiam  ilJe  qvi  viftts 
fiiit  afinx  Bileami,  &  illifex  vtn  armati.  qvas  vidit  lehazqvcl. 

Complura  occurnmtin  Rabbini  hujus  difcurfu  digna  feveriore  a- 
nimadverfionej  &:  indignatam  celcbri  Legis  Do(5tore. 

Primttm ,  ut  ex  libro  Zoar  cudat  .ilios  tgneos  alios  aerios  lAngelos^ 
violenta  manu  ad  iliudtrahit  dictum  Pfahnio^.  v.  4,  Faciens  angelos 
fuos  Spiritus ,  minijlrosfuos  (vn^lt^D)  ignemfagrantem.  Qvam  improba  fit 

hcTcprobatiooflendit  exeadcmgentc  Rahbi  Ben-Maimon ,  qvideFun- 
dam.  Legis  cap.i  i.  num.4.  &  5.  pag.i  ^.edit.  Vcrft.1638.  re(5le  fic  fen- 
tit :  (Ivtdam  habem formam  abfqve  vMci  omnino  matcria,  vid.  Angcli :  qvia  non 
funt  corpora ,  fcdforwx  difinfix  ah  invicem.  Qvidnam  cfl  ijlud  ,  qvod  ProphcfiC 
ajunt,fe  vidilfc angelum  ignis  & prxdn.um  alis  ?  Hoc  omne  (dtcitttr)  in  vifio- 
neprophetica  6^  modo  paraboIic6  ;adfndicandtmi ,  illosnonefe  corpora, 
neqve  gra\-es  injlar  corporum  gravium.  Eodem  modo  dicitur:  Domimts  Deus 
ignis  confumens:  Deut.  4.  v.  24.  ipfc  autem  non  efl  ignis ,  vifi  mctaphorice : 
fic qvoqve  dicitur :  fecit  angclosfuos  ventos.  PfaJ-m  1 04.  r.  f . 

Eccejudx-umjudc-ci  caftigatorem.  Nos  huic  exegefiduo  .addimus: 
Alteriim,  cum  texuis  Dcuteronomii  addat,  ><^p  H^N  ^ctis  Zelotes,  no- 

tatnihilaliudinnui  ignis  confumentis  notione  ,  qvamir^e  divinacex- 
candefcentiam  crga  violatores  lcgis  &  (culptilium  cultores,  veluti  prae- 
cedentium  &  confeqventmm  ozyK^itnc  clare  evincit.  Alterum :  ciini 
antiqvi  dtertun  thionum  fammas  ignis  &  rotas  ejus  ignem  ardentem  appel- 
lat  Danieli  c^  fluvium  ignis  emanare  a  Jacieejus  docetcap.  7,v.5?>io: 

K  z  non 


76  ExercitatioIde 

non  tam  ip(kmjlammiim  proprie  fic  didam  aut  ignem  propric  ardentem, 
qvam  clariffimum  lumen  ab  illis  refplendens  oculis  noftroe  mentis  in- 
tuendum  proponit.  Qyae  enim  deDeo  (X,\^^u7ro7nx^cog  &juxtamorem 
hujus  faeculi  dicuntur,  intelligi  debent  ©eoTif  iTrwc,  ut  divinam  decet  Ma- 
jeftatem.  Sicflamma  ignis  fulgcntiflimam  &  lucidiflimam  Angelorum 
indolem  denotat. 

Sccundiim,  qvando  Mcnafe  feqvutns  coecutientes  duces  tertio  huic  An- 
gelorum  generi  diftin6tum  ordinem  tribuit  ratione  mimjierii ,  illofqve 
vocat  rmH/n  ''D«?5/D  angelos  minijlerii  fedu6tus  a  fuis  Magiftris 
vehementer  errat :  cum  omnes  AngeU  fint  Spiritus  minijierii  ,  qvia 
Deo  miniftrant ,  divino  Paulo  heir>i^yfKoi  TfvdjfAx^  «V  2:^i^vlccv  ^^^i^O' 
fjLivcc  Slv.  cw  ^0kQv'Q.g  xA5jpovO|W«i'  cwwg/cM'  Hebr.i.  V.14. 

Ne  vero  videamur  folo  novi  Teftamenti  teftimonio  pugnare  contra 
Hebraeum  novi  Foederis  oforem  :  ecce  Davidicam  ipfius  aeternitatis 
<5'c|oAo;^'<jM'angelorum  minijlerii  tefteni  Pfiil. 105.^.18519,20:  Dominuspa- 
ravit  in  cxlU  tbronumfuum :  &  regmun  ipfius  in  omnes  efi  dominatum.  Benedi- 
cite  Domino  angcli  cjm,  fortes  robore  facientes  verbum  ejus :  ad  audiendum 
in  voce  verbi  ejus.  Benedicite  Domino  omnes  exercitus  ejus :  miniftri  ejus 
facientes  voluntat-em  ejus.  Viden' ,  angeli  Domini ,  omnes  exercitus  ejus  mi- 
nijiri  funt  Davidi,  &  qvidem  illi  Jehovse  fervientes,qvi  in  coelis  paravit 
thronumfuum.  Non  ergo  qvatuor  folummodo  thronum  Dei  cingunt ,  fed 
omncs  exercitus  Q]\\s :  idqvod  ut  diftin6tius  ac  uberius  dilucidetur,  ad 
Tertium  noftrae  animadverfionis  momentura  accedimus. 

Tertium,  qvodnon  qvatuortantiimangeli  fc.  Michael,  Gabriel,  Rephacl 
&  Vriel  circumfijlant  thronum  divinii  Majejiatk  ,  uti  cum  R.  Eliefer  m  Pirqve 
fentit  Menafe ,  fed  innumerabiles  myriades  Angelorum  fe  fiftant  Anti- 
qvo  dierum  ac  throno  ejus ,  docetnos  illuminatse  mentis  Propbcta  Daniely 
cap.j.  V.  9, 10  :  Videbam,  iuqvit,  donec  tbroni  elatifimt ,  &  antiqvus  dierum 
fedit :  vejlmentmn  ejus  ficut  nix  candidum ,  &  pilus  capitis  ejusficut  lana  pura, 
tbrQnus  ejus  flammoe  ignis ,  rota  ejus  ignis  ardens.  Fluvius  ignis  manabat 
atqve  exibat  afacie  ejus ,  millia  millium  miniftrabant  ei ,  ^  myrias  myria-^ 
,  dum  coram  eo  ftabant. 

Qvajtum,  qvod  qvatuor  angeli  modo  nominati  non  fuerint  immunes  a 
muniis  circa  homines  &  alia  in  terris  expediunda  ncgotia ,  aut  qvod 
throno  Majeftatico  qvafi  aUigati  femper  hajferint,  uti  Menafii  &  EUeferi 

vifum 


LiBRO  Henochi.  77 

ylCum  cft ,  qvibus  throniim  Majeftatis  adeo  fixi  ac  perpetui  circumftare 
putantur,  utnoniiii,  fed  rn")l>'n  "^DX^Dj  atJgeli  winijlcrii  legatione 
funganturad  homines^airertio  eft,qvam  ipfe  Gahyicl  Jvgelus  ipropvio  fu6 
cxemplo  rcfutar.  Nam  GAhriel  Augelm  mittiturad  Davielcm  ceu  inter- 
pres  vifionis,  qvoeVidcntis  oculis  obverfabatur  Dan.  8,v.  i^.cap.^j. 
V.2i,22.  Ut  nil  dicamus  de  Gahrick  ablegato  ad  Mariam.Luc.i.  v.2(5.de 
Michaele  Arcbangclo  dimicante  cum  Diabolo  Jud.  v.  9.  Raphaele  Tihix 
angelo  comite,  fenioris  Tohix  Medico,  &  Afmodxi  daemonii  m.ili  domi- 
toreTob.3.  V.25.  De  Ur/c/e  Efd. lib.  4. cap.  4.  V.  i.feq. 

Qvintum^  qvando  Ben-Ifrael  feqvutus antiqvos ,tertio  huic  IgneoiTmi 
&  aeriorum  ordini  acceptam  refert  torturam  qvandam  Sc  carnilicinam, 
qvi  tanqvam  exfecutores  irse  divin^e  faevire  tenenair  in  homincs  &  hu- 
mani  corporis  dc  fortimaebonajufto  celeriusjudicat,&  iniqviiisangeli- 
ca  munia  diftribuit.  Nam,qvid  qvasfo  Mcnajfcs  de  duobus  angelis  di(flu- 
rus eft ,  qvi  benefici  Lothi  hofpitio  excepti hofpitem  cum  fuis Sodomi- 
tlcse  TmvcAiTiiu  exemenint ,  manibus  Sodomitarum  violcntis  cripuerunt 
Gen.  19.V. 1 0,1 7j  licet  Sodomam  devaflarint  v. 1 3 .  Ex  qvo  manifcftum 
cvadit ,  angelos  minifterii  non  tantum  irae  divin»  exfecutores  efle ,  fed 
etiam  beneticos  piorum  conferv.itores. 

Sextum,  feqvitur  e  priori  qvinto  noftroe  obfervMtionis  momcnto,  per- 
petuum  non  efte  ilhid  difcrimen,  qvod  conftituit  inter  angclos  throni  M.i- 
Jeftatici,  minijleriii  Sc  damni  fcu  mortis. 

Scptiwum  1  angelos  minifiorii ,  qvibus  fecundus  gradus  affignatur  ,  folos 
non  voc.iri  exercituscceIorum,ex  iis  qvoeattulimus,  patet. 

Odfvum,  neq^  veritaticoslefti  confonum  eft  hos  folos  r^nCTl  "Si^TtD 
cveAos  fupraorbeshabitare;  id  qvod  e  prioribus  refjionlis  hqvido  con- 
ftat,  fi  penficulatius  expend.intin-. 

T^num,  neminem  iftonmi  angelorum,  qvi  in  primo  gr.adu  collocan- 
tur ,  vifibih  forma  veftitum  apparuifle  hominibus  dogma  Rabbinorum 
eft  &  ax'^^'''V  &  «vZi>^<3i^cv,  qvod  fuperius  a  nobis  demonftratum  eft. 

Decimum ,  e  diverfo ,  folos  eos  angelos ,  qvi  in  media  clafle  confiftunt 
vifibiles  form.is  aflumfifl^e ,  exclufis  prims  fedis  .ingelis ,  nug.imentum 
Judaicum  eflie  modo  tradita,  fi  recSle  attendantur ,  evidenter  evincunt. 

Vndccimum ,  angelum , qvi  lud:arjs  eft  cum  Jacobo ,  in  mediis  his  an- 
gclorum  fubfelUis  fubfiftere ,  nec  adfublimius  divinitatis  faftigium  af- 

K  5  fur- 


>78  EXERC  I  TATIO   I   DE 

{iirgere,  adversa  fronte  cuniore  Domini  pugnar,  qvod  ita  loqviitum 
eft  Gen.  3  2.  v.  27.  Et  drxit  ad  eum :  Qyod  nomen  tuum  ?  Et  dixit :  'Jahacob, 
Et  dixit :  Nonjahacoh  dicetur  ultra  nomentuum :  qvin  imo  Ifrael :  qviaprinceps 
fuijli  cum  Deo,  &  cum  hominibus  ^&pritvahiiflit  Et  interrogavn  Jahacoh  6» 
dtxit :  indica  nunc  mmen  tu;m.  Et  dixit :  ut  qvid  hoc  interrogiu  de  nomine  meo  ? 
E/  hcnedixit  ei  ibi.  Et  vocavit  Jahacob  nomcn  loci  Peniel :  qvia  vidi  Deum/rf- 
*ie  ad  faciem,  &  liherata  e(l  anima  mea. 

Duodecimum ,  Cherubimos  pofitos  adcuftodiendum  Paradifi.mi ,  refe- 
rendos  efle  ad  fecundam  haiic  angelorum  claflem, qvi  antiq vis  Hebraeis 
dicSbifunt  r^TDH  ""n^^'"?^  angeltdamni,mt  ^''JCCIZ/  M^«^j(/j  tortores, 
nobis  2^ffKh^  Satanji,  adverfariijhojles-^  item  hos  vefci,  generari  &  mori 
inftar  hominum,merit6  inter  confvetasjudseorum  nugas  refertur.Eqvi- 
dem  malos  Dsemones  ad  Cherubimorum  {iimmum  &c  gloriofiim  ftatum 
nunqvam  evexit  fcriptura  QeoTrv^^t,©-:  vckiti  teftimonia  ejufdem  fallere 
nefcia  clare  evincunt.  De  angelo  mortis  confer  D.Dannha^Peeri  Hodofoph. 
Chrift .  Phsenom  .12.  pag.  923. 

DecimtmjtertiumjCiYod  omnium  turpiflimum  eft,angelum,qvi  maxima 
cladeftravitcaftraregis  Aflyriorum,  qvemvidit  David  tenentem  ftri- 
<5tum  mucronem  adverflis  Hicrofblyma ,  qvi  tanto  damno  Jobum  afFe- 
cit,eumqve  adeo  graviter  afflixit,qvi  vifiis  fuit  afinse  Bileami,^  illos  fex 
viros  armatos ,  qvos  yidkj  ehazqvel ,  nutrimentis  indigere ,  hberis  pro- 
creandis  operam  darc  ,  morti  inftar  hominum  obnoxios  efte,  traditio  efl 
Rabbinica  a  monumentis  Vet.  Teftamenti  ahena  ac  fide  indigna. 

Haec  &  aha  pkira  unum  Problema  22  Menaffis  paucis  hneis  cumulat, 
qvibus  temere  afTentiendum.  non  putamus  fine  prsevio  examine  &  fcru- 
tinio  ,qv6  ufi  fimius  tanqvam  Lydio  lapide  ad  explorandam  eorum  ve- 
ritatem,  qvam  divinamonumentapatefaciunt.  Neqve  enim  in  Menaffis 
conteraptum  qvicqvam  hic  di^tum  volumus,  fed  optamus,  utqvi  inftar 
Pauli  Jpofloli  A6t.  21.  Virjudseus  efteruditus  adpedes  Rabbinorum 
>(J  dKeJi^eic(^  tS  57wt?ws?  vo^y ,  pTliyn /1  rnlin?  ^d  legem  6-'  tejlimomum 

dicat^  verboqve  Dei  convenientius  in pofterum  fcribat ,  fi  expetat , ut 
libi aurora illucefcat ,juxta EfamVrophetx,  ferium & fan6tum mandatum 
cap.8.v.2o.perfcriptum.  Hujus  oculos  clarum  aurorae  mane  tum  feriet, 
ciim  pafTus  fuerit  velamen  &  ocuhs  &  cordi  fuo  priiis  fiibduci  ac  eidem 
cordi  fuo  ac  noematibus  coecis  inveteratam  Trw^Maw  auferripermiferit 

aCor. 


LibroHenochi.  79 

2  Cor.;,  v.14,1  «f.utfic  ad  Deum  toto  corde  converfus  v.i6jbid.  reve- 
lata  &  ceu  fpeculo  oppofita  facie  cum  fuis  focienis  gloriam  Domini 
Ipeculetur  adeandemimaginem  transformatus  aglori^ingloriam  tan- 
qvam  a  Dei  Spirini ,  v.  i  S:  fic  non  amplius  ambulabit  in  tenebris  cum 
csBcutiente  populo  (uo  fed  videbit  H^n J  ^^i<  Ittccm  magnam :  &  fic  ha- 

bitantibus in  terra  mD^i*  unibra;  mortis  lux  fplendebit  Efa.^.v.  2. 

qvod  vaticinium  jam  dudum  complevit  ipfe  MefTias.  Matth.4.v.i2,i  ^, 
1 4, 1 5 .  Aiidicns  Jcfus (Meflias) qvoA  Johauncs  tiadttus ejfet ,  fccejjit  in Gali^ 
ham: Et reltnqvensNazarctbyVemcns commigravit  in  Capharnaum maritimam, 
infinibus  Z^bnlon  &  f^cphthaltm :  IJt  adtmpleretur  pronunctatumper  Efaiam 
Prophetam,diccntcw :  Terra  Zahilon  -jr terra  NephthaliyViam  marisyultrajor- 
danem,  GaliUagcntium  ,popiiltisfedcns  in  tenebris  vidit  lucem  magnam:  d^ 
fedentibui  in  regionc  &  umhra  mortis ,  hix  orta  eft  eis.  Imitetur  divinum 
exemplum  Paiili,qvi  licet  fucritcircumcifus o^fbavo  die  ,  ex  gencrc  If- 
rael,  tribus  Benj.amin,  Hebraeus  ex  Hebideis  ,fecundum  legem  Phari- 
fa;us,fecundumZelum pcrfeqvens Ecclefiam ,  fecundumjuititiam qv^e 
inlege ,  faftus  irreprehenllbilis:  tamen  ex  eo  hominum  genere  efle  no- 
Iuit,cu)us  cor adeo  pingve  fa^lum  cfl,cujus  .lures  adeo  graves^oculi  tam 
arile  occlufi  ut  ncc  videre  nec  audirc  aut  corde  intelligere  fultineant,  ut 
convertantur  &  (anentur  Ela.  6.  v.  10.  Sed  tot6  corde  ad  Deum  con- 
verfuseft,  veluti  vcritas  converfionis  Paulin^-c  defcripra  capitibus  A- 
«ftuum  Apoftolicorum.p.c. 2  2,25.fufficienterdocet.  Legat centies,im6 
fiiillies , invocato  Deo  religiose  cxpendat divini Prcphetce EfaiiC  c.  ^^. 
q vod continet  claram hypotypofin pallionis  Mc(Ti;e  ,  Sc  huic  firmifiimo 
Prophetico  Acj/w  pie  animum  attendat ,  tanqvam  lucerna;fplendenti  in 
obfcuro  loco,ut  pholphorus  veritatis  cop.lefl^is  &  plenum  meridiei  Chri- 
ftiani  jubar  cahginofo  cordie)usillucefcat.  HujusPropheticivaticinii 
feu,  ut  clarius  dicamus ,  Evangelii  Propherici,  q vod  caput  ^  ; .  exhibet, 
freqventiffimce  le<5lioni  ac  devotidim:»  meditationi  fuam  olim  conver- 
fionem  .ad  Chriftum  &:Chriftianamfidem,  qvieunice  vera  ac  falutaris 
exiftit,acceptam  reailit,divina  proeeunte  Sc  comitante  gratia,  Jo/^rfw/zcs 
Jfaacm  Levita  Gc>  ?;wwiMjSenauis  Colonienfis  qvondam  Hebrae^e  Lingvae 
Publicus  ProfeflTor. 
Ne  vero  vcAba  dai'e  cuiqvam  Yideamur,ipfius  Ifaaci  Leyifx  verba  pro- 

ducQ- 


8o  EXERCITATIO    I    DE 

ducemus ,  qvas  defcripta  extant  in  libro ,  cujus  titulus :  Defenfto  veritatis 
Hehraiu  facrarum  fcripturarum  adverfus  lihros  tres  Reverendi  D.  IVilheUm 
Lindani  S.  T.  DoStoris,  qvos  dcoptimoScripturas  interpretandi genere  infcrtpft, 
Etenim  fic  fcribit  lib.  i.  ejufdem  defenfionis  pag.  82.  edit.  Colon.i  555), 
Efaii(  cap.  5  5.  citamus ,  qvod  Prophetiam  juxta  Sc  totam  Chrifti  pallio- 
nem  in  fe  continet.  Qyid  bic  qvttfo  in  Hchrtco  textu  defideratur  ?  num  litera 
mutata  velfubtrafta,  qv^  myjleyiifenfum  violet  ?  Hoc  ego  ingenue  projiteor,  illud 
jpRim  caput  ad  fidem  Chriftianam  me  adduxifle :  H^m  plus  millies  ca- 
put  illud  perlegi ,  contuli  accuratl  cum  multis  translatiomhusy  deprebcndi  cen- 
ties  plus  de  Chrifto  myfterii  tn  textu  Hehrao  contineri ,  qvam  ulla  alia  con- 
verfione  reperiatur.  His  proximis  Comitiis  Franckfordienfihus  cum  qvin^  Rah-, 
hinisfum  congrejfus,  qvos  ex  eodem  capite ,  in  eas  angufiias  redegi ,  of^  illorum  ob- 
tttraviy  utne  verbum  qvidcm  adverfus  argumenta  &rationes  meas  rej^ondert 
potucrint. 

Hujus  capitis  attentse  ac  devotoe  lediioni,  in  qva  tam  efficax  &  lucida 
vis  inerat ,  ut  Levitam  Judaicis  dogmatibus  innutritum ,  ejufq^  animum 
densa  obfolefcentis  ac  pertinacis  ignorantise  tenebris  circumfeptum  no- 
va  Evangelicaj  veritatis  luce  perfundere  valuerit ,  jungat  Ben-Jfrael 
concionem  ^pojloli  Petri  habitam  die  Pentecoftes ,  e  Ithris  Regum ,  Davide 
Efaia  Sc  Joele,  HiEC  qvondam  tam  divina  ac  Cc-elefti  Spiritus  Sand-i  vir- 
tute  confirmata  obfervatur ,  ut  triaferehominummillia  coelo  fit  lucra- 
ta  Ad:.  2.  V.  41.  Progrediatur  porro ,  fi  qva  adhuc  fpes  fuperfit  eftul- 
furae  in  iplb  lucis ,  ad  Apoftolicam  concionem  Sandi  Stepbani  Protomarty^ 
ris  in  Synedrio  ea  fide  &  animofitate  habitam  coram  Presbyteris  & 
Scribis  c  Genefi,  Exodo,  Deuteronomio,  Lihris  Regum,Pfalmis,Efaia,Ezechiele, 
Amos  iScc.  uteandem  fuso  fuo  fangvine  obfignarit.  Hic  Protomartyr 
vitam  profundere  maluit ,  qvahi  agnitam  veritatem  defertam  pati.  A6t. 
7.  V.  ult:  Qvod  fi  non  obduraverit  cor  fuum  cum  Pharaone,  G.  adverfus 
ftimulum  non  calcitraverit,fi  Deo  viventi  mortalis  ipfe  fe  non  oppofue- 
rit^fi  Spiritui  Sanfto  non  reftiterit.  Adi.y.v.^  i:  &:  vita  seternafe  indig- 
num  reddiderit  A(5b.  i  ^.v.^^.illam  confeqvetur  felicitatem  pr»  caeci  & 
dura  fua  gente  ,  utnonamplius  intereosfit  numerandus,  qvoscaligo 

operiet  n^^"^  *]*^nn  E[a.6.Y.2.  qyoCciYQrigidosfronteScdfiroscorde 

2h  ~^^pl  n^D  ""^pTn  fuifleconqveriturcap.  3.V.  7.  Seqvaturpia 

exem- 


LibroHenochi.  8i 

exetnpla  eruditorum  virorum  gente  fua  oriundorum,  Antonii  M^rgarita, 
Paiili  Burgenfis  jHieronymi  deSan^aJide  ^  Plnlippi  IVolffy  Chrijiiam  GerfoniSj 
Julii  Cuhradi  Otthoms,  qvi,  renunriato  JudaifmojChriftianam  fidem  am- 
plexi  funt.In  primis  ledlionem  ac  piam  meditationem  Epiftolse  Paulinse 
adHebraeos  qvammaxime  libicommendatam  habeat,  qvaevinculum 
ac  qvafi  conjugium  qvoddam  exiftit  docflrinos  Veteris  ac  Novi  Foede- 
ris.  Ex  ea  difcat  Abelis  Protomartyris  V.  Teftamenti  fidem,  beatam  Hcno- 
chi  f/^^a-iv  &  fidem  falvificam ,  Noacbi  fidem  religiolam ,  Sara  fiduciam 
erga  Deum,im6  fidem  falutiferam  omnium  honmi  ac  confimilium  fide- 
lium,  qvi  fidein  McJJiain  noflruw  firma  recumbentes  &  fpe  promilfionum 
de  vero  Mefiia  ac  Chrifto Jefu  Servatore  Gentiumq-,  exfpe(5lato  ewT}^- 
e/wconfirmativitam  clauferunt.  Deus  tuo  cordi,magne  Rabbi,Vir  eru- 
dite,talem  indatfidem  &  amorem  erga  S  C  H I L  O  H  dudumq^miflum 
ad  mortales  verum  Mefliam.  Sic  in  tenebris  neutiqvam  palpitabis ,  nec 
umbras  Talmudicas  errorum  plenas  tantopere  refpe(5I:abis.  Deus ,  qvi 
dixitute  tenebris  lux  (plendelceret ,  benigne  efficiat,  utilluftratioglo- 
riofoe  fcientice,  qvam  ipfe  in  facie  Jefu  Chrifti,  interpofito  verbi  fpeculo, 
contemplanda  propofuit,illuceat  cordi  tuo,ne  hujus  l^culi  Deus  voKfxx^ 
tuaulterius  valeat  excoecare  2Cor.4.v.4.Tibi  tuasqj  genti  di^tum  puta: 

Eia.do.  v.i:  nii  T^v  ry^n''  imi   'n'!»^  5<3  "^s  ^""lii^  ^Qip 

Fac  nos  voti  compotes  &;  te  oblatae  lalutis ,  O  Salus,  O  Arx, 
O    Refugium,    O    Fortitudo,    O    Vita    Nostra 

Deus!  Sit  chv  "li>^^  ^^  ^^^  Efa.6o.v.  19. 

T  :         :      "r 

Inter  alias  tenebras ,  qvibus  mens  hujusjudaei  obfcurata  deprehendi- 
tur ,  hautimmerito  numeratur  error  de  niorte  angclormn  ,  qvos  ille  Pro- 
blemate  Hujus  22.  deCreatione  daemones  vocat ,  larvatus  vero  nofter 
Henochus  Gigantes,{eu  Spirims  egrefibs  ab  anima  Gigantum  veluti  ex  car- 
nc,qA'6fq;  pari  audacii  vefci,generare,wJo)7'jfj  pofle  nugatur  cum  antiqvis. 

Nos  ver6  inftituti  noftri  memores,docebimus  histenebrisnonunius 
Palaeftinae  coelum  fuifle  obfcuramm ,  fed  aliarum  etiam  gentium  animos 
iifdem  fuiflfe circumfeptos.  Janus Matthms Durajiantes  Problematis  I.I.3. 
pag.  5 7.  edit.  cit.  memorabile  hujus  rei  exemplum aflfert  e  Plutarcho atq; 
Eujebio  Pamphilo ,  qvod  ita  fe  habet.  De  morte  D.monum  ,  inqvit,  atidivi  cgo 
ab (^^miham  Rhetore,virop-udcnte  fmv.l atqve  modeflo-^qvem  credo  multos  ve^ 
Jlrwn  cogmvife  -^qvbd ,  cum  in Italiam^aterfuus  navigaret  circa infulas , qvas 

L  Echi- 


St  EXERCITATIO    I   DE 

Echinahs  appcJlam.flatu  ventovtim  deficiente  noSlu  prope  Paxas  devenlfe,  Cum-' 
qve  omnes  pene)  qviftmul  nav!gahant,attentiores  vigilarent  ♦  repente  a  Paxis  in^ 
fula  VQcem  magnam  auditamfuijfe ,  qva  Thamnus  qvidam  vocabatur.  QviC  vox 
novitate  reiomnes  magnb  perculit  miraculo,  Thamnus  enim  ille ,  qvi  vocabatur  ; 
homo  erat  t^gyptiusy  ejus  ipfius  navis  Gubernator.  Qytbus  vocatus  nihil  rejpon- 
dit.  Tertib  verb  vocatus ,  moremgejfn  vocanti,  atqve  rejpondit,  IlUim  verb  multh 
Tnajori  voceftc  exclamajfe.  Qyandojuxta  Palodes  fueris ,  annuncia  tunc ,  mag- 
mm  PANA  mortuum  ejfe.  Qya  re  audita  magno  dicebat  Epitherfes  (fic  enim 
l^y£milianipater  appellabatmjomnes  terrore  perculfosfuife.Cumqve  dubitarent 
utrum  obtemperandum  ejfet  illi  voci ,  an  non  ?  hoc  Thamni gubernatoris  confilium 
ab  omnibus  comprobatumfuijfe.  Sifecundi  qvidemjpirarent  venti  ,•  nihil  ejfe  di- 
cendum.  Sin  verb  tranqvillitas  maris  ejfet ,  ac  ventorumflatus ,  cum  In  eo  loco  ef- 
fent ,  omninb  deficerent  -^  non  efe  reticenda ,  qvii  audivere.  Cim  tgiturjuxta  Pa- 
lodeseffem  ,  qvia  nullus  eratflatus  ventorum:  tuncThamnum,  inmarepronum 
rejpicientcm,  magna  voce  dixijfcyqva  audiverat.  Magnus  PAN  mortuus  eft.  Qva 
re  minciata ,  magnus  muhorum gemitus ,  imb  verb  innumerabiUum  miraculo  qvo- 
dam  commijfus  jfubitb  auditusfuerat.  & qvoniam muhifuerant ,  qvi  ea  innavi 
mvigahant  citb  acfacil} ,  chn  Romam  venijfent ,  hujusmodi  rei  rumores  univer- 
famurbemrepleverunt ,  &  a  TiberioCixjare,  qvi  tuncguhernacula  Reipublic^ 
gerebat ,  Thamnum  accerfmmfuife.  Cui  rei  tantamfldem  Tiberius  prSuit ,  ut 
Philofophis ,  qvitunc  Roma  reperti  erant ,  accitis,  diligenter ,  qvifnam  ejfet  tlle 
PAN ,  &  ctmosefcrutarentur.  Omnes  atitcm  illos ,  qvihusdam  in  idem  convenijfe 
conjeduris ,  ac  dixijfe ,  de  illoflbt  videri  nunciatumfuife,  qvi  a  Mercurio  ^  Pe- 
nelope  natusfuerat.  Hsec  ex  Eufebii  I.5.  c.i  7.  de  Praep.Evrtng.  Durafiantes. 

Porro,  vaniifimahreccle  morte  D^monum  opiniononjiidaifmumfo- 
lummodo  infecit ,  cui  primum  embrion  debet ,  non  paganorum  tantum 
animis  labem  affricuit ,  verum  etiam  Chriftianorum  mentes ,  inftin(5tu 
diaboli,  efFafcinavit.  Qyo  fa6lum  eft,  referente  tAntonio  Rufca  lib.  4.  de 
D*mowi&M5,  cap.  I.  V.  5.  ut FaciusCardanus  aurespraebueritfocieno  D.c- 
inoni  Cuo,  cujus  familiaritate  multis  annisufus  fuerat,  qvi  docuit  patro- 
num  {lium  Cardanim ,  nafci  Di^mones  humano  more ,  fenefcere  &  interire. 
Qyidf  eo dementiae venit  Facius  jUt  conjedaftefefcripferit^ejuvenili 
fui  Dmonis  afpe^bu ,  ad  ducentos  aut  trecentos  annos  Dimontm  setatem 
pervenire.  Daemonas  mortales  efte  docet  Plutarch.dQ  Def.Orac,&  Pfelhts. 

Qyamvis  autem  Judaica  hoec  &  pagana  opinio  adeo  iit  abfurda,ut  vel 

nomi- 


LiBRo  Henochi.  Sj 

nomlnafTe  eam  fit  refutafle :  tamen  iit  de  bonis  Jngelis  certum  eft ,  qvod 
mori  mnpojfwt ,  tefte  Ltica  cap.  20.  v.  3  5, 36  :  Qvi  digni  hcibiti  fnermty  qvi 
Avtim  tlUtd  confeqvantuY  6^  refurreftionem  ex  mortiiis^ncqve  ducunt  uxorcs^neqve 
nuptumdantur  :  nec  enim  mori  poiruntrf;«/)//^y  .-pares  enim  An^elis  funtj  6* 
filtifunt  Dci,cumftntfilii  refurreilwnis.Kam  fi  ideo  llintfimiles  angeiis,qvia 
mori  neqveunt  ^  utiqvenec  ipfi  cAngeli  morti  erunt  obnoxii  3  cum  qvi- 
bus  utvere  aeternis  comparanmr.  Dediabolovero  &:damnatishomi- 
nibus  malis  angelis  firma  lUt  ultima  tremendi  judicis  fententia :  dfccdite 
d  me  malcdtdi  in  ignem  xtQrnumyqviparatus  eft  diaholo  O'  angclii  ejus  Matt, 
2  5.  V.  41 .  Qyi  ignis  ut  «c-€ef(g^  pronunciatur  a  Chrifto  Marc.  9.  v.43 ,' 
Matth.j.v.i i:  ita cum  ajterno  fupplicio  eft  perpetuo  conjund:us  Matth. 
25.  V.  46.  Hifcc  malis ,Angelis nonpepercit  Deusjfedfimul  ac  qvondampccca- 
rant,  eos  vinculis  tenehrartim  conlhidos,  &  in  tartara  detrufos  (to^^^  &'o-^)  Jm- 
dicio  refcrvandos  tradidit  1  Petr.  2.  v.  4. 

Qyemadmodumde  Dimontimniorie  nunc  egimus  feqvutl  Tragmcmwn 
Henochiantim:  pari  qvoq^  induftria  dicendum  elfetde  eorundem  Refurre- 
6iionc.  Verum  enim  vero,  qvia  hacc  fragili  nimis  nitiuir  tibicine ,  fi  qvis 
jufta  dihgentia  grseca  verbaexaminaverit  ac  'ci£^W/v  loci  expenderit, 
noncommittendum  putamus,utcum  larvispugnare  videamur.  Textus 
graecusSimii  Honocbi.mi  ita  fonat:  K«<  £|cc(«f>'<n;i3'  ru  7rv(^fxo(,^cJ7ncvv- 
ij'^?  r  Mv^^uJTrcov ,  >i  T  }^\M)(.o}v  j  cri  t^  cc-jtmv  i^y,KCJti<Ti :  qvae fic commode 
verteris :  £  infurgent  Spiritus  in  fiHos  hominttm  is'  midierum  ,  qvia  cxipfispro- 
ccjferunt.  Nam  primo ,  flru<5luram  q vod  {pc<5lat :  i^x\ l<^,^i  cum  particula 
cRn  motus  ad  locum  indice  conftrudlum  interpretationem  praepofitionis 
latinae  cum  vix  admittit.  Dcmde  prsecedentia  de  invadentibus  &  irru- 
entibus  DiCmonibtis  agunt.  Dcniqvc  feqventia  effed:um  horum  crudelea 
nempe,  acdem,  perditionem,mortem  dcfignant.  Qvie  jundiim  noftro  inter- 
pretamento  robur  addunt.  H^c  cu  ita  fe  h;ibcant,mifsa  Giganteoru  Spi- 
rituum  RefurrCilione^iQdia.  nos  ad ^^'''«^«'"^''"«"'propalandii  accirgimur. 

QJ/ 1 N  T  U  M  vitium  Hcmchxi  fragwcnti  au<5bor  feqventibus  ver- 

bis  includit :  Kxi  -jrfif  t  M<;^«>;A  cIotv.  tiz^^^Sh  \U^^xy^.  Skczv  liy.t^^av  ,  }^ 
cev  «^iNs??  avv  dvlu)  cvit  avixyniv^?  to<c  '^yx.T^a.ci  r  «v6f aVwv  ri utctM^^yaA  oi) 
uvT  cv  Ti-,  oiKajK^o-M  oivluv.  >L  OTscv  Koi,(ci.cQ^a.'yci)(Ttv  0(  t/Ci  avTuiv  y  dyazv  xvcw 
cJ9n  0  '^iviaig  eig  Tzli  vocTnxg  i^  y^,^  y-^X^  >/V^^f  i^  K^cnoog  dvlm  ,  jWgp^g/  Ky-i^i 
Ti^ietdcaicos  nhicfxyf  iug  avvTi^iS-y,  K^y-oi  t^  oum^  r  (/.imm» 

L  2  Qyos- 


84  ExercitatioIdi 

Qyosvls  deformioris  hujus  foRtiis  fubdititii  nsevos  innumerato  habe- 
re,  nihil  aliud  eft,  qvam  t  oly,fxov  (m^hv.  In  promptu  hujus  rei  documen- 
tum  eft ,  qvod  modo  oculis  fubje(5tum  exqvifitajudicia  variorum  erro- 
rum,  vel  nobis  tacentibus,  faciie  convincent.  Nobis  vero  noftroqve  in- 
ftituto  fatis  fore  putamus,  unum  ex  iis  indigitafte :  fed  ita,  ut  inftitutae  & 
ha(3:enus  obfervatce  anobis  methodimemores:  Vrimo  erroris  fontes  a 
Judseis  ut  literarum  facranim  cuftodibus,ita  vanarum  opinionum  primis 
fatoribus  deducamus.De/Kri^  Platonicorum  dogmatura  rivos  ex  his  fon- 
tibus  fluere  oftendamus.  Et  deniqve  Chriftianorum  calamos  etiam  heic 
fifle  fimios  Judaicorum  &  Platonicorum  fomniorum  modefte  ob  oculos 
ftatuamus. 

Error  hic  eft ,  qvod  Semixas  cum  fociis  fuis ,  qvotqvot  foeda  filiarum 
hominum  confvetudine  fe  contaminaverant,  dicatur  ligatus  eigmg  vuTru; 
'f  yy,?,  qvas  Interpres  nofter  ahdtta  ierne  loca  exponit ,  alii  valles  nemorofas* 
Judaei  ab  hac  opinione  non  longe  abeunt,  tefte  Menafeh  Ben-Ifrael  Pro- 
blem.  19.  deCreatione,  cujus  verba  haec  funt :  Qyamvis  amejnnonnulli 
imperite  ^  inepte  ptttaverint  infernum  nihil  aliud  ejfeiqvamprivationemgloriic: 
veterum  tamen  longe  alia  opinio  fuity  dixeruntqve  revera  locum  ejfe,  qvi  exftet  in 
centro  terrae.  "Nam  in qvibusdam  locis  Lihri  Talmudici  ^Zoar  extat  ejusjpe- 
cialis  defcriptio,  &inter  alia  dicuntur  ejfe  qvatuor  portse. 

Platohih.x.  de Republ. pag.  700.  edit.  Bafil.  1551.  memorat  Erin^ 
Armenium  genere  Pamphylum  aliqvando  in  hello  occifum  ,  cum  decimo  die 
mortuijamputrefadi  toUerentur ,  fanum  &  integrum  corporefuhlatum  ejfe ,  qvi 
domum  delatus ,  uhi  duodecima  diefepeliendus  effet ,  inpyrapojitus  revixit.  Cum 
autem  revixijfet ,  narrahat  ea ,  qvx  iflic  vidijfet.  Dixit  autem ,  pojiqvam  anima 
ipftus  de  corpore  exceffijfet ,  profedam  effe  cum  multis  ^  &  devcnijfe  ipfas  adlocum 
qvendam  mirabilem,  in  qvo  effent  duo  terr2e  hiatus  inter  fe  contigui  j  <^  rur- 
Jfits  alti  duo  ex  oppofttofuperne  in  coelo.  Inter  hos  verbfedere  judices ,  qvi  poji- 
qvam  dijudicajfent  yjuflos  qvidem  ad  dextram  ahirejttberentj&furfum  per  cx- 
luin ,  alligatisjignis  j  idicatorum  inanterioreparte:  injujlos  veruadfinijiramo' 
deorfunii  ita  ut  ^  hi  haheant  a  tergofigna  omnium  eonim ,  qva  perpctravermt.. 
Cum  autem  ipfe  acceffijfet,  dixijfe  iUosy  oportere  ipfum  nuncimn  fieri  hominihus  eo- 
Ytim ,  qvx  illis  ejfem,  &jujjijfe  ut  audiret  ipfe  &J}e£iaret  omnia,  qvts  in  eo  loci  fie- 
retit,  Vidijfe  itaqve  hac parte,  per  alterum  qvidem  hiatum  tum  coeli  tum  terr<e 
aheuntes  animasjpojiqvam  ijihicjudicatafuijfent :  peraltertm  verb  ex  terra  qvi- 

dem 


LiBRo  Henoch  T.  8^ 

dem  afceudijfe  aliasfqvalore  i^pulvere  oppletas ,  ex  ccelo  verh  dcfcendijje  alit« 
puras. 

TerttiUianus  Lib.  de  Anima  cap.  5  5  :  'T^ohis,  inqvit,  von  nuia  cavofuas, 
mcfubdivalis  aliqva  mundifentina  crcduntur,  Sed  m  foila  terras ,  &  in  alto 
vaftitas ,  &  in ipfis  vifceribus  ejiis  abftrufaprofunditas.  Siqvidem  Chri- 
ftum  in  corde  terne  tridmmi  mortis  lcgimus  expunclum,  id  efi,  in  receflu  imimo, 
&  interno ,  &  in  ipfo  tcrrae  operto,  &  intra  ipfam  cavato ,  6c  in  inferio- 
ribus  adhuc  abyflis  fuperftru(5lo. 

Haud  mirum  aut  novum  cuiqvam  accidere  debet ,  Tertullianum  heic 
qvafi  'lii(^a.'i^eiv  ri  7tX(£o)vi^ii\ ,  cum  Htcronymus  Judoeorum  Pra?ceptorum 
fiionim ,  qvos  diverfos  habuit ,  fabulis  indulgens ,  non  modo  algoris  in- 
cendium  fed  &  fugorii  rigorem  in  Gehennae  locis  conftitueritCom- 
mentar.  in  Job.  cap.  24.  Verba  ejus  hoec  fimt :  Fo/V^  in  ipfj  Gehenna  talis 
fenfutm  cruciatusfiet  illis ,  qvi  in  ca  torqvebtmtur,  ut  mmc  qvafi  ignem  arden- 
tcmfentiant :  nunc  nimium  algoris  inccndium  -yd^p^^nalis  commutatio :  nunc 
fri^usfentientibus.nfi.nc  calor  fn  :  m  qvaft  de  loco  adloctnn  tranfuusitfiwcnt. 
Etfortajjlsinde  Djminns  ait  in  Evangelio:  Mittite  ettm  in  tenebras  exteriores : 
ibi  erit  fletus  &c  ftridor  dentium.  \Jt  bic  ftridor  dentium  dc  rigore  frigo- 
ris  oriattir.  \Jbi  ijy  ftmiUtttdniem  qvandam  cx  noflris  corporibuspojjumtts  inve- 
nire ,  inqvibusruf  abttndantra ,  qvodeji  calidifftnmm ,  in  typicis  motibus  intole- 
rabilis  n^or pritcedit ,  ignem  febrium  ardcntiiWmum  fcqvutnrtim :  &  dictin^ 
tiir  a  medicis  fuc  dtio  qvAfbi  contraria  dignofcitnmr ,  ex  unafeHis  materia  in  ho- 
mine  procreari. 

Simile  qvid  legitur  in  Libro  antiqviflimo  Zohar  m  Genefin  column. 
205.  ubi  ddplex  dicitur  eflejudicium  Gehennae,i/:2^v<c fcilicet  &  Ignis, 
Dixit  R.  Jofeph,  vidit  Koah  Angelwn  mortis  adfe  vcnientem ,  tdeoqve  ingrejftis 
eft  in  arcam,  &  abfcondttfe  in  ea  per  duodecim  anni  menfcs.  Qvare  pcr  duodecitn 
menfcs  ?  Qyia  htijtfmodi  efjtidicrum  pcccatorum,  R . Jehuda  dtxit ,  Sex  mcnfcs 
ftint  in  aqva  ^fcx  in  igne.  Atqvt  hic  tantum  aqvK  ftterunt :  unde  itaqvefex 
mnfesalteri?  Dixitei  Rabijoie,  Ambobus  judicits  Gehennxjtt^icati  fuerunt, 
Aqva  &  Igne  ^  Aqvis  //5  videiicct,  qvtc  defcenderttntfupereos  defuper,  qvxftie- 
riint  frigidiflTimjK  in(lar  nivis :  Igne  •,  aqvis  newpefubtusprodeuniibus,qr<s  fer- 
ventes  erant  in(iar  ignis.  Sic  itaqvcjudicio  Gehennxjudicati  fiicrunt ,  Igne  & 
Aqva ,  &proinde  duodccimfuertint  menfes.  Dixit  enim  R.  Eliefcr ,  Judicium 
peccatorttm  in  Gehenna  durat  duodecim  menfes.  Vnde  omncs  peccatores  mundi 

L  3  diiobus 


85  ExercitatioIde 

dmhiis  ijlis  jtdiciis  judicamtir ,  Igne^^Aqva,  donec  exfcindantur  emundo, 
HaAenus  Zobar.  Ad  diiplex  hoc  judicium  Gehenn»  videtur  refpicere 
Paraphraftes  Chaldasusjobi  28.  V.  5:   M^ITQ    p*i2  riJDT  >^ynj< 

i<r}m  nD^i  ^i^i^nnD  nr^^jr)  njyi  ojnj  n^Q  vH^ 

Terra  ex  qva  pcvenit  almemum ,  ^infra  qvam  ejl  Gehenna ,  cujus  nivis  fri-^ 

gasconvertimrutjiatfictitignis. 

Virgilius  Lib.  vi.  iEneidos : 

■ Facilis  defcenfus  Aveml 

T^^es  atqve  diespatct  atrijanuaDitiSy 

Sed  revocare  gradum  ftiperdfqve  evadere  ad  auras, 

Hoc  opitSi  hic  labor  ejl  j  pauci  qvos  i&qvus  amavit 

Jnpiterj  aut  ardens  evexit  ad  iCthera  virtus, 

Diisgenitipotuere :  tenent  media  omniafylva 

Cocytufqvefmulaheuscircumfluitatrd. 
Huc  forte  digitum  intendit  idem  Maroy  qvi  Turni  animamj  qvem  iEneas 
ccciderat,  indignabundam  ad  umbras  fugifle  fingitj  fic  claudenslib,  12. 
iEneidos : 

Hoc  dicens :  ferrtim  adverfofiihpe^ore  condit 

Fervidtis.  aji  iHtfolvunturfrigore  memhra 

Vitaqve  cumgemitufugitindignatafuh  umhras. 
Antoniits  Rufca  Mediolanenfis  CoUegii  Amhrofiani  Do^or  Lib.  i.  de  Inferni 
cavitate  cap.  25.  au6toritate  Tertulhani  motus  ftatuit  infernum  effe 
amplam  acvaflam  qvandamvoraginemmterrxgremio  conflitutam  ^recipiendis 
animahus  corporihufqve  maloriun  idoneam.  Nos  autem  Rtifcam  opponimus 
Rufca  y  &  cum  eodem  fentimus  non  tam  curiose  qvoerendum  elfe ,  ubi- 
nam  terrarum  tartareus  carcer ,  funeftumq^  damnatorumreceptacukim 
exiftat,  qvam  ftudendum  eire  in  primis,  ut  ea  fugiamus,qvantum  in  no- 
bis  eft ,  qvae  trahere  nos  in  gehennam  poiTunt.  Qyid  enim  refert  ndflc 
ubinam  gehenna  fit,  fi  opera  fiant  digna  gehenna  ? 

Chryfoftomus  Homiliade  Praemiis  Sanctorum :  Non  erit ,  inqvit,  qvo 
fuerint  h^  locofita  ,fed  magis  qvo  pado  evitaripojftnt ,  qvarendum.  Nihil  pro^ 
deflj  qvd  maneantpeccatores  tormenta,  aut  ubi  parata  fint  cognofcere  ,  nift  ad  hoc 
demus  operam ,  ut  pojjimus  evadere ,  ut  integro  capite  probat  Gregorius  Mag- 
ms  lib.  g,  Moral,  cap.  ultimo.   Juguftmus  lib.  io.  de  Civ.  Dei  cap.  1 5 : 

Ignis 


LiBRo  Henochi,  87 

Jgnli  infcrualis  cujufmodi  &in  qva  miindi  vel  rcrum  parte fitturusftt ,  hominm 
fcire  arbitror  neminem,  nifi  fortCy  cui  S^iritus  Dei  revelarit. 

Eqvidemdogmain  lacris  literiscerto  non  revelatiimautdefinitum, 
tutius  filetur  qvam  temerari6  calamo  proditur.  Infcrnum  autem,utcum 
Tertulliam Rufca  ftatuit ,  vaflam qvandam  m  terrd vifceiibus  pofunditatemy 
recejfwn  intimum & inteinum  inipfa  tcrra  opertum&intraipfam  cavatum^(y 
tn  infcrioribusabyfis  fuperfiruilttmyfub:errancum  ignis  tbcfaurum  c/ZcjScriptu- 
ra  exprefse  non  definivit ;  qvareoportetheicqvidem  cp^oveiv  atqve  re- 
^efentirede/wffiwo  cum  Scripturis  >  di^ol{xy.\sa-i^<p^oviiv  fupra  ea  qvac 
non  {cripta  funt,  nec  revelata. 

Infernum  ejfe  locum  tormcnti  malis  Angelis  &  hominibus,  qvi  hv  Tiiolm^a  & 
inaIigno{>eccandi fludio  vitam  clauferunt  ajujlojudice  Deo  dejlinatum>  ut  afacie 
Deibenigna  abjcd:i ,  &abirata  iAi^^ovpaffld/Jfni  mndo.iicrmimcrucicnturad 
declarandam  divinam  juftitiam ,  formid.mdus  nimis  teflis  eft  Ignis  xternus 
Diabolo & <Angclis  cjus paratus  Matth.  25.  Ignis inexflin^m  Matth. 3 .  v. 1 2. 
Fletus &Jlrtdor dentium in tcmbris  exterioribus  Matih.ij.v.  12.  Vcrmis  mori 
iiefciusE[a.66.\.  24.  Dives  epuloLuc.  i6.v.  13.  P/wwEzech.  31.V.  2. 
&;  32.V.22.  Dathan^Corach & ^lbiram.Num.-^6.\.:^l.  Scd fubterrancunt 
Kterm  tormenti  locum  elVe  ,  &  qvidcm  fitum  in  ccntro  terxA ,  fivc,  ut  perfo- 
natus  He;;of /j loqvitur,  «;  vMvm- 1^ ;j/;7-,neutiqvam  audemus ftatuere:  qvia 
hanc  fententiam  firmiter  non  ftatiuuinat  Scriptura  firmo  Prophetarum 
&  Apoftolorum  fundamento  innixa. 

Ratio  hujus  aflertionis,  qvam  piorum  &  Scriptiu-is  Sacrofancflis  con- 
venienter  fentientium  judiciis  fijbjicimus,haec  efto:  Coelum  &  terra  Dei 
verbo  ad  inftar  thefauri  refervatafunt  igni  in  diem  judicii  0'perditionis  impio- 
rum homimim iPctr.  -^.Y.  j :  cceliqvidem  cumjhidore pr^teribunt 3  elementa 
veyo  igiie  coiifimptafolventiir ,  &  terra ,  ncc  non  omnia  in  terra  opcra  confagra- 
hunt.  Qyocirca,  aut  nullus  Infcrnus  erit,poft  catholicam  coeli  &:  terrae  Sc 
qv5e  eorum  complexu  continentur  TruvcM^eJ^^-' )  qvod  adverfa  pars  non 
concedit ;  aut  novus  Ignis  &  Infernus ,  a  Deo  condendus  erit.  Sed  fic 
noneft.cfrr/;M.f  ignis  Inferni ,  qvodScripturanonpermittit,  qvse  seter- 
num  &  ua-^is^v  igncm  &  qvidem  jam  dudum  paratum  a  Deo  diabolo  & 
angelis  ejus  aflignat,  ut  non  opus  fit  eum  denuo  parari  aut  condi:  aut  ali- 
qvis  in  terra  locus  inta6bus  ab  univerfili  orbis  incendio  manebit ,  qvod 
hicIocusPetri  aliiqve  complures  neutiqvam  concedunt ;  nam  a  terra 

exuren- 


88  ExERCITATIO    I    DE 

exurendi  Sc  cundis  ejus  operibus,qvod  ultimum  incendium  confumet, 
fubterraneus  Infcrni  iocus  excipi  neqvit ,  cum  inter  ejus  opera  numere- 
tur,  &  qvidem  ipRim  terrae  centrum  conftituatur:  aut  deniqvelonge 
alius  qvamfiibterraneus  &  alibi  qvamin  unum  centrum  terraeartStatus 
liT^  Q)cccrx\>i  damnatis  Spiritibus  &:  hominibus  erit  aflignandus. 

Ut  autem  fcopum  eorum,  qvse  jam  fufiiis  allata  funt  velut  in  compen- 
diofa  tabella  oculis  le^boris  contemplandum  proponamus  ^  vix  commo 
dius  nos  id  facfturos  arbitramur,qv'am  fi  novam  ASSERTIONEM 
c  modo  dicStis,  tanqvam  confedarium  deducamus.  Sit  igitur 

ASSERTIO     Qj^ARTA. 

FRagmentum  Henochianum  Judaei  unius  aut  plurium 
foetus  eft  multifariam  vitiofusjPlatonicis  fafciis  involu- 
tus,  Chriftianorum  impuris  manibus  fufceptus ,  atqve  vanis 
eorundem  pennis  ceu  mammis  pafllm  &  ladatus  &  alrus. 

Nolumus  in iiac  Assertione  diducenda  prolixius  verfari, 
cum  fingula  ejus  membra  e  Judaeorum,  Platonicorum  &  Chriftianorum 
fcriptis  Ajjertione  proxima  Ter»^  fintilluftrata.Paucis  tantum  teftimoniis 
addu(5tis  in  ejus  confirmationem ,  ad  Qvimam  JJfermnem  re6ta  progre- 
diemur. 

R.  Schem  Tofm  Amunot.  Port.  cap.  4.  Librum  producit,  cujus  Au- 
£torem  facit  Enochum ,  de  coeli  fideriimqve  motibus  &  magica  fcientia 
diflerentem,tefte  Gvilielmd  Henrico  Vbrflio  in  Praefat.  ad  Capit.  R.Eliefer. 
Undeconjicerelicet,  Librumhxmc  Hebraico  idiomate  fcriptumapud 
Judseos  integrum  aliqvando  fiiifle ,  cujus  folummodo  Fragmentum  nunc 
refiduum  eft ,  in  qvo  noftra  jam  verfaair  opera.  Julius  Cdfar  Bulengerus 
lib.  I.  delicita&vetitaMagiapag.  500:  Rjfum  ,'mc[Ykjmiht  inovetZozi- 
mus  Panopolites  •,  qvi  StxAfjt.6vu)v  ^'(^  ^vet^  <^)j(n  o^^tj'^  yuvou^l)  DAmonum 
genus  ejfe  ait , qvijosminis ahutantur  yUnde  Gfgantes  nati , a qvibus  x^M''^ >  <*''* 
chemica  orta.  Eos  ^ngelos  vocant  ex^^/^V^'  ^'fg^i^Si^p^dCedrQnumpag.y. 
II.  ^z.de qvibus in Lihro  apocrypho  Enoch, qvt e  Gigantihus natos e[fc Naphe- 
Im  ait^qvoYumflii  Eliud,e  qvibus  <poi^fixy^g  (i:poisiJ-oi((^)iJi^oi^s  (pct^fAUx^x^, 
imicoiJtcc; ,  (nx^leK;  k^  iTmi^w  hv\y,^o6.  Mera  Mapalia.  Judseorum  figmenta 

funr. 


LieroHenochi.  8^ 

funt.   Sed  de  Magicis  artibus  difleruifTe  commentitium  noftrum  Hem- 
tW/jfeqvensnoftra  ASSERTIO  (vyiNTA  prodet. 

ASSERTIO     QjM  N  T  A. 

QVi  ha6tenus  Angelicarum  nuptiarum  cum  fcxu  vc* 
nufl-iore  rollcninis  pra^co  ac  pronubus  cfle  gelliit: 
nunc  Angelos  femineos  Klagicarum  artium  Do6lores  ac 
nutritios  pronunciare  haut  erubefcit. 

Pariun  abeft ,  qyin  manum  de  tabula lieic  ftatim  tollamus.  Ratio  in 
prodivi.  Qyia  non  pedum ,  ut  Comicus  olim  dixit ,  fed  manuum  mul- 
tarum  hic  A-ifa  eft  via.  Magia  enim  ut  multiplex  exiftit ,  ita  multis  cala- 
mis  exprej[fit  (lidorem.  Qvo  igitur  phira  calamorum  veftigia  ante  no5 
cernimus  in  hoc  monftro  infeqvendo ,  detegendo  &c  fugando :  eo  majus 
nobis  otium  faciunt.  Ubi  trita  mulrorum  pedum  veftigia  comparent, 
retrahimus  pcdem :  ubi  vero  nulla  ac  rara  veftigia,  figimus.  Qvid  enim 
attinet  cacoethcs  fcribendi  nonnuUis  faeculiScriptoribus  famihare  imi- 
tari,  qvibusvolupc  eftnonproprioMartefcribere,  fedbcnefcriptaab 
aliis  exfcribere flne  exprelfo  audtoris  noniine.  Ne  a.fucus  pclluceat,ve- 
teribus  ollisnovas  affigimt  anlaSjftufqve  fcriptis  novum  prcefigunt  titu- 
Jum  alienis  laboribus  intus  fupci:bientem,aut veriiis  fordefcentem.  Sor- 
det  femper ,  qvam  fucatus  labor  mentitur ,  gloria.  Intervenit  f^epe  acu- 
tum  ccrnens  foUerfqvc  C  A  N  D  O  R ,  &  unico  oftenfi  veri  halitu  dif- 
flat  fucum ,  teifliimqve  plagii  cum  probro  nudat  n«vum.  Qyo  fit ,  ut 
qvi  Scriptorum  aqvila  antemcrit-,  mox  ad  inftar  iElbpicas  cornicis  alie- 
nis,qvibus  iniblefccbat ,  pennis  dcnudatus  appareat  taHs, qvalis  eft.  Ut 
igitur  fuus  cuiqve  nom ini ,  fuus  cujufqvc  labori  dcbitus  conftet  honor : 
nos  infra  candide  fignabimus  eorum  nomina ,  qv»  nobis  qvidem  fefti- 
nantibus  obfervata  ftmt  in  Magiam  aut  calamum  ftrinxiffc ,  aut  ejus  ar- 
canadenudaire  ,ubi  prius  multipliciaatrashujus  difciplinae  genera  ocu- 
lis  fub)ecerimus. 

Qyi  Angelos  vencficarum  artium  Magiftros  renunciat,  &  fpeclofas 
formasadfcifcitdociles  difcipulas,  ficpartitur  operas  docendi  inter  E- 
gregoros,  utfuumcuiqve  Anthropodasmoni  magicum  diverfae  difci- 

M  plinds 


po  EXERCITATIO    I  DE 

plinae  genus  cedat,    Sic  enim  ipfe :  o<  'j  rlyavTig  InKvuffKv  l<ict<p&tXeifj(, ,  i(^^ 

TCii  N«cpe<A«|M.  iyivvKj^/.auv  'EAi/J*.  iL  y,<mv  ccu^xvofxivoi  x^  tiw  f/,i^\eiCTy,fy.  cuiT, 
v^j^  iJiSoc^iv  iMJWjg  (t  Tug  yvvouKo(A  icwr  <^oi.^y.ciL'A.i^aA  vL  iTrocoi^ oLotA ,  (lege  iTmot- 
iiou;^  MoX  {llbjicit:  'O  3  1«.  ^oi^fxa^og  iJi^oi^i  <^oi,^fjia.K'HoiA,  i7TU0ii\oiA,<n>^io(Ay 
k,  iTmoiS^^v  AvTK^jx.  'O  5'  iJ^iS^ot^iv  ols-^OKOTrict^  G^S^  >  otf^CffTiSTnaM')  0  j^  (l[  iJi- 
^u^iv  d^^oKoy.ccv.  0  '"^  K  t^iSa^iv  cii^canCTnou'.  0  3  jT  ii:So<,^iTc<.ffyifxf.o(,<^  yyig- 
0  -^"^  ioiSoo^iv  (lege  ec^itTxle)  tS  oriue^oc.  i^  c^Ky.vyig.  Traiti;  i^ny^^^x.vn  dvuKoir- 
KvT^.HV  TK  fxvipitMi' TDiTg  yiwca'^\v  oivrwv  k^  izTg  TiKvotg  dvrm  l    Gigantes  autejn 

genuerunt  ISljiphihm  3  e  T^jphilim  nati  funt  Eliud ,  &  adau6li  {iint  juxta 
magnitudinem  fuam  ,  &  docebant  feipfos  &ifeminas  fuas  magiam  & 
incantamema.  Vndecimus  autem  Pharmarus  docuit  artes  veneficas,  artem  in^ 
cantandt  &  arccndi  incamamenta.  Noniis  docuit  Afirofcopam ,  (Kircherus, 
artem-deducendifiellasy  Qvartus  Jflrologiam  (divinatricem).  OClavas  do- 
cuit  art?m  divinandi  per  aerem.  Tertius  figna  terra.  Septtmusfigna  Lumc. 
Omnes  hi  fic  coeperuntrevelare  myfteria  uxoribus  Sc  liberis  fuis. 

Ceterum ,  veluti  ipfe  Dosmon  eft  polymorphus :  ita  polytechnites 
cxiftit ,  totqj  malarum  artium  Magifter ,  qvot  numerandis  vix  fufficit 
memorise  anguftia.  Mirabilem  Proteum  agit5&  ut  canit  Poeta  I.4.  Georg. 

Tam  varix,  illudumjpccies  atqvc  oraferarum  : 

Fiet  enimfubitofus  horridus  atra^  tigris, 

Sqvammofuf^  draco,  ^  fulva  cervice  lexna, 

Autacremfiammisfcjiitiimdahit  • ■ 

Omnia  transformatfefe  in  miracula  rerum, 

Igncm^^  hornhilhn,jfferam,fiuviumi]^  Itqventem. 
Pari  facilitate  format  multiplices  artes ,  qvibus  perftringit  occaecatas 
mentes  infideiium ,  atqve  fic  fenfim  fatuas  animas  in  flii  obfeqvium  tra- 
<5las  tandem  ardenti  ftagno  fecum  mancipat.  Califthenes  in  vita  Alex- 
andriMagni  Ne^lenabo  iEgypto  profugum  apudOIympiademita  lo- 
qventem  introducit ,  TnKvai^g  i?iv  n  t^  ani^iug  ou^iffig ,  multiplex  eft  hu- 
jus  confiderationis  fe6ta ,  6  Reglna.  Alii  funt  horofcopi ,  portentonira 
ac  fignonmi  interpretes,  extifpices,  arioli,ventriloqvi,genethIiaci;,Magi 
did:i,  qvibus  vaticinia  fiibfternuntur.  Nos  ex  harum  ubere  fegere  pau- 
cas  tantum  fpicas  fele<5tas ,  fervato  ordine  Alphabetico ,  indigitabimus. 
Inter  Magiae  fpecies  numeratur  Aeromantia^  Jileclryomantia,  Silfyroman^ 
ti^yAmhropomantiafArithmantiaiAjiromantia^AxiomantiaiBotanomantiayCap-- 

V  noman- 


L  I  B  R  O    H  E  N  O  C  H  r.  gi 

mmamia,  Cato^rowamia,  CephaUonowantiay  Ceromamia  yChiromamiay  Cle- 
romantia,  Cofcinomantiaj  Crithomamiay  Cryfiahmantia^  Da^ylmmntta:,  Ga- 
Jlromantia yGeomanttay Hydromantia ,  lihthyomavtiaj  Lecanomantia,  Lihano- 
mantiaj  Lomantiay  Logariihmantia,  T^cyomaniiaj  Onomantiaj  Onycomamia, 
Pyromaniia,  Stkomantia ,  Sycomantia ,  Tcphramamia ,  &  caetera  genera  va- 
ria  ob  multitudinem  haut  paucis  lineis  qvita  includi. 

Qyod  R  nomina  qvomndam ,  qvi  hujufmodi  vetitis  artibus  uiT  funt, 
qvisqvamdeiidcret,  emultishxc  pauca  itidemjuxtaferiem  Alphabe- 
ti  recenfenda  duximus :  ^grippa ,  Alyta  jfer ,  Andrcas  Italus  Prajii^iator, 
Antiochus  Tiberttis  Cxfcnas ,  Antomas  Helio^ahalHS ,  Afodonius  Tyanicus ,  Ap- 
pionGrammaticus ,  Arnuphis MagusL^g}ptiacus ,  BajiliusMonachus  ,Elymas 
Magus,  Empedocles ,  Facius  Cardanus  Hicronymi  Patcr,  Hicron.  Cardanus,  Jo- 
hannes  FauJins,Jacohus  Jodoci  de  Rofa,  Jamhlichus  Syrus  Philofophus,Jamhres, 
Jannes ,  Michael  Sicidites ,  Maximus  Philofophus,  Michacl  Verdunus,  ?^dena- 
bo, T^tma  Pompilius  ,Oddo,Othinus,Petriti Bwgottus,  Pythagoras,  Thcotectnis 
Magus^ntiochix  ,Sethus  Magus ,  Simitn  Magus ,  Zedechias  Judxus,  Zoroajires. 
Imo  tam  late  patuit  poft  conditos  &  diditos  per  orbem  homines  impe- 
rium  KoffiAOK^iv^i^jC^Yi  mundo  maligno  imperat  i  Joh.  5.  v.  ip:  ut  va- 
rias  nationes ,  regiones  &  populos  fuis  prsefHgiis  deditos habuerit,  puta, 
Babylonios ,  Chaldxos ,  L^dzgyptios,  Pcrfis,  Gritcos,  Lattnos, non  Judaos,non 
Platomcos  tantiim ,  qvod  prolixe  docet  dcfar  Bulcngerus  lib.  i .  de  hcita  & 
vetita  Magia :  qvem ,  fodes,  confule. 

Qyibus  atrae  Scholse  artibus  &  earum  oblcuriflimis  Magiftris  clariili- 
mamdivini  A-^erbi  &Iuculenti  interdiclilucernamopponimus,  qvam 
Moles  nobis  in  manus  tradit  Deut.  1 8.  v.  i  o,  11 :  2\^e  tnvcniatur  tn  te  qvi 
transmjeritfliumfmim  autfiltamfiampcr  ignem  ,  divinans  div/nationcs,prxJ}i- 
giator  autaugur,  aut  malefcus  ant  incamans  incantationem,  aut  intcrrogans  Py- 
thonem  ,  aut  magos ,  aut  interrognns  mortuos.  Lev.  20.  v.  2 7 :  Vtrjive  mv.lier, 
jnqvibus  fnerit  SpiritusPythonicus  vel  divmationis  ^  morte  moriatur :  lapidibus 
ohruam  eos,  fanguis  eorum  fitfuper  illos. 

Porro  contra  Magos,  Magicas  artes,  {agas,Diabclica  maleficia,  Aftro- 
logos  judiciarios ,  Sortes  vetitas ,  Geomanticas ,  Onomanticas,  &:c.  lege 
Syrtema  D.  Cajpari  Erafni  Brochmandt ,  SS.  TheologiseinRegia  Acade- 
mia  Haunienfi  Profefloris  fummi ,  Epilcopi  Ssedlandiae  qvondam  vigi- 
kntiflimi,  Tom.i.  Art.  de  Creat,  cap.2.  qvaeft.io.  Tom.2,  Art.de  Le^ge 

M  2  cap. 


^i  E%ERCITAT  10   I   DE 

cap.  i8.  Cafu  Confcient.  12,13,14,15,15,17,18,19,10.0.  NkolaiHem- 
mingii  innoftraqvoq-,  Academiaolim  Th.Profeirorisiongeceleberrimi 
Admonitionem  de  Superftitionibus  Magicis  vitandis.  His  junge ,  qvae 
de  D^^DD^^nn  &  Q^£)t^k^n  erudite  &:  nervose  fcriplit  Dn.D.  Johan- 

nes  Svmmgius  SS.  Theologiae  Do Aor ,  ejusdemq,  in  Academia  Hau- 
nienii  Prof.  multo  celeberrimus ,  Epifcopus  Soedlandiae  vigilantiftimus, 
CoUega  honoratiftimus  Part.  i.  Commentar.  in  Danielis  cap.  i.  v.  2. 
pag.  10.  edit.  Haun.  1554.  Nec  non  ea ,  qvas  'O  y.oix.oieJT^^'  Joannes  Dio- 
vyfmsjcrjinns  D.  SS.  Th.  &Epircopus  Ripenfis  in  Lib.  deMiracuHs, 
fignis  &  apparitionibus  Danico  idiomate  cdidit  163 1 .His  accedatChri- 
ftiana  Admonitio  Johanws  Matthiii  Meyfani,  SS.  Theologias  D.  &:  qvon- 
dam  Profeflbris  in  Acadeinia  Erfurtenfi  ad  Magiftratus  fKculares  8c 
con(cientioibs  Verbi  Dei  Prf  cones  Germanicatingva  publicata  Schleu- 
fingae  1 55 5.  Videatur  &  JVolfgangi  Hildebrandi  Goetia ,  five  Praeftigia- 
rum  magicarum  defcriptio ,  revelatio  &:  executio ,  Germanicein  lucem 
cdita  Lipfiae  1651.  'Joannis  Georgii  Godelmanni  Tra6tatus  de  Magis ,  Ve- 
neficis  &Lamiisre(5lecognofcendisFrancof.  i^oi.  Nec pr.-etereantur 
ea ,  qvse  diiTufae  eruditionis  Vir  Hermannus  Conyin<(ius  contra  ParaceJfum 
&  id  genus  Medicos  fcripfit  cap.  1 8.  Hermet.  Medicin.  Refponfum Ju- 
ris  in  ardua  caufa  de  nocfburnis  lagarum  conventicuhs ,  filrationibus  a 
J.C.  Gieffenfi  impertitum  Marpurgi  edit.  1551.  Nec  non  Magico- 
rum ,  five  Mirabihum  hiftoriarum  de  Iped:ris  &  apparitionibus  Ipiri- 
tuum  libri  2.  Anonymi  ab  Henningo  Grotio  Lipfice  1 597.  editi  legantur. 
Dsemonologia  Francifci  Torrehlancii  Vilialpandi  Mogunt.  i5i8.  Petri 
Ofrcrmanni  U.J.  D.  Commentariusjuridicus  ad  L.  StigmataC.de  Fa- 
bricenfibus ,  in  qvo  de  variis  fpeciebus  chara(5i:erum  ^■c  ftigmatum,  qvse 
{agisinuftadeprehenduntur,Colon.  1629.  Joannkjordanfii  Difputatio 
CategoricadeProbaStigmaticajoppofita  OJtermanni  modo  citato  Com- 
mentario.  Antonii  Riifca  Mediolanenfs  lib.  5.  de  inferno  &  Statu  Daemo- 
mimMediolani  i52i.  Nicolai  Remigii  deldololatrialib.3.  Lugd.i^^y. 
Magiae  omnifariae  Theatrum  5?ro2;i2;i  C^^o^??^  latinitate  donatum  a  Ca- 
jparo  Ens  Co\on.i6o  j.Bodint  hb.^.de  Magorum  daemonomania  Francof.. 
1590.  PetrusCreJpetim inSumm3.CatQchQtka,  Bernardm  Bafin,  Georgius 
P-iflerius.  Hieron.  Menghius in  Fuftis  dremonum.  Petrus  Pomponatius.  Philip- 
|»5l«^r;>«5£/icl?iw5ind2emoniomagia.Libri  2.  Benedid,  Pf rmi  adverfiis 

faUa-^ 


LiBRo  Henochi.  ^j 

fallaces  8crufpicIo{asartes  Ingolftadiii^pi.  Ricb.tm /irgemhnis.  Scipfo 
Gentilis  in  Apuleji  apologiam.  Jacohi  SpYcngeri  &  aliorum  Audtoruni 
Mallei  maleficarum  Francoh  1 600.  Martini  Dehii  Magicanmi  DifqvilTtio- 
num  Tomi  3.  Petri  Thyy.u  Tra{5l.2.  de  Apparit.Spirituum.Coion.i5oo. 
Ejufdem  Loca  infefta  ob  Djemones  &  defunclorum  Spiritus  Colon. 
1598.  EtLiber  unusde  obfellis  Colon.  1598.  PetrtBinsfeldii  Tra(5la- 
tiis  de  confeffionibus  maleficonim  Sc  lagarum  Colon.162 3.  Bi(ridanns  in 
Polit. lib.  5. qvosft.  1 3, 14.  Gcrfon  part  i.  Stapleton.  orat.  i.  Acad. Tbo- 
tnas  Gerzonitis  in  Platon.  Univ.  Ital.  ^lexander  Jlenfis  in  Summa  Theol. 
part.  2.  qvoeft.  35.  Rabanus  Matnns  ad  Bonofiim.  'Joann.Vieri  dePrsc- 
ftigiis  D^monum  Balileoe  i  y65.  Lamh.Danxi  Dialogus  de  Veneficis, 
qvos  olim  fortilegos,  nunc  fortinrios  vocant,apud  Enjlatbitim  Vigmn.  ini- 
prefl'.  1574.  Joach.Ca?nerarii  Epiftoli  in  Plutarch.  de  Oraculorumde- 
fe(5lu.  Tra(5tatus  Martini  dc  Jirlcs  S.  Th.  Prof  de  Superftitionibus 
QvKft.  2.  3^0.? ;;n?5^  Tn//if;7.'/i  dc  Reprobis  &  maleficis.  LiberErafti  de 
Strigibus,  B  A  S  K  A  N  O  A  O  r  I  A  Cwiz  Tra(5tatio  de  ncfaria  arte  venc- 
fica  Gviliehm  Perkinfi , Interpr.  Thoma  Draxo  Hannovioe  i5io.  Hotingeri 
Lex,ccLiv  e  Jure  HebrKorum  ,  qva  interdicitur  ufus praeftigiarum, 
pag.  388.  feq.edit.Tiguri  1555. 

Cum  tot  Au(5torcs  defudarint  indetegendis  &  profligandis  nefariis 
artibus  veneficis,vix  noftra  opus  erit  opera/iifi  oceano  vellemus  aqvani 
affundere.  Magno  autemhicopns  eritpietatis  ftudiojfingularicircum- 
fpe(5tione  &  diacritico  dele(5tu ,  ut  triticum  a  lolio ,  aurum  &  argentum 
a fcoria.impura a  puris,noxia ab  utilibus, accurate  difcernamus;  ne  dum 
aperte  veneficia  fu2;amus,  venena  incauti  latentius  attrahamus.  Ha(5te- 
nus  ASSERTTo  qViNTA. 

Cum  exploratiiis  modo  innotuerit  vcritatis  {cmtatoribus  indoles 
Scripti  Heimbxi  e  propofitis  hadenus  A  S  S  E  R  T I O  N I B  U  S :  fu- 
pcrcft  jam  ut  difqviramus  ^ 

Q^y  i^.  s  T.     VI: 
^u  Jtida^s  Apojlolus  afirmet  Henochumfcriffiffe ,  &  m 

locus,  qvi  in  Epijlola  JiidA  citatiir,  ex  Hcnocbijfuppojitio  opere 
feu  Fragmentoft  cxcerptus  ? 

PRius  affirmat  Attgujlinus,  pofterius  Hieronymus  Sc  Scaliger  inNotis 
ad  Eufehium^  Augiijiini  hoic  eft  aflertio:  Scn^fiffc  qvidm  nonnuUa  di- 

M  5  vim 


54  ExercitatioIdb 

vina  Emch  illum  Septiwum  ah  ^dam  negare  nonpojfumas ,  citm  hoc  in  Epijiola 
Canonica  Judas  Apojiolmdicat.  Vide  Ajfertionis  noftrae  ii.p.  23.  Sed  pace 
tanti  timqve  venerabilisPatrisJudasApoftolus  non  dlcit  Henochum 

fcripfife,  kd  prophetajfe.  Namhaec  funtverbajudaev.  14:  'srt?^^*!^^^'^ 

ciyiou;  dv,S :  Prophetavit  autcm  de  his  Septimus  ah  Adam ,  Enoch  dicens :  Ecce 
venit  Dominus  inSan^is  miUihusfuis.  v»  i  f,  Facere  Judicium  contra  omnes& 
arguere  omnes  impios  Scc,  Initio  adhibuitjudas  vocem  'grf5£cp>;T(5CcrE ,  pro- 
phetavit,  non  autem  ufus  eft  verbo,  sx*^^'  icripfit.  Deinde  introducitur 
Enoch ,  a Juda  Kiym  dicens ,  non  ;;>^oi<pojv  jfcrihens.  Neqve  enim  e  nuda 
Prophetia ,  qvam  iingva  profert ,  firmum  ducitur  argumentum  Scri- 
ptionis.Sic  enim  omnes  fihi  Judf  orum  vaticiniafuafcripto  comprehen- 
diflent,  de  qvibus  concionatur  Apoftolus  Petrus  A6t.  2.  v.  17  ex  JoeHs 
cap.2.v.28.&  £{3.44.^.5.  qvodnovifiimis  diebus  fintvaticinaturi.  Val- 
deitaqve  au6lus  fuiiret  numerus  Scriptorum  &c  hbrorum  fubinitium 
plantatae  ChriftianK  Ecclefi»,  fi  tot  prodiiflent  Scripta,  qvot  extraordi- 
naria  Prophetiae  dona  coilata  memorantur  credentium  coetui ,  qvi  una 
audita  Petri  concione,  ad  tria  hominu  millia  ferme  excrervit  Ad.2, 41. 
Neqve  omnes  Prophetse  fcripferunt.  Agahm  etiam  Propheta  fuit ,  nihil 
tamen  fcripfifle  perhibetiu: ,  fed  fermone  Prophetico ufus  eft ,  in  primis 
ad  Apoftolum  Pauhmi  ibid.  v.  11, 12.  'JSljach  etiam  narratur  fuiflc 
x^^v|  T^  SiKouuciwvig  priicofuJlitiiC  2  Petr.2.  V.5  :  exinde  tamen haut  feqvi- 
tur ,  Noachum  pr^conia  fua  literarum  monumentis  confignafle.  Idem 
efto  judicium  de  Henocho ,  qvi  qvidem  prophetafle  legitur,  non  autem 
fcripfiire.  Judi^  autcm  viro  du6to  a  Spiritu  Dei  nonopus  fuit  ad  fcripta 
antediluviana  aut  traditiones  reciurrere ,  qvippe  qvi  gaudebat  extraor- 
dinaria  &  extemporah  {cribendi  &  ioqvendi  promptitudine>afq^  ipfius 
S.Sandi  ^smuvrMy^  J\^«|<^Joh.  14.  y.i6.  Matth.  10. v.  19,20, 

Hieronymi  ver6&:  Scahgert  fententiam  qvod  {pe6lat,  qvod  locusin 
Eplftola  J«ia;  QyiHenochi  opere  citetur,6i  qvod  feorsiim  opinatur  Scaltger 
fit,  e  Tragmento  Henochiani Libri  idem locus fit  excerptus p.  244  Not. 
ad  Eufehium  ,  ejus  Apoftohci  vaticinii  ne  qvidem  vola  aut  veftigium  ul- 
lum  in  refiduo  Henochiani  Libelli  Fragmento  apparet.  Confer  modo, 
benigne Ledor, didum Fragmcntum anohls pag. 25,26, 27,  28,29 ^^^^- 
tum  cum  Prophetia  Enochi ,  qvce  extat  in  Epiftola  JtidiH :  mox ,  te  judi- 

ce, 


LlTERlS    COELESTIBUS   Et   AnGELICIS.  ^^ 

ce  j  fiia  noftrse  (ententiae  conftabit  veritas.  Qyamobrem  in  re  manifefta 
&  oculis  obyia prolixaprobatione  iiaut  opus  erit. 

Ex  iis,  qvas  iufius  jam  dida  funt^liiapte  fponte  ieqviturjnullum  ante- 
diluvian»  Henoclii  Scripturie  e Juda;  Apolloli  vaticinio  praefidium  tu- 
to  qvoeri,  nedum  e  fuppolltio  perfonati  Henochi  Fragmemo ,  qvod  Scaliger 
edidit,Noti{qve  ad  Eufcbium  infcruit ,  &;  Kircberus  Latinacivitate  dona- 
vit.  Non  eft  dubium ,  inqvit  Cunaeus  lib.  5 .  de  Repub.  Hebr.  cap.  i. 
qvinfcvera  increpatione  Enoclius  iwprobitatem  caJUgaverit  bomintfm  fm  ^vi. 
Jtqvekures  qvosdam  migatorescxcitavtt ,  qvijlulta  perfvafione  fideratijpera- 
verefepdffefercipjleritati  HUidere  ,qvippe  inglorio Jludio  i:/jcjnna  opera  librum 
olim  in  vulgus  extruferunt,  qvcm  ipft,  fi  Deoplacct,ab  Enochofcripttim  ajebant. 
Profe^b  is  liber  aut  e  diluvii  undis  niteger  evaftt ,  cum  perirent  fere  omnia ,  aut 
pojiea  e  coelo  delapfus  eji ,  qvod  ejl  anile.  Qvanqvam  qvid  non  audebit  afferere 
ineptorum  vecordia,  cv.rn  ctiam  JtidiU  dicant  Eliamjeptimo  annopojiqvam  rapius 
fuit ,  literas  ad  Joramum  Rcgem  dedifc  ex  ccelo  ,  &  addant  adbuc  hodie  illic 
omnium  temporu  Fajlos  ab  co  componi.  Hxc  ille.  Faceflant  erg6,qvi  incautio- 
ribus  publice  fucum  faciunt,  &  tam  venerabjle  glotiofidimi  Patriarchoc 
nomen  impudentius  proftituunt.  Hic  enim  immortalitate  antemor- 
tem  donatus  cund:orum  mortalium  vanitates  in  his  terris  procul  haber. 

Neqve  propterea  omnis  Scriptura  vel  fculptura  literarum  antedilu- 
vianarum  abfoluto  illi  viva;  pietatis  exemplari  Hemcho  temsre  abjudi- 
canda  erit  ^  qvippe  qvi  fplendida  gemma  &:  cceleftis  portio  fuit  Adami- 
ticorum  pofterorum ,  qvi  duabus  columnis  fua  inventa  (4vix-^-.l^)  i"- 
fcripferunt,  tefte  Jo/epfco  :  cujus  teftimonium  plenius  allegatum  inve- 
niesllipra  pag.  12.  Qvaeft.  i v  lic  fuit :  feqvitiir  modo 


Qj^jEST.   VII: 


^n  dentur  Liter^  coelefles  &  jingelic<£y  ifV^  ca'kjli  aii- 
Eioritate  &  veritate  nitantur  ? 

Ntediluviams  Literaturx  Promachi  animadvertentes  fuis  manibus  foe- 
neum  larvMti  Henocbi  pugionem  facile  excuflum  iri :  mifsis  terris, 
cum  Henocbo  in  caelum  evolare  nituntur,  ut  Literas  fuas  luteas  inter 
fidera  coUocent,  parumqve  abeft,  qvin  coelitum  confortio  pa^nein- 

ferant. 


^ 


g6      EXERCIT.    I    DE    LlT.    COELEST.    ET    AnGELICIS. 

ferant.  Qyi  Icarius  conatus  eo  miniis  metuendus ,  qvo  altius  aflurglr. 
Primo  qvidem  aipecStu  multis  adeo  formidabilis  extitit  hic  leviorum 
ingeniorum  volatus,  ut  eorum  airenfum  meruerit ,  qvi  non  modo  Syna- 
gogae  Antiitites judicati  funt ,  fed  etiam  domus  Dei  nivei  lapides  vulgo 
habiti.  Altivolantium  5c  coeleftium  AlpbabeuriorKm  horum  numero 
annumerati comperiuntur  R.  Ben-Jochai  in  Zoharj  R,Akiha,  au<5tor hbri 
Jezirse  judicio  Ktrcheri,  Rawbam,  Abraham  Dior,Ahen  Ezrah,  Radak,Jom- 
iof,RaIbak,A}halbatieli aliiqjcompkires Rabbini.  Qyorumfimii qvidam 
Latini  hoc  dogma  YeiuLA<cCTTjc  ambabus,qvod  dicitur,uhiisamplexa- 
ri ,  exofculari ,  propagare  cceperunt.  Iri  hac  utopica  coeieftium  abece- 
dai-iorum  fchola nom.ina profefti  funt  Covnelms  Agrippa ,  Paracelfus yRo- 
bertusFlud,  CicusL^fculantis  in  Commentariis  (liper  Ptolomdt  Centiio- 
qvium,  Poflellus  Comment.  in  Jezira,  Origents  Tom.Explan.  in  Gencfin, 
&qvihorum  agmenmngno  appai-atu  Sc  igneo  impetii  paucis  ab  hinc 
annis  ducere  volupe  duxit,  Gafl-arelltis  in  Gallico  Libro,  cujus  titulus  Les 
Curiofites  inouyes,  id  eft,  CtirioftatesinauditiC:  inqvo  inaudita  prorfus  con- 
ckifione  concluditaliamnon  iegi  incoelo  Literaturam  ,  qvam  Ebfieam. 
Hos  ti6titii  Alphabethi  Au<Sl:ores  hac  vice  indigitaflefufFeceritj  ciim  il- 
lud  vel  ievi  digitulo  ta6tum  fuapte  vanitate  ruat ,  tenuefq;,  in  auras ,  vel 
nobis  tacentibus ,  evanefcat.  Qyod  fi  vero  feftinantes  oper«  typogra- 
phicae  tantum  ocii  indulferint, conabimur  efficere,  Deo  benedicente,  ut 
veritas  &  vanitas  horum  cceleftium  charadberum  fuis  utrinqve  momen- 
tis  infra  librentur.  In  anteceflRim  ominaturi  aerias  &  plane  ventofas 
au6loritatis  fore  prxfidium ,  qvod  charader  antediluvianus  a  coelo  fibi 
poUiceri habebk.  Hacaenus  EXERCITATIO  PRIMA  GE- 
NERALIS:  feqvitur  SECUNDA  SPECIALIS. 

G  L  O  R  I  A 

PRINCIPIO  ET  FINI 

A ET  a. 


EXE^- 


97 


EXERCITATIO  SECUNDA 


S  P  E  C  I  A  L  I  S 


D  E 


Literatura  patriarchali ,  Literls  Adami,  Sethiano- 

rumjHenochijNoachijHetrufcorum: 

Itcm  de 

hiterdrum  ca:lej}ucm  &  angelkarum  Figura 
&  futilitatc^. 

Vamvis  pofl  hominum  memoriam  magna 

qvidera  humani  ingenii  vis  cognita  &  perfpedia  fic 
in  veri  inveftigatione ,  in  multiplici  inventione  re- 
rum  pra.'clararum  &  ad  ufus  vit?  communis  necella- 
'  riamm  :  nemo  tamen  eft  qvi  inficias  ire  poterit,  qvin 
e  diverfo  temeraria  hominum  otio  &:  ingenio  abu- 
tentium  curiofitas  fagpenumero  phisjuftofibi  indul- 
ferit  in  excogitandis  iis,  qvce  fapicntum  judici6  non  majus  robur  habere 
exiftimata  funt ,  qvam  [ut  divini  Prophetae  £pAC  verbis  e  cap.  59.  v.  y. 
defumptis  utamur]  C^'*^?^  ''■)')p  hoceft,  telaearanei  qvovisexciut6 

ventulo  aut  deciduii  de  tedisgutuila  facile  dilTipabiles. 

N  Vana 


'^8  ExercitatioIIde 

Vana  haec  humanae  mentis  temeritas  vel  ex  unico  intultu  Antedila^ 
viam  Literatura  perfpici  poteft.  Etenim  extitit  audaculum  qvoddam 
hominum  genus ,  qvod  fe  fupra  vulgus  haut  commodius  aut  gloriofius 
eminere  pofse  putabat ,  qvam  fi  in  LiterariiC  antiqvitatis  commentis  ope- 
ram  ac  ftudium  confumeret ,  adeoqve  {ilumcuiqve  fere  aurei  feculi  Pa- 
triarchse  Alphabetum  affingeret. 

Hinc  enati  funt  varii  Adami,  Sethianorum  pofteronim, 
Henochi  6c  Noachi  charad:eres,qvinitidistypisornaticum 
applaufli  in  lucem  prodierunt ,  atqve  curioforum  hominum  oculos  ad- 
mirabundos  &  animos  folicitos  ha6benus  detinuerunt.  Fucum  vero 
tanto  illuftrium  nominum  fplendore  obdu(5lum ,  tanta  divinorum  He- 
roum  au6toritate  velatum ,  tamq-,  longinqvi  temporis  antiqvitate  te- 
<5t:um  haut  facile  cuiqvam  pellucere  polTe  autumabant  primi  hujus  Li- 
teraturas  architedti.  Ssepe  enim  a  temporerobur  nancifcuntur  com- 
menta  &  a  magnis  nominibus  fidem. 

Ccterum,  veluti  ignavum  fucorum  ^ailgus  belle  ordinata;  apum  Rei- 
publicse  inlTdiatur ,  tecte  alvearia  fubit ,  laboriose  comportatis  &  con- 
uipatis  mellis  favis  vefcitur ,  tandemq;  vernaculam  apum  familiam  aut 
dom6  extrudit ,  autfameinterimit,  nifimature  elimmetur:  confimili 
ratione  qvamdiu  hi  chara6lerum  fuci  antiqvas  fedes  &  loca  genuinarum 
Jiterarum  occuparint ,  &  vetuftatis  jura  farta  te6ta  confervarint ,  tamdiu 
iliumdecus,  fuam  dignitatem  &primigeniam  antiqvitatem  tuerine- 
qveunt  ilh  Litera ,  qvas  ipfius  J  e  h  o  v  ^E  digitus  confecravit  &  longe 
evexit  fupra  omnes  alias,  qvas  folers  humano2  mentis  8c  manus  induftria 
iillo  unqvam  tempore  fingere  aut  formare  potuit. 

Qyamobrem  ,  ut  fuus  dtvinx  atqve  Ehraide  Literatur^  honor  &  anti- 
qvitatis  jus  conftet :  ^ntediluvianis  Literis  fucata  vetuftatis  ac  dignitatis 
larva  erit  detrahenda. 

Qvia  vero  neminem  hadienus  animadvertimus ,  qvantum  mens  no- 
ftra  fpacium  prseteriti  temporis  refpicere  poteft  ac  memoriam  Litera- 
rum  recordari  ultimam ,  qvi  hos  flicatos  chara(5teres  &  notas  plane  no- 
thas flib juftam cenfuram vocaverit j  Im6,qvoniam  Generalem de Lite- 
m ^dami & ,Adamiis:,po(leritatis ante diluvium Exerc  itationem 
modo propcfliimus: agedum nunc in nomine  Jesu  Christi  co- 
nando  experiaraur  vires ,  &  Speciakm  magis  dc  hac  Literatura 

Patri-. 


LlTERATURA    PatRIARCHALI.  gg 

Patriarcbali  tia<5lationem  inftituamusj  in  primisciim  documenta  Litera- 
riarari  &:tiefiti  hujus  argumenti  alianuncnobis  flippetant,  qyame6 
tempore,  qvo  has  Literas  piimiim  ccepimus  rimari. 

QyapropterplurimiuTi  confidimus  Ledlores  tanto  aqviores  &:  no- 
ftrorum  laborum  ac  conatuum  fore  arbitros ,  q vanto  denlioribus  vetu- 
flatis  tenebriscircumfundimur,  &qvaiit6  magis  aliorum  fcriptorum 
proevia  manu  auxihatricc  fucum  priiis  ex  profeffo  detegente  fumus  de- 
ilituti. 

Nositaqve  divjlna.grvitiaadiuti,  caufjebonitate  freti,  &:indagandae 
veritatis ftudioincenli-impigro  animoinarenamdefcendemus:  initid 
ftudiose  invefligaturi, 


Qjf  JEsr.  I, 


Qvhum  auSiores  Literis  antediluViajm  patrocinenttir^ 

deiis  tefientur-i  &  q-vibnsfigitris  illa 

-exprefi£  extent  ? 

PRincipio  qvidem  haiit  abs  re  fuerlt  rem  ab  ovo  ordiri  &:  in  primos 
fontes harum  Lncrarum  fludiose  inqvirere.Id  qvod  commodiiis  haut 
fieri  pofle  arbitramur ,  qvam  ii  ipfos  hiiius  {cripturae  vel  fculpturae  dilu- 
vio  antiqvioris  au(ftores,patronos  Sctefles  jufio  ordine  &  diJigentia  re- 
cenfeamus,  qvi  qvidem  nobis  cogniti  funt ,  &  qvorum  fcripta  ad  noflras 
manus  hadienus  pervencrunr. 

Ordiemura  primi  hominis  Jdami  Alphaheto  ,  qvo  ,fi  genuinum  eflet, 
antiqviusprodi  aut  promi  neqvibat,humatii  qvidem  induftria  &  foler- 
tia  elaboratum.  Hujus  Adamtii  cbarailcris  originem  qA'od  fpe(5tat,non 
heri  aut  hodie  nara  ante  fecuium  viguit ,  diuq*,  in  animis  credulis  fedem 
iixit.  Veluti  vero  hoec  Litorarum  prima  flirps,ut  putatur,  a  publicis  mo- 
numentis  &  nitidis  fculptomm  caehs  gratiam:ita  ab  illuflri  Adami  nomi- 
nefplendorem  ,  adiuturnitate  vero  temporis,  qvo  intadta &  f everioris 
examinis  fecura  floniit,robur.TC  duramentum  nacftaefl. 

Ingrediamur  modo  atqve  contemplemur  fpaciofiim  Literarum  Fo- 
nim^qvod  lacohm  Bonaventnra  Hci^htirnus  Scotus,  Ordinis  San^i  Francifci  de 

N  z  PattJa, 


/ 


JOO  EXERCITATIO     II    DE 

Paula ,  Pontificls  Pauli  V.  privilegio  &  fuperioram  licentiaconfirmatus 
exftraxit Romae  1 6i 6 ,  &:  tAuream  Virgam  infcripfit ;  mox  velut  in a<9:a 
publica  relatum  teftimonium  de  Literis  protoplafti  intuentium  oculis 
obverfabitur.  Nam  inter  fexaginta  o<fto  difterentes  Lherarum  formas 
magno  qvidem  ftudi6  conqvifitas ,  fed  majori  impendio  in  ass  incifas 
i^^edatur  talis  typus 

ADAMiEI   ALPHABETI. 

Sic  vidimus  Hcpbtirm  teftimonium  LiteYarum  Adam^arum  monimentis 
confignatum.  Sed  tantiim  vidimus.  Qvare  a  nuda  chara^erum  Mamt 
indice  tabula  obiter  inlpeda ,  qvam  Hepburnus  PontificiPauIo  V.  dica- 
Vit ,  re(5td  progrediemur  ad  luftranda  Mommenta  ItalU  a  Laurentio  Schra- 
dero  Halberfiadicnfe  Saxone  edita,atqve  inibi  luftrabimus  eos  ,Adami  cha- 
raderes,  qvos  in  peiregrinatione  Italicaviderat  Schraderus ,  qvofq^ex 
Bibliothecae  Vatica.iae  Columna  odava  in  muro  ad  eftigiem  Adami  ex- 
fcriptos  Helmftadii  ediderat  1592:  qvibus  mox  alia  Adammum  etemen- 
torum  forma  ab  Hepburndo  Adami  charactereplane  diveria  noftris  oculis 
fubjungetur.  Hsec  autem  talis  eft ; 

Qvoniam  vero  non  modo  in  HepburnM  Literaria  TabuU,yerum  etiam 
in  Schraderiams  Italix  monumentis  jam  allegatis  nudas  tantum  chara(Ste- 
nim  figuras  intueri  licet :  veniendum  erit  ad  aHos  autores ,  qvi  non  mi- 
nus  nonnulla  fundamenta  antiqviflimarum  Literarum  ab  Sddamo  for- 
matarum  tradere  conati  funt,  qvamnudos  charaderes  typis  aut  cselis 
exprimerc.  Hos  inter  tres  in  primis  numerantur  :  ,Angelus  Roccha  a 
Camerwo  in  Bibliothecae  Apoftoiicae  Vaticanae  Commentari6 ,  qveni 
Goncinnavit  &  Romse  1 59 i.edidit:  Clatdius Duretus in Hiftoria de  Lin- 
gvisUniverfi,  qvamGalUco  idiomate  publicavit  Coloniaei^ij;  nec 

non 


LiteratuRa  Patri  ARC  hali.  ioi 

non  ThefcustAmhrofm  ex  Comitibns  Alhonefn  I.  U.  D.  in  Appendlce  Intro- 
dud:ionis  in  Clialdaicam  Llngvam,  Syriacam,  Armenicam  acqve  decem 
alias  Lingvas,  qvas  Papiae  In  Italia  evulgavit  1539. 
•  Initioqvidem  In  illud  ^dami  Ahh.ihetnm  oculos  defigemus,  qvod 
Angelus  Roccha  in  Commentario  Bibllothec^e  Vaticanse  videndum 
proponit  pag.  79.  &  verba  ejus  audiemus ,  qv^e  ita  habent :  Stipra  hujus 
[ptLtt  Adamt]  caput  charaderes ,  ftve  Vttern  amiqviores ,  nunc  Hehraicn  didity 
ejufmodi  leguntur. 

Hehniicimi  Alphahcttim  dntujVms, 

Ad  ejtifdemvero  Adami  pedes  Infcriptio  Latina  in  hanc  legitur  vcrborum  for- 
mam : 

Adam  divinitiisedo£bus,  primus  fdentiaruni  &: 
literarum  inventor. 
Pcrglt  Roccha  p.  80.  Ratio  tpfa  perfvadet ,  Adamiim  divinitus  edodttm  difct' 
pltmts ,  certof^^prxfertimfcribendi  charaderesadco  necejfarios  altis  prdmonfiraf- 
fe^ficut  Infcrtptto  docet»  Hanc  atttem  formam  fcribendi  hoc  loco  pofttam  Hehrai- 
cas  tnter  literas  anttqviorem  yprimutn^j  AlphabetumftiiJJe  CREDENDVM 
E S  T^qvod a  dextro in ftntfirum latus lcgitur.  H^ec Roccha, 

Porro  nunc  ad  primum  &  prxcipuum  hujus  Adamxi  Alphabeti  pro- 
mum  ac  patronum  pedem  promovebimus.  Nobis  qvidem  ncmo  had:e- 
nus  vlfus  eft  aut  cognltus ,  qvi  publicando  Literas  Adamxas  Thefetm  Am- 
broftum  anteverterit.  Etenim  Anno  Chriftl  1 5^9.  Papiae  primus  e\iil- 
gavit  Adami  charaderes ,  eorqjvelutemedlls,  adqvasdamnatimemo- 
rantiir,  flammls  eripuit.  Qya  de  re  Ipftim  Thefeum  loqventem  audiemus. 
5ex,inqvit  Thefeus  in  Append.  varianmi Literamm  p. 202,203,  relatis 
Hebraicarum  Literarutn  gcneubusyOper^  prccitim  mefadurtwt  arbitratusftimy  ft 
alios  hatidqvaqvamjpernendos  Hebrmtim  chara^eres^  a  variis  non  infimi  nomi- 
nisautoribus  excerptosinhac  nnfira  Appeiid^cc  adderem.  ImerlibrosAmonii  de 
Fantis  Tarvijtm,  oltm  Philofophi  &  Aftrologi  exceUemiffmi  ,memim  jne  vidijfe 
opera  RazielU,  PicdtricisjBailum}Mercurii,Petri  ApponiS)  Saloinonis  acinterpre- 

N  3  tfS 


lOi  EXERCTTATIO     11     DE 

tii  ejus  ApoUom ,  6"  aUorum  multorum ,  ex  qvlhus  tanqvam  ex  virenti  i3'J{orido 
pato  variarumLtterarum  fiorcs  &charailcres  diverfoscoUegi.  uSljqve  entm 
aliam  ob  caufam  tam diligemer  libros  illos ,  anteqvam  in  Vulcanipotellatem apa- 
nibus  nojirisy  in  qvorum  manus  ex  tcflamer.topervenerunt ,  legt  j  qvam  ut  chara- 
deres  illos  Literarumfcilicet  variasfiguriis  oflriberem.  Infecundo  qrippe  Tra^ 
clatu,  in  qvo  de  Lapidibus  preciofis  loqvitur  Razieh  reprobata  iHo)  um  opinione  qvi 
dicunt  vigtnti  duas  Literas,  de  qvibus  ibi  loqvitury  a  Camuele  fniffe  invemasj  An- 
gelum  Rapbael  inLtbro,  qvi  duiiur Liber  ignis ,  tllas  Adaprotoplafio  dedijfefcri- 
ptiis  ajjeverat ,  &  ob  idfilios  Adam  eas  recufare  nonpojfe.  Qyarum  qvidem  Lite- 
raYumfigmr.O^nominafuntinfrafripta.  Ha<5benus  Thefetis.  Qviaverofi- 
giiris  plane  conveniunt  hi  Angelici  charaderes  Adamo  traditi  cum  ifto  Z.i- 
terarum  Adamxaium  genere  ,  qvod  (lipra  primo  loco  videndum  propo- 
fliimus  qvodq  j  nitido  fatis  cselo  in  ses  incidendum  curavit  Hepburnus^no' 
lumus  Alphabetum  huc  denuo  tranfctibere,  aut  idem  bis  cum  tjedio  Le- 
(Storis  repetere,  ne  adnm  agamus. 

Velutivero  Thefei  vefligiis  prefse  inftitit  Hcphurnus  in  AureaVirga, 
hoc  eft,Splendida  variarum  Literarum  Tabula,qvando  eafdem  qvas  ille 
Adamitarum  Literarum  Figuras  attulit :  ita  Claudius  Duretus  ne  latum  qvi- 
dem  ungvem  ab  ejufdem  Thefei  latere  difcelht ,  nifi  qvod  nova  teftimo- 
niorum  fymbola  adje6tadihgentiamejus  fuperare  conatusfit.  Etenim 
Primo  allegat  Ambrofitun  Tbefeum  tanquam  ducem ,  qvem  imitandum  fibi 
propofuitindivulgandishiice  AdamiLtteris.  Hujus  enim  narrationem 
&  au6toritatem  velut  fcutum  adverfantibus  objicit.  Deinde  hunc  titii- 
lum  eis  prsefigit :  Characleres  de  fAnge  Raphael ,  CharacSteres  angeli  Ra- 
phaelis.  Terttb  plane  eofdem  &  numero  &  habitu  charaderes  Adamiticos, 
qvos  Thefeus  ante  feculum  excudendos  curaverat  ,  ob  oculos  ponit 
pag.  117.  Qyarto  &C  ultimo  prsefcriptis  chara6leribus  {iibftmit  nova  fun- 
damenta  partim  petita  eCabaliftarum  &:Ebra:orum  Commentariis  in 
Librum  Jezira,  partim  ex  Patribus,  Epiphanto  &  Attgujiino. 

Primb  qvidem  e  fcriptis  &  Perufchiis  Rabbinicis  in  Ltbrum  Jezira 
^Yohare  nititur  yqYodpatrtmpncceptoyes  fuerint  angebnoti  iVidelicet  prace-' 
ptor  ipfius  Adami  Raziel,  &c.  Secundb  aflerit  Epiphanium  ad  Panarium  fa- 
cere  mentionem  Libri ,  cujus  titulus :  Ad,^  Rcvelatio ,  qvandb  Deus  immifit 
foporem  in  iUtim.  Tertib  tradit  Ai>guflinum  contra  Fauftum  Manichaeum 
meminifieX/&?7  Adamaii  cujus  infcriptio  Sc  argumentum  fuit  de  Genea- 

logia 


LlT  ERATURA  PaTR  I  ARCHAL  I.         lOJ 

bgtafilmum  dy  filMrum  Adaml  Qyano  ait  Librum  qvendam  Razlelis  an- 
geii  extitilTej  qvi  hunc  prsetulit  titulum :  Cbav/cftve  omnium  viventimn  ad- 
imrabiles  i^Juper omncs  doclriius  imindifecnndum  cvangclicam  Veteris  ^  Kovi 
T eflamentivcntaiem ampleilcndx Prophctix ,  confcriptx  a Razicle  ^.damiprimi 
parentis  Angelo.cx Libra BcJm,id cfi,Utcispurif]in?s cxccrpt^.  Qyintb deniqve 
memorat  SanflumTbowam  libro  de  EnteccElTentiaaffirmareab  Abcle 
filio  Adami  librum  fuiire  compoiitum,  &c.  Univerfa  Diircti  diHertatio 
eo collimat, ut  e  Libris,  qvi  Adamo  tanqvam  autori  atlignantur ,  Litcra- 
rum  Figuras,  qvas  Thefeiis  attulit,  exfculpat.  Nam  line  adminiculb  Lite- 
rarum  Libros  lcribere  non  pomit  Adamus.  Qyamobrem  neutiqvam  fe 
aberralle  putat,qvando  Thcfet  exemplum  feqvutus  tale  Literarum  genuSj 
qvalefupra  a  nobis  exprclliim  eft  ,  Protoplailo  Adx  tribuit.  Sed  ab  Al- 
phabeto  AdamAo,  ad  Literas  filiis  Se:h  afcriptas  luftrandas  progrediemur. 

Alphabetiim  fltis  Seth  iigillatim  tribui  non  obfervavimus  nilT  ab  Angclo 
Roccha  in  Commcnt.  Bibliotheca:  Vaticanre  png.  8.  Schradcro  in  Monu- 
mcntis Italiae, &autore infcriptionum , qvx  vifuntur Romse in  Parafta- 
ticis  columnisBibl.Vaticana':qvem  ducem  feqvuti  funt  Roccba  &Schra- 
derus,(Qd  difparifucceftu.Hic  enim  Literarum  ordinem  confundit,ipf6s- 
qve  chara(5leres  rudius  acimpolitiiis  formandos  curavit :  Illevero  iii 
cclebri  fuo  Commentario,cu)us  jam  aliqvoties  neminimus,  eundem  pla- 
ne  fitum  &:  habitum  Literarum  filiis  Seth ,  ut  ipfe  loqvitur ,  aflignatarum 
exhibet ,  qvem  ipfe  in  ^damxo  Alphabcto  videndum  propodiit,  &C  qveni 
nos  Cc-elandum  fupra  curavimus.  Hoc  Alphahetiimpoflcris  Seth  tributum 
nullo  alio  fundamento  fulcit  Roccba,  niii  geminis  illis  columnis,  qvaruni 
memimt y^^/fephus  libr.i.Antiq.Jiid.  Harum  ««^.ait  Roccha,  lateritia  erat, 
flltera xneaftve  marmorea  :  illa  contra ignis  confagrationes ,  bxc  contra aqvx  al- 
Juviones  ereda ,  ut  monimcnta  ipfa  dtutiiis  confervarentur  &pcrmanerent.  His 
in  columnis  libcrales  artes,  &  eas  prxfe\  tim ,  qvx  ad  ohfcrvationem  fiderum  perti- 
7ierenty  co7ifcripferunt.  Jofephusautem  adfuannfqvextatem  (olumnamillam 
tnarmoream  in  Syria  duraffe  teflatur.  Hxc  Roccha,  qvi  porro  addit  opinan- 
dum  effe  ,  qvod  hoc  Alpbabettmifiliis  Setb  prasmonftratimi  (it  :ihAdamo, 
Xzetzes  Chiliad.  5.  Hift.  25:  K<xvl,y,^  iQ^ouct  Aiyccaiv  6<j<^p£T^'>f««w«- 
rcov ,  qvamvis  Seth  Hcbrxt  dicant  invcnto>em  literarum :  qvo  loco  ipfi  parenti 
Setho  literarum  inventum  tributum  obfervas.  Caeteriim  ab  Alpbabcto 
Jiliorum  Sctb  ad  Literas  Hcnochxas  defcendemus. 

•  Heno' 


I04  EXERCITATIO     II    DE 

HetJochi  Litem ,  qvoadiriTeftigarelicuit,  primus  publicavlt  Joamei 
Augujiinus  Pamheus  Venetus  Sacerdos.  Is  Libr6 ,  qvem  miro  titulo  &  hy- 
brida  voce  inrcripfit  Voarcbdmniam  contra  Akhimiam ,  &  Venetiis  edidit 
1530,  initio  qvidem  ufitatas  &hodiernas  Ebrmtim  Ltteras  fpedlandas 
proponit  pag.  12.  Deinde  eafdem  ornatiiis  excufas ob  oculos  ponit atq^ 
illos  charadleres  fuifTe  aflerit,  qvos  in  monte  Sinai  Deus  Mofi  conceflTerat 
pag.  1 3  .Tertio  Figuras  Literarum  Abraha  traditarum  exhibet.p.i4.2.v<?r- 
to  deniqve  talem  Henochxi  Alphabcti  typum  exprimitpag.  1 5. 

Has  Liierarum  HenochMrum  umbras,  qvibus  formidolofe  {lice  Voarch- 
dumis  arcana  [myfterio  enim  Ebraicarum  Literarum ,  in  primis  qva- 
tuor,n^p^,ai-tislu2e  fecreta  tegit]  obfcuravit  PtfK/k/« , feftinus captat 
Duretus  pag.  127.  citati  fupra  Libri,  easq;,  pro  veris  Henochi  Lttcrarum  an- 
tiqvitate  venerabilium  figuris  orbi  Iiterato  obtrudit.  Ne  vero  plane 
tacuifte  videatur,poftqvam  hos  chara^ercs  ob  oculos  pofuit,haec  fubjun- 
git :  Noh!s,qvi  hdcfdiculd  vivimusprobe  innotuit  cxtare  in  ^thiopia Librum  ma~ 
gnx authoritatis  ^  proCanomcohabitum,qvires  divinas  compleditur&  Enocho 
tanqvam  au^ori  trtbuitiVi\  Cetera,  qv^e  addit,  plane  funt  «^vct^/ajqvare  ea 
adfcribere  operse  precium  haut  putamus. 

Verum  enimvero  a  Pantheo^c  Dnrethoshk  Jac.Bonaventura  Hephur-' 
nus  exprefllinis  Henochi  charaderes,  ScinCua  Anrea  F"ir^<? hodiernos  cha- 
radberes  Ebraicos,  fed  elegantiufcule  fculptos  &  pun6tulis  in  medio  in- 
ftar  rhomborum  pulcherrime  csslatos  pro  Hemchxis  Literis  agnofcit. 
Qvia  vero  nudas  faltem  Literarum  Figuras  exhibet  Hef  tM)7;i« ,  fruftra 
abipfo  rationes&;  didud:iorem  confirmationem  ^/p/wye^i  Hf kcc6<c?  ex- 
fpedaveris.  Sed  mifsis  Literis  Uenochi,  ad  Noacbi  charaderes  veniemus. 

QviincoIIigendisac  caelandis  variis  Literarum  generibus  omnium 
induftriam  fuperare  conatus  eft  Bonaventura  Hepburntis  in  Magna  & 
Splendida  o€to  &  fexaginta  charaderum  Tabiih^Virga  Aurea  dida,  hif- 
cc  feqventibus  figuris  fculpmm  exhibet. 

NOA- 


LlTERATURA    PaTTI  I  ARCH  ALI.  lOj' 

NOACHICDM    ALPHABETUM. 

7  2^  H  0  Ki  M-J  1 

"E  V  Z  O^  W  y 

Helcplanfe  filent  Thcfeus  &  Dnretus,  audaces  alias  Antediluvianarmn  Lite- 
rarim  pronii  Sc  patroni,  folus  Hepburniis  loqvinir  ^  fed  qv6  fuccelVu,  mox 
Qyseftione  Secunda  oftendemus.  Neq-,  alibi  in  antiqvis  Monumentis 
Literarum  qvicqvam  obiervare  hadtenus  potuimus,  qvo  talis  7S[jacbi 
fcriptura  confirmetur,  nill  cuipiam  placuerit  ad  partes  vocaie  1S(jachi 
iL/t/«;«,qvemCabalillaetradunt  aChawo  inarcapatrifurreptum  fuiile  : 
De  qvo  Dc/j7M5  Difq.  Magic.  Lib. i . c.  5 .  qv«iV  i .  Aut  fi  qvis  velit Noa- 
chi TcftamcmttWj ejusq; epirtolam huc trahere  q^a fuprema tanti viri  vo- 
luntas  contineri  perliibetur,qvam  paucis  abhinc  annis  e  ruderibus  Vo- 
laterranis  erutam  cum  aliis  Etrufcis  Antiqvitatibus  Pi  o/^cr  Italus  di^Til- 
gavit.  Atq:,  fic  etiam  luftravimus  Literas  hioacho  afcriptas. 

EcceScriptores,  patronos,editores  .ic  teftes  Literarum,  qva?ante  di- 
luvium  viguille  memorantur,juxta  aetates  Patriarcharum  ordine  recen* 
fuimus,atqj  ipfos  charaAeres  velut  indice  digito  follertibus  ^titiqvitatU 
Literaria,  fcrutatoribus  ha(5tenus  monftravimus.  Id  autem  tanto  prolixi- 
ore  narratione,  majore  induftria  ac  cura  perfeqvi  ftuduimus,  q vanto  ra- 
riorafunt  illaMonumcnta,  exqvibus  tanqvam  fontibus  hos  f  jv/frfrtt;» 
Literarum  rivos  duximus,&  qvanto  circumlpe^tiore  ac  candidiore  fide 
verfari  oportet  in  aliorum  fcriptis ,  qvorum  fententiam  aut  refutandam 
fufcipimus,  aut  imitandam  nobis  proponimus.  Qvamobrem  id  operam 
dedimus,ur  non  modo  fcnfum  audlorum ,  fed  &  totidem  Latinis  verbis 
di6la  acicriptaeorum  bona  fide  referremus,  &  ipforum  Aboriginum 
antedihivianorum  elementa ad  vivum  exprimenda  curaremus.  Nunc 
porro  in  eorum  giatiam  ,  qvibus  inveftigatio  veri  cordi  ac  curre  eft, 
memoratos  Patriarchan.im  chara6teres ,  eorum  teftes  ac  patronos  con- 
Vocatos  ad  tribunal  veritatis  divina  adjuti  gratia  examinabimus.  Ut  au- 
tem  ibi  veritas  ac  falfitas  fuis  utrinq,  momentis  librentur,initi6  cum  ex- 
pendendum  erit, 

O  Qv^st, 


I05  EXERCITATIO    II    DE 

Qj^  ^ST.  II: 

A?i  ^onayentuTd  Hephnmi  patrocinium  ac  tejlimonuim  fa* 

tis  validtm  fit  ad  evincendmn  Alphnbetnmjupra  firi" 

pttm  fropriumfuijfe  Adami  ?  N. 

Ciim  veritas  aecdura  occupata  omnibus  pateat,  ciim  fcrIptores,qvoa 
jam  vidimusLe^erwaureiraeculipatrocJnatosfuiire,  Domini  noftri 
nonlint,  fedrerum  dubiarum  teftes,cumqj  eorum  did:atanqvam  edi- 
<5lvi,  &  teftimoma  ut  imperatoria  mandata  ^ftimari  nec  poftint  nec  de- 
beant :  agedum  ,  Deo  conatibus  noftris  benedicente ,  in  aud:oritatem  8c 
fidem  {criptorum,qvi  ha6tenus  teftimonia  talerunt  de  Charaderibu';  an^ 
tedihmanisAtdiAo  inqyiramus  expenfuri ,  qvid  valeant  tam  grandia&: 
infolita  auia,  qvid  ferre  recufent.. 

Omnium  primusad  tribunalvenitHep&«r;/;/i  Scotns  caufam  dicSlurusa 
qviaprimus  teftimonium  dixitjVeluti  fupra  oftenfijm  eft.  Hujus  autem 
teftimonium  de  Adami  Literis  nontam  momentofum  eft ,  qvam  {pecio- 
fum,  typisq^  elegantiftimis  fplendidum.  Qyia  enim  in  vafto  iilo  Lite)-a~ 
mm  Theatro  nii  nili  nudas  variorum  charadierLmi  figuras  intuendas 
proponit :  eadem  facilitate  Hepbm  ihvum  Adami  al:  Ihibetum  rejicitur  a  cu- 
riofis  veritatis  ^ftimatoribus,  qvi  non  nifi  folida  rerum  momenta  &  ra- 
tiones  ponderant  atqve  probant,  qva  admittitur  a  credula  turba.  Ete- 
nim.  hoec  non  raro  inftar  puerorum ,  qvi  miisis  preciosis  rcbus,  pulchras 
imagines  cupide captant  &;  araant,non  tam  reruni  pondera  ac  valida 
fundamenta  penfi  habet,  qvam  evanida  iimulacra.  Dignum  fane  patel- 
ia  operculum.  Ciim  itaqj  pati'ocinaturus  Hephu-nus  Adamiio  charaderi 
meras tantiim  Adi-miirum  Literarum  imagines  proferat ,  nec  ulla  eas  aut 
folida  aud:oritate  aUorum  virorum  fide  dignoruni,aut  antiqvitatis  veris 
documentis,nifi  iuo  teftimoni6confirmet,ex  eo  eiTicitur,  qvod  arbiterj 
^eftis.&patronusidoneus  cenferi  non  poifit ,  in  primis  rei  infolentiifi- 
mss&hominum  fidem  prorfus  excedentis,  nifi  qvis  proprise  caufae  & 
teftis  &;  a6tor  &  judex  fimul  eiTe  veht,id  qvod jura  haut permittunt. 

Deinde, ]\\ud  Adami  alphabetum ^qyod  Hepburnus aiiimtiRoecha  &  Srhra- 
dti'us  d^jjftruunt^  Etenim  hi  longe  abeunt  ab  HejjbumOf  qvgndo  chaxade- 


LlTERIS       AdAMI.  107 

res  plane  alios  qvam  ille ,  Adamo  ailignant.  NecelTiim  igitiir  eft  ,  iit  aut 
tranligat  Hepbarntis  cum  Roccha  &:  ic /j;  adero,  priufqvam  certi  aliqvid  Ita- 
tueht de  avitis tAdann  Literis ,  aut  eos  enoris  convincat  &:  ie ioJuin re- 
giam  veritatis  iniiitere  viam  demonitret,  ii  tAdamiticarum  Literarum  au- 
dloritatcm  &  Iplendida:  iuae  Tabulse  dignitatem  iartam  t€(5lam  conier- 
Vare  velir. 

Tcr^/(),qv6d  ii  qvis  TahuLt  Bc^hmvxit  varia  Alphabeta  inipexerit  &  re- 
6ise  rationis  libra  ponderaverit ,  mox  animadvertet  nonnulJa  eorum 
velplumis Icviora f ore.  Q^o iic^ut iides aucboris eleveturjau(5loritas pe- 
riclitetur,  iiiipectareddantur  reliqva  Alphabe:a,  in  primis  eajqvse  h.i(:^te- 
nusincognitaScmauditatuerunt.  Idqvod  iniliituto  nonnulionim  Al- 
phabetortnn  in  Litcrario  Hepbti.  m  abaco  extantium  examine  ad  oculum 
oftendere  conabimur. 

Tabulam  Hepbw  imam  qvando  contemplamur,  mox  anlmadvertimus 
in  ea  aliud  extare  Grxcum  AlphabctuwyaVmd  Lativ.o- (Jrxcum.^md  Atticumy 
aliud Ly£o!ictrin  ,  aliud  lomcum  ,  aliud  Lo^icum.  Ita pro "\arierrite  prjeci- 
puarum  Diale<5torum  varia  Hcpbiirnw.  dil^ribuit  Alphabeta  :  perinde  ac  fi 
qvis  vel  let  alias  Danis ,  alias  Sa^dlandis ,  alias  Fioiiis,  alias  Cimbris ,  alias 
Scanis  Literas  ai^ngerc , qvi  tamen  omnes  unus  Dania'  populus  eisdem 
utuntur  charaxitcribus.  Licet  vero  icribendi  artiticium  in  hoc  magis  ex- 
qviiitum  ,  qvamin  alio  appareat :  Tamen  h^ec  Kc.y^.t^<x.^;-tx  nonmiitat 
fpeciem  ,  ut  Philofophi  loq vuntiir.  JVIirai-i  autem  fubit ,  cur  Hifburnns 
plura  pro  ingenii  libertate  non  coniinxerit  Grsecorum  Alphabeta^fcili- 
cet  Bccotica)  The[Jalicay  Cbalcidica,MacedonicajPamphylica,Aigiva.Lacomca^ 
Cypria,  Creiica,Sicula  ,  Syracufana,  Rheginay  Tarenttna ,  qvum  tot  extite- 
rint  nationes,qviE  Grasco  fermone  ufa?  q  vondam  fuerant.  Sed  forte  cau- 
jiiis  pra^videbat  fraudem  minus  mnnireilam  fore ,  qvse  paucorum  Grae- 
corum  diale(r"t6  difFcrentium  diversis  Literis  tegebatur.  Haec  tameii 
adeo  evidens  clt ,  ut  plane  coecus  iit  oporteat ,  qvi  eam  non  animadver-  ^ 
tat.  Veluti  autem  fraudum  genitricem  audaciam  fuille  faepe  compertum 
eft: :  ita  nifi  priiis  audax  fuiilet  Hcpbuinus ,  facile  fibi  ab  hoc  dolo  tempe- 
rallet.  Audaciara  autem  ejusindecognofces.  Numerum  fuarum  Litera- 
rum  ut  in  immenfum  p^ene  augeret ,  iWixd  .Ahhabeivm ,  qvod  Thefeus  in 
Append.  Literarum  pag.  1 9(5.  vocat  gencratim  'E».j;i(>^<5v  ,  Hephurnus  ma- 
gno  aulli  figillatim  ^Eolicum  fuiile  indigitat,    Rurfum ,  alium  Grxcum 

O  2  Thefei, 


loS  EXERCITATIO    II     DE 

Thefei ,  nova  licentia  Attkum  nominat.  Adeo  ut  fingendi  refingendf- 
qve  Alphabeta  in  Tabiila  Hepbiirfuea  magnam  audaciam  ac  temeritatem 
cernere  liceat.  Sed  ad  novos  chara(5terum  dolos  in  eadem  Tabula  con- 
fpicuos  detegcndos  pergamus. 

Qvemadmodum  veritas  unica,  fimplex,  &  uii  fimilis  exiftit :  ita  e  di- 
verib  mendacium  varium  eft,  miAvuofi^Gv  &  n^AvnslyjAov.  Eqvidem  velut 
unda  undam  pellit :  pari  ratione  inftar  undarum  faspe  glomerantur  fig- 
menta,  ac  volubili  qvodam  ^eftu  in  vagis  ingeniis  fludtuant  atqve  exun- 
dant.  Crefcunt  eundo ,  ex  fiicceftli  capiunt  incrementa.  Qvamobrem 
poftqvam  Hepbnrttiis,  audaculus  Literanim  faber ,  fubolfecerat  Alphabeta 
Gr^cis  affi^ta,  &  pro  diverfitate  idiomatum  obtruCi ,  non  modo  a  Cen- 
foribus  Romanis  approbari,  fed  etiampubiicas  fraudes  Superiorum  pri- 
vilegio  confirmari,  immane  di6tu  qvam  creverit  commimfcendi  audax 
cupido ,  qvantas  vires  fiimpferit  e  fuccelTu ,  qvanta  fcetuum  Literario- 
rum  nothorum  fada  fit  acceflio.  Etenim  mox  Tabula  Hepburn^a  inftar 
gravidae  matris  aliud  peperit  Chaldaicum  AIphabetum,aliud  Babylonictim. 
Non  fecus  ac  fi  qvis  fingeret  Latinas  Literas  a  Romanis  diverfas  efle,vel 
alias  dari  Literas  Romanorum,  alias  Latinorum.  Aut  fi  qvifpiam  finge- 
retalios  efl^e  chara6leres  Hollandorum  ,aIios  Amftelodamenfium  ^  item 
alios  Mifhenfium,  alios  autem  Lipfienfium,  &  fic  deinceps.  Nemo  enim 
ignorare  poterit ,  qvod  Babylon  primaria  fit  Chaldoese  civitas.  Qyare  iS 
ex  mente  Hepbuniijuxta  numerum  civitatum  Scregionum  multipli- 
canda  forent  alphabeta,  opinione  citiiis  multitudine  Literamm  difcipu- 
li  Alphabetarii  obruerentur,  &  in  iis  difcendis  maxim-a  vit3e  pars  confii- 
meretur,  aliaq-  incommodafeqverentur. 

Sed  necdum  cQiT^tHepbttrnus  cumulare  Literanim  qvisqvilias.  Nam 
mox  in  eadem  Tabula  pari  aufu  aliud  PaUftinum  Alphabetum,aliud  Ca- 
nanmm  cudit,  curatamen  PaUJlina  &  tcrra  Canaan  ufiicommuni  fint 
Synonyma  apud  Scriptores.  Sed  Palaftinos  charaderes  mutuos  fumpfit  ab 
Append.  Lit.  Thefei  p.  201.  &  qvos  Tbefeui  Chaldaicos ,  Hepburnns  vocat» 
pro  au(5toritate  PaUjlims.  Cananmm  itidem  Alphabetum  ex  eodem  Thefeo 
p.  201,  defiimpfit,&  folum  more  fiio  nomen  ejus  mutavit.  Rurfiim  con- 
fimili  licentia,  qvaBabylonicumaChaldaico,  Paloeftinum  a  Cananaeo 
diftinxerat ,  novum  fabricat  GaltUum  Alphabetum ,  cum  tamen  Geogra- 
phi  GaliUam  pro  regione  Canaan  feu  terrse  fandae  habeant.  Eqvidem  fi 

pro 


LlTERIS       AdAMI.  109 

pro  arbimo  ingenii  citra  experientiam  &  contra  confvetudinem  lice- 
ret  nova  finguljs  provinciis  Sc  regionibus  particularibus  obtrudere  ele- 
mentormn  genera,  tot  extarent  literarum  Formse,  qvot  partes  terrarum, 
q vot  plagiE  regionum ,  ncc  uUus  fingendi  finis  foret.  Ha?c  &  alia  plura 
evidenti  limt  documento  non  pauca  Jlpbaheta ,  qvae  in  Tabula  Hepbumi 
confpiciuntur  jeflefpuriavix  titivilitio  redimenda.  Qyamobrem  qvi- 
vis  facile  videt ,  qvid  judicandum  fit  de  Hcpbtmii  fide  in  publicandis 
AdamiLiteris ,  qvi  tot  vicibus  fublertoe  fideiac  impoftura3Convi<5hjseft. 
In  perfido  fruftra  qvoeris  fidem.  Veluti  ei  poftea  credi  non  oportet,  qvi 
femel  pejeraverir,  ut  ait  Comicus :  ita  qvi  fajpius  fidem  fregerit,ei  poftea 
tuto  qvis  fidere  neqvit,  in  primis  in  re  maxime  dubia,  valde  fufpe^fba  & 
omnem  fidem  longe  excedente.  Ciim  itaqve  ^dami  Ltterx  nullum  cer- 
tffi  aud:oritatis,fidelis  patrocinii  ac  veri  teftimonii  pra?fidium  ab  Hepbur- 
«ototiesminiisfidocxfpetlareiiabeant:  qvaerendiipfis  erunt  novipa- 
troni  magifqj  fidi  teltes ,  atqve  eorum  fides  coram  exploranda.  Qva- 
propter,f/ep6H)  «0  Scoto  foro  cedcrc  junb  fucccdit  ac  fuccurrit  Italus,tx^7/- 
gelus  Roccha  a  Cauierim ,  tanqvam  novus  patronus ,  cujus  fides  qvanti  fic 
facienda  ,  mox  apparebit ,  ubi  veritatis  coticulam  ienferit.  Qv6  ctiam 
nomine  qvasrimus, 


Qj^^ST,    III: 


TSLum  An^eli  '^cch^  anBoritate  Adam^anim  Literamm 
Ji?iceritas  fblide  probari  &  confirmarifojjit  ?  N. 

PRimo ,  fententiam  ac  teftimonium  di<5limis  Roccha  de  Literis  propriis 
^d.iwi,  difertis  verbis  pronunciat  illud  J'phabetuw ^cu]us  typus  fupe- 
riiis  ex  ipfius  RocchiC  Commentario  pap.79  monftratus  eft,  &  qvo  Sama- 
ritani  utuntur,  efte  Hebraicum  antiqvius ,  &  qvidem/>}77WffW.  Id  autem  ut 
nobis  perfvadeat,  cum  Hieroiiym  ScGcticbrardo  docetp.  89,92  Com- 
mcnt.  Literas ,  qvibus  V.  T.  monumenra  confignata  extant ,  novas  eftc 
&  ab  Efdra  inventas.  Qvamvis  vero  noftri  inftituti  ratio  haut  permit- 
tat,  uthanccontroverfiam  a  dodiilfimis  viris  &c  Literatoribus  Ebroeis 
ultro  citroq-,  amtari  folitam  pluribus  jam  perfeqvamur :  t.amen  Rocchx, 
Genebrardi  8c  aiioruin  fententiamj  qva  Efdrae  Literarum  mutationem  Sc 

O  5  novi- 


IIO  EXERCITATIO     II    DE 

Jiovitatem  adjudicare  prafumuntjtanti  ponderis  haut  elTe  arbltramiirjUt 
elevet  antiqvitatem  chai-adterum ,  qvi  hodie  viluntiu*  in  Bibhis  Ebraeis, 
&  qvibus  Prophetae  monumenta  fua  confignarunt  atqve  ad  pofteros 
transmiferunt.  Id  qvod  malumus  luculenta  &  erudita  dillertatione 
D.D.ErochmannL  Sa-xilandioe  Epifcopiqvondam  venerabilis  conlirmare, 
qvam  nolh-is  verbis.  Si  Ejdrns ,  inqvitSyftem.  Theol.  cap.  2.  dc  Sacra 
Scriptura  Qv«ft.  8,  tak  (jvidfecijjet,  nec  ipje,  nec  Nehcmias ,  nonaemqve  Jo- 
fephus  hoc,  qvippe  d^ioy.vy,iJ.o\dPicv,jilentio  involvifct,  Detnde  cdicam  hujusfen' 
tentiit  ajfertores ,  qvaprohahtluate  dici  qveat,  omnia  Bibltca  exemplaria  prifca 
tjiius  Scriptunt  ita  aholita ,  nt  ne  umm  qvidem  ujpiamfuperjit  ?  Tertib  non  potefl 
ajferri  tmmntata  Scriptura  certum  acfo'  dumfundamentum.  Plures  rationes 
ibidem  loci  allatas ,  qvibus  Rocchx  aftertio  folide  refutatur  ,  ipfe  lege :  & 
mox  apparebit ,  qvaminfirmum  fitargumentum  a  novitate  hodierno- 
-rum  charaderum  deductum ,  &:  ad  evincendam  antiqvitatem  Scriptsn-a 
^amaritan^yC]Yam  lioccha  defendendamfufcepit,minus  efticax,im6  plane 
ineptum  ad  probandum  Samariticum  chara^erem  fuifle  cAdamt  proprium 
Alphabetum.  Sed  hssc  fufius  infra  edilTertabuntur. 

Df/K^e,adeocertus  &:  fecurus  eiilioccha  de hifce Literls , qvod om- 
nium  primti  fuerint,  ut  nobis  perfvadere  aufit,  id  credendum  ejfe,  Etenim 
pag. 80  hsec  funt  ejusverba:  Hancfcrihendt  formamhdc  locdpofuam[Sa.-- 
mariticam]  Hehraicas  inter  Literas  anttqviorem^primumcjj  Alphahettm  CRE- 
DEN  DVM  EST,  Sane  affirmanti  incumbit  probatio ,  non  abfoluta 
debetur  fides.fine  evidenti  documento  aut  folida  ratione ,  in  primis  ubi 
de  humanis  rebus  aut  hominum  inventis  ambigitur.  Grande  itaq^  &  au- 
dax  Rocc/;/c  poftulatum  eft,  qvafibi  affLvma.nti  Smantartun  Literas  pri- 
fcos  ac  primos  hominis  primi  chara£ieres  elTe^credi  poftulat.  Ssecula  ver- 
bo  Dei  condita  efle  fide  praecipimus  ex  praefcripto  Gentium  Do(51:oris 
&  ApoftoIiPauUEbraeor.c.ii.v.  ^.  Alphabeta  vero  humanse  mentis 
&  manus  inventa  ac  fi  Symbola  Apoftolica  forent,talia  vel  talia  creden- 
da  efle ,  qvis  unqvam  vel  fando  audi vit ,  nifi  folius  RocchiC  verbis  ac  au- 
daculo  ore  proditum?  Qyamobrem  nifi  Roccha  alia  ratione  fidem  con- 
ciliaverit  fuo  Alphabeto  minus  fido  ac  firmo ,  illud  prmium  Sc  antiqvif- 
fimum  efle  crcdere  haut  obligamur. 

Tertib ,  is  cui  credere  oportet,  omnimode  fidus  erit,  in  di<5tis  ac  fa(5fcls 
cpnftans.   Sed  vero  fi  in  Rocchx  fidem  in  aliis  Literis  pubiicandis  &  ad 

certum 


LiTEiiis     Adami.  111 

certum  aii6torem  primum  referend's  fedulo  inqyifiverimus,  deprehen- 
demus  eum  pariim  fibi  conftare ,  ejusq;  tidem  A^acillare ,  qvi  fua  dogma- 
1 1  Literaria  crcdi  poftulat ,  perinde  ac  fi  indubitata;  fidei  articuli  ei]ent> 
&  is  qvi  ea  prodidit  folus  mercrctur  ,  utfibi  aliqvid  pronuncianti  mox 
unanimi  voce  omnes  acclamaremus  antiqvum  iIlud,G  R  A  N  D  E  S  O- 
PHOS,vel>ATTOS  Eci>A.  Hunc  autcm applaufum  &  plenum  af- 
fenfum  haut  ubiq j  mereri  Roccham,  id  cuivis  ad  oculum  patebit,  fi  qvis 
inlpcxeritO£^7p//0J'f»;z  Litei,isSacras  dicStas , qvas  Roccba  Mercurio  tan- 
qvam  primo inventori  tribuit  pag. lo i .  Harum figuras  nunc  oculis  fub- 
jicimus : 

Hos  eosdem  chara^leres,  ne  qvidem  unico  apice  mutato,  poftea  p.  1 80, 
veiiit  fui  immemor  afcribit  Memmni  tanqvam  primo  auclori  Et  fi  vel 
maxime  altcrutrumhorumtivntum  fuiire  inftauratorem  miriore  &  cau- 
tiore  voce  interprctari  qvis^poiret :  tamen jacentis  aut  incultse  'Liicram- 
jvc  inflauratio  atqve  expolitio  inflitui  vixpotuit  fine  aHqvanegIe<5ti 
charadieris  mutatione  in  melius ,  >ta»^/x'*v?"*'' ^utlio&c  fcribendi  com- 
moditate,qvas  nuUa  heic  ccrnitur,ciim  idem  Alphabetum  tanqvam  cram- 
be  bis  non  tam  co<5la  qvam  cruda  apponatur. 

Porro  ,  ipfa  Elcireinorum  facies  fucum  prodir.  Nulla  enim  harum  Li- 
terarum  Sacrarum  iEgyptiis  afcripramm  vehp.inimum  chara(5f:erem  eo- 
rum  refert,qvi  vifuntur  in  PawvhiHo  Obclifco aut  Oedipo  ^gyp-taco  Atha- 
iiafu  Kirchcn^  viri  harum  literarum  peritiflim.i,  in  Ccclata  Ptgmrtj  Tabula, 
aut//i.icwimagunculis,  Obchfco  Romvino,  qvem  Exercitat.  Vofiendi- 
mus,  JacobiHrfu  fculpturisiEgyptiacis ,  qvse  extant  inLibro,  qvem 
fcripfltde  Cruce,aut  Vlyflis  Aldi-ov.rudi  figuris  Hieroglyphicis,qvaruni 
typus  exhibeturl.  10.  Ornitholog;a^,^ccd»?fimulacrisiEgyptiacis,Pau- 
li  Petavii  monumentis  charadlreres  iEgypriacos  oftendentibus^qva;  Pa- 
rifiis  1 5io.  fnntexcnfa ,  autdeniq-,  in  monumento  JEgyptiaco ;,.  qvod 
Patavio  ad  nos  benigne  tranfmifit  J  ohannes  RhQdius ,  vir  celeberrimu  s  &c 

aliiiiLi 


112  ExercitatioIIde 

nffinis  honoratiffimus ,  in  qvibus  eft  vera  fedes  8i  theatnim  facrarum  ac 
Hieraticarum  Literarnm  ^gyptiacarum,qvibus  ufi  iunt  Prophetae  i£- 
gyptiijtefte  Clcmente  Ahxandrmo^  Oro  dc  Catff.no.  Sec]  ecce  ipfam  Jajpidis 
tiguram  LiterisfacrU  I^gyptiacis  cxlatam  ob  oculos  pofuimus  ,ut  ex  ipfi- 
us  inlpe(5tione  clarepateat  veras  iEgyptiorum  Literas  iongealiaselTe, 
qvani  qvas  Roccba  oftentar.  Hunc  aiitem  jajpidejn  CL.  8c  ceieberrimus 
vir,  Joan  Vejlingtm  Med.  D.  &  olim  Profcf.  Anatomicus  Patavinns  fecum 
detulit  in  Italiam  ex  celebri  totius  iEgypti  metropoli  Alcairo,qvam  alii 
Europsei  Cahirum  vel  Cairum  nominant ,  ipli  incolse  vocant  nunc  vAlca- 
hera,  nunc  Metfr ,  a  Metfraim  Noe  nepote  dudta  appellatione, qvae  Grae- 
cis  8c  Latinis  olim  Mem^his  di<fla  eft. 


m 


.iS^ 


VI 


my: 


Neqve  juvat  caufam  RocchiC ,  qvod  Plutarchum ,  Diodorum  Sicultm,  Ci' 
ceronem  &  Tacitum  laudet  fuae  fententiae  parronos.  Etenim  didi  aud:o- 
res  unanimi  ore  tribuunt  qvidem  Mercurio  inventionem  qvarundam 
Literartm,  veiuti  nos  Exercitatione  alia,  Deojuvante,  prolixefumus 
confirmaturi :  neutiqvam  tamen  figillatim  indigitant  hoc  Alphabemm, 
qvod  modo  ob  oculos  pofitum  eft,Mercurii  proprium  efle,  cujusinven- 
tor,  judice  Rocc/;^,  fuifle  perhibetur. 

Imo  contrarhim  potius  e  pltttarcho  evincitur.  Etenim  fi  locum  ejus, 
qvi  extat  Lib.  9.  Sympof.  qvaeft.  3.  inlpexerimus ,  evidenti  erit  docu- 
meiito ,  verius  Vulgarium  y£gy^tiacantm  Literarum  inventionem  Mercu- 

rio 


LlTERIS       AdamI.  115 

rio  tanqvnm  ptimo  audori  alcribendam  efle ,  qvam  Sacrarum  Sc  Hterati- 
cartm.  Nam  poftqvam  afRrmallet  Mercurium  iEgyptiis  tradidiilb  Lite- 
J^^/^^vivumexemplum/Tiw^c  Literii  m  AipliabetoJEgyptiacoproponit 
ibilt  j  &  dicit :  ^ok,  ti-t'  ^a^y.xiwv  At^v^.ict  ts^utov  lCtv  ^iX^paaiv ,  wV  E^f/.ei 
*STO<iy:A9-^(Tow,  hoceftj  Itaqveprimam  LiterarufnL^^yptijfcribtmt  Ibnij  qvaji 
Merctmo  obediemcs.  Hujus  autem  divaricati  pedes  triangulum  conftitu- 
unt ,  qvos  immifso  roftro  velut  medios  fecat ,  ut  teftatur  idem  Plutarchuf 
J.  de  Ilide  Sc  Oiiride.  Majoris  lucis  ac  evidenrio?  caufa  haut  abs  re  fuerit 
figuram  hujus  Litcra;  McrcuriaUs  mutuam  fumcre  e  noftra  Exercitat. 
Hieroglyphica,  cujus  editionem  paramus ,  &  cum hac noftra  obferva- 
tione  conferre. 

Sed  vero ,  tantum  abeft ,  uxprima  Litera  in  lacro  Mercuriali  ^lphabeto 
exprefta  a  lioccha  referat  Ibin  divaricatis  pedibus  infiftentem,  iifq j  roftrii 
immittentcm  vel  cokibrum  innedentemjcui  eaavis  inlTdiatur,qvomo- 
do  a  Pigmriom  Expolitione  Menfas  Ifiacas  pingitur ,  utpotius  limiHor 
appareat  rcc  P  Graecorum ,  cujus  pars  dextra  fuperior  kmiformis  ac  fal- 
cata,  aut  tw  P  Latinon.mi ,  in  primis  ilU ,  qvod in  antiqvis  Libris  ac  Mo- 
numentis  ufitatum  fuifle  animad\'ertimus.  Qvod  G.  vero  infpexeris  Al- 
pha primum  in  Alphabeto  ^.yEgyptiaco  vulgari &:  Gra?canico, qvod  plane 
dud;um  ALgyptiaci  Alpha  feqvitur ,  fi  j{«X\«;^>:p/av  excipias,  clare  ad  ocu- 
lum  patcbit,  ilkid  ibide  ex  fententia  Pltttarchi  {iiperius  formata  &  difpo- 
fita  reprasfentari.  Ex  his  modo  di<5lis  manifdftum  evadir,cujus  monetae, 
fidei  &;  roboris  fint/^cr^  Liteut  (^Egyptiaci^  inconftanti  afl^crtione  nunc 
Mercurio ,  nunc  Memnoni  aflignatoe  ab  Avgclo  Rcccha.  Kzdik.  venit  in 
mentem  nova?  fraudis, cujus  tenetur  Johaunes  &  Jfrael  de  Bry, qvi  in  Ta- 
buHs  variorum  characStcrum  editis  Francofurti  i  f^g^.  Indicum  fuum  Al~ 
phabetum  ex  hoc  Mcrcuriali  confuerunt,  invertentes  fiikem  Literarum  or- 
dinem.  Adeo  foecundus  eft  error ,  ut  editus  in  kicem  mox  alios  com- 
pkires  fui  fimiles  parmriat. 

Ejufdemcoloris  &  valoris  cum  priori  eft  Alphabetum  iEgyptiacum, 
qvod  Rocch.t  pari  incuria  artribuitnon  modo  Ifidi  Regines  tanqvam  pri- 
rinse  inventrici  p.  8  9,fcd  ctiam  Herctdi  LyEgyptio  ut  primo  aucStori  p.  1 04. 
Licet  vero  utrobiqve  figurae  ea?dem  ac  prorfiis  invariatK  ccrnantur :  ta- 
mcn  haut  dubitavit  Roccha  primo  i^gyptias  pronunciare ,  mox  velut 
fui  immemor  Phrygius  diditare.  Harum  Figui'a  talis  eft ; 

P  Has 


jl  -  EXERCITATIO    11    DE 

j^^  LKx;rA.xpomh 

Haeincert^  autoritatis  Lifer^c  tanqvam  qvaedam  propagines  magnam 
partem  enatse  videntur  e  putri  radice  (^Egypttaci  Jlpbabeti, <\Yod  in  Ap- 
pendice  multarum  Literarum  manu  Thefei  coniitum  videmus  pag.  205". 
&  ab  Autore  Infcnptiomim  publicarum  in  Vaticanam  Bibliothecam  ve- 
lut  florentiflimum  hortum  transplantatae  ^  mox  vero  manu  Rocchte  ex- 
cultK  ac  Commentari6  illuftratoe.  Multo  tamen  prudentiiis  feciflet 
Roccha ,  fi  famje  ,  exiftimationi  &  fidei  fuse ,  qv3e  non  tam  periclitatur, 
qvam  prorfus  labefa6tatur,  confuluiiTet^fcapham  dixilTet  fcapham,adul- 
terinoe  monetse  Literas  Lydio  veritatis  lapide  probalTet,  miniis  probas  e 
Commentvirio  aut  eliminaiTet ,  aut  merito  fuo  caftigallet.  Eqvidemfi 
fides  Jngeli  Rocchit  majus  robur  non  habeat,qvis  qvjKfo  tuto  fidet,nedum 
credet  ei  alTerenti  charad:eres  fupra  propofitos ,  proprios  ac  genuinos 
cITe  Adami  foetusf  Hadenus  vidimus  &  expendimus,qvantiim  valeatfi- 
des  &  autoritas  Angeli  Rocchx  in  confirmandis  Literis  Adami  &:  aliorum : 
nunc  porro  veniendum  eritad  Thefeum  Ambrofum  Adamxi  charaderii  pa- 
tronum  facile  principem  ac  primum.  Ciim  vero  ipfi  pro  fe  ex  fuo  cha- 
radtere  antiqviflimo  &  Angelico  fententiam  dicenti  fupra  aures  pras- 
buimus:  fupereft  modojUt  qvas  vires  ea  habeat,diligenter  examinemus» 
Qvapropter  inqvirendum  duximus. 


Qj 


V  jEsr.   IV: 


iSlHm  Amhrofti  Thefei  auEloritiisfufficiat  demonftrandd^Ada^ 
m£'i  chara^eris  veritati  ac  frimigenia  integritati  ? 

IN  caufa  dubia  haut  flifFecerit  unius  teftimonio  utl.  Nam  omnem  cau- 
fam  duorum  aut  trium  teilimonio  ftabilitum  iri  teftatur  Chrijlm 

Matth. 


LlTERIS      AdAMI,  lllf 

Matth.  i8, 20.  Paulus  a.Corinth.  13,  i.  Ebrieor.  10,29.  &ante  eosMo- 
fes  Deut.17,5.  InJur.Civ.L.jurisJLirandi  I2.{f.deteftibus.  Uniustejii^ 
monium  nemojudicum  in  qvacutii}^  catifafacill  ^atiatur  admitti.  Et  nuvc  mani- 
fejllfancimus,  utttnius  omnino  tejitsnjponfto  non  ai(d:attir,cttamf  pr/cclaixcuria 
honore  rcfulgeat,  Nos  itaqve  in  caula  Literaria ,  cjvas  paulo  ob{curior  ac 
difficilior  vifa  eft ,  hauttumm  putavimus  uno  faltem  uti  tefte.  Gemi- 
num  hadenus  audivimus  Hepburnum  Scottan  &  Roccham  Italum  :  his  nunc 
fe  tertius  adjungit  Tbcfeus.  Qvam  validum  vero  fit  ejus  Teftimonium, 
nunc  cum  curaexpendemus. 

Primo  qvidem  curiose  explorandum  erit ,  an  Tbefeus  fit  teftis  fat  fide 
dignus  in  ferendo  teftimonio  de  variis  Literaium  generibus.  Dudum  id 
negavit  JoftfhmScaligcr ,  &:pofteum  Kircberus.  6W/^crqvidemlib.4. 
Epift.  444.  qvi  de  fide  Tbefci  ad  CL.  virum  Jobanncm  de  Lact  ita  fcribit : 
^iphabeta  iUay  qvx  mifjli  inepti(fima  hominum  imperitorum  commentafunt,  Ea 
primus  Ambrofius  Thefeus  Papienfis  edidit ,  ab  eo  nuper  Angelus  Roccha  Augufli^ 
ntanusin  librumfuinn  de  Bibliotheca  Vaticana  exfcripfit.  Qyi  bxc  nonfentiunt 
ab  otinfts  conftda^  nihil  in  Literis  vident.  Atbanafms  vcrii  Kircherus  in  Prodro- 
mo  /Egyptiaco  cap.ult.pag.2  22.fidcm  Thefci  &  Thefeanorum  elemen- 
tonmi  fic  elevat :  'JSjmc  dcjunt  tamcn ,  qvi  hanc  fcripturam  Sacerdotalcm  ex 
myjiicis  certi  cujufdam  Alpbabetifgtiris  cotijiatam  ajferanty  cujufmodt  in  Appen^ 
dice  diverfarum  Lingv»  Introdttilionisfux  in  Ltngv.  Orientales  Atnbrofms  Tbe- 
feus  adducit :  veYumciimnulla  itncr  Hicroglypbtcorum  wonumenta  hujusalpha^ 
hetireperiam ,  meritb  cetcrisidgcnusfuppofituiisannumeratidumcenfco.  A- 
6timi  igltur  eft  de  Thefei  fide,ut  ita  dicamus,Literaria,fi  hi  audicndi  fint. 
Alphabetum  vero  illud  Hieroglyphicum,  qvod  a  Kircbero  tanqvam  fpu- 
rium  rejedum  eft,  epag.  196  Append.  diverf.  Literarum  Thefci  huc 
tranfcriptum  una  cum  duobus  aliis  hypobolimaeis  alphabetis  iEgyptia- 
cis,  defumptis  ex  eade  Appendice  p.  205  oculis  fubjicimus  hoc  modul6: 

P  2  Al^ha-* 


ii5  ExercitatioIIde 

Al^habetum  ^^/Egjptiacnm. 

Secundb  ,  cum  Thefei  Ambrofii  Comitis  teftimonio  ita  comparatiim  eftr, 
lit  non  modo  Cowif e  fit  indignum ,  fed  etiam  homine  Chriftiano  ^  non 
tantiim  debile  nimis  lit  ad  ftatuminandas  parietinas  Adamat  Alphahett^ 
venim  &pror{lis  turpe  ac  infame.  Ratio  in  promptu.  Nititur  iftis  fcri- 
ptis  tanqvam  fundamentis,  qvibus  public^  infamias  nota  inufta  eft ,  qvas 
Magiee  crimine  non  vacant ,  &  qvaeultricibus  flammisexpiandaveni- 
unt.  Etenim  pro  fe  &  ftio  udlphahetho  probando  adducit  impia  Picatnck, 
Bailum,  Pctri  Apponii  monumenta,  ncc  non  Salomoni6,Mercunt  ac  Salomo- 
iiis  interpretis  vApohnij  Libros.  Hos  fcriptores  antediluvianas-  vel  po- 
tius  Vtoptciifax  LiteratUYiX  primos  aucftores  laudat,  hos  haut  infimi  nomi- 
«is viros  fuiire  pronunciat  Thefcus.  Horum  fcripta  tanqvam  florida  pra- 
ta.  ipfius  ocuHsadeoadblandita  (Imt,  ut  ex  iis  flores  Literarios  magn6 
flhidio  magnoqve  defiderid  collegerir ,  anteqvam  Vulcanus  ea  voraflet. 
Proh  vefanse  mentis  coecitatem !  Thefei  oculis  ifti  Libri ,  ifti  charadreres 
tanqvam  fragrantiffimi  verni  flores  apparent ,  qvos  ejus  aetatis  cordati 
viri  ac  Patres  tanqvam  atros  infaufti  Vulcani  carbones  horrebant ,  atq^ 
toto  pe6tore  averfabantur.  Vulcani  pabula  tanqvam  florida ,  tanqvam 
virentia  prata  blande  intueturT/;c/c//4.  O  deplorandam  temeritatem  f 
Ex  iis  Literarum  flolculos  legit,  in  qvibus  noxia  &  magica  delimerant 
animarum  venenalliccensis  rogis  digna.  Angelum  Raphaelem  iftius  fcri- 
jptuTos  au6torem  pronunciat ,  cujus  inftin(5tor  extiterat  angelus  tenc- 
fcrarum  &  confarcinator  homuncio  aliqvis  vaniflimus  ac  fliperftitioni 
deditus.  Illuftri  primi  hominis  nomine  abuti  hauterubefcitad  incru- 
flandas  obfcuras  illas  Literas ,  qvas  monftrum  aliqvod  hominis  confcri- 
billarat.  Eos  charadieres  a  filiis  Ada  recufari  ac  rejici  haut  ppfTe  difertis 
verbis  fcribit ,  qvos  nemo  admifit ,  qvi  vera  a  falfis  diftingvere  didicit, 
nifi  unus  &  alter  Thefei  fimius ,  Thefeanoe  vanitatis  captator ,  imo  rele- 
gatorum  fcriptorum  nimis  temerarius  approbator. 

Hxc  vero  Scripta  f^.i^^oi  [ut  voce  Spiritus  S»  defumpta  e  cap.  ip». 

A6L 


LlTERIS      AdaMI.  117 

A(5b.  V.  19.  iitamiir]  Picatriciiy  JppoimiSalomms,  ApoUniiTyamh  Razie^ 
lis,  tAdami ,  3c  coniimilia,  magico  veneno  infe<5ta  fuiire  docet  fatalis  ro- 
giiSj  cui  Patrum  fententia  Sc  fuerant  adjudicata  &  inje6ta.  Ne  vero  qvis 
putet  fibi  verba  dari,n6sve  in  Thefei  manes  injurios  efTe :  ecce  non  unius 
teftimonium  adducemus  de  horum  Librorum  &  audiorum  publica  in- 
famia,  qvos  tamen  noninfiminominis  viros  extitillejudicii  inops  The~ 
/cMjliteris prodidit.  Eqvidem a.Gef}ieyo'm Blbliotheca Picatrix  Hilpanus 
inter  fcriptores  Magicos  numeratur.  Itidem  aSixtoSeneniiinlan6ta 
Bibliorheca  noxii  MagiciLibri  ac  fuppoiitiifoetusS<i/o/"Woj;/i  recenfen- 
tur,  &;damnatorum  fcriptorum  fubfelliis  afcribuntur.  E.  g.  ClavicuLt  Sa- 
lomonii,  qvem  Librum  olim  Sixtus  ie  vidiile  ait  circumferri  a  qvibufdani 
impoftoribus  continentem  genus  Magiaefuperftitiofje,  prodigiofis  ac 
maleiicoe ,  nec  non  ejufdem  tid:itium  &c  noxium  fcriptum  de  Umbris  I- 
deanimjCujus  meminit  idem  Sixtus  Senenfs.  JpoUonit  vero  Tyan^u  Magia 
ex  Philoflrato  cognoici  poteft ,  fniftra  excuiante  ipfum  Gahriek  ?^attdxo 
Medico  Parifienli  in  Libr6 ,  in  qvo  plerofq;  lulpe(Sbos  olim  Magia;  viros 
purgare  conatus  eft.  Neq:,hili  facienda  eft  Michaelis  Majcri  defcniio,qv3e 
extat  in  Symbolis  Aure«  Menfae  L.  5.  pag.  127  qva  nititur probare  J~ 
polionium  ope  chymic^e  artis  ifta  miranda  opera  prc-eftitille.  Nam ,  ips6 
Majcro  tefte,  ab  Imperatore  Dowitiano  MagiiE  eft  accufatus,&  ab  Anajia- 
fio  T  heopolitano  Epifcopo  proclamntus  tanqvam  ille ,  per  qvem  tot  & 
talia  DiaboH  egerant.  Sed  ater  an  aibus fucrit  artifex,  ex  Philojlrato ,  & 
Petri  MoltHiU  Vatec.15.  p.ip^jcd.  &:cxejus  Magicis  facinoribus  editis 
clare  demonftrari  poteit. 

Qvodfi  Agrtppa  de  his  au(5loribus,eorum  operibus  fententiam  rogatus 
iiqvopiam,  animadvertet  eumjam  fenio  confecftum  &  majoriqvam 
^um  juvenis  erat  jjudici6  proediuim  velut  fuhuinare  in  ejus  farin»  fcri- 
ptores  ac  fcripta ,  cujus  haec  extant  verba  in  Libro  de  VanitateScienti- 
arum  &  Artium  cap.  XLV :  Ex  honmi  [inqvit]  Goeticorum  anagyri  projju- 
xeruntomnestcnehrarum  Librij  qvos  tmprokttx  ledtonis  \Jlpianus  JC.  appellat, 
protinits^i  corrtimpendos  ejfe  (iatttit.  Cnjtismodi  primus  excogitajfe  dicitur  Zahulus 
ijvidam  idicitis  arttbus  deditus.  Deinde  Barnahas  qvidam  Cyprius.  Et  hodie  ad- 
huc  conftLfis  tituUs  circtmferunttirfub  nominibtts  Adis,  AbeIis,Enoch,  Abra- 
hse,  Salomonis :  Itcm  Paiili,  Honoi-ii,  Cypriani,  Alberti,  Thomae,  Hie- 
ronymi,^'  EboracenHs  cujusdam,^vor/?;"  ntigasfluhefeq^viitifum  Alphon- 

P  5  fu* 


Jl8  EXERCITATIO    II    DE 

fus  Rex  Caftellae ,  Robertus  Anglicus ,  Bacon  &  Apponus ,  &pler}^^  alu 
deplorati  ingem  homims.  Prxterea  non  homines  modo^  ^jancios,  &  PatrtarchiK, 
C^  angelos  Dei  tam  exfecrabilium  dogmatum  fecerum  audores^ed  d'  lihros  a  Ra- 
ziele  &  Raphaele ,  Adami  6^  Tobi^  Angelis  traditos  ojientam.  Qyi  Lihri 
tamen  acutiiisinjfidemi  ,fuorumprxceptorum  Canonem,  rituum  confvetudmemy 
verhoYum  d^  characierum  genus,  exjiruClionis  ordinem,infulfamphyaftmj  aperth 
fefe  produnt,  non  nift  meras  nugas  ac  impojluras  continere,  ac pojierionbus  tempO" 
rihus  ah  omnis  antiqvx,  MagiA  ignaris  ,perditiffimisperditionum  artijicihus  effc 
ionjiatos ,  ex  projanis  qvibusdam  ohfervationibus  nrjira  rcligionis  ceremoniisper- 
mixtis,  infnis^,  ignotis  multis  nominihus ^fvgnaculis,ut  perterrcam rudes acjiirh 
plices,  &Jiuporifint  infenfatis,  &  l)is  qvi  nefctunt  honas  Literas, 

Haec  ille  icripiit  poftqyam  fenuit  &  fapuit^qvi  dolet  fe  juventutls  fuae 
florem  iis  iegendis  turpiter  impendifle ,  ac  propterea  fuos  Libros  de  Oc- 
culta  Philofophia,  qvos  juvenis  fcripfit,  recantat.  Qya  de  re  ipfe  ita  icribit 
Libr6  de  Vanitate  Scientiarum  cap.  XLVIII :  De  Magicisfcripfi  egojuvenis 
adhuc  Lihros  tres,qvos  de  Occulta  Philofophia  nuncupavi,in  qvihus  tunc  qvidqvid 
per  curiofam  adolefcentia  erratum  eji ,  nunc  cautior  hac  paltnodia  RECJN- 
TATUM  VOLO.  Permultu  enim  temporis &reruminhis  vanitatibus olim cott" 
trivi.  Tandem  hoc  profeci,  qvodfciam  qvihus  rationihus  oporteat  alios  ah  hacper- 
iiicie  dehortari.  Sic  fero  fapiunt  Phryges.  Satiiis  tamen  eft  fero  ac  decli- 
vi  aetate  fapere,qvam  femper  defipere ,  qvod  Thefco  contigit,  qvi  fenex 
velut  repuerafcebat  &  inanibusqvibusdamUtopicorumcharad:eruni 
crepundiis  fefe  obled:abat.  Id  qvod  merito  miramur.  Etenini  fi  Agrip- 
pa,  qvihorum  vaniifimorum  Scriptorum  &  elementonim  florente  aeta- 
te  velut  intimus  amafius  qvidam  extiterat,  jam  ingravefcente  setate  uiqj 
adeo  ab  iis  abhorreat,  ut  meliora  do(5bus  alios  fuo  exemplo  fapere  doce- 
at,  atq;  ab  iis  tanqvam  meris  nugis  8c  perniciofis  impofturis  fedulo  de- 
hortetur:  magnopere  mirari  licebit ,  qvid  caufae  fit ,  cur  Tl)ejem  jam 
fenex  Sc  feptuagintafermeannosnatuseo  ftultitise  ac  temeritatis  pro- 
grediatur ,  ut  iis  monumentis ,  qvae  vifii  fuerant  indigna,  velut  flioridis 
pratis  graves  fenio  oculos  pafcat ,  ex  iis  characSterum  flores  decerpat  ac 
in  meliorem  orbem  difteminet ,  qvaedigna  fuerant,  qvaeperpetuusci- 
nis&umbra  tegeret. 

Licet  vero  exhis,qv»mod6  di<SI:a  funt,manifeftus  evadat  error  The^ 
fei  &  Aclamiii  Alpbab^ti  vanitas  clare  perfpiciatur :  Tamen  tolerabilius 

Dure- 


L    I    T    E   R    I    S      A    D.  A   M    I.  II5> 

Dureto ,  semulo  fu6,  atq:,haj:um Literarum  reftauratore errafTe  vldetur. 
Nam  Duretus:,(]yi  integro  poll  faeculo  vixerat,in  maxima  Literarum  lu- 
ce ,  qvarum  tantum  auroram  eminus  afpexerat  Thcfctis ,  fciens  volensq*, 
coecutivitjdehoneftamenta  Literartim  obiivione  jam  psene  fepulta  denuo 
redilcitavit ,  femina  cliarad:erum  inutilium  incauta  Thcfci  fenismanu 
qvondam  Iparfa  &:  noftra  aetate  fere  negled-a  excoluit,  atq j  longe  lateqj 
propagavit.  Inhos  competitillud  Hofeae  cap.  8,  7:  Qyt  vcntttmfeminam, 
turbinem  metent.  Hi  enim  charadieres  Adamxi  mutuis  manibus  five  fiti 
live  exculti  plane  irriti  funt,  ac  levis  auroe  fimiles.  imo  haut  aliter  fe  ha- 
bent  atqi  folles,  qvos  Virgiltus  vocat  vcntofos.  FoUis  explicatus  ventos 
excipit ,  &  non  nifi  reddit  ventum  complicatus.  Adamxtts  characler  re- 
ciproca  manu  Thefei  O'  Dtireti  acceptus  &  traditus,  facile  admittitur,  fed 
qvia  levis  eft,  facile  qvoq;  difflatur,  &  in  auras,  ex  qvibus  conflatus  eft, 
celer  abit.  Sed  vidimus  ha(5tenus  vaniftimum  Thcjci  ftudium  in  publi- 
candisJdami  Literis:  nunc  Durett  novam  molitionem aclaborem ex- 
pendemus 

Qj^ST.    V: 

^?t  1)ureto  noyo  Litcrjiritm  Adami^arum  reftauratori 

tuto  q^visjidcrepojjit  aiit  debeat  ? 

TNitih  qvidem  novus  hic  obliteratis  Literatttr/c  reftaurator  feqvutus  ve- 
•^  ftigiaT/7e/i7,non  modoPatriarchiCAdami  au(5loritate  &  nomine  abutitur 
ad  tiitius  fallendum  ac  fpeciofius  adulterandumcharac^eres,  fed  etiam  e 
coelo  fmtlum  Raphaclem  in  ibcietatem  public^e  fraudis  vocare  haut  eru- 
befcit,  ut  eo lecurius  credulo  vulgo  imponat , fufpediisq;, L/>f j/j certio- 
rem  fidem  faciat.  Sed  contra  accidit.  Etenim  tanto  fplendidiora  eva- 
dunt  mcndacia,  qvant6  majorem  confeqvuti  (Imtfplendorem  illi,  qvi- 
bus  affinguntur.  Qyamobrem ,  qvando  D«'/f /f«  angelum  Raphaelem  iti 
claflem  literionum  alphabetariorum  detnidit ,  characflerum  formato- 
rem  &  Librorum  fcriptorem  fuifle  finjrit ,  nihil  aliud  agit ,  qvam  judi- 
cii  imbecillitatem ,  ingenii  in  re  nihili  &  vana  occupati  temeritatem 
prodit. 

Etenim  fi  facra  monumenta  confulamus ,  nullum  prorfus  in  iis  vefti- 

gium 


110  ExercitatioIIde 

gium  Angelici  Alphabeti,  nediim  integri  voluminis  confcripti  ac  manu 
Raplhtelis  traditi  protoplafto  Aclamo  invenimus.  Scripfifle  qvidem  ^ 
iignaile  ^ngcloi  haut  mficivamur.  Id  enim  ex  fcripmra  Drf/«e/»  &  Ezc- 
(hielis  Tau  liqvet,  de  qvibus  Exercitat.  alia:  ied  integra  Alphabcta  &  Yo- 
lumina  exaraire,  ea  aliis  tradidilTe,  nuUibi  in  fcripturis  leges. 

Secundo ,  ut  vanitas  &  inconftantia  nugivendulorum  icriptorum  cla- 
riiis  elufcefcat :  in  fcriptis  aliorum  Rabbinorum  legimus ,  non  a  Raphaeh, 
Librum  exhibitimi  fuifte  ^Adamo  ^  uti  ex  Libro ,  qvi  diciuir  Volumen 
ignis,  cum  The(eo  probare  nititur  DuYetus,kA  ab  ipfo  Raziele  prseceptore 
»Adami  porre6tum  efle.Id  qvod  probat  Rabhi  Ifraelfilius  RMoJis  in  Caba- 
liftica  Diiputatione  de  Anima,  pag.^.e  Libro  Zohar  Se6t.i.Gen.T.  Cum, 
inqvit  Zohar ,  verfaretur  ^dam  in  korto  Eden,  mifn  iUi  Deus  hcnedidus  Li^ 
hrtmper  Raziclem  tAngelumfandum,  pnefeCiumfecretisfuperiorumfanftorum. 
In  eo  exarati  erant  charaderesfuperioresfan^icfapientt,^ ,  &c.  Porro  in  No- 
tis  fuis  pag.  217.  [itidem  ex  libro  Zohar]  Voiffinus  editor  &  interpres  di- 
6t£e  Cabalifticse  Difputationis  pag.  2 1 7  tradit ,  cjvbd  iJleLiherfnahlatus, 
Adamojam  expulfo  e  Paradifo.  Qvawcbrem  dolore  confcdus  conjecitfe  in  aqvas 
Gichon  cervice  tenus.  Cmn  vcrojam  iotum  corpus  ejmfqvallore  obfitum  ejfet,  im- 
peravit  Deus ,  ut  Libcr  ei  Tcdderettir ,  nefapientia  (^  dodrina  privarentur  homi- 
nes»  Adam  tradicUt  eiim  Sethfdiofuo ,  a  qvo  pervenit  ad  Enoch ,  ab  Enochoad 
Ahraham ,  ^  /?c  deinceps  adjapientiffmos  cujufqve  generationis^  Haec Zohar, 
Sedha^fabulse  funt  &;  figmentaJuda?orum  ,  qvi  dum  fingunt  ac  refin- 
gunt,  non  dies,non  annus  tantiim  abit,  fed  totum  vitse  tempus.  Id  qvod 
recle  animaverteruntCenforesParifienfes,qvi  cenfuerunt  ftatim  in  limi- 
ne  hujus  Rabbinici  fcripti  editi  Pariliiis  165  5,  narrationem  hanc  de  Li- 
bro  per  Razielem  ad  ^/^*?;«M;«deIato,item  de  eodem  Adii  ablato  &:  refti- 
tuto ,  nec  non  ad  pofteros  tranflato ,  fabulofam  efTe.  Qyae  tanto  eft  le- 
vior,  qvantopriori  Thefet  afTertioni  magis  contraria ,  qv^Kidmuneris 
uiTignat  Raphaeli.  Sed  audiamus  judicium  Ludovici  S.  Francifci  Lufnani 
Theol.  D.  inGlobo  Canonum  &  Arcanorum  Lingvse  S.  Romae  edito 

1 5 8(5  pag.  773 .  lib.  10 :  Qyofit ,  ut  meritb  Rabbinorum qvorundam  vana  fa- 
h.ulofnas  irridendafit  ajferemium  Angelum^dami  Raziel  appeHatum,ilH  Itbrum 
tradidifje  contincntem  omnium  rermn  divinarum  &  naturalium  arcana.  Eos  irri- 
det  R.  P.  Georgius  Vcnetus  Problem.  22.  Led:.  i. 

.  Tertib ,  non modo paiiim iibi  coiiftant  Dmclus  ac  Thefeus ,  dum ille 

pro- 


LlTERIS      AdAMI.  121 

probatunis  has  Literits  efle  Adawi  propms,confugit  ad  privatam  Razielis 
inftinitionem,  hic  Adanuus  Litcus  Rafbach  acceptas  retert,  verum  etiam 
ipfe  Diiretus  a  feipfo abit.  Nam fi  ipfo  Dtneto judice , Raziel fuit  Adami 
prasceptor,  eumqvc  i-(tej-a5docuit,non  neceflum  fuit,  ut  Adamtis  ad  no- 
vam  Angeli  fcholam  tran£ret,  aliunde  illud  accerferet,qvod  domi  habe- 
bat ,  adeoq^  Litcras  a  Raphaelc  difceret ,  qvas  privatus  prisceptor  Raztd 
jam  Adamum  docuerat :  nili  Diuctus  unius  angcli  operam  haut  luftecihi- 
ram  putet  informando  Adamo,  cum  tamen  unus  homo  plures  difcipulos 
fehciter  inftituat.  Hoc  clariiis  elucet ,  li  qvis  Inicriptionem  Adamtttci 
Alphahcti  propofiti  a  Duvcto  p.i  1 7.  conferre  veHt  cum  ejufdem  prabatio- 
ne.  Infcriptio  ita  habet :  Charaftercs  de VAvgc  Raphacl ,  h.  e.  Charaileres 
AiJgcli  Raphaclis.  Probatio  vero  urget,qv6d  non  Raphael,(Qd  Razicl  fue- 
rit  Adami  Pn-eceptor.  Qyod  li  igitur  optaret  Duretns ,  utaliqvam  vel 
veri  ipeciem  indueret  Adamxum  Alphahctum  ,  idoperam  daret ,  ut  folide 
probaret,  eundem  Angelum ,  qvi  fuit  privatus  Adami  pra^ceptor,  etiam 
Literus  .Adamum docuiilejStC  qvidem  eas,  qvarum  t}pus fupra  expreOlis 
eft  :  nonautem  alium  angclum  tAdami  Prseceptorem  fuifte^alium  vero 
ei  Literas ,  qvasdiximus,  tradidifle:  idqvodad  Graecas  Calendas  de- 
mum  expeditum  dabit. 

Qvartd,m  autem  probet  Adamum  ufum  efle  Raztele  privato  prscepto- 
re,  allegat  Ebr^orum  Commentarios  in  Librum  Jeztrah  ,'m  qvibus  tra- 
ditur , qvod  patrtim  prxceptores  fucrint  mti  tAfigcli ,  fc. prMeptor  ipftus  Adam 
RazicU  Idemdocet  Joan.  Rcuchlivus  Lib.de  Arte  Cabalift.  pag.  622. 
edit.  Hen.  Petri  fol.  Sic ,  inqvit ,  Cahalijlx  in  Commemariis  circa  Lihrtim 
Jetzirafcrihunt : 

Hoc  eft ,  Ovodpatrum  prxceptores  fuerunt  angdt  noti ,  vidclicet  prxceptor  ipftus 
tAdami  Raz'cl  pag.  616.  Ex  iifdem  Rabbinis  memorat  Ahrahami  prK- 
ceptorem  extitifle Zadkielem,lfaaci Raphaelem,Sc  Jacohi pelielem,  Mirum 
itaqve  aut  novum  cuiqvam  accidere  non  debet,  qv6d,tefte  Antonio  Mar- 
garita  inLibro  impreflb  Lipfije  1551 , cujus titulus ,  ®cr<^anft  ^^Uifc^ 
©(ciub/  Judaei  fuum  cuiqve  hominicertum  angelum  velut  cuftodem 
affignent,Hcet non  angelum unicum  fed angelos caftra metari circapios, 
eofqj  in  viis  fuis  cuftodire  teftetur  Oavid  Pl.91,1  i.Confer  Matt.c^.v.^. 

Q^  Cete- 


124  ExercitatioIIdb 

Ceterum  Rabbinorum  Commentarii ,  qvibus  plus  jufto  nonnun- 
qvamtribuit  KeuchUnusy  castera  vir  eximius ,  eatenus  fidem  merentur, 
qvatenus  Scripturae  S^oTrvivg^oc, ,  fidei  analogia  &  ipfa  veritas  permittit, 
Veras  enim  &  utiles  (lias  expofitiones  non  raro  aliis  vanis  nugis  infartis 
anilibus  fabulis  afllitis ,  ac  commentitiis  narrationibus  foede  corrumpi 
ac  deturpari  teftantur  eorum  Commentarii ,  teftes  locupletes  fuerunt 
cordati  veritatis  revelatae  xHimator qs  ,  Lutherus  Tracftatu ,  qvi  infcribi- 
tur :  ^on  tm  3ut)m  unt)  j^rcn  ih^m  l  qvi  integr6  abliinc  feculo ,  fcil. 
anno  i^^^.Lipfi^prodiit.  IteminLibrode  Schemhamphorasjudaeo- 
rum.  Ante  eum  Purchetus  in  fua  Vi6toria  adverflis  Judaeos ,  cujus  undc^ 
cimum  caput  in  Germanicum  idioma  transfert  Lutherus  in  fuo  Schem- 
hamphoras.  Nec  non  ^ntonius  Margarita  in  fcripto  fupra  citato :  Finu^ 
Adrianus no\Qm  Libris ,  qvos  Flagelium  in  Judaeos  infcripfit ,  &  edidit 
Venetiis  1558.  Forjierm  in  Praefat.  Lex.  Ebraici,  Chrijtophorus  Helvi- 
CM5  Libris  duobus  Germanicis  de  Jud^orum  Hiftoriis.  Chrijiianus  Ger- 
fon  in  Refutatione  Thalmudis  Germanice  edita ,  Schkkardus  in  Happe- 
lufchim,  Ferdinandus  Hejfen  in  Flagello Jud^orum ,  LudovicustOW^^Ot* 
tli^t  Libr6,cui  titulus:  Medicajier .Apclja ^  Georgius7S[jgrinus  qvemin- 
fcribit  3u&^n''S^tnt)  /  ahi(i[^  compkires.  Imo,  qvi  primo  loco  nominan- 
dusfuiiTet,  Apoftolus Gentium  P^«/M5fuum  Timotheum  ^Titum  ferio 
hortatur  ,  ne  attendant  fabuUs  Judaicis  &  aniUhus  nugis  Tit.  1,14. 
I  Tim.1,4.  &  I  Tim.4,7.  Nam  qui  tales  fidas  fabulas  impudenter  dif- 
feminant,  Apoftolo  tefte,iunt  fj.x^ioAiyoi  il  (p^ivoimc^,  vaniloqvi  Sc  men- 
tium  fedudiores  Tit.  1,10.  Servatorejudice  Mendacesjoh.8,55.  Stulti 
ac  coeci  duces.  Matth.2  3 .  19,24.  Qyod  fi  igitur  Duretus  vokiiflet  conci- 
liareautoritatemfliis  i^«frf;w<(;i5  Literis:  opus  eifuifFetindubitataefidei 
teftibus ,  nifi  confuko  decreverit  causa  cadere,  cujus  fuae  caufee  teftimo- 
nia  infirma  ac  fundamenta  ruinofa  efTe  facile  antea  videre  poterat,iS  non 
prorfus  oculis  fanus  mero  meridie  coecutiret. 

Qvinto  &  ultimo^  patrum  autoritatem  qvod  fpecftat,  qvautitur  Duretui 
ad  inducendum  aliqvem  colorem  Literis  Adamais ,  ea  non  tam  iUuftran- 
rur,  qvam  penitus  obfcurantur.  Nam  vekiti  Epit>hanius  in  Lib.  i .  Pana- 
rii  prorfus  rejicit  ^da  revelationem,  tanqvam  Librum  a  Gnofticis  Haere- 
ticis  pubUc6  dolo  confidum  t  pari  ratione  ^ugujlinus  in  Fauftum  Mani- 
chseumftringenscalamum  difertisverbjsteftator  Librum t^de  Geneahgia 

fMarnk 


LlTERIS      SeTHIANORUM.  12} 

^dami  aManichaeis  falso  afcripnim  fuifle  protoplafto  tanqvam  aiicflori. 
Qyare  jufto  titul6  a  G^/^//o  dilhncl.  15.  interLibros  damnatos  nume- 
ratur.  Confimili  aufu  Alchimise  patronijUt  fplendidiiis  mentiri  pollent, 
&  iiias  artis  antiqvitatem  cralfiore  mendacio  palliarent ,  Chryfopopoeiae 
Libnim  qvendam  praeclaro  Adami  titulo  inlignem  fatuo  vulgo  obtrufe- 
runt,  ut  autor  eft  Antonms  Ddrius  Difput.Mag.l.  i  .Qyaeft,  i  .cap.  5 .  p.  1 08, 
edit.  Mogunt.  1600.  Eandem  vanitatem  (pirantcitat^e  a  Diircto  Evx  Pro- 
phetiA  opera  /?rf;>/j<rt;/«  confcriptae  ex  Libro  Behu  j  Item  ]J\\)tr  Ahelis  de 
Virtutibus  Planetarum  delatus  ad  Mercunum  &  tandem  ad  5,  Tbomam, 
cujus  ipfe  Thomas  meminit  Libro  dc  Ente  &  Eftentia,  Boijfardus  de  Divi- 
nat.  in  Mcrcurio  Trismegifto,  nec  non  Majerus  in  Sy  mbolis  Lib.  i .  p.  i  o. 
Haec  &  fimiha  otioforum  hominum  figmenta  ac  fomnia ,  tantiim  abeft, 
ut  ab  ullo ,  cui  vel  uncioia  rationis  iuppetit ,  cenferi  poftint  aut  debeanc 
veritatis  folida  fundamenta  &  firma  Adam^u  Literaturx  fulcra ,  ut  potiiis 
maniteftalintargumenta  merie  vanitatis ,  audacis  temeritatis ,  nec  non 
fraudum  ac  impofturanmi  ocuhs  omnium  rcd:e  judicantium  obviarum, 
Had:enus  Adamxarum  literarum  tundamenta  excuilimus ,  earum  pro- 
mosae  patronos  coram  ipfo  veritatistribunaHcaulam  dicentes  audivi- 
mus  &  examinavimus,  tandemq  j  tales  eas  elVe  deprehendimusjUt  omni- 
no  indignse  fuerint ,  qvas  unqvam  Auglica  noniina  ilkiftrarent ,  Adami 
titukiscelebraret,  Thefci  manus  ex  ultricibus  flammis  eriperetac  vindi- 
caret ,  Durctus  interpolaret,  Hepburuus  in  fplendidum  fuonmi  Charactc- 
rum  theatrum  transferret ,  aut  uUum  loami  aut  fedem  inter  veras  Lite- 
ras  invenirent.  Qyamobrem  in  poftemm ,  imo  in  perpetuum  eas  rele- 
gamus,  atqve  cum  infamia  ejiciamus  e  civitate  Literaria,  cui  falfo  tiruio 
fuerant  afcripta?.  Nunc  ulterius  ad  Litcrasfliorum  Seihi ,  ut  Rocchae  lo- 
qvi  placet,  luftrandas  &  examinandas  progredimur,  &  qvaerimus, 

Qj^^ST.  VI: 

J?i  Liter^  Sethiains  pojlem  afcriptaftnt  fmce" 
r£acgentiin£? 

INqvifituri  in  finceritatem  Alphabeti  aflignati  pofteritati  Sethianaf, 
unius  tantvim  hoftis  adverfariam  nobis  paratam  prasvidemus.    Solus 


114  EXERCITATIO     II     DE 

tAngelm  Roccbd  nobis  adverfatur,  qvia  isfolus  AJphahemmfiliorumSeth  de- 
fendendum  fufcepit.  Ut  igitur  pes  pedi  figatur  ,  &  fine  ambage  in  rem 
praefentem  veniatur :  initib  &c  ante  omnia  Rocchd  probandum  incumbit, 
qvod  Li/er^  fupra  delineatae  ad  vivuni  exprimant  iiguras  charadeaTm 
filtis  Sethi  ulTtatorum,  &  qvod  ipfiiiima^  &  propriiffuTice  Literae  lint,  qvi- 
bus  illi  qvondam  uli  fuerant.  Id  qvod  non  niii  ad  Calendas  Grsecas  pro- 
batum  dabit  Roccha,  NeqjcnimadditaaRocc/j^probatioadiddemon- 
ftrandum  (atis  idonea  aut  fufficiens  eft.  Nam  qvod  ex  Jofepho  geminas 
columnas  teftes  producat:  illse  non  id  evincunt,qvod  debebant,&  qvod 
fiio  qvodam  jure  reqvirit  cardo  Qvseftionis.  Tantum  teftantur  aliqvid 
fcriptum ,  vel  potius  fculptum  eile  a  pofteris  Sethi  ante  diluvium :  non 
autem  ob  oculos  clare  ponunt  ipfam  fculpturam,  ipfos  fculpturse  du6tus, 
nec  ipfum  charatlerum  genus  figillatim  exprimunt.  Nam  hcet  lapidea 
cokimna  Literis  caelatatempore  Jofephiextiteritin  Syria:  tamen  hac 
setatenemofuit,qvieam  aut  vidit aut charadleres infpexit.  Neqjipfe 
JofepbuS)  qvaenam&  qvales  iUis  cokminis  infcript»  qvondam  fuerint 
LiteriB,  ufpiam  oftendit  aut  indigitavit.  Qvare  ex  incertis  Literarum 
obliteratarum  figuriscertam  elementorum  fpeciem  condere  ac  confti- 
tuere  velle  nimis  temerarium  fuerit.  Haut  itaq^  injuria  miramur,qv6d 
Roccha  exprefse  aufit  fcribere ,  qvod  eo  ^'pbabeto ,  qvod  ipfe  affert ,  & 
nos  ex  eo  exprefiimusj  ufi  fint/i/ii  Seth  p.  82, 

Seciwdbj  ipfe  Roccha  valde  fufpe6lam  reddit  finceritatem ac  au<5i:orita- 
tem  di6ti  iA'phabeti,  qvando  eafdem  plane,  qvas  Sethi  fihis  obtrudit,  Li- 
terastribuit  Mofip.  88.  hanc  iis  fuperimponens  jnfcriptionem :  Mofes 
antiqvits  &  Hcbraicas  Literas  invenit.  Rurfus  eafdem,  &  nullo  prorfi.is  api- 
ce  mutatas  afcribit  ^ldamo  tanqvam  primo  inventori;Uti  fiipra  oftenfiim 
eft.  Nemini enim  ignotum  elTe  poterit ,  qvantas  varietati  ac  viciflitudi- 
ni  Litem  fint  fubjedtae.  Tanta  nonnunqvam  duc^tuum  in  formandis  Li- 
tcris  mutatio  accidit ,  utunius  ejufdem  fcecuH  gens  ftias  Literas  difticuker 
&  legat  &  nofcatjimo  illarum  vera  Le<5lio  ipfis  etiam  Literarum  catis  an- 
tiqvariis  crucem  figat.  Si  itaq^  unius  fecuU  &  popuh  chara6leribus  tan- 
ta  varietas  accidere  poterit ,  qvid  de  mukorum  feculorumL?mwjudi- 
candum  erit  ?  num  ill»  folae  inta(5t3e  manebunt  contra  luxuriantem  pin- 
gendi  Hcentiam  &  injuriam  temporis  f  qvod  res  mutat  ac  confumit,tefte 
Ov«/.  i^.Metam. 

Tempm 


LlTERIS      SetHIANORUM.  12^ 

Tempus  edax  Yenim,  tutj.  invidhfa  vctujlas 

Ownid  dejimtis,  vitiataij^  dentihus  cdi 

Patdatim  leuta  confumitii  owma  morte. 
In  eandem  qvoqjfententiam  cecinit  Lyricorum  Poetatum  Princcps  Ho- 
rat.l.  3.  od.  6. 

Damnofa  qvid  non  imminuit  dics  ? 
Eqvidem  ^dami  tempora  &  Mofs  cetas ,  qvae  in  Legis  promulgationem 
ac  fcriptionem  incidit,intervall6  annorum  i^^o.pr^eterpropter  diftino- - 
vuntur.  Eolclem  igitur  &L  invariatos  Literarum  du<5lus  tot  annorum  fpa- 
cio  maniilVc,  ad  varios  &;  multiplices  pofteros  propagatos  fuille,  ipfi  ex- 
perientioe  plane  adverfatur.  Longe  aliter  fcripferunt  fuperiore  aevo  no- 
i\n  majores ,  qvam  hodiernus  Dania;  populus.  Exemplorum  affatim 
in  monumentis,  antiqvis  inlcriptionibus  ac  manufcriptis,  qv3e  evidentia 
funt  argumenta  mutati  chara6leris  noftratis  jqvorum  etiatn  magna  copia 
in  aliarum  gentium  Litcris  vifitur.  Qvando  itaq^  Roccha  eundem  &:  pla- 
ne  invariatum  characSterem  tribuit  fxUis  Seih  ,  qvem  Mo^i  atq;  ^damoa- 
fcribit,  dubic-e  fidei  Literas  non  tam  certas  reddit ,  qvam  incertas  ac  ma- 
gis  fufpedas. 

Tertw ,  utautem  conftet ,  qvxnam  noftra  mens  fit  &:  fententia  de  Li- 
teris ,  qvas  Koccha  nunc  ^damo ,  nuncfiHis  Seth  ,  nunc  Mofi  aflignat ,  illas 
certe  judicamus  maximam  partem  Samaritarum  proprias  efle.  Id  qvod 
clare  ad  oculum  patebit  conferenti  hodiernas  Samaritanorum  Literas  cum 
characfleribus  pojlcrornmScthi,  qvosfiipra  exprefiimus.  Verum  ut  illa 
avyKej.Ti'-  commode  inftituatur:  ecce  tibi,Led:or  Candide,ob  oculos  po- 
nimus  chara(5teres  hodiernos  Samayiticos,  feqvuti  iftumtypum  ,  qvem 
JoannesMoyimis  Exercitat.  V.  in  Samaiitanorum  Pcntateucho  excuden- 
dum  curavit  p.  3  72.  hoc  modo : 

Has  aiitem  Literas  non  effe  antiqvas  Mofis ,  divinae  Legis ,  ac  Prophe- 
tanim  facros  chara(5teres,nedum  antiq  vifiimas  Mami  ac  pferoi  ttm  Sethi, 
fed partimnovas,partim  novatas,alibi,  Deo  voienteac  benedicente, 
fufiiis  dicetur.  Qvaie heic  manum  de  Tabula. 

CL3  •  Qvar- 


126  ExercitatioIIde 

Qyano  ,  nullo  jure  ut  jufto  titulo  alteram  columnarum  erecSlam  apo- 
Jlens Setbi xneam ,  vel fpeciatim  mannoream  appellat  Kocf.ha.  Nam jTo/e- 
fhus citato  loco in textu  Groeco  alTerit  alteram  columnam cai  TrAii^^u, /rf- 
ferfjalteram  vero  c^  Ai^oovjaptdibus  ftrudam  eile.  Qyod  fi  vero  xnea  vel 
mormorea  fuifletjUt  cenfet  Ruccha,  neutiqvam  idtacm^Qt  Jofephusy  neu- 
tiqvam  appellaflet  alteramTrAjv^^fvj^v  ,alteram  A/^vcviv,  fed  fcripfiflet  ok 
;^«Ax?  alteram ,  c^  fxa^ixd^-ii  vero  alteram  fuifle  fabricatam.  Qyare  heic 
etiam  fidem  Koccha  reqvirimus.  Si  illa  cefpitet  in  via  obvia ,  in  re  tam 
manifefta ,  qvale  robur ,  qvalem  conftantiam  in  dubia  &  ardua  habitura 
erit  ?  Prorfus  tunc  langvefcet  &  fuccumbet ,  qvando  proprium  ac  cer- 
tum  chara6terum  genus  admetiri  conatur  pojleris  Sethi.  Ita  malumus  eos 
vocare ,  qvkmfilios ,  ex  hypothefi  Kocchie.  Nam  in  Graeco  Jofephi  textu 
appellantur  'hcTroyovci ,  oriundi,  pofteri.  Per  ^sarej/ov»?  autem  intelHgit  non 
tantiim  Emfchum,  &  reliqvos  filios,  qvorum  genitor  extitit  Seth,  (ed  eti- 
am  ncpotes,  abnepotes^  uno  verbo,  pofleros ,  e.  g.  Kenaan,  Mahalalelumj  Chano- 
chum,  Jaredum,  Metufchelacum,  hamecbum,  ■I^achum.  Qyinam  vero  eo- 
rum  vel  mutuas  operas  tradiderint,  vel  laboraverint  finguli  in  erigendis 
duabus  illis  cohimnis ,  figillatim  &  nominatim  non  exprimit  Jofephus. 
Ex  his  modo  allatis  momentis  liqvere  fperamus ,  fundamenta ,  qvibus 
Koccba  tAlphabetum  Sethtanorum  pofierortim  ftatuminare  conatur , infirmi- 
ora  efte,qvam  ut  novam  iftam  &  inufitatam  molem  fuftineant.  Ceteium 
Figuras  harum  hiterarum  qvod  fped:at,memini  me  legifte,qv6d  nonnul- 
li  opinenuir  fuifte  Charagmata  Hieroglyphica  ,  alii,  ut  nofter  olim  hongo^ 
montanus,zd  Aftrologorum  afterifmos  referant.Qyae  tamen  opiniones  Tif 
clcr(paA€ix  deftitutas  adblandiuntur  prima  fronte,fed  propiiis  infpeAsefa- 
cile  collabafcunt.  Nunc  porro  pari  ftudio  Henochd  i,4lphabeti  robur  pe-- 
riclitabimur,  &  difqviremus, 

Qj^ST.   VII: 

An  Uenochmni  ^lphahetum  aTantheopropo/imm 

jidem  &  affenfum  mereatur  ? 

JpRimo,  ipfe  Pantheus,  qvi  Henochi  charaderes  publicavit,tantum  figu- 
•*■  ras  Alphabeti  Hemchiti  proponit ,  easq,  Hmocho  a  Deo  conceflas  aflerit 

•  p.14. 


LiTERis     Henochi.  127 

p.  14. editionis  Venetaiioe  1 5 50.  j  nulla  vero fiiae  afleitionis  fundamen- 
ta  ponit.  Qyare  eadem  facilitate  a  veritatis  ftudiofo  rcjici  poterit ,  qva 
ab  ipfo  receptum  eft. 

Secundb,  Pantbeo  Iaboranti,inermi  prorfus  &  ab  argumentis  vcris,  qvi- 
bus  HemchMm  aftruat  Alphahetum ,  deftituto  fuppctias  laturus  Duretus» 
ex  media  iEthiopia  non  nifi  unicum  affert  prielidium,  idq^  ficulneum  ac 
pariim  idoneum  ad  defendendumaftidiitiumhoc  Alphabctum.  Narrat 
Librum  ab  Henocho  fcriptum  extare  in  iEthiopia,  &  qvidem  Canonicuni 
&  magnae  autoritatis.  Sed  qva  qva:fo  autoritate  Dureius  id ,  qvod  tam 
audad:er  pronunciare  aufit  de  hujus  Ltbri  Hcnochxt  canone,  probat?  Qyo 
veritatis  hiftoricre  documento  hanc  fuam  fententiam  confirmat  l  NuIId 
prorfus.  Nam  ea  qvse  attexit  pag.  127.  in  Hiftoria  Lingvarum  plane 
aliena  fiantab  hoc  fcopo.  Qyod  fi  vere  Camnicus  fitjcur  inter  Canonicos  V. 
T.  Libros  locum  non  iuA^enit  ?  Cur Judsei  facrorum  voluminum  cufto- 
des,  qvibus concredita erant hoytot  ^^^  Rom.  5,2.  hujus  divinilfimi Pa- 
triarch^  Henochi  fcriptum  neglexerunt,  &  e  Canone  &  clafle ficrorum 
monumentorum  excluferunt?  Cur  Eufebius  [ut  alios  mittam]  1. 4.  Eccl. 
Hift.  c,  16.  ex  Melitone,  &  1. 6.  c.  2  5.  ex  Origene  recenfens  Libros  Ca^ 
SJonicos  Teftamenti  Veteris  Hc»of /7<c//;«  fi:riptum  prorfiis  proeteriit?  Eac 
igitur  Duretus  &  prius  probet  (criptum  Hemchxum  efleCanonicum,qvam 
nobis  illud  obtrudat  tanqvam  Canonem  Vtopict  Alphahcti»  Sed  de  Libro 
Henochi  fufius  egimus  Exercit.  I,  qvo  remittimus  Le<5lores, 

Tertib  ,  Paniljei  &  Dureti  fententi»  nuncium  remittit  Hephurnus ,  at- 
qve  in  fiia  Tabula  non  eos ,  qvos  illi  exhibent,  Henochi  chara6leres  ex- 
primit  ,  fed  hodiernos  Henochi  characteres  &  eos  Henocho  afcri- 
bit.  Illos  vero  pulchre  &  nitide  in  a;s  incidendos  curavit,atqve  medios 
pund:ulis  inftar  rhomborum  elegantiulcule  fecuit.  Qyamvis  vero  ipfif- 
fimos  hos  charatSteres ,  qvosexhibet  Hcpburnus  plane  invariatos  atqve 
immutatos  proprios  fuiflc  Henochi,nQmo  nifi  temerarius  fucrit,cert6  de- 
finiverit:  tamen,  fi  nonattendatur  eademprorfus  Literarum  primi^Q^ 
nianim  facies  &  figura ,  atq^ idem  plane  }txii\i;^u^iot4  modulus  hodiernd 
feculo  exprimi  folitus  ,aut  ab  Hepburno  Icite  excufiis  ,fed  tantum  aliqva- 
!i  hodiernamm  Ebraicarum  Literanmi  fimilitudine  cumprimischara- 
^eribus,qvib'  Adaw  cum  pofterls  ufiim  fuifle  perhibent,tunc  magis  ve- 
ritaxiconfeiitaneaexiftiniaripoteritfententia  He^burni  afcribentis  He- 

mcho 


128  EXERCITATIO     II     DE 

ttocho  vulgai-ia  elementa  Ebmica ,  qvam  Pantbei  Voarchdumlcos  qvof- 
dam  &;  Chymicos  charaderes  divino  viro  affingentis  fine  ratione  & 
prsevia  autoritate.  Si  firipfn  Emch ,  inqvit  Vicclms  in  Encomio  Ebraic» 
Ling.  Lipiise  1538.  edito ,  hisprofedo  LiterUfcripftt ,  qvas  poflea  ah  Heber 
filio  Scm  Hcbr^.as  appellavere,  Eant  igitur  hsec  charaderum  Henochaeo- 
rum  commenta  in  Utopiam ,  ibiq j  exfulent ,  nec  inde  redeant  ad  anti- 
qvas  veramm  Literarum  fedes  ac  loca,  donec  alios  &  majori  autoritate 
praeditos  patronos  ac  firmioris  fidei  teftes  fibi  afciverint,  qvam  ha6tenus 
f uere  Patitheus  ac  Diiretus,  Jam  ukerius  obiter  &  velut  emifiitio  ocul6 
luftrabimus  l^achici  ^lphabeti  fundamenta,  &c  coronidis  loc6  explo- 
rabimusj 

Qj^./EST.    VIII: 

2ium  LiteYiZ  Tsioachi  firmo  nitantur  fundamento  ^ 

T}Ri}nb,  Sc  qvidem  breviter  refpondemus :  Prorfus  infirm6.  Nam  non 
■*■  aeneis  aut  immotis  columnis ,  fed  folius  Hcpbtirni  chartacea  Tabula 
nituntur.  Haec  autem  veluti  tenui  ac  fubtili  materia  contexta  eft :  pari 
ratione  res ,  qvas  comple(5titur ,  &  chara6teres ,  qvos  exhibet ,  leviores 
muito  ac  debiliores  funt ,  qvam  ut  A^^alidius  veritatis  pondus  fuftineant. 
Tam  firma  igitur  funt  fundamentahujus  ^lphabcti,  qvam  firmaac  con- 
ftanti  fide  prseditus  eft  is ,  qvi  illud  pompose  magis  exftruxit ,  qvam  fo- 
lide  aftruxit.  Qyod  fi  vero  HepburnM  fidei  &:  autoritatis  imbecillitatem 
geltias  intueri :  redeas  qvsllimus  poftliminio  ad  Qj^  ^stionem  II: 
mox  evidenter  cognofces,  qvam  levifidm  fit  is,  ut  Plautina  voce  utamur, 
qvi  hujus  Alphabeti  Noachici  velut  invi(5tus  Atlas ,  &  qvidam  Jupiter  Sta- 
tor  cluit.  Cum  itaq^  ejus  vacillet  autoritas ,  teftimonium  fit  fufpe^tum, 
&  fides  langveat ,  cujus  humeris  di(5ti  Alfhaheti  moles  incumbit :  haut 
dubitare  licet ,  qvin  illud  vel  levi  digito  ta(5tum  mox  imis  ruat  fun- 
damentis  &  abeat  in  fumos;,  qvibus  conftabat. 

Secundo ,  magnopere  mirari  fubit ,  qvo  aufu  Hephumtis  hoc  Alphabetum 
infliam  Tabulam  tranftulerit  atqve  pro  No^c/j/co  venditarit ,  qvod  ta- 
menT/)e/e//5f7c?r«/c«?;?eflepronunciat,  atq^  a  dextroinfiniftrumfcribi 
ac  legi  ait.  Qyamvis  vero  Thefei  fides  in  condendis  ac  confingendis  Li- 
teris  antediluvianis  parum  tuta  fit  ac  firma :  tamen  nonnuUis  aliis  mo- 

mentis 


LiTERis  NoACHi  Et  Hetruscis,  129 

mentis  moti  magis  propendemus  inejus  fententiam^qvam  in  Hepburni 
partes.  Nam  ut  in  Thefei  fententiam  promptiores  defccndamus  ,pnmo 
efficitipla  Liteyarum  Hctytifcarum  figurajqv^  eo  nos  manuducit.  Etenim 
fi  qvartam  hujus  Alphab.  literam  infpexeris  jrefpondet  Latino  Kyqvmta 
E  inuerfo,  dccima  I,  duedecima  M,  decima  teriia  N,  dccima  qvarta  O,  dccima 
qvinta  H,  dccima  jioua  V,  riocfvna  X,  ajitepcimltima  Z, petiultima  Y.  Cum 
itaq^  Hctrufcarum  Literarum  extcrna  facieshic  appareat,neminem  fore 
arbitramur,  qvi  non  potius  Italiae  prifcae  genti,  kiiicet  Hctrufcii,  eas  ma- 
lit  afcribere,  qvam  hioacho. 

Tcrtiby  Thefcus  non  fua  folius  autoritate  id  confirmat,  fed  duorum  ex- 
imiorum  Italorum  teftimonio,  niminim  Julij  Cavobini&cjoan.  AchiUtm: 
qvi  omnes  qvialtalideillare,qvieeft  inltalia,meliusn6runtjudicare 
&  certius  tcftari , qvam  Scotus  cxterus ,  qvi  de  re  plane  incognita  &  in- 
certa  certumjudicium  ferre  prsfumit. 

Qyartb  ,fi  inlpexcrimus  Itatuam  ,  in  qvam  incifae  funt  Litenc  Etrufc^, 
&  cujus  infcriptionem  videndam  proponit  RaphaelVo'aterranus  Com-' 
ment.  Urbanoruml.  55:  non  paucaeearum  his  Hetrufcis charaderibus, 
qvos  Hephurmis  Noachicos  vocat ,  refpondent.  Idem  cfto  judicium  de 
Hctrufcis  Literis,  qvas  ex  oencis  Tabulis  Eugubii  repertis  Gruterus  in  illu- 
ftre  Infcriptionum  Romanarum  opus,  &  Mcrnla  in  Cofmographiam 
transferendas  curanint.  Hanmi  certe  infpedio  &:  collatio cum  his  The- 
feanis ,  nos  erga  Thefeum  propenfiores  reddit ,  qvam  Hephurnum.  Ut  au- 
t^m  ifta  comparatio  commodc  inftituatur,  coUedum  exKneisTabu- 
lisEugubinis,  qvoe  induftrise  Johamiis  Metellt  Burgundt  debentur,  tale 
cxhibemus 

Alphahetim  HetrufimLJ>. 

Mi843aa<ia  a 

Intercidit  nunc  antiqva  fcribendi  ratio  Hetrufch  ufitata  cu  celebri  He- 
Tni{conuTidilcipIina,qvam  Ctcero,  Macrohius,  Ccnforinus  &  aHicommen- 
dant.  jBc«e,inqvit  Ciccro  de  Divinationc,  apud  majores  nojlros  Senatiis decre- 
vit^qvandoforebat  imperium,ut  deprinciptim  filiisfcxfingulu  HetruriiVpopulis  /8 


I20  ExercitatioIIde 

difciptinam  traderemur.ne  tanta  ars  propter  teniutatem  hominiim  a  religtonis  au- 
fioritate  abduceretur  ad  mercedem  dy  qvxftum,  Hoec  ilic.  Polydorm  lib.  i  de 
Invent.Rerum  c.  6  citans  Livii  I.9  haec  habet:  Qv^proptery  inqvit  Livius, 
Romanos  deindepueros  non  modb  Gmcisfed  Hetrttfcis  Ltteris  qvoqve  erudirijoli- 
tos.  Ex  qvofcire  licet  3  Hetrufcos  etiamfuiis  clim  babuiffe  Literas,  qvas  ut  nojira 
deniqve  cetera  omnia ,  ita  tempus  confumpfn ,  m  nunc  ne  nota  qvidem  illarum  co~ 
gmta  extet.  Hasautem  Literas  Corneltus  Tacitus  Lib.  Aug.  Htjl.  1 1  autor  efi, 
Demaratum  Corinthium  Hetrufcns  primiim  docuijfe.  Sedutde  his  fiifiusaga- 
mus ,  noftri  inftituti  ratio  haut  permittit :  tantum  monemus ,  Anno 
161 3  a  Bernardino  Baldo  Italo  Eugubinae  Tabulffi  Hetrufcam  Infcriptio- 
nem  expofitam  efTe ,  vel  potius  ejus  conjefturam  relid:am ,  editam  Au- 
guftce  Vendclicorum ,  eandemq;  ab  Adriam  Schriechio  Indice  3  ad  Libros 
Originum  mire  transformatam ,  imo  ad  expiationem  fulminisexpri- 
mendam  detorram  exindole  Lingvae  Teutonicae,  qvamcum  Hetrtfca 
incpte  confundit.  Porro,  dc  Litcris  Hetrtfcis  conier  igt^cvfj^oc  Lingvs? 
Punicce  aviro  do(5l:ifiimo  ThomaReinefio  D.magnadexteritate&cum 
ingenii  ac  rarse  eruditionis  laude  confcripta ,  atqve  edita  Altenburgi 
163  7.  Interea  eat  Hepbtiynus ,  &  avitis  polTefloribus  Hetrtfcis  fuas  Lite- 
ras  reftituat ,  qvod  iibi  fecerit,  niox  fimdamentum  Noacbict  Alphabeti  fiia- 
pte  vanitate  collabafcet. 

QvintOyChamum  patri  Noacho  Librum  de  Magia  Naturali  in  arca  flirri- 
puifle,  promerisRabbinorumnugismeritohabet  Delrius  fupra  citatd 
loc6.  Neqve  moramur  monftrofos  abortus  Libronmi,  qvos  vana  inge- 
nia  olim  parturierunt.  Cujufmodi  a  fanaticis  impoftoribus  circumfere- 
bantur,  Ltber  liazielisy  ^da  revelat-o ,  EViZpropbetii^ ,  ^helisfcriptum ,  Sethi 
Librifeptem ,  Noachi  voltimen  L^tbiopiamt ,  Scriptiira  Chami ,  Patriarchartun 
duodecim  Teflamcmum^  Ahahami  ApncaJypjis ,  Jacobi  Teftamentum ,  Vita  Mo- 
fs,  qvam  edidit  &  notis  illuftravit  Gauhninus,  Bile.imi  /^  Salomonis  {cripta, 
&  fimilia ,  qv^  Pojfevinus  &  Sixtus  Senenfs  in  Bibliothecis  fuis  recenfent 
&  rejicula  judicant ,  qvonim  Patres  in  fliis  Scriptis  paflim  meminerunt. 
Eqvidem  qvando  hcrummonumentaconfuhierimus,mox  exploratius 
nobisinnotefcet,qv6d  Haerefewn iatores  Sc  propagatores  varios  amen- 
daci  Spiritu  didiatos  Libros  confcribillarint,qvibus  clariffiraam  veritatis 
coeleftis  luce  tam  Novi  qvam  V.  Teftamenti  tempore  obfcurare  flimma 
orte  &  allu  moliebatur  mundanus  tenebraru  induperator  Eph.  6.  v. 1 2. 

Qvd 


LlTERlS    NOACHI    Et    SUPPOSITITIIS.  Ijl 

Qyo  fa(5tum  eft,ut  Gelafws  Cyzkcvus  in  K£t.  Concil.  Nicceni  Toni.i, 
Concil.  Refponf.  Patnini  per  Protogenem ,  Epifcopum  Sardiccniem, 
cap.  XX ,  his  verbis  fiditii  cujufdam  Libri  diMno  Moli  falso  alcrjpti 
nientionem fecerit :  Ei'  /Si^Aoi  Hc^uctA^vl^^wf  Majcr-wf,  hu^ay,?^  6  'Af;^«7^A(^ 

t5&c.    lulibroiiutcm  Revelationis  Molis  ,  l^licbijcl  tArckiv^elus  difcrens 
(um  diaholo  inqvit :  a  Spintu  Saudo  ipfo  omves  conditifnmus. 

Eodem  modo  Sand:us  Epiphauius  Salaminis  in  Cypro  Epifcopus  Lib.i, 
Tom.  2  adverfus  Hoerciinvi  velxx^'i  varia  otioforum  ingenioruni 
deliriaad  obfcurandum  Evangelicse  veritatis  lumcn  fub  initium  Eccle- 
Gcs  excogitata,in  medium  pallmi  producit.  Hujus  farinse  eft  Evaugelimn 
Philippi  y  qvode  pag.  95  num.  i^  edit.  P.irif  1622  lic  fcribit:  n^cc^ps- 
f»i<n  5  (de  Gnoflicis  loqvitur,qvi  Augiiftino  fabulones  appellantnr,&:  qvia 
arcanas  qvafdam  nugas  &:  exfecranda  qvaedam  figmenta,  velut  Myfteria 
tradebant,  rvv^yji  ab  exqvifita  illa  rerum  profundiftimarum  notitia  dici 

Voluerunt)  «<rcv3|i/(X  ^ihiTfsra  tS  dyis  ,uot$>fT»  Eva.rjtAiCv  5r7irAa<r^A^'ci',  oti  cpy,- 
<nv  ,  otT^^KOiA^^i  fxot  0  Kug^®^  3  71  tIu)  ^l^v^lu)  m  Kiyiv  Lv  tca  dvti\on  «V  t  is^vovy 

x^  -rroog  Ud^p,  r  dvo}  ^■jvoi/j.iuv  "^neJ^vii&^ :  Pr,tterea  Evangelium  cjvoddam 
fub  Philippi  fauili  Chrijh  dfctpuli  uoimue  circumfcruut  ,  lu  qvo  ifla  uar- 
rantur :  M//j/  Dominus  apcruit ,  qvibus  auima  verbis  uti ,  cim  in  ca'!um  afcendity 
ac  qvemadmodum  tiuicuiqve  ca^ejltum  Vntutum  refpoudcre  dcbeat.  Sic  ibidcm 
pag.  84 :  Jhiy  inqvit,  Evangelium  E\3sfme  tillopudore  jaditau!.  Sub  hujus 
enim  nomine  ,  tupote  qvx  cognitwnis  uomeu  afcrpcutc,  qvo  cum  colloqvuta  ejly  di- 
diccrityperf.dufuinfeminajparfc  rum.  His  accedunt  ilLijqv.^e  ibidem  adver- 
{us  eandem  Haerefin  pag.  89  hac  verbonmi  forma  enumerat :  K«^  tw 

n  eiV  T  <CTt5«p>;/^cv  laK^aQoiu.^  ,  tlg  cvo^x^j  rS  1.y,^  7n>i\oi(?)i^?^io(,\sartMiv'^, 
^vTB;caAvi|/«f  ^  rS  'A^oI^  «J^xf  Aij^v^r/rj  Eu<xr^A/£t  ^  '^'^^  ^V  ovcfjLX  r  Mot^juw 

(JV^^iX^loc.cBvj  mnKuYyMffiv  ', 

Ceterum  Libri  penes  illos  (Gnofticos)  qvamplurimi  funt :  nam  r«- 
terrogatioues qViisdam  Maru  venditant.  Alii  de  eo,  qvem  diximus,  lalda^ 
baoth  fiib  Seihi  nomine  complurcs  Libros  fuppofititios  obtnidunt.  Sed  & 
tAdami  revelationes  alias  &  alia  item  E  VANGELl  A  falfa  Difcipulorum 
nomine  confcribere  funt  aufi.  Verum  ,  ut  alia  praeteream  ,qvae  de  Ma- 
iMcommmitiis  Imerrc^atiouibns  3  niajoribus&:  minoribus,  blafphemii  & 

R  2  fpur- 


I^i  EXERCTTATIO   11   DE    LlTERlS, 

Ipurcitie  qvavis  plenifTimis  ibidem  affert  Epiphanius :  hoc  de  faldahaoth 
monendum  eiTe  duxi,  qvod  inter  x^y^ov^';,  Principes,feu  Poteftates  An- 
gelicas,qvarumnominaCCCLXVibid.  p.91  num.  lorecenfenturjnu- 
meretur/extumq;  inter  ipfos  Principes  locumobtineat,  primum  r.Jao, 
Sed  talia  Librorum  figmenta  qvam  fimillima  funt  iis ,  qvce  Judaicas 
gentis  Magiftri  plusqvam  fabulofi  effutiunt.  Id  qvod  vel  ex  unica  Epi- 
Itola  R.  Ben  Maiemon  Aftrologias  judiciariK  oppofita  clarepatet.  Ve- 
luti  enim  illa  tradit  e  Cofdroa  civitates  &  sedificia  fuifTe  ante  cemiei  mille 
annos  apud  Indos j  ita  Libros  a  qvibufdam  Aftrologorum  confcriptos  fu- 
ifTe  periodum  looooannorum  continentes  ibidem  memoratur.  Imo 
hominesanteAdamumfuifTenominatimexprimithis  verbis:  1DD  1^^ 

nnjyi  "u^-^Dr  r)]^^  iz^v  n^Dnt:;  n^sDnjn  ninyn  ^ibu 
oii^  S^j  mn^n  -i^djv^iqi^  □"np  on  d  hm)  ^:m] 
:><  cbs*Dn  nnD  tni'?  nanni  ^rmiri  reiutfuminqvk,  uhn 

Officii  Henbadith)  qvi  memionemfacimtt  nonnullorum  nominam  lanhofart  Tza- 
reth ,  Roani ,  eostj^  ajuntfaijje  ante  ^dam ,  ^  Sambofcher  fuijfe  prtsceptorem  ip- 
fus  Adami  Sc  his  fimilia ,  Cofdroa  fermone  primo.  Ex  qvibus  manife- 
ftum  evadit ,  vanifTim»  iftius  opinionis  de  hominibus  ante  Adamuni 
primum  non  fuifle  audtorem  Jfaactm  Peyrerium  Gallum.  Longe  enim 
antiqviores  agnofcit  natales ,  uti  nunc  monftratum  eft.  Locum  Pauli- 
num  Rom.  5,1 2,  qvod  fpe(5bat,cui  inxdificat  Peyrerius  univerfam  arach- 
naeae  ftru^lurse  molem:  placet  in  primis  magni  Theologi  Gerhardi  Exe- 
gefis  in  eundem  locum  pag.  169  Edit,  Jenenf  1654 :  Bcp'  w  Tnxvlig  y,jj.x^- 
TBv,  inqvit.  Pleriqve  ex  veteribus  exfommt,  in  qvo,  fcilicet  Adamo  omnespec- 
caverunt ,  qviafcdicet  omnes  erant  in  ejus  lumbis ,  ficut  Levi  dicitur  decimatus  in 
Abrahamo,  in  cujus lumhiserat  Hebr.  7.  v.  9:  acficut  in  ,A'^.amo  omnes  dicuntur 
mortui ,  i.e.  morti  obnoxiifadi  i.Cor.  15.V.  22.  Peccarunt  ergo  omms  in 
tAdamo ,  ut  in  communiflirpe,  unde  omnes  tanqvam  rami  procedunt. 

Sed  qvia  S^  pro  h  eo  fenfu  vix  reperietur  ufurpatum ,  ac  qvia  hxc  fententia 
pendct  a  proxime  pracedentibus ^inquibus  nullafit  Adami  mentio^  (refevre  enim 
Pronomenrelativum  ad  nomen  unius  homitiis ,  cujusinprtnctpioverftculifitmen- 
tio ,  nimis  durtim  videtur')  ideo  fimplicius  efl ,  caufahter  exponere  ,  eo  qvod  om- 
jies  peccaverunt ;  cupisfignificatidnis  exempla  extant  Rom.  8,  v.  3 ,  oi^  w  i.  e. 
iq'  u,  eo  qvod  infirmahaturper  carnem  2,  Cor.  5,  v.  4,  ecp'  w  s  ^'ao^w^o  ,  pro- 

pterea. 


LlBRIS    Et    HomINIBUS   pRiEADAMlTICIS."       IJJ 

f  terea  non  cupimtis  exm.Syrtisitidem  t  eddtdit  ^n2>e6  qv6d,LUTH.bicwdf» 

Subintelligendum  tamencirca  verbiim  yy.ctcTBv ,  qvbd in  Adamoomnes  peccave^ 
rint,  i.  e.  qvbdex  Adamo  omnestrabant  peccattim  ,videlicetper  carnalemgene- 
rationcm.  Qvodenim  hdcloco  dicitomnQSpeccajJe,  id  v  j<)poflea  exponit,pQc~ 
catores  conftitutos  ede.  Esl  enim  Hcbr.tx  lingv.i  idioiifmus,verbd  adionis  ba- 
^/Vm/w  exprimere.  Hascille. 

His  adde  locum  Matth.  2(5,  50 :  Jefiis  a.  dixit  iUiy  amice^  i<p'  w  Tmpi ,  cur 
ades ?  Rom.  6,  2 1 :  qvem igitur  frii^iim  babcbatis,  ob qvae,  ( i<!?'  oH)  nunc  con- 
fundimini.  Hoc  loco  c1%  caufam  impellentem  notat ,  non  fecus  ac  He- 
brsei  particula  3  fubinde  uti  folent.  Gen.6.v.;:  Non  jiidicabtt  Spirittis  metti 
in  homineperpeititim  i^y^jl ,  proptcrea  qvod  ipCe  caro.  Onkel.  1.  H"'^"}'?* 
Et Jonathaii  ^h^2  p-  LXX  J)^  i^  «vot^ ,  propterea  q\od ftmt  caro ,  qvae 
non percipit  ea,  qv^e  fiuit fpiritus  Dei.  i  Cor.  2.  v.  1 1, 14.  Sic  Gcn.i8, 
V.28:  Numperdesomnemcivitatem  nU'Dn3  propter  qvinqve  y  propter 
paucos qvofdam.  Namv.25  &  29.hoc3  explicaturper"inV3.  Chaldasus 
habct  S^m.  LXX  'ivixiv. 

Eandem  expofTtionem  confirmant  Interpretes.  Mtonius  Bruciolm 
TuIcanicajVerlTonis  au(5tor,in  qvanto  che  tuttipeccorno.Sdneccertts  &  Bal- 
duinttSyqvia  in  Adamo  ownespeccarttnt.Htinnitis^Qo  qvod  omnes  hominespecca- 
rcrtint.  Andreas  OfTander,qvandoqvide  omnes  peccavcrunt.  Svetica  Biblia, 
C^ffcr  fcc  attc  ©i;n^a(  bafw.  Danica , cffcrbi  at  bt  <&r)nt(tt  atlc.  Refenia- 
na,i  &ct  &C  <Si;n&CDC  allc.  Gj//.d'autant  queyD JVe!lerus,Arabs  Sc  Dien^qvia, 

Nec  eft ,  qv6d  qvis  hic  fTbi  timeat  a  Socinianifmo.  Nam  caulalis  hasc 
cxpofTtio  peccatum  originis  etiam  conlTrmat.  Cur  enim  mors  in  omnes 
homines  pertranfTit,nifT  qvia  omnes  peccarunt?  Atqvi  peccanim  a(5luale, 
qvod  efl  vel  malum  cogitatiim,  vel  didum  vel  fa^tum  Jn  iiifantulos  non 
cadit  tefle  fVinck.qvi  tamen  moriunmr.Ergo  oportet effe aliud peccatii, 
obqvodetiam  infantulirecens  exutero  materno  prognati  mortifunt 
obnoxii.  Im6,fTideo  erroris  accufanda  forct  haec  interpretatio,qviaSo- 
cinianorum  N.Teftam.Germanicum  in  margine  illam  probat,uti  &  So- 
cinus  &:  VoIkeIius:procuI  dubi6  ab  crrore  immunis  non  foret  eorum  in- 
terpretu  fententia ,  qvi  vertunt  in  qvo,  qviahanc  BQza.dcPeyrerius  nien- 

R  j  tur. 


134  ExercitatioIIdeLiterarum 

tiir.  Una  fepe  Veriione  plures  diverrarum  religionum  interpretes  uti 
iion  eft  infolitum,  etiam  falvo  veritatis  robore. 

Sed  verojcum  portcntofum  hoc  invenmm  ab  aliis  dudum  fit  jugula- 
tum,  cjusqvedeteftanda  fceditasdemonftrataj  &  noflrum  inftitutum 
non  permittat ,  ut  in  illud  motorum  fludtuum  pelagus  nos  diffunda- 
mus:  curiofos  Le<5bores  amandatos  cupimus  ad  iilaScripta,  qvsfupe- 
riori  anno  contra  illud  edita  iimt.  Videatur  Prxadamha  utts ,  five  Fabula 
primomm  Hominwn  ante  Adamum  conditorum  explofa  a  Joh.  Dannbay^^ero 
Edit.  Argentor.apudJofiamStsedelium :  item  Johannis  Micrdii  Pome- 
rani  S.  S.  Th.  &Philofophi^ DoL^oris  &PrefeJJbris ,Rcgii^jGywnafiiStet!7ienJis 
liecioris  Scriptum  eidem  oppofitum  Stetini  apud  Valentinum  Rhetium : 
HQcnon.  Schediafma  Joh.  Vrfini  Spirenfs,{i\Q  novus  Promcthetts  Pritadamita-' 
rum  ad  caucafum  relegatus  edit.  Francof.  apud  Chri^ianum  Hermsdorj :  Sa^ 
niuelis  Marefi  Refutatio fahuh  Praadawitica  ,  Groningae  t)'pis  Francifci 
BrojtchorJlii-^Johannis  Hilpertt in iflujiri Julia  Profeforis  Difqvifmo  de  Pr^ada^ 
mitis ,  Amfielodami  apud  Johannem  JanJJonitmjtmiorem  i  Antonii  HuJfii  Non 
T.ns Prxadamiticum  ,  Lugd. Batav.  apud  Johannem Elzevirium  : Eifehii Ro- 
mam  Animadverfiones  in  Lihrum  Praadamitarim^Paniiis  apud  Joatt.Billaine, 
HiBC  cun£ta  fcripta  anno  fuperiori  1656  contra  unum  anonymum  Scri- 
ptorem  Prceadamiticum  edita  funt ,  qvem  nos  nominatim  jam  exprefli- 
mus ,  cum  MS'"  fuum  ipfe  Au6tor  nobis  tradiderit  Hafniae  Anno  1545". 
Neutiqvam  tamen  perfvadere  nobis  unqvam  potuimus ,  eo  temeritatis 
dilapflirum  virum  aliashumanum&ingeniofiim,  ut  hoc  commentum 
publicis  typis  excudendum  daret ,  nifi  res  ipfa  noftris  oculis  expofita  fu- 
liTet.Sed  hsec  obiter  &c  velut  ov  rjiTmco^u),  Nunc  a  Peyrerio  Gallo  nugarum 
Pr^adamiticarum  editore  ad  GaffarcUum  natione  itidem  Gallum  Lite- 
ras  in  ccelo  pingentem  acfingentem  calamus  hunio  levatusevolabit, 
Eqvidem  ne  videamurverbispr^mi,fa6tis  autem  condi,fad:iofilingva, 
inertes  opera-:  conabimur  efftcere ,  Deo  adjuvante ,  ut  re vocatis  in  me- 
moriam  promifsis ,  qvibus  noftram  fidem  fpopondimus  fub  finem  Exer- 
citattonis  priwic  benigno  noftrorum  conatuum  interpreti ,  ut ,  fi  qvid 
temporis  indulgeret  gementium  typorum  avaritia  ,  inipenderemus 
Chara6teribus  coeleftibus  ad  libellam  caleftis  veritatis  expendendis 
&c  'iyiv  tH;  5-^e6A^5-  Viri  eruditi  &  ingeniofi  M.  Johannis  Gaffarelli  GaSi 
vindicandis  ^  ne  aiit  literas  noftras  ccelo  mancipatas  patereniur  de- 

fertas. 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM   VaVITATE.     IJ^" 

fertas  ,  aut  veritatem  Scripturanim  indefen{am  confalto  rclinqve- 
rcmus. 

Principio  itaqve  vanam  hujus  opinionis  de  Literis  ccelef^lbm  origlnem 
oftendimus  debcri  iftiiis  gentis  Docftoribus ,  qvi  nugari  cum  incipiunt, 
nunqvam  delinunt,  fivecoelcflia  five  terreftria  tradtenc,  pervicaci& 
a(cita  7ra}^:vc€i  prcepediti.  Verbuio  iftcs  indigitamus :  J  U  D  AI I  {unt, 
qvibus  eo  fine concredira  Cunt  divina  eloqvia  Rom.  9.  2,  ut  iis  conten- 
ti,  procul  haberent  ut  alianmi  rei-uni,  ita  Ltteraynm  nugamcnta,  qvas  le- 
vis  ingenii  aura  eiiiat.  Nominatim  autem  cum  illa;  Literoe  Qyi'ft.  VII 
Exer.I.lTntprjelignatce,e6Le(3-oremreminumcupimus.Supereftmod6, 
utpari  fide  &  induftria  Chriftiunos  Scriptores  hcic  male  fcriatos Jud^- 
onim  iimios  fuis  Magiftris adjungamus. Jn  qvibus  primas  tenet  ToAc^i^- 
viTy,c  ilIe(tantumnon  qvondam  vcnchcus)  prifcanim  Literitruw  ludio, 
HemicusCornclius  Jgrtppa  LlhAUy  c.ip.  30,  cujus  hxc  fant  verba  atr6 
carbonedigna: 

Aliiis  charatflrcrizandi  modus  a  Cabbaliftis  tradirus. 
u4pud  Hchr.aspliircs  clhiradcruw  invemo  modos ,  qvorum  unus  e(l auficjvifJJmust 
Scriptura  videlicet  antiqva ,  qva  ufifumMofes  &  Prophet£,  cujus  forma  nemi- 
ni  temerc  rcvelanda  efl :  nam  (jvrbus  hodie  tauntur  literis,  ab  Efdra  inflitut^  fum^ 
Efi  etiam  apud  eos  Scriptura,  qvam  vocant  coeleft em ,  qvia  intcr  fidera  colkca- 
tam  cp'  figiiratam  oficndunt ,  mn  fecusatif,  ceteri  Jjlrologi  figmrum  imagmes  e 
StcUarumhncamentis edncunt.  Eft etiam^qvam vccant Scripairam Malachim 
ve!  Melachim,  hoc  eft ,  Angehrum  iTve  Rcgalcm :  5C  eft  alia  qvam  vocant 
tranfitus  fluvii, &  honim  omnium  chara(Steres  Sc  figurae  tales  funt : 

Scriptura  Coeleftis. 
Caph     Tod    Theth  rheth  Z  in     Vau       He    D.ileth  Gimel    Berh    Aleph 

DAunr  I  Tin^sx 

Tau     Shin  Refch  Kiiph   Zacie       Te      Ain   SamechNun    Mem  Lamed 

Paucihujus  Scripttn\ii  charaderesCa^leJles  mutationis  aleam  flibierunt  in 
Oedipo  Aigyptiaco  K/rf/jcri,  qvamex  fubjeda  oculishypotypofi  Lite- 

raruni 


I^^  EXERCITATIO    II    Dl 

miim  coeleftium^qvas  idem  exhibet  pag.  i  o  5,hic  oculis  tuis,beftigne  le- 
<aor,rubjicimus,  cum  hac  infcriptione ; 

Charader  diiplex  myfticus  ab  Angelo  traditus. 

Hxc  llteratum  pi(fturafumpta  eft  ex  tabula,  in  qva,  tefte  K/rckro ,  ex 
probatiflimis  Au(3:oribus  primaevorum  chara6terum  form3ej&  reliqvo- 
rum  omnium  charadlerum ,  qvi  ab  iis  originem  fumpfenmt ,  fuccedivi 
temporum  propagatione  exhibentur.  Ex  qvibus  oftenditur  apodi6lice 
differentia  unius  ab  altero ,  omnesq j  neicio  qvae  rudimenta  primorum 
charaderum  in  feipfis  continent ;  venmi  &  unicum  originis  fli3e  argu- 
mentum.  Verumenimver6,diflentit  a  Kirchero .Agrippa  ,  qvandono- 
vam  Scripturam  Malakitn  affert ,  eamq;,  diftingvit  ipfo  fcribendimoduld 
a  coelefti  Scriptura.  Hypotypofis  fcripturae  Malaktm  five  udfigclorum  talis 
extat  Lib.  5.  p.  274.  de  occulta  Philofophia: 

Do3™TANirJ^tUl 

Deinde,  RahhitAhraham  F.David  in  Librum  ^-\"l^y^  tradit  Jod  efle 
principium  Literarum  omnium  his  verbisp.  58  edit.  Amftelodam  16^^: 

t^^T])  o^fc^yDjn  Sd  n^mi  t^^n  ^^  n  m^^r^  r\i2::in  n''m') 

~     t  nVDM^n  SD  n^ mi  t^W  ?  qv5?  fic  yerterls ;  Primipium  Sapien- 


m 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM   VanITATI.     I37 

ik  timorDomim :  eb  qvbd  illa  ejlprimipiumommtim  exijiemium  ,ficutife  hahet 
materia  adformam^  (^ficuti  pun^um)  qvod  efi  litera,  cjlpriucipiam  omnmm  Li- 
terariim. 

Qv6ja6t6  fimdament6,maliimus  cum  Rahbi  Ahraham^twmt  alterum 
charaderem,  qvi  Angelico  Oedipt  Alphabeto  parallelus  eft ,  Myfticus 
Kirchero  didius ,  ScAngclis  attribiitus,  elVe  in  fua  principia  rerolumm, 
qvse  Joddim  funt,qvam  Angelicis  Literis  afcribere.  Hoc  obfervavit 
Gvilielmus  rofiellns  Barentonius  in  Libro  de  Fcenicum  literis ,  feu  de  prifco 
Latinae  &  Gr^cc.-c  lingva;  charadere,  ejusq j antiqvilhma  origine  Sc  ufu. 
Jnipice  modo  Tahnlam  Scciwdam  ejusdem  Po/f //;,qvae  huic  Libro  appen- 
fa  eft  ,&  mox  idem  alphabetum  ,  qvod  in  Oedipo  ^tgyptiaco  cernitur, 
ad  primam  fui  originem  redu<5tum  jucundo  oculorum  afpe6hi  obferva*- 

bis.Nos  primam  tantiim  hujus  analytici  Alphabethi  Hteram  ^S|  ad  qva- 

druplex  Jod  ceu  principium  revocavimus.  Ex  eo  qvid  de  rcliqvorum 
Hebr.charaderii  facili analyfi  fentiendu fitJiaut  difhculter perfpici  po- 
terit.  Sed  qvia  plura  de  hoc  Literarum  Eberinarum  principio Jod  fulius 
IIIEXERCITATIONE  diccntur :  nunc  ad  Thurneyjfen  fecre- 
tiora fcribendi genera,  qviE  PoJicUi  aucloritate  nituntur ,  defcendernus. 
Haut  igitur  abs  re  llierit  ad  partes  vocare  J^y^^Q  >  'E^^»;vrt *v ,  hoc  eft 

Onomafiicum  Hermeneuticum  Leonhardi  Thtirneyferi  Thurunenfts ,  EleSloris 
Brandeburgici  qvondaw  Mcdci ,  in  cujus  pag.  167 II  Part.  edit.  Berlinen- 
lis  1 5  8  3  de  Scriptura  Cabbaliftico-ccelefti  haec  perfcripta  extant : 

HC7U 

Mamama:  Esl  lyy^  !?)ip  tjtrccr)(  a((^aBa(i|!ifcf)<jmt)r/ vonbrdmuiv 

fcrfcDci^cncn  ©pracf)cn  /  al^  ncm(icr)  m\  J^cbraifd)  /  (Sprifc^  unt)  ^^aU 
tcrifi)  oDcr  21(>t;pinifc()  /  unb  ijl  aup  jcDcr  <Sprac()  cin  Q$ud)|?ab  ijcnom* 
mcn.  3(1  cin  bc&cutun^  aUcr  tol^ommcnhcif/  t>ar()al6/  ta^  im  @ctvid)(/  iit 
^cr  i9?a^  /  un&  m  ux  3a(){  (tvic  EucUdes  unt>  Pythagoras  mc(t»cn}a(lc  Ope- 
rationen  |lc()Cn.  ^nn 

s  nJO 


Ij8  EXERCITATIO    II    DE    LlTERARUM 

p-lJjp^         CNumeravit  "j  f^^r^at  ©<jcf)(^ 

11^2  H|l  «^  Menfuravit   ^  fjctjl  <j  (^vijat  @cmcf<lt. 

Sp^  legeH>)5*^Qj         f  Pow^cr^ri?  I  (Sr^af  ©CiVCfJClt. 

iScjtl^  Paracelfum  de  vera  Magia^qvae  eft  plenitiidojConfiimatio  philofo- 
phiaenaturalislib.  i^.cap.  21 :  ^ir^abcitDtcfclH^cn  Aiphabet,  bcm  U* 
fcr^ic^cr»orjcic^rtcntt>oUcn/  tjamitcr  i)c|^o  bcjcrb^rau^fommcnfonm. 
53on  bicfcm  Alphabeten  nnb  i()rcm^cr|!ant)t/  ^cfi^  R.-2^athanem  de 
Sacrarenartelib.  19.  cap.  55.  Itemlib.  52.  cap.41,  ^^junt)  <Ji.  Item 
i)On  bm  SaKltijtifcfecn  Alphabeten  fc^rcibt  aUC^  R.  Kanahab^  im  5.  ^ucft 
ticr  ^nfcrfcr)cit>cn.  cap.  52, 

CabbaUftamm  Alphabeta  tria,tefte  Agrippay  primum  di(5tum  eft  Ccele^ 
Jie,  qvo  in  Aftrologicis  utitur.  Huic  fubjungit  Thurncyferus  Alphabe- 
tum,  qvod  nos  fupra  ex  Agrippa  attulimus,  eiq;,  additaliud  ex  Agrippa, 
vocatum  Mclakim,  hoc  eft,  Regum  vel  Regale,  Tertitim  deniq^  didhim 
Tranfum fluvii  ,qvod  AgYippA  falfo  afcribit ,  &  perperam  ad  TranfnumfiU' 
vii  refert  Thurneyfserus ,  plane  ficflitium  &  e  variis  Ambrofii  Thefei ,  Agrip- 
piC,  Abrahami  de  Balmh  confarcinatum  opinamur. 

Porro ,  inter  omnes  Chriftianos  harum  Olympicarum  Literarum  in- 
terpolatores  eminet  M.  Joannes  GajfareUus  Gallusj  velut  inter  ftellas  luna 
minores :  cujus  rei  teftis  eft  Liber ,  qvem  infcripiit  Curiofues  inmuyesy 
hoc  eft,  Curiofnates  inaudttA  deScuIptara  Talismannica,  Perfarum,  Horofcopo 
Patriarcharum  & Leftura Stellarum.  Nam Cap.i 5.  p.282.  edit.  163 7  haut 
veretur  S.  Scripturae  au6loritate  abuti ,  ut  ruinofo  cceli  flii  Alphabeto 
varia  fulcra  fupponat.  Horum  Primum  extorfit  Efaia  Prof/^f w,qvod  de- 
fcriptum  extat  c.  34,  v.  4,  in  qvo  dicita  Spiritu  SanAo  Ccelmn  nuncupa- 
ri  Librum.  Qyod  fi  igitur  Cotium  in  Scripturis  divinis  Liber  dicatur ,  in 
Libro  illo  invenies  Ltteras  Sc  Chara&eres  nonnullis  intelligibiles. 

Secundum  divino  Mofi  violentius  eripit e  Genefeos  cap.  i,  v.  i,lin.  i, 

n^^veiniht,vox  i^^^n^n  m\  D^D^^nnND^^ri^K-^an^u/^na 

ipfo  judice,  notat  Characlerem  vel  Literttm,  adeo  ut  tlT!2VTl  n^?  inter- 
pretetur  charadierem  cceli.  MoxLiteras  e  iineaexfculpit:idqvodut 
expediat,  huc  obtort6  collo  trahit  illuftre  Pfalmi  Davidici  ip,v.  5  di- 
<5tum :  In  omnem  terram  exiit  DIPj  regula  eorum,  Paulum  autem  Apoft. 

qvi 


COELESTIUM    Et   AnGELICARUM    VaNITATE.     139 

qviRom.  10, 18  Lineam  interpretatur/om»« ,  feqvutus  72  Interpretes, 
cum  originali  textu  Ebraeonim  fic  conciliat ,  ut  minime  fe  errareputet, 
qvod  fecure  feqvums  veftigia  Literae  CDlp  interpretetur  Lmeam  eorum, 
fed  ita  ut  illa  Linea  intelligatut  de  Stellii  in  ccelo  ordinatis  tanqvam  de 
hiteris  in  charta  vei  pergamena  fcriptis.  Qya  ratione,  ipfo  arbitro ,  Scri- 
pturadicit,Deum  coeios  iicutpeliemextenderePfalm.  .io;,2,&hoc 
extentum  vocat  y '^^"''^unde  Gra?cum  pax,oV  cutem  vel  corium  figniticans 
deducunt,  qvod  proprium  peliis  (it  extcndi.  Huic  vero  extentocce- 
lo  tanqvam  pelli  Deus  Stcll.is  ordinavit  ceu  charadieresjqvi  lecfti  narrant 
tanqvam  in  facro  libro  omnibus  Dei  mirabilia,  qvi  eos  legere  norunt. 
Etenim  Coeli  enarrant  gloriam  Dei ,  inqvit  Pfaltes.  Sed,  inqvit,  dixerit 
aliqvis,cceIos  qvidem  enarrare  gloriam  Dei,fed  exteniione  qvadam  pro- 
digiofa, harmonia ,  lumine,  ordine  8c  mirifico motu, non  aliqva  Scrip- 
tura.  Verum  enim vero do(5liflimus  Theologusjjudice  Gajfarclld,R.Mo' 
/cjaffirmat  "I^D  nunqvam  rebus  inanimatis  attribui:  qvocirca  Coelos 
nonefle  animadeftitutosaliqvaaffirmarit,  qvae  alia  non  eft  qvam  bea- 
tae  Intelligentia; ,  qvae Stcllas  difponentes  juxta  Litcras  a  Deo  ordinatas 
hac  Scriptiira  coclejii  mortalibus  iutura  priemonftrant.  Atq^  h^c  ratio  eft, 
cureadem  Scn/?mrrf  dicaturab  omnibus  antiqvis  Q'DM/3n  jH^  C/;e- 

tahb  Hamalakim  (Gajfarcllus  perperam  legit,  hamelachim^Scriptura  ^ngelo- 
nm\  Notate  vero  haec  facra  Davidis  verba  {Coeli  enarrant  gloriam  Dei) 
clare  intelligi  de  fcriptura  hac  ccelejii ,  ciim  olfxiffug  feqvatur :  In  omncm 
terram  extit  linea  eorum,  Eqvidem  fcio  qvidem  ,  inqvit  ,  juxta  Pau- 
lum  &  LXX  intelligi  poire  per  Ccelos  Apoftolos,  aut  fecundum  a- 
lios ,  Prophetas :  fed  iT  qvis ,  praeterito  literali  fenfu  ,  allegoriam  vellet 
fe(5i:ari ,  iscriminishaut  exigui  a  majoribus  damnasjudicaretur.  Scri- 
pturae  verba  ,  inqviunt  Scholoe,  proprie  intelligenda  funt,  qvando 
nihil abfurdi inde  feqvitur:  itaqvando  nos  Litetreadhaerefcimus^haec 
didia  8c  pleraq;  alia  a  me  omilTa  hanc  Scripturam  cc^lejlem  confirmant.&c. 
Haec  funt  arachnaea  fulcimenta ,  qvibus  ftatuminare  parat  Coeleftem 
&  Angelicam  fuam  literaturam  Gallus  nofter  j  fed  qvo  fucceflii  &  robo- 
re ,  feqventia  noftrae  Diflertationis  momentaclare  adoculum  demon- 
ftrabunt. 

S  2  Pri- 


14©       EXERCITATIO  II  DE  LiTERARUM 

Primum  Momentum. 

QVando  privatas  noftras  Particiilarum  Hebraic.  MS"'^ 
ConcordantiaSjUti  vocant,  confulimus ;  numeranturo- 
£ties  mille  centum  &  triginta  Teflimonia  Hebraicorum 
voluminum,  in  qvibus  bilitera  rn^  cum  compofitis  extare 
deprehenditur  j  nufqvam  tamen  locorum,  Cha'ra£ferem  vel 
Literam  vere  notare  comperitur* 

m^I^^kS-in      GeneiT, 

i<  o^D^n  ^-inn 
a  o^D^n  'nnn 

n^DHJ 
I N  •{  nrx 

•^Wd 
cr-)^t2;rr  n^^ 


n^DT 


Exodo, 

Levitico, 

Niim. 

Deuteron. 

Jofva 

Judicum 

Ruth 

1  Sam. 

2  Samuel. 

1  Regum 

2  Regum 

1  Paralip. 

2  Paralip. 
Efdra 
Nehem. 
Efther 
Job 
Pfalm. 
Proverb. 
Ecclefiaft. 
Cant.  Cant. 
Efaia 
Jeremia 
Threnis 
Jezech. 
Daniel, 


852 
66^ 

54» 
490 

3" 

320 

-28 

427 

337 
400 
426 
212 

34^ 
20 

90 

79 

43 

150 

39 

5» 
18 

I9<? 

684 
6 

520 

33 


jn^^irt 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM   VaNITATE.    I4I 


vm 

Hofea 

3^ 

^i<r 

Joel 

I*» 

CW 

Amos 

39 

n^nmv 

Obad. 

17 

njr 

Jon. 

12 

nyr2 

Mich. 

18 

£Z3inJ 

Nahiim 

I 

p)p2n 

Habakuk 

4 

n^j^y 

Sophon. 

14 

■^Jn 

Chag. 

13 

n'73i 

Zacharia 

77 

^D^iV-a 

Malach. 

ip 

Qyod  fi  Servatoris  incitamentum  falutare  in  memoriara  revocayenc 
Joh.5,  55),  &rollerti  pia3  mentis  indagine  hajc  totius  Scripturaede  una 
particuLi  Ebraica  teftantis  loca  fcrutatus  fuerit ,  tantum  abeft ,  ut  vel 
unum  ex  Si^odeprehenderit,  qvodvelgry  Litcrx  ccelcjits  ant  Jngcltc^ 
admittat,  ut  potiiis  aliis  ufibus  defervire  compcriatur:  qvibus  often- 
deiidis  SECUNDUM  MOMENT  UM  vacabit. 

Secundum  Momentum. 

SYncategorematicaParticular~)^^cft  gcnuinus  Articulus 
^^arti  Cafaf  ,qvi  Gr^xmmziicis  tylcciifativus  dicitur, 
cum  verbis  a&onem  ^'^^'^ot-nr.yy  five  tranfitivam  lignificanti- 
buSj  qvod  genus  Verborum  HebriEi  ><i'^  Syi:  appellant. 

Hoc  momentimi  probatu  haut  difiicile.  Etenim  in  tribus  praeceden- 
tibus  Gen.capitibus  qvadragicsferme  inhunc  fcnfum  uRirpata  extat, 
vid.  Gen.  i.  v.  i,  4,  7.  i5, 21,  22,  25,27,  28,  29,  50,  31,^.2,  3,  5,6,  7, 
8,10,  II,  13,15,19,22,24.  c.  3,8,18,  23,24,  &c.  Sic  Exod.  c.  32, 
V.  3  7,  &  palfim  in  divinis  V.  foedcris  monumcntis. 

Utautemreligiofa(rtj/Ke>«nc  &  ivaijce/cnc  non  modo  fententiarum  & 
did:ionum,fed  &  minimarum  particulnnim  curiose  inftituatur  ab  eo,qvi 
fbllicita  purffi  mentis  inveftigatione  facras  Scripturas  fcrutari  tenetur 
Joh.  5,  V.  39:  ecce  inveftigatam  e  divims  Lirer/i  variorum  locorum  fym- 
bolain  vero  particulo?  «^«K^Kiji  ufui  indicando  apprime  defervituram ; 

S  3  Gen.  17, 


14*  ExercitatioIIdeLiterarum 

JV:3  ^li;^  "Hs-TO^nJJD  ]*-lS|-™  Gen.i7.v.8. 

Tmamperegrinationk tim ,  ET H  omnem  ter^ 
ram  Canaan. 

n7'n?  "^^  ^^]^'"'^?:^  Gen.22.v.2.&i2,i5. 
Sumefiliumtmm ^  ETH  unigenitumtuum. 

•»-}^^3  nn  nnin^-n^^  n^«  nj^^i  Gen.25.v.34. 

Et  accepit  uxorem  3  ETH  Jehudithamfiliam  Beeri. 

-riJ^]  rn^J?  -^^  W  vjn  •'j^i;^  -m  nj^^  Gen.48,v.r, 

Ef ajfumpfit duosfiliosfuosfecum, ETH  Manajfen 
&  ET H  Ephratmum. 

"'^,?'!!  ^^  ^*??-^  Exod.2.v.<5. 
Etviditeum  ET H  infantcm. 

niy  n^N*  -Ss  a^  iii  niVDn  -Ss  -n^^  Num.i<.v.22,2?. 

T  ■  V  ~:  T  ••  '  ;     •      —  T  •.•  '  •         » 

ET H  omnes prMcptioneSj &c. ET H omnia, qvx 
prxcepi. 

anni^  -m  m^n^-n«  nipNtj  jofu3e24.v.3. 

£? <?ccfpi  £ T H  P^^rew veftrum ,ET H  Ahra- 
hamum.  Graeci:  t  Tmii^  v^u,v  r  oiQ^oif/,. 

n«iD  -n«  CDn^Ti^  -n&^  judic.  3. v.  28. 

T  •.•  •.•    •  • :  V    "^  •' 

ETH  hojies veflros ,  ET H  Moahitas. 

nn)n]  t^i^  -m  ^^^hjA^  nnt^vi  iSam.i  5.^.4. 

Congregavit (Saut)  loooo  ETH  virosjudtz. 

[hr^i-m  CD>*^nn-n^  ^'9'^V'}^]  ibid.v.i8. 

Et  anathemati-zahis  peccatoreSiETH  Amalachit,ts. 

hyn  -nj^  w^^  -n^*  njn  ^Sam.^.v.H. 

Da uxorem meam ,  ET  H  Michal.  Graeci :  Stiv- 

^Q^  [AOt  ilui  yujuociiisi  |M^  i{w  Mi^qK. 

2  Sam. 


COELESTIUM    Et    AnGHLICARUM   VaKITATE.     I43 

Sfc^nt^^  -  n«  ^BV  -  riN*  i  2  sam.  5.  v.  2. 

••■':•  "".«'■"    '    2Sam.7. V. 7. 

Populum  meum  ET H  Jfraelem.  Graeci  -f  hocov 

uov,  T  lffP^y,A. 

aVw^j^-DJ^  nyjn-ni<  2m  2Sam.i4.v.2i. 

Revoca  ETH  ^uerumi  ET H  Ahfolomm. 

Wis*w  -nsi  nvn  -m  ^y^hh  25.1111.24.^.4. 

AA  numerandum  popuUm ,  E  T  H  Ifraelem. 

fin  *"n«  ]&  )h  ap;i  iReg.ii.v.2j. 

Etfufcitavtt  (DeuCjet  adverfartum  ETH  Reion. 

r^m  m'  Tw\^  -^3  -n«  in^-in-n«  ^Recr.is.v.i^. 

Etfcedus ejus (ytolaverunt)  ETH  omnia qvic prx- 
cepit  eis  'Siofes. 

^^^^T-m  ^V-ri«  iParal.ii.v.2. 
Populummeum  ETH  Ifraclem. 

[hn^  ':33-nNI  ri\p]  ':3ri3-n«  2Paral.i3.v.9. 
Sacerdotesjehovx  ETH  fHios Aharonii . 

r]W3T!p  -ns:  n;3  nS!i'Q  n"i*?V  DJ  Pfalm.S^.v.^. 
Etiamavis  invenit  domum ,  ^  hirundonidumfbi, 
ETH  altaria  tua  (i,  e.  ipfa  altaria  tua) 
Graeci  ra  ^'oi(3i?>.'g/a  0-«. 

a^m^n-nNi  i'^*;}"! -■^^*  ^V^.  nvh  pfai.  147.V.11. 

Acceptat  Jehova  timentesfe ,  &Jperantes  in  miferi- 
cordiafua. 

S^Ty^;  nNI  riDV-n^  t^ViniJerem.^i.v.ai. 
Et eduxijli  popultuntuum  y  ETH  ifraelem. 
"^3«  n«  W  li^ypj  nU't^  CD^^^^-vi^^n  -nSl^Jerem.^i.v.  3. 

rx^^  nr2rhr2 

£^ Chaldxos qvi ihi reperiehantur, ETH  viros hel- 

licofoscecidit.  Terem. 


144  EXERCITATIO   II   DE    LlTERARUM 

annjin-n^?  rvr^n-]  n^^im  -Ss  -n^jerem.  43,^.5, 5. 

(Etfiiwpfit  Jochanan)  omnes  reliqvias  Juda,  ET  H 
viros,  &ET H mulmesy ^ET H infantes. 

rd7vr\]  -m  tv  ryhv  nipn;  E2ech.4.v.  i. , 

Etfculpesfupcr  eam  urbem  E  T  Hjerufalem-^Grss- 

Plura  hiijus  rei  teftimonia  conveAare  animus  non  eft,  ciim  fupra  cundi 
Hebraicorum  voluminum  loci  non  qvidem  in  confpe^Stu ,  fed  in  nume- 
rato  fuerint,ad  qvae  legenda  &conferenda  follers  Ledor remittitur. 
Qvaeii  qvis  follicitiiis  cum  hifce  Teftimoniis  Eberina;  &  Latialis  diale- 
^i  contuleritjtantum  abeft,  ut  (TvyKctli^y^^Vjfjt.x  bilitemm  rii^  nufqva  lo- 

corum  citatorum  adhibitum  fit  ad  indigitandaElementa,Signa,aut  Cha- 
ra(5teres  Coelonu"n,ut  potiiis  emphaticaqvadam  Scro-i^i-i^ei  ipfllhmam  rei, 
cui  junda  deprehenditur ,  (libftantiam  haut  raro  expreflerit.  Id  qvod 
non.tam  noftris  qvam  Rabbi  Davidis  Kimcbii  verbis  demonftramus  in 
JJteris  Radicum  defcriptis :  C^^yy  Sy  n^^TH  r^hm  nim  ni< 
:  ny^n  'IZin  Hoc  eft :  Hm  Lcgts  dihio  ipfam  fubftantiam  reifadoifig- 
iiificat, 

Qv3e  obfervatio  adeo  certaeft  ,utEvaprimahominummaterveIut 
protenso  digito  oftendat  ac  pr^e  nimio  gaudio  in  hoec  verba  prorumpat 
edito  in  lucem  Caino : 

tAdepta  fum  virum  IPSVM  Jehovam.  Virum  non  fexu  tantum  j  ut 
jufto  dilutiiis  Mercerus  heic  commentatur^fed  admirandarum  virium 
gloria  longe  praeftantiflimum. 

Eqvidem  virum  talem  tantiimq^  a  fe  in  lucem  editum  elTe  clamat 
n^ct)7o|U)57r^,  qvi  viribus  omnesantecelleret,  &:  rerum  lalutarium  geren- 
darum  gloria  florentifiimus  evaderet,  virum,  qvi  eflet  abfolutuni  omnis 
viruitis  exemplar ,  virum ,  cujus  vis  &  vigor  humi  jacentibus  homun- 
cionibus  benigne  conferenda  eflfet,  &  virum  deniqve,cujus  fblius  Mar- 
te  &  arte  «V  avr^^x  riheiov  x^vTyiiTuu^,  qvalis  meminitdivinus  JeflTaei  Poe- 
matis  Vates  Pfal. i ,  v. i .  &  3  2, v.  1,2,  atq^  ex  eo  Paulus  l\om.4,  v.7>8. 

Ter- 


p 


C^OELESTIUM    Et    AnGELICARUM   VanITATE.     I45 

Tertiuivi  Momentum. 

Articula  ;-j&^  jun6ta  verbo,  qvod  Hebra^is  ^yfrnp  di- 

citur,  nonnunqvam  admictit  Nominativum  rei  patien- 
tis,  veluti  ex  feqvcntibus  locis  patct  Gen.  i  /,  v.  5  •  cap.  2 1, 
v.f.  E.Kod.iOjV.S.  I  Sam. 173^.34.  2  Reg.^jV.f.Jer. 5-0,^.20. 
Intranfitivo  vero  addita  mterdum  per  cy  (cum)  exponi 

comparata  efl,  ficuti  apparet  ex  loco  Efa.  2  8,  v.  1 5 . 

Qvam  expoiitioncm  huic  loco  congriiere  evincuntalialoca  Exod.i, 
V.  i.iSam.  19,  V.  31,  54. 1  Paral.  20,  ^.Efa.  23,  i7.cap.44,v.  13,14. 
Eandem  conHrmat  Apoftolus  Paulus,  dum  cry  proximo  Efai.i^  loco 

addu(5tumper  Nominativum  explicat  Rom.  11,  v.  34  in  feqventibus 
verbis :  T»,-  aviJ.Q^A@-  ojun^^i^^fo ; 

Qvamobrem  plurimiim  confidimus  qvemvis  qvi  non  prorfus  cere- 
brum  in  calcaneo  geftat ,  intelligcre  ex  iis ,  qvas  ftudiofius  modo  fumus 
perfeqvuti  verum  ac  genuinum  conligniHcativse  hujus  voculse  rii^ 

ufunij  qvod  rem  velperibnam  <^r(K2{x,wf  indigitetjneutiqvam  vcro  defig- 
nandis  Coslonim  cktraileribm  a  Spiritu  San(5lo  in  Scripturis  uUibi  accom- 
modata  memoretur. 

Q^VARTUM    MOMENTUM. 

DAvidicumip  Kav  neutiqvamjuvatG^^r^///Litera- 
rium  Coelum.  Nam  tJ  ip  Pfal.  19,  v.  ^  non  tam  Lineam 

1  T 

Literis  ac  Syllabis  conftantem ,  qvam  coelorum  ampliflime 
expanforum  Imcarem  ftruduram,  ejiifqve  partes  primas, 
medias&poflremas  juxta  ///«r/3';??  feu  funiculum  dudtilem 
longius  extendi  comparatas  ad  enarrandam  Dei  gloriam. 

Non  in  Literarnm  aut  Syllabarwn  du<5libus  fita  eft  admirabilis  illa  con- 
venientia^qvae  intercedit  LineiECum  extento  yp"^  Kakiajhoc  eft/ubti- 

T  lifFimo 


14^  EXERCITATIO    II   DE    LlTERARUM 

lillimo  &  vaftiflimo  f  there  pariter  &  aere,fed  in  ipfa  extendendi  regula- 
ri  facilitate ,  indicio  8c  canonic6  partium  ordine.  Veluti  enim  follertis 
archite<5ti  l^^feu  funicukismenfioniaptus,juxtaqvemaediticiumcon- 
formari  folet,  paulatim  facilis  evolvi  ac  extendi  ab  involucris  fuis  unam 
idese  artiiiciol^  feriem  pr^fignatjqva  prf  fignata  &  fepofita  rurfum  men- 
for  extendit  Lmearemfuniciilum,m  novum  ordinemdefignetjqv6defig- 
nat6  curiose  pergitjdonec  totus  ordo  partium  fueritdelineatusipari  mo- 
d6  Caim  diviniffimi  primi  DICTI-FACTI  &  reapfe  confpicui  in  Cce- 
lis  Verhi  cu  aurorafurgente  velut  rubefcit  primulum,poftea  pleniore  lu- 
ce  diditus  magis  oculos  afticit ,  promovetq^  hominum  ftudia  &  labores, 
tandem  vero  ad  fupremum  coeli  faftigium  extentus  efficit ,  ut  meridiani 
folis  plenidimum  jubar  terris  miniftretur ,  atq j  fic  ab  ortu  ad  occafiim  a- 
inuftitato  immurabilium  fpatiorum  volumine  commeans  illuftriflimum 
fidus  intra  viginti  qvatuor  horarum  intervalla  univerfo  terrarum  & 
circumfiufarum  aqvarum  orbi  ilJuceat^cundiiiq^  qvseSolis&:  Lunscir- 
cisfubflint,  vitalis  aursecalorem  indat, vigoremimprimatcongruen- 
ter  efticaciftimi  atq-,  omnipotentilfimi  Conditoris  primo  ac  fumme  re- 
gulari  DICTO-FACTO. 

EqvidemampliflimumCoelorura  V^p^^n  Harakia  fiiffliltum  qvidem 
Tw  f^^ocli  '^  ^vvdfjiict);  Hebr.  I,  3,fed  initio  extentum ex  aqveo  chao  irt 
tenuiftimas  auras  ,  feqvaciftimum  aera  atq^  praecelfum  aethera ,  in  primis 
regularem  Choragi  ac  Sponfi  coeleftis  Solis  circuitu  tam  preftis,  tam  or- 
dinatis  veftigiis  feqvitur,ut  a  Linea  &  Lege,  qva  aeternus  menfor  prsefig- 
navit,nunqvam  inde  ufqve  a  primo  fuicurfusexordioufq^adultima 
orbis  fata  vellatum  piIumexorbitet,nifiin  mediocurfii  a  Statore  ter 
omnipotentifs.  ter  Opt.  Max.  fifti  jubeatur ,  id  qvod  fa(5tum  legimus 
Jofv.  lo.  12, 13.  iReg.  20.  II.  Efa.  38.8.  zPar.  32. 24. 

Qyae  ciim  ita  fe  habeant,  tantiim  abeft ,  ut  y^p^in  1p  Regula  feu  fu- 
niculus  extentus  coelorum  abeat  a  re<5l:iftima  &  conftantiflima  primige- 
niifui  Tl'*  acnrtJ ,  ut  potius  linearem  ejus  du(5bum  &  amuflltatam  o^6o'7r26 

ardis  veftigiis  infeqvatur ,  qvam  Omnipotentiflimum  Verbum  citius 
qvam  nuit  oculus ,  attenuato  ac  didudto  ex  indigefta  lutulentarum  a- 
qvarum  mole  V^p*l  R A K I A,  hoc eft,  EXPANSO  patentifllmo 
ingeneravit  jnon  fecus  ac  ^vondam  poft  fufpenfum  &  didudum  ^e^ioifjK» 


CoELESfiUM  Et  Angelicarum  Vanitats.  147 
refiduis  circa  chaos  aqvis  re6lilineum  &ordinariumruum  Ip  indidit 
Deusjcujus  adhuc  usqjadeo  tenaces  runt,utfivelmaximeaJiqvando 
Volvantur  montes  aqvarum  ,  imo 

Vfja  eurusjj  mthus^  rtunt  iitmdus^^proceUis 

AfikuSi  C^  vajlos  volvant  ad  littorafudusy 
Adeo  ut, 

Jrtc  lahoratx,  mergantur  tn  xqvore  puppes : 
tamen  extia  regularem  inditi  motus  lineam  metamve  non  cvagentur, 
nili  extraordinaria  eluvione  is,qvi  coelum , tcrram &  maria condidit 
Gen.  1,1.  c.  14, 19.  c.  24,  3.  Pfalm.  121,2.  115,15.  123,  8  cladem 
mortalium  peccatis  prosnunciet ,  auteoedem  aqvaehumaniinduftria&; 
arte  intra  certa  receptacula  &  aggeres  conclufas  perrumpant  qvandoqj 
aggeftas  &;  interjecftas  moles,  viamqj  vi  adaperiant  adprimum  fibia 
Deo  limitem  conftitutum  efficacilhmo  verbo ,  qvod  MolTs  calamus  fic 

prodiditGen.i.v.8:-!n«  upi2  -S^^  CD;p*:'n  nnnp  a;,^n  np^ 

hoc  eft ,  reda confluant  aqvse  ceu  nn)''  ri^i^^^TT  rnK"irn  extentum 

funiculum  menforis  -^  ■:^ict,  feqvutur.-e  vel  pr^elTgnatam  regularem  li- 
neam  inunumvaftumOceanicapacKfimi  locumufqvead  57?(^^,  ter- 
minos  &  metas  prorfus  canonicas  iibi  a  Deo  praeftitutas. 

Hoc  canone  &  accurata  regula  nihil  in  tota  hac  vaftiifima  renim  uni- 
verfitate  verbo  £/o/:)iwconditum  deftituitur ,  ficut  fcriptum  eft  Sapient. 

II,  V.  17:  'Oi.'  Y>  yMri  ^TOvTrJJvapaV  ffzv  ^ti^  ,  k,  K-:ma«  r  v^c^zv  i^  cifxop^^a 
C'A>jf ,  a71\x  (qvx  mox  fubjungit  verfll  21)  ^rov^  fXiTico  >^  d^^uu)  (c  jaS^o) 

<f>S(^|<te :  2^oK  eniw  impotcns  crat  oriniipotens  tua  manus ,  c^  creavit  mundum 
cx  inforfni  materia ,  fed  omnia  mcnfura  O"  numero  o^pondere  dijpofuijli»  Huic 
menfiirae  regulari  convenienter  fcripfit  divinus  Efai.is  cap.  40,  v.  1 2  : 

luD^^JT^D^  niy^JI  a^nn  oViSB  Spn  hoceft,  Qvismenfm  en  in 

pugillofuo  aqvas ,  &  ccelos  in  palmd  menfuravit ,  (y  appcndit  infiatera  monteSi  & 
colles  in (latera ?  lidem ftateri» congruenter dextra  JEHO V\-/£  menfa 
cfl  coelos^  fic  fcriptum  eft  ab  eodem  Efaia. 

Eqvidem  SAPIENTIA  inftar  firmi  ac inviolabilis ftatuti circu- 
hm  impflfuit  ipfi  voragini ,  liqvidum  xtherd flahHivit  ,font(s  vora^inpsfoJidavit, 

T  i  mari 


148  Ex  ERC  I  T  AT  10    II    DE    LlTERARU.M 

manjlatutumfaumpofuitjneaqvx  tranfeam  littus  Qi''!^  os)  fuum ,  certisliwitihm 

fundamema  terra  ciicumfcripftt  Prov. 8, 25,feq.  Imb Ccelum  cortimz  injlar 
terras  iy  maria  operire  regulariter  protenfum  terramqj  fub  fe  continere,  at- 
qve  fuprema  fui  parte  ex  M  A  I M ,  live  licjvoris  gemina  materia  &  natu- 
ra  conftare  fic  declarat  JeiTaeus  Vates :  Qyi extendis  ccelosftcut  cortinam^qvi 
aqsis  comignas  fu^eriora  eJKfPfalm.  104, 2. 

Porro  temperare  nobis  non  poflumusj  qvin  infignem  DiflTertationem 
Benedidi  cArix  Momani  oculati  interpretis  S.  Scripturarum  de  gemino 
aqvarum  liqvore,qvem  Deus  in  primordio  conditarum  renmi  ad  )p  Kav 
feu  regulam  qvafi  dirigendo  deduxit  in  ordinarios  alveos  &  terrK  late 
patentes  cavernas ,  afcribamus ,  in  primis  cum  in  publicis  Bibliopoliis 
valde  rarefcat  hic  Liber  novis  typis  digmis.  Inlcribitur  autem  Natura 
Hifloria ,  qvam  Arias  Montanus  primam  in  magni  operis  corpore  partem 
conftituit,  REGI  SECULORUM  IMMORTALI  ET 
INVISIBILI  SOLI  DEO  dicavit ,  &  Antverpise  ex  officina 
Phntinmna. apiid  JoannemMoretum  clo  loci  edidit.  Concepta  Mon- 
tanianse  Diflertationis  verba  hcec  Cunt :  Efl  autem  M  AI M  liqvorgemi- 
nus.  Alterfuajponte pingviSy  dulcis,  lentior  &  in  omnempartem  du^ilis  minusij. 
eoncrefcens :  cujus  naturam  in  rehus  iis,  qvarum  uftim  accipimus,  lac  olemrnj^pra- 
cipue  referunt.  Alter  verb  humidus  acfalfus  esl :  facilefeqva-x, docilis  vacua  pe- 
netrare  i^implere  calori  ac  Jrigori  ohnoxium,  &  utravishartm  virium  concrefce- 
re  natum :  uhi  verb  concrevit^friahilis.  Httic  nomen  propter  verhorumpenuriam, 
Latina  lingvaplurali  numero  aqvasfecit ,  qvo  tioti(ftmum  omnium  e^  communijfi- 
mum  liqvorem  ftgmficare  confveverat.  Sedvoxipfaprimizva  MAIM  eonu- 
merofemperpronunciatur ,  qvo  natura  gemina  five  dtiphces  resindicantur  acfg- 
nifcamur :  t&)  \!>^oin,  five,  tm  Cy^ca  Gy^cis  dici  pofet.  Igitur  ex  hujus  dnphcis  li- 
qvoris  varia  &  multiplici  mixtione  &  coaptatione ,  ac  proportionis  dijpenfatione, 
tanqvam  opportuna  &  comparata  materia  variti  ac  midtiplices  rerum  formtx,  ac 
natur(Z  confe^afunt,  acperpetub  conficiuntur,profngtdorum  raticne,  ufu,  dtira- 
tioncij,  generum .  Attj^  ex  his  alia  in  alias  mutantur  formas :  aliie^^  per  alias  vel 
dijfipantur  vel  confervantur  profummi  au^oris  nutu  ^  arhitrio  a  Judicit  veritate 
ntmqvam  alieno,&pro  JEHI  fapiente efficentia & Spirittis Elohimprinfemia, 
virtute  ac  moderatione  &c.  EH  autem  SPiritus  E  L  O  H I M  formarum  omnium 
aptatory  dfcretor,  conjlitutor  ac  moderator,  Id  qvod  ita  Mofes  indicavit,  Et  Spi- 

ritus 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    VaNITATE.    I49 

ritus  Elobim  merachcphet ,  idcft  ,  efficaciter  motitans  3  confovens,  agttatis 
fiipcrfaciesgemim  liqvoris. 

Ati^,  (perglt  Arias)  rfirci/^?w  illamgcmim  litjvorisvim  ,  qvamverumcorpm 
pojlbac  livemateriamappellari  nibil prohibet  jdifcerncre ac  dignofcercfacileob" 
fervanti  O'  attendenti  fuerit :  (jvippe  qvam  in  omni  comfofuariun ,  qvA  tifui  vcni- 
untjTerum  natura  vel igne  admoto  {!^  incenfojeprehendcrefcnfibus  liceat.  Nam^j, 
ignistn  omni  qvod  corripitcorpore ,  pmgvemHqvoyem  afalfofcjungit  ,•  qvippe  qvi 
illo  alatur,  nntriatur,  crcfcat^  (^  coufervetur ,  himc  vo  0  tanqvam  inimtcum  hor- 
reat,  rejpuat  &  propellat  •  alias  nocentemfeijj.  exttnilurum  cxpcrturus.  S.  S.  E. 
Exod.  35>  14:  Candelabrumad  luminariafuftentanda  vaCaillius  &:lu- 
cernas,&:  oleum  ad  nutrimenta ignium.  Eccleiiaft.  5,  33  :  Ignemar- 
dentem  extingvit  aqvajSc  eleemofyna  obfift it  peccatis.  Qvatuor itaij^  re- 
rum  primordia  fivc  principia  funt ,  CAUS^  JE  HI  ,  SPIRlfVS 
ELOHIM  ,  M  AIM  ,  five  liqvorcs  duoi  cx  qvtbus corporca  qvxqvc  con- 
Jlant ,  &  in  qv.a  ,  cum  rclolvuntur ,  abeunt.  ?{jm  rerumformas  ^JJccics  cau- 
farum  potiiis  cffeda,  qvam  caufts  dicimus. 

Qyamvisfingulaheic  non  probemus ,  utpote,  pr«teriri  ab  Aria  craf- 
florem  partem  t^  inni  inrtj  ^  folummodo  geminum  Liqvorem  confti- 
tuimateriam,  omifsa  terrae  mentione  j  item,  omittitenuem  acdulcem 
fontium,fluminum  &c  pluvianim  liqvorenv.tamen  multa  heic  notatu  di- 
gnaoccurrunt,qv(^  tanto  fuilus  adferendaduximus,qvant6  certioresfu- 
nnis,hanc  Scriptnrx  &  i?(_atur.t  explicationem  traditam  magno  ftudio  & 
follerti  ingenio  Dodiflimi  Hifpani  ArixMontani  a  multis  ficco  pede  pr«- 
teriri ,  qvi  vulgaribus  Philofophorum  opinionibus  imbuti  ad  vocum 
Hcbraicarum  tb  21, "j  ceu  intimammedullamraro  penetrant ,  nedum 
ad  reconditos  fublimiorum  rerumthefaurosjqvi  uiftar  vitellonmi  voci- 
bus  Eberinis  involuti  hcerent,penitus  pertingimt.  Talium  vocum  cenfui 
mcrito  accenfetur  Davidicum  to  )p  Kav  variis  interpretum  ac  Do(5to- 

nimexpofitionibuscelebre.r^r^.  jinrjV  nriD  extenfwnrgotiieorttm, 
alludit  ad  extenftonem  funiculi  &  amujjis,   Syriaca  verfio  edita  Lugdimi 

Batav.  Erpenii  cura  apud  Maire  Sc  Elzevir  i6iy.    %C^ 


,^v^ol 


Evangelium  mu.  Syriacum  MSS^^m.qvodcitat  Joan.Viccars  Anghis  in  De- 
caplis  Pfal.edit.  i5<>  5:  nnn  I^DJpes  eo)W».Sed  ver6,fi  non  lp,fed  r^'pD 
aut  npn  fcriptum  fuiifet  in  primigenio  Davidis  textu ,  Verfio  ifta 


150  ExERCrXATIO   II    DE    LiTERARUM 

MS"  Anglicani  airenfum  mcreretur.Haec  enim  duo  nominalpem  Scfol- 
licitamex{pe(5tationeninotant.  Qyam  fignificationem  t^  rHpH  evin- 

cuntlocaPralm.^jip.^ij^.yij^.InqvibusLXxiij^isnJuoi-^.EtJerem.i^, 
8  ufiirpatur  rmp?D  pro  exfpecftatione ,  qvam  indoli  radicis  rmp  fpi- 
ritualem  animi  colied:ionem,  qva  fpes  noftra  continetur,  vocare  licebit. 
Arabicum  Plalterium  Romas  editum  a  Viclorio  Scialac  Accurenft  8c  Gabrieh 
Sionita  Edcnienfe  Maronitis  e  monte  L.thano ,  Exierunt  voccs  eorum  in  omnetn 
terram.  R.  David  Kimchi  □^''JD ,  ddijicium  eorum.  Unde  Hifpanica  Bi- 
blia  in  Decaplis  Vicaifianis ,  Edtjicio.  Sed Hifpanica  Verfio ed.  i ^)^^ fic 
habet:  En  toda  la  tierra  faltofu  bilo.  Anglicana,  ed.  Cantabrigiaei^jS: 
Their  line.  inMargine:  thetr  rule ,  or  dtreLlion.  Munjleri ,  dire^io  eorum» 
Cajetani)fAum  eorum.  Arctii  Fe/i/ii,indicium  eorum.  Sed  obfervandum, 
qvod  Aretius  Fehnm  ficlum  fit  nomen.  Genuinus  enim  hujus  explanati- 
onis  Plalmorum  ad  Hebraicam  veritatem  verforum,  annoqve  1529 
Argent.  editorum ,  interpres  Martinus  Bucerm  Theologm  ,  tefte  Cochlao  in 
Dilfertatione  de  novis  ex  Ebraso  Tranflationibus  publicata  anno  1 544, 
Ne  vero  dicatur  dica  injuriae  fcripta  Bttcero  Crf/rimpartibusaddi^tiori  a 
Cochlao  Pontificioi  audiatur  Jofias  Stmlerus,  qvi  in  vita  Petri  Martyris  Com- 
ment.  in  Genefin  fic  (cripfit :  Martyr  na^us  Buceri  Commentaria  in  Evan" 
gelijfas  (y  Annotationes  in  Pfalmos ,  qvas  illefuh  Aretii  Filini  nomine  ediderat, 
diligenter  evolvit.  Italica  Diodati:  Linea,  qvam  his  illuftrat  notis :  Come  chi 
direhhe ,  La  lorofcrtttura  agvojfi  tratti,  efemplice.  tAltri,  la  lor  delineattone:  c, 
la  lor  (Iruttura, perfettamente addirizzata  ,  cd  ordinata^  Luth.  i .  ed.  9Ctcl&(* 
fdjnuc.  Nova  Dan.  (Snor.  Margin:  Rom.  10,18.  iinU/ &cl)Xi^t/ diiU 
tefuor/ TCan&cl^^V^mn^.  Iflandicaprima  Holumi^Ei^S^:  ^msiil 
ynb  er  ^cirra  ^ltomur  uf(5Ctn(\cn.  Iflandica  novaedit.  1644:  COJcrfc* 
-^ratDur  Uf^ctn^cn.  Biblia  Cyflegr-lan  edit.  Londini  a  Chrift:oph.  Bac- 
ker.  1588:  Iboh  tiryr  atih  enfain  h^ynt.  In  Manuali  Lapponico ,  qvod 
Stockholmias  evulgavit  Joh.  J.  Tornseus  Bothn.  1648  extatPfal.  18. 
cujus  verf  5.  ita  fonat :  ©ticn  voX>U(^  uifc^^manua  tc<\tit  ct)ttamtf/  ta  jticrt 
ruobu  ftb^a  (ocf  0  QKarclbcn  f  aa^.  Sym:  a^'  «V  Tmcmv  tIlu  yvv  iI^Ja^v  0  >T;^@- 
dvTuv  :fed  in  onmcm  terram  exiitfonus  eorum.  Aqvila  ,  «V  Ttnaav  tIm  yviv  i^viK- 
^v  oKMwv  dvluv;  inomnem  terram  exiit regula ipforum.  LXXII  0  (pjvfy(^ 
dvluy.  Hos  feqvutus  Apoftolus  Paulus  ad  Romanos  fic  (ciihkiAi^»  Kiyu>y 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    VanITATK.     IJI 
^y,  Gffy.  y^KiiOKv  ;  [^Svyi  «V  ttxokv  t{w  yyy  i^y,K^v  o  4)5t/j.(^  atJ/wV  ,ii  eig  tu  jtf- 

^^  T^  ciTOi^y}';  TO  fy,[^oi^  dvlwv ,  5c^  ^/co,  rf;;/;o;;  audierum  ?  v^?^vz  //?  omnem 
tcrram  exttt  {bnus  eomm,  6^  injines  orhii  terrarum  verba  illortan,  Vulgatus 
Intcrpres,  Ang.  MS,  Gall.  Sonus  eorunu  Felix  Pratenfis  in  omnem  terram 
exiit  ciirfus  corum.  ^Arias  Montanus  Commentar.in  Pialmum  huncMncamy 
Verfum,  Paufam  interpretatur.  Joannes  Cawpctifts  ,•  in  paraphrafi  lua,  qvic 
edita  eft  Rofchildias  i6^5  fic  verf.^,  Pfalm.  19  circumfcribit  :  U;;;- 
verfam  terram  pervagata  efl  do(5trina  eorum,  6^  «y^vc  ad  c.vn  emos  orbisjines 
pervenei-untprxdicationcsillortun,ipfi  Solt  aptavit  Domtmishabitactdutn  in  cis,  Sc 
imperiumdcditincos. 

Qyo  ipcd:at  fingularis  meditatio  Jomiis  Forfieri  ^ugtiftani ,  Sacrse 
Theologioe  Dodioris,  ac  Hebraic^e  lingv^  ProfefToris  in  Academia 
WittebergeniT,  in  Didlionario  Hcbraico  ad  vocem  ^  j  in  omncm  terram, 
inqvit ,  exttt  funiculus  eortim,  id  eft ,  dimenfmn  corum  in  doilrina  Evangelit  6* 
ejus  propagatione :  ad  qvam  Paulus  Apoftolus  qvoqvc  alludit.  2  Cor.  i  o, 
V.  1  5 :  2yj)5  atttem  non  in  immcnfum  («V  to  ocfxci^x) gloriabimtir  yfcd  fccun- 
dim  mcnfuratn  rcgtdii:  (rS  x,avov@-^ ,  qvatn  admenfus  eft  nohts  Deus  pertiwendi 
ad  vos,  JVilhehntis  Lindantis  Dordraccnus.  S.  T.  D.  Rcgius  Conliliarius, 
Epifcopus  qvondam  Traje(5i:eniTs ,  de  Optimo  Scripturas  interpretandi 
generehb.  i.pag.  25  versi  hunc  locum  vitiatum efle  autumat  his  ufus 
verbis :  D.  Hieron.  cum  70  legit^ Sonus  eorum ,  cum  hodie  in  verttate  ifla  He- 
hratcafit  mp  Kafvam,  qvod  alti  funicuhim,  alii  ctirfum,  ahi  altud  rcddunt.  Ve- 
rion  ea  voxfontim  a  D.  Paulo  commenmatum  &  interpretatum  ,  non  edit ,  nift 
\  Vavgemines  non  in  httus  ,fcd  in  hngutn  :  hxc  eft  ex  uno )  Vav fuperpoftto  alteroy 
fabrices tibi  7 tit  legas  TDvp  Kolam, vox corum. 

Verum  enim  vero  Joannes  Ifaacus  Levita  Germanus  difcipulum  fuum 
JVilhehmim  Lindanum  refutat  in  defenfione  Veritatis  Hebraicae  Sacrarum 
Scripturarum  hb.  3. pag.  143  edit.  Colon.  1559:  Licet  tibi Lindane  con- 
cederetur,  ut  in  CD^p  j  1  vav  in  7  lamed  miitares ,  tc  tamcn  himcfenfum  &  in- 
teipretatio.nem  (fcihcet  fonum  vel  voccm  corum)  qvam  venarts ,  confcqvi  pojfe, 
prorfus negamm :  Nihil enim inde evaderetqvam CD/p  > qvemadmodum tuipfe 
fcribis,  qvod  non  Kolamyfed  KaUam  efl  lcgcndutn,^  lattnis  ef},factUtas  vel  levi- 
tas  cormn.  Neqve  verb  Dodorum  qvisqvam  inventus  cfl^qvi  unqvam  aUter  lege- 
rit.  Siqvidem  notijftmum  eft ,  Kolam  non  ahtcr  pojfefcribt ,  qvam  pcr  vaf,  nitnt- 
uimfic  th)pif<:uti  inpr<iccdeHti  vcrfufcribitur,  Hoc  mmenfnevaff-cpius 

qvatn 


151  EXERCITATIO    II    Dt    LlTERARUM 

i]Viiinfept:es  in  umverJisBihJtis  uon  occwutycumaliascum  vaffxpijjime legatur. 
pag.  145  :  ^i^fcxics  repetitnr  ut  Holcmfiue  vaf  fcribatur  Gcn.  27.  &4^- 
Exodt  4.  his  j  Hicremix  7.  Reliqva  omnia ,  qvotqvotfunt ,  fempcr  Cbolcm  cum 
vafconjunLlumhahempag.  1^6.  Cum  ha^enusprohatumfn  ,  ^ip  ahsq^vaf 
fcrthi  nonpojfe ,  nft  oh  certas  catfas  in  fex  locis ,  ovomodo  crgo  ex  Dlp  conficics 
HD^Ip?  qvifit^qvodtanta  confidentia afiirmes  i^hp  fg^ifcarefomm  corumy 
qvod  tamcn  (jit  tua  venia  dicam)  cfi  falfijftmuw.  Enim  vero  fieri  ncnpotefi ,  ut 
cx  lD^P  facias  CD^ID  nififortealmndenovumvafafcifcas,  Pag,  i/^y  iSife- 
cundum  tuam  opinionem  &fententiam  D.  Hicronym.  &  Scptuaginta  legerint 
tzhp  ^'"'^  tD)p  i  ^v/  fit  ergo  qvod  Jqvila  vertit  canon  ?  Sic  enimin  Pfaiterio 
Flaminii  viri  do^ijfimi  invem ,  ciijusverha  hxcfunti  (Qvod verofuljicitur yin 
emnemterram  exiitfoniis  earum  :  fideltus  Aqvila  vertit  ex  Hehrdoy  0  kxvwv  «v- 
Twv.)  Repiita  tecum  Lindane^  an  Aqvila  Slp,  vel  1^7^, aiit etiam  D^ip 

t'—  t'—  t  ' 

legerit.  Certe  aliter  eutn  legiire,  qvam  nunc  qvoq^  textiis  Hebrjfius  ha- 
bet  y  mihi  nunqvam  perfyadebis. 

Sed  fortaffe  objicies  j  qvi  fiat,  qvod  Paulus  Apofiolus,  Septuaginta  & 
D.  Hieronymus  tranftulerint ,  Sonus  eortim  ?  Profe(5t6  h^ec  res  ,utingenue 
fatear ,  me  qvoq^  aliqvando  torfit.  Sed  annotatio  in  Pfalterium  dod:i 
cujufdam  viri ,  &  ut audio ,  Vatahli  Profcforis  Parifienfis  ex  parte  fcrupu- 
lum  mihi  exemit,  cujus  hxc  Hmt  verba:  Vel  amuffis  eorum ,  id  eft,  ftru- 
<5tura  eorum  ad  amuftim  fadla ,  hoc  eft ,  in  extremis  qvibufq^  terr^e  par- 
tibus  confpicitur  illa  fabrica  corporum  ccekftium  qvaii  ad  amuftim  fa- 
d:a,  qvse  eft  vice  verborum.  Qyod  hic  dicitiu* de  coelis,  Paultis  ad  Rom. 
cap.  I  o  accommodat  Apoftolis  per  allegoriam,  qvi  non  ahter  in  univer- 
foorbe  potentiam  &;  majeftatem  Dei  celebraverunt  &:  praedicaverunt, 
qvamillasaccuratiflima  caelorum  ftru6tura  eloqvitur  &  denunciat  ho- 
minibus  ubivis  terrarum  habitantibus. 

Hdcfententia  Vatahli ,  etfi  mihi  valde  arridet ,  tamenputo  nos  aliud  qvoq-^  tH' 
venijfe,  ex  qvo  facile  appareat,  cur  illi  \p  perfomim  vel  vocem  exprejferint, 

Sipii  &dodi  viri  hujus  Pfalmi  verha  confiderahunti&  exadiiis  examinabunty 

in  omnihus  verfihus  deprehendent  iniji'^  niv^bs  \)th  ^p^>  i^  eft, 

eandemfemper  rem  diverfo  vocabulo  repeti ,  qvod  cum  prsecedente  eandem 
fere  fignificationem  habet ,  ut  Q^^ISDD  D^D^n  a  Coeli  enarrant , 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    VaNITATE.     I^J 

V^p*in  n^JIDj  Emmciant  firmamemum  3  yy\i^  T^"  EruSlat  fermonem, 

rnVT  ry\TV  indkatfdentiamy  &c.  Proinde  citm  in  omnihui  verfibus  cjuidem 

fententix,fed  diverfisvcrbis  iteratiodeprehendatur,oportct  bic qvo^  \p  aliqvam 

cum  rn?D  cognationejn  habere ,  d"  contra  J~^^  cum  "ip.  T^amfthocnon 

ejfcf,  ea  certe  chgantia^qvitin  cocteris  verficulis  omnibus  cernitur,  hicprxtermilja 
viderctur.  hleccjfe  igitur  efi ,  1p  prmr  alias  ctiam  fignificationes  notas  ,  aliam 
qvo^  jam  nndtis  incognitamhabere.  I^tum  autem  ^:yvulgatum  efl ,  Ip  fig- 
tiificarejpem ,  congrcgationem ,  normam ,  lineam  C7  delineawentum ,  funiculum, 
amujfem ,  vel  lapidcm  amujfts.  Prxtcr  has ,  inqvam ,  aliam  necejfe  efl  notioncm 
habere,qvx  ^ip,  id efi,voccm,velfaUem  Sn"!  *^inn,  /i^ f /?, exprelfio- 

nem  alicujus  vocis  habcat.  Hancfentcntiam  c o;;^)?;?^^ cn^m Paraphrafis 
CYia\d^\ca  in  cap.1%  Efaixfupcr  verba  "ip^  1*),  fj  qvis  dthgentiusperpcndat. 
Videinus  etiam ,  qvod  awuffis ,  qvxfunictdo  confiat ,  «o/z  cmmvo  roce  carcat, 
Siqvidem  architc^t  &  alit  artifices ,  qvando  aJiqvid  fignare  aut  mettrivolunt, 
d'im  ami(fe}nvelftiiiiculumextendtun,&  deinde  remittunt  fonum  qvendam  cde- 
re  confvevcrunt.  (Jya  ex  rc  conftnnatur  1p  aliam  qvoqve  notioncm ,  vidgo  He- 

brmtim  haut ita notam habere ,  eamtj. vel  ^lp ,  vel  certe  H*ip  y\y\n  reprx^ 

femare,ut cognatio  & afiinitas in:er  )p  &  ri^^Q  confiet.  Hoc atitem qvoniam 

paucis  notum  efl ,  D.  .Apofiolum ,  LXX ,  &  D.  Hieronymum  aliterqvam  Clp 

lcgijfe,  errore  qvodRm  fujpicantnr.  Hxc  no(ira  fentcntia ,  ft  alictiiprobatafue- 
rit ,  cam  arriperepotefi :  ftn  minits  ,fuum  cuiqve  Itbertimjudtctum  pcrmittiums,fi 
modo  ipftim  textum  violare.non  aufit. 

Hxc  totidem  verbis  Ifaaac  LcvifiC  Germani,  qvi  in  DefenfTone  verita- 
tis  Hebraicae  modo  citata,  oppofitaqj  IVilhclmo  Lindano, ^^i{co^o  qvon- 
dam  Trajedienli  complura  attulit  ledu  &;  obfervatu  digna ,  tanto  pro- 
lixius  afferenda  duximus  ,qvant6  rarius  eximium  ilhid  Apologeticum 
Scriptum  pro  veritate  Hebraica  (iicrorum  Voluminum  in  publicis  Mu- 
farum  tabernis  proftat ,  qvantoq^  majorem  diligentiam  ipfe  Lcvtta  e  Ju- 
da?o  Pontificius  adhibuit,  ut  primigenium  &:  authenticum  Codicem 
Eberina  dialedo  conceptum  a  crimine  depravationis ,  qvam  ei  intentat 
pravum  judicium  jliberaret ,  atq^  proprio  integritatis  nitori  reftitueret, 

V  &  qvan- 


1^4       EXERCITATIO  II  DE  LlTERARUM 

&  qvanto  propius  acceflit  ad  verum  modum  conciliandi  Pattlum  cum 
Davide ,  &:deniq^qvant6  audacius  alii  Scriptores  vendtcantnbi  labores 
eruditi  hujus  Scriptij,  qvibus  hx  vindicias  Kaacianse  tanqva  propriis  lau- 
dibus  inde  ufq-, ab  1 5  59  inclaruerunt  ^  qvorum  nomina  tutiiis  ac  mode- 
ftiiis  filere  volumus,  qvam  cii  infamia  plagii  affignare ,  qvi  fucus  curiofb 
Veritatis  indagatori  6c  vari^  Ie6tionis  gloria  confpicuo  facile  pellucebit. 

Veriim  enim  vero  ut  noftram  fymbolam  conciliandi  Hebrseum  Pial- 
tis  textum  cum  Paulino  interpretamento  confcramus:feqvemibus  (cru- 
tiniis  nos  expediamus. 

P  RI M  U  M :  Initio  nuncium  remittimus Genehrardo,  qvi commen- 
taturus  in  himc  PlrJmum  hanc  fovetfu{picionem,qva  imbutus  vocabu- 
lum  IpKavpro  ^]'p  Kol,  per  ApocopenPoeticamle(5tumfufpicatur. 
Deinde  JacobiGordoni  arti  conciliatrici  jufto  duriori  neutiqva  fuffraga- 
mur.  Sic  enimille  fuper  v.4  &  5  hujus  Pfalmi  fcribit:  Septuaginta  6  (pyaf- 
y@^  olvluv^qyi  proinde  legilTc  videntur  in  Hebraeo  Z/V^s  >^ibi  tamen  cor- 
rupte  eft  Dlphrieavel  iiium^fane  ad  Rom.  c.  10  habetur  fonus  eorumj&c 
refernir  ad  pr^dicationem  Apoftolorum  j  re(Sbe,  fenfu  faltem  allegorico, 
q vippe  qvi  non  male  ,  ut  ccRli  vertunmr  fplendore  fuo  Apoftolic6.  Sed 
labem  puro  fonti  immerito  afiidiam  delevit  modo  ftia  fpongia  Ifaacus  & 
de  Muis  Com.in  Pf:  qvare  hic  noftra  non  opus  eft  ope.  Ad  extremum  nec 
Gajfareilo  noftrum  c.lculum  adjicere  polTumus,  cui  haec  conciliandi  ratio 
placet :  Ainfi  S.  PauL&  les  Septante,eftant  parfaid:ement  conciliez  avet 
l'original  Hebreu,  nous  pouvons  hardimcnt  fuyvre  la  lettre ,  &  dire  ti- 
teralement  D1D  Kavam,  linea  eorum  entendant  des  Eftoilles  qvi  font 
rangees  au  Ciel ,  comme  deslettres  dans  un  liure  ou  (lir  un  parchemin  • 
a  raifon  deqvoy  TEfcriture  dit  qve  Dieu  eftend  les  Cieux  comme  une 
peau  5  appelbnt  cefte  extenfion  V^^P*)  Rachia,d'ouIes  Grecs  auroient 
paraduenture  tire  leur  p'o4)cof  qvi  fignifie  une  peau  ou  un  cuir ,  eftantlc 
propre  d'une  peau  d'eftre  eftendue.  hoc  eft.  ItaSan6to  Paulo  &  70  per- 
te(5le  conciliatis  cum  Hebrseo  originali,  fecure  Literam  feqvi  poftimius, 
&  literaliter  dicere  Kavam ,  Linea  eontm ,  de  ftellis  in  Ccelo  ordinatis  in- 
telligentes,  ut  de  literis  in  libro ,  vel  pergameno  ^  qva  ratione  Scriptura 
dicitDeum  in  modum  pellis  Coelos  extendere  hanc  extenfionem  vo- 
cans ,  Rachia ,  unde  fortallis  Gnieci  fuum  iooco^  extraxerunt  cutem  vel 
corium  figniticantem,  qvod  proprium  pellis  eft,  extendi. 

Modus 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    VaNITATE.     l^f 

Modus  qvidem ,  qvoufuseft  Gaffarellus  conciliaturus  utnimqj  Scri- 
ptorem  modo  nominatum  ,  haut  ineptus  videmr  ^  qviducitur  afenfu 
lublimi&  allegorico  Pauli  6c  71  Interpr.  accommodantium  ha:c  verba 
praedicationi  Apoftolorum ,  qvomodo  &  Syrus  Evangelium  interpre- 
tatur :  fed  appendix  ,  qva  )p  feu  Linea  ftellis  in  coelo  ordinatis  alhgaturj 
illsetabihs  plane  eft. 

SECUNDUM:  Verfionem  72  Presbyterorum  ,q\x  tunc  autad 
m.mus  fuit ,  Sc  m  ufu  apud  Romanos ,  ad  qvos  fcripfit,  aut  linguLiri  Spi- 
ritus  S.  d\'auv>-(Pi  Pau-o  in  memoriam  revocata,  Apoftokis  feqvi  penli  ha- 
buit,  nefuccrefcentcs  nuper  latae  Ecclefiae  Romanae plantas  in  primo 
flore  jufto  intempeftiviiis  enecaret. 

TERTIUM:  Ut  autem  ifta  Scniorum  Verfw,m  qva  extat,d  (?:>';V©- 
eivTuv  j  pro  0  Koivm  oivloov ,  menti  ipiius  Dei  a  qvi  profecfba  eft ,  &  rei, ad 
qvam  exprimendam  adhibetur ,  convenicntcr  refpohdeat :  tunim  erit, 
abdamus  nos  intra  Radicale  Fnndamemum ,  Elementalefeu  Ceutrale  bina- 
rum  di(5t:ionum  lp  Sc  (pK^^^figniiicatum,  atqve  ex  eoverumvoces 
Vuigo  diverfi  fcnfus  ac  ufus  componendi  modum  venemur.  Eqvidem 
in  compluribus  vocibus  variarum  Lingvarum  nonnunqvam  dilitefce- 
re  Radicale aliijvod conimuwffinhifimpUciJtiwx  & abjhacl<£ figtiijicatioms  Ccn- 
ntim  ,  ad  qvod  reiiqva  iignificata  ceu  Linese  a  circumferentia  fe  facilc 
reduci  patiunmr  ,  nec  novum  nec  inufitatum  eft. 

Ut  enimex  unaarboris  radicc omnespartes fummae^medioxumse 5c 
minim.-e  ortum  &  alimentarium  fuccum  trahunt,  niminmi  ,altrix  me- 
dulla,  iners  truncus,  rudis  cortex,  lurgentes  rami,  virides  frondes,  gem- 
mantes  calyces,  pulcherrimi  floresacfru(5tus,atqvecx  eadecus,  robur 
ac  duramentum  confeqvuntur:  confimili  modo  multiplices  fignifica- 
tonim  rami  de  una  RadicaH  ac  commnni  fignifcandi  indole  originem  du- 
cunt ,  rurfiiniqve  ex  iis  AMriae  propagines  cvtx  late  diftunduntur  in 
communesrerumufus,  qvarum  indices  hae  fubolefcentes  voculaeexi- 
ftunt. 

Rabbini  Gcncrak  hoc  fignificauim  ^iU'^  appellant ,  eo  qvod  por- 

tet  alias  fignificationes  ceu  farcinulas,tefte  M.  Samule  Bohlid  /'  b.  me- 
morios  vir6;qvi  olim  hoc  commune  flgnificatum  vocavit  FormaleRadicis. 
Sidetur  Prima  &  Cowmunis  Forma,  qvam  Keckermannus  nobis  procu- 

V  2  dit, 


I5<5  EXERCTTATIO    II    DE    LiTERARUM 

dit ,  appofite  loqvutus  eft :  fed  fi  Ariftoteles  &  Peripatiis  audlendus  erk, 
qvi  Formae  primse,  communis  &  manentis  7i^^,<nv  intuiit  materioejminiis 
uK^iQ'SJ;  Onomatliet«  munere  functus  eft  Bohlius.  Etenim  veluti  Noe- 
ma  GcnerU  ac  Speckt  dicendi  indole  variant ,  Mateiia  &  Forma  ufu  difpa- 
res  funt:  pari  ratione  iignificationes  (jonsrales &c  Speciales ,  Materiales  &c 
FormaJes  accuratius  loqvendi  ufus  diftinxit.  Materiale  enim  &  Generale 
Significatum  habetfe  'm(ia.r  Rei confiderat^ apudPhiloCophos :  Formalis 
autem  &  Specialis  fignificandi  ratio  Modum  conftderandi  varium  in  vulgus 
Philofophorum  notum  nobis  reprasfentat.  Cui  igitur  volupe  fuerit  Ge- 
nerales  fignificationes  appellare  Formales ,  id  qvod  viro  do6lo  excidit, 
Rem  confideratam  Sc  Modum  confiderandi  vix  penfi  habuerit. 

Qyod  vero  fpediat  novum  nomen  t^WO,  nobis  qvidem  flifficiet  pri- 

miim  appsUafTe  ^'^'^'"lirjhoc  eft,Rdf^?c<//ew.Qyemadmodum  enimunum 

eft  t^*)^,  R<?i/xHebr^adi(5hionumunicaj  a  qvaceumatrice  c^eteroe 

voculiE  nafcuntur ,  primaqve  ortus  fui  capiunt  initia :  fic  in  una  eadem- 
qve  Radice  imicus  foepe  latet  Commimis  &  Radtcalis  fenfus.  Qyod  fi  qvis 
aham  porro  defideret  nomenclaturara ,  haut  incommodum  erit  appel- 
lafle  ■^liD''  Fiindamentalem.   Nam  ut  Fundamentum  totam  diverfoe  flru- 

(Shirae  molem  fuftinet ;  ita  Primum  ScComwtme  Significatum  habetfein- 
ftar  Fimdamenti ,  cui  inaedificari  comparata  eft  nova  varianim  fignifica- 
tionum  acceflio.  Qyando  autem  vocas  "^"TiD''  Fundamentalem  fignifica- 

tionem ,  non  procul  abes  a  cti^ei6^<j  feu  elementarta.  "T*D"^  enim  Phy- 

fici  Hebrsei  adhibent  non  modo  ad  fignificandum  Fundamentim ,  fed 
etiam  Elememum  &  Principium  rerum  naturalitm.  Sic  enim  fcribit  Rabbi 
Aben  Tybbon  in  Phyfica  Hebrcea ,  qvam  infcripfit  ^r^n  tlll ,  hoc  eft, 

Spiritus  gratia,  &  Joannes  Ifaacus  Levitay  Germanus  primum  edidit  Colo- 

ni3eAnnoi555:  D^WJ  Dna  .TJ^P  '^l^'?  p'?,^!^^  [5  DJ  ]^Bri  nn 

nn^^CDyi?  i3'^i  inmy  nm)  im  Ss  TDsm  nniD^^Vs^i^ 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    VaNITATE.     I57 

:QDn  t<)irh  S3in  nniD^  ynn^na  im  "-7^1  Qyceverba 

JR.  ^ben  Tybhon  hac  qvondam  latinitate  donavimus  &  typis  excudenda 
cmsYivnus-.CiiterumJmitidm  in  diwfnbdividiturjpecialia  membra-.qroru  qv^- 
dam  Simplicia/7«f  corpora,  ut  qvatuor  Elementa  &:c.  Nam  nnlla  Qyicfcen- 
tibus  vistncflaugefcendi  ex  fvnguhs  Elementis ,  m\i  confufanca  mixtura,  qva. 
qvatuoY  Elementa  iniismifla  reperiumur  y  qvorum  unum  qvodqve  Formam 
fuam  amittens  fingulare  conjlituit  corpus.  Imo  fuigula  Elementa  vocarepoffis 
Qyie{centia.  Hxc  £m:\|/i  fuit  cic^aVcTi;,' ,  reqviturTrea^/^aTa'^?)^? ,qvam 
paucis  QJ/" INTI  MOJVIENTI  verbis fic compledemur : 

QjINTUM    MOMENTUM. 

RAdicalc&commune  binarum  vocum  ^p  &  '^^^■y@-fig' 
nificatum  efl:o ;  Canonicus  &  Gnomonicus  rei  dudus 
ab  uno  extremo  in  aliud. 

Etenim  Primb  ,  in  hoc  vehit  communi  centro  concurrunt  hnec  duo, 

Canon  & 5o;n«,  qvod,  vehiti Canon  ab uno Subjc^to in  Objedum facile ac 

Tegulariter  extenditur  qvomodo  Munjiero  &L  Bibl.  ^ngl.  dircclio  expo- 

nitur:  iimili  mod6  Sonm  ab  uno  SubjeAo  facili  atq^  regulari  meatu  in  ali- 

ud  tranfit. 

Secimdb ,  utRegula  feqviturre^tam  lineamfui  dudus  ab  uno  in  aliudj 
qvaratione  Targ.  extenfio  funiculi,^.4!igl.  Linea,HiJp.&  Cajetanojilum rcd- 
ditur:  fic  Sonus  re(5Va  tendit  e  percuHis  corporibus  fohdis  per  medium 
fonabile  aera  ad  bipatcntia  oftiola  aurium ,  qvarum  anterioribusanfra- 
(ftibus  moderatus ,  exceptus  &  motus  ab  inclufo  aere  movet  ofhcula, 
ut  tympanum  percutiant  foniimq-,  efhciant,  delatumpercochleam  ad 
nervos  acroamaticos  &:  ab  his  rurfus  ad  cerebrum ,  tandem  fenlui  com- 
muni  judicandus  fiftitur. 

Tertib ,  velut  ip  feu  tAmuJfis  eft  gnomon  feu  index  qvidam  rerum 
menfurandarum :  fic  (^'^fyQ-  eft  gnomonicum  indicium  voy,fxciTm  &  per 
illum  renmi  in  dicentis  animo  latentium  ^  qv6  etiam  nomine  Bucerus 
1p  interpreLiturf»rf/c«<;w. 

Qvrfjro qvemadmodum  )p  [qu  Perpendiculum ah uno primo  pun6to  or- 

dine  procedit  ad  ukimum  &:  in  idem  definit:  fic  Sonus  fucceffiva  promo- 
tus  feric  a  ?un^o  certo  qvodam,6c  lingulari  extremo, qvod  digito  mon- 

V  3  ftr«iri 


158       EXERCITATIO  II  DE  LlTERARUM 

ftraii  poteft ,  &  dicier  hoc  eft ,  &  in  aliud  certum  ac  ieaSiKov  Pun&tm 
rerminatur. 

Ovlnth  qvemadmodum Lhua contortula feu  Ftiniculus contortuplica- 
tus ,  qvi  adliibetur  metiendis  rebus  un6  momento  neqvit  e  glomeratis 
plicis  fuis  enodari ,  fed  opus  eft  mora  &  revolubili  linguL-irum  partium 
qvodam  fucceflli ,  anteqvam  linearis  glomus  totus  qveat  exfoivi :  pari 
mora  opus  eftfonis  tranfeuntibus  nunc  per  liberumaerem,nunc  pcr 
valles  &:  montes ,  nunc  deniqj  per  templorum  fornices ,  ras^A^v^ia  &alia 
intermedia  objeftacula  nunc  remorantia,  nunc  duplicantia,  nunc  tripli- 
cantia  fonos  priusqvam  finiantur ,  qvibus  nunqvam  fua  deeft  echo  five 
percepta  auribus  five  impercepta  ob  fui  debiliLitem  &  medii  tortuofi 
defeAum. 

Hsec  centralis  fignificationis  qvintuplex  convenientia  pari  facilitate 
intercedit  coelo  ejusq^  luci  cum  Evangelio ,  ejus  minifterio ,  atq^  Regno 
ccelorum,  cui  piiac  vereChriftiani  homines  cun(5la  cogitata ,  di6ta6c 
fa(5ba  in  omni  vitoe  gradu  ac  muliere  Sc  ferere  Sc  metere  debent. 

Ut  enim  Primb  Linearis  Kegula  re6la  ducitur  ab  uno  per  medium 
menflirandum  in  aUud  ceu  terminum  menfionis,&  ut  Sonus  a.fonante  edi- 
tus  varia  loca  permeat ,  anteqvam  definat :  fic  a  Deo  vocibus  Apoftolo- 
rum  &;  Difcipulorum  editum  fakitaris  Evangehi  prceconium  per  omnes 
orbis  fines  &  extremitates  dimanavit  Pfal.  ip,  5.  Eloqvia  enim  Dei 
funt  inftar  pernicium  alarum ,  qvibus  fubve6tus  thefaurus  falutiferse  fci- 
entise  cum  lucro  animarum  noftrarum  ex  Zione  feu  Hierufolyma  ceu 
carcere  penetrat  fe  ad  ukimas  ^  6r^i.i^''yi?  oras  tanq vam  metam  &  calcem 
curfus  ut  diviniffimi  ita  fakite  abundantiffimi.  Nam  S.  S.  E.  (fic  fcrip- 
tum eft)  Efa.  2,  5,  &  jMich.  4, 2 :  Dc  Sion egredietur  Lex  &  Verhiim  Domini 
de  Jerufalem.  Luc.  24.  v.  46, 47 :  Sic  oportet  patt  Chryium ,  &  refurgere  a 
mortuis  tertia  die  &priedicari  m  nomine  ejus  pcenitentiam  (y  remtjfionem  peccato- 
rumin  omnesgentes^ fa6l6initi6 (qvam  commodiflime) ab  Hierufolymis. 

Etenim  Hierufolymitanum  terrce  fitum  fi  contendas  cum  reliqvis  or- 
bis  plagis,inftar  umbihci  cluit  urbs  illa  atqj  velut  centrum  qvoddam  to- 
tius  Palaeftins?,  latera  ejus  latiora  fi  ipecStes :  e  qvo  in  omnes  mundi  par- 
tes  huic  Evangclio  Canoni  aut  fono  facilis  patuit  tranfitus ,  Sc  ad  qvod  Ju- 
dK^centrum  &v^^ig  ivAaQ-^g  "^orv  Travloii^v^g  t'  \}^  ti'^cc\mv  confluxifle 
memorantur  Ad.  i,  5, 8  feq :  idq,  convenienter  vaticinio  Prophetico 

Efa, 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    VaNITATF.    I59 

Efri.  43, 5:  !7\^e  tlmcts,  qvia  ego  tectiwftan :  <t&  Oricvte  addncawfewett  tunm  ^ 
ab  Occideme  congrcg^ho  te,  6.  Dicam  Aqvtloni ,  da :  & ^tiJlro,};e  prohrbe.is  : 
adducito  filiQsmeos  dchugtnqxo  &jiliasme,{s  abextrcwo  terrs.y.  Omnis  qvi 
vocattiY  de  nomitie  meo  iy  adgloriam  meam  creavi  eiim  ,  forma  vi  e;tm ,  etiamjeci 
€tm.  9 .  Omncs  ^cntcs  congregcntur  ftmul  iy  collfgantttr  tn  poptilcs  &c. 

Ne  vero  qvirqvam  ogganiat  regerens  hiinc  congregabilium  gentium 
confluxum fofe  inJru^tuolam qvandan  varioru  hominum  concurfatio- 
nem.-audiat  qvid  procIamet5/'»/f?<5  Dei  ore  ejufdem  Prophet^  LfaiiCuCus: 

T^^  "r.^x  "S3  )TJ]n]  "h^  -iiis 

Convertite  ad  mevulttis  (71  S^^^oi^py^.iiTr' ijj.^) 0'falvi eritis omtiQS  fines ter- 
j/C.  Ovia egoDcns  'o^ non alttis.  Matth.  11,28:  Venite ad mc omnts^qvi onc- 
rati  eflis.  Tanta  falutis  omnibus  terr.-e  finibus  oblatas  ampUuido  non  ad 
bonos  ac  obedientes  Iblum  diffundetur,red  etiam  adpopultim  'i")*D  ycfra- 
daritwi  (72  uTn^^iv^a.  Kj  ci\l'.hkyo\^^  Jcbovatotum  dtemfias  mavus  expandtt, 
qvt gradiiintur pcr viam haHtbotiamjuxtafuas cogitationes.  72  :  c/r/rw  x  dy.afi- 
iiwv  oivluv.  Prov.  I >  24:  Vocavi  &  renuiflis,  extcndi  matittm  mcam,  (sr  non  fiut 
qviaitimumadvcricvct^   Penes  hos  refra6tarios  ,  ialutis  palmis  *'"^"'  tensis 

oblatae  incuriofcs  ac  pertinaces  peccatores  culpaefto,  li  votis  Kterni 
regni ac gaudii excidant, non  penes Deum fuas  manus  auxiHatrices ex- 
porrigentem,  nonpenes  Chriftum,  qvi  inftar  Gallinse  glocitantis  ac 
pafsis  alis  tegere  &  fovere  parantis  pullos  fuos,  etiam  eos ,  qvi  Prophe- 
tas  ad  fe  miflos  occiderant ,  &  lapidibus  obruerant  mifTos  a  Deo  asternas 
falutis  legatos ,  ad  feadducere  Sc  in  focietatem  regni  coelorum  tanto  de- 
fiderio flagravit, fed  iUi  plane recusarunt  Matth.  2 2.  v.  3 7. 

Deinde  ficut  pei  pcvdtculum  e  fuperioribus  re(5te  conftruendanim  adium 
partibus redla  demiflum  oeqvo  ponderis  libramento  efficit,  ut  cun<5tis 
fiOTntegritas  &  pulchritudo  conftet ,  ne  qvid  tortuofum  aut  inordina- 
tum  ftru(5hira  patiatur ;  imo  ut  Sontis  e  collifls  corporibus,  organis  pneu- 
maticis ,  aliifve  fonabilibus  folidis  emiflus  pernici  nc  ultroneo  motu  fer- 
turadaures,easvarieafticit,  demuIcet,movet,atqveinanimishomi- 
num  varios  motus  excitat,  id  qvod  Sauli  accidifle  memoratur  i  Sam. 1 7, 
V.  i4>  1 5, 16  feq.  qvi  turbatiis  malo genio  non  modo  levamen  fentiit  e 
Davidicse  citharoe  fvavi  modiilamine  ibid.  v.  23  >  fed  fidibus  canente 
Davide  etiam  vexatio  mali  Spiritus  ceflavit ;  Sic  Evangelii  &  Vci  bi  divini 

fonus 


l6o  EXERCITATIO    II    DE    LlTERARUM 

Conus  ab  ore  Virorum  Dei  profed:us  non  modo  ad  aurium  bipatentes 
fores  re6ba  tendit,  fed  &  easdem  fvaviter  afficit ,  qvomodo  Herodes  yji- 
wc  cumfvavitate  &  lubentiaqvadamolimaudiebatjohannemconcio- 
nantem  Marc.  5,  v.  2 1 :  imo  vivus  Dei  fermo  valde  efficax  eft  &c  qvavis 
ancipiti  («Tis-c^w)  machaera  penetrantior^pertingensufq^ad  divilionem 
animse  &c  fpiritus,  compagum  qvoqj  d^  medullarum>  &  •/.^iliKoi  h^^i^y.ffiwv 
k^  ivvoiuv  K<x^^ixi ,  Crilin  exercens  in  cogitata  &  diicurfus  cordis 
Hcbr.  4.  V.  II. 

Tertio  non  fecus  ac  amuffis  rerum  menfiirandarum  certum  fignum 
exiftit,  &  0  (^^fyi^  indicium  eft  noematum  dc  idearum ,  qvoe  in  mente 
artificis  praeextiterunt  anteqvam  manus  operi  fuit  admota :  lic  dodirinae 
Evangelicae  fonus  hanc  propriam  laudem  libi  vendicat ,  ut  Aoyov  (^'or,f^ov 
(beneiignificantem)infonetauditonmiauribus  &animis  i  Ccr.i^.v.p» 

Qvarto  ,  ut  Regula  t^Jra^ica;  causa  non  uno  momento  adhibetur  fabri- 
cis  rebufq^  omnibus  metiendis ,  fed  nunc  uni  mox  alteri  parti  6^-'Koufco?  ;^ 
^TT/.iiJ.co?  inferendae  atqj  combinandae  applicatur:  pari  modo  vox  huma- 
na  fuaagnofcit  ordinaria  organa  ,  prima ,  media ,  ultima,  ac  proinde  fuis 
conftat  articuhs ,  qvosorivelinditavel  addita  inftrumenta  conficiunt, 
tefte difertiffimo  juxta ac  dodiffimo Romuli nepotum  Cicerone  Lib.  2  de 
Natura  Deorum  pag.2 59  edit.Parif.Carol.Steph.i 5 54:  Ad  ufum^inqvki 
orationii  mredihih  eftj  ntfi  dtligenter  attenderisy  qvanta  opcra  machmata  natu- 
rajit.  Primum  enim  apulmonibus  arteria  tifqve  ad  os  intimtm  pertinet:  per  qvam 
vox  principium  a  mente  dticens,  percipitur  ^  funditur.  Deinde  in  orefita  lingva 
eslfimta  demibus,  Ea  vocem  immoderate  profufam  fingit  (y  terminat :  qvi^foms 
vocis  dijlin^os  &prefos  ejficit,cum  o^ad  dentes  & ad  alias partes pellit  oris.  Ita- 
qvepledri  fmilem  lingvam  noflrifokm  dicere  ,  chordarum  dentes ,  nares  corm- 
hus  iisy  qvi  ad  nervos  refonent  in  caniibus.  Et  ibidem  mox  addit :  Hac  cohor- 
tamur,  hacperfvademus ,  hac  confolamur  affltdos ,  hac  deducimusperterritos  a  ti- 
more^  hac geflientes  comprimimus ,  hac  cupidttates  iracundiaf^^  reflmximus :  h^c 
nosjiiris,  legum ,  urbiumfocietate  devinxit,  hxc  a  vita  immani  &ferafegregavit. 

Canonicus  ifte fonus, qvo  fonante  & percrebrefcente ipfa  S  A  L  U  S 
falit,  Coelum  tripudiat,  orcus  tremit,  nec  unius  temporis  eft,neqve  unius 
oreproditus.  Prima  hujus  vocis  L/we^  haecfuit,  qvamosjehovahelo- 
qvutus  eft  Gen.  3.  v.  1 5 : 

Hoc 


CoELESTiUM  Et  Angelicarum  Vanitate.   i5i 

Hoc  ipfum  conteret  tibi  captit. 
Qyo  fono  protevangelic6  Prima  mater 

ibdt  ovans  &Jpcfua  damna  levabat, 

natoqve  Caino,  exclamabat : 

Confcqvutafum  virum  ipfum  Jchovah. 
Contmuarunt  ac  teftimoniis  fuis  confirmarunt  hunc  fuavifllmum  fidei 
acpromifli  Evangelici  fonum  Presbyteri  antediluviani,  tefte  Paulo  Hebr. 

II,V.  2. 

t  Hac  fide  in  Mefliam,  mundi  H^^^JH  ac  redemptorem,  hoc  fono  fidei 

nuncio  (aluusqve  arrhabone  confirmatus  tAbcl  pleniiis  qvam  Cainus  la- 
crificium  Deo  obtuHt,  ibid.  v.4. 

Hac  ere6tus  Hcnocbus  vir  pientiffimus ,  ante  mortem  mortalitate  do- 
natur,  coeloqve  infertur  vivus.  ibid.  v.5. 

Hic  fonus,  ha;c  fides,ha;cjuftitia  utriufqve  mundi  incolam  '^(jtachum 
praeconem  nadla  eft  2  Petr.  2.v.  5  :  qv6  ;^>;,wa^oS-eiV  &paravit  arcam  in 
lalutem  domus  fuae.,  &:  damnavit  mundum,  &;  deniqve  juftiti^,qvaeper 
fidem  eftjhcereditatem  adiit  Hebv.  1 1.  v.  7. 

Divinaevociobediens  Jbr aham GQncC. iz»v.  1,2  patria  egreffusin 
terram  promifiionis  ceu  aHenam  fortunarumfedes  tranftuht,  c^/wf^tcr- 
tjaculis  cum  cobxrcdibus  promijfwnis  Ifaac  ijf^Jacob  habitavit,civitatcm  cxjpc- 
^ans,  <]vx  habet  fundamenta,  cujus  artifcx  &  conditor  Deus.  ibid.  v.  8, 9. 

Infonuit  auribus  Sanc  fenio  confecfta^  verbumjehovah  :  Certijfime  re- 
vcrtaradte  nTf  nV^  fccundum  vitx  tempus ,  &  crtt  filnis  SanctiM  Gzn. 

1 8.  V.  9, 1 4.  Qv6  fa Aum  eft,  ut  Saraj  licetjlerifisfuerit  ac  decrepita  •,  tamen 
fde  confcqvuta  fit  vinutcm  concipiendi ,  ut  prxter  xtatis  rationcmpepcrerit,Jide' 
lemjtidicanspromittcntem  jO^ftcab  uno  mortuo  orti  fim  (Hebraei)  tanqvamft- 
dcra  tn  ccelo  nmlti ,  ^ficut  arcntc  ad  littora  maris  immumerabiles  ibid.  v.  i  ij 

I2jI3. 

Idemeftojudicium  dQjacobjJofepho  ,Mofe,\hid.  \.  20, 22,25, aliisqj 
Patriarchis  &  Prophetis  ad  qvos  fermo  Dei  fa(5tus  divetfis  temporibus. 
Nam  TToKvfjLi^uq  Kj  TTohvT^QTrc»;  loqvutus  eft  Deus  Patribus  &  Prophetis  in 
tempore  V.  Teftamenti ,  poftremis  autem  temporibus ,  qvae  «Tio^OwVew? 
funt propria  Hebr.  9, 10,  foqvutuseft  nobisper  fihumHebr,  j,  v.  ij2. 

X  Et 


t6l  EXERCITATIO  II  DE  LiTERARUM 

Et  verbiim  Dommi,qvodmanet  in  aeternum  E{a. 40,8,  hoceflver- 
bum ,  qvod  Evangelizatum  efl  1  Petr.  i,  v.  2 5 :  feu  ut  fcribit  b. m.  vir, 
D.  Joh.  Pauli  Reknius  Difp.  profundae  eruditionis  Theologicoe  ferace, 
habita  Anno  1650, 11  &  24  Decembris ;  Verbtmfeu  Evangdmm Mcrmm 
etlam  ad  Symx.oi^^.v^l/tv  |wu?>;^/x  ;^^ivoif  dimloig  (Ti<n}^f^>i  ,feufim  tamen  revdati 
per  Scriptur.is  Prophctarum,fecundam  eonflnutionem  ipfius  merni  Dei  in  obedien^ 
tiamfidei  in  omnes  Gentes ,  (tandem  qvo^^inanifefiati  Rom.  i5, 2 <^,  25.  Ne- 
qve  enim  ttm  ccepit  pimumEvangdimn  ej«5;«!oiii(verbalimtRefenii)(5ft;o^ 
ipfum  eratpoiius adeo ateinum ^ ^fic tanto etiam  ante illum angelum,qv'i defcen.' 
dit  de  coelo  cum  illo  taliyqvod  evangdizaret  ita  ociiisfimtl  habitantibusfuper 
terram ,  ^  omni  nationi  S'  trihui  &  lingvA  ^populo  t  qvojuxta  vocem  ejusmodl 
tam  claram  ac  fonoram  tmereni  verum  Detim  ^  darent  illi  gloriam :  qvoniam 
venlt  hovajiifla  cenijudicii  ejiis :  qvem  ita  adorarent ,  titipfumfaSlorem  umvet" 
forttm  (yc.  ficut  hoc  qvo^j  efi  Apoc.  14, 6, 7. 

Qya  autem  ratione  fen{im,uti  notat  Refenius,  Evangeliu  fit  ita  revela- 
tiijUt  tam  difiitis  nationibus  orbis  innotuerit:monftrat  initio  Liber  totus- 
A6hmm  Apoftolicoru,&:  dein  ipfi  docendi  &:  diicendi  Chriftiana  ratiOi 

Nam  Apoftoli  &c  Difcipuli  fufcipientes  iter  ad  docendas  omnes  gen- 
tes,  Matth.28.v.i9.  Marc.i6.v.i  5.  ut  locum  mutare  necelTe  habuerunt: 
ita  ipfa  do6trina  cutn  itineris  progrefliLi  nunc  in  hoc  nunc  in  ilio  loco  ad- 
mirabilem  liicceftiim  habuit  &  qvotidie  magna  incrementa  cepit.  Qvo- 
niam  vero  feqventi  membro  de  hoc  fucceflivo  foni  Evangelici  motu 
ik£tun  flunus,  plurium  heic  definimus. 

Qvjntb ,  Archite(5ti  involutum  lineare  flium  perpendicuTum  fenfim 
evolvunt  ex  involucris ,  evolutum  tamdiu  verfant  &  applicant ,  donec 
filum  <^eiyj4Kug  fignaverit  gnomonem  ,  qvi  porro  obliqvitatem  operis 
monftrans  occafionem  praebet  architedoni  eam  emendandi  ac  de  recSti- 
rudine  fabricae  invenienda  fafcipere  cogitationem.  Sonus  auditui  de- 
ferviturus  neutiqvam  abfolvit  munus  impulsaprima  vicinave  aeris  par- 
te  ,  fed  ulteriori  fuccedentium  aeriarum  partium  impulfu  opus  erit, 
anteqvam  a  vacivis  auribus  percipi  poflit.  Vt  autem  modus  ifte ,  qv6 
peragitur  auditio,  meliiis  intelligatur,  qvippe  qvem  difputandi  cacoe- 
thes  dubiorum  qvorundam  tricis  implicuit:  obfervandum  eft,qv6d  Au- 
ditionis  ordo  talis  fit,  Duo  folida  corpora  invicem  collifa  interme- 
4ium,aerem  compeUendo  pulfant  &  diffinduntj  qvi  difWTus  edit  fb- 
;  i  num, 


COEIISTIUM   Et   ANGlLICARtJM   VanITATI,     I^| 

Hum^fonus  vero cum qvodam  impulfu  diffiindi  coeptus  afficit  proxi- 
mam  circumftantis  aeris  partem ,  qvae  immifllim  fonum  recipiens  rur- 
■fum  vicinam  aeris  partem  impellit ,  iilimqj  fono  imbuit ,  &  flc  deinceps 
donec  per  aerem  tanqvam  ^t^xh  medium  ad  ipfum  auditus  organum 
ventum  fuerit.  Hunc  fonum  vernaculus  aer  ftatim  excipit  &  in  ner- 
vimi  auditorium  trajicit  ,  qvi  fonorum  omnium  modulos  ad  fenilim 
communem  tanqvam  judicem  atq j  cenforem  vehit.  Has  promotorum 
fonorum  vices  ab  Eclius  jucunda  reciprocatione  facilius  obfervabis. 
Plinius  1.  55,  c.  1 5  :  In  cadem  urhejuxta  portam  ,  qvx  Thracia  vocatur ,  turres 
lll  acccptas  voces  uumcrofiorc  rcpercujfu  multiplicant :  mmenj^  huic  miraculo 
Echo  efl  a  GvMis  ddtnm.  Et  hoc  qvidcm  natura  locorum  evenit ,  i^-plerumq-^  con- 
rallium :  iht  cafaaccidit ;  Olympix  autem  arte ,  mirahili  modo ,  inportu  qvam  oh 
id  heptaphonon  appcUam,  qvoniamfcptics  cadem  vox  redditur, 

AppIicaturi,n\^3noftrum  Canonapcrpendicularem  Evangelici  foni,ejiis- 
qve  revolubiles  vices  &  feries  oftenfuri :  feqvemur  >(J'  ^Sa.  veftigia  di- 
viniftimi  Prophetse  di.  Regis  Davidis ,  qVc-e  nobis  Pfal.  18.  V.  5, 6,  7,  8, 
feqv.  reliqvit ;  v.  5 .  Verba  Davidis  iic  fonant :  In  omnem  terram  exiit  li- 
Tiea  eorum ,  d'  in  extrema  orhis  cJoqvia  corum.  SoU  pofnit  tahernaculum  in  ipfs, 
Et  ipfe  tanqvam  Sponfis  cgrediens  de  thalamofuo,gaudct  utpotcns  ad  currcjidam 
viam.  tAh  extrewo  cwlorum  egrcffio  cjus ,  6*  revolutio  ejus  ufqve adcxtrema  <?o- 
Ytm  t^non  cft  qvi ahfcoiidatfc  a  calore  cjus.  Lex  J EHO  VJi  H  pcrfeda 
convertens  animami  tejlimonium  JEHOV AH  fidele  ,fapientcm  efficicns 
parvulum.  Frxccpta  JEHO  VA H  reda ,  Utifcantia cor: prxceptum  J £- 
H O  VA H  purum ,  tHnwinans  oculos,  Timor  JEHO  rcJc  tnundus  per- 
tnanens  inf<ecult(m:  judicia  J EHO  VAH  veritas ,  jujlificatafunt  pariter^ 
Defidcrahilta  magU  qvam  aurtim  multum,&  dukiora  melle  &Jlil!atiove  favorum. 
Veluti  modo  oftendlmus  e  Cap.II  Paulinae  Epiftolae  ad  Hebraeos,qv^ 
promptitudine  &:conftantia  prifcimundi  reiigiofi  Heroes  ante  &:  poft 
diluvium  exceperint  extentii  cceleftis  vcritatis  Canoncm,  atq^  Evangeli- 
c^  fidei  Sonum:  pari  nunc  cura  &  induftria  conabimur  efficere,ut  conftet, 
qva  promptitudine,qv6  fervore,conftanti  animi  propofit6  contra  qvas- 
vis  Satanse  artes  $i  aftus,immundi  mundi  illeccbras,  dc  exterioris  homi- 
nishoraria  objed:acuIatraditum  e  ccelefti  Sponfo  Canonem  Evangelicum 
&  falutaris  fidei  penetrantiftimum  (pjzfyov  difFuderint  Apoftoli ,  &  per 
totum  teri'axum  wbem  diditum  auditores  confervarint  &  ufurparint. 

X  »  Id 


l54  EXERCITATIO   II    DE    LlTERARUM 

Id  qvod  tanto  facilius  nos  expedituros  iperamus ,  qvanto  preflius  {e- 
qvamur  Sponfum  Cceleftem ,  qvi  de  thalamo  egrediis  inftar  gigantis  pul- 
verem  Olympicum  colle(5turi ,  vel  curriculum  pro  praemio  &  gloria 
confe(5hiri ,  nobis  viam  &  pedetentim  proemonflrayit  &  ante  nos  cal- 
caYit. 

Principioautemattendendum  erit,  qvldvelitflbinomen  rn^H  e 

qvo  egrefTus  perhibetur  Cceli  Choragus  five  Spondis  Naturae  Titan. 

Adi&  audi  EliamLevitam  Gemanum ,  ejufqve  opus  qvod  infcribitur 
"•^TO  Thifpites^  mox  qvodqvaeris,inventuhauterittibidifficile.  Sic 
enim  fonant  verba  EUa  pag.  119.  edit.  Ifnoe  in  Algavia  Anno  1541 : 

av  rh^r^  nnnpn  aipp  pnin  ^t^  a^-inrt  r^^n  m^n 
v^^  "vv  r'^*?^^^'  "'i!'?'!^  CD^^nip  iJnj.^i  m^ri  t<y^^  ;nnn 
>^nppn  ]Yah6  nin  f  ^npn'  nv^3  0^1:1  V3ns*3  nVsni  jnnn 
^iDs^ii-j"?  ani  in^np  ]r<iT  ;nn3  pi  n^n  -ii33  ^s  Sv  ^3 
Wd^h  TjDW^ji^^pni^ij^p.sn^i^^a  iv^m  Di^n'^3  vW  n^in  iDp 

Qy^e  fic  vertit  Paulus  Fagius :  C  H  A  P  H  A ,  Thalamus  nuptialk*  R .  Dd- 
vid  Kimchidicit,qvbd  locus^uhi  abditfejponfus  cum  (ponfa,  niJin  vocettir.  7^s 
verb  Judxi  vejlem  iUam,  qvam  extendumfuper  caputjponfi  &Jho'ijfiCy  qv^cqve  te~ 
netur qvataor  vedtbus  ea  hora ,  qvajit  de^onfatio  m^in  vocamus.  Qvofche- 
mate  &fcripturautitur.  ttt,  Efa.  4:  Qvo^niameritfuperomnerngloriamprotedio. 
Item  Pfal.  19 :  ipfe  autem  tanqvamj^onfm  egreditur  de  thalamofuo.  Signijicat 
autempropne  hdc  vox  operimentum.  ut  Deut.  33 :  Tegetfuper  eum  totadie. 
Jtal.  baldekino,  germ.  himel. 

Qyo  prasmifso  ceu  priECognito  hac  deinceps  noflris  oculis  &  animis 
porro  contemplanda  proponit  Pfaltes.Prout  ex  Ccelorum  SoUfj,  motu  at- 
qve  efRcientiaaliqvalis  D  E I  cognitio  &  invefligari  &  haberi  potuit : 
confimili  ratione  viam  cognofcendi,Dei  multo  fublimiorem  oftendere 
aggreditur  v.  8,  feqv.  qvando  Legem  divinam  indigitat.  Perinde  ac  fi 
diceret :  Qyemadmodum  coeli  &  fol  ipfe  flati  teftes  flint  D  E I  glorise 
&fapienti«^  ita  ejufdem  DeiacDomini  noflriLex  manifeflum  tefli- 
monium  efl  fapientiae  &  voluntatis  divinse  j  id  adeo  qvidem ,  ut  merito 
qvondam  proclamarit  Mofes  Deut.  4,  v.  8>  qvotqvot  DeiLeges  audi- 
1:  rent. 


CoELESTiUM  Et  Angelicarum  Vanitate.  1^5 
'  rent, dicSturos :  Qym  efi  aliagensfjc  indtta ,  qvii  haheatjlatuta  &jud!cia  De/, 
ficut  eji  (Lex  Dei)  ifla  ? 

In  primis  vero  noftris  cordibus  infcribendus  crit  o  vo^i^  ^Ttvd^f/oP^^ 
f^ ^wijg  ivX^t^u  lyi<rS, qyinos  a  legepeccati  &  momsvindicat,qvo  de 
gentium  Apoftolus  Paulus  Rom.  7,  2,  hoc  nomine  a  Jacobo  Epiftol. 
Cap.  I.  V.  2  <f  appellatus  v!^:^  liKn^^  0 1^  iKt^^^^iac. 

H^ec  Lex  ,  haec  EvangeHca  amuflis  ab  ipfo  Sponfo  non  miniis  vetera 
qvam  nova proferente  Matth.  9 ,  v.  1 5 ,  i<5, 1 7  piomuIgata,non  fine  be- 
nigniore  oneris  sAai<p^!?jugo  Matth.  11, v.  loiimoprocaptudifcentium 
&  excipientium  inculcata  Joh.  i5,v.  12  j  qv^  nec  potuit  necdebuit 
imo  momento  cum  univerfa  fua  <f<o^9-wV«  proponi.  Proinde,haut  mi- 
rum  aut  novum  cuiqvam  accidere  debet ,  fi  Lex  ita  Spiritu  &  vita  ani- 
mata  fuas  certas  habe.it  vices  ^fuosqj  progrefliis  fancfta  lides  ac  eruditio 
admittat :  non  fecus  ac  Liveaperpoidicularis  &  emiHus  Sonus  fuas  qvoqve 
admittunt  partium  &  rrtediorum  progrediones. 

Qyemadmodum  Efaias  Propheta  populum  plane  enormibus  vitiis  foe- 
datum  ceu  infantem  recens  ab!a(5latum  fenlim  ad  pietatis  Sc  virtutis  fe- 
mina rccipienda  formare  qvondam  ftuduitcap.  28,  v.  9, 10, 11, 12, 1 5. 
Qyod  fuum  ftudium  dz  incredibiiem  cur.im  Zelotes  Prophetahis  ver- 
bis  compledri  vokiit :  CJvain  doccbit  ultra  Prophetafcicntiaw ,  &qvem  intel- 
ligere  faciet,qvodaudmt^  funt  ut  pueri  ahlatlati  a  lafte y  avulfi ab  uhertbi^. 
^mutpueris  datur  eis  yrh  1p  "in'?  1p  IS'?  IV  1i*7  VJ  prxceptumpojl 

'tT  '—  'tt  '-  —   T  -  TT  — 

praceptun? ,  pritccptumpnfipniceptum :  lincapofi  lineam ,  Uncapojl  lincam ,  pa- 
rum  ibi ,  parum  ibi.  Qyia  balbutientibus  labiis ,  Sc  Ungva  altera  loqve- 
tur  Propheta  ad  populmn  ifium.  Ad  qvos  dtxit  Propheta  :  Htec  reqvies  eft ,  re- 
qvicmpneflatelafoy&hxc  rcqvics:  &nolucrunt  audire,  Et  erit  eis  verhum  JE- 
HOVI^,  prMeptum  pojlpr^ueptum ypr^nceptum  pofl  prxceptumyhneapojl  li- 
neam,  lincapoft  lineam : parum  ihi ,  varnm ihi  &c.  Hi  morum  corruptomm 
&:  corrigendorum  gradus  infimis  fubfclUis  adlicerefcentes :  nec  aliam  fe- 
riem,  qvam  qvae  gradus  admifit,  dodrina?  Apoftolic2e  Kegula  docuit. 

Eqvidem  Canon  Keligionis  primiim  plantatse  fimiles  qvondam  moras 
habuit ,  Linea  canohic»  dodrinse ,  q\x  fecundum  pietatem  fuit,  paula- 
tim  evolvi  &  dlKou^cog  excipi  avebat.  Qy6  fa<5him  arbitramur ,  ut  divi- 
nus gentium Do6lor  &  Apoftokis  PaiJus initio  lad:e Ecclefiam alendani 
judicaverit ,  ficuc  inftituti  fui  rationem ,  &  methodi  cum  magiftris 

X  3  '  imnu- 


l66  EXERCITATIO  II  DE  LlTERARUM 

immaturis  Sc  iis  qvi  tk<?  ax,o«<f  vu^^zi  fA^U  fiint  obfervandf  modiim  lucu- 
lenternobis  expofuitEpift.  adHebr.  c.t^,Y.ii,i^,i^:Opinhab£Wifttqvit 
Apoflolus,  m  tradamus  VGbis  elementa qvicdam  iniui  ehqviorum  Dei^Hjyfa- 
ilf  ejiis  ii ,  qvibns  opus  eH:  lade  &  non  folido  cibo.  Qvisqvis  enim  ladis  efi  parti- 
c£ps ,  rudis  esl  verbi  juflttia ,  infans  enim  efl.  Perfeiiorum  autem  enfolidus  ci- 
hus ,  utpote  qvt  propter  hahitim fenfus  habem  excrcttatos ,  ad  dfcretiouem  boni^ 
&  malt. 

Etenim  dvKt;  o  75A«(^  ad  qvem  nos  remittit  Paulm  Eph.  4, 13,  &  ad 
cujus  jwjT^ov  '^  y.hiyJcxA  ^  7rA>]^afAcJJ(^  ^  x^fiTomni  nifii  &  ope  contenden- 
dum  nobis  erit ,  non  eft  aut  unius  diei  ephemeron ,  aut  unius  roridseno- 
^is  fungus.  \Jt  nou  ampliiis  puerifunus ,  h^fiv^^tiantes  qvovis  doLlrin<e  ventuld 
agitatijuxta  aleatoriam  hominum  neqvitiam  o^fedu^ricem  ac  inftdiarmn  laten- 
tiumplenam  methodum  Ephef.4.  v.14:  eftjUt  Apoftolorum,  Prophetarum, 
Evangeliftarum ,  Paftorum  &  Do(5torum  voces  Evangelicas  &  regulas 
Pietatis ,  qvas  verbo  Deiconvenienter&;  fonant&c  pr3efcribunt,audia- 
mus ,  &  ad  easdem  vitam  conformemus.  Sic  eadem  nobis  continget  fe- 
licitas,qva  ahifideles  gavifi  {unt.S.  S.E.  Rom.i.v.i^-.JuftitiaDeiineo 
revelatur  ex  fide  in  fidem ,  fc.  incipiente ,  imperfedioriqve  in  confum- 
matiorem.  Textus  Epiftolarum  Paulinarum  editus  Roeskildise  1 534 
fol.exErafmica  Verfione  has  margini annecStit  notas :  Exfide  infidemy 
hocefl ,  exfidepromittentisDei  infidembominis  credentis  yvel  ex  fide  yudici  in 
fdemgentilisjftve  exfide  Veteris  infdem  N.  Tefamenti  ,ftve  ex  fide  Legis  infi- 
dem Chrifii ,  five  exfide  verborum  infidemrerum,  autex  fidepradtcamiumitt 
fidem  credentium. 

Sapienter ,  pie  ,  noftroq;»  inftituto  convenienter  fcripfit  divinus  gen- 
tium  Do£lor  Paulus  Ephef.  4.  v.7,  feq :  'Evl  3  iKoc<^co  y'fj.m  1^0%  yaeA?  ){^  tv 
f^itiov  T^  Scofiioi';  rS  Xg^5-8  Scc.  Kci{  dvnii;  iScoKi  cw  |«^,  '^yrv^Aac^cvv  Q,  '^stS' 
(pyjTK^,  CTLT  3  ,  (^ctvfyi?^nac^  tbu?  3  ,  TmiiAjio c/j;  ii  J^tSucrHOiAovg,  tt^o^  t  kx^^Ikti/.ov 
T-  olyicov ,  «V  i^yov  2i\^'/.ovloo; ,  ng  oiy.oSoaiuj  jd  ffco^alQ^  T?Xg/5-?,_ws;^gy(  kiH^v- 
TJjVwjU^  oi  m^^TEf  etg  tZu/  ho^mCg,  i^  TnsTw?,  k.  T^  cfhnyvoocnoog  t?  ^drSSi^  ,  «V  J 

avS^  nAetovj€ig  fxi^ov  yiKmocjc;  t5  7rA>jpw^a.7@^  T?Xe/<r».Qyid  autem  Paulus  1 

indigitet  nomine  menfurs  donommChrifti,fecundumqvaminunit^- 
tem  fidei  &  cognitionis  filii  Dei  aUqvando  Servatori  noftro  obviam 
procedemus,  &  in  perfe<5tam  ftaturam  plenitudinis  Chrifti  olim  grande- 
icemus,  non  diffimulat  Apoftolus  qvando  Rom,  12,  \,  6,  tradithabe- 

re 


CoELSSTiUM  Et  Angelicarum  Vanttate.    167 

jfe  nos  dona  fecundum  gmtiam  nobis  datam  difterentia,iive  Prophetiam 
{Qcundumproportionem  (oivaAo^/ioM/)  Fidci. 

Certam  enim  ^/M/o^i(T;;;,proportionem  Sc  menfuram  non  tantum 
fideijverum  etiam  aliorum  Charilmatum  fuis  miniftris  Deus  admetitur, 
iuam  cuiq,  gratiaj  ac  (alutaris  fcientiae  cfkiyic^nyiotv  concedit/uum  cuiqve 
T^  ^w^iocg  |UiT^cv  per  eundem  Spiritum  diftrihuit ,  qvo  finguli  contenti  e- 
nmt.  Neqve  ultra  datam  revelatae  cognitionis  menfuram  aut fupra  ana- 
logicum&;  Apoftolicum  -rt  c-oo^pecvtlv^  afxiTiov  y,  a!;^x<pov  qvoddam  vani  fui 
ingenii  nimiae  fspe  curiofitati  indulgentis  \spyec<peQiveiv  cum  Scripturae 
negle(5lu  8<:aIiorum  contemptu  praekimptuofius  fibiarrognbunt,  qvem 
temerarium  aufum  cuivis  facrarum  Literarum  interpreti  ferio  inter- 
dixit  Apoftolus  allegatae  modo  Epiftola;  adRomanos  capite  I2,v.  5, 
necnon  i  Cor.  12, 4,  feq. 

Ceterum ,  qvoniam  hanc  menfiiram  fpiritualium  Charilmatum  xvx- 
h.lyca;  donatam  ac  diftributam  qvibuslibet  vocatis  fcrvisLuc.  i5,  [5, 
Matth.  25,1 5jfeqv.  fed  a  domefticis  Dei  ac  (ympolitis  San(5torum  fidei- 
qveEph.  2, 19,  Gal.6, 10,  percupido  ac  fidcli  pc(!:l:orc  acceptatam  ac 
fru(5tuo{e  ufurpatam  ipCi  Sapientia  Luc.  7,  55,  parabolicoparadigmate 
talenti  unius  vel  plurium,  pro  modo ,  capacitate  &  tacultate  fufcipientis 
traditorum  Dominus  fcenori  locavit :  noftrarum  partium  erit ,  haut  de- 
todere  humi  indultaaut  naturiE  aut  divinie  gratiaetalenta,  fed  omni  opc 
conari,ut  illa  pio  follicitoq^  focnore , qvod imperatum  cujusq-, fidelis 
(damnas  fit  a;^^^®-  Matth.  25,30)  fervi  opus  jure  dixeris,  au(fta  Domi- 
no  ae  Deonoftrotantonuiibonorumperbenigno  datori  nationem  no- 
bifcum  inituro  adprobemus.  In  primis  autem  moniti  Apoftolici  haur 
immemores  nos  efie  oportet,cu)us  emphatica,  cedro  imo  cetcrnatenacis 
pe(5toris  cuftodia  digna  oratio  perfcripta  legitur  2Cor.  io,v-i2, 13, 
14,15:  Noseiuijmon  audemus  acccvfcre  aut  cojifcrrc  nosmctipfos  cum  qvibus- 
daWy  qvifeipfos  commendant :  nam  ipf  fe  metientes  femetipjis,  &  conferemcs  fe 
cumfanctipfis,  non  intelligunt  (feipfos: )  nos  autem  de  iis,qv£  menfttra  carenty  non 
ghriamuY  ,fedfecundum  menfuram  canonis  yqvam.partitus  cfl  nobis  Deus ,  eticm 
tnenfura  uft^,  ad  ms  pertigit.  Non  enim  qvafi  nospervenimm  ad  vos ,  nosmetipfos 
extendimus  fupra  modum  :  nam  etiam ad vos  fisf[;per  Evangelium  Chrifit  perve- 
uimus.'  Neutiqvam  iig  m  oiy.zTCoi.gJariamur  de  alienis  laborihus:  fedjpemconcipi- 
mtts  cx  incrementojidei  vefira  abunde  grandefcemis  fecundum  nofinim  canonem,. 

ExfiL- 


l6S  ExERCTTATIO    II   DE    LlTERARUM 

Exfulent  ergo  a  cujusvis  Chriftiani  ftudiis  oluztiociWa.  &extraorbi- 
tam  Scripturarum  evagata  lcrutinia ,  tanqvam  indult^e  fidei  menfuram 
cxcedentia.  Ut  enim  incuncftis  rebus modum obfervare  tenemur,ita 
in  proponendis  lidei  dogmatibus  &  in  dubiis  Qyaelitis  folvendis  neceiTe 
cft  ,  ut  intra  pr^fcriptam  regulam  adignatamqve  donorum  menfuram 
modeftenoscontineamus,qvemadmodumifta  OLIVA  SACRiE 
P  A  C I S  repurgata  Hafnise  Anno  1655  edita ,  &  hoc  amio  i<55 7  de- 
nuo  recufa  latiiis  pandit.  Hac  p/agyto-^aTwv  fpiritualium  seqvali  propor- 
tione  contenti ,  fi  nos  intra  circum  revelati  verbi  cohibeamus ,  vaniqj 
3ntelle<5lus  noftri  viy:ij.(x,^kjC^u}y.c(,^  infcientiamDeiprotervofaftuin- 
(urgentia  flib  jugum  obedientis  Chrifti  ac  fidei  mittamus :  neutiqv^m 
licet  ambigere,  qvin  definente  C3ec3e  hujus  mortalitatis  caligine  perfe- 
(flse  cognirionis  Chrifti  luce  perfufi  ffiterniim  illuftremur.  Lux  enim 
illucefcct,qvaabrogat»imperfed:iB;,  illi  puerili  1  Cor.  3,  i,  fuccedivas 
A<5t.  18,25,26,  oenigmaticae  &  partiali  cognitioni  confummatiflima 
fcientiafubftituetur,&  inlocum  difcurfus  infantilis  acqviiitu  difficilis  & 
obfcurioris  fuccedet  fc ientiaplufqvamvirodigna,ficutomnibus,  qviin 
hac  vita religiofis meditationibus vacare  non  definunt^certiflimepro- 
mittit  oraculum  Apoftohcum  folatio  plenifTimum  ,  i  Cor.  13,^.9, 10, 
11,12  his  verbis  melle  &  favo  fvavioribus  perfcriptum :  Exparte  cogno' 
fcimus,  expaneprophetamtisi  ubi  atimn  venentperfedum ,  ttinc  qvod  ex parte 
€fl  ahrogahitur.  Cum  infans  ejfem,  ut  infanshqvehar,  ut  infansfapiehamj  ut  in- 
fansratiocinahar.  Qvum  autem  fa^us  fmvir  iahrogavi  ea  qviC  funt  infantis. 
BAiTmu^  ^  ,  ficut  pertexit  Apoftolus ,  ol^li  Jl  ia-cTrl^a  ov  ouviy^ctU,  ron  3  -gro'- 

iTCiyvooS^iw. 

Ut  a  in  hujus  felicitatis  participationem  poflimusadmitti,  reqviritur 
ut  primo  in  hac  vita  proevia  qvadam  ^aiT^^i  nobis  aditum  qvendam 
ad  di^lse  felicitatis  faftigium  prseparemus.  Qyod  tum  demum  dabimus 
expeditum ,  ubi  gloriam  Domini  aperta  facie  contemplati  noftras  men- 
tes  qvotidiano  fed  fucceffivo  hujus  gloriae  intuitu  &  conformemus  & 
confirmemusjnftitutionem  PauU  harum  rerum  experti  fideliter  feqvu- 
ti  I  Cor.  3,  V.  18  his  verbis  perfcriptam :  'H^t7?  '-^'i^Tnx.izoi^Kv^u^co <:;^- 
ca^mrci)  TWJ  S.^ccv  rS  Kug/'ss  KoiTziTpg^^cM^co*  tIuj  oiVTlw  trlysvot  ui^uop<povfxi^ 
Syrs  ^Q^y,g  «V  So^ccvj  y„«S(jiW^  Sttv  Kvgig  'nvSy.(£\@^, 

Sex- 


CoELESTiUM  Et  Angelicarum  Vanitate.    1^9 

Sextum  Momentum. 

QVi  vifi  funt  STYLI  inter  reliqvos  Apoltolos,  Ja- 
cobus ,  Cephas  &  Joannes  Gal.  2,  p^  fuam  qvisqve  do- 
dlrinse  Lineam  convenienter  exprclFo  Servatoris  Chrifti 
mandato  Matth.  28,  ipextendere  allaboravit,  utcomplu- 
res  Chrifto  &:coelo  animas  iic  lucraretur. 

'Jacobus  Major  tiliiis  Zebed<Ki ,  cognominatus  Boanerges ,  five  fllius  to- 
nitru  Marc.  3, 1 7 ,  «ut-V»;-;  admirator  metamorphofeos  illuftriirimse  iii 
monte  Thabor  Matth.  1 7,  i,  2.  feq.  Judex  fummse  controverfias  de  cir- 
cumcifione  profelytorum  gentihum  Acl.  I5,v.  19  Evangehi  lakitife- 
rum  fonum  inftar  tonitru  auribus  recutitorum  infonuit ,  potiflimum 
Hienifolymis ,  ubi  majorem  vits  Cux  partem  egille  fertur,  prout  con- 
ventum  fuerat  inter  columnas  recens  ftrudrae  domus  Dei ,  Jacobum ,  Pe- 
trttm^Jobanuem,  nec  non  Pimlum  &  Ravfiabam,  qvibus  illi  manum  com- 
munionis  porrexerant,  ut  hi  gentes  Evangelicas  veritatis  dulci  fono  per 
mulcerent,iftiver6fuojudoeos  canonead viam  veritatis  coeleftis a de- 
viis  Tml^oTnx^^utntn  reducerent Gal  2,9. Qvorum  hce  funt  Lineoe  feu  fo- 
ni  Evangelici. 

JACOBI  LINEA  EVANGELICA. 

Dlvifis  Apoftohs  poftChrifti  in  coelos  afcenlionem  Jacobus  memor 
ian(5li  fcederis  cum  Paulo  &  Eavnaba  initi  luum  funiculum  admo- 
vitextruendsedomuiDei ,  qvaPalasftinaejufqjcIarusocuIus  ac  decus 
Hierufilem  laetabatur.  Neutiqvam  tamen  huic  glebas  tam  affixus  fede- 
rat ,  qvin  alio  fe  contulerit.  In  primis  autem  ad  Hifpanos  rec5la  concef- 
fiire  fertur  ,  atq,-  ea  dexteritate  Evangelium  fonuiile  ,  ut  huic  Do<5bori 
complures  Hifpani  fc  ceu  difcipuli ,  fuos  mores  &  animos  formandos  ac 
recoqvendos  tradiderint.  Ceteriim,  Difcipulis  recens  afcitis ibidem  re- 
li6liSjin Judaeam rediilTe  memoratur.  Cujus  exitum  martyrium  corona- 
vitannoChrifti  45,Claudii  vero  ^.Herodes  enim Regnojudaico prffe- 
(5b.is  gratificari  voIuitJud<^is,efrecitqj  ut  fingAane  fuo  primus  evangelica 
lan(5i:3e  veritatis  lineam  coronaret  &:  Ecclelise  ad  palmam  martyriicon- 
ftantia  fua  proeiret.  De  hujus  obitu  Eufebius  Lib. 2,de  Proep. Evang. 
cap.  9,  ficfcribit :  De  bocjacobo  Clemens  bjjloriam  memoratu  dignaminfep^ 

Y  timo 


170  EXERCITATIO    II    DE    LlTEHARUM 

timo  Hypotypofeun ,  (jvam  ex  pucedsmium  relatione  acceperat,  ponit  dicens :  Is 
fanl  qvi  eum  ad  tribunal  duxerat ,  cim  martyrium  fuhtturum  cerncret ,  ea  re  mo- 
tus ,  &  fe  Chrijiianum  e(Je  ultro  cflfajfas.  Du^ifunt  igiturftmul  utri^y  lUe  ve- 
To  in  itinere  petiit  a  Jacobo ,  ut  fibi  tgmfccretur.  Hic  cumparumper  delibsrajfety 
pax  tibijinqvit,  &  ofculatus  efl  eum.  .At^  itafmul  uterq^  decoUatus  efi.  Nunc 
porro  ad  Jacobi  fratris  Joannis  Lineam  progrediamur. 

JOANNIS  LINEA  EVANGELICA. 

JOannes  Apoftolus  &C  Evangelifta  inftar  aqvils  fubvecftus  ad  fubli- 
mia  de  divinitate  Chrifti  mylteria  contemplanda,intimje  ad  finus  ufq^ 
aamifTionis  difcipulus  Chrifti  Joh.  i3,25j8ciji8,  a  retibus  vocabatur 
cum  fratre  Jacobj^nzc  non  Andrea  &  Petro  ad  fakitarem  animarumpifca- 
turam  a  Servatore  Matth.  4,  v.  19, 20.  feq.  Hujus  Linea  extendi  ccepit 
apud  Samaritas ,  ad  qvorum  fidem  confirmandam  cum  Vetro  ablegatur 
A(5tor.  8.  v.i4,cujus  primafeminafparfitPhilippus.  Qy6praefenteper 
manuum  impofitionem  confertur  Spiritus  Sanilus ,  ibid.  v.  1 7.  Eufebius 
lib.  ^.cap.  I.  au(5toreft  hujus  cceleftem  Lineam  in  primis  fru(Sbuo{am 
fuifte  Afiae.  Ac  Ephefi  qvidem  ipfum  aliqvandiu ,  ut  fan(5him  domus 
Dei  archite<5him  moratum  efle  multi  affirmant :  in  qva  fententia  etiam 
fuiffe  videtur  Ircnxus  ?  lib.  3.  contra  Hserefes  c.  i  dicens :  Ephef  Johan- 
imnfuijfe ,  cumfuum  Evangeliumfcriheret.  Nec  multopojl ,  inqvit  idem  Ire- 
nseus:  Paulum  cjvidem  fundajfe  Ecclefwn  Ephefinam ,  fed  Johannem  ibiper- 
snanfijfe  ufqve  ad  Trajani  tempora. 

PETRI  LINEA   EVANGELICA. 

POrro ,  poftqvam  Petrus  conftimtus  ac  renunciatus  a  Ccelefti  ac  fum- 
mo  Dodore  CHRISTOJESU  eft  homnum  Pifcator  ]oh.  <}, 
V.  io,una  qvidem  pifcatura  ferme  ter  mille  hominum  Jerufolymis  cepic 
A(5tor.  2.  \.  41.  Sed  alibi  laxavit  fua  retia  non  uno  momento ,  fed  pau- 
latim  nunc  in  hoc  nunc  illo  loco  evol  vit ,  non  feciis  ac  ille ,  qvi  vada  bo- 
lide  pr^stentaturus  perpendiculum  nauticum  ad  explorandam  maris  al- 
titudinem  prius  e  plicis  explicat,qvam  penitus  demittit.Eqvidem  poft- 
CJVam  Chriftus  afcendit  ^h^i^MUiTrxvluv  t^  ^^ccvm,  \vcc  TrKyj^uicy;  TK  TTccv^;  ti 

{-'■^i^ci^  >if  ii^^uay.xK^d;,  cToV  t  x<si^^^o-jaiv  r  dytm  6cc :  Petrus  muneri  Apo- 

ftolico 


COELESTIUM   Et    AnGELICARUM   VaNITATE.    I7I 

ftolico  pr2efe6his  nonuna  cathedia  mox  faftuose  infolefcebat ,  fedin 
Pontum,inGalatiam,Bithyniam  jPaphlagoniam ,  Cappadcciamjuflii 
ejus  ,cujusjufl^anoncapeiVere  autmors  aut  mcrtiproximumjudicatur, 
conceflitjhomines  eo  fucceflii  capiens/it  fagena  regni  coelorum  lint  con- 
cluficum  ^terno  animarum  gaudio.Nec  non  inAntiochiafua  retiafakiti 
hominum  apprime  commoda  expandit  Pifcator  ille ,  qvem  urbs  urbium 
fuum  facit.  In  Antiochia  autem,  ubi  DifcipuU  primimi  Chriflianorum 
nomine  falutari  coeperunt  A6lor.  11 ,  v.  26  tamdiu  manfit,  donec  ei  pla- 
cuit,  a qvo  ducebatur , alio  ipdmi  evocare. 

P/;?///'/'iLineaEvangelicautpaucis  multa  compIed:amur;,per  AlTam 
{uperiorem  circumducebatur,  Jvdrex  per  Schytiam,  Thomx  per  Parthos, 
PeriaSjMedos  Sclndos,  cujus  memoria  etiamnum  apud  Barbaros  in 
Meliapora,  qvae  in  regno  Narfingenfi  efl;,  facrofancfla  exiftit.  Hujus  co- 
rnQs  Bariholomxus  ckerioYQm  India?  partem  Evangelica  luce  illuftravit. 
Matthms  Evangdijia  iCthiopcs ,  Jacobtis  Alphms  Teu  Minor  Hierufoly- 
mitanos ,  Shmn  Canavxus  Kgyyitios  ,Jttdas  ThaddiUts  Mefopotamise ,  A- 
rabiae  &  Idumse^e,  Matthias  Africce,  Cyrcnes,  Lybiae  &  Getuha^  inhabi- 
tatores  docuifle  memorantur. 

Patdi  Evangelica  Echo  non  iTrm^pcov^  tantum  fuit,  fed//vg/:(T;wi/(^, 
!Etenim  qvantum  prius  Ecclefioe  nocuerat  perfeqvendo ,  tantum  cidem 
poflea  profuit  veritatis  Evangelicie  fono  longe  lateq-,  &:  audito  Sc  per- 
cepto.  Hujus  Linea ab  Hierufolymis  trahi  ccepta  latillime  poftea  exten- 
debatur  perSyriamXiciliam,  Cyprum,  Pifidiam,Lycaoniam,Pamphy- 
liam,  Myciam,Macedoniam,Gr«ciam,IIIyrium,tandemqj  Romam  usq,. 
Atqve  hiprimi  Sc  praecipui  fuerunt  Chrifiianse  lidei  archited:i  j  Viri  in 
lucem  orbis  terrarum  &  falutem  gentium  a  Deo  dati.  Duces  ad  verita- 
tem ,  duces  ad  pietatem ,  duces  ad  coeium  j  in  qvo  ut  viverent ,  pleriq j 
mortui  funt  Martyres.  Primi  fuerunt  religionis  Confeflbres,  qvi  orbis 
errores  domandos  (lifceperunt  non  pcr  argutias  Sophonnn,  myfleria  o£- 
gyptiorum ,  fapientiam  Rrachwanum  ,{upQri\kionQm  Drtiidarum ,  carmina 
Bardortim,  vaticinia  M.t^o) 7(;;z ,  Adrolo^imi  Gywno-SophiJIarum,  monita 
Aegeriae,  feceflum  Lycurgi,  fed  teftimonio  Jefu  &  martyrii  corona. 

Poftqvampopulus  Chriftianus  a  duris  perfeqvutionibus  refpiraverat 
atq^  per  carceres  &  tormenta  adoIeverat,tranfved:a  legitur  Linea  Evnn- 
gelicse  lucis  ad  Italos  &  a  captivo  Paulo  lex  libertatis  pra^dicata.  Mox 

y  2  Ra- 


lyi  ExercitatioIIdeLiterarum 

Ravenna  Appollinarem ,  Aqvileia  Hermagoram ,  Mediolanum  Barna- 
bam,  Fcefulas  Romulum,  Capua  Prifcum ,  Neapolis  Afprenatem  divince 
domus  archited:ones  habuere.  Eadem  Lttiea  paulatim  exphcari  coepta 
crevit  eundo  ad  varias  nationes ,  utpote  Gallos,  Hijpams,  Brttamws,  Scotos, 
HibernoSy  Germanos,  A^fatos,  Loibaringos,  Sabaudos^Helvetios,  Htmgaros,  Scla- 
vones ,  Dalmatos ,  Bidgaros ,  Tranfylvanos ,  PoJonos ,  Rtijfos,  Tartaros ,  DanoSy 
T^rvegos,  Gothos,IJlandoSiGroenlandos,Stiecos,  Lappones,  Finnos,Frfftos,Saxo- 
nes ,  Vandalos ,  Bortifos ,  Livonos ,  Litbuanos  &  alios.  Confer  Orationem 
D.Johannk  Slangendoypbii^SS).ThQo\o^\^  Dodoris  &  qvondam  ProfelTo- 
ris  in  regia  Hafnienfium  Academia,de  initiis  do6trin|  &  religionis  pro- 
|3 agatione  &  incrementis  in  inclitis  Danise  &  reliqvorum  feptentriona- 
lium  regnis  Hafni^e  habitam  &  editam  1591.  Huic  junge  Academiam 
JESU  CHRISTI  Fihi  Dei  colledam  per  Johannem  Schopfium ,  Ab- 
batem Monaflerii Blattbeirn,  Tubingaeanno  1593  editam,nec  non  Florum 
Chriftianum  Petri  a  Streithagen  Colonis  Agrippinae  1640. 

TotlinearumunaSalutis  LINEA  genitrix,qvibus ducendis Grf/- 
farellns  anfam  prasbuit.  Sed  non  folus  hujus  opinionis  faber  eft.  Rabbini 
Gaffarellum  hujus  Lineari  atqve  Literarise  hujuscemodi  levitatis  aucupio 
longe  anteverterunt.  Haec  enim  extat  Perufcia  R.  vAben  Ezra  in  comma 

qvintum  hujus  xix  Pfalmi:  QDI  nnSDH  >iim  )ph  )p  1DD  Dlp  SdI 

CDipDn  Sdd  t<np^  onriDD  ^:^  nvm  m^m  S«  n^  onp 
ni!p:i)  ip^^n  mDipa  Sd3  wh^:imr\  Sd  )ov^  r^o  irTi 
^pn)  msD  njm  iv^d^^  an^'?^  nyuron  pnn  Kin  hnn 
''3  ni^Di  "^bD  ntsD  nn^T  i^D  Sv3  noin^:^  am  liDDn  t<in 
■'D  mm  rD]rh  nv^)  niDDnn  Sd  ^np^y  rzints^^ir  n^t^ 
o  nnvjp  Q^D  nur^vn  mvi^inm  pu  Sdd  "-^nji  nih 
D^nD2^m  nonDm  n^^^^m  Drm  r^^vm  nr^nptn  T^^iDKim 

D^^l/n  n^^nn  S^Sl  Huic  ji^n  commentationi  fua interpretatio- 
ne  notis  intercalaribus  conlpicua  fic  oHm  lucem  conciliavit  induftria 
Simeonis  de  Muis ,  qvi  fcriptis  Anno  J.  Ch.  1645.  Jiteris  Sc  amiconim 
Parifiis  redeuntium  adhortationibus  nos  ad  mutuam  Voluminis  Hebrai 

cidc- 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    VaNITATE.     I7}" 

ci  defenfionem  contra  Morhiwn  vocavit.  In  omnem  terram  exiit  Llnea 
eorum.LiiJca  eortim  uti  Linca  poji  lincam/cjlijj  Scriptiira.Eorum,re/er)'i  dehet 
ad  CceloSifenfiifij-  cjiy  Scripturam  eorum  ubiqve  locorum  legendam,mf('//c(!7«- 
rofijj  qvid fignifcet  omnes  imeUigentia  pmditosper  omnem  terrarum  orbew,^th\ 
extremum  "^Dn  i.e.terr^  habitabilis  eloqvia  fua  andire  faciunt.Porrb  nar- 
ratio  Sc  linea/ftt  Scriptura  Librum  cfficium :  Ihtc  autemfum ,  qv^c  dicit  autbor 
Libri  Creationis[vel  Abraham  Patriarcha,cui  perperam  hic  liber  tribui- 
tur,vel  qvivis  alius]  oJiniuinfcientiarum  e(Jc  fundamcmajfta  videltcet  tria  re- 
cenfens j^r^'^.  i.  c.  Libnjm "iSd i-  e.  ISljitncrationcm  [intellige Scripturam, 
fic  didam  ,  qvod  certo  lincanam  &  literarum  numero  perficiatur]  8c 
^lViD  i-  £•  Narrationcm.  [Tria  hxc  videtur  compledti  vox  ^'^  'l^DDj  i-c. 
tnarrant  i  c{\x  Ccelis  tribuitur.  Itaqve  videtur  velle  fignificare  Aben 
Ezrab  ^  C(£los,qvorum  eft  aliqva  ?{jirratio,  Sc  Scripturaj  Ec  qvibus  duo- 
bus  Libcr  efficitur  Sc  conftat  omnium  (cientiarum  materiam  fuppedita- 
re,  nec  immerito  dici  Q"^")  tiDD  >  qvippe  qvod  enarrent,  enumercnt  vel 
delcribant  ,&  qvafi  Liber  fint,  in  qvo  Dei  Opt.  Max.  gloria  clare  lega- 
tuntriaenim  h^ec  una  vox  dida  fignificare  atqve  exprimere  poteft]SoIi 
pofuit  tabernaculum  in  ipfis.  Ratto  ctir  Solis  mentionem  fecerit  cfi ,  qvod  i[fe 
mnitimcorporummaxitmis  ftt  ^  fuperioresqve  omnes  motus  ab  eo  depen- 
deant ,  ipfeqve  generet  tempus  a^qvale  ,  &  diverfum  diem  ,  &  nodiem, 
metalla, &  vegetantia , omnia  deniqve  viventia  25  a  fole  dependeant. 
Deinde  contra  Gajfarcllian  obfervandum  venit,qv6d  nominet  qvidem 
Gaffarcllus  Rabbi  Davidcm  Kimchium:  qviavero  Kimchianorumverbo- 
nimnecvolanecveftigiumin  curiofiflimo  Gaffarelli  fcrlpto  reperltur, 
qvoparietinae  rulnofa;  opinionls  fufFuIcirlqveunt/uppreflk  Kimcbi  ver- 
baindigitablmus,  ut  Ipfa  ufurpatorem  potius  pro  dant  qvam  defendant. 

Verbarfrfte;»MjhujusRabbiniexipfius  whriD  "liSD  Parifiis  2V  DT^ 
impreflbfic  fonant:  n^V'  f^JDn^  ^th  ')ph  Ip  p1  DJ''jn  Qip 

"^m)  '-h^h^^  DipDi  hra^  rjv  m^h  innnn  rrt''^^  nJm 
•^ji^  i:dd  x^^^v^  Snjn  n',«Dn  )r<iniy  ^^  vt^m  ^v  'y\b'cn 

Y  5  zm^ 


174       EXERCITATIO  II  DE  LlTERARUM 

jl  □'nDVl  C^TI  'hv^  l'^'^^)  tZTli^  Qv^verbaLatinitate  ficdona- 
veris:Linea  eoruniji.e.  aedificium  eorum.  Qvoimdo  dicitur:hinQa  poft  Li- 
neam.  Propterca  qvod  .tdijicio  exjlruendofervit  extenta  menforis  \'mQa.jqvaft  di- 
ceretiOfificiitm  oi  bium  &  Stcllarum  exiit  in  omnem  terram,rf^/jj?c  in  extre- 
nia  orbis  eioqvia  eorum.Ecce  autem  opis  corum  verba  eorundem/M»f,NrfW 
Soli  inter  illa  podiit  tabernaculum.  Soli  erexit  tahernaculum  locum^^  conjii-' 
tiiit  in  Sphxrii.  Porro  narrationem  Soli  attrihuit ,  qvbdfit  Luminare  maxi- 
mum,qvod'j^  ex  co  emergatplus  utilitatis  ad  bomines,  qvam  ex  reliqvis  Stellis, 
g vi  fovet  luce  &  calore  flio  homines ,  reliqva  animantia  Sc  vegetabilia. 
Ha<5lenus  Kimc})i:B  qvibus  cuivis  liqvido  apparet;,qvi  noncerebrum  ge- 
ftat  in  calcaneo,  in  eo  loco  Kimchii  nusqvam  apparere  ullius  vel  minimi 
Jota  veftigiujdeferviturum  novi  Alphabeti  cceleftis  ftru(5turae,qvod  cu- 
riofius  in  ccrHs  obfervavit  Charaderu  cceleftium  celerior  promus,qvani 
condus  conftantior  Gajfar.  Edicat  enimaliqvisjan  R6tus  chara<5ter  ccele- 
ftis  uUo  apice  conveniat  cum  adificiojqv6  vocabuI6  Kimchtus  lo  Q^p  in- 
terpretatur.  Et  ne  putes  ipfum  Literis  caeleftibus  ftrenuum  fore  patro- 
num,  acStunimfubjungit  affirmatq^  Verba  Coelorum  ejfe  opus  'eorum.  Qyis 
autem  unqva  dixerit  cceleftia  Sidera  mutuas  operas  traditura  in  Alpha- 
beto  confervando ,  qvod  certum  foret  prognofticon  futurorum  contin- 
gentium  &  infallibile  fubfidium  conjedtoribus  Genethliacis,  &:  id  genus 
hominibus ,  qvi  Vatum  confiliis  fe  aut  intereffe  aut  praeefte  putant. 
Profe(5t6  longe  diverfam  provinciam  aftris  commiflam  efle  a  fummo 
Ay,f^t^yco  teftatur  voluntatis  divinae  primus  &  antiqviftimus  interpres 

Afo/c5Genef.  i,v.i4:  ps  ^'Ti^n'?  p^Dfn  ri?*??  nmp  "^n^ 

Sint  luminaria  in  extento  Cceloy  ut  dijiingvant  diem  a  node,  &fwt  tnfignet 
&Jiata  tempora  &  dies  &  annos.  Qyae  evidenti  funt  documento ,  eam  ob 
caufam  condita  elTe  Sidera ,  partim  ut  certas  dierum  no6liumq^  magni- 
tudines  finguhs  locis  &  temporibus  conformes  exade  definiant:,  ea- 
rundempartes  variorum  inftrumentorumbenefici6  variegatiminvefti- 
gandi  anfam  fiibminiftrent ,  partim  ftatorum  temporum ,  annorum  & 
feftorum  periodos  circuhs  fuis  exqvifite  defcribant,  partim  ut  figna 
fint  agricohsadinternofcenda  commoda  fationis  tempora,partimna- 
vigatuns  phari  ad  evitanda  naufragia  Sc  alia  marina  vitae  8c  fortunarum 

difcri- 


CoELESTiUM  Et  Angelicarum  Vanitate.   lyj 

difcnmina ,  partim  deniqve  cun(5i:is  hominibus  ^^a.vo7n\lTKig  ad  cogno- 
(cendam  Dei  omnipotentiam  &  celebrandam  ejus  fapientia.Confer  cele- 
herrirni  Viri  D,M .VilhelmiLan^i ^PrimipiD  tn.Elcdo  aJludiis,Mathem. Super.m 
tAcademia  Haimienft  Prof.P.  Dn.Collegx  &  awici pluiimumhonorandi  Exerci- 
iationum  MathematicarumprimamcomrcLGQnQzh\ia.coYum  arachnaras  telas. 
Veriim  enim  ver6,cum  hfterarum  cceleftium  au<5tor  adhibeat  varia  ful- 
cra,  qvibus  Literariam  fuam  araneonim  telam  ftatuminare  parat  :  fedu- 
!am  dabimus  operam,  ut  compendifaciamus  longius  iter,  qvod,Deo 
duce  &  comite  confc<5turi  ad  metamfummocum  defideriocontendi- 
mus.  Eftoitaqve 

ct, 

Septimum  Momentum. 

TOtacoeleftiumStellaram  inflarliterarumordinatarum 
a  Gaffarello  ftruda  moles  facili  ta£Vu  collabafcit ,  qvia 
audoritasj  qvam  divinis  monumentisinxdificat,  omnicon- 
textus  facri  fundamento  &:  vero  Hebr.  didionum  ufu  va- 
cat, humanaaudoritas,qvamcitat  utplurimiimvacillat, & 
deniqve  rationis  acumen  plane  heic  hebefcit. 

Ut  paucis  periodis  multa  compk(5lamur,  ad  unum  Momentitw  trla 
nrdamus ,  nimirum  i.facroeScriptua  teftimonia,  2.  fuffragia  homi- 
mim&:  5.  eorum  ratiocinia. 

Teftimoniorum  (acrorum  abufus,  qvi  Gaffarelh y^ouf^^miim  eft  in  dc- 
liciis,  partim  oflenfus  eft  ,partim  oftendendus :  fed  ita  ut  ipfius  auc5loris 
verba  neutiqvam  a  nobis  negleftui  habita  jure  a  qvoqvam  cenferi 
qveant. 

Jacobus GafarcVin: czp.^XJll  Curiofitez  Inou^^es No  2.p.  582.  ed.Pa- 
riiienfis  typ.  Herv.  duMefnil  1629:  p.  282,  n.  2.  Rothamagi.  Typ.Jean 
Bouley  1 6  ;  i :  pag.  281:  item  ed.  1 6  5  7  fine  Typographi  &  loci  nomine 
p.  281, 282.  N.  2.  fic  fari  incipit: 

Si  nom 


Ij6  EXERCITATIO   II    DE    LlTERARUM 

Si  mw!  ponvous  tmiver  qve  le  Ciel  cUm  ces  divines  Efcritures  ait  ejle  mmm^ 
par  lc  S.  EJprit  L  l  VR  E ,  il  iiy  a  nnUe  dotite  qtiil  nefailk  concltirre  que  dans 
celitire  ,il  y  a  des  lettres  iy  chara^cres  intelligibles  a  qiielques  iins,  Or  qtulfott 
appcUe  L I  VR  E ,  imis  le  voyons  dans  le  Propbete  Ifaye ,  lequelparlant  du  der- 
mer  desjoursauqiiel  toutes  cbofesfs  repoferont ,  dit ,  complicahuntnr  ficut  liber  coeli 
oii  le  3  Caph  en  Hebreu ,  que  les  Latins  ont  tottrne  enfcut ,  fignife  dans  Porigi- 
val qtda,  De  facon  qtiefi  ifaye  dit  qtie  les  Cicuxferompliez ,  tl  en  donne  a  mef- 
nietemps  la  raifon iparceqti^ils font  unlivre»  Que  fi on dit  que le  ^  Caphpeut 
fignifier  aujfificut,  on  rejpond ,  que  les  moins  verfez  aus  Efcritures  SaindesJ^au- 
ent  ajfezquece  mcthatin  n^ejipas  tousjotirs  marque  de  ftmilitude ,  fadifumtts 
SICV  T  confolati,  mus  avons  efte  {chante  le  peuple  revenamde  capimiti^ 
comme  deshommes  confolez  ^efi  cea  dire  quils  ne  lefujfent  pas  veritahlementX. 
non ,  mais  ce  mot  de  COMME  ftcut  efl  la  mis  comme  s'il  t^y  ejloit pas ,  Lemef- 
me  en  efi  il  dupaffage  transivimusftcutper ignem ,  {j^  dhin  bon nombre  d'autres i 
doncqttescompHcabunturCceiiqvia  LIBEK  funt:  Qttefion  iftfifieencoreque 
puis  qtie  ie  3  Caph  fignifie  quelqtie fois ficut  dans  i'original  Hebreu ^on  riaura 
pas  pius  de  raifen  de  finterpetrer  en  quia  que  enficut ,  6^  p^y  confequent  iifera  ve- 
ritabie  que  ies  Cietix  neferont  pns  un  iivre ,  mais  comme  un  livre,  A  cela  onpeut 
rejpondre  que  rEfcriturefain^e  definitparfatd:ement  cette  controverjcypuis  quen 
d^autres  endroits ,  parlant  du  ctei  eiiefait  mention  de  lignes ,  (^  de  iettres ,  qui 
font  mots  qui  conviennent  ejfemiellement  a  un iivre ,  fans qtielie  mette ie mot de 
COMME  ficut :  marque  infaHihie  qtie  ces  mots  nefont  pas  de  fimiiitude  dans 
ce  pajfage  advance :  Compiicabuntur  Sl  CU  T  iiber  cceli. 

Qvam  Gaffarelli  Differtationem  Latinitate  fic  donaveris.  Qyod  j(i 
Coelum  in  divinis  monumentis  a  Spiritu  fan6to  L?ter  lit  nuncupatiim, 
procul  omni  dabio  concludere  licet  in  illo  Libi  o  literas  &  chara6teres 
tbre,  qvi  a  nonnullis  intelligi  poffunt.  Ceterum  appellatum  fuiiTe  Li- 
brum  videmus  in  Propheta  Efaia  ,  qvi  de  extremo  die^  qvo  omnia  qvie- 
fcent, loqvutus fic ait c.  34, v.4:  Compiicahv.nttiY ficv.t  LIBER  cceii. ubi 3 
Caph  Hebrseum  q vod  Latini  S I  C  U  T  reddiderunt^fignificat  in  origi- 
nali  QVIA.  &c.  Qvi  in  facris  Literis  verfati  fimtjbene  norunt  illud  vo- 
cabuium  non  femper  fimilitudinibus  adhiberi :  Fadifumusficut  confoiati. 
Hocne  eft  illos  vere  non  fuiffe  confolatos  ?  Minime.  lilud  autem  voca- 
bulum  Commc  Sicut  eft ,  ac  fi  non  adfuiffet ,  adhibuit.  Idem  di<5him  eflo 
deillis:  Tranfiviwmficiitperignem  j^dQ^pluxihus  aliis,  Qvare  compli- 

cabun- 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    VaNITATE.     IJJ 

cabuntiir  coeli?  qvia  Lihcr  funt.  Sin  iterum  inftes:  qvod  qvamvis  D  Caph 
interdum^cH^  figniticet  convenienter  originali  textui  Hebraeo,non  ma- 
jor  fuppetat  caula  interprctandi  Q^  I  A  qvam  S  I C  U  T  ,  &  confe- 
qventer  verum  erit  Coelos  non  elVe  Lthnim ,  fed  inftar  Lthyu  Huic  re- 
:j)onderi  poteft  ,  (acram  Scripturam  perfede  decidere  hanc  controver- 
liam  -j  qviaalibi  de  coelo  loqvens  Lmcamm  &  Ltterarnm  meminit ,  qvae 
verba  proprie  Lthro  conveniunt ,  non  cbnliderata  di(ftione  S I  C  U  T, 
qvod  certo  indicio  eft  ha'cverba  inleqvente  hac  parabola  non  efle /»- 
Jtar fimtlituduinm ;  Complicahiivtnrficut  Lthcr  Ccelt. 

Principio  qvidem  verba  £///<c  c  fonte  hauriemus  c.  54,  V.4  defcripta : 

OK3y  -Sdi  rzrui-n  "iseo  i^j:i  a-^^^-rn  >ov  "Ss  ipDJi 

LXXII  Interprctes  ita :  K*J  iKiy/.^ri^  a^^vK ,  wV  ^iQkIov  ,  >t,  ttkv^  tk  «tV^ 

Vatahlus  ita  reddidit :  Uqvefcet  qvotj^  twiverfus  cxercitus  coeli ,  complica- 
humur^j,  cocli  ficut  lihcr ,  &  umverfus  exeicuus  eorum  dccidctficiu  decidit folium 
de  vitc  lyficut  decidit  dc  fica. 

Vidimus  abufum  hujus  conjun<3:i  Syncategorematis ,  cui  propalando 
ac  defendendo  Gaftarellianus  literarum  coeleftium  ftylus  jufto  curiolius 
indullit :  nunc  mifsis  farcafticis  obelis  verum  ufum  hujus  dito  particu- 
\x  e  gazophylacio  divinarum  literarum  inveftigare  provirili  annite- 
mur.  Interea  haut  abs  re  erit  ^iic  Moiitavt  in  hunc  locum  commentatio- 
nem&;  iingularem  meditationem  ad  partes  vocare&Lediorisjudicio 
fubjicere.  Ita  autem  ^4iias :  Stcllis  fatuni  afcnhchant  (gentiles) ,  cujus  vis 
nec  vttan ,  nec  impedtri  nec  mutari  ullo  patlo pojfef.  ^tqifati  comitemfortunam 
ccclo  etiam  ajiris^  imukre^cujus  vanx&infamctitis  do^rinxplenxfuntferegen- 
tium  omnium  chart^i  Cj^^c.  Hanc  verb  pcrfvafwnem  ac  dtfcipUnam  cxttu  mani' 
fejio  argtitum  in  Vatesprxdicit:  intcritu  nimirum  ac  (irage  ac  cxde  nationtm  om- 
nium  promifciia,cujuslpeCfacuJim  doccat  ntbtlajlra  cjjicere,nihdpofeynibil  vale- 
rjjautprodeffe  citra  Dcivolitmatem  &  conftUim-j&pcrinde  ejfe  inuttles  coelipixlas 
figurasiis  omnihtis  qvihus  divina  iimmnct  ira ,  atg^  lihcrfve  voltmjcn  denfis  cxa- 
ratum  litcris,  involutiim  tamen  ac  complicatiimy  qvthus  nuilus  lcgentihus  hoc  pado 
tfepofctufus. 

Nunc  feqvitur  ejusdem  conjundas  vocul»  variaindoles  his  feqven- 
tibus  linearum  cancellis  inclufa : 

Z  Hebra^o- 


rt 
u 


s 

n 


a 


1 


3 

i-H 

o 


p 

s 

a 
i-> 

rt 
1-1 

rt 
CU, 

S 
o 
U 


o 

C 
rt 


178  EXERCITATIO    II   DE    LlTER.ARUM 

rSimplicem,  ut  Genef^,  v.  5.  Eritis  □'^rl /t^3  Jkut  Dii.  Sic  P/r/.  r,  j, 

Tf^^fuut  lignnmjd^,  Dan, i  z, v. 5  Dodifiilgebunt  ficutJp!endor(y^]^^ 

cceVij  non  aliter  ac  Grxcorum  w;  ufurpatur  Eph.  5,^.22.  Vxores 
fubditx  fintfuis  miiritis  u;  ru) -Avpjia)  ,fcutdomino. 
^iEqvales,qva3  itafecum  conferunturjUt  fibi  non  pr^eferantur, 
fed  iEqviparenturj  e.g.  Gen.i  8,1 53  Abfa  ttt  (y  0'13  p"^1^2) 

ftcjujlusftcutimpius. 

''BiQccioliysv ,  ad  fententiam  confirmandam  adhibitum 
Hebrseis  dicitur  n^n^Qi^n  D.  Tale  eil:  illud  Gen. 

2,v.i8,  iijijs  n2(;v  i'? "  n'^yK.  f^cw7«  ?t  adjuto- 

Yium.^qvod  reverafn  coram  co.i  Sam.9,v.i  ^.Sic  Joh. 

1,  V.  14.  £^«<raa£5M  'iwj^o^coi/  ccur^,  ^c^cov  w;  y.o\'o- 
^/iff.  Ad  qvse  Theophyla6tus:  tJ  wV  ,  cvraZ'^  ^-^ 
ofjiotooircoo^  is^v  d>~Aix  piQouoa^u);  ti  (x,vay.<pKTQy,r^  ^io- 

e/!Ty.i.  Simile  reperitur  Phil.2,8,  Formainventus 
(wV  «v9^w7r@-)ficuthomo  h.Q.rcvcra  /jo^^^o^fecundii 
Oecumenium ,  velut  folet  hosno.  Sic  Cicero  in  Lu- 
cullo :  Illos  qvi  omnia  incerta  dicunt ,  qvaft  dejperatos 
aliqvos  relinqvamus,  h.e.  ciim  vere  defperatifint.  ■ 
'Menfuram^ut  Exod.  1 5,2 1 . 
Collegerunt  manna  iJjD 

fecundum  cibum  fuum. 
Qyanti 


(L» 


'3 

S_ 

3 


ri 
> 

cr 


.  n^O<Tj\0£/^~ 

H$v  ;  Sic 
ufurpa- 
tur  ad 
deter-    *i 
minan- 
dum  re- 
rum  vel 


. 


E/xaj?i3caf,V.pag. 

.    feqv. 


tatem 
tum    < 
iecu- 
dum 


Sicjudoei:  1j;r!  n^^D 

r^^^p  Menfura  fecun- 

dummenfiiram. 
Tempuse.g.  Gen.ip^v.i^^ 

Etfacftum  eft  (D«"2>l'nD) 

cum  educerent  eos.  Alias 
fpecies,de  qvibus  paffim. 
Qvalitatem:  ut  i  Sam.i  ^,  v.14,  Domi- 
nus  qViifivit  fibi  virum  Hla^D /^(«K- 

dum  corfuum.  Sic  Pfal.51,  i.  Miferere 
mei  Domine  ry^Dtiy)  fecundnm  miferi^ 

cordta ,  ut  foles  miferere  refipifcetiu. 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM   VaNITATE.     I^p 

E>x«fi}cwf ,  ciim  fervit  conjcdlurae  exprimendK  yel  circa  numerosj  tem- 

pus ;,  vel  circa  mcnruram ,  Sc  dicitur  "liy^l^Tf  D  Jofva.  4,  verf.  1 5 

fj7J<  LD'y3'lXp  (jvafi  tjviidragies  wille.  Grseci  utuntur  ad  hanc  ex- 

primendam  toVc/,-  Conf.  Matth.  14,^.2 1 .  Apud  Latinos  ei  refpondent 
panicu\xqVi!fi,qvodam}nodo,fcrme,fcie.  Terent.FIeaut.  Merccdem  qvafi 
talcntx  ad  qvmdccim cccgt.  Porro  de  tempore  Ruth.i,  v.4:  Et  manfcrunt 
ihi  ^''Jiy  It/y3  ferme  decem  annos,  De  menfura  Ruth.2  ,v.  1 7,  &  fuit 

D*SVw'  rni5>^3  moditishovdcorumprteterpropter. 

Ciimgcrmanumeximii  hujusAdverbii  ufum  praefens  tabula  reprse- 
fentet,  Scfuapte  fponte  concidat  vocabuli  abufusqvo  curiofum  (uum 
ingenium  oblec^lavit  Gajfarclltis :  tq^a  nunc  ad  expendendu  vaticinium 
Efaiaeprogredimur,  ubi  e  Fontibus  Hebrseorum  &:  LXXII  Interpre- 
tum  rivis  in  alveum  chararterum ,  qvod  alba  Melonis  pagina  iignat ,  ii- 
milejeremi^  did:u  priiis  deduxerimusjatq  j  publicis  ocuHs  fubjecerimus, 

Jeremiae  38  v.  2. 

Vcrfio  LXXII  his  verbis  conccpta  eft :  Ax^i  (nxju-cco  ^de-rluj  /3<^A(V, 
(VatabKis  vohimcn  libri)  Jt,  ;^_x4^ov  W  tvjn^  Trch^';  cw  Kcy>ig  ^g  iKd,Ky,ffK 

Tolle  tibi  Vblttmen  Lihri ,  6^  defcrthe  ni  eo  ownia  verha  qvA  hqvutiisftim  tihi 
adverfiis  Jfrael  ^Jchudab  ,^advcrftim  omncsgent.es ,  a  die  qva  lcqvutusfam 
ad  te^  a  dichttsjofx  tfqve  ad  dtem  hanc. 

Initio  q videm  inftituenda  fuiflet  c-u5<.^«nc  utriusq^  Vaticinii  partim  ab 
Efaia  partim  a  ]  eremia  profe<5Vi,  in  primis  autem  ufus  convokiti  volumi- 
nis  eflet  evolvendus^  hmc  avy/.^.^Ti  mox  fubjungenda  eOet  amborum 
facra  dvaK^Kns  Scripturae  conformis,  &:  huic  noftro  inftiaito  conveniens, 
Qyia  vero  pauxillum  temporis ,  cujus  anguftia  ardtamur ,  huic  confide- 
rarioni  vixfufFeAurum  proevidemus^malumus  heic  vocare  ad  partes  ip- 
fius  {iibfidium,qvem  oUmFranckera:  Friliorum  Mufae  noftrse  Rabbini- 

Z  a  cx 


l8o        EXERCITATIO  II  DE  LlTERARUM 

tae  Sc  Chaldaic^  ducem  &  adjutorem  nadtae  funt,  &  refponfum  ovofxxru- 
«Ter  ab  ipfo  mutuum  accipere,  qvam  hanc  a-zi-^iv  defertam  pati. 

Stxtmis Amama  iseft^  qvi  iJhroi.  Ann-baihariBihlici  pag.  771  {uper 
Pfalmi  40,  V.  8  fic  (cribit;  [In  capite  libri  fcriptum  eft  de  me]  ita  Vulgatus. 
ixx.  cv  >c£(^«Ai<r<  (hi.^Ki>i  yi:^ot,7r'^  -st^/J  iy.'.  lii  cundem  modum  invenieslocum 
hunc  citatum  in  Efiftola  ad  Hebrm  i  o,v.  7,-  Textus  Ebmis  hahet  '^^O  H  7  JQ3 

itt  Vohimine  Libri ,  hoc  eft ,  in  Libro.  Locutio cm  f^^fky.K^i  utpetrafilick  0'Ji- 
lex  petm.  Vide  Gramm.  noflram  lib.z.  cap.  1.  Ita 6" GenebrardM  in  comment, 
ri^^JO  efi  Liber  3  fed  convolutus.  Solebant  enimprifcilibros  fuos  in  cylindri 

formam  convolvere^  ut  etiammm  Judxi  exemplar  illud  Legii ,  qvod  in  pergamem 
cxaratum  in  Synagogh  ajfervant ,  convolvunt.  Hinc  natA  illii  locutiones,  olvuTr- 
iv^otA  Sc  TTTv^oi^  T5  /3(€ai'ovLuc.4,v.i7&2o.  HincLatinorumVohunenj& 
evolvere  Libros.  pl^JD  ^''.go  olvT^hi^i-l,  vohimen ,  a  ^7-3  volvere.  Hiic  efl 

ftmplicijfvna  interpretatio  &c.  Et  poftea :  Pro  eo  {loqvitur  de  Grdco  interpreta- 
mento  y,%z(pxKiSi) Symm.  &  Aq.  etAy^ixocU dixerunt.  "e<A)j,w<j4  involucrum & ro- 
lumen.  Hucrejpextt  Suidas  ^qvandoinqvit  ,y.i(poihU  fi>iQ?\.l>i  cTn^  iwig  eiAyifxot 
^oinv.   idemergoqvodEbrMm  p^^J^lD.    VoXKi(poiKlgphisnegociiinterpreti' 

husfacefjit,  Ki(poi\k  in  lingva  HeUeniflica  (fubjungit  hsec  verba  Amama  fen- 
tcntiarum  de  iUa  vocula  divortiis  p.  775)  idem  qvod  ri^'^i^  Volumen, 

Fidemfacient  Jmc  exempla  Ezr(c6.z.  )t,  h^iB-y,  y.i(poihk  ^lot.  Chald.  ri/JD 

&inventumfuit  volumenunum.JczQch.^^.i.tji  «V9-^w;ri?  Koirz-(poi.yi  tIuj  Ki^^ocxi- 
cA  TZiVTluj,  ubi Ebraice rurfus  r"\P^D ;  fjc&v.z.  Hic re^e nec caput  nec  ini- 
tfumfignijicarepotefi.  Jefai.%yi,vocemfynonymam  1^7 Jj  lxx  roixov ^alius 
'n-^X^ '  ^*^^''^  Jj(p3f'^WjWi;4 ,  alius  Ki^pocxi^oi  mterpreiatus  efl.  Ktcp^AJf  ergo  vohi' 
men ,  undecun/j^  ita  appeUatumftt.  Haec  Amama.  Sunt  enim  qvi  >c£cp«A);  defe' 
^unty  qvafi  dtcas  oprn  capitatum.  Talis  hber  Graecis  vocatur  ikiaQi^-^g  K'^;"" 
ju>j ,  tortilis  &  formam  voluminis  habens.  Confer  Myrothecium  Fortu- 
nati Scacchi cap.  38,  pag.  367,  368.  Ha6lenus  ovoy.o(}ooSys ,  feqvitur  'n^ocy- 
fxoiluSrig  confideratio. 

Secundo ,  rem  ipfam  qvod  fpe<5tat :  prosdicit  Efaias  Idumseis  maxi- 
mas  clades  &  inevitabiles  calamitates  ob  commifla  peccata.  Ut  autem 
feveritatem  divini  judicii  poftit  exaggerare ,  fermonem  defle6tit  ad  Tm- 
voAeS-^/«v  totius  mundi ,  ut  ejus  cogitatione  territihominesdefiftantab 

idolo- 


CoELESTiUM  Et  Angelicarum  Vanitate.    i8i 

idololatria  &  ofFeiiiione  divini  numinis.  ExemplumaliorumProphe- 
tarum  feqvitur,  qvi  lecuritatem  peccandi  amolituri  magnitudinemqj 
vindidi^e  divinae  &  imminentium  poenarum  ingentia  mala  exaggeraturi 
in  {libfidium  vocare  alTolent  ea,  qv3e  tinem  ruituri  nvandi  proxime  prje- 
cedunt. 

Talem  methodum  obfervatam  efTe  alibi  teftatur  iplius  vaticinii  c.  lo 
V.  19:  Eccc  dics  Domifjmi  crudclis  i:^  wdignatwnts  flcnm  ,  qvoniam  jlelUmn 
cmittenthimen,ohtcncbratus  cfl- fol in ortu  ^o^luna  vouJJ^lendcbit  in luminefuo. 
Alia  hujus  rei  exempla  legere  licetjer.  i^^pjoel.  2,10,30,^^^.3,2. 
Illuftre  cumprimis  teftimonium  extat  Apoc.  6,  v.  14.  'O  ^^oivoc  oi^x'^^~ 
S-yi  co;  (ii^Aicv  iAi&scu^cv  y  dvlum  fcccjjit  ftcnt  libcllnsconvolutus.  Qyinimo 
ipfum  Prophetarum  omnium  caput'&:  Dominus  Chriftus  ab  hocftylo 
nonabhorruit  Mat.24,ubi  ligna  &  portenta  coufummationis  feciili  prc- 
iiuncia  cum  iis  prodigiisconiunxitjqvaejerufol^ma:  totalem  everfio- 
nem  prscefllira  ante  tot  annorum  periodum  intallibili  prophctandi  qo- 
no  praevid^rat,  Confer  2  Pet.  3,  v.  7,  qvod  paginaSy  a  nobis  fupra 
allegatur. 

Tcf7i^,Vim  &confecutionem  nrc,umQim  GafareUtani  Iibraairi,deprc- 
hcndimus  confundi  hic  tzxu^ct))^^  cum  iniyili^  Neq,-  enim  inttar  Volumi- 

nis  eft  ipfum  Volumen.   Propheta  autem  vaticinatur  Q"'^D*u  H  ccxhsfi- 

cut  volumcn  involutum  iri,  2.  Sirnilitudo  non  fita  eft  in  libro  qva  fcriptilis 
exiftit ,  ut  cum  ^mmiano  Marccllmo  loqvamur  ,  led  in  libro  qvatenus  eft 
Volumcn,  hoc  eft,  qvatenus  volvi  &  revolvi  comparatus.  Etenim  veluti 
convolutus  Liber  nemini  fructuofae  lectionis  ufumpraeftat:  ficccelum 
adinftar  voluminis  cIaufumdivinaA'indi(fla  virtutes  fuas  fublunaribus 
(inter  qvaeeminet  aWo;:^>;  r  xj(r//ATwvJacob.  i,  v.  18)  fubminiftrare re- 
cufabit :  e  diverfo  coelum  qvamdiu  eft  V'p"in  retinens  primigenii  ex- 
tenti  naturam ,  viviticas  hominibus  &  animantibus  vires  ingenerat. 
Necillud  inobfervatum  nobis  erit:  Di(fli  Idum.-ei  exercitui  coelorum 
cultum  indebitum  deferendo  peccarunt  atq^  benignilhmi  numinis  o- 
culos  a  fe  averterunt.  Ideo  per  coelorum  &:  aftrorum  negata  officia  pu- 
niri  debuerunt,  qvas  prius  fuerant  afcita  inftrumenta  peccandi.  Qyem- 
admodum  veteri  fermone  tritum,  itaveritate  comrauniaim  compcri- 
mus  Hexametrum 

Z  2  P^J- 


l8i  EXERCTTATIO    II    DE    LlTERARUM 

■*         Per{jvodqvispeccat,peridempfinitur&i{>fe* 

Qvarto,  qvia  confertur  Coeliim  ciim  folio  deciduo  ingruentls  hyemisj 
feqveretur  juxtaG^(f^rc/i/argumenrandi  rationem  coeJum  forefolium, 
qvod  valde  av:7n)v.  Textus  enim  hic  prodit  fimilitudinem , non  identi- 

tatem ,  veluti  Phiiorophis  ioqvi  placet.  Extat  in  textu ,  ^m^  ^3"^ 

^SJD  rwV  ^^"^  decidere  folet  foliumRcus.  Innuitur  enim  hac  fimilitu- 

dine  coelorun  inutiUtas ;,  qvse  priiis  noemate  voluminis  convoluti  indi- 
gitabatur. 

Porro  ut  cudat  nobis  GaffareSm  Alphabethmn  coelefie,  obtort^  coll6 
cun6ta  in  {lii  obfeqvium  trahit ,  qvse  librariam  rem  attlngunt.  Ex  ufu 
libri  ejiisqjmodo  fophifticari  coepit^  jam  ad  ejusdem  materiam/jf//e;»- 
re(5la  defcendit  his  ufus  verbisp.  587  edit.  Parif.  i6ig.  T^us poiivons 
hardlmcntfuyvre  la  lettre ,  6-  d^ire  literalement  C3 ip  Kavam ,  linea  eortim  en- 
tendant  des  EfioiUes  qui  font  rengees  aii  clel ,  cotmne  des  lettres  dans  un  litire  ou 
fur  unparchemin ,  a  raifon  dequoy  l'Efcriture  dit  que  Dieu  efiend  les  Cieux  com~ 
n?e  une  peau y  appcUant  cefie  extcnfon  y^p"!  Rachia  ,d'oulesGrecs  auroient 
paraduenture  tire  leur  focyJg  quifignifie  unepeau  ou  un  cuir,  efiant  le  propre  dUine 
peau  d^efire  efiendue.  Qyse  fic  verteris :  Secure  literamfeqvipojfumus ,  &  li- 
teralitcr  dicere  C^lp  Kavam ,  hinea  eorum ,  defieliii  in  ccelo  ordtnatk  intelli^ 
gentes ,  ut  deliterisin  lihro  vel  Pergamena  •  qva  ratione  Scriptura  dicitDeum  in 
modum  pellis  Ccelos  extendere ,  hanc  extenfonem.  vocans  Rachia ,  unde  fortaffis 
Gritcifmtm  foiK(^  extraxerunt ,  cutem  vel  coriumfignificantem ,  qvodproprium 
pellis  esl  extendi. 

Haec  itidem  G.^r/^rfre/// DlfTertatio  laborat  ^'djiify.tve^>x ,  qvam  coecus 
literarum  coeleftium  amor  parit.  Qyinam  autem  fit  fenfus  hujus  lcci^ 
ejusdem  religionis  fccienus  Gmc&r^r^.-w panditComment.inPlal.  103: 
Extendens  ccelamficut  pellem']  Cortiitamproprie  ^  velmn^  Calos  /?c tu  cortinam 
in  rotundumfinum,  abs^^  ruga  ^fumma  ^qvalitate ,  ampU  (y  late  extendit,  Pellis 
enim  ^  cortina  nonfolum  inplanum  finum  extenditur.  T^lam  6"  uter ,  ftcut  ve- 
fica ,  pellis  efl.  Vndc  alibi  ccelnm  dicit  ejje  velnt  camerafuff^enfm.  Augufiinm 
de  Genefi  ad literam,  c.  9.  Ahqvi ,  ficut cortinam ,  intra qvam  occulta- 
tus habitet & fedeat.  Vel  eftMetonymia^pellisprotototentorio:  qvi 
extendifti  ccelum  qvafi  tabernacuium  &  tentorium  militare.  Kimchi 
mavult  coelum  hic  fignificare  aerem  extenfum,  five  expanfiim  inter  cce- 
lum&terram.  Nobis 


CoELESTiUM  Et  Angelicarum  Vanitate.   xSj 

Nobis  vero  placet  explicatio  Elaia?  Prophetas  defcripta  cnp.^OjV.  22. 

r^nt^'?  Sri^r)  CnriQ""!  D^DI^*  p^O  r^izijn  Extendensvclutcor- 

tinam  coelos  ,  &  expandit  eos  iicut  tentorium  ad  habitandum.  In 
Groeco  wV  xa,u«^v,  inLatino  velut  nihilum ,  inChald.  "lyO  cizer, 

vehitminutumextenditccelos,  6:extendit  eosficut  tabcrn.icukim  ad 
inhabitandum  ,  hoc  eft ,  ut  ipfe  fub  iis  habitet  ac  fedeat ,  nimirum  fuper 
gyrum,  feucircuhim  tcrr:e,uthabct  initium  verfus  5  feqventis.  Alio- 
qvinDeus  ,qvi  nullo  continetur  loco ,  fedomniacontinet ,  atq-,idcirco 
OipD  ab  Hebra;is  appellatur ,  non  infra  ccehun  modo ,  fed  &  in  ipfo 

coelo ,  imo  fortalfe  &;  fupra  Sc  cxtra  coelum ,  ubi  nullus  locus  eft ,  exiftir. 
Confer  Simeonem  de  Muk  in  Pfalmos  Davidis. 

Vltimo  id unum  agit  G.ijfanllus ,  utMofaicum  ts  rnim^sT'  in  Literas 
fuas  torqveat.  Sed  auttorem  fua  lingva  vcrnacula  utcntem  nudiamus 
pag.  583  editionis  Parif  1629.  Ov que  1'fcriturefahidcpjrlaiit  du 'icl,mm- 
me  exprefcmcm  le  nom  de  LET  TR  E ,  on  lc  pent  voir  au  prcmier  vcrfct  de  la 
BibledanihriginalHehrcu^qviefl  n«  □'n'?^^  >An2  n*i:;i<Sn  Be- 
rechit  hara  Elobim  ET  hafchamain  ,  ccfi  h  dire,  au  commencement  Dieu  crea 
laLETT REjOU Characlere du Cicl :  Atnf  leporte le mot  r^^  E  T ou nii^ 
aot quiftgmtie  LETT  RE. 

Qyorum  verborum ,  ii placet , fit h^ec interpretatio  :  Qvod autcynfacra 
Scriptura  de  Coclo  diccns ,  cxprcjfam  mentioncm  faciat  Ltterarumy  id  in  primo 
Bibliorttmverfu  inortginali  Hcbrxovidenpotefl  •jnimirtim  f*V)2  n^C/fc^^lD 

i<^^  Q^n?^  id  eSl ,  inprincipio  creavit  Deus  Utevits  vel  cbara^eres  cceli :  Ua, 

enim  comprehcndit  vocula  t<i^  ^T ,  aut  ^»ilJ^  aot j  qva  LITERAS 
fignificat» 

Similia  verba  lege  pag.  590  ejusdem  Edit.  La  comltifton  de  cc  f^avam 
Pere  efl  dautant  pltts  puifjant  qtie  la  oh  noflreTradu^''on  porte  ^ftntin  ftgnay 
fOriginal  Hebreu  dit  nn^^/  Vni  vchaiou lcotot, c'cfl adire de mot a mot:  6* 
ftnt  in  litteras. 

Qyae  fic  fonant  Latine:Eo  majon^nervofior  iflitis  Patris  excellentis(laudat 
autemhic  Origenem,  qvi  citat  lihrum  tjfcriptum  Narratio  MoiTs ,  in  qvofer- 
turPatriarchaJacobiis  defejihii  benedidttrodixilfe\  Legi  intabuHsCocliqvX' 

cun.^i 


184  EXERCITATIO    II    DE    LlTERARUM 

cun^,  contingcm  vobis  &  filiis  vejlris)  covclufio  ibi  efl ,  qvajntjvb  teiiditmjlra 
Translatio,fim  infigna^Hibrxaorignulis  dicit  nni^7  Vm  Vebaiuleototiid 
eft  dtccre  verbtim  de  verbo  :  c^  jintin  litcras. 

Qyam  hic  totoccslocceleftis  Elementarius  GafarcHus  receflerit  a  ve- 
ro  fenfu  &  fignificatione  vocabuli  f^iini^^j  optime  nonuit  i  qvibus" 
unqvam  res  tuit  cumiis  ingeniis ,  qvce  vanarum  &  novarum  Qvaeftio- 
num  amore  effafcinata  ficftis  interpretamentis  hoc  admittere  non  ve- 
rentur,  ut  invariatus  illc  credendi  &  vivendi  canontandemaudiatre- 
gula  Lesbia ,  ad  qvam  vidclicct  qv^e vis  abfurdorum  dogmatum  ftrutlu- 
r^e  examinatae  re(5titudinis  fpeciem  fub  hoc  falfo  titulo  Iplendide  menti- 
ri  qveunt.  Ac  ut  primo  cuivis  appareat,  qvam  inepta  fit  &  qvam  aliena 
ab  ipfa  Scriptura  vocuIje  th  r"il>5  figniticatio ,  qvoe  GafFarello  arrifit, 
benevoli  Le6toris  exqvifito  judicio  85  oracula  fubjecimus  ,  in  qvi- 
bus  varius  ejusdem.  ufus  toties  praecise  eft  obvius ,  ad  oculum  demon- 
ftrantes  aTSOTv  &  a^^^cv  efle  tale  fignificvmim ,  qvale  tw  ry\^  afcribi 
haut  debita  circumlpecftione  exiftimavit  ^  interea  Lediorem  fignifica- 
tionis  T?  rn^^  cognofcendoe  avidum  ad  ea  remittentes ,  qvae  Primo  & 
Secundo  Momento  a  nobis  ea  de  re  funt  obfervata. 

'I.  Mvy,y.ovdyl4-/sv,  cixm  eo  aliqvid  denotatur ,  cujus  beneficio  res  vel 

a(5lio  qvaedam  nobis  in  memoriampoteftrevocai-i.  Hoc  fenfu 

occurritExod»i5,v.9,i5.cap.3i,v.i  5,17.  Num. 16,^.38. Deut. 

<?,  v.8.Jofvae4V.5.  i  Sam. 2,  v. 34.  Pfal.54,v.4,9,  Efai.  19,^.19. 

Ezech.i4,v.8.cap.2o,v.i2,2o. 

II.  @owy,dii\cv ,  ciim  eo  miracuIaDel  &c  inufitata  beneficia  vel, 
plagje  ingentes  fignificantur.  Sic  Exod.  5,  v.  1 2^  4,  v.  8, 9, 1 7, 
28,  50jcap.  7,v.  35C.  8,v.  23^c.  io,v.  I,  2-  c.  i2,v.  i3j  c.  15, 

2*^  V.  i5,  Num.i4,v.  iijc.  i7,v.io^Deut.  i7)V.io^c.i3,v.i,2. 
c.  25, 8jC.  29,  ^^Jofv.  24,v.  i7.Jud.5,v.  17. 2Reg.  20,^.8,9. 
Nehem.  9,v.  10.  P(al55,v. 9;  78,^.433  105,  v.  27- 135,^.93 
E{a.7,v.ii538jV.7,22.Jerem.52,v.2o,2i.Dan.3,v.53iC.5,v.27. 

III.  n^o<:pjjZi;i!;v,qvando  eft  rerum  futurarum  indicium.  Sic  Gen.i, 
V.T4;,  i  Sam.2,v.343 1  Reg.  19,  v.293job.2i,  v.^^^Efa.^o^v.gj 
cap.57,30icap.44, 25jer.io,v.2iC.44,  293Ezech.4,3jDan.3, 

I V.  AiXKefAyJv ,  ubi  certse  alicujus  rei  vel  perfonse,  qv:e  ab  alia  di- 

gno- 


cii 
o 

> 


o 
c 

rt 

O 


J3 

*i 

H 

i: 


COELESTIUM    Et    AnGELICAWTJM    VaNITATE.     igf 

gnofci  debet  notaeft.  Sic  Gen.  4.  v.  1 5  ^  Num.  2, 2  -Jorv.  2, 12.' 
I  Sam.iOjV.  -j,  9  i  14,  V.  Efa.  65,  v.  15).  Rcfpondet  hiiic  in  N.  Tj 
(j-jjjMfToi'  2  Thefl.  3,v.  17. 

V.  Mvf75c:i'  eft  renim  parabolica  fTgnificatio.   Ut  c.  g.  Ef.S,  v.  1 8. 

VI.  Pro  fimulacris  &:  idolis.   Sic  Pfalm.  74,  v.  4. 

VII.  AijcS^j^Jte-njtoV  five  Foederalej  Sic  Jofv.  2,  v.  12,  Pfal.  8<5,  v.  17. 

Er.55>v.i3.  .     . 

NB.  Cognatum  huic  vocabulum  r^rrT^^H  tcr  reperinir  in  au- 

thentica  Scriptura,  Sc  ubiqj  denotat  Futura,     Confer  Efa.  47, 

V.  2  3  I,  cap.  44,  V.  7  i cap.  45,  v.  1 1 . 

Horumomnium  (acra^Scripturrecanonicselocorum  nullum  reperi- 

ri  potell,  qvo  manifcfte  vocuIjc  r")*>^   hgniticatio    demonftretur, 

qvam  Gaffarellus  privat6  aufu  eidem  vcndicavit ,  ut  fuam  opinionem 

palliaret. 

Qyocirca  conftanter  negamus  ro  rVfyK  in  Hiftori^e  Mofaicae  capi- 
tis  primi  commate  i^denotare  proprie  CbaraCleres  ita  incoelo  mini- 
fleriQ^7;^c/ojH;«difpofTtos,utLfc7/oKc;»  eorum  curiofos  Aftrologos  fu- 
turorum  eventuum  plaufibili  fcientiie  inhiantes  edoceant  inveftigatu 
impofUbilia  Progmjlica, 

PRIMO  enim  feri6interdi<5tafunt  in  facrorum  monumentorum  Vo- 
luminibusomniavanajprKdiclionis  genera,  qvae  vJ^fpcppovoitTTO  inge- 
nia  de S<f //.t!M;M  in  cceIoaf^erifl:ica&  Angelica  difpoflitione  fibi  fTngere 
prsefumunt.  Audiamus  modo  divinarum  Lcgum  primum  Scriptorem 
Mofcn  ex  Deut.  18,  v.  10  fiia  lingva  ita  loqventem:   rO  btyS^"  J^'? 

:pt}bpi  rn:t3i  t:iy:2  apDp  CDp  '^ifi^  rai  '"i:^  ^pnvD 

Kon  fitintcrvoSiCjvifilKWjfuumfiliamveperignemtraduxeritjnc^^  divinans  ^*- 
vinattoncs  prxjligiator  neqve  augHr,neijj  walefcus. 

InqvoAIoj/sinterdidovox  [^iyD  fTgnificat  ntihcm  ohiendere,p-/cJ}igiii 

tni  ad  ofufcanduw  bowinum  oculos.aut  vaticiniis  vanrs  injlabiles  &  veri  ignaros 
homincsluderc,  LXXII  Prcfuyteri  cxponunt  xAv(^ci'/(*«v,flud:uare :  qvi  flu- 
<5tus,qv3e  inconftantia  eoium  hominum  propriaeft,  qvi  talibus  divina- 
tionibus  fuaftudia  haut  dubitnnt  mancipare. 

Rahbi  Ben-Majemon  Lib.  de  Idololatria  capite  6  his  verbis  exponit : 

A  a  D\%nJ 


l85  EXERCITATIO    II    DE^LlTERARUM 

••V-i  ^:h^  on  3113  ^>hi^  dv  mijj^s^w^n  m^v  dw  D^^^nj 

Qyorutn  verborum  haec  eft  fententia:  Conjlitucmes  temporai  qvidtcnnt 
per  A(lrologmm  diem  qvendam  bomm  cjje  ,  qvendam  malum.  Danicanoftra 
Verfio exponit hunc fere fecuta  '^xVy\'cd{iX<il dteYum  eledo-es.  Praeterea, 
qvam  abominetur  Deus  A(hologorum inftituta eorumq^  vanas  conjecStu- 
ras,  indicio  haudoblcuro  eft  illudjeremice  cap.  io,v.  2  interdiAum  : 
Nolite  dtfceregentium  mores  ,&  ne patiamintvobis  terrorum  incutere  coehrum 
fign^  *y  gentium  enim  cfl  ea  timerci  v.  j,  nam  gentium  mos  efl  vanttas  ipfa. 

Ecce  judicia,qvoe  nitebantur  aftronim  afpe6lu,  atheifmi  fcedo  crimi- 
nenotancur,  atqj  timori  gentih  afcribuntur.  Confer  ea  qvae  contra 
Afirologtam  judiciariam  dudum  Spiritus  Sandi  feqvutus  edixit  Efaias 
cap.  8,  V.  19.  His  adde  CaJpariErafmi  Brochmanni  cap.  2  Qv«ftionem 
III.  Art.  de  Creationc ,  nec  non  Alexandri  de  ^ngelis  Libros  V  in 
Aftrologos  judiciarios  Lugduni  1615  in  kicem  editos.  Had-enus 
ad  hbellam  veritatis  coeleftis  expenla  funt  Teftimonia  Scripturae 
facrae  nova  ^^g^Ai;  detorta  a  Gaffarello  in  feqviorem  &:  a  fui  indole 
&  fede  propria  alieniorem  fenfiim :  nunc  calamum  promovebimus  ad 
Tejlimonia  humana  fub  incudem  vocanda  qvibus  arachnaeam  fuamX-,ite- 
raturam  corroborare  nititur  Olympiciis  Alphabetarius. 

SECUNDO:  Tejhmonia  humana  qvod  lped:at:  R^tii  Aben  Efdrit  a.u6to- 
ritati  opponimus  Kimchii  Sc  Rabbi  Salomonis  Jarchi  contraria  fuffragia. 
jR.  Kimchmm  audivimus :  nunc  R.  Salomonem  audituri , qvi fic commenta- 

turinPfaim.19:  t'iTJ3  my  nnOTn^^  TOD  D^^iSpD  Dwn 

•^■nD  mnn'?  DD^^m.srDi  aip  ^^v^  pxn  h^^y:;  -|inD  ^i^-j^ 
nmi^^Dn  hv  D^DnnDi  D^niDi  St^  nnD  nmnn  D^iDDD  *]D 
rvi^VD  Dn^  nhm  n^i  a^DDiDn  rpm  tjd  m^  ^^);t2) 
:D^rhi<  om.^  ?n'i  t:i^2v  idd  a^  nmm  n^pn  h^  rT 
nDi^^  V^2^  ah  DDr  :  nuD  dd^tjd  n^Di  c:^mn  v^pnn 
n37pr:'  nDH  n-157'7  dv  Wn*  DrD  t^^innD  n-^t^^j^m  n^vn 
^D^n  n-^  Sy  na-^  ■^nDt^  nnnn  r;u^  ^d  -[inDi  npn^  nn-iin 

nhhnr 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    VaNITATE.     187 

"^nb  an:D  nmnh  ahph  nvi2n  nx  ann^  m^^^rm 
>^r  pxn  Sdd    :  nun  \y:!h  nin^  :  vmj  pvD  i^vh  y^n-' 

;D*i<n  onc;  m^^^tjjn  onmD  Srn':;  ch^Vd  San  nvpn  p 
pn:  ti^D^  n\i;  ;ndd  o^Dc^n  cnn  Sn^*  nnn  dc;  ^n^h 

J>iDinjn  Ip"'^  *]inn  Qyaficverteris:  Cceli  cnarrant  ghriamDci.  Res 
ipfa  clara  efl  ex  ipfo  Pfaltcfcu  camore,  4.  Kon  cfifcrmo,  nccjunt  vcrha.  2\(jn 
qvidem  homines  (  crcaturas  )  alloqvuuiur^fcd  qrontafn  in  omnem  terram  exit  li- 
tiea  eorumyltichn^^^  howinibns  frxhent,  Idcircoenarram  homincs  gloriam  Dei , 
confitentur  ac  hcnedtcunt proptcr  luminaria :  {/illudit  ad  precatitinculas  qvas- 
dam,qvihusjudxi  his  atit  tcr  fngulis  dtchus  mane  pritfcrtim&vejpcre jfctlicct 
oh  lumcn  SoHs  ac  Lunx,  Deo gratias  agum')  Et  opus  manuum  ejus  anntmciat 
Expanfum,fellas  vidclicctjd^planctas^qvxqvidcm  opusftintmanuum  Dei  Opt. 
Max.  ihi^.funt,  qvemadmodum  ditlum  efl,  6*  pofuit  ca  Dcus  in  expanfo  Cceli in- 
de^,  annunciant gloriam  ejus. 

Dies diei  cruclatfermoncm.  Opus  creationii  fmgulis  diehm  renovatur,  vejpc- 
rc  Sol  occiditjWane  autcm  oritttr ,  atqve  propterea  eruflam  homines  Jermoucs 
laudis  dierum  &  no^ium  adminicido  qvx  qvidem  illos  erudium  titlatdem  ac  ce- 
lehrcm.  Porro  Menahcm  cxponit  Scaturit  y^'^  cx  y*3lJ  yi2Q  ,  qvodfcaturi- 
ginemfcaturicmemfgnijicat.  T^V^iV  autcmannunciat,  indicat,  &c. 

Inomncm  terram  exitt  linca  cortwj)  Linca  Ccclorttm ,  qvi  qvidcm  ^^fupcr 
iimverfamtcrram  cxtenduntur  y&prcptcrca  in  cxtremum  orhis  cloqvia  corum, 
tiniisqvisqve  cniw  loquitur  dcmirahilibtiSjqviC  ipfe  videt.  Solipoftut  DeusOpt^ 
Max.  tabcrnactduw  in  ipfis :  in  coilis  ^proptereaqvod  Sol  in  quadam  tbecaaqvx 
plena, qva cxtf.imam  nimiumfolis  ardorcm  temperari,  alioqvinforcy ut  tmivcrfus 
orhisfubitoinccvdid  pcreat ,  qvemadmodttw  ftiturum  efl  cx  corundcm  fcutcmia 
ttltimis  tewporihus-,qvando  edv.cluria  cfiDcus  Opt.Max.Solemipjum  e  thecafua. 

Haec  commentatio  i?.  Schehmoh  j^^rc /j?,  qvanqyam  haut  pauca  conti- 
ncat, qvse  apnd  cordatos  S.ScrJpturarnm  fcrutatores  airenfum  non  facile 
merentur,  praefertim  refrigeratoriaSolis  thecajrifu  potius  qvam  refuta- 
tione  digna:  tamencum  fententia,pro  qva  tanqvam  aris  &  focis  dimicat 
Grt^rtjc//Hj , adversa  frontepugnat,im6  J7nV.g,«nv  noftram  fupra  Kimchii. 
Commentario  fubjundam  ulterius  confirmat. 

Aa  2  Sed 


l88  EXERCITATIO    II    DE    LlTERARUM 

Sed  non  fola  Ahen  ¥fdrx  au(5toritate  fuam  opinionem  confirmat  Galli- 
cus  coeleftium  charadterum  patronus^  nubem  qvafialiorum  teftmionio- 
rum  adducit,qvo  id  multitudine  evincatjqvodunicaveritas  negat.  Qyo 
fit,  utadalios ,  itaad  virum  nominis  celebris  apud  Judaeos  K.Mofen 
l-/£gypt!um  fe  conferat,fiifFragium  ejus  impetraturus.  Nos  vero  qvanta 
fieri potuit induftria  evolvimus  R.BenMeimon  t!!D^!3nj  ry^^^^yMoreh 
Kebtichim,  Dodor  Perplexorum  •  fed  ita  ,  ut  fruftra  fuerimus  in  Literatura 
coeli  invenienda,  qvam  indigitat  Gaffdrellus,  Veriim  indigitat  tantiim  & 
nominat  au6lorem,  non  fignat  locum ,  non  TracSiatum  aut  Librum,  ne- 
dum  paginam  aut  editionem ,  in  qva  opinio  coeleftis  alphabeti  a  R.  Ma- 
jemomde  confirmata  extat.  Qyid  fenferit  hic  Rabbinorum  coryphaeus  de 
coelo ,  de  aftris ,  rotundis  verbis  edicit ,  qvando  iis  vitam  &  intelle6lum 
attribuit.  Sed  ipCum  Maimonidem  loqventem  audiamus ,  cujusverbain 

nnW^IID^cap.^.itahabent:  "^^^3  \h3  VrhJy^ri)  D':330n  Sd 

-iD.^^  'Q  nt^  f  i^DDi  D^iDiyi  D^^n  Dm  dh  Ssii^m  nvm  ^^} 
CD^nn^D  )rhvn  '^ih)  i^nj  ^^^  im)  ^^m  Sd  ah^vn  rrn) 

p  niipn  jn^DDt:''  rom  -a^D^^Dn  m  rzjn^r^  !Z)'n^*£)Di 
nvm  "pD  r^hvn^^  D^D.^^Dn  m  pn^^Di  piy  n«  ptdd 
nviD  m^nji  D^o^^^^Dn  nvnD  nm'^  tih:h:in)  D^nDon 

}  CDl^  "^  JD  Id  eft ,  OmnesJlelU  &  orhes  anima,  fciemia^  intclligentia ,  vita  ^ 
fuhjijlentia praditifunt ,  at^  agnofcunt  eum  qvi  dixit ,  (Deum)  Fadus  efl  mun- 
derum  qvis^juxta  magnitudinem  6"  dtgnitatemfuafn ,  laudantes  (y  celehrantes 
creatoremfaumprout  Angeli.  Etficut  D^umftc feipfos  qvotij^  cogmfcunt,  (^  An- 
gelosqvifAntfupraipfos.-eJi  autemjiellarum  &orhium  cognitio  minor  Angclo- 
rmn,majorhominum.  Etmox  Capite  feqvente  addit ,  (^v^^  apprehenfionem 
habeantyid verijfimum& rediffimum  ejifecundum Lcgem  qvocj^  noftram  qvod^^ 
mnfint  corpora  mortua^fcut  Ignis  b"  Terra,  {utifatui&imperiti  arbitrantur), 
fed,ut?hilofophiloqvuntur,Animalia  ^qViVcolunt,laudant  &  celehrant  Domt- 
num,  &  Creatoremftum,  Hinc  dicit  David :  Coeli  enarrant  gloriam  Dei,&c. 
Hsec ,  qvae  modo  citavimus ,  R .  Maimonidis  verba ,  in  fui  obfeo viimi 
violentiiis  trahit  ftrenuus  reftitutor  cceleftium  chara6lerum ,  ut  ex  iis 
Literas  fuas  Aftrologicas  conformet.   Sic  enim  fcribit  pag.  iS^edit. 

Rothom. 


CoELESTiUM  Et  Angelicarum  Vanitate.    iSg 

Rothom.  165 1 :  Mais  R.  Mofes  tres  f^avam  Tbcologien,  afcure que  "JiJDp- 
fhar  RACONTER,  ne  samihuejamais  aux  cbofcs  iuanimces,  c*eflpour~ 
quoy il auroit ajfeureque les  Cieux nefont point deftitucz  dc  quelque awe,  qut  iieft 
autre  que  les  bicn-bemcufcs  intcll.'^cnccs ,  qui  conduifant  les  Ejioilles^  &  lcs  d^fpo- 
fant  es  lettres  que  Dicu  a  ordonnc ,  monflyent  anx  hommes  per  ccjle  efcrtture  ce 
qtiil  tllcurdottarriver  :(yccil  la  raifonqnc  ccfte  mefme  efcriture  efi  appellee  de 
tousles  Anciens  DHD  D^D^Dn  cbctab  hamelacbim  ccsl  a  dirc,  Efcriturede 
tAnges :  6*  remarqucz  que  ce  paffage  Cceli  enarrant  gloriam  Dei ,  sentcnd 
dairement  de  ceftc  Efcriture  celefie ,  puis  quilfnit  incontincnt ,-  In  omnem  ter- 
ram  exivit  linea  corum. 

Citjus Differtationis  hic  cfi  fcnfus :  Sed  R.  Mofcs  Tbcologus  profundus  affcrit 
Saphar  Enarrarc,nuuqvawrchus  inanimatis  attrihui\  qvapropter  Ccelos  hattd 
cfje anima  deftitutos  affirmavit ,  qViC  non  efl  alia ,  qvam  beats  intelligentix  ,  qva 
Jiellis  regentes,  cafj.  in  litcrasi  qv,ts  Dcus  ordinavit  d^fponcntes ,  bac  Scripturit 
inortalihtisfuturaoftendunt^undeb^c  cadem  fcnptura  ah  omnihusappcllataefl 
antiqvts  CD^^DTDil  3nD  Chctah  Hamalaktm,tdeji  Scripturajingeloritmi 
Ohfervandum  autcm  hunc  loitim  :  Cceli  enarrant  glor/am  i)  E  I^ 
dareintclligi  de  bac  ca^lejii  Scriptura  ^  qvandoqvidcm  immcdiatefeqvitur:  fu 

ommm  ierram  exiit  Linea  eorum^. 

Varia  animo  veri  perciipido  obverCintur  in  hac  Gaffarelitana  DiflTer- 
tatione,  qv.^  eundem  dubium  &:  liirpenfum  detinere  valent.qvae  fub  in- 
cudem  longa  ferie  fuillent  vocanda,{itemporis  anguftia  permittcret.  E 
qvibus  fpicilegium  parca  tantum  manu legemus. 

INITIO  ferri  haut  debet  vitiujcujus  nomine  juniores  in  noftris  fcholis 
luerent.  Etenim  Priw^  a  'f|5^7D  format  G^j^'^rc//Mj  pkiralem  D07ir>c[V£e 

formatio  erronea  fi  firmo  ftaret  talo ,  interpretationem  mox  falfampa- 
reret,utnon  ^criptura  Angclorum  fed  Rcgum  appellandaforet.  Qyamob- 
rem  ad  analogiam  Grammaticam  hoc  reducendumerit,utrefcribatur 
D^D^^^^i-jn  Dn3  thetah  bammalachtm  loco  ariD  DO^DIl  cbetab  hamela' 

chim,  qvod  placuit  Gaffarclh. 

DEINDE  Coslo  aniraam  aftignavit  eamq:,  non  aljam  efte  voIuit,qvani 
beattis  intelligcntiaF.  Hic  error  ipsa  vetuftate  obfolefcit.  Eqvidem  ne- 
mini  ignotum  efle  poteft,qvi  fcripta  Hebr^Eomm ;  Gra.cornm  &  Lati- 
norum  evolvit,magn6  conatu  hoc  ferio  egiflfe  antiqvos,ut  &  cos  feqvu- 

A  a  3  ti  non- 


ipo  EXERCTTATIO    II    DE    LlTERARUM 

ti  nonnulli  novi  rcientianim  antiftites^ut  coelum  animarent.  Hoec  tAri' 
Jlotelis  fuit opinio  lib.i  de  ccelo : id  qvod etiam  Simpliciusm lib.^.comm, 
lo.dQJrifhtelei^itQZm.  Hoc  ex  lib.  ioMetaph.clariiispatet,ubi  tra- 
dimmeftfubftantiam  immobilem  ac  perpetuam&a  materia  feparatam 
coelum  movere,  ut  id,qvod  cadit  fub  inteiiigentiam.  AverYo'es,Themijims, 
Philopomts,  Alexander  coelos  etiam  anima  donarunt.  Platonicis ,  qvi  He- 
braeorum  &  iEgyptiorum  dogmata  feqvi  volupe  ducunt,  idem  placuit. 
Neutiqvam  fubibit  alicujus  animum  admirario ,  coelis  tribui  animam, 
cum  ne  qvidem  iEgyptii  &:  Plicenices  fibi  temperarint,  qvin  terrse  ani- 
mamindiderint.  Qvo  fo6lumeft,ut  ai-bitrati  fint  omnium  animanti- 
um  generavi  folis  e  terra  fuilTe  procreata.  Imo  coaudaciae  progrefliis 
eiilhomas  Campaiiella  yUt  qvatuor  iibris  demonftrare  haud  verirus  fit 
mundiim  e(fe  Dei  vivamjiatuam ,  bene  cognofcentem  atqve  omnes  ejus  partes 
fendi  donatas  effe.  Videatur  de  Senfu  rerum  &  Magia,  cujus  tra<5latum 
Thomas  Adami  recenfuit  &  edidit  Francofurti  Anno  1610.  Ceterum 
Platonici  cceleftibus  fphseris  non  qvafvis  animas  affixerant^fedprseftan- 
tiftimas. 

Horum  coecutientium  ducum  veftigia  feqvutus  Gaffarellus,  priiis 
animam  coelis  affingit ,  qvam  Angelis  aut  Intelligentiis ,  utloqvuntur, 
coeleftibusgLibernaculum  ftellarum  tradit,  eifq^novum  munusdifpo- 
nendi  aftra  in  iiteras  attribuit. 

Qvod  fi  vero  iis  anima  eftet  attribuenda,  feqveretur />n'wo,  qvod  cas- 
leftis  animaintelligens  non  fecus  cselum  Univerfum  occuparet.  Secundby 
eflet  cseleftis  anima  non  foium  virtutis,  fed  &  vitii  capax ,  frueretur  ali- 
qvando  vel  gaudio  caelefti ,  vel  apud  Inferos  lueret  poenas ,  qvse  homi- 
num  &  Angelorum  propria  efte  folent.  Tertio ,  verendum  eflet ,  ne  coeli 
animainteliigente  prsediti  cultu  indebito  afficerentur  contra  divinum 
interdictum,  qvod  defcriptum  extat Deuteron  4,  v.19.  Qvarth,  fi  fteilis 
anim.a  libera  ineiret ,  huc  atqve  ilkic  fine  ulla  neceffirate  paffim  ferren- 
tur  ,  ficut  animantia  in  terris :  qvorum  qvia  anima  liberas  edit  adtiones, 
huc  atqve  illuc  pro  libitu  fe  movent  &:c.  Hoc  La^antii  argumentum 
qvod  legere  licet  lib.  a,  Inftit  cap.  5  probant  alii  Patres,  BafUiusy 
Cdmbt  ofuis ,  Cyrillus  ^yllexandrinus ,  Hieronymus ,  Epiphanius ,  &  alii ,  qvi 
OrigeKcm  eo  nominereprehendunt,qvodcaeIis  &  aftris  animam  inditam 
voluerit.  In  primis  autem  Damafcenus  lib.  2 .  de  fide  Orthod.  cap.  6  va- 

rios 


COELESTIUM    Et    AnGELICARDM    VaNITATE.     IpT 

rios  Sacrorum  moniimentorum  locos  exponit  &  tueturje  qvibus  minus 
dextre  intellecStis  aliqvis  pollet  fibi  perlVadere  ccelos  &  ftellas  anima 
gaudere.  Confer  Thomam  Giamimium  Ferrarienfem  de  fubftantia  coeli  & 
Jtellarum  efficientia ,  cu jus  difputationes  Ariftotelicae  editae  funt  Vene- 
tiisAnnoi5i8. 

His  addeqvse  Alexander  Ae  Aiigdis  lib.  i  in  Aftrologos  conjeAores 
fcripfit  cap.  13  de  CcRloinanimop.  27,28.  edit.  Lugd.  161 5:  ubinovis 
nrgumentis  impugnat  ^/;/;'W/77,  qvam  3  «//«.^  Ftrmicus ,  BcUjmmSi  Marfilius 
FicinusyCarpciitauiis,  Augujimus  Ki^hus  ,^chilkus ,  Xcwofjvr/cjapud  Tullium 
lib.i  de  natura  Deorum,  Plmius  I.2  de  n.it.hift.cap.8,aliiq:„  qvorum  lon- 
gumcatalogum  texuimus  fupra,  coelo  afcribunt.  Noftra  varo  argumen- 
ta  maximam  partem  fupcriiis  pctita  cy.  r  ocTZTrwv  communia  funt  a 
Giamiiiiio  aliisq-,  antcnosadduclacontra  inveteratam  opinionem  anti- 
qvorum  pariter  &  novorum  Scriptorum  de  Anima  Ccelorum  &  Aftro- 
rumnon  modo  afliftente,fed  eti.im  intelligenteatq;  motrice. 

Qyaenam  vcro  propria  &  privata  noftra  lit  fententia  de  hoc  dogmate, 
qvod  longa  Judaeorum  i£gyptiorum,Graecorum,Latinorum,  Platoni- 
corum  m.inu  magnaq-,  ftudiorum  contentione  traditum  accepimus^paii- 
cis  ediflert.ibimus  ex  illoprincipio,  qvod  certum  &  indubitatum  eft. 
Certos  autem  &  fecuros  nos  reddet  illud  verbu,  qvod  os  Dei  loqvutum 

eft.  Qyando  igitur  fic  dixit  Elohim :  r^Hi^D  TT'  Sit  (fint)  luminaria 

Gen.  I,  V.14 i &  ciim  dixit :  y^p*!  "^rT^  fu  extemum ,  omnipotentifllmo 

fuo  verbo,  qvo  cuncfla  adhuc  fuftent.it  Hebr.i,v.4  indidit  coelo  &;  .iftri^; 
eflentialem  formam  ad  edendum  debitas  &  proprias  Cux  natura?  Sc  in- 
dolis  .i(5i:iones.  Hx  acftiones,  haec  munia  feorsiim  delcripta  funt  a  Mole 
cap.  I  Genefcos.  Rakia  feu  ccelum  qvidem  hoc  proprium  &:  peculiare 
agnoicit  munus, qyoddividat  aqvas , qvxfub  extcmo  (a'lofum ab  /is,  qv^Jum 
fupra illud  Gen.i,v.5,7:  Lumina  vero  hoc  munere  funguntur , utdiem  a 
no(5le  diftingv.mt,  tempora,dies,annos  conftituant,iIluminent  Univer- 

fum  Gen. i,v.i4,i  5.  Qyae  munia  non  modo  rili^D  magna  luminaria, 

fedetiam  D^HDiSn  ox^.f^ocrx.  I"  c|)w7TV,ut  verbis  B^J/7»  utamur,  recepta- 

culalucis  illuftriaa  primordio  conditarum  ftellanim  jugiadeo  ftudio 
obierunt  ,ut  a  fidarum  Imelligcmiarum  motrice  ope,  qvas  Gajfarclli  s 

Ani- 


ipi       ExERCITATIO  II  DE  LlTERARUM 

Jnim(is\oc^YQno\6  aufu  haut  veretur,  plane  ab  eo  tempore  huc  ufq; 
fuermtimmunia.  Etenim  ciim  maxima  animse  vis  in  motu  cernatur,  6c 
is  ab  ipfo  Deo  &  ejusSpiritu  non  J7itelltgentiis  tanqvam  motricibus  afli- 
gnatus  deprehenditur ,  nec  orbibus ,  quos  illae  circumducerc  finguntur, 
led  ipiis  ailris  tam  majoribus  qvam  minoribus :  manifeftum  evadit  haut 
opus  elTe  Soli,  Lunoe  &  fideribus  illud  aliunde  petere ,  qvod  pofiident. 
Egredttur,  inqvit  David;(fol)  tcinqvamfponfus  de  tbalamofiio ,  exultat  infiav 
gtgantis  ciirricidtm  conficiemis^ah  extimis  coeJorumplagis  exitiis  ejus ,  &  revolu- 
tio  adextiema  climata  eorum :  nec  qvicqram  ah  ejus  calore  ahfcondi  potejl  Pfal. 
ip,  Vj<5,7.  Orittir  Sol  &  occidit,  ad  locumfuum  ortusfefiinat,vadit  ad  meridiem, 
ciniiit  aqvilonem  Ecclefi,  v.5.  Elic  motus  Formae  folaris  evidens  7T)t^>j- 
ejov  oftendit  a  primo  JEHI  &  efticaciffimo  per  verbum  divinum  im- 
preflo  ESSE  ortum  &:  originem  trahere  qvicqvid  in  Sole  mobile ,  cali- 
dum,iliuftre,vigorofum,expeditumexiftit,nonautem  ex  afti(5titia  /»- 
telligemiarum  motrice  facultate.  Confer  Pfal.  104,  v.  19,  Efai.38,  v.  8, 
Habacuc.  3,v.  11. 

Terttb,  qvjod  beat^  intelligentioe  Stellas  regant,&:  eas  in  literas  difpo- 
nant,  dogma  eftplanecarens  fundament6  Prophetarum  &  Apoftolo- 
rum  ,  &  alienum  a  fide  Chriftiana ,  qvam  Scripturse  dudium  feqvuti  in- 
faliibili  aflenRi  contitemur.  Etenim  qvodnam  fit  Angelorum ,  five  uti 
Gaffarello  loqvi  placet,  Intelligentiarum  munus,nemini  obfcurum  efle  po- 
teft,qvi  vel  primoribus labris fontem  Ifraelis  deguftavit.  PC.ioy.Benedi^ 
cite  Domino  Singeli  ejus,  valentijfmi  rohore ,  cfficientes  verhum  ejus,  aufcultan- 
tes  voci  verhi  ejus.  Benedicite  Domino  omnes  cxercittis  ejus,  minifiri  ejusfaacn- 
tesplacitum  ejiis.  Sic  Pfal.  34,  v.  8, &  91,  v.  1 1  collat.  cum  Mattb,  4,  v.  5, 
Efa.6,v.5,Daniel.7,v.io,Luc.2,v.i3,i4,Hebr.i,v.i4. 

Haec  funt  munia  ^Avgelorum  verbis  Spirims  San6ti  perfcripta ,  nullibi 
vero  memorantur  occupati  in  dilponendis  Stellis,utevadant  literariaie- 
<5lionis  organa ,  nedumuthabeant  Intelligentias  feuanimas  fibi&cfuo 
momi  additas  adjutrices.  Deqvaaftrorum  Anima  nQvno  ^roMxixxs  egit 
qvam  tAfcanius  Martinengns  in  Gloila  magna  in  Genefin  Paravii  1597 
edita>ubi a  pagina  877  ad  893  de  hac re  copiose difterit.  Sed  fententia 
ejusdefinitivaduobus  momentis  comprehen{a  omne  pun(5tum  vix  la- 
tura  erit,  fi  ad  libellam  coeleftis  veritatis  expendatur. 

H3ec  antiqvorum  erronea  opinio  de  Ca:lts  &  Ajlris  animatis  tanto  ftu- 

dio- 


\ 


Coelestium  Et  Angelicarum  Vakitate.   195 

diofius  vitanda  erit,  qvanto  periciilofius  ea  abufa  eft  non  tantixm  vete- 
rum  atas,  fed  etiam  noftrum  feculum  vanae  &c  luperftitiofae  novitatis 
avidum  ea  abuti  haut  reformidat.  Q\'ia  enim  Angclidis  tj\as  ImeUigcmias 
motibus  coelorunon  mod6a(Iift6re,fed  etiam  eorundem  virtutes  mode- 
rari,&:  partiri  in  lic-ec  infcriora  putant,excogitarunt  du<5tum  fecretioris 
cujufdam  Philofophiae  feqvuti ,  varias  Figuras  easq  j  amuletis  &  iigillis 
imprefterunt ,  atqve  Imdhgcmiarum  imperio  accommodarunt  &  fub- 
jecerunt.  Ccncludimus  igitur  verbis  /ithaiiafuKircheri  ex  Oedipi  /tgyp- 
tiaci  Tom.  i .  Clafl',  5 .  cap.  1  o.  pag.  400.  Edit.  Roman.  Trodum  HchrAi  4 
mmidos ,  qvorum  itjfuxibm  ex  uno  m  aiterum  fadU  ,  univerfa  Mundi  machina 
ionfilhit  •  tradum  6^  hos  Saraceni^uti  csiis  qva  diila  fuut  colligtfotcfi,  Fingunt 
velpottns  affiugum  Hebrxi  fwgtdts  nrandis  fttos  prxfides  ^ngelos,  aflingunt  &  hos 
Saraccni  ^  ita  qvid'W  ut  non  fu  iilium  cccUim, ndu  tdlaflella  aiit  firmamcnti  fia- 
tio,cuinonfuos  GiJiiosdcpurcnt :  hnc  in  1 1  fignis  Zodtaci,  2  8  jjiajjfiojiibus  LuniC, 
7  Planetis,^  ElemcJitis:in  fingulisftam  potcjmam  ijifuxuum  fiipcrnorum  ad- 
jninij}ratricem,tmactim  litera  divini  alicujusjiominis  radice,confidcrajit-^  qvi- 
bus  magjia  ^j"  mirahdia  fe  priylare  pojfejaditant.  I^gyptii  vero,qvi(cun^^atit 
Hebrid,autSaraccj!i,perlncrasi  pcroccidtas  &ahditas  Symbolonim  hierogly- 
phicortim  figjj!{ica:ioncs prttflitcrunt,  uti  in  feqvejitihus  ftise  ojlcjidemus.  Ex  qvi' 
hiis  apenl  patet^omnem  hanc  fuperjiitiofajnphdofophandi  rationem  noiialiam  ori- 
gijiein  habuijje  qvam  ahLy£gYptiis :  cumejiim  HehniiL^gyptiorumcottfvetU' 
dine  tnulta,  uti  inprijno  Tomoodendtmus,  delettarejjtur ,  cortum},  fapientiam^  tot 
occultis  imagmum  fymboUs  exprcffam  unic^ fijpiccrejjt  j  ne/jj  tamen,lcgispro' 
hihitione,  per  imagijjum  htmajjum  aut  brutale  qvid  repncfejjtajjtitun  fimi'itudi- 
ncs,  eamtradere  atiderejjti  impuniushanc  litcrisexhihuerujJt:  qvosfeqvutide- 
inde  Saraceni ,  hanc  cxccrandilJJmis  fupcrflitionihus  ita  cojjjmactdarunt ,  tit  ea 
ptihl!ca  totius  Magictifuperfiitiojns  officinafaclafit,  uti  ex  liSfqvxhucttsij^  dejnon- 
Jirata  fujjf,hicc  jneitdiana  clariiis  patct. 

Qvod  ii  hujus  rci  exempla  dclideres ,  adeas  Jobaunem  Retichlimim  de 
Arte  Cabaliftica  Sc  Verbo  imnRco ,  Archajtgcli  Commentat.  in  dogma- 
ta  Cabaliftarum ,  ^^n/^p^w  ,  Libros  feptem  Phdippi  Theophrafi  Paracelft, 
qvi  X  Tomo  Operum  Bafileas  editorum  1590,  pag.  ^yfeqv.  jufto  li- 
centiiis  in  Archidoxi  Mag.  figuras  ejufmodi  traclar  ,  Cabalam  He- 
brxorivn  ,  qvam  Kircherus  in  Oedipi  ^gyptiaci  Gymnalio  Hiero- 
glyphico  Clafle  4  cap.  9, png.  331  feq.  ph;rimis  exempiis  iUuftrat,  e  qvi- 

3  b  bus 


Ip4        EXERCITATIO  II  DE  LlTERARUM 

busunimi  felcglfle  fuffecerit,  exqvoqvid  de  aliis  fit judicaiidum ,  fa- 
cile  perfpici  poteft. 

Abacus  qvaternarii  facri,  tetrafty  Pytha- 
gorico  refpondens. 


n 

1 

n 

•> 

Progreffionumerortim 

I                      2 

3 

4 

Geomctricd  qvamitas 

Pun^us 

Linea 

Superficies 

Corpus 

Tres  literXy  Matres  di^x 

D 
Mem 

Schin 

Circtilus 

'  4  Elementa 

TerM 

Aqva 

Ignis 

tAer 

4  Agathangeli 

Tharfs 

Azacl 

Hyems 

Hebron 

Oriens 

Seruph 

Cherub 

4  Spiritus 

Mahaziel 

Samael 

Azazel 

4  tAnmtempora 

Autumnus 
Bethel 

LAifias 

Ver 

4  Portiicxli 

Hiertfalem 

Mare 

4  PartesMundi 

Occidens 

Mcridies 

Septentrio 

4  ^ngeli  Prxfides 

Raphael 

Michael 
Phifon 

Uricl 

Gahriel 

4  Flumina  Paradift 

Euphrates 

Geon 

Tigris 
■Aqvilo 

4  Ventiprincipales 

Favonius 

Suhfolamis 

*Aufier 

4  Spiritus  prdftdes 

Paymon 

Oriens 

tAmmonius 

Egyn         1 

Qvamvis  h^ec  oculis  blandiantur  pulcra  qvadam  (^m^tx,  nulli  tamen 
reivereconducunt,  nifiqvod  ad  fuperftitionem  manuducant  homines 
majori  vanitatis  amore  effalcinatoSiqvam  foHd^  veritatis  fhidio  du(5tos, 
Luxuriant  hujufcemodi  Figuris  &  nominum  ordinato  fitu  CabaHflici 


He^ 


CoELESTiUM  Et  Angelicarum  Vanitate.  ip^: 
Hebtaeorum  Scriptores^  qvibus  hec  Literarum  &Figurarum  concinna 
crepundia  immane  qvantum  amcntur  Sc  oeftimentur ,  iifq^  ufibus  non- 
nunqvam  accomodcntur ,  qvorum  nec  vola  nec  vei^igium  uUum  in  ta- 
bulis  N.  aut  V.  Fcederis  vilitur, 

Paucis  abhinc  annis  moneta  qv«dam,cujus  materia  orichakum  ,  no- 
bis  ab  amico  donabatur  vario  charad:erum  qvatuor,  qvibus  Tetra- 
grammatum  J  E  H  O  V  A  conftat ,  fchemate  pulcre  ornata,  eo  fine,  ut 
ejus  expofitionem  adornaremus ,  qvippe  ciim  chara^fteres  in  eam  incifi 
fint  Hebraici,  noftrseq^  tunc  Profeftionis  proprii.  Hujus.Aiena.tSche- 
mapubUcis  ocuUsheic  liibjicim.us ; 


Ecce  audacem metathefin qvatuor characterum , q"\ibus  illuftre  Tetra- 
grjmmati  n  conftat :  qvse  certe  nil  nili  mcrum  vanumq j  ingenii  otio  ki- 
xuriantis  kifum  oftentat.  Si  ludendum  erit,  aut  loco  digitorum  mican- 
dumiitLiterts/m  alio  proranseJL/rcivj/r/i.f  genereexerceatur  ars  luforia, 
qvani  in  illo  noniine  iplIusDei,  qvod  Judari  tantopere  vencrantur, 
ut  nominare  ilkid  non  auiint.  Ciim  igitur  facratius  efTe  arbitrentur, 
qvam  ut  human6  ore  pra^fumptuofius  prodatur  auguftillimum  hoc  no- 
men-.curadeoirreligiofuscft  corum  caLamus  crga  nomen  JEHOViE 
tervenerabile^utneutiqvam  fibi  tcmpcrctjqvincjufdcm  Litcras  licen- 
tius  transponat,  ac  fi  aleam  in  alveo  luforio  verfaret  ?  Num  confonantes 
hujus  vocabuli  diverfimode  disjed-ie  majori  efhcacil  prceditos  fintjqvam 
fi  fuam  qva^qve  fedem  obtineant  fyllabarum  conftituendarum  causa  ? 
num  mukitudo  locorum ,  varietasfitus  &  aleatoria  mutatio  earundeiri 
Literarum  majorcm  vim  habitura  erit^qvamnomeni^in"^  unica  vice, 

Bb  a  un6 


If)5  EXERCITATIO   II    DE    LlTERARUM 

iin6  loco  debite  ac  decenter  {criptum  f  Et  qvid  qvaefo  caufae  eft ,  qvod 
tanta  fcribendi^transponendi  licentiahic  cernatur  abfqj  omni  pronun- 
ciationis  ufu  l  Qvamobrem  probare  nec  pofTumus  nec  debemus  fuper- 
ftitioRmi illud  mutatorum  elementorum  commentum,qv6hujusmo- 
netae  au6tor  fe  oble6Vavit,  &  illuftrifTimum  Tetragrammatum  deformavit. 

Porrohocmifsoad  aUa  conqvilitaG^f^^rc//?  teftimoniamanum  pro- 
movebimus.  Ortginem  ad  partes  vocat,  locum  tamen  non  exprefse  lig- 
nat,in  qvo  is  coeleftem  Scripturam  confirmat.  Nos  vero  ex  Bibliothe- 
caSixtiSenenfis  eundem  adducemus. 

Origines j'mqvit  Sixtus,c}v't  in  Tomis  explanationmn  in  Genefinofteniens  ex 
haceadeni  narratione,qvod  in  ajlris coeli,veluti  in  libris  omnmm  humanorum 
cventuum  puanotioncs  legi  pofunt  a  peritisfiderum  infpeClonbus,  fic  tnqvit :  U«i- 
verftim  ccelum  ejlqvafi  liber  qvidam  apertus ,  omniafutura  infe  confcripta  conti- 
nensfidcircoin  orationejofephftc  inteUigi  poteft,qvod  ajacob  ad  ftlios  dicitUYi 
Legi  in  tabulis  cosli  qvMunqve  contingem  vobis  ij'  filiis  vejiris.  Haec  Sixtus. 

£?^/e&iHW  etiam  indigitat  coeieftis  literaturae  Promus  Ime  expreilalo- 
ci  mentione.  Nos  fupplebimus  hunc  defe(5tum ,  qvippe  qvum  Lib.  VI 
PrDsparat.  Evangelicaenum.  ii,pag.  292,edit.  Parilienfis  162.8  obfer- 
vemusfic  fcripfiire  Eufehium:  AicW^  cv  Tij  ^srfjc-iv^i-  J  '\uffy,(p,  cTwa^)  «tw 
iioetcB-iXi  Tv  Aeyoi^ov  V7n  g  loizaiC  ,  Aviyvcio  ^  cv  TKig  tzKoi^i  Ss'  ^fticvS ,  ocm  av^Qyi^ 
(TB^  vfjt,rv,  )^  ToVg  i/or?  vfxoov :  Itaqve  hunc  in  niodiim  imelligipoteft ,  qvod  in  Jofe- 
phiprccatione  a  Jacobo  dicitur  ,•  Legi  in  tabulis  ccelij  qv^cunqve  accident  vobts  & 
filiis  vejlris» 

Sedipfum  Gafarellmn  diflerentem  audiamus  num.  3,  pag.  590  edit. 
Parif.  1 629.  Or  apres  les  Prophetes  tous  les  plus  hahiles  des  ^.dnciens  ont  a  leur 
imitation  appelle  les  cteux  L  l  VR  E  S  SACREZyComme  des  Hcbreux,  R.Simeon 
Ben-Jochaij  dans  le  Zohar ,  fur  la  Sejfton  Temmrah ,  qvi  ejlle  zty,  chapitre  de 
VExodcychiJre  ^  o  f .  ow  //  parle  amplement  de  cejle  efcriture  ccelefte,  maisfort  oh- 
fcurement:  Abraham  dansfon  Jetjiray  ou  livre  de  la  Creation ,  en  advance  aujfi 
des  Myfteres,^  apres  eux  R,  R .  Mofes  lEgyptien,  Mofes  fils  de  1S[achman.,  Abra- 
ham  fils  de  Dior  fon  contemporain ,  AbenEfra,  David  Chimchi  ^  Jom  tof  fils 
d^Abraham,  Jofephfls  de  Meir,  Levtfils  de  Gerfm  ■,  Chomer ,  Abarbanel^  &  un 
hon  nombre  d'autres  queje  ne  cotteray  poin  pour  venir  aux  Grecs  ^&aux  Lattns 
qulferontpar  aventure  mieux  receus.  Mox  nonnullaaddit  ex  Origene,  qvi- 
bus  memorandis  nos  non  immorabiraur,ledoremremittentes  ad  ea  qv« 

attii- 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM   VaNITATE.    I97 

attulimus  fub  finem  pag.  1 8  5  &c  initio  fcqventis  1 84.  His  fubiungit  au- 
<5toritatem  JuliiSirem  Lib.p.de  Fato  c:ip.:^ijyAuguJiim  Lib.i  contra  Ma- 
nichseoscap.  21.  Nc/yvc,  inqvit  /l"-gy}timsym  ilUs  corponbuscalejiibiislnc 
laterepojfe  co^itJtiones  cycdcrJuincft ,  qranadmodiun  luhis  corporibuslateiit, 
fedficut  mmuiUi  motus  amuorttm  ap^arent  in  vultu  ^  maxinie  in  octtUs,fic  in  illa 
perjpicuitate  acjiwplicirate  ca^leflinw  corporum  omncs  oninino  motus  animi  latere 
non  arbitror.  Pag.592  adduntur  his  fufFragia  Ambrofii  Epift.8  ad  Demetr. 
item  de  vera Relig.  3,  &  in  P(al.  4 1.  itidem  Projperi  de  mirabil.  &  de  fid. 
ortho.  hb.  ^.cap.  i,qviCoelos/'<r^/;/^/5  Scinflrudtoncs mirabiks :\Tp^e\hm. 
tAlberti  Magm ,  cui  coekmi  Liber  ert:  univerfalts ,  &  deniqve  Jobannis  Da- 
mafceni ,  aqvocoeliV/^/r.ty^cfM/.rnominantur.  MoxomniumPlatonico- 
rum  fidem  hic  implorat.  Porphyrius ,  inqvit ,  citm  e  mediofc  tollcrc  confti' 
tuiffet ,  tunc  Plotmum  in  aflris  e}usprot>ofttum  lcgijfe  eij,  hoc  crttdele  ficimts  dif- 
fvafijfe,  Nec  Orphei  tuftudinem  intaiftam  rehnqvit,  ovin  eam  in  fabricae 
htervariv-e  focietatem  adfcifcat,citans  haec  Orphci  vcrba : 

Certustuus  ordo 

hmnufabilibus  mutatis  ctirrit  in  afiris. 

Qyibus  qverclam  fubjungit  pag.^p^^Bibhothecas  qvidem  \ ariis  vo- 

luminibusobrui,  vix  tamenqvinqveautfex  repertos  fuilfe  Scriptorcs, 

qvi  curiofx  hujus  Scripturae  mentionem  fecerunt,  qvoe,  judice  GajfarcHo, 

Theologo  cuivis  curiofo  &  Allrologo  cum  primis  eft  cognitu  necef- 

faria.  Et ut  nihil  dicamus de  Cornelto ^^rippa yds  qvo nos fiipra  nonnulla 

fcripfimus ,  Pierio  V^ilcrtano,  Vtgnerio  Blafio  ,  Bancllo  Italo  ,  adducit  Capnio- 

nem  y  Pictim  Mir anduJanum  fu^pznox\s  fKcuIi  lumina.  Horum  autem  cum 

nec  loca  nec  verba adducat ,  nos  qva;  legendo  obfervavimus,  publicis  o- 

cuhsnon  fubducemus.    Couies  Mirandtilanus  Lib.  VIII  in  Aflrologiam, 

cap.  5  fic  Scribit:  Hebrxortim  magijiri,ficut  imagincsftias  AjhoIogi,itafutimin 

JlelUs  Alphabetarium ,  hoc  eH:  ,fux  Ungvx  mtas  i^  elementa  invenire  contcndimt, 

nec  ft  creduloioculos  nancifcantur ,  minus  hoc  pofunt  illi  probabiliter ,  qvamde 

imaginibus  Ajirologi  perfvadcre.  Qvid  pluribus  opus  ejl ,  ibi  omnes  formx,  omnes 

cffigies ,  qvare  ntilU  ibtformx  i  milU  ejfgies ,  omnes  pctejlate  ^  arhitrio  homi- 

num  ,  natura  ^veritatisadti  nuILi:.   (^vod  fiibifaltimnoflridivinacuhattgu-' 

Jlariim  qvj^dam  rerum  &fublimiorumfi;itdacra  confinxijfeut ,  faciUr.s  ego  avi- 

Bb  5  dem 


1^8  EXERCITATIO   II   De'  LlTERARUM 

dem  inducerer ,  tit  non  tam  eonim  {y  contra  nattiram ,  qvam  Dci  opera  mihi 
videremur.  Sed  cim  illius  confiHum  (^^-fa^ientiam  ammadvcrto ,  non  video ,  ciir 
iHud  divinitatis  templum,  illa  atria  cceli,  melioribus  non  potuerit  aut  noluerit 
imaginibus infignire^  &c.  Pauca in  eandem  fententiam  prodidit  Reuchiinus 
de  Arte Cabaliftica Lib.5;,pag.  724 edit. Bafiliens.  Fiantlumina-iainfir- 
mamento  cceli.  Nimirum  iUa  extenfio  in  modum  pellis  tanqvam  literis  infcriptt^ 
luminaribus  &Jicllis  pi  opter  localem  expanfmem  dicitur  Rakia ,  qvod  nos  ajir- 
iKnndine  fymamentum  apcllamns. 

Poftqvam  Capnionem  &  Mirandulanum  aliosq,  velut  emiflitio  oculo 
fpeclandos  propofuerat,  calamum  promovet  ad  Rohevtiim  Fhtd  &c  Pojlel- 
lum^  Ex  ilJius  apologet.  Scripto  edit.  Lugd.  Batavcrum  anno  i^iy 
hxc  adducit :  In  coelo  injcrti  (^rtmprejfi  funt  hujufmodi  cbaraLtercs,qvi  non  ali- 
ter  ex  Stellarum  ordimbus  confamur  qvamlineii  GcomctriciO  i^litcra  vulgares 
ex pundisjjliperjicies  ex  lineiS) & corpus cx  fupcrficicbus.  Concludit autem  11 
chara6leres  hi  legi  polfmtnon  foiiira  cunila  futura,  fed  etiam  cun(5la 
ad  Philofophiam  fpe6tantia  cognofcerentur  ab  iis ,  cui  hxc  lingva  Sc 
Scriptura  innotuit. 

Prae  omnibns  autem  Scriptoribus ,  c^yi  de  his  coeleftibus  chara6leri- 
bus  funt  loqvuti ,  (olus  Po/?c//«5judice  GaJj-arel!o,hude  cognkx  Ca^lejtii  . 
Scriptur^  claruit,cuifidemfacitpericulum  ejusrei  aPoftello  fa(Stum& 
addu(5tum  in  Traitatu  Jetzira :  Si  dixero^  inqvit  Pojlcllus ,  me  in  ccelo  vidijfe 
in ipfis  Sanda  Lingv,^  charathrihus  ab  Efra prinmmpublicl  expofnis ,  ea  omnia 
qvxfunt  in  rerum  ISljitura  confiir.ita,  ut  vidi  non  explicitefed  implicite ,  vix  ullus 
mihi  crcdiderit ,  tamen  teftis  Detis  6^  Chnflus  cjus^qvia  non  mcntior ,  Idem  Po- 
Jlellus  inLib.  deCreatione  llc  fcripfifle  memoratur:  Decreti  igiturfunt 
demum  delineattfuisqve  Figuris  adumbrati  igne  divinb  inaqvis  ccelt  fcilicet  cx- 
prejfofandi  charaderes ,  &  tanta  virtute  in  ccelis  exprejfi ,  ut  poffit  etiam  veritas 
futurorum  haheri,cujusfcientix  adhuc  vejligium  in  Marocho  6^  midtis  aliis  Jfmac- 
litarum  civitatibus  ^  licetfint  apud  eos  valde  depravat^e  ^  adultetatin  Figurx 
fanilx. 

Ut  autem  hoc  inufitatum  &  granie  ouiVifAa,  afTenfum  publicum  tanto 
facilius  impetraret,e  Joannis  Leonts  hiftoria  Africana  fubfidium  fibi  com- 
palravit.  Hunc  autem  memorat  tradidifle  ex  Albonis  Arabis  volumine 
primd ,  qvod infcribitur  ELLYMAHEMORAMITH,  q vo- 
modo  Arabes  fuas  Conftellationes  Ltteris  Arabicis  confignare  foliri  fint, 

qvas 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM   VaNITATE.    Ipp 

qvns  Arabes  Eremitae  libcnter  portant,  ut  pofteareguliscumZwrfgi<r 
yel  divinationibusapplicent. 

HsecluntTeftimoniaciteriorisaevi  ,qv2e  Galfarcllus  e  fcriptisChri- 
ftianorum  Do(5lorum  confarcinavit  ,utfidem  faceret  characfleribus  o- 
lympicis.  Qvx  ita  comparata efle  animadvertimus ,  ut  aut  mctaplmi- 
ctim  Librttm  O' cbaraderem  defignent,  aut ab  iis  pi ofecca au(5toribus,  qvo- 
rum  fides  ncutiqvam  tanti  lacienda  eft,  ut  publicum  aflenfum  me- 
reatur. 

De  priori  genere  humanas  aucStoritatis  liceat  nobis  ufurpare  illud ,  cu- 
jus  meminit  Tripartita  Hijloria ,  tcjle  Hypcrio :  Cum  Antonius  ercmi  in 
i.^gyptoimo!a  a  qvodam  Philofopbo  imcrrogarctttr ,  qvomodo  rcs  tamftiblimcs 
cojitemplarctttr.tjvi.  omni  Librortim  cbartaccorum  efct  dcjlitntits  fupeUcclilc^.  pru- 
demcr  rcjfoudit:  Vuivcvftim  buuc  miivdum  librcrum  ij;' iiiftruclx  Biblio:bcc£ 
vice  cjfe  , hanc  omni  tcmpore  &  ubivis  locorumpncftb  ocijlcre ,  m  eademfe  rcs di- 
vinas  &  ccelejles  leciitarc.  Diu  ante  hunc  Aiitonium  Clemens  Akxandrinus 
Stromat.  lib.  6  Az^v{\tmtmdiCrcationcmQ.{^<iDcifcripturamy  ac  Decalogi 
pra^cepta  elle  in  rcbus  naturalibus  promulgata ,  Icgiqve  poire.  His  fuf- 
fragatur  D.  Chryfoftomtis  in  priorem  epift. ad  Corinth.hom.7,item  illi de 
Jejunio&le6tioneGenefeos,necnon  illaad  popuUim  Antioch. 

Hunc  loqvendi  modum  ut  multi  eruditi  udirpairc  deprehenduntur, 
ita  Andreas  Hypcrius  Lib.  i.  de  Sacrx  Scripturze  leftione  &C  meditationc 
omnibus  omnium  ordinum  hominibus  Chriftianis  pcrqvam  neceflaria, 
cumprimishujusLibrimentioncm  notatu  dignam  facit,  qvsefic  fonat 
pag.  29.30 Edit.Baiil.  iff^iiEtcnnnlibroscx  tjvibus potcntiam  acvolunia- 
tcmdivinamhomincsomm  temporc  difccrcnt ,  Dctis  ipfe  dttos  parentes  (^  multi- 
plici doilrinarefcrtos  in  omnium  coiilfeLtu  ftatuit.  Alter  qvidem  cft  mundus  hic 
univerfuSyCjvia  nobis  incolitur^ac  f:n[ibus  qvanttueft  tindiij,  perluftratttr  :  alter 
verbehvcrbum  Dci,fcriptis  Vrophctarumi)'  Apoftoloriim  voluminibus  compre- 
benfiim.  Qvorum  duonnn  librortim  digmtas  at(jj  audoritas  louge  ejl  amphjfuna : 
utpote  in  qvibus  oyacula  ac  monumenta  rcpcritintur,  qvx  nos  non  erudiant  modb, 
verum  ctiam  adpritftaudum  omne  o§icitim  arcano  qvodam  modoinftigant, 

Atq-,  de  prioreLibroutaliqvahic  interponam,  qvis  oblecro,ciim 
fplendidifllmam  mundimachinam  cum  fuispartibus  ,tamocuIis  qvam 
mente  intuetut;,  non  incipit  ftatim  cogitare,potentiflimum  ,fapientifli- 
mum ,  optimum  neceflario  eire ,  qvi  hsc  omnia  mirabiliter  condidit  ab 

initio  ? 


aoO  ExERCITATIO   11   DE    LlTERARUM 

initio?  longe  vere  mirabilius  confervat ;,  &  fapientiflime  moderaturi 
Cceliyinqvit Rex dc  Pfaltes  Hebrxits  Pfal.ip  (curenimnon  potiiisa  fan- 
6tis  vatibus  qvam  a  Clcantbe ,  de  qvo  apud  Ciceronem ,  vel  qvovis  alio 
Philoibpho  idoneas  rationes  mutuemur  ?)  enarrantglortam  Dei,  (^firma- 
mentum  anntidat  maniium  ejus  operationem. 

Adprime  vero  huc  qvadrat  expoiitio  horum  verborum,  qvam  Simeon 
deMuis  Hebr^earum  literarum  Parifiis  olim  Profeffbr  Regius  Commen- 
tar.inPfilraos  his  verbis.edo6i:us  abjlbcn  Ez;vfjadduxit:£2iv?,Lineaeo- 
rum  j  exponit  Scripttira  corum.  Ccre  bcne  convenit  Scriptur.t  cum  vcrbis , 
qvorum  mox  msmtofit  infeqvente  mcn;bro,atficfenfits  enperjpicuusytn  coslis  tan^ 
qvaminvolumine,Dciglonam  omnibus  legenilam propont^ac fimul  illis  qvodam' 
modo  inditam  clfe  voccm,  qviS  adomnium  aures  perveniat. 

Ceteriim,  cum  non  nemini  gratum  fore  confidimus  cognofcere ,  qva 
rationetotlnterpretum&fententiarum  divortia,  qvot  oftendimus  fu- 
pra  QVARTI  MOMENTI  pag.  150,151  m  tw  )p  Kav  qvafi 
adverfis  frontibus  concurrere,  circumfpe6tej  commode  Scripturis  &  in- 
doli  vocum  convenienter  qveant  componi :  nosfeqvuti  veftigia  Simeo- 
nis  de  Mtiis^  qvae jam  vila  {lint/edulam  dabimus  operam;,  ne  nofter  cona- 
tus  etiam  in  hac  IRENE  Hermeneutica  defidereturjexordium  fa(5turi  a 
Ae|«  vocij^&  defituri  earundem  'E^y.r,viix.  Sed  prius  praemonftranda  ap- 
parens  difcordia ,  cui  concordia  noftris  curis  inveftiganda  avv  ^^alfticcedet.* 

Qvi  primus  omnium  Do(5i;orum  Europseorum  baptifimi  teftera 
CHRISTOJESU initiatorum Eberinarum vocum aj^u'  expendere 
&Lrfw;MnterpretaricoepitJo.  REUCHLINUS  PHORCENS.  Do- 
dorJuriSiComes  Palatinus  Lateranns,Maximi!.Impcr.  ^  Eberhardi  primi  JVir- 
teberg.  Ducis  Conflliarius ,  totius  Svcvi^  Triumvir ,  &  monumentum  exegit 
Anno JESU  CHRISTI  1606  iere perennius , Hebraicam  didio- 
nem  ]p  Kav  in  RudimentisLingvaeS.  exponendam  cenfuit  Kormamy 
Lineam,  Dircdovifim,  Pe^-pendiculum,  Qyam  Ai^iv  Pialmi  Davidici  fono  fic 
nccommodavit.  Plalm.  XIX  (verbaReuchlini)  In  0  mem  terram  exivit 
fonuseorum :  refliitsNorma.j dired:iojreguIa,aedificatio  &  archite(5lonia 
corum.  Hujus  Ai^iu;  interpretaraenrum  feqvitur  P^^t(H'?J»5  in  fuo  Lex. 
cd.a  Rob.  Stephano  1 548  in  4°,  nifi  qvod  addat,/?///?r,  &  di(5l6  Efa.  1  S,z 
illuftrat :  Gentem  )p  ""  1p  lineatim  operantem.  R.David,pauIatim,metaph. 
^  csementario.  Ut  n.  csementarius  extensa  linea  facit  ordinem,&  fupra 

illum 


•COELESTIUM   Et   AnGELICARUmVaNITATE.     20I 

illum  iterum  extendit>  utfaciataliumordinem ,  doncc  paulatim  perfi- 
ciat  opus :  fic  mens  fenfim  perficiunda  &  Evangelium  promovendum. 
Sedin  ^llpn  [ll!/'?  "lV1i<  Thefauro  Lingvaj  Sanda;  [qvi  opera  Mcr- 
cm,  CevaUerii  &  Bntrami  Lugduni  1575  edirus  eft]  Mercerm  qvi- 
dem  utitur  labore  Johannis  Forjlcri  tanqvam  fu6  ,  qvando  radicis  pllp 
cxpofitionem  lianc  affert ,  Vo  bum  efl  wagno  animi  dcfidcrio  in  aliqvem  in- 
tentum  ejfe ,  rejpicere  &  exeopenderc:  fupprimit  tamen more fu6 nomen 
magni  f  oj/?^}7.  Sed  ipfe  Forjlerns  in  fuo  DidiionarioHebr.  i^^^liujus 
didtionis  Ipintimiorem  indolem  ita  evifceravit,  ut  pofteris  paene  otium 
facere  vifus  fit.  Nam  i  hac  biHtera  vocula  ait  fignificari  applicationem 
animi  adremaliqvam ,  i.Funiculum  menforium,  qviad  materiem  feuad 
aedificia  ipfa  appHcatur  ,  &  qvo  re6le  menfurantur  regioncs  terra- 
rum.  Qyandoautem  Mercerus  &  Cevallerius  tacite  perftringunt f ojj^c- 
?7/w,qv6d  Efa.28,  v.io  ip  vertat  expeclationcm  6^  animi  applicationc}n,pn- 
giones  ftringunt  in  propria  vifcera.  Vulgata  n.  Verfio  hac  ftrigiU  laeditur, 
qvae  exponit :  Expeda , reexpccla.  Nec  non  72  Imopetum fpes incauti- 
iis  fic  decoUat,  qvi  interpretantur ,  croc'^^^;^:^  tATncTa  eV  ihTnSt,  Sed  ad 
YmQzm.Reuchltnus  in  TTS^  T^^^  "1t)D  Capitibus  Concordantiarum  Hebr. 
R.Mardochai  Kathan  afui  ipfius  intcrpretatione  nonabit,nec  aprimo 
veftigio,qvodfignavitR(?MfW;w»5  Sehajiianus  Munjlerus  m  D^^^iwTl  I^Dj 
nec  Cdvenariui  in  Di(5tionario  Hcb.  151 9,nec  Marcm  Marinus  in  pl J  niD 
Arca  Noe,  h.  e.  Novo  Thefauro  Lingvx  faniliC  Venet.  1 595 ,  nifi  qvod  hanc 
prae  rehqvis  peculiarem  conje(5turam  fibi  vendicct,opinatus  a  coUecStio- 
ne  )p  dici,  qvia  (inqvit)  funiculus  ex  multis  filis  migregatis  ejfcdus^  Sed 
^^rii)  huic  vocis  etymo  magis  convenit,  qvo  utitur  Ezcchiel c.  40,  v. 5, 
qviqve  fignificat  funem  ardius  intortum  ,  tefte  Plantavitid  Lodovenfi- 
um  inGalliaNarbonenfiEpifcopoin  Thefauro  Synon.  Hebr.  Chald. 
Lodovseedit.  1644.  Vel  etiam  riDy  (Junis  denfusfeu  rndcns  Pfal.  12^, 

V.  4)  magisheic  crit  appofitum. 

Nemo  tamen  "ip  amuftis  architecfionicae  &  perpendiculi  nauticiu- 
fimi  explicatiiis  nobis  exhibuit  Valentino  Schindlerdy  qvi  edit.  Hannov. 
I5i2,pag,i595,  ^^  hanc  vocemexplicat  :Nom.  1p  Linea,filum  lineumj 
funicului  tcnuiSiqvcm  miniOyCreta  aut  atramento  imbuuntfabri,ut  lineam  redam 
ducant,cujiis  dailumfcqvamur  in  materia  exxqvanda  c^'  complananda.  Amuffis, 

Cc  funi' 


202  Ex  ERC  I  T  ATIO   II   DE  LlT  ERARUM 

funiculus  creta  aut  ruhika  iUitus^  qvo  diriguntfaxa  aut  ligna :  lihclli,perpendicu>^ 
lum ,  infirumenttim ,  qvdjildplumho  appenfo  exploratJiruSlune  in  altum  re^itu- 
dinem.  Funiciilus  tam  sedificii  qvam  dimenlionis j  in  bonumj  sedificandi 
causa,  in  malumj  deftruendi  ergo.  Hsec  Schindleri  interpretatio  appofite 
qvadrat  hodiernis  inftrumentis,  qvibus  utuntur  ftrudurarum  &  ma- 
nualium  artium  periti  artifices. 

Qvi  Literarum  Hebraicarum  ftudia  excolenda  &  ornanda  fiimmis 
vigiliis  &claboribus  fiafcepit  Johannes  Buxtorfius  in Lex.  Hebr. vulgari 
vocis  expofitioni  nii  addidit ,  nifi  qvod  putarit  qvod  etiam  reddi  poftet 
dcUneatio.  Bartholomtxus  Scheraus  in  Itinerario  in  Pialterium  Davidis  Hebr, 

editoWitenbergsei^i^^D^me/Sc/jvmem^y^/ipn  n^)^  idV  hoceftj 

ManipulolmgvxfanCli^'HQxl^itxg2etd!\.toi6i^y  Paulus  Tojfanus  inSyllabo 
did-ionum  Hebraicarum^qvse  in  "^^ip  D^  vTlD  continentur  Bafil.  i5i  5, 

Jofeph.Barhatus  Meniphiticus  in  SpeculoHebraico  Lovan.  An.clo  loc.xv, 
Chrijiophorus  Helvicus  in  Lexcico  Hebr.  Didadico  Gieflae  1621  y  5c/;i- 
chardus  in  compendio  Lex.  Heb.  Horologio  fiabjun(5to ,  &  eum  imitatus 
Adamus  Fufius  in  Dicftionarii  hir^Ct  2(llf  jUc^  fur  tU  ^aufd)m  iinf^Uv 
<3Cn  <Bd)x\kt  &cr  vf)cbrctfc^cn  ©prad^C  ab  prsemonftratis  modo  expo- 
nendi  to  ]p  viis  vix  latum  pilum  difcedunt.  Antontus  autem  Hulfius  m 
t<"lpDn  niJV^^  H^D  ^^D  five  Nomenclatore  Biblico  Hebraeo- 
LatinoBredse  editoi^jo  iocum  Efa.  44, 1 3  Rubricam  Pagninus  filum 
Plioenicium,  tAvenarius  rubrica  'mkd:um,Marinus  in  arca  Nocjminio  vel 
alio  colore  imbutum  exponunt.  Vitlorinus  Bythnerus  in  Lyra  prophetica 
Davidis  Regis  Londini  1650,  prsemifsa  vulgari  Interpretatione  dicit 
Lxx  legijfe  6  (pj^fy^r  avruvfonus  cormn,  qvodlegerint  infontihus  lZj^IP  ({vod 
cfl  verfu pr(Ccedenti,fedfenfu  eodem  ,•  namfonus  verho  enarrandi,  linea  verb  in^ 
dicandi ,  appofue  rejpondet^  Hunc  Delrius  in  Adagialibus  Sacris ,  Simeon  de 
Muh  in  Pfalmos  aliiqve  refutant.  Bene  tamen  heic  ufiirpat  vocem  indi- 
candi  cum  Bucero.  Edvardus  Leigh  in  Critica  facra  Londini  1650  dupli- 
cis  linece  meminit,  altera  iE^i/rw^ioK/^Zach.i,  v.i5,altera  eiideflrudionis 
2  Reg.  21,  5i,'|pautemdiciputataco//e(f?;(}Ke»  eflenimyinqvkjfuniculus 
ex  multis  congregatis  ejfe^us.  Ceteriim  nec  Leighii  nec  Marini  hsec  prima 
cft  obfervatio ,  fed  R.  Ifaiae ,  tefte  Andrea  Mafto  injofi  cap.  2.  pag.  51, 
R.  Ifaias ,  inqvit ,  a  pofuionej  pilp  ^^r^  coUeSlionk  hahu  mtionem ,  dedu^um 

'»-•  nomen 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    VaNITATE.     lOJ 

mmcn  rilpn t  funemfgwficarc  ccnfet  3  qvhd  tn  fune  muUafila  coniorta  com- 
pnantur,  Mibiverbvcrbum  ro  "^^^p  {jvodChald.ds  textoremfgnificareanim- 
advertiyperfuadetut  credam  to  rmp  Hebrxis  nonfoVum  cclligcrefcd  etiam  con- 
texere  olimfignificajje^  Sunt  enim  ceterx  Oricntii  lingv^t  ex  Hcbr/ca  natx.  Ahf^ 
eo  verbo&  ]p  Itneam ,  funiculum  &hoc  nofirttm  iTVpr^  defendere.  Haec 
Mafius.  Fuic  ^I^H  tcin  mpn  funiculus  tili  coccinei ,  yiPresbyteri 
Tc  (wu^ltov  To  KVKnnov ,  qvo  ufa  Rachab  in  liberandis  binis  exploratonbus, 
cum  liberi  per  feneftram  demilli ,  telfera  poftea  fuit  Soteni  Racbab  mu- 
lieri  meretrici  benigne  indulti. 

Syncrifinaliamm  fiadhibere  placeat :  initio  occurret  .^?»o«/m5  Gig- 
geius  Collegl  Ambrofiani  Dodor  Thef.  Arabicae  Ling^-ae  Volum.  3. 

pag.1435  ^^  ^'^  Funiculi,ex  qvibus  conftat  funis.Syr.Chald.J^^rSn 

chabla,^a()bc(.  yiSenioresqvinqviesir  ^p  interpretantur  |U£t^ov  men- 

furam^.  Reg.  21.  i^.Efa.  44. 15.  Thren.  2.8.  Ezech.  47.  ^.Zachar.  i. 
i5.  AliasHebr.  D?^}  ^p-Z^DiGrxce  yvccuuv^  y.ociuv.  Ital.  Regola  mifur- 
retta.  Htfp.l^  rcgla  para  juz  gar  lo  derecho.  Angl.  A  rule  ozsqvare.  Gall. 
reigle.  Polon.  lineal'.  Bohcm.  linyal  pra  Widlo.  Hung.  regula.  Caruiol.  rith- 
shertjinial.  Gm;;.cin9vtcf)ffd)CU/rccljf/^intaI.  Belgi  jXc^cf/  n;c/  iiniacf/ 
(iniy^BtncfcI-iniifc. 

Vt  autem  ndlineamrerum,  qvasnoftrum  ipfeu  linea  defignat,  non 
minus  iftius  interpretamentum  &  applicatio  variat,  qvam  cmcwi^ix  vo- 
cis  variarum  gentium  lingvis  modo  oftenla.  Haud  abs  re  fuerit  novam 
acccfTionem  i^fXKvd^nny.o'  ^vdjeciiTe  illi  interpretum  diverfTtati,qvamfupe- 
rius  pag.149, 151  feq.obfervavimus.  Qyoniam  vero  regularis  hic  Ev- 
angelii  fonus  non  modo  orbem  replevit,  fed  etiam  regnum  Dei  n«vTr- 
xp«Tr^o?admirabilifucceflu  beavit,regnumSatan£B  Kocfxoy.^TD^^^  deftru- 
xitjcundlaq^generi  humano  falutis  bona  atmlit:  in  nullo  argumentd 
lubentius  veriamur,  qvam  in  hoc  dido  illuftrando.  Sed  ut  id  commo- 
de  fiat:  magnorum  Luminum  facibus  opus  erit,  qvasbenignis  oculis 
haut  pigebit  fubjicere. 

Lutberus  In  pfalm.  1 9.  pag.  510  tom.  3  Wlteb.  Lat.  1 5 5 5 :  In  omnem 
terranVexivit  fonus :  Pirfe,  qvam  vigilanter  aptetSptritusverbafuaine  Afofio- 

Cc  2  ^»  />«- 


204  EXERCTTATIO    II    DE    LlTERARUM 

liputarentur  ejfe  verhi  autbores ,  facit  eos  mintjlros  &  infirumeiita.  Sicut  dicit 
Chrtjlm  :  Non  cnim  vos  cjiis^qvi  icqvimini,fed  Spiritus  Patris  veflri ,  qvi  loqvitur 
in  vohis,  Etiterum:  Ule  me  clarificahit  &  tefiimonium  perhihehit  de  me,^  vos  te- 
Jlimonium  perhihehitis.  Ideo  dixit,  yoces  eorum  audiuntur,/ci  alius  cH ,  qvi 
loqvitur :  Exit  fonus  eorum ,  6"  ''i^^ins  cfi  qvi  efjlat  (x  emittit^  ufus  voce  &  ver- 
his  coYum  pro  infirumentis  fuis,  qvanqvam  Ehnuis  haheat,  in  omnem  terram 
exivit  regula  eorum(Wittenberg.Lat.edit.4<'  an. i^^^iy  funiculus  Qomm') 
tamen  ^dpofiolus  Rom.  i  o.  Sonum  dicity^j^in  idem  recidit.  Sonrn  enim  Evange- 
licus  regula  illa  efi,fiixta  qvam  ttdificatur  Ecclefia,  Non  enim  tcdificatur  armis 
corporalihiisfahrorum  ,fed  verho  vitii :  fimul  tamen  eb  verho  certa  menfurafigni' 
ficatur^qva  cujus^  Apofiolt  minifierium  dijpertitum  efl  in  orhem  terrarum.  C^n 
enim  omnes  eodcm  locbprAdicaverunt,fed  divifi  funt  in  totum  mundnmy  non  ut  di- 
vittas ejus fihi  aggregentjfed  unusqviscf^portionem  fuam  ad  Chrifium  reducat. 

Deformati  qvondam  coetus  noftratis,  qvi  Sponfo  illuftriflimo  S;;rva- 
tori  Chrifto  Sponfa  fine  macula  fifti  debuit,  cordatus  reformator  &:  fidus 
redu(5tor  a  deviis  ad  tutum  ovile  Joannes  Pomcranus  Btigenhagius  in  inter- 
pretatione  Pfalmorum  Witemberg^e  publice  leda ,  Baiileae  vero  1 524 
editij  hac  exegefi  di^tum  fomim  illuftrat :  In  omnem  terram  &c,  Id  eil, 
omnihus  lingvispncdicattm  efl  &  intoto  orhe  terrarum.  Prophetia  adhuc  adim- 
fletur  tis^  ad  finem mtmdi,  Felix:  in  omnem  terram  exivtt  curfus  eorum.  Nam 
velocitercurritfermo  ejus,  &  Chrifii  pncdicatio  hrevi  mundum  pervafit,qvin& 
adhucdies  efi,  &  qvodmndtim  ccelifjatium  pertnenfm  cfi  ille  Soljhrevi  permetie- 
iur ,  utfit  deindefims  mundi  ,ficutprxdixit  Chrifius :  Prxdicahitur  hoc  Evangeli^ 
umregniintotoorheterrarum ,  &tuncvenie}  confummatio.  TotusPfalmus  eft 
de  priidicatione  &  infiitutione  regni  coelorumper  orhem,  qvA  in  Spiritu  non  minus 
gloriofa  efi,  qvltm  illa  fuerint,  at^  adeoproptcr  hanc  itlafafiafunt ,  &  illa  nihil 
iiohis profuiJfent,ni(i  hacfecutafuijfet.  Nosdicimus  hic  alludiad  vifihilem  illum 
Solem,  qvi  egredittir  ah  oriente  &  vadit  in  occidentern  us^^ ,  donec  dies  efi,&to- 
tttm  ovhem  illufirat  &calorefuofovety  &idemfignficari,qvQdfupra,  dixit:  In 
omnem  terram  exivit  &c.  Simtlis  oratio  efi  in  Matthso  cap.  24 :  Congregahum 
eledos  efiis  ah  extremis  cdorum  us^.  ad  extrema  eorum  a  qvattm  ventis  cceli 
i.e.  ex  omnihus  mundi partihus ,  etiam  novifftmis.  Et  Felix (Pratenfis^yJc  vcrfum 
reddtdit:  ^h  extremo  ccekrum  egrejfus  ejusi&  circulatio  ejusfuper  extrema 
tQtum.  '  •'       ■ 

Brentius  m  Pralmos :  In  omnem  terram  exlt  fonus ,  feu  ut  Hehricus  legft, 
•  amujfis 


COELESTIUM    Et    AnGELICARUM    V  A  N  I  T  A  T  E.     iO^^ 

amudis  &:  regula  eorum.  Apodolt  cmmfono  Evangelh  fui  ^dificanmt  &  ex- 
Jlriixerumtanqvam  amujft  i^  perpendiculo  Ecchfiam  in  ownibus  fimbus  terra, 
Necfuturtim  eftqvcd  vaticinatur  ^  potius  rem  fcugcjlam,  feuqvix  jamgcri- 
ttir ,  narrat ,  boc  Chrijius  ipfe  Inmc  mtmdumjuxia  externam  converfationem  de- 
ferturus  monet :  Ves,  inqvit ,  eritis  trfcs  mihi  nonfolum  Hierofo!ymis,vcriim  ctum 
in  tmiverfi  'Judxa,Samariaij.^deni^,  tisij^  ad  extrema  terrx»  Et  Vaulus  ad  Colofs, 
cap.i:  Per  fermonem  Evangelii  jqvod  pervenit  advos  ,qvemadmodum^  in  toto 
mundofiuiTificat.  Et  mox :  Siqvidcm  permanetis,  inqvit,  in  fidc  fundati  acjiabi- 
Ies,nec  dimoveminiajpe  Evangclii  ,qvodprii:dicatum  eft  apud  imiverfam  crea- 
turamyqvxfub  ccelo  eft.  Vides  igiturbunc  Pfalmum  veriiis  htfloriam  de  rebus  jam 
geflis  tcxere,qVitmviticinitmi  de  rebusadbuc  gcrcndis  commemorare,  qvud  divul- 
gationem  Evangclii  in  tottmi  oybem,mille  ante  annis  itarecitet ,  perinde  ac  fi 
€am  corkmfierifuis  oculis  vidijfet. 

Henricus  Mnll crus  HamhmgcnCis  inEnarratlone  Pialmorum  edition. 
Witeberg.i  575  pag.3 28:  Redtius  itaqj ab  aliis redditur :  Scriptura  co<timy 
utfignificct  in  cxlts  tanqvam  in  volumine  omnibus  conjpicuo  defcriptam  ejfe  Dei 
gloriam,  qvx  omnibus  conjpicienda  ^lcgcnda  proponatur ;  fimtil  illis  indttamejfe 
fonoram  voccm,qVii  ad iturcs  omnium  perveniat,  Qvod  igitu.r  defcrmone  dixerat 
Atite,oficndit  cum  oculis  magis,  qvam  auribus  percipi.  Sictit  atitem  ypfuniculti.m 
menforium ab extenfionefignificat :  itaeadcmratione  nonnunqvamfignficat  Ver- 
fumfcriptum  ,qvemGcrmam  uominant  Cilt  '^iiil interdum ctiam  cumLatinis 
tin  iiniC-  Eflij-^  id manifefium cx  Efaia  i2,t(bi  Deus  Judxos  pucris  nondumfa' 
tisper  xtittcm  docihbus  comparans  ficloqvitur\  Qvoniam  crit  illis  pr.icepttmi  ad 
pracepttim,verfus  ad  verfumypatdijper  ibiypaidijpcr  ibi,id  cfi,optis  cft  illisajjidua 
inctdcatione  (^  repetitione  ejtfdem  pritcepti  &  vcrfus  :ficutpuerts  non  mtdta  fimul 
tngerlpojftwt.  GrcTscus pro  Qlp  legit  ^^)p  \ox eorum.  Duohic fingu- 
laria  noftro  confpec^tui  obverfantur:  Altertm:,(]\6d  A'o!lcrus  notet  lecf^tium 
effe  a  Gr^eco  tZlV-p  vocem  eonim  loco  Qlp  regulam  eorum :  qvod 
ctiam  Pifcatori  follicitiori  alias  interprcti  placuifle  in  Comment.  in  hunc 
Pfalm.mirari  fubit.  JJtertim, qycd  *p  intcrpretetur  Scripturam.  Prius 
qvod  rpc(5lat :  non  modo  Regius  Hebraicarum  literarum  Profefl^or  Si- 
mcon  dc Mms  Comment.  in  Pfalm.  fupra  refutavit  8c  in  primis  zclo  qvo- 
damvSuslftactisLcvita  Profeflbr  Hebra'33  ling^^as  qvondam  Colonien- 
fis/ed  etiam  Martinus  Dcl  Rio  Antve^-pienf.s  Salmanticse  Profeflbr  in  Ada- 

Cc  5  gi.ili- 


■2o6  EXERCITATIO    II    DE    LlTERARUM 

gialibus&crisV.  T.edition.Lugdun.  1614!  Inomnem  terram  exivit  &c. 
Hebraice  esl  CDIp  jilum,  linea^  ddijiciiperpendiculum  :  Verfwnem  LXX  &  nojlri 
feqvitur Patilus ad Rom.io.iS .  2^cputoillos  legife^7]p  fed  vocalfefonum 
ipfampriidicationem,qvx  revera  eratperpciidiculumicdificii ccekfiii  qvod  dixii^ 
eil  verusfenfus  Propbeticus  loci  tUius.  Ad  hanc  etiam  metaphoram  alluft  tApofio- 
tus  z-Cor. 10, 1  j.  T^s  autem  non  immenfumgloriabimur,fcd  fecundummen- 
furam  reguUjqva  menfus  cfl  nobis  Deus  menfuram  pertingendi  ad  vos.  Hoc  esl 
Sectmdum  normamqva  uftfumus  in  txdificanda  apud  vos  Ecclefia,  promodulo 
qvem  tribuit  nobisDeus. 

Adpojlerius  qvod  attinet,pri3evia  eft  Mollero  Expofitio  Ecclefiaftica  in 
lib.  Pfalinorum  Henrici  Stcphani  1 562  ex  Wolfg.  Mufculo.  Qvia  no- 
men  ip  nunclineam,  nuncfiruduramHebrttisftgnijJcat^  qvidam  huncfenfum 
eliciunt,qvod  coelorum  archite^ura  qvafi  lineatim  ad  regulam  compofta,longe  la~ 
teqve  gloriam  Dei  prixdicct.  Sed  qvum  metaphorice  coeleftis  machinae 
fplendorem  David  hic  Dod:oris  inftar  de  gloriaDei  concionantem  in- 
ducat,  frigida  eftet  ifta  locutio ,  lineam  coelorum  exire  in  ultimos  ufqve 
terrae  fines.  Adde ,  qvod  ftatim  proximo  membro  verba  ubiqve  exau- 
diri  fubjicit.  Qyid  autem  verbis  affine  cum  Ipecie  aedificii?  Qvod  fi  ver- 
tamus  Scripturam ,  hsec  duo  optime  convenient ,  in  coelis ,  tanqvam  in 
Aolumine  omnibus  confpicuo ,  defcriptam  efte  Dei  gloriam  &  fimul  in- 
ditam  ilhs  efle  fonoram  vocem,  qvae  ad  omnium  aures  perveniat.  Atqvc 
ita  monemur  vifualem  (ut  ita  loqvamur)  efte  fermonem  illum ,  cujus  fa- 
dta  prius  fuit  mentio.  OcuHs  enim^  non  auribus  loqvuntur  cceH:  ut  me- 
rito  eorum  fpeciem  tam  diftin(5te  ordinatam  Scriptur^  comparet  David. 

Sed  h«c  Mufculi  unius  non  eft  obfervatio.  Idem  Vatablus  ante  eum 
obfervavit  apud  ahos,  qvo  tefte ,  qvidam  vertunt  1p  Scripturam  ,  qvbd  m 
ccalis  tanqvam  in  volumine  omnibus  conjpicuofu  defcripta  gloria  Dei,  ^ftmul  in- 
dita  ilhsfonora vox, qvA  ad  omnium aurespervcniat.  Efa.  28, 10 ]p  pro  verfu 
five  Scriptura poni  dicunt.  Senfus  efl :  Gloriam  Dei  non  obfcuris  literis  notatam, 
fedjplendido  chara^ere  exprefam  ejfe ,  cujus  ledlo  omnibus  expofitajit  &facilis. 
A  Mufculo  nonlonge  abit  Pifcator ,  Junius  &  TremeUius:  Jn  totam  terram 
/>ro^eM/2?e  delineatione  eorum,&c.  Verto,inqvit  Pifcatoryin-totam  terram 
exit  proefcriptum  eorum,Scriptura  Hebraice  ]p ,  i.  e.  hnea^vc  dehneatio, 
ftgnificat  hic prseceptum ,  feu  prcelcriptum :  fuut  Efa.  zS,io:ubi  tanqvam 
Synonymum  adjicitur  nomine fignifcante  praeceptum,  Senfus  ejl ,  ccelumper 

-    carfum 


COELESTIUM    Et   AnGELICARUM    VaNITATE.    ICf 

carfum  Solis ,  Ltinx  &  aliarumjicllarum  ctindis  in  toto  terrarum  orbe  hominihus 
praefcribit  ac  praecipit,  qvid  dc  Deo  dcheamfentire.  Hac  fpediant  Gallico- 
riimBibliorum  Genevse  i5io  impreflmaim  verba:  Lffn- allignement  cfi 
ipipar  toute  la  terre.  Belgicos  interpretum  margo  conjungir ,  Itneam^  re- 
gulam  ,  prxfcriptum  Sc  Scripturam :  ^ACt  £lvtd)f-fnccr  <\i[(t  im  OiW  H 
^anffc^c  ^'crt»c.  ofrc  UnU/  vci^cf/  i^corfc()riff/  fc^riff.  bcf  tj?/  cffc  cng  mcf 
0^tcH  (intcn/cn(cffcrcnabcfc^rci\Mt  cnt)cfccfDcn  i\\nbarcn(Scl)cpvci'» 
Q3cnjc(.  3cfatcv 28/10.  QBacr  cv  ^c  li\'c\lc{  t>it (^cpaft hccff  /  ftcf tHcnt» 
CrtV»  I  o/  V^»  i  8 .  Biblia  Mofchovitica  feqvuntur  vulg.  Interpretem ; 

OKffo  3E  AK  HSM^E  Etf/rdHiEHXZr 

WowfyZemlu  izyde  wieftfainejgh :  In  tcrramomncmcxivitfonuseorum. 
Ifti  interpretamentOjqvo ''.p5c!7pf«}d  exponitur  luccinit  geminumdi- 
ftichon  Frtdcrici PVidcbrami  S.  S.  Theologise  Dodtoris^qvod  inPfalm.ip 
edidit ; 

Hm  velitt  in  pi^o  Scriptura  volumine  mttndi 
Omtiibus  expofita  esl  covfpkicndaplagis. 

Hxc  procnl  extremis  contingensfinibus  orhcm 
Clara  velut  viva  concio  voccfonat, 
Prima  noftra  Verfio,qvam  civitate  Danica  donavit  M.Jcbannes  Michaelis 
&  edendam  curavit  Lipfi^e  apud  Mefchiorcm  Lottbcrum  Anno  1 5  24,fic  ha- 
bet:©an&cltacn  fbcf  cr  laa  «f  t  allc  imt)c  fbcrcsOvO'!^  u^<i;ait3cn/oc  uf  t  a(t> 
*^ScrDcn  fbcrc^  £)urD.Sed  N.  Teftamentum,qvod  Canonicus  Lunden- 
fis  Cbriflicrnus  Pctri  comes  exilii  Regis  Dan.  CHRISTIANI  II  Anrver- 
pianis  typis  fic  exfcribendum  curavit  1551  hunc  locum:  %\)i  bcrt^ 
Dvo^iTcru^jam^cn  taUcMn^/cc  ^crfs^  £)rMM^rM^  ft(  "^cr^cni?  (SnDc 
Svetica Biblia  ita  fonant.  '$;I>craj5  lirc&  ar  jro  V^ijan^jCf  i  al(  iant>/cc f(}C^ 
ras!5  0r&ft(  nccr(&cnttc^  cn^ar.  Maximus  yqt6  m  MiTz:(^^ar!  ^tyhoT.^ 

reddidit :  e<V  cA/u/ xfw  ^v  (^^kBv  ^  /BsjfTur,  ;jc^j  hV  ^  aK^i^  T^  c/x.^jMSV>;c  tk 

Ai^a  7r<r.  Syriaca  Verfio  Gvidonis  Fahricii  &  Tremellii  "1)^1 /p  r^")3  filia 

vociseonim.  OracuIum,pr3edicatio  inftar  oraculi.  Hw/r/cf»  ZvingHin  in 
Enchiridio  Pialmorum :  In  omnem  tcrram  cxiit  oratio  eomm,  qvod  etiam 
iiitextu  Campenfis  oblervatur.In  Paraphrafi  vero  dodrina  eorum.Vuefhe- 

merus 


ao8    EXERCIT.   II   DE    LlTER.    CoELEST.    Et    AnGIL.  VaNITATE; 

mertis  &  Groms  in  Pralmos-.Dodrina  eorum.Norma,amu(ris  SccAlphon^ 
fo  CatmreiifiyForerioxn  28&34  cap.  EiJi.  Davidi  Po)nario,Lorinoy  Mgufl, 
Juftmam ,  Okaflrio ,  Bredembachio  ,  Flaminio ,  Oforio  ^  Figueiro,  Buxtorflo, 
MarianajfldoroClario^Avenario,/4gathio,Chuidaferio.Steucho  v.oTdojharmo- 
nia,  moderamen,  tradus  eorum.  Agcllio  refticula  menforia ,  PeHicano  Zo- 
na  eorum.  Unde  Rabbinis  rnii/H  )p  Linea  ^eqvatoris. 

fVidebramo  in  Pfalter  Gr.  yvufAoov ;  nobis  v.  Chorda,  Ccterum  divor- 
tii  affatim  diverfus  modo  attulit  Hermes :  nunc  concordi  Interpr.nexu 
opus  erit,cum  ratiocinia  Gaffarelli  vix  egeant  refponfione.qvippe  fuap- 
te  vanitate  ruentia,  Hunc  nexum  commode  noftrum  Radicale  6c  com- 
mune  fignificatum  iic  conftringet: 


5 .«  ^  ^  s 

\    A>      <*      i  ^         . 

»  tn    *-*    ri      r,   ^ 

5  ^  y. 


^^^/2,c 


''^a, 


«^/^ 


^ocz/^^^^o 


"ex-a 


CANONICc: 
cn 


OsaomoH 


GLORIA  PRINCIPIO  ET  FINI 
H  A  G  O  E  L  I 

Adc  n. 


20^ 


EXERCITATIO 

LITERARIA  ANTIQVITATIS 

T  E  R  T  I  A 

HIERONYMI 

Ofinioni  de  Efdnto  hodierni  chardleris  He- 

hraia  iWVo  mycnto  ?nodeIle  oplmfita, 

.Sa\Jm    SECUNDA   E  XERCIT  A  TIONE 

rR^  modo  propohta  priicum  Sacrarum  Hebraicarum  Li- 
g^yi  terarum  dcpofitum  a  G^^jx///Coclodeduaumter- 
|)^  risreftituereproviriliftuduerimus  :  jubetmmcfu- 
"^  '^fceptum  primigenise  hneYatunx,  Hctjvricrf  ftudium,  ac 
.  \  tuendseveritatiszelus,  utpariconftantiaiisobviam 
'''^"^^  eamus,qviH/croJr>'m/ audloritati-perinde  ac  fi  indubi- 
tabjlisforetjplus  jufto  tribuentesjfccius  qvam  oporteat  dc  antiqviffimis 
Hebraicis  hodiernorum  facrorum  V.  T.voluminumdivinaproviden- 
tiaconfervatoru  Litcris,&;  earum  cum  SacrisLibris  &  in  Sacris  Scriptu- 
ris  mirabili  confervatione  ad  noftrauso^  temporaftatuere  prxfumunt. 
Sed  ipfum  Hicronymum,  cujus  au(floritate  velut  clypeo  adverla  pars  fe 
tuetur ,  veritatis  tribunali  fiftamus ,  6c  qvantum  valet ,  modefte  expen- 

D  d  d*imus. 


2IO     EXERCITAT[0    III    DE    AntIQVIS    HeBR^ORUM    LiTERIS 

damus.  Praefat.  in  Libr.  Reg.  tom.  4.  Op.  edit.  Balil.  Froben.  1515  fic 

fcribit  p.  7 :  Vtginti  6"  dius  Literas  ejfe  aptid  Hebrxos ,  Syrorum  qvoqve  Lingva 
6^  Chddmtim  tejiatur  ,  qv,i  HebrXiC  magna  cx parte  confinh  eft.  7^m  & ipfi 
viginti  diio  elementa  habent  eodem  Conojed  diverfis  chara^eribus.  Samaritani 
etiam  Pentateuchum  Moyft  totidem  literis  fcriptitam  ifigtms  tantum  ^  apicibtis 
difcrepantes.  Certum^^  efl  Efdram  Scribam  Legis^  Dodorem ,  poft  captam  Hte- 
rofolymam  O"  inflaurationem  templifubZorobabel  aliasliterasreperife ,  qvibus 
nunc  utimiir ,  citm  ad  iUud ttsij^  tempus  tidem  SamaritanorUm  &  Hebrmrum  cha- 
racieres  fuerint. 

Ut  igitur  cuivis  exploratius  conftare  poflit,  qvi  absq j  inveterato  pr^- 
judicio  &  coeco  erga  Samaritanorum  difFormes  figuras  amore  red:e  ac 
fincere  de  fanda  Ijteratura,  qvam  Dei  digims  confecravit,  judicare,  di- 
vinam  hodiernorum  elementorum  Hebraicorum  originem  &  admira- 
bilem  perennitatem  indagare  penfi  habetjan  Hieronymi  au6loritas  talis 
&  tanta  fit ,  qvalis  &  qvanta  eife  putatur ,  &  an  adeo  immunis  ab  omni 
errandi  periculo  exiftat  j  ut  qvicqvid  is  dicat  pro  rato  fit  habendum  ^  a- 
deoq*,  valeat  antiqvitatis  gloriam  noftris  Chara6teribus  adimere ,  ean- 
dem  Samariticis  Literis  vendicare,  &  deniqve  prsepofteram  de  Efdraea- 
no  Hebraicarum  Literarum  invento  opinionem  folide  confirmaje:  efto 
QViESTIO  PRIMA: 

(Tv^^STio  I  Generalis. 

ISLum  Hiemiymi  atiBoritas  omni  errore  j  dnbio  <^peri^ 
culd  vacet  ? 

NEgamus :  Pr;  wo,qvia  talem  &  tantam  au6toritatem  ipfe  Hieronymus 
nec  ahis  fcriptoribus  nec  fibimet  vult  arrogare.  Nam  Comment.in 
Pfal.  85.  tom.  8  p.  (ji.  ed.  citat.  exprefse  monet:  Videtc^  inqvit  Hieron. 
qvid  dicat  (David)  Qvi^fuerunty  non  qvifunt :  ut,  exceptiStApofioUs,  qvcdctm' 
qve  almdpofiea  dicetm\ abfcindatury  non  habeatpoftea  autoritatem.  Qvamvis er- 
gofanilusftt  aliqvls  pofl  tAjroftolos ,  qvamvis  dife)  tusfn  '.  non  habet  autoritatem. 
Ecce  ipfe  Hieronymus  divinam  &  Propheticam,hoc  eft,omnis  erroris  ex- 
pertem  autoritatem  &:  fibi  &;  cundis  ahis  poft  Apoftolorum  tempora 
viris,  licet  eximiis  donis  praediti  fuerint,  plane  abjudicat. 

Secun- 


HlERONYMl    OpINIONI    M  O  D  E  S  T  E    O  P  P  O  S  I  T  A.     211 

Secundo ,  qvia  non  dchct  fibi  talcm  vendicare  autoritatcm ,  qvalis  San- 
€bis  Dei  hominibus  extraordinaria  divinae  patcfadiionis  luce  illuftratis 
in  folidum  dcbetur.  lilis  enim  fingularis  indubitatoe.audoritatis  &  veri- 
tatis  praerogativa  eft  conceHa :  Spnittis  SanCtus  dncct  vos  in  omncm  veritatem 
Joh.  i6.  V.  I  ^.  Qyi loqvuturiaguntur  Spiritu Dci  i  Petr.  i.  21 ,  fcrip- 
turi  divinoalflatu  afficiuntur  2.  Tim.  3.  16. 

Tcrtib ,  qvia  non  potcft  talcm  fcribcndi  autoritatem  mereri ,  qvae  om- 
ni  careat  errore ,  obvarios ,  qvibuscjusrcriptapafrmideformatadole- 
mus  ,  errores  ,•  eosq j  partim  HciwcncKticos ,  partim  Grammaticos ,  partim 
Dogwaticos,  partim  Hijioricos  &c, 

Ex  horum  ubere  fegete ,  qvi^  in  cjus  lucubrationibus  fuccrevifTe  non 
j(ine  dolore  animadvertimus ,  paucas  tantum  fpicas  parca  decerpemus 
manu. 

Hcrmencuticus  errorcft,  cujusinterprctatio  Hieronymianacapitis  5. 
Sophon.v.  18.  tom.5.  p.  100.  planecompertaeft.     Verba  enim  "'JllJ 

''vl^D^i  lyQD  itainterpretaturHieronymus:  Kugas  qvx  a  lej^e  recejfe- 

runt ,  congrcgabo.  Qya  verfione  vekit  ruinoso  fundamento  feqvens  ejus 
Critica  &.  Commentarius  nititur ;  Id  qvoddisimus ,  inqvitin  Commen- 
tario,  Kugas :  Sciamusin  Hcbrxo  ipfum  Latintun  cjfefermonem  "'JIIJ ,  2S[jtge ; 

&propterea  a  nobis  ita  tit  in  lr{ebrx,o  cratpofnum  :  ut  nofcpoffmms  Lingvam  He- 
hraicam  omnium  Lingvarum  cjfe  matriccm :  id  qvod  non  ejl  bujus  temporis  dijfe- 
rerc.  Scd  vcro ,  fi  Hebraica  Lingva  ah'arum  Lingvaium  tanqvam  filia- 
rum  matrix ,  uti  eam  recfle  hiudat  Hieronymus ,  aliam  non  habcret  fobo- 
lem,  qvam  qvalcm  hic  nugarum  partus  eruditis,  obftetricante  Hierony- 
mo  editus  ob  oculos  ponit^aborti vos  omncs  8c  notho5,nuIIos  genuinos, 
nullos  ingenuos  edcret  foetus.  Tantum  igiturprimigeniiTextus  vo- 
cula^JJIJ  diftat  Hieronymianis  nugis,  quantum  fcoriis  aumm  obryzum. 

Eqvidem  verfionem  Hicrovymi  qvod  (j^^ei^lat,  vertere  dcbuifiet :  Al^t- 
Jios  ob  conventum  congregavi :  hoc  eft,  dolentes,  qvod  facros,  certo  tempo- 
re  definitosac  follennes  convcntus  divino  cultui  deftinatos  ,ad  tempus 
vero  negledos  celebrareneqvicrint,  recollegi.  Pr/;;/Hntaqjinterpre- 
tationis,  qvam  H;cro;;j ;;;h5  probat&;  proponit,  lapfiisccrnitur  in  voce 
^JU  nuge  ,  qvam  vertit  ^ijigas.  Nam  "^JIJ  vox  conftrud:a  Participii 

Dd  2  Kiphal 


tlt     EXERCITATIO    III    DE    AnTIQVIS    HEBRiEORUM   LlTERlS 

Niphal  adhibetur  pro  abfokita  Q01 J ,  qva  fignificantur  moRrore  affedi, 
&  originem  fuam  ducit  a  radice  r^T ,  cujus  Kal  in  Bibliis  Hebraeis  non 
ufijrpatur :  in  Niphal  vero,  Piel,  &c  Hiphil  extat,atqve  dolom  feu  mcerom 
fignificationem  admittit.  Hunc  lapfum  Hieronymt  non  fine  admiratione 
obfervavit  LHr/;erM5  in  explicatione  hujusloci  fol.  655  :  Mirimmiln  eft, 
inqvi?  Lutherus ,  ctir  tam  iufigniter  labipermifit  (Deus)  homines  tantos  yficut 
etiam  htc  in  re  Grammatica  lapjiis  efl  Hieronymus ,  vir  tantus.  ISf^n  enim  NtigiC 
fflvox  Hebraa,  utipfe  vulty  ^c 

Secandus  error  Hermeneuticus  eft  ,  qvod  Hieronymus  vocem  ^y^b 

venat  Legem :  ciim  lyiQ  (moedh)  non  Legem  notet in  Biblis facris,fed 
nut  certum  definiti  temporis  ac  loci  conventum  (mootic)  aut  ipfum  tem- 
pus  definitum  ,in  primis  illud ,  qvo  taUs  conventus  peragitur ,  e.  gr.  Fe- 
nosdies,autdeniq;,totum  ipfiam  acSlum  certi  coetus  certo  tempore  & 
loco  inftitutum  defignet  h.  e.feftorumcelebrationem  ac  ipfam  folen- 
iiitatem. 

TertiiisenoT  eft,  qvod  jufto  hberalior  fit  Hieronymus :  &  hsec  verba 
(^qva  recejferum)  de  fuo  aiTuat  facro  textui.  Horum  enim  vorborum  nul- 
lainPropheticotextuveftigia,nec  qvodiis  refpondeat,qvicqvam  ap- 
paret.  Ceteriim,  ut,mifsis  vocibus,rem  ipfam  confideremus  :  qvis  qvse- 
fo  fenfiis  erit  horum  verborum  ?  Nttgas^  qvtr.  a  Lege  receljerunt ,  cong)  egaho. 
Numdivinabonitas  ac  Providentia  verfatur  circa  nugas  colligendas? 
&  num  LexDei,qvae  fan<5t:a  ,jufta  &  bona  eft  Rom.  7. 12.  qvicqvam 
cum  nugis  commerciiunqvam  habuit?  Qyantiim  itaq^  valeatiila  aucSto- 
toritas,  qv3e  nugas  vendit,  una  hnea  ter  peccat ,  ac  praepoftenim  divinis 
oraculis  fenfum  obtrudit,  nemo  non  videt. 

Grammatici  errores,  qvorum  manifeftus  eft  Hieronymus,  partim  Bar- 
barifmum,  partim  Soloecifmum  redolentes,  ex  feqventibus  locis  patent, 
Pfalm,  77, 5  tom.  8.  &  9.  Scopeham (^mmm  meum :  qvi  barbarifmus  ali- 
qvoties  non  modo  in  Hieronymiano  Commentario  hujus  Pfilmi,  ied 
ctiamin  nova  Translationejuxta  Hebraicam  veritatem,  &:  porro  ex 
yolnterpretibusfeorsum  adornataab  Hieronymo,  repetitur.  Zach.  11, 
15.  Decorum  praecium  c^o^apprettatus  ftimtihns.  1  Tim.  i,  19:  Circa 
iidem  natifragavertmt ;  utrumq^  &  cAppreciare  &  Naufragare  in  Textu  & 
Sn  Commentario  Hieronymiano  invenies.  Soioecifmi  Hieronymiani 

funt: 


HiERONYMi  Opinioni  Modeste  Opposita.  215 

fiint :  Sophon.3.  I.  VxpYovocatrix  ^  redempta  Civitas  ,pro,  Vae  provoca- 
trici  &  redemptoe  civitati.  Ut  nihil  dicamus  de  Verlione,qvae  LatLiiita- 
te  noneft  melior.  Matth.  5. 21, 23.  Reus  erit  pidiao,  rew^  ertt  couciHo  :  pro, 
judiciijConcilii.Ela.  i,  14:  Orf/v/r  anima  mea,  Barbarifmum olet. 

Porro  Grammaticus  pariter  ac  Hermcneuticus  error  ab  Hieronymo  com- 
mittitur ,  qvando  &  Grammaticae  6c  biblicc-e  iTgnificationis  incuriofus 
Efiiae  cap.  I.  22  vocem  T|I^2!D  transfert ,  C^«f o/z«  tui.   Nam  1  eft  di- 

(Slio  compofita  numeri  fingularis :  Hieronymus  autem  interpreta- 
turus   hanc  di^tionem  jufto  liccntius  plurarem  numenun  fublhtuit. 

2.  t<3L  in  Sacris  qvidem  Bibliis  non  ad  defignandiilTi  cauponem,  fed  ad 

exprimendum  (uteruditis  placet)  nunc  qvemvis  potum,  qvo  qvis  fe  in- 
gurgitat,  nunc  iTgillatim  vinum  aut  merum. 

Hisjunge  illudEfa.  2,v.ulr. .?— ^;325qvodabHiej'o;;^?«overtitur,exfe/- 

fusjdc  in  Comment.  exponitur,  aUnudo.fihUmitas-^  cum  Grammaticse 
convenienter  verti  dcberet ,  tn  qvo :  qvippe  diclio  eft  compolita  e  Pras- 
polltione  feu  pra;tTxo  &  Pronominis  tragmento. 

Huc  etiam  refer  illud  interpretamentum ,  qvod  Hievonymus  haufit  a 
praeceptorejudaeo  dcfcriptumSophon.  c.  5,  8,  l^^jadfuturam :  ubi  coe- 

cum  feq^Tjtus  ducem  Hieronymus,confundit"liy  Syncategorema  futu- 
ritemporis  cum  TV  conlTgnihcante  pr^sdam ,  ab  niV  praedatus  eft.    In 

coTimentario  autem  hanc  vertendi  audaciam  acceptam  refert  Praece- 
ptori  his  verbis  ufus  p.  99:  Hcbr.i:uscjvi  me  infcripturis  infHtwt  (forte< Bar 
Hanina)  aferchat  ly  "^  in  pricfcntcnti  loco  magis  ilg  £71,  id  eft,  in  in  futurum 

dehere in  telligiyqvam,  in  teftimonium. 

Hanc  confenToncm  fspiusin  fcriptisfuisrepetit:  qvaelicet  fTt  inge- 
nuajtamennovimus  cor  judoeorum  velamine  efle  obdu6lum  adhunc 
usq^  diem,  cum  legiturMofes  &:  Vetus  teftamentum,  tefte  Paulo  2. 
Cor.  3.  14.  15. 

Ne  vero  juventus  plus  jufto  tribuat  Judceomm  five  Rabbinonim 
fcriptis,ubi  verus  ac  genuinusSacr»  fcripturoe  fenfus  erit  inveftigandus, 
nos  nacfti  occafTonem  ex  hoc  errore,qvem  e  Praeceptore  (a  qvo  fsepe  de- 
ceptus  fuitjUtDRUSius  fcribit  lin.2.  de  tribusSedisJud.c.5>.)fVviviter 

Dd  5  fuxit 


214     EXERCITATIO    III    DE    AnTIQVIS    HeBR^ORUM    LiTERIS 

Cuxk  Hterovymiis :  haudabsre  fore  piitamus ,  fiadmonitionem  dodifli- 
mi  viri  Joan.  Forjferi  S.  S,  Theologia;  DocStoris  &  Hebraic»  Lingvas 
ProfefToris  olim  in  Academia  Wittebergenfi,  qva  Priefationem  fuam 
Lexico  Hebraico  praefixam  claufit.  Verba  Forjleri  haec  funt:  Saniorum 
(kxteritas  mihifolatio  eft ,  qvi ,  qvod  res  cfl  fatehumur ,  &gaudebum  HcbrM 
Lingvaveritatemperme  efe  repurgatam  a  fordibus  Rabbinorum  ,qvibus  multis 
jam  annis  defcedata  i^  obfcurata  fuit.  Si  qvis  efl ,  qvifacultatesfuas  in  Rabbi- 
iiosprofudit,qvi  in  ipforumSynagogis  longo  tempore  verfatus  efl^qvi  domipropriis 
impenfisipfospraceptores  aluit,qvi  ipforum  Commentaria fiudiose  evolvit,Fo<fie- 
rus  eft,  &  tamen  {Deum  &  confcicntiam  meam  teftor)  nihil  eximy ,  &  qvod  ftn- 
gulari  laude  dignum  ejfet,  reportavi.  Eram  illis  initio  adcb  addidus,  ut  alius  qvis- 
qvam,fed qvo olim  illis  jui addi^ior,  hoc  nunc  failus infenftorjqvod omnem  ope- 
ram  ty  oleum  me  perdidife  vere,  fcd  nonfne  dolore,  fateor.  Et  licet  Rabbinorum 
interdum  interpretationcs  vocmn  adduco,  id  facio,  partim ,  ut  videantfcioli  me  et- 
jam  illorum  fcripta  lcgife ,  partim  ut  eorum  ineptias  ofiendam  O"  infcitiam ,  fi 
qvando  pluresinterfe  dijfentientes fententias  aUego.  T^inqvam  autemaut  ra- 
rijftme  cito,  ut  ipforum  autoritate  nitar  ,fed  ut  illis,  qvi  Rabbinis  addi^iores  funty 
fidemfaciam ,  ut  expofitioni  mex  eo  faciltus  afiipulentur :  optime  fciens ,  qvod  qvi 
ccecifunt(utfunt  eqvidem  omnes  Jud^i^tefiificari  de veritate  mn pofiint ,  ne^ 
illisfides  habendafit.  Hdsc  Forfterus. 

Hijloricorum ,  Chronohgicorum  ,  Topographicorum  lapfijum  jam  du- 
dum  convicerunt  Hieronymum  dod^l  viri:  DrufiusdQ  tribus  Sedis  L.  2. 
cap.  8,  9, 1  o.  Sc  in  Refponf.  ad  Minerval  Ntc.Serary  c.  7.  Jofephus  Scali- 
ger  in  Elencho  Trihseref.  Serarij  cap.  12.  &:  poft  eos  Cafaubonus  lin.  i. 
Exercit.  num.  8.  pag.  40  edit.  Francof.i6i  5,  nec  non  Exercit.i  6.  num. 
93 .  p.  455.  Horum  obfervationes  &  argumenta,qvibus oftendunt Hie- 
ronymumnon  raro  hallucinatumefle,  etiam  injudaiciantiqvitate& 
hiftoria.nolumus Jiuc  conve6lare,ne  ad:um  agamus.  ISljcolaus  vero  Sera- 
j7M5inMinervali,qvod  o^^o^mt  Jof.Scaligero^Drufie  ,  &  Hieronymum 
&  femetiplum  conatur  defendere :  fed  fruftra.  Merus  enim  ibi  conatus, 
fucceftlis  vero  nulkis :  uti  videre eft  Lib.4.  cap.  7.  p.  1 56. fcq.  Minerval 
pro  Trihseref.  apud  eundem.  ■ 

Dogmaticus  error  eft ,  qvem  exponendo  verflmi  i  cap.  9  Ecclefiaftas, 
committit,  &  pag.  41  ita  proponit :  Etiam  in  hoc  dcdi  cor  meum,  &fcire  vo- 
lui  qvos  Deus  diligeret,  qvos  odijjct :  &  invenijufiorum  qvidem  opera  in  manu  Dei 

efe: 


HiERONYMi  Opinioni  Modbste  Opposita.    215 

e(fe ;  &tamen  utrtim  amentur  a  Deo  an  non^  nunc  eosfcire  non  pojfe :  &  awhigue 
f}:iduare:  utrum  aiprobationcmfujlijjeant^qvxfujlinem^an  ad  fuppUcium.  Qyag 
Hteronymi  expofitio  periculofae  dubitationis  plena  eft.  Qyi  plures  Hie- 
ro»yw7iDo^w^?/co5erroresrcirevolet,adeat&:  confulat  h.-^^-^vov Kiy>i  -sr^- 
^yiTiK? Brochinannianum  pag.  ^^.edit.  Haunienf.  1534.  necnon  ejufdeiTi 
Jpologiam  feu  Uu^KX'm.(iy,y.Kv  divmam  pag.191 . 

C£eteruni,licet  Hieronymum  plurimiim  A^eneremur  ob  eximias  ingenii 
&  eruditionis  dotcs,trium  Cardinalium  Lingvarum  peritiam  ^Scriptu- 
rariim  cognitioncm,incredibiIcmrcribendi&;  commentandi  induftri- 
am,  igneam  in  fvadendo  &:  dilTvadendo  vim  ,qV3e  in  Paraeneticis  ejus 
Epiftolismaximeclucet:  tamcn  diffiteri  haut  poirumus,  qvin  fubinde 
cefpitaverit  nunc  in  vertendo,nunc  in  docendo;,nunc  dcniq;  in  narran- 
do.  Velutieuim  magna  cceli  lumina  nonnunqvam  ecliplin  patiuntur : 
ita  qvoddam  eft  magnorum  etiam  ingeniorum  deliqvium.  Suos  qvisq^ 
patitur  manes.  Nemo  omnibus  horis  fipit.  Id  qvod  Hieronymo  nonnun- 
qvam  accidiflc,  ex  oftenfis  erratis  conftat,  Hos  autem  lapfus  in  Hierony- 
mo  ideo  notamus :  pnmh,  ut  certo  demonftretur,  ejus  autoritatem  omni 
errore,dubi6  ac  periculo  non  vacare.  Secundh^  doceamus,  judicio  &  de- 
ledlu  opus  efle  legenti  Hicronymum^sWosb^^  Patres,qA'i  eatenus  funt  audi- 
endi,  qvatenus  illi  vocem  coeleftis  patris  audiunt.  Neq j  enim  qvicqvid 
magni  viri  audioritate  eft  munitum,  mox  pro  ratoac  indubitato  haben- 
dum  erir.  Saepe  veritatis  indagini  fatua  nocuit  creduUtas. 

Nobis  itaq;  nemo  vitio  vertat ,  qvod  Literarum  Hebraicarum,  qvas 
proiitemur,  antiqvitati  patrocinaturi,  Hicronymi  aud:oritatem,  qva  pri- 
migcniae  Literatur»  vetul^as  obfcuratur,  qvanra  fit  &:  qvahs,  aeqvis  mo- 
mentis  ponderemus,  atq^  incertaa  certis  caute  fecernamus.  Id  qvod> 
nifi deteclis  priiis  ejuslaplibus,ficri  neqvibat.  Neq^  noftrum  inftitu- 
tum  excmplo  caret.  Magni  Sc  eruditi  ante  nos  viri  fuere  ,  qvos  non  ter- 
ruit Hievonymi  audioritas^qvo miniis lapfus  ejus  detcgerent, falfa a  veris 
circumfpede removerent.  Nimirum ,  Lutberus, Brochmannus,  JValtherns 
Prsefat.ad  Pfalm.  Dav.  Bibliander  de  opt.  gen.explicandi  Hcbraica  p.i5. 
ij.Dyufius,Scalfger^  Cafaubonus ,-  &  e  Pontificiis  (ut  alios  filcamus)  Jo^». 
Afor/HM5,  qvil.  i.  Exerc.  ^.cap.  5.pag,  155.  de  Hebrsei  Graeciq-,  textus 
finceritate  ita  fcribit :  His  omnibus  ultrb  citroii[^  penficulatis ,  colligat  Lcilor^ 
qvani  verafn,  6*  qvam  latefe  difundat  magnijita  illa  (7  confdcntiloqva  S.  Hie- 

vottym'9 


si5  ExERCiTATio  III  DE  Antiqvis  Heer^orum  Literis 

Tonymi  afertio,  Paulo  poft :  Videat  (Le6lor)  uum  tanto  veYhorum  apparatUj  ^ 
toties  repetito  umhram  fere  fine  Uimine  coloraverit.  Hcec  ille. 

Qyocircajqvaiido  Hieronymns  pronunchtcQVtum  eire,qv6d  hodier- 
noe  Literae  Hebraic^  fint  ab  Efdra  primum  inventae ,  adeoq^  nec  Moii  nec 
Decalogo,  in  cujus  literis  formandis  Dei  laboravit  digitus,  fintcoaevae : 
neutiqvam  credula  qvadam  temeritate  committendum  erit,ut  fine  pras- 
vio  examine  Hieronymi  au(5toritate  fl:emus,niii  mox  cadere  velimus,cum 
tot  lapfHuis  fit  obnoxia,ob  duces,procuI  dubio,qvos  feqvutusjplane  coe- 
cos ac cefpitantes.  Sit itaq^  (Vy iESTIO  SECUNDA: 

Qj^ST.  II  Specialis. 

jin  Hieronymo  narrdnti  hodierna^  Hehr^orum  Lite^ 
ras  ab  Efdra  repertas  ejfe  tutofii  fidendnnL^  ? 

NEgamus  :  Vrtmo ,  qvia  au6loritas  &  fides  Hieronymi  parum  tiita 
efl ,  uti  jam  clare  oftendimus.  Subinde  enim  vacillat  nunc  in  ver- 
tendo  facro  textu,  nunc  in  commentando ,  nunc  deniqve  in  narrando. 
Exemplum  erroneas  narrationis  Hieronymianae  hoc  efto.  Hieronymus 
tom.i.  Oper.  p.  ty^.  versa  in  Epift.  fub  nomine  PaiiU  &  Euflochij  fcripta 
ad  Marcellam  fic  fcribit:  Deniqve  etiam  3ofcpbum,qvi  veinaculus  fcriptor 
eft  Judimim ,  aferere :  iUo  tempore ,  qvo  crucif.xus  efl  Dominus :  ex  adytis 
templi  virtutum  coelefitum  erupilje  voces ,  dicentium  tTRANSMIGRE- 
MUS  EX  HIS  SEDIBUS.'  Proh  MQm  Hteronymt\  J ofepbus  ciYmdo 
confuIitur,&:  caput  XII,  de  bellojud.  l.y.  evolvitur  pag.  960,951.  edit. 
Genev.  i5ii.oftendit,qvantam  &qvalem  fidem  aliqvando  mereatur 
H/(?ro;7)'WM^aliqvidnarraturus.  Verba  Jo/ep/j;  haec  funt:  Feftdautemdie, 
qvemPentecoftenvocantjnodcSacerdotcs  intimum  templum  morefud  addivinas 
res  cclehrandas  ingreJfi,primo  qvidem  motum  &flrepitum  qvendam  fenferunt : 
pofiea  vero  repentinam  vocem.  audiere,  qvx  diceret:  METABAlNilMEN 
ENTET0EN,TRANSEAMUS  HINC. 

Viden'utfidem  Hieronymi  elevet Jofephus  f  Nam  i.Hieronymusdick 
hoc  prodigium  accidiiTe  tempore  crucifixi  C  H  R I S  T I :  Jofephus  vero 
numerat  inter  prodigia,qV2e  non  longe  ante  excidium  Jerufolymitanum 
contigerunt.  2.  Jofcpbo  unica  vox  terruifTe  Sacerdotes  perhibetur: 

Hiero- 


HiERONYMi  Opiniomi  Modeste  OppoSita.  217 

akronymus  voces  aiiditas  memorat.  Et  3  denique  -de  fi.iocerebro  addit> 
coeleftttm  vntutum  voces  fiiilVc:,  qvod  in  Jofcpho  nonextat.  Eufcbius  in 
Chronici^  eidem  errori  obnoxiiis  eft,qvando  non  miniis  qvam  Hicrouy" 
mus  tempore  Paflionis  Domini  hoc  cveniile  tradir.  Si  dicerent  3  rem ac- 
cidiire  ,  qvam  narrant ,  neqve  tellem  iidei  fuse  'Jofephum  laudarent ,  faci- 
le  imperitis  rcnimjudaicarumrem  ita  fehabere  perfvaderent.  uSljmc 
Ver6  (inqvit)  Cafatibomts  Exercit.  i5.  n.95.)  tjvismn  hitelligit  hunjanitus 
illos crr^JJe,  (j^in  tcmpore  audax  rocis  itifiguiter  ejfe lapfos  ?  ita^j.  ne  conjlamqvi- 
demfibiy  (y  rem  eatidem  vane  narratit,  hoc  efl ,  varirs  tnodis  dcpravant. 

Sectmdo ,  ip{e  Hicronymus  fuam  de  invento  ab  Efdra  hodierno  Hebrai- 
co  chara(5tere  narrationem  fuipeiftnm  reddit  docens ,  qvod  idem  iit  fo- 
nus  Syriacarum ,  Chaldaicarum  dc  Hebraicarum  Litcrarum.  Nam  Li- 
terae  Hebraicc  iic  fonant  Sc  iic  fignificant  juxta  Hieronymam  tom.4  Oper. 
Epifi.  ad  Patdam  Vrbicam  de  interpretatione  Alphabeti  Hebraicip.  90: 
,Verum  jam  complendum  cii:  qvod  p2tiiii :  utfenlum  uniuscujusqve  eic- 
menti  interpretatio  annexa  iTgniiicet.  Jhfh ,  docftrina  interpretatur. 
Beth^domus,  G/;;;c/,pIenitudo.  Dj/r<'/.),tabularum.  Hf,iib.  FT/w&Zrf/W) 
hoec.  Heth,\lt3..  Tff/;,bonum.  Jorf  ,principium,  Caph  mmius.  Lamedy 
difcipUnie  iive  cordis.  Mc;;;,ex  ipils.  Nm/;,  iempiternum.  i'^?;;;^^/;,  adju- 
torium.  Atny  fons  iive  oculus.  P/u',  os,  ab  ore  non  ab  ofle  dicftum  intel- 
lige,  nehterarum  ambiguitatefallaris.  Z^^rfc  Juflicia.  Cojp/; ,  vocatio. 
Ke^jcapitis,  5;/;>dentium.  7 /;^r.'i,  iigna.  Pofl:  interpretationem  elemen- 
torum  inteUigentia^  ordo  dicendus  ell.  Akph^  lieth,  (jimcl,  Daleth,  Prima 
connexio  eft,  Docirina  dowtisf>lcmtudo  tabtdarum ,  qvod  videlicet  do(5l:rina 
Ecclefise ,  qvce  Domus  Dei  eil ,  in  librorum  inveniatur  plenitudine  di- 
vinorum.  Scciinda  connexio  eft ,  hc,  vau ,  zaiUy  heth,  ifla  O'  h^c  vita.  Qyae 
enim  alia  poteit  eiTe  vita  fine  (cientia  fcripturarum  f  Per  qvam  etiam 
Chriftus  agnoicitur ,  qvieft  vita  credcntium.  Tertia  connexio  habct« 
teth,  jod,  bonumprinciptum  :  qvia  qvamvis  nunc  fciamus  univeria  qvae  fcri* 
pta  funt :  tamen  ex  parte  prophetamus ,  Sc  nimc  per  fpeculum  in  asnig- 
mate  videmus.  Cum  autem  M  E  R  U  E  R  I  M  U  S  eflc  cum  Chrifto,  & 
fimiles  angehs  fuerimus :  tunc  librorum  doclirinaceflabit :  &c  tunc  vide- 
bimus  taciead  faciem  bonum  principium  iicuti  eft.  Qyaita  connexio  eft, 
Caph ,  Lamei ,  Manns  difciplmx  leu  cordis .  Manus  inteliiguntur  in  opere : 
cor 6c difcipliiia intelhguhtur  in  fenfu : ovianihil  facere  poillimus, nifi 

E  e  priiis 


ai8    ExERciTATio  111  DE  Antiqvis  Hebr^orum  Literis 

priiis  qvae  facienda  funt  fcierimus.  Qptnta  connexio  eft ,  mem ,  nun  ^[a^ 
mech ,  ex  ipfisfempiterntim  adjutormm :  hoc  expLinatione  non  indiget :  fed 
omni  luce  manifeftius  eft,  ex  fcripturisseterna  fubiidia  miniftrari.  Sexta 
connexio  habet ,  ain ,  pbe,fade,  fons  feu  oculus  oris  jufticiiE :  Secundum 
illud  qvod  in  qvarto  numero  expofuimus.  Scptima  connexio  eft,qvoe  Sc 
extrema ,  qvo  &c  in  ipfo  qvoqve  feptenario  numcro  iit  myfticus  intelle- 
6b.is,  cophy  resyfm,  tbati ,  vocatio  capitis  demimnftgna,  Per  dentes  articulata 
vox  promitur :  5c in  Imfignis  ad  capiit  omniiim ,  qviefi Chrifius ypervenitiir  : 
per  qvem  venitur  ad  regnnmjempiteniu.  Oro,tc,(jvi  bocfacratnis  facrame7ito?^c. 

Ecce  Hebraici  Alphabeti  fonum  ,  iignificatum  &  myfticum  fenfiim» 
Hic  fenfus  &  fignificatus  ingenioiius  qvam  fohdiiis ,  finonnulla  elemen- 
ta  accurariiis  expendas  ab  Hieronymo  concinnatus ,  vix  omne  feretpun- 
6tum ,  tantiqve  viri  iidem  &  audloritatem  miniis  tutam  reddet.  Qyae 
Drufuis  in  hoc  iiterarum  arcano  defideravit ,  oftendit  in  Cenfura  Alpha- 
beti  VeterisHebraici  editiFraneker^  1609.^.13.  feq.  Tali etiam  ele- 
mentorum  Hebraicorum  myftico  fenfu  deleftatus  eft  Eufebms ,  qvem 
Gr^eco  fermone  exprefTit.  Hieronymum  &  Eufebium  feqvutus  Qdjoannes 
Cheradamus ,  qvi  Alphabetum  SancSbse  lingvce  myftico  feniu  refertum 
curiofiiis,  qvam  utihiis  edidit  Parifiis  1532. 

Nos  vero ,  mifso  Literarum  Hebr.  myftierio  &  exqvifitiore  fingulo- 
rum  fignificatuum  examine , /o»ron  faltemhoc  ioco  attendimus.  Pro- 
nunciat  Hiero-iymiis  eundemefTe  Syriacorum  &  Hebraicorum  fonum. 
Veriim  enim  vero ,  qvando  Hebraei  pronunciant  ^leph  ,  Gimel ,  Daleth^ 
Jod,  Lamed,  Mem,  Samechj  vAin  &c.  tunc  Syri  aliis  afcitis  vocalibus,  qvam 
qvibus  gaudet  Literarum  Hebraicarum  enunciatio ,  non  eundem ,  qv6 
Hebrcei  utuntur  ,  fonum  fervant.  Ita  enim  Syriaci  chara6beres  mutant 
fbnos :  Olaph,  Gomal,  Dolath^  Jttd,  Lomad,  Mtm  ,  Semkad  (ubi  confonantes 
etiam  mutantnr)  Ee,  pro  Ain,  Scc.  Qvamobrem  non  idem  eft  Syriaca- 
rum  &  Hebraicarum  Literarum  fonus,  uti  Hieronymus  tnadit. 

Tertio ,  qvando  Hieronymus  narrat  certum  e([ey  Efdram  Scribam  Legifqve 
Doclorem  pofi  captam  Hierofolymam  &  injiaurationem  tcmph  fuh  Zorobabet 
alias  hteras  reperijfe,  qvfbu.s  nunc  tttimur  j&ad  illtid  uf^  tempus  eofdcm  Samari- 
tanortim  &  Hebrxorum  Cheraderesfuijfe ,  fuam  ipfius  fidem  dubiam  reddit, 
&  plane  iufpe6lam. 

Ratio  in  promptu^qvia  ipfe  Hieronymuslongh  antiqviorcm  hodiernis 

litc^ 


HiERONYMi  Opinioni  Modeste  Opposita.  219 
literis  Hebraorum  iifum  tribuit :  qvando  docet  cas  tempore  Aharonis 
viguifle.  Tom.  4  Oper.  Epift.  2id  Fabiolam  devefte  Sacerdotali  png.  26 
ita  fcribit :  Odava  eft  lammaaurcay  id  cft,fis  zaah  2r\\  ^''y  qrafcriptum  cji 

vomm  Dei  Hcbraicis  qvatuor  literis ,  "^  JoA ,  n  He,  1  Vatii  n  Hc ,  qvod  apud  illos 
ineffabile  nuncitpatur.  HxcfupcrfilcoUim  lincum  i^  commune  omniumjacc)  do- 
tum, in Poiitifice pli)s additmj ut infiovte  vitta  hyacinthina conjlringatur totam^. 
Pontificis  pulchritudinem  Dei  vocabulum  coronct  (j-protcgat,  Hsec facerrima 
infcriptio  inlculpta  aureae  laminse  florem  repriefentantis  &  fuper  cidari 
ac fronte  Aharonis collocat2e Exod.  28.  v.  36  itaex Mofe  exprefla cer- 

nitur :  nP^'?  tlp  hoc  eft ,  S  A  N  C  T  I T  A  S  D  O  M I N I. 

Ex  his  manifeftum  evadit,  qvod ,  qA'ando  Hieronymus  exprefse  fignat 
figuras  literarum  Hcbraicarum  extantium  fuper  cidari  Aharonica,iplam 
frontem  Aharonis  citet  &:  indigitct  teftcm  antiqvitatis  &:  perennitatis 
Hebraicis  facrorum  Bibliorum  chara(5teribus  proprise ,  contra  femet- 
ip{lmi  &:  contra  fuam  hdem.  Nam  illud ,  qvod  pro  rato  habuit ,  nimi- 
nmi,  ab  Efdra  inventas  elVc  figuras  literarum  Hcbraicarum ,  qvibus  hodie 
utimur,  irritum  reddit,certumq-,  plane  inccrmm,  ne  qvid  gravius  dica- 
mus.  Nam  Literas  tales  olim  oftenfas  fuifle  in  fronte  Aharonis  docet. 
Ecce  Hicrovymum  oppoiitum  Hicronywo.  Secum  itaqve  priiis  tranflgat, 
fidemqve  Hieronymianam  evidcnti  contradi(5lionc  libcrent  Hicronymi 
patroni,  anteqvam  eam  tanqvam  indubitntam  credendam  proponant. 

Qyartv,  Hieronywo  Efdrseanum  Hcbraicarum  Literarum  inventumaf- 
iercntitutononfidimus,  qvia  fua?  afl^ertioni  nuUo  {acrae  Scripturae  te- 
ftimonio  iidemfacit:  nec  Efdram,q\i  hic  Titramqj  qvod  dicitur ,  pagi- 
nam  haceret,ncc  Nchemiam,  nec  H^igxum^mc  Zachanam,  nec  deniqjA/<f- 
lachiam,  qvi  circumdu<5t6  70  annorum  orbe  captivisq-,  Judaeis  jam  pa- 
trias  redonatis ,  fcripfenmt  ea ,  qvaTcanone  facro&  tide  digna  habita 
Tunt.  Putafiie  Efdram  memorabile  hoc  fuum  Literanim  Hebraicarum 
invennim  >  audax  mutandi  divini  Charad:eris  facinus  ,  laboriofum 
fuum  in  docenda  ac  proccrum  &  populi  in  difcenda  nova  Liter.atura 
ftudium  Literarum  monumentis  aut  indignum  putavifle ,  aut  incu- 
rioflus  negligere  voluilTe  f  in  primis  ciim  rerum  longe  viliorum  cu- 
riose  meminerit,fcilicet,cibi,  potus,olci  dati  Sidoniis  loc6pra?mii  qv6 
promptiorem  advehcndis  hgnis  cedrinis  operam  locarent  Eld.j .  7.  T\'e- 

Ee  2  morat 


5iO      EXERCITATIO    IH    DE    AnTIQVIS   HeBII^ORUM   LlTERlS 

inorat  qvot  cantores,cantatrices,  camelos,  afinos  redu:?? erint  reduces  ab 
exilioBabylonico  Jud«i  Efd.  2, 66,67  >  nec  non>  qvot  millia  fervorum 
&  ancillaruiTi  redicrint  Efd.  2, 65  :  qvaergo  probabilitate  dixeris  inau- 
ditam  &c  infolitam  hanc  elementorum  mutationem  folam  indignam  ha- 
bitam  fuifle,  qva;  in  literas  relata  pofleritati  commendareturjciim res  fit, 
fi  revera  gefla  flierit .  fide  &:  afTenlu  publico  digniflima  f  Efdra  igitur  ta- 
cente^fi  conticuilTet  HieronymuSjmeliiis  fuse  fidei  Sc  famae  confaluiflrer, 
qvando  loqventibus  fuis  Prajceptoribus ,  hominibus  parum  iidis  fidem 
habuit.  Etenim  ab  iis  HieYonymum  hanc  opinionem  &  tales  haufifle 
etiameruditi,  Mo/7/7/i5  &C^f'ci!lH5,tefles  lunt,Hieronymianoe  ahas  fen- 
tentia;  patroni,  Prseceptores  Hierc/zy wijudaosqvatuor  numeratMor^- 
vus  Exercitat.Bibl.  de  Sinceritate  Hebr.  &:  Gr.textus  hn.^^i.Exerc.  5. 
G.  2 :  Prinms  ex  Judoeo  fadus  Chriflianus.  Sccundiis  Barrabjuus  Epifl.  ad 
Pammachium  6c  Oceanum  Tom.  3.  Oper.  pag.  85:  qvo  tanqvam  altero 
ll^icodemd  ufus  efl;  ob  raetum  Judaeorum.  TertiusTyberievfis  Tom.  4, 
oper. p. 8.  qvi Judseis  admirationi fuit.  Qvartus  Lyddeus, ^idjiitor  Hiero- 
nymi,  licet  iafehcior  in  exponendojobo  Tom.^.p.  10.  Alios  praeterea 
audivit ,  proeiertim  peritum  Judseurn  Cbald.  lingvae  in.  exponendo  To- 
biaTom.4,pag.  9. 

Qvjrnu,  monjiret  HieronymusjYel  ejus  defenfbr ,  qv^iiam  fuerit  necef^ 
iitas  mutandi  iiium  charadierem,  qvi  populo  jam  notus  fuit,&;  fiirrogaji- 
di  alium  incognitimi  cundis  jud^is.  Etenim  illaLege,  qvarajamdu- 
duniLiteris  fiiorunidigitorum  confignatam  JEHOVAH  per  manum 
Nofts  tuUt  Nch.  8, 14.  Nehem.  g,  14.  &;c.  10.  ip  utebantur  in  cultu  di- 
vinoj  qvi  hacTienus  negle(5tus  jacuit ,  inflaurando.  Nara  yiiTOD  juxta 

illudqvod  dudum  Perfcriptfim  extahat  mLege  MofisviriDei  >  ere<51:6  altari, 
holocaufla denuo  inflituerimt EfH.  9,2,  &; Feflum tabernaculorum  cele- 
brarunt  v.  4.  Porrojnxtafcripturam  Libri Mofis,  qvi jam  icriptus  extabat^ 
ordinanmt  Levitas  Sc  Sacerdotes  Efd.5, 16.  Qya  igitur  virifimilitudi- 
nefcribit  Hieronymus  poft  inflaurationera  Templi  Literas  ab  Efdra  re- 
pertas  fuiflTe  ?  ciuneotemporeEfdra^ac  primis  religionis  reformatori- 
bus  fuificeret  fcripta  &  ab  exilio  reportata  Lex  Mofaica.,  nullaq^  evi- 
denti  neceflitate  adduceretur  EfdraSyUtmcogtuto  Scripturae  genere  nu- 
pere  accenfiim  pietatis  zelum,  fuccrefcentis  ecclefiaejudaicasprimor- 
dia,  &  populum  airvetum  Literis  Mofaicis ,  alii^qvcnegotiis  qvara  di- 

fcen- 


HlERONYMI    OPINIONI    MoDESTE    OpPOSITA.     411 

fcendis  novis  Literarum  formis  magisintentiim  turbaret.  Confer Efd.i, 
y.  62. 

Scxthj  (ixodfmoYH  facrorum  librorum  Scriptura  Hebralca  ab  Ffdra 
fit  inventa,  ut  Hierouywo  p!acet,adcoc]j  antictviiilma  divinx'  manus  Li- 
teraturafitabrogata.joIl:endatur>qv6  divino  niandato  tam  novum  Sc 
audax  Literarum  molimen  nitatur.  Qvis  enim  facilc  credat  E/?/?*??;;  eo 
audacise  progrcHiim  eiFejUt  illam  fcribendi  fomiam ,  qvamDci  digitus 
confecrarat,qvam  Deus denuo Legcm fcripturusindsmiicm &;  inviola- 
bilem  praeftiterat  Deut.  10,4,  qvam  Mofcs,  DavidySalmu ,  Efaias ,  Jere- 
Wias,  EzccbicIjDamel  &c.  ad  tempora  Efihii  ufurpaiant,  qvamq;populus 
noverat,propri6  aufu  abfq j  fpeciali  Dci  mandato  prorfus  mutarct ,  a  fa- 
cris  Libris  exfcribendis  removerct,  atqjfic  tenuia  propricij  manus  orfa  &C 
novella  lineamenta  antiqvi(rima-,abfolutiHim5e  &  divininimae  ipiiusJE- 
HO  V  A  H  Literatutce  pra:ferret?jMoiiproducenti  VMmLUtumyScribetibi 
vnbalm  Exod.34,2  7.iidem  habcm':  Hicronymo  aute mandatu  Efdr^: ex- 
prefseaDeod.itumde  novisLiterisinveniendis,publicandis  &  ufurpan- 
dis  proferre  ncc  audenti  nec  potcnti  crcdula  temcritate  non  alTentimur. 

Se^timo,£inf\cm  Hebr;eorum  &:  Samaritanorum  charaderes  (Samari- 
tici,  ut  putat  Hieron.)  Rierint usq ^  ad  tempora  £/?/r.c,  feqvitur  Sacros  Li- 
brosomnesolim  S.amariticis  Literis  fuiHc  (criptos.  Si  vero  tot  libri  Jo- 
{liae,  Judicum,  Samuelis, Jobi,  Salomonis,  Davidis  &c  Literis  Samanta- 
norum  vere  ilnt  exarati,vel  unum  ex  totlibrorum  exemplaribus  alicubi 
exiftere  neceire  eft.  Deiignet  itaq^  H/rrojiy?;7H5,  autahus  H/f;o;:j;/7o  pa- 
trocinamrus,  in  qva  orbis  parte,  in  cjvo  regno,  in  qvo  coctUjUrbe  vel  bi- 
bliotheca  Saiuariticum  Efaix,'Jcre;uix  &:c.  volumen,  &  Samariticum 
'ScchKx^jTOi^y,'^;^  delitelcat.  Indigitet  eum,qvi  h^c  Samaritica  divini  co- 
dicis  {cripta  unqvam  viderit,  legerit  aut  ufurparit.  Qvotus  enim  qvifq; 
eft,  cui  curajac  cordi  eft  divina  providentia  in  confervando  vcrbo ,  qvi 
libi  perfvaderi  patiatur ,  cunda  archctypa  volumina  Samaritica,  fi  reve- 
ra  extitiflent,  &:  cun(!^a  eorum  e(5bypaitainrercidifle,utneunum  qvi- 
dem  fupereflet  exemplai*.  Hoc  opinari  nil  aliud  eft ,  qvam  Dei  provi- 
dentiam  iniiiper  habercj iacrc^e  fcripturae  perenuitatem  proftituere,  atq; 
Judaeos  curioiiihmos  inconfervandis  Libris  .ac  Literis  divinis  incuriae 
praeter  meritum  accufare.  Satius  igitur  iuerit,mifsa  hacopinionc^ftatuc- 
le  tali  olim  Libros  facros  exaratos  efie  characlere  Hebraico ,  qvali  ad 

Ee  ^  nos; 


i2i    ExERCiTATio  III  DE  Antiqvis  Hebr^orum  Literis 

nos  divino  munere  propagati  &  adhuc  excufi  cernuntur,6c  gratias  age- 
re  ter  opt.ter  benignillimo  Deo  tanti,tam  antiqvijtam  intemerati  &  pre- 
ciofi  thefauri  confervatori,  qvam  opinari ,  tot  fcripta  &  exfcripta  divina 
prorfus  periilVe ,  imo  tutius  erit  iidere  divinas  Providentije,  qvam  Hie- 
ronymo  fuorum  vaniflimorum  Praeceptorum  commenna  non  rar6  nar- 
ranti  &  publicanti. 

Oiiavb,  literarum  Jod  &  Vau  figura  hodierna  collata  cum.  locis  Scri- 
ptutce  Matth.5, 18.  &  Exod.  26,3  3.  rede  expeniis  &  intelle6tis,fidem 
HieronymianjBnarrationisminus  tutamreddit,  DeqvavideEX  ER- 
C I T.  noftram  opponendam  Jofephi  Scaligeri  opinioni,qva  Hebrceorum 
Liter^e  a  Syriacis  depravati  memorantur. 

jSljno^  fi  au6toritas  humana  admittenda  erit  Hieronymo  opponimus 
i^uyiugujiinum,qvi  I.de  Civ.  Deic.  39,  docet  Lingvam  HehvAamejus^  Li- 
teras  non  ccepjfe  a  Lege  multo  miniis  ab  Ejdrafed  per  fuccejfwnem  patrum  cu- 
Jlodttas  ejje.  z .  Clem,  Alexandrinum ,  qvi  tradit  1. 1 .  Stromat.  qvod  per  Ef- 
dram  (zcinziim)facrorumfa^afit  recognitto  6^  injiauratio.^ .  TertuUianum  c.  9 
de  habitu  mulierum,  qvi  fcribit,  injirumentumjudaic^  Literatura  ejje  rejiau- 
vatum.  Chryjo/i.  Homil.  8  in  Epift.  ad  Hebr.  docet  Efdram  ex  reliqviis 
ScripturiB  eam  compofuille.  Hilarius  Prsefat.  in  Plalm  ait  Efdram  omnes 
Pfalmos  collep-ifte  &  ex  iis  unum  Librum  confecifle.  Theodoretus  Praef. 
in  Pfalm.  tradit,  Scripturam  veterem  depravatam  tempore  captivitatis 
ab  Efdra  fuille  reftitutam. 

Ad  extremum  h«c  funt  Momenta ,  qvibus  moti  Hieronymo  hadlenus 
aftentiri  haut  potuimus.  Neutiqvam  tamen  fua  fraudandus  erit  gloria 
magnus  Ecclefise  Do(5lor  Hieronymus,  cujus  meminit  Baronius  in  Marty- 
rologio  pafiimq^in  Annalibusj  Latirentius  Surius,]cic.  Charias  Lippeloo^Al- 
phonjus  Vilega  in  San6lorum  flore ,  ?etrus  Diaconusy  Ma^  ianus  Vidorius  Epif- 
copus  Reatinus,Jacohus  Cavaccinus  Patav.  in  libr. Anachoretarum,  Gerardus 
Vojfius,  de  Hift.  Latin.  Iib.2, cap.  1 1,  &  deniqve  Jac.  PhiUppus  Thomafinus 
inOrationedeLaudibusH/(?ro?zywiexcufaPatavI,  1530. 

Nunc  porro  modeftius  opponenda  fuifletnova  E  X  E  R  C I  T  A- 
T I  O  opinioni  magni  olim  Viri  Jofephi  Scaltgert  de  hod^eyni^  Hebraico- 
rumVoluminum  L/rcrw,qvas  ex Syriacis depravatas  perperamdocet,uti 
teftantur  Animndverfiones  ejus  in  Chronologica  Eufehi'  p.109  ed.  Lug. 
Batav.  clo  I  dcvi,  nifi  temporis  exiguum  (pacium  qvo  ard:amur,obi- 

cem 


Variis  Samarit.  Liter.  Antiq^  Patronis  Opposita,  225 
cem  poneret.  Qyocirca  veniam  dabit  benignus  noftromm  conatuuni 
interpres,  llcubi  in  EXERCITATIONIBUS,  pr^efertim  S  E- 
CUNDA  injiciaturmentio  III  EX  E  R  CI  T  AT  lO  NIS,cu- 
jus  editionem  Nundinis  Librariis  Autumni  referv^are  cogimur.  Cujus 
etiam  tempeftivitati  T  R I  A  D  A  novam  iEgyptiaca;  L I  T  E  R  A- 
T  U  R  iE  deftinavimus,fi  Deus  vitam  ac  vires  benigne  indulferit.  Hsec 
proponit  Mcrcmii ,  Ifidis  dJfi-ua'^  literaria ,  L^-£g\^tiacarum  &:  Griuarum 
Literarum  mutuas  colonias ,  audioritatem  (acrorum  /Egyptiacorum  cha- 
ragmatum ,  eorundem  cruyy,ijLei\  cumaliis  l.heris ,  iignilq-,  religiolis,  mi- 
litaribus,  coeleftibus,  necnon  etymon  &  partitionem,tandemqjHiero- 
glyphicoHeliocanthariSchemate  URANIAM  SACRAM&PRO- 
FANAM  reprajfentat.  Cui  labori  faveat  &;benedicatcoeIeftisgratia! 

Verum  enim  verd  ne  pagellce  aliqvot  vaccnt,in  antcceiTum  Vindicia- 
rum ,  qvas  forte  E  X  E  R  C I  T  A  T  I O  hcec  poicet ,  fi  qva  penna  a 
pruritu  &  cacocthe  contradicendi  non  necellario  neqveat  fibitempe- 
rare  j  prsemittemus  S  P I C I  L E G I  U  M  q^arundam  Ajfertionum  ceii 
novum  prophyladicum  fubfidium  antiqvillimis  Hebr^eorum  Literis 
debitum,  illiidq  j  EXERCITATIONI  huic  T  E  R  T  Lt  in- 
ftar  CoRONiDis  in (pem tua; gratioe ,  Lecftor benigne ,  fubjunge- 
mus.  In hoc autem  Spicilegio  wcev Tt-Trw  publicis oculis & me- 
lioribus  judiciis  contemplandum  proponemus  varium  armorum  genus, 
qvo  pugnant  celebres  Samariticx  aciei antefignani.  Nos  igitur 

1.  ASSERIMUS  a  Bartbohmxo  Mayero  Philol.  Sacr.  part.  i,  feu 
Prodr.  Chald.  iacri pag.39,40.  edit.Lipf.i629,vocem  "15D)  Dan.i, 4. 

&  1 7  inconvenientiiis  trahi  ad  violandum  prifcum  &  proprium  jus  an- 
tiqvitatis  Literariis  Hebrseo-Biblicis  debitce. 

2.  Mayerum  fruftra  proelidium  petere  e  Germanica  Luthcri  VerlTon^j 
ibid.  pag.  40. 

3 .  Eundem  feqventem  veftigia  Schindkri  docentis  nomina confonan- 
tium  Literarum  efte  Chaldaicahallucinari  pag.  50. 

4.  E  nominibus  Hebraicarum  Literarum  firmum  non  neAi  argu- 
mentum. 

tf,  Sicl  is  Maycrianis  non  plus  ponderis  inefte,qvam  CapclUavh  ad  cha- 
rad:eris  Biblici  divina  Providentiaeonfervati  antiqvitatcm  elevandam 

6,  Non- 


224ExERC.liI  VaRIISSaMARIT.  LlT.ANriQi,PATR0NISOT>P0SlTA. 

6.  Nondiim  folide  demonftralTe  ^layzmm^  qvod JiidKi  reduces  e  Ba- 
bytonia  noA' as  Literarum  notas ,  Legi  Dei  &  Libris  facris  defcribendis 
defervituras  fecum  artulerinrpag.  51. 

7.  Idem  eile  noftrum  judicium  de  viris  Confdy  magni ,  qvibus  novum 
illud  Ltterarum  noftrarum  lcitum  confidentiiis  aicribit  pag.  56^  57. 

8.  Textu  Efdrc-Bano  cap.  7.  y.  i  2,  in  qvo  Efdra  audit  perfedus  Scriha, 
perennitatcm  hodierni  Hebr«i  chara6leris  non  tolli. 

9.  Crimine  falfi  non  vacare  Mortnum,  qvando  Exercit.  Ecclef.in  Sa- 
maritanorum  Pentateuchumitaallegatpag.29.  ed.Parif.  1651  Hierony- 
tnummcap.  ^.Epift.adGalat.  v.  io,utde  fuo  textui  Hieronymiano  ali- 
qvid  aftliat.  Deinde  Morinum  fe  opponere  communi  oculorum  fenfiji  8c 
Samaritico  ,Alphaheto  y  qyod  ipfeatmlitExercitat.  4,pag.  372,cumaffir- 
mat  Vau  Samaritanorum  unctimfewper  ejfejuxtaomniim  figuras  ^  Hebraico 
autem  Vau  denegat  unci  figuramjUt  antiqvas  noftras  LitertisdQ  ponte  de- 
jiciatExerc.  2.  pag.i  54. 

10.  NuII6  certo  fundamento  niti  Blancucchm,  qvando  Inftit.  in  Lln- 
gvam  Hebraicam  fuo  Alphabeto  hoc  geminum    ^^=|K  ^^^  niod6 

repraefentans  cnicem  inferit,  ut  noftris  Literis  crucem  figat. 

11.  Nec  teftim.onia,nec rationes,qvibu5  Capelliis  nititur  Arcan.  Pun- 
<^at.l.i,c.5.p.3  7,  ed.  Lugd.Bat.155 1  tanti  ponderis  cflejUt  grande  anti- 
qvitatis  momentu,  qvod  Hcbr^oruBiblicus  chara6Ver  po{lidet,ofticiant. 

12.  Maximam  Jud«orum  ciim  antiqviorum  tum recentioriun  par- 
tem  fufFragari  perennitati  hodiernorum  Hebra^orum  elementorum  in 
Legis  Tabuhs,&  ceteris  divinis  voluminibus  extantium  fecus  ac  Capelim 
opinaturSe61:.  I. 

1 3.  Ut paucis  multa  compleftamur:  Nec  Hiew7iymi,  nec  Scaligeri opinionein 
rede  probando  CapeUtAn^Qi^Q^xoms  ftatui,nec  Hiftoriam  2  Reg.  17  dcfervire, 
nec  folide  probatum  efle,qu6d  judrei  in  Babylonia  obliti  fint  fuarum  Literarum, 
odiivc  in  Samaritanospoft  reditum  charafterem  fuum  raataverint,nec  e  Sklis 
firmum  duci  argumentum,  nec  denic];  oftenfum  efle,  qubd  illi  Siclisintc  captivi- 
tatcmBab.cufifint,  Hicefto]mies  adjecii  Spicilegh,  quem  fbtuit  temporis 
angufta  mcnfura,cui  afcribatbenigHusLe£l:or,fiqua  incuria  fudit  aut  hHmana 
parumcavir  induftria. 

!P.t§:. 63./?»  5.ifgcSecundo /??•(»  Primo. 

GLORIA   PRINCIPIO   ET  FINI 
JEHOVAH  HAGOELr 

Aac  a 


i  i 


i» 


'.  -     *• 


«•f 


te 


■'N' 


'^^ 


i*:> 


!«»»«¥ 


#-i*'-J 


.•4'