Skip to main content

Full text of "Flavii Cresconii Corippi Iohannidos : sev, De bellis libycis libri VII. editi ex Codici medilanensi mvsei Trivvltii"

See other formats 


The  person  charging  this  material  is  re- 
sponsible  for  its  return  to  the  library  from 
which  it  was  withdrawn  on  or  before  the 
Latest  Date  stamped  below. 

Theft,    mutilation,    and    underlining    of    books    are    reasons 
for    disciplinary    action    and    may    result    in    dismissal    from 
the  University. 
To  renew  call  Telephone  Center,  333-8400 

UNIVERSITY    OF     ILLINOIS    LIBRARY    AT    URBANA-CHAMPAIGN 


JUN  2  6  1960 
JUJil  2  [  . 

M3o, 


. 


iWERSITY  OF  ILLIft 
UR&AM 


Trauhio  de/ 


FLAVII  CRESCONII  CORIPPI 

IOHANNIDOS 

SEV  DE  BELLIS  LIBYCIS 

LIBRI  VII. 

EDITI 

EX  CODICE   MEDIOLANENSI  MVSEI  TRIVVLTII 

OPERA     ET     STVDIO 

PETRI    MAZZVCCHELLI 

COLLEGII   AMBROSIANI    DOCTORIS. 


MEDIOLANI 

EX   IMP.   AC   REG.    TYPOGRAPHEO 

ANNO  MDCCCXX. 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2012  with  funding  from 

University  of  lllinois  Urbana-Champaign 


http://archive.org/details/flaviicresconiicOOcori 


c 

AD   CLARiSSIMVM    VIRVM 

IOHANNEM  IACOBVM  MARCHIONEM 

TRIWLTIVM 

PRAEFATIO. 


anrlem  in  conspectum  Tuum,  Clarissime  Vir,  Co- 
rippus  Tuus,  tamdiu  abs  Te  expectatus,  uenit.  Vsque 
ab  anno  enim  mdgccxiiii.  ,  cum  Tibi  inclicassem  domi 
Tuae  in  Museo  refertissimo  rerum  pretiosissimarum 
latere  Poema  illud  De  Bcllis  Libycis,  iamdiu  desidera- 
tum  a  litteratis  uiris  ,  statim  significasti  placere  Tibi , 
ut  ego  illud  quam  primum  publici  iuris  facerem.  Tunc 
libenter  hunc  laborem  suscepi,  ne  dicam  potius  temere 
atque  imprudenter ;  primo  namque  conspectu  Codicis 
non  animaduerti  eundem  esse  undequaque  et  mancum 
et  a  manu  imperitissima  descriptum,  ita  ut  opera  indige- 
ret  editoris  magis  periti.  In  eo  exscribendo  solummodo 
cognoui  non  esse  onus  aptum  humeris  meis  ;  sed  nefas 
duxl  non  parere  Tibi,  cui  tantum  debeo.  Possem  tam 
longae  morae  caussas  plures  in  medium  afferre,  inter 
quas  non  postremum  tenet  locum  minus  commoda  ua- 
letudo ,  qua  saepe  utor :  sed  cum  Tibi  eaedem  sint 
plane  perspectae  ,  satius  erit  eas  praeterire;  etiam  ne 
aliis  uidear  potius  tarditatem  ingenii  mei  uelle  sic 
obtegere.  Atque  illico  orationem  conuertam  ad  ea  bre- 
uibus  quamque  planissime  potero  explicanda ,  quae 
Te  sensi    cupere    edoceri ,    quaeque  tradi    sibi    lector 


3    3  7A -  # 


VI 

iure  quodammodo  postulat  iii  aditu  ipso  operis  cuius- 
libet ,  quod  primo  ex  uetustis  tenebris  in  lucem  pro- 
fertur.  Dicam  itaque  primo  de  Poematis  huius  a  Co- 
rippo  compositi  existentia ;  deinde  de  Codicibus  ,  qui 
illud  descriptum  habebant,  deque  unico  Tuo  superstiti; 
postmodum  de  argumento  Poematis  ipsius  ,  atque  de 
utilitate  ex  eodem  capienda  praesertim  ad  historiam 
illustrandam  %  ac  postremo  de  ratione,  quam  secutus 
sum  in  eo  edendo. 

Corippum  scripsisse  hoc  Poema  fassus  est  idem 
auctor  in  Fragmento  Carmlnls  in  laudem  lustini  Aug. 
minoris ,  ubi  u.  XXXV.  ait : 

Quid  Libycas  gentes,  quid  Syrtica  proelia  dicam 

lam  libris  completa  meis? 
Attamen  non  desttnt  alii  testes.  «  Testis  est  »  enim 
(  ut  uerbis  utar  Petri  Francisci  Fogginii  in  Praefationc 
ad  suum  Corippum  p.  xi. )  «  aticlor  anonymus ,  qui 
»  Cresconianam  Collectionem  ueterum  Canonum,  alia- 
»  que  SS.  Patrum  Opuscula  descripsit  in  membra- 
»  naceo  Ms.  Codice  saec.  x.  Romae  in  Bibliotheca 
»  Vallicellana  adseruato  ,  et  nunc  notato  tom.  xvm. , 
»  qui  texens  pag.  i36.  Opusculorum  omnium  a  se 
»  descriptorum  Indicem  ,  sub  hoc  titulo  :  Haec  sunt , 
»  quae  in  Codice  habentur ;  ita  incipit :  Concordia  Ca- 
y>  nonum  a  Cresconio  Afncano  Episcopo  digesta  sub 
»  capitulis  trecentis.  Iste  nimirum  Cresconius  Bella ,  et 
y>  Victorias ,  quas  lohannes  Patricius  apud  Africam  de 
»   Saracenis    gessit  ,    hexametris    uersibus    descripsit    sub 

»   libris Hanc  notam   ( prosequitur  Fogginius ) 

»  iuris  publici  fecit  Baronius  (Ann.  dxxvii.  num.  76.), 
»  et  iterum  ex  ipso  Codice  descripsit,  ac  recudit  Ma- 
»  billonius  ( It.  Ital.  p.  69. )  »   Arguit  deinde  Fogginius 


VII 

non  immerito  Chifletium  et  Coutantium,  quornm  prior 
in  Pracf.  Opp.  Ferrandi ,  et  aker  m  Praef.  ad  Epi- 
stolas  Romanorum  Pontificum  P.  il.  §.  vn.  n.  122. 
pag.  cv.  affirmauerant,  Baronium  inuenisse  illam  notam 
in  Ms.  Cod.  Vaticano ,  et  ex  ipsa  aetatem  Cresconii 
Collectoiis  Canonum  produxisse  ad  exitum  saeculi  vn.; 
cum  ex  Anastasio  Bibliothecario  et  Cedreno  constet 
anno  nl.  Leontii  Imp.,  idest  Christi  dclxxxxvil,  Arabes 
obtinuisse  Africam,  ex  eaque  expulsos  fuisse  ab  altero 
lohanne  Patricio  illuc  misso  ab  ipso  Leontio.  In  utrum- 
que  autem  errorem  inciderant  reuera  Ger.  Ioh.  Vossius 
De  Historicis  Latinis  lib.  nl.  par.  il.  cap.  11I. ,  Guil. 
Voellus  in  Praefatione  ad  Bibliothecam  Iuris  Canonici 
Veteris,  editam  Lutetiac  Parisiorum  anno  mdclxl,  etEm- 
manuel  a  Schelestrate  in  opere  inscripto  Ecclesia  Afri- 
cana  sub  Primate  Carthaginiensi  (  Diss.  IV.  cap.  vn.  n.  3. 
p.  317.  et  319.  ac  seq.  edit.  Paris.  1679.):,  ac  plures 
alii  in  postremum  tantum :  nempe  Baronius  loco  ci- 
tato  ;  Pagius  in  eundem  Baronii  locum  et  ad  annum 
dclxxxxvi.  n.  v. ;  Labbeus  in  Conciliorum  T.  vi.  edit. 
Paris.  1671.  col.  i38i.;  Caueus  in  Scriptor.  Ecclesiasticor. 
Historia  Litteraria  Vol.  I.  edit.  Oxon.  1740.  p.  600. 
an.  690. ;  Oudinus  in  Commcntario  de  Scriptoribus  Ec- 
clesiastlcly  T.  I.  col.  1667.  et  seq.  sapc.  vii.  nn.  690., 
qui  etiam  distinxit  Corippum  a  Cresconio  (ut  fecerat 
Vossius,  si  conferas  locum  cit.  cum  eiusdem  capite  v. 
Libri  il.  De  Poetis  Latinis ) ,  illum  auctorem  dicens 
tantummodo  Poematis  Dc  Laudibus  Iustini ,  et  hunc 
Collectionis  Canonum;  Dupinius  in  Nouvelle  Bibliotheque 
des  Auteurs  Ecclesiastiques  T.  vi.  Mons  1694.  p.  45.; 
Ioh.  lac.  Hofmannus  in  Lexico  Vniucrsali  T.  I.  p.  ioi3. 
edit.    Lugd.  Bat.  mdcxcviii.  ;    Ceillerus    in  Histoire  des 


VIII 

Autcurs  Sacrds  et  Ecclesiastiques  T.  XVII.  Paris  iy5o. 
p.  757. ;  Berardns  in  Praefationc  ad  Gratiani  Canones 
genuinos  ab  apocryphis  discretos  Taurini  1752.  p.  xxvm.; 
Ballerinii  in  Tractatu  de  antiquis  Collectionibus  et  Col- 
lectoribus  Canonum  ad  Gratianum  usque  P.  IV.  cap.  11I. 
in  Appendice  ad  S.  Leonis  Magni  Opera  seu  T.  11I. 
Venet.  1757.  p.  cgliv.  ;  et  alii  fere  omnes ,  qui  de 
Concordia  Canonum  Cresconii  egerunt ;  quibus  sub- 
scripsisse  uidetur  Andres  in  eius  opere  DelV  Origine , 
de'  Progressi  e  dello  Stato  attuale  d'  ogni  Letteratura 
Parte  seconda  clelle  Scienze  Ecclesiastlche  Libro  terzo , 
To.  xxi.  edit.  Venetae  anni  mdccc  p.  46.  Iis  accen- 
sendus  est  etiam  Quadrius  in  opere,  cui  titulus  Della 
Storia  e  della  Ragione  d' ogni  Poesia  Vol.  Quarto  (T.  vi.) 
Milano  1749«  P«  l\7-'  c^e  eo  autem  infra  redibit  sermo. 
Sed  hac  in  re  sequenda  omnino  est  opinio  Fogginii , 
qui  p.  xv.  ait :  «  Aut  minus  ueraciter ,  aut  saltem 
»  minus  diligenter  indicatum  puto  ab  Adnotatore  » 
Codicis  Vallicellani  «  argumentum  Carminis  De  Bellis 
»  Libycis ,  quod  ei  innotescebat  Cresconii  nomine  in- 
»  scriptum.  Si  enim ,  quia  tunc  forte  in  ore  uulgi 
»  celebrabatur  praecipue  insignis  uictoria ,  quam  re- 
»  centius  in  Africa  de  Saracenis  Iohannes  Patricius 
»  Imp.  Leontio  reportauerat,  hanc  illo  nintoriam  Cre- 
»  sconiani  Carminis  argumentum  esse  adserere  inten- 
»  dit,  falsitatis  eum  arguunt  primi  eiusdem  Carminis 
»  uersus  a  Cuspiniano  editi,  qui  bellum  indicant  uario 
»  ac  diuturno  marte  agitatum ,  cum  e  contrario  bel- 
»  lum  Saracenicum  sub  Leontio  breui  temporis  spatio 
»  confectum  esse  constet  ex  Anastasio  Bibliothecario  et 
»  Cedreno  ....  Si  quis  (p.  xvi.)  autem  malit  Adnota- 
»  torem,  secundum  aetatis  suae  morem,   Saracenorum 


IX 

»  nomine  Africanas  gentes  appellasse ,  Africana  licet 
»  bella  sub  Iustiniano  gesta  iuclicar e  uolucrit ,  eum 
»  non  fuisse  mendacem  dabo,  sed  in  proprietate  uer- 
»   borum  minus  diligentem  dicam.  » 

Hinc  prudenter ,  ut  ego  arbitror ,  ipse  Fogginius 
non  tantam  fidem  mereri  Adnotatorem  putat,  quantam 
passim  ei  tribuunt  citati  Auctores  ,  etiam  dum  affir- 
mat  Cresconium  Corippum  Poetam  eundem  esse  ac 
illum  Cresconium  Canonum  Collectorem,  nec  non  hunc 
reuera  fuisse  Episcopum.  Concedit  enim  sub  Iustiniano 
uixisse  utrumque,  sed  iu  Ujjlstola  Collcctloni  praemissa 
ad  Liberinum  aliquas  deprehendit  phrases,  quae  haud 
bene  ( p.  XV.  )  conucniunt  Episcopo  ad  Fpiscopum  scri- 
bcnti.  Hac  in  re  nonnulli  fortasse  erunt ,  quibus  ac- 
quiescere  placebit  opinioni  Cl.  Morcelli,  qui  in  Africa 
Christiana  (  Vol.  nl.  p.  3ai.  et  329.  )  testatur,  Poetam 
nostrum  Episcopum  fuisse,  nec  non  auctorem  Brcuiarii 
ct  Concordiae  Canonum ,  sub  anno  dlxxi.  ;  etsi  argu- 
menta  Fogginii  non  modo  non  diluat,  sed  nec  proferat 
quidem.  Pieuera  fateor  ,  et  quicumque  Poema ,  quod 
iam  primum  utcumque  in  lucem  a  me  profertur,  le- 
gerit ,  mecum  fateri  debebit,  nihil  esse  in  lohannide, 
quod  Episcopum  dedeceat.  Nullum  sane  amorem  pro- 
fanum  i*vupnip<s  eo  in  Carmine,  sed  contra  uere  Chri- 
stianum  Poetam  illud  ubique  redolet.  Imo ,  ut  iam 
obseruauit  Fogginius  p.  xxi.  ,  Corippo  familiares  crant 
sacrae  littcrae ,  quod  eius  ucrsus  ostendunt ,  in  quibus 
plura  ex  illis  imitatur.  Hoc  idem  confirmat  lohannis , 
itaut  fere  de  hoc  ipso  Poeinate  dici  queat ,  quod 
Barthius  de  aliis  eiusdem  auctoris  Carminibus  testatum 
reliquit  Lib.  xxi.  Aduersar.  cap.  il.  col.  10 14.,  nempe 
Phrasim  sacram  in  eo  singulis  paginis  apparere.  Codices 

b 


X 

praeterea,  qui  illud  continebant,  et  de  quibus  mox 
subhciendus  est  sermo,  luculenter  testantur  Cresconium 
ciusdem  esse  auctorem.  Cum  autem  hoc  nomen  fre- 
quentissimum  fuerit  in  Africa ,  ut  uel  ex  ipso  opere 
Cl.  Morcelli  patet ,  in  quo  xxxv.  Episcopos  reperies 
sub  Cresconii  nomine  ,  praeter  unum  Crisconium ,  ex 
opinione  Fogginii  recedere  nequeo.  De  Flauii  praeno- 
mine  nihil  est,  quod  dicam,  nisi  idem  commune  fuisse 
fere  post  Constantinianum  saeculum  apud  Romanos  et 
sub  Romano  imperio  degentes.  Cognomen  uero  Corippus 
peculiare  est  nostro  Pofetae ,  nec  ullum  alium  inueni 
hucusque  eodem  appellatum.  Videtur  autem  id  e  Graeca 
lingua  dcsumptum  ex  uocibus  xopoQ  puer  uel  pullus , 
aut  niger ,  et  \%itOQ  equus ;  quasi  dicas  equuleus ,  uel 
niger  cquus ,  aut  etiam  puer  idest  seruus  ab  equis ,  uel 
equiso. 

Etsi  Poema  De  Bellis  Libycis  olim  pluribus  in  Co- 
dicibus  descriptum  exstiterit,  de  duobus  tantum  notitia 
ad  eruditos  uiros  peruenit ;  nam  tertius  Triuultianus 
hucusque  latuit ,  uel  penitus  ignotus  exstitit ,  quamuis 
in  plurium  doctorum  hominum  manibus  fuerit,  ut  infra 
docebo.  Antiquiorem  Codicem  fuisse  patet  illum ,  qui 
in  Bibliotheca  Monachorum  Montis  Casini  diu  fuit  ad- 
seruatus,  nempe  a  saeculo  xi.  usque  adxvi.  «  Petrus  » 
namque  «  diaconus  ^  m  «■■  rv^ggiuius  p.  x.  )  «  in  Au- 
»  ctario  ad  Chronicon  Casinense  Leonis  Marsicani , 
»  ubi  inter  libros  ,  quos  describi  curauit  Abbas  Desi- 
»  derius,  ad  Romanam  Cathedram  postea  euectus  sub 
»  Victoris  il.  nomine  ,  Cresconium  memorat  De  Bellis 
»  Libycis.  Hunc  Codicem  in  Bibliotheca  Monasterii 
»  Montis  Casini  adhuc  superfuisse  anno  mdxxxii.  noui 
(  est  idem  Fogginius  ,    qui  loquitur  )    «  ex  Ms.  Codice 


XI 

»  Vaticano  3961.,  qui  Indicem  continet  Casinensium 
»  Mss.  Clementis  VII.  iussn  coiifeotum ,  sic  enim  in 
»  classe  librorum  grammaticalium  legitur :  Liber  Crc- 
»  sconii  Incip.  Victoris.  »  Suspicatus  erat  Fogginius , 
uel  male  indicatum  hunc  Codicem  fuisse,  uel  mutilum 
exstitisse ;  cum ,  teste  Cuspiniano ,  Budensis  initium 
sumeret  ab  hisce  uerbis:  Signa,  duces,  etc;  sed  nunc 
patet  neutiquam  id  esse.  Imo  ex  illa  uoce  Victoris 
constat  Casineusem  Codicem  Pracfationem  etiam  ha- 
buisse ,  quam  praesefert  quoque  Triuultianus.  Vtrum 
eadem  caruisset  Ms.  Budensis,'  ex  quo  recitauit  Cu- 
spinianus  priores  quinque  uersus  Poematis  eiusdem  in 
suo  De  Caesaribus  et  Impcratoribus  libro,  ubi  de  Iusti- 
niano  agit ,  nobis  non  liquet.  Etenim  praeter  titulum 
et  illos  quinque  uersus,  ex  quibus  reuera  incipit  Poema, 
quique  eiusdem  argumentum  nobis  ante  oculos  ponunt, 
nihil  aliud  de  illo  Ms.  Cuspinianus  nobiscum  commu- 
nicauit.  Neutrum  autem  eorundem  Codicum  ad  nos 
usque  perdurasse  ,  non  immerito  est  dicendum ;  cum 
nondum  Poema  illud  tamdiu  expetitum  ,  in  lucem  ue- 
nerit  ;  nec  adhuc  sciri  ab  ullo  potuit,  quid  illis  Codi- 
cibus  factum  sit ,  quoue  peruenerint.  De  Casinensi 
enim  Fogginius  iam  factus  fuerat  certior ,  ut  ipse  ait , 
a  uiro  dacr.n  illius  Bibliothecae  Curatorc ,  nullam  ibi  re- 
stare  membranam ,  quu.c  Crvj^uriii  nomen  praeseferat , 
nullam ,  in  qua  de  Bellis  Libycis  agatur.  Angelus  de 
Nuce ,  Abbas  et  Bibliothecarius  Montis  Casini,  usque 
ab  anno  mdclxvi.  ,  quo  citatum  illius  Monasterii  Chro- 
nicon  edidit ,  ad  seriem  librorum ,  quos  Desiderius 
describi  curauerat,  iure  ac  merito  hanc  notam  appo- 
suerat :  Eorum  plurimi  supcrsunt ,  non  tamen  omncs , 
expilata  non  scmel  nostra  Bibliotheca. 


XII 

Nanc  uenlo   acl    Ms.    Bibliothecae    Budensis ,    qnam 

magnis  impensis   Matthias   Coruinus   Hungariae  Rex   L. 

millibus  Codicum  ,  ut  ferunt ,    adornauerat.    Ms.  illum 

uidit  Iohannes  Cuspinianus  Budae;  non  autem  in  Mo- 

nasterio  Montis  Casini ,    ut  perperam  refert   I.  A.  Fa- 

bricius  in  utraque  Bibliotheca  sua  Latina ,   illa  nempe 

ueterum  Auctorum  ,   et  altera  mediae  et  infimae   aetatis  ,• 

et  post  eum  Polycarpus  Leyserus  in  Historia  Poetarum 

et  Poematum  medii  Aeui  p.  i74-<)  nec  n°11  auctor   Col- 

lectionis  Pisauriensis  omnium  Poematum  To.  VI.  p.  xii.; 

neque  in  Viennensi  Austriae  Bibliotheca,  ut  falso  con- 

iectabat  Barthius  in  Aduersar.  lib.  liv.  cap.  il.  col.  2,585. ; 

neque  in  Bibliotheca  Badensi ,  ut  minus    recte  legitur 

in    Appendice  Bibliothecae    Conr.    Gesneri    ab    eo    edita 

Turici  anno  mdlv.  p.  2,6.  art.  Crastonius  Gorippus,   et  in 

eiusdem  Bibliothecac  Epitome  per  Iosiam   Simlerum   Ti- 

guri  MDLXXliii.  p.  149--)  ac  eadem  in  Epitome  postremo 

amplificata  per  loh.  lac.  Frisium  ibidem  anno  mdlxxxiii. 

impressa  p.  177.  Est  autem  obseruandum  hoc  in  opere 

distinctum  fuisse   Crastonium    Gorippum    a   Cresconio. 

Illi  tribuuntur    Iohannidos  libri ,    uti    exstantes    in  Bi- 

bliotheca  Badensi  ,  teste  Cuspiniano,  alteri  uero  Bella 

in  Africa  gesta  sub  lustiniano  Imp.  carmine    descripta , 

et  Concordia  Canonum.  Porro  ii  hac  in  re  uullo  modo 

sunt  aucliencli ,    cum  prouocAnt    »d    Kbrnm   Cuspiniani 

ipsius  De  Caesaribus.    In  hoc    enim  libro  p.    176.   edi- 

tionis  Basileensis  anni  mdlxi.  ita  idem  ait:  Bellum  uero 

Lybicum  ,  quod  Ioannes    contra  Aphros  gessit ,  Fi.   Cre- 

sconius  Gorippus  (  sic  eum  uocat )  octo  libris  prosequutus 

est ,  quibus  titulum  fecit  lohannidos:  quos  in  Regia  Bi^ 

bliotheca  Budae  reperi.  Hi  sic  incipiunt : 


XIII 

Signa,  Duces,  gentesque  feras,  Martisque  rulnas, 
Jnsidias  ,  stragesque  uirum  ,  durosque  labores  , 
Et  Lybiae  clades  ,  et  fractos  uiribus  hostcs , 
Indictamquc  famcm  populis ,  laticcsque  ncgatos , 
Vtraquc  lctifero  turbantes  castra  tumultu.  et  reliqua. 
Sane  Nic.  Gerbelius  operi  Cuspiniani  auctorum ,  quos 
idem  citat,  praemisit  Catalogum ,  in  quo  legitur:  Crasto- 
nius  Gorippus ,  qui  libros  lohannidos  scripsit ,  qui  ha- 
bcntur  in  Bibliotheca  Budensi.  Sic  plane  habet  tum 
citata  editio  Basileensis ,  tum  altera  Francofurti  anni 
mdci.  ,  quae  in  Bibliotheea  nostra  Ambrosiana  prostant. 
Principem  editionem ,  quae  tamen  postuma  exiit  Ar- 
gentorati  anno  mdxxxx.,  reuera  nondum  uidi;  sed  cum 
ex  eadem  repetitae  sint  posteriores,  non  est,  cur  ali- 
quis  putet  nouos  editores  ausos  esse  immutare  textum 
auctoris.  Ideoque  uel  a  prima  editione  operis  Cuspi- 
niani ,  uel  fortasse  ab  errore  Gerbelii  factum  est ,  ut 
alii ,  nempe  Simlerus  ,  et  Gesnerus  Crastonem  uocaue- 
rint  Cresconium  nostrum.  Eundem  etiam  Crisconium  et 
Crcsccntium  appellat  Fabricius  in  citata  Bibliotheca  me- 
diae  et  infimac  Latinitatis ,  nec  non  Crispum  I.  N. 
Erythraeus  in  Pinacothcca  p.  2,5.  Porro  Fabricius  per- 
peram  culpam  reiicit  in  Cuspinianum  de  falso  Crastonii 
nomme.  Christ  Daumius  quoque  scribebat  Nic.  Heinsio 
anno  mdclxxih.  lulnjLiutcia^  Cvrippi  in  Bibliothcca  Bu- 
densi  fuisse:  ut  uidere  est  in  Burmaimiana  Sylloge  Epi- 
stolarum  To.  v.  p.  217. 

Sed  quandonam ,  inquies ,  uiderit  Cuspinianus  Io- 
hannidem  Budae ,  ut  ipse  ait ,  in  Rcgia  Bibliotheca. 
Nic.  Gerbelius  in  Epistola  ad  Lectorcm  data  Argento- 
rati,  Kalen.  Augusti,  ab  anno  redempti  Orbis  MDXXXX., 
et    praefixa    Operi    Cuspiniani    De   Caesaribus ,    in    qua 


XIV 

aliqua  de  uita  auctoris  congessit,  haec  de  eodem  ait: 
Imperator  Diuus  Mancimilianus ,  eum  in  Senatum  suum 
adsciuit:  eumque  in  Vngariam,  Boemiam ,  Poloniamque 
Oratorem  misit,  annis  duodecim  continuis.  Imo  ipse  Cu- 
spinianus  in  Epistola  praemissa  Diario  suo  De  Con- 
gressu  Caesaris  Maximiliani  Augusti ,  et  trium  Regum , 
Hungariac  ,  Bohemiae  ,  et  Poloniac  ,  Vladislai ,  Ludo- 
uici ,  ac  Sigismundi ,  in  Vrbe  Viennensi  facto ,  XVU 
Julii,  Anno  Christi  M.  D.  XV.,  Iacobo  Vilinger  scribebat 
ex  Vienna  uigesima  Augusti :  Quinque  annis  uoluo  hoc 
saxum ,  quibus  uigesies  ct  quater  in  Hungariam  Orator 
iui.  In  ipso  quoque  Diario  ,  quod  exstat  post  cit.  li- 
brum  De  Caesaribus  p.  6 1 7.  legitur  :  Remissus  cst  itaque 
Cuspinianus  a  Buda  ad  Caesarem ;  et  paulo  post:  Prae- 
missus  est  itaque  Cuspinianus  Budam.  Hinc  non  ambi- 
gendum  est ,  uidisse  Cuspinianum  Budea  Codicem  Co- 
rippi  intra  annos  mdx.  et  mdxv.  Hoc  eodem  tempore 
procul  dubio  Cuspinianus  alios  quoque  Codices  ibidem 
consuluit;  nam  in  suo  Commentario  iri  Aurelii  Cassiodori 
Consules  ad  annum  Christi  ccccx.  p.  434.  edit.  Fran- 
cofurti  mdci.  sic  ait :  Budae  in  bibliotlteca  regia ,  dum 
illic  oratorem  Caes.  Maximiliani  apud  Vladislaum  rcgem 
agerem ,  mirae  uetustatis  Procopium  Graecum  reperi  , 
quem  mihi  rex  mutuo  dedit :  in  quo  ?  cum  conferrem 
cum  Latino ,  muita  ctccs^  u4o<.(«itai,-  cam  lacer  et  man- 
cus  uenit  ad  manus  interpretis:  quod  et  crebro  lamentatur. 
Quid  autem  actum  sit  de  illo  Codice  Corippi ,  huc- 
usque  ignoratur.  Notum  est  enim  ,  cum  Solimanus  ll. 
Turcarum  imperator  anno  mdxxvi.  totam  fere  Hunga- 
riam  suis  armis  subiecisset ,  et  Budam  expugnauis- 
set ,  celebrem  illam  Bibliothecam  ,  a  Matthia  Coruino 
Hungariae  rege ,  ut  iam  dixi ,   coadunatam ,  direptam 


XV 

fuisse,  uarieque  distractam.  Hinc  illius  Codices  plures 
in  Bibliothecas  migrauerunt ,  ut  testatur  Lambecius 
Commentariorum  de  Augustissima  Bibliotheca  Vindobo- 
nensi  Libro  I.  num.  xxxvi.  p.  70.  editionis  Kollarii , 
ubi  de  iis  agit,  qui  eandem  uariis  temporibus  dita- 
uerunt,  ex  quibus  unus  fuit  ipse  Cuspinianus,  aliquot 
etiam  ex  Budensibus  libris  a  se  comparatis,  dum  eidem 
praeesset.  Struuius  quoque  in  Introductione  in  Notitiam 
Rci  Littcrariae  ct  usum  Bibliothccarum  cap.  il.  §.  XVIII. 
p.  67.  et  seq.  editionis  Tennensis  anni  mdccx.  de  disper- 
sione  Bibliothecae  Budensis  agit ,  et  alios  ex  Corui- 
nianis  Codicibus  in  Guelferbytana  unumque  in  Salana 
Bibliotheca  seruari  affirmat :,  qui  subdit  etiam  in  pri- 
uatorum  Bibliothecis  reperiri  huiusmodi  Codices.  Porro 
Georgius  Remus  nactus  est  in  Bibliotheca  Augusti 
iunioris  Ducis  Luneburgi  Codicem  ,  qui  continebat 
Opera  Barth.  Fontii ,  quemque  auctor  obtulerat  Regi 
Matthiae,  ut  putat  idem  editor,  qui  illa  anno  mdcxxi. 
Francofurti  typis  commisit.  In  Bibliothecis  Italiae  quo- 
que  uisuntur  plures  Mss.  Budenses.  Aliquot  possidere 
Estensem  animaduertit  Tiraboschius  in  Historia  Litte- 
raria  Italiae  T.  vn.  P.  I.  p.  a3o.  secundae  editionis 
Mutinensis.  Inueniuntur  Florentiae  quoque  in  Biblio- 
theca  La«rontlana ,  ut  monet  nos  Bandinius  in  illius 
Catalogo  Codicum  Zatinorum  To.  I.  col.  i^..  143.  et 
696. ,  et  To.  il.  col.  846. ,  quatuor  Codices  exscripti 
anno  mcccclxxxvhi.  et  sequenti  pro  Matthia  Coruino; 
sed  ii  fortasse  ob  eius  mortem ,  quae  contigit  anno 
mcccclxxxx.  pridie  nonas  uel  vin.  Idus  Aprilis,  relicti 
fuerant  Florentiae.,  atque  a  Leone  P.  x.  redempti.  Sed 
Codicem  descriptum  ibidem  T.  il.  col.  759.  prodiisse 
ex  Budensi  bibliotheca,  testatus  est,  qui  illum  emerat 


XVI 

Constanthiopoli.  Imo  Brassicanus  in  Praefatione  ad  suum 
Saluianum  nos  docet ,  ab  ipso  Hungariae  rege  Ludo- 
uico  ,  qui  patri  suo  Vladislao  successit  anno  mdxvi.  , 
obtinuisse ,  antequam  Turcae  Budam  ingrederentur , 
uarios  Codices  Coruinianos.  Tandem  residui  cccc.  cir- 
citer  Codices ,  Buda  a  Christi  fidelibus  recuperata  , 
Viennam  traducti  fnerunt  anno  mdclxxxvi.,  non  tamen 
opera  Lambecii,  ut  falso  narrat  Tiraboschius  Historia 
supra  citata  T.  vi.  P.  I.  p.  159.;  nam  ipse  Lambecius 
usque  ab  anno  mdclxxx.  inter  uiuos  esse  desierat. 
Tres  Codices  tantum  ille  anno  mdclxvi.  Viennam  e 
Budensi  Bibliotheca  retulerat,  permittente  ipso  Tur- 
carum  domini  administro ,  ut  idem  Lambecius  testa- 
tur  Commentar.  Lib.  il.  cap.  ix.  col.  948.  editionis 
citatae. 

Quod  uero  ait  Stmuius  de  priuatorum  Bibliothecis, 
dicendum  est  etiam  de  Museo  Triuultio  ,  in  quo  tres 
Codices  existunt  insignes  ,  si  membranas  ,  scripturam, 
et  ornatus  praecipue  spectes  ,  qui  depicta  ostendunt 
stemmata  regni  Hungariae  et  praedicti  eius  regis  Mat- 
thiae ,  nec  non  huius  emblemata  uaria.  Sunt  iidem 
praegrandi  forma  ,  et  cooperti  corio  purpureo,  in  quo 
uisuntur  adhuc  impressa  huiusmodi  quoque  insignia 
praeter  uaria  aurea  ornamenta,  omncs  Latiui,  et  sae- 
culo  XV  descripti.  In  priorl  habentur  loannis  Dama- 
sceni  sententiae ,  item  Anselmi  Archiepiscopi  Cantuariensis 
Monologion  ,  eiusdem  Prologion  ,  Cur  Deus  Homo  ,  De 
Processione  S.  Spiritus ,  De  Fermentato  et  Azimo  ,  De 
Voluntate  triplici  uel  de  Similitudinibus ,  De  Conceptu 
Virginis ,  De  Sacramentis  Ecclesiae.  Alter  complectitur 
Commentaria  Porphirionis  et  Acronis  in  Q.  Horatium  Flac- 
cum.  Tertio  denique  continentur  haec  ,  nempe  Laertii 


XVII 

Diogenis    Vitae  atque    Sentcntiae  eorum    qui  in  Philoso- 
phia  claruerurti  i    praemissa   Epistola  mterpretis   Lathii 
F.    Ambrosii    Trauersarii    Camaldulcusis    ad    Cosmum 
Medicem  :  Hcrodotus  dc  Vita  Homeri ,   cui  praeit  Perc- 
grini  Allii    iuterpretis   Pracfatio    ad  Laurentium    Medi- 
cem  ;  P.    Virgilii  Maronis   Vita  per  Donatum  Grammati- 
cum  edita  ;   Vitae  quorundam  Latinorum  Poetarum  a  P. 
Candido    editae ;    Pomponii    Infortunati    in    M.   Annaei 
Lucani   Vitam ;    Ex  Annumcrationibus    Euscbii  de  Tem- 
poribus  pcr  Olympiadas  Poetarum  quorundam  Latinorum 
Vitae  •    Verba  M.   Fabii   Qu****M>**mL  de  Institutionc    ora- 
toria  Libro  decimo  cum  de  Poetis  Latinis  tractat.    Tres 
isti  Codices  Mss.  Coruiuiaui  uideutur  mihi  praecipue  ex 
charactere  descripti  Floreutiae,  qua  in  urbe  rex  Mat- 
thias  ,  teste    Struuio  loco  supra   citato  p.  66.  et  seq.  , 
quatuor  insignes  librarios  magnis  impendiis  semper  aluit  s 
quorum  is  labor  unicus ,  ut  omnes  melioris  notae  auctores 
ct  Graecos  et  Latinos   exscriberent.  Postremus  Ms.  sane 
Florentinum  se  prodit  manifeste  ex  sequenti  nota,  quae 
in  calce  eiusdem  legitur ,  nempe  :  Franciscus  Sassettus 
Thomac  filius  florentinus  Ciuis  faciundum  curauit.   Mitia 
Fata  Mihi.  Cum  Thomam   tum  Franciscum  Sassettum 
plurium  reuera    Codicum    possessore?  fuisse   testantur 
IulianelUua   Lr    Prctefat.    ad    Biscionii    Catalogum    Biblio- 
thecae  Mcdicea—-Lct**rcn.ti<*r*<**>  p.   ^a-s-ai.   nota  (63.) ,    et 
Bandinius  in   suo    Catalogo    eiusdem    Bibliothecae ,    ut 
patet    ex    Indice  in  To.  V.  nerbo    Sassettus    col.   *758. 
Quin  imo  Bandinius  ipse  To.  I.  Catalogi  Codicum  Grae- 
corum    m    Praefatione    p.    xi.  scripsit :    Nec    omittendl 
Codices  ferme  quinquaginta    Gentis  Sassettae ,  qui  quum 
anno  MCCCCXLIX.  notentur ,  uix  dubitandum ,  et  hos  in. 
Cosmi  potestatcm  deuenissc,  Obseruandum  est  etiam  illud 


XVIII 

elTatum  Maia  Fata  Mihi ,  inscriptum  fuisse  in  omnibus 
Codicibus ,  qui  nomcu  Francisci  Sassctti  habent.  Ne 
credas  tamen  Codicem  Triuultianum  ,  qui  Laertii  Vitas 
continet  ex  Bibliotheca  Medicea  prodiisse  ,  cum  insi- 
gnia  gentilitia ,  quae  illum  intus  et  foris  ornant ,  et 
praecipue  Coruus  cum  anulo  ia  rostro  ,  dubium  nullum 
relinquant  eundem  Ms.  ad  Bibliothecam  Coruinianam 
spectasse,  uel  ex  cessione  Franeisci  Sassetti ,  uel  etiam 
postquam  distracta  fuerit  huius  Bibliotheca.  Hanc  Mi- 
chael  Verinus  Mediceae  aequiparabat  scribens  ad  Pe- 
trum  Ridolfum,  prout  legitur  in  illius  Epistola  edita 
a  Bandinio  Tomo  nl.  cit.  Catalogi  Bibliothecae  Lauren- 
tianae  col.  480.,  in  qua  sic  ille  ait:  Non  est  mihi  Saxetta, 
uel  Medicea  bibliotheca ,  sed  cst  scrinium  paruum  refer- 
tum  cmendads  libris,  quos  uel  Attalicis  uestibus  praepono. 
De  eodem  Francisco  Sassetto  luculentum  testimonium 
exstat  apud  Barth.  Fontium ,  qui  plura  ad  illum  Epi- 
grammata  direxit ,  et  a  quo  praeterea  Liber  suorum 
Carminum  Saxettus  inscriptus  fuit ,  ut  uidere  est  in 
editione  citata  Operum  eiusdem  Francofurtensi  anni 
mdcxxi.  p.  374.   et  seqq. 

Attamen  ad  Budensem  Bibliothecam  nunquam  spe- 
ctauit  Codex ,  quo  u^or  in  edendo  Corippi  Poemate. 
Constat  enim  uel  ex  collatione  uersuum,  quos  publici 
iuris  fecerai  au~r:„i„„>1?,  ^v  \fo  a  ee  Budae  perspecto, 
non  eundem  plane  fuisse  ac  nostrum  ,  ut  patebit  cui- 
que  inspicienti  notas,  quas  adieci  ad  priores  quinque 
uersus  Libri  I.  Quinimmo  ille  Codex  octo  continebat 
libros ,  et  noster  plusquam  septem  nunquam  enumera- 
uit.  Praeterea  Triuultianus  Codex  Mediolani  exscriptus 
fuit  saeculo  xini. ,  eademque  in  urbe  semper  exstitit , 
\\t  breui  me  comprobaturum  spero.  Ideo  Mediolanensis 


XIX 

a  me  uocatus  est  in  ipsa  libri  fronte ,  ut  statim  lectores 
mouerem  nec  Budensem  iieqne  Casinensem  me  nactum 
fuisse.  Ex  charactere  illo  inter  Latinum  et  Teutonicum, 
quem  Semigotthicum  appellat  uulgus  ,  nec  non  ex  iila 
crassiori  papyro  ,  cuius  usus  uiguit  praecipue  saeculo 
xiiil,  coniicio  ad  idem  saeculum  spectare.  Charta  re- 
uera  praesefert  siguum  quoddam  mihi  ignotum ,  nempe 
palliolum  bipartitum ,  uel  uittas  duas  dependentes , 
nescio  an  ab  ala  extensa ,  uel  a  cornu  ceruino.  Sed 
in  ipso  Codice  adiectae  fuerunt  eodem ,  ut  puto  ,  sae- 
culo ,  plures  aliae  chartae ,  I™  cj«ibus  aliorum  poetarum 
carmina  exscripta  sunt  charactere  non  absimili  illi,  quo 
Corippi  Poema  est  descriptum.  In  prima  autem  ex  hisce 
chartis  uisitur  corona  laurea ,  et  reliquae  ,  quae  con- 
stant  foliis  XV.  ,  referunt  anguem  Vicecomitum  absque 
puero  tamen ,  ut  passim  conspicitur  in  papyro  Medio- 
lanensi  saeculi  etiam  xv.  Aliud  argumentum ,  ex  quo 
patet  Mediolani  exstitisse  usque  a  saeculo  XHII.  Codi- 
cem  nostrum ,  sumo  ex  Inl.  Schedis  in  eodem  Ms. 
repertis ,  quae  continent  Periochas  quasdam  ad  aliquot 
eiusdem  Poematii  Libros.  Videntur  autem  illae  ab  ea- 
dem  manu  conscriptae,  quae  Codicem  exarauerat.  Porro 
in  ipso  Ms.  ad  Lib.  nl.  u.  345. ,  ut  moneo  iu  Noia  ad 
eumdem  lomm  ,  haec  leguntur  :  Hic  describitur  morta- 
litas  quasi  sicut.  /"«*'*  mitiytvttt  •  *>*  PcWocha  ad  eundem 
locum  respondens  sic  se  habet :  describit  mortalitatem , 
et  proprie  sicut  fuit  mcccxlviii.  ,  et  Mediolani  mccclx. 
Hinc  etiamsi  aliquis  negare  uoluerit  Mediolani  exscri- 
ptum  Codicem  ,  saltem  ex  quo  tempore  Periochae 
scriptae ,  in  eoque  relictae  fuerunt ,  Mediolani  illum 
exstitisse  ,  concedendum  erit.  Hic  fortasse  eundem  Co- 
dicem    uidit    Iohannnes    Aloysius    Guidobonus ,   quem 


XX 

citaui  ad  lib.  VI.  u.  3^0.  et  ad  lib.  vii.  u.  509. ,  qui 
Carmen  scripsit  hucusque  ignotum ,  ut  est  etiam  idem 
poeta ,  de  itinere  Galeatii  Mariae  Sfortiae  ,  quum  illum 
pater  eius  Franciscus  Ferrariam  mitteret  in  occursum 
Friderici  Imp.  anno  mcccclii.  ineunte.  Nuper  Biblio- 
thecae  Ambrosianae  acquisitus  fuit  idem  membranaceus 
Codex  oblatus  Galeatio  Mariae  ,  qui  post  mortem  pa- 
tris  fuit  Dux  Mediolani ,  ut  coniicio  ex  stemmate  in 
priori  pagina  picto  cum  aliis  ornatibus.  Titulum  hunc 
praesefert :  Ad  .  Ill  .  P  .  Galeaz  Marlam  .  Sf .  Viceco- 
mitem  .  Papiae  .  Comltem  .  Io.  Aloysil  Guidoboni  Oratio 
incipit.  Ibidem  autem  occurrit  peculiariter  uox  bisquini, 
qua  solus  Corippus  fortasse  usus  fuerat.  Imo  ,  nisi  mea 
me  fallit  opinio ,  Mediolani  semper  fuit  Triuultianus 
Corippi  Codex.  Eum  enim ,  ut  puto ,  una  cum  aliis 
Codicibus  a  xxuiris  moderatoribus  Fabricae  Templi 
maioris  Mediolani  coemit  auus  Tuus  ,  Clarissime  Io- 
hannes  Iacobe  ,  Marchio  nempe  Alexander  Theodorus 
Triuultius  ,  de  litteris  adeo  benemeritus  :  ut  testantur 
plures  ex  praeclarissimis  saeculi  superioris  Scriptoribus 
ueluti  Muratorius,  Gorius,  Guido  Ferrarius,  aliique,  qui 
uel  opera  eidem  dicauerunt ,  uel  de  eo  mentionem  in 
suis  scriptis  reliquerunt ;  nec  non  libri  Mediolani  im- 
pressi  impensis  Societatis  Palatinae  ,  cui.fere  praeerat, 
quamquc  «li^^^ncio  />ef  morleraf-na.  Curn  in  uiuis  esset 
Hieronymus  patruus  Tuus  ,  cui  tantum  debeo  ,  utpote 
qui  me  sub  Tuam  clientelam  esse  uoluit,  narrabat  mihi, 
Codicem  illum  ingentem ,  qui  continet  Epistolas  Fran- 
cisci  Philelfi ,  quo  usus  est  Cl.  Rosminius  in  adornanda 
huius  Vita ,  sic  emptum  fuisse  unacum  aliquot  aliis 
Codicibus ,  qui  in  Archio  praedicti  Templi  iacebant. 
Inter  bosce  autem  coniicio  fuisse  Corippi  quoque  Ms, 


XXI 

Etenim  Quadrius  ,  Zacharias  ,  et  Comes  Mazzuchellius 
i!lum  enumerant  inter  Codices  ,  quos  praedictus  Mar- 
chio  possidebat;  quamquam  omnes,  unus  post  alium  , 
errauerint  in  clescribendo  quid  ille  contineret.  Non 
multum  ante  annum  mdcclii.  in  potestatem  iam  laudati 
Marchionis  Triuultii  transiisse  hosce  Codiccs  constat 
tum  ex  Quadrio  tum  ex  Zacharia  infra  citandis.  Illc 
namque  mentionem  nullam  fecerat  Ioh.  de  Bonis  Tomo 
vi.  edito  anno  mdccxlix.  ,  sed  tantum  in  additamentis 
ad  eundem  Tomum  editis  Tomo  vn.  praedicto  anno 
mdcclii.  Alter  uero  hoo  codcm  anno  Mss.  Codices 
eosdem  uocat  nouam  llbrorum  supellectilem  ,  qua  selc- 
ctissimam  Bibliothccam  suam  idem  Marchio  auxerat ; 
cum  tamen  Mediolani  Zachariam  exstitisse  pateat  a  festo 
Pentecostis  Christianae  anni  mdccxlvii.  usque  ad  Kalen- 
clas  Ianuarias  anni  subsequentis:  quocl  colligo  ex  Cap. 
Vii.  sui  Excursus  Litterarii  p.  72.  90.   99.   120.  etc. 

Quadrius  ,  qui  Marchionis  Triuultii  familiaris  et  ab 
eius  Bibliotheca  fuit ,  Tomo  vil.  seu  in  addendis  ad 
opus  inscriptum  Storia  e  Ragione  cPogni  Poesia  p.  266. 
et  seq.  haec  reliquit :  «  Giovanni  De  Bonis  di  Arezzo 
»  fioriva  intorno  al  fine  del  tredicesimo  Secolo.  Due 
s>  diversi  Codici  si  trovano  nella  piu  volte  cla  me  lo- 
»  data  Bibliotcca  Trivulziana  de'  Versi  di  questo  Poeta 
»  parte  Latml^  c  pecrtc  itaii«.±ii.  L"  uno  e  m  pergame- 
5)  na ,  ed  in  4-  '•>  e  contiene  la  Buccolica ,  e  tre  libi  i 
»  della  Romulea ,  che  e  un  Poema  sopra  la  Fondazione 
»  di  Roma,  e  de'  varii  fatti  di  que'  primi  tempi,  tutte 
»  Poesie  Latine.  L"1  altro  e  cartaceo  ,  ed  e  in  foglio  ; 
»  e  comprende  varie  Elegie,  un  Poemetto  sulla  Guerra 
»  d'Affrica ,  e  sulla  Vittoria  di  non  so  qual  Giovan- 
»  ni,  medesimamente    in  Versi  Latini.    Dipoi  seguono 


XXII 

»  alcuni  capitoli  in  Versi  Italiani,  che  hanno  per  titolo 
»  Victoria  Vireutum  cum  Vitiis  conflictantium ,  composita 
»  a  lohanne  De  Bonis  de  Aretio  :  e  questo  Poemetto 
»  in  terza  rima  volgare  e  in  sette  Canti  diviso.  »  Fran- 
cisci  Antonii  autem  Zachariae  uerba  haec  smit  in 
Excursu  Litterario  cap.  xvi.  p.  3a2.  «  Instabat  Quadra- 
»  gesima  huius  anni  1^52,.  Florentia  igitur  discessi , 
»  ut  Mediolanum  me  conferrem ,  ubi  in  S.  Fidelis 
»  aedibus  concionem  eram  habiturus  ex  Patris  Simo- 
»  netti  domui  Professorum  paucis  ab  hinc  annis  Prae- 
»  positi  uoluntate.  Atque  ut  illuc  ueni  adii  statim  Emin. 
»  Penteobonellum  Cardinalem  amplissimum,  et  Medio- 
»  lanensem  Archiepiscopum  omni  eruditione  excultum, 
»  qui  summa  me  humanitate  complexus  longum  de 
»  litterariis  rebus  sermonem  instituit.  Ad  aedes  Cl. 
»  March.  Theodori  Alexandri  Triuultii  postero  die 
»  adcessi ,  et  nouam,  qua  selectissimam  Bibliothecam 
»  suam  auxerat ,  librorum  Mss.  editorumque  supel- 
»  lectilem  lubens  inspexi.  Inter  Mss.  Codices  Toannis 
»  De  Bonis  Aretini  Italica  et  Latina  carmina  non  uno 
»  uolumine  comprehensa  adseruat.  »  Audiamus  et  Co. 
Mazzuchellium ,  qui  inter  Scriptores  Italiae  ( Vol.  il. 
Parte  nl.  Brixiae  impressa  anno  mdcclxii.  p.  i665.) 
Iohannem  quoque  De  Bonis  recenset  hoe  articulo : 
«  Giovanni  De  Boni»  Arctino  fiui-1  clroa  la  fine  del 
y>  Secolo  xili.  Si  diletto  di  Poesia  Latina  e  Volgare-, 
»  in  amendue  le  quali  ha  lasciati  varj  Componimenti, 
»  cioe  la  Buccolica ,  e  la  Romulea  in  tre  libri  ne'  quali 
»  tratta  della  fondazione  di  Roma ,  e  di  varj  fatti  di 
»  que'  primi  tempi ,  che  esistono  a  penna  in  un  Co- 
y>  dice  in  4-  «ella  Libreria  del  chiariss.  Sig.  March. 
»  Teodofo  Alessandro  Trivulzi    in  Milano ,    presso  al 


XXIII 

»  quale  un  altro  Coelice  in  foglio  si  conserva,  iu  cu 
»  mss.  si  trovano  varie  Elegie  Latine,  qn  Poemetto 
»  sulla  guerra  d'AfFrica ,  e  sulla  Vittoria  di  un  certo 
>  Ciovanni  pure  in  Latino ,  e  un  Poemetto  in  terza 
»  rima  Volgare  diviso  in  sette  Canti  intitolato \  Victoria 
»  virtutum  cum  vitiis  conflictantium ,  tutti  componimenti 
»  del  nostro  Autore.  »  In  subiecta  autem  Nota  Maz- 
zuchellius  citat  Quadrium  et  Zachariam. 

Constat  sane  hallucinatos  esse  hosce  scriptores  iu 
describendo  Codice  ,  qui  continet  Corippi  Poema  de- 
perditum;  etsi  eum  priores  duo  inspexerunt,  et  tra- 
ctauerunt.  Praeterea  errauit  Quadrius ,  et  post  eum 
Mazzuchellius  in  assignanda  aetate  cum  Codicis  eiusdem 
tum  Iohannis  De  Bonis  ;  etenim  ex  iis  quae  infra  de 
eo  referam ,  perspicue  patebit  uixisse  hunc  saeculo 
exeunte  xiiii.  non  autem  xiii.  Codex  uero  incipit  sta- 
tim  ab  eodem  Poemate ,  quod  nunc  editur ,  absque 
ullo  auctoris  nomine  uel  titulo.  Ego  autem,  cum  iussus 
fuerim  texere  raptim  breuem  aliquem  Indicem  Codi- 
cum  Triuultianorum  ,  incidi  in  eundem ;  et  >,  cum  ali- 
quot  uersus  perlegissem ,  statim  suspicatus  sum  eos 
non  sapere  saeculum  xiii.  nec  xiv.  Ex  illo  autem  uersu 
XV.  libri  I. 

lustinianc  3  tuis  ,  princcps  ,  assurge  triumphis , 
coniectaui  ad  Instinian;  Mngm  i«*p.  actatem  Poema 
illud  esse  retrahendum.  Paulo  post  in  exteriori  parte 
tabulae,  quae  tegit  et  claudit  Codicem  ipsum,  infixam 
perspexi  clauis  ferreis  paruam  schedulam  membrana- 
ceam ,  in  qua  bene  lota  et  extersa  tandem  legere 
potui  Crcstonius  uel  Crcsconius.  Tunc  patuit  mihi,  quid 
esset  Poema,  quod  Quadrius  aliique  Iohanni  De  Bonis 
iuconsulto    tribuerant ,    et    quisnam    esset    eius    uerus 


XXIV 

auctor,  cui  restltuendum  extemplo  nullus  dubitaui. 
Mirandum  sane  est  praecipue  Quadrium,  ut  ita  clicam, 
dormitauisse ,  cum  manibus  hunc  Codicem  uersaret. 
Is  enim  Tomo  vi.  citati  operis  sui  iam  disseruerat  de 
nostro  Corippo,  atque  de  Cresconio,  putans  eos  duos 
esse  poetas  ,  unumque  sub  Iustino  il.  Imp. ,  alterum 
sub  Leontio  floruisse;  illum  Grammaticum  fuisse,  hunc 
Episcopum ,  utrumque  Africanum.  Sed  ipsius  uerba 
audiamus.  Pag.  663.  et  seq.  haec  habet :  «  Flavio  Cre- 
»  sconio  Corippo,  Gramatico,  viveva  a'  tempi  di  Giu- 
»  stino  il.  |Imperadore.  Scrisse  in  Esametri  quattro 
»  Libri  in  lode  del  predetto  Giustino  ,  de'  quali  piu 
»  Edizioni  si  sono  fatte  etc.  Scrisse  pure  delle  Guerre 
»  di  Giustino  contra  Vandali  nell'  Affrica ,  il  che  lo 
»  stesso  Corippo  nella  prefazione  del  predetto  Libro 
»  accenna.  Ma  quest'  Opera  e  perduta.  II  Cuspiniano 
»  appo  il  Mineo  rammenta  pure  di  questo  Poeta  la 
»  Giovannide ,  e  credesi  star  manoscritta  nel  Moni- 
»  stero  Cassinese.  »  Quis  autem  fuerit  ille  Mineo^  cuius 
hic  est  mentio,  nusquam  reperi;  unde  suspicatus  fue- 
ram ,  mendum  esse  typographicum  pro  Mireo.  Iste 
quippe  in  suo  Auctario  de  Scriptoribus  Ecclesiasticis 
Parte  altera  cap.  xxxvi.  p.  i3l.  iuxta  editionem  Ioh. 
Alb.  Fabricii  in  Bibliotheca  Ecclesiastica.  Haniburgi 
MDCCXiix-  *!<=  Cuapiuianr,  agif,  sed  mIVuI  de  Ioliannide 
dicit.  Quare  puto  Quadrium  Mireo  scripsisse  pro  Fa- 
bricio,  qui  reuera  in  eundem  incidit  errorem,  ut  iam 
monui.  Pagina  autem  127.  citati  Tomi  vi.  haec  retulerat 
quoque  Quadrius  :  «  Cresconio  ,  Vescovo  AflPricano  , 
»  fioriva  circa  gli  anni  del  Signore  696. ,  nel  tempo 
»  che  FAffrica  fu  da'  Saraceni  ridotta  in  servitu.  Scrisse 
»  in  un  poema  le  guerre  e  le  vittorie,  che  Giovanni 


XXV 

»  Desiderio,  Patrizio,  mandato  cla  Leonzio  Imperadore 

»   in  Affrica ,  riporto   contra  i  predetti  Barbari,  come 

»    veder  si  puo  appresso  il  Mabillon,  nella  Prima  Parte 

»   del  Museo    Italico.    Ma  il    detto    poema  e  perito.  » 

Obseruandum  est    Mabillonium    in  Nota  Codicis  Valli- 

cellani ,  iam  supra  relata  ex  Baronio  et  Fogginio,  le- 

gisse  post  Iohannis  nomen  etiam  Des.,  ;ex  quo  coniecit 

Quadrius  hunc  lohannem  altero  nomine   etiam  Deside- 

rium  uocatum  fuisse.  Ex  recitatis  Quadrii  uerbis  patet, 

ipsum  quatuor  Poemata  fecisse  ex  uno,  et  tres  aucto- 

res     ex     unico    .eodemque    Corippo    nostro.     Leyserus 

quoque    cit.    Hist.    p.    173.    et   seq.    distinguit    Poema 

Iohannidos  ab  altero,  cui  titulum  fecit  De  Bellis  Iustini 

in  Africa  contra   Vandalos  ,  nec  non  utrumque  Poema 

tribuit  Corippo,  huncque  rursus  distinguit  a  Cresconio, 

quem  dicit  p.  198.  Episcopum  Africanum  circa  annum 

dcxc  ,    et  auctorem    facit  alius    Poematis ,    in  quo  de- 

scripsit  bclla    et  uictorias ,    quas    lohannes    Patricius   a 

Leontio    Imperatore    in    Africam    missus  3    de    Saracenis 

reportauit.    Eandem    quoque     distinctionem     Corippi    a 

Cresconio  secutus  est  tandem  Ioh.  Lamius   in  Chrono- 

logia   Virorum  eruditione  praestantium  p.    193.    et   195. ; 

urrumque  enim  ibi  poetam  dicit. 

Kedeo  nunc  ad  Triuultianum  Codicem.  Is  post  lo- 
hannidos  libros  illis  in  chartis  adiectis  ,  ut  supra  mo- 
nui ,  continet  acephalum  fragmentum  Poematii  Italici 
absque  auctoris  nomine  ,  ex  lxxyiii.  ternariis  ,  uulgo 
terzetti  uel  terzine ,  quarum  prior  est : 

Son  sostegno  del  mondo  tutto  quanto , 
Perche  fan  figli ,  et  fami  compagnia 
Ubediend  al  marito ,  e  suo  vanto. 
Postremus  autem  ex  hisce  ternariis  est : 

d 


XXVI 

0  se  cadesse ,  faria  un  gran  salto. 

&  alcun  dico  7  per  nonc  stare  indarno. 
Agia  pcrdono ,  si  commetto  difalto. 
Cum  uero  iis  in  uersibus  raentio  fiat  de  Vrbano  vi. , 
patet  eos  spectare  ad  9aeculum  xiiii.  ,  et  auctorem 
habere  I.  L.  De  Bonis  ex  infra  dicendis.  Quinimo  per- 
tinent  fortasse  iidem  uersus  ad  Poema  subsequens  in 
ipso  Godice ,  quod  hunc  titulum  praesefert :  Victoria 
uirtutum  con  uitiis  (idest  cum  uitiis)  conflictantium  edita 
a  lohanne  L.  De  Bonis  de  Aretio.  Incepit  primus  Cantus: 
Unico  padre  etemo  bino  et  trino 

Che  festi  ei  cieli  la  terra  il  mar  V  abisso 
L'  angelo  et  V  uomo ,  et  tucto  cosl  fino  etc. 
Septem    sunt    Cantus  uel    capitula ,    nec    uidetur  opu9 
perfectum.  Postremi  uersus  septimi  huiusmodi  capituli 
sunt  isti : 

Alor  si  diuotaro  V  inferne  curie 

Et  Minosse  abandona  in  grande  ofitio , 
Et  non  punisce  chi  fa  piii  iniurie. 

■ 

Cantu  secundo  memorantur  inter  grammaticos  quidam 
Gorus  de  Aretio,  inter  dialecticos  Ocham,  quem  con- 
stat  obiisse  anno  mcccxxxxvi.  ,  inter  oratores  quidam 
Faminus  ,  mihi  prorsus  ignotus  ,  inter  iurisperitos 
Azo ,  Gofredus  ( fortasse  Odofredus)  et  Acursius,  qui 
floruerunt  Bonoma*  saeculo  xini- ;  Cantu  quarto  inter 
ppetas  est  quidam  Gercooheo  (  qui  in  margine  uocatur 
Geri  Aretino ,  et  uidetur  idem  esse  Gorus  supra  me- 
moratus  inter  grammaticos  ) ,  Petrarcha ,  Dantes  Ale- 
gierius  ,  ut  sic  ibi  uocatur  ,  et  Fatius  ,  procul  dubio 
ille  ex  Vbertis  auctor  poematis,  cui  titulus  Dittamondo. 
Pari  modo  puto  Gorum  Aretinum  illum  esse,  de  quo 
exstat  Tomo  XV.  Scriptorum  Rerum  Italicarum  pag.  8i3. 


XXVII 

Chronicon  Aretinum  ab  anno  mcccx.  ad  mccclxxxiiii. 
Italico  carmine  uulgo  Terza  rbma  clescriptum  ,  ubi 
auctor  uocatur  Ser  Gorello  d'Arezzo.  Cantu  v.  tanclem 
legitur  hic  uersus  : 

Chi  poluere  di  bombarde  non  fun  uiste. 
Ex  quibus  omnibus  simul  sumptis  elucet ,  uixisse  au- 
ctorem  post  medium  saeculum  xnii.  Hoc  itidem  constat 
ex  eius  operibus,  quae  continent  alii  sui  Codices,  de 
quibus  infra  uerba  faciam.  Elegias  tandem ,  quarum 
meminit  Quadrius ,  hoc  in  Codice  non  reperi ,  sed 
eorum  loco  Eclogas  xn. ,  quae  nomen  auctoris  nullum 
praeseferunt ,  nec  tamen  Iohanni  De  Bonis  snnt  tri- 
buendae ;  sed  manifeste  patet  non  alias  esse  quam 
ipsas  Petrarchae  Eclogas ,  quod  euideus  est  uel  ex 
solo  primo  uersu  Eclogae  primae  : 

Monice ,  tranquillo ,  solus  tibi  conditus  antro. 
In  postrema  autem  Codicis  pagina  sunt  xxxvi.  priores 
uersus  libri  I.  Poematis  ipsius  Petrarchae,  quod  Africa 
inscribitur. 

Sed  antequam  progrediar  ad  recensenda  cetera  poe- 
matia  istius  De  Bonis  ,  obseruandum  est,  huic  Poetae 
praeter  Iohannis  nomen,  quo  uno  eum  appellant  Qua- 
drius  aliique  Quadrium  secuti ,  aliud  insuper  fuisse 
nomen,  unica  littera  L.  designatum.  Vtrnm  uero  Leo- 
nem,  uel  Leonardum ,  ,m  faj£La*&?rrj?*  Indicct  1L. ,  adhuc 
mihi  est  incompertum ,  cum  nusquam  inuenerim  illnd 
nomen  scriptum ,  sed  ubique  tantum  unica  illa  Jittera 
praenotatum ,  semperque  post  lohannis  nomen  uel 
integre  uel  compendiarie  scriptum ,  subsequitur  illud 
L.  3  quod  nescio  qua  de  caussa  id  Quadrius  praete- 
rierit.  Attamen  Ludouicum  fuisse  eius  nomen  puto , 
utpote  quod  crebrius  illo  saeculo  usurpatum  occurrat. 


XXVIII 

Nec  duo  tantum  Codices  Musei  Triuultii ,  sed  qua- 
tuor  epntinent  carmina  Ioh.  L.  De  Bonis  :  omnia ,  si 
superis  placet,  tam  imperite,  tam  barbare,  siue  quae 
Latine,  siue  quae  Italice  scripsit,  composita,  ut  nemiui 
mirum  propterea  uideri  debeat ,  quod  tam  male  ex- 
scripserit  etiam  Corippi  Poema.  Lubet  tamen  etiam 
de  reliquis  tribus  Codicibus  (  cum  satis  iam  descrip- 
sisse  mihi  uidear  priorem  illum ,  in  quo  est  nostri 
Corippi  Poema )  addere  nonnulla ,  ut  magis  ac  magis 
appareat,  quidnam  hominis  fuerit,  et  qua  aetate,  quo 
loco  uixerit  Poeta  hic  ex  Aretio,  cuius  ,  ut  uidimus  , 
tot  nostri  scriptores  meminerunt ,  unaque  constet , 
quam  perperam  illum  huius  inediti  Poematis  fecerint 
auctorem,  cuius  tantum  fuit  exscriptor,  et,  quod  ma- 
gis  dolet ,  exscriptor  si  quis  alius  imperitissimus.  Ab 
illo  incipiam  Codice ,  quem  Quadrius  tractauit ,  dixit- 
que  esse  membranaceum  in  quarto,  ut  aiunt,  quemque 
ego  in  adornando  breui  indiculo  Mss.  Codicum  Tri- 
uultianorum,  quorum  numerus  ferme  ad  mm.  ascendit, 
signaui  A.  2^3.  Is  continet  priori  in  loco  Eclogas  tres, 
quarum  prima  dicitur  lanua.  Versus  autern  c.  ibidem 
est  huiusmodi : 

Antonius  lanuae  dux  inclitus  urbis  Adurnus. 
Cum    uero    hic    Dux    Ianuensium    fuerit  primum  anno 

MCCCLXXXIII.,     et    jjostmoelum  tribua  «xliia  uicibus   euectUS 

ad  eandem  supremam  dignitatem  patriae  suae  usque 
ad  annum  mccclxxxxvi.  ,  intra  illud  temporis  spatium 
Eclogam  eandem  scriptam  esse  opportet.  In  secuiida 
Ecloga  agit  auctor  de  patria  sua  Aretio  ;  et  in  tertia 
Vrbanus  vi.  Papa ,  Iohanna  Regina  Neapolis ,  alii- 
que  principes  memOrantur ,  qui  saeculo  xiiii.  uixe- 
rnnt.  Subinde  occurrit  Poema  heroico ,  paene  dixeram 


macaronico  ,  carmine  compositum  4  cui  titulus  est  Ro- 
mulea,  cuiusque  meminit  Quadrius  et  Mazzuchellius 
post  eum.  Constat  idem  hoc  in  Ms.  tribus  tantum  li- 
bris  ;  sed  Index  praemissus  alio  Codici ,  de  quo  infra  , 
me  docet,  xn  libris  comprehensum  fuisse  id  Poema,  in 
quo  ab  urbe  Roma  condita  usque  ad  Augusti  apotheo- 
sirt  Romanam  historiam  perstrinxerat  auctor.  Praestat 
interim  ex  ipso  Codice  recitare  titulum  et  priores  uer- 
sus  :  In  Nomine  Domini  Amen.  Incipit  primus  liber  Ro- 
mulee  I.  L.  de  B.  de  Ar.  in  quo  tractatur  de  primeuo 
ortu  urbis  a  Romulo  et  de  ipso  Romulo.  et  regibus  et  dc 
morte  lucretie.  et  principio   consulatus. 

'  Celestis  uates  gaudet  quoque  mantua  proles. 

Cordubaque ,  huctisque  narrarunt  prelia  ducetn, 
lam  nece  preuenti  tacucrunt  lira  sonora. 
Ast  ego  ne  sileant  tantorum  gesta  uirorum 
Residuum  Rome  presumpsi  canere  lauros  etc. 
Vides  postremam  ultimi  huius    uersus    partem  desum- 
ptam  Cx  Praefationis  Corippi  uersu  primo  ,  qui  desinit: 
pracsumpsi    dicere    lauros.    Plures    alios  Corippi  uersus 
suos  fecit  De  Bonis  etiam  in  hoc  Poemate.  Secundum 
librum    claudit  triumphus    post    secundum  bellum  Pu- 
nicum  ,  et  liber  tertius  parum  ultra  progreditur  in  hi- 
storia  Romana  ,  estque  imperfectus  ,   cuni  in  alio  Codice 
sit  idem    liber    proll?cio«- 7    <mu    aiii    aucccdiiut  quociue 
libri.  In  hoc  quoqae  Codice  membranaceo   rursus  re- 
petiti  legantur  plures  supradicti  secundi  libri  Romuleae 
uersus    paululum  immutati.    Deinde  sunt    duo  disticha 
moralia    et    Epitaphium    Odofredi    celebris    iurisperiti. 
Postremum  autem  Carmen,  quod  Codex  idem  continet, 
est  quoddam  Panegyricum  in  laudem  Galeatii  Viceco- 
mitis  ,  quod  incipit  : 

Altitonans  genitor  sub  alto  culmine  celi  etc. 


XXX 

Sub  eius  finem  ioquitur  Poeta  de  marmoreo  templo 
maiore  ,  quod  tunc  magno  studio  ac  uehementi  ardore 
populus  Mediolanensis  excitabat ,  quod  contigit  circa 
annum  mcgclxxxvi.  Nec  silentio  premam ,  membranas, 
ex  quibus  constat  hic  Codex  (  sic  sunt  et  aliae  cum 
chartis  immixtae  in  aliis  Codicibus  infra  recensendis ) 
rescriptas  esse  fere  omnes ,  et  ad  alios  prius  perti- 
nuisse  Codices  \  sed  nihil  noui  in  iisdem  inueni ,  uel 
quod  publicam  mereatur  lucem.  Sunt  eaedem  omues 
decerptae  ex  Codicibus  theologicis  uel  ad  iurispruden- 
tiam  spectantibus  ,  quorum  scriptura  pertinet  ad  sae- 
culum  xiii. 

Alter  Codex  Triuultianus  signatus  A.  2^5.  est  char- 
taceus  in  folio  cum  aliquot  membranis  interpositis. 
Rursus  offendi  in  hoc  Codice  tres  Eclogas  prioris  Co- 
dicis  cum  septem  aliis ,  quibus  sequens  praefigitur  ti- 
tulus  :  Incipit  primus  liber  bucolice  lohannis  L.  de  Bonis 
de  Aretio  et  egloga  prima  quae  dicitur  lanua  ubi  de- 
scribitur  et  laudes  Antoniocti  Adurni  tunc  ducis.  Ecloga 
ibidem  secunda  dicitur  Poetis  ,  et  tertia  Parnasus ,  ubi 
dicitur  de  morte  p.  ( Petrarchae )  et  describitur  mons 
parnasus.  Ibi  u.  xxxviii.  et  seqq.  haec  leguntur : 

Felix  uernarius  placido  sic  pectore  cepit. 

Venit  et  huc  ille ,  qui  nomine  iam  titulatus. 

Est  mihi  consimilis  .  etiamque  petrarca  uocatur. 
Vide  ,  quam  non  demisse  ,  quam  imo  magiiifice  de  se 
sentiat  noster  hic  de  Bonis],  qui  Petrarcham  consimilem 
sibi  audeat  pronunciare  :  adeo  scilicet  nos  fallit  auctor 
noster ,  ut  pessimus  omnium  poeta  nihil  dubitet  esse  se 
aequalem  uel  optimo  omnium  poetae.  Sed  audire  est , 
ut  se  non  modo  Petrarchae ,  sed  Virgilio  etiam  et 
Horatio    audeat    aequiparare ,  dum   eo    se  miseriaruni 


XXXI 

redactum  pingit  i    ut  ( quod  fatum  fuit  etiam   summo- 
rum  quorundam    Vatum )    necesse  sibi  esset    esurire  ^ 
algere ,    ac    sine    tecto    sine    lare    certo   paene  uictum 
ostiatim  quaeritare.  Sed  prius  alia  quaedam  uelim  ani- 
maduerti,  quae  ad  rem  nostram  faciunt.  Sexta  Ecloga , 
dicitur  Mediolanum  ,  ubi  describitur  et  qualiter  fit  dux  et 
creatur.    Cum  anno    mccclxxxxv.    Galeatius  Vicecomes 
ducis    titulum    sumpserit ,    hinc    patet ,    quo    temporc 
scripserit  poeta  noster  hanc  Eclogam.  Initio  octauae  , 
quae  dicitur  Ecclesia ,    praeclarum ,    quamuis  uersibus 
de  more   quam  qui  maxime  Inficcti  testimonium  reddi- 
tur  uirtuti  Petri  de  Luxemburgo  ,  qui  obiit  Cardinalis 
et  Episcopus  Metensis  anno  mccclxxxvii.  ,  aetatis  uero 
suae  xviii.  tantum  ,  et  anno  mdxvii.  merito  inter  Beatos 
relatus  fnit  a  Leone  x.  Summo  Pontifice.  Priores  Eclo- 
gae  uersus  sunt : 

Dulcis  amice  Dei  regali  stirpe  refulgens 
De  Zuzimburgoque  alter  Petrus  bcatus. 
Sorte  datum  quibus  est  cum  claue  reuoluere  ualuas 
Jd  uota  en  superas  celsas  atque  profanas. 
Ecclesie  Sancte  pastorum  gloria  patrum. 
Vates  celse  sacer  .  omni  uirtute  decorus 
Angelice  uite  .  patriarca  simulque  profeta 
Pastorum    dccus  .  et  celi    clarissima   lampas. 

Eximius    doctor    mccrelr-    vclr-goyue  pudlCUS 

Auri  contemptor  .  uilis  quoque  prodigus  heris  etc. 
Eclogas  x.  sequuntur  Epistolae  xxx.  ad  Reges,  ad  Pon- 
tifices,  ad  Caelites,  ad  uniuersam  Ecclesiam  ut  tollatur 
schisma  ;  in  quibus  notatu  dignae  uidentur  octaua 
Pape ,  nempe  Bonifacio  vim. ,  qui  sedit  Romae  post 
Vrbanum  vi.  ab  an.  mccclxxxviiii.  usque  ad  mcccciiii., 
duodecima  Imperatori  Constantinopolitano  ,    decimatertia 


XXXII 

Imperatorl  Bulgaric ,    et    praecipue    decimaoctaua  Regi 
Vngarie  ,   quae   incipit ." 

Bisquinis  uicibus  iam  sol  uarieque  uagatur 
Et  non  deponunt  tantam  pestemque  nociuam  etc. 
Iam  uero,  cum  iUud  schisma  coeperit  an.  mccclxxviii., 
apparet  hanc  Epistolam  scriptam  fuisse  an.  mccclxxxviii. 
Hic  etiam  obiter  est  notandum  uocem  Bisquinis  de- 
sumpsisse  De  Bonis  ex  Corippo,  ut  monui  ad  lib.  vi. 
u.  370. ,  cuius  Iohannidem  prae  oculis  habuisse ,  cum 
scriberet  infelicia  sua  poematia  luce  clarius  existimo. 
Epistola  uero  uigesima  secunda,  cum  sit  data  ad  inclitum 
Ducem  Mediolani,  referri  debet  ad  anmim  mccclxxxxv. 
ex  supradictis.  Post  huiusmodi  Epistolas  praesto  sunt 
plura  alia  carmina  aeque  rudia  et  uilia ,  quae  prae- 
tereo,  ut  ueniam  ad  Epistolam  absque  titulo  ad  quem- 
clam  armorum  Ductorem  Ducis  Mediolani ,  fortasse 
Iacobum  Vermem ,  cui  se  commendans  illa  de  sua  ino- 
pia  bonus  homo  fatetur  ,  quae  supra  innuebam : 

Non  habet  ipse  locum,  audi  mirumque  nephandum. 
Quo  ipse  locetur,  licet  mandauerit  almus 
Dux  pius  pluries  teste  priore  uerendo. 
Non  habet  lettum  .  non  indumentaque  uittum  etc. 
Carus  ducum  fuit  et  principum  atque  baronum 
Nunc  uero  laxatus  fraudi  mundique  nociui 
Sencx  .  inops:  ,  ex-ul  .  alienaque  rura  peragrans 
Est  destitutus  dominis  .  patribusque  magistris 
Ni  quod  sola  tua  sperat  medicina  sanari. 
Sed  si  illa  etas  aurea  sanctaque  rediret. 
Qua  pares  sibi  simulque  ad  alta  ponantur. 
Felix  cum  requic ,  altaque  in  sede  sederet 
Quid  Tytiro  fecit  pastor  bonus  ille  menalca? 
Quid  flaco  alter  diuus  clarusque  mccenas  ? 


XXXlII 

Patruus  .  et  pater  .  ducis ,  diuique  sereni 
Petrarce  suo  ,    dornino  grucoque  patrique. 
Ipse  destitutus  supplex  tua  numina  poscit. 
Nec  sit  ipsa  modo  spes  tanti  muneris  expers  3 
Dctur  sibi  uictus  dentur  indumenta  locusque. 
Quo   cantare  possit  laudcs  tuasque  ducisque. 
Militi  clarorum  militum  mea  carmina  dentur. 
Porro  nonne  uidetur    Tibi  et  hic  non    secus  ac  Mar- 
tialis  magna  sui  coniidentia  dicere  : 

Sint  Maecenates,  deerunt  nec,  Flacce,  Marones. 
Alia  iterum  coroplura  omitto  poematia,  cruae  in  Codice 
sequuntur ,  ne  taedio  sim  lectori  :  tantum  aduerto 
pag.  3 7.  praesto  esse  Epistolam  quamdam  sine  epi- 
graphe ,  ex  qua  eruitur  officium  aliquod  publicum , 
uile  tamen ,  quo  scilicet  famem  expelleret ,  demanda- 
tum  illi  fuisse ,  idque  Mediolani  exercuisse.  En  Epi- 
stolae  uersus  : 

Ast  ego  diuersa  per  deuia  mentis  .  et  usus. 
Distrahor  infelix  .  mundique  in  fluttibus  erro 
Hic  uictus  me  cura  urget  .  seruile  subire 
OJfitii  pondus  .  populique  intendere  rebus 
Inuisis  fortuna  felix  tenerisque  sub  annis 
Exsortem  patria  pepulit ,  sparsitque  per  orbem 
Exul  .  inops  .  uagus  .  alienaque  oppida  curro. 
Sed  quid   quaeris  ?  Epicae   etiar™   tubac    non    semel  os 
admouere    ausus    est    Ioh.    noster    L.  De  Bonis.    Post 
enim  supra  commemorata  opera  quoddam  Poema  duo- 
bus  constans    libris  occurrit ,    quod ,    cum  in    laudem 
Galeatii  Vicecomitis  Mediolani  Ducis  scripserit,  eiusque 
gesta  seu  uitam  heroico  carmine  cecinerit,  seu  canere 
sibi  uisus  fuerit ,  idcirco  illud  appellauit  ( mirare  tituli 
nouitatem  )   Fiscontina,  quod  coniicio  ex  notula,  quam 

c 


XXXIV 

auctor  scripsit  inter  utruraque  librum  hisce  uerbis 
concepta :  Expllclt  piimus  llber  uiscontine.  Incipit  se- 
cundus  de  ortu  ducis.  Parum  autem  conferre  possunt 
isti  libri  ad  historiam  Mediolanensem.  Sane  prior  totus 
uersatur  in  describendo  bello  contra  Florentinos,  quod 
noster  ille  primus  Dux  suscepit ,  et  peculiariter  de 
congressu  armorum  ducalium  prope  Alexandriam  sub 
militum  ductore  Iacobo  a  Verme  unacum  Thadaeo 
pariter  a  Verme  contra  Iohannem  Augud  et  Comitem 
Armeniacensem.  Alter  uero  liber  uitam  describit  Ga- 
leatii  usque  ad  obitum  eius  patris.  Post  plures  Rithmos 
aliasque  huiusmodi,  sit  uerbo  uenia,  quisquilias  adsunt 
tria  fragmenta  iliius  Poematis ,  quod  a  nostro  De  Bonis 
uocatur  Romulea.  Videntur  6%  spectasse  ad  librum  v. 
vi.  et  xii.  ,  ut  innuo  ex  indice  praefixo  Codici ,  ad 
quem  recensendum  illico  transeo. 

Quartus  tandem  Codex ,  qui  opera  I.  L.  De  Bonis 
continet ,  atque  a  me  signatus  fuit  A.  2,74*  ->  est  item 
chartaceus  iu  folio  praegrandi.  In  hoc  praemissa  fuit  Ta- 
bula  librorum  metricorum  Iohannis  L.  De  Bonis  de  Arttio , 
tum  eorum,  quihic,  tUm  aliorum,  qui  in  superioribus 
Codicibus  descripti  fuerunt,  tum  eorum,  qui  nusquam 
reperiuntur ;  deinde  Mss.  redeunt  Eclogae  x.  Codicis 
mox  descripti ,  et  Epistolae  illae  quoque  de  toUendo 
Schismate ,  elue ,  ut  bonus  noster  De  Bonis  scribit , 
Sismate  3  quod  in  quos  inciderit  annos  saeculi  xim. , 
dictum  est  supra.  Pag.  io3.  occurrit  Poema  in  memo- 
rata  Tabula  praenotatum  Liber  Aretii  in  rima  qui  par- 
titus  est  in  libros  C.or  (fortasse  quatuor)  et  infernum  et 
paradisum.  Constat  autem  idem  Poema  lv.  capitulis. 
In  fronte  est  rudis  deiineatio  ,  quae  repraesentat  car- 
cerem ,  ex  cuius  crate  ferrea    uisitur    inclusa  humana 


XXXV 

figura.  Altera  huiusmodi  pictura  prostat  pag.  n5. , 
ubi  extra  portas  urbis  ingens  turba  mulierum  et  pue- 
rorum  repraesentata  fuit ;  in  eo  enim  capitulo  ,  quod 
est  vii.,  narratur  confusim  expulsos  fuisse  Aretio  pueros 
ac  feminas  ,  cum  ibidem  dominaretur  Carolus  uocatus 
a  Dyrrhachio.  Titulum  praesefert  huinsmodi,  sed  initio 

corruptum :  Incipit Inferni  Aretii  lohannis  .  I. 

de  bonis  de  Arctio  .  conquerentc  de   Karulo  de  Durazo  . 
ct  inconstantia    et   uilitate    orbis  .  primus    Cantus.    Sunt 
uersus    ternarii    uulgo    terza  rima.    Sic    autem    incipit 
idem  prior   Cantus  uel  capltulum  : 
Afannato  de  piu  malinconie 

come  coloro  che  sono  alle  prcscioni 
ai  quali  recise  son  tucte  le  uie  etc. 
Hinc  facile  est  coniicere  ,  cur  carcer  pictus  fuerit  in 
fronte  huius  Poematis.  In  margine  ad  ternarium  xt. 
huius  primi  capituli  legitur  :  Nota  quod  hic  compara- 
tionem  propriam  et  profeticam  mortem  Karuli  de  durazo 
qui  fuit.  causa  tanti  mali.  Ex  eadem  autem  Nota  erui- 
tur  hocPoema  scriptum  fuisse  saltem  anno  mccclxxxvi.; 
eo  enim  anno  idem  Carolus  Rex  Neapolis  et  Hungariae 
occisus  fuit.  In  genere  animaduerto  plura  ad  historiam 
Arretii  et  totius  Italiae  in  hisce  carminibus  expiscari 
posse  ,  quae  cum  ad  rem  nostram  nihil  referant ,  li- 
benter  praetereo.  Deiade  hle  occurrit  in  hoc  Codice 
fragmentum  libri  I.  Viscontinae.  Denique  habes  rursus 
etiam  Italica  Carmina  Canzoni,  Terzine,  siue  Capitoli , 
Ballate ,  Sonetti.  Quae  tamen  omnia  non  secus  ac  La- 
tina  merum  rus  olent.  Quas  Itali  appellant  Canzoni , 
De  Bonis  uocat  Cantilenas :  ut  Cantilena  moralis  eiusdem 
I.  L.  de  Bonis  de  Aretio  de  Creatione  Sexti  pape  Vr- 
bani ;  altera  de  commendatione  Ianuensium ,  eorumque 


XXXVI 

ducis  Antoniotti  Adurni ,  liberantium  Vrbanum  sextum 
carccratum  in  noceria  de  christianis  (  uel  potius  de  Pa- 
ganis  )  per  Karulum  de  durazo  ;  et  bis  Cantilena  in  qua 
Florentia  conqueritur  intra  se  quia  questionem  fecit  cum 
uipera.  Fit  in  eadem  mentio  de  morte  Comitis  Arme- 
niacensis  ,  quae  contigit  anno  mccclxxxxi.,  et  de  fuga 
Iohannis  Augud.  Cum  autem  de  prioris  morte  non 
bene  inter  se  concordes  sint  historici ,  hic  obiter  pro- 
feram ,  quae  ibidem  de  utroque  leguntur  ,  nempe  : 

conuocando ,  il  conte 

darmignacha  gentile  famoso  sire 

che  morir  uolse ,  innanti  che  fugire. 
lohanni  agud ,  chen  segna ,  ai  garzoni. 

et  guarda  piu  alutil  calonore 

ne  fu  caciato  fore. 

in  magiur  fretta ,  che  non  ari  uoluto. 

ma  pur  sagio  .  et  astuto. 

se  parti  operando  gli  spcroni. 
In  alia  huiusmodi  Cantilena  Aquila  loquitur  uipere  con- 
gratulando  secum  quod  facta  est  Ducissa  Mediolani.  Ex 
quibus  magis  ac  magis  elucet ,  ad  quamnam  proprie 
aetatem  spectet  hic  Auctoi\  Fere  ad  calcem  Codicie 
est  Oratio  Latina  ad  Ducem  Mediolani ,  ut  pacem  de- 
neget  Florentinis.  Ea  uidetur  esse  eiusdem  De  Bonis7 
etsi  eius  nomen  liit:  al>sit.  ciaudunt  clenique  Codicem 
iv.  priores  Eclogae  Petrarchae  cum  Commentario  in- 
cepto  tantum  ad  primam  Eclogam ,  in  quo  haec  le- 
guntur  :  Monicus  est  collucutor  .  et  Siluius  .  et  monos  . 
est  dicere  solus  .  acas  grece  .  tristis  pro  quo  intellige  fra- 
trem  p.  qui  erat  monicus  cartusiensis  .  pro  Siluio  intellige  . 
petrarcam  .  quia  libenter  ut  poete  consueuerunt  morabatur 
in  siluis  .  et  locis  solitariis  etc. 


xxxvu 

Iamuero  ex  recensione  Coclicum ,  qui  opera  Mss. 
Ioh.  L.  De  Bonis  continent ,  facile  quisque  arguere 
poterit,  eum  Mediolani  degisse,  atque  hic  fixisse  suum 
domicilium.  In  quodam  edicto  diei  xv.  nouembris  anni 
mccccxxxxviii.  ,  in  quo  plures  recensentur  debitores 
Reip.  Mediolanensis  ,  nominantur  etiam  Heredes  Domini 
lohannis  de  Jrezio.  Ibidem  reuera  non  legitur  cogno- 
men  De  Bonis ,  nec  secundum  nomen  L. ,  quocl  puto 
fuisse  Ludouicum ,  ut  iam  innui ;  sed  non  omnino  est 
improbabile  eundem  fuisse  ac  nostrum  Poetam  Arre- 
tinum.  Ex  quo,  cum  uero  propius  fiat  eundem  Medio- 
lani  ad  mortem  usque  substitisse ,  hinc  etiam  facile 
colligimus  ,  quomodo  ad  nostri  Templi  maioris  deue- 
nerint  isti  Codices.  Nimirum  uel  ipse  auctor  eidem 
suos  libros  le^auit;  uel  alii,  ad  quorum  manus  perue- 
nerunt  ipsi  Codices ,  id  praestiterunt.  Nam  constat 
ex  Philelfi  postremis  Tabulis ,  quas  noster  Saxius  pu- 
blici  iuris  fecit  in  Historia  Typographico-Littcraria  Me- 
diolanensi  praemissa  ab  Argelato  Bibliothecae  Scriptorum 
Mediolanensium ,  eum  reliquisse  Ecclesiae  nostrae  maiori 
proprios  libros ,  inter  quos  procul  dubio  fuit  Codex 
ille  Epistolarum  ,  qui ,  ut  iam  monui ,  a  Curatoribus 
supradictis  ad  Marchionem  Triuultium  diuenditus  fuit. 
Sane  penes  Curatores  eosdem  exstitit  olim  Bibliotheca, 
quae  Saxii  nostii  diJigc«tiam  cfTuglc ,  ubi  luculenter 
de  Mediolanensibus  Bibliothecis  antiquis  tractauit  in 
9uo  Prodromo  de  Studiis  Litterariis  Mediolanensium  ad 
mox  cit.  Historiam  Typographico-Litterariam  cap.  il. 
col.  VII.  et  seqq.  Porro  Antonius  ex  Marchionibus 
Salutiarum  nosterque  Archiepiscopus ,  qui  obiit  xiv. 
Kal.  Octobr.  anni  mcccci.  iuxta  Giulinium  in  Continua- 
zione  delle  Memorie  di  Milano  P.  ul.  pag.  59. ,  eidem 


XXXVIII 

Fabrlcae  maioris  Templi  suam  Bibliothecam  reliquit. 
Id  colligo  ex  Libro  expensarum  eiusdem  Fabricae 
scripto  anno  mccccxxx.  fol.  LXXXVIIL,  ex  quo  in  meis 
Aduersariis  pluribus  abhinc  annis  hanc  memoriolam 
retuli :  Die  ueneris  XV.  Septembris.  Capitulum  dominorum 
ordinariorum  ecclesie  domine  sancte  Marie  maioris  me- 
diolani.  Pro  eorum  remuneratione  Anualis  Reuerendissimi 
in  christo  patris  quondam  domini  Antonij  de  salutiis 
olim  Archiepiscopi  Mediolanensis  Anuatim  jiendi  iuxta 
prouixionem  superinde  factam  ut  continetur  in  libro  pro- 
uixionum  fo.  CCCCLxxxvi.  Cuius  occaxione  prefatus 
dominus  Archiepiscopus.  Relinquit  Sacristie  suprascripte 
ecclesie  libros  suos  in  maxima  suma.  Qui  libri  repositi 
sunt  in  libraria  ipsius  fabrice  existenti  in  campo  sancto 
prefate  ecclesie.  Et  numerentur  Aluysio  de  la  strata  ex  or- 
dinariis  suprascriptis  libras  duas  soldos  octo  imperialium 
lib.  U.  ss.  VIIJ.  De  hac  Bibliotheca  in  Campo  Sancto 
prope  Templum  maius  exsistenti  aliam  memoriam  mihi 
praestitit  quidam  liber,  in  quo  descriptae  fuerant  con- 
uentiones,  contractus,  et  aliae  huiusmodi  adnotationes  ad 
ipsam  Fabricam  pertinentes  ab  anno  mccccxxviii.  usque 
ad  mccccxxxviiii.  Ibi  fo.  xxiiij.  legitur  quaedam  conuen- 
tio  inter  Magistrum  Stephanum  Pandinum  et  negotiorum 
gestores  uenerabilis  Fabricae  pro  una  fenestra  uitrea 
ab  illo  fienda,  ui»i  iuter  »iia.  pacta  cst  etiam  sequens, 
nempe :  Item  pacto  ut  supra  quod  dictus  Magister  Stef- 
fanus  possit  uti  camcra  illa  cum  fornello  et  utensilibus 
illis  in  ea  existentibus  que  sunt  dicte  fabrice,  que  camera 
sita  est  in  campo  sancto  ipsius  fabrice  supra  librariam 
dicte  fabrice.  Prius  tamen  in  ipso  Templo  maiori  ex- 
stabat  eadem  Bibliotheca,  in  qua  repositi  fuerant,  pro- 
babiliter  statim   ac  obiit  ille  noster    Antistes ,  Codices 


XXXIX 

ab  eo  relicti :  inter  quos  fortasse  enumerabantur  etiam 
Mss.  I.  L.  De  Bonis.  Equidem  id  mihi  constat  ex  libro 
Ms.  ,  cui  titulus  est :  MCCcd  secundo  Liber  copertus  rur 
bro  feramcntorum  cere  atque  diuersorum  utensilium  spe- 
ctantium  fabricc  quamplurimum  uenerande  Immenseque 
ccclesie  uirginis  gloriose  dei  genitricis  domine  maioris 
Mediolani  Anni  predicti  MCCCCIJ  incoatus  per  Teoldum 
de  scaldia  eius  sumptuose  fabrice  rationatorem  a  carta. 
quorum  ferramentorum  cere  et  utensilium  existit  admeni- 
strator  caneparius  atque  gubernator  Alegrinus  de  galaratc 
fabrice  prefate  ofitialis  utlnfra  ordinate  et  latius  continetur. 
Hoc  autem  in  libro  fo.  cccxxiu.  haec  leguntur:  Magister 
Arexmolus  de  sirturi  Inzegnerius  et  Magister  a  lignamine 
etc.  debet  dare  pro  corda  una  canepi  a  rodella  eidem 
data  ut  supra  die  XXV IU.  septembris  pro  opperando  ipsam 
pro  oppere  cassine  alziande  in  ecclesia  predicta  ab  altare 
Maius  usque  ad  sallam  librarie  posite  in  dicta  ecclesia 
de  uersus  arengum  uti  continetur  etc.  Quinimo  quondam 
prae  manibus  habui  librum  Pontificalem ,  ut  uocant , 
saeculo  xiiii.  exaratum,  qui  nomen  praeseferebat  supra 
dicti  Antistitis  nostri  Antonii  de  Salutiis  uti  possessoris, 
quique  praeterea  hanc  aliam  notam  habebat :  Sitm 
Ecclesie  Mediolanensis.  Antiquitus  apud  templa  fuisse 
BibliotUecas  notuni  est ;  et  ipse  Morellius  iti  opere 
illSCriptO   Della  pubblica.   Libreria.    rli    San.   Marco    in    Ve- 

nezia  Dissertazione  Storica  cap.  i.  n.  iv,  p.  vi.  narrat 
usque  ad  annum  mdccxxxvii.  in  quadam  cella  supra 
idem  templum  diui  Marci  adseruatos  fuisse  libros , 
quos  Petrarcha  Reip.  Venetae  dono  dederat,  ut  ini- 
tium  quoddara  Bibliothecae  ibidera  exstaret.  Praeterea 
adhuc  saeculo  xvi.  bibliothecas  in  templis  saltem  aliquo 
in  loco  fuisse ,  mihi  uidetur  colligi  posse  ex  iis ,  quae 


XL 

Hieronymus  Garimbertus  scripsit  in  libro  ,  cui  titulua 
Dc'  Reggimend  de  la  Cittd ,  impresso  Venetiis  anno 
mdxxxxiiii.  Libro  enim  quarto  fo.  lix.,  ubi  de  templo 
et  peculiariter  de  ecclesia  cathedrali  agit ,  sic  ait : 
Inoltre  che  in  esso  i  piu  litterati  e  vechi  Sacerdoti ,  di- 
putati  al  culto  diuino  habbiano  la  cura  de  la  libraria , 
e  del  studio ,  legendo  publicamente  a  i  giouani,  cosi  de 
le  sacre  lettere  3  come  del  modo  c'  hanno  a  tenere  circa 
le  debite  cerimonie. 

Reliquum  est ,  ut  dicam  de  argumento  nostri  Poe- 
matis ,  deque  utilitate  ex  eodem  capienda  ad  historiam 
praecipue  illustrandam.  Argumentum  Poematis  totum 
fere  habemus  ex  Procopio  duobus  in  locis  expressum. 
De  Bello  Vandalico  lib.  il.  cap.  xxviii.  p.  3o5-6.  edi- 
tionis  Parisiensis  Claudii  Maltreti,  cuius  uersione  utor, 
ille  sic  ait :  Reuoca,to  Artabano ,  lohannem ,  Pappi  fra- 
trem ,  militum  per  Africam  Magistrum  creauit  ( Iusti- 
nianus )  ei  nullo  consorte  addito.  Hic  Iohannes ,  ut 
Africam  attigit ,  statim  inito  cum  Antala  ac  Mauris 
Byzacenis  proelio  ,  uictor  multos  occidit ,  et  recepta  ad 
unum  omnia  Salomonis  signa  Imperatori  misit,  quae  illi 
Barbari ,  cum  extinctus  est  Salomon ,  reportauerant :  re- 
liquos  longissime  ab  Imperii  Rom.  finibus  abegit.  Post 
iterum  Lebanthae  e  Tripolitanis  partibus  magno  cum 
exercitu  profecci ,  Ingressique  By^acium ,  copiis  Antalac 
se  adiunxerunt.  Quibus  Iohannes  cum.  occurrisset ,  disces- 
sit  acie  uictus,  et,  suorum  desideratis  quamplurimis ,  fuga 
se  recepit  Laribum.  Hinc  hostes  loca  omnia  Carthaginem 
usque  incursantes ,  magnam  in  Afros  obuios  crudelitatem 
exercuere.  Aliquanto  post  Iohannes ,  militibus,  qui  cla- 
dem  euaserant ,  congregatis ,  ac  Mauris ,  qui  Cutzinae 
parebant ,    aliisque  in    societatem  allectis ,    confiixit  cum 


XLI 

hostibus ,  eosque  praeter  opinionem  fuclit.  Incomposite 
fugientibus  instantcs  Romani  stragem  dcdcrc  maximam : 
cactcri  ad  extrcmas  oras  Africae  euascrunt.  Atquc  ita 
Afri ,  rjuos  bclli  calamitas  rcliquos  fecerat ,  ad  exiguum 
numerum  magnamque  egcstatcm  redacti  ,  uix  tandem 
aliquando  rcspirarunt.  Dc  BclLo  autem  Gottkico  lib.  Inl. 
cap.  xvii.  p.  6i4~5.  fere  eadem  Procopius  habet;  eaque 
retuli  iii  Nota  ad  lib.  vi.  u.  2,77.  p.  378.  et  seq.  Paulus 
uero  diaconus  De  Gestis  Longobardorum  lib.  I.  cap.  xxv. 
apud  Muratorium  Rcr.  Italicar.  Scriptor.  To.  I.  p.  42.0« 
paucis  liisce  uerbis  rem  totam  2ierstringit :  lustinianus 
.  .  .  Mauros  .  .  .  Africam  infcstantes ,  eorumquc  rcgcm 
Attilam  (  al.  Antalam  )  per  Iohannem  Exconsulem  (  al. 
Proconsulem )  mirabUi  uirtute  protriuit.  Nostrum  hunc 
lohannem  Exconsulcm  fuisse  nec  constat,  nec  est  pro- 
babile ,  cum  nusquam  sic  appellatus  sit  a  Procopio. 
Potius  potuit  diaconus  Proconsulem  eum  uocare  lato 
quodam  sensu ,  quia  aliquo  tempore  rexit  solus ,  ut 
olim  Proconsules  Romani ,  Africam ;  cum  nempe  ad 
debellandos  Mauros  ibidem  missus  fuerit  ab  Imperatore 
ipso  Iustiniano  cum  potestate  ac  titulo  Magistri  militiae 
in  Africam  uniuersam:  ut  patet  ex  Procopii  loco  mox 
allato. 

Quis  autem  reuera  fuerit  hie  Iohauues  ,  quem  fra- 
trem  Pappi  tantum  cliclt  Pmpopiue  loco  paulo  supra 
relato ,  et  alio  ibidem  citato,  nunc  est  mihi  inquiren- 
dum  ;  cum  de  Poematis  heroe  agatur.  De  Pappo,  uel 
Pampo ,  ut  scribendum  esse  censui  libro  I.  u.  400. 
lohannidos  ,  quaecumque  reperi  apud  Procopium  , 
in  Nota  ad  illum  uersum  congessi ;  sed  nil  aliud  ex 
iisdem  locis  constat ,  nisi  eum  fuisse  in  Africa  prius 
sub    Belisario ,  et  postmodum  ibidem    sub    Germano , 

/ 


XLII 

ducem ,  atque  ex  Poemate  nuiic  a  me  edito ,  in  Africa 
obiisse.  Quinimo  ex  ipso  Poemate  lib.  VII.  u.  5^6.  nunc 
nomen  illorum  patris  accipimus  fuisse  Euantum ,  et 
Iohannis  filium  Petrum  uocatum  ex  lib.  I.  u.  197.  et 
seqq. ,  nec  non  ex  u.  3o5.  atque  ex  lib.  vi.  u.  209. 
et  seq. :  hunc  uero  susceptum  a  Iohanne  ex  regia 
coniuge ,  quam  inde  coniectaueram  fuisse  Iustinam 
Germani  filiam ,  qui  ex  fratre  nepos  exstitit  Iustiniani 
Augusti.  Id  clare  mihi  uidebatur  erui  posse  ex  lib.  I. 
u.  202.  et  seq. ,  ut  adnotaui  ad  illos  uersus.  Cum 
autem  attentius  postmodum  singula  Procopii  loca  per- 
penderim ,  in  quibus  de  eodem  Iohanne  Vitaliani  ex 
sorore  nepote  agit,  deprehendi,  eodem  tempore,  quo 
hic  (  ut  constat  ex  lib.  11I.  De  Bello  Gotthico  cap.  xxxx. 
p.  56o.  et  seq. ,  item  lib.  I11I.  cap.  xxi.  et  seq.  p.  625. 
et  seqq. )  nempe  anno  circiter  dl.  et  seq.  Salonis 
hiemabat ,  ut  in  Italiam  aduentaret  cum  Narsete  ad 
debellandos  Gotthos  sub  Totila  dimicantes ,  interim 
Iohannem  nostrum  ( ut  patet  ex  nostro  Poemate  col- 
lato  cum  iis  ,  quae  Procopius  narrat  cit.  lib.  I11I.  cap.  I. 
et  seqq.  usque  ad  xvi.  )  in  expeditione  contra  Persas 
fuisse ,  ex  qua  reuocatus  ab  Imperatore  in  Africam 
missus  fuit  tanquam  Magister  militiae  contra  Mauros 
rebelles ,    ut    narrat    idem    Procopius    cap.    xil.    citati 

lib.    Illl-     P-    6*4-      et     He    Bello     Vandalico     lib.    il.     cap. 

xxviii.  p.  3o5.  Sane  ad  annum  Christi  dli.  refert  Mu- 
ratorius  in  Annalibus  Italiae ,  quod  de  Iohanne  nostro 
Procopius  De  Bello  Gouhico  lib.  I11I.  cap.  xxxiiii.  p.  637. 
his  uerbis  narrat :  Sardiniam  Totilas  uectigalem  fecit. 
Quod  ubi  accepit  Iohannes,  militiae  Magister  in  Africa, 
classem  in  Sardiniam  cum  copiis  desdnat:  quae  cum  ad 
urbem  Calarim  accessissent  P    castris  posids ,    obsidionem 


XLIII 

mcditabantur ,  impares  se  oppugnandis  moenibus  iudi- 
cantes  eo  quod  ibi  praesidium  Gotthi  satis  ualidum  ha- 
berent.  Re  barbari  cognita,  ex  urbe  crumpunt,  subitoquc 
impetu  hostibus  facile  in  fugam  ucrsis,  multos  conficiunt: 
cacteri  ad  naucs  tum  euasere :  nec  multo  post  inde  pro- 
fccti  cum  omni  classe  pcmenerunt  Carthaginem,  ibique 
hiemarunt,  primo  uere  bellum  iterum  in  Corsicam  et  Sar- 
diniam  portaturi  maiori  cum  apparatu.  Nec  amplius 
fit  mentio  apucl  Procopium  de  Iohanne  nostro.  Eius 
uerba  huc  retuli ,  quia  ex  iis  mihi  uidetur  constare 
magis  magisque  Iohannem  Pappi  fratrem  distinguen- 
dum  esse  a  Iohanne  Vitaliani  ex  sorore  nepote ,  qui 
tunc  alibi  erat,  ut  supra  innuimus.  Insuper  ex  mox 
allatis  Procopii  uerbis  patet  Iohannem  non  traiecisse 
in  Sardiniam  ,  ut  ait  Muratorius  loco  citato  ,  sed 
classem  tantum  illuc  misisse  contra  Gotthos.  Haec 
autem  etiam  indicant  ,  bellum  contra  Mauros  iam 
perfectum  fuisse ,  ut  patet  quoque  ex  paulo  supra 
citato  cap.  xvn.  Libri  Inl.  Procopii.  Hinc  etiam  sta- 
tuendum  erit ,  bellum  hoc  Africanum ,  quod  cecinit 
Corippus  noster  accidisse  anno  circiter  DL.,  non  uero 
anno  dxxxxvii.  ,  ut  innuit  Cl.  Morcellus ,  nec  multo 
minus  anno  VIII.  imperii  lustiniani ,  idest  anno  Dom. 
Dxxxim.,  vit  falso  coniecerat  Fogginius  in  Praefatione  ad 
suum  Corippum  p.  xix.  Constat  enim  ex  pluries  citato 
Procopii  loco ,  quem  Fogginius  ipse  etiam  attulerat 
p.  xix.  post  reuocatum  ex  Africa  Artabanum  illuc 
missum  Iohannem.  Porro ,  ut  ibidem  ait  Procopius , 
post  caedem  Guntarich  tyranni ,  quam  accidisse  aflir- 
mat  idem  historicus  paulo  supra  anno  imperii  Iusti- 
niani  xix.,  Christi  nempe  dxxxxv.  Etiam  apud  Marcel- 
linum    Comitem    in    Chronico    satis    clare     distinguitur 


XLIV 

Ioliannes  noster  ab  altero  cum  haec  ille  adnotauerit : 
Incl.  X.  P.  c.  Basilii  Anno  VI.   (  idest  Christi  dxxxxvii.) 
Iohannes  magister  militum   (  nempe  ille  ,    quem  Proco- 
pius  dicit  Vitaliani  ex    sorore  nepos  )  ad  Italiam  pro- 
perat  ....  Artabancs  ....  Guntarich  occidit,  lohannem 
idem  Stotzam  iuniorem  uinctum  t.ransmittit  ad  principem. 
Post  aliquantos  dies  mittitur  in  Africam  lohannes  ( hic 
est  poematis  nostri  heros  )  ,  et  Artabanes  euocatus  prae- 
sentale  acccpit  magisterium.   Ind.  XI.  P.  C.  Basilii  VII. 
( Christi    dxxxxviii.  )    lohannes    magister    militum    ( ille 
nempe  Vitaliani  ex  sorore  nepos  )  in  Campaniam  prae- 
dans  Gotthos ,   nonnullos  liberat  senatores.   Tandem  Ind. 
XIV.  P.   C.   Basilii  X.    (  Christi  DL.  )    Jffis  temporibus  in 
Africa  Mauri  per  Iohannem  Patricium  (  nostrum  rursus 
heroem )  domiti  sunt.    Quae  tamen  hic  narrat  Marcel- 
linus  sub  anno  dxxxxvii.   non  omnia  acciderunt  eodem 
anno  ;  nam  ex  Procopio  uidimus  anno  dxxxxv.    Gun- 
tarich     occisum    fuisse     ab     Artabane  ,    et    non    prius 
Iohannem  missum  fuisse ,  quam  Artabanes  inde  reuo- 
catus  esset.  Neque  nobis  constat  eodem  anno  uel  se- 
quenti    reuocatum    Artabanem  ,    atque    illi    suffectuni 
Iohannem    statim    fuisse.    Imo    ex  supra    a  me    allatis 
uidetur  potius   huius    expeditionem  iu    Africam   conti- 
gisse  circa  annum  xxiiii.    uel  xxv.    imperii  Iustiniaiii , 
idest  anno  dl. 

Cum  autem  res  gestas  in  Africa  sub  Iustiniano  non 
omnes  persecutus  sit  Procopius,  qui  fere  eas  tantum 
refert ,  quae  ad  expeditionem  contra  Vandalos  in  hi- 
storia  sua  retulit,  cui  idcirco  De  Bello  Vandalico  titu- 
lum  fecit :  facile  quisque  uidebit ,  iu  hoc  Poemate 
Corippi ,  nos  plura  reperire  ,  ex  quibus  magnam  hi- 
storiae  Africanae  saeculi  vi.  lacunam  explere  possimus. 


Quinimo  aliqua  ex  Iohannidc  resclmU9  ex  rebus  in 
Persia  eodem  saeculo  actis ,  cum  ex  eadem  regione 
uocatus  fuerit  Iohannes  noster  a  Iustiniano ,  ut  in 
Africam  iam  tertio  proficisceretur  ad  debellandos  Mau- 
ros  rebelles.  Fuerat  is  enim  primo  in  Africa  sub  Be- 
lisario  anno  dxxxiii.  contra  Vandalos ,  ut  patet  ex 
libro  I.  nostri  Poematis  u.  3 80. ,  et  deinde  sub  Ger- 
mano  anno  dxxxvii.,  ut  constat  ex  Procopio  De  Bcllo 
Vand.  lib.  il.  cap.  xvn.  p.  278.  cit.  in  mea  nota  ad 
lib.  11I.  u.  317.  Quod  si  aliqui  mihi  in  dubium  reuo- 
cent  fidem  Corippi  ex  Alemanno  uiro  Graeco ,  ideo- 
que  parum  aequo  erga  Latinos ,  qui  in  Pracfadonc 
ad  Historiam  Arcanam  Procopii ,  illum  dixit  tam  im~ 
prouidum  Iustiniani  adulatorcm ,  quam  leucm  poetam ; 
eidem  opponam  non  censuram  in  Alemannum  nimis 
acrem  Ioh.  Eichelii  in  Praefationc  ad  "Avexdora  Pro- 
copii  edita  Helmstadii  anno  mdcliv.  n.  xl.,  sed  potius 
doctissimi  Cardinalis  Norisii  nemini  suspectam  aucto- 
ritatem ,  qui  post  illos  in  Disscrtatione  de  Synodo  v. 
cap.  vill.  §.  2.  irrefragabile  Corippi  testimonium  non 
ueritus  est  uocare.  Hinc  non  dubito  ,  quin  ego  haud 
exiguam  initurus  sim  gratiam  apud  illos  omnes ,  qui 
historiis  delectantur.  Quinimo  alter  Cardinalis  ,  Biblio- 
thecae  Ambrosianae  ille  fundator ,  noster  Federicus 
Borromeus  ,  initio  Lihri  Secundi.  ele  Amorc  Virtutis 
p.  82,.  haec  reliquit :  Itaque  semper  commendanda  erit 
corum  industria  ,  qui  scriptis  alicnis ,  postquam  intcriere, 
nouam  redonarc  uitam  student ,  quiue  laboris  aliquid  in 
co  ponunt ,  ne  tcmpus  edax  ea  absumat.  Africae  quoque 
geographiam  satis  auctior  euadet  ex  nostro  Poemate : 
etiamsi  ex  corrupto  nostro  Codice  corrupta  plura  esse 
nomina  propria  non  inficiandum  sit.  Propterea  in  Indice 


XLVI 

ormiia  ad  geographiam  spectantia  accurate  retuli.  Mores 
item  ritusque  Africanos  illius  aeui  hinc  discimus  prae- 
cipue  apud  Mauros  adhuc  idololatras.  Punica  quoque 
nomina  illorum  numinum,  ut  Gurzil  pro  Ioue  Ammone, 
et  Mastiman  pro  Ioue  Taenario  idest  Plutone ,  hic 
inuenimus.  Vtinam  meliorem  nactus  fuissem  Codicem! 
Sed  id  si  datum  mihi  non  fuit ,  non  erat ,  cur  non 
communicarem  aliis  ,  quem  inueni  ,  quoad  alter  et 
integrior  et  correctior  detegatur. 

Quinimo  spero,  fore  ut  lohannis  etiam  uelut  poema 
libenti  animo  excipiatur.  Auctor  enim  a  Fogginio  in 
pluries  citata  sua  Praefatione  p.  viii.  «  dignoscitur  ele- 
»  gans ,  et  plane  dignus  ,  ut  illi  inter  aequales  regnum 
»  poeticum  conferre  non  sine  ratione  possis,  secundum 
»  Barthii  iudicium ,  qui  hoc  etiam  sapienter  addidit : 
»  Corippi  libros  uldmos  esse  eloquentiae  Romanae  cona- 
»  tus  »  .  Praeterea  pluribus  in  locis  Aduersariorum  suo- 
rum  Barthius  Corippum  nostrum  praedicat.  Lib.  nempe 
vm.  cap.  I.  col.  358.  et  apud  Fogginium  p.  3i8.  ait : 
Est  genius  Corippi  eo  aeuo  non  contempnendi  scriptoris 
ob  id  amandus ,  quod  sui  quam  simillimus  ubique  est , 
more  uel  natura  potius  summorum  auctorum  aemulus ; 
cap.  xiii.  col.  390.  non  inuenustus  poeta  Cresconius  Co- 
rippus  uocatur  $  et  col.  392.  ait  adesse  multa  in  Corippo 
CUram    quam  pro    eo    aeuo  feliciorem    referentia ;    et   mOX 

subdit :  Corrippum  adeo  in  illa  aetate  nos  delectat ,  qua 
regnum  poeticum  ipsi  conferre  non  sine  ratione  possis. 
Libro  autem  viin.  cap.  xn.  col.  436.  prosequitur  :  Non 
magni  nominis  aut  gloriae  cum  primis  censendae  scri- 
ptorem  esse  Cresconium  Corippum  ipsimet  conftemur,  Suo 
tamen  in  genere ,  certe  aeuo ,  regnat ,  estque  ideo  magis 
illius    affectanda    illustratio  >    quo    obscurior    nullo    suo 


XLVII 

mcrlto  degit;  et  lib.  xvn.  cap.  xxill.  col.  855.  rursus 
uocatur  Corippus  poeta  pro  aeuo  suo  minime  negligendus. 
Tum  lib.  xxxiv.  cap.  nl.  coL  1548.  eum  dicit  non 
prorsus  poenitendum  ultimi  aeui  poStam ;  et  col.  i55o. 
eubdit :  Et  habet  sane  non  pauca  Corippus  bona  et 
aequalibus  suis  mcliora.  Cap.  xxi.  col.  i58i.  ait :  Inter 
eos  auctores  ,  de  quibus  bene  mereri  operae  pretium  putes  <9 
licet  primus  non  sit  Cresconius  Corippus ,  locum  tamen 
suum  inter  postremos  tuetur.  Sic  lib.  xxxv.  cap.  V.  col. 
164.1.  nos  docet  Corippo  ingenium  non  defuisse ;  et  lib. 
xxxxvi.  cap.  xv.  col.  21 56.  eum  satis  doctum  poetam 
dicit.  Libro  autem  lv.  cap.  il.  col.  258o.  rursus  de  eo 
ait :  Eum  auctorem  diligcntius  ideo  repectimus ,  quod 
ultimus  fere  sit  eorum ,  qui  tali  argumento  legi  mcreatur 
diligentius ;  quoniam  caeteri  fere  ad  res  magis  notas  et 
uulgatiores  abierunt ,  et  sane  nemo  ad  huius  ingenium 
accedit.  Quod  posterius  facile  intelliges  si  Venantium 
Fortunatum  Cresconio  Corippo  componere  uolueris ;  tanta 
enim  horum  differitas  apparcbit ,  ut  pro  Romano  uate 
Corippum,  illum  alterum  pro  Gallo  aliquo  agnosccre  non 
negaucris,  etsi  eodem  tcmpore  ambo  scripserint.  Proinde 
paulo  post  subiicit  col.  2,585.  Vtinam  scriptum  aliquem 
librum  Corippi  indipisci  liccret  f  Sunt  aut  fuerunt  utique 
etiam  in  Germania  nostra  exemplaria  eiusdcm  Iohanni- 
dos  ,  Utpote  quarrt  allqunt  uersihus  productis  citat  lohan- 
nes  Cuspinianus  in  Vitis  Caesarum  ex  Viennensi  Austria 
Bibliotheca ,  si  coniectura  non  decipimur :  quam  si  cui 
docto  et  cordato  uiro  illic  uel  alibi  indipisci  describen- 
dam  contingeret ,  nae  ille  omnem  posteritatem  beneficio 
demereretur.  Id  ut  faciat ,  cuicunque  copia  dabitur ,  id- 
que  quam  maturime  poterit,  non  enim  dubito,  etiamnum 
exstare  eos  Codices ,  conuicio  nos  eum  poscimus ,  et  per 


xlvih 

Musarum  omni  aeuo  sacra  mysteria  obsecramus.  Nos 
quidem  non  pigercC ,  rebus  omnibus  sepositis ,  libro  in 
manus  sumto  utili  nos  commentario  accingere;  ne  in  tali 
aliquo  sibi  laborandum  censeat ,  qui  fortunam  tam  ali- 
quando  habiturus  est  propitiam.  Bartliii  uota  fuerunt 
quoque  Daumii ,  Leyseri ,  Fogginii ,  nec  non  aliorum. 
Daumius  namque  in  Epistola  supra  citata  ad  Heinsium 
scribebat  anno  mdclxxii.  :  Vtinam  aliquis  lohanneida 
Corippi,  quae  in  Bibliotheca  Budensi  fuit^  tenebris  erue- 
ret  !  Polycarpus  Leyserus  in  Praefadone  ad  suam 
Historiam  Poetarum  et  Poematum  Medii  Aeui ,  ubi  Con- 
spectum  Corporis  Poetarum  Latinorum  Medii  Aeui,  quod 
edere  sibi  mens  erat,  exponit,  prope  finem  exclamat : 
Vtinam  et  haberi  posset  Corippi  lohannis.  Fogginius 
denique  in  pluries  citata  Praefatione  p.  ix.  haec  pro- 
fert :  lamdiu  huius  etiam  Poematii  editionem  in  uotis 
habet  Respublica  Litteraria ,  neque  elapsam  eius  spem 
mihi  auguror,  ex  co  quod  mihi  certo  constat  in  pluribus 
olim  Codicibus  descriptum  fuisse.  Paulo  infra  p.  x.  de 
Codice  Casinensi  addit :  Vtinam  uero  etiam  nunc  super- 
esset ,  aut  quo  asportatus  fuerit  innotesceret !  Omnem 
profecto  adhibuissem  curam ,  ne  amplius  desideraretur. 
Nec  alii  plures  desunt ,  qui  Corippum  laudauerunt. 
Olaus  quippe  Bovrichius  Dissert.  il.  de  Poetis  Latinis 
pag.    8a.    illum    uocat   JPoetam  non  ignobilem;    Clllistopll. 

Cellarius  in  Prolegomenis  ad  Curas  posteriores  de  Bar- 
barismis  et  Idiotismis  sermonis  Latini  editionis  Ienensis 
anni  mdccix.  pag.  47-  et  seq.  inter  ferreae  aetatis  scrip- 
tores  nequaquam  barbaros  aut  contemnendos  Corippum 
quoque  recenset.  I.  F.  Noltenius  in  Lexico  Latinae 
Linguae  antibarbaro  edito  Helmstadii  mdccxx.  p.  971. 
dicit  Corippum,  grammaticum  Africanwn  nec  inuenustum 


xnx 

poetam ;  I.  P.  De  Luduuig  in  Vita  Iustiniani  M.  atque. 
Theodorae  Augustorum  necnon  Triboniani  Halae  Salicae 
edita  anno  mdgcxxxi.  p.  683.  not.  1182.  exclamat: 
Vtinam  Corippus  Africanus  poeta  esset  in  plurimum  ma- 
nibus;  et  Corn.  Valer.  Vonck  in  Animaduersionibus  suis 
editis  anno  mdccxliv.  ,  et  anno  mdcclxxvii.  recusis  a 
Fogginio  in  suo  Corippo ,  aiebat :  Est  sane  Corippus 
Africanus ,  qui  sub  lustino  secundo  floruit ,  excellentis 
spiritus  poeta,  et  supra  aetatem  doctus.  In  Lexico  etiam 
totius  Latinitatis  consilio  et  cura  Iacobi  Facciolati,  opcra 
et  studio  Aegidii  Forcellini  lucubrato  To.  I.  p.  619. 
uerbo  Corippus  legitur  :  Fl.  Crcsconius  Corippus ,  Afri- 
canus,  Grammaticus ,  et  Poeta,  uixit  saeculo  Christi  VI. 
sub  Iustino  luniore ,  de  cuius  laudibus  scripsit  heroico 
carmine  libros  quatuor ,  qui  cxstant ,  et  Panegyricum , 
cuius  fragmentum  superest ,  ct  de  bellis  Libycis ,  quac 
interciderunt.  Stilus,  ut  Grammatici  hominis ,  et  Africani, 
satis  nitidus  ,  et  lene  fluens  ,  et,  ut  uerbo  dicamus ,  suo 
saeculo  haud  paulo  cultior.  Nouissime  uero  Fogginius 
anno  mdcclxxvii.  pag.  vin.  et  seq.  suae  Praefationis  ad 
Corippum  haec  de  eodem  reliquit :  Et  sane  manifesto 
se  prodit  Corippus  in  lectione  librorum  Virgilii  apprime 
uersatum  ,  et  gentilis  sui  Poetae  Claudiani  imitatorem , 
cuius  subllines  uolatus ,  etsi  non  acquis  semper  pennis , 
aemulari  studet.  Praestant  hanc  mihi  censuram  clus  car- 
mina  ,  quae  prae  manibus  sunt,  et  quae  senio  iam  fes- 
sus,  ut  ipse  loquitur,  scripsit.  Vtrum  feruidus  iuuenta  ali- 
quid  amplius  potuerit,  tunc  constare  poterit,  si  quando  in 
apricum  actas  proferat  Poemation,  quo  Libycas  gentes, 
et  Syrtica  bella  complexus  iam  fuerat ,  et  cuius  ipse  me- 
minit  in  Praefatione  ad  lustinum.  Post  tot  uirorum  eru- 
ditorum  iudicia,  quae  in  non  leuem  commendationem 

S 


Poetae  nostri  recidunt ,  nihili  facienda  erit  nimis  se- 
uera  atque  iniusta  censura ,  cuius  nota  Adrianus  Bail- 
letus  eum  inussit  in  celebri  opere ,  falso  inscripto 
fugemens  des  Savans  sur  les  principaux  Ouvrages  des 
Auteurs.  Ibidem  nempe  Tomo  nT.  editionis  Amstelo- 
dami  anni  mdccxxv.  p.  3oa.  haec  de  Corippo  leguntur: 
Lidie  que  les  Critiques  nous  donnent  de  cet  homme,  est 
celle  dun  grand  flateur  et  d'un  pctit  Poete.  Tout  ce 
qu'on  dit  de  plus  d  son  sujet,  se  peut  rapporter  d  quel- 
qdune  de  ces  deux  mdchantes  qualitds.  La  primiere  rend 
asses  croyable  tout  ce  qvHon  a  publie"  de  sa  Idgerete" ,  de 
sa  vanitd ,  de  se  passion  aveugle ,  et  de  son  indiscretion 
dans  la  distribution  du  bldme  et  des  louanges.  La  se- 
conde  ria  pas  besoin  dautres  preuves  que  celles  que  nous 
en  donnent  ses  mechants  vers ,  sa  durete" ,  son  obscuritd, 
se  prosodie  vicieuse  et  sa  mauvaise  Latinite.  Vnusquis- 
que  autem  uidet  hunc  auctorem  secutum  esse  iudicium, 
quod  Alemannus  protulerat  de  nostro  Corippo  ,  quin 
eum  citaret,  uel  ullum  alium.  Sed  ignorantia  audacia- 
que  Bailleti  satis  detecta  fuit  a  Menagio  in  opere 
inscripto  Antibaillet ,  in  quo  falsa  eius  iudicia  refutan- 
tur.  Ibidem  enim  Tomo  VII.  editionis  pariter  Amstelo- 
damensis  anni  mdccxxv.  p.  22.  Parte  I.  11.  xx.  ait  Me- 
nagius  :  Mr.  Baillet ,  comme  je  Vai  ddja  remarqud ,  est 
un  copiste  dc  copiste ;  p.  76.  n.  Lxvn.  comme  je  Vai 
ddja  remarqui  plusieurs  fois ,  Mr.  Baillet  n'a  point  ld 
les  Originaux;  p.  48-  n.  xli.  comme  je  Vai  ddja  remar- 
qud  plusieurs  fois ,  Mr.  Baillet  ne  puise  pas  dans  les 
sources ;  p.  9.  n.  V.  Mr.  Baillet  qui  fait  profession  de 
parler  de  tous  les  Auteurs  Grecs  et  Latins ,  sait  peu  de 
Grec^  et  il  ne  sait  guere  d 'avantage  de  Latin;  et  p.  106. 
n.  lxxxv.    Mr.  Baillet  a  dcrit  cinq    uolumes   des  Poetes, 


LI 

//  ignore  les  finesses  cles  Zangues  dans  lesquelles  ont  dcrit 

la  pluspart  de  ces  Poetcs.  II  ny    a   que    ceux  qui    font 

des  vers,  ou  qui  en  ont  fait,  qui  puissent  connoitre  toutes 

les  bcautez  et  tous  les  dcfauts  de  la  Poesie.   Cest  ce  qua 

dte"    tris-veritablcment    remarqui  par  St.  Jerome    cn    son 

Epitre  2.6.    Felices ,    inquit  Fabius ,    cssent    artes ,   si  de 

illis  soli  artifices  judicarent.    Poetam    non    potest   nosse , 

nisi  qui  uersum  potest  struere  ....  Mr.  Baillet  n'ayant 

donc  jamais  fait  de  vers  ,    n'est  pas    capable    de  juger 

de  uers.   Et  il  en  juge    aussi    tres-mal.    Mais    rtayant , 

jamais  fait  de  vers ,  il  a  cet  avantage  sur  ceux  qui   en 

ont  fait,  qu'il  n'y  a  point  de  represaille  sur  lui.   Sed  de 

hoc  satis.  Potius  alia  sunt    mihi    hoc  loci    auimaduer- 

tenda,    nempe  ex  eodem  Poemate  nonnulla    expiscari 

posse,  quae  ad  auctorem  suum  pertinent.  Eteuim  nunc 

nouimus  non  Iohanni ,    ut  innuebat    Fogginius  p.  xix. 

nuncupatos  esse  libros  De  Bellis  Libycis,  sed  ad  Pro- 

ceres  Carthaginienses  ,  ut  coniicio  ex   Elegia    praemissa 

Poemati ,  in  qua  u.   i.  ait  Corippus  : 

Victoris ,  Proceres ,  praesumpsi  dicere  lauros. 
Item  ibidem  u.  35.  et  seq.  legitur  : 

Gaudeat  in  rnultis  sic  se  Carthago  triumphis. 

Sit  mihi  rite  fauor;  sit ,  rogo  ,  uester  amor. 
Hinc  etiam  uidetur  in  Africa  scriptum  Poema  ;  atque 
mox  citata  Elegia  nos  docet,  auctorem  scripsisse  prius, 
ut  Virgilius ,  Bucolicam ,  de  qua  nihil  adhuc  comper- 
tum  fuerat ,  fortasse  quia  iamdiu  ea  deperdita  est.  Hoc 
clare  patet  ex  uersu  2,5.  et  seqq. 

Quidni  si  ignarus  quondam  per  rura  locutus , 

Vrbis  per  populos  carmina  mitto  palam  ? 
Forsitan  ex  fracto  ponetur  syllaba  uersu  : 

Confiteor  ;  musa  est  rustica  namque  mea. 


LII 

Breuibus  nunc  demum  expono ,  quam  rationem  se- 
quutus  sum  in  meo   edendo   Corippo.  Prius  mens  mihi 
fuerat  in    lucem    emittere    lohannidem    ita    prorsus  ut 
iacet  in  Codice  Triuultiano  ,    eique  e  regione    addere 
textum    a    me  utcumque  correctum  :  ut  plane  fecerat 
Fogginius ,    qui   e    regione    editionis    Michaelis    Ruizii 
Assagrii  suam  posuit.    Sed  tam  foede    fuit  descriptum 
et  corrupte  in  nostro    Codice   Poema    lohannidos ,    ut 
id  uisum  esset  uere  monstrum.  Idcirco  aliquot  litterati 
uiri,  quos   consului,  inter  quos   Tu  quoque   fuisti ,  CL 
Iohannes    Iacobe ,    me   ab   ea  intentione    auocauerunt. 
Hinc  ratus  sum  potius  in  Notis   utcumque    repraesen- 
tare  Codicem ,  qualis  reuera  est  cum  suis  mendis  cu- 
iuscunque  generis  :  ne  quis  in  me  querimonias  faciat, 
quas  Assagrius  sustinuit.  Is  enim  ( aiebat   Areualus   in 
Prolegomenis  ad  Dracontii  Carmina    edita  Romae  anno 
MDCCLXXXXI.   cap.  v.  n.  ^S.  p.  35.  )  nonnumquam  hanc 
licentiam  sibi  arrogauit ,    ut  uersus  corruptos  ex    ingenio 
suo  restitueret ,    quin   uerba  Codicis    aliis   uidenda  osten- 
deret.    Eandem  uero  querimoniam  protulerat    Barthius 
Aduersar.    lib.  viii.    cap.    I.    hisce    uerbis    conceptam : 
Illud  tamen  notandum    Michaelem  Assagrium    impuden- 
tiuscule  fecisse,  quod  suam  nobis  septem  integrorum  ucr- 
suum  correctionem  obtrusit ,  ueteri  lectione  codicis,  quem 
unum  ,  solumque  exstarc  hactenus  non  ignorabat ,    dissi- 
mulata ,    quum  se  eos  corruptissimos    inuenisse   fateatur. 
Spero  ,  fore  ,  ut ,  ubicunque  ego  male  usus  sum  con- 
iecturis  in  corrigendo  Codice,  alii  felicius  id  praestare 
possint  ,    quin    Codicem    ipsum    uideant  ,    inspiciendo 
tantum  Notas ,    quas  ad  Poematis  calcem  dedi.    Quod 
de  carminibus  ab  Assagrio   editis  id  nullus  facere  po- 
test ,  quin  Bibliothecam  Toletanam  adeat ,  ubi ,    teste 


LIII 

Areualo  loco  mox  citato  post  editores  Matritenses 
Patrum  Toletanorum ,  adhuc  asseruatur  Codex ,  quo 
usus  fuerat  Assagrius.  Fateor,  et  pluries  in  Notis  fassus 
sum,  me  nequiuisse  sanare  omnia  ulcera,  quae  inueni 
in  Codice  Triuultiano  ,  et  plura  adhuc  reliquisse  iis  , 
qui  secundam  editionem  suscipient,  unde  criticen  suam 
exerceant.  Nam  quod  olim  aiebat  Gifanius  de  omnibus 
antiquorum  scriptis ,  quae  ad  nos  peruenerunt ,  id 
praesertim  dicendum  esse  reor  de  hoc  unico  corruptis- 
simo  Codice  Corippi.  Ex  tot ,  sic  ille  in  Apologia  pro 
Poiitis  Latinis  addita  suis  Obseruationibus  in  Zinguam 
Latinam  Francof.  mdcxxiv.  pag.  458.,  Ex  tot  optimorum 
librorum  millibus  paucissimi  ad  nos ,  iique  tam  mendosi 
ac  laceri  peruencrunt ,  ut  plus  laboris  subiturus  sit ,  qui 
illos  expurgare  uelit ,  quam  ipsi  forte  olim  authores. 
Nullum  cnim  uere  antiquorum  scriptum  ad  nos  euasit , 
cui  uel  plurima  non  desint,  uel  quae  supersunt,  ita  sint 
immutata,  ut  sine  Oedipo  coniectore  intelligi  non  ualeant. 
Quorum  utrum  sit  magis  dolendum ,  uix  quisquam  di~ 
gnoscere  queat ! 

Cum  autem  hic  de  Notis  meis  sermo  inciderit ,  ue- 
reor ,  ne  eas  eruditi  uiri  inueniant  plus ,  quam  par 
erat ,  locis  similibus  praecipue  ex  Virgilio  desumptis 
oneratas.  Sed ,  cum  uiderim  Corippum  imitatorem 
Virgilii,  Lucani,  et  Claudiani  fuisse  ,  omnes  locutiones, 
ne  dicam  omnia  fere  uerba  Lohannidos  cum  iis  aucto- 
ribus  contuli ,  ut  securius  incederem  in  corrigendo 
purgandoque  textu ,  quem  prae  manibus  habebam. 
Hinc  factum  est ,  ut  tam  grandem  messem  collegerim , 
inque  Notas  meas  referrem.  Plura  reuera  reieci ,  quae 
inutilia  subinde  mihi  uisa  sunt .;  sed  non  potui  me  con- 
tinere  ,  quin  alia  plura  retinerem ,    ne  totum  laborem 


LIV 

meurn  incassum  abire  uiderem.  Inter  Notas  criticas 
adiicenda  esse  censui  etiam  plura,  quae  ad  Historiam 
praecipue  illustrandam  ,  et  ad  faciliorem  eorum  intel- 
ligentiam ,  quae  in  Poemate  leguntur ,  conferre  posse 
putaui ;  ne  lector  opus  haberet  consulere  uarios  libros, 
quos  ad  manus  omnium  ferme  non  sunt.  Idcirco  ple- 
rumque  auctorum ,  quos  citare  fortasse  erat  satius , 
integra  loca  retuli.  Praeter  menda  textus  ,  quibus  scatet 
Codex ,  etiam  omnes  glossas  et  annotatiunculas  ,  quas 
in  illius  margine  reperi,  accurate  in  Notis  meis  exhi- 
bui ,  ne  quid  desideretur  ab  iis  ,  qui  iugenium  suum 
exercere  uoluerint  in  idem  opus  ,  et  in  nouam  hanc 
messem  post  me  falcem  mittere.  Eadem  plane  ratio 
me  raouit ,  ut  etiam  typis  committerem  ,  quaecumque 
inueni  in  tribus  distinctis  schedis  repertis  in  Codice 
Triuultiano.  Ex  scripturae  enim  ductibus  existimo  eas 
exaratas  fuisse  ab  eodem  Codicis  exscriptore ,  quem 
fuisse  Iohannem  Ludouicum  De  Bonis  ,  ut  supra  in- 
nui,  dubitare  nequeo.  Periocharum  titulum  illis  impo- 
sui ,  quia  aliquo  modo  respondent  illis  Periochis,  quas 
inuenit  et  edidit  Assagrius  in  suo  Corippo;  Nostrae  au- 
tem  sunt  plane  rudiores  ,  et  idcirco  non  ante  opus  , 
ut  fecit  ille  ,  sed  in  calce  libri  reiiciendas  duxi  \  cum 
religio  mihi  fuerit  eas  onmino  omittere  ,  nam  in  iisdem 

etiam    aliquot    sunt   uerha  ,    quae    ad    lohannidos    Poema 

9pectant,  quaeque  alteram  aliquando  lectionem  prae- 
bent.  Ceterum  animaduerto  me  seruauisse  Codicis  or- 
thographiam ,  ubicumque  eam  tueri  potui  auctoritate 
grammaticorum  primi  nominis. 

Vt  librorum  collectores  in  Bibliothecis  pone  editio- 
nem  postremam  aliorum  carminum  nostri  Corippi  etiam 
hoc  opus  coilocare  possint ,  eadem  forma  tum ,  ut  aiunt 


LV 

in  quarto  ,  tura  in  folio  imprimeiidum  curaui.  Quam- 
obrem  huic  titulum  feci  Mantissa  ad  Appendicem  Cor- 
poris  Byzantinae  Historiae  Romanam,  illi  uero  Fl.  Cre- 
sconii  Corippi  Operum   Tomus  alter. 

Antequam  manum  ,  ut  ita  dicam,  de  tabula  auferam^ 
aliqua  mihi  sunt  exponenda  de  Gemma,  quae  frontem 
libri  huius  decorat.  Qui  antiquos  Codices  tractant  \ 
norunt  esse  fere  omnes  in  fronte  ornatos  aliqua  pi- 
ctuta  ,  quae  ut  plurimum  auctoris  effigiern  ,  uel  aliud 
quidpiam  ,  quod  cum  argumento  operis  in  Codice  de- 
scripti  relatiouem  habeat.  Hic  mos  uero  nunc  post- 
liminio  receptus  est  in  editionibus  praecipue  aucto- 
rum  classicorum.  Effigies  auctoris  nostri  nec  uera  nec 
ficta  usquam ,  quod  sciam ,  reperitur.  Quare  aliquid 
aliud  excogitandum  erat ,  ut  etiam  hic  liber  suo  non 
careret  ornamento.  Imo  Tu  ipse  ,  Cl.  Io.  Iacobe  ,  pro 
singulari  animi  Tui  sapientia  atque  in  omnes  liberales 
artes  propensione  me  haud  semel  admonuisti ,  ut  se- 
dulo  uiderem  ,  quo  ornatu  in  publicum  primitus  exire 
Tui  Corippi  Johannidem  deceret.  lam  uero  cogitanti 
mihi  duo  occurrebant  ex  locupletissimo  Museo  ,  quod 
domi  Tuae  seruatur  ,  uetustissima ,  atque  ad  id  quod 
uolebas  maxime  accommodata  artis  ornamenta.  Vnum 
nempe  est  ex  tribus  eburneis  Diptychis  Consularibus, 
quae  adseruantur  ibidem ,  illud ,  eui  in  fronte  inest 
haec  inscriptio  :  Fl.  Petr.  Sabbat.  lustinian.  V I  Com* 
Mag.  Eqq.  ct  P.  Praes.  ct  C.  Od.  In  medio  autem 
utriusque  Tabulae  loco  effigiei  Censulis,  uel  eius  mo- 
nogrammatis ,  ut  habent  alia  Diptycha  passim ,  et 
Triuultiana  quoque ,  intra  duos  orbiculos  legitur  hoc 
distichon,  cuius  primus  uersus  in  orbiculo  dextro,  se- 
cundus  in  laeuo  ,  exarati  sunt : 


LVI 

Munera  parua  quidem  pretio  sed  hononbus  alma 
Patribus  ista  meis  offero  Consul  ego. 
Cum  Tuus  patruus  maguus,  Comes  Carolus  Triuultius 
( Reip.  litterariae  probe  notus  praecipue  ab  collectam 
a  se  supellectilem  antiquariam  )  non  immerito  forsan 
putauisset  ad  Iustinianum  Augustum  pertinere  hoc 
monumentum  ,  cuius  pater  Sabbatius  uocabatur  :  ideo 
illud  non  ineptum  mihi  uidebatur ,  ut  ornatui  inseruiret 
Poematio,  quod  laudes  ipsius  imperatoris ,  et  praeclare 
gesta  Iohannis  ab  eo  missi  in  Africam  ad  debellandos 
Mauros,  praedicat.  Sed  postmodum,  cum  perpenderem 
Diptychum  ipsum  aptari  non  posse  prae  eius  amplitu- 
dine  minori  formae  editionis  Iohannidos ,  atque  iam 
editum  atque  ab  erudito  uiro  Iosepho  Allegrantia  (qui 
tamen  ad  Petrum  Consulem  anno  dxvi.  retulit )  illu- 
stratum  fuisse  ,  inter  eius  Opuscula  simul  collecta  et 
edita  Cremonae  ab  Isidoro  Bianchio  anno  mdcclxxxl, 
pag.  3.  et  seqq.  ,  antequam  illud  in  Museum  Triuul- 
tianum  transiret  \  idcirco  consilium  mutaui ,  atque  ad 
aliud  ineditum  nec  minus  praeclarum  neifiriXiov  mentem 
conuerti.  Enimuero  ad  ornandum  Poema  nondum  edi- 
tum  aliquid ,  quod  pariter  publicam  lucem  nondum 
aspexerat,  praeferendum  duxi.  Praetuli  itaque  fragmen- 
tum  achatae ,  in  quo  Africa  adstat  arae ,  ad  quam 
Gordianus  pater  sacrificat ,  cum  praesertim  ex  hoc 
imperatore  existimem  uocari  illa  Antonia  Castra  ,  qua- 
rum  meminit  Corippus  lib.  I.  u.  461.  Tu  quoque,  Cl. 
Ioh.  Iacobe ,  meum  consilium  illico  probasti ,  et  in 
manus  lectissimae  filiae  Tuae  natu  maioris  Christinae  , 
eandem  anaglypticam  gemmam  tradidisti;  ut  accuratam 
atque  eiusdem  dimensionis  graphidem  exprimeret.  Nam 
praeter  alias  praeclaras  dotes ,  quae    praestantissimam 


LVII 

eam  feminam,  nuper  nobilissimo  iuueni  Comiti  Ioseplio 
Archinto  nuptam,  quammaxime  commendant,  pictoriam 
quoque  artem  apprime  callet.  Pro  explicatione  autem 
huius  monumenti,  huc  referam  Latine  redditam  disser- 
tatiuuculam,  notulis  tantum  aliquot  meis  aspersam,  quam 
texuit  iam  laudatus  antiquus  eius  possessor.  Ne  tamen 
aliquod  monumentum  ad  Iustinianum  Magnum  pertinens 
hic  desideraretur ,  ex  eodem  Museo  Triuultiano  selegi 
duo  aenea  numismata  inedita  quoque  ,  quae  illum  re- 
praesentant,  et  ad  Carthaginem  spectant,  ut  patet  ex 
eorum  parte  auersa.  In  maiori  namque  numo  CAR  et 
KART  in  minori  uisitur.  Ille  quoque  ibidem  ANNO 
XIII  imperii  lustiniani  percussum  fuisse  denotat,  nempe 
Christi  dxxxix.  Alter  uero  et  anni  nota  caret  et  rudior 
est ,  atque  magis  accedit  ad  formam  numorum  Iustini 
senioris ;  ideoque  Carthagine  fortasse  percussus  fuit , 
tunc  cum  Belisarius  Africam  imperio  Romano  restituit, 
anno  dxxxiii.  Vterque  autem  subiectus  fuit  titulo  ope- 
ris.  Sed  tandem  promissam  dissertationem  accipe.  Ea 
est  autem  huiusmodi. 

«  De  Fragmento  antiquae  anaglypticae  Sardonychis 
»   adseruato  penes  me  Carolum  Triuultium. 

»  Quinque  antiquae  achatae  maximae  magnitudinis, 
»  quae  plures  figuras  exstantes  habent ,  mihi  inuo<- 
»  tescunt.  Prior  est  illa  Musei  Imperialis  Viennensis 
f  publici  iuris  facta  a  pluribus,  inter  quos  Lambecius. 
»  primum,  et  deinde  Marchio  Maffeius  eam  ediderunt, 
»  ille  in  Conimentario  suo  De  Bibliotheca  Vindobonensi , 
»  hic  autem  Tomo  quarto  p.  3y6.  Obseruationum  Lit- 
■»  terariarum ,  quae  Italice  prodierunt  Veronae.  Hoc 
»  opus  anaglypticum  Iuliam  familiam  repraesentat  , 
»   quae  tempore  Augusd  uiuebat.    Secunda   huiusmodi 

h 


Lvnr 

»  gemma  ea  est ,  quae  custoditur  Parisiis  in  Sancto  , 
»  ut  uocant ,  Sacello  ;  atque  haec  eclita  fuit  a  Trista- 
»  no,  et  forsan  etiam  a  Montfaucono  in  sua  Antiquitate 
»  explanatione  et  schematibus  illustrata  ( quod  opus 
»  nunc  in  promptu  non  habeo),  spectatque  acl  eandem 
»  familiam  Iuliam  tempore  Tiberii.  Tertia  est  patera 
»  olirn  Musei  Ducalis  Farnesii ,  et  nunc  in  Regia  Pi- 
»  nacotheca  Neapoli  adseruata.  Edita  haec  quoque 
»  fuit  a  Maffeio  in  citato  suo  opere  To.  il.  p.  339.  * 
»  quae  iuxta  eiusdem  explicationem  spectat  ad  Ptole- 
»  maeum  Auleten  regem  Aegypti ,  eiusque  familiam , 
»  qui  regnabat  anno  li.  ante  Christum.  Quartam  hu- 
»  iusmodi  achaten,  seruatam  Romae  apud  nobilissimam 
»  familiam  Carpegnam,  edidit  celebris  Buonarrotus  in 
»  opere  inscripto  Italice  Osseivazioni  istoriche  sopra 
»  alcuni  Medaglioni  antichi;  atque  ea  refert  triumphum 
»  Bacchi.  Quintam  Londini  possidet  Dux  Marlbourongh, 
»  eamque  certior  factus  sum  magnitudine  superare 
»  praedictas  ,  secl  ignotum  mihi  est  j  quid  repraesen- 
»  tet.  Sextam  prorsus  numerarem  illam ,  cuius  pars 
»  est  fragmentum  hoc  ,  si  fors  fortuna  tulisset ,  ut  in 
»  meas  manus  ea  integra,  uel  saltem  omnia  eius  frusta 
»  peruenissent.  Nam  ex  figuris,  quas  hoc  fragmentum 
»  seruauit  fere  integras ,  perspecta  eorum  forma ,  et 
»  argumento ,  patet  totam  gemmam  plures  habuisse 
»  figuras  ,  et  eximiae  exstitisse  magnitudinis.  Fateor  , 
»  cum  informationem,  tum  executionem  non  esse  plane 
»  optimam.  Sed  nihilominus,  si ,  ut  dixi,  omnia  gem- 
»  mae  huius  frusta  inuenta  fuissent,  inter  praestantiora 
»  eiusmodi  opera  anaglyptica  enumerari  posset  tum 
»  propter  magnitudinem,  tum  propter  achaten  pulchre 
»  irradiatam ,  tum  etiam  ob  artificis  sagacitatem  ,  qui 


LIX. 

»  sapienter  usus  est  cluplici  eius  colore  ad  id ,  quod 
»   uolebat  efficere. 

»  Sed  antequam  disseram  de  argumento  huius  Frag- 
»  meuti ,  praemoueo  me  illud  acquisiuisse  hoc  anno 
»  mdcclxxvii.  vi.  Kal.  Nou.  a  Siculo  mercatore  rerum 
»  antiquarum  (a),  quum  is  Mediolani  esset.  Iam  uero  iit 
»  eo  duae  uisuntur  figurae  ante  aram:  idest  una  sacri- 
»  ficans,  altera  adstans  e  regione  illius.  Qui  sacrificium 
»  peragit ,  capite  et  humero  sinistro  mutilus,  dextera 
»  manu  ex  patera  liquorem  fundit  super  aram,  sinistra 
»  uero  tenet  arbusculam  pro  instrumento  ad  aspergen- 
»  dum.  Hoc  enim  instrumentum  fiebat  modo  ex  ramo 
»  lauri  uel  palmae,  modo  ex  crinibus.  Laureum  fuisse 
»  uidetur  illud ,  quo  utebantur  praecipue  sacerdotes 
»   deae  Salutis  ,    sicut  et  illi ,  qui  Aesculapio  litabant. 

»  Cum  hic  de  patera  mentionem  fecerim  in  mentem 
»  mihi  uenit  transcribere ,  quod  de  huiusmodi  uase 
»  dicit  doctus  Winkelmannus  in  sua  Storia  delle  Arti 
»  del  disegno  presso  gli  Antichi.  Pag.  itaque  i34»  Tomi  I. 
»  iuxta  editionem  Mediolanensem  ita  ait :  Le  patere 
»  ossia  tazze  da  sacrifizj  usavansi  per  versare  V  acqua 
»  o  il  vino  o  il  mele ,  parte  sulV  ara  e  parte  sulla  vit<~ 
»  tima.  Ve  n  ha  di  forme  diverse :  quelle  che  veggiamo 
»  sui  bassi-rilicvi  di  Roma  ove  rappresentansi  de'  sagri- 
»  fizj  ,  sono  vere  tazze  rotonde  senza  manico  :  trovasi 
»  pero  in  un  di  questi  bassi-rilievi  nella  Villa  Albani  una 
»  patera  alla  maniera  Etrusca  formata  come  un  piat- 
»  tello  con  manico ,  e  molte  pur  ne  sono  nel  Museo 
»   d  Ercolano  profonde  e  tomite ,    con    un    manico    che 


(a)  Ex  quo  facile  est  coniicere ,  in  Africa  inuentum  illud  fuisse,  cum 
parum  ab  illa  regione  distet  Sicilia. 


LX 

»  generalmente  termina  in  una  testa  dl  montone.  Per  lo 
contrarlo  le  patere  Etrusche ,  quelle  almeno  nclle  quali 
v"  ha  delle  figure  incise ,  hanno  la  foima  d  un  piat- 
tello  con  un  orlo  assai  basso  ,  ed  hanno  un  manico , 
il  quale  nella  maggior  parte  per  essere  troppo  corto , 
£  stato  incassato  in  un  piu  lungo  d' altra  materia.  Le 
patere ,  i  cui  fregi  rappresentano  la  felce ,  erba  assai 
comune  e  nota ,  chiamavansi  paterae  filicatae  ,  e  pa- 
terae  hederatae  diceansi  quelle  in  cui  era  intagliata 
V  edera.  Delle  prime  non  ce  n'  e\  ch'  io  sappia,  rimasta 
alcuna  ,  molte  ve  n'  ha  delle  seconde.  Videatur  etiara 
Montfauconus  in  Antiquitate  illustrata  To.  il.  p.  142,. 
tab.  lvi.  et  seqq.  ,  in  quibus  plures  paterae  exhi- 
bentur  (<*). 

»  Quod  ad  uestes  pertinet  sacrificantis,  eum  tunica 
ambit  breuibus  manicis  et  praecincta  duplici  zona , 
una  nempe  ad  pectus,  altera  ad  renes.  Haec  susti- 
nebat  uestem,  ut  mos  erat  apud  antiquos  (b).  Super 
hanc  uestem  est  paludamentum ,  quod  hic  supra 
dexterum  humerum  est  alligatum.  Eo  habitu  ute- 
bantur  ,  dum  Respublica  Romana  uigebat ,  exerci- 
tuum  ductores,  deinde  proprium  fuit  paludamentum 
Imperatorum.  Est  hic  etiam  obseruandum,  quomodo 
artifex  in  exsculpendo  hoc  uestimento,  praeter  quam 
quod  nouit  in  proprium  usura  conuertere  coJorem  ca- 
staneae,  quem  sibi  offerebat  onyx,  partem  indumenti 


(a)  Nota  totum  hoc  caput  in  calce  ad  suam  dissertationem  adiecisse 
auctorem  ,  postquam  uidere  potuit  Opera  citata  Montfauconii ,  et  Win- 
kelmanni;  huius  namque  editio  Mediolanensis  est  anni   1779. 

(b)  Hallucinatum  esse  doctissimum  auctorem  hic  autumo,  cum  nullum 
uestigium  in  fragmento  appareat  zonae  superioris :  nec  duplici  huiwsmodi 
zona.  unquam  usi  suat  Romani  Imperatores, 


LXI 

»  complicauit  circa  brachium  sinistrum  ,    ita  ut  uestis 

»  particula  extra  exiret  ueluti  auris.    Quae  glomeratio 

»  iiidumeuti  indicat,  artificem  calluisse  deliueandi  artem. 
»   Altera  figura  ,  quae  stat  ex  aduerso  sacrificantis, 

»  fortuito  seruauit    caput ,    super   quod    eminet   caput 

»  elephantis ,    ut  noscitur  ex   proboscide  ,    quae  clare- 

»  apparet.    Dextrum    autem    huius    figurae    brachium 

»  minutum  est  manu ,  nihilominus   motio   brachii  cer- 

»  tiores  nos    facit ,    illam   manum    gestasse    coronam , 

»  capiti  sacrificantis  imponendam.  Sinistra   autem  raa- 

»  nus   tenet  aliquot  spicas  una   cum  papaueris    capite, 

»  quae  sunt  abundantiae  symbola.  Vestes  huius  figurae, 

»  etsi  eidem    desint    humeri    et  crura    cum    pedibus , 

»  probe  distinguuntur  ab  iis  ,  qui  antiquas   sculpturas 

»  callent.    Itaque    haec    figura ,    quae ,    ut    uidebimus 

»  infra ,  feminam  repraesentat ,  induta  est  tunica  ma- 

»  nicata ,    cuius    manicae    strictae    usque    ad    carpum 

»  pertingunt ,  et  super    eam  fert    pallam :    quo  uesti- 

»  menti  genere  utebantur  mulieres  eo  modo  quo  uiri 

»  pallio.  Hanc  mulierem  duabus  uestibus  indutam  esse 

»  euincunt    plures    sinus ,    qui  in  ueste    apparent  sub 

»  dextro  brachio.  li  autem    ad  tunicam  spectare    ne- 

»  queunt ;  nam ,    cum  illa   deorsum  deflueret ,    rectos 

»  tantum  flexus  efficere  poterat.   Si  uero  interdum  tu- 

»  llica     sursum     retrahebatur     ope    unius     uel      alterius 

»  zonae ,  illa  tunicae  pars  ,    quae    supra  zonam  erat , 

»  flexus  efliciebat  corrugatos.  Contra  autem,  cum  mu- 

»  lieres    pallam    ferebant     super     humerum     sinistrum 

»  complicatam ,    ea  sub    dextero  brachio    eflfrcere  ne- 

»  cessario  debebat  illos  sinus  ,    de  quibus   supra  dixi. 

»  Doctissimus  Buonarrotus    in  suis    Osservazioni  sopra 

»  alcuni  Frammenti  di  Vasi  antichi  di  vetro  p.  36.  satis 


r 


LXII 

»  probe  describit  ritum  ferendi  pallium  ab  hominibus  \ 

»  cuius  uices ,    ut  iam  monui ,    gerebat  palla    pro  fe- 

»  minis,  ut  uidere  est  etiam  apud  Bottarium  pluribus 

»  in    locis    operis    inscripti :    Sculture    e    Pitture    sagre 

»  estratte  dai  Cimiteri  di  Roma.  Buonarrotus  autem  sic 

.»  ait :  Questo  raddoppiarsi    di   pallio  accadeva    quando 

»  coloro ,  che  lo  portavano ,  posta  una  parte  del  mede- 

»  simo    sulla    spalla    sinistra  ,   facevano    girare    V  altra 

»  parte    dietro   alle    spalle ,    e    questa  la   facevano   poi 

»  riuscire  sotto  il  braccio  dcstro.  Profecto  obseruandum 

»  est ,  hanc  partem  pallii ,    quae  sub    brachio    dextro 

»  remanebat ,  eam  esse ,   quae  sinus    supra    expressos 

»  efficiebat ,  eo  quod  pallium  sursum  ferebatur  super 

»  humerum  sinistrum.   E  quindi ,  prosequitur  Buonai  - 

»  rotus,  la  rimandavano  per  d'  avanti  sopra  alla  spalla 

»  sinistra,  soprapponendola  su  quella  porzione  dipallio, 

»  che  di  gia  v'era;  e  da  queste  parti  di  pallio  in  questa 

»  guisa  congiunte ,    e    soprapposte    ebbe    origine    il  dirsi 

»  duplicare    il  pallio.    Cid    ampiamente    spiegato    aveva 

y>  V  istesso    Salmasio    nelle    note    sopra    Tertulliano    alle 

»  pag.  364.  e  365. 

»   Duabus  hisce  figuris  descriptis,  transeo  ad  earum 

»  significationem.    Itaque    illa ,    quae  pro    galea    gerit 

»  elephantinum  caput,  Africam  repraesentat.  Haec  enim 

»  mundi  pars    exprimitur,    ut  mulier,    cuius   caput   ele- 

»  phantinum  caput  ornat.  Ita  nempe    eam    repraesen- 

»  tant  numi  Hadriani,  Antonini,  et  Seueri.  Verum  est, 

»  Mauritania    et  Aegyptus ,  Africae  partes  (a) ,  eodem 


(a)  Apud  geogi-aphos  recentiores  reuera  inter  Africae  regiones  com- 
putatur  Aegyptus ;  sed  apud  antiquos  haec  ad  Asiaiu  spectabat.  Hiuc  e» 
dicenda  erat  pottus  Africae  contennina. 


LXTII 

»  ornamento  donari  in  capite ,  ut  pro    Mauritania  ui- 

»  deri  potest  uumus  aeneus  maximi  moduli    cum  epi- 

»  graphe  Aduentui  Aug.   Mauretaniae  apud  Pedrusium 

»  To.  vi.  tab.  xxx.  n.  il. ,  et  pro  Aegypto  exstat  nu- 

»  mus  pariter  aeneus  Commodi  apud  Augustinum  Dia- 

»  logo  tertio,  et  etiam  melius  expressus  apud  citatum 

»  Pedrusium  To.  vn.  tab.  xxi.  n.  vn.  De  hac  secunda 

»  etiam  disserit   Vaillantus  To.  I.  Numismatum  Impera- 

»  torum  in  coloniis  percussorum.  Attendendum  est,  Mau- 

»  ritaniam  in  supra  indicato  numo  breui  ueste  indutani 

»  esse  ,  et  ferre  uexillum  pro  peculiari   suo  signo.   In 

»  alio  autem    numo    pariter    Hadriani  cum    epigraphe 

»  Aduentui  Aug.  Africae  apud  Pedrusium  cit.  tab.  xxx., 

»  necnon  in  altero  eiusdem  Hadriani  ibidem  expresso 

»  tab.  Xxxn. ,   qui   refert    pro    inscriptione    Restirutori 

»  Africae ,    haec    muudi    pars ,    scilicet    Africa   induit 

»  longam  tunicam ,  et  manu  sinistra   gerit    fasciculum 

»  spicarum ,  in  signum  suae   fertilitatis.    Romara  enim 

»  pluries   ex   Africa    frumentum    aduectum    fuit ,    quo 

»  illa  aleretur.    Quod  uero  ad  Aegyptum  attinet ,  ex- 

»  pressam  in  numo  Commodi ,  est  obseruandum,  ibi- 

»  dem  reuera  eam  prouinciam    longa  tunica    indutam 

»  esse,  et  dextera  gerere  spicas,  quas  Commodo  sub 

»  Herculis    figura    repraesentato    ofFert  ,    sed    sinistra 

»  tenet  sistrum ,    quod   symbolum    iia  numis    tribuitur 

»  tantum  Aegypto,  uel  suis  numinibus  Anubi  et  Isidi. 

»  Praeter  quam    quod  Africa  in    numismatibus  induta 

»  est  longa  tunica ,    quamuis    aliquibus    in  numis ,  ut 

»  puto  in  illis  Antonini,  hanc  uestem  succinctam  esse 

»  appareat  ad  latera  (quod  congruit  etiam  longae  uesti) 

»  et  caput  elephantinum  gerat ,    nec  non   spicas  prae 
»  manibus ,  alia  etiam  sua  signa  refert.  Ad  pedes  enim 


LXIV 

»  Africae  in  aliquibus  numis  uisitur  leo  aut    scorpio  , 

»  et  hunc  saepe  manu  tenet.   Nam  iis    animalibus   eae 

»  regiones  abundant.  Pariter  illa  loco  spicarum  manu 

»  gerit  cornucopiam,  aut  calathum,  qui  interdum  est 

»  ad  pedes  eius.  Aliis  quoque   symbolis  donatur  Afri- 

»  ca,  ut  testatur  Ant.  Augustinus  in  Dialogis,  et  auctor 

»  libri  inscripti  Instituzione  Antiquario-Numismatica  lib.  I. 

»  cap.  ix.  p.  107.;  sed  illa  symbola,  quibus  nunquam 

»  caret ,    sunt  caput  elephantis    in    capite ,    et  spicae 

»  aut  cornucopia  prae  manibus. 

»   Africa ,  ut  iam   dictum  est ,  in  nostro  Fragmento 

»  manu  sinistra  tenet  aliquot  spicas  cum  capite  papa- 

»  ueris.  Quod  ad  hoc  pertinet,  nunc  obseruare  opor- 

»  tet ,    raro  inueniri  frumenti    spicas   in  numis ,    quin 

»  eas  comitentur    papauera.    Id    conspicitur    etiam   in 

»  antiquis  lapillis  insculptis,  qui  pro  gemmis  in  anulis 

»  inserebantur.    Ex    hisce    lapillis    plures    possideo  in 

»  meo  scrinio  ,  qui  repraesentant  multa   symbola  An- 

»  nonae  propria  uel  Abundantiae  ,  et  inter  illa   unum 

»  aut  plura  papaueris  capita  uisuntur.  Alia  uero  huius- 

»  modi  symbola  sunt  cornucopia,  aliquot  spicae,  uomer 

»  qui    terrae    fertilitatem    denotat  ,    et    gubernaculum 

»  nauis  ,  aut  tridens  ,    et    saepius   delphin  ;    quae  po- 

»  strema  symbola  significant  annonam  mari  aduectam. 

»  Haud  est  inficiandum  ,    plantam ,    quae  papauer  gi- 

»  gnit ,    abundare    in  agris  ,    ubi  seritur    frumentum ; 

»  sed  potior    ratio ,    ob  quam  ueteres    semper   papa- 

»  uera    cum    spicis    coniungebant  ,    fortasse    ea     est , 

*  quam  afFert  eruditus  Pluche  in  Historia  Caefi  ( to.  I. 

»  p.  3i4-  et  210.  edit.    Venetae  apud  Pasquali),    qui 

»  opinatur  papauer,  propterea  quod  celeriter  crescit, 

».  et  propter    multitudinem    seminum    suorum ,    fuisse 


LXV 

»  plantam,  quae  melius  apta  esset  acl  alendum  homines, 

»  quam   aliae:  ideoque   capita  illius   plantae  ,   ut  putat 

»  idem  auctor,  saepe  conspiciuntur  itt  manibus  Cere- 

»  ris,  quae  dea  erat  frugum.  Certior  itaque  ego  factus, 

»  hac  figura  repraesentari  Africam ,    suppleui   ex  hac 

»  parte  Fragmentum ,    delineando  ad  eius    pedes  leo- 

»  nem ,  et  dexteram  addendo  cum  corona,  ita  ut  ui- 

»  deatur  eam  capiti  sacrificantis  imponere. 

»   Hunc  sacrificulum  existimaui  esse   aut  Hadrianum 

»  aut  Gordianum    Africanum    patrem ;    et    idcirco    in 

»  duplici  graphide  adieci  eorum  capita,  in  uno  nempe 

»  Hadriani  ,    et  in    altero   Gordiani  (a).    Hanc    figuram 

»  esse  cuiusdam    Imperatoris  nobis   satis    demonstrant 

»  eius  indumenta,  idest  tunica  et  paludamentuin,  qui- 

»  bus  induti  sunt  plures  Imperatores  in    auersa  parte 

»  numorum  :   ex.  gr.  Antoninus  in  numo  aeneo  maximi 

»  moduli  cum  litteris  tantum  S.  C.  ,  quem  profert  Pe- 

»  drusius  To.  vii.  tab.  v.  n.   a. ,  ubi  Imperatorem   sic 

»  indutum,  ut  est  in  Fragmenti  nostri  figUra,   sequun- 

»  tur  milites.  Ita  pariter  aliae  sunt  figurae  ibidem  ex- 

»  pressae ,  idest  tab.  xiii.  n.  nl.  M.  Aurelii  cum  epi- 

»  graphe   Iuucntus  S.  C,  tab.  xxviu.  n.  IV.  Caracallae, 

»  tab.  xxxii.  n.  vm.  Diadumeniani,  tab.  xxxvni.  n.  vm. 

»  Maximi,   et  alibi  aliorum  Augustorum. 

»    In   figura  imperiali  Fragmenti  Uon  exprimi  putaui 

»  Antoninujn,   nec   Commodum,  neque  Seuerum,   quo- 

»  rum  numi  inueniuntur    cum  typo  Africae    in    parte 

»  auersa;  quia  Antoninus,  quo  tempore  fuit  Imperator, 

»  nunquam  uidit  Africam  ,    nec  memini  aliqua  memo- 

»  rabilia  beneficia  eum    contulisse  in    illam  regionem. 

■■  ! 

(a)  Inuenta  est  ea  tantum  gvaphis  ,  quae  Hadi*ianuin  repraesentat. 

i 


LXVI 

De  Commodo    reuera    narrat    Lampriclius    citatus  a 
Vaillanto  in  opere  supra  laudato,  cui  titulus  Numis- 
mata  Imperatorum  in  Coloniis  percussa  To.  I.  p.  309., 
classem  instruxisse  mittenclam  in  Africam,    ut  incle 
triticum  aclueheretur  Romam  ,    si  forte  Alexandrina 
frumenta  defecissent  \  propter  quam  principis  soler- 
tiam  Senatus  cudere  tum    curauit  numum   supra  ci- 
tatum  cum  epigraphe  Prouidentia  Augusti:  sed  ibidem 
monui  eundem  numum   ad  Aegyptum  spectare.    Se- 
uerus  Aegyptum  lustrauit ,  quae  prouincia  in  numis 
repraesentatur  cum  symholis  diuersis  ab  illis  ,  quae 
propria  sunt    Africae  -v    nam  exprimitur    mulier  fere 
iacens ,  et  brachio  sinistro  innixa   calatho ,   nec  non 
tenens  dextera  sistrum ,    et  ad  pedes   habens   auem 
ibim.    Si  quis    mihi    obiectaret    exstare    Maxentii  et 
Constantini  Magni    aliquot    numos  aeneos    cum  epi- 
graphe  Conscruator  Africae  suae ;  ideoque  Fragmen- 
tum ,  de  quo  uerba    facio ,    spectare  ad   alterutrum 
Augustum  :  praesto  mihi  esset ,  quod  respouderem, 
nimirum  in  horum  Augustorum   numis    Africae  effi- 
giem  discrimen  aliquod  habere  circa  symbola  sua  an- 
tiqua,  sicuti  uidere  quisque  potest  apud  Bandarium 
To.  il.  p.  i5i.  i5y.  et  296.  Passim  enim  prouinciae 
expressae  in  illorum  numis  uel  carent  symbolis,  uel 
ea  habent  diuersa  ab  antiquis  ,  quo   tempore  impe- 
riura   declinabat ,  ut   sub   mox   praefatis    duobus   Au- 
gustis.  Quod  ad    Constantinum  spectat ,   posset  esse 
forsan    alia    ratio ,    quominus    crederemus    sub    hac 
figura  eius  personam  latere;  nam  is  Africae  dominus 
solummodo  factus  est  post  proelium  contra  Maxen- 
tium,  ex  cjuo  superior  euasit.  Eam  autem  uictoriam, 
ipse  testatus  est ,  ut  legitur  apud  Eusebium  in  eius 


LXVII 

Vita ,  obtinuisse  a  summo  Deo  creatore  uniuersi ; 
quoniam  iamdiu  abdicauerat  a  se  deliramenta  falso- 
rum  numinum,  et  propensus  euaserat  erga  Christi  fide- 
les,  quorum  religionem  plane  cognouerat  ut  ueram  ob 
relatam  uictoriam.  Quare  non  putandum  esset,  tunc 
illum  Augustum  effingi  sacrificantem.  Sed,  cum  con- 
stet  esse  inter  Constantini  numos  nonnullos,  in  quibus 
Pontifcx  Maximus  uocatur ,  ut  est  ille  numus  ,  qui 
praedicat  eius  consulatum  VI.,  qui  fuit  post  annos  x. 
ab  illius  conuersione:  idcirco  nihili  facio  hanc  meam 
positionem.  Aliquis  enim  ethnicus  sculptor  potuit 
opus  anaglypticum  perficere  iuxta  suam  supersti- 
tionem.  Sed  quod  euincit  Fragmentum  meum  nihil 
commune  habere  cum  Maxentio  uel  Constantino  Ma- 
gno,  est,  quod  supra  iam  dixi;  quia  nempe  Africa 
in  parte  auersa  numorum,  qui  ad  utrumque  Augu- 
stum  spectant,  uel  symbolis  omnino  caret,  uel  eadem 
habet  ualde  diuersa  ab  iis,  quae  uisuntur  in  numis 
priorum  Imperatorum. 

»  Hunc  uero  Imperatorem  sacrificantem  esse  Ha- 
drianum  ,  tueri  possem  ob  frequentia  itinera  ab  eo 
peracta  in  Africa ,  ut  testatur  numus  citatus  cum 
epigraphe  Aduentui  Augusti  Africae ,  et  ut  nouimus 
ex  Spartiano  in  eius  Vita.  Quare  putandum  est  eam 
Mundi  partem  gauisam  esse  ob  honorem  praesen- 
tiae  sui  principis  ,  et  eo  amplius  ,  si  perpendatur , 
Imperatorem  illum  eidem  beneficia  contulisse ,  cnm 
citatus  Spartianus  de  hoc  Augusto  scriptum  reliquerit: 
Deinde  Romam  uenit,  atque  cx  ca  in  Africam  transiit, 

»   ac  multuin  beneficiorum  prouinciis  Africanis  attribuit. 
»   Plures  occurrunt  numi,  in  quibus  expressi  fuerunt 

»   Imperatores  corona    redimiti    tum  a  Victoria  tum  a 


LXVIII 

»  proulnciU ,  tum  ab  urbibus.  Huiusmodi  autem  obser- 
»  uantiae  ritus  perficitur  erga  Augustos,  clum  ii  sacri- 
»  ficia  peragunt,  liquorem  e  patera  effundentes  super 
»  aram  :  quod  denotabat  unionem  utriusque  potestatis 
»  imperialis  et  sacerdotalis  propter  maximum  pontifi- 
»  catum.  Nec  mihi  omittendum  uidetur,  apud  Pedru- 
»  sium  To.  vi.  tab.  xxxviii.  n.  ul.  exstare  numum 
»  Graecum  Hadriani ,  in  cuius  parte  auersa  Africa 
»  osculatur  manum  Imperatoris.  Ille  auctor  putat,  illam 
»  figuram,  quae  osculum  porrigit,  esse  urbem  Alexan- 
»  driae  ,  sed  celeber  Apostolus  Zenus  in  suo  Giornale 
»  de'  Letteratl  To.  xxil.  art.  vi.  p.  202.  opinatur  eam 
»  esse  Africam  (a).  Hic  autem  obsequii  ac  beneuolen- 
»  tiae  actus,  quem  hoc  in  numo  Africa  erga  Hadria- 
»  num  ostendit ,  probat  amorem  studiumque  ,  quo 
»  prosequebatur  illa  pars  mundi  suum  principem :  et 
»  ideo  credere  possem  eandem  prouinciam  in  hono- 
»  rem  huius  Augusti  fieri  iussisse  sculpturam ,  quam 
»    illustrare  aggressus  sum. 

»  Est  hic  etiam  obseruauda  parua  illa  portio  uestis, 
»  quam  uides  post  cubitum  sinistrum  Augusti ,  ubi 
»  Fragmentum  angulum  efncit  acutum.  Ibi  ea  indumenti 
»  portio  nullo  modo  ad  uestes  Imperatoris  pertinet , 
>  sed  ad  aliam  personam ,  quae  ad  sinistrum  latus 
»  principis  aderat.  Reuera  in  aliquibus  numis  uisitur 
»  principi  sacrificanti  adstare  plerumque  unam  uel  plu- 
»  res  alias  personas ,  inter  quas  in  quodam  numo  uidi 
»  adsistere  figuram  Romae  ,  in  altero  militem ,  et  in 
»    aliis  alios   sacrificuli  ministros. 

(n)  Fallitur  tamen  Zenus ;  nam  nota  chronica  L  IE  in  parte  aversa 
euincit  numum  ad  Alexandriam  spectare,  cui  eum  quoque  tribuit  Eckhel 
T.  IV.  Doctr.  numor.  ueter,  p.   64. 


LXIX 

»   Hucusqne    lioc     meum    Fragmentum     consideraui 

»  ueluti  partcm  operis  anaglyptici  ad  Hadrianum  spe- 

»  ctantis.  Nunc  illud  considerandum  est  ueluti  spectans 

»  ad  M.  Antonium    Gordianum  patrem.    Anno  Christi 

»  ccxxxviii.  imperante  Maximino,  Africa  maxime  ucxa- 

»  batur  propter  assiduas  mulctas  et  uiolentas  exactio- 

»  nes  procuratoris    fisci ,    qui  unice   intentus    erat  ad 

»  congerendam  pecuniam.  Erat  enim  Imperator  numo- 

»  rum  auidissimus    et   deae    Pecuniae    ualde    deuotus. 

»  Ideoque  aliquot  nobiles  ,  coacta  turba    seruorum  et 

»  rusticorum,   irruerunt  in  Procuratorem,  eumque   tru- 

»  cidauere.    Deinde  Proconsulem  M.  Ant.   Gordianum 

»  petierunt ,  conclamantes  eum  Imperatorem ,  et   eius 

»  filium  M.  Ant.  Gordianum   Caesarem.    Cum  Romam 

»  peruenisset  huius  facinoris  nuncium,  Senatus  confir- 

»  mauit  electionem  utriusque  Gordiani,   et  Maximinum 

»  Reipublicae  hostem  declarauit.   Iste   autem  continuo 

»  damna  sua  reparauit ,    nam  Capellianus    procurator 

»  suus  in  Numidia  statim  cum  Gordiani  exercitu  ma- 

»  nus  conseruit ,  et  ex  certamine  superior    euasit ,  in 

»  quo    etiam    supremus    dux    Gordianus    filius    uitam 

»  amisit.  Cum  uero  id   nouisset    Imperator  Gordianus 

»  pater  ,  eodem   die,   desperatione  actus,   et  ne  in  ini- 

»  micorum  manus  incideret,   mortem  laqueo   sibi  con- 

»  sciuit.  Vide  Capitolinum  in   Vka  Maximini    senioris. 

»  Plerique   critici  non  plusquam  unum  mensem  et  sex 

»  dies  imperii  tribuunt  Gordiano,  et  alii  duos  menses  et 

»  aliquot  dies.  Confer  Panuinii  Fastas  Consulares.  Porro 

»  quam  facillimum  est  existimare  ,  aliquem  ex  proce- 

»  ribus  Africae,  ut  significaret  eam  regionem  dedisse 

»  imperio  Romano   suum    caput ,    alicui  artifici    perfi- 

»  ciendum  mandasse  hoc  opus  anaglypticum  t   in  quo 


LXX 

repraesentaretur  Gordianus  pater  ab  Africa  corona 
redimitus.  Hoc  item  potius  ad  Gordianum  quam  ad 
Hadrianum  referendum  euincunt,  ut  iam  innui  supra, 
tum  informatio  tum  executio  non  plane  perfecta. 
Quod  si  bene  perpenderis ,  id  non  obseruari  in 
sculpturis  sub  Hadriano  absolutis  nosces,  sed  potius 
sub  utroque  Antonino,  et  post  eos  quoque. 
»  Cum  autem  agendum  sit  etiam  de  illa  arae  parte, 
quae  in  Fragmento  remanet,  primum  obseruari  ue- 
lim ,  quomodo  artifex  opportune  usus  sit  uarietate 
colorum  achatae,  aptando  nerape  colorem  onychinum 
ad  prospectum  planum  arae,  et  castaneum  colorem 
ad  coronam  nec  non  ad  focum  arae  impositum,  si- 
cuti  eiusmodi  coloris  est  illa  pars  figurae,  quae  re- 
manet  in  eodem  plano  prospectu.  Arae  antiquae 
diuersimode  conformabantur,  nam  aliae  erant  trian- 
gulares,  aliae  oblongae,  quadratae  aliae,  uel  rotun- 
dae  :  sicut  uideri  possunt  in  nurnismatibus  aliisque 
monumentis.  Iuxta  numinum  quoque  qualitatem,  qui- 
bus  dicatae  erant,  uaria  fuit  earum  altitudo;  quam- 
uis  fere  ad  umbilicum  sacrificantis  usque  peruenirent. 
Haec  Fragmenti  ara  non  pertingit  usque  ad  medium 
fernur  sacrificuli:  quod  apparet  ex  longitudine  bra- 
chiorum  eius,  si  extensa  forent  iuxta  eorum  natura- 
lem  figuram.  Vide  Saubert  De  Sacrificio  cap.  xv. 
»  Cum  mentio  hic  a  me  facta  sit  de  foco  ,  aliqua 
etiam  de  eo  a  me  sunt  tractanda.  Hic  est  uelut  ille 
ferreus  focus,  qui  etiam  nunc  adhibetur,  in  quo  pru- 
nae  accenduntur,  ut  quisque  se  calefaciat;  etprorsus 
aequat  illum,  qui  apparet  super  aram  in  parte  auersa 
nonnullorum  numismatum  aeneorum  Claudii  Gotthici 
cum  epigraphe  Consccratio.  Huiusmodi  focus  uidetur 


LXXI 

»  clisiunctus  fuisse  ab  ara  et  mobilis.  Alia  antiqua  mo- 
»  numenta  repraesentant  focum  exstantem  ex  ara  ipsa. 
»  Eruditi  editores  Antiquitatum  H erculancnsium  To.  il. 
»  p.  317.  nota  2,.,  cle  ara  ibidem  expressa  Tab.  lx. 
»  disserentes  ,  haec  proferunt :  Que'  ripari  (  de  agge- 
»  ribus  uel  limbis  loquuntur ,  qui  supersunt  ex  ara), 
»  i  quali  si  osservano  negli  angoli  di  questa,  e  delV  ara 
»  preccdente ,  potevano  corrispondere  ai  lati  delle  braciere 
»  o  foculi,  o  arule:  anzi  si  noto ,  che  su  le  are  si  met- 
»  tcano  tali  vasi  col  fuoco.  Si  veda  il  Bertaldo  De  Ara 
»  cap.  5.  Altri  dissc,  che  potevano  quei  ripari  in  qualche 
»  modo  corrispondere  alle  Corna  che  ne'  quattro  angoli 
»  degli  altari  soleano  farsi;  si  veda  il  Pottero  A.  G.  il.  a. 
»  O  anchc  puo  dirsi,  che  servivano  pcr  appoggiarvi  le  le- 
»  gna,  che  si  bruciavano  sulle  are,  e  custodirvi  ilfuoco.-» 
Hucusque  patruum  magnum  Tuum,  Cl.  Ioh.  Iacobe, 
audiuisti  docte  disserentem  de  pretioso  Fragmento  ab 
eo  acquisito ,  et  in  selecto  Museo  nobilissimae  domus 
Tuae  adseruato.  Pauca  uero  de  eodem  Cimelio  adii- 
cienda  mihi  sunt.  Et  primum  uelim  scias  ,  non  solum 
quae  ille  adnotauit  de  duplici  zona ,  praecipue  quod 
ad  Gordianum  spectat,  ut  iam  in  notula  exposui,  non 
satis  constare  ex  accurata  inspectione  uestium ,  quae 
in  Fragmento  Gemmae  reliquae  sunt.  Imo  eadem  nun- 
quam  usi  sunt  Augusti,  ut  constat  ex  omnibus  monu- 
mentis ,  quae  ad  nos  usque  peruenerunt.  Quod  etiam 
hac  eadem  ratione  dici  potest  de  Africa.  Sic  quoque 
graphis  fideliter  ex  archetypo  et  accurate  expressa 
parum  uidebis  discedere  aliqua  in  parte  a  descriptione, 
quae  exstat  in  dissertatione  superiori.  Sed  hoc  nihil 
detrahit  doctrinae  archaeologicae  auctoris.  Imo  sapienter 
in  eius  graphide  exhibetur  aperto  capite  sacrificans 
Augustus ,    ut    reuera    sic    fuisse    effictum    in    iutegra 


LXXII 

achate  constat  ex  reliquiis  indumentorum ,  quibus  ipse 
amicitur.  Hac  super  re  oriri  poterat  dubium;  nam,  ut 
notum  est  antiquitatis  studiosis  ,  plerumque  sacrificuli 
nelato  capite  faciebant.  Sic  etiam  Imperatores,  utpote 
qui  Pontifices  Maximi  etiam  erant ,  uisuntur  in  pluri- 
bus  eorum  numis.  Sed  iidem  comparent  interdum  quo- 
que  cum  in  numismatibus ,  tum  aliis  in  monumentis 
sacrificantes  aperto  capite  uel  eodem  tantum  laurea 
redimito.  Non  uelato  reuera  capite  Domitianus  apparet 
in  iis  quatuor  ex  eius  numis  editis  a  Rainssant  Cimelii 
Christianissimi  Regis  Custode  in  Dissertatione  super  duo- 
decim  Numismatibus  Saecularium  Ludorum  eiusdem  Im- 
peratoris,  opere  Gallice  conscripto ,  quod  Italice  et  Latine 
uertit  N.  N.  Brixiae  1687.  Sunt  ibidem  numi  v.  VI.  vil. 
et  x.,  qui  eundem  Augustum  repraesentaut  super  altaris 
focos  pateram  effundentem ,  quin  caput  eius  uelamento 
sit  opertum.  Hoc  idem  demonstrant  aliquot  sacrificia 
peracta  ab  Augustis ,  quae  expressa  fuerunt  in  Co- 
lumna  cocliti  uocata  et  altera  Traiana.  In  explicatione 
huius  secundae  Fabrettus  p.  169.  erudite  disseruit:  cur 
sacrificantes  uario  habitu ,  et  cur  capite  modo  aperto  , 
modo  operto.  Euudem  consulant ,  qui  rem  omnem  pe- 
nitissime  cognoscere  cupiunt.  De  paruis  illis  figuris  ex- 
pressis  in  prospectu  arae,  nihil  reperitur  in  superiori 
Dissertatione.  Fortasse  oblitus  est  auctor  aliqua  etiam 
de  iis  adnotare;  quia  parum  referunt  ad  explicationem 
argumenti,  quod  Gemma  repraesentabat.  Eae  uidentur 
esse  Horae,  quae,  cum  tres  appareant  in  prospectu  arae, 
repetitae  in  tribus  aliis  lateribus  finguntur  a  scalptore. 
Sed  tempus  est,  ut  finem  imponam  Praefationi,  cuius 
longitudine,  plusquam  par  erat ,  Te  ,  Cl.  Vir  ,  fortasse 
detinui ;  et  ut  Tibi  me  nec  non  labores  meos  com- 
mendatos  uelim. 


FLAVII  CRESCONII  CORIPPI 

AFRICANI  GRAMMATICI 

IN  IOHANNIDOS  sev  DE  BELLIS  LIBYCIS 

LIBRVM  PRIMVM 

P  R AEF ATIO 

AD  PROCERES  CARTHAGINIENSES. 


V. 


ictoris  ,  Proceres  ,  praesumpsi  dicere  lauros  : 
Tempore  pacifico  carmina  festa  canam. 
Scribere  me  libuit  magnum  per  bella  Iohannem  : 
Venturo  generi  facta  legenda  uiri. 
5.    Omnia  nota  facit  longaeuo  littera  munolo , 

Dum  memorat  ueterum  proelia  cuncta  clucum. 
Quis  magnum  Aeneam?  saeuum  quis  nosset  Achillem? 

Hectora  quis  fortem  ?  quis  Diomedis  equos  ? 
Quis  Palamedeas  acies  ?  quis  nosset  Vlyssem ; 
fO.         Littera  ni  priscum   commemoraret  opus  ? 
Smyrnaeus    uates    fortem    descripsit   Achillem  , 

Aeneam  doctus  carmine  Virgilius. 
Meque  Iohannis  opus  docuit  describere  pugnas  , 
Cunctaque  uenturis  acta  referre  uiris. 
i5.    Aeneam  superat  melior  uirtute  Iohannes  , 
Sed  non  Virgilio  carmina  digna  cano. 
Maxima  ductoris  ,  quod  sim  temerarius  ,  acta , 
Virtutesque  uiri ,  uictaque  bella  canam. 


2  FL.    GRESC.    COR.    IN   IOHANN.   PRAEF. 

Nutat  in  angustum  discors  fortuna  poetae  : 

20.         Laureus  incle  furor ,  pallidus  inde  timor. 

Concitat  ad  cantus  series  fidissima  rerum  : 

Incalui  gestis  frigidus  ingenio. 
Doctorum  ingenium  ,  docto  non  carmine  ,  canto ; 
Et  retinet  linguam  torpor  in  ore  meam. 
2,5.    Quidni ,  si  ignarus  quondam  per  rura  locutus  , 
Vrbis  per  populos  carmina  mitto  palam  ? 
Forsitan  ex  fracto  ponetur   syllaba  uersu  : 

Confiteor  ;  musa  est  rustica  namque  mea. 
Nempe   admittenda  est  dicendae   gloria  laudi : 
3o.         Fraudabor  solus  munere  ,  nulla  canens  ? 

Concitat  ora  magis  ,  pulsus  de  pectore ,  terror : 

Laudibus  immissis  ,  sit  fauor  ore  meo. 
Quos  doctrina  negat ,  confert  uictoria  uersus. 
Carminibus  fessum  gaudia  tanta  leuant. 
35.    Gaudeat  in  multis  sic  se  Carthago  triumphis. 
Sit  mihi  rite  fauor ;  sit ,  rogo  ,  uester  amor. 
Rustica  Romanis  dum  certat  musa  camoenis  , 

Ductorem  nostrum  fama  per  astra  uehit. 
Si  placet ,  ut  primi  recitem  mea  dicta  libelli  t, 
40.        Nunc  meritis  iussis  carmina  prima  cano. 


FLAVII  CRESCONII  CORIPPI 

AFRICANI  GRAMMATICI 

IOHANNIDOS  sev  DE  BELLIS  LIBYCIS 

LIBER  PRIMVS. 


C3igna ,  duces ,  gentesque  feras,  martisque  ruinas  , 
Insidias,   stragesque   uirum,   durosque  labores, 
Et  Libycas  clades  ,   et  fractos  uiribus  hostes , 
Indictamque  famem  populis,  iaticesque  negatos, 
5.      Vtraque  letifero  turbantes  castra  tumultu, 

Turbatos  stratosque  cano  populosque  subactos, 
Ductorem  et  magno  signantem  facta  triumpho. 
Aeneadas  rursus  cupiunt  resonare  camoenae. 
Reddita  pax  Libyae  ,  bellis   cessantibus  ,   astat ; 

10.      Certior  et  geminis  fulget  uictoria  pinnis. 
Iam  pietas  caelo  terras  prospexit  ab  alto. 
Iustitia  comitante  simul ,   concordia  mundum 
Laeta  fouens  reficit  9  geminis  amplexa  lacertis. 
Has  inter  medius  solio   sublimis  ab  alto , 

1 5.       Iustiniane  ,   tuis  ,   princeps  ,   assurge   triumphis  : 
Laetus    et   infractis    uictor    da   iura    tyrannis ; 
Inclita  nam  cunctos   calcant  uestigia  reges , 
Laetaque  Romano  seruit  iam  purpura  regno , 
Sub  pedibusque  tuis  uictus  prosternitur  hostis ; 

ao.      Et  gentes  fera  uincla  ligant ,  nodoque  tenaci 

Post  tergum  implicitas  stringunt  retinacula  palmas^ 
Saeua  superpositis  plectuntur  colla  catenis. 


j.  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Oraque  per  centum  producant  pectora  cantus : 
Non  mihi  sufficerent  sensus,  non  omne  canenti 

25.      Ingenium  lati  uolitans  per  deuia  mundi , 

Summatinl  illa  canam,   summis  et  laudibus  apta, 
Africa  sub  magno  nutabat  fessa  periclo  ; 

Nam  fera  barbaricis  rabies  exarserat  armis  , 
Insidiis  ,  ferro  ,  flammis  ,  populisque  superba  , 

3o.      Omnia  succendens  direptae  moenia  terrae  , 

Captiuosque  trahens  cunctis  e  partibus  Afros. 
Iam  nullum  discrimen  erat :  non  uatibus  ullis 
Parcere ,  nec  senibus  potuit  concedere  fessis 
Quisquis  honos  busti.  Iacuit  tunc  omne  cadauer 

35.      Confossum  gladiis.  Natis  fas  non  fuit  ullis 

Corpora   caesa  patrum  congestae  subdere  terrae, 
Vulnera  nec  lacrimis  permissum  fundere  iustis. 
Dum  pater  opprimitur,  nati  coniuxque  trahuntur. 
Diripiuntur  opes.  Virtus  premit  improba  martis, 

40.      Et  pia  desertae  linquuntur  funera  terrae. 
Nobilis  et  pauper  casu  rapiuntur  in  uno. 
Luctus  ubique  sonat,  terror  tristisque  per  omnes, 
It  metus  \  et  duris  turbantur  cuncta  periclis. 
Quis  lacrimas,  clades,  praedas,   incendia,  mortes, 

45.      Insidias,  gemitus,  tormentum,  uincula,  raptus 

Explicet ;  aut  miseros  possit  numerare  dolores  ? 
Tertia   pars   muncli   fumans  ,   perit   Africa   flammis. 
Iamque  pius  princeps  uoluebat  pectore  curas, 
Pensans,  et  nostras  moderans  quem  uellet  in  oras 

5o.      Ductorem  mandare  ducum,  summumque  magistrum 
Militiae  :  tantam  cupiens  fulcire  ruinam. 
Cuncta  reuoluenti  soius  uirtute  Iohannes  , 
Consilioque  placens,  fortis,  sapiensque  uidetur. 
Gentibus  ipse  feris   concurrere  posse  putatur 


10HANNID0S   LIB.   1.  <J 

55.      Solus  ,  et  infensas  acer  prosternere  turmas. 

Quippe  uiri  clecus ,   et  praeclari  signa  laboris  , 
Victaque  bella  placent  regni  grauiora   superbi. 
Expulit  ut  Persas;   strauit  quo  uulnere  Parthos, 
Confisos   turbis  ,   densisque  obstare  sagittis  : 

60.      Tempore  quo  lati  manarunt  Nitzibis  agri 

Sanguine  Persarum;  Parthoque  a  rege  secundos 
Congressus  nec  habet.  Fretus  uirtute  feroci , 
Amisit  socias  ,  ipso   superante  ,   cateruas  ; 
Effugiensque  ,  suas  ,   actus  formidine  ,  portas 

65.      Claudere   uix  potuit ,  mediaque  in  Nitzibis   arce 
Irrupit  Romanus  eques ,  uictorque  Iohannes 
Persarum  excelsas  concussit  cuspide  portas. 
Principis  ante  oculos  discurrunt  cuncta  fidelis 
Fortia  facta  uiri :  pensat ,  uersatque  labores  , 

70.      Theodosioypolin  ut  densus  uallauerit  hostis 

Obsidione  graui ;  noctis  celer  ille  per  umbras 
Vt  ueniens  dubiae  succurrit  moenibus  urbis  , 
Hostes  per  medios  portas  ingressus  amicas  ; 
Territus  utque  pedem  muris  subtraxit  ab  illis 

75.      Ingens  Mermeroes  ;  densisque  ut  saeuior  armis 
Ardua  sidereo  cingebat  moenia  muro , 
Inde  Daras  ausus  ductor  ,  qui  signa  regebat , 
Appetere ,   et  bello   Latias   tentare  phalangas. 
Sed,  postquam  primam  uigilans  ex  hostibus  urbem 

80.      Eripuit  ductor ,   fugientes  inde  secutus  , 

Occupat  ante  uias ,  atque  omnes  uindicat  agros; 
Neu  popularet  atrox,  aut  quemquam  laederet  hostis. 
Primus  et  obtinuit  celsi  munimina  muri , 
Nec  passus  differre  diu.  Nam  protinus  hosti 

85.      Fortior  in  medios  uisus  concurrere  campos  , 
Perculit  imiumeras  felici  marte  cateruas , 


• 
4 


O  FL.    CRESGONII   CORIPPI 

Egregiosque  duces ,  et  iunctas  foedere  gentes. 
Parthorum  dominum  uictum  uersumque  fugauit 
Mermeroen.  Acies  Romanum  efFusa  sequentem 
90.      Tunc  metuens,  manibus  gladios  phalerasque  nitentes 
Quisque  suas  medios  fugiens  proiecit  in  agros. 
Indecus  in  cunctis   ensis  fulgebat  harenis 
Vaginaeque  leues  ,  hastae  ,  clipeique  ,   comaeque  , 
Corporaque,  et  mistus  sonipes,  telisque  superbi 
95.      Armigeri  iacuere  ducis.  Iacuisset  et  ille 

Prostratus  campis  ,  ni  uiuum  prendere  uellet 
Ductor  magnanimus.  Victus   tamen  ardua  uidit 
Moenia  Mermeroes,  paucis  comitantibus,  intrans. 
Tunc  astans  mediis  Dominum  benedixit  in  armis. 

100.      Vrbicapus  sapiens,  quem  primum  maximus  orbis 
Imperialis  apex  famulum  rebusque  fidelem 
Tunc  habuit  lectum,  quem  ad  multas  miserat  oras^ 
Noscere,  quae  saeui  fuerant  discrimina  belli. 
Hic  ubi  uictores  Romanos  feruere  uidit , 

io5.      Atque  hostes  uastos  pauitantes  ire  per  agros  , 
Extendens  geminas  pariter  cum  lumine  palmas 
Ad  caelum ,  sic  laetus  ait :  Tibi  gloria  semper , 
Summe  Deus;  uictos  tandem  post  tempora  Persas 
Cernere  quod  merui ,  nostri  uirtute  Iohannis. 

IIO.  Hos  uersans  princeps   animo   tunc   saepe  labores," 

Hunc   solum  Libyam  oppressam   defendere   posse, 
Matura  pietate  probat :  nec  plura  moratus , 
Iussit  ab  externis  acciri  partibus  orbis 
Ductorem.  Placidus  finis  dimittit  et  hostis , 

1 1 5.      Occiduas  aditurus  aquas  ;   celerique  iubentis 
Impleuit  praecepta  die ,  uictorque  recurrens 
Aurea  Romanae  tetigit  mox  limina  portae. 
Principis  ante  pedes  gaudens  stetit  ore  sereno. 


IOHANNIDOS   LIB.   I.  7 

Respexit  famulum.  Peclibus  celer  ille  beuignis 
120.       Oscula  laeta   cledit.  Paucis  hunc  orbis   eoi 

Acta  referre  iubet.  Iussus  ,  quae  bella  peregit , 
Auribus  iusinuat  placiclis.  Gauisus  alumno 
Imperialis  apex  optat  sic  uincere  semper. 
Illicet  auxilio  Libyam  clefendere  mittit. 
ia5.  Principis  imperiis  onerantur  milite  puppes , 

Impensis  armisque  simul ;  pugnasque  docendus 
Mittitur  auspiciis  domiturus  bella  magistri 
Tyro  rudis  magni.  Placidus  iam  tempore   certo 
Carbasa  uentus  agens  moturas  fecerat  unclas , 
i3o.      Nauigiumque  :  thetis  suadebat  prospera  nautis. 
Maximus  at  princeps  ,  plena  pietate  ,  magistrum 
Edocuit ,   sic  uerba  mouens:  Res  publica  nostra 
Praemia  compensat  merito  condigna  labori , 
Principe  me;  cunctosque  iuuat,  gradibusque  potentes 
i35.      Esse  facit,  quoscumque  uiros  bene  currere  sentit 
Pro  terris  populisque  suis.  Nunc  accipe  dicta ; 
Et  causas  cognosce  libens ,  ac  mente  teneto. 
Africa  sub  quantis  iaceat  miseranda  periclis  , 
Auribus  in  nostris  sonuit.  Succurrere  fessae 
14°.      Compellit  pietas.  Placuit ,   fortissime  ,  nostris 
Et  uisum  est  animis  ,  Libyam  te  posse  tueri. 
Signa  moue ,   et   celsas    uelox   conscende   carinas ;, 
Ac    miseros    solitis    releua    uirtutibus    Afros  ; 
Languantanque  acies  armis  prosterne  rebelles  : 
145.      Sub  nostris  pedibus  subiectum  flectere  collum , 
Compressum  uirtute  tua.   Tu  prisca  parentum 
Iura  tene  ,   fessos  releua ,   confringe  rebelles. 
Hic  pietatis  amor,  subiectis  parcere,  nostrae  est: 
Hic  uirtutis  honor  ,  gentes  domitare  superbas. 
ioo.      Haec  mea  iussa  tencns,  ductor  fidissime,   serua. 


8  1L.    CRESCONII    CORIPPI 

Cetera  Christus  agat,  noster  Dominusque  Deusque, 
In  manibus  referens,   et  te  per  cuncta  gubernet 
Prosperitate  sua  :  titulis  melioribus  auctos 
Pro  meritis  nos  rite  tuos  uideamus  honores. 

1 55.  Procidit  ante  pedes  ,  divinisque  oscula  plantis 

Pressa  dedit  3  lacrimisque  rigans  uestigia  tinxit. 
Ductorem  ipse  pater  cernens  discedere  princeps, 
Condoluit,  pietasque  animos  concussit  heriles. 
Inde ,  petens  classem ,   nautas   hortatur  ouantes 

1 60.      Magnanimus  ductor  ;  deducunt  litore  puppes. 
Prima  repercussis  uerruntur  marmora  tonsis  : 
Soluunt  uela  citi ,  magnis   clamoribus  urguent , 
Horrisonoque  graues  laxant  stridore  rudentes, 
Expanduntque  sinus  :  placidis  iam  carbasa  flabris 

i65.      Aurae  impulsa  mouent:  abscondunt  alta  carinae, 
Et  latet  angustum  centum  sub  puppibus  aequor. 
Prospera  maturis  crebrescunt  flamina  coris  , 
Impelluntque  rates  :  aeratis  aequora  proris 
Proscindunt  celeres:  sulcantur  marmora  rostris. 

170.      Spumea  sub  longis  immurmurat  unda  carinis , 
Classis  traiciens  angusto  litore  fauces, 
Seston  Abydenus  dirimit  qua  pontus  ab  aruis  ;, 
Sigeasque  uolat  uentis  secura  per  undas  , 
Et  legit  antiquae  litus  lacrimabile  Troiae. 

175.  Inclita   tunc    referunt    Smyrnaei    carmina   uatis  ; 
Significantque  locos  alta  de  puppe  priorum : 
Haec  Priami  sedes  ;  domus  haec  Aeneia  longe, 
Arboribus  quae  septa  iacet:  hic  saeuus  Achilles 
Traxerat  Hectoreum,  curru  rapiente,  cadauer: 

180.      Demoleum  hoc  uictor  prostrauit  litore  magnum 
Aeneas  proauus  ;  celsae  quo  moenia  Romae , 
Nomen  et  imperii  praeclarum  auctore  refulget, 


IOHANNIDOS   LIB.   I.  9 

Atque  tenet  latum  dominantis  foedere  mundum. 
Cunctaque  gesta  canunt  Argiui  proelia  belli : 
l85.      Concidit  Hectorea  Patroclus  fusus  ut  hasta ; 
Vtque  niger  Memnon  Pelidae  uulnere  uictus ; 
Fleuit  ut  Aurora  ingentis  pia  funera  nati ; 
Corruit  ut  mediis  bellatrix  uirgo  cateruis 
Penthesilea  suis  ;  Rhesus  qua  nocte  peremptus , 
190.      Troilus  utque  puer  forti  congressus  Achilli ;, 
Victor  Apollinea  cecidit  qua  lege  sagitta ; 
Quo  Paris   occubuit  confossus  uulnere  raptor ; 
Vltima  post  referunt  exhaustae  incendia   Troiae, 
Aeneaeque  fvigam  :  tunc  clari  nomine  Iuli , 
195.      Vt  puerum  patremque,  amissa  coniuge,  secum 
Nauibus  euexit ,  tot  per  uada  caerula  currens. 
Audiit  egregius  narrantes  proelia  Petrus , 
Audiit  ut  pueri  praeclarum  nomen  Iuli : 
Arsit  amore  nouo  pectus  puerile  legendi , 
200.      Noscere  bella  uolens.  Magna  pietate  mouetur  : 
Se  putat  Ascanium,  matrem  putat  esse  Creusam. 
Filia  regis  erat ;  mater  quoque  filia  regis. 
Tunc  pater  Aeneas,  et  nunc  pater  ipse  Iohannes. 
Haec  meditatur  ouans:  pertentant  gaudia  mentem 
ao5.      Haec  patri ,  haec  famulis ,  haec  omnibus :  ipse  ferebat 
Per  mare  ueliuolum  genitoris  gaudia  magni , 
Vnica  Romanis   rebus   spes   altera ,  Petrus. 
Labitur  Aegeum  classis  secuta  per  aequor ; 

Haud  secus  Adriacis  undis  uentisque  secundis , 
210.      Ocius  alta  secat ;  Siculas  mox  contigit  oras. 

Deserit  aura  rates ,  uentisque  silentibus  omne 
Immoto  fluctu  iacuit  mare  :  lenior  unda 
Litora  nulla  quatit.  Siluit  tunc  Scylla  biformis, 
Latratus  siluere  canum ,  non  ora  luporum 


2 


IO  FL.    CRESGONII    COMPPI 

2 1 5.      Compulit  unda  ciens  ululantia  reddere  saxa  ; 

Quamquam  hic  alternae  coeant  confinia  terrae, 
Angustoque  freto  litus  turbetur  utrumque. 
Immotos  fluctus  numquam  placata  Charybdis 
Continuit,  liquidas  reuomens  nec  sorbuit  undas. 

2,20.      Lintea  laxa  cadunt ,  nulloque  tumentia  flatu 
Arboribus  iunxere  suis.  Tunc  soluere  funes 
Praecipiens  sociis ,  portus  intrate  quietos  , 
Ductor  ait.  Iussi  celeres  super  omnia  nautae 
Armamenta  uolant :  currens  hic  uela  resoluit ; 

225.       Colligit  ille   sinus  ;   socios  hortatur   ouantes 
Dulcibus  ille  sonis ,  et  cantu  mulcet  acuto. 
Dant  animos  clamore  uiri :  uox  ipsa  labores 
Adiuuat ,   et  uires  nautis  et  gaudia  praestat. 
Caucana  Sicani  iuxta  iacet  arua  Pachyni , 

23o.      Litora  curua  tenens ,  cuius  tunc  ancora  portus 
Romanae  classis  morsu  perstrinxit  obunco ; 
Et  iam  stelliferus  maris  asperat  hesperus  undas, 
Inducens  terris  tetram  caligine  noctem. 
Hic  dux  magnanimus  securus  puppe  Iohannes 

a35.      Carpebat  somnos ;  cautus  cum  forte  magister 
Ipse  ratis  placidos  persensit  surgere  uentos. 
Discurrit  puppes  pubes  festina  per  omnes  , 
Armamenta  parans  ;   soluuntque  a  litore  funes  , 
Non   expectato  iussu   ducis  :   omnia  nautae 

240.      Vela  leuant ,  totis  pandentes  lintea  flabris. 
Iam  medium  pelagus  ,  uentis  impulsa  tenebat 
Classis  et  extremo  surgebat  roscida  caelo 
Producens  aurora  diem ;  cum  tristis  imago 
Ductoris  stetit  ante  pedes.  Cognata  tenebris , 

24.5.      Maura  uidebatur  facies  ,  nigroque  colore 

Horrida;  et  obductis  contorquens  lumina  flammis, 


IOHANNIDOS   LIB.   I.  II 

Tunc  sic  orsa  loqui:  Quas  classes  tendis  in  oras? 
In  Libyam  transire  putas?  Cui ,  uerba  remittens, 
Ductor  ait :  Cernis  nostras  transire  carinas  ; 

a5o.      Meque  rogas,  uultu  minitans?  Tunc  tristis  imago, 
Horrida  sulfnreis  contorquens  lumina  monstris  , 
Non  transibis,  ait.  Sensit  quod  mente.  Malignus 
Angelus  ille  fuit  claro  deiectus  olympo. 
Nec  timuit  tamen  ipse  feras  imitantia  formas 

2,55.      Ora  uiri.  Sequitur  fugientem,  et  prendere  certat. 
Ille ,  manu  densas  aspergens  ante  tenebras , 
Puluere   commisto ,   tetrae   caliginis  umbra , 
Ductoris  turbabat  iter.  Sed  rursus  ab  alto 
Aspectu  placidus ,  senior  descendit  olympo  , 

2,60.      Candida  sidereis  gestans  uelamina  peplis  ; 

Ac  stetit  ante  oculos,  quaerentis  tela,  Iohannis, 
Continuitque  manum,  sanctoque  haec  addidit  ore: 
Non  furor  in  tantas  animos  sic  concitet  iras. 
Sperne  malum  bonitate  tua :  fuge  :  dira  maligni 

265.      Iurgia  ne  timeas.  Cui  dux,  Pater  optime,  dixit, 
Virque  Dei ,  cernis  certantem ,  aditusque   uiarum 
Claudere  nitentem.  Senior  tunc,  mente  benigna, 
Haec  ait :  O  felix ,  uestigia  nostra  secutus  , 
Me  duce  ,   carpe  uiam.  Sic  fatus  ,  lumine  magno 

270.      Erexit  placidus  fulgentes  lampadas  ignis 

Tunc  uero  omnis  iners  dubia  stat  mente  magister , 
Et  uentis  dat  terga  fugax ,  uitamque  fatetur 
Artis  opem;  nescitque  miser,  quo  flectere  puppem^ 
Nec  breuiata  sinu  sustentant  lintea  flatus. 
275.      Non  opus  est  uelis  :  deponunt  omnia  nautae 

Vela  simul,  uentisque  rates  undisque  relinquunt. 
Sparguntur  uario  diuersa  per  aequora  cursu , 


12  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Quo  casus,  quo  uentus  agens,  nocturnus  et  error 
Sorte  trahit.  Saeuum  miseris  fortuna  minatur 
a8o.      Naufragium:  nullam  credunt  superesse  salutem  , 
Desperantque  suam  per  aperta  pericula  uitam. 
Ingemuit  ductor  ,  mentemque  ad  sidera  tristis 
Erigit;  auxiliumque  Dei ,  pietate  magistra , 
Vt  metus  ipse  dabat,  lacrimis  inquirit  obortis. 
2,85.      Pronus  et  exorans  supplex  his  uocibus  infit : 

Omnipotens  Verbi  genitor  ,  rerumque  creator , 
Principium  sine  fine  ,  Deus  ,  te  cuncta  fatentur 
Auctorem  et  dominum,  et  factorem  elementa  tremiscunt: 
Te  uenti  nubesque  pauent ,  tibi  militat  aer , 
2,00.      Imperioque  tuo  nunc  arduus  intonat  aether , 
Magnaque  concussi  turbatur  machina  mundi. 
Tu  scis,  summe  pater,  tu  praescius  omnia  nosti: 
Non  auri  cupidus  ,  non  ullo  munere  lucri , 
In  Libyam  compulsus  eo,  sed  scindere  bellum , 
295.      Et  rhiseras  saluare  animas.  Haec  sola  cupido  , 

Hic  animis  amor  omnis  inest.  Iiuc  iussio  tantum 
Principis  alma  trahit:  noster,  te  principe,  princeps 
Imperat.  Ipse  tibi  meritum  debere  fatetur 
Ordine  seruitium.  Tu  illi  nos  subiicis  omnes  , 
3oo.      Et  seruire  iubes  :  tua  sum  praecepta  secutus. 

Aspice  ,  sancte ,  fauens,  et  nostros  cerne  labores 
Iam   placidus   tantaeque   pius    succurre    ruinae. 
Sin  sua  peccantem  damnant  delicta  Iohannem  : 
Iudice  te ,  quocumque  alio  me  comprime  leto; 
3o5.      Pro  Petro  nunc  parce  meo.   Quo  nomine  dicto , 
Haesit  in  ore  sonus  ,  tremuerunt  pectora  patris, 
Frigidiora  gelu  ceciderunt  crura  manusque , 
Membraque  cuncta  labant.  Lacrimas  tunc  fluminis  instai 
Fundit,  et  ingentes  gemitus  ad  sidera  tollit. 


IOHANNIDOS   LIB.    I.  l3 

3io.  Talibus  orantis  fletus  et  ueiba  recepit , 

Suspiciens  Dominus;  ualidis  mitescere  uentis 
Imperat ,  et  clauso  frangi  sub  monte  procellae. 
Effugiunt  celeres  ,  tenuato  uellere  ,  nubes  : 
Sol  reclit ,  et  claro  ,  rutilanti  lampade  ,  caelo 

3i5.      Emicat  alta  dies  ;  explanat  marmoris  undas 
Iussio  certa  Dei :  uenti  uenere   secundi. 
Consurgunt  laeti ,  turbantes  omnia  ,  nautae  , 
Vocibus  et  placidis  intendunt  lintea  malis  , 
Implenturque  sinus.  Socias  tunc  undique  naues 

3ao.       Accipiunt ,   totoque  refulgent  carbasa  ponto. 

Iam  propius  propiusque  uolant;  et,  prospera  cursu 
Caerula  sulcantes  ,  impellunt  flamina  puppes. 
Prospexit  tandem  succensae  litora  terrae 

Ductor  ,  et  indomitas  maitis  cognouit  harenas  : 

32,5.      Nec  dubium;  nam  uera  ferunt  incendia.  Monstrum! 
Voluebant  uenti  crispantes  uortice  flammas  ; 
Et ,  fumo  commista  uolans  super  astra ,  fauilla 
Scintillas  tenues  summam  spargebat  in  aethram. 
Surgit  et  in  medio  feruet  iam  flamma  profundum, 

33o.      Omnia  conuoluens  succensae  robora  terrae. 
Vritur  alma  seges  cultos  matura  per  agros 
Omnis  ;  et  augescit  crescentem  frondibus  ignem 
Arbor ,  et  in  cinerem  se  se  consumpta  resoluit. 
Vertuntur   miserae    caesis    cum    ciuibus    urbes  , 

335.      Cunctaque  diruptis  conflagrant  moenia  tectis. 
Haud  aliter  Phaeton  cunctis  e  partibus  orbis 
Non  bene  concesso  succenderat  omnia  curru , 
Flammiuomis  raptatus  equis ;  ni  fulmine  summo 
Omnipotens  genitor  ,  terras  miseratus  ,  anhelos  , 

340.      Disiunxisset  equos  ,  restinguens  ignibus  ignem, 
Exarsit  ductor  miserae  succurrere  terrae  , 


14  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Plus  solita  pietate  fremens ,  largoque  rigauit 
Imbre  genas.  Virtus  solitis  flagrauit  in  armis  , 
Iraque  praecipites  dictabat  tendere  gressus 

345.      In  medios  fluctus  :  prohibet  natura  uolentem ; 

Et  mista  uirtute  modum ,  quo  ,  cuncta  regendo , 
Inclita  cum  parui9  pensans ,  commissa  gubernat. 
Ocius  adductas  ad  litora  uertere  proras 
Imperat ;  et  notae  laetus  successit  arenae. 

35o.  Litora  Byzacii  paribus  non  alluit  undis. 

Tellure  opposita  saltim  pars  lenior  aestu 
Plana  iacet ,  curuis  statio  concessa  carinis. 
Efficiunt  portus  nimium  uada  salsa  quietos. 
Hic  uis  nulla  noti  placidos  extollere  fluctus 

355.      Mota  potest;  uentus  liquidum  non  territat  aequor. 
Pars  pelagi  quassatur  aquis  ,  ripaeque  relabens 
Confractum  scopulis  latrat  mare ;  peruia  saxis 
Vnda  sonat ,  nigramque  super  diffunditur  algam. 
Illic  et  boreas  tumidus  ,  grauiorque  procellis 

36o.      Eurus  ab  extremo  conuoluunt  aequora  fundo  : 
Tunc  pereunt  miserae  dirupto  fune  carinae  , 
Et  pelagi  duros  tabulae  iacuere  per  agros 
Saepe  ratis,  putresque  simul  per  gramina  prorae. 
Hinc  est,  quod  metuunt,  fugiuntque  pericula  nautae 

365.      Dira  loci ;  portuque  petunt  uada  tuta  quieto. 
Illo   Romanae  steterant  in  litore   classes  , 

Tempore  quo  Libycas  tetigit  Belisarius  oras , 
Vandalicas  capturus  opes.  Quos  nomine  portus 
Alterna  pro  parte  Caput  dixere  Vadorum 

370.      Antiqui  nautae.  Veniens  hic  uela  resoluit 

Dux  quoque  magnanimus  simili  uirtute  Iohannes. 
Felix  ille  locus  ,  statio  quo  tuta  Latinis 
Classibus,  atque  secunda  fuit.  Tunc  ancora  morsu 


IOHANNIDOS   LIB.   I.  l5 

Fixa  suo  tenuit  securas  litore  puppes. 

3^5.      Agnouit  portus  cluetor  fortissimus  illos  :, 

Gauisusque  locis ,  digito  monstrauit  ab  undis  , 
Et  sociis  sic  laetus  ait :  Dum  prima  tenerent 
Vltrices  haec  arua  rates  ,  hoc  litore  primus 
Ipse  solum  tetigi ,  fretus  iuuenibus  armis  : 

38o.      Ex  ducibus  namque  unus  eram.  Cum  sceptra  tyrannus 
Geilamir  in  Libycis  tenuisset  perfidus  oris  , 
Has  Romana  manus  primo  pede  pressit  arenas  , 
Hic  Libycas  potauit  aquas  ,  hoc  margine  fossas 
Tunc  posuit  primis  uenieus   exercitus   armis. 

385.      Ille  procul  tumulus  uicinis  proximus  undis  , 
Cernitis  ,  ut  molli  congestus  crescat  arena 
Mobilitate  noti  ?  Ductor  Belisarius  illic 
Altius  imposuit  cunctis  tentoria  signis  , 
Quem  circum  posuere  duces  mistique  tribuni. 

890.  Hoc  ego  ,  germano  pariter  comitante  beato  , 

Castra  loco  tenui.  Sors  ,  heu ,  durissima  fati , 
Humanis  inimica  bonis  !  0  gaudia  fratrum 
Quanta  rapit  subito  ueniens  mors   saeua  piorum ! 
Qua  uirtute  fremens  germanus  perculit  hostes 

395.      Ille  meus  sociusque  bonus  ,  qua  mente  regendo 
Continuit ,   quantumque  uirum  res  publica  fleuit ! 
Non  belli  rapuit  fratrem  fortuna  potentem , 
Cum   toties   uictor   saeuo  remeasset  ab   hoste. 
Heu ,  superas  mors  dura  pios !  Genitoris  imago, 

400.      Pampus  eras  ,  natique  :  mihi  solatia  tanti 

Digna  mali ,  uictor  Stygias  quod  despicis  undas, 
Haec  loca  me  fratris  memorem  fecere  beati , 
Et  lacrimas  mouere  meas.  Quae  bella  peracta 
Prisca  uiri ,  Deus  ipse  mihi  meliora  secundet. 

4o5.      Sit  locus  hic  felix  ,  illo  felicior  anno  , 


l6  FL.    CRESCONlI   CORIPPI 

Prosperitate  Dei.  Tamen,  haec  quo  tempore  castra 
Imperfecta  manent ,  tanto  in  discrimine  belli , 
Quot  populis  subtracta  salus ,  uictoria  signis 
Si  faueat  per  bella  meis  ,  ego  coepta  replebo 

410.      Munimenta  loci  firmo  solidata  metallo. 
Sic  fatus ,  doluit ,  desertas  ciuibus  urbes  , 

Et  uacuas  tacuisse  domos ;  Libycasque  ruinas 
Ingemuit  miserans  :  solnique  a  litore  funes  , 
Iussit ,  et  optatis  concessit  lintea  uentis. 

41 5.      Tertia  lux  Tyrios  oculis  post  tempora  muros 
Obtulit ,  et  fessae  ductorem  reddidit  urbi. 
Litora  uix  primus ,  figens  uestigia ,  plantis 
Contigerat :  campis  acies  exire  iubebat ; 
Praecipit  atque  duces  densas  componere  turmas, 

420.      Signaque  ferre  iubet.  Summus  dolor  incitat  iram: 
Terrae  quippe  dolens,  quam  uiderat  ipse,  ruinarn, 
Castra  mouet.  Iussis  parens ,  excita  iuuentus , 
Deposito  torpore  ,  micat  -v  omnisque  resumptis 
Bella  petit  miles  gladiis.  Tunc  aere  recuruo 

4^5.      Aspera  raucisoni  succendunt  proelia  cantus. 
Iamque  nouem  latis  erumpunt  agmina  portis  , 
Cunctaque  ferratas  effundunt  moenia  turmas. 
Hinc  equites  ueniunt:  peditum  pars  lenta  mouetur 
Mille  uiis  ,  pulsuque  pedum  gemit  arida  tellus. 

43o.  Qualiter  ille  fauis  pulcri  regnator  agelli 

Castra  mouens ,  apium  densas  exire  cateruas 
Imperat ,  et  flauis  agmen  producere  terris 
(  Siue  parat  pugnas  ,  aduersi  concitus  ira 
Forte  ducis ,  fucosue  uolens  arcere  malignos  ) 

435.      Accelerat ;  iussisque  fauens  festina  iuuentus 
Per  cunctos  aditus  crebris  aluearia  linquunt 
Exitibus ,  raucistjue  acuunt  stridoribus  hostes. 


IOHANNIDOS    LIB.    I.  iy 

Haucl  secus  in  campos  tota  Carthagine  miles 
Exit,  et  erectis  gaudet  procedere  signis. 
440.  Hinc  seges  aeratis  horrescit  spissa  maniplis. 

Hi  pharetras  arcusque  ferunt ,  his  lucida  latis 
Arma  sonant  humeris.  Hastae  clipeique  refulgent, 
Loricaeque  graues ,  et  stantes  uertice  cristae. 
Voluitur  inde  nouus  densa  caligine  puluis  : 
445.      Ventilat  assidue  conculcans  ungula  terras: 
Aera  sublatae  conuoluit  fumus  arenae. 
Ipse  inter  primos  ,  exhortans  agmina ,  ductor 
Fertur   equo,   solitisque  duces  succendit  in  armis: 
Dum  ueteres  memorat  gestas  in  Perside  pugnas. 
45o.      Non  aliter  posset  sensus  flammare  uirorum , 
Ni  martis  laudaret  opus.  Sic  Iuppiter  ille , 
Vt  ueteres  aiunt  gentili  carmine  uates  , 
Saeua  giganteo  dum  staret  Phlegra  tumultu, 
Caelicolum  turmas  ,  quo  uellent  fata ,  mouebat ; 
455.      Sternere  terrigenas  posset  quo  fulminis  ictu  , 
Cuspide  qua  Mauors  transfixos  funderet  artus , 
Verteret  in  montes  uisa  quos  Gorgone  Pallas  , 
Arcitenens  crebris  quis  ferret  fata  sagittis  , 
Quosque  leuis  torto  fixisset  Delia  telo. 
4.60.  Iamque  per  extensos  properans  exercitus  agros , 
Byzacii  carpebat  iter  ,  quo  Antonia  Castra 
Nomine  clictus  auis  locus   est.  Hic  castra  Iohannes 
Mox  posuit.  Legati  etiam  uenere  tyranni. 
Hos  dux  egregius  iubet  intra  tecta  uocari 
j.65.      Atque  referre  uiros  saeui  mandata  tyranni. 
Tunc  ,  cui  Romanae  fuerat  facundia  linguae , 
Iussus  Maccus  ait :  Languantan  gentis  acerbae 
Ductor  magnanimus  tibi  nos  Guenfeius  heros 
Antalas  haec  ferre  iubet.  Tu  nempe,  Iohannes , 

3 


l8  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

470.       Quem  nouit  Massyla  manus ,  Solomonis  iniqui 

Tempore,  dux,  nostris  fueras  qui  proximus  oris» 
Vicinaeque  maris  quondam  seruator  harenae , 
Non  Solomoniacas  audisti  marte  cateruas 
Tot  pariter  cecidisse  gravi ;  qua  flumina  clade 

4^5.       Impleret  Romana  manus  ,  campisque  perempti 
Quot  uestri  iacuere  uiri ,  ductoris  et  ingens 
Exitium  per  bella  tui?  Tu  gentibus  audes 
Inuictis  inferre  manum  ?  Non  quantus  Ilasguas 
Notum  est  marte  tibi,  quem  tantum  fama  perennis 

480.      Prisca  canit?  Cuius  iam  Maximianus  in  armis 
Antiquos  persensit  auos  ,  Romana  per  orbem 
Sceptra  tenens,  Latii  princeps.  Tu,  milite  paruo, 
Iam  periture ,  meas  audes  uel  cernere  turmas  ? 
Aut  poteris  sufFerre  manus  ,  faciemque  uirorum 

485.      Aspicies  campis  ,  ductor  Romane  ,  meorum  ? 

Quin  potius  conuerte  pedem,  uel  sumpta  retrorsum 
Signa  refer,  mortemque  caue.  Sin  proelia  mecum 
Mittere  posse  putas;  si  te  iuuat  ire  sub  umbras, 
Atque  dies  suprema  uocat :  cur  signa  fatigas  ? 

490.      Verba  remitte  mihi:  quae  sit  tua    certa  uoluntas; 
Et  uenio  quocumque  uoles  ,  nec  fata  morabor. 
Haec  mandata  dedit  ductor  fortissimus  ille. 
Tu,  quaecumque  placent  animo,  responsa  remitte. 
Tunc   placidus    grauitate    sua,   nec   motus   in  hostes, 

4o5.      Ductor  ait :  Mihi  nunc  saeuo  responsa  referre 
Non  opus  est  hosti.  Certis  sunt  ista  diebus 
Maturanda  mihi  saeui  mandata  tyranni. 
Post  uobis  mandata  dabo.  Sic  ore  Jocutus , 
Ipsos  priuato  iussit  custode  teneri , 

Soo.      Fortia  facta  parans.  Illis  superesse  salutem , 
Quis  potuit  sperare  uiris  ?  Patientia  magni 


IOHANNIDOS    LIB.    I.  19 

Quanta  ducis!  Quanta  est  pietas  uirtusque  regendi! 
Barbara  corda  tument ,  insano  accensa  furore  : 
Hic  clementer  agit ,  moderans  grauitate  Latina  ; 

5o5.      Noluit  ulcisci  praesenti  morte  superbos  , 

Sed  uoluit  saluare  humiles  ,  fractosque  leuare. 
Sic  uirtus  Romana  manet ,  semperque  manebit. 
Corripit  et  saluat ;  ueniam  promittit  ab  ira. 
Extulit  ut  radiis  rutilantes  lucifer  ignes 

5 10.      Oceani  prolutus  aquis  ;,  tunc ,  castra  moueri 

Cuncta,  iubet  ductor,  densasque  exire  phalangas. 
Signacanens,  gemit  horrendos  ferabuccina  cantus, 
Aere  cauo  ,  dulcesque  expellit  pectore  somnos. 
Dant  animos  sociis  (  clamor  tentoria  miscet ) 

5i5.      Hortanturque  parem  famuli.  Tunc  fixa  reuellunt 
Vela  solo  ,  alipedes  ducunt  praesepibus  altis 
Ornatos  phaleris  ,  atque  omnia  tela  resumunt. 
Ast  ubi  compositis  coepit  procedere  turmis  , 

Victricesque  aquilas  aciesque  ostendere  campis  ; 

520.       Sic  ,  bene  solicito  dispensans  pectore  ductor  , 

Admonet  ipse  duces,  causas  referensque  docensque: 
O  Romana  manus  ,  spes  o  fidissima  rerum , 
O  uirtus  ,  orbisque  decus,  summumque  leuamen, 
Imperiique  fides  ,  et  nostri  palma  laboris , 

Sa5.       Certa  licet  uobis  ,  quae  sit  fiducia  genti ,  est : 

Ipse  tamen  memorem  insidias  fraudesque  dolosque; 
Et  metuenda  cauens ,  et  quae  peragenda  reuoluens. 
Proelia  dura  dolis  numquam  caruere  malignis. 
Bella  per  insidias  acies  Maurusia  gessit 

S3o.      Semper  ,  et  obscuris  fidens  subsedit  in  armis  : 
Solaque  Massylas  seruat  fallacia  uires  , 
Et  timidos  bellare  facit ;  dum  saxa  latebras 
Montibus  in   summis  ,   aut  altis  flumina  ripis  , 


20  FL.    CRESCONH    CORIPPI 

Praestant ;  aut  ubi  glavica  nemus  distendit  oliua , 

535.      Arboris  aut  altae  frondoso  uertice  robur 
Efncit  occultis  acies  subsidere  campis. 
Fraudibus  inceptat  committere  proelia  Maurus , 
Vt  celer  incautum  subito  perterreat  hostem , 
Ambiguumque  premat,  fretus  numeroque  locoque, 

540.      Et  domitis  confisus  equis.  Tunc  belliger  astu 
Mittitur  in  planos   rarus  qui  proelia  campos 
Prouocet,  et  uisos  fugiens  exaggeret  hostes. 
Ille  leui  cursu  praefixo  hastilia  ferro 
Vibrat ,  et  incuruo  nec   cessat  flectere  gyro 

545.      Cornipedem  domitum:,  sed  cum  properauerit  hostis, 
Arte  fugit ,  comptas  ut  spargat  callidus  alas  ; 
Dum  sequitur  numerosa  manus,  uictrixque  putatur 
Esse  sibi ,  et  totos  agmen  difFundit  in  agros. 
His  agit  in  bellis  fingens  certamina  Mazax 

55o.      Insidiis  ,  donec  medios  perducat  in  hostes 
Hostile  obsessis  conclausum  uallibus  agmen. 
Tunc  dolus  ille  patens  saeuas  effundit  habenas , 
Absconsasque  ciet  tota  de  parte  cateruas. 
Quem  metus  acer  agit,  primo  fugit  ille  tumultu. 

555.      Hunc  premit  elatus  saeuo  sub  uulnere  Maurus  , 
Quem  pauidum  timor  ipse  facit.  Sin  robore  firmo 
Constiterint  tunc  forte  uiri ,  non  ulla  sequetur 
Audentes   pugnare   manus  :,   sed   colla   reflectunt 
Mollia  quadrupedum.  Versi  sic  bella  relinquunt, 

56o.      Sic  acies  fugitiua  cadit ,  sic  firma  resistit. 

Nam  timidos  fortuna  premet ,  cautosque  iuuabit , 
Audacesque  simul ;  multos  nam  saepe  reuisit. 
Et  quanti  ex  ipsis  palmam  sumpsere  periclis  ! 
Vt  decet  esse  duces  cautos  fortesque   trucesque  ; 

565.      Pandite  quisque  suas  belli  in  discrimine  uires. 


IOHANNIDOS    LIB.   I.  2  1 

Sit  labor  ille  animis.  Acies  componite  turmis } 
Cunctaque  dispositis  incedant  signa  maniplis. 
Haec  sit  praecipue  summi  cautela  laboris  ;, 
Has  uigiles  seruate  uices  :  his  uincitis  hostes. 

S70.      Ordine  quisque  suo  ,  praecedant  castra  tribuni , 
Interdumque  duces  ,  suspectas  quaerere  ualles, 
Et  faciles  praestare  uias.  Exercitus  omnis 
His  securus  erit ;  cautum  nec  praeuenit  hostis 
Vallatumque.  Suis  at  si  Maurusia  bellum 

5y5.      Fraudibus  occultis  acies  assueta  parabit ; 

Nuntius   ante  leuis   nostras   deportet  ad  aures 
Vectus  equo,  cautasque  facit  properare  cohortes. 
Hoc  seruate  duces  :  ueram  sperate  salutem. 
Dixerat  haec  ductor ,  latum  cum  uocibus  agmen 

580.  Consequitur  festis :  laudant ,  plauduntque ,  fauentque , 

58 1.  Exultantque  animis  ;  et  laeti  iussa  facessunt. 


FLAVII  CRESCONII  CORIPPI 

AFRICANI  GRAMMATICI 

IOHANNIDOS  sev  DE  BELLIS  LIBYCIS 

LIBER  SECVNDVS. 


P 


ellitur  interea  cunctis  uastator  ab  oris 
Maurus ,  et  aduerso  trepidus   calcatur  ab  hoste. 
Deserit  obsessas  fugiens  conterritus  urbes  , 
Turbatusque  metu  montes  concurrit  ad  altos  , 
5.      Castraque  muniuit ,  posuitque  imperuia  siluis. 
Implentur  uallesque  cauae  ,  collesque  supini 
Gentibus  innumeris;  camposque  et  flumina  late 
Curua  tenent.  Latuit  densis  contermina  tellus 
Agminibus  ;  montesque  et  celsis  frondea  siluis 

10.      Tecta  latent,  pendente  casa.  Fugit  inde  ferarum 
Omne  genus  ,  saeui  referens  uenabula  Mauri : 
Nec  potuit  miserum  tantas  euadere  pestes  , 
Sed  iacet  affixis  resupino  in  pectore  telis. 
Non  mitis  uolucer  ramis  permissus  in  altis 

i5.      Frondibus  aut  mediis  dulces  suspendere  nidos. 
Arboribus  religant  congesto  culmine  cannas 
Omnibus ;  et  nullo  est  uacuum  iam  in  monte  cacumen. 
Qualiter  infusae  tellus  contecta  pruinae 

Nube  latet;  campique,  et  montes,  arbor  et  omnis 

20.      Albet ;  et  ipse  suis  artatur  motibus  aer  : 
Eripitur  crebris  facies  certissima  rerum 
Imbribus  ,  et  nullis  noscuntur  sidera  signis. 
Quis  mihi  tot  populos  gentesque  et  proelia  uates 
Ordinet  arte  noua  ?  Tu ,  Iustiniane  ,  fauendo 


FL.  CRESC.  COR.  IOHANN.  LIB.  11.  2  3 

a5.      Cuncta  doce  :  aclmisce  blanda   dulcedine  musam  , 
Temperet  insuetis  nutantia  carmina  uerbis  ;, 
Nam  fera  barbaricae  latrant  sua   nomina  linguae. 
Primus  init  bellum  ,  fraterna  morte  coactus  , 
Maurorum  princeps  ,  Romanis   subditus  olim 

3o.      Principibus  ,  gratus  ducibus  ,  fidusque  magistris, 
Antalas  ;  duramque  ,  mouens  in  proelia ,  dextram 
Erexit  furiale  fremens  ,  qua  turbidus  omnis 
Impulit  armatas  bellorum  ad  proelia  gentes. 
Finibus  in  Libycis  ,  suscepta  pace  ,  fidelis 

35.       Ille   fuit :,  plenosque   decem  perfecerat  annos. 
Heu ,  ducis  ignaui  quale  indiscretio  bellum 
Mouit !   et  extinctas  fecit  recalescere  flammas ! 
Tunc  furor  incerti  posuit  plantaria  martis  ; 
Perfidiae  crimen ,  uel  tantae  semina  mortis 

4.0.      Ira  dedit.  Gentes  Libyae  commouit  amaras  , 
Acrior  et  totum  turbauit  caedibus  orbem. 
Hunc   consanguineis  sequitur  densissima  turmis, 
Frexes  ,  et  tumida  laudant  ceruice  regentem  : 
Fortis  gens  ,  et  dura  uiris  ,  bellique   tumultu 

45.      Effera;  seu  pedes  it  campis  praesumta  per  hostes, 
Siue  frementis  equi  pulsat  calcaribus  armos. 
Inde  leues   equitum  turmae  ,  comitante  Siclifan , 
Arma  ferunt  (  saeuus  medium  uolat  ille  per  agmen 
Fisus  equo)  armatasque  mouent  pulsantque  phalangas ; 

5o.      Aor  et  indomitus  latos  discurrit  in  agros. 
Hinc  indiuise  bellant  per  bella  cohortes  , 
Siluacaeque  truces ,  et  saeuus  Naufur  in  armis  , 
Silcadenitque  ferus  ,  celsis  qui  uiuida  siluis 
Bella  dolis  metuenda  parat.  Conterritat  hostes 

55.      Fraude  loci,  caecisque  furens  praefertur  in  ausis. 
Qui  Gurubi  montana  colunt ,  uallesque  malignas . 


14  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Mercurios  colles ,  et  densis  infera  siluis. 
Quis  grauis  Autiliten ,  patriis  non  mollior  Ausis, 
Praefectus,  bellique  comes  ,  nullique  fidelis 
60.      Ibat,  et  in  gentes  scelerum  laxabat  habenas  , 

Succendens,  praedansque  ferus,  mactansque,  trahensque. 
Siluaizan,  Macaresque  uagi ,  qui  montibus  altis 
Horrida  praeruptis  densisque  mapalia  siluis 
Abiecte  condunt ,  securi  rupis  ad  umbram ; 
65.      Et  quos  numineis  fortes  interserit  undi9 

Silzactae,  Caunesque  leues  ,  qua  montis  ab  alto 
Dirigit  incuruis  amnem  per   gramina  ripis 
Vadara,  quem  planos  currentem  fundit  in  agros. 
Quas  Agalumnus  alit ,  uenere  ad  proelia  gentes , 
70.      Nubibus  in  mediis  celsum  qui  ferre  cacumen 
Cernitur  ,  et  lati  sustentans  sidera  caeli 
Macubius;  grauidis  quasque  ipsa  miserrima  culmis 
Dumosae  nutrit  perstringens  ordea  terrae 
Sascar:   et  accitus  longis  conuenit  ab  oris 
75.      Astrices,  Anacutasur  ,  Celianus  ,  Imaclas  , 

Zerquilis  artatis  habuit  quos  horrida  campis. 
Immittit  polluta  uiros  mons  Gallida  tristes  :, 
Nec  cessant  populos  infausti  mittere  campi , 
Quos  Talanteis  nutrix  suscepit  ab  aruis , 
80.       Tillibaris  iunctisque  maris  distendit  arenis 

Martamali   genetrix  :   tristes   quos   cernere    campos 
"Vitasset  Romana  manus  ,  ni  fata  dedissent 
Inuida  saepe  bonis  ,  licet  ultima ,  rumpere  fila. 
Sic  tibi,  summe  Pater,  placuit:  sic  iussa  ferebant. 
85.  Nuntius  extremas  Libyae  transuectus  in  oras  , 

Conuocat  indomitas  extrema  ad  proelia  gentes. 
Conuenit  innumeris  numquam  superatus  Ilasguas 
Milibus,  et  totum  uolitans  conterritat  orbem. 


IOHANNIDOS    LIB.    II.  2  5 

Cornipedum  saeuus  laxatis  Austur  habenis , 
90.       Viribus  hunc  sequitur  fidens  ,  et  fortis  in  armis 
Et  numero  superante  modum.  Nambelliger  Austur, 
Sollicitus  dubias  campis  committere  pugnas  , 
Collocat  astrictis  muros  fossasque  camelis  , 
Atque  pecus  uarium  ,  densa  uallante  corona 
95.      Ponit ;  ut  obicibus  pugnantes  implicet  hostes  , 

Ambiguosque  premat.  Currens  tunc  saeuus  Ilasgua6 
Mactat  in  angustis  prosternens  agmina  muris , 
Et  campos  securus  adit ;  sequiturque  premitque, 
Caede  noua,  miserumque  furit  uastator  in  agmen. 

100.      Est  aries  illis  ,  infandi  machina  belli , 

Comptaque  dispositis  ponunt  tentoria  signis. 
Horrida  gens  ,  et  dura  uiris,  audaxque  triumphis 
Innumeris  ,  nullo  bellis  quae  tempore  cessat 
Impia.  Crudelis  nullas  timet  ille  ruinas  : 

io5.      Sed  licuit  timuisse  tamen  se  ;  iure  licebit , 
Poeniteat  saeuisse  diu.  Nam  fortis  Ilasguas 
Quondam  per  latos  prostratus  uulnere  campos 
Inguina  saeua  dedit ,  praedis  bellisque  pepercit. 
Ierna  ferox  his  ductor  erat ,  Gurzilque  sacerdos. 

r  10.      Huic,  referunt  gentes,  pater  est  quod  corniger  Ammon, 
Bucula  torua  parens.  Tanta  est  insania  caecis 
Mentibus.  Ha !  miseras  fallunt  sic  numina  gentes! 
Ifarac  infestis  uenit  consultus  in  armis. 

Hic  pedes  insignis  clipeo  telisque  resultat , 

ii  5.      Et  mucrone  potens,  saeuum  dum  tendit  in  hostem. 
Macumiana  manus  calidis  descendit  ab  oris, 
Quae  Tripolis  deserta  colit;  Gadabisque  maligna 
Mittit  ab  arce  uiros.,  et  saeuis  moenibus  horrens 
Digdiga  uicinis  acies  dedit  improba  ripis. 

120.       Tunc  ,  Yelanideis  uerrunt  qui  stagna  faselis, 


26  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Conueniunt  populi,  qui  currunt  arte  per  aequor, 
Infixos  tremulis  iactantes  piscibus  hamos. 
Barcaei  solito  curant  saeuire  furore  : 
Deseruere  suas  ,  et  nostras  quaerere  terras 

12,5.      Incipiunt.  His  arma  furor  bellumque  ministrat. 

Est  genus  acre  uirum:  clipeos  gladiosque  minaces 
Non  solito  uinctos  lateri ,  sed  circulus  ambit , 
Perstringens  modicum ,  complexus  brachia  gyro  , 
Vaginasque  aptant  nudis  pendere  lacertis  ; 

i3o.      Nec  tunicae  manicis  ornant  sua  brachia  Mauri. 
Insita  non  ullis  stringuntur  cingula  bullis  } 
Distinctique  feras  agitant  in  proelia  turmas  , 
Binaque  praeualido  portant  hastilia  ferro. 
Horrida  substrictis   dependens  tragula  membris 

l35.      Ex  humeris  demissa  iacet.  Tunc  lintea  tetrum 
Palla  caput  stringit ,  nodo  sufFulta  tenaci , 
Crudaque  sub  nigra  calcantur  Maurica  planta. 
Marmaridas  gentes  tot  pertulit  Africa  bellis. 
Quis  miseram  superesse  putet?  Non  sufticit  istud. 

1 40.      O  superi !  Iam  audax  alternis  surgit  ab  oris 
Aduersa  de  parte  fremens  dux  ille  ruinas  , 
Quas  illi  Romana  manus  per  uulnera  martis 
Ante  dedit:  tantam  inde  ferus  nunc  colligit  iram. 
Innumerae  gentes  illum  comitantur  euntem  , 

i45.       Quae  Gemiuam  Petram,  quae  Zerquilis  horrida  rura, 
Quaeque  nefanda  colunt  tristis  montana  Nauusi 
Desertosque  locos  :,  nutrit  quos  horrida  tellus 
Arzugis  infandae  :  ueteres  sic  nomine  dicunt. 
Aurasitana  manus  celsis  descendit  ab  oris  : 

j  5o.      Non  pedes  illa  potest  acies  in  bella  uenire  , 

Praeualide  sed  pugnat  eques.   Tunc  lancea  duplex 
Tuniperum  ferro  ualidam  sumgit  acuto  \ 


IOHANNIDOS   LIB.  II.  27 

Cetraque  saepe  leuis  duro  iacet  horrida  dorso  , 
Aut  lateri  suspensa  cadit;  substrictus  at  ipse 
i55.      Mucro  fulmineus  laeuo  dependet  ab  armo. 

Quique  Vadis  tepide  messes  bis  tondet  in  anno 
Maurus  arans ,  bino  perstringit  ordea  culmo  , 
Heu !  furit  in  sicca  phoebi  candentis  arena. 
Quantus  amor  praedae!   Toleratur  feruidus  ardor; 
160.      SufFerturque  fames,  terrarum  aestusque,  sitisque, 
Martis  amore  feri ,  turpisque  cupidine  lucri. 
Iam  fortis  properans  densos  exercitus  hostes 
Montibus  in   summis   et  collibus   esse  uidebat , 
Fumantesque  locos  flammis  ,  siluasque  latentes  , 
1 65.      Agmine  condenso  ,  nullum  monstrare  cacumen. 

Omnia  tecta  latent.  Vox  undique  saeua  per  auras 
Indiscreta  sonat.  Lucos  siluasque  sonoras 
Tempestate  putes  nimia  ueniente  moueri , 
Littore  collisas  frangentes  aequoris  undas. 
1 70.      Hinc  iuuenum  clamor ,  fremitusque  ardescit  equorum 
Inde  furens  :  tremulis  ululatibus  aethera  matres 
Concutiunt.  Feruet  trepido  tunc  terra  tiftnultu. 
Pastorum  ecce  uenit  fugiens  e  uallibus  agmen. 
Hostis  ab  aduentu  pecudum  per  prata  balatus 
175.      Consonat,  et  densa  puluis  succrescit  arena. 
Iam  sonipes  campis  laxis  currebat  habenis , 
Primus   et  armentis  praedam  rapiebat  ab   altis. 
Obuius  ecce  uenit  saeuis  de  faucibus  hostis 
Rarus  ,  et  in  nulla  comptus  procedere  turma 
180.      Cernitur,  aduersos  nec  poscere  feruidus  hostes ; 
Sed  tantum  clamore  furit.  Tum  tragula  crebris 
Nutibus  e  siluis  acies  agitata  requirit., 
Auxilioque  uocat.  Maurorum  more ,  cateruas 
Conuocat  ergo  celer  prima  ad  certamina  Frexes, 


28  FL.   CRESCONH   CORIPPI 

i85.      Marte  leui ,  tantumque  fugax  armenta  tuetur  ^ 
Coiistans  nam  nullis  acies  componitur  armis. 
Non  tamen  inceptum  fuso  est  cum  sanguine  bellum. 
Geisirich  ille  potens  nam  dux  praecesserat  agmen, 
Ductoris  iussu ,  sapiens  et  Amantius  una 

190.      Hostiles  tentare  locos  ,  perquirere  ualles  , 
Et  solito  planare  uias.  Huc  aggere  celso 
Romanae  sistunt  acies  ,  gentesque  nefandas 
Expectant  oculis.  Magno  quae  ferre  magistro 
Mente  gerunt  dubia:  nequeunt  tolerare  tumultus, 

195.      Nec  densos  lustrare  locos.   Quis   cernere  posset 
Milia  tanta  uirum  ?  Vel  sic  locusta  sub  astris , 
Austro  flante  ,  cadit ,  Libycos   difFusa   per  agros  , 
Vere  sub  extremo;  uel  cum  notus  aethere  ab  alto 
In  mare  praecipitem,  magnoque  a  turbine  raptam, 

2,00.      Ire  iubet.  Dubiis  horrescunt  corda  pauore 

Agricolis  }  segetes  ne  conterat  horrida  pestis  , 
Neu  uastet  fructus  teneros  hortosqu^  uirentes  , 
Mollibus  aut  ramis  florentem  laedat  oliuam. 
Iamque  ,  pedem  retrahens  ,  ibat  Romana  iuuentus  , 

2o5.      Ductori  responsa  ferens.  Hanc  proximus  hostis 
Circumdat  leuitate  sua.  Iam  dura  subibant 
Agmina ;  cum  ueniunt  densi  de  montibus  hostes, 
Faucibus  et  cunctis  campos  funduntur  in  omnes. 
Austur,   et,  indomitis  ardens  quae   fertur  in  armis, 

2, 10.      Macumiana  manus.  Succedit  fortis  Uasguas. 

Iamque  sub  hostiles  acies  transmissa  cateruas 
Innumero  currebat  equo  :  turbatque  ,  premitque  , 
Et  magis  atque  magis  densum  stipatur  in  agmen, 
Exnperatque  uiros.  Ipsis  artatur  ab  hastis 

21 5.      Campus  ,  et  ingenti  quassatur  terra  tumultu. 
Sic  ,  ubi  compellunt  currentia  nubila  uenti 


IOHANNIDOS    LIB.    1L  2y 

Murmure  cum  ualido,  tot  crebris  ignibus  ardens 
Nimbus  ,  et  aduersa  ueniens  in  fronte  procella 
Influit  exactis  uasto  cum  pondere  guttis 

220.      Grandinis  infandae  ;  pluuiis  uentisque  subactus  , 
Tristia  submittens  iam  frigidus  ora  uiator  , 
Dentibus  infremuit :  uictus  sic  terga  reflexit , 
Et ,  loca  tuta  petens  ,  siluis  tectisque  cucurrit. 
Non  aliter  Romanus  eques  ,  iam  uictus  abibat , 

2,2,5.      Hoste  premente  graui;  surgens  licet  inclita  uirtus 
Fortia  facta  petat :  nimius  tamen  imprimit  hostis 
Conueniens.  Nec  tela  uiri ,  nec  spicula  possunt 
Spargere  lenta  manus  :  solus  uix  sufficit  ensis 
Pellere  marte  uiros  ,  clipei  uix  sistere  contra 

2,3o.      Vulnera  sufficiunt.  Tristis  tunc  aethera  clamor 
Pulsat :  susceptis  regemunt  obstantia  telis 
Scuta  uirum  infandis.  Agitatur  uita  periclis. 
Tunc  Romana  acies  paulatim  excedere  pugna 
Nititur ,  aduersosque  reluctat  prendere  colles. 

235.  Interea  uelox  placidas  concusserat  aures 

Nuntius  ,  ingenti  conturbans  castra  tumultu  : 
Descendisse  feros  siluis  et  montibus  hostes  ^ 
Innumeros  campos  acies  implesse  nefandas  , 
Obsessosque  locos  populis  ,  armisque  coruscis  , 

240.      Iam  potuisse  duces  tantae   succumbere  pugnae. 
Illicet  omnis   eques   campo   decurrit  aperto ; 
Nam  cunctos  ciuilis  amor  pulsabat  et  ardor , 
Ductorisque  metus  compellit  terga  suorum. 
Voce  uerendus  agens  retro  compulsat  et  hasta , 

245.      Quos  cessare  uidet.  Populos  excedere  castris 
Imperat ,  auxilioque  suis  succurrere  dictat. 
Vtque  leues  aquilas   campis  produxit  apertis  , 
Praecessitque  duces  :  illos  per  castra  morantes 


3o  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Increpat;  et  rauci  sonitu  conterritat  aeris. 

a5o.      Buccina  saepe  ciens  tremulo  gemit  horrida  cantu. 
Subsequitur  crebris  acies  collecta  maniplis. 
Vngula  siclereos   contristat  puluere  campos ; 
Et  solis  pallescit  honor  ,  radiosque  micantes 
Colligit ,  oppositaque  polus  turbatur  harena. 

2,55.  Praeruptis  ueluti  surgunt  de  montibus  euri 

Aeoliis  feruentque  graues,  uerruntque  procellae 
Litus  harenosum  ;  tunc  tristibus  aera  turbant 
Flatibus  aduersis  scindentia  nubila  flabris  : 
Sic  campos  acies  densis  Romana  cateruis 

2,60.      Turbat,  et  absentes  puluis  iam  comprimit  hostes. 
Cautus  ab  aduersa  metuentes  rupe  Melangus 
Vidit ;  et ,  ingenti  turbans  clamore  cohortes  , 
Barbara  signa  dedit.  Paulatim  linquere  campos 
Incipiunt ,  et  tuta  acies  per  castra  recedunt. 

2,65.  At  ueniens  fortis ,  uallatus  et  agmine  ,  ductor 

Montibus  in  summis  adstantes  conspicit  hostes  ; 
Incolumesque  suos  ,  gaudens  ,  suscepit  ouantes. 
Hinc  ,  fera  quae  saeuis  et  tristia  bella  periclis 
Gesserat  illa  manus,  referunt,  faucesque  malignas. 

270.      Praecipit  ipse  uiris  ,  fossas  ,  et  castra  locare 

Haud  procul  aduerso  nimium,  sed  protinus,  hoste. 
Perficiunt  praecepta  citi,  planumque  per  aequor 
Candida  mox  niueis   figunt   tentoria   uelis. 
Hic  Romana  manus  positis  fortissima  castris 

275.      Per  uarium  discurrit  opus.  Pars  arma  reponit 

Alta  locis  ,  pensat  pharetras  ,  arcusque  retendit. 
Ardua  quae   celsis  sustentent  uela  columnis  , 
Ordine  configunt  pratis  in  mollibus  hastas  :, 
Atque  hastis  solite  per  campos  scuta  reclinant ;; 

280.      Loricasque  graues  ,  et  conos  pellibus  aptant 


IOHANNTDOS    LIB.    II.  3l 

Subpositis  ;  glandes  et  cetera  tela  reponunt. 
Alipedes  meritos  pars  altera  colligit  ardens  , 
Pabula  certa  ferens.  Epulis  uolat  ille  parandis 
Doctus:  aena  locans,  flammis  alimenta  ministrat; 

a85.      Hic  gelidos  fontes  portat,  raptatque  per  herbas. 
Incuruos  parat  ille  toros  ,  et  fercula  ponit 
Comta  focis  aptans  dapibus,  mundansque  fluentis. 
Maximus  interea  curas  sub  pectore  ductor 

Voluebat ,  diuersa  mouens  :  gentesque,  locosque, 

290.      Captiuosque  simul ,  bellum  quos  gentibus  Afris 
Miscuit ,   et  miseros  praeda  raptante   subegit. 
Aestuat  et  curis  ,  iterumque  iterumque  uolutat , 
Quid  faciat,  dubius.  Iam  nunc  committere  pugnas 
Virtus  summa  parat;  pietas  modo  parcere  dictat; 

2o5.      Quippe  ut  captiuos  nullo  discrimine  quasset , 

Pro  quibus  arma  mouet.  Sensus  uigilanter  oberrat. 
Inter  utrumque  uolans  animus  decernit,  et  obstat. 
Pectore  pugna  furit :  pietas  occurrit ,  et  ira. 
Ac  uelut  agricola  immistis  cum  sensibus  arua 

3oo.      Ferre  uidens  fruges  ;  moerenti  pectore  curat 
Impiger  infestos  agris  conuellere  sentes ; 
Vt  monet  ipsa  ceres:  pauitat,  damnumque  repensat; 
Ne  male   dimissi  perdant  aut  ordea  uepres  , 
Aut  bene  non  pereant  tristes  cum  frugibus  herbae: 

3o5.       Sic  pater   alternas   pensabat  pectore   curas  ; 

Omnia  lance  probans  animus,  quo  pondere  uergat, 
Quidue  gerat.  Nec  stare  libet,  nec  dulce  sedenti 
Colloquium  ;  tacita  geminat  suspiria  lingua. 
Dum  curis  agitur  ,  pendens  dum  pectus  anhelat , 

3io.      Surgit ,  et  in  mediis  mauult  confligere  castris  ; 

Itque  reditque  uias  ,  animum  corpusque   fatigans. 
Hunc  „   paribus   curis   flagrans  ,   comitatur   euntem 


J  ■ 


\\ 


3a  FL.    GRESCONII    CORIPM        *V 

Magnanimum,  ductoris  houor,  nimiumque  benignus, 
Consiliique  deeus ,  lateri  Recinarius  haerens  •, 
3i5.      Hunc  habet  in  saeuis  fidum  sociumque  periclis  , 
Et  uirtute  uirum  ,  et  discreta  mente  leuamen. 
Illum  etiam  summis  ,  uicto  mauorte  ,  triumphis 
Tot  nimios  gaudet  secum  tolerasse  labores 
Martis,  et  ad  summam  pariter  uenisse  coronam. 
3ao.      Et  tunc  ergo  comes  curis  non  impar  anhelis 
Ibat,  et  alterno  placidus  sermone  leuabat. 
Nutat  in  angustis  omni  de  parte  periclis 

Sensus  :  ductor  ait :,  curis  et  pectus  anhelat ;, 
Dum  mouet  in  dubiis  ,  quae  sit  fortuna  salutis , 
325.      Maxima  damna  ferens  ,  rerum  uictoria  non  est ; 
Aut  ea  si  pereant,  pro  quis  ad  proelia  ueni , 
Quid  lucrum  uictoris  erit?  Me  namque  fatigant 
Omnia  mista  malis.  Hinc  damnum  triste  minantur  ; 
Hinc  laudem  deferre  uolunt,  partosque  triumphos 
33o.      De  nostris  manibus ,  missa  pietate  ,  retollunt. 
Captiui  poreunt  misti  cum  gentibus  Afri , 
Si  pugnare  placet.  Quae  nostri  gloria  facti , 
Si  miseros  demus  ?  Nullus  iam  uincitur  hostis. 
Consule,  quid  moueat  duri  in  discrimine  belli ; 
335.      Atque  gerenda  refer.  Placide  haec  Recinarius  heros 
Edidit  in  medio  ,  plana  cum  uoce  locutus  : 
Omnia  dispensans  miro  moderamine  uirtus  , 
Haec  summa  est,  haec  sola  placet,  haec  uincere  gentes, 
Atque  placare  potest.  Praestat,  quod,  maxime  ductor. 
340.      Virtutem  indomitam  sancta  pietate  reuincis. 

Quidquid  deinde  geras,  nostrae  est  uictoria  partis. 
Sic  ordo,  sic  cuncta  docent.  Modo  mittere  duro 
Legatos  opus  est ,  promissa  pace  ,  tyranno  ; 
Captiuos  reuocet;  nostris  discedat  ab  oris 


• 


IOHANNIDOS    LIB.    II.  33 

345.      Ille  furens  Austur  :,  saeuae  seu  gentis  Ilasguas 
Princeps  ipse  iugum  solitae  sufferre ,  coactus 
Subiecta  cervice  uehat.  Si  cesserit  ille  , 
Omnia  salua  fient :  ignosces  gentibus  insons ; 
Et  placide  dabitnr  nostris  uictoria  rebus. 

35o.      At  si  fors  tumida  steterit  ceruice  rebellis  , 

Tunc  armis  superandus  erit.  Nec  poenitet  unquam. 
Pro  miseris  ,  si  marte  cadant.  Peccata  Iohannes 
Nulla  feret.  Pietas  animis  illaesa  manebit 
Coepta  tuis.  Placuere  duci  consulta  fidelis 

355,       Iusta  uiri ;   curisque  patei-  resolutus   ab  illis  , 
Non  uacat :   alterna  franguntur  pectora  cura. 
Consilium  maturum  alit ;  et  mandata  superbo 

Tunc  iubet  armigerum  celerem  perferre  tyranno;, 
Talibus  atque   docet :  Perfer  mea  dicta  rebelli. 

36o.      His  monitis  nostris  aures  contunde  superbas  : 
Dum  gentes  peccant ,  pietas  Romana  remittit , 
Cunctaque   deletis  donat  delicta  libellis  : 
Perdere  non  properat  quamcumque  in  proelia  gentem, 
Poeniteat  si  bella  tamen ,  si  foedera  rerum 

365.      Subiecti   ueniamque  sibi  pacemque  requirant. 

Sed  princeps  clementer  agens  haec  omnia  mauult 
Essesua;  ut  cunctos  saluetque  habeatque  regatque, 
Subiectos  releuans  ,  frangens  uirtute  superbos. 
Non   tua   sollicitus   teneat  modo  pectora  terror , 

370.      Peccatis  obstricta  tuis  ;  namque  omnia  prosunt, 
Si  redeas  ,  ueniamque  tibi  pacemque  uolentes 
Vltro  damus.  Discent,  quae   sit  Romana  potestas, 
Tot  populi;  et  quae  sit  pietas,  uirtusque  regendi. 
Quae  miserum  fortuna  tenet?  Noster  ne  fidelis 

3y5.      Semper  eras  ?  Nostris   solitus  gaudere  triumphis, 
Tunc  bene  subiectus?  Quae  te  mala  fata  superbum 


34  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Act  fera  bella  trahunt?   Tandem  iam   desere  facta 
Turbidus,  in  miseris  quae  exerces  tristia  terris. 
Quid  iuuat ,  infelix  ,  Romana  lacessere  signa  ? 

38o.      Quidue  paras  miseros  tanta  iactare  ruina  ? 

Vincere  nempe  putas  quascumque  in  secula  gentes 
Romanas  tu  posse  manus  ?  Nos  Parthica  regna , 
Nos  Alanos,  Vnnos,  Francosque,  Getasque  domamus; 
Quaeque  sub  aethereo  latum  sparguntur  in  orbem 

385.      Axe  ferae  gentes  nostris  famulantur  in  aulis  : 
Principe  subque  pio  laeti ,  iam  marte  relicto  , 
Iussa  ferunt ,  suauique  iugo  sua  colla  reflectunt. 
Suscipe  dicta  citus  ,   saluans   gentesque  tuosque. 
Non  uelut  imbelles  nostrae  mandata  salutis 

390.      Mittimus,  aut  fugimus  pugnas,  pacemque  rogamus. 
Captiuis  ,  uobisque  timet ,  uestraeque  saluti 
Prospiciens,  miseris  pietas,  quae  continet  orbem. 
Haec  mihi  magna  iubet  perituris  parcere  castris. 
Propter  captiuos  ueniam  donare  licebit. 

395.      Quod   si  ferre  meis  audes  contraria  dictis ; 

Crastina  bella  para ,  cingens  munimine  fossas ; 
Funde  pecus  solitum;  rapiendos  construe  muros;, 
Balantum  compone  greges  ,  fetasque  capellas , 
Et  toruis  medios  clamantes  uultibus  hircos. 

400.      Ariete  non  altas  adducto  spargere  turres 

Est   opus  :    adductos   potius   nudabimus   hostes  ^ 
Inter  ouesque  tuas  aries  praedabitur  omnis  , 
Et  prope  direptos  ponemus  prandia  muros. 
Sculptilis  ille ,  tuis  cuius  munimine  castris 

4o5.      Prospera  danda  canunt ,  disperso  robore  ,  Gurzil 
Scinditur  ,  ardentesque  palam  mittetur  ad  ignes. 
Gentibus  effusis  ,  campo  quaeretur  in  illo  , 
Montibus  et  cunctis  quotquot  Maurusia  gessit 


IOHANMUOS    LI13.    11.  35 

Impietas.  Scelus  hoc  cum  iusto  marte  piabit 

410.      Nostra  manus,  calidos  prosternens  aequore  truncos 
Verticibus  raptis.  Discet ,  quod  proelia  possunt 
Nostra  magis,  miseros  ensis  dum  uendicat  Afros, 
Et  peritura  cadunt  dispersis  agmina  fossis. 
Vix  ea  fatus  erat ,  missus  montana  tenebat , 

41 5.      Castra  adversa  tenens  ,  media  ih  tentoria  transit 
Indubius ,  sedemque  feri  petit  inde  tyranni. 
Humida  nox  caelo  fulgentia  sidera  reddit , 
Palantesque  polo  stellas  ;  nam  cinthia  cornu 
Iam  uacuo,  obscurae  nec  praebens  lumina  terrae, 

420.      Aequore  mersa  fuit ,  mensis  tenuauerat  ignes. 
Sed  non  castra  ducum  noctis  sensere  tenebras. 
Lumina  densa  focis  per   campos  clara  relucent , 
Perque  altos  montes  splendet  contermina  tellus 
Ignibus  ,  et  densae  radiant  in  nubila  siluae. 

42,5.      Quis  caelum  a  terris  illa  discernere  posset 

Nocte,  ferens,  quae  stella  nitens,  quae  flamma  fuisset? 
Omnia  lumen  erat:  flammis  hinc  terra  coruscat, 
Inde  polus  stellis.  Quotiens  scintilla  cucurrit 
Igne  uolans  ,  sidus  uadens  in  nocte ,  putata  est. 

43o.      Quisquis  ab  auersis  uidit  tentoria  campis 

Istius  ,  intremuit ,  crescentia  sidera  credens 
Insolite  esse  polis.  Errauit  nauita  campis 
Aequoreis  ,   nullisque  modis   cognoscere  signa 
Tunc  ualuit ,  cursusque  reflexa  puppe  negauit. 

435.  Peruigil  insomnem  miles  Maurusque  trahebat 

Armatus  noctem  :  discurrens  undique  ,  fossas 
Circuit ;  attonita  sonitus  explorat  et  aure ; 
Cuncta  cauens  ,  ne  quis  fraudes  tentaret  in  usu 
Noctis  ,  et  in  dubiis  inferret  proelia  castris. 

440.      Discurrunt ,  uicibusque  suis  tentoria  seruant , 


36  FL.    CRESCONII    CORlPPl 

Et  uicibus  placiclum  ferrati  pectore  somnum 
Carpunt ,  inque  sinus  flectentes  colla  reponunt.   , 
Hi  clipeos  ,  pharetras  alii  ceruicibus  aptant 
Soppositas ,  hastasque  tenent  arcusque ,  sedentes 

445.      Ensibus  innixi ,  uultus  in  pectore  curuant. 

Somnus  et  aduerso  uix  tangit  lumina  cornu , 
Effugiens:,  iterumque  caput  iam  iamque  remittunt, 
Nec  releuare  ualent,  oculos  clauduntque  mouentque, 
Sollicitoque  ,  cadens  ,  quassatur  pectore  uertex. 

4-5o.      Dum  uigilant,  uariantque  uices,  cursuque  laborant. 
Cetera  iam  somnos  castris  secura  iuuentus 
Pectore  carpebat  placido.  Tantum  improba  martis 
Facta  gerunt  mentes  ;  animos  insomnia  turbant 
Sollicitos  ,  uariasque  ostendunt  nocte  figuras. 

4-55.      Miles  ut  in  tenero  laxauit  membra  sopore  , 
Rore  nouo  primus  madidis  mox  irruit  alis 
Somnus  ;  et  effuso  flauerunt  pectora  cornu  : 
Castra  aliena  rapit  celsis  de  montibus  absens. 
Corpore  dormit  iners  ,   animo  tamen  ille  laborat : 

460.      Bella  gerens ,  uincitque ,  trahens ,  aut  uulnerat  hostem ; 
Aut  uitat  clipeo  uenientia  uulnera  cautus 
Opposito.  Nunc  diuiditur  sensuque  manuque ; 
Nunc  utrumque  mouet.  Siluis  bellare  uidetur 
Ipsc  sibi  j  nam  membra  uacant  languentia  somno 

465.       Lumina   saepe  uiclent  saeuum   concurrere  martem  ;, 
Lumina  clausa  uident  certamen;  et  horridus  ira; 
Vultque  mouere  manus.  Languescunt  fessa  sopore 
Membra  uirum.  Quotiens  excusso  dextera  ferro, 
Dumputat  aduersum,  socium  ferit  improbapectus: 

470.      Et  risere  uiri ,  referentcs  proelia  ,  somnum  , 
Nec  non  in  mediis  acies  Maurusia  siluis 
Praeseia  iamque  suis  agitatur  in  inuia  fatis. 


IOHINNIDOS    LIB.    ir.  3^ 

Castra  rapi  uidet,  et  somnos  iam  proflat .  amaros. 

Languet :  direptosque  potest  nec  flere  camelos  , 
47^.       Nec  uindex  surgit ;   totis  sed  currere  campis 

Agmina  fusa  uidet ,  frustraque   attollere  dextram. 

Ast  alios  sterni  uariis  per  deuia  fatis. 

Currere  quisque  uolet;  languescunt  membra  timore, 

Et  somni  grauitate  ruunt.  Perterritat  hostis 
480.      Cuncta  ferus  saeuum  geminans  in  uiscera  ferrum. 

Dum  manu  utraque  parat  uiolenti  uulneris  ictus  , 

Coniugis  excusso  concussit  uertice  pectus. 

Eripitur  tunc  illa  magis  ;  nam  praedo   superbus  , 

Crinibus  abstractam  ,  siluis  rapiebat  ab  ipsis. 
485.      Sic  sibi  quisque  uidens,  quassantes  pectora  somnos, 

Horrebant ,  diram  referentes  nocte  quietem. 

Terrentur  uisi6  ;  gaudent  sed ,  falsa  fuisse. 
488.      Donauit  miseris  modicum  sua  gaudia  tempus. 


FLAVII  CRESCONII  CORIPPI 

AFRICANI  GRAMMATICI 
IOHANNIDOS  sev  DE  BELLIS  LIBYCIS        1 
LIBER  TERTIVS. 

J\.t  ducis  inuicti  iaetabant  pectora  curae  j 

Sollicitusque  suis  ,  nullum  per  membra  soporem 
Accipit;  et  dulci  non  claudens  lumina  somno 
Peruigil  in  mediis  disponit  lumina  castris. 
5.      Circumquaque  duces  uallantes  agmine  denso  , 
Consilium  pariter  summis  de  rebus  habebant , 
Tractatu  uario  ,  noctem  sermone  trahentes. 
Gaudia  militiae  referunt ,  tristesque  labores  ; 
Quasque  Latinus  agit  uincens  exercitus  orbem  , 
i  o.      Nunc  bene  commissas   referentes   ordine  pugnas  , 
Nunc  male  gesta  nouo  memorantes  bella  dolore. 
Dum  diuersa  canunt ,  ductor  sic  ore  locutus  : 
Qualis  in  aduentu  fuerat  tunc  Africa  nostro  , 
O  socii;  saeuis  esset  dum  maxima  regnis 
i5.       Yltio  missa  Dei ,  tristem  quae  rite  tyrannum 
Vandalicumque  genus  centeno  perderet  anno ! 
Geilamir  infandus   quamuis  uexauerat  Afros  , 
Perdideratque  nocens ,  magnus  quo  tenrpore  ductor 
Sub  iuga  Sidonias  misit  Belisarius  arces 
20.      Principibus  captum  praesentans  urbe  tyrannum. 
Quam  celeri  cursu  summis  tot  bella  peracta 
Viribus,  aut  quae  digna  uirum  fortuna  secuta  est! 
Ibat  in  adductas  densis  exercitus  umbras 
Arboribus  ,  rapidi  nec  solis  torridus  ardor 


FL.    CRESC.    COR.   IOHANN.   LIE.   III.  3^ 

25.      Militiae  nocuit  feruens  aestate  perusta. 

Quamquam  autumnus  erat,  phoebi  candentis  et  axe 
Tristia  bella  magis  calicla  inferrentur  arena , 
Nec  minus,  et  capto,  facta  iam  pace,  tyranno  , 
Laeta  fuit.  Plenam  Libyam  cultamque  reliqui :, 

3o.      Inque  statu  proprio  ,  me  discedente  ,  remansit , 

Et  melior;  sum  namque  memor.  Foecunda,  redundans 
Frugibus  ,  et  fructus  lumen  fundentis  oliuae , 
Et  latices  laeti  turgens  referebat  iacchi. 
Pax  erat  alta  locis.   Quae  tanta  insania  belli  ? 

35.       Quis   furor   exarsit  miseris  insanus  iu  aruis  ? 

Quae  mouet  immerito  quatiens  bellona  flagello 
Innumeras  gentes  ?  uel  quae  succedit  erinnys  , 
Et ,  phaethonteos   commiscens   gentibus  ignes  , 
Omnia  sic  mergit ,  ualida  labente  ruina  ? 

40.      Dic  age  ,  quisquis  es  ,  quaesiti  temporis  index  ? 
Gentius  egregius  ,  respondens  uoce  magistro  , 
Isque  magister  ,  ait :  Digno  ,  uenerande  ,  fauore, 
Rector  summc  ducum ,  nutantis   destina  terrae , 
Spes  Libyae,  nostrique  fauor  uirtusque  triumphi, 

4-5.      Impia  quae  fuerit  belli  nascentis  origo  , 

Nos  latet ,  obstructis  penitus  contenta  latebris. 
Vester  Caecilides  illa  de  parte  tribunus  , 
Si  iussus   coepti  referat  discrimina  belli , 
Cuncta  docere  potest;   cuius   quippe   omnia  nouit 

5o.      In  patria  commissa  sua  ,  gentesque  ,  locosque  , 
Auctoremque  mali ,  prisci  seu  temporis  iram. 
Praecipitur  placide  libratis  dicere  uerbis. 
Paruit  ille  celer ,  plena  sic  uoce  locutus. 
Nitor ,  summe  ducum ,   causas  narrare  malorum  , 

55.      Et  iussis  parere  tuis.  Dum  dicere  tento , 

Flamma  nocens  surgit,   gelidus  praecordia  sanguis 


40  JL.    CRESCONII    CORIPPI 

Turbat ,  et  attentae  uix  proclit  fabula  linguae. 
Praecipis  ipse  meos  iterum  me  ferre  labores , 
Dum  refero  saeuum,  quod  pertulit  Africa  bellum. 

60.      Sed,  quia  celsa  premunt  dominantis  iussa  magistri, 
Hinc  procul  esto,  dolor:  magno  iam  uinceris  ausu. 
Parendum  est  iussis,  humili  pauore  sequendum. 
Principio  geminas  iam  senserat  Africa  pestes  , 
Nunc  iterum  geminas   sentit  miseranda  ruinas. 

65.      Finibus  in  nostris  orta  est ,  qnae  creuit  in  orbe  , 
Impietas.  Guenfan  miseris  est  tristis  origo  , 
Antala  nascente  fero.  Nam  tempore  prisco 
Pax  erat  in  cunctis  Libyae  tutissima  terris. 
Gaudebat  miseranda  nouis  ornata  coronis 

70.       Africa  :  nectebant  flauis   gestamen  aristis 

Agricolae  ;  solitoque  rubens  in  palmite  bacchus  ; 
Paxque  suam  laetam  fulgens  ornabat  oliuam. 
Vsque  ad  terdenos  Antalae  floruit  annos 
Nascentis  ,  nostrique  potens  pars  maxima  mundi 

7.5.      Claruit :  ut  toto  praefulgens  lucifer  axe 

Stellarum  flammas  ,  flamma  meliore  ,  reuincit. 
Quae  dedit  in  nostris  proles  Guenfeia  terris  , 
Summe  pater ,  capiti  ipsorum   generique   reserva. 
Paruulus  ille  feris  mox  contigit  ubera  labris  , 

80.      Terribili  monitu  iam  iam ,  flammante  megaera  , 

Fama  uolat,  metuenda  canens.  Namque  Ammonis  ipse 
Templa  petit  simulata  pater  :  tunc  prolis  iniquae 
Fata  tenenda  rogans  ,  mactat  de  more  profano 
Horrida  sacra  Ioui.  Tristes  et  Apollinis  aras 

85.      Inde  petens,  Phoebi  tripodas  laurosque  requirit. 
Funditur  horrcndis  sanguis  moestissimus  aris ; 
Omnigenumquc  pecus  mactat  uittata  sacerdos  , 
Fata  mouens.  Raptis  primum  quae  saeuit  in  extis, 


IOHANNIDOS   LIB.    III.  41 

Inspiciens  (  series  latuit  longissima  )  fibris  ; 
90.      Duraque  perpetuis  imponit  uiscera  flammis. 
Inde  ferox  rapitur  ,  subito  correpta  furore , 
Terribilis  ;  mersosque  simul  per  uiscera  cultros 
Imprimit  ipsa  sibi :  multus  de  corpore  sanguis 
Influit  5  et  crebro  geminat  cum  uulnere  ferrum. 
95.      Erigit  alta  comas  :  tunc  flammea  lumina  torquet , 
Subsiliens  ;  saltusque  rotat ,  flexusque  malignos. 
Corporis  apta  sui  rubor  igneus  inficit  ora , 
Numinis  icta  noto  :  ludunt  ceruixque  comaeque  , 
Inque  humeros  utrosque  cadunt:  praecordia  raucis 

100.      Flatibus  aJta  sonant ;  miscentur  murmura  uocis 

Tunc  dubiae  ,  plenumque  agitant  suspiria  pectus. 
Non  aliter  primos  surgens  Vuleanus  ad  ignes 
Follibus  obductis  tumidos  concurrere  uentos 
Arta  mouet,  flammasque  ciens,  eurosque  sonantes 

io5.      Spirat ,  inexhaustas  renouans  fornace  procellas. 
Tunc,  male  facta  canens,  dictis  respondit  iniquis  : 
Vandalicasque,  Guenfan,  pariter  Libycasque  ruinas 
Fata  trahunt;  Maurisque  iugum  frenosque  resoluunt. 
Antala  crescente  tuo  ,  furor  omnis  et  ira 

iio.      Horribili  miserum  turbabunt  lampade  mundum. 
Flammea  tisiphone  tortis  saeuire  chelydris 
Incipit :,  erexitque  rigentes  uertice   crines 
Aera  per  uacuum.  Nigris  infusa  uenenis 
Ora  madent ,  foedant  oculis  linguisque  trisulcis 

c  1 5.      Temperiem  ,  diroque  horrescunt  tempora  tabo. 
Sanguine  Vandalico  uideo  decurrere  riuos 
Montibus.  En  Libycas  exurunt  ignibus  urbes  ! 
En  praedam  exhaustis  Afris  rapiuntque  reclaudunt! 
Cur  tantum,  o  superi,  regnum  turbare  paratis  ? 

120.      Omnia  mista  simul.   Quid  multum  crescere  Mauris? 

6 


42  TL.    CRESCONII   CORIPPI 

En  iterum  pereunt!  Quld  iuuit  tempore  paruo 
Virtute  indomita  partam  meruisse  ruinam? 
Hic  luet ,  hic  perdet  multas  cum  nomine  gentes 
Infans  ;  et  uario  rapiuntur  tempora  fato. 

12,5.      Africa  namque  suum  factorem  fessa  rogabit, 

Quem  colit  ipsa  Deum,  quem  fas  cognoscere  dignos. 
Tunc  orientis  opes  Romani  maximus  auctor 
Nominis,  heu!  nostros  mandat  praesumptus  in  axes. 
Classibus  ecce  suis  totum  conterritat  orbem ! 

i3o.      Iam  puer  indomitus  subito  pallore  tremescit 

Classis  in  aduentu ,  iuga  iam  supportat  anhelus. 
Pondera  magna  domant:  airdet  dirumpere  uincla, 
Indigna  ceruice  ferens ;  ruptisque  catenis  , 
En  iterum  bellum  reparat!  Concursus  ad  illum 

i35.      Ecce  uenit ,  mundumque  puer  subuertere  curat ! 
Quid  iuuat  hic  nimium  perituras  surgere  gentes 
Orbis  ab  occasu  ?  Quid  tantum  surgit  in  altum , 
Vnde  cadat  rursus  nostris  praesumptus  ab  aruis? 
En  spoliis  oneratus  abit ,  tandemque  reuersus  , 

140.      Proluit,  heu,  nostro  concretos  sanguine,  campos  ! 
Talia  dicentis  uultus  in  terga  retorsit , 

Concussa  ceruice  ,  furor  ;  subitoque  ,  tremiscens  , 
Conticuit  ;  uastoque  ad  terram  pondere  fluxit , 
Et  dubium  murmur  defessa  per  ossa  cucurrit. 

«4-5.  Sicubi  lymphigeros   deducit  fistula  tractus 

Aere  cauo,  liquidus  dum  currens  funditur  amnis, 
Rauca  sonans;  placitum  si  fluctus  sistere  ductus; 
Obice  contorto  ,  patulum  celer  arte  magister 
Obstruit  amnis  iter  :  uertex  truncatur  aquarum  ; 

1  SoJ      Obicibus  clausis  ,  ad  fontem  refluit  amnis  , 
Et  reliquus  fessa  transcurrit  riuulus  unda. 
Responsis  sublata  nouis  ,  gaudetque  ,  siletque  ; 


IOHANNIDOS    LIB.   III.  4  3 

Namque  humilis  gens  illa  fuit:  tamen  omnis  in  illum 
Spesque  metusque  coit,  sacrum  seruantque  fouentquc; 

i55.      Promissoque  sibi  fatorum  munere  gaudent. 

Septimus  et  decimus  nascentem  senserat  annus  , 
Cum  puer  infaustis  admouit  brachia  furtis , 
Cacus  ut  Herculeis  cariturus  luce  lacertis , 
Noctis  itus  metuendus  init ;  raptumque  retraxit 

160.      Ductorem  patremque  gregis  ,  colloque  leuauit 

Obnixus,  portansque  furens,  et  pergit  in  antrum. 
Strangulat  inde  premens,  constricto  gutture,  pugno. 
Corruit  ante  pedes   aries  prostratus ,  anheli 
Laniferi  spes  una  gregis.  Tunc  ense  reclauso 

1 65.      Diripit  astrictam  magno  cum  pondere  pellem : 
Viscera  nuda  patent.  Frustis  conciditur  altis 
Omne  pecus,  uerubusque  trementes  conserit  artus: 
Vritur  horrendum ,  flamma  torrente ,  cadauer. 
Ignibus  in  mediis  semiustum  sorbet  anhelans , 

1 70.      Et  trepidus  ,  totumque  fero  consumpsit  hiatu. 
Tempore  iam  ex  illo  saeuis  adolescere  furtis 
Incipit ,  obscurisque  fauentes  pascere  praedis. 
Contrahit  inde  uiros,  secumque  ad  furta  nefandus, 
In  mediis  tacitos  exhortans  ire  tenebris  , 

170.      Arte  docet;  totumque  trahit  iam  raptor  ouile , 

lamque  armentabouum:,  celsisque  ascendere  praeda 
Montibus ,   abstrusisque  latebras  quaerere   saxis , 
Et  lare  capta  parat  tuta  subsidere  ualle , 
Vandalicasque  latens  audet  tentare  phalangas. 

180.      Quantos  ille  duces  ,  quantos  truncauerat  hostes , 
Obsidione  premens  ,  mediis  in  faucibus  ense ; 
Barbaricasque  trahens  peruerso  numine  turmas, 
Impius  in  latis  prostrauit  cuspide  campis. 
Iam  tempus  miseros   fatis  urguebat  acerbis  , 


44  *X-   CRESCONII   CORIPPI 

i85.      Regnaque  centeno  properans  iam  fregerat  anno : 
Tunc  primum  in  nostris  urbes  succendere  terris, 
Et  populare  casas ,  et  campis  currere  Frexes 
Coeperat ,  infensasque  ausus  committere  pugnas. 
Inde  mouens  uires  ualidas  tunc  Naufur  anhelus , 

190.      Atque  omni  de  plebe  uiros  tunc  Naffuga  anhelup 
Vicina  de  parte  premit.  Hos  linquere  terras , 
Et  dulces  terrore  lares  sors  impia  pulsat. 
Feruet  praedo  ferox  :  nullis  iam  uita  salutis 
Certa  locis.  Acti  fatis  urguemur  iniquis. 

195.      Tempore  Vandalici  perierunt  gaudia  regni 

Nostra :  semel  uersos  miseris  tunc  flere  penates 
Contigit ,  et  tutas  indignis  quaerere  terras. 
Hildimer  infaustis  gessit  tunc  praelia  signis , 
Insuetus  conferre  manum :  non  uiribus  illum 

200.      Vincere ,  nec  tantis  poterat  concurrere  signis. 
Illius  aduerso  rumpuntur  stamina  fato 
Montibus  in  mediis.  Casus  quid  terret  iniquus? 
Saepe  irata  piis  seruat  fortuna  nocentes. 
Constiterant  nam  signa  iugis  siluisque  superba. 

2o5.      Desuper  ab  scopulis  acies  uallauerat  hostem  \> 

Nec  spes  ulla  fugae  pressis  ,  nec  fidere  turbae  , 
Nec  uitam  sperare  fuit ,  nec  sistere  contra 
Iam  poterant :  tantum  scopulis  tardatur  iniquis 
Illa  manus.  Ruptis   tegitur   gens  impia   saxis 

210.      Vallibus  et  scissis  muratus  cingitur  hostis. 

Siluarumin medio  locus  est nemorumque  malignus, 
Vndique  praecisis  munitus  rupibus  ingens. 
Arduus  ipse  licet ,  summoque  cacumine  ductus  , 
Emineat ;  densisque  teguntur  saxa  relictis  : 

21 5.  ,  Per  iuga  siderei  pleno  cum  uertice  campi 

Funduntur.  Via  nulla  patet :  uix  semita ,  tortis 


IOHANNIDOS    LIB.    III.  46 

Vndique  fracta  uiis  ,  celsi  fastigia  campi 
Sola  capit.  Densae  clauduntur  deuia  siluae. 
Hildimer  ut  septos  uidit  munimine  fossas  , 

220.      Atque  in  praecipiti ,  nullo  iam  tramite ,  pugnae 
Stare  locos  ,  saeuum  timuit  tentare  periclum. 
Tunc  ,  acies  propriis  densas  consistere  signis  , 
Ipse  iubet ,  septos  dubius  quo  tendat  in  hostes. 
Omnia  peruersis  ueniunt  contraria  fatis. 

225.  Axe  premens  medium  phoebus  iam  lampade  caelum, 
Feruidus  omnis  erat :  siccis  exarserat  ardor 
Faucibus  ,   et  nimius  miseros   commoverat  aestus. 
Forte  sitis  quosdam  gelidas  deduxit  ad  undas  : 
Post  tergum  rediere  uiri ,  nam  longius  amnis 

23o.      Tunc  aberat.  Plenos  portabant  fontibus  utres. 

Haud  procul  inde  caua  spectantes  ualle  ministri , 
Primus  ut ,  infaustas  contingens  Vandalus  undas  , 
Laudauit  cessasse  sitim ;  tunc  cetera  cursu 
Ad  latices  iam  turba  coit :  sic  fata  trahebant , 

235.      Sic  fortuna  nocens  damnauerat  agmina  leto. 

Signifer  ecce  super  mutandum  accedere  signum 
Ausus  ,  de  summis  reduces  contorsit  habenas 
Montibus  :  hunc  sequitur  densis  exercitus  armis. 
Inuia  ruptapatent,  quaerunt  dum  prendere  cautes, 

240.      Post  tergum  redeunt  fugientes.   Credidit  hostis  , 
Et  summo   de  monte   fugit ;  perterruit  omnes 
Casus  et  ille  duces  :  raptantur  signa  retrorsum , 
Versa  fuga:  non  campus  erat,  quo  currere  posset 
Liber  equus ,  laxisque  leuis  transiret  habenis  : 

245.  Per  rupes,  scopulosque  metu,  perque  ardua  montis 
Saxa  cadunt ,  seseque  suo  iam  pondere  mergunt. 
Fata  premunt  \  miseros  currens  et  territat  hostis. 
Ardet  et  insequitur  :  cunctis  de  partibus  ingens 


46  FL.   CRESCONIl   COPaPPI 

Turba  cadit ,  seseque  suis  per  pectora  telis 

2,5o.      Transfodiunt.  Alii  ueniunt  in  tela  cadentum 
Praecipites  :  alios  pondus  ciuile  repellit. 
Sic  pariter  turbata  ruunt  de  montibus  altis 
Agmina  densa  uirum  :  mixtis  uectator  et  armis 
Fortis  equus  ,  rapidi  iactatus  turbine  cursus  , 

a55.      Concidit,  et  dominum  uasto  sub  pondere  frangit. 
Ceu  glaucam  ueniens  grando  destringit  oliuam , 
Arboris  excutiens  concusso  uertice  fructus. 
Tunc  pariter  praeceps  ad  terram  pondere  nimbi, 
Et  tener  excutitur  ,  quassatus  grandine  ,  ramus. 

2,60.  Non  uirtus  inimica  uiros  ,  sed  fata  premebant 

Inuida,  quae  tantam  properabant  perdere  gentem. 
Hinc  acies  confracta  redit,  regemque  trementenij, 
Annorum  fessum  numero  ,  casumque  pauentem , 
Deiicit :,  et  sceptrum  saeuo  dedit  inde  tyranno. 

a65.      Tunc  doluit  princeps  dirupto  foedere  regni. 

Tunc  Libyam  solitis  quaesiuit  Roma  triumphis. 
Sed  tamen  in  modico  perierunt  tempore  cladis 
Multa  :  satis  dirum  senserunt  omnia  bellum. 
Namque  inter  geminas  pressa  est  tunc  Africa  pestes. 

^70.      Hinc  feruens  bellum,  spolians  premit  inde  tyrannus. 
Subtraliit  a  miseris  almae  fortuna  salutis 
Praesidium ;  mortemque  ,  alterno  marte,  minatur. 
Quem  fugiant?  qua  parte  cadant?  Praedantur  ubique;, 
Terror  ubique  uiris.  Saeuas  sic  tota  per  illas 

275.      Maxima  terrarum  est  Libyae  nudata  rapinas  : 

Vt  perit  in  dubiis  puppes,  heu!  naufraga  uentis. 
Poenorum  has  pestes  solito  miseratus  ademit 
More  pius  princeps  ,  Afris  solatia  fessis 
Summa  ferens;  uictorque  malum  deiecit  utrumque, 
280.      Sidonios  patres  titulis  melioribus  augens. 


IOHANNIDOS   LIB.   III.  47 

Vestra  manus  miseros  mortis  de  faucibus  Afros 
Eripuit ,  fessisque  iugum  crudele  retraxit. 
Africa  surrexit  uestris  erecta  triumphis. 
Gaudia  post  luctus  terrae  donastis  amicae. 

^85.      Dum  premitis  gentes,  totum  dum  uincitis  orbem, 
Intremuere  feri  uestra  uirtute  subacti. 
Maurorum  tunc  bella  duces,  tunc  proelia  quisque 
Vestra  pauens  ,  alacer  frenos  et  iura  cucurrit 
Principis  ultro  pati.  Florens  haec  gaudia  sensit , 

290.      Nostra  decem  tellus  planos  laxata  per  annos  , 
Et ,   quamuis  fuerint ,  fato  pellente  ,   rebelles  , 
Ante  magis  cecidit,  quam  praedam  tolleret,  hostis. 
Non  mentis  consensit  inops  tunc  Africa  bellum. 
Te  uigilante  ,  pater ,  spectabit  Leucada  pugnas 

295.      Virtutemque  tuam.  Pinguescunt  sanguine  campi , 
Ossibus  albescunt ,  feriuntur  uomere  rapta 
Ex  humeris  capita ,  et  sparsi  per  gramina  trunci. 
Ense  tuo  ,  cunctis  notum  est ,  quid  gesseris  illo 
Marte  ,  fauente  Deo.  Tantis  signare  trophaeis 

3oo.      Quis  potuit  campos  ,  et  magno  ornare  decore  ? 
Et  Solomoniacos  auxisti  saepe  triumphos. 
Asper  et  ille  semel  bellum  tentauit  Iaudas  \ 
Et  tulit ,  ante  tamen  campos  quam  uidit  apertos; 
Et  mediis  tremuit  Romanos  currere  siluis. 

3o5.      At  sensit  prorsus  nostra  de  parte   duellum. 
Haec  nobis  ,  haec  ira  fuit ;  haec  addita  rebus 
Cura  nefanda  piis  :  bellum  civile  reuixit. 
Tunc  Carthago  foras  ,  dirupto  foedere  ,  praedas 
Sensit,  et  infandum,  non  aequo  marte,  periclum. 

3 10.      Stutias  hinc  celeri  deuictus  tempore  cessit. 

Hunc  Membressa  suis  uidit  concurrere  campis  , 
Hunc  eadem  petiisse  fugam;  cum  maximus  hostes 


48  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Fudisset  mediis  uictor  Belisarius  armis. 
Te  quoque  per  medias  uidit  uictoria  pugnas. 

3i5.      Fortis  et  irruptis  truncabas  agmina  castris 

Ense  graui ,  similique  uiros  uirtute  necabas  , 
Germano  spargente  ferum  uictumque  tyrannum. 
Te  cultor  Vatari  miro  spectabat  amore  , 
Te  Autenti  saeuos  mactantem  uiderat  hostes. 

320.  Tunc  facta  est  nostrae  requies  pinguissima  terrae. 
Non  bellum,  non  praedo  rapax,  non  miles  auarus 
Rustica  tecta  subit ;  tentatur  nulla  supellex. 
Omnia  plena  bonis  :  Libyae  pax  tuta  per  orbem. 
Tunc  foecunda  ceres,  tunc  laetus  pampinus  uuis , 

3n5.      Pictaque  gemmiferis  arbor  splendebat  oliuis. 
Miles   et  in  propriis  laetatur  sedibus  insons. 
Cultor  in  omni  parte  suas  plantare  nouellas 
Coeperat;  et,  ductos  iungens  ad  aratra  iuuencos, 
Arua  serebat  ouans,  placidusque  a  monte  canebat: 

33o.      Ausus  et  ad  lunam  laetus  cantare  uiator. 

Diues  opum  pax ,  pinguis  erat  mercator  :  ubique 
Quisque  canit ;  resonant  securis  carmina  terris 
Dulcia ;  moxque  leuis  gaudens  hinc  cantat  arator^ 
Inde  uiator  ouans.  Mulcebant  ergo  camoenae  y 

335.      Et  uariis  hominum  releuabant  pectora  curis. 
Libertas  iam  plena  fuit ,  sed  tempore  paruo. 
Inuida  sunt  misero  fatorum  stamina  mundo. 
Cur  lachesis  hominum  tenui  pendentia  filo 
Fata  tenens  leuiter  pellis  ?  Iam  rumpitur  orbis  ; 

340.      Fortibus  aut  aeris  referens  ferrique  catenis  , 

Cuncta  mouens,  terror  premeret,  non  rumperet  ira. 
Iamque  nouas  melior  reparauerat  Africa  uires  , 

Atque  hominum  uastare  genus,  mundumque  labantem 
Coeperat.  His  nostris  ueniens  feruebat  in  oris. 


IOHANNIDOS    LIB.    III.  49 

345.      Numquam  audita  fuit  mortis  tam  tristis  imago  , 
Non  orbis  nouitate  rudis ,  non  tempore  Pyrrhae. 
Nam,  miseros  monstris  conturbans  ,  letifer  annus 
Miscuerat  superis  manes  ;  seseque  uidebant 
Vulnera  diuinis  homines  hausisse  sagittis , 

35o.      Tum  uarias  pestes  una  consurgere  terra , 

Aspectusque  feros.  Iam  nullus  terror  acerbis 
Mortibus ;  haud  leto  metuens  sua  lumina  clausit , 
Aetas  siqua  ruit.  Lacrimis  priuatur  amaris 
Humanum  genus,  et  plangentia  lumina  non  sunt; 

355.      Dum  sibi  quisque  timet.  Nullis  tunc  redditur  ullum 
Funeris  obsequiimi ,  sonuit  non  luctus  in  urbe ; 
Non  sponsus  sponsam  fleuit,  non  nupta  maritum; 
Nulla  parens  natum  doluit ,  natiue  parentem. 
O  male  corda  nouam  nusquam  plangentia  mortem! 

36o.      Iustitium  meruit ;  sed  nullis  lumina  tectis 

Effundunt  lacrimas  :  uilis  mors  omnibus  illa. 
Iam  Libycis  uacuae  cessabant  ciuibus  urbes. 
Rarus ,  et  in  multis  domibus  uix  unus  oberrans  , 
Diuitias  longa  quaerebat  lite  parentis. 

365.      Immeritus  iam  plenus  opum  ,  qui  mille  parentum 
Heres  erat :  non  notus  auis  patrimonia,  fructus, 
Argentum  ,  uestesque  simul ,  flauumque  metallum 
Abstulit ;  et  tantis  impleuit  piaedia  rebus 
Insaturus.   Magnis   cumulata  est  arca  facellis  : 

3 70.      Et  tamen  ardor  opum  numquam  satiatur  auaris. 
Coniugiis  caluere  nouis ,  uiduasque  potentes 
Accipiunt :  nullis  uirgo  quaesita  maritis. 
Coniugis  ob  nummos  defuncti  quaeritur  uxor : 
Virginibus  dos  parua  datur ,  si  tempore  diro 

3-75.      Nulla  maritales  curauit  reddere  luctus. 

Hinc  fera  cuncta  patent ,  et  tristes  surgere  lites 

7 


50  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Incipiunt.  Saeuit  toto   discordia  mundo  , 
Iurgia  saeua  mouens.  Pietas  omnino  recessit; 
Iustitiam  nullus  ,  compuncta  mente  ,  secutus. 

38o.      Inde  est ,  quod  miseris  ,  ira  dictante  ,  flagella 
Omnipotens  genitor ,  dilato  tempore  nullo  , 
Addidit ;  et  lites  cunctis  iratus  adauxit. 
Erigit  a  nostris  nascentem  finibus  hostem. 
Hic  fratris  mortem ,  concussa  mente  ,  dolebat  ^ 

385.      Sed  uirtus  non  ulla  fuit ,  qua  surgere  posset. 

Dum  tamen  occultum  conseruant  pectora  bellum, 
Militis   innumeras  ,   fatum  miserabile  !   sensit 
Non  minuisse  manus.  Gentes  non  laesit  amaras 
Martis  amica  lues.  Metuens  tamen  ille  cauebat , 

390.      Ne  mala  praedatae  caperet  contagia  terrae. 
Ast ,  ubi  pulsa  lues  ,  martis  succedere  feruor 
Coepit ,  et  infandas  acies  ad  bella  coegit. 
Misit  ad  extremas  Libyae  sitientis  harenas  , 
Sole  ubi  tellurem  nimio  siccauerat  olim , 

395.      Fulmine  deiectus ,  Phaeton  }  populosque  malignos 
Edocuit ,  nostrasque  impleuit  cladibus  oras. 
Iamque  ferae  gentes  Libycum  funduntur  in  axem 
Raptor,  ubique  furens,  per  nostras  currere  terras, 
Et  uastare  casas  ,  ignemque  immittere  tectis 

^oo.      Incipit ,  et  flammis  succendere  feruidus  urbes. 
Vt  Solomon  uidit  tantum  consurgere  bellum  , 
Romanas  acies ,   cunctis  de  partibus  actas , 
Contrahit ;  aduersis  properans  concurrere  fatis. 
Illicet  infausto  mandatur  pagina  cursu : 

4o5.      Et  ruit ,  ecce,  uolans,  aequo  non  marte  coactus, 
Maurorum  ductor  ,  miseri  Solomonis  amicus  , 
Romanis  rebus  nimium  semperque  fidelis , 
Cusina  Mastracianis  secum  uiribus  ingens. 


IOHANNIDOS   LIB.   III.  5l 

Qui  Tripolis  tunc  ductor  erat  conuenit  et  audax 

410.      Pelagius  ;  sed  ,  gentiles  durosque  Mecales 

Secum  ad  bella  trahens ,  fessis  non  uiribus  ibat, 
In  fratres  fictos  suscepit  nescius  artis. 
Mens  obscura  manet ;  quotiens,  fortuna,  minaris. 
Heu,  Solomon  miserande,  tuis  hos  iungere  castris 

41 5.      Debueras  !   Tractus  uersis  contraria  fatis 

Semper  agit.  Nullus  poterit  uitare  ,  quod  instat. 
Vltima  iamque  dies  nostras  peruenerat  oras. 

Iam  Libyam  minitans  properabat  perdere  fatum. 
Congreditur  mediis   commiscens  proelia  siluis , 

420.      Impauidus  ,  fidensque  suis.  Iam  uicerat  hostes  ; 
Iamque  acies  aduersa  fugax  aduertere  terga 
Coeperat;  atque  metu  feruens  iamque  ipse  per  hostes 
Currit ,  et  euersas  sequitur  per  deuia  turmas  : 
Cum  subito  dirupta  fides.  Fortuna  retorsit 

42.5.      Vultus  retro  suos.  Lachesis  tunc  stamina  rupit , 
Laesaque  peruersas  retulit  uictoria  palmas. 
Inuenere  suum  tunc  tristia  fata  ministrum. 
Guntarich  infelix  nostrum  conterruit  agmen. 
Funditus  hic  potuit  Romanas  uertere  uires. 

43o.      Non  uictum  fortuna,  minax  non  presserat  hostis, 
Non  metus  acer  agens;  sed,  uertens,  mente  maligna, 
Signa,  refert  clamore  fugam.  Quem,  uidit  ut  omnis 
Versa  cohors  trepidum,  sequitur;  campisque  magistrum 
Deserit ,  in  mediis  miscentes  proelia  fossis. 

435.      Haec  fors  dura  nouas  tunc  hostibus  addidit  iras, 
Virtutemque  simul,  nostris  letumque  rnetumque; 
Obscoenamque  fugam  turbat,  quae  perdere  gentes 
Marte  solet.  Sequitur  densis  iam  fortior  armis 
Hostis  acerba  furens.  Ipso  impendente  tumultu , 

440«      Occidit ,  heu !  duris  transfixo  pectore  telis 


5  2,  FL.  CRESC.  COR.  IOHANN.  LIB.  III. 

Immeritus  Solomon.  Tunc  omnis  uertitur  ordo.' 
Martis  more  furens  ,  nullus  iam  rebus  amicus 
Mansit;  sed,  praedam  rapiens,  per  bella  cucurrit 
Omnis  amica  manus.  Fleuit  tunc  tristis  arator , 

44^.      Disiunctos ,  fugiens  ,  hostes  rapuisse  iuuencos. 

Tunc  omnes  periere  domus,  tunc  cuncta  supellex^ 
Nec  solus  pauper  casu  concussus  in  illo 
Succubuit ,  diues  pariter  cum  paupere  mersus. 
Post  Solomonis  opes  libertas  facta  rapinis ; 

4$0.      Nec  pars  ulla  fuit  belli  secura  maligni. 

Raptor,  ubique  furens,  urbes  succendit  et  agros  ; 
Nec  seges  aut  arbor ,  flagrans  quae  soluitur  igne , 
Sola  perit :  quae  peste  carent ,  armenta  peredit. 
Omnis  et  a  dominis  calcata  est  Africa  Mauris. 

455.      Pro  dolor  !  In  campis  acies  iam  sistere  nulla , 
Nec  potuit  clausos  miles  defendere  muros. 
Irascente  Deo  ,  traduntur  cuncta  rapinis. 
Perfidus  et  Stutias  iterum  per  bella  cucurrit, 
Antala  dominante  suo ;  meruitque  tyrannus 

460.      Omnia  sub  domino  praedans  discurrere  Mauro. 


FLAVII  CRESCONII  CORIPPI 

AFRICANI  GRAMMATICI 

IOHANNIDOS  sev  DE  BELLIS  LIBYCIS 

LIBER  QVARTVS. 


D, 


um  placet  infandi  nomen  memorare  tyranni :, 
Surgit  ab  internis  ,  conturbans  ossa ,  medullis 
Durior ,  ecce  ,  dolor.  Confusa  mente  retardor  , 
Tot  clades  memorare  ducum,  casusque  meorum, 
5.      Atque  meos.  Miles  trepidos  ,  non  fidus  ,  adegit 
Tradere  signa  malis.  Longum  est  narrare  ruinam  : 
Sed  memorem  certis  bellorum  crimina  uerbis. 
Dux  erat  obsessus  seruator  Himerius  urbis , 
Moenia  clausa  tuens ,  et  celsas  milite  turres. 

10.      E  mediis  miseros  traxit  fallacia  muris , 

Et  Mauris  seruire  dedit.  Namque  urbe  sedenti 
Blandior  infausto  mandatur  epistola  uersu , 
Nomine  scripta  ducis;  milesque  Sinonius  intrans, 
Esse  Iohannis  ,  ait.  Legimus  mandata  tyranni , 

i5.      Credentes  mandata  ducis.  Nos  saepe  per  illam 
Hortatur  mediis  ,   ceu  dux  ,  occurrere   campis  , 
Et  pariter  sparsas  Maurorum  euertere  fossas. 
Attollunt  animos  confusa  mente  tribuni. 
Signa  mouenda  damus.  Tacita  uelocius  aura  , 

20.      Egreditur  dux  ipse  simul ;  noctisque  per  umbram 
Currit  eques  sociis  festinus  iungere  signa ; 
Seque  putant  tardasse  uiri.  Tunc  ante  cucurrit 
Impius  ille  Sinon ;  gentesque  dolosque  parauit. 
Extulit  igniuagos  gelidis  ut  moestus  ab  undis 


54  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

s5.      Phoebus  equos,  patuere  doli.  Tunc  signa  tyranni 
Vidimus  ,  heu  miseri !  nostris  occurrere  signis  , 
Et  totis  rabidos  campis  feruescere  Mauros. 
Nos  pauidum  reuocare  pedem.  Nam  sistere  contra 
Quis  poterat  ?  Sequitur  pauidas  per  prata  cateruas 

3o.      Antalas  Stutiasque  furens.  Via  nulla  salutis  : 

Et  densus,  trepidos  urguens  circumuolat  hostis. 
Mors  erat  ante  oculos  ,  et  opem  fors  dura  negabat. 
O  utinam  medio  iacuissent  funera  campo  ! 
Dedecus  indignum  nostris  procul  esset  ab  armis. 

S5.      Erectus  medius  ,  felici  marte  ,  Iohannes 

Occurrit :  fastus  domini  non  pertulit  hostis  , 
Sorte  pari  enses  nec  timuit  captiuus  heriles. 
Ergo  per  extensos  ,  fugiens  ,  compellitur  agros 
Currere  fortis  equus.  Crebro  sonat  ungula  cornu, 

40.      Atque  feris  pauidos  urget  de  montibus  hostes. 
Ardua  castra  gerit :  campis  Cebar  addit  apertis. 
Huc  miseranda  manus  frenos  deflexit  equorum. 
Cum  miseri  tenuere  Mileu  castella  tribuni , 
Dux  erat  et  medius  \  nec  nobis   claudere  portas 

45.       Cura  fuit.   Tutamus  equos  ,  pugnaque  pedestri 
Cingimur  ,  et  telis  uenientes  pellimus  hostes. 
Irruerant  gemini ,  turba  coeunte  ,  tyranni , 

Languantanque  cohors,  et  densis  Naufur  in  armis. 
Tunc  Stutias,  saeuum  fingens  compescere  bellum, 

5o.      In  medias  acies  stricto  uolat  igneus  ense. 

Admonet  arte  feros  campis  desistere  Mauros , 
Et  cohibet  sumptas  infandis  uocibus  iras. 
Discessere  locis.  Stetit  improbus  aggere  celso , 
Ceu  placidus  ,  blandis  nutantia  pectora  uerbis 

55.       Impellens  ad  bella :  simul  promittit  et  urget ; 
Hortaturque  uiros  uariis  ad  bella  figuris. 


IOHANNIDOS   LIB.   IV.  SS 

Nunc  minitans,  nunc  blandus  adest:  terrore  subacti, 
Proiiciunt  sua  tela  uiri ,  genibusque  tyranni 
Accurrunt  celeres  ,  et  amica  uoce  salutant. 

60.      Iudicibus  iam  nulla  salus.  Quid  cuncta  referre  ? 
Oramus  ueniam  :  datur  illicet.  Egimus  hostes 
Per  uitam  iurare  suam  :  fecere  coacti. 
Finximus  infandis  ueluti  seruire  tyrannis  : 
Iustiniana  polis  saeuis  tunc  tradita  Mauris  , 

65.      Sorte  sub  ancipiti.  Sociorum  flectere  mentes 
Post  licuit  per  uerba  mihi.  Marturius  una 
Consilio  maturus   erat.   CompelJimus   ambo 
Nutantes  animos  propriis  se  reddere  signis. 
Assensere  uiri :  castris  sensere  malignis 

70.      Paulatim  tentare  fugam.  Me  noctis  amicae 

Eripiunt  trepidum  ,  turba  comitante  ,  tenebrae  ^ 
Perueniensque  meas  uidi  cum  coniuge  sedes. 
Deserit  infandos  ,  fugiens  ,  Marturius  hostes. 
Post  sequitur  miles.  Voluit  quicumque  ,  remansit. 

75.      Iustiniana  polis  nocturnis  panditur  armis  : 
Proditione  pia  cuius  profecit  amicus. 
Hic  iuga  non  potuit  saeui  sufferre  tyranni. 
Signa  tamen  clausis  seruabant  publica  muris. 
Nec  potuit  quisquam ,  campo  congressus  aperto  , 

80.      Hostilem  tentare  manum  :,  nec   cedere  ductor 
Iam  uoluit  socios  ,  Stutia  uiuente  maligno. 
Africa  dum  tantis  urguetur  fessa  periclis  , 
Ariobindi  fulserunt  aequora  proris. 
Aduentu  stupuere  ducis.  Gens  territa  cessit 

85.      Languantan  terris.  Vtinam  non  ille  penates 

Poenorum  uidisset  iners  !   Tunc  Africa  clades 
Persensit  grauiore  malo  ,  saeuasque  rapinas 
Inter  utrumque  ducem.  Nescit  commissa  potestas 


56  rL.    CRESCONII   CORIPPI 

Aequales  sufferre  duos  :  consortis  amicum 

90.      Secula  nulla  ferunt.  Sic  nos  exempla  priorum 
Ipsa  docent.  Primi  sequitur  pes  mota  secundus 
Crura  pedis ;  ritum  capitis  sua  membra  sequuntur ; 
Et  proprii  generis  fructum  dant  arbore  rami. 
Mundus  adhuc  rudis,  et  paruis  mpx  laetus  aristis, 

<)5.      Non  potuit  portare  duos ;  non  maxima  rerum 

Roma ,  nouos  proprio  quae  sanxit  sanguine  muros. 
Aemula  diuiditur  ,  confusa  mente  ,  uoluntas  ; 
Despiciensque  parem,  discors  permansit  uterque. 
Diuiditur  geminas  inter  res  publica  partes  : 

roo.      Quisque  suos  tenuere  duces;  dumque  ille  superbus 
Se  primum  esse  putat,  non  se  tamen  iste  secundum. 
Africa  barbaricis  planxit  nudata  rapinis , 
Ductorum  iussu ,  merito  fortisque  Iohannis. 
Temptauere  feros ,  aequis  non  partibus ,  hostes ; 

ro5.      Sed  uicti  petiere  fugam.  Discordia  mentis 

Vicit  amore  uiros.  Rursus  dux  ipse  Iohannes  , 
Signa  mouens  ,  densos  iuit  moriturus  in  hostes  , 
Confisus  uirtute  sua ,  fortesque  tribunos 
Secum  ad  bella  trahens,  tantis  concurrere  monstris 

ito.      Non  timuit.  Durae  contempsit  uulnera  mortis 

Pro  patria  contentus  amor.  Persensit  ut ,  hostis 
Aduentum  properare  feri :  non  segnior  ille 
(  Sponte  petit  mortem  )  campis  sua  signa  locauit , 
Et  sociis  sic  fretus  ait :  Contempnere  uitam 

1 15.      Pro  patria,  haec  est  uita  magis.  Mors  lege  tonantis 
Humano  lata  est  generi ,  nec  praeterit  ullum ; 
Nam  ueniet  quocumque  modo:  sedmortis  honestae 
Summus  honor,  summusque  fauor,  dulcisque  cupido  est 
Hostis  adest ,  socii.  Quotiens  fugiemus  amicum 

jao.      Martis  opus  ?  Quotieus  fugitiuos  rideat  hostis  , 


IOHANNIDOS   LIB.   IV.  5j 

Inbellesque  putet?  Nunc  est  temptare  quid  instar, 
Nunc  uirtutis  opus.  Semper  mihi  cognita  uirtus 
Vestra  ,  uiri ,  semperque  fides.   Consurgite ,  ciues 
Romani ,  pro  laude  pii ;  gentesque  superbas 

125.      Frangite.  Iam  tantum  ducibus  remouete  pudorem. 
Fac  nos  uelle  fugam.  Fugitiuos  conterit  hostis 
Feminea  nunc  morte  uiros.  Conuertite  mentes ; 
Et  procul  a  nostris  discedat  dedecus  umbris. 
O  utinam  ferus  ille  meis  occurreret  armis 

i3o.      Nunc  Stutias  ,  ipsumque  mihi  fortuna  dedisset ! 
Aut  semel   alterno  patuissent  pectora  ferro  , 
Et  raperet  fors   saeua  duos  ;  aut  corpus  arundo 
Vulnere  letali  fixisset  saeua  tyranni ; 
Vel  mecum  pariter  ,  si  sic  mea  fata  minantur , 

1 35.      Crimine  ciuilis  careat  res  publica  belli. 

Dum  mouet  ille  uiros  ,  inimicis  improba  signis 
Ecce  acies  Massyla  ruit ;  ripisque  propinqui 
Fluminis  ,  arte  doli ,  longo  stetit  ordine  compta. 
Tunc  primum  uolucres  pugnam  mouere  sagittae. 

140.      Impia  pennato  figuntur  corpora  ferro. 

Trans   fluuium   cedens  acies  inimica  retrorsum , 
Flexit  equos  ;  sequitur  densis  et  flumina  telis. 
Prorumpit  leuitate   sua.  Non  ille  periclum , 
Non  mortem  metuens  ,  iter  inremeabile  transit , 

14S.      Inuaditque  uiros.   Veluti  uastator  acerbus , 
Diripiens  armenta  ,  leo  ,  taurosque  feroces  , 
Hunc  fugat ,  hunc  mactat.  Currit  dispersus  ubique 
Grex  pauitans,  pastorque  fugax.  Furit  ille  cruentis 
Dentibus  ,  et  latos  frangit  manditque  per  agros. 

i5o.      Massylas  acies  sic  dux  uirtute  Iohannes 

Turbabat ,  mediis  prosternens  funera  campis : 
Hunc  imitata  cohors  ingens  fugitiua  perurguet 

8 


58  FL.    CRESCOSfll   CORIPPI 

Agmina  transfodiens  :  uolat  igneus  aequorc  toto 
Cum  sociis  dux  ipse  furens  ,  Maurosque  fugaces 
i55.      Persequitur,  ceu  uictor  ouans.  Iam  sanguine  multo 
Arma  calent:  rubrum  gestat  iam  dextera  ferrum 
Pugnax  militis  atque  ducis.  Pro  sortis  iniquae 
Triste  nefas!  0  grande  malum !  Iam  cesserat  hostis 
Victus  :,  et  aduersas  passim  per  prata  cateruas 
160.      Sternebat  Romanus  eques ,  uictorque  necabat : 
Cum  subito  Stutias  mediis  e  uallibus  atrox , 
Signa  mouens  inimica ,  ruit ;  crimenque  Latini 
Nominis ,  Hermogenes  pariter ,  Taurusque  feruntur. 
Hos  sequitur  Romana  manus,  non  nostra,  rebelles. 
i65.      Tunc  iterum  miseris  pariter  concurrere  telis  , 
Et  bellum  ciuile  datum  est.   Cognata  petuntur 
Pectora  :  cognatis  funduntur  uiscera  dextris. 
Magnanimus  Stutiae  cognouit  signa  Iohannes 
Primus ,  et  inflexo  contra  stetit  acrior  arcu ;, 
170.      Ac  socii  petiere  fugam  faciemque  furentis 

Nec  potuere  pati.  Neruo  tamen  ille  sagittam 
Imposuit ,  ductamque  sua  grauitate  remisit ;, 
Perque  femur  duri  transiuit  arundo  tyranni 
Confringens  os  pulsa  feri ,  mollesque  medullas 
175.      Contigit ,  et  mersae  rubuerunt  sanguine  pinnae. 
Emicat  inde  cruor ,  uestesque  aspergit  heriles. 
Saucius   at   Stutias   letali  uulnere   uictus 
Flexit  equum  post  terga  fugax.  Hunc  morte  cadentem 
Suscipiunt  socii ,  densaque  sub  arbore  ponunt. 
180.  Respiciens  uictor  socios  ,  per  prata  fugaces 

Vidit  5  et  immensus  duris  dolor  ossibus  arsit. 
Tunc  tristis,  casumque  dolens,  est  uoce  secutus  : 
Quem  fugitis  ,  socii  ?  Vestra  e6t  uictoria  ciues. 
lam  Stutias  ,  nostra  confixus  arundine  ,  bellum 


lOHANNlDOS   LIB.    IV.  5^  , 

i85.      Deseruit ,  prostratus  liumi.  Couuertitc  signa. 
Quo  ruitis  ?  Quo  uos  fatnm  miserabile  ducit  ? 
Heu ,  uirtus  Romana  peris  !  Sic  uocibus  ille 
Culpabat  pauidas  fatorum  sorte  cateruas. 
Sed  nullus  post  terga  redit.  Maurusia  uirtus 

190.      Persequitur,  trepidosque  super  tot  milia  currunt 
Alueus  amnis  erat  mediis  praeruptus  in  aruis , 
Vtraque  cognatae  dirimens  confinia  terrae. 
Incidit  hic  fugitiua  manus  ,  mortisque  pauore 
Per  ripas  fossasque  cadit.  Miserabile  letum 

195.      Nascitur.  Heu ,  miseros  pondus   ciuile  perurguet, 
Hostilisque  metus  !  Multos  in  tela  cadentum 
Impetus  ipse  dedit :  propriis  modo  pectora  contis 
Transfodiunt;  dominumque  super,  crepitante  ruina, 
Fortis   equus  ueniens  immani  pondere  frangit. 

2,00.      Sic  periit  miseranda  manus ,  uictique  tribuni. 
Dux  simul  e  mediis  postquam  Marturius  illis 
Vix  potuit  tentare  fugam  moriturus  in  hostes 
Cum  parua  ruit  ille  manu.  Fortuna  salutem 
Praestitit  audenti ,  duraque  e  morte  leuauit. 

2,o5.  Interea  Stutias  ,  anima  fugiente ,  dolebat. 
Poenituit  bellasse  ferum ,  suspiria  ducit 
Cum  gemitu  ;  seseque,  dolens,   sic  increpat  ipse  : 
Quae  mihi  bellandi  fueras  tam  dira  uoluptas  ? 
Cur  rerum  ingratus  domino,  numquamque  lidelis? 

2,10.      Infelix  uirtute  mea !  Modo  poenitet  ista , 

Dum  miserum,mors  saeua,  trahis.  Reddam,improba,poenas, 
Quas  merui.  Furiis  socius  Catilina  cruentis 
Exagitatus  adest.  Video  iam  tartara  fundo ; 
Flammarumque  globos  ,  et  dira  incendia  uolui. 

21 5.      Perfidiae  meritum  ,  cum  durae  crimine  mortis , 

Hoc  mihi  bella  ferunt.  Doleant  caueantque  Latini 


60  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Has  poenas,  rebusque  ficlem  dominisque  reseruent. 

Dixit :  et  infelicem  animam  mors  impia  clausit. 
Occiclit  ut  Stutias  ;  quamquam  ducis  esset  acerbus 
220.      Morte  dolor  populo  ,  Romanis  crescere  uirtus 

Coeperat ,  et  campos  acies  iam  nostra  petebat. 
Guntarich  en  iterum  peruersa  mente  maliguus  , 

Perfidus  ,  infelix  ,  atrox  ,  iusulsus  ,  adulter  , 

Praedo,  homicida,  rapax,  bellorum  pessimus  auctor, 
2,2,5.      Dactorem  incautum  crudelibus  occupat  armis  , 

Obpressumque  dolo  rapuit ,  iuransque  fefellit. 

Principis  haud  illum  tanti  reuereutia  mouit  :, 

Sumere  nec  timuit  bellum ,  nomenque  tyranni. 

Quas   Tyrii  clades  ,  quae  saeua  pericula  passi ! 
a3o.       Sub  gladio  iacuere   graui ,   secl  tempore  paruo  ; 

Nam  breuiata  dies  infanda  et  pessima  regui  est. 

Nam  pater  ille  bonus  summis  Athanasius  Afros 

Consiliis  media  rapuit  de   caede  maligni. 

Hic  potuit  Libyam  Romanis  reddere  fastis 
a35.      Solus  ,  et  iufestum  leto  clamare  tyrannum. 

Armeuius  tanti  fuerat  tuuc  ille  miuister 

Cousilii.  Huuc  placidus  caua  grauitate   coegit , 

Immitem  mactare  uirum.  Tentare  periclis 

Non  timuit  geuitor  pro  libertate  senili. 
2,40.      Guutarich  iufelix  ,   cupiens  fera  regua  tenere  , 

Armenios   enses   saeua  iuter  pocula   sensit , 

Et  male  coiisessas  maculauit  sanguine  mensas. 
Africa ,  per  tantas  periens  ,  non  ulta ,  rapinas  , 

Sic  mersa  est.  Te  expectat  inops.  Succurre  gementi, 
245.      Namque  potes,  uirtusque  tibi  iam  nota  per  orbem  est; 

Et  uigilant  sensus  ,  et  claris  dextera  factis. 
Talia  commemorans  ,  referebat  bella  tribunus  , 

Lumina  conturbans  lacrimis  ;  Libycasque  ruinas 


IOHANNIDOS   LIB.    IV.  6l 

Fataque  cuncta  clucum  luctu  deflebat  amaro. 

2,5o.  Ingemuit  cluctor  ,   concussa  mente  ,  benignas. 

Congemuere  cluces  :  animis  in  proelia  surgunt 
Inclomitis.  Dolor  atque  pudor  fera  corda  fatigal. 
Tunc  maculis  tinxere  genas:  pallentque,  rubentque^ 
Nec  latet  ore  furor.  Cunctantem  surgere  lucem 

a55.      Iam  cupiunt,  tardumque  iubar  noctemque  requirunl. 
Caerula  sulcabat ,  dirumpens  luce  corusca , 

Phoebus  ;,  et ,  errantes  radios  per  nubila  uibrans, 
Lumina  sub  tremulis  spargebat  lampadis  undis  : 
Surgebatque   dies  miseris   gratissimus   Afris. 

260.      Iamque  duces  ,  uariis  turbantes  uocibus  agmen , 
Vrguebant  fortesque  uiros  ,  clarosque  tribunos. 
Quisque  suos  hortatur  agens  :  his  castra  mouere, 
Arma  parare  iubent ,  iussum  spectare  magistri. 
Signa  ferunt  ornantque  uiri,  gauclentque  tuentes 

^65.      Prospera  discussis  ludentia  flamina  uelis. 

At  pater  exurgens  ,   compuncta  mente  ,  Iohannes  , 
Corde  pio  ,  genibus  nixis ,  et  poplite  flexo  , 
Suppliciter  geminas  tendens  cum  lumine  palmas  , 
Ore  canens  haec  uerba  refert:  Tibi  gloria,  Christe, 

ii-c.      Summe  parens  hominum,  liuguis  et  pectore  puro 
Rite  datur ,  laudesque  libens   gratesque  resoluo. 
Non  alium  laudare  uolo.   Tu ,   conditor  orbis  , 
Tu  gentes   et  bella  domas  ,   tu   couteris   arma 
Impia ;  tu  ,  nostris  solitus  succurrere  rebus  , 

2,75.      Aspice  succensas  duris  a  gentibus  urbes  , 

Omnipotens  ,  agrosque  uide.  Iam  nullus  arator 
Arua  colit :  lacrimas  nullus  per  templa  sacerdos 
Cum  populo  iam  ferre  potest;  nam  noctibus  omnes 
Vincula  dura  ferunt ,  palmis  post  terga  reuiucti. 

2,80.       Aspice,  sancte  pater:,  nec  iam  tua  flamiua  cessent. 


62  FL.    CRESCONII   COBIPPI 

Sub  nostris  peclibus  Maurorum  sterue  cateruas  : 
Eripe  captiuos  saeuis  a  gentibus  Afros  ; 
Romanosque  tuos  solite  miseratus  alumnos 
Cerne  pius,  nostrisque  fauens,  fac  gaudia  luctus. 

2,85.  Haec  memorans  lacrimis  siccas  infundit  arenas  : 

Quippe  dolor  pietasque  mouent,  mentesque  benignas 
Conturbant ,  densisque  agitant  singultibus  artus. 
Vt  bene  complacitis  consummans  omnia  uerbis 
Conticuit :  tunc  surgit  ouans  ;  riuosque  fluentes 

290.      Luminibus  tergens  ,  placidis  iam  uultibus  heros 
Respicit ,  armatasque  iubet  properare  cohortes. 
Ipse  capit  tumulum;  quo,  summus  et  altior  astans, 
Consilio   cunctos  releuaret  more  ministros. 
Conueniunt  lectique   duces  ,  fortesque  tribuni ; 

295.      Atque  ,  suo  ueniens  condenso  ex  agmine,  miles. 
Vndique  ductorem  uallant ,  stipante  caterua. 
Non  aliter  quam  examen  apes  per  mutua  nexis 
Efficiunt  pedibus  ,  regem  dum  saepe  secuntur. 
Arboris  aut  apicem  ductor,  summumque  cacumen , 

3 00.       Aut  mediam  tenuit  contentis  frondibus  ornum. 
Ipse  sedet ,  primusque  locum  stridore  uerendus 
Eligit ;  ac  circum  densis   exercitus  alis 
Colligitur  ,  regisque  sui  praecepta  capessunt. 
Armiger  interea ,  ueniens  de  montibus  altis  , 

i3o5.      Ecce  uolat ;  densasque  uidens  astare   cateruas  , 
Et  celso  medium  fulgentem  colle  magistrum , 
Alipedis  celeris  dextra  contorsit  habenas  ; 
Ductoremque  petens,  uolucres  per  gramina  cursus 
Corripuit;  densum  et  dirumpens  concitus  agmen, 

3 10.      Flexit  equo,  pedibusque  boni  tunc  more  magistri 
Oscula  pressa  dedit  feruens.  Iamque  omnis  in  illum 
Tnrba  coit ,  caiisas  cupiens  cognoscere  rerum  , 


IOHANNID0S   LIB.   IV.  63 

Responsumque  feri  referentem  audire  tyranni ; 
Et  metuunt ,  ne  pacem  oret.  Cum  dicere  iussus , 

3i5.      Paruit ,  et  placido  sic  coepit  Amantius  ore  : 

Omnia,  quae  dominus  famulo  praecepit,  adimplens, 
Gentibus  in  mediis  ,  portans  mandata  ,  cucurri  ;> 
Perueniensque ,  ferum  uidi  sub  rupe  tyrannum 
Montibus  in  summis.   Tunc  euocat  ille  rebelles  , 

320.      Aere  ciens  :  cursu  rapido  Maurusia  turba 

Confluit ,  et  nigrae  facies  tentoria  complent. 
Vt  quondam  ditem  moturum  proelia  diuis 

Concilium  fecisse  ferunt ,   et  mille  per  amplas 
Monstra  uenisse  uias,  hydram,  tristemque  Megaeram. 

325.      Ac  Charonta  senem  deserta  currere  cymba , 

Tisiphonem  ualidam  flammis  et  pondere  pinum 
Quassantem  ,  Alecto  tortis  saeuisse  chelydris  , 
Quaeque  sub  ingenti  facies  monstrantur  auerno. 
Vtque  ducem  ueniens  densum  circumstetit  agmen  , 

33o.      Obtulit  ipse  sedens  consessum  ex  agmine  dignis. 
Ille  tamen  medius  sedit  praefectus ;  et  omnis 
Aspiciens  rapido  tumidus  sic  intonat  ore  : 
Legatos ,  proceres  ,  dura  et  mandata  Iohannis 
Suspiciens,  uos  nosse  uolo,   cunctisque  loquentem 

335.      Mandatum  monstrare  uirum.  Vos  auribus  illum 
Intentis  audite  palam ;  et  decernite ,  si  quid 
Est  animo  fixum ,   pacem  bellone  petamus  ? 
Permisere  loqui ,  digitisque  silentia  linguis 
Imposuere  suis.  Docui  praecepta  iubentis 

340.      Principis ,  et  morem  :  pietas  ut  magna  regentis 
Omnia  contineat ,  crebro  sermone  cucurri : 
Virtutem  indomitam  mista  bonitate  refoui : 
Saepe  minas  addens  ,  Romanos  parcere ,  dixi , 
Sed   tamen  et  gentes   semper  fregisse   «uperbas 


64 


3±5 


35o, 


3  f*  C 

OOD. 


.36o 


365, 


070. 


375, 


FL.    CRESGONII    CORIPPI 

Funditus ,  et  ualiclos  bello  periisse  tyrannos  ; 
Enumerans,  quos  Romapotens,  postque  ipse  subegit 
Noster  ab   extremo  temptantes  praelia  mundo 
Princeps  ,  asserui :  bellum  pacemue  recurrens 
Edocui ;  tandemque  silens  ,  responsa  petiui. 

Illi  inter  sese ,  fracto  sermone  ,  furentes 

Latratus  uarios  ,  stridentibus  horrida  linguis 
Verba  ferunt ,  seseque  nouo  terrore  reuincunt. 

Monte  lupi  medio  ueluti ,  cum  nubila  latis 
Incumbunt  terris  ,  ululatibus  aera  crebris 
Pulsant,  perque  cauas  resonant  latratibus  umbras. 

Vt  requies  facta  est  animis  ,  tunc  ille  superbus 
Talia  uerba  mihi  dictis  respondit  acerbis  : 
Ista  mihi  satis   est  Romani  cognita  regni 
Nuper  rupta  fides  ;  ultra  nec  fallere  quisquam 
Antalan  se  posse  putet.  Iam  s-ufficit  istud 
Armenio  ,  necuisse  semel ,  quos  fingit  amicos  , 
Arte  noua.  Non  uester  eram?  Non  saepe  cucurri? 
Non  iussus  merui  ?  Cautus  non  proelia  gessi 
Pro  ducibus  ,  Romane  ,  tuis  ?  Res  publica  certe 
Fida  satis  !  Sauguisque  tuus  ,  germane  ,  fatetur  , 
Guarizila ,  ducis  iussu  qui  fusus  iniqui  est. 
Armeniique  tui  docuit  mihi  reddita  merces  , 
Frangere  quod ,  nisus  nostra  uirtute ,  tyrannum 
Guntarich  hic   potuit.   Paci   sic   fidus   amicae  , 
Sic  meritis  ,  uestris  quod  faui  saepe  triumphis  , 
Haec  ego  digna  tuli ;  uobis  quia  bella  peregi. 
Haeccine  uestra  fides  ?  Tales  referuntur  amici  ? 
Artabanum  modo  grata  mihi  fortuna  dedisset. 
Sorte  noua  fortis  pariter  cum  noster  Ilaguas 
Castra  regit ,  gentesque  fere  de  finibus  austri : 
Qnas  tamen  ecce  parat  ductor  tentare  Iohannes 


IOHA.NNIDOS    LIB.   IV.  65 

Milite  cum  paruo  ;  pacem  qui  quaerere  nostram 
Non  humili  cum  iure  putat ,  sed  callidus  arte , 
Poscere  quos  decuit,  uanis  terroribus  artat. 

38o.      Tot  mihi  post  meritos,  subiecto  marte,  triumphos, 
Dextera  quos  tribuit  ducibus  uirtute  peremptis ; 
Post  Solomona  ferum  ,  Primi  post  fata  Iohannis : 
Antalan  cuiquam  bello  tentare  licebit  ? 
Terreat  ergo  lupum ,  pascens  in  uallibus,  agnus; 

385.      Et  leo  iam  metuat  surgentem  in  cornua  ceruum : 
Viuidus  ore  canis  leporem,   damamque  pauescat ; 
Et  ferus   accipiter  mitem  sub   nube   columbam : 
Armiger  ipse  iouis,  liquida  tremefactus  in  aethra, 
Effugiat  raucamue  grUem ,  cygnumue  canentem , 

390.      Omnis  et  inuersis  pereat  natura  figuris. 
Romanis  totiens  iterum  concurrere  uictis 
Ecce  placet.  Rursus  redeant,  et  proelia  temptent. 
Vix  ea  legatus  :  media  inter  uerba  cucurrit 

Perque  duces  uarium,  perque  agmina  feruida,  murmur. 

895.      Turbine  ceu  ualido ,  prima  surgente  procella , 
Aequora  pulsa  gemunt  ruptis  crepitantia  ripis  : 
Congeminat  tunc  unda  sonos  ,  et  litora  lapsu 
Cuncta  fremunt,  crebroque  resultant  aspera  fluctu. 
Imperat  erecta  mutaque  silentia  dextra 

400.      Ductor.   Conticuere   citi ,  intentique  magistrum 
Suspexere  uiri.  Facies  tunc  omnis  in  illum , 
Mensque  coit ;  cupidique  uolunt  audire  iubentis 
Consilium  :  apponunt  sensus  auresque  loquelis. 
Hortatur  placida  rector  tunc  uoce  cohortes 

4o5.      Attonitas  ;  auidasque  mouens  in  proelia  mentes , 
Talibus  incendit  dictis  ,  et  firmat  in  hostes  : 
Romanis  ,  socii ,  creuit  sic  gloria  rebus  \ 
Resque  simul  totum  regnauit  publica  mundum. 

9 


66  IZi.    CRESCONII    CORIPPI 

Dum  gentes,  dum  bella  domat;  11011  arma  ferentes 

410.      Romanus  timuit  populos  ,  aut  agmina  miles 

Quantaforent,  metuens,  conuertit  terga  retrorsum. 

Fidus  quippe  suis  ,  et  multo  peruigil  astu , 

Et  uirtute  potens  martis  sufferre  labores. 

Sed  quotiens  dirupta  fides  ,  nec  principis  ullus 

4-i5.      Vicit  honor  mentes  iam  sese  ad  bella  parantes  ; 
Dum  raptus,  dum  praeda  placet,  dum  praemia  miles 
Martia  mente  cupit ,  nostris  contraria  signis  : 
Tunc  Romana  manus,  propriis  conterrita  dextris, 
Terga  dedit ,  gentesque  feras  uicisse  putauit. 

420.      Non  tamen  his  longos  tenuit  fortuna  labores  , 
Perfida ,  sed  se  laeta  ferens  ,  meliorque  reuisit. 
Diligit  illa  suam  fatorum  numine  Romam. 
Hanc  propter ,  multos  perdens  omnino  nocentes 
Contriuit; ,  rebusque  dedit  sua  gaudia  nostris. 

4a5.      Profuit  ilisano  nomen  quid  ferre  tyranni 

Guntarich,  Armenia  iacuit  qui  ex  caede  uolutus? 
Nonue  epulas  inter  uel  festae  pocula  mensae 
Exoluit  meritas  pro  fracto  foedere  poenas  ? 
Quid  Stutiam  referam  profugum,  tot  partibus  orbis 

480.      Errantem  ,  dum  multa  cupit,  dum  uana  requirit , 
Nomen  habere  uolens  ,  iniusto  marte,  tyranni? 
Quas  Libyae  clades  ,   quos  gentibus  iile  furores 
Addidit !   Aut  quanto  maculauit  sanguine  ferrum 
Tardius  ille  licet ,  digna  sed  morte  peremtus 
435.      Occubuit;  crimenque  simul,  poenasque  resumpsit. 
Cernitis  ergo  ,  uiii ,  quantum  fortuna  laboret , 
Principibus  seruare  fidem ;  quantumque,   secundo 
Marte  ,  gerat  totum  Romanis  subdere  mundum. 
Ergo  agite  ,  et ,  belli  socii ,  ciuesque  fideles , 
440.      Pandite  quisque  suas  in  aperta  p*  ricula  uires , 


IOHANNIDOS    LIB.   IV.  6j 

Romano  de  more  pii  \  gentesque  maligilas 
Rumpite.  Cognoscant  populi  regesque  subacti , 
Quae  rebus  uirtus  ,  et  quae  sit  gloria  in  armis. 
Cernite  sub  quantis  iactant  nunc  signa  periclis ; 

445.      Et  uigilate  ,  uiri.  Mediis  tentoria  Mauris 

Vallantur.  Virtute  salus  giadioque  petenda  est. 
Coniuncti  lateri  nostro  ,  quos  credis  amicos, 
Pacatosque  putas  ,  casu  speculantur  in  isto. 
Si  uictor  Romanus  erit ,  famulantur  ,  adorant; 

45o.      Et  sola  hos  faciet  uictrix  fortuna  fideles ; 

Conceptusque  timor.  Nunc  nunc  insurgite,  ciues  ; 
Haec  est ,  quae  geminas  franget  uictoria  partes. 
Hi  gladio  pereant  5  hos  uirtus  terreat  hostes. 
Ite  ,  duces  ;  numerosque  locis  componite  uestris 

455.      Quisque  suos.  Propriis  incedant  signa  maniplis ; 
Et  bene  compositas  acies  in  proelia  fertc. 
Dixerat ,  et  saltu  sese  super  ardua  terga 
Composuit  sublatus  equi.  Sonuere  uerendi 
Arma  uiri :  cassisque  nouo  splendore  coruscans, 

460.      Sole  repercusso  ,  radios  in  lumina  misit ; 

Loricaeque  iubar  rutilum  per  castra  cucurrit. 
Non  aliter  nubes  conuexo  margine  caeli , 

Murmure  mota  nouo,  medium  dum  tangit  olympum, 
Intonat ,   et  subito  flammas  per  nubila  uibrat. 

465.  Tunc  omnes  siluere  duces  ,  omnesque  tribuni. 

Post  imitata  cohors  ualidis  incumbit  in  hastis , 
Quadrupedesque  premit.   Saliens  pars  ardua  celsi 
Colla  retentat  equi.  Sonipes  celer  aequore  toto 
Oppugnat  frenis  ,  dextra  laeuaque  per  herbas 

470.      Subsiliens  5  colloque  manus  dum  sentit  heriles , 
Gaudet ,  et  in  latos  laetatur  currere  campos. 
Direxere  acies.  Dextro  regit  agmina  cornu 


68  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Gentius  electis  circumdans   signa  maniplis. 
Ipse  magister  ouans  ,  rutilato  uertice  fulgens  , 
AnS.      Fertur  equo;  cristisque  clecens,  auroque  coruscus, 
Per  medias  uolitans  ,  succendit  proelia ,  turmas  , 
Componitque  acies  ,  digna  fortissimus  arte. 
Magnanimus  iuxta  iuuenum  Putzintulus  ingens 

Arma  mouet,  densasque  trahit  post  signa  cohortes. 
4.80.      Belliger  ipse  supercristata  casside  celsus  , 
Loricaque  micans  ,  et  longa  pulcrior  hasta 
Arduus  ibat  equo  ,  sociosque   ex  more   monebat 
Voce  suos  ,  superans  ;  quoniam  sapientia  forti 
Pectore  semper  erat.  Felix ,  si  fata  dedissent 
485.      Longaeuos  in  luce  dies  :  maturus  ut  ille , 

Cana  aetate  foret  quantum  maturior  ,   esset ! 
Tertius  ille  furens  rapta  Gregorius  hasta , 
Atque  leui  clipeo  ,  telo  fulgebat  Ibero. 
Geisirich  hunc  iuxta  numeros  et  signa  mouebat 
4.90.      Ante  tubam  cupiens  aduersas  rumpere  fossas  , 
Conscius  ipse  sui.  Cunctis  fulgentibus  armis 
Ardua  tela  gerit.  Ferrato  corpore  toto 
Ipse  nitet :  squamas  maculis  distinguit  in  auro. 
Aurea  cassis  inest ,  commisto  flammea  ferro. 
495.      Inde  apicem  cristasque  iuba  componit  equina ; 
Cingula  gemmiferis   stringit  fulgentia  bullis  : 
Vagina  gladius  latus  exornarat  eburna. 
Tunc   suris  ocreas  ,  multo  quas  uinxerat  auro 
Parthica  pellis,  habet,  rubroque  includit  in  ostro. 
5oo.      Depingens   gemmis  ,  et  multa  callidus  arte. 

Omnia  signa  placent,  meliorque  et  maxima  uirtus. 
Inde  ,  per  extensos  componens  agmina  campos  , 
Consiliis  melior  ,  fortis  Marturius  ibat , 
Atque  tribunitia  socios  uirtute  regebat ; 


IOHANNIDOS   LIB.    IV.  69 

5o5.       Martianusque  potens  densos  perfertur  in  hostes, 
Misturus  proprio  Barcaei  sanguinis  amnem ; 
Nec  non  egregius  clara  de  stirpe  Senator 
Fertur  equo ,   comptisque  nitet  felicior  armis. 
Hos  sequifcur  fidus  ,  densa  stipante  caterua , 

5 10.      Cusina  Massylis  deducens  agmina  signis. 

Ille  animo  Romanus  erat ,  nec  sanguine  longe  , 
Moribus  ornatus  placidis  ,  grauitate  Latina. 
Non  illum  aequiperans  iaculis  aut  uiribus  esset 
Vel  Veneri  dilectus  Adon ,  uel  fortis  Achilles. 

5 1 5.  At  parte  ex  alia ,  cornu  fulgente  sinistro , 

Nomine  ductoris  ,  ductor  fuit  ille  Iohannes , 
Iam  senior,  grandisque  annis;  cui  cruda  senectus, 
Et  uirtus  iuuenilis  erat ;  quam  maximus  hostis 
Frangere  non  minimo  potuit  sudore  laborans. 

520.      Discolor  hunc  portat  maculis  uariatus  in  albis 

Parte  niger  sonipes  ,  gemmis  auroque  superbus, 
Ore  fremens;  camposque  leuis  discurrit  in  omnes. 
Ferreus  ipse  suas  componens  ordine  turmas  , 
Itque  reditque  uolans  ,  socios  et  firmat  euntes. 

52,5.  Fronimuth  erectis  iuxta  mouet  agmina  signis 

Impiger  ,  et  campis  socians  coniungit  apertis. 
Ipse  licet  medius  ,  cristis  et  casside  fulgens  , 
Emineat ,  ferrique  nouo   splendore   coruscans  , 
Altior  aduersi  radios  et  lumina  phoebi 

53o.       Suscipiens,  frangat  de  se  :  tamen  undique  septum 
Circueunt  acies  ,  clipeis  galeisque  micantes. 
Proximus  inde,  ciens  numeros,  Marcentius  urguet : 
Iussaque  per  latos  discurrunt  agmina  campos. 
Illius  et  fuluos   cassis  premit  aurea  crines 

535.      Ingens  ,  cristisque  grauis  ;  thoraxque  tremendos 
Suspendens  humeros  squamis  fulgentibus  ambit , 


70  FL.    CRESGONII    CORIPPI 

Dum  sonipes  gradibus  componit  crura  superbis. 
Lumbis  tela  gerit  pharetramque  arcumque  sonantei 
Cinctus  ,  et  auratas  referens  in  bella  sagittas  ; 

540.      Signaque  terrificis  munit  uallata  tribunis. 
Hinc  Liberatus  erat  longa  praestantior  hasta. 
Hinc  Vlitan,  pulcher  uariis  depictus  in  armis  : 
Hic  melior  pilo  ,  curuo  nec  segnior  arcu. 
Flectere  cornipedem  placidis  bene  doctus  habenis, 

545.      Ibat  Ifisdaias  gentis  praefectus  ,  et  auctor  ; 

Quem  fera  gens  sequitur,  nato  comitante  Bitipten. 
Gens  numerosa  uiris  ,  et  gentis  uiuida  uirtus  : 
Ingenioque  ualens  fuerat  dux  ipse  fidelis  , 
Militiae  ducibusque  placens  ,  magnoque  magistro. 

55o.      Natus  et  eximius   sumptis  praesumptior  armis  , 
Nec  genitore  minor ,  iaculis  qui  uincere  posset 
Persarum  teneras  neruo  pellente ,  sagittas. 
Commissas  acies  dux  Tarasis  ante  pedestres , 
Ardua  signa  mouens ,  uariis  componit  in  armis. 

555.      Ipse  per  obliquas  distinguit  proelia  turmas  , 

Vectus  equo  clipeosque  suis  coniungere  dictat. 
Tenditur  in  longum ,  nexis  umbonibus  ,  horrens 
Martia  per  latos  acies  densissima  campos. 
Murorum  in  morem  celantur  corpora  densis 

56o.       Tegminibus.   Solae  apparent  post  scuta  bipennes , 
Et  summae  galeae  cristis  conisque  micantes  ; 
At  super  erectis  horrescit  ferreus  hastis 
Campus  ,  resplendetque  nouis  terroribus  aer. 
Sic  pater  ipse  ,  suae  componens  cornua  pugnae 

•>65.      Armipotens  medius  componit  signa  Iohannes  ; 

Ordine  cuncta  regens ,  aequansque  per  agmina  turmas, 
Et  bene  quis  medius ,  totis  pugnaret  ut  armis  ; 
In  manibusque  suis  fortis  dietator  ut  esset. 


I0HANNID05    LIB.    IV.  71 

Arma  mouens.  Populi  ueluti  uigilanter  oberrant 

070.       Cauta ,  reluctantis  media  inter  cornua  tauri , 

Lumina;  bellantemque  parant  qua  uulneret  hostem 
Parte,  premens,  dextroque  rotat,  laeuoque  minatur, 
Vulnera  congeminans  uariato  uerbere  cornu  ; 
Quaque  iubent  oculi ,   configunt  cornua  uulnus. 

575.      Sic  acies  ductor  ,  perpensis  partibus  aequis  , 
Bella  subire  iubet.  Sic  disponuntur  et  arte 
Organa  plectra  lyrae  ,  digitis  pulsanda  magistri. 
Quam  mouet  ille  ,  sonat  contactu  fistula  uento. 
Non  cordae,  non  aera  gemunt;  ni  sponte  regentis 

080.       Carmina  percussis  resonent  expressa  cicutis. 
Non  aliter  iussu  ductoris  cuncta  mouetur 
Discretis  acies  concurrens  ordine  signis. 
Iunctus  erat  lateri  clarus  Recinarius  ,  armis 
Fulgens ,  et  paribus  disponens  agmina  curis. 

535.      Ipse ,  animo  matura  gerens  ,  grauitate  modestus  , 
Magnanimus  ,  mitis  ,  sapiens  ,  fortissimus  ,  insons, 
Armipotens  ,  belli  domitor  ,  pacisque  minister  , 
Corde  humilis,  quod  Christus  amat,  pietate  benignus, 
Et  qui  dign.is  erat  tali  propiare  magistro  ; 

590.      Corpore  nam  geminos   anima  iunxere   sub  una  , 
Non  natura  parens  ,  summi  sed  signa  fauoris  , 
Castus   amor  ,  pietas  ,  bonitas  ,   sapientia  ,   uirtus. 
Ergo  inter  medias  acies  praeclarus   et  armis 
Ibat  equo  ,  et  placido  socios  sermone  mouebat. 

5q5.      Ipso  disposito  ,  felicia  signa  regentem , 

Forsitan  intuita  est  acies  inimica  Iohannem. 
Bellorum  at  princeps  nocturno  tempore  Ierna , 
Sollicitus  curis  ,  muros  per  castra  camelis 
Construit ,  octono  circumdans  ordine  campum. 

600.      Inde  boues  iungit ,  bis  terno  cornua  gyro 


72  VL.    CRESCONII   CORIPPI 

Cornibus  arte  ligans ;   et  multo   callidus   astu 
Implicitas  errore  parat  per  deuia  fraudes ; 
Notus  et  inde  uolans  currit  per  proelia  Maurus , 
Ignarumque  premit  subeuntis  castra  per  ipsas 

6o5.      Insidiae  formas  infensi  militis  agmen. 
Non  labyrintheis  Minoia  cura  latebris 

Flexerat  ancipites  tantis  anfractibus  orbes  , 
Distorquens  errore  uias  ;  quas  ,  callidus  arte  , 
Inuenit ,  tento   reuocans  uestigia  filo 

6 10.      Aegides  ,  monitus.  Pectus  tunc  ipse  biforme 
Ense  ferit :  misti  generis  uomit  ille  cruorem , 
Et  ruit  obscurae  confringens  cornua  terrae. 
Tertia  constructi  formans  munimina  ualli 

Circumdat;  spargitque  pecus,  uincitque,  minutum, 

6i5.      Impediens  :  medios  densis  astringit  asellis 

Arte  locos  \  finesque  ,  ligans  ,  extendit  iniquos  : 
Et  tribulos  per  castra  locat,  furcasque  bicornes ; 
Exacuitque  sudes  ,  et  magnas  obice  cautes. 
Antalas  pariter  pugnas  determinat  arte  , 

620.      Egrediturque  suis  uallatus  cornibus  :  ardet 

In  medium ,  confisus  equo  ;  pugnaeque  pedestri 
Composuit  solido  iunctas  umbone  phalanges  : 
Sed  propius  tenuit  munitis  agmina  castris  , 
Nec  pedites  uoluit  tristes  committere  pugnas ; 

6a5.      Longius  expertus  totiens ,  quid  terror  in  armis  , 
Et  uirtus  Romana  potest.   Tamen  ordine  certo 
Processit  geminis  acies  Maurusia  signis. 
Ante  uolans  sonipes  totos  concurrit  in  agros  ; 
Languantanque  leuis,  campos  collesque  propinquos, 

63o.      Atque  cauas  ualles,  siluasque  et  flumina  complens, 
It ,  Ierna  comitante  fero  ,  Brutenque  superbo. 
Tlle  secundus  erat ;  Camalus  quos  deinde  secutus 


IOHANNIDOS    LIB.   IV.  j3 

Ardet  in  aduersos  multis  cum  milibus  hostes. 

Hisdreasen,  Ialdasque  ferox,  et  Suietira  feruens  : 
635.       Quosque  referre  parans,  comprendere  nomina  nullus 

Mente  potest,  saeuasque  uolens  tot  dicere  gentes. 

His  medius  ,  fomes  belli  rectorque  ,  Sidisan 

Acer  erat;  dextrosque   equites,  et  signa  regebat. 

At  socius  laeuo  Carcasan  agmina  cornu 
640.      Condensas   acies   campos   effundit  in  omnes  , 

Ifuraces  in  bella  mouens  \  pariterque  Melangus. 

Signa  regit  Gantal,  Guentanque,  Alacanza,  Iutungun 

Dirus  ,   et  Autiliten  uelox ,  fortisque  Catubar , 

Et  quos  mille  duces  misere  in  proelia  Syrtes. 
645.  Iamque  propinquabant  aduersis  hostibus  hostes  , 

Signaque.  Compositis  arcus  uolucresque  sagittas 

Depromunt  pharetris ,   et  ferrum  missile  uibrant. 
Finierat  spatium  uacui  pars  obuia  campP, 

Accessumque  uiris  acies  aliena  negabat ; 
65o.      Inque  suis  ,  obstans ,  uenientcs  fecerat  hostes 

Stare  locis  ,  pressisque  haeserunt  agmina  frenis. 
Prospiciens  acies  ,  uidit  Guenfeius  hostis 

Ductorem  ,  Autalas  media  inter  signa  Iohannem; 

Dignouitque  procul  celsa  per  tela  suorum. 
655.      Egrediens  ,  tunc  fertur  equo,  maguique  magistri 

Transiit  ante   oculos,   domini  post  terga  reflectens 

Cornipedem  frenis.  Hosti  tamen  obuius  iuit , 

Congressus  uacuis  ductor  fortissimus   armis. 

Arripit  ille  fugam,   quem  dux  sic  uoce  secutus  : 
660.      Quo  fugis   Antalas  ?  Haec  sunt  minitantia  uerba  ? 

Milite  cum  paruo  ueniens  ,  uocat  ecce  Iohannes ! 

Quo  uelox  deflectis  iter  ?  Modo  iudicet  ille  , 

Qui  caelum  terramque  mouet,  qui  fulmina  torquet. 

Talia  narrantis  ,  seseque  in  bella  uocantis 

10 


74  FL.    CRESCOXII    CORIPPI 

665.       Erubuit ,  moerensque  suis   se  immiscuit  armis. 
Cnm  magica  subito  taurus   demittitur  arte 

Maurorum  e  medio:  taurus,  quem  Ierna  sacerdos, 
Atque  idem  gentis  rectorum  maximus  auctor 
Finxer-at ,  Ammonii  signantem  numine  Gurzil 

670.      Omina  prima  suis.   Celsis  tunc   cornibus  ille 

Inter  utrosque  furit,  dubius,  qua  rumperet  hostes. 
Agmina  dum  trepidant,   cursus  per  Syrtica  rupit 
Ingrediens  iterumque  ferox  sua  castra  poposcit. 
Hunc  sequitur  Romanus  eques,  tremulumque  sub  armo 

6^5.      Missile  contorquens  ,  mediis  prostrauit  arenis. 
Proelia  raucisono  cecinerunt  cornua  cantu. 
Tollitur  inde  nouus  fractis  ad  sidera  clamor 
Vocibus  ,  et  magnis  ululatibus  ardet  erinnys. 
Concrepat  omne  nemus:  tunc  omnis  consonat  echo 

680.      Gentibus  ,   et  uarias  imitatur  reddere  linguas. 

Hinc  ,  Sinifere  ,  uocans  ,  acies  Maurusia  clamat , 
Mastimanque  ferum  :  Mastiman  assonat  echo. 
Inde  ferunt,  Gurzil :  Gurzil,  caua  saxa  resultant. 
Hinc  Romana  manus,   conturbans  uocibus   aethram, 

685.      Intonat ,  et  quassis  resonant  montana  pharetris. 
Vox  ueneranda  canit:,  clamatur  nomine:  Christus, 
Iustiniane  ,  tuis  pugnet  fortissimus  armis. 
Principis  imperium  nostri ,  Pater  optime ,   serua. 
Ad  nomen  tremuere  poli ;  tremuere  gementes , 

690.       Concussa  tellure ;  iugis  et  uertice  siluae 

Commotae  paruere  quati ,  montesque  lacusque 
Rauca  gemunt :  orbis  tremuit  compage  solutus  , 
Auctoremque  suum  linguis  elementa  fatentur. 
Additus  hinc  furor  est ;  cunctique  in  bella  calescunt 

695.      Exhortantur  equos  \  efFundunt  tela  lacertis 

Spissa  uiri ,  densisque  iubar  pallescit  ab  hastis. 


IOIIANNIDOS   LIB.   IV.  76 

Sub  iaculis  nox  atra  ruit ,  carpitque  tenebras ; 
Et  super  arma  diem  ferrum  disiunxit  utrumque. 
Obuia  contortis  densantur  tela  sagittis  i, 

700.      Alternaque  hinc  inde  uolant.   Tunc  tristior  omnis, 
Obscurusque  subit  tantis  hastilibus  aer ; 
Quantaque  torserunt,  totidem  modo  uulnera  partes- 
Suscipiunt.  Mortem,  ueniens,  telum  omne  minatur: 
Sed  dispar  fortuna  regit ;  nam  missile  tortum 

705.      Saepius  ,  aduersa  uulnus  dum  currit  in  hasta 
Inueniens  ,  gemino  consertum  pondere,   campo 
Corruit:,  ac  duo  rapta  simul  mors  uulnera  perdit , 
Inque  aliis  mors  ipsa  rubet.   Tunc   sanguine  misto 
Terra  madet.  Strident  missis  hastilibus  aurae. 

710.      Mars  furit ,  et  media  permistus   caede  uirorum  , 
Exanimes  conuoluit  equos.  Coit  improba  uirtus  , 
Alterna  de  parte  ruens  :   caecique   tumultu 
Atque  furore ,  uiri  aduersis  dant  pectora  telis  ; 
Quique  aliis  inferre  parant  in  uiscera  ferrum  , 

71 5.      Suscipiunt,  dulcesque  animas  per  uulnera  fundunt. 
Asper  in  obnixos  rumpens  Recinarius  hostes 
Irruit ,  aduersasque  acies  et  signa  fugauit , 
Eilenare  occiso  :  primus  qui  proelia  miscens  , 
Romanas  acies  ,  ausus  tentare  petebat , 

720.       Fisus   equo  ,  fretusque   suis.   Hunc  maximus  heros 
Excipit :  opposito  uenientis  pectora  ferro 
Transfodiens  ,  fractis  rupit  uitalia  costis  , 
Hastaque  per  tergum  magna  uirtute   cucurrit. 
Vertit  equos ,  fugiens  gelida  formidine  Mazax. 

725.      Insequitur  Romana  manus  ,  turbatque  premendo  , 
Dorsaque  per  latos  feruens  Maurusia  campos 
Comprimit ,   et  uersos  facili  iam  caede  fatigat. 
Vt  pedites  socios  stantes  a  fronte  paratos 


76  FL.    CRESCONIT    CORTPri 

Fractus  eques  uidit ,   rediens  in  pectore  uirtus , 

73o.      Flectit  equos;  campumque  feris  clamoribus  implens, 
Currit ,  et  iu  medios  aduersi  militis   ensis 
Quaerit  iter.  Summis  ductor  sed  uiribus  obstat , 
Confirmansque  suos ,  dictis  hortatur  amicis  : 
Romani  proceres  ,  rerum  nostrumque  leuamen , 

y35.      Experti  totiens  belli  portare  labores  , 

Optastis  pugnam.   Tandem  data  copia  pugnae  est : 
Vnius  puncti  nutantis  causa  pericli. 
Hoc  spatium  summis  impellite  uiribus  omnes. 
His  labor  unus   erit ,  nostrae  uictoria  parti. 

74°«      Quo  manifesta  datur:  summos  portamus  honores 
Militibus  ,  qui  bella  domant ,    gentesque  superbas 
Frangunt,  Romanisque  nouant  sua  gaudia  rebus. 
Dixit :   et ,  in  medium  dirumpens  concitus  agmen  , 
Pulsat  equum,  magnaque  fremens  it  uoce  per  hostes. 

745.      Consequitur  densis  acies  fortissima  telis. 

Puluere  cuncta  latent ;  at  campis  ferreus  imber 
Confluit ,  et  neruis  uolitans  pulsatur  arundo. 
Mantysinan  primum  ductor  transmisit  ad  umbras  , 
Ense   caput  rapiens  :  nec  sensit  uulnus  acerbum 

760.  Magna  uiri  ceruix  ,  nec  tardus  in  ossibus  ensis 
Sanguine  tinctus  erat.  Iacuit  per  gramina  uertex 
Luminibus  patulis:  truncum  leuis  aequore  portans 
Currit  equus;  sanguisque  micat,  quo  colla  metuntur. 
Laumasan  jnde  ferit ,  ualido  per  timpora  ferro ; 

755.      Ossibus  et  fractis  ,  pariter  per  molle  cerebrum 
Ensis  abit  \  galeamque  simul  pellemque  secutus , 
Luminaque  et  longos  secuit  cum  fronte  capillos. 
Guarsutiaeque  leuem ,  coniecta  cominus  hasta , 
Fundit  equum.  Laeuo  tremuit  confixa  sub  armo 

760.      Fraxinus  ,  et  calido  currens  per  uiscera  ferro , 


I0I1AKX1D0S   LIB.   IV.  77 

Perquc  pedcm  dextrum  tlomini  conserta  pependit. 
Corruit  ob  uulnus   sonipes  ;  tlominumque  ruina 
Comprimit  ipse  sua ,  et  letali  pondere  quassat. 
Manzorasen  medium  rigido  mucrone  tremendus 

765.      Diuidit ;  inque  latus  gemina  deflexit  utrumque 
Parte  cadens.  Iugulum  rapiens,  deiccit  inertem 
Armatamque  manum:  ferrum  tenet  illa  retractans. 
Frigidus  ille   cadit :  terrae  tremor  ingerit  ictus , 
Excutiens  calidis  morientia  brachia  neruis. 

770.  Mazana  prospiciens  feruentem  caede  Iohannem  ; 
Obuius  ,  adducto  tentans  hastile  lacerto  , 
Irruit ;  inque   uirum  ueniens  ,   ut  missile   torsit , 
Flectit  equum  domitans:  fortis  sed  uulnera  ductor 
Nulla  pauens  ,  clipeo  contentam  deuiat  hastam ; 

775.      Suscipiens  ipsumque  petit,  non  territus,  hostem , 
Et  ferit  intrepidus.  Virides  cruor  inficit  herbas, 
Exiliens  \  tantumque  iacet  per  rura  cadauer. 
Viderat  ingentem ,  deiectum  uulnere ,  fratrem 
Gardius  :   exitiumque  parans  defendere  fratris , 

780.      Ecce  uolat ,  tectus  clipeo  ,  telisque  superbus  , 
Ductoremque  petit.   Compellit  conscia  uirtus , 
Germanique  dolor.  Ludit  dum  poplite  flexo , 
Subsiliens  ,  tremulam  per  costas   accipit  hastam , 
Tegmine  transacto  ,   ceciditque   infixus   arenae. 

780.      Quem  bonus  affatur  uictum  iam  morte  Iohannes: 
Hoc   erat ,  infelix  ,   quod  nos  uirtute  petebas  , 
Nescius  ,  an  fratri  potius  comes  ire  parabas. 
En  perfecta  tua  est ,  consumta  parte ,  uoluntas , 
Dura  magis;  praedamque  simul  mortemque  secutus, 

790.      Finibus  a  Libycis  pariter  cum  fratre  recedis. 
Protinus  aduersa  Cullan  petit  arduus  hasta, 

Persequiturque  uiros.  Campos  dat  terga  per  omnes 


78  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Maurus  eques,  magno  fugieiis  conterritus  hoste. 

Perfurit  ipse  sequens  ,  missis   configit  et  hastis 
705.      Terga  uirum  :  multusque  infundit  sanguis   arenas. 

Corpora  densa  cadunt,  latum  reuoluta  per  aequor. 

Terror  Languantan  impellit  martius  hostem. 

Agmina  cuncta  tremunt.  Inuadit  pectora  gentis 

Insolitus  uirtute  pauor.  Mirantur  et  horrent , 
800.      Effugiuntque  uirum.  Sic  contremuere  tonantem , 

Fulmine  deiecti ,  fracta  ceruice  ,  gigantes  : 

Sic  Troiana  manus  fortem  fugiebat  Achillem. 
Bruten  ut ,  expulsas   campis  ,  iam  uertere  gentes 

Terga  fuga,  insolitumque  suos  auxisse  timorem, 
8o5.      Vidit ,  et  euersis  acies  succumbere  signis  , 

Castraque  tuta  metu  Mauros  intrare  fugaces  ; 

Vltima  fata  suam  credens  concludere  uitam , 

Euocat ,  errantesque  instigat  uoce  cohortes  ; 

Talibus  et  dictis  timidos  ad  bella  reducit : 
810.      O  miseranda  manus,  nunquam  quae  uicta  recessit, 

Vnde  metus  gelidas  ,  aut  qua  uirtute  ,  cateruas 

Acer  agit  ?  Quisquam  ne  fuga  defenditur  ista  ? 

Aut  castris  securus  eris,  quum,  marte  superbus, 

Rapturus  iam  uictor  adest  ?  Qua  territa  pugna  , 
81 5.      Languantan  gens  dura  fugis?  Quo  uictus  ab  hoste  , 

Austur ,  equo  fidens  ,  tanta  formidine   curris  ? 

Non  pudet  (heumiseril)  campis  cessisse  relictis? 

O  uirtus  ,   o   corda  uirum !   Nudos  ne  reuerti 

Desertosque  libet  ?  Calidas  sic  cernere  Syrtes 
5^0.      Vaditis  ?  O  fugitiua  manus  ,  uel  prisca  memento 

Bella  senum,  pugnasque  truces,  et  nobile  robur. 

Imperium  uicere  patres  :  non  uincere  nostros 

Maximianus  auos ,  Romani  fortia  regni 

Sceptra  tenens,  potuit.  Turbetnunc  agmina,  perdens, 


lOIIANNIDOS    LIB.    IV.  79 

oiS,      Militibus  quantis  ,  aut  qua  cum  plebe,  Iohannes  : 
Respicite  ;  et  tandem  uestris  succurrite  ,  natis. 
Talibus  exarsit  clictis  Maurusia  uirlus : 

Atque  acies  conuersa  redit,  puguamque  resumit 
Acrior ,  et  densis  conturbat  nubila  telis. 

83o.  Turbine  uicta ,  ratis  cursu  seu  saepe  recussa 

Fertur  in  aequoreas  ,  auster  quo  dirigit,  undas  : 
Dum  miseros  turbant  infensa  pericula  nautas  ; 
Obuius  optato  ueniat  si  flamine  uentus , 
Assurgit  laetus  magno  clamore  magister , 

835.       Exhortans  socios  ,  puppem  conuertit  et  altam , 
Velaque  placatis  intendit  prospera  uentis. 
Sic  uictos  populos  praefectus  uoce  refecit , 
Atque  truces  animos  uerbis  ad  proelia  torsit. 
Bruten  in  aduersum  contorsit  missile  Paulum  , 

840.      Perque  uiri  calidum  transiuit  lancea  pectus  , 
Acta  tremens  ,  rupitque  uias  pulmonis  anheli , 
Et  ualido  geminas  confregit  uerbere   costas. 
Ense  ferit  Ialdas  ,  miscentem  proelia ,  Largum. 
Sinzora  Crescentem ,  Seruandum  mactat  Ilasan ; 

845.      Martianumque  petens  ,  infausto  marte,  tribunum, 
Hisdreasen ,  summis   excussam  uiribus  ,  hastam 
Torsit ,   et  aduersi  frontem   ferit ,  horridus   ira , 
Fortis   equi.   Sonipes  letali  uulnere   uictus , 
Corruit ,  atque  hastam  nimio   sub   pondere  fregit. 

85p.      Consurgit  uelox  ,  magna  uirtute  ,  tribunus  , 

Amisso  nec  fractus  equo  ,  campisque  pedester 
Constitit ,  et  galea  celsus  clipeoque  refulsit. 
At  ferus  Hisdreasen ,  uisu  tremefactus  eodem , 
Continuit  sese  ;  solus  tentare  nec  hostem 

855.      Ausus  ,  retro  redit.  Nudo  tunc  ense  tribunus 
Insequitur.  Domitum ,  ferrata  calce  fatigans , 


0*0  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Hisdreasen  contorsit  equum:,  sociumque  per  agmen 
Effugiens  ,  trepidus  ,  densis  se  miscuit  armis. 
Vt  uero  ille  sequens  auctorem  attingere  teli 

860.      Non  potuit ,  medium  sternit  mucrone  Merasgun , 
Suartifanque  super  celerem,  Montana,  Gamasdrun 
Eripuit :  mortemque  miser  suscepit  Isaguas. 
Inde  furens  uictor  uictis  rapit  hostibus  arma 
Turbidus ,  et  sociis  fugientes  conserit  hastis 

865.      Acer  et  intrepidus.  Sternuntur  corpora  passim 

Densa  uirum,  alipedesque  simul,  quos  missile  tortum 
Inuenit  medios   casu ,  dum  currit  in  hostes. 
At  procul  Antalas   celso  de  colle  uidebat 

Omnia  prospiciens.  Non  se  committere  primis 

870.      Voluit  arte  uiris  :  astu  sed  proelia  tentans  , 
Auxilio  uenturus   erat.   Tunc  caede  tribunum 
Non  tulit  ardentem.  Mauris  succurrere  fessis 
Incaluit ,  sparsasque  acies  de  colle  petiuit. 
Ergo  inter  socium  dirumpit  saeuior  agmen  , 

8^5.      Martianumque  petens,  turmas  per  prata  sequentem, 
Vt  leo ,  uenantum  magno  clamore  coactus  , 
Montibus  in  mediis ,  stimulis  et  uerbere   caudae 
Aspera  terga  ciem ,  in  proelia  suscitat  iras  , 
Ore  fremens ,  frangitque  uiros  uirtute  potentes. 

880,  Congreditur  ,  uiso  nec  territus  hoste  ,  tribunus. 
Irruit ,  infensoque  uirum  mucrone  petebat 
Ante  ,  sed  oppositam  transiuit  lancea  parmam, 
Inque  uiri  costis  lato  stetit  improba  ferro. 
Nascitur  inde  fragor  :  magnis  montana  resultant 

885.      Vocibus  ,  et  fracto  crudescit  pugna  tumultu. 
Antalae  uirtus  uenientis  suscitat  iras  , 
Spemque  dedit  uictis.  Iterum  concurrere  certant: 
Agmina  densantur  campis  ,  aciesque  nouantur. 


IOHANNIDOS    LIB.    IV.  8l 

Ipse  ut  collectis  firmauit  robora  turmis , 

890.      Per  meclios  eiises  quatieus  acerrimus  hastam 
Irruit ,  et  cleusos  uolitaus  perfertur  in  hostes. 
Ohuius  ardenti  primus  sese  obtulit  Oruus  , 

Romulea  de  gente  satus  ,  quem  Persica  mater 
Edidit  ad  bellum ,  rapuit  tamen  Africa  matri , 

895.      Antalae  superante  manu;  namque  arduus,  hastam 
Virihus  intorquens  ,  clipeum  transfixit  et  hostem. 
Protiuus  iufelix ,  fatis  oblatus  iuiquis  , 
Arsacis  occurrit ,  crudo  quem  feruidus  ense 
Antalas  medium  truncat ,   qua  cingitur  arcus  , 

900.      Extaque  per  geminas  secuit  spirantia  partes. 

Inde  ferit  pauidum  conuersa  cuspide  Malcum ; 
Artemiumque  ,  furens  ,  et  duro  nomine  Maurum 
Transadigit ;  socioque  infixus  deiicit  ictum 
Zudius  eximiis  longe  praesumptior  armis. 

9o5.  Contempto  pedes  ibat  equo  ,  turbasque  trihunus 
Hostiles  sternebat  ouans  ;  iamque  ille  Nusantan 
Fuderat ,  et  Tiseran  :  Tiseras  de  plebe  rebelli. 
Mansitalas  pinnatus  erat.  Tunc  mittit  ad  umbras 
Immittem  Sangrin:  tumidum  compressit  Amarum; 

910.      Et  Garafin  Tilifanque  duos  per  uulnera  fratres 
Strauit  humi.  Frater  morientem  uidit  uterque 
Germanum  moriens.  Doluerunt  pectora  matris  , 
Tempore  tam  longo  tristes  passura   dolores. 
Hunc  procul  ardentem  cernens  a  colle  Sidafen , 

91 5.      Obuius  ire  parat.  Tunc  Syrtica  contrahit  arma  , 
Magnanimumque  petit,  feruentem  caede,  tribunum, 
Quem  numerus  uirtusque  premit.  Circumfluit  hostis 
Densus  ,  et  iniectis  perturbant  undique  telis  : 
Infigunt,  feriuntque  uirum.  Tunc  morte  peremptum 

920.      Hostes  uulneribus  meclia  strauere  per  arua. 

11 


82  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Verterat  expulsis  acies  per  deuia  signis  ; 
Impuleratque  duces  terror  post  terga  redire. 
Sed  ductor  properaus  ,  fidis  concitantibus  una 
Armigeris  ,  uictos  socios  uirtute  leuauit. 

925.  Hic  primum  ensipotens  rumpens  inimica  Iohannes 
Agmina ,  fulmineo  Madden  per  pectora  pilo 
Transfodiens,  prostrauit  humi,  fortemque  Magargun. 
Et  Taden ,  et  Meilan.  Tum  toto  corpore  Fugen 
Ariarith  ingentem  detruncat  uulnere  ,  Mestan 

93o.      Ense  rotat  magnum,  et  uertens  per  gramina  collum 
Corruit  Altiserae.   Vultus  in  pectora  Zambri , 
Percussa  ceruice,  ruunt;  stomachoque  peremptus 
Flumina  rubra  uomit  Roffas  ;  atque  ilia  pulsans , 
Extremis  Athiman  singultibus  ore  uocabat. 

935.  Haud  procul  inde  Ziper  medium  currebat  in  agrum, 
Turbabatque  uiros ,  cogens  in  castra  redire. 
Ule  necilaldan,  Tusdrunque,  Arcanque,  Nadosque 
Morte  dedit  uaria ;  sed  ualle  secauit  in  una. 
His  celerem  coniunxit  Ilan ,  contoque  superbum 

940.       Conunian  mediis  feriens  effudit  arenis. 

Signiferum  uocitans  Vitulum  ,  Recinarius  ardens 
Compulit  in  medios  signum  committere  Mauros. 
Ipse  uolans  pariter  densos  uirtute  per  hostes  , 
Effera  castra  petit.  Sequitur  tunc  cetera  pubes  , 

945.      Defenduntque  uias  ,  et  fossas  rumpere  tentant. 
Quis  dolor  ille  fuit ,  quo  sic  Recinarius  ardens 
Ibat  in  hostes,  prosternens  media  agmina,  muris 
Rumpere  castra  parans?  Non  sic  uirtute  tremendus 
Alcides  miserae  turbauit  moenia  Troiae  , 

9^0.      Laomedontiadas  agitans  ,  regemque  tremendum. 
Persequitur  ,  mactatque  uiros  hic.  Caede  furentis 
Missile  dura  ferit  contorquens  pectora  Lanzi. 


IOIIANMDOS    LIB.    IV.  83 

Timc  mucronc  caput  terrae  deturbat  acerbi 
Masguen ,  et  rigida  Nacusan  ferit  eminus  hasta. 

955.      Macurasenis  equum  media  prostrauit  arena , 

Vulnere  confossum  ualido;  dominumque  ruentem 
Desuper  ipse  premit.  Ruptis  praecordia  uenis 
Purpuream  fundunt  animam.  Tunc  calcibus  ipsam 
Tuudit  humum  moriens,  herbasque  et  gramina  quassat. 

960.  Hisbulun  ut  fortis  densos  inuaserat  hostes  , 

Is  mactat  Cullen ,  concurrentemque  Iutungun 
Sternit  humi.  Iugulat  pressum  mucrone  Meurren 
Laltin,  equo  deiecit  agens  ;  fortemque  Sinisgun, 
Varrinnumque  ferit,  quem  nondum  fata  trahebant, 

965.      Tegmina  diuisit  gladius  ,  palmamque  sinistram 
Contigit ,  et  summos  dirupit  uerbere  neruos. 
Victus  at  ille  fugit,  pereunte  per  agmina  parma: 
Sauciatum  digitis  dependit  laeua  cruentis  ; 
Currentisque  cruor  madidus  uestigia  pingit. 

970.       Geisirich  ardentem  Mificum  campisque  furentem 
Deiicit ,  aduersumque  ferit  per  pectora  Ceucrum. 
Pinnata  Antifan  Dorotis  arundine  fixit. 
Protiuus  inflexum  curuat  fortissimus  arcum , 
Excussaque  ferit  fortem  Maggite  sagitta. 

970.      Voluitur  ille  cadens  :  cursus  seruauit  arundo 

Pulsa  suos  ,   saeui  fugiens  per  timpora  Cambri. 
Cambrius  infelix ,  alieno  uulnere  raptus , 
Corruit  in  frontem.  Armigerum  Barsippa  petiuit. 
Protectus  clipeo  ,  et  librata  concitus  hasta 

980.      Subsiliens,  dumludit  magnum  umbone  per  hostem, 
Pinnigerum  Barsippa  leuis  per  uiscera  ferrum 
Suscipit,  et  magno  ad  terram  cum  pondere  fluxit. 
Praecipitem  Vulmir  Zisacum ,  per  bella  ruentem  , 
Consequitur  ,  missaque  infixit  cominus  hasta. 


84  Pt.    CRESCONII   CORIPPI 

985.      Hinc  nigrum  Manonasen  agit,  sternitque  cruentum 
Ense  uirum.  Rapto  moritur  Vascina  lacerto. 
Bulmizis  mucrone  ferox ,  fortisque  Tamazu 
Sternitur  ,  et  duro  confisus  Marczara  pilo. 
Ast  Tor,  acerba  furens,  germanus  comprimit  Arzen. 

990.      At  Salius  Meniden,  Mestanque  in  rupe  Iohannes. 
Tanala  mactat  Iten ,  Vitalis  arundine   Tizen  , 
Fisculaque  ingentem  deiecit  uulnere  Frecten. 
Iam  grauis  incumbens  mauors ,  compulsa  timore , 
Agmina  cogebat  fidis  succedere  castris  \ 

995.      Miles  et  in  mediis  Mauros  truncare  camelis 

Coeperat ,  obsessasque  grauis  dirumpere  fossas. 
Hic  tamen  ingenti  concurritur  undique  pagna : 
Romanique  simul  fortes  ,  Maurique  rebelles  , 
Pacificique  ruunt  \  frater  nec  cognitus  ulli 

1000.      Puluere  concretus  ,  carum  nec  notus  amicum 
Cernere  tunc  potuit ,  ciuemue  agnoscere  ciuis. 
Miscuerant  acies  nullo  discrimine  turmas 
Marte  graui ,  densisque  incurrunt  agmine  telis. 
Vix  sinit  obnixas  ,  confuso  marte  ,  cateruas 

ioo5.      Turba  mouere  manus:  confringunt  pectore  pectus, 
Et  clipeis  clipeos  ,  et  conis  proxima  quassant 
Fortia  colla  uirum.  Iam  nescius  accipit  hostis 
Saeua  per  occultos   confossus  uulnera  cultros. 
Mortua  condensis  stipantur  corpora  turbis. 

1010.      Funera  mille  cadunt.  Sanguis  perfundit  arenas  : 
Contiguo  riuo  pedibus   calcatur  et  amnis 
Purpureus  ,  rubroque  madent  uestigia  luto. 
lerna  premit  miseros  ,  urguens  in  proelia,  Mauros, 
Antalasque  fremens  :   compellunt  agmina  castris 

soi5.      E  mediis  exire  suis  ;  murosque  per  omnes 

Arma  ferunt.  Misti  senibus  densantur  ephebi ; 


IOHANNIDOS   LIB.   IV.  85 

Omnis  acl  obsessas  aetas  concurrere  fossas 
Cogitur  ,  et  crescens  succendit  bella  tumultus. 
Romanis  uirtus  ,  Mauris  locus  addidit  iras. 

1020.      Insidiis  martem  fallax  agit  undique  Mazax. 
Currit ;  et  in  mediis  intrantes  castra  camelis 
Obseruat,  fugiensque  ferox,  modo  cominus  hostes 
Missile  contorto  ,  nudo  modo  percutit  ense , 
Implicitosque  premit.  Facto  nunc  agmine,  muris 

Joa5.      Egreditur  ,  fortesque  intentat  pellere  turmas. 

Horrida  nec  solum  uolitans  dat  uulnera  ferrum. 
Nunc  lapides  torresque  cadunt;  modo  missile  robur 
Spargitur ;  inde  sudes  ,  et  fracto  monte  molares 
In  galeis  clipeisque  tonant;  modo  pondere  plumbi 

io3o.      Corpora  dant  animas.  Cernuntur,  fulminis  instar, 
Saepe  faces  rutilis  ardentes  currere  flammis , 
Alterna  quae  parte  uolant.  Stat  robore  summo 
Miles  \  et ,  inuicti  fretus  uirtute  magistri , 
Castra  aduersa  premit.  Certat  tamen  hostis  acerbus, 

io35.      Expugnatque  uiros  ,  et  fossas  uindicat  arcens. 
Et  socios  ductor  pulsans  firmansque  Iohannes , 
Voce  tonante  iuuat.  Conturbans  ,  territat  hostes 
Ille  sonus:,  faciemque  uiri  uocemque  tremescunt. 
Horrificos  ueluti  cum  Iupiter   excitat  ignes , 

j  040.       Aethere   commoto  ,   et  tonitru   conterritat  orbis 

Omne  genus,  fractisque  tremunt  praecordia  membris  : 
Marmarides  acies  sic  ,  magni  uoce  Iohannis  , 
Conturbat  gelidus  ,  quassato  pectore  ,  terror. 
Agmina  mota  pauent:  conuertunt  terga  retrorsum. 

1045.      Insequitur  Romanus  agens,  sternitque  per  ipsos 
Corpora  densa  locos.  Hortatur  rumpere  fossas 
Ductor*  ouans  ,  laetisque  incendit  pectora  dictis  : 
Vicistis  ,   socii :  faciles  nunc  rumpite  muros , 


86  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Ensibus  et  gentes  gladiis  truncate  cruentis  ; 

io5o.      Vindictae  clum  tempus  adest ,  dum  letifer  hostes 
Terror  agit ,  uirtus  animis  dum  maxima  uestris. 
Nunc  tempus:  pretium,  iuuenes,  deposcite  belli. 
Hostibus  extinctis ,  praedam  sperare  licebit. 
Iussa  per  imperii ;  uideam  sic  lumina  Petri 

io55.      Incolumis  dilecta  mei ;  Carthaginis  arces 

Cernere  sic  uictor  merear !  Mercede  laborum , 
Omnia  militibus  donamus  castra  ,  uolentes. 
Nam  mihi  non  ullis  ductorum  auferre  licebit 
De  praeda  sociis.  Habeat  sua  gaudia  raptor 

1060.      Miles  ,  et  in  propriis  laetetur  fortior  ausis. 

Eia  agite,  o  iuuenes!  Hominem,  pecus,  obuia  quaeque 
Impediunt ,  mactate  truces  ,  et  limite  largo 
Implicitas  planate  uias.  Ego  primus  inibo ; 
Quod  uidet ,  ut  faciat  securus  miles  in  hoste  , 

io65.      Exemplo  iam  quisque  meo.  Sic  fatus  ;  et  ipse 

Castra  petens  primus,  magnum  ferit  ense  camelum, 
Quo  pedibus  uis  iuncta  feri  latet  insita  neruis. 
Tunc  per  utrumque  femur  uulnus  transiuit  acerbum, 
Et  geminas  secuit,  conciso  robore  coxas. 

1070.      Retro  ruit  reuolutus  humi  stridore  camelus 

Horribili,  geminosque  impressit  pondere  Mauros, 
Ossaque  contriuit  quassis  male  mista  medullis  ; 
Qui  ducis  horrifico  celsam  terrore  sub  aluum 
Condiderant  sese.  Cecidit  resupina  duobus 

1075.      Cum  genitis  Gaetula ,  supraque  cadentes 

Sarcina  lassa  ruit.  Cecidit  calatusque  lapisque , 
Quo  cererem  frangit.  Dirupit  uincula  pondus ; 
Dissoluitque  moras.  Turbantur  castra  repente  , 
Atque  uno  scissi  patuere  uulnere  muri. 

to8o.  Subductis  ueluti  moles  excelsa  columnis , 


IOHA.NNIDOS   LIB.   IV.  87 

Cum  sonitu  cleiecta  cadit  ;,  resolutaque  saxis 

Fabrica  magua  iacet  latos  difTusa  per  agros. 
Gentius  aduersas  alia  de  parte  cateruas 

Sternit  humi ,  et  ruptos  condenso  milite  muros 
io85.      Turbat  acerba  furens.  Pariter  Putzintulus  ardens 

Horrida  fulmineis  sternebat  corpora  telis. 
Ceu  duo  turbantes  currunt  armenta  leones , 

Persuadet  quos  dura  fames  :  sic  saeuus  in  hostes 

Ibat  uterque ,  suam  dirumpens  uulnere  partem. 
1090.  Fronimuth  oppositum  scindens  ruit  impiger  agmen, 

Castraque  cuncta  mouet.  Densis  Marcentius  armis 

Ardebat  mediis  prosternens   agmina  fossis  ; 

Atque  simul  feruens  roseo  furit  ense  Iohannes. 

Aduersas  alia  truncabat  parte  cateruas 
109$.      Cusina  Romana  consanguinitate  propinquus , 

Atque  fidus:  largum  fundens  super  arma  cruorem, 

Corpora  per  latos  sternit  Maurusia  campos 

Densis  missilibus  :  duro  rotat  ense  lacertos  ; 

Collaque  multa  uirum,  neruosque  obtruncat  equorum. 
1100.      Rescindunt  fossas  omni  de  parte  tribuni. 

Tarasis  in  medios  contra  furit  arduus  hostes  ; 

Pectora  dux  fixit :  fraetis  undantia  costis 

Viscera  rupta  natant,  calidoque  hksanguine  torpent. 

Fortis  Ifidaias   summis   cum  uiribus   ardens 
iio5.      Ibat ,  et  aduersas  acies  per  prata  necabat 

Syrtica  ,  prosternens  feruenti  funera  ferro. 

Accendit  socios  ductorum  maxima  uirtus , 

Conceptusque  furor  gladiis  tunc  cetera  miscet. 

Dirumpunt,  mactantque  uiri ,  rapiunt  feriuntque. 
11 10.      Effugiuntque  ,  uiis  sternuntque  cadauera  passim 

Atque  truces  currunt.  Feriunt  discrimine  nullo. 

Non  aetas  animos  ,  sexus  non  mitigat  insons  : 


SS  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Omnia  prosternit  Romanus  corpora  miles. 
Fit  sonus  armorum  :  fractis  montana  resultant 

Iii5.      Tegminibus.  Gemitus  raptis  dant  pectora  membris, 
Mistaque  per  latos  densantur  funera  campos. 
Qualiter ,  antiquae  sternentes  robora  siluae , 
Innumeri  agricolae  steriles  succidere  plantas 
Certatim  insistunt.  Tot  per  nemus  omne  bipennes 

112.0.      Congeminant  ualidos  ,  siluis  regementibus ,  ictus. 
Sic  fera  dirupit  Maurusia  castra  Iohann 
Cum  sociis.  Cunctis  stridunt  de  partibu»  enses  , 
Atque  cruore  rubent.  Animas  in  uulnere  reddunt 
Cum  gemitu:,  mistique  ruunt  per  prata  cadentes, 

1 12,5.      Nunc  senibus  iuuenes,  nunc  pressae  pondere  matres 
Ardua  cum  natis  inter  pecuaria  paruis. 
Innumeros  fundunt ,  gladiis  feruentibus  ,  hostes  ^ 
Sternit  et  innumeras  morientium  lapsa  ruina. 
Crinibus  adductae  pauitant  fera  uulnera  Maurae , 

n3o.      Dum  trahit  hostis  ,  ouans.  Infantes  ille  reportat 
Direptos  ex  hoste  uolans  ,  mandatque  ministris } 
Et  redit  ad  medias  conculcans  funera  fossas. 
Ille  camelorum  gaudet  dirumpere  uincla , 
Diripit  ille  boues  ,  ouibus  redit  ille  reductis  , 

ii  35.      Hic  pulsa4  tardos  conuersa  cuspide  asellos. 
Omnia  iam  pereunt  Maurorum  tarda  moueri. 
Solus  equus  currit  iam  campis  nudus  apertis. 
EfFugit  ille  ferus  ,  confracto  robore ,  Ierna , 
Et  simulacra  sui  secum  tulit  horrida  Gurzil , 

1140.      Huius  et  auxilio  sperans  se  posse  tueri. 

Cornipedem  infelix  geminato  pondere  pressit 
Impediens  ,  mortemque  sibi  miser  ipse  resumit. 
Quis,  quisnam  est,  quem,  uane,  colis?  Quod  gentibus  ille 
Praesidium ,  quae  digna  tibi  solatia  praestat  ? 


IOHANNIDOS    LIB.    IV.  89 

1145.      Dum  tu  morte  cadis,  clum  frangitur  ille  per  hostes; 
Dum  conflat  nitidum,  flamma  soluente,  metallum. 
Syrtica  per  latos  fugiebant  agmina  campos  , 
Quae  circumfusus  densis  exercitus  armis 
Inseqnitur ,  terrens  uariis  per  deuia  fatis. 

1 1 5o.      Nec  potuit  quisquam  Romanos  ferre  sequentes  , 
Morte  grauis  :  faciemue  fugax  oculosue  retraxit. 
Piv^ciunt  enses  ,  gelido  terrore  subacto  ; 
Pi  ;pcipitesque  cadunt,  facili  iam  caede  trementes. 
IVIies  acerbus  agit.  Solomonis  signa  retollunt 

11 55.      Prisca  uiri ,  Iernaeque  simul  captiua  reducunt. 
Horrida  per  cunctos   sternuntur  funera  campos  : 
Per  ualles  scopulosque  ruunt.  Iam  flumina  complent 
Corporibus  densis  ;  supraque  cadauera  calcant 
Quadrupedes,  quassisque  rubet  leuis  ungula  membris. 

11 60.      Dant  gemitus  miseri.  Sanguis.per  gramina  currit, 
In  manibusque  uirum  concretus  glutinat  enses  , 
Aspersus  super  arma  cruor:  ferrum  omne  rubescit. 
Occubuit  princeps  multa  inter  milia  Ierna. 

Marmaridum  rex  illeferus,  quondamque  superbus, 

11 65.      Confossus  iacuit  mediis  bene  nudus  arenis. 
Ille  dies  cunctis  supremus  gentibus  esset , 

Si  mora  praecipitem  tenuisset  prospera  solem , 
Fecit  ut  ante   semel.   Iam  pronior  ,   ordine   certo , 
Axis ,  in  occiduis  summersus  flammiger  undis  , 

11 70.  Ex  oculis  gentesque  fuga ,  bellumque  tenebris 

1171.  Eripuit,  fortesque  acies  in  castra  reduxit. 


12 


FLAVII  CRESCONII  CORIPPI  I 

AFRICANI  GRAMMATICI 

IOHANNIDOS  sev  DE  BELLIS  LIBYCIS 

LIBER  QVINTVS. 

V  ictores  placidam  Romani  nocte  quietem 
Non  omnes  petiere  simul ;  sed  castra  uicissim 
Conseruant  laeti  et  uigiles  ,  nec  lumina  claudunt. 
Laeta  per  insomnes  discurrunt  gaudia  mentes. 
5.      Militis  indomiti  nullus  post  proelia  membris 
Torpor  inest :  quassos  reficit  uictoria  neruos , 
Virtutemque  nouat  captae  spes  addita  praedae  ; 
Et  releuant  animos  fidi  promissa  magistri. 
Maurorum  interea ,  noctis  defensa  tenebris  , 
io.      Agmina  currebant  cunctis  per  deuia  terris , 

Sparsa  metu.  Nox  ipsa  iuuat,  nox  ipsa  fatigat : 
Eripuit  mediis  cunctos  de  faucibus  orci 
Occultans  obscura  uiros ;  sed  rursus  easdem 
Sollicitat  dubias,  incerto  marte ,  cateruas. 
i5.      Effugiunt  pauidi,  nullo  post  terga  sequente. 

Dum  trepidant:  strepitusque  suos,  sonitusque  suorum 
Esse*  putant  hostes ;  turbatique  ardua  quassant 
Ilia  cornipedum.  Crebris  montana  flagellis , 
Nocte  silente,  crepant.  Socium  terroribus,  agmen 
ao.      Exagitat,  solidum  quatiens  leuis  ungula  campum. 
Altera  phoebeos  cogebat  currere  cursus 
Oceano  reserata  dies.  Turbatur  anhelis 
Aequor,  et  ardet,  equis :  feruescunt  stagna  profundi; 
Aestuat  unda  tumens  ,  et  sacros  parturit  ignes. 


FL.  CRESC.  COR.  IOHANN.  LIB.  V.  9 1 

25.      Consurgens  solita  primum  pietate  magister 

Laetus  agit  grates ,  Dominum  uirtutis  adorans , 
Et  meritas  recklens  tali  pro  munere  laudes. 
Tunc  laeti  uenere  duces ,  fortesque  tribuni , 
Et  primi  procerum ;  medius  quos  ipse  magister 

3o.      Sic  prior  alloquitur  :  Quae  gens  durissima  uestro9 
Corruit  ante  pedes  ,  socii !  Sic  mortis  amicam  , 
Sic  iugulos  inferre  neci ,  sic  currere  in  hostes , 
Non  Albis  populos  ,  saeua  non  Perside  uidi ; 
Nam  quotiens  uictos  hostes  dare  terga  subegi , 

35.      Intrepido   totiens  uultu  rediere  minaci , 

Cum  fremitu  saltuque  fero.  Tamen,  ordine  summo, 
Et  nostri  uirtute  Dei ,  confracta  recessit. 
Nunc  Libycos  fines  solito  custode  tueri , 
Accelerare  placet ,  felicia  regna  referre. 

40.      Ocius  in  proprias  numerosque  reducite  sedes  , 
Et  munite  locos  :  celsos  indagine  montes , 
Antra ,  nemus  ,  fluuios  ,  siluarum  laxa  ,  latebras 
Cingite ;  et  obsessas  cauti  concludite  fauces. 
Tempore  sub  modico  periet  gens  impia  Maura , 

45.      Deficietque  fame.  Aut  nostris  se  protinus  armis 
Subiiciet ,  pacemque  petet ;  si ,  milite  pulso  , 
Non  ualeat  populare  casas  :  aut  ultima  mundi 
Appetet  arua  fugax  ,  et  nostras   deseret  oras. 
Byzacii  geminis  ducibus  sit  maxima  cura , 

5o.      Massylas  acies  acie  turbare  sequaci , 

Sollicitis  tristes  gladiis  urguere  phalanges  , 
Et  procul  a  nostris  expellere  finibus  hostes. 
Dixerat :  et  cuncti  dicto  parere  fatentur. 
Digressus ,  proprias  florens  exercitus  arces 

55.      Inde  petit :  subeunt  urbes  ,  castella  ,  locosque. 
Soluitur  a  longo  miserabilis  Africa  luctu , 


92  FL.    CRESCONn   COBIPPI 

Et  placidum ,  gaudens,  cantat,  uicisse  Iohannem. 
Plausibus  assiduis  felix  Carthago  magistro 
Iustiniana  fauens  ,  geminis  excepit  in  ulnis. 

60.      Panduntur  portae  multo  iam  tempore  clausae. 
Ingreditur  uictor  ,  populo  gaudente  ,  triumphans 
Vrbem  per  mediam  :  palmas  laurosque  uirentes 
Sidonii  patres  referunt :  concurrit  ab  omni 
Turba  uia ,  expectans  acies  intrare  Latinas. 

65,      Conueniunt  fessique  senes  ,  pauidaeque  puellae  , 
Visendi  studio  :  stantes  per  moenia  matres 
Aspiciunt,  uariisque  modis  per  gaudia  plangunt. 
Contingunt  animos  saeui  tot  tempora  belli. 
Feminea  pietate  dolent ;  casusque  priores 

70.      Commemorant,  narrantqHe  feri  mala  fata  tyranni: 
Gentibus  ut  dubias  patefecit  in  ordine  portas  , 
Foedere  dirupto  :  miseram ,  quam  mente  fefellit 
Feruidus  ,  aut  quantis  turbauit  cladibus  urbem ! 
Laudibus  immensis  pueri ,  iuuenesque  ,  senesque 

7$.      Imperiale  canunt ,  ductoris  munere  ,  nomen  ; 
Exultantque  animis  :  omnis  miratur  et  aetas  , 
Bellica  signa  uidens  ,  concretas  puluere  uestes , 
Terribilesque  uiros  quos  fecerat  aspera  caedes. 
Loricas  ,  conos  ,  clipeos  ,  gladiosque  minaces  , 

80.      Cingula,  frena,  comas,  arcus,  pharetrasque  sonantes; 
Pilaque  purpureum  spectant  gestantia  ferrum 
Sanguine  Massylo.   Captiuas  cernere  Mauras 
Ire  iuuat :  celsis  inscripta  ut  fronte   camelis 
Impauidae  sedeant ,  paruosque  sub  ubere  natos 

85.      Contineant ,  ausae  geminis  ambire  lacertis 
Sarcinulas  super ,  et  parui  cunabula  lecti. 
Heu  miserae  matres  !  Vuku  moerente  laborant. 
Impia  corda  gerunt:  miseris  modo  matribus  Afris 


IOHANNIDOS  lib.  v.  9  > 

Iam  seruire  uolunt.  Didicerunt  corda  dolores 
90.      Impia,  poenituitque  malum:  sensere,  quod  essent 
Bella  cauenda  nimis:  damnant  sortesque  deosque. 
Nec   color  ipse  fuit  captiuis  omnibus  unus. 
Concolor  illa  sedet  cum  nigris  horrida  natis. 
Coruorum  ueluti  uideas  nigrescere  pullos  , 
95.      Matre  sedente  super ;  solitas  cum  porrigit  esca* 
Ore  cauo  ,  pansisque  fouens  complectitur  alis : 
Horribiles  uultus  paruis  ostendere  natis 
Dum  patres  matresque  libet.  Sic  limina  templi 
Magnanimus  ductor,  signis  comitantibus,  intrans, 

1 00.      Orauit  Dominum  caeli  terraeque  marisque ; 

Obtulit  et  munus  :  summus  qucd  more  sacerdos 
Pro  redituque  ducis  ,  pro  uictis  hostibus  ,  arae 
Imposuit ,  Christique  Patri  libamina  sanxit. 
Syrticus  interea  Carcasan  agmina  ductor 

io5.      Finibus  e  cunctis,  terror  quae  sparserat  ingens, 
Contrahit ,  et  tristes  lacrimis  affatur  obortis  : 
Non  ita  deiectos  sperabam  cernere   Mauros , 
Indomitae  gentes !  Numquam  superatus  Ilasguas 
Nudus  adest,  uictusque  redit.  Matresque  nurusque 

Iio.      Perdidimus,  natosque  simul.  Quid  denique  restat, 
Ni  mors  sola  uiris?  Quid  nunc  placet,  esse  quietos? 
An  melius  bellis   armisque  lacessere  duri 
Militis  arma  placet?  Turpe  et  miserabile  crimen, 
Confractos  cessasse  semel.  Non  omne  deorum 

n5.      Sublatum  auxilium  campis  discessit  in  illis. 

Non  ita  uult  Ammon;  non  umquam  numina  Gurzil 
Sic  uiolata  dolent.  Non  sic  fortuna  minatur , 
Quae  uoluit  seruare  uiros  :  pecuaria  tantum 
Perdidimus  ;  nam  robur  adest.  Discernite,  quanti 

12,0.      Occubuere  uiri.  Veluti  cadus  hauriat  undas 


94  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Aequoris  oceani :  numquid  decrescere  possit , 
Aut  daranura  sentire  thetis?  Tot  et,  igne  recusso, 
Astra  cadunt :  signis  plenum  tamen  omnia  caelura 
Sidera  semper  habet.  Sic  nostram  laesio  gentem 

12,5.      Contigit:  haud  tamen  omnino  fortissima  sensit. 
Consulite ,  et  rebus  celeres  succurrite  uestris. 
Bruten ,  ut  emissas  persensit  ore  querelas  , 

Mente  ferox ,  rapuit  bellum.  Pater  optime,  dixit, 
Ingeminans  bellum ,  nostros  reparare  labores 

1 3o.      Vxores  ,  natosque  potes.  Cum  funere  uitam  , 
Et  bellis  finire  placet.   Quae  fama  per  omnes 
Gentis  erit  populos  ,  si  nostrae  iniuria  caedis  , 
Indefensa  manens  ,  latum  referatur  in  orbem  ? 
Absortas  melius  ,  subito  telluris  hiatu , 

i35.      Mors  rapiat  gentes  :  extendant  tartara  fauces 
Et  nigrae  pallore  domus.  Proserpina  regnum 
Patris  inops  teneat ,  nigri  per  bella  mariti. 
Sunt  acies,  sunt  arma  tibi:  surge,  arripe  bellum. 
Te  duce ,  confossus  ponam  sine  crimine  uitam. 

140.      Haec  est  certa  salus.  Tu  nostrae  gloria  gentis , 
Tu  uirtutis  honor ,  tu  spes  fidissima  Mauris. 
"Vix  ea  Bruten  ait :  cuncti  clamore  sequuntur , 
Carcasanque  fremunt ,  Carcasan  omnibus  unum 
Gentibus  esse  ducem,  linguis  animisque  fatentur. 

145.  Ille  ut  conceptum  populis  auxisse  furorem 

Vidit ,  et  insani  rabiem  succrescere  martis  : 
Marmaridum  fines,  habitat  quo  corniger  Ammon, 
Inde  petit ;  durique  Iouis  responsa  poposcit. 
Semper  amat  miseras  deceptor  fallere  mentes. 

1 5o.      Iuppiter  hic  (quem,  uane,  rogas)  in  sanguine  gaudet 
Horridus  ,  et  cuuctas  quaerit  disperdere  gentes. 
Asper  in  aduersa  percussus  fronte  bipenni 


IOIIANNIDOS   LIB.   V.  9  5 

Taurus  ut  occubuit ,  manibus  tristissima  uates 
Tympana  rauca  rapit ,  saltusque  altaria  circum 

i55.      Cum  strepitu  lymphata  rotat.  Salit  ardua  ceruix, 
Igne  micant  oculi ,  consurgunt  fronte  capilli , 
Ac  facies  ,  testata  deum ,  feruore  rubescit. 
Nunc  maculat  pallore  genas,  nunc  lumina  torquet,, 
Nunc  caputalta  fremens;  saeuos  dum  colligit  ignes. 

160.      Vt  uero  toto  percepit  pectore  numen , 

Suspicit  excelsam  nocturno  tempore  lunam 
Lumine  sanguineo  ,  scrutatur  fata  recensens. 
Ardet,  anhelat ,  hiat ,  pallet ,  rubet,  aestuat ,  alget^ 
Fatidicum  dum  quaerit  iter.   Vox  improba  tandem 

1 65.      Prodidit  ore  fero  fatorum  arcana  sub  auras : 
Victor  Languantensis  acerbo  marte  Latinos 
Conturbabit  agens.  Aeterno  tempore  Mazax 
Byzacii  campos  magna  uirtute  tenebit. 
Tunc  erit  alma  quies.  Celsas  Carthaginis   arces , 

170.      Carcasan  ductor  ,  portis  ingressus  apertis , 

Altior  et  placidus ,  populo  comitante  ,  feretur 
Vrbem  per  mediam.  Vultus  mirabitur  Afer 
Terribiles  :  lauros  current  palmasque  ferentes 
Huius  in  aduentu.  Felix  Carthago  per  omnes 

175.      J)icetur  populos.  Carcasan  terror  acerbas 

Subiiciet   gentes  \  et  foedera  pacis   amabunt. 
Dum  canit  haec  uates  ,  conturbans  spiritus  ora 
Obstruit  5  et  miseras  mentes  errore  fefellit. 
His  gentes  fallax  decepit  fraudibus  Ammon 

1 80.      Massylas  ;  dum  uera  ,  canens  ,  caligine  uestit , 
Insidiasque  parat.  Nam  Mauri  tempore  cuncto 
Byzacii  tenuere  quidem  ,  semperque  tenebunt 
Ossibus  arua  suis  \  magni  uirtute  Iohannis 
Quae  modo  fracta  iacent.  Celsas  Carthaginis  arces 


g6  FL.    CRESCONlI    CORIPPI 

l85.      Carcasan  ductor ,  populis  comitantibus  ,  altus 
Per  medias  ibit ;  tunc  cum  7  ceruice  recisa , 
Infixum  rigido  uidit  caput  Africa  conto. 
Mentis  inops  nimium  responsis  fisus  iniquis  , 

Horrida  bella  parat.  Discurrens  fama  per  omnes 

190.      Et  populos,  regnum  cecinit  quod  gentibus  Ammon; 
Excurrunt  celeres  calidis  a  Syrtibus  alae  , 
Inuitantque  feras  regni  sub  imagine  gentes. 
Barbara  turba  coit :  numeris  augetur  et  armis. 
Tunc  equites  pedites  quaerunt ,  altisque  camelis 

1^5.      Maurorum  qui  more  sedent.  Nec  solus  Ilasguas  , 
Aut  gentes  tantum ,  egerunt  quae  bella ,  priores 
Conuenere  sibi  \  sed  quisquis  Syrtica  rura 
Asper  arat  Nasamon ,    et  qui  Garamantidos   aruis 
Proximus  arua  colit.  Pinguis  qui  margine  Nili 

2,00.      Stagna  bibunt ,  uenere  uiri.   Quis  dicere  gentes , 
Aut  numerare  queat?  Numeres  aut  aequoris  undas, 
Nimborum  aut  guttas ;  aut  quantas  litus  harenas 
Alluit ;  aut  pelagus  pisces  ,  aut  terra  uolucres 
Omnis  habet;  uarius  quot  gignit  campus  aristas 

ao5.      Vere  nouo;  uel  totum  ornant  quot  sidera  caelum. 
Viribus  inde  suis  bellorum  ductor  aceruum 
Securum  fortemque  putans ,  simulacra  nouauit 
Signaque  ;  et  extremis  acies  commouit  ab  oris  , 
Plus  solita  uirtute  fremens  ,   ac  pergit  in  hostem. 

12 10.  Victus  ut  Herculeis  Antaeus  saepe  lacertis  , 
Contacta  lapsum  reparabat  corpus  arena , 
Sponte  cadens  :  uictor  donec  Tirynthius  artem 
Nosceret;  et,  summis  complexus  uiribus  hostem , 
Prensasset  pronum  cum  magno  pondere  corpus, 

21 5.      Guttura  saeua  premens.  Vt  terram  tangere  matrem 
Non  potuit ,  uictrix  miseri  mors  lumina  clausit. 


IOHANNIDOS    LIB.    V.  97 

Sic  uictus  uires  Carcasau  innovat  omnes 
Syrtibus  a  propriis  ;  sic  et ,  moriturus  in  liostem 
Nescius  ,  arma  parat.  Tunc  liquit  pectora  terror 
Martis  ,  et  obscurae  tot  saeua  pericula  noctis. 

Peruolat  ecce  leuis  ,  magno  mandante  Rufino  , 
Nuntius  ;  et  fama  Libycas  conterritat  urbes 
Iam  placidas,  uictas  iterum  bellasse  cateruas  ; 
Finibus  occiduis  equitum  iam  currere  turmas  ; 
Et  Tripolis  uastare  agros  :  Carthaginis  altae  , 
Carcasan  ductore  ,  feras  ad  moenia  gentes 
Ire  docens  ,  nomenque  sibi  promittere  regni. 
JMissus   Sidoniam  miles  uix  contigit  aulam  , 
Ductori  mandata  ferens  ;  concussit  acerbus 
Corda  furor,  narrante  uiro.  Sed  mentis  honestae  , 
Virtutem  indomitam  melior  sapientia  uincens  , 
Consilium  quaerit.  Voluuntur  pectore  curae  , 
Nec  mouet  obtutus  :  mentis  discurrit  acumen. 
Omnia  prospiciens  ,  pensat  discrimine   causas  , 
Et  uidet  infandum  cimcta  de  parte  periclum. 

Tunc  proceres  de  more  uocans  ,  consulta  requirit. 
Talibus  edictis  animos  curasque  retexit : 
Victus  bella  mouet ,  rursum  uincendus  ,  Ilasguas. 
O  socii ,  expertis  audens  concurrere  signis  , 
Hic   Tripolis  iam  rura  premit;  praedasque  rebellis 
Diripit ,  in  nostros  promittens  tendere  fines. 
Signa  mouere  paro ,  tot  gentibus  obuius  ire  , 
Externis  cupiens  committere  proelia  terris  , 
Et  procul  a  nostris  prosternere  finibus  hostes  ; 
Africa  ne ,  propriis  iterum  concussa  ruinis  , 
Plus  pereat.   Turbant  animos  impensa ,  locique  , 
Difficilesque  uiae  ;  sterilis  nam  cernitur  annus. 
Perclidit  ipsa  suas  bellis  prouincia  uires. 

i3 


o8  fl.  cresconii  corippi 

Heu  nimium  clefessa  iacens !  Exercitus  ingens 
a5o.      Non  poterit  sufferre  famem.  Si  admittimus,  hostes 
Byzacii  extremos  tantum  contingere  fines  ; 
Iam  properare  uolent:  disperdent  cuncta  rapinis, 
Atque  iterum  fessam  turbabunt  proelia  terram. 
Consulite  ,  et  dubios  animos  firmate  docentes. 
255.  Vix  ea  ductor  ait :  populis  placet  omnibus  ire 
Longius  ,  atque  ipsos  Libyae  sufferre  calores 
Occiduos  se  posse  ferunt ;  promittit  et  omnis 
Turba  manus,  mentesque  feras:,  magnosque  labores 
Pio  patria  tentare  uolunt ;  gentesque  rebelles 
260.      Despiciunt,  animosque  truces  ,  uirtute  feroci. 
Ductor,  ut  erectas  acies  uirtute  feroci 

Vidit ,   et  intrepidas   sese  promittere  bellis  , 
Signa  mouenda  canit.   Tunc  raucos  buccina  cantus 
Aere  gemit ,  ciet  armatas  uox  saeua  cateruas. 
265.      Conueniunt  cunctae  propriis  a  sedibus  alae  , 
Et  pedites  iussi ,  comitesque  ducesque  Latini ; 
Massylasque  trahens  acies  in  bella  magister 
Cusina  ,  Romanis   semper  fidissimus  armis  , 
Pergit  in  australem  ductor  fortissimus  axem  , 
270.      Qua  feruens  loca  sicca  dies  sub  sidere  cancri 

Sole  perusta  tenet ,  nimium  semperque  laborant 
Arua  siti,  zepbyrisque  carent.  Namque  africus  illic 
Onmia  flammiuomis   exsiccat  rura  procelhs  : 
Illic   et  sitiens  calidis   exerrat  arenis 
275.      Afer  anhelus,  inops  Stygias  rimatur,  et  undas. 
Fama,  per  innumeros  spargens  praeconia  linguas , 
Ante  uolat,  fortem  referens  properare  Iohannem 
Cum  ducibus  cunctis  :  Abylae   Tingensis  ad  arua 
Improba  tendit  iter.  Fines  iam  raptor  iniquus 
280.      Byzacii  uastabat  eques.  Sic  pectora  rumor 


IOIIANNIDOS    LIB.    V.  99 

Nominis  incutiens  magna  uirtute  Iohannis 
Terruit :  innumeras  acies  post  terga  reflexit. 
Iam  super  esse  putant :  acti  terrore  magistri 
Experti ,  trepidant ;  uultus  memorantur  acerbi , 
285.      Signaque  cuncta  uiri :  siccas  superare  Gadaias 

Nec  dubitant,  tristesque  locos,  quis   nullus  eundi 
Viuendique  modus.  Non  illis  finibus  ulla 
Aera  per  calidum  tranat  suspensa  uolucris. 
Armiger  ipse  iouis ,  portat  qui  fulminis  ignis  , 
290.      Vix  impune  potest  feruentis  margine  caeli 

Flamina  posse  pati ,  quae  terror  iussit  adire. 
Ductor  ,  ut  hostiles   sensit   cessisse  cateruas 
Per  deserta  metu ,  solita  uirtute  fugaces 
Insequitur.  Calidas  terrae  sitientis  arenas 
2o5.      Acrior  ingrediens  ,  iussit  tantum  omnibus  undas 
Ferre  suis  cereremque.  Sui  praecepta  magistri 
Perficiunt  celeres.  Sed  quantum  posset  in  illis 
Tot  populos  satiare  locis ,  quantisque  diebus 
Agmina  tanta  aleret !  Vacuantur  fontibus  utres , 
3oo.      Iamque  ceres  nusquam.  Siccis  tunc  faucibus  ardent, 
Deficiuntque  fame.  Heu!  miles  bacchatur  anhelans, 
Et ,  solis  feruore  rubens  ,  exaestuat ,  ardens 
Ignibus  immensis  ;  et  nullis  flumen  arenis 
Inueniens  ,   scrutatur   aquas ,  uanumque  laborat. 
3o5.  Vt  Danaum  quondam  Thebanos  inclita  campos 

Agmina  dum  peterent ,  siccatos  numine  Bacchi 
Expetiere  lacus  fontesque  ;  et  flumina  ductor 
Adrastus  latis  sitiens  quaesiuit  in  aruis. 
Deposuit  miseras  ,  erumpens  uoce  ,  querelas 
3 10.      Miles  Romanus  :  Si  tristia  fata  minantur , 

Tempore  nunc  uno  Romanam  perdere  gentem ; 
Sunt  enses ,  sunt  bella,  ferae  sunt  gentibus  irae: 


100  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Lancea  transfodiat ;  ueniant ,  uel  fulminis  instar  , 
Omnia  tela  simul ;  contortum  uiscera  ferrum 

Si5.      Transeat,  atque  animas  tantum  per  uulnera  funclat. 
Cur  nos  dira  fames  ardorque  sitisque  coartans  , 
Segnibus  ,  heu !  fatis  ,  longa  sic  morte  fatigat  ? 
Sit  gladiis  sacrata  manus.  Conuerte  retrorsum 
Signa.  Rogat  ieiuna  fame  haec  te,  o  summe  magister, 

>20.      Turba.  Simul  miserere  eius  ,  nostrique  tuique. 

Respice,  magne,  tuos.  Macies  iam  contrahit  artus, 
Ossaque  nuda  rigent ,  siccis  tenuata  medullis  ; 
Stringuntur  nerui ;   cutis  aret ;  lumina  mersa ;, 
Infectae  pallore   genae  :  iam  mortis  imago 

>2,5.      Corpora  nostra  tenet ,  sitiens  et  spiritus  ardet. 
Vix  ea  uulgus  inops  :  populos  pater  ipse  dolentes 
Continuit ,  fessosque  bonus  sermone  refecit , 
Talia  saepe  monens  :  O  spes  Romana  ,  decusque 
Atque  salus  patriae  ,  nimios  ne  sperne  labores. 

33o.      Vince  sitim,  diramque  famem.  Nunc  dura  memento 
Facta  patrum.  Vires  populi  sensere  priorum. 
Sic  domuere  patres  propriis  uirtutibus  orbem. 
Aspera  dum  tolerant,  summa  est  patientia  uirtus. 
Hanc  metuunt  gentes,  alios  haec  territat  hostes. 

335.      Dum  necat  hos  ,  geminis   acies  inimica  laborat 
Exitiis  :  hinc  sicca  sitis  feruorque  famesque 
Exagitant ,  hinc  terror  agit  Romanus  ,  et  instat. 
Solis  iter  tentate  ,  duces  ,  partesque  negatas. 
Vestros  zona  rubens  referet  testata  labores. 

340.      Confirmante  polo  ,  magnoque   Catone ,  secundum 
Me  tentasse,  legent,  quoque  ethanc  petiisse,  minores 
Vincat  amor  patriae  mortem,  et  sitis  improba  cesset 
Flumine  purpureo  ,  ac  uester  satiabitur  ardor. 
Sic  Latias  placida  mulcebat  uoce  cohortes 


IOIIANNIDOS    LIB.   V.  10  I 

345.      Egregius  cluctor ,   ceu  pectora  flumine  dulci 

Cuncta  rigans  ,  uariis  epulis  aut  uiscera  replens. 
Accidit  infelix  rebus  fortuna  Latinis , 

Quassato  ualidas  quae  fregit  robore  uires. 
Quadrupedes  cunctis ,  quaerentes  pabula,  campis 

35o.      Errabant ;  nam  dira  fames,  atque  ardor  habebat 
Omne  genus:  non  herba  uirens,  non  frondibus  ullis 
Arbor  erat ;  densis  subito   cum  palluit  herbis 
Campus  ,  et  aduersi  rubuerunt  floribus  agri. 
Longius  optatas  cernens  grex  improbus  herbas 

355.      (  Pulsabat  nam  dura  fames  )   discurrit ,  et  omne* 
Tundit  ubique  locos  :   nudas   iam   lambit  arenas. 
Nec  potuit  satiare  famem ,  mala  gramina  pastus , 
Quadrupes  ;  ipsis  nam  cecidit  densissimus  aruis  , 
Morte  noua,  pressans  gelidis  sub  dentibus  herbas. 

36o.      Funere  cornipedum  fracta  est  Romana  iuuentus. 
Concidit  ira  ferox :  it  tristis  et  anxius  omnis 
Miles ,  et  ingentes  conturbant  pectora  curae. 
Corruit ,  hoc  uno  nimium  conterrita  casu  , 
Virtus  magna  uirum.  Primo  tunc  castra  tumultu 

365.      Turbauit  fortuna  nocens  :  hoc  pondere  pressit. 
Vidit  ut  hic  ductor  tantam  euenisse  ruinam  , 
Et  uires  minuisse  suis  :  ad  litoris  oras  , 
Castra  mouens,  pergit;   cupiens  releuare  dolentes, 
Et  reparare  uiros.  Facilem  iam  iam  aera  sentit 

370.       Miles  ,   et  adpropians  uitales   inuenit  herbas  , 

Flumina  nulla  tamen.  Siccis  tunc  faucibus  ipsi 
Impressant  flores  ,  succisque  ardentia  tinguunt 
Ora  nouis,  epulisque  famem  uiridantibus  implent: 
Nec  tolerare  queunt.   Captato  tempore  noctis , 

3^5.      Innumeri  redeunt ;  alii  sparsere  per  arua  , 

Pabula  dum  quaerunt  ;  alii  pro  fontibus  errant ; 


102  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Saeua  fames   alios   diuertere   terga   coegit , 
Cunctaque  destituunt  contemti  signa  magistri. 
Castra  locat  ductor  monstrati  ad  fluminis  undam. 

38o.      Incubuit  ripis  sitiens  Romana  iuuentus 

Et  liquidis  solatur  aquis.  Hinc  undique  miles 
Confluit  ad  latices  ,  et  dulcia  flumina  potat. 
Panis  inops  tondet  flores  herbasque  uirentes  : 
His  cupiunt  satiare  famem.  Mandata  per  urbes 

385.      Litoreas  dux  ire  iubet :   deducere  puppes  , 
Vectantes  alimenta  suis.  Pro  ,  tristia  fata ! 
Aduersos  habuere  notos.  Fors   dura  negauit 
Puppibus  aequoreas  uelis   transire  per  undas  : 
Proxima  seiunxit.  Sed  tunc  ,  malefida  Latinis  , 

390.      Vrceliana  manus  Romanis  addita  fatis. 
Astrices  illis  longo  iam  tempore  terris 

Errantes  habuere  domos  :  gens  aspera  bellis  , 
Et  numerosa  uiris  ,  multosque  illaesa  per  annos. 
Haec  ,  ubi  persentit  uenientis  signa  Iohannis 

395.      Finibus  esse  suis  ,  aduentu  territa ,  primo 
Mittere  legatos  humilis  pro  pace  cucurrit. 
Accipit  hos  placidus  media  in  tentoria  ductor. 
Poscentes  ueniam ,  pacem  ,  gentique  salutem  , 
Summissi  fudere  preces  :  Tua ,  maxime  rector , 

400.      Fama  potens,  animique  uigor,  uirtusque,  fidesque 
Ante  uolans ,  gentes  pariter  conterruit  omnes  ; 
Et  gratos  ad  iura  trahit.   Ceruice  reflexa , 
Subiicit  ipsa  tuis   sese  ,  fortissime  ,  iussis 
Astricum  gens,  clara  uirum.  Tua  foedera  patres 

4o5.      Gentis  amant ,  optantque  simul  seruire  uolentes. 
Ad  iuga  colla  parant.  Poscentibus,  inclite,  parce, 
Oramus  pacem,  et  placidam  post  bella  quietem. 
Has  inter  uoces  ignari  murmura  uulgi 


IOIIANNIDOS    LIB.    V.  103 

In  castris  sonuere  ducis  :  Quonam  usque   necabit 

410.      Agmina  multa  famcs  ?  Vitae  spes  nulla  salusque. 
Contrahimur,  miseranda  manus!  Ductoris  ut  aures 
Contigit  ille  sonus,   grauitcr  commotus,  in  aurem 
Sic  Recinari  ait :  Infaustas  nunc  arce  querelas 
Militis  ignaui.  Quaenam  dementia  cordis 

41 5.       Praecipitat  miseras   confusa  niente  cateruas  ? 

Cernunt  legatos.  Poscunt  mea  foedera  gentes  : 
Stant  humiles,  precibusque  rogant.  Hi  nostra  retexnnt 
Intima,  secretumque  malum.  Pro,  pessima  uentrem 
Turba  colens  ritu  pecudum  ,  uel  more  ferarum ! 

42.0.       Ulicet  egiedieiis  placidis   celer  omnia  uerbis 

Murmura  compressit,  referens  praecepta  magistri. 
Postquam  facta  quies  ,  legatis   gnauior  ipse 
Ductor  ait :  Noster  quas  nunc   exercitus  iras 
Fuderit ,  audistis.  Cupidus  fera  proelia  miles 

4.2,5.       Per  gentem  transire  parat ;  sed  nostra  potestas , 
Parcere  subiectis ,  semper  studet :    arma  tenentee 
Conterimus  populos  ;  humiles  ascimus  amicos. 
Ite  ,  uiri :  si  certa  fides  mea  foedera  poscit , 
Tradite  uestra  meis  natorum  pignora  castris, 

43o.      Et  pacem  retinete  meam.  Genus  omne  manebit 
Securum  Astricum  nostro  sub  principe  pollens. 
Haec   fatus  ,   donis   onerat.   Seruire  fatentur 
Romano  imperio  ,  natos  pro  pignore  pacis 
Polliciti  praestare  suos.   Virtute  Latinos 

435.       Et  probitate  probant :   laudant  uiresque   fidemque 
Principis  atque  ducis  :   composta  pace  recedunt. 
At  procul  in  campos   squalentes  fessus  Ilasguas 
Errabat  sitiens  ;  nec  tantos  ferre  labores 
Iam  poterat,  duramque  famem.  Via  nulla  salutis , 

440.    *  Et  nullum  monstratur  iter:  post  terga  Iohauues, 


104  FL'    CRESCONII    CORIPPI 

In  faciem  nimius   solis   calor  :  undique   gentis 
Mors  erat  ante  oculos^  nec  usquam  tendere  rectum, 
Nec  potis  est  reuocare  gradum.  Confusa  periclis 
Anxia  turba  gemit :  mortem  orant.  Ire  retrorsum 

44-5'      Persuasit  fortuna  nocens  ,  gentisque  nefandae 
Infaustum  diuertit  iter.  Redit  improba  martis 
Syrtica  sorte  manus  telis  in  proelia ,  poscens 
Sed  dubiam  tentare  fugam.  Explorator  ubique 
Romanus  currebat  eques ,  mistusque  Latinis 

4-5o,      Fidus  erat  Mazax ,  pariter  uestigia  gentis 

Inquirens  ,  qua  parte  forent.  Nec  fama ,  nec  ullus 
Proximus  hostis   erat :  tecta  cum  noete  repente 
Ardentes  uidere  focos  ;  dubiique  uolutant , 
Astrices  ne  forent ,  an  retro  uersus  Ilasguas. 

455.  Fluctibus  oceani  nigros  aurora  iugales 

Tristior ,  extollens  radios  ,  tendebat  in  axem , 
Luctificum  titana  trahens  ,  et  fata  ferentes 
Impia  solis  equos  :  abscondunt  nubila  cursus , 
Obscuratque  diem  squalenti  lumine  phoebus. 

460.  Nuntius  ecce  uolans  retulit ,  sub  nocte  silenti 
Se  procul  a  fossis  late  uidisse  suorum , 
Innumeros  lucere  focos.  Seu  rursus  Ilasguas 
Conuersus  post  terga  redit ,  seu  proxima  tendit 
Astricum  gens  castra  locis.  Manifesta  relatu 

465.      Non  fuerat  uox  illa.  Suo   dum  pectore  ductor 
Perquirit  solers  angusto  tempore   causas  , 
Et  stupet  in  dubiis  :  ueniens  super  ecce  repente 
Cusina  fidus  adest  ,  multa  stipante  caterua ; 
Atque  duci  sie  laetus  ait :  Fugitiuus  Ilasguas 

470,     Hinc  furtim  transire  parat  defectus  inermis  , 

Languida  castra  mouens.  Tempus  uenit.  Arripe  signa, 
Maxime  ductorum;  fessam  modo  perdere  gentem 


IOIIANNIDOS    LIB.   V.  lo5 

Namque  est  militiae  facilis  labor.  Amnis  opacus 
Alluit  umbriferas  uiridanti  margine  ripas  , 

47^.      Arboribus  septus  uariis  et  arundine  glauca. 

Huc  gentes  tendunt.  Primi  ueniamus  ad  undam, 
Atque  omnes  teneamus  aquas.  Placuere  loquentis 
Verba  uiri  populo  :  ductor  tamen  ire  uetabat , 
Defessi  retinens  iamdudum  murmura  uulgi 

43o.      Pectore  sollicito.  Sed  quis  praecepta  iubentis 
Certa  Dei  superare  queat ,  uel  sistere  contra  ? 
Castra  mouens,  ductor  comtas  iubet  ire  cohortes 
Per  numeros  turmasque  suas.  Tunc  puluis  in  altum 
Conglomerat  nubes  ,  atque  aethera  turbat   arenis. 

435.      Infandum  carpebat  iter  ,  collesque  malignos 

Tristis  et  infaustos  monstrabat  Gallica  campos. 
Conscendens  titan  altum  flammabat  olympum 
Curribus  igniferis  ,  medium  cum  fluminis  alueum 
Alternae  posuere  acies.  Sed  Syrticus  hostis 

490.      Continuit  terrore  gradum  ,  retroque  reuertens  , 

Deseruit  ripas  ,  optataque  flumina  liquit. 

Praecipit  hic  ductor  fossas   et  castra  locari , 

Ac  martem  difFerre  mora,  pugnamque  sequenti 
Luce  mouere  parans  :  labentia  flumina  tantum 

495.      Et  sumptis  latices  iussit  defendere  telis. 

Vtile   consilium  :   si  nunc  Romana  iubentis 
Implesset  praecepta  manus.  Miserabile  fatum 
Audaces  dedit  esse  uiros  :  passimque   iuuentus 
Per  campos  diffusa  ruit ;  primique  lacessunt 

5oo.      Agmina  prima  uiri.  Concurrunt  ordine  nullo  , 
Non  acie  comti ,  subito  clamore  Latini : 
Non  tuba  belligeros  cecinit  clangore  tumultus  , 
Praeceptis  contacta  ducis  ;  non  ardua  pugnae 
Signa  locis  statuere  suis  incomta  per  hostes. 

'4 


106  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

5o5.      Ileu !  male  fisa  manus  fatis  currebat  iniquis. 
Territa  cesserunt ,  primo   certamine  ,  retro 
Agmina  Marmaridum.  Sequitur  Romana  iuuentus, 
Aspera  condensis  permiscens  proelia  telis  : 
Corpora  certamen  fugientum  conserit  hastis 

5 10.      Per  campos  Latiaris  eques  ,  figitque  premitque ; 
Et  subicit  uictos  inter  timor  ire  camelos. 
At  procul  armipotens  munibat  signa  Iohannes 
Ordine  cuncta  suo  ,  fossasque  et  castra  locari 
Praecipiens,  seruandam  tantum  ob  fluminis  undam. 

5i5.      Rectores  iuuenum  hostes  expugnare  iubebat. 

Composuere  acies.  Dextrum  latus  ipse  tenebat 
Cusina ,  Massylis  septus  telisque  Latinis. 
Fronimuth  hunc  iuxta ,  Romanis  fortis  in  armis  ; 
Et  dux  ille  potens  ,  felici  nomine   comtus  , 

5io.      Ductor  erat  peditum  Felix ,  non  sorte ,  Iohannes. 
At  laeuum  tenuere  latus  Putzintulus  ingens  :, 
Geisirich  arcitenens  et  celsis  inclitus  armis. 
Ipse  loco  medius  ductorum  maximus  auctor 
Stabat ,  et  incassum  socios  sermone  monebat , 

5a5.      Iam  fato  incumbente  graui ;  quem  Tarasis  ante 
Condensas  peditum  cingens  umbone  phalanges , 
Veloci  uolitabat  equo  ,  turmasque  parabat. 
Nuntius  interea  uenit  celer  ,  Ecce  ,  magister  , 
Turbatos  hostes  ,  referens ;  iam  uicta  per  agros 

53o.      Vertere  terga  fuga.  Sed  non  his  uocibus  illum 
Consilio  iuuenis  ualuit  depellere  iusto. 
Mens  immota  fuit.  Sed  non  sic  iussa  tremendi 
Nunc  uoluere  Dei.  Cunctantem  bella  subire 
Armigeri  suasere  ducem  :  fortissimus  olim 

535.      Ariarith ,  et  Ziper  melior  :  duo  maxima  belli 

Fulmina,  Massylae  quos  tunc  tenuere  phalanges, 


IOHANNIDOS    LIB.   V.  fbf 

Et  uirtute  pares  ,  et  fatis  compar  uterque. 
Tunc  Ziper  Securus  ait :  Succurre  Latinis  , 
Maxime  ductorum  :  socii  fera  proelia  campis 

540.      Miscent ;  sed  denso  rari  turbantur  ab  hoste. 

Imprimit  hos  numerus:  socios  in  bella  secpiamur. 
Arma  cape  ,  et  succurre  tuis.  Hic  fortis  amore 
Ariarith  exarsit  pugnae  ,  cogitque  morantem 
Signa  mouere  ducem.  Fidi  qua  uoce  ministri 

S45.      Ductoris  compulsi  animi ,  gemit  horrida  cantu 
Buccina  letifero  ,  turmasque  in  proelia  cogit. 
It  bene  comta  manus,  frustra  quae  fata  premebat. 
Sic  placitum  tibi,  summe  pater,  dum  laedere  uelles 
Peccantes  Libyae  populos.  Delicta  fuere 

55o.      Tanti  causa  mali ;  fuerat  non  culpa  regentis. 
Carcasan  longe  glomerari  puluere  nubem 

Prospiciens,  proprium  Nasamon  ciet  impiger  agmen; 
Talibus  et  dictis  trepidantia  pectora  firmat : 
Indomitae  gentes  ,  quarum  me  cognita  uirtus 

555.      Romanas  acies  armis  tentare  suasit , 

Haec  est  illa  dies  uobis  ,  qua  corniger  Ammon 
Promisit  fatale  solum.  Nunc  ite  per  hostes 
Intrepidi  telis  :  patrias  modo  pandite  laudes  ; 
Quisque  manu  pugnate  truces  ,  et  fidite  fatis. 

p6o.       Numina  magna  iuuant :   dabitur  uictoria  nobis  , 

Credite  ,  certa,  uiri :  turpem  remouete  pauorem  , 
Et  solitas  uires  animosque  in  proelia  ferte. 
Vix  ea  Carcasan  :  clamor  per  castra  cucurrit 
Syrtica  terrificus  ,  saeuo  crepitante  tumultu  : 

565.      Marmaridae  fremuere  acies.  Sors  dura  furores 
Incitat ,  et  saeuas  stimulat  bellona  cateruas  , 
Barbara  sanguineo  compellens  terga  flagello. 
Tunc  rabie  fera  corda  tument.  Iam  linquere  castra 


108  TT.    CRESCONH    CORIPPI 

Coeperat  innumerus  sonipes,  camposque  tenebat. 

670.  Amnis   erat  medius  ,  bellorum  fraudibus  aptus 

Massylisque  dolis  :  densum  nemus  impedit  arma 
Frondibus    implicitis  :  steriles  tenuere  myricae 
Inuisas  ualles  ,  foliisque  oleaster  amaris. 
Marmaridae  hic  acies  ,  acies  in  parte  Latinae  , 

5y5.      Aduersae  stabant ,  et  tristia  bella  ciebant. 

Militis  arma  nemus  ferrumque  uolatile    :amis 
Impedit  oppositis  ,  tenuis  nec  transit  arundo 
Praeualida  compulsa  manu ,  nec  flectit  in  hostes 
Liber  equum  domitor  ,  longo  nec  ludere  pilo 

58o.      Implicitus   strictis  miles  ualet  undique  ramis. 

Sollicitos  locus  ille  duces  ,   cautumque   magistrum 
Abstinuit  bellis  ,   aciesque  ibi  stare  coegit. 
Continuere  gradum:  non  se  committere  quisquam 
Ausus  ,  in  abrupta  tenuit  uestigia  ripa. 

585.      Ductor  adit  uirtute  locum  ****** 

Armigeris  tentare  parans  *******  * 
Qua  ualeat  transire  uia  ******* 
Condensos  saltus  ********* 
Occultus  Nasamon  *  * 

590.      Et  tutum  seruatur  iter 

Fida  manus  compressa  fuga 
Aduentu  properate  feri ,  nec  missile  torsit. 
Aduersum  Nasamona  uidens  ,  fugit  illicet  austro 
Ocior  ,  et  somno  uisa  non  tardior  umbra. 

695.  Certior  ecce  uolans  magno  tunc  fama  magistro 
Pacificos  retulit  iam  liuquere  proelia  Mauros  , 
Compulsos  terrore  graui ;  iussuque  Iohannis 
Consilio  Paulus  sapiens  ,  et  Amantius  una 
Accelerant  releuare  uiros.  Vestigia  nusquam 

600.      Maurorum  tunc  uisa ;  metu  nec  proelia  Maza* 


******* 
*  *  *  *  * 


IOHANNIDOS    LIB.    V.  IO9 

Respexit  fugiens  ,  faciem  nec  torsit  in  hostem. 
Tunc  uersi  fugere  duces  ;  pauidique  tribuni 
Discedunt  cuncti ,  dimisso  ad  bella  magistro. 
Insequitur  sparsas  acies  tunc  uictor  Uasguas. 

6o5.       Clamor  it,  alta  petens.   Tunc  pars  inimica  resoluil 
Vallibus  e  mediis  per  latos  agmina  campos. 
Dirupto  ,  credas  ,  subito  telluris  hiatu  , 
Subrexisse  uiros.  Circumdant  signa ,  ruentes 
Hinc  atque  hinc,  sparsosque  super  tot  millia  currum 

610.      Densa  duces  ;  iunctisque  dies  excluditur  hastis , 
Et   campos  late  noctis  pressere  tenebrae. 
Dat  gemitum  miseranda  manus  ,   telisque   cruentis 
Per   campos  funduntur  equi :   furit  impiger  hostis 
Asper   et  immitis.  Posset  genus  omne  Latinum 

61 5.      Illa  dies  una  pariter  quassare  ruina : 

Ni  pater  omnipotens  ,  caelo  miseratus  ab  alto , 
Romanas  acies  tanta  inter  millia  seruans  , 
Saluasset  magni  fugientes  uoce  Iohannis ; 
Namque  ,  uidens  socias  campis  desistere  turmas , 

620.       Talibus  ,  ore  tonans  ,  dictis  exaggerat  iras  : 
Si  morimur  ,  socii ;  si  fors  suprema  Latinos 
Sorte  trahit ,  saeuisque  parat  prosternere  bellis : 
Feminea  cur  morte  cadam  ?  Si  uita  superstes  : 
Cur   timidus  fugiam  ?  Frenos  iam  flectite  ,   ciues  : 

(>25.      Figite  signa  ,  uiri :  furias   consternite  gentis  ; 

Et  pugna  tentate  truces.  Aut  uincimus  hostes , 
Si  Deus  ipse  uolet :  uel  si  delicta  resistunt 
Partibus  aucta  meis  j  propria  non  laude  caremus, 
Dum  morimur.  Reuocate  fugam:  iam  stringite  ferrum. 

63o.      Me,  faciat,  quod  quisque  uidet.  Sic  fatus,  acerbo 
Dentibus  infremuit  uultu;   capulumque  coruscnm 
Corripuit ,  gladiumque  furens  ad  uulnera  traxit. 


110  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Ad  uocem  pars  certa  redit.  Tunc  proelia  surgunt 
Aspera ,  et  assiduo  discurrit  laucea  uimbo. 

635.      Loricae  galeaeque  tonant ,  gemit  ictibus  umbo 
Aereus ;  et ,  ruptis  inter  praecordia  uenis  , 
Purpuream  fundunt  animam.  Virtute  superbus 
Ziper ,  acerba  furens  ,  ibat  per  tela ,  per  hostes  , 
Syrtica  letiferis  prosternens  agmina  telis  ; 

640.      Et  Sulumur  pariter ,  fato  sed  impar  uterque  , 
Pectora  multorum  contra  uenientia  longis 
Transfodiunt  contis  ;  trepidum  iecur  inserit  hasta, 
Corque  uirum;  uolucri  fundunt  caua  tempora  ferro. 
Diripit  ille  caput ,  medium  femur  amputat  ille. 

645.  Non  aliter  geminos  spectassent  ora  leones  , 

In  medios  saeuire  greges.   Tunc  unguibus  atrox 
Diripit  ille  gregem ;  nunc  dentibus  ille  cruentis 
Frangit  mollepecus,  tepidoque  in  sanguine  gaudet. 
At  parte  ex  alia  Bulmitzis  ,  et  Ariarith  ingens  , 

65o.      Dorotisque  ferox ,  ac  armiger  ipse  Iohannis 
Funera  per  latos  contra  uenientia  campos 
Vulnere  fundebant.  Vario  mucrone  superbus 
Ille  furit;  pilo  melior  ualet  arduus  ille. 
Hic  torquet  rigidas  neruo  stridente  sagittas  ; 

655.      Hic  fremit  arte  potens  ,  et  telis  pugnat  utrisque. 
Ipse  inter  medios  ductor  mucrone  coruscat 
Fulmineo  hostiles  arcens  terrore  phalanges. 
Carmina  non  aliter  referunt ,  per  bella  gigantes 
Armatum  tremuisse  Iouem ,  cum  fulminis  ictus 

660.      Perderet  horribiles  flagranti  uulnere  fratres. 
Vinceret  illa  manus  ,  ni  nunc  fortuna  negasset 
Successus  irata  tuos.  Iam  crescit  iniquis 
Innumerosa  manus  :  peditum  uenere  cateruae 
Marmaridum.  Densum  circumuolat  undique  ferriim« 


IOHANNTDOS    LIB.    V.  1 1  J 

665.      Stipitis  et  grauidi  robur ,  lapidesque  minaces 

Fulminis  instar  erant.  Latet  atrox  puluere  campus: 
Vix  sua  tela  potest  pressus  iam  cernere  miles. 
Obnixus  ductor  contra  omnia  tela  resistit, 
Vertere  tergauetans.  Inagro,  impendente  tumultu. 

670.       Armigeri  cecidere  duo  :  cadit  Ariarith  ingens 
Missile  non  uno  ,  et  centum  per  uulnera  Ziper. 
Magnanimus  duro  uenientis  cominus  ictu 

Ductoris  transfixit  equum  :  quod  missile ,  dextra 
Acris  equi  rapiens  fortis  de  corpore  ductor , 

6^5.      Fregit ,  et  in  faciem  furibundus  dirigit  hostis. 

Hic  fusos  socios  ,  et  iam  sua  uulnera  cernens , 

Infremuit  ductor  :  tunc  se  per  ardua  terga 

Composuit  sublatus  equo  ,  uultuque  minaci 

Terribilis   densum  dirupit  concitus  agmen. 

680.      Efficit  ense  uias  inimica  per  agmina  ductor 
Cum  sociis  :  acies  pulsat  terrore  magister : 
Post  tergum  redeunt.  Spatium  sibi  uindicat  heros^ 
Atque  suis  iter  in  medios  tunc  dirigit  hostes , 
Disponens  per  signa  uiros  ;  arcetque  sagittis 

685.      Massylas  acies.  Nulli  temptare  furentem 

Iam  potuere  uiri.  Sequitur  quicumque  magistrum 
Vulnera  conuerso  redeuntia  suscipit  arcu. 
Aduersus  quis  forte  petit  per  pectus  anhelum , 
Longius  erecta  transfixus  funditur  hasta. 

690.       Qui  lateri  ueniunt ,  iaculis  uolitantibus ,  acres 
Dant  animas  ,  utrumque  latus  diffindit  arundo. 
Tunc  ,  metuens  Nasamon  ductoris  iungere  signis , 
Cessit ,  et  in  latos  ferus  ex  indagine  campos 
Spargit  equos  \  illosque  necat ,    qui  signa  fu2;aces 

695.      Deseruere  ,  uiros  ,  et  primi  martis  acerbas 
Extimuere  minas  ,  ac  uersi  terga  dedere. 


113  FL.    CRESGONII    CORIPPI 

Dux  crat  egregius  ,  ductoris  nomine  fulgens  , 
Nec  uirtute  minor ,  Romanis  clarus  in  armis. 
Hunc  procul  ut  ductor ,  fugientem  proelia ,  latis 

700.      Prospexit  campis  ,  tali  sic  uoce  secutus  : 

Haec  est  uestrafides?  Sic  proelia  mouimus  (inquit) 
Vt  pereat  Romana  manus  ?  Nunc  deseris  arma  ? 
Quo  ruis',  infelix  ?  Per  te  miseranda  iuuentus , 
Famaque  nostra  perit.  Ductoris  uocibus  ille 

7o5.      Erubuit ,  durisque  dolor  simul  ossibus  arsit. 

Tunc  pudor  infaustus,  gentes  spectare   sequaces, 
Impulit.  Hostiles  cupientem  rumpere  turmas  , 
Vrguebat  mors  saeua  uirum.  Defendere  certat 
Oppressos  socios  :  uictor  iam  sternitur  hostis  : 

710.      Eripitur  uictus  :   mutantur   fata  cadentum. 

Audentes  fors  prima  iuuat :  iam  caede  superbus 
Perfurit,  et  uariis  prosternit  corpora  fatis. 
Mater  ut  Hyrcanos  catulis  furit  orba  per  agros 
Tigris  anhela  suis  ,  raptos  quos  forte  cubili 

71 5.      Caucasio  subtraxit  eques.  Spectacula  Persis 
Regibus  ille  ferens  ,  ferrata  calce  fatigat 
Cornipedem  pauidus.  Similis  tunc  illa  marito  , 
Et  leuior  zephyro  ,  teneros  dolet  aspera  foetus  , 
Atque  uolat.  Sic  dux  populis  concurrere  certat. 

72,0.      Hic  rapit  ense   caput  morientis  ;  missile  torquens 
Eminus  ,  hunc  sternit ;  ualido  per  pectora  conto 
Percutit  hunc;  minitans,  tremula  transuerberat  hasta 
Alterius  clipeum  pariter ,  palmamque  ,  latusque. 
Ille  femur  moriens  despectat  uulnere  raptum , 

72,5.      Partecadens,  iuxtaque  dolet  suamembra  superstes. 
Saucius  ille  iacet ,   casu  confractus  equino  , 
Confossusque  super  sonipes  :  cruor  emicat  alte 
Spumens ,  et  tepidis  currens  miscetur  arenis  : 


IOIIANNIDOS    LIB.    V.  I  I  3 

Mille  modis  feruens  spargebat  uulnera  uictor , 

780.      Fortuna  praebente  uias  :  iam  lassus  anhelans 

Fumat  equns  ,   cursusque  negat.  Maurusia  crescit 
Adneniens  acies:  Camalusque,  Cerausque  sequuntur, 
Stontaus  atque  ferox.  Ingens  exercitus  hostem 
Ambit ;  et  anterior  conturbat  lancea  campos  , 

735.      Densa  uolans  :  iaculis  clipeus  uenientibus  obstans 
Aere  gemit,  raucumque  tonat :  clamoribus  instant, 
Conturbantque  uirum.  Fixsus   contexitur  umbo 
Missilibus  clensis  :  ipso  iam  tegmine  subter 
Pondere  telorum  premitur ,  fessumque  fatigat 

740.      Silua  grauis  ,  turbaque  super  ueniente  laborat. 
Paulatim  excedens  ,  uicinas  litoris  oras 
Arte  petit ,  dextrumque  latus  subuendicat  undi» 
Aequoreis  ,  laeuum  gradiens  umbone  tuetur 
Tergaque.  Tunc  telis  faciem  defendit  iterque. 

74.5.  Vt  leo  uenantum  ,  trepida  uallante  corona , 

Impauidus  uirtute  fremit ,  rictuque  tremendo 
Murmura  conciliat ,  saeuas  dum  concitat  iras  , 
Erecta  uirtute  furens  :  nec  currere   contra 
Est  animus  uirtusue  uiris  ;  sed  uocibus  hostem  , 

75o.      Et  tantum  in  tectis  pertemptant  longius  hastis. 

Non  secus  ille  furens,  turbis  compressus,  abibat, 
Litora  curua  tenens  ,   clipeoque  hastilia  uitans. 
Est  locus  in  mediis  longe  praeruptus  arenis 

Fluminis  in  morem  ;  pelagi  quem  margine  fluctus 

755.      Alluit ,  atque  undis  agros  concludit  amaris  , 

Egrediens  ;  quibus  alga  locis  limusque  relabens  , 
Atque  altum  tremulo  nutrit   sub   gurgite  coenum. 
Huc  ubi  peruenit ,  nigras  equus  horruit  algas  , 
Et  pauidus  post  terga  redit.  Tunc  naribus  afflans, 

760.      Erexit  geminas  (  signum  formidinis  )  aures  ; 

i5 


114  FL'  CRESC-'  C0R-  IOHANN.  LIB.  V. 

Datque  latus,  fumatque  ferox,  oculosque  retorquet 
Prospiciens;  nec  dirum  audet  temptare  periclum. 
Finierat  spatium  uitaeque  uiaeque ,  repugnans  , 
Dux,  heu!  magnanimus.  Sequitur  clamoribus  hostis 

765.      Densus,  agens  turbansque  uirum.  Tunc  calce  frequenti 
Pulsat  equum,  geminos  et  magnos  concutit  armos. 
Extulit  impulsus  sonipes  ,  cursuque  negatam 
Temptat  adire  uiam,  absortusque  uoragine  mersit 
Ipse  cadens  ,  dominumque  super  gluttiuit  hiatu 

770.      Terra  nefanda  fero,  rapuitque  ex  hoste  receptum, 
Suscipiens  fortuna  uirum ;  ne  staret  inermis  , 
Authumilis  precibusque  rogans;  tribuitque  sepulcrum. 

773.      Ne  nudum  in  Libycis  iacuisset  corpus  arenis. 


FLAVII  CRESCONII  CORIPPI 

AFRICANI  GRAMMATICI 

IOHANNIDOS  sev  DE  BELLIS  LIBYCIS 

LIBER  SEXTVS. 


Xnterea  ductor  ,  munitis  agmine  siguis , 

Iam  tutum  carpebat  iter  ;  sociisque  recluctis  , 
Successit  paruae  defessus  moenibus  urbis. 
Hic  populi  satiata  fames  ;  post  bella  salutem 
5.      Hic  licuit  sperare  uiris  ;  hic  ardor  equorum 

Pulsus  aquis  ,  tristisque  fames  per  pabula  cessit» 
Fouit  equos  olim  sitiens  per  flumiiia  miles  , 
Optatis  gauisus  aquis  ;  casusque  priores 
Commemorans ,  gelidis  infundit  corpora  lymphis. 

10.      Percipiunt  epulis  paruo  post  tempore  uires  , 
Laetificumque  bibunt  post  tristia  bella  lyaeum. 
Nox  terris  nunc  acta  ruit ,  mundique  labores 
Distulit ,  obscuro  confundens  omnia  caelo. 
Hanc  sequitur  madidus  curis  solatia  somnus 

i5.      Dulcia  tunc  referens  ,  tacitisque  amplectitur  alis. 
Soluerat  effuso  nutantia  lumina   cornu 
Noctis  amica  quies.  Tunc  corda ,  oblita  malorum 
Atque  sui ,  iacuere  uirum ;  nimioque  labore 
Cetera  defessis  proflabant  corpora  membris. 

20.  Dux  tamen  insomnem  ,  turbato  tempore  ,  noctem 
Protrahit ,  innumeras  uoluens   sub   pectore   curas. 
Concussus  pietate  pater ,  tot  funera  deflens  , 
Ingemuit ,  lacrimasque  dedit.  Recinarius  illic 
Solamen  ductoris  erat ,  sociusque  laborum. 


I  I  6  FL.    CRESCONII    OORIPPI 

a5.      Hic  mala  mista  bonis,  partem  semperque  ferebat , 
Non  humili  cum  plebe  iacens,  grauitatis  amicus  , 
Et  uirtute  poteus,  animamque  exponere  numquam 
Pro  patria  timuit.  Nouit  ferus  omnia  Perses 
Facta  uiri ,  ingenium  ,  uires  ,  consulta  ,  labores  , 

3o.      Martis  opus  clarum,  pacemque,  fidemque  benignam. 
Nouit  in  infensis   quae  fecit  et  Africa  Mauris. 
Nouit  et  ipse  pater  secum  tolerasse  labores 
Saepe  uirum.  Sic  creuit  amor,  sic  grata  uoluntas 
Inter  utrumque  manet.  Patrem  putatille  Iohannem; 

35.      Iste  putat  genitum  proprio  de  sanguine  natum. 
Ergo  inter  sese  tristis  narrabat  uterque  , 
Peruigil  infausti  referens  pia  funera  campi. 
Dux  prior  haec:  Vana  est  hominum  uigilantia  certe, 
Non  uigilante  Deo  \  propriis  non  uiribus  ullus 

4.0.      Vincere  bella  potest  \  solus  ,  qui  conterit  hostes  , 
Omnipotens,  qui  cuncta  mouet,  nertitque,  ruitque, 
Non  tantum  celso  nimium  Romana  propago 
Inuisa  est  Domino  tanta  inter  milia  ,  pressos 
Quod  uoluit  saluare  meos.  Reparare  ruinam , 

45.      Accelerare  placet ,  pugnam  tentare  repente  ; 

Dum  uictor  securus  adest ,  uictumque  fugacem 
Esse  putat.  Victi  quotiens  uicere  superbos 
Marte  uiros !   Datur  et  paucis  uictoria  maior. 
Consule,  care:   magis  nostris  quid  competat  armis. 

5o.  Tunc  placidus  grauitate   sua  Recinarius  ora 

Soluit  amica  duci ,  referens  consulta ,  iubenti : 
Diuinum  spectare  ,  pium  est,  o  summe  magister, 
Auxilium.   Pugnas  iterum  tentare  ,  quid  instas  ? 
Virtus  nota  mouet ,  magnaeque  potentia  dextrae : 

55.      Non  tamen  ambiguis  caput  obiectare  periclis 

Nunc  opus  est.  Hostes  fecit  fors  saeua  superbos 


IOHANNIDOS   LIB.    VI.  I  I  7 

Audacesque  iuuans  :  fugientum  proelia  semper 
Frigent  corda  metu  \  mortis  confracta  pauore 
Virtus  magna  timet  5  Ijelli  sufFerre  tumultus  , 
60.      Paucorum  est:  post  bellamagis,  quae  caede  recenti 
Concussere  uiros.  Sparsa  est  pars  maxima  nostra, 
Sed  manet  incolumis.  Nunc  fortes  collige,  ductor; 
Et  uires  reparare  iube  ;  gentesque  require  : 
Alterna  de  parte  ciens  ,  quae  nostra  fideles 

65.      Foedera  semper  habent.  Has  motis  praecipe  cannis 
Et  signis  se  aperire  suis  :   exercitus  omnis 
Conueniens   sic   tutus   erit :   uenalia  quippe 
Inueniens  ,   quaecumque  uolet :  pecuaria  secum 
Multa  trahunt  gentes.  Venient  ad  litora  puppes, 

70.      Et  cererem  bacchumque  ferent:  iam  tempus  apertum 
Aequor  habet.  Quassas  reparabunt  agmina  uires  , 
Oblitaeque  metus  renouabunt  proelia  turmae. 
Consilium  placuit ;  fidique  magister  amici 

Optima  dicta  tenens  ,  celeres  mandata  ministros 

75.      Ferre  iubet  cunctis.  Sonipes  discurrit  ubique , 
Ductoris  praecepta  ferens  ,  gentesque  suosque 
Praecipitanter  agunt.  Nullus  per  bella  repulsus. 
Sic  potuit  renouare  celer  fera  proelia  ductor , 
Quiuit  ut ,  egregius  uigilanti  corde  Iohannes. 

80.       Non  illum  fortuna  prior  ,  mauorte   secundo  , 
Inflatum   erexit ;  nec  nunc   contraria  fregit , 
Immotum  uirtute  sua.  Iam  roscida  surgens 
Oceano  gelidas  aurora  remouerat  umbras. 
Ductor ,  ut  albentem  uidit  consurgere  lucem  , 

85.      Lauit  aquis  geminasque  manus,  uultusque  gerentes 
Puluere  coucretos  ,  hesterno  marte  ,  capillos  ; 
Orauitque  ferens  palmis  haec  uerba  supinis  : 
Omnipotens   genitor  ,  uirtus  et  gloria  reium  , 


1  I  8  FL.    GB.ESCONII    CORIPPI 

Certa  salus ,  munclique  sator  ,  qui  foedere  certo 
oo.      Omnia  disponens  ,  uertisque  regisque  mouendo  , 
Tempora  permutas  ,  nec  tu  mutaris  in  illis  ; 
Quatuor  explicitum  uoluens  successibus  annum  , 
Bissenisque  diem  claudens  aequalibus  horis  ; 
Ordine  cuncta  nouas  ,  nec  tu  renouaris  ab  ullo , 
9.5.      Idem  auctor  dominusque  manens,  et  conditor  orbis: 
Credo,  smnme  pater,  tua  sit  quod  magna  potestas, 
Et  fateor.  Miseras  gentes  sua  pessima  fallunt 
Numina ,  quae  credunt :  permittis  saepe  probari 
Ipse  tuos  ;  pietate  tamen  celer  erigis  idem. 

100.      Appropia ,  fessisque  tuis  solatia  praesta. 
Erige  Romanas  acies  5  prosterne  superbas 
Massylas ,  quae  bella  uolunt  ;  nostraeque  ruinae 
Festinus  succurre ,  precor  j  et  consule ,  rector. 
Haec  orans  ,  uultus  lacrimis  implebat  inundans. 

io5.      Concussus  pietate  pater  ;  Libyaeque  periclum 

Sollicitus  pensans,  iterumque  iterumque  gemebat. 
Hic  pater  omnipotens  lacrimas  et  uerba  dolentis 
Suscipiens  ,  Latias  uoluit  recalescere  uires. 
Adueniunt  socii ,  martis  quos  sparserat  horror 

iio.      Hostilisque  metus.  Multos  tunc  esse  magistro 
Incolumes  referunfc ,  uictos  sperare  salutem. 
Gaudia  parua  salus  sociorum  audita  creauit , 
Solamenque  mali.  Ductor  tunc  contrahit  omnes , 
Aere  ciens.  Rara  trepidi  cinxere  corona. 

j  1 5.      Circumstant  tristes ,  lacrimasque  in  pectore  fundunt. 
Quos  bonus  affatur  miti  cum  uoce  magister  , 
Exhortans  ,  releuansque  uiros ;  et  talibus  infit : 
Non  Iacrimis ,  iuuenes,  animos  confringere  fortee 
Est  opus  in  bello.  Numquam  Romana  iuuentus 

j  ao.      Frangitur  aduer*is.  Nimium  cur  fletis  ,  amici  ? 


IOIIANNIDOS    LIB.    VI.  1  I  <) 

En  socii  ueniunt  mediis  ex  hostibus  omnes 
Incolumes !  alios  autem  superesse  docentes. 
Si  uiuunt  socii,  nihil  est,  quod  quisque  sub  hoste 
Amisisse  putet.  Praedam  quam  forte  doletis 

125.      Nunc  uobis  rapuisse  uiros ,  seruata  manebit , 

Augeturque  magis.  Tumidos  quos  cernitis,  hostes 
Caede  leui  discent  grauiter,  quid  proelia  possunt, 
Romanusque  uigor  :  tunc  uestras  tollere  praedas. 
Maurorumque  simul ,  solita  uirtute  ,  iuuabit. 

i3o.      Soluite  moerentes  animos  ,  expellite  curas  , 
Indignosque  metus  uestris  arcete  ,  Latini , 
Pectoribus.   Veniet  rebus  uictoria  uestris. 
Laetificans  alios  ,  referebat  talia  ductor ; 

Ipse  docens  uultus  hilares  simulabat  amicis  ; 

1 35.      Spem  dabat  aspectu,  curas  nam  corde  premebat. 
Inde  petens  campum,  Romanum  contrahit  agmen; 
Disposuitque  duces  ,  numeros,  fortesque  tribunos 
In  proprios  remeare  locos ,  reparare  fauendo 
Quadrupedes  fessos  ,  pugnam  sperare  sequentem. 

140.      Corripit  ipse  uiam ,   gradiens  per  litoris  oras  , 
Quo  socios  posset  uictu  reparare  diurno. 
Inde  superna  petit  contemtis  moenia  ripis. 
Vrbs  Laribus  mediis  surgit  tutissima  siluis  ; 
Et  muris  munita  nouis  ,   quos   condidit  ipse 

(^5.      Iustinianus  apex  orbis  dominator  eoi 

Occiduique  potens ,  Romani  gloria  regni. 
Huc  socios  ductor  celeres  occurrere  iussit , 
Atque  duces  gentesque  ,  sibi ,  quas  ipse  fideles 
Nouerat  esse  suis  primo  in  certamine  signis. 

i5o.  Nuntius  infelix  Tyriam  concusserat  urbem , 

Proelia  dira  ferens  ,  et  saeui  funera  campi. 
Obstupuere  quidem  ;  sed  spes  fidissima  rebus 


120  PL.    CRESCONII    CORIPPI 

Vna  fuit :  saluum  retulit  quod  fama  magistrum. 
Coniugis  interea  miserae  peruenit  ad  aures 

i55.      Haec  eadem  pinnata  ducis.  Stupefacta  relinquit 
Corda  calor  ,  subitoque  tremens  oppalluit  ore. 
Mox  miseranda  cadit :  caelum  terramque  tenebris 
Eripuit  cum  luce  dolor.  Tunc  mortis  imago 
Clausa  diu  tenuit  resolutis  lumina  neruis. 

160.      Accurrunt  famulae,  dominamque  leuare  cadentem 
Nituntur  celeres  :  refouent  et  pectora  palmis. 
Spiritus  in  gelidis  tenuis  recalescere  membris 
Vix  potuit ;  manibusque  suis  erecta ,  resedit : 
Nec  mouet  obtutus  ,  amens  et  saucia  luctu , 

i65.      Immemor  atque  sui.  Mentem  mox  fessa  recepit , 
Ceu  dubiam.  Primo  luctus  sic  orsa  dolore  est : 
Cor  dolet ,  et  nullas  effundunt  lumina  guttas. 
Cur  miserae  nullas  prorumpunt  ora  querelas  ? 
Luctibus  in  tantis  animi  dolor  excidit  ardens , 

170.      An  dolor  ipse  magis  lacrimas  et  uerba  negauit? 
Me  ne  peregrinam  sors  haec  miserabilis   urgens , 
In  Libyam  duxit ,  pelago  terraque  secutam 
Coniugis  arma  mei  ?  Cur  non  per  bella  cucurri  ? 
Nunc  pariter  miseros  caperent,  fors,  saeua  sepulcri 

175.      Claustra  duos ,  ruptae  subito  telluris  hiatu. 
Dulcia  consertis  strinxissem  pectora  palmis  , 
Miscuissemque  simul ,  corpus   complexa  mariti. 
Dulce  mori!  Misero  possem  comes  ire  per  umbras. 
Atque  utinam  fatis  licuisset  cedere  amanti ! 

1 80.      Ah  miserande  ,  iaces  externa  clausus  arena  ! 
Quem  gentes  tremuere  ferae  ,  uirtutis  adegit 
Causa  mori.  Quidnam ,  populo  fugiente  ,  redire 
Solus  ,  et  innumeras  uoluisti  pellere  turmas  ? 
Heu  nimium  confise  tui !  Quo  uersa  recurram  ? 


IOHANNID0S   LIB.   VI.  121 

i85.      Quoque  mam  ?  Auxilium  cuius  captiua  rogabo  ? 
Tu  miserere  ,  precor.  Tecum  trausire  profuudum 
Non  timui  secura  tui ,  cum  feruidus  auster 
Iactasset  trepidas  ,  fluctu  surgente  ,   carinas. 
Te  sine  per  duras  potero  remeare  procellas  , 

190.      Infelix  coniux  ,  tanto  uiduata  marito  ? 

Oh  mihi  si  medios  rupissent  prospera  luctus 
Fata ,  trahente  die  ,  tantos  nec  ferre  labores 
Passa  diu !  Mors  saeua  foret ,  sed  sorte  recenti 
Manibus  ore  mei  fruerer  sociata  Iohannis. 

195.  Sidoniam  tantis  implebat  luctibus  urbem  , 

Cum  lacrimis  miseranda  gemens:   ululatibus  augent 
Ardua  tecta  sonos.  Cunctorum  lumina  salsos 
EfFundunt  fontes  ,  gemitus  pia  pectora  rumpunt. 
At  pater ,  alternans  omnes  uix  ordine  curas , 

200.      Sollicitus  rerum  ,  patriaeque  ,  suaeque  salutis  , 
Agmina  cuncta  mouet.  Latis  incedere  campis , 
Et  forti  properare  duci ,  ueneranda  senectus 
Euigilanter  agit  populos  :  reuerentia  tanti 
Pulsat  amorque  uiri;  grauitas,  seniumque,  laborque, 

2o5.      Verbaque  blanda  iuuant,  tristes  mulcentia  mentes. 
Ergo  tot  proceres  genitor  tunc  ire  iubebat , 
Et  socios  urguebat  agens  5  fortique  magistro 
Consilium   gratus   senior  mandabat  amicum ; 
Nec  non  egregius  ,   dispensans  omnia ,  Petrus , 

210.       Ceu  foret  iUe  senex ,  magno  mandata  parenti 

Ferre  iubet  celeres,  iterumque  referre,  ministros. 
Quam  reuerende  puerl  Libyen  cum  patre  tueri, 
An  patris  pietas  animum  mouet?  Hoc  ego,  quicquid 
Esse  putent,  dicantue,  ratus:  mirabile  signum  est, 

21 5.      Has  ,  puer  ,  ut  tenero  discernas  pectore  curas. 
Iam  gentes  rumore  tuo  pauitantque  tremuntque, 

16 


122  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Deficiuntque  metu ,  palmis  oculisque  timorem 
Audito  parui  signantes  nomine  Petri. 
At  famuli  pariter  cura  praestantius  omni 

220.      Pro  rebus  magnoque  laborant  quique  magistro  , 
Pellentes  dubias  exire  in  proelia  turmas  ; 
Hortanturque  uiros,  flectuntque  mouentque  docendo. 
Hic  prece  nunc  socios  ,  asper  nunc  increpat  ille. 
Odit  amare  moras  angusto  in  tempore  ciues. 

225.       Quippe  dolor,  pietasque  uirum,  magnique  Iohannis 
Pulsat  amor  mentes.  Placido  modo  pectore  uultus 
Versat ,  et  absentes  animis  auditque  uidetque 
Sollicitus  ;  dominumque  rogat  pro  nomine  tanti 
Proque  salute  ducis.  Pauitat ,  secumque  uolutat , 

a3o.      Atque,  animis  tam  dura  putans,  pia  corda  fatigat. 
Quo  pater  ille  modo  ,  quo  nunc  Recinarius  una , 
Scilicet  infando  tristantur  pectora  casu. 
Ardet  adire  uiam  ,  dilectas  cernere  turmas  , 
Oscula  uel  plantis  optans  libanda  magistri; 

235.      Cunctaque  disponit ,  cura  bene  cautus  in  omni. 
Plaustra  gemunt  onerata  uiis  ,  altisque  camelis 
Feruet  iter  ,  ferrum  resonantia  concutit  aera. 
Omnia  per  latos  conuectant  horrea  campos  , 
Armaque  multa  uiris  more  expendenda  Latinis. 

240.      Iamque  duces  hinc  inde  ruunt,  fortesque  tribuni, 
Victricesque  ferunt  aquilas,  atque  agmina  densant. 
Mittitur  et  solers  geminas   componere  partes 
Stephanides  iuuenis  ,  discreta  mente  ,  Iohannes. 
Namque  inter  sese  duri  iam  semina  belli 

245.      Saeuus  Ifisdaias  ,  et  fidus  Cusina  functi 

Tunc  habuere  odiis.  Bellum  iam  corda  futurum 
Coeperat  alterno  succendere  barbara  motu , 
Inuidia  geminante  iras.  Hunc  ergo  magister 


IOHANNIDOS   LIB.   VI.  123 

Inter  utrumque  iubet  placidam  componere  pacem, 

260.      Et  sedare  uiros  ,  ipsasque  arcessere  gentes 
Subsidio  rerum  :  nec  duras  flectere  mentes  , 
Aut  animos  alius  posset  placare  feroces. 
Hic  poterat  rabidas  uerbis  mansuescere  tigres , 
Atque  feros  ,  facili  mulcens  sermone  ,  leones  , 

255.      Serpentumque  malum  dictis  arcere  uenenum. 
Distulit  ille  tamen  alterna  parte  furentes  , 
Compressitque  nefas  ,  et  pactum  gentibus  auxit 
Arte  noua.  Quos  saepe  metus  ,  quos  ille  labores 
Inter  utrumque  tulit ,  tantas  dum  flecteret  iras ! 

260.       Pro  patria   libuit  tot  saeua  pericula  ferre 

Composuit  gentes  ,  pariterque  ad  proelia  mouit. 
Conuenit  ergo  fremens  ,  uariis  ornatus  in  armis  ; 
Innumerasque  acies  Maurorum  in  proelia  ductor 
Cusina  fidus  agit.  Comitantibus  omnia  carris 

265.      Arua  gemunt :  solidant  latos  uestigia  campos. 
Ille  duces  proprios  triginta  fortior  armat; 
Et  quamuis  numero  milleni  quemque  sequantur , 
Romanis  gaudet  sese  tamen  esse  magistrum 
Militibus  medium ,  quos  princeps  maximus  orbie 

270.      Ipse  dedit  pacis  socios  ,  pugnaeque  ministros. 
Ulis  fretus  erat ,  gentesque  et  bella  domabat, 
Venit  Ifisdaias   centum  cum  millibus   ardens  , 
Aurasii  et  latos  campos  impleuit  et  arua ; 
Sed  numerus  uirtute  minor.   Tamen  ornat  in  armis 

275.      Hostiles  acies  ,  uisu  terrente  ,  per  hostes  , 

Proelia  dum  miscent  densis  asperrima  telis  ; 
Auxiliumque  dedit  rebus  famulatus  Iaudas  , 
Cum  nato  comites  bissenis  milibus  armans. 
Omnia  castra  simul  praefectus  Bezina  ducit ; 

280.      Conueniens  agrosque  suis  pecuaribus  implet. 


124  FL'    CRESCONII   CORIPPI 

Ductor ,  ut  innumeris  firmauit  roDore  turmas  , 
Signa  mouet ,  gentesque  feras  diffundit  ut  amnes. 
Proelia  dura  petens,  campis  Mammensibus  Austur 
Rustica  funereis  sternebat  corpora  telis. 

285.      Byzacii  partem  rapiens  ,  praedamque  secundam  \ 
Antalas  rursus  proprium  tunc  iunxerat  agmen 
Partibus  aduersis  ,  seseque  in  bella  ferebat. 
Nuntia  pennatis  uentos  transuerberat  alis  , 

Syrtica  castra  petens  :  uenientis  fama  magistri 

390.      Cuncta  per  ora  uolat.  Tumidos  modo  territat  hostes, 
Aspera  uerba  canens,  tantasque  ad  proelia  gentes 
Praesidio  uenisse  ducis  :  modo   concitat  iras. 
Dum  ferus  imbelles  Antalas  esse  cateruas 
Maurorum ,  signis  qui  se  iunxere  Latinis  , 

ao5.      Arte  refert  solita  :  Carcasan  obuius  ire 

Tunc  uoluit  feruens.  Reuocat  Guenfeius  hostis , 
Consiliis  uerbisque  docens  ;  haec  insuper  addit: 
Vincere  si  quaeris  Romanos  ,  maxime  rector ; 
Accipe  dicta  libens,  quae   sint  peragenda,  salutis. 

3oo.      Non  opus   est  istis   committere  proelia  terris. 
Fortis  adhuc  miles  ,  nullis   concussus  et  asper 
Exitiis  ,  per  bella  furit.  Nec  marte  furentes 
Ferre  quibus  populis  poteris  ,  nec  stare  Latinis 
Ante  fame.  Sed  castra  moue  ,  retroque  fugaces 

3o5.      Finge  uias.  Sequitur  nostras   exercitus  ingens 

Quippe  fugas;  quaecumque  uirent,  attriuimus,  arua. 
Aut  illi  nihil  inuenient ,  aut  spargitur  hostis  , 
Deficietque  fame.   Fera  tunc  si  proelia  tentes , 
Victor  eris  ,  uictosque  fames  ferrumque  necabit, 

3 1  o.  Consilium  infelix  placuit  \  fossasque  leuauit. 
Insequitur  fortis  fugientia  castra  magister , 
Ingeminans  iter  omne  suum.  Iam  proximus  hosti, 


IOHANNIDOS    LIB.    VI.  125 

Proelia  tentabant  iunctis  committere  signis. 

Sed  ,  quia  ductori  nec  dum  concesserat  horam  , 

3i5.      Distulit  arma  Deus  ,  melioribus  apta  triumphis. 

Namque  per  extensos  pergebant  agmina  campos, 
Puluis  et  aduersi  apparebat  certius  hostis 
Haud  procul  esse  uiris.  Virtus  crescebat  acerbis 
Mentibus  ,  et  pugnam  iam  iam  tentare  parabant. 

320.      Cum  subito  calefacta  dies  ,  nam  phoebus  anheli* 
Altior  ibat  equis  ,  medio  libratus  in  axe , 
Vindicat  umbra  duas  breuior  quo  tempore  plantas. 
Africus  igniuomus  terrasque  exurere  flabris 
Incipit ,   et  populi  tiires   furiasque  resoluit. 

32,5.      Flamine  cuncta  rigent  igniti  corpora  uenti; 
Aret  lingua  uiris  ,  facies  rubet ,  altus  anhelat 
Pectora  pulmo  ciens,  mittitque  e  naribus   ignem^ 
Aspera  subtracta  feruescunt   ora  saliua , 
Et  furit  exustus  siccis  in  faucibus  ardor. 

33 o.      Omnis  ab  internis  humor  fluit  anxius  extis , 

Perfunditque  cutem ,  quem  mox  exiccat  iniquue 
Aeris  ipse  calor  ,  tepidumque  a  corpore  sumit. 
Vidit  ut  hoc  ductor  ,  dilato  marte  ,  Iohannes , 
Castra  super  dulces  posuit  sitientia  fontes. 

335.       Confluit  ad  gelidas  ardens  exercitus  undas  , 
Incumbuntque   siti.   Quo  more   canalibus  horti 
Innumerae  densantur  apes  ,  cum  sole  sub  alto 
Iam  sese  e  pastu  referunt ;  riuoque  fluenti 
Mellificum  bibit  agmen  aquas:  sic  igne  perustum 

340.      Per  ripas  ruit  omne  genus.  Non  frena  retardant 
Cornipedes  domitos;  non,  quae  super  ora,  camelos 
Vincula  rara  tenent.  Mistum  genus  omne  bibebat 
Vndiuagos  latices.  Ardent ,  sitiuntque  bibentes. 
Hic  genibus  fixis ,  manibug  bibit  ille  cauatis  ^ 


126  FL.    CRESCONII   CORIPPl 

345.      Pronus  aquas  alius  lambit  de  flumine  lingua. 

Ille  cadum  potans;  pateram  tenet  alter,  et  urnam. 
Flumina  iam  minuunt :  ipsas  impressat  arenas 
Belliger  ore ,  super  foedant  quas  saepe  mouendo 
Quadrupedes ;  mistasque  fimo  nec  respuit  unda9 

35o.      Turba  siti  feruens  :  miseros  sic  flatus  agebat. 
Syrtica  castra  tamen ,  nimio  turbata  pauore  , 
Saeua  sub  alternis  urebat  flamma  periclis. 
Namque  super  uento  grauior  timor  ipse  fatigans, 
Ingeminansque  sitim  gentes  pellebat  amaras  ; 

355.      Ire  procul  retinet  sed  uictos  africus  ,  igne 

Impediens ,  populos.  Captiuos  comprimit  Afros 
Horrida  mors  miseros:  praedo  urguet,  flamma  retarda 
Lancea  terga  ferit ;  miserorum  pectora  turbat 
Africus ,  igne  calens  :  campis  prostrata  cadebat 

36o.      Turba  gemens ;  moritur  uariis  per  deuia  fatis. 
Hic  uenti  flammis  ,  hic  saeui  uulnere  ferri , 
Hic  ab  utroque  cadit :  gladii  non  corpora  fundunt, 
Halitus  in  summo  tenuis  quibus  ore  remansit. 
Iam  grauior  flatus  ueniens ,  Maurusia  turbat 

365.      Corpora,  morte  premens.  Misti  per  prata  cadebant 
Fessi  quadrupedes  :  uitam  mors  saeua  negabat. 
Sed  tamen  infensas  urguens  timor  ire  cateruas 
Per  deserta  iubet ;  nec  iam  sua  castra  locare 
Permittit  terror ,  sed  longas  pellit  ad  oras 

370.      Massylas  gentes.  Bisquinos  africus  ignes 

Auxerat  igniuagis  exurens  cuncta  procellis  : 
Tot  fugiens  hostes  acies  inimica  diebus , 
Se  procul  a  fessis  posuit  terrore  Latinis. 
Ductoris  iussu ,  hostes  explorare  tribunus 

3^5.      Caecilides ,  numero  pariter  comitante  feroci 

Victorum,  egreditur,  quibus  hic  uirtute  placebat. 


IOHANNIDOS   LIB.   VI.  127 

Forma  uiri  magno  fuerat  iam  nota  magistro  , 
Non  minor  Herculeis  prosternens  uiribus  hostes. 
Hic  leuitate  celer  ,  nimia  uirtute  tremendus  , 

38o.      ConsUio  maturus  erat.  Maurusia  quamquam 
Obsidione  uias  gens  aspera  clauserat  omnes  :, 
Ule  tamen  melior  cunctis  percusserat  armis 
Saepe  feras  gentes.  Tremuit  prostratus  Ilasguas 
Marte  uirum;  tremuit  Frexes,  et  Naufur  anhelus; 

385.      Vandalicae  gentis  timuit  tunc  ille  tyrannus. 
Diligit  hunc  fortem  nimium  pater  ipse  magister. 
Ipse  laborantem  propriis  prospexit  in  armis : 
Nimirum   captos   suscepit  mai'te  rebelles 
Ulius  e  manibus.  Nouit  Romana  iuuentus 

390.      Fortia  facta  uiri ,  tantis  gauisa  trophaeis. 
Ergo  missus  abit.  Vinci  populator  iniquus 
Arua  tenens  uicina  mari ,  securus  et  errans 
Omnia  submissis  urebat  praedia  flammis. 
Temperat  ille  suas  noctis  per  opaca  latebras , 

095.      Sollicitaeque  celer  successit  moenibus  urbis , 
Hostes  per  medios  :  tanta  est  fiducia  ferri. 
Non  ignota  cano.  Timuit  non  ille  periclum 
Pro  patria  superare   sua.  Sic ,  iussa  magistri 
Perficiens  ,  tantos  potuit  sufferre  labores. 

4.00.       Ingreditur  portas  ,  hostis  secreta  requirit , 
Circuit  hostiles  digressus  in  ordine  fossas ; 
Cognoscitque  locos  ,  per  amica  silentia  lustrans. 
Hinc  redit  ad  socios:  magnum  petit  inde  magistrum. 
Iamque  per  innumeras  euaserat  ipse  cateruas 

4.00.      Praedonum  impauidus.  Postquam  tentoria  longe 
Marmaridum  uidit ,  saeuaeque  pericula  gentis 
Non  super  esse  suis  %  et  passim  comperit  hostes 
Deuastare  locos  :  animus  consurgit  in  iram  ; 


128  FL.    CRESCONH    CORIPPI 

Et  sociis ,  sic  orsus  ,  ait :  Si  dicta  feremus 

410.      Sola  cluci,  non  plena  fides  est;  nam,  loca  tantum 
Quae  teneant  fossae  ,  cuncti  nos  scire  fatemur. 
Consilium  gentis  summo  perferre  magistro , 
Vtilitas  haec  rebus  erit  perfecta  Latinis. 
Tempus  adest ,  socii :  raros  iam  uidimus  hostes. 

41 5.      Tum  locus  est,  quo  cuncta  duci  manifesta  resoluant 
Carcasan  arcana  sui.  Nec  plura  locuto 
Obuius  ecce  uenit  Tarincus ,  belliger  ille  , 
Terribilis  quondam  nostris  ,  stipante  caterua. 
Hic  pinnatus  erat :  non  quem  placauerat  ante 

42.0.      Ensipotens  Solumuth;  generis  tamen  asper  uterque 
Sanguine  proximior  sese  per  bella  ferebat. 
Hunc  ubi ,  prospiciens  ,  contra  Liberatus  euntem 
Vidit ,  et  erectis  tentantem  proelia  dextris ; 
Irruit  ipse  prior  ,  turmasque  inuadit  equestres. 

42,5.      Inde  ferum  Veuman  ualido  per  pectora  pilo 

Transadigit;  Marzinque  neci,  nigrumque  Lamaldan, 
Et  Zeias  dedit  ense  graui ;  fortemque  Tifilan , 
Et  Burcanta,  Nathunque  ferit,  Sarzunque,  Tilinque, 
Ensiferumque  Nican;  comites  quis  mittit  ad  umbras, 

43o.      Terribilem  Asan,  et  uibrantem  missile  Dextrum. 
Audacem  Tafaran  Petrus  confixerat  hasta , 
Quem  petit  infensis  luctantem  Iammada  telis  : 
Hunc  tamen  exceptum  Petrus  mucrone  peremit, 
Verticis  alta  rotans  truncatis  timpora  neruis. 

435.      Altisan  Stephanus  ,  Tarah  ferit  ense  Iugurtam : 
Muriferum  Priscus  ,  Ielidassenque  Carosus  : 
Siluutis  Zembrum ,  Gregorius  inficit  Auspur , 
Vulnere  perfodiens  contortae  cuspidis  inguen. 
Victa  phalanx  uersum  dederat-Maurusia  dorsum 

440.      Victorum  sequitur  miles ,  ueloxque  tribunus. 


IOHANNIDOS    LIB.    VI.  120. 

Surgit  ad  aethereos  nubes  densissima  campos , 
Puluere  facta  fugae.  Duro   sonat  ungula  cornu , 
Et  latet  aspersis  campus  coopertus  arenis. 
Cornipedum  fodiens  densis   calcaribus  armos  , 
44-5-      Hostis  uterque  uolat.   Sequitur  tunc  agmina  puluis, 
Significatque  uias.  Dirupto  carcere  ,  uentus 
Non  aliter  teneras  flatu  conuoluit  arenas ; 
Cum  tumidus  boreas,  Scythica  iam  liber  ab  aula, 
Perfurit  in  campos  :  turbo  uolat  horridus  ante  , 
45o.       Contortus  uirtute  noti ;  gyroque  coactus  , 

Vertit  arenosas  ,  conturbans  aequora ,  terras. 
Iamque   secutus   erat  miles  fugitiua  per  acros 
Agmina ,  marte  furens  5  bellatricesque  caterua* 
Spargebat  tepido  fundens  per  gramina  ferro. 
$.55.      Despicit  ipse  tamen ,  dedignaturque  tribunus 

Sternere  caede  uiros;  uiuos  sed  prendere  certans, 
Veloci  uolitabat  equo ,  pilumque  retorquens  , 
Grandia  percussis  iactabat  corpora  membris. 
Quatuor  electos  rapiens  ex  agmine  Mauros 
j.60.      Vinxit ,  et  implicitis  praestrinxit  brachia  nodis  ; 
Seruauitque  uiros  ,  magno  secreta  magistro 

IQui  referant,  linguisque  suis  arcana  resoluant. 
Varinnum  prensis  rapuit  uirtute  capillis  , 
Et  suspendit  equo.   Tremuit,  dextraque  pependit 
.65.      Infelix  Nasamon;  quem  protinus  ille  remissum 

Strauit  humi ,  ueloxque  super  fera  pectora  sedit, 
Descendens  leuitate  sua ,  tortisque  lacertis 
Aspera  per  geminas  substrinxit  uincula  palmas. 
Ducitur  hinc  uinctus,  manibus  post  terga  reuinctis, 
.70.      Cum  sociis  Varinnus  atrox ,  uultuque  remisso. 
Ductoris  stetit  ante  pedes.   Tunc  omnis  in  illum 
Turba  coit ,  currens  ,  studio  Romana  tuendi ; 

J7 


l3t)  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Massylique  duces  cupidi  condiscere  causis  ; 
Et  quae  sit  manifesta  fides  ,  uictorque  referre 

4.^5.  Caecilides  ,  sic  iussus  9  ait :  Tua  maxima  seruans 
Optime  iussa  ducum ,  Christo  pugnante  ,  cucurri 
Per  medios  hostes  5  et  casti  a  feralia  uidi , 
Quae  fixere  uiri  miseri  inuicte  ensibus  aruis. 
Ingressus  trepidam  ,  bellis  cingentibus  ,  urbem 

.480.      Condolui :  illic  magna  tamen  miracula  uidi ; 

Namque  iacent  nullis  circumdata  moenia  muris  . 
Praesidio  munita  Dei.  Nam  turribus  illam 
Ardua  pinnati  defendunt  culmina  tecti. 
Mansuescit  gentes  ,  uerbi  uirtute  ,  sacerdos  : 

485.      Sic  parat  indociles  caelestis   gratia  mentes. 
Ille  potest  monitis   rabidos  lenire  leones  , 
Et  placare  feras  :  mansuescunt  corda  luporum , 
Atque  auidis  teneros  non  laedunt  morsibus  agnos. 
Hortaturque  simul ,  iubeas  properare  ,  sequendo 

490.      Proelia ,  Romanis  confidens  prospera  rebus. 
Si  uenias  lacrimis  non  desinet  ille  precando 
Pro  populis ,  armisque  tuis  ,   castrisque  Latinis ; 
Exorans  iugiter ,  nostros  ut  conterat  hostes 
Omnipotens  ,  humiletque  tua  uirtute  superbos. 

495.      Hos  ego  digressus  nimio  sudore  rebelles 
Detinui ,  qui  cuncta  tibi  secreta  resoluant 
Gentis  iniqua  suae,  doceantque  ex  ordine  menteni. 
Finierat  dictis ,  quae  gesserat ,  acta  tribunus. 
At  ductor  uinctos  iamdudum  lumine  toruo 

5oo.      Despiciens  ,  iratus  ait :  Qui  mentibus  ausus  ? 
Dicite  ,  furciferi.   Quae  uos   sors  dira  coegit 
Hinc  Libycos  bellis  iterum  remeare  per  agros , 
Et  uetitas  tentare  uias  ,  solitisque  rapinis 
Poenorum  spoliare  domos  ,  gentesque  Latinas  ? 


10IIANNID0S   LIB.    VI.  l3l 

>o5.      Carcasan  uicisse  putat?  quem  tempore  certo 
Subiiciet  post  bella  Deus  ;  uinctumque  uidebit 
Plebs  Romana ,  suis  captinatumquc  sub  armis. 
Ante  tubam,  memora,  quis  mentem  terror  adegit, 
Insidias  ,  uestrosque  dolos ,  fraudesque  tueri  ? 

>io,  Tunc  Nasamon  pinnatus  ait :  Me  cuncta  fateri 

Iussio  dura  premit.  Mortem  licet  ipsa  minentur 
Verba  mihi  meritam;  narrans,  tamen  omnia  dicam. 
Carcasan  nostris  dux  est  fortissimus  armis. 
Huius  in  auspicio  nostri  spes  maxima  regni  est , 

>i5.      Et  manifesta  manet.  Cecinit  sic  gentibus  Ammon 
Fatidicus  ,   nostris   donans  per  proelia  Mauris 
Byzacii  campos  :  Carcasan  ire   superbum 
Per  Libycos  populos  ,  et  pacem  reddere  mundo. 
Ammonis  his  dictis  ,  gentes  Bellona  coegit 

)20.      Innumeras  uestros  iterum  remeare  per  agros. 
Ipseque  qui  ductor  tecum  commiftere  pugnam 
Iam  uoluit ,  uertens  animos  ,  Guenfeius  hostis 
Distulit  arma  uiri ,  mentemque  a  marte  reflexit , 
Consilio  sed  ualde  graui.   Tum  quippe  fugaces , 

>a5.      Quos  populos  non  ira  magis,  non  terror  acerbus 
Hos  agitat ,  uictosque  pauent ,  ut  uestra  fatiget 
Gastra  fames  ,  finxere  fugam  ,  uobisque  labores 
Arte  parant.   Gentes  nostras  ne   crede   fugaces  ; 
Si  ueniet  princeps  ,  totumque  exhauriat  orbem , 

>3o.      Secum  ad  bella  mouens.  Nec  Maximianus  apertos 
Bis  potuit  conferre  manus  ,  cum  sceptra  teneret 
Romani  princeps  populi ,  uictorque  per  omnes 
Poenorum  gentes  bellis  transiret  acerbis. 
At  modo  ,  cum  donet  responsis  certior  Ammon 

•35.      Prospera  bella  suis  ,  Languantan  cedere  signis 
An  fugisse  putas  ?   Velles  hoc  ,   ductor   acriue  :, 


I  3  2  FL.  CRESC.  COR.  IOHANN.  LIB.  VI. 

Sed  non  sic  tua  fata  uolent.  Tunc  uerba  furentis, 
Indignans  saeuire  diu ,  sic  ora  resoluit : 
Vt  magis  hos  nostros  teneatis  certius  agros. 

540.      Sic  ait ;  et  quinque  erectis  iubet  ordine  lignis 
Stipite  suspendi  Maurorum  colla  bicorni , 

542.      Iussu  praecipiti.  Celeres  fecere  ministri. 


FLAVII  CRESCONII  CORIPPI 

AFRICANI  GRAMMATICI 

IOHANNIDOS  sev  DE  BELLIS  LIBYCIS 

LIBER  SEPTIMVS. 


ostquam  consilium  ductor  cognouit  iniquum , 
Atque  omnes  patuere   doli ,  gentisque  nefandae 
Persensit  cruclele  nefas  :  tunc  ,  cuncta  reuoluens , 
Obtutu   tacito  ,  mentis   discurrit  acumen 
5.       Per  partes  uarias;  quae  sint  peragenda,  requirens. 
Vincere  quippe  grauis  melius  sapientia  gentes , 
Quam  uirtus   armata  potest.  Moderamine  iusto 
Percenset  uarias  ,  relegens  celer  ordine,  curas , 
Atque  animo  per  cuncta  uolat.  Sic  praepes  hirundo 

10.      Inquirens  teneras  pullis   circumuolat  escas  : 

Proximior  terris  uirides  modo  conspicit  herbas ; 
Itque  reditque  locis  :  ramos  nunc  arboris  altae 
Explorat ,  tacitis  proscinditque  aera  pennis. 
Tandem  consilium  pacata  mente  resedit ; 

i5.       Et  sociis  sic  ductor  ait :  Non  uiribus   audet 
Carcasan  nostris   fretus   concurrere  telis  ; 
Arte   sed  asper  agit ,  Latias  uexare  cohortes , 
Et  fugiente  parans.  Fugiat  licet  improbus  astu, 
Non  tamen  effugiet :  tanta  superabitur  arte. 

20.      Castra  locanda  mihi  mediis  Vincensibus  aruis  , 

Quae  modo  raptor  habet.  Si  fors  committere  pugnam 
Ausus  erit  mecum ,  planis  fundetur  in  aruis. 
Nam  melius  miles   campis   concurret  apertis  , 
Liber   equo  ,  pilo  feriens ,  uel  arundinis  ictu. 


3  34  FL'    GRESCOXII    CORIPPI 

2,5.      Sin  fugitiua  locis  gens  impia  texerit  illis 

Litora ,  praecipiens  nullasque  exire  iubemus 
Impensas  terris.  Perient  nihilominus  hostes  , 
Nec  poterunt  sufferre  diu ,  gentesque  nefandas 
Concutiens  obscoena  fames  sine  marte  necabit. 

3o.      At  nos  aequor  alit ,  uenalia  tempore  certo 

Cunctaferens,  cereremque  simul  bacchumque  ministrat 
Castra  mouete  ,  uiri ;  cunctisqne  incedite  signis. 
Vix  ea  fatus  erat ,  campos  contexerat  omnes 

Altus  eques,  lentusque  pedes;  rumpuntque  per  agros 

35.      Agmina  densauirum,  fremitusque  incessit  equorum. 
Senserat  hoc  cautus  Carcasan  montibus  altis  , 
Antalasque  ferox :  subito  ,  crepitante  tumultu , 
Castra  mouent :  timidi  planis  consistere   campis  , 
Deseruere  locos  ,  fossasque  in  montibus  altis 

40.      Constituere  metu  ,  et  celsis  iunxere  camelis. 
Litora  Romanus  densis  exercitus  armis 

Occupat ,  et  latos  implent  tentoria  campos  ; 

Massylique  duces  medios  posuere  Latinos. 

Hinc  atque  hinc  cunctos  cannas  fixere  per  agros, 

45.      Atque  omnis  tenuere  uias.  Tunc   litore  ab  omni 
Contrahit  ipse  rates ,  portusque  intrare  Lariscos 
Iussit ;  et  impensis  socios  gentesque  leuauit , 
Dispensat  per  castra  pater  numerosque  Iohannes. 
Dum  trahit  ille  dies  digna  fortissimus  arte  , 

5o.      Et  gentes  cruciare  parat :   consurgit  oborta 

Seditio  ,  populosque  furor  per  castra  Latinos 
Insanis  urget  stimulis.  Iam ,  murmure  crebro  , 
Exacuunt  dubias  contra  sua  pectora  mentes. 
Pro,  dolor !  Armatas  reuocant  in  uiscera  dextras 

55.      Quisque  sibi,  propriisque  parant  ceruicibus  enses. 
Quis  furor  ille  fuit ;  quo  sic  exarserat  omnis 


IOHANNIDOS    LIB.    VII.  l35 

Funditus  ipse  suas  Latiaris  perclere  miles 
Tunc  acies?  Mentes  miseras  sors  saeua  trahebat. 
Nonmetuis,  Romane,  ducem?  Totbella,  tothostes. 
60.      Quos  circumfusos  certum  est  patuisse ,  caueto. 
En  Libyam  per  bella  paras  cum  gentibus  una 
Vertere,  et  infensis  miseram  petis,  improbe,  telis  ! 
Heu,  pietas!  Vbi  sancta  fides?  Fors  saeua  laborai 
De  manibus  partos  populis  auferre  triumphos. 

65.  Coeperat ,  obliquo  ductorem  lumine  miles 

Respiciens  ,  iam  dura  loqui ,  sociumque  quietos 
Exagitare   animos  ,  auresque  implere  susurro. 
Nec   iam  odiis  posuere  modum,   sed  uoce  nefanda 
Impia  uerba  ferunt.  Siluam  uelut  ignis  adurit 

70.      Appositus  ,  primaeque  mouent  incendia  flammae ; 
Cum  tenuis  scintilla  leues  succendere  frondes 
Incipit ,  aut  fragiles  crepitant  cum  fomite  culmi. 
Funeream  primum  paruamque  exire  fauillam 
Saepe  uides  :  mox  se  uacuas  uulcanus  ad  auras 

^5.      Erigit ,  et  densos   edunt  mala  flamina  colles. 

Sic   coepit  mentes  paulatim  accendere  feruor ; 
Sic  rupere  minas  :  Quonam,  miseranda  iuuentus  , 
Hunc  sequeris  per  bella  ducem?  Quo  fessa  trahuntur 
Agmina?  Quo  rursus  miseris  mors  saeua  paratur? 

80.       Heu  ,  uiles  anima9  uario   de   semine   fundit , 

Et  merces  11011  ulla  datur !  Nos  ,   marte  cruento , 
Mortibus  affecit.  Romanus   sanguis  arenas 
Proluit ,  et  misto  nigrescunt  aequora  tabo. 
Nos  sitis  atque  fames  ,  flammis  nos  africus  ussit ; 

85.      Et  meritus  11011  ullus  honor  !  Concurrite ,  ciues ! 
Saxa,  faces,  gladios  (quotquot  furor  arma  ministrat) 
Diripe  \  et  infando  careat  pars  nostra  labore , 
Morte  ducis  merita.  Diro   sic   castra  tumultu 


l36  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Exagitata  fremunt,  atque  impia  murmura  crescunt. 
90.      Contrahitur  faribunda  manus  ;  coetuque  coacto  , 
Exacuunt  dubias  mediis  feruoribus  iras  , 
Decernuntque  nefas.  Clamor  tentoria  miscet 
Horrificus ,  saeuis  resonat  clangoribus   aether  : 
Non  aliter  dubiis  quam  ferret  proelia  fessis  , 
95.      Omnia  conturbans  ,  Nasamon.  Ductoris  ut  aures 
Contigit  ille  sonus  :  Quisnam,  crepitante  tumultu, 
Exagitat  mea  castra  furor  ?  Perquirite  ,  dixit , 
Et  celerem  remouete  gradum.  Dux  Tarasis  ante 
Egreditur  trepidus  ,  rerum  condiscere  causas. 

100.  Vt  strepitus  sensit  dubios  ,  murmurque  uirorum , 
Accessit  placidis  populos  sedare  loquelis. 
Nec  ducis  hos  facies ,  nec  uerba  precantia  flectunt, 
Nec  Romanus  honos.  Animis  reuerentia  cessit. 
Ausi  quin  etiam  lapides  tentare  minaces. 

to5.      Vrguebat  sors  saeua  uiros  ,  fatumque  futura 

Morte  premens,  miserosque  dies  suprema  trahebat. 
Vertitur  ad  dubium  pedibus  celer  inde  magistrum 
Nuntius  ;  et  saeuas  insani  militis  iras 
Exarsisse  ferens  ,  bellum  ciuile  repente 

110.      Ortum  ait.  Infremuit  ductor ;  telumque  uerendu» 
Corripuit ,  fossasque  furens  et  castra  reliquit , 
Egrediens  uirtute  sua  :   comitesque   secuti , 
Atque  duces,   et  fida  manus.  Tunc  aggere  celso 
Constitit ;  atque  graui  populos   sic  uoce  furentes 

11 5.      Admonuit  metuenda :  Ferum  me  nempe  putabas , 
Miles  ,  acerba  furens  ?  Si  fas  ciuilibus  armis  , 
Iusque  datum  est  ensum:  propera;  si  bella  uetari, 
Me  pereunte ,  putas  ;  si  mortis  causa  Iohannes 
Ciuibus.  Haec  ne  fides  ?  Si  sic  Romana  recessit 

120.      Ex  animis  pietas ,  certe  iain  gentibus  istis 


IOHANNIDOS    LIB.    VII.  187 

Bella  geram.  Nostris  fortis  semperque  fidelis 
Cusina  rebus  erit.   Gentes,   comitesque,  ducesque, 
Vos  ignaua  manus  ,  nostris  discedite  castris. 
Vadite.  Iam  ueniat  commotis  Cusina  cannis. 

12.S.      Noster  Ifisdaias  propriis  cum  gentibus  adsit  ^ 
Bezinaque  ,   et  uelox  acies  famulantis  Iaudae. 
Vix  ea  fatus  erat ,  densis  Maurusia  signis 

Agmina  per  latos  ruperunt  undique  campos , 
Auxilio  uentura  ducis.   Tunc  saeuior  arma 

[3o.      Corripuit  Romana  manus  ,  fossasque  per  omnes 
Ferrati  micuere  uiri  \  nec  torpor  acerbas 
Percussit  mentes  ,   aut  densus   terruit  hostis. 
Hos  tamen  aspectus  ,  proprii  terrorque  magistri , 
Atque  monens  placido  sapiens  Becinarius  ore 

[35.      Coeperat  attonita  restinguere  mente  furores. 
Deposuere  minas  :  tristis  discedit  erinnys. 
Poenituit  furuisse  uiros  :  summittere  colla 
Nunc  humili  cum  uoce  uolunt,  non  gentibus  acti , 
Sed  rerum  memores.  Mouit  pietasque  fidesque  , 

140.       Principis  atque  metus,  grauitas  uirtusque  magistri; 
Et  placidis  reuocans  Recinarius  agmina  uerbis 
Praecipit ,  alternas  acies  astare  parumper , 
Pace  sub  ancipiti  mandatque  haec  uerba  Latinis: 
Cernite  ,   quot  gentes  rerum  pia  iussa  sequantur ; 

1 4-5..       Et   pudeat ,  uoluisse  nefas.   Sin  forte  paratis 

Aspera  bella  sequi,  mentemque  implere  malignam: 
Dicite.  Cognoscam ,  quaenam  suprema  uolunta9 
Vestra  manet.  Socio6  saluem,  perdamne  rebelles? 
Nec  minus  ,  ut  Caesar,  medio  impendente  tumultu, 

i5o.      Romanos  potuit  uerbis  terrere  superbis  , 

Erubuit  stupefacta  phalanx,  humilisque  magistrum 
Sic  pia  uoce  rogat :  Paucos  furor  impius  egit , 

18 


l38  FL.    CRESCONII    COTUPPI 

Hoc  sceleris  tentare  genus;  quos  iusta  nocentes 
Vltio  rite  manet :  sontes  sua  poena  sequatur. 

i55.      Nos  humiles  ductoris  heri  praecepta  sequemur. 
Has  inter  uoces  auctores  ,  criminis  insons 
Turba  trahit ,  uinctosque  duci  pro  crimine   tanto 
Tradidit ,  et  culpam  deuota  mente  pianit. 
Facta  quies  populis  :  sceleris  uindicta  nefandi 

160.      Composuit  mentes.  Ductoris  maior  in  omnes 
Fit  gentes  terror ,  quando  cum  milite  laetus 
Ingreditur  fossas.  Deuota  mente  fatentur 
Nunc  hilares  socii  dictis  parere  iubentis. 
Illicet  inde  iubet ,   rauco  stridentia   cantu 

i65.      Aera  ciere  acies.  Commotis  litora  signis 

Deserit ,   et  Campis  posuit  sua  castra  Catonis. 
Syrticus  at  raptor  munitis  tuta  tenebat 
Castra  locis;  sed  dura  fames  iam  coeperat   omne 
Marmaridam  turbare  genus.  Pecuaria  tantum 

170.      Sunt  epulis;  nam  nulla  ceres.  Cognouit  ut  ingens 
Romani  ductor  populi ,  concludere  gentes 
Obsidione  parans ,  certis   tunc  signa  diebus 
Abstinuit ,  siluisque  acies  exclusit  iniquis  ; 
lamque  dies  alterque  dies  dilatus  ab  armis 

1  ?5.      Arte  ducis.  Gentes  dubias  se   credere   campis  , 
Efficit  ipsa  quies.  Certum  putat  esse  pauorem 
Infelix  Nasamon  :  in  planis  ponere  terris 
Castra  soluta  iubet.  Nimium,  iam  morte  propinqua, 
Audaces  aniinos ,  et  saeuas  sumpserat  iras. 

180.  Conuocat ,  e  mediis  deducens  agmina  fossis  , 
Consilium  ductor  :  stetit  aggere  celsior  ipse. 
Tunc  laeti  uenere  duces  ,  fortesque  tribuni  ; 
Atque,  suo  ueniens  condensus  in   agmine,  miles 
Per  numeros  turbasque  ruit ;  rebusque  fidelis 


IOHANNIDOS   LIB.    VII.  13^ 

i85.       Contrahitur  Massyla  manus  sic  mista  Latinis , 

Ceu  Romana  ferox  :  cunctos  amor  ipse   magistri , 
Terribilisque  metus   campis  occurrere  iussit. 
Vnanimes  habitus  gentes  discernit  utrasque. 
His  tunicas  ferrum  \  his,  nudis  de  more  lacertis, 

190.      Purpura  picta  dabat ,  uario  permista  colore  : 

Hos  clipeus  ,  hos  cetra  tegit.  Stat  casside  celsus 
Miles  ,   et  implicitae  Maurus  uelamine  pallae ;, 
Ast  alius  longos  remouens  a  fronte  capillos , 
Missilibus  nixus  geminis  ,  et  poplite  flexo , 

19$.       Aut  dura   solidam  defigens   cuspide   terram. 
Qlios   ductor  medius   dictis   affatur  amicis  : 
Romani  comites  ,  fessae  spes  unica  terrae  , 
Certa  salus  Libyae  uestris  nunc  pendet  in  armis. 
Iam  bellum  fmire  decet ,  durosque  labores. 

aoo.      Pugnandum  est.  Gauisae    acies  gentesque  Latinae 
Signa  mouent.  Vox  una  fremit:  populique  ducesque 
Massylaeque  manus  magno  cecinere  fragore. 
Promittunt  animos  ,  curritque  per  agmina  laetus 
Murmure  cuncta  sonus.  Non  sic  agitata  resultant 

io5.      Aequora  uenturis  longe  signantia  uentis. 
Sensit  ut  egregius  populorum  uota  Iohannes  , 
Consilio  meliore  docet ,  quae  prima   salutis 
Causa  fuit ,  rcbusque  data  est  uictoria  summis. 
Vt  fremitus  pressit ,   dextraque   silentia  iussit : 

iio.       Attoniti  siluere  uiri ,  faciemque  loquentis 

Suspiciunt :  animi  iussis  auresque  parantur. 
Affatur  socios  clara  sic  uoce  magister  : 
Nec  ,  socii ,  transacta  dies,  nec  crastina,  pugnae 
Apta  datur ,  dominoque  sacrata  per  orbem  est. 

i  1 5.      Quare ,  agite,  o  proceres ,  Christo  famulemur  ouantes ! 
Praesidium  lacrimis  humiles  oremus   ab  illo  ; 


140  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Et  ueniet ,  confido  ,  citum  :  gentesque  malignas 
Conninget  uirtnte  Deus  ;  nostrosque  labores 
Respiciet ,  nostrisque  dabit  noua  gaudia  rebus. 

220.      Ast,  ubi  perfectis  caelestia  munera  sacris 

Obtulerit  Domino  uenerandus  rite  sacerdos  , 
Votaque  Romanus  persoluerit  ordine  miles  , 
Ponemus  mensas.  Nae  longe  pascite  campis 
Quadrupedes  ;  epulis  quoniam  de  more  receptis 

22$.      Castra  mouere  placet ,  non  tristia  mittere  bella , 
Sed  tantum  properare  locis  ;  ut  luce  sequenti , 
Mox  primo  mundum  consurgens  margine  phoebus 
Flammiuomis  continget  equis,  committere  pugnam 
Viciuis  liceat  feruenti  caede  laturis. 

23o.      Nec  longum  quassabit  iter  ;  sonipesque  pedesque 
Fortis  erit ,  gentesque  feras  uirtute  necabit. 
Assurgunt  clamore  uiri,  plauduntque,  fauentque , 
Exultantque  animis.  Redeunt  in  castra  cohortes. 
Nec  minus  et  Nasamon  diuersa  in  parte  rebellis , 

235.      Consilium  infandi  faciens  pro  tempore  belli , 
Impia  cognatae  contraxerat  agmina  turbae  ; 
Atque  alias  Libyam  bellis  quas  scindere   gentes 
Compulerat  praedonis  amor  ,  sortisque  nefandae , 
Extrema  iam  morte  ,  dies.  Guenfeius  una , 

240.      Aspera  bella  ciens  ,  animo  consulta  reuoluit , 
Impatiens   differre   diu.    Tamen   ordine  primus 
Carcasan ,  sic  orsus  ,  ait :  Vicina  Iohannis 
Castra  premunt,  et  saeua  fames  iam  comprimit  omnes. 
Gentibus  una  salus,  celerem  committere  pugnam, 

245.      Dum  solidae  uires  membrorum  robore  constant. 
Nam  pecudum  spes  sola  epulis,  et  lymphiger  amnis 
Sustentat  suprema  uiris.  Iam  farris  ab  omni 
Defecit  Nasamone  genus.  Memorare  lyaeum 


IOHANNIDOS   LD3.   VIT.  141 

Non  opus  est:  iuuat  unda  fluens.  Si  uincimus  hostes; 

i5o.      Omnia  Maurus  habet ,  prostrato  milite  ,  castra 
Diripiens  tot  plena  bonis.  Immota  manebunt 
Securo  responsa  mihi ,  quae  corniger  Ammon 
Sorte  declit ,  Latias  bello  superare  cateruas. 
Crastina  festa  dies  populo  peragenda  Latino   est 

255.       (  Excipit  Autiliten  )  Romanus  proelia  miles 

Nulla  pauet ,  solitus  sacris.  Tunc  arma  mouere 
Nostra  iube.  Incomptos  subito  rumpamus  in  hostes: 
Dum  medio  calet  hora  die;  dum  cuncta  sub  umbris 
Corpora  fessa  iacent ,  nimio  lassata   calore. 

260.       Praeterea  geminas   tantum  rescindere  fossas 

Est  uirtutis  opus.  Duri  primum  ipsa  Iohannis 
Castra  time;  densasque  simul  fortesque  cohortes, 
Audacesque  duces  collectis  elige  signis ; 
Et  Latias  sic  posce  manus.  Ibi  sanguine  multo 

265.      Certandum  est.  Reliquas  acies,  quo  castra  nefandus 
Cusina  ductor  habet,  condensas  Guarsana  ducat. 
Hic   quoque  certa  manus  Romani  militis  ardet. 
Est  etiam  dux  ipse  ferox  ,  disperdere  gentes 
Romana  pro  parte  parans;  dum  plaudet,  honorum 

270.      Inflatus  titulis  ;  dum  dicitur  esse  magister  ; 

Dum   consanguineus  genitus  de  matre  Latina. 
Hac   sibi  laude  placens  ,  fortis  fidusque  uideri 
Vult  inimicus   atrox.   Alios  nec  nominet  hostes. 
His  uictis,  Nasamon,  cuncti  tua  castra  sequentur. 

2^5.      Sic  dabitur  nostris  fortis  uictoria  signis. 

Consilio  assensere  uiri :  gentesque  nefandae 
Infremuere  animis  ,  acuuntque  in  proelia  mentes. 
Condidit  unda  diem  oceano  :  nox  atra  secuta  est. 
Tunc  phoebus  disiunxit  equos;  tunc  cynthia  iunxit, 

280.      Dum  renouat  nostras  uires.  Haec  surgit  ab  undis; 


»42  FL.    CRESCONII    CORIPPI 

Mergitur  alter  aquis.  Placidam  per  membra  quietem 
Accipit  omne  genus  ;  dulcique  impressa  sopore 
Cetera  per  campos  fessis  animalia  membris 
Somnus  habebat  iners:  pecudes,  uariasque  uolucres, 

a85.      Horribilesque  feras  ,  gelidosque  in  litore  pisces. 
Cum  uigil  insomnem,  flagrans  iam  marte,  Iohannes 
Ducebat  noctem ;  cautoque  in  pectore  solers 
Voluebat  magnas  ,  dispensans  ordine  ,  curas. 
Quem  iuxta  sapiens  Recinarius  horrida  bella 

290.      Pectore  pensabat  placido  ;  sensuque  sagaci 
Percurrens  uarios  relegebat  in  ordine  casus. 
Alternis  animos  releuabant  uocibus  ambo  , 
Mntuaque  ex  oculis  arcebat  fabula  somnos. 
O   quoties   abiere  pares ;  Dominumque  potentem 

2,95.      Pro  rerum  ,  populi ,  Libyae  ,  propriaque  salute 
Cum  lacrimis  petiere  diu !  Nec  fundit  inanes 
Tristis  uterque  preces.  Orantes  uidit  ab  alta 
Sede  pater  ,   terrarum  orbem   qui  fulmine  terret ; 
Et  finem  imposuit  tanto  post  bella  labori. 

000.  Marmaridum  interea ,  nocturnis  dedita  sacris  , 

Castra  fremunt,  statuuntque  aras,  et  inania  poscunt 
Numina.  Producunt  pecudes  altaria  circum , 
Et  fundunt  miserum  riuis  per  prata  cruorem. 
Hi  mactant  Gurzil  miti  tibi ,  corniger  Ammon ; 

3o5.      Igniferique   colunt  quae  Mazax   numina  Martis 

Accipit,  atque  deum  belli  putat  esse  potentem ; 
Mastiman  alii :  Maurorum  hoc  nomine  gentes 
Tenarium  dixere  Iouem  ,  cui  sanguine  multo 
Humani  generis  mactatur  uictima  pesti. 

3  10.      Pro,  scelus  infaustum  !   Gemitus   miserabilis  ,  auras 
"Vndiquc  concutiens  ,  clamoribus  aethera  pulsat. 
Imprimit  hic  ferrum  iugulis ,  et  uocibus  ipsum 


IOHANNIDOS    LIB.    VII.  1^6 

Numen  agit,  dubiasque  uocans  exire  per  umbras, 
Solis  iter  tentare  iubet.   Tunc  more  profano 

3i5.      Diripiunt  pecudum  fibras  ,  et  fata  requirunt. 

Presserat  ista  Deus,  surdumque  ad  carmina  numen 
Omne  fuit :  nulli  retulit  responsa  sacerdos. 
Phoebus  ,  ab  interni  resplendens  margine  caeli , 
Oceani  rumpebat  aquas  ;  meliorque  resurgens  , 

3ao.      Lumine  fulgentes  radios  tendebat  in  orbem , 
Felici  nascente  die  :  iamque  ordine  certo 
Christicolae  ueniunt  populi ,  Romana  iuuentus , 
Magnanimique  duces  ,  signis  comitantibus  una. 
Dux ,   ubi  distensis   habuit  tentoria  uelis , 

32$.      Visus  cum  primis  media  inter  castra  Iohannes. 
Hic  magnum  statuit  uelans   altare   sacerdos  , 
Et  solito   sacris  circumdedit  undique  peplis  , 
More  patrum:  instituuntque  choros,  et  dulcia  psallunt 
Carmina  deflentes  humili  cum  uoce  magistri. 

33o.      Ast ,  ubi  sacrati  tetigit  dux  limina  templi , 
Ingrediens  ,  gemitus  populi  rupere  dolentes. 
Lumina  confundunt  lacrimis  :  uox  undique  caelos 
Pulsat ,  et  infensis  tot  conscia  pectora  pugnis 
Percutiunt.  Delicta  patrum  dimitte  ,  rogamus  , 

335.      Nostraque,  Christe:  gemunt;  et  tensis  aethera  palmis 
Suspiciunt ,  Dominique   sibi  solatia  poscunt. 
Ipse  iuter  primos  ,  genibusque ,    et  corpore  flexo  , 
Pro  populo  exorans  ,  rnotus  pietate  ,  Iohannes 
Ex  oculis  lacrimas  fundebat  fluminis  instar ; 

340.      Percutiensque  suum  ,  geminato  uerbere,  pectus  ; 
Talia  uoce  rogat :  Mundi  sator ,  unica  rerum 
Vita  salusque,  Deus,  terrae,  maris,  aetheris  auctor 
Omnipotens,  caelum  et  terram  uirtutibus  implens, 
Vndiuagumque  salum,  uel  quicquid  cingitur  orbe, 


\ 


144  FL-    CRESCONII    COF.IPPI 

345.      Aeraque ,  et  tetrum  populi  pallentis  auernum , 
Imperium  tu  solus  habes  ;  tibi  summa  potestas  , 
Et  laus,  et  regnum,  magnaeque  potentia  dextrae. 
Respice  iam  tandem  Romanos  ,  respice  ,  summe , 
Atque  pius  succurre  pater ;  gentesque  superbas 

35o.      Frange,  precor,  uirtute  tua:  Dominumque  potentem 
Te  solum  agnoscant  populi;  dum  conteris  hostes, 
Et  saluas  per  bella  tuos.  Nunc  sculptile  damnat 
Omne  genus;  uerumque  Deum  te,  magne,  fatemur. 
Haec  memorans  ,  terras   oculorum  fonte  rigabat , 

355.      Compulsus  pietate  pater ,  Libyaeque  periclum 

Mente  dolens,  rerumque  graues  populique  labores. 
Nec  minus  humectis  iuxta  Recinarius  ,  orans , 
Luminibus  fundebat  aquas  ;  supplexque  Latinis 
Auxilium  populis  ,  uultu  moerente  ,  rogabat : 

36o.      Magnanimique  duces  ,  humecto  pectore ,  fletus 
Ad  caelum  misere  suos  ;  fortesque  tribuni , 
Atque  omnes  pariter  lacrimosa  uoce  cohortes 
Ante  Deum  fudere  preces.  Summusque  sacerdos 
Munera  pro  populis ,  onerans  altare ,  Latinis 

365.      Obtulit ,  atque  aras  lacrimarum  fonte  rigauit. 

Tunc  precibus  placidis  Patrem  benedixit  honorans, 
Et  solitas  reddens  Christo  dedit  ordine  laudes. 
Munus  erat  summi  Domino  acceptabile  caeli , 
Sanctificans  mundansque  simul  genus  omne  Latinum. 

070.  Magister  ducibus  ,  Fortis  Putzintule  ,  dixit , 

Cum  numeris  signisque  tuis  ,  quo  Cusina  fidus 
Signa  tenet,  propera.  Pariter  tu,  Geisirich  ingens, 
Iunge  uiro  socios  :  dignum  releuare  fideles. 
At  tu,  Gontractis,  iuuenum  modo  ductus  in  armis, 

375.      Fortis  Ifisdaias   ubi  gentis  signa  locarit , 

Romanas  coniunge  acies.  Tibi  proximus  ille 


IOHANNIDOS    LIE.   VII.  I  ^S 

Fronimuth  acer  erit,  numerosque  et  signa  iuuabit. 
Imperat  ille  uiris  :  et  iam  ,  sua  quisque  secutus 
Signa ,  per  extensos  acies  construxerat  agros 

38o.      Miles ;  et  hostiles  properabant  undique  turmae. 
Primaque  Marmaridum  clipeatis  agmina  campis 
Cum  magno  clamore  ruunt ,  hastasque  reductis 
Mittere  tentantes  uibrant  in  bella  lacertis. 
Zaboas  hinc,  hinc  Bruten  erat;  quos  deinde  secuti 

385.      Mille  duces  ( celsum   subtexens  lancea  caelum 
Densa  uolat )  clipeis  uenientia  uulnera  uitant. 
Militis  ora  gemunt  inter  tot  tela  furentum. 
Romano  nullum  maculatum   est  sanguine  ferrum. 
Primus  init  martem  fortissimus  ipse  Iohannes  , 

390.      Hastam  concutiens;  mediosque  irrumpit  in  hostes, 
Et  ferit  aduersi  conto  caua  pectora  Sasfi. 
Ille  cadit  reuolutus  equo  ,  fluuiumque  cruoris 
Dat  specus  irruptum  ,  siccasque  infundit  arenas. 
Protinus  Ifnaten  sequitur  ,  quem  cuspide  longa 

3o5.      Aduersum  post  terga  ferit ,  qua  spina  sedentis 
Colligat  incuruas  nodorum  robore  costas. 
Ossibus  haerentem  recipit  dum  feruidus  hastam, 
Luctaturque  diu  uiuens  :  uenit  ecce  superbus 
Myrmidonis,  tremulumque  intentat  mittere  telum. 

400.       Ille   tamen  ,  rapiens  morientis  missile  ,   torsit , 
Connixus  uirtute  sua  ;  mediumque  per  hostem 
Transadigit ,  tetigitque  nouo  praecordia  ligno. 
Arduus  ingenti  tamen  illum  perculit  hasta  , 
Et  deiecit  equo.  Narti  rapit  ense   sinistram 

4-o5.      Cum  clipeo,  iugulumque  premit.  Mucrone  Sumasci 
Colla  secat  tereti ;  transuerberat  ilia  Palmi. 
Per  faciem  Calamena  ferit ,  naresque  genasque  , 
Dentibus  infractis  ,    ferro  rapit :  horrida  quassant 

J9 


1^6  FL.    CRESCONII   CORTPPI 

Membra  solum,  et  uasta  gemuerunt  arua  ruina 

410.      Nec  procul  aduersum  pilo  ferit  obuius  Ancum , 
Et  calido  figit  Manti  mox  pectora  ferro  ; 
Mastumoque  latus  transuersam  compulit  hastam 
Per  geminum,  uirtute  fremens;  Salpinque  supinum 
Sternit  humi  conto  :  morientem  desuper  hostem 

41 5.      Percutit  acer  equo.  Nigro  de  corpore  sanguis 
Emicat  alta  petens  ,  calidasque   irrorat  arenas. 
Ocius  Autiseran  sequitur ,  quem  cuspide  fixum 
Impellens  deiecit  humi ;  Caggunque  Taninque 
Altifatanque  necat ,  pectusque  impressit  Anesti. 

420.      Mucrone  Autufyden  iugulat ,  piloque  superbum 
Conserit  Ontisiren  :  Canapi  caput  ense  rotauit , 
Et  rigido   Tubian   strauit  per   gramina  ferro. 
Compulsit  post  terga  acies  Nasamonis  iniqui. 
Has  sequitur  Romanus  eques,  fortesque  tribuni, 

42,5.      Armigerique  duces.  Medius  uolat  ipse  magister. 
Inuadunt ,  turbantque  uiri  fugitiua  per  agros 
AgminaMarmaridum:  mactant,sternuntque,premunt( 
Hinc  redit  expulsus  Nasamon;  atque,  agmine  facto, 
Cusina  qua  proprias  ,  permisto  milite ,  turmas 

43o.      Signaque  fida  gerit ,  cuneum  facit.  Obuius  ille 
Ire  parans ,  dictis  iuuenes  affatur  amicis  : 
Romani  comites  ,  et ,  gens  o  nostra  fidelis , 
Nunc  fortes  monstrate  animos,  uiresque  secundas: 
Languantan  sufferte  minas  ;  nec  terreat  hostis 

435.      Vos.  Veniens  iam  uictor,  adest,  et  cuncta  Iohannes 
Signa  mouens  Romana  simul.  Vos  ite  per  hostes. 
Dum  ueniet ,  laudet  fortes ,  rebusque  fideles. 
Nota  uiri  uirtus  :  oculis  placuisse  magistri , 
Laus  uobis  o  quanta ,  uiri !  Sic  Cusina ,  mentes 

440.      Incendens  dubias  ,  socios  ad  bella  coegit 


IOHANNIDOS   LIB.   VII.  147 

Irarumque  simul  per  cuuctos  semina  fudit. 
Moti  animi  pro  Iaude  uiri  fortissima  campis 

Irrupit  Romana  manus  ,  mistusque  Latinis 

Maurus  eques;  densosque  uolat  dux  ipse  per  hostes, 
445.      Militibus  medius  feruens  :  fortesque  tribuni 

Arma  Latina  ferunt ;  Nasamonum  morte  cateruas 

Excipiunt ,  hastasque  parant ,  et  spicula  tendunt. 

Aspera  tunc  primis  miscentur  proelia  turmis. 
It  clamor  caelo  ,  iubilis  simul  aethera  complet. 
45o.      Obscurans  cum  sole  diem ,  subtexitur  aer 

Missilibus  densis ,  neruoque  uolatile  ferrum 

Spargitur  ,   et  crebris   discurrit  lancea  nimbis. 

Corpora  pars,  pars  arua  capit;  feriuntque,  caduntque 

Hinc  atque  hinc  gentes.  Magna  uirtute  premebant 
455.      Marmarides  ;  sed  spes  uenientis  fida  magistri 

Soladucem,  comitesque  simul,  populosque  leuauit. 
Ductor  ut  agnouit ,  fama  uolitante  ,  Iohannes  , 

Cusina  quod  fidus  camporum  in  parte  prematur, 

Marte  graui,  ualidoque  armorum  pondere  nutet ; 
460.      Talibus  ipse  suos  uerbis  accendit  in  hostes  : 

Romanum  imperium ,  gentes  quascumque  fideles 

Subiectasque  uidet ,  ciues  putat  esse  Latinos. 

Hac  pietate  placens  ,  totum  sibi  subdidit  orbem  ; 

Dum  releuat  uirtute  humiles,  humilatque  rebelles. 
465.      Cusina  bella  gerit ,  nostris  fidissimus  armis  , 

Marte  sub  ancipiti ,  quem  si  non  laeserit   hostis , 

Nomen  erit  nostrae  mansurum  in  secula  famae. 

Cernatur  Romana  fides  ,  uirtusque  ,  laborque. 

Eia  agite,  o  iuuenes,  tanto  in  discrimine  martis , 
470.      Auxilio  releuate  uirum ;  gentesque  superbas 

Deiicite  ,  et  uestros  ,  socii ,  saluate  clientes. 
Sic  ait ;  et  motis  ruperunt  agmina  signis. 


148  FL.    CRESCOTSfll    CORIPPI 

Terga  dabat  iam  fida  manus  Maurusia  campis. 
Languantan  iam  uictor  erat.  Putzintulus  una , 

475.      Cusinaque  ,  et  uictis   cedebat  Geisirich  armis. 
Respiciunt  subito  uenientis  signa  Iohanni?  ; 
Percipiuntque  animos ,  et  mollia  colla  retorquent 
Alipedum  celeres  :  pugnam  uirtute  reposcunt. 
Acer  in  aduersos  ,  feruens  Putzintulus  hostes 

480.      Ante  uolat,  rupitque  prior.  Tunc  sternit  Imastan, 
Vulnere  confossum  ualido  ;  fortemque  N'faten 
Ense  ferit ,  nigrique  secat  fera  colla  Mamonis, 
Diuidit  aduersi  ferro  caput  obuius  Irti , 
Sanguis  et  immisto  perfundit  membra  cerebro. 

485.      Proximus  infensi  ueniens  per  guttur  Amanti 
Transadigit  ualidum  letali  uulnere  telum  : 
Vocis  iter   clausit ;  fluitans   cruor  inde  per  ora , 
Per  geminumque  micat,  subducta  cuspide,  uulnus. 
Hunc  procul ,  ardentem  media  inter  tela  suorum, 

490.      Ifuracum  uidere  duces  :  tunc  agmine  facto 
Auersum  pariter  ferrum  tot  milia  torquent : 
Quisque  suum  clipeo  uenientes  suscipit  hastas. 
Vulnera  nulla  pauens  ,  loricam  tempserat  ille  , 
Confisus  uirtute  sua.  Dum  lancea  circum 

495.      Densa  uolat ,  dirum  sentit  sub  pectore  ferrum. 
Dux  ,  heu !  magnanimus  ,  nec  fractus  uulnere  tanto 
Sic  socios  hortatur  ouans  :  Victoria  ,  ciues  , 
Vestra  manet.   Pugnate  uiri ,   gentesque  nefandas 
Inferiis  mandate  meis.  Sic  uincitis  hostes  , 

5oo.      Dum  uideo,  dum  uiuo,  magis  gaudensque  per  umbrae 
Languantan  gentes  propriis  aptabo  triumphis. 
At  uos  incolumes  uno  minus  ardua  celsis 
Excipiet  portis  summo  Carthago  triumpho. 
Talia  dicentem ,  comites  iam  uulnere  fessum 


IOHANNIDOS   Llfi.   VII.  149 

5o5.      Suscipiunt,  hilaremque  animis  in  castra  reponunt. 
Hic  socius  Deciis  infernas  ibat  ad  umbras. 
Felix  morte  9ua !  nomen  post  bella  beatum 
Semper  erit,  semperque  manens  memorabile  caelo, 
Dum  fera  bella  legent  aeuo  ueniente  minores. 

5 10.  At  Romana  manus  ,  iussu  ducis  ,  horrida  turbans 
Agmina,  per  cunctos  fertur  ,  cornuque  reflexo 
Stridula  raucisonis   compellit  spicula  neruis. 
Condensos  ueluti  fundunt  caua  nubila  nimbos 
Grandinis  ,  et  latos  distringunt  culta  per   agros. 

Si 5.      Sternitur  alta  seges  ,  uiridis  nec  pampinus  uuas 
Viudicat  ipse   suas  ,   arbor  nec  densior  ulla 
Defendit  teneros  foliorum  tegmine  ramos. 
Horrida  tum  neruis  uolitans  pulsatur  arundo  , 

Vulnera  certa  ferens  :  nullum  sine  sanguine  telum 

52,0.      Corruit ,  aut  campo  uolucres  cecidere  sagittae. 

Nunc  fortis  sonipes  densus,  nunc  sternitur  hostis. 
Omne  rubet  tepidum  Massylo  sanguine  ferrum. 
Succedit  pilata  manus  ,  cunctosque  per  agros 
Corpora  felici  sternebant  caede  tribuni. 

)25,      Militis  arma  calent:  nullum  est  sine  sanguine  Mauro 
Romani  ferrum  populi.  Dolor  excitat  iras. 
Quis  tot  acerba  ducum  dederant  quae  funera  campis, 
Quis  uarias  mortes  ,   aut  dictis   explicet  hostes 
Prostratos  captosque  feros,  quosque  ipse  magister 

>3o.       Deiecit  uirtute  uiros  ?  Sine  nomine  plebes 

Marmaridae  periere  simul ;  sed  carmine  paucos 
E  multis  signabo  meo  ,  quos  fama  priores 
Adtulit  ad  cautas  uolitans  ex  hostibus  aures. 
Armipotens  ,  hostes  cernens  obstare  ,  Iohanne9 

535.      Irruit  in  densas  acies  ;  turmasque  rebelles 
Letifero  mucrone  secat.  Ceu  messor  acuta 


l50  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Falce  metit  segetes  ,  maturo  tempore  solers  ■ 
Et  modo  cum  teneris  culmos  compressat  aristis 
Laeua  manus,  nunc  dextra  secat,  nunc  fune  tenaci 

540.      Colligat  innumeros  ,  gaudens  per  rura ,  maniplos. 
Syrticus  Altilimas  ,  ductoris  uulnere  uictus  , 
Corruit ,  execto  ,  fusus  per  gramina ,  collo. 
Tunc  Alacanza  ruit  magnum   pinnatus  in  hostem 
Missile  uibrato  ,   conturbans  calce  frequenti 

545.      Celsum  cornipedem  ;  sed  nil  conterritus  ,  ille 

Amputat  ense  caput.  Truncum  uidere  cadentem 
Lumina  fessa  suum  :  morientis  lingua  loquelam 
Rumpere  non  potuit,  sonuit  tamen.  Inde  furentem 
Deiicit  Esputerdan  ,   Tamatoniumque  :  Iugurtham 

55o.      Congressus  uirtute  premit,    Tursumque  trucidat. 
Audilimanis  equum  retro  ferit :  horrida  neruos 
Ossaque  dura  pedum  secuerunt  uulnera  ferri. 
Voluitur  in  terram  sonipes  ,  nec  corpore  toto  , 
Nam  celsos  nondum  terrae  submiserat  armos. 

555.      Fortis  adhuc  ,  rectaque  ferus  ceruice  laborat , 
Surgere  pertentans  dominum  deturbat  arenae. 
Vulnera  congeminans  uictor  per  membra,  Iohannes 
Venit  in  obnixum  stricto  mucrone  uerendus. 
En  tumidum!  frontemque  quatit.  Tunc  aspera  ferrum 

56o.      Sanguine  confuso  commiscuit  ossa  cerebro. 

Hastam  deinde  tenens,  campo  uolat:  horrida  Flacci 
Perfodit  hic  minitans  ,  transacto  pectore  ,  pilo  , 
Tergaque  dura  uiri.  Sanguis  per  uulnus  utrumque 
Emicat ,  et  calidae  perfundit  gramina  terrae. 

565.      Celsior  aduersi  conto  ferit  ardua  membra 

Cernisati ,  trepidique  celer  praecordia  Derci. 
Tunc  mucrone  latus  Grachi  ferit ,  inde  Minisae 
Colla  metit ,  saeuumque  secat  per  timpora  Cutin. 


IOIIANNlDOS    LIB.    VII.  l5l 

Viuentem  Camalum  pressit :  rapit  ipse  capillis  , 

570.      Captiuumque  trahit,  propriis  quem  deinde  ministris 
Tradidit ;  atque  alias  sequitur  per  deuia  turmas. 
Labba»,  infenso  torquens  hastile  lacerto  , 
Nisus  magnanimum  telo  tentare  magistrum : 
Sed  postquam  uires  ueniens  persensit  iniquas , 

r>jS.      Infelix  ueniam  submissa  uoce  rogabat : 

Ossa  per  Euantis  digno  bene  comta  sepulcro , 
Quae  talem  genuere  uirum ;  per  maxima  Petri 
Facta  futura  tui ,  cuius  iam  fama  per  hostes 
Tanta  uolat ,  gentesque  feras  et  regna  fatigat  -n 

58o.       Perque  tuae  uirtutis   opus  ,  quo  uictus   Ilasguas , 
Huic  animae  concede,  precor,  post  crimina  uitam; 
Meque  tuis  ,  uictor  ,  serua  post  bella  triumphis  : 
Nam  tali  seruire  iuuat.   Qua  uoce  reflexus , 
Vulnera  continuit :  uelox  tamen  illigat  ambos 

585.      Post  tergum  implicitos  mordaci  fune  lacertos. 
Mitis  in  immitem  Recinarius  irruit  Vrtanc , 

Perque  uiri  pectus  rigidam  celer  impulit  hastam. 
Corruit  aute  pedes ,  belli  pars  magna  nefandi , 
Magnauimus  iuuenis,  numquam  placabilis  Vrtanc:; 

>90.      Atque  solum  diro  foedauit  sanguine  Meilan. 

Deinde  petit  *  *  * ,  ualida  quem  cuspide  uictor 
Deiicit  impulsum  ,  tepidaeque  infigit  arenae. 
Fulmineo  caput  ense  metens  detruncat  Alantas , 
Et  nigrum  Sacoma  ferit  per  prata  cadentem. 

>95.      Horruit  acer  equus ,  mollemque  obtriuit  arenam. 
Vincula  pressa  uetant,  uoluitque  in  terga  redire; 
Sed  leuis  excusso  Recinarius  alta  flagello 
Ilia  concutiens  iatis  pauidum  impulit  ire 
Cornipedem  campis:  ut,  postquam  corpus  ademptum 

^oo.      Transiit  impulsus  sonipes  ,  tunc  ,  marte  secundo  , 


l52  FL.    CRESCONII   CORIPPI 

Funera  conuoluens  ,  et  telis  Syrtica  miscens 
Agmina ,  per  latos  uolitabat  feruidus  agros. 
Tunc  celerem  prosternit  Afun,  fortemque  Nicandrum; 
Asperaque  infixo  geminauit  uulnera  Sucro. 

6o5.      Inde  necat  Tanadum,  fortemque  insternit  Erancun. 
Ense  ferit  Tinudum ,  piloque  infigit  Enipten. 
Bulmitzis  Tumudan  conto  premit ;  inde  Licurdan 
Fortis  agit  campis  :  telum  per   terga  rebellis 
Per  fibras  pariter  discurrens  pectora  rupit. 

610.      Celsus  equo  fidens  fertur  super  agmina  Succur  : 

Hunc  Sulumur  sequitur,  quem,  dum  non  prendere  posse 
Fraxineam  torquens  per  campos   eminus  hastam, 
Alipedis  ualido  transuerberat  ilia  ferro. 
Vulnere  quo  uictus  ,  sonipes  ,  grauitate  ruinae  , 

6i5.      Confregit  dominum.  Belli  sine  uulnere  Succur 
Infelicem  animam  Stygias  transmisit  ad  umbras. 
Non  illum  saluauit  equus  leuitate  per  hostes  , 
Quo  sibi  fisus  erat ,  nec  fractum  conscia  uirtus 
Eripuit  fatis ,  aut  sacro  numine  Gurzil. 

62,0.  Armiger  ense  caput  ductoris  nomine  Varti 

Amputat  ex  humeris  ,  Plulinaeque  Astit ,  Enerdi 
Mee  ,  Tiluzant  Dorotis  ferro  necat  *  *  * 
Execuit  *************** 
Cornipedem  Anzatal  tum   currens  Fastita  fixit, 

62.5.      Missile   contorto.  Fugit  illico  mille  per  hostes, 
Permixtusque   suis  *********** 

Carcasan ,  tanta  concussus  caede  suorum , 
Per  medios  hostes  ductoris  signa  retorsit , 
Milia  multa  trahens.  Venientem  uidit  *  *  *  * 
63o.      Heros  magnanimus  :  felicia  tela  Iohannes 

Armigeri  rapit  ipse  manu ,  piloque   superbus 
Irruit ,  aduersumque  petit  per  uulnera  pectus , 


IOHANNIDOS    LIB.    VII.  1 53 

Et  ferit  intrepidus.  Sanguis  per  tela  cucurrit 
Vulnere  summa  fluens,  uestesque  aspergit  heriles. 

635.  Extemplo  turbatae  acies  ,  pereunte  tyranno  , 

Marmaridae  petiere  fugam.  Iam  nullus  in  hostem 
Contorsit  telum  ;  sed  laxis  fertur  habenis 
Currere  compulsus  sonipes  ;  nec  fidere  castris 
Iam  potuit  Nasamon ,  latos  moriturus  in  agros. 

640.       Curriteques,  mixtusque  pedes,  Romanus  equester, 
Signa,  ducesque  simul,  numeri,  fortesque  tribuni, 
Et  laetus  pariter  ,  felici  marte ,  Iohannes 
Ante  uolat ,  densas  sternens  per  prata   cateruas. 
Planus   erat  campus ,  liber  quo   currere  posset 

64.5.      Miles ,  et  infensas  telis  effundere  turmas. 
Inuadunt ,  mactantque  uiri  gentilia  passim 
Corpora  Marmaridum.  Poenas  dat  uictus  Ilasguas, 
Ifuracumque  acies  ,  et  mixto  *  *  *  Frexes 
Dant  animas  gladiis  Romani  militis  ira 

6^0       Fv  ****************** 

p****************** 
T****************** 

Condun  ************** 
Per  ramosque  sedent.  Ibi  feruidus  instat , 

555.  Ceu  uenator  ,  aues  uisco  qui  fallit  et  arte. 

556.  Sanguinis  ex  omni  fluitantes  arbore  riui 


********************** 


20 


IN  PRAEFATIONEM 

N  0  T  A  E. 

Codex  9  Cod. ,  uel  Ms.  indicant  semper  unicum 
Codicetn  Corippi  Triuultianum;  Codices,  Codd., 
uel  Mss.  denotant  cum  illo  conuenire  etiam  Tri- 
uultianos  Codices  unum  aut  plures,  qui  con- 
tinent  poemata  Ioh.  L.  de  Bonis. 


G 


Ad  tit.  V_><odex  titulo  caret ,  unde  hunc  mihi  re- 
fingere   opus   fuit ,  ut  feci  etiam   ad  singulos  libros. 

V.  i.  Victoris.  Victores  habet  Codex  Triuultianus  , 
sed  meliorem  lectionem  seruauit  Index  Codicum  Montis 
Cassini  citatus  a  Fogginio  in  sua  Praefadone  ad  Co- 
rippum  pag.  X,  qui  refert,  quod  Liber  Cresconii  inci- 
piebat :    Victoris. 

V.  5.  littera.  Ms.  habet  littara.  Noster  Poeta  de  Lau- 
dibus  Iustini  lib.  IV.  u.    184-5. 

Littera  rerum 

Pars  magna  est.  Gifanius  in  Obseruationibus  in  Ling. 
Lat.  notat  Literas  usurpari  pro  libris ,  historiis ,  monu- 
mentis ,  citatque  Cicer.  Act.  IV.  in  Verrem :  Vetus  haec 
est  opinio ,  iudices,  quae  constat  ex  antiquissimis  Grae- 
corum  literis  ac  monumentis. 

V.  7.  nossct.  Ms.  noscet.  Ioh.  L.  de  Bonis  de  Aretio, 
qui  hosce  uersus  inseruit  cuidam  suo  Carmini  in  Co- 
dice  Triuultiano  sign.  A.   2j5.  p.  3^.  habet  nosset. 

V.  9.  Palamedeas.  Ms.  palamedas.  In  cit.  Carm.  Ioh. 

L.  de  Bonis  in  Mss.  Triuultianis  A.  2,74-  et  27S.  legitur 

pallamedeas.  Plinius  Historiae  Naturalis  lib.  VII.  cap.  56. 


BSf  PRAEFATIONEM  NOTAE.  I  55 

ait  ordincm  cxercitus  praeter  alia  inuenisse  Palamedem. 
Ita  est  in  omnibns  ,  quos  uidi  tum  editis  ,  tum  Mss. 
libris  operis  illius.  Ambrosius  autem  Calepinus  in  suo 
Dictionario  uerbo  Palamedes  scriptum  reliquit ,  eum 
ordinem  aciei  inuenisse,  bancque  uocem,  aciei  nempe, 
non  exercitus ,  retinuerunt  Facciolatus  in  recudendo 
Calepini  Dictionario ,  et  Forcellinus  in  nouo  adornando 
Totius  Latinitatis  Lexico  ,  quin  ullam  redderent  ratio- 
nem ,  cur  neglexerint  lectionem  Plinii  uulgatam ,  se- 
querenturque  illam,  quam  Calepinus  fortasse  inuenit  in 
aliquo  antiquo  Codice  ,  et  quam  fortasse  prae  oculis 
habuit  etiam  noster  Poeta. 

V.  ii.  Smyrnaeus  uates.  Sic  uocatur  Homerus  etiam 
infra  lib.  I.  u.  175.,  ut  uocatus  fuerat  a  Lucano 
Pharsal.  lib.  IX.  u.   984.   qui  ait  : 

Quantum  Smyrnaei  durabunt  uatis  honores. 

V.   i3.  pugnas.  Ms.  pugna. 

V.  17.  sim.  Dubia  est  haec  uox  in  Codice ,  ubi 
potius  est  sum  quam  sim. 

V.   18.  canam.  Ms.   donant. 

V.  21.  cantus.  De  Bonis  in  citt.  Godd.  habet  cantum. 

V.  2,5.  Quid  ni ,  si  ignarus.  Quid  ....  ignarus  est  in 
Codice  cum  uocula  intermedia  deleta. 

Ib.  locutus.  Ms.  lucutus,  ut  etiam  infra  lib.  il.  u.  336. 
et  alibi,  ut  patebit  ex  Indice.  Ex  hoc  loco  et  ex  cit. 
lib.  ll.  u.  336.  coniicere  licet  Auctorem  scripsisse  prius 
Bucolica  carmina,  ut  Virgilius;  de  quibus  nemo  adhuc 
meminit. 

V.   3i.   ore.  Ms.   o/o. 

V.  34-  leuant.  Ms.  leuans. 

V.  37.   certat.  Ms.   certa. 

Y.  38.  Ductorem.  Ms.  Doctorem. 

V.  4°»  Nunc  meritis.  Ms.    Tunc  mcritus. 


IN  LIBRVM  I. 

N  0  T  A  E. 


\St 


V.  i.  KJtragesque.  Copulam  que ,  qua  caret  noster 
Godex ,  suppleui  ex  Budensi,  quem  uidit  Cuspinianus. 

V.  3.  Et  Libycas.  Codex  Budensis  apad  Cuspinia- 
num  habet :  Et  libyae ;  sed  Libycas  retinui,  uti  est  in 
Codice  Triuultiano,  quia  eadem  uoce  usus  est  pluries 
Auctor  noster  in  aliis  carminibus  editis,  ubi  unica  uice 
legitur  primitiua  eius  uox   Libya. 

Ib.  et.  In  citato  Codice  Budensi  sic  Cuspinianus 
legit  et ,  pro  quo  Codex  noster  habet  ac.  Attamen 
exscriptor  Codicis,  quem  fuisse  Iohannem  L.  de  Bonis 
de  Aretio,  probo  in  Praefatione,  in  sua  Romulea  lib.  il. 
u.  i3i.  et  lib.  nl.  u.  400.  ubi  hunc  et  praecedentem 
uersum  nec  non  quinque  subsequentes  uersus  suos  fe- 
cit ,  retinuit  et. 

V.  7.  facta.  Codex  noster  habet  fatta ,  quod  alibi 
est  etiam  pro  facta.  Imo  in  Romulea  lib.  il.  cit.  u.  i36. 
uidetur  esse  facta. 

V.  8.  Aeneadas.  Ms.  prius  habebat  Oneades;  sed  ex 
O  aliquo  modo  effectum  est  postea  E ,  ut  legatur 
Eneades. 

V.  10.  pinnis.  Ms.  pinis ,  ex  qua  uoce  feci  pinnis 
pro  alis ;  ut  Cic.  de  Diuin.  ]ib.  I.  cap.  47«  Hanc  ubi 
praepetibus  pinnis ,  lapsuque  uolantem.  Alii  tamen  ibidem 
malunt  legere  pennis ;  et  ita  fortasse  legendum  est  in 
hoc  uersu ,  nam  Auctor  de  Laudibus  Iustini  lib.  11I. 
u.  aoi-3.  de  uictoria  pariter  haec   cecinit : 

Par  laeuam   dextramque  tenens  idctoria  partem , 


IN  LIBRVM   I.   NOTAE.  1S7 

Altius  erectis  pendebat  in  aera  pennis , 
Zaurigeram  gestans  dextra  fulgcnte  coronam. 
Imo  et  famae  Corippus  pennas  tribuit  pro  alis  ibidem 
lib.  I.  u.  2,98-9. 

Laeta  per  augustam  pennis  plaudentibus  urbem 
Fama  uolans. 

V.    11.  pietas.  Ms.  piceas. 

V.    i3.  reficit.  Ms.  refecit. 

Ib.  geminis  amplexa  lacertis.  Haec  ex  Psalmo  LXXXIV, 
u.  11.,  ubi  in  Vulgata  editione  legitur:  Iustitia  et  pax 
osculatae  sunt  se ,  sed  in  antiqua  uersione  Itala ,  qua 
certe  utebatur  Corippus  ,  ut  etiam  est  adhuc  in  Psal- 
terio  Ambrosiano,  erat:  lustitia  et  pax  complexae  sunt 
se.  Vide  et  apud  Sabatier  uersionem  antiquam ,  et 
quotquot  illam  secuti  sunt  ex  ueteribus  Scriptoribus 
ecclesiasticis. 

V.    14.  Has.  Ms.  As. 

V.  i5.  Iustiniane.  Etsi,  utpote  ex  lustino  deriuatum, 
lustiniani  nomen  producendum  foret  in  secunda  sylla- 
ba ;  attamen  eandem  syllabam  semper  corripit  Auctor 
noster  etiam  in  poemate  de  Laudibus  Iustini.  Ea  de  re 
erudite  adnotauit  Barthius  ad  lib.  I.  u.  355.  Aduersar. 
lib.  XXXV.  cap.  V.  p.  1641.  et  apud  Corippum  Fog- 
ginii  p.  3  ia-3.  in  uoce  Iustinianus  Graecum  accentum 
naturae  uocis  pracponere  exemplo  aeui  sui  Corippum 
nostrum.  Sic  in  Epigrammate  Pandectis  praefixo  : 
BiP%ov  YovvTiviavbt;  dvdt;  re^v^ffaro  TrLv  de,  etc. 

V.    16.  Laetus  et  infractis.  Ms.  Lctus  etiam  fractis. 

V.    17.   uestigia.  Ms.  uestia. 

V.  22.  Post  hunc  uersum  deest  in  Codice  folium , 
quod  continere  debebat  uersus  LXII. ,  quia  subse- 
quentes  paginae  constant  plerumque  uersibus  XXXI. 


I  58  IN    LIBRVM    I. 

V.   26.  summis    et    laudibus    apta.    Ms.    summis    hacc 
laudibus  apta.  Confer  de  Laudibus  lustini  lib.  il.  u.  2,2,4..  1 
qui  desinit :  summisque  laboribus  aptam.  Lib.  autem  11I. 
u.   128-9.  occurrit :  summis  Laudibus. 
V.   28.  barbaricis.  Ms.  barbariis. 
V.  3o.  Direptae.  Ms.   diretta. 

V.  32.  uatibus ;    nempe    cpiscopis    siue    sacerdotibus. 
Etsi  ap.  Forcellinum    desit  haec    significatio ,    attamen 
ea  usus  est  auctor    epitaphii  Iohannis  II.    Papae ,    qui 
decessit  A.  DXXXV\  ap.  Baron.  in  Annalibus  ad  eun- 
dem  annum ,   et  ap.  Du  Cange    in  Glossario ,    ubi  alia 
proferuntur  huiusmodi  exempla.  Quinimo  Ennodius,  qui 
obierat  A.  DXXI. ,  uates  episcopos  praecipue    Medio- 
lani  passim  uocat    in   suis   carminibus.    Vide   Oltrocchi 
Histor.  Ligust.  p.    144«  a°8-  ^2"  a5i.,   et  210.  Videsis 
etiam  Hierolex.  Macri  uerbo    Vates. 
V.  36.  subdere.  Ms.  surgere. 

V.  43.  It  metus.  Ms.  ct  metus.    Virg.    Aen.  lib.  VIII. 
u.  55y.  It  timor  cet. 

V.  48-  uoluebat pectore  curas.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  227. 
Atque  illum  tales  iactantcm  pectore  curas. 
lib.  IV.  u.   248. 

.......  et  magno  persensit  pectore  curas. 

et  lib.  V.  u.   71 1-2. 

Nunc  huc   ingentes ,  nunc  illuc  pectore  curas 
Mutabat  uersans. 
V.  54-  Gentibus  ipse  feris  concurrere  etc.    Virg.  Aen. 
lib.  I.  u.  49^« 

Penthesdea  furens  .....   i 

Bellatrix ,  audetque  uiris  concurrere  uirgo. 
Item.  lib.  X.  u.  8. 

Abnueram  bello  Italiam  concurrere  Teucris. 


NOTAE.  1 59 

V.  55.  infcnsas.  Ms.  infcssas.  An  infestas  ?  Virg. 
Aen.  lib.  XI.  u.  899.  Ingrucre  infensos  hostes.  AUi  tamen 
ibiciem  legunt  infcstos. 

V.  60.  manarunt  Nitzibis  agri.  Ms.  habet:  mandaruni. 
nuzibis  acri ,  nullo  sensu  :  Virg.  Georg.  lib.  IV.  u.  522. 

Disceiptum  latos  iuucnem  sparsere  per  agros. 
Reposui  Nitzibis ,  ut  est  mox  infra  u.  65.  Ea  est  urbs 
clara  Mesopotamiae  in  confiniis  Persiae  ,  alias  uocata 
Nisibis ,  uel  Nesibis  ,  ut  obseruat  Cellarius  in  Notitia. 
Orbis  antiqui  lib.  11I.  cap.  XV.  T.  2.  p.  yS^  Edit.  Lips. 
1705.,  et  Le  Quien  in  Oricnte  Christiano  T.  il.  p.  995-6. 
Cum  autem  posterior  hic  scriptor  asserat,  quod  nomen 
eius  Hebraice  et  Syriace  praesidiariam  stationem  signifi- 
cat ,  uidetur  Corippum  propius  accessisse  ad  Orien- 
talium  pronunciationem  in  scribendo  eodem  nomine. 
Hebraice  etenim  3'yj  Netzib  idem  est  ac  Statio,  Prae- 
sidium  ,  Castra  ,  in  Lexico  Hebraico  Zanolini  p.  294.  '•, 
Statio ,  Stationarii  milites ,  praesidium  militum  in  uno 
quodam  peculiari  loro  positorum,  in  Lexico  Linguae  He-^ 
braicae  Iac.  Gussetii  pag.  ioo5.  editionis  secundae 
Lipsiae  1 74^-  ^  item  Statio  ,  et  Pracsidium  militum  in 
Io.  Christ.  Clodii  Lcxico  Hcbraico  selecto  in  Supplcmen- 
tum  Lexici  Gussetiani  Lipsiae  1744-  P*  ^43.  Imo  in 
Lexico  Heptaglotto  Castelli  col.  2,376.  Chaldaice  J^M 
( Netzibin )  uocatur  eadem  urbs  Mesopotamiae,  atque 
Arabice  (_^A^.»oi  Natzibin.  Confer  etiam  Giggei  The- 
saur.  Linguae  Arabicae  Vol.  IV.  col.  646.}  et  Greg.  Abul- 
Ph  arag.  Hist.  Dynastiarum  edit.  ab  Edu.  Pocockio  Oxo- 
niae  MDCLXIII.  p.  223.  et  alibi  ut  ex  Indice,  Item  in 
Ioh.  Simonis  Onomastico  Veteris  Testamenti  Sect.  il.  cap. 
VI.  p.  64.  haec  leguntur  :  3»yj  Nctzibh,  Statio  militum, 
pracsidium ,   urbs   in   Tribu  Iuda  ,  los.    i5.  43.   Liusdcm 


l6o  IN   LIBRVM   I. 

sensus  est profanorum  Nisibis ,  idest  p3»ju  (Netzibin)  sta- 
tiones  militares,  praesidia;  uid.  doctiss.  Schultensii  index 
ad  uitam  Saladini  sub  uoce  Nisibis.  De  iis,  quae  ibidem 
gesta  sunt  sub  Iustiiiiano  iuuat  audire  Procopium,  qui 
Hist.  Arc.  cap.  il.  Opp.  Edit.  Paris.  1664.  T.  2.  p.  8. 
haec  ait:  Interim  ex  Perside  quidam  nunciatum  ueniunt: 
Belisarium  ad  urbem  Nisiben  acie  deuicto  Nabeda,  pro- 
gressionem  facere.  Sed  rem  fusius  narrat  idem  auctor 
de  Bello  Persico  lib.  il.  cap.  XVIII.  Opp.  T.  1.  p.  i3o. 
et  seq.  sic:  Interea  Belisarius  et  Romanus  exercitus  .... 
ex  urbe  Dara  Nisibin  uersus  instructissimi  processerunt. 
Dimidio  confecto  itinere  ....  ille  metari  iussit ,  altero  et 
quadragesimo  ab  urbe  Nisibi  stadio  ....  Petrus  uero 
adiuncto  sibi  lohanne  numerorum  Mesopotamiae  duce , 
qui  bonam  partem  exercitus  habebat ,  perrexit  porro ,  et 
decimo  a  muris  stadio  gradum  fixit.  Tum  suos  Belisa^ 
rius  ordinauit  ad  praelium  ,  et  Petro  mandauit  ut  acie 
composita  staret ,  signum  exspectans ,  ac  memor  se  circa 
meridicm  a  Barbaris  petitum  iri ,  id  nimirum  tenentibus 
animo,  se  sub  ucsperum,  Romanos  circiter  meridiem  cibum 
capere  consueuisse.  Talia  quidem  Belisarius  praecipiebat. 
Verum  qui  cum  Petro  erant ,  nullo  habentes  loco  man- 
data ,  nec  solem  perferentes  meridianum  ( ct  sane  est 
tractus  illc  aestuosissimus )  arma  posuerunt.  Quin  etiam 
errabant  securi  hostium,  ac  dispalati  ficus  ibi  natas  ede- 
bant ;  cum  Nabedes  re  animaduersa  Persicum  agmen 
effuso  in  eos  cursu  emisit.  Mox  Romani,  quos  utique  Bar- 
barorum  ex  urbe  eruptio  minime  latuit,  quoniam  in  cam- 
pestri  planitie  decurrentes  oculis  obuersabantur ,  ad  Beli- 
sarium  mittere  et  promptam  rogare  opcm,  dum  resumptis 
armis  incomposite ,  tumultuoseque  occurrunt.  Nondum  ac- 
ceperat  nuntium  Belisarius :  iam  tamen  subsidio  currebat^ 


NOTAE.  l6l 

c  puluere  sublato  coniiciens  impetum  a  Persis  fieri :  quo 
fracti  et  nullo  negotio  in  fugam  uersi  Romani  sunt. 
Jnstantes  Persae  quinquagcnos  intercmcrunt  ,  et  potid 
uexillo  Petii,  omnibus,  quos  tunc  fortitudinis  plane  obli- 
tos  insequebantur ,  uitam  ademissent ,  nisi  Bclisarii  co- 
piarumque  cius  interuentus  fuisset  impedimento.  Simul 
enim  primi  omnium  Gothi  cum  praelongis  densisque  hastis 
adfucrunt,  Persae  eorum  impressionem  haud  sustinentes  9 
sc  in  fugam  dederunt.  At  Romaid  cum  Gothis  a  tergo 
illos  prementcs  ,  centum  et  quinquaginta  strauerc  ferro  : 
reliquos  accepit  urbs  statim  reduces  ;  quia  nostros  perse- 
quendo  non  longe  profecti  fucrant.  Hucusque  Procopius, 
qui  tamen  Iohannem  potius  uictum  ad  Nisibin  quam 
uictorem  nobis  repraesentat.  Sed  ,  eidem  cordi  fuisse 
ea  narrare ,  quae  gessit  Belisarius ,  cuius  a  secretis 
fuerat ,  quique  praeerat  tunc  illi  expeditioni ,  est  di- 
cendum,  nec  omnia  singillatim  prosecutum  fuisse,  quae 
duces  inferiores  praestiterunt  \  nisi  mauis  et  hic  Proco- 
pium  incusare  de  fide  Graeca  uel  de  negligentia  in  hi- 
storiis  suis  texendis:  ut  fecit  Oltrocchius  in  Historia  Ligu- 
stica  Ecclesiae  Mediolanensis  p.  296.  et  seqq. ,  item  p.  3o4~ 
nota(*),  p.  3o8.  et  seqq.,  et  p.  329.  Nos  alibi  uidebimus  ex 
hoc  Poemate  plura  suppleri  posse  ad  Procopii  historias. 

V.   61.  secundos.  Ms.   secundus. 

V.  62.   Congressus  nec.  Ms.   Congressus  nunc. 

V.   63.  Amisit  socias.  Ms.  Admisit  sotias. 

V.  65.  mcdiaque    in    Nitzibis    arce.    Ms.  medieque  in 
nitzibis  are. 

V.  66.  Irrupit  Romanus.    Ms.  Romanus  Irmpit ,    sed 
prius  erat  dirupit. 

V.  70.   Theodosioypolin.    Ms.    Theodosio  ypolin ,    sed 
prius    pro    postrema    littera    n    erat    m.    Imitatus    est 

21 


l62  IN    LIBRVM    I. 

Corippus  Claudianum ,  apud  quem  Theodosius  uel  Theu- 

dosius  (unde  est  Theodosiopolis  uel  Theudosiopolis)  est 

trisyllabus  iucipiens  a  diphthongo  Theo  uel  Theu.  Vide 

Claudiani  Carmen  nl.  u.  5a.  Carm.  XV.  u.  216.  Carm. 

XXII.    u.  5a.  et  422.  et    Carm.   XXIX.    u.  98.  Nota , 

quod  a  Procopio  aliisque  Graecis  scriptoribus   nomen 

illius  urbis  est  Seodoaiov  izoXu;.  Vide  et  apud  Le  Quien, 

ut  et  lovvtivov  %o\i<; ,  Kovo-ravrivov  itoXii; ,    QiXvxnov 

-jtoT^iQ^  et  alia  plura  huiusmodi  urbium  nomina.  Dupli- 

cem  Theodosiopolin  memorat  Procopius,  unam  nempe 

dicit    De  Aedif.  lib.  il.  cap.  il.  Opp.  T.  2.  p.  32.  pa- 

rum  distantem  ab  urbe  Dara  in  Mesopotamia,  et  cap.  V. 

p.   3y.    ad    flumen  Aborrham    sitam  \    alteram  uero  in 

Armenia  fuisse  monstrat  ibid.  lib.  11I.   cap.  1.   pag.  52. 

et  cap.  V.  p.   58.  et  seq.;  utramque  autem  Iustinianum 

muniuisse     muris     contra    incursiones    Persarum.    Imo 

lib.  I.    Dc  Bello  Persico  cap.  X.  Opp.  T.  1.  p.  29.  ait, 

Daram  in  Mesopotamia ,   et  Theodosiopolin  in    Arme- 

nia  ad    Persarmeniae    fines    fuisse    duo    propugnacula 

ad  Persas  infestandos    commodissima.    Saepe  memorat 

Procopius    praecipue    hanc  urbem    in  libris    De  Bello 

Persico,  sed  obsidionem  eius,  quam  nobis  nunc  aperit 

Corippus ,    praetermisit.    Fortasse    eam    tacite    innuit, 

cum  haec  narrat  lib.  T.   cap.  XV.  p.  43.  In  Armeniam 

Romanis    subditam    alium    Cabades    exercitum    misit ,   e 

Persarmenis   et  Sunitis ,    qui  sunt    Alanis  finitimi ,    con- 

flatum.  lis  se  adiunxerant  tria  Hunnorum  millia ,  eorum 

qui   uocantur    Sabiri :    bellicosissima    sane  gens.    Mcime- 

roes  Persa  omnibus  praeerat.  In  Persarmcnia    cum  sub- 

stitissent,   castris  quodam  in  loco  positis ,  unde  ad  Theo- 

dosiopolin  iter  est  tridui ,    ad  irruptionem   facicniam  se 

comparabant.  Pergit  narrare  deinde  Procopius  pugnas 

inter  Romanos  et  Persas. 


NOTAE.  l63 

V.  75.  Mermeroes.  De  hoc  Persarum  duce  uide  Pro- 
copium  passim  utroque  iii  libro  De  Bello  Persico  ,  et 
De  Bello  Gothico  lib.  IV ,  ubi  Graece  est  Mepiiepoyi;. 
Eum  obsedisse  Martyropolin  et  Archaeopolin ,  et  ac- 
cepta  clade  utramque  obsidionem  soluisse,  narrat  Pro- 
copius  De  Bello  Pers.  lib.  I.  cap.  XXI.  Opp.  T.  i. 
p.  62.  et  seqq.  et  De  Bello  Goth.  lib.  IV.  cap.  XIV. 
p.  602.  et  seqq. ,  rursusque  frustra  obsedisse  Archaeo- 
polin  legitur  ibid.  cap.  XVII.  p.  614.  ■>  sed  de  obsidione 
Theodosiopolis  nihil  reperitur  apud  Procopium ,  ut 
iam  monui. 

V.  76.  Ardua  sidereo  cingebat  mocnia  muro.  Ms.  Ar- 
dua  sidereo    cingcntem    menia   cet.    Virg.    Aen.   lib.  VI. 

u.  499- : 

Moenia  lata  uidct  triplici  circumdata  muro. 

et  lib.  IV.  u.  88-9. : 

ruinaeque 

Murorum  ingentes ,  aequataque  machina  caelo. 

V.  77.  Daras.  Ms.  claras.  Imperitus  librarius  ex  d 
fecit  cl ,  quod  mendi  genus  saepe  occurrit ,  ut  monet 
Casaubonus  in  Commentar.  ad  Theophrasti  Charact. 
cap.  IV.  p.  71.  Ed.  Lugd.  i6o3.  uel  p.  59.  Edit.  Co- 
burgi  1763.  Daras  est  urbs  munitissima  prope  Nisibin. 
Vide  Procopium  De  Bello  Persico  utroque  in  libro 
passim  et  alibi.  Apud  eundem  Graece  semper  est  Daras 
nomen  indeclinabile ,  etsi  in  uersione  sua  Maltretus 
fecerit  Dara ,  Darae.  Ibid.  lib.  I.  cap.  XIII.  et  seq. 
p.  35.  et  seqq.  describitur  praelium  memorabile  sub 
moenibus  Darae  cum  ingenti  Persarum  clade.  Romanis 
praeerat  Belisarius,  Persis  autem  non  Mermeroes,  sed 
Peroze  Mirrhanes. 

V.  eod.  qui.  In  Cod.  est  quidam  Htterarum  nexus 
respondens  potius  ra  quasi. 


164  IN   LIBRVM   I. 

V.   82.   laederet.   Ms.   lcdere. 
V.  83.  obtinuit.  Ms.  ooctinuit. 

V.  84-5 hosti 

Fortior  in  medios  uisus  concurrere  campos. 

Ms hostis 

Fortior  in  medios  uisus  est  currere  campos. 
In  fine  autem  hostis  abrasum  fuit  s.  Ouid.  Metamorph. 
lib.  V.  u.  89.  et  lib.  XII.  u.  595. 

concurrere  cominus  hosti. 

V.  89.  Mermeroen.  Acies  Romanum  effusa.  Ms.  Me- 
mor  enim  campis  romanum  perfusa.  Sanaui ,  ut  potui  7 
hunc  uersum ,  et  sensum :  sed  fortasse  excidit  hic 
pars  duorum  uersuum  ,  et  utriusque  uersus  pars  tan- 
tum  est  seruata.  Pro  perfusa  feci  effusa  secutus  Virg. 
Aen.  lib.  VI.  u.   3o5. 

Huc  omnis  turba  ad  ripas  effusa  ruebat. 
et  lib.  VII.  u.  812-3. 

Illam  omnis  tcctis  agrisque  effusa  iuuentus , 
Turbaque  miratur  matrum  cet. 
V.   90.  gladios.    Ms.  glodios. 
V.  91.   Quisque  suas.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  463-4. 

aeratasque  acies  in  proelia  cogit 

Quisque  suas :  ubi  alii  tamen  legunt  suos. 
V.   eod.  proiecit.  Ms.  prohiecit. 

V.  92.  Indecus.  Sic  in  Codice ;  ubi ,  nisi  malueris 
corrigere  indicus ,  erit  indecus  uox  addenda  Lexicis 
Latinis,  et  eadem  fortasse  ac  indecor^  nempe  inglorius, 
ut  apud  Stat.  Theb.  lib.  IX.  u.   108. 

patuitque  inglorius  ensis. 

V.  eod.  harenis.  Saepe  adspirationem  admittit  haec 
uox  in  nostro  Codice ,  et  ego  eam  retinui ,  ubicum- 
que  exstat;  etsi  sciam  reiici  a  Cellario  fulto  auctoritate 
Seruii,  a  quibus  tamen  dissentit  Manutius  cum  Carisio. 


NOTAE.  i65 

V.  93.  hastae.  Ms.  aste ,  absque  spirilu ,  ut  fre- 
quenter  in  hoc  Codice,  et  etiam  in  aliquibu9  inscrip- 
tionibus  apud  Reinesium  et  Gruterum  teste  Forcellino. 
Hanc  tamen  rationem  scribendi  eam  uocem  non  duxi 
sequendam  esse ,  nam  Italo  homini  seculi  XIV. ,  qui 
fere  omnes  diphthongos  etiam  omisit,  facilius  fuit  ne- 
gligere  literam  h ,  quam  illam  addere.  Reuera  uidebi- 
mus  infra  omissam  fuisse  pluribus  aliis  in  uocibus , 
quae  absque  adspiratione  nusquam  reperiuntur. 

V.   96.  ni  uiuum.  Ms.  ni  uinum. 

V.  98.  Mcrmeroes.  Ms.  mermereos.  Mermeroen  uictuni 
bis  a  Romanis  11011  longe  a  Theodosiopoli  narrat  Pro- 
copius  De  Bello  Persico  lib.  I.  cap.  XV.  p.  43.  cit. ; 
et  alibi  describit  clades  ,  quas  accepit  exercitus  eius 
a  Romanis  duobus  in  libris  De  Bello  Persico ,  et  IV. 
De  Bello  Gothico ;  sed  de  illius  captiuitate  niliil  re- 
peri  ibidem. 

V.   99.  Dominum  benedixit  in  annis.  Pro  armis  Codex 
habet  aruis.  Verbo  benedico    cum    accusatiuo  usus  est 
Apuleius  ,  quem  citat  Forcellinus ;  et  Corippus  noster 
etiam  De  Laud.  Iustini  lib.  il.  u.   161. 
Adstantem  benedixit  eum. 

V.  100.  Vrbicapus.  Ms.  Vrbicuius.  Plautus  Mil.  glor. 
Act.  IV.  Sc.  il.  u.  64. 

Vrbicape ,   occisor  regum. 
Ita  TCo^iopKYirriQ  apud  Athen.  Dcipnosoph.  lib.  VI.   cap. 
XIII.  p.  a5a.  ed.  Lugd.   i652,.  uocatur  Demetrius  An- 
tigoni  filius  ,    Macedoniae  rex  ,    ob  multas  urbes  a  se 
expugnatas. 

V.  eod.  maximus  orbis.  Etiam  De  Laud.  Iust.  lib.  I. 
u.  2,14.  et  lib.  il.  u.  145.  desinunt  pariter  :  maximus 
orbis. 


l66  IN    LIBRVM    I. 

V.  ioi.  Imperlalis  apex.  De  Laud.  lust.  lib.  I.  u.  355. 
Iustinlanus  apex ;  et  Ammian.  Marcell.  ffist.  lib.  XXI. 
cap.  XVI.  al.  XXXII.  Imperiale  culmen. 

V.  102.  lectum ,  quem  ad  multas.  Ms.  lettum  quem 
nullas. 

V.    io3.  quae  saeui  fuerant.  Ms.  que  seni  fuerat. 

V.  eod.  discrimina  belli.  Sic  desinit  De  Laud.  Iust. 
lib.  nl.  u.   95. 

V.  107.  Ad  caelum  sic  laetus  ait.  In  margine  est : 
Oratio. 

V.   108.  post  tempora.  De  Laud.  Iust.  lib.  il.  u.  352. 
Consulibus  consul  post  tempora  multa  nouabo. 

V.   110.  Hos.  Ms.  Nos. 

V.   iii.  Hunc.  Ms.  Nunc. 

V.  112.  nec  plura  moratus.  Sic  desinit  Virg.  Aen. 
lib.  V.  u.  38 1. 

V.   11 3.  Iussit  ab.  Ms.  Iuxit  et. 

V.  114.  finis  .  .  .  hostis.  Saepe  occurrit  in  Codice 
nostro  huiusmodi  terminatio  accusatiui  pluralis  tertiae; 
de  qua  Priscianus  ita  tradit :  Quorum  primus  et  secun- 
dus  casus  singulari  numero  sint  similes ,  eorum  quartum 
plurali  plerumque  ueteres  in  is  longum ,  non  in  es  ,  qui 
suetus  exitus  est ,  formasse :  e.  c.  Sallustii  principium 
Omnis    homines    niti    decet.    Aen.    IV.    u.  427*   •   '  •   •  • 

cinerem  manisue  reuelli.  Et  lib.  IX.  u.  60 neruos 

perpessus  et  imbris.  Et  sic  ubique  apud   Virgilium. 

V.  11 5.  Occiduas  aditurus  aquas.  Occiduas  dicit  auc- 
tor ;  quia  scilicet  Constantinopolim ,  quae  urbs ,  etsi 
nobis  est  ad  orientem ,  redeunti  Iohanni  e  Perside 
erat  ad  occidentem. 

V.   117.  Romanae portae.  Sic  De  Laud.  Iust. 

Ub.  11I.  u.  2,44.  Romana  palatia  uocat  auctor  ea,  quae 


NOTAE.  167 

Constantinopoli  exstabant,  qnam  urbcm  iisdem  in  libris 
semper  appellat  Nouam  Romam. 

V.  119-20.  Pedibus  celcr  ille  benignis  Oscula  laeta  dedit. 
Ita  De  Laud.  Iust.  lib.  I.  u.  1 5y-8.  et  poplite  flexo 
Plurima  diuinis  supplcx  dabat  oscula  plantis. 
V.  in  hosce  uersus  Barth.  Aduersar.  lib.  XXXIV.  cap. 
XXI.  p.  i58i.  uel  apud  Corippum  Fogginii  p.  3o5.  et 
ibid.  Rittershusium  p.  391.,  qui  plura  congesserunt 
de  ritu  osculandi  pedes  Imperatorum.  Vide  etiam  in~ 
fra  in  hoc  poemate  ex  Indice  u.  Oscula. 

V.    122.   Gauisus  alumno.  Ms.  gauuisus  alumpno. 

V.    123.   Imperialis   apex.   V.   supra  ad  u.    101. 

V.   125.  onerantur.  Ms.  honorantur. 

V.    128.   Tyro  rudis.  Ms.  Lytorudis  uno  uerbo. 

V.    1 3 1 .  Maximus.  In  margine  :  Oratio. 

V.   i32.  sic.  Ms.  haec  per  compendium  Ji. 

V.  i36.  populisque  suis.  Nunc  accipe  dicta.  Ms.  po- 
pulis  suis.  nunc  accipe  accipe  ditta :  sic  absque  copula 
que ,   et  repetito  accipe. 

V.  139.  Auribus  in  nostiis  sonuit.  Ex  Cantica  Canti- 
corum  cap.  il.  u.  14.  uidetur  petita  haec  phrasis  ,  ubi 
legitur  :  Sonet  uox  tua  in  auribus  meis. 

V.  i44-  Languantanque.  Ms.  hic  habet  Langucntan- 
que ;  infra  u.  4^9*  Laguantan  ,  lib.  IV.  u.  48.  Laguan- 
taque ,  u.  85.  et  lib.  VII.  u.  474*  Lauguantan ,  item 
lib.  IV.  u.  629.  Languatan  in  textu ,  et  languantan  m 
margine  ,  u.  797.  ilaguaten  ,  u.  81 5.  et  lib.  VII.  u.  434. 
et  5oi.  languatan ,  lib.  V.  u.  166.  illaguatensis ,  lib.  VI. 
u.  535.  laguantan ,  et  lib.  VII.  u.  5oi.  lauguatan.  Quare 
rectius  puto  esse  Languantan ,  sic  enim  est  etiam  in 
margine  ad  lib.  IV.  u.  629. ,  ut  supra  iam  monui. 
Hi    procul    dubio    sunt    illi  barbari    Mauri  contermini 


l68  IN   LIBRVM    I. 

Tripolitanae  prouinciae ,  quos  Procopius  uocat  modo 
Aevadal  Leuathae ,  ut  Hist.  Arc.  cap.  V.  Opp.  T.  a. 
p.  18.,  modo  AevxaOai  Leucathac,  ut  De  Aedif.  lib.  VI. 
cap.  IV.  p.  112,,,  et  De  Bello  Vandalico  lib.  il.  cap.  XXI. 
Opp.  T.  I.  p.  2,87.  et  seq. ,  item  cap.  XXVIII.  p.  3o5., 
modo  autem  Ae$av6ai  Lebanthae ,  uel  potius  Leuan- 
thae,  ex  Lenguantan,  uel  Languantan  deriuatum;  nam 
Iustiniani  aeuo  iam  @  Graecorum  sonabat  ut  V  Lati- 
num  consonans  ,  uel  etiam  ut  Gu  aut  duplex  VV  bar- 
bararum  nationum.  Ideo  apud  eundem  Procopium 
Vandali  semper  per  /?  hoc  modo  exprimuntur  $avdiXoi. 
Idem  Maltretus  in  Indice  ad  Procopii  libros  de  Bellis 
uerbo  Lebanthae  nos  admonet  fortasse  cosdem  esse  eos 
cum  Leucathis.  Caussam  eorum  defectionis  a  Romanisv 
quibuscum  prius  se  adiunxerant  ob  delendum  regnum 
Vandalorum ,  nobis  aperit  idem  Procopius  fuse  De 
Bello  Vandalico  lib.  il.  cap.  XXI.  mox  cit. ,  et  per- 
stringit  loco  pariter  citato  Historiae  Arcanae  hoc  modo: 
Quae  Sergius  Bacchi  filius  (  qui  Tripolitanae  prouinciae 
praeerat  sub  patruo  Solomone  praefecto  praetorii  Afri- 
cae )  commisit  in  Africa  iam  satis  opportuno  loco  nar- 
rata  sunt :  eius  enim  caussa  res  malc  gesta  Romanis  in 
ea  prouincia;  Leuathis  iurata  fides,  conceptis  ad  Euan- 
gelium  uerbis,  qui  ( quod  mox  praeterea  dicendum)  nec 
dolo  malo  ad  Scrgium  proficiscerentur ,  nec  ullus  esset 
suspicioni  locus ;  apparatis  tamen  epulis  acceptos ,  ne- 
glecto  sacramento ,  per  scclus  interfecit ;  quae  fuit  origo 
non  modo  Solomonis  ducis ,  sed  Romanorum  etiam ,  et 
Africanorum  interitus.  Haec  autem  contigerunt  anno 
XVII.  imperii  Iustiniaui ,  ut  notat  idem  auctor  cit. 
cap.  XXI.  lib.  il.  De  Bello  Vand.  p.  2,87. ,  qui  aimus 
respondet  anno  Christi  DXXXXIII. 


NOTAE.  169 

V.  i45.  subiectum  flectere  collum.  In  Fragm.  de  Laud. 
lustini  u.  34-.  desinit : 

.  .  , subiectaque  ponere  colla. 

V.   147.  Iura.  Ms.  Laurea. 

V.  149«  gentes  domitare  superbas.  Ms.  gcntes  domare 
superbas.  Feci  domitare ,  ut  uersus  complerem  mensu- 
ram  non  sine  exemplo  Auctoris  nostri ,  qui  De  Lau- 
dibus  lustini  lib.  nl.  u.  140.  finit :  duros  domitare  ty- 
rannos.  Hoc  loci ,  et  alibi  persaepe  prae  oculis  habet 
noster  Poeta  celebrem  illum  Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  853. 
de  Romanis  : 

Parcere  subiectis ,   et  clebellare  superbos. 
V.  infra  lib.  il.  u.  368. 

V.  i5a.  In  manibus  referens,  et  te  per  cuncta  gubemet. 
Ms.  Immedius  referens  etc.  Recole  Psalm.  LXXXX. 
u.  1.  In  manibus  portabunt  te.  Fortasse  pro  gubernet , 
ut  est  in  Codice  ,  legendum  erit :  gubernans. 

V.  i53.  Prosperitate  sua:  titulis.  Ms.  Prosperitate  sua. 
tictulis.  Fortasse  legendum  erit :  ut  titulis.  Nota  hic 
prosperitatcm  esse  pro  fauore ,  quem  sensum  non  ex- 
ponunt  lexicographi  Latini ,  etsi  iidem  adnotarunt 
prosper  uel  prosperus  idem  esse  ac  favorevole  Italice  , 
idest  fauens ,  ut  est  apud  Forcellinum  ;  unde  sicut  ex 
faueo  prouenit  fauor,  ita  ex  prospero  uel  prosper  potuit 
effici  prosperitas  pro  fauore.  V.  etiam  infra  u.  406.  ubi 
rursus  occurrit  prosperitate  Dei  pro  Dei  fauore. 

V.  i54-  Pro  meritis  nos  rite  tuos  uideamus.  Ms.  Pro 
meritis  nos  retecius  uideamus.  Etiam  uideamus  non  satis 
clare  expressum  est  in  Codice.  Aduerbio  rite  usus  est 
Auctor  etiam  lib.  I.  De  Laud.  lust.  u.  338. 

Hunc  ueterem  primi  ritum  non  rite  colebant. 


2,2. 


1^0  IN    LIBRVM    I. 

V.   i55.  Diulnisque  oscula  plantis.  V.  supra  ad  u.  119. 
ubi  iam  retuli  De  Laud.   Tust.  lib.  I.  u.    i58. 

Plurima  diuinis  supplex  dabat  oscula  plantis. 
V.   i58.  pietasque.  Ms.  pictasque. 
V.   159.  nautas  hortatur  ouantes.  Virg.  Aen.  lib.  XI. 

U.     12-3. 

Tum  socios  (namque  omnis  eum  stipata  tegebat 
Turba  ducum)  sic  incipiens  hortatur  ouantes. 
V.   161.  Prima  repercussis    uerruntur  marmora    tonsis. 
Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  28. 

.  .  .  .  et  in  lento  luctantur  marmore  tonsae. 
In  margine  Codicis  haec  leguntur  :    Nota  modum  pro- 
prium  nauigantium. 

V.   162,.  urguent.  Sic  legebatur  prius  in  Codice,  hic, 
ut  alibi ,  sed  inde  effectum  fuit  urgcnt. 

V.   i65.  abscondunt  alta  carinae.  Ms.  ascondunt  alta 
carine.  Virg.  Georg.  lib.  I.  u.   142. 

Alta  petens ,  pelagoque  alius  trahit  humida  lina. 
Aen.  lib.  il.  u.  ao3. 

Ecce  autem  gemini  a  Tenedo  tranquilla  per  alta. 
et  lib.  X.  u.  687. 

Labitur  alta  secans. 
V.   166.  centum.  Ms.  tentum. 
V.  168.  aeratis  aequoraproris.  Virg.  Aen.  lib.  IX.  u.  133. 

Quot  prius  aeratae  steterant  ad  litora  prorae. 
V.    171«   traiciens.   Ms.   traicias. 
V.    172.  Seston  Abydenus.  Ms.  Sexton  abideus. 
V.    174.  Et  legit  antiquae  litus  lacrimabile  Troiae.  In 
margine  haec  adest  nota  :  Hic  nautae  demonstrant,  ubi 
Troia  fuit ,  et  domus  regia  Priami  et  Aeneae. 
V.    176.  priorum.  Ms.  priorem. 


NOTAE.  171 

V.   177-8.  domus  haec  Aeneia  longe ,   Arboribus  quae 
septa  iacet.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  299-800. 

quanquam  secreta  parcntis 

Anchisae  domus ,  arboribusque  obtecta  recessit. 
V.   1 80.  Dcmoleum  hoc  uictor  prostrauit  litore  magnum. 
Virg.  Acn.  lib.  V.  u.  260-1. 

Loricam ,  quam  Demoleo  detraxcrat  ipse 
Victor  apud  rapidum  Simoenta  sub  Ilio  alto. 
V.  181.  Aeneas  proauus.  Fortasse  est  legendum  pro- 
fugus ,  ut  habet  Ioh.  L.  de  Bonis  exscriptor  Codicis 
in  sua  Ecloga  X.,  quae  inscribitur  Mors,  u.  106.,  ubi 
plures  ex  hisce  uersibus  intulit.  A  Virgilio  etiam  pro- 
fugus  dicitur  Aeneas.  Aen.  lib.  I.  u.   2. 

V.    186.    Vt  niger  Memnon.  Virg.  Aen.  lib.   I.  u.  49^« 

Eoasque  acies ,   et  nigri  Memnonis  arma. 
V.   188-9.  bedatrix    uirgo  cateruis    Penthesilea.    Virg. 
Aen.  lib.  I.  u.  49^~7* 

Penthesilea  furcns 

Bellatrix ,  audetque  uiris  concurrere  uirgo. 
V.    189.     Rhesus    qua    nocte   peremptus.     Virg.     Aen. 
lib.  I.  u.  473-5. 

Nec  procul  hinc  Rhesi  niueis  tentoria  uelis 
Agnoscit  lacrimans ,  primo  quae  prodita  somno 
Tydides  multa  uastabat  caede  cruentus. 
V.   190.  Troilus  utque  puer  forti  congressus  Achilli.  Ms. 
Troilusque  husque  puer  forti  congressus  achilli.  In  Ecl.  X. 
cit.  Ioh.  L.  de  Bonis  sic  etiam  incipit    hic  uersns  ibi 
120.   Troilusque  usque  cet.  Virg.  Aen.  lib.  I.   u.  478-9. 
Parte  alia  fugiens  amissis  Troilus  armis , 
Infelix  puer ,  atque  impar  congressus  Achilli. 
V.   191.    Victor  ApoUinea  cecidit  qua  lege  sagitta. 
Victor  dicitur  Achilles  a  Virg.  Acn.  lib.  VI.  u.   168.,  et 


1^2  IN   LIBRVM   I. 

ab    Horatio    lib.  IV.  Ode  VI.  u.   3-4.    De  illius   morte 
Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.   56-8.  haec  cecinit : 

Phoebe , 

Dardana  qui  Paridis  direxti  tela  manusque 
Corpus  in  Aeacidae. 
V.  193.  exhaustae  incendia  Troiae.  Ms.  exauste  in- 
cendia  troie.  Sic  etiam  legitur  ap.  Ioh.  L.  de  Bonis 
cit.  Ecl.  X.  u.  12,3.  in  utroque  Codice.  An  exustae? 
Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  555.  dixit  Troiam  incensam ,  et 
lib.  VII.  u.  a95-6. 

num  incensa  cremauit 

Troia  uiros  ? 
Imo  quinque  aliis  in  locis  incensam  eandem  urb-  n  dixit. 
V.  196.  totper  uada  caerula.  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  198. 

Litus  ad  Ausonium  tot  per  uada  caerula  uexit. 
V.  197.  narrantes.  Ms.  narrantis ,  quod  poterat  tueri 
auctoritate  Sosipatri  Carisii  lib.  I. ,  qui  regulam  a  Pri- 
sciano  traditam ,  quam  uide  paulo  supra  ad  u.  114»* 
transfert  etiam  ad  alia  nomina ,  tertiae  declinationis , 
quae   crescunt  genitiuo. 

V.  198.  Audiit.  Ms.  Audit.  Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.  5 16. 
Audiit  et  Triuiae  longe  lacus :  audiit  amnis. 

V.  2,02,-3 mater  quoque  filia  regis , 

et  nunc  pater  ipse  Iohannes. 

Confer  Alemannum  in  Notis  ad  Procopii  Historiam 
Arcanam  Edit.  Lugd.  p.  69.  uel  Paris.  p.  139.,  ubi 
inter  parentes  Iustiniani  Imp.  n.  39.  Stemmatis  eiusdem 
adest  Iohannes  ( idem  ac  noster )  Vitaliani  Consulis 
nepos ,  Iustinae  Germani  filiae  maritus.  Haec  autem  Iu- 
stina  uocari  merito  potuit  filia  regis  a  nostro  Poeta , 
utpote  Germani  filia ,  qui  fuit  Iustiniani  Augusti  ex 
fratre    nepos :    iuxta    illud    Seruii    ad    Virgilii    Ecl.  nl. 


NOTAE.  173 

u.  106.  Regum  nomina,  non  quoniam  ipsi  (  Hyacinthus 
et  Aiax  )  regcs  fuerunt ,  sed  quia  regum  filii ,  ut  Ma- 
gnum  reginae  sed  enim  miseratus  amorem.  cum  de  Ariadne 
diceret  Pasiphaes  reginae  filia.  Confer  etiam  Praefatio- 
nem  nostram ,  ubi  de  Iohanne  Poematis  heroe  disse- 
ruimus.  Videatur  praeterea  Glossarium  ad  Scriptores  me- 
diae  et  infimae  Latinitatis  auctorc  Du  Cange  ex  Ed. 
Monachor.  S.  Mauri ,  et  Glossar.  nouum  Carpentier 
Verbo  :  Rex  ,  Reges  ,  filii  regum. 

V.  2,04.  pertentant  gaudia  mentem.  Virg.  Aen.  lib.  V. 
u.  828. 

Gnvdia  pertentant  mentem. 
It.  lib.  »a  u.  5o6. 

Zatonae  tacitum  pertentant  gaudia  pectus. 

V.   206.  Per  mare  ueliuolum.  Virg.  Acn.  lib.  I.  u.  228. 
Despicicns  mare  ueliuolum. 

V.  207.  Vnica  Romanis  rebus  spcs  altera ,  Petrus. 
Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.    168. 

Et  iuxta  Ascanius ,  magnae  spes  altera  Romae. 

V.  208.  Labitur  Aegcum  classis.  Virg.  Aen.  lib.VIII.  u.91. 
Labitur  uncta  uadis  abies. 

V.  209.  Haud  secus  Adriacis.  Mare  Adriacum  etiam 
Ionium  ab  antiquis  uocabatur,  uel  hoc  pars  erat  illius: 
unde  intelligimus ,  quomodo  diuus  Paullus  ex  Creta 
nauigans  in  Adria  ( Act.  cap.  XXVII.  u.  27. )  appulit 
Melitam  insulam  prope  Siciliam ,  non  uero ,  ut  aliqui 
uolunt ,  Melitam  alteram  uulgo  nunc  Melcda  in  sinu 
Adriatico  sitam.  Imo  Procopius  ipse  De  Bello  Vand. 
lib.  I.  cap.  XIV.  p.  212.  Adriaticum  mare  usque  ad 
Tyrrhenum  extendit  ,  cum  dicit  de  Belisarii  classe 
Africam  aduentante  sic  :  Sublatis  confcstim  uelis,  Clas- 
sem  aduertunt    ad    Gaulum  et    Melitam  insulas ,    quibus 


1^4  IN   LIBRVM    I. 

mare  Adriaticum  a  Tyrrheno  dirimitur.  Videndi  sunt 
circa  hane  quaestionem  diu  agitatam  Christoph.  Cel- 
larius  Dissert.  de  Amoenitatibus  historicis  et  geographicis 
ex  Itineribus  D.  Pauli  Ap.  collectis  n.  XXVI.  in  The- 
sauro  Antiquitatum  Sacrarum Vgolini  T.  VII.  p.  MCXCVII., 
Car.  Iosephus  a  S.  Floriano  Navigazione  delV  Apostolo 
Paolo  da  Cesarea  a  Malta  in  Raccolta  Milanese  del- 
V  anno  1^56.  f.°  2,5.  26.  et  27.  iterumque  edita  Me- 
diolani  1757.  in  calce  ad  eiusdem  auctoris  Fonda- 
zione  della  Chiesa  cTAquileja ,  et  Agius  de  Soldanis 
Discorso  apologetico  contro  la  Dissertazione  descritta  dal 
Ladvocat  intorno  il  Naufragio  di  S.  Paolo  con  una 
Lettera  contra  le  Opere  composte  dal  Sig.  Ab.  Sciuliaga 
Venetiis  1758.,  ubi  p.  2.  et  3.  recensentur  plures  alii 
auctores ,  qui  pugnarunt  pro  Melita  Sicula.  Quibus 
adiicendus  est  etiam  liber  Venetiis  editus  anno  1763. 
sic  inscriptus  :  Critica  de  Critici  moderni ,  che  dalV  an- 
110  1730  infino  al  1760  scrissero  sulla  Controversia  del 
Naufragio  di  S.  Paolo  Apostolo ,  descritto  rce'  Capi  27. 
e  28.  degll  Atti  Apostolici :  diretta  a  Filalete  Epifane 
da  Nonio  Catiniano  Gravanti  M.  D.  A.  R.  D.  I.  E.  B. 
L.  B.  P.  Pro  Melita  autem  Illyrici  scripserunt  praeter 
citatum  Ladaocat,  Ign.  Georgius  opus,  cui  titulus:  D. 
Paulus  Apostolus  in  Mari ,  quod  nunc  Venetus  sinus 
dicitur ,  naufragus ,  et  Melitae  Dalmatensis  insulae,  post 
naufragium  hospes.  Venetiis  1730.  et  Steph.  Sciuliaga 
citatus  pluribus  opusculis  tum  Italice  tum  Latine  editis. 

V.  210.  Ocius  alta  secat.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  687. 
Labitur  alta  secans. 

V.  eod.  Siculas  mox  contigit  oras.  Virg.  Aen.  lib.  nl. 
u.  4.10-1. 

Ast  ubi  digressum  Siculae  se  admouerit  orae 
Ventus. 


NOTAE.  175 

Corippus  De  Laud.  Iust.  lib.  I.  u.   197. 

Limen  ut  augustae  sacro  pcde  contiglt  aulae. 
lib.  11I.   u.   1. 

Contigit  ut  princeps  augusti  limina  tecti. 
et  u.  3oo. 

Nunc  ripas  Scythici  uictor  rex  contigit  Istn. 
et  lib.  Inl.  u.  248. 

Contigit  ut  sacrae  felicia  limina  portae. 
Haec  congessi  auctoris  nostri  exempla  eiusdem  uocis, 
quia  in  Codice  nostro  uox  contigit  non  est  adeo  clara. 
Fortasse  prius    erat    attigit ,    quod   correctum    uidetui 
fuisse  ab   ipso   exscriptore   Codicis  in  contigit. 

V.  2,11.  omne.  Scias  oportet,  hanc  uocem  non  satis 
claram  apparere  in  Codice ,  ubi  saltem  de  postrema 
littera  e  nequit  dubitari. 

V.  21 3.  Scylla  biformis.  Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  286. 
desinit :  Scyllaeque  biformis. 

V.  216.  Quamquam  hic  alternae  coeant  confinia  terrae. 
Ms.  alterne ,  quia  semper  negligit  diphthongos.  Puto 
hic   esse  alternae  poetice   pro  utriusque ,    ut  apud  Sta- 

tium  Lib.  I.  Silua  nl.  u.  25 Nec  te  mitissimus  amnis 

Diuidit:  alternas  seruant  praetoria  ripas. 

V.  218.  numquam  placata  Charybdis.  Virg.  Aen.  lib.  11I. 
u.   42,0 implacata   Charybdis. 

V.  219.  liquidas  reuomens  nec  sorbuit  undas.  Ms.  li- 
quidas  remonens  nec  sorbuit  undas.  Virg.  Aen.  lib.  11I. 
u.  422-3.  de  Charybdi  agens  subiungit :  Sorbet  in  ab- 
mptum  fluctus ,  rursusque  sub  auras  Erigit  alternos  cet. 

V.   221.  Arboribus.  Ms.  Alboribus. 

V.  222.  intrate.  Ms.  intrare. 

V.  225.  socios  hortatur  ouantcs.  V.  supra  u.  159.  et 
notam  in  eundem. 


I76  IN    LIBRVM    I. 

V.  2,29.  Caucana  Sicani  iuxta  iacet  arua  Pachyni. 
De  portu  Caucana  in  Sicilia  uide  Procopium  De  Bello 
Vandalico  lib.  I.  cap.  XIV.  p.  2,11.  et  seqq.,  ubi  nar- 
rat  eodem  in  portu  stetisse  etiam  classem  Belisarii, 
cum  in  Africam  proficisceretur.  Confer  etiam  Historiam 
Miscellam  lib.  XVI.  ap.  Murator.  Rerum  Italicar.  Scrip- 
tores  T.  I.  p.  io5. ,  et  Cluuerii  Siciliam  antiq.  lib.  I. 
cap.  XIV.  p.  190  et  seq.  edit.  uet.  et  p.  22,3.  edit. 
nouae  in  Thesauro  Antiquitatum  et  Historiar.  Siciliae 
Graeuii  et  Burmani  T.  I.  In  quantitate  uocis  Sicana 
secutus  est  Corippus  Ausonium ,  qui  in  Gripho  u.  46. 
priores  syllabas  produxit. 

Hinc  Bromii  quadrantal,  et  hinc  Sicana  medimna. 

V.  23 1.  morsu  perstrinxit  obunco.  De  aquilae  rostro 
Claudian.  ait  De  Bello  Gildonico ,  Carm.  XV.  u.  470. 
morsu  partitur  obunco. 

V.  232.  stelliferus  maris  asperat  hesperus  undas.  Ms. 
stelliferas  maris  asperat  hesperus  undas.  Vig.  Aen.  lib.  nl. 
u.    285. 

Et  glacialis  hiems  aquilonibus  asperat  undas. 

V.  233.  tetram  caligine   noctem.    Ms.    terram  caligine 
noctem.    Poteram    corrigere :    tetra ,    ut    dixit  Cic.  pro 
Lege  Agrar.  Or.  il.  c.   17.  tetrae  tenebrae  et  caligo:  sed 
pro  tetram  est  Lucan.  Phars.  lib.  IV.  u.    172. 
Tetra  nimborum  nocte  coorta. 

V.   242.  surgebat.  Ms.   surgebant. 

V.  243.  cum  tristis  imago.  In  margine  est :    Visio. 

V.  25o.  Meque  rogas ,  uultu  minitans  ?  Ms.  Meque 
rogas  ?  uultu  minitans  ? 

V.  25 1.  Horrida  sulfureis.  Ms.  Orrida  sulfuriis. 

V.  eod.  monstris.  Ms.  mostris. 

V.  253.  claro  deiectus  olympo.  Ms.  oculo  deiettas  olimpho. 


NCrTAE.  I77 

V.   2,54.  itnitantia.  Ms.  minitantia. 

V.  257.  tetrae  caliginis  umbra.  Ms.  terre  caliginis 
umbra.   V.  supra  ad  u.  233. 

V.  258.  serf  rursus  ab  alto.  In  margine  :  Alia  uisio. 
S.  Cyprianus  fortasse  est  ille ,  qui  hic  apparet  Iohan- 
ni ,  cum  de  eodem  S.  Antistite  Carthaginiensi  et  Mar- 
tyre  haec   etiam  Prudentius  cecinerit  Peristeph.  Hymn. 

XII.  u.   99-100 Tenet  ille  regna  caeli , 

Nec  minus  inuolitat  terris,  nec  ab  hoc  recedit  orbc. 
Imo  Procopius  ipse  Dc  Bello  Vandalico  lib.  I.  cap.  XXI. 
p.  227.  Opp.  T.  I.  Ed.  Paris.  1662.  narrat  de  pro- 
fanatione  templi  eidem  Martyri  sacro  per  Arianos 
Vandalos  peracta  (  uersione  utor  Claudii  Maltreti  ) 
moestis  et  animi  dubiis  Afris  Cyprianum  saepe  uisum  in 
somnis  dixisse ,  ne  sua  causa  Christianos  haberet  soli- 
citos ;  futurum  cnim  tempus ,  cum  ipse  factam  sibi  iniu- 
riam  ulcisceretur.  De  uariis  apparitionibus  huiusce  Sancti 
uide  Acta  Sanctorum  Septembris  T.  I11I.  p.  334-  et  seqq. 
Fateor  tamen  potuisse  poetam  innuere  S.  Laetum  Episco- 
pum  Neptitanum  et  Martyrem  ,  de  quo  Victor  Tuno- 
nensis  in  Chronico  ad  ann.  Christi  DXXXIIII.  haec  re- 
liquit:  Iustiniano  IV.  Cos.  lustinianus  imper.  uisitatione 
Laeti  episcopi  ab  Huncrico  Vandalorum  rege  martyris  facti , 
exercitum  in  Africam ,  Belisario  magistro  militum  duce , 
contra  Vandalos  mittit.  Iohannes  autem  Limpenus  de 
eodem  Sancto  agens  int.  Acta  Sanctorum  Septcmbris 
T.  il.  p.  682.  sub  die  VI.  eiusdem  mensis,  post  relata 
uerba  Tunonensis  eam  apparitionem  refellit,  haec  sub- 
dens  :  Similia  ex  eiusdem  Victoris  Chronico  haud  dubie 
accepta  ,  leguntur  apud  S.  Isidorum  Hispalensem  in 
Historia  Vandalorum.  At  utroque  antiquior  Procopius 
Caesariensis  ,    qui   Constantinopoli  degebat ,    cum    bellum 

23 


I  y8  IN    LIBB.VM    I. 

aducrsus  Wandalos  Iustinianus  anno  Christi  DXXXIII 
wsciperet ,  episcopum  quemdam  Dei  monitu  cx  Orientc 
illum  aduenisse  asserit ,  cuius  exhortatione  incitatus  im- 
perator  bellum  istud  dccreuerit.  Subinde  recitat ,  quae 
Procopius  narrat  hac  super  re  De  Bello  Vandalico 
lib.  I.  cap.  X.  p.  ao3. ,  et  concludit :  Sed  imperato- 
rcm  istum  ad  Wandalos  debellandos  inductum  fuissc 
uisitatione  Lacti  episcopi ,  ut  Victor  Tunonensis  scribit , 
luto  credi  nequit,  nisi  Procopii  aduersantis  grauior  aucto- 
ritas  eleuetur.  Equidem  hoc  in  casu  Procopii  aucto- 
ritas  praeferri  debet  illi  Victoris ,  cuius  etiam  fidem 
suspectam  merito  reddit  mihi  Oltrocchius  in  Historia. 
Ecclesiae  Mediolanensis  Ligustica  p.  32,9. ,  ubi  illum 
Graecae  hunc  Punicae  fidei  Scriptorem  uocat. 

V.  2,62,.  Continuitque  manum,  sanctoque  haec  addidit  ore. 
In  Ms.  deest  haec  :  unde  claudicabat  uersus.  Illud  ad- 
didi  ex  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  593. 

Continuit ;  roscoque  hacc  insuper  addidit  ore. 
et  lib.  VII.  u.  4-5 1«  rabidoque  haec  addidit  ore. 
V.  2,63.  concitet.  Ms.  concitat. 

V.  266.  Virque  Dei.  Sic  uocantur  tum  Angelus,  qui 
apparuit  matri  Sampsonis  Iucl.  C.  XIII.  u.  6.  et  8. ; 
tum  Samuel  Reg.  lib.  I.  C.  VIIII.  u.  6.  et  seqq. ,  nec 
non  alii  prophetae  uel  Sancti  passim  in  sacris  Bibliis, 
et  apud  scriptores  ecclesiasticos. 

V.   267.   CLaudere  nitentem.   Ms.    Claude  renitentem. 
V.  eod.  mente  benigna.    Sic  erat  prius  etiam  in  Co- 
dice ;  sed  a  prima  manu  factum  est  postmodum  beni- 
gnus.  Pro  lectione,  quam  praetuli,  est  Virg.  Aen.  lib.  I. 
u.  3o8.  qui  desinit :  mentemque  benignam. 
V.  270.  Erexit.  Ms.  Exexit. 


NOTAE.  I79 

V.  eod.  Zampadas  ignis.  Ms.  lampacHs  ignis ,  quae 
lectio  tueri  potest,  sumendo  ignis  pro  ignes  „•  sed  lam- 
pades  ignis  habent  etiam  sacra  Biblia  ,  ut  Cant.  cap. 
XIII.  u.  6.  et  Mac.  lib.  I.  cap.  VI.  u.  39.,  nusquam 
uero  reperi  lampaclis  ignes.  Rursus  post  hunc  uersum, 
cum  hic  etiam  periisset  folium  respondens  alteri,  de 
quo  iam  supra  memini  ad  u.  22. ,  desunt  circiter 
alii  LXII.  uersus  ad  minus ,  uel  paulo  plures ;  nam 
folia  antecedentia  totidem  constant  uersibus  ,  et  sub- 
sequens  continet  uersus  LXV.,  nempe  XXXII.  in  priori 
pagina  ,  et  XXXIII.  pagina  uersa. 

V.    274*   sustentant  lintea.   Ms.   substant  linthea. 

V.    275.   uelis.  Ms.   ullis. 

V.   279.   Sortc  trahit.   Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  5 12. 
aut  sorte  trahebat. 

V.   281.  suam.  Ms.  suum. 

V.   284.    Vt.  Ms.    Ve. 

V.   286.  Omnipotcns.  In  margine  est :  Oratio. 

V.  289.  tibi  militat  aer.  Claudian.  De  11I.  Consulatu 
Honorii.  Carm.  VII.  u.  97. 

cui  militat  acther. 

V.  290.  arcluus  intonat  acther.  Virg.  Georg.  lib.  I.  u.  324. 

ruit  arduus  aethcr. 

Aen.  lib.  VIII.  u.   239.  iuxta  aliquos : 

maximus  intonat  acther. 

et  lib.  X.  u.    102. 

silet  arduus  acther. 

V.   291.  turbatur    machina  mundi.    Ms.    turbatur  ma- 

ghina  mundi;  sed  Iohannes  L.  De  Bonis  in  Poemate  pro 

Galeatio    Vicccomite  Duce  Mcdidlani    lib.  I.   iuxta   Cod. 

A.  274«  u-  986.  uel  iuxta  Cod.  A.  27$.  u.  909.  habet: 

turbatur  machina  mundi. 


l8o  I"N    LIBRVM   I. 

Lucret.  lib.  "V.  u.  77. 

ruet  moles  et  machina  mundi. 

V.  3oo.  tua  sum  praecepta.  Ms.  tu  s  . .  precetta.  Clare 
est  in  Codice  tu,  sed  sequens  uox,  quae  fuit  a  prima 
manu  correcta ,  est  ualde  dubia.  Fortasse  ex  scis  ef- 
fectum  est  sum. 

V.  3oi.  fauens.  An  parens?  Sed  pro  lectione  Codicis 
est  Virg.  Georg.  lib.  I.  u.    18. 

Adsis  ,  o  Tegcaee ,  fauens. 
V.  3o2.  tantaeque  pius  succurre  ruinae.    Ms.  tantequc 
pius  seruirc  ruine.  Virg.  Aen.  lib.  IX.  u.  290.  desinit : 
et  succurre  relictae. 

et  u.  4°4- 

tu  praesens  nostro  succurre  labori.  ■ 

Imo  auctor  noster  infra  lib.  VI.  u.   ioa-3. 
........  nostraeque  ruinae 

Festinus  succwre. 
V.  3o3.  damnant.  Ms.  dampnant. 
V.  3o5.  Pro  Petro  nunc  parce  meo.  Ms.  Protcrio  nunc 
parge  (uel  perge  per  compendium)  meo. 

V.  3o6.  Haesit  in  ore  sonus.    Ms.  Exit  in  ore  sonus. 
Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  774.  et  lib.  11I.  u.  48. 

Obstupui ,  steteruntque  comae,  ct  uox  faucibus  hacsit. 
It.  lib.  IV.  u.  280.  et  lib.  XII.  u.  868. 

Arrectaeque  horrore  comae,  et  uox  faucibus  haesit. 
V.   307.   crura.   Ms.   clura. 

V.  309.  ingentes  gemitus  ad  sidera  tollit.    Virg.  Aen. 
lib.  il.  u.  222. 

Clamores  simul  horrendos  ad  sidera  tollit. 
V.  3 10.  Talibus  orantis.  De  Laud.  Justini  lib.  I.  u.  iS^- 

Talibus  orabat  cet. 
V.  3n.  Suspiciens.  Ms.    Subspiciens.    An  Suscipiens? 
V.  lib.  VI.  u.  108. 


NOTAE.  1  8 1 

V.  eod.  ualidis  mitescere  ucntis.  Apud  Gell.  lib.  XVI. 
cap.  XI.  ualidus  uocatur  uentus,  ut  et  in  sacris  litteris 

Matth.  Euan*.    C.  XIV.  u.  3o.  uidens  uero  ucntum  ua- 

o 

lidum  etc. ,  et  Iac.  Epist.  cap.  nl.  u.  4-  Ecce  ct  naues, 
cum  mamae  sint ,  ct  a  ualidis  uentis  minentur  etc. 

V.  3  ia.  Impcrat.  Matth.  cap.  VIII.  u.  26.  impcrauit 
ucntis  ct  mari,  ct  facta  est  tranquillitas  magna;  et  Luc. 
cap.  VIII.  u.  25.  et  uentis  et  mari  impcrat,  ct  obediunt  ci. 

V.  eod.  ct  clauso  frangi  sub  monte  proccllae.  Ms.  ct 
clauso  montcque  procelle.  Adieci  frangi  ad  complemen- 
tum  uersus  ex  Claud.  Carm.  XXXIII.  lib.  I.  De  Raptu 
Proserp.  U.  7S.  .  .  .  et  fractae  redeunt  in  claustra  procellae. 

V.  3i3.  tenuato  uellere  nubes.  Ms.  tenuuto  uellere  nu- 
bes.  Virg.  Gcorg.  lib.    1.  u.  397. 

Tenuia  nec  lanae  per  caclum  uellera  ferri. 
Quod    Forcellinus    ia    Lexico    explicat :    hoc    est  nubes 
ucllciwn  instar.  Sic  Lucan.  Phars.  lib.  IV.  u.    124. 
Et  par  Phoebus  aquis  densas  in  uellera  nubes 
Sparserat. 

V.  32i.  Iam  propius  propiusque.  Ms.  lam  proprius 
propriusque. 

V.  324.  indomitas  martis  cognouit  harenas.  Pro  ha- 
renas  in  Codice  est  habenas.  Puto  Poetam  Martis  ha- 
renas  uocauisse  Africam  uel  propter  bella  fere  conti- 
nua  ibi  habita  a  Romanis ,  uel  propter  bellicosum 
populum  Africam  incolentem.  Idcirco  narrant,  qui  de 
origine  Carthaginis  scripserunt,  inuentum  fuisse  caput 
equi ,  qui  Marti  est  sacer  ,  in  eius  fuudamentis.  Idem 
caput  exhibent  antiqui  nummi  illius  urbis ,  quorum 
plures  aurei  argentei  et  aerei  exstant  etiam  in  Mu- 
seo  Triuultio. 

V.  32,5.  Monstrum !  Ms.  mostrum. 


l82  IN    LIBRVM    I. 

V.   32,6.  crispantes.  Ms.  grispantcs. 

V.  32,7.  fauilla.  Ms.  fauilie. 

V.   32,8.   aethram.  Ms.  ethera. 

V.   329.  et  in  Ms.  etiam. 

V.  33o.  conuoluens.  An  comburens  ? 

V.   334'  miscrae.  Ms.  miserie. 

V.  336.  Haud  aliter.  Ms.  J!ut  aliter.  Nota,  quod  Vir- 
gilins  octies  incipit  uersum  ex  hisce  uocibus  :  Haud 
alitcr ;  nempe  Aen.  lib.  IV.  u.  256.,  lib.  V.  u.  $92., 
lib.  IX.  u.  554.  et  797.,  lib.  X.  u.  36o.  et  716,  lib. 
XI.  u.   7S7. ,  et  lib.  XII.  u.  723. 

V.   338.   Flammiuomis.   Iuuencus  in  Prooem.  u.   23. 
Flammiuoma  descendens  nube  coruscans  iudex. 

V.   eod.    ni.   Ms.   in.   V.   et  iufra  lib.   il.   u.    82. 

V.  eod.  fulmine  summo.  Claudian.  De  Magnete.  Carm. 
XXXXVIII.  u.  52. 

Tu  magnum  superas  fulmen. 
Ibi  Pyrrhus  interpres  ait :   Tu  uincis  summum  fulmen. 

V.  340.  rcstinguens.  Ms.  restringens. 

V.  34  !•  succurrere.  Ms.  succurre. 

V.  348.  uertere  proras  cet.  Ms.  uertice  ploras  cet. 
Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  3. 

Obuertunt  pelago  proras. 
et  lib.  VII.  u.  35-6. 

Flectere  iter  sociis ,  terraeque  aduertere  proras 
Imperat ;  et  laetus  fluuio  succedit  opaco. 

V.  349.  et  notae  laetus  successit  arenae.  Virg.  Aen. 
lib.   V.  u.  34. 

Et  tandem  laeti  notae  aduertuntur  arenae. 

V.  35o.  Litora  Byzacii.  Ms.  Litora  bizarii.  V.  Procop. 
De  Bello  Vandalico  lib.  il.  cap.  XXVIII.  Opp.  T.  I. 
p.  3o5. 


NOTAE.  1 83 

V.   35 1.   Tdlure  opposita.  Ms.  Opposita  tellure. 

V.  352,.  curuis  statio  concessa  carinis.  Ms.  curuis  statio 
est  cessa  carinis.  Fortasse  compendium  c  fuit  scriptum 
pro  consimili  c.  Illud  autem  usurpatum  semper  fuit 
pro  cst,  istud  uero  pro  con.  Virg.  Georg.  lib.  I.  u.  36o. 
Iam  sibi  tum  curuis  male  temperat  unda  carinis. 
Aen.  lib.  il.  u.  2,3.  et  statio  malejida  carinis. 
et  u.    179.  et  curuis  secum  aduexere  carinis. 

V.  353.  nimium  uada  salsa.    Ms.  minius  salsa  unda. 
Virg.  Acn.  lib.  V.  u.    i58. 

et  longae  sulcant  uada  salsa  carinae. 

V.   357.   Confractum.  Ms.    Conflactum. 

V.  36 1.  miserae.  Ms.  miserie3  ut  paulo   supra  u.  334- 

V.  36a.  Et  pelagi.  Ms.  Et  pcllagi. 

V.  364.  fugiantque.  Ms.  fugiunt  absque  copula. 

V.  365.  portuque  petunt  uada  tuta  quieto.  Ms.  portis- 
tpue  petunt  uada  tuta  quictc. 

V.  367.  Tempore  quo  Libycas  Belisarius  tetigit  oras. 
Belisarium  Africam  appulisse  nos  docet  Paulus  diaco- 
nus  libro  XVIII.  superaddito  Historiac  Eutropii,  ubi 
ait ,  quod  Iustinianus  per  Belisarium  Vandalorum  gen- 
tcm 3  capto  eorum  rege  Gilimere ,  usque  ad  internecionem 
deleuit  3  Africamque  totam  post  annos  LXXXXVI.  im~ 
perio  Romano  restituit.  Sed  res  praeclare  gestas  annis 
DXXXIII.  et  DXXXIIII.  a  Belisario  fusius  descripsit 
Procopius  ( qui  eum  secutus  fuerat  in  illa  expeditio- 
ne ,  utpote  illius  a  secretis )  libris  duobus  Dc  Bcllo 
Vandalico  inscriptis. 

V.  369.  Caput  dixere  Vadorum.  Procopius  Dc  Bcllo 
Vand.  lib.  I.  cap.  XIIII.  p.  212.  Ibi  ( prope  Melitam  ) 
exortus  eurus  classem  (  Belisarii  )  postridic  ad  illam  litoris 
Africae   partem    tulit ,    ubi    est  Capuduada :    sic    lingua 


184  1N    LIBRVM    I. 

Romani    sua    locum    appellant  ,    unde    ad    Carthaginem 
dierum   V.  iter  cst  uiro  expedito. 

V.  373.  ancora  morsu.  Ms.  arcora  morsu.  Virg.  Aen. 
lib.  I.  u.    1^3. 

....  unco  non   alligat  ancora  morsu. 

V.  38 1.  Geilamir.  Procopius  ,  qui  huius  postremi 
regis  Vandalorum  historiam  fuse  narrat  a  cap.  VIIII. 
libri  I.  usque  ad  cap.  VIIII.  libri  il.  De  Bello  Vand. 
Graece  eius  nomen  scribit  Te/lifiep.  Apud  Paulum  Dia- 
conum  uocatur  Gilimeres,  et  Gelimeres  passim  apud  alios 
Scriptores ;  sed  Geilimer  est  in  Chronico  Victoris  Tu- 
nonensis  ad  annum  DXXXIIII.  In  nostro  autem  Codice 
semper  est  Geilamir ,  quod  rectius  puto ,  nam  etiam 
eius  numus  argenteus  parui  moduli  ( quinarium  uo- 
cant )  exstat ,  cum  epigraphe  D.  N.  R.  uel  Rex  Gei- 
lamir  circa  eius  caput  diademate  cinctum  cum  palu- 
damento  ad  pectus.  Vide  Mionnet  opere  Gallice  in- 
scripto  De  la  Raretd  et  du  Prix  des  Mddailles  Romaines , 
pag.  499.  De  eodem  Geilamir  uide  etiam  infra  lib.  11I. 
u.  17.  Is  per  uim  regnum  Vandalicum  in  Africa  occu- 
pauit  exauctorato  Hilderico  et  in  custodiam  tradito  anno 
DXXX. ,  ac  postmodum  uita  orbato  anno  DXXXIII. , 
cum  Belisarius  in  Vandalos  bellum  gereret ,  a  quo 
tandem  superatus ,  et  captiuus  ductus  fuit  Gonstanti- 
nopolim  anno  DXXXIIII. 

V.  383.  Hic  Libycas  potauit  aquas ,  hoc  md,rgine  fossas. 
Ms.  pro  margine  habet  magine.  Ouid.  Metam.  lib.  I.  u.  i3. 

,  nec  brachia  longo 

Margine  porrexit  Amphitrite. 
Stat.   Theb.  lib.  11I.  n.  407. 

Soluerat  Hesperii  deuexo  margine  ponti. 
Procop.  De  JBello   Vand.  lib.  I.  cap.  XV.  p.  2,1 5.  post 


NOTAE.  l85 

narratam  exscensionem  exercitus  Belisarii  in  Africam, 
ait:  Mox  dcsignato  quodam  loco  in  litorc,  mditibus  nautis- 
que  impcrat  magistcr  militiac,  uti  fossam  pcrcutiant,  ac 
circumstr-uant  uallum.  ILlico  gcstus  est  mos :  et  quoniam 
ingens  multitudo  operi  incumbebat ,  studiumquc  cum  ipse 
timor ,  tum  magistri  militum  uox  atque  hortatus  cxcita- 
bant ;  eodcm  die  perducta  fossa  ,  uallum  confectum ,  ct 
pali  circum  ubique  depacti  sunt.  Eo  loci  res  fossoribus 
accidit  admiratione  dignissima.  Solo  fons  ubcr  emicuit : 
cuiusmodi  munus  in  Byzacio  nouum ,  coquc  magis  mi- 
rum  exstitit ,  quod  pcraridus  is  locus  erat. 

V.   385.   tumulus.   Ms.    turnidus. 

V.  390.  germano  pariter  comitante  bcato.  Ammian. 
Marcell.  Hist.  lib.  XXV.  cap.  3.  al.  11.  Anatolium 
quaesiuit  officiorum  magistrum:  qucm,  cum  beatum  fuisse 
Sallustius  respondisset,  Praefectus  intellcxit  occisum.  Hic 
germanus  lohannis  uocatur  Pappus  a  Procopio ,  qui 
eiusdem  meminit  non  semel  in  libris  Dc  Bello  Vand. ; 
nempe  lib.  I.  cap.  XI.  p.  2,o5.  exercitum  Belisarii  de- 
scribens  ait :  Romanorum  militum  ductorcs  crant ,  equi- 
tum  quidem  Rufinus  et  Aigan  domcstici  Belisarii ,  Bar- 
batus  item  ct  Pappus;  peditum  uero  Theodorus  etc.  Item 
lib.  il.  cap.  11I.  p.  2,4°-  rursus  aciem  Romanam  de- 
scribens  Procopius  haec  habet :  Cornu  dexterum  tene- 
bant  Pappus ,  Barbatus  ,  Aigan ,  et  quicumque  numeris 
equcstribus  imperabant  etc.  Tandem  cap.  XVII.  eiusdem 
libri  il.  rursus  describens  Procopius  aciem  Romanam 
sub  Germano  in  Africa  ,  postquam  inde  secundo  Be- 
lisarius  discesserat,  sic  ait  p.  278.  :  A  laeua  pcditatus 
stctit  ipse  (^Germanus^)  cum  lectissimis  cquitum  ,  et  qui 
Byzantio  cum  co  uencrant:  caeteros  in  cornu  dextero,  non 
in  unum  coactos ,    sed  in  tria  diuisos   agmina ,    statuit , 

24 


l86  IN    LIERVM    I. 

quorum  primum  Ildiger ,  alterum  Theodorus  Cappadox , 
postremum,  quod  maius  crat,  Tohannes  Pappi  frater  dw 
cebat.  Etiam  ibidem  cap.  XXVIII.  p.  3o5.  ubi  perstrin- 
git  Procopius  bella,  fusius  descripta  hoc  in  Poemate, 
rursus  dixit  :  Reuocato  Artabane  ,  lohanncm  Pappi 
fratrem  ,  militum  pcr  Africam  magistmm  (  Iustinianus  ) 
creauit ,  ei  nullo  consorte  addito.  Hinc  constat  Iohan- 
nem  Pappi  fratrem  eundem  esse  ac  Iohannem  Dyrra- 
chinum,  atque  uirum  Iustinae  filiae  Germani,  ut  innui 
ad  u.  2o3.  huiusce  libri. 

V.   395.   sociusquc.  Ms.   sotiosque. 

V.    399.   superas.    Ms.    separas. 

V.  eod.  genitoris  imago.  Virg.  Acn.  lib.   il.  u.   56o. 
subiit  cari  gcnitoris   imdgo. 

V.  400.  Pampus.  Ms.  lampus ,  unde  feci  Pampus , 
ut  magis  accederem  ad  Procopium ,  qui  eum  uocat 
Pappum.  In  expeditione  Africana  Belisarii  fuit  ille  Pap- 
pus,  Iohannis  nostri  frater,  unus  ex  ductoribus  equi- 
tum  Romanorum,  ut  constat  ex  lib.  I.  De  Bello  Vand. 
cap.  XI.  p.  2,1 5.  et  lib.  il.  cap.  11I.  p.  240.  locis  mox 
relatis  in  nota  ad  u.  390. ,  ubi  tamen  de  extremo  eius 
fato  nihil  reperi. 

V.  401.  Stygias.  Ms.  scias.  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  773. 
Stygias  detrusit  acl  undas. 

V,  4°6-  Prosperitate  Dei.  V.  supra  ad  u.  i53.  ubi 
innui  prosperitatem  sumi  a  nostro  Poeta  pro  fauore. 

V.  412"  ua*cuas  tacuisse  domos.  Vig.  Aen.  lib.  Inl. 
u.   5  2 5.   Cum  tacet  omnis  ager. 

V.  4!5*  Tyrios  .  .  .  muros ,  nempe  Carthaginis  ,  ut 
Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  2,4.  Tyrias  arces ,  et  u.  344«  ^93. 
et  5^2.  Tyriam  urbem,  dixit  Carthaginem.  Imo  lib.  I11I. 
u.   224.  aperte  legitur  :   Tyria  Canhagine. 


NOTAE.  1 87 

V.  420.  incitat  iram.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  pariter 
u.   728.  desinit :  incitat  iras. 

V.  422.  cxcita  iuucntus.  Lucan.  Phars.  lib.  I.  u.  239. 
stratisque  excita  iuuentus 

V.  424.  acre  recuruo.  Virg.  Acn.  lib.  VII.  u.  5i3.  de- 
sinit :   cornuque  recuruo. 

V.  425.  raucisoni  succcndunt  proclia  cantus.  Ms.  cantu. 
Lucr.  lib.  il.  u.  623.  raucisonoque  minantur  cornua  cantu. 
et  lib.  V.  u.   1084.  Raucisonos  cantus. 

V.  4a6.  crumpunt  agmina  portis.  Virg.  Georg.  lib.  Iill. 
u.   78.   Erumpunt  portis. 

V.  429.  Millc  uiis.  Virg.  ^erc.  lib.  V.  u.  $90.  incipit 
similiter  :   Mille  uiis. 

V.  eod.  pulsuque  pedum  gcmit  arida  tellus.  Ms.  cur- 
suque  pcdum  cet.,  quod  non  congruit  cum  iis ,  quae 
sunt  in  superiori  uersu :  peditum  pars  lenta  mouetur. 
Quare  correxi  ex  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  722.  et  lib» 
XII.   u.   44^*   •    *   •  pulsuque  pedum  tremit  excita  tellus. 

V.  433.  concitus  ira.  Ms.  cocitus  ira.  Virg.  Acn.  lib. 
VIIII.  u.  694.   desinit : 

.....  atquc  immani  concitus  ira. 

V.  4^4-  fucosue  uolcns  arcere  malignos.  Virg.  Georg. 
lib.  I11I.  u.    168.   et  Aen.  lib.  I.  u.  439. 

Ignauum  fucos  pccus  a  praesepibus  arcent. 

V.  4^6-   linquunt.  Ms.   liquut. 

V.  4'^7'  r&ucisque  acuunt  stridoribus  hostes.  Ms.  ma- 
gnisque  canunt  cet.  Virg.  Acn.  lib.  XII.  de  apibus 
ait  u.  590. 

.....  magnisque  acuunt  stridoribus  iras. 
Conf.  ibid.  u.    108.  Acneas  acuit  Martem. 

V.  4^8.  Haud  secus.  Ms.  Aud  secus.  Sic.  Virg.  incipit 
Aen.  lib.  il.  u.  382.  lib.  Inl.  u.  447.  lib.  VIII.  u.  414. 
lib.   XI.   u.   814.   et  lib.   XII.  u.   9.   et    124. 


I  88  IN    LIBRVM    I. 

V.  43o.  procedere.  Ms.  prodcre. 

V.  440.  Hinc  seges  aeratis  horrescit  spissa  maniplis. 
Ms.  Hinc  seges  aratis  cet.  Virg.  Asn.  lib.  VII.  u.  yo3. 
et  lib.  VIIII.  u.  463.  dixit  aeratas  acies.  Poteram  cor- 
rigere  armatis ,  ut  feci  infra  lib.  il.  u.  33. ;  sed  hoc 
loci  praetuli  aeratis  ob  subsequens  horrescit ;  ut  Virg. 
Aen.  lib.  VII.  u.  5a6. 

Horrescit  strictis  seges  ensibus ,  acraque  fulgent. 

V.  441"2, latis 

Amia  sonant  humcris.  Hastae  cet. 
Ms.  aste.   Virg.  Acn.  lib.  I11I.  u.    149. 

Tela  sonant  humeris. 
et  lib.  VIIII.  u.  725. 

Obnixus  latis   humeris. 
V.  443.  Loricaeque  graues ,    et  stantes   uertice  cristae. 
Ms.  Litoreeque  cet.  In  cit.  Poemate   Ioh.    L.  De  Bonis 
legitur  sic  hic  uersus    170.  lib.  I.  immutatus  : 

Et  galee  summoque  micant  in  uertice  criste. 
Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.  467-8. 

Loricam  conscrtam  hamis ,  auroque  tiilicem , 

Et  conum  insignis  galeae ,  cristasque  comantes. 
it.  lib.  VI.  u.   779. 

.  .  .    Viden    ut  geminae  stant  uertice  cristae  ? 
et  lib.  XII.  u.  88-9. 

Circumdat  loricam  humeris ;  simul  aptat  habendo 

Enscmque ,   clipeumque ,  et  rubrae  cornua  cristae. 
et  u.  431-2. 

hastamque  coruscat. 

Postquam  habilis  lateri  clipeus,  loricaque  tergo  est. 
V.  444*    V0luitur    inde    nouus    densa    caligine   puluis. 
Cit.  in  Poemate  lib.  I.  u.    171.  sic  legitur  : 

Voluitur  obscurus  densa  caligine  puluis. 


NOTAE.  I09 

Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  876-7. 

Voluitur  ad  muros  caliginc  turbidus  atra 
Puluis. 

V.  44S.  assidue.  Ms.  assiduas.  Quinquies  usus  est 
etiam  Virg.  aduerbio  assiduc. 

V.  447*  Ipse  inter  primos  exhortans.  Ms.  pro  hac 
postrema  uoce  habet  exorta.  Virg.  Acn.  lib.  il.  u.  479« 
lib.  VII.  u.  783.  et  lib.  XII.  u.  579.  incipit  pariter : 
Ipsc  inter  primos.  Plin.  Hist.  Nat.  lib.  il.  cap.  CVII. 
Milites  ad  ultioncm  cxhortanti. 

V.  449*  *n  Perside.  Ms.  imperfide.  De  pugnis  in  Per- 
side  gestis  a  Iohanne,  uide  supra  u.  58.  et  seqq. ,  et 
notas  in  eadem  loca. 

V.  4^°«  sensus  flammare  uirorum.  Sil.  lib.  I.  u.  55. 
Iuuenum  facta  ad  mauortia  flammat. 

V.  45 1.  Ni  martis  laudaret  opus.  Virg.  Aen.  lib.  VIII. 
u.  5 16.  grauc  Martis  opus. 

V.  45a.  gentili  carmine.  Prud.  In  Symmach.  lib.  I. 
u.   576.   Gentilcsque  nugae. 

V.  4^4-  auo  ucllent  fata ,  mouebat.  Ms.  quid  uellcnt 
cet.   Virg.  Acn.  lib.  V.  u.  709. 

Nate  dea,  quo  fata  trahunt ,  retrahuntque 3  scquamur. 

V.  4^6.   artus.  Ms.  arcus. 

V.   4^8.   crebris.   Ms.   crebis. 

V.  4^9*  fixisset.  Ms.  fississet. 

V.  461-  Byzacii  carpebat  iter ,  quo  Antonia  castra. 
Ms.  Bizarii  carpcbat  itcr  quc  cet.  Antonia  Castra  ignota 
fuere  uel  ipsi  Cellario  ,  qui  tantum  recenset  in  Africa 
Castra  Cornclia  prope  Carthaginem  p.  i53. ;  et  Castra 
Germanorum  in  Mauretania  Caesariensi  p.  194.  In  Africa 
quoque  Christiana  nuper  edita  a  Cl.  Morcellio ,  ubi 
inueni   Castia  Galbae ,   Castra  Scueri ,    et    Castra  noua , 


IQO  IN    LIBRVM    I. 

frustra  quaesiui  Castra  Antonia ,  nisi  eaclem  sint  ac 
illud  Forum  Antonianum  prouinciae  Byzacenae,  de  quo 
uide  ibid.  T.  I.  p.  161.  Vtrum  nomen  traxerint  ea 
Castra  a  M.  Antonio  Illuiro  ,  aut  ab  eius  Legionibus 
in  Africa  degentibus  sub  Praefecto  Pinario  Scarpo  anno 
Christi  XXXI.  secundum  computum  uulgarem ,  uel 
potius  ,  quod  probabilius  uidetur,  ab  utroque  M.  An- 
tonio  Gordiano ,  uiderint  eruditi.  Horum  praecipue 
gratia  frontem  poematis  ornare  uolui  imagine  Gordiani 
senioris  sacrificantis  adstante  Africa  ex  anaglyptica  prae- 
grandi  gemma  nondum  edita  Musei  Triuultiani.  Hic 
tantum  addam,  quod  in  Thesauro  eruditionis  scholasticae 
Basil.  Fabri  aucto  a  Cellario  col.  4^7-  Edit.  Lips.  1681. 
uel  col.  43i.  Edit.  pariter  Lipsiensis  1696.  uerbo 
Castra ,  legitur  :  Hierosolymis  quoque  urbana  castra 
(  praetoria  ,  ubi  praetorianus  miles  continebatur  )  ha- 
bita  recipiendo  praesidio  D.  Lucas  indicat  Act.  Apost. 
cap.  21.  u.  34.  et  3^.  Vbi  castrorum  nomine ,  procul 
dubio  Antonia  intelligenda  :  quibus  pro  arce  usos  JRoma- 
nos  losephus  auctor  cst.  De  militia  Antonii  Illuiri  in 
Africa  uidendus  Cassius  Dio  Historia  Rom.  lib.  LI. 
cap.  V.  et  Orosius  Hist.  lib.  VI.  cap.  XVIIII.  Confer 
etiam  Eckhel  Doctrina  numorum  Veterum  Vol.  V.  p.  272. 
et  Vol.  VI.  p.  48-  et  5 1 . ,  nec  non  Hauercampum  in 
Thesauro  Morelliano  p.  28.  et  322.  item  Tab.  VIIII. 
Familiae  Antoniae  n.  VII.  Pro  Gordianis  uero  Augg. 
consulendus  est  Capitolinus  in  eorundem    Vitis. 

V.  464*  egregius.  Ms.  cgregios.  I.  L.  De  Bonis  in   cit. 
Poemate  De  Laud.  Galeazii  habet  egregius. 

V.  4^5.  saeui.  Ms.  seni. 

V.  467.  Maccus.  An  Maurus  ? 

V.  eod.  Languantan.  Ms.  laguantan.  V.  supra  ad.  u.  144« 


NOTAE.  1  9  I 

V.  468-  Guenfeius.  Ms.  guenfeuis.  Antalae  enim  pater 
fuit  Guenfan  ,  ut  patet  ex  libro  nl.  u.   66.   77.  et  107. 

V.  469.  Antalas.  Ms.  Amitalas.  Antalas,  de  quo  plura 
occurrunt  in  hoc  Poemate  ,  praecipue  libro  11I. ,  ubi 
fere  totam  eius  uitam  reperies  ,  fuit  princeps  Mauro- 
rum  Byzacenorum ;  nam  Procopius  De  Bcllo  Vand. 
lib.  I.  cap.  VIIII.  p.  199.  ait :  Regnante  Ilderico  Mauri 
Byzaceni,  qui  parebant  Antallae  (  duplici  11  hic  tantum 
occurrit ) ,  proelio  fudere  Vandalos.  Postquam  narrauit 
idem  Procopius  duplicem  cladem  Mauris  inlatam  a 
Salomone,  subdit  lib.  il.  cap.  XII.  p.  2,64.:  Maurorum 
solos  retinuit  Byzacium  subditos  Antalae :  qui  in  datcu 
Romanis  fide  id  temporis  manens ,  expers  damni  cum 
suis  cxstitit.  Offensus  autem  Antalas  a  Salomone  rebel- 
lauit ,  ut  est  ib.  c.  XXI.  p.  2,88.  Iamque  Antalas ,  qui 
constanti  erga  Romanos  fide ,  qucmadmodum  supra  (  sic 
Procopius  )  retuli ,  id  consecutus  erat ,  ut  solus  Mauris 
Byzacenis  praeessct,  inimicitias  cum  Salomonc  susceperat } 
quod  annonam ,  quam  Imperator  ipsi  assignauerat ,  Sa- 
lomon  interuertisset ,  fratremque  ipsius  morte  multasset , 
criminatus ,  authorem  eum  fuisse  cuiusdam  motus  inter 
Byzacenos  conciti.  His  de  causis  lubcnti  Antalas  animo 
istos  Barbaros  ( Lebantas  siue  Languantan ,  de  quibus 
uide  supra  ad  u.  i44' )  in  conspectum  admisit ,  inita- 
que  societate ,  contra  Salomonem  et  Carthaginem  duxit. 

V.  47°-  Massyla.  Ms.  massila.  Sic  semper  in  nostro 
Codice  ,  ubi  fere  nusquam  apparet  y,  est  hoc  nomen 
cum  affiuibus  suis.  Sunt  Massyli  gens  Africae,  quae  in 
Numidia  ab  aliis,  ab  aliis  in  Libya  ponitur  prope  Ge- 
tulos,  de  qua  uide  Liuium  lib.  XXIIII.  cap.  XXXXVIII. 
et  Plinium  lib.  V.  cap.  Inl.  Aliquando  autem  a  Poetis 
confunduntur     cum     Mauritanis ;    et    pro    Afris    etiam 


I()3  1N    LIBRVM    I. 

uniuersim    ponuntur  :    ut    apud.    Virg.    Aen.    lib.    I11I. 
U.    i3a.   et  lib.   VI.  u.   60. 

V.  eod.  Solomonis.  In  nostro  Codice  sic  more  Grae- 
corum  est  Solomon^  ut  scribitur  hoc  nomen  a  Proco- 
pio  in  libris  suis  De  Bello  Vandalico ,  ac  Gothico , 
atque  in  Historia  Arcana ,  quanquam  in  prioribus  in- 
terpres  Maltretus ,  Latinorum  morem  secutus ,  idem 
nomen  reddiderit  Salomon,  quod  non  fecerat  Alemanus 
in  conuertenda  praedicta  Historia,  ubi  cap.  I11I.  legitur 
Solomon ,  ut  Corippus  noster  uidetur  fecisse.  De  Solo- 
mone  autem  hic  aliqua  perstringam  ex  Procopio.  Is 
enim  De  Bello  Vandalico  lib.  I.  cap.  XI.  p.  204.  et 
seqq.  narrat:  quod  in  expeditione  Africana  anni  DXXXII. 
Foederatis  praeerant  Dorotheus  numerorum  militarium 
Armcniae  dux ,  et  Salomon ,  quem  Belisarius  magisterii 
militiae  administrum  habebat  ( domesticum  Romani  uo- 
cant).  Erat  hic  spaclo,  non  consilio,  sed  casu  ei  quon- 
dam  in  cunis  excisa  uirilitate ....  Erat  patria  Salomonis 
in  Oriente,  ad  ipsum  imperii  Romani  limitem,  ubi  nunc 
urbs  Dara  colitur.  Postquam  Belisarius  uictor  de  Van- 
dalis  ingressus  est  Carthaginem ,  Salomon  ( ibid.  cap. 
XXIIII.  p.  2,3 1 . )  rerum  gestarum  nuntius  ad  Imperato- 
rem  destinatus  est :  qui  eum  ( lib.  il.  cap.  VIII.  p.  2,53.  ) 
ad  Belisarium  remisit.  Cum  hic  autem  Constantinopolim 
remeare  decreuisset  cum  Geilmere  captiuo ,  Salomoni 
( p.  2,54' )  tegendam  Africam  tradidit ,  et  partem  ma- 
ximam  praetorianorum  suorum  reliquit ;  ut ,  eo  duce , 
quamprimum  magno  animo  ultum  irent  nefaria  in  Ro- 
manos  ausa  Maurorum  rebellium.  Post  proelia  inter  Ro- 
manos  et  Mauros  uario  marte  transacta,  ut  legere  est 
cap.  XI.  et  seqq.  p.  25c).  et  seqq.  ,  Salomon  exorta 
seditione  militum  in  Africa  Syracusas  aufugit  (cap.  XIIII. 


NOTAE.  193 

p.  269.  et  seqq. )  ,  ubi  expositis  Africae  rebus  Belisa- 
rio,  qui  ibidem  bellum  susceperat  contra  Gothos,  cum 
eo  petiit  denuo  Carthaginem  (  cap.  XV.  p.  2,72.  et  seq.  ) 
anno  DXXXVII.  ad  comprimendos  rebelles.  Salomon 
uero  uidetur  sub  finem  anni  remeasse  Constantinopo- 
lim ;  nam  subinde  Africam  moderatus  est  Germanus. 
Quo  reuocato  ( cap.  XVIIII.  p.  282. )  imperator  res 
omnes  Africae  iterum  Salomoni  commisit  anno  imperii 
sui  XIII. ,  qui  respondet  anno  Christiano  DXXXVIIII. 
Tunc  Salomon  res  Africae  optime  composuit;  et ,  su- 
scepta  expeditione  in  Mauros,  eis  plura  castra  eripuit. 
Sed  exorta  Leucatharum  uel  Lebantharum  ,  seu  Lan- 
guantan  seditione,  de  qua  uide  supra  ad  u.  144.,  post 
bellum  uario  marte  gestum,  tandem,  ut  ait  Procopius 
cap.  XXI.  p.  289.  Mauri,  numcro  longc  superiores,  Ro- 
manorum  maximam  paitcm  disiecerunt  in  fugam.  Telo- 
rum  grandini  restitit  aliquandiu  Salomon  cum  parua 
suoium  manu;  qui  hostibus  tandem  pracualentibus  coacti 
ccderc ,  cum  ad  riui  proximi  praecipitem  alucwn  con- 
tentissimc  fugicntes  uenisscnt ,  succidcns  in  crura  cquus 
Salomonem  cxcussit.  Ille  protectorum  manibus  confcstim 
crcctus  ,  et  in  equum  sublatus ,  cum  prae  dolore  nimio 
iam  tractare  fraenum  nequirct ,  comprehensus  a  barbaris 
trucidatur  unacum  stipatorum  non  paucis.  Hunc  Salo- 
mon  uitae  exitum  habuit  anno   DXXXXIII. 

V.  47&-  Non  quantus  Ilasguas.  Ms.  non  quantum 
Ilaguas.  Varie  scriptum  est  hoc  nomen  in  nostro  Co- 
dice.  Infra  enim  lib.  il.  uu.  87.  96.  107.  210.  et  345. 
est  cum  adspiratione  hilaguas;  sed  rursus  ea  abiicitur 
Jib.  I11I.  u.  374«  Liluo  autem  V.  ubi  octies  occurrit  idem 
nomen,  et  lib.  VII.  ubi  bis  legitur,  nec  non  in  Perio- 
chis  ad  lib.  il.  u.  34S.  est  Ilasguas  absque  aspiratione 

25 


1^4  IN    LIBRVM    I. 

et  addita  s  in  medio.  Sic  igitur  rectius  duxi  scriptnm 
fuisse  hoc  nomen  populi  Africae  hucusque  ignoti ,  uel 
saltem ,  de  quo  nulla  mentio  est  apud  Cellarium  et 
alios  quos  consului   auctores. 

V.  479-  Notum  est  marte  tibi.  Ms.  Notus  marte  tibi. 
An  :  Marte  ,  tibi  est  notum  ? 

V.  480.  Maximianus.  Ex  historicis  constat  anno  Chri- 
sti  CCLXXXXVIII.  Maximianum  Herculeum  in  Africa 
debellauisse  Mauros  Quinquegentianos  asperitate  loco- 
rum  confidentes,  atque,  ne  rebellionem  denuo  moliren- 
tur,  in  plana  deduxisse.  Eutropius  Hist.  Rom.  Breuiar. 
lib.  VIIII.  haec  ait :  Maximianus  quoque  Aus,ustus  bel- 
lum  in  Africa  profligauit,  domitis  Quinquegentianis.  Vide 
etiam  Orosium  Hist.  lib.  VII.  cap.  XXV. ,  et  hic  iufra 
lib.  I11I.  u.  82S. ,  ubi  rursus  haec  iactat  Bruten  ad 
confirmandos  Languantan,  quorum  dux  erat ,  in  Bello 
contra  Iohanuem.  Attamen  historici  silent  de  gente 
hac ,  quam  noster  poeta  uocat  Uasguas ,  quamque 
Maximianus  ipse  domare  nequiuit. 

V.  483.  Iam.  Ms.  Nam. 

V.  4^4-  facicmque.  Ms.  faccmque. 

V.  4^7*   refer-  Ms«  refers. 

V.  eod.  cauc.  Sin.  Ms.   caues  in. 

V.  488.  Mittere.  Hic  est  pro  committere,  ut  lib.  VII. 
u.  22,5.  Attamen  praepositio  con,  quae  ibidem  omnino 
deest ,  hoc  loci  fortasse  suppletur  uersu  antecedenti 
in  uoce  tecum. 

V.  eod.  si  te  iuuat  irc  sub  umbras.  Virg.  Aen.  lib.  I11I. 
u.   660. 

Sed  moriamur,   ait:  sic,  sic  iuuat  ire  sub  umbras. 

V.  498.  animo.  Pro  hac  uoce  est  domino  apud  I.  L. 
De  Bonis  lib.  I.  De  Laudib.  Galeazii  Vicecomitis  u.  21 5. 


NOTAE.  I95 

iuxta  Cod.  Triuult.  A.  274.  Sed  sic  retrahendum  esset 
coinma  ante  domino. 
V.  5oi.  Quis.  Ms.  Qui. 

V.  eorl.  uiris?  Ms.  uyris.  Supple,  quod  omissum  fuit, 
comma  ante  uiris. 

V.   5o5.  praesenti.  Ms.  prcsente. 
V.  5o6.  saluare.  Ms.  salutare. 

V.  5 10.  Oceani  prolutus  aquis.  Ms.  Occiani  prolatus 
aquis.  Claudian.  Z>e  Raptu  Proserp.  lib.  il.  siue  Carm. 
XXXV.  u.    189-90. 

uetito  se  proluit  Artos 

Aequorc. 
It.  Epist.   acl  Olybrium  ,  siue   Carm.  XXXXI.  u.    16. 

Claraque  se  uetito  proluet   Vrsa  mari. 
et  alibi. 

V.  5n.  phalangas.  Sic  Graeca  desinentia  utitur  ali- 
quando  Corippus  hac  uoce ,  ut  infra  lib.  il.  n.  49. 
Sed.  I.  L.   De  Bonis  habet  phalanges. 

V.   5 ia-3.  Signa  canens ,    gcmit    horrendos   fera   buc- 
cina  cantus , 
Aere  cauo. 
Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.   289-40. 

....  dat  signum  specula  Misenus  ab  alta 
Aere  cauo. 

lib.  VII.  u.   519-20 buccina  signum 

Dira  dedit. 
et  lib.  X.  u.   3 10.  incipit :  Signa  canunt. 
V.   5i5.    Tunc.  Ms.   tuc. 

V.   5 16.   alipcdes  ducunt  praesepibus  altis.    Virg.  Aen. 
iib.   VII.  u.   274-6. 

Haec  effatus ,  cquos  numcro  pater  eligit  omni. 
Stabant  tercentum  nitidi  in  praesepibus  altis  : 


196  in  librvm  i. 

Omnibus  extemplo   Teucris  iubet  ordine  duci 
Inswatos  ostro  alipedcs  cet. 

V.  5i8.  compositis  cocpit  procedere  turmis.  Virg.  Aen. 
lib.  XI.  u.   599.   Compositi  numero  in  turmas. 

V.  519.  Victricesque  aquilas.  Claud.  lib.  I.  in  primo 
Consulatu  Stilichonis  ,  seu  Carm.  XXI.  u.    170. 

Denique  uictrices  aquilas  quocumque  moueres. 
Adde  Lucan.  lib.  I.  u.  3.39.  et  lib.  V.  u.  2,38. 

V.  eod.  aciesque  ostendere  campis.  Ms.  Corippi  acies 
hostendere  capis ,  et  poema  cit.  I.  L.  De  Bonis  u.  402. 
iuxta  Cod.  A.  2,74-  cicies  hostendere  campis.  Liuius  lib. 
XXVIIII.  cap.  VII.  Cum  haud  procul  ad  terrorem  ho- 
stium  aciem  ostendisset. 

V.  5ao.  ductor.  Ms.  ducem ;  sed  postrema  syllaba 
immutata  a  secunda  manu. 

V.  52i.  docensque.  Ms.  docetque ,  sed  etiam  haec 
uox  est  rescripta. 

V.  522.  O  Romana  manus ,  spes  o  fidissima  rerum. 
Virg.  Aen.  Jib.  il.  u.   281. 

O  lux  Dardaniae ,  spes  o  fidissima   Teucmm. 

V.  525.  uobis.  Ms.  uobis  uobis :  quod  unice  est  apud 
I.  L.  De  Bonis  u.  ^16.  in  Cod.  A.   274« 

V.   53 1.  Massylas.  Ms.  massilas. 

V.  534-  glauca  ncmus  distcndit  oliua.  Lib.  Iil.  De 
Laud.  Iust.  u.   65. 

et  glaucae  frondes  rapiuntur  oliuae. 

Nota  etiam  uerbum  distendit  pro  implet. 

V.   535.   altae.  Ms.   alde. 

V.  53y.  inceptat.  Ms.  id  certat. 

V.  538.  subito  perterreat.  Ms.  subitans  exterreat.  For- 
tasse  librarius  noster,  cum  haec  scriberet  respexit  ad 
Virg.  Aen.  lib.  Inl.  u.   571. 

subitis  extcrritus  umbris. 


NOTAE.  I97 

V.   542  •  exaggeret.  Ms.  exageret. 

V.   543.  pracfixo  hastiliaferro.  Virg.  Jcn.  lib.  V.  u.  56?. 

Cornea  bina  fcnint  praefixo  hastilia  fcrro. 
Attamen  aliqui  malunt  ibidem  legere  pracfixa ,  ut  lib. 
XII.  u.  489. 

Lcnta  leuis  cursu  praefixa  hastilia  fcrro. 
V.   54.5.   Cornipedem.  Silius  absolute  lib.  VII.   u.  684. 

Furui  iuga  trahebant  Cornipedes. 
Claudianus  autem  saepe  utitur  eadem  uoce  pro  equo;, 
et  ipse  Corippus  passim  in  boc  Poemate,  et  Dc  Laud. 
Iust.  lib.  11I.  u.   293. 

Cornipedum   liquidos   ccu  tcrruit  ungula   campos. 
V.  546.  comptas,  nempe  coniunctas,  uel  compositas. 
ut  apud  Lucret.  lib.  I11I.  u.  3o-i. 

Atque  ,   animi,   quoniam  docui,  natura  quid  esset. 

Et  quibus  c   rcbus  cum  corpore  compta  uigeret. 
Corippus  autem  saepissime  utitur  hac  uoce  tum  in  iam 
editis   suis   carminibus  ,  turn  in  hoc  Poemate. 

V.  5i+~7.  numcrosa  manus.  Corippus  im  Fragm.  u.  8-9. 

.  m ncc  fidere  mdlibus  audet 

Tot  numerosa  suis  JRomana  lacesscre  signa. 
V.  549.  Mazax.  Ms.  maxax,  ut  infra  lib.  V.  u.  600., 
sed  lib.  Inl.  u.  72,4.  marax,  et  u.  102,0.  mezax,  et  lib.  V. 
u.  167.  marzax.  Recte  puto  esse  postremo  loco  ,  nempe 
lib.  VII.  u.  3o5.  mazax  ;  libro  enim  V.  u.  4^0.  non  satis 
perspicue  apparent  litterae  huius  uocis.  Sunt  Mazaccs 
( ait  T  .rnebus  Aducrs.  lib.  XXVII.  cap.  XVIII.  )  non 
populi  Cappadociae ,  ut  multi  ccnscnt  (  Miror  hosce  se- 
quntum  esse  Forcellinum  in  aureo  suo  Lexico ) ,  sed 
populi  Africac.  Lucan.  lib.  Inl.  u.   680-1. 

Marmaridac  uoiucrcs ,   aequaturusque  sagittas 

Medorum ,   tremulum  cum  torsit  missile  Mazax. 


I98  IN    LIBRVM    I. 

Nemesianus ,  equos  Africanos  laudans  ,  haec  habet  in 
Cynegctico  u.   261. 

Qaemque  coloratus  Mazax  deserta  per  arua 

Pauit ,  et  assiduos  docuit  tolcrarc  laborcs. 
et  Claudian.  in  prim.   Consul.  Stilich.  lib.  I.  Carm.  XXI. 
u.  356.  uarios  enumeraus  populos  Africae  haec  subdit : 

Pauidus  proiectat  missile  Mazax. 

Scio  tamen  Salmasium  in  Plinianis  Exercitationibus  ad 
Solinum  p.  226.  asseruisse  ,  perperam  legi  tum  apud 
Lucanum,  tum  apud  Nemesianum  Mazax,  et  conten- 
dere  ueram  esse  lectionem  Mazux ,  ut  et  apud  Sue- 
tonium  in  Vita  Neronis  cap.  XXX.  armillata  ct  phalc- 
rata  Mazucum  turba  pro  Mazacum ,  ut  habent  editi 
libri  passim;  sed  liullum  habuit  hucusque  suae  opinionis 
sectatorem. 

V.  55 1.  obsessis  conclausum.  Ms.  obsexis  cum  clausum. 
Non  est  mirum  usum  fuisse  hic  Corippum  participio 
conclausum  minus  usitato  quam  conclusum  ;  nam  infra 
lib.  nl.  u.  118.  habet  reclaudunt ,  et  u.  164.  reclauso , 
quae  uoces  nusquam  reperiuntur. 

V.  552.  Tunc  dolus  ille  patens  saeuas  effundit  habenas. 
Virg.  Jen.  lib.  V.  u.  818. 

manibusque  omnes  effundit  habenas. 

et  lib.  XII.  u.  498-9. 

saeuam  nullo  discrimine  caedem 

Suscitat ,   irarumque  omnes  effundit  habenas. 
V.  554.  Quem  metus  acer  agit.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  366. 

Aut  metus  acer  erat. 
et  lib.  nl.  u.  682. 

Praccipites  metus  acer  agit. 
V.   558~9 se<^  c°tta  reflectunt 

Mollia  quadrupedum.    Versi  sic  bella  relinquunt. 


NOT\E.  I9C) 

Virg.  Acn.  lib.  XT.  11.   622.  mollla  colla  rcflcctunt. 
It.  lib.   VIII I.  u.   686.   ucrsl  terga  dedcre.   et  u.  ^56. 
Diffugiunt  ucrsi  trcpida  formidinc   Trocs. 
V.   56o.  sic  firma    rcsistit.    Ms.  sic  fiima  rcstct.   Virg. 
Aen.  lib.  VII.  u.   586. 

Ille ,   uclut  pclagi  rupes  immota ,   resistit, 
V.  56 1-2.  iVa/n  timidos  fortuna premct,  cautosque  iuuabit, 
Audacesque  simul ,  multos  nam  saepc  rcuisit. 
Hanc    sententiam  repetit  auetor  lib.  I11I.    u.  2,o3-4-  et 
lib.  V.  u.   711.   Virg.  Acn.  lib.  X.  u.  2,84. 

Audcntes  fortuna  iuuat. 
et  lib.  nl.  u.   3 18. 

.   .  .   .   aut  quae  digna  satis  fortuna  reuisit? 
V.   564.   cautos.    Ms.    cauti.    Sed  cautos    est   in  Cocl. 
A.   274.  u.  433.  p.  220. 

V.   565.  Pandite  quisque  suas  belli  in  discriminc  uires. 
Virg.  Acn.  lib.  VI.  u.   743. 

Quisque  suos  patimur  manes. 
V.   566.  Sit  labor.    Ms.  Sit  lamor ,    fortasse   ex  mala 
prolatione  uocis  ;,  nam  b  et  m  saepe  inuicem  a  blaesis 
praesertim  permutantur. 

V.   eod.  Acies  componite  turmis.    Virg.    Aen.  lib.  XI. 
u.   598-9. 

equitumque  exercitus  omnis , 

Compositi  numcro   in  turmas. 
V.   568.   cautela.  Hac  uoce  utitur  Corippus  De  Laud. 
Iust.  lib.  I.   u.   207. 

Atque  liominum  cautela  fuit. 

V.   5^8.  ueram    sperate    salutem.    Ms.    ueram    spcrare 

talutem.  At  in   Poemate  Ioh.  L.  De  Bonis  pro  Galeatio 

Vicecomitc  Duce  Mediolani  lib.   I.  u.  41 3.   Ie2;itur  iuxta 

Cod.  A.  275.   ucram  sperate  salutem.  Si  non  placet  ueram 


200  IN  LIBRVM   I.    NOTAE. 

legatur  ucstram.  Sed    puto    ueram  esse    hic    ut  certam 

apud  Virg.  Georg.  lib.  Inl.  u.  2,94. 

Omnis  in  hac  certam  regio  iacit  arte  salutem. 
V.  58 1.  et  laeti  iussa  facessunt.  Ms.  et  leti  iussa  fa- 

cescunt.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  594-5. 

Ocius  omnes 

Imperio  laeti  parent ,  ac  iussa  facessunt. 


IN  LIBRVM  II. 

N  0  T  A  E. 

V.  5.  X^  astraque  muniuit,  posuitque  imperuia  siluis. 
Ms.  Diraque  muniuit  posuitque  in  prelia  siluis.  Non  ad- 
huc  uidetur  sanus  hic  uersus. 

V.  6.  Implcntur.  Ms.  Implenturque. 
V.  8.   Curua  tcnent.    Ms.    Curua  teguntur ,    per    com- 
pendium  tegi.  Virg.   Georg.  lib.  il.  u.    n-a. 

Camposquc  ct  flumina  late 

Curua  tencnt. 

V.  9-10 et  celsis  frondca  siluis 

Tecta  latent.  Virg.   Georg.  lib.   I11I.   u.   61-2. 

ct  frondea  semper 

Tecta  petunt. 

V.   10-1 ferarum 

Omne  genus.  Virg.  Georg.  lib.  11I.  u.   2,42,-3. 
Omne  adeo  genus  in  terris  hominumque  ferarumque 
Et  genus  aequorcum. 
Lucr.  lib.  I.  u.   164.  et  lib.  V.  u.    1337. 

genus  omne  ferarum. 

V.   i3.  affixis.  Ms.  afjiixis. 

V.    14.  Non  mitis  uoluccr  cet.  In  margine   perperam 
est  Comparatio. 

V.   i5.  dulces  suspendere  nidos.  Ms.  dulccs  subspendere 
nidos.  Virg.  Georg.  lib.  I.  u.  4X4*  •  •  •  dulccsque  rcuisere  nidos. 
V.    16.  congesto  culminc.  Virg.  Ecl.  I.  u.  69. 

Pauperis  et  tuguri  congestum  cespite  culmen. 
V.    18.    Qualiter    infusae    tellus    contecta   pruinae.    In 
margine  legitur   Comparatio  ',    et   in  textu  pro   contecta 
est  contexta.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  2,5o. 

Nix  humcros  infusa  tcgit.  2,6 


202  IN   LIBRVM    II. 

V.  2.3.  Quis  mihi  tot  populos.  Virg.  Aen.  lib.  XII. 
u.  5oo. 

Quismihl  nunc  tot  accrba  Dcus,  quis  carmine  caedes. 

V.  2,5.   admisce.  Ms.   amisce. 

V.  26.  Temperet  insuetis  nutantia.  Ms.  Temperet  in- 
suetis  nutantque.  Nisi  uelis  subintelligere  ut,  fortasse 
legeudum  erit :   Tempera  et  insuctis  nutantia. 

V.  27.  barbaricae  latrant  sua  nomina  linguae.  Cic. 
Z>e  CZar.  Orator.  cap.  XV.  Latrant  iam  quidam  orato- 
rcs ,  non  loquuntur. 

V.  3i.  Antalas.  Iu  Ms.  hic  Anitalas,  et  libro  superiori 
u.  469-  Amitalas  uocatur.  Vide  quae  ibi  adnotaui  de 
eodem. 

V.   3  2,.   Erexit  furiale.  Ritu   aduerbii,  ut  apud  Claud. 

De  Bello  Get.  Carm.  XXVI.  u.  325-6.  Leo 

Inccdit  furiale. 

V.  eod.  omnis  pro  omnes ,  ut  passim  apud  ueteres 
scriptores. 

V.  33.  armatas  bellorum  ad  proelia  gentes.  Ms.  aratas 
bellorum  ad  praemia  gens.  Supra  lib.  I.  u.  44°*  Pro 
aratis  maniplis  legi  aeratis  maniplis,  cum  ageretur  de 
Romanis  aciebus ;  hic  autem  legendum  putaui  potius 
aimatas ,  cum  de  barbaris  utcumque  armatis  agatur , 
et  cum  paulo  infra  u.  49«  rursus  occurrat :  armatas 
phalangas.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.   541- 

media  inter  proelia  belli. 

V.   34~5 fidelis 

Itle  fuit;  plenosque  decem  perfecerat  annos. 
Antalas  ,  de  quo  plura  uide  ad  lib.  I.  u.  469-    fuit  in 
fide  Romanis  data  constans  ab  anno  DXXXIII.  ad  an- 
num  usque  DXXXXIII.,  ut  uidere  est  apud  Procopium 
De  Bello   Vandal.  lib.  il.  cap.  XXI.  p.  287.  et  seq. 


NOTAE.  20  3 

V.   36.  IIcu ,  ducis  ignaui.  Sergius,  filius  Bacchi  So- 
lomouis  fiatris  ,  fuit  potissima  caussa  rebclliouis   Mau- 
rorum,  cum  praeesset  prouiuciae  Tripolitauae,  ut  iam 
tetigi  ad  lib.  I.  u.  144.  Ab   eodem  Procopio  iii  Historia 
Avcana  cap.  V.  p.    18.  piugitur  Sergius   uti    imbcllis  et 
dclicatus ,   ac  ut  actatc  prorsus    iuuenili ,  sic    ctiam  mo- 
ribus ;  inuidia ,    ct  petulantia  in    omnes  homincs  cffusis- 
simu<s ,    molli   fractoque    cultu ,    et  buccis  ad    supcrbiam 
inflatis.   Libro    autem.  il.    De  Bello   Vand.    cap.  XXII. 
p.  289.  haec    etiam    addit :    Defuncto   Salomomc ,    Scr- 
gium,  qui,  uti  diximus,  eius  crat  ex  fratre  nepos^  Africae 
praeposuit  imperator.    Multarum   is   calamitatum ,     quibus 
Afri  sunt  conflictati ,    praccipuus    author    cxstitit.    Ipsius 
dominatwn  grauitcr  omnes  fcrebant:  duces  quidcm,   quod, 
quamuis  oppido  ruclis,  et  cum  aetate,  tum  moribus  iuuenis 
essct,  ipsos  tamcn  per  arrogantiam ,   qua  mortalcs  omnes 
uinccbat ,   contumcliis  afliceret  licentissime ,   et  despicare- 
tur,  ad  hoc  diuitiis,  potcntia,   ac  sui  muneris  authoritate 
nunquam  non  abutens  :  milites  ucro  ,   quod  cffoeminatum 
ct  mollissimum  omnino  nossent :  Ajri  denique ,   cum  cas- 
dcm  ab  caussas ,  tum  pcrdite  mulierosus ,  opumque  alie- 
narum  auidissimus  essct.   Omnium  maxime  potcntia  Sergii 
offendcbatur  Iohannes  ,    Sisinnioli  filius  ;  quoniarn  ,    licet 
uirtute  bellica  ac  nobilitate  excelleret,  nihilominus  ingra- 
tissimum  homincm  expericbatur.   Quo  ficbat,   ut  nec  ipse3 
ncc  omnium  quisquam  unus  ad    bellwn  cgredi ,    ct  rcpu- 
gnare  hostibus  uellet. 

V.  38.  incerti  posuit  plantaria  martis.  Ms.  incetti. 
Tacit.  Hist.   lib.  Inl.  cap.  XXXV.  inccrto  martc. 

V.  39.  Pcrfidiac  crimcn.  Ms.  Pcrjide  crimcn.  Sergii 
perfidiam  in  necaudis  LXXX.  legatis  Laus;uantan  iam 
ex  Procopio  Hist.  Arc.   cap.   V.  p.    18.   tetigi  ad  lib.   I. 


204  m  ^ibkvm  II. 

u.  144. ,  eandemque  monui  fusius  describi  ab  eodem 
auctore  lib.  il.  De  Bello  Vand.  cap.  XXI.  p.  287. 
et  seq. 

V.  41*  caedibus.  Ms.  gentibus.  Ter  usus   est  Claudia- 
nus  uoce  caedibus  in  penultima  uersus  sede. 

V.  43-  consanguineis  ....   turmis.  Claud.  lib.  il.  in 
Rufin.  Carm.  V.  u.   237. 

Quid  consanguineas  acies  cet. 
V.  43 •  Frexes.  De  hac  gente  nil  reperire  potui  apud 
geographos  uel  historicos. 

V.  44.  Fortis  gens,  et  dura.  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  730. 

gens  dura  atque  aspera  cultu. 

V.  infra  u.    102. 

V.   4^~6'  seu  pedes  it  campis  praesumpta  per  hostes  , 
Siue  frementis  equi  pulsat  calcaribus  armos. 
Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  881-2. 

seu  cum  pedes  iret  in  hostem 

Seu  spumantis  equi  foderet  calcaribus  armos. 
et  lib.  VII.  u.  624.  Pars  pedes  ire  parat. 
V.  4^"9*  sacuus  medium  uolat  ille  per  agmen 
Fisus  equo. 
Pro  uolat  in  Ms.  est  ualat.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  65o-l. 

medios  uolat  ecce  per  hostes 

Vectus  equo  spumante  Sages. 
V.   5o.  Aor  et  indomitus.  Ms.  Aor  et  indomitos.   For- 
tasse  Aor  est  nomen  proprium    ducis   Africani }    secus 
erit  corrigendum    Acer. 

V.   5i.  Hinc  indiuise.  Ms.  Hunc  sinusdisa. 
V.  52.  saeuus  Naufur  in   armis.   Ms.   seuis  Naffur  in 
armis.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.    107. 

saeuus   in   armis. 

De  Naufur  gente  ignota  Africae   frequens    est  mentio 
in  hoc  Poemate. 


NOTAE.  205 

V.   53-4-  uiuida  siluis  Bclla.  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  754. 

sed  bello  uiuida  uirtus. 

et  lib.  X.  u.  609-10 Non  uiuida  bello 

Dextra  uiris. 

V.  54.  Contcrritat.  Vox  addenda  Lexicis  Latinis , 
quae  tamen  occurrit  infra  pluries ,  ut  uidere  est  ex 
Indice  nostro. 

V.  55.  Fraude  loci.  Sic  incipit  ap.  Virg.  Acn.  lib. 
VIIII.  u.   397. 

V.  56.  Qui  Qwubi  montana.  Ms.  Quigurubi  unico 
uerbo  ^  quod  distinxi  in  duo  ;  nam  est  Gurubi  fortasse 
idem  ac  Curubi,  quod  distat  ab  Adrumeto  XXXXVIII. 
M.  P.  ex  Itinerario  Antonini  Augusti  p.  56.  5y.  et  49^- 
Edit.  Amstel.  1735.  Vide  et  Cellarii  Notitiam  Orbis 
antiqui  Lib.  IV.  cap.  IV.  p.  146-7. ,  ubi  describitur 
prouincia  Zeugitana  seu  Proconsularis,  in  qua  est  Cu- 
rubi.  Pro  uoce  montana  substantive  sumpta  uide  Lucan. 
lib.  I11I.  u.  5a.  Vrebant  montana  niucs,  Liu.  Hist.  Lib. 
XXI.  cap.  XXXIIII.  ut  inter  montana ,  et  Plin.  Hist. 
Nat.  lib.  VI.  cap.  XVIIII.  in  montanis  absolute,  ut  et 
in  Sacris  Bibliis  saepe,  ueluti  Luc.  cap.  I.  u.  39.  abiit 
in  montana ,  et  u.  65.  super  omnia  montana  Iudaeac. 
Kursus  offendes  in  hoc  poemate  montana,  ut  ex  Indice. 

V.  57.  Mercurios  colles.  Puto  eos  esse  in  Promon- 
torio  Mercurii ,  de  quo  uide  Cellar.  cap.  cit. ,  ubi  de 
Prouincia  Proconsulari  agit.  Imo.  in  Antonini  Itinerario 
lego:  Ab  Exploratione ,  quae  ad  Mercurios ,  Tingi  usque 
M.  P.  CLXXIIII.  Non  incongruum  est  Mercurios  uocari 
Mercurios  colles. 

V.  eod.  infera ,  nempe  loca  ,  ut  supra  u.  56.  mon- 
tana.  Attamen  nullum  hucusque  exstat  exemplum  hu- 
iusmodi  in  Lexicis.  In  Ms.  Codice  est  ifera. 


206  IN    LIBRVM    II. 

V.  58.  patrils  non  moUior  Ausis.  Ms.  patris  non  mol- 
lior  ausis.  Si  postrema  uox  est  nomen  proprium ,  ut 
mihi  uidetur  ,  erit ,  ni  fallor,  Ausum  Mauritaniae  Cae- 
saraeensis ,  quod  puto  rectius  scriptum  Ausis  ;  nam 
in  antiquo  Graeco  Ptolemaei  Geographiae  Codice  opti- 
mae  notae  in  Bibliotheca  Ambrosiana  adseruato  dvaov 
legitur  cum  in  textu  tum  in  tabula  I.  Africae ,  ubi 
utrobique  libri  editi  habent  dvaov.  V.  edit.  Pe.  Bertii 
in  Thes.  Geogr.  T.  I.  p.   108. 

V.  61.  ferus.  Ms.  feros. 

V.  62.  Siluaizan,  Macaresque.  Hi  populi  omnino  sunt 
ignoti.  Macares  fortasse  prope  desertas  regiones  Mau- 
ritaniae  Sitifensis  incolebant,  ubi  aderat  oppidum  Macri. 
V.  Wesselingium  in  Notis  ad  Antonini  Aug.  Idnerarium 
p.  3o.,  et  Cl.  Morcelli  Africam  Ckristian.  T.  I.  p.  207. 

V.  64.  Abiectc.  Ms.  Obiecte. 

V.   65.  Et  quos.  Ms.  Et  qui. 

V.  66.  Silzactae  Caunesque.  An  Silzactae  a  Salisa 
ilumine  traxerunt  nomen?  Exstat  namque  illud  in  Tin- 
gitana  prouincia  prope  Atlantem  minorem ,  in  Ptole- 
maei  Geograph.  Lib.  IV.  Tab.  I.  Africae.  Ibidem  secus 
illud  flumen  sunt  Cauni  populi  secundum  uersionem 
Montani  in  Edit.  Amstel.  i6o5. ,  pro  quibus  in  textu 
Graeco  legitur  Kavawoi ,  unde  in  Editione  anni  1619. 
etiam  Latine  sunt  Causini.  In  Tabula  autem  exstat 
adhuc  Cauni ,  cum  eaedem  Tabulae  adhibitae  fuerint 
pro  utraque  Editione.  Apud  Cellar.  est  lectio  antiquior 
Latina  Lib.  IV.  Cap.  VII.  p.  21 3.,  nempe  Cauni;  ut  et 
in  Cod.  Graeco  Ambrosiano  mox  citato  legitur  Kavvoi. 
Hinc  Caunes  erunt  forsitan  iidem  ac  Cauni. 

V.  71.  sustentans.  Ms.  substentans. 


NOTAE.  207 

V.  72.  grauidis  quosque  ipsa  miserrima  culmis.  In  Cod. 
deest  ipsa.  Virg.  Gcorg.  lib.  I.  u.   111.  * 

.  .  .  .  ne  grauidis  procumbat  culmus  aristis. 

V.  -72-3.  culmis  Dumosae  nutrit  perstringens  ordea 
tcrrae.  Virg.  Georg.  lib.  I.  u.   317. 

.   .   .   .  et  fragili  iam  stringerct  ordca  culmo. 

V.  74.  accitus  longis  conucnit  ab  oris.  Ms.  acitus 
longis  cum  uenit.  Sil.  lib.  VI.  u.  627. 

remeans  longis  Tirynthius  oris. 

V.  75.  Astriccs.  Rursus  occurrit  iufra  lib.  V.  u.  391. 
et  4^4*  llomen  huius  geutis ,  quam  frustra  quaesiui 
apud  geographos,  sicut  etiam  nihil  inueni  de  aliis  po- 
pulis ,  qui  hic  nominantur. 

V.  76.  Zerquilis.  Ms.  Zcrsilis ;  sed  infra  u.  145.  le-< 
gitur  Zerquilis.  Ea  etiam  est  gens  ignota  hucusque 
geographis  ;  nisi  sint  incolae  Zagylis,  cuius  urbis  me- 
minit  Ptolemaeus,  et  Carolus  a  S.  Paulo  in  Geographia, 
Sacra  p.  274.  Fuit  ea  sedes  episcopalis  sub  patriarcha 
Alexandrino  in  Libya  altera. 

V.  77.  mons  Gallida.  Ms.  mosis.  gallida.  Prior  autem 
uox  correcta  fuit  ita,  ut  uideatur  legi  posse  mons ;  de 
quo  tamen  silent  geographi. 

V.   78.  Nec  cessant.  Ms.  Nec  cssat. 

V.  79.  Talanteis.  An  Atlantcis  ?  Sed  Atlas  mons  est 
in  Tingitana ,  longe  a  Tripolitana  prouincia ,  ubi  est 
Tillibaris. 

V.  80.  Tillibaris  iunctisquc  maris  distcndit  arenis.  Ms. 
Tillibaris  iucusque  maris  distendit  arenas.  De  Tillibari , 
uel  Tdlabari  mentio  est  apud  Antoninum  in  Itinerario , 
ex  quo  constat  fuisse  in  Tripolitana  prouincia.  V.  Wes- 
selingium  et  alios  in  notis  ad  illud  p.  3o. 

V.   82.  ni.  Ms.   in ,  ut  in  superiori   libro   u.   338. 


2  08  Itf   LIBRVM   II. 

V.  83.  Inulda  saepe  bonis,  licet  ultima,  rumpere  fila. 
Ms.  Inuidia  sepe  bonis  licet  aliam  rumpere  fila.  Claud. 
lib.  il.  in  Eutrop.  Carm.  XX.  u.  461. 

Tandem  fila  tibi  neuerunt  ultima  Parcae. 

Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  8i4~5 extremaque  Lauso 

Parcac  fila  legunt. 

V.  87.  Ilasguas.  Ms.  hic  ilaguas.  V.  ad  lib.  I.  u.  478- 

V.  89.  Austur.  Ms.  hic  et  subseq.  u.  91.  astur ;  sed 
infra  u.  2,09.  et  345. ,  item.  lib.  VI.  u.  2,86.  legitur 
austur.  Quis  autem  sit  hic  populus  ,  nondum  reperi. 

V.  96.  Ambiguosque Ilasguas.  Ms.  Ambiguasque 

hilaguas. 

V.  100.  Est  aries  illis,  infandi  machina  belli.  Lucan. 
lib.  VIII.  u.  377. 

Non  aries  illis ,  non  ulla  est  machina  belli. 
Sic  desinit  Virg.  Aen.  lib.  il  u.  i5i.  et  Lucan  lib.  VI. 
u.  37.  et  lib.  X.  u.  481»  machina  belli.  Inuentum 
autem  in  Africa  arietem  constat  cum  ex  Vitruuio 
lib.  X.  cap.  XVIIII. ,  tum  ex  Tertulliano  cap.  I.  De 
Pallio.  Huiusmodi  machinam  describit  Athenaeus  Me- 
chanicus,  commentumque  dicit  Pephasimeni  cuiusdam 
Tyrii  contra  Gaditanos.  Confer  Pitisci  Lexicon  Antiqui- 
tatum  Romanorum  uerbo  Aries  edit.  Leouardiae  171 3. 
p.  171-2.  Graphice  eandem  machinam  describit  Procop. 
De  Bello  Gotth.  lib.  I.  cap.  XXI.  Opp.  T.  I.  p.  363. 
et  seqq. ,  ut  in  usu   erat  suo   aeuo. 

V.  102,.  Horrida  gens^  et  dura  uiris.  Virg.  Aen.  lib.  VII. 
u.  746^  Horrida  praecipue  cui  gens.  Pro  dura  uiris  uide 
supra  ad  u.  44. 

V.   io5.  tamen.  Ms.  tantum. 

V.    106.  Ilasguas.  Ms.  hilaguas. 

"V.   108.  Inguina.  Ms.  Iuncta. 


NOTAE.  209 

V.  109.  Ierna.  Ms.  Lcma;  sed  infra  lib.  I11I.  u.  59-7. 
et  63 1.  est  Icrna  rectius ,  ut  puto. 

V.  eocl.  Gurzil.  Huius  numinis  barbararum  gentium 
Africae  nemo  hucusque  memiuit,  quod  sciam.  Occurrit 
etiam  iufra  u.  ^iS.  et  pluries  alibi ,  quibus  ex  locis 
colligo  Gurzil  esse  Iouem ;  nam  trecentos  eos  fuisse 
testatur  Varro  apud  Tertullianum ,  qui  in  Apologctico 
9ic  ait  cap.  XIV.  Et  Romanus  Cynicus  Varro  treccntos 
loucs ,  siuc  lupitcres  ,  sine  capitibus  introducit. 

V.   110.  gcntes.    Hoc  loci    uox  gentes    usurpatur ,    ut 

passim  apud  eeclesiasticos  scriptores  et  in  uulgata  di- 

uinorum  librorum  uersione,  pro  gentiles,  seu  idololatrae. 

V.  eoct.  corniger  Ammon.  Luc.  Pharsal.  lib.  11I.  u.  2,92. 

desinit  pariter  iisdem  uerbis. 

V.  iii.  Bucula  torua  parens.  Ms.  Buccula  sed  unico 
c  est  apud  Virg.  Ecl.  VIII.  u.  86.  item  Gcorg.  lib.  I. 
u.  3y5. ,  et  lib.  Inl.  u.  11.  Claud.  Dc  Raptu  Proser- 
pinae  lib.  I.  seu  Carm.   XXXIII.  u.    127-8. 

'  Vitulam  non  blandius  ambit 

Torua  parens. 

It.  Virg.   Gcorg.  lib.  nl.  u.  5 1-2 Optima  toruae 

Forma  bouis. 

V.  11 3.  Ifurac.  Ms.  Ifarac.  V.  infra  lib.  Inl.  u.  641.  et 

lib.  VII.  u.  49°-   et  648. ,   ex  quibus  constat  Ifarac  uel 

Ifurac  quemdam  esse  populum  Africae  nunc  ignotum. 

V.    1 1 5.  Et  mucrone   potens.    Ms.   Et    muctonc  potens. 

Virg.  Acn.  lib.  I.  n.   535. 

Terra  antiqua ,  potcns  armis  cet. 

V.    116.  Macumiana.  Ms.  Mucamiana;  unde  feci  Ma- 

cumiana ,  quia  Macuma    est   uicus   prope  oram    maris 

in  Tripolitana  prouincia   inter    utramque   Syrtim ,    sed 

propius  maiori.  V.  Cellar.  Geogr.  ant.  lib.  IV.  cap.  nl. 

27 


210  IN    LIBRVM    II. 

p.  119.  In  Tahula  Peutingeriana  uocatur  idem  uicus  Ma- 
comades  Syrtis,  ut  notat  ipse  Cellarius  loco  cit.  p.  i38., 
ubi  agit  de  Macodama  Ptolemaei  in  Byzacena  prouin- 
cia ,  idem  ac  Macomades  apud  posteriores  scriptores, 
uel  Macumades  Rauennatis  geographi ,  uel  etiam  Ma- 
comades  mlnores  citatae  Tabulae  Peutingerianae.  Etiam 
in  Numidia  alios  fuisse  Macomades ,  ex  Itinerario  An- 
tonini  notat  Cellarius  cap.  V.  p.  181.  Vide  et  Cl.  Mor- 
celli  Africac  Christianae  Tom.  I.  p.  206.  et  seq.  For- 
tasse  Macumiani  incolae  erant  montis  Macubii  supra 
memorati  u.  72. ,  nam  b  et  m  saepe  inter  se  per- 
mutantur. 

V.    117.   Tripolis.  Ms.  trepulis,   sed  Tripolis  est  etiam 

infra    lib.    11I.    u.    4°9-    T-    Procop.    Dc  Bello    Vandal. 

lib.   I.    cap.  I.  p.    177.    ubi   Tripolim ,    quae    in  Africa 

est,  regionem  et  passim  ibidem  in  libris  De  Bello  Vand. 

commemorat ,    et    De  Aedificiis  lib.    VI.    cap.  11I.    eius 

definit  limites.   Confer  Cellar.  lib.  IV.   cap.  11I.  p.  12,6. 

V.    119.  Digdiga.   In  Codice   est  potius  dicliga ,    sed 

facillime  potuit  ex  d  discerpto    exstare*  cZ,    ut  factum 

est  supra  lib.  I.  u.  77. ,  ubi  pro  Daras  iu  Codice  erat 

claras.  Praeterea  in  Itinerario  Antonini  inuenitur  p.  65. 

dicdica  inter  Leptim  et  Bereuicem ,  uel  Digdica  iuxta 

exemplar    Reg.    Bland.    V.    Cellar.    ubi    De    Cyrenaica 

p.  12,0-1.  Lib.  IV.  cap.  nl.  De  Regione  Syrtica.  Animad- 

uertendum    est   autetn ,    in    Peutingeriana    Tabula    non 

esse  Digida ,  ut  ibi ,    et  in   ueteribus  editionibus   Tab. 

eiusdem    legitur ,    sed    Digdida    Municipium    Sesonum , 

ut  uidere  est  in    accuratissimis    editionibus   Scheyb  et 

Christianopuli  Segmento  VIII.  E. 

V.    123.   Barcaei   solito    curant    saeuire   furore.    Virg. 

Aen.  lib.  Inl.  u.  ^i-d> latcque  furentes 

Barcaei. 


NOTAE.  2  1  I 

De  antiqua  urbe  Barce  in  Cyrenensl  prouincia  nunc 
Barca  uide  Cellar.  lib.  IV.  cap.  il.  p.  no.  et  114., 
auctoresque  ibidem  citatos. 

V.   12,5.  arma  furor  bellumque  ministrat.  Imitatio  Vir- 
gilianae  sententiae  Aen.  lib.  I.  u.   iS^. 
Furor  arma  ministrat. 

V.  126.  Est  genus  acre  uirum.  Ms.  Et  genus  acre  uiris. 
Virg.  Georg  lib.  il.  u.   167.  Haec  genus  acre  uirum. 

V.  127.  Non  solito  uinctos  latcri.  Confer  De  Laud. 
Tustini  lib.  Iil.  u.  169.  Ense  latus  cincti,  et  quae  ibidem 
adnotauit  Dempsterus  de  modo  gestandi  gladios. 

V.  i3i.   stringuntur  cingula  bullis.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII. 

u.  359-60 aurea  bullis 

Cingula. 
et  lib.  XII.  u.  942. 

Baltcus  et  notis  fulserunt  cingula  bullis. 
V.  infra  lib.  I11I.  u.  496. 

V.  i33.  Binaque  praeualido  portant  hastilia  fcrro. 
Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  3 17.  et  lib.  XII.  u.    i65. 

Bina  manu  lato  crispans  hastilia  ferro. 
It.  lib.   V.  u.   557. 

Cornua  bina  ferunt  praefixo  liastilia  ferro. 

V.   134.  tragula.  Ms.  fargula ,  ut  et  infra  u.   181. 

V.  i3y.  Crudaque  sub  nigra  calcantur  Maurica  planta. 
Pro  calcantur  in  Codice  est  calcatur.  Ad  cruda  Mau- 
rica  subintellige  coria.  \\\  Forcellini  Lexico  et  eius 
Appendice  deest  Mauricws ,  etsi  adsit  Maurice;  attamen 
in  Nouo  Linmxac  et  Eruditionis  Romanae  Thesauro  Io. 
MatthiaeGesneri  exstat  cum  exemplo  Martial.  lib.  V.  u.  29. 
Licet  uincat  aequitate  Mauricos. 

V.  140.  alternis  .  .  .  .  ab  oris.  V.  supra  ad  lib.  I.  u.  216. 

V.   141.  dux.  Ms.   dulce. 


212  IN    LIBRVM    II. 

V.  145.  Geminam  Petram.  Ms.  geminl  petram.  Ex 
Ptolemaeo  feci  GeminamPetram ;  is  nempe  Petrae  Ma- 
gnae ,  et  Petrae  paruae  portus  designat  in  Libya  Mar- 
marica.  Confer  Cellar.  lib.  IV.  cap.  il.  p.   102-3. 

V.  148.  Arzugis.  Arzugitanae  prouinciae  meminit 
S.  Aurelius  Episcopus  Carthaginiensis  (  Concilior.  Collect. 
Mansi  To.  IV.  col.  447.)  in  Epistola  anni  CCCCXIX. 
ab  eo  missa  Upiscopis  per  tractum  prouinciae  Byzacenae 
et  Arzugitanae  constitutis ;  uncle  constat  Arzugis  tellurem 
Byzacenae  conterminam ,  uel  eius  partem ,  ut  putat 
Cl.  Morcellus  Afr.  Christ.  T.  I.  p.  84.,  fuisse. 

V.  149-  Aurasitana.  Ms.  Aurisitana.  Procul  dubio 
a  celsis  oris  montis  Aurasii  descendit  ista  manus  bar- 
barorum;  de  quo  monte  uide  Procopium  infra  citatum 
ad  lib.  VI.  u.   273. 

V.    i52.  sujjigit.  Ms.  sufficit. 

V.  i53.  Cetraque  saepe  leuis.  Ms.  Cetura  sepe  leuis , 
uel  breuis  ;  nam  uox  est  immutata  et  non  satis  clara 
in  Codice.  Cetra  autem  est  scutum  loreum,  quo  uruntur 
Afri  et  Hispani ;  ut  ait  Seruius  ad  illud  Virg.  Aen. 
lib.   VII.  u.   ^32.  Laeuas  cetra  tegit. 

V.  i56.  Quique  Vadis  tepide  (sic)  messes  bis  tondet 
in  anno.  Virg.   Georg.  lib.  I.  u.   289-90. 

nocte  arida  prata 

Tondentur. 
In  Numidia  fuit  Vada  sedes  episcopalis,  ut  apud  Cell. 
lib.  IV.  cap.  V.  p.    i85. ,  Car.  a  S.  Paulo  Geogr.  Sacr. 
p.  96.,  et  Cl.  Morcelli  Afr.  CJirist.  T.   1.  p.  343. 

V.  157.  perstringit  ordea  culmo.  Vide  paulo  supra 
ad  u.  72-3. 

V.   i58.  phoebi  candentis.  Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.  720. 
candentis  limine  PJioebi. 


NOTAE.  2  I  3 

V.  159.  Quantus  amor pracdae !  Virg.  Acn.  lib.XI.  11.782,. 
....  pracdae  ct  spoliorum  ardebat  amore. 

V.    160.   aestusque.  Ms.   extusquc. 

V.    161.  Martis  amore  feri.  Virg.  Acn.  lib.  VII.  u.  55o. 
insani  Martis  amore. 

V.    167.  Indiscreta.  Ms.  Indiserta. 

V.    169.  Littore.  Ms.  Litterc. 

V.    170.  Hinc.  Ms.  Hunc. 

V.  171-2.  trcmulis  ululatibus  aethcra  matres 
Concutiunt.  Virg.  ^en.  lib.  VII.  u.  395. 
Ast  aliae  tremulis  ululatibus  aethera  complent. 

V.    172.  Feruet  trepido  tunc  terra  tumultu.   Virg.  Aen. 

lib,   VIII.  u.  4-5 simul  omnc  tumultu 

Coniurat  trepido  Latium. 

V.    174.  ab  aduentu balatus.    Ms.  ab 

euentu balantum. 

V.    181.  tragula.  Ms.  fragula  ut  supra  u.    134. 

V.    182.  Nutibus  e.  Ms.   Nutibus  et. 

V.  i85.  Manc  leui ,  ut  apud  Caes.  De  Bello  Gall. 
lib.  VII.   cap.  XXXVI.  leue  proelium. 

V.   186.   Constans.  Ms.   Constat. 

V.  188.  Geisirich.  Ms.  hic  Gersirit,  sed  iufra  lib.  I11I. 
u.  4^9-  Gcisirith ,  et  u.  970.  rectius  fortasse  Gcisirich. 
Vide  Wachter  Glossar.  German.  p.  597.  ubi  haec  ait : 
Gizcricus ,  Gesus  potens.  Nomen  gcnuinum  regis  Vanda- 
lorum  in  Africa.  Gizericus  lornandi ,  Gaisericus  Idatio. 
Vtrinque  eodem  sensu.  Genscricus ,  idem  nomcn  et  eiusdcm 
regis  ,  sed  per  epenthesin  uitiatum. 

V.  191.  planare  uias.  Huc.  Ms.  planare  uias  hunc. 
Noster  poeta  etiam  lib.  il.  De  Laud.  Iustini.  u.   223. 

Ante  pedes  planate  uias. 
Ibidem  notat  Barthius  phrasim  desumptam  esse  ex  Euan- 
gelio.  Idem  uerbum  occurrit  etiam  ibidem   u.   329. 


214  IN  LIBRVM  tt 

V.  195.  Quis  cernere.  Ms.  ^fitw  sternere,  uel  scernere ; 
nam  c  et  £  post  5  siraili  ductu  sunt  efformatae.  Hinc 
dubium  oritur  ,  num  librarius  scripserit ,  male  repe- 
tita  s ,  quis  scernere  pro  quis  cernere. 

V.  196.  Vel  sic  locusta.  Ms.  sub  sic  locusta.  In  mar- 
gine  adnotatum  fuit :  Comparatio.  De  multitudine  ac 
frequentia  locustarum  in  Africa  haec  profert  Plinius 
Hist.  Nat.  lib.  VIII.  cap.  XXVIIII.  M.  Vairo  auctor 
est ciuitatcm  pulsam  ab  locustis  in  Africa. 

V.    198.  aethere  ab  alto.  Ms.  ether  ab  alto. 

V.  200-1.  Dubiis  horrescunt  corda  pauore 

Agricolis  ;  segetes  nc  conterat  horrida  pestis. 
In  Ms.  pro  ne  est  neu.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  453. 
Horrescunt  corda    agricolis. 

V.  202.  Neu  uastet.  Ms.  Neu  uastat. 

V.  eod.  hortosquc  uirentes.  Lucr.  lib.  I.  u.   19. 
camposque  uirentes. 

V.  2o5.  proximus.  Ms.  proximis. 

V.  207.  cum  ueniunt  densi.  Ms.  Cur  ueniunt  denti. 

V.  209.  in  armis.  Ms.  inermis. 

V.  210.  Macumiana.  Ms.  Mutuniana.  V.  supra  ad 
u.   n6. 

V.  eod.  Ilasguas.  Ms.  hilaguas. 

V.  21 3.  densum  stipatur  in  agmen.  Virg.  Aen.  lib.  V. 

u.  833^4 densum  Palinurus  agebat 

Agmen. 

V.  21 4-  hastis.  Ms.  aitw.  V.  ad  lib.  I.  u.  93. 

V.  21 5.  Ingenti  quassatur  terra  tumultu.  Virg.  Aen. 
lib.  XI.  u.  447 ingenti  per  regia  tecta  tumultu. 

V.  216.  Sic.  In  margine  est :   Comparatio. 

V.  217-8.  Murmure  cum  ualido,  totcrebris  ignibus  ardens 
Nimbus. 


NOTAF.  2  I  5 

Ms.  Murmure  con  ualido  tot  crebribus  ignibus  ardens 

Nimbus.  Virg.  Aen.  lib.I.  u.5<).  de  uentis  liaec  habet: 
Illi  indignantes  magno  cum  murmure  cet. , 
et  de  mari  ibidem  u.  a49~5o. 

uasto  cum  murmure  montis 

It  marc.  Item  u.  94. 

et  crebris  micat  ignibus  aether ; 

et  lib.  XI.  u.   2,09. 

Certatim  crcbris  collucent  ignibus  agri. 
V.   a  18.  aduersa  uenicns  in  fronte  procella.  Virg.  Aen. 

lib.  I.  u.    106-7 procella 

Velum  aduersa  ferit. 
V.  219.  uasto  cum  pondere.  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  447. 

pondere  uasto. 

V.  22,1.   Tristia  .  .  .  ora.  Virg.  Georg.  lib.  il.  u.  246-7. 

et  ora 

Tristia. 
V.  223.  Et,  loca  tuta  petens.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  871. 

Tuta  petens. 
V.  226.  Fortia  facta.  Virg.  Aen.  lih.  I.  u.  645. 
Fortia  facta  patrum ;  et  lib.  X.  u.  369. 

pcr  uos ,  et  fortia  facta. 

V.  eod.  imprimit  hostis.  Ms.  imprcmit  hosti.  De  Laud. 
Iust.  lib.  I.  u.   309. 

Vrget,  agit,  stimulat,  pulsat  latuss  imprimit,  instat. 

V.   227-8 nec  spicula  possunt 

Spargere  lcnta  manus.  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  i64~5. 

aut  lenta  lacertis 

Spicula  contorquent. 
V.   229.   Pellere.  Ms.   Pcrpellcre. 

V.  eod.  clipei  uix  sistere  contra.  Ms.  clipeis  uix  sistere 
contra.  Virg.  Aen.  lib.   XI.   u.   873.   desinit : 
aut  sistere  contra. 


2l6  IN    LIBRVM    II. 

V.  a3o.  Tristis  tunc  aethera  clamor.  Virg.  Aen.  lib.  XII. 

u.  409 it  tristis  ad  acthera  clamor. 

V.  a3i.  regemunt  obstantia  telis.  Ms.  regemunt  hostan- 
tia  telis.  Stat.   Theb.  Ub.   V.  u.  38. 

abiunctis  regemunt  tabulata  caucrnis. 

et  lib.  VIII.  u.   17. 

....  regemunt  pigrique  lacus ,  ustaeque  paludes. 
V.   2,32.  Scuta    uirum.    Virg.  Aen.    lib.  I.    u.    io5.  et 
lib.  VIII.  u.  93.  iucipiuut  pariter  :  Scuta  uirum. 

V.  233.  excedere  pugna.  Virg.  Aen.  lib.  IX.  u.  789. 
desiuit :  excedere  pugna ;  ut  et  u.  38o.  lib.  V.  iuxta 
aliquot  Codices. 

V.  234.  reluctat.  Apud  Apuleium  Metamorph.  lib.  I11I. 
et  VII.   actiua  positione   occurrit  idem  uerbum. 

V.  235.  placidas  concusserat  aures.  Virg.  Aen.  lib.  I11I. 

u.  44° placidasque  uiri  Deus  obstruit  aures. 

V.  236.  Nuntius ,  ingenti  conturbans  castra  tumultu. 
Virg.   Aen.  lib.  XI.  u.  447. 

Nuntius  ingenti  per  regia  tecta  tumultu. 
V.  237.  siluis  ct  montibus.  Virg.  Ecl.  il.   u.  5. 
Montibus  et  siluis ;  et  Aen.  lib.  11I.  u.   675. 
At  genus  e  siluis  Cyclopum ,  et  montibus  altis. 
V.  238.  implesse.  Ms.   implexe.  Eadem   syncope  usus 
est  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  6o5. 

Implessemque  foros  flammis  cet. 
V.  239.  populis.  Ms.  populi. 

V.  242.  ciuilis  amor:  nempe  amor  patriae  ,  quem 
fortasse  innuit  etiam  Ouidius  Tristium  lib.  Inl.  El.  I11I. 
u.   i3.  ubi  ait : 

Ipse  pater  patriae ,  quid  enim  ciuilius  illo  ? 
V.  244«  ctgens    rctro    compulsat    et  hasta.    Ms.    agens 
inter  pulsat  et  asta. 


NOTAE.  217 

V.  2,49.  et  rauci  sonltu  contcrritat  acris.  De  uoce  con- 
tcrritat  uide  supra  ad  libri  huius  u.  54.  Virg.  Georg. 
lib.  IV.  u.  71. 

Martius  illc  acris  rauci  canor  increpat. 
V.  2,5o.  horrida.  Ms.  horrido  coutra  rationem  uersus. 
V.   a5a.   contristat  pulucre  campos.  Ms.  constristat  pul- 
lere  campos.   Virg.   Gcorg.  lib.   ill.   u.   2,79-80. 

Austcr 

Nascitur ,  et  pluuio  contiistat  frigore  caelum. 
et  Je«.  lib.  X.  u.   2,73-5. 

Sirius  ardor 

Nascitur ,   et  laeuo   contristat  lumine   caelum. 
V.   2,54.  turbatur    harena.    Ms.    tardatur    harcna.    De 
aspiratioue  huius  uocis  uide  adnotata  ad  lib.  I.  u.  92. 
Virg.   Gcorg.  lib.   il.  u.    106. 

Discere  ,  quam  multae  zephyro  turbentur  arenae. 
V.   255.    Praeruptis    ucluti    surgunt    de    montibus   euri. 
Ms.  Prccettis  etc.  et  in  margine  est:   Comparatio.  Virg. 
Aen.  lib.   I.   u.    109. 

pracruptus  aquae  mons. 

V.  256.  Aeoliis.  Ms.  Hculis.  Quamquam  potuissem 
corrigere  euri  Acolii ,  quia  Ouidius  Amorum.  lib.  nl. 
El.  XII.  u.  29.  habet  Acolios  ....  Euros  ;  tamen  ob 
retinendum  s  Codicis  feci  montibus  Aeoliis  fretus  aucto- 
ritate  etiam  Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.  4^4' 
Aeoliis  ....  oris. 
V.  2^7.  Litus  harcnosum.  Virg.  Aen.  lib  Inl.  u.  257. 

Litus  arenosum  Libyae. 
V.   eod.   turbant.   Ms.   turbat. 

V.  258.  scindcntia.  Ms.  scindentibus  contra  uersus 
metrum.  Fortasse  hic  et  superior  uersus  sic  erunt 
reformandi : 

28 


21  8  IN    LIBRVM    II. 

Zitus  harenosum  ,•  tunc  tristia  nubila  turbant 

Flatibus  aduersis  scindentibus  aera  flabris. 

V.   261.  metuentes.  Ms.  uetuentes. 

V.  264.  per  castra  recedunt.  Ms.  per  castra  recondunt. 

Caes.    Dc    Bello   Ciu.    lib.  il.  cap.  XXX.    censebant    in 

castra  Corneliana  recedendum. 

V.  2,68.  saeuis  et  tristia  bella  periclis.  Virg.  Ecl.  VI.  u.  7. 

et  tristia  condere  bella. 

It.  Aen.  lib.  VII.  u.  3a5 cui  tristia  bella. 

et  lib.  VIII.  u.  188 saeuis,  hospes  Troiane,  periclis. 

V.  269.  faucesque  malignas.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  525. 

Angustaeque  ferunt  fauces ,   aditusque  maligni. 
V.  270.  Praecipit.  Ms.  Precepit. 
V.  271.  Haud.  Ms.  Aut. 

V.  eod.  protinus.    Ms.  proximus ,    sed   protinus    con- 
gruit  magis  cum  seq.  Perficiunt  praecepta  citi. 

V.  2^3.  niueis  figunt  tentoria  uclis.  Virg.  ^e/z.  lib.  I. 

u.  47^*  desinit : niueis  tentoria  uelis. 

V.  2^4-  Romana  manus  positis  fortissima  castris.  Virg. 
Georg.  lib.  Iil.  u.  346-8. 

Romanus 

positis  stat  in  agmine  castris. 

V.   276.   pensat  pharetras ,    arcusque    retendit.    Ouid. 
Metam.  lib.  il.  u.  ^x^-io. 

Exuit  hic  humero  pharetram ,  lentosque  rctendit 
Arcus.   et  Stat.   lib.   et  Silua  Inl.  u.   3o. 
Et  sontes  operit  pharetras ,   arcumque  retendit. 
V.  277.  celsis  sustcntent  uela  columnis.  Ms.  celis  sub- 
stentant  uela  columnis. 

V.  278.   configunt  pratis  in  mollibus  hastas.  Ms.   con- 
figiunt  pratis  in  moliibus  astas.  Virg.  Georg.  lib.  il.  u.  384. 
Mollibus  in  pratis. 


NOTAE.  2  I  9 

V.  2,79.  hastis  solite  per  campos  scuta  rcclinant.  Ms. 
astis  cet.  Virg.  Aen.  lib.   XII.  u.    i3o. 

Defigunt  tellurc  hastas ,  et  scuta  reclinant. 
V.  282,.  Alipedes  meritos.  Virg.   Georg.  lib.  il.  u.  5 15. 

mcritosque  iuuencos. 

V.   2,85.  Hic    gelidos   fontes  portat.    Ms.    /Zic   gelidos 
fontes  puteo.   Virg.  iTc/.   X.   u.  ^. 

Hic  gelidi  fontes ;  et  Acn.  lib.  XII.  u.    119. 

....  fontemque  ignemque  ferebant. 
Infra  lib.  nl.  u.   2,3o. 

....  Plenos  portabant  fontibus  utres. 
V.    286-7 fcrcula  ponit 

Comta  focis  aptans  dapibus,  mundansque  fluentis. 
Ms.  Conta  locis  aptans  dapibus  mundansque  fluctetis. 
Saepe  utitur  auctor  noster  uoce  comtus  sensu  etiam 
latiore  quam  apud  alios  scriptores  inueniatur,  cum  in 
hoc  poemate  tum  in  illo  De  Laudibus  Iustini,  ut  ibidem 
lib.  nl.   u.    179-81 Imitatur  olympum 

Officiis  Augusta  domus ,  sic  omnia  clara , 

Sic  numeris  bene  comta  suis,  ita  luce  corusca  cet. 
Nota  Iuuenalem  dixisse  Sat.  VII.  u.  184.  Fercula  docte 
componere ,  ex  quo  uerbo  grammatici  asserunt  deriuare 
comptus  per  contractionem  participii  compositus. 
V.   288-9 curas  sub  pectore  ductor 

Voluebat ,  diuersa  mouens. 
Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  23 1. 

Atque  illum  tales  iactantem  pcctore  curas. 
et  lib.  V.  u.  70 1-2. 

Nunc  huc  ingentes ,  nunc  illuc  pectore  curas 

Mutabat  uersans. 
Item  lib.   ill.  u.  34.  Multa  mouens  animo. 
V.  290.  gcntibus  Afris.  Ms.  gentibus  affros. 


220  IN"   LIBRVM    II. 

V.   2,92.  iterumque  iterumque  uolutat.  Virg.  Aen.  lib.  iL 

u.   770 iterumque  iterumque  uocaui.  < 

et  lib.  11I.  u.  4^6 iterumque  iterumque  monebo. 

V.  295.  Quippe  ut  captiuos  nullo.  Ms.  Quippe  ne  cap- 
tiuos  ullo. 

V.   2,97.  et  obstat.  Ms.   et  bstat. 

V.  299.  Ac  uelut.  Ms.  Ac  uelud.  In  margine:  Comparatio. 

V.   3oi.   infestos.  Ms.   infaisstos   sic.   An   infaustis} 

V.  3o2.  Ff  monet  ipsa  ccres :  pauitat ,  damnumque. 
Ms.  iSec?  mouet  ipsa  ceres ,  pauidat  dampnumque. 

V.  3o3.  dimissi.  Ms.  demissi.  Nota,  auctorem  in  hac 
comparatione  prae  oculis  habuisse  dominicum  effatum 
apud  Matth.  cap.  XIII.  u.  29.  Non ;  ne  forte ,  colli- 
gentes  zizania  ,    cradicetis  simul  cum  eis  et  triticum. 

V.   3o6.   quo  pondere  uergat.  Imitatus  est  poeta  in  hoc 
et  superiori  uersu  illos  Virg.  Aen.  lib.   XII.  u.   725-7. 
Iuppiter  ipse  duas  aequato  examine  lances 
Sustinet ,   et  fata  imponit  diuersa  duorum  : 
Quem  damnet  labor,   et  quo  uergat  pondere  letum. 

V.  309.  penclens  dum  pectus.  Seneca  Epist.  V.  ad 
finem  :  pendcns  animus. 

V.  3n.  Itque  reditque  uias.  Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  122. 
Itque  reditque  uiam  toties. 

V.  3 12.  Hunc,  paribus  curis  fiagrans ,  comitatur  euntem. 
Virg.  lib.  VI.   u.    1.S9. 

It  comes  ,    et  paribus   curis   uestigia  figit. 
et  u.    863. 

Quis,  pater,  ille,  uirum  qui  sic  comitatur  euntem? 

V.  3 14»  Rccinarius.  Ms.  hic  habet  ricinarius ,  ut  et 
infra  lib.  IV.  u.  583.  ac  pluribus  aliis  in  locis;  in  hoc 
autem  libro  il.  u.  335.  legitur  Aricinarius,  et  alibi  riti- 
narius.  Libro    I11I.    tamen    u.   716.   et  946.    it.  lib.  VI. 


NOTAE.  221 

u.  5o.  et  lib.  VII.  u.  134.  et  597.,  sicut  etiam  in  illis 
quibuscunque  Periochis,  quas  inueni  in  nostro  Codice, 
et  huic  Poemati  subieci ,  legitur  semper  Recinarius. 
Hunc  scribendi  modum  retinui,  quia  ex  lib.  VI.  u.  28. 
et  seqq.  constat  esse  eundem  Vexivapiov ,  quem  Pro- 
copius  lib.  iT.  De  Bcllo  Pcrsico  cap.  XXVII.  p.  157. 
ait,  missLim  fuisse  oratorem  a  Iustiniano  ad  Chosroen 
Chauodes  filium  Persarum  regem.  Rliecinarius  etiam  a 
Maltreto  ibidem  Latine  uertitur. 

V.  3 1 5.  in  saeuis  fidum  sociumque  pcriclis.  V.  supra 
ad  u.   268. 

V.  3ao.  impar  anhelis.  In  memorato  lib.  I.  Poematis 
I.  L.  De  Bonis  in  laudem  Io.  Galeaz  Vicecomitis ,  in 
quo-  hi  uersus  exscripti  fuerunt,  iuxta  Cod.  Triuult.  A. 
2y4-  p-   ao9-   et  2I6-  u.   244-  legitur  :  impiger  aegris. 

V.   329.   deferre.  Ms.   diffcrre. 

V.  33o.  retollunt.  Vox  addenda  Lexicis  Linguae  La- 
tinae  ,  quae  tamen  rursus  occurrit  lib.  I11I.  u.    11 54. 

V.  333.   demus  ?  Ms.  clamus. 

V.  334-  moueat  duri  in  discrimine.  Sic  in  Cod.  Co- 
rippi ,  sed  in  Cod.  A.  274.  I.  L.  De  Bonis  Laud.  loh. 
Gal.    Vicecom.  p.   216.  u.   2.55.  legitur  : 

moueant  diri  discrimina. 

et  p.   209 moueat  duri  in  discrimina. 

V.  335.  Placide  hacc  Rccinarius.  Ms.  placide  arici- 
narius ,   de   quo   nomine  uide   paulo   supra  ad  u.   3 14. 

V.  336.  Edidit  in  medio  plana  cum  uoce  locutus.  Ms. 
Edidit  in  modico  plana  cum  uoce  lucutus.  Citatis  uero 
locis  Cod.  A.  274«  est : 

Esit.  et    iri  modico  plana  cum  uoce  lucutus. 
Ita   in    Praefatione    u.    25.    exstat    lucutus    pro  locutus. 
Virg.   Aen.   lib.   VII.   u.    194. 

Atque  hacc  ingressis  placido  prior  edidit  orc. 


222  IN    LIBRVM    II. 

V.  337.  Mendum  irrepsit  hic  in  editione  nostra,  ubi 
pro  miro  legendum  est  misto,  ut  habet  Codex  Gorippi, 
et  I.  L.  De  Bonis  11.  mox  citatis. 

V.  341.  nostrae.  Ms.  nostra. 

V.  344-  Captiuos  reuocet.  I.  L.  De  Bonis  11.  cit.  habet 
Captiuos  reddat. 

V.  345.  Ilasguas.  Ms.  hilaguas,  sed  in  Periochis  ad 
hunc  locum  legitur  Ilasguas  absque  adspiratione  ,  ut 
iam  monui  ad  lib.  I.  u.  478. 

V.  346.  Princeps  .  .  .  .,  coactus.  Ms.  Principis  .... 
coatteis. 

V.  35o.  tumida  steterit  ceruice  rebellis.  Ms.  tumidus 
steterit  ceruice  rebellis ;  sed  postremae  huius  uocis  s 
transuerso  obelo  eliminata  fuit  male  ,  ut  puto.  Cic.  in 
Vatin. :  inflato  collo  tumidis  ceruicibus  intulisti.  Ioh.  L. 
De  Bonis  in  Poemate  pro  Galeazio  Vicecomite  Duce 
Mediolani  hunc  uersum ,  qui  ibi  est  2,56.  lib.  I.  sic 
exprimit  iuxta  Cod.  A.  2,75. 

Huc  si  fors  tumidum  faciet  ceruice  rebelli. 

V.  35 1.  poenitct  unquam.  Ms.  peniteat.  Ioh.  L.  De 
Bonis  1.  cit.  u.  2,57 nec  penitet  ultra. 

V.  354.  Coepta.  Ms.  Cetta;  et  apud  De  Bonis  1.  c. 
u.  260.  Certa ;  sed  Cetta  est  in  Cod.  A.   274. 

V.  357.  et  deest  in  Codice. 

V.  36o.  His  monitis.  Ms.  Hic  monitus;  sed  De  Bonis 
in  Cod.  A.  274.  habet  Haec  monitis ,  et  in  Cod.  275. 
fortasse  melius  Et  monitis. 

V.  364.  Poeniteat.  Ms.  Peniteant.  Sed  apud  De  Bonis 
1.  c.  u.   270.  legitur  Peniteat  in  solo  Cod.  A.   275. 

V.  368.  Subiectos  releuans  cet.  Saepe  auctor  noster 
habet  prae  oculis  celebre  Virgilianum  effatum  de  Ro- 
manis  Aen.  lib.  VI.  u.  853.  supra  cit.  ad  lib.  I.  u.  149-« 


NOTAE.  223 

ut  etiam  De  Laud.  Iust.  lib.  il.  u.  a33-4. 

subiectis  parcite  nostris  { 

Colla  superborum  confringite. 
V.  3^0.  obstricta.  Ms.  obstricte. 
V.  377.  Ad  fera  bella.  Ms.  Affera  bella. 
V.   383.  Nos  Alanos ,    Vnnos.    Ms.   Nos  laros  urmos ; 
sed    etiam    Claudianus    Alanos    iungit    cum    Vnnis  uel 
Hunnis  lib.  il.  in  Rufin.    Carm.  V.  u.  270-1.;    etenim 
tam  Vnni    quam  Alani    populi    Scythiae    fuerunt.  Scio 
autem  productam    fuisse    secundam    syllabam  in  uoce 
Alanus  cum  a  Martiali  tum  ab  ipso  Claudiano ;  sed,  in 
nominibus  propriis    praecipue   barbaricis    parum    con- 
stantes  inter  se  poetas  fuisse,  atque  prosodiae  obser- 
uantes  ,  omnes  norunt. 

V.  385.  Axe  ferae  gentes  nostris  famulantur  in  aulis. 
Ms.  Axe  fere  etc.  sed  a  Codice  nostro  diphthongi  fere 
semper  exulant ,  uel  rarissimi  sunt.  Corippus  ipse  in 
Fragm.  De  Laudibus  Iustin.  u.    18. 

Victores ,  uictique  tua  famulantur  in  aula. 
V.   386.  Principe  subque.  Ms.  Principe  sub  quo. 
V.  395.  Quod  si  ferre.  Ms.  Quod  si  dure. 
V.  400.  Ariete    non    altas    adducto.    Ms.    Non   ariete 
cauas.  aducto.  De  hoc  tormento  bellico  uide  adnotata 
ad  hunc  lib.  il.  u.    100. 

V.  401.  adductos.  Ms.  aductos  unico  d  etiam  hic  ut 
u.  superiori.  Fortasse  legendum  erit  adducto. 

V.  403.  Et  prope.  Ms.  Et  bone,  sed  non  satis  clare. 
V.  404.  Sculptilis.  Ms.  Scultilis. 

V.  4o5.  Gurzil.  De  hoc  numine  uel  Ioue  Africano 
uide  supra  hoc  libro  u.  109.  et  seqq. ,  et  adnotata 
ibidem. 


224  1N    LIBRVM    II. 

V.  414.  Vix  ea  fatus  erat ,  missus  montana  tenebat. 
Sexies  Virgilius  incipit  uersum  hoc  modo  : 

Vix  ea  fatus  erat. 
Pro  montana  uide  supra  ad  u.  56.  huius  libri. 

V.  4X7-  Humida  nox  caelo.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.   8. 

et  iam  humida  nox  caelo. 

V.   4*8-    Palantesque   polo    stellas.    Ms.    Pallentesque 
polo  stellas.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  21.  incipit  pariter: 
Palantesque  polo  stellas. 
V.  4X9*  obscurae.  Ms.  obscuret. 
V.  430'  Aequore.  Ms.  Equora. 

V.  4a9*  uadens.  In  Ms.  prius  erat  habens,  sed  nunc 
legitur  ualens. 

V.  432"  Insolite.  De  hoc  aduerbio  Forcellinus  exem- 
plum  profert  petitum  ex  S.  Augustino  ,  praeter  aliud 
dubium  A.  Gellii. 

V.  435.  Peruigil  insomnem  etc.  ut  Virg.  Aen.  lib.  VIIII. 

u.   166-7 Noctem  custodia  ducit 

Insomnem  cet. 
V.  4^8.  cauens  ,  ne.  Ms.  canens  neu. 
V.  44°*  Discurrunt.  Ms.  Discurrit. 
V.  442-  inquc  sinus.  Ms.  inque  suis.  Fortasse  in  an- 
tiquiori  codice  ,  unde  exscriptus  fuit  noster ,  erat  sius 
idest  sinus.  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  347. 

....  inque  sinum  praccordia  ad  intima  subdit. 
V.  444*  hastasque.  Ms.  astasque.  V.  supra  ad  lib.  I.  u.  ^3. 
V.  44^*  ^V-V-ixu  Ms.  innixis. 

V.  446-  Somnus  et  aduerso  uix  tangit  lumina  cornu. 
Ms.  curnu.  Stat.   TViefr.  lib.  il.  u.    144. 

cornu  perfuderat  omni  somnus. 

et  lib.  V.  u.   198. 

Somnus  et  implacido  fundit  grauia  otia  cornu. 


ttOTAE.  225 

V.  44-8-  ualent.  Ms.  uolunt. 
V.  449.  SoVicitoquc.  M.  Sollictoquc. 
V.  4.S5.  M/cj.  Ms.  Milex.   In  margine  adest :    iVota 
propriam  descriptionem  dortnientium. 
V.  461.   clipco.  Ms.   clipeos. 
V.  466.  cthorridus  ira.  Ouid.  Metamorph.  lib.  VI.  u.  685. 

Boreas  horridus  ira. 
V.  472,  iamque.  Ms.  iara. 

V.  4y3.  e£    somnos    iam  proflat    amaros.    Virg.   ^erc. 
lib.  VIIII.  u.  3a6. 

*ofo  proflabat  pectore  somnum. 

V.  474.  Languet:  direptosque.  Ms.  Zanget  direttosque. 

V.  476.   dextram.  Ms.  dextra. 

V.  477.  /?er  deuia.   Val.  Flaec.  lib.  nl.  u.  49.    etiam 
habet :  /?er  deuia.  Lucan.  lib.  I11I.  u.  161.  lib.  V.  u.  i3a 
et  lib.  VIII.  u.  209.  in  deuia ;  it  lib.  VI.  u.  33 1.  deuia. 

V.  481.  Dum  manu  utraque  parat  cet.  Deest  in  Co- 
dice  manu.  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  460. 
Creber  utraque  manu  pulsat  etc. 

V.  486.  referentcs.  Ms.  inferentes. 

V.  487.   Terrentur  uisis.  Ms.  Horrentur  uissis  uel  iussis. 

"V.  488.  Donauit.  Ms.  Domauit. 


IN  LIBRVM  III. 

N  O  TAF. 

V.  i.  J-  actabant  pectora  curae.  Ms.  iattabant  pectore 
cure.  Exscriptor  Codicis  nostri  fortasse  prae  oculis 
habebat  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  a3i. 

Atque  illum  tales  iactantem  pectore  curas. 

V.  2.  per  membra  soporem.  Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.  406. 
desinit  pariter  :  per  membra  soporem. 

V.  3.  et  dulci  non  claudens  lumina  somno.  Virg.  Aen. 
lib.  I11I.  u.   i85. 

nec  dulci  declinat  lumina  somno. 

V.  5.  Circumquaque  duces  uallantes  agmine  denso.  Ms. 
Circumperque  etc.  Etsi  circumquaque  non  reperiatur  apud 
ueteres  poetas  ,  ea  tamen  uoce  usus  est  Ant.  Millieus 
in  Moyse  uiatore  uersu  qui  incipit :  Circumquaque  pa- 
tens  ,  ut  uidere  est  apud  Ricciolium  in  Prosodia  refor- 
mata  uersu  16962,.  T.  I.  p.  340.  Edit.  Bonon.  i655. 
Corippus  ipse  De  Laud.  Iustin.  lib.  I.  u.  2^5. 

Ireque  contractas  denso  iubet  agmine  turbas. 
Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  45o.  lib.  IX.  u.  788.  et  lib.  XII. 
u.  44^-   desinunt :  agmine  denso. 

V.  6.  Consilium  pariter  summis  de  rebus  habebant. 
Virg.  Aen.  lib.   VIIII.  u.   227. 

Consiliwn  summis  regni   de  rebus  habebant. 

V.  n.  Tractat.u  uario,  noctem  sermone  trahentes.  Quintil. 
lib.  VII.   cap.  iil.  Nec  uno  modo  definitur  res ,  sed  latiore 
uarioque  tractatu ;  et  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  y52. 
Nec  non  et  uario  noctem  sermone  trahebat. 

V.  12.  canunt  pro  celebrant ,  ut  apud  Martial.  De 
Spectac.  Epigr.  V.   Quidquid  fama  canit. 


IN   LIBRVM    III.    NOTAE.  227 

V.  eod.slc  ore  locutus.  Ms.  sic  forte  lucutus.  Pro  Iw 
cutus  uicle  ad  Praef.  u.  2,5.  Poteram  tueri  forte  ad- 
ducto  Virg.  exemplo  Aen.  lib.  VI.  u.  186.,  ubi  aliquot 
libri  habeut :  sic  forte  precatur.  Huic  tameu  lectioui 
commuuiter  praefertur  haec:  sic  ore  precatur.  Imo  Virg. 
ipse  Aen.  lib.  IX.  u.   319.  dixit : 

....  prior  Hyrtacidcs  sic  ore  locutus. 
Item  lib.  I.  u.  618. 

et  sic  ore  locuta  est. 

et  lib.  VIIII.  u.  5. 

....  sic  roseo   Thaumantias  ore  locuta  est. 
V.    i5.    Vltio  missa  Dei.   Num.   cap.   XXXI.   u.  3.    VI- 
tionem  Domini  expetere.  Isai.  cap.   XXXIIII.  u.   8.  clics 
ultionis    Domini.    et  Ierem.  cap.  L.  u.   i5.   et  cap.  LI. 
u.    11.    Vltio  domini  est. 

V.  16.  Vandalicumquc  genus  centeno  perderet  anno  ! 
Iuxta  Procop.  De  Bello  Vand.  lib.  il.  cap.  11I.  p.  242,. 
per  annos  XCV.  Vandali  in  Africa  regnarunt ;  sed  alii 
ad  annos  LX XXXVII.  eorum  reguum  ibidem  proleruut, 
ut  passim  legere  est  apud  historicos  et  apud  Barthium 
ad  Corippi  lib.  nl.  u.  12,4.  De  Laudibus  Iustini ,  uel 
Aduersar.  lib.  LIV.  cap.  il.  p.  a584- ;  unde  hic  esset 
numerus  integer  et  solidus  pro  fracto.  Cum  autem  ad 
annum  CCCCXVIII.  Muratorius  in  Annalibus  Italiae  et 
Cl.  Morcellus  Afr.  Clirist.  To.  nl.  p.  12,3.  et  seq.  in 
Afiicam  traiecisse  Vandalos  statuerint;  et  annoDXXXIII. 
certo  constet  Belisarium  uictorem  ingressum  esse  Car- 
thaginem,  nec  non  anno  sequenti  Geilamir  ultimum  Van- 
dalorum  Regem  captiuum  Constantinopolim  duxisse  : 
hinc  annos  plus  quam  C.  Vandali  tenueruut  Africam. 
Imo  S.  Isidoius  Hispalensis  in  Historia  Vandalorum 
To.  nl.  Hispaniae  illustratae  ex  Bibliotheca  Ioh.  Pistorii 


228  in  mbrvm  ITI. 

Francof.  1606.  p.  85a.  de  Belisario  asserit,  quod 
Africam  cepit  centesimo  XVII.  Vandalorum  ingressio- 
nis  anno. 

V.  17.  Geilamir.  De  hoc  nomine  uide  supra  ad  lib.  I. 
u.  38o. 

V.  19.  Sub  iuga  Sidonias  misit  Belisarius  arces.  Virg. 
Aen.  lib.  VIII.  u.    148. 

Quin  omnem  Hesperiam  sua  sub  iuga  mittant. 
Lucan.   Phars.  lib.  I.  u.    19. 

Sub  iuga  iam  Seres ,  iam  barbarus  isset  Araxes. 
et  Horat.  Carm.  lib.  I.  Od.  XXXIII.  u.   11. 

Sub   iuga   ahenea. 
Virg.  Aen.   lib.  I.  u.   681-2.    et  lib.   I11I.   u.    S^.    Car- 
thaginem  uocat    Sidoniam   urbem.    Procopius    De  Bello 
Vand.  lib.  I.   cap.   XX.    p.   2,24-    et    seq.  haec    narrat : 
Belisarius    exscensum    classiariis    imperat  ,    et    adornato 

uniuerso  exercitu iter  Carthaginem  uersus  dirigit. 

Vbi  proxime  uentum  est ,  multus  fuit  in  commemorandis 
militi  successibus  prosperis,  quos  exhibita  Afris  moderatio 
pepcrissct :  plurimum  hortatus  est ,   ut  disciplinam  ,  prae- 

sertim    Carthagine ,    seruarent  cet Hac   usus   co- 

hortatione ,  Carthaginem  ingreditur ,  ac  nihil  usquam 
hostile  nactus ,  palatium  ascendit ;  ubi  sedit  in  Geli- 
meris  solio. 

V.  20.  Principibus  captum  praesentans  urbe  tyrannum. 
De  captiuitate  Geilamiri  aliqua  innuit  Corippus  etiam 
lib.  11I.  De  Laud.  Iustini  u.  124.  Vide  in  eundem  Rui- 
zium  Assagrium,  Dempsterum,  et  Barthium  in  notis  ad 
cit.  u.  apud  Fogginium,  et  Aduersarior.  Lib.  LIV.  cap.  il. 
p.  2S84.  paulo  ante  cit.  Videndus  hic  omnino  est  Pro- 
copius  ,  qui  prae  omnibus  captiuitatem  postremi  illius 
regis  Vandalorum  fuse  describit  De  Bello  Vand.  lib.  il. 


NOTAE.  229 

cap.  VTT.  p.  a5i,  et  seq. ,  et  eap.  VITII.  p.  255.  et 
seq.,  ubi  reperies  etiam  triumphum  Belisarii,  postquam 
Byzantium  cum  Gelimcre  Vandalisque  aduenisset.  Haec 
praeter  alia  ibi  uarrautur:  Porro  hos  triumplius  captiuos 
habuit :  Gclimerum  ipsum ,  cum  ueste  purpurea ,  circum- 
data  humeris;  propinquos  ipsius  omnes;  c  Vandalis  pro- 
cerissimos  quosquc ,  ct  oris  dignitate  praestantes.  Circum 
ingrcssus  Gclimci ,  ubi  Augustum  sublimi  in  solio  sedentem, 
stantemque  hinc  inde  populum  uidit ,  et  animum  ad  se 
referens,  quo  infortunii  deucnissct,  attcndit ;  ncc  lachry- 
mas,  nec  gemitus  cdidit;  at  semper  in  ore  habuit  uoccm 
illam  :  Vanitas  uanitatum ,  ct  omnia  uanitas.  Vt  uentwn 
est  ad  Caesarcum  solium ,  exuta  purpura  ,  prono  uultu 
procumbere ,  et  lustinianum  Aug.  adorare  compulsus  est: 
quem  honorem  Belisarius  quoque  persoLuit,  cum  Gelimere 
supplex.  Victor  Tuuouensis  in  Chronico  ad  annum 
DXXXIV.  haec  etiam  reliquit:  Iustiniano  IV.  Cos.  Iusti- 
nianus  impcrator  ....  exercitum  in  Africam,  Belisario 
magistro  militum  Duce ,  contra  Vandalos  mittit:  quos 
idem  Belisarius  proelio  superans ,  Gunthimcr ,  et  Geba- 
mundum  Gadingcs  regis  fratres  perimit ,  ipsoque  Gclimer 
rege  in  fugam  conucrso,  Africam  capit,  nonagesimo  sep- 
timo  Vandalorum  ingressionis  anno.  In  ipso  ctiam  ingrcssu, 
priusquam  ingressio  fierct ,  Geilimer  tyrannus  Hildericum 
rcgem  cum  quibusdam  generis  eius  ajfirubus  occidit.  Bc- 
lisarius  magister  militum  ac  patricius  Geilimer  tyrannum 
capit ,  et  cum  cum  diuitiis  cx  rapinis  Africae  Constan- 
tinopolim  Iustiniano  Imperatori  adducit. 

V.  2,1-2.  Quam  celeri  cursu  summis  tot  bella  peracta 

Viribus,   aut  quae  digna  uirum  fortuna  secuta  estf 
Virg.  Acn.  lib.  11I.  u.  3 18. 

....  aut  quae  digna  satis  fortuna  reuisit? 


23 O  IN    LIBRVM    III. 

Lib.  V.  u.  226.  et  lib.  VIIII.  u.  744. 

....  summis  adnixus  uiribus. 
et  ibidem  u.  53 1.  Summis  quam  uiribus  omnes  etc. 
Testis  est  Procopius  De  Bello  Goth.  lib.  11I.  cap.  I. 
p.  466« ,  quod  in  ore  omnium  uigebat  BeLisarius ,  duas 
adeptus  uictorias  (nempe  ex  Vandalis  et  Gothis)  quales 
nemo  unquam  antea  retulisset :  quippe  qui  captiuos  rcges 
duos  (  Gelimerem  et  Vitigem )  aduexisset  Byzantium  : 
praeter  opinionem  in  Romanorum  manus  adduxisset  pro- 
geniem  ac  thesauros  Gizerici  et  Theoderici,  quibus  regibus 
inter  Barbaros  nemo  unquam  fuit  illustrior :  receptas  ex 
hostibus  diuidas  Reip.  restituisset :  atque  exiguo  tempore 
dimidium  fere  et  terrae  et  maris  partem  Imperio  recupe- 
rasset.  Item  De  Bello  Vand.  lib.  il.  cap.  VII.  p.  a5a. 
de  rebus  a  Belisario  in  Africa  gestis  hoc  protulit  Pro- 
copius  iudicium:  Multa  quidem  alia,  supra  spem  omnem 
posita ,  aetates  omnes  praeteritae  uiderunt  accidere ,  et 
consequentes  uidebunt:  quandiu  eadem  erit  humanae  uitae 
conditio.  Fiunt  enim,  quae  non  posse  fieri  uidebantur ;  et 
quac  habita  saepe  sunt  impossibilia,  postea  cum  exstite- 
runt,  admirabilitatis  plurimum  habuere.  Num  autem  iis , 
quae  hic  narrantur ,  similia  aliquando  contigerint ,  mihi 
non  est  promptum  dicere.  Quantum  est,  quod  quina  ad- 
ucnarum  millia  (tot  enim  equites ,  qui  soli  bellum  gessere 
cum  Vandalis,  secum  aduexerat  Belisarius )  cum  portum, 
in  quem  appellerent ,  non  haberent ,  Gizerici  abnepotem, 
eiusque  regnum ,  diuitiis  ac  militibus  pollens ,  euerterint 
tam  breui  tempore.  Mirandum  profecto  seu  fortunae  seu 
uirtutis  opus.  Sic  etiam  Iohannes  Nicetae  filius  ajmd 
Procopium  De  Bello  Persico  lib.  il.  cap.  XIX.  p.  134. 
Tielisarium  alloquitur :  Equidem  arbitror  nullum  fuisse 
ducem  post  homines  natos,  qui  te,  fortissime  Belisari,  cuni 
fortuna  tum  uirtute  aequiparauerit. 


NOTAE.  23l 

V.  23.  adductas.  Ms.  aductas. 

V.   24.  rapidi  nec  solis.  Virg.  Gcorg.  lib.  I.  u.  92. 

rapidiue  potentia  solis. 

et  u.  424 solem  ad  rapidum. 

et  lib.  il.  u.  3ai rapidus  sol. 

V.  2,6.  phoebi  candentis  et  axe.  Ms.  y<?6i  cantcntis  et 
axc.  Virg.  ^e/i.  lib.  VIII.  u.  72,0. 

niueo  candentis  limine  Phoebi. 

V.  27.   Tristia  bella.  V.  acl  lib.  II.  u.   268. 

V.   28.  facta  iam  pacc.  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.   587. 

facta  pariter  nunc  pace. 

V.  3o.  me  discedente.  Ms.  me  desccdente.  Ex  hoc  loco 
prius  patet  Iohaunem  fuisse  in  Africa  cum  Belisario 
ad  debellandos  Vandalos. ;  rursusque  Africam  petiisse 
anno  DXXXVII.  cum  Germano  ,  constat  ex  infra  di- 
cendis  ad  u.  317. 

V.   32.  lumen  fundentis.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  683. 

Fundere  lumen. 
V.  34.  Pax  crat  alta  locis.  Quae  tanta  insania  belli? 
Claud.  lib.  il.    in  prim.  Consul.  Stilichonis ,    seu   Carm. 
XXII.  u.   287. 

Et  lanum  pax  alta  ligat. 
Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  43-  Quae  tanta  insania ,  ciues  ? 
et  lib.  VII.  u.   461.  desinit  : 

et  scelcrata  insania  belli. 

V.  35.   insanus.   Ms.   insonus. 

V.  36.  quatiens  bellona  flagello.  Ms.  quotiens  bellona 
flagello.   Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.   yo3.  desinit  pariter  : 

Bellona  flagello. 

V.  38.  Et ,    phaethonteos    commiscens    gentibus    ignes. 
Ms.  Et  phetonteos  cet.  Ouid.  Metam.  lib.  XIIII.  u.  246. 
Post  Phaethonteos  uidisse  dolentius  ignes. 


232  IN    LIBRVM    III. 

V.  43.  nutantis  destina  terrae.  Vide  Corippi  De  Laud. 
Iust.  lib.  I.  u.   18.  qui  desinit  pariter  : 

nutands  destina  terrae. 

et  quae  in  uocem  destina  erudite  adnotarunt  Ruizius, 
Dempsterus  ,  Barthius  ,  et  Fogginius. 

V.  46.  obstrucUs.  Ms.  abstructis.  An  abstrusis  ? 

V.  47-  Caecilides.  Ms.  cecilidcs  absque  diphthongo 
cum  hic  tum  lib.  VI.  u»  375.  Sic  etiam  in  Actis  Sancto- 
rum  Bollandianis  legitur :  Cecilus  Martyr  iu  Africa ,  et 
Cecilia  Martyr ,  ille  ad  diem  VII.  Maii  p.  i36. ,  haec 
ad  VIII.  Iulii  p.  5y8.  Sed  rectius  mihi  uisum  est  adii- 
cere  diphthongum,  quam  habet  Romanae  gentis  nomen 
Caecilius ,  ut  uidere  est  in  eorum  numis.  Caecilides 
enim  omnino  deriuatum  uidetur  a  Caecilio ,  uel  potius 
eius  patronymicum  nomen. 

V.  5i.  iram.  Ms.  ira. 

V.  5 a.  placide.  Ms.  placidis. 

V.  53.  plena  sic  uoce  locutus.  Ms,  plena  si<*  oce  lu- 
cutus.  Pro  postrema  hac  uoce  uide  notam  d  Praef. 
u.  2,5.  Virg.  Georg.  lib.  I.  u.  388.  ii 

Tum  cornix  plena  pluuiam  uocat  improba  uoce. 

V.  56.  gelidus  praecordia  sanguis.  Virg.  Georg,  lib.  il. 
u.  484. 

Frigidus  obstiterit  circum  praecordia  sangucs. 

V.  5 7.  attentae  uix  prodit  fabula  linguae.  M  actente 
etc.  Voce  fabula  usus  est  auctor  noster  etiam  Lte  Laud. 
Iust.  lib.  Iil.  u.  12,6.  pro  sermone  uel  confabulatione , 
ut  iam  animaduerterat  Rittershusius  in  nota  ad  eundem 
uersum.  Lucan.  lib.  I11I.  u.  200. 

Extulit  insomnes  bellorum  fabula  noctes. 
Vide  etiam  Barthium  Aduersarior.  Lib.  XXXV.  cap.  XIV. 
p.  161  iv-$   ubi    haec  leguntur  :  Fabula  a  fando  ducta 


NOTAE.  2  33 

non  solum  fictitiam  recensionem ,  sed  uero  quamuis  ctiam 
ueram  clcnotat.  Sic  persaepe  usus  Apuleius,  ....  apud 
qucm  scriptorcm  fabulosus  ctiam  mcmorabilem  denotat. 
Plauto  fabulari  cst  loqui  in  Epidico  Sccn.  I. 

V.  58.  meos  itcrum  mc  fcrre  labores.  Virg.  Aen.  lib.  XII. 

u.   635 tantos  uoluit  te  ferre  labores. 

V.   6o.  prcmunt  dominantis  iussa  magistri.  Virg.  Aen. 

lib.  VII.  u.  368 Faunique  premunt  te  iussa  parentis. 

V.  63.  Principio  cet.  In  margine  adest  sequens  no- 
tula :  Coepit  tribunus  refcrre  principia  pestium  Libyae. 
Nouies  etiam  anud  Virg.  incipit  uoce  Principio  uersus 
et   sententia  ,   ut   et   apud   Lucretium   aliquando. 

V.  66.  Guenfan.  De  hoc  nomine  patris  Antalae  al- 
tum  silentium  hucusque  fuit  apud  scriptores.  Vide 
infra  u.    107. 

V.  67.  Antala.  De  hoc  nomine  sic  repetito  hic  etiam 
in  margh  e  uide  ad  lib.  I.  u.  469.,  ubi  aliqua  de  eodem 
retuli  ev    ^rocopio. 

V.   y.jjicctebant.   Ms.  ncctcbat. 
V.   71.    <olitoquc.   Ms.   solitosque. 

V.  72.  Paxque  suam  lactam  fulgcns  ornabat  oliuam. 
Postremam  hauc  uocem  Codex  sic  exhibet :  uliuam. 
In  quamplurimis  numis  imperatoriis  uisitur  parte  auersa 
frgura  muliebris  gestans  dextera  oleam,  cum  epigraphe 
PAX    k\&. 

V,  ^Z.^Antalae.  Ms.  amtale.  Ex  hoc  loco  coniicere 
licet  eum  natum  esse  anno  Christi  DXIII. ,  si  iam  tri- 
gesimum  aetatis  suae  annum  attigerat ,  quando  secuta 
3st  eius  defectio  ab  Imperio  Romano  ,  quae  a  Proco- 
^io  refertur  ad  XVII.  annum  imperii  Iustiniani  nempe 
"hr.  DXXXXIII.  De  Bello  Vand.  lib.  il.  cap.  XXI. 
X  288.  V.  et  Cl.  Morcelli  Afr.   Christ.   T.  nl.  p.   a95. 


3o 


2 34  IN    TJBRVM    III. 

V.  74-  Nascentis.  Ms.  Nascentes. 

V.   75«  «£  toto  cet.  In   margine  est :  Comparatio. 

V.  78.  Summe  pater,  capiri  ipsorum  generique  reserua. 
Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  533.  incipit  iuxta  aliquot  Codices: 
Summe  pater ,  ubi  tamen  meliores  libri  habent :  Sume , 
pater;  et  lib.  VIII.  u.  484. 

....  Dii  capiti  ipsius  generique  reseruent. 

V.  80.  Terribili  monitu.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  4^5. 
incipit  similiter  :   Terribili  monitu  etc. 

V.  81.  Fama  uolat.  Virg.  Aen.  lib.  nl.  u.  12,1.  et 
lib.  VIII.  u.  392.  et  554.  pariter  incipiunt :  Fama  uolat. 

V.  eod.  Ammonis  ipse.  Secundam  in  Ammonis  cor- 
ripit  noster  poeta ,  ut  iam  fecerat  conterraneus  suus 
Marcianus  Capella  De  Nuptiis  Philologiae  lib.  il.  in. 
illo   uersu ,  qui  incipit :  Ammon  et  arentis  Libyae  etc. 

V.  83~4 mactat  de  more  profano 

Ilorrida  sacra  loui.   Tristes  et  Apollinis  aras. 

Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.  84~5 tibi,  maxima  Iuno, 

Mactat ,  sacra  ferens  etc. 

et  u.   544 mactat  laetas  de  more  bidentes. 

Vide  et  ib.  lib.  I11I.  u.  57.  et  lib.  VI.  u.  38-9.  Pro 
aras  Codex  habet  iras.  Forsitan  exscriptoris  memoriae 
occurrerunt  illos  Virgilii  uersus  Ecl.  il.  u.  14.  et  Aen. 
lib.  11I.  u.  366.  quorum  primus  desinit : 

tristes  Amaryllidis  iras. 

et   alter  :   .   .   .   .  et  tristes  denuntiat  iras. 

V.  85.  Phoebi  tripodas  laurosque  requirit.  Ms.  phebi 
tripodas  laurusque  requirit.  Virg.  Aen.  lib.  III.  u.  359-60. 

qui  numina  Phoebi , 

Qui  tripodas  ,   Clarii  lauros  cet. 

V.  87.  Omnigenumque  pecus  mactat  uittata  sacerdos. 
Lucan.  Pharsal.  lib.  I.  u.   597.  desinit  pariter  :  uittata 


NOTAE.  2  35 

sacerdos.  Hac  de  re  Procopius  Dc  Bcllo  Vand,  lib.  il. 
cap.  VIII.  p.  2,53.  sic  testatur  :  Cum  essct  opinio  uen- 
turam  in  Africam  (  ductore  Belisario  )  Augusti  classem, 
sibi  indc  timentcs  Mauri ,  fatidicas  mulieres  consulue- 
runt.  Quippe  uiris  ncfas  cst  apud  illos  uaticinari ;  scd 
foemirtac  peractis  quibusdam  sacris,  ajfatae  spiritu,  fu- 
tura  pandunt ,  nihilo  secius  quam  antiqua  oracula. 

V.  88.  Raptis  primum    quae  saeuit  in  cxtis.  Ms.    que 
seuit.  An  quaesiuit?  Lucan.  P/iars.  lib.  I.  u.   617. 

Atque  iram  supcrum  tantis  quaesiuit  in  cxtis. 
Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.   2,14-5. 

iugulant  pecudes ,   et  uiscera   uiuis 

Eripiunt  cet. 
V.  89.   ( serics  latuit  longissima )  fibras.  Sic  Ms.  habet, 
non  fibris,  ut  perperam  impressum  fuit  in  textu.  Virg. 
Georg.  lib.  I.  u.  484. 

Tristibus  aut  extis  fibras  apparuere  minaccs. 

et  Aen.  lib.  I.  u.   645 serics  longissima  rcrum. 

V.  90.  Duraque  perpetuis  imponit  uisccra  flammis.  Virg. 
Aen.  lib.  VI.  u.   253. 

Et  solida  imponit  taurorum  uisccra  flammis. 
V.  91.   subito  corrcpta  furorc.  Ms.  subito  cormpta  fu- 
rore.   Virg.  Acn.  lib.  Inl.  u.  697. 

subitoque  accensa  furore. 

V.   92-3 mersosque  simul  per  uiscera  cultios 

Jtnprimit  ipsa  sibi :  tnultus  de  corpore  sanguis. 
Pro  multus  in  Codice  est  nullus.  De  hoc  barbaro  gen- 
tium  ritu  uide  lib.  11I.  Rcgum  cap.  XVIII.  u.  28. ,  ubi 
legitur ,  quod  prophetae  Baal  clamabant  uoce  magna 
ct  incidcbant  se  iuxta  ritum  suum  cultris  et  lanceolis , 
donec  pcrfundercntur  sanguinc.  Confer  etiam  expositores 
huius  loci ,    ueluti  Corn.   a  Lapide  ,    et  Aug.    Calmet , 


236  IN    LIBRVM   III. 

qui  plures  auctoritates    ex    profanis  auctoribus    potis- 
simum  congesserunt  super  hoc  ritu. 

V.   94.  et  crebro    geminat    cum    uulnere  ferrum.  Virg. 
Georg.  lib.  11I.  u.   2,21.    Vulneribus  crebris. 
Hor.  lib.  I.  od.  XXVI.  u.  8. 

geminant  Corybantes  aera. 

et  Claud.  De  Bcllo  Get.  Carm.  XXVI.  u.   387. 

Et  Trebiam  saeuo  gcminassent  funcre   Cannae. 
V.  98.  tunc  flammea    lumina  torquet.    Virg.  Aen.  lib. 
VII.  u.  448-9. 

tum  flammea  forquens 

Lumina.   It.   Georg.   lib.   III.   u.   4^3. 

et  flammantia  lumina   torquens. 

V.  97.  rubor  igneus  inficit  ora.  Lucan.  Pliars.  lib.  V. 
u.   2,14.  iisdem  desinit  uerbis: 

V.  98-9 ludunt  ccruixque  comaeque , 

Inque  humcros  utrosque  cadunt. 
Pro  comaeque  Codex   habet   comete.    Apul.   Mctamorph. 
lib.    VIII.    ceruices    lubricis    intorqucntes    morihus  ,    cri- 
ncsque  pendulos  rotantes  in  circulum.   Ouid.  Metamorph. 
lib.  XII.  u.  396. 

Ex  humeris  medios  coma  descende.bat  in  armos. 
Colum.  lib.  VIIJ.  cap.  il.  Jubae  uariae  uel  ex  auro  per 
colla  ceruiccsque  in  humeros  diffusae.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII. 

u.    755 humero  ex  utroque. 

V.  100.  miscentur  murmura  uocis.  Ms.  uoces.  Virg. 
Aen.  lib.  Inl.  u.   210. 

inania  murmura  misccnt. 

V.  102.  Non  aliter.  In  margine  legitur  :  Comparatio. 
Saepe  Virgilius  orditur  comparationes  ex  illis  uerbis : 
Non  alitcr. 

Y.   104.  ciens.  Ms.  cient. 


NOTAE.  237 

V.  io5.  Spirat,  inexhaustas  rcnouans  fornace  procellas. 
Ms.  Aspirat  in  cxaustas  transremouens  fomace  procellas. 
Non  adhuc  fortasse  sanati  hi  sunt  uersus. 

V.  107.  Guenfan.  Ms.  hic  habet  guanfan.  Vide  su- 
pra  u.  66. 

V.  109.  Antala  crescente  tuo,  furor  omnis  et  ira.  Ms. 
hic  Antela.   Virg.  Acn.  lib.   il.  u.   3 16-7. 

furor  iraque  mentem 

Praecipitant. 
V.   1 1 1-2,.  Flammca  tisipJionc  tortis  saeuire  chelydris 
Incipit.  Virg.   Georg.  lib.   Iil.   u.   5o,i-a. 
Saeuit  et  in  lucem  Stygiis   emissa  tenebris 
Pallida   Tisiphone. 
Et  Aen.  lib.   X.  u.   761. 

Pallida   Tisiphone  media  inter  millia  saeuit. 
V.     11 3.    Aera    per    uacuum.    Nigris    infusa    uenenis. 
Virg.   Gcorg.  lib.  11I.  u.    109.  incipit  parite.r : 

Aera  per  uacuum  ferri.    Et  Aen.  lib.  Inl.   u.   5  izj~ 

nigri  cum  lacte  ueneni. 

V.  11 4-  linguisquc  trisulcis.  Virg.  Gcorg.  lib.  III.  u.  4^9« 
et.  Aen.  lib.  il.  u.  47^'  desinunt : 

et  linguis  micat  ore  trisulcis. 

V.  11 5.  Tcmperiem ,  diroquc  horrcscunt  tcmpora  tabo. 
Ms.  Tcmperiem  ( qua  uoce  usus  est  auctor  etiam  Dc 
Laud.  Iust.  lib.  nl.  u.  106.  et  i56. )  dircque  orrcscunt 
tcmpore  tabo.   Virg.  Aen.  lib.   VIII.  u.    197. 

Ora  uirum  tristi  pendcbant  pallida  tabo. 
V.   116-7.  Sanguine   Vandalico  uidco  decurrere  riuos 
Montibus.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  486. 

plenos  spumanti  sanguine  riuos. 

Hor.  Carm.  lib.   Ilil.  od.  il.  u.   5. 
WLontc  decurrcns  uelut  amnis. 


238  IN   LIBRVM   III, 

V.  1 1 8.  En  praedam  exhaustis  Afris  rapiuntque  rc- 
claudunt !  Ms.  En  predam  exaustis  etc.  sed  omisso  Afris. 
Fortasse  pro  rcclaudunt  legendura  est  reclausam.  Nota 
deesse  apud  Forcellinum  nec  non  in  Appendice  ad 
suum  Zexicon  uerbum  reclaudo  eiusque  participium 
reclausus ,  quod  occurrit  hic  infra  u.  164.^  etsi  adsint 
eorum  deriuata  per  contractionem  diphthongi  recludo 
et  reclusus. 

V.   119.  regnum.  Ms.  rantum. 

V.   121.  Quid  iuuit.  Ms.  Quid  uiuit.  Virg.  Aen.  lib.  X. 

u.  55-6 Quid  pestem  euadcre  belli 

luuit  cet. 

V..  12,2,.  Virtute  indomita  partam.  Ms.  Virtutem  indo- 
mitam  parta. 

V.   12,3.  Hic  luet.  Ms.  Hic  leuat^   et  prius  erat  lauat. 

V.  1 24.  ct  uario  rapiuntur  tempora  fato.  Sic  plane  in 
Codice;  sed  fortasse  erit  corrigendum  en  uario  rapiun- 
tur ,  uel  et  uario  rapientur  etc. 

V.    125.  Africa  namque  suum  factorem  fessa   rogabit. 
Pro  postrema  hac  uoce   est  in   Codice  rogabat.    Saepe 
utitur  auctor  uoce  factoris  pro    creatore  Deo ,    ut  De 
Laud.  Iust.  lib.  I.  u.  340.  Sed  factor  solis. 
et  lib.  il.  u.  58.   Caelorum  factor  Dominus  Deus. 

V.   129.  conterritat.  De  hoc  uerbo  uide  lib.  il.  u.  S^. 

V.  i3o.  tremescit.  Sic  legitur  in  nostro  Codice ,  ut 
etiam  Pierius  testatur  se  legisse  in  pluribus  antiquis 
manuscriptis  libris  Virg.  Aen.  lib.  nl.  u.  648.  tremesco, 
atque  lib.  XI.  u.  4°3.  tremescunt.  Infra  tamen  Codex 
noster  habet  u.    142.  tremiscens. 

V.  i34-  En  iterum  bellum  reparat.  Ms.  En  iterum  bella 
rcparat.  Liu.  Hist.  lib.  XXX.  cap.  VII.  Summa  et  ipsum 
reparantcm  bellum. 


NOTAE.  239 

V.   i35.  subuerterc  curat!  Ms.  sed  uertere  cunit. 

V.   137-8 Quid  tantum  surgit  in  altum  3 

Vnde  cadat  rursus  cet. 
Claud.   in  Rufin.  lib.  I.  seu  Carm.  III.  u.   22-3. 

Tolluntur  in  altum 

Vt  lapsu  grauiore  ruant. 
V.  140.  Proluit,  heu,  nostro  concrctos  sanguine,  campos! 
Virg.  Aen.  lib.  il.  u.   277. 

et  concrctos  sanguine  crines. 

Georgi  lib.  I.  u.  481-2. 

Proluit  insano  contorquens  uortice  siluas 
Fluuiorum   rex  Eriianus  camposque  etc. 
V.   141.   Talia  dicentis  uultus    in  terga  retorsit.  Virg. 
Aen.  lib.  Inl.  u.  362. 

Talia  dicentem  cet. 
Ouid.  Metam.  lib.  11I.  u.  68. 

Ille  dolore  ferox  caput  in  sua  terga  retorsit. 
V.    143.  uastoque  ad  terram  pondere  fluxit.  Virg.  Aen. 
lib.  V.  u.  447-8. 

Ipsc  grauis  grauiterque  ad  tcrram  pondere  uasto 
Concidit.  V.  infra  u.  255. 
V.  145.  Sicubi  lymphigeros  deducit  fistula  tractus.  Ms. 
Siculi  limphigeros  cet.  In  margine  additur:  Comparatio. 
Ex  uoce  Siculi  Codicis  nata  est  mala  interpretatio 
huius  loci  in  Periochis  ,  quam  uidere  poteris  in  calce 
poematis.  Lymphiger  est  uox  addenda  Lexicis  Latinis, 
rursusque  occurrit  infra  lib.  VII.  u.  246.  Lucan.  Pharsal. 
lib.  I11I.  u.  368. 

Continuus  multis  subitarum  tractus  aquarum. 
V.   146.  Aere  cauo.  Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.    286.  inci- 
pit  similiter :    Aere  cauo ;  sed    alio  sensu    ibi  accipitur 
haec  phrasis. 


24O  IN   LIBRVM  III. 

V.   146-7.  . funditur  amnis , 

Rauca  sonans.  Virg.  Aen.  lib.  VHII.  u.   124-5. 

Cunctatur  et  amnis 

Rauca  sonans. 
V.   149.  uertex  truncatur  aquarum.    Claud.  Gigantom. 
seu  Carm.  XXXVII.  u.  70. 

Et  socias  truncauit  aquas. 
V.    i5o.  ad  fontem  refluit  amnis.  Virg.  Aen.  lib.  VIII. 

u.   240 refluitque  exterritus  amnis. 

V.  i54-  fouentque.  Ms.  fauentque. 
V.  i56.  Septimus  et  decimus  nascentem  senserat  annus. 
Decimus  septimus  a  natiuitate  Antalae  annus  respondet 
anno  DXXX.  Christiano;  quia  supra  ad  u.  74.  uidimus 
illum  natum  esse  anno  DXIII.  Annus  uero  DXXX. 
postremus  fuit  regni  Hilderici  seu  Hildemeri ,  ut  eum 
uocat  poeta  noster ,  sicuti  uidebimus  infra  ad  u.  198., 
et  centesimus  regni  Vandalorum  in  Africa  sumpto  initio 
a  primo  ingressu  Genserici  in  eam  prouinciam. 

V.  i58.  Cacus  ut  Herculeis  cariturus  luce  lacertis. 
Ms.  Cautus  ut  herculeis  cet.  Ipse  Hercules  apud  Ouid. 
Mctamorph.  lib.  VIIII.  u.    197.   sic  ait : 

His  elisa  iacet  moles  Nemaea  lacertis. 
V.    164-5.  Laniferi  spes  una  gregis.   Tunc  ense  reclauso 
Diripit  astrictam  magno  cum  pondere  pellem. 
Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  5y. 

spes  tu  nunc   una  senectae. 

et  lib.  VIIII.  u.  4^3 simul  ense  recluso. 

Pro  uoce  inusitata  reclauso  uide  supra  ad  u.  11 8.  Item 
Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  4^4' 

Strymonio  dextram  fulgenti  diripit  cnse. 
ct  lib.  nl.  u.  49. 

,  auri  cum  pondere  magno. 


NOTAE.  241 

V.   167.  ucrubusque  trementes  conserit  artus.  Virg.  Acn. 
lib.  I.  u.  21 5-6. 

Tcrgora  diripiunt  costis ,   et  uisccra  nudant : 
Pars  in  frusta  secant,  uerubusque  tremcntia  figunt. 
V.   168.  flamma  torrente.  Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.   55o. 

flammis  ambit  torrcntibus. 

V.    171.   Tcmpore  iam  ex  illo.    Sic  incipit  Virg.  Aen. 
lib.  I.  u.  627. 

V.    172.  Incipit.  Ms.  Incepit. 
V.    173.  secumque.  Ms.   seumque. 

V.   1 76.  ascendere  praeda.  An  abscondere  pracdam  ? 
V.    178.   ifr  /are  ca/?ta  parat  tuta   subsidere  ualle.  Ms. 
et  Zart  mra  parat  capta  subsidere  ualle.  Vira;.  jEW.  iI.  u.  40. 

rcec  tuta  mihi   ualle  reperti. 

V.  181.  Obsidione  prcmens.  Virg.  ^erc.  lib.  VIII.  u.  647. 

ingcntique  urbem  obsidione  premcbat. 

V.    182.  peruerso  numine  turmas.  Virg.  Aen.  lib.  VII. 
u.   584. 

CWra  fata  Deum ,  peruerso  numine ,  poscunt. 
V.    i83.   m  latis  prostrauit  cuspide  campis.  Virg.  Aen. 

lib.  XI.  u.  465 latis  diffundite  campis. 

V.  184.  fatis  urguebat  acerbis.  Virg.  ^erc.  lib.  XI.  u.  587. 
....  quandoquidem  fatic  urgetur  acerbis. 
Etiara  in  Codice ,  quo  usus  est  Ruizius ,  ut  publici 
iuris  faceret  reliqua  Corippi  carmina ,  semper  urgeo 
uerbum  cum  u ,  litera  liquida  ,  inuenitur  sic  uigueo ; 
qua  de  re  animaduertendum  esse  lectorem  uisum  est 
ipsi  editori  ad  u.  33.  Fragmenti  in  laudem  lustini.  Nic. 
Rittershusio  autem  placuit  haec  constans  orthographia 
ueterum  uerbi  urgco  cum  littera  u  urgueo ,  ut  ad  cit. 
uersum  testatur  pag.  383.  edit.  Romanae  1777.  Hinc 
ego  ueritus    sum    Codicis   nostri    antiquam    scripturam 

3i 


242  IN    LIBRVM   III. 

immutare,  ubicumque  eam  inueni.  De  ratione  scribendi 
eanclem  uocem  uidesis  Cellar.  Orthogr.  Lat.  p.  117. 
ed.  Patau.    172,4. 

V.  i85.  Regnaque  centeno  properans  iam  fregerat  anno. 
Regnum  Vandalorum  in  Africa  innuit  hic  poeta,  quod 
annis  circiter  C.  uiguit ;  qua  de  re  uide  supra  ad  u.  16. 
huius  libri.  Anno  nempe  CCCCXXVIII.  a  Bonifacio 
comite  uocatus  fuerat  Gensericus  in  auxilium  contra 
Aetium ,  et  anno  CCCCXXX.  iam  totam  fere  Africam 
sibi  subiecerat  :  hinc  constat  hic  loqui  auctor  de  iis , 
quae  ibidem  acciderant  centeno  post  anno ,  scilicet 
DXXX.   Christi. 

V.    188.   infensasque.  Ms.   infessasque. 

V.  189.  uires  ualidas  tunc  Naufur  anhelus.  Ms.  uires 
tunc  naffur  anhclus.  Vox  ualidas  adieci ,  quia  mancus 
in  Codice  erat  hic  uersus  ;  eamque  accersiui  ex  Virg. 
Aen.  lib.  VI.  u.  833. 

Neu  patriae  ualidas  in  uiscera  uertite  uires. 
Feci   Naufur ,    quia    etiam    infra  lib.  VI.    u.    384.    est 
Naufur  anhelus.   Attamen    fateor ,    hunc    et  sequentem 
uersum  adhuc  indigere  medica  manu. 

V.  1 94.  Acti  fatis  urguemur  iniquis.  Ms.  atti  fatis  etc. 
Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  36.  Errabant  acti  fatis. 

lib.  il.  u.   2,57 fatisque  Deum   defensus  iniquis. 

lib.  11I.  u.    17 fatis  ingressus  iniquis. 

et  lib.   X.   u.   38o fatis  adductus  iniquis. 

V.  196.  uersos  miseris  tunc  fiere  penates.  Virg.  Aen. 
lib.   XI.   u.   264 uersosque  penates. 

V.  198.  Hildimer.  Hic  procul  dubio  est  ille  rex  Van- 
dalorum  Hunerici  filius,  quem  passim  Historici  uocant 
Hildericum  ,  uel  absque  aspiratione  Ildericum ,  qui  re- 
gnauit  ab  anno  DXXIII.  ad  DXXX.   usque  in  Africa. 


NOTAE.  243 

Exstat  in  Musaeo  Triuultio  eius  numus  argenteus  tertii 
moduli  uel  quinarius,  caput  regis  imberbe  repraesen- 
tans  parte  antica  cum  inscriptione  D  N  HILDIRIX 
REX,  et  parte  auersa  mulierem  stantem,  coronam  spicis 
contextam  in  capite  habentem,  et  extensa  utraque  mauu 
spicas  gerentem,  cum  epigraphe  FELIX  KART.  Quem 
praestantissimum  numum  eundemque  rarissimum  prae- 
dicat  Echhel  Doctrina  Numorum  Vctcrum  T.  IV,  p.  i38. 
Fortasse  tam  Hildericus  quam  Hildimer  idem  est  ac 
Nobiiis  uel  Nobilissimus  ex  radicibus  Idcl  uel  Adcl , 
Nobilitas ,  et  Rich  uel  Rcich ,  diucs,  quod  parum  distat 
sensu  a  Mehr,  multus ,  uel  amplius:  ut  sit  quasi  Nobilitate 
affluens.  Qui  Germanicam  linguam  callent ,  facilius  me 
intelligent.  Sane  Wachterus  in  Glossario  Gennanico  T.  I. 
p.  4.5.  interpretatur  Hilderich,  nobilitate  potens.  De  hoc 
rege  pauca  referam  ex  Procopio  De  Bello  Vand.  lib.  I. 
cap.  IX.  p.  199.  In  rcgnum  ( Trasamundo )  successit 
Ildericus  Honorici  filius  ac  Gizcrici  ncpos ,  uir  subditis 
affahilis ,  totus  ad  mansuctudinem  natus ,  qui  nullo  un- 
quam  modo  Christianos  uexauit:  at  idem  ualde  imbellis, 
res  militares  ne  auribus  quidcm  admittebat.  Quamobrem 
fratris  ipsius  filius  Hoamcr ,  uir  bello  praeclarus  ,  Van- 
dalorum  expeditionibus  praeerat ,  sic  ,  ut  corum  Achilles 
nominaretur.  Regnante  Ilderico  Mauri  Byzaceni ,  qui 
parebant  Antallae ,  praclio  fudere   Vanclalos. 

V.   200.    Vinccre ,  nec  tantis  poterat    concurrcre  signis. 
Ms.    Vinccre  aut  tantis  etc.   Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  14.7-8. 

aliter ,  non  uiribus  ullis 

Vinccrc ,  ncc  duro  poteris  cet. 
Qui  uellent  tueri  aut  Codicis  ,  dicere  deberent  de  in- 
dustria  noluisse  etiam  hic    Corippum     elidere  uocalem   e 
ante  a ,  ut  fecit  in  Libris   De  Laudibus  11I.  u.  2,38.    et 


244  IN   LH5RVM   III. 

IV.  u.  28. ,  de  quibus  uide  Kittershusium  ad  priorem 
uersum  p.  4*5-,  et  Fogginium    ad  posteriorem  p.  482,. 

V.  2,0 1.  rumpuntur  stamina  fato.  Lucau.  Pharsal.  lib.  nl. 
u.    19 rumpentes  stamina  Parcas. 

V.  202.  Casus  quid  terret  iniquus?  Virg.  Aen.  lib.  VI. 
u.  47$. 

Nec  minus  Aeneas  casu  perculsus  iniquo. 

V.  2o3.  Saepe  irata  piis  seruat  fortuna  nocentes.  In 
Codice  est :  Sepe  iuata ,  sed  aliquantulum  abrasum 
fuit  u.  Lucan  lib.  11I.  u.  448. 

Seruat  multos  fortuna  nocentes. 

V.  206.  Nec  spes  ulla  fugae.  Sic  incipit  Virg.  Aen. 
lib.  VIIII.  u.   i3i.  et  lib.  X.  u.    121. 

V.   207.  nec   sistere  contra.   V.   ad  lib.   il.   u.   229. 

V.   209.  Ruptis  tegitur  gens  impia  saxis.  Virg.   Georg. 

lib.  il.  u.   i56 praeruptis  oppida  saxis. 

et  u.  557.  Impia  quam  caesis  gens  cet. 

V.  210.    Vallibus  et  scissis.   Senec.   Troad.  u.   178. 
Tum  scissa  uallis  etc. 

V.  212.  Vndique  praecisis  munitus  rupibus  cet.  Virg. 
Aen.  lib.   VIII.   u.   233 praecisis  undique  saxis. 

V.  218.  cleuia  siluae.  Tibull.  lib.  I11I.  carm.  11I.  u.  2. 
deuia  montis ;  et  Lucan.  Phars.  lib.  I11I.  u.  161.  terra- 
rum  in  deuia.  V.  supra  ad  lib.  il.  u.   277. 

V.  219.  Hildimer  ut  septas  (  sic ,  non  septos,  ut  male 
in  textu )  uidit  munimine  fossas.  Ms.  Nildimer  ut  settas 
cet.  De  eo  uide  supra  u.  1 98. ,  ubi  rectius  est  Hildi- 
mer.  Ouid.  Metam.  lib.  XIII.  u.   212. 

munimine  cingere  fossas. 

V.  220-1.  Atque  in  praecipiti ,  nullo  iam  tramite,  pugnae 
Stare  locos.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  460. 
Turrim  in  praecipiti  stantem. 


NOTAE.  245 

V.  223.  quotcndat  in  hostes.  Virg.  Acn.  Hb.  XII.  u.  917. 

nec  qua  ui  tendat  in  hostes. 

V.   2,26-7 siccis  exarserat  arclor 

Faucibus ,  et  nimius  miseros  commouerat  acstus. 
Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  358. 

Faucibus  exspectant  siccis. 
Ms.  pro  nimius  aestus  habet  nimios  estas. 

V.  23o.  Plenos  portabant  fontibus  utrcs.  Virg.  Aen. 
lib.  XII.  u.   119. 

fontemque  ignemque  ferebant. 

V.  23 1.  Haud  procul  inde  caua  spectantes  ualle  ministrL 
Ms.  Aut  procul  inde  caua  spettantcs  cet.  Virg.  Aen. 
lib.  VIII.  u.   642. 

Haud  procul  inde ,  citae  cet, 
et  Georg.  lib.  il.  u.  391. 

Complcntur  uallesque  cauae  cet. 
V.   234.  sic  fata  trahebant.  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  709. 

quo  fata  trahunt. 

V.  237-8 de  summis  reduces  contorsit  habenas 

Montibus :  hunc  scquitur  densis  exercitus  armis. 
Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.   765.  desinit :    detorquct  habenas. 

et  lib.  XII.  u.  471 fiectit  habenas. 

Item  lib.  il.  u.  626. 

Ac  ueluti  summis  antiquam  in  montibus  ornum. 
lib.  X.  u.  766. 

Aut  summis  referens  annosam  montibus  ornum. 

lib.  XI.  u.  836-7 in  montibus  Opis 

Alta  sedet  summis. 

Item  lib.  il.  u.  383 densis  et  circumfundimur  armis. 

et.  u.   4°9 et  densis  incurrimus  armis. 

V*  239.  Inuia  rupta.  Sil.  lib.  I11I.  u.  3o6, 
......  dumosa  per  inuia. 


246  Itf   LIBRVM   m. 

V.  241.  Et  summo  de  monte.  Ms.  Et  summo  de  more. 

Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.  655 summo  cum  monte. 

V.  et  supra  ad  u.  23-7-8. 

V.  242-3 raptantur  signa  retrorsum  (deleatur  hic 

comma  in  textu)  Versa  fuga.  Virg.  Qeorg.  lib.  I11I.  u.  85. 
Aut  hos  uersa  fuga  uictor  dare  terga  subegit. 
V.  244»  Liber  equus ,  laxisque  leuis  transiret  habenis. 
Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  67. 

et  laxas  sciret  dare  iussus  habenas. 

et  lib.  XI.  u.  49^*   Tandem  liber  equus  cet. 

V.  245.   perque    ardua    montis.    Virg.    Aen.    lib.   XI. 

u.   5i3~4 Ipse  ardua  montis 

Per  dcserta. 
V.   247.  Fata  premunt.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.   3y5. 
Numina  nulla  premunt. 

V.   249~5o seseque  suis  per  pectora  telis 

Transfodiunt.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.   543. 
Confixique  suis  telis ,  et  pectora  duro 
Transfossi  ligno  ,  ueniunt. 
V.  25 1.  pondus  ciuile  repellit.  Rursus  occurrit.  lib.  Inl. 

u.    io,5 pondus  ciuile  perurguet. 

Vtrobique  pondus  ciuile  est,  ut  puto,  multitudo  ciuium^ 
nam  Nonius  Marcellus  De  Proprietate  Seimonum  Cap.  VI.  , 
11.  102.  inter  Auctores  Linguae  Latinae  Col.  Allobr.  1622. 
p.  746.  ait :  Pondus  pro  numero.  Varro  De  Vita  Populi 
Rom.  lib.  I11I.  E  Qraecia  Asiaticas  in  uillas  comportasse 
magnum  pondus  omnium  artificum.  Liuius  autem  lib.  nl. 
cap.  28.  ciuilem  clamorem  dixit  clamorem  ciuium  suo- 
rum ;  et  passim  usurpatur  bellum  ciuile ,  idest  ciuium. 
V.  252.  Sic  pariter  turbata  ruunt  de  montibus  altis. 
Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  673. 

Praccipites  pariterquc  ruunt. 


NOTAE.  247 

et  lib.  I11I.  u.   164 ruunt  de  montibus, 

Item  Georg.    lib.  Inl.  u.   112.    et  Aen.  lib.  X.    u.  707. 
similiter  desiiiuut :  de  montibus  altis. 

V.  2,53.  uectator.  Vox  addenda  Lexicis  Latinis.  Ia 
Cod.  est  ucttator. 

V.    254-    rapidi    iactatus    turbine    cursus.    Virg.    Aen. 

lib.  I.  u.  446 iactati  undis  et  turbine. 

et  lib.  VII.  u.  676 cursu  rapido. 

V.  2,55.  Concidit,  et  dominum  uasto  sub pondcre  frangit. 
Ms.  Confluit  (  quod  fortasse  retineri  potest  )  .  .  .  .  frangis. 
V.  supra  ad  u.   143.  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  447-8. 

ponderc  uasto 

Concidit. 

V.  2,56.  Ceu  glaucam  ueniens  grando  destringit  oliuam. 
Ms.  Ceu  glauca  ueniens  grando  destringit  uliuam.  et  in 
margine  :  comparatio.  De  epitheto  glaucam  iuncto  cum 
oliuam  uide  ad  lib.  I.  u.  534-  Colum.  lib.  XII.  cap. 
XXXXVII.  oliuam  manu  destringere. 

V.   257.  Arboris  excutiens  concusso  ucrtice  fructus.  Ms. 
Arbores  etc.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  629. 
concusso  uertice  nutat. 

V.  258.  Tunc  paritcr  pracceps  etc.  Ms.  Tunc  praeceps 
pariter  cet.  Fortasse  non  adhuc  sanus  est  etiam  sensus 
huius  uersus. 

V.  261.  Inuida,  quae  tantam properabant perdere  gentem. 
Ms.  Inuidia  que  etc.   Virg.   Aen.  lib.   VII.   u.   304. 
Mars  perdere  gcntem  etc. 

V.  262-3 rcgemque  tremcntem 

Annomm  fessum  numero.  Ms.  Armorum  habet  pro 
Annorum.  Meam  correctionem  tuetur  Virg.  Aen.  lib.  il. 

u.  596-7 fessum  aetate  parcntem 

Liqueris  Anchiscn  ? 


248  IN   LIBRVM   III. 

Imo  Hiklericus,  uel,  ut  eura  noster  poeta  uocat,  Hil- 
dimer  rex  annorwn  numero  fessus  uere  dici  hic  potuit 
ab  eo ,  quia  natus  erat  ex  Eudoxia  filia  "Valentiniani  nl. 
Aug.  post  annum  CCCCLVI.,  quo  ea  tradita  fuit  Hu- 
nerico  nuptui  a  Genserico  ,  ut  testatur  Cl.  Morcellus 
Afr.  Christ.  T.  11I.  p.  1 68.  n.  Iil. ,  et  ante  annurn 
CCGCLXXII. ,  quo  ,  uirum  ceu  Arianum  auersa  ,  au- 
fugit,  et  Hierosolymae  decessit.  Vide  Theophanis  Chro- 
nographiam  ad  annum  CCCCLXIV.  ed.  Paris.  i655. 
p.  102,.,  et  Cl.  Morcell.  1.  c.  p.  i85.  Hinc  anno  DXXX. 
fortasse   septuagenarius  iam  erat  Hildericus. 

V.  2,64»  Deiicit.  Ms.  Deiecit.  Quater  Virgilius  usus 
est  illa  uoce,  totidemque  uicibus  in  capite  uersus.  Pro- 
copius  De  Bello  Vand.  lib.  I.  cap.  IX.  p.  199.  et  seq. 
sic  deditionem  Hildimeri ,  quam  innuit  hisce  uersibus 
poeta,  narrat :  Quiclam  erat  e  Gizerici  stirpe  Gelimer  3 
Gelaridis  filius ,  Genzonis  nepos ,  pronepos  Gizerici ,  iam 
grandis  natu ,  uno  praecedente  aetate  Ilderico ;  ideoque 
ad  regnum  ,  ut  existimabatur ,  propediem  peruenturus 
( Gizericus  enim  testamento  mandauerat  suis ,  ut  re- 
gnum  Vandalicum  ei  semper  obueniret ,  qui  per  uirilem 
stirpem  recta  serie  propinquitatis  Gizericum  ipsum  attin- 
gens  ,  cognatos  suos  aetate  praecurreret.  Procop.  ib. 
cap.  VII.  p.  1 96. )  Is  quidem  (  nempe  Gelimer  )  aetatis 
suae  bellicosissimus  habebatur ;  et  idem  uafro  in  primis 
ac  maligno  uir  ingenio,  mouere  noua,  et  in  alienas  opes 
inuolare  callebat.  Cum  autem  nimium  differri  sibi  regnum 
uideret ,  se  intra  legem  ac  praescriptum  tenere  non  po- 
terat:  uerum  sibi  munia  regis  arrogans  honorem  ante 
diem  usurpabat ,  et  Ilderico  facili  indulgendque  utens , 
impotentia  animi  efferebatur.  Tandem  Vandalorum  for- 
tissimis  quibusque    in    suas  partes   pertractis ,    suasit ,  ut 


NOTAE.  249 

regnum  Vandalicum  sibi  traderent ,  dciecto  a  guberna- 
culis  Ilderico ,  tum  ob  ignauiam  et  illatam  a  Mauris 
cladem ,  tum  quod  Iustino  Aug.  Vandalorum  opes  eo 
proderct  animo,  ne  ipso  ex  alio  gentis  rcgiae  ramo  cditus 
regnum  obtineret,  eo  spectare  calwnnians  missam  Byzan- 
tium  legationem.  His  illi  inducti ,  rem  exequuntur.  Ita 
dominatum  occupat  Gclimer ,  et  Ildericum  VII.  annos 
regno  potitum ,  cum  Hoamere  ciusque  fratre  Euagee  in 
custodiam  tradit. 

V.   a65.   Tunc  cloluit  princeps    dirupto   foedere    regni. 
Ms.   direpti  federe  rcgni.    Infra  u.    3o3.    rursus  legitur  : 
dirupto  foedere.  Procopius  1.   c.  p.   aoo.   sic  pergit  rem 
hanc  narrare :    Iustinianus    iam    Imperator ,    Legato    in 
Africam  ad  Gelimerem  cum   hisce  literis  misit :    «  Contra 
»    ius  et  reuerentiam ,    quam    Gizerici    testamento  debes 
»    in  eo  peccas,   quod  senem,  eumque  propinquum  tuum, 
»    ac ,  si  quid  Gizerici  decreta  ualent ,    Vandalorum  Re- 
»   gem  habes  in  uinculis,  et  per  uim  regno  spolias,   cum 
»  prope  adsit,  ut  legitime  id  assequaris.  Absiste  iniuria, 
»    nec  iusto  Regis    nomini   praeopta    tyranni    appellatio- 
»   nem  tantulo  praeuiam    interuallo  :    sed  uiro  huic  pro- 
»  pediem  morituro  pcr  te  liceat  regiae  dignitatis  speciem 
»    titulo  tcnus    sustinere :    tu   partes   Rcgis   imple ,   ct  ex- 
»    specta   dum   tcmporis   beneficio ,    et  Gizerici  lege ,   quod 
»    unum  tibi  deest ,   rei  nomen  accipias.   Quae  si  feceris, 
»    Deum  propitium,   nosque  amicos  habebis.  »    Haec  qui- 
dem  significabat  epistola :   Gclimer  uero   Legatos   remisit 
frustratus  eorum  operam.  Imo  uero  Hoamerem  luminibus 
orbauit:  Ildericum  atque  Euagecm  arctiori  custodia  sepsit, 
peccati  insimulatos ,    quod  Byzantium   aufugere    medita- 
rcnrur.  His  quoque  auditis,  Iustinianus  legationem  alteram 
misit ,  et  literas  in  hanc   sententiam  scriptas :    «  Priorem 


3a 


2  5o  IN    LIBRVM    IIT. 

ad  te  epistolam  scripsimus,  id  persuasum  habentes,  te 
nunquam  consilio  nostro  aduersaturum.  Nunc,  quando 
libet  ita  regnum  tenere ,  ut  tenes ;  cape  sis  quidquid 
inde  fortuna  tibi  dederit.  Ad  nos  tantum  Ildericum  et 
Hoamerem  caecum  cum  fratre  milte,  solatio  leuandos, 
quod  admittere  possunt ,  qui  uel  regnum ,  uel  oculos 
amisere.  Ac  nisi  sponte  petitioni  concesseris ,  rem  ar- 
bitrio  tuo  non  permittemus.  Mouet  enim  nos  fducia  , 
quae  illis  in  nostra  amicitia  fuit.  Nec  nobis  obstabit 
pax  cum  Gizerico  composita :  nam  eius  legitimo  suc- 
cessori  non  inferemus  bellum;  sed  illatam  iniuriam  ul- 
ciscemur.  »  Post  responsionem  Gelimeris,  quam  ibidem 
affert  Procopius  ,  haec  idem  subiicrt  ^  Iratus  iam  satis 
Gelimeri  lustinianus  Aug.  cum  has  literas  acccpisset ,  ad 
ultionis  cupiditatem  exarsit  acrius  ,  censuitque  ,  ut  con- 
silia  acute  inueniebat ,  et  impigre  exequebatur ,  bellum 
sine  mora  cum  Persis  dirimendum  esse ,  et  in  Africam 
transferendum. 

V.    2,68.   dirum    senserunt    omnia    bellum.    Virg.    Aen. 

lib.   XI.  u.  2,17 dirum  execrantur  bellum. 

V.  269.  Namque  intcr  geminas  pressa  est  tunc  Africa 
pestes.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  845. 

Dicuntur  geminae  pestes. 
Quae  hic  raptim  tangit  poeta,  fuse  clescripta  leguntur 
a  Procopio  libris  binis  De  Bello   Vandalico. 

Y.  276.  Vt  perit  in  dubiis  puppes ,  heu ,  cet.  Ms. 
puppis.  Puppes  autem  pro  puppis  in  singulari  tuentur 
Vossius  De  Analogis  lib.  I.  p.  y5l.  apud  Ricciol. 
Prosod.  Reform.  To.  il. ,  et  Probus  apud  Lancellot. 
Nou.  Meth.  In  margine  e  regione  huius  uersus  legitur: 
Comparatio. 


NOTAE.  25  r 

V.  277-8.  .   .  ". solito  mlscratus  ademit 

Morc.  Ms.  Mortc.   Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  357. 

solito  matrum  de  more. 

V.  280.  Sidonios  patres.  Ms.  Sidomos  uel  Sitomos. 
Nota,  quod  auctor  Periocharum  perperam  putauit  men- 
tionem  hic  fieri  a  poeta  de  patre  Iohannis,  quem  infra 
uocatum  fuisse  Euantum  constat;  quamquam  manifeste 
hi  Sidonii  palres  sint  patres  Carthaginiensis  senatus. 

V.  283.  ucstris  erecta  triumphis.  Ms.  nostris  eretta 
triumphis. 

V.  290.  Nostra  deccm  tellus  plenos  laxata  pcr  annos. 
Ms.  Nostra  ducem  plenos  cet.  Planos  enim  est  mendum 
typographicum.   Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.   53. 

iam  plenis  nubilis  annis. 

V.  292.  praedam.  Ms.  preda. 

V.  293.  Non  mentis  consensit  inops  tunc  Africa  bellum. 
Vox  inops  abest  a  Codice ,  in  quo  sic  uersus  et  sen- 
sus  claudicabant.  Eam  mutuatus  sum  a  Claudiano  De 
Bello  Gildonico  Carm.  XXVI.  u.  52 1. 

Si  non  mcntis  inops  cet. 
Liu.  lib.  VIII.   cap.  VI.  consensit  ct  scnatus  bcllum. 

V.  294.  spectabit.  Ms.  spettabit ,  sed  puto  legendum 
esse  spectauit. 

V.  295.  Pinguescunt  sanguine  campi.  Virg.  Georg. 
lib.  I.  u.  491-2- 

sanguine  nostro 

Aemathiam  et  latos  Haemi  pinguescerc  campos. 
V.   296.  Ossibus  albescunt.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  39. 

campique  ingentes  ossibus  albent. 

V.  297.  sparsi.  Ms.  sparsa  contra  metri  rationem 
atque  sensus. 

V.  299.  Manc.  Ms.  Morte. 


2  5  2  IN    LIBRVM    III. 

V.  3oo.  campos ,  et  magno  ornare  decore  ?  Ms.  cam- 
pos.   ornasti  magno  decorans. 

V.  3oa.  Asper  et  ille  semel  bellum  tentauit  Jaudas. 
Ms.  Aspice  ille  semel  bellum  tcntauit  iudas.  De  binis 
uictoriis  ,  quas  Solomon  retulit  anno  DXXXV.  coutra 
Mauros  rebelles  in  Africa  consulendus  est  Procopius 
De  Bello  Vand.  lib.  il.  cap.  XI.  p.  262,.  et  cap.  XII. 
p.  264.  Ex  iuda  Codicis  feci  Iauda ,  nam  de  eo  hic 
loqui  poetam  uullus  dubito.  Is  Iaudas  Iabdas  uocatur 
a  Maltreto  in  uersione  Historiae  .Vandalicae  Procopii, 
nam  Graece  est  VafiBaq ,  quod  apud  Graecos  a  tem- 
pore  usque  Iustiniani  idem  erat  ac  VavBaQ,  Fuit  is 
princeps  Maurorum  Aurasium  montem  incolentium ,  ut 
nos  docet  Procopius  De  Bello  Vand.  lib.  il.  cap.  XII. 
p.  2,64.  D.,  qui,  post  descriptam  stupendam  clademMau- 
ris  a  Romanis  militibus  sub  Solomone  illatam,  narrat: 
quod  reliquiae  Barbarorum  in  Numidia  cum  suis  ducibus 
se  receperunt ,  et  Iabdae ,  Maurorum  Aurasium  montem 
incolentium  Principis ,  fidem  implorarunt.  Item  cap.  XIII. 
pag.  2,65.  subiungit :  Dum  haec  in  prouincia  Byzacena 
geruntur,  interea  labdas  Aurasianorum  Maurorum  prin- 
ceps ,  bellatoribus  amplius  XXX.  M.  stipatus,  Numidiam 
uastat,  Afrosque  in  seruitutem  non  paucos  abripit.  Pergit 
Procopius  narrare  singulare  certamen  Iaudae  cum  Al- 
tliia  ad  centurias  praeposito  custodiae  castellorum  re-> 
gionis  illius  ;  quo  in  certamine  ob  superatum  Iaudam 
Althias  magnum  per  totam  Africam  sibi  nomen  parauit, 
ut  ait  idem  Procopius  ibidem  p.  2,66. ,  ubi  sic  pro- 
sequitur  :  Salomon  autem  Carthagine  moratus  aliquan- 
tisper  j  montem  uersus  Aurasium  contra  Iabdam  copias 
duxit ,  eum  insimulans ,  nec  falso ,  quod ,  dum  Rom. 
exercitus  Byzacenis  motibus    impeditus  esset ,    ipse  multa 


NOTAE.  253 

Numidiac  loca  uastasset  ....  Itaquc  Romanus  cxcrci- 
tus,  Salomonc  ducc,  cum  Mauris  omnibus  sociis,  castra 
mctatus  cst  ad  fluuium  Amigam  ,  qui  Aurasium  practer- 
labcns ,  tractum  illum  rigat.  labdas  e  re  sua  non  fore 
scnticns  ,  si  acicm  hosti  opponcret  in  planitie,  omnia  in 
Aurasio  monte  comparauit ,  prout  ccnsuit  iis  maximc 
impeditum  iri  aducntum  hostis  etc.  Capite  autem  XIX. 
pag.  2,82.  et  seqq.  addit  anno  XIII.  imperii  Iustiniani 
uel  Christi  DXXXVIIII.  Africae  iterum  praefectum  fuisse 
Solomonem ,  qui ,  suscepta  in  Mauros  montis  Aurasii 
incolas  expeditione  ,  Zerbulum  castellnm  in  eodem 
monte  a  Iabda  conditum  oppugnauit  et  cepit;  et  cap. 
XX.  p.  2,86.  subdit :  Iabdam  fugisse  sauciatum  spiculo 
in  fcmore ;  nec  non  cap.  XXV.  p.  2,95.  narrat :  quod 
Gontharis  tyrannidem  affectans ,  Mauros  in  Romanos 
commouit ,  ut  Carthaginem  peterent ,  sicut  reuera  fe- 
cerunt  Numidae  et  Byzaceni.  Istis  Antalas  imperabat, 
illis  autem  Cutzina  et  Iabdas. 

V.  3o5.  At  sensit  prorsus.    Ms.   At  scntias  orsus.    Sed 
secundas   curas  exspectat  hic  uersus. 

V.  3 07.   Cura    nefanda  piis.    Ms.   Cura    nefandi  piis. 

Hic  innuit  poeta    seditionem    militum    contra  Solomo- 

nem ,  quam  fuse  narrat  Procopius  cit.  lib.  il.  De  Bello 

Vand.   cap.  XIV.  p.   269.  et  seqq. ,  quae  accidit  anno 

Chr.  DXXXVL 

V.  309.  non  aequo    marte ,   pcriclum.    Ms.  non  equae 
marte  periclum.  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.   540. 

Atque  ca  pcr  campos  aequo  dum  Marte  gcruntur. 
Procop.  1.  c.  p.   cit.  270.  haec  refert :  Ita  demum  con- 
spiratione    uulgata ,    complures    (  rebelles  )   parum    tuti 
Carthagine  sibi  uisi ,   confestim  cx  urbe  excesserunt:  mox 
idci  ab  iis  diripi,   obuiique  Afri  omnes  hostiiem  in  modum 


2  5  4  IN   LIBRVM   III. 

haberi  coepti.  Narrat  subinde  Procopius  ,  quod  secum 
Solomon  in  Siciliam  nauigauit ,  et  Belisarium  ex  ea 
insula  in  Africam  reduxit. 

V.  3  io.  Stutias  hinc  celeri  deuictus  tempore  cessit.  Ms. 
Sed  tamen  hic  celeri  cet.  nullo  sensu.  Imitatus  est  auctor 
Virgilii  Aen.  lib.  V.  u.  4.4.5.  qui  desinit : 

celerique  elapsus  corpore  cessit. 

A  nostro  Poeta  Stutias  uocatur  seditionis  caput ,  ut 
uidebimus  pluries  infra ,  qui  Stozas  est  apud  Proco- 
pium ,  qui  lib.  il.  De  Bello  Vand.  cap.  XV.  p.  272. 
haec  profert :  Seditiosi,  direpta  Carthagine,  in  campum 
Bullae  conueniunt ,  et  Stozam  Martini  stipatorem ,  ani- 
mosum  sane  uirum  ac  strenuum ,  Tyrannum  sibi  deligunt; 
ut,  Caesarianis  exactis  ducibus,  uniuersa  Africa  potian- 
tur.  Rectius  a  nostro  poeta  Stutias  uocatur  ,  ut  mihi 
uidetur ;  quia  idem  fortasse  erat  apud  Vandalos  ac 
apud  Germanos  nunc  Stutzer,  nempe  strenuus,  uel,  ut 
placet  Wachtero  in  Glossario  Germanico  pag.  1 642. , 
iuuenis  superbe  incedens. 

V.  3n.  Hunc  Membressa  cet.  Vrbs  ea  erat  Africae 
Proconsularis,  seu  Zeugitanae  prouinciae,  nota  praeci- 
pue  in  historia  ecclesiastica ;  habebat  enim  sedem  epi- 
scopalem ,  et  distabat  a  Carthagine  tantum  L.  M.  P. 
Vide  Cellar.  Not.  Orbis  ant.  lib.  IV.  p.  162.,  Vetcra 
Romanor.  Itinera  curante  Wesselingio  Amstel.  1735. 
p.  4^. ,  Car.  a  S.  Paulo  Geogr.  Sacr.  p.  89.  Ed.  Amstel. 
1704.,  et  Cl.  Morcelli  Afr.  Christ.  T.  I.  p.  aa3.  Audia- 
mus  Procopium  narrantem ,  quae  hic  tangit  poeta , 
lib.  et  1.  citt.  p.  2,72,-3.  Belisarius  autem,  centum  e  sa- 
tellitio  suo  delectis ,  Salomone  comite ,  nauim ,  quam 
unam  acceperat,  Carthaginem  appulit  prima  face:  quando 
obsessores  deditionem  urbis  postridie  faciendam  cupidissime 


NOTAE.  2  55 

cxspectabant :  qua  spe  capti  pcmoctarunt.  Vt  illuxit ,  ac 
Belisarium  adessc  auditum  cst ,  moucre  protinus ,  et  tur- 
piter ,  inordinatequc  se  in  fugam  dedcre.  Bclisarius ,  cum 
militum  duo  circiter  millia  collcgisset,  ac  uerbis,  ut  Im- 
peratori  studcrcnt ,  hortatus ,  donatiuo  ctiam  amplissimo 
confirmassct ,  insccutus  est  fugientes  ,  ct  assecutus  ad 
urbem  Membresam  stadiis  CCCL.  Carthagine  dissitam. 
Vtrique  ibi  metati ,  se  ad  pugnam  accingunt :  ac  Beli- 
sarius  quidem  propter  fluuium  Bagradam  ,  Stozas  uero 
in  loco  edito  ac  difficili  uallum  ducil;  neutro  urbi,  moe- 
nibus  nudae ,  committere  se  uolente.  Postero  die  ad  pu- 
gnandum  accedunt ,  liinc  factiosi  numero  confisi ,  illinc 
Belisariani,  hostium,   tanquam  mente  et  duce  carentium , 

contcmptu  elati ( p.   ay4'  )  Eccc  autem ,  dum 

utrinque  ad  pugnam  proceditur ,  in  factiosam  Stozae 
aciem  ex  aducrso  uentus  cooritur  uehcmens  ac  permole- 
stus.  Quamobrem  se  ibi  proclium  non  facturos  secundum 
rati  .  .  .  . ,  inde  se  mouerunt  oblique.  ( p.  2,^5.  )  Verum 
Belisarius ,  ubi  illos  turbatis  ordinibus  ac  promiscue  cir- 
cumagi  animaduertit ,  proelium  confestim  iniri  iubet. 
Illi  inopinato  impctu  perculsi ,  pro  uirili  quisquc  parte , 
incompositissime   fugere ;    donec    ingressi    Numidiam ,   se 

ibi  denuo  collegerunt His  confectis ,  rediit  Car- 

thaginem  Belisarius Itaque  compositis  ,  quoquo- 

modo  potuit ,  rebus  Africae ,  et  Carthagine  Ildigeris  ac 
Theodori  fidei  credita  ,  in  Siciiiam  renauigauit. 

V.  3 12.  Hunc.  Ms.  JVunc. 

V.   3i5.  agmina.  Ms.  agminc. 

V.  317.  Germano.  Fuit  hic  Germanus  filius  fratris 
Iustiniani  Imp. ,  et  ille  ,  cuius  filia  lustina  nupsit  Io- 
hanni  nostro.  V.  supra  ad  lib.  I.  u.  2,02-3.  Missus 
autem  fuit  in  Afrlcam  a    Iustiniano    anno  DXXXVII. , 


2-56  IN   LIBRVM   III. 

ut  Solomoni  succederet,  et  Praetorii  Praefectura  fun- 
geretur.  De  eo  Procopius  agit  integris  capitibus  XVI. 
et  XVII.  citati  lib.  il.  De  Bello  Vand.\  Cap.  uero  XVI. 
p.  2,76.  haec  ait :  De  his  (  quae  in  Africa  contigerant) 

certior  factus  imperator ,  Germanum  ,  fratris  sui  filium  , 
e  patriciorum  ordine  cum  exiguo  comitatu  misit.  Iohan- 
nem  etiam  nostrum  interfuisse  tunc  una  cum  Germano 
in  proelio  contra  Stutiam  constat  ex  sequenti  cap.  XVII. 
p.  2,78. ,  ubi  narrat  Procopius  Stutiam  exercitum  re- 
duxisse  e  Carthaginiensi  tractu  in  Numidiam,  et  subdit: 
Eodem  paulo  post  Germanus  cum  omnibus  copiis  se  con- 
tulit ,  praeter  caetera  ,  quibus  optime  instructus  erat , 
ingentem  plaustrorum  uim  secum  agens.  Hostem  assecutus 
ad  Scalas  ueteres,  ut  Romani  uocant;  aciem  ita  dispo- 
suit.  Obiectis  hosti  carrorum  frontibus ,  peditatum  omnem, 
cui  Domnicus  praeerat ,  ad  illud  munimcntum  locauit , 
ut  a  tergo  tuti  rem  gererent  animosius.  A  laeua  pedita- 
tus  stetit  ipse  cum  lectissimis  equitum ,  et  qui  Byzantio 
cum  eo  uenerant :  caeteros  in  cornu  dextero  ,  non  in 
unum  coactos,  sed  in  tria  diuisos  agmina,  statuit:  quo- 
rum  primum  Ildiger,  alterum  Theodorus  Cappadox ,  po- 
strcmum ,  quod  maius  erat ,  lohannes  Pappi  frater  du- 
cebat  .  .  .  .  (p.  279.)  Stozas  ....  cum  suorum  flore 
Iohannem,  eosque,  qui  cum  ipso  erant,  adortus  est.  Illi 
impressione  fracti  terga  promiscue  uertere  :  factiosi  instare 
fugacibus ,  uexillis  eorum  omnibus  statim  potiti.  Quidam 
etiam  in  peditatum  inuecti ,  iam  eius  ordines  rumpcbant; 
cum  Germanus  stricto  gladio  omnes  cornu  sui  turmas 
compellens ,  obiectum  sibi  rebellium  agmen  labore  multo 
disiecit ,  ac  subinde  in  Stozam  iiicurrit  etc.  Sic  demum 
(  p.  280.)  Stozas  a  Romanis  plane  derelictus ,  cum  Van- 
dalis  aliquot  concessit  in    Mauritaniam :    ubi ,  ducta  in 


NOTAE.  2  57 

matrimonium  cuiusdam  principis  filiam  ,  habitauit.  Secli- 
tionis  hic  fuit  cxitus. 

V.  3 18.  Te  cultor  Vatari.  Ms.  Tc  cellas  uatari.  For- 
tasse  Fatarus  est  iclem  ac  amnis  Vadara,  de  quo  uicle 
lib.  il.  u.  68.  Imo  uidetur  esse  illud  flumeu ,  quocl 
Procopius  ,  hic  paulo  supra  ad  u.  3 1 1 .  citatus  ,  uocat 
Bagrada,  Graece  Baypddac,  nempe  Vagradas.  In  Tab. 
Peuting.  autem  est  Vatari  locus  Africae.  V.  eancl  Tab. 
iuxta  edit.  Aesinam    1809.  Segm.  11I.  litt.  F. 

V.  320.  nostrae  requies  pinguissima  tcrrae.  Hae  uoces 
nostrae  et  terrae  in  Codice  rescriptae  apparent,  et  pro 
postrema  prius  aderat  tellus ;  sed  etiam  Iohannes  L. 
de  Bonis  exscriptor  Codicis,  qui  in  sua  Romulea  lib.  il. 
inseruit  hunc  et  sequentes  XV.  uersus  ,  a  uersu  nem- 
pe   222.  ad  23y  ,  habet : 

nostre  requics  pinguissima  terrc. 

V.  323.  Libyae.  Ms.  pluuie  praemisso  puncto.  Ita  etiam 
Ioh.  L.  de  Bonis  in  cit.  lib.  il.  Romuleae  u.  225.  Atta- 
men ,  qui  plures  eiusdem  libri  uersus  exscripsit  in 
eodem  membranaceo  Codice  ,  qui  continet  Eclogas  et 
Romuleam ,  fecit  totum  ,  quam  uocem  reciperem  ,  quia 
Virgilius  et  Ouidius  eam  iungunt  cum  orbe ;  nempe 
ille  Ecl.  I.  u.   67. 

Et  penitus  toto  diuisos  orbe  Britannos. 
et  alter  Fastor.  lib.  I.  u.   85. 

Iupitcr  arce  sua  totum   cum  spcctet  in  orbem. 
Sed  Libyae    legendum  puto  ,  tum   quia    accedit  magis 
ad  pluuie ,  tum   quia    orbis    usurpatur    etiam    de   parte 
terrae  seu  regione  ,  ut   notat  Forcellinus  ex    Plin.  lib. 
et  cap.  XII. 

V.  3^5.  gemmiferis.  De  hac  uoce  desiderabatur 
exemplum ,  cjuod  ad  gemmas  arborum  spectaret. 

33 


258  IN   LIBRVM   III. 

V.  3a7.  nouellas  ,    idest  uineas    uel    uites ,    ut  Virg. 
Ecl.  iiT.  u.    ii. 

Atque  mala  uites  incidere  falce  nouellas. 
nisi  mauis  intelligere  quascnuque   plantas    teneras  ,  ut 
Psalmo  CXXVII.  u.  3.  Filii  tui  sicut  nouellae  oliuarum. 

V.  328.  ad  aratra  iuuencos.  Similiter  desinit  Virg. 
Georg.  lib.  11I.  u.   5o. 

V.  333.  moxque.  Ms.  uoxque. 

V.  334.  Mulcebant.   Ms.  mulcebunt. 

V.  335.  Et  uariis  hominum  releuabant  pectora  curis. 
Ms.  musis ;  sed  Io.  L.  de  Bonis  in  Poemate,  cui  titulus 
Romulea  lib.  il.  u.  237.,  habet  eundem  uersum,  ubi  in 
Cod.  Triuultiano  A.  273.  bis  melius  legitur  curis.  In 
Cod.  autem  A.  275.  est  musis.  Sane  et  apud  Cic. 
Catil.  I.   cap.    i3.   est  releuare  aliqucm  cura  et  metu. 

V.  337.  fatorum  stamina.  Propert.  lib.  I11I.  Eleg.  VII. 
u.   5i fatorum  nulli  reuocabile  stamen. 

V.  339.  tenens.  Ms.  tenes ;  pro  quo  Ioh.  L.  de  Bonis 
habet  rotans.  Ille  hunc  cum  uersu  antecedenti  sic  in- 
tulit  in  sua  Romulea  L.  il.  u.    i49-5o. 

Cur  quis  es  hominum  tenui  pendentia  filo 
Fata  rotans  leuiter  pellis  quoque  rumpitur  orbis. 
Veruntamen  hic    et    plures  sequentes    uersus  indigent 
secundis  curis,  uel  meliori  Codice,  ut  restituantur  ad 
ueram  lectionem.  Forsan  aliquis  uersus  deest. 

V.   340.   refjrens.   Ms.   referes. 

V.  343.  labantem.  Ms.  labentem ,  quam  lectionem 
fortasse  tueri  possem  ;  nam  in  Hymno  S.  Ambrosii 
qui  incipit :  Aeterne  rerum  conditor,  correpta  est  prior 
syllaba  uocis  labentes  in  uersu  :  Iesu  labentes  respice , 
iuxta  omnes  codices  cum  manuscriptos  tum  impres- 
sos  iibrorum  ,  quibus  utitur  Mediolanensis  clerus  pro 


NOTAE.  25q 

recitandis  quotidianis  precibus,  uulgo  Breuiariis.  Tn  noua 
autem  recensione  eiusdem  libri  anni  MDCCLX. ,  iii 
qua  etiam  aliqaot  alii  uersus  eiusrlem  Hymni  immutati 
fuerunt,  pro  lubentes  impressum  fuit  labantes,  fortasse 
quia  sic  legitur  in  Editione  Operum  illius  S.  Doctoris 
curante  P.  Nouri  Parisiis  1690.  In  antiquioribus  edi- 
tionibus  retentum  semper  fuerat  uetus  et  fortasse  uera 
lectio  labentcs. 

V.  345.  mortis  tam  tristls  imago.  In  margine  legitur 
haec^nota:  Jfic  describitur  mortalitas  quasi  sicut  fuit 
M  iu  XLVIII.  Idem  legitur  in  Periochis.  Pestiferum 
autem  illius  anni  morbum  omnibus  hmotuit  potissimum 
ex  loh.  Boccaccio.  Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  695.  desi- 
nit:  tristis  imago ,  et  lib.  il.  u.  369.  et  plurima  mortis 
imago. 

V.  346.  Non  orbis  nouitate  rudis,  non  tcmpore  Pyrrhae. 
In  prima  parte  huius  uersus  innuit  poeta  diluuium  uni- 
uersale  descriptum  a  Moise  in  Genesi  capp.  VI.  VII. 
et  VIII.  5  in  altero  autem  illud  Thessaliae  ,  quod  ce- 
cinit  Ouidius  Metam.  lib.  I. 

V.  347.  Nam ,  miscros  monstris  conturbans,  letifer  annus. 
Ms.  Non  miscros  cet.  Virg.  Aen.  lib.  nl.  u.  i39.  lues  et 
letifer  annus. 

V.  349.  Vulnera  diuinis  homines  hausisse  sagitds.  Ms. 
Vluenera  diuinis  homines  auxisse  sagittis.  Feci  hausissc; 
nam  clare  hic  sermo  est  de  sagutis  diuinis ,  uempe 
Apollinis  ,  quae  mortem  inferebant  Graecis  ,  ut  legitur 
apud  Homerum  Iliad.  lib.  I.   u.  43.   et  seqq. 

V.   35 1.  Aspectusque  feros.  Ms.  Aspettusque  ferox. 

V.  35a.   Mortibus;  haud.  Ms.  Manibus  aut. 

V.  355.  Nullis  tum    redditur    ullum.    Ms.    nullus  tunc 
rcddit  ullum. 


l6o  IN   LIBRVM   III. 

V.  356.  sonuit  non  luctus  in  urbe.  Ouid.  Trist.  lib.  I. 
Eleg.  Iil.  u.  ai luctus  gemitusque  sonabant. 

V.  363.  Rarus,  et  in  multis  domibus  uix  unus  oberrans. 
Virg.  Aen.  lib.  I.  u.    122. 

Apparent  rari  nantes  in  gurgite  uasto. 
et  Lucan.  Phars.  lib.  I.  u.   27. 

Rarus  et  antiquis  habitator  in  urbibus  errat. 

V.  368.  praedia.  Ms.  prelia.  Ita  habet  etiam  Ioh.  L. 
de  Bonis  Ecloga.  X.  de  Morte  u.  47-  >  <3ui  cum  alus 
pluribus  exscriptus  ibidem  est  ex  hoc  Corippi  loco. 

V.  369.  Insatums.  Magnis  cumulata  est  arca  facellis. 
Sic  autem  I.  L.  de  Bonis  citata  Ecl.  X.  de  Morte  u.  48.  ex- 
pressit  hunc  uersum  uno  inloco:  Insaturus  magnis ,  et  al. 

Insatur  et  magnus  cumulata  est  arca  sacellis. 
Vox  insaturus  ignota  fuit  uel  ipsi  Forcellino ,  ut  et 
facclla.  Haec  tamen  uox  deriuata  a  facula  translate 
hic  sumpta  est  pro  numis  aureis;  et  in  hoc  sensu  non 
inuenitur  exemplum  ullum  apud  Ducangium  in  Lexico 
mediae  et  infimae  Latmitatis ,  qui  eandem  uocem  refert 
ex  Actis  S.  Tharaci  et  Sociorum  M.  M.  seculo  IV.  for- 
tasse  conscriptis;  in  quibus  haec  leguntur  :  Et  mox  tres 
facellae  apparuerunt  supra  ipsorum  vorpora.  V.  eadem 
Acta  ap.  Barouium  in  Annal.  Eccliast.  ad  ann.  CCXC. 
n.  XXXII.  Tom.  il.  ed.  Luc.  pag.  261.,  atque  ea, 
quae  ipse  Historiae  ecclesiasticae  parens  ibidem  paulo 
infra,  et  superius  n.  il.  p.  2S6.  affert  pro  tuenda  sin- 
ceritate  atque  antiquitate  Actorum  eorundem :,  et  apud 
Rosweydum  in  calce  ad  Fastos  Sanctorum  Antuerpiae 
1607.  p.  91.  cap.  X.  Etsi  ex  Graeco  eadem  Acta 
conuersa  fuerint ,  tamen  uidetur  satis  antiqna  illorum 
uersio  a  Baronio  et  Rosweydo  allata ,  et  forsan  an- 
tiquior    illa ,    quam    ediderunt    Surius ,    Ruinartus ,  et 


NOTAE.  261 

Bollandistae.  Apud  Surium  nempe  Dc probatls  Sanctorum 
Historiis  Tom.  V.  Colon.  Agripp.  i58o.  p.  778.  legitur: 
Stclla  lucidissima  e  caclo  tcrram  illustrans  ct  stans  supcr 
unumquodque  corpus  etc.  Apud  Ruinartum  autem  in 
Actis  Martyrum  Veronae  iy3i.  p.  393.  n.  XI.,  nec 
non  apud  Bueum  in  Actis  Sanctorum  Octobris  Tom.  V. 
p.  583.  Cap.  IV.  11.  4.5.  Subito  misericors  Deus  stellam 
splendidam  de  cacto  misit ,  quae  sedebat  super  singula 
corpora  Sanctorum.  Quamuis  autem  facela ,  olusculum, 
scribatur  aliquando  duplici  l  facella ,  non  puto  eam 
uocem  huc  pertinere  ullo  modo. 

V.  3yo.  Et  tamen  ardor  opum  numquam  satiatur  auaris. 

Ms.   Et  tamen    ardor    inops    numquam    satiatur    auarus. 

In  citata  autem  Ecl.  X.  I.  L.  de  Bonis  u.  49»  sic  legitur: 

Et  tamcn  ardet  inops ,   numquam  saturatur  auarus. 

Feci  ardor  opum  ,  ut  ap.  Ouid.  Met.  lib.  VIII.  u.  828. 

furit  ardor  edendi. 

V.  3^3.  dcfuncti.  Ms.  defuncta.  Sed  dcfuncti  est  apud 
de  Bonis  cit.  Ecl.  X.  u.  53. 

V.  376.  Hinc  fcra  cet.  Ms.  Hic  fera  etc.  In  margine 
haec  adiiciuntur  :  Nota  quod  sedata  mortalitate  propter 
auaritiam  insurrexerunt  quacstiones  in  libia. 

V.   3 80.  flagclla.  Ms.  fragcllo. 

V.   38a.   adauxit.  Ms.   adcmit. 

V.  383.  Erigit.  Ms.  Eriget.  Bis  in  lib.  il.  De  Laud. 
lustini ,  et  quinquies  in  operibus  Virgilii ,  apud  quem 
plerumque  initio  uersus,  reperitur  erigit ,  sed  nusquam 
apud  eosdem  reperi  eriget. 

V.  384.  Hic  fratris  mortem,  concussa  mcnte,  dolcbat. 
Rem  narrat  Procopius  De  Bello  Vand.  lib.  il.  cap.  XXI. 
p.  288. ,  ut  iam  retuK  ad  lib.  I.  u.  469.  V.  et  lib.  il. 
u.  2.8.  et  seqq.  Praeterea  ipse  Antalas  producit  causas 


262  IN    LIBRVM    III. 

suae  defectionis  a  Romano  imperio  in  Epistola  ad  Iu- 
stinianum ,  quam  recitat  idem  Procopius  lib.  cit.  cap. 
XXII.  p.  290.  B.  Haec  sunt  illius  uerba :  Etenim  non 
tantum  priuure  me  est  ausus  (Salomon)  annona ,  quam 
a  Belisario  mihi  iamdiu  decretam  ipse  concessisti ;  sed 
fratrem  etiam  meum  insontem  sustulit. 

V.  388.  Non  minuisse.  Ms.  Diminuisse. 

V.  390.  Nc  mala  praedatae.  Ms.  Ne  mala  prelate. 

V.  393.  ad  extremas  Libyae  sitientis  harcnas.  Pro 
aspiratione  postremae  uocis  uide  ad  lib.  I.  u.  92.  Lucan. 
Phars.  lib.   I.  u.   368. 

per  calidas  Libyae  sitientis  arenas. 

V.  394.  Sole  ubi  teliurem  nimio.   Ms.  Sol  ubi  tellurem 
nimio.   Ouid  Metam.  lib.  V.  u.  4«H" 
Et  modo  sol  nimius  cet. 

V.  401-   ^t  Solomon    uidit  tantum    consurgere   bellum. 
Jn  margine  etiam  repetitur  Solomon,  de  quo  uide  supra 
ad  lib.  I.  u.  470.  Virg.  Aen.  lib.   VIII.  u.   637. 
....  subitoque  nouum  consurgere  bellum. 

V.  402«  Romanas  acies ,  cunctis  de  partibus  actas. 
Ms.  actus.  Virg.  Aeri.  lib.   X.  u.   707-8. 

Ac  uelut  ille  canum  morsu  de  montibus  altis 
Actus  aper. 

V.  4°3«  aduersis  properans  concurrere  fatis.  Virg.  Aen. 
lib.  XII.  u.   149. 

Nunc  iuuenem  imparibus  uideo   concurrere  fatis. 

V.  4°4-  mandatur  pagina.  Barthius  Aduers.  lib.  XLII. 
cap.  XIII.  col.  1891.  animaduertit,  apud  Sidonium  aliosque 
eius  aeui  ct  generis  scriptores  Paginam  ( ut  hoc  loci ) 
Epistolam  designare ;  sed  puto  etiam  ipsum  Ciceronem 
usurpasse  Paginam  pro  Epistola  Epistol.  Fam.  Lib.  XVI. 
Epist.   Inl. ,   ubi  ait :    Varie    sum    affectus    tuis    litteris : 


NOTAE.  26 


a 


ualde  priorc  pagina  pcrturbatus,  paulum  altcra  recreatus: 
et  Attic.  lib.  VI.  Epist.  il.  Quoniam  respondi  postremac 
tuae  paginac  prima  mea ,  nunc  ad  primam  rcuertar  tuam. 
Ilaec  tamen  exempla  Forcellinus  refert  ad  probandnm 
quodcunque  Scriptum  dictum  fuisse  Paginain. 

V.  4.08.  Cusina  Mastracianis.  Ms.  Cosina  mastracianis .. 
sed  infra  lib.  IV.  u.  5io.  lib.  VI.  u.  245.  et  lib.  VII. 
u.  37i.  439«  4^8-  465.  et  47^-  legitur  Cusina.  A  Procopio 
autem  uocatur  Kov&vat;  Cuzinas  Dc  Bello  Vand.  lib.  il. 
cap.  X.  p.  267.  et  KovT&vaq  Cutzinas  cap.  XXV.  p.  2,95. 
et  cap.  XXVIII.  p.  3o5.  item  lib.  IV.  De  Bello  Gothico 
cap.  XVII.  p.  61 4-  A  Ioh.  Malala  ia  Iustiniano  p.  84^ 
edit.  Ven.  1 733.  uocatur  Kovt^Ivviq ,  Cutzines.  In  Historia 
autem  Misccll.  apud  Murator.  Rcr.  Italicor.  Scriptores 
To.  I.  p.  110.  uocatur  Chutinas  ;  et  ibidcm  in  nota  37. 
subiungitur  :  aliter  Cuatinas,  al.  Cutzinus.  In  priori  ex 
citatis  locis  Procopii  is  narrat  anno  DXXXIIII.  fuisse 
Cusinam  barbarorum  Maurorum  ducem  rebellium  in 
Romanos  contra  Solomonem ;  et  in  secundo  ex  citatis 
locis  Procopii  legitur  :  quod  Numidis  Cutzinas  et  labdas 
impcrabant ,  Byzaccnis  Antallas  sub  Gonthari.  De  Ma- 
stracianis  populis  fortasse  Numidiae  ,  quos  secum  ad- 
duxit  Cusinas  ,  nihil  inuenire  potui  apud  Geographos. 
Plura  de  eodem  atque  de  eius  fide  in  Romanos  habes 
ex  hoc  Corippi  Poemate;  illius  autem  infelicem  exitum 
narrat  Malala  loco  cit.  hoc  modo  :  Mense  ianuario  in- 
dictionis  XI.  (  anno  DLXIII. )  Africae  quacdam  rcgiones 
a  Mauritanis  occupatae  sunt.  Cutzincs  enim  ,  gentis  eius 
exarchus ,  ex  quo  Maurorum  dominium  suscepcrat ,  auri 
quantitatem  quandam  a  Romanorum  pro  tcmpore  prae- 
fecto  accipere  solitus  fuerat.  Ceterum  Iohanne  cognomento 
Rogathino   (  in  Africam  )  adueniente ,    nec   pecuniam   ci 


264  IN   MBRVM   III. 

pro  more  soluente ,  quin  e  contra  dolo  illum  intcrficicn- 
te ;  Cutzinae  ipsius  filii ,  paternam  caedem  ulturi ,  arma 
sumpserunt ;  Africaeque  regiones  quasdam  inuadentes  , 
loca  nonnulla  occuparunt,  incolis  interfectis  expilatisque. 
Imperator  itaque  Iustinianus  nepotem  suum  Marcianum 
expediuit. 

V.  ^o.  Pclagius.  Ms.  Pellagius  duplici  l.  Primam 
in  Pelagius  producit  etiam  s.  Prosper  apud  Ricciolium 
in  Prosodia  reformata ,  qui  recitat  hunc  illius  uersum : 

Quid  prodest  uerbis  commentum  Pelagianum. 
Sed  Baptista  Mantuanus  ,  quem  propterea  reprehendit 
idem  Ricciolius  ibidem ,  corripuit  in  hoc  uersu : 
Armipotens  sumptis  audere  Pelagius  armis. 

V.  411*  fessis  non  uiribus.  Ms.  festis  non  uiribus.  Val. 
Flacc.  lib.  il.  u.  69-70. 

Cereris  munere  fessas 

Restituunt  uires. 

V.  412.  In  fratres.  Prius  legebatur  in  Codice  In- 
fauces ;  sed  postmodum  in  pluribus  litteris  intermediis 
haec  uox  adeo  fuit  immutata ,  ut  nescias  quid  legas. 

V.  41 5.  uersis  contraria  fatis.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  2,87. 
et  uersis  lugeret  Graecia  fatis. 

V.  4:7*  nostras  peruenerat  oras.    Exempla  ex  Ouidio 
et  Claudiano  de  hoc  uerbo  cum  solo  accusatiuo   uide 
apud  Forcellinum,  quibus  addere  potes  aliud  Claudiani 
exemplum  ex  Carm.  XV.  u.  32,6. 
Hesperiam  peruenit  auus. 

V.  4a5.  lachesis.   Ms.  latesis. 

V.  42,6.  palmas.  In  Codice  est  pmas,  ita  ut  legere 
quisque  possit  premas ;  sed  fortasse  in  antiquiori  Co- 
dice  erat  plmas  3  idest  palmas. 


NOTAE.  265 

V.  42^«  G-untarich.  Ms.  Cunctarit ,  sed  infra  pluries 
Guntarich.  Is  Gontharis  uocatur  aProcopio,  qui  De  Bcllo 
Vand.  lib.  il.  a  cap.  XIX.  usque  ad  libri  eiusdem  nnem 
saepe  eius  meminit.  Citato  capite  p.  382.  dicitur  Gon- 
tharis  c  stipatorum  Salomonis  (  post  eius  reditum  in  Afri- 
cam,  qui  contigit  anno  DXXXIX.)  numero,  hcllator  egre- 
gius.  A  Paulo  Diacono  Hist.  Misccll.  lib.  XVII.  edit. 
Aldinae  iSai.  p.  3o4-  uocatur  Guntarith ;  ubi  Vinta- 
rith  legitur  in  editione  Muratoriana  inter  Rcr.  Italicar. 
Scriptorcs  To.  I.  p.  107.,  ubi  liber  cit.  est  XVI.  Nescio  qua 
auctoritate  nisus  Cl.  Morcellus  Afr.  Christ.  T.  nl.  p.  2,98. 
eum  dicat  Armenum;  nam  Armenicae  linguae  ignarum 
fuisse  patet  ex  eo ,  quod  narrat  Procopius  De  Bcllo 
Vand.  lib.  il.  cap.  XXVIII.  p.  3o3.  D. ,  ubi  exponit , 
quomodo  ab  Armenis  ad  mensam  occisus  fuerit,  inter 
alia  haec  referens  :  Inccpto  conuiuio ,  rem  aggrcdi  de- 
stinans  Artasires ,  manum  acinacis  capulo  iam  admoue- 
bat ;  sed  Gregorius  eum  tenuit ,  lingua  monens  Armenia, 
nondum  sat  bene  potum  Gontharin ,  mentis  compotem 
adhuc  esse.  Imo  nomen  ipsum  eum  Vandalum  fuisse 
monstrat ;  nam  iuxta  Wachteri  Glossarium  Germanicum 
a  Gund  ( p.  644«  )  uoce  Francisca  et  Vandalica ,  quae 
bellum  uel  proelium  significat ,  Gontharis  (p.  6a5. ) , 
Guntharis  est  idem  ac  pugnax ,  uel  bellicosus ,  et  Gun- 
dericus  interpretatur  bellipotens ,  qui  fuit  rex  Vandalo- 
rum  in  Hispania  ,  apud  Isidorum  in  Chronico.  Grotius 
tamen  quoties  Gund  offendit  in  nominibus  propriis  bene- 
uolum  aut  beneuolentiam  interprctatur ,  ut  refert  idem 
"Wachterus  cit.  p.  6a5.,  qui  eum  refellit.  A  poeta  nostro 
hic  infelix  uocatur  Guntarich  fortasse  propter  infeli- 
cem  exitum  cuiusdam  expeditionis  contra  Mauros  a 
Solomone  iussae  ,  uel  quia  ,  ut   uidebimus  infra ,  anno 

34 


2 66  IN   LIBRVM   III. 

DXXXXV.  die  tricesimo  sexto  post  occupatam  ab  eo 
tyrannidem  ipse  confossus  gladiis  Armenorum  misere 
interiit. 

V.  4-3°-  minax  non   presserat  hostis.    Ms.    minas  non 
presset  hostis.  Potes  etiam  legere  pro  minax ,  minans. 
V.  43 1.  Non  metus  acer  agens.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  366. 
Aut  metus  acer  erat ;  et  lib.  ill.  u.  682. 
Praecipites  metus  acer  agit. 
V.  4-3s.  Signa,  refert  clamore  fugam.  Ms.  Signa  refert 
fugamque  fugam.  Correxi  ex  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  2S2. 

Conuertunt  clamore  fugam. 
sed  ex  eiusdem  lib.  VIIII.  u.  378. ,  qui  incipit : 

Sed  celerare  fugam. 
poteris  fortasse  supplere  celerare  pro  clamore. 
V.  435.   Haec  fors.  Ms.   Nec  forsan. 
V.  4^7*  turbat ,  quae.  Ms.  turque. 
V.  4^8.  Sequitur  densis  iam  fortior  armis.  Vide  supra 
ad  u.  2 3  8. 

V.  4^9«  Hostis  acerba  furens.  Virg.  Georg.  lib.  11I.  u.  149. 
Asper ,  acerba  sonans ;  et  Aen.  lib.  XII.  u.  398. 
Stabat ,  acerba  fremens. 
Ouid.  Heroid.  Epist.  VIII.  u.   107.  Acerba  gemens. 
et  Lucr.  lib.  V.  u.  34-  Acerba  tuens. 

V.  44°'  transfixo  pectore  telis.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  48. 
desiuit :  transfixo  pectore  flammas. 

V.  441*  Immeritus  Solomon.   Tunc  omnis  uertitur  ordo. 

Virg.  Aen.  lib.  nl.  u.   1-2 euertere  gentem 

Immeritam  uisum  superis. 

et  u.  376 is  uertitur  ordo. 

Etiam  in  margine  repetitur  :  Solomon.  Eius  mortem  de- 
scripsit  Procopius ,  ut  retuli  ad  lib.  I.  u.  470. 


NOTAE.  267 

V.  444.  Fleuit,  tunc  tristis  arator.  Virg.  Ceorg.  lib.  nl. 
u.  5 17 it  tristis  arator. 

V.   446.  periere.  Ms.  perere. 

V.  448.  pariter.  Ms.  pauper. 

V.  449.  libcrtas.  Ms.  liberta. 

V.  45o.  secura.  Ms.  secuta. 

V.  453.  carent ,  armenta  percdit.  Ms.  carer  armenta 
per  eden. 

V.  4^8.  Stutias.  Etiam  in  margine  legitur  Stutias. 
De  eo  uide  supra  ad  u.  3 10.;  et  iis,  quae  ibidem  retuli 
ex  Procopio ,  iunge  haec  alia  ex  Iornande  De  Regno- 
rum  Successione  ap.  Murator.  Rer.  Italicar.  Scriptor. 
T.  I.  p.  240.  :  Stozas,  pene  ultimus  militum,  et  Martini 
clientulus  Magistri  militum ,  tyrarinidem  arripiens ,  auc- 
torque  seditiosorum  effectus  ,  Cyrillo  ,  Marcello ,  Fara , 
aliisque  diuersis  iudicibus  dolo  peremptis ,  in  ducem  Sa- 
lomoncm  saeuiebat ,  totamque  Africam  tyrannico  ritu 
uastabat. 


IN  LIBRVM  IV. 

N  0  T  A  E. 


D< 


V.  i.  JLSum  placet,  idestDumuolo.  Ms.  Ductor  lacet. 

V.  5.  Miles  trepidos.  Ms.  milex  trepidus. 

V.  8.  Himerius.  Ms.  imerius.  Hic  est  ille  dux ,  de 
quo  nonnulla  tradit  Procopius  De  Bcllo  Vandalico  lib.  il. 
cap.  XXIII. ,  quae  tamen  non  congruunt  cum  iis,  quae 
noster  poeta  canit.  Haec  sunt  illius  uerba  p.  391.  et 
seq.  Iteinm  Antalas  ac  Maurorum  exercitus  in  Byzacio 
coire ,  socio  Stoza  cum  exigua  Romanorum  militum  ac 
Vandalorum  manu.  Filius  uero  Sisinnioli  Iohannes ,  so- 
licitis  precibus  Afrorum  uictus ,  collectas  copias  in  eos 
duxit ,  atque  Himerium  Thracem  cum  omnibus ,  quibus 
praeerat,  numeris  Byzacenis ,  ac  singulorum  ducibus  Me- 
nephesen  in  Byzacio  sitam  petere ,  et  uires  iungere  sibi 
iussit.  Postea  compertum  habens  ibi  hostes  metatos  esse, 
Himerio  per  literas ,  quid  contigisset  significat ,  mandat- 
que ,  ut  secum  alibi  coeat ;  ne  separate,  sed  una  omnes 
illi  occurrant.  Forte  accidit,  ut  diuersum  ingressi  iter  ta- 
bellarii,  deerrauerint  ab  Himerio;  qui  in  hostium  castra 
atque  adeo  manus  delapsus  est.  In  eo  Bomanorum  exer- 
citu  erat  Seuerianus  adolescens ,  Asiatici  filius ,  natione 
Phoenix ,  ortu  Emesenus,  turmae  equestris  ductor.  Praeter 
hunc  et  L.  eius  milites ,  nemo  manum  cum  hoste  con- 
seruit.  Illi  quidem  impetum  aliquandiu  sustinuere :  deinde 
uero  multitudine  oppressi,  euasere  cursu  in  collem  proxi- 
mum ,  ubi  castellum  erat  non  satis  firmum.  Quamobrem 
hostibus ,  qui  iilo  ascenderunt ,  se  pennisere.  Nec  Seue- 
rianum    militumue    quemquam    spoliarunt    uita  Barbari : 


IN  LIBRVM   IV.   NOTAE.  269 

sed  cum  omncs  cocpissent  uiuos ,  Himerio  in  custodiam 
dato  ,  milites  s  se  in  Romanos  arma  laturos  magno  stu- 
dio  polliccntes ,  Stozae  tradiderunt :  Himcrio  mortem , 
nisi  imperata  faceret,  intentarunt.  Mandarunt  autem , 
aliqua  arte  cjjiceret ,  ut  Adrumcto  ,  urbe  maritima  poti- 
rentur.  Vt  collibitum  id  sibi  esse  asseuerauit  Himcrius , 
Adrumetum  cum  eo  petunt.  Vrbi  iam  propinqui ,  illum 
modico  interuallo  praemittunt ,  nonnullis  Stozae  militibus 
stipatum ,  ct  Mauros  in  speciem  uinctos  trahentem  inte- 
rea ,  dum  ipsi  subsequerentur.  Haec  autem  praecepcrant , 
nuntiaret  portae  custodibus ,  ui  uictum  ac  fusum  hostcm 
ab  Imperatoris  exercitu ,  moxque  affuturum  Iohannem 
cum  Maurorum  captiuorum  turba  innumerabili :  tum  re- 
clusa  porta ,  urbcm  cum  comitatu  intraret.  Morem  is 
gessit ;  itaque  decepti  Adrumetini ,  cum  nihil  esset ,  cur 
duci  militum  omnium,  qui  in  Byzacio  alebantur ,  diff- 
derent ,  reserata  porta ,  hostes  acceperunt.  Qui  cum  Hi- 
merio  ingressi  erant ,  eductis  protinus  gladiis,  ne  portam 
custodes  claudcrent ,  prohibuere ,  omnemque  Maurorum 
excrcitum  admiserunt  in  urbem :  qua  direpta  ,  ac  paruo 
munita  praesidio,  Barbari  discesserunt.  Romanorum,  qui 
uiui  in  eorum  potestatem  uenerant ,  elapsi  nonnulli  se 
recepere  Carthaginem  :  Seuerianus  atque  Himerius  in  illo 
fuerc  numero.  Quisquis  enim  Mauris  fuga  subtrahere  sc 
uolebat ,  facile  poterat.  Multi  a  Stoza  digredi  uoluerunt. 
In  libro  autem  11I.  De  Bello  Gothico  Procopius  narrat 
capite  XXXVII.  p.  554-  Rhegium  Calabriae  Himerium 
propugnasse ,  et  cap.  XXXVIIII.  pag.  55^.  Gothis 
se  dedisse. 

V.  12.  Blandior  infausto  mandatur  epistola  uersu. 
Plin.  Epist.  lib.  Ilil.  Epist.  XI.  Non  paginas  tantum 
cpistolae ,  sed  ctiam  uersus  syllabasque  numerabis. 


27O  IN    LIBRVJM   IV. 

V.  i4>  ESS€  lohannis.  Hic  Iohannes  fuit  Sisinnioli  fi- 
lius ,  cle  quo  plura  narrat  Procopius  lib.  il.  De  Bello 
Vand.  ;  nempe  cap.  XIX.  p.  282.  ait :  Imperator  uero 
Germanum  cum  Symmacho  ac  Domnico  Byzantium  reuo- 
cauit ,  resque  omnes  Africae  iterum  Salomoni  commisit , 
anno  imperii  sui  XIII.  (Christi  DXXXVIIII.)  adiunctis 
copiis  atque  ducibus ,  quorum  e  numero  fuere  Rufinus 
ac  Leontius  filii  Zannae ,  cuius  pater  Pharesmanas  et 
lohannes  Sisinnioli  filius.  Recole  hic  etiam  quae  retuli 
supra  ad  lib.  il.  u.  36.  ex  cap.  XXII.  pag.  289-90. ; 
iisque  iunge  haec  pauca  ex  cap.  XXIII.  p.  293.  Iohan- 
nes ,  quem  in  aliquo  numero  ponebant  Mauri ,  offensus 
Scrgio,  plane  cessabat.  Fere  eadem  habentur  in  Historia 
Arcana  cap.  V.  p.  1 8.  Extincto  Solomone ,  cum  duces 
alii,  tum  milites  pugnae  discrimina  detrectarunt ,  omnium- 
que  maxime  lohannes  Sisinnioli,  qui  ad  Areobindi  usque 
in  Africam  aduentum  proelio  abstinuit,  nempe  in  Sergium 
odio ,  quodque  is  esset  imbellis  et  delicatus ,  etc.  ut  in 
cit.  nota  quam  consule.  Alia  de  eodem  Iohanne  ex 
Procopio  paulo  supra  allata  fuerunt  ad  u.  8. ,  et  reli- 
qua  proferentur  infra. 

V.   16.  ceu.  Ms.  seu. 

V.   18.  Attollunt.  Ms.  At  tollunt. 

V.   19.  aura.  Ms.   auri. 

V.  23.  parauit.  Ms.  putauit. 

V.  24.  igniuagos.  Martianus  Capella  usus  est  eadem 
uoce  De  Nuptiis  Philologiae  lib.  VIIII.  p.  3o4>  •>  ubi 
de  Iride  ait :  quae  uias  uestigia  exitusque  igniuagae 
denunciationis  agnoscit. 

V.  25.  patuere.  Ms.  patueri. 

V.  28.  reuocare  pedem.  Nam  sistere  contra.  Virg.  Aen. 

lib.  VIIII.  u.    125 reuocatque  pedcm. 

Item  uide  ad  lib.  il.  u.  229. 


NOTAE.  271 

V.  3o.  Via  nulla  salutis.  Virg.  Acn,  lib.  VI.  u.  96. 
desinit :   Via  prima  salutis. 

V.  3i.  circumuolat.  Ms.  circomuolat. 

V.  3a.  iH/brs  erat  a/zte  oculos.  Iisdem  uerbis  incipit 
Lucan.  Phars.  lib.  VIIII.  11.  763. 

V.  34.  Dedecus.  Ms.  Delctus. 

V.  36.  Occurrit.  Ms.   Occubuit. 

V.  39.  Crebro  sonat  ungula  cornu.  Virg.  Georg.  lib.  11I. 
u.  88 e£  solido  grauiter  souat  ungula  cornu. 

V.  4°«  Atque  feris  pauiddfr-urgct ,  de  montibus  hostes. 
Hic  et  mox  infra  Goclex  habet  urget ,  non  uero  ,  ut 
alibi ,  urguet.  Pro  montibus  Ms.  habet  moribus.  Virg. 
.£c/.   V.  u.   2,8 montesque  feri. 

V.  41.  Cebar.  De  hoc  loco ,  si  tamen  est  nomen 
proprium  loci ,  nullam  mentionem  reperi  apud  geo- 
graphos.  Ptolemaeus  meminit  cuiusdam  oppidi  Chobat 
Mauritaniae  Caesariensis ,  et  Coba  municipium  est  in 
Itinerario  Antonini.  Vide  Cellar.  lib.  IV.  cap.  VI.  p.  192. 

V.  43.  Cum  miseri  tenuere  Mileu  castella  tribuni.  Ms. 
Cum  miseris  tenuere  miles  castella  tribunis.  Vrbs  clara 
in  Numidia  fuit  Mileu,  ubi  episcopus  sedit  S.  Optatus, 
sic  uocata  in  Tabula  Peut.ingeriana ,  et  ab  Aethico. 
Ab  aliis  ea  Mileum  siue  Mileuum  aut  Mileui  etiam 
nuncupatur.  V.  Cellar.  lib.  IV.  cap.  V.  p.   181. 

V.  44*  ®ux  €rat'  ^Is*  Dixerat. 

V.  46*  ct  telis  ucnicntes  pellimus  hostes.  Ms.  et  tettis 
cet.  Virgilii  Aen.  lib.  XII.  u.  595.  prae  oculis  habebat 
exscriptor  Codicis  ,  ubi  legitur  : 

Regina  ut  tectis  uenientem  prospicit  hostcm. 

V.  48*  Languantanque  cohors ,  ct  densis  Naufur  in 
armis.  Ms.  Laguantaque  cohors  et  densis  naffur  in  armis. 
De  Languantan  uide  supra  ad  lib.  I.  u.  144-''  et  Pro 
Naufur  confer  notam  ad  lib.  il.  u.  5a. 


272  IN   LIBRVM   IV. 

V.  49.    saeuum  fingens    compescere    bellum.    Lucillius 
lib.  XXX.  apud  Nonium  Marcellum  De  Proprietate  Ser- 
monum  cap.  IV.  u.  \id>.  inter  Auctores  Latinae  Linguae 
Dion.  Gothofredi  Coloniae  Allobr.   1622,.  pag.  703. 
Et  saeuo  ac  duro  in  bello  multo  optimus  hostis. 

V.   5o.  In  medias  acies  stricto  uolat  igneus  ense.  Virg. 
Aen.  lib.  XII.  u.   2,24.  incipit :  In  medias  acics. 
et  u.  2,2,7.  ^n  me&tas  dat  sc  se  acies. 
Item  u.   175.   Tum  pius  Aeneas  stricto  sic  ense  precatur. 
et  lib.  XI.  u.  746. 

uolat  igneus  aequore  Tarchon. 

V.  55.  simul  promittit  et  urget.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  433. 
Hinc  Pallas  instat  et  urget. 
Pro  urget  uide  paulo  supra  ad  u.  4°« 

V.  56.  Hortaturque  uiros.  Sic  incipit  pariter  Virg. 
Aen.  hb.  V.  u.   177. 

V.  57.  teirore.  Ms.  et  errore. 

V.  58.  Proiiciunt.  Ms.  Proiciunt. 

V.  64.  Iustiniana  polis.  Plures  urbes  sub  Iustiniano 
Imp.  sortitae  sunt  eius  nomen,  quas  enumerat  Proco- 
pius  in  Libris  De  Aedificiis  lustiniani.  In  Afiica  Car- 
thago  et  Hadrumetus  Byzacii  metropolis  uocabatur 
utraque  lustiniana ,  ut  legitur  ibidem  lib.  V.  cap.  V. 
p.  11 5.,  quia  utramque  post  debellatos  Vandalos  ille 
Augustus  muris  cinxit.  De  posteriori  hic  loquitur  poeta 
procul  dubio ,  cuius  ciues  saepe  Mauri  appetebant 
armis ,  ut  narrat  idem  Procopius  loco  mox  citato. 
Videatur  etiam  Nic.  Alemanus  in  Notis  historicis  ad 
illius  Historiam  Arcanam  cap.  XI.  p.  12,5.,  ubi  decem 
et  octo  recensentur  urbes  de  Iustiniani  nomine  uoca- 
tas.  Confer  etiam  uerba  Procopii,  quae  retuli  ad  huius 
libri  u.  8. 


NOTAE.  278 

V.  66.    et    73.    Marturius.    Ms.   maturlus ;   sed    infra 
uu.   201.   et  5o3.  est  marturius. 

V.   76.   Proditione  pia  cuius   profecit.    Ms.   Proditione 

pia  cuius  patefccit.  Rem  narrat  Procopius,  qui  De  Bello 

Vancl.  lib.  il.   eap.  XXIII.   cit.  p.  292.   et  seq.  post  ea> 

quae  protuli  ad  u.  3.  huins  libri ,   haec   subiicit :    Ali*- 

quanto  post  sacerdos  quidam   ( Paulo  nomcn  erat)  No- 

socomio  pracfcctus  ,  cum  ciuitatis  optimatibus  quibusdam 

agens  ,  Equidem  ipse  ,    inquit ,    Carthagincm  proficiscar , 

spe  ductus,  fore  ut  cum  copiis  propcdicm  redeam:  uobis 

uero  ut  in  urbem   Caesarianus  intromittatur  exercitus  cu- 

rae  sit.  Eum  illi  funibus   religatum   c  muro  noctu    demi- 

serunt.  Hinc  ipsc  ad  littus  maris  progrcssus ,   ac  nauigium 

piscatorium  nactus,   ab  iis,   ad  quos  id  pcrtincbat ,  multa 

impctrauit  pccunia ,    ut  Carthaginem    uehcretur.    Quo  de- 

latus ,  et  ad  Sergium  introductus ,  rem  plane  cnuntiauit, 

ualidasque  copias  petiit ,  utpote  qui  reciperc    Adrumetum 

pararet.     Rcnucnti    Sergio ,     et    Carthaginiensis   praesidii 

tenuitatem  causanti  institit,  ut  aliquot  saltem  sibi  militcs 

adiungerentur.  Assumptis  tandem  non  amplius  octoginta , 

hanc  artcm  excogitat.    Collecta    magna    ui  nauium    sca- 

pharumque ,  .nautas  plurimos  ,   aliosque  Afros  in  eas  im- 

ponit ,    militum    Romanorum    more    uestitos.    Tum    oram 

soluit ,   et  recta  Adrumetum    uersus  cum   omni    classc  ce- 

lerrime  nauigat.    Vt  proxime  urbem  uenit ,  quosdam  sub- 

mittit,  qui  significent  primariis  ciuibus,  Geimanum  Augusti 

ex  fratre  nepotem,  modo  Carthaginem  aducctum  florentem 

exercitum  Adrumetinis  mittere.  Quo  nuntio  ercctis  mandat, 

ut  ea  nocte  portam  unam  aperiant.  Exequuntur  illi  man- 

data :  itaqae  Paulus  in  urbem  cum    comitibus  acceptus , 

facta    hostium    internccione ,    Adrumetum    Augusto   recu- 

perauit. 

35 


274  IN   WBRVM   IV. 

V.   79.  campo  congressus  aperto.    Virg.   Georg.  lib.  il. 

u.   2,80 et  campo-  stetit  agmen  aperto. 

Item  Aen.  lib.  X.  u.   54.0. 

Quem  congressus  agit  campo. 

lib,  XI.  u.  49^ campoque  potitus  aperto. 

et  lib.  XII.  u.  353. 

Hunc  procul  ut  campo  Turnus  conspexit  aperto. 
et  u.  4'^° campoque  atrwn  rapit  agmen  aperto. 

V.  83.  Ariobindi.  Ms.  Ariob  indis.  Hinc  auctor  Pe- 
riocharum,  qui  uidetur  fuisse  idem  exscriptor  Codicis, 
putauit  Ariob  quendam  uenisse  ab  India  usque.  A 
Procopio,  qui  saepe  in  libris  suis  eius  meminit,  idem 
uocatur  'ApsofiwBoc;,  Areobindus,  De  Bello  Pcrsico  lib.  I. 
cap.  VIII.  et  seq.  p.  2,3.  et  seqq.  et  alibi.  Fuit  ille 
Olybrii  gener,  Proiectae,  Vigilantiae  Iustiniani  sororis 
filiae,  maritus  ,  et  magister  militum  Orientis.  Eius  ad- 
uentum  in  Africam  nunciat  Procopius  De  Bello  Vand. 
lib.  il.  cap.  XXIV.  p.  2,94.  sic :  Id  tcinporis  ( anno 
DXXXXIIII.  )  alterum  militiae  magistrum  cum  paucis 
militibus  in  Africam  misit  Imperator.  Is  erat  Areobindus , 
genere  quidem  clarissimus  in  ordine  senatorio  ;  sed  plane 
armorum  rudis.  Confer  Alemanum  in  Notis  ad  Hist. 
Arc.  cap.  V.  p.  i3.  cap.  XII.  p.  69.  et  cap.  XXI. 
p.  97.  Edit.  Lugd. ,  uel  pagg.  98.  139.  et  161.  Edit. 
Paris.  i663.  ,  ubi  legitur  tum  Areobynthus  tum  Areo- 
byndus ,  et  is  asseritur  utramque  gessisse  praefectu- 
ram  ,  urbanam  et  praetorianam. 

V.  84.  Gens  territa  cessit.  Quater  usus  est  Virgilius 
uoce  territus ,  semperque  ut  hic  in  quinta  sede  uersus. 

V.  85.   Languantan.  V.   ad  lib.  I.  u.    144« 

V.  88.  Intcr  utrumque  ducem.  Nempe  Sergium  et 
Ariobindum,  de  quibus  Procopius  post  ea,  quae  retuli 


NOTAE.  275 

de  aduentu  Ariobincli  in  Africam  ad  u.  83.  liuius  libri, 
haec  addit :  Appulsa  Carthaginem  classe ,  in  Numidiam 
Scrgius  cum  suis  copiis  profcctus  est.  Arcobindus  uero , 
ubi  Antalam  ac  Stozam  non  procul  Sica  Vencria  ( urbs 
illa  tridui  distat  Carthagine  )  castra  metatos  audiit , 
Iohannem  Sisinnioli  fUium  cum  excrcitus  flore  destinat , 
et  Scrgio  scribit ,  uti  suos  cum  lohanne  copias  copulet , 
quo  iunctis  uiribus  petatur  hostis.  At  litteras  remque  ip- 
sam  in  postremis  habente  Sergio,  lohanni  paucorum  duci 
necesse  fuit  cum  infinita  hostium  multitudine  conferrc 
manum. 

V.   eod.   et  seqq.   ....   Nescit  commissa  potestas 

Aequales  sujferre  duos :   consortis  amicum 

Saecula  nulla  ferunt.  Eandem  sententiam  habet 
Lucan.  Pharsal.  lib.  I.  u.   92-3. 

Nulla  fides  regni  sociis ,  omnisque  potestas 

Impatiens  consortis  crit. 
V.   92.    Crura.  Ms.   Clura. 

V.  94.   Mundus    adhuc    rudis.   Ms.  Mundus    ad   hunc 
rudis.  Innuit  poeta  inuidiam  Cain  aduersus  Abel. 
V.  9.5-6 non  maxima  rerum 

Roma,  nouos  proprio  quae  sanxit  sanguine  muros. 
Ms.  Romano  uos   proprio  que   sunxit  cet.  Lucan  lib.  I. 
cit.  u.   95. 

Fraterno  primi  maduerunt  sanguine  muri. 
Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  6oa-3.  .  .  .  Nunc  maxima  rerum 

Roma  colit.  Cic.  Orat.  post  rcditum  ad  Quirit.es 
cap.  V.  Cum  omnia  cum  omnibus  focdcra  sanguinc  mco 
sancirentur.  Seruius  ad  Virg.  Acn.  lib.  XII.  u.  200. 
scribit :  Sancire  proprium  esse  sanctum  aliquid ,  idest 
consecratum  facere  fuso  sanguine  hostiae  ct  dictum  san- 
ctum  quasi  sanguine  consecratum. 


%jG  IN   LIBRVM   IV. 

V.  ioo.  Quisque  suos  tenuere  duces.  Virg.  Aen.  lib.  VI. 
u.  743. 

Quisque  suos  patimur  manes. 

V.  eod.  dumque  ille  superbus.  Superbiam  Sergii  prae- 
dicat  Procopius  pluribus  in  locis  supra  relatis  ad  u. 
14.  et  88. 

V.  101.  iste.  Ms.  ille.  Ariobiudus  ,  ut  Sergius  ,  erat 
et  ipse  magister  militum  iu  Africa. 

V.    104.  feros^  aequis  non  partibus,  hostes.  Ms.  faros 
equis  non  partibus  hostes.  Cic.  Act.  IV.  iu  Verr.  cap.  XXI. 
ffostis  ferus  et  immanis.   Virg.  Aen.  lib.  VIIII.   u.  754« 
atque  illi  partibus  aequis. 

V.    106.   amore.   Ms.   amare. 

V.    107.  Signa  mouens,   densos  iuit  moriturus  in  hostes. 
Ms.  Signa  mouens  densos  uidit  cet.  Virg.  Georg.  lib.  11I. 
u.  2,36.  incipit:  Signa  mouet;  et  Aen.  lib.  il.  u.  5i  1.  desinit: 
ac  densos  fertur  moriturus  in   hostes. 

V.    109.  Secum  ad  bella    trahens.    Ms.   Sotii  ad  bella 
trahens.  Claud.  De  Bello  Get.  Carm.  XXVI.  202,.  incipit: 
Secum  cuncta  trahcns. 

V.   110.  contempsit.  Ms.  contenxit. 

V.   iii.  hostis.  Ms.  hostes. 

V.    114«  Et  sociis.  Ms.  Et  socios. 

V.  117.  mortis  honestae.  Ex  Lucan.  Phars.  lib.  X.  u.  540. 

V.   119.  Hostis  adest ,    socii.    Ms.   Hostis    adest  sotii. 
Virg.  Aeh.  lib.  VIIII.  u.  38. 
Hostis  adest ,  eia. 

V.  1 20.  Martis  opus  ?  Ms.  Mortis  opus  ?  Vide  ad 
lib.  I.  u.  45 1. 

V.   122.  Nunc  uirtutis  opus.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  469. 
Hoc  uirtutis  opus. 


NOTAE.  277 

V.  1 24.  Romani ,  pro  laude  pii ;  gentesque  superbas. 
Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  527. 

Iustitiaque  cledit  gent.es  frenare  superbas. 
et  lib.  XII.  u.  49 Pro  laude  pacisci. 

V.  126.  Fac  nos  uelle  fugam.  Ms.  Fac  nos  nolle  fu- 
gam.   Alii  fortasse  corrigent :  Hanc  nos  uelle  fugam  ? 

V.    128.   dedecus.  Ms.   dedicus. 

V.    i33.    Vulnere  letali.  Virg.  ^m.  lib.  VIIII.  u.  58o. 
Spiramenta  animae  letali  uulnere  rupit. 

V.    137.  Ecce  acies  Massyla  ruit.  Ms.  Eccc  acies  mas- 
silla  ruit.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.    i32. 
Massylique  ruunt  equites. 

V.  i38.  longo  stetit  ordinc.  De  Laud.  Iust.  lib.  il.  u.  280. 
Tunc  ordine  longo. 

et  lib.  IV.  u.  67 staret  in  ordine  longo. 

Virg.  septies  habet :  ordine  longo. 

V.  139.  uolucres  pugnam  mouere  sagittae.  Virg.  Aen. 
lib.   XII.   u.  ^iS uolucrcs  hacsere  sagittae. 

V.  140.  pennato  figuntur  corpora  ferro.  Plin.  Hist.  Nat. 
lib.  XXXIIII.  cap.  XIIII.  agit  dc  ferro  pennato ,  idest 
pennis  munito  ,  ut  aerem  facilius  penetret ,  quemad- 
modum  in  telis  et  sagittis  uidemus.  Vt  ocius ,  subdit 
ille  ,  mors  perueniret  ad  hominem  ,  alitem  illam  fecimus , 
pcnnasque  ferro   dcdimus. 

V.  149.  et  latos  frangit  manditque  per  agros.  Virg. 
Georg.  lib.  I11I.  u.   522,. 

Discerptum  latos  iuuenem  sparserc  per  agros. 

V.    i5o.  Massylas.  Ms.  Massilas. 

V.  i52;  Hunc  imitata  cohors  ingens  fugitiua  perurguet. 
Ms.  Hunc  imita  cohors.  gelidus  fugittiua  perurguet.  Virg. 
Aen.  lib.  VII.  u.  710. 

Vna  ingens  Amiterna  cohors. 


278  IN   LIBRVM   IV. 

et  lib.  XI.  u.  5oo.  de  Camilla  ait : 

quam  tota  cohors  imitata. 

De  orthographia    uerbi    perurguet  uide    quae    adnotaui 
ad  urguebat  u.    184.  lib.  Iil. 

V.    i53.    uolat    igneus    aequore    toto ;    ut    Virg.    Aen. 
lib.  XI.  u.  746«  iam  cit. 

uolat  igneus  aequore  Tarchon. 

V.  1 55-6 ceu  uictor  ouans.  Iam  sanguine  multo 

Arma  calent.  ....  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.   33 1. 
Hic  iuuenis ,  iam  uictor  ouans. 
Lucan  Phars.  lib.  VII.  u.  443. 

....  calet  omne  nocens  a  Caesare  ferrum. 
Claud.  De  Raptu  Proserp.  lib  il.  Carm.  XXXV.  u.  202,. 
Sanguine  fraena   calent. 
V.    i58.   Triste  nefas !  Virg.  Acn.  lib.  il.  u.    184. 

nefas  quae  triste  piaret. 

V.    161.  c.  Ms.  et. 

V.   162,-3 crimenque  Zatini 

Nominis.  Lucan.  Pharsal.  lib.  V.  u.   59. 
Fortunae  ,  Ptolemaee ,  pudor ,  crimenque  deorum. 
V.   i65.  pariter    concurrere    telis.  Virg.    Georg.    lib.  I. 

u.  489 paribuS  concurrere  telis. 

V.    166.   Et  bellum    ciuile    datum  cst.    Ms.    Et  bellum 

ciuile  latum  est  cOntra    leges  uersus.   Cic.  Philipp.   XI. 

cap.   8.  Sertorianum  bellurn  a  Senatu  priuato  datum  est. 

V.    169.   contra  stetit  acrior  arcu.   Virg.  Aen.  lib.  XII. 

u.  938.  Stetit  acer  in  armis. 

V.   172,.  sua.  Hanc  uocem  adieci  ad   complementum 
uersus. 

V.   iy3.  Perque  femur  duri    transiuit    arundo  tyranni. 
Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  499- 

Perque  uterum  sonitu ,  perque  ilia  uenit  arundo. 


NOTAE.  279 

Fere  idem  de  mortc  Stutiae  legitur  apud  Procopium 
De  Bcllo  Vand.  lib.  il.  cap.  XXIV.  p.  294.  et  seq. 
Cum  autcm  inter  illum  ( Iohannem  Sisinnioli  filium )  ac 
Stozam  capitale  odium  inuctcrasset ,  altcr  altcrum  manu 
sua  conficere ,  ct  peracta  caede  emori  pcroptabat.  Tum, 
igitur ,  proxime  antcquam  proclium  iniretur  ( Iuxta  Co- 
rippum  autem  hoc  erat  iam  coeptum ,  ut  patet  ex 
uersibus  superioribus )  cx  acic  uterque  sua  admissis 
equis  concurrit.  Adhuc  Stozas  acccdcbat,  cum  lohanncs, 
intento  arcu ,  dcxterum  illius  ingucn  transfixit.  Stozas 
lctali  accepto  uulnere  concidit ,  haud  exanimis  quidem , 
scd  post  ictum  huiusmodi  non  diu  uitam  producturus. 
Statim  omncs  accurrere ,  tum  Stoziani ,  tum  Mauri ;  ct 
postquam  deficientcm  animo  uiribusquc  ad  arborem  depo- 
suere  ,  in  aducrsarios  animose  inuecti  ,  lohanncm  ac 
Romanos  omncs  nullo  negotio  in  fugam  uerterunt;  quippe 
cum  illos  longe  numcro  superarent.  lohannem  in  co  re~ 
mm  articulo  dixisse  ferunt,  iam  sibi  mortem  iucundam 
fore  ,  quando  concepti  in  Stozam  uoti  compos  cuasisset. 
Ibi  locus  quidam  decliuis  erat :  ubi  Iohannes  lapso  in 
caput  equo  excussus  ,  cum  in  cum  saltu  se  se  tollere  co- 
narctur ,  ab  hostibus  comprchcnsus  ct  cacsus  est ;  uita 
clarissime  ct  magna  cum  laude  fortitudinis  acta.  Stozas 
nccis  huius  accepto  nuncio  ,  efflauit  animam ,  id  unum 
cffatus  se  iam  suauissime  cmori.  Victor  Tunonensis  in 
Chronico  pluries  edito,  et  postremo  in  Bibliotheca  Pa- 
trum  studio  Andr.  GaUandi  To.  XII.  pag.  2,3o.  sic  ait : 
Post  consulatum  Basilii  V.  C.  anno  V.  Stuza  tyrannus 
apud  Africam,  portu  Taccae  congressione  facta,  Iohan- 
nis  Romanac  militiae  ducis  iaculo  percussus  cst:  pariquc 
uicc  lohannes  Stuzae :  qui  confestim  alterutro  utrique 
gladio  cecidcrunt:  ct  dominico  die,-  quo  pugna  facta  est, 


280  IN   LIBRVM   IV. 

moriuntur.  Marcellinus  Comes  autem  in  Chronico  p.  73. 
edit.  Lut.  Paris.  1619.  haec  habet :  Ind.  VIII.  Post  con- 
sulatum  Basilii  anno  IV.  In  Africa  Iohannes  inruens 
super  tyrannwn  Stotzam  ,  interimit  eum  ,  et  ipse  ab  eius 
occiditur  armigero.  Hoc  Cl.  Morcellus  Afr.  Christ.  T.  nl. 
pag.  2,98.  refert  ad  annum  Christi  DXXXXIIII.  ,  ad 
cuius  exitum  spectat  indictio  VIIL  quam  iungit  cum 
auno  IV.  P.  C.  Basilii  Marcellinus;  attamen  hic  uidetur 
ad  sequentem  annum  reducere  DXXXXV. ,  cum-  quo 
concordat  Victor;  hic  enim  V.  annum  notat  post  con- 
sulatum  initum  Basilii ,  et  ille  IV.  annum  post  consula- 
tum  exactum;  ut  obseruat  Phil.  a  Turre  in  sua  Dissert. 
Apolog.  edita  Patauii  MDCCXIII.  p.  112.  et.  seq.  Ior- 
nandes  De  Rcgnorum  Successione  apud  Murator.  Rer.  Ital. 
Scriptor.  To.  I.  p.  142..  In  Africa,  sat,  a  Mauris  dudum 
percmpto  Salomone  Stozas  et  lohannes  inuicem  singulari 
certamine  corruunt.  Tot  testes  arcessiui ,  quia  poeta 
noster  mortem  Iohannis  non  describit ;  etsi  illum  ce- 
cidisse  in  hoc  conflictu  cum  Stutia  ,  uel  potius  paulo 
post ,  ut  scripsit  Procopius ,  coniicere  facile  quisque 
potest  ex  iis  ,  quae  sequuntur ,  et  maxime  ex  u.  38a.  , 
ubi  Antallas  dicit :  Primi  post  fata  lohannis.  Confer 
u.  168-9.  u^  h*0  Pariter  uocatur:  lohannes  Primus;  unde 
puto  Iohannem,  quem  Sisinnioli  filium  uocat  Procopius, 
nuncupatum  fuisse  etiam  Primum ,  ut  alter  lohannes 
cognominatur  Felix  lib.  V.  u.  52,o.  huius  poematis. 

V.    177.  letali  uulnere.  V.   supra  ad  u.    i33. 

V.   178-9 Hunc  morte  cadentem 

Suscipiunt.   Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.   8o5-6. 

dominamque  ruentem 

Suscipiunt. 

V.   181.  et  immensus  duris    dolor  ossibus  arsit.    Virg. 
Aen.  lib.  VIIII.  u.  66.  .  .  .  et  duris  dolor  ossibus  ardet. 


NOTAE.  28l 

V.  186.  Quo  ruids?  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  3i3.  in- 
cipit  pariter  :  Quo  ruitis  ? 

V.  191.  Aiueus  amnis  erat  mediis.  Ms.  medius.  Hic 
amnis  fortasse  erat  Tusca ,  qui  diuidit  Numidiam  a 
Prouincia  Procousulari. 

V.    19.5-6 miscros  pondus  ciuile  perurguet , 

Hostilisquc  mctus !  Vide  ad  lib.  nl.  u.  »5i.  alios 
pondus  duile  rcpcllit.  Etiam  Iustiuus  lib.  XII.  iu  fiue 
opponit  ciuilctn  hostili  ,  ubi  ait :  Victus  erat  non  uirtutc 
ciuili ,  scd  fraude  hostili. 

V.    197-8 propriis  modo  pcctora  contis 

Transfodiunt.    Virg.   Aen.   lib.    VIIII.   u.   543-4. 
Confixique  suis  tclis  ct  pcctora  duro 
Transfossi  ligno  ,  ueniunt. 

V.  199.  immani  pondere  frangit.  Virg.  Acn.  lib.  V. 
u.  401.   desiuit :  ....  geminos  immani  pondere  cestus. 

V.  200.  Sic  periit  miseranda  manus.  Virg.  Aen.  lib.  XI. 
u.  2,59.  Vel  Priamo  miseranda  manus. 
Hic  uidetur  iunuere  poeta  etiam  mortem  Iobannis  Pri- 
mi,  ut  narrat  Procopius  loco  paulo  aute  citato.  For- 
lasse  etiam  aliquis  uersus  omissus  fuit  ab  exscriptore 
Codicis  ,  iu  quo  ea  exprimebatur.  Haec  suspicio  uim 
acquirit  ex  spbalmate  sequeutis  uersus. 

V.  201.  Dux  simul  e  mcdiis  postquam  Marturius  illis. 
Hic  uersus  sic  truncus  legitur  in  Codice  :  Dux  simul 
marturius  illis.  Cum  autem  in  margine  paulo  infra  ex- 
stent  baec  uerba  :  postquam  rnedio  ,  suspicatus  sum  ea 
spectare  ad  eundem  uersum,  quem,   ut  potui,  restitui. 

V.  202.  Vix  potuit  tcntare  fugam  moriturus  in  hostes.  Ms. 
muriturus  pro  moriturus  habct.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  5 11. 
et  lib.  VIIII  u.  400.  et  SS^.  desinunt :  moriturus  in 
hostes ;   et  lib.   XII.    u.   4^4*   •   •   •  fugam  cursu  tentauit. 

36 


282  IN   LIBRVM   IVr 

V.  2o3-4 •  •  •  Fortuna  salutcm 

Praestitit    audenti ,    duraque    e    morte    leuauit.  V. 
supra    ad  lib.  I.  u.   56i-2.    et  infra  ad  lib.  V.  u.  711. 
Virg.  it.  Aen.  lib.  X.  u.  791. 
Hic  mortis  durae  cet. 
V.  2o5.  anima  fugiente,  dolebat.  Virg.  Georg.  lib.  I11I. 

u.   526 anima  fugiente  uocabat. 

V.  206.  bellasse  ferum,  suspiria  ducit.  Ms.  bellaxe  etc. 
sed  bellasse  est  apud  loh.  L.  De  Bonis  lib.  I.  Poematis 
pro  Galeatio  Vicecomite  Duce  Mediolani  u.  824«  iuxta 
Cod.  A.  2^5.  et  u.  895.  iuxta  Cod.  A.  274.  Ouid.  Mct. 

lib.   X.  u.  402, suspiria  duxit  ab  intimo  pectore. 

V.  207.  Cum  gemitu.  Ms.  Cum  gemitum^  et  Congemitu 
legitur  apud  De  Bonis  1.  mox  cit.  u.  896.  Virg.  Georg. 
lib.  11I.  u.  223.  incipit  pariter  :  Cum  gemitu.  Sic  et  Aen. 
lib.  11I.  u.  5-77.  et  lib.  I11I.  u.  687. 

V.  208.  fueras  tam  dira  uoluptas  ?  In  nuper  cit.  Cod. 
poematis  De  Bonis  u.  896. 

fuerat  tam  dira  uoluntas  ? 

V.  209.  Cum  rerum  ingratus  domino.  Virg.  Aen.  lib.  I. 
u.   286.    Romanos  rerum  dominos. 

V.  210.  Modo  poenitet  ista.  Plaut.  Stich.  Act.  I. 
Sc.  I.  u.  5o. 

Et  me  quidem  haec  conditio  nunc  non  poenitet. 
V.  211.  trahis.  Reddam,  improba,  poenas.  De  Bonis 
1.  cit.  u.  900.  habet  trahit  cet.  Sallust.  Iugurt.  cap.  XVII. 
Vt  ille  impietatis  in  parcntem  nostrum  graues  poenas  red* 
dat.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  386. 

dabis,  improbc ,  poenas. 

V.   212-4.   Quas  merui.  Furiis  socius  Catilina  cruentis 
Exagitatus  adest.    Video  iam  tartara  fundo  ; 
Flammarumque  globos ,  et  dira  incendia  uolui. 


NOTAE.  283 

Ms.  Quas  merui.  fitriis  sotins  catelina  furentis. 
Exagitatus  adest  uideo  iam  tartara  fundo 
Flamarumque  globos  et  dura  incendia  uolui. 
Ioh.  L.  De  Bonis  1.  c.  u.  83 1-2.  iuxta  Cod.  A.  2^5. 
Que  merui  patior  uideo  iam  tartara  mcstus 
Flammarumque  globos  ct  dira  incendia  uolui., 
Sed  in  Cod.  A.   274.  legitur  : 

Quas  mcrui ,   furens  sotius  catellina  furcntis. 
efe  cet.  ut  in  Cod.   Corippi.  Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.  33 1. 

et  scelerum  Furiis  agitatus  Orestes. 

Georg.  lib.  I.  u.  4-72-3. 

Vidimus  undantem  ruptis  fornacibus  Aetnam , 
Flammarumque  globos. 

Item  Aen.  lib.   VIIII.  u.   77 saeua  incendia. 

V.   21 5.  cum  durae  crimine  mortis.  Virg.  Aen.  lib.  VI. 

u.  4^0.  desinit crimine  mortis. 

et  lib.   X.  u.   791.  incipit : 
Hic  mortis   durae  cet. 
V.  218.  ct  infcliccm  animam  mors  impia  clausit.  Tacit. 
Annal.  lib.  VI.  cap.  penult.  Tnterclusa  anima  (Tiberius) 
creditus  est  mortalitatcm  expleuisse. 

V. 2 1  g-ic.Occidit  utStutias:  quamquamducis  essetacerbus 
Mortc  dolor  populo,  nempe  morte  Iohannis  Primi. 
De    utriusque    interitu    lege ,  quae  retuli   paulo    supra 
ad  u.    iy3. 

V.  222.  Guntarich.  Ms.  Gyuntarich.  Vide  supra  ad 
lib.  11I.   u.  428. 

V.  223.  adulter.  Sic  uocatur  Guntarich,  quia  cupie- 
bat  sociare  sibi  Proiectam  neptem  imperatoris  Iusti- 
niani,  et  uxorem  Ariobindi.,  quem  contra  fidem  datam 
et  iuramento  firmatam  occiderat.  V.  Procop.  De  B.  V. 
lib.  il.  c.   XXV.   et  seq.  p.   298.   et  seqq. 


284  I*    LIBRTIM   IV. 

V.   aa5.  Ductorem  incautum  ,   nempe  Ariobiudum,  cle 
quo  uide  Procop.  1.  cit.  cap.  XXVI.  pag.  297.  et  seqq. 

V.  2,36.  Obpressumque  dolo  rapuil.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII. 
u.   397-8. 

Fraude  loci  et  noctis  ,  subito  turbante  tumultu  , 
Oppressum   rapit. 

V.  2,2,7.  aaud'  Ms.  aw£. 

V.  a3i.  Nam  breuiata  dies.  Ms.  Alij  breuiata  dies. 
Iob  cap.  XVII.  u.  1.  c?iei  mei  breuiabuntur.  Mattb. 
cap.  XXIIII.  u.  22.  nisi  breuiati  fuissent  dies  illi ,  non 
fieret  salua  omnis  caro  :  sed  propter  electos  breuiabuntur 
dies  illi.  Mar.  cap.  XIII.  u.  20.  Et  nisi  breuiassct  Do- 
minus  dies ,  non  fuisset  salua  omnis  caro  :  sed  propter 
electos ,  quos  elegit ,  breuiauit  dies.  Corippus  innuit  hic 
breuitatem  regni  Guntaricb,  de  quo  ait  Procopius  De 
Bcllo  Vand.  lib.  il.  cap.  XXVIII.  p.  3o5. ,  et  Victor 
in  Chronico  ad  an.  DXXXXVI.  perdurasse  tantum 
XXXVI.  dies. 

V.  332.  Athanasius  Afros.  Ms.  athanasius  hafros. 
Procopius  Athanasii  consilium,  quod  memorat  hic  poe- 
ta ,  non  innuit.  Huius  uiri  tamen  pluries  mentionem 
facit ,  scilicet  De  Bello  Goth.  lib.  I.  cap.  VI.  p.  323. , 
ubi  eum  dicit  fratrem  Alexandri  senatoris  et  legatum 
Iustiniani  ad  Theodatum  Italiae  Regem,  et  lib.  il.  cap. 
XXII.  p.  44 Ia  m  ^L110  narrat  dimissum  fuisse  a  Vittigi  et 
ornatum  praefectura  praetorii  Italiae ,  et  cap.  XXIX. 
p.  460.  Lib.  autem  11I.  cap.  XXXII.  p.  540.  uocat  eum 
Leontii  socerum.  Deinde  fuit ,  ut  legitur  De  Bello 
Vand.  lib.  il.  cap.  XXIV.  p.  294. ,  ad  praefecturam 
Africae  translatus,  ubi  Guntarich  tyranno  adulatus  est; 
<ab  eoque  uita  donatus  ,  cum  ipso  epulatus  est  in  ex- 
trema  illius  coena ,  ut  uidebimus  infra. 


NOTAE.  2o5 

V.   2,35.  clamare.   An  damnare  ? 

V.  240.  Guntarich.  Ms.  Guntarith.  De  uarietate  hu- 
ius  nominis  uide  ad  lib.  nl.  u.  428.  et  lib.  hunc  I11I. 
u.   222.   et  infra  u.  369. 

V.  242.  Et  male  consessas.  Ms.  Et  malc  confessas. 
Marcelliuus  Comes  p.  y5.  in  Chronico  ad  ann.  Christi 
DXXXXVII.  haec  scripsit:  Ind.  X.  P.  C.  Basilii  VI.  Eodem 
anno  cle  Africa  neptis  Irnperatoris  reucrtitur  uidua,  occiso 
Areobinda  a  Guntliario  tyranno  ,  qui  cum  Stotza  iuniore 
tractans  eum  occidcrat.  Sed  Artabanes  utrosque  compre- 
hcnsos  Guntharium  occidit ,  Iohanncm  idem  Stotzam  iu- 
niorem  uinctum  transmisit  ad  principcm.  Victor  Tunonen- 
sis  in  Chronico  haec  refert:  Post  C.  Basilii  V.  C.  anno  VI. 
(Chr.  DXLVI.)  Guntarith  magister  militum  Ariobindum pa~ 
tricium ,  principemque  Romanae  apud  Africam  militiae,  eo 
tempore  ab  Imperatore  missum,  Carthagine  intra  palatium 
nocte  perimit ,  et  regnum  cum  tyrannide  assumit.  Hunc 
Carthaginis  dux  Artabanus ,  trigesimo  sexto  regni  sui  die 
prandentem  intcrfecit.  Iornandes  De  Regnorum  Successione 
int.  Rer.  Italicar.  Scriptores  T.  I.  p.  282.  Alius  Iohan- 
nes ,  qui  Stozas  iunior  dicebatur ,  suscepta  tyrannide , 
Guntharim  magistrum  militum  sccum  esse  suadet.  Qui 
interficiens  Ariobindam ,  iugalem  eius  neptem  Imperatoris 
sibi  cupiens  sociare ,  praeucnitur  ab  Artabane ,  qui  eo 
in  conuiuio  trucidato ,  neptem  Imperatoris  ercptam  ad 
urbem  principi  dirigit  curn  honore ,  simulque  ferreis  uin- 
culis  colligatum  ei  tyrannum  destinauit  Iohanncm ,  qui 
Stoza  perempto ,  in  eadem  successerat  tyrannide ,  qucm 
in  urbem  discussum ,  manibusque  truncatis ,  acl  cxemplum 
caeterorum  in  patibulo  fixit.  Sed  praestat  totam  tragoe- 
diam  apud  Procopium  legere ,  qui  fuse  eam  exponit 
lib.  il.  De  Bello    Vand.    Aliqua  huc    tantum    proferam 


286  1N    LIBRVM   IV. 

ex  cap.  XXVIII.  p.  3oa.  et  seqq.  Cum  caetera  quoquc 
Gontharis  e.v  sententia  composuisset ,  pridie  quam  in 
expeditionem  exiret ,  statuit  epulis  familiares  accipcrc. 
Eas  autem  in  conclaui ,  quod  ex  longo  tempore  conui- 
ualibus  toris  tribus  instructum  erat ,  celcbrauit.  In  primo 
ipse  ,  ut  par  erat  discubuit ,  unaque  Athanasius  ,  Arta- 
banes ,  amici  quidem  Gontharidis ,  ac  demum  Petrus 
natione  Thrax ,  qui  Salomonis  stipator  fuerat.  Duo  re- 
liqui  Vandalorum  proceribus  fortissimisque  assignati  sunt. 
lohannem  Stozianorum  ducem  Pasiphilus  conuiuam  apud 
se  habuit :  caeteri ,  ubicunque  Gontharidis  familiaribus 
placuit,  mensis  consederunt.  Simul  ac  ad  eas  epulas  inui- 
tatus  est  Artabanes  ,  id  tempus  tyrannicidio  peroppoitu- 
num  esse  ducens,  ad  exequendum  consilium  mentem  ap- 
pulit  .  .  .  .  ( p.  3 04.  )  Longius  proccsserat  compotatio , 
cum  madidus  uino  Gontharis  protectoribus  ambitiosa  qua- 
dam  benignitate  dapes  impertiit.  Quas  illi  cum  accepis- 
sent  pararunt  edere^  egressi  conclaui ,  praeterquam  tres , 
qui  soli  apud  Gontharin  remansere :  in  his  erat  Vli- 
theus  ....  Artasirem  tyranno  iam  proximum  famulus 
quidam  repellit ,  illoque  paululum  retrogresso ,  strictum 
ferrum  deprehendens ,  Ecquid  istud ,  exclamat ,  praeclare 
uir?  Gontharis  auri  dexterae  manum  praetendens ,  illum 
ore  conuerso  respicit.  Eodem  temporis  puncto  ipsum  gla- 
dio  ferit  Artasires ,    et  sincipitis  partem    cum    digitis  de- 

cutit Vt  exilientem  Artabanes   Gontharin   uidit, 

machaeram  ancipitem  et  oblongam ,  quam  gerebat  hae- 
rentem  femori,  eduxit,  atque  in  sinistrum  latus  tyranni, 
prope  quem  accubuerat ,  capulo  tenus  adactam  rcliquit  in 
uulnere.  Nihilo  is  minus  tentauit  e  toro  corpus  corripere: 

uerum  lethali  accepta  plaga  ibidem  concidit 

(p.  3o5.)  Iohannes  (  dictus  Stoza  iunior  )  cum  Vandalis 


NOTAF.  287 

aliquot  profugit  in  templum :  quos ,  inde  fide  publica 
eductos,  Byzantium  misit  Artabancs ,  et  rcstitutam  ditioni 
Caesarcae  Carthaginem  custodiuit.  Patratum  cst  tyranni- 
cidium  die  trigesimo  scxto  post  occupatam  tyrannidcm , 
anno  imperii  Iustiniani  XIX. ,  Christi  uero  DXXXXV. 
V.  254.  Nec  latet.  Ms.  Nec  lates. 
V.  255.  tardumque  iubar.  Auctor  De  Laud.  Iustini 
lib.  il.  u,  94.  de  sole  eecinit : 

Ardentes  radios  mittit  iubar. 
Hic  autem  lunam  apte  uocat  tardum  iubar. 
V.   2,58.  lampadis.  Ms.  lampedcs. 
V.   259.   Surgebatque  dies.   Virg.  Aen.  lib.   III.   u.   588. 

Postera  namque  dies  primo  surgebat  eoo. 
V.   262.   hoitatur.  Ms.   ortatur. 

V.  263.  Arma  parare  iubent,   iussum  spectare.  Ms.  Ar- 
ma  parere  iubent  iussa  spectare.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  18. 
Arma  parate. 
V.  264.  Signa  ferunt  ornantque  uiri^  gaudentque  tuentes. 
Virg.  Aen.  lib.  V.  u.   5^5.  desinit  pariter  : 

....  gaudentque  tuentes.  .  .  .  ;  lib.  VI.  u.  198. 
Obseruans  quae  signa  ferant.  .  .  ;  lib.  VII.  u.  628. 
Signaque  ferre  iuuat.  .  .  .  j  et  lib.  VIII.  u.  49^* 
Signaque  ferre  iubent. 
V.  268.  geminas  tendens  cum  lumine  palmas.  Virg. 
Aen.  lib.  I.  u.  97. 

.   .   .   .  et  duplices  tcndens  ad  sidera  palmas. 
V.  269.  Ore  cancns  haec  uerba   refert.  Pro  canens  bis 
scripsit  ciens    I.  L.  de  Bonis  in  Cod.   A.    274«  Sed  le- 
ctioni  Coclicis  Corippi  fauet  Virg.  Aen.  lib.  nl.  u.  373. 
Atque  haec  deinde  canit  diuino  ex  ore  sacerdos. 
V.  272.   Tu ,    conditor    orbis.    Ab    ipso    Corippo    De 
Laudibus  Iust.  lib.  IV.  u.  3oo.  uocatur  Christus  : 
Factorque  et  conditor  orbis. 


288  IN   LTBRVM    IV. 

V.  2,73.  tu  conteris  arma.  Ps.  XXXXV.  u.  10.  Arcum 
contcrct ,  ct  confringet  arma. 

V.  274.  tu,  nostris  solitus  succurrere  rebus.  Virg.  Aen. 
lib.  XI.   u.   335 rebus  succurrite  fessis. 

V.  2,75.  duris  a  gentibus.   Virg.   Aen.  lib.    V.    u.   730. 
gens  dura. 

V.  278.  Cum  populo  iam  ferre  potest ;  nam  noctibus 
omnes.  Ms.  Populo  etc,  cui  praemisi  Cum,  quia  uersus 
erat  maucus.  Vide  au  pro  noctibus  Codicis  legendum 
sit  nexibus.   Poeta  noster  De  Laud.  lib.   IV.  u.   62. 

.  .  .  .  et  ferri  nexibus  arctant.  Virg.  EcL  VI.  u.  23. 
Quo   uincula  nectitis  ? 
et  Ecl.   VIII.  u.   78 uincula  necto. 

V.  279.  palmis  post  terga  reuincti.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  07. 

Ecce,  manus  iuucnem  interea  post  terga  reuinctum. 

Hiiic  pro  palmis,  ut  habet  Codex  Corippi  et  I.  L.  de 

Bonis    p.  209.  et  218.    Cod.   A.   274.    in    Poemate  pro 

I.  G.  Vicccomite  u.  364.,  fortasse   erit  legendum  palmas. 

V.  280.  Aspice,  sancte  Pater.   Ms.  Aspice  tanta  pater. 

V.  281.  Sub  nostris  pedibus  Maurorum  sterne  cateruas. 

Ps.  XXXXVI.   u.   4-  Subiecit  populos  nobis,et  gentes  sub 

pedibus  nostris.  Pro  sterne  Godex  Corippi  habet  externa; 

sed  in  God.  A.  274-  I.  Ij.  de  Bonis  citt.  pagg.  209.   et 

218.  u.   368.  rectius  est : 

Sub  nostris  pedibus  Qallorum  sterne  catcruas. 
Imo  le^itur   apud   Virg.   Aen.   lib.    VII.   u.   ^2.6. 
Tyrrhenas  ,  i ,  sterne  acies. 

V.  283.  solite.  Perpende  sensum  huius  aduerbii  non 
prorsus  euudem  ac  illum  ,  quem  adnotauit  Forcellinus 
apud  Plautum. 

V.  284.  fac  gaudia  luctus.  Ier.  cap.  XXXI.  u.  i3. 
conuertatn  luctum  eorum  in  gaudium. 


NOTAE.  2« 

V.  2,85.  siccas  infundit  arenas.  Virg.  Georg.  lib.  I.  u.  389. 

Et  sola  in  sicca  secum  spatiatur  arcna. 
V.   286.   Quippe  dolor  pietasque  moucnt,  mentesque  be- 
nignas.  Virg.  Acn.  lib.  XII.  u.  422.  incipit  pariter  : 
Quippe  dolor  .   .   .   . ;   et  lib.  I.  u.   3o8.  desinit : 

mcntemque  benignam. 

V.  288.  consummans  omnia  ucrbis.  Coclex  Corippi , 
et  etiam  I.  L.  de  Bonis  in  cit.  Ms.  A.  274.  p.  209. 
et  219.  scripsit  consumans  unico  m,  ita  ut  parum  dif- 
ferat  scriptura  a  confirmans.  Quare  suspicor  hanc  fuisse 
lectionem  Codicis  autiquioris  ,  ex  quo  descriptus  fuit 
Triuultianus.  Nam  apud  Virg.  legitur  Aen.  lib.  XII.  u.  212. 

frmabant  focdera  dictis. 

V.  290.  hcros.  Ms.  eros ;  sed  heros  habet  Cod.  274» 
p.   209. 

V.  292.  Ipse  capit  tumulum  ;  quo  cet.  Virg.  Aen. 
lib.  VI.  u.   754. 

Et  tumulum  capit  (  Anchises  )  ,  unde  cet. 
et  lib.  XII.   u.   562. 

....  tumulumque  capit  (  Aeneas  ) ,  quo  etc. 
V.  293.   Consilio  cunctos  releuaret  more  ministros.  Co- 
rippus  in  Paneg.  Anastasii  u.   29. 
Iudiciis  rcleuare  piis. 

et  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  246-7 cum  iura  uocatis 

More  darct  (  Priamus  )  populis. 
V.   294.   Conueniunt    lectique  duces ,    fortesque   tribuni. 
Ms.    Conueniunt    letinque    uel    letimque    cet.    Virg.   Aen. 

lib.  VIII.  u.   119-20 ct  dicite  lectos 

Dardaniae  ucnisse  duces. 
Poteram  etiam    legere    laetique ,  ut  Virg.    Aen.  lib.  il. 

u.  260-1 laetique  cauo  sub  robore  promunt 

Tisandrus  Sthenelusquc  duces. 

37 


290  IN    LIBRVM   IV. 

Sed  hoc  epitheton ,  quocl  quamraaxime  congruit  huic 
Virgilii  loco  ,  11011  beue  aptatur ,  ut  puto  ,  loco  Corip- 
pi ,  ubi  forsan  alii  legent  utrinque ;  quod  tamen  non 
mihi  uidetur  conuenire,  ubi  agitur  de  ducibus  tantum, 
qui  suberant  Iohanni.  De  Laud.  Iustiui  lib.  11I.  u.  356. 
desinit  similiter  : fortesque  tribuni. 

V.  2,0,5.  condenso  ex  agmine ,  miles.  Desideratur  in 
Codice  praepositio  ex ,  quam  suppleui  ex  Virg.  Aen. 
lib.  V.  u.  378-9. 

nec  quisquam  ex  agmine  tanto 

Audet  adire  uirum. 
Scio  Ruizium  dixisse  ,  aliquando  a  Corippo  uitari  eli- 
sionem  uocalium ,  ut  lib.  IV.  De  Laud.  u.  28.  ,  ubi 
ipse  edidit :  More  apum;  sed  eum  redarguit  Dempste- 
rus,  et  More  apium  contendit  esse  ibidem  ueram  lec- 
tionem.  Ter  apud  Virg.  legitur  Agmine  dcnso  ,  nempe 
Aen.  lib.  il.  u.  45o.  lib.  VIIII.  u.  788.  et  lib.  XII. 
u.  44a- 1  et  Lucr.  lib.  I.  u.  586.  Agmine  condenso. 

V.  2,96.  stipante  caterua.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  5oi. 
et  lib.  I11I.  u.    i36.   desinunt  pariter  :  stipante  caterua. 

V.  297-8.  Non  aliter  quam  examen  apes  permutua  nexis 
Efficiunt  pedibus ,  rcgem  dum  saepe  secuntur.  etc. 
In  margine  e  regione  prioris  uersus  legitur  Comparatio. 
Pro  Ejficiunt  in  Codice  est  Ejjigiunt ,  ut  et  secuntur , 
quod  postremum  retinui ,  etsi  Critici  id  improbent , 
ut  ait  Forcellinns  uerbo  Sequor.  Virg.  Aen.  lib.  VII. 
u.  66-7.   de  apibus  pariter    ait : 

„   j  .  .  .  et ,  pedibus  per  mutua  nexis , 
Examen  subitum  ramo  frondente  pependit. 

V.   3oi.  primusque.  In  Ms.   deest  copula  que. 

V.  3o2.  densis  exercitus  alis.  Virg.  Georg.  lib.  I.  u.  38a. 
desinit  iisdem  uerbis. 


NOTAE,  291 

V.  3o4-  de  montibus  altis.    Sic  Virg.  G-eorg.  lib.  I11I. 
u.    112.  et  Aen.  lib.  X.  u.   707.  desinuut. 

V.  3o5.   Ecce  uolat.  Virg.  Aen.  lib.   V.  u.   3a4«   inci- 
pit  similiter. 

V.  3o6.  Et  cclso  medium  fulgentem  colle    cet.    Virg. 
Aen.  lib.   VIII.  u.  604. 

celsoquc  omnis  de  colle  uideri. 

V.   3o7.  Alipedis  celeris.  Ms.  Alipedes  celeres. 

V.   308-9 uolucres  per  gramina  cursus 

Corripuit ;   densum  et  dirumpens  concitus  agmen. 
Virg.  Acn.  lib.  VII,  u.   808-9. 

per  summa  uolarct 

Gramina ;  et  lib.  V.  u.   833-4« 

densum  Palinurus  agebat 

Agmen. 
V.  3 10-2.  Fiexit  equo ,  pedibusque  boni  tunc  more  magistrl 
Oscula  pressa  dedit  ferucns.  lamque  oinnis  in  illum 
Turba  coit ,  causas  cupiens  cognoscere  rcrum. 
An  Flexit  cquum?  ut  apud  Caesarem  De  JBello   Gallico 
lib.  Ilil.   cap.   XXXIII.   cquos   sustinere ,    ct  brc.ui  mode- 
rari  ac  flecterc.   At  hic  uidetur   idem  esse  ac    equo  dc- 
scendit,  uel  ab  equo  desiluit,  ut  apud  Virg.  Aen.  lib.  XI. 

u.   499"501' 

......  portisque  ab  equo  regina  sub  ipsis 

Desiluit :  quam  tota  cohors  imitata  relictis 

Ad  terram  defluxit  equis. 
Imo  suspicor  pro  Flexit  esse  legendum  Fluxit.   De  uoce 
more  uide   supra  ad  u.  293.   Ouid.   Hcr.  Epist.  il.  u.  94. 

Oscula  per  longas  iungcrc  prcssa  moras. 
et  De  Laud.  Iustini    noster  lib.   I.  u.     1 58.    supra    cit. 
ad  lib.  I.  u.    119-20.  Virg.  Acn.  lib.   VIIII.   u.   801. 

Sed  manus  e  castris  propere  coit  omnis  in  unum. 


2  Q  2  IN   LIBRVM   IV. 

et  lib.  X.  u.  410. 

Non  aliter  socium  uirtus  coit  omnis  in  unum. 
Georg.  lib.  il.  u.  49°- 

Felix ,  qui  potuit  rerum  cognoscere  caussas. 
V.   3i4-  ne  pacem   oret.    Ms.    ne  pacem    orent.    Virg. 
Aen.  lib.  X.  u.  80. 

Pacem  orare  manu ;  lib.  XI.  u.    110-1. 

Pacemne  ....   Oratis?  et  u.  4X4' 

Oremus  pacem. 
V.   3iS.  sic  coepit    Amantius    ore.   Adieci    sic   coepit , 
quia  mancus  est  hic  uersus  in  Codice  ,  illuclque  arces- 
siui   ex  lib.  11I.   de  Laud.  u.   270. 

Crudus  et  asper  Auar  dictis  sic  coepit  acerbis. 
Item  lib.  il.  u.    10. 

.   .  .  .  et  supplex  lacrimis  ita  coepit  abortis. 
Imo  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  52,5. 

Maximus  Ilioneus  placido  sic  pectore  coepit. 
V.  3 17.   Gentibus  in  mediis  portans  mandata,   cucurri. 
Ms.  Gentibus  in  medii  cet.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.   5 12. 

Aedibus  in  mediis. 
et  lib.  X.  u.  682-3 cateruis 

Vertitur  in  mediis.   .   .   .  Item  lib.  VIIII.  u.  3 12. 

Multa  patri  portanda  dabat  mandata. 
V.  319.  Montibus  in   summis.  Virgilii    exempla  allata 
sunt  supra  ad  lib.  11I.  u.   23y-8. 

V.  320.  Aere  cieris :  cursu  rapido.  Ms.  Nocte  ciens.  etc. 
Recole  Virg.  Aen.  lib.   VI.  u.    i65. 

Aere  ciere  uiros;  nisi  malis  legere:    Voce  ciens;  ut 

Aen.  lib.  11I.  u.   68 uoce  ciemus. 

Ibid.  lib.   VII.  u.  6y6.  inuenies  etiam  :  cursu  rapido. 

V.  82,2.  Vt  quondam  Ditem  moturum  proelia  Diuis  cet. 
In  margine    est  Comparatio.    Hac    de   re    uide    Claud. 


NOTAE.  293 

Carm.    XXXIII.    Dc    Raptu    Proserpinae    lib.  I.  11.  32. 
et  seqq. 

Dux  Erebi  quondam  tumidas  exarsit  in  iras 
Proelia  moturus  superis  ,  quod  solus  cgerct 
Connubii ,  sterilesque  diu   consumeret  annos,   cet. 
lam  quaecunque  latent  ferali  monstra  bafathro 
In  turmas  aciemquc  ruunt ,   contraque   Tonantem 
Coniurant  furiae :   crinitaque  sontibus  hydris 
Tisiphone  ,   quatiens  infausto   lumine  pinum , 
Armatos  ad  castra  uocat  pallentia  Manes.   etc. 
V.   32,5.    Ac   Charonta    scnem    descrta    currcre   cymba. 
Ms.   Ac   carona  senem  dcserta   currcre  terniba.   Virg.  Acn. 
lib.   VI.  u.   3o4«  senior  uocatur  Charon,  et  eius  cymba 
memoratur  ibiclem  u.   3o3.   et  4*3. 

V.  32,6-7.  Tisiphoncm  ualidam  jiammis  et pondere pinum 

Quassantem ,    Alecto  tortis    saeuisse  chelydris.  Ms. 

Tesiphone  ....  aletto  ....  chelidris.  In  margine  le- 

gitur  :   Nota  nomina  furiarum.    Claud.  loco  mox   citato 

u.  4°«  5  °Iui  incipit   Tisiphone  cet.  ,  ut  supra. 

V.  329.  densum  circumstetit  agmcn.  Ms.  densum  cir- 
comstitit  agmen.  Pro  densum  agmen  uide  supra  ad  u.  309. 
Ex  circonstitit  autem  potuissem  facere  etiam  circumstitit, 
ut  habet  Cellarius  in  Libro  mcmoriali  Latinitatis  pro- 
batae  uerbo  Sto ;  quamquam  Forcellinus  tantum  ha- 
beat  circumsteti,  et  circumstetit  legatur  in  pluribus  prae- 
cipnisque  editionibus  Viigilii  Georg.  lib.  Inl.  u.  36 1. 
et  Aen.  lib.  il.  u.  55c;.  et  lib.  VIII.  u.  3oo.  ,  ubi  oc- 
currit  idem  uerbum  in  penultima  sede  uersus. 
V.   3  5o.   Obtulit.  Ms.  Octulit. 

V.   33 1.  pracfectus ;   ct  omnis.    Ms.  presectus  et  omjiis 
'  pro   omnes. 

V.  332,.  intonat  ore.    Sic   pariter    desinit    Virg.   Aen. 
lib.  VI.  u.  607. 


294  IN   LIERVM   IV. 

V.  334-  Suspiclens.    Ms.  Subspiciens.    In  margine  est 
sequens  nota :  Hic  refertur  ambaxiata  lohannis. 

V.  33y.  pacem  bellone  petamus  ?    Virg.   Aen.  lib.  X. 

u.  3^8 pelago   Troiamne  petemus  ? 

V.  338-9.  Permiseie    loqui ,    digitisque  silentia   linguis 
Irrlposuere  suis.  Ms.  Promisere  loqui  clignisque  cet. 
De  Zaud.  lib.  I.  u.   12,3. 

Ora  premens  digito  ,   dextraque  silentia  fecit. 
Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.   241. 

....  Tunc  facta  silentia  linguis. 

V.  340-1 pictas  ut  magna  regentis 

Omnia  contineat ,   crebro  sermone  cucurri. 
Dc  Laud.  lib.  I.  u.    168-9. 

....   Quem  non  hominem  pietate  benigiia 

Continuit ;  et  lib.  IV.  u.   195-7. 

omnes  pietatc  paterna 

Semper  alens ,  semperque  monens,  rituque  regendi 
Continet  ipse  suos.  Cic.  Phil.  XIV.   cap.  V.  creber- 
rimum  fuisse  sermonem;  et  Virg.  Acn.  lib.  XII.  u.  222-3. 

.  .  • crcbescere  uidit 

Sermonem. 
V.  345.  pcriissc.  Ms.  deperisse,  quod  uersus  mensura 
reiicit ,  etsi  eodem  uerbo  usus  sit  Gorippus  De  Laud. 

lib.  il.  u.  69 iusto  mucrone  superbi 

Depereant. 
V.   347.  temptantes  proelia.   Virg.  Aen.  lib.  X.   u.  912. 

et  proelia  tentent. 

V.  35o-i.  Illi  inter  sese ,  fracto  sermone ,  furentes 
Latratus  uarios.  Virg.  Georg.   lib.   I11I.   u.    174-   et 
Aen.  lib.  X.  u.  146.  et  lib.  XII.  u.  720.  incipiunt  pariter: 
ILli  inter  sese.   Pro  furentes   latratus ,   intellige  fu- 
riose  edentes  latratus ;  ut  Stat.    Theb.  lib.   VIIII.   u.   5. 
Praecipuum  lunc  caedis  opus ,  Gradiue ,  furebas. 


NOTAE.  295 

In  Lexicis  Latinis  hucusque  non  fuit  adnotatum,  quocl 
latratus  translate  sumantur  pro  uoces  barbarorum.  De 
uerbo  latro  u.  ad  lib.  il.  u.   27. 

V.  353.  Monie  lupi.  Ms.  Montem  lupi.  In  margine 
autem  legitur  :   Comparatio. 

V.  36 1.  Armenio  ,  necuissc  semel  ,  quos  fingit  amicos. 
Ms.  Armenio  Licuisse  etc.  Hic  sermo  est  de  Artabane , 
qui  occidit  ferro  Guntarich  ,  de  quo  uide  supra  ad 
u.  242,.  Nota  autem  exemplum  contra  Diomedem  et 
Priscianum,  qui  ita  distinxerunt  praeterita  uerbi  Neco, 
ut  Necaui  sit  quasi  ferro  occidi ,  Necui ,  quasi  suffo- 
caui.  Inter  Opera  Tertulliani  inccrti  Auctoris  aduersus 
Marcionem  lib.   il.  u.    178-9. 

Sponsa  uirum  necuit ,  genuit  sed  sponsa  leonem : 
Virgo  uiro  nocuit ,  sed  uir  de  uirgine  uicit. 
Hic  agitur  ,  ut  patet ,  de  morte  illata  ab  Eua  Adamo 
porrigendo  eidem  noxiale  pomum.  Petrarcha  fortasse 
Poema  istud  Corippi  uidit ,  nam  huius  uersus  postre- 
mam  partem  imitatus  est  Ecl.  VI.  u.  93.  ubi  legitur 
etiam  in  eodem  nostro  Codice  :  quos  fingis  amicos. 

V.  362.  Artc  noua.  Ms.  Arte  mihi.  Virg.  Aen.  lib.  VII. 
u.  477*  pariter  incipit :  Arte  noua. 

V.  363.  Non  iussus  merui  ?  Cautus.  Ms.  Non  iussis 
cet.  De  Laud.  lib.  11I.  u.   226. 

Fulmineus  ,  cautus  ,  uigilans  ,  uocatur  Narses. 

V.  365.  Fida  satis !  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  3yy.  inci- 
pit  iisdem   uerbis. 

V.  366.  Guarizila.  Hoc  nomen  fratris  Antalae,  iussu 
Solomonis  morte  multati ,  non  prodit  ipse  Procopius  , 
qui  libro  il.  De  Bello  Vand.  cap.  XXII.  p.  290.  etiam 
ipsius  Antalae  recitat  epistolam  ad  Iustinianum,  in  qua 
conqueritur  de  morte  fratris.  Vide  supra  ad  lib.  I.  u.  469. 


296  IN   LIERVM   IV. 

V.  369.  Guntarich.  Ms.  Zuntarich.  V.  supra  ad  lib.  11I. 
u.  4.38. 

V.  3^3.  dedisset.  Ms.   dedisses. 

V.  3 77-8 pacein  qui   quaererc  nostram 

Non  humili  cum  iure  putat ,  scd  callidus  arte. 
In  margine  sic  legitur  :  N.  pro  Flo. ;  iclest :  Nota  pro 
FLorentinis.  Fortasse  hic  auctor  notulae  huiusmodi  in- 
nuit  illam  pacem  \  quam  Florentini  obtinuerurit  a  Pi- 
sanis  quodam  artificio ,  cuius  memiuit  Ioh.  Villanus 
lib.  IX.  cap.  LXXXV. ,  et  Muratorius  post  eum  in 
Annalibus  Italiae  ad  annum  MCCCXVII. 

V.  38^.  Primi  post  fata  Iohannis ;  nempe  Iohannis 
Sisinnioli  filii ,  ut  eum  uocat  Procopius,  quique  Primus 
uocatur  etiam  supra  u.  169.  huius  libri.  Eius  mortem 
innuit  Poeta  tum  hic  tum  uersibus  2,19-2,0.,  eamque 
Procopius  descripsit  loco  supra  cit.  ad  u.    173. 

V.  384.  Terreat  ergo  lupum,  pascens  in  uallibus,  agnus. 
Ms.  agnum.  In  margine   est :   Comparatio. 

V.  385.  Et  leo  iam  metuat  surgentem  in  cornua  ceruum. 
Ms.  geruum.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  72,3-5.  .  .  .  leo  .  .  . 

si  forte 

Conspexit surgentem  in  cornua  ceruum. 

V.  386.  Viuidus  ore  canis  leporem ,  damamque pauescat. 

Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  753 uiuidus   Vmber  ; 

scilicet  canis ,  ut  explicat  Erythraeus  in  Indice  in  Vir- 
gilium,  et  Ruaeus  in  Nota  ad  hunc  locum;  item  Georg. 
lib.  nl.  u.  4IO« 

Et  canibus  leporem ,   canibus  uenabere  damas. 

V.  387.  Et  ferus  accipiter  mitem  sub  nube  columbam. 
Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.   721-2. 

Quam  facilc  accipiter  saxo  sacer  ales  ab  alto 
Consequitur  pennis  sublimem  in  nube  columbam. 


NOTAE.  297 

V.  388-9.  Armiger  ipse  iouis,  Liquida  tremefactus  in  acthra, 
Eflugiat  raucamue  gruem  ,  cygnumue  canentcm. 

Ms.  in  u.  priori  habet  liquida.m in  ctram  ,    et 

in  posteriori  cignum  in  textu.,  et  in  margine  al.  cycnum 
ab  altera  manu.  Virg.  Ecl.  VIIII.  u.   29. 

Cantantes cycni. 

Aen.   lib.  V.   u.   255 Iouis  armiger  .... 

lib.  VII.  u.  65 liquidum  trans  acthera  uectae. 

lib.  VIIII.  u.   563~4 cycnum 

Sustulit ,  alta  petcns,  pcdibus  louis  armigcr  uncis. 
et  lib.  XII.  u.   2,47-50. 

Namque  uolans  rubra  fuluus  louis  alcs  in  aethra  .... 
Cycnum  cxcellcntem  pedibus  rapit  improbus  uncis. 
V.  391.   Romanis  totiens  iterum  concurrere  uictis.  Virg. 
Gcorg.  lib.  I.  u.  489-90. 

Ergo  intcr  sese  paribus  concurrere  telis 
Romanas  acics  itcrum  uidcre  Philippi. 
V.  392,.  et  proelia  temptent.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  912. 
iisclem  clesinit  uerbis. 

V.  393.    Vix  ea  legatus:  media  intcr  uerba  cucurrit  etc. 
Imitatus   est  hoc  loci  auctor  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  296-9. 
Vix  ea  legati :  uariusque  pcr  ora  cucurrit 
Ausonidum  turbata  fremor :  ceu ,  saxa  morantur 
Cum  rapidos  amnes  ,   clauso  fit  gurgite  murmur  ^ 
Vicinacque  fremunt  ripae  crcpitantibus  undis. 
Item  Aen.  lib.   XII.  u.   3 18. 

media  inter  talia  uerba. 

V.  395.   Turbine  ceu.  In  margine   est :   Comparatio. 
V.  397.  sonos,  et  litora  lapsu.  Ms.  sonis  (  prius  tamen 
habebat  sonum  )  ,  et  litora  laxu. 

V.  398.  Cuncta  frcmunt,  crebroque  resultant  aspera  fluctu. 
Ms.  Cuncta  femunt  crcbroque  resulta  aspcra  fluctu.  Virg. 

38 


298  IN   LIBRVM   IV. 

Aen.  lib.  XI.  u.  2,99.  paulo  supra  recitato  : 

Vicinaeque  fremunt  ripae  cet. 

et  Hb.  V.  u.  i5o pulsati  colles  clamore  resuttant. 

et  lib.  VIII.  u.  3o5 collesque  resultant. 

V.  399.  Imperat  erecta  mutaque  silentia   dextra.    Ms. 
Imperat  erepta  cet.  De  Laud.  lib.  il.  u.    177. 

Erectaque  manu  cet.  ,  et  lib.  I.   u.    12,3. 

dextraque  silcntia  fecit. 

ludic.  cap.  11I.  u.  19.  Et  ille  imperauit  silentium.  Item 
Act.  Apostolor.  cap.  XIII.  u.  16.  manu  silentiwn  indicens. 
et  cap.  XVIIII.  u.  33.  manu  silentio  postulato. 

V.  4°°-   Conticuere    citi ,    intentique  magistrum.    Virg. 
Aen.  lib.  il.  u.    1. 

Conticuere  omnes  ,   intentique  ora   tenebant. 
V.  4°5'  mouens    in    proelia    mentes.  Ms.  mouet  cet. , 
quod  fortasse  mutaudum  uou  erat  propter    caesuram. 
Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  6o3. 

....  cum  prima  mouent  in  proelia  Martem. 
V.  4°6-   Talibus  incendit    dictis ,    et  firmat  in    hostes. 
Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.    197. 

Incenditque  animum  dictis  .  .   . ;  lib.  V.  u.   719. 

Talibus  incensus  dictis  .   .   .  . ;  lib.  XII.  u.   2,38. 

Talibus  incensa  est  iuuenum  sententia  dictis. 

et  u.  426 primusque  animos  accendit  in  hostes. 

V.  4°7#  -Romanis  cet.  lu  margiue  est :  Oratio. 
V.   4°8-   Resque  simul  totum   rcgnauit  publica  mundum. 
Ms.  Resque  semper  etc.    Quibus    clisplicet   regnauit  cum 
accusatiuo ,  uti  actiuum  uerbum  ,  legaut :  toto  regnauit 
publica  mundo ;  ut  Seu.  Herc.  fur.  u.   68. 

....  uacuo  uolet  regnare  mundo. 
et  Ouid.   Metam.  lib.   XIIII.  u.   aa3. 

Acolon  ille  refcrt  Tusco  regnarc  profundo. 


NOTAE.  299 

V.  4°9*  domat.  Ms.  domant. 

V.  41 3.  Et  uirtutc  potens.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  82,7. 

potcns  Itala  uirtute  propago. 

V.  418.   Tunc  Romana  manus.  Ms.  Tunc  roma  manus. 
V.  419.  gentcsquc.   Ms.   gcntes  absque  copula ,    uude 
uersus  claudicabat. 

V.  42,1.  Pcrfida,  sed  se  laeta  fercns,  meliorquc  rcuisit. 
Ms.  Perfidus  sed  lcta  fcrcns  mcliorque  reuissit.  Virg.  Aen. 

lib.  I.  u.  507 talem  se  laeta  fercbat. 

et  lib.  nl.  u.  3 18 aut  quac  digna  satis  fortuna  reuisit. 

V.  i^ii.  fatorum  numine.  Ms.  fatorum  numcre ,  quod 
uidetur  exstare  ex  munerc ;  sed  pro  numine  est  Virg. 
Ecl.  Inl.  u.  47. 

Concordcs  stabili  fatorum  numine  Parcae. 
V.  427*  fcstae  pocula  mensae.  Ms.  faste  pocula  mense. 

Valer.  Flacc.  lib.  11I.  u.    i5o, festae  mcnsae. 

V.  429.  Quid  Stutiam  rcfcram  profugum  cet.  Hic  Jo- 
quitur  poeta  de  Stutiae  fuga,  tunc  cum  Germanus  eius 
fudit  exercitum ,  ut  Procopius  refert  De  Bcllo  Vand. 
lib.  il.  cap.  XVII.  p.  279.  et  seq. 

V.  tfi\-^ digna  sed  morte  pcremtus 

Occubuit. 

Ms digna  sed  marte  perhentus 

Incubuit.    De  morte    Stutiae   uide    supra   u.    1  y3. 
et  seqq. ,  et  notam  ad  illum  uersum. 

V.   437-8 sccundo 

Marte Virg.  Aen.  lib.  X.  u.   21-2. 

tumidusque  secundo 

Martc  ruat. 
V.  439.  Ergo  agite ,  et ,  bclli  cet.  Virg.  Aen.  lib.  nl. 
u.    114. 

Ergo  agitc ,  et  diuum  etc. 


3oo  TN  LIBRVM   IV. 

V.  440.  Pandite  quisque  suas  in  apcrta  pericula  uires. 
Ms.  uiros.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  36o.   desinit : 
in  aperta  pcricula  ciues. 

V.  444-   Cernite.  Ms.    Cenite. 

V.   44^-   Coniuncti.   Ms.   Coniunctos. 

V.  4.5 1 .  Nunc  nunc  insurgite,  ciues.  Virg.  Aen.  lib.  V. 
u.    189 Nunc  nunc  insurgite  remis. 

V.  4^2-  uictoria  partes.  Ms.  uirtoria  partas. 

V.  454.  locis.  Ms.   loci. 

V.  4^7-  Dixerat ,  et  safeu  cet.  In  margine  legitur  : 
Nota  ,  quod  hic  describitur  apparatus  proelii.  Ioliannes 
autem  saltu  sese  composuit  super  terga  equi,  quia  adhuc 
stapedae  inuentae  non  erant. 

V.   4^8~9 Sonuere  uerendi 

Arma  uiri.  Virg.  Aen.  lib.   VIIII.  u.   731-2. 

et  arma 

Horrendum  sonuere. 

V.  460.  Sole  repercusso.   Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.   2,3. 
Sole  repercussum. 

V.  461.  />er  castra  cucurrit.  Ms.  cocurrit.  Sed  cucurrit 
est.  ap.  Ioh.  L.  de  Bonis  iia  Poemate  /?ro  Galeatio  Vi- 
cecomite  Duce  Mediolani  lib.  I.  u.  47°-  iuxta  Cod.  A. 
278.  et  u.  5i3.  iuxta  Cod.  A.  274*1  u°i  plures  ex 
hisce  Corippi   uersibus  inueniuntur.  Virg.  Aen.  lib.  il. 

u.  120.  et  lib.  XII.  u.  447 Per  ima  cucurrit. 

lib.   VI.   u.   54 per  dura  cucurrit. 

lib.  VIII.  u.   390 per  ossa  cucurrit. 

lib.  XI.  u.  296.  ac  lib.  XII.  u.  66 per  ora  cucurrit ; 

nec  non  alibi. 

V.  462.  conuexo  margine  caeli.  Stat.  Theb.  lib.  11I.  u.  407. 
Soluent  Hcperii   deuexo  margine  ponti. 
In  margine  Codicis  est :   Comparatio. 


NOTAE.  3oi 

V.  4-63.  medlum  dum  tangit  olympum.  Vhg.  Aen. 
lib.   X.  u.   216 medium  pulsabat  olympum. 

V.  466.  Post  imitata  cohors  ualidis  incumbit  in  hastis. 
Ms.   astis.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  5oo. 

quam  tota  cohors  imitata. 

V.  4^8.  Colla  retentat  equi.  Sonipes  celer  aequore  toto 
cet.  In  margiue  est  sequens  nota ,  cuius  tamen  pars 
recisa  fuit  cum  ipso  margine :  ( Nota  puljcrum  mo- 
dum    descrictionis  (sic)   (eq)uorum.    Virg.  Aen.   lib.  XI. 

u.  599-600 frcmit  aequore  toto 

Insultans  sonipes  cet. 

V.  4^9-  dextra  laeuaque  pcr  herbas.  Virg.  Aen.  lib.  VI. 
u.   656.   .....   dextra  laeuaque  per  herbam. 

V.   47  *  •   lctctatur.  Ms.   luctatur. 

V.  472-  Direxcre  acies.  Sic  plane  incipit  Virg.  Aen. 
lib.  VII.  u.  52.3. 

V.  473.  Gentius.  Ms.  Gennus  uel  Gemius.  Sed  reposui 
Gentius ,  ut  legitur  supra  lib.  nl.  u.  4.1.  et  infra  hoc 
libro  I11I.  u.  io83.  Magister  uocatur  Gentius ,  ut  hic 
uersu  sequenti ,  etiam  citato  lib.  11I.   u.  4a« 

V.  474*  Ipse  magister.  Etiam  in  margine  repetitur 
Magister. 

V.  eod.  rutilato.  In  mox  cit.  Poemate  I.  L.  de  Bonis 
u.   48 '■   est  rutilanti  iuxta  Cod.   A.   2,^3.  tantum. 

V.  47^-  Fcrtur  equo;  cristisque  decens ,  auroque  coruscus. 
Ms.  Fertur  cquo;  tristisque  cet.,  et  in  cit.  Poemate  Ioh. 
L.  de  Bonis  peius  adhuc  iuxta  Cod.  A.  273. :  Fertur 
equo  tetusque  etc.  Virg.  Aen.  lib.   VIIII.   u.    i63. 

Purperei  cristis  iuuenes  ,   auroque  corusci. 
etu.  365.  .  .  .  galeam  Messapi  habilem  cristisque  decoram. 
et  lib.   XI.  u.   73o.  incipit : 
Ferticr  cquo. 


302  IN    LIBBVM    IV. 

V.  478.  iuxta  iuucnum  Putzintulus.  Ms.  iusta  iuuenum 
putrwicuLus ,  et  in  margine  patrunclus.  Hoc  nomeri 
mire  uariat  in  Codice  5  nam  infra  u.  io85.  legitur 
putzurlus,  lib.  V.  u.  5ai.  butzunculus,  et  lib.  VII.  u.  370. 
putzintele ,  nec  non  u.  474"  putzintulus,  et  tandem  ibi- 
dem  u.  479-  putezinteulus. 

V.  480.  supercristata.  Vox  addenda  Lexicis  Latinis. 

V.  481«  hasta.  Ms.   asta. 

V.  487-  Gregorius  hasta.  Ms.  asta.  In  margine  repe- 
titur  Gregorius. 

V.  488.  Atque  leui  clipeo ,  telo  fulgebat  Ibero.  Ms. 
Iberis.  Virg.  ^e/i.  lib.   VII.  u.   62,6. 

Pars  leues  clipcos  cet. ;,   et  u.   689. 
At  leuem   clipeum. 
Lia.  lib.  VII.  cap.  X.  Hispano  gladio  cingi. 

V.  4^9*  Geisirich  hunc  iu.xta.  Ms.  Geisirith  hunc  iusta, 
et  in  margine  :  Gersirith.  V.  snpra  ad  lib.  il.  u.   188. 

V.  490.  Ante  tubam.   Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  424. 
Cur  ante  tubam  etc. 

V.  49  J«  fulgentibus  armis.  Virg.  ^e/i.  lib.  il.  u.  749. 
lib.  VI.  u.  217.  et  861.  lib.  X.  u.  55o.  lib.  XI.  u.  188. 
et  lib.  XII.  u.  275.  desinunt  iisdem  uerbis. 

V.  49^-  squamas  maculis  distinguit  in  auro.  Virg. 
Aen.  lib.  VIIII.   u.  707. 

Nec  duplici  squama  lorica  fidelis  et  auro. 

V.  49^*  Inde  apicem  cristasquc  iuba  componit  equina. 
Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  869. 

Aere  caput  fulgens ,  cristaque  hirsutus  equina. 
et  lib.  XII.  u.  492-3.   .  .  .  apicem  tamen  incita  summum 
Hasta  tulit  summasque  excussit  uertice  cristas. 

V.  496-  Cingula  gemmiferis  stringit  fulgentia  bullis. 
V.  supra  ad  lib.  il.  u.    i3i. 


NOTAE.  3o 


V.  497,  Vagina  gladius  latus  exornarat  cbuma.  Virg. 
Aen.  lib.  VIIII.  u.  3o5. 

uagina  aptarat  eburna. 

V.  498.  Tunc  suris  ocreas ,  multo  quas  uinxcrat  auro. 
Dubia  est  scriptura  Codicis  ,  ubi  tam  uinxerat ,  quam 
iunxerat  legi  potest.  Pro  uinxerat  tameu  aliquo  modo 
facit  Virg.  Aen.  lib.   I.  u.   341. 

Purpureoque  alte  suras  uincire  cothurno. 
et  Ecl.  VII.  u.  3a. 

Puniceo  stabis  suras  euincta  cothurno. 
Item  Aen.  lib.  VIII.  u.   624. 

Tum  lcucs   ocreas  clcctro   auroque  recocto. 
V.  499.  Parthica  pcllis,  habct,  mbroque  includit  in  ostro. 

Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  488 surasque  incluserat  auro. 

et  lib.  XII.  u.  43o suras  incluserat  auro. 

Claud.  De  Raptu  Proserpinae  lib.  il.  uel  Carm.  XXXV. 
u.   94. 

Parthica  quae  tantis  uariantur  cingula  gcmmis. 
Cingula  autem  praesertim  militaria  fiunt  ex  corio. 

V.  5o3.  Marturius.  Idem  nomen  repetitum  fuit  in 
margine. 

V.  5o5.  Martianusque  potens  densos  perfertur  in  hostes. 
Nomen  Martianus  adnotatum  fuit  etiam  in  margine. 
Virg.  Aen.  lib.  il.  u.   5 11. 

ac  densos  fcrtur  moriturus  in  hostes. 

V.  5o6.  Barcaei.  Ms.  barcei.  Virg.  Aen.  lib.  Inl.  u.  42.-3. 
Hinc  deserta  siti  regio  ,  latcque  furentes 
Barcaei.  ,  .  .  Sunt  ii  populi  Africae  a  Barce  op- 
pido  denominati ,  ut  ait  Seruius  in  eundem  uersum 
Virgilii ,  quod  a  recentioribus  Barca  uocatur ,  olim 
metropolis  regui  eiusdem  nominis.  A  Silio  iuuenis  Bar- 
caeus    uocatur    Anuibal ;    sed    forsan   potius    a   familia 


3 04  IN   LIBRVM   IV. 

Barcha  quam  a  patria.  Hoc  autem  loci  apud  Corippum 
Barcaeus  est  adiectiuum  a  Barce  deriuatum. 

V.  5oy.  Senator.  Hoc  nomen  repetitur  in  margine.  Est 
autem  proprium  nomen  uiri ,  non  officii  aut  dignitatis; 
fuit  enim  etiam  Mediolanensis  episcopus  S.  Senator  ab 
anno  CCCCLXXII.  ad  LXXV. ,  de  quo  uide  Oltrocchi 
Fcclesiae  Mediolanensis  Historiam  Ligusticam  pag.  92. 
et  seq.  item  i3a.  et  seqq.  Eiusdem  nominis,  Senatoris 
nempe,  occurrit  alter  Sanctus  in  Martyrologio  Romano 
sub  die  XXVI.  Septembris.,  ubi  Baronius  in  Nota  ait : 
Fuit  autem  Senator,  ita  dictus  intimus  homo  S.  Germani 
Episcopi  Antisiodorensis ,  de  quo  Constantius  in  uita  iliius 
lib.  ll.  cap.  VI.  Fuit  et  alius  eiusdem  nominis  Romanus 
(  debuerat  dicere  Mediolancnsis  )  presbyter,  qui  functus 
est  legatione  cum  S.  Abundio  ac  sociis  Constantinopolim 
missis  a  S.  Leone  Papa ,  ut  apparet  cx  ipsius  epistola 
XXXIII.  ;  itemque  Cassiodorus  dictus  est  cognomcnto 
Senator. 

V.  5o8.  Fertur  equo.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  678. 
.   .   .   .   et  equo  uenator  lapygc  fertur. 

V.  509.  stipante  caterua.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  5oi. 
et  lib.  I11I.  11.   i36  desinunt  iisdem  uerbis. 

V.   5 10.   Cusina  Massylis.  Ms.   Cusina  massilis. 

V.  5i3.  aequiperans.  Ms.  equiperans.  De  eodem  uerbo 
Mich.  Ruizius  Assagrius  ad  lib.  il.  De  Laudibus  Iustini 
u.  80.  haec  testatus  est :  Scd  et  aequiparare ,  quod  ad- 
modum  Corippo  frequens  est,  semper  in  exemplari  nostro 
manuscripto  aequiperare  legitur.  Rittershusius  autem  ad 
u.  74-  eiusdem  libri  il.  ait :  Sic  semper  in  manuscripto 
Ruizii  legebatur  aequiperare ,  quod  cquidcm  credo  ueris- 
simum ,  cum  et  ipse  in  aliis  Mss.  auctoribus  ita  con- 
stanter  legerim ,    et  in  uet.    gloss.   sit    aequiperas  e^Hrots* 


NOTAE.  3o5 

Cur  hanc  uctcrum  orthographiam  mutauit?  Barthius,  etsi 
nihil  dicat  de  hac  orthographia  ,  ad  cit.  u.  80. ,  atta- 
men  scribit  ibidem  Aequipcrat ,  et  Aequipcrata  p.  320. 
apud  Fogginium. 

V.  5 16.  Iohannes.  Et  in  margine  repetitum  fuit  hoc 
nomen.  Is  autem  est  fortasse  qui  Johannes  Felix  uo- 
catur  lib.  V.  u.   520. 

V.  5 17.  Iam  senior,  grandisquc  annis;  cui  cruda  senectus. 
In  margine  haec  leguntnr:  Nota  descriptionem  Iohannis 
senis  propriam.  Virg.  Acn.  lib.  VI.  u.  3o4-  de  Charonte  ait: 

cruda  deo  uiridisque  senectus. 

V.  5 1 8.  quam  maximus  hostis.  Ms.  qua  maximus  hostes. 
V.  52,0-1.  Discolor  hunc  portat  maculis  uariatus  in  albis 
Parte  niger  sonipes ,  gemmis  auroquc  supcrbus. 
Virg.  Acn.  lib.  I.  u.  609.   et  y3a.  ponit  in  eodem  uer- 
sus  sede  :  gcmmis  auroque ;  item  lib.  V.  u.   565-6. 

quem   Thracius  albis 

Portat  equus  bicolor  maculis ; 
et  lib.  VIIII.  u.  49-5o. 

maculis  quem   Thracius  albis 

Portat  cquus. 
V.   5^4-   Itque  reditque  uolans.  Ms.  Idque  redit  uolans; 
prout  lib.  VII.  u.    12,.  Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.    12,2,. 
Itque  reditquc  uiam  cet. 
V.  5a,5.  Fronimuth  crectis  iuxta  mouet.  Ms.  Frominicth 
erettis  iusta  muuct ;   et  in   margine    Frominich.   Mihi   ui- 
detur  rectius  hoc  nomen  Vandalicum    scriptum   fuisse 
lib.  V.  u.  5 18.    Fronimuth.  Etenim    Fron    est    idem  ac 
sacer ,  sanctus ,  in  Glossario  Schilteri  in  Tomo  irl.  eius- 
dem  Thcsauri  Antiquitatum    Tcutonicarum  p.   33 1.;  uel 
etiam  pulchcr,  ucnustus ,   dominicus ,  illustris ,  magnificus, 
pracstans ,    cximius ,  in   Glossario    Germanico    Wachteri 

39 


3c6  IN   LIBRVM   IV. 

col.  495.  et  seq.,  apud  quem  col.  1107.  Mutestmens, 
anima ,  spiritus  ,   et  animus. 

V.  52,6.  et  campis  socians  coniungit  apertis.  Ms.  et 
campis  sotians  etc.  Habes  hic  alterum  exemplum  par- 
ticipii  socians ,  quod  addere  poteris  Lexico  Forcelli- 
niaiio.   Virg.  Aen.  lib.   VIIIT.  u.   2,5. 

campis  exercitus  ibat  apertis. 

V.   5.3  [.   Circueunt.   Ms.   Circoeunt. 

V.  532.  Marcentius  urguet.  Et  in  margine  legitur 
Mwcentius.  Hic  est  fortasse  ille  ,  cuius  meminit  Pro- 
copius  De  Bello  Vandalico  lib.  il.  cap.  XXVII.  p.  3oo. 
et  3o2.  utpote  Byzaceni  praesidii  ducem  ,  et  De  Bello 
Gothico  lib.  il.  cap.  V.  pag.  3c)8.  numeris  equestribus 
praefectum. 

V.  533.  lussaque.  Ms.  luxaque. 

V.  534-  cassis  premit  aurea  crines.  Virg.  Aen.  lib.lnl. 
u.    148. 

Fronde  premit  crinem. 

V.   535.  Ingens.   Ms.  Eiigens. 

V.  536.  Suspendens.  Ms.  Subspendens. 

V.   538.  pharetramque  arcumque   sonantem.    Ms.  pha- 
retraque  etc.   Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  52 1.  desinit  pariter: 
arcumque  sonantem. 

V.  541.  Hinc  Liberatus  erat  longa  praestantior  hasta. 
Ms.   asta ,  et  in  margine  est  nomen  liberatus. 

V.  542.  Hinc  Vlitan.  Sic  in  textu ,  et  in  margine 
Vdlitan ,  quod  nou  capit  mensura  uersus.  Fortasse 
Vlitaa  est  idem  nomen  Gothicum  ,  ex  quo  fecit  Pro- 
copius  OvXWeot;  (Vlitheus).  Ille  enim  meminit  Vlithei 
patrui  Vitigis  lib.  il.  De  Bello  Gothico  cap.  X.  p.  4IO">  et 
alterius  Vtithei  Contharidi  tyranno  fidissimi  lib.  il.  De 
Bello   Vandalico  cap.  XXV.  pag.  296.  ,  qui  illius  iussu 


NOTAE.  307 

Areobindum  occklit,  cap.  XXVI.  p.  299.,  et  cum  ipso 
Gontharide  occisns  fuit ,   cap.  XXVIII.  p.   3o4« 

V.  545.  Ijisdaias.  In  textu  est  ifisclaias ,  et  in  mar- 
gine  Ifiscaias.  V.  infra  u.   1104. 

V.  546.  Bitiptcn.  In  maigine  est  Bitimptcn. 
V.   547«  uiuida  uirtus.    Virg.  Acn.  lib.  V.  u.   754.  et 
Jib.  XI.  u.  386.  clesinunt  iisdem  uerbis. 

V.   55o.  praesumptior.    Nota  comparatiuum ,    de  quo 
nullum  adhuc   exstat  exemplum  in  Lexicis  Latinis. 
V.   55 1.  Nec  genitore  minor.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  129. 

Nec  Clitio  gcnitore  minor. 

V.   552.  Persarum    tcncras ,    neruo    pellente ,    sagittas. 

Cur  teneras    uocet    auctor    sagittas  Persarum ,   prorsus 

ignoro:  unde   suspicor  adesse   mendum ,   et  pro   teneras 

corrigendum  esse  ccleres.  Virg.  Georg.  lib.  Inl.  u.  3i3. 

ut  neruo  pulsantc  sagitta. 

et  Aen.  lib.  XII.  u.  856. 

Non  secus  ac  neruo  per  nubcm  impulsa  sagitta. 
V.   553.   Tarasis.  Sic  in  textu ;,  in  margine  autem  est 
Taraxis  ,  quod  metro  repugnat.  Ibidem  est  etiam  haec 
nota  :  Dcscriptis  equcstribus  describuntur  pedestres  ct  ar- 
ma  eorum. 

V.   556.    Vectus    equo.    Virg.    Aen.    lib.   XII.    u.   65 1. 
incipit  iisdem  uerbis. 

V.   56 1.  Et  summae  galeae    cristis  conisquc    micantes. 
Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.   468. 

Et  conum  insignis  galcae  cristasque  comantes. 

V.  562-3 horrescit  ferreus  hastis 

Campus ,   resplcndetque  nouis  cet. 

Ms orrescit  ferreus  astis 

Campus  resplendet.  et  nouis  cet.  Virg.  Aen.  lib.  XI. 

u.   601-2 tum  late  ferrcus  hastis 

Horret  ager. 


3o8  IN   LIBRVM   IV. 

V.   564.  Sic.  In  margine  :   Comparatio. 

V.  565.  lohannes.  Sic  etiam  est  in  margine. 

V.   56y.  quis.  Ms.  quid. 

V.   568.   suis.  Ms.  sui. 

V.  569.  Populi  ueluti  etc.  In  margine  est  Comparatio , 
quae  uidetur  petita  a  spectaculo  illo  adhuc  in  Hispa- 
nia  uigenti ,  de  pugna  cum  tauris  ,  quae  uulgo  uena- 
tio  taurorum  (la  caccia  del  toro )  uocatur.  Imo  Mu- 
ratorius  in  Antiquitatibus  Medii  Acui  Dissert.  XXIX. 
T.  il.  col.  853.  et  seq. ,  testatur  :  saeculo  ctiam  XIV. 
in  ciuitate  Romana  Ludus  Taurorum  ,  siue  nobilium 
iuuenum  cum  Tauris  indomitis  certamen  in  Amphitheatro 
Titi  celebrari  consueuisse ;  et  subdit :  prudentiores  certe 
fuisse  Romanorum  illorum  posteros ,  imo  et  reliquos  popu- 
los ,  qui  periculosum  adeo  certamcn,  ab  unis  uilibus  gladia- 
toribus  olim  usurpatum,  totum  dimisere  agilitati  dexterita- 
tique  Hispanicac  gentis ,  quam  nulla  hactenus  suorum 
funera  ab  huiusmodi  spectaculo   auertere  potuerunt. 

V.  5 74-  Quaque  iubent  oculi ,  configunt.  Ms.  Quoque 
iubent  oculi   confingunt. 

V.  Syy.  Organa  etc.  In  margine  est  Comparatio:  quae 
desumpta  est  ab  organo  musico  pneumatico.  Claudia- 
nus  De  Consulatu  Mall.  Theod.  Carm.  XVII.  u.  316-9. 
organum  musicum  descripserat,  sed  hydraulicum;  hoc 
autem,  de  quo  agit  Poeta  noster,  est,  ut  patet,  pneu- 
maticum  ;  cuius  iam  meminerat  S.  Augustiuus  in  Enan: 
in  Ps.  LVI.  11.  16.  Opp.  T.  IV.  Edit.  Paris.  1681. 
col.  538.  g.  et  in  Ps.  CL.  u.  4-  n-  7-  c°l-  x^97-  a- 
Hoc  etiam  organum  describit  Iulianus  quidam  in  Epi- 
grammate  Graeco  iuserto  in  Anthologia  \\h.  I.  cap. 
CLXIV. ,  quodque  recitat  Du  Cange  in  Glossario  me- 
diae  et  infimae  Latinitatis  uerbo  Organum.  Cum    autem 


NOTAE.  3  09 

de  Iuliani  aetate  non  constet ,  praestat  huc  referre 
Cassiodori ,  qui  ante  Corippum  uixit ,  eiusdem  instru- 
menti  musici  luculentam  descriptionem,  quam  fecit  in 
Expor.it.  in  cit.  Ps.  CL.  Opp.  T.  il.  Edit.  Rotomag. 
1679.  p.  5oi.  et  seq.  Organum,  inquit,  cst  quasi  turris 
quacdam  diuersis  fistulis  fabricata  ,  quibus  flatu  foUium 
uox  copiosissima  destinatur:  ct  ut  eam  modulatio  dccora 
componat ,  linguis  quibusdam  ligneis  ab  interiori  parte 
construitur ,  quas  discipiuiabditer  magistrorum  digiti  repri- 
mcntcs  grandisonam  efficiunt  et  suauissimam  cantdcnam. 
De  eodem  instrumento  musico  loquitur  idem  auctor 
etiam  libro  I.  Variar.  Epist.  XLV.  Opp.  T.  I.  p.  ar. , 
et  Dc  Artibus  cap.  V.  De  musica  Opp.  T.  il.  p.  5 87. 
uel  57C;.  Hinc  miror  nullam  adhuc  specialem  mentio- 
nem  factam  de  organo  pneumatico  in  Lexicis  Linguae 
Latinae. 

V.  583.  Recinarius.  Tum  in  textu  ,  tum  in  margine 
Codex  hic  habet  ricinarius  ;  sed  ibidem  additur  :  Nota 
uirtutcs  recinarii  sotii  lohannis. 

V.  587.  belli  domitor ,  pacisque  minister.  Virg.  Aen. 
lib.  XI.  u.  658. 

pacisquc  bonae  bcllique  ministras. 

V.   588.    Corde    Jiumilis ,    quod    Ckristus    amat.   Apud 
Matth.    enim    cap.   XI.  u.   2,9.    ait    Christus :    Discitc  a 
mc  ,  quia  mitis  sum ,  ct  humilis  corde;  quam  sententiam 
Iuuencus  Hist.  Euang.   lib.  il.  u.   568.  sic  reddidit : 
Namquc  liumdi  dulccm  largibor  corde  salutcm. 
Ps.  XXXIII.  u.    19.  humiles  spiritu  (  Dominus  )  saluabit. 

V.   589.  propiare.  Ms.  propcrare. 

V.   591.  Non  natura.  Ms.  Non  nostra    per  compen- 
dium  nra. 


3lO  IN   LIBRVM  IV. 

V.  594.  Ibat  equo.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  2,69. 
....  quo   Turnus  equo ,  quibus  ibat  in  armis. 

V.  596.  Forsitan  intuita.  Ms.  Fortem  maturata. 

V.  597.  Ierna.  In  margine  Codicis  repetitur  idem 
nomen,  etlegitur  sequensnota:  Apparatus  alterius partis. 

V.  601.  callidus.  Ms.  calidus. 

V.  604.  premit.  Ms.  premat. 

V.  606.  Non  labyrinthcis.  Ms.  jVoti  laberintheis.  In 
margine  autem  est  Comparatio. 

V.  610-1 Pectus  tunc  ipse  biforme 

Ense  ferit:  misti  generis  uomit  ille  cruorem. 
Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.   2,5. 

....  mistumquc  genus ,  prolesque  biformis 
Minotaurus, 

V.  612.  obscurae.  Ms.  obscure;  sed  fere  omnes  omittit 
diphthongos. 

V.  61 3.  Tertia  constructi.  Ms.  Tertia  constricti ,  quod 
forsan  poterat  retineri.  In  margine  autem  haec  legun- 
tur  :  Nota  modum  castrametandi  maurensium. 

V.  61 4'  uincitque.  Ms.  uicitque. 

V.  617.  Et  tribulos  per  castra  locat ,  furcasque  bicorncs. 
Ms.  Et  triblos ;  sed  Vegetius  lib.  Iil.  cap.  XXIV.  ait 
tribulos  esse  illos  stimulos  ferreos,  qui  in  bello  aduersus 
equitatum  spargi  solent ,  in  quodcumque  latus  incu- 
buerint ,  infestum  semper  aculeum  protendentes.  Virg. 
Georg.  lib.  I.  u.  2,64.  et  lib.  il.  u.  379.  desinunt  pariter: 
furcasque  bicornes. 

V.  618.  magnas.  Ms.  magnos. 

V.  619.  Antalas  pariter  pugnas  determinat  arte.  Ms. 
dexterminat.  In  margine  repetitur  Antalas.  Cic.  de  Orat. 
Id ,  quod  dicit ,  spiritu ,  non  arte  detcrminat. 


NOTAE.  3  I  I 

V.  62,3.  Sed  propius  tenuit  munitis  agmina  cet.  Ms. 
Sed  proprius  tcnuit  munitis  agmine. 

V.  624.  tristes  committcre  pugnas.  Virg.  Aen.  lib.  V. 
u.   5ii tristcmquc  hoc  ipso  in  littorc  pugnam. 

V.  626.  Et  uirtus  JRomana  potcst.  Lib.  nl.  Dc  Laud. 
u.  33i. 

Quid  uirtus  Romana  potcst. 

V.   627.  geminis.  Ms.  gcnis. 

V.  629.  Languantanque.  Ms.  Languatanque ;  sed  in 
margine  est  Languantan.  V.   acl  lib.  I.  u.    \i\i\. 

V.63o.  Atque  cauas  ualles,  siluasquc  ctflumina  complcns. 
Virg.   Georg.  lib.  il.  u.  411. 

Complcntur  uallesquc  cauae ,  saltusque  profundi. 

V.  63 1 .  It,  lerna  comitante  fero  ,  Brutcnquc.  cet.  Ms. 
Id  etc.  In  margine  autem  repetitum  est  tantum  nomen 
Bruten. 

V.  632.  Camalus.  Etiam  in  margine  est  Camalus. 

V.  633.  in  aduersos  mulds  cum  milibus  hostes.  Virg. 
Aen.  lib.  V.  u.  y5.  et  289.  habent  in  eadem  atque  bic 

sede  uersus multis  cum  millihus. 

et  lib.  XII.  u.  456. 

in  aducrsos  ductor  Rhocteius  hostes. 

V.  634-  Hisdreasen  ,  Ialdasque  ferox ,  et  Suictira.  In 
margine  :  Dreasan.  Ilabdas.  Fortasse  Hisdreasen  idem 
est  ac  ille  Usdilasan ,  uel  Isdilasan  Maurorum  princeps 
in  Romanos  rebellis  ,  cuius  meminit  Procopius  De  Bello 
Vand.  lib.  il.  cap.  X.  p.  257.  et  cap.  XII.  p.   264. 

V.  635.   comprendere.   Ms.   compren. 

V.  637.  Sidisan.  Etiam  in  margine  est  Sidisan. 

V.  639.  At  socius  lacuo  Carcasan.  Ms.  At  sotias  leuo 
Catarsan.  Et  in  margine  Catarsan.  Sed  fortasse  rectius 
est  lib.  V.  a.  143.  217.  55 1.  et  lib.  VI.  u.  295.  5o5. 
5i3.   et  517. 


3  12  IN   LIBRVM   IV. 

V.  641.  Melangus.  Et  in  margine  melangm. 

V.  642..  lutungun.  Hoc  nomen  est  ualde  dubium  in 
Codice ,  ubi  legere  possem  etiam  iuctungun  quod  rq- 
pugnaret  metro  ,  et  metungun. 

V.  645.  Iamque  propinquabant  etc.  In  margine  legi- 
tur :  Nota  quocl  incipitur  proelium.  Virg.  Aen.  lib.  V. 
u.  159.  lib.  IX.  u.  371.  et  lib.  XI.  u.  62,1.  incipiunt 
pariter  :  lamque  propinquabant. 

V.  646-7 uolucresque  sagittas 

Depromunt  pharetris.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  /\i5. 

uolucres  haesere  sagittac. 

et  lib.  V.  u.  5oi depromunt  tela  pharetris. 

V.  648.  pars  obuia.  Ms.  par  ouia ,  ut  et  Ioh.  L.  de 
Bonis  in  Poemate  pluries  citato  iuxta  Cod.  A.  2,74. 
u.  592,.  ,  sed  iuxta  Cod.  A.   275.  u.  449*  Parquc  obuia. 

V.  65o.  obstans.  Ms.  hostans. 

V.  65 1.  pressisque  haeserunt  agmina  frenis.  Virg.  Aen. 

lib.  XI.  u.  600 et  pressis  pugnat  habenis. 

Nisi  malis  legere  prensis  pro  pressis ;   ut  ibid.  u.   719. 
frenisque  aduersa  prehensis. 

V.  655.  fertur  equo.  Vir.  Aen.  lib.  XI.  u.   73o. 
Fertur  equo ,  uariisque  etc. 

V.  659.  Arripit  ille  fugam,  quem  dux  sic  uoce  secutus. 
Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  4IC- 

....  tali  fugientem  est  uoce  secutus. 

V.  660.  Antalas?  Haec  sunt  minitantia.  Ms.  amtalas? 
haec  sunt  minutantia. 

V.  662.   uelox.  Ms.  uelos. 

V.  665.  suis  se  immiscuit  armis.  Virg.  Aen.  lib.  X. 
u.   769 se  scque  immiscuit  armis. 

V.  666.  subito.  Hoc  aduerbium  adieci  ego  ad  com- 
plementum  uersus ,  qui  claudicabat. 


NOTAE.  3  1 3 

V.  667.  qucm  Icrna  sacerdos.  In  raargine  haec  adest 
nota :  Icrna  saccrdos  arte  magica  fecic  irrucre  taurum 
pro  fugando  hostes. 

V.  669.  Ammonii  signantcm  numine  Gurzil.  De  quan- 
titate  Ammonii  uide  supra  ad  lib.  11I.  u.  81.  Pro  numine 
Codex  habet  munine ,  et  de  Gurzil  uide  notam  ad 
lib.  il.  11.    109. 

V.  674-^ tremulumque  sub  armo 

Missile  contorqucns. 

Ms tremulumque  armo 

Massile  contorqucns.  Hinc  uides  me  adiecisse  sub 
in  priori  uersu,  ut  eum  sanarem,  exemplo  auctoris  no- 
stri ,  qui  hoc  libro  u.   7^9.  in  fine  uersus  habet : 

confixa  sub  armo. 

V.  676.  raucisono  cecinerunt  cornua  cantu.  Ms.  rau- 
cissono  concinerunt  etc.  Sed  in  Poemate  pro  Galeatio 
Vicecomite  u.  4^4*  ue^  60 1.  raucissono  cecinerunt  etc. 
Lucret.  lib.  V.  u.    io85.  Raucisonos  cantus. 

V.  677.  Tollitur  inde  nouus  fractis  ad  sidera  clamor. 
Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.   566-?. 

Vndique  clamor 

Tollitur. 
et  lib.  XI.  u.  745.  atque  lib.  XII.  u.  462. 
Tollitur  in  caelum  clamor. 
V.  681.  Sinifere.  Est  nomen  fortasse  alicuius  numinis 
Maurorum. 

V.  68a.  Mastimanque  ferum:  Mastiman  assonat  echo. 
Ms.  Mastimantque  ferum  mastiman  etc.  Vide  et  aliud 
fortasse  nomen  alterius  numinis  Maurorum ;  quod  Mar- 
tem  fuisse  coniicio  ex  epitheto  ferum.  Sic  porro  eum 
uocat  Ouid.  Heroid.  ep.  VII.  u.  160.  Idem  Metam. 
lib.  11I,  u,  587.  habet  .  .  .  plangentibus  adsonat  echo. 

40 


3l4  IN   LIBRVM   IV. 

et  Pers.  Sat.  I.  u.   102. 

reparabilis  adsonat  echo. 

V.  683.  Indeferunt,  Gurzil:  Gurzil,  caua  saxa  resultant. 
Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.  566. 

Ter  scopuli  clamorem  inter  caua  saxa  dedere. 
Lucan.  Phars.  lib.  VII.  u.  422- 

Pangaeaque  saxa  resultant. 

V.  685.  et  quassis  resonant  montana  pharetris.  Ms.  et 
quassis  remugiunt  montana  faretri. 
V.  686.    Vox.  Ms.   Vos. 
V.  691.  Commotae.  Ms.  Commoto. 
V.  692.  Rauca  gemunt.  Vt  Virg.  ^ezi.  lib.  VIIII.  u.  125. 

Rauca  sonans. 
V.   693.   elementa.  Ms.   alimenta. 

V.  694.  cunctique.  Corrige,  ut  est  in  Cod.  animique. 
V.  696.  hastis.  Ms.   a5ti5. 

V.  697.  nox  atra  rait,    carpitque  tenebras.    Ms.   woa; 
afra  ruit  capisque  tenebras.   Virg.  Jen.  lib.  VI.  u.  539. 
et  lib.  VIII.  u.  369. 
Nox  ruit. 
V.  700.  hinc  inde  uolant.  Ms.  uolant  hinc  inde. 
V.   701.   hastilibus.  Ms;  astilibus. 

V.  703.  Mortem.  Ms.  montem.  Sed  recte  est  apud 
Ioliannem  L.  de  Bonis  in  cit.  Poemate  lib.  I.  u.  576. 
uel  627.  mortem. 

V.  704.  Sed  dispar  fortuna  regit.  Virg.  Aen.  lib.  XII. 
u.   4°5. 

Nulla  uiam  fortuna  regit. 
V.  705.  hasta.  Ms.  asta. 
V.  707.  mors.  Ms.  mos. 

V.  708-9 Tunc  sanguine  misto 

Terra  madet.  Strident  missis  hastilibus  aurae.  Ms. 


NOTAE.  3  I  5 

astilibus.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  691. 

Sanguine  tcrra  madet,  stridentque  hastilibus  aurae. 
V.  710-1.  Marsfurit,  et,  media pcrmistus  caede  uirorum, 
Exanimes  conuoluit  equos.   Coit  improba  uirtus. 
Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  634-5. 

permisti  caede  uirorum 

Semianimes  uoluuntur  equi. 
et  lib.   X.  u.  410- 

Non  aliter  socium  uirtus  coit  omnis  in  unum. 

V.  712,-3 caecique  tumultu 

Atque  furore ,  uiri  aduersis  dant  pectora  telis. 

Virg.  Aen.  lib.  il.  u.   2,44 caecique  furore. 

et  lib.  XII.  u.  540-1 dedit  obuia  ferro 

Pectora. 
V.  71 5.  dulcesque  animas  per  uulnera  fundunt.  Virg. 
Georg.  lib.  11I.  u.  495. 

Et  dulces  animas  plena  ad  praesepia  reddunt. 
et  Aen.  lib.  11I.  u.    140. 

Linqucbant  dulccs  animas. 
V.   716.   Acer  in  obnixos  rumpens  Recinarius.  Ms.  Acer 
( Asper  euim  est  mendum  typographicum )   in  obinixos 
rupens  recinarius  -,  sed    I.  L.  de  Bonis  in  cit.  Poemate 
iuxta  Cod.  A.   274«  u-  ^4°'  habet : 

Acer  in  obnixos  mmpens  Tadeius. 
V.    718.    qui   proelia    miscens.    Virg.    Georg.    lib.    il. 

u.  282-3 horrida  miscent 

Proelia  .  .  .  . ;  et  lib.  nl.  u.   220.,  nec  non  Aen. 

lib.  X.  u.  23.  desinunt proelia  miscent. 

V.   719-   ausus  tentare.  Virg.   Aen.  lib.   V.   u.   499* 
Ausus  et  ipse  manu  iuuenum  tentare  laborem. 
V.  720.  Fisus.  Ioh.  L.  de  Bonis  1.  c.  u.  644.    iuxta 
Cod.  A.  274.  Fixus. 


3l6  1N  LIBRVM  IV. 

V.  721  Excipit.  Septem  uersus  Virgilius  incipit  ex 
hoc  uerbo,  nempe  Aen.  lib.  11I.  u.  3 18.  et  322.,  lib.  V. 
u.  41.,  lib.  VIIII.  u.  258.  et  763.,  lib.  X.  u.  387.,  et 
lib.  XII.  u.   507. 

V.  723.  Hastaquc cucurrit.    Ms.   Astaque 

cocurrit.  I.  L.  de  Bonis  1.  c.  u.  696.  iuxta 

Cod.  A.  275. ,  et  u.  647.  iuxta  Cod.  A.  274. 
Astaque cucurrit. 

V.  724.  Mazax.  Ms.  marax.  V.  supra  ad  lib.  I.  u.  549' 

V.  727.  fatigat.  Eodem  uerbo  Virgilius  desinit  se- 
quentes  octo  uersus ,  nempe  Aen.  lib.  I.  u.  284.  et 
320. ,  lib.  IV.  u.  572. ,  lib.  V.  u.  253. ,  lib.  VI.  u.  79. 
et  533.,  lib.  X.  u.  304.,  et  lib.  XI.  u.  714. 

V.  730.  Flectit  equos.  Iisdem  uerbis  incipit  Virg.  Aen. 
lib.  I.  u.    160.,  et  lib.  X.  u.  577. 

V.  731.  ensis.  Sic  in  Ms. ,  sed  apud  I.  L.  de  Bonis 
1.  c.  u.  604.  legitur  enses,  iuxta  Cod.  A.  275.  tantum. 

V.  732.  Querit  iter.  Summis  ductor  sed  uiribus.  Virg. 
Aen.  lib.  VII.  u.  802.  incipit  pariter  : 

Quaerit  iter. 
Item  Aen.  lib.  V.  u.  226.  et  lib.  VIIII.  u.  744. 
summis  adnixus  uiribus. 

V.  733.  diclis  hortatur  amicis.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  147. 

dictisque  ita  fatur  amicis. 

lib.  V.  u.  770 dictis  solatur  amicis. 

lib.  VIII.  u.    126.,  et  lib.  X.  u.  466. 

dictis  affatur  amicis.. 

item  Aen.  lib.  XI.  u.   520-1 dictis 

Hortatur. 

V.  735.  belli  portare  labores.  Exemplum  uerbi  portare 
pro  ferre,  uel  sustinere  adhuc  desideratur  etiam  in  no- 
uis  accessionibus  ad  Lexicon  Forcellini. 


NOTAE.  3 17 

V.  736.  Tandem  data  copia  pugnae  est.    Virg.  Aen. 
lib.  VIIII.  u.  720. 

quoniam  data  copia  pugnae. 

V.   738.  summis    impellite    uiribus    omnes.    Virg.  Aen. 
lib.  VIIII.  u.  53 1. 

summis  quam  uiribus  omnes. 

V.   739.  His  labor    unus  erit ,    nostrae    uictoria  parti. 
Ms.  uictorie.  Virg.   Georg.  lib.  I11I.  u.    184. 

labor  omnibus  unus. 

V.  743.  Dixit :  et ,  in  medium  etc.  Mss.  Dicit  etc. 
Virgilius  unica  uice  habet  dicit,  et  XXIV.  uicibus  dixit; 
ut  Aen.  lib.  il.  u.  376-7. 

Dixit:  et  extemplo   (neque  enim  responsa  dabantur 
Satis  fida)  sensit  medios  delapsus  in  hostes. 
et  lib.  XI.  u.  56 1. 

Dixit ,  et  adducto  contortum  hastile  lacerto. 
V.  744-  magnaque  fremens    it  uoce  per  hostes.    Virg. 
Aen.  lib.  XII.  u.  58o. 

magnaque  incusat  uoce  Latinum. 

V.   746-7 o,t  campis  ferreus  imber 

Confluit ,  et  neruis  uolitans  pulsatur  arundo.  Virg. 
Aen.  lib.  XII.  u.  284. 

ac  ferreus  ingruit  imber. 

et  Georg.  lib.  I11I.  u.  3i3. 

neruo  pulsante  sagittae. 

V.  749-  Ense  caput  rapiens:  nec  sensit  uulnus  acerbum. 
Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  382. 

Abstulit  ense  caput. 
et  lib.  XI.  u.  823.  desinit : 

nunc  uulnus  acerbum. 

V.  753.  Currit  equus;  sanguisque  micat,   quo  colla  me- 
tuntur.  Ms.  Corruit  equus  cet.  At  libro  I.  citati  Poematis 


3l8  IN   LIBRVM   IV. 

Ioh.  L.  de  Bonis,  ubi  plures  ex  hisce  uersibus  inserti 
fuerunt,  legitur  u.  626.  Currit  equus  etc.  iuxta  Cod.  A. 
375.  tantum.  Stat.   Theb.  lib.  VIIII.  u.  233. 

ferro  colla  metens. 

et  Tertullian.  De  Anima  cap.  LIII.  p.  3o3.  ed.  Paris. 
1675.  ceruicum  messis. 

V.  754.  timpora.  Sic  legitur  hic  et  infra  pluries  haec 
uox :  ut  et  cit.  loco  Ioh.  L.  de  Bonis  u.  627.  Cod.  A. 
275.,  et  u.  778.  Cod.  A.  274.,  aliisque  in  locis,  in  quibus 
occurrit  haec  eadem  uox.  Ita  enim  ueteres  differentiae 
causa  scribebant  ,  cum  significare  uellent  latera  in 
capite  dextrum  et  sinistrum.  Vide,  praeter  Forcellinum, 
Vossium  in  Etymolog.  Linguae  Latinae ,  Basil.  Fabrum 
in  Tliesauro  Eruditionis  Scholasticae  edit.  Lips.  1606.  , 
quam  correxit  Cellarius  col.  23oi.  d. ,  ubi  Florus  cita- 
tur  lib.  I11I.  cap.  XII.  stricto  ferro  cruentat  uulnere  in 
timpore. 

V.  755.  per  molle  cerebrum.  Ms.  celebrum.  Corippus 
hic  imitatus  est  illos  Virgilii  Aen.  lib.  XII.  u.   536-7. 

Occurrit ,  telumque  aurata  acl  tempora  torquet : 

Olli  per  galeam  fixo  stetit  hasta  cerebro. 
Pro  Olli  autem  ibi  fortasse  legit  Molli. 

V.  756.  pellemque  secutus.  In  Ms.  Corippi  pellamque , 
uel  pollamque,  uel  paliamque  legitur,  cum  prior  uocalis 
non  clare  pateat ;  sed  Cod.  A.  274.  u.  680.  cit  poe- 
matis  habet  pallamque.  Virgilius  XV.  uicibus  posuit 
secutus  in  ultima  uersus  sede. 
V.  758.  hasta.  Ms.  asta. 
V.  759-60 Laeuo  tremuit  confixa  sub  armo 

Fraxinus Virg.  Aen.  lib.   XI.  u.  6^-5. 

latos  huic  hasta  per  armos 

Acta  tremit. 


NOTAE.  3 1 9 

V.  761.  conserta.  V.  infra  u.  864.  fuglentes  conserit 
hastis ;  et  alibi  ut  ex  Indice. 

V.  762.  Corruit  ob  uulnus.  Virg.  Acn.  lib.  X.  u.  488. 
incipit  : 

Corruit  in  uulnus. 
V.   764.  rigido  mucrone.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  304. 

Sic  rigido  latus  ense  ferit. 
V.  766.  inertem.  Ms.  icirti.  Feci  incrtem  ob  illucl,  quod 
sequitur  :  Armatamque  manum ;  sed  fortasse  dicendum 
erat  inerte ,  id  referendo  ad  iugulum. 

V.  767.  ferrum  tenet  illa  retractans.  Virg.  Aen.  lib.  VII. 

u.  694 ferrumque  retractat. 

V.  771.  Obuius ,  adducto  tentans  hastile  lacerto.  Vt 
Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  4oa- 

Ocius  adducto  torquens  hastile  lacerto. 
et  lib.  XI.  u.  56 1. 

Dixit ,  et  adducto  contortum  hastile  lacerto. 
V.  774«  contentam  dcuiat  hastam.  Ms.  astam ;   ut  et 
apud  I.  L.  de  Bonis  1.  c.  u.  645.,  ubi  sic  male  legitur: 

contemptum  deuiat  astam , 

iuxta    Cod.  A.  2,7$. ;    sed    iuxta  Cod.  A.  274.  n.  698. 

legitur contemptam  deuiat  astam. 

Val.  Flacc.  lib.  11I.  u.   i34~5. 

et  pcctus  harundo 

Per  medium  contenta  furit. 
Notandum  erit  hoc  exemplum  uerbi  deuio  etiam  actiue 
adhibiti ;  nam  in  Lexicis  est  tantum  ut  neutrum. 

V.  775.  Suscipiens ,  ipsumquc  petit ,  non  territus.  Ms. 
Subscipicns  cet.  Sed  recte  Suscipiens  est  apud  de  Bonis 
1.  c.  u.  646.  in  Cod.  A.  275.  tantum.  Virg.  quater 
usus  est  uoce  tcrritus ,  totidemque  uicibus  in  penulti- 
ma  sede  uersus. 


320  IN   LIBRVM   IV. 

V.  776.  inficit  herbas.  Ms.  infecit  crbes;  sed  Cod.  A. 
274.  u.  700.  habet  infecit  erbas. 

V.  779.  parans    defendere  fratris.    Virg.  Aen.  lib.  il. 

u.  447 parant  defendere  telis. 

Sexies  item  legitur  apud  Virgilium  defendere ,  semper- 
que  iii  quiuta  sede  uersus. 

V.  780.  Ecce  uolat.  Sic  apud  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  2>i\. 
incipit. 

V.  781.  conscia  uirtus.  Sic  apud  Virg.  Aen.  lib.  V. 
u.  4^5")  lit>-  X.  u.  872.,  et  lib.  XII.  u.  668.  desinunt. 

V.  783.  hastam.  Ms.   astam. 

V.  786.  Hoc  erat.  Sic  incipit  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  664. 

V.  787.  an  fratri  potius  comes  ire  parabas.  Virg. 
Aen.  lib.  XII.  u.  881. 

et  misero  fratri  comes  ire  per  umbras. 

V.  788.  En  perfecta  tua  est,  consumta.  Ms.  consuncta. 
Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  545. 
En  perfecta  tibi  cet. 

V.  789.  Dura.  Ms.  Dure. 

V.  791»  aduersa  Cullan  petit  arduus  hasta.   Hic  adest 
aspiratio  in  Codice.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  579. 
....  aducrsaque  ingens  apparuit  hasta. 

V.  792.  uiros.  Campos  dat  terga  per  omnes.  Ms.  dire. 
campos  cet.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  4^3. 

Rutuli  dant  terga  per  agros. 

V.  794«  missis  configit  et  hastis.  Ms.  missis  confugit 
et  hostis;  ut  et  Ioh.  L.  de  Bonis  1.  c.  u.  709.  Cod.  A. 
274. ,  sed  in  Cod.  A.  275.  u.  655.  legitur  : 

ipsum  cur  surgit  et  hostis. 

Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  543. 

Confixique  suis  telis Cic.  IV.  Acad.  cap. 

XXVIII.  Hercules  filios  suos  configebat  sagittis. 


NOTAE.  321 

V.  797.  Terror  languantan.  Ms.  Terro  ilaguaten;  Vt 
infra  lib.  I.  u.  166.  ilaguatensis.  I.  L.  De  Bonis  habet 
in  Cod.  A.   274.  u.   712.    Terror. 

V.   798-9 Inuadit  pectora  gcntis 

Insolitus  uirtute  pauor.  Ms.  inuadit  pettore  etc. 
Sed  pcctora  est  apud  De  Bonis  1.  c.  u.  659.  iuxta  Cod. 
A.  275.  et  pettora  iuxta  Cod.  A.  274.  u.  713.  Virg. 
Aen.  lib.  il.  u.   228-9. 

Tum  uero  trcmefacta  nouus  per  pectora  cunctis 
Insinuat  pauor. 
V.  801.  Fulmine  deiecti,  fracta  ceruice,  gigantes.  Virg. 
Aen.  lib.  VI.  u.  58o-i. 

Hic  genus  antiquum  terrae ,   Titania  pubes  , 
Tulmine   deiecti ,  fundo   uoluuntur  in  imo. 

V.   8o3~4 iam  uertere  gentes 

Terga Virg.  ^en-  lib-   VI.  u.  491. 

pars  uertcre  terga. 

V.  806.   Castraque  tuta.  Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.  6o3~4. 

tuta  tenebant 

Castra. 
V.809.  Talibus  ctdictis.  Sic  incipitVirg.^eri.  lib.X.u.448. 
V.  810.   O  miseranda    manus ,    nunquam    quac    uicta 
rccessit.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.   2^9. 
Vel  Priamo  miseranda  manus. 
Dnodecies  utitur  Virgilius  uoce  reccssit  et  tantummodo 
in  ultima  sede  uersus. 

V.   812.  Acer  agit  ?  Virg.  Aen.  lib.  nl.  u.  682. 

Praecipites  mctus  acer  agit. 
V.   81 3.   quum.  Ms.   quem. 
V.   81 4-   Qua.  Ms.   quam 
V.   81 5.  languantan  gens  dura.  Ms.  languatan.  Virg. 

lib.  V.  u.  730 gens  dura  atque  aspera  cultu. 

4i 


322  IN   LIBRVM   IV. 

V.  816.  Austur,  cquo  fidens.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  i8r. 

Astur ,  equo  fidens. 
V.   817.  Non  pudet.  Sic  incipiunt  duo  uersus  Virgilii, 
nempe  Aen.  lib.  VIIII.  u.   598.   et  lib.  XII.  u.  229. 

V.  818.  reuerti.  Sexies  reperitur  apucl  Virgilium  hoc 

infinitiuum,  totidemque  uicibus,  ut  hic,  in  fine  uersus. 

V.  819.   Calidas  sic  cernere  Syrtes.  Et  hoc   epitheton 

calidas  addi    potest  aliis ,    quae    congessit    Forcellinus 

ad  uocem  Syrtis. 

V.   822,-4 non  uincere  nostros 

Maximianus  auos ,  Romani  fortia  rcgni 
Sceptra  tenens ,  potuit.  Notum  est  ex  historicis 
scriptoribus  Maximianum  Herculeum,  ut  iam  adnotaui 
ad  lib.  I.  u.  480,  subegisse  iu  Africa  Quinquegentia- 
nos  ;,  ignotum  autem  hucusque  fuit ,  quos  populos  ne- 
quiuerit  ibidem  uincere ,  ut  ait  hic  Bruten  apud  Co- 
rippum  nostrum.  Vide  etiam  Eckhel  Doctrina  Numor. 
uetcr.  Tom.  VIII.  pag.  4-  et  a<*. ,  et  Tillemont  Histoire 
des  Empereurs  To.  IV.  p.   20.   et  26. 

V.  827.   Talibus  exarsit  dictis  Maurusia  uirtus.  Virg. 
Aen.  lib.  XI.  u.  376. 

Talibus  exarsit  dictis  uiolentia  Turni. 
V.  828-9.  ^tque  acies  conuersa  redit,  pugnamque  resumit 

Acrior ^irg*  ^e/l«  nD*  V.  u.  4^4« 

Acrior  ad  pugnam  redit  cet. 

V.   83o.    Turbine  cet.   In  margine   est   Comparatio. 

V.   832.   infensa.   Ms.   infessa. 

V.   835.  puppem  conuertit  et  altam.  Ms.  et  arcem.  Et 

ap.  De  Bonis  1.  c.  u.   683.  in  artem  iuxta  Cod.  A.  275., 

et  iuxta  Cod.    A.   274«  u-    7^8.    in    arcem.    Virg.  Aen. 

lib.  X.  u.   246-7 impulit  altam , 

Ilaud  ignara  modi ,  puppim. 


NOTAE.  323 

V.  836.  Velaque  placatis  intendit  prospera  uentis.  Ms. 
Bellaque  placidis  intendit  prospera  nautis.  De  Bonis 
hunc  uersum  cum  sequenti  contraxit  1.  c.  u.  684  iuxta 
Cod.  A.   2,^5. 

Bcllaque  sic  placida  promotus  uoce  refccit. 
sed.    in  Cod.    A.   274.  legitur  preuettus    non   promotus. 
Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.   683. 

.   .   .   .   et  uentis  intendere  uela  secundis. 
V.   837.  praefectus.    Ms.  preuettus.    Vide   not.   ad  su- 
periorem  uersum.  Fortasse  legendum  erat  praeuectus. 
V.  8.39.   Contorsit.   Ms.  contursit ;  ut  et  ap.   De  Bonis 
1.  c.  u.   686.    iuxta    Cod.  A.    275.,    sed  Cod.  A.   274. 
recte  habet  contorsit  u.   741. 

V.   840-1.   Perque  uiri   calidum  transiuit  lancea  pectus 

Acta  tremens.  Ms.   lancia ;    lancea  autem    est  ap. 

De  Bonis  1.  c.  u.  687.,  iuxta  Cod.  A.  a^S.,  qui  tamen 

seq.  u.   ex  Acta    fecit    Asta ;    sed  iuxta    Cod.    A.   274. 

u.   742-3 lancia Asta. 

Virg.  Aen.  lib.   XI.  u.   644-5. 

latos  huic  hasta  per  armos 

Acta  trcmit. 
V.    842.    geminas.    Ms.    geminans    per     compendium 
geminas ;    sed   apud  De  Bonis    1.   c.  u.   689.    recte  est 
geminas  in  Cod.   A.   275.  tantum. 

V.  843.  Ense  ferit.  Sic  incipit  pariter  Virg.  Aen. 
lib.  VI.  u.   2.5 1. 

V.  845.  Martianumque.  Fortasse  hic  est  ille  Marcia- 
nus ,  qui  sub  Belisario  Africam  ingressus  est  in  prima 
expeditione  contra  Vandalos.  Eiusdem  meminit  Proco- 
pius  De  Bello  Vand.  lib.  I.  cap.  XI.  p.  ao5. ,  ubi  ait : 
Romanorum  militwn  ductores  erant ,  equitum  quidem 
Rufinus  et  Aigan  domestici    Belisarii  >    Barbatus  item  ct 


324  ^  LIBRVM  iv. 

Pappus ;  pedkum  uero   Theodorus   cognomento   Ctenatus , 
Tercntius  ,  Zaidus  ,  Marcianus  ,   ct  Serapis. 

V.  846-7.  Hisdreasen,  summis  excussam  uiribus ,  hastani 
Torsit.  Ms.  astam.  De  Hisdreasen  uide    supra  ad 
u.   634.  Virg.  Aen.  lib.   VIIII.  u.   744. 

Intorquet ,  summis  adnixus  uiribus ,  hastam. 
V.   84S.  Fortis  equi.  Sonipes  letali  uulnere  uictus.  Virg. 

Aen.  lib.  XI.  u.   70^-6 forti 

Fidis  equo  ? et  lib.   VIIII.    u.    58o. 

letali  uulnere  rupit. 

V.   849.   hastam.  Ms.   astam. 

V.   85a.   refulsit.    Quiuquies    usus    est    Virgilius    hac 
uoce  ,   semperque  in  fine  uersns. 

V.  853~4-  At  ferus  Hisdreasen,  uisu  tremefactus  eodcm, 
Continuit  sese.    Hic    in  Ms.  est  Isdreasan.    V.  ad 
u.   634.  huius  libri.   Virg.  Aen.  lib.  il.  u.   38a. 

Haud  secus  Androgeos ,  uisu  tremefactus ,  abibat. 

lib.  11I.  u.   597-8 aspectu  conterritus  haesit , 

Continuitque  gradum. 

V.   855~7 Nudo  tunc  cnse  tribunus 

Insequitur.  Domitum  ,  ferrata  calce  fatigans , 
Hisdreasen   contorsit  equum  ;  sociumque  per  agmen. 
Virg.  Aen.  lib.   XII.  u.   3o6. 

Ense  sequens  nudo ;  lib.   XI.  u.   714« 

Quadrupedemque  citum  ferrata  calce  fatigat. 
et  lib.   il.  u.   61 3. 

sociumque  furens  a  nauibus  agmen. 

V.  858.  densis  se  miscuit  armis.  Virg  Acn.  lib.  il.  u.  383. 

densis  et  circumfundimur  armis. 

et  u.  4°9 et  dcnsis  incurrimus  armis. 

V.   8S9.    Vt  uero   ille  sequens    auctorem    attingere    teli. 
Virg.  Aen.  lib.   XI.  u.   36.   incipit  pariter  : 


NOTAE.  3a5 

Vc  uero  Acncas  cet. ;  et  lib.  YIIII.  u.  748. 

ncque  cnim  is  tcli  nec  uulneris  auctor. 

V.  861.  supcr  cclcrcm ,  Montana.  Ms.  supcr  cclcrem 
montana.  Addere  poteris  Lexicis  Latinis  uocem  super- 
celcrem,  si  tamen  non  distincte,  ut  est  in  Codice,  super 
a  celercm,  ea  scribenda  sit;  et  nisi  adsit  aliquod  raen- 
dum  in  hoc  uersu. 

V.   862.   suscepit.   Ms.   suscipit. 

V.    864.    sociis   fugicntcs    conscrit    hastis.  Val.  Flacc. 

lib.  11I.  u.  162, socia  sed  disiicit  agmina  claua. 

o 

Nota  uerbum  conserit  pro  configit,   cuius  exempla  adhuc 
desiderantur  in  Lexicis  Latiuis. 

V.   868-9.  At  procul  Antalas  cclso   de  colle  uidebat 
Omnia  prospiciens.   Non.    Ms.   nam  pro   non  ;   sed 
De  Bonis  in  cit.  1.  pro   Vicccomite  u.  82,9.  iuxta  Cod.  A. 
274.  recte  habet  non.  Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.   6o4~5. 

cclsoque  omnis  de  colle  uidcri 

lam  poterat  legio. 
V.  876-9.    Vt  leo  ,  ucnantum  magno  clamore  coactus, 
Montibus  in  mcdiis ,  stimulis  et  uerberc  caudae 
Aspera  terga  cicns ,   in  proelia  suscitat  iras , 
Ore  fremens.  .-,...  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  728. 
Suscitat ,   et  stimulis  haud  mollibus   incitat  iras. 
Item  lib.  VIIII.  u.  341.  et  lib.  XII.  u.   8. 

(leo)  fremit  ore  cruento. 

V.  881.  infensoquc.  Ms.  infessoque ;  et  apud  De  Bonis 
1.  c.  u.  772.  iuxta  Cod.  A.  274.  et  iuxta  Cod.  A.  275. 
u.  716.  infessusque ,  et  infra  ubi  rursus  occurrit  hic 
uersus  u.  774.  in  Cod.  A.  275.  et  u.  839.  in  Cod.  A. 
274«   infcssoquc. 

V.882.  transiuit  lancca  parmam.Yirg.Aen.  lib.X.  u.817. 
Transiit  et  parmam  mucro. 


3 26  IN   LIBRVM  IV. 

V.  883.  Inque  uiri  costis  lato  stetit  improba  ferro.  Ms. 
Inque  uiri  constis  leto  cet. ;  et  ap.  De  Bonis  1.  c.  u.  718. 
in  Cocl.   A.   27^. 

Inque  uiri  tandem  fixo   cet. 
et  in  Cocl.  A\  274.  u-  774- 

Inque  uiri  costas  leto  stet  improba  ferro. 
It.  u.  776.  Cocl.  A.   ay5. 

Inque  uiri  costis  fixo  etc. 
et  in  Cod.  A.  274.  u.  841. 

Inque  uiri  costis  leto  stetit  improba  ferro. 
Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  317.   et  lib.   XII.   u.    i65. 

Bina  manu  lato  crispans  hastilia  ferro . 
et  lib.  Inl.  u.    i3i. 

lato   uenabula  fcrro. 

Imo ,    qaocl  latum    esset    lanceae    ferrum ,    constat  ex 
eoclem  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  374~5. 

.  .  . hunc  lata  retectum 

Lancea  consequitur. 
V.  885.  crudescit  pugna  tumultu.   Virg.  Aen.   lib.  XI. 

u.  833 crudescit  pugna  Camilla. 

V.  888.  Agmina  densantur  campis.  Ms.  Agmina  den- 
santur  cunctis.  Puto  tamen  hic  Corippum  imitatum  esse 
Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.   794. 

Agmina  densantur  campis. 
Peius  est  apucl  De  Bonis.  u.  72,1.  et  781.  iuxta  Cocl.  A.  275. 

Agmina  densantur  omnes. 
et  in  Cocl.  A.  2,74-  pro  campis  est  cunctc  u.   778.  et  846. 
V.  889.  collectis  frmauit  robora  turmis.   De  Bonis  in 
Cod.  A.   274.  u.   779.   et  847. 

collettis  firmauit  robore  turmas. 

Hinc  puto  corrigendum  esse  : 

collectas  firmauit  robore  turmas. 


NOTAE.  827 

V.  890.  quaticns  accrrimus  hastam.  Mss.  astam.  Virg. 

Aen.  lib.  X.  u.  762 quatiens  Mczentius  hastam. 

V.   891.  et  densos    uolitans  pcrfcrtur  in  hostcs.    Virg. 
Aen.  lib.  il.   u.   5u. 

ac  clensos  fertur  moriturus  in  hostcs. 

et  lib.   X.  u.   379. 

.  .   .  .   et  medius  densos  prorumpit  in  hostes. 
et  u.   729. 

Sic  ruit  in  densos  alacer  Mczentius  hostes. 
V.   892.   Obuius   ardcnti  primus  sese  obtulit  Ornus.   Ms. 
octulit  ornus.   Virg.   Aen.  lib.   X.  u.   552. 
Obuius   ardcnti  scse  obtulit. 
"V.   893.  Romulea  de  gente  satus,  qucm  Persica  matcr. 
Ms.   Rumulea  non  gcnte  satus  quem  perfida  mater.   Ouicl. 
Fastor.  lib.  IV.  u.   54. 

Ilia  cum  Lauso  de  Numitorc  satl. 
V.  895.  hastam.  Mss.  astam. 
V.    896.  ct.  Mss.   in. 
V.  897.  fatis  oblatus  iniquis.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  2,57. 

fatisque  Dcum  dcfcnsus  iniquis. 

lib.   III.   u.    17 fatis  ingrcssus  iniquis. 

et  lib.  X.  u.   38o.   .....  fatis  adductus  iniquis. 

V.   898.  crudo  quem  feruidus  ense.  Virg.  Aen.  lib.  X. 

u.   682 crudum  per  costas  cxigat  ensem. 

V.   899.   arcus.  Ms.  arcum. 

V.   900.  Extaque   per  geminas  secuit  spirantia.    Virg. 
Acn.  lib.  I11I.  u.  64.  ,  .  .   .  .  spirantia  consulit  exta. 
V.  901.  conuersa  cuspide  Malcum.   Virg.  Acn.   lib.  I. 

u.   85 conuersa  cuspide  montem. 

V.   903.    Transadigit ;    socioque   infixus    deiicit    ictum. 
Ms."  Transadegit  ....  c/eici£  ictum.   Virg.  .^en.  lib.  VIIII. 
u.  432.  et  lib.   XII.  u.   276. 
Transadigit  costas  cet. 


3^8  IN  LIBRVM   IV. 

V.  oo5.  Contempto  pedes  ibat  equo.  Ms.  Contento  pedc 
ibat  equo.  Virg.  Aen.  lib.   VI.  u.   880. 

cum  pedes  iret  in  hostem. 

et  lib.  VII.  u.  624. 

Pars  pedes  ire  parat. 

V.  907.   Tiseran :   Tiseras.  Ms.   tisiran.  tiseras. 

V.  909.  compressit.  Ms.  impressit. 

V.  910.  per  uulnera  fratres.  Quater  habet  Virgilius 
per  uulnera  in  quinta  sede. 

V.  911.  uterquc.  Ms.  utrumque. 

V.  91 5.  Obuius  ire  parat.  Sic  incipit  Virg.  Aen.  lib. 
X.  u.   770. 

V.   918.   iniectis  perturbant    undique    telis.    Virg.   Aen. 

lib.  VIIII.  u.  807-8 iniectis  sic   undique  telis 

Obruitur. 

V.  919.  Tunc  morte  peremptum.  Ms.  tunc  ille  perentum. 
Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.    i63. 

uident  indigna  morte  peremptum. 

V.  925-6.  ensipotens  rumpens  inimica  lohannes 
Agmina. 
Ms.  ensipotens  rumpetis  inimica  Iohannis  cet.  Lib.  I11I. 
De  Laudibus  u.  366.  uocatur  ensipotens  Narses  \  unde 
Fogginius  ibidem  adiecit  hanc  glossam:  nempe  Protospa- 
tharius.  Non  improbabile  est  etiam  Iohannem  hac  di- 
gnitate  donatum  fuisse;  sed  Forcellinus,  qui  ad  eandem 
uocem  Corippum  solum  citat ,  eam  explicat :  fortis , 
strenuus ,  qui  ense  ualet ,  absque  ulla  mentione  Proto- 
spatharii.  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.   683. 

media  agmina  rumpit. 

V.  928.  toto  corpore.  Ms.  nouo  porpore.  Virg.  XIII. 
uicibus  habet  toto  corpore,  nusquam  nouo  corpore;  nam 
porpore  est  manifestum  mendum. 


NOTAE.  329 

V.  929.  Ariarith  ingentcm  detruncat.  Ms.  detcgat.  "Val. 
Flacc.  lib.  nl.  u.   145. 

....  prensumquc  manu  detruncat  Amastum. 
Dactylus  trisyllabus  est  Ariarith  hic,  ut  saepe  apud  Vir- 
gilium  ariete.  De  illo  autem  nomine  uide  ad  lib.  V.  u.  535. 
V.  930.  Ense  rotat  magnum ,    et  uertcns  pcr  gramina 
collum.  Ms.  ucrtex  pro  uertens.  Lucan.  lib.  VIII.  u.  6^3. 
....  nondum  artis  crat  caput  ense  rotare. 
V.   932.  percmptus.   Ms.  pcreptus. 

Y.gSS-^.Flumina  rubra  uomit  Roffas;  atque,  ilia  pulsans, 
Extrcmis  Athiman  singultibus  ore  uocabat. 
Ms.   pro   ilia  habet  alia ,   et  ora  pro   ore.  Fortasse  pro 
uocabat    legendum    est    etiam  sonabat.    Virg.  Acn.  lib. 
VIIII.  u.  414-5. 

uomens  calidum  de  pectore  flumcn 

Frigidus ,  ct  longis  singultibus  ilia  pulsat. 
et  Ouid  Amor.  lib.  11I.  Eleg.  VIIII.  u.    12. 
Oraque  singultu  concutiente  sonant. 
V.   935.  Haud  procul  inde.   Ms.  Aut  cet.    Virg.  Acn. 
lib.  VIII.   u.   642.  incipit  iisdem  uerbis. 
V.   94 1-   Recinarius.  Hic   in  Ms.   ricinarius. 
V.  944-  Sequitur  tunc  cctcra  pubcs.  Virg.  Aen.  lib.  VII. 

u.   614 sequitur  tum  cetera  pubes. 

V.  947"8 prosterncns  media  agmina ,  muris 

Rumpere  castra  parans  ? 
Ms.  prosternens  agmina    montes  cet.    Adieci    mcdia    ad 
complementum  uersus,  qui  in  Codice  est  imperfectus:, 
et  hoc    feci    auctoritate    fnltus    Virgilii  Aen.    lib.   XII. 

u.  683. ,  ubi  legitur media  agmina  rumpit. 

Item  pro  montes  posui  muris ,  quia  saepe  idem   Virgi- 
lins  iungit  agmina  et  castra  cum  muris :  ut  Aen.  lib.  V. 

u.  80 5 impingeret  agmina  muris. 

42 


33o  in  librvm  rv. 

et  lib.  VIII.  u.  800 pcr  muros  agmina  uertit. 

Sic  pro  castris  faciunt  eiusdem  libri  u.  43. 

Castra  modo  et  tutos  scruarent  aggerc  muros. 
et  lib.  X.  u.  671. 

Zaurentesne  itcrum  muros ,  aut  castra  uidebo. 
V.  950.  Laomedontiadas.  Ms.  Laumedontiadas. 
V.   953-4.   Tunc  mucrone  caput  terrae  deturbat  acerbi 
Masguen ,  et  rigida  Nacusan  fcrit  cminus  hasta. 

Ms.  Masgue asta 

Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  554-5. 

Tum  caput  orantis  ncquicquam ,  et  multa  parantis 

Dicere ,  deturbat  terrae ;  et  u.  346. 

et  rigida  Dryopen  ferit  eminus  hasta. 

V.  955.  media  prostrauit  arena.  Ms.  media  prostratur 
harcna :  sic  cum  adspiratione  omissa  a  typographis  in 
textu  nostro  hoc  loci.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  620. 

mediaque  inhumatus  arena. 

et  lib.  V.  u.  433 media  consistit  arena. 

V.  956.  dominumque  ruentem.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  8o5. 

dominamque  ruentem. 

V.gSQ-^.Purpureamfunduntanimam.Tunccalcibusipsam 
Tundit  humum  moricns. 
Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  349. 

Purpuream  uomit  illc  animam. 

et  lib.  X.  u.  730-1 et  calcibus  atram 

Tundit  humum  exspirans. 
V.  960.    Hisbulun    ut  fortis  densos    inuaserat  hostes. 
Ms.  Hic   subulun    uel    subulum.    Virg.    Aen.    !ib.  VIIII. 

u.  800.  desinit rnedios  inuaserat  hostes. 

V.  962.  Meurren.  Ms.  menrren. 

V.  971.  Deiicit.  Ms.  Deiecit. 

V.  972,.  Pinnata.  Ms.  Pinnatum. 


NOTAE.  33 1 

V.  Q"7!'   Cambrius  infclix ,  alieno  uulnere   raptus.  Ms. 
Cambrus  ut  fclix  cet.  Virg.  Aen.  lib.   X.  u.  781. 
Sternitur  infclix  alicno  uulnere  cet. 

V.  979.   et  984.  hasta.  Ms.  asta. 

V.  994.  succedere  castris.  Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.  Soj. 
Succedam  castris. 

V.  996.  obsessasquc.  Ms.  absessasque. 

V.  997.  Hic  tamen.  Ms.  Hic  non.  Mendum  typogra- 
phicum  est  eodem  in  uersu  pagna  pro  pugna. 

V.   999.   Pacificique.  Ms.   Pacisicique. 

V.    1001.   agnoscere.  Ms.  cognoscere. 

V.  1008.  confossus  uulncra  cultros.  Ms.  confoxos  uul- 
nere  cultros.  Hinc  petere  licebit  cxemplum  cw/tri  ad 
usus  bellicos  adhibiti ,  quod  adhuc  deerat  iu  Lexicis 
Linguae  Latinae. 

V.    1011-2.   Contiguo  riuo  pedibus  calcatur  et  amnis 
Purpureus. 
Ms.   Contiguos    uiros   pedibus    calcatus    et    amnis.    Virg. 
Aen.  lib.  VIIII.  u.  456. 

et  plenos  spumanti  sanguine  riuos. 

V.   10 1 5.  E  mediis.  Ms.  Emcdus. 

V.    10 16.   dcnsantur.  Ms.   densatus. 

V.    10 17.  concurrere.  Ms.  cuncurrcre. 

V.    1020.  Mazax.  Ms.  mczax.  V.  ad  lib.  I.  u.  549. 

V.    1022,.  fugicnsquc.  Ms.  fugitque. 

V.  1024«  Facto  nunc  agmine.  Ms.fato.  cet.  Virg.  Georg. 
lib.  I11I.  u.  167 aat  agmine  facto. 

V.  1028.  sudes ,  ct  fracto  monte  molares.  Ms.  swc/es 
ct  fracta  etc.  Stat.   77ie&.  lib.  V.  u.  386. 

....  uastacque  sudes ,  fractique  molares. 

V.    1029.  plumbi.   Ms.  plumbli. 

V.   io3i.  flammis.  Ms.  flammas. 


332  IN  LIBRVM  IV. 

V.    io38.  faciemque  uiri  uocemque  trcmescunt.  Sic  iu- 
uenit  Pierius,  ut  testatur  Forcellinus,  apud  Virgilium  Aen. 

lib.  nl.  u.  648 sonitumque  pedum  uocemque  tremesco. 

et  lib.  XII.  u.  4o3. 

Nunc  et  Myrmidonum  proceres  Phrygia  arma  tremescunt. 

V.  1040.  tonitru  conterritat.  Ms.  tronitu  conterritat, 
De  hoc  uerbo  uide  ad  lib.  il.  u.  54. 

V.  1047.  mcendit pectora  dictis.Yivg.Acn.  lib.  I11I.  u.  197. 
Incenditque  animum  clictis. 

V.  1048.  Vicistis.  Iu  margine  haec  leguntur  :  Oratio. 
Nota  pulcram  orationem  lohannis  ad  suos  uictoriosos.  et 
promissiones  largas. 

V.    io5o.    Vindictae.  Ms.    Vindice. 

V.    io54-   lussa.  Ms.   Iuxa. 

V.   io58.  non  ullis.  Ms.  non  nulli. 

V.   1062,.  mattate.  Ms.  mattare. 

V.  io63.  Implicitas  planate  uias.  V.  supra  ad  lib.  il. 
u.   191. 

V.  1066.  Castra  petens  primus.  In  margine  haec  ad- 
sunt:  Nota,  quod  non  sufficit  agenda  militibus  imperare, 
ni  asiduitas  iudicis  uideatur  exigere ,  ut  Cesar  qui  non 
precipiebat.  sed  primus  ibat. 

V.  1067.  Quo  pedibus  uis  iuncta.  Ms.  Quo  pedibus  uicta. 

V.    1071.  Horribili.  Ms.  Horribilis. 

V.  ioy^.  horrifico  celsam  terrore  sub  aluum.  Ms.  orri- 
fico  celsam  terrore  sub  album.  Fortasse  etiam  album  pro 
aluum  poteram  tueri. 

V.    1076-7 Cecidit  calatusque  lapisque , 

Quo  cererem  frangit.  Dirupit  uincula  pondus. 
Ms.   Cecidit  letusque  lapisque,  et  pro  pondus  habet  ponde 
uel  pende.  Pro  explicatione  huius  loci,  mirifice  faciunt 
ea ,  quae  leguntur    in    diario    mensis   nouembris    anni 


NOTAE.  333 

MDCCCXVI.  inscripto  Gallice  :  Bibliotlicquc  universclle 
rddigde  a  Gencve;  unde  non  piget  huc  transcriberc  ex 
Tomo  nl.  eius  partis,  quae  titulum  praefert  Littdrature , 
articulo  Gdographie  historique  des  Etats  barbaresqucs , 
extrait  du  Quartcrly  Rcvew  num.  XXIX.,  pag.  2,61.,  qnae 
sequuntur  :  Lcs  femmcs  dcs  Arabes  nc  sont  pas  soumises 
aux  travaux  des  champs ,  mais  cllcs  sont  chargdes  de 
moudre  le  grain ,  avec  lc  moulin  primitif ,  c cst-a-dire , 
une  picrre  qu'on  fait  tourner  avcc  une  manivclle ,  sur  une 
autrc  qui  est  fixe  etc.  Un  pdre  qui  marie  un  de  ses  en- 
fans  lui  donne  une  tcnte,  un  moulin  d  bras,  un  panier, 
unc  jatte  de  bois ,  dcux  plats  de  teire ,  et  lc  nombre  de 
chameaux ,  de  vaches ,  de  brcbis  ct  cle  chdvres  dont  les 
circonstanccs  lui  permettent  de  disposer.  Item  ibidem 
pag.  2,58.  haec  alia  leguntur ,  quae  ad  rem  nostram 
aliquo  modo  spectant :  Dans  lcs  marches  les  femmcs  se 
groupcnt  ordinairement  par  trois  sur  le  dos  d'un  chamcau; 
les  enfans,  les  agneaux  et  les  chevreaux  sont  placds  dans 
des  paniers  sur  ccs  animaux. 

V.  1080.  Subductis  ucluti  moles  etc.  Ms.  miles  pro 
moles  habet ,  et  in  margine  est  Comparatio. 

V.  1081.  Cum  sonitu  deiccta.  Ms.  Consonitu  cum  so- 
nito  dietta. 

V.  io85.  Turbat  accrba  furcns.  Pariter  Putzintulus. 
Ms.  Turbarum  accrba  furens  pariter  putzwius.  V.  ad 
u.   478-   huius  libri. 

V.    1087.   Ceu  etc.  In  margine   est  Comparatio. 

V.  1088.  dura  fames.  Horat.  Serm.  lib.  I.  Sat.  il.  u.  6. 
duramque  famem  depellcre  possit. 

V.  1090.  Fronimuth.  Ms.  Frommut.V.  supra  ad  u,  52,5. 

V.  1093.  Jtque  etc.  E  regione  huius  uersus  adsunt 
hae  literae  /.  t.  ,    uel   potius  N.  t. ,    quia    recisus    est 


334  IN   LIBRVM   IV. 

margo  paginae ,  quarum  interpretationem  aliis  relin- 
quo  \  nisi  uelis  intelligere  :  Nota  terminum ,  scilicet 
illam  locutionem  roseo   ense ,  quae  occurrit  ibidem. 

V.   1094.  cateruas.  Ms.  catenas. 

V.   1095.  Cusina  Romana.  Ms.   Cusinormans. 

V.   1096.    largum  fundens    super    arma    cruorem.    An 
super  arua?  Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.   721. 
et  sanguine  largo. 

V.    1097.  Maurusia.  Ms.  maurisia. 

V.  1 100.  Rescindunt  fossas.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  524- 
Rescindit  uallum. 

V.  1 1  o  1 .  Tarasis  in  medios  contra  furit  arduus  Jiostes. 
Ms.  arduis  hostes.  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  62^-0. 

pars   arduus   ahis 

Puluerulentus  equis  furit. 

V.  1102.  Pectora  dux  fixit :  fractis  etc.  Ad  uersus 
mensuram  complendam,  et  aliquem  sensum  eliciendum 
adieei  fixit ;  sed  hic  locus  adhuc  indiget  medica  mauu. 

V.  uo3.  Viscera  rupta  natant ,  calidoque  in  sanguine 
torpent.  Ms.    Viscera  ructa torpens. 

V.  II 04.  Ifidaias  summis  cum  uiribus  ardens.  Hic  rec- 
tius  quam  alibi  scriptum  esse  uidetur  nomen  Ifidaias. 
Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.   53 1. 

summis  quam  uiribus  omnes. 

V.    1106.  prosternens  feruend  funera  ferro.  Virg.  Aen. 
lib.  XI.  u.   646.  iuxta  magis   receptam  lectionem  : 
dant  funera  ferro. 

V.  1108.  gladiis  tunc  cetera  miscet.  Gorippi  Ms.  glo- 
diis  tunc  cetera  miscens ;  et  I.  L.  De  Bonis  in  Cod.  A. 
274-  u.  865 gladiis  tunc  cctera  misccns. 

V.  11 10.  uiis  sternuntque  cadauera  passim.  Ms.  uias 
etc.  VLrg.  Aen.  lib.  il.  u.  364-5. 


NOTAE.  335 

Plurima  perquc  uias  sternuntur  inertia  passim 
Corpora. 
V.   ii  14.  Fit  sonus  armorum  cet.  Ms.  Fit  sonitus  ar~ 
morum,  etc.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.   782. 
Fit  sonus ,   ingenti  cet. 
V.   11 16.  Mistaque  per  latos  densantur  funera  campos. 
Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  ^oS. 

Horrida  pcr  latos  acies   Vulcania  campos. 
V.    11 17.  Qualitcr ,    antiquae  sternentcs  robora  siluae. 
Ms.  Qualitcr    antquc    cet.    In    margine  est  Comparatio. 
Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.    179. 

Itur  in  antiquam  siluam  cet. 
Fere  eadem  comparatio  legitur  apud  Virg.  Aen.  lib.  il. 
u.  62,6.   et  seqq. 

V.  11 18.  plantas.  Ms.  plactas.  Bis  etiam  Virgilius 
posuit  plantas  in  fine  uersus  ;  idest  Ecl.  X.  u.  49«  et 
Georg.   lib.  il.  u.  3oo. 

V.  11 20.  Congcminant  ualidos ,  siluis  regementibus ,  ictus. 

Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  71 3-4 ictus 

Congeminant Stat.   Theb.  lib.  V.  u.  33^ 

.  .  .  .  ct  abiunctis  regemunt  tabulata  caucrnis. 
et  lib.  VIII.  u.   17. 

Tunc  regemunt  pigrique  lacus ,  ustaeque  paludes. 
Hinc  supra  u.  685.  ex  remugiunt    Codicis    melius   erat 
facere  regemunt ,  quam  rcsonant. 

V.   112,2.  Cunctis.  Ms.  cuncis ,-  et  De  Bonis  in  Poem. 
pro  Gal.  Vicecomite  lib.  I.  u.  876.  iuxta  Cod.  A.  274.  cuncti. 
V.    H23.    Animas    in    uulnere    reddunt.    Virg.    Georg. 
lib.  11I.  u.  495. 

animas  plena  ad  praescpia  reddunt. 

etlib.  I11I.  u.  a38 animasque  in  uulnere  ponunt. 

V.    11 32.  conculcans.   Ms.  conculsans. 

V.    11 34.  Diripit  ille  cet.  Ms.  Dirupit  ille  cet. 


336  IN   LIBRVM    IV.    NOTAE. 

V.   ii 35.  Hic  pulsat  tardos   conuersa   cuspide  asellos. 

Virg.  Georg.  lib.  I.  u.  2,^3 tardi  costas  agitator  aselli. 

Aen.  lib.  I.  u.   85 conuersa  cuspide  montem. 

V.   ii  36.  tarda  moueri.  Ms.  tarua  nusquam.  Virg.  Aen. 

lib.  nl.  u.  700 et  satis  nunquam  concessa  moueri. 

ctlib.  VI.  u.  256 et  iuga  coepta  moueri. 

V.  1137.  Solus  equus  currit  iam  campis  nudus  apertis. 
Ms.  Solus  eques  etc. ;  sed  pro  equus  facit  epitheton  nu- 
dus ,  idest  absque  ephippio  et  froeno. 

V.   1143.  Quis ,  quisnam  est,  cet.  Ms.  Quisquis  cst  cet. 

V.   11 44-  solatia  praestat?  Ms.  sollatia  prestet. 

V.   1145.  Dum  tu.  Ms.  Dumque. 

V.   1146.  metallum.  Ms.  maxillum. 

V.    114S.    ciicumfusus.   Ms.    circomfusus. 

V.    1149«  terrens  uariis  per  deuia  fatis.  Ms.  externens 
uariis  etc.  Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.  45o. 
fatis  exterrita  dido. 

V.   ii5a.  Proiiciunt.  Ms.  Proiciunt. 

V.  11 54.  Solomonis  signa  rctollunt.  De  nouo  hoc 
uerbo  addendo  Lexicis  Latinis  uide  supra  ad  lib.  il. 
u.  33o.  Procopius  De  Bello  Vand.  lib.  il.  cap.  XXVIII. 
T.  I.  pag.  3o5.  refert :  Iohannem ,  ut  Africam  attigit , 
statim  inito  cum  Antala  ac  Mauris  Byzaccnis  proelio 
multos  occidisse ,  et  recepta  ad  unum  omnia  Salomonis 
signa  Imperatori  misisse. 

V.  11 60.  Dant  gemitus  miseri.  Ms.  miseros.  Virg.  Acn. 
lib.  I11I.  u.  409. 

Quosue  dabas  gemitus  ? 

V.    1161.   concretus.   M.   concretos. 

V.  1168.  Fecit  ut  ante  semel.  Mentionem  hic  iniicit 
Poeta  noster  Christianus  de  eo  ,  quod  accidit  populo 
Hebraeo,  dum  pugnaret  sub  duce  Iosue,  ut  legitur  in 
huius  libro  cap.  X.  u.  i3-4« 


IN  LIBRVM  V. 

N  O  T  A  E. 

V 

V.  i.  V  ictores  placidam  Romani  noctc  quietcm.  Ms, 
Victoris  etc.  Quod  tueri  possem  auctoritate  Carisii  lib.  I. 
p.    iii.;    ut  iam    mouui  ad    lib.  I.  u.   197.   Virg.  Aen. 

lib.  I.  u.   695 placidam  per  membra  quietem. 

*•  2~^ sed"  castra  uicissim 

Conseruant  laeti  et  uigiles. 
Ms.  lucri  ct  ugiles.   Ouid.   Metamorph.  lib.   XII.   u.    148. 
Dumque  uigil  Phrygios  scruat  custodia  muros. 
V.   7.    Virtutemque  nouat  captae  spes   addita  praedae. 
Virg.  Acn.  lib.  X.   u.   2,63. 

spes  addita  suscitat  iras. 

V.  9.  Maurorum  interea ,  noctis  defensa  tenebris.  Ms. 
Murorum  intcrea  etc.   Virg.  Aen.  lib.   VIII.  u.   658. 
Defensi  tcnebris ,   et  c/o"o  rcoctis  opacae. 
V.    11.  iajfaf.  Ms.  iuuiat ;    sed  iwaat    est  apud  I.  L. 
De  Bonis  in  Poemate  pro   Gal.   Vicecom.  lib.  I.  u.  987. 
iuxta  Cod.  A.   274. 

V.    18.  montana  flagellis.  Ms.  fragellis.  Pro  uoce  mo/i- 
tarca  uide  ad  lib.  il.  u.   56. 

•V.  19.  Nocte  silcnte.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  527., 
et  lib.   VII.   u.   87   desinunt  ....   nocte  silenti ; 

et  u.    102-3 siiend 

Nocte. 

V.  20.  Exagitat,  solidum  quatiens  leuis  ungula  campum. 
Ms.  Exagitant;  sed  apud  De  Bonis  1.  c.  u.  872.  in 
Cod.  A.  275.  Exagitat.  Aliquo  modo  hoc  loci  imitatus 
est  auctor   Virgilii  Aen.  lib.  VIII.  ,  u.  596. ,  et  lib.  XI. 

43 


338  IN  LIBRVM  V. 

u.  8^5.  quorum  prior  desinit : 

putrem  quatit  ungula  campum. 

et  alter  ....  putrem  cursu  quatit  ungula  campum. 

V.  2,1.  Altera  etc.  In  margine  legitur  :  Nota  uariam 
descrictionem  (sic)  diei  uenientis  et  facicntis  alacritatem 
de  uictoria  reddentis  laudes  Deo. 

V.  2,2,-3.  Oceano  reserata  dies.   Turbatur  anhelis 
Aequor ,   et  ardet ,   equis. 
Val.  Flacc.  lib.  I.  u.  655. 
Emicuit  reserata  dies. 
Virg.  Gcorg.  lib.  I.  u.  25o. ,  et  Aen.  lib.  V.  u.  739. 

equis  oriens  affiauit  anhelis. 

Item.   Ouid.  Mctamorph.  lib.  XV.  u.  417. 
JEqui   anheli   solis. 

V.  26.  Dominum  uirtutis.  Psal.  XXIII.  u.  10.  Domi- 
nus  uirtutum ;  Ps.  XXXXVII.  u.  9.  in  ciuitatc  Domini 
uirtutum ;  Ps.  LXVIII.  u.  q.  Domine ,  Domine  uirtutum  ; 
et  Ps.  LXXXIII.  u.  2.  4-   et   *3.  Domine  uirtutum. 

V.  3o.  Sic  prior  alloquitur :  Quae.  Ms.  quem.  In  mar- 
gine  autem  additur  Oratio. 

V.  33.  Non  Albis  populos,  saeua  non  Perside  uidi  cet. 
Silent  historici  ueteres,  quo  tempore,  quaue  occasione 
bellum  inierit  Iustinianus  ad  Albim ;  sed  ex  hoc  loco 
constat  saltem  non  iniuria  se  uocauisse  Alamannicum 
et  Germanicum ;  de  quibus  praecipue  titulis  disputat 
Guill.  Henr.  Brucknerus  in  libello  ,  quem  nondum 
uidi,  inscripto:  Iurene  an  iniuria  Iustinianus  illa  nomina 
usurpauerit.  Fateor  tamen,  potuisse  Iohannem  cum  po- 
pulis  Albis  manus  conserere  non  ad  Albim,  sed  alibi , 
praesertim  cum  iidem  populi ,  fortasse  cum  Francis , 
quorum  subditi  facti  fuerant  a  Theodeberto,  pro  Gothis 
pugnantes ,  a  Narsete    caesi  fuerunt.    Vide    Inuernizzi 


NOTAE.  339 

De  Rebus  gestis  Iustiniani  Magni  lib.  XI.  n.  XIII.  et 
seq.  p.  iSy.  et  seqq.  ,  et  Eckhel  Doctr.  Numor.  uetcr. 
To.  VIII.  p.  209.  et  seq.  Imo  hisce  cle  titulis  Iustiniani 
praestat  audire  Paulum  Diaconum,  qui  lib.  I.  De  Gestis 
Longobardorum  cap.  XXV.  ap.  Murator.  Rer.  Italicar. 
Scriptor.  To.  I.  p.  430«  baec  tcstatus  est :  Pcr  Bclisa- 
rium  Patricium  Pcrsas  fortitcr  (  Iustinianus  )  deuicit , 
pcrque  ipsum  Belisarium  Wandalorum  gentem  ,  capto 
eorum  Rege  Gelismcro  ,  usque  ad  internccioncm  dclcuit  , 
Africamque  totam  post  annos  uonagiuta  et  sex  (  al.  sep- 
tcm )  Romano  Impcrio  rcstituit.  Rursumque ,  Belisaril 
uiribus ,  Gothorum  in  Italia  gentem,  capto  Withicis  eorum 
rege ,  superauit.  Mauros  quoque  post  haec  Africam  in- 
festantes ,  corumque  regem  Attilam  ( al.  Antalam )  per 
Iohanncm  Exconsulem  ( al.  Proconsulem )  mirabili  uir- 
tute  protriuit ,  pari  ctiam  modo  et  alias  gentes  belli  iure 
compressit.  Quam  ob  causam  propter  horum  omnium 
uictorias  ,  ut  Alamannicus  ,  Gothicus  ,  Francicus  ,  Ger- 
manicus  ,  Anticus  ,  Alanicus  ,  Wandalicus,  Africanusque 
diceretur ,  habere  Jiacc  nomina  meruit.  Pro  Persidc  in 
Codice  e st  perfide ;  sed  recole,  quae  de  Iohanne  supra 
lib.  I.   auctor  noster  testatus  est  u.   58. 

Expulit  ut  Persas  etc. 
Vide  etiam  ibid.  u.  449. ,   ubi  pariter  pro    in    Perside 
male    Codex    habebat    imperfidc ,    et    lib.  I11I.    u.   893. 
rursus  occurrit  in  Ms.  perfida  pro  Persica. 

V.  35.  Intrepido  totiens  uultu.  Ms.  Intrepido  quotiens 
cet.  Ouid.  Metam.  lib.  XIII.  u.   478. 

Pertulit  intrepidos  ad  fata  nouissima  uultus. 

V.  37.  Et  nostri  uirtute  Dei.  Phrasis  frequens  in 
libris  sacris ,  ut  Sapient.  cap.  VII.  u.  2,5.  uapor  est 
enim  uirtutis    Dci ;    Ecclesiastic.    cap.  L.   u.    23.    uolcns 


340  IN  LIBKVM   V. 

ostendere  uirtutem  Dei ;  Machab.  lib.  il.  cap.  nl.  u.  24. 
ruentes  Dei  uirtute,  u.  28.  Dei  cognita  uirtute,  et  u.  38. 
Dci  quaedam  uirtus ,  et  cap.  VIIII.  u.  8.  manifestam 
Dei  uirtutem;  Mattli.  cap.  XXII.  u.  29.  nescientes  scrip- 
turas ,  neque  uirtutem  Dei ;  et  alibi  passim  in  Nouo 
Testamento  ,  ubi  saepe  uirtus  Dei  etiam  uocatur  ipse 
Christus,  ueluti  patet  ex  Epistola  ad  Corinthios  I.  cap.  L, 
ubi  S.  Paullus  u.   24.   Christum  Dei  uirtutem  dicit. 

V.   38.  Nunc  Libycos  fines  solito  custode  tueri.    Virg. 
Aen.  lib.  I.  u.  568. 

et  late  fines  custode  tucri, 

V.  4°«   Ocius.  Ms.   Otius. 

V.  4I-3 celsos  indagine  montcs  cet. 

Cingite Virg.   Aen.   lib.   I11I.    u.    121. 

saltusque  indagine  cingunt. 

Y.  44-  Maura.  Ms.  maurox. 

V.  46-  Subiiciet ,  pacemque  petct.   Ms.   Subicient.   pa- 
cemque  petent. 

V.  47-8 aut  u^tima  mundi 

Appetet  arua Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  477"^- 

iamque  arua  tenebant 

Vltima. 

V.  49-  Byzacii.  Ms,  Bizacii. 

V.   5o.  Massylas.  Ms.   Massilas. 

V.   5i.  Sollicitis  tristes  gladiis  urguere  phalanges.  Ms. 
Sollicitas falanges. 

V.   52.  Et  procul  a  nostris.  Ms.   Et  nostris  procul.  V. 
infra  u.   244« 

V.   53.   et  cuncti  dicto  parere  fatentur.  Virg.  Aen.  lib. 
VII.   u.   433 et  dicto  parere  fatetur. 

V.    58.    felix    Carthago.    Plures    exstant     numi    cum 
epigraphe  Felix  Carthago ,   praecipue    sub    Maximiano 


NOTAE.  341 

Herculeo    eiusque    filio    Maxentio ,    nec  non    sub  Hil- 
derico  rege  ,   signati. 

V.  59.  Iustiniana.  Sic  uocata  fuit  Carthago  teste 
Procopio  De  Acdificiis  Iustiniani  cap.  V. ,  ubi  iuxta 
uersionem  Maltreti  Operum  To.  il.  Parte  priori  p.  u^- 
haec  leguntur :  Ac  primum  Carthagini ,  quam  hoclic 
Iustinianam  iurc  mcritoque  appcllant ,  curarn  impcndcns 
(  Iustinianus  )  ,  muris  ,  quac  passim  ruinam  dederant , 
omnino  reparatis ,  nouam  fossam  circumdedit.  Imo  ipse 
imperator  Nouella  CXXXI.  Iustinianac  Carthaginis  me- 
minit  sub  anno  DXLI.  Vide  et  Alemannum  in  Notis 
ad  Procopii  Historiam  Arcanam  cap.  XI.  p.  49-  edit. 
Lugdunensis  162,3.,  uel  p.  12,5.  edit.  Parisiensis  i663., 
nempe  Operum  To.  il.  Parte  posteriori. 
V.   eod.  cxcepit.  Ms.  cxcipit. 

V.  61.  Ingreditur  uictor  cet.  In  margine  legitur:  Nota 
qualitcr  Iohannes  ingrcditur  urbem  cum  magno  triumpho. 
et  alacritate. 

V.  63.  Sidonii  patres.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  682-3. 
patrcsque  Sidonios  uocat  Scnatum  Carthaginis ,  ut  inter- 
pretatur  Seruius. 

V.  65-y.  Conucniunt  fessique  scnes,  pauidacque  puellae, 
Viscndi  studio  :  stantes  per  mocnia  matres 
Aspiciunt ,  uariisquc  modis  per  gaudia  plangunt. 
Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.    i3i-3. 

Tum  studio  cffusae  matres ,   et  uulgus  inermum , 
Inualidiquc  sencs ,  turres  ct  tecta  domorum 
Ohsedere :  alii  portis  sublimihus   astant. 
Phrasis  per  gaudia  legitur  etiam  in  epigrammate  Romae 
insculpto  in  Ponte  Salario ,    quem  Narses ,    uictis  Go- 
this,  collapsum  uetustate  restituit.  Edidit  illud  Bonada 
inter   Carmina  ex    antiquis   Lapidibus    To.  il.   p.  528. , 


342,  IN   LIBRVM   V. 

sed  satis  corrupte:,  uncle  praestat  idem  petere  ex  Gru- 
tero  p.  CLXI.  n.  2.,  et  hic  recitare;  quia,  si  Corippus 
noster  eiusdem  auctor  non  est,  certe  est  opus  Poetae 
eiusdem  aeui. 

Quam  bene  curbati  directa  est  semita  pontis , 

Atque  interruptum  continuatur  iter. 
Calcamus  rapidas  subiecti  fluminis  undas , 

Et  libet  iratae  cernere  murmur  aquae. 
Ite  igitur  faciles  per  gaudia  uestra  Quirites  , 
Et  Narsim  resonans  plausus  ubique  canat. 
Qui  potuit  rigidas  Gothorum  subdere  mentes , 
Hic  docuit  durum  flumina  ferre  iugum. 
V.  68.   Contingunt  animos.  Val.  Flacc.  lib.  VII.  u.  iy3. 

animum   contingere   cura. 

V.  71.  Gentibus  ut  dubias  patcfecit  in  ordine  portas. 
Mss.  Gentibus  ut  dubias  parte  fecit  cet.  Sueton.  Caes. 
cap.  IV.  dubias  ciuitates. 

V.  75.  quantis.  Mss.  quantas ;  sed  quantis  est  apud 
De  Bonis  1.  c.  u.  889.  Cod.  A.  275. 

V.  76-7 omnis  miratur  et  aetas , 

Bellica  signa  cet.  Mss.  Bella  signa;  sed  De  Bonis 
1.  c.  u.  893.  habet  Bellica  signa.  In  margine  autem 
Codicis  Corippi  legitur  :  ( Nota)  quod  ciues  mirantur 
uidere  armigeros  rubiginosos  et  asperos. 

V.  79.  conos.  Mss.  canos;  quam  uocem  mutauit  De 
Bonis  1.  c.  u.  895.  in  fortes;  sed  idem  in  Cod.  A.  274. 
p.  2,34.  Ecloga ,  cui  tit.  Aretium ,  habet  conos. 

V.  80.  frena ,  comas ,  arcus ,  pharetrasque  sonantes. 
Ms.  frea  cet. ;  sed  apud  De  Bonis  tribus  in  locis  legi- 
tur  frena.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.   660. 

pharetramque  fuga  scnsere  sonantem.. 

V.  82.  Massylo.  Ms.  massilo. 


NOTAE.  343 

V.  83-4«  •  •  •  ♦  •  ►  •  inscripta  ut  frontc  camelis 
Impauidac  sedeant. 

Ms inscripta  fronte  camelis 

Impauide  sedeant. 
Plinius  Hist.  Natur.  lib.  VIII.  cap.  11I.  sub  fin.  inscrip- 
tique  uultus. 

V.  85.  ausac.  Ms.  alie. 

V.  87.  laborant.  Ms.  laborans ;  unde  fortasse  legere 
poteris  laborcs. 

V.  89.  seruire.  Ms.  sentire. 

V.  90.  poenituitque  malum.  Cic.  Tuscul.  Quaest.  V. 
cap.  XXVIII.  Sapientis  est  proprium ,  nihil ,  quod  poe- 
nitere  possit,  faccre;  et  lib.  il.  De  Inuentione  cap.  XIII. 
Quaeri  oportet,  utrum  id  facinus  sit,  quod  poenitere  fuerit 
neccsse.  Si  autem  non  placet  malum,  ut  habet  Codex, 
corrigi  poterit  mali. 

V.  94-  Coruomm  ueluti  etc.  In  margine  est  Comparatio. 

V.  9.5.  Matre  sedente  super.  Pro  desuper ,  ut  Virg. 
Aen.  lib.  VIIII.  u.   168. 

Hae  super  e  uallo  prospectant  Troes. 
Item  Lucan.  Pharsal.  lib.  VI.  u.  291. 

Cum  supcr  e  totis  emisit  collibus  agmen. 

V.  97.  paruis  ostendcre  natis.  Virg.  Aen.  lib.  VIII. 
u.  4J3 paruos  educere  natos. 

V.  98.  limina.  Ms.  lumina;  sed  De  Bonis  in  Poemate 
de  Laudib.  Gal.  Vicccom.  lib.  I.  u.  975.  iuxta  Cod.  A. 
2,74.  habet  limina. 

V.  99.  Magnanimus  ductor  etc.  In  margine  adest 
haec  nota:  Intrat  tcmplum  uictor ,  et  rcprescntat  signa  deo. 

V.  100.  Orauit  Dominum  cacli  toracque  marisque. 
Ms.  terrisque  marisque.  Sed  De  Bonis  1.  c.  u.  902.  iuxta 
Cod  A.  2,7.5.    et  u.    977.    iuxta  Cod.    A.    274.  habet : 


344  IN  LIBRVM  v. 

terreque  marisquc.    Corippus    noster    De  Laud.    lib.  il. 

u,   161-2 caelique  potentem 

Exorans  Dominwn. 

V.   10 1.  munus.  Ms.  minus;  et  manus  in  Cod.  A.  274« 

V.  io3.  Christique  Patri.  Ms.  christoque  pater ;  et 
Cod.  mox  cit.  u.  98.   Christusque  pater. 

V.  104.  Syrticus  interea  Carcasan  etc.  Ms.  cartasan, 
et  in  margine  legitur:  Cartasan  deplorat  sua  infortunia. 
De  ratione  scribendi  hoc  nomen  uide  supra  ad  lib. 
Inl.  u.   639. 

V.    106.  lacrimis  affatur  obortis.  Ms.  abortis.  Virg.  Aen. 
lib.  nl.  u.  492-   ...•■  lacrimis  affabar  obortis. 
lib.  Inl.  u.  3o. 

Sic   effata ,   sinwn  lacrimis   impleuit  obortis  ; 

lib.  VI.  u.   867 lacrimis  ingressus  obortis  ; 

et  lib.  XI.  u.  41 lacrimis  ita  fatur  obortis. 

V.    114«   deorum.  Ms.  decorum. 

V.  1 16.  Non  ita  uult  Ammon;  non  unquam  numina  Gurzil. 
Ms.  Non  ita  uult  amonon.  nam  qui  numina  Gurzil.  In 
margine  legitur  Amon. 

V.  1 1 7.  dolent.  Ms.  dolet ;  quod  fortasse  retineri 
poterat. 

V.    121.  Aequoris  oceani.  Ms.  Equoreis  oceiani. 

V.  122.  thetis?  Tot  et ,  igne  recusso.  Ms.  tetis.  tot  et 
igne  dccusso. 

V.    ia3.  Astra  cadunt.  In  margine   Comparatio. 

V.    125.   haud.  Ms.  haut. 

V.  12,6.  Consulite ,  et  rebus  celeres  succurrite  uestris. 
Virg.  Aen.  lib.   XI.   u.   935. 

Consulite  in  medium  ,   et  rebus  succurrite  fessis. 

V.  127.  Bruten  etc.  In  margine  legitur:  Nota,  quod 
iste  Bruten  fecit ,  ut  Scipio,  dum  Annibal  confregit  i?o- 
manos  apud  Cannas. 


NOTAE.  345 

V.   i3o.  potes.  Ms.  potcst. 

V.    i35.  extendant.  Ms.   extcndat. 

V.    i3o.  confossus  ponam  sine  criminc  uitam.  Ms.  con- 
fessus  etc.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  55o.   clesinit  pariter  : 
sine  crimine  uitam. 

V.  140.  Tu  nostrae  gloria  gcntis.Virg.Aen.  lib.VI.  u.  767. 
Troianae  gloria  gcntis. 
ludith  cap.  VI.  u.    10.   Tu  gloria  Ierusalem. 

V.  141.  tu  spes  fidissima  Mauris.  Virg.  Aen.  lib.  il. 
u.  2,81 spes  o  fidissima   Teucrum. 

V.  142"  clamore  sequuntur.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII. 
u.  466. ,  et  lib.  X.  u.  799.  iisdem  clesinimt  nerbis. 
In  margine  Codicis  adest  haec  nota :  Crcatur  dux 
carcasan. 

V.  143.  omnibus  unum.  Iisdem  uerbis  desinunt  apud 
Virg.  Acn.  lib.  11I.  u.  435.,  et  lib.  X.  u.  201. 

V.  147.  corniger  Ammon.  Sic  est  apud  Ouid.  De  Artc 
amandi  Ijb.  11I.  u.   789.  V.  ad  lib.  il.  u.   110. 

V.  i52.  Aspcr  etc.  In  margine  legitur  haec  nota : 
Incipitur  pacrifilium  ,  et  nota  modum  sacrificandi. 

V.  i54-  Saltusque.  Ms.  sultusque.  V.  lib.  11I.  u.  91. 
et  seqq. 

V.  157.  feruorc.  Sic  legitur  etiam  adhuc  in  Codice , 
etsi  a  posteriore  manu  deleta  fuerit  litera  f,  ita  ut  fere 
legas  cruore. 

V.  160.  Vt  ucro  toto  percepit  pcctore  numen.  Virg. 
Aen.  lib.  VII.  u.  356. 

Necdum  animus  toto  pcrcepit  pectore  flammam. 

V.    161.   Suspicit.  Ms.  Suscipit. 

V.    166.  Languantensis.  Ms.  illaguatensis. 

V.   167.  Mazax.  Ms.  marzax.  V.  ad  lib.  I.  u.  549. 

V.   168.  Byzacii.  Ms.  Bizacii. 

44 


346  IN   LIBRVM   V. 

V.  169.  alma  quies.  Tibull.  lib.  I.  El.  XI.  u.  67. 
alma  pax.  A  Corippo  autem  hoc  loci  posita  est  quies 
pro  pax.  Virgilius  uero  Aen.  lib.  VI.  u.  5aa.  dixit  alta 
quies ,  quia  ibi  quies  idem  est  ac  somnus. 

V.    170.  portis  ingressus  apertis.  Virg.  Aen.   lib.  VIII. 

u.   585 exierat  portis  equitatus  apertis. 

V.  176.  Subiiciet  gentes ;  et  foedera  pacis  amabunt. 
Ms.  Subiacet  etc. ;  postrema  autem  uox  uersus  non 
satis  clara  est  in  priori  syllaba ,  utpote  paullulum  im- 
mutata  a  recentiori  manu.  Hinc  pro  amabunt  legere 
poteris  etiam  inibunt ,  ut  De  Laud.  lib.  I.  u.  142. 
Foedere  seu  pacis  cum  uictis  uictor  iniret. 

V.    177-8 conturbans  spiritus  ora 

Obstruit. 
Ms.   Obtruit.  Virg.  Gcorg.  lib.  I11I.  u.  3oo-i. 

et  spiritus  oris 

Multa  reluctanti  obstruitur. 
V.    180.  Massylas.  Ms.  Massilas. 
V.    181.   Insidiasque.  Ms.   Insidieque. 
V.   182.  Byzacii.  Ms.  Bizacii. 
V.   i85.   Carcasan.  Ms.   Carthas  an. 
V.    186.   ibit.  Ms.   ibat. 

V.  187.  Infixum  rigido  uidit  caput  Africa  conto.  Virg. 
Aen.  lib.  X.  u.  346. 

ct  rigida  Dry-open  ferit  eminus  hasta. 

V.  188.  Mentis  inops  nimium  responsis  fisus  iniquis.  Ms. 
fixus  iniquis.  V.  ad  lib.  11I.  u.  293.  Virg.^e/i.  lib.  I11I.  u.  3o,o. 
Saeuit  inops  animi. 

et  Ouid.  Fast.  lib.  I11I.  u.  457 inops  mentis. 

V.   189.  Horrida  bella.  Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  86. 

bella ,  horrida  bella  ; 

et  lib.  VII.  u.  41 dicam  horrida  bella. 


NOTAE.  347 

V.   191.  a  Syrtibus  alae.  Ms.  a  sirtibus  ala. 

V.   192,.  regni.  Ms.   regnis. 

V.    197.  quisquis  Syrtica.  Ms.   quis  sirtica. 

V.  193.  Asper  arat  Nasamon ,  etqui  Garamantidos  aruis. 
Ms.  Asperat  namason.  Si  quis  garamantidos  aruis.  Nus- 
quam  reperitur  Namason;  sed  Nasamones  populi  sunt 
Libyae  ad  Syrtim  magnam ,  et  alii  in  Marmarica  fini- 
timi  Garamantibus.  Lucan.  Pharsal.  lib.  VIIIT.  u.  439« 
Quas  (herbas)  Nasamon  gens  dura  legit,  qui  proxima  ponto 
Nudus  rura  tenet ,  quam  mundi  barbara  damnis 
Syrtis  alit. 
Vide  Cellar.   Notit.   Orbis  antiqui  lib.  IV.  cap.  il.   P.  nl. 
p.    11 5.  De   Garamantibus  uero  uide  ibidem  cap.  VIII. 
p.   223.   et   seqq. 

V.  199.  Pinguis  qui  margine  Nili.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII. 
u.  3i aut  pingui  fiumine  Nilus. 

V.  2o5.    Vcre  nouo.  Virg.  Ecl.  X.  u.  74« 

Quantum  uere  nouo  etc;  et  Georg.  lib.  I.  u.  43.  incipit 
Vere  nouo. 

V.  206.  aceruum.  Ms.  arcne.  Posui  aceruum  idest 
cxercitum  male  coactum.  Fortasse  alii  melius  sanabunt 
hunc  uersum. 

V.  2,10.  Victus  ut  etc.  In  margine  Comparatio.  Ea 
est  petita  a  congressu  Antaei  cum  Hercule,  quem  fuse 
descripsit  Lucanus  Phars.   lib.  I11I.  a   u.  621.   ad  653. 

V.   212.   Tirynthius.  Ms.   terrinteus. 

V.  21 3.  summis  complexus  uiribus  hostem.  V.  ad  lib. 
I11I.  u.   1104. 

V.   219.   liquit.  Ms.  liquid. 

V.  222  contcrritat.   V.  ad  lib.  il.  u.   54. 

V.  225.  Et  Tripolis  uastare  agros :  Carthaginis  altae. 
Ms.  Et  tripolis  uastare  castra  etc.  Virg.  Aen.  lib.  Inl. 
u.  97.  et  265.  desinunt  pariter  ....   Carthaginis  altae. 


348  IN  LIBRVM  V. 

V.  2,26.   Carcasan.  Ms.   Carthasan. 

V.  2,3 1.  Virtutem  indomitam  melior  sapientia  uincens. 
Ecclcsiastes  enim  dixit  cap.  VIIII.  u.  16.  meliorem  esse 
sapientiam  fortitudine ,  et  u.  18.  Melior  est  sapientia 
quam  arma  bellica.  Imo  Sap.  cap.  VI.  u.  1.  Melior  est 
sapientia  quam  uires ,  et  uir  prudens  quam  fortis. 

V.  2,38.    Victus  etc.  In  margine   Oratio. 

V.  240.  Hic  Tripolis.  Ms.  Hic  tripodes.  V,  supra  u.  22-5. 
Et  Tripolis  uastare  agros  etc. 

V.  244»  finibus.  Ms.  uiribus.  Vide  paulo  supra  u.  52. 

V.   245.  propriis.  Ms.  suis. 

V.   246.  locique.  Ms.  locisque. 

V.   248.  Perdidit  ipsa  suas.   Ms.  Perfodit  ipsa  suos. 

V.    249-    defessa.   Ms.    disfessa. 

V.   2.S0.  famcm.  Ms.  famam. 

V.  25 1.  Byzacii.  Ms.  Bizacii. 

V.  25y.  omnis.  Ms.  omnes. 

V.  260.  Dcspiciunt ,  animosque  truces ,  uirtute  feroci. 
Ms.  Despiciunt  animosque  truces  acies  uirtute  feroci. 

V.   261.  erectas.  Ms.   eractas. 

V.   266.  comitesque.  Ms.   comires. 

V.   267.   Massylasque.  Ms.   Masilasque. 

V.  268.  Cusina.  Ms.   Cosma. 

V.  272.  carcnt.  Namque  africus  illic.  Ms.  calent.  nam- 
que  affricus  ille. 

V.  275.  ^4/er  anhelus ,  inops  Stygias  rimatur  et  undas. 
Quia  scilicet ,  tam  profunde  excauandis  puteis  aquae 
inueniendae  caussa ,  uiderentur  uelle  usque  ad  inferos 
penetrare  ,  uel  e  Stygio  flumine  haurire ,  unde  sitim 
explerent. 

V.  278-9 Abylae  Tingensis  ad  arua 

Jmproba. 


NOTAE.  349 

Ms.  .  T  '. ,  '.  ".   .  '.  .  .  lagila  tangentis  ad  auras 

Improbat. 
Mons  Abyla  est  excelsus  Africae  in  ora  Mauretaniae 
Tingitanae  prope  urbem  Tingin ,  hodie  Tanger.  Ab 
Anieno  in  Pcricgesi  dicitur  Maura  Abyla ;  quare  dici 
potuit  a  nostro  Poeta  etiam  Tingensis  a  proxima  urbe, 
quae  nomen  dedit  prouinciae  Tingitanae.  Vide  Cellar. 
Orbis  antiqui  Notit.  lib.  IV.  cap.  VII.  P.  11I.  p.  2,06. 
et  seqq. 

V.   280.  Byzacii.  Ms.  Bizatii. 

V.  284.  trepitlant ;  uultus  memorantur  acerbi.  Ms.  trc- 
munt  uultus  memorantur  acerbos. 

V.  2,85.  Gadaias.  De  hoc  nomine  nihil  reperi  apud 
antiquos  geographos.  Fortasse  Abylae  proximi  illi  sep- 
tem  montes  ,  appellati  Septem  Fratres,  de  quibus  uide 
Cellar.  loco  cit.  cap.  11I.  p.  207. ,  Gadaiae  uocabantur 
lingua  Punica.  Procopius  De  Aedif.  lib.  VI.  cap.  IV. 
Opp.  T.  il.  p.  11 3.  ait :  Gadabitanos ,  finitimos  (  Lepti 
magnae )  Barbaros ,  qui  ad  hanc  aetatem  Graecanicae 
impietati  dcditi  fuerant ,  modo  perpulit  (  Iustinianus  )  , 
ut  toto  animo  se  Christo  adiungercnt.  Anne  fuerunt  isti 
incolae  Gadaiae  ? 

V.  286.  tristesque  locos ,  quis  nullus  eundi.  Ms.  tristes 
locos  quis  nullus  eindi. 

V.   287.  ulla.  Ms.  illa. 

V.  289.  fulminis  ignis.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  177. 
desinit  pariter fulminis  ignes. 

V.   290.  impune margine.    Ms.    impone 

magine. 

V.   291.  Flamina.  Ms.  Flumina. 

V.  295.   iussit.  Ms.  uix. 

V.  296.  Sui.  Ms.  Sibi. 


350  IN   LIBRVM  V. 

V.  3o4«  scrutatur.  Ms.  scruptator. 

V.   3oy.  Expetiere.  Ms.  Expauere. 

V.  3o8.  Adrastus  latis  sitiens.  Ms.  Adastrus  latis  sen- 
tiens.  Quae  hic  tangit  Poeta ,  fusius  descripsit  Statius 
libro  Ilil.   Thebaidos  a  u.  65 1.  acl  738. 

V.  309.  erumpens.  Ms.  et  rumpens. 

V.  3 1  o.  Miles  Romanus :  Si  etc.  Ms.  Milex  armatus 
ait  si  etc. 

V.  3i3.  ueniant.  Ms.  neniat. 

V.  3i5.  atque  animas  tantum  per  uulnera  fundat.  Ms. 
atque  manus  etc.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  Y02. 

....  tuaque  animam  hanc  effundere  dextra. 

V.   3 16.   Cur  nos.  Ms.   Cur  uos. 

V.  317.  longa  sic  morte  fatigai?  Virg.  Aen.  lib.  VIII. 
u.  488 longa  sic  morte  nccabat. 

V.  3 18.  Sit  gladiis.  Ms.  Sit  gladius. 

V.  319.  fame.  Ms.  famem. 

V.  32,3.  lumina  mersa.  Ms.  lumine  mcrso.  Quinctil. 
Declam.  XVIIII.   cap.  I11I.  mersis  deiectisque  luminibus. 

V.  3a8.  Talia  saepe  monens.  Ms.  Talia  sepe  mouens. 
Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  65o. 

Talia  perstabat  mcmorans. 
In  margine  est  Oratio. 

V.  336.  Exitiis.  Ms.  Exitus. 

V.  337.  Romanus ,  et  instat.  Ms.  Romanis  et  instar. 

V.   338.  tentate ,   duces.  Ms.  tentare  truces. 

V.  339.  zorca  rubens.  Virg.  Georg.  lib.  I.  u.  2,33-4« 
Quinque  tenent  caclum  zonae:  quarum  una  corusco 
Semper  sole  rubens ,  et  torrida  semper  ab  igni. 

V.  340.  magnoque  Catone.  Porcium  Catonem  censo- 
rem  constat  adhuc  iuuenem  interfuisse  secundo  bello 
Punico  sub  Fabio  Maximo ,    et  postmodum    in  Africa 


NOTAE.  35 1 

fuisse  quaestorem.  Fuit  et  alter  Cato  imperator  in 
Africa ,  ubi  sibi  mortem  consciuit  Vticae ,  ex  qua 
Vticensis  uocatur  :  de  priore  autem  hic  puto  mentio- 
nem  facere  Poetam ;  nam  magnum  eum  dicit ,  uti  fe- 
cerat  Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  841. 

Quis  te,  magne  Cato,  tacitum,  aut  te,  Cossc,  relinquat. 
V.  341-21.  -  .  .  lcgent,  quoque  ct  hanc  pctiisse ,  minores. 
Vincat  amor  patriae  mortem. 
Ms.  .  .   .  legent  quoquo  hanc  scripsisse  minores. 

Vincat  amor  patrie  mcntem. 
Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  822-3. 

utrumque  fcrent  ea  facta  minorcs  : 

Vincct  amor  patriae. 
V.   343.  Flumine  purpureo.  Ms.  Flumine  pusapio. 

V.  345-6 ceu  pectora  flumine  dulci 

Cuncta  rigans ,  uariis  cpulis 

Ms uariis  ceu  flumine  dulci 

Pectora  cuncta  rigans  epulis. 
V.   348.  robore.  Ms.   robora. 
V.  352.  palluit  herbis.  Virg.  Ecl.  VI.  u.   54. 

pallentes  ruminat  herbas. 

et  Rutil.  lib.  I.  u.  480. 

Cum  pallent  herbae. 
V.353.  rubuerunt floribus  agri.Vivg.Georg.  lib.llil.  u.3o6. 

Ante  nouis  rubcant  quam  prata  coloribus. 
V.   355.   discurrit.  Ms.  et  disscurrit. 
V.  35y.  mala  gramina  pastus.  Sic  desinit  Virg.  Acn. 
lib.  il.  u.  471. 

V.  369.  Facilem   iam    iam    acra    sentit.   Ms.   facilcm 
iam  orrca  sentit. 

V.  370.  adpropians.  Ms.  ad  proprians.  Miror  Forcel- 
linum  ad  calcem  sui  Lexici  totius  Latinitatis  inter  uerba 


352  1N  LlfeRVM  V. 

a  se  improbata  et  expulsa  reiecisse  Appropiare  Tomo  IV. 
p.  539. ;  quamuis  Propio ,  as ,  miuus  usitatum  ab  an- 
tiquis  scriptoribus ,  retinuerit ,  allato  unico  exemplo 
S.  Paulini  Nolani ,  cui  adiici  nunc  potest  alterum  ex 
nostro  auctore  lib.  I11I.  u.  589.  Sane  antiquus  Interpres 
Sacrorum  Librorum  pluries  usus  est  uerbo  ipso  Ap- 
propio,  in  illis  nempe  omnibus  fere  locis,  ubi  in  Vul- 
gata  noua  Versione  legitur  Appropinquo,  uti  uiclere  est 
apud  Sabatier  Biblior.  Sacror.  antiq.  Version.  tum  in 
textu ,  tum  in  notis.  Idem  praeterea  constat  ex  ipsa 
antiqua  Versione  Psalmorum ,  qua  utitur  etiam  num 
clerus  Mediolanensis.  Imo  in  ipsa  Vulgata  Versione 
adhuc  superest  idem  uerbum  duodecies,  quod  quisque 
uidere  potest  ex  Concordantiis  eius.  Hinc  Io.  Math. 
Gesnerus  in  Thesauro  Linguae  Latinae  et  Romanae 
Eruditionis  uerbum  ipsum  Appropio  receperat  adiecto 
hoc  exemplo:  Vulgat.  Luc.  10.  34.  Appropians  alligauit 
uulnera  eius ,  idest  accedens. 

V.  371.  siccis  tunc  faucibus  ipsi.  Ms.  siccis  tunc  fau- 
cibus  ipsis.  Virg.  Georg.  lib.  Inl.  u.  4a7~8. 

et  caua  flumina  siccis 

Faucibus  etc.  Item  Aen.  lib.  il.  u.  358. 
Faucibus  exspcctant  siccis  etc. 

V.  372.  Impressant.  Desideratur  hoc  uerbum  in  Le- 
xicis  Latinis  ,  et  rursus  occurrit  infra  lib.  VI.  u.  347. 

V.  eod.  tinguunt.  De  ratione  scribendi  hoc  uerbum 
apud  aliquos  ex  antiquis  auctoribus  eadem  proferre 
possem ,  quae  iam  retuli  ad  urguebat  lib.  11I.  u.    184. 

V.  375.  Sparsere.  Sic  in  Godice.  An  fugere? 

V.  3y8.  dcstituunt  contcmti.  Ms.  disdtuunt  contenti. 

V.  383.  tondet.  Ms.  tondent. 

V.  385.  puppes.  Ms.  pubes. 


NOTAE,  353 

V.  386.  Vectantes.  Ms.  Vettantes.  Hoc  participium 
desideratur  in  Lexicis  Linguae  Latinae. 

V.  390.    Vrceliana.  Sic  in  Coclice  ,  uel   Yrceliana. 

V.  391.  Astrices.  V.  ad  lib.  il.  u.  y5. 

V.  393.  Errantes  habuere  domos :  gens  aspera  bellis. 
Ms.  Horrantcs  habuere  domus  cet.  Iustin.  lib.  il.  cap.  11I. 
gens  laboribus  et  bcllis  aspera. 

V.  394.  uenientis.  Ms.  uenientes. 

V.  397.  Accipit.  Ms.  Accipe. 

V.  399.   Tua,  maxime  rector.  In  margine  est  Oratio. 

V.  41  *•  miscranda  manus!  V.  ad  lib.  I11I.  11.  2,00.  et  810. 

V.  4J3«   Recinari.  Ms.   ricinari. 

V.  418-9 /Vo  ,  pcssima  uentrem 

Turba  colens  etc.  Hic  uidetur  respexisse  aucto- 
rem  ad  illud  Paulli  ad  Philipp.  cap.  nl.  u.  19.:  quorum 
Deus  ucnter  est. 

V.  4^3.  Noster  etc.  In  margine  e9t  Oratio. 

V.  42,6.  Parcere  subiectis.  Sic  incipit  Yirg.  Acn.  lib. 
VI.  u.  853. 

V.  43o-i rctinete  meam.  Genus  omne  manebit 

Securum  Astricum  nostro  sub  principe  pollens. 

Ms retincre  meam.  gcnus  omnc  manebit 

Secum  astricum  etc. 
Plaut.    Captiu.  Act.  il.    Sc.  il.   u.  28.    iuxta    editionem 
F.  M.  Auellini  Neapoli   1807.  p.   2,3. 

Quod  gcnus  illtc  est  unum  pollens  atque  honoratussimum. 

V.  tfii.  Haec  fatus,  donis  onerat.  Ms.  Nec  fatus  etc. 
Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  721.,  et  lib.  V.  u.  421.  incipiunt 
pariter : 

Hacc  fatus ;    et  lib.  nl.  u.  485. 

Textilibusque  onerat  donis :  et  talia  fatur. 

V.  433.  natos.  Ms,  nato, 

45 


354  E*   LIBRVM   V. 

V.  434-5 Yirtute  Zatinos 

Et  probitate.  Ms.  Et  proprietate.  Cic.  Orat.  pro 
Planc.  cap.  XXV.  Virtus ,  probitas ,  integritas  ..... 
in  candidato  requiri  solet. 

V.  4^6.  composta  pace    recedunt.    Virgilius    usus   est 
eaclem  syncope  Aen.  lib.  I.  u.  2 5 3. 

placicla  compostus  pace  quiescit. 

V.  44 lm  undique.  Ms.   indique. 
V.  442-  usquam.  Haec  uox  deest  in  Codice. 
V.  44^-  gentisque  nefandae.  Virg.  Acn.  lib.  ill.  u.  653. 
gentem  effugisse  nefandam. 

V.  44^"7 Redit  improba  martis 

Syrtica  sorte  manus. 
Ms.   redit  improba  mortis  cet.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  Iio. 
et  Martis  sorte  peremptis. 

V.  443.  Explorator.  Ms.  splorator. 

V.  453.   clubiique.  Ms.   dubiisque. 

V.  455.  oceani.  Ms.   occiani. 

V.  4^7*   Luctificum  titana  trahens,  et  fata.  Ms.  Zwft- 
ficum  titana  trahens  et  feta.  Lucan.  Phars.  lib.  VII.  u.  2,-3. 
Luctificus   Titan  nunquam  magis  aethera  contra 
Egit  equos. 

V.  458.  abscondunt.  Ms.  ascondunt. 

V.  4%-  squaleriti    lumine.    Ms.   scalcnti  lumine.    Stat. 
Theb.  lib.  I.  u.   646 squalente  die. 

V.  460.  Nuntius.   Ms.  Nunctius. 

V.   eod.  5M&    Tzocfe    silenti.    Sic   desinunt    Virg.    ^e/z. 
lib.  I11I.  u.  527.  et  lib.  VII.  u.  87. 

V.  462,.  <Sea  rursus.  Ms.  ^eit  sensus. 

V.  4^3.  tendit.  Ms.  tentat. 

V.  4^4-  Astricum  gens  castra  locis.  Manifesta  relatu. 
Ms.  Astriricum  gens  castra  locis  etc.  Vide,  an  pro  £od.s 


NOTAE.  355 

legendum  sit  focis.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  598.  desinit: 

digna  atque  indigna  relatu. 

V.  468.  Cusina   fidus  adcst ,    multa  stipante    caterua. 
Ms.   Cosma    etc.    Vitle  ad  lib.  nl.   u.  408. ;   Virg.  Aen. 

lib.  I.  u.  5oi magna  iuuenum  stipante  catcrua. 

et  lib.  I11I.  u.  i36 magna  stipante  caterua. 

V.  47°'  Hinc  furtim  transirc  parat  defcctus.  Ms.  Hunc 

dcfettis. 

V.   47^*   facilis    labor.    Amnis    opacus.    Virg.    Georg. 

lib.  I.  u.  79 facilis  labor. 

et  Aen.  lib.  VII.  u.  36 fluuio  succedit  opaco. 

V.  47 5*  Arboribus   septus    uariis    ct   arundine    glauca. 

Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.  9^-6 uariisque  teguntur 

Arboribus. 

et  lib.  X.  u.  ao5-6 uclatus  arundine  glauca 

Mincius. 
V.  481.  uel  sistere  contra?  V.  ad  lib.  il.  u.   2,29. 

V.   \Ri-3 comtas  iubet  ire  cohortcs 

Per  numeros  turmasque  suas.   Tunc. 
Ms.  te  habet  pro  tunc.  Lib.  nl.  De  Laudibus.  u.  179-81. 

Imitatur  olympum 

Officiis  Augusta  domus ,  sic  omnia  clara  , 
Sic  numeris  bene  comta  suis. 
V.  infra  ad  lib.  VI.  u.   i37. 

V.  4^4-   Conglomerat.  Ms.   Conglumerans. 
V.  486.  Gallica.  Fortasse    est  mous  Gallida ,    cuius 
mentio  est  supra  lib.  il.  u.  77. 

V.  4^9*  Alternae  posuere  acics.  Ms.  Alterne.  Hic  al- 
ternae  est  pro  ambae  poetice,  ut  uidere  est  apud  For- 
cellinum.  Pro  sequeuti  posuere  est  notandum  ,  locutiouem 
fere  similem  inueniri  in  Vulgata  Gen.  cap.  XXX.  u.  36. 
Et  posuit  spatium  itineris  trium  dierum  inter  se ,  ct  ge- 
ncmm  etc. 


356  IN  LIBRVM  V. 

V.  494*  labentia  flumina  tantum.  Virg.  Georg.  Ub.  il. 
u.    157. 

Fluminaque  antiquos  subter  labentia  muros. 
et  lib.  I11I.  u.  366.  desinit 

labentia  flumina  terra. 

V.  497«  Implesset.  Virg.  Aen.  lib.  Inl.  u.  6o5.  incipit; 
Implessemque. 

V.   5oi.  comti ,  subito.  Ms.   conti  solito. 

V.  5oa.   clangore.  Ms.  glongore. 

V.   5o3.  Praeceptis.  Ms.   Precettis. 

V.  5o5.  fatis  currebat  iniquis.  Ms.  satis  currebat  ini- 
quis.  Tribus  in  locis  legitur  apucl  Virg.  fatis  iniquis , 
Ut  adnotaui  iam  ad  lib.   I11I.   u.   897. 

V.  5o3.  condensis.  Ms.  non  densis.  Poeta  noster  in- 
discriminatim  et  saepe  utitur  adiectiuo  densus  et  con- 
densus. 

V.  509.  conserit  hastis.  Ms.  conserit  astijs.  De  uerbo 
conserit  uide  ad  lib.  I11I.  n.   864. 

V.   5 10.  figitque.  Ms.  fugitque. 

V.  5  ia.  munibat.  Apud  ueteres  exisse  imperfectum 
quartae  coniugationis  uerborum  etiam  in  ibam ,  et  fu- 
turum  in  ibo,  ut  scibam,  scibo ,  nos  docent  grammatici, 
et  inter  alios  Christoph.  Cellarius  in  sua  Grammatica 
Zatina  aucta  a  Ioh.  Math,  Gesnero  §  101.  pag.  56. 
edit.  Mersburgi   1746. 

V.   5i3.  fossasque  ct  castra.  Ms.  fossasque  castra. 

V.  5 14.  tantum  ob  fluminis  undam.  Ms.  tm  omissa 
lineola  superiori ,  ex  qua  conficitur  tantum.  Virg.  Aen. 
lib.  11I.  u.  389.,  lib.  VI.  u.  714.,  et  lib.  X.  u.  833. 
desinunt ad  fluminis  undam. 

V.   5i5.  expugnare.  Ms.  spugnare. 

V.  517.  Cusina  ,  Massylis.  Ms.   Cosma  masilis. 


NOTAE.  357 

V.  5 18.  iuxta.  Ms.  iusta. 

V.  5 20.  Ductor  crat  peditum  Felix.  In  Coclice  hic 
euanuerimt  aliquot  uerba  inter  Duc  et  Fclix ;  ita  ut 
niliil  ibidem  queat  legi. 

V.  5ai  At  lacuum  tenuere  latus  Putzintulus.  Ms.  At 
lelium  tenucre  latus  butzuntulus.  De  hoc  nomine  uicle 
supra  ad  Jib.  Inl.   u.  47^- 

V.  52,2,.  Geisirich.  Ms.  Grisirith.  V.  supra  ad  lib.  il. 
u.    188.   et  lib.  Inl.  u.  489. 

V.  eocl.  celsis  inclitus  armis.  Ms.  celsis  induit  armis. 
Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  479«   desinit : 

hic  inclitus  armis. 

Si   etiam   displicet  celsis ,  poteris  facere  saeuis ,    ut  ap. 
Virg.  Aen.  lib.   XII.  u.   890. 

sacuis  certandum  est  cominus  armis. 

V.  53o.  his.  Ms.  is. 

V.   534.  suasere.  Ms.  suadcre. 

V.  535.  Ariarith.  Ms.  Ariarit;  sed  infra  u.  5^3.  recipit 
t  aspirationem  \  ut  et  supra  lib.  Inl.  u.  929.  Puto  eum 
fuisse  potius  Cothum  quam  Vandalum,  quia  hoc  nomen 
uidetur  ad  Gothos  spectare  \  etenim  plura  eorum  no- 
mina  desinunt  in  rith ,  ut  Vandalorum  in  rich ;  quae 
terminatio  uidetur  fuisse  eiusdem  significationis. 

V.  535-6 duo  maxima  belli 

Fulmina ,  Massylae. 
Ms.  maxile.  Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  842,. 

duo  fulmina  belli. 

V.   537.  parcs.  Ms.  patres. 

V.   538.  sccurus.  Ms.  sicorus. 

V.   541»  Imprimit.  Ms.  Impremit. 

V.  547.  It  benc  comta  manus^frustra  quae  fata  premebat. 
Ms.  Id premcbant. 


358  IN  LIBRVM  V. 

V.  548.  Sic    placitum.    Ita    incipit   apud    Virg.    Aen. 
Hb.  I.  u.  287. 

V.  55o.   Tanti  causa  mali.    Ms.    Tanti    nostra  mali. 
Virg.  Acn.  lib.  VI.  u.  93.  et  lib.  XI.  u.  480.  incipiuut : 
Caussa  mali  tanti. 
V.  553.   Talibus  et  dictis.    Ms.   Talibus  edictis.   Virg. 
Aen.  lib.  X.  u.  448.  incipit  : 

Talibus  et  dictis ; 
et  alibi  pluries   habet  talibus  dictis ,   sed  nusquam  ta- 
libus  edictis. 

V.   56 1.  remouete.  Ms.  remote. 

V.  563.    Vix  ea  Carcasan:  clamor  per  castra  cucwrit. 
Ms.    Vix  ea  caithasan  etc.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  296-7. 
Vix  ea  legati :   uariusque  per  ora  cucurrit 
Ausonidum  turbata  fremor. 

V.   5 66-7 et  sacuas  stimulat  bellona  cateruas , 

Barbara  sanguineo  compellens  terga  fiagello. 
Ms.  et  seuas  samulat  etc.  Val.  Flacc.  lib.  V.  u.   i38. 

Vtque  sccurigeras  stimulauerit  ira  cateruas. 
Virg.  Aen.  lib.  VIII.  u.  703. 

Quam  cum  sanguineo  sequitur  Bellona  fiagello. 
Lucan.  Phars.  lib.  VII.  u.  5o8. 

Sanguineum  ueluti  quatiens  Bellona  flagellum. 
V.568.  Tunc  rabiefera  corda  tument.  Iam  linquere  castra. 
Ms.  iam  linque  castra.  Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  49- 
Et  rabie  fera  corda  tument. 
V.  569.  camposque  tenebat.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  903. 

campumque  tcnebat. 

V.  570.  Amnis  erat  medius,  bellorum  fraudibus  aptus. 
Massylisque  dolis.  Ms.  actus  Massilisque.  An  Mas- 
sylumque  dolis  ?   Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.  60.  habet : 
Massylum  gentes ; 


NOTAE.  359 

et  lib.  XI.  u.  522-3. 

Est  curuo  anfractu  iiallis ,  accommoda  fraudi , 
Armorumquc  dolis. 
V.   5y2.    stcriles    tcnucre    myricac.    Ms.  mirice.  Nota , 
quam  apte  Poeta   noster    stcriles    uocet  myricas ;    nam 
Plinius  Hist.  Nat.  lib.  XXIIII.    cap.  VIIII.    de  myrica 
rgens,   tlicit :     Fulgus    infeliccm  arborem  eam    appellat , 
quoniam  nihil  ferat ,  ncc  seratur  unquam.  Eiusdem  ste- 
rilitatem   etiam  Virg.  iunuit  Ecl.  VIII.  u.  54.  cum  ait: 
Pinguia  corticibus  sudcnt  electra  myricae. 
V.  5^3.  foliisque  oleaster  amaris.  Ms.   folicisque  etc. 
Virg.   Gcorg.  lib.  il.  u.  3 14.   et  Aen.    lib.  XII.    u.   y66. 

desiuunt foliis  oleaster  amaris. 

V.   575.   ct  tristia  bella  cicbant.  V.   ad  lib.  il.   u.  2,68. 
et  alibi  ex  Indice. 

V.   576.  fcrrumque  uolatile.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  71. 

et  lib.   VIII.  u.  694 uolatile  ferrum; 

et  Lucr.  lib.  I.  u.  971 uolatile  t.clum. 

V.  infra  ad  lib.  VII.  u.  45 1. 

V.   577.  tenuis  nec  transit  arundo.  Virg.  Ecl.  VI.  u.  8. 

tenui  meditabor  arundine. 

V.  578-9.  Eracualida  compulsa  manu,  nccflcctit  in  hostcs 
Libcr  cquum  domitor ,  longo  ncc  luderc  pilo. 
Ouid.  Epist.  Hcroid.  VIIII.  u.   78. 

Praeualidae  fusos  comminuere  manus , 
nempe  Herculis    nentis.    Virg.    Aen.    lib.  I.  u.    160.  et 
lib.  X.  u.  577.  incipiunt : 

Fleclit  equos. 
Recte  longum  uocatur    a   Corippo  pilum ;  fuit  id  enim 
telum  Romanum ,    cuius    hastile    teste  Vegetio   De  Rc 
miiitari  lib.  ll.   cap.   XV.  erat  quinque  pcdum    et  scmis, 
ct  ferrum  trigonali  figura  noucm  unciarum. 


36o  IN  LIBRVM  V. 

V.  53a.  Abstlnuit  bellis ,  aciesque  ibi  stare  coegit.  In 
Codice  deerat  ibi ,  et  mancus  erat  uersus.  Liu.  lib.  VIII. 
cap.  XXIV.  Quamquam  Romano  bello  fortuna  eum 
abstinuit. 

V.  583.  Continuere  gradum.  Virg.  Aen.  lib.  nl.  u.  598. 

Continuitque  gradum. 
V.   584.  Ausus,  in  abrupta  tenuit  uestigia  ripa.  Virg. 
Aen.  lib.  V.  u.  33 1-2,. 

uestigia  presso 

Haud  tenuit  titubata  solo. 
V.  585.  Ductor  adit  uirtute  locum.  Cetera  huius  uer- 
sus,  ut  et  quinque  sequentium,  desunt  in  Codice  nostro 
Triuultiano,  cum  iidem  integre  ibi  descripti  non  fuerint. 
Fortasse  uetus  Codex,  unde  ille  exscriptus  fuit,  mancus 
hoc  loci  erat ,  et  uetustate  uel  situ  corruptus. 
V.  588.  Condensos.  Ms.   Condesos. 
V.  5q2.  missile.  Ms.  missele. 
V.  597.  Compulsos.  Ms.  Compusos. 
V.  598.   Consilio  Paulus  sapiens.    Ms.  Auxilio  paulus 
sapiens.  Ouid.  Metam.  lib.  XIII.  u.  4-33. 

Consilium  sapiens. 
Ierem.  cap.  XXXII.  u.   19.  Magnus  consilio. 

V.  599.  uestigia.  Ms.  uestia,  ita  ut  legas  uestina  uel 
uestima. 

V.  600.  Mazax.  Ms.  maxax. 
V.   6o3.   dimisso.  Ms.  demisso. 

V.  6o5.  Clamor  it ,    alta  petens.    Ms.  Clamor  id  etc. 
Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  665-6. 

It  clamor  ad  alta 

Atria ;  lib.  V.  u.  45i. 

It  clamor  caelo ; 
lib.  VIII.  u.  595 it  clamor ,  et  agmine  facto ; 


NOTAE.  36 1 

lib.  VIIII.  u.  664. 

It  clamor  totis  per  propugnacula  muris ; 
et  lib.   XI.  u.    192,. 

It  caclo  clamorque  uirum. 
V.  606.    Vallibus  e  mediis  per  latos   agmina    campos. 
Ms.    Vallibus  cruentis   perlatas   agmine    cet.    Virg.   Aen. 

lib.  I11I.  u.   i56 mediis  in  uallibus ; 

et  lib.  X.  u.  408 per  latos  acies  Vulcania  campos. 

V.   607.  Dinipto.   Ms.   Diructo. 

V.   610.   iunctisque.   Ms.   uictisque. 

V.  618.  Iohannis.  Ms.  Iohannes. 

V.   621.   Si  morimur  etc.   In  margine   est  Oratio. 

V.   62.4.  flectite.   Ms.  flcttere. 

V.   6a5.   consternite.   Ms.   concemite. 

V.  633~4 Tunc  proelia  surgunt 

Aspera.  Ms.  Asper.  Virg.  Jera.  lib.  VIIII.  u.  667.. 

etlib.  XI.  u.  635 pugna  aspera  surgit. 

V.   636.  Acreus.  Ms.   Arcus. 

V.   63-7.  Purpuream  fundunt  animam.   Virg.  -ieri.  lib. 
VIIII.  u.  349. 

Purpuream  uomit  ille  animam. 
V.   638.  Ziper,  acerba  furens,  ibat  per  tela,  per  hostes. 
Ms.  /i/?er  acerba  etc;  sed  supra  est  Ziper  u.  535.  et  538. 

Virg.  Georg.  lib.  il.  u.  149 acerba  sonans  ; 

et  ^erc.  lib.  XII.  u.  398 acerba  fremcns. 

Item  lib.  il.  u.  358~9 per  tela ,  per  hostes 

Vadimus ; 

et  u.  52,7-8 per  tela ,  per  hostes 

Porticibus  longis  fugit. 
V.  642.  trcpidum.  Ms.    tritum  uel   tretum.    Sen.  Ilerc. 

Oet.  u.  608 Cor  attonitum  salit , 

Pauidumque  trepidis  palpitat  uenis  iccur. 

46 


362  IN   LTBRVM   V. 

V.  64.3.  caua  tempora  ferro.  Sic  desinlt  Virg.  Aen. 
lib.  VIIII.  u.  633. 

V.  644«  medium  femur  amputat  ille.  Ms.  magnum 
etc. ;  sed  legendum  est  medium ,  ut  apud  Virg.  Aen. 
lib.  XII.  u.  926. 

Per  medium  stridens  transit  femur. 

V.  645.  spectassent.  Ms.  spettasset. 

V.  647.  gregem.  Ms.  predam,  contra  rationem  metri. 

V.  648.  molle  pecus.    Virg.    Georg.  lib.  11I.    u.  299. , 
et  Aen.  lib.  VIIII.  u.  341.  incipiunt : 
Molle  pecus. 

V.  649.  At  parte  ex  alia  Bulmitzis ,  et  Ariarith  ingens. 
Ms.  At  parte  ex  alia  Bulmitis.  et  ariarth  ingens.  Infra 
uero  lib.  VII.  u.  607.  est  Bulmitzis.  Pro  Ariarith  uide 
supra  ad  lib.  I11I.  u.  929. ,  et  lib.  V.  u.  535.  Virg. 
Aen.  lib.  X.  u.  362.  incipit  pariter  : 
At  parte  ex  alia. 

V.  65o.  lohannis.  Ms.  iohannes. 

V.  658.  Carmina  etc.  Innuit  fortasse  hoc  loci  auctor 
Carmina  Ouidii  Metamorph.  lib.  I.  u.  i5i-62.,ubi  de- 
scribitur  gigantum  pugna  cum  Ioue,  de  qua  fit  mentio 
in  hac  comparatione.  In  margine  legitur  Comparatio. 

V.  660.  jiagranti.  Ms.  flagrante. 

V.  661.  nunc.  Cum  hic  uersus  in  Codice  descriptus 
bis  reperiatur ,  nempe  tum  fine  unius  paginae ,  tum 
initio   alterius  ,  secunda  uice  pro  nunc  est  tunc. 

V.   662.   crescit.   Ms.   crcscet. 

V.  663.  Innumerosa  manus:  peditum.  Ms.  pedum.  Voce 
innumerosa  usus  est  etiam  Plinius  Hist.  Nat.  lib.  X. 
cap.  LXV. 

V.  664.  circumuolat.  Ms.  circonuolat. 


NOTAE.  363 

V.  665.  Sripitis  ct  grauidi.  Virg.  Aen.  lib.  VII. 
u.  507.  incipit : 

Stipitis  hic  grauidi. 

V.  670.  Ariarith.  Ms.  ariarth,   ut  paulo  supra  u.  649. 

V.  671.  Zipcr.   Ms.   riper.   V.  supra  u.   535.   et  638. 

V.  672.  uenientis.  Ms.   uenicntes. 

V.   68 1.  pidsat.  Ms.  pulset. 

V.  685.  Massylas  acies.  Nulli  tcmptare.  Ms.  Massi- 
las temptore. 

V.  688.  pcctus  anhelum.  Sic  desinit  Virg.  Acn.  lib. 
VI.  u.  48. 

V.   690.   ucniunt.   Ms.   iungunt. 

V.  690-1. acres  ( Ms.  acces) 

Dant  animas ^irg.  Aen.  lib.  XI.  u.  800. 

Conuertcre  animos  acres. 

V.  691.  diffindit.  Ms.  defundit. 

V.   693.  ymis  er.  Ms.  fcrucns  et. 

V.  697.  Z?«r  crat  egrcgius ,  ductoris  nomine  fulgcns. 
Ex  uers.  519-2,0.  huius  libri  uicletur  fuisse  huius  clucis 
nomen  Fclix  Iohanncs. 

V.   70  r.  Hacc  est  etc.  In  margine  est  Oratio. 

V.  702.  Vt  pereat  Romana  manus?  Nunc  deseris  arma? 
Ms.    Vt  pereat  roma  manus.  quo  nunc  mea  dcsit  arma. 

V.  705.  durisque  dolor  simul  ossibus  arsit.  Virg  Aen. 
lib.  VIIII.  u.  66 et  duris  dolor  ossibus  ardet. 

V.  711-  Audentes  fors  prima  iuuat.  Ms.  Ardentcs  etc. 
Sed  uidimus  ad  lib.  I.  u.  56 1-2.  hanc  sententiam  fuisse 
familiarem  Corippo  ex  Virg.  Acn.  lib.  X.  u.  284. 

Audentcs  fortuna  iuuat. 
Vtrum    pro    fors    prima    legendum     sit   fortuna  ,    ui- 
deant  alii. 

V.  713.  Mater  ut.  In  margine  est  Comparatio. 


364  E*   IIBRVM   V.    NOTAE. 

V.  716.  ferrata    calce  fatigat.    Ms.    fcrra  calce    etc, 
Virg.  Aen.  lib.  XI.   li.  714.  desinit  pariter : 

ferrata  calce  fatlgat. 

V.   y3i.  Maurusia.  Ms.  maurisia. 

V.   732.   Camalusque.   Ms.  camarusque ;  sed  supra  lib. 
I11I.  u.  632.   est  Camalus,  et  lib.  VII.  u.  569.  Camalum. 

V.   y38.  Missilibus.  Ms.   Massilibus. 

V.   eod.   tegmine  subtcr.  Ms.  tcghmine  subut. 

V.  742.  subuendicat.  Vox  addenda  Lexicis  Latinis. 

V.   743.  laeuum.  Ms.  Zewra. 

V.   746.   rictuque.  Ms.   rituque. 

V.   747-   conciliat,  saeuas  dum  concitat  iras.  Ms.  corc- 
«i/wit  5ew5  o?ura  concutit  iras.  Virg.  ^e/z.  lib.  X.  u.  81 3. 

saeuae   iamque   altius   irae   etc. 

Ouid.  lib.  Inl.  cx  Ponto  el.  XIIII.  u.  41. 

^4t  malus  intcrprcs ,  populi  miJu  concitat  iram. 
In  Nota   autem    Burmanni    legitur    primam    editionem 
habere  ibidem  perperam  concutit  iram. 

V.  748.  Erecta.  Ms.  Eretta. 

V.   752.  uitans.  Ms.   uitas. 

V.   754.  Fluminis    in    morem.    Ms.  Flumis  in  morem. 
Virg.  Georg.  lib.  I.  u.  24$ wi  morcm  fluminis. 

V.  755.  agros.  Huius  uocis  g  in  Codice  abrasum  fait 
magna  ex  parte  ,  unde  legi  potest  acros. 

V.  762.  temptare  periclum.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  5o5. 
desinit tentare  pericula  belli. 

V.  766.  geminos.  Ms.  geminans. 

V.  770.  rapuitque    ex    hoste    receptum.   Ms.   rapuitque 
hoste  recettum  absque  ex. 


IN  LIBRVM  VI 

N  O  T  A  E. 

V.  2.  -L  am  tutum  carpebat  itcr  etc.  Ms.   Iam  tutum 
capebat  iter  etc.   V.  supra  lib.  I.  u.  4.60. 
Byzacii  carpebat  itcr  etc. 

Virg.  Gcorg.  lib.  nl.  u.  347 uiam  cum  carpit ; 

et  Aen.  lib.  VI.  u.  62,9 carpe  uiam. 

Itcm  Ouid.  Fast.  lib.  11I.  u.  604. 

Secretum  nudo   dum  pede  carpit  iter. 

V.  4.-5 post  bclla  salutem 

ffic  licuit  sperarc.  Ms.   spettare.  Virg.  Aen.  lib.  I. 

u,  <i55 hic  primum  Aeneas  spcrare  salutem 

Ausus. 
V.   8.    gauisus    aquis ;    casusque    priores.    Ms.    gauisis 
aquis  casusquc  prioris. 

V.    10.  paruo  post  tempore  uires.  Ms.  paruas  post  tcm- 
pora  uires.  Virg.  Ecl.  I.  u.  3o. 

.......  ct  longo  post  tempore  uenit ; 

et  u.  68 longo  post  tempore  jines  ; 

et  Aen.  lib.  VI.  u.  4°9- 

„   .  longo  post  tempore  uisum. 

V.  11.  Zactificumque  bibunt  post  tristia  bclla  lyacum. 
V.  ad  lib.  il.  u.  2,68.  Respexit  Auctor  hoc  loci  ad 
Iudic.  cap.  VIIII.  u.  i3.  Numquid  possum  deserere  ui- 
num  mcum,  quod  lactificat  Deum  et  homincs;  Ps.  CIII. 
u.  i5.  Et  uinum  laetificet  ( uel  lactificat ,  ut  est  in 
Psalterio  Mediolauensi )  cor  hominis;  et  Eccli.  cap.  XL. 
u.  2,0.  Vinum  et  musica  laetificant  cor.  Lucr.  lib.  I,  u.  194« 
Laetificos  nequeat  foetus  submittere  tcllus. 


• 


366  IN  LIBRVM  VI. 

V.   1 5.  tunc.  Hanc  uocem ,  quae  non  legitur  in  Co- 
clice  ,  adie.ci  ad  complementum  uersus. 

V.  ao.  insomnem  ,  turbato  tempore ,    noctem.    Ms.  in- 
somne  etc.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.   166-7. 

noctem  custodia  ducit 

Insomnem. 
V.  2,1.  innumeras  uoluens  sub  pectore  curas.    Lucan. 
Phars.  lib.  I.  u.  272. 

Vtque  ducem  uarias  uoluentem  pectore  curas. 
V.  supra  lib.  il.  u.  288.  et  seq. 

V.  22.  Concussus  pietate  pater.    Idem  repetitur  infra 


u.   io5. 


V.  23.  Recinarius.  Ms.  ricinarius. 

V.  25.  Hic  mala  mista  bonis.  Dracontius  in  Elegia, 
cui  titulus  Satisfactio  ad  Guntharium  Regem  Wandalorum 
cum  esset  in  uinculis  u.  5y-8.  edit.  Rom.  1791.  p.  375. 
Sed  diuersa  creans ,  et  discordantia ,  iunxit 
Et  bona  mixta  malis ,  et  mala  mixta  bonis. 
Vide  fere  eandem  sententiam  apud  Ouid.  De  Remedio 
Amoris  u.  323. ,  et  Monosticha  Iambica  in  FLorilegio 
magno  seu  Polyanthea  lani  Gruteri  uerbo  Boni.  P.  I. 
edit.  Venet.  1625.  p.  288.,  item  Monosticha  trochaica 
u.  Mali.    P.  2.    p.  3o.  Item    Lucan.    Phars.    lib.  VIII. 

u.   705-6 qui  nunquam  mista  uideret 

Laeta  malis. 

V.  27.  exponere.  Ms.  ponere. 

V.  28.  Nouit  ferus  omnia  Perses.  Ms.  nouis  ferus  etc. 
Quinctil.  Institut.  Orator.  lib.  nl.  cap.  VII.  uir  Perses. 
Poteram  tamen  corrigere  Persa  ,  ut  De  Laudibus 
lib.  nl.  u.   277. 

Persae  timuere  fcri  etc. 
Ad  Chosroen  Persarum  regem  missum  fuisse  Recinarium, 


NOTAE.  367 

ut  de  pace  ageret ,  narrat  Procopius  Dc  Bello  Persico 
lib.  il.  cap.  XXVII.  p.  i5y.,  ut  iam  niouui  ad  lib.  il.  u.  3 14. 

V.  3o.  Martls  opus  clarum.  V.  ad  lib.  I.  u.  45 1. 

V.  3i.  Nouit  in  infensis.  Ms.  Nouit  in  infessis. 

V.  35.  Iste  putat  genitum  proprio  etc.  Ms.  Ille  putat 
gcnitum  proprium  etc. 

V.  38-9 Vana  est  hominum  uigilantia  certe , 

Non  uigilante  Deo. 
Ps.  CXXVI.  u.  1 .  Nisi  Dominus  custodierit  ciuitatem , 
frustra  uigilat ,  qui  custodit  cam ;  uel  iuxta  Italam  ue- 
terem  uersionem  a  Clero  Mediolanensi  adhuc  reten- 
tam  :  in  uanum  uigilant,  qui  custodiunt  eam.  Sic  etiam 
Jegitur  apud  S.  Ambrosium  De  Paradiso  cap.  IV.  Ope- 
rum  T.  I.  col.  i54-  edit.  Maurinae.  Vide  et  Sabatier 
Biblior.  Sacror.  antiq.   Vcrsion.  To.  il.  p.  2,55. 

V.   49.   quid.  Ms.   qui. 

V.  5o.  placidus.  Ms.  placitus. 

V. 55. caput  obicctare periclis ;  utVirg.  Acn.  lib.  il.  u.  ySs. 

V.  56.  Nunc.  Ms.  Non. 

V.  61.  pars.  Ms.  per  uel  par. 

V.  62,.  Nunc  fortcs.  Ms.  hac  fortis. 

V.  63.  reparare.   Ms.   repara. 

V.  66.  Et  signis  se  aperire  suis:  exercitus  omnis.  Ms. 
Et  signis  aperire  suis  exercitus  amnis. 

V.  69.    Venient  ad  litora.  Ms.  ueniet  ad  litore. 

V.  <73.   Consilium.  Et  iu  margine  est  Consilium. 

V.  81.  erexit ;  nec  nunc.  Ms.  exexit.  nec  tunc. 

V.  8a-3 Iam  roscida  surgens 

Oceano  gelidas  aurora  remouerat  umbras. 
Ms.  Occiani  gelidas  aurora    rcnouauerat  umbras.    Virg. 
Aen.  lib.  11I.  u.  589. ,  et  lib.  Inl.  u.  7. 

Humcntemque  aurora  polo  dimouerat  umbram  ; 


368  IN  LIBRVM  VI. 

et  lib.  XI.  u.  210. 

Tertia  lux  gelidam  caelo  dimouerat  umbram. 
V.  Poetam  nostrum  supra  lib.  I.  u.  2,42,-3.  et  De  Laud. 
lib.  iL  u.   1. 

Roscida  purpureos  aurora  ostenderat  ortus. 
et  Ouid.  De  Arte  lib.  11I.  u.   180. 

Roscida  luciferos  cum  dea  iungit  equos. 
V.  85.  geminasque  manus.  Ms.  geminisque  etc.  Martial. 
lib.  X.  ep.  X. 

Et  pariter  gcminas  tendis  in  ora  manus. 
V.  86.  hesterno  marte.  Ms.  cristerno  marte.  Virg.  Ecl. 

V.  u.    i5 hesterno  .  .  .  .  laccho. 

V.  87.  Orauitque  ferens  palmis  haec  uerba  supinis. 
Postrema  pars  huius  uocis  supinis  abrasa  fuit  iu  Co- 
clice ,  ubi  uisitur  tantum  sup  ....  Virg.  Aen.  lib.  11I. 
u.    176-7 tendoque  supinas 

Ad  caelum  cum  uoce  manus  ,• 
et  lib.  Inl.  u.  2o5. 

Multa  Ioucm  manibus  supplex  orasse  supinis. 
V.   88.   Omnipotens  genitor ,  uirtus  et  gloria  rerum.  In 
margine    legitur    Oratio.    Auctor    noster    De  Laudibus 
lib.  11I.  u.  36o.  haec  habet : 

Imperii  Deus  est  uirtus  et  gloria  nostri , 

A  quo  certa  salus. 
Imo  ibidem  lib.  il.  u.   181.  Deus  uocatur  : 

rerum  genitor ,   quas  ipse  creauit. 

V.  89.  qui  foedere  certo.  Sic.  Virg.  Aen.  lib.  I.  de- 
sinit  u.   66. 

V.  oi.  Tempora  permutas ,  nec  tu  mutaris  in  illis. 
Dan.  Cap.  il.  u.  2.1.  Et  ipse  mutat  tempora  ct  aetates. 
Ps.  Cl.  u.  28.  Tu  autem  idem  ips-e  es,  et  anni  tui  non 
deficient.    Item    S.    Ambrosius    in    oratione    uespertina 


NOTAE.  369 

sabbati  iuxta  Breuiarium  Ecclesiae  Mcdiolanensis :  Dcus, 
qui  super  omnia  mutabilia  (  sic  in  omnibus  antiquis 
Codicibus  tum  Mss.  cum  impressis ,  non  mirabilia , 
ut  mendose  habent  recentiores  editiones  )  incommuta- 
bilis  permanes  etc. 

V.  ()3.  Bisscnisque  cliem  claudcns  acqualibus  horis. 
Mos  nempe  antiquus  diuidendi  tum  liieme  tum  aestate 
duodenis  partibus  aequalibus  diein,  totidemque  noctem, 
adhuc  uigebat  saeculo  VI.,  et  diu  postmodum  perdura- 
uit.  Imo  saltem  apud  ecclesiasticos  uiros  in  usu  fuisse 
in  Italia  saeculo  XIIII.  constat  ex  Dante  Aligherio,  qui 
in  Opere  inscripto  Vita  nuova  (  Op.  T.  IV.  P.  I.  p.  7. 
Ed.  Ven.  1758.)  ait :  L'  ora  nella  qualc  m' era  questa 
visione  apparita,  era  stata  la  quarta  della  nottc;  sicchd 
appare  manifcstamcnte ,  cli  ella  fu  la  prima  ora  dellc 
novc  ultime  dclla  nottc.  Imo  clarius  idem  declaratur  in 
alio  eiusdem  auctoris  opere,  cui  titulus  II  Convito,  in 
quo  (p.  i3o.  Partis  cit.  )  scripsit:  E  cla  sapcre ,  che  ora 
per  duc  modi  si  prenda  dagli  Astrologi:  V  uno  si  cy,  che 
del  di ,  e  la  notte  fanno  ventiquattr'  ore ,  cioe"  dodici 
dcl  di ,  e  dodici  della  notte ,  quanto  che  'l  di  sia  gran- 
de ,  o  piccolo.  E  queste  ore  si  fanno  picciole  e  grandi 
ncl  di ,  e  ncda  notte ,  sccondo  chc'l  di,  e  la  notte  cre- 
sce,  e  sccma:  E  queste  orc  usa  la  Chiesa,  quando  dice 
Prima ,  Tcrza  ,  Sesta ,  e  Nona  ;  e  chiamansi  cosi  ore 
temporali.  L '  altro  modo  si  ey  che  faccndo  dcl  di,  e  dclla 
notte  vcntiquattr  ore ,  talvolta  ha  il  di  le  quindici,  e  la 
nottc  lc  nove :  c  talvolta  ha  la  notte  le  sedici ,  e  il  di 
le  otto,  secondoche  cresce ,  e  scema  il  di,  e  la  notte :  e 
chiamansi  ore  cguali:  e  nello  equinozio  scmpre  questc,  e 
quelle  che  temporali  si  chiamano ,  sono  una  cosa;  peroc- 
che ,  esscndo  il  di  cguale  della  nottc,  convicne  cosi  avvenire. 

47 


3^0  IN   LIBRVM   VI. 

V.  9$.  Idem  auctor  dominusque  manens,  et  conditor  orbis. 
Lib.  nl.  De  Laud.  u.  3oo.  uocatur  etiam  Dei  Filius : 
Factorque  et  conditor  orbis. 

V.  96.  Credo,  summe  pater,  tua  sit  quod  magna  potestas. 
Luc.  cap.  XXI.  u.  27.  Et  tunc  uidebunt  jilium  hominis 
uenientem  cum  potestate  magna  et  maiestate. 

V.  97.  fallunt.  Ms.  fallans. 

V.  98.  probari.  Ms.  probare. 

V.  100.  Appropia.  De  hoc  uerbo  uide  notam  acl 
lib.  V.  u.  370. 

V.  102.  Massylas ,  quae  bella  uolunt.  Ms.  Massilas 
que  tella  uolunt.  In  nostro  Codice  saepe  est  tellum  cum 
duplici  l ;  sed  hoc  loci  legendum  esse  bella  nos  docet 
Psalmus  LXVII.  u.  3a.  Dissipa  gcntes,  quae  bella  uolunt. 

V.  io5.  Concussus  pietate  pater.  Eandem  phrasim 
uide  hic  supra  ad  u.  2,2,. 

V.  106.  iterumque  iterumque  gemebat.  Ms.  iterum.  ite- 
rumque  gemebat.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.   770.  desinit : 

iterumque  iterumque  uocaui. 

et  lib.  ill.  u.  4.36 iterumque  iterumque  monebo. 

V.   107-8 lacrimas  et  uerba  dolentis 

Suscipiens. 

Ms lacrimans  ct  uerba  dolentis 

Suspiciens. 
Pro  suscipiens  autem  faciuut  sequentes  textus  Sacrae 
Scripturae  ;  nempe  Prou.  cap.  Inl.  u.  4-  Suscipiat  uerba 
mca  cor  tuum ;  et  ibidem  u.  10.  Suscipe  ucrba  mea ; 
Eccli.  cap.  il.  u.  2.  Suscipe  uerba  intellectus ;  Actor. 
cap.  XVII.  u.  11.  Susceperunt  uerbum ;  et  Iac.  Epist. 
cap.  I.  u.  21.  Suscipite  insitum  uerbum. 

V.  iii.  uictos  sperare  salutem.  Ms.  uinci  spettare  se- 
quentem.  Fortasse  Corippus  prae  oculis  habuit  contrariam 


NOTAE.  37I 

Virgilii  sententiam  Acn.  lib.  il.  u.  3.r>4# 

Fha  salus  uicds ,  nullam  sperare  salutcm. 
Poteris  tameu  uersum  corrigere  alio  modo,  ita  ut  desi- 

nat  ut  infra  u.  i3o pugnam  sperare  scquentcm. 

V.   112.  salus  sociorum.  Ms.  solus  sotiorum. 

V.    114.  Aere  ciens.  Rara  trepidi  cinxere  corona.  Ms. 

Are  ciens;   ideoque  auctor  Periocharum  scriptum  reli- 

quit:    quocl    Ductor  uadit  ad   Missam.    Sed  legendum 

esse  Aere  suggerit  Virg.  Acn.  lib.  VI.  u.  i65.,  qui  incipit: 

Aere  cicre  uiros  etc.  . 

Ibidemlib.X.u.  122 mra  muros  cinxere  coroncLm 

V.    11 5.   Circumstant.  Ms.   Circomstante. 
V.    n7.  releuansque.   Ms.  relcuans.    In   margine   legi- 
tur  Oratio. 

V.  118.  am/no*  confringcre.  Ms.  ammos  confringite. 
Claud.  Carm.  XXII.  uel  m  ^nm.  Cb/wuZatam  Stilichonis 
lib.  il.  u.  69. 

Confringas  animum. 

V.    122.  autcm.   Ms.   amnf. 

V.  129.  immW*.  Ms.  mto.  Quinquies  Virgilius  posuit 
in  fine  uersus  :  iuuabit. 

V.  i35.  curas  nam  corde  premebat.  Virg.  Aen.  lib.  Inl. 

u'  ^3a c«rara  suo  corde  prcmebat. 

V.  i36.  carapum.  Ms.  uinci.  Virg.  Ceorg.  lib.  11I.  u.  5^3. 

campum  petit. 

V.  i37.  Disposuitque  duces,  numeros,  fortesque  tribunos. 
De  Laud.  Iib.  11I.  u.  354-6. 

Tu  numeros  numeris  ,  ct  uircs  uiribus  audes 

Exaequare  mcis?  Nostris  non  fidimus  armis 

Quamquam  ductorcs,  numeri,  fortesque  tribuni  cet. 

Dempsterus  in  eundem  locum  ait:  Militares  copias  dic- 

tas  posteriori    aeuo    numeros    notat    Lipsius    De  Mditia 


372  IN  LIBRVM  VI. 

Rom.  lib.  IV.  cap.  il.  Inter  alia  testimonia  ilRc  allata 
praecipua  obseruatione  dignum  est  illuci  Sozomeni  lib.  I. 
qui  haec  habet:  Romanorum  cohortes ,  qui  nunc  numcri 
dicuntur.  Alia  congessit  Forcellinus  in  suo  Lcxico. 
Noster  autem  auctor  utitur  etiam  eadem  uoce  alibi,  ut 
ex  Indice  ;  et  infra  libro  VII.  u.  641.  rursus  scripsit : 
Signa  ,  ducesque  ,  numeri ,  fortesque  tribuni. 

V.    i38~9 reparare  fauendo 

Quadrupedes  fessos ;  nempe  blanditiis  ,  acclama- 
tionibus,  applausu;  nisi  mauis  legere  fouendo,  ut  alibi 
in  hoc  Poemate  :  fouit  equos. 

V.  139.  pugnam  sperare  sequentem.  Scilicet  obsequen- 
tem.  Quod  si  non  placet ,  lege  secundam ;  ut  apud 
Caesarem  De  Bello  GalLico  lib.  il.  cap.  VIIII.  Secun- 
diore  equitum  nostrorum  proelio  ,  Cacsar  suos  in  castra 
reduxit ;  et  lib.  VII.  cap.  LXII.  Vt  suae  pristinae  uir- 
tutis ,  cttot  secundissimorum  proeliorum  memoriam  tencrent. 

V.    141«  Qao  socios.  Ms.  Quos  socios, 

V.    i43-   contemtis.  Ms.   contentis. 

V.  143.  Vrbs  Laribus.  Bis  memorat  Procopius  hanc 
urbem  lib.  il.  De  Bello  Vandalico  ,  cap.  nempe  XXII. 
p.  291.,  et  cap.  XXVIII.  Posteriori  hoc  loco  p.  3o5. 
confirmat ,  quod  a  nostro  Poeta  hic  narratur ,  sic : 
Post  iterum  Lebanthae  e  Tripolitanis  partibus  magno 
cum  exercitu  profecti,  ingressique  Byzacium,  copiis  An- 
talae  se  adiunxerunt.  Quibus  Iohannes  cum  occurrisset , 
discessit  acie  uictus,  et  suorum  desideratis  quamplurimis , 
fuga  recepit  se  Laribum.  Hoc  nomen  Graece  est  ibi- 
dem  eq  Aapifiovt;;  estque,  ut  putat  Cl.  Morcellius  Afric. 
Christ.  T.  I.  p.  199.,  idem  ac  Ciuitas  Larensis  Victoris 
Vitensis  ,  quam  Laribus  Coloniam  dicit  Itinerarium  An- 
tonini  p.  2,4.  editionis    Wesselingii    Amstelaed.    1735., 


NOTAE.  873 

ubi  in  itinere  a  Carthagine  Cirtarn  designatur.  Imo 
Hortensianus  episcopus  in  Conciliis  Carthaginiensibus 
annorum  CCLII.  et  CCLV.  a  Laribus  appellatus  est ,  ut 
et  apud  Augustinum  lib.  VI.  cap.  XXVIII.  contra  Do- 
natistas.  De  muris  nouis  eiusdem  urbis  ,  quos  condidit 
lustinianus ,  ut  ait  Corippus  uersibus  subsequentibus  , 
nullam  fecit  mentionem  Procopius  in  libris  Dc  Acdificiis 
lustiniani  ;  sed  monet  idem  auctor ,  ibidem  libro  VI. 
cap.  VII.  Opp.  T.  il.  p.  117.  Iustinianum  urbes  in  Numi- 
dia  sitas  (qua  in  Prouincia  erat  Laribus)  firmissime  com- 
muniuissc,  quin  eas  singillatim  enumeret ;  et  paulo  infra 
fatetur  de  aedificiis  Iustiniani  scire  se  multa  practeimisis- 
se ,   siue  magno   abdita  numero  ,   siuc  prorsus  incoanita. 

V.  145.  lustinianus  apex.  Sic  hicipit  pariter  De  Laud. 
lib.  I.  u.  355. 

V.    145-6 orbis  dominator  eoi 

Occiduique  potcns ,  Romani  gloria  regni. 
De  Laud.  lib.  I.  u.    m. 

Omnia  ucctantes  gcmini  commcrcia  mundi. 
et  lib.  11I.  u.    104« 

Romano  quaeque  est  prouincia  subdita  regno  ? 

V.    1 53.   quod.   Ms.   qui. 

V.  1 54-  Coniugis  etc.  In  margine  haec  leguntur : 
Nota  hic  proprium  morcm  mulierum  dolentium.  De  con- 
iugis  autem  Iohannis  Felicis  luctu  ob  mortem  eius 
uiri  hic  loquitur   auctor. 

V.    i55.  pinnata  ducis.  Stupefacta  rclinquit.   Ms.  relin- 

quid.  Fama  pinnata  dicitur   a  Corippo,  ut  a  Prudentio 

in  Jpotheosi  u.  679.  iuxta  edit.  Hanoniae  i6i3.  p.  182. 

Quis  tam  pinnatus  rapidoque  simillimus  Austro 

Nuntius. 

In  edit.  autem  Areuali  u.  611.  p.  4^7.  legitur  pennatus. 


374  IN  liervm  VI. 

V.   i56.  oppalluit    ore.  Prudent.  Peristcph.    Hymn.  I. 
u.  92.  p.  884-  cit  edit.  Rom.   1788-9. 

ac  stupore  oppalluit. 

Nota  autem  Areualum  postremum  editorem  operum 
Prudentii  in  dissertatione  Prudentiana  num  256.  inter 
Prudentii  imitatores  recensere  nostrum  Corippum.  Vide 
et  illius  Notas  ad  pagg.  428.  6i3.  727.   787.  et  n3o. 

V.  i63.  manibusque  suis  erecta.  Ms.  manibus  erepta ; 
ideoque  claudicabat  uersus. 

V.   164.  obtutus ,  amens  et  saucia  luctu.  Ms.  octutus , 
amens.  et  saucia  lucti.  In  numero  plurali  iam  usus  erat 
Prudentius  priori  uoce  in  Hamartig.  u.  907.  pag.  569. 
Nil  intercurrens  obtutibus. 

V.  169.  animi  dolor  excidit  ardens.  Ms.  animis  dolor 
excidit  ardes. 

V.   171.  Me  etc.  In  margine  est  Oratio. 

V.    174.  capcrent.  Ms.  caperet. 

V.  175.  Claustra  duos^  ruptae  subito.  Ms.  Clausa  duos 
rupit  subitus. 

V.  176.  strinxissem  pectora  palmis.  Ms.  frinxissem 
pettora  palmas. 

V.  177.  Miscuissemque.  Sic  in  Codice,  nec  mirandum 
est  fecisse  Corippum  trisyllabum  miscuissem ,  cum  saepe 
sit  monosyllabum  cui  apud  Poetas. 

V.  178.  Misero  possem  comes  ire  per  umbras.  Ms. 
miseris  iterum  comes  ire  per  umbras.  Virg.  Aen.  lib.  XII. 

u.   880-1 possem  tantos  finire  dolores 

Nunc  certe,  et  misero  fratri  comes  ire  per  umbras. 

V.   179.  licuisset  cedere.  Ms.   cupide  licuisset. 

V.  180.  iaces  externa  clausus  arena!  Ms.  iaces  exter- 
nus  clausus  arena.  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.   871. 

ignota ,  Palinure  y  iacebis  arcna. 


NOTAE.  375 

V.  184.  ffcu  nimium  confise  tui!  Quo  uersa  recurram? 
Ms.  recurrat?  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.   870. 

O  nimium  caelo  ct  pelago  confisc  sereno. 
V.    i85.  Quoque.  Prius  erat  in  Coclice  Quequc,  quod 
correctum  fuit  in  Quoque. 

V.  186.  Tu  miserere ,  precor.  Ms.  Tu  misererc  quies. 
Virg.  Aen.  lib.   XII.   u.   777. 

Faune  ,  prccor ,  miscrere. 
V.  189.  duras  ....  procellas.  An  diras  ....  procellas? 
V.   193.  Passa.  In  Codice  olim  legebatur  Fossa ,  et 
nunc  legitur  Possa. 

V.    1 94.  lohannis.  In  margine  rursus   est :  Iohannes. 

V.    19.5.  Sidoniam urbem.   In  margine   ad- 

ditur  Sidonia  Ciuitas.  Virg.  de  Carthagine  ait  ^4c72.  lib.  I. 

u.  681-2 ad  urbem 

Sidoniam  cet. 
V.    196.  augent.  Ms.  agens. 

V.   197-8 lumina  salsos  (Ms.  salos) 

Effundunt  fontes.  Lucret  lib.  I.  u.   92,1. 
Et  lacrimis  salsis  humcctant  ora  genasque. 
Etsi  quidam  falsis  falso  lcgant,  ut  ait  Erythraeus  in  In- 
dice  in   Virgilium  uerbo  salsusque  sudor. 

V.  199.  omnes  uix  ordine  curas.  Ms.  anas  uis  ,  ubi 
prius  pro  uis  erat  uix.  Ex  Virgilio  posui  omnes ,  qui 
pluiies    iungit    omnes    cum    cwas ;    ut    Gcorg.    lib.  11I. 

u.   1 2,3-4 et  omnes 

Impendunt  curas It.  Acn.  lib.  V.  u.  720. 

Tum  uero  in  curas  animus  diducitur  omnes. 

etlib.  VII II.  u.  22,4-5 omnes  animalia  somno 

Laxabant  curas. 
Y.  2o3.  Euigilanter.  Aduerbium  addendum  Lex.  Lat. 
V.   204-   amorque.    Ms.    amor    absque    copula ,    quae 
necessaria  est  etiam  ad  complendam  mensuram  uersus. 


876  IN  LIBRVM  VI. 

V.  2,06.   Ergo   tot  proceres    genitor   tunc    ire    iubelat. 
Ms.  Ergo  tot  impesas  genitor  etc.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  2i3. 

Tot  lecti  proceres  ter  denis  nauibus  ibant. 
Si  11011  placet  proceres    legatur  pedites ,   uel  gentes ;    ut 

Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  i32-3 tot  millia  gentes 

Arma  ferunt  Italae. 

V.  208.  amicum.  Ms.   amicus. 

V.  209.  Petrus.  I11  margine  est  haec  nota :  Petrus 
filius  Iohannis  ductoris. 

V.  2, 1 1 .  Ferre.  Ms.  Forte. 

V.  212,.  reuerende.  Ms.  rerende. 

V.   214.  putent ,  dicantue.  Ms.  putem  dicam  ue. 

V.   216.   rumore.  Ms.  timore. 

V.   2,17.  timorem.  Ms.  morem. 

V.  220.  quique.  Hanc  uocem  suppleui ,  quia  uersus 
claudicabat.  Fortasse  melius  erat  quisque. 

V.  222.  flectuntque.  Ms.  flettunt. 

V.  225.  Quippe   dolor.  Ms.   Quodppee   dolor.  Virgilius 
nouies  incipit  uersum  ab  hac  uoce   Quippe.    Imo  Aen. 
lib.  XII.  u.  422.  pariter  incipit : 
Quippe  dolor. 

V.  229.  secumque  uolutat.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  533. 
secumque  ita  corde  uolutat. 

V.  23 1.  Recinarius.  Ms.  ricinarius. 

V.  235.  cautus  in  omni.  Ms.  cautus  omni.  Cic.  Pro 
Lcge  Agraria  cap.  I.  cautus  in  periculis ,  et  ad  Quintum 
Fratrem  lib.  nl.  epist.  ulr.  cautum  esse  in  scribendo. 

V.  236.  Plaustra  gemunt  onerata  uiis ,  altisque  camelis. 
Ms.    Plaustra    gemunt    honorata    uiis    altis    camelis.    In 
margine    est    ( Nota    locjutionem   propriam    camporum. 
Ouid.  Ex  Ponto  lib.  I11I.  Epigr.  VII.  u.  9-10. 
Ipse  uides  onerata  ferox  ut  ducat  lazyx 
Per  medias  Istri  plaustra  bubulcus  aquas. 


NOTAE.  377 

V.  241.  agmlna  dcnsant.  Virg.  Acn.  lib.  VII.  u.  794. 

Agmina  dcnsantur. 
V.   242.  Mittitur  etc.   In   margine    adest    haec  nota : 
Sthcfanidcs  mittitur  ( ad)  faciendam  pacem. 
V.   2,43.  Stephanides.  Ms.  Stlicfanidcs. 
V.  2,4.5.  Saeuus  Ifisdaias ,  et  fidus  Cusina  functi.  Ms. 
functis.  In  margine  legitur  Ifidaias  et  cusina. 
V.   2.5o.   arccssere.  Ms.   arcesccrc. 

V.  2,53-5.  Hic  poteratrabidas  ucrbis  mansucsccre  tigres , 
Atque  fcros  ,  facili  mulccns  scrmone  ,  leoncs  , 
Serpentumque  malum  dictis  arcere  uencnum. 
Etiam    Virg.    iungit    simul    tigres ,    leones ,    et  angues 
Georg.   lib.   il.   u.    i5i~4. 

At  rabidae  tigres  absunt ,  et  saeua  leonum 
Semina :  ncc  miseros  fallunt  aconita  legentes : 
Nec  rapit  immensos  orbes  per  humum,  neque  tanto 
Squamcus  in  spiram  tractu  se  colligit  anguis. 
Pro  mansuescere  actiuo  uide  infra  u.  4<H- 1  et  ut  qua- 
drisyllabo  uide  etiam  Virg.  Georg.  lib.  I11I.  u.  4-70. 
Ncsciaquc  humanis  prccibus  mansucscere  corda. 
V.   2.58.  Arle    noua.    Sic    incipit    uersum    Virg.  Aen. 
lib.  VII.  u.  477. 

V.  264.  Cusina  fidus  agit.  Comitantibus  omnia  carris. 
Ms.  Cosma  fidus  agit  comminatis  omnia  cannis.  Confer 
lib.  VII.  11.   124. 

V.   268.  magistrum.  Ms.   Magister. 
V.  272.    Venit    Ifisdaias.    Etiam    in    margine    legitur 
Ifisdaias. 

V.  2y3.  Aurasii  et  latos  campos  implcuit  et  arua.  Ms. 
Arsuris  et  latos  implcuit  tarua  campos ;  et  in  margine 
a  secunda  manu  adiectum  fuit  comua.  Iti  Numidia 
australi  situs    est  mons  Aurasius ,    cuius    incolae  erant 

48 


378  IN  LIBRVM  VI. 

Mauri  sub  principe  Tauda,  de  qno  mentio  fit  in  sequen- 
tibus  uersibus,  ut  Procopius  ait  libro  I.  De  Bello  Vand. 
cap.  VIII.  p.  196.  Vide  et  ibidem  lib.  il.  cap.  XII. 
et  seq.  p.  264.  et  seqq. ,  ubi  plura  narrat  de  Iabda 
( sic  enim  illud  nomen  uertit  Maltretus  ex  Graeco 
lafidac ,  quod  idem  sonat  ac  laudas  )  principe  Mau- 
rorum  qui  illic  habitabant.  Sic  graphice  describitur 
ibidem  nempe  cap.  XIII.  p.  266.  Aurasius  mons : 
Abest  mons  ille  Carthagine  dierum  iter  fcre  XIII. ,  om- 
nium ,  qui  quidem  nobis  noti  sunt ,  maximus.  Tantum 
enim  spatium  ambitu  colligit ,  quantum  tricluo  uir  expe- 
ditus  percurrat.  Atque  illum  quidem  si  uelis  asccnclcre , 
difficdem  in  decliui  horridumque  offendes.  Verum  ,  ubi 
superaueris ,  et  ad  culmen  planum  euascris ,  offeret  se 
camporum  acquor  patentium ,  scaturiens  fontibus ,  qui 
amnes  cfficiunt :  tot  pomaria  ut  miraculo  sint.  Frumen- 
tum  ac  poma  quaecumque  ibi  proueniunt ,  tanto  altero 
maiora  sunt ,  quam  in  reliqua  Africa.  Confer  etiam 
eiusdem  libri  il.  cap,  XIX.  et  seq.  p.  282.  et  seqq.  et 
cap.  XXV.  p.  295. ,  item  lib.  VI.  De  Aedificiis  cap.  VII. 
p.  116.  Tomi  il. ,  et  Cellar.  Geogr.  Ant.  lib.  IV.  cap.  V. 
p.  186-7.  '  ^V1*  tamen  eundem  montem  Austrasium  uo- 
cat ,  etsi  in  sua  tabula  geographica  exstet  Aurasius. 

V.  277.  Iaudas.  De  eo  uide  nostram  Notam  ad  lib.  11I. 
u.  3o2. ,  nec  non  Procopium  locis  nuper  citatis ,  et 
De  Bello  Gothico  lib.  IV.  cap.  XVII.  p.  614-5.  ,  ubi 
ita  ait :  Iti  Africa  omnia  Romani  praeclare  constituta 
habebant.  Siquidem  lohanni ,  cui  Iustinianus  Augustus 
illarum  partium  magisterium  militare  detulerat,  successus 
contigcrunt  maiores  fama  et  audientium  fide.  Is  socio 
Cutzina ,  uno  cx  Maurorum  principibus ,  primum  ceteros 
acie  uicit  'j    nec  non    multo   post    Antalam    et   labdam ; 


NOTAE.  379 

qui  Mauris  Bjzaccnis  ac  Numidis  praeerant  3  ita  sibl 
subdidit  ,  ut  ipsum  tamquam  mancipia  assectarentur. 
Procopius  ,  ut  uides  3  hic  uarrat,  quocl  uariis  diuersis- 
que  accidit  temporibus;  nam  praepostere  Antalae  de- 
ditionem  refert,  de  qua  nihil  reperitur  apud  Corippum 
nostrum,  quia  fortasse  de  ea  egit  tantum  in  libro  VIII. 
huius  Poematis,  qui  prorsus  periit,  cum  non  exstet  in 
Codice  unico  Triuultiano. 

V.  281.  Ductor,  ut  innumeras  (innumeris  est  mendum 
typographicum)  fiimauit  robore  turmas.  Ms.  Ductor  ut 
in  numcris  firmauit  robore  turmis.  An  innumeris  firmauit 
robora  turmis  ?  In  margine  autem  legitur  haec  nota : 
Ductor  mouet  campum. 

V.    2,82.   ut.   Ms.    ubi. 

V.  2,83.  campis  Mammcnsibus  Austur.  Supra  lib.  il. 
u.  89.  et  91.  occurrit  in  Ms.  hoc  nomen  sic  Astur,  sed 
ibidem  u.  209.  et  345.,  ut  hic,  est  Austur.  Ibidem  ad  prio- 
rem  ex  citatis  uersibus  confessus  sum  me  nescire,  quis 
populus  Africae  sit  Austur.  Inueni  autem ,  ubi  iaceant 
campi  Mammcnses ,  nempe  in  confiniis  mediterraneis  By- 
zacii,  ut  constat  ex  Procopio  De  Aedif.  lib.  VI.  cap.  VI. 
T.  il.  p.  116.,  ubi  haec  leguntur:  In  partibus  mediterraneis 
(  Byzacii  )  ad  prouinciae  fines ,  ubi  ipsam  Mauri  barbari 
accolunt ,  propugnacula  (Iustinianus  )  illis  opposuit  uali- 
dissima :  quo  fit  ut  Romanum  I/nperium  incursare  am- 
plius  nequeant.  Cum  enim  urbes  limitaneas  Mammam 
( Ma^/t^ ) ,  Telepten ,  ct  Cululim  firmissimis  cinxisset 
moenibus,  castrumque ,  quod  Aumetera  uocant  indigenac , 
muniisset,  fida  illic  praesidia  collocauit.  Libro  autem  il. 
De  Bello  Vand.  cap.  XI.  To.  I.  p.  269.  rursus  haec 
leguntur  :  Simul  ut  (  Salomon  )  Mammam  (  M^^c  to 
yapiov)    attigit }    ubi    quatuor  Maurorum    duces    castra 


38o  IN  LIBRVM  VI. 

posuerunt,  uallum  duxit.  Sunt  illic  montes  excelsi:  radi- 
cibus  planities  adiacet ;  in  qua  barbari ,  ad  pugnam  se 
accingentes ,  sic  aciem  instituerunt. 
V.   a 85.  Byzacii.  Ms.  Bisatii. 
V.   286.  iunxerat.  Ms.   uixerat. 

V.  288.  Nuntia  pennatis  uentos  transuerbcrat  alis. 
Virg.  Aen.  lib.  T11T.  u.  188.  famam  uocat  nuntiam.  Apul. 
De  Deo  Socr.  dixit  etiam :  Aue.s  Aera  uolitando  trans- 
uerberant. 

V.   293.  Antalas.  Ms.  amtalan. 

V.   294.  iunxere.  Ms.  iunsere. 

V.  298.    Vincere  etc.  In  margine  est  Oratio. 

V.   3oo.   istis.   Ms.   /lis. 

V.   3o4-  fame.   Ms.  famem. 

V.   307.   Jwt.   Ms.   ^f. 

V.  3o8.  Dejicietque  fame.  Ms.  ^at  /ame  deficiet. 

V.  3 14«  horam.  Ms.   oram. 

V.  3i5.  apta.  Ms.  acta. 

V.  3 18-9 acerbis 

Mentibus ^rg«  -^en.  lib.   V.  u.  462. 

ift  saeuire  animis  Entellum  haud  passus  acerbis. 

V.  320-I nam  pliocbus  anlielis 

Altior  ibat  equis  ,    medio  libratus   in  axe.    Ms.  in 
axem.  V.  lib.  I.  u.  339-40.,  et  Vhg.  Georg.  lib.  I.  u.  25o. 
....   ubi  primus  equis  oriens  ajflauit  anhelis. 
V.  322.  Vindicat umbra  duas  breuiore  quo  tcmpore plantas. 
Ms.  planctas.  Conf.  Ouid.  Metam.  lib.  11I.  u.   58. 
Fecerat  altissimus  iam  sol  exiguas  umbras. 
V.  323.  igniuomus.  Huius    uocis    unicum    est  exem- 
plum  etiam  apud  Forcellinum  ex  Lactantii  uel  Venantii 
Carmine  de  Resurrectione  Domini. 
V.  324.  Incipit.  Ms.  Incepit. 


NOTAE.  38 1 

V.  32.5.  corpnra.  Ms.  corpore.  In  margine  autem  le- 
gitnr  :  Nota  pulcram  dcstrictioncm  (  descriptionem  )  si- 
ticntium. 

V.  332.  Acris.  Ms.  Aicrc. 

V.   eoil.  tcpidumquc.   An  tcpidoquc  ? 

V.  334.  dulccs  posuit  siticntia  fontcs.  Ms.  duccs  etc. 
Hirt.  Z>e  i?c//o  Alcxandr.  cap.  VIII.  et  seq.  Aqua  dulcis  ; 
et  Cic.  Orat.  F7.  in  Vcrrcm.  cap.  LIII.  /o/is  aquac  dulcis. 

V.   336.   @ao  more  etc.  In  margine  est  Comparatio. 

V.  338.  /ara  sese  e  pastu  rcferunt ,  riuoque  flucnti. 
Ms.  /a/n  sese  e«  pasta  etc.   Virg.  Acn.  lib.  VII.  u.  700., 

Cum  sese  e  pastu  rcferunt  etc. 
et  Ecl.  VIII.  u.  101.  desinit  pariter   .   .   .   riuoque  flucnti. 

V.  343.  Vndiuagos.  Hanc  uocem  ad  calcem  Lexici 
sui  reiecerat  Forcellinus  ,  qui  pro  eadem  citat  Euge- 
nium  Toletanum  ,  sed  in  Appcndice  sua  retulit  Furla- 
netus  ex  Palladii  Epigrammate  de  ortu  solis ,  quod  le- 
gitur  in  Anthologia  Burmanni   To.  il.   p.   3o3.   nempe  : 

Thctyos  undiuagae  cum  prosilit  aequore   Titan. 
Etiam  Ricciolius  in  Prosodia  reformata  pro  eadem  uoce 
retulerat  u.  9538.  Lucani  Phars.  lib.  I.  u.  4r4*  s^c  : 

Tlietyos  undiuagae  lunaribus  aestuet  horis. 
Sed   eam  lectionem  merito  improbant  critici ,   etsi  re- 
periatur    in    uno    Ms.    Codice    Vossiano  ,    quem    citat 
Oudendorpius  ad  eundem  locum  ;  et  rectius  legunt : 

Thetyos  unda  uagac  etc. 
Corippus  autem  rursus    adhibet  eandem    uocem    infra 
lib.   VII.  u.   344-1  et  T>e  Laud.  lib.  I.   u.    110. 
Vndiuagum  spectare  frctum. 

V.  eod.  sitiuntquc  Ms.  sotiuntque.  In  margine  haec 
rcperiuntur  :  Nota  illud  Nasonis.  Quo  plus  sunt  pute 
(potae  Fast.  I.  u.  2,16.)  plus  sitiuntur  aquae. 


38 2  IN   LIBRVM   VI. 

V.  344-5.  Hic  genibus  fixis ,  manibus  bibit  ille  cauatis; 
Pronus  aquas  alius  lambit  de  flumine  lingua. 
In  margine  haec  leguntur :  Nota  etiam  uarios  modos 
bibendi.  Videntur  autem  iidem  desumpti  ex  libro  Iu- 
dicum  cap.  VIII.  u.  6.  Fuit  itaque  numerus  eorum,  qui 
manu  ad  os  proiiciente  lambuerant  aquas,  trecenti  uiri: 
omnis  autem  reliqua  multitudo  flexo  poplite  biberat. 

V.  346.  Ille  cadum potans ;  pateram  tenet  alter,  cturnam. 
Ms.  Ille  cadum  potens  etc.  Hor.  lib.  11I.  ode  XV.  u.  ult. 
Nec  poti  uetulam  faece  tenus  cadi. 

Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  yy5 pateram  tenet. 

Forsan  pro  potans  legendum  est  portans. 

V.   347-8 ipsas  impressat  arenas 

Belliger  ore  ,   super  foedant. 
De  Verbo  impressat  uide  supra  ad  lib.  V.  u.  372.  Poterie 

etiam  legere ipsis  impressat  arenis 

Belliger  ora. 
In  Codice  enim  reuera   est  ora.  Etiam  uerbum  super- 
foedant ,  si  iunctim  scribatur ,  addendum  erit   Lexicis 
Latinis  ;    sed  disiunctim  feci    super  foedant ,    ut  est  in 
Godice  ipso. 

V.  352.  Saeua.  Ms.  Seue. 

V.  362.  Hic  ab  utroque  cadit:  gladii  cet.  Ms.  Haec 
ab  utroque  cadit.   gladiis. 

V.  365.  cadebant.  Ms.  cadebunt. 

V.   36y.   infensas.  Ms.  infessas. 

V.  3  70.  Massylas  gentes.  Bisquinos  africus  ignes.  Ms. 
Massilas  gentes  bisquinos  affricus  ingens.  Ante  bisseni , 
adiicere  poteris  in  Lexicis  Linguae  Latinie  etiam  bisqui- 
ni.  Hac  uoce  usus  est  Ioh.  L.  De  Bonis  Epistola  XVIII. 
ad  Regem  Vngariae  ut  tollatur  Schisma  u.  39.  ubi  ait : 
Bisquinis  uicibus  iam  sol  uarieque  uagatur. 


NOTAE.  383 

Ioh.    quoque    Aloysius  Guidobonus ,    de  quo  uide    in 
Praef.  nostra ,  u.   29.  ait : 

Nec  dum   bisquinos  actas  tua  uidcrat  annos. 

V.  374-  Ductoris.  Ms.  Ductori. 

Y.  3^5.  Caecilidcs.  Ms.  et  hic  ut  lib.  III.  u.  47.  Cecilidcs. 

V.  378.  Non  minor.  In  margine  est  Comparatio. 

Y.   38o.  Maurusia.  M.  maurisia. 

Y.  383.  Ilasguas.  Etiam  in  margine  legitur  Ilasguas. 

Y.  384.  Frexes  et  Naufur.  Ms.  frixes  ct  naufur. 
In  margine  adest  tantum  .  .  .  xes  .  .  .  fur,  priores 
enim  litterae  cum  eodem  margine  fuerunt  recisae. 

V.   387.   laborantem.  Ms.   laborentcm. 

Y.  388.  Nimirum.  Ms.  Se  uirum. 

Y.  390.  Fortla  facta  uiri.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  645. 
incipit :   Fortia  facta  patrum. 

V.  391.    Vinci.  Infra  lib.  VII.  u.  ao.  occurrunt 
arua   Vincensia. 

Y.  392.  mari.  Ms.  maris. 

Y.  393.  praeclia.  Ms.  prelia. 

Y.  394.  Temperat  ille  suas  noctis  per  opaca  latebras. 
Ms.   Teperat  etc.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.   725. 

Ferimur  per  opaca  locorum ; 

et  lib.  VI.  u.  633. 

ct  pariter  gressi  per  opaca  uiarum. 

V.  395.  Sollicitaeque  celer  successit  mocnibus  urbis. 
Ms.  Solliciteque  celer  successit  mcntibus  urbis.  Sed  fere 
omnes  diphthougi  exulant  a  nostro  Codice.  Cic.  Or.  pro 
lege  Agrar.  I.   cap.  VIII.   Ciuitas  soUicita  suspicione. 

V.  396.  Hostes  pcr  medios.  Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.  283. 

mediosque  fugam  tenuisse  per  hostes  ; 

et  lib.  XII.  u.  477 medios  Iuturna  pcr  hostcs  ; 

et  u.  65o medios  uolat  ecce  per  hostes. 


384  II*   LIBRVM  VI. 

V.  397.  Non  ignota  cano.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  01.' 
Jlaud  ignota  loquor. 

V.  399.  Perficiens.  Ms.  Perficere ,  quod  si  retinere 
uolueris  ,  adde  copulam  et  sic  :  Perficere ,   et. 

V.  ^oS.ffinc  redit  ad  socios:  magnum petit  inde  magistrum. 
Ms.  Hic  retulit  ad  sotios.  magnum  petit  magistrum. 

V.  4°9'  S'1  dicta  feremus.  In  margine  est  Oratio. 

V.  412"  summo.  Ms.  summa. 

V.  4X4"  rar05  ia,7Z  uidimus  hostes.  Ms.  raras  mm  ra- 
puimus  ab  oste. 

V.  4J5.   Twra  Zocws  est ,  quo.  Ms.  Z>wm  Zocwi  est  qui. 

V.  4*6.   Carcasan.  Ms.   Carthasan. 

V.  4r7*  Tarincus.  Non  plane  clarum  est  hoc  nomen 
in  Codice  ,  ubi  scriptum  uidetur  potius  tarincius. 

V.  4J^-  nostris.  Ms.  /iwft. 

V.  43o.   Terribilem  Asan.  Ms.   Terribile  masan. 

V.  43i«  Audacem  Tafaran  Petrus.  Ms.  Audacem  pe- 
trum  tafaran.  Sequentes  uersus  requirunt  correctionem, 
quam  hic   adhibui. 

V.  432.  infensis  luctantem  Iammada  telis.  Ms.  infes- 
sis  etc.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  793. 
Cum  telis  premit  infensis. 

V.  434«  Verticis  alta  rotans  truncatis  timpora  neruis. 
Ms.    Virtutis  alta  rotans  truncatis  timpora  uenis. 

V.  435.  Altisan  Stephanus  etc.  Ms.  Sthefanus  altisan 
etc.  Ordinem  horum  nominum  immutaui,  quia  Stcpha- 
nus  habet  priorem  syllabam  breuem  apud  Martialem 
et  Aratorem,  ut  constat  ex  Prosodia  reformata  Ricciolii. 

V.  436.  Ielidassenque.  Ms.  lelidas  scnque. 

V.  4^7*  G-regorius  inficit.  Ms.  grorgius  conficit.  Feci 
Gregorius ,  ut  est  supra  lib.  Inl.  u.  487-  •>  non  Geor- 
gius;  nam  huius  prima  passim  apud  Poetas  corripitur, 


NOTAE.  335 

ut  uidere  est  in  Prosodia  reformata  Ricciolii ,  ubi 
citatur  pro  eadem  syllaba  proclucta  unicum  exemplum 
Baptistae  Mautuani ,  cuius  auctoritas  non  magni  est 
faciencla. 

V.  44°*  m^es  >  ueloxque.  Ms.  pules  uelosque. 

V.  4421*  Duro  sonat  ungula  cornu.  Virg.  Georg.  lib.  nl. 
u.   88 et  solido  grauitcr  sonat  ungula  cornu. 

V.  444*  Cornipedum  fodicns  densis  calcaribus  aimos. 
Virg.  Aen.  lib.  VI.  u.   88 1. 

Seu  spumantis  equi  foderet  calcaribus  armos. 

V.  446.  Dirupto.  Ms.  diructo  ,   ut  lib.  V.  u.   607. 

V.   447*   Non   alitcr.   In  margine   Comparatio. 

V.   eocl.   conuoluit.   Ms.   cum   uoluii. 

V.  448.  Cum  tumidus  boreas ,  Scythica  iamliberab  aula. 

Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  144 Ma  se  iactet  in  aula 

Acolus. 
Non  incongrue  post  Virgilium  noster  Poeta  uentorum 
domum  aulam  appellat;   est  enim  aula,  Graece   avkfy , 
ut  scribit  Atbenaeus  lib.  V.,  6  dia%vEOfxevo(;  totzoq^  lo- 
cus  nempe    subdialis ,    ac  perflatilis ,    ab  m,   idest  flo. 

V.   449-   Perfurit.   Ms.   Pcrfuris. 

V.  4^ l '  Vertit  arenosas  ,  conturbans  aequora ,  terras. 
M.    Vertis  arenosas  conturbans  cquo  tcrras. 

V.  4^9*  Quatuor  etc.  In  margine  aclest  notula,  cuius 
prior  uox  recisa  fuit ,  sic   (Quatuor)  ligantur  captiui. 

V.  4^3.  Varinnum.  Suspicor  hunc  esse  eunclem  Mau- 
rum ,  de  quo  est  mentio  supra  lib.  I11I.  u.  964.  ,  ubi 
reperi    Varrinnum  etiam  duplici  rr. 

V.  465.  Nasamon.  Ms.  mamasan. 

V.  470.  uultuque  remisso.  Val.  Max.  lib.  VIII.  cap.  X. 
n.  Iil.   uultu  remisso  ,   ct  languida  uoce  etc. 

V.   473.   Massylique.  Ms.  Massilique. 

49 


386  IN   LIBRVM   VI. 

V.  47^.  Caecilides.  Ms.  Cecilides ;  ut  alibi.  In  mar- 
gine  est  Oratio. 

V.  47^*   Optime  iussa.  Ms.   Octima  iuxa. 

V.  4^4-  Mansuescit.  Exempla  huius  uerbi  actiue  sumpti, 
ut  supra  u.  2,53.,  rara  simt  apud  Lexicographos  Latinos. 

V.  494*  humiletque  tua  uirtute  superbos.  Ms.  humdesquc. 
£x  uerbo  humilio,  quo  praeter  scriptores  ecclesiasticos 
omuis  aeui ,  incipi&ndo  a  Tertulliano  ,  imo  a  primo 
saeculo  Christiano  in  quo  perfecta  fuit  antiqua  uersio 
Bibliorum  Sacrorum ,  usus  est  etiam  Ammianus  Mar- 
cellinus ,  fecit  noster  Poeta  humilo  ob  metri  gratiam 
tum  hoc  loci  tum  libro  VII.  u.  464.  Desumpta  est 
autem  haec  sententia  ex  Ps.  LXXXVIII.  u.  11.  Tu 
humiliasti ,  sicut  uulneratum ,  superbum :  in  brachio  uir- 
tutis  tuae  ( uel ,  ut  iii  Psalt.  Mediolan. ,  et  in  uirtute 
brachii  tui  )  dispersisti  inimicos  tuos. 

V.  498-  Finierat  dictis.  In  margine  male  est  hic 
Oratio  ,  quae  uox  potius  ponenda  erat  e  regione  uer- 
sus    5oo. 

V.  499*  lamine  toruo.  Sic  desinit  Virg.  Aen.  lib.  11I. 
u.  677. 

V.   5o6.  Subiiciet.  Ms.  Subicite. 

V.  5o8.  Ante  tubam.  V.  lib.  IV.  u.  490. ,  idest  Ante 
proelium  ,  ut  interpretatur  P.  Pirrho  eandem  phrasim 
apud  Claudian.  lib.  I.  in  pr.  Cons.  Stilich.  seu  Carm. 
XXI.  u.   192. 

Ante  tubam  nobis  audax  Germania  seruit. 

V.   509.  tueri.  Ms.   tuorum. 

V.    5 10.  Nasamon.  Ms.  Sadamon. 

V.  5 1 1 .  Iussio  dura  premit.  Mortem  licet  ipsa  minentur. 
JMs.  luxio  dura  premit.  mortem  licet  ipse  mincntur. 

V.  5iy.  Byzacii.  Ms.  Bizacii. 


NOTAE.  387 

V.  5ai.  Ipseque  qui.  Ms.  Ipse  qui. 

V.  52,4.  ualde  graui.  Tum.  Ms.  tu.  Fortasse  tempore 
Corippi  ultima  aduerbii  ualde  corripiebatur. 

V.  5a5.  ira.  Ms.  irre. 

V.  53o.  Maximianus ,  nempe  Herculeus ,  cle  quo 
uide  ad  lib.   I.  u.  480. 

V.  535.  Languantan  ccdere  signis.  Ms.  laguantan  ce- 
dere  suis. 

V.  536.  An  fugisse  putas  ?  Velles  hoc ,  ductor  acriue. 
Ms.  Aut  fugisse  putas  ?  uallas  hoc  ductor  acriue.  Pro 
An  ex  Aut  potest  legi  Haud ;  sed  tunc  omittendum 
csset  punctum  interrogantis ,  quod  uisitur  etiam  in 
Codice.  Fortasse  illud  acriue ,  quod  legitur  in  Codice 
ipso,  et  immutare  non  ausus  sum,  cum  nesciam,  quid 
pro  ea  lioce  sit  reponendum,  est  ex  Graeco  dMpififyc 
exquisitus ,  accuratus ,  diligens.  Sane  in  Prosodia  refor- 
mata  auctore  I.  B.  Ricciolio  impressa  Bononiae  anno 
MDCLV.  legitur  Acriuia  ,  diligentia  ,  uKpifieiai ,  prima 
communis ,  secunda  et  tertia  longa.  Item  Du  Cange  in 
Glossario  mediae  ct  infimae  Latinitatis  habet :  Acriuiose, 
accurate  ex  Graeco  axpifidc;,  citatque  Isidorum  Pacen- 
scm  episcopum  saeculi  VIII. ,  qui  ea  usus  est  uoce  in 
Chronico. 

V.  541.  suspendi  Maurorum.  Ms.  subspendi  morietur. 

V.  542..  Iussu.  Ms.  lussit. 


IN  LIBRVM  VII. 

N  O  T  A  E. 

V.  4-    ^S  btutu.  Ms.   Optutu. 

V.  6-7.    Vinccre  quippe  grauis  melius  sapientia  gentes, 
Quam  uirtus  armata  potest. 
Ecclesiastes  cap.  VIIII.  u.  18.  Melior  cst  sapientia ,  quam 
arma  bellica.  Sap.   cap.  VI.  u.    1.  Melior  est  sapientia , 
quam  uires ;  et  uir  prudens ,   quam  fortis. 
V.   8.  relegens.   Ms.   relegans. 

V.  9.  Sic  praepes  hirundo.  In  margine  legitur  Com- 
paratio.  Iu  textu  legitur  Sic  praeceps ,  sed  adclitum  est 
in  margine  al.  praepes.  Hanc  uero  uocem  requirit  ratio 
uersus  prae  altera;  et  ter  illa  usus  est  Virgilius,  cuni 
cle  uolucribtis  ageret ,  qui  uelociter  ,  ut  hirunclines  , 
discurrunt  per  aera  :  ut  Aen.  lib.  11I.  u.  36i. 

Et  uolucrum  linguas ,   et  praepctis  omina  pennae ; 

lib.  V.  u.  2  54-5 Quem  praepes  ab  Ida 

Sublimem  pedibus  rapuit  Iouis  armiger  uncis. 
et  lib.  VI.  u.   14-5. 

Daedalus ,  ut  fama  est ,  fugiens  Minoia  regna , 
Pracpctibus  pennis  ausus  se  credere  caelo. 
V.    10.  Inquirens  teneras  pullis  circumuolat  escas..  Ms. 
Inquires  teneras  puluis  circouolat  etc.   Virg.  Georg.  lib.  I. 
u.   377. 

Aut  arguta  lacus  circumuolitauit  hirundo. 
V.    12.   Itque  reditque  locis:   ramos  nunc  arboris  altae. 
Ms.  Idque  redit  locis  etc.  V.  supra  acl  lib.  Inl.  u.  5^4« 
Virg.  Acn.  lib.  VII.  u.   108. 

Corpora  sub  ramis  deponunt  arboris  altae. 
V.    i3.  proscinditque.  Ms.  proscindit  absque  copula. 


IN   LIBRVM  VIT.   NOTAE.  3 89 

V.    i5.  Et  sociis  sic  ductor  ait.  I11  margine  Oratio. 

V.  16.  Carcasan  nostris  fretus  concurrerc  tclis.  Ms. 
Carsan  nostris  etc.  Virg.  Gcorg.  lib.  I.  u.  4^9*  ^lesiiilt 
similiter concurrcre  tclis. 

V.  20.  Vincensibus  aruis.  Sic  est  in  Codice.  An  Vi- 
tensibus  ?  Vita  enim  est  Africae  urbs  nota ,  exstans 
olim  prope  Tripolim,  unde  nomen  sumpsit  Victor  Vi- 
tensis  episcopus,  qui  Historiam  scripsit  Vanclalicae  Per- 
secutionis  sub  Hunerico  circa  annum  CCCCLXXXVII. 
Sic  corrigerem ,  nisi  supra  libro  VI.  u.  391.   legissem 

Vinci  populator  iniquus. 
Vincum  ueJ  Viucus  est  fortasse  urbs  Africae ,  quae 
fns;it  cliligentiam  geographorum:  nisi  legendum  sit  hic 
Viccnsibus ,  et  supra  Vici.  Tuuc  erit  illucl  prouinciae  By- 
zacenae  oppidum,  ut  ait  Cl.  Morcellus  Afr.  Ckrist.  T.  I. 
p.  3.S2.  ,  quod  Antorunus  Vicum  Augusti  in  Jtinerario 
appellat ,  inter  Adrumetum  et  Aquas  Rcgias.  Idcm  in 
Concilio  Cypriani  Vicus  Cacsaris  dicitur ,  ct  ex  Colla- 
tione  Vicus  tantum  quandoquc  nomiuatum  uidctur ,  quod 
cetcris  antiquior  essct. 

V.   2,1.  fors.   Ms.  sors. 

V.  2,3.  concurret.  Ms.   concurrcre. 

V.   a5.   texerit.   Ms.   exerit. 

V.  27.  Perient.  De  parum  usitata  hac  forma  futuri 
uulendus  est  Forcellinus  uerbo  Eo  in  fine,  ubi  nullutn 
tamen  est  additum  exemplum  pro  uerbo  Pcreo,  excepto 
eius  composito  Disperiet  ex  Sap.  XVI.  29.  Poterat  autem 
alFerri  ex  Ecclesiastico  cap.  XXIII.  u.  7.  et  cap.  XLI. 
u.  9  pcrict.  Sic  etiam  in  Vulgata  plura  sunt  exempla 
huiusmodi  pro  aliis  uerbis   compositis  ex  co. 

V.  29.   Concuticns  obscocna  fames  etc.  Ms.  Concitiens 
obsccna  fames  etc.  Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.  36y. 
Obscocnamque  famem  etc. 


39O  IN   LIBRVM  VII. 

V.  3o.    uenalia    tempore    certo.    Ms.    ienalla    tempore 
certo.  Virg.  Georg.  lib.  I11I.  u.   100.   desinit  pariter : 
tempore  certo. 

V.  32.  mouetc.  Ms.  mouere. 

V.  33.   Vix  ea  fatus  erat,  campos  contexerat.  Ms.  con- 
texeras.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  590.,  lib.  il.  u.  692,.,  lib.  nl. 
u.  655.,  lib.  VI.  u.  190.,  lib.  VIII.  u.  52c,  et  lib.  XII. 
u.  65o.  incipiunt  iisdem  uerbis  : 
Vix  ea  fatus  erat. 

V.  34.  Altus  eques  ,  lentusque  pedes.  Virg.  Aen.  lib. 
VII.  u.  624-5. 

Pars  pedes  ire  parat  campis  ,  pars  arduus  altis 
Puluerulentus  equis  furit. 

V.   35.  fremitusque    incessit    equorum.    Ms.  fremitusque 
inccescit  etc.  An  ardescit,  ut  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.  607. 
fremitusque  ardescit  equorum. 

V.  36.  cautus  Carcasan  montibus  altis.  Ms.  cautis 
carhasan  monitus  alis. 

V.  37.  Antalasque  ferox :   subito ,    crepitante   tumultu. 
Ms.  Atalasque  cet.  Virg.  Aen.  lib.   VIIH.  u.  397. 
subito  turbante  tumultu. 

V.  40.  iunxere.  In  Ms.  tam  iunxere ,  quam  uinxere 
legi  potest. 

V.  41*  densis  exercitus  armis.  Ms.  densus  exercitus 
cet.  V.  lib.  11I.  u.  238.  et  loca  Virg.  similia  ad  illum 
u.  citata. 

V.  43.  Massylique.  Ms.   Massilique. 

V.  46.  portusquc  intrare  Lariscos.  Ms.  portuque  stare 
Larisco  uel  Laristo. 

V.  47.  Iussit.  Ms.  luxit. 

V.  48.  Dispensat.  Ms.  Dispensant. 

V.  5o.  oborta.  Ms.  aborta. 


NOTAE.  391 

V.  56.  quo.  Ms.  quod. 

V.  60.  circumfusos  ccrturn  cst  patuissc.  Ms.  circum- 
fusas  ccrtum  cst  potuissc. 

V.  62,.  infcnsis  miseram  pctis,  improbe,  telisf  Ms.  in- 
fessis  etc.  Virg.  Aen.  lib.   VIIII.  u.  793. 
Cum  telis  premit  infcnsis. 

V.   65.   ductorem.   Ms.   ductore. 

V.   66.  sociumque.   Ms.  sotiumque. 

V.  69.  Siluam  uclut.  In  margine   Comparatio. 

V.  71.  Cum  tenuis  scintilla  etc.  Eccli.  cap.  XI.  u.  4r« 
-4  scintilla  una  augetur  ignis. 

V.   72,.   Incipit.   Ms.   Incepit. 

V.  73.  Funeream  primum  paruamque  exire  fauillam. 
Ms.  Furam  primum  etc.  Prius  tamen  pro  Furam  in 
Codice  erat  uox  longior  ,  in  cuius  medio  deletae 
fuerunt  ad  minus  dnae  litterae;  ideoque  fortasse  lege- 
batnr  Funcram ;  ex  qua  uoce  conieci  legendum  Fune- 
rcam  pro  funestam  uel  atram :  ut  Virg.  Acn.  lib.  V. 
u.  666. 

Rcspiciunt  atram  in  nimbo  uolitare  fauillam. 
Potes  etiam  legere    Furuam  primum  etc. ,    uel  Fumum 
primum  etc. ,  ut  Terent.  Adelph.  Act.  V.  Sc.  11I.  u.  6. 
Psaltria  fauillae  piena  et  fumi. 

V.  76.   accendere  feruor.  Ms.  acuere  furore. 

V.  78.  trahuntur.  Ms.  trahantur. 

V.   81.   cruento.   Ms.   cruenti. 

V.  86.  .Saxa  ,  faces  ,  gladios  ( quotquot  furor  arma 
miuistrat).  Ms.  Sa.ra  faces  gladios  quicquid  furor.  ira 
ministrat.  Poterat  sic  relinqui  hic  uersus  absque  ulla 
correctione  \  sed  eam  suppeditauit  mihi  Virg.  Aen. 
lib.  I.  u.    1S4. 

lamque  faces  ct  saxa  uolant,  furor  arma  ministrat. 


392  IN  LIBRVM  VII. 

V.  88.  Morte  clucis  merita.  M.  meriti.  Virg.  Aen.  lib. 

I11I.  u  696 merita  nec  morte  peribat ; 

et  lib.  XI.  u.  849. 

Morte  luet  merita. 

V.  91.  Exacuunt  dubias  mediis  feruoribus  iras.  Ms. 
Exacuunt    dubias   feruoribus   iras.  Virg.   Georg.    lib.  11I. 

u.    i54 nam  mediis  feruoribus  acrior  instat. 

Ex  hoc  loco  adciui  mediis ,  ut  uersum  sanarem  Co- 
rippi ,  cum  is  in  eius  librorum  lectione  apprime  uersatum 
se  prodat;  ut  recte  obseruauit  Fogginius,  praeter  alios, 
in  Praefatione  ad  Opera  iam  edita  illius  p.  VIII. 

V.  96.  Quisnam  etc.  In  margine   Oratio. 

V.   97.  Exagitat.  Ms.  Exagitur. 

V.  98.  Tarasis.  Ms.  tarsesis ;  sed  lib.  Inl.  u.  553. 
et  1101.,  et  lib.   V.  u.  5a5.  est  Tarasis. 

V.   106.  Morte.   Ms.  Marte. 

V.    112.  comitesque.  Ms.   cominusque. 

V.   11 3.  aggere.   Ms.   agere. 

V.    114.   Constitit.  Ms.   Constituit. 

V.    11 5.  Ferum  me  etc.  In  margine  Oratio. 

V.    116.  ciuilibus  armis :  ut  Lucr.  lib.   11I.  u.   70. 
-     Sanguine  ciuili  rem  confiant. 

V.  117.  est  ensum.  Sic  est  in  Codice.  Fortasse  ensum 
est  per  syncopen  pro  cnsium ;  nisi  mauis  legere  ex- 
tensum  pro  est  ensum. 

V.    118.  mortis.  Ms.  martis. 

Y.    12,1.   Nostiis.   Ms.   noster. 

V.    12,2.   Cusina.  Ms.   Cosina. 

V.  12,3.  F05,  ignaua  manus,  nostris  discedite  castris. 
Sic  ait  Caesar  ad  milites  suos  seditiosos  apud   Lucan. 

Phars.  lib.  V.  u.  357-8 discedite  castris : 

Tradite  nostra  uiris  ignaui  signa  Quirites. 


NOTAE.  398 

V.  124.  Vadite.  Caesar  eodem  uerbo  utitur  apud 
Lucau.  lib.   cit.  u.  3a5.  in  suis  obiurgandis  militibus. 

V.  eod.  commotis  Cusina  cannis.  Ms.  commotis  cosina 
( sic  )  cannis.  Vide  supra  ad  lib.  VI.  u.  2,64. 

V.    125.  adsit.  Ms.  assit. 

V.  126.  Bczinaque.  Ms.  Vezinaquc;  sed  supra  lib.  VI. 
u.   279.  est  Bezina. 

V.  127.  Vix  ea  fatus  erat,  densis.  Ms.  densi.  V.  su- 
pra  ad  u.  33. 

V.   134.  Atque  monens  etc.  In  margine  Oratio. 

V.  i35.  restingucre  mente  furores.  Ms.  restringcre  etc. 
Scio  apud  anonymum  auctorem  Panegyrici  ad  Constan- 
tinum  cap.  VI.  11.  1.  esse  :  Iratos  incensosque  ad  ulci- 
scendum  animos  restringere.  Attamen  fortasse  mendosa 
est  ea  lectio ;  cum  Cicero  habeat  De  Finibus  lib.  I. 
cap.  XIII.  Restinguere  omnium  cupiditatum  ardorem , 
Orat.  pro  Rabirio  cap.  VI.  Restinguere  odium,  et  Orat. 
pro  Sext.  cap.  XXI.  Animos  hominum  sensusque  morte 
restingui ;  item  De  Orat.  lib.  I.  cap.  XI.  Eorum  mentes, 
qui  audiunt ,  aut  inflammare  dicendo ,  aut  infiammatas 
restinguere ,  et  Dc  Diuinatione  lib.  I.  cap.  XXX.  Illa 
ctiam  tenia  parte  animi ,  in  qua  irarum  existit  ardor , 
sedata  atque  restincta. 

V.   i36.   discedit.  Ms.   desccdit. 

V.  i3y.  furuisse.  Vnicum  est  fortasse  exemplum  prae- 
teriti  modi  infinitiui  huius  uerbi ,  de  cuius  praeterito 
etiam  indicatiui  modi  dubitant  Grammatici ,  num  re- 
uera  exstiterit.  Cellarius  enim  in  Latinitatis  probatae 
et  exercitae  Libro  Memoriali  affirmat  sine  praeterito  esse 
Furo  ;  et  Forcellinus  in  suo  Lexico  refert  praeteritum 
eius  esse  paene  incertum. 

V.   141«  Recinarius.  Ms.  ricinarius. 

5o 


394  IN  li^rvm  vir. 

V.  i49«  Nec  minus ,  ut  Caesar  etc.  In  margme  est 
Comparatio.  Non  autem  est  tantum  comparatio ,  quam 
allusio  ad  celebrem  seditionem  ortam  in  castris  Cae- 
saris ,  quam  illico  sedauit  una  tantum  uoce  usus  in 
alloquendis  militibus  ;  uidelicet ,  Quiritcs ,  eos  appel- 
lans  ,  non  amplius  Commilitones ,  ut  solebat.  Vide  hac 
de  re  Sneton.  De  C.  Caesare  cap.  LXX.,  Tacit.  Annal. 
lib.  I.  cap.  XXXXII.,  et  Lamprid.  De  Alexandro  Seuero 
cap.  LII.  et  seqq.  Sic  etiam  habet  Lucan.  Pliars.  lib.  V. 
u.  35^.  et  seq.  supra  cit.  ad  u.   12,3. 

V.   i52,.  Paucos  etc.  In  margine  Oratio. 

V.  161.  Fit  gentes  terror ,  quando  cwn  milite  laetus. 
Ms.  He  gentes  terror  sed  acon  milite  letus. 

V.    164.  stridentia.  Ms.  stridente. 

V.  166.  et  Campis  posuit  sua  castra  Catonis.  Fortasse 
hi  Campi  Catonis  erant  prope  Vticam ,  nisi  potius  a 
Catone  maiore ,  qui  quaestor  fuit  in  Africa ,  nomen 
sortiti  sint.  De  iis  autem  Campis  nullam  mentionem 
inueni  apud  Cellarium  aliosque  geographos.  Lucan. 
lib.  VIII.  u.  119.  desinit  pariter  .  .  .  et  castra  Catonis. 

V.   168.   omne.  Ms.  omnem. 

V.   179.  sumpserat.  Ms.  sumpserit. 

V.    180.  agmina.  Ms.  aghmine. 

V.    181.  aggere.  Ms.  agere. 

V.    i85.  Massyla.  Ms.  massilla. 

V.  187.  occurrere  iussit.  Ms.  iuxit.  Virg.  Aen.  lib.  XII. 
a.   854.   desinit  iisdem  uerbis. 

V.  189.  His  iunicas  etc.  In  margine  :  Nota  insenia 
quae  dabantur  militibus. 

V.  191.  cetra.  Ms.  sceptra.  Pro  cetra ,  poteram  ]e- 
gere  scuta,  sed  secutus  sum  Virgil.  Aen.  lib.  VII.  u.  73a. 
Laeuas  cetra  tegit , 


NOTAE.  395 

ubi ,  ut  iam  adnotaui  ad  lib.  il.  u.   i53. ,  Seruius  Ce- 
tram  ait  esse  Scutum  loreum,  quo  utuntur  Afri  ct  Hispani. 

V.    194.   Missilibus.  Ms.  Massilibus. 

V.   196.  dictis  affatur  amicis.  Sic  desinunt  apud  Virg. 
Aen.  lib.  VIII.  u.  126.,  et  lib.  X.  u.  466.  V.  infra  ad  u.  43 1. 

V.    197.  Romani  comites  etc.  In  margine  Oratio. 

V.  202.  Massylaeque.  Ms.  Massileque. 

V.  2o3.  laetus.  Prius  erat  leto,  unde  factum  est  letus. 

V.  204«   Non  sic  etc.  In  margine  est  Comparatio. 

V.  209.  Vt  fremitus  pressit ,  dextraque  silcntia  iussit. 
De  Laudibus  lustini  lib.  I.  u.   123. 

Ora  premens  digito ,   dextraquc  silentia  fecit. 
Lucan.  Pharsal.  lib.  I.  u.   298.   desinit  pariter  : 

dextraque   silentia   iussit. 

Item  Iudith.  cap.  XIII.  u.  16.  iussit  fieri  silentium.  Vide 
supra  ad  lib.  Inl.  u.  399. 

V.  211.  Suspiciunt.  Ms.  Suscipiunt. 

V.  21 3.  Nec.  Ms.  Hec.  In  margine  etiam  est  Com- 
paratio. 

V.  224.  receptis.  Ms.   reettis. 

V.  225.  non  tristia  mittere  bella.  Corippum  uidetur 
hoc  loci  usum  esse  uerbo  mittcre  pro  committere ,  ut 
lib.  I.  u.  487.  V.   et  ad  lib.  il.  u.  268. 

V.   227.  margine.  Ms.   magine. 

V.  234.  Nec  minus  et  Nasamon  diuersa  in  parte  rebellis. 
Ms.  Nec  minus  et  massamon  cet.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII. 

u.  69 1 diuersa  in  parte  furcnti  ; 

et  lib.  XI.  u.   2o3. 

Nec  minus  et  miseri  diuersa  in  parte  Zatini. 

V.  235.  Consilium  infandi  faciens  pro  tcmpore  belli. 
Ms.   Consilium  nephandi  etc.  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  583. 

Ilicet  infandum  cuncti  contra  omina  bellum ; 
et  lib.  XII.  u.  804 infandum  accendere  bellum. 


396  IN  LIBRVM  VII. 

V.  2,36.  agmlna.  Ms.  agmine. 

V.  2.39.  Extrema  iam  morte.  Virg.  Aen.  lib,  il.  u.  447., 
et  lib.  XI.  u.  847.  incipiunt : 

Extrema  iam  in  moite. 
Hinc  fortasse  erit  adiicienda    etiam    in  uersu    Corippi 
particula  in  ante  morte. 

V.  242.  Carcasan ,  sic  orsus ,  ait.  Ms.  Cartasan  etc. 
In  margine  est  Oratio. 

V.  245.  Dum  solidae  uires  membrorum  robore  constant. 
Virg.  Acn.  lib.  il.  u.   639. 

solidaeque  suo  stant  robore  uires. 

V.  246.  lymphiger.  Vox  addenda  Lexicis  Latinis;  ut 
iam  monui  ad  lib.   11I.   u.    145. 

V.    247-   uiris.   Ms.    uiros. 

V.  2,48.  Nasamone.  Ms.  nassamone. 

V.   260.  fossas.  Ms.  fossa. 

V.  266.   Cusina.  Ms.   Cosina. 

V.  270.  dum  dicitur  esse  magister.  Oblique  hic  am- 
bitionis  accusatur  Cusina ,  eoque  nomine  in  inuidiam 
uocatur  ,  quod  uana  nempe  magistri  ambitione  ductus 
malit  pro  Romanis  quam  pro  Mauris  seu  patria  mili- 
tare.  Magister  militum  uel  militiae  tempore  potissimum 
Iustiniani  erat  supremus  dux  exercitus  in  aliqua  ex- 
peditione  ,  ut  pluries  fuit  Belisarius  ,  et  nunc  Iohan- 
nes  noster  in  Africana  expeditione  contra  Mauros  re- 
belles  ,  quam  hoc  Poemate  cecinit  Corippus. 

V.  280.  nostras  uires.  Haec  surgit.  Ms.  nostra  uires 
hec  surget. 

V.   281.  Placidam  per  membra   quietem.   Ms.    placida 
etc.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  695.  desinit  pariter  : 
......  placidam  per  membra  quietem. 

Sic  et  alibi  dicit  quietem  placidam.  In  margine  autem 


NOTAE.  397 

adest  sequens  nota:  [  Vidc~\  sonidum  petrarce : 
Or  che  7  cielo  la  terra  e  'l  uento  tace. 
V.  286-7.  Cum  uigil  insomncm,flagrans  iam  martc,  lohannes 
Ducebat  noctcm.  .  .  .  Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  11.  166-7. 

noctcm  custodia  ducit 

Jnsomnem. 
V.  289.  Quem  iuxta  sapiens  Recinarius  horrida  bella. 
Ms.   Quem  iusta  sapiens  ricinarius  etc.  Virg.  Aen.  lib.  VI. 
u.  86.,  et  lib.  VII.  u.  \\.  desinunt  pariter  : 

hoirida  bella. 

V.  290.  Pectore  pensabat  placido.    Virg.  Acn.  lib.  I. 
u.  5a5. 

Maximus  Ilioneus  placido  sic  pectore  coepit. 
V.  291.  uarios  relegebat  in  ordine  casus.  Ms.  uarias 
etc.  Postrema  tamen  uox  in  Codice  est  dubia ,  ita  ut 
nescias  ,  utrum  legas  casus  uel  causas.  Reuera  uarias 
requireret  causas;  sed  praetuli  uarios  casus,  quia  sen- 
sus  uidetur  id  requirere ,  et  Virgilius  Aen.  lib.  I. 
u.   208.  habet : 

Per  uarios  casus  etc. 
V.   293.  fabula.  Vide  ad  lib.  11I.  u.   57. 
V.   294.   O  quotics  abiere  pares;  Dominumque  potentcm. 
Ms.  O  quoties  habiere  pares.   Nescio    quid  uoluerit  hic 
innuere  auctor.  Fortasse  non  aclhuc  sanus  hic  est  uersus. 
A.n  legendum :    O    quantas   fudere  preces  ?    Ps.    XXIII. 
u.  8.  Dominus  fortis  etpotens,  Dominus  potens  in  proelio; 
et  Ps.  LXXXVIII.  u.   9.  potens  es ,  Domine. 
V.  296.  fundit.  An  fudit  ? 
V.  297.  preccs.    Ms.  preceps. 

V.  3oj-2 et  inania  poscunt 

Numina Virg-  Aen.  lib.  I.  u.  670. 

et  supplex  tua  numina  posco. 


898  IN   LIBRVM   VII. 

V.  3o4-  HL  Ms.  Hic. 

V.  3o5.  Igniferique  colunt,  quae  Mazax  numina  Mards. 
Ms.  Hignifero  colunt  quae  mazax  numine  martis.  For- 
tasse  postrema  uersus  uerba  erunt  hoc  ordine  legencla : 
Martis  quae  numina  Mazax. 

V.  3o6.  atque  deum  belli  putat  esse  potentem.  Ms.  atque 
domini  belli  putat  esse  petentem.  Etiam  Virg.  uocat  Mar- 
tem  belli  potentem.  Aen.  lib.  XI.  u.  7-8. 

V.  307.  gentes.  Ms.  gentis. 

V.  3o8.  Tenarium  dixere  louem,  cui  sanguine  multo. 
In  margine  adest  haec  nota :  Hic  ponitur  modus  barbari 
sacrifitii.  De  Ioue  Tenario,  ut  hic  uocatur,  nihil  inueni 
hucusque. 

V.  3 10.  Pro,  scelus.  Sic  incipit  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  793. 

V.  eod.  Gemitus.  Ms.  geminis. 

V.  3i3.  Numen.  Ms.  Nomen. 

V.  3 16.  surdumque.  Ms.  surdum  absque  copula. 

V.  324.  distensis  habuit  tentoria  uelis.  Exemplum  pro 
participio  distensus  protulit  Furlanettus  in  Appendice 
ad  Lexicon  Forcellini.  Ex  hoc  autem  loco  alterum 
habes  huiusmodi  exemplum.  In  margine  legitur  haec 
nota:  Hic  ponitur  modus  Christianorum.  Supple  ex  nota 
superiori  sacrificii.  Virg.  Aen.  lib.  I.  u.  47^*  desinit 
pariter tentoria  uelis. 

V.  3 2 5.   Visus.  Ms.   Visa. 

V.  327.  peplis.  Ms.  pbeplis.  Iuxta  Durandum  lib.  I. 
Rationarii  diuinorum  Ofjiciorum  cap.  11I.  n.  35.  uelum 
in  ecclesia  triplex  suspendebatur :  primum,  quod  sacra 
operiret ;  secundum  ,  quod  sacrarium  a  clero  diuide- 
ret }  tertium ,  quod  clerum  a  populo  secerneret. 

V.  328.  More  patrum.  Virg.  Georg.  lib.  Iil.  u.  177. 
incipit  iisdem  uocibus. 


NOTAff.  399 

V.  335-6 ct  tensis  aethera  palmis 

Suspiciunt.  Ms.  Suscipiunt. 
Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.   196. 

Suspiciens  caelum ,  tcnditque  ad  sidcra  dextram. 

V.  33y.  genibusque.  Ms.  gentibusque. 

V.  343.  caelum  et  terram  uirtutibus  implens.  Pro  mi- 
raculis  est  frequens  haec  uox  uirtus  in  sacris  Bibliis  , 
ut  adnotauit  Forcellinus.  Hinc  Mazzolenus  auctor  Hymni 
in  Breuiario  Jmbrosiano  recepti  pro  festo  S.  Philippi 
Nerii  cecinit : 

Impleuit  hic  uirtutibus 
Terras ,  et  astra  ciuibus. 
V.  et  lib.  I.  u.    143. 

"V.  344.    Vndiuagumque.  V.  ad  lib.  VI.  u.  343. 

V.  345.  populi  pallentis.  Virg.  Aen.  lib.  I11I.  u.  26, 
Pallentcs  umbras  Erebi ; 

et  u.  242.-3 animas  ille  euocat  Orco 

Pallentes. 

V.  346.  Imperium  tu  solus  habes;  tibi  summa  potestas. 

Iudas  Epist.    u.  2 5.  Soli  Deo    saluatori    nostro 

gloria  et  magnificentia ,  imperium  et  potestas. 

V.  347«  Et  Laus,  et  regnum,  magnaeque  potentia  (Ms. 
potentie)  dextrae.  Lib.  I.  Paralip.  cap.  XXVIIII.  u.  11. 
Tua  est ,  Domine ,  magnificcntia  et  potentia  et  gloria 
atque  uictoria,  ct  tibi  laus:  cuncta  enim,  quae  in  caclo 
sunt  et  in  terra ,  tua  sunt :  tuum,  Domine,  regnum  etc. 

V.  348.  Respice  iam  tandem  Romanos  etc.  Vt  oratio 
Moysis  Exod.  cap.  XXXIII.  u.  i3.  Respice  populum 
tuum ,  gentem  hanc. 

V.  35o.  Frange.  Ms.  france. 

V.  35 1.  dum  conteris  hostes.  Isa.  cap.  I.  u.  28.  con- 
teret  scelestos  et  peccatores  simul. 


400  IN   LIBRVM   VII. 

V.  354-  Haec  memorans,  terras  oculorum  fonte  rigabat. 
Ms.  Nec  memorans  etc.  Virg.  Aen.  lib.  V.  u.  641.  et 
743. 1  item  lib.  X.  u.  680.  iucipiunt : 

Haec  memorans ;  et  lib.  VI.  u.   699. 

Slc  memorans ,  largo  fletu  simul  ora  rigabat. 

V.  357.  humectis  iuxta  Recinarius ,  orans.  Ms.  hu- 
mettatis  iuxta  ritinarius  ora.  In  margine  autem  est 
Ricinarius. 

V.  363.  fudere.  Ms.  fundere. 

V.  364.  onerans.  Ms.  honorans. 

V.  365.  Obtulit.  Ms.  Optulit. 

V.  368.  acceptabile.  Vox  frequens  in  Sacris  Bibliis 
Latinis  tum  Italae  ueteris  tum  Vulgatae  Versionis  \  ut 
in  Epist.  I.  Petri  cap.  il.  u.  5.    hostias  acceptabiles  Dco. 

V.  369.  Sanctificans  mundansque  simul  genus  omne 
Latinum.  In  margine  legitur  Nota  quod  sacerdos  dedit 
Renedictionem  populo.  Ambrosius  Calepinus  in  suo 
Dictionario  uerbo  Sanctifico ,  ubi  recenset  eius  deri- 
uata ,  subiungit :  quae  apud  Ecclesiasticos  scriptores 
nusquam  non  occurrunt,  classicis  tamen  linguae  Latinae 
auctoribus  parum  reccpta.  Bis  participium  sanctificans 
occurrit  in  Vulgata  editione  Sacrorum  Bibliorum , 
nempe  Ezech.  cap.  XX.  u.  ia.  et  Rom.  cap.  XV.  u.  16. 
At  uerbum  sanctificare  centies  illis  in  libris  usurpatur, 
ueluti  Hebr.  cap.  XIII.  u.  12.:  ut  sanctificaret  per  suum 
sanguinem  populum.  Reliqua  pars  citati  uersus  Corippi 
desumpta  uidetur  ex  Epist.  ad  Titum  cap.  il.  u.  14. 
Vt  nos  redimeret  ab  omni  iniquitate ,  et  mundaret  sibi 
populum  acceptabilem. 

V.  3^0.  Magister  ducibus ,  Fortis  Putzintule.  Ms. 
Adiungens  ducibus  fortis  putzintele.  De  hoc  nomine  uide 
ad  lib.  Inl.  u.  478. 


NOTAE.  40 1 

V.  371.  Cum  numerls  etc.  In  margine  legitur:  (Nota) 
quod  hic  datur  ordo  proelii.  Vide  supra  ad  lib.  VI. 
u.    187. 

V.  372,.  Geisirich.  Ms.  geisirith ;  de  quo  uide  ad 
lib.  il.  u.    188. 

V.  374.  At  tu,  Gontractis ,  iuuenum  modo  ductus  in  armis. 
In  Codice  non  adeo  clara  est  prior  littera  uocis  Gon- 
tractis ;  reliqua  uero  ,  quae  ibidem  sequuntur ,  sic  se 
habent :  iuuenum  modos  induitis  armis.  Fateor  tamen 
non  plane  sanatum  fuisse  a  me  hunc  uersum. 
V.  375.  gentis  signa.  Ms.  gentes  et  signa. 
V.  377.  Fronimuth.  Ms.  Fronimicth ;  de  quo  uide 
supra  ad  lib.  I11I.   u.   52,5. 

V.   38o.  properabant.  Ms.  properabat. 
V.  38 1.  clipeatis  agmina  campis.    Aliquo  modo   imi- 
tatus  est  auctor  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.   793-4. 

clipeataque  totis 

Agmina  densantur  campis. 

V.  382,-3 .  hastasque  reductis 

Mittcre  tentantes  uibrant  in  bella  lacertis. 
Ms.   astasquc  etc.  Virg.  Aen.  lib.  XI.  u.   6o5-6. 

hastasque  reductis 

Protendunt  longe  dextris ,  et  spicula   uibrant. 
V.  384.  Zaboas  etc.    In    margine  :  (Nota)  pulcrum 
principium  proelii.  *     * 

V.  385-6 subtexens  lancea  caelum 

Densa  uolat.  Ms.  Dcnse  ualat.   Lucan.  Phars.  lib. 

VII.  u.  4^9 ferro  subtcxitur  aether. 

Virg.  Aen.  lib.  11I.  u.  492, caelum  subtexere  fumo  ; 

lib.  VII.  u.  673 densa  inter  tela  feruntur ; 

lib.  XII.  u.  408-9 et  spicula  castris 

Densa  cadunt  mediis  ; 

5i 


402  IN  LIBRVM  VII. 

et  u.  92,3-4«  •  •  *  •  •  •  •    Volat  atri  turbinis  instar 

Exitium  dirum  hasta  ferens. 
Quinquies  dixit  ipse  Maro  hastam  uolantem,  et  bic  infra 

u.  494~5'  occurrit :  .  .  . lancea  circum 

Densa  uolat. 
V.  389.  Primus  init  martem  cet.  In  margine  legitur: 
(Nota}  quod  Iohannes  primo  init  bellum ,   et  quot  inter- 
fecit ,    et  primo    Sasfum.    Virg.   Aen.  lib.  VII.    u.  647. 
incipit  pariter  : 

Primus  init  bellum. 
V.  390.  Hastam.  Ms.  Asta. 

"V.  392,-3 reuolutus  equo,  fluuiumque  cruoris 

Dat  specus   etc.    .    .    .    Virg.   Acn.   lib.    XI.   ll.    67 1. 
Suffosso  rcuolutus  equo  .   .   .   }   et  lib.  VIIII.  u.  700. 

reddit  specus  atri  uulneris  undam. 

V.  394-5. quem  cuspide  longa 

Aduersum  post  terga  ferit,  qua  spina  sedentis  etc. 
Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.  386. 

longa  nitentem  cuspide ; 

et  u.  5io-i Hunc  uenientem  cuspide  longa , 

Hunc  mucrone  ferit  .  .  .  . ;  item  lib.  X.  u.  382-3. 

Intorto  figit  telo  ,  discrimina  costis 

Per  medium  qua  spina  dedit ;    lib.  XI.  u.  691-3. 

.A Buten  aduersum  cuspide  figit ; 

Loricam  galeamque  inter ,  qua  colla  sedentis 
Lucent. 
V.  397.  haerentem  recipit  dum  fcruidus   hastam.    Ms. 
erentem  recepit  dum  feruidus  astam.  Virg.  Aen.  lib.  XII. 

u.  293. at  feruidus  aduolat  hasta. 

V.  398.   uiuens.  Ms.   dolens. 

V.  399.  Myrmidonis.  Ms.  Mirmidonis. 

V.  4°3.  illum  perculit  hasta.  Ms.  eum  proculit  asta. 


NOTAE.  40  3 

V.  4o5-6 Mucrone  Sumasci 

Colla  secat  tcrcti.  M.  fileti.  Virg.  Aen.  lib.  VII.  u.  665. 
Et  tereti  pugnant  mucrone  etc. 

V.  409-  et  uasta  gcmuerunt  arua  ruina.  Virg.  Aen. 
lib.  11I.  u.  4!4 et  uasta  conuulsa  ruina. 

V.  412"  transuersam  compulit  hastam.  Ms.  transuersa 
compulit  asta. 

V.  4r6.  Emicat  alta pctens.  Virg.  ^era.  lib.  VIIII.  u.  564. 
Sustulit  alta  petens  etc. 

V.  4X7*   Ocius.  Ms.  Ocitius. 

V.  4!9'  necat-   Ms.  negat. 

V.  423.  Compulsit.  Sic  in  Ms.  pro  Compulit,  absque 
exemplo  in  Lexicis  ;  attamen  adnotauerat  Forceliinus 
in  Pello  Pulsi  pro  Pepuli  rarum  esse  nec  imitandum, 
et  adiecit  exemplum  unicum  Ammiani  Marcellini,  apud 
quem  legitur  lib.  XXX.  cap.  V.  al.  21.  sub  fin.  Quae 
eum  insilicntem  pulserat  consueto.  Si  alicui  autem  non 
placet  Compulsit ,  faciat  Compulsat. 

V.  42,5.  uolat.  Ms.  ualat. 

V.  429.   Cusina.  Ms.   Cosma. 

V.  43i.  dictis  iuuenes  affatur  amicis.  Ms.  ductis  etc. 
Vide  exempla  allata  ex  Virgilio  ad  u.  196.  huius  libri, 
quibus   adde  ex  Aen.  lib.  I.  u.   66y. 

Ergo  his  aligerum  dictis  affatur  Amorem. 
et  lib.  VIIII.  u.  652 dictis  affatur  lulum. 

V.  432.  Romani  etc.  In  margine  est  Oratio. 

V.  4^3*  animos,  uiresque  secundas.  Ms.  uiresque  fidem. 
Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  617.  desinit  pariter  : 

animos  uiresque  secundas. 

V.  4^4-  Languantan.  Ms.  Languatan. 

V.  4^9*   quanta.  Ms.  quanti. 

V.  4421*  u'r^  ^s.  u*n5« 


404  IN   LIBRVM   VII. 

V.  446.  Nasamonum.  Ms.  mamasonum. 

V.  447*  hastasque.  Ms.  astasque. 

V.  44^*  miscentur.  Ms.  miscetur. 

V.  449*  ^  clamor  caelo ,  iubilis  simul  etc.  Ms.  /<i 
clamor  celo  yubilis  semel  etc. 

V.  4^0.  subtexitur  aer.  Vide  supra  ad  u.  385. 

V.  4^  1-2 neruoque  uolatile  ferrum 

Spargitur Virg.  Aen.  lib.  VIII.   u.  694-5. 

telisque  uolatile  ferrum 

Sparg^tur. 
Etiam  ibid.  lib.  I11I.  u.  71.  occurrit  ....  uolatile  ferrum. 
Vide  supra  ad  lib.  V.  u.   576. 

V.   453.    arua.    An    arma  ? 

V.    6^1.   Latinos.    Ms.    latinis. 

V.  463.  Hac.  Ms.  Hoc. 

V.  464.  humilatque.  Vide  supra  lib.  VI.  u.  494. 

V.  4^5.  fidissimus.  Ms.  fidissimis. 

V.  47  *•  Deiicite.  Ms.  Deiecite. 

V.  47a*  ^iC  ait>  e**  Septem  uersus  incipit  Virgilius 
iisdem  uerbis. 

V.  475.   Geisirich.  Ms.  geisirth.  V.  ad  lib.  il.  u.  188. 

V.  477'  et  mollia  colla  retorquent.  Virg.  Aen.  lib.  XI. 
u.  62,3.  desinit et  mollia  colla  rcflcctunt. 

V.  479*  -Putzintulus.   Ms.  Putezinteulus. 

V.  480.  ^rcte  uolat.  Sic  diuisim  est  in  Codice  nostro 
tum  hic  tum  infra  u.  643.  ,  ut  apud  Virgilium  rectius 
scribendum  esse  putat  Forcellinus. 

V.  486.    Transadigit.   Ms.    Transadicit. 

V.  492'  hastas.   Ms.   astas. 

V.  49^*  loricam.   Ms.  luricam. 

V.  497*  *^c  socios  hortatur.  etc.  In  margine  est  Oratio. 

V.  5oi.  Languantan  gcntes  propriis  aptabo.  Ms.  Lau- 
guatan  gentes  propriis  attabo. 


NOTAE.  40  5 

V.  5o6.  Hic  socius  Dcciis  etc.  Tres  Uoc  nomine  ciues 
Romani ,  pater,  filius,  et  nepos,  omnes  consules,  pro 
patria  se  deuouerunt,  et  telis  hostium  certaeque  morti 
obtulerunt :  P.  Decius  Mus  pater  bello  Latino ;  P. 
Decius  filius  Etrusco ;  nepos  eo ,  quod  cum  Pyrrho 
gestum  fuit.  De  prioribus  duobus  uide  Liu.  Hist.  lib. 
VII.  cap.  VIIII. ,  et  lib.  X.  cap.  XXVIII. ,  de  omnibus 
Cicer.  Tuscul.  Quacst.  lib.  I.  cap.  XXXVII.,  et  De  Fin. 
lib.  il.  cap.  XVIIII. 

V.   5oy.  morte.  Ms.  marte. 

V.  5o8.  manens  memorabile  caclo.  Ms.  manet  memo- 
rabile  cclum.  Virg.  bis  habet  memorabile ,  nempe  Aeii. 
lib.  il.  u.  583.,  et  lib.  Inl.  u.  94.,  et  utroque  in  loco 
in  sexta  sede  ,  cui  subiuugit  nomen ,  quamuis  alii  in 
posteriori  loco  legant  numen. 

V.  509.  Dum  fera  bella  legent  aeuo  ueniente  minores. 
In  margine  haec  additur  glossa  quia  qui  pro  patria 
moriuntur  pcrpetualitcr  uiucre  dicuntur.  Nic.  Erythraeus 
ad  u.  822,.  lib.  VI.  Aen.,  ubi  legitur:  utcumque  ferent 
ea  fata  minores  ,  adnotauit  in  margine  nepotes ;  et  in 
Indice  Virgiliano  ad  eandem  uocem  adiecit :  Minores  9 
sermo  est  pocticus ,  quo  accipiendi  sunt  omnes ,  quos 
Posteriores    Iurisprudentes    appcllant  etc.    Lucr.   lib.   V. 

u.  11 97 quas  lacrimas  peperere  minoribus  nostris? 

Guidobonus  quoque  cit.  ad  lib.  V.  u.  3yo.  hunc  hahet 
uersum   129. 

Atque  uelit  nostros  scmpcr  mcminisse  minores. 

V.  5i3.  Condensos  ueluti  fundunt  caua  nubila.  Ms. 
ncbula,  et  comparatio  in  margine.  Virg.  Aen.  lib.  VIIII. 

u.   671 et  Coelo  caua  nubila  rumpit. 

In  margine  autem  est  Comparatio. 

V.   5i5-6 uiridis  nec  pampinus  uuas 

Vindicat  ipse  suas ,  arbor.  Ms.  albor. 


406  in  librvm  vii. 

Virg.  Georg.  lib.  I.  u.  448. 

Heu  male  tum  mites  defendet  pampinus  uuas ! 
V.  517.  Defendit  teneros  foliorum  etc»  Ms.  Defundit 
teneros  filiorum  etc^ 

V.  5^2.  Massylo.  Ms.  massilo. 

V.  523.  Succedit  pilata    manus   etc.    Virg.   Aen.   lib. 
XII.  u.   12 1-2. 

Procedit  legio  Ausonidum ,  pilataque  plenis 
Agmina  se  fundunt  portis. 
V.  5^5.  calent :  nullum  est  sine  sanguine  Mauro.  Ms. 
cadent  nullum  est  sinc  sanguinc  mauri. 

V.  526.  Dolor  cxcitat  iras.  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  594. 
desinit  eisdem  uerbis. 

V.    52,9.  feros.   Ms.  ferens. 

V.  53 1-2 sed  carmine  paucos 

E  multis  signabo  meo  etc.  Ms.  JEt  multis  etc. 
Virg.  Aen.  lib.  nl.  u.  ^>']rJ-^'[ 
Pauca  e  multis  etc. 
Expediam  dictis. 
V.  534>  obstare  3  lohannes.  Ms.  ostare  lohannis. 
V.  536.  Ceu  messor  etc.   In  margine  est  Comparatio. 
V.  538.  comprcssat.  Hoc  uerbum  omisit  Forcellinus, 
quamuis  ex  Tertulliano  recepit  eius    participium  com- 
pressatus.  Attamen  Gesnerus  in  Nouo  Linguae  et  Eru- 
ditionis    Latinae    Thesauro    To.    I.    col.    1092.  admise- 
rat  Compresso ,  atque    Tertulliani  ipsius    adu.    Gnosticos 
lib.  11I.  textum  adduxerat :    erat    super    illos    in  mala , 
et  compressati  sunt  ualde. 

V.  545.  sed  nil  conterritus ,  ille.    In  margine    legitur 
Nota  ictum. 

V.  547-8 loquelam 

Rumpere. 


NOTAE.  407 

Adiiciendum  erit  hoc  exemplum   aliquando  in  Lexicis 
Latinis  post  Rumpcre  uocem. 

V.  549-  Deiicit  Esputerdan,  Tamatoniumque:  lugurtham. 
Ms.  Dciecit  esputerdan    tamatoniumque   iugurtam.    Virg. 
Aen.  lib.   XI.  11.  642,.  incipit : 
Deiicit  Henninium. 
V.   55 1.  neruos.  Ms.  neruo. 

V.  553.  Voluitur  in  terram  sonipes  etc.  Ms.  Voluitur 
in  tergum  sonipes  etc,  quod  retinendum  erat.  Virg.  Aen. 
lib.  XI.  u.  640. 

Voluitur  ille  excussus  humi ;  et  u.  888-9. 

Pars  in  praecipites  fossas ,  urgente  ruina , 
Voluitur. 
V.   556.   dominum  deturbat  arenae.  Virg.  Aen.  lib.  X. 
u.   554-5. 

Tum  caput  orantis  nequicquam ,  et  multa  parantis 
Diccre ,   dcturbat  terrae. 
V.  558.  Venit  in  obnixum  etc.  Virg.  Georg.  lib.  11I.  u.  222. 

Versaque  in.  obnixot  urQontur  comua  etc. 
V.   56 1.  Hastam.  Ms.  Astam. 
V.   565.  ferit.  Ms.  fudit. 
V.   566.   Cernisati.  Ms.   Ccrnis  ait. 

V.  568.  Colla  metit,  saeuumque  secat  per  timpora  Cutin. 
Ms.  Colla  mouet  seuumque  secat  per  timpa  Cutin.  Stat. 
Theb.  lib.  VIII.  u.  223.  in.cipit : 
Colla  metit. 
V.  569.  Camalum.  Ms.  camulum.  Puto  eundem  esse 
qui  supra  lib.  I11I.  u.  632.  dicitur  Camalus.  Vide  etiam 
lib.  V.  u.   732. 

V.   570.   Captiuumque.  Ms.   Catiuumque. 
V.   571.   Tradidit.   Ms.   Tvar.it. 

V.  572.  torquens  hastde  laccrto.  Ms.  torquens  astile  etc. 
Virg.  Aen.  lib.  VIIII.  u.  402"  iisdem  desinit  uerbis. 


40  8  IN   LIBRVM   VII. 

V.  574»  Scd  postquam  etc.  In  margine  legitur:  petit 
ueniam. 

V.  5^6.  Euantis  digno.  Ms.  euantis  digna.  Fortasse 
erit  scribendum  Euanthis  ex  Graeco  'EvavOtfc,  hoc  est 
Florens ,  uel  aliter  Euanti  ex  Euantus  nomen  duorum 
Sanctorum  Martyrum ,  ut  in  Act.  Sanctor.  lan.  T.  I. 
p.  21.5  et  Apr.  T.  il.  p.  80?  De  hoc  patre  Iohannis 
nihil  reperi  apud  Historicos. 

V.  579.  feras.  Ms.  ferax. 

V.  58a.  Meque  tuis,  uictor,  serua  post  bella  triumphis. 
Ms.  Meque  tuis  uictos  serua  post  bella  triumphos. 

V.  584.  uelox  tamen  illigat  etc.  In  margine  haec 
adest  nota :  Parcitur  uita  (  sic  )  et  ligatur. 

V.  586.  Mitis  in  immitem  Recinarius  etc.  Ms.  Mitis 
in  nimitem  ricinarius  etc.  In  margine  autem  legitur : 
( Nota )  ictum  quem  fecit  retinarius. 

V.  58y.  hastam.  Ms.  astam. 

V.  589.  Magnanimus.  Ms.  Magnanimi. 

V.  59  t.  Dpin.dc  pcclc  *  *  *  uotlldct  quem  cuspide  uictor. 
Ms.  Deinde  petit.  ualida  quae  cuspide  uictor.  Patet  omis- 
sum  fuisse  in  hoc  uersu  nomen  Mauri  cuiusdam  occisi 
a  Recinario  ;  etsi  nulla  appareat  lacuna. 

V.  592.  Deiicit.  Ms.  Deiecit;  ut  paulo   supra  u.  549» 

V.  595.  mollemque.  Ms.  molemque. 

V.  596.  uetant ,  uoluitque.  Ms.  metu,  uoluntque.  For- 
tasse  adhuc  medica  indiget  manu  hic  uersus. 

V.   6o5.   insternit.   Ms.   sternit. 

V.  607.   conto.  Ms.   coto. 

V.  610.  Celsus  equo  fidens.  Virg.  Aen.  lib.  X.  u.  18. 
Austur  equo  fidens. 

V.   611.  Hunc.   Ms.   Huc. 

V.  612.  hastam.  Ms.  astam. 


NOTAE.  409 

V.  618.  fisus.  Ms.  fixus. 

V.  622,.  Dorotis.  Ms.  dorozis ,  sed  supra  lib.  I11I. 
u.  972.,  et  lib.  V.  u.  65o.  est  Dorotis  Latinus.  In  fine 
uersus  est  mancus. 

V.  623.  Execuit.  Cetera  huius  uersus  desunt  in  Co- 
dice  ipso  ,  ubi  iucipiunt  frequentes  lacunae. 

V.  626.  Pcrmixtusque  suis.  Cetera  huius  quoque  uer- 
sus  desiderantur. 

V.  627.   Carcasan.  Ms.   Cartasan. 

V.  629.  Venientem  uidit.  Et  hic  in  Codice  non  ap- 
paret  postrema  uox  huius  uersus. 

V.   63 o.   Iohanncs.   Ms.  lohannis. 

V.  632.  aducrsumquc  pctit  per  uulncra  pcctus.  Postre- 
ma  haec  uox  deest  Ln  Codice  ,  eamque  accersiui  ex 
Virg.  Aen.  lib.  XII.  u.   980. 

Hoc  dicens ,  ferrum  aduerso  sub  pectore  condit. 

V.  635.  Extcmplo.  Ms.  Extimplo,  quod  fortasse  usi- 
tatum  fuit  apud  antiquos.  In  margine  Codicis  haec  le- 
guntur:  Nota  quod  mortuo  Cartasan  (sic)  sui  rccedunt. 

V.   636.  Marmaridac.  Ms.   Marmaridcm. 

V.  641.  Signa,  ducesque  simul,  numeri ,  fortcsquc  tribuni. 
"Vide  supra  lib.  VI.  u.    i3j.  huic  fere  similem  uersum. 

V.  642.  Et  lactus.  Ms.  Et  latus. 

V.   645.   infensas.  Ms.   infcssas. 

V.  646.  gentilia.  Nota ,  uocem  gcntilis  apud  scrip- 
tores  sacros  non  solum  idem  esse  ac  Idolorum  cultor , 
sed  etiam  indicare  quodcnnque  ad  Idololatriam  spectans: 
ut  Machab.  lib.  il.  cap.  I11I.  u.  ic.  Ad  gcntilem  ritum 
contribules  suos  transfcrre  cocpit. 

V.  648.  Ifuracumquc.  Ms.  Ifura  cumquc.  Feci  Ifur- 
cacum ,  ut  est  supra  u.  40°-  hi  hoc  eodem  uersu 
adest  lacuna  in  Codice    ad  penultimam   sedem  uersus. 

52 


410  IN   LIBRVM   VII.    NOTAE. 

V.  65o.  Ey.  Huius,  et  eorum,  qui  sequuntur,  trium 
uersuum  descriptae  fuerunt  in  nostro  Coclice  tantum 
priores  aliquot  litterae,  quas  exscribere  uolui,  ut  om- 
nia  ,  quae  in  unico  huius  Poematis  Ms.  reperiuntur , 
cum  lectoribus  communicarem. 

V.  654-  Ibi  feruidus  instat.  In  Coclice  legitur  tantum: 
ibi  fcruidus  in  -,  ideoque  deest  postremus  pes  uersus  , 
quem  suppleui  ex  Virgilio  Aen.  lib.  VIIII.  u.  35o.,  et 
lib.  X.  u.   788. ,  qui  desinunt  pariter  : 

feruidus  instat. 

V.  655.  Ceu  ucnator ,  aues  uisco  qui  fallit  et  arte. 
Virg.   Gcorg.  lib.  I.  u.    139. 

Tum  laqueis   captare  feras  ,   et  fallere  uisco. 

V.  656.  Sanguinis  cx  ornni  fluitantes  arbore  riui.  Ce- 
tera  desiderantur  tum  huius  fortasse  libri  tum  totius 
libri  VIII.  ,  in  quo  ,  ut  innuit  auctor  libro  I.  u.  7. , 
triumphum  Iohannis  magnum  cecinit.  Imo  fortasse  VII. 
hoc  libro  uel  VIII.  pax  erat  celebranda  cum  Antala , 
Maurorum  duce  ,  de  qua  haec  scripsit  Procopius  De 
Bello  Gothico  lib.  I11I.  cap.  XVII.  p.  614.  et  seq. : 
quod  Iohannes  Antalam  ct  labdam  ( de  quo  uide  ad 
lib.  11I.  u.  322,.  ,  et  lib.  VI.  u.  2,77.  ),  qui  Mauris  By- 
zaccnis  ac  Numidis  praeerant,  ita  sibi  subdidit,  ut  ipsum 
tamquam  mancipia  asscctarcntur.  Quo  fiebat,  ut  id  tem- 
poris  fruerentur  otio  Romani  in  Africa  praeteritis  bellis 
et  seditionibus  adhuc  late  desolata. 


INDEX 


ALIQVOT  VERBORVM,  ET  OMNIVM  NOMINVM  PROPRIORVM, 

QVAE   IN   POEMATE   CORIPPI 

DE   BELLIS   LIBYCIS   OCCVRRVNT. 


Libros  Romanl,  et  uulgares  numeri  indicant  uersus ;  P.  autem  hisce 
praemissum  denotat  illos  Praefationis.  Quae  non  inuenies  in  Poe- 
mate ,  reperies  in  Notis. 


A 

absns  ,  pro  ausus  ,   V.    584. 
Abydenus   pontus ,  I.    172. 
Abylae   Tnigensis  ,  V.    278. 
acceptabile   munus  ,  VII.   368. 
acerba  furens  ,   IV.    989.    io85. 
aceruum  ,  V.   206. 
Acbillem,   P.   7.    11.,  IV.   802. 
Achilles,  I.    178.  ,  IV.   5 14. 
Achilli,   I.    190. 
acriue  ,  VI.   536. 
Adon,  IV.   514. 
adpropians ,  V.   370.,  V.  appro- 

pia. 
Adrastus,  V.   3o8. 
Adriacis  ,   I.   209. 
Aegeum ,  I.   208. 
Aegides,  IV.    610. 
Aeneadas,  I.   8. 
Aeneae ,  I.    194. 
Aeneas  ,  I.    181.   203. 
Aeneia  ,  I.    177. 
Aeoliis  ,  II.    256. 
aequiperans  ,  IV.   5 1 3. 
aere  cauo  ,  I.    5 1 3. 
—  recuruo,  I    424.,  ut  Lucan. 

lib.   I.   u.   43  1 . 
Afer,  V.    172.   275. 
Afri,  II.  33 1. 


Africa,  I.  27.  47.  i38.,  II.  i38., 

III.  i3.  59.  63.  70.  i25.  269. 

283.   342.   454.,  IV.   82.  86. 

102.  243.  894.,  y.  56.  187. 

245.,  VI.  3i. 
Afris  ,  III.   278.,  IV.   259. 

—  gentibus ,  II.   290. 

—  matribus ,  V.   88. 

Afros,  I.  3i.  143.,  II.  412., 
III.  17.  281.,  IV.  232.  282 ., 
VI.   356. 

Afun ,  Maurum,  VII.   6o3. 

Agaluinnus,  mons  Afr. ,  II.   69. 

Alacanza,  Maurus ,  VII.   543. 

Alanos,  II.    383. 

Alantas  ,  Mauri ,  VII.   5^3. 

Albis   populos  ,   V.   33. 

album  ,  pro  aluuin,  IV.  1073. 

Alcides  ,   IV.   949. 

Alecto  ,  IV.    327. 

algas   nigras ,   V.   7^8. 

alipedes,  equos,  1.  5i6.,  IV.  866. 

—  meritos  ,   II.    282. 
alipedis,   equi,  IV.     307.,   VII. 

6i3.  ' 
alipedum,  equorum,  VII.    478. 
alta,  I.    i65     ut  Pctrarcha  Ecl. 

1.   u.   45. 
alterna  ,  abl.  aduerbii  more ,  IV. 

700. 


4 I 2  INDEX 

alternae  terrae  confinia,  T.  216. 
Altifatan,   Maurutn ,  VII.   419. 
Altilimas      Syrticus  ,      Muurus  , 

VII.   541. 
Altisan ,  Maurum,  VI.   435. 
Altiserae  ,   Mauri ,  IV.    931. 
Amanti ,   Mauri ,  VII.   485. 
Amantius ,    Latinus ,    II.    189., 

IV.  3i5.,  V.  598. 
amicos    quos    fingit,    IV.    36i.^ 


ut  Petr.  Ecl.  VI.   u.  93. ,  quos 
fingis  amicos. 
Attimon,  V.    190. 

—  certior  ,  VI.    534. 

—  corniger,  II.  no.,  V.    147. 
556.,   VII.   a5a.   304. 

—  fallax ,   V.    179. 

—  fatidicus  ,   VI.    SiS. 
Ammonii   Gurzil ,   IV.    669. 
Ammonis    dictis  ,    VI.    519. 

—  templa  ,   III.    8  1 . 
Anacutasur,  pop.   Afr.  ,  II.   75. 
Ancuin ,  Maurwn,   VII.    410. 
Anesti ,  Mauri,  VII.  419. 
animam   purpuream ,  IV.    958., 

V.    637. 
A  ntaeus      V.    210. 
Antala,  princ.   Maurorum  Byza- 

cenae    prouinciae  ,     III.     67. 

109.  459. 
Antalae  ,     ut    supra  ,   III.     73., 

IV.   886     895. 
Antalan,  ut  supra,  IV.  36o.  383. 
Antalas  ,    Ut    supra  ,     I.     469.  , 

II.    3i.,    IV.    3o.   619.    653. 

660.    868.    899.    1014. ,    VI. 

286.   293.,  VII.   37, 
ante   tubam,  IV.  490.,  VI.  5o8. 

—  uolat,  V.  277. ,  VII.  480.  643. 
Antifan  ,   Muurum ,  IV.   972. 
Antonia    Castra,    lccus  Africae , 

I.   461. 
Anzatal ,   Maurum  ,   VII.   624. 
Aor,  Maurus ,   II.    5o. 
apex  imperialis  ,  I.    101.    i23. 
■ —  Iustinianus,  VI.    145. 


Apollinis,   III.    84. 

appropia,  VI.    ioo.j    V.   adpro- 

pians. 
aquilas  uictrices,  I.  519.  Lucan. 

1.    339. 
Arcan  ,   Maurum  ,  IV.   9^7. 
arcitenens,  I.  458.,  V.   522. 
ardua  tcla  ,  IV.    492. 

—  uela  ,  II.    277. 
Argiui   belli,   I     184. 
Ariaritb  ,    GotthoLatinus  ,    IV. 

929.,  V.  535.  543.  649.  670. 
Ariobindi,  clucis  Latini,  IV.  83. 
Arinenia  caede,  IV.  426. 
Armenii   tui   merces ,  IV.    367. 
Armenio,  IV.   36 1. 
Armenios   eases ,   IV.   241. 
Armenius  ,  IV.    2  36. 
armiger,  V.  289.650.,  VII.  620. 
armigeri,  V.  534.  670. ,  VII.  42^. 

—  gen.,  VII.   63 1. 
armigeris  ,   IV.    924.,   V.   586. 
armigerum  ,  IV.    978. 
armipotens,  IV.  565.    587.,  V. 

S12.,  VII.  534. 
armis  densis,  III.  2  38.,  IV.  48., 

VII.  41. 

Arsacis,  Armeno-Latinus,  IV .  8  9  8 . 
Artabanum  ,     Armeno-Latinwn  } 

IV.   373. 
Artemiuin,  Latinwn ,  IV.    902. 
arte  noua ,   VI.   258. 
■ —  solita,  VI.   295. 
arundine  pinnata,  IV.    972. 
arundo  tenuis ,  V.    577. 
Arzen,   Latinus ,  IV.   989. 
Arzugis  tellus,  in  Afr.,  II.  148. 
Asan,   Maurum ,  VI.   43o. 
Ascaniuin  ,   I.    201. 
Asperat  undas,  I.  232. ,  utLucan. 

VIII.  195. 

asserui,  IV.   348. 
assit  pro  adsit,  VII.    ia5. 
asta  ,  IV.   723. 

asta,    IV.   481.   487.    541.  705. 
758.  954.  979.  984.,  VII.  403. 


VERBOR.    ET   NOMIN. 


nstac,  I.   q3.  442. 

astam,  IV.  774.  783.  846.  849. 

890.    895.,    VII.    390.    397. 

56i.   587.   612. 
astas,II.    278.   444.,  VII.  382. 

447.   492. 
astile  ,  VII.    872. 
astilibus ,   IV.   701.    709. 
astis,    II.    214  ,   IV.   466.   562. 

696. 
Astrices,    pop.    Afr.  ,    II.    75. , 

V.   391.    454. 
Astricum ,    ut    supra,    V.    404. 

43 1.  464. 
Athanasius,  praef.   Africae ,  IV. 

232. 

Athiman  ,  Maurus ,  IV.    934. 
audaces  iuuabit  fortuna,  I.  56i-a. 
audentes   fors   prima   iuuat  ,    V. 

711. 
audenti  fortuna  salutem  praesti- 

tit,  IV.   2o3. 
Audilimanis  ,   Mauri,   VII.    55 1. 
Aurasii,  montis  Afr.  ,   VI.    273. 
Aurasitana  manus,   II.    149- 
aurora   roscida,  I.  242.  ,  VI.  82. 
Ausis,  montibus  Afr. ,  II.   58. 
Auspur,  Maurutn,   VI.   437. 
Austur,  pop    Afr.  ,   II.    89.    91. 

209.  345.,  IV.  816.,  VI.  283. 
Autenti ,  loci  Afr. ,  cultor.  III. 

319. 
Autiliten  ,     Maurus  ,     II.     58.  , 

IV.   643.,  VII.   255. 
Autiseran  ,  Maurus  ,  VII.  417. 
Autufyden,  Mauruni,  VII.  420. 

B 

Bacchi   numine,  V.    3o6. 
Barcaei ,  pop.   Afr.,   II.    123. 
—   sanguiuis  ,  IV.    5o6. 
Barsippa,  Maurus,  IV.  978.  981. 
Belisurius,    I.    367.     387.,   III. 

19.    3  1  3  . 
bella  fera,  II.   377. 


4i3 

bella  horrida,  V.  189. ,  VII.  289. 

—  tristia,    II.    268.,    III.     27., 
V.   575.,  VI.    11.,  VII.  aa5. 

belliger  ,  VI.    348.   417. 
Bellona,   VI.    519. 
benedixit  Patrem  ,  VII.    366. 
Bezina  ,    Maurus  ,     VI.     279.  , 

VII.    126. 
bisquinos  ,  VI.    370. 
bissenis  horis,  VI.   93. 
Bitipten,  Mauro-Latino  filio  Ifis- 

daiae ,  IV.   5^6. 
bonis  mala  mista,  VI.   25. 
breuiata  dies  ,  IV.   23 1. 
Bruten  ,  Maurus^  IV.  63 1.   8o3. 

839.  ,V.  127.  142.,  VII.  384. 
Bulmitzis,    Latinus ,    V.    649., 

VII.   607. 
Bulmizis,  Maurus,  IV.   987. 
Burcanta,   Maurujn,   VI.    428. 
Byzacii,  V.   49. 

—  arua ,  V.    182. 

—  campos,   V.    168.,   VI.    517. 

—  fines  ,  V.   25 1.   280. 
— 1   iter  ,   I.   461. 

—  littora  ,  1.   35o. 

—  partem  ,  VI.   280. 

C 

Cacus,  III.    i58. 

Caecilides  ,  tribunus  Latinus  pa- 

tria  Afer,  III.  47.,  VI.  375. 
caelicolum,   I.   454. 
Caesar,  VII.    149. 
Caggun,  Maurum,  VII.  418. 
Calamena,   Maurum ,  VII.  407. 
Camalum ,  Maurum,  VII.  569. 
Camalus  ,   at  supra ,  IV.    632.  , 

V.  732. 
Cambri  ,  Mauri ,  IV.   976. 
Cambrius ,   Maurus ,   IV.   977. 
Campis   Catonis,   in    Afr.,    VIL 

166. 
cana  grauitate  ,   IV.   237. 
Canapi,  Mauri ,  VII.  421. 


4i4 

canis   uiuidus ,  IV.    386. 
canunt,  pro  celebrant,  III.    12. 
Caput    Vadorum ,  portus    Afr. , 

I.   369. 
Carcasan ,  Maurorum   dux  ,    IV. 

639.,  V.  104.    143.   bis.  175. 

i85.    217.    226.    55 1 .    563., 

VI.  295.  416.  5o5.  5i3.5i7., 

VII.  16.    36.   242.   627. 
Carosus ,  Latinus ,  VI.  436. 
Carthagine,  I.   438. 
Carthaginis,  IV.  io55.,V.  169. 

—  altae,  V.   2  25. 
Carthago,    P.    35.,   III.    3o8., 

VII.  5o3. 
-—  felix,  V.   58.    174. 

—  Iustiniana  felix,   V.   58-9. 
Castra   Antonia,    locus  in  Afr.  , 

I.   461. 
Catilina,   IV.    212. 
Catone  magno  ,  V.    340. 
Catonis  Campis ,  in  Afr. ,    VII. 

166. 
Catubar  ,  Maurus  ,  IV.   643. 
Caucana,  portus  Siciliae,  I.  229. 
Caucasio  cubili  ,  V.   71 5. 
Caunes  ,  pop.   Afr.  ,  II.    66. 
cauo  aere,  I.   5i3. 
cautela,  I.   568. 
Cebar,  locus  Africae ,  IV.   41. 
Cecilides  ,    V.   Caecilides. 
Celianus ,  pop,   Afr.,  II.  75. 
Ceraus ,  Maurus,  V.   732. 
Cernisati ,  Mauri,  VII.   566. 
cetra,  scutum,  II.    i53. 
Ceucrum,  Maurum,  IV.   971- 
Charonta,   IV.    325. 
Charybdis  ,   I.   218. 
Christe  ,  VII.   335. 
Christi   libamina,   V.    io3. 
Christicolae   populi,   VII.    322. 
Christo,  VI.  476.,  VII.  21 5.  367. 
Christus  ,  IV.    588.    686. 
ciuile    pondus ,  III.    2  5i.,    IV. 

195. 
ciuilis  amor  ,  II.   242. 


INDEX 


ciuilis  belli  ,  IV.    i35. 
ciuilibus  armis  ,  VII.    116. 
clipeatis  campis ,  VII.    38 1. 
colla  metuntur,  IV.   7^3. 
composta  pace,  V.   436. 
compressat,  VII.    538. 
compta   fercula  ,   II.    287. 

—  manus,  V.    ^47. 
comptas  alas,  I.   546. 

—  cohortes ,  V.   482. 
compulsit ,   VII.   423. 
comtas,    V.   comptas. 
comti  acie  ,  V.    5oi. 
comtus   nomine  ,  V.   519. 
conclausum  ,  I.   55 1. 
concolor,  V.   93,  ut  Petr.  EcL 

7.   u.    19. 
concurrentem  ,  IV.   961. 
conflat   metallum  ,   IV.    1 146. 
conserit  hastiSj  IV.  864.,  V.  509. 

—  pilo,   VII.   421. 
conserta  ,   IV.   761. 
contentam  hastam ,  IV.   774. 
conterritat,    II.    54.   88.    249., 

III.  129. ,  IV.  1040. ,  V.  222. 
conterritus  ,  IV.   793. 
contremuere  tonantem,  IV.  800. 
conuectant  horrea  ,  VI.    238. 
Conunian,  Maurum ,  IV.   940. 
cornipedem,    equum  ,   I.    545., 

IV.  1141.,  VII.   545.    599. 
624. 

cornipedum,  equorum,  II.  89., 

V.  36o. 

Crescentem,  Latinum,  IV.  844. 
Creusam  ,  I.   201. 
cruda  Maurica,  pellis ,  II.    137. 
Cullan,  Maurus,  IV.   791. 
Cullen,   Mnuruni,   IV.    961. 
cultros  ,  adhibitos  in  bello ,    IV. 

1008. 
cnrrere   cursns,   V.   21. 
Cusiaa ,   Maurorwn  princeps  Ro- 

manis  fidelis ,    III.  408.  ,   IV. 

5io.     1095.,     V.    268.    468. 

5i7.,    VI.    245.     264.,    VII. 


VERBOR.   ET   NOMIN. 


41 5 


122.    124..    266.    371.   42.9. 
439.  458.  465.  475. 
Cutin,  Maurum,  VII.   568. 

D 

Danaum  ,  V.   3o5. 
Daras,  urbs  Moesopotamiae ,  I.  77. 
Deciis  ,  VII.    5o6. 
Delia,    I.   459. 
Deinoleum,  I.    180. 
densis   arniis  ,  III.  238.,  IV.  48. 
1091.    1148.  ,   VII.   41. 

—  aselis,   IV.   6i5. 

—  calcaribns  ,  VI.   444. 

—  hastis ,  IV.    696. 

—  herbis ,  V.    352. 

—  inissilibus,   IV.    1098.,  VII. 
45 1. 

—  signis,    VII.    127. 

singultibus  ,    IV.    287. 

—  tegminibus  ,   IV.    55^. 

—  telis,   IV.    142.    745.   829., 
VI.    276. 

destina   nutantis  terrae  ,  III.  43. 
destringit  oliuam  ,   III.    256. 
deuia  (  per),  II.  477.5  III.  423., 

IV.  6oa.  921.  1149.,  V.  10., 

VI.   36o.,  VII.  57i.,ut  Petr. 

Ecl.   I.  u.  7. 
deuia   siluae  ,    III.   218. 
deuiat   hastam ,   IV.   774. 
dextra  erecta  mutaque  imperat 

silentia  ,   IV.    399. 

—  silentia   inssit  ,   VII.    209. 
Dextruni ,   Maurum,  VI.   430. 
dies   breuiata  ,   IV.   23i. 
Digdiga,  loeus  in  Africa,  II.  119. 
digitisque   silentia    linguis  impo- 

suere   suis ,  IV.    338-9. 
Diomedis    equos,   P.    8. 
distendit  oliua   nemus,   I.  534. 
diuinis   plantis,   I.    1 55. 

—  sngittis ,   III.    344. 
Dorotis  ,    Latinus  ,     IV.     972.  , 

V.   65o.  ,  VII.   622. 
duellum  ,  III.    3o5. 


E 


Eilimare,  Mauro ,  IV.  718. 
Enerdi ,  Mauri ,  VII.   621. 
Enipten  ,  Maurum ,  VII.   606. 
ense  roseo ,  IV.    1093. 

—  rotat,  IV.   930.    1098. 

—  rotauit   caput  ,   VII.   421. 
ensiferum,   VI.    429. 
ensipotens,  IV.   925.,  VI.  420. 
ensum,  pro   ensium ,  VII.    117. 
eques   altus  ,   VII.    34. 

equis    anhelis  ,     V.    2  2-3.,  VI. 

320-1  . 

equos  anhelos,  I.    339-40. 
Erancun,  Maurum ,  VII.   6o5. 
Esputerdan,  Maurum  ,  VII.  549. 
Euantis;   patris    lohannis  ,    VII. 

576. 
euigilanter  ,  VI.    2o3. 
extimplo  ,  VII.   635. 

F 

fabula,  III.   57.,  VII.   293. 
facellis ,   III.    369. 
Fastita,   Latinus ,  VII.   624. 
fatis  iniquis,   IV.  897.,  V.  5o5. 
felix   Carthago  ,  V.   58.    174. 
Felix  Iohannes,     Latinus     duod , 

V.    520,    V.   Iohanfies  Felix. 
ferro   pennato,   IV.    140. 
ferrum  uolatile,    V.   576.,  VII. 

45 1. 
Fiscula,  Latinus,  IV.   992. 
fixsus  ,  V.   737. 
Flacci ,  Mauri,  VII.   56 r. 
flammabat    titan    olympum,    V. 

487; 
flammiger  axis  ,   IV.    1169. 
flammiuomis     equis  ,    I.     338.  , 

VII.    228. 

—  procellis ,  V.    273. 
flumine   purpureo ,   V.    343. 
fors    prima   audentes    iuuat ,  V. 

711. 


4 I 6  INDEX 

Fortis,  Latinus,  VII.   608. 
fortuna  irata  piis    saepe    seruat 
nocentes,  III.   ao3. 

—  salutem     praestitit  audenti , 
IV.   203.4. 

—  timidos    premet,    cautosque 
iuuabit,  audacesque,  I.  56i-2. 

fouit   equos,   VI.   7. 

fragula  ,    fortasse    mendum    pro 

tragula  ,  II.    134.    181. 
Francos  ,  II.   383. 
Frecten,  Maurum,  IV.   992. 


Geminam  Petram  ,  loc.  in  Afr. , 

II.    14S. 
geminasque  manus,  VI.   85. 
gemmiferis   bullis,   IV.   496. 
—   oliuis,  III.   3 2 5. 
genetrix ,  II.    81. 
gentili  carmine  ,   I.   4^2. 
gentilia   corpora  ,  VII.    646. 
Gentius    magister,    militiae    La- 

tinus  ,    III.     41.  ,     IV.     473. 

io83. 
genus  farris  ,  VII.   248. 


Frexes,  pop.  Afr.,  II.  43.    184.,       —  omne  ,    V.    35i.,    VI.    340 
III.  187.,  VI.  384.,  VII.  648.  342,  VII.   282.   353. 


Fronimuth  ,     Vandalo-Latinus 
IV.  525.  1090.,  V.  5i8.,  VII. 
377. 

fronte   inscripta  ,   V.    8  3. 

Fugen,   Maurwn,  IV.   928. 

furciferi,  VI.  5o  1 .  Pet.  Ecl.  VI.  2 1 . 

furentes,   part.    act. ,    latratus , 
IV.   35o. 

furiale  ,  II.   32. 

furuisse  ,  VII.   i37. 


—  — '  Astricum,  V.   43 o. 

—  —  ferarum  ,11.    11. 
Latinum,  V.   614.,  VII. 

369. 

—  —  Marmai-idum  ,   VII.    169. 

—  orbis  ,   IV.    1040. 

—  Vandalicum  ,   III.    16. 
Germano  ,  filio  fratris  Iustiniani, 

III.   3  17. 
Getas,  II.   383. 
glauca  oliua  ,  I.   534» 
glauca  arundine  ,   V.   47  5. 
glaucam  oliuam,  III.   256. 
Gontractis  ,  Latinus  ,  VII.  374. 
Gorgone  ,  I.   457. 
Grachi,  Mauri ,  VII.   567. 
grauitate  cana  ,  IV.    a37. 
Gallica ,  loc.  Afr.  fortasse    idem       Gregorius ,  Latinus  ,  IV.    487., 


Gadabis  maligna,  locus  Afr.,  II. 

n7. 
Gadaias  siccas  ,  loc.  Afr. ,  V.  285. 
Gaetula,  IV.    io75. 


ac  seq. ,  V.   486. 
Gallida  mons  ,  Africae ,  II.  77. 
Gamasdrun  (Maurum).  IV.   861. 
Gantal,  Maurus ,  IV.    642. 
Garafin,  Maurum,  IV.   910. 
Garamantidos^,   V.    198. 
Gardius  ,   Maurus ,  IV.   779- 
gaudia   (  per)  ,   V.   67. 
Geilamir ,    Vandalus  rex  urt    ty- 

rannus   in   Africa ,    I.    3  81., 

III.    17. 
Geisirich^,    Vandalo-Latinus ,    II. 

188.,  IV.  489.970.,  V.5aa., 

VII.   37a.  47&- 


VI.   437. 
Guarizila  ,    Antalae  frater  ,  IV. 

366. 
Guarsana,  Maurwn,  VII.  266. 
Guarsutiae  ,   Mauri ,  IV.   758. 
Guenfan  ,    Antalae  pater  ,     III. 

66.    io7. 
Guenfeia    proles  ,  Antalas,    III. 

77- 
Guenfeius    heros  ,  idem  qui  su- 

pra ,   I    468. 
—   hostis,   idem  qui   supra,  IV. 

65a.,   VI.   296.    522. 
Guentan,  Maurus,  IV.  642. 


VERBOR.    ET   NOMIN. 


Guntarich  ,  Vandalus  rex  uel 
tyrannus  in  Afr.,  III.  428., 
IV.   222.   240.    369.   426. 

Gurubi  montana  ,  loc.  in  Afr. , 
II.   56. 

Gurzil  ,  Iuppiter  apud  Mauros  , 
II.  109.  405.,  IV.  683.  bis. 
n39.,V.  116.,  VII.  304.619. 

—  Anunonii,  IV.   669. 

H 


955. 

472. 
324. 


III.    393. 


i85. 


harena,  IV. 
harenae  ,  I. 
harenas  ,     I. 

V.   202. 
harenis  ,1.    92. 
Hectora,  P.   8. 
Hectorea   hasta  ,   I. 
Hoctoreum   cadauer  ,    I.    179. 
Herculeis  lacertis,  III.  i58.,  V. 

210. 
—  uiribus  ,  VI.   378. 
Hennogenes  ,   Latinus    rebellis  , 

IV.    i63. 
Hildimer  ,    al.  Hildirix  uel  Hil- 

derix   Vandalus  rex    in   Afr., 

III.    198.   219. 
Himerius,  Latinus ,  IV.   8. 
Hisbulun  ,  Latinus  ,  IV.   960. 
Hisdreasen,  Maurus  ,    IV.    634. 

846.   853.   857. 
horrida  bella,  V.    189. 
horrificos  ignes ,  IV.    1039. 
horrificus   clamor  ,  VII.   93. 
horrisono   stridore ,  I.    i63. 
humilat,   VII.   464. 
humilet,  VI.  494. 
Hyrcanos  agros  ,  V.  713. 


Iabdas ,    V.   Iaudas. 

Ialdas ,  Maurus,  IV.    634.   843. 

937. 
lammada,  Maurum,  VI.  43a. 


417 

Iaudae  ,  principis  Maurorum  Nu- 

midiae ,   VII.    126. 
Iaudas  ,    idem    qui   supra ,    III. 

302.,  VI.   277. 
Ibero  telo,   IV.   488. 
Ielidassen,   Maurum,    VI.   436. 
Ieraa,  Marmaridum  rex ,   et   sa- 

cerdos  Gurzil,  II.    109.,  IV. 

597.  667.  ioi3.    1 1 38.   ii63. 
Ierna  fero,  ut  supra,    IV.  63 1. 
Iernae  ,   ut  supra  ,   IV.    11  55. 
Ifisdaias  ,    Mauro-Latinus  ,     IV. 

545.    1104. ,  VI.    245.   272., 

VII.   125.   375. 
Ifnaten ,  Maurum,  VII.    394. 
Ifnrac ,  pop.   Afr.,  II.    11 3. 
Ifuraces ,   ut  supra,  IV.    641. 
Ifuracum  ,    ut  supra  ,   IV.     641.., 

VII.   490.    648. 
igniferi  Martis  ,  VII.    3o5. 
igniferis  curribus,  V.  48 & 
igniuagis   procellis  ,  VI.    371. 
igniuagos  equos,  Phoebi,  IV.   24. 
igniuomus   africus,   VI.    323, 
Ilasan  ,   Maurus ,  IV.   844. 
Ilasguas  ,    pop.    Afr.,   I.  478., 

II.   87.  96.    107.   210.    345., 

IV.   374.,  V.    108.  190.  238. 

437.    454.    462.    469.    604., 

VII.   58o.   647. 
Imaclas ,  pop.  Afr.,  II.   75. 
Imastan  ,  Maurum ,  VII.   480. 
immisto  cerebro,   VII.   484. 
imperiale   nomen,    V.   75. 
imperialis   apex  ,  I.    10 1.     123  , 

Petr.  Ecl.   11I.   u.   29.  incipit: 

Imperiosus  apex. 
implesse,  II.   238. 
impressant ,   V.   372. 
impressat,  V.   347. 
imprimit  hostis,   II.    226. 
inceptat,   I.    537. 
incomta  signa  ,  V.    504. 
indagine  ,   V.   41.    643. 
indecus,  I.  92. ,  ut  De  Bonis  Ms. 

A.  275.  p.   ia5.  u.   220. 

53 


4i  8 


INDEX 


indiserta  uox,  II.    167. 
indubius,   II.   416. 
infera,  loca,  II.    5  7. 
inficit ,  pro  conficit ,  VI.   437. 
innumerosa  manus  ,  V.   663. 
inops  mentis,  III.  293.,  V.  188. 
i —  panis  ,   V.   383. 
inremeabile  iter,  IV.    144. 
insaturus  ,  III.    369. 
inscripta  fronte ,  V.    83. 
insolite,  II.   432. 
inuia   (in),   II.   472. 
inuia  rupta  ,   III.    239. 
Iohannem  ,  magistrum  militiae  in 

Africa ,   heroemque   poematis  , 

P   3.,  I.  3o3.,  IV.  596.  653. 

770.,   V.   57.   377.,  VI.   34. 
Iohannes  ,     qui    supra ,    P.    i5., 

I.    5a.     66.    ao3.    2.34.    371. 

462.  469.,  II.  342.,  IV.  266. 

37^.     565.    66i„    785.    8a5. 

925.    io36.    1093.,   V.  440. 

5i2.,  VI.  79.  333.,  VII   48. 

118.     206.    286.    325.    338. 

389.    435.    457.    534.    557. 

63o.   642. 

—  Latinus ,  IV.   990. 

—  Felix,  dux  Latinus  fortasse 
idem  ac  Ioh.  senior ,  V.   520. 

—  Primus  ,  Latinus  dux  a  Pro- 
copio   uocatus   Sisinnioli  filius, 

IV.  35.    106.    i5o.    168-9. 

—  senior  ,  fortasse  idem  ac  Ioh. 
Fcl.,  IV.    5 16. 

—  Stephanides  ,  Latinus  ,  VI. 
243. 

Iohannis  ,  magistri  militiae  in 
Afr.  et  herois  poematis ,  I. 
109.   261.,    IV.   233.    1042., 

V.  i83.  281.  394.  597.  618. 
65o.,  VI.  225.,  VII.  242. 
261. 

—  Felicis,   VI.    194. 

—  Primi,  IV.    14.    io3.   382. 
Iouem  ,   V.   659. 

—  Taenarium,  VII.   3o8. 


Ioui  ,  III.   84. 
Iouis,  IV.   388. 
—  duri  ,  V.    148. 
irremeabile  ,    V.  inremeabile. 
Irti,  Mauri,  VII.  483. 
Isaguas ,    Maurus  ,    IV.    862.  , 

VI.  383. 

Iten ,  Maurum ,  IV.   991. 
iter  inremeabile,  IV.    144. 
itque  reditque  ,    II.     3  1 1 . ,    IV. 

524.,   VII.    12. 
iubar  tardum  ,  IV.    2  55. 
iugales  nigros ,   equos ,  V.    455. 

ut  Virg.   VII.  u.    280 ,  gemi- 

nosque    iugales. 
Iugurtham,  Maurum,  VII.  549. 
Iuli,  I.    194.    198. 
Iuppiter  ,  I.  45 1.,  V.    i5o. 
Iustiniana  Carthago  felix,  V.  59. 
—   polis  ,  Hadrumetum ,  IV.   64. 

Iustiniane,  I.    i5.  24.,  IV.  686. 
Iustinianus  apex  ,  VI.    145. 
Iutungun  ,  Maurus  ,    IV.     642. 

961. 
iuuenibus  armis ,  I.   379. 

L 

Labbas  ,  Maurus ,  VII.   572. 
labyrintheis   latebris ,   IV.    606. 
laetificum   lyaeum  ,  V'.    ii. 
Laltin  ,  Latinus  ,  IV.   963. 
Lamaldan,  Maurum ,  VI.  426. 
Languanta  cohors  ,    Maurorum , 

IV.   48. 
Languantan  ,  pop.  Afr.,  I.  144. 

467.,  III.  164.,  IV.  85.  629. 

79-.  8i5.,  V.  166.,  VI.  535., 

VII.  434.  474.   5oi. 
laniferi   gregis  ,   III.    164. 
Lanzi,   Mauri ,  IV.   952. 
Laomedontiadas  ,   IV.   950. 
Largum ,  Latinum ,  IV.   843. 
Laribus    urbs  ,    Numidiae ,    VI. 

143. 


YERBOR.    £T   NOMIN. 


Lariscos  portus  ,   Africae ,   VII. 

46. 
Latiaris   eques,  V.    5 10. 

—  miles ,  VII.   57. 
Latias  cateruns  ,  VII.    2 53. 

—  cohortes,  V.    344.,  VII.  17. 
— •  manus ,  VII.    264. 

—  phalangas  ,   I.    78. 

—  uires ,  VI.    108. 
Latii   princeps,   I.   482. 
Latina  arma  ,  VII.  446. 
Latina  grauitate  ,  I.    504. 

—  matre,  VII.   271. 
Latinae  acies ,  V.   574. 

—  gentes ,  VII.   200, 
Latinas   acies  ,  V.   64. 

—  gentes  ,  VI.    504. 

Latini,  IV.   216.,  V.    Soi.,  VI. 
i3i. 

nominis  ,    IV.     102. 

— i  pedites  ,  comites  ,  ducesque, 

V.    266. 
Latinis,  V.  384.  449.  538.,  VI. 

4i3.,  VII.    143.    i85.  443. 
— 1  castris,  VI.   492. 

—  classibus  ,  I.   372. 

—  populis,  VII.   358.   364. 

—  rebus  ,  V.    347. 

—  telis  ,   V.    517. 

—  uiris,   VI.   239. 
Latino  populo  ,  VII.   254. 
Latinos,   V.  434.  621.,  VII.  43. 

—  ciues  ,  VII.   462. 

—  populos  ,  VII.   5i. 
Latinum   genus,   V,    614.,   VII. 

369. 
Latinus   exercitus,  III.   9. 
latrant  linguae  ,  II.   27. 
latratus,  pro  sermones,  IV.  35 1. 
Laumasan,  Maurus ,  IV.  754. 
laureus  furor  ,   P.    20. 
letiferis   telis  ,   V.    639. 
letifero  cantu  ,  V.   545. 

—  mucrone  ,  VII.    536. 
Leucada ,   in    casu    recto ,    III. 

294. 


419 

libamina  Christi  ,  V.    io3. 
Liberatus  ,    Latinus ,  IV.   541., 

V.  422. 

Libyae,  II.    40.    85.,    III.  44. 
68.  275.  323.,  V.  256.  549., 

VI.  io5.,  VII.   198.  355. 

—  dat. ,  I.   9. 

—  sitientis  ,   III.    3^3. 
Libyam,  I.  124.  141.  248.  294., 

III.  29.  266.  418.,  IV.  234., 

VII.  61.   237. 
Libycas   aquas,   I.    383. 

—  clades  ,   I.    3. 

—  oras,   I.    367. 

—  ruinas ,  I.  412.,  III.    107., 

IV.  247. 

—  urbes ,  III.    117.,   V.    222. 
Libycis    ciuibus ,    III.     362. 

finibus  ,    II.    34. 

— '  oris  ,   I.   38  1 . 

Libycos  agros,  II.  197.,  VI.  5o2. 
— -  fines  ,  V.   38. 

—  populos,  VI.   5 18. 
Libycum  axem,  III.   397. 
Libyen  ,   VI.   210. 
Licurdan ,  Maurum,  VII.   607. 
littera ,  P.   5.    10. 

longis  ab  oris ,   II.   74. 
luctificum  titarta  ,  V.   457. 
luctus  non  sonuit  in  urbe^  III. 
356. 

—  ubique   sonat ,  I.   42. 
lucutus    pro    locutus ,    P.     25., 

II.   336.,  III.    12.   53. 
lues  martis  amica  ,  III.    389. 
lymphata  uates  ,  V.    1 55. 
lymphiger  amnis,  VII.    246. 
lymphigeros  tractus^  III.    14$. 

M 

Macares  ,  pop.   Afr^  II.   62. 
Maccus ,    fortasse    mendum    pro 

Maurus ,  I.   467. 
machina  belli   aries ,  II.    100. 

—  mundi  ,  I.  291. 


420 


INDEX 


Macubius  mons ,  Africae ,  II.  72.      Martianus ,  ut  supra,  IV.   5o5 
Macumiana  manus  ,  Maurorum,       martis  amica  lues  ,  III.   389. 


II.    166.    210. 
Macurasenis,  Mauri,  IV.  955. 
Madden,  Maurum,  IV.    926. 
Maggite ,  Maurum,  IV.   974. 
mala  mista  bonis ,  VI.    25. 
Malcum ,  Latinum,  IV.  901. 
malis   omnia  mista  ,  II.    328. 
Mammensibus     campis  ,     prou. 

Byzac,  VI.   a83. 
Mamonis,   Mauri ,  VII.   482. 
mandare  ductorem  in  oras  ,    I. 

5o. 


labores ,  II     318-9. 

—  numina  ,  VII.   3o5. 

—  opus  ,    I.    45i.,     IV.    120., 
VI.   3o. 

—  plantaria,  II.    38. 
Marturius,  Latinus,lV.  66.  73. 

201.   5o3. 
Marzin ,  Maurum,   VI.    426. 
Masguen,    Mauri,  IV.   954. 
Massyla   acies  ,  IV.    137. 

—  manns  3  I.  470.,   VII.    i85. 
Massylae  manus ,  VII.   202. 


mandat  nostros  in  axes, III.  128.       —  phalanges  ,   V.   336. 
Manonasen,  Maurum ,  IV.  985.       Massylas  acies,  IV.  i5o.,  V.  5o. 
Mansitalas,  Maurus ,   IV.   908.  267.    685.,  VI.    102. 


mansuescere,  actiue ,  tigres  ,  VI. 

253. 
mansuescit  gentes  sacerdos  ,  VI. 

484. 
mansuescunt,  neut. ,  VI.  487. 
Manti,  Mauri,  VII.    411. 
Mantisynan  ,  Maurum ,  IV.  748. 
manus  miseranda,  IV.  200.  810., 

V.   411.   612. 
manns  geminas,  VI.   85. 
Manzorasen,  Maurum,  IV.  764. 


—  gentes  ,   V.    180.,   VI.   370. 

—  uires  ,   I.    53 1. 
Massyliduces,YI.  4.7 3. ,  VII.  43. 
Massylis   dolis  ,  V.    571. 

—  signis  _,  IV.   5io. 

—  telis  ,  V.    517. 

Massylo  sanguine,  V.  82.,  VII. 

522. 

Mastiman  ,  Pluto  Maurorum  ,  IV. 

682.,  VII.   3o7. 
Mastumo,  Mauro ,  VII.  412. 


Marcentins  ,     tribunus     Latinus  ,  Mastracianis  uiribus  ,  pop.  Afr. , 

IV.   532.    1091.  III.  408. 

Marczara,  Muurus ,  IV.    988.  Mauors,  I.   456. 

Marmaridae  acies,  V.  565.  574.,  Maura  facies.   I.   245. 


VII.    636. 

—  plebes,  VII.   53 1. 
Marmaridas  gentes  ,  II.    1 38. 
Marmarides,  VII.  455. 

—  acies ,  IV.    1042. 
Marmaridum,  IV.  11 64  ,  V.  147. 

5o7.,    VI.    406.  ,    VII.    169. 
3oo.   38 1 .   427.   647. 

—  peditum,   V.    664. 
Martamali,  populi  Afr.,  II.  81. 
marte  graui  ,  IV.    100  3. 

— •  leui  ,  II.    i85. 

—  secundoj   IV.   437-8. 
Martianum,  Latinum  ,  IV.  845. 

875. 


—  gens,  V.   44. 
Maurae  ,  IV.    x  129. 
Mauras  captiuas  ,  V.   82. 
Mauri,  IL    i3o,  V.    181. 

—  gen. ,  II.   11. 

—  rebelles,   IV.    998. 
Maurica   cruda,  pellis ,  II.    137. 
Mauris  ,    III.    108.    120.    454.  , 

IV.    11.   445.    872.  ioi9.,V. 
141.,  VI.    3i.    5i6. 

—  saeuis ,   IV.    64. 
Mauro,  III.  460. 
Maurorum,    IL    29.    i83.  ,  III. 

287.  406 ,  iv.  17. 281. 597. 


VEHEOR    ET  NOMIN\ 


421 


667.  1 1 36. ,  V.  9.  195.  600., 
VI.     129.     a63.     294.    541., 
VII    3o7. 
Mauros,  IV.   942.    995.    ioi3., 
V.    107.    596. ,  VI.   4^9. 


V.    107.   596. ,  VI.   4^9. 

-  feros  ,  IV.    5i. 

-  fugaces  ,  IV.    1^4.  806. 
—   rabidos  ,   IV.    27. 
Maurum  ,   Latinum ,   IV.   902. 
Maurus,  I.     537.    555.  ,    II.   2. 

i57.    435.,    IV.    6o3.,    VII. 
9.5o. 

,3.,  VII.  444. 


cijucs,     jLv.yuj.,      in.     ^. 

Maurusia  acies,  I.  529.  57- 
II.  471.  ,  IV.  627.  681. , 
73i. 

—  gens ,   VI.    38o. 

—  impietas  ,  II.   408. 
■ —  manus  ,   VII.   47  3. 

VI.  439, 


V. 


phalanx,     VI.    4->y. 

rba,  IV.   320. 
rtus,  IV.    189.    827. 


—  uirtus,  IV.    189.    027. 
Maurusia  agmina,  VII.    127. 

—  castra,   IV.    1121. 

—  corpora,  IV.  1097.,  VI.  364. 

—  rlnrsn  .    TV.    72 6. 
,  I.480., 


oora, 
dorsa  ,  *  » .   y-w 

Herculeus . 


vivi  ?a  .      i¥.       [  *.\j  . 

Maximianus ,  Herculeu: 

IV.    8a3.,    VI.   53o. 
Mazana  ,  Maurus ,  IV.   78o. 
Mazax,  pop   Afr  ,  I.   549.,  IV, 

-724.     1020.,     V.    i67.    45o. 

600.,  VII.   3o5. 
Mecales  geutiles  durosque  ,  pop, 

Afr. ,  III.   410. 
Mee  ,  Latinus,  VII.    622. 
Megaeram ,  IV.    324. 


Megaeram ,  IV.    ; 
Meilan  ,     Maurus 

VTT      Znn 


IV.     928.  , 

II.  261., 


VII.   59o. 
Melangus  ,    Maurus 
IV.    641. 

.im  agmen,  VI.  339  Petr. 
u.     7.     Mellificas 


mellificu 
Ecl. 
apes 

Memnon 


VIII.     u.     7. 
.    186. 


Meniden,  Maurum,    IV.    990. 
mentis  inops,  III.  293.  ,  V.  188. 


Merasgun,  Maurwn ,  IV.   860. 
meritos   alipedts  ,  II.    282. 
Mermeroen  ,  Persa  ,  I.    89. 
Mermeroes  ,   ut  supra,   I.    75. 
Mestan ,  Maurus ,  IV.  929.  990. 
Meurren ,  Maurum,  IV  962. 
micat   excita    iuuentus  ,   I.   422 
micuere   uiri  ,   VII.    i3i. 
Mificum  ,  Latinum  ,  IV.   97o. 
Mileu  castella,   in  Afr.,  IV.  43. 
Miiiisae,   Mauri ,  VII.    567. 
Minoia  cura  ,  IV.   606. 
minoreSj  posteri ,  V.  341.,  VII. 

509. 
minutum  pecus  ,  IV.   614. 
miscuissem  ,  trisyl. ,  VI.    i77. 
miserandamanus,  IV.  aoo.  810., 

V.   411.    612. 
mista  mala  bonis,   VI.    2  5. 
—  omnia  malis ,  II.    3a8. 
mittere ,     pro     committere  ,    I 

488.  ,  VIT.    225. 
Montana  ,  Maurwn  ,  IV.    861. 
montana  ,    loca  ,    II.    56.     146. 

414,  IV.   685.    884.     1114.  , 

V.    18. 
munibat,  V.    5 12. 
Muriferum ,  Maurum  ,  VI.   436. 
Mutuniana ,  fortosse  Macumiana , 

manus ,  II.    210. 
Myrmidonis,  Maurus  ,  VII.  399. 

N 

Nacusan,  Maiirum,  IV.   954. 
Nados  ,  Maurum,  IV.    937. 
Naffuga  anhelus,  pop.  Afr.,  III. 

190. 
Narti  ,  Mauro  ,  VII.    404. 
Nasamon  ,  pop.   Afr.  ,  V.    198. 

552.     589.    692.,     VI.    465. 

5io.  ,    VII.     95.     i77.     234. 

274.  428.    639. 
Nasamona ,  V.    593. 
Nasamone,   VII.    248. 
Nasamonis  ,  VII.  423. 


422  INDEX 

Nasamonum,  VII.   446- 
Nathun,  Mauram,  VI.   428. 
Naufur  anhelus,  pop.  Afr.  ,  III. 

189.,  VI.   384. 
. — 1  densus  in  armis  ,   IV.   48. 
—  saeus  m  avmis,  II.   5a. 
Nauusi  montana ,  loc.  Afr.,  II. 

146. 
necuisse  ,  IV.   36i. 
Nican  ,  Maurwn  ,  VI.  429. 
Nicandrum,  Maurum ,  VII.  6o3. 
Nifaten ,  Maurum  ,  VII.  48 1 . 
Nili  pinguis.  V  _,    199. 
Nitzibis  ,  urbis  Mesopotamiae,  I. 

60.  65.      - 
nouellas  ,  subst.  ,  III.    327. 
numeri,  milites ,  VII.    641. 
numeris,   ut  supra,  VII.    371. 
numeros  ,    ut  supra  ,    V.   483.  , 

VI.    i37. 
Nusantan  ,  Maurum  ,  IV.    906. 


O 

obscoena  fames ,  VII.   29. 
oliua  glauca  ,  I.    534. 
oliuae  fundentis  lumen,   III.  32. 
oliuam  glaucam ,  III.   2  56. 
oliuis  gemmiferis,  III.    3^5. 
omnia  mista  malis,  II.   328. 
Ontisiren   (Maurum),  VII.  421. 
opaca   ( noctis  per),   VI.    394. 
oppalluit  ,  VI.    i56. 
oppugnat  ,   equus  ,   frenis  ,    IV. 

469. 
optulit,    VII.   365. 
optutu,  VII.   4. 
opus  martis,  I.  45 1.,  IV.  120., 

VI.   3o. 
—  uirtutis  ,  IV.    122. 
organa,  musica  pneumatica,  IV. 

577. 
Ornus,  Latinus ,  IV.   892. 
oscula  pedibus  benignis ,  Impe- 

ratoris  ,  dedit,  Johannes  mag. 

mil.  ,  I.    iao. 


oscula  pedibus  boni  magistri, 
Iohannis,  dedit,  armiger ,  IV. 
3n. 

—  plaatis  diuinis,  Imperatoris, 
dedit ,  lohannes  mag.  mil.  , 
I.    i55. 

—  — 1  magistri  ,  Iohannis  ,  VI. 
234. 


frater 

400. 


Pachyni  Sicani  ,  I.    229. 
pagina,  epistola  ,  III.   404 
Palamedeas  acies,  P.   9. 
Pallas,  I.    45 7. 
Palmi,  Maliri,  VII.    406 
Pampus  ,     uel     Pappus  , 

Iohannis    mag.    mil.  ,   I 
Paris   raptor  ,1.    192,. 
Parthica  pellis  ,  IV.   499. 
—  regna  ,  II.   382. 
Partho  rege,  I.    61. 
Parthorum,  I.   88. 
Parthos  ,  I.    58. 
Patroclus,   I-    i85. 
Paulum,  Latinum,  IV.   839. 
Paulus ,  ut  supra,  V.    598. 
pedes  lentus ,  VII.    34. 
Pelagius,,  Latinus ,  III.   410. 
Pelidae  ,  I.    186. 
pennatis  alis ,  VI.    288. 
pennato  ferro,  IV.    140. 
Penthesilea,  I.    189. 
perient  ,  VII.    27. 
Persarum,  I.  61.  67. ,  IV 
Persas,  I.   58.    108. 
Perses  ,  adiect.  ,   VI.    28. 
Persica  mater  ,   IV.   893. 
Perside  ,  I.   449.,  V.   33. 
Persis  regibus  ,  V.    71 5. 
perterritat  ,  II.  479- 
peruenerat  oras,  III.   41 7. 
perurguet,  IV.    i52.    195. 
Petram  Geminam ,  loc.  in  Afr.  , 

II.    145. 


552. 


VERBOR.    ET   NOMlN. 


Petri  ,  filii  Iohannis  mag.  mil.  , 

IV.  1084.,    VI.    ai8.  ,    VII. 
577. 

Petro ,  ut  supra  ,  I.    3o5. 
Petrus ,   utsupra,l.  197.    307., 

VI.   209.  43 1.  433. 
Phaeton  ,  I.    336.,  III.    395. 
phalangas  ,   I.    78.,   II.   49. 
phalanges ,   V.    526.    536.   657. 
Phlegra  ,  I.   453. 
Phoebi,   III.    85. 
pilata  manus,  VII.    523. 
pilo  longo  ,  V.    579. 
pinnata  fama,   VI.  i55. 

—  arundine ,   IV.    972. 
pinnatus   Nasamon ,   VI.    5io. 
pinnigeruin  ferrum  ,   IV.    981. 
planare  uias,   II.    191. 
planate   uias ,   IV.    io63. 
plantaria   martis,   II.    38. 
Plulinae  ,   Mauri  ,   VII.     621. 
poenituit  malum  ,   V.    90. 
Poenorum,  IV.    86.,    VI.    504. 

533. 
pondera  magna,  III.    1 33. 
pondere   geminato  ,   IV.    1141. 

—  gemino  ,   IV.    706. 

—  immani  ,  IV.    199. 

—  magno  ,  IV.    982.,    V.    214. 

—  nimio,   IV.    849. 

—  ualido,   VII.   459. 

—  uasto ,  III.    143. 

pondus    ciuile ,    III.    25i.,    IV. 

195. 
portamus  summos    honores    mi- 

litihus,  IV.    740. 
portans   mandata  ,   IV.    317. 
portare   lahores  ,   IV.    735. 
posuere   acies  medium   alueum, 

V.  489. 
praesumptior  ,  IV.    55o. 
praeualida  manu  ,  V.    578. 
praeualide,  II.    i5i. 
praeualido   ferro ,   II.    i33. 
prensasset  ,   V.    214. 
Priami ,  I.    177. 


423 

Priscus  ,  Latinus  ,  VI.  436. 
profundum  ,  absolute  ,  I.    329. 
propiare  ,  IV.   589. 
Proserpina  ,  V.    i36. 
prosperitate  ,  pro  fauore,  I.  1 53 . 
—  Dei,   I.   406. 
purpuream  animam ,  IV.   958.. 

V.   637. 
purpureo  flumine,  V.    343. 
purpureum  ferrum,  V.   81. 
purpureus  amnis ,  IV.    1012. 
Putzintule ,  Latine  ,  VII    370. 
Putzintulus  ,   ut  supra ,  IV.  478. 

io85.,   V.    5ai.,    VII.    474. 

479- 
Pyrrhae  ,  III.   346. 


quadrupedes  ,  equos  ,  IV.    467. 

1159.,    V.    349.,     VI.     139. 

349.   366.,  VII.   224. 
quadrupedum,  equitum,  I.  559. 

R 

rapuit  bellum,  V.    128. 
raucisoni  cantus,   I.   4a5. 
recalescere,  VI.    108.    162. 
Recinari  ,     consiliarii     Iohannis 

mag.  mil.  ,  V.   41 3. 
Recinarius  ,  ut  supra ,    II.   314. 

335.,    IV.    583.    ?16.    941. 

946.,  VI.   a3.  5o.  23r.,  VII. 

134.  141.  289.  357.  586.597. 
reclaudunt  ,  III.    118. 
reclauso  ,  III.    164. 
recuruo  aere,  I.   424. 
reflexus  ,    ad  misericordiam  mo- 

tus  ,  VII.   583. 
regementibus   siluis  ,   IV.    11 20. 
regemunt,  II.    a3i.,  IV.   685. 
regnauit    respublica     mundum  , 

IV.   408. 
regnator  agelli,    I.   43o.,  Mart. 

lib.  X.  ep.   61. 


424  INDEX 

reluctat,  II.    234. 
remittens  uerba  ,  I.   248. 
resoluant  ,    reuelent ,    VI.    41 5. 

496. 
retollunt  ,  II.    33o.  ,    IV.    11.54. 
Rhesus,  I.    189. 
ripas  umbriferas ,  V.  474. 
Roffas  ,  Maurus  ,  IV.   933. 
Roma  ,  III.   266. 

—  maxima  rerum  ,  IV.   96. 
— 1  potens  ,  IV.    346. 
Romam,  IV.   422. 
Romana  acies  ,  II.    a33.    2^9. 

—  fides  uirtusque  laborque,  VII. 
468. 

—  iuuentus,  II.  204.,  V.  36o. 
38o.5o7.,VI.  119.,  VII.  322. 

—  manus  ,  I.  38a.  475.,  II. 
82.  142.  274.  ,  IV.  164.  418. 
684.  7a5.,  V.  496.  702.,  VII. 
l3o.    186.   443.    5io. 

—  pietas,  II.   36 1.  VII.    119. 

—  plebs  ,  VI.   5o7. 

—  potestas ,  II.   372. 

—  propago,  VI.   42. 
- —  turba  ,  VI.   472. 

—  uirtus,  I.  5o7.,  IV.  626.  , 
VII.   468. 

Romana,  uoc.  manus,  I.   5aa. 
- —  —  spes  ,  V.    328. 

—  —  uirtus,  IV    186. 
Romana    consanguinitate  ,     IV. 

1095. 

—  parte ,  VII.   269. 
Romana  sceptra,   I.   481.,  VII. 

436. 

—  signa  ,  II.    379. 
Romanae  linguae,  I.  466. 

—  Constantinopoleos  ,  portae  , 
I.    117. 

Romanae   acies  ,   II.    192. 

—  classes,  I.   366. 
Romanam  gentern  ,  V.    3 11. 
Romanas   acies  ,  III.   402.,   IV. 

-719.,  V.  555.  6i7.,  VI.  101., 
VII.   376. 


Romanas  manus,  II.    38a. 

—  uires  ,  III.  429. 
Romane,  IV.    364.,  VII.    59. 

—  ductor  ,  I-  f85. 
Romani  militis  ,  VII.    a67.  649. 

—  nominis  ,  III.    127. 

—  populi,   VII.    i7i.    526. 

—  regni  ,    IV.    358.    8a3.,    VI. 
146. 

Romani  plur.  ,  IV.    998. 

— ■  uictores  ,  V.    1 , 

Romani,   uoc.   ciues ,   IV.    124. 

—  comites  ,   VII.    I97.  432. 

—  proceres,   IV.   734- 
Romanis,    IV.   220.    391.    438, 

1019. 

—  armis,  V.    268.    698. 

camoenis,    P.     37. 

fastis  ,    IV.     234. 

—  fatis ,   V.    390. 

—  militibus,  VI.    268. 

—  principibus  ,  II.    29. 

—  rebus  ,  I.    207.,  III.    40-7., 
IV.  407.  742. ,  VI.   490. 

Romano  imperio ,  V.   433. 

—  more ,  IV.   441. 

—  regno  ,   I.    18. 

—  sanguine,    VII.    388. 
Romanos,    III.   304.,   IV.   283. 

343.    11S0.,    VI.   298.,   VII. 
i5o.   348. 

—  uictores  ,  I.    104. 
Romanum,  I.    89. 

—  agmen,  VI .    1 36. 
Romanus,  IV.    410.   449.    5 11. 

1045. 

—  eques,    I.     66.  ,     II. 
IV.     160.    674.  ,    VII. 

—  equester  ,   VII.    640. 

—  honos,  VII.    io3. 

—  miles,  IV.    iii3.,V. 
VII.    222.    255. 

—  sanguis ,   VII.    82. 

—  terror,  V.  337. 
— ■  uigor  ,  VI.  128. 
Romulea  gente  ,  IV.   8^3. 


224.  , 

424. 


3io. 


VERBOR.    ET   NOMIN. 


242. 


VI. 


roscida   aurora  ,    I 

82. 
roseo  ense,  IV.    1093. 
rotat  ense  ,  IV.   930.    1098. 
rotauit  ense   caput  ,  VII.   421 
Rufino ;   Latino,   V.    221. 
rumpere  loquelam  ,  VII.    548 
rupta  inuia  ,  III.   239. 


sacerdos  uittata,  III.    87. 
Sacoma,  Maurwn  ,  VII.    594. 
sagittis   divinis  ,   III.    349. 
Salius  ,  Latinus  ,  IV.   990 
Salomon,  V.   Solomon. 
Salpin    ,  Maurum  ,  VII 
saluasset  ,  V.   618. 
sanctiiicans ,   VII.    369 
Sangrin.,    Maurum ,    IV.    <J 

Sarzun,  Maurum,  VI.   428 
Sascar,  regio  Afr. ,  II.  74, 
Sasfi  ,  Mauri  ,  VII.   391. 
scultilis  ,   II.   404. 
Scylla  ,  I.    21 3. 
Scythica     aula  ,    uentorum 

448. 

secuntur  ,  IV.   298. 
Senator  ,  Latinus ,  IV.   507. 
sequendum  ,  pro  obsequendum. 

III.    62. 


4i3. 


908. 


VI. 


III.   62. 
sequentem  pugnam  ,  propitiam  , 


VI.  139. 

Seruandum,  Latinum,  IV.  844. 
Seston ,  I.    172. 
Sicani  Pachyni ,   I.    229. 
Siclifan  ,  Mauro ,  II.   47. 
Siculas   oras ,  I.    210. 
Sidafen  ,    Maurus ,   IV.    914. 
Sidisan  ,   Maurus  ,  IV.   637. 
Sidoniam  aulam,   V.    228. 
—  urbem,  VI.    195. 
Sidonias   arces  ,  III.    19. 
Sidonii   patres  ,  V.    63. 
Sidonios  patres  ,  III.    280. 
Sigeas  undas,  I.    173. 


425 

Silcadenit  ferus ,  pop.    Afr. ,  II. 

53. 
silentia    dextra    mutaque    impe- 

rat,    IV.    399. 

—  —  iussit ,  VII.    209. 

—  digitis  linguis  imposuere  suist 
IV.    338-9. 

Siluacae  truces  ,  pop.  Afr.  ,  II. 

52. 

Siluaizan,  pop.   Afr.,  II.   62. 
Siluutis,  Latinus,  VI.   437. 
Silzactae ,  pop.   Afr.,  II.    66. 
Sinifere  ,  fort.  nwnen  Muurorumy 

IV.   681. 
Sinisgun  ,  Maurum ,  IV.   963. 
Sinon,  IV.   a3. 
Sinonius   miles  ,  IV.    i3. 
Sinzora  ,   Maurus  ,   IV.    844. 
sistere    contra,    II.     229.,    III. 

207.,   IV.    28.  ,  Y.    481. 
Smyrnaei  uatis  ,  I.    175. 
Smyrnaeus  uates ,  P.    11. 
socians,  IV.    526. 
solite,   II.    279.,   IV.    283. 
Solomon  ,     mag.    mil.    in    Afr.  , 

III.  401.   414.   441. 
Solomona ,    eundem    qui    supra  , 

IV.  382. 

Solomoniacas  cateruas  ,  I.   473. 
Solomoniacos    triumphos  ,     III. 

3oi. 
Solomonis  ,  ut  supra  ,  I.   470.  , 

III.  406.  449.,  IV.    11 54. 
Solomuth  ,  Maurus ,  VI.   420. 
sonat  ubique   luctus  ,   I.   42. 
sonipes,  equus,  IV.   468.     52 1. 

848.  ,  VII.    52i.    553.    600. 

614.   638. 
sonuit  non  luctus  in  urbe,  III. 

356. 
spumeus  cruor ,  V.   728. 
stelliferus   hesperus  ,  I.    232. 
Stephanides   Iohannes,  Latinus^ 

VI.   243. 
Stephanus  ,  Latinus ,  VI.   435. 
Stontaus,  Maurus  ,  V.   733. 

54' 


426 

stragula,  II.    i34.   181 


273. 

IV.  861. 


ta,  II.    i->^.    1 
Stutia  Latino  rebelli,  IV.  81 
Stutiae  ,  ut  supra,  IV.    168. 
Stutiam ,  ut  supra  ,  IV.  439. 
Stutias,  ut  supra,  III.  3 10.  458. 

IV.   3o.  49.    i3o.     161.    177 

184.   2o5.   219. 
Stygias  umbras  ,  VII.    6 

—  undas  ,  I.   401.,  V. 
Suartifan  ,  Maurum  ,  IV. 
subuendicat  ,  V.    742. 
Succur,  Maurus ,  VII.  610.   6i5. 
Sucro,   Mauro ,  VII.   604. 
Suietira  ,   Maurus  ,  IV.    634. 
«Sulumur,  Latinus ,  V.  640.,  VII. 

611. 
Sumasci,  Mauri,  VII.   4o5. 
super ,  adu.  ,  V.    95. 
supercelerem  ,  IV.   861. 
supercristata  ,   IV.    480. 
superfoedant  ,  VI.    348. 
Syrtes  ,   IV.    644. 

—  calidas  ,  IV.    819. 
Syrtibus,  V.   218. 

— ■   calidis,   V.    191. 
Syrtica  manus ,  V.   447. 

—  agmina,  IV.   672.,   V. 
VII.    601. 

—  arma  ,  IV.   915. 

—  castra,  V.    564.  ,    VI. 


INDEX 

Tafaran  ,  Maurus ,  VI.  4.3  r. 
Talanteis  aruis  ,  in  Afr. ,  II.  79. 
Tamatonium,  Maurum,  VII.  549. 
Tamazu  ,  Maurus ,  IV.    987. 
Tanadum  ,  Maurum  ,  VII.    6o5. 


639. 


35i. 

—  funera  ,  IV.    1106. 
■ —  rura  ,  V.    197. 
Syrticus  ,  VII.   541. 

—  ductor,  V.    104. 

—  hostis,   V.   489. 

—  raptor,  VII.    167. 


189. 


Tamazu  f 
Tanaduin  , 

Tanala  ,  Latinus  ,  IV.    991, 
Tauin  ,  Maurum  ,  VII.   418. 
Tarali ,   Latinus,  VI.   435. 
Tarasis,  Latinus,  IV.  553.  1101., 
V.   5a5.,  VII.   98. 


IV. 


,.    v_ u.7    . —    y ~ . 
tarda  moueri  ,  IV.    1 1 36. 
tardos   asellos,  IV.    11 35. 
tardum  iubar,  IV.   255. 
Tarincus  ,   Mauriis  ,  VI.   417 
Taurus  ,    Latinus    rebtllis  , 

i63. 
temperiem  ,  III.    11 5. 
tempserat  ,  VII.   493. 
terrificis    tribunis  ,   IV.    540. 
terrigenas  ,  I.   455. 
Thebanos  campos  ,  V.   3o5. 
Theodosioypolin,  urb.  Armeniae, 

I.    70. 
Tifilan,  Maurum  ,  VI.   427. 
Tilifan  ,   Maurum  ,  IV.    910. 
Tilin,  Maurum,  VI.   428. 
Tillibaris,  loc.  Afr.,  II.   80. 
Tiluzant  ,   Maurum,  VII.    622. 
timpora  ,  IV.    754.    976.  ,  VI. 

434.  ,  VII.    568. 
Tingensis   Abylae,   V.    278. 

V.     372. 


nr  Tizen,   Maun 

tondet  flores 

tacuisse  uacuas  domos,  I.  412,       Tor  ,  Maurus 

Lucan.  II.   22.    Attonitae    ta-       tractatu  uario 

cuere  domus.  tractus  lympl 


Lucan.  II.   22. 
cuere  domus. 
Maurum 


Taden  ,   Maurum  ,  IV.   928. 
Taenarium    Iouem ,     Flutonem 
VII.   3©8. 


tinguunt  ,  V.    372. 
Titmdum ,  Maurum  ,  VII.   606. 
Tirynthius,  V.    2  12. 
Tiseran,   Maurum,lY.   907. 
Tiseras,  ut  supra  ,  IV.   907. 
Tisiphonem  ,  IV.   3^6. 
titana  luctificum,   V.    457. 
Tizen,   Maurum  ,   IV.    991. 
tondet  flores ,  V.    383. 
Tor  ,  Maurus  ,  IV.   989. 
tractatu  uario  ,  III.   7. 
tractus  lymphigeros  ,    III.    14$. 
transuerberat  uentos,  VI.   288. 
tremescit  ,   III.     i3o. 
tremescunt  ,  IV.    io38. 


VERBOR.   ET   NOMIN. 


tremiscens  ,  III.   142. 
tribulos  ,  ferreos  ,  IV.   617. 
Tripolis  ,     regio    Africana ,     II. 

1 17.  ,    III.     409.  ,    V.     225. 

240. 
tristia  bella ,  II.  268. ,  III.  ,  27.  , 

V.  575.  ,  VI.   11.,  VII.  225. 
Troiae  ,  I.    174.  ,  IV.   949. 
—  exhaustae  ,    I.    193.    uel  po- 

tius  exustae,  ut  apud  Lucan. 

lib.  IX.   u.   964. 
Troiana  manus  ,  IV.   802. 
Troilus  ,  I.    190. 
Tubian,   Maurum  ,  VII.   422. 
Tumudan  ,  Maurum  ,  VII.   607. 
tundit  locos,  V.    356. 
Tursum  ,  Maurum  ,  VII.    55o. 
Tusdrua,  Maurwn,  IV.    937. 
Tyriam   urbem  ,   VI.    i5o. 
Tyrii,   IV.    229. 
Tyrios  muros  ,   I.    4i5. 
tyro  rudis,  I.    128,  Lucan.,V. 

363. 


Vadara  ,  flumen  Afr.,  II.   68. 
Vadis  ,  urbs  Nwnidiae ,  II.  i56 
Vadorum  Caput,  portus   Afr. 

prou.  Byzacena,  I.   369. 
tialde  ,  ultima  correpta,  VI.  524 

...j-i:...  — mis  ,  VI.   385. 
368. 


m 


Vandancae   gentis  ,    VI. 
Vandalicas  opes  ,  I.    36! 
—   phalangas ,  III.    179 
— 1  ruinas  ,  III.    107. 


Vandalicae   ge 

3  oj 

lgas  . 

ruinas  ,  III. 

Vandalici  regni  ,    III.    195. 

Vandalico   sanguine  ,   III.    11 6, 

Vandalicum   genus ,  III.    16. 

Vandalus,  III.    23a. 

Varinnum  ,   Maurum  ,   VI.    463. 

Varinnus  ,  ut  supra ,  VI.   470. 

Varrinnuin,   Maurwn,  IV.    964. 

Vascina  ,   Maurus ,  IV.    986. 

Vatari,  flum.   wl  laci  cuiusd.   in 
"•  ttt      1.0 


Afr.  nomen ,  III.   3i8. 
uatibus  ,  pro  episcopis  ,  I. 


32. 


4a7 

uectantes,  V.  386.  ut  de  Laud.  , 

I.  iii. 
uectator  ,  III.   253. 
uela  ardua  ,  II.    277. 
Velanideis  fraselis  ,  ex  loco  aut 

flumine    Africae    denominatis  , 

II.  120. 
Veneri  ,  IV.    5 14. 
Veuman  ,   Maurum  ,  VI.  425. 
uias  planare  ,11.    191. 

—  planate  ,  IV.    io63. 
uictricesque   aquilas  ,     I.    5 19.  , 

VI.  241.,  ut  Lucan  I.   339. 
Vincensibus     aruis  ,    loc'  Afr. , 

VII.  20. 

Vinci  ,  urb.   Afr.,  VI.    391. 
uir  Dei  ,   I.    266. 

Virgilio  ,    P.     16. 
Virgilius  ,   P.    12. 
uirtute  Dei  ,   V.    37. 
uirtutis  Dominum  ,  V.   26. 

—  opus  ,  IV.    122. 
uirtutibus  ,1.    143.  ,  VII.    343. 
Vitalis,  Latinus  ,  IV.    991. 
uittata  sacerdos ,  III.    87. 
Vitulum    signiferuni  ,    Latinum  , 

IV.  941. 

uiuidus   canis ,    IV.    386. 
Vlitan  ,     Vandalo-Latinus ,     IV. 

542. 
Vlyssem  ,  P.   9. 
umbriferas  ripas  ,  V.    474. 
undiuagos  latices  ,  VI.    343. 
undiuagum  salum  ,    VII.    344. 
Vnnos  ,  II.    383. 
uolatile  ferrum,  V.    5y6.  ,  VII. 

45 1. 
uoluptas  dira  bellandi,  IV.  208. 
urbicapus  ,1.    100. 
Vrceliana     manus  ,     Maurorum  , 

V.  390. 
urguebant,  IV.    261. 
urguebat,  III.    184.,  VI.    207., 

VII.    io5. 
urguemur  ,   III.    194. 
urguens,IV.  3i.  ioi3.,VI.  367. 


INDEX  VERBOR.  ET  NOMIN. 


428 

urguere  ,  V.    5 1 . 

urguet,  IV.    53a.  ,  VI  357. 

urguetur^  IV.    82. 

Vrtanc,  Maurum,  VII.  586.  589. 

Vulmir^  Latinus  ,  IV.  983. 


Zatoas  ,  Maurus  ,  VII.   384. 
Zambri,  Mauri ,  IY.   931. 


Zeias,  Maurum  ,  VI.  427. 
Zembrura  ,  Maurum,  VI.  437. 
Zerquilis  ,     Zoc.     4/r-  »    ^-     7^. 

145. 
Zersilis ,  Zoc.   ^fr. ,  II.   76. 
Ziper,  I.atinus,    IV.    935.  ,    V. 

535.   538.  638.  671. 
Zisacum  ,  Maurum,   IV.   983. 
Zudius,    tribunus  Latinus ,    IV. 

904. 


Qitae  fteoue  in  textu  neque  in  notis  reperies ,  require  inter  errata. 


PERIOCHAE 

EXSCRIPTAE   E  SGHEDIS   INVENTIS 
IN  IPSO  GODICE  TRIVVLTIANO. 

cllitur  interea  (i).  Secunclus  liber  incepit,  in  quo 
Auctor  continuat  a  praececlente.  Nam  supra  narrato 
modo  Maurorum  bellancli  per  Iohannem  suis  ,  et  de- 
scensi  (2)  ad  terram.  Mauri  qui  erant  per  prouincias, 
infestando  ipsam  (sic)  et  civitates,  sentientes  et  uiden- 
tes  exercitum  Romanorum,  retrahunt  se  acl  montes,  et 
ad  fortilitios  (3).  Et  facit  Auctor  duas  coinparationes  (4) , 
usquc   ibi  ;   Quis  mihi   (5). 

Secundo  inuocat  Iustinianum :  quod  ipsum  adiuuet 
ad  exprimendam  multitudinem  gentium  Maurorum, 
usque  ibi :  Primus  init  bellum  (6). 

Tertio  narrat:  qualiter  Antalas  princeps  Maurorum, 
qui  iam  fuerat  cum  Bomanis ,  init  bellum.  Et  dicit : 
quomodo  ipse  conuocat  amicos,  et  distribuit  populos, 
qui  uenerunt  in  eius  auxilium  ,  uscjue  ibi :  Iam  fortis  (7). 

Quarto  dicit:  quomodo  incipiunt  aptare  (8)  se  acl  bel- 
landum,  et  dant  ordinem,  usque  ibi:  Auxilioque  uocat(9). 


(1)  Lib.  il.   u.    I. 

(2)  Scheda  habet  descessi ,  ut  etiam  in  Codice  est  fere  semper  du- 
plex  ss  pro  ns. 

(3)  Vox  Fordlicia  est  etiam  in  Annalibus  Genuensibus  Barth.  Scalae 
lib.  VII.  ad  annum  MCCXXVII.  cit.  a  Maurinis  in  Glossario  ad  Scrip- 
tores  inediae  et,  infimae  Latinitatis  Caroli  Du  Fresne  D.  Du  Cange. 

(4)  V.  14-7.  et  u.  18-22. 

(5)  V.  23.' 

(6)  V.  28. 

(7)  V.    162. 

(8)  In  Scheda  est  attare.  Ita  etiam  in  Codice  fere  semper  est  duplex 
tt  pro  pt  et  ct. 

(9)  V.  i83. 


^3  O  PERIOCHAE. 

Quinto  dicit :  quod  Fr  exes ,  qui  sunt  gentes  leues 
armati ,  incipiunt ,  et  eos  sequuntur  alii ,  ut  patet  in 
littera ,  usque  ibi :  Hunc  aggere  celso  (i). 

Sexto  dicit ,  quod  Romani  existentes  in  campo  eo- 
rum  fortificati  respiciebant  multitudinem  Maurorum  ; 
et  facit  comparationem  de  locustis  (2)  ad  eos  ,  usque 
ibi :  lamque  pedem  (3). 

Septimo  incipiunt  scaramociare  (4)  \  et  ponuntur  110- 
mina  ducum  ,  faciens  quandam  comparationem  de 
tempestate  uentorum  (5) ,  usque  ibi  :  Dentibus  infre- 
rnuit  (6). 

Octauo  describit ,  et  proprie ,  rixam;  et  quod  adeo 
stricta  fuit ,  quod  ueuerunt  ad  gladios ,  usque  ibi  : 
Tunc  Romana  manus  (7). 

Nono  refortiatur  (8)  rissa  (9).  Et  facit  comparatio  de 
uentis ,  usque  ibi :  Sic  campos  acies  (10). 

Decimo  dicit :  quod  ductor  fecit  retrahere  gentes 
suas  \  et,  uidens  tantam  multitudinem  Maurorum  , 
mandat  refortiare  castra :  et  describit  modum ,    quem 


(1)  V.  191.  Ex  Hunc  taraen  feci  Huc  iu  poemate. 
(3)  V.  196. 

(3)  V.  204. 

(4)  Maurini  in  cit.  Glossario  habent  :  Scaramuzari  ,  uelitari  ab  Itat. 
Scaramuzzare ,  et  citant  Castelli  Chronicon,  Bergomense  ad  ann.  1402.  ap. 
Murator.  tom.   16.  col.  899. 

(5)  V.  216-21. 

(6)  V.  222. 

(7)  V.  233.  Ms.  autem  habet:   Tunc  Romana  acies. 

(8)  Maurini  in  cit.  Gloss.  Refortiare  ,  denuo  uel  amplius  munire  ,  et 
Carpentier  in  Glossario  nouo  ad  Scriptores  medii  Aeui  addit  2.  Incarce- 
rare.  Nunc  addere  poteris  tertium  sensum  ex  hoc  loco  ,  ubi  Refortiatur 
idem  est  ac  uires  resumit ,  uel  recalescit. 

(9)  Maurini  Gloss.  cit.  Rissa ,  uox  ItaHca ,  Rixa ,  contentio.  Inuentar. 
an.  1271.  iTi  Access.  ad  Hist.  Cassin.  part.  1.  p.  328.  col.  2.  Item  qui 
leuaiierit  Rissam ,  portando  arma ,  et  extraxerit  unus  sanguinem  alteri , 
debet  soluere  augustalem  unutn. 

(10)  V.  259. 


PERIOCHAE.  43 1 

tenebant  ad  orcUnandum  arma ,  et  res  eorum ,  usque 
ibi :  Maxlmus  interea  (1). 

Vndecimo  dicit :  quod  ductor  solicitus  cogitabat  de 
his ,  quae  uiderat ,  et  quae  imposterum  facere  debe- 
bat ,  faciens  comparationem  de  agricola  (2).  Demum 
putat  habere  consilium  Recinarii  fidi  socii  sui  ,  ut 
Achates  Aeueae  ,  et  Laelius  Scipionis  ,  usque  ibi : 
Hunc  paribus  curis  (3). 

Duodecimo  (4)  commendat  ipsum  Recinarium ,  et 
pandit  dubia ,  usque  ibi :  Placide   (5). 

Decimotertio  ponit  consilium  Recinarii ,  usque  ibi : 
Placuerc  (6). 

Decimoquarto  dxoxt  auctor :  quocl  Iohanni  placuit 
consilium ,  et  mittit  ambasiatorem  ad  Uasguas ,  cum 
ambaxiata  contenta ,  quae  est  notatu  digna ,  usque 
ibi :    Vix  ea  fatus  erat  (7). 

Decimoquinto  ponit  auctor  :  quod  nuntius  statim 
petit  montana ,  et  facta  est  nox ;  et  dicit  :  quod  luna 
non  lucebat ,  ualde  eleganter  ,  sed  castra  erant  bene 
luminata  propter  ignem ,  quod  uidebatur  caelum,  quod 
serenum  lucet  stellis,  et  cetera ,  usque  ibi:  Peruigil  (8). 

Decimosexto  dicit  auctor  :  quod  ipse  nuntius  inuenit 
Mauros  facientes  custodiam  solertem;  et  mire  describit 
modum  custodiae  camporum ,  et  qualiter  dormientes 
somniant  esse  ad  manus  cum  inimicis,  et  actus,  quos 
faciunt  in  somno,  usque  ad  finem  libri  secundi:  quod  nota. 

(1)  V.  288. 
(3)  V.  299-304. 

(3)  V.  3i2. 

(4)  Male  in  Scheda  est  XXII.  pro  XII. 

(5)  V.  335. 

(6)  V.  354. 

(7)  V.  414. 

(8)  V.  435. 


432  PERIOCHAE. 

At  ducis  inuicti  (i).  Tertius  liber.  Et  primo  ponit 
auctor :  quod  dux  transmisso  nuncio  ad  tyrannum , 
more  prudentum  ducum  uigilabat ,  et  cum  aliis  sociis 
referebat  gesta  prospera  et  improspera  occursa ;  et 
quod  libenter  sciret  originem  guerrarum  Libyae,  quia 
talis  tribunus  sciebat  omnia  ,  et  parti  interfuerat ,  usque 
ibi :  Gentius  (2). 

Secundo  dicit:  quod  ipse  Gentius  respondit,  usque 
ibi :  Praecipitur  (3). 

Tertio  ipse  tribunus  paruit ;  tamen  ante  excusans 
se ,  ut  Aeneas  Didoni  in  secundo  libro  (4) :  demum 
narrat  omnia  seriosius  (5)  usque  ad  finem  libri.  Quae 
diligenter  sunt  consideranda  ,  quia  apcriunt  intellectum 
ad  totum  librum.  Ponit  etiam  modum,  sicut  ipse  Yh-- 
gilius  (6)  sacrificandi  Phoebo ,  et  responsa  :  ut  in  lit- 
tera  patet.  Quae  sunt  distinguenda  ;  et  primo  incipit 
auctor :  Principio  geminas   (7). 

Secundo  dicit :  quod  sicut  Africa  iam  senserat  binas 
pestes ,  sic  etiam  postea  sensit  similiter  ,  natiuitate 
Antalae  origine  (8)  Guenfan ;  et  ante  ipsum  erat  pax 
in  Libya  ,  et  ubertas  ,  usque  (9)  ipse  Antala  fuit  tri- 
ginta  annorum :  et  facit  quamdam    comparationem  (10), 


(1)  Lib.  nl.  u.  1. 

(2)  V.  41. 

(3)  V.  5a. 

(4)  Nempe  apud  Virg.  Aen.  lib.  il.  u.  3. 

Infandum ,  regina,  iubes  renouare  dolorem  etc. 

(5)  Du  Cange.  Glossar.  Seriosus ,  Serius ,  Grauis ,  ex  Gallico  Serieux. 
Vinc.  Beluac.  lib.  3.  cap.  33.  Prudens  ualde  ,  nimis  astutus  ,  mirftumque 
Seriosus ,  et  grauis  in  moribus.  Adde  Pet.  Azar.  Chronicon  de  Gestis 
Principum  Vicecomituni  in  Prooemio  p.  a.  edit.  Mediolan.  aani  MDCGLXXI- 
seriosius  pertractabo. 

(6)  Aen.  lib.  nl.   u.    358  et  seqq. 

(7)  V.  63. 

(8)  Dicendum  erat  potius  patre. 

(9)  Corrige  :  usquequo. 

(10)  V.  75-6. 


PERIOCHAE.  433 

Qui  lactatus  a  feris  fuit  0) ,  ut  fama  uolat:,  usque  ibi: 
Namque  Amrnonis  ipse  (2). 

Tertio  dicit :  quod  pater  uidens  hoc ,  uoluit  scire , 
quae  facturus  erat  ipse  eius  filius ,  et  petit  templa 
Apollinis  (3) ,  mactando  animalia ,  et  suadet  sacerdo- 
tissae ,  quod  uideat  praedicta }  usque  ibi :  Funditur 
horrendis  (4). 

Quarto  dicit :  quod  facto  sacrificio  habuit  horren- 
dum  responsum;  et  describit,  sicut  Virgilius  (5),  illarum 
feminarum  morem ,  et  multum  notanter,  faciens  com- 
parationem  (6)  de  ea  ad  Vulcanum  ,  quando  flat  cum 
follibus  ad  ignem ;  et  demum  praedicit ,  quod  Antala 
debet  esse  can*»  Jcstjructionis  j_.iby«e  ,  uscjue  ibi :  Cur 
tUTiturn  (7?. 

Quinto  dicit :  quod  ipsa  dicit :  0  superi ,  cur  tanta 
paratis  (8)  ?  et  praedicit  uentura  ,  usque  ibi :  Talia  (9). 

Sexto  dicit:  quod  ipsa  preuidissa  (10)  fecit,  sicut 
faciunt  Siculi(n),  quando  pulsant  fistulam ;  et ,  dato 
responso  ,  silet ;,  usque  ibi :  Septimus  et  decimus  (12). 

Septimo  dicit :  quod  cum  ipse  Antala  esset  decem 
et  septem  annorum  furatus    fuit    ductorem  gregis ,  ut 

(1)  V.  79- 

(2)  V.  81. 

(3)  In  poemate  est  Ammonis. 

(4)  V.  86. 

(5)  Aen.  lib.  Iill.  u.  509.  et  seqq.  ,  et  lib.  VI.  u.  46.  et  seqq. 

(6)  V.   ioa-3. 

(7)  V-  J  J9-    .       . 

(8)  V.  mox  cit. :   in  quo   tamen  legitur  : 

Cur  tantum ,  o  superi ,  regnum  turbare  paratis  ? 

(9)  V-   14'- 

(10)  Nempe  quae  paulo  supra  uocatur  sacerdotissa.  Deest  tamen 
preuidissa  in  Glossariis  inBmae  Latinitatis. 

(11)  Pro  uoce  Sicubi  legitur  in  Codice  u.  145.  Siculi;  ex  quo  errore 
originem  traxit  ,  quod  hic  somniat  auctor  Periochamm  ,  quem  puto 
fuisse  eundem  ac  Codicis  exscriptorem. 

(ia)  V.  i56. 

55 


434  PERIOCHAE. 

Herctiles  (i) ,  et  portauit  in  antrum ,  et  (2)  ipsum  ih- 
terfecit  pugno ;  et  quod  et  cetera ;  et  assuetus  facit 
alia  furta ,  et  alia  mala  %  usque  ibi :  lam  tempus  (3). 

Octauo  dicit :  quod  regna  steterant  in  pace  per  cen- 
tum  annos  ,  et  iste  incepit  uictoriari  (4) ,  et  reducere 
se  per  siluas  et  loca  fortia  ;  et  describit  tiempus  aesta- 
tis  (5) ,  et  alia  pulcra  \  et  facit  comparatiOnem  de  eo 
ad  grandinem  (6);  usque  ibi :  Ceu  glauea  (7). 

Nono  dicit :  quod  Romani  uicerunt ,  et  parum  ste- 
tit,  quod  factae  sunt  aliae  guerrae^  usque  ibi:  Namque 
inter  geminas  (8). 

Decimo  dicit :  quod  inter  geminas  praedictas  pestes 
successit  altera  ;  et  facit  compaiaiiuuom!  quod  Libyci 
ignorabant,  quid  facere  deberent,  sicut  (9)  nautae,  in 
peste.  Demum  uirtute  patris  Iohannis  (10)  •  et  ipsiu9 
reddita  est  pax  post  bella  ferocia ;  usque  ibi :  Tunc 
Carthago  (n).     1 

Vndecinio  dicit :  Facta  est  requies'  (ia) ,  (Juousque 
Belisarius    redit  ,     et    facta     est     iterum     pax  ,    licet 


(1)  Corrige  :  ut  Caciis.  Ek  sequentibus  tamen  patet  auctorem  barum 
Periocharum  tribuisse  Herculi  et  id  quod  fecit  Cacus  ,  et  quod  ipse  Her- 
cules  fecit  occidendo  Cacum ;  nam  huius  nomen  in  Codice  commutatum 
fuit  cum  uoce   Cautus. 

(2)  Supple  hic  Hercules. 

(3)  V.   184 

(4)  Du  Cange  Gloss.  cit.  Victoriare ,  uictoriam  adipisci,  referre  ,  apud 
S.  Eulogium  in  Epist.  ad  Aluarum  ,  et  Sebastianum  Salmoticensem  Episco- 
pwn  in  Hist.  Hisp.  p.  45.  Deest  tamen  depon.  uictoriari. 

(5)  V.  225-8. 

(6)  V.  256-9. 

(7)  V.  cit.  256.  Nota ,  etiam  Schedam  habere  glauca ,  ut  est  in  Co- 
dice  ,  perperam  pro  glaucam. 

(8)  V.   260. 

(9)  V.  276. 

(10)  Perperam  auctor  Periocharum  u.  280.  intellexit,  ut  ibidem  ad- 
notaui  de  patre  Iohannis. 

(11)  V.  3o8. 

(12)  V.  320. 


PERIOGHA.E.  4^5 

paruo  tempore  durauerit  ;  usque  ibi  :  Sed  tempore 
paruo  (i). 

Duodecimo  describit  mortalitatem,  et  proprie,  6icut 
fuit  M.  II J.  (2)  xlviij.  et  Mediolani  M.  iij.  LX.  (3);,  usque 
ibi :  Ast  ubi  pulsa  (4). 

Decimotertio  dicit :  quod ,  fugata  peste ,  resurgit 
bellum  in  Africa ,  et  mortuo  Salomon  Stutias  uexat 
omnes ;  usque  ad  finem  libri  quarti  (5). 

Ductor  iacct  (6).  Quartus  liber.  Dicit  auctor :  quod 
ductor  nolebat  audire  ulterius  memorare  tyrannum^ 
et  tot  clades  Libyae :  et  propterea  abbreuiat  dicta , 
dicens ,  quod  Himerius  (7)  dux  Romanorum  erat  ob- 
sessus  a  Mauris ,  <>fc  "on  poterat  castrametari ;  et , 
cU\r»  cwcnt  obsessi,  proditorie  portauit  quidam  Sinon, 
ut  refert  Virgilius  in  secundo  (8) ,  litteras  pro  parte 
Iohannis  :  quod  ipsi  exire  et  uenire   ei  obuiam  (9).  Et 


(1)  V.  336. 

(2)  Hic  omissum  est  c.  supra  IIJ.  ,  quod  tamen  adest  in  Codice  ad 
u.   345. 

(3)  Hic  in  Scheda  est  parua  Iacuna  ;  quare  suspicor  addendam  esse 
unitatem  Reuera  anno  MCCCLXI.  peste  laborauit  Mediolanum  ,  de  qna 
sic  ait  Petrarcha  Senil.  lib.  III.  Epist.  i.  Mediolanum ,  urbem  Liguruiti 
caput  ac  metropolim  usque  ad  inuidiam  hactenus  horum  nesciam  laborum  , 
ut  caeli  salubritate  et  clementia ,  et  populi  frequentia  gloriantem  ,  sexage- 
simus  primus  annus  et  uacuam  fecit  et  squalidam.  Petrus  Azarius  Chron. 
cit.  cap  XIII.  p.  273.  ad  annum  MCCCLXII.  haec  testatus  est :  Anno 
proxime  praeterito  aestiuo  tempore  coepit  morbus  Mediolani  et  in  Comitatu. 
inualescere ,  et  in  tantum  inualuit,  quod  praetermissis ,  ut  superius  dictum 
est ,  omnibus  remediis  ,  in  ciuitate  et  suburbiis  breui  tempore  mortui  sunt 
septuaginta  septem  millia  uirorum  ;  in  comitatu  uero  tanti  .  quod  numerus 
ipsorum  non  potest  describU  Confer  G-iulini  Continuazione  delle  Memorie 
di  Milano.  P.  ll.  p-  95.  et  seq. 

(4)  V.   39i. 

(5)  Corrige  :  tertii ;  ut  patet. 

(6)  Lib  Ilil.  u.  1.  ubi  tanien  legendum  duxi :  Dum  placet.  Hinc  pa- 
rum  attendenda  sunt  ,  quae  hic  subdit  auctor  Periocharum. 

(7)  Scheda  et  Codex  habent  :   Imerius. 

(8)  Aen.  lib.  il.   u.  79.  et  seqq. 

(9)  Supple  :  deberent. 


436  PERIOCHAE. 

sic  factum  est.  Et  die  clarescente  ,  credentes  inuenire 
suos,  uiderunt  inimicos;,  et,  patefacto  dolo,  ignorabant 
uiam  salutis,  quia  periculum  erat  ire,  et  retrocedere; 
usque  ibi :  Mors  erat  ante  oculos  (i), 

Secundo  dicit :  quod ,  fugientes,  inimici  secuti  sunt 
eos  usque  ad  portas,  et  una  cum  eis  intrabant  urbem, 
nisi  reliquerunt  equos,  et  pedestri  proelio  pepulerunt 
hostes  ;  usque  ibi :  Irruerant  gemini  (2). 

Tertio  dicit :  quod  gemini  duces  Languantan ,  et 
Naffur  ,  et  Stutias  fingens  uelle  inde  recedere,  illi  de 
terra  uenerunt  ad  eum ,  et  se  dederunt  cum  certis 
pactis ,  ut  in  littera  patet  \  usque  ibi :  Africa  dum 
tantis  (3). 

Quarto  dicit :  quod  dum  Africa  urgereiui  tantis 
periculis  Ariob  uenit  ab  India  (4) ,  et  Africa  sensit 
adhuc  grauiora  mala  et  ab  uno  et  ab  alio  duce }  ut 
dicit  Lucanus  (5) :  Nulla  fides  regni ;  sicut  dicit  auctor 
de  eis  \  et  uenerunt  ad  discordiam.  Et  tunc  uidens 
Iohannes  diuisionem  ,  confortat  suos  :  quod  probi 
sint ;  et  facit  pulcram  orationem ,  usque  ibi :  Dum 
mouet  (6). 

Quinto  narrat  proelium,  quod  fuit  inter  eos,  ualde 
eleganter,  et  qualiter  in  eo  mortuus  fuit  Stutias.  Ponit 
uerba ,  quae  dixit  in  morte ,  ut  Petrarcha :  Hic  post- 
quam  3  usque  ibi :  Occidit  (7). 


(1)  V.  3a. 

(2)  V.  47. 

(3)  V.  82. 

(4)  Ex  una  uoce  Ariobindis  fecerat  duas  exscriptor  Codicis ,  ideoque 
haec  scribit  auctor  Periocharum. 

(5)  Phars.  lib.   I.  u.   92. 

(6)  V.   i36. 

(7)  v-  2I9' 


PERIOCHAE.  437 

Sexto  dicit :  quod  niorte  sua  sui  crearunt  ducem 
Guntarich  (1) ,  uolentes  ulcisci  mortem  suam  ;  qui 
fuit  peior  homo  mundi ,  ut  ipse  auctor  dicit.  Yide 
litteram.  Et  si  Stutias  fuit  ferus  et  malus,  iste  peior,  et 
multa  mala  fecit.  Et  sic  omni  die  Africa  ueniebat  ad 
nihilandum  (2).  Vsque  ibi :   Talia    commemorans  (3). 

Septimo  dicit  auctor  :  quod  Iohannes  ,  his  auditis  , 
ingemuit  pro  pietate.  Isto  interim  die  inter  (  sic  )  et 
magister  et  tribuni  ordinabant  exercitum.  Et  Iohannes 
facit  (  sic  )  orat  Deum ,  quod  iuuet  eos  :,  usque  ibi : 
Haec  memorans  (4). 

Octauo  dicit :  quod ,  lota  facie  madida  lacrimarum, 
etiam  ascentlcns  in  quodam  monticulo  (5)  pro  alloqueil- 
do  socios  ,  ipsi  circuierunt  ipsum ,  ut  apes  (6)  regem 
eorum.  Et  nota  comparationem,  usque  ibi :  Armiger(j). 

Nono  dicit :  quod ,  sicut  essent  adunati ,  armiger  (8) 
in  tertio  libro  supra ,  miserat  de  consilio  Recinarii 
ad  tyrannum  ,  reuersus  est ;  et  uallatus  ab  exercitu  , 
cupido    scire    noua  (9) ,    quae    portabat :     et    timentes 


(1)  Scheda  habet  Gumtarich.  Quam  uarie  scriptum  fuerit  hoc  nomen , 
tiide   in  nota  ad  lib.  iil.  u.  428. 

(2)  Maurini  in  Glossar.  cit.  habent  Nihilari,  in  nihilum  recidere , 
exinaniri  ,  mori.  Rolandinus  Patau.  De  factis  in  Marchia  Taruisina  lib.  7. 
cap.   8.  Sed  illic  multi  consumti  fame,  siti  quoque  arida  Nihilati. 

(3)  V.  247. 

(4)  V.  285. 

(5)  In  Glossario  Du  Cangii  deest  haec  uox  :  ubi  Maurini  addiderunt 
tantum  Monticulosus.  Fortasse  id  factum  fuerat ,  quia  aderat  Monticulus 
in  Dictionariis  antiquis  ,  ut  etiam  in  illo  Calepini  edito  Patauii  anno 
MDCCXVIII.  Attamen  Forcellinus  reiecit  eam  uocem  in  calce  ad  luum 
Lexicon  inter  verba  barbara. 

(6)  V.   297-8. 

(7)  V.   3o4. 

(8)  Supple  :  quem  Iohannes  ,  ut  legitur. 

(9)  Du  Cange  in  Glossar.  cit.  Nouum  ,  uulgo  Nouuelle.  Vgutio  ,  Ru- 
mor  .  murmur  quod  uulgo  dicitur  Nouum.  Occurrit  non  semel  in  Epistolis 
Marini  Sanuti.  Vide  etiacn  quae  addiderunt  exempla  ibidem  Maurini,  et 

55  * 


438  PERlOCttAE. 

tamen,  ne  pax  fieret,  ipse  refert  responsa  tyranni.  Et 
ante  describitur  exentia  (i)  ipsius  tyranni }  usque  ibi: 
Vix  ea  legatus  (2). 

Decimo  dicit :  quod  ,  audito  responso ,  dux  et  exer- 
citus  fecerunt ,  ut  proeella ,  quando  rupit  ripas.  Dein- 
de  dux  monet  tacere  \  et  tacent  auidi  audire  delibe- 
rationem.  Et  dicit  mirabilia,  usque  ibi :  Dixerat ,  et 
saltu  (3). 

Vndecimo  dicit  auctor  :  quod  ,  finita  oratione  , 
ascendit  (4)  sonipem  (  sic  )  regaliter  munitus ,  et  ibat 
per  campum  rutilando ,  sicut  nubes ,  quando  ascendit 
olympum ;  et  equi  laetanrnr ,  et  uoluunt  se  a  dextris 
et  sinistris.  Et  adeo  proprie  dcsciibir  auctor  mores 
generosorum  equorum :  quod  mirum  est.  Deinde  or- 
diuat  acies  ,  et  apparatus  ad  pugilam  :  quod  non  fuit 
umquam  doctius  descriptum ;  usque  ibi :  Bellorum  ut 
princeps  (5). 

Duodecimo  narrato  apparatu  Iohannis ,  narrat  ap- 
paratum  partis  aduersae ,  usque  ibi :  lamque  propin- 
quabant  (6). 


Carpenrier  in  Supplemento  ad  idem  Glossar.,  ubi  inter  alia  hoc  refert 
exemplum  ex  Computo  anni  1483.  Equiti  qui  portauit  Noua  matrimonii 
domini  Dalphini. 

(1)  Exentia  deest  in  citatis  Glossariis ,  sed  adest  tantum  Essentia , 
de  qua  2  loco  Maurini  haec  addiderunt  :  Essentia  ,  Status ,  Conditio. 
Barthii  Glossarium  in  Hist.  Palaest.  Baldrici  Dolensis.  Postquam  uero 
fuerunt  Turci  edocti  de  nostra  Essentia  ,  coeperunt  paulatim  urbe  exire  etc. 

(2)  V.  393. 

(3)  V.  457. 

(4)  Supple  :   Dux. 

(5)  V.  S97.  In  Ms.  autem  legitur  :  Bellorum  at  princeps ;  sed  puto 
corrigendum  esse  :   Maurorum  at  princeps. 

(6)  V.  645.  Hic  desinit  prima  Scheda  reperta  in  Codice.  Altera ,  quae 
continere  debebat  ceteras  Periochas  lib.  Inl ,  et  illas  libri  V.  ,  est  de- 
perdita  :  quod  facillime  potuit  euenire,  quia  Codici  nullo  modo  schedac 
ipsae  adhaerebant. 


PEMOCHAE.  439 

Interea  ductov  (1).  Liber  scxtus ,  in  quo  dicit  auctor: 
quocl ,  a  proelio  discedentes ,  uenerunt  ad  quandam 
ciuitatem ,  in  qua  refecerunt  se  et  cibo  et  potu  et  re- 
quie.  Tamen  semper  cogitabat  (a)  in  somnis  reparatio 
(sic)  gentis  suae  ,  et  dolebat  de  mortuis  :  et ,  dum  sic 
ploraret ,  Recinarius  ,  qui  erat  eius  pars  animae  con- 
solabatur  eum.  Et  Iohannes  dicit  ista  pulcra  uerba  , 
usque  ibi :   Tunc  placidus  (3). 

Secundo  Becinarius  respondit  cum  magna  grauitate 
dictis  ductoris  ;  et  consulit ,  quae  sunt  fienda  4  usque 
ibi :   Consilium  placuit  (4). 

Tertio  ordinat  (5) ,  qnnH  adimpleantur  consulta ;  et 
lotat  (6)  sibi  manus  ct  faciem ,  et  orat  in  hunc  mo- 
dum.  Vide  usque  ibi :  Hic  pater  (7). 

Quarto  dicit :  quod  dominus  motus  est  ad  eius  pre- 
ces ;  et  redeunt  multi ,  qui  aufugerant ,  et  se  abscon- 
derant ,  propter  quae  una  cum  ipsis  uadit  ad  Missam , 
et  celebra  (8),  cum  multis  lacrimis  consolatur  ipsos  his 
uerbis ,  usque  ibi :  Laetificans  alios  (9). 

Quinto  dicit :  quod  ordinat ,  et  reformat  exercitum ; 
et  quod  omnes  redeant  ad  loca  sua  :  et  mittit  ad  ex- 
plorandum    pro    suis  ,    si    qui    inuenirentur.     Deinde 


(1)  Lib.  VI.  u.   1. 

(2)  Suppleatur  :  Dux. 

(3)  V.   5o. 

(4)  V.  73. 

(5)  Supple  :  Ductor. 

(6)  Deest  adhuc  hoc  barbarum  uerbum  in  Glossariis  infimae  Latinitatis. 

(7)  V.  107. 

(8)  Sic  in  Scheda  pro  et  celebrata.  Nihil  autem  de  Missae  sacrificio 
legitur  hoc  loci  in  poemate.  Exscriptor  Codicis  u.  1 14.  fecerat  Arae 
ciens  contra  rationem  metri  pro  Aere  tiens ,  ut  requirit  etiam  eeneus  , 
et  ut  monui  ad  eundem  versum. 

(9)  V.    l33. 


440  PEMOCHAE. 

uisitam  (sic)  ciuitatem,  quam  Iustiuianus  alias  compo- 
suerat  (i);  usque  ibi  :   Coniugis  interea  (a). 

Sexto  dicit :  quod  coniunx  illius  nobilis  ducis  Io- 
hannis  suffocati ,  perquirens  noua  uiri ,  inuenit ,  quod 
mortuus  est.  Et  nota  morem  mulierum  dolentium  adeo 
proprium ,  quod  mirum  est.  Et  nota  eius  pulcram 
orationem  in  fine  ,  usque  ibi :  At  pater  ibi  (3). 

Septimo  dux  ordinat ,  et  Petrus  eius  filius  iuuenis 
senex  ,  qui  adeo  timebatur  :  quod  mirum  est ;  et  auc- 
tor  eum  commendat ,  usque  ibi :  Plaustra  (4). 

Octauo  dicit  auctor  :  Fulciunt  se  armis  et  uictuali- 
bus  ;  et  fecit  ductor  pacem  fieri  inter  illos  discordan- 
tes  ;  et  ordinata  ordinanda  ,  ul  £S  iitte^-n  ^  ueniunt  ad 
pugnam ,  usque  ibi :  Nuntia  pennatis  (5). 

Nono  dicit  auctor :  quod  fama  iuit  ad  Mauros ;  quod 
magnum  adiutorium  successit  Romanis,  et  Guenfeius  (6) 
consulit :  uide  litteram  \  quod  consilium  placuit ,  licet 
non  fuisset  utile  ,  quia  Iohannes  noluit  illa  die  proe- 
liari ;  et  Mauri  a  calore  sunt  desiccati  :  usque  ibi : 
Vidit  (7). 

Decimo  ,  quod  Iohannes  posuit  se  iuxta  flumen ,  et 
reconciliati  (sic)  aquis  sunt.  Mauri  hoc  uidentes  coe- 
perunt  timere  ;  usque  ibi :  Syrtica  castra  (8). 

Vndecimo  dicit :  quod  Mauri  uersi  in  fuga  capie- 
bantur ,    et  trucidabantur.   Tamen  tribunus   commotus 


(i)  In  Scheda  :  compusuerat, 

(2)  V.   154. 

(3)  V.  199. 

(4)  V.  a36. 

(5)  V.  288. 

(6)  In  Scheda  est :    Guejiferus. 

(7)  V.  333. 

(8)  V.  35 1. 


PERIOCHAE.  441 

tantae  caeclis  ,  coepit  quatuor  nobiles ;  et ,  ut  sciren- 
tur  secreta  ij3sorum ,  misit  ligatos  ad  Iohannem  ,  qui 
panderunt  multa  ductori :  usque  ibi :  Flnierat  (1). 

Duodecimo  Iohannes  exarsit  contra  eos ,  et  dixit 
illa  uerba  contra  eos ;  et  demum  uoluit ,  quod  ipsi 
cum  praeconio  dicerent  omnia  eorum  prodimenta  (a) 
populo  ;  et  sic  fecerunt :   usque  in  finem  libri  (3). 

Postquam  consilium  (4).  Liber  septimus.  Dicit  auctor  t 
quod  Iohannes  auditis  praedictis,  fecit,  sicut  hirundo, 
quando  uult  facere  nidum,  et  cetera ;  et  dixit  suis  illa 
verba.  Vide  litteram  usque  ibi :    Vix  ea  fatus  erat  (5). 

Secundo  dicit :  quod  ,  audita  deliberatione  ductoris  , 

Omnes     feruent     in     nrmis  ,    et    uadunt    contra    inimicOS  , 

qui ,  auclientes  rumorem  gentium  ,  fugiunt  ad  montes  , 
et  remanet  campus  eis ;  usque  ibi :  Dum  trahit  illa 
dies  (6). 

Tertio  dicit :  (7)  nascitur  quaestio  inter  eos  (8). 


(i)  V.  498- 

(2)  Maurini  in  Glossario  Du  Cangii  aiunt :  Prodimentum  ,  Proditio. 
Chron.  Domin.  dc  Grauina  apud  Muraior.  tom.  ia.  col.  555.  Regni  Ma- 
enates  .  .  .  Prodimcnto  decepti. 

(3)  Hic  desimt  eecunda  Scheda. 

(4)  Lib.  VII.  u.   i. 

(5)  V.  33. 

(6)  V.  49.  In  Codice  autem  est  :  ille  dies. 

(7)  Supple  auod. 

(8)  Hic  desinit  tertia  Scheda  ,  nec  uidetur  auctov  Periocharum  pro- 
cessisse  ulteriu6  in  eis  conscribendis. 


CORRIGENDA. 


Littera   P.  paginam   indicat }   u.    uersum   in  Poemate ,   V.  uersum 
in  Notis,  1.  lineam. 


p. 

10. 

u. 

222. 

portus 

corrige 

Portus 

p. 

1 1. 

u. 

247. 

classes  ut  in  Ms. } 

sed 

corr. 

classi 

p. 

18. 

u. 

5oi. 

post  sperare 

adde 

coma. 

p. 

afi. 

u. 

n3. 

Ifarac 

corr. 

Ifurac 

p. 

3a. 

u. 

337. 

miro 

corr. 

misto 

p. 

34. 

u. 

382. 

mauus  ? 

corr. 

manus. 

p. 

40. 

u. 

88. 

quae  saeuit 

corr. 

quaesiuit 

p. 

4i- 

45. 

u. 
u. 

89. 

fibris 

corr. 

corr. 

fibras 

p. 

»19. 

septOS 

oeptaS 

p. 

47- 

u. 

290. 

planos 

corr. 

plenos 

p. 

ead. 

u. 

294. 

spectabit  ut  in  Ms.} 

sed, 

,  corr. 

spectauit 

p. 

63. 

u. 

322. 

ditem  .   .   .   diuis 

corr. 

Ditem  .  .   1 

p. 

64. 

u. 

374. 

Ilaguas 

corr. 

Ilasguas 

p. 

71- 

u. 

597. 

Bellorutn  ut  in  Ms. 

}  sed 

!  corr. 

Maurorum 

p. 

74. 

u. 

685. 

resonant 

corr. 

regemunt 

p. 

ead. 

u. 

694. 

cunctique 

corr. 

animique 

p. 

75. 

u. 

716. 

Asper 

corr. 

Acer 

p. 

ead. 

u. 

718. 

Eilenare 

corr. 

Eilimare. 

p. 

76. 

u. 

748. 

Mantysinan 

corr. 

Mantisynan 

p. 

79- 

u. 

826. 

post  succurrite 

dele  1 

coma. 

p. 

83. 

u. 

955. 

arena 

scribe 

harena 

p. 

84. 

u. 

997- 

pagna 

corr. 

pugna 

p. 

87. 

u. 

uo5. 

post  necabat 

adde 

coma. 

p. 

ead. 

u. 

1 106. 

post  Syrtica 

dele 

coma. 

p. 

112. 

u. 

728. 

Spumens 

corr. 

Spumeus 

p. 

121. 

u. 

194. 

ore    ut    in    Ms.  , 

sed 

corr. 

ire 

p. 

124. 

u. 

281. 

innuvneris 

corr. 

innumeras 

p. 

i3i. 

u. 

53o. 

apertos 

corr. 

apertas 

p. 

142. 

u. 

3o8. 

Tenarius 

corr. 

Taenarius- 

p. 

i5o. 

u. 

553. 

terram 

corr. 

tergum 

Diuis 


CORRIGENDA.  44$ 

P.  162.  1.  3.  trisyllabus  corrige  quadrisyllabus 

F.  172.  V.    197.  1.    1.  poterat  corr.     poteram 

P.  i83.  V.   364.  fugiantque  corr.     fugiuntque 

P.  187.  V.  438.  post  Sic.  dele  punctum. 

P.  189.  V.  447.  1.    1.  post  primos  adde  coma. 

P.  207.  V.     72.  1.    1.  quosque  corr.     quasque 

P.  208.  V.     89.  1.   2.   286.  corr.     283. 

P.  217.  V.   256.  1.   2.  post  Amorum  dele  punctum. 

P.  220.  V.    3oi.   infaustis  corr.     irifaustos 

P.  240.  V.   i56.  1.  3.  DXXX.  corr.     DXXIX. 

P.  255.  V.  317.  Germano.  Nunc  mihi   uidetur  non  proprium ,  sed 

potius  appellatiuum  hoc  nomen  esse ,  et  loqui  Caecilides  de  Pampo 

germano  idest  fratre  Iohannis. 


p. 

259. 

282. 

V. 
V. 

355. 
209 

1.    1.   tum 
1.    1.  Cum 

corr. 

tunc 

p. 

corr. 

Cur 

p. 

284. 

V. 

332. 

corr. 

V.     232. 

p. 

3oo. 

V. 

445. 

corr. 

V.  447. 

p. 

3o8. 

V. 

569. 

1.  7.  Ludus 

corr. 

Ludum  ; 

et  in  fine 

eiusdem  Notae  adde:  Eumdem  uel  fere  similem  Ludum  uiguisse 
quoque  Cremonae  adhuc  saeculo  XVI.  narrat  Ant.  Campus 
Libro  secundo  Historiae  illius  urbis  ad  annum  MCCL.  p.  44. 
editionis  anni  MDLXXV.,  ubi  haec  leguntur:  Non  tacerb  quello 
che  affermano  alcuni ,  V  usanza  di  far  correr  il  Toro  ogn'  anno 
nel  giorno  deW  Assunzione  di  Maria  Vergine  hauer  hauuto  origine 
in  questo  tempo  (anno  praedicto  MCCL.  ) ,  per  memoria  della 
sopradetta  vittoria  (quam  Cremonenses  retulerant  de  Parmensi- 
bus  ) ,  per  esser  queW  animale  insegna  de'  Parmegiani.  E  durata 
quest' usanza  ,  0  piii  tosto  abuso ,  sino  aW  anno  M.  D.  LXXV. 
nel  qual  anno  essendo  venuto  in  Cremona  Carlo  Borromeo  Cardi- 
nale  di  Santa  chiesa ,  Arciuescouo  di  Milano ,  e  Visitator  Aposto- 
lico ,  per  far  la  visita  della  Chiesa  Cremonese ,  fu  per  riuerenza 
fmi  credo)  di  tant'  huomo  intermessa  et  lasciata  del  tutto. 
P.   32i.  V.      797.  1.    2.   lib.   I.  corr.      lib.   V. 

P.   332.   V.    1062.  1.    1.   mattate  corr.      mactate 

P.   353.  V.      392.  1.   2.  post  cet.  adde:  Scio  apud  Gell.  lib.  XITII. 
cap.  I.   et  lib.  XVII.  cap.   il.   esse  exempla  Accii  et  Q.   Claudii 


444  GORRIGENDA. 

Quadrigarii,  qui  dixerunt  domus  suas ;   sed    eoi'um   aetas  niuiis 

distat  ab  illa  Corippi. 
P.  338.  V.   33.    1.  ult.   post   fuerunt   adde ;    sed   hoc    euetiit    uel 

eodem  tempore,  quo  Iohanues  erat  in  Africa,  uel  paulo  post, 
P.  368.  V.  89.  1.   1.  post  Sic.  dele  punctum. 

P.   373.  1.   5.   De    non    erat    imprimendwn    caractere ,    ut   aiunt , 

corsiuo. 
P.    ead.  V.    i55.  1.   3.  Hanoniae  corr.     Hanouiae 

P.   390.  V.      36.   1.   a.   carhasan  corr.     carthasan 

P.  398.  V.  3o8.  1.   1.  Tenarium  corr.     Taenarium 

Ibid.  I.   3.  De  Ioue  etc.  dele ,  et  adde:    Taenarius   Iouis   uocatur 

hic  Pluto  a  Corippo,  sicuti  est  Stygius ,  et  Tartareus ,  et  niger 

Iupiter  apud  Ouidium ,   Val.  Flaccum^    et   Senecam    tragicum, 

**«c  non  in  Inscriptionibus  apud  Gruteruuo  p.  XXIII,  u.  6.  et  7.