zo'7
3
LIBRARY
OF TUE
Theological Seminary,
PRINCETON, N. J.
BR 83 .S4 1835 v. 1:3-4
Schleiermacher, Friedrich,
1768-1834.
Friedrich Schleiermacher • s
.^
'"i***»^-«!*" — '»^j^iJV.
' : wu ^|.^ 'WiiilXHt'" ii||i,iiii>.
«Berlin, ©titrf öon 21. S. I^apn.
(i.
griebric^ ®c^(eiermac()er'^
fämmttie^e SBeile.
erfte 3(bt^ei(ang.
3«t S^eologie.
55ierter ^ant».
t e i ^. 9? e i m c r.
1843.
X) c V
cpriftlicpe ©laufte
t)en ©nntt>fdjen
b er
von
Dr. giiebric^ ®cl)(eiermac^er.
SStcrtc unnjcränberte 5lu^gaBe.
3 tt> c i t e i* Saut).
Neque enim quaero intelligere ut credam, sed credo ut intelligain. —
Nam qui non crediderit, non experietur, et qui expertus iion fueiit,
non intelliget. Anselm. Prosol. 1. de fide trin. 2.
^erHrt,
t> e t @. 9t e i m e r.
1843.
^ u h a i t
b c ö 5 Ji^ c t 1 c n 33 a n b c ^.
^
(Jntitjiffüiitf^ bcö 23euni^tfcinö bcv Önabc.
§. S<i— ]G9 ^. 1 — :i2fj
Gtnlcttitng. §. SG — uo ^~ 1—22
(Jvftcv ?U>fd;ntt{. 23oii bem 3uflaiibc bei?
(Sljriftcn, fofcni cv fiilj ber ööttfi'cl;en
Önabe l)euni§t tR. §. '.u — 112. . . .
Üiiitcititiiij. §. '»I
Gilicö .^auptftütf. 33üu iS\)n\io. §. «2
— 105
(Jinlcttuiui. §. •»2
etfteö Üc^tftüff. iöon fccr ^}5erfon (51>nfit.
§. 03 — 99
(iiiUcitiing. §.03 — 95
Grftcr Sel;rfaj. §. 90
3iüciter ge^rfaj. §. 97
Dritter ?e(>rfa3. §. 08
Sln^ang. §.99 .
23 —
221
23 —
2ä
26 —
US
26 —
-29
29 —
84
29 —
47
47 —
57
OT-
78
TS—
84
84 —
93
VI
3tt)ctteg ?e|rflüff. Sßon kern ©efc^äft
(S^xm- §• 100 — 105. .
Einleitung. §. 100 — 102. . .
erPer Sc^tfaj. §. 103.
3wcttcr ?c^tfaj. §. 104.
^rittet Se^rfaa. §. 105.
Sweitcö ^au^tflüff. SBon ber %xt,
ivte ftd) bic ©emetnfc^aft mit ber
SSottfornmen^cit unb Bdi^kit bcö (£r*
(öfevö in ber einzelnen ©eelc auö-
bVÜfft. §.106—112
einkitung. §. 106
erficö ?e^rPüff. §Bon ber Siebergeburt.
§. 107 — 109
Einleitung. §. 107
ErRer Se^rfaa- §• 108
3iveiter Se^rfaj. §. 109
^Wiitt^ ?c$rfiüff. SSon ber ^eifigung.
§. 110—112
Einleitung. §.110
Erfier ge^rfaj. §. ill
3tt)eiter Se^rfaj. §. 112
3tt)ettev 2lbf4)nitt. S3on ber 5öefc^affen*
^äi ber 2ße(t kjüg(t({) auf bie ©rtö*
fung. §. 113 — 163
Einleitung. §. 113. lU
drfteö ^au^tftüff. SSon bem entfte*
^en ber Äirc^e. §.115 — 125. . . .
Einleitung. §. 115. 116
Erficö Sei^rftölf. 33on ber Erwartung.
§. 117 — 120
@. 93 — 148
— 94 — 115
— 115 — 128
— 128 — 148
— 149 — 161
161 — 230
161 — 165
165 — 202
165 — 168
168 — 190
190 — 202
202 — 221
202 — 210
210 — 221
221 — 230
— 231 — 506
— 231 — 240
— 241 — 305
— 241 — 246
— 246 — 280
VII
eintcttung. §. 117. lls @. 246 — 200
Gtflet Sc^rfai. §.119 _ 260 — 268
3»eitcr ?e^rfo3. §.120 — 268 — 277
3ufaj —277 — 280
3tt)c»teö Se^rfiüff. SJon ber Tim\)eitünQ
beö ^eiligen ©eifleö. §. 121 — 125. . . _ 280 — 310
(Einleitung. §. 121. 122 _ 280 — 292
dx^it Se^rfaa. §.123 _ 293 — 299
3tt)citet ?e^rfaj. §.124 _ 299 — 305
©rittet Se^tfaj. §. 125 _ 306 — 310
Sweücö ^au)3tf^üff. SBon tem 53e*
fie|)cn bcr ^ixö)t in t^rem 3ufam*
mcnfein mit ber SSelt §. 126 — 156. — 319 — 468
Einleitung. §. 126. — 310 — 315
drfie |)älfte. 2)ic «)efentli(:(>en unb unöer»
änberlict)cn ©runbjüge t»et Äird^e. §. 127
— 147 —316-440
einieitung. §. 127 — 316 — 322
erpeö ii^x^üli. S3on bet Zeitigen ©t^rift.
§. 128 - 132 - 323 - 351
Einleitung. §. 128. 129 — 323 — 331
Grfiet Se^rfaa- §. 130 —331—340
3n)citcr ?e^rfaj. §. I3i _ 340 — 346
3ufaj. §.132 _ 346 — 351
3tt)eitcö ?e^tf}üff, 3Som J)ienfi am gött«
Ii(|)en Sott. §.133—135 —351—362
Einleitung. §.133 —351 — 355
Etftet ?el)tfaj. §.134 — 355 — 359
3weitet Je^tfaj. §.135 — 359 — 362
©tittc« ?e^tftü!f. 5ßcn bet Jaufe. §.136
- 138 — 362 — 388
VIII
einlcitunA. §• l-^ß • • e. 362 - 372
(Stficr ?e^rfaj. ^. I,t7 ^372-382
3»t)ettcv ^e^rfas, §. 13S _ 382 — 388
23ictte8 ^enf^üf^ 2?om Slbenbma^t. §.13ft
— 142 . -.388 — 415
einlcitiing. ^. 139 - uo — 3«8 — im
ßtfict ?c{?rfrtj. §.141 _ 406 — 412
3wctter i'efjrfaj. §.»42 — 412 — 41.^
21 11^ an 3 jum brttteit uiib i>terten ?et)r=
ftüff. §. 143 _ 415 -419
fei. §. 144. 145. . _ 419 — 430
(Einleitung. §. 144. - 419 — 422
gc^rfaj. §.145 — 422-430
«Sc^ficö ^^c^rftüff. 3?om ©ckt im '^Id'
mcn 3cflt. §.146.147 — 430-440
Einleitung. §. 146. _ 430 — 434
Ze^xUh §• l^*" —434 — 440
3n)cite -Jiälfte. 2)aö 2Banbct6rtte, «.tauber
Äir(T;c jufommt öermöfjc i()ieö Bufomnien^
feinö mit ber Seit. §. 148 — 156. ... - 440 — 468
Ginlcitung. §. 148. H9 — 440 — 448
Cfvflcö ?et;rfiüff. 5Bon bet mi)t^eii \>ix
ftc^tbarcn Äivc^e in Sejug auf bie ^in^eit
ber unitd^tbaren. §.150—152 — 448 — 456
einfeitung. §.150 — 448 — 451
erftet ecHf«J- §-1^1 -451-453
3weitcr ge^rfaj. §.152 _ 454 — 456
IX
3»üeitcö 2e^rflü!f. SBon bcr ^rviNw^f^'i'
^igfeit k»cr ftc^tbaren Äir^c in 53c}ug auf
bic Unh'ügti^fcit bcv unftc()tKucn. §. 153
— 155. @. ikSG — 503
einfcitung. §.153 _ 456 — 45«»
6rfter Se^rfaj. §.154 _ 459 — 461
3weiter Sc^rfaj. §. 155 — 461 — 463
BufiJj ju Reiben Se^rfiüffcn. §. 156. — 463 — 468
jDritteö ^auptftüff. $ßou bev 33ot(en^
lung bev ^irc^e. §. i57 — i63. ... _ 468 — 506
einteitung. §. 157 — 159 _ 468 — 484
erfieg prop^ctif^eö Se^rftüH. 33on ter
Steberfitnft d^xifii. §.160 -- 484 — 486
3ttJeiteö prop|)etifc^eö Se^rfiüf!. 33on
ber Siufetflc^ung besJ gfetfc^eö. §.161. . . — 486 — 493
©rittet ptop^etifc^ed Se^rjiüff. 3Som
jüngflen ©eric^t. §. 162 _ 493 — 498
aSierteö prop^etif^eö Se^rfiüf!. SSon
ber ewigen ©eligfeit. §.163 _ 499 — 505
3ufaa gu ben prop^ctifc|>en Se^rjlüf*
!en —505-506
X)xitttv 5lbfc^nitt. 23on ten gömic^en
©genfcfiaften, iveTdje fic^ auf fcie erlö*
fung kjie^cn. §. i64 — 169 _ 507 — 526
(Einleitung. §. 164 — 165 _ 507 — 513
erflcö ?e^rftii!f. Son ber göttlichen Siebe.
§. 166. 167 — 513 — 519
Ginteitung. §. 166 — 513 — 516
Se|>«fa3. §.167 —516 — 519
X
t. ^. 168. 169 @. 519 - 526
Sinteitung. ^.168. —319 — 523
?e^rfaj. §.169 —523 — 326
§. 170 — 172 - 527 — 545
^)( 11 b c r c ^ e i t c.
©iitiinfflmig tc^ ^cmujBtfctii? bcr (Simbe.
(5 i n I e t t u n g,
O?
§• SO. ^e tcilimmter mv uniJ kmu^t finb, ba^ t»ic
mit tcm natürlid;cn 3"r^'>i"^ 5?eii>untcne Unfe(i(^!ctt wzttv
t'Hvd) bic 5tncrfcnuung, tic (Simtc fei unyevmcit>I{6 , nocfj
turrf; t»ic ^Novauöfc^utu], fi'e [ci ocn felbfi im 5(tmet;mcn,
kfcitii^t u>erbcn fann, um t»cfto l;ö|Kr jlei^t tcr 2Öertf>
t>cr C^rlöfuiu^
1. 23on tcm IScnju^tfcin tiefer Unjitlcinijlirfifeit finben fid;
fafl tn atten anbern ©taubenöiveifen aller Stufen beutUc^e 3c"3'
niffe, tnfoferu fie alle enttreber Cvi^tr unb ^^etntgun^en obeir
^afteiungen unb 3.^u^nibuncjcn ober teibeö »orfct)reiben. 3U(e^
biefeö ftnb offenbar ($inrirf)tungen, um btc aue ber Sünbe ent*
fte^enbe Unfeltgfeit, ivie fie fic^ naö) 9}?aapgabc einer jeben ®(au=f
benötveife öerfcf)ieben geftattet, t>on einer ^dt jur anbern bins
wegzunehmen ; unb an bem ©rabe, in welchem biefee wirflid) ge^
frf)ie^t, unterfd)eibet fid) ber ©fäubigere x>on bem minber ©täu-
bigen. 2)enn mit 'iluena^me berjenigen Cpfer, irefc^e auf bod
(iDrifil. ©laute. II. 1
§. 86. 2
2 23i)[e gav feine Sesietjung l;aben, liegt bei allen Dpferu unb
Steinigungen, wenn man fic nic^t auf ben »erivorrcnften 5(bev'
glauben juvüff führen will, biefeö jum ©runbe, ba^ eine jur
ivenn aud; nur fi)mboIi[cf)en Zi)at ftd) geftaftenbc Hnevfennung
ju bciben Bug^^ft^'i^i^»^!!^" ^insufommcn muffe, um bie Unfeligfeit
aufju^eben. '^Rnx ifi biefe^^ in einer teleofogifciien ©(auben^iyeifc
nic^t ftatt^aft, melc()e bie Unwivf famfett beö ©ottesbenni^tfeinö
felbft aU Xi)ai fejt, unb alfo l;icr nur einen SBibevfprud; ftnbet,
von bem feine SBirfung auöge|)en fann, fo "i^a^ nur ein 3^"g"i§
beg 3uf}anbe5 übrig bleibt '. (Selbftpeinigungen unb n^illfü^r^
lic^e Hebungen, \vk fte tijeniger fpmbolifd; ftnb, fonbern mel)r
einen realen ©el^alt barbieten, ^aben Jfol überall bie Slbjnjeffung,
\)a^ eine ©eiralt über baö gleifd; bargelcgt u^erben feil in fol*
c^en Jpanblungen, woju bie 5Iufgabe md;t im Serlauf beö ?e<
beti^ »on felbji entfielt, um nämli^) ttwa^ ^in^ujubringeu ju ber
Unvollfommen^eit biefer @ea>alt in ben von felbj^ entftepenbeu
^ebeni^aufgabcn, n)eld)eß überflü^ig küäre, n^enn bie llnver=
meibli4)fcit ^inrei^enbe SSeru^igung gcnjä^rte. 2Iud; jeigt fid)
überall ber ivilbefte Slberglaube, n?o bie S3e^anblung biefer lU'
buugen bem angegebenen ßufammen^ange md)t entfprid;t. Slüeiu
ba im gemeinfamen Scben in jebem Slugenbliff ftd; ?J[ufga=
ben entwiffeln, unb uns^ al6 ^flid;t in Slnfprud) neljmen: fo
muffen jiene nnllfül;rlid)en (^rgänjunge^anblungen, inbem fte 3eit
erforbern, eine Cüffe in ber ^flid;terfüllung ^eri?ürbringen; unb
eö entfte^t it^ieber neue Unfeligfeit burd; bie <^anblungen, n?eUt)e bie
Unfeligf eit ^inivegne^men foUen. 3fi aber, aud) ganj abgefel^en
bavon, ob bie Seiflungen beiber 2lrt nid)t Qcm^nlid) mel;r jur
Slbtvenbung ber ©träfe gemeint werben afö jur 5luf^ebung ber
3(3c^ulb, tu ^id)tigfeit berfelben a(^ Seru^igungömittel nid)t ;^u
»erfennen: fo ift ^ebe unbefriebigte ®e^nfu4)t, weld;e i>ahü nod;
jurüffbleibt, ber ^lusbruff einer «Hinneigung jum g^riftentbuut.
' ®a^ bif* nud) In Sinn tien .^tbr. 10, 1—3. fei, mvi nicmanb be-
jwifcln.
3 §. 8G.
inbem ftd; t>arin t>te 2j3a^r[4)ciultc|)feit auöfprid^t; ba^ ein Sr*
löfer, in »»eld;em ftd; bae 2öefen barbietet jiatt beö ©djatten^,
trerbe angenommen werben.
2. 33etrad)ten ivir nun baö fromme 23ett)U§tfein beö (^^ri*
l^en, ttjte eß sufammengefcjt ifl auö bem eben entmiffelten 23e*
truptfein ber ©iinbe unb bem nod; ju entJviffetnben aber boc^
alö bcfannt lun-auc^jufe^enben 53eivuf;tfein ber @nabe: fo ftnben
n.nr barin ebenfalls beibeö. 3)ie 2Inerfennung juerft, ba§ unö
bie @ünbe unvermeiblid) fei, infofern Vüenigftenö aU e^ nic^t i?on
unö abfängt im Slugcnbliff unfünblid; ju fein. 2lber eben fo
auc^ bie 25orauöfc5ung, ba§ |Te im 5Ibne^men begriffen fei, info*
fern jia biefe mefcntfid; ^ufammenl^ängt mit bem iöeJX)u§tfein, ba^
bie iiräftigfeit beö ©ottesbewu^tfeins im 3une^men ifi. %Mn
ot)nerad;tet biefer kjten 33erbinbung gehören bod; beibe 9)tomente
nid)t 5u bem ©cu^u^^tfein ber ®nabe, ober ju bem woburd; bie
Unfeligfeit aufgcboben unrb, fonbcrn öiehne^r jum 23emu^tfein
ber ©iinbe ober ju ber Unfefigfeit felbfi. Senn |td; beö 93er*
fcinvinbene ber Sünbe a(ö einest fünftigen bett?u§t fein, ^d^t
nid)t0 anberö, als fie nod; ivirflid; gegenn)cirtig ^a\}en\ unb noc^
»oKilcinbiger ift baß 23ejvu^tfeiu i^rer Unüermeib(id)feit aue^ baö
i^rer ©cmalt über un^5. 33eibe fpred)en alfo bie (Sriöfungßbe*
bürftigfeit auß, unb fönnen mithin bie 2Iuf^ebung ber Unfeligfeit
nid}t in fid; tragen; cß müpte benn auf befonbere äöeife begrün-
bet unb nad)tvcißbar fein, ba^ ba^ ©ewuptfein ber ©ünbc burd;
fid) felbfl fönne aufgehoben irerben. — 3)enfcn mx un^ ^in=
gegen "ok Unfefigfeit anbertt)ärtö ^cr aufgehoben, unb fügen ^in-
5u, baf felbft baß 33en)u§tfein ber Unx)ermeib(ic^feit eineö 53Ici=^
benö ber Oünbe i^ti i^rem allmäi^Iigen 35erfd)Jt)inben jene 2Iuf-
^ebung nid;t ^emme: fo jietgt eben babur^ ber Söcrt^ ber 2Iuf*
Hebung. 3)iefee> aber fann nur redjt erfannt n^erben, »renn n?ir-<
beibe 9)iomente betrachten in bem natür(id)en 3"ftfln^e be^ 5Jcen^
f^en, tt>ie er bem ©efammtfeben ber Sünbe angehört. 3« i'ie*
fem aber fann niä)t btc ?0?einung, ba§ bie ©ünbc, weil unöcr^
1'
§. 86. 4
meittid;, !etne ©c^ulb fei ns>6) ©träfe t»erbtene, au^ bem (^otU^'
bcit)u^tfein entiviffelt it^erben; üietme^r tnüfte biefes^ evft jerftört,
nämttd; baö 23ett)u§tfetn, ba^ ©Ott fettig unb Qtxtä)t fei, auöge^
tilgt ttjerben, a^elrf)eö eine neue @d()ulb tt)äre. @kn fo tt^enig
fann @^ulb= unb (Straf foftgfeit barau^ gefcf)toffen n)crben, baf
ba6 fünftige fd)on in bem gegent»drtigen, alfo baö 35erfc^>t)unben^
fein ber ©ünbc in bem gortbefte^en berfefkn gefejt fei. 2)enn
man mtt, ivenn üBer ben jeitlic^en ®e£)att beö ©elbpewufts
feiniJ hinaufgegangen iverben fott, baffelbe 9^ed)t, mitfjin aud; bie
gleiche 5f^ot^tt)enbigfeit ju fagen, baf in bem fünftigen aud) baö
gegenivärtige alfo bie Unfeligfeit »verbe mitgefejt fein. 2)a^er
fönnen toiv ni^t anbcrö alö behaupten, ba^ atte ä^ntid^en @äje,
wie ba§ ©Ott i^rer Unyermeiblid)feit ivcgen bie @ünbe »ergebe,
ivenn fie nur im Slbne^men begriffen fei, tt?eld)e immer auf tin
eigenmäd)tigeö ©elbf^t)erge^en ber «Sünbe ^inauötaufcn, unb ^^^
j^en^ ein 3urüffge^n auf bie gott(id)e S^arm^crjigfeit ' finb,
aber o^ne bie (Sriöfung üor^er gefejt ju ^aben, alfo and) o^ne
ba^ bie Sarm^er^igfeit mit ber ©erec^tigfeit ibentificirt tväre,
jttjar bie Sluf^ebung ber UnfeHgfeit überreben trotten, aber fie
nic^t begrünben fönnen. ^enn tt^enn tt?ir aud) ^no^thm, ba§ in
bem natürtid)en 3"ft^"^ eine 3ii"o^»^^ "^ ^<^^* Äväftigfeit beö
@otte<3ben?u^tfeinö \tatt ftnbe, ivenn auc^ nur fofern e<J and)
mitn?ir!t Ui bem Streben na^ bürgerlich) er ©erei^tigfeit -: fo
mu9 and) ^ierauö ^erüorge^en, ba^ ft me^r bie ©ünbe abnimmt,
um fo me^r baö ©efü^I für 9^ed)t unb Unred)t fid; fd)ärft, mit
^in feine june^menbc ^efriebigung entfielt, Jvelc^e aud; nur mit
seinigem fRtd)t für bie 5luf^ebung ber Unfeligfeit ©ett)ä^r leiften
fönnte. SSobei no^ ju bemerfen ift, ba§ biejienigen, \x>äd)i auf
bicfem SSege bie Unfeligfeit aufju^eben gebenfen and) o^ne dv^
löfung, am ivenigfien barüber einig finb, ob baö menfdjlic^e ?e*
ben |tc^ im ©anjen ju einer größeren SSoüfommen^eit entanffelt,
fo ba^ bie ^o^^eit, ivo einmal überjvunben, aud; nid;t «»ieber;»
• ®. §. 85, 2. * a^gl. §. 70, 2. 3.
5 ^ 8ü.
fcbvt, ober ob baö @cfd)Ied)t l^cftimmt if}, tljcilUHnfe, burd; tvcld)c
llmirät^unßcn eö aud) fct, immer »vieler juvüffgeivorfen jii irer*
ten, um ttc SaufKi^u ihmi yorn ju beginnen.
3. 2Benn bennod() äbn(id)e S^arf^eüungen "ocm ©ünbeoer«
geben ftd) o(^ c^riftltd; geltenb mad)en: fo mu§ fcf)on feit langer
3eit unb n?eit nm^er baö cigentf)ümlid)e d;nftlid)c suniffgcjteüt
njorben [ein, e^c fid) fo ircnig d)rift{id)e 25ovfte((iingcn einf4ileid)en
fifnnen; ober cö mü^te angenommen ^verben, baj} bie SSirffamfeit
ber ßrlöfung crft anfange, nad)bem bie Unfetigfeit fd;on aufge*
^oben ifl, tttefdjee um fo »weniger niöd^te auöjufü^rcn fein, o(^
bod) Ui jener 23eru^igung fdjon ein Stbne^men ber ©ünbe, mit*
^in ein 3it"c()men gottgefälliger 3:^ätigfeit t>oraußgefejt »virb, fo
ba^ au(^ biefc ju jetgen unb ^erüorjurufen ni^t bem Grtöfer ju*
fäme. 3nt)effen (ä^t ftd; auf ber anbern Seite and; benfen, ba§
über biefen ^^unft ein fo(d)er unc^rift(id;er @d)ein fid) »erbreiten
fann aud; Ui einer n^a^r^aft d)rift(id)en ^ri)mmigfeit, njenn ndm^
iiö) nur um fatf^e SSorfteUungen t)on ber 2lrt, mt burd) bie dvf
löfung bie Unfeligfeit aufgehoben njcrben foU, ju bcfämpfcn, tie*
ber eine anbere ßrfKirung aufgefteUt irirb, Ui njelc^er bod) vor*
behalten bleibt, i)a^ bie SSirffamfeit beö ö)otteebe»vu^tfeine, auö
)ve(d)er boe Slbne^men ber @ünbe entfielt, burd) bcn (5r(öfer be*
bingt fei. 5lm nddiften ftetjt jener fatfdien ©eibftberu^igung, unb
ftetit ba^er ben geringften benfbaren Sßcvtb ber (Jrtöfung bar, bie
2lnftd)t, ba§ eine june^menbe SBirffamfeit beö ©otteöben^u^tfeinö
üon bem natürlid;en 3uftanbe beö 9?tenfd}en auö o|)ne eine befon*6
bere gött(id;c v<:ü(fe mögtid) fei, ba|j aber o^nerad^tet ber Unt»er*
meibti^feit ber 8ünbe bie (Sünber bod; fein 9?ec^t Ijätten, fid;
über bie nod; '^urüffbieibenbe ©ünbe ju beruhigen, o^ne eine befon^
bere gött(id;e S3erfid)crung hierüber; ironad; im tt)efcnt(i4)en ber
Grtöfer nur a(6 ber ^erolb biefeö götth'cben 3Serfpred;en^ barge==
ftettt ivirb. So bcbarf feiner 2)arlegung bavon, nne ivenig biefe
Stnjtc^t fid) aU in ber {^riftlid;en Äird;e gefd;id;t(id; geltenb rcc^t*
fertigen fann, fonbcrn nur ber SBemerfung, wie njcntg bie ^orbe*
f. 86. 6
rung einen fold;en Mo^en SSevfünbiger ju g(aul-en motivirt wcx=:
Den fönnte, unb n.ne irentg ft(J) Begreifen Iie§, ivavum eine fofcfje
3ujtd;erung erft nad; fol^^er 3eitcrfüüiing ^unb in foId)er 2lrt unb
SSeifc [oKte ftatt gcfunbcn bakn. 5ßon bicfcm ffeinften SBert^
an j^eigt.bcr ©e^It ber ^rlcfung, je größer bcr Slntöctl beö
©rlöfer^ geballt wirb an bem Sluf^ören ber Unfetigfcit [on^ol alö
bem ^ntfte^en einer Slnnäperung an ben Biif'^^^^ ^^^ Seiigfeit.
§. 87- Sßiv jinb mi^ aller im djrifilidjen ^ekn oorfom^
mengen 2lnnä|)erungen an t>cn 3uftanb ter (Bdio^tdt htmi^t
üU begrüntet in einem neuen göttlid; gemirften @efammt:=
te'Ben, iveld;eö bem ©efammtleben bcr (^ünbe nnt) ter barin
enttt)iffe(ten Unfeligfeit entgegenn^irft.
1. Unfer <Saj erfc^eint alierbing^ nod) nid)t aU eine XiolU
ftänbige Sluffagc ber eigentt;ümlid^en d)rift(id)en grommigfeit, ireit
barin no^ nid;t mitgefejt ift, ba§ jebe ?J[nnä^ernng an ben 3"*
ftanb ber ©efigfeit iyefentlid; eine ©C5ie(;ung auf (^^riftum in
fid) fd)Iie^t. X)c<i) fagt er unläugbar ben ^n^aU beö 23ett)u§t;=
feinö ber gi)ttlid)en ©nabe auö, fo n?ie ee bem iBetruptfein ber
@ünbe entgegengefejt ift. :Denn bie 5innäl;erung an ben 3"'
jianb ber ©etigfeit ift ba^ reale Ocgent^cil ber llnfeltgfeit, unb
tiefe Stnnä^erung tt)irb aU göttliche ©nabe aufgenommen unb
"in bemfetkn @inn unb ^laa^, in tt?eld)em baö ©efammttekn,
in it)etd}em un^ bergleid)en W.omente entj^c^en alö ein göttfid)
gettjirfteö gefejt Jtirb. S^a^er ftd; alte weitere (gntwifftung auc^
be^ eigent^ümli^ d)riftlid)en an unfern ©aj mit §eid;tig!eit an*
fc^tie^en wirb. t)a^ 33erp(tni§ jwifd;en Sinnä^erung jur ige*
ligfeit unb SIuf^eBung ber Unfeligfeit Iä§t fid) freiließ jwiefac^
aufftetten. (Jinmat fo ba^ auc^ nid)t bie minbef^e Stnnä^erung
an ©eligfeit jtatt finben fann, fo lange no^ bie minbefte Unfe*
Hgfeit ta ift, weldieö barauf hinausläuft, fo lange no4> ©ünbe,
mithin auc^ Uekl, ober umgefe^rt, in bem ®thkt beö menf^*
(i^en CcBenö »orfommt; unb bieö ift freilid; bie, wiewot jum
7 ^. 87.
(Siixlt iiicmalö fo^öc^^k^d^t tiivdjcjefiibvte, Stnfidit tercr, wtidH
bic (Jvfce aud) unter bcm ©nflu^ fccr (frlöfung miv ali ein
3i;cimmcvtl)al anfebcn nioUen. 3)icfc üiniiö^t, «jonad; ftreng <}Cs
nommcn alle äBirfungen bcr (Svlcfunc^ ftd) tv\t fenfeit tiefet 1*6^=
benö entunffein tonnten, foU Ijter nicl;t beic»orivoitct n^erben, mt
[rf)on auö ben Slusbrüffen be^ ©oje^ l;eröorge^t, iücnn borf) bem
neuen Ci^efammtfeben bie njerbenbe ^Selicjfeit juge[d;rieben mxt,
id)oi\ [üfeni eö bem ber Sünbe nur entgegentrtrft, biefeö alfo
nod) in bem iueife feiner Söirffamfeit tiovljanben i\t. Slber jene
33orfteüuni; brüfft aud) bie von ^Infauij an bezeugte Söa^r^eit
bcö d)riftlid)en 23cuni§ti'einö nid)t auö '. 23ie(ntebr i)! in feber
ilräftigfcit bcc ©ctteöbeipu^tfeinö aud) in bemfeiben 3)taa9 Selig*
feit; unb [d)ün biefc Jverbenbe ©eh'gfcit bebt bie Unfeligfcit auf,
\vtid)c jwar mit ber 6ünbe mieber entfielen fann, aber nur um
iriebcr aufgcboben ju irerbcn 2. go ba^ man bcibeö üöKig
gleid^fejenb fagen fann, berfelbe 3"fti^"t' fei 2(uf^ebung ber Un*
fcligfeit, fofern nur ben 9)fenfd)en in feinem 5Ber^ä(tnip jum 0e-
fammticben ber @ünbe betrad)ten, unb »rcrbenbe ©eligfeit, fofern
er bem neuen ©efammtteben angehört.
2. äöenn irir bicfen Slnnä^erungen ibren Drt nur ganjs
im *itügemeinen im djrifilictien Seben ani^eifen: fo foü baburc^
junäd)!^ aUeu ctnfeitigcn SorfteUungen vorgebeugt Jverben, a(ö
ob foldjc nur unter einer gennffen g-orni »on 3:t)ätigfeiten ober
3uftänben vorfommen fönnten, unb cttoa auf bie 9}iomente ber
anbäd)tigen 23etrad)tung ober bcr affetifd)en Hebungen bef4)ränft
tt)ären. 33ielmebr ift in ben 93iümenten ber 21nbad)t nur ein
*£c(igfeitßgel)ait, loenn fte in ©ebanfen ober Zi^at übergeben;
unb in ben affetifd;en Hebungen nur, fofern fie biesj nid)t eigent-
lid;, ivenigftene md)t auefdjlief enb finb, fonbern irgenbttjie mit
ber berufsmäßigen !i:^citigfeit ^ufammenbängcn. 3)er (reiigfeits^
geaalt ift inelme^r eben fo gut in ben eigentlid; l^anbeinben unb
' 3üb. 1, 16. 1 3cl). 3, 14. 21. %%[. k, 'i. ■' 4531. §. 74, i.
§. 87. 8
in ben etgentlid} benfcnben, aber fretltd) in jenen nur, fofern fte
nid;t »cn foIrf)en ?D(Ottticn auöge^n, bte ganj in bem äßeltBc*
Jvu^tfein tt)uv|^e(n unb mit benen ftd; tiU bürgerliche ©ere^tigfeit
begnügt, unb eben fo in ben benfenben mä)t, fofern fie nur t)a^
SBeltbeuni^tfein entJinffeln, fonbern in beiben nur, fofern baö Ie=
benbig aneber envac^tc ©otteöbemugtfein i^nen j^um ©runbe liegt.
2)enn o^ne biefeö fann bergromme feine tverbenbeSetigfeit erfennen.
3. 2Öot(tc nun jemanb fagen, unfer Sa,^ an \iä) betrachtet
fei eigentUci) noc^ in allen ©faubenöformen, fofern fte nur eine
@emeinfd;aft pojiuHren, einljeimifd) : fo ijl baß nur in fofern
ric|)tig, aU itjnen baburc^ bie ^flic^t aufgelegt tvirb, i^r ®e*
fammt(eben alö ein göttlid) geiinrftei5 nac^^,utt)eifen. diu Unter?
fd)ieb aber junfc^en ber bermatigen (gntfte^ung ber iverbenben
©eligfeit in ber d;riftlid;en ©emetnfc^aft unb ber tion ß^rifto
felbft unmittelbar ausgegangenen, fott baburd) feineeiveges ange-
nommen toerben. 2)enn fo \vk wix gteic^ barauf fommen tver*
ben, baf unfer ©efammtfeben aU ein göttttcf) getvirfteS anfeljn,
unb eö i)on ($(;rifto aU einem gött(icf) gegebenen ableiten ganj
baffelbe ifi: ihtn fo ttjar aucf) bamalö glauben, ba^ 3^fu^ ^^^
9ßf)rij^ fei;, unb glauben, ba§ bas ditid) ©ottes, b. ^. baö öon
©Ott ju beivirfenbe neue ©efammtleben gefommen fei, eineö unb
baffeibe, mithin ))atk and) ttamaU alle njerbenbe (Seligfeit in
biefem ©efammtleben i^ren ©runb. Sben fo wenig fann man
eS aU eine Slnnä^erung ju ber rümifc^:=fat^o(ifd;en 2)enftt)eife
anfe^en, baf biefe Umfe^rung beS pcrfönlid^en 3ufi^>^i'e^ gleic^^^
fam bem ©efammtleben unmittelbar jugefctjrieben ivirb; fonbern
ber ©egenfa^ ju biefer fann nur ^ier noc^ nid)t anö iid)t ixt'
ten, fonbern erfi Hi ber näheren 33efd;reibung auf ber einen
(Seite beS ^ergangcö im (Jinjeinen, auf ber anbern ber ^t=
fc^affcn^eit beS ©emeinitsefenö. Unb fo ift ber (Saj überhaupt
nod) ein für bie öerfci)iebenften Sluffaffungen beö ß^rifient^umö
gemeinfamer. 5lur jnseierlei iuirb baburd; ausgefc^Ioffen. 3"^^*!^
bicfci?, ale ob eö einen 5lntl;ei( an ber (Srlöfung unb eine 23efes
9 §. S7.
ligitng teö 9)(en[cl;eii fcurd; (iljrifuim ijekn fönnc aiijjer^alb beö
»on i^m gcftiftetcn @efammt(ebenei, fo ta§ ber (Ibvift biefeö cnt^;
beeren unb mit (i^rifto gleid)fam altcin fein fönnc. 2)iefer (Se^:
Vavatiijmucv bcu univ weil er Inn Seite fteUt, ba^ baö uvfprünfl:^
lid; gi)ttUd) geanrfte bod; nur a(ß ein öe[d;id)t(id; erfdjeinenbeö
aufgenommen iverben fonntc, unb aud) nur alö ein gefd)id)t(id)eö
fortivirfcn mup, allerbingö alö fanatifd) ju kjeid)nen ^akn, unb
bcr fo(gcvic^tig immer nur öercin^elt cntftcben fann unb aud) \o
immer aneber ycrf4i tri üben mufj, jcrftort bae Söcfen bee Q[)xi\tt\u
t^um^, inbem er eine 2ßirffamfeit iSi)vi\ü o^ne rviumtid)e unb jctt*
lid)e 33ermittUing ^oj^ufirt, unb er fid; felbft jugkic^ fo ifolirt,
ba§ aud) fein gortivirfen beß in i^m geirirften \tatt ftnbcn fann.
S)aö jJveitc \va^ auögefd)Ioffen ivirb ift bie 2lnna^me, a(ö ob o^ne
ein neu ^injutretenbe«^ unb innerhalb beö ©efammtlebeno ber
(günbe felbft bic befferen (iin^elnen ju einer tic Unfciigfeit auf-
bcbenben 5lnndl)erung an t>k ©efigfeit gelangen finutten. 2öenn
biee ftreng genommen mxh: fo mu0 entireber bcr (5rfd)einung
(J^rifti eine anbere 2lbjtt?effung untergelegt iverben, abgefe^en üonio
bem (Seligfeitejufianb bcr 5)ienf4)en, unb bann tväre bicfe ivenig=
ftenö feine religiöfe, ober {k l)ätte gar feine eigent^iim(id;c 33e==
beutung / unb cß ivdre bann unred;t, irgcnb ü\vai nad; ^^rifto
5U benennen. Xit Sluffage bcö d)rift(id)en 23etvu9tfeine über
biefe 2tnna^me fann »on unferm ©tanbpunft au6 nur bie fein,
bajj babci ein unjureid;enbeö Scivu^tfein ber ©ünbe jum ©runbc
liegt. Senn ift biefe aU C3efammtt^)at unb @efammtfd;u(b ge-
fegt: fo bleibt aud) md)t nur aik 2:i?ätigfeit beö (Jinjelnen tin
'OD(it^erüorbringcn unb (Erneuern ber (rünbc, »venu eö aud; nod;
fo ftarfc ©egenanrfung gegen ein^clncö fünb(id)e in ftd; fd;Iief^t;
fonbern oud; aUcö 3ufammentreten ber bejügfid) bepen (finjelncn
bleibt bod) nur eine Crganifation innerhalb j'eneö ©efammtle-
benö bcr (Bünbe felbft. Soll aber bie 2inna()mc nid)t ftreng
»erftanben Jverben, fo fann fie in bcm 9)caap d)rifl(id; fein, aU
fie (J^rifium aU ein neu ^injutretcnbcö unb ba6 ©efammtlebcn
al^ ein auü bcr ©ünbc ^erauögcfc^tcß anfiebt.
§. 88. 10
§. 88. ^n biefcut auf tie 2Btvffam!eit ^t\u jurüff^
(^el;ettt)en ©efammtleben mv^o t)ie ö^rlöfung tmd) i|>n bemirft
yermöge bev 9)?ittl)eiluH(3 feiner itnfünt)Iicl)en 33ol(femnienI)eit.
1. (So tann in ber gcgemtJvh-tigeu 3^tt md)t behauptet iüer*
ben, ba^ biefe 2lrt bie (5r(öfung 511 begreifen bie einzige in ber
enangelifc^en ^ir^e gettenbe fei; unb ivir tvoKen unö feineänjegeß
ireigern anö) bie/enigen für eöange{ifci;c (l^riften 5U erfennen, bie
eine foId;e $iitt^eitiutg ni(i)t annebmen, trenn fie nur aüe 2ln=^
nci^erung an bie ©eligfeit auf ß'^riftum 5urüfffü[;ren, unb in
einer foId)en (Sjcmeinfcbaft ftnben woiicn, bie ftd; jur bieget madjt,
SU biefem i^e^uf nid)t5 au^er feiner SSirffamfeit auf^ufitd;en aber
aucl} ntcbt6 \)on berfelben ju r>ernad} (einigen. 2Sir aber Ijalten
iiunö an biefe SluffalJung aU an bie urfprünglicf) auö ber erften
^ird;e in bie unfrige ^erübergenommene unb aU jugleic^ bieie-
nige, ivetd)e fDn)o{ am beftimmtcften alte erfd)(icbene ©elbftberubi-
gung auöfd;(ie§t, aU fie and) ber ftrengcren Sluffaffung beö @c=^
fammtiebens in ber (oünbtjaftigfeit einzig angemeffen ift, n^ie
au^ bem unmittelbar I;eröorgebenben beutlicb erl;e((t. 33eibei^
^ängt auf baö genauefte ^nfammen. 3e n?eniger eigent^inn(id)e
unb abfolutc 3}oUfümmenbeit Jrir bem llrbeber be^ neuen @e#
fammtlebenö ju[d)reiben, unb bodj and) nid)tö ncueö über i^n
pinau^gebenbeö ertvarten, um befto leidster überwinblid) mu^
une ia^ erfd)einen ivogegen c^ fetner größeren ßurüftung bebarf;
unb je (eid)tcr man cö mit bem nimmt, wa» fid) auö bem natür*
Itd)en 3uftanb ber g}ienfc|en entwiffeü, um befto treniger ijl
Urfad)e etn?a^ cigent^ümlid) öerfd)iebeneö in bem öoraußsufesen,
tt)etd)er baiS beffere beginnt, ^m (gntanfflung ber einen 5ln*
fid;t — unb Jreiter ge^t bie Slufgabe ber ©laubenßle^re nid;t,
benn ba^ bie 2tnftd)t geltenber irerbc, mu§ nur tin ©rgebnif}
ber Sarftettung fein — ge^i)rt aber gar nid)t hit äßiberlegung
ber anberen, fonbern nur ba§ and; ba^ jtt}if(|)en beiben obnjal^
tenbe 33erbciltni9 mit bargeftettt unb an ben bebeutenbften funf^
ten ttiieber »ors Singe gebra4)t iverbe. dben fo tt)enig fßun t^ier
11 §. S8.
»on eu^cnt(id)eu ^civeifen tic 9kfce fein. Sflid^t bcebalb freutet)
weit t>ic etiangcltfc^c ©laubenökljre aU ein Unternehmen inner^^
^a\h bcr c\>ani3clifd;cn ^irci)c nud; tcn ei\ingeltf d)en ©lauben
fdien iHH-au^fe^t; akr ancl) feine einzelne ^^^fobificvition beffcfkn
tft beivcieKir, fcntcrn ftc ift nur eine i'Uiffai^e über bcn ftärfercn
oter fd)tväd)eren (Jinbrutf ben eine X^at^ad)z in ©e^ic^unc^ auf
eine anbere madjt Der %aU einer foldien 33erfd)iebenbcit fcmmt
un$5 übcraK auf bem (^efdn'du(id)en @cbiet t^or unb übcraU fi),
t>a^ jicbev eine gan^, fefte Ueber5eut]unß ^aben fann, fein (fin^
bruff fei ber ricfjtige, aber bafi feiner biefe 9^id)tigfeit ^u bc^^
iveifen üevmag.
2. SScnfi aber and) jeber ©ebanfe an 53etveiß aufgegeben a
iüirb — ivaö and; yon bem ©diriftben^eifc gi(t, nid;t nur iregen
ber 33ielbeutigfeit ber meiften §lui?brüffe/ fonbcrn weit baburd)
bod) nur bie 23e(;auptung eninefen »vürbe, ha^ bie6 bie urfprüng=^
lic^e ®e\iCL{t beö dn-ift(id;en ©(aubene ift — fo bleibt aud) ba^
fc^tt?ierig genug, ivas (;ier unerTä^iid; i\t, nämfic^ bie (£ntfte^ung6=:
weife bei? ©(aubens mit feinem '^sn^att '^ugfcid; ju entiviffcln,
ba? t)d^t, obne baf? man ju einer 9let&igung burc^ STßunber
ober 2Seiffagungen aU ttwai ganj frcmbartigem 3uflud;t neunte,
ju jeigen, wie urfprüng(id) unb and) j'e^t nod) bie Ueberjeugung
entfte^cn fonnte, ba§ Oefuö eine unfünbtidje SSoUfommenljeit
bahc, unb ba^ in ber burd; il^n geftifteten ©emeinfdiaft eine
?iT?itt^eifung berfelben fei. 3)enn ba§ in ber gteidjmä^igen unb
fiel auf einanbcr bcjie^enben @en)i§l)eit über beibe^ bann bie
5(ufbebung ber Unfefigfcit unb bie werbenbe (Seligfeit fei, öer=:
i^eljt fid) von fclbfl. Unfer Sa^ nun unü juerft feineöweges? fo
»evftanben werben, als ob ti ju einer ^dt, wo baö 23cwu0tfeiu
ber ©ünbe fowot aI6 perfiJntidjeö aU and) als ©efammtbewu^t*
fein in 23ie(en fräftig erregt würbe, nur einer fid; in einem i)f*
fent(id;en lieben gcljörig funbgebenben au0gcjeid;neten fittfid;en
SSortreffHdifeit beburft (;ättc, um einem fo(d)en 3nbit>ibuum bie
a(g einzig mögtid;e i^üffe erfcbnle unfünblid;c SßoUfommentjeit
§. 88. 12
kijuTegen; tve(d;e^ fi'rf) fo auöbviüfen (tepe, ba§ ter ©(auBc 3^=
fum ,^um (Sriöfev gemnd)t I;ak. :^enn in biefem ©lauten tt)ärc
bie asittfüt^r t^ei feber Uetevtragung beffdben, ber nidjt mt^x ber
urfprüngli(|)e Sinbvuff ber ^erfon ju ,^ülfc gefommen mxt,
größer mithin aud) bie (5)eiin§l;ett geringer gen^orben, unb ^ättt
aKmät^Iig immer mc^r bem ©cbanfen 3?aum geben muffen, eö
fönne ein Stnberer fommen auf tt)el(i)en jene 33orfteßung mit qxö-
0erem 0?ec^t pttc übertragen iverben fiJnnen, [o baf auf biefem
SBege nur ein abnel;menber ©faube an 3^[ui^ mithin ein ju-
lane^menber Unglaube cntftel;en fonnte. Unb biefem fönnte nur
abgeholfen trerbcn, wenn ber unmittelbare (^inbruff ber ©emein*
fd)aft ein folc^er wäre, ba^ in fte unb bann um i|)retwit(en
aud; in i^ren Urheber tie unfünblid)e 33oHfommen|>eit gefejt
würbe. 3<^ ß"d; ba^ genügt nid;t, ba0 bie reine unb voli*
fommne ^räftigfcit beö ©otteöbewu^tfeinö in O^fu wirflid; ge*
wefen fei, ber ©laube an biefelbe aber bod; nur baö SBerf je^^
• ner i^rer 23efriebigung peilenbcn (Se^nfud)t; benn aud) fo wöre
er nur burd; bie ©laubigen jum (^rlöfer geworben •. SSieI=:
me^r ge^t unfer @aj auf bie S^orausfesung jurüff, baf auc^ baö
Slnerfennen jener SSoUfommenbeit ii;r eigneö SSerf war, fo ba^
aud; bai? »oüftänbige ^ewu^tfein ber Sünbe unb bie bamit
jufammen^ängcnbe ©e^nfu4>t eben fo gut in Einigen erft üer=*
mittelft jieneö Slnerfenntniffeö fid; entwiffeln -, aU aud) in Slnbern
f^on vorder »or'panben fein fonnte. 2luf biefe äöeifc allein ift auc^
bie Stiftung beö neuen ©efammticbenö nid)t ciwa ein befonbe^^
rer SIct, o^ne weld)en bennod; jene aus?gejeid)nete S-igent^ümlid;*
hit fönne in 3efu gewefen fein ; fonbern wit biefe nur at^ X^at
fann erfd;ienen fein, fo ift and) jene i^r wcfentlid)eö SBerf. —
(5ott aber nun ber ©laube ber fpäteren ©efd;(ed)ter mitf^in aud) ber
unfrige berfelbe fein wie ber urfprünglid)e unb nid)t etwa ein
anberer — in bem lejteren g-att aber wäre and) bie din^üt ber
Gksicn tcn Slu^fpnicfj iil)x\]ii ^d). 15, 16.
a^9l. §. 14, 2.
n §. SS.
(J)ri|^tid)cn iiivcl)e nid;! miv fontern and) aik 33crufung anf bie
urfprünglid)cu 3euä»MK ^ciJ ©(aubenö gcfäOrbet: — fo mu9
auä) jejt nod) biefeltnge (vvfa^rung gcmod)t werben fönnen, unt>
btc jum neuen Gkfammtfekn entfc^icben fcintreiknbe ?{nerfen=;
nung ber unfünblicljcn 23oUfommenljcit in 3efu C^^rifto muf? eten
fo fein 2Bcrf fein. '^m\ aber ifi unö fiatt feiner ^erfönlicljen nur
bie 2[öirffamfeit feiner @emeinfcf)aft gegeben, fofcrn and) baö ,t>onn
ihm nod) in ben (?d)riften yor^anbene 23i(b cbcnfaKö nur burd;
biefe entftantcn ift nnb fortbeftetjl. Unfcr ^a\ gel;t a(fo auf bie
35orviuefc5ung jurüff, ba§ biefe SBirfung ber @emeinfd)aft, ben=^
felben ©laubcn berror^ubringcn, aud; nur bie SSirfung jener
^erfönlid)en 23oUfommen^cit 3cf" f^^Kt if't '•
3. ^id)t minber fd)iricrig ift ber ji^eite ^^eil unfere^ Sa-
jec- ju entnnffctn, ba^ nämtic^ in bem ^on ß^rifto geftifteten ©e-
fammtleben eine 9;)titt()eitung feiner unfünb(id;en a3o(ifommen(;eit
ift; inbem iinr biefe ja feinem ©injehien in ber ©emeinfd)aft
au(jer (5t»rifto beilegen, ^a feitbem bie l'ebcnögenoffen ß^rifti
nid}t mel;r finb, unb Jvir feiner 33crfammUnig t>on ß;iuje(nen,
iine gut fte aud) auögeivci^lt fein mödjten um einanber ju ergänz
Jen, and) nur baö 9ted)t jugeftc^en i'e^rfaje, a(fo 9?egeln be$J
©(aubcnö ober beö ^ebenö, mit irgenb einem 5[nf^n'ud) auf Uns
trüg{id)fcit ober bel;arr(id)e öültigfcit aufjuftcUen; inclme^r and)
unferer gcfd;id)tlid;en Sluffaffung bie 'ilnfid)t jum ©runbe liegt,
bajj ber (2;inf(u9 auögcjeidjueter (^injeüier auf bie 5^iaffe im %h
ncljmen ju benfen ift: wo unb iüe(d)er 2lut fo(( biefe ^i")(ittl?ei(ung
gebad}t n^crben? 5^enn bctradjtet man bie 9?iaffe im ©anj-en,
fo jeigt fie einen fo rcid)en unb ju geunffen ^citm fid; nod; bc-
fonberö »erftärfenbcn unb gewaltig l;erüorbred;enbcn Slntljcil an
ber allgemeinen (Bünblidjfeit, bap man .^weifeln mu^/ ob beren
Ijier weniger fei ai^ anbcrwcirtö, unb ob eö alfo nid;t bejjer ge^
wefen fein würbe für bie ©eftaftung ber menfd)Iid;en 2^inge, bap
baö (I^ripent^um nid;t ein fo weit »erbrcitete^ gefd;id)tlid;e^ 'IiJoti^?
§. 8S. 14
geiinn-ben n)äre. ©egen bicfe von ten ©egnevn mit oielem
(3d;etn i>orgeIn-ad)ten SluöfdKe mitfj bei* ©laute aikin aiiffommen,
mithin annet;men, bajj bie^ aUeö nur basj ^td)t[ein teö neuen
i5@efammt[ebenö tft, alfo bae ©ctn besJ fünblict)en, in ivelc^em ba^
neue ^»var ift, akr nur »ertorgen. 9)cü^in ge^t unfer @aj auf
bie 9>oraue[ejung jurüff, ba^ in ber äu§er(id; fo kfc^affenen
cl;riftiicf)cn @emeinfct)aft jene 3}titti)eilung be^ atfotut fräftigen
©otteßbeani^tfein? in S^rifto bennod) fei aU ein innerlidjc^, ah
(erbinge aber, ba ber ©taube nur auf einem empfangenen @in*
bruff xn^t, erfa^rbareö. Siefc (5rfal;rung befte^t au^ jrüei @(e=
mcnteu, bereu cinejj bem perfi)nlid)en baö anbere bem ©emeinbe-
uni^tfcin angehört. 3eneö i>a^ ber (Sinjelne and) jejt nod; aii^
bem 23iibe Q.^xi\\i, tt)etd)C0 a(ö eine ©efammttt)at unb aU ein
©efammtbefts iii ber ©emcinbe befteljt, ben g-inbruff ber unfünb=^
lid)en 23oI(fommen|>eit 3efu credit, n?el(|)er i{)m §ugtei^ jum 'OolU
fiMumnen 23eantf^tfcin ber ©ünbe unb jur 2tuf[;ebung ber Unfe?
ligfeit nnrb; unb biefcö ift an ftd) fri)on eine ?Diitti^cilung biefer
3ScKfümment)cit. 2)aö anbere, bn^ in atten jenen Jvenn aud)
bem fünblid)en G)efammtteben nod; fo ä^n!ic|ien 25eriüirrungen
bod; eine »on jener 23o{(fommen^cit auöge^enbe 9?id;tung gefejt
fei, bie jitmr in jebcr (Srfd)einung, ja immer aud; nod; in ber
Slufftethtng ber S3egriffe beö Jöatjrcn unb ©uten, me^r ober min*
ber jenem 9?id;tfein an^eimfättt, als innerfteö aber ober alö
3mpulö, itjrem Urfprung angemeiTen ift, unb ftd; eben bes^alb
tro5 ö^^^^ S^cactionen and) in ber örfc^einung immer me^r ^er*
aufarbeiten tijirb. Unb biefer ganj innerlid) betrad)tet auä) 'ocU'
fommen reine O'^^P"^^ be^> gefd)id}t(id)en Sebenö ift eben fo luie
ba^ erfte (Clement eine wabre unb anrffame gjJitt^eiiung ber ^oU^
fommen^eit (^^rifti.
4. (Sine ungehemmte ^'räftigfeit be^ ©otteöbeivufjtfeinö in
3efu fann nun nid)t begriffen »reiben auö bem ©efammticben ber
©ünbbaftigfeit, wdi in biefem ftc^ naturgemäß bie @ünbe fort*
pflan'^t, fonbern fo gctrorben fein, ivie er ftc^ in biefer ilräftig*
15 §. SS.
feit jeißt, fann cv miv QU(jerl)alb tcij |'ünMi4>eu ®efanimt(e(>eng:
unb t>a biefes baö ganje ineiif(l)U'4)C ®t]d)kd)t umfafit, [e unrb
aud) fo nuv an ttjn gcgUiubt a(ö an einen übcrnvitürüdj gcn^orsif.
tcncn, unejvct nur in fcem eben ' fd)on in ^Infprud; genoinmc»
ncn Sinn. &cn fo ift aud) basJ neue @efammticbcn in ^e^^
5ie()ung auf ben Gvfcfer fclbft jti>ar fein Söunber fonbcrn fd;'on
baö fitt!id;e -l^atunverten bcö übcrnatür(id)cn, benn j[ebe ausge*
Seid^nete Ävaft jieljt 5)iane an fid> unb bdft fie fefl: aber in 3?e=^
jieljung auf baö bis tahin alfeö umfa[i"enbe unb a((e Formationen
bc^errfd)enbe Öe|'ammt(eben bcr «Sünb^aftigfcit ift bas neue üud)
ein übcrnatür(id) geirovbeneö. S'ae nämlidje ("jilt aud) »on bem
Ucbergang jebeö (5injc(nen auö bem alten ©efammticben in baö
neue. 2)enn in in-jieljung auf baö neue felbft ift ein fo(d;er
Uebevgang nid)t übernatüiiid;/ benn eö üi't feiner ??atur gernä^
fo(d;e äöirfungen aus?; aber er ift etivae übernatürlid; geivorbe^
nc6 in 23ejug auf baö frühere lieben biefeö (>-inje(nen felbft. —
Raffen n?ir nun biee aiit^ sufammen, fo fc^en unr Ijier überall
auf ber einen ®iiu eine anfangenbe göttlidje 3::ljätigfeit al»? tU
\va^ übernatiirlid)cö, iugleid) aber eine (ebenbige nienfd)(ic^e (inu
^fdng(id)feit, vermöge bcren erft jenes übernaiür(id)e 6n gcfd)id)t=
lid; natür(id)eö iüerbcn fann. ;jft nun biefe ia^ »erbinbcnbe
@(ieb äwifcpen bem ©efammtteben vor bcr G:rfd;etnung beö dx^
löfere unb bem in ber ©emeinfdjaft mit bem Grföfer, um bie
Selbigfeit bcr menfd)[icl,)en DIatur in beiben jur 5lnerfcnntni9 ju
bringen: fo x\t für biefen ©e'fammtumfang aucl) t>ie. Srfd)einung
tce (grlöfert^ mitten in bicfem S^^aturöerlauf nic^t raeljr tin über*
natürlid)ee, fonbern nur burd; inn »cr^crige bebingfcö, vf^ervor^
treten einer neuen gntni^iftlungöftufe, tereu 3ufammcnl?ang mtt
tem vorigen freilid; nur in ber din^cit beö gijttlidjen ©eban^
fenö liegt.
§• 89- ^a in Dem ^inn in ii>eld)em man fagcn fann,
ta^ t>ie @ünt)c md;t von C^ott gecrbnct «nb für ii^n nic^t ,7
' e. §. 13, i.
§. 89. 16
fei 1, and) für biefe neue 9)?itt5)ethinc5 eiltet Mftigcn @i?t^
tc^kuMiptfeinö t^er 5(u^5bruff (frlöfung nic^t migcmcffen
a^ävc: fo )t>iivt»c yon jenem ®efi(^t<Jpunft aii^ bie (2^rfc^eiV
iiung C5I;rtjli unt bie (Stiftung tiefet neuen (55cfamntt(eben^
aU t)ic nun eift yoKentete @cf)öv^funtj t»ev ntenfc^(td;en D^a-
tur ,5u ktvac{;ten fein.
1. 3}a^ kbarf ^ter feiner «jetteren (Erläuterung, ba^ ber
33e9riff ber ^rlöfung ftd; auf bas3 genaueftc auf bas iBen?u§tfein
ber @iinbe ht^^it^t, unb ba^, itjenu er at^ ^luebruff für bic @e^
fammttDirfung (i'I;rtfii o,iU, aud) bie Juerbeube ©efigfeit unter ber
2lufl;ebung ber Uufefigfeit, tt)elc()e aüein eigeutUcf; burd; ^rlöfung
l^tifiiiKt »Verben fann, mit gefegt ift. 3ft nun fd;on infofern
ber 5(itöbruft unjuretd^enb, unb ein uneigentlid;er auf bie SSeife
ba0 baß ©anje, ndmtid; bie g}?itt^eiUing ber Seligfeit, burd>
ein Söort k',ei4)net iinrb, tt)eld)eö eigenttid; nur ben 5lnfang
baöon auffagt: fo i]t bod; ^iegegen, ivenn man \iö) nur bar*
über i^erfte^t, nid;t0 ju erinnern. 2)enn [o gcivip in unferm
d)riftlid;en Semu^tfein bie gött(id;e @nabe aU folcfce immer auf
Ut (Sünbe belogen nnrb, biefe akr immer jugteid) atö Unfähig-
feit ju bem in unferm ©ottes^benni^tfein aufgegebenen unb an^^
geftrebten gefejt nnrb: fo ivirb nid)tö in ber göttlid)en ©nabe
übergangen, ircnn jie aU Stuf^ebung ber ©ünbe, fofern fte jene
Unfa()igfeit i{t, bejeid)net nnrb. <BoU aber ber Shtöbruff nid)t
me^r nur i>on ber äöirfung gebraud;t irerben, fonbern auö) bie
Slbfic^t ber (vrfdjeinung (E^rifti, fofern biefe eine göttlid)e %n==
orbnung ift, bejeid)ncn: fo ift weit er üon ber 33ejie|)ung auf
bie ©ünbe unb baö 25etvuptfein berfelben nid)t ju trennen ift,
bieö nur infofern mogli^, alö and) jenes nämli^) baß ^mu^U
IS fein ber @ünbe aU eine göttlid;c Slnorbnung fann betrautet n?er*
ben. ^nn?iefern nun biefe^ möglid; ift, tt)urbe f4)on frütjer -
au^einanbergefejt, eri;el(t aber iqt nod; bcutlid)er, bap ncimli^
' ä>3i. §.81. = e. §. so.
17 §. 89.
©Ott fjeovbnct ^at, btc fvü^evc unükrfteiß(uf;e Unfräftii^fcit tti
@ottc^kJxni{jt[ctnö foKe iinö alö eigene X^at jum ^eiDujjtfcin
ber «Sünbc ircrtcn, um tiejenige (Se^nfucfjt ,^u frfjävfen, c^nc
tt?cld;e aud; tie 23cga5iiUi} 5cfu feine ktenbige (Smpfanglidjfett
öcfiintcu l)v^ttc jitr 5liifnal;mc feiner ^Q^ittbetlnnj^. Da nun akv
fciefcm ßcgeniiki* cind; j'cncö nid)t nur ftvcngc äöa^r^eit ifi, fon*
bcrn and) ekn fo in ber fird;fid;en ?e^rc kvonvcrtet, tafj ©Ott
uid)t llrl;ekr ber ©ünbe i^, ivoju ber eigentfidje G5runb am be*
j^en in ber gormcl au^gefpvüd;en trirb, baf; baö 23öfc mä)t fann
(in fd;affenber (13cbanfc ©ottei? fein: fo fofgt and), "^a^ ber
Slucbruif (Jrtöfung fid; ntd;t auf btefelk Sßeife baju eignet ben
gött(id;en 9?atf)fd;tu9 ju k^eid)ncn, wit er bie 2Sirfung beffelBen
be^eic^net, iveit ber SlKnuidjtige uid;t ütva^ ovbncn fann um ei*
neö anccrn iinUcn, ii^eld)eö er n;d)t georbnet i)at. gür biefeö
aud; fird)(id;en (Stanbpunft nun fd)eint ber göttiid;e 9?at^fd;tu^
nid}t kffcr k^eidjnct iverben '^u fönnen a(5 burd; einen ebenfatüt
lnl)(ifd)en jugteid; auf tit Öcfammtwirfung ^nnwcifenben 2Iuö?
bruff. äßic nämlid; aücö in bcm menfd;h'd)en ©etnet burd;
(J^riftum gcfcjtc aU bie neue @4)^Pf""3 ^ bargejleKt itjirb: fo
ift bann ß^riftu^ fcl6jl ber iwütt 2lbam, ber 5(nfängcr unb llr-'
l^ckr biefey »oWfonunneren mcnfdjlic^ien ?ekn^v ober bie ^>o((en?
bung ber <Sd;öpfung beö 93tenfd)en, u^omit jugleid; am kftimm*
teften auögebrüfft ift, bap burd; ben üon Slbam an^ ft^ entanf*
fetnben 9uiturjufammen^ang ju biefem ^ö^eren ?ekn nid)t ju
gelangen ivar.
2. 2)ap nun btefe formet mit ber erften von lu^dig gtei==
djcm ©e^att i^i, unb ^t\n, aU bem in »vc(d)em bie menfd;Iid)ci9
(Sd)öpfung t)oI(enbet ipurbe, biefelk eigentbümh'djc äöürbe unb
23efd)affen(;eit kifegt tvic jene, ivenn fie ganj oerftanben Jvirb,
kbarf feiner groj^en (vvörterung. 2)enn ift biefer jweitc 5(bam
aßen i)om erften Sll^ftammenben voUfommen gfeic^, nur baf il;m
ein fd)(ed)t^in fräftigeö ©otteökitnt^'tfein urfprüngli^ mit gege*
' 2 Äor. 5, 17.
Q.t)xiß. ©laufcc. II.
§. 80. 18
kn tjl; unb tritt er aU ein fotd)cr »ermögc einer [d;5pferifc()en
göttlidjen Urfad)(id;fctt in bcn kfte^enbcn @efc{)id)ti^Sn[ammen^
t;ang ber mcnfd;ttd;en ^^atur ein: fo mu§ aud) nad) bem ©efej
»on biefcm feine i;ö^ere SBoKfommen^eit anf bie ßleid^e ^i^atur
crregenb unb mitt^cifenb iinrfen, juerft nm an ber Siffcren^ ba6
33eixni^ifein ber (Sünbl)aftißfeit jur 33oI(enbung ju bringen, bann
akr um burd; bie 2l[fimiIation and) bie Unfcligfeit aufju^ekn.
3ft nun biefer ^miU Stbain, anetuci niri)t aui5 biefem frütjeren
3ufammcnl;ang t)cr, fcnbcrn in S3esug auf i()n atö ein ükrnatür*
lid; geirorbener, bcd; in bcn öefd;td;t(id)en 3w[^i»^i"'^ii^ii"9/ u"^
iwax nur aU ein einzelner 9)cenfd) geftelit: fo ftel;t er aud) mit
feiner ganzen Sötrffamfeit unter bem ©cfej ber gefd)id;tlidjen dnt^
>i)ifflunc|, unb fie t^oHenbet ftd; burd; bie al(mä^)lige ä^erkeitung
i?ün feinem (5rfd)einung6v»nnft auö ükr baö ©anje. — 2)a9
aber auf biefe SBeife bie @d)i)pfung beö 9)ienfd)en gleidjfam in
^mi ?Oiomente jert^ift Jtirb, \)ai fonuvt 51naIogic genug in ber
@efd;id)te i, ai^ (^ aud) fdjon immer 'oon ber materiellen
©d;öpfung ift gefagt njorben, wcmx man eine erfte unb ^'mdU
@d)ü:pfung unterfdjieb. Unb 5ug(eid) bient biefe formet ben 33eiv
tvirrungen jum ßorrectii\ bie nur ju kid)t burd; unrid)tigcn @e:=
braud) ber anbcrn entftel;en. 2)enn n>ie kid)t fet;rt immer bie
fd)on yon ^auluö kftrittene 91nftd;t ~ iviebcr, ta^ bie ©ünbe
'^eilfam fei, Jx^enn bod) (i^riftuö um ber ©ünbe wiiUn mu^te ge*
sofenbet iverben, unb ()ievon jugfeid; bie ?OiittkiIung ber Seügfeit
aH;ängt. Sind; ift fie woi, genauer bctradjtct, ein ekn fo xid)iu
ger unb unmittelbarer Sluebruff unferö d)rift{ict)en (ge{bftben)uf5t=:
feinjJ aU bie erfte. 2)enn "oorljer jmar ift für ben 3»f^^J^^ auf^er
ber @emeinfd;aft mit &)xi\io ber ric^tigfte ?luöbruff ber beß 33e*
ivuptfeino ber (Sünbe unb ber (Srtöfungsbebiirftigfeit, iveil unb
fofern aud; biefe^ v»on ©ott georbnet ift. 3» ber ®emeinfd)aft
mit (^^rifto aber ifl atieö, umö ber nid;t mel;r ^robuctioen ©ünb-
1 Sluct) bicbcr gebort, wa^ oben §. 13, 1. cjcfagt ift.
* dVöm. 6, J.
19 *. 89.
^aftt'gfcit angehört, cbm bco^ntb aitd) iud;t me^r in bcmfcli^cn
<£inne ein ©ewu^tfein tcv Sünbc ivcil md)t mdn ein g(cifd)(id;='
gcftnntfcin, fonbcvn nuv ein llnv^ermi^gcn fcer ncd; jnngen ©cßcn*
ti\ixt, mit) taö 23cuniiltfein tcö C^vii^fevö ift taö 23cani{jt[ein tef^
fcn ber unö fraftig mad;t '.
3. jvür tiefen ^luöbvuff ifl nun ater bie jvc'vberung aUciv
bingö nid;t abjmveifcn, ta^ and) ^ier fcev iBcgrijf bcv Sd;i)Vfn"3
auf tcn ber (?r()a(tung müffc jurüffsufül^rcn fein. $Ißie nun
nid>t nur bcr 9?tenfd) 3cfuö ber j^vcite '^Ibam ^eijjt, ivc(d)eö bod;
nur fagcn fann ber 'jiveite G3ottgcfd)affcnc, fonbcrn aiid) aUe Söie*
bcrgel>orencn bie neue iücatur ^cijjcn, unb a!fo aud; baö nod;
alö 8d)öpfung aufgef^cUt wixh, ivaö unr mit V'ottem 9^cd)t ur^
fprünglid; alö (fvl;a(tung barftcWen, nämlid; alö ß;r^altung ber
fid; immer iueitcr bciväl;renfceu faäftigfeit (Ebrifti jur (?v(öfung unb
S3cfeligung: fo ift and) umgefel;rt bie ($rfd)eiming (2l;rifti fcUft
anjufe^cn aU ßr^altung nämlid) ber üon 2(nbeginn ber menfd;^
lid;en -Jtatur eingepflanzten unb fid; fortwä(;renb entwiffeinben
(5mpfänglid)feit ber menfd)(id;en 5^atur eine foId;e fd;(cd)tl;inige
iU'äftigfeit beö Öottcebeivuptfcinö in fid; aufzunehmen. 2)cnn
fam gleid; Ui ber erj^cn ©d)öpfung beö Ü?tenfd;engefd;ted;teö nur
ber uuüoUfommne S'^ft^i»^ t^^' menfd;nd;en '^atnv jur (5rfd;cis
nung: fo wax bod; baö (5rfd)einen beö (2;r(öferi5 i^r auf unjeit-s
Iid;e äöeife fd;on eingepflanzt. So ba^ bie Gin^cit bes^ gött(id;en
9{at^fd;(uffeö aud) in bem Sinne, tt)ie er immer ^at muffen in
ber ßrfüüung begriffen fein, gleid; beutlid; er[)eUt, ob »vir fagen,
©Ott l)aH bcn 9Jtenfd;en bie Sünbc georbnet mit 23ezie^ung auf
bie drlöfung, ober ob tt)ir fagen, er ^ate bie menfd;(id;c ?latur
aud; in bem Sinn unter ba^ ©efej beö irbifd;en Seinö gefteUt,
ba9 fo wie in febem (Sinjelnen baö finnlid;e ScItPciru^tfein fid;
früher entiviffett, baö G)otteyt)canij}tfein akr erjl fpäter Ijinjus
tritt, unb fid; jeneö atlmä^tig h^ ju einem geiviffen (33rab an^
^I;ilipp. 4, 13.
9*
§. S9. 20
eignet unb unternjivft: fo and) in bem @cf(f)tc(i;t baö ©ofteöt^c^
njufjtfettt früher unjuveid;enb gen^efen [et xtnb unfräfttg, unb erjl
■^cvnad; [ci cö »oKfommen ^evüovgch*od;ett in CEl;vifto, \)ou mU
d;cnt au55 e^ fein 9?cgimcnt immer ireitcr erftreffc, unb feine
Straft ben 9}tenfd;en jum ^rieben unb jur ©eligfeit ju hnngen
tcivci^re. — 5lud) fd)fiejjt fid; von I)ier auö, iraö bod; immer
eine H)id)tigc ^-rage für bie d)riftlid)e 23etrad)tung gejvefcn ift,
bic 23e5ief)ung ß^rifti auf biejcnigen, Jt)e(d)e 'cov feinem (?rfd)ei'
nen geletzt ^aUn, ober rdumüd; von bem burd) it;n kfeelten ©C:'
fammtlekn getrennt finb, bcutlidjer auf. 2Senn nämlid; ber erfte
(3d)5pfnngöntoment von @ott nur mit 33ejie^ung auf ben ^mU
ten georbnet ift: fo mu^ offenbar baö nämliche aud> gelten »on
aüem, ivaö mit i^m einen unb bcnfelBen 'i)]aturjufammen^ang
fcilbet. Sem jufotge mug in ber götttid^en orbnenben 2(nfd;auung
aWeö ber erften 2BeItjcit angef)örige einen Slnt^eit ^atcn an ber
S3ejiel)ung auf ben ©rlöfer. Buß^eid) erfd)eint bann um fo na^^
iürlid)er, ba§ biefe fonft »eri^orgene 23ejie^ung auc^ an einzelnen
fünften kfonber^ t;eraußtrete, u^etd)e 23orauöfe5ung ekn baö
2tuffud;en von ^ßorbilbern unb Eöeiffagungen motivirt.
§. 90- ^ic Sejrfaje, tt)cl^e ten i)kv bargetegten (^ti)ait
22t)e6 ^Setmt^'tfeinö bcv ©nabe nad) ben bvet §. 30- aufgef^ell*
ten @e|Td;tc;pitti!teu enttt)iffe(n, i)ol(enben jugicid; bie d;rij^^
tid;e ©lauBenölc^re in ben i(;r |)ier gcj^cfftcn ©renken.
1. SSenn tt)ir ben im gotgenben ju BcarBeitenben ^n^att
an jene brei formen "galten: fo iji über bie erfte unb urfprüng=
Iid;c an unb für ftd; nid;t6 ju erinnern, unb eö teud)tet »on
felbj^ ein, ta^ bei einem irgenb rid;tigen SBcrfal^ren unö nid)t^
irgenb bebentenbes^ »on d;rift(id;er ?e^re unrb entgegen fönnen.
@d)anerig aber fd}eint e?, irie ixnr von biefer erften, ber unmit*
telbaren 33efd)reibung beö ©nabenftanbe^J ber (Srlöften, bie }^\vtik,
bie 23efd;reibung beffcn, n)aö burd; bie (Jrlöfung in ber SSelt ge*
fejt ift, 5u fd)eiben :^aben. 2)enn nid;tö anbereö ift barin gefejt.
21
w.
aU fcaö buvd) ebvtftum (3cfiiftete ©efnmmtte^cn unb bcffcn 5Ser*
Ijättnifj ^ju bcmienigcn q:l)ci( tcr ineu[(l;tid)cn Söclt, bcr fid; ba*
von aia^i3c[d>toffcn ftubct. 9htu tft aber tcr e^natcnnanb tcr
Grlö^cn iud)tö anbevcv^ a(i5 ii)rc ^Ijätfgfcit in ckn tiefem Ö3c^
[ammtteh'u unb bic ?lrt, une fic von bcm baßcöcn ncd; bcfte^cnbcn
©egenfaj afftcirt »vevbcn, [o bafj teibcö ganj jnfammenjufaKcn
[d)cint. X)am\t ^änc^t nun and; jn[ammcn, bafj I)icr ti^cnigcv
bcntlid} kvvüvgett, baß bic i-cfd^rcihmg bcö 3nftanbeö voran,
gelten mülTe. S^enn jiebcm einzelnen tommt anf bei* einen Seite
bic ?3iittl)eilnng bev göttlidjen ©nabc nnv anö biefcm neuen
Öcfamintleben; ba^er [d)eint and) biefcö ,^ncv[t evfannt tvcvten ju
muffen. 5lnf bev anbevn ecite kfteljt bas^ ©efanuntfcbcn nur
am ben Srlöften aU foId)en, unb fd;cint alfo gar nid)t vcrfian--
ben irevbcn ^u fönnen, wenn nid)t bcren eigentl^ümtid^c 93cfd>if'
fen^Kit vorI)cr cingefet;cn ift. 3"be§ evicbigen ftd) bnrd; bie nä*
Ijere 2?ctrad)tnng ber Qadjc kibe ed;nnerigfcitcn jngtcid). T)ai
©cfammticben kftel^t nämlid; aUcrbingß nur auö ben ertöflen
©njctncn, \va^ c6 akr in ber Söett bebeutet, baö ift eö burd;
feine Crganifation. 5n biefer ktradjtct fallt cö mithin ber ^mi^-^i
tcn 2;arfteUungv3iveife an^eim. 3)ie Buftänbc beo Ginjclnen ^in^
gegen atö foId;en, im fie ben ©egenfaj biiben ju feinen 3uflän=
ben im @efammt(eben ber eünbtjafttgf eit, ftnb von bem erften
eefid)tö^unft anö jn entunffcin. 31^ baki and; in gennljent
ginn bie iunntnijj beö ©efammtletcn« vorauöjufc^en: — tvaö
infofern nic^t einmal k^au)3tet tverben fann, aU boc^ bicfelben
3uftänbe hervorgerufen tvnrbcn burd) bie crfte Sserfiinbigung mit
bem ©efammtiekn jugteid;, ja noc^ vor bcmfelben — fp ift ci
bod) nid;t bic bogmatifdjc (frfenntnifj beffetBen. «Diit^in laffcn
ftd) teibe 2)arftel(ungöweifen orbnen unb fdjcibcn, ivcnn and)
ived)felfeitige SBe^jie^ungen baki unvcrmeibtid; finb.
2. 2Q3aö enblid; bic in bem testen 2lbfd)nitt ju entanffeln--
ben gi4tlid)en (gigenfd^aften betrifft, fo unirbe eö fc^r ftarf gegen
bie 9iid)tigfeit unfcrer ganjen Slntage kiveifen, tvenn nad) SSoK--
§. 90. 22
cnbung beffetben nod; göttliche ©genfdjaften jurüffMieBcn, bie
einen 5)?oment unfereö (i)rifttid;en SelbftBcixntptfeinö repräfentiren,
unb fid) üon ben ^ter nl^ge^anbelten kfttmmt unterfd;eiben Itefjcn.
^k^ alfo trotten wix öorläuftg tn Slkebc fteKen, Ijingegen t^ aU
ein gutcö 3fi4)cn anfe{;en, >t>cnn tt)tr auf ber einen ©eite bic
grofje 9)?enge nnBcjlimmtet 5lußbrüffe biefer %xt auf eine geringere
3al;t akr fefter gormetn jurüfffübren fonnten, auf ber anbern
©eite aber aud) atteö rein fpcculatitie kftimmt au^gefd)Ioffen ^a*
ten. :©ieö nun muf bie ®ad)e jeigen. C?ö ift akr ^ier nid;t
nur get;tenbei5 ju ergänzen, fonbern, ivie aud) fd)on okn i k^
merft ii^orben, ba ivir uns3 erft je^t auf bem &tUtt eineö frcifti*
gen ©otteöbeuju^tfeinö kji'nben, [o muffen aud) atte im crfien
Streit nur unkftimmt ju befd)reif»en geu>efenen 9?egungen beö ak
foluten 2Ib|)ängigfeitögcfü^Ii5 ^ier i^ren üoKen ,@e|)att befommcn,
24inbem eö im (E(;riiient^um fein anbere^ 23eivu§tfein ber göttlid;en
2llhna4)t unb (?tvigfeit unb ber baran l;angenben (J-igenfdjaftcn
giebt aU nur in 23ejug auf baö üleid; (Sottet. (Sine anbcre
grage aber ift bie, ob mirflid; bie ganje bem d)riftlid)en ©lauten
entfvrcd)enbe Se^re öon @ott ftd) aBi;anbetn U^t burd; bie 2luf:=
Sät;(ung ber g5ttlid;en (5igenfd)aften, unb cb nidjt vielmehr aii:=
derbem nod; ein ^n^egviff göttiid;er 9?at^fd;tüffe aufgefteKt «werben
mü^'te. Siefc ^rage entfielt inbefj nur burd; baö ^inüberfc^en
auf anbere 23el;anblungen ber ©tauknsJte^re. 2)enn ein (Bai,
ber einen QÖUüd)nx dlat^\d)iu^ aus3fprid;i, ift nid)t ein 5(uöbruff
besS unmittelbaren ©etbftbeivuplfein^. SSenn aber rid)tig unb
öoKftänbig ^um 23eJüu{jtfein gebrad)t ivirb, wai in ber SSelt burd;
bie CSrIöfung gefejt ift: fo ift chcn bamit aud; ber Sn'^egriff ber
gi)ttlid)en 9tat^fd;tüffe gegeben.
• §. 29, 1. unb ©. 36S.
^ ^ Ol.
ajen bcm 3ii(>tanbc bc^ Gl^ritlen, fo fern er fu
ber gett(ic()en iämtc bettJiijBt M^-
§•91. 2Ötr I;aktt tic @cmcinfc(;aft mit @ctt * nur in
einer fold;cn Sckn^J^emeinfdjaft mit tcm (Jvtöfcr, morin feine
fd;lcd;tl;in unfünt(id;e 3>oKfcmntcnI;cit unb (Seftßfcit tie
freie auö fid; I)crviuöi3c|)cnte ^l;citii3fcit tarfJcKt, "ok dvU^
fungiJl^cbürftiv^fcit tc3 S3c^nati3tcn abcv bic freie in {id) auf*
nc{;nicnte (5ntpfänc5(id;feit.
1. 2^{ei3 ij^ fcaw ©nmbtcmifjtfcin cincö /eben (Sl?ri|lcn \)on
feinem ©nabenftanbe, aud; kt tev atlcryevfdjiebcnftcn Sluffajfunß
beö (E^riilent^umö. 2)enn tejief;t einer bte ^r^iftigfeit beö ©ot-
teßteiru^tfcinö, feie er in fid; finbet, gar nid)t auf 3c[um, fo ifl
aud) fein 5?cani{jtfcin fein d}rift(td;ee; ober t^ut er jwar biefeö,
atcr ol;ne in irgenb einem Grabe biefen ©egenfa^ anjuevfennen,
fo mug er, nid)t nur feine ©ünbe fonbcrn aud; feine Unüoüfom*
men^eit in fid; finbenb nnb mit feiner ^|>ätigfeit ganj auö ftd;
^erauöge^enb, aud; bcn Staub ber Gnabe hinter fid; gelaffen
^aben, unb fe(bft tin (2^riftu>5 geirorben fein. 33e5ie^t einer ^in=^26
gegen feinen Suf^^"^ ^i<^ @emeinf(f;aft mit @ott anfangenb jwar
auf 3cfum, akr o^ne eine leknbige (5mpfving(id;feit für i^n in
» ^^\- §. G3.
§. Ol. 24
ft'd; ju fi'nben : fo o^iawU er jivar an (S^riftum, fofevn er Ui t^m
eine kfeltgcnbe 23irffarafcit »orauöfest, akr er finfcet fid; feI6|^
no^) nicf)t als einen 23eönabigten, intern er noc^ feine ^crän*
berung tmd) &)xi{tnm fann erfat;ven ^aBen. Senn feine 33er;!
änberun(^ in einem SeBenbigcn ift c^^ne eigne S:t)ätigfeit, o^ne
iveld)e ba^er^ auf »oKfcmmen leibeatli^ie SBeife, ancf) feine dhu
ivirfung eineö anbern iinrflid; fann aufgenommen iverben. £)ber
Jt)äre gar bie eigene ^^ätigfeit enigegcngefcjt ncimtid; Söibevftanb
gcJt^efen: fo nutzte bie 9}cittt;ei(ung iviber SöiUen b. l). geivatt^
[am erfolgt fein, unb wäre bann feine ©eligfeit. 5lt(er n.nrflid;e
Setenö^ufammenl;ang mit ß^rifto, iei lyeldjem er irgenb aU dx^
föfer gefcjt fein fann, I;ängt alfo baran, ba^ tcBenbige (^mpfäng^
Iid;feit für feine S-inunrfung fd)on, unb ba^ \k nod; \?orI;an=:
ben fei. Unb bieö gift gleid)mä{5ig für alle 5D?omente, iveil an
ber ©rcnje angelangt bcr 3ufammen^ang ftc^ von fellft föfen
muffte. — &m fo tvenig aber ift ju Iciugnen, bap unfer ©aj
nod) einen gro^^en S^nelraum für bie öerfd;iebcnften Sluffafjungen
biefeö 33ert;d(tnif|ei3 juläpt, bie jtc^ bod; atte innerhalb ber aufge=^
ftcKtcn ©renjen l)alten. '^tnn ber (Eine fann ba^ SJer^ältni^
aud; in allen g)tomenten für yotifommen baffeih {;a(tcn, fo baf^
Qt(e fd;cn erfal;renen ^inivirfungen ben (5:r^onenten beffelkn
nid)t anbern, tt^ogegen ein Slnberer glauben fann, e^ entftcl;e in
bem 23egnabigtcn. aKmä^tig eine mitnn'rfenbe (Selbftt^ätigfeit, fo
baf^ baö neue 3^ in feiner ®id;felbftgteid)^eit betrad)tct tin felbft-
t^ätigeö fei unb ftd; aU foId;eö immer me^r entixnffle, unb nur
bie ^crfon überhaupt, alö baö tteränberlid;e @ub][ect UtxadjUi,
ber ©ij ber bloßen (JnTpfcingtidjfeit fei, baf)er er fid; ber kräftig*
feit bcö ©otte^bettiuf^tfciniJ aU feiner i^m ftctig eigenen, nur ah
27tcrbing6 von ß^rifto obgeleiteten bert'ufjt fei. 3^ ^^cnn einer
itjotlte auf ben Unterfd)ieb jtvifd;cn bem perfön(id)en ©efbftbe*
ixntfjtfein unb bem ©emeinbemuf^tfein jurüffgel;n, unb unfern ©aj
gelten (äffen aU ben Sluöbruff beö d)ri{^lid)en ©emeinbeuni^tfeinö,
babei aber fagen, jieber erivad)fene (i^xi^ fönne unb foKe fid; fei:=
ner felbft :perföntid) aU eineö freien unb fetbftt^ätigen im didä)t
25 §. Ol.
GöttcsJ kunifjt fein, sußtcid) aUv, baj} er ein [oIc(;cr nur c^c\vov==
tcn fei in bem Öefammtlckn, für beffen 53euntj}tfcin nnfcr Saj
bcn vid'tigen 5luebruff bavtn'ete: fo ik^t auö) biefc 3luffaf[nng
ncd) inncv[>alt> ber ©rcn^^en beffetkn. 9iuv ftnb fvcilid; nid)t aüe
biefe Slnffaffungen glcid) gcltcnb in ber ^lixä)i.
2. 2Benn nun biefe 5lu|[age für al(e nod; fo \tcit du^ ein*
anber (ieijenben 9)tomente in bem von (i()riilo gefiifteten ©e*
famnitlel^en gteid; gültig ift: fo ifl feine anbere ^f)ei(ung barin
augebeutet, afö nur, ba^ jueril entnnffelt werbe, ivie i^ermöge
biefcö S3en)u9tfeinö ber Grlijfcr gefejt ift, bann aUx wie ber Qv^
löf^e. 5}enn bie Crbnung ergieH fic^ von fc(b|i, ba wai in bem
Suftanbe beö (i^riften bem früheren in ber Öemeinfdjaft ber
Sünb^aftigfeit cntgegengefejt ift, nur auö ber Sffiirffamfcit bcö
Griöferö verftanben iverben fann. S)er ^n^ciU biefeö 2t6fd)nittei3
erfü((t ftd) alfo in jH)ei ^^auptftüffen. 3n baö erfte gehören aUe
Säje über ßl;riftum, \vtU)t unmittelbare 5Iuöbrüffc unfereö d^rift^^
Iid;en (Seibftbeii'Uptfeinö finb; unb \x\i^ in anbermeittgen 23e*
'^anblungen ber ei?ange(ifd)en ©(aubenöfe^re von (i^ri|lo vor^
fommt, |)ier aber nid;t, t>a^ ifl nid;t etiva burd; bie SUtiJIaffung
nnUfübvIid; erHvirt — benn n?enn eö unferer Einlage nad; vor*
f'ommcn fönnte, fo niü^'te c^ Ui unferm S3erfa(;ren aud) von
felbft feinen £!rt finben — fonbern e^ erfKirt fid; felbft bafür,
ba9 ber rein bogmatifd;e ©e^alt il;m fel;(t, unb ba§ cö ba|)er nur
einen untergeorbneten erftdrenben ober combinatorifd;cn SSert^
\)aUn fann. 2)aC> jiveite .^^auptftüff mup alte 8äje entl;alten,
tt)eld)e unmittelbar baö Sßer^ättni^ ber ©nabe jur ©ünb^aftigfeit
in ber menfd)tid)en 6eete bcfd;reiben, unb jtvar aU burd) benas
Sutritt beö (2r(i>ferö vermitteit. 2Bie biefeö i^auptftüff gegen bcn
jiveiten 5lbfd;nitt fd;on oben i abgegrenzt tvorben, fo niu^ Ijier
jivar aßeö vorfommen, ivoburc^ ber ©njelne an bem 23efte^en
ber c^rift{id)en ©emeinfd;aft 2(ntl)ei( befommt unb nimmt, aber
nur ai^ feine ^erfönlid;e 23efd)affen^eit ober i:anblungs$)i)eife.
■ §. 00, 1.
§. 1«. 20
§. 92- T)it eißentI;ümH(^c Xl)ätio^Mt unb bte au$^fd)tic^^
M)c 5Öürt)c besJ ©rlöferij meifen auf einant)ev juviiff, unt»
fint) int (Selbpewu^tfein bcv ©läiiHgcn un^^ei-tremtncf; cineö.
1. g}iögen tinv nun (J^nftum Iiekr bcn (^rlöfer nennen,
ober t^n tieber dö bcnfentgen betrachten, in n^elc^em bte @rf)öp^
fung ber Inö ba^tn nur in einem »orläuftgen 3«fiß^^^ Jjor^an^
bcn geivefenen inen[^(id;en ??atur i?onenbet ivorben ijl: fcetbeö
t)at nur fo\?iet 53ebeutung, afö t(;m eine etgentt;ümncl;e SBirffam*
feit sugefcf)rieben n)trb, unb jivar im 3u[ammen^ang mit einem
eigent^ümlid^en geiftigen (Behalt feiner ^erfon. Senn mxU er
nur auf eine SBeife Mnt and) ?lubere, ivcnn auc^ ncd; foüict
»oHfonimner unb umfaffenber: fo n)äre bod; and) ber (Jrfotg,
nämtid; bie 23efeltgung ber g)tenfd;en, ein gemeinfd)aftlid;e^ Söerf
fetner unb ber 5lnbern, iveun and) fein 2lntl;eil ber größere tväre,
unb es$ gäk nidjt (Sinen griöfer gegenüber ben (Srtöften, fonbern
^icte, unter bcnen nur dmv ber erfte n?äre unter @leid)en.
Unb eben fo ivenig wävt bann bie men[d)Iid)e ©d)öpfung burd;
soiljn \?oöenbet, fonbern burd; jene iui^gefammt, bie ftd;, fofern i^r
2Serf tuK eigent^üm(id)e 33efd)affcnl;eit v^orauöfejt, g(eid;mäpig
üon ben übrigen uutcr[d)iebcn. 5^id)t anber^ yerl;cilt eö ftd; aber
and), tt)enn feine 2Sirffamfeit ^wax il;m au^fdjtie^'lic^ jufäme,
aber bieö ^ätte feinen ©runb weniger in einer i^m eignen innern
Sefd^affett^eit, aU nur in einer etgentl;ümlid)en Sage, in wdd)C
er gefegt ivorben. 2)er ^mitt Sluebruff, bafj bie menfd^Iic^ic
©d;öpfung in i^m üoKenbet it)orben, ptte bann gar feinen @e*
■^att, inbem e^er öorau^sufejen Jucire, ^a^ eö 3SieIe feineö gtcid)en
gebe, bie nur nid)t in biefetbe Sage gefommen feien. Slber and)
Srlöfer iväre er bann nid;t eigentlich, wenn man aud; fagen
fönnte, bap bie g}Jenfc|en burc^ feine X^at ober burc^ fein Sei*
27 §. 1)2.
fccn, wie cö ftd^ ckn vcrbtctt, wlmn crlöfl n^ortcn. 2)enn bcr
(Erfolg, ttc 23e[eltgun3, fönntc in'd;t ctiraö \)ün ü;m mitßctljci(tcö
fem, iveit er iiirf)tö ctgcnt^iimlicf)ei5 gc^ah, fonbern nur bitrd;
Um aufgeregt ober entt^unbcn. — &cn [o tventg akr anirbe
bic ?(nnäl;erung an bcn 3uftanb bcr edigfett auf ihn jurüffge^
fiil^rt tvcrben fenncn, ireuu er pvav in einer auöfcl)ac9h'c(;en
SSürbe ba gcu^efcn iväxc, akr er Ijätte fid) bamtt teibenb »er*
t;alten, unb feine t^r entfpred;cnbe SSirffamfeit au$?geübt. 3:)enn
al-gcfc^cn ba^cn, baj} ft'd) nid;t einfcbn fäf;t, ttn'c feine 3eitgcnof<
fen, unb ivir ibncn nad;, bann baju gefommen fein [oKten, il;m
eine fo(d)c kijufegen, jumal hi feiner 2lrt beö Sluftretenö: fo
nui^te, fal(i3 ü\va burd; baö Mc^e 2(nfd;auen biefer SBürbc bie
€eligfeit füllte mitgct^cift iverben fönnen, irenn mit biefer feine
ani ftd) krauögebcnbe 3:l)ättgfcit verkinben geivefen tvare, bod;
in ben 3(nfd;auenben me^r at^ emv^fänglid)feit geivefen fein; mU
mc\)x mxc feine (Jrfdjeinung nur aU bie ^Beranfaffung anjufe^
^en ju bcr 33orftc((ung, ireld;e fte fcltfttljdtig ()eroergck\-id)t {;ätten.
2. tann fonad; bic auö bem 3uftanb ber Unfeligfeit gejvorbenc
Stnnä^erung an bie ecligfeit afö burd; 3efum yermittclte :r^at^
fad)e nid;t crf(ärt u^erben auö bem einen biefer Gfcmcntc o^ucm
baö anbere: fo folgt aud), baf;' kibe ganj in einanber aufgeben
muffen unb jtc^ gegenfeifig mc)Ten. <Bo bafj es? yergetlid) ijl,
bem (2rlöfer eine Ijö^cre Söürbe kijulegcn, afö bie SBirffamfeit
bic i^m jugteid) sugefd)riekm ixnrb erforbert, inbem au^ bem Uc:=
terfd)uf} ber SBürbe bod; nid;t6 erfdirt irirb, unb ckn fo i(;m
eine größere Sßirffamfeit 5u^ufd;reikn, aU an^ bcr Söürbe bie
man i^m sugeftc^en irili folgen fann, benn \va^ auö bem lieber^
fd}u|j von äßirffamfcit folgt, fann bod; nid;t in bcmfc(kn einn
ivic baö anbere auf i^n jurüffgefü^rt tt?erbcn. 2)a^er ift jebe
l'e^re von e^rij^o unjufammen^ciugcnb, ive(d;er biefe Q)Uid)^eit
nid)t ivefcntlid; ifl, mag fie nun baö (5ntjie^en bcr SBürbc ver^
fleibcn tvoKcn burd; gro^e akr benn bod; frembe SBirfungen, bic
fte i^m na^rü^mt, ober umgefe^rt,^ baf fte i^m lüeniger (5i»flu0
§. 92. 28
jugefte^t, baburc^ o^ut inad;en njoEen, bap ftc ü;n ^od;, akv temt
bod; auf unfrud)tbare SBeife, er^eBt.
3. galten wiv nun biefe 9^eget fef^: fo fönnten mx bte
gnnjc Sel;re von (I^rtfto tefjanbefn entwebev nur aU bie von fei*
ner äötrffamfeit, benn bte 2Sürbe mü^te barauö von fcfbft folgen,
ober aud; nur aU bie von feiner Söüvbe, benn bie SÖirffamfeit
raupte ftd; bann von felbft ergeben. 2öie biefeö aud; fd)on bie
olngcn kibcn aKgemcinen gormein jeigen. :©enn ba§ bie @d}öp*
fung ber menfc^!id;en 9latur in feiner ^erfon vollenbet ivorben,
ift an unb für fid; nur eine SSef^ircihtng feiner STÖürbe, größer
ober geringer, j[e nad)bem man ben Unterfd)ieb jn^ifdjen vor{;er
unb nad)^cr ftellt; akr bie 2Sir!famfeit folgt, ivenn anberö bie
©d)öpfung fortkfte^en foK, von felbft. &m fo, bafj er ber ^r^^
löfer ift, kfd)reibt auf biefelk 2ßeife feine SSirffamfeit, akr bie
Stürbe folgt in bemfelkn 9}caaf} von felbft. Sennod; ift eö nic^t
rat^fam, junfdjen einer von kiben 33e^anbtungöiveifen ju nni^-
len, tvenn ivir nid)t jugleic^ bie firc^Iid)e @prad)e vcrtaffen, unb
31 bie 25ergteid;ung unferer Sluffagen mit anbern 23et;anblungen ber
©lauknöle^re erfd)tveren n?otten. 2)enn ba von ben firc^Iidjen
gormcin einige auf bie SBirffamfeit (I^ri|ii ge^en, anbere feine
SBürbe ktreffen: fo kfte^t bie fid;erfte @etväl;rleiftnng bafür,
ba9 aud; kibe ^ufammenftimmen, barin, baf^ ber ©egenftanb
von kiben ©efid;töpunften auö at^gefonbert ktrad;tet ivcrbe;
unb j;e me^r in beibcn baö cigent^ümlid)e auf cinanber kjogen
ivirb, um fo tva^rfd;einlid;er, ba^ bie aufgefteüten (Säje ein ur*
fprünglid;e^ ©ell^ftkaniptfein rein tt?ieberget)en. 2)a^ gemeinfame
?Diaajj für' kibeö, ivie gro§ nämlid; in einer 2)arftel(ung Söirf*
famfeit unb 2öürbe angenommen ftnb, finbet fid; bann in ber
©arftetlung be^^ ßrfolgs^ junäd)ft in ben ^injelnen, bann akr in
ber 2)arftet(ung ber ^irc^e, tt^etc^e ekn fo bie voUftänbige £)ffen:=
barung ber SBürbe beö ^rlöferö fein mu^, mt bie SBett bie
voüftvinbige Offenbarung ber (5igenfd;aften ©otteC^ — S)aö
^auptftüff jerfätit unö bemnad; in ^mi ^e^rftüffe, baö von ber
^erfon (^^rifti unb baö von feinem ©efd;äft. Seibe finb ben
29 §. 02.
cinjctnen (girren mä) c^an\ !i?crfd)teben, t'^r ©efammtin^att okr tfl
terfelbc, [o ba^ ani j'efccm von kibcn fmvol bee sivciten
J:auptftüffö als bc^ jttjei'ten Sltfc^nttteö 3«^fltt aB baö burci;
ß^riftum geivovbcnc yer^anbeu Jtcrben fann.
§. 93- (2et( bie (£cl(>jit()ätü^fcit bc$J neuen (Scfamnitle^
I^eni? nvfpvüncjticf) in bcm C^rlöfcr fein unb i>on il;m allein
au^ßel;en: fo nutfjte er al^ ßefc{;id)t(ic^eö C^in^clmefen ^ui^fci^
urlnlblid; fein t. l). ba<J urlnlblic^c nnifjtc in il)m öoKfom?
men (^efc^ic{;t(i(^ jDcrben, imb jeber ßefcfjtcfitltdpe 9}ioment
bcffeltcn jucjleic^ baö uvH(bncl)c tu fid) tragen.
1. SBenn bie et3entf)ümlicf;e 2öürbe be6 ^rtöferö nur 90*32
tneffen »verbcn fann burc^ feine gefammte auf i^x kru|>enbe
Sßivffamfcit, bicfe akr voüftanbi'ß nur anjufdjauen ift in bcm
•oon il;m ßeftiftetcn ©efammticben; n^enn ferner auf ber einen
Seite in bicfcö aUt anbern frommen @emeinfd)aften K'flimmt
ftnb überjugc^en, fo bap aüeö au^er berfe(ben t>or^nnbene reli*
giöfe lieben tin unüoKfommnea ift, in biefcm akr bie S^oUfom*
ment;eit, biefeö fetbft aber auf ber anbern Seite fid; ju aKen 3ei*
tcn alfo aud) in feiner bödjften (5ntunff(ung jn bem (Jrlöfer nur
in bem okn 1 angegeknen 33er^a(tnijj t^cftnbet, aKeö \va^ es5 i]i
nur in fein vermöge ber (5mpfäng(id;fcit für feine ©nttJirfung :
fo mu9 bie Söürbc be6 Grtöferj? fo gebad)t «werben, ba§ er b'iefeö
SU kanvfcn vermag. 3nbem nun akr feine Sßirffamfeit, fo ivie
anr fte unmittelkr unb auöfd)(ic§enb auf feine ^krfon kjietjen
fönnen, in feinem i)ffcnt(id;cn l'cBen ju ktrac^ten i{t; fcier aber
fcineötrege^ einzelne ST^aten hervorragen, bie |T(^ von bem iiki*
gen kftimmt abfonberten: fo i\t and) bie iva^re mit ber ©emein*
§. 91.
§. 93. 30
f(i)aftfttftenben 2Btv!famfcit tt!cnttfcf)e 9}?nn{feftatton feiner SSürbe
mä)t in einjetnen 93tomeiUcu, fonbcrn in fcem ©efammtöertauf
feinet CeBenö. :©iefe0 beibeö nun ift baö, xvai in unferm ©aj
nid)t nur aufgcfteEt fonbcrn and) »onftänbig unb burd;gcingtg
auf einanber kjogen tvirb.
2. 2ekn txnr nun in ber d;rift{id;en ®cmeinfd;aft mit ber
aikn &)vi\kn gemeinfamcn Uekr^cugung, ba^ bem nienfd;Iicf;en
@c[d;(ed)t feine üoKfommnere ©cftattung beö @ottei^6eJvu§tfeinö
l^eüorfte^t, fonbern jcbe neue nur dn 9?üfffd)ritt njäre; unb ba^
in berfelBen ^cbcr äöad;ctl;um an 2öirffamfeit beö @otteökrt)u^^t==
feinst nid)t an6 irgenb einer neu ^injutretenben ilraft ^en>orgeI;t,
33 fonbern immer nur aw^ ber regeMei6enben ©mpfänglid)feit für
feine (^inivirfung: fo mu^ ojfenBar feber gcgekne 3"fiönb biefeö
©efammtkbenö nur Slnnä^erung I61eiben ju bem, tra^ in bem
(^rföfer fclbft gefe.jt ift, unb eben biefeö tterfte^cn voiv unter fei*
ner uvln(blid)en äöürbe. 9?un akr I)anbett e^ fic^ in biefem ©e#
fammtfekn nid;t um bie taufenberlei 23ejic^ungen bcö menf^)-
lidjen Sebenö, fo ba§ er auc^ für atteö Söiffen ober otte tunft
unb @efd,uff(id^feit bie fid; in ber menfd;(id)en @efel(fd)aft ent==
jviffelt urlntbtid) fein mü^te, fonbern nur um bie ^räftigfcit beö
©otteöhivufjtfein^ ju aUm ^eknsmomenten ben 3mpu(ö ju ge^
ten unb fie ju beftimmeu, unb mita be(;nen wir aud) bie Ur*
ln!b!id)feit beö Sriöferö nid)t auö. ?Dtan fönnte t)iegegen freili^
nod; einivenben, ba bie ilräftigfeit beö ©otteöktru^tfeins^ in bem
©efammtfeben feltft immer nur unr>oItfommen bleik: fo müjfe
bem (grtijfer ailerbingö eine üortnMd;e äöürbc jufommen; bie
Uri)ilblid)feit akr, bie eigentlid; bas (Bdn bes5 23egriffei5 felbfi
auffagt, alfo bie fd;Ied)t^inige 23üUfommen^eit anirbe it;m auc^
nad) ber okgcn Siegel nid;t jufommen, ba fie nic^t not^wenbig
fei um baö immer nur unijolifommne Diefultat in kgrcifen.
35ielme^r fei biefeö bie itr[prünglid)e ^it;perkl ber ©laubigen,
ivenn fie ß^riftum in bem ©pieget i^rer eigenen Unt»oWfommens
^eit ktradjten; unb biefe feje fid; aud; immer auf biefelkge
31 §. 93.
SScifc fort, t'nbcm bie ©täuln'öcn ju attcn 3^1^^"/ ^vas5 fte dö
urln(blid) in tiefem ©clnct aufjafaffcu vcrmcdjten, in 3efinn ^in=;
einlegten. SUtein jivcierlei ift in biefer 33c5tel;ung jn kmevfen.
3ncrft bafj mit bicfcv 5(nftc{)t, >vcnn fie fid) fe(^ft tiav unrb, un^
vinö(>feib(icö ein Söunfd; roenigficn^ — mkü tod) baö fd;Ied)t[jin
voKfommne fo minbcftensJ immer angefirei^t nnrb — ja, je me|>r
bev (Sinjelnc fein :pci*fönlid;eö 33ewufjtfein bem ©nttungebeuni^'t*
fein nntevovbnet, and; eine .<>offinuu-j fid; entanffefn miufj, baö
5)ienfd;cn3cfd;fed}t Jvevbe nod; einnivil, ivenn aud) nur in feinen
(^bclften nnb ^rcff(id)ften, über (E^riftum ^inauöge()en unb il;n34
hinter fid; laffen; bicfeö aber ifi offenbar bie ©renjc beö d;riftli*
d)m ©laubcne, trefd;er im ©egentpeil für bie reine Sluffaffung
beö urbi(blid;en feinen anbern äöeg fennt aU baö fid; immer
me^r yen^olifommnenbe SSerj^cinbnijj (2(;ripi. ^ommt ^^ingegen biefe
go(ge nid;t jum iBeumf^tfein, ober ivirb fie beftimmt abgeläugnet:
fo fann and; biefe 23cfi:^ränfnng beö urbi(b(id;en auf baö vorbilb?
Ud)t nur eine mif;v>erftanbene $i>ovfid;tömaa9rcgcI fein, für li^etd;e
fid; ber fd;einbare @runb ^ernad; ergeben ivirb. 3^^^^^*^»^/ *^'C""
man auf ber einen Seite bebenft, ba0 fobalb man bie SJiöglid;*
feit einer beftäntigen 5-ovtfd;veitnng in ber ßrviftigfeit be<3 ©ot:=
leöbeivu^tfeinü^ i^uo^kU, aber baj} bie a>onfommen^cit berfclben ir^
genbJvo fei Kiugnet, wenn man aud; nid;t meljr behaupten fijnne
tk <Sd;öpfung beö 9?tenfd;en fei ober iverbe voKenbet, Jveil ja in
ber beilvinbigcn gortfdjreitung bie 33oUfommen^cit immer nur a(ö
möglid; gefcjt hkiht, nnb bann »on bem 9}ienfd;en meniger auö*
gefagt ivirb, alö i?on anbern @efd;i>pfcn — benn von a((en me^r
gebunbcnen 5lrten bcö Seinö fann man fagen, bajj i^r 33egriff
voUfommen »rirftid; iDirb in ber fid; einanber ergän^enben @e^
fammt^eit ber (Sin^chvefen ; von einer freien ftd; entiinffefnben
Öattung aber fann bieö nid;t gelten, ivenn bie 5i5o(ffommen^cit
einer ti^efent(id;cn ?ebcnefunction im 23egriff gefejt ift, aber in
feinem einjcüien gegeben, benn bas^ nni>o((fommne fann fid) nid;t
unter einanber ergänzen jur ä5o((fommenl)eit — unb man nun
auf ber anbern 6eite f^injunimmt, ivie fd;tinerig eö fein müpte
^. 93. 32
einen Uuterfd;teb anjugekn jivifc^en einem \va\)xm UxHib unt>
einem foldjcn 33ovln(b, in ivefdjem jußtetc^ bie straft Hegt j[ebe
möglid^e (Steigerung in bei* @efammtl;ett ju kmrfen, ba jta
fd)on iik ^robuctivität nur in bem S3egriff bes5 Urtnlbeö liegt unb
mä)t in bem beö 23orln(be^: fo ergicbt fid; ivot, ba^ nur bte
HrBilblidjfeit bcr angemeffene Slui3bruff ift für bie au^fdjlic^lidje
V^rfonfidje Sßürbe ß[;rtfli. — 2i>aö inbe^' ben olngen 2tuöbrnff
jäktrifft, bafj ber (Sjebanfe ükr ß^riftum l;inaui3 gel;en ju ivollen
ober jn fönncn bie ©ren^e be^ d;rift!id)en ©{aitknsJ U^Qid)nt:
fo ift ey and; I;ie'6ei nidjt Ieid)t unter ben eine ^erfectiHIität beö
(J^riftent^ums^ jutaffcnben Shiffaffungen beffelkn fotd;e, bie, Jxne*
it»ot fie nid;t fo fd)cincn, bod) nod) d)rifl{i(^ finb, von foId)en ju
unterf^ieiben, bie eö nid)t ftnb, ahx bod; bafür gelten möd)ten
eö ju fein, ©oöiel ttjol jtet)t 3e^fJ-*/ ^«9 et" großer Unterfd;ieb
i^ junfd;cn benen, mU)C fagen es fei nid)t nur mi)gtid), fonbern
liege unö aud) ol\ üter »ieleö üon bem|cnigen "^inaus^juge^en,
ntaö (^l^riftus^ feine jünger geteert, ivcit er fctbft, inbem eö
nienfd)Iid;eö 2)enfen o^ne 2Borte nid)t gicH, burd) bie Unoollfom'
menl;eit ber (Sprad)e ivefentlid; öerl;inbert ivorben fei, ben innere
fien ©e^alt fcineö geiftigen äßcfenö ganj in kftimmten ©eban^
fen ju veritnrt(id)en, unb baffelk gelte in einem anbern ©inne
aud; üon feinen «^^anblungen, in \vdd)m fid; immer bie 23er'
l^dltniffe, burd) iveM;e fie kf^immt iverben, nntl;in aud) bie Un*
i)ot(fomment)eit abfpi^ge^^r ivoki nod) immer kftet;en fann, ba^
ifjm feinem innern Sßefen na^ bie fd;tcd)t^inige UrHtbIid;fcit ju^^
fomme, fo ba^ jieneß ükr feine (£rfd)einung ^inau^^gel;en, jugteid;
immer nur eine voKfommnerc Darlegung feinest innerften SSefenö
njerben fönne, unb jnnfdjen bcnen, JtjeId)C ber SO?einung fi'nb,
(5|)riftuö fei au6) feinem innern SSefen nad; nid;t me^r aU »on
t|)m ^alK erfd)einen fönnen, akr bie von i^m aus?gel;enbe ©e-
meinfd)aft ber Se^re unb beö Seknö mit ben in i^r aufkwa^ir:;
ten 3eugiuffen v^on (S^rifto ^at^c vermöge einer kfonbern gott^
liefen Leitung eine fo gtüff{id;e Drganifation, ba^ ftc^ kibe,
Se^^re unb Sekn, nad; jebem »oöfommneren UrBübe ml^c^
33 ^ §. '»3.
fvätcve ??icnfcfjcngcfd)Ied)tcr auffieKen fonntcn, mit Seicf^tigfeit
umtntbcn taffcn, o^nc baf) tic ©cme{n)'cl;aft t^rc gc[cl)td;t(icl;e (BcU
h'i]fcit aitfjuäekn lxai\ä)c, fo bap nun für alle 3citcn bie 9'?ot^=
Jvcnbij]fi.nt aufijc^okn fei, neue reliöii>[e (5)cmcinfcf)aften ju ftif^ac
tcn. Senn i;iev fcl;(t, um and) bie cvften Si^orauefcsunaen be6
d)riflfid)en (5)Iauknö außu^^ckn, nur nod; ein einjigeö ©Heb, auf
ivefdieö fid; gnnj foIgeved)t juniffßc(;en tä^t. SfGar nvimlid;
Gbviftuö fo tu bie £d;vanfcn be^^ tei feiner (Jrfdjeiuung gcgek^
neu eiugejnuingt: fo muf? er and) unb nid;t minber fein ganjeö
Grjeugnif^ auö beut nmö ilnn öefd)id;tlid; gegeben wav l^egriffen
tverben föunen, baö gau^c (il)viftent()um alfo aui bem 3uben=:
t^um auf ber (Sutanffümgeftufc, auf ix^c(d;er cö bamaB flanb,
unb auf irefdjer ein 9}ccnfd) mc 3efuö ani^ feinem @d)oo9 ^tV'
vorge&n fonntc; fo ba^ baö ß^rtftent^)um nur eine neue ßcotu*
tion, »venu aud; eine mit frember bamalc^ ganglmrer 2Seiel)eit ge*
fättigte, beö ^nbent^umö wax., unb ^cfuö nur ein me^r ober
iveniger origineUer unb xtüoUitionäver jübifdjer ©efejv^erbeffcrer.
3. 25cnn akr auc^ nod; fo fc^r feftftef)t, bap bie CueKe
cine^J foId)en in ber ^iräftigfeit beö ÖotteöbeirujjtfeinsJ ft'd; immer
fteigernben ©efammtleknö nur in bem urbitb(id)en fein fann: fo
ivirb babur^ nid)t kjfer begreiflich, \vk ekn baö urtn(blid;e in
einem iinrf(id) gcfd,ud)t(id) gegebenen (^in^ettvefen foK jur SEa^r^
ne^mung unb (Jrfa^rung gefommen fein. 2)cnn fd;on im aKge^^
meinen fönnen ivir nid)t anberi^ aU teibeö auöeinanberf;atten,
unb »vir betrad)ten, fotvol ivenn üon 23erfen ber ^unft bie Diebe
ift a(6 tt>enn löon ©clnlbcn ber 'DIatur, i'ebcö einzelne nur aU bie
anbern crgdnjcnb unb felbft ber (Srgänjung burd; fie bebürftig.
3fi aber nun gar bie @ünbe a(6 ©efammtt^at beö menfd;Iid;en
0efd)le(^tö gefegt: n^ie hkiht bann eine 9?iöglic^feit, bap fi^)
au6 befen ©efammtleben tin urln(b(id)Ci3 (^injeürefen ^ätte ent*
iviffeüt fönnen. ^a aud) ber 5Uiötveg i]t fd)on abgcfd;nitten,
bafj ba^ Urbifb fiMine gebadet unb auf 3efum nur mit me^r
ober n^eniger Söiüfübr übertragen fein. 2)enn iucire basJ (5^ri<
Gf)riill. erlaube, ll. 3
§. 93. 34
ficnt|)um auf ^in unyoKfommneö Ur'bitb gcgvünbet: fo tnii^tc e6
37Ut 2(n[prüc(;e fa(;ven taffen, aEe ©(auknöi^etfen tu fid; aufjU:^
ne|)men unb aus3 ftd; felbjl immer me^r 33eüfommen^eit unb
©cttgfeit ju entiviffeht. 2Bol(tc man aUv ber menfd)Iid)en ^fta*
tut* i)ov ß^rifto unb oljnc t^n ba^ SSevmögen einräumen, ein
reineö unb \>oIlfommneö Urlnfb in ftd; yii erzeugen: fo fonnte
fie ix^egen beö natürli(f)en 3"f^»""CJ'^>^"9c^ jtvnfd)en 33erftanb
unb SBitten nirf)t in bem 3«fi^'^»'^ a%emeiner ©ünb^viftig*
Uit öcivefen fein. @oE bat)er ber 9)ienfc|) ^t\üi> urbilbtic^
gen^cfen, ober fott ba^ llrfcilb in i(;m gefc^id;tticl; unb ixnrf^
M) geworben fein — ber eine 5(uc:bruff gi(t tt^aö ber an*
bere — um ein neueö ©efammtlekn ju ftiften inncr^all) beö
alien unb an^ il;m: fo mu|) er jivar in ha^ ©efammtlekn ber
©üub^aftigfeit ^ereingetreten fein, ai^er er barf nic^U auö bem*
fetkn t;er fein, fonbern muf} in bemfelkn aU eine tvunberMre
(5rfd)cinung aner!annt iverben, akr bod) nad) Einleitung ber
fd)on okn i geltenb gemad;ten $tnatogien nur in ber |)ier fd;on
tin für atiemat ftrirten 23cbeutung beö SSorteö. (Sein eigen*
t^ümlid;er gciftiger (Behalt nämlid) fann nid)t auö bem ©el;att
beö menfd)lid;en Seknöfreifeö, bem er angehörte, erfldrt iverben,
fonbern nur au6 ber atlgemeine'n Duette beö geifttgen Seknö
burd; einen fd;öpferifd;en götllid)en Slct, in iretd;em fid; aU ti^
nem at^fotut gröfjten ber 23egriff besJ 5r)(enf(|)en aU ©ut^jiect bcö
©ottes^kumfjtfeinö öoKenbet. 2)a wiv nun aber bod; bcn Slnfang
beö 2ekn^ nie eigentlid) begreifen: fo gefd)ie^t ouct) ber gor*
berung einer \jolifommnen @cfd;id;t(id;feit bicfe^ yottfommen ur*
bi!blid;en »ottfornmen ©enüge, n?enn er nur »on ba ab auf bie*
felbe SSeife ivie atte anberen fid; entanffelt yat, fo bap fid; i)on
ber ©eburt an feine Gräfte ollmä^lig entfalteten, unb ft'd; »om
5f?utipunft ber (grfd;einung an in ber bem menfct)iid)en ©efd;led;t
natürlid;en Drbnung p gertigfeiten auöbitbeten. 2)iefeö gilt
38 nun and; ^on feinem ©otte^bemu^tfein, tvorauf e^^ ^ier vor*
net;mlid; anfommt, n)eI4)eö iwav aud; Slnbern eben fo tvenig aU
35 §. 93.
i^m ctamn evft buvd; bte (Svjtcfjung cingeflöfjt >vnvt>, fonbcrn bef*
fcn Äcim in Sitten fd;on urfpvüngttc^ liegt, it)eld;cö ftd; akr aud;
in U)m wie in 5((fen erft attnui^fig nnd) mcnfd)(id;cr 21>ci[c jum
tvirflid; crfd;eincnbcn 33caut(jt[c{n cntanffeln nui^tc, nnb vorl;ei*
nur aB Äeim, ivenngfcid; in geiyiiJem Sinne immer aU ivivffame
itraft, i^or^anben ivar. 2)af;ev fonnte eö aud) it^nprcnb bicfev
Crntnnffhmgi^jeit, fcfbft fcitbcm eö 23enntf5tfein gcivorben wav,
fein 5(nfel)n nWx baö finn(id;c (2cU^ftteani{jtfein nur in beut
9?taa§ auöükn, a(ö besS lejteren »erfd)icbene j^unctionen fd;on
hervorgetreten n.'>arcn, unb er[d)ien " atfo aud; ycn biefer Bciti
nngefcf)cn fed^ft aU ein nur attmäblig ju feinem yoKen Umfang
jTd; entfaftenbcö. GlauH man irrigenvcifc fcci^ urlnlb(id)cn i^e*
gen biefeö längnen unb cttva annehmen ju muffen, er ^ak
fd)on »on feinem erften l^ekneanfang an ba6 ©otteökivufjtfein
a(ö foId)e^ in ftd; getragen: fo mü^te er and) fd;on urfprünglid;
fid; felbft aU ^d) gefegt, ja, ivie fet)r Ieid)t ju folgern i\tf anö)
bie (S!prad)e ivenigfteniJ i^rem abftraetern ^l;cilc nad; nrfprüng^^
\id) unb c|)c er äu^crlid) fprad; innc gehabt ^akn, mithin mü^te
feine ganje erfle ^iinb^cit ein 8d)ein gewefen fein, >roki fein
um^rey menfd)(id;eö Sckn gcbad)t tverbcn fann, fonbcrn bie bofe^
ii\d)e. 9lbn)eid;ung i?öttig ent[d;ieben ift; man müf}te benn bas^s
jenige, tt?orin (S^riftuö allen 9?ienfd)en g(eid) ivax, "oon bem ur^s
ln(b(id)en in i^m ber 3eit nad) trennen, jenem bie ganje <inU
»üifffunge^eit H^ jur anfangenben Steife beö männlid)en 9t(terö
attein einrviumen, unb bann erft ba«J ur(niblid)e Ijinjufommen laf*
fen, trcfd;ci5 Ic^tere akr bann o^nc ein atfoluteö SSnnber nid)t
vorftettig ju mad)en ift. ^a and) <3ünbe wäre bann yür|>er in
i^m ivenigftcn^^ mögfid;, unb alfo and) geivi^ irenn aud) alö
{■(einftcö mxUid) üor^anben geivefen, unb 3efuö atfo.C^rlöfcr unb
Grlöjter in einer ^erfon, unb ivaö t;ierauö iveiter fofgt. — ^m^
ber reinen 0efd;id;t(id;feit ber ^^erfon beö (^rlöferö gehört akr
aud; biefeö, bap er fid; nur in einer genjiffen 2leljnlid;feit mit
feinen Umgekmgen, alfo im attgemeinen vo(fiJf^üm(id), cntwifs
fein fonnte. 2)enn ba 8inn unb 23erftanb nur ouö biefer i^n
3'
§. 93. 36
mngeknbcn SBett genci^vt ivuvben, unb and) fctnc freie Setfcfl*
tT;ätt(jfeit tit btefer t[;ren teftimmten iDrt t;atte: fo fonntc ftc^
auct) fein (3ottt^hmu^t\ün , \vk urfprünglic^ and) t>ie p^cre
^vaft beffelbeu fei, bod; nur auöbrüffen unb mial;ei(cn in 25or==
fteKungen, bie er ftc^ ani biefem ®tUct angeei^^net yatti, unb in
.f)nnblungen^ mid)^ in bemfc(6en if;rer 9)cöglid;feit na^ »or&er*
l^ejlimmt waren K Söottte man biefe SlH;ängigfeit ber dntmtU
Umo, x>on ben Umgebungen (augnen: fo mü^te man foIgered;ter-
iveife eine em!piri[c|e 2IE)t5iffcnl;eit in (^prifto annehmen, vermöge
bereu i[;m oüe menfcf)ti(^en SSorficKung^iveifen mithin ani^ (Spra*
d)tn gfeid; t^efannt unb geläufig geivefen ivären, fo ba^ er aud;
in bem a\"il;ren unb rid;tigen, ba^ einer jeben eignet, ekn fo ge=
leBt I;ätte une in bem 'oatertänbifd;en; unb bicfelk 5lUanffenl;eit
müfjte man au^ in 33ejug auf bie •oerfd;iebenen men[d;Iid)en
a5ert;ä(tniffc unb bereu 23e()anbluugen I)in5ufügen. 2)ie wa^xt
d)Un\d)i)dt ginge dktx and) t;icbei verloren.
4. Witt biefer rein menfd;Ii(^en Sluffaffung feiueö gefd;id;t=
üd)tn Safein^ mup akr aud) vereinkr fein, waö bie Urtifblid;^^
feit feineö :perfonIid;en @eifte^ge^altei3 mit \id) Bringt. 3nerft
alfo feine (Jntnjiffiung mu^ ganj frei gcbad)t iverben von aKcm,
wai ftd; nur aU ^ampf barftelien täfjt. Senn eö ift nid;t mög^
lic^, ba§ wo ein innerer ^am^f irgcnb einmal fiattgefunben ^at,
bie ©puren beffelkn ganj foKten verfd)Unnben fönnen; unb ekn
40 fo ivenig I)ätte baö urklblid;e fönnen angefd)aut iverben, ivo and)
nur bie leifeften ©puren biefeö ^ampfes^ fid; zeigten. Sie 5Diac^t,
mit mid)tx ba^ ©ottesJBetvuptfein, wie weit eö eBcn jebeömal
entunffelt ivar, jeben 9}?oment Beftimmte, burfte ba^er uicmafö
jtveifeK;aft fein nod; von ber (Erinnerung an einen frü(;eren ^ampf
getrük. %nd) burfte , er fid; nie in einem 3uftanb kfinben,
burd; ben dn ^ampf in ber 3u!unft Jväre kgriinbet ivorben;
b. ^. e^ fonnte in i^m oud; urfprüngtid; feine Ungleid;l;eit fein
Sicö crfcnnt »ol ^^tn bafiir mit einhalten ju fein in fccm 9(u^bruff
QM. h, k. baj? ^kij^uö fei unter ba^ ©cfc^ gct^an gcrocfcn.
37 ^. 53.
in tcm 5i?crt)ättni|j tcv i>cv)d;icbeneu ^^imctiiMicn bcv finntirf)cn
??atur bce 9?ien[d;en jum ©ottcökJrufjtfein. ßr mufjtc atfo tn
aWeit 9??omcnten aitd) fciuev (Jntanfffunß^pcviobe \vd ^m lUMt
aUem, jvobiivri) baö GtUftckn tev eüntc tn bcm einzelnen SOUn-^
fitKU ktinijt ift '. 2(ucl) tft tie<J UiUi fc^v Qnt ^"öfcici; moij-'
M), ta9 atte ^U'äftc foivot bic unteren ^u k^errfdjcnbcn atö t>ie
leitenden Ijö^eren nur aamäl;{i3 fovtfd^vcitenb Ijevüovgctveten finb,
fo baf; bicfc ftd; jcnev nur nad; bcm '^}ac^^ wie fie ftd; cntanf^-
fetten kmäduiöcn fonntcn, unb bajj.bocl) bie 23cniäd;tiönng [e(bfl
in icim 5luöenMiff in bem ©inn voKftänbii^ ivav, bafj nie etwaö
in ber einnlid;fcit gefcjt fein fonnte, Jvaö nid;t [d}on gfeid; aB
Söcvfseuii beö &zim Qcfejt c^ewefen wäre, fo ba|j ivebcr ein
Ginbrutf Mo0 finnlid; InsJ in baö innerftc $Ben?uptfcin aufgenom^
mcn unb o^ne ©otteekivu^tfein ju einem Seknömoment »erar^
kitet ivovben, nod; aud) eine J^anbfung, bie Mnxfiiä) aU eine
fo(d)e unb jwar aU eine gan^je angefetjen tverben fann, fc allein
von bcr einnlid)fcit auygegangen iväre unb nid)t vom ©otteö^
kivu^tfein. SSaö »vir oben 2 nur alö möoftid) anffteKcn fonn*
ten, näm(id) eine unfünblid^e Gnttvitflung eincö menf4>Iid;en (5in=
jeUckne, baß mujj in ber %kx\on beö (2rlöfevö vermöge biefer
ungcjlörten 3bentität beö SSer^ättnitTeö mirf(ic^ geivorben fein, fo
bafj nnr baö Söcrben feiner ^erföntid;fcit von ber erflen ilinbl;eit4
an (nö jnr 25ot(ftänbigfcit feines? männttd)en ?Uterö unö vorfiel:^
len fönnen a(ö einen ftetigcn Uekrgang auö bem 3uftanb ber
reinften Unfc^nilb in ben einer rein geiftigen ^öodfräftigfeit, n)e(d)e
von aKem wai tvir ^^ugenb nennen weit entfernt ift. 3n bem
3uftanb ber Unfd)ulb nämlid) gick eö and) eine akr nur inbi*
recte SÖirffamfcit beö ©otteökum^tfcinö, ba^' e« nämiid) mcml
nod; tatitirenb jiebc Bewegung in ber ©inn(id)feit "^emmt, ive(d;c
in eine €ppcfttion auöfd;(agen müi^te. 2^ic Slnnä^crung ^ieju,
bie boc^ nid)t fetten in unfercr (Srfa^rung vorfommt, V^ftegen wir
burc^ ben 2luöbruff „eine gtüff(id)e !inbtid)e Statur" ju kjeidjuen.
' a^cJl. §. 07—09. ' JögJ. §• 68' 1-
§. 93. 38
T)k männl{d;c 23ot(fräftiö'fe{t ater, mim glci'd; an^ aKmä^It'g
eii»ac(;fen uub dfo aiid) hmd) Ueiung eiUftanbcn, unter[(f)ett>et
fic^ »on ter ^ugenb babitvd;, bap fte xiid)t 9?efultat eineö ^am*
!pfeö i^, tnbem fte ftd; itjebev burd) ben 3vvt^um ncd) buvd; bfe
©ünbe ja aud) nid;t bitrd; bic 9leißung ju einem öon Reiben
|)tnburd)^uarkitett Bvaudjte. Uub btefe dlm^tit bavf feinciJu^egeiS
alö, eine golge äußerer 23eit)fl^rung angefeuert n^evben, fonbern m
t^m felbft, nämltd) tu bem (;ö^eren ii)xn urfpvünglid; mitgegek==
nett @ütteö6elt)ufjtfetn, inuj^ fte ftd; gvünbcn. ©onft iväve, ha
eine foId;e S3c>val;rung bod) auf ^aubfungen Slnberev surüffgel;t,
baö uvBilbIid)e tu tl;m me^v erjeugt aB erjeugenb, uub er fetbft
cku foivol ber erfte von bev Oefamnit^cit (Sriöfte aB "^ernad)
felbft bev (gilüfer. — Söaö nun jweitcnö baö t)oIfötpümIid;c tu
feiner ^erfou Betrifft: fo fönnte freilid) (J^riftuö fdjJverlid; nn
»onftänbiger 9)ienfd) fein, mm feine ^erföulid;feit nid;t 'oo\t^^
t^ümlid; t^eftimmt imäve, akr bicfe 23eftiinmt^eit Betrifft feineö-
m^c^ baö eigcnttid;e ^riucip feineö Sckuö, fonbern nur ben
Drgani^mu^. 2^ie 33otfötl;ümtid;feit ift !einei3it)ege$ ber ^i;puu
fetner ©e(Bfitl;atigfeit/ fonbern nur ber feiner e-mvfängtid)feit für
bie @ell)ftt(;ätigfeit be^ ©eifteiJ; aud; fann fie nid;t aU ein ak
42fto|jenbeiJ ober ausfd)tiepenbci5 ^rincip in i(;nt gewefen fein, fon*
beru nur vereinigt ntit bem offenften ungetrüBteften ©inne für
atieö aubere menfd;Iid;e, unb mit ber Slnerfennung ber 3bcntitat
ber 9iatur unb aud) be^ (53eiftes^ in allen menfd;lid;en ^-ormen;
atfo aud; o^ne 23efireBen bai? öolBtl;ümtid;e ükr bie i(;m auge^
iviefenen ©renjen l;inauö ju verbreiten. Unb nur fo ftd; bcivaf;^
renb fann man fagen, bap aud) bie a3olföt(;üm(id;feit auf urbilb^
M)t Söeife fon)Oi)t an ftd; aU aud) in i^rem a3er{;ättni[} ju bem
©anjen ber menfd)(id;en 5^atur kftimmt fei.
5. ^icr fann nur kiläuftg im yoraue^ aufmerffam barauf
gemad;t werben, iveTd;en einfiuf} bie SSorfteUung yon biefer Ur^
lnMid;fcit beö OrlöferiJ in ber i)oI(fommeu natürfid;ctt @efd;id)t*
\id)Uit feineö Seknöüerlaufeö auf aUt in ber ^irt^e geltenbcn
c^rij^Ud;cn ?e(;rett ausübt, bie aüe, tvenn man iDon j[ener me^r
39 *. 9S.
ober iventgcr abldf^t, [üi; cixid) anbcvö gef^vittcit tnüiJen. X>tnn
^\Kx\t bap aUt ^^e^ren unb S5ov[c(;v{fteii, ivcl(()c \i6) in bev (fyriji*
litten itivcl;e entiviffeln, nur baburti) ein aUgemeingüItigcö Sin*
fcbn cvl>a!{en, bafj fie auf (Sbriftum juvüffßcfübvt \rcvben, grün^
bet fid; nuv auf feine yoKfommne UvH(blici)fcit in aUem, ivaö
mit bei* iuaft beö ©olteökixnifjtfeinö in 23ei1nnbung fte^t. 3»
bem ^SUa^ al^ biefe aufßc^olcn >vivb, niuj} and; bie 9)JögIid;feit
jugeße^cn ivcvben v»on i^cbvcn unb 93ovfd)viftcn auf bem ©einet
bev gvi)mmigfeit, mid)i ütcv bie 2Iuöfpviki;e C(;vifti ^inans^ge^en.
aUn fo fi)nncn bie ^vebigt besj öefd;rieknen Sßovteö, fofevn eö
nur SScrKärung ßlji'ifti entl;a(t unb baö Sacrament beö 5Utavö
nur aU eivigc 3"ffit"tiüncn in ber d)viftlid)en Siixd)c angefe^en
»Derben, ivenn voraus^gcfe^t ivivb, bap aiU (Sntunfffung unb Un*
ter|)altung d;rift(id)er grommigfeit immer yon ber Sekn^gemein*
fd;aft mit &)xi\io auögepen muj}. 5lud) fonnte (Spriftuö nic^t
a(ö a((gcmeinci$ ^ortnlb aufgcfteUt werben, ixienn er fid) nid;t ju
alien urfprünglid;en 25crfd;ieben(;citen ber C^injeinen auf glei^)-
mäßige ^Jlrt »erl^ielte — inbem er ja fonft für (ginige me^r Sßoiv
Inlb fein miiijte aU für 2(nbere — iveTd)ey nur burd; feine Ur*43
lnlblid;feit mcglid; ift. 5lbcr ekn fo ivenig fonntc er aügemei*
neö 23orln(b fein, ivenn nid;t ][eber 5}?oment feinet ?ekni3 ur=^
tilbtid; iväre; benn fonft müfjtc bao urH(b(id;e von bem nid;t
uvH(bIid)en erft gefd)ieben ivcrben, ive(d)eö bann nur nad; einem
fremben ©cjcs gcfd;c(;cn fennte, baö fofglid; ükr i^m ftänbe.
2)affelbe anirbe eintreten, ivenn baö yoIföt^ümIid)e in i^m nic^t,
tvie bie UrH(bIid)feit e^ mit ftd; kingt, kfd;ränft gen)efen wäre,
man müyte benn aud; alleö lebigfid) 3übifd;e auo feinem ?c*
l^en bod) in bie d)rift(id)e l'eknönorm aufncljmen ivoKen. 2)iefe
^auptpunfte für bie d)rift(id)e ®emeinfd;aft finb nun ni^t ttwa
erft burd; fpatere Gntwiff hingen gcücnb geworbene ^e^ren, fon^
bern bie urfprünglidjen feiner ^«»Öfi^r 'init ber Slrt wie fic bie
3bee bcö 9Ttefftaö auf ^cfum anwenbeten genau jufammen()än*
genb, unb mit feinen eignen aud; unö nod; 5ugänglid;ett 5leu§c==
rungen teid)t in 33ertnnbung ju bringen.
§. 94. ^cv dvlöfcx ift fonad; alten mm\^m gtetd;
»ermöcje ber ©erBigfeit ber menfd;ltd;cn D^atur, i)Ott Men
akr imterfd)ietcn burd; bie jletige ^mfttgf'ctt feinet ©otte^^
kitjufjtfeinö, tt)e(c^e ein etgentH^eö ©ein @otte^ in i^m tt)ar.
1. 2)a^ ber ©rlöfer i?on aKer ©ünb^afttgfeit gänsHd; frei
gebad;t \vixi>, t;{nt)ert !etne^rt)ege6 bte \)ot(ftänbtge 3bentitdt ber
menfd;(tdjen ^atm, ba [d;on feftgej^eKt tvovben tj^ ', bie @ünbe
Qc^öve fo mniQ jum Söefen beö 9)tenfc()en, ba^ ivtv jte immer
nur oB eine (Störung ber ^f^atur anfe^en fönnen; n^orau^ folgt,
ba9 bie 5i)?ögti^feit einer un[ünblid;en (5nttt)iff(ung mit bem 23e=«
griff ber menfd;Iid)en '^atuv an unb für ftdj nirfjt unt?erträgTid;
i]t, ia in bem 23ett)U§tfein ber (günbc oB ed;ulb, ivie eö aWge^
44 mein gefaxt »tnrb, Hegt biefe ?Dtcgtid)feit aU ancrfannt mit ein*
gefdjtoffen. 2)iefe ®Ieic|)t;eit ift akr fo atfgcmein ju verftc^n,
t>a^ anä) ber erfte ^lenfd) »or ber erften (Bünbe bem (frlöfer
nid;t nä^v j^^nb, ober i^m in einem ^ö^i^en ©inne gleid; n^ar,
aU aUt anberen. :Denn wtnn wir aud; in bem ?ekn ber erften
9)?enfd)en eine ^nt üi;ne er[d;einenbe ©iinbe onne^men muffen:
fo fül;rt bod; jebe erfle (yrfd)einung berfclkn auf eine fünblid)e
^Vorbereitung 2 jurüff. 2)erfel6en Ungteid)mäfjigfeiten aber, o^nc
tt)etd;e njir aud; in Slbam baö hervortreten ber @ünbe in einem
beftimmten SlugenHirt unö f^tverlid; benfen fönnten, n)ar au^
ber (Sriöfer tt;eii^aftig, mit ]it ber mcnfd;Iid;en 5^atur ivefenttid;
finb; überbie^ aber ivar ber erfte 9)ienfd; öon nlien anfteffenben
(Sinftiiffen einer fünblid;en ©efeUigfeit urfprüngüd; frei, ber dx^'
löfer t)ingegen mupte in baö fd;on in ber 23erfd)iimmerung fort*
gefd;vittene ©efammtleben ^ineintreten, fo bap c^ tamn möglid;
iväxc, feine Unfünblid)feit einer äufjcren 33en)a|)rung jujufdjreiben,
iva^ man alierbingö »on bem erften 9)?enfd;en auf gen^iffe Sßeife
jugeben mup, ivenn man fid; nid)t in 2Biberfprüd;e v>ertt)iffeln
mli, öon bem (Sriöfer aber im ©egent^eii, ba^ er ben ®runb
' Cbm §. 68. ■-= 5Bgt. §. 72>
41 §. y^i.
fcincv Unfünbtid;fcit nid)t au^cr fid; Qc\)aH ^at, fonbevn bnp jtc eine
ivcfcntitdje in il;m fcitfi t>egtünt>cte irar, tvenn er fcod; tnrd;
baö, iXHiö er tt?ar, bie (Sünb^aftigfeit beö ©efammtleknö auf(;c*
t^cn foKte. S^a^cr^ benn, wai bie ©ünbe ktvifft, (2(;ri[inö x>on
bcm crftcn 9?ccn[d)eit nid)t minbcr untcvfd;ieben ift alö von al=
Jen anbevn. — 3^1 i'^^* Seltigfeit ber menfd)(id;cn 5?atur gc^
l^övt akr and; btefc!^, bop and; bie 2lrt unb SScifc, ivte fid;
(^t;viftnö i^on alicn 5(nbern nntcrfd;eibet, in biefcr i^ren £)vt yat
2)iefey mcire nid)t ber gali, ivcnn ci nid)t jur mcnfd)(id)en 9?as
lur gehörte, bajj bie CEinsetncn auf ur[pvün9lid)e äöeife, ivöö
baö "^^laa^ ber »erfc^iebenen Functionen l^etrifft, »on einam«
ber unferfd)tcbcn ivctren, fo bajj in jebcm at^gefdjfofj'enen ©e*
fammtfekn räumlid; foivot aU jcitHd) ktvad)tet nie^r unb inin:=
ber tejtsenbe sufammengc^ören, unb man bie 2Sa{;r^eit be$3 Scknö
nur erreid)t, tt)enn man bie t>ün einanber v>erfd)iebenen fo auf
einanber Bcjic^t 5tuf bicfett^e Söcifc gehören ba^er al(e biejenigen,
bie in irgcnb einer 33ejie^ung ein 3cit^t^ter ober eine Öcgenb
d;arafterifirenb teftimmen, mit benen, über \vtlö)c aU in berfel^
Un 33e5iel;ung mangelhaft i^re Inibenben (^inpffe fid; erftrcffen,
Sufammen, Jvie CE^riftu^ mit benen ive(d)e fein üt^erun'egenb fräf^
tigeö ®ottei?kivu9tfein ju bem ^ieburd; kjcid;netcn ©efammtie^
ten Binbet. 3e größer nun bie SDifferenj unb ft eigent^iimlid;er
bie 2Birffamfeit, um befto met;r müjfen aiid) bicfe fid; gegen bie
:^emmenben Sinffüffe nid;tiger Umgclmngcn fcftgcmad;t t;at»en,
unb finb nur an^ biefcr fid; bifferentiirenben Gigenfd;aft ber
menfd;Iid;en 9?atur i, nid;t akr aiii bcm Greife, in Jreld;em fie
fte(;n, ju kgrcifcn, gehören jcbod; mit biefem nad; göttlichem 9?ed;t
Sufammen, ivic ber ßrlijfer mit bem ganjen @cfd;(ed;t.
2. 2)aburd; akr, bafj tvir jugekn, and; baö eigent^üm<
nd;c in ber 2trt ber Söirffamfeit beö (^rlöferö gehöre einem allge^
meinen Drt in ber mcnfd;lid;en 9?atur an, Jt)o((cn wiv feineeive*
geö biefe 2I5irffam!eit unb bie verföniid;e 2Biirbe, burd; i»e(d;e
' a5gt. §. 13.
§. 94. 42
fic kbtngt tfl, auf baffelk ^Tiaa^ mit 2(nbcven " juvüfffil'^ven.
X)k^ evtebtgt fiä) fd;on babiivfl;, ba^ im ©faukn an (y^rtjiiim
n?cfent(td; eine 23e5te^iutß beffelltcn auf baö ganje @efc(;{ect;t ge^
fejt ivirb, u^orjcgcn a((cö aualoge immev nur für beftimmte thu
jelue Seiten unb 9?äumc gilt. 2)cnn esJ ift. nod; feinem geUni==
gen, unb unrb aud; nid;t,' ftc|) tn trgenb einem ®eT;iet besS 2Bif*
fenö ober ber ^unft alö ein olfgemein belebenbeö für baö ganje
93ccnfd;engc[d)Ied;t au<3rc{d;enbci3 v^^aupt gcUcnb ju mad;cn. —
4c^ür biefe eißentl;ümlid;e Sßürbe (^'^rifti aber ift, in bcm ©inn
\m wix bie tlrbilblid)fcit feiner ^erfon fd;on auf biefe gciftige
Function be^ im (5eU>ftkixni|]tfein mitgefcsten ©ctteökivufjtfein!^
junUf geführt ^akn, ber Shiöbrnff nnferesJ ©ajeö ber einjig an^
gemeffene, inbem gt;rifto ein fd;(cd)t()in fräftigeij ©otteökttJU^tfein
jufd)reikn, unb i^m ein ©ein ©otte^ in it;m ki(egen,.gan5 d^
neö unb baffelbe ift. 2)er Sluebruff „©ein ©ottcö in irgcnb ti^
nem anbern" fann immer nur baö S^ev^ältnip ber Süfgegenwart
®ottci5 ju biefcm anbern au^brütfen, - 2)a nun ©ottcö <Bnn nur
aU reine $t()ätig!eit aufgefaßt >verben fann, unb jcbeö x^ereinjelte
©ein nur m\ 3neinanber von 3:^ätigfcit unb Seiben i\i, bie 3:l)ds
tigfeit akr ju biefem Seiben ftd; in allem anbern üereinjelten
<Bm yertt;ei(t finbet; fo giel^t eö in fofern hin <Bdn ©ottcö in
einem einjetnen Sing, fonbern nur ein ©ein ©otteö in ber
Sßelt. Unb nur a^enn bie Ieibentlid)cn 3uftänbc nid)t rein lei^
bentlid) ftnb, fonbern burd; leknbige (5:mpfanglid;fcit vermittelt
unb biefe fid) bem gefammten enblidjen ©ein gegcnüberfteKt, b. ^.
fofern man i?on bem einzelnen aU einem Icknbigen fagen fann,
ba9 csJ in fid; vermöge ber aligemcinen 2Öcd)feüxurfung bie Sßett
re^H-äfentirt, fönnte man ein (^cin ©ottesJ in bemfelkn anne^*
wen. ©onad) gilt bic^ fd;on nid;t für ba^jenigc, waß aB an
beuni|jt(ofe^ vereinzelt Jvirb ; benn inbem biefeö alten Gräften beö
SBewu^tfeinö feine leknbige (5mV^fänglid)!eit gegenükrftellt, fann
eö aud; biefe Gräfte nid)t in ftd; repräfentiren. &m fo ivenig
akr au(^ unb an^ bemfelkn ©runbe baö jivar kivupte akr
nic^t intelligente, fo ba^ nur in bem vernünftigen cinjelnen ein
43 §. 'J*.
Sein ©cttcö fann '^ugei^ckn jvcvben. SBte wdt mm biefcö auf
Qk\d)i SDcifc unb ol^nc Untcvfcfiict' vid;tig if^, ivenn mx bie 23evi
mtnft in ter j^unction bcö otjccti\?cn ^eivufjtfeinö k(rad)tcn,
liegt niifjer^a((> unfevcr Untcvfiid)ung. 2i?ai^ akr fcaö i''erniinfti(^e
SeU^ftkuniptfcin anlangt: [o ift tvo( gcunj}, baf^ baö bev mcnfclj-^^
Iid;cn 9tatuv uvfpvüngfid;, t*or bem dvlöfcr nnb a(^9cfel;en i^cn
a((em 3»f^iwme"^a"9 ^"^t i^m, im Sclbftbcivu^tfein mitgcgeknc
(5)cttci?kiin!(jtfein, nid;t fügttd) ein Sein ©otte*:^ in nn? fann ge*
nannt iverbcn, wcü cö nid)t nur )vcbcr im ^Vh)tl)eiömuö nod;
and) im )ubi[d;cu 9)tonotl;ciiJmuö l^ci ber |Td) überall burd)^ic^en'
ben grekren balb, halt feineren 23erfinntid;ung zin reinee &oU
teökunifjtfcin ivar, fonbern and; line cö ivar nid;t alö Sr^v^tigfeit
jtd; geftenb mad)te, fonbevn Ijicrin immer »on bem finn(id)en
Seitftbetvußtfein üknvältigt iintrbc. SBeni^ eö nun n^eber ©Ott
rein unb tvaür^aft angemeffeit im ©ebanfen at^^uklben vermag,
nod) aud; ai^ reine 3:()ätigfeit fid) ^u eriveifcn: fo fann cö nid)t
aU ein Sein Öotte<5 in unö bargeftelft tvcvbcn. Sonbern wie bic
tewufjtiofen g^aturfräfte unb bas^ »ernunftiofe ?ekn nur un^ \o=
fern ivir ben S3egriff mit ^injukingen eine Cffenkirung ©ottcö
jverben: fo iji aud; jencö gctrüke unb unvoUfcmmne Öotteök:;
ixnifjtfcin an unb für fid; fein Sein ©ottei? in ber menfd;(id;en
9iatur, fonbern nur fofern irir (I^riftum mit ^in^ukingen unb
eo auf ii)n k^ickn. So baf) er ber einjige urfprüngtic^e £rt
bafür ift, unb aUün ber SInbere, in iveld;em es ein eigcnt[id;csj Sein
©ottcö giek, fofern ivir nämlid; baö ©otteeknjuptfein in fei^
nem SclOftkivu^tfein aU ftetig unb auefdifie^tid; jeben 2)?omcnt
teftimmenb, folglid; aud; biefe voUfommne Ginirokumg bes^ t;öd;==
ften äöefcnö aU fein cigentl?üm(id;ci5 älBefen unb fein inncrj^eo
Selt^ft fejen. ^a ix>iv ivevben nun rüffunirtö ge^enb fagen müiJen,
wtnn erj^ burd; i^n baö mcnfd;Iid;e ©otteekmu^tfein ein Sein
0ottcs5 in ber menfc^)(id;en 9latur unrb, unb erft burd; bie v>er*
nünftige 9]atur bie ©efamnU^cit ber enb(i4)en Ärviftc ein Sein
©otteö in ber 2BeIt Jverben fann, bafj er alfein aüeö Sein ©otteö in
ber äßelt unb ailt Offenkrung ©otteö bur(|) bie SBett in Sißa^rDeit
§. 94. 44
»evmtticit, tn fofcvn ev bie ganje eine neue i'lräfttßfett be6 ^oik^^
•isteunt^tfeinö ent^altenbe unb cntivtffeinte @cl;ö^^funß tn ftd; trägt.
3. (£o(( er nun akr aU ein fold;er t>ie ßanje menfc^Iid^e
@ntixnff(ung mit un^ gemein ^aBen, fo ba^ ftrf) and) biefeö
(Sein ©otteö in i^m jeittid) entiviffcln mu^tc, unb a\^ ba^ gei*
ftigfte feiner ^erf5nlid;feit erft [päter aU bie iinteri3eorbnetcn gunc^
tioncn in bie (5r[4)einung treten fonnte: fo burfte er bo^) nid;t
aU ein fütd;er inö ?ekn treten, für iveldjen fd)on jenfeit feincö
erfd)eincnben 2)afeinö bie ©ünbe kgrünbet gcivefen tt)äre. 2Bie
n)tr un^ nun biefeö frühere 23e3rünbetfcin ber (Sünbe für unö
SlUe jum 35eii>u9tfein gebrad;t I;aBen ', ot;ne in natnvanffenfdjaft*
\id)Z Unterfu4)ungen ükr bie (5ntftef)unß be'5 einjetnen Sebenö
unb baö 3iif<^'"'i^£"ti*^^cn, Jvenn man fo fagen barf, öon ®eete
unb Seib unö ju loerfteigen, fonbern nur inbem ivir unö an bie
aUgemeinen Z\)at\a^en bcr ^rfa^rung hielten: fo n)oEeu wiv
and) ^ier nur ba^ relativ ükrnatürlid^e, \va^ wix für ben (Eintritt
be^ (Jrtöfer^ in bie Sßelt fd)on im allgemeinen jugegekn ^aben,
mit biefen jufammenj^ellen.
3ebe (Sntfte^ung eineö menfd)lid)en Scknö fann auf eine
jtt)iefad)e Söcife ktrad)tet iverben, aU ein C?rgeBni{j in bem fleis
nen greife "oon Slbftammung unb ©efetligfeit, bem eö unmittel*
Hx on^eim fällt, unb a^ö eine Jt^atfad;e ber menfd)lid;en 5^atur
im Sltlgcmeinen. 3^ beftimmtcr \id) bie (Bd)wäd;en jeneö fleinen
^reifeö in einem (Jinjelnen »»ieber^olen, um befto me^r mad;t ft'c^
bie erj^e geltenb. 3c me^r ber (linjelne burd; bie §lrt unb beii
@rab feiner ©akn über jenen ^reiö fic^ erl;ebt, unb je mt^v ev
innerhalb beffelben neueö hervorbringt, befto me^r nnrft man \id)
auf bie anbere (grflärung jurüff. ?D?it^in ift ber Slnfang bcsJ ?e*
«benö 3efw feiner (5igent^ümlid;feit nad; an^ jenem 9}?otive gar
nid;t unb auefd^liepenb auö biefem ju erflären, fo ba^ er von vorne
|)erein von allem ©ünbeverbreitenben unb ba6 innere ©otte^be*
tvu^tfein ftorenben ^influp frül;erer ©efd)led)tcr frei fein mu^te,
» S5gl. §. 69.
45 §. 94.
iinb ba§ cv nur aU eine urfpriingtt(|e X^at bcr ntcnfdjttdjen ^a*
tuv, b. ö. aß eine ^^at bevfelkn aU nidjt üou ber eünbc affi=:
civter ju kgvctfen iji. 21>ie nun bev Slnfang [eineci M'zn^ s«-
(^teicl) eine neue bie gmpfänßficljfcit ber nieni'cl;(id)en Tiatnx er^
fdiöpfenbe einpflanjung beö Öottcökiüufjtfeiui^ wax: fo gehören
biefcv @e^att unb jienc (vntftc^ungöweife [o sufammen, ba^ fi'e
fi'd) gcgenfetttg tebingen unb evflären. 2öeü buvd; ben $lnfving
feinet l?eBenö jene neue (5inv^f(an^unc^ n.nirbe, fo mupte biefev
5lnfani} über /eben nad)t^ei(tgcn ßinfluj} feinet nädjften 5lrcife6
crljokn fein; unb ivei( er eine foId;e urfvrüng{id;e unb unfünb^
t?d)e 9?aturt^nt war, fonnte aud; burd; bicfellnge eine ©cittigung
ber 'yiatnx mit ©ottcökantj^tfein erfofgen. So bajj aud; biefeö
35er^ä{tni§ am »oüfommenficn auf^e^eKt n?irb, ivenn ivir ben
5ln[ang beö Scknö 3cfu aB bie v^oKenbete @d)ö^^fung ber menfd;*
li^en ^flatur anfe^n. 2)ie d-rfdjeinung beö erftcn g}(enfc^cn con*
ftituirt jußteid) baö pt;i)fifd;e ?ekn beö mcnfd)fid)en ©cfd;ted;t^;
bie (vrfd)einung beö ^wdkn Slbam conftituirt für biefelk 9?atnr
baö neue ßciftige M'tn, mld)ci \id) burd) geiftigc Sefrudjtung
mitt^eift unb fortentn,nffe(t. Unb tt)ie in jenem feine Urfprüng^
üd)U\t, mit Jvetc^er erft bie (vvfd)einunß ber menfd)(id)en 9?atur
gegeben Jvar, unb fein .f)eröorgcgangenfein auö fdjö^ferifdjer
götttid)er 3:t;ätigfeit baffelk ijt: fo i^ and) Ui bem (Jrlöfer Uu
beö baffetk, feine von febem nad;t^eitigen (Sinfhi^ ber natür^
\id)tn 2lKtammung tocn^eriffenc geiftige Urfprüng(id)fcit unb jeneö
el^enfatlö a(ö fd)5pferifd; fid; eriveifenbc (Sein ©otte^^ in i^m.
2Sar bie in bem • erfreu 5Ibam gefd;e(;ene 9}?ittf)ei(ung beö- ®ei*
fleö an bie mcnfd;Iid)c '?flatnx eine unjureid^enbe, inbem.ber
@eift in bie 3inntid)feit i^crfenft kiet), unb faum auf 5(ugen*
kiffe aU Sl^nbung einei3 kfferen ganj ^eri?orfd;autc, unb iftso
baö fd;öpferifd;e SSerf erft burc^ bie imitt gTeid; urfprüngtid)c
9)?ilt^eiiung an ben jweitenSlbam yoKenbet: fo ge^en bod; kibe
5)iomcntc auf Ginen unget^eilten en)igen göttlichen ,9?at^fd;(u9
^^urüff, imb kiben aud; im ^ö^eren ©inne nur &ncn unb ben^
felkn wenn aut^ un^ unerreid;l>aren ^atursufammen^ang.
§. 93. 40
§. 95. ©te ftrrf;(td)cn gormctn üon tcv f evfon d^xx^i
kt>ürfctt einer fortgefe^ten frittfc^en IBe|)ant)litnß.
1. X)k Hxä)M)n\ ■ M)x^iiic füib auf ber einen ©eite dx^
jcugntlTe beö ©treitci^, inbcm, ivcnn aud) ta^ uvfpritnßlid;e 93e*
ivujjtfcin in 2U(en baffeU^e \x>ax, bod; bev eö Qu^[pred)cnbe @e*
baufe \id) tci yevfdjfebenen v^evfdjteben geftaltete, je nad)bem, um
baö neue bavjuftetten, ber eine an biefe ber anbere an jene
fd;on gegekne 33orfte({iing anfnüpfte. 2(uf biefe Sßeife fonnten
fid; foßar uukwupt t^cifö )iitbifd;e t^tii^ ^eibntfc^e (gfementc
über ^orauöfcjungen einfd)leid)cn unb beric|)tigenben 2Siberfpru$
I;erüorrufen. 3l6er auc| bie jycitere 2lußBi(bunß ber urfpriing=
lid;en gormeln na^m tl)ciU benfelkn @ang, um ?}iijjverftänbniffe
ju i?erl;üten, bie aus3 rI;etorifirenben über poetifirenben ^luQ'oxüh
fen auf bcm (3prad)geln'et ber Ji?e^re en(ftc(;en fonnten, t^eifö
WitUiU fte |id; an beut in ber (5d)oIaftif fpätev^in jur 35ot(-
fommen(;cit ßetn-ad)ten 33oran5 fort, \vdd)tx mit gänj{id;er-5Ber==
fcnnung bcö lua^ren bogmatifd)en ^ntereffe fd)tt)ierige fragen
lebiglid) um ber :^cgriff!iJkftimmuug iviUcn aufmarf. J^ieburd;
mupte biefe ?el;re üteriaben iverbcn mit einer 9)tenge üon 23e:^
ftimmungcn, \vtld)t in gar feinem anberö a(ö burd; bie ©e*
^id)U beö ©treiteö nad)JveiöIid)en SJer^ättnip ju bem unmit^
tetbaren d)rift(id)en ©etbftbeuni^tfein ftcl;cn. %i\i biefer 2Öa^r:=
nc|)mung ^at ftd; ki ben (Sinen tin Söiberftreit gegen a((eö auö
bem ©treit entftanbene entiDüfelt, Jveldjcr nur fc(d)e Sluebrüffe
51 gelten laffen iDitt, bie nid)t nur jenfeit aUt^ ©treite^ liegen,
fonbern aud) wo möglid; aKen fünftigen ©treit im i)orauö ak
fd;neiben, unb Jveld;er mit ber 9iid)tung Sluberer, ivtldjt- atki
tej^e^eube, fo wit e^ gemorben ij^, feft[;alten ivoüen, im ftreng=^
ften SBibcrfprud; fte^t, fo baf) o^ne tin fdjeibenbeö unb »ermit;;
telnbes5 SJerfn^ren iveber 5luijgleid;ung nod; gürtfd;reitung mög*
iid) i^t
2. %ixx biefeö unerla|jtid;e fritifd;e Sßerfa^rcn nun ift in
SSejug auf bie entgegengefejten ^art^eien fd;n?erli^ tin anberer
47 §. 05.
itancit (tuf^uftctfcn, alö ber für btc (Jincn, bafj baijj'entge fcocf;
iiniKidj ludjt niel;r kftc^t, fonbcru IcMßUd; bcv 0efd)ic()tc an^
^eimfvi((t, waö bfö(;alt>, wdl ein anbevcö, ivorciuf eö fid; atfcin
l^c5tc()t, ntd;t ntet)v v>üv()anben ift, aud; feine SÖivffamfcit wtikv
aumi'cn fann. güv bic 2inbevcu akv ber, bafj irenn mau ^u ein^
fadjcn, akv ckn beöf;a(6 aud; fiiv baö bibafti[d;e Öclnct 511 inu
kfitmmtcu gormcdi juvüffe^vt, luiv eine [djcintarc 23efriebtginig
cvrcic^U unvb, n>ctd;c ^cbod; nid)t langer kfte^t, tnö bic unter
bcr 3bcntitvit bcr formet verborgen gcHickne Uneinigfeit irgcnb*
wo ^crv»cvtH-id)t. 2)ic Stufgate bicfe«^ 23cvfa^vcns5 aber beftcl;t
barin, bic fird;iid;en ©äje an baö 9)caap bcr obigen 2lnati)fe un*
fcvö d;rift(id;en (Selbftbcunifjtfcinö ju Ratten, um tt;ci(ö ju kur=^
tljei(en, in Jvicfevn fic mit berfelbcn im Jvefent(id)en uicnigftcnö ju*
[ammcnftimmen, tljcifö iva^ baö einjetne betrifft, ju untevfud)cn,
Jvaö i>on ber gangbaren SUtöbruffen^eifc bei5ubeI;aTten i]t, unb
tt)aö t;ingcgen, fei ci? nun aI6 unvottfommcne l^öfung ber ?lufgabc
ober al^ an unb für fic^ cntbe{;rlid;c alö Slnlap ju fortaniprcnbcn
9)iipyer|länbniffen aber fd)äb(id;c 3"*^«^/ t'cffer aufgegeben Jvirb.
§. 90. (Jrf}«r ^er;rfa5. ^tt ^c\n (li)xifio njaren bic
göttltd;c ?Zatur unt) bie menfd;(id;c D^atuv ^u (Jincr ''Perfou
i)ev!ttüpft.
51 II geb. SScf. 51 rt. 3. Saß bie gnjo Oktiir, götilii)c :tiib mcnfcfjsso
lid;c, in Sincr '^Vrfon alfo unjcrtrcnnlict) »crciiiigt Gin tljiiilu^ finb.
Conf. Angl. II. (p. 127. ') ita ut diiae naturae divina et hu-
inaiia integre atqiie perfecte in unitate personae fiierint iriseparabi-
liter cnniuiictae, ex quibus est iinus Christus etc. Expos, si-nipi.
XI. p. 20. Agnostiinus ergo in uno atqiie eodeni doinino nostro
(luas naturas divinaiu et liumanain, et jjas diciinus coiijunclas et
unitas esse . . in una persona, ita ut unum Cliristum . . Tenereniur
. . . juxta divinani naturain patri jiixta humanam vero nobis homi-
iiibus consubstantialem. Conf. Gallic. XV. p. IIG. Credinius
' S>ie (£citenjab(cn bei fccii rcfermirtcn $Scfciintnif5fcl;riftcn bcjicijcii fic(}
auf Augusti Corpus etc.
§. 9G. 48
in una eadeinque persona, quae est Jesus Christus, vere et insepa-
rabiliter duas illas naturas sie esse conjunctas ut etiam sint unitae.
Conf. Helv. XI. p. 90. Hie Christus . . . cum . . . totuui ho-
minoni aniina et corpore constantem assumsisset, in una individuaque
persona duas sed iuipermixtas naturas — frater noster factus est.
Sei. decl. VIII. p. 7(J2. Credimus iam in una illa indivisa per-
sona Christi duas esse distinctas naturas divinam ^idelicet quae ab
aeterno est, et humanam quae in tempore assumta est in unitatem
personae filii Dei. Symb. Nie. 'Irjaovf X^tgof, jou Ix tov tt«-
TQo? yfi'ytiO^ti'Tcc nqh näunoif niv cdujuuju . , Qiov c(k>]S-iy6i' . . tou
dt,"" rjjxag . . xcatXdövra . , aal caq/MÖ-iurcc etc. Sjnnb. Quic.
28. 29. . . Quia dominus noster Jesus Christus dei fiiius Dens
pariter et bomo est. Dens est ex substantia patris ante secuia
genitus, ht)mo ex substantia matris in seeulo natus.
1. SScnn gleid; nur in tvenigen ber ^tev angeführten f^m*
t)oIifc[;en ©teilen ^ugleid; angebcutet ift, iüorauf bie[e 2)arfte((ung
ber eigcnt{)ümttcf)en ^erföntid)feit beö (gvloferö abjivefft: fo ij! bod;
nid)t ju vcrfcnnen, baf bic 9?id;tung biefelk ift, tvie in ben W\)ix
l;ier aufgeftettteu ©äjen, nämtid; ßfjrtftum fo ju !6efd)reiBen (fra-
53ter, consubstantialis nobis), bap in bem neuen ©efammttekn
eine Seknögemeinfdjaft jUJifc^en unö unb i^m möglid; fei, S"9^cic^
ater nud;, bap auf basJ beutlid}fte baö ©ein ©otteö iw i\)\n mi'
gefprod;en n)erbe, n)orauö fd)ün fotgt, bap bic untebingtefte 3Ser==
e^rung unb bie trübcrlid;e ©enoffcnfc^aft in unferm 3Ser^ättni§
ju i^m in cinö gebilbet finb. @o fe^r \mx unö ater t;iemit ein*
»erfianben crflären, fo ifi auf ber anbern ©eite in ber 5lusJfüI;*
rung fajl nic^tö, ivogegen nid)t ^roteft eingelegt iverben müpte,
wogen \m nun auf bic iviffenfd)afttic|e S3efd)affen^eit be^ 2luö==
bruffö fe^en ober auf beffen fird)Iid)e S3raud;()arfcit. — SffiasJ
nun sunäd;fi bie erfte Betrifft: fo ijl suyörberfl ju it)arnen gegen
bie fe^r üeriuirrenbc 23e5eid)nung bes3 ©ut>|ectö, ivenn ber %n^f
bruff 3efu55 (?^riftu$5 nic^t nur gckaud)t n)irb, um baö ©ubject
ber SSereinigung beiber Siiaturen yn I)ejeid)nen, ivoki bie vier er*
ften ©tetlen mit 9^e^t |ie:^en gcHicBcn finb, fonbern au^ bic gött^
lic^c 5^atur beö Srtöferö von (^wigfeit ^er i)or it;rer SSereinigung
49 §. 9G.
mit tcr nicnfcl)tid)cn, fo tafj bicfc 33cvciiuöimg gar nid)t mcfcr
alö ein bic ^^cvj'lmi 3cfiu^ Gljviftuö mit confiituircnbcö 5)iomcnt
erfdjcint, fontcvn inclmcl;v [d)cu a(ö eine Jhanblunß ticfev ^]3cvfon
fclbj}. 5>ie[c SSerivirrung ift aue ben beiteu attfi)m(^o(i[d;en (Stet^
Icn am frijvcicnbflcn in tic t;cti^ct. Goiif. ükrgcgangeu i. 5lUcitt
tic neutcftamcntifd)c Sdn-ift fennt tiefen ÖchMiid; gav nid)t, ja
aud) ten SUictniff eoljn ©otteö braud}t biefelk, ivo [ie im^
abbängig vctct, nnv von fcem ©ubject biefev Söeveinigung -, unb
nid)t von bem göttlidjcn bavin vor bcrfelten. Si^ecbcitb bat ftc^si
aud; unfcr Sa^ an baö vid)tigc gehalten. 2)ev 2(uöbvufE 3e[uö
(5l)viftuö felbft ift frei(id) aud;, ivenn gicid; [c^v jeitig bod; ur^
fpriinglid; nur burcf) g^ti^vaud;, yt einem einzigen Eigennamen
ju]'ammcnge[d)motjen, ba eigentlid; G^riftuö nur bie bem Eigen-
namen kigefiigte 33ejeid;nung ber eigenttid;en SSüvbe ift; aber
au£^ in ber 33erfd;metjung mil boc^ unverfenntar baö gefd;id;t^
tid;c unb baa uvH(bIid;e jufammengefafjt [ein. 2ißeit [d;(immer
aber nod; als5 biefc fd;ivanfenbe 2?cjeid;nung be6 Sul^jecty ifl
biefcö, unb fann vor einem ftrengeren anjyenfd;aftlii:^)en @erid;t
gar nid;t kfle|)n, bafj für baö götl(id;e unb menfd;(id;c gteid;^
mäj^n'g ber Sluöbruff Otatur gckaud;t ivirb. Sd;on feber an*
bere 5luöbruff, ber g(cid;maf;ig von teiten geh"aud)t ivare, \t)ürbe
eine fotd;e gormel verbäd;tig mad;en, baf? fie tk S^iidk vieter
33envirrungen trerben miifjte. :©ena ivie fann göttlid; unb menfd;=:
li6) unter irgenb einem 33cgriff fo jufammengefafjt Jverbcu, aU
üMintcn teibeö einanbcr coorbinirtc nähere 23eftimmungen eineö
unb beffelkn allgemeinen fein, ivic j. 33. felbft gött(id;er ©eift
unb menfd;Iid;er ®eift nid;t fönnten oi)iK SJerttjirrung auf biefe
■löcifc jufammengefieKet tverben. 23efonber($ ivenig aber eignet
fid; ju einem foid;en gemeinf(^aft(id;en Öekaud; baö Söort dla^
' 9(ud) tie Conf. belg. nmd)t fid} tcrfclbeii t^cilb^iftic? X. p. 17G. Ne-
cesse itaque euin qui Deus sermo filius et Jesus Christus nominatur
jain tum extitisse cum ab ipso omnia crearentur.
2 9Iicraanb roirb rco( '^ol). 1, iS. ober 17, 5. afö ^nf^vinjc" flfjif" ^'"^f*
SPcOaiiptung aiifiit)ren woüm.
Gf)tiftr. ©laiiBc. II. 4
§. 96. 50
tur, aucf) ivcnn man ifatctnifdje unb övfed;tfcf;e (lti;moTogtc gan^
ki (Seile l^cKt/ unb lebiglicf) kiunfever ®eBvaud;öJV'Ci[e beffelkn
ftetjen hkiH. S)enn in beut einen ©inne fcjen \m gvabel;in
(Boit unb ^atuv einanber enf gegen, unb fönnen alfo in bemfe(:=
kn nid;t @ott eine 9^atui* kilegen. ?^atuv ift unö in biefem
©inn ber 3ttkgviff at(eö enbiid)en ©eins^v obev \vk wix bei* ^'Za*
inx bie @efd;id)te geöeniiBevf^elten, bet 3«kgviff ai(cö Uxpcx^
(ic|)en auf baö elementarifcfce jurüffget;enben in feiner niannig*
faltig '^evf^pattenen (2rfd)einung, in bev atteö, it)aö trir baburd;
kjeidjnen, gegenfeitig bnrd;einanber kbingt ift; unb ekn bicfeö
jerfpaltenc unb kbingtc fejen mx @ott entgegen aU bem unk^,
ssbingten unb fd)(cd;t^in einfallen. &cn baruin aBer fönnen n)ir
and) in bem anbevn @inn @ott feine 9uttuv kifegen. 2)enn
immer, mögen iviv eö nun aifgemein gek*aud)en, ivie in anima*
Iifd;er" unb 'cegctaln(ifd)ev 9?atur, ober »on einem (Sinjeln^efen,
wit tt)enn iyir einer ^Vvfon eine ebte ober unebie ^^latur ju?
fdjrcikn, immer geh-aud)cn tvir es5 nur »on einem kfd)ränften
(m Öegcnfaj ^gegriffenen ©ein, in ive(d;em tljätigeö unb (eibent*
M)t^ gektnben i{t, unb aietd)cö ftd) in einer 9)tannigfaltigfeit
\)on (2;rfd) einungen, ^ier von (Jinjelivefen bort öon i^ekus^mo-
menten, offenbart. Unb fo wirb ki genauerer (frirägung fdjii^cr*
lid) al^juläugnen fein, baf) biefcr 3(uebruff, tvenn man il)n auf
baö urfprüngtfd;e grie4nfd)c SSort i jurüfffü^rt, iit:: ©puren
eine^ iyenn anä) unkivupten ©influffes^ ^eibnif4)er SBorftel*
tungen an fid; trage. :J)cnn in ber ^Vielgötterei, ivelc^e bie @ott^
1)tit tUn fo gefpalten unb jertl;cilt i)orftetit, im baö enblic^e
©ein ft^ unö jeigt, i}at atterbingö basS Sßort ^flatur in bem
SIuöbruH göttiidjc ^f^atur bcnfelkn ©inn, in mU)tn\ eö
• (fvaig. $Bcn biefem Sabel fcfjeint eine nur bcutcrofatuMiifc[)c <©d)rift
mit gctrcffcn jtt werben, inbem \id) 2 '^etr. 1, 4. ber 5Iiiebniff .9-*/«?
(fvßecjg xoipvn'ot, finbet. Sißein fcl)cn ber unmittelbare gufammentiancj
ergiebt, bajj eö bamit fo genau nicl)t genommen roerbcn fann, rote t)ier
gefovbert werben muj5, wo cö ftd) um eine bognitttifc^c Ijauptbefüm-
nmng I;anbc(t.
51 §. 96.
aud) foiifl ,qch\ntrf)t unvt. Um fo ttic^r fotftc man '^tebuvcf; ge*
warnt tvortcn fein, ak> He l)eitn{f((;cn 2Beifcit [cl^ft fd;on üt^ev
tiefe iinycUfcmmnc 33ojftcI(iing [id; cvt;okn imb öoit G3ott ge=
fagt ^aten, ev fci ükv bnö ©ciu,unb 2Sefen "^{nnits^suileKen. —
Unb ntd;t t^cffei* ftet;t cö um bae! a3cv()vittntp, ii?etd;eö ^iev aitfße^
fteKt unrb 5ivifd;en 9?atuv unb ^^erfon. 3)enn ganj im SSSibeiv
fpvud) mit bem fonftigeu (3cbvand), nad) ivc(d;em biefelte Sflaint
iMcIeu ©injetttJefen ober ^erfoneu eignet, [ott I;ier dim %kx\on
an i^wti ganj i?cvfd)icbencn Staturen X^üi \)ahtn. SBenn nun
bod; '^erfon eine ftetige ?cOcn6ein(;eit (in^eißt, 9?atur ai'tv cinenso
3n'6egviff yon JJ^anbfungöJveifen ober ©efcjen, ii^onad) bie Sebenö*
juftcinbe fowol Jved;feln a\ß in einen {»eftimnUen Äreistauf einge*
fd)(offen ftnb : mt fo(( bie ?ekn6einl)eit kftc^en ki bcr 3n)ei()eit
bev 9^atuven, oI;ne ha^ bie eine bev anbevn iveid;t, ivenn bie
eine einen gvöfjern unb bie anbeve einen engevn ^veiölauf bar-
luetet, obev ül;ne bvip fie in einanbev 5[)erfd;mel5en/ inbem bie Ui^
ben (Bi)ftemc üon ^anblungC^it^eifen unb ©efejen in bem einen
?ekn and) wixtiid) Gineö Jvevben? ivenn bod; ^on einer ^erfon
b. ^. einem in atien auf einanberfolgenben SDZomenten gleid)en
^d) bie 9?ebe fein foü. ^a^er aud; Ui bem '23eftvekn, biefe
Qin^dt Ui jenev ^WKi^dt beutfid; ju mad;en, feiten etn?a6 an=;
bveö ^erauöfommt, alö ba0 man bie 9)tügtid;feit einer govmet in
einer B^f^immenfteUung öon 3cici;cn nad;iveifet, auö benen man
akr auf feine SiSeife eine gigur conftruiren fann. SSogegen nid)t
feiten berfelk €d;riftftctler, folmtb er biefe gormel i?on jix^ei 9uv
turen »ermeibet, üwa^ fagt bem man folgen fann unb ha^ fid;
nad;seid)nen U^t K ^a^tx ^ahm and) alle Dtefultatc bee 23eftre^
knö eine leknbige 2)ar|^ettung »on ber (iinl)tit beö gött(id;en unb
> 2)lan ücrgteicijc mit Joann. Dam. III. 19. dXk' ovx iluäyxt] ms
iclli^htig tvioO^iiaug (fvaus y.ccd-' vnoguaiv ty.ü^tjv Wiui/ xixirja&ai, vnö-
ZCiOiv. Süvcivrai yuq ilg fiiuv Gvv&qufxovoai, vnögcccw /utjrs dvvnö-
cuTot, ilfca fijjr* idiaCovGau ixc'cgt] f/iiy vnogctGiy, dkXä filaif xal Ttju
avTt]U tt/Liy.oTiQca, — • unb III. 2. Xöyog guqxI iipv/cofxevt] y.td iv avnS
t6 iti/at Xa/ovGri tj/oO-ilg xaO-' vnögaGii/.
4*
§. 96. 52
incnfd;It(|en tu (5f;vifto ju t»crfu(f)cn, feftbcm c6 an btefen 2üt6*
bvuff geBunben \v>av, immei* janf^^en ben entßegcnßefesten SU^n^e?
gen gefd;ivanft, entwebcr ktbe 9'fatitveu üevmtfd)cnb ju einem
briüen, baö feinest yon kibcn ittärc ivcbev gottltd; nod; menfd^^
Itd;, ober, tnbem kibe 5^aturen auöcinanber geteilten iverben,
i:t^dU bte (Jm(;eit ber ^kvfon nad)(ajyenb um kibe gfcaturen befto
teftimmter ^u fonberu, t[;etB um bie (Itnt;ett ber ^]3evfon ved)t
fcft ju t;alten licki* baö nütb\»enbigc (Slei^^geitJtdjt prenb unb
eine Tiatnx {;inter bie anbve jurüfffejenb unb buvd; fte kfd;räns
feub. 2)icfeö Qicht ftd; and) fd;on ju erfennen in bem (2d)it^an:=
fcn jn)i[d;cn ben Sluöbrüffen verfnü^fen unb vereinigen, von be*
neu bem lejlcu eine 5f?eigung l^eiit)oI?nt, bie 23erfd)ieben^eit ber
Staturen ju yenx)ifd;en, ber erfte aber bie (Siu(;cit ber ^erfon
j\»eifel^aft mad)t. SSorjügtid; l;ctt ftd; bie gänjtid)e Unfrud)tbar#
feit bicfer 2)arftetiungßivei[e I;ert>or an ber 23el;anb(uug ber gragc,
ob (^'^riftuö, bie eine ^erfon ani jivei Naturen, and; ^'(tti '^iU
Ken ^ahc nad) ber 3^^^^ ^^^' 'D'laturen ober nur einen uad; ber
3a^t ber ^^erfon. X)enu ^t Cs^riftuiJ nur einen SSiHen: fo ifl
bie gött(id)e ^atnx unyotiftcinbig, irenn bicfer SBitie ein mcnfd;*
tid)er, unb bie menfd)Iid;e, \v>cnn er ein 9ÖttIid)er i% Spat aUv
(i^xiftn^ jivci SOSiKen: [o ifi bie (Zinkit ber ^^cvfon, a>enn mau
fie aud; baburd; Idjü^en mil, bafj er mit kiben äBiiien immer
bajyelk tvotlc, bod; iitmer nur fd;einbar. 2)eun l;icraus3 ergiebt
fid) nur 3u[ammcnftimmung, uic^t din^dt, unb man fel;rt burd;
biefe 5(nm>ort in ber X^at ju ber 3erfpaltung (^^rifti jurüff.
Unb nur ükrflü^ig hküH immer ber eine nur ben anberu Be=
gleitenbe SSiffe, gleid)yiet ob ber göttlid)e ben menfd)Iid;en beglei-
ten foK ober umgefe^rt. Offenbar aber, tvie ivir bcd; gcivo^nt
[tnb, Serftanb unb ^iikn jufammcnsufieKen, fann man bicfclbe
y^rage aud; aufiverfen in ^ejug auf ben 3)crftanb, ha ftd; benn
al(e$ eben gefagtc ivieber^olt, inbem jiebe 5^atur unvollftänbig ifl
o^ue ben i(;r zugehörigen 23erftaub, unb eine (Sin^eit ber ^crfon
eben fo tvenig befte^t Ui einem 5n)icfad;en 35crftanb, aU Ici ei*
nem siiHefad;en SSitten, unb gteid; unbenfbar ift, ba^ dn Qött-
53 §• ^»■'•
\id)^x aücrilant), ber aU 5(t(nnrfen^eit aUcö mit cinanbcv [ri;aiJt,
bajyelk fccnfe tt)ie ein nienfd)lid)ev, tcr nuv eiiHcIii cincö na*
bcm aubcvn unb auö bem anbcrn ivcif?, unb bajj ein nienfc(;lic{;er58
Sßitic, bei- immcvnuv cinv^tnc^ nnb cineö nm bc^ anbevn mikn
anftrcH, baffclk a^oUc ane ein öi3tt(id)cv, beffcn^ ©cöcnftanb nur
bie ganje ^öett ift in bcv Öefammt^eit i^rcv (JntwiffUtng. —
Öc^Cn-t cnbtid; s« ^^^ nnJTenfdjafttidjcn 23oafommcn^eit beö bog^
uiati)d,ien 5luöbniffö aud; bicfeö, bafj vcvivanbte M)Vin Um
nüiiTen in il)rcv 23csict)itnß auf cinanbev aufgefajjt Jvcvbcn fön^
nen: [o grteid;t unfercv gönnet bic 5lrt, wie fte ft(^ ju ben gor*
mefn in bcr l*ct;.vc yon bcr 2)rctcintgfcit fieKt, cIku nid;t jur
grojjcn (2m^fctj(ung. 2Dovt l)at man ben Stuöbvufl: (vinl}cit bcr
9latur Ui bcr 2:rcil;cit ber ^crfonen »ermteben nnb bafiir Q:in''
^cit beö SBcfcng gefaßt. SlKein fo fet;r baö and; ju rühmen ift,
jvcit fid) bcr 5iuöbrut"f SBefen bod; nod; iveit c^cr für bie 0ott==
^cit eignet aB ber ?Uiebru!f Kultur: fo brängt fid; bod; bie
grage unainveiöbar auf, ane ftd; nun ju jener alten breien ge*
meinfamen (Sin^eit beö 2Befen6 bas3 verl)ätt, ivaö ivir in ß^rifto
feine götttid^c Statur nennen, nnb ot jebe üon ben brei "^Jcrfoncn
aufjcr i()rcr ^^ei(nal;mc an bem gött(id;en SBefcn aud) nod; eine
eigene Statur ^at^e, ober ol) tk^ etroa^ ber jn^citen ^erfon eigen*
tl;ümtid)eö fei; attein eine tefricbigenbc 5tntmort hierauf finben
unr it^cber ^icr nod; in ber 3DreicinigfeiteIel;re. Slter verivorrcner
ivirb bie QcA)t nod; burd; ben für tejtere ?e^re in ber gefamm*
Un Ql^enbtänbifcl)cn S^ogmatif eingeführten anberen ®et5raud; beö
SSorteö ^crfon, Jvonad; ivir nun an bem einen Drt brei ^er*
fönen in (5inem SBcfen ermatten, unb in bem anbern eine ^erfon
anß jtvei 9u-itureu. 9limmt man nun bie (5r!(virungen, \vc\d)C
ükr baö SSort ^erfon in ber ?e^re wn (Ef)rifto gegeben ju iver*
Hn Pflegen, auc^ in bie 2)reicinigfeitü(et;re mit ^inüt^er — unb
Slntaf^^ genug ift baju vort;anben, Jtcnn bod; gefagt ivivb,*e^ri*
fiuö fei nid;t erft burd; bie ^Bereinigung beiber 9Zaturcn eine ^er*
fon getüorben, fonbern ber ©o^n ©otteö ^aU nur bie menfd;*
lidje Statur in feine ^^erfon mit aufgenommen — fo müifcn bennsa
§. 96. 54
bie bvei ^evfonen unaB^ängig für ftrf; Bef^e^en unb üorfianbett
fein, unb mmx baBei an^ jebe ^^erfon ' eine 9?atiiv ifl ' : fo fom*
men njtr faft itnyenneiblid; ju bvet ööttlicl)cn 9latiiven für iiit
brei öött(td;en ^erfonen tn bem (?tneu öött(id)cu Söefen. @oU .
Iiiiißegeu bniyett^e; SBovt ^erfon in bev einen Se'pre üwai anbeveö
fcebeutett aU in ber anbevn, fo ba|j in ber ^evfon &)vi\ti noc^
eine anbere ^evfon im anbevn ©inne besJ äöortca gefcjt ift: fo
ift bie a^eririminjj nid;t winber grof^.
2. (5ö liegt in ber ^Zatur ber (Bad)c, ba§ nn({;bem biefe
formet ftd; einraa! aU ©runbfage für alk nnberen 33efiimnuin*
gen üUx bie ^erfon' (Eprifti geftenb gcmad;t ^tU, dn iKxwitkU
tcö unb fiinft(id;e<3 SSerfat;ren eintreten muffte um biefe un^nlt^
Boren Stuöbrüffe mögtid)ft fcl;lerfrci ju ^anb(;akn; unb faum
fonnte eö ctud) anberö fein, aU bap, iveil biefe ©runblage felt^ft
einen onfd;einenben 2Biberf!pru4) enil;ätt, bie ganje (^ntnnfffung
nid)tö anberi^ fein "fonnte aU eine 3?ed;tfertigung gegen biefen
SSorifurf tn einer 9^ei^e von vevneincnben SUtöbrütfen, «?eld;c
et>en fo ivenig bcn UHr!(id;en ®t1)aU be^ unmittelbaren (^inbruffs^
ouffagen unb n^iebergeben, aU fte aud; — iva^ aUx Ui uni ive:=
niger aU ki anbern eine dmpfe^tung für fte Jüäre — eine Qx^
fenntni^ (^f;rifti unter ber gorm ber ^(nfdjauung ajfo beö obj[ec=:
tiüen 23eant{5tfein6 enthalten fonnen. ©onad; fonnen mx aud;
ben 2öert^ biefer Sr^corie für tm ©eh-aud; ber ^ixä)c nur fe^r
gering anfd)tagen. Qm 5lnleitung jur rid)tigen ^Hebigt yon
(^^rifto fann fte ttid;t 'geben, ba fie nur ncgatiö au^gefü^rt ift,
fonbcrn t)i)d)ften0 fönnte fte bem '^tMni(etifd)cn (£^rad)gebict jur
Prüfung bienett, o^ nid)t in berS5cr^errIi(^ung ober in ber SSer*
coanfd)autid)ung ß^rifti (Elemente i?or!ommen, iueld;e bie gezogenen
©renjtinien überfd;rciten. SlKein auc^ tn biefer ^e^ie^ung finb
bie %ftimmungen ber <öd;ule fc^on feit langer 3eit ein tobter
23uc^ftak geiüorben, ju iveldjem niemanb mel;r feine 3iif(«4)t
' Sic Sonnein finb l)ier ani Sieintjatb Scgumt. §. 92. «S. 347. gcs
«cniincn.
55 §. yo.
ncbmcn Unn. 5)cmi bi'c a[fcti[ri;e ©pvadjc nud; bev rcd;tgläu*
Hgften ?c^rer, fofcvn fic nur md)t ftcf) tegnüßcn einen ühtxUwu
nicncn 23ud)ftakn fort^uv^ffan^^cn fonbevn bie (Srlmuiiuß unb bie
iUäftißunß im (cknbii^cn öHaitkn futi)cn, liegt fo Jvcit ab v»on
bev Terminologie ber Sd)itle, ba(j tanm geUinfigc 5)iittefi]liebcr jun=
[dien treiben auf^nfinben Jiniren. C£-t'cn fo ivenig frud)tbar erfd)cint
biefe Gntunfffung, trenn man auf bie ahveid)enben 9?icinungeu fte^t,
bie fid) unter unö gettcnb mad)en, Ükü^ bofetifd)er 9lrt inbem fte
bcn G-rtöfer fo fcl;r mit ®ott ibentifxcircn bajj bie 2I?a^r^^cit bee
mcnfd}Iid;en babei nidjt k|^e(;en fann, t^eilv etnonitifd)er inbem
fic feinen )vefent(id;en Uutcrfd;ieb j<rifd)en C(;riflo unb einem
auijße^cid^netcn 9}icnfd;en üln-ig laffen. 2)enn fic finb buvd)anß
nid;t geeignet vermittetft t^rer nad) Reiben 8eiten ^in bie ©ren?
^en ju ftnben jiinfd;en bem d;rifllid;en baö akr burd; eignet Un*
gefd}iff ober burd; gegnerifd)e GntfteKung aU undjrifttid; erfd;eint,
unb jnnfd;en bem waß, n^eil naturaliftifd; obe~r mil '\a\\ati\d),
nidjt me^r djriftlid; ijl.
3. ^'^ie^^u !ommt nod; baf} ki ber urfpriingfid;en 23i(bung
beö evangetifd)en ^c^vkgriffeö für biefen 5(rtife( eigent(id) nid)tö
gcfd}e^cn ift, fonbern bie äderen Formeln finb ivieber|)ott worben.
S)enn ivcnn bie ^ragc gfcid; in ben Streitigfeiten janfd;cn UU
ben eyangflifdjcn ^^art[;eicn öon einer Seite uncber aufgenommen
tt)urbe: fo fonnte bod; bies^ n^ebcr ju einer neuen v>o((ftanbigeu
3!)nrd)arbeitung führen, n^eit bie <Baä)c nur Hi einem anbern
©trcitpunft r>orfam, nod; ift aud; ivaö ki biefer @elegcnl;eit feft=^
gefegt unirbe in bem ganzen Öeket bcö 5Iugöhirgifd;en 33efcnnt'
uiffeö ju fv)m'6o(ifd)em 2lnfe(;cn gelangt. 2)a(;er befte^t irenn -bieGi
©taubenste^re fid; 'ocm fd;ofaftifd;en immer mebr reinigen fo((,
md) für biefeö ?e^rftüff bie 5lufgak, einen Jrnffenfd)aftlid)cn
5Iuöbru!f ju organiftrcn, in >veld)em fid; ber Sinbrnff, ben nur
von ber eigent^ümtid;en Sßürbe beö (SrlöfersJ auö ben 3cugniffen
ükr i^n geivonnen-^akn, nidU nur in verneinenben gormeln
abfpiegte, unb ber jugfeid;, ivenigftcnö in bemfetkn 33cr^ättni|}
§. 96. 56
«jelc^cö tei anbeten bogmar{fd;en SBeftimmungen eintritt, bemfcni*
gen na^e gekackt )t)evbc, mnö bavüBev in ben vcitgiofen 93titt(;ei*
langen on bie d;rtf^{id;en ©enieinen ücvfommen fann. 2)en
@runb ju einer [oM)en Bearbeitung, iveWje ba^ ^neinanber beö
gijttlid;ert nnb men[(t)tid}cn im (Jrlijfer fo ju kseicl;nen x>tx\nd)t,
ba^ tit kiben auf^ gclinbefte gefagt i)ödß unbequemen 5Utöbrüffe
QÖitM)t ^atnv nnb 3^vei^eit ber 5^aturen in berfelüen ^erfon
gän^Iid; ioermieben n)erben, {;offen wix nun oBen ^ gelegt ju ^akn.
2)enn ivenn ber Unterfcfjieb jwnfdjen bem (Jrlöfer nnb unö Sln^
bern fo feftgefteKt ivnrb, ba^' ftatt unfere^ yerbunfetten unb un=^
fräftigen baö ©ottcöknutfjtfein in if)m ein fd)Ied)t(;in Hareö unb
jieben 9^coment anß[d;Iiepenb kftimmenbeö Jvar, Jveld;eö ba^er aU
eine ftetige leknbige ©egenn^art, mithin aU ein tva^reö ©ein
®otteö in i(;m, hüvad)tct iverben mu^ : fo ift »ermoge biefeö \hu
terfd)iebes^ aKeö in i^m, beffen mx t^cbürfen, unb öermi)ge feiner
nur burd; feine fd;Ied)t(;inige Unfünbtid)feit kgrenjten @Ieid)^eit
mit itn6 and) atteö fo, "oa^ unb iine »vir ci aufjufaffen ycrmö=
gen. 5^dmlid; basJ (Bm ©otteö in bem (Jrtöfer ift aU feine iu:»
nerfte ©runbfraft gefejt von tt)eld;er aKe S:l;ättgfeit auöge^t, nnb
m\d)t aKe 5}comente jufammenf;ält; al(eö menfd;lid;e akr tnibet
nur ben Drganiömuö für biefe ©runbfraft, unb »erhält fic^ ju
berfelten kibeö aU ii)x aufncl^menbeö unb alß iljx barPelienbeö
©i;ftem, fo ivie in unö alie anberc ilräfte ftd; jur 3»te((tgens
ö2\)er|)alten fotien 2. (Entfernt ftd; alfo biefer Slu^bvuff fel;r yon
ber bi^^erigen ©^ulfprad;e:, fo ru^t er bod) g(eid)mäpig auf
bem paulinifd;en, ©Ott txiax in (I^rifto unb auf bem ][o^anneifd;ert,
ba^ Söort Jyarb g(eif4), benn äiSort ift bie S:t;atig!eit ©otteö in
ber gorm beö S3en)uptfcin^ auögebrüfft, unb gleifc^ ift bie atfge*
meine 33e5ei4)nung beö organifd;en. ^nfofern nun atte menfd;-
tic^e 3::^ätigfeit beö (Srtöferö in il;rem ganjen 3"fött"«^»l>«»3
> §. 94.
- ©rabc fo taö Synib. quic. 35. Nam sicut aniina ratioiialis et caro
unus est homo, ita et Deus et hoaio unus est Christus. ^
57 §. %.
i^cn btefcm <£cm ©ottcö tu i^m al^^aiigt unb cö barflcUt, re^jt?
fertigt fid; bcr SUtöbruff, bcifj in tem Gvtöfcr ©ctt 9)tcn[d) gc^-
jvovben ift, atö iöm auöf(I)tic^'ent) sufoinmcnb , wie and) jieber
??iiMiient feincö S)afcinö, fi) ivcit man ibn ifo(ivcn fann, ein
nenei5, fo(d;cö 9?ienfcl}\r erben unb 5)ienfd;ßcivorbcn[cin Öctteö
barftelft mÜ immer unb üUxaU aKeö men[c()(id;e in i^m auö je-
ncm ßöttlid;cn unrb. Unb fd)»vcrfid; mödjtc j'emanb in bicfer ©e-
fdu'citunß and) bofctifdjeö ober eHonitifdjeö nad)ivci[cn fönnen.
Senbern ebionitifd; fönnte nur ber fie nennen JvoUen, tvefdier
ctUHi anf einem empirifd;en J^cröortreten göttfidjcr ©gcnfdjnften
Qianlt befielen ju muffen, irenn er in bcm Grlöfcr übcrmenfd)=
lid)e^ ancrfennen \oii; unb bcTetifri) fönnte einer nur baö fin-
ben, baß bem (Jrlöfer bic llufoKfcmmen^eit bes^ ©ctteöbeitnijjt*
fcinö al^ge^t. 23eibei5 akr njürbc and) in bcm geltenben ^ud)=:
ftakn ber fird;(id)cn ?e^re feine ©tüje finben. S)a(;cr trirb
and) bei ben folgenben fird)Iid)en Sajen unfcre 33eurtbci(nnß fid;
auf ben vorangefd^ifften 2hißbrnff bejie^en, um fortlaufcnb ju
geigen, in unefern bie Slbjivcffung bcrfclben mit bcm, \va^ in jc=
nem iHuebruff aufgcftcUt ift, jufammenftimmt, unb in unefern bie
Unangemeffcn^eit unb Sdnvicrißfcit jener gormein tl;ei(ö geljin^
bert ^at, ha^ tie Stuöfü^rung nid)t^ber 2(bfid)t burd)auö entfprc'es
d;en fonnte, i^tii^ and) ber fpijfi'nbigcn 2ccrl;cit einen ©piciraum
eröffnet ^at.
§. 97. 3tt>etter Sc^rfaj. ^ei bev ^^crcimc^ung tev
(5Öttlid;en 9^otuv mit ter menfd)lic()en war bic C55tt(irf;e aU
leiu tlhitio^ ober fi'd; mtttf;ei(cnb, unb bic mcnfd;(ic^c allein
Tcibcnb cbcr aufgenommen ivcrbcnb; iüäl;rcub bcö 55crcintfcin3
bcibcv akv wav and) jcbe 3:|)ätigfcit eine Reiben gemein^
fd;aft(ic^c.
1. 2Senn man bie Slufgak cbjectiy fafjt, ß^rijlum a(6
eine foldjc din^cit beiber Staturen anfd)au(id) barjuflcKcn: fo i]t
ee nQtür(id) unb un^crmeiblid;, ben 2Ict ber äJercinigung unb ben
§. 97. 58
Bujlaut) tesS SSereintfetnsS »on einander p fvennen. :©enn j[cncv
tt)at nur erj^ ber ©egüm fcer in ber 2BeIt juv ©vf^etnung fom*
menbeu ^''erfon (i^vtfti, iinb mup atfo au^ burcf) eine S3este^ung
auf baö frühere 9^i4)tj'ein tevfelkn auögebrüfft n^cvben, n^ogegen
tiefer aii ba^ eiöentf;üm(icl)e Sein ber ^erfon fcfbft aiiii) burcf)
eine aUtn ?Otomenteu gkid; angemeffene j^'^'^wet befc^rieben iver^
ben mup. gür unfere Slufgak aUx fcl;eint bie 33efct)reihtng beö
erjien Slnfangeö, ix^eit nnr von b^mfelkn gar nid;t unmittcU^ar
afficirt iverben, ein ükni)erbienft(ict)ei3 2öev! ,5u fein, m\d)ci ba^er,
Wtii bergteid;en immer bebcnfticf) ift, kffer nnterbliel^e; unb fo
kbarf bie Hufna^me biefcö ©ajeö einer Befonbern 9?ccljtfevtigung:
a^ ifl akr erftenö ganj in ber Drbnung, eine foId;e ©ifferenj
\m bie j\t)ifd;en (E^rifto unb atien anbern 9)tenfd)en and; auf
t^ren Slnfang jurüffjufü^ren, ireit c^ ein anbereö ift, n?enn fie
für urfprünglid) erfannt n^irb, unb wieberum ber ^inbruff
fid; ganj anbcrö mobificirt, wenn fie etica^ :^injugefommeneö
unb atfo nur dn fpätercr 3"ftfli^^ ^^"e^' ""^ urfprüngtid;
gans ä^nlid;en ^erfon tft; unb ba tt5ir lejtere^, nsenn wir ben em*
empfangenen (Sinbruf! wiebergekn, nur (ängnen fönnen: fo entjlei)t
bie Slufgak, aud; ben erften 93toment in ber ©tettgf eit mit j;e*
bem fpätereu vorjufteKen. ^a^er aud; bie kibcn olngen ©äje
jwar ben Unterfd;iebiwifd;en Slnfang unb weiterem 23erlauf k*
ftimmt feftfteüen, bod; nur fo gefaxt werben bürfcn, wk fie ju*
gteid; in einanber aufgefien. 2)enn auf ber einen Seite ift
ber Slnfang ber ^erfon S"3^eid; ber Stnfang i^rer ^^ätigfeit;
auf ber anbern <Sdtt ift j;eber 9)iüment, fofern er ifolirt unb
für fid; ktrad;tet werben fann, jugleid; m neuest Söerben biefer
eigent^ümlid;en ^erfi)nlid)feit. Unb wie jcbe ^^ätigfeit CStjrifti
bviffelk 53er|)ältni§ geigen muf, weld;e6 ben SIct ber ^Bereinigung,
bie fa nur eine S5ercinignng ju foId;en ST^citigfeiten war, an^-
brüfft, nämüd) ha^ ber ^m^nitö ani ber göttlid;en 9?atur i)cv^
rüt;rt: fo and; umgefel;}-t ber 2(ct ber ^Bereinigung , mii ja ][cbc
St^ätigfeit nur einjelne <^rfd;cinung biefer ^Bereinigung ij^, baf^
felk SBerpItnip, burcf) weld;ea j;ebe ^ptigfeit ß^rifti kfte^t.
59 §• 07.
mmiid) taf} kitc 9^atuvcn ju einem ^"[awwcnivivfcn. "^UA) bic^
[cm Alanen aUm muffen kibe in nnferm ^c^rfaj anföcj^cHtc, fo
ivic a((c noc| [onft \>orfcmmenbc unb yon jicncn abgeleitete gor*
mcüi tcnvt(;eift itnb nngeivenbet werben.
2. 2:er 5(uöbrnff, burd; m\d)m bic tßätiijc g)iitt(;cifnn3
bcr ööttlidjen ^atnv in jenem 5(ct ber -a^ereinißung nä^er kjcidj*
net Jvevben fott, bajj nämlid; in bemfctkn bie götttid^e 9^atnr
\)aU bie men[d;tid)e in bie (Ein(;eit iprer ^crfon aufgenommen ',
ifl vtelfartig ju tabetn. 9cid;t nur i^ermi>ge bea Sluöbruffö gött*
(id;e Kultur, fonbevn juncid;i^ ivei( er bic ^]3erf6n(id)feit &)xi\ü
ganj at^ängig mad;t »on ber, ^erfi)ntid)feit ber ju^eitcn ^^er*
fon im g(jttfid;en SBcfcn. 3^enn ba bie Saktfianer biefe Täug^oö
nctcn, al^er bod; an bie ^Bereinigung bei3 gött(id)en mit bem
mcnfd)tid)en in ß^rifto nid;t minbcr gtauHen aU bie rcdjtgtäu*
Hgen ei^rif^en: fo fd;eint Qi eine Ungered)tigfeit gegen 2Uie, bie
fid) 'oicMdjt ber «SateUianifdjcn 5(nfid)t nähern, ben 5(uc>bruff
für biefen ©lauten an bie rcd;tg(auHge ^rinitvitölcpre ju fnüp-
fcn. 3umat ber urfprünglid)e ben ©lauhn conftitairenbc dhu
bruff, ben bie 3üngcr erhielten, aud; [o nne fie i^n im ©eban*
fcn auffafjten unb nnebergakn, mit feiner ^lenntnif} von einer
Srrinität _ jufammcnl)ing. S)a6 üktf^e akr ift, baf^ bie menfd;==
lid)c "iRciim auf biefe SScife aud; nur eine ^erfon in bem Sinne
iverben fann, in ivetd;em biefeö einer "^Jerfon in ber ^rinität ju==
fommt, fo bafj nun ba<3 S^itemma entfielt, baf^ enln^eber bie brci
^]3crfonen muffen iuie menfd)(id;e ^krfonen »öllig unat^angig für
fid) kftcl;enbe Ginjetoefen fein, obex bap (Eprifluö aU 9:)tenfd;
fein [otd;eö gewefen ifl, ki \ve(d)er 53e^auptung benn baö ^i(b
beffetkn ganj inö bofetifd)c i^erfdjivimmt. 2Seit fidjcrer ift ba-
^er, ivie eö aud) ber ß;ntftef^ung unb Sluotnlbung bci5 Ölaukn^
analog ift, bie ?e^rc von (J^rifto unat^^ängig 'oon jener Cel;re
• 91cd) bcfonbcr^ uncjlüfflid) ifi 9ieiiil)aib"^ «(ufbriiff (-i^pjni. §. 91.):
qui (filiiis Dei) cum natura quailain humana quam sibi adiunxerit
unam efficiat pcrsonam.
§. 97. 60
feftjufteKcn. 9)?an fonnte fret(icf) aud; unfern erj^en ©aj noc^
bofctifc^ ftnben, aU ob nämlid; bfe 2Sat)r^cit ber menfrf)Itrf;en.
9?atur in ß(;nfto aud; baburd; fd;on »evloven gtnge, bn^ in ber
ßntftc^ung bcr ^erfon (J^rifti bie mcn[d)Itd)c 9?atur foEte ganj
teibenb ge^vefeu [ein, ba fie bod; in bcr (^ntjle^ung ][eber auberen
mcnfd;Iid;en ^erfon ojfenbar bic Z^ätio,kit au^üU, bap i^re
Icibbilbenbe ^raft fid) ju einer neuen (Sin^eit ntenfd)lid;en ©a:^
fetn^ in ber 33oKftänbig!eit alier ^eknöyerridjtungen geftaltet.
SIKein ivenu wiv ben okn aufgeftcdten i^anon ju vr)üffe net;men,
i^ufolge beffen jugleid) aud; ber 5Ict ber SSereinigung eine gemein*
[d;aft(id)c X^iitiQÜit kiber, beö fid; niittpcifcnben göttlid;en 2öe^
eefenö i unb ber jum 5(ufgenommen^\)erbeu v>on bicfer kftimmten
nienfd)Iid;en 9?atur mujj geu^cfen fein: fo ftettt ft'd; bie ©ad;e fo,
ba9 bie uienfd;fid;e 5f?atur aKerbingö baju nid;t t;ak t|>ättg fein
föuncn von ber götttid;en aufgenommen ju iverben, fo ba^ etwa
baö ©ein ©otteö in ß^riflo fic^ awQ ber menfd;nd;en Statur ent^^
wiiklt ^abe, ober aud; nur fo, ba^ in ber menfd;lid;cn 9iatur
ein SSermögen gen?efen fei bnö gi)tttid;e ju fid; :^erabjujie^en;
fonbern nur bie 93töglid;feit ivar i^r a((erbiug6 miterfitaffen, unb
mup i^r and) ii^vi^renb ber Jpierrfd;aft ber @ünbe erhalten ge=;
Mieten fein, in eine foId;e ^Bereinigung mit bem göttlid;en auf==
genommen ju ivcrben, akr biefe 9)iöglid;feit ift nod; lange n)eber
S3ermögen nod; S:t;ätigfeit. j^ingegen muffen tvir unferm ta--
non sufotge ^insufügen, baf} bie menfd;(id;e ?iatur nur aU in ei^
ner perfontifbenben ^l;ätigfeit begriffen von ber g5ttfid;en ^abe
aufgenommen iverben fönnen, inbem "s^k götilid;e ^l^atigfeit nid;t
iperfonbilbenb auf bem SSege ber (Jrjeugung ift. 3ft bat;er bie
9Tebe von bem Gntfte^en ber eigentpmlid;en ^erfönlid;feit (i^xi^i,
» 3n bem Sajc fclbjl t)abe icf) jwar bcn 9(u^bruff göttlicfje ^c^uiv, nact)^
bem kl) micl) gSnilicl) raif^bitligcnb über bcnfelbcn erflärt, bcnTiod) Oe()en
laffcn, unb jrcar Icbicilid; bcr 58cquemlid}fcit l)a(bcr. $iei- aber in bcr
ercrtcruiig bcö einjcdicii finbct biefe 9iüfffid)t iiicf)t ftatt, unb barura
bin id) t)icr ju bem cinfactii^en .2(usbruff jurüffgeft^rt.
61 §. ^"•
taö kijlt m\ bcr .^rincijn^flanytnß bcö öött(id)en in tk incnfcl;^
lidicO^atuv: fo ivav Ijicki fcic kjtcrc nur aufncljment) imt) fonntc
fi'd; nur Icitcntlid; iuv(;altcn, tnbem jcbc ^^crfontntbenbe ^^ä%
feit HxidHn o^nc j[ene ^l;ätt3feit bcv göttlidjen 9?atur immer
mir eine gcivi>(;nlid)e meufd^tiAe ^^crfou fönnfc ^cn^orgeln-adjt
baten. Sofern akr C^riftu^ bod; and; eine ycKfommen men[d)^
tid)c fzx\on ivar: fo mup aud) bic SBilbung bicfer dn SIct ber
menfd)Iid)cn 9^itur, baö ©anje aI[o ein öc"icinfd)aft(id;cr gcive^
fen (ein. 2}ie6 crfennen aud; aüc O^cflmatifer an, mid)C mit 07
tBcrtverfung ber ^^ccinung, bajj ber Seit) ßljrifti ganj in Gincm
5htgenbIifE gcln(bet tt)orben 1, cbcr bap er bcm iue[entUd)en nad;
mit vom i:imme( gcfcmmcn 2 bie aUmäl;fii]c 23i(bung ber Cr^
ganifation vom crften Scknöanfang an mit jur äöa^rijcit ber
men[d;(id;en 9]atur rcdinen. 2(kr ivie iväprenb bicfer dnmtU
Utng bie menfd)tid)C 5^atur uid;t ganj teibenb irar: fo giebt eö
aud) eine ^t;i)fifd)e 3:^citigfeit berfelben für ben erftcn Sekn^an^
fang mit nnb nckn i(;rcm in 33csug auf bic gi^ttlidje 3:^citigfcit
blofj Icitentiid^en 55cr^altcn. — 2luf ber anbern Seite fi>nnte
man ganj entgegengefejtc 23ebenfen er^ckn gegen eine befonbere
göttiidje ^^ätigfcit ki ber (Entftc(;ung ber ^crfon e^rifti, näm--
lid) ba§ biefe 2:^ätigfcit entiveber eine seittid;? mü)Te geivcfcn
j-(;jn — ive!d)eö mit bem erften iUnon ftritte, bap @ott aufjer
attem ^Diittci ber 3eit bleiben muffe — ober fie ivare benn feine
bcfonbcre unb unmittelbare gcivefen, >robei uncbcrum bie fd;on
cingcftanbcne Ucbernatüriid;feit gcfä^rbet ivirb; unb man fic^t
• .Toann. Damasc. III, 2. yc.l ToTf IntG/.iaeiv in uvTtjU rj tov d^fou. .
ti'vnö^dTog Gofia y.cd dvucejuis, 6 vlos tov ^tov . . xal Gvi'intj'ify hcvtm
. . cc'cQXcc hl'V/M^ivrjv . . ov tcö? xtaä fxi.x(}ov nqogd^^/.cag amcQU^o-
^ityov TOV Gyr,i.uaog , dU: i<f' iv JiUuoS-iinog. — 35aÖ anfccrc bctrcfs
fciib f. Atlianas. a<l Epict. Ed. Patav. I. p. 731. nS^ty dt mi-
hv rJQfviut'To Tivtg Xarjv ücißuay . . w;* ilmly, fi^ ytuinqov ilyai t6
ecjixa T^g tov löyov &i6TtjTog tW.u awaidiov avnü dicc nccyrhg ytyfy^-
ad-ea, inud^ ix r^g ovaiug Tijg cofiag cvyiqri.
' ©. Gerhard loc. III. p. 421.
§. 07. 02
t;teraiiö", anc aitcl; kt ivaf;rl;cift rf;rifl(td;er ©cftnmtng ^mi 216*
ivege fonncn evivä(;It ivevben. Um ben (Sanken iuc()t tu bie 3e{t*
ltd;feit ju yevunffetn, fann man ftd; ent[c|)Iic|jcn, bte SDarftct*
tung ber etöcn({;ümlt(i)en 2Sürbe (l(;nfti babuvcl; jit kbtngen,
bap er bcd; iine ][ebc anbere ^evfon aU ein (^rjeugntp bev menfd;*
cslid;cn '^atnv muffe angcfeljen ivevben fonnen. Unb um fiiv eine
immtttefbare QöttUd)t ^l)ätiQkit l)khi befto gciinffcv 9?aum ju
geivt'nnen, fonnte man bte 5{nftd;t aufftetten, bajj and) bte 9)?enfd>#
(;cit(I()rtfti nicl;t evil trgenbtvann angefangen \)ahc, \va^ tnbep
not^j^enbig in baö bofetifd)e ftvcift, unb ivobuvd; bie tra[;re ©e*
j"cl;id)tli£^)feit ^I;vifti nid;t minbev kbvo^t ift, wie biird; iiai cnU
Oegengefejte feine ltvtnMci)feit 2)em ©d;tt)anfen jtvifdjen ki*
ben ivirb akr yonfommen a(^gcI;olfen, wenn man sugieh, \>k
vereinigenbe göttfid;e Xl)iitiQkit fei aud; eine ean'ge aber nur
wk in ©Ott fein Unterfd)ieb ift jn)ifd;en 93efd)(up unb Zijätic^^
hit, bas^ ^eifjt für unjj nur nod; aB 3?at^fd)üt|j, unb a{6 fold^er
and; fd;ün mit bem 9ktt;fd;Tufj ber ©d)öpfung be6 ?Oienfd;en
ibentifd) unb in bemfelben mit ent[;altcn/ jeitüd; akr fei bie unö
aU 3:;f)ätigfeit sugefel;rte (Bcik biefe^ 9fati)fd;Iuffe^ cber bie Ör?
fd;eittung beffelkn in bem unrf(id)en Sekn^anfang beö (Jrlöfer^,
burd; n)etd;en jener ean'ge 9^att;fd)(ufj ftd; Jine in ß:inem ^^unfte
bes^ 9?aumeö, fo and; in (Einem a)coment ber ^eit tentjir!Iid;t t;at.
<Bo ta^ bie ^dtM)hit ganj auf hie perfonklbenbe ST^ätigfeit ber
menfd)Iic^en 9?atur, Jrä^renb bereu fie in bie ^Bereinigung
oufgenommen tr-arb, ju tejie^en iji, unb man mit bem glei^
d)en dUd)t and) fagen fann, (^[;riftuö fei aud; aU menfd)Iid;e
^erfon fdjon immer mit ber SScIt ^uo,Uid) mvUnh geipefen '. —
1 äuin bcn bcibcn Slu^bn'iffen , bereit fid) bie 9ricd)ifci)eii .Kii-c^eii(cl)rer für
bicfcn 9lct ber asercinigung bebienen, ijl ivcäqxwm^ bem ivacofiÖTwci-s
tei weitem »orjujicl^eii. ®eiin fejtei-cr läßt t^teit^ bie 5lsür|ie((iin3 jtt,
ban ber loyog einem fc()on fertigen Scibe ciiicsepflanät »erben, tljeitö bie,
bat? cv ""V "iit einem Seibc Derbttnben »uorben, bie ©telTc ber ©eele
aber feSbfl vertreten l)abe. 58eibe^ faßt bei IvadQyMGi? roeg.' Sa^cr
aw'i^ bicfer Sütebruff unb baö cntfprecljcnbc incarnatlo wo ber ©egcn.
311 tcv T^avftcffunn tfcfci^ ?(ctci5 tci* 23evcüu'i^un(^ unb H^ 23cr5 6'»
lAitfiuffcci tcitcr 9iatuvcn in fccmfdbcn gcl;övcn nocl) pvci ^or*
mein, bic eine \vcid)i tie Unpcr[i>nlict)f eit bei* menfd){id)cn
9^atiiv in Cbviilo vor i(;vcv Sßcveinic^ung mit bcv vßötttidjcn an^^
faijt, bic anbere, iveUtc feine übcvnatürlicl;c 3cHö»n3
teljanptct.
5öajf^ bic cvftc ktvifft [0 ift bcr ©aj, bap bic menfd;tid)C
g^atur (il)xi\ti an unb füv fid) unpcvföntid) fei ober feine
ci^iie (^ulfiftcn^ (nik, fonbcvn nnv bnvd; bic ßöttfidie fnl^fiftive,
in biefcm fdjofaftifdjcn Öcivanb fcbr bunfcl unb unbeljoifcn. So
ift eine nid;t (cid}t ju lofcnbe Hufonbc, ba{) man ftd) etivaö a(ö
bic menfd;(id;c ^f^atnr (^l;vifti bcnfen foU akr bod; un^^crfihi(id),
ba bcd; bic unö 5(Ucn gemcinfam jufommenbc ^fiatitr nur bic
cincö (vinjelncu {;cipcn fann, infcfern fic in ihm :pcrfönfid; qcwox^
bcn ift. ©cl)t man akr in bcn ©fbanfen cifi: fo muj} bic neue
55er(cgcn()eit eintreten, ivic bod; bic mcnfd)(id;c ^^latur in (iljrifto
bei biefer Hnpcrfi:n(id)fcit nid;t unvcKfommncr fei ciU in uni
Sitten. 3»t<^^' fcmmt eö nur auf eine rid)tißc Siuffaffnng an,
um bicfc 23erun'rrutTß ju ^cben. 2)er 5lußbruff mcnfdjlidjc 9?a*
tur fann bod; eiijent(id) nur bicfc ^ckneform a(ö Ginbcit kbeu:;
ten, ivic fic i(;rcm SGcfcn nad}^erfonen[n(bcnb ift, unb in bem
U'cdM'eüiben 23erfauf ^^erfön(id)cn ?ekn<3 i^r S)afcin t;at; batjer
bcnn bic Gntfte^ung jebcö (finjcdvcfenö unfcrcif ©attung o(ö eine
^Ijat SU ktrad;tcn i)t, )vc(d)C bic mcnfd)Iidie 9?atur aU kimu
bige ivraft burd; \id) felbfl loottbringt. Xit 5)ieinung ift nun bic,
ba9 ircil burd; bicfe Z^at nur ber Üdm ju bem unyottfommncn
unb getrübten, md)t aber jicneö fc^^Icdjtbin fräftigc ©otteöbcirupt^
fein einer ^krfon Ijättc mitgegeben Jvcrben fönnen, in bcr ^"er^
fon Ci^rifti aber eben biefcö fd;on i?on itjrem erften ?ebcn»?an*
fang an in ber Sntiinfffung begriffen fein mufite, eben bce^alb
bie ^erfon d^rifti o^nc baö Einzutreten ber öcreinigenben gött^
ftanb ficjcnifid) abcjcbcinbcft wirb, trcit ivn-'i-'bnlichcr fiiib ci(4 corporatio
unfc ifacütuuiocts-
§. 97. 64
Ud)tn '>ti)ätiQ,hit nid)t ivürbe jti ©tanbe gefommen fem. Ser
:o5luöbvuff akr Hübt immer ^evfe|>rt, bng bt'e mcnfd;It^e SRatm
g^nf^i iüürbe unpevföntic^ geitjefen fein, unb cö ^et^t immer nur,
bic menfd;Iicl)e diatm rtJürbe niäjt biefe ^^erfönTid)feit g^rifli ge^
«jorbcn fein, fonbern j[ene göttlid)e ©innnrfung auf bie menfd;*
Iicl;e Sf^atur fei Beibei? sugtcid), unb aU baffelk geivefcn, basJ
3)Zenfc|)Jt)erben ©otteö im ^cwu^tfein unb ba6 ®eH(bet>X)erben
ber mcnfd)Iid;en Sflatnv ^m ^erf5nticl;feit (|[;rifti. ©o n^ie aud)
ber 5luöbni!f feine menfd;lid)e ^atux irürbe unperfönlid; geMie/
l>en fein, ber aud; nur fdjcintar üerncinenb i|l, nur kbeutet bic
S3eflänbigfeit jiener fellngen göttlid;en Sinn^irfung unb beffen ivaö
auö i(;r folgt in ber ^erfon (J^rifti. :Sie ^ormel ift abcv geMtbet
mit tefonberer 9?iifffid;t ciiid) auf biejenigen, t\)eld;e baö SBort
erft fpäter nad)bem bie ^erfon ^t\n längft jur 3Sot(fomment;eit
getitbet tvav, mit berfelkn t)ereinigen ii^otten, mittjin eine ^erfön==
Iid;feit feiner menfdjtidjen Statur o^ne biefe 3Sereinigung annehmen.
2ßie nun fd;on in biefer formet liegt, ba^ ki ber (ünU
flet;ung ber.^erfon (J^rifti eine ükrnatürfid;e ©nwirfung ftatt
gefunben ^at: fo ^ängt nun mit i^r bie jtt)eite jufammen, UJefd^c
ju biefem no^ mx anbereö übernatürnd;eö ndmiid; bie gänj*
nd;c 2tuöfd)tie|jung ber männlid;en ^T^citigfeit 16ei ber (^rjeu^
gung ß^rifti |)insufügt. 2)enn ein anbereö i^ biefes, inbem
ja barauö, ba^ biefe 3:i;citigfeit nid;t mitgcivirft ^at, ba$5 (Bein
©otteö in (i^rifto unmögtid; fann erfiärt tt)cvben. ^lan mu^
biefe ^Beftimmung ani einem 5Unefad;en @efid;t^pun!t ktrad)ten,
einmat in S3ejug auf bie barükr iJor|>anbenen neute|^amentif4)en
3eugnip, unb bann in Sejug auf i^ren bogmatifd;en 2Bert^.
3enen (Srjä^tungen ^, auf )XK\ä)t in beut iveiteren SBerfoTg ber
@efd)id;te et;rifti nirgenb jurüffgegangen n?irb, auf bie fid; aud>
71 leine apoftotifd;e ©teße kruft, treten nun entgegen foivot bie
Reiben ®efd)Ied)töregifter (E^rifti, Jveld;c o^ne irgenb eine ^iiff==
fid;t auf jene Stngakn \d)M)t unb ungelünfielt auf 3ofef ^nxütU
"■ «Watt^. l, 18 — 23 unb Suf. 1, 31—34.
G5 §. 97.
Qckn, t^eifö ivnö tcn ^c^anncvj ktrtfft mäjt nur fei'tt (StiiU
fdjtvci'ßcn über tic Sac^^c [cdM't, fonbcvn btc 5(rt unc cv o(;ne n((c
tcrid;tij}cnbe 23cmcvfinicj cvjvi()(t, bap 3cfuö von Svinbofcutcn unt>
23cfanni?5i 3ofefö (£oI;u genannt ivivb '; nnb n^nd'djeö jtnbet
firf; and; in j'cncn kibcn d-iHinvjcticn -. 2öcr nun i'cnc Gr^äl;*
hingen htd;ftdb(td) genau nimmt, ^at frcilid) ein ^unbciKireö
nicljr 5n vertreten; al>ev niemanb unrb woi tel)aupten ivoKcu,
burd; biefe 2(nnal)mc fomme in unfern ©tauben ein feinem \m^'
ven 2Sefcn nnterftreitenbeö dlement, nncivot attertingö bicj'enigen
^ic^n nad) iiräften kitragen, \vdd)c fid; in ^HiraUcIen junfc^ien
biefcn 9?ad)rid)ten unb ben mandjcrici jübifdjen unb ^eibnifd;cn
Sagen t»on übernatürlid;eu (Jm^fängniffen au^gejeidjneter 9)icin*
ner ivcBfgefaUen. &cn fc, ivenn Slnbere 3.^ebenfcn trügen, un«
ter biefcn llmftanben auf jienc ßrjäljlungen alicineinc Se^re ju
grünbcn, unb VM'et(eid;t gar aU unerla{j{id;cn ©(aukuöfa^ anf^u:=
ftcUen, fonbcrn \iö) el;er ücranta^t fdnben, a\i^ ben öort;anbenen
Slngakn ju fd)ticf?en, baf? unter ben urfpriinglid;en 3ii"öern
(s^vifti iveber ein gro^^er äi?ert(; auf btefen Umftanb gefegt Jvor:;
ben, nod; avA) eine ganj feftc unb alfgemein anerfanntc Uekr:=
lieferung barükr y erlauben geivefcn fei: ivürbc man ibnen fei?
neöivegeö abfprcdjen tonnen, ba^ iver and; nid;t an feine über=
natiirhdje 3c"9»"ö ii^ -bicfem 8inne glauk, bod) fe^r wc^i an
ß^riftum alö (SVlöfer glankn fönne. — SBanJ nun ben streiten
®efid;ti?punft, Uvimlid) ben bogmatifd;en Söertf; bicfer 2(nna^me
betrifft, fo finb juerft nid;t nur bic alten fi)mk(ifd)en 8tel(cn »
fo gefaxt, bap fie fo gut ciU gar md)tß von einer bogmatifdjen?^
Slbjiveffung merfen laffcn, fonbern baffelk gut aud; üon ben
neueren aus i^ncn entlehnten •*, bereu 3»f«^5c S" ^f» ^^eif^ ivic^^
» 3cf). G, -42. = 3)lattr). 13, 55. Zut 4, 22.
' Symb. roiu. tov ytvytjO^iyTcc Ix nt^tviucTog uyiov xcd MaQiag rrjg
nuQd^ipov' qui natus est de s|)iritii sancto 'ex Maria virgine. — Symb.
Nie. Const. ca()y.o)&ivTu iy. nvtvficaog uylov y.cd MuqUcg Ttjs nciQ&i-
vov xat ipuv&(>oinrjCavTa.
* Conf. Aug. 8. nalus ex virgine Maria. — Exp. sinipl. XF.
Gf)ri|Tf. ©lautt. IL 5
§. 97. (>G
ter ctufgenommeiten, i^nU aU get*i((tgt ijorau^ßcfejten 5ütöbvüffen
tei* attcn ' faum ^ie unt tn eine tetfe togmatifdjc gävhtng ^a^
Ben, fei e^ nun in S3ejie^uug auf bie (^rbfünbe ober auf bie Sitt;=
^f(anjung beö göttlichen in bie nienfc{)ticf)e 9?atur; benn biefeö
ftnb bod) bie einzigen, um berentixnUcn bie ^^atfad;e eine $Bid)==
tigfeit für ben d)rif^{id)en ©(aukn \)ühm fann. ß:ine genauere
S3etrad;tung ivirb akr jeigen, baf fte in fceiber ^infic^t »ottforn^
men gleidjgüftig ift. ©o ivie tvir ncimlid; ba^ in unferm ©inn
ükrnatürlid)e für bie ^erfon bes? (?rI5ferö fd)on in kiber S3e^
jie|)ung in Sinfiprud; genommen I;akn, ift auc^ fd;on, ivenn eö
au^ nid)t beutli^) auögefprod)en ivax'D, bie natürlidje (Srjeugung
aU eine burd; kiberfeitige @e[d)(ed)ti?t^ätigfeit »ermittelte X^at
rsbev iperfonHtbenben Straft ber menfd)Iic^en ^f^atur für unjurei*
d;enb, um feine (gntfte^ung ju kgreifen, erflärt njorben. 2)cnrt
jufotge beffen, it»a^ über baö 23egrünbetfein ber (Sünb^aftigfeit
jebeö (Sinjelnen in bem fvü[;cvcn @c[d)fcd)t gefagt ift -, fonnte
bie natürlid;e (Sr^eugung 'Dtn (^rlofer nid)t ^eroorbringcn, ivenn
er bod) nidjt felBft burfte bem ©efammtleben ber @ünb{;a[tigfeit
angehören. 2)affetk gilt aud; von bem anbern ^unft.' 2)enn
bie reprobuctive ^raft ber ©attung fann nid)t ^inreid)en ein (iiiu
jetoefen ^lerijorjubringen, burd) ii)eld;eö erft üwa^ in W (3aU
p. 20. non ex viri coitu sed conceptum purissime ex spiritu sancto
et natum ex Maria sein per virgine. Conf. Helv. XL p. 96.
carnem . . ex intacta virgine Maria, spiritu cooperante, sumens.
Conf. Gallic. XIV. p. 116. ciiius caro sit vere seinen Abra-
hae et David is, qiiauivis arcana et incomprehensibili spiritus sancti
xirtute fuerit suo tempore in utero beatae illius virgiiiis concepta.
Conf. Anglic. IL p. 127. in utero beatae virginis ex illius substan-
tia naturain huinanam assuiusit. Conf. Belg. XVIII. p. 180.
conceptus in utero beatae virginis Mariae idque virtute spiritus
sancti absque viri opera.
» ©clbll wo bie ©rrcäbnung ber ©a<f)e ganj fc()It, rcic im Symb. Quic.
unb bec Conf. Hungar. if^ barin feine ^IbfK^Uidjfcit ju fuctjen.
=» <S. §. 69.
07 §. 97.
titncj felbfl IjinetngchMclit ivcvbcn fo(f, ivaö nod; gar ntcl;t tu i^x
gcivcfcn nnu-, fontcrn cö muj} ju tiefer ivraft nod; ctnc mit i^#
ver 3:^ätiöfcit fid) serln'ntcntc fd;cp|evif({)c X^ätiQkit I;in^u3ebvid;t
werben, uub nur eine \oid)c hnn nud; beu eine S^peifua^mc au
ber aUgemeiueu ©üub^aftigfeit kbingenbeu (Einflup bcr ®ti
fd;(cd)töt^attgfeit tu ber (Jrjeuguug aufljehn; unb tu biefem
(Biwn ^oftulirt jeber, ber tu bem (Sriöfer eine naiür(id)e Unfünb^
lidifeit unb eine mn^ (2d)c)?fung burd; 23ereinigung beö Qött^
Itd;cn mit bem meufd}(id;eu annimmt, aud; eine ükruatür(id;e
(vrjeuguug. SlUeiu »roju bie uatür(id;e Örjcugung unjurcid)cnb
ift, baju mufj bie t^eiüvcife 2tufl;elniug ber[cl6eu aud) uu5ureid;cnb
feiu. üDenu baburd), bap dn ?eku in ber Jungfrau o^ne 33ei-
jvcl)nuug eutftaub, fanu baö (Bein @ottes5 tu bemfed^en nid;t
tegrünbct ivorbcu ]dn; uub eku fo iveuig fouute bcr 9)caugel
eiueö t\iterUd;cu 5lnt(;ei(ö an bem neuen l'cku, i^enn bod; ber
mütterlid)e ganj ber uaturlid;e Miefc, baffclbe x>on ber ©emeiu:;
fd;aft mit bem ©efammtleku ber ©üub^aftigfeit kfreieu. 2)a^
I;er Hlbetc fid; auc^i jcitig genug bie ergvinjenbe ißorfteKung, and)
S)?aria müffc öon ber angcftammteu @üubl;aftig!eit frei geivefeu
fein auf biefctk '^d\Q. %lkin ciue^ tl)til^ müpte bann au6
bemfeiku ©runbe von ber 5)tutter ber ^Diarta unb fo tveiterr^
t)inauf baffelk k^auptct Jverbeu, aubern i\)tiii Jüürbe bcd; auc^
jebe anr!lid;e ©üube ber 9}Jaria, fofern uämlid; ][eber ^ft)d;i)"d;e 2l?o*
ment aud; feine Ieib(id)e (Seite \)at, auf bai$ ilinb, fo lange fein
^eben tu bem iljrigen eingefd;(üffeu )var, eine 3?üffanrfung au^ge*
ük I;aku. &icH eö alfo feine ?ef)re ober Uekriieferung ii?ou einer
fortKiufenben 9tei[;e unfiinblid; empfangener uub gebtiekner 2)iü>
ter: fo ift aud; bie 2(ufl;ehing beö mannlidjeu 2(ntl;ei($3 an ber
CEvjcugung bes^ ß:rli)ferij in kiben 33c5iel)ungen un5ureid;enb,
miil;in bereu 2(nnal;me ükrfliipig. Mc^ kru^t folglid; auf ber
Ijökvcn dinani-fung, iveld;e aU eine fd;i)pferifd;e gött(id;c Sr^ätig*
feit au^)/ tvenn bie Cirjeugung yoKfommeu natürlich Jvar, bod;
ekn fo ben yäterUc^ien (Sinftup toie beu mütterlichen baljin ak
änbern fonnte, bap feine <2ünbl;aftigfeit kgrünbet ioarb, tt)ie
§. 07. 68
toc^ nur fte \>evmod;te bte natüviidjc ÜnyoKfomment)eit t)c6 cr^
jcugten ju cv^än^cn. ^ev afföemciue 93egviff ül'evnatür(id;ev ^iv
jeußung WiH alfo ivefentttd) mit) iiot^it^cnbig, wenn ber eigen*
t|)ümttc(;e Söorjug be^ S-rlöfcrö uniterringevt Uühn foK, bie na*
|)cre 33efitmmung beffetkn akr aU ^rjeußung oI;ne mdnnttdjeö
'3ut^un ^ängt mit ben trefcntttc()cn (5femcnten ber eiöentl;üm*
iid)cn SSüvbe be^ (5rtöfer^ gar nidjt jufammen, tft alfo aitd; an
nnb für ftd; gar fein 33eflanbtt)eil ber djriftlidjen §et;re. 3Ser ftc
alfo annimmt, ber nimmt ftc nur an tregcn ber in ben neutefta*
mentifd;en Schriften bat)on enthaltenen (Jr5äl)(ungen, unb fo ge*
^ört ber ©tank baran, ivie an mand)eö 3:t)at[dd;Iid;e ivaö ekn
fo wenig not(;ivenbig mit ber Sßiirbe unb beut @efd;äft beö dx^
toferö sufammen^cingt, nur ju ber Set)re i)on ber <£d;rift; unb
3eber ^at fid; bariikr nad; ridjtiger 5lnivenbung ber von i{)\n
t)cn)ät;rt gefunbenen ©runbfaje ber Slritif unb 5(u5(cgungöfunft
ju entfd)eiben. SBer nun eine ükrnatih1id;e (Svjeugung in mu
ferm ©inne bod; annimmt, ber fann irenigften^ fd)n)evlid) in beut
?5ükrnatürlid)en wai fte eni^atten ®runb finben, biefen dx^ii^^
Uingen ben gerd)td;t(id)en (^^arafter al^jufpved;ert ober v^on ber
6ud;flät)(id;en (grfiärung at^juiveid)en, fo nnc bem, ber |Te nid;t
fcuc^ftäMid; unb gefd)id;tlid; gelten laffen fann, bod; unbenommen
Bleibt, ber eigentlidjen ?e{;re »on ber übernatiirtid;en (2:rjeugung
treu SU bleiben. 3ft eö aber überp^ig, über bie jiungfräu(id)e
(5m^fcingni9 eine eigentlid;e ?c^re aufsuf^etten : fo ift eß aud; be*
benftid), wdi man nur gar ju kid)t in natuvunffenfd;aft!id)c Un*
terfud;ungen venviffelt n)irb, tt)eld)c ganj auf^evtjatb unfereö @e*
Ibieteö liegen K Hub nu|i ifl nur über biefe in ber CEl;riften{;ett
attgemein ^errfd;enb geirorbene SBorfleUung, um ?i3?ip\)erftdnbnif*
fen »orjubeugen, nod; folgenbeö ju bemerfen. (Svftlid;, fo Jvenig
bieö ^l;i;fioIogif^ übernatürliche f4)on von felbj^ ba^ tu fid;
fd;Iießt, iva^ nnr von ber götttic^en (Jinivirfung Ui ber dx^
» Snan bebcnfe mir j. 93. bie in tcn angcfübrtcn fpnibclifcf)cn untcrfiricf)f#
neu Stuebrüfff.
CO §. 97.
jcugun^ fcc6 ©vlöfcrö fovbcvu, ckn fo mnic^ i)C[t cö aurf; (5iti*
flii^ an\ fccn i''olfi?t^ümfid)cn (J^avaftcv tcv ^cv[5n({cl;fcit 3cfit,
ivctcv um fcl)cn für fid) ta^J auöjutifgcn, ivoviu eine ©cmcin«
\d)a\t mit bcv (Sünbljaftigfcit lä^e, ncd; um i^u bcffeu ju be*
vaut^cn, JvaiJ ju feine v Ö)cfd)icl)tlid)fcit cjc^övt. 3*^^c>^cnö, auö
bcmfclbcn ©vunbc mujj man fid; aud; Ijütcn, bie 35ovflc((ung,
ivic fie ja feinen anbern @runb ^at alö bic evangclifd^en (5i*ja^*
lungcn, meifer auö,^ufpinncn aU btefe eö evfovbern; ivonac^ bic
S5ebauptnng, 9)iavia fei fiM'hvä^vcnb 3u"3f^"^i" (\tHidKn, aU
viöKig gvunbic^ abju\vcifcn i]t. 2)vitteni3 barf bic ^orfteUung ftd;
nun (lud; nid;t gvünben unb ckn fo ivcmg fd;ticfjcn taffen woU
len auf eine 95eriverfh'd;fcit beö @cfd)led;tötvicks5, a(ö ob feine
23efriebi3ung ctiraö fünbfidjc«^ unb (Siinbe ^evyorbvingcnbcsJ fei.
ßnbfid; ift, ivenn man aud; bic (^vsä^iungen bud)ftviblid; unb
öefd)ic{)tlid; nimmt, bod; eine bibaftifd; genaue 3::crminoIogic bar*
in nid)t t^orauöjufejen; bcfonbcfiJ ift ju bcbcnfen, baf? bei* diuro
gel bamalö juv "^^axia nid)t in bem beftimmteven neuteftamenti*
fdjcn Sinn öon bem Reuigen ©eift vebcn fonnte '. :t)af)ei* aik
erfünftetten Gvflärungen - baviiber, Jvcö^atb biefe Söivfung bem
1;. (Dcift befonberö beigelegt ivevbe, un^eitig ftnb. 9?ui* ganj Un*
geii^ei^cte aber fönnen gegen alfen ivo^I unterfd)eibenben &tUani)
ber ^ird;enle^rer =» baö 23er()vi(tni0 fo \)crivirrcn, ba{^ fie 3efum
ben ©oI)n bei3 ^. ©eiftciS nennen.
3. ^ic 'qWüU (formet unfereö ©aje^, ttjctd^e ben S^f^^ttt)
beö 23creintfcinö beiber 9Taturcn bcfd^reibt, fann aud; nur, lücnn
ivir ben vorangefteKten Äanon ju ^ülfe ne|)mcn, rid;tig X)cx»
\ Saniit lliinnit rid)tic| tjcrflanbcn iibercin Joan. Damasc. I, 19. III, li.
Tp fiiy ivottQy.tüOii, Tov köyov ovts 6 nartjQ ovre to nvfvjna xcu ovdiyct
löyov y.ixoifuii'rjxfv il fi^ y.ca' fvdoxkcfj tticiDol er aiiberroiirtö aüd)
ungenauer unb anberö rcbct.
» 5KcjI. Gerli. loc. T. III. p. 416., bcffen ©rflärungcn eorncbrancf) Hi-
larius de fid. trin. II. jmn Ö5runtc liegt.
' aMelc ©teflen bifr»l>cr b" Gerli. a. a. £!.
§. 97. 70
fiattben werben. 8onfi fönnte man tetd;t bte (53emetnfd;aft für
eine gtetd;e Ratten, unb, Jvett etn a'6fo(ute6 ©Ietd;geun(^t ntd;t.
öorauöjufesen ift, aud) aButcdjfetnb ein Uekröert)td;t auf.©etten
ber mcn[d;Iid)en "yiatnx annehmen. 2)ic @emctnfd;aftttc^fc{t mu§
aUv in jebcm 9)?oment eine fotd)e fein> bag von bem ©etn ©ot*
teö tn (5[;rifto bte X^ätia,tdt an6gel;t, «nb bte menfd;ttd;e ^^atnr
in bte ©emctnfd^aft berfclkn nnr aufgenommen unrb. 2)enfen
njtr |)teki an ben freittd; ntd;t ju iit)erfel;enben ©egenfaj jtvt='
f(|)en übenvicgenb tl;ätißen unb überiineßenb kibent((d;cn 9}io#
ntenten tm menfd;ttd;en ?ekn: fo fonntc man freitid; kforgen,
baf bennod; auf btefe Sffietfe bic SSotlftänbtgfeit beö menfd)Itd)en
:©afetnö für (E^rtftum öcrioren ginge, ba ja tcitentttdje 3wfi^i"^^
nvd)t fönnen t)on bem göttltd)cn in i(;nt aui3ge(;n, unb bod; ah
rteö öon biefem aui5ge^cn foK, mitl;in bic kibentlid;en i^m fehlen
mügtcn. gaffen wiv biefeö gteid; am aWgemeinften: fo finben
Wiv einen tcibentnd)en Swf^^ttb a\$ notl;irenbig ja gteid)fam.fte:=
tig in ßl;rif^o gefejt, fo bafj geiviffermaf^en al(e feine i^anblun?
gen von bemfelben aB^cingen, ncimlid) baö ?Otttgefül)t mit bem
ßufianb ber 5Ö(enfd;en, jugteid; akr ivcrben \yir in aliem \va^
l)itX)on ausging am fceftimmteften ben 3»^^"^*^ beö ycrfö^nenbcn
®cini5 ©ottcö in ^^rifto erfennen, ireldjpr alfo fd/eint buvd; ei*
nen (cibenttid;en 3wf^<^»b, ber nur in ber mcnfd)(id)en 9catur
beginnen fonnte, fcebingt ju fein. SSenn nun bem iin'rfltd; fo
iväxc, unb (^^riftuö fönnte ju aUm ftncn Spantlun^cn atfo aud)
fircng genommen ju bem ganjen (JrlöfungöJver! nur gefomtnen
fein burd; eine gteid)fam sufciKige 2ßa|)rne^mung : fo iväre baburc^
Gud) o^nfe'^tBar unfere ganje 23orftetfnng von bem (?rlt)fer nidjt
me^r biefelk, \uld)c wiv un^ tnö ][ejt öergeg^enivärtigt t;aBen. Unfer
^anon nöt|)igt unö ote^r aud; bie menfd;(id)e 5^atur (Eprij^i n)äp
renb ][ener 2Ba^rne^mungen nid;t aU für |td; unb burd; fid; tte:=
ittegt ju benfen, fonbern nur in bie @emeinf^)aft einer ^^tätigfeit
beö göttlid;en in ß^rifto aufgenommen. Siefcö nun ift "s^ic ^i^tU
M)t Siek in S^rifto, it)eld)e ber menfd;Iid;en 5^atur einmal für
immer ober in ][ebem S[>Zoment, gteid;viel ivie man eö auöbrüffe,
71 §. 97.
btc 9iid;tung auf tie 21>vif;vncl;nun](^cn bcv ßeiftigcn 3i'ft^i>^t»c bcr
9?ienfd;cn ßal\ ^cvmößc tiefer ^lißa^vne^mungcn unt> tu ^ofgc
fcevfciku cntanffclten ftd; tamx uncteu fcic ^'"ViiO'e S" bcn etn^
jctncn I)ülfreid;en J^'^anbhinc^cn. ©o ba{j in fciefev 2Bcd)[eIkjte-
bimg aUc uvfprüiiglic^ie 3:l)ätißfcit nur bcm öiHUidjcn jufcmmt
«nt> atteö Icitcntlic^e nur ber nicn[d;(icl)en ^f^atur. Senn aud; bic
burd; ^enc 3i"pw^fc kbiußtcn mcufd)Iid;cn ^l?ätigfeitcn tragen
ben (Sl;araftcr U^ teibentlic^en an \i^. SIKerbingö akr mupte
cö aud; in (S^rifti ?ckn anbcre Tcibcnt(id)e 3iii^ti"^c gekn, bie
nic^t von irgcnb einem ßeiftißcn 3"^P"f^ aueigel^en, fonbern nur
»on bcm natürlid;cn 3uf^i'""^cnf)ang ber nten[d)lid;cn Drganifa^Ts
tion mit ber äußeren 9latur. Sluf bicfe ßwfti'in^e ««" i|^/ eben*
faKö nnfcrm ^anon ßeiUvip, bie urfpriingtid; nur für ben 2lct
ber S3creinißung kftimmte gormel anjmvenben, ba^ "^k menfd;*
\id)t yiatnv nid;t bie pcrf5nlid;e ß^rifti fei »or i^rcm aufgenom»«
menfcin in bie 23creiniöung mit ber göttlicl)en. ^enn aWe fold)C
3uftdnbe ivaren nod; unpevfönlid;, fo lauge fie t»Io^ (eibentfid;
ivaven; i^r aufgenommennterbeu in baß iunerfte ;pcrföulid)e 33c«
ivufufcin al^cr unb i\)v burd;brungeniverben von einem göttlid;en
3mpufß ivar fo [ef;r eineö, baj} fic vor bcm legten nur nod; aU
tin äujjcr(id;e«3 unb fvcmbciJ aufgenommen »rurbc. @o ba^ nsir
aüe^ jufammengcfafjt fagen tonnen, fein t^ätiger 3iift^'^»^ Unm
in C^rifto gcivefcn fein, ber nidit atö ein für ftd; kftctjcnber
ktrad)tct von bcm Sein ©otteö in il;m iväre angefangen unb
von ber men[d;Iid)cu ^fatur voKcnbet ivorbcn, unb eben fo fein
Icibenber beffen i\)n erft ju einem :perfönlid)en er(;cknbc 33er*
)vanb(ung in ^[jätigfeit nicbt benfelben 0ang genommen. —
•ficgcgcn ivärc afferbingö bie (Jinivcnbung ju mad)cn, bapJvcnn
man einzelne 9.\'omente unterfdjcibct, unb ben Slnfang aUcr auf
bicfe SBcife jeitfid) auf einanber fotgenben $t:^dtigfeiten bcm gi)tt*
tid)en in (i^rifto jufd)rcibt, biefeö alßbann geivifj/ iix äöiberfprud;
mit bcm ivaö von einem ©ein G)0ttei3 gefagt njcrben tann, aÜ
ein jeit(id)e0 mit entftc^enber unb vcrgcljenber 3:^dtigfeit befc^ric*
ben n)irb. SlUein auc^ biefcö löfet fid; auf, ivenn njiv nur bie
§. 97. 72
fdjpn oBen i auf baffclk Sebenfen ^inftd;tnrf; beö Slcteö bev
S3eveintöung gegckne SInüvort tmd; ^Inleilung unfeve^ ^auon
fortfcjenb fagen, baf aud; ivä^rcnb beö iBcreintfeinö baö gött*
Itd)e SBcfcn in &)xi{io fid) felKt (^Icid; Heiknb, nur auf jett*
tofe SBcifc tl;ät{ß gorefcn, unb nur bie fcl;on v>crmcnfd;Iic^^te in
röba^ (Sdnü ber (Srfdjcinung nkrgcljcnbe ©eite bicfer S^^ättgfeil
^ütUä) fei. ©0 bafj in ei;rifto feltft bie urfprüngtid;e aufne^=
«lenbe gött(id)e ST^ätigfeit unb bie gi)tt(id;c 3:ptigfeit uni^renb ber
^Bereinigung nid)t ju unterfd^eiben ift; aUe Sr^atigfcitcn aber, fo
fern fie ^(iilid) untcrfd)icben iverbcn, aud; nur (Jnnviffhntßen bev
tnenfd;nd;en finb. ^eber tfjviHge ^Oioment (J^rifti, modjte er nun
tnet;r alsS 33erftanbei?{()ätigfeit ober aH 2ßi((enet(;ätigfcit anjufc^en
fein, ivar auf wenfd)Iid;e äßcife gciyorben ein SIcfuItat ber ^nU
Ud)tn (?nhinff(ung: unb nur infofern atte erfd)cincnbe Xi)äiiQUit
ei;riftt nur fo oufjufaffen ift, fann man i^m mit dltd)t eine volf^
ftänbige menfd)Iid)e Seele jufd;reikn, bie aber innerlid; yon bie==
fem befonberen <Bdn ©ofteö in il;m getrieben ivirb, tiield)ei5 fid)
felbjl gteid; bleiben unb unveränberlid; jene in ber ^D^annigfal*
tigfeit i^rer Functionen unb 9)?omente burd)bringt, une fid; biefe
?0(annigfaItigfeit immer iveiter entiviffelt 2. T)ic^ fft nun aud)
ber ©inn beö Siuöbrutfö ber <Bd)uk, baf bie S3ereinigung
eine ^erfönlid^e fei. 9iid)t eine eigne 5^atur foli baburd;
ttJerben, \vüd)t »on anberem menfd)Iid;en ©ein fcnnte unb
mü^tc unterfd;ieben n^erben, fonbern \x>a^ burd} baö <Bdn ®oU
teö in (^^rifto tyirb ift atteö x>oKtommen menfd;Iid), unb confti*
^ Unter 2. in bicfcin §.
2 3^aiTc(bc fagt unter 5(nbcrn fc()cn, roenn man i()n nur ricfjti^ auffa)U,
Joanii. Dam. III, 7. (p, 2] 5 seq.) 'Icioi' dt, (os tl xat nfQij^coQfly
Iv uXky'jXcug ras lov xvqlov (fvoHS (fay.tv , ulX oXdafxsv onws ix Ttj?
&t2cis cpvatMS ^ nfQi,/w(ji]aig yByovtv' ctvrtj f^iv yäq dt« ndynou dii^xik
xaS-ioS ßovliTdv xal nfQi^ojQH , dt avrtjs ö'i ovdiv. xcti avT>] fxh' Tinu
olximi' avytjLicmou tjj CuqxI uiTaJ'iJ'ij)Ot (»clHMl Ifcilcr unten) /ui-
vovßa cdiTrj dna&rjg , xat Twy rtj? caqxo? na&üJi^ (»VOJU auc^ alU^ jcit?
l'ldjt Qd)'ött) ccfisToyog.
73 §. 97.
tuivt jufammcn eine (2:{nf;cit ctneö iiatiirgemäpcn feknöycrlnufei?,
in jvcld^cm alic6 ivaö jiiv (5v[c()einunö fommt vcin incn[ct)(id) ifl
imb einest auö tem aiitevn gcaljnct ivcvbcn fanit, inbcm jiebcr
S'comciit bt'c fvül;)cren üovauö fe,U/ 0^115 yevftanbcu ahx mir aU^o
Icö iverbcn fann itntcv ^^oranefcjinu^ jener S^cret'ntßunß, burcl;
ivcfdjc adcin bicfe ^kn-fon iverbcn fonnte, fo ba(j and; /cber ?Oiü^
nient baö öött(icl)e in C^rifto alö baö i^n kbingcnbe fnnb giefct.
llnb ivcnn unr nad; alfcm Holperigen baö ©einet unferer kiben
Sä^e gegen einanbcr atnviegen, fo irerben ivir fagen muffen, ba^
anöfd)Iicfjenb ber erftc nur aniveubhir 'ift für ben fd;(ed;tl)in er;«
ften SInfang beö 2)afeinö aU baö ?eten alö ein einfad)cs untrbe,
niitljin bap biefeö yor bie jufannnen^ängenbe (5rfd)einung C^^rifti
fä((t. Unb ekn fo auöfd;licfienb ber Icjte nur nad; biefcr Qx^
fdjeinung, benn nur jvenn bai^ menfd;(id;e fd;{ed)il;in »ottenbet
ift, unb ind)t^ me^r ivirb in bem 3ufammenfein mit bem (Sein
©ottes?, fann eö auöfd)(ie{jfid) mitmirfenb fein. Unb fo ifl eö k*
greiftid), ba^ eö für bie ^dt biefer (5rfd)cinung jivei ycrfd)icbenc
5(uffaffungö\vetfcn gicH, iveM;e wkwoi jufammenge^örig auQ Un==
fenntnifj il;reö iva^ren Sßer^ättniffcö fid; feiubfetig gegenühr ftel^
len. 2)ie eine tvetd;e in jiebem 5)ioment fo auöfd;IieOenb auf baö
anfangenbe gött{id)e ftel;t, bafj fie in ©efa{;r fteljt ben menfd;{i*
cl)en 3ufammen(;ang auö. bem Singe ju verlieren; bie anbere
tveld;c ükrall fo üoUftänbig ben menfd)lid)en 3nfammen^ang er^^
greifen 'und, ba^ ivcnig fc^lt, fie verlöre ta^ jum ©runbe tic^
genbe göttlid;e ani ben Singen.
4. 5Diit kiben gormein unfereö Ce^rfajeö flimmen an^ bie. aU
ten freilid) Uo^ verira^renben nid)t akr irgenb üwa^ conftrui=
renben 9\ege(n üterein, iveld;e im ©efolge ber (Eoncilienver^anb^
lungen fd;on in ben älteften 8i)ftemen 1 au^gefü[;rt finb. 33et
ber erften 2^reil;eit berfellen 2 liegt offent^ar ber. ©ebanfe .jum
' j. 58. .Toan. Dam. JII, 3. flgt.
§. 97. 74
8i®runbe, ha^ btc ßcttliclic ''Ratuv in ^^rifto öoit ber lucnfd^nc^cn
in t^m auf feinevlci Söeife gefd^tcben fet, fo bajj man kibc yon
ctnanbcr fonbern fonne. 3fbe ©d;eibunß, ivenn man fie auc|)
nact) Einleitung jener Formeln räumlid) ober jcitftcf) faffcn woUtc,
fönnte bod; immer nur eine (B(l)eibun3 ber 5:|)ät{gfeiten fem; unb
gäk eö nun eine fülci)e, fo mü^te eö in (J^rifto auf ber einen
<Bdk nm\\d)U6)c 3:i;ättgfeiten gekn, bic and; nidjt »on bem 3m*
V'Ulö bei? gött(id;en qt^ängen, unb auf ber anbern öött(id;c bic
fid) burd) nid)ti in feiner menfd;(id)en 5^atur ,funb gegeben ^äU
len. 2)icfc fönnten ater auc^ i^re Hbftammung ani bem %ct
ler ^Bereinigung nid)t nad;iveifen, iveil fie feine 5Ie^ntid)feit mit
bemfelBcn an fid) trügen; unb fomit ive'pren jene gormein baf-
felbe ab ivaö and) unfer ilanon ahmi)xt. 2)ie anbere 2)rei^eit i
^at ganj beuttid; bie Hbjiveffung jebe SSorftcWung »on einer Um*
änberung ber einen ^i^atur burd; bic anbere abjuiveifen. 2)ur(^
eine febe foidje nun, bie ja üon bem menfd;fidjen mü^te auöge*
gangen fein, wäre ba^ göttiid}C ein idilid) unb rciumfid; bebing*
teö geivorben; fo ivic, ivenn bie menfd)(id)e burd; baß gottlidje
Jtjärc »cränbert Jt)orben, bie ^^crfon au^ ber 3bentität mit ben
übrigen ^crauö gerüfft n^orben iväre. 3n beiben gäKcn affo beftänbc
nid;t bie ^Bereinigung beö gö(t(id)en mit bem mcnfd)lid;eu. 2)ie
Slbsmeffung ifi atfo md) ^ier biefelbe, ixH^aih nur ba^ g5ttlid;e
in ber 23ereinignng fo ju faffen fud;en, Jvn'c eö allein mit ber
SBoUftänbigfeit beß mcnfd;h'd;en beftefien fanu, unb umgefe^rt.
91id)tö befto )vcniger finb biefe <5ormeIn nid;t uneber aufjunef;^'
men, ba ,fie burd;au6 auf ber SSorfJetiung ber ©ott^cit aU 9latur
berut;en, iveldjc überatt nur üerixnrrenb einnnrfcn fann. — dTät
biefcn negatioen gormein wäre cö and) ^tit ber 2)ogmengefd;i^)tc
saaud; bic ^öd)\t leere formaiiftifd)c Srbeoric ju übergeben, wie
©äje »on ß^rifto, menn ftc rid;tig fein fotten, verfd;ieben muffen
gebilbet werben, yt nad;bem "oon ber ganjcn ^erfon (i\)xi\ii ober
nur i>on einer von beiben 9laturen bic 3?ebc ifi. ©oKen bergtei='
• ((ucclkoiioTCtiS ccTQinTws unb dßvy/vT(og.
75 §. 07.
rf)cn n?C(^cTtt and) aU 9?crm für bcn Huöbruff auf bcm Gictn'ct bcr
ert>aitlf(I)cn 9?iitt^ct(unj5 ticncit, bamit er ftd; nur inncrfeatb biefcr
(3cl)vanfcu fcovcgc: fo lönnten fic nur nü^tid; fein in ^dkn bev
SSerfcjcrungöfudit, btc bcd; unter biefer gorin fd;n)er(id) uneber*
fcbrcn irtrb. ^m a%cmcinen biirfen unr un6 jenen älteren Sit-
ten nid;t öktd)fte(fen, wo ber ftren^crc l'eljrauc-bruff nur aii^
ben üolfömäfjißcn SarftcUungen auöge^eid)neter 9?cänncr fid; aU^^
mä^ftg gejialtctc. (Sonbcrn jejt ba baö (2i;flem »odenbet i^, unb
bic (Sntunffung ber (£d)ute t[;ren eichenen Gianß ge^t, muffen bie
d;riftl{d)en 9tebner fo o^ut aU btc 2)i4)ter bic ^reil)eit l;akn fid;
nud) fofd;cr 2lu6brüffc ju tebicnen, Jrc(d)c fid; in bie St^ermino*
logic ber Sd;ute gar nic^t einfd)atten laffcn, wenn fte nur in x^^
rem umnüttclt>aren' 3»f*-i"^"icn^^i"B/ ^"^ ^^'-^ f^^ "^^-'^ kraus^gc?
riffen Jverben fo((cn, unkbenf(id) finb, unb nid)t6 bic SBürbe beö
ßrlöferö verringernbeö ober baö ©efü^t für biefclt^e \)erTejenbeö
jum ©runbe Ikc^t. (SoKen hingegen biefc D^egeln nur ber ©d;u(c
fel(>ft bienen um ftd) auf j'ebem ^punft bcfio (cid)tcr ükr bic 3"-
fammenftinimung c'in^elner gormein mit ben aUgemcinen Säjen
ju Orientiren: fo finb fic ju fe^r auf ben ©ebraud; bcö 2tuö^
bruffö 9latur für baö gött(id;e wit für baö menfd)fid)c tafi'rf,
atö ba§ fte öon -li-ujen fein fiMinten, lüenn man biefe :Darf^e(s
lungömeifc üertäfjt. Unb ivir l;at'en einen iveit kffcrcn Sianon
an ber formet bap in (J^rifto er|l bie ©djövfi'nß beö 9)tenfc()en
üoUenbet iji. 2)enn ba baö i^n üon atten Slnbern unterfd;eibenbc
fein 3"«crfteö ift: fo mup nun baö i^\n eina^ol)nenbc Sein &oU
teö ftd) ju ber gefammten menfd)(ic^)en -J^atur vergalten, iüic baö
»or^er innerftc ju bem gefammten menfd)Iid)cn £)rganiömuö,
ive(d)e Slnaiogic fid) and) fd;on, Jvenngfetd; nid)t tcntUd) auögc^sj
fprod)en, burd; bic ganje luö^erigc 2)arftcUung gebogen I)at.
5. 5Inö ber ^ier bargetegtcn S3efd)apnf)eit beö ©einö ©ot^
teö in d^rij^o unb ber 5^ct^ivenbigfeit bie 23e^anblung beö I)i)d)'
ften Söefenö alö eine 9?atur aufjugekn, fo Jxnc ani beut ivaö
[d;on ükr bic gptt(id)en Gigenfd;aften gcfc^rt worben, folgt fd;on
§. 97. 70
üon fetbfl, baf) bie 3:(;eovie yon etner gegenfeittgeu 9)ctttpet(ung ber
(Sigenfrfjaften teibev Staturen an einanbev eknfaEö au6 bem ^c^X:=
begriff ju ycnveifcn iinb bev @ef(l;{(i)te beffelkn ju ükrttcfern
ij}. 2}enu fofcvn anr ju itnfevn 33ovftc((ungcn üon gctt(ic{;eu (St-
gcnfitviftcn nur bitvd; 5lnalcgic getaitgcn, fagt bie 33ci(cßung gött^
Iicl;er ©igenfc^aften an bie men[d)Iid;e 91atuv, mnn biefe iu'(i;t
biivd; bie Unenbliii)feit bevfelben jeifi)vt iv'erben foK, nid;tö auö
olö bie fcl)led)t{)inigc menfd;Iid)e 33ovtrejf(id}feit. Sofern ater auf
ber anbcrn Bcitc jebe einzelne (gigenfd)aft nur eine 5^egation beö
göttlidjen 2ßefeni^ ift, unb fie nur ivenn in diw^ jufammenge^^
f4)aut bai^ göttfid;e SBefen barfleKcn fonnenf fo erträgt bie
inenfd)lid)e 9uitur aud; fd;on bie cinjetnen ©lieber biefer 3uf«"^'
nienfd)auung nid)t. SöoUte man j. 33. ber mcnfd;Iid)en 9iatur
bie ^bentität von SlKiviffen^eit unb 5U(mac^t kilegen, fo ba^ bie
eine unb fellnge alüviffenbe 2lt(mad;t unb at(mäd)tige SlUnnffen^eit
ber göttlid;cn ^f^atur bie angenommene menfd;Ii(^e foKte tuxd)'
brungen tjakn, i wk bie ©Iut|) ba^ (Sifen: fo fonnte irä^renb
biefer ?Oiitt^ei(ung nid)t^ menfd;Iid)cö me|)r üfcrig fein in ß^jrifto,
weit alk^ menfd;Iid)e ivefentlid; eine ^i^egation ber atliviffenben
84 5U(mad;t ift. ^ommt man alfo barauf jurüff bie gött(id;en (Ji*
genfd}aften aU ganj ober jum größten Z^cii quie^cirenb ju ben^^
fen — bod; ift bann baö crftere aUdn foIgered;t, fo ba^ and) bie
Sßunber nid)t auf eine aU 2luönal;me eingetretene Söirffamfeit
ber göttlid)en (Sigenfd;aften jurüffgefüf;rt u^crbcn - — fo jeigt
ftcf) bie Seer^eit biefer ganjen 2:^eorie aufö beutlid)fte. S)enn ba
QiittM)^ Sigenfd)aften nur ^^ätigfeiten finb, ^vorin I^efte^t tk
5Diitt^ei(ung berfelOen ivenn fie untt;citig finb? 2luc^ öörte bann
bie SSereinigung ber Naturen gänjiid; auf iim. bogmatifd;e 25or^
(?. Sol. decl. p. 778. cum tota diTinitatis plenitudo in Christo lia-
1)itet ut in proprio suo corpore etiam . . in assumpta hinnana natura
divinam suam Tirtutem exerccat . . idque ea qüodamuiodo ratione
qua . . ignis in ferro candente agit.
(S. müni;. ^ca,m. §. 97. 2, C.
)f7 §. <>7.
flcWung im engeren Sinne ju fctn, ba fie gav nt'djt eine 2(u[fage
ükv einen von e(;vi[to em^fvin^-^enen (finbvuff fein fönnte, inbem
tie quicvjcircnten Gißenfcl^iftcn aud; nidjt intircct fönncn juv
SSa^vncljmuni] fommcn. Gben fo ift eüJ mit bev g^fitttjeidmg
menfd;(id;er dißenfd^iften an fcic götHidje 9catiiv. 2)enn auf ber
einen ^diz finb aUe Sluffai^cn ükv nnfev ©etteö^euMi^tfein eine
füidje 33ci(Ci5unß, fofevn alie i^öttfidjen Cüßcniduiften lUMt menfd;*
nd;en ^erjjenommen finb. Sonft akr mu^ baö gi^tt(id;e Söefen
cinft3e()ctert tverben, tvenn ber gött(id)en '^lo.iwx and; bas?|enige
menfd;(id)c unb fo beigelegt ivevben foU, ivaö unb an'e eö ki
bei- 2?i(bung göttlic^^cr (Jigenfdjaften I;ätte kfeitigt u^evben müf*
fen. SBenn 5. 2?. ber gött(id)en 'D^atnr irgenb menf(^fid;cö un*
ter ber ^orm einer ?eibenefvi^igfcit mitget(;ei(t »verben fo((: fo
fann tei einer fotdjen 5)iitt^ei(ung nidjtiJ gött(id)e»3 me^r ftatt»«
finben, ba ][a fd)on jebc auege^eidjnete menfd)(id)e ä>ortreff(id;feit
eine 23erminbernng ber §eibenöfä(?igfeit \^, unb ba fd)on baö
innerfle gottä^niidje beö 9)(enfd)en nid;t fotvoi (eibet a(ö nur feine
3:^ätigfeit a(ö ©egenanrfung teftimmt. ^-Ißenn aber jum ^^eil
bee^alb gegUiubt »üorben -ift, man muffe Q.\\d) ber öi)tt(i^en 9?a*
tur in (El;rifto bie Seibenefä^igfeit kifegen, »reit fonft bem ?ei=85
ben (sfirifii bie erlöfenbe 5lraft fe(;fen tvürbe •: fo \^<[i bieö eben
fo fcl;r viftere 2(uöfprrid}e gegen fid; -, a(ö e*?, \vk unten ju jei*
gen fein Jvirb, auf unrid)tigen 5ßorfte((ungen von bem ^rt-ö*
fnngsiverf kru^t. Unb fo fönnte man irol fagen, bap biefe
?el;re von ber gegenfeitigen 5)citt[;ei(nng ber (5tgenfd)aften rein
unb ivaf;r^aft burd)gefü^rt bie 5i3ereinigung kiber ^^taturen wk::
ber aufbeben nutzte, inbem jcbe 9?atur jufülge biefer SSlii^zU
lung auf()ören unirbe ju fein n?aö fie ift. 2)ie SSeviverfuug tk='
• Sol. (lecl, p. 771. Si eniin pcrsiiadcri mihi patiar iit crcdain so-
lain hiiinanaiii naturam pro nie passain esse, prufecto Cliristus mihi
non magni jiretii salvator erif, sed ipse tarulem salvatore egct.
* Joanii. Dam. III, 7. avrrj ^iv (>; O^tiu 'fvais) Twr ol/.tiMv «ir/tj-
/uÜTWf rfj cunxl /uiTuJ'iJ'uGi fxiyovGu avTtj dnad^t}?, xul Tojf Ttjg cuqxos
§. 97. 78
fer X^coxU fd)tte^t aUx femeöwegeö eine 23egünf}tgung ber ve*
formivten <Sd}nk gegen tte lut()ertf(f;e in ft'd;. Senn Jvenn bie
erftcre bafüv ^ öon entgegengefe^ten ©igenfc^aften jtveier ^i^a*
turen in dmx ^erfon vebet: fo" trifft fic ntrf)t mit Unrecht
bev 23orivnivf C^prij^um ju jcvtrennen, Jveil ivebev entgegenge*
fejteö einö fein !ann, nod; and) bie ^^laturen (Einö fein, ircnn
i^ve (5igenfef>aften getrennt get;aften iverben. SBietvot einer ä^n^
Iid)en ßertrcnnung and) bie Slnbcrn nic^t entgegen. 2)enn foK
bie ?Diittl;eilung ber (2:igcnfd;aftcn eine reale fein; fo entfielen
burd; biefel^e in jeber 9latur jwei Strien »on 3:^ättgfeiten, »t)eld)c
liiert ©ine dld^t auömadjcn fönnen 5. 23. in ber «ienfd;tid)en
^y^atur ß(;rifti ijorfleticnbe ^(;ättgfeiten, fowot nad; ber S[öeife be^
t)efd)ränften 23en?n^tfeinö aU nad; ber ber tnitget^eilten ^Um\-
fenl;eit. ®eibe ?e^rn)eifen finb ba|)er gteid; i)ern)erffid;, Jxn'e \k
scjia aud; treibe auf bie fatfd)e 33&rftet(ung \>on einer göttlidien
^flatur jurüffgc^cn, ber ein ^reiö xn>n (5igenfd)aften n)irf(id; ju*
fomnte.
§. 98. :^ ritt er 2d)x\a^. (If;rijluö tt)ar s?on dien
antcrn 5}?enfcf;en itnterfc^ieben t)urd) feine mefent(id;e Unfünt»^
lidjtcit unt) feine fd;Ced;t|)inige 35ol(fommen|)eit.
1. Unter i^jefentÜ^er Unfünbrid)feit ift eine fotd;e §u
verfielen, ii?cic{)e i^ren sureid)cnben ©runb in bem inneren
feiner ^erf5nlid;fcit fe(6ft l)at, fo ba(^ fic unter n^aö immer für
äu^'eren 9?ctationen, ivoki mx and) baö ieiMid;e fd)on aU ein
Slcupereö gelten laffen tonnen, burdjausJ biefettige anirbe getvefcn
fein; unb burd; biefen S(uöbru!t ift iventgfteuö ber 8treitpunft
mit jureid;enber 23eftimmtt;eit aufgefteUt, inbem jufotge beö ini^
:^erigcn biefer innere ©runb fein anberer fein fann al^ iiit 33er^
binbung be^ göttlichen unb menfd;Iid)en in feiner ^erfon. SBaö
' Conf. Gall. XV. p. 116. luanenie tauicn unaquaque illarum iiatu-
rarum in sua distincta proprietate etc. Gben fo Conf. Belg. XIX.
79 §. 98.
wix in ctn^cfncn gatfcn iinmi'ttclkr erfat>rcn, miijTen uni^ nnö
and) im Sllfj^cmcincit ciU mcjjlicl) bcnfcn, nämttd; ba§ burcl; eine
gün|li(^c ä>crfcttitng bcr Uitiftcinbe ba>3 aöirf(ic()ivcrbcn tcvSünbc,
ciiid) baö innere, vcv^inbevt iverben fann, akr fo, bap tvir unö
bat^ei nid^t nur uufrcr fclbft atö [ünbiv^cr 9)?cnfd)en kantet
l>(eikn, fonbcrn aucf) biivd; bie 2öa^vnct;mung [clbfi in biefem
2?canifjtfcin nod; teftärft iverben, mil fie baö in fic^ fd^Iie^t,
ba9 bcr innere @runb jum SUnve^ren bcr 8nnbe fehlte, dinc
fo(d)e im 93crg(eid) mit jener nur jufaUige Un[ünb(id)feit tvürbe alfo
nid;t nur ben ci3entf)ümltd;cn äjorjuß bcö Gvföfcrö nid;t auö*
brüffen, fonbern ivo bie innere 9}tög(id)feit ju fünbigen cjcfcjt
ij^, ba ift aud) >Dcnißften»5 ein unenblid; f (eines ber SS>irfHd)feit
aU d1id)tm\(\ mitgefe^t. So bcifj ivcr fic^ mit einer fofd)en ju^^
fciUigen Un[ünblid;feit für ben (5r(öfer l^egnügen fann, ipm aud;
unrb iinrf(id)e (Bünbe |)inge^en laffen fiJnnen, fofern fte nursr
nid)t fo jur Sövi^rne^mung gefommen ift ', baf5 \id) irgenb einer
für irgenb einen Slußenbliff über i^n ftcUcn fann. 2)ie Qmö^n^ .
Iid;en ^-crmeln ber <^d)\\k l;ingci^en faffen t^zn Unierfdneb nid)t
mit geljörifler ©d;ärfc auf, unb ber Streit janfd)en if;ncn ge?
fü^vt erfd)eint ganj leer. 2^ie gcrmc( potuit non peccare faßt
öKerbingö ben »vcfentHe^en S5orjug ß()rifti <xni\ ivenn mau fie
alö ©egenfaj gegen ben 3"^^«"^ otter anbcrn 9)(enfd;en fa^t.
2)enn biefe inegefammt fönnen niemals nid)t fünbigen, fonbern
bie Sünbe fd;Ieid}t fid; in atieö mit dw, wzidjti ftreng gencm:^
men »ermöge jcneö iinenblid) Heincn bann awd) Hi ßljrifto ber
gatt fein mü^te, ivenn eine reale 9)iögtid)feit ju fünbigen in i^n
gelegt ivirb. t)\t gormel fagt akr jenen a^orjng nid)t aue, fo-
tatb fie etit^ac anbcreö fagcn nnU alö bie anbcre non potuit pec-
care, benn <xU ©egenfaj ju bie[er fdjiiept fie bie 9)töglid;feit ju
fünbigen in fid;. ßkn fo i)er^ä(t e^ fic^ o^ber oud; mit ber lej*
teren; benn man fann fie <x\\d) gebrauten, Jvenn man nur eine
aügemeine gi)ttlid;e ^ewa^rung über bem Sriöfer tvaltcnb an^
> 3o^- 8, 46.
§. 98. SO
nimmt, fo top nud; biefe bem ©e^att unfevev formet nur tnU
fprid^t, mnn mait.fte |enci' evften m bem angegebenen ©inne
gtctc^ fest. — <Bd)\mxiQ, aUx UüU eö tmmev and) von unfevcr
formet aiii jn kfttmmen, ivas^ nun tuvcl; btcfe(6e von (5(;rif^o
auögcf(I)toffen iinrb, [o ba^ aKeö unüev[et;rt bleiK', ivaö if;m veiv
möge feiner ©Ieid)^eit mit nnö jnfommen mu§. Unb biefei*
^unft tfl unftveitig ein folc^er, von iveld;em ous5 fid; viel ivefent:=
Iid)eö fitv bie d)vift(icl)e 8ittcnfef)re mi'ipte entnnffeln laffen, in-'
bem aik^ bavauf surüfffommt, ben Slnfang bei* ©iinbe ju k==
ftimmen. dim kfonbeve (£d)nnevigfeit entfielt ^iev bavanö, ba^
\d)on in ben erften Sengniffen be^ ©(auknö S(;rifto jugefdjviekn
ivirb, verfud;t irovben ^n fein in aden @tüffcn, )vetd;ei3 jufolgc
88 unfevev oHgen Seftimmung i fd)on bie ©ünbe in \id) fd;Iiefjt,
rt)enn tviv iväve e^ <ind) nuv ein unenbfid) fleineö von ^ampf
baki benfen. 2luf bev anbevn 'BdU gel;övt bie (5mpfängfid)fcit
füv ben ©egenfaj beö angencl;men unb unangenel;men juv SSa^vs
I)eit bev menfd;tid;en 9?atur, fo bafj Suft unb Unluft müiJen auf
unfünblidie SScife fein fönnen, unb bann jnnfd;en biefem 9)co*
ment, Jvenn ?uft obev Untufl auf unfünbüc^e Sßeife ftnb, unb
bem, tvenn bev Äampf beginnt, ber 5lnfang bev ©ünbe liegen
nut^. 3)enfen wix nun jugleid;, bap in d^vifto jiebev 9)?oment
buvd; baö ©otteökiruptfein kftimmt fein mupte: fo folgt, ba^
auc^ in i^m ?uft unb Unluft fein fonnten, atev nid;t aU ben
9)ioment kftimmenb, mithin nuv aU 6:vgehti§ eineö auf bie i{)m
angemeffene Söeife kftimmten 9^?omentei^. ©otd)c (Svgektiffe finb
fie, in fofevn fte ganj aU (Jmpfinbung obev @efü[;I in ben
©d)vanfen beö vu^enben Seiinifjtfcinö Heikn, nid)t akv fofevn
fie in baö ^cge^ven obev Slbftofjen nkvgc^en. 3n bev Stnnä^e-
vung von kiben I6eftet;t nun eben bie 23evfud)nng, unb ß^viftuö
fann vevfud)t ivovben fein unkfd;abet bev n^efentlidjen Unfünb*
tid)feit, nur fo, bafj ?nft unb Untuft it;m sugefül;vt ivorben ftnb
aU geftcigevte (gmpfiubung, bie ivefent(id;e Unfünb(id;fcit akr
81 §. 08.
bcn ©ritiib ent(;te(t, ta§ fie nie üwa^ antercö ivcvbcn tomu
tcn, aU ^ür^ci^icv cincö 3»f^^i"bcc', alcv c^nc aiU tcftimmcntic
ctcr mttkftimnicnbe ilvnft, n\d)t aber fe, ba^ bcr UcOcVi^ang auö
jenem in fcic[eö jematö tvivflid; ftaft (jefunten I;abc '. ^^^ur iji,
fofern tiefe Dteget für at(e ^etenömcmente ß(;rifti ot;ne Untei^s!)
fcl;tcb' gelten mufj, ju kmevfcn, bajj fie nur für ein entunffelteö
Sc>vu§tfcin aucgebrüfft ift, bvip akr aud; bie ^inb(;eit ßl)vifti
ten CSbarafter ber yoHfommnen Unf^ulb nur Qt^abt ^abm fann,
ivcnn biefe 9tcget and; bamatö nad; 5)caafjgak be$5 jcbeönuiligen
(5ntnnff(ungöyi|lanbeö giKtig geivefcn ift. 80 baf) d^viftuö in
^c^ug auf bie Siinbe ju a((en 3ci*cn gleid; fc()r von allen an^
bern 9?tenfdjen unterfd)ieben unb immer gleid) tvefenttid; frei i>on
berfefbcn ivar. — 3" biefer Unfünblid)fcit gc(;ört aber aucf) nod;,
bap (Ebriftuö ivnrffid)cn 3^i^t!)»"t Jveber felbft fann erjengt, nod;
aud) fvembcn mit ivirf(id)er Ueberjeugung unb aU ivotjicrirorbene
2öa()rl;eit in fid; aufgenommen |)aben. Unb jwar i^ nid;t nöt^ig,
biefcn <Ba^ auf baö ©ebict feinest cigentlid;en 3?eruf<3 ju befd;rän==
fen; nur mu§ ber Unterfd;icb feftgc^a(ten iverben janfd;en Stuf*
«e^men «nb gortpftanjen öon 33orfte((ungen, bereu beftimmte
25crtreter 5Inbere finb, ba^er man in 33ejiet)ung auf fie Weber
Unterfud}ung anfteUt nod; irgenb eine 3Scranttt)ortIid)feit aner:=
fcnnt, unb jitnfd)en ?lbfd;tiefjung eines Urtljeito, iveld;eö aKemal
in irgenb einer S3ejiel;ung aud; bie i^anblungöireife beftimnU.
3n bem tejteren irren fe^t aKemal entn^eber eine Uebereiiung \)or*
an^, bie nur burd; frembartige 5)Jotiv»c ^cit fönncn beunrft Jver^
ben, ober einen getrübten 2öa^rl;eit0finn, ber cinerfeitö in ber aU^
gemeinen Sünb^aftigfeit gegrünbet ifl, anbrerfeitö aber in jebem
SSci tiefer ?iitj"einanbcrfejuiicj fonnte irf) auf Mc a'erfuc[)ung^gefcl)id)te
nictjt tefcnbers SSejucj iicbnien, rceit e^ mir unniöglid) i|1, fie aU ©c;
fd)id}tfcr5äb(iiii3 ju betrad}ten. £ifeiibar aber i|l bitdjftäblid) ßcncniraen
ibr 3"balt ein fi>[d)cr, ta); t'brilluö mitten ira tbätiijen Scbcii fcl}r oft
öicl fiärfcr muß »crfnd)t trorben fein. SS5c«{)a(b aud> ber erjäl)fer fei;
ne^roegeö ja tcibeln i|l, ber (2af. 4, J3.) bieö nirfjt gerabc für baö ßiibc
viilcr ^ycrfuc^uiig roili gelten laffcn.
e^riflf. ©taute. II. g
§. 98. 82
einjetnen gatt mit bcr Befonbeven ©ünbtt^fett beö ©nfelnen ^lu
[amment;änßt.
^it btefcr Se^re yon tev it)cfcntncl)en Unfünbl{({)fett (J^riftt
fle^t nun tn 33erBinbun(^ bie ?i}?etnung von ber natürlichen
UnfterMid;feit ©;rtftt, b«§ namltc^ (£t;viftuö v>evmöße feiner
inenfd;Iicf)en ^latur nid;t wärt bem 3::obe untertt)orfen geivefen;
eine 9)ieinung, bie swav nid)t buvd; fi;mt>oIif^ geivorbcne ?luefprüd;e
oofeftgeftetft, noc^ nud; in Hffifd^en (Stellen iya(;rl;aft kgriinbet ',
akr bod) fct;v aKgemein angenommen ivovben i\t X>k 23erlHnbung
Beruht aber nur barauf, ba^, ben 3::ob afö ©olb ber ©ünbe cjc*
bad;t, ber|enige, ber öon a((em 3i'[«"^"^c"^öng mit ber ©ünbe
getöft ift, and; nid;t unter ber ©eixjatt beö STobeö fann geftan=;
ben l)aUn, unb in 33etrad)t gebogen, ivaö fd)on oBen 2 s^on ber
ttatürlid;en ltnfterMid;feit Slbamö unb von bem 3i'f«"^»i^n^fl"3
aUer natiirtid)en Uetet mit ber (Sünbc gefagt ivorben ift, fann
ouö ber llnfünblid^feit &)vifti nid)tö iveiter folgen, aU ba^ ber
S::üb für (21;riftum Hin XUM ^ak fein fönnen. Unb I)ieki müf:*
fen wir um fo me^r fte(;en Heikn, unb jiatt j[ener 9)?einung unö
an bie|enigen galten, Jveld;e geftef;en, bap ber menfd;Iid;en 9ta==
tur (El;rtfti bie Unfterb(id)fcit erft mit ber 5ütfcrfte^ung fei ge*
fc^enft ivorben -*, aU ©terMid)feit unb gd^igfeit förpcrü^ ju
leiben fo jufammenge^ören, bafj ki einer fotd;en natürlichen lln?
fterMid)feit ß^rifti bie Seibenöfäl;igfeit ber menfd)tid;en 9?atur in
feiner ^erfon nur ein leereö 2Bort anäre, unb nidjt o^ne ft'd; ju
Jt)iberfprcd;en man einen großen SBert^ auf feine föriperh'c^en
l'eiben legen fönnte. — 3nbe^ ift biefe 5}?einung nid;t alkin
aU eine Folgerung auö ber Unfünbtid) feit &)xi{H anjnfeften, fon^
bern man gtauBt barin erft ben red;teH 2(uffd;lu§ ju ftnben ühv
' iDcnn «raf i5I)iifltisi fclbfl 3e(). 10, 17. 18. faj]t, briittt fein p^ljfifdjc^,
fcnfccni ein finialcö unb etljifd)cö'' ä^cr^ältnif; au^.
2 e. §. 59. Sufaj.
^ Conf. Belg. XIX. p. 18!. et quamvis eidem naturae immortalitatem
resurrectione sua dederit etc.
83 §. 08.
öKc bie 5Utöfprücf)e, n^etd;c feinen ^ob aU einen freiivitttgen bar=
fteUcn, unb [o evfl bie I;öl)cvc 23ebeutitn(} [ct'ncö l'eibenö unb XOf
beö ju evfd)i>V''fe»- 5ll(ein grabe v»on biefer Seite ift ]ienc SBovflel*
lung ^öd;jl kbenfHd); bcnn iver nid;t natürlid; Oerkn fann,
fann aud; nidjt gcuHiltfam gcti^btet n^evben; fomit nuijjte C^ri*
fiiiö buvd; ein SBunbev cvft \id) feU^ft ftevHid; niad;en, um Qt^^i
tobtet ivevben ju fönncn, unb l;iitte jiemlid; unmittelbar fic^
felbfl getöbtet.
2. SSaö nun bie fd)(ed)t(;inige 35o(Ifommen^eit
ber men[d)(idien 9uitur 5ur 3cit [eineö männlid;cn SKterö an*
langt: fo finbct fid; kfonberö in älteren Sluöfü^rungen biefcö
(Fegen^anbes^ [el;r ^äuftg geijligc unb teiMid)e 5:reff[id)feit tefon-
beri^ aufgcftcKt. 2l((ein c^ ift ivol ju kbcnfcn — ba I;icr feine
5^ad;rid)ten ju iöülfe fommen, Jvctd;e feben fo(d)en ©aj in eine,n
'^iftori[d;en verivanbcln ttJürben, ivoburd; er bcnn an^ be.m ©e*
tuet ber Scbre gcftric|ien 'unirbe — ob wir v>on beut (Jinbruff
ani^, bcn Jvir von (Sljrifto cmpfaiujen, 9?ed)cnfd)aft geben Bnnen
für bie SUiffteliung foId;er (Sigenfd;aften, bie tvir auf bie SSereini*
gung bei$ göttfi^'cn mit ber menfd;lid;cn 5f?atur nid)t juriifffü|>s
reu fönnen. 9hir eincö lajjt fidj fagen, ivenn iin'r bie i^citliä)t
(E-rfd)einung biefer fd;öi>ferifd;en 5:ljätigfeit aU einzelne S:(;atfad)e
auf bie allgemeine gi)tt(id)e Drbnung jurüfffü^ren. ^ämlid; fo
vüie ber (griöfer nur erft ju einer gett)iffen 3eit unb nur an^ "ok^ '
fem,2SoIf t;er»orge|nt fonnte, fo aud; bie göttfid)e ^i)ätigfeit
nid;t itnirbe bie menfd)Iid;e 5f?atur in einem foId;en ^erfonlntbeus
ben 2lct begriffen aufgenom.men |>aben, it)eld;er irgenbnsie |>ätte
fönnen eine 5)ii(5bi(bung iverben. 2)a^er i^ eö nun natürtid; ge='
nug, bem (Srlöfer and; eine (eib(id;e Urbi(blid;feit juiufd;reiben;
aber biefe i\t, ba baö ?eiblid)e feiner (5rfd)cinung gar nid)tö für
fid; fein unb ttjirfen foüte fonbern nur alö IDrgau jener 33ereini#
gung, aud; Icbiglid; hierauf ju befd;rvinfen. SBaö au6 biefer
Jßorauöfejung unb aii^ bem ungeftört fortnnrfenben (5inf(u0 ci^^
nc0 reinen SSittenö folgt, i\t nur eine ©efunb^eit, ivetd;e gleich-
0*
§. 98. 84
mit entfernt t|l i^on cinfcittßer ©tcivfe ober 9)(Cif}erfd;aft einjcl*
nev IciHidjcv Functionen unb »on franff;after €4)n)äd;Itcf)fc{t, aU
tmä) tt)eM;e kibe bie gteicf)mäptge 3:üd)ttgfeit ber Drganifatton
92fitr aUc gorberungen beö 2öi((enö vcvringevt ixnvb. ^-^tevauf müf*
fen nur un^ bcmnad; kfd)rän!en, unb um fo mc^v alk 'ooxw^u
gen fragen ainveifcn ', aU nnfere SSorfteKungen wn bem 3u[am*
men^ang jirtfcf^en ?eib unb (Seele nod; bcbeutenber S3erid)tigungert
fä^tg ftnb. SBcnn ba^ev ki ben SKten nidjt feiten mä^ von ber
®d)ön^eit beö (Svlöfcrö bie D^ebe tft -: fo tiegt biefe SSovftetiung
fd;on bev ©renje, bie wir nid)t kvü^rcn büvfen, fcl;v na^e, unb
tt)ir bürfen fte aU eine unteu^u^^tc 5^ad)n)ivfung t;eibnifd;er 2tn*
ftdjten ü6evfet;en.
§. 99. X)k 3:^atfacpctt tcr 5(ufcrfte'^un(^ xmt) bcv ^5)im^
tticlfajrt ^(;vtfti, fo \x>k bie 33ovI;crfagung i>ctt feiner 2Öic=
bcrfitnft jum ®cvid;t, fönnen nid;t alö eigent(id;e Scftmib^
ii)dk bei* Se^ve i)on feittev 5-^crfon aitfgcftclU tvevbcn.
1. SBenn tt)ir bie üUv bie ^evfon (J^tifti H^^er aufge|!el(^
tcn ?e|)rfäse öuf bev einen Bnk, auf bev onbevn <Bük bie fd;on
in ben ciltej^en ©i;mkten enthaltenen @äje ', tvetd;e biefe Xi)at^
fad;en auffagen, mit bem okn •* aufgefteKten ^anon füv bogma*
93tifd;c (Säje »evgleid;en, fo entfpved;en jene Se^vfäje Reiben 9)tevf*
e^ ifl eine gewiß l)'öd)^ bcbcttteiibc aber nkijt genug erfannte gottficfje
Leitung, baß nn4 »cn bem aiificren ber ^Vrfon (5()ri|li rocber eine ficl)cre
Ucbcrlicfcrung nocE) ein autl)cnlifct)eö 23ilb jugcfuramen ilt. ^^'i <^^^h
baj? tui^ eine genaue SiarHeßung feiner Seben^recife unb eine jufannncn^
I)aKgenbe (grjäl^lung feiner SSe9eben{)citen fcl)(t, gel)ert tbcn tal)m.
§. S3. Chrysost. in ep. ad Col. Homif. VIII. ovicos tjv xcdbs, ws
ovds tlvav dnilv.
Syinb. Nie. xat uva^ccvra h TJj T^irr] ^fifQcc xam ms yQccrpcig' xul
tcuil&ojna eis Tovg ovQccvovg xat xad-it,6y,ivov ix di'^icSf wv naTQos' xcct
ncihu iQjföjusyou /lutcc dö'^rjg xqli'ai l^iavtctg xccl vtxqovs.
©. §. 29, 3.
85 §. 90.
inakn, tiefe ?(uffagen aUx feinem von Ui'ocn. 3Dcnn ivenn bod)
auf tem (Bein ©otteö in (Sinnile feine eviöfenbc SBirffamfeit k^
vnljt, unt> etcn bcv (Jintruff bavon, fcaf} i[;m ein fofd)eö ein*
ii?j>^nc, ben ©faukn an i(jn kgriinbete: fo ift ein unmittelbarer
Bufammen^ang biefer ^T^atfadjen mit jener ?e()rc nid)t nad;^u*
tveifen. 2)ie. 3ii»}]e^' erfannten in il;nt ben So^n Öotteö, o^ne
ctn^aö von feiner 5lufer|ie^ung unb ^-)immclfa^rt ju a^nben, unb
baffelk fi^nnen nn'r and) üon unö fa^en: fo nne aud; bie von
i^m vcrbeifjcne geiflige Öegenivnrt, unb aUc^, tvaö er von feinem
fortwäl;rcnbcn dinfln^ auf bie 3»^'»^fbf<^tt^cnben fagt, burd; feine
von biefen kiben 5:^atfad;en vermittelt tt)irb. J^ängt nun biefeö
iwax Jvot von feinem Sijen jur D?ed;ten 0ottes5 ab — Jvorun-
ler jebod;, ba ber Sluöbvuff ein eigent(id;er unmögli^ fein fann,
nid)i^ verftanben Jverben barf, aU bie ükr al(en (Sonfliet ^inau^*
geljokne eigent^ümtid^e unb unvergleid)(id;c 2ßürbe ß^rifti —
iiid;t akr von einer fid)tkr geivorbenen 5(ufei'jlc()ung ober JT^im-
melfa^rt, ba ja (l^xi\tn^ and) o()ne biefe 3>vifd)englieber unmittcl*
l^ar ^citte fönnen jur ^errlid;feit er^okn Jverben: fo U^t ftd)
and) md)t abfe^n, in iveld;em 3ufammenl)ang beibe mit ber crlö:'
fenben aßirffamfeit d^rifti flänben. 2Benn freilid; '53au(ui$ auf ber
einen (Bcitt ber Sluferftebung d'cn fo gut aU bem ^obe einen eignen
Slnt^eit an ber ©vtöfung ju^ufdjreikn fc^eint i: fo jeigt auf ber
anbern <BciU bie 5lrt, ivie er fie a(6 eine ©ett)ci(;rleiftung für un-
ferc eigne ?lufevftcl;ung anführt -, ba{) er fte feine»3ivegeö in einem
auöfd>(ie(}(id;en 3i'f^''"^we»{?^»ÖC mit bem eigent^ümlid;en Sein
©otteö in ß^riflo benft. tind) wirb fie nie a(ö ein 3cugnip beö
in (i^rifto ivo^nenbcn @ött(id)en angeführt, ba fie ükratt nic^t
i(;m fe(bft, fonbern 0ott jugefd)riekn Jvirb '. (fkn fo tt)enig94
:^at 3c>^*^"»cö bie fid)tKire JP)imme(fa^rt aU einen 33eiveiö ber
yö^txtn SSiirbe d^rifti angefül;rt. Unb fomit fönnen n)ir )vol
' 9töm. 4, 23. 2 1 .^cx. 15, 13. 16.
' 2tp. ©cfd). 2, 24. 3, 5. 4, 10. 10, 40. Üi'öm. 4, 24. 1 Äor. ü,
14. 15, 15. 2 Äor. 4, 14.
§. 99. 8G
3ebcm, ttx mit t)ogmattfd;en @djen »«rfe^vt, bte @{nftd;t ju?
mutzen, ba^ bev vicl;tigc (Smbniff öon (5[;rifto voKftanbtg yor^
l;anbett fein fann unb oiid) geirefen ij^, ol;ne .eine i^unbe »on
biefen 3:(;atfad)en. — 2Sai5 btc SBieberfunft jitm ©ertd;t ktrifft:
fo fönnen Jvir i?on bev boctviuaten Sßebeutung biefer 33ovftettung
evj^ unten t;anbeln, .^icv tft nur ju kmerfen, bap »venu auc^
ba^ ©eri^t, [ofevn ivir eö afö eine üBertvagbare g5tt(td)e i^anb^
turtg an[c|)n, in fo genauer 33ert»inbung mit bem @efd;äft ber
©rlöfung fte(;t, bap nid;t Ietd;t ju benfen tft, ©ott tonne baf[elk ei*
ncm 5lnbern aU bem (Jrlöfer übertragen: fo inyotüirt boc^ baf*
felbe ni^t üwa^ grö^ereö in ber ^erfon (5t;rifii aU nnr i^m
o^nebteö fd)on kilegen; unb ekn [o ivcntg gehört e6 ju bem
(^rföfung^iverfe [elbft, ba ja. biejtcnigen, iveld)e glaukn, nid;t inö
@erid)t fommen. 2ltö SSteberfunft ß^rtfti a'ber tetrad;tct ^ängt
fte mit ber Himmelfahrt aU ©egenftüff berfelben ^ufammen. ©o
ivie biefe nur eine sufäKige gorm ift, um baö ©ijen jur 9?ed)ten
^©otteö 5u Beunrten: fo ift and) ^ene 33erl;eif5ung nur eine 5ufä(=^
tige gorm für bie ^efriebigung bes5 S3er(angenö mit (El;rifto ver*
eint ju fein. Unb wie bas5 unkgrcif(icl;e unb ivunberlmre in b^r
2luffal;rt nid)t fann auf baö göttlidje in (If;rifto jurüffgefü(;rt
iverbcn, n)eld;eö fid; alö ber O^^P"^^ S" «t^£" feinen freien JP)anb'
langen p crfennen giet^t, ba aud; bie Himmelfahrt nirgenb aU
feine H^nblung bargefteüt unrb: ekn fo iventg and) ta^i min^
berbare in jener SBieberfunft. ®o ^a^ bie Ungteid;artigfeit un=
ferer Inö^erigen ^e^rfäje, berjenigen näm'tid;, bie ivir aU foId;e
anerfannt ^aBen, unb biefer Sluffagen 3ebem einieu(|ten mu§. —
95(ytir)aö anberö yerl;ält e^ fid; mit ber fogenannten 5^ieberfat;rt
ober Hötienfa^^rt ßl;rifti i. :^enn biefe würbe atierbingö ber
barin ^errfd)enben 35orftei(ung nad; ju ben erlöfenben 3:^ätig*
feiten get)5ren, wenn wir fte nur aU dm 3:;i;atfad;e anfe^n
* Syinb. roni. xcadd-öura tlg tcc xcacom nur in ßrincm gricc{)ifc()cn,
ahct in mcl)rcrcn alten latcinifcf)en ßjeniplaren; Sj'mb. Quic. 3G.
descentlit ad inferos.
87 §. y».
fönutcn. Sic unive tanu a(ö eine 5(uöühing fcineö ^n-ov>l;ctifcl)en
unb l)ol)envn-ieftev(icl}cu '^(mtcö anjufcljcn an beu vor feiner Qv^
fdjcinuna 23crjlorknen ; nKein t^ci(ö erftrcfft ftd; bie cinjigc
(Btdk, )ve((l)c.^icüon ju ^anbeln [c()eint '/aud) tci weitem md)t
einmal über bicfe, t^eilö cntfprädjc bod; bic Sad}C [cU^ft bei
biefer (^nveiternni} nidjt ber 2(ufj}atc, Wie fic gefaxt »vevben
müj^'te. S^cnn alle biejcnigcn, wdd)t aud; \üt feiner Grfdjcinnng
gcftorkn fthb, ol;ne bnp bie 33erfünbignng beö Goangefiumö
5U iljnen öefommen wäre, ^akn bie g(eid)en vlnfvn-üd)e wie
jene. Uekrbie«^ akr nöt[;igcn bie 2(uebrüffe in jener Steiie fei*
neeivegeö jn ber Slnna^me einer foldjen fonft ganj unbcjengten
3:[)atfad;e, wie ]ie and) gar feinen 3eitpunft bcftünmcn. 2)ei:->l;alb
ift fie nud) in unfern 8a5 gar nid;t crft aufgenommen lüorben.
2. 2)cr ®Iauk an biefe 2:^atfad)en ift fonad; fein felbft*
jlänbiger ju ben urfprüng(id}cn (Skmenten beö ©tauknö an
G^riflum geljörtgcr, fo bajj ivir biefcn niri;t fonnten aiö (Sriöfer
anne(;men ober baö ©ein ®otteö in il;m erfennen, Jvenn wiv
i\id)t wüßten, baj} er auferftanben unb gen J^immel gefahren
wäxe, ober trenn er feine 2I5ieberfunft jum @erid)t t>er^cipen
yätte. Xie\ev G3Iank ift aiid; nid)t aus^ jenen urfVH'üng(id)en
(5(ementen aüjuleitcn, fo t^a^ wix fd)(ic|}en fönnten, weil ©Ott
in ßljrifto Jvar, fo ^ätte er muffen auferftc^en unb gen <^im*9o
mc( fahren, ober ivcil i^m eine tvefent(id;e Unfünb(id)feit jufam,
uniffe er ivieterfommcn um bai^ Öerid^t ju galten. SSietme^r
tverben fie nur angenommen, treit fie gefd;riekn ftel)en; unb
von jebcm ci'^angc(ifd;en (2t;riften fann nur verlangt iverben, an
fie ju glaukn in fofern er |tc für l)inreid;enb bezeugt I;ä(t, in*
bem Ijiet'ci bie ^eiligen 8d)rtftftcl(er nur alö 33erid)tcrftatter ju
ktrad;ten finb, fo ba^ ber (^3(auk an biefelkn unmittelkir unb
urfprünglid) mepr jur l'epre von ber Sdjrift gehört alö jur f e^re
von ber ^erfon ß^rifti. 3n^c§ ift i^m bod; ein mittelbarer 3«-
1. ^Pctr. 3, 19. Sutnn Gpt)cf. 4, 9. ijl auf feine Slßcifc ^icl)cr ju jie^cn.
§. 99. ^88
fammen^ang mit ttcfer ?e^re md)t ö'6jufprcd;en, tn foferit nmU^
baö Urt^cil üUv bie 3ünger aU urfprüngt{ö)e 33en(f)ter{^attev auf
ba6 llrtl;ei( ükv ben (gricfer jiirüffivivft. 20er j. ^. bei$ Jt>un*
bertaren JiJcgcn um utd;t bte Sluferfte^ung ß^vifti a(ö 6uci)ftät)^
nd;c ^^atfa(I)e an^uuc^men, liekr i?ovau^fest bie 3ünßer Ratten
ftd; öetaufdjt unb tunevei5 für äupeveö ßcnommeu, ber legt i^nen
eine fol(i)e oeiftige (£cl)it)äcl)e ki, burd) m\d)t md)t nur i^r gan*
jeö 3cuguip üon (i^rifto uujuüerlä^ig iinivbe: fonbern aud; (2(;ri*
ftuö müfjte, aU er fi'c^ foId)e Beugen \väi)itt, nid)t geivupt ^a*
£e«, it)a^ in bem Si)tenfd)en ift >. £)ber foKte er fe(l>ft eö gen?o({t
ober veranftaltet ^aUn, ba^ fte innere (Srfd)etnung niufjten für
äußere 2Sa(;rnel;mungen l;alten: fo iväre er felbft ein Ur(;ekr
beö 3vrt^umi3, unb atie fittlidjen S3egriffe ivürben burd; einanber
geu^orfen, ivenn tamit eine foId;e ^ö(;ere SBürbe vertrcigtid; fein
fottte. ^lit ber ^immelfat)rt ver^äft eö fid; in fofern ivenigflenö
anber^, aU n»ir nid;t ^inreic^enbe Urfadie ^akn ju ie^au^ten,
ba^ unö üon bem .^ergang ki berfelben aB äußerer ^^aifad)e
ein unmittelkrer 23erid;t eincö Slugenjeugen unb am ivenigften
eineö a^oftoIifd)en vorliegt. Söenn inbcp k^auptet itnrb, C£(;riftu$S
öTfei s»t»ar aufer ftanben akr nid;t aufgeI;okn iv^orben gen^immel,
fonbern ^aht nod; eine unbcftimmte 3^^^ ^"^ ic-erBorgenen geiek,
njeö^alb er thva^ t;ak veranftalten mülJen, wa^ für eine «J^int:*
melfat;rt gel;alten iverben fonnte: fo i\t ber ^aü ganj berfclk
irie mit ber S{uferftel;ung. 2lm Jvenigflen ftel;t mit ber eigent:;
nd;en (?et;re »on (^[irifti ^erfon bie 5ßerkif5ung feiner ^icberfunft
in 33erknbung, jumat fte um eine^ @cfd;äftcs3 ivilkn üer[;ei|jcn
ift, unb in fofern bem fofgenbcn. Scfirftüff angehören tvürbe,
n^enn nur ba^ @efd)äft ein fo!d;eö ivdre, ix^etd;eö feinem 33eruf
aU (Sriöfer unmittelkr angehört, ^^tur wmm eine Stuölegung
aui^mitteft, für biefe Sßieberfunft iväre eine ^dt kftimmt, bie
nun tängft abgelaufen ifi, ober fie iväre auf eine 2Irt kfd)riekn,
bereu Unmög(id;feit ixnr nad)Jveifen tonnen: fo müj^te bieö ivenn
' 3 0^1. 2, 23.
89 §. 9'J.
md)t auf tie M)xc i^on bcr 8d)vift bann gcJvnj} auf bie "oon ber
^prfon (^'^vifli suvüffunvfcn.
3u[a5 ju bicfem ?c^r(}üff. 2)te oln'ge juevfl in
unfevcr ciijcnen ganj unal^bängigcu 5hti?bvufföJvcifc, bann in ^e^
nauerer SBertnnbuui} mit bcn fird;(icf)cn j^ormen gcgekne 2)av*
ftcUung von ber Werfen G(;vifti ift bem n^efcntlidjcn nad; fo mit
verbreitet in ber d)rift(id)en f\ird)c unb fo alt in berfclben, ha^ man
fie um fo me^r a(ö bcn aUi^emcincn 0(aulen ber (it;riften anfc=
:^en mu(5/ ireil fcitil SSiete t>on benen, bie fid; mit einer gerin==
gercn ä3orftc((ung »cn bem (5r(öfcr kgnügen, biefe Ijcrrfdjenbc
nur veriverfen, tbci($^ tvci( fie baö ivunberlmre überhaupt fd)eucn —
fei eö nun ba§ fie ben üon unö aufgefteliten Unterfdjieb * über*
fe^en, ober bap fie i^n »eriwerfen — i^di^ weil fie glauben ju=^
gletd; bie i^nen i^reö voIt)t^eiftifd)en Sd^eincö ivegen anftöfjigc
3:rinitätö(epre mit annehmen ju muffen: fo baf) ju I;oJten i^t, fSitk
iverben ftd; baffelk, n^ovon fie, Jvie eö in bie gerben fd)o(a|lis
f^en formen einge^üUt erfd)eint, nur abgeilopen iverben, in ei^
ncr freieren 3;)arftc(Iung teic^Uer gcfalien (äffen. — SUicin baos
man t^eilö nid)t ükrali in, ber C^riften^eit, ivo iikr baö 33er*
^ciitnip jum (yrl()fer berfetk ©tank jum @runbe tag, aud; cen*
felkn Se^rgcl;alt kftimmt nad;n?cifen fann, ^ireit nämlid; ^ieju
93erftanbnij} unb 5{uebruff nid)t iveit genug entanffelt ivar,
J^ei(^ unläugbar fd)on feljr jeitig in ber ß^riftcn^cit neben biefer
a(nfid)t »on bem ßrlöfer and; abtreid)enbe unb geringere in Um*
lauf iraren: fo fann man a((erbingj5 ber grage nid;t auöweid^en,
ob bie fird)Iid)e 2(nfid)t and) trirf(id; burd; Sleupcrungen (S^rifti
felbft unb ber 3lpofteI a(ö bie urfprüng(id;e gered;tfertigt Jrerben
fann, ober ob biejienigcn red;t |>aben, n)e{d;e be^au|>ten, fie fei
eine fv\iter entftanbene. 5?ur i]t ^icUi juerft ju beüonvortcn,
bafj gefegt anä) bie Urf].H-üng(id}fcit unferer Se^re fei nid)t eririe*
fen, barauö bod; nid;t folgen anirbe, bap fie fa(fd; ober mU-
' a<g(. §. ]3.
§. 99. ' 90
M)xM) evfonnen [ei, fofevn nuv jiene urfpvütigH^en Beugntffe
tiid)t mit il)x in naä)\xmßüd)tm 2Biterfprud) ftel;cii. 2)ie ^ragc
felbft ift aUv freilid; fo »evwiffett, tap e^ unmögtid; tft, fie. auf
eine §(vt, u>e(d;e fid) atfgeineine SlncrfemUni^ erivevtten fönnte,
in entfdjciben, fo lange nod; auf ter einen <Bcitt bie yevfriueben-
ften 9}tcinungen üBev bie @ntftel;ijngj?art unb bie Urf)ckr bev
neuteftamentifd)en @d)riftcn nekn einanbev I;erge^n, auf bev an*
bern @eite nod) fo viet verfd;iebcnavtige 2BiUfül;v in ben l)erwc'
neutifd;en ?D?et^oben ^evvfd)t. tann nun über ben ®e^a(t cin=
setner ©teUen o^ne Gnbe gcftritten iverben, fo tft eö ttergeMic^,
ftd) lyec^en feiner it)efenttid)en Unfünblid}feit i ober beö @einö
©otteß in i^m 2 auf einzelne eigne §lui3fprüd)e ju tcrufen. 2ßer
akr nid)t Ui ber (Srftärung einzelner (Säje ftd; mit einer '^Tiöc;,'
Ud)Uit einc^ feiner 3::^eorie gemäf^en ©inneö kgnügt, fonbcrn
fi'd) für einen reinen S:otat?©nbruf! offen ^ält, ber itnrb, fo
ivie bie Sieben (Ei)vi\ü ükr fein äJcr^ältni^ ju ben ?[Rcnfd;en unb
99Ükr bas^ ju feinem Sater ^ fid; einanber ergänjen unb burd)^
bringen, t^nen tvenn au^ nid)t grabe ben (Sinn ber fird;Iid)en
mit ber ^rinitätöle^re -Dernjaubtcn gormeln, ater bod; Jvot fdjiver*
tid) einen geringeren ©et)alt kilegen fönnen, al^ ben unfere oln*
gen ©äje auffagen. Unb jugleid; ftnb biefe Sluffagen md)t fo
befc^affen, bap |te bie 2Ba^r^eit be^ menfd)Iid;en S)afeini3 ver^
nid)ten, a\^ ^aU üwa iii)xi{iu^ in feinem jeit(id;en 23civuf;'tfein
eine (Erinnerung ge^att i?on einem at^gefonberten (Bein bei3 gi)tt^
lid)m in iijm t>or feiner ^(enfd;iverbung ^. — J^iemit ftimmt
»oKfommen jufammen bie pmc\ad)t 33enennung 5Dtenfd;enfoI;n unb
(Sol^n ©otteö mU)t \id) (2^riftuö kifcgt. 2)enn er ^ätte
1 5*M). 8, 46. = 3oI). 10, 30-38.
3 30p. 5, 17. 24. 26. 8, 24. 36. 14, 11. 20. 17, 10. 21 — 23.
« aScnn man eine Slnbcutuns bicfcr S(rt in 3ot). 17, 5. erfcnncn wiü,
fi> niacl)t boc^ 3o^. 5, 19. 20. bicfc e-rflänniä fafl unmöglicl). Slfccr
aucl) ct)ne fcaö nuif,tc jlc bcfccntlid) n:'crbcn, ivcil bie 5Sittc bann uncrfüHt
cjcblicbcn, inbcm trc} aün angciDcnbctcn S)ltU)c noct) nicmanb ^icbon ein
tlareö JBcroufjtfcin erlangt t;at nocl) aucl) jemals erlangen t»irb.
91 • §• «y-
tcn crften ^Tarnen ftd; iuri;t Uikc^m fönncn, n^cnii cv ftd) widjt
tcvfclbcn inen[d;Iid;cn 9^atuv i^oUfommcn t^eil^aftij] gcivufjt ^ättc;
aUciu cö ivävc ktcutmu^öloö geivcfen ftd; tl;n tcfcntcviJ air^ucfßtien,
ivcnn er iiid;t einen ©vitnb tn^u (^cbaH f;ättc, ben wintere \\id)t
an|iil;reu tonnten, mitl^in and; tic 53eteutnnj] eine prägnante gc*
ivefen uhüp, ttc auf einen llnterfd)ieb 5ixnfd)en i^m unb aUen
anbevn 'Ji?cnfd)en |)inivcifcn [oUtc K llnb eku fo jeigt ter 3u-
fammcnbang tCi3 23cinamcnö Öcttcöfo^n mit fcem ivaö (JbriftnsSioo
von feinem ä^evlKittnif} jn feinem JBatcv fagt, ta^ er fid) i^n
nid)t in bemfclben (Sinne kiicßt, wie aud) fd)on für 5lnbcre @e*
braud) baöon gemac^it ivcrben war -, ivaö aud; fd)on in bem
von (if)rifto feibft ^ierrül;rcnbcn 5luc^bruff ^ (Jingcborner bentlid;
genug liegt. 5^ur ivcnn man tiefen natür(id;en 3uf«"inienf^ang
jtt,nfd;cn kiben offcnt^ar aufeinanber ,^urüfftt)eifenben 23enennun=
gen jerreifjt, trirb eö Ieicf)ter geringeren 3luö(egungen 9?aum ju
geben unb fie mit ctnonitifd;en ^^eorien in SSertnnbung ju fe^
Jen. dagegen finb auf ber anbern <Bziu fo(d;e (BteKen, in
tt)eW;en (I^riflo ein ^o^er @rab »on 23etrübnifj jugefd;riekn •< ober
ettvaö von i^m er'^ci^lt irirb, wai bcn 9lnfd)ein teibcnfd)aftlid)er
2lufregung an fid; trägt ^, mxUid) nur (Jin^ef^eitcn , n)el({)e —
jveit entfernt bafj fie gegen feine Unfünbtid;fcit jcugten ober mit
bcm <Bän ©ottesJ in it;m unv>erträglid) wären — offenbar nie*
manten an iljm irre mad)ten, iveii fo(d)e ein^^elne ^itomcntc fd;on
3cber nur nad; bem STotateinbruff, ben er fd;on feftf;ätt, auf^u^«
faffen pflegt unb fie md) luxi nur baran erinnern, bafj ber
» Gö ifl ein eben fo fcnberbarer (JinfaH, baf; tiefe Benennung eine SBiber«
Iccjung ber Sjclfsmcinuncj fein (oüte, ba§ nicmanb rcilTcn rccrbc) »cn
»Pannen ber SJicnlaö fLMnnic, dlö jener anber«, bafi fie binbeiiten fcffe
auf ein Saniclifdjcs Q5cfid)t (7, 13.), wo einer roie cince ?-Rcnfd)en
<£cl)n — cffc^ibar im Qjecjenfaj gegen tie fr(it>er angefüj^rten Zl)int —
in beö .fiimmcJö 2ßülfen »or ben 9Uten t'ommt.
* 2)tan tjerglcii)e befonber^ "Zol). 10, 35. f[gb.
' 3c[). 3, JG. ^ Wlml). 20, 31. 2uc. 19, 44.
' 3o^- 11/ 33. 38.
§. 09. 02
©tauk an 3efum aU ^rlöfex xnd)t aui (S;tnjelf;eiten entjianben
ift, fonbern [td; an^ einem ^otatetnbvuff entiviffelt, ivorauö nnr
folgt, ba§ feine (gtnje(l;eiten v>orfommen, -tt)etd;e t[;n v>erl;tnbcvt
l^ätten. Saf) akv bei* ©tank [d;on in bev erften ©eneration
[einer Sw^Öf^ beffelkn 3n^Uö geirefen ber ^ier bavgelegt Jvor*
ben, baö ge^t nid)t nur auö ben mannigfaltigen 3ewg»iiTs"/ bie
(|t;rifto eine üoKfommene 9?einl;eit i nnb eine güUe 'oon ^raft
beilegen, 2 fonbern aud; ai\^ ber 2lrt t)erüor^ jvie ^^anluö i|n bem
ioi51bam gegenüber aU ben Urheber einee neuen ?Dtenfd)enn^ert^eö U^
fd;rcitt, fo mt au^ ber 3o|)anneifd)en 3}arflet(ung ^^om /io>oc, unb
an^ ber in bem ©rief on bie ^thxätx aufgefteUten 3:^eorie.
^un fönnen jn>ar aud) bicfe 3fug"iffc burd; erfünftette
Slu^legungen gefd;n?äd)t «werben, tvenn man jie am i^rem 3"-
fammen^ang ^erauöreifjt unb mit frembartigem cominnirt: akr
ei reid;t bod) ttid)t ^in nur ju feigen, ba^ biefer unb jener 2luö?
bruff aud; weniger kbeuten fann; fonbern man mup and) an'
f(|aulid) mad)en, \vk ti jugegangen fein fann, baf? man ein ge-
ivö^n(id)eö ä^er^äünifj burd; au9erorbentIid;e unb alniieid;enbe
5Uiöbrüffe kseid;nete, unb i»ie ber urfprünglid;e ©inn fo jeitig
in ber Ueberliefcrung verloren gegangen ift. @o fange biesS nid;t
fceffer aU burd; ^öd;ft iviUfü^rIid;e J^i)pot^e[en geiciftet Jverben
fann, ivirb c6 wof bat^ei fein Sßeivenben ^afcen, bap ber fird;Iid;e
@(aube and) ber urfprünglid;e ift unb in ben 2(uffagen dprifti
von fid; felbft gegrünbct. — @e^t nun bieö an^ ber 23etrad;-'
tung ber ®d;rift im gropen ffar genug ^ervor; fo fann unfere
©laubenöle^re bie ganje 3^üftfammer von einjefnen 2lu«Jfprud;en,
jve(d;c unter verfd;icbenen Titeln ^ aU baö ^dn ©otteö Uwtu
fenb aufgefteiit iverben, nid)t nur feid;t entkt;ren, fonbern aud;
um fo lieber bei Seite ftelien, aU nid;t bie rid;tigfte SDarfteUungö^
tveife baburd; geförbert wirb, vielmehr oft baö n>i4)tige unb p;rc
' 2 Äor. 5, 21. 1 spetr. 2, 22, $cbr. 1, 3. 7, 26. 27. 9, 14.
2 spijK. 4, 13.
^ oyofiagixüig, iömfxcar/.ws, iffQytjnyMS unb karqfvnxuis.
93 §. ^»•
unter tcm un^ui^ciläjjigcn vcvfc^nm'nbct. 3^cnn ivnö t)itft ce> aucf),
ivcnn (il;vi[to ßöttUcljc 9ianicn ktßcfcijt tvcvbcn, t»a er fc(l>f^ ftd;
auf einen unetöentli(l)en epradj^eln-aud) teö SSortcö 0ott kvuft.
23cncnnunßen aber, Jveld)e auf eine fo kflimmtc unb un^iveibeu*
(iiic SOcifc, ivie taö fpäfcrc „Öctlmcnfd/' tic (5inl;cit tes^ gött^
licl^cn unb mcn[d}(icbeu aui?fvräd)en, fommcn in ber 8d)rift n\d)t
\m-f fonbern aUt ^ie^er ju jie^enbe ^räbicatc ftnb ine^r ober ttjc*i02
niger fd;\vanfcnb K So i^ and; mi Qi>ttM)c (vigcufdiaftcn tc^
trifft natür(id), baß ba von Cibrifto bod; immer a\<> von einem
9?tenfd)cn bic 9?ebc ift, i^m nur fotd)c kißeießt Jverben, bie er^
t;o(;tei5 menfd)(id;eö auffa^cn, fo i>a^ eö ein kid)teö ift, fie nur
für f^ljr ertauttc r;vpert^oIif4)C Slucbrüffe ju erfiären. 3)a nun
aud; von ber ftrengcn Slnktunc^ bie Sleufjerunßcn einer tiefen,
akr bod; uic^t im eigent(id)en (Sinn gi)tttid)en 33ere(;rung \d)\uv
ju untcrfd)eiben finb: fo tvürbe Ui biefer 23erfa^rungi?art a((cö
auf bie von d^rifto auiJgefaßtcn gi>ttli^ien Sr^ätigfeiten jurüff^
fommen. Sie gd)öpfung akr unb Grt;a{tung iverbcn (S\)xifto 2
nur fo 5ugefd;riekn, baß j^veifel^aft Heilten mufj, ob er nic^t
ivirfcnbc Urfad)c nur in fofern fein fo((, aU er (Snburfadje ifl.
3n ber Slufcriveffung unb bcm G)erid)t enblid; Unrb ükratt (l{)xu
ftuö von ©Ott unterfd)ieben, inbem er nur alö 23evoI(mäd)tigter
erfd)eint, unb olfo fott)ot bic 9:)cad;t baju aB in bem SSater ru*
^enb bargefteUt ivirb, alö oud; bie SSeftimmung urfprüngtid) von
biefem au^Sge^t. &tn biefesJ gilt von ber Beübung beö ©eifteö,
bie CE^riftuö balb fid; fc(b|l 5ufd)reibt, trnlb aud; auf feine 23itte
bem SSater K ©0 baß o'^nc jene großen burdigc^enben 3euö"^ff^
mit alten bicfcn ©nselljciten njenig oui5gerid;tet iväre.
» Saß ücn aUtcflaracntifd}cn 3ßuntcrjcid}cn, bininilifcf)cn Stimmen unb
grfctjcinungen, in »deinen man tcn «cobn ©cttcö crfcnncn wiü, i)in
nid)t bic 9icte fein fann, tcrflcln fiel) i>cn iclb\1. ®cnn auf feinen galt
ftnncn fic etame ucn ber fn\c\\ iShüiii auffaj^cn, finitern irärcn \)cd)*
flcnö bei ber £e(}rc ton ber Srcieinicjfeit ju bcrüffficl}tigcn.
^ I ilor. 8, 6. SUlcfi. 1, 15 — 17. .'pebr. 1, 4.
' 2uf. 24, 49. u. 3cb. 15, 2. 0. Cerijl. mit ^cl). 14, IG. 36.
§. 100. 94
, «Bon bcm @ef(^äft dijviüi.
§. 100. 5}ei* (Jrlöfev nimmt bie ©(äuHßcn in bic ^rcif=
tic^fdt feinet @cttcökn)n^tfeinö auf ^, imb bieö ift feine ev=
löfcnt^e Xl)äüo,MU
1. SfOenn yermöge be$3 tcIeoIogifcf)eit (5(;ava!tevö ber c^rift^
Uö)m grömmigfeit ntdjt nur bev gel;emmte Buftanb beö l;öl;eren
Sekn^, fonbern aud; bie görbevung bcffelben — n^enn and) Icj^
tevc auf anbere SSeife — in unfcvm ©elbftberüuptfein aU bie
eigne Zl)at unfereö ©njellckin^ erfdjcint; biefelk görbevung abcv
»ermöge beö eigentl;ümtid;ett Ü^axaticx^ beö (yi;viftent^umö in
bem nämtid;en @elbftbennif;^t[ein aU bie Xi)at beö (^rlcfcrö auf^
gefaxt i{t -: fo lä§t ftd; kibe^ nici)t anbevö vereinigen, aB bap
biefe garberung fei bie jur eigenen Z^at geivorbene Zijat bcö
©rlöferö, unb bieö ift fonac^ ber reinfte Slusbruff für baö ge^^
meinfame (Sfement in bem c(;riftli(f)en S3eJuu^'tfein ber g5tt{id;en
©nabe. ©onad; ttjäre, icenn wix üon biefem ^unft au^gepn,
ba0 eigent^üm(id;e @efd)äft beö Srtöfera junä(!^ft biefe^ ^^ater:=
zeugen in unö, nä|>cr tetrad;tet aber, ta baö kfd;riekne immer
fd;on eine gemeinfame 3:t;at beö (^rlöfera unb beö (^rlöf^en ift,
itJäre bie rein abgefonbert i^m angc^örige v»or jeber fövbernben
^^ätigfeit, bie unfer )väre, ^erge^enbe urfprünglic()e St^citigfeit
bes^ (Sriöferö bie, »ermöge beren er uns^ in biefe @emeinfd;aft
feiner St^vitigfcit unb feinesJ Seknö aufnimmt, beren gortbauer
i^ernad; i>a^ SSefen bes^ 3"ftönbeö ber ©nabe auömad;t, inbem
baö neue ©efammtlekn ber Drt biefeö 3::(;aterjeugenö (I^rifti ijt,
in iveld;em ftd) bie forticä^renbe SBirtfamfeit feiner unfünblid;en
io423onfommen^eit offenbart. — ©eine X^at in un^ fann aber-
immer nur bie X^at feiner burc[) t)a^ Bän ©ottei? in i^m be*
» a>9i. §. 88. » ajgf. §. C3, 1. 2.
95 §• 1^-
tinalcn Unfünbrid)fcit unb 25ot(fommcn^ctt fein; atfo muf} aiid;
tiefe mit |cncm baö unfviße ivevfccn, tveii eö fonj^ ntd)t feine
3:l)at iväre ivetd)C bic unfri^e ivirb. '^a nun baö öinjcKcben et=
itcö Csct'cn in bem 33ennif;tfcin bcv eiinbc unb bev UuiH>t(fcm*
inent)cit leerläuft: fo fönnen iviv unö in bcv 0cnicinfd;aft besJ
evlöfcrö nnr ftnbcn, fcfcrn unv itnö unfeveö einjeücknö nid)t
teivu^t finb, fonbcrn Jvic er iinsS bic 3mVntfc o^id'i, »tnv baö, >vos
von in ihm alk^ auegct;t, and) aU bie DueKc unfcrcr ^()ätigfcit
finbcn, öfcidjfam alö einen Öemcinkfij. ©ieö ift aud; ükratt
bev einn, jvo iu bev ©c^vift »on bem Sein unb Cekn ß^vifli
in unci ', von bem bev (günbc at^gej^orkn fein 2, von bem?(u6^
jicbn bcü alten unb 5üi^ief;n bes$ neuen ?r)ienfd;cn » bie 9tebc ijl.
a\>ic nun akv (S^viftuö fein dJctteöbcJintfjtfcin nuv gegen bic
eünbc vid)ten fann, infofevn cv in baö menfd)tid;e ©efammttekn
eintvetcnb baö 23eunif5tfcin bevfelkn aU ?Diitgefü^( f;atte, akv dö
von itnn ^u ükrannbcnb ^: fo unvb ekn bicfe(3 in feinev ^l)aU
cvscugung in unö and; baö ^H-incip unfcvcv 3:(;ätigfeif. 3ebod;
n?aö unö felbf^ »« biefem 5(ufgenommenivevbcn ytv ©emeinfd)aft
e^vifti unmittclkv kgcgnet, taß ivivb mtseinanbevgefc^jt in beö
jiveitcn i:auptftüffö erftcm Scl;vftüff von bev 23cgnabigung, fo
ivie bie iveitevc (Jntunfflung biefev @emeinfd;aft in bev 3cit buvd>
eine S^tei^e von gem-einfamcn ^anbtungen bev ©egenftanb iji für
bcffetkn j\reitc<3 ?et)vftüff von bev Heiligung, ^iev ift nuv ge*
naucv auocinanbevsufejcn ivaö bev (Jvtöfev t^ut unb ivie cv eö
■beivivft.
2. ©cf;t nun al(c ^^ätigfcit in &)vi^o \^i>n bem 6einio5
©ottcö in i^m am; unb fennen wiv feine anbevc gött(id)e Sri^a-
tigfeit atö bie fd;öpfevifd)e, in wctdjcv bann bie ev^aftenbe, ober
umgefeljvt bie ev^altcnbe, in Jveld;cv bic fd)öpfevifd)c mit einge*
> ©al. 2, 20. 9^0111. 8, 10. 3ot). ]', 23. 2 Slov. 13, G.
2 aiiMii. 0, 2. G. 11. 1 "^Vtr. 2, 24.
^ iU>l. 3, 10. epi). 4, 22. 24.
« 3ol). IG, 33.
§. 100. 96
fc^toffen ift: fo it)evben ivir and) tie SStrf famfett ^^nftt fo onju^
fe^en ^aUn. 2öte wiv aUx auö) bte tnenfc{)Iic^c ©eete nij|t
von bev (54)öpfitn(] auj5fcf;Itegeu , o^ncradjtet tie «Sdjöpfung be^
frei ^anbehibcit unb baö greiMetkn beö tm 3"f«i^i"ettt;au3 mit
einem gröfjeven ©anjcn ßefd;ajfcnen iveuigev ju tegreifeu gefor^^
bert ivcrben fann, aU nur in iinferm ©elb[tbeun:pt[ein aufjufaf^
fen: fo ift t^ auä) mit ber fcl)i)^)ferifd)en ST^ätigfcit ßl^rifti, n^eldjc
eö ganj unb gar XYiit bem ©einet ber grei^cit ju tl;un :^at.
2)enn feine aufnft;menbe 3:l;ätigfeit i^ eine fd)i)pferifd;e, ivaö fte
aBer ^cröorkingt ijl burd;auö frcieö. SBie nun baö <Btin @ot==
te^ in i^m felbft alö tt;ättgeö ^^rinjip jeittoö ift unb ejvig, a((e
Slen^erungen beffelOen aber burd; bie gorm beö menfd)iid),en Se=
tenö tebinßt: fo fann er aud; auf baö freie nur ivirfen na^
ber Drbnung wie eö in feinen ^ekn^freiö eintritt, unb nur nad)
ber ^f^atur be6 freien, ©eine in bie ®emeinfd;aft mit il;m auf*
ne^mcnbe ^(jatißfeit ift alfo ein fd)ö^ferifd;cö ^en^orlnnngcn beö
i^n in ftd; aufnehmen troUenö, ober xnelmet;r — benn eö ift nur
(5mpfanglid)feit für feine in ber g)titti;eitung t^egriffenc Zi)ätia,r:
hit i — nur bie 3uftii"W"ttO P ber SBirfung »on biefer. 3ene
Stl;ätigfeit beö ©rlöferö akr ift baburd) tebingt, bap bie (äin^cU
nen in feinen gcfd)id;tlid;en SBirfungöfreiö treten, tvo fit i^n in
feiner ©etbftoffenbarung H)ß^rne^men. §ä§t nun bie 3uftimmung
freitid^ fid; and) nid)t anberö t)tnkn aU burd; baö Scivuptfein
ber @ünbe Bebingt: fo ift bod) nid)t not^menbig, ba0 biefesJ bem
Eintreten in bcn Äreiö beö (grtöferö öorange^e. SSietme^r fann
eö eien fo gut erft in biefem aU Sßirfung ber ©elbftoffenbarung
loebeö (Sriöferö entfielen, aU eö ^ebenfaKö erft burd; bie Slnfdjauung
feiner unfünblid)en 25oUfommcnl;eit jur »oUen ÄIar[;eit gelangt.
Xit urfprünglid;e Sr^ätigfcit beß (Srlöferö Jt?irb alfo am kften
gebad)t unter ber gorm einer einbringenben Sr^ätigfeit, bte akr
i?on i^rem ©egenftanb wiegen ber freien S3eivegung mit ber er
fid; i^r äutt)enbet alö eine anjie^enbe aufgenommen tvirb, auf
» 3o^. 16, 19.
07 §. 100.
fcicfelk 23eife nnc iviv ^ctcm eine anjiet)enbe Sixa\t jufd)vei'üen,
teffeii Hlt'cnbeu gciilißen Giimnvfungen mv unsJ gern ^tnjjckn.
©c^t akv flUe Sr^v^tigfcit fceö (Svlöfevö V)on bcm ©ein ©ottcö in
ihm auö; mit) war aiid) ki ber Gnt|}cl;ung bcr ^evfon beö ^r*
töfevö bic fc(;opfcvifd}e götth'cl)c It^atigfctt bie fid; aU baö Sein
©otteö in i^m kfeftigte baö einzige t^ätige: fo Icif^t jid; aud)
flttc X^äti^kit bci5 CEvIöfevö aß eine govtfc^nng jenev iperftniHI*
benben gött(id;cn (Jinunvfung auf bic tnenfd;(id)e 9latuv anfe^cn.
:J)enn bie einbringcnbe 3:^ätißfeit C^rifti fann.fid; nid)t in einem
(Jinjelnen kfeftigen o^nc aud; in i^m )5er[onbi(benb ju ivcrbcn,
tnbem aUe feine ^^^äti^feiten nun burd; baö ^l'ivfen (i^xi\ti in
t^m anbero tcftimmt ja and) aUc (Jinbrüffe anberö aufgenommen
ivevben, mitl)in aud; baö :pevfönlid;e @e!t>ftkiintptfein ein anbereö
Jvivb. Unb wie bie @d;öv^fun3 nid;t eine 9iid;tuncj auf ©injet^
ncö ^atte, fo ba^ jiebe Sd;öpfung eineö einzelnen ein kfonbever
2{ct geivefen tt)äve; fonbevn öcfd;affen wnxtc bie äßelt, unb aU
teö einzelne alö fold;ev3 nuv in unb mit beut ©anjen unb ekn
fo gut für baö anbere aU für fid;: eben fo ijl: aud; bie Zi)ätiQ'
feit beö (Srlöferö iveltlnibenb, unb if;r @egcnftanb ift bic menfd;=
nd;e 9^itur, bereu öefammt^cit baö fräftige ©otteekttjujjtfein
eingepflanzt iverben foü alö neue« ?eku5princip; bie (Sinjelnen
aber eignet er fid; an in ^ejie^ung auf bie 6efammtl;eit, fo
ir»ie er auf ford;c trifft, in benen feine ^t)ätigfeit nid;t nur blci^
ben, fonbern and) x>on i(;nen auö burd; bie Offenbarung feinet
?ebenö auf 2(nbere irirfen fann. Unb fo i{t bie gcfammte äSirf^
famfeit d^xi^i nur bic gortfejung ber fd;öpferifd;cn göttlid;eni07
^vitjjjfeü au^ ive(d;er aud; bic ^^erfon &)xi\ti entfianb.' 2)cnn
aud; biefe ^attc ibxe 9?id;tung auf bic gcfammte menfd;fid;c 9^a*
tur, in tt)e(d;er jeneö Sein @otte«J fein foKte, aber fo ba|j bic
Sßirfungeu berfelben burd; ba^ ?eben e|>rifti aB beö urfprüng(id;==
ften £;rgans5 »ermittelt finb für at(c im natürtid;cn Sinn fd)on
perfongctt)orbenc menfd;(id;e 5uitur, nad; 9)iaa|jgabe Juie fic \id)
mit jenem ^cben unb beffen ftc^ immer fortbilbcnbcm £)rganiö-
muö in gciftige ^erü^rung bringen taffen, um mit Srtöbtung
ef)riftl. Ol.iutc. IK 7
§. 100. 98
tcv früfieren ^erfünTid;fett tu bei* ?eknögcmc{nf(i)aft mit (J^rijlo
ju ^cvfcMen in bev @efammtf;ett jiene^ ^ö^even ?ekn^ gcftaltct
ju ttjerben. — 5}togen iviv nun abtx auf t>aö ©efammtlekn fe*
^en, obev auf bie ®emeinf(l;aft beö (2:iuje(neu mit bem Sriöfer:
fo jycrbeu iviv beu Hnfaug, ba er bod; buvd; dm freie 2ln*
nö|)mc kbiußt ifi, am Befteu burcf) beu Sluebruff ^Berufung
l>ejeid;ueu, U)te benu bte Qan^t amttidjt 3:;bdtigfcit mit einer
foId)eu anfing : ben §Iut^ei( bc^ (Jrtöferö akr an bem gemein^^
famen ?cku in feiner 2)auer n^erbeu ivir mit öoEem 9?edjt
S3efeelung nennen 5unäd)ft in 23e,^ie^ung auf baö @e^
fammtteBen wie yo. bie ^ir^e fein ?ei6 genannt ivirb; akr
ekn fo foti aud; in ber einzelnen Öemeinfc^aft (ll)xi{tüi bie
©eele fein, jeber ©njetne akr ber £)rgani^muö burd; n^etdien
fie wirft. 23eibe »erhalten ftd; wie in ß^rifto bie göttlid;e Z^ix^
iic^Uit im 5lct ber 33ereinißung unb im Biil^fl^t» ^^^ 23ereint^
feinö, unb iine in ©Ott bie evfc^mffenbe ^bätigfeii unb bie er==
:^altenbe. 5'^ur ba9 ^ier nod) beut{id;er i{t foivot wit jeber 50?o*
ment einer gemeinfamen Stt;ätigfeit bod; ivieber fann aU 93cru='
fung angefel;en n)erben, aU mä) ivit bie eigent(id)e S3erufung
fd;on aU ^efeetung. 5tuc^ bicfe formet anrb inbef} an einem
anbern £)rt i^re §(nn)enbung ftnbcu.
3. 2Sie biefe 5lu^cinanberfejung ganj auf bie innere (Erfa^*
vung jurüffge^t, unb nur biefe kfd;reik unb erleud;tet: fo fann
108 fie natüriid; feinen SUifprud; barauf mad;en, ein 23ei»eiö fein
ju ttJoKen, ba^ e^ fo ^aU fein muffen, it)eTd;eö auf bem ©einet
ber ©rfa^rung nur fofern möglid; ift, aU 9)?at^ematif bakt
angeitJenbet iverben fann, wa^ I;ier feineöt^ege^ ^iatt ftnbet. (Son^
bern cö fofC nur bargelegt tüerben, ba§ bie öolifommene 23e#
friebigung, weld)e tvir auftreten, in bem 33eit)u§tfein beö &)xi'
^tn \)on feinem 33ert;väftni0 ju (I(;rifto nur tva^r^aft ent(;a(tett
. fein fann, fofern baö ^etvuf^tfein ein fold)c^ $ßer^ä(tnip, \m
t;ier kfd;riekn iuorben, aujJbrüfft. ©ot( eö akr biefen ^nftalt
ni^t ^akn,~ fo mup bie i?oI(fommene 33efriebigung enttveber an^
flO §. 100.
bcvirärtö krf ommcn , ctcv cö o^iiU fte gnv nietet, unb unv müf*
feil itnci mit einer unkftimmtcti 2?cfc()und;ti{;un3 kijuiigcn, bie
c^nc (Jrtöfcr and) ju finben i\i, [o bafj cö bann gar feinen ci*
gentl)üm(i(l;cn 33cfi^ götttidjev ©nabe im (itjvijlcnt^um gäbe.
2)ict'e SlMvUtgnnngcn taiJen fiel; ntev nicl;t ivibevleßen, fonbeyn
nur bnvd; bie X^at I^efeitigen, inbem ivir fiid)en ju kivirfen,
ba9 fcic ^vüigncnbcn baffeU^c crfal;ren. — Söenn nun akr öon
ckn biefcn eine fotd)c S^flrftcUuuß bev cvlöfenben ^Initigfeit ß^rifti
alö Stiftung cinesj neuen iljm unb unö ßcmeinfanicn in it)m ur*
fprün^Iidien in unö akr neuen unb v>on il;m auöße|)enben ?e=*
Un^, n)ie fic i^icr gegckn jyirb, mi)ftifc^ genannt ju it^erben
VH^cgt: fo fc^ieint jivav biefer !^luöbruff feiner grofjcn Unkflimmt-
^ät ivcgen kffer V'ermieben ju ivevben; \viil man fic^ ater fo
m^t an bie urfpriingtid;e @eh*aud)etveife galten, ba{^ man bar*
unter ba^jenigc »erjleljt, ivaö ^u bem ilreife nur SScnigen ge*
mcinfamer ?et)ren geijövt, für bie SInbern akr ein 0et;eimnij} ift,
fo ivoKen un'r un^ ):a^ gefaUen laffen. 9tur ba^ man in biefen
^reiö nic^t unUfü^rlid; lann aufgenommen tücrben, weil eben
bie ?e^ren nur Süiöbruff ber inneren (Srfahningen finb: fo bap
tver biefe mad)t, bem ilrcife von felbfi ange^in-t, wcv akr nid;t,
aucf) gar nid;t hinein fommt. 3"^effen Icif^t fid; boc^ eine Sino-
logie biefeö 23er^ältniffeö auf einem allgemein tefannten ©ebiet
nad)»t)eifen. 3m a5erg(eid; ncimlid; mit bem »orgefe^Iic^en 3u*io9
fianbe vert;ä(t fid; ber kirger(id;e 25erein aud; auf einem kfümm*
ten ©einet aß eine ^öl;ere Seknspotenj. Sejen ivir nun ben
galt, ba9 eine von ^atuv snfammengel;örigc 5?iaf|e juerfl von
einem dinjelncn jum kirgerlidjcn SScrein verlnmben tt)erbc, iin'e
bie eage ja fold;er gätte genug aufjäljlt: fo ijl in biefem jueril
bie 3bee beö ^taatß' jum 23en)u{jtfein gefommen, unb ^at ftd;
beffen ^erfonlid;feit jum unmittelbaren 2Sol;nft5 angeeignet. 2)ies
fer nimmt bann bie übrigen in bie Öemeinfdjaft beö l'ebenö bie*
fer 3bee auf, inbem aud) in il)nzn burd; feine anvffame 23crfiin:;
bigung baö ungcnügcnbe ipreö bi>5l;erigcn 3uftanbeö jum flarcn
S3ejvuj}tfeitt fommt, unb in bem ©tifter bemä^rt fi(^ bie traft,
7*
§. 100. 100
tf;nen bie 3bee, bte fein tnneif c<5 ?cknöpvtncip ifl, einjuBtlbeit
unb fte in @cnietnfd;aft biefeö SeBeuiJ aufzunehmen; tvobur^
nic^t nur etn neue^ ©efammtleten untev i^nen entfielt iw'colU
fommencm ©egenfaj mit bem fvül;even, [onbevn and) 3cber füv
ftd; eine neue ^evfon un'rb, nämltd; ein ^Bürger. Unb aik^ Jt)aö
»on I){cv auö entfte(;t/ ift bao in bev 3ett [td; vevfct)ieben tnhviU
feinbe im SÖefen oBer dint ©efammtlekn biefev jettHc^ an jenem
fünfte evfd)tenenen, immer akr fd;on in ber 9^atur beö 33oHfö*
-ftamme^ ipräbetermintrt geuiefcnen 3^ce. 2)ie Slnatogie tiejje fid)
nod; iveiter aud; auf ^^unftc, bie evfi fpäter jur <Sprad;e Um^
tnett tverben, au^be^nen; akr and) btefe ^arftettung tvirb benjje*
nißen mi)ftifd) erfd)einen, ivetd;e von bem Intröertid^en 3«ftfl«^^
nur eine bürfttge untergcorbnefe 2tnfid;t julaffen. Waffen itn'r
unö nun gefaWen, ba^ man unfere 5luffaffung nn;ftifd; nenne in
biefem @inn: fo n^irb baö natürlid; aud; von at(em au^ biefem
, .C^auptpunft al^juleitenben gelten. 2(kr fo \v>ic biefe mi)fiifd^e
Sluffaffung \id) J»oI fann afö bie urfprüngtidje legitimiren, fo
mad;t fie auc^ Slnf))rud) barauf, bie iwa^re STiitte ju fei;n ^ivi*
fd;en jtvei anbern, bavon id) bie eine bie magifdje nennen möd;tc,
iiübie anbere akr bie empirifd;e. 3cne nämlid; will aKerbingö, bap
bie S^t;ätigfeit ß^rifti erlöfenb fei, akr ol)ne bafj bie 9^iittf>eilung
feiner SSoUfommen^eit von ber (Stiftung eineö ©emeiuivefenö a^
gängig fei, fonbern burd; bie unmittelkire (5:iniinrfung beffelkn
auf ben ©njetnen, ivoki Einige nod; baö gefd;riekne 2Sort alö
not^njenbige^ ?D?ittet einkbingen, ?(nbere akr nid;t. Sie tejteren
erfd;einen aB bie confequenteren, akr an i^nen n)irb ba^ ma^^
gif^e bej^o beut(id;er, ][e met;r fte fic^ von attem, \m^ in bem
©emeinwefen feinen Urfprung I)at, voKfommen tosfagen. 2)aü
magifd;e tiegt akr in einer burd; nid;tö natürlichem vermittelten
©nivirfung, bie boci^ einer ^erfon sugefd;riekn nnrb, ganj im
©egenfaj gegen bie unferer 2)arftellung üBerati jum Örunbe lie^^
genbe ^ERarime, baf ber ?lnfang beiö 9?eid)ei$ ©otteö ein ükr*
natiirlid)eö fei, ivetd;eö akr, fo \m eö in bie (5rfd)cinung txitt,
ein natüriid;eö iverbe; benn ^ier i^ jEeber geI;aItvo(ie ?[»ioment als^
101 §. 100.
ein ükvnatiii1id;cö gefegt. Sicfc %n\id)t tft üh-töcuö yoKfommen
fc)>arvitiftifci); wtil bcii? 0c[ammt(cku tal'ä aU ctivaö vei'n jufät*
ligcö cvfdKint, unb fie ftrcift ganj na^e an baö tofetifd)e. :Denn
UHire Cbriiluö auf foId)c 5ll>cife jc^t jtvav alö ^^cvfon, o.Uv nur
alö l){mmn[cf)e cljne irbifrije öcgenivart, bod; auf iva^v()aft ^civ
'fonlidje SSeife ivivffain: fo fonntc cv aud; fd;ün immer ekn fo
unrfen, unb feine Jvivf(id;c ))cvfün(id)c (yvfd;etnung war nur eine
üt^crflii^ige Sufl^-i^'C- S^icjcnij^cn akr, Jrcld;e eine unmittcTluire
Verfönlid;e (SinJrirfung eknfaUö annc(;men, akv fi'c burd; baö
SBcrt unb bie @cmetnfd;aft vermitteln, finb nur iveniger ma*
gifd;, n>enn fce bicfen (cjteren bie ^raft Beilegen eine ©timmung
Ijeröor'^urufcn, tei tvetdjer ber Ginjclne für j^ene Vcrfönlid;c Qhu
tvirfung empfängfid; anrb, ater nod; magtfd)er, ivenn bicfe na=
■ tür(id)cn (Elemente bie ^raft ^aUn foUen, (^^riftum ju feiner
ßimvirfung ju bi^poniren; benn i^re SBivffamfeit Qkid)t bann
voUfommen ber, Jreld;e bcn 3«ii^evfprüd;cn beigelegt Jinrb. .IDie
entgegengefc^tc empirifd;e 5lnffaffung ixnll jamr awd) eine erlö=m
fenbe S:i;ätigfeit (E^rifti, bie 0:6er nur kfte^n foü in ber 23c*
unrfnng unferer njadifenben 25oI(fommenl;eit, n)eld;esJ nid;t füg*
Ud) anberö alv unter bcn J^ormen ber ^e^re unb beö 23eifpie(ö
gefd;c^en fann. :Diefc ?^ormen ftnb allgemein unb uid;t^ un*
terfd)eibcnbey, barin; unb gefejt aud; c^ tvirb ^gegeben, ba^
(E^rif^uö fid) von bencn, bie auf bcmfclten SSege ju unferer
23erl>efferung mitanrfen, burd; ^k reine ^otlfommenljcit feiner
Sel)re unb feinevJ 23eifpiel$^ unterfd)eibe: fo l^lei^t bod; Jvenn nur
unvollfommneö in unö teivirft ivirb nid;tö üt>rig, atö ba^ n)ir
auf bie ^rlöfung im cigentlid)fien Sinne — nämlid; auf baö
J:imvegnel;mcn ber Sünbe — ^öer^^idjt leiften, unb uns5 ivegen
beö oud; in unferer n)ad;fenben S>oIlfommen^cit nod; üBrigen
;SBett)u{}tfeinö ber ©ünbe mit ber allgemeinen 23erufung auf bie
göttlid)e 23arm^er5igfeit kfd;nnd;tigcn. Sa nun burd; ^et;re
unb 23eifpicl nur eine fold;e ivad)fcnbe 25ollfommenl)eit kivirft
n)irb, unb jene 23efd;tvid;tigung auc^ o^ne (i^riftum fiatt finbet;
fo müpte man gefte^en, ba0 feine Srfd;etnung, fofern fie üwai
§. 100. 102
tcfonbereö fein tt)oI(te, öergeMtd; ivärc. £)t)er pc^ftens3 fönnte
«tan fagcn, cv f)ak btc 9}?enfd;cn burd; feine ?e^ve ba^in ge*
l^rad;!/ ba^ fie «on bem öor|)cr aKgemeinen 33e|^rekn al^gelaffen
l)aUn, ©Ott ©uvvogate bavjukingcn füv bie fe^Ienbe Un\joI(*
fomnient)cit. SlUein ba ftd; bie SJevgeblidjfeit biefeö 33eftrcknö
bemonftriven U^t: fo ^aUn iviv fd;on in unferer natüvlid)en
SSernunft bie göttlid)e ©en^if^eit ba^on, unb Brandeten fie ba:^
y^x nid)t anbernjärtö ^er ju empfangen. Unb biefe Slnffnffnng
»erfd;ulbet ivat;vfd)einlid; am meifien, bap' bie ^t;i(ofop^ie ftd)
ükr ben ©lanBen ftcKt unb biefen nur o(ö einen 3)uvd;ßangö=^
juftanb Betvad)iet. SBiv aber fönnen unö nid)t mit bem <Bt\h^i=
tennt^tfein it)ad;fenbci' SSot(fömmen|)eit üegnügen, mü eö eben
fo fc^v bem 23ettJu^tfein ber Sünbc aU bem bev ©nabe ange:^
^örig ia€ eigent^ümfid) d;viftlid;e nid;t in \iö) fd)tiepen fann.
Slkr jum 53en)uptfein ber ©nobc gehört cö für ben (S^riflen
ii2Ükrl;aupt nur, ivenn eö feiner Urfad)c nad; auf ben ©rlöfcr ^\u
rüffgefül;rt ivirb ; unb cö mujj alfo ein anbevcö fein bei i^m aU
bei Slnbern, natürlid; alfo n^eit eö mii üwa^ anberem, nämtid;
ber cigentlidjen erlöfenben 3:i;ätigfcit (gprifli, jufamnren^ängt.
§. 101. ©er ß;r(5fer nimmt tie (^läiiHgcn auf in bie
@cmcinfd;aft feiner ungetrübten (Bdic^Uitf unb bie^ ift feine
yerfo|)nenbe 3:I;ätigfeit.
1. SSenn biefe Slufna^me in bie ©emeinfd;aft ber ©eligfeit
üwa^ iväre unabhängig yon ber Stufna^me in bie Äräftigfeit be^
©ottc^beitJU^tfeiui?, ober gar jene a\i^ biefcr folgen foHte: fo
tväre bie teleologifd^e 9latur beö (J[;riftentl;umö alterirt. SSic
aber in ©Ott «Seligfeit unb 5lt(mad)t g(eid)gefcjt ft'nb, gcgenfcitig
burd; einanber bebingt, mithin and) unabhängig eine yon ber
anbern: fo mu^ auc^ in ber ^erfon &)xi\ti bie 6eligfeit unb
bie ^räftigfeit beö ©otteöbert)uptfein6 gteid; gefejt fein auf bie^^
felbe SSeife eine bie anbre bebingenb unb jebe unabhängig »on
ber anbern. Spitxmd)^ fottte man m^ fagen fönnen, müffc eö
103 §. 101.
and) mit ber SSirffamfett (S^vij^i ckn [o jle^en, unb bicö nuipte
entivcbev cinfad; aueilviiiut »ucrbcn, obev c3 müptc jjvci entgegen*
gefcjtc 5luffajTungen beö ßljvificnt^umö gekn, bic eine eö auf*
fteHcnb alsJ ein gtvekn md) bcr ^eliijfcit um ber fvvciftigfcit
bcö ©ottcöbeaniptfeinö unKcn, bic anbevc umgcfcl)vt, iveldje fid;
kibc einanbcv ergänzten. SKleiu ba bie Söivffanifeit ii^xi\ii nuv
entließt infofern eine (Jmpfanglidjfcit ober ein 33crlangen in bem
©cgenftanb bevfelkn i?orangct;t: fo fann and) nuv bie öerfö^*
nenbe ST^ätigfeit fid; än^txn im ©efolg bei* evlöfenben, n^eil baö
33civuptfcin bcr Sünbe an fid; unb nidjt ai^ OucKe bcö UckB
fcneö 58er(angen kgrünben mu{}, inbcm nämlid; baö Uekl für
ben (5injc(nen nidit im 23crl;vi(tni^ ftc|)t mit ber ©iinbe. '^au
!en unr a(fo bie 3:i)citigfcit bcö (S-rföfcrs^ aU ßinanrfung auf ben na
G-injetnen: fo fönnen »vir ta^ »crföl;nenbe 3)ioment nur folgen
laffen auf baö erlöfcnbe unb auö bcmfelkn. ©leid; fejen wix
aber beibe in fofern, ba^^ bic 9}^it(t;eiiung ber (Setigfeit nid)t min*
ber nnc bie 3)citt^ei(ung ber SSoUfommen^eit unmittelkr in ber
5lufna^me in bie Sekn^gemeiufd;aft (i^xi\ti gegekn ijl.
2. :Dicfe6 nun fd;eint Ui bcr genauen ^araMe 5tvifd;en
biefem Saj unb bem vorigen, fo baj} fie an unb für ftd; betrad;*
tct füglid; I^cittcn in dintn 5ufammengefd;motsen itjcrben filmten,
faum einer (Erläuterung ju bcbürfcn. 2)enn ivenn in G^rijio
auf bcr einen Btitt a((e 3:^citigfeit von bem (£cin ©ottcö in i^m
aueging, unb biefe X^citigfeit nie burd; einen SSiberftanb feiner
mcnfd)(i^en 9latur gehemmt wax, bie Hemmungen feiner SBirf*
famfeit aber eknfattö nid;t e^er einen Seknßmomcnt Bej^immten,
biß bie SöSa^rnc^mung ba^ou in fein innerftcö ©ctbftknju^'tfcin
aufgenommen ivurbe, )veld;eö mit bem fräftigen ©otteekiüu^t*
fein fo einö n^ar, baf fte in bcmfelkn nur ats jur seitli^en
gorm ber »oüfommnen 2Birffamfeit feinet 2öefenö gehörig erfd)ei*
nen konnten; auf ber anbern QtiH akr nod; n)eniger ^emmun*
gen beß eignen natürlichen ober gefeUigcn Sebenö in biefem inner*
ften 33e)vufjtfein ofö Hemmungen aufgenommen tverben fonnten,
§. 101. 104
fonbern nuv o(ö Slnjetgen, m\ä)t D^ic^tung feiner S^^ättgfet't ge^
geBen fei: fo ftnb-et fid; auä) ber (Srlöfte, fofevn er in bie Seknö:^
gemeinfel;aft d^rifti aufgenommen ifl, niemals yon bem Seivu^t*
fein eineö Ueklö evfüKt, Jveil e^ fein tl;m mit (£(;vifto gemeinfa==
meö ?ekn nicl;t :^emnienb treffen fann. ©onbern at(e 2eknö==
l^emmungen natürtid)e unb gefeKige fommen aud; in biefeö ®e*
tiet nur alö ^Injeigen; nidjt ^werben fie ^intyeggenommen, aU
ot er fd;mer5(ü^ unb frei öon Seiben fein foUte ober fönnte,
benn barum ^at aud) (i(;riftuö ©djmerjen gel^al^t unb gelitten,
fonberir nur Unfeligfeit ift nid)t in ben ©djmerjen unb Seiben,
ii4rt)ei( fie aU foId;e nid)t in baö 'innerfte ^tlcn einbringen. Unb
biefes? gitt aud; öon bem S3eivu{}t[ein ber ki if;m nod; öorfom==
menben ©ünbe. 2)enn ba fie nid)t au^ feinem neuen Sekn ah
geleitet mxUn fann: fo Bejie^t er fie nur auf i>a^ ©cfammtle^
t»ett ber atigemeinen ©ünb^aftigfeit, iveldjeö in i^m nod) einen
9^aum l)at. ^i6)t alfo aU ot) eö md)t 6d;mer5 unb leiten-
jväre, fofern er ki feiner ^erfönlid;!eit fte^n Heik; akr ju bem
I Sekn (E^rifti in i[;m bringt e^ , nur aU Slnjetge \>on bem Jvaö
p tl;un ift, unb ift mitl;in in bemfelkn feine Unfeligfeit. Da*
^er ^eBt baö Slufgenommenfein in bie Seknögemeinfd;aft mit
(^[;ri{to ben 3»f«wn^^«nö Sivifc^en Uetet unb ©ünbe auf, in*
bem ftttlid; kibe ni^it mc^r auf einanber Belogen Jverben, n^enn
ou^ natürlid; ktrad)tet baö (?ine Ut gotge ber anbern ift; jitt*
Ud) akr ixnrb ^ebe^ öon kiben für ft'd; nur auf bie SUifgak beö
neuen Sekn^ kjogen. 2Sie bemnad; bie erli)fenbe 3::^ätig!eit
(J^rifti eine bem 8ein '©otteö in (Ji;rifto entfpred;enbe ©efammt-
t^ätigfeit ftiftet für alle @fäutnge:.fo {!iftet baö \)erföl;nenbe (5fe==
ment nämlid; bie ©eligfeit beö ©einö ©otteö in it;m ün fclige^
©efammtgefüpt für alie ©läukge unb jeben kfonberö. 3" ^i?^'
fem erjiirk jugleid; i^re frühere ^erfönlid)feit, fofern fie bie 5lk
gefd)toffen^eit beö ®efü(;(^ in einer finntid)en Se'6enöeint;eit itar,
ber atieö mittönenbe @efü|)t für Slnbere unb für bie ©efammt*
t;eit untergeorbnet Hiek 2Baö okr aU ©elkgfeit ber ^erfon
üMq Heik, baö ift bie eigent^ümtic()e 5luffaffungö* unb ^m*
105 *. 101.
V^finhtni^öJvcifc, bic [id) ciU tnbivihmfiftrte 3»^e^^iöc»5 "^ )'c»c<S
neue öcmcinfamc Seku lnnciu(n(tct, fo bn§ and) in 33ejic^ung
auf fciefeö g)?oment He ST^ätigfcit d^rifli ^erfoutilbent) ift, in*
tcm ein alUv 5)icn[cl; ausgesogen ivivb unb ein neuer an. Söot*
Icn wiv ater aud; ^ier auf bie 2(c(ni(id)fcit [et;cn jwifd;en bev
S:^)ätigfcit G^vifti in ber 33i(bung bei5 neuen ÖefammtlekuiJ unb
ber gött(id)en ST^ätigfeit in ber 23i(bung ber ^erfönUd;feit ß^rifii,
fo irerben unr aud; ^ier unter[d;eibcn fönnen einen erften ^TiCnn
mcnt, \vdd)cx bem 5(ct ber ^Bereinigung afö erfler 5{nfang ent^
fpvid)t unb alö [otdjer nur auf baö früljerc surüfffel;en fann, unb
einen ju^eitcn, Jreld)er ben 3uftanb be>3 SSercinigtfeiuvJ barfteUt
unb alö bie 2)auer ausjfpred)enb aud; auf bic 3"fw"ft I;inauö*
fte^t. 2)cr Stnfang nun ift I;ier baö 3Serfd}nnnben beö alten
5Dienfd)en nutt;in aud; ber alten 23cjic^ungöix>eife aüeö Uekiö auf
bic (Sünbe, atfo baö 23crfd)nnnben beö 25ett)uf;'tfcinö ber (Straf*
»vürbigf eit, nntl;in ift ba^ erfte beö üerföl)nenb,en 9}iüntcntei5 bic
©iinbenv>crgehtng K 2)enn in ber Gint;cit beö ^cknö mit
&)xi^o ^öxt a\k 53ejie^ung auf baö ©efej auf, tnbem bie von
t^m auögc^enbe atfgemeinc 9^id)tung gegen bie ©ünbc beginnt 2.
2)er 3itf*ß»^ i'ci^ ^Bereinigung akr ift ber tt)irf(id)e Seft^ ber
(geligfeit in bem 53civuptfein, ba0 G^riftuö in unv ber 53tittel::
Vunft beö ?ekn6 ift, mithin fo ba|} biefcr SBefij immer nur aU
feine @ak befte|)t, bie iveil tviv jie fd)on baburd; ükrfommen,
ba§ (2:r iviü ivir foKcn fie ^akn, fein (Segen ift unb fein gricbe.
(5ö gilt akr aud) i;ier ivieber baö nämlidje, baj} j'ebcr 9)toment
jugtcid) aud; nad; ber formet beö anbern ju betrad)ten ift.
Senn in bem erften 9)?oment i\t fd;on bic ganje ßntnjifffung
im'plicite mitgefe^t, akr in febem fpäteren ijl aud; ber erfte) «?ei(
nnö bie in bem 3iir"fföe^n auf (il;riftum um befto »reuiger ju
ükrfe^enbc SlKgegenivart ber (Sünbc in biefem ^efij immer aud;
bie ©iinbenyergebung nad;iveifct.
Stom. 8, 1. 1 Zoi}. i, 8. 9. 2, 1. 2.
©af. 2, 19 — 21. 5, 22—24.
^ 101. 106
8. t)ffcnkr nun ijl unfev <Ba^ in bcmfelBen ©tnn unc
ter öortge aiic^ nn;ftif^, unb [eine Söa^r^ett auä) nur in ber
@vfal;vung na(i)suixietfen. 3n bniifeU^en ©inn akr jie^t fte auc^
tu ber 9)iitte 5»t)if({)en einer nmgtfcf^en, j»elcl;e ot(e ^^aturgemäfj^
t;ett in bcv fortmä^renben SSivffamfeit (^^vifti auf^cH, unb einer
iicemVHrifci;en \vz\d)t biefetbe ö«"S i» eine 9?ei^e mit bem iäc^M)
iva^rjune^menben ftetit, alfo ben üBernatürIi(I;en Slnfang unb bie
unter[cl;eibenbc ^igent^ümlid;feit nidjt jum ©runbe legt. — 2)ie
lejtcrc ge^t eknfati^ 'Oi>n bem 3wf<^i^i^^^"^^J^Ö junfc^en ©ünbe
unb Ucbet au^, unb fcl;Iie^t mit dltd)t ouf 2lt)na|)me beö lleklö
iei Sllma^me ber ©ünbe. SItlein n)ie jener 3u[^»^wc"^öng nur
für bie gefeKigen Uekt öorjüglid; gift, unb auö) für biefe nur
genau ift, wenn man tin gropeö ©efammtlekn in feiner 3l6gc-
f4)toffen^eit ktrad)tet; in jebem einzelnen 3:^eit akr innere 33ers
tefferung, ivegen feinet 3wfammen(;angeö mit ben anbern, kid)t
tegteitct fein fann von 5unel;menbem Uekt: fo fann am ivcnig^
^en bie june^menbe 23erkfferung beö (Sinjelnen feine S3efveiung
ijom Uthd v>erMrgen unb alfo feine (Seligfeit kgrünben; fonbern
aud; Ui junet;menber 23oIIfommen^eit Meik biefe^, iia^ ii;m nic^t
nur Seknö^emmungen ükr^aupt fonbern aud; foId)e entfielen,
\vtid)t i^m in SSerknbung mit feiner nod)'i?or^anbenen ©ünbe
mithin aU ©träfe erfd;einen. Sa^er nun biefe SJerfö^nung nur
fet>r in\äUiQ aU ®enu^ unb 33eft5 vorfommen mxt>, tvefcntlid;
akr immer nur atö Hoffnung oufgeftettt tverben fann. 3n M^^
ben ©ef^alten akr ift fte n)eber i^rem 3n^att nad; etn^aö eigen*
tpmiid; d)riftti^es5, noc^ auc^ fann fte im (^^riflent^um aU @e*
nu^ eine grofjcre ©tärfe ober aU J^offnung einen '(;ö^cren @rab
»Ott ©eivi^^eit l;aktt alö auper^Ib beffetkn. 2öie gering akr
biefe ükratt fei, liegt in ber @efd)id;te ju ^age. 2)enn nid;t
nur a'6gefel;en »om (S^riftent^um erneuert P; immer rcieber ber
(Streit, ob bie UeBet in ber SSett tvirflicf) a"6ne^men ober nur
i^re ©el^ait t)eränbern, in ©umma aber :^ö^ftenö allcö beim 2U*
ten Will: fonbern au^) in ber ^riittid;en ^ird;e felbfi fe^rt, je
tvenigcr ber 9)titgenu^ ber ungetrübten ©etigfeit ß^rifti ßrfa^^
107 $. 101.
run(]6fad)c ifl, fenbcrn mtv auf j^cne atfcjemeine i^offnuiii^ ^urüff^
öeöniiijcn ivirt», um tcfto ftärfev tevfclbe 3*^cifet anctcv; unb
ganj gegen btc eigene 3"fifi;f^-'""f^ Q^xi^i i ivivt) bie ScHgfcitn?
erj^ auf baö ?ekn t)intev ber 3cit ycvunefen, unb baburd; bod;
für unat^cingig vcn ber aWmäljIigcn ^evtcffcvung cvffävt. d^ri*
ftuö akv ifi bann ki unferer 8c(tgfcit nur fo kt^ciligt, ivie er
auf btefe june^menbe 23erkffcrung wixit, baö I;eif}t fo ba{} auf
eine fvecififd)c SScrfc^ncbcnbcit jtt)ifd)cn i^m unb anbern 9?tenfd;en
ivcnig anfommt. — ^fiagifd; erfd)eincn nur bicjcntgen 2(uffaf*
fungen ber ücrfö^nenben ^^ätigfeit, tveld;e bie 9)iitt^ei(ung ber
Seligfcit ß^ri|li unaM;ängig niad;cn üon beut Slufgcnommcnfeiu
tu bie ?ebenc>gcmeinfd;aft mit i^m. 2)ic Sünbenycrgehtng nnrb
näm(id) Ijergeleitct v»on ber Strafe lveld;e (i^riftu^ erlitten, unb
bie Setigfeit ber 9)(enfd;en fclbft aU ein ^ol)n bargefteKt, ben
©Ott (E^rij^o für jencö ©traflcibcn barrei^t. 9^id)t aU ot ber
©ebanfe baf^ unfere Seligfeit eine 23c(ot)nung &)vi\ti fei, ganj
ju ücrirscrfcn tvare, 'con ive(d;cm inclme^r ncd) bie 9?ebc fein
it)irb; ekn fo irenig aB ob aKer 3itfii'nment)ang janfd;en beut
Reiben ß^rifti unb ber SBergetmng ber ©ünbcn geläugnet iverben
foUte: teibcö aber n?irb magifd; fobalb esJ nid;t vermittelt ifl
burd; bie ^ebenj?gcmeinfd;aft mit (i^rifto. 3)enn in biefer Öc-
meinfd;aft ifl bie 9)?itti)et(ung ber (Seligfeit iine oben auöeinanber
gefejt eine natürh'd)e, o^ne biefe aber ifl bie 23elc^nung (S^rifti
nur eine gött(id;e äöiUfül;r. Unb bies3 ift fd;on immer etn.>aö
magifd)eö, »orne^mlid; aber Jvenn ein fo fd;(ed)t^in inner(id;eö
aU bie Setigfeit ift, o^nc innerlid; begrünbet njorben ju fein,
öon aufjen ^cr foW ^erüürgebrad)t a^erben. 2)enn ivenn unab^
gängig i>on bem ?eben in G^riflo, fann fie, ba ber 5)(enfd;
bie CueKe ber Seligfeit nid)t in fid; ^at, bod; jebcm (ginjclnen
für fic^ nur irgenbivic loon au^'en I;er eingepgt iverben. oben
fo magifc^ trirb bie Sünbenioergebung beivirft, n^enn baö ^e=:
ivu^tfein ber Strafivürbigfeit aufhören foü beiJwegen, mii tin
> 3o^. 5, 24.
§. 101. 108
iis^lnbevev bte ©träfe gefiMöen ^at 2)a^ nimM) ^lebuvcf; bie ©iv
ttjarnmg ber «Strafe aufgeboten ttjerbe, U^t ftd; benfen; aKein
bieö ijl nur bas ffnnlid)e (Clement bcr ©ünbenvergehuig, unb eö
Hiebe nod; basJ eigentltd; et^ifd)e nämltd; ba6 23en)uf}tfem ber
©trafwürbigfett, tt)eld;eö olfo o^ne allen ©runb mt iveggejau^
Bert yerfdjiinnben nui^te. 3n anefern nun aud; ^ie^on etivasj in
bie fird)(td;e Ce^re übergegangen iji, ivirb nod; unten bayon ju
^anbehi fein.
4. SSergteid;en tvir nun ben pier aufgefteKten 3wf«n»^f"-
^ang mit ben Reiben eben angefüt;rten gegenüBerfte^enben Slnftd;-
ten: fo führen fie alicrbingö ouf bie 33emerfung, ba{} ki ber
unfrigen baö Seiben (S^rifti gar nid)t jur ©:prad;e fomnit, fo
ba9 aud; nid)t einmal Gelegenheit geivefen ift bie ^rage aufju*
iverfen, ob unb in ivnefern eö jur ©rlöfung ober jur 23erfö^nung
gehört. Sluö biefer SSerjögerung ift aber nur ju fd)Iiefjen, bajj
fein Grunb vor^anben tvar esJ aU ein iprimiti'oeö ©ement auf:;
5ufüt;ren a^cber an bem einen noc^ an bem anbern £)rte. Unb
biesJ yat and) feine Sf^idjtigfeit, a^ett fonft feine ^oKfommne Slnf*
na^me in bie Sebenögemeinfd;aft mit (2^rifto, auö n>el(d;er fid;
(Sriöfung unb 23erfö^nung ^JoHfonimen begreifen laffen, möglid;
gewefen tt)äre v>or bem Seiben unb STobe (^^rifti. SlIö ein dW^
ment ber jaeiten Orbnung jebod; get;i)rt cö ju beibeu; aber un*
mittelbarer jur 23erfö^uuug, unb jur ©rlöfung nur mittelbar.
2)ie Sr^ätigfeit ß^rifti in ©tiftung beö neuen ©efammtlebenö
fonnte nur in i^rer 2SoUfommenl;eit ivirfiic^ erf4)ciuen — aenn^
gteid; ber ©taube an biefe SSoKfommen^eit aud) ot)ne bieö vor*
|)anben fein fonnte — tveun fte feinem 2Biberftanbe wid), und)
bem nidjt iveld;er ben Untergang ber ^erfon t;erbei5ufü^ren vtx^
wod;tc. 2)ie S5oUfommen^eit liegt alfo ^ier nid;t eigentlid; unb
unmittelbar in bem Seiben felbft, fonbern nur in ber Eingebung
in baffetbe. Unb ^ieöon ift ein and) gkid;fam magifd)eö 3err^
bilb, wenn man, biefen ©ipfel ifolirenb unb bie ©tiftung beö
ii9®efammtlebenö Hi <Bük fejenb , eben bitfe Eingebung in bas
109 . §. 101.
Reiben um tcö ?cibenö nnWcn aU bie eigent{tcl)c Summe lex
cv(öfentcn ^[)ätio,Uit (I^vifti anfielt. 2öaö akv t>ie 25erfc^nung
l'Ctxi^t fo verflont) ft'd; »on feltf^ für unfere 2)arfteUung, ta§
um fcay ^lufßCHommeuivcrtcu in tie @emein[(f)aft feiner (SeHöfcit
ju ieanrfen, ba^ ^BevKingen bever bie \id) it;rev llufeligfcit kivupt
ivaveu crft mu^te buvd; ben Ginbruff bcn fte »on feiner (Selige
feit empfingen auf ßljriftum l)ingefenft iverbcn. Unb |>ier »er*
t;ciit eö ftd; ekn fo, bafj bcr @(auk an biefe (gefigfcit aud;
o^nebieö i^or^anben fein fonnte, ba§ ater bie Sefißfeit bod; nur
in i^vcx 23üt(fommen^eit erfd;ien, inbent fte x>on ber §ü((e besf
l^eibcnsS bod; nidjt ükrnjunben ivurbe, unb jnjar um fo me^r
a(6, ivci( bteö Reiben am bcm SSiberfirckn ber ©ünbe ^ervor*
ging, aud; baö ben (^rlöfer, feit er in t>a^ ©efammtlekn ber
©ünbe eingetreten ivar, überatt jebot^ of)ne (Störung feiner 8e=:
ligfeit kgteitenbe ?Oiitgefü^t ber Unfeligfeit ^ier in feine größte
P;afe eintreten mufjte. Unb I;ier ift eö nid)t bie j^ingclrnng
in baö Seiben, aU U)e(d)e ber erföfenben ^(>itigfeit angeprt,
fonbevn baö Seiben fctbft Jveld)eö bie öotifommne 23eftätigung
be6 ©(auknö an bie ©eligfeit bey (Srtöfers? ivirb. ^ieüon akr
ijl ivieber ba6 magifdje 3errH{b bie 5luffa)Tung, iveld)e bie 9?ot^*
njenbigfeit einer uncrfd)ütterlid;en Seligfeit in (I^rij^o gänjlid;
»erfennenb bie »erfö^nenbe ^raft feinet Seibeni5 grabe barin
fejt, ta^ er aud) feine (Seligfeit frciwiiiig aufgegekn unb ivenn
aud; nur für 5)tomente irirflid; unfefig gen?orben fei. Sofern
aud) t^iie^on bie fird)Iid;e Se^re nid)t ganj frei ift, ivoKcn wix
nod; unten barauf jurüfffontmen. 2)iefeö aber, ba^ rt)ir afö
ben ©ipfel beö Seiben^ t>a^ 9)iitgefü^i bcr Unfefigfeit fejen, fd;fiept
fd)on in fid), bafj fein Seiben, \VQid)c^ nid)t mit ber eriöfenben
3:^ätigfeit (5f)rifti ^ufammen^ängt, aU jur 93erfö^nung ge()örig
angefe^en iverben fann, n^eil ein foldjcö au^ o^nc 3"f(Jn^i"en'
:^ang ivcire mit ber 9?id)tung be^ Srtöfers^ gegen bie Unfeligfeit, 120
mithin and) nur magifd)eriveife jur SSerfö^nung fonnte gered;*
net n.^erben. 9hm fapt \id) aber nur atiesp Seiben (i^xi]ti über*
^aupt unb aU ßineö angefe^en in biefem 3"ffl"iwen^ang mit
§. 101. HO
fetner erlofenbcn ^[;ätigfeit benfett; etn^elncö ^{ngegett kfonberö
|)erauj^9reifen unb bem einen efgent(;üintid;en ^erfo^niingönjert^
Bctleßen, baö fdjctnt im bibaftifd^en 23ovtrag nid)i Ho^ fpietenbe
Slttegoine ju fetn unb im ^3oetifd;en md)t Mop tänbetnbe dmpfin'o^
famfeit, fonbern eö ifi tvot feiten ot;ne eine yevunreinigenbe 53ei*
inif^inng »on ©uperftition. Slm tvenigften gcHi^vt ftd; einen
foTd)en _auögejetd;netcn SSevfö^nungöit)evt|> auf bie förperlid)en
Reiben ju fegen, ba biefe nt4)t nur fd;on an unb für ft^ im
fd;wäd)ften 3i'f«"iwe«|)flnge j^el;cn tnit jener 9?eaction ber (Bütibc,
fonbern aud; unferm eignen ©efü^t nad; eö fd;on ber 2o^n einer
mäfjigen ftttltd)en Slu^lnlbnng unb fräftigen grömmigfcit i[t, baf;
im 3iif^^"'"f»ffi" "^i^ einem freubigcn geiftigen ©el^ftkivu^tfcin,
fei eö nun ein :perfonIid;ei^ ober ein ©emeingefü^i, Brperlid;e
i^eiben fafi ganj aufge(;okn lt)erben, ivcnigficnö niemafö jene6
23eiint{5tfein jurüffbrängen unb ben (Seligfeit^ge|)a(t eines? ?i}?o==
tnenteö verringern fönnen. 2)amit aUv bie olnge ©arfteüung
auf aKe SSeife aU Wlaa^^ah für bie SSeurt^eifung ber fird)iic^en
^ortneln bienen fonne, muffen Jüir fie an unferc atigemeine gor^
tuet ber burd; (Ef;riftunt »olienbeten ©d;öpfung ber men[d;fid)en
9?atur fallen, um unö ju ükrjeugen bap and) biefe in fcncx
jtt)iefad;cn 5::^ätig!eit (5(;rifti i^re 5Iuöfü()rung crl;ciit. Senn ivaö
fo yon ber mcnfd;iid)en 5^atur in bie SebensJg4Jmetnfd;aft ß(;rifti
aufgenotntnen ift, baö ift aufgenommen in bie ®emeinfd)aft einer
jebetn %n\a^ angemeffenen unb i^n cr[d)5^fenben burd; bie ^räf*
tigfeit be^ ©otteökttJUptfein^ alkin kf^itnmten ^(;ätig!eit, ju*
i2igtcid; akr and; in tic @emein[d)aft eine^ in biefer ^^ätigfeit
ru^enben unb burd) feine anbernieitigen ©etvegungen ju tx\d)üt^
teritben Sßo^fgefaKenö. Dap nun jebe foId;e 5lufna{)me nid;ti3
anberö ift aU tint. gortfe^ung beffetkn fd;5pferifd;en Stcta beffen
jeit(ic|e ^r[d;einung mit ber ^erfonlnlbung ß^rifti kgann, ba{^
jebe intenfiöc (5r^ö(;ung btefeö neuen ^eknö in feinetn 5ßer^atten
ju bem verfd)tt.nttbenbcn ©efamtntlekn ber ©ünbijaftigfeit eknfaliö
eine fotd^e gortfejung ift, mup nun beutlid; fein; uitb ba§ in
biefem neuen Seien bie urfprüngtid;e 23eftimmung bcö 9}tenfd;en
111 §. 101.
crvcicfit wix'o, unb fcicrüt^cv hinauf m6)ii füv eine 9iatuv unc bte
iinfvii^c ju teufen unb ju crftrekn iji, tebavf feiner iveiteven
?(uöfü(;runij. — SSie [e^r alfo aud; tiefe 2)arfte((ung baö un-
mittcll'ave S^ciiuijjtfcin bcö (Sljviflen anfprcdje, fo baj^ ^^ f'^^ ^^'i'^-
in anetev erfcnnt: [o i|l bod), [cfern fte in bev 5?iittc fielet s»in=
[d;cn ber empirifd;cn unb bei* magifdjcn, un\?evmeib(id) ba|) [ic
von icbei* für bic enfgegengefe^te gehalten iverbe. 2)enn auf bev
einen Seite fiMinte ber (2:r(i>fcr, a^cif gcij^ißeö nne bic Stiftung
eincö ÖH'fammtIcknö nur geiftig getvirft fein wiU, unb es feine
anbere gciftigc dinanrfung gich a(ö bic Selbftbarftedung in
SöoTt unb Söerf, aud) nur vei-mittelfl tiefer in unfer ©efammt^^
le^cn Ijincintretcnb bie 9?tenfd;en an fid; jief;en unb mit fid; ver^
tnnben. Sinb nun bie/enigen ju ivarnen, iveldje fid) auf bic
magifd;e <Btitc hinneigen: fo mu^ i^nen biefcr ^rüfftein vorgc:;
galten iverben, ot> auc^ i^re ?Iuffaffung bamit ^ufammenftimme,
ba|j bie 2Sirffamfeit ß^rifti ven il)rem Urfprung an unter biefer
gefd;id;t(id;en 3iaturform ju bcnfcn fei; unb nid)te ift teid)ter, aU
ba9 fic bicö fo mi^öerfte^en, a(6 foUc &)xi]tn6 mit 23efeitigung
be^ gött(id)en in i^m nur auf gc-ivöl;n(id;c nienfd;(id;c SBeife atö
^e()rcr unb 23orln(b tvirfen. 2(uf ber anbern Seite at'er ift ber
Unterfdyieb ßl;rifti, Unc er ^ier aufgefaßt ivirb, •oon einem foId;en
&)xi\tui nur anfd;autid; ju mad)en an jenem „ß^riftuö in unö"
jvcgegen Se(;rer unb Sd;ü(cr fo ivic ^ßorlnlb unb 5^ad)a^mung
immer aufjer einanber Meißen. ^Serben nun akr biejenigcn, bic
fid) ju ber emvnrifd;en 2Inftd)t t;inncigen, ^iernad) gefragt, ob fic
aud; ivirflid; von einet ?ebenögemeinfd;aft mit (iljrifto (^x\a^'\22
rung l;atten: fo iverben fie iai nur ju Uid)t mif) verfielen, aU
)voI(e man bae venverf(id;e magifd)c förbern. (Jben beö^alb aber
Jverben Jvir nid)t nur für bic c^rift(id;c ^vird;e überjiau^n fonbern
and) für bic cvange(ifd)e, in ber fid; alte biefc ^^ifferenjen finben,
einen breiten 9?aum nad; beiben (Bcikn offen balten, hamit mv
ivo nur irod; eine Slnerfennung C£t)rifti ift — biefc aber ganj
fahren ju loffen liegt cUn fo fe[)r auf ber Seite beö magifd;en
Grtremö aU auf ber Seite beö cmpirifd)en — unb fo tauge bic*
§. 101. 112
feö (^rtvcm iiod; ind;t eingetreten i\i, immer bic ©emein[d;aft
feftl;a(ten fönnen, um burd; biefelk immer me^r aiki ber '^SliiU
nÄ^ev ju In-ingen.
§. 102. ^ic !ivd;(id;e 8eT;ve ijcrtjeilt t)ie @efammttl;ä'
ttgfeit (El)v\fti in trci 5(emter t^ejydkn, baö ^>ropI;et{fc{)e;
|)oI;epriefierIicpe unt) föttigticpe. -
1. 2)iefe C?{ntl;ei(ung ^at auf ben crflen SInHiff ben 8d^etn
einer grofjen SSiUfü^r gegen fid;; aU f>ätte man nämtid; auö
einer 9}ienge yon ln{blid;en 5luöbrüffen, beren ß(;riftuä feftfi ft'c^
fcebient, grabe nur einen gen?ä^It mit 3"vüfffejung ber anbern,
iinb ju bicfem jttjei onbere gefügt, beren fid) nid)t (E^rif^u^ fell^ft
fonbern nur [eine ^iioö^^ ^ tebient. (BoKe eö ba^cr HMd;e
Sluöbrüffe gelten: fo ^a'6e unfireitig baö 23i(b "oom «Wirten, bef?
. fen fid; (5^riftu<? fetbft kbient unb iveli^cö ^etruö n)ieber|)oTt,
Ujot dn gröfjereö dl^djt ciU bie Sluöbriiffe i^o^er^riefter unb
^rov^l;et. SScr^iefte eö ftd; nun anrffid) [o, ba§ an§> mehreren
gteid; Bered)tigten akr ini?gefammt lnlblid;cn Sluöbrüffen biefe
nur gfeid;fam ^ufäßig t;erau^gegriffen it)ären: fo tt)äre nid;t nur
123JU ^eriuunbern, luie eine foI4)e 2)arfte((ung — ba t)ilblic|)e SUtö*
brüffc immer fd^iver ftnb ju kgrenjen, unb atfo in einer bialeftifd)en
ßntiinf!(ung faf^ nott;n.>enbig grope Unkquem(ic!^^feiten ^erki==
flirren — fid; fo lange ^ak ermatten fönnen, o^ne baf eine
anbere unb aud; eine nid;t minber un((fül;rlid;e in bie ©tetie
getreten iväre; fonbern man müpte HUig 23ebenfcn tragen, in
einer j^reng bibaftifd;en ^e|)anbtung biefe gorm nod; lueiter
fortjuipflanjen. Mtin biefe Sluöbrüffe ftnb nid)t anbern tüb*
U(f)en gleid;juftet(en, fonbern i^re Slt'Sivetfung offenkr barin ju
* S>k 2Scncnnung f)cf)crpricflci' fomtiit außer tcm SSrief an bie §)cbräci:
TOicttJot «ac inbircct tot bei ^aulu^ 9{üra. 5, 11., unb bei '^etruö
1 spctr. 2, 21., and) bei 3of>i""c^ 1 ^i^fi- 2, 1.; ^TLH^t^et nennt Qljxu
flitf! (ic^ felbfi £uf. 13, 33., unb TOeniger grabcju an ät}nlict)en (Steffen.
113 §. 102.
fnc^ien, ta^ bic 53crrid)timgen d^xi^i an tcm i>on iljm begrün*
tctcn ©cfammtickn mit bcnen v»crglid)cn ivcrben foUen, tiivi^
lüclc^c unter bcm jütifdicn ^Bolf bte @otteö^crrfd;aft bargcftcKt
unb 5u[ammenc;c^nltcn ivavb; unb bie[e 58ergteid;ung ift aurf;
itcd) jiest im i'e^vgcKiubc nid)t ju 'ocrnadjUi^igcn. 2)enn n)enu
cö g(cid; iva^v ifi, ba0 bicfc 2)avj}el(itnß mctjv ber uvfpvünglid;en
(5nt)let)iinßi?^jcit beö ©lauknö- anget;ört — wo eö aKevbingö
iiotl)4üenbig ivav baö anti|ubaifircnbe beö ß^riftent^umö unter ber
jübifc^en j^orm \c\h\t jur 2hifd;auimg ju trinken — o(s ba{} fic
ftd; baju eignete ein kftanbiger ^i)!puö ber ?e^re ju fein: fo
folgt bod; barauö nur, bafj biefe formen aliein un^ nid;t genü='
gen fönnen. ,^aben ivir aUx auö unferm eignen d;rifttid;en 23e=
tvuptfcin unö bie Sac^, ivie okn gefd;e^en, auf unfre äßeife
entwiffelt: fo geM^rt unö boc^ unö eine ßontinuitcit mit jenen
urfprüngtid)cn X)arftel(ungen ju kiva^ren, ba bie erfie SegriffsJ^
bilbung beö (I^riftcntl;umö auf bie ßuf^i^wenfteUung beö neuen
Öottcöreid;ei5 mit beut alten lajixt ivax. 2öir ^abtn alfo %n jei*
gen, ba^ bie unfrige mit jener übereinftimmt, Jveldje fic^ bie frü*
ifjcren (i^rij^en bilbeten, inbem fie bie @efd)äfte (I^rifii aU ^o^
tenjiirte Umlnibungen berjenigen barftellen, burd; it)e(cf)e ftd; im
aitm 23unbe bie göttlid;e Dtegierung offenbarte.
2. -Ratitrtid; ^aben \x>ix e6 ^ier mef)r mit ber ^hct biefer ®c*
ttjatten im 3ubent(;um, aU mit i^rer gef4)id;tlid;en (5nttt)iff(ung ju
tl;un. 2)ie iUntige ivaren bie eigentlid;en ©teüijertreter beö &i>U 124
teö 3fvaelö; i^n-en ivor baö 9^egiment übergeben, um baö SSoIf
Sufammenju^alten unb bie 0emeinfd;aft, tt)o eö ^f^ott; t^at, ya
erneuern unb ju »erbcffern. ^k ^riefter ivaren bie ^üter beö
S^empclö unb ber i^eiligt^ümer, unb Ratten baö unmittelbare
iBcr^ältni^ ju @ott ju üerttjalten, inbem jte ^itUn unb £)pfer
»or if)n brad;ten, SSergcbung aber unb ©egen üon ®ott jurüff.
2)ie ^rop^eten u^aren au^erorbentUd^e 33erufene unb Stbgefanbte
©otteö, beiben Seiten ange^örig unb sn)ifd;cn beiben »ermittelnb
ober nid;t eben fo be^arrtid;, — bcnn gob eö gteid; ^rop^eten*
Gl)ti|ll. ©laute. IL §
§. 102. 114
fd)uten, fo gaB cö bocf; woä) feine umtntcvh'odjcne ^^otge ^on
^rop^etcn tm engeren 8inne, — fonbern im 5(ugenMiff bev ^ot^
ftanb bcv %h-s>pi)ü tatb auö bcm £veife einev »on jeneiv @e*
tt)altcn balb auö bei* 9}Htte beö 23oIfe^ auf, um n^o eine ber ge==
ovbneten ©eivaUcn au^ bei* ved;ten S3a|)n ivid; ju ildamen, n)o
etwaö in tobten Snd)ftal>cn'5u verftnfen breite ben uvfpvüng(id;en
©eift iviebei' ju klckn. Um nun baö 3[>erl;ä(tni9 beö ^immel*
rei^ö ju jener irbifd;en ©otteö^errfdjaft tiav ju mad;en, Jinrb
ßfjriftus^, auf bem esS aKein krut;t, ciU btefe brei alfe in fic^ »er*
einigenb bargefteUt. 2)am(t nun fott gefagt fein, ba§ in biefem
®ottcC>reid;, von bcrn fid; immer ijerftel^t, bap e^ nic^t öon biefer
2ße(t ift, bie Stiftung unb ©r^attifug ber ©emeinfc^aft eineö
3eben mit @ott, unb bie (5;rt;altuug unb ^Oeitung ber j(S5emein==
fd)aft aller ©lieber unter einanber nid;t getrennte SScrrid)tungen
finb, fonbern biefelK^i; unb bap aiid) iineberum biefe 3::i;ätigfei'
ten unb baö freie Saiten beö ©cifteö in (grfenntni^ unb Se^re
ni^t auö yerfc|)iebencr ÜueKc entfpringen, fonbern auö berfeli6en.
3. 2Bie nun in biefen brei 5(emtern bie gefammte crlöfenbc
i25unb ijerfö^nenbe 2r|)ätigfeit ^^rifti, Jvn'e fte eten i befd;riekn ij^,
ftd; v>ol(ftänbig Jxneberfinbet, baö tann nur bie folgenbc dnUvitU
tung jcigen. @ov)iet inbeffen tonnen nur ^ier fd;on nad)rt)eifen,
baf iuenn man V)on biefen brei Functionen bem Sriöfer entiDeber
nur ^ine teitegt mtt Ueberge^ung ber üh'igen, ober aud; eine
einjetnc gcinslid; auöfd;tie9t, aföbann jiene 3»ffl»imenftimmung
oufget;okn ift unb baö eigentl;ümlid)e beö (S^riftent^ums^ gefä^r*
bet. 2)enn (?^rifio baö :prop^etifd;e 2lmt aUän vinbiciren \voU
ten, baö ^ci^t feine SSirffamfeit auf ?e|)re unb Srma^nung k*
fc^ränfen in 33ejug auf eine üor t|>m ober c|)ne i[;n fd;on gege*
bene ©ejiattung beö !['eknö unb auf ein fcpon anberireitig o^m
t^n Begrünbeteö 2Sei*:^ättni^ ju ©Ott, unb baki txitt ta^ eigene
tpmlid;e besS S^riftent^umö kbeutenb jurüff. &m fo njenn
' §. 100. unb 101.
115 ^ 102.
man ihm tk UiHn gcftattcntcn ^röäti'öfeitcn Beilegt, aWv i^n
von ter «nnuttcttHiv ßciftig anvcgcnben v^rop^ctifc()en aiiö[d;(icjjt:
fo tft nid)t einjufe^en- nnc, wenn bic ^raft t>cö teknbigcn 23or*
tcö nidjt niitnnrfen foU, taö Dteid) ©otteö anbevö a(i3 auf ma^
gi[ii)c aSeifc ju Stanbc fommcn fönntc. Söoütc man hingegen
bic fiMitglidjC auöfri)Itc{jcn: fo unirbcn btc anbevn beiben jufam*
mengenommen, wk genau fi'e and; jeben einzelnen ßjvtöflcn mit
bcm Grtöfcr i^evHnbcn, tveil e«S an ber 23ejiel?ung auf ein ©c*
mcinivefen fcüUe, nur einen unevfveulid;en unb g.cnauev t>etvad;tet
bod) aud; und)vifilid)en ©e^aratii^muö ^croorbringen. Unb fottte
cnblid) bie ^ot;epvieflcv(id)e übergangen vverben, bie beiben anbern
aber kibct;arten: ■ f o fi)nnte ftd; bie ^n-op'^ctifdjc ^^ätigfeit aud;
nur auf bie fönigtid;c bejie^n, mitt)in feljlte eö bann, mmx ivnr
bem Urti;puö treu IkiUn tt)oKen, ganj an bem retigiöfen @et;att.
eoKte auf ber anbern ®ÜU ß^rifiuö allein aU J^o^e^nnefter bar^
gefte((t n^erben, fo itnirbe eö faft unmögtid) fein, ber magifd)en
Sluffaffung feiner SSirffamfeit au^juiveic^ien: fo \vk mnn bie
!önigtid)e SÖürbe aMn gelten foKte, mitt;in ß^riftuö nur (lU bie
^Xixd)c Infbenb unb leitenb gebad)t irerben, atöbann bas5 unmit^
telKn-e $BerBä(tnifj bcö Ginjetnen jum Srlöfer gcfä^rbet \växt,m
unb Jvir minbeftenö in baö &tHct ber römifd^en S\ivd)t geriet^en,
iveldje bicfeö a3erl;ättni9 sugleid; von ber 5?ird;c unb benen, bie
barin baö 9?egiment führen, ab^;ängig mad;t. 2So nun eine
fotd)e 3ufammengel)i)rigfeit fid) jeigt, ba entfiel;t aud; eine fxä'
fumtion, ba^ baö fo »erbunbene auc^ ein voKfiänbiges^ fein »verbe.
§. 103. (Jvjlcr Se'^rfaj. ^a^ )()vc^l)cti\d)c 5Imt
aijxi^i kftc^t im Se^rcn, Seiffagcu unt> Sunbcrt^un.
1. 2)iefc brei ^^ätigfciten conftituirten aud; bie atttef^amen*
tifd)e ^rov^^etcnnjürbec X)ai niefcnt(id;e freitid; tvar immer 2In*
regung buvd; l'e^rc unb C^rma^nung; in allen n)id;tigen gciKen
aber, ivo bie ^e^re.von einer beftimmten Sßcranlaffung ausging,
ttjurbe jte wegen ber »or^errfd;enben ^hu ber göttli(^en SSerget^»
8*
§. 103. 116
tung ino^iää) Söeiffaguitg, balb bvo^enbe Mh »cr^ei^enbe, m^
tem urfprünglicl;eu 3:i;puiJ tev ©efejgeBung. Sa tte ^^rop^eten
al>ev immer nuv auftraten in 33ejug auf @eBved;en obcv Unfätte
im öffcnt(id;cn C?ekn, woUi tt>ot immer eine (£d;ult» terer, p
benen fie reben mußten, jum ©runbe lag: fo kturften fte in
Ermangelung eineö äußeren 33cruf$3, auf fcen fte ftd; Ratten ftü^
Jen fönnen, einer kfonfceren Slus3ix>eifmig , ivt^^alh tenn auc^
basJ )i)unbert5are im ©efotg i^rer ©enbung erwartet ober »or*
auögefejt )üirb. 9^ur um biefeö britten 9)ierfmateö n?iUen !onntc
ber Säufer fagcn, er fei hin ^ro^^et i, o^nerad;tet eineö fo U^
lammten göttlid)en 23eruf^. 2)enn gelehrt unb genjeiffagt - ^at
er aud;, aber '^a^ 3Önnbertt;un wax i^m ni^t verliefn », unb
er fonnte ftd; einer »ergeMid;en i^rage barnad; ni^it auöfejen. —
mSBei (5t)rifto folgt nur nid)t fo eine^ öon biefen anß bem anberen,
fonbern alieö breieö tvax fd;on im erften $lnfange einö. :Senn
bie Sßerfünbigung beö 9tcid)ei3 ©otteö it>ar kibeö ?ef>re unb
SSeiffagung; unb tvic ct^en ba$? dldd) ©otteö felbft baö cigent*
iiö)t burd; (i(;riftum ijollbrac^te SBunber ifl, bie (Srfiitfung aber
aue^ gteid; mit ber SSerfünbigung anfing, fo ivar aUc^ breie^J in
einem unb bemfelkn Sicinx, unb wiv fönnen c^ nur ^ereinjeln
in ber iveiteren (yntirifflung biefeö ^teimeö.
2. Sap Ut :pro^'^etif<^e ©tinwc »erfiummet fei, toar eine
aU Sefuö auftrat fc^on feit langer 3eit allgemein ^ugeftanbene
S^atfad;e. Sagegen Befianb bamaB eine Uekrlieferung ber
?e^re in ben @d;ulen ber 6d;riftgelet;rten, bie at^er and) nid)t^
fein J^oKte aU Uekrtieferung, admci^lig jic^ öermel;renb burd;
f^arffinnige (Kombinationen ber 2lui^gejeic|)neten, unb im ^n^am^
men^ang ^iemit and) eine amtlid;e Sluöübung beö ?el;renö in
ben (5i;nagogen. (E^riftuö aber fonnte feiner »on ben »erfc^iebc*
nen ©eften ange|)orcn, in mi^e bie ©(^riftgefe^rten get^eitt iva*
» 3ot). 1, 21. = »lattb. 3, 10. 16. 17.
' 3cb. 10, 41.
117 «. lOS.
rcn, itnb ckn fo ivcntj] eine foldjc amttidjc ^äti'öfcit ükme^--
mcn, tic tt)n in antcvc G)cfc()äftc vcmnffctt unb auf eine mit
[cincv iVfiimmnnjj uni^crti\i3tict;c SSScife kfdjvänft ^ttt. Va
nt^er mi9cvbem eine i^oWfommnc ?cbrfrci^eit kj^anb: fo fonnte
ev auf eine orbnungönuifjij^e aiScife öffcntlid) auftreten, fot^atb er
ba^Jjicnigc ?Utcr erreicl;t ^attc, mid)Ci bie Qiitc »erlangte, ©a*
^er aud) gegen feine ©cfugni0 ju te(;ren von feiner öffcntTid)en
5Iutcrität eine .(Jinn^enbung gemadjt n^erbcn fonnte. ©aö ?et;r^
amt Gl;riili ^eigt ba^er md) nur bie gett^f^kftimmung baju
fid; biefer grei^eit in bem mögtidjft größten Umfang ju tebie^
neu: fo bap eö für i^n ju irgcnb einem teftimmten ^c^ract UU
ncr anbern Sßerantaffnng tcburfte, aU nur ber Stnnjefen'^eit M)x
begieriger einjctn ober in 9}?enge, unb ba^ aKc feine ©efpräc^*
fii(;rung aiiä) t^ctc^rcnb n^ar, fo un'e jTc eö ber j'ebe«5matigen 5lrt
unb ben Umftänben nad; fein fonnte. Unb in fofern mujj alter*
bingö ein l'e^ren Cljrifti in bicfem tveiteren ©inn aud; fd)oni28
vor jenem 3citpunft sngcgekn jverbcn; bafj er inbep alö ^nak
foKtc i)ffcnttid) getct;rt ^akn, IkiU immer eine fatfd;e in ber ^r^
ja^tung i gar nid;t begrünbete 2In|id)t, ivetd;e fic^ fc^on bcn
a)3ofri)^I)ifd;en Sarftetiungcn nätjert. C^kn fo »erlnnbet eigent^
iid) nur (BiM eüangclifd;es5 3cugni0 2 t)en Einfang feineö i)ffent^
(id;en Sluftreten^ mit feiner Slnna^me ber Si:aufe 3ol)anniö ; akr
bie 5lrt, n)ie 3efuö fetbft fid; ükr biefeö 33er^ä(tnif erftärt, fäpt
nid)t ju bieö fo ju verfie|)en, a\i fei er burd; bicfe ^anfe etn^aö
genjorben, npaö er v»or^cr nidjt wax, ober aU mu er ein 9?ed;t
ober eine SÖei^c empfangen, bie er nod; ni4>t ^atti. (Jrftereö
'»etträgt fid^ nid)t mit bem Otaukn an bie Urfprüngti(|)f eit beö
göttlid)en in feiner ^erfon, unb ^n tejterem fehlte eö bem 3nfti^
tut beö Oo^anneö an atter äußeren 2lutorität. S93ir fönnen bie*
fer ^anbtung atfo feinen anbern Söert^ kitegen, aB ba^ ftc
jur gefd;i(!^ttid;en $8erftdnblid;feit feineö iJffentlic^en Sluftretenö gc* <
' guf. 2, 40. 47.
' 8uf. 4, 14. SWan ne^nic aber baju 9(p. ©cfdj. 1, 21. u. 22.
§. 103. 118
i^örte, üibem er Qteid; ben mevffi^ieven Uekrgang au6 bei* ©nge^^
jogen|iett in baö öjfentltc^e ?ekn bur^ ein ^efenntnt^ Bejei^«
nete, ttjel^ieö eine :6efi{mmtere g)letnung ükv tl;n er»?effen mufte,
an tt)eld;c ev feine Sek^runöcn anfniüpfen fonntc. 93ef(^(offen
aUx ^at er feine ?el;rt^atigfeit für ba^ tßolt mit feiner ©efan*
genne^mung, für feine 3ü»9er ater erf^ mit feiner i^immelfa^U't,
tnbem e^ a(6 fein JF)au^tgefci;äft in ben ^agen ber 5(ufcrf^el;ung
erfd;eint, Ü)iiU feinen Jüngern bic ©djrift an^julegen, oI)nj^reitig
bie Slrt Begrünbenb Juie fte fid; beren |)ernad) ^ei it;rem fSolt
l^ebienten, tl;ei(ö aud; feine 5lniveifungen ü:6er baö von if)m du^i
ge^enbe ©efantmttekn p i)eröoKftänbigen, unb baburd; biefeö
129 feil) ft nod; fefter ju begrünben. Unb fo erhellt t)on felbfl, ivie
tvefenttid; biefe §el;rt^ätigieit (S^rifli jn feiner ekn t^efi^rieknen
crlöfenben ^t;ätigfeit gefiorte. äöaö oBer nun bic DueUe ber
Se|)re Betrifft, fo n)ar bie ber ^ropf^eten, oBibot il;nen ber Sin*
J|)ei( baju unter ber gorm einer kfonberen göttlid;en Berufung
Um, bO(^ immer nur baö ©efej, Jvie aud; i^r ^eruf fic^ gan^
auf baö ^er^ältnifj stt)ifd)en ©Ott unb bem 33oIfe kjog, unb
i^re S3eftimmung ganj »olfet^ümti^ ivar. £>^ncrad;tet eö nun
aBer jur @efejtid;feit (E^xifti gehörte, baö ©efej nidjt aufjulöfen,
unb er ba^er bie v>o!(fi5tpmtid;e ä5erBinbHd;feit beffetben- ancr^^
fannte unb Beftätigte : fo fonnte bod;, fo wenig feine S5egeifterung
eine »orükrge^enbe unb v>on einjetnen 35erantaffungen, bie ber
3uj^anb beö 23oIfeö barBot, at^Ängig wav, unb fo ivenig er otö
ein Blo^eö (5rjeugni§ ber öolfs^t^ümlid; kftimmten menfd;Iid;en
SRatüX an5ufel;en i|t, fo n^enig aud; feine innere ©ebanfenerjeu*
gung abhängig fein »on bem ©efej. Unb aud; feine ?cl)re alö
eine auö ber attgemeinen menfd)lid;en S3ernunft hervorgegangene
Steinigung unb (Srjeugung ber unter bem SSotfe gcltenben <BiU
tenle^re anfel;n, ge^i)rt ju ber empirifd;en 5Iuffaffung, von Jvel^
<|er ivir uns^ lo^gefagt ^aBen. 35ielme^r n)ar bie OueKe feiner
Se^re bie rein urfprünglid;e Offenbarung ©otteö in i^m. ®er
©egenfaj jivifc^en Semen unb Se^ren Jvar in i(;m nur ber jttji
f^en ber SSirfung beö göttlichen ^rincip^ in i^m auf bie (Sm*
HO §. 103.
pfängfid;fcit fctncö ^ciftigcu iDrganö j« vcinev Sluffaffung bcr
ii)m verlicijcnfccn incu[cl)tic()cu ßnf^^'in^c in iöcjit^ ai\\ tai ßcx-
^vittnifj SU ©Ott, nnb junfcfjeu tcr SSirfung beffelbeu ^rtncipö
auf btc (2cU>fitl)älti3fett \ci\uß ßctf^ii^cu Organs?. 2Bic nun akr
in bcv (l-mpfängltd)fcit immer and) fd;on bic ©etbjlt^ätigfeit mit^
gefegt i\t: fo tnlbctc fid; unmertfi^ feine l'cln'c fdjon in feinem
fernen; unb biefc erflc C^ntanfflung bcr eignen Öebanfeuerjeu?
gung wax fd)on bic CucKe feiner kn^uubernöunirbigen fragen '.iso
^f^atürlid; ater ivar, nad;bem bic 8eU'ftt^ä{igfcit ükririegenb ge-
tvorben, unb baö \?e|)rcn aU feine kftcinbigc 9Iid)tung Ijcrau^ge*
treten ivar, baö ©efcj nid)t minber alö bie meffianifc^en i^off-
nungcn bcr 5Infnüpfung$?punft, ivcran er feine 33effünbigung beö
neuen von i^m ju fiiftcnbcn ©cfammtfeBcnö ober beö 9?eid)eö
©ottcö cntiviffelte. — ©olt ba^er bcr 3n^«it ^^^ ^cpi'c Q.^vi^i
^kx tefonberö angegeben iverbcn, o^ncrad;tct unfer ganjeö @c*
fd)aft nur in bcr 2)arftc((ung beffelkn bejlet;t: fo anäre aud; ^ic=^
Ui junäd)!^ auf baö ^^ro^^etifd;e surüffjugc^cn. 9^ämlid; ivie
bem ^ro^^eten oKag, bcm 3i«P"t^/ ^cv t^in aU ein göttlicher
gcn)orben wax, »oHfontmcn burd; feine 9tebc ©enügc ju leiften
unb ben ganzen '^\\\\)aü beffeltcn n.neberjugekn, iüe(d;eö immer
eine beftimmte unb kfd;rän!tc Slufgatc tvar: ekn fo tt)ar bic
(geU^ftbeftimmung (Sprifti jum ?e^ren \>k Slufgabe, bem !räftigcn
baö :^ci|jt jugleid; aud) fd;öpferifd)en ©otteöbeivufjtfcin, rt)ic eö
fic^ in feinem gciftigcn £)rgan ausprägte, voKfommcn ju genüs
gen, unb eö in fjiinen ?e^rcn fo ivicberjugcben, ba^ baburd) aud;
baö Siufgenommenttjcrbcn bcr WUn\d)tn in feine 0emeinfd)aft
bcivirft tvurbc. 2)enn einen anbern 9?taöf5ftab bci3 (Jrfofgö unb
atfo aud; bcr 23oUfommen()cit bcr l'e^re farnt man |»ier nid;t
anlegen. SIßie nun natürtid; feine Ü?eben balb me^r aifgemein
njaren, balb me|)r inö (Sinjetne gingen, balb me^r reiner ^r*
guf bcö 3nncrn, batb me^r bcsüglid; auf ein öujjcrlid; gegc#
fceneö: fo ^at man fc^on feit Tanger ^tit gefud;t baö n)cfentli4)cre
> 2uf. 2, 47.
§. 103. 120
»Ott bcitt 5u fdjetben, ivci^ ttte^r ^^eBenfac^e tfi uttb sufättig, ttur
frciti^ auf fe^r »erfdiiebeite SSetfe. SBir itun föttjtctt ttur fa*
gett, atfcö fet tu bem g^Jaaf n)e[eutlt(|), aU eö tttit feinet: (Bdh^^
barfteKung jufamntent;angt ; benn nur bi'e ^uttbitta4>ung feiner eigene
tpmHd;ert SBürbe fonnte bte ^DZenfc^eu tvirffam etntaben, in bie
isibargeBütene Oemeinfdjaft ju treten. Unb ffnb ba|)er biefe bret
©tüffe aU ba^ SSefen feiner ?e^re conftituirenb nid)t »on etn^
anber ju trennen, bie ?et;re »on feiner ^erfon, tveW^e jugteid;
nad; au^en ^in bie Sc^re ijon feinem S3eruf pber ijon ber 50iit*
t^eilung beö eitrigen SeBen6 in bem 9?ei^e @otte$J, unb und; in^
neu bie ?ef)re ijon feinem 3SerT;ättni9 ju bem ifi, ber tfm gefcitbet
ober yon ©ott aU feinem fic^ t^m unb burd; il;n offenBarenben
SSater. ©o ba§ atteö t^a^ ju feinem 'po^en^riefierlidjen unb fö*
ttigtic^en 2tmt gehört, in feiner ?e^re eknfatta »orfommen inup,
tnbem er feine S3eftimmung i)erMnbigte, bie 50?enfd;en jur @e^
tneinfd;aft tnit ©Ott ju er|)eben uttb geiftig ju regieren. Unb
ttur ta€ tji baö jnfäliige, tt)a^ ^ieröon am n?enigften entptt,
fonbern fi(^ am meiften an ben gefd;ic|tlid;en ©tanb^unft t;ält
unb fid; auf baö gegeknc »oIfs3t^ümIid)e U^i^^t. 2)iefe6 ükr
jeneö :perüor^ekn tvotien fü^rt bann am (eid;tejlen auf eine k*
benflid;e Unterf4)eibung jn)if4)en einer Se^re d^xifii unb einer
^e^re »on (Ef;rifto aU ctn^a^ nur ^injufommenbem,,uitb gcfä^rbet
untäugkr baö eigentl;iiitttic|) d)riftlid;e, aU fotntne t^ batnit tiur
auf einige 23ertefferungen ber natitrlid;en (Sittenlehre uttb ber
natürlid;en ©lauknöte^re |)erau^, \vM)t nod; ükrbieö fo barge==
fieKt itjerben, aU tnüffe bie tnenfd; lidje 3Sernunft fie and) auö
ft^ felbft gefunben ^akn. 2)iefeö i)ort)e|)aiten akr ifi noc^ freier
9^aum genug für (^^riften üon »erfdjiebener ©emiit^öfaffung, um
ft^) für t|iren eignen (Bclxanä) üBerit)iegcnb an baö eine ober
baö anbere ^(ement ju t)atten. — 2)iefe urfprüngtidje ©ffenk*
ritng ©otteö in (E^rifto ift akr ferner fo jureidienb ttnb jugteid;
fo unerfd;öpf(id;, ba0, im^ biefe«^ erjle 9)?oment ktrifft, g^riftuö
jugteid; aU ber ©ipfet unb atö ba^ ©übe aHer ^ro^J^etie er#
fdjeint. 2)enn n^eber !ann au§er^at6 bes^ ©e^ete^, in n?et^em
121 *. 103.
C^^riflitö fd;on ancvfannt i^, eine S^arflcffunij unfcrc«3 93cv^ätt^
niiJeiJ 5U ©Ott entfielen, tvcld;e nid)t Ijintev jener £)ifentavung
jurüffMieBe, noc^ fann and) aüe gortfd)reitung inner|>alt» bevna
d;vtftnd^en ^irc^e jemats^ ba^in füt;ven, in ber ?e^re (5^vifli [clbjl:
etivaö uni>ottfommnei5 ju evfcnnen, an teffen 8tc(re man kiJeveö
ju fejcn l)vitte, nod; and) ctwaß jum a3cvftanbni9 beö 9?cenfd)en
»on [einem 23ev^ä(tni§ ju 0ott geiftiger, tiefer unb ^'»ottfommncr auf=:
^ufaffen, aU ß^riftuö get^an. 2)enn mit ber 5lnna^me einer fo(d;en
aSerüoKfommnungöfd^igfcit ber d)rift(ic^en Se^re, bafj ivir ükr
ß^vijlum [e(l>ft ^inauöfe^en fönnten, ginge bie Slnna^me ber eigen:=
t|)ümtid)en äßürbe d^rifii »ertoren. 3SieIme^r fann aud; baö iJor==
trcff(id)ile fpätcr auf biefcm ©einet nie ü'(v>ai anbereö fein aU
rid)tige Gntunfffung beffen, \va^ t^ci{^ unentiviffelt in feinen unö
aufkiva(;rtcn 2tusfprüd;en liegt, t^üii im 3ufammenl)ang mit
benfel^en au4> fd;on feine Sinfid;t mu§ genjefen fein. 3fl nun
(I^rif^uö wegen ber 33ol(fommen^eit feiner aui3 göttlidiem 3m-
:pulö ^er\)orgegangenen 33erfünbigung ber ©ipfel aller ^ro^^ctie,
fo ifl er eö jugleid; aud; Uiijaih, tvdi er aud; olö ^e^rer nid;t
©ner tfl unter SSielen feinet ©leid;en. Unb ifi er baö ^nbe
aller ^rop^etie, mii feine neue ?e|)rc auffommen fann, bie nid;t,
nad)bem bie feinige taftc^t, eine falfd;e «jcire, mithin »on nun
an alle i^a^re ?e^re auf biefem &tUct nid;t mel;r auf 9:}cofen
unb baö ©cfej jurüffge^t, fonbern auf ben ©o:^n: fo ift er ti
jugleid; aud; bei3l;alb, Jveil nun feine unalv^ängigc perfönlic^e
SBegeijlerung me^r j^att finbet, fonbern nur baö 23egeiftertfein
»on i^m. — ^^ur bicfeö tfi no^ s» Bemerfen, ba^ ivk ber^ro^
)ß^ätn ?e^re, fo ou4> bie feinige immer bie unmittelbare 2(eufjc==
rung irar, alfo and) von bem STotalcinbruff beö ganjen Söefenö
nidjt SU trennen, ba{j aber ^ierauö, iveil feine ^egeifterung nid;t
eine »orüberge^enbe fonbern eine beftänbigc mar, für feine ?e^rc
aud; nod; biefeö folgt, ba9 j[ebe Sleuperung beö beilegten ©e:=
mütl;ö burd; bie 9?ebe unb burd; ben begleitenben 2(uöbruff, ireit
Seugnip »on bem (Bün ©ottcö in i(;m gebenb and) Ic^r^afteisj
(Elemente enthielt unb ber eigent(id;en ?e^re sur 23eftiätigung bicnte.
§. 103. 122
3. 2)ie SBetffagung bei* atttcflamcntif(|cn ^ro^^eten, fo*
fern \t>ix ouö bem, ttjaö unö bavon üBrtg ijl, auf bas ©anje
fd;ttepen büvfeit, ivar tt;etfö eine kfonbere auf einjelneö gerid;tete,
unb Jt)cil auf ben kiben ][übifc^en «i^auptBegvtffen ber (Svivä^Iung beö
S5oIfö unb bcv Sßergeltung vu^enb grö^tent^eilö ^^pott;ettfd; bev
njarncnbcn, aufmunternben ober tvöjlenben ?e|)re bem ©eift bcö
©efejeö gcmci^ t^eigemif^t; t^eitö er|)ob ftc ftd; ükr ba^ etn^
^efne jur 3)arjlet(ung beö aUgemetnen, unb trat aU [oId;e f(^(ed;t;*
l)in auf, unb bies^ tt)ar bie we[ftanifd;e. 2)te erjlere Jvar eine ei?
ßenttid)e S[5ür|)er[agung, ber in i^ren me^r ober niinber Befttmm*
ten Slngakn Batb ein "^ö^erer, Mlb ein geringerer @rab x>on
9'tid;tigfeit pfam. ^ei ber mefftanif^en ftnb bie einzelnen §In*
gakn me^r ober it^eniger nur ^infteibung, fo ba§ |)äuftg für
unentfd;ieben ju ad^ten ift, oB bieö unb jieneö in bie äöeiffagung
felBft |>ineingeprt ober nid)t; baö 233efen berfetkn fcerutjt akr
barauf, baf fie bie Su^fw^ft ^^ö n)efentlid)en ©ottgcfenbeten auß^
fpra«^, bepn 3^»^^ ^on ben ^injelnen nur nad; ,3ebe6 203eife Be*
fc^ränft aufgefaßt n^erben fonnte, richtig t^erftanben aber immer
baö ©nbe jener fceiben jübifd)en begriffe ber 33ergeltung unb ber
(grwä^lung in P; \d)io^. ß^rifiuö nun fonnte aU ber nun
f(^on ^erfönlic^ erfd)eincnbe 9}(efjtajJ, mefftanifc^ nur ttjeiffagen
von bem, waö nod;- nid)t erfd)ienen UJar, n?a^ aber burc^ biefelk
Sr^iätigfeit auc^ erfüllt n)urbe, au^ ber bie Söeijfagung I;ervor^~
ging, nämlid; 'oon ber n^eitcren ©nttvifffung ober ^on ber SSoK*
enbung feineö 9^eid;eö, fo bap biefe ^Ißeiffagung mit feiner Se^re
i)i)t(ig (5inö ivar; unb in biefem ©inne n^eiffagte er o^ne 93or==
^erfagung '. 23or^erfagen akr fonnte er auc^ mä)t jufdKigeö,
i34inbem atteö n?aö unter biefe Benennung fcittt o^ne SSert^ i{t in
feinem tHdä), atfo auä) fein ©egeilftanb ttjeber forfd;enber nod)
o^nbenber ^^eitna^me fein fonnte; fonbern »ar^erfagen fonnte
er nur baö Snbe ber auf jenem bef(^ränften (Srnjä^Iungö? unb
sßergettungökgrijf teru^enben ^nftitution, unb bieö t^at er ni^t
» ü>lp. ©cfc^. 1, T.
123 «. 103.
pV^ct^ctifd;, fontern mit bcq'enigcn voHfommncn dUdjiio^Uit,
MKid)C feiner fcer örjeuijunvj tesJ 3vrt^umö unfähigen S>oHfoms
mcn^eit sufommt. Söic bsnn feine <Bid)cx^iit in tiefer SBor^er*
fai^ung cineö unb baffelk fein muffte mit tcr @eJvifjl;eit feiner
S^cftimmung. ^n Knter 3?ejic^ung atfo i\t ß^riftuö ber ©ipfei
ber SöeiiJaguncj. 2lkr ekn fo irie ber @ipfe( aud) "ca^ dnbc.
2)cnn bie ivefcnttidje Sßeiffagung ift nun ßänjtid; erfüllt, feitbem
aud) ber Öeift auiegeßoffcn ifi; unb' e<5 ift nid)tö ju benfen, Jvaö
bem 9?eid;c ©ottcö ncd; ivcfentlidieö fcl)(en fi)nne, fonfcern iver
Quf etn^ai5 neu kvorfte^enbeö ^iniveifen ivollte, ber müjjte ein
anbereö ßvangefium yerfiinbigen. ^^id^t anberö akr ifl cö aud;
mit ber 93or^crfagung. 2)ie apoftoIifd;e, bie eö ettt^a giet^t ',
fönnen anr nur alö Stuetcgung ober dö ^f^adj^iaK ber 33or^erfa*
gung d^rifti anfe^n, fofern nun eine 23eranlaffun3 entftanb, btc
ju d^rifti 3eit noc^ nid;t ivav, aud; ükr baö feinbfelige ^eiben^^
t^um ä^ntid)eö »or^erjufagen, ivie er über baö 3nbcnt^um.
Sonj^ akr ift mit jenen t)efd;räu!ten 33egrif|en aud; ©runb unb
Gattung für aUe 25orI)erfagung Jvcggefallen, tvetd;"e außfd)(icptid; an
eine er^ö^te fromme ©cmüt^^erregung gchinben fein foK, fo ba^
nur nod; bie/enigc ütrig hkiht, jve(d)c auö ijcrftänbigem Suffl'i^-
menfc^auen ber menfd;Iid;cn SJer^ättniiJe unb an^ rid;tigem unb
tiefem Gemeingefü^I entfielen fann, ba§ akr feiner 33or^erfa-
gung, ivetd;ei3 cinö) i^v 3n^alt unb wie gro§ i[)xc ©enauigfeit
fei, ober ioie n^unberKir bie 23i(ber eines aufgeregten Sl^nbungö:^ 133
X)ermögenö fid; Inöweifen teftcitigen mögen, ein ^eiliger d^ara^
ter fann kigelegt ttjerben. — Sßenn biefer ©05 li^^cv nod;
nid;t fo kftimmt aU Se^re in ber eüangelifc^en ^ird;e ift auß^
gefprod;en ivorben, ivie eö ^ier folgcrungöireife gefd;ie|)t: fc ift
bieö aud; je^t i?ie(ieid;t notfjitjenbigcr aU früher, unb bürfte in
ber ^ird;e felbjl tvol tt)enig 2Biberfprud; erfa{;ren. Unb bieö
nid;t nur, »veil eö ju bem 9laturgeivorbcnfein beö 9?eid)eö
Öotteö tvefcntUd; get^ört, fonbern mit bod; aud; auö ber
* 3^ rcrfjne bie 5(vofali>pfc, bcrcn apofiolifcljcn Urfprung id) nidjt jugebcn
fann, aud) nidjt icju.
§. 103. . 124
gottjcn früheren S3evfa^vunö6art unferer ^irc^e ^ervovße^t, bafj
ftc ükratt"i)en (Sdjivavntßeiji »orau^fejt, wo eine (BaU ber
SaSeiffagung angenommen ivirt. ©onut BteiBt für unfev Oe*
{>iet nicf;tö übrig, aU bie 5lu^(egung ber Sffieiffagungen (J^rifti unb
bei* Stpofiel, aber aU eine 5lufgabe, bie nur nac^ ben 9?cge(n ber
^unft gelöft iverben fann, iiic^t mit einer SöiKfü^r, m\ä)c ftc^
nur gcitcnb machen fonnte, infofern fie felBfl Söeiffagung ix^äre.
Sitte 23ort;erfagungen aber, fowol bie ansJ gefcl}id;tfi4)em ©inn aU
bie auö nnerf(ärlid;em Sl^nbungövermogen, njerben ber ^fi;d;if(l;cn
9laturforfd)ung an^eim gegeben.
4. SBenngteid; auc^ SOSunber unb 3cicl;en ben ^rop^eten
n\ä)t fd)ü5cn foKten, ber iviber 3e^oöa^ unb fein ©efej rebete ^:
fo ge^t bod; aud; |>ierauö felbj^ ^ertjor, ba^ ivenn an einen ^ro«
^^eten, jugkid; auc^ immer an Beic^cn unb SÖSunber gebadjt
Jijarb '. 3« S3ejiel;ung auf ben ^rlöfer fonnten i^ir eö fc^on 3
atö baö natürliche einer p^eren Drbnung at;nben, ba^ i^m and)
Söunberf reifte ju ©ebot f^e^n mufjten; auö biefer 3Sergteid;ung
mit ben j[übif^en ^rop^cten ge^t aber ^eryor, in )vetd;cm ©inne
(J|)ri|^uö felbj^ unb [eine jünger jtd; jnjar auf feine SSunber be^
rufen fonnten, tt)arum aber bod; ßf;riftu^, tvenn ^ii^m unb
i3ö2öunber von i^m geforbert ivurben, bergleic^en nid)t i£)errid;tetc.
©enn auä) bie SSunber ber ^rop^eten fotiten unb fonnten nid)t
ben ©tauben an i^re mefftanifd;en Söeiffagungen t;cröorrufen,
fonbern nur ben an i^re bcbingten SSor^erfagungen um baburd;
ju bem \va^ ju t^un \t>ax ju beftimmen. ©otc^e bcbingte 33or^
t;erfagungen aber gab (5|)riftuö ni^it i)on fi^, unb ber (BianU
an fein a3erl;dltni|^ jur mefftanifd;en 3bee foKte nur an^ bem
unmittelbaren ©nbruff feiner ^erfon ^ertjorge^en *. Sarum
bebiente fid; an<i> (^^rifiuö feiner Söunberfräfte nie in beftimmter
33esie^ung auf feine Slufforberungen ober auf feine 5Iuffagen t)ün
» 5 Snof. 13, 1—3. » ©. oben unter 1.
" a?9f. §. 14. Suf. ®. 102 b. erflcn 23.
* l^ntÜ). 16, 10. 2o\). 1, 14. IG. 4, 42. 6, 68. 69. 7, 25. 20.
125 ^. JOS.
fid; fcitfl \ fonbcrn nn'c fid) jictcr feiner natürticljen Gräfte k*
bicnt, ic nad)bem jid; bic G^e(cöcnl;cit ergab &uki tamit ju
^,ivfcn. — aöenn nun [djon bamatö bi'e iva^re 5lnerfennung
eijrifti in eiirjetncn ^äKen burd; bic Söunber vcranlajjt iverben
himtc, anbcrntf;ci(o eine 5:cftätigung in i^ncn fanb, nicmaU
aUx cigcntlid; auf fic gcgriinbct ivcrbcn burftc: fo müjTeu fic für
unö ^infidjttid) unfcreö ©lauten« gänslid) überflü^ig fein. 2)enn
STGunbcr fennen nur vermi^ge i^rer unmittcKHiren 5(nfd;au(id)feit
baö gciftige 2?cbürfuijj auf einen bcftimmtcn Öegcnftanb |)in(en^
fen, ober tvenn ci \id) fd)cu ba^in gcivenbet^^at, bicfetS innere
33erljättnij} auf eine äu9erlid)c SÖcife rcd;tfertigcn =. 2lkr bie
Slnfd)au(id)feit i?crticrt fid; nad; 9:»?aa9gak, wie ber, ivctd)cr gtau^^
fcen foK, t)on bcm SBunbcr felbft räumUd; unb lütiid) entfernt
ifl. 2Saö aber für unferc 3cit on bic <BkUt ber SBunber tritt,
baö ift bie gefd;id)ttid)e fatnbe i?on ber 35efd;affenl)eit fo \vk i?on
bem Umfang unb a3eftanb ber geiftigen Söirfungcn il^xi\ti. 2)icfe
|akn unr »or ben 3eitgenoffcn bcö (5rtöferö vorauö, unb an 137
i^nen ein 3cugni9 beffen ^raft in bcmfclben a^Jaap^'junimmt,
nad; n?e(d;em bic 2lnfd)au(id)fcit ber SSunber fid; »erliert. SBaö
^ü^t bav? aber anbcr«, aU ba^ Jvir von ben einzelnen mc[n kih
liefen SBunbern ^inivcg auf baö aKgenicinc gciftige äßunber gc*
wicfen tverben, h)eW;eö mit ber ^erfon beö ßrtöfcrö beginnt, unb
fid) mit ber SSoKenbung feineö 9?cid)eö »oüenbet. Unfer ©laubc
an bic äu{jcr(id;en von (E^rifto vcrrid)tcten SSunber, aU an
5:anb(ungen bie nid;t nad; irgcnbivo erlernten Dtegeln von i^m
verrid;tct ivurben unb beren Erfolg nid;t ouf ^^aturgefe^e jurüff^
geführt iverben fann, ivclc^e un6 atö für al(c Briten gültige H^
fannt tXHU-cn, bie'fer gc^i^rt tt?enigcr ju unferm ©tauben an ßf>ri*
Pum unmittelbar aU vielmehr ju unferm ©lauben an bic ©d;rift.
— Senn ivir fiJnnen biefe ©reigniffe nid;t in baö unö gcläu^
» Stud) ^ct). 11, 42. raad)t bieten feine Sdi^iiabmc, wa# jcbod) \)m
nic^t nu^gefüOrt ifcrben fann.
- Sic« Icjterc fann md) nur ter Sinn fein »cn ^eb- 20, 30. 31.
§. 103. 126
ftge ^laturgeBiet ^cva^jtel;ett, o^ne ju folc^en 25orau6fejungen
«ufere 3iiflu(|t p nehmen, njobuvd; bte ©lauBnjürbtgfeit beö
ganzen 3itfamtnenf;anged unfever 5^ac|vtd;ten »on ^xi^o gefä^r*
bet tt)tvt) 1. Unt» biefc Uckrjeiigung ivtrb ivol auö beut ^txüUx
fd;tt)etenben <Btxüt, fc Xii>Ud)tx unb loevftänbtgei* er geführt njtrb,
«m befio leBenbtger unb aKgemetner ^ert^orge^u. — 33Iei'6eu wix
Ui btefeu eiujeluen Söunberu fte|>eu: fo tft bteö tneuiger oufc^autt^
ju ma<^cn alö tei bcr ?e|)re uub SBetffaguug gcfcf)e|)eu founte, ba§
(l^rifluö mä) ber ©tpfel ber SÖunbert^ättgfett ijl. S)euu in ben
Söuubern (I&ripi ifl uuö ui^tö fte an uub für ftc^ ixbtx anbere
ä|)uIitJ)e, bie \)ou utaud)er(ei 3citen unb Orten ^er erjä^It iverben, Be^«
ftimmt er^cbcubc gegeben. @e^eu ii?{r akr auf j'eueö gei|l:tge ©e^^
fammtttsunber, fo muffen rt)ir i^n bef^o kfttmmter für btefeu ©tpfet
crflären, al^ n){r erfeuuen, ba^ biefeö — üon t|)m atgefe^en^— burd>
aKe Gräfte ber unö Befaunten geifttgeu ^i^atur nidjt ^ättc föunen
i38i)err{d)tet iverben. Sben fo gewip nun tft aber aud; ßl;rii^uö
baö ßnbe ber SBunber. S)enu je ute|)r baö feftfle^t, ba§ burd;
^^riftum bte (^rlöfung voltbrad;t tft, fo bafj atteö beut utenfc^^
Itd)eu @efd;ted)t nod; kx>orfte^enbe, fo n^eit -cö beffeu ©eutetus
fd;aft uttt ©Ott betrifft, uur atö itjeitere (gutunftfung beö Sßerfeö
(5|>riftt aujufe^en tft, utd;t aU neue £)ffenbarung: befto met;r
lXrfad)e ^abtn ivix atteö ijou ber J^anb ju rt^eifeu, tvaö ftd; atö
SButtber getteub tuad;eu tvtK um auf ein ucue^ Srjeugui'p ttu
©ebiet beö geifttgeu (?eben^ ^iujubeuten. ©onbcrn uur ueue
5'?oturcpod;cn ober auc^ gef(|)id;tiid;e ^\vax aber ui^t im ©c?
Utt ber griJmmigfeit föunteu uod) burc^ Sßunber augefünbigt
it)erbeu, über wdä)t baö Urt^eit bann lebigtid) ber 9?aturn)if*
feufc^aft übertaffeu WibU — Sine fcfte ^e^re befte^t auc^
über biefen ^unft n)ot ni^t in ber ei)augelifd;eu ^irc^e; in*
be^ S^igeu bod; auä) Sutf)er6 SSorte über bie (Sa(|)c ^ beutlic^
» ajgf. §. 99.
2 „eö fuMintcn and) nocf) bculigcö iJage^ bicfclbcn Scicfjcn, mkbc bie
2(poflc( tbatcn, biffig gcfd)c^cn, wenn cö tjonnottjcn i»ai-e." SS. 21. XL
e. 1294. 1339.
127 §. 103.
Oenug, tvif} er jene gvoj5c burd) t^n mitkirirftc SBcräntcntng
tu bcr Üivd)C, o^ncract^tct jTc tcv ?lnfanß cineö ivcntßftcnö in im-
tcvijcorbnetem Sinne neuen @efanimtlekni$ jpor, bod; nidjt für
einen fo(d)en (5ntunfffnnß<?punft gehalten ^ak, bem t»ünni^tf)en
»rare bie Söunberfraft jur ^citc ju l)vikn. llnb fo ftüjt fid;
biefe i!e|)rc aud; auf eine 9?iavinie, bie ivir ivot aiö buvd; ftil(=;
fdjivcigcnbc Uebereinfunft in ber ei'»önge(ifd;en ^ird)e |)errfd;enb
öeitjorben nnfcl)en fönnen, baj} tt^ir namlid; iU>eraI( 5lberß(aukn
lUHMuöfcjen^ wo neue äöunter aU jur 33efrviftigunß beö ß(;ri|^en<
t^uini^ öefd)cl)en barijefteKt unb geßlnubt n?evben. '^lan fonnte
^iegcgcu eimrenben, unfer ©05 fei in flrenger 23ud)ftäb(id)feit
auf Feinen %aU jujugeten, ba bie 2Bunber ber 3ii"3er (E^rifti
cK^n fo kgfantigt Jinücn iüie feine eignen, unb er i|>nen aud;
offentmr feine Jöunberfraft ^interiaffen pak. Unb ba aud; UUm
neeivegeö nad;gen)iefen ttJerben fönne, baj} biefe SBunbergaBen
mit bem ZoU ber Slpoftel plö^Iid; auögeftorben feien: fo fei
jtvar foyiel gewi^, bap (i(;rifiuö fe(b|^ ni^t baö (5nbe ber SSun*
berfraft ^abt fein ivoKen; unentfd)ieben akr muffe man laffen, ob
biefe <S)iiUn ivirflid; attma^(ig er(ofd;en ftnb, ober oB fie nid;t
"okUcidjt nod; in ber ^livä)t fortbauern, ober frd; trenigftenö ))e*
riobifd; ivieber erneuern, i^ierauf ift ju entgegnen, bafj üon ben
äöunbern ber 2(po|le( baffelk gi(t wie von i^ren Sßeiffagungen,
unb ba{} (i^riftuö i^nen bie äßunberfraft nur al^ kgteitenbeö
3eid)en für bie erjle 58erfünbigung überlieferte. ?ä|jt fid) nun
gleid; ein ftrenger 23en)eiö für baö x>cn ber römifd;en ^irc^e ge*
Iviugnete SInögeftorbenfein ber fird;(id)en SBunberfraft nid;t fü^=:
ren: i\i bod) im aKgemeinen unUiugbar, bap jejige 35erfünbi*
ger, bei bem Qxc^cn Sßorfprung an Slva\t unb 23i(bung ben bie
d)riftlid)cn 33ö(fer r>or ben und;rift(id)en 3>ij[fern faft o^nt 2(uö;=
na^me »orauötjaben, foI4)^i^ 36t4>^i^ "ic()t bebürfen, in jebem ein»=
seinen ga(( aber irirb fid; immer nad)i»eifen lalJen, bap baö an*
geb(id;e äßunber, \x>dä)c geiftige Slbjiveffung man i^m auc^ un:^
terfegen njoUte, immer unjureid)enb fein n^ürbe mithin md) ixUxf
flü^ig; n)ie benn auc^ bie rönufd;e ^irc^e felbft burc^ bie 5lrt,
§. 103. 128
iüic jtc btc SBunber in t>cm einen gaK Befd;ränft, in bcm anbern
^ruft, feine Qxo^t. 3"öcifd;t ju bem (goje vtvxät^, ben jte
auffteKt.
§. 104. 3 «weiter Sel;rfa§. ©asJ I;ot;cpnejltevM;e
/5Imt (S^vijli f^Hc^t in fi^ feine iJoKfommnc (Scfc^eifüttung
cter feinen tl;ätigen @et;ovfant, feinen t^erfö^nentien IXet» oter
feinen teitienben @e{)Ovfam, unb tie ^ertretnncj tcr @Iäu^
Ingen Beim ^ater.
HO 1. T)k ©cl)n?ierigfeit einer :t)arftetfung bcr ©efammtn^ir^
fnmfeit (E^vifti untev biefen formen beö alten 23imbeö txi^t vcx^
ne^mtid; biefen 3:t;eit; auf ber einen <Bnt(, timl bie Slnatogie
beffen in ber 2Birf[am!eit (J^rij^i, iva^ man not^n^enbig "^ie^er
rennen mu^/ »venn eö überalf 9^aum ftnben [oH, mit @ef(|äften
bc0 .f)o^en:priefterö nid)t gteid; j^ar! l;er'oortritt; auf ber anbern
<BüHf tt)eit inand;eö in ben ©efd)äften beö ^ol;en!priefter^, tt)aö
fid; atfo aud; in (5I;rifto barfteKen folite, ftd; nur in fo(d;en 5:^a*
tigfciten beö (Jrlöferö jeigen mit, bie man e^er geneigt fein
möd)te, einem üon ben anbern beiben Slemtern beffetkn jusun)ei==
fen. ©0 ftnbct baö au9erorbenttid)e aber :^üd;ft bebeutenbe ©e^^
fd;äft beö J^o^enpriefterö, SInnjeifungen •oon ^c^oüa^ im SlHer^ei^
ligj^en ju empfangen, unmittelbar nid;tö anatogeö in bem (3t'
fd)äft (S^rifti. ^nfofern g^rif!u6 aber aUe Slnweifungen, mid)t
er "ben ©einigen ert^eift, üon feinem SSater empfangen ^at ',
ttjürben n)ir biefeö vorne|>mtid; in feiner prop^etifc^en ^^ätigfeit
tt)ieberfinben. Sie (Scgen^ivünfd;e, ivetc^e ber ,^o^epriefter über
baö SSoIf auöfprac^, erinnern an baö, Jt)aö n)ir oben jur tter=:
fö^nenben S:l;citigfeit ß^rifti gerechnet ^aben, n^aö aber in ben
fir(|ii(|)en Se^rfaj nid;t au^brüfflic^ mit aufgenommen ift. Slbcr
ta ber (Segen ß^rifti fein btofer 233unfd; fein iann, fonbern eine
tt)irfiid;e (BaU: fo fann er auc^ nur fegnen burd; baöjenige,
' 3üt> 7, 16. 8, 26. 17, 8.
129 . §. 104.
\va^ 511 feiner lei'tenbcu unb recjicvenbcn ij^^äticjfeit flcbövt, »rie
tcnu tci* 5:vie[ an bie .<>cbräev gc»vi0 aufjer tcr l?ol;eprtcftcrh''
cl;cn m'c(;t nod) m eine fiMUßIic(;e SBürtc gebadjt ^^at ?Citt^in
Meibcn nur feine fynibclifclieu i>ant>tungcn übrig, n^ol^ei tcr
J^auplanet>ruff auf .ten Öcfd;äften nm SBerfö^nungötagc ru^t,
an eine i^ejie(;ung einjelncr terfelkn auf bie ckngcnannten
hfcnbern (33efd,Hiftc Cit)rifti akr nid)t ju teufen ifl. 23ielme^v
tt)enn man ben .<:o|ienprieftcr sußkid; a(ö baö Sr^an'pt ber ^rie^^m
fierfc^iaft anfieljf, fo ba|j man aud; bereu 33errid;tungen auf t^n
Suriifffüf)ren fann: fo iväre er ber ©efd}äftöfül)rer bcö 23oIfö
hti ^(hcoa^f unb bicö irdre a(fü gauj burcf) bte 33crtretung ou^*
gcbrüfft. 2öcgegeu uumittetbar von einer gefejtidjen SSotlfom*
menfjeit beö ^ül;euprierter6 uid;t bie 9^ebe ift, uub ber vcrfi)|)s
uenbe ^ob aB iringebung ktrad;tet r.id)tö eutfpred}cubeö ftubet.
Sßae aber baö erfie ontangt, fo ift eiuerfeitö bie ^erföufidjc SSotl*
fonunen^eit, bie il;m irefentlid; mar, mit in 3(nfd;(ag ju bringen,
i»cnugteid) unmittelbar biefer junäd;ft in ber ?e^re von ber ^^er*
fon (i{)xi^i bie unfünblid)e SSoUfommeuljeit entfpridjt; vorjüglid;
aber ba^, ivenn ivir bie 2hntöüerrid;tung am $öerfö(;nuugßtage
bod) aß bie eigenl^ilmlidjfte nod; bcfonber^ beruf fftd;tigeu miif*
fen, er e^e er biefe autrat fid; felbft vielfäüig reinigen uub ein
©üf>noV^fer für fi^ uub fein Spaui bringen mu^te, vermöge bef«
fen er bann atö ein gefcjfid; voKfommner ju bctra^jten n?ar.
2Sa6 baö auberc betrifft, fo ift barauf, ba§ e^rifluö ftd; fefbfl
barbringt, I;icbei md)t ju ad;ten. 2)eun fofern er ber Si^arge*
brad)tc war, ift er bem £)pfer ju verg(eid)en. Unb biefer Sprad)*
gebraud) fiubet fid) ja aud) nid)t nur in ber (Bd)rift an verfd;ic*
benen Steifen ', fonbern aud) in Ik ©efeuntuipfd)riften ift biefe
jn)iefad)e 23ejie^uug übergegangen -, rooburd) mx um fo me^r
• epbcf. 5, 2. Gtr. 9, 20.
' Maneat ergo hoc in causa, quod sola mors Christi est vere propitia-
torium sacrificiuin. Apol. Conf. p. 255. — Oblatio Christi semel
facta, perfecta est redenitio propitiatio et satisfactio pro oinnibus pec-
GhrifU. ©[aiibf. II. ()
§. 104. 130
ßcnot^tgt tverbcn, l^eibcö 'oon einander ju fc!;ett)en; unb bcnnod;
wixxU ^kv (E^rifliiö »orjüglicl) aU bcr 2)orkingenbe jii Utxad)'
ten fein. Sltö bev 25ar6rtnöenbe akr tfl ev (;anbctnb, unb baö
i«(?eibcn fann nuv kgicitcnb [ein, unb nur in bcin ^D^itgefü^l bcr
@ünbc feinen @runb ^aBen, iveldjc^ aKerbings? bei beut JS^c^en*
prieftev jumat in feinen vevfij(;nenben 5lcten aurf) üorauöjufejen
ift. 2)0(1) tritt ^ier bic neue ®d)n?ierigfeit ein, ba§ fou>oI ber
t^ätiße ©e^orfam &)xi\ii a(ö ber leibenoe gans ju feiner ®dhp
barfteüung, tnitt;in ju feinem ^ro^t;etifd;en %mt ßc^vt; fo wie
aud) feine prBitte ober SSertretung, ba fie ja nid)t o^nc i^ren
(Erfolg öci'öd)t iverben fann, gan^ mit feiner Regierung jufam^
inensufaKcn fc|)eint. ?lud; ^ier unrb alfo auf beiben leiten ju
fd;eiben fein, unb bie SBevtretung ^(;rifti ^ier nur barjufteUen
' fein, fofcrn fte etwaig anbereö ijl aB feine ^iegierung, unb fein
jiviefad)er ©e^orfam nur, fofern er cUva^ anbereö ift afö feine
(Scibftbarftetlung ober feine SSertünbigung beö göttlid)eu SÖiCiensJ
burd; SBort unb Zi)aU
2. SaSenn n>ir suerft ben ©e^orfam (J^rifti t^eilen in ben
t^ätigen unb leibenben: fo finb bod; feine^iveges^ beibe fo ge*
trennt ju benfen, aU ob fte ^erfd)iebene Z^eiU feinet l^cbensJ
eingenommen Ratten, ivie man geivi)^nlid; annimmt, bap ber
leibenbe erfi begonnen ^aH mit feiner ©efangenne^mung, ber
tl;ätigc ober \i6) geäußert ^aU üom SInfange feinet offentlidjen
?ebenö U^ ba^in. 2)enn ivenn fd)on über^au^t fein (!eiben ftatt
ftnbet o^ne @egenit>irfung, ive(d;e immer ^^ätigfeit ift: fo ^a^
ben ivir »on &)xi\io befonberö feflgefteUt ^ bfl§ fein Slugenbliff
abgefd;toffen itjerben fönne, o!)ne baf md) fein fräftigeö ©ottesJ^
bettju^tfein barin enthalten fei, unb bie^ fann immer nur aU
^^ätigfeit gegeben fein, bic aud; tt)o fte aU ©egcnn^irfung auf*
trot, ivie oUerbingö in feinem eigenttid;en Reiben, immer nur bic
catis. Conf. An gl. XXXI. p. 138. 2IeI;nUcf) Conf. Tetra p. XIX.
p. 354. Declar. Thorun. p. 425.
» e. §. 94, 2.
131 §. 10^.
»cUfoinmcnj^c CvfiiUunij bcö öottlidjcn SBifTciiiS fein Fonntc, nn'c
bcnn feine vonfonmuic (5i-gelning cl)nc Sf^adjgietngfeit anf ter
einen, unb o^nc 23ittcrfcit obcv Unmut^ nuf ter (intern <Biitt
tic ilronc ifl in feinem t^ätigen ©c^orfani. GOen fo c^kU cöi«
feine Jl'bätißfeit obnc eine Icftimmte 93evvin(affun(], \vdd)t im^
mer einen Iciben[cl)aftlicf)cn 3"ft^'iiit) vovanc^fcjt, unb ekn fo u>e*
niij eine c^nc einen kfd;i\inf(cn öivfolg, ivcfdic 2:cfd)ränfungen
ebenfaKi^ aB ein Reiben empfunben Jvci^ben. <Boivüt jene Söer^»
anUiffitni^cn ciU tiefe 2?ef^vänfungcn famcn nun (i^riflo ciuö
tem G^efamnitfekn ter aUßcmctucn Siinbljnftiijfcit; unb fo »vurte
ibm jeber äßiberftanb, tcn er Jvä|>renb feineö tl;ätigen ^ebenö er*
ful;r, jeter gaUftriff ter äl>iberfadjer, aWx and) md)t minber bie
@Icid)gü(ttgfeit, mit jvelc^^er ^ielc an i^m v>ovübergingcn, jum
Seiten, iveit er tarin tie Süntc ter SBelt mitfiU;tte unt a(fo
trug, itteldjeö l'eiben ibn alfo burd; fein (^anjeö ?ekn tegtettete.
©enaucr ktradjtct ivaren alfo ttjäti^er unb leibenber ©c^orfam
in jebem 2(ugcnbtiff mit einanber v»erhtnben. 3)cr eine SUiebruff
alfo.kscidnict nur ben gottgcfäKigen unb i^m üoKfommen genü:»
genbcn 3"f*«"^ ter (5m^^fang(id)ffit &)xi^ii für atk^, \va6 i^m
au«3 bem ©efammtleben bcr «Siinbe fam, inbem er nämlid; aU
teö nur in S3c5ie^ung auf bie burd; bie ^iräftigfeit feinciJ Öct^
teökivu^ifeinö ju löfenbe ?(ufgak aufnaljm, auf bae »oKftänbigj^e
unb reinfte. 3^er anbere kjeid;net ben gleid;en 3uftanb feiner
<£e(t)flt^ätigfeit in ii3cjug auf aücsfv ivaö i(;m für baö ©efammt*
kten, ireld;eö Ijeröor^urufen er gefommen irar, ju t()un oMag:
fo bafj er auö aUem t»or(iegcnben nie einen anbern aU foId;en
BiveffJ^egriff in fid; bitbete: kibe akr (?mpfängtid)feit unb
«Selbftt^atigfctt, mithin and) t(;ätiger unb leibenber ©e^orfain
ttjaren in alten 9)tomenten bcö Sekne C^rijli. X)a^a benn auc^,
weil Jveber taö Z^un (i^rifti o^nc fein Setben ^ättc erlöfenb/
nod; baö Seiben c^ne fein ^^un lu^fö^itenb fein fcnnen, lieber
bem t^ätigcn Öe^orfam attetn bie (^rlöfung, nod; bem leibenbcn
altein bie 23erfoI?nung jugefd;rict)cn t^jerben fann, fonbcru kiben
beibcö.
9*
§. 104. 132
3. SSer9Tctd;cn tvir nun in 35ejug auf ben fo Bcfltmwtcn
i^t^dttgen ©e^ovfam dfivtfium mit bcm ^ot;enprieficr, n^oBet ivir
notürKc^ nur bie urfprüngti4)c (gmfejuncj fciefe^ Snfittut^ im
Sluge ^aUn bürfen ntd;t bte Sluöartung beffelt^en in ber SSirf^
Ii(l;fett: fo ivar bev JDof>epnef}er fot(^evgei^a(t burd; Slfcfonbe^
rung unb burd; bte 5lt*gef4)(offen^eit feinet l^eBcnö in ben fRäu^
mcn beö ^■>eiIigtl;um(J auf eine fo günj^ige Söeifc gcflcKt, ba§
er Jvcber kiä)t etivaö ju feinem 23eruf gc^örigeö »erfäumte,
nod; fid; ju etivaö aufgeforbert fanb, ivoö ni(^t au^ feiner
SBürbe ^erüorging unb it)oburd; fte olfo ^ättt fönnen »eriejt
tt)erben; wk eö i^m benn aiiä) mit teid)ter ivar atö aücn
5tnbern ft'd; öor gefejHd;en SSerunreinigungen ju ki»a|)ren. :Diefe
Sßergünfiigungen mufUen ber menfc^Iid)en <B6)\vad)^tit gegeben
tt?erben, tvenn er <xi\<!^ nur fi)mboUfd) im SSerfjältni^ jn feinem
2Sotf baö barj^eKcn foKte, vraö (l^riftuö im SSer^ällnip ju ben
9)?enf^en ivirflic^ lüar. :^a6 55o(f nämlid; n^ar in kftänbi^
ger ©efa^r ja fafl in bef^änbigcm 23en)u^tfetn ber SSerunreini=«
gung, ber |>ol;epriefter ater in ber Slbfonberung 'oon aUcn ivziU
liefen @efd;äften, ja aud; yon ben natürtid;ften ^fft^J^cn ent*
bunben fobatb fte ot;ne eine auc^ nur letzte SSerunreinigung
nid)t »'üöjogen iverben fonnten, foEte ben 9?einen barf^etten, ber
aU fotc^er au^ attetn yermod;te aU (^rgänjung aUer ber £)pfer,
n)'etd)e baä SSoIf burd; bie gefammte ^rieilerfd)aft unaufhörlich)
barbra(|)te, baö ][ci^rtid;e 2Serföl;nungöopfer ju t)errid)ten. (5ben
fo erf4)ien ftc^ baö SSoIf in größerer ober geringerer Entfernung
um baö JP)ei(igtt>um n^o^nenb aud) in größerer (Entfernung von
©Ott, bie ft& nur vorüberge^enb üerminberte in bem 3Öed)fcI
^it)if4)en ben gotte^bienfllic^en unb ben gefd;äftigen 3^1^^"; ber
:po|eprief^er aber foUte ju bicfen f4)tt)anfenben 23ett)egungen boö
@lei(|)geitti(!^t in ft^ tragen, inbem er immer in ber unmittel*
baren '^ä^t beö jr)eiligt^um^ blieb, n^enn er eö gleich nur ju
»orgefd;riebenen ^zikn unb 3"?^^^^^ njirfli^ Utxat. 2)affetbe
ifl nun au(| baö Jt)efenttic^e in bem ^o^enpriefterlici^cn 2öert^
mbeö tmi^m ©e^orfamö d^rijii. 2)enn ba^ fein X^un aUein
133 §. 104.
bcm göttHrf)cn SSiUen toKfcnimcn ciUi'piicl)t, unb tic jr>evrfrf)aft
bcö ©otteöbeaniptfein^ tu bei* meni'djltdjcii yiatnx rein unb ganj
aucbrüfft, bieö ift bcv ©runb unfcveö SSer^ältntjJeö ju i^m; unb
aUt^ dc},tnt^üm\iä) 6)xi\tüd)t kru^t auf btefer Slncrfennung. ^ö
liegt barin eben tiefet, bvi^ abcjefe^jen von bev Sßevlnnbung mit
ß^rifto trebev ein einjelner 9)?en[c^ nod; irgenb ein kf^immtci*
Z^tü beö @efammt(etenö ber 9)?enfci)en an unb für ftd; in ir^«
genb einem 3citvaum »or Gott geredet ober ein ©egenjlanb fei*
neö äBo^tgefaUenö fei. Unb \vU t>ou bem ganjen jübifdjen 23oIf
ber ^o^epriefter allein unmittelbar X)Ov @ott erfd;ien, unb @ott
baö ganje 23oIf g(eid)fam nur in i^m fat;: fo i^ aud; bes^atb
ß^riftuö unfer ^o^epriefter, njeil ©Ott unö nid)t jebcn für
ftc^ fonbern nur in i^m fiet;t. 3» ^er tebenbigen ©emeinfc^aft
mit ^Ijrifto mU feiner etwaö für ft^ fein nod; m6) fo ^)on
©Ott betr^^tet n^erben, fonbern jebcr mil nur aU von i^m be*
feelt erfd)einen unb alö ein nur nod; in ber (5ntn?ifffung be*
griffener 2;^eit feinet 2öerfe$J; fo ba0 aud; ta^ nod; ni6)t ganj
mit i^m vereinigte boc^ auf baffetbc befeelenbe ^rincip bejogen
ft>irb alü baö, tva^ nod) fünftig von i^m mxt) befeelt iverben.
2)arum ifl \vk bort ber i^o^epriefler fo ^ier (E^riftu^ ber/enige,
>er unö rein barfieKt vor ©Ott verm()ge feiner eignen vott*
'omwnen (SrfüUung beö gött(id;en SBiUene, luoju. burc^ fein
2eben in unö ber ^ricb aud; in uns^ ivirffam ifi, fo ba^ Jvir
in biefem ßufammen^ang mit i^m auc^ ©egenftänbe beö gött;:
{id)en 2öo|)IgefaUen^ finb. X)k^ iji ber unö eigne unb auf
£^rifKid;em 23oben nid)t an5ufed;tenbe ©inn jeneö oft mi^ver^
panbenen Slu^bruff^, bap ß^rifti ©e^orfam unfere ©ered;tigfeit
fei, ober ba^ feine ©ered;tigfeit un$j' 5ugered;net tverbe i; fe^r
' Eam ob causam ipsius obedientia .... qua iiostra causa sponte se
legi subjecit, eainque iuiplevit, nobis ad iustitiam imputatur. Sol.
Decl, p. 585. — Jesus Christus nobis imputans oiiinia sua uierita,
et tarn multa sancta opera, qiiae praestitit pro nobis ae nostro loco
est nostra iustitia. Conf. Belg. XXII. p. 183.
§. 104. 134
HO leicht mt^5iiüerf!eT;en, ahtv Qtm^ nid)t QxiuMä) ju t)ertt;eibt9en
o^ne tie SSoraujJfejung etneö gcmeinfamen l^eBenö, tt)cl(f)eö ükt*
genö aud; tn bcm 53cgnjf bcö i!)o^enprieftev^ auf baö kphnm^
tei^e tjovauögcfest ivirb. Unb fo Jvevben tinv auc^ im ©tanbe
fein bcn prcp^etifc^en Söevt^ bcö ©e^orfam^ (J^rifti von bcm
^or;enpn'ej^erIid)en ju untevfdjeiben. Sem :pvop^etifd;cn 2lmt
e^vij^i iiämltd; ße^ört a((cö an, ivaö SSerfünbtgung mitt;in aud;
©clbftbarfteKung ift ntd)t nur burd; SBortc fonbern aud) burd)
bte Sr^at. 3)tc[e tvenbet ft^) ater an bic SSltn\d)m in 33esie^un3
auf t^ren ©egcnfaj gegen (J^viftum um fte für bie ^Bereinigung
mit il;m empfdnglid; ju mad;cn; nnb fo jyirb aud; Men in ber
^ird;e ber @el;orfam &)vi[ti »on biefer @eite i>orge^aIten ^ in
23ejie^ung ouf tt;r nod) fortträ^renbeö Unterfd)icbenfein »on i()m.
©er t;o^epriefterIid)e Söert^ beffelkn akr k^ieüt ftd; auf feine
^Bereinigung mit unö, fofern nämlid; fein reiner ffiSittc ben g5tt==
Iid;en ^iiim ju erfiiKcn fraft ber jtvifd;en i^m unb unö tejle*
l^enben ?ekn^genieinfd)aft aud; in unö itirlfam ifi, unb mx atfo
an feiner SSo((fommcn|)eit ^l;ei{ ^aBen, ivenn aud; nic^t in ber
Sluöfü^rung bod; im Slntriel) -: fo bap unfere SSereinigung mit
i^m, ivenngleid) fte ftd; in ber (yrfd;einung nur anbers ^ntwih
Uli, bod; aU abfolut unb enng von ©ott anerfannt, unb ekn
fo in nnferm ©faukn gcfejt Jvirb. — 5flur gegen sweierlei in
ber geivö^nlid;en 2)arfteUung l;aben mx unö nod; ju veriva^ren.
Suerfi ba§ man ben tt)dtigen ©e^orfam (J^rifti alö bic vott*
fommne ßrfüKung beö göttlid;en ©efejeö barftettt. 2)enn ®t^
i47fej t)ejcid;net aWcmat einen Untevfd;ieb unb 3^^^^t'fpalt jnufd;en
einem geh'elenben ^ö^ern unb einem unvottfommncn untergeorb^
ncten SQiKen; unb in biefem ©inne nutjj man a(ferbing$J von
(S^rifto, unb ivenn man it;m vermöge ber Reiben 5Raturen einen
Sn?iefad;en ^iüm jufd;reiH/ ba ya benn kibe völlig ükreinftim*
men muffen, bie 33e^auptung auffielen, er fei bem @efe§ nid;t
• sp(,i(. 2, 3-8. 1 »fctr. 2, 21.
' 5^31. §. 88, 3.
135 ^ 1U4.
unicnüovfeu gcivefeit '. 5U'cr ctcu fo Jvcniß Faun mau bann
aud) fairen, cv Ijabe fid; tem Öcfcj fvciiviKig niUcnvorfcit; beim
ev fonntc öud; md)t fvcianUt'j] in einen fotd;cn 3wicfva(t mit
bem j}öü(td)en äöiticn ciu^ctjcn, ba{} ev iljm jum @efq ^ätte
tvevbcn föiinen. *Sonbcvn tcv tbatigc Öcljovfam ß^rifti wav bic
vüKfommnc C?rfü((uncj bcö ij Ott lief) cu Slöiitenö 2. (gol( akr
vom müfaifd;en ©efej bie Diebe fein, fofevn eö i>orne^m(id) äu»
9erltd)c ^anblungen unb UntcrKiffungeii »ovfd)ricb: fo Jvar er
biefem aUcrbingö feiner ^perfön(id;feit nad; unterivorfen 3, fo ba^
nid;t ßcfagt Jvcrben fann, er ^aH bcffen (Erfüllung frciunUig.
übernommen. 5lter in bicfer cilkin Jvürbe ber ^o^eprieftertid;c
SSert^ feineö ©c^orfamc nic(it gewcfcn fein, fonbern nur fofern
fie ein X^cii wax feiner (5vfü(luug be«p göttlid)en SSidenö. X)a^
jjvcite ift biefes3, baj;, Jvenn man fid; irgeub genau auöbrüffen mU,
man m(i) nid)t fagen fann, (^priftuö ^ate ben göttlidien ^iikn
an un fever (B teilt ober ju unferm 33eften evfüKt.
5Räm(id; nid)t nuv nid)t in bem Oinn an unfevev Steife, >vie
feine d)vift(id;e ©efinnung eö Jvünfd)en fann unb feine gefunbc
Se^ve eö jemat«^ auößcfpvodjen ^at, aU ch \m babuvd; bev Svfiif^
fung beffelben enttunben iuäven, inbem ja bie ^öd)fie ?eiftung
(E^vifti bavin l^efte^t unö fo ju tefeelen, baj} eine immcv voU^i«
fommenere (EvfüUung beö Qött[id)tn SSiWenö aud; »on unö aus^«
geljt •*. 2(kv aud; nid;t fo a(ö ob ber bei unö an unb für fi(|
an^^utveffenbe 93iange( an ©ottgefatiigfeit gteid;fam burd; einen
Uebcrfc^nifj an ©ottgefäKigfeit in (S^rifto foKtc ober fönnte ge*
bcfft hjerben. 2)enn ba uur baö voUfommne öor @ott beilegen
fann: fo yat and) (i^riiluö felbfl nid)tö g(eid;fam übrig, ivaö
unter nni jur 23evt^ci(ung fommcn fönnte, mag man nun auf
' <So ifl cö aber aHcrting^ nirfjt flcnicint in Sol. Decl. p. 005. tain
non fuit legi subjectus, quam non ftiit passioiii et luorti obnoxius, quia
dominus legis erat.
' 3ob. 4/ 34. 5, 19. 30. 0, 38. » 0a(. 4, 4.
* 3c^' 15, 2. 5. 8. 11.
§. 104 136
bte Sßottftänbtgfeit tcr ^vfüKung in äußeren ^anbtungen fe^n —
\vdd)c6 ükvbicö aus? ©vünben bic \iä) unten noci; nä^er crgeBen
njerben, ganj un^voteftanttfct; JVvive — .ober man mag and; nur
auf bie dlüw^üt im inneren ber ©efinnung fe^cn. — 5ltfo ou^)
über^au)3t nic^t irgenb>t)ie ju unferm 33eften als? ob buvc^ ben
©e^orfam ß^rifti an unb für ft'd; I^etracf)tet irgenb üwai für
un^ errei^t ober in ^ejug auf uns? ijeränbert ixnirbe. ©onbern
bcr ©efammtge^orfant' — dixampa — (Jf;rifti gcre{d;t nur iw
füfern ju unferm heften alö burc^ benfelben unfere Slufna^nu
in bic ?ekn6gemeinfd;aft mit i^m kJi^irft n)irb, unb in biefer
tt)ir üon i^m kit^egt werben, nüt(;in baö i\)\\ kivegenbe ^rincip
<x\x^ baö unfrige ivirb; eten irie wir and; burd) bie ©ünbe
Slbams? nur mit verbammt iverben, fofern tt)ir in ber natür(id;en
Seknögemeinfdjaft mit i^m unb auf biefeK^e Sßeife kn)egt awi)
alie felbp: fünbigcn i.
4. 2Sa6 ferner ben. teibenben ©e^orfam (I^rijli Be^^
trifft: fo ift f4)on ofcen kmerft, bap bie 5Ie^n(id;feit mit bem
J?)o|en!pricfter ^ier nur eine ganj aKgemeine fei, fo bap \X)\x bar#
au6 ben 3ufammen|)ang bes? leibenben @et;orfamö (S^rif^i mit
feiner ertöfcnben unb ^erfö^nenben 3:^ätigfeit um fo Jveniger er*
Üären fönnen, alö ki bem ^oljenpricftcr üon einem (?rbu!ben
149 von Uekln nid)t bie 9^ebe J^ar, unter bem leibenben @eI;orfam
(J^rifti akr biefe^ üorjügli^ mit yerj^anben irirb, unb alfo, njaö
er alö SarBringenber em^fanb unb Jvas? er afö 2)argetrad)ter ober
alö £)pfer litt, mit einanber v»ermifd)t. @c^en wix nun in biefe
SSermifdjung »oriciufig ein, fo JDcrben it){r barauf jurüffgefüt;rt,
ba^ in jeber menf^Ii^en (S}cmeinfd;aft, fofern fie afö ein oBge*
fd;toffeneö ©anje l'üxo.6.)M werben fann, fo\)ieI UeBel ift <xU
©ünbe; fo baf jwar baö Ueki bie ©träfe ber ©ünbe x\t, niä^i
aber jieber ©injetne grabe ba^ Uebel i)oIiftänbig unb auöfd;Iicpenb
(eibet, waa mit feiner perfcntid;en ©ünbe im, 3ufammen^ange
> S«om. 5, 12. 18.
n? §. 104.
fie^t '. ^a^cr fann mm in j'cbcm isciit/ ivo ein ^Intcrcv Uckl
crtiUbet, fcie mit [cinei* ^iinbc nid)t jufammcnljaiu^eu, gcfagt
tvcibcn, ba^ er bie 8tvafc teibe für Slnbcre, tie nun, ba bie Ur*
fäd){icl;fcit biefer @ünbe fid; erfd;ö^ft ^ai, »ermöge berfelben \)om .
Uebcl nid)t mcbr getroffen ircrben. (2(;rifiui5 nun mu^'te, um unö
in bie ©emeinfdjnft feincö SeknvJ auf^uneljmen, crft in unfere
@cmcinfd)aft eingetreten [ein, (5r^ o^ne (Bünbe, auö beffen 2)nfein
fid; babcr fein Uekl cntuntfeln fonnte, in bie @cmein[d;aft beö
fünb(id;cn ?eknö, in iretd;er ftd) mit unb ant> ber (2ünbe baö
Uekl immer uneber erzeugt. 2)a^er muf} t)on i^m gefagt Jvcr^
ben, ba9 »raö er in biefer (5)emeinfd;aft litt, fo ba^ eö feinen
@runb in ber (Siinbe "^atte — «nb von natür(id)en Uekln ^at
er nid)t gelitten — er für biejenigen gelitten |)ate, mit benen er
in ©emeinfdjaft ftanb, bas^ ^eipt für baö ganje m£nfd;Iid;e @e?
fd)ted)t bem er, nid)t nur ivdi feine einzelne @emeinfd)aft inner?
^alb beffelben ftc^ üoltfommen atfd)(ief;en Ici^t, fonbern aud; burcf)
feinen kftimmten äi>iUen an^el;ört. Xcnn nid;t nur wax foiüol
ber 2:t)at nad) \d)cn burd; feine urBi(bnd;e (2:rfd)einung als oud;
befonbersS in feinem 33ewu§tfein ber Unterfdjieb' jtrifc^en 3ui'en
unb jS^eiben aufgeboten; fonbern esJ \)aHt aud) einei5tl;eifö feine iso
3:^ätigfcit fd;on lyenigfteniJ mittelbar eine 9?id;tung auf i^eiben,
kfonberiJ aber um'gab i^n aubernt^citö in ben testen 3::agen feineö
Sebenö aU fein Reiben öerurfad)enb, aU iretttid;e unb geiftlid;e
£)brigfeit, ^»^ent^um unb i:eibent^um, bie ©ünbc ber ganjen
SBelt repräfcntirenb. ©e^en ivir akr »on biefen Uekln, bie ei*
gentlid; ben ^o(;enpriefter(ic(Kn (2(;arafter nid)t an fic^ tragen, ab
auf baö Reiben, tt)eld;eö er a(ö JP)o^erpriefter empfanb: fo ifi of*
fenbar, ba0 baö 9?iitgefü()l ber Sünbe, itne eö aU menfd;(idje
ß:mpfinbung in i(;m burd; baö t)or(iegcnbe bebingt ifl, ju feinem
^öc^ften Öipfel geweigert fein mu^'te in ber ^Bereinigung beiber
^auptgattungen »on ©ünbern gegen feine unfünb(id;e ^erfontid):»
feit. SBie nun biefeß 9)Jitgefü^( mit menfd)(id;er 6c^ulb unb
' 2?3(. §. 77.
§. 104. 138
(Stvafn^iirbigfett bcv inottv»trenbe Slnfang bev (Svtöfuiig wav, tnfo^
fern jebcr kftimmten mcnfc()Itcf)en ©elbflt^ätißfcit tin l^eftimmen^
ber Smbvuff »ovange^t : [o wax mm aud) bfc grö^'te ©tetgcrung
eku bicfc^ 9)iitßcfü()Iö bic unmittelbare 53egctfterung ^n bem
größten S)?oment in bem (yvtö[un(3ögc[d)äft. Unb ane nun au^
biefem ber @ieg iihv bic (Siinbe t;erüc>rgegangen ift •, mit ber
Siinbe okr aud; i^r 3"f^"^^"eii|'^ttB ^^^^ ^"^'i^ Wckt überivunben
tft: fo fann man gleid^eö mit gleid;em jufammenfteUenb and) \a-
gen, bafj burd; baö l^eiben (It;rifti bie «Strafe t;inJveggenommen
fei, tt>eit in ber @emcinfd)aft feinet feiigen Seknö aud) baö crfl
im SßerfdjUnnbcn kgriffene Uekt wenigftenö nid)t me^r atö
(Strafe oufgenommcn ivirb 2. — T)as l;icr bargelegte ift nun
ber auf bem eigent^ümlid)en ©einet be^ (J^riftent^umsJ überall
Ieid;t verftänblid)e unb oud; Ieid;t ju i?ertt;eibigenbe (Sinn ber
von auj^cn oft angcfod)tenen 5(u6brüffe, ba^ ß^riftui5 burd; feine
freie ^ingecung in Reiben unb Xot) ber gi)ttlid;en @ered)tigfeit,
151 al^ it)eld)e ben 3»f^wntenl;ang jn)ifd;en Sünbe unb Uebel georb*
jtet i)at, genug getrau, unb unö baburd; «bn ber ©träfe ber
(Sünbe befreit ^abe ^. Unb au6 biefer 2)arfteIIung mup fic^ aU
Icö ableiten taffen, ivaö abgefel;en »on bem beut ^>rop^etifd;en
2Imt angeprigen üorbilblidjcn Söert^ bcö ^eibenö g^rifti, aU ^\u
eignung beffelben ftd; jemals frud;tbar beixncfen I;at für bie d;rii't^
'iid)t grömmigleit. 3a aud) bie bisweilen einfeitig w-fcl;einenbc
gorm bcrfelben, ix>eld;e bie ganje ilraft ber (grlofung in bem
Seiben (S^rifti glcid;fam auöfd;Iie9cnb concentrirt, unb otfo tti
> 3of). 12, 24. ^ Siöm. 8, 28.
* Dens ergo propter solmn Christum passiiin et resuscitatum propi-
tiiis est peccatis nostris etc. Expos. Siii^I. XV. p. 41. — Hunc
. . credinuis . . uiiica sui ipsius oblatione Deo ... pro nostris . .
peccatis satisfecissc . . sicque morte siia triuniphum egisse etc.
Conf. Myllius. IV. p. 104. — Proiiteimir quod . . . aniino et
corpore passus est, iit pro populi peccatis plane satisfaceret etc. Conf.
Scot. IX. p. 149. — Ad haec passus niortiius et scpultus, ut pro
nie satisfaceret meamffue culpam persolvcret. Catech. uiaj. p. 495.
139 §. 104.
tiefem nUctit tl;ve 5?cfn'cbißi!ni5 fintct, läpt ftcf; t)icrniti5 fcfjv gut
verfielen. 2)cnu in [einem fcurcf) bic i^cljavrltrijfcit (jcnHn\-^crnfc*
nen l^citcn Inö jum STote crfdjeint unö bic fid; fetbft fcl)(ed)tl;in
ycrlviuiincnbc ?iek; unb in biefev vcrgcgcntvävtigt fiel) unö in
bcr yot(ftänbii]ilcn 5lnfcl)autiriifeit bic %xt unb äßeifc, wie &oü
in tlnn tvax, um bic ^^c(t mit fid; ju ycvföl'"^"/ \^ ^^^^^' ^"^)
am fcKfommenftcn in feinem Reiben, nnc uncvfd;iittcr(id; feine
^Setißfeit ivax, mitgefühlt n)irb. 2)n(;cv ntan fagen fann, bafj
bic Uckrjcugung von feiner v<;-^ei(igfcit foiuci atö feiner Seligfeit
unö immer '^unäd;ft auö bcm 33erfinfcn in fein A!eibcn aufgebt.
Unb unc ber t^ätigc @cl)orfam ß(;rifti feinen cigentlid; ^o^cn*
prieficr fid;en Sßcrt^ Vorne(?mIid) barin l^at, baf? Öctt nnö in
Q^xi^o a(ö Öenoffen fcineö ©e^orfamö fte^t: fo kfte^t bcr
^o^e^n-iefter(id;c SSert^ beö leibcnben @e(;ürfamö v>orne^miid) bar*
in, ba§ tvix ®ott in ß^rij^o fekn unb ßljriftum ali ben nn-ias
niittetbarftcn 5r()ei(ne(;mer ber ewigen IMck, jve(d)c i^n gefenbet
unb nuegerüftet hat. — Sßenn ti nun faum nöt^ig fein bürfte
von biefcr einfaclien 3)arfteIUing auf fo(d)C fünftiid; jufammengc*
fejtc »ergteidjcnb 5urüff^ufel;en i, ive(d)C nid)t ©rünbe genug unb
»on ber üerfd)iebcnften 2(rt ^ufammenh'ingcn fönnen, um bic
9lotI)ti^enbigfcit ober ©d)iff(id)feit bcr Seiben unb bes^ $tobeö 3cfu
barjutf)un: fo gick t^ bod; nod; kbcutenbe 9)ii{jverftänbniffc,
von bencn ivir unö toöfagen müjfen. 2)aö erftc ift biefeö, ba^
tvenn unö g(eid) baö ivabrc Serjiänbnifj d^rifti auf eine kfon*
berö crgrcifenbe äßeife aui fcinVm Seiben aufgc{;t, biefcö bod;
feine 9ted;tfertigung ifi für baö @v^ic(enbc ber frü(;cr fe^r vcr*
h-eiietcn ^e^t fd;on faft veralteten fogenannten Söunbent^eologie,
tve(d;e bie tiefe 23ebeutung beö Seibenö &)xi^i in ben finnli*
djcn Gin'jei^eiten beffelkn ju finbcn meint, unb bakv bic Ö3c*
fammtljeit beö Seibenö C^rifti jum ©cl;uf aI(egorifd;er Spietc;:
reien jert^eiit. 3^enn f)ieki liegt bie $l3erived;fe(ung jum ©runbe,
bap man, iva« ß^rifto nur aiö Dpfcr jufommen fann, auf feine
• Unter anfcfrn SKciiil;arb S^i^gm. §. 107. 108. <£. 401. flgb.
§. 104. 140
l^o^eprieflerlicle Söürbe überträgt, ©aö £)^fer «ämtic^ ift fern
von atter ©elbftt^ättgfett, unt» nur in einem »oKfornmen UU
bentlid)en Bi'fi^i»^^ kgegnct it;m nüeö. @o au(|) (J^rifiu^ in
23ejng auf biefe (ginjet^eiten, in S3e5ug auf wäö^z ja gar fein
entf4)tu9 in i^m ivar, unt) bie ba^er auc^ gar nic^it ate a)?o*
mente für if)n anjufe^en ft'nb. 2)a^ jn^eite i|l biefeö, n?enn
man bie in bem oMgen Sinn ganj ricl;tigc gormel, bap bur^
baö Seiben ß^rifti bie ©träfe ^inn^eggenommen fei, fo t)erfiel)t,
aU |>abe er bie ©träfe getragen, nämlic^ ofö fei fein Seiben
gteid; getvefen ber ©umme i?ün Uekln, n)eW;e baö ^Ua^ ber
©träfe für bie ©ünben bee menf^Ii4)en @efc^Ie(J)tö ift, inbem
issfonfl bie göttticf)e @erec|tigfeit untefriebigt geblieben n?äre; tt>or:»
auö natürli^, ba bie ©efamnitfünbe beö menfcl;ii4)en ®efc^Ic4)tö
ni(|t anberö aU unenblid; gefejt n?erben fann, eine Unenbtic^*
feit bc0 Seiben^ folgt. SBenn nun fo ba^ Seiben ß^rifti unb
fein 5::ob, Jinert)oI in tin bef^immte^ ^laa^ »on ^tit einge-
f(|)toffen unb auf bie burd) bie ^ö|)ere geiftige traft unenbü^
verringerte ^^äfiigfeit eigentlicf) ju leiben bejvgen, bennod; bem
ipoftulirten unenblic^en menfd;tid;en ©efammtleiben gleic^gej^eüt
iverben foli: fo ift faum ju vermeiben, bap man fupplementa*
vifd; annimmt, aud; bie gött(id;e 9?atur in i^m |)obe mitgetit*
ten J, n)elc|)e 2)arjtet(ung ber <Bad)t, )vk fie ber »on Sitterö
S5teö ifl nid)t unbctttlid) aiJ^gcfproct)fn in bcra ganjcn Sufanimenbaiijj
ber oben anäefüDrlen SteKc aus^ tcr Sol. Decl. p. 696., wcnncjlcict)
überaß be» Söorten nad) ber Saj gültig bleiben fott, ba§ bie goltlicfje
Statur n\d}t (eibet. Senn (ß wirb juglcic^ beljauptet, baß bie nicnfctjs
lic^c 9Utux biefe^ ju leiben nur fabig geworben fei burd) i^re ^Berbin^
bung mit ber göttlicf)en, >peld}e^ bod) eben bcifU burd) fic. S)amit
fiiramt bcnn aad}, baß jene aüerbingö großer ßenfur ju unlermerfenbe
5Scfenntnißfci}rift auc^ jiemlid) bag ©egentbeit üon bem lebrt, waö
^icr aufgefleHt rvorben ift; Reiicimus . . . quod fides non respiciat
tantuin obedientiam Christi, sed divinain ipsius iiaturaui, quatenus yi-
delicet ea in nobis habitet et operetur, et quod per hanc inKabitatio-
nem nostra coram Deo peccata tegantiir. p. 697.
141 ^ 104.
htx and) in bicfcv ?c^vc niicrfanntcn ^ctbeiiiJunfd^tgfcit bcr Q^t^
\id)cn 97atur unbcv[vn-icl)t, aiui) (^cJvijj feinem fräftigcn Eingriff
ter Giegncv 2Bibeif aiib teiften fnnn. 5lkr bie 23oI(enbung bicfeö
5)iifjvcif änbniffcö tft erjt in bcr 5tnna^nie, ta^ ?cifcen (2(;riftt fei
in tcm ncd> engern Sinn Uekrtragung bcr «Strafe, ba§ ©otf,
bcr borf; md) ber fird)ticl)cn l'cbrc felbft iih'raU nidjt Urbeter bev
etrafe ijl, für bcn (Jrlöfer fein Reiben aU Strafe georbnet \)aUr
fo ba^ (i^riftuö aud) bie crjle unb uninittelkrfle, nämticf; ben
gettfid^en 3orn ükr bie Sünbc, aU ihn treffenb nnb anf i^m
ru^enb foüc empfunbcn ^abcn. 2)cnn biefe ^^eoric \)cU auf berm
einen Seite a((e mcnfd;tid;e aöa^r{;eit in bem menfd;tid)cn 23e==
n^uptfein ß&rifti auf, irenn er, ivaö bcr ^atur ber Sad;c nad;
nur ^(itgefü^t in ihm fein fonntc, aU fein perfönlidieö <Bcl^U'
jvugtfcin 1 ge^al^t ^akn foK; auf ber anbcrn Seite liegt baki
untäugt^ar bie 33orausfcjung jum ©runbe 'con einer oi^fofuten
9^ot^n^cnbigfcit gi>tttid}er Strafen and) oljne 9tüfffid)t auf i^ren
9^aturjufammen^ng mit bem S3öfcn, unb biefe ivieberum ifi
fd)iverlid) yt trennen t'-on einer 35orfte((ung bcr göttlid)en @ercd;='
tigfcit, Jvetd;e »on ben ro^eften menfd;tid)cn 3iif^^i"t>cn ^er auf
©Ott ükrtragen i\i. 9?c()men unr nun biefe Cftementc jufammcn,
\väd)c in bem 5luöbruff ftctfüertretenbe ©cnugt^uung
»ereinigt ftnb: fo muffen ivir \wl gejle^en, bafj t<i nid)t ^wdU
mäpig fei i^n afö benjenigen ju f^empefn, in n^e{d)em biefe
^^ei(e beö '^o^cnprieftcrIid;en @efd){cd)ti5 Gbrifli jufammengcfapt
ftjürben. 23ietteid)t aber läfjt fid; bie ^rcteftation gegen biefcn
frei(i(f) fdjon vielfältig angefod)tcnen akr bod) immer nod; fir^s
Ud) geltenben Sluebruff nid)t jvirffamer barftetten alö burd; eine
9tac^«?eifung, mt er irürbe umgebeutet Jverben muffen, n)enn Jvir
' Qi l)at mirf) fck flefrftit ju (cfcii, baß aiicl) ber fef. 3- 3- $>fi? c*
nicf)t bat über fid) gctcinncn föniien, bie <2tcf(e Sifattt». 27, 46. al^ eine
fflcfdircibung Gbrijli ücn feinem cij]enen unfelij^en Suflaiibe aniiifel)en,
fonbcrn nur als ten in SSe^iig auf baö foKjentc angefii()rten Slnfancj
ici 'tpfalra^i.
§. 104. 142
ttrn foKtcn gelten laffeit. Slnf^att i^n nämUd) aU ©t'nen \vk er
ft(^ gteh ouf tcibes^ ben t|>ätiöen imb ten leibenben @et)orfam
ötetc^mcipig ju t)e^ief>en inüptcit >inr i^n ijtclme^r t^etlcn, baö
ftcKvertrctenbe tiuv auf ben Icibenbeu basj gcnitgt^uenbe I^ingegen
tiut auf ben t^ättgen ©e^orfam kjtel;enb. 2)enn S^rtf^usJ "^at
ja afferbingv? ge4iug für unö gctt;an tnbem ev buvrf) feine ©c*
fammtt^at nidjt nur ber iziüid)c Einfang ber (^rlöfung fonbern
155 aud) bie ewig unerfd;öpf(i(l;e unb für jebe »»eitere (Jnttinfflung
^inreid)enbc DueEe eineö geiftigen unb fetigen Seknö gctt^orben
, tft. Slkr biefe @cnugtl;uung ift in feinem ©inne ftell'yevtretenb,
iüeber fo aU oh aurf) un$3 feU^ft t;ätte jugemutbet Jvcrben fönnen
btefes^ gciftigc Sekn aiii> unö felbft I;crauö anzufangen, nocl; auc^
fo aU ob ixnr burd; bie 3:l;at (i^xi\ü üon ber 9lot[;jrenbigfeit
enttunbcn iyären bicö gciftige Seben in ber @cmeinfd)aft mit i^m
fetbftt(;ätig fortjufcjen. 2)aj3 Reiben &)xi\ti :^ingcgen ift aüerbingö
fteU^ertretenb, unb pvax in 23ejug auf feine Beiben 5Bc*
ftanbt^eite. 2)enn ba^ 9}iitgefü^t ber ©ünbe ^at er yoltftdnbig
aud; in 23ejug auf bie, n)etd;e burd; bas^ SSeivu^tfein berfelten
nod; nid)t felbft unfclig ivareiu 3)ie Uckt at^er, i»elc|)e er litt,
waxzn fteliücrtretenb in |enem atigemeinen @inn, ba^ ber|enige
in mU)im baö 23öfe nid;t ij^, aud) nidjt leiben fottte, njcnn er
atfo bennodj Uetel empfinbet, an ber (Btdk berer getroffen tvirb,
tu benen baö 33öfc i{i. Slber biefeö ftettüertretenbe ift feine^iüe*
geö genugt^uenb; bas5 crfte nid;t, iveil biejenigen, bie nod; nid^t
unfetig ftnb, ee bod) crft ix^erben muffen um öon il;m aufgenom:^
men ttjerben ju fönnen; baö anbere nid;t, tveil eö anbere^ Sei*
ben berfetbeit 2lrt nidjt außfd)Iie^t. 23iefmel;r werben SlKe, Jveld;e
in bie @cmeinf4)aft feinet Cebenö aufgenommen werben, aud;
auf bie @emeinfd;aft feiner ?eiben üerwiefen i, (nö crft bei gänj*
M)tx Uekrwinbung ber ©ünbe in bem menfd;Iid;en ©efammtte:*
ben burd; Seiben genug getrau ift, biö wann aber jiebea Seiben
aud^ eineö nur relativ Xlnfd)ulbigen immer einen jieKvertretenben
> mmi). 10, 24— 2s. 3ot). iS/ is— 21.
143 ^ K'*.
efmraftcv ^at. 2öot(cn Jviv okv tiefe kibeii ^\^ük teö t;o^cn*
prieilerh'djen 5(mte»^ (Jljvifti in ibvev Uiii]ct(;ei(tt)eit ktvaditcn, luit^
tjiu fc, unc baö ^ti'^cn aud) unter baö 3:^un mit cinküviffcn
uferten fann: fo iverten tviv bcn Slucbvuff umfel)vcnb (i(;viftum
unfern genugtbuenfcen Stellyertretcr nennen fönncn in
bcm Sinn, baf; er cineelljeifö vermöge feiner uvln(b(id)en 2rnirbe''i6
in feiner erli^fenbcn STljvitigfeit ik 33oUenbunß bcr mcnfcl)(id)en ''
Kultur fo brtrftciit, bap vcrmöi^c unferes^ Ginöc^eivcrbcnfeini? mit
i^m Öott bic Öefammtl)eit ber ©(aubiijen nur in il;m fie^t unb
tvürbigct, nnbcrnt^eiiij inbem fein 9)iitgefü^t mit bcr Sünbe, ivct=
(f;eö ftarf genug »rar um bic jur 5Iufna^me al(er 9)ienfd)en in
feine ^ckn!Jgcmcinfc(;aft ^)inreid;cnbe erlöfenbe 3r()ätigfeit ^crvcr^
juh-ingcn, bereu nbfofute ilraft fid; in feiner freien .f>ingelntng
in ben Stob am üoKfcmmenften barf^eWt, immer nod; unferm
unvoUfcmmnen 33ci\)Uj5tfein ber <Sünbe jur örgänjung unb SBcr^;
vcUftänbigung bicnt. G3rabe Jvic aud; bas? ergänjenbe £)pfer bes^
^o^enpriefterö fid; lun-jügüd; auf bic/enigen 33ergc(;ungcn kjog,
Jvetd)e nid)t inö S^eivufjtfein aufgenommen irorben ivaren, fo ba^
fein 9)(itgefü^{ alsJ bie Cuettc jener J?anblung angefc^en bie
(Btük biefeö S^eani^tfeinö vertrat, unb baci 23olf fid; nun fo
frei mUc »on j'cbcr i^eforgnig göttlid;er (Strafe für bie kgange^^
ncn 6ünben, alö ch jcbcr feitfl alieö »ontn-ad;t ^ätk, ivasJ gefej*
Iid;er Sßeifc cini> bem 33eivufjtfeiu ber Sünbc ^ätk hervorgehen
foüen. dinx bieö eine 5}tipvcrftäubni(j ifl nod; f)ierki ju verljiiten,
ba§ man uid;t uod; in einem anbern (Sinn aU ber ^ier jum
©runbe liegt, nämlid; bafj bie Eingebung ei;rifti mit bem 5Bc==
^arren in bcr ertöfenben 3:f>itigfeit einö unb ba)Te(be gcivefen fei,
tiefe .<:ingclning in ben 3:ob giauH alö einen freien ß;ntfd;Iup
aufflcKeu ju muffen. Senn alebanu crfd;c,int baö Reiben ü'^riftt,
fofern eö aU feine ^">anbhing Utvad)kt tvcrben mup, atsJ ivit(*
fü^rlid;, ivcit er fid; bann grabeju jum Reiben aU fofd)cm mil^te
beftimmt I;akn; unb tvaö aU göttHd;e 3nftitution ktrad;tct
jene iviberfinnige SSergeltungönot^iücnbigfeit n^ärc, baö iväre olö
freie Z^at CE^rifti eine tvi((fü^rlid;e 8c(tftpcinigung, unb baö
§. 104. 144
3SovH(b für bte Jtn((füf)rtic^en tafleiungen bev vömifd;ett ^tri^c,
tnxd) bereu UeBerna^me aud) ^iiier fönne ben 3Inbern i)on bcr
i57©trafe löfen. 9uic|)ft bem aUv unire bann }\o^ $BorfTd)t anju*
ivenben, unb eö Käfjt fiel; nid)t ab\t^m \m eine [olc^e ju teiften
iväre, bamit nämlid) \\id)t ber freitviKige S::ob md) \)Ott ber 2lrt
ivie er nur uudjriftltd; ift, fd;eine burd; ba^J ^eifpiel (^^rifti (^6:=
re4)tfcrtigt irerbcu ju föunen. 3:)eun ivoikn iviv bie SBa^r^eit
ber jueu[d;Iid; fttt(id;eu ^fjatur in g[;rifto aufred;t 'galten: fo bür^
fen ivir ii)m and) in biefev 23ejie^ung feine anberen ^Oiarimen ju«
fd;rei6en, aH bie unr ali3 güftig für un^J SlKe erfennen muffen,
inbem fonft bie 58ortn(btid)feit feiueö, ?eknö unb mit berfelben
jugfeid; and) bie ltrBilbIid;feit beffelku gefa^rbet lyürbe. ©ofern
atfo überhaupt ©elbf^er^altung ^f(id)t ift,- mufj and) x>on ß^rifio
gelten, ba^ n^enu er Jeineu STob »orauö fa^, unb eö SDh'ttet gab
i^m ol;ne ^fiid^tüerlejung ju entgegen, er biefe aud; bamalsJ ^n*
it)enben mu^te, \vk er eö früher getrau K 9lur ft(^ (Sngel ju
feinem 2)ienft ju erh'tten 2 ober irgenb ctivaö SöunberBareö in
biefem ^ampf ju j^üffe ju ne(;men fonnfe er nid;t i)er^flid;tet
_fein. & mu{} eö atfo aU feine 23erufßpf(id;t aufgenommen ge#
|)aBt |>akn, o|)nerad;tet ' feinet 23ür^eriBiffcnö 3 auf biefem geft in
ber ^eiligen ©tabt ju erf4)einen; unb e^ ge|)ört unftreitig mit
ju ber 33eranff(ung biefeö großen Sßenbepunfteö, bap ßt;rijlu5
cBen fo im (Sifer für feinen 23eruf aud; mit 93esug auf ba^5 Viä^
terlid;e ©efej feinen S:ob fanb, im feine ©egner — ivenigj^enö
bie S3efferen unter i^nen — i^n im 23eruföeifer für baö ©efej
jum ^obe »erurt^eilten. SöoKcn lyir inbc§ eben biefeö and) nod;
auö bem ©e|Td)t$^punft beö göttfidjen 9tatl;fc|^(uffe5 ktvad;ten:,
fo njerben mx einräumen, eö gejiemte bem SSoUenber beö @lou*
benö, eineö foldien Xci)C^ ju fterben, ix^eld^er nid)t ein bto^eö
i58(5retgni9 njäre fonbern sugleid; X^at im ^öd;flen (Sinne beö
» 2uf. 4, 30. 3cl;. 8, 59.
' mmi). 26, 53.
^ matti). 16, 21. unb a. a. D. »gf. ^ot). 4, 7 — 9. t^cjl. 56.
145 §. 104.
2öortc5, bmni't cv aud) ^tcn'n bie \)ot(e J^crrf(f;aft bc«5 ©ctficiJ
über baö %ki\ii) tcfuntcnfonntc; ivnö ki einem natürtidjcn QTobe,
fei cö aitö jufviUii^cr iu-anfbcit ober ani Qd)\\\id)C bei^ SUtcr^^ .
imuiei* nur jufäftig unb ntdit in bemfelben ®rab jur 2(nfd;auung
fommen fonntc. ?(uri; bicfcv ©cfaljr aber, bap baö ^^rci^vilhöc in
bem :j:obc 3cfu md)t auf eine bcbenf(id)e Sßeife kftimmt iverbe,
»rirb am kflen yori^ebcngt, ivenn Jvir bei biefer biö^jcricjen 23c'
IjanblungsJJveifc bleiben, aber aud; ivirfHd; ®ebraud) boüon ma*
ö)n\. 2^cun baö 23er[5^)nungöo^fer beö ^o^enpriefterö tvax md)
eint freie, aber bcrufömä^ivjc i^anblung auf ber einen ©eitc be*
bingt burd; bie ©ünbc bcö ^olU, auf ber anbern einer fef^fte^«
Ijenben Qctt\id)tn Orbnung fotgenb o'^ne at(c eigne SlBiUfü^r(id;feit.
5. ©nbtid; bie fBertretung (S^xi^i, »venu man baö 2ßört
in ber ge>vö^ntic(ien 2?ebeutung nimmt, unbeftimmter für bie ®e*
fd;äfte eineö Slnbern führen, beftimmter unb bem üor|)errfdjenben
biblifd;cn 5lu6bruff nä^er, für bie 233ünfd)e eineö 5Inbern vor ei«
neu Stritten bringen unb beren @c)väl;rung lü i^m betreiben,
f({)eint faum auf trgenb eine SBeifc von bem fonigtid;en SImt
ß^rifli getrennt tverben ju fönnen. 2^cnn itjic foK man baö,
tt)aö (I^riftuö üon feinem S3ater au<3\rirfcnb gebadjt ivirb v>on
bemfetben fd;eiben, wai er felbft atö ilönig burd; ©efeje unb SSer^
n^attungöorbnungen |)ericiorbringt unb beftimmt? (Sott alfo berSIuö*
bruff eine 2Sal)r^cit i^ahtn unb jugfeid; bie SDarftettung nid^t atö
dn unbef^immteö ^littefglicb \?ern)irren: fo muffen ivir i^n auf ber
einen (Btik auf ®egenftänbe befd)rdnfen, ttjeld;e gar nidjt ober ive*
nigjlenö nid)t ganj ju bem dlüdjt ß^rifli gehören, auf ber anbern
aber müpte aud) biefer X^di feiner SBirffamfeit ^ier fd)on oud^
ix)äl)renb feinec CebeuiJ eben tvie bie anbern im ©ang geivefen fein,
fonjl ivdrc er auc^ nidjt ein tjottftänbiger ^o^cprief^er geirefeu.
2)ie neutefiamentifd;en 6tetten, auf Jt)e(d;e fid; ter 2(u^bruff »or*
ne^mlic^ grünbet », geben njenig beftimmte 2In(eitung, inbcm 159
' 9iBtn. 8, 34. $cbr. 7, 23. 1 3o(). 2, 1., wobei jetcci) j« bciuerfen
(Z()rifll. ©I.iut-e. IL JQ
§. 104. 146
n\d)i beutttd; ifl, bafj Ui alUn an tcn J^ofien^rteflci* gebac|t wox*
t)en i^f fonbcrn jTe e|)er fd;etnen t>on »erfdjiebencn @efid)töpiinf*
ten auiJjuge^n. ^arurn ^aUn tt)tr unö Heber an ten 23eßriff
bcr ^ü^eprief^erH(i)en SScrvic^tung ju t;a(ten, unb ijorsüglid; ba^
\)ov ©Ott für nn^ ^rfd)etnen i :^iel;erjiis{e^en. llnb foü nun ^le-
kl jene ©djeibung koi6ad)tct n?erben: fo ivivb bie QSertretung
üorjüßttd; in imkxki kpcf)en; jucrft erfc^eint (^^viftu^^ für unö
t)or bem 23ater, um unfere @emetnfd;aft mit bie fem anjufnüpfen,
bann akr anö) um unfcr ©ekt kim 23ater ju unterftü^en.
2)enn ha^ dldä) d^xi^i erflrefft ftd; boc() nur ükr bieientgen,
mlä)t fd;on in bie Ceknößemeinfd)aft mit i(;m aufgenommen
finb, bie attmä^Iige J^injufügung ber Sinjetnen ju biefem S^egi^:
ment ^ängt ab x^on ber Qöttlid)m (?eitung in JBejie^ung auf fte.
2öie nun aber ükr|>au!pt biefe @emeinfd;aft für unö öon (^^rifto
nad;gefud)t unb um Jeinetivitten 5Don @ott kivittiget Jtnrb: fo
^aUn wix nic^t nur in feinem '^o|)epviefterIic^en ©ekt bie benf*
uuirbige ^^atfad;e biefer SSevtretung; fonbern aud) in aUtm, waö
er t>on feinem @ekt fagt -, auc^ baö n?aö cinanber ju iviber*
fpred;en fd)eint nid)t auögefd;Ioffen, unb fo and) iva^ fonfl ta^
v»on gefagt unvb ^, bie Hnbcutung bayon. SBaö baö anbere k^
tvifft, fo geprt, ivenn ivir and) ganj bayon au^gel;n, ta^ ttJaö
nic^it s"i" ^^i^) ©«J^tcsJ gel;ört aud; nid)t ©egenftanb unfereö
©ekteöfeinbavf •*, bod; and) einjelneö im geizigen ©einet t^tiUnid)t
Hiofo gan^ baju, ba^ eö nid;t and) mit ber attgemeinen SBettleitung
jufammenljinge, t|)ei(ö unrb es? nid)t ganj burd; bie ottgemeinen
33orfd)viften unb 2(norbnungen kftimmt, n3eld;c tvir eigenttid;
»on ber fönigtid;cn SBürbc ß^rifti ableiten. Unb inbem er unö
felbjl mit unfevm &tUt an ben S5ater iveifet, fo liegt fd;on bar^
jfl, ba§ beibe Sliisbrüffc vniqiinvyxävHP unb nccQHxXtjros flud) anbcr«
xo'ävti ocm l). öJcitl cjfbraudjt »rerbcn.
' §)c5r. 9, 24.
= 3cf). 14, 16. 16, 46. 17, 9. Suf. 22, 31.
3 l^uf. 6, 12. unb a. fl. JD. $cbr. 5, 7.
* anattt?. 6, 33.
147 §. 104.
in, ba|5 e6 ein ©ekt in feinem 9?amen fein fott, tic G3cnn'^^eit
einer taffette ^cifigcnbcn ^^litunrfnn^ G^rifti aU 9?cinigunt^ nnb
^NcrvcUf^anti^jung unfcrcij G5ottcökuntptfein^. ^Il'icfe 9?tttnnvfung
nun ift in fccm Sinn feine 33ertretnng für unö, bafj nur bnrrf)
iljn unfcr ©cht ivcl)fgefdttig unb ivirffam 'oox Öott fcinmt. (5v
tIetCt atfo \?ermöge beö in feiner eigentbüin(id)en SSürbc geßriin*
beten a>er^^ä(tniffei$ ju nnsJ tcr 35ertreter beö ganjen nienfd}Iid;en
©cfc^Ied)!«?, inbcm er ane ber ^o|>eprieflcr itnfcr ©ckt vor ©ott
Bringt unb bie gott(icI)en (regnungcn un<5 jufü^rt. Xtv &\aviH
an ben^$^^eil biefeö ©efdiäfteö, tveld;cr ükr bic irbifd)e Saufba^n
(S^rifti ^inauß üec^i, ^^ingt bod; gav nidjt ab von einer uns? ver*
fagten .^unbe iil^er bie S3efd)a[fen^eit feineä nad;^erigen 3"!^^"*
bei?, fonbern nur von bem okn feflgefteWten G3et;att unb SSert^
feiner ^krfönlid;feit in ©ejie^ung ju ©Ott unb ju unö.
G. 23ie nun na^ eitlem obigen d^rij^uö ber ©ipfet bc5
^ricftertbumeö ift, unb über alle SSergteid;ung aud) mit bem ^O'
^enVH'iefter |>inauö: fo ifi er aud; jugteid; baö (Snbe aUc^ ^h'iefter*
t|>um^. 2)enn ivaö in bem Söegriff beffelben baö n<efenttid)e ift,
ivovon aber jiebeö frü|)ere ^rieftert^um nur eine unvoKfommene
5lnbeutung ivar, baö ift in d^rifto auf eine SSeife unb fd)(ed)tf)in
gefejt, inbem er ber voUfommenftc 33ermitt(er ift für aüe 3citen
5tt)ifd;en Öott unb jebcm einzelnen X^tii beö menfd;ti4>en ®c*
fd)Ied)teö, beren feiner an unb für ft'c^ überhaupt ein ©egenftanb
für ©Ott fein, nod; in irgenb eine 23erbinbung mit if)m treten
fonnte. 2)arum fann, nun baö ewige erfannt ift unb baö iva^r^
^afte, fein mxtüä) gemac^teö bIo§ abbiibenbeö 93rieftert^um, mitnoi
bin aud; fein £^fer n^eiter befte^en, fonbern alie menfd;tid;en ^n*
ftitutionen biefer 2Irt ftnb aufgehoben. S^aö ^o^eprieftert^um
(5f;rifti aber ift jugleid; auf bie ©emeine ber ©(dubigen übcrge*
gangen, fo bap bie (E^riften inögefammt ein priefterlic^Kö 2SoIf
^ii^tn 1. 3^arin aber UtQt offenbar 5tt?eier(ei. Qinxnal bap un*
' 1 ^ctr. 2, 9.
10'
i. 104. 148
ter i^nen fclbjl aßev Untevfd)teb jixnfd;cn ^ricftern unb Säten auf*
öe^üktt ifl; ixn'e tenn tic Slpoftet aiic^ ft^ felbft nivgenb et>t)a<5
im ei'gentlicfjcn ©t'nn :pviejlerlid;eö kilejjen, fo ba^ bie O^üfffc^v
beö ^rieftcrt^umö tn bie ^ird;e aU cine^ ber gröptcn 5Diipv»ev*
flänbniffe angefe^en yverben niu^. B^^ci^f"^ flt^^^'/ ^«9 ^i^ Ö^*
fammte S(;riften^cit aU bie. mit bcm (5rI5fcv fd;on vereinigte
5!}?enfc^^eit fid; ju ber übrigen v»er^ätt, n?ie bie ^riefter ftd; ju
ben iaim v>er^ie(ten. 2)enn nur fofern ivenigftenö in einem
Sl^eit beö ©efd)(ed;tö eine )t)irf(id)e Seknögemein[d;aft mit (l^rij^o
gefejt ift, finbet and; eine 23esie|)ung Q\)xi^ti auf bie übrigen jiatt.
3n biefem @inn erfd)eint affo afö x>on d^rifto unjertrennlid;
aud) bie ©emeine vor @ott für baö gefammte @cfd)kd)t, unb
vertritt e^; Jvogegcn von irgenb einer Befonberen gürtn'tte unb
SSertretung ^injelner au^ ber ©emeine ber ^ottenbeten auf Uu
nerici SQSeife bie ^ebe fein fann K &m fo ifi al(e ^^ätigfeit
ber ®efammt(;eit für baö (Evangelium bem t^ätigen ©e^orfam
(J^rifti ange^örig, ivogegen von einer 33erbienft{id;feit einzelner
guter SQSerfe ber ©täuBigcn nid;tö ^ierauö fotgt; unb baffetk
gut aud; von aUm Reiben um beö ©vangetiumö Jvilfen im wtU
teflen (Sinne, ba^ fi'e ju bem verfö^nenben Seiben d^xi^i ge*
Ijören 2, akr nid)tö fotgt barauö für Jt)i((fü^r(i(^e ilajieiungen
fo Jvenig a(ö eö ivi((fü^rlid;eö in bem Seiben e^rifti gab. d^xu
fiu^ Heibt aU baö ©nbe beö ^rieftert^umö, mit alieö biefed
nur ^0(^^5rie|^ertid; ift, fofern e^ ivirttid; jugteid; ß^rifti ^^at unb
leaSeiben ijl. 2)iefe U^kn fo ganj natürlid)ett Folgerungen fottten
tt)ot aliein |)inrei(^en, biefer von fafi aUtn neueren Sogmatifern
feit (5rne|ii » angefod;tenen 2)ar(iet(ung<5Jveife i^re <Btük in nn*
ferem Se^rbcgriff ju ermatten.
' Crediiuiis quoniam Jesus Christus datus est nobis uuicus advocatus
. . quicquid hoinines de mortuoruin sanctorum intertessione coininenti
sunt nihil aliud esse quam fraudem et fallacias satanae, ut homines a
recta precandi forma abduccret. Conf. Gallic. XXIV. p. 119.
' 2 Äor. 1, 5. 4, 10.
* ®. bcffcn Diss. de triplici wunere Christ.
149 §. 105.
§. 105. lOi'itter ^Ic^rfaj. ©a6 f6mv3lid;c 5Imt
Ci(;rifti U^d)t ttavin, ta^ a((e^, n\\^ t»ic Ö3eincinfcf;aft 'Der
@laut>ii3cn },n i^vcm SöoMfetn erfordert, imment>ä(;rent) »ort
ihm an^d)t.
1. 3e vielfceuti'öcr ter 5(uetruff fiöntij, un'c er eö jejt ij!
aud; banuiliJ ivar, unb je größer ber Unterfd;icb junfd)en bein
ftreuöeii anUtidKii unb bem böfü'clien frcijjeHgen @eh"aud; beffcl-^
ben, bcftü Jrem'j^cr fciincn unr unferc 2)arftcl(itng auf bt'e crege*
tifdjc (Jntfclieibuug barüt>cr örüubcn, in lveld;em ©inne Q\^xi]tni
gefragt unube, oh er ein Äönig [ei ', unb ob er in beni fetten
ober einem anbern gcantivoriet |)at>c. Söiclmc^r ^akn »vir imi
an bie nod; nid}t untergegangene Erinnerung ba\)ou ju fjatten,
uue ber 5?egriff ilönig im ©egcnfaj flanb ju bem Tyrannen auf
ber einen Seite, beffen i3errfd)aft ekn fo unumfd)ränft irar a(»er
nid;t natürlid;, unb ju ber Eln'igfcit im @emein»vefeu auf ber
anbern 8eite, bie nur eine in teftimmten ©renken übertragene.
9)?a(i)t tefap, \vt\d)t Uekrtragung i-^ou ben 9?egierten felbfl au6*
ging. S)ie 3:i)rannei auf ber anbern <£du fd)fcp immer bie
2i(öglid;feit ja ivot bie 25orauefe5ung in fid;, baf} tic iriüfü^rlid;
an jid; geriffene (3t\vcdt auö) cigennüjig fei, unb ct'ma^ anbcreö
bejiveffen UnnW atö bie freie (Entwifflung unb baö naturgemäße
2SoI;(erge^n ber 23e^errfd)tcn. S3eibcn gegenüber ift bie Spcxx\d)a\t
ß^rijli [o unumfdjränft, tvie fie überali bem befeelenben ^rincip
jufommt, jrcnn baffelbe nidjt enttt?eber äußer(i^ ge(>emmt ober'*»
innerlich gefd;Uüd)t ift; unb fo in bem ^ntereffe ber 23e^errfc^:j
ten, a(ö ftd; v»on felbft öerfte^t, ba eö nur bie .^errfd)aft besJ
(Sfementes ifl, beffen (Bd)\väd)t in i^nen felbfl bie 9)?enfd;cn hc
bauern, unb ba fid; 3eber nur freinnUig unter feine J[!)errfd;aft
BegieH. ©emeinfam aber ijl ber fönigtidjen Öeivatt mit jenen
anbern beiben, ba^ md)t ein (5inje(ner a(ö fo(d;er ifjr ©egenftanb
M- 18. 33. S)iatt^. 27, 11.
§. 105. 150
fem fann, fonbern nur ein ©emctinycfen, unb bcv (^injctne nur
fofcrn er biefem öngefiört. ©eBeu ftct; al\o bie (Jtnjetnen nun
fretujtßig unter bie ^err[d;aft ß^rifti: [o treten fie bmnit jugtctd;
in tin ®emein\vefen, bem fte üort;er nid;t angehörten, ©o ba^
frf)on, inbem ivir ßt;rifto eine fönig!id;e SSürbe Icik^zn, ivir un^
fceftimmt gegen bie S3et;auptnng erftviren, d^riftuö ^ak feine or?
0ani[ci;e @emeinfd}aft teatfid;tigt, fonbern biefer SSerein ber
©IduHgen fei fpätert;in o^ne feine 5lnorbnung entj^anben ober
gefsilbct u^orbcn. ^la akr jugleid; niemanb in biefcö ©emein*
njefen eintritt, aU nur inbem er fid; unter bie .^errfd)aft d^rifti
bcgieBt: fo folgt aud;, bap (E^riftuö fetbft biefeö dhid) erft U^
ginnt, mithin 5^iemanbeö 5^ad) folger ift in feiner föniglidjen
SSSürbe. — ^(;rijtuö akr ftcKt felbft nod; einen anbern ©egen?
faj auf, inbem er fein dläd) aU nid;t üon biefer SSelt 'i^üd)^
net, itjoburd; er ii jugteic^ nod; auf anbere SBeife -oon ]ienen
Reiben unter[d;eibet. 3" biefer SSerneinung liegt junäc^j^ biefeö,
ba§ feine föniglidje 93cad)t nid)t unnütteU^ar über bie £)inge bie^
fer SBett fd;altet unb fie orbnet, njornnd; alfo nur baö innere
ber 9}ienfd)en jebeö für \iä) unb in i^rer 23ejie^ung ju einanber
aU bereu unmittell^areö ©etiet übrig Wil^t. ferner aud) biefeö,
ba^ er fid; jur Siuöühtng feiner JDerrfd)aft feiner ^[Rittet kbient,
t6t\d)t öon ben 2)ingen biefer SBett aM;ängen, baö ^d^t feinet
3tt)angei3, itJOju ein Uekrmaa^ öon materietten Gräften gehört,
nod; aud; irgenbn^el^er ?offungen ober 2)rot;ungen, tt)eld;e eben
ioifotd;er Unterftüjung bebüi*fen, unb nur auf bie ©tnn!id;feit ivir*
fen, bie eknfaßö biefer ä'ßelt anget;ört. .teineöivegcö akr fott
bamit gefagt fein, ba^ bie föniglid)e 5D?ad;t (E^rifti erft nac^ fei=:
ner (^r^ebung ükr bie ßrbe kginne ober i?iet(eid)t gar ftd; nur
ükr jeuesJ ^dtii erf^reffe; fonbern \vk er fetbft fagt, nid;t, ba^
er 1» erbe tin ^i)nig iverbeu, fonbern bap er eö fei: fo ^at er fid;
ni^t nur fd;on n)äl;renb feineö ^eknö auf (J-rben aU ^önig k*
jviefen, inbem er ©efejc für fein ©emeinivefen gegekn, feine
S)iener jur ßriveiterung beffelkn auögefenbet, 23er^altungöregetn
aufgej^eKt unb Slmueifungen ert^eitt |)at ükr bie 5lrt, tt^it fein
151 §. 103.
ÖclMCtcnbcr 2[Bil(e foUc ciiiöjjcfü^rt ircvten ', fonbn'n feine imuy
lidjc 93tacl)t ifl unb Wibt üUxaii unb ju aUen 3fit<^" tiefelbe.
J^enn ^ene ©efcjc unb 5tn»vei[unijcn veralten nid)t, fonbcrn b(ei*
ten gcftcnb in unijcfitivadjtev iU'aft in bev ^ird)C 6(;rifti; unb
ivcnn ev feine oii»!]cv ircijen ber 3iifuiUt a»t ff^»c geifiii^e @e*
genwart »eweifet: fo untevfrf;eibct aud) baö nid)t verfdjiebenc
3citcn. 2)enn aud; fein urf^n'üngtid;ct^ äBirfen »var rein ö^^i^'Ö?
unb nur ckn fo burd; feine kib(id;c (2rfd;cinung »ermittelt, wie .
aud; jr^t nod; feine geiftige ©egenamrt vcrmiitelt ifi burd; baö
öefd;rietene 23ort unb baö barin niebergeiegte S3i(b feinet 2öe*
fcnö unb SSirfenö, be^^atl^ akr fein leitenber Ginftuf md) jejt
nid;t etwa ein nur mittelbarer ober abgeleiteter \\i. (So bafj wix
mit 23ejug auf baö vorige fagen fonnen, wie fid; feine 23ertre;=
tung verhält ju unferm @ebet in feinem Flamen, fo feine 9iegie*
rung ju unferm J^anbefn in feinem 9himeu. ^a cö ifi aud; of*io3
fenbar, inbem er fi^ ju ber ©efammtljeit ber ©laubigen vergalt
grabe wie bie gijtt(id;e ^^itur in i^m jur menfd;(id;en aU kfee*«
lenb unb in bic @emeinfd;aft beö urfprünglic^en ^ebenö aufne^*
menb, ijl auc^ feine ^r-^errfdjaft im ftrengften ©inn eine 2ll(ein:=
l)errfd;aft, inbem fein Slnberer fic ^u tljeilen im ©taube ift. ^a-
ytv fo mt d^vi^n^ Sf^iemanbeö 5^ad;fo(ger iji in bem von i^m
regierten ©emcinwefen, fonbern er c6 ganj geftiftet I;at: fo
^at er aud; feinen 9^id;fütger unb feinen (gteUvertreter. 2>enn
wit er feine .^-)crrfd;aft auöübt mittelfi ber von iljnx felbj! ^errü^i-
renben Orbnungen -, unb er biefe felbfl für :^inreid;enb erficirt
])at 3, fo fommt eö nur auf bie vid;tige Stnwenbung berfelben
an; unb biefe ift ber gemeinfame 33eruf ber von (21;rifto 9?egier=«
ten alß fo(c|)er. ^(Junten fie aber aud; biefen Seruf j^ematö ti^:
nem Sinjefnen ober Ü)?e^reren übertragen, wiewot fte biefeö nic^t
fönnten o^ne iljr tebenbigcö 33er^ä(tnip ju (2()rijlo aufzugeben:
' SDlatt^. 10, 5—14. 18, 15—20. 28, 19. 20.
' gpb. 4, 11 — IG.
' 2)lattt>. 21, 20. 3o(;. 15, 9. 10. 17, 4.
§. 105. 152
fo n)ärc em foI4)er boc^ nur t^r ©tettwertreter unt> ntd)t ein
©telbertretcr Q^xi^i K ©o ba§ eö iikrnü unter ©läiih'gen
feine ^evrfcf;aft gieH a(ö nuv bie fetnige aKein.
2. 2)a^ [djivievtgc in 53ejie'^ung auf biefen ^^tii beö ©e*
[^äfteö ß^vifti kfte^t üürncpmlict) bavin bie fönißlic{)e ^aö)t
(J^rifti i'i(l)tig ju hftimmen mit 23cjug auf bie aifgemcine gi)tt*
Ii(l;e 9?cgievung, unb biefe ©d;tt)iengfeit fann man nici;t üt^erfe*
|)cn foklb man ben ©egenj^anb nur etn^aö genauer tt;eoretifd;
betradjtct; bann aber auc^ fie rid;tig ju kftimmen mit 33ejug •
leeauf ta^ tveltli^e 9^cgiment, unb biefe ©d)itierigfeit ergiett fic^
gteid; Ui ber V'^öftifd^en 23e^anblung ber <Ba<^i. — ^ie ge:«
tvc^nlid;e (5intt)ci(ung be6 9?eid)e6 (ü^xi^i in baö dicid} berx
^Uö)t, ba^ dldd) ber ©nabe unb baö ^eid; ber .P)err(i4)feit Tet*
i^et ^ieju ivenig. 2Bir muffen ftc unö juüörberft fo auf(öfen,
baf unter ben (ejten kiben ber eigcntiid;e ©cgenftanb ber fönig*
Ud)tn Söirffamfeit (S^rifti jufammengefapt ift, ncimfid) bie ber
(griöfung t^eil^aftig geivorbcne 2öelt, unter bem dliid) ber 3)?ad;t
a:^er ivirb bie SSelt iU^erl;aupt unb an ftd; \jerftanben. 3nbem
man alfo ein fotdjeö behauptet, cntftel;t gar Uid)t bie ükrgreifenbe
9)ieinung, aU ob ß^rifto ein 9ieic^ ber 9)tad;t jufcime gleid)fam
»or bem dldd) ber ©nabe unb unabhängig »on bemfelben. (^in
fotd)eö nun fönnte n^enigfienö unmi^glid; ju feiner erlöfenben
S^^ätigfeit ge^i)ren; unb n>enn bie Slpoftel bergleid;cn ge^vu^t
Ratten 5)on bem Sßort -, fo tväre bieö irenigften^ m SBiffen,
jDcI(|eö Jveit o^ne 33erbtnbung mit ber S-rlöfung au^ nid;t jur
d;rifiHdjen grömmigfeit gehören fönnte, ©täubt man aber Slu$3s
brüffe, mid)t fie \)on (J^rifio afö bem f[eifd;geu^orbenen 2Bort,
bem ©üttmenfd) unb ^rlöfer gebrauchen S ober jveld;e (^^riftuö
' Expos. Simp'l. XVII. p. 50. Ecclesia non potest ulliiin aliud ha-
bere Caput quam Christum. — Nam ut ecclesia corpus est spirituale,
ita Caput habeat sibi congruens spirituale utique oportet.
» 3ot). 1, 2. 3. ' f>cbr. 1, 2. 3.
153 §. 105.
fclt^ft von fid; gckciud)t ', \o auölcgen ju iiuiffcn, a(ö ob i(;m
babuvri; tic ganjc ffi5cUvcöicvunj) kigctcßt unirbc: fo gcvät^ man
in Söibcvfprud; nidjt nur mit aUcn bcn ©tcUcn, Jvo cv [etbft
bcm 5i3atcr 23ittcn vtovtrvißt, unb auf baö i>cni'eifct, lyaö bcv
SSater fid; vovbcljaücn ^at, fonbcrn aud; mit a((cn, Jveld)c bie
9lbfid;t auöfvn-cd)cn ein unmittcIKircö 35erl)ä(tni9 aud; bcv 33it(e
unb ®en?ä^runß jit>ifd)en ben @Idiih\qcn unb bem Sßatcr ju ftif^-
ten. 2ü(evbingiJ finbct ftd; ciujcfn and) inncr(;aI6 bcv cvangcli*
fd)en ^ivd;c eine l*el;v>rcife, ja ^ic unb ba and) gemcinfam eine
Söeife beö ©ottcßbienfteö — inbem nämtid; a((c ©cktc nur an
ß(;viftum gerid;tct ivevben — )vcld;e nuv ein SScr^viftnifj bcv>67
©(äulngen ju d^vifto mit 2(uöfd;ru9 beö 23atevi5 iikig lä^t. m--
lein iriv müijen bicö mit bcv <Bd)xi\t unb tci iveitem üüeviDie*
gcnb and) mit bcv ^ixd)t für eine I6ebcnnid;e 2Ilnx>cid;ung crflä^
ren. ©oU aber biefe ^\i'p)(>c vermieben iverbcn, fo fönnen ivir
unter ber '>)')}ad)t (S^vifti nur bic|enrgc verfte^cn, iveld;e mit bem
9?cid; ber ©nabe anfangt, unb in bcmfctbcn ivcfentlid; befd;Ioffen
ift. Unb bicfe ift nur eine '^Tiad)t über bie Söelt, in fofern a\i
bie ©läutigen frcilid; auö ber 2)iitte ber 2^^cIt genommen )ver*
bcn, unb bie 0cmcinfd;aft ber ©laubigen ober ta^ dlcid) (S^rifti
nuv juncljmcn fann, inbem bie 2Selt aU ©cgenfaj gegen bie
Äird;c abnimmt, unb i^re 23cflanbt^eile ftd; allmä^tig, in ^i>
ftanbtl;eile ber 9.ivd)t vev>ranbeln, fo bap baö 33öfe übcrttntnbcu
unb baö ©ebiet ber Gvlöfung erivcitcrt »rirb. 5lbcr aud; biefc'i
ijl eine SSilad)t ß^vifti über bie Söelt nur von bem Dtcid; bcv
©nabe auö, baö ^ü^t vermöge ber SBirffamfeit bcö in ber Äird)c
bcfiänbig gültigen von ß^vif^o gegebeneu ©ebotcsJ bcv 33erfünbij
gung; »vogegen, ivelc^er 3:ljcil ber 2ßclt vor bem anbern unb
iveld;er dinjelne vor bem anbern reif iDirb für bie ^xnd)thaxUit
biefer 93erfünbigung, baö gehört ju bem 9?eic^e ber '^^}ad)t, ivc(d;c
ber SSater ficf) vorbehalten Ijat 2. ©onad; bleiben eö immer nur
• Slattl). U, 27. 28, 18. tjcrgl. 3cb. 17, 5. 22. 24.
» ?(p. Grfd). J, 7. 3o^. 0, 44.
§. 103. 154
bte ber ^trc^c eingepflanzten träftc tei* ^vlöfung, nhv mid)t
(E^vijlu^ geBictet; unb e^ ivüvbe ein siemlid; unfvud;tbarer unb nic^t
einmal vid;ttg kjeic^netev Unter[d)ieb fein, ivenn mx fein diti^
WoUkn ein 9teic^ ber ©nabe nennen, fofevn biefe Gräfte fic^
rein innerlich jnr .^eilignng unb (Srbauung ivirffam benjiefen,
ein 9^eic^ ber ^iad)t akr fofern fie jur Uekrivinbung ber SSelt
vcnrenbet Jüerben, inbem biefeö kibeö wn einanber gar nid)t
ju trennen ifl. 2)er Unterfdjieb jivifc|en bem 9?eirf) ber @nabe
icsunbbem ber ^errtid;feit «kr V'fffgt fo t>erftanben ju iverben,
bap biefe^ auf jencö folgt, u>enn erft atte Untert^anen S^rifli
in ben öoKen 33efi5 aller i^nen ertvorkner ©üter gefejt finb,
unb in feiner Serii^rung me^r jiefiett mit ber SBelt, eine SSor*
auöfejung Jtjctd;c unten nä^er ivirb ju erivägen fein, ^ier ift
nur in Scjug auf bie föniglid;e Sßürbe ^^rifti ju kmerfen,
bap tvenn man fi^ ftreng an bie SSorauöfejung ^ält, feine
anbere ST^dtigfeit in biefem dlciä) met;r ftattftnben fann aß eine
barfteWenbe, Jvoki bann bie 5Iu5ütning einer alfgcmeinen ?ei*
tung fid; auf ün ^teinftesJ jurüffjie^t. ©onac^ fann man baö
jn?ar aU eine .^errlid;feit (^^rifti anfe^en, ivenn er mit ber @e*
fammt^eit ber ©täuln'gen, weit fie \)o(icnbet ift unb aBgefdjtof*
fen, aud) im 5[)?itgefii^f nidjtö me^r ju leiben ^at; ciHv ciU
ein dlcid) U^t fid; grabe biefer 3"ft«ii^ «^^ it^enigf^en bavfietten.
^ö WiU bal;er nur baö (^ine dltid) ber ©nabe ükig aU n?atj*
reo 9fJeic() (I^rij^i, ivefdiesj nun and) ba$ finjige ifi, ivoüon baö
5Beit)uptfein in unfern frommen ©emüt^sJjuftänben tt)irf(ic^ v>or^
fommt, unb wo'oon it)ir and) allein, iveii unfer n?irffamer &[anU
barauf gerid^tet fein muf , einer Icitenben (Srfenntni^ kbürfen.
^ie Beiben anbern ©lieber ber gett)ö^nlid)en (Jint^eitung fonnen
Jvir nur gekaud)en uin ben Umfang cHn biefeö 9^eid;es? ju U=>
jeid;nen. 3"km ivix cö m dltid) ber 9}ca(^t nennen, fagen tvir
au^, bap nid;t nur bie a3erkeitung ber SSirffamfeit (Jprijii auf
baö 5Dienfd)engef4)(ed)t in feine ©ränjen eingefc^toffen i\t, unb
ba^ fein 33olf vermag berfetkn einen kjiänbig abive^renben SSi*
berj^anb ju feijien, fonbern bap cö auc^ feine ©tufe ber müna
155 §. 105.
^eit unb 23otIfomnicn(;cit o^icU, tvetdjc \nd)t in baö 9?cic(; &)xi\ii
ßctjövt. 3"bcm cö ah'v ein Dietd) tcv S;^cvx{id)Uit genannt mx'o,
kfcnnen wix taxin, natüxlid) im 3"f^inn"f"f'^"9 '"^t U^^^^ ^"^)
nnv fcurd) 3lnnvi(jcvung gegebenen ^5d)Pen 9tcinl)eit unb 23otU
fomnienpeü, eine unkgranjtc Slnnvi^evung an bie at^'otute ©etig^«
feit, ivelcl)c ki (iljvifto aUein ju finben i|t. — SSaö nun bicieo
linterfdjeibung ber föniglid)cn ©ettjalt ß^rifli von bcm Inivger*
Iid)en Stegiment ktrijft, [o fdjeint nad; bem lnö(;erigen nid)tö
Ieid)tev a(ö hibc im ©cgviff genau von cinanber ju fd;eiben.
S^cnn baö luivgcvtid)e SJegiment ifl unftreitig eine Slnflait jur
alfgemcinen gett(id;en SBeltregierung gehörig ^ unb alö [oId;e
bemnad; bem 9ieid;c Cf^vifti fvemb and) nad) feinem eigenen %ni^
fprud;. 5Utf bev anbevn Seite ifi baö lmrgevlid)e 9?cgiment ein
gefejtid)eö unb aud; ükratt ju finSen n?o feine d)rift(id)e grüm='
migfeit ift; mithin fanu cö atö auö bem ©efammtlekn bev ©ünb^
Öaftigfeit ftammenb unb biefeiJ üUxali yorauöfejenb — \x>ni e«J
nämlid; ki bev Sanetion feiner Öefejc auf bie ^vaft finnlid;ev
^Dictive redjuct — aU folcfieö aud; ni^t ba^ ffeinfle in bem
dltid) ßl;vifli anorbnen. ^iernad; fd;einen treibe gänjtid; au^ein«
anbei" get;alten ju fein, fo bap C^vifti 5(((einl)evvfd;nft in feinem
9teid; ungefa(;rbet HeiH, >venn bie Seinigen fid; bev tveftlidjen
3)inge md)t anbevö aU nad) ben Sinovbnungen beö i»e(t(id)ert
S^egimcnteö kbienen, unb aüeö tvai i^nen von biefem fommt
anfc^en aU i?on bev götttid)en SBeÜvegierung fommcnb -. Sltiein
ivie fe^v fid; bie (Bad)t änbcvt, fül>a(b iviv unö benfen baö ivclt*
Iid;e Dtegiment üon ß^vijlen üUx CE^vijlen geführt, baa tiegt ge^^
fdjic^tlid) ju l^age, inbcm aivf ber einen <Bdtc bie ^ird;c gej^veh
^at im Dülmen ß^vifti fid; beö »ve(t(id;en Dtegimenteö ju kmäd;*
> 9lem. 13, 1. 2.
* Aug. Conf. XVI. Qiiia Evangelium tradit iustitiaiu aeternain cor-
dis, interim non dissipat politiain aut occononiiam, sed maxiiue postu-
lat conservare tanquain ordinationes Dei et in talibus ordinationibus
exercerc caritateni.
§. 105. 150
ÜQtUf auf bev öttbern Seite bie d;vt|i(tc|c Obvicjfett ciU foId)e fi4>
baö fRiä)t jn3efd;rie"ben ^at bte 2lngelcgen|)citen ber ©cmcinc bev
©läuBtgcn 511 orbnen. 2)anut wiv nun ntd;tö ^ie^er tringcn,
iroiva^ ber (|rift(id;en @iftenlcl;re auQt^öxt, auö n>c(d;ci* aud; bte
t|>eotoöifd;en ^rincipicn beö ^tr^envcd)te6 ^erfliejjen muffen, iveiv
ben iviv t;ter nur bie ^ragc aufsufteüen ^aten, ob baö dldd).
ß^rifii ftc^ tn feinem Umfang burd; biefeö neu einfretenbe ©ac^*
ver^ättnip änbere. ^mx ift aUcrbingö biefcö xidjÜQ, ba^ (^^riftuö
bie ©emeine ber ©laubigen ganj be^errfd;en, mithin auc^ j^ebe^
©tieb bevfetkn ftd; ganj unb in alUn Sl^eilcn feinet ?ekn6 <xU
einen v>on (5^rifio SHegierten beiveifen fotie. Slttein ba biefesS nur
auf bem innern l'ebenöjufammcnl;ang aud; jebeö Sinjelnen mit
(^^rifto beruht, unb c6 feinen (SteK'oertreter o^dm fann ber baö
fönigti^e 2lmt (E^rifti im 5^amen beffelbcn ausübe: fo |)eipt bicö
nur, ba^ 3cber gtcid/ctict ob Obrigfeit ober Untert^an in ben 2ln#
iveifungen d^rifti awö), nid;t freilid; bie rid;tigen Sinweifunge«
ju feinem 33erf;atten im bitrgerlid)cn 9^egiment inbem biesJ eine
<Bad)C: ber ^unfi bleibt, i»ot aber bie rid)tige ©cfinnung au<^
in biefer ^inftd;t ju fud;en ))ai. Sluf ber anbcrn <BüU hUiU
awö) biefeö \x>a^v, bap jieber auf bie ©emeine ber ©laubigen nur
in bem ^Tiaa^ einen Sinflup üben fann, aU er ein vorjügtic^eö
Organ ber fönigtid)en ?!)iad;t ß^rifti ift 1 inbem fonjl bie Mciiu
^errfd;aft (^^rifti gefci^rbet iDäre, unb bap biefeö mit feinem äu*
fcren S5eruf jufammen^ängt 2, fonbern fo ivie einer ber aU tin
^nec^t berufen ift be^^atb nid;t auc^ ein £ncd;t ift in ber ©e^
meine, fonbern ein greigelaffener besJ ^errn, fo aud) ber aU ein
.^err berufene beö^atb fein .f)err irirb in ber ©emeine fonbern
171 nur ein 5lned;t ßfjrifii ivic atte anberen 3. @o bap ber bür^
> Sie^ licflt' aud) jmn ©nmbc bei ber 9?cgc( bc^ ^clru« ?!>?. ©cfdj. 1, 21.
unb bei bem 23erbalteii ber ®emeine, mldjtS (Sa(. 2, 7—9 erjä^d wirb.
' Expos. Sinipl. XXX. p. 91. Si luagistratiis sit amicus adeoqiie
nieniLrimi ecclesiae, utilissimuiu excellenlissiaiumque inembriim est,
quod ei penuultiiin prodesse eaiiiqno peioptime iuvare potest.
» 1 Äcr. 7, 22.
157 §• ioi^-
gcrtidic Ö^cßcnfai ju>ifd)cn Ch-iöfcit unb Unlci't^an in tcr @c-
meine v>5((iß inbiffevcnt i^ in i^c^ug anf baö vevfd;icbenc ^tx^
l?ä(tni9 jnr föniölidjcn g)?ad)t ßl^vif^i.
2. ^akn itnv anf tiefe ?(vt bie föniöfid^e 9?nid;t (if)vifii
auf bcr einen Seite ßcfontevt von tev 5)iad;t, trcldjc tev 33atev
fid; »ovk^attcn ^at, auf tev antern edit fie auper allem mu
le( unt Gelegenheit tev lnirßer(id)en ©eivatt gcfteUt; nnt ift tcj^
icreiJ unftveitig tic 5lvt,ivic nad; Cut^evö 3aiötvnff tic kiten
Sdjwevbtcr foUen auöeinantev öel)a(tcn »vertcn: fo iverten mv
aud; von tiefem 2:^cit teö ©efdjäfteö eijvifti Jvie i>on ten »ovi*
gen fagen fcnnen, ev ift tev ©ivfef unt tasJ (5nte alicö gciftigen
i^önigt^umö; nnt ticö Wirt gelten foJvoI an unt für fid; al$
and) mit iöcjug auf tiefe Trennung. 2tn unt für ftd; ^alm\
wix feine ^errfd}aft ju \?ergteidjen mit jetev ant?rn rein gciftigen
S^]ad)t, nnt muffen alle 23er^ältniffc von 9??cifter unt gd)ülcr,
23orlnlt unt g^ad^a^nner, ©efcsgcber unt 5lnne^mer, alö auf ei*
ncr unglcid) geringeren etnfe ftc^ent unt nur cinjeüie Z^tilt
teö geiftigen Sebcnö in SInfprud; ne^ment, tiefem iveit unterort^
neu. 2)affeU'e i]! aud) ter ^all mit antevn 9?eligion5ftiftern,
ivetd;e ivebcr ekn fo eine ©efinnung im ©egenfaj mit ter tiö*
Ijerigen ^antlungsiveifc hervorrufen, )veld}er fie ftd) viclmel;r auf
mannigfaltige Sßeife fügen, nod; aud) fo tvie (Il)r{ftu6 taö ganje
menfd;lid)e Öefd;led;t unter i^re .^errfc^aft rufen. Gkn fo akv
ifi er auc^ taö Gute fotd;en ^cnigt^umö, intem ekn fo tvenig ein
ä^nlic^eß ^üö) md) tem feinigen kvorfte^t ', alö ein äl)nlid)eö
nekn temfelben tefte^t oter bejlanten ^at. 53eiteö aUv, ©ipfet
unt Gute, ift er nur in fofern j'ete ^Trennung k)le^t. 2)enn c^
geprt mit ju ter 9teinl)eit alfo and) SBoUfommen^eit feiner gei-i:
feigen mad)t, ta^ ouf feine SQSeife finnlic^e 5??otive taki mit*
tvirfen türfen. 2:)arum ift taö (i^riftcnt^um Jveter eine politifd^e
9?eIigion, nod; ein religii)fer etacd oter eine 2:^eofratie. 3««^
• $)cbr. 12, 27., rccgcgtn audi 1 ^rr. 15, 28. nidjt fpridjt.
§. 105. 158
ftnb foT^c fromme ©eme{nfc!)aften, mU)t aU ^nflituttonen etneö
kftimmten Htrgevlic^en SSereinsJ angcfeficn mxhtn unb auf ber
SSoraus^fesung vu^en, bie Dieligiou fei üon ber lniröevncf)en ®e*
fejßei^inig aiiößegangen, ober öer^alte fid; alö eine untcrgeorbnete
D^cgitng beffelkn ^ö^eren 3mpitlfcö, iveldier juerft ben türgeiv
It(I;en 3uf^^»t) ^tx'Ooxatlvaö)t ^at, fo bag bie ©enoffen um bciJ
lHirgerIid;en SSerciiii^ ixnUen aud; juv frommen @emetnfd)aft v>er*
tunben, unb atfo biefe »on bcm lntrgernd)cn ©emeingeift unb
ber SSnterIanbö(iet)e fcefeett ivtrb, m\d)t^ nad; bem 8inn ber
©d)rtft fleifd;tid)e ?Diotiye ftnb. 3:I)cofratten I;ingcgen finb fotc^e
fromme ©emeinfd;aften, iveld)e aU füld)e ben Mrgerlidjen 'S^cx^
ein unter fid; gekad}t I;akn, in \vt{d)m ba^er ber Mrgerli^e
S^rtriefc barauf n)irft üwa^ cuögeseid;neie^ in ber rcligiöfen ©e*
meinfd)aft ju fein, unb bie SSorauöfejung jum ©runbe liegt, bie
fromme ©cmeinfd;aft ober bie göttlidje Offenbarung auf 'ivt\a)cv
fie beru|)t, fi>nne aud) ben türgerlid)en SSerein |>er3orgerufen ^a*
ten, JDeldjeö in biefem ©inn nur ki v^oIfßt!)iimIid; tefd)ränften
frommen ©emeinf^aften möglid; ifi. 33eiben q![o, :politifd)en
9?eIigionen fowot afö 3:|)eofratien, mad)t (Jt)riftuö burd; feine rein
geiftigc ^errfc^aft bes5 ©otteöktt)uftfcinö ün (Jnbe; unb je me|)r
fid; fein dlüd) kfcftigt unb verbreitet, um bej^o kf^immter fon==
bern \id) ^ixd)c unb ©taat, fo bap in ber gehörigen äußeren
S^rennung beiber, bie frei(ic| unter fe^r i?erfd)iebenen ©eftalten
befle|)en fann, bie 3ufammenf^immung beiber ftd; immer »oK*
fommner au^bilbet.
3ufas SU biefem ^au^tftüff. dx^ nac^bem n)ir
bie ganjc Se^re von C^ljriflo abge^anbelt I;akn, läpt \id) iiberfe^
i73^en, \va^ für eine ^ewanbnip t^ ^aH mit ben Reiben i^m beige*
legten entgegengefcjtcn ©tänbcu ber (Srniebrigung unb ber
(5rl;ö^ung, inbem ficf) bie Sluöbrüffe, fo genau genommen alö
eö ein Drt in bcm ©i;ftem mit ftd; bringt, iveber auf bie 3Ser*
^ättniffe ber ^^erfon an fid; ober beö ©efd;äftö an fid;, nod; auf
^a^ SJer^ältni^ beö ©efd;äftö jur ^erfon annjenben laffen. 3uerjl
159 §. 105.
nun fejt genau genommen bcr ?luöbru!f (Jrnfebrigung ein frü^c*
vcö Ijöljer gcivefcn fein innMiiö, tvctclje^, >venn nur ki bcv (Sin^'
ydt tcr ^evfon j^e^cn Meißen, nicl;t ^eraiiö ju finben ifl. 3!)cnn
(5rl)öl)ung fann man Qi junir nennen, it^enn ß^viftuö tcv dv^^
ling ter 5Uiferfte^ung geaun-ten ift unb jnv 9?ecl;ten ©olteö ft'jt,
unb im 23crg!eid; bamit fann ter tvbi[d)C 3"!^^"^ ci'^ nicbviger
genannt »vcrben, akr ba bie ^V^rfon ß^rifti bod; evft mit [einer
5)ienfd;u^evbung anfing, nidjt eine Grniebvignng. 5)ian ll)ci(t aI[o
bic ^V'vfon G^vifti, unb inbem man baö gött(id;e in il;m atiJ ein
von (JuM'gfeit |)er kfcnbereö anfielet, er[d;eint baö :r>craMümmen
bcifelben auf bic Srbc aU eine (Srniebrigung. 2lUein bem fd;(e(|t*
^in ^ed)flen unb eivigen, miti^in not^menbtg ftd; fe(6fi gfcid;cn,
läjjt fid; bod; feine Svnicbvigung j,ufd;reikn. d^ Jinirbe aud)
barauö folgen, ba^ t*on bcmfelkn ©efid)töpunft au^ bic (Siniüo^^
nung beö ^eiligen ©eiflcö in bcr ©emeinfdjaft bcr ©laubigen nod;
um fo mefor miifjte eine Grnicbrigung fein, aU bie menfdjh'd;c
S^^atur in unö nid;t rein unb unfünblid; ift Jüic in ber ^krfou
(E^rifli. 3« «ud; bic <£d;öpfung nützte ttjcgcn beö aUgegenn?är=^
tigcn ©cinö ©otteö in aUem enblic^cn eine Srniebrigung fein,
ba ja gegentl;ei[<5 bie 33erl;errlid;.ung @otteö afö 3^^'cff bcr <Sd)ö'^''
fung angegekn iüirb. ^a\\cn ivir unö akr ben Sluöbruff Qv^
niebrigung gefallen flatt beö genaueren 3u|^^i"^ fccr 9^icbrigfeit,
Meikn aber bann bei ber (Jin^cit ber ^erfon ftc^en: fo jeigt ftd;
bod; aud; fo ber ®egenjaj afö eine blopc 2:äufd;ung, ober \vc^
nig|len<J aU nur dn Sd)ein für 5lnbcre, aber nid;t eine 2öa(;r=^
Ijeit für e^ri)lum fcibft. S^enn ivie fann ftd; ber einer 5^icbrig*ir4
feit fcincij 3uftanbe\J ben?upt gctvcfen fein, ber you feinem 23er*
^dftnijj ju ©Ott bem 23ater auf eine folc^e 2Bcife rebet », bafj
auc^ baö ©cfestfein ju feiner 9icd;teti nic^t aU eine Gr^ö^ung
angefe^en iverbcn fann? 2)cnft man tt^eiter on bic gcn^ö^nlie^e
SJorfteUung yon jivei 5f?aturen unb yon einer gegenfeitigen '^lit-
3e^. 1, 51. 4, 34. 5, 17. 20 fljb. G, 57. 8, 2\i. 10, 30. 36.
lt. a. ». a. £).
§. 105. 160
t^eidtng ber (5t9enfd;afteu ieiber, fo Unn man bie ^rni'ebvtgiutg
mir kjte^en nid;t auf bie SSereintgmig kt'ber 9latuven, benn
biefe MeiH ja, Jvenn boc^ bie g)ienfcl;^eit (S^vifti juv 9?ed)teu ®ot*
ie^ ev|)ö^t i|% fonb'evn nur auf bie göttlidje 'DIatur, enhveber fo*
fern |te fict) beö @eBvau4)ö i^rer g-iöenfcf;aften enthält, ober fo--
■ fern fte bie ber menfcf)!ic^en mit annel;mcn mup. X)a^ tejtc 5Ser*
'^ättni^ nun hkiU cknfatlö un^eränbevt. 2)enn ba bcv 5ltjlanb
jtvifdjen ©Ott unb jebem enbtid;cu ^Befen'nnenbtid; ifl: fo n)irb
er and) nid;t veranbert, ob man ft(^ bie ?i}?enfd;|>eit in i|)rcm
gegenivärtigen ßiif^^iii^e benft ober in it;rer fortgefc^riüenen dnU
witUmxo,. 2)aö erfte akr ^at and) nur um ein n^enige^ mc^r
©d;ein für ftd;. :^enn wenn, n)aö mit berfclben ©arj^ettung
jufamment;ängt, aud; in bem ©taube ber 5^iebrigfeit v»ermi)ge
te^ freien SöiKensJ d^xi^ii SUtöna^mcn f^att gefunben ^aten ^ : fo
mujj ja bie Sntfagung aud) frciiviWig gcn^efen fein. Unb eben
bieö muffen ivir and) o^ne auf bie 5luönat;men 9^üffftd)t ju mp
men bennod; behaupten, ba ber göttlidjcn 'D^atur fein ^wanQ
fann anget^an >r erben, ©o bap yielmef)r eine ^f^öt^igung, ®e*
brand; r^on bemfelben ju mad)en iüiber ben freien '^iUtn, eine
(Srniebrigung geivefen it)äre. SIber tvir fönnen unö and) nid)t
einmat in bcm ©tanbe ber ©rp^ung einen üottftvinbigeren @c*
iTsbrau^ bcrfetben benfen. 2)enn finb alk öigenfd)aften ber gott*
liefen 9f?atur nnunterbrod;en t^ätig in ber mcnfd)Iid;en, fo müf#
fen alk S^^ätigfeiten ber menfd;(id;en 5^atur nnuuterbrod;cn yn^
^en, \va^ bod; immer ^eipen ivürbe, bie mcnfd)fid;e ^aUix )väre
tt)aö itjre Jt^ätigfcit betrifft \>on ber g6tttid;en abforbirt, unb e^
WcU nur ba^ Ieibent(id;e berfetben übrig ganj gegen bie «r*
fprüngtid;e 23oraußfejung. 2Bie fott aber aud; ein ununterbroc^e*
ner ©ebraud) ber gi)tt(id}en (5igenfd)aften benfbar fein, u^enn rt)ir
unö bod; ß^riftum benfen foUen nnö beim 33ater ^»ertretenb unb
für unö bittenb ber ©ünbe tvegen, atfo auc^ i^n in mitfü^tenber
• Sol. Decl. 767. divinam suam majcstatem pro liberrima Toluntat»
quanüo et quouiodo ipsi visum fiiit etiam in statu exinanitionis manU
festavit.
161 §. 105.
Jl)ci(nal)nic mit tcn 5i:ämV''fcu tev ftrcitenten ivivd)c? fo ta§
aud) \)kx nur ein mcbr otcr tvcni^cr iibri^ Meibt, >rclcl)e<^ ttn
©ckctud) fo(d)cr ?luetriiffc nid)t red)tfevtigen fann. Unb nun
tav\ faum ned) ßcfat^t U'cvbcn, t<\^ tiefer Öcijenfas aud; auf bie
inn-rid^tungcn (iljvifti nid}t fann belogen u^evben. Senn »renn
man aud; fagen woUtc, bi§ föniglid^e fei bei weitem bic ^öd)fte:
fo UMvcn tcd) bie vi*»P!^ctifd;e unb bie I)o|ieprtefterIi(^c biefer bic
nädiftcn, aber nidu il;v a(ö nicbrii^e cntgec^eiigefe^t, ja aud; bic
?U-t, wk C^^riftnö bic )?rcp()ctif4)c 3:bäti9feit auöübte, wax feine
nicbrigc €tcf(uug. — fragen jrir nun bü ber gänjfidjen Un«
baltbarfcit biefer gcrmct nad; bcm Urfprung berfe(bcn: fo hat
ftc i()r ein:;igcv3 ^unbamcnt in einer ^d;rtftftc((c ', bvren affeti*
f4)cr unb im ganjcn 3"ü^i""'Cnl)ang betrad;tct rljetorifirenber
(i^arafter bic 2lbfid;t nid;t vevrätl^, bajj bort yorfommenbc 5lui^;
briiffe bibaftifd; "foKten firirt ivci'ben. (56 mirbe aud; barauö
folgen, baf; ik (5vl)i>^ung G^rifti eine nur für bic Grnietrigung
ibm von ©Ott bcftimmte 25c(obnung fei, oljnc unmittcibarcn 3u;
fammcn^ang ircber mit feiner eigcntbüm(id)en 2ßürbc nod; mit
ber ^NüKenbung feineö SSerfee. 2}ie 5lrt aber, \vk ^^auluö ^icnro
(il^viftum a(ö ^^orbitb auffteUt, vertrvigt ficb fel^r gut bamit, ba§
er nur v>cn bem Sd;ein ber S^icbrtgfcit in bcin ?eben foivot a(ö
im :^ebe auegegangen ift. 5^a^cr benn biefc gormct mit aUcm
■)?ed;t hei ber Ueberh'cferung ber l'ct;re fiigfid) fann hti (^dtc ge?
fteUt unb ber @efd;id;te jur 5lufbe>ral)rnng übergeben tvcrben.
3 >^> c i t c ö ^f) a u p t ft ii f f.
^cn ber ^)(rt, mc fiel) bie (^emeiiifel^aft mit
ber ^oüt'ommenl^eit unb ^eü.(\feit bes (Bvih^
^cvv in ber einzelnen ^eele auebrufft.
§• 100- ^a^ tcm in bie $?eben^gcmcinfd;Qft (5I;ri|}i auf^
• "ij^bit. 2, 0 — 9. 9ü(c anbcrn ictf((fii, rocldic Innüba anv3cf!iln-t trertcn,
tiacicn c(ar nid}tö jur Sadie bei.
GI)iijU. (Hlaubo. II. j j
§. 106. 1G2
genommenen e{gentt;ümlid;e @el(>jlkant^'tfcin n>irt> fcarge^
j^cKt unter ben Riten Gegriffen t>er äöiet'crgelnirt nnt> t^ev
Heiligung.
1. SBcnn ba6 $Bcfen Uv ©rTofim^ bann I^cpe^t, ba§ in
bev nienfct)tid;cn '^atiiv baö t>orl;ev fd)ivact)c uiib untcrbrüffte
©otteöben^u^tfcin biird) bcn (Jintvitt unb bte leknbige üinmi'^
fung (J^rifti ge^okn inib jur J^^vrf^icift gctn-a(i;t n^evbe: fo mup
bev (Sinjelnc, auf tt)elci)en biefc (Sinnn'vfunß ftc|) äußert, eine veli*
giöfe ^^erföntid)fcit erlangen, bie cv »or^ev nod; md)t |>atte.
^lämlid) öov^ev äufjcvic ftd; bai3 ©ottcöknnifjtfcin nur g(eic(;fam
in einzelnen 23Iijcn, 'ivc(d)C nidjt jünbeten, n^eit cö nidjt im
Otanbc ivar auf [tätige SBcife Hc eiu^elncn ^cknömomente ju
t>eftimmcn, fo bn^ (ind) bic einjeln unrftid) burd; baffelk kftimm?
ten immer fet)r hilb burd; tk "con entgcgcngcfcster 5lrt tvieber
aufgel;ot'en ivurben. Unter einer frommen ^crfonlid)fcit aber ifi
177 eine foId;e ju verpcten in Jreld;er icber ükrnnegenb Icibcntfi(^e
^Dconient nur burd; bic 23cjie()ung auf baö in bcr (ginnnrfung
beö ©rtöfer^ gefejte ©ottcöl^enni^tfeiu tefd)(offen Jt)irb, uub jebcr
t|)ätige von einem 3'n^pulö eten biefe^ ©ottcekiDu^tfcinö au^ge|)t.
S)aö ?eben flet;t alfo unter ciücr anbcrn gormcl, unb ift mit(;in
ein neueö; ba^er bie ^luöbrüffe neuer 5)ienfd;, neucö @cfd;öpf ',
«?eld;c bem unfrigcn neue 5^erfön!id;feit gleidjbebeutenb ftnb. ^Ja-
türiid; akr ba ber 5)(enfd; aU ^^fi)d;ifd;e ?ekn(5etn(;cit berfelk
bleibt, unb biefes neue ?ekn alfo nur auf bai3 alte gleid;fam ge*
ipfvopft Jvirb, ift aud) bicfeö neue ?ckn in bcr (I-rfc^einung nur
ein wcrbcnbc^^. ©ennod) fann bcr 3"ft<i"i' in iveld;em baffelk
ein n^erbenbei5 i^, trenn in bcr Erinnerung auf ben kjogen, in
-' iveld;cm esj aud; nod; fein Jvevbeubcö n^ar, nur angefnfipft wer*
ben unb mit bem i?origen ju ber jeitlid;en ©tetigfeit berfetben
^"icrfon nur \)erbunben tverben burd; bie 25ovou^fejung mt^
aöenbepunfte^, mit n^eld;em bie ©tetigfeit beö aUen aufborte unb
' 2 Rot. 5, 17. ß-pb. 4, 24.
163 §. iO(i.
t>ic tfö neuen ju ivcvtcn bc^^ann; unb tteö ijl baö Jvcfcntd'rije
beö 2?eöviff^ bei* äBictcrijclnut. So itne auf bcr anbevn Seite
tk UMd)[enbc Ste{i\]fcit bec' neuen, n^ovin bic bev gönnet beffet*
ben an^emeffencn 'i'}i erneute immer mehr aneinanber treten, bie
ba^ a(fe i'ebcn revräfcntirenbcn aber immer fdnvä(f)ev unb feltenev
unebcrfeljren, burrf; ten 51u'öbruff J>ei(iijun3 bcjeid;net Hnrb. —
&t\)n vaiv ^kUi auf baö obige jurüff, ba^ baö 23er^ä(tni{) (2()rifti
ju ber übrijien mcnfd)Iid)en Tiatuv baffclbe ift, Jin'e in feiner ^^er;
fon baö 5yerl)ä(tnij} iljrcö ßottticpen ju il;rem menfd;lid;en: fo ftel*
ktt a\id) beibe 23egriffe genau bie Slnafogic bar mit bem 2lct ber
23ereinivjunß unb bem 3"ft^i"^ ^^^ 23ereintfeinö. -Jlur bag bort
eine '53erfon erft rein entftanb unb bafecr auc^ ber Buft^nb ber
ißereinigung eine ununterbrochene Stetißfeit wav unb eine ebeni:
fold)e 23erbreitnng in ber menfcl)(id)en 5f?atur, tretd;eß baljer auc^
^ier ber gatt fein miifjte ivenn nid)t vermi^ge ber 3^cntität beö
Sub/ectö mit ber früheren ^erfönlidjfeit immer nod) Glemente
auö bem Seben ber Siinb^ftigfeit ^er alö l;emmenb »or^anben
Ovaren. Unb eben fo »venig Jtjie bort cineö opnc baö anbere fein
fonnte, eben fo trenig läpt ftd; aud) Ijier tk Söiebergeburt ifo#
liren ober bie JS^ei(igung.
2. Oft nun bic C^onfiruction biefeö ^au^tftüffö ^ieburd; im
aKgemeinen gered;tfertigt: fo ifl nur nod) einiget über bic (BkU
lung beffelben ju bem fd;on gefagten i ^injujufügen. SSaö mir
nämlid) juiejt abge^anbeU öon bem fi)nig(id;en 2(mt d^rifti,
baß ^älte unö an unb für fic^ auf bic natür(id;ftc Sßeife ju bcr
:X^arfte(iung be»^ neuen ©efammtfebenö, über Jveld)e6 er ^errfd)t,
^infüljren filmen. Unb aUevbinge toie j'ejt jebem nur am bie*
fem ®efammt(eben bie 5lnregungen fommen, auö bcnen fein
2lufgenommen irerben in bie l^ebenc^gemeinfdjaft mit G^rifto ^cr*
X)orge^t, unb tvie !0on ben (5intt)irfungen ber 0efammtl;eit auf
ben einjetnen auc^ beffen v<:ciligung ab^vingt; fo ^tkn [id)
rbni §. 'JO, ]. unt 91, 2.
11 •
§. 106. J04
fe|)r gut btefe ^cfjiftüffe aud; unter bem folgenben 2Iibfd;n{tt ab^
ftanbcin (äffen. (Jben fo Q,nt aUv ftnbet aucf) ba^ umgefcljrte
ftatt. :Denn \vk bcr Eintritt (E^vtfti in bie 9^cenfd)^ett bie ^^n^ette
©rf)öpfnng berfell^cn ift, fie atfo baburc^ eine neue ^veotur »vivb:
fo fann man btefen (Eintritt aud; aU bie 2i?ieberge:6urt beö
menfd;I{4)en @efd)ted)t^ anfe^n, aie(d)e akr bod; nur unter ber
gorm bcr SBtebergehirt ber (Jinjelnen Jinrfft^ ju ©tanbe fommt.
llnb ittte bie @emeinfd)aft ber Gläubigen it)rem ivabren äöefen
nad) bod; nur bef^c^t aus3 ber ©efammtOeit ber J^eiligungemo^
mente otfer in bie ?ekni?gemetnfd;aft &)vi{ii aufgenommenen
iTDCSinjetnen: fo ft(;^iefjt nud; uneber bie .(^eifigung bcö (Jinjelnen
öKe^ in fid;, moburdj bie @cmeinfd)aft gefnüpft, sufammenge*
^aitm unb ijerbreitet mirb. S3ei biefer i>olIfommnen ©egenfeitig^
feit nun red)tferttgt fid? -biefc ©telfung babur4>/ bafj bod; ur*
fprünglic^ (Jinjelne von (Sbrifto ergriffen ivurben, unb aud; jiejt
nod) eö immer cuk burd; bie geifti^^e ®egenmart im '^^oxt xxx'
mittcite SBirfung (2l;rifti felbft iji, ivoburd) bie (Sinjefncn in tk
(3)emeinf((mft beö neuen ?ckn6 aufgenommen merben; yorjüglid;
aber baburd), ba^^ bie frühere (£tc((e nui;r für ba^jenige geeignet
ift, wat-' auf ber einen <BciU auf baö alte ©efammtlekn ber alt*
gemeinen ©ünb(;afttgfcit fid) ^urüffk^tcbt, auf bcr anbcrn <Bnk
aber bem neuen ©cfammtlcben unter ber ©nnbe jum ©runbc
liegt. Unb taß gilt t»on beibcn in btefem .<^auptftitff ju erörtern^
ben ^Begriffen. 2.{?enn Hc Sßicbcrgehirt für ben (Sinselnen ber
Sßenbcpunft ift, an bem ba^^ frühere ?eben gletd)fam abh-id)t
unb baö neue beginnt : fo jictit fie unö alfo tai^ 23crfd)minbcn
beö SKten auf, tt)ie es? nur burd; bie ertöfenbe ^^ätigfeit S[;rijii
ju begreifen i\t, aber nur fo, ba§ bie ^raft be^ neuen ^ugicid;
ber ©eete mu^ eingepflanzt tt)orben fein. Unb tvie auf biefe
SSeife bie 33ei;anbtung auf baC> vorige .r-^auptftüff jurüfffie|>t: fo
entfjaft fte aud; bie ßjrunbtage ju bem ncid;ften Slbfc^mitt, inbem
biefe ^raft beö neuen ^ebenö jugteid) aud) ber ©cmeingeift i^,
Jt)etd)er -ta^ ©anje befecit. 2)ie JT^eiiigung \)at aber ebenfalfö
jwei Seiten. §Bon ber einen angefe^en ift ibr '>i)Ua^ bie altge-
Iü5 §. IOC.
meine SiinHjafttv^feit, wie \ic fitncKev ober taii^^famci- in bev
einzelnen öeelc üOenvunbeit »mit; von bcv anbcvn angefel;en ift
i^r 9)taa0 baö 35ev^äUni§ ber einzelnen Seele ju bcm neuen
©efnmnUlekn, \vic \k luinxM) \d)ndUx ober langfamev in bcm
2)ien)'t bciJelbcn fovtfii)veitet.
ei'ftcö ^e^rftüff. ~ ISO
^on Cev ^Bietciijeburt.
§. 10/- X)aö 5Iufßcncmmenn)erbctt tu bic ^ebenöc^c^
nicinf({)aft mit (3t;vi|lo ijl aB i>evänt)crte$$ 3Sci-|)ä(tnip beö
5D?cn[d)en 511 (^f>tt Utxadßct feine 9f?ed;tfcrtignn(^, aU yev=
änderte Sckns^fcvni l>cti-ac(;tet feine 53efc|)vun(].
1. 2)a mx e^ l;ier nur mit bcm 3"ft«»^ ^eö (5inje(nen
im Uekvcjanß auö bem ©cfammtfekn bev ©ünb^aftigfeit pr
?eknC>c5emeinfd;aft mit (J^nfto ju t^un ^akn: fo ^aben mv
uniJ nuci) nur au^ biefem tic notl)tvenbige 3wf^itt>nenge^öni}feit
bcv kiben ^iev k^eicl)ncten 9?iomente ju evftaven. Untev bcv
?cBen«^fovm i]t ^icv nidjtö anberco ju vevfte^en, aU bic 5lvt unb
SBeife, ane' bic einjehien 3eitt^ei(e beö ^cknsS iverben unb ftc^
aneinanbev vei^cn; unb baß Se(l>ft^eant|jt[cin ivivb alfo Utxaä)'
let in feinem Uebevijang in !^I)ätigfeit, baö (;ei9t ai^ (5)vunb
beö SQSiUcnö. 3n bcm öcvlaffenen 3"f^«nt>e nun ivavcn bie Sv*
regungen bciJ ScU^ftkivufjtfeinö, in ive(d)cn baö Öotteskivu^t*
fein mitijefe^t livax, nid)t tviUcnbeflimmcnb fonbevn nur i>nxd)\an''
fenb, unb nuv baö finn(irf)e @elbftkn)u^ifein ivax mücnU^tinu
menb. 2)ev Seknöjufammen^ang mit ß^vifto aber bringt eine
Umivnnblung bicfeö 2SerI;ä(tnijfeß beiber (vfemente ^evvor, unb
bieö tt)irb buvd; ben 2(uöbvuff 33efc^rung bejeid;net. din SScv*
|)ä(tnif ju ©Ott l;abcn mx nur ttjirfUd; in unfevm vu^enbcn
©etbftbcivujjtfein, ane t^ ftc^ im ©cbanfcn vcflectivt fefi^ält, unb
§. 107. KIG
miv fofevii baö ©otteebeitJUptfetn barin nutßcfejt i\i. ^m\ feit*
neu tviv, aU bem §e6en im 3"fi«nb bei* (£ünb(;aftigfeit eigen,
nur ein 3?er^ä(tni§ bes5 9?tcnfcl)cn ju bev ßött(ici)en v'peitigfeit
unb ©ered)tigfeit, unb bie[es5 ijl nic^tö anberei? aU bas ©etbfts
181 Bewuptfein ber (£cl;ulb unb ©trafitüvbic^feit^'. Tia^ nun biefeö
mit bem Slnfang ber §eknögemeinfd;a|t (J^vifti auft)5rcn mn^,
unb ni(i)t etivan cvji mit irgcnb einem @rab ber 5öüI(fommen'
'i)üt in berfelben, lenktet 'oon felbft ein, ba kibeö gar nidjt
mit einanber kftel)en fann; unb eö fein traljreö 33eant^tfeiu
i)ün ©emeinfti;aft mit &)xi\io geknt fann, fo fange jeneö SBe:^
iDU^tfein nod) [ortbej^e^t. — Dffcnkr ift aK'r and), ba^ kibe
SRomentc mct)t fönnen t»on einanber getrennt it>erben, fo ba^
eine 23efef)rung gebad;t tverben fönnte ofjne 9^ccf)ifcrtigung, ober
eine D^ed;tfertigung o^ne 23efe^rung. 2^aö er|^c iväre cnttveber
nur ein (5nt[d;fu§ fid) felbft ^u i?ergetcn um ber Uni^ermeib:^
fic^feit ber ©ünbe iviffen, ein 2Iufl;ören besS aften 33er^äftniffeö
ju ©Ott oI;ne ba§ ein neues? entftanben, ftatt ber Dledjtferti*
Cung dffo ein gänjfi^esS 5luf|>ören bey ©otteöbeivu^tfeinö im
©efbpkivu^tfein, alfo 23erftoffung. 2)enn m neueö ä>ert;ä(tni^
fann nur entfte^en burd) baö SinöiDerben mit (Jjjrifto, tt)oburd;
oud) bie 23efef)rung entftet;t. @kn fo ivenig fä^t fid; benfen,
eine »on bem ©nögeworbenfein mit (£(;rifto au^ge^enbe neue
2Siffenöri4)tung, bei UKld)er bod; bas3 ^eittuptfein ber @d;utb
unb (Btrafn.Hirbigfett fortbauerte; benn ber neue 9)icnfd) mü^te
bann ein beivu^tfofer fein, ober anberi? au^^gebrüfft, eö mü^ic
geben eine 5fufna^me in bie ©emeinf^iaft ber 3SoIIfommenf;eit
&)xi\ii o^ne eine in bie @emeinfd)aft feiner ©eligfeit. 23ief==
me^r voo bie^ öorjufommen fd;eint, ift entiveber baö ©d;ulbbe*
wufjtfein nur nod; eine täufd)enbe 25ergegena^ärtigung ber 25er*
gangen^eit, ober bie SBefel;rung ifi nur ein 33efferji)erbenwof(en
au^ eignen ?Dcittefn o^ne wafire ?eben^gemeinfd;oft mit (5f;rifto.
3ft nun Ui'^t^, SSefefjrung unb 9fJed)tfertigung, unjertrennlicl)
' agergt. §. 83. 84.
1Ö7 §. 107.
v>cn einander: fo muffen aud) Knbe alsJ ßfcidjjciti^ i|ebad;t
tvevbcn, uut) jcte ifl tae untrüijd'cl^c 5\cnnjeicl;en bev anbern.
2. 2ßae tie SBe^eicljmincj btefcv Öe^enftvinbe betrifft: fo fin^isa
bet fic^ barin eine ßrofje '>))ianni,i^fattigfeit Ui bcn ©(aubenöte^ren,
inbem biefelben 5lucbriiffc »on Slnbcrn in niiberer 23ebeiitung (^e*
nommcn iverbcn, unb fo fann auö) bic ^ier gett)äl)(te njiUfü^rUd;
erfd)einen. 2)cnn t)erg(eici)t man bie Sluebrüffe SSiebergetntrt unb
3?efe^run(]: fo ift feine redete 2ln^eic|c vor^anben, bajj bcr lejte
2?ec5riff nur ein X^^U beö erjlen fein fottte, fonbcrn man fönnte
eben fo (eic^t c6 umgefeljrt üermut^en. yiod) treniger liegt in
bem Süiöbruffe 9?ed;tfertigung irgenb ttwai auf ben Einfang einer
neuen Sebeneform I)inbeutenbee; unb bcnft man baran ba§ bet
ablaufenbe Suf^^»^ ^cr unter bem ©efej ift, fo läfjt ber Slusbruff
efjer t)ermut|)en, ba^ biefer 3»f^^"^ "c^d; fortbauern foKe, aU ba§
er eingebe. &cn fo Ut^tn fid; beut Slusbruff iBefel^rung anbere
nid)t minber kbeutungsöolfe unb eben fo t)ib(ifd)e ^ vorfd;ieBen.
diu fotd;ce (Sd;n?anfen ift ki bem großen 9^eid)t^um meift H(b^
{id)er Sluöbrüffe, beren fid) bic |>ci(igen Sc^riftfteüer für biefen
Drt kbienen, nid;t ju »ermeiben; unb eö fommt bann me^r
auf bie genaue (Jrfivirung beffcn an, twasJ bei ben 3luöbriiffen gc=»
'!iad)t ererben foli, 0(6 auf bie 2öa{;l ber SSörter feibjt. ^ic ^ier
getroffene red)tfertigt fid; inbeffen auf ber einen <Bcitc baburd;,
ba^ bod; Söiebergeburt am beftimmtcften ben Sfnfang eineö ju:^
fammentjängcnben ^ebcnö aui^brüfft, auf ber anbercn <BtiU ba=
burd;, ba^ bie S3ejie^ung auf baö Sßor^ergegangenc, \u\d)t in
bem aügemeinen Sluöbruff fe^r ^urüfftritt, in ben bciben par^
tieUen bae »orberrfd)enbe ift. 23on bem Sßort 23efe^rung für
Unnvenbung, Umfe^r jum 23efferen, (eud;tet unmittelbar ein, bap
eö Stnfang einer 9?ei^e ift im ©egenfaj einer früheren. SIber auci^
9^e4)tfertigung fejt ctiwaö üorauö in SBejie^ung »vorauf jemanb
> j. SS. 6ilcud}tun9 gpt;. 3, 9. 5, 14.- .^ebr. G, 4 — G. erneuetung
ep^. 4, 23. :5it. 3, 5. ^efcr. G, 6.
§. 107. 168
183 gerechtfertigt nn'rb; itnb ba in bem I;ö4irfc» Sfficfen fein ^rrtljum
niÖgiid; ift, fc> ivirb angenommen, j\x-i[d;cn bem üor^er unb |ejt fei
bem ?Dccnfd)cn ctiraö begegnet, n^cbuvd; bai3 fvü[;eve göttlicl)c 5)ii§'
faUen aufgel;oben Jt)irb, unb o^ne «)eld;e^ er nid)t ^ak fönnen ein -
©egenftanb beö gött(id)en S?oI^tgefa((enö iverben. @ö fc(n'en aber
nid;t rat^)fam noc^ mehrere t?on ben liHifd)en Jluebrüffen ber
<£d;rift in biefen fvreiö auf^unebmen; benn o^ne fpijfinbig ju
nierben unb unnüje 2Sern.nfflungen bcrbeijufii^ren (äffen ftd; in bem,
tvaö felbft reiner $(nfangövninft 9)(omcnt ift, nid)t ned) met;rere
23e5ie^ungen unterfd)eiben, ungered)nct nod) ba^ (Srteudjtung unb
(Erneuerung aud; eben fo gut i^on bem fortbauernben unb alfo
für baö ©ebiet ber j^ciligung fönneu gebraud;t n>erbcn. — 2)ie
£)rbnung fd}cint bei ber ©egenfeitigfeit ber 93e5iet)ung üedig
gteid)gü(tig, eö Jinrb aber in üieler Jöinfid;t bequemer fein bie
^Befe^rung \)oran^uf(^iffen.
dx^tx Se'^rfaj. äJon ber 23efe^rung.
§. 108- ©ie ^efe|)rung, aU ber Slnfanc^ teö neuen l^e*
knö in ter @emeinfd;aft mit (5I;rifto befunbet fic^ in jebem
(^injelnen Uivd) bie ^u^c, tt?cld;e l>eftel;t in ber 5>er*
fnü^fung Don SfJeue unb ©inneöänberung, unb burc^ ben
©fauben, tt)e(4)ev l)efte|)t in ber Slneignnng ber ^ottfom^
men|)eit unb ©eligfeit ß^rijli.
Conf. Aug. XII. Coiistat aiitein jjoenitentia proprie bis duabus
partibus, altera est contritio seu terrores incussi coiiscientiae
agnito peccato, altera est fides. — Apol. Conf. V. Nos
igitur constituiinus duas partes poenitentiae videlicet contrilionem
et ßdein. Si quis volet addere tertiam videlicet .... uiu-
tationem totius vitae ac morum in melius non refragabimur. —
Expos. Simpl. XIV. p. 36. Per poenitentiain auteni in-
184 telüginius nientis in homine peccatore resipiscentiam verbo evan-
gelii et spiritu s. excitatam fideque Tera acceptam, qua proti-
ICO §. los.
niis liomo agiKitam sihi corruptionpiu pcccataque oinnirt siia . .
agnosril ac de liis ex corilo dolct, cadeiiuiiic cnraiii Deo licplorat
et . . . execratnr cogitans iain scdulo de 'emeiidationc. Et liaec
quidein est vcra pociiiteiitia, sinrera niinjriiiu ad Deiiiti et uiiiiic
bomiui converslo, sedtilö vcro a diabulo et omni iiialo aversio. I)i-
serte vero ilicimiis liaiic pniMiitiMitiaiii Hierum esse Dei domnii et
noii virium nostrarmn npiis. — ibid. W, p. 48. Qua ijropct-r lo-
quimur in hac causa ... de Hde viva Yivilitaiitcque, quae proptcr
Christum quem com|>ri'liendit viva est. — Repetit. Conf. p.
147. Tvvesten. Ostendimus supra, li.lc significari fiduciaui ac-
quiescentcm in ftiio Dei, proptcr quem recipimur et placemus. —
Fides est fiducia appiicaiis nobis beneficium Christi — fidueia est
niolus in voluntate, quo vohintas in Christo acquiescit. Me-
lanchtii. loc. s. t. de voc. fides. — Quibuscunquc verbis alii
Uli volent, rem retinere cupimus. ibid.
l. ^k 23ejc(d;nuni5 in bcit angcfübrtcu (rtcllcii ter 33c#
fenntm'9fcl)viftcu fännut fvcilid) nid)t ticfcU^e jii fein wie tie in
unferm Saj, intern tac äC^ort pocnitcniiii et;er nur Hv 33ufje
a([o einem Arbeit entfpvirfjt, unb in tcm [f(;tvcijerifd)en öefennt*
ni(j taö 5lßovt conversio, ivc(ri)ejJ unfcicm 53efc()vunß entfpvicl;t,
nuv einen Thdi ter poenircntiii aui^bvüffcn foU. llnb »vcnn mv
and) kiHH-U'Ovtcn, fcafj wiv tcn hei niii? uu^rtfid; [cUfcntcn an^
bern X^tH, nhniid) bie Slbmenbun^ iHMn Ü^öfcn mit cinv>erftan=
ben treiben: \o anirbc bann bcibciJ jnfammen, 2((Mx>cnbung ttom
2?ö[en nnb .<:inneij^ung ju &ott nnb bem Gniten, bod; nuv ben
3:()ci( umfaiJcn, ben unr buvd; SinnecHinbcruncj bcjcid)nen. 2t(«
(ein u^enngteid) bort beibeö sufammen aversio unb conversio bei*
poeniteniia a(fo bem ©ou^en c^leidjßcfejt anvb: fo finb bod; vov-
Ijev jn bicfeni and) gercd)net fiMvoi bic [d;mcr5(id)c 5(ncrfennung
ber'(2ünbe, )ve(d;c bcv JUnvcnbung, ai^ and) bei- ©(aubc, wcUm
d)tx bei- ^-^inwenbung üovange^cn mufj, fo ba0 Slbivcnbung unb
JS^intvcnbung für ftd) bcd; nid;t bas ©an^^c auömnd;cn. 3" ^cv
2lugöb. (ionf. [inben wix au^ev bem ©faukn nur bie ^cxinix-
f^ung, iDe(d}C nuv unfevcr Dteue g(cid)juftel(en i|l; okv in bev
5(poIoßie JDirb bie äJevänbcvung jum 23ef('even l)in5Uj]efilgt, bie
§. 108. 170
frcifirf) aU fortbauevnbeö httvadjUt ber ^eittgimg gteid)fümmf, aU
Stnfang aWv bcrf; t;ie^er Qd)övt, unb banu unfenn Sluöbvuff (Sin=
ncs5dnbenniö entfpvtct)t. ©ic^t man atfo auf bie ©cfammt(;eit
bei- (Elemente: fo enthalten bie 33efenntiu^fd;vtfteu ganj balJelbe
mit unferm ©nj. Uufere attgemeine Sejeic^nung aber ifl burd)
ben l)errfct)enben affetifdjcn ©prarf^geln-aucl; alö fo(c{)e l)inreid)enb
gevecl;tfevttgt, unb bem 2lu6bvuff poenitentia, im 2)eutfd;cn
23upe, ju bicfem 33el;uf gewi§ tvüt t^ovjujic^en, ba biefcr feine
Slnbeutung üon bem unrflidjen Slnfang einer neuen Ccben^form
cnt^ätt, unb eö auc^ fc^r kfrembtid; flingt, ben ©tauben — bap
tt)ir aber biefen Sluebruff gan^ [o gebraud)en mt bie 33efenntni§=:-
fc^riften, kiiä)tü üon fetbft ein — aU einen S:t;eit ber 23u{;^e auf^
jagten ju ^ören. 2)a^er benn aucf) anberirärtö in ber Slpologie »
bie SUt^brüffc 23ufje unb 23cfe^rung verived^fclt iverben. (Sine
anbcre ^erfd)iebcn^eit entbefft ftc^ am beften an anbevn [i;mbo=
nfd;en ©teilen, it)c bie bciben i?aupttt;ei(c 3erfnirfd)ung unb
©laube aud) befd)rieben iverben aU (Jrtöbtung unb Belebung -.
®enn ivenn offenbar bie erfte bie 9^eue ober 3svfnir[d)ung i^,
unb bie anbere dm fo offenbar ber ©iaube: fo fättt, tva^ ivix
isobie (Binneöänberung genannt I;abcn, an^. ^ntit^m fann o|)ne
eine foW;e Slcnbernng bei^ innerficn ©trebenö baö ioirnid;e ^x-
greifen ß^rifti im ©lauben nid)t gebad;t »werben, unb aud; bie
3erfnirfd)ung nnire üt;ne fie nur eine burd;Iaufcnbe (Erregung,
mithin i\t bie ©inne^anberung and) ftiUfd)tveigenb in beiben mit
gefejt. (Snbfid; i{i nod; s« bemerken, baj^ fotrot unfer aUgemei*
ner Stuöbruff 23cfe^ruttg, aU aud) bie befonberen Su^e, 9teue
unb ©inneöänberung in ber fird)(icf)en ©!prad;e nid)t allein a\^
:^e5eid;nung für ben Slnfang beö neuen Sebenö gebraucht Ji?erben,
> V. [i. 168. ostendeniluin est qiiod scriptura in poenitentia seu g
conversione has diias partes ponit.
' Apol. Conf. ibid. Paulus fere ubique cum describit coiiversionem
facit has duas partes inortificationem et vivificationem .... sunt ergo
hae duae partes contritio et lides.
171 §. ios.
fcntcrn aitd) füv tvii<, uuiv^ in 23c^iii^ auf bic md) i\['vu;\c ^üiitc iw
Uv ^•in-t[c'5Uiu^ teffcllHMi iHn-fommt. l'lUciii aui> tcm ol^cn ' aiiecinan*
teVijcfcUcn fol^t, bvi9 ein fcbv c\xc\]ix Untcr[d)icb fein mufj j»vi|'d;cn
bcm, UHu^ 'jum Umfcbicn von tcr eüntc gcbövt für bie ncd; nid;t,
unb UMC füv bie fd)on in tcv OkMncinfd)aft mit bem (5v((>fcv tclH'nben.
.^en (enteren fann bcr 3invimmenl;ani; mit bem dvföfcv unb bie
bem gemäO ßcvuibcrte ©cfinnung jjvav i>cvbunfe(t tt)orben fein
«nb in ibrev Söiiffamfeit j^el)emmt, aKn* loevioren cjccjangen ifl
fcinee ihmi treiben. 2)al)ev nnvb ibncn ywav feine (Sünbe jum
33eunit)tfcin fommen cljnc 9ieue, aber Jvebev tverben fie baö neue
Veben anebcv von vorn anzufangen tn*aud;en, nod; werben fie
einer Sinneovinbevung im ftrcngften ©innc nötl)ig t;akn. 23aö
hingegen bcn ©tauben betrifft : fo ifi ivot offenbar, ba0 ber
©taube tili beftänbig fortbauernber ®emüt^6juftanb ift, unb ba9
\)itv in ber l'et;re von ber 3?efe^rung genau genommen nur von
ber (Jntftetjung beö ©tauben^ bie Otcbe fein fann. S'enn Stn*
cignung, S?el^crgreifung 2, ijl ein einmaliger 2(ct; ber ©taube
in feiner äövi^rung gcbac^U ifi t)ingegen baö mit jenem 2lct be*
ginnenbe be^arrtid;c 23ett)uptfein beö 2?efi5ftanbeö. 3ft fonad; ber is?
Stnfang bcö gett(id) beivirften ©taubeniJ fd)on ivefenttid) in ber
33efe(;rung, feine äi>ä^vung aber ber bteibcnbc ©runb^uftanb beö
neuen ^ebeuj^^: fo ftnrb baburd; jugteid; Ici ber relativen ^ren*
nung von äöiebergeburt unb ^eitigung bie not^ivenbige 3wf^w=
mengel)örigfcit von beiben unb bie 8tdtigfeit beö gi^tttid;en 5lßir=-
fcnö in bem ganjcn ^ertauf ber neuen ®d;i)pfung vortviufig bar*
gefleltt. — 2)a9 aber bie ri)mifd)e Ävirdje ben ©tauben nid)t mit
jur 33efe()rung red;net, ftatt beffen aber SBefenntnijj unb ©enug-
t^uung, tt^ovon bie erfic redjt verfianben fd)on in ber 9?eue tiegt,
)iit anberc aber unmi)g(id) ift, bieö ^at ttjeifö feinen ©runb in
i^rer C?e^re von ber ^ird;e, t^eitö barin, bap tiefe tir^e ba^
äöort ©tauben anberö gebraud)t, inbem fie nur bie götttic^ miti^
' §. 74.
' Expos. Simpl. XV. p. 42. fides CbrUtum recipit.
§. 108. 172
get^eiUc uiib •oon iu\6 angenommene ^enntni^ yon bes 9J?enj'd;en
33eftimmun3 bavuntev vcrfte^t, n^c^^a((> fie beun aiid) be^au^Mct
ter ©lauI'C ge^e fcev 23u|je uuti 33efe^vung t^owin K 'D'Iun ift
freitid} bicfc -23erfd)icten[)cit tcö (Sv^vacljijch'auttö unangenehm,
i»eil fie bte ?Uti^einanbevfejung fcev ^^iffcrenspunfte cvfd)ivevt: [o ane
axid) bai? unangcncl;m ifl, baj} tm gemeinen ?ebcn baffelbc 2öovt
fo oft »on einer nidjt nur ebenfalls feine 23eivegung bes Söif-
lenö in ftd} fd;Iic9enben, fonbern aud; unjureid;enb kgvünbcten
UeBci'jeugung gebraudjt tm'vb. 2)emo^nerad)iet biivfen wix baö
SBovt nid;t fahren ta jjcn, fonbern muffen e^ h'i feinem ivo^Ier^
UJorkneu dlid)t um fo mc(;r fd;üjcn, alö einerfeitö bie ©pra^)*
1S8 gemci§t;eit unferev ©ebraudjötveife kid)t uac()5Utt)eifen unb ber
Siuöbruff unter unö »öüig cin[;eimifd) gcu^orben i^t aU Uekr?
fejung beö Söorte^, ivoburd; bie Urfprad;e ber ©d;rift ben @e?
. müt^öjuftanb beö 5D?enfd;en kjetdjuet, tvetd;er fid; in ber @e?
meinfd;aft (J^rifti jufriebcngeftcUt unb fräftig füblt, anbrerfeitö
a\>tx er im ©treit gegen bie Sßerft^atigfeit ber römifd;en ^ird}e
einen neuen gefd;id)tlid;en SSert^ für un^ geivonnen ^at.
2. 23etrad)ten ivir 23upe unb ©lauk in i^rer 23ebeutung
alö ba6 ©anje ber Sefe^rung umfaffenb: fo mu0 in Reiben p^
fammen, ivie jeber SBenbepunft juglcid^ baö Cfnbe ber einen
DJidjtung ift unb ber 5Infang ber entgegengefejten, auc^ baö ©ein
beö ?!}ienfd)en in bem ©efammtlpkn ber ©ünbe aufhören unb
baö ©ein beffelkn in ber @emeinfd)aft ^'^rifti anfangen. 2)a
Wiv ater in treiben nur alö ©elt>fttt;ätige fein fönncn, entgegen*
gefejte St^ätigfciten akr nur nad; einanbcr fein fonnen: fo ifl ber
äöenbe^unft jtt)ifd)en treiben eine s\viefad)e Unt^ätigfeit in ber
» Catech. roni. praef. 27. Cum eniin finis qui ad beatitudinein
homini propositus est altior sit, quam ut humana mentis acie perspici
possit, necesse ei erat ipsius a Deo cognitionem accipcre. Haec vero
cpgnitio nihil aliud est nisi fides. — ibid. P. II. de poenit. 8.
Verum in eo quem poenitet, fides ppenitentiam antecedat necesse est
... ex quo fit, ut nuUo modo poenitentiae pars recte dici possit.
173 §. los.
gorm cince "i'itd^tincbrtbäti^-ifci'n':^ in fcncv iinb ?iorf)ntdUtbätigfcinö
in ticfcv. ^iir fein (\(iin{\ (ct'cnt'i.-^cc^ ^cin bleibt tabcr tcm 3ub*
)ect nur ülniß ftatt tev oevfilMvintcntcu 5;l)ätigfcit tcr (citcnt(ic{)e
9?ad;f(ang bcrfclben im C*iH'fiil)(, nnb in i^cyiß nnf bie ned) nidjt
begonnene a((^ {cibent(id)c i^evabnunij baö U-nnlani^en. Tci^ erflc
nnn i|1 bie Dteiie, n^e(die aUcrbinc^c' ba^ Sein in bei* CMcmcinfdjaft
bcv vriinbc anöfvißt, aber nid;t a(j? [eibfltbätiiv benn 9?euc ift im*
Hier nnv \vc ber bcvente 3"rtanb nb^^eftoOcn »virb, fonbcrn a(ö
gcftl?a(ten cincc i'>eri5anj;(cncn im Selbftbcuuiijtfcin. 2?icfeö ^c^ -
\rnf;tfein ijl in j'cbem ^?(cmcnt, Jvetd^er nncb nur ?lnnäl)erung an
ben llcberganc^ fein foU nnr ?lu6fage einer Störung unb j^em«
mung bci? eigentfidien Ceben»?, atfo llnlufi; unb bie ber 33efel;i
rung angebörige 9?cnc, n^c(d;e fid} ntd;t auf cinscfnc»^ fonbcrn auf
ben @efammt^uf^anb be^'e^)t, unb ibn für immer abftöjjt, ijl mit*
^in für ftd) aUcin betrad^tct bie rcinftc t»oI(fommenftc Unluft,
iretd)e in nngeftörtcr Steiiicrung gcbad-.t alferbing»? bai^ ^ebenisa
auflöfc" fi.Minte '. Unb bier ift yi bcmevfen, baj;^ bie 9?eue,
tvcfd^e mit ber auö bcm ©efej cntftebenben (5rfennlni§ ber
(günbe jufammen^ängt, nid)t bie unmittelbar ber 33efc^rung an*
gebörige fein fann. Z^enn eineetljeifig vereinzelt baö ©efej feiner
'^atuv ncid), unb fo fann aud) tk dUnc nur auf bie ein^einen
9?id)tungcn geljcn nid^t auf ben ©efammt^ufianb unb feinen in*
nerften Örunb; anbcrntbci(^ ift in tiefem 3im'*i'"'"'-'Ji|'^"3 nicf)tö,
irorauö fid) eine entgcgcngcfejtc 9fid;tmig entnnffeln fönnte, unb
biefc 9teue müpte atfü in ibrer gortentunfffung ertöbten cbcr v»cr*
5»reifc(n mac^ien. äöieinet atfo aud; i^on bicfer 9?euc v>oran ge*
gangen fein mag, bie n^a^re 3?cfcbrungercue mujj immer jutejt
cntfte^n auö ber 2{nfd;anung ber ^BcKfcmmen^eit Cbrifti, unb (o
aud; biefer Einfang ber Sßiebergeburt auf feiner erli>fenben Z^ä'
' Apol. Conf. V. )i. lO'J. Mortificatio significat vcros terrorcs — quos
siistinerc natura iiou posset, ni>i crigcrctiir fule. Ita hic(Col.2, 11.)
exspoliatioiioin corporis pcccntoruin Tocat, quam nos usitate diciinus
"contritionein, qiiia in illis duloribus concupisccutia naturalis cxpurgatur.
§. 108. 174
ti'gfeit kni^en. Unb nur unter biefev 2Sovaitöfejung-^erftct;t fi^
aiiä) bte 3»fii'"i"'^"9£!^^^'^ö'^cit wn 23u9e imb ©laiik, intern
fid; teibe aui3 fccvfelben OueKe enltt)iffe!n. ^^viftuö fann nur
bte üoUfommenfte 9?eue txwdUn, intern feine fi(i) mitt^cilenbe
23c{(fommen^eit unö in i^vcr '^a^xi)nt entßeßcutritt, iyetdjeö eBen
ge[d)iel;t in bev Sniftc^nng teö ©lauknö; unt er fann unö nur
mit feiner aufnet)menten 3::(;ätißfctt tvirf(id) ergreifen, ii^cnn in
^olge feiner uns beu^egenten ©elbfttarfteßung unfer biö^eriger
3ujlanb gän^Iid) aBgefto^en tin'rb. (£4)einen nun gicid) auf biefe
SSeife 9?eue unb @(auBe unmittelbar jufammenjuljängen: fo k«:
ginnt bod; aud) baö ^cin in ber i!ebeuc^gemeinfd)aft mit C^^rifto,
weit mx unö baki ntd;t anbervJ v>er^Iten fönnen aiß bie mcnfd;*
3!)oIid;e 5fidtur (E^rifti fid) in tem 2lct ber ^Bereinigung !oer^ieIt mit
bem rul;enben 33eiiMt9tfein besJ Slufgenommenfeinö, tt5eld;eö nid)t
nur urfpriingiid; iin frcubigc^ unb im ©egenfaj gegen bie 9^eue
aufrid)tenbe^ ift », fonbern fid; auö) burc^ jletige gortkiüegung,
inbem eö eine Slnregung bcö ^IßiUenö fd;on in ftd; fd^Iic^t, jur
äöiUenötI)ätig!eit auclnlbet, ivcöt)aU> aud; mit ber ß:ntfte^ung
beö ©lauknö bie 23efe^rung fid; voKeiibet. 2)od; akr tritt
jivifd;en ][eneö ru^enbe 23eivuOtfein unb bie Ji)irflid;e ^l;ätigfeit
baö Verlangen, unb ^wax in jn?ei jufammenge^örigen formen
aU "i^a^ fortuniljrcnbe üon ber 9teue jurüffbleikube Slbfto^en, ber
@emeinfd;aft beö fünblid;en Sebenö unb cil^ baö 2lufne(;mcntt)ot*
Ken ber üon (S^rifto au^gel;enben 3m|>utfe. Unb biefeö ju^eiftra^*
lige ^öerlangen ift bie »on g^rtfto geivirfte ©inncöänberung tt)eld;e
^eue unb (gntf^e^ung besp ©(auknö t^erlnnbenb bie iva^re Sin*
l)eit ber 33efe^rung barftclit. 9)ian fann fte ba|)er mit gleichem
^')ted;t, tvenn man fid; me^r an ben erften abftofenben @trap(
l;ält, mit ber 9Jeue unter bcm S3egriff ber 2>upe befaffen, ober
ivenn man fid; an ben pofitiüeren ansie^enben ©tra^t t;ätt mit
jur 33elebung sieben, al^ man |te auc^ aU ein eigne»J SD^ittelgtieb
Ibid. Et vivificatio intelligi (lebet . . consolatio qiiae vcre sustentat
fugientein vitam in contritioue'.
175 §. 108,
iitfRcffcn fami. — CMcIicn mx aHv ctums? irci(cr yniiff in baif'
3)c[ammt(cbcn tcr 8ünM)cifti>-|feit, [ü jiiibcn nur mand)cv(ct D?cuc
in bcm &cHü tcr rln-iftlid;cn ?5vcmmf}3fcit — beim von anderer
auf^crbalb bcc (5(;viftcntl)iimö ober gar cljnc ©ejug auf bav5 6ot^
tci3bcnnif}t[cin fann bicv ludjt bic Dicbc fein — »vefclje n(fe naber
unb entfernter aud) auf bie 2'nfd)auunii öbrifii jnrüffgc{;t, unb
ntd)t immer auf cin^^elneö fid; tefd)ränft, fonbern ftd> aU Unfuft
an ber at((}emeincn menfdyfidien (^nnblmftißfeit, um'c biefe in bcr
eignen ^Vrfon ^jum 33orfd)ein fommt, un'rf(id) kirah't, fid; aber
bcd; nid)t in einer Stetigfeit ber inneren 33euKgungen Hß jurioi
Q:ntftel)ung beö (ebenbigen ©fanknö fortentn?iffeU. 2)cnn>^nge*
ad)tet finb fofd;e vom Cinfluf; besJ d)rifth'd)en ©efammtfeknö
an^ge^enbc (Erregungen, ivcnn fie cd\d) nur eine unjufammen^än*
gcnbe unb alö sufvittig crfdieinenbe ^^fannigfaltigfcit Don 9)comen==
ten bilben, bennöd; alö göttlid; gcivirft an^ufcl?en; unb jjvar tm
3ufammen^ang mit ber gc'ttlidjen Orbnung nad; Jveld;er alfc
9?ienfd)en in S^ejieljmig mit bcm (Jriöfer fe>((en gefejt ix>crben,
unb in biefem Sinn ivcrben fotd)e Biift^'ittt^e ber jutjorfcnts
menben gi>ttUd)cn ®nabc jugef4)riekn '. §luf biefelk
SS^eife erfd;cint aud) Sinnev^änberung t>or bem ftetigen Bufam:;
mcnbang mit bcr 23efeljrung, bic ebcnfaHö, um fo me^r alö bic
(5infid)t n)cld)e »ortjer angcj^rcHcö ijcrunrft auf baö ^itb unb
bie ?e^re Cljrifti juriiff fiel>»t, aU ein Söerf bcr i?orkreitcnben
®nabe ju ktrad)tcn ift. Unb nid;t immer vereinzelt finben ivir
bcibciJ, fonbcrn foId;c 9?enc unb fo(d)c ginnc^änberung bcjiekn
\id) aud) auf cinanber, o^ue ba^ bcr ß^araftcr beö »orkrcitenben
becljatb aufborte. 2^at;er jener I;ö^erc (i'tjaraftcr beiber nur an
ber gtcid)jcitigen Sntflcbung bee ©laubenö fann erfannt iverbcn,
unb bie »ollfommnc Jvirffame göttlid;e ©nabe fid) nur in ber
(Einheit aller breier jeigt. SlUcrbingö aber giebt e^ auc^ fofc^^e vor*
' ,J*cr Sdt^bntff ift immer iniiKnait, ba imfcrm aKiirmciiicn Jihhi^ ju=
fpljc nl(c cjettliific (?nabf immer J^l:'orfcmmfll^ in, unt ricluicjcr iräre
»crbfrcitcntf ju fa^cn.
§. 108. 176
läufige 5tnnäf;evun9en an ben ©lauten. 3^enn ein foTdjesJ ^uv^^
trungenfein ton bev ircnn aud; nur für mcnfd)Itd; erfannten
, SßüKfomnienkit bes3 (yrlcfevsS, ba^ t(;m md)t mc^v anbere 2Seife
ober ©ottkgaHe pofitiv> glcic^ geftettt »rerbcn, ün fot^eö
2ßo^Igcfa((en an ber 3bce feinet 9?eid)e6, Jvoburd; eö ükr
anbere menfd;(!d)e a?erfud)e geftellt iinrb, ^at man Unred;t afö
ein ?U>urt^eifen inenfd)(id)er S3crnunft ükr Um anjufet;en, tnbem
192 eine Hbnung feiner l;öl;eren äßürbe barin fd)on \)erBorgen lie-
gen unb eine innigere Jiingetntng ftd) barauiS geftalten fann.
^öielmeljr ift auc^ biefes vorkreitenbe ©nabe, unb e^ gilt mit-
hin auc^ "oon bem ©taukn, "^a^ ber ^ö(;ere (5t;arafter be|Tet*
ben in feinem (Sntfte^en nur an ber ©n^cit mit ben anberu
beiben 2)(0mcnten ju erfennen ijl. v<:ierauö folgt »on felbft,
t^a ja and) mit einer ^o^eren 23orftcI(ung »cn bem ^rlöfcr,
tt5eld;c fi'd; in ber Seele erzeugt, gar teid;t nur unüoüfommne
9^eue unb (BinnesJänberung verbunben fein fann, baf bie 23e*
fe^rung nid)t an unb für fid) ober gar an irgenb einem cin^;
jelnen beftimmtcn 3ci4)c" '»cn ben äßirhingen ber vorbereiten^
ben ©nabc unterfd;ieben n^erben fann, fonbern nur aKmä^Iig
fann baö eigne 23eH)u{5tfein barüber ftdjer unb ber griebe beö
j^erjenö feft Jrerben. 3)enn and; fd)on 5Innä^erungen an ben
@(auben muffen auf bie iranblungetveife einen (5inf(ufj ^aben,
tt)eld)er t>on ben erften 2(nfängen ber ireiligung um fo »reuiger
mit ©id)er^eit ju untcrfd)eiben ift, ate aud; bas tv>a^vc ?ebeu
(E^rifti in unö \id) nad) ben ©efejen ber organifc^en 9?atur an*
fang^ nur in fd;UH'id;en untcrbrod)encn 9?egungen »erfünbigt, unb
erft altmä^Iig eine sufammenl;ängcnbc 3:^ätigfcit ftd; barau^ HU
bet. äßir jinb atfo ^icmit nur auf bie ftetigen gortfc|)ritte in ber
.^^eifigung, nur ba^ mir biefe in it;rem ganjen Umfange ne|)mcn
muffen, unb auf unfere ST^eilna^me an ber Sßerbreitiing beö
9?eid)eö (^^rifti geunefcn. X)enn auf ber einen <BciH tft tai mu
üoKfommnc feiner 9^atur nad) am mciften fd;tt>anfenb, auf ber
anberu <BüU läfjt ftd; nid)t benfen, ba^ m SPJenfd) in bie (5in=
^cit beß Seben^ mit (^^rifto aufgenommen fei, o^ne fid; aud; balb
177 §. 10«.
in feinen ©ej!retungen aU ein Sßerfjcug fetner ertöfenben ^^ättg*
feit ju kUHi^ven. 203enn ba^ev t>cv (Srtöfev bic ent[cl;eibenbe
SSivfung bev öi>tt(icl;en ©nabe eine neue ©eBurt nennt: fo ^a=
Un mx anä) bie^ mit bavunter ju veif e^en, bap fte tt)ie bie
©ehirt jum irbifd;cn \!eBen einmal nic^t^ \)öaig urfpvünglic^eö
ijl, fonbcvn ein »evt^ovgeneö Mkm if;v fd;on »Drängest, bann 19a
aUv a\x^, bap fie ekn rt)ie jene für ben 5^eugct^ürnen tiix mU^
njupteö ift, unb er fid; nur atdnä^lig a(ö eine ivivflic^e ^erfon
in ber neuen Söelt finben lernt. 33ei biefem von bem er(i)fer
fetbj^ aufgeftetüen 23ilbe fteljen bteiknb ^aUn ivir unö baki ju
teru^igen, bap itjenn aud; Jvebcr Slnbere noc^ mx fe(t)ji ben 5ln?
fang nnfereö neuen ?eknö anjugekn V)ermi>gen, unb er über*
yan'^t ber 3eit nat^ ekn fo ivenig ju teftimmen fein mag, aU
bem Diaume nad; ber Slnfang^punft be^ SSinbeö, ber Unterfd;ieb
felBjl jivifc^en bem neuen ?ekn unb bem alten bemo^nerad;tet
berfelbe Bleibt, unb n)ir auc^ unferö Slnt^eilö an bem erjien im^
mer geiviffer iverben.
3. 2)a^er nun fann bie 3umut^ung, jeber (J^rift muffe
3eit unb ©tunbe feiner 5Befe^rung anjugeBen vermögen, aU eine
unllfü^rlid;e unb anmapenbe 53efd;ränfung ber göttlid)en ©nabe
auc^ nie anbere golgcn ^aben, als bie ©emittier ju »ertt5irren.
2)iefer ©ebanfe ^at fid; am ki^immteften geflaltet in ber 33e*
"bauptung einer fonj^ ad;tungi^ivertl;en Partei unferer ^ir^ie, ba^ -
nämlic^ j^eber iva|>re CEljrift an einem Supfampf, baö ^eipt an
einem m »erjn)eifelnbe ©elbf^veraBfc^euung grenjenben ^er»or*
treten ber 9?eue unb an einem barauf folgenben ekn fo an un==
au^[pred;lid;e (Seligfeit grenjenben ©efü^l ber göttlid;en ©nabe,
ben Slnfang feineö ©nabenf^anbeö muffe na^Jveifen fönnen, ttu
brigenfall^ alle geftigfeit be^ ^erjenö nur S:äufd;ung unb alte
S3enjeife ber Heiligung nur trügerifd;eö 5i)?enfd;entt)erf feien. 211*
lein bieö I)at feinen Eingang in bie öffentliche Se^re gefunben,
unb inup auc^ alö eine kbcnflic^e 2lBtt)ei^ung ksei^net Blcikn.
Unb imkxUi U^t ftd; in biefer ^infic^t fcefiimmt nac^weifen.
C(>tif». ©taube. II. 12
§. 108. 178
(5rftnd) ba§ bic iva|>re »on ber 9?euc Bi6 jum ©(auBcn jtd;
yotfenbenbc (pinne^änbevung leineötvegeö immer <m€ einem ^0^^=
d)zn llekrfdjSf ang v»ou 9?euc lierüorfprie^en muffe, welcher in tu
iwnem kinal;e baö :Dafetu jerfprengenbcn fdjmcrjtid^cii ©efü^t k«
flel;t. 2)eim eineöt^eifö iji baö 9)?aap bev (JiTcgbarfei't fo »er*
fd)icben, bn^ nidjt nin* ivaö in einem minber kn)egtid;en ©c*-
nüitt) in ter Z\)ai bie |)öc|fie (Erregung ifi, bcm tcivegtid;etcrt
nur aI6 uutergeorbnet erfd)eint, fonbevn aud; in bemfelkn ?i}?en*
f^en ftnbet jid; eine ä{;nli^c 23erfd)icben|)eit ju »evfd)iebenen Bri-
ten, fo ba^ fd)on tiwt 23cftimmung unb SBereintarung t)ierükr
unmöglid) ift. S(nbevnt^ci(ö fel;vt bie (Jrfn^vung an$ unjä^Tigen
?eknötef{^reüntngcn frommer «D^cnf^cn, ba0 tt)enn ou^ ®c*
ntiiM;i5crfd)iitterungen in i^nen vorgegangen ivaren, it)eld;e fie ju*
i?erfid)tfid; für ben $Utgenbtiff ber 23efe|>rnng f)ieTicn, ftc bo(^
ni^U fetten ^ernac^ »vieber in fotd;e ?eer|)eit unb Ungen?i^f)eit
i?erfinfen fonnten, ba^ ber angeaommcnc 5löert|> jener SlugenMiffe
ganj stveifelfiaft erfd;eint; fo baf au^ in fotd)en Ratten bie ^^^ftig*
feit beö JS^erjenö nur atimä|)Iig entfie{;t. ^nbli^ inn§ man au^
in lieber 9?eue ben ©t^merj alö bie ftnnlic^ere <Btiit »on ber
SRi^HUigung, \Mt\6:)t ja iiid;t b(o§ Urt^eil ift fonbcrn and; @c*
fü^t, aU ber geifligercn unterfd;eiben ; inbem teibe in einem fc^r
Verfdjiebenen S5er^cittni§ mit einanber »erBunben fein fonnen, fo
bap in einem yax ?i}?ci^igung atter finntic^en Sm^ftnbungen f(^on
geübten ©emüt|> bie flrengftc unb tieffte ^ipitfigung fein fann,
o^ne ba9 ber ©(^mcrj in bem gleiten 23er^äftnip fte^e. 3<i ö"f
ber einen <Bziit ijl ju Beforgen, bap wenn bie ^eftigfelt bcö
©^merjeö bem ganjen 3«ftflnb ein üBeriviegenb flnnli^ie^ ©c*
^räge gieBt, alöbann bie D^eue felBfl noc^ nid)t (auter unb auc^
in i^ren inncrj^en ^rieBfebern »on oKer finn(id;en 23eimifd;ung
uod; nid)t frei fei, unb bemnad; ni^it geeignet, ben leBenbig ma*
4)enben ®IauBen in i^rem unmittetBaren ©cfolge ju |)aBen. Unb
ouf ber önbern 6eitc, je öfter unb ftärfer fc^on fol^e unvott*
lommne S?euc vor ber 23efe|>rung eingetreten ijl, befto \ii^izx
fann ou(| baö Serpltni^ ber 3)?ifBitiigung jum ©(^mcrj j«(^ in
fccr eii^ciU(ic()cn 23ii0e anbcvö cicftaftcn ; fo bajj, tva^ fcne ßän^^ios
Iid)c Se(bflinii;'ln((iv\nnj] fccvyovnift, an )vefcl;c ficf) ber ©laute
unb bei' vofifi^''c ^^ol ber (ginncöaiibcrimg anfd;iicpt, nur un'c
eine (5n'nncrun^ an baö frühere i'eib «nb ein <Scl;attentn(b ber
fd;on crfabrcncn ^duncrjcu fein barf. i^icrauö gebt au\i neue
t)cr\>cr, un'c nn^^ufäjjicj bic ^orbcrung \\i, bafj jcbcr foUc bie ba^
neue ?e{*cn bcginncnbc 2Sivfung ber ®nabe von ben vorbereiten*
ben an ben ^rfd)einungen beö 3?cnui^Mfcinö unterfdjciben fiJnnen.
2öir fönncn babcr übcvbauv^t bem ^Begriff be«5 53uOfampf>3 nur
in fofcrn StcnUtät sugcfteljcu, a(y man barnnter ben gcfammten
2Sed)feI von 3-'f^^"^f" verfielt, von ben erjien aufforbernben
Unt) r>ortereitcnben Oiiabcnivirfungen an In'ö ju ber untvanbel*
hmn ^efiivjfcit beö ^cr^cn<3 im ©laul^en; in ivefdjen tdngereii
ober füi-'^cren 3*^^M'4)f'iväumeit fte at^er jufammcngcbrvinv^t ober
verbreitet finb, unb nn'c fe(jr tvä^renb tiefer 3fit'titC' einzelnen
(g^mingungen 'ccn einanbcr bifferivcn, fo wit of> bic lejte ^a-abe
bie ftvirfftc fein muffe /gän^^Hd) unbeflimmt (äffen iin((. — 2)ag
jJVeitc uni^ fcftc^eftcüt »vcrbeu ffiun i\t biefes^. SÖcnn ju ber ?e*
I)en<?gemeinfd)aft mit (Ebrifto aud; He ^fjeifna^me an feiner (Sc*
ligfeit gel;ört: fo nui^ biefe aud; von Slnfang an, atfo aud; in
ber (Jntftebung be^ C>3tauten6 um fo me^r mitßcfe^t fein, Jvcit
bie ber 9teue an^aftenbe Unfcligfeit nur burc^ il;r ©egentljcii,
nämtid; bie Seligfeit, aufge(;oben n^erben fann. 2)a nun bic
Reiben «J^auptmomentc b«r 53efcl)run3 aud; ganj nat;e jufam*
menrüffen fonnen, unb and) in ber votifommnen 9?eue ber
©t^merj nid;t immer ftarf hervortritt: fo finb aud; gar mannig^
faftigc SSer^ältniffe wögtid; ^unfd;eu bem Sd;mer^ in ber 35u|je
unb ber greube in ^em' 93eani(}tfein ber Sebcni?gcmeinfd;aft mit
(Eljrifto, «nb and) bicfc^, baj} ivenn ^u einem fd;wad;en ?cibivefen
ein f>err(id;ereö 2(ufftra()(en ber greube fid; ganj nal;e gcfc((t,
jcneö babur^ fafl ganj Hnfd;einbar iverben fann. 2Sie e^ otfo
unfäugbar ©eftalten ber 33efel)rung giebt, bie am meiften aHm
dm nur zHn nod; gtüff(id;e 9?ettung vor ber 23erjn)eif(ung auf=
Sufoffen finb: fo ^iiU e^ aud; foldje, in benen von einem fol* -
12*
§. 108. 180
(|ett JBu^fam^f gar nt^t^ ijorfommt, fonbevit bie \m etne faji
reine 33cfeltgung üon oBcn^er empfunben Juerben, [o fafl näm«
ti(^ o(ö bai$ fd^mcrjtic^e in ber S^eue suriiffgebränöt tverben
fann p^ne bod; ganj ju »erf^ivinben.
4. SSenn ][ebO(^ me'^rerc ?e^rer fotvot bcr englifc^en aH
au(| ber beutfd^en Äird;c neuerlich bie 33e^auptung oufjletten,
e^ Sebürfe liberaH feiner 23efe^run3 für bie, ttjetc^e im ©d;oo§
ber djriftti^en ^ird;e geboren f4)on aU Äinber in bie ©emein^
f(^aft berfetkn aufgenommen n)aren, inbem biefe ia fi^on @tie^
ber an bem MU d^xi^i wäxtW; unb \^on in ber ^aufe bie
Söiebergeburt erlangt Ratten: fo muffen n?ir \)ermögc faft aüeö
lie|)er auöeinanber gefegten |)ieju bie 3»i^iii^»"»tt9 veriveigern.
^enn an unb für ftc^ ftnbet ftc^ aUe^, ivaö früher aU Ur[a4)C
von ber ©ntjle^ung ber ©ünbc in bem 9)?en[^en angegeben
ivorben, ekn foiuot Bei ben in ber (^rii^ti^en ^ird^e @eBor?
nen at^ ki anbern: fo ba^ au^ in jenen bie 5^eigung ein*
njo^nt, baö göttliche, tt)oö aUerbing^ von ber (I;riftlic^en ©emein*
f(|aft auö auf fte einivirft, in baö (^tUtt beö ftnnti(|en ^erab^
3usie|)en. ^a man hnn füglid; fagen, ba§ fid; in jebcm ouc^
d;riftnd;en ^inbe balb me^r bie |)eibnif^e teic^tftnnig freveinbe,
iatb mc^r bie jübifc^e trüljftnnig äng|llid;e 2SerftnnIid;ung beö QÖtU
Uä)m von [elbfl entiviWelt Söenn alfo troj ber ^inbertaufe an^
in i^nen bie ©ünbe eine Wla^t tt)irb: fo Bebürfen fte aud; eben
fo fe^r ber S5e!e^rung, Jvie bie au§er ber ^ir(|e ©ebornen. 2)er
einzige ivirfli^ gegebene Unterf^icb ift atfo nur ber, ba§ eö M
ben testen sufäöig i^, ob unb tt)ie ber 9?uf beö (^öangetiumö an
fie gelangt, jene aber jtnb f(^on baburc^ berufen, ba^ jte in einem
natürlid;en unb georbneten 3wffli«i^fn^ang mit ben SBirfungen
ber göttlichen ©nabe jte^n. Slttein baburc^ wirb bie ^ier bärge*
197 legte natürli^e Drbnung, nämtid; bie gotge ber vorbcreitenben
nnb ber betebenben ©nabe feineöivegeö oufge^oben ; tvo aber biefc
Drbnung ijl, ba ftnbet an^ eine Söefe^rung ftatt. Unb jene
S3e|>auptun8 finbet au^ in «nfern S3ef enntni^ft^riften ^öc^jien^-
181 «. 10«.
cirtcrt fd^cinJtorcn 2Sorf^u6 ; im ©runbe akr ftimmcn tiefe gänj^
\iii) mit t»em obigen übevcin. 2)ieö giefct fic^ t^eifö taburc^ ju
crfenncn, ba§ fie in ber ©c(;Qnb(ung ber ?e^rc »on ber öefe^:'
rung cincö Unterfc^iebcö jtvifcf)en in unb au§er bei* ^ixä)t g,tUx^
nen gar nirfjt envä^nen ', t^cilö baburc^, bafj fie unfcver ^aufe
außbrüfffirf; nur bcn 2(nfang ber g6ttlic()en ©nabenivirfungen ju*
f4)reit>en =; bap biefer aber in ber ^ir^c auä) o^ne üorgängige
2^aufe berfelbe ifl, bciveifen bie Sj:auf9eftnnten burd; bie X\)at.
Slnbere «Stellen fd) einen ficf) freiließ jener SSe^auptung me^r jit
nähern '. Slttein »renn man bcbenft, tvit fie anbertvcirtö öon
ber Sffiiebergebuvt fagen, ba§ in berfelben unö ber ^. ©eift jum
a5erfiänbni§ ber göttU'd)en ©e^jeimniffc cxUud)U ^, unb baf mit
ber SBiebergeburt bie Heiligung beginne: fo fie^t man wol, ba^i98
fie eigentfid; nur bie urfprünglidje X^aufe ber (5rtt)ad)fencn unb
35erlangenben auf biefe 2Irt mit ber SBiebergeburt »erbinben, unb
bie6 nur glci^fam eriaubni^iveife auf bie Äinbertaufe auöbe^nen.
Unb genjif) ijt nirgenb in ben ©d;riften biefer Äirdje etiraö
me^rere^ gemeint, alö tvaö aü6) (5a(i?in s über biefen ©egenftanb
» Tlan »crgJeidjc in tn Slpologie bec (Jönfcfjlou bie ganjc JSe^anblung
bct SScgriffc: SSufic, 23efenntniR unb ©cnuijtbuunß.
' Apol. Conf. I. Addidit etiam (Lutheriis) de materiali quod Spi-
ritus sanctus datiis per baptismuin incipit iiiortificare concupisceii-
tiain et uovos uiotus creat (offenbar aud) nur incipit creare) in lio-
mine. — ibid. IV. Igitur necesse est baptizare parvulos, iit ap-
plicetur iis promissio saliitis.
* Expos. Siuipl. XX. p. 71. Assignantur liaec oninia baptisuio.
Nam intus regenerainur purificauiur et renovamur a Deo per spiritum
saiictum, foris autcm accipiinus obsignationein etc. — Conf. Gal»
lic. XXXV. p. 123. Quanivis baptismus sit iidei et resipiscentiae
sacramcntuin, tarnen . . . affirinamus . . infantes . . esse baptizandos.
* Expos. Siuipl. IX. p. 20. In regeneratione intellcctus iliuuiinatur
per Spiritum sanctum ut et uiysteria et voluntatein Dei inteiiigat.
* Institutt. iX. 16, 20. Baptizantur in futuram poenitentiam et
fideiu, quae etsi nonduui in iliis foruiatae sunt, arcana tarnen Spiritus
operatione utriusque seinen in iliis latet.
§. 108. 1S2
faßt, we{d;cö mit bem olifgcn and) öciiau ßemtg ütevetiiftimmt,
tnbem nur baffclbc unter ben „Samen bcr 53it^e unb beö @lau^
Jene" üerftanben iverben fann. — 3!)ap mau aber unauffentltd)
nur gar ju Uid)t ivieber in baö magifd^e gevät^, WQnn mqn bic
Söietergclnirt mit uufever 2lrt baö gaframcnt bcr ^aufe ju ^anb*
l^abcn in 33erHnbnug bringt, baö ivivb üon felbft an[d)autid) >ver=^
bcu, Jvenn trir nun ncd) bic g-rage kantn?ürten, nnc fid; nad;
bem t^on uuö aügemcin aufgcj^eUteu 3:i;pu6 . bie aufnc^menbc
3:i)ätigfeit (^[;ri[ii unb ber !eibcnt(id)e 3"!^^^«^ i'fö Stufjune^mcn;
ben gegen cinauber !c>cr^a(ten.
5. 2Scis5 nun baö erfte betrijft, fo erfcbcint fjier nn'eber eine
Unbeqnem(id;fcit unferer Sluorbnung, inbcm in ber öffcntfidjen
?e^re ^auftg bic äßicbcrgclntrt bem göttlidjcn ©eijl 5ugefd;riekn
iüirb, von )xt\d)tm ixn'r uod; gar nic^U gel^anbeU |)akn, fo n)ie
um and) an tai näd)fte fd;cn angefünbigte ju erinnern bic gött*
M)t 3:f)ätigfeit in ber 9?ed;tfertigiiug ©Ott bem 3Sater ^^fiegt bei^
gelegt ju ix)crben. S3ir mü)Ten aber t^ier iricber an ben ©runb-
faj erinnern, bap baö gnn^e SSerfa^rcn in ber (Srlöfung fo anc
e6 o^nc llntevfd;icb für a((e 33öJfcr ^u'i'cn ober J^^eiben baffelbe
i99ift fo aud) für a((e B^i^tc»/ "'^t» ^^^P ^ic Sclbigfcit ber (Jrlöfung
unb ber d;rifl{id;cn @emeinfd}aft gefd()rbet Joärc, Jt)enn unfer
©taube enttoeber einen anbern ©el;aft Ijätte, ober auf eine anbere
SSeife entflänbe — bcnn bici^ '^ki)t notl;»ocubig jcneö nad; fid; —
qIö Ui ben erften 3ii"öeni. (Jutfte^t aber bcr ©laube auf bic*
felbe 5lrt, fo mup and; Ut ^efet)rung auf biefelbe 2lrt gefctje^en.
3n ben erficn ^üttQCJ^i^ i^"" ivurbe beibes3 betoirft burd; baö
Söort im J»eiteren ®inn, b. ^. burd; bie gefammte prop^etifd;e
3:^atigfeit (^l;rifti; unb wix muffen a(fo bicfe^ gemeinfd;aftlid;e
aU füldjcö eben fo gut verfte^en ÜMinen, »ovfäuftg and) o^ne bie
?et;re von bem Seifigen ©eift, mic and) bie 3öuger i^ren eignen
3uf}anb of;nc biefelbe verftanben. gorftt^ä^renb alfo ifl e^ ju*
näd;ft biefelbe gi)ttlid;e traft bcö Sßorteö, ben $(uebruff in bem*
fetben Umfang verftanben, bur^ Joeld)e and) üe^t nü(| bie 53e*
183 §. 108.
fc^rung Bcanrft ivirb unb bei* @(aubc entpc^t. ^Rur baj} bic
©clbftbarPcUung ß^vifii jcjt ücrnuttctt ifl biird; biejenißcn, ive(d;c
i^ji ücvfünbigcn; ba akv bicfc i(;m (i\i feine £rcjanc anj^ccicjnct
fiiib, mithin bic $l:l?ätißfcit ihmi \\)m auööc(;t, \o tft fte immer
ivefeiUlic^ bic feiniije. 2)iesJ t'C^aupten ai\d) bic meiileii iinfevcr
23efcnntnipfcl)vifteii, tt^ennijtcid) mit bcvjieniijen 33eju3nal;mc auf
bell ^eilijjen ©cift, bie uno cvft unten beut(icl) luerbcn wirb, ganjsoo
beflimmt unb auöfd;(ic§cnb '. Unb ircnn anfcevc Stellen fid;
iveniger auöfd;(iefjenb ju erflaren f(()eincn =: fo anrb in biefcu
lejien auf 5luöna^men •)?iiff)Td;t genommen, tve(d;c genauer k^
• 9(u3^b. J8cf. V. (Scltijfn ©tauben ju erfanden \)M @ott ba^ '^rc;
tij^tamt cinijffcjt — baturd) aU burd) SD^ittcl bcr l}tiüc\ ©cifl crrccfft
unb bic §tcrjcn trö|t unb ©tauben giebt. — Art. Sinalc. VII. Coii.
stanter tenendum est Deuui iieinini splrituin ycI gratiaiti suaiu largiri
iiisi per verbuui et cum verbo externo et iiraetedeiite; uab ifi ju nicr;
frn, reit \)ki bic S)littf;citung bc^ ©ciftee alö öicfuttat bcfdirifbcn rcirb,
— ut ita praeitiuniainus nos contra Entliusiastas, qul iactitaiit se ante
Terbuiii et sine verbo spirituia liabere. — Expos. Siinpl. XIV. p.
36. Per poenitentiam autem intelligimus mentis in boinine peccatore
resipiscentiain, verbo evangelii et spiritu sancto cscitatam. — ibid.
XVI. p. 43. riaec auten» iidcs uierum est Dei donum, qiiod soliis
Deus ex gratia sua . . . donnt, et quidem per Spiritum sanctuiti uie>
diante praedicatione Evangelii. — Conf. Gall. XXV. p. 120. Cre-
diiuus quoniam non nisi per Evangelium fimus Christi compotes. —
Conf. Belg. XXIV. p. 184. Credinius veram hanc fidcm per au-
ditum verbi Dei et Spiritus sancli Operationen! hoiniui insitam cum
regenerare.
* Expos. Simpl. I. p. 4. Quamquain enim nemo veniat ad Chri-
stum, nisi qui trahatur a patrc ac intus iliuniinetur per spiritum san.
ctuu), sciuius tarnen Deum omnino velle praedicari verbum Dei. Equi-
dem potuisset per spiritum sanctum suum aut per ministerium angeli
instituisse Corneiium etc. — Agnoscimus Interim Deum iiluminare
posse bomines etiam sine cxterno ministerio etc. — Conf. Helv.
XIV. p. 97. Quae (ecclesia) externis . . ritibus ab ipso Christo
institutis et verbi Dei . . publiiä discipiina . . ita construitur, ut in
hanc sine bis nemo nisi singulari Dei privilegio censeatur.
§. 108. 184
'tvai^ttt hoä) ituv fc^etnBare ftttb. 3)enrt man barf nur baö
SBort felbft üon bem öffentn4)ett ^ienfl beffelkn gepn'g untcv^
fc|cibcn, uiib Bebenfen ba^ ciUe (l^rijien einen gemetnfamen
25ienft am SBort »erneuten, um breifi ju behaupten, ba§ fein
S3eifpiel aufj^efleüt ttjerben fönne öon einer SSefe^rung o^ne SBcr^«
mittelung beöSBorteö; unb bie 23e[orgni^ üerf(^tt)inbet ki^t, aU
ob burc^ eine fireng au6fcl;(tefenbe :§ße^auptnng biefe^ ^n^altö
bie göttliche 2lt(mac^t befc^ränft it>evbe. Senn ber jttjeite <B<^op^
fungöact ivirb grabe baburc^ aU ein 2öort ber göttti^en 2lKmad}t
crfannt, ba§ aKein bur^ bie in bemfetben ftd) ojfenbarenbe ^raft
baö ®efrf)äft ber 23efe|)rung an aöen ©laubigen üoüfü^rt mxt;
201 unb baö Söunber ber (5rfd;einung (J^rifii, m\^tv fetbjl nur un^«
ter ber ^orm beö Söorteö irirfen fonntc, tt)ürbe un5urei4)enb,
ittenn (Einige müßten anberö aU burc^ bie öon i^m ouöge^enben
SBirfungcn befe^rt tverben; tt>it bcnn biefe au^ nic^t mit in baö
]f)0^epriejlerlid;e @ebet (^^rif^i eingef(i)foffen wären i. Unb n^ieberum
xvinn eö mögtid^ Jvcire, bap (Einigen (l^rif^u^ o^ne baö SSort
unmittelbar tnnerlid; offenbart ioerben tonnte: fo ptte biefeö au^
SlUen ge[d)e^en tonnen, m1ö)t^ auf eine Srlöfung^burd) bie blofe
3bee beö ßrlöferö i^inauöliefe, loobei benn bie Srfc^cinung (E^xi^i
überflüpig n?ürbe. Unb eben biefeö tft ber für bie gegenwärtige
3eit befonberö geprenbe ®runb unferer übrigen^ auf ber ganzen
apoftolifc^en ^rariö unb auf bem auöbrütfti^en 3^"8"tp ber
©d;rift = beru^enben 23e^auptung, nid;t etwa nur bie %^i^t
ung gegen einige (£d;tt>ärmer fi'dier p fietten. Slber it)ot fiJnnen
wir erfl oermittetfi biefeö ©aje^ tk @ efä^rtic!()f eit ber ©c^wär:«
merei über biefen ^unft oütlfommen einfe^en. 2)enn wenn gött*
iiö^i ©nabenwirfungen Ui ber S3efe^rung angenommen werben,
weilte an feinen gefd)i(^t(id;en 3ufammen^ang mit ber perfön:=
liefen SQSirffamfeit d^rifti gebunben ftnb, gefejt auc^ fte !ämen
aU Sßirfungert d^rifii in6 S3ewu§tfein : fo wäre bü(^ feine 8i(|er:=
' 3o^. 17, 20.
* ?RBni. 10, 17. ZiU 1, 3.
185 §. 108.
^tit ju ^ökn für bi'e 6cIHgfeit bicfcö innevTt(!()en (5^viftu6 mit
t>cm ge[(i)td)t(td)cn. 3)a(;cr jcfce ^^arfictrung tcv ®acf)e, iveTd;c tu
ter 23efe|)vung tem SBorfc fein auiJfd;IicDItd)eö D?cd)t nimmt,
nirf)t nur atte ©renken verrüfft, inbcm ^c'^tx mit unkfrf)ränftcr
SfBifffil^r auf biefetk üßcifc aKeci für d)riftti(^ unb von C^riflo
ausgegangen fcavh'eten fann, fonbern fic f;ett aucf) aUe ©emein^^
fc^aft auf, inbem ^tt>iv, ber ein rein innerti^ imb urfprünglid;
erleuchteter ifl, auä) ein vcWfcmmen in firf; a'6gefd)fo^ner fein
mu^ ju feiner ©emeinfc^nft veranlagt unb feiner kbürftig, n)ie^"^
benn a\k ttja^r^aft fevaratiftifd)en 3::enbenjen von ät;ntid^cn
Sorftettungen au$5ge^n. X>it 2ßirffamfeit CE^rifti ijl alfo I;ier nur
in ber menfd)(i{!()en ?[»iitt^ei(ung beö SSorteö, akr nur in ber
bicfer, fofern fte baö SBort S^rifti fortbewegt, einivo^nenbcn gctt*
ti(|)en ^raft ß^rifti fetbfl, n)oki eö akr voüfommen ber SSa^r^eit
gemäf ift, n?enn bem 9?ett)u§tfetn beö in ber 33efel;rung kgriff-
neu jebe menf(|Iic[)e 3*t)ifc^enivnrfung »erfcf)nnnbet, unb (Il;rifluö
ftc^ i^m ganj in feiner erlöfenben unb verfö^nenben Z^äti^Uit
»on ber prop^etifd;en an hii ju ber füniglid;en, mi^z von il;m
23efi5 ergreift, unmittelkr vergegenwärtigt. 3ft nun in biefem
©inn atte$$ von bem crflen ^inbruff ber SSerfünbigung (S^rifii
auf baß Öemüt^ Uß jur 23efeftigung im ©fauBen, wa$3 nur jur
35efe^rung beiträgt, Sßirffamfeit d^xi^i: fo finb and) biefe gött^
ticken ©nabcnwirfungen üternatürtic^ , fofern fte auf bem ©ein
©otteö in ber ^^erfon (E^rifti kru^n unb von biefem aud; ivirf^
lid; ausgeben ; aber fte finb jugteid) gefdjic^tlid; unb gefd)id)tk(^
benb atfo natürlich, fofern fte im aWgemeinen an baö gefd;ic^t(id;e
?ekn (J^rifii naturgemäf gektnben finb, unb aud) einjein jebc
eine neue ^erfön(id)feit Begrünbenbc Sßirfung and) i^x 2Berf an
ben 9ef4)ic^t(ic^en Bufammen^ang alier SOSirfungen C^rifti an^
fnüpft.
6. Uekr ben 3"fi^"^ ^f^ ©ubjecteö feibfl wä^renb ber
Sefe^rung, infofern wir biefc aU ben 5)?oment ktrad;ten, wel^
^er ben dintxin in bie Seknögemeinfc^iaft xnit G^riflo voWenbct,
§. 108. 186
fd)eint fic| soon fetbfl ju »evjte^en, ba^ tvenn biefer 9)?omcnt bcr
Stnfang einer ^ö^jeren ^eknsform tji, tveldje nur oon ^^rij^o mit*
get^cilt hjerben fann, wtil jte nur in i^m uvfpriinglid; gegeben
if^, ba§ bem SlufgenommcuJvevben fclbfl feine Urfdcf^ticfjfeit ju*
fomnien fann, «jie auf feine SSeifc jene ^ö^erc gorm auö ber
nieberen Sebenöf^ufe ivebcr (5ine^ nod; mehrerer jn befe^rcnben
lieröorge^en fann. 2luf ber anbern Buk, Jvenn wir bebenfen,
20» ba^ bet ©efe^rte ^ernac^ in ber ^ebenögemeinfc^aft (^^rij^i felbfl
unb »or^er au^, ivenngleid; in bem ©efammttcben ber ©ünbe,
bod; aU vernünftig finnticfjeö (Sinjetivefen felbftt^iätig tfi, unb
bap überhaupt in feinem Cebenbigen irgenb ein ganjer 2)?omcnt
o^ne aiii ©elb^t^tigfeit fein fann; [o finb jivei 5'^agen ni^t
ju umgeben, bereu erfte bie ifi, SSic fiel; bai$ in bem 9}ioment
ber Sefe^rung gen^ip ijor^anbene naturgemäße Z^nn beö ©üb*
jeftö ju ber bic (5inne>jänberung unb t>m ©lauben ^ertjorrufen*
ben ©innjirfung ßljrifti »erhält; bie anbere aber bie, 2öic fic^
ber üorau^gefejte leibentliclje 3"fiö"^ Jvä^renb ber 23efe^rung ju
ber barauf folgenben ©elbftt^ätigfeit in ber ©emeinfc^aft (J^rij^i
»erhält. — 2öaö nun bie erfte betrifft: fo fiJnnen tt?ir o^ne »on
unferer ©runbüorauöfejung absu>t)eic^en, bie natürlid;e ©elbfl^^
t^ätigfeit beö 9)?enfc^en in biefem Slugenbtiff nic^t aU ^ittvix^
fung betrad;ten. SiKerbingö i^ babei mitnnrfenb, ivasJ fc^on
burd; bie »orbereitenbe ©nabe in i^m gefejt ifl, aUcin bieö ijl
felbft ein ^^eit ber göttlid)ett ©nabenivirfung, unb gehört i^m
ni(^t aU fein eignet 3:^un ^ 2öaö auö feinem eignen 3""^^^«
* Sol. Decl. p. 674. Ex bis consequitur, quam priiuum Spir. s. per
verbum et sacramenta opus suum regcncrationis et renovatioiiis in no-
bis incbuavit, qiiod revera tunc per Tirtutem Spir. s. cooperari
possimus ac debeamus. — Hoc vero ipsum non est ex nostris car-
nalibus et naturalibiis viribus, sed ex novis illis viribus, quae Spir. s.
in nobis in conversione inchoavit. SSJcIdjc^ eigcnt(id) »cn tec S^'t ^^^
ter aSctcbrung gefagt noc^ mcbr gelten niu|? aU »ort tcr gtit üorber. —
Ibid. p. 681. . . boiuinem ex se ipso aut naturalibus suis viribus non
posse aliquid conferre vel adjumcntuui adferre ad suam convcrsionein.
187 §. 108.
^cr\>or3C^t^ fönntc miv infofern 9>iitn,nrfung fein, a(ö turrf)
tiefe eignen ^^ätigfeitcn tte 2Birffamfcit ber QÖttiid)tn ©nafcc
unifliil) bedingt u\irc. 9^un ift eine fotcl)C 33ctinöt^cit attev*
tinvjö nid^t abjuläußnen. Zcnn ta^J äßort, buvd) ivcldjcö t>ic'o<
einwirfung ßljrifli vermittelt i\i, Uv,ui tiefe SSermitte(ung nnr
Iciflen, fofern eö in ten '»DJcnfdjen einbringt, tvoju tic 3:^ätig-
fcit foivot feiner ^Sinnes^iverfseugc a(^ ter inncrn Functionen
tee 23eiini^nfcinsJ erforteriid; i\i. 2)al;er aucl; mit 9?ec^t bie gci*
^igfeit ju bicfer 3luffaffung, ami) fofern bic ^(;ätigfeit oUcr jener
Functionen öon bem freien 2Bitten beö 5!}?cnfcl;en abfängt, i^m
in feinem natür(icl)cn 3"ft^»^ beigelegt tverben mu§ K SSaö
i^pter gefct)ic(;t, naci;bcm ba^ S^ißort in bic ©eele eingcbrungen ifl,
,bo^ näniHd; baffelbe feinen ^wcU ki ben '^ienfd;cn erreidjt, ba-
ju fönncn tvir feine natürlid;e 93iitanrfung beö 9)icnfrf)en jnge?
ben. X'a^er oud; ter bie 5lufnal)me bcö gi)tt(id;en Sißorteö bc-
gleitcnte 23eifaU, fofern er auf baö Ji^efent(id;e unb eigcnt^iinii
ticijc beffelben gerid;tet ift, nur ben »orgdngigen ®nabenn?irhingen
jugefc{)rieben iverben barf. SBoUtc man hingegen bie natiir{id)c
3:i)citigfeit Jväl;rcnb ter Cfinanrfung (Il;rifti jur 23cfc()rung aU SOSi*
berftanb anfeljcn: fo müpte fie ivenn and) nid;t 9)ci9fa((en bod; me?
.,;i.tgOcnö @leid)gü(tigfcit fein, baö ^ei§t bic ^^ätigfeit bliebe auf
anbereö gerid;tet, unb iicrl^icUc fid; gegen jene (^intrirfung ivie
9^uK. ^ommt aber Jv.H^renb eincö fo(d;cn 3uftanbe6 bie 53cfe^5
rung ju Staube, fo gefd;ie^t eiJ tvenigftens5 nid)t xurmijge beö fo
aufgenommenen 2Borte^. «Hiit^in giebt aud^ bie Slnna^me einer
gänjlid;en 33ejic^ungö(oftgfeit ber eignen ^^ätigfeit ju ber ^i)be*
reu (Sinwirfung fein bcfriebigenbe^ 9?efultnt, unb bie 2lufgabc
IkiH fte^n, einen mit ber (finirirfung S^rifii in 33ejug fte^en-
ben 3:f)ätigfcits5juftanb ju fi'nben, t\>tld)tx tod) treber SÖBibcrftanb
jväre nod; 9)HtJvirfung. ®e^en mx nun ou« »on ber 9}?ittt)ir- «»
• Ibid. p. 671. In eiusmodi enim externis rebus homo adbuc etiam
post lapsuni aliquo modo liberum arbitrium habet, ut . . . verbum
Dei audire vel nun audire possit.
futig, mU)c \m cii^ 'tm »or fcev Sluffapitg ^tv^t^tnH f^on
Sugegek'it ^aUn närniiö) bev ovgant[(|)cn, unb öon bem «D^ini*
mum besJ aßibevftanbe^, liämtic^ ber 9ticl)tung bcö SSiffenö auf
onbereö ive(d;e ivir fc^on a'63etel;nt ^akn, fo ifl ofenbar, ba^
lestere auc^ nicf)t mit bcr evften f^ej^e^en fann, ba§ atfo fc|on
jene 9)?ttii)ir!ung bev pfpc^ifdjen Organe jur 5luffaffung bc^
SBorteö ond; eine Buj^immung beö Slßiltenö tn \\6) fd;Iiept, bic
aber nt(|)t6 lyeiter tft aU baö fid; Eingeben m bte (ginnjirfung
ober baö greitaffen ber leknbtgen ^mpfängtt^feit für bicfetk.
2)ie[eö 9}?tttelglieb, auf ivetdjeö »vir in allen ät;nlid)en gätten su:^
rüfffommen, unb Jt)etd)e6 ein tetbenttic^er 3uf^flnt) tft, akr bo(!^
ba^ 9^(iniinum ,5jon @elbpt|)ätigfeit in fi6) fd;tie^t, njetc^eö ju
jfebem »oKen 9}?oment geprt, entfprt4)t fonac^ ber Slufgak »ott*
fommen; nur verbirgt man bie $luf(öfung gcinjtic^, mnn man
t>it (Jm^fängttc^feit ivieber t^eilt in eine t^ätige unb leibenbe,
unb für unfern galt nur bie leibcnbe it>itt gelten taffen i, tnbem
man aT$3bann bod; \)on einer anbcrn gteic^i^eitigen ©elbf^tptigfeit
9^ed;enfd)aft gekn mup, ba benn bie atte SSertegen^eit jurüff*
fe^rt. ®e^en ivir nun ju ber anbern gragc über, fo i^ tiav,
ba§ ba baö ?ekn besJ (grtöferö überhaupt mil auöfd;Iie^enb burc^
baö ©ein ©otteö in t^m beftimmt nur ^^ätigfeit ift, unb gar
nic^t C!eiben: fo fann auä) in ber @emeinfd;aft feineö Sebenö
fein 5D?oment blo^ Seiben fein, ireit atteö, tt)a^ barin »on i^m
auöge^t unb Smpuia ivirb, not|>n)enbig 3:^ätigfeit ift. Sie ©elbil*
tptigfeit in ber Cebenögemeinfd;aft S^rifti beginnt atfo mit bem
5lufgenommenit)erben in biefetbe jugteid) unb o^ne aUtn 3Jvifd;en*
206 räum, fo ba^ man fagen fann bic Sßefe^rung fei niö)t^ anberö
aU baö hervorrufen biefer mit (^{;rifto vereinigten ©etbjit^ätigfeit,
baö :^eift bie lebenbigc Sm))fängtict)feit ge^t über in belebte
©efbj^t^ätigfeit. 3ebe6 ©efteigertiverben jener lebenbigen dm^
589t. u. a. Gerbard T. V. p. 113. utib Sol. Decl. p. 662. Et
hoc ipsum vocat (Lutherus) capacitatein non activam seil passivam,
roelcf)cö leitete jcfcod) nic{)t £uil;crö Sßorte ftnb.
180 §. 108..
^fänglic^fcit ifl cm 23cvf fcev »ovkvcitcnbcn göttltd^en ®nabe;
burt^ tic jur 23efc^viinß ivivffamc ©nabc atci* )invb fie in k*
leHe ©clbflt^citigfeit \?envanbett. SScvfofßcn Jviv öBn: jencö (5(e:<
mcnt Voll bicfem ^müt, ivo cö fd;on fcuvcl; bi'e »ovkreitenben
©nabcnivivfungen geficfi^evt cr[cl;cint, mitcx xidtwäxt^, unb fva^
gen, tvorin benn in ben erften Slnfängen bic Ceknbigfcit U^taiu
ben ^ak, Jvoburc^ jtc fid; »on ber ^nfftyität untevfd;teben : fo
ifl m\ nur ^injutvcifcn auf baö it^enn aud; nod; fo fcl;r an bic
©venjc ber 53eivupt(oftgfeit suvüffgebvängtc bod; nie gvinjtid) er?
lüf^nc ^ßcrtaußcn nad; ber ©emeinfdjnft mit &oit, mld)c6 mit
jur urfpriinßiid;en 23oUfommen^eit ber menfd)Iid;en Kultur gc*
|)i)rt. ^nt'em »vir biefeö olfo atö ben erfien 5(nfnüpfungö^unft
für al(e göttfi^en ©nabeniüirfungen auffielen: fo fd;tie{}cn nur
nur jene gänjtic^e ber mcnfc^Iid;ert 9^atur burd;au^ nid)t «nge^
meffene ^affi^ität ouö, »ermöge beren ber 9)?enfd; in bem 2?c^
fe|)rung^gef^äft ben leMofen :©ingen gteidjen fott i, fejen ater
baburdj ni(^tö x>cn bem, \va^ mv in unferm d;riftncf>en 6ctf»ftk=
tt)uptfein fd>on ber ©nabe @otte6 in ß^rifto ^ufd^rciben ; benn baö
Mo^c SSeriangcn ijl feine ^f>at, fonbern nur. bfl$$ JBorgcfü^t tinex
unter Sßorauöfejung einer üon anbentJürti^ ^er fomiiuenben Slufre*
gung mögtid;en X^at, ja nur baffetbc wai \i6) aU (5r(öfungöbe?
tmrftigfeit manifeflirt, unb o^ne )n>(\(i)i^ fotgcred)t «ud; feine Un*
lufl an ber allgemeinen (Sünbfjaftigfdt mögtid; Jväre, fonbern bie
(SetbllBeru^igung bei ber Un»ermeiblid;feit ber €ünbe aKgemein
fein müpte. jDiefeö 23ertangen i]t a(fo nur ber in bem menfd)*2ü7
liefen ®efd)Ied)t unauetifgbare 9^efl jener. urfprünglid;€n gött*
Kitten 5)titt^eitung, tvetc^e bie menfd)Iid)e 9latur conftituirt, mit:=
^in nid)t an unb für ftc^ fonbern nur fofern fie jur Beftimmeni ^''
ben ^raft er|>oben it>irb, ben ©egenfaj jJmfd;en ^^^atur unb
©nabe bilbet. ^a bie ^araUete stt)ifd;en bem {Sntjle^en beö
*^ Sol. Decl. p. G62. Antequam autem homo per Spir. s. . . rege-
neratur . . ex sese ad conversionem nihil . . cooperari potest, nee
plus quam lapis truncus aut liiuus.
§. 108.' M'
göltt{(^en Seknö in un6 unb ber 3)ccnfd)iverbuiig bcö dvloferg
beivä^rt |t^ aud; ^ier. 25cnn btc (leibentltdifcit ber inenfd}Iid;ett'
9?antv tn jenem 5)?omenf n^dr eine et^en foId)c (eknbigc ©m^fäng?
nd)feit für ein aBfoIut fräfttges ©otfesktvu^tfein, ja gteid^fant
ein 23crfnngen buvc^ ein foId)e^ ergriffen unb tseftimint ju ircr^
ben, mcld;c burc^ jenen [d)cv^ferifd;en $Ict inv^rfonbilbenbe <Bcih{t^{
t^ätigfeit t)erii>anbeTt ivurbe, ivie bicfc^ SSerlangen tiixd) bic'
6e{bflmitt^ei(ung Sl;riili in ber SBefe^rung ju einer ein jnfanis
inent;ängenbcö neue^ ?ekn conftitiiivenben ©elbfit^ätigfeit Qt^^
ftcigert tvitb. '
't'm :. :;r' m,:
B^viiUvM^x^^. SSon ber 9ted;tfertigung. .j.
§. 109. ^c^^ ßm bcn fi^ «efe|)rent>en rcd;tfertigt,"
fd^Iiept in jTc^, bap er i^m bie @i'mbcn ^tx^kht, xmb ifjn
OiU ein i^inb ©otteö anerfcnnt. jDiefc Umänbcruitg feinet
QSev^ältniffcg ^u @ptt erfolgt akr nur, fofevn ber SDJenftJ.
ben wahren <©(auktt an ben ^rlöfer ■^at. r 'i^ 79i.'n:
Stugöb. aSef. IV. Unb . . wirb gclet^rt, baß trir aSerjebung ber »Siim
tcn erlangen unb eor (Butt gerecht gefdjaljt »erben ani ©nabcn um
6I;riftu^ wiüen burc^ ben ©iauben. — Conf. Tetrap. III. p.
231. . . nostri hanc totam (iustificationcin) divinae benevolentiae
Cbristique merito acceptam referendain soiaque fide percipi docue.
runt. — Expos. Siinpl. XV. p. 40. 41. lustificare significat
-jjfff peccata remiltere, a culpa et poena absolvere in gratiani recipere
Soft ^.j.,„, ,ct iustuui pronunciare. . . Certissiuuim est autem ouincs nos . .
, iustiticari solius Christi gratiä, et nullo nostro merito aut respectu.
dim im f. . • -c ■ I • • ,.
... Uuoniani vero lustincationem hanc recipiinus non per ulla
'opera sed per fidem . . ideo docemus . . hominem iustificari sola
fide in Christum. — Conf. Gallic. XVIII. p. 117. Credimus
totam nostram iustitiam positain esse in peccatorum nostrorum rc-
missione, quae sit etiam . . unica nostra felicitas. Itaqiie ... in-
sita Jesu Christi obedientiä acquiescimus, quae quidem nohis im-
putatur, tum ut tegantur omnia nostra peccata, tum etiam ut gratiam
'./it
191 §■ 109.
' '(idfa^Ü iÖ*(«b ■ttsndscamur. '— ibid. XX. Credimns nns sola fiile
fieri Iniiiis iiisiitiae participcs. . . Itiique iiistida quam fiiie nbti.
nciniis pendet a gratuitis promissionibus, qnibiis uns a se dilipi
Dcus d^clarat et ceriilicatur. — ..Conf. Helg. XXII. p. 183.
Interim proprie loqueiido iieqiiaqiiain iiitelligiinus ipsain fidem esse
qiiae nos iustificat, ut qiiae sit ihintaxat iiistriniientiim, quo Chri-
stum iustifiam nnstram apprehrndimus. — ibid. XXlil. Credimus
nostram bentitudinem sitam esse iti pecratorum nostrorum propter
Jestim Christum rfmissionc atqiie in ea iustiiiam nostram coram
Deo conlineri. — ^cl). 1, 12. ©al. 3, 2G. 4, S.
1. Sliic^ in 23e^antTung bicfcö ©cgcnflaubcjJ ftimmt ter
©V^rad; getraue^ Ux angcfüljvten fi;mt^oIifci)en (£d;nften nid)t ge^
iiQit, unb a(fo aud; ber in iinfcrm ©aj iitd)t glctd;mä§ig mit
atten. SBcnn bic einen n:ie wiv ben Sluebruff 9?ed)tfertigung
für ben ivciten 23egriff gctrandjen, fo Ucmd^m anberc bcifür ben
Sln^bvuff «Sünbenycrgetnmg; wenn fic nämtid; bavin unfre ganje
Otüfffcligfcit fejcii; unb fütt bann 9^ed)tfertigung nod^ ettt^aö te#
fonljere^ fein, fo mu§ fie unter jener mit enthalten gebadjt »ver*
ben. 3"beffen ifl cinteud)tenb, ba^ ©ünbenüergctung an unb fiir
fi^ nur bie Sluf^etung einer negativen ©ropc ift, unb alfo feine
S3ejeid)nung für bie ganjc ©tüfffeligfeit fein fann. SBie benn
ou^ i^on unfcrm (Stanbpunft auö t>ctrad;tet au(^ ftreng gencm?
men nur iin SSer^äftnig ju ®oü aufgeboten wäre, aber fein 20»
ncuc^ gefejt, ausJgenommen wenn ein früftercö fc^on fiatt gefun*
ben ])äUc', benn fonjl finb, ircnn einer bem anbern vergeben ^at,
beibc nur ckn fo au^einanber, mt fte vorder waren, ^a nun
bcr ?lu^bruff Ü^ec^tfertigung auf baffelk 33erfa^ren einer Unter*
fuc^ung bcö 33ctragen6 ^inweifenb einen ^ofltivercn i^lang ^at,
jumat an dlcö)t gcl^att tjakn ^ier nid)t ju benfen iji: fo ij> er
fd)on babur^ me^r geeignet, entweber nekn /encm negativen ein
cntfprecfienbcö pofitiveö (Jtement, wie esJ in bem Slugöb. S3ef. er*
fc^eint; ober anc^, mtd)c^ ^ier »orgcjogen worben ifl, baö ©anje
ju bejcic^nen unb nehn ber ©ünbenvergehmg noc^ ein pofitiveö
Clement erwarten ju taffen. S3orjujiel;ett war aber biefe ©e*
Sei4)nung, weil wo bic ©ünbc »orauögefejt werben mu§, eine
§. 109. 192
9te(|tfcvttguii3, nJte fic au^ entfiele, tic ©ünbenioergcBung in
ftd; frf)(ie^cn mup; inbem akr nur untev bcr 9?ed;tfej:tigimg noc^
ettt)a6 ent|)attcn ifi, fo bleibt baö anbcre kfonber^ nat^junjetfen.
2)iefe5 ineT;veve ^ofttiye bvüffen bte übrigen auf eine jtemttc^ un*
kj^immte unb jugteic^ unbequeme SBeife au^ tmxi^ ©nabe er#
Tangen p ©naben angenommen ii?erben; unkftimmt mii ba^
■^injufommenbe ntd;t feinem 3n^aU nad; evftärt tt)irb, unbequem
tt>ett bevfelk Sluöbruff m biefev 9?egion bev ©laukn^te^re über*
dU öon göttttd;er 2:|>ätig!ett ge'braud)t ^tev nut baö Ü^efultat ber?
felkn anbeutcn fott. Unfere SSejeic^nung biefeö ^oftti^cn (äte*
mente^ ift o|)nflreittg Bejlimmter, aber tvenn gteid; ber Stu^bruff
Äinbfd)aft ober 2lboption bei ben ©taubenöle^rern pufig yor?
fommt, bod; fo tt)enig an biefer ©teöe f^mbotifc^, bap njir auf
©4)viftftet(en jurüffttjetfen mußten, in benen er auf baö bej^immf
tefte unb jn^ar in bemfetben ßufammen^ang begrünbet ift. @t^
\)at ^voat biefeö gegen ftd;, bap fie fprac^Iid; n^eber mit bem alt,
gemeinen nod; mit bem anbevn befonberen 2Iuebruff jufammen*
210'^ängt; allein bie^ ijerfc^tpinbet.^ fobalb ba^ ©ocf)^er:^ättni^ ge^,
'^örig auöeinanber gefejt wirb. — ©ans obtt)eid;enb »on bem
evangelif(^en i^ ber ©prac^gebraui^ ,ber romifc|)en ^ird;e für ben^
5(usbvuff 9ie^tfertigung, -inbem fte i^n nic^t aU Korrelat ber
S3ele^rung unb alfo^ nnter ber i^Siebergeburt mit befapt, fonbern
»ielme^r allgemeiner aU btefe, jte.unb bie <^eiligung juglei^ um^
faffenb, gebraud;t. 23ebenfen ivir nun, tt)ie auf ber anbern <BiiU
ber ©laube öor bie S3efe^rung »erlegt tt)irb: fo fte^t man, ivic
beibeö jufammenge^ört, um ©lauben unb 9?e(|tfertigung mi^g*
lidjfi Jveit auöeinanber ju bringen, unb bann befto leichter bie
äted;tfertigung be^ 9)Jenfd;en aU »on feiner Heiligung abpngig
barftellen jn fönnen. . Slber ouc^ abgefe^en ^ieoon !ann e6 nic^t
ratt;fam fein, ben Unterfc^ieb mögli^ft ju uxwi\^tn än)if4>en
be;^, m^- göttliche SBirfung auf ben 9)?enfc^en unb bem tt)a^,
gottli^e Söirlung in bem 3}Jenf(^en ift. 3umal unö :^ier bo^
frühere ^^Itn o^nc göttliche Sinn)irlung in ber (^rfa^rung gege»^
Un ift, unb tt>ir barauf angetviefen finb, baö folgenbc alö in
§. loa.
bem 3Scnbcvnin|t -ßcöviinbct von biefeiu fclbft alö bein 23egvün*
bcnteu u>üI;1 ju uutevi"d;eit)cn.
2. 5^a bcd; bie 9ie(I;tfcrti(^itii(^ baffelbic^C ifi für baö in
bcv 2?e<vnct)tung nii^cnbe Sclbft^ovuj^tfcin, irnö bie 23efcljrinig
für bae in SßtWenevcgung ükr^f^cnbe: |o ifl aud) eine 3(nafüi
gie 5Uni'd>cn ben leiben 5:'()cifcn hitcv ju in'ivnrten; unb bie
93iit'e a(i5 baö bnrd; bvi^ 25eani9t|'cin bcv ^üubc tcmcgte 8c!bft^
bcunijjtfcin fommt eben fo in bcv Siinbenüergc(utncj jur 9?u^c,
tvtc bev von [einer (5ntfte^iing an bnvci) bie Sick t(>äfigc ©faube
im ©ebnnfcn baö iSöeumj^tfcin bcv ^vinbfd)aft ©cticö ijl, alö
Jve(d)cö baffelbc ift mit bcm von ber ?ebcn6gemcinfd;aft mit
(it;vifto. X)(i^ jcbüd; bici^ nid)t fo ju »er fiel; cn ift, afö 06 bie
Süubcnv^ergebung aud) fönne V'ov bem ©fanben I)ergcf)n, fngt
ber (riv, felbR; fonbcvn nur fo, baQ fie eben fo baö Gnbc bcö
alten ,3yftflnbcö auefagt >vic bie 33u{Jc, unb bie ^inbfdmft ©ot:^
teö eben fo ben ßl;avaftcr beö neuen au$fprid;t wk ber @faubc.,2n
^ciDc^ nun i\i atterbing^ eben fo ftnc beibe 5Diomcntc bcv ^e:;
fe^rung \>on ber gefamnUen ST^dtigfcit CF()vifti abbangig, brüfft
aber bod; unmittelbar unb an fic^, nur bas 5>ev^äitni§ beö
SiU'nfdjcn ju @ott a\\^. 3n bem ©efammtleben ber Siinbbaf«
tigfeit Ijat ber (E-injcInc al^ 9)tenfd; fein anbereö S5er|)ci[tnif} ju
©Ott aU »ermöge feiner «$>ei(igfcit unb ©cred;tigfeit baö ^e-
ivu^tfein ber 23erfd)u(bung gegen ibn unb ber 8tvafn?ürbigfett.
Saj} biefeö nun auf^i)ven mu^, wenn erft buvd) unb mit bcm ©(au*
ben bie Seben6gemcinfd)aft mit (il^vifto entftanben i]t, ift offenbar '.
g-ragt man aber, mt bicö gcfd;iel)t: fo ift frei(id) am leidjtel^en
ju fagcn, bafj fe langer unb ununtcrbrocfjencr »vir üon ßljrifto
getrieben »»erben, um befto e^er trir bie <£ünbe i^evgeffcn, weil
fic md;t mef>r erfd)eint, unb fommt bie (giinbe nidit inö 33e*
ivufjifcin, bann aud) nid)t bie (Sd)u(b unb (Strafuni vbigfcit*
2lUein erftUd; tjie^e biefeij bie 23eränberun3 tu 33evljd(tni|feö ju;
» «Pgt. §. 107, 1. , _.
aDtitll. ©loutf. IL 22
§. 109. 194
(5iott eril an bn^ (?nbe ber J^eiltgimg fcjen, fo ba§ «ekn bcv^
feiten baö 23ciDit§t[ein ber ©traftviirbigfett, mithin anä) bie Un*
fcdgfeit fortbanern mü§te; bann aber n)äve and) baö SSergeffen
ber 8d;:ilb fein 33en)upt[ein ber ©ünbenvergebung; benn biefe
ifl trenngleid) nur 5(ufl)ebuncj ctneö früheren bocf) ein ivirfltd)e^
5Beunt§t[eüt, in n?e!ci)em bie (Erinnerung an bie ©ünbe njefent^s
Iid; mit enthalten ift. ©oUen alfo 3f?ed)tfertigung «nb S3efe^^
rung glcidijeitig fein: fo mu§ bie ©ünbenx>ergebung in unö gefejt
fein, rt>ät;venb bie 8ünbe unb baö Sßett)u^tfcin berfelben auc^
md) gefejt ift. Tmx freili^ n)enn bie 33ejie^ung ber ©ünbe auf
bie ^^eiligfeit unb ®erecl;tigfeit ©otteö oufpren fott, tnu§ au(^
fie unb i(;r S3en?u^tfein anberö geitJOrben fein. 3f^ «»« ^^^f
ttie(d)er \id) in bie ^eben^gemeinfdjaft Sprifti ^at aufnehmen
laffen, in fofern er nun »on biefem angeeignet ift, ber neue
2i2 9)cenf4), unb beibe^ tin unb baffelk ©ett)uptfein: fo ifl in bem
neuen 9)ienfc^en bie ©iinbe incf)t me^r t|)ätig, fonbern fie ifl
nur bie 5f?ad;it)irfung ober Otüfhvirfung beö alten 9)?enf4)en. ^er
neue ^Jenfd) alfo eignet fid; bie günbe nidjt ine^r an, unb
arbeitet aud; gegen fie at^ gegen ein frcmbeö, n)oburc^ alfo
ta€ SSeivu^tfein ber (Sd;ulb aufgehoben ift. :©ie ©trafnjürbig^
Jeit aber muj} tI;eiB fdjon hiermit »erfd;tt»inben, t^tiU liegt tn
ber ?eben^gemeinfd;aft (E^rifti nid)t nur aU tiwaß ungeit>iffeö
fünftigeö fonbern unmittelbar hk ^ereitn?i((igfeit unb Sered;tif
gung jur @emcinfd)aft ber Reiben (E^rifii, \vcmit nun unverträg:*
Iid) i^, ba§ er gefeKige unb nod; iveniger natiir(ic()C Hebet für
(Strafe a^ti. i, ober gar no^) fünftige ©träfe fürdjte, ba er ja
aud) in bie ©emeinfc^aft beö föniglid;en Stmte^ ß^rifti oufgenom*
nten ift. Unb fo tt)irb i^m beö ©laubenö Jcegen ba^ ^ett)u§t^
fein ber «Sünbe ju bem ber ©ünben^ergebung. SSaö aber baö
jttJeite ©ement betrifft, fo ift eö nid)t mö^Ud), bap (J^rijiuö in
un^ lebe, o^ne ba^ aut^ fein 3Ser|)äItnip ju feinem SSater ftc^ in
anö geftalte, ivir miti;in an feiner ©o|)nfc^aft ^^eit nehmen.
' SRöm. 8, 28. 35-39.
195 ^ 109.
m\6)ti btc 'oon t^m ^crvüljrcnbc '^ladjt ifl ^inbcr ®otteö ju
[ein ; unb bicfcs fc^tiefjt bic ®cn)aljr(eii^uitg bcr Heiligung in fic^.
2)cnn baö 9?c6t bcr ^int|'c()aft ifi, jnv freien 9;??itt^ati,qfcit im
j?aiii3trcfcn erlogen jit »vcrbcn, unb baö ^TatnViicfcj bcr ^inb?
\d)a\t i^, ba§ fid; burd; ben ^cbcns^yifvimmcnl^ang anö) bie
5lcl;n(id)fcit mit bem 33atcr in bcm ^^inbc cntunfffc. — ©0
finb aud; bcibc (Elemente nnmi^gfid; von einanber j« trennen.
J)cnn eine gijtt(id)e '^Iboptton ol^nc (Siinbcnücrgctning nnire nid)*
tiQ, ba bie 8trafnnirtigfeit j^uvdjt ef^cugf, unb bicfe ^ned;ti*d;aft;
nnb bur^ ©ünbcnocrgcbung o^nc 2lboptic>n tvcire fein conflanteö
33cr^ä(tni§ ju ©Ott gefegt, 33cite aber in bicfer Ungetrennt(;cit
finb bie gänj(id;e Umfeljrung bcö 33cr(;ä(tnijyc6 ;^u ®ott, tvetd;e2i3
nur, fofern mit bem Sluöjieljn bce alten 9^?enfd)en verbunben,
©ünbenvergebung, fofern mit bem Slnjie^n beö neuen, Slboption
^eijjt. Unb kibe ftnb auc^ fo gegenfcitig hixö) einanbcr bcbingt,
ba{j man jebc^ Sfemcnt beibe^ aU baö frühere unb aU baö fpä*
tere anfe^en fann. :Dcnn auf ber einen ©cite fd;eint baö ©e*
fü^t beö atten ?ebenö erfl getilgt fein ju muffen, c^c baö bcö
entgegcngefejten neuen fid) bitben fann, auf ber onbcrn Seite
liegt nur in bem neuen baö dUd)t unb bie Äraft, fid; beö atten
ju entfdjiagen. Wlan fann atfo gteid) rid)tig fagen, nad)bem bem
?i)?enfd)en bie ©iinben iiergeben finb, tvirb er tn bie ^inbfdjaft
©otteö aufgenommen, unb nad)bem er in bie ^inbfd;aft ©otte^
aufgenommen tvorben, erteilt er 33ergebung ber ©ünben.
3. 2)tefe 2)arftetfung ber (Sac^e ivirb jn^ar nic^t Ieic|t bcm
9)?i^^t>erftänbni^ auögefejt fein, atö ob jicber ftd; felbft red)tfertige,
inbem fie fa alieö auf bie (Sinwirfung ß^rifti jurüfffü^rt. Slber
bod;, inbem fie bie 9?ec^tfertigung ganj auö ber Söefe^rung a^f
kiUt, fd)cint fie auc^ biefc eben fo ivic bie 33efe^rung ganj unb
gar (5l?rifto jujufd)rei6en unb fo jirar bem gan^ ju entfprcd)cn,
bap bie beiben X^cik ber äßiebergeburt fid; ju einanbcr xuxl^aU
ten tt)ie 9}titt^ei(ung bcr SSoüfommen^eit unb 5)titt^ei(ung bcr
Seligfcit (^{jrij^i, unb alfo ganj ouf (S^riftum jurüffgcfüljrt )»er*
13 •
§. 109. 196
hm, \x>M)t^ fid) genau aitd; [i)mBoIifd; ved;tfer{igen läpt ', ju^;
gtetc^ üUv bod) ganj aB5uiveid)en üon. jDev I)eiTfd)enbeu 2lrt unb
SBeife, ive(d;e Bei bev 9^ecf)tfertigimg auf eine göttlid;e Xi)ätig^
hit jurüffgeljt, unb kibe ©ünbenyevgebung unb Stboption auf
214 eine tefonbeve 2Bei[c @ott 5u[d)reiH -. Unb biefelh govberung
liegt aud) in unferer Slnlagc, fofern bie . 3?ed;tfertigung aU
Jöeränbevung bc^ 3Serjiättnif[eö ju ©oft k[d;vieteu ijl; mUi
natüvlid; bie Jt^citigfeit ßjott jufommen niup, ber 9}?enfd) aBer
uui* im leibcntlid;en S^f^*^»^ gcbad;t Jvevben fann. 2Baö nun
p<x^ legte Betrifft, fo ))aUn unr unö fd;on mit ber t;ei:r[d;enbctt
DavfteUung baburq) in Sßertnnbung gefejt, ba§ tt)iv alkß |)ie|ier
,. .geprige nid;t üwa fc^on ber ©eltifttl;ätigfeit be^ Befe^rten mnn^
Qkid) ber burd; ß^viftuni Bebtngten unb x>on i^m ^crüorgelofften
juge[d;ricBen ^aBen, alö oB bie 9ted;tfertigung ein 2:^ei( ber ^ ei»
ligung iväre ober an^ biefer hervorginge, [onbern irir ^aBen [ie
ganj aui5 ber ©nmirfung (E^rifti abgeleitet, \vdd)t in ber leBen*
bigen ^mpft^ng'^idjfeit bcn ©laulen Bewirft. 23aö aBer ha^ erj^e
Betrifft, fo muffen tvir feigen, wit ftd) bie gormel eineö göttlid;en
Stcteö ber 9?ed)tfertigung ju beut BiiS^erigen i?er^ä(t. ^ier ift nun
^uerft bicfe^ ftar, t>a^ mx unö biefcn göttlid;en 5Ict fcineöive*
gcö fonnen unaBljängig benfen von ber äBirffamfeit (iljrifti in
ber 33efet?rung, a\^ oB eineö ot;ne boö anbere fein fönnte. 2)ieö
ge|it eben fo auß bcm Bi6^e.rigcn ^croor, inbem ivir unö bie
3^ed;tfertigung felBft unb bie 33ef.eljrung, aU burd) einanber Be*
bingt gebadU, wie eö üud) in bcn fird;Itd)en gormein liegt,
it)ctd;e.ben ©tauBen atö t>a^ aufnel;menbe Drgan für biefen 2Ict
barftetten, bcnn er ivare ja nid;(ö a^cnn er nid;t aufgenommen
• Conf. Belg. XX. ]). 183. Necessariuin est eninl aut omnia qiiae
ad siiluteiii iiostraui reqiiinmtiir in Jesii Clirisfö l'inii e.>se, aut si in eo
sunt omnia, tum enm, qui fide Jp-tumi |)o.ssI<iipti toiam saliitPni liabei*e,
2 Unb bif^i ifi, fiH'evn irii- iiorauefcücn bürffii, baf; tcv Sliiffcvuff rcd}tfcriis
gen, tüic rr ticr crtKirt ill- tcui '^-Viulinifcbfn dixanJiGca tntiprj,4)J, auc^
biblifclj; bieö ei^jeüt am fc^lagcnt)lcn auö Dtüni. 8, 33. . .^ ^'..i'^iiggt
197 §. 109.
iriirbc i, 5n fccr nffctifrf^cn ^^rcfa itnb ^^oefic iin'rb bicfcr 3"*
fcimmcnlmng I>iufüg mit i^cytg auf btc 95cvtrctitn3 iS^vi^i bärge* 215
ftcfft, alo .ot) (5l;rif]uö bcn/cnigcn, in ivcfdiem er ben 0faukn
gcnnrff, nun Öott einreiße, unb i^n jur Gitfjcilung bcr ©iinben*
ycrgcbuuij unb bcr i^inbfdmft em^^fc^Ic. 2Goki freifid) ta^i poc*
Jifdic fcbr ^ervorfttdit; bcnn ev5 til eine flarfe S^cvftnnlidjung,
Jvenn »vir un<? i'^orfteUcn folfcn, ba^ dbripusS ©ctt etn^aö anzeige.
2ßcbcr in bicfcr V>'>fiti^^c" "t^rf) i" Jfii'^i* ncgati'^en formet tiegt
nkr irgenb eine 5l^^änßigfcit cinc^ gi)tt(iri;cn 3tctc6 öon bcr
25irffamfcit (SOvifli ober ibrcm ■)?cfu(tat, nud) nid)t in ber mitt^
tercn (scrm einc<? 33ewcgcnivcrbcnv burc^ Sln-iflum. 2)enn iiM'r
tjatcn /a and) bicfeö fd)on, jvann 3cber unb a^er jcbe^inal jur
23cfcl)rung gelange, nid)t ju bcm 9?cid; bcr ©nabc gcred)net aifo
in bic 5lb^ängigfcit ycn (S^^riflo gefietit, fonbern jum dhid) bcr
Sitadjt unb in bie i?on ©Ott, wit fa eben biefeö baö 3^^^^" teö
SSaters jum (So^ne ifi. '3*^^citc"ö lä^t ftd;, ivcnn wiv fo fiet c6
fein fann c(;ne 33erfinntid)ung nnb mit bcgmatifdjcr (2d)arfe reben
ivoUen, ^icr eben fo ivcnig afö anberivärtö ein jcitfidjer in einem
bcftimmtcn ^Diomcnt crfolgcnber unb eben fo ivcnig ein auf einen
Sinjetnen gcrid)teter 5(ct anncfjmen; fonbern nur eine einjefnc
unb jcit(id}c 2£?irfung cincsj göttlid;cn 51ctc$5 ober 9?atljfd){uffcö
fann es5 geben aber md)t einen fofdjcn fclbft. 2)aö bet^t, nnr
infofern ^ebe bogmatif^e 33ebanb(ung »on bcm (SelbftbeJiMi^tfcin
bcö din^cfncn anegebt/ unb fo and) biefc »on bcm ber 5ßercin*
berung fcinco i^crl;a{tntffci3 ^u Ojott, fonnen trir nuiJ bie red^t:?
fcrtigenbe gött(id)c 2;bättgfcit in ibrer 23c^icl)ung auf bcn Gtn^
jcincn bcnfcn; unb ivcit '^t'^cv biefe 23crdnbcrung an anbcre
baju gebörige fnüpft, fo erfd;eint jene 33<?5ie^un^alö bicfen gfcic^* 210
Sind) flMnbod'fd'.c 3<^rmr(n ftffTfn tiefe nnjfitrtiindiifeit ^l^t irictrof niiit
fclicii in Kf)n,Mnt'fnfcrii 3lii?tn"iffrn, aite tfncn crfi itfini man iid) bie
Slufgabc ilrUt fie aufjn^Icichcii tae ^vidjccvlniltnin flar bcroercjfOt j. SS.
Expos. Siiiipl. XV. p. 4-?. Itaqiie iii.siiticHtionis lienelicitiin rion
pHrtiiiiiir i»;ntiiii pratiae Oei v«"l Cliristo p;iriii:i ii(il)is . . ,
sed in soliduui gratiae üci in Christo per titlem tribuimus.
§. 109. 198
äciti'g. ?yjur in fofern unb ju btefem SBe^uf tfl eine fot^c Sßer*
einjelung unb 3SerjcitHct)un3 göttlicher ^^citigfeit vergönnt, a6er
fte barf nidit für ctwaö an unb für [i^ gehalten tverben, atö ob
bie JKectitfertigung jebeö (ginjetnen auf einem otgefonberten gött^
Iid;c't 9?at^f4)tuf beruhte, n?enn man i^n anö) at^ von (5n)igfeit
|)er gefaxt unb an bem beftimmten 3eitp""ft nur in 2Birffid)feit
tretenb barficKen woUtt i. 33ielme^r giebt eö nur ßlinen endigen
unb allgemeinen 9?at^fcl)tn§ ber 9?ed)tfertigung ber 5)?enfd;en um
(iljrifti njitten. 2)iefer 9^at^fd;fu|j «Dieberum ijl berfetbc mit bem
ber @enbung d^rifti, fonft mü^te biefc ot)nc i^ren (Jrfolg in
©Ott gebac^t unb befcfjtoffen fein, unb biefer Jvieberum ifl nur
(Siner au^ mit bem ber ©djopfung beö menfdjfidjen ®efd)(ed;t^
fofern erft in (J^rifto bie menfd;(ic^e 'iflatüx »oKenbet ijl. Unb
Jxn'c in ®ott benfen uub n^oKen, lüoITen unb t^un ni^t ju
trennen finb: fo ifi aud; atteö biefesj nur (Sin göttlicher 2lct
jur Umänberung unferö 5ßer^ä(tntffeö ju ©ott, beffen jeitlic^e
«r?anifefiation in ber ^^enfdjwerbung d^xi^i x>on ivetc^er bie
gefammle 9^eufc^öpfung ber gj?cnfd;cn auöge^t, i^ren 2lnfang
nimmt. Unb von ba ah i]t auct) bie 5eitfid;e ^unbgebung bie^
feö göttficfjen 2kte«J eine iraljr^aft fietige, erfc^eint aber un6 i^*
rcr Sßirfung nacf) in foüiet üon einanber getrennte fünfte gteic|)*
fam jerfd)(agen, aU einzelner g)?enfd;en ^Bereinigung mit CE^rifio
gefejt n?irb. S3ctrad;ten irir nun bie 9?ed)tfertigung in i^ren
bciben ^-fementen, fo »verben tüir tUn fo fagen muffen, ba§
einen cinjelnen 9^at^fd)(u§ ber ©ünbent>ergebung unb ber Slbop*
tion annehmen ^iepe ©ott unter ben ©egenfaj beö abflracten
unb concretcn ober beö allgemeinen unb einjelnen f^etten, inbem
fa ber 3?at^fc^tu^ ber (grtöfnng nid)tö anberö ifi aU baö attge*
nteinc in beiber SSejic^ung. 5lu§erbem aber ifl bem 9)?enfcben baö
217 5Bett)u^tfein ber ©c^ulb unb ©trafwürbigfeit nur von @ott ge^^
orbnet in 53ejie!)ung auf bie ßrtöfung, atfo nur alö ein über==
aU unb für jeben mit bem (Eintreten ber ^rlöfung in fein itUn
i ySyl, Gerhard IV. p. 147.
19% §• 10»-
ücvfrf)nniibenbeö, mithin Utax^ ti für bad 2(uf()övcn bcrfct^eit
feincö befonfccrcn 9cttltci}eit 9tat^[c{)lurieö ober 5lctc^, fonbern nur
ba§ bem einjefnen basJ ißeiru^tictu biafcö Sluf^crcn^ entließt, iinb
njic bicö im Sufammcn^ang mit ber 2?efc^rung gcfdjeljc, ift oteit
bavgctcgt. Gben [o in 9?c^ug auf bie Slboptiou ticgt in bem
göttlichen 9?at^|d;Iu9 ber Gr(öfung ober ber 9^eufd^i3pfung bj^^
menfd>(id;en gintur fd)on biefeö, ba§ ®ott ba^ menfd)^' '^^^ ^^^^
fd)(ed;t angcnefem ifi in feinem (So^n, fo ba^ eö ''J^^c^ einjetnen
5lctc<? ber bcn (Jin^^etncn ^u einem ©egenftanb '^^^^ gömidien Cicte
mad}C nic^t kbarf, fenbern nur in bem ^fi'nj^.fnc„ ^^u^ ^^^ 53^.
iruytfcin bicfcö 5Ber(;ä(tnif|eö '';;,j|te|)n , nnb bieg 8efd)ie^t ivn'c
okn l^efd)ricben. T)aW-^ ^^^ „„,. g(„e„ aUgemeinen götttid;eu
g^ec^tfertignui^'^^^j-t {„ 33^,1,^ (ji,j: j^ie (jrlöfung anjuneljmen ^a^
'^^"' \*ocTd)cr |td) jeit(id)enveife atfmäMig reafifirt. 2)ritten6
ffl cnblid; nid/t mit (StiUfc^nv eigen ju übergeben, ba§ ftc^ in bie*
fer 2lu$?einanberfejung nod; eine Sl'biveic^ung you ber in «nfcrer
^ird;e ^errfd)enben Sar^ctfung ju verkrgcu fd;eint. 2^iefc tej*
terc ncimtidi \id)t bcn gött(id)en D^edjtfertigungöact für einen be*
clarati?rifd;en an, baf^^ ncimlid; ber 23cfe^rtc ^on ©ott für gerecht
erHärt n.nrb, unb für biefen jugteid; ben ©egcnfaj jivifd^en un^
fcrer unb ber römifdien ^ird)C kJeictjnenben 3Uiebruff fd)etnt fic^
in biefcr C^ntn^ifflung oar rein Crt ju ergekn. 2)ic @ad;c »cr^^
•^ätt fid; at^cr fo. 3ener Slußbruff ge^t aUcrbinge auf bie {;ier
Cjcuiugnetc 9??e^r^eit gottIid)er D?e4^tfertigungöacte ober 3)ecrete
jurüff. 2)enn ki bem einen atfgemeinen ivürbe man fic^ nid;t
Teid;t baö ^ectaratorifd)c a'bgefonbert bcnfen. ©ott ^at ben (5r^
lÖfer georbnet mii burd) i^n tk (Sünbe ireggenommcn unb bie
g}?enf4)cn ©ottesS ^inber n^erben foKcn; unb fo ivie in ®ott ©e*
banfc unb ^^at eineö ift, unb er feinen ©ebanfen burd; biesis
Z\)at auöfprid)t unb bicfe i^n burd) bie 5Berfünbigung fort;
^Panjt: fo ivare ein tefonberer 5(ct, n)oburd) ©Ott — benn fo
müßten \t>ix eö bod; faffcn — ftc() fclbfl fagtc, tvaö er in einem
anbern t^ut, ctwaö üöttig tccreö, fonbern biefc in ben (3d;riften
be^ alten 3?unbei3 ^äuftg 5;)orfommenbe ^vorm ift nur eine öon
§. lüO. 200
ben bort ctti^eimtTc(;en 23ermenfd)It^unßcn @otteö. SlBer c6..ifi'
cjenauer tctTQci;tct mit ben einzelnen becfaratov{f(f)cn SIcten nic^tö'
anbereö. 2)i£fcr fönntc alö folc^cr jud;t teanrfen, ba^ baö Se*
n>u9tfein »Ott bcm ^Kiterseugen bei* Sünbe nidjt itJteber entftänbc,!
iriib bann tVi'ire er bod; alö fotd)er leer, unb eben fo bie 2)ecTa:ä
raiton ber ^tnbfc^aft, Juefc^e an unb für ft'd) nicf)t im ©tanbe
ij^ 511 ycr'^inbern, bap ber ?Dienfd; ftd; einer ^^cilna^me an ber
gcinb[d;aft gegen ©ott tciüu^t unrb. (5r tvirb alfo nur üwa$
burd; ben 3ufammentjang mit ber tk i^efe^rung ^ert)orrufenben
(5inunrfung (Sl^rifti; \i\\)vm wiv uns biefe dkr aud) öuf bie aK*
gemeine 9i)ttlid;e Slnorbnung jurüff: fo üerfd;ivinbet un6 baö be*
daratorifdjC tvieber in bem fd)öpfeiifd)en. Sßo^I aber fann man
mit dlQd)t fagcn , ^cber 2Iet ber 33efel?rung fei, in fofcrn jugln(|)
ba6 23e>t»u§tfein ber «Süubeni^ergelnmg unb ber ^inbfd)aft ©ot::
teö mit bem ®(auben entfielt, in bem ?D{enfd;en felbft eine 2)e==
»ilaration beö aUgemeincn göttlichen 9?atl)fd;Iuffeö um (2t;rifti wiU
Ten ju rcd^tfertigcn. 2öa£^ aber baö 53er^ä(tnig jur römifd^en
ßirdie betrifft: fo ifi eö nur fd)einbar, ba^ unfer ©egenfaj gegen
fie auf ber bec{avatorifd;en ^efd)affenl;eit beö o,öttüd)tn dUd)t\iiy
tigungöacteö liege, unb fie Jvirb \id) ivenig einuerftanben erfldre.it
mit ber ?lrt, \vk biefe 23efd)ajtent;cit ^ie'r getdugnet ivirb. 2)enn
Ijier hUiU eö bcd) babei, bag^ ber SDccnfd; gered}tfcrtigt fei, fo*
fcatb ber ©taube in il;m geirirft n^orbcn ', i^r ^nfei'tffe bagege.it
tj^ fefijufleaen, bag er eö erj^ werbe burc| bie äöerfe. _^
219 4. 2öaö enb(id) biefe entfdjeibenb prcteftantiid)e ^e^r^ycife
betrifft, bag nur burd; ben ©laubcn gevedjtfcrtigt n^erben, taö
tjeigt, bag bie 2lnn)enbung jeneö attgemein g5tt(id)en 9?ed;tferti*
gungöacteö auf ben einzelnen g)ienfd;en an bie (Jntile^ung beö
©laubenö gefnüpft unb burd) bicfelbe bebingt fei: fo ift jTe frei*
Conf. Bflg. XXIV. p. 183. Fide xitique in Christiiui iustlficainiir,
'et qiiiilpin priusquatn bona opera praestiterimus. — Apol. Conf. II.
r. . quod fiiles sit ipsa iustitia, qua corani Deo iusti rpputainur . .
qiiia aix'ipit poDiissionem . . seu qnia sentit quod Christus sit nobis
factus a Deo sapientia iustitia sanctificatio et redemtio. j^
Ml §. 109.
My um fo notbtvcubtj^cr, mmx man fi'rf; fcic 9?ccf)tfcvtt(^img aU
einen b(e9 bcctarn(orii'cl)cn %ü i>orftc((t, it>eil eö [onft kid)t baö
Jlnfebu gcn)innen fcnntc, a(ö irerbc tie (vrföfung tem 9}(cnfcl)cn auf
eine n?infiil)r(id)e, b. ^. k^üglid; auf il)n griinbtofe Sßeife angcs
eignet. Sllleiu ciud) Jvcnn wiv baö unrffamc iinb bccIavatLnifc()e
nid;t you einander tvcinicn, ifi tod) glcid; notba^cntig ben ^unft
jH bcjümmeu nnb bie ?lvt, wann unb unc bie red){fertigenbe
öiJJt(id)e S:l;atij]fcit iiii) an bcm g)ien[Äcn üoUcnbct J^ievübev
luin finb bie 2luci"agcn unfcrcö (ga^^cö biefe. 3ucvft, ba mit
bcr eiinbcnoergeOung nnb ^inb[d)aft bei* 9)icnfd) ein öegcnftanb
beö göttlichen äöol?(gefaUen& nnb ber götttid;en ^iek ifl, ba0 er
bicfeö nidjt eljcr iinrb, ale inbcin er (^Ijviftum glauHg ergreift '.
Xaxin liegt akr fcinccwcges^, ba^ er öcr^er ein ©egcnftanb beö
gött(id;en ^^li^falicnö cber 3crtteö fei, benn bergfeidjen gicH e$$
iud;t. Sonbevn ber Sluöbruff ,,überfef;en", bef("en man fid; an
einer anberen Stelie tebicnt, ^at ^ier feinen eigentfidien ©ebraiid),
inbem ber Ginjetne voriger für &ott gar feine ^erfon in biefcr
23cjicbung tft, fonberu nur ein 3:ljei( ber 93iaffe, anö ti'e(d;er erft
burd) bie gort>rirfung fceö fd)öpfcri)'d)en 2lctei5, aui bem bcr (Sr^
lefer ^ermn-ging, ^krfonen a^erben -. SBot akr i\\, ba ber
©laube nur auö ber Sßivffamfcit (il;ri|lt entfielet, biefc«^ in inu22o
ferm (£aj entt)altcn, bap feine natür[id;e 23efd)affcn^cit beö 53?en*
fd)en, nid)tö ivas fid; in iljm abgefeljcn von ber ©efammtrei^e
ber bnrdj (Sljviftum ycrnütteiten ©nabcnunvfungen geftafret, fein
SScrbfiÜni^ 511 ©Ott änbcve unb feine 9ted;tfertigiing kunife;
mitl^in ba§ es? ^icju fein 33erbienft irgcnb einer 5lvt giebt. Soor::
au^ S'igfeid; [ofgt, ba0 vor ber 9?ed)lfertiguitg a((e 9)(enfd;cn vor
©Ott glcid; finb unbci"d;abct bcr llng(cid)kit ber 8ünbcu foiröl
al'ij ber guten äöcrfc, unb bicö enl[vrid;t aucl) gcirif? bcm 8clbftbe-
* Atqni extra coutrov('rsi,uii est iiciiiiiicm a Di'o extra Clirisluiu diligi,
Calv. Itisiitt. IM. 11, 32. I. s'".',
' S^Ia griitia reiiemtos (lisrernlt a penlitis, qiios in imam pcnlitionis
cniicreverat iiiassam ab ongiiie ducta causa cniiiimmis. August.
Euch ir. XXIX.
§. lOö. 202
it)it^tfein ctneö 3eben, fect ft^ tn ber ©emetnfc^aft (S^rtftt ftnbet,[
ii?eim ev auf feinen »origen 3"ftanb in bem fünblid^en @efammt*l
Tekn jurüfffic^t. ß^^itene. ai5enn nad) bem obigen in ber
9ted)tfertigung bic ?0?itt^ei(ung ber ©cligfeit d^rijli ift, n)ie in ber
SSefe^rung bie feiner SSoüfommen^eit, unb ju bem ©tauben nid)t
nod) etwa^ jufommen mu^: fo ift ber ©laute feügma4)enb, unb
jnjar fo, ba^ biefe ©eligfeit burcf) nid)tö anberejJ I;in5ufümmenbc6
yerme^rt iverben fann, b. ^. aKein feligmad)enb. 23enn burcf) ba^,
ivoburc^ bie ©etigfeit vermehrt iijerben fann, mü^te fte aud) cnt^
flehen können. 3a biefe ©eligfeit ge(;ört ükrl)aupt ju bem, it)a6
am tvenigften ein ^c^x unb ?0?inber aufnimmt, fonbern fic^
mögtid;ft gteid; hkiht 2)enn ivk bie SSereinigung be^ göttlid;en
mit ber menfd;tid)cn 5?atur in (J^rifto bei at(er Uebung unb
^ortentwiffUtng bo^ biefetbe blieb: fo bleibt aucf) unferc SSerei*
nigung mit ß(;rifto im ©tauben immer biefetbe. 2Bogegctt
brittenö auf bie ^ieüon geinö^ntic^en gormetn, baf ber ©taube
bie causa instrumentalis ober baö oQyavov Irjmi'MV f'j;*;^. j,{g
221 9^cd)tfevtigung fei, unfere 2)artegung bci^ ©a<i)^e:'^ättniffe6 atter^
bingö mdji fat)rt. Unb biefe gormetn finb aud; atterbingö öieTen
SWifljerftänbniffen aus^gefejt, unb v.icfjt fe^r geeignet ein mji
über ben ©egenjianb s« ^eri:,veiten. 2)enn eine iverfseugti^c
Urfad;e gehört gar nid)t aiö ein jvefenttid)er S3ejianbtl)eit in ben
33crtauf ber gan^e;;( ^^ätigfeitsJrci^e, Jvobei fte gebrauefit it)irb,
fonbern mn::, ge ba6 irrige getrau, tvirb fte Ui Btiit getegt,
ber staube aber mu{5 immer bteiben, (Sin aufne^menbc6 Drgan
Qitf ber onbern <Biiit gebort in ber natürtic^en (Sonfiitution, unb
auö biefer gormet fann ftd; atfo tin (Bdjtin bitben, a\^ ob ber
®\anlK ettt)aö iüärc, ivaö 3cber ju ber SSirf famfett ber gött*
tid;en ©nabc fd^on Einzubringen miiffe, ba it>ir bod; nid)\^ atö
unfere tebenbigc (5mpfängtid;feit mitbringen, Jt)etd;e j[a baö Jüa'^re
aufne^menbc Drgan ift; unb 'oiz\k\d)t ift eö biefe formet, it>et4)e
manche ST^eotogen yerteitet \)Oii ben ©aj aufjuftetten, ba§ ber
Q!)\anU unfereigneö 2ßer! fein miip, unb erft tt)enn biefe^ »otf*
brac|)t fei, fönnten bie SBirfungen ber gotttid;en ©nabe beginnen.
203 §. 110.
3n?citeö ?c^rflüff.
§. 110. 3« ^fi' £cknögemcin[c{;aft mit (5t;vifio tDerben
tie natürnd)cn Gräfte ter SöietergeBcrnen i|)m jiim ©e?
trauet) angeeignet, ivoiauö jT(^ ein feiner Q3oKfommen|)eit
unt> (Seligfeit ijernjanbteö Sekn bilbet, tt)etcf;c^ ter (Stant)
ter ^^ciligung |)ei^t.
1. :Die 23cik^attun3 teö Sluebruffß v^ciligung redjtfevtigt
feine 64)r{ftir.ä§igfeit ^iutängtid); allein t>a er i)on bem jiemtid;
untefttmmtcn unb burd) auöeinanbergebenbc (Jrftcirungcn nnb
@ebraud)ött)et[en nod; »ertüiffettev ge»vovbenen 33eßvtff be6 ^et*
ligcn abfängt, kbarf er für ben bogmatifc^en ©ebraud) nod) ei* 222
ncr Srfläruiig. 2)aö näc^fie fpvad;ge[d)id)llid)e 9)?oincnt, tt^a^
babei in Slnfc^Iag fommt, i^ ber alttefiamentlic^e ©ebraud; beö
2Bortes5 üon alle bem, wai mi bem gemeinen SSevfe^r beö ?e*
ben6 abgcfoubert nur einem auf ©Ott ft'd; bejie^enben ©cbraud)
Qtmi^t ift. X)k\t ^ejie^ung auf ©Ott aber ift o^ne Unterfc^icb
in jeber ^T^ätigfeit, n^etc^e auö einem t>on (5()rifto auöge^enben
3mpu(ö erfolgt, wdi baö abfotut frdfttgc @otteebe»t>ujjt[ein
d^rifti fie I;eri^ovbrtngt, unb fc^tie^t i^on fetbft bie 21bfonberung
»on ber 9}titt^ätigfett in bem ©efammtleben ber ©ünb^afttgfeit
in fid). Unb ba ber men[d)fid)en 9?atur bie ©emeinfd)aft etwaig
njefent(id)e6 i\\f fo liegt fd)on hierin bie 3Sorauöfejung einer
tt}irffamen STenbenj ju einem neuen ©efammtleben, fo ivie aut^
bur(^ ben angefü(;rtcn alttcftamenttidjen ©ebrauc^ ber ?tu6bruff
mit ber ^riefter(id;en SBürbe alter e^riften jufammen^ängt unb
baö neue ©efammtleben atö einen geiftigen STempel bavfteüt: fo
ba^ ber ©tanb ber Jheitigung aud; alö ber 2)ienft in biefem
^em^et betrad)tet Jrerben tann. ^ä biefem Sufammen^ang mit
ben cigentl;ümtid; d;rifirid)en ^becn erfd)eint bie 2?eibe^attung
bes Sluebruffs auä) in ber bogmatifd)en eprad;e um fo wiiiu
fc^enwert^er, a(ö man an feiner ©teUe nur ju ki^t m^ fot*
§; 110. 204
d;en Stuöbrüffcn ereifert föniite, ivetd^c ba6 etßentpmTtd; ^rijli
Iicf)c in bem ©cift beö itcucn ^eknö el)cr tn ©chatten ftetfen
itnb eö tx\d)\vcv^n »würben, bie d)rift(td;e CeknsenhüiffUnig von
b'er'nl(mät;ltgen 2}olIfommen^eit auf bem Mo§ itatür(td)en SSege
ju untevfd^eiben. — ^aö jweite 9}?oment tfi ber 3iif^n^wen^anJ
be^ Shi^bruffö • mit ber S)tiiio,Uit aU gi)tttid;er ©tgen[rf)aft, ba
anr bcnn natürlid) tci ber oben i bai)on gege-I^enen ßiiltdrung
ftc'^en Bleiben, d^ kndjttt aBer ein, bfl§ ber 3SiebergeBornc burc^
bie ^ier mi)tv ju entiwiffetnbe ?eBen^Jt)eife aitcf) tn 5Inbern ba6
223®eit?iffen entJxnffeff, tn bem ^aa^ aU aik feine ^tljätigfeiten fic^
»on bem, iyaö in bem ©efammtleBen ber (Bünbl;aftigfett gcs^
fd;icl)t, entfernen. — ^n Beiber 23ejtel)nng aBcr fönnen wix
ben 3iJf^^"^ "^^^^ .f)ei{tgfeit nennen, tt)eld)eö foüiet it^dre alö |)et*
lig fein, fönbern .^eifigung, ixne Bcifig trerben, ft'd) ^eiligen,
ivcld/CÖ itir aU Xxad)itn nad) ^eitigfcit burd; ben 5Iuöbruff
«Heiligung Bejeid)nen. SBdrc je'neö bie ?!}?einung, fo tt)dre in ber
SöiebergeBurt fd)ßn eine yöKige a^evivanblung ju (gtanbe gefom-
men, fo ba^ j>ber B^ft^^^^wcnl^ing mit bem fünbigen (Sefammtle^^
Ben gan^ anfge(;oBen iinäre, unb im 5UigenB(iff baö ganje Söefen
X)0\\ bem SeBen (^^rifti üottfommen bnrd;brungen unb in feiner
©ettjatt fein tnü^te. ' Hlßbctnn aBer iydrc bi«fe Unuranblung
ganj ein X^tii ber SöiebergeBnrt, unb eö lüdre öBer bas^, Jijaö
fid) auö i^r entnnffelt, gar feine 2el;re aufjuiteKen.
'."jiii>3f^ nun atfo bie j^-^eiligung aU ein ^ortft^reiten ju yerftefien,
fo' ba§ von bem äßcnbcpunft ber SBicbcvgeburt an ber ®e{;alt
ber 3eitcrfüUnng fid) immer treiter ton bem, )va^ jenem 2öenbe*
:punft voranging, entfernt, unb ber reinen 2Ingemeffen^eit ^u bem
WQ 'ß^rifto auög-e^enbcn ^mpnt^^ atfo and) ber Unnnterfd;eibBar;!
feit von (^[;rifto fid) immer me|ir nähert: fo »r erben aud; biefeö
bie Beiben ©efid^töpunfte fein, au^ benen ber <Stanb ber Spdli:!
guug 5u Bctrad/ten ip-,
> asgt. §. 83. '''-^^
m §. HO.
2. SGcnn iiuv atfo jiiev|l beii 3uft>i"b t'c^ i« t»cv .^eüigunö/
Begriffenen ücrgleid^en mit bem iva(? bpf Sßiefcergebnvt i)ovanßing:
fo iviib CJJ üovjüijticl) nicl)t anf bcn Untcij'd}icb \?on ben ??iouieu«^
tcn anfonimcn, in iveldpcn fid; bic i:ci-v[ri)aft bev Sünb(;aftit]feit
manife|tirte, fcnbevn inctmc^v »on bcncn wcidjt fdjou bev vcrte*
rcitcnben ©nabc angeleinten. Xic\c i?ovl)ereitenben SSirfnngeu
büifen mx nid)t etwa nur q\i\ 2(nnäl)cvnni3en an.bie ^ut}c uub
ben ©Uiuku in Öcbanfcn imb Öcfüb(eervcv]ungcn ,kfd)vanfcn,
[onbevn fie ivcrben fid; aud) in vf-^anbUingeji scigen,. .ba eö gegen biesjt
Sf^cUur anü-c bap teH;aftc ©ebanfen unb §.<?rfg -©emutNcrvcgun'
gen nid;t foUten einen [vcitid; nad; bcni @rab bcr 51>eru^anb[d;aft
ftarfeven ober [d)unid;eren Ginfluf^ auf gfeidv^eitige vrianbtungen
äug'ern. ^a cö ift möglidj, bap fogav tei i)ftever äöiebevfe^r
gteid;artiger ßiniüirfungen bic tt;ätigen ^iefuüate berfel&en burd;
bie Söiebei'öoUing erleid)tert tverbcn unb fid; ju ©eivobntjeiten
Hlben. 2(bcr in jebem einjehicn gvittJornrnt bei* 3nipu^^ S"
fo(d;er SlKinbcvung bcr .<öanblnngcn nnr von au(jen, unb bleibt
fo lange irirffain ali bie momentane Erregung nod) fortfdjan'ngt,
o^nr bap er im ©tanbe märe fid; üou innen ^cr ju reprobu*
ciren, ivie man baö and? fonfi t;änfig ftnbet, baj) (Einern bernac^
frcmb eifd;eint, wa^ er in goigc einer aufgebrnngenen 9^id;tung
get[>an. ©old/e ^anbUingen gehören a(fo nid;t bem eignen ^e#
ben bey i;anbe(nben, fonbern einem fremben ^d^m iveld)ee fid)
in i^m fräftig enveifet. «J^anbUmgen a(fo, meidjc benen bic bem
gtanbe ber v^eifigimg angeboren dtjnUd) finb aber nidit in ber
SBicbergeburt iljrer Urheber gegrünbet^ finb eigentlich ^anb(ungen
bc^ d)riftli4*en ©efammttebcnö tt?c(d)Cö eine @ewa(t über bie
(Sinjefncn ausübt. Serfelbe galt ift aud; mit ben ®e»t)ol;n^citenV
bie fid; auf biefelbe ^dit bilben, Jvie bie«5 auö bem 23cifpief, bef*
fen fi^ bie (Sd)rift bebicnt von ben; 33erl?ci(tnip bcr 55rcmbltnge
ju ben eingebornen 33ürgcrn cine^ 33o(f^ i, am beften ^u er*
feigen ift. 2)enn bie le^tcren hilten .uu4fr fid; D?ed;t unb ©itte
» ep()Ef, 2, 19.
§. 110. 206
auö tnncvcv ^vaft beö i^nen ßemeinfam cintt)o|)ncnbcn eigen*
t^ümtt({)en ©eifiej^, unb ft'nb inbem fie fo l;anbeTn ganj in i^rer
9?atur. 2)te grembli'nge btngegen 1)aUn an bcr ©Übung ktbev
feinen ^^eil, iveit fie bie fo Mtbenbe ^raft nic^t in fiel) tragen,
225 aber fte geit)ö|)nen ftd) in bie ©itte hinein unb fianbeln if>r ge*
mä^ vielfältig aiic!^ ba, wo e^ nic^t von i^nen geforbcrt tt)irb;
fommen ft'e aber in bie J^eimat^ jurüff, i»o biefc ©nftiiffc eineö
frembcn ©emetnn?efen^ ouf()ören, fo entwi)f)nen fte j?c^ au^ von
bcm angenommenen mit ber größten Ccic^tigfeit. S^ ift alfo
nid)t fowot bie ©eflatt unb noci) n^eniger ber numerifd)e Sfficvt^
einzelner <^anbtungen ober ganjer 9?ei^en, it)eld)er ben ©lanb
ber ^eifigung von bem 3"f^«n^ ^c»'^ ^^^ SBiebergeburt unterfc^ei«
bet; fonbern biefeö, ba§ in berfetben bai^ 5f?tcl;tme^rfeinit)oKcn in
bem bie ©ünbe iviebererjcugenben ©efammtleben eine abf^o^cnbe
^raft geivorben ift, tvetc^e in ber ^orm einer ivefentlic^en 2e*
ben^verrid)tung ftettg forttt)irft, ivetd^e aber fetbj^ nnebcr nur tin
2luefln§ ift, von bem fid; ber aufne^menben (Jinivirfung (J^rif^t
"Eingegeben t;aben, tvetc^e^ nun in bem ganjen «Sipftem bcr
@elb|^t^ätigfeit \i^ ju einem ftetigen von (J^rij^o benimmt fein
ivotien befefttget l)at. — Unb biefeö l\tiU auc^ ber einjige ^dU
bare Unterfc^ieb, tvenn ivir umgefe^rt eben fo von bem neuen
^tUn auf baiJ aitt surüfffel;en. 5^ämli4) ba feibige ^räfligfeit
be^ ©otteöbeivu^tfeinö nid)t urfprünglid; i{t, fonbern biefe geifiigc
?D^itt|)ci{ung unö erfi ju 3:^eil mrb, tvenn tic ©ünbe ft(| fc^on
aU eine ^la^t entiviffelt ^at, unb M^ jeitlid) entn^iffelte anc^
nur auf ^titii<i)C Söeife burd; entgegengefejte^ ge|»oben tverben
fann: fo ivirb nid;t nur bie 2lnnvil;erung an j[eneö ^id baburc^
aufgehauen, ba^ aud; ber f4)on jur @e)vo|)npeit geivorbnen unb
alfo kid)t unb oft ivieber angeregten ©ünbe bur^ jene abftopenbe
^raft mup entgegengearbeitet rt)erben; fonbern ba bie @ünb|)af*
ÜQidt etneö jieben aud; vor i^m unb au^er i^m begrünbet ij?,
fo fann bie ©ünbe felbft in feinem votifommen ausgetilgt n)er*
ben, fonbern Wiht immer nur im Söerfc^ivinben begriffen, ©o
iveit fie nun noc^ nic^t verfd;n)unben ift, n)irb fie m^ no4> fön«
207 §. 110.
ncit jum a3or[rf)ein femmcn; itnb fo wixh cd taf;cr tu bem
©tanbe ber ^^eiligung .f^anfcliingcn gckit, mid)z fogar fotd)en22o
vor ber 21>iebcrgehtvt f5euu>i)n(icl)en ci^nfid; ft'nb, in w>c\d)cn bic
©etvalt bcö fünblidjcit @cfammt(cknö basj tjervortrctcnbc ift, unb
bie Spuven bcv vorbeveitcnbcn @nabc jTd) inncriid; vcvtcrgen.
5a iiod; itie^r, Jvcnn auf bicfc 2JBei[e baö 2ßa(f)ötbum tu ber ^ei*
lii^ung nid)t ot;ne füldicu «ampf üor fid; gel^t janfd)cu bem neuen
unb bem aftcn ??(cnfdKn: fo nnvb fogav bicfcr iiampf in feinem
ganzen $Bev(auf nid)t einmal ein gteidjmä^iö fovtfdjreitcnbeö
3une^men ber 9?iad)t beö einen unb SUme^men ber ^a^t
beö anbern barfteUen. .T)cnn burd; bie (Sinivivfungcn bed
unö umget»enben fiinbfid)en ©efammtlebend Jvirb bie eigne
©ünb^aftigfeit eineö jeben immer aufö nmt aufgeregt: fo
ba^, ivenn aud) bie lejtere an unb für ftd; möchte fietig 6e<
fd;ränft n^erben burd; bas^ 2Sad)öt^um bcd neuen 9)?enfd;cn, fo
fann bicö bod; nid;t auf biefelt^e Sßeife te|)auptet Jverben von
ben 23erftar!ungcn, iveld;e fie von an^m erhält, äßenigftenö
fönnte eö Bei bem {»unten SBec^fet auf biefem ®eHet, inbem auf
bie unregelmä^igfte unb unyor^ergefe(;ene Söeife baö einzelne ?e*
ben Kitb ftvU'fev tafb fd;>t)äd)er von bem fünblid;en ©efammtte^
Un ergriffen nnrb, nur burc^ iin kfonbereö SSunber nid;t aus?
bem natürtid)en @ang ber götttidjen ©nabc in bem 2)'tenfd;en
erfidrt «werben, Jvcnn nid)t in j'enem Äamvf auc^ einzelne 9)?o^
mente einträten, in benen bie ^^lad)t ber (günbc j^ärfer ^ervor?
tritt, aU in früheren. 2(ud; nad; ber 2öiebergetnirt alfo jeigt \id)
ein mannid)fa(tiger 2Bed;fet von 3u|länben unb mit bemfetben bie
Dteue, uub j^var nid;t immer nur Heine über geringfügige^.
2)iefe ^eue ift aber bod; burd; baö feftfte^enbe innere 9?ic^tme^ri
feinivoKen in ber ©enmlt ber ©ünbc von feber früfjercn unter?
fd)iebctt unb nur aU vevfd)n)inbenb gefegt, eben ivie bie, ivet^e
fo lange nod) Ui bem ©e^orfam gegen bie von dfjrijlo auöge«
|)enben 3mputfe einiger äöiberf^anb flatt finbet, and) alte ^anb^
Jungen, iveld)e a(e grüd)te biefeö ©e^orfamö erfc^einen, aber 227
ciuc^ bie ©puren bed 2Biberftanbeö jngen, begleitet. Unb Jvenn
§. 110. 2m
and) tt^egen jenev ji»ifd;cn cintretcnben 3^«pilTß ^<>w yioämv^
o:?-I)anfcen[eiii bev (Sünbcit cinjeüie ^lugenHilfe im ä>crg(cid; mit
anbevii aU 9^üfffd)ritte erfd^eiiteit fönneu: fo |be^fi;t: bt>4|' füt
ftftfiö 33eJ»uptfeirt barüBer, ba^ je ßvöper bie 9?ei^e fotd;er
©•d)ivanfungen ift bie man jufammcnfd^aut, um bej^o övöjjer and;
ötles in einanbev gered)net bie goi1fd)vitte feien; unb ba^ bie ®e^
wi^ydt beö @(anten0 al^ 23erftcinbmp ^f^,3ii[ammen^angö mit
(^^rifto uub';.alö SSo^IßefaKcn an bemfelben eben [o immer im
3uncl;mert fei, bap in ben (^f)vijlo ongeeigneten Gräften bie
(Bünbe nid)t lann irgeubn^ann neuen 33cfij ergreifen, Jvä^renb
fte au^. bem olten vertrieben n)irb. ^ieburd; yorsügtid), bafj bie
(Sünbe feinen neuen S3oben gemnnen fann, unterfd)eibet \id) xion
biefcr <BnU bcr ©taub ber Heiligung om teftimmteften x>on aU
lern früheren.
3. 5öetrad;ten it>ir nun 'oon ber anbern 6eite, im'e biefer
3nftanb fid; ber ®(eid)^eit mit (^"t;rifto nähert: fo |)akn \x>iv
eine ©renjc, bie iin^ nid)t ju ükrfdjreiten gegeben ift, fc^on
üben gejogen. 5^cimlid) ba^ »on Einfang feiner 9}ienfc^irterbung
m ßl^riftuö fid; auf aik 2Beife naturgemäß aber f^etig unb un*
unterbrod)en in ber organifdjen ^Bereinigung mit bem if;n befce*
lenbcn ^rincip jum Sienft bcffelben entmiffcfte; feinem Slnbcrn
(;,(ver,,ber feine ^erfönlidjfeit au^ bem ©efammtieben ber ©ünb^
^aftigfcit mitbringt, eine fo(d)e vergönnt ift. ^a biefcr Untere:
fd;ieb von (^lirifto muß genau betrad)tet in jt'ebem Ü)comcnt gefejt
fein, unb nad; 9)?aa9gabc ber 5llarl;eit bey ©elbftbemiifjtfeinj^ in
23ejiel)ung,., auf : ba0 göttUdje ober ber (gr(eud)tung aud) jum
iiDirf(id;en S3ewuptjein fommen. 3!)enn überatt n>o nod; llnvott*
fommen^eit ift, fe>(d;e ncimlid}, bie nid;t lebigtid; bie (^orm ber
l<:itiid)cn ©ntmfflung auöbrüfft, fonbern aud; in 23e5ug auf baö
ä5erl)ä(tnif) ber ST^at jum 3i"P"^^ biefen 5^famen verv^icnt, ba
228^iHvb and) eine S-rinnerung begrünbet fein an baö otte idcn
mit(;in eine reale JBergcgemvdrtigung 'beffelben, fofgtid; aud; in
bcn 3)tomcnten, ive(d)e fd)cn an unb für fid; eine 5-ortfd;reitung
iii ber ^el;nUd;leit, mit ßt;rifto entjjalten, boc^ ein S3en?uptfeitt
209 *. HO.
ter eünbe. 3)iefcö ^inbert aber nic^t, ba§ nid)t aiid) in jcbcm
5)(omcnt bcö gtnnbeö fccr Heiligung tcr 3"^'^'">"f"^^"9 '"^t
(itjriüo a>irffam [ci, unb alfo bnö Scbeit in jiebcm 93?omcnt bie
ibm in iinferm (Saj beigelegte $^e^eid)nung verbiene. !J)ieö liegt
fd)cn in bcr dtn aufgefteUten ?lna(ogic, bap bic Sßicbergebnvt
(in^ufe^en fei anc ber gött(ict)e Scrcinigungcact mit ber menfd;*
Ii(t)en 9?atur, unb bic 43ei(igung \vk bcr 3»^^^"^ K^^»^ 33ereini*
gung. 2)enn unc jener 5i>creinigungövict nicljfö gewefen tt)ärc adS
ein erfolglofcr (5cl)cin, »renn er nicl)t einen bcl)ari1icl;cn S^^tanb
lebenbigcn Sßcreintfcinö hervorgebracht battc, in ii>c(ct)cm bcibe^
liiert me^r ju trennen war, [onbcru bie menfd;(id;c 9?atur fid; in
QÜcn i^ren SScrrict)tnngen aU ein 2Ecrfjcng jener gött(id;en
^raft bcn?icö: fo ti^äre and) bie von ber göltlidien ilraft in
ß^riRo ausgc^cnbc bcn ^-injefnen mit ilpm \)crcinigenrc 3:l)ätig;
feit in bcr Söicbergcbnrt nic^te^, nnb »on flüd;tigft vorübergehen*
ben 9?egungcn nid)t ju untcrfd;ciben, gewi^ aber nid)t^ a^cniger
atö baö (5nbe eines alten unb ber Slnfang cineß neuen ?ebenö,
irenn nidjt jener 2lct fid; in jebem ^loment jeitlic^ lüirffam er?
nnefe, fo ba^ jicbcr ?Diomcnt alö eine 2Bicbcr^o(ung bcffclbcn, a\i
ein neucj$ von ber aufnebmcnben 3:'^vitigfeit (i\)vi\ti ß:rgriffen»ver*
ben an'jufe^cn ift, unb a(fo ein ncucö 'i'^idjt für ftc^ fonbern in ber
@emcinfd)aft mit (Il;ri|lo fein >vo((cn in fid; fd;(ie§t. 3» bcibcn
jufammcn aber i\t bic unfünb[id;c S3oÜfomnien|)cit, atfo aud; für
baö in fid) jnrüffgeljenbc Selbftbcwu^tfein bie ©efigfcit dljrifti
mitgefe^t. SSoücn ivir unö nun and) l;ier bic ©renken ber
®fcid;|)eit unb Ungleid)^eit f(ar madjcn: fo »rcrbcn »vir in bem,
tt>a^ 5U biefer mcrbenben Slngemcffcnljcit unfercr i;ebcnemomentc
ju ben t>on (^Ijrifto anegc^enben 3"iP"'ff» 9f!^i-H't, untcrfd^cibensag
muffen ein fid; gfeid; bleibcnbcö ©(erneut unb ein n^ed;[e(nbcö.
Sofern ein jeber ^toment aU eine (Erneuerung bcr SBiebcrgcburt
angefe^en njcrbcn fann, ifl and) jeber bem anbern gteid), unb in
jebem eine 2:faeifna^me an ber 23o(ffommenl^cit unb 8efigfcit
(^Ijrifti. 2)enn eö giebt fein Slufgenommcnfein in bie ^ebcnsJge*
meinfd;aft mit iljm o^nc biefeö. 2)ieö immer fic^ QUid^hkihinU
§. 110. 210
nun ift auf tcr einen ©ette baö fiö) tmmcr evneuevntc SQSoKen
beö 9^etel;e^ (5)otteö, tt^te cj^ in (J^rifto aüen einzelnen ^anblun*
gen unb SÖitten^actcn jum ©vnnbe (ng, auf ber anbern ekn fo
■baö 23en)u§t[ein üon bev 23ereinigung bes^ QöttM)m 2jße[cn6 mit
bei* menfcl;(i4)en yiatnx burd; e[)riftuin, tt)ie eö auc^ in ß^rifto
boffelk wax in atten 23eftimnit^eitcn feineö <E>tlh\tU\tu^t\tir\^.
Siefe^ nun ift eben fo ^Tljeilna^me an bcr (Seligfeit, ba bie S3eiv
tinbung mit bcm ^öd;ften äöefen bie fd;Ied)t()inige 33efriebigung
tft, (lU i'eneö X^tilm^mt an unfünblic^ev 33oßfomment?eit, ba baö
^eirf) ©ütteö bie Sünbe aufjer ftd; '^at, in fid; akv bie ^lxä\^
tigfeit aUe^ ©uten. Sltteö anbcrc aber, ivaö unb fofevn cö afö
©njelneö ^erauetvitt in bem ![?cben beö 2Btebergetovnen, Hegt
tnnert;alb ber fd)on t)orgeseid)neten ©renken, fo ba§ nid;t nur
bie einzelnen J^anblungen in i(ircr 5lu^fü^rung me^v cbev iweni*
gev ©iinbe barbieten, fonbevn anä) von bcn einjclnen 3^vcffbe==
griffen gilt baffelbe. 2)em entfpredjcnb ift benn and) baö mxh
li6)i einjelne (5eIbPeuni§tfein in mandjen ?Dtomenten ?eibtt)efen,
mld)i^ aber bnrd) baö jugleid; gefejtc jtd; gleid;bteibenbe be^^
fd)tt)ic^tiget n^irb, in anbern ift e^ greube, bie aber eben baburd;
in Semut^ übergeljt, n^eil fte nur burc^ baffelbe gered;tfertigt
ttJerben fann, njoburd) ba^ na|)eliegenbe Seibivefen befc|)n)id;*
tigt tt>irb.
2ßaö ba^er nod; alö einjetne ?e^re über ben ©tanb ber
Heiligung aufjuftellen ift, fann fic^ nur auf biefen ©egenfaj be?
jie^en swifc^en bcm Clement, iveldjeö bem 2lu0gang$^)3unft unb
bcm iveld;eö bem 3^^^pii"ft angehört.
230 ©rjier ^Se^rfa^. 2Son ben ©ünben ber SSieber^
gebornen.
§. 111. ©ie ©ünben berer im ©tanbe ber f)eingung
Bringen il;re Vergebung immer fd;ott mit fi'd;, unb öcrmögen
nicfit bie göttfi(f;e @nabc in ber Siebergeburt aufjufjckn, )t)eif
fie fc^on immer kfämpft n^erben.
211 §. 111.
1. 9iebmen iin'r bic kiben ctcn aufgefietitcn <Bä\t i^ufam*
men, bnf} fid; in tcm 3»rt^i"t) tcv i^eitigung feine neue 8ünfceii
cntnnffcdi, unb ba^ in allen 5)ionienten, nlfo and) in aüen JJ^anb*
(milden unb 23erfen, and) ben kflcn unb C^rijlo dbn(id)ften,
nod) etn^aö bcm fvübcvcn 3»(^^"i'C ange^örigeö mithin [ünbHdjeö
ift ': [o cvUUt fd)on Ijicvauö, bn^ eö in bem (Staube bev i:eili^
gung feine «Sünben gekn faun, \vt\d)c bie äöiebergeburt rüffgän*
gtg inadKn fönnten. Senn ba notbwenbig and) in aUen fünb^
(id)en Ji>anbUingcn ein 2Siberftanb beö neuen 5)knfd;en tvenn
and) nid)t ein buvdibringcnber unb 5uveid)enber entl^atten ifi: fo
bv^tia^t fid) j[a in biefen J^anblungen eben fottjof alö in benen, in
tt)e(d;en ein and) nid)t juveid)cnber SSiberftanb beö alten ?i}(en*
fdjcn «orfommt, bev neue 9}ienfd) t^ätig, unb fann alfo nid)t,
inbem er tl^citig ift, erftcrbcn [ein. 9lun ^ai fveilid; niemanb ge^
glaubt, ba^ burd; 9)iomente bev testen 2lrt bev Staub bev ©nabc
füune «evtoren gc^en, fonbevn nuv burd; bie bev erfreu 5lvt; eö
(ünbet aUx 5n.nfd)cn bciten fein beftimmtev Öcgenfaj flatt, fon*
bevn nuv ein Untevfd)icb beö nie^v unb minbev, in n)eld)em baljeraji
ein "^Hinft, mit bem bie ücvbevblid)e SBivfung begijnne, nid)t
firirt ircvben fann. 9>ietnie(;v n^enn iviv einen fe(d)en ©egcnfa'j
aufftcUcn, unb bie eine iranbtung eine 8ünbe nennen bie anberc
ahix ein guteö 23erf: fo ift bieö immer nuv eine S3enennung
öom übevttjiegenben Streif. 2)ie 2)iffevcn5 fann jttjar in einjet*
neu gäUen fafl unenblid) ju fein fd)einen; aHein irenn bod; bie
(£ünbe foU bie X^at eineö SBiebergebornen fein, fo muf^' fie boc^
eine anbeve fein, a(» bie nod; fo ä^nfid; fd)einenbe eineö 2(nbevn.
©ie i\t eö aber nur bermöge beöjenigen (Slementeö, mld)Z^ in
i^v unb in ben guten 5Iöerfen bcß SBiebergebovnen ba^ gleidje"
ifi. 2)at)er fic^ aud; 3cbem, bev fid; unb 5lnbevc beobad;tet, Ue*
' Expos. Sinipl. XVI. p. 47. Sunt nnilta praeterea indigna Dco,
et imperfecta plurima inTeniuntur in operibus etiain sanctorum. —
Coiif. Belg. XXIV^. p. 185. Nulliun eniin 0[ius facere possunius,
qiKtJ non est camis Titio poUutuni. ,
14*
§. 111. 212
tergäiißc unb Slnnä^entrißen jnn'fd^en bciben bnrf'icten, iinb ^äUc
von ber 51rt, ivo anv faßen muffen, bö§ bic Jhanbfung burc^
3unfd}cneinn*eten von llmftänben, n^elcl^c ein Uel^erge)rid)t auf
bie eine ober bte anbeve (Seite fegen, batb ein guteö SBcrf gc*
)vorben tft, ba fi'e auf bem SBege ivar eine 6ünbe ju n^crben, j
batb unigefe^rt eine (günbe ftatt eineö guten SSerfeö; unb uns
nicgfid) fann ja bann in bem einen ^aii bcr ©tanb ber ©nabe
verloren ge^en, in bem anbern aber nid)t. ©ic ©renje, bie wir
^ier gcftefft, ba^ in bem Staube ber J^eifigung feine neue 8ünbe
fid) erzeugen fonne, erfd;eint frei(id^ unbejlimmt. Äeine J^anb*
tung i^ mit einer früljeren gan^ ibcntifd); infofern aber nid)t
)[ebe günbe eine neue ift, ^ängt bo^, ob man eine J^anblung
für eine folc^e erftart ober nid)t, von ber jicmli(^ unKfü^rIi4>ett j
S'.efthnmiing ab, in n^cld}em ©rabe man fie mit frül^cren vcr:;
n.mnbt ober g(cid}artig ^(t, unb frei(id) fann ftreng genommen
nur ba6 eigne 53eunif5tfciu eincö '^iiitn hierüber urtl^eilen. ^lux
foviel tä§t jic^ im a((gemcincn fagcn. 9?el)men ivir bie SBieber*
gebnrt in bem ©inn ivie ^ier erftärt n^ovben ifl, unb benfen un5,
erfl nad}l)er entirifffe fic^ eine Function ber (£inn(id)feit, bie bi^
232ba^in g«in^tid) geruht, ober eö bi(ben fid) fo gau', neue 5Ber^ä(t?
ntffc, baO fie gar feine 5lnflänge in bem finben, ivorin biö^er bie
8ünbe nodi einen Ort Ijatte: fo ivirb ^eber gef^el^en muffen,
eö fei unniögfid) ju benfen, baf^ jene Function ober biefc SSer*
^ciltniffe fid) fünblic^ cntu'iffefn fofften. Unb eben fo benfen n^ir
un^ ba9 in einem ©injelnen ivgcnb eine (5""^^'''" ober ein S3ers
^.V.tnifj, fei eß nun burd; feine verfönlid)e (J-igcnt^ümfid^fett ober
burd) bcn (5inflii§ ber ^nd)t unb Sitte, fd)on vor feiner äßieber*
gebnrt immer fo rein gel)a(ten tt?orben fei, ba^ feine ©üubc von
ba auegegaugen: fo ivirb cö aud^ nidjt gebaut iverben f()nnen,
ba^ nad; feiner SBicbergeburt von f)ier aus bie Sünbe fid; ein;;
fditeid^e. Unb I)ierauö fd)on crgiebt fid; bcutlicti genug, bo^ tviv
in jebem %aU, ber einen fcld)en Bd)dn barbietet, boc^ immer
Sterben fagen muffen, entiveber bie ©iinbe fei nic^t neu fonbern
fei bc(^ fd;on öuö ben frül?ercn Seiten ^er unb nur »vieber ouf*
2,3 §. Hl.
öerec^^ ctcr tie SiSictcvßchirt fei feine rid)tige imb n^abrljafte gc*
ircien! ti^eit tic eiuitljaftigfeit iiori) ncucö erjeugen fonntc. -
«lud) ncd) von einer antern Seite angcfeDn niiifTcn »vir tad
©cqentbeil unfcreö eo^eö i^evtvcrfen, n^eil ndmlid) Me 5^cbanp^
Jung, tnrd; eine .<:anHnng eineö löietergel-ornen fönne x^ tic
©nate fcer aßietcrgehirt verloren geben, »renn ted) tcr ^iCMeter.
qeHrene ter ncne 9Dkn[d; ift, in fccm genaueften 3iifammcnbangc
ftebt mit ter [ruber fd)on kfeitigten, fcafe ter erftc mn\d) fonnte
turd) eine ^ranttung tie (5igen[dHi[ten verlieren, bic er nod) Ijatte
alö er bontefte. S^cnn troüte man fagen, tic g)(einun9 [ei nid)t,
ba§ tic ©nate vertoren gebe tnrd) ein J:ante(n tcö neuen 93ien*
fd)en, fontern nur turd; ein 9^id^tbanteln tcJTelkn: fo nnrt ta.
turc^ tie aJorauöfe-.nng unetcr aufgeboten, ta^^ tic SSictergelurt
tcr Slnfang tee ?ebenö ßl^rifti in unö fei, tretd^ec ja not^tvcntig
ein hanteln ift. Unt eö jeigt jid) t)icr trie tort, ta§ nnc man
wd) eine fo jerftörentc ^-^antlung tenfen mi)d}te, tie ®nate ter
Sßietcrgeburt tod} aüemat fd)on voriger mü§te verlorengegangen«»
fein 3a e^ Hetct fid) nod) eine anterc Slnatogic tar, ti^enn man
I bcm begriff tcr Söictcrgehirt treu UüH. S^enn e^ müfnc tann
' aud) turd) tie g?iitunrfung teö von ßtjrifto aneget^enten ^m^nU
fes ter ^^cnfd; fid) von tcr l'ebenegemeinfd;aft mit ß^rifto (oö^
fagen, tvie in tem gatt bcö Böfen ©cifleö tiefer tnr(^ bic Gräfte
tic i^n s«m @ottvern,>antteften mad)ten ftc^ mii^tc von tieiet
23er»vanttfd?aft toegeriffen tjaben, mitl)in folgt aud) l)ier, mi mx
tort gefolgert traten. - öntlid) auc^ ivenn »vir auf bic ?luf^
gäbe surüffge^en ten ^u\mh ter i^eitigung teftimmt ju fontern
von bcm Suj^anb in bcm ©cfammtleben ter eüntljaftigfeit aber
unter ten Ginnnrfnngen ter vorbereitenten ©nate, mag fic nun
getöil fein oter nid)t', fo liegt fd)on in tcr 2lufgabc aüemat tic
Sinterung, eine gott(id)C ©nabenanrfung auf ten ?Ci?enfd)en ju
unterfd;eitcn von einer folc^en in tem 9??cnfd;en unb burd) ten
^?Jcn|d)en. So« nun Icsterc nid)t eine Uc^ momenianc fid) nnc--
ter jurüff^^icbcnte t. ^. eine bto^c Eingebung fein: fo folgt tar.
auö von jelbft bic gtätigfeit. 2>cnn teuft man fid; wd) tiefe
§2 111. 214
@nabenn?irfung tvieber ouf^orenb: fo tft i^re Söä^ritng, mag jtc
nun lang ober furj gett)efen fein, immer nur eine (Singehing a
n)cfen. (So bleibt ba^er für baö ©egent^eit unfereö (Saje^ nun
bic Sßa^t übrig jirifd;en einer burd; eigne X^at beit)irften 2len*:
berung ber 'jRatuv ober 5nnfd)en einem freitüiUigen ©id) jurüff*
gießen ber göttlid;en ©nabe öor ber entfd;eibenten ^anblung,,
eben 'wk anberwärtö "oor bem gaü ein ©td;jurüffjie^en eineö
au^erorbentlidjen jurüff^altenben göttlid)en ©nabenbeif^anbes an-
genommen nnrb. d^ fd)etnt ba^er an^ unmöglid;, ba^ bic
cntgegengefejte ^e^rtreije anö bem ©elbftbeani^tfein be^ ftd; ber
göttlid)en ©nabe 33en)u§ten fann I^eröorgegangen fein unb fo
begriffen iuerben. 3)eun tüenn Jvir aud> jugegeben ^aben, ba^
tin 9)coment ber Söicbergeburt ftd; im matjrnc^mbaren ©elbftbc*
23.1 tt)uf tfein ni^t beftimmt abfejt, mithin and; bie ©ean^^eit einer
bem früheren 3"^^^"^ entgegengefejtcn Sebenöform nidjt fogleid;
eintritt: fo mußten tvir bod; jugleic^ annehmen, bap bie Sleu^e^'
vungen besJ neuen ^ebenö and) erfa^rungömd^ig immer ftätiger
tcerben, unb ^ieburd; aud) bie 3"^''^^"f'4't jur gortbauer biefer
Seben^üereinigung mit ß^rifto me^r unb mc^r inö tt?a^rnel?m*
bare ©elbftbeivu^tfein treten mup, ba o^nerad;tet aüer <Bd)tvaxx^
fungen bod) eine juneljmenbe ©ematt beö Scbens ß^rifti über
baö g(eifd) ben <£tanb ber .f)eiligung unterfd)eibet. 2)iefe \üd)'
gemäße ber äßiebergeburt natürlid;e Bu^e^f'^)* ^^^^^ f^d) "iir burd;
J[)icfen X^tü unfereö ©aje^ unb nicfet burc^ baö ©cgent^eil im
©ebanfen auebrüffen.
2. 2Sir !önnen. olfo ben entgcgengefejtcn ^ormetn, ba^ ber
©taube ttJieber fönnc »erlorcn ge^en », ba§ bie ^cd)tfertigung
Epit. artic. IV. Credinius . . cum dicitur renatos bene oi)erari
libero et spontaneo spiritu, id non ita accipiendum esse, quod . . ni-
hilominus tainen fidem retineat (seil, honio renatus) etianisi in pec-
catis ex proposito perseveret. — Ibid. reprobaauis dogina iliud,
quod fides in Cliristuui non amittatur . . etiainsi (Lomo) sciens vo-
lensque peccet. 4J
215 §. 111.
fönnc v^crtcvcn geben unb tic ©nabc fönnc yevforen c^ebcn \
wenn fic gleid) auv^cfebenc Vet)rcv für fiel) babcn unb in einige 23s
fi;mbolifcl)e gcbviften eingegangen finb, um [o n^eniger beiftim<
nien, a\^ anct; anberc fmntolifdje €te((en ftd; t^cils gcrabeyi
tbcilc mittelbar für unfern i£a^ erfldren, unb biefelbe 3»^''crftd)t
beutlid; auofpreci^en -. — äöenn »vir bicfe entgcgengefejtcn
' \eccsse est aiiteiii (lisccrnore ]ieccata qiiac in rciiatis in liac vita lua-
nent ab illis percatis, propter qiiae ainiitiintur pratia et tides . . .
est igitur actuale mortale in labenie post reconcillutinneui aciio in-
terior vcl exterior piignans nun lege Dei facta eonira conscientiam —
ncc piirc.st Stare <'iini »i:ilo proposito cüiitra con.scientiain Hdes. Hle-
l.inriith. loc. p. Jü'j u. 2T0. — 3ütc|6b. iBcf. XII. . . tau tie;
iniijUii, fo räch tcr IJaafc ;ifi".nticit Imbcn, jit a'dn S^h. fo fic bcfcbrt
«verteil, i^froicbniui tcr ^iintc erlangen iiii'Cjcii. . . §)ic rcerbcn ccrs
rDcrfen bic, \o lehren, bai? biejeni^en, fo einft finb frcnini rocrben, nid)t
njieber fallen inöjjcn. — Declar. Tborun. XI. p. 421. Quasi
statuanuis seuiel iustiiicatos Dei gratiani ciusve certitudineui . . . noii
pusse aniitterc quauivis in peccatis pro lubitu volutentur. Cnni contra
potius (loceannis, ipsos etiam renatos quoties in peccata contra con-
scientiam recidunt, in iisque aliqiiamdiu perseverant. nee fi<lpin vivain
nee Dei gratiani iustilicHiitem iiediiin eins certitiidiiiein . . pro ilio
teni|iore retinere etc. — j)ieinl). .5>e;]ni. §. 127. irciR bcn .'paupt;
faj: ipsiini tanien iustiticatiunis decretum in üeo mntabile non est mit
beim (ibid. 2.) ju üerciiiiv^cn, taf^ ber SPicnfcf) iiicbr ale einmal in feinem
geben iicreclitfevtii']t «"erben fönnc. S'cnn fo oft er nad) einer forhcr^e;
(^an^iencii nioraiifchcn ä^crfchliinmcrimg bcn n?abrcn ©lattbcn wiebcr
empfängt: fi> muf; aud) bü6 in (^ott fict) ouf bicfcn ©laubcn bciichcnbe
decretum iuütificans »icber etatt tinbcn. i^ijl. §. 128. . . iustiticatio
. . iieglecta lide iteriim potest amitti.
= Expos. Siinpl. X\l. |). fi\. Eadein (lides) retinet iios in of- •
ficio. — Conf. Gall. XXi. j). 118. . . rredinuis üdcm t'lectis dari,
nt nun seinel tantuni in rectain viani introducantur, quin potius ut in
ea ad extreiinnn usque perganr. — Sol. Decl. p. 8(»2. Dens pro-
posuit se iustiticatos etiam in niultiplici et vana ipsorum infinnitate
. . <lefensuriiin . . . et si lapsi t'uerint, manum suppositurum ut ad
\itam conserventiir. — .^ief)cr gehört aud) ?luguflinti cgo autein id
esse dico peccatiim ad mortem, fidem qnae per dilectionem operatur
deserere iisque ad mortem. De corr. et gr. 35.
§. 111. 216
Sleu§cnmgen mit timiibtx »evgfctdicn : fo fd)cint foTgcnbeö ^cx^
»orjugeljen. ßrf^lid) ter ^Begriff fceö gatlenö imb fcer ©efaüe«
ncn, unb bie (5innufct)ung ter 3:aufe jcigt, ta0 bie ber unfrigcn
cntgfgengcfc.jte gormel fi'd; an alte iixd)Ud)t (Sntfd^cibungcn an*
236fcl)(ic9t, bie fi'd) einer anefct;Iie§nngs(uftigen (gtvcnge mit gutem
dltA)t iriberfejcn. SlUein bie '^bfaüenbcu ben (l)rift(icl}en ©lau*
tcn äu^erlid; tJertäugnenben unb bie ^Avd,)t rcrtaffenben l;atten
feineßivegeö ben ©tauten bce^atb innedid) tsevloren, fonbern »er?
Täugneten nur äu^erlid; auö j^uvd)t, b. ^. fte innren nur no^
iinvoUfommen in ber 3:ap[crfeit; unb bie ©etauften iraren ba*
matö eben fo Jventg aU iejt al(e »viebergeboren, unb bie alfo bas
(5l;ri{icnt^um üerliepen, um fid) ct»ra tt)ieber einer größeren finn«
Iid)en ^rei^eit ju erfreuen, bie iraven nc^ nid)t »cüfornmen er*
griffen, unb Ratten ben red)ten ©tauben unb bie 9^ed)tfertigung
jio4> nid)t. 3n?ctten^. (gobatb bcrfelbc 23egriff auf nnfrc
2Ser^äItnif[e angovenbct n?irb in bemfelben Sinn, bn^ ber S3crs
luft bcö ©laubenö ober ber D?ed;tfertigung bamit »erbunbcn fein
fod: fo n)irb md) bie giage, ivaö für eine 2Irt üon 8üube bie*
fer 33crluft bennrfe, fel;r »erfdjicben beantwortet. :©enn mit
SBilTen unb SSitten fünbigcn, vorfäjUd) fünbigen unb in ber t>or*
fäsli^en Sünbc beharren finb fei;r »erfctiiebene 33ef^immungcn '.
J^atten tt>ir unö nun an bie beibcn Srtremc, fo gehört iia^ eine
in ben Sßedjfet ber me^r ober tveniger Ui jebem im ©taube bei*
Heiligung vorfommt, ba auc^ bie UuüoUfommen^eit ber guten
Söerfe oft genug mit SSiffen unb SBilfen fktt finbet; baö anbere
aber, n?enn Jüir bie öorfdjlidje 53e^arr(id;feit öerf^e^en t;on einem
lt)iffent(id)en gäns!id;en SBibcrftanb, gehört eben fo offenbar un*
ier bie gätfc, iro bie SSiebergeburt nur eine fd;einbare geivefen
ijl. 2)rittenö ift »vot^t nid)t ju bejn)eifefn, ba§ ivenn bie Seljre
»on ber Unt>erlierbarfeit ber redjtfertigenben gt)ttlid}en ©nabe,
üter — irie rid)tiger gefagt unirbe — »on ber »oKfommnen 3«*
ioerlä^igfeit bcrfelben nic^t ^errfd;enbe fvird;en(c^re geirorben ifl,
» jyergr. oben §. 74.
217 ^ in.
bieö mir in tcr ^ontrovcifc mit tcr vöniifd;cn ^irdje unt) in bcr
^olcmif c^cßcn bic fanatifdicn (Scftcn [einen ©riinb Ijat; une je; 237
ter tegmnttfdje €a^, tev ftd; nidjt aU 5(naft;[e be«^ d}rii1(id)cn
(Belbf'beuni^tfeinö gcltcnb mad^ien fann, geiri^ enttrcber [pecu(a*
tiü cbev nur auf eine [o(d)c iiu{jcrlid;e äBcife becjvüubet ift. 2)ied
i\i a\id) teutlid} gcnuij barauö, bcif^ bcr ^aU beö vorfa'jlid; in bcr
Sünbe bc^arrcnö mit t;ineingej09cn ift. S'aiä fnnatifd)e 3errbi(b
biefcr Vcljrc, ive(d)Cö fid) auf eine innere ©civi^ljeit beö ®efiiljl<5
allein kruft, unb nun bcn <gaj mit ber Umfcl^rung kreid)ert,
ume ber äGicbergcborene tljue fei rcdit ober iveniaftenö Ui§(id),
liegt 5u 5'age, tvirb aber in bcr gormef, ivic fte Ijier auf^eftcKt
ift, feinen Si3orfd;ub ftubcn. ©bcn fo i^ aud) bcn (S'ofijc", n^c(d)C
bie riMnifd^e Kird;c aus bcr l'cljrc öon bcr Dicclitfertigung burd;
bcn ©(auben l^crfcitcn wiii, tnnrcid^enb torgcbcugt, inbcm »orauös
gefegt tt^irb, bn§ bcr ilßicbcrgcborne bcfiänbig gegen bie günbe
fcimpft. SSajJ aber bcn Icid;tfinnigcn 5)ii9braud) betrifft: fo fiu:*
bct er eben foiMcI 23ürfd}ub t«*u-in, bafj einer fid; bod; immer
n^ieber befc^ren fann, wenn er an^ ber @nabc gefa((en ij^,
atö barin, ba^ bie 6ünbcn, bie hn einem SBicbergebornen mög*
lid; finb, il^n bcö ©nnbcnftanbcö nid)t vcrtuftig mad)en. ^^ur
ba§ \?on nnfercr 2^arfteüung anö viel nä^er liegt, bcm (Jin^
ivanb baburd) ju begegnen, ba^ n.-'er fo(d;en SBorn^anb fud;t,
nid)t gegen bie «Sünbe fdmpfen »viU, alfo gen?i^ fein 2Bieber==
gcborncr ift, bie ganjc ?ct)re il;n a(fo gar nic^t betrifft. 2)a*
^er nun fein ©runb meljr »or^anben ift, bcr cinfad)cn unb
fd)(id)ten Sluöfage bcö ct»angc(ifd} d)rift(id}en (Selbftbcaniptfcinö
burd} unhaltbare fie nur t^erbunfelnbe ^\\\^t einen bcffcrcn
(Eingang i'^crfdjaffen ju trollen.
3. 2)er Slucbruff aber, bafj bie Sünben im (gtanbc ber
Heiligung bie 23crgebung immer f(f)on mit fict) füljren, tviü aud;
nid)t fo vcrflanbcn fein, als ob bcr ä'ßicbci:gcborene fid; im
(günbigen felbft ber 33ergcbung bciru^t fei, ober in unb mit
tiefem 33e>t)uptfein fünbige; fonbevn bie (Sünbc mu^ il;m erfl
§. 111. 218
238 atö feine ^^at mithin 'coUhxadjt unb mit 9?eue jum 33eu^upt*
fein fommcn, intern 33erßelHtng unb 9^cnc tmd) einanber U^
bingt finb. ^nr bai^ ift gcunf , ba|j ber uuMin and; md)t glüff*
licije nnb ftegreidjc SBibcrftanb al^ sBort'ote bev 9?eue aud; ber
beö 23ctt)n§tfein^ bei* SSergcBung ift. 2^cr eigentlic^ie ©inn akr
ift nur ber, ba^ uhi<5 v>on bcm ganjen SBegrijf ber 9?ed;tferttgung
cBen fo and) »on biefem Xijnk berfelben gilt, ba^ nämlid) bie
tegnabtgenbe (Sünbcniurgcbung ni^)t ein einzelner 9?ati)fd)tuf
ober $Ict für jeben fei unb ekn fo »renig ein Mo|5 bcelaratori*
fdjcr, fonbern ein irirffam auö bem ©einet ber ^d;ulb unb
gtrafunirbigfcit :^crauefiil;renbcr nnb atfgemeiner, ber ftd) jtvar
jettlid) an S^bem einzelnen aber bann aud) irurffid) erfüHt unb
feine äßtcberbolnng tcbavf. 5^cnn bie göttüdje lHün.njfen|)eit fann
ja aud) in bcm ?lct ber 33ergehing "ck 8iinbe nid)t fe^cn aU in
bem ?Dioment ber Sßiebergeburt abfolnt getilgt, fonbern nur aU
aKmä(;(ig lurfdjunnbcnb. 3f^ ^^"" bie 23efc^rung biefer SScnbe*
:punft, fo aber ba^ "^^k ©ünbe auc^ ^ernad) nod} erfd)eint: fo
mufj eö and) fccrnad) nod) in bem ^eunt§tfcin eine 33ejie{3ung
auf bicfen Slet geben, aber fie muj} natiiriid)eni^eife aud} eine an*
bere fein. 3f^ "^'" ^^ ^^^^ ?cbcn unter ber ^err[d;aft ber alU
gemeinen eünbljafttgfeit bie @ünbe @efammtlä)ii%, fo bap bie
©ünbe einzeln nid)t bem ßJinjelnen 5ugered;net wirb, jeber aber
an biefer ©efammtfcl)ulb fo feinen Z^di ^at, bap eben beö^atb
aud) nid)t6 einjcfneö t?crgeben im'rb: fo verhält fid) bie ©ad)c
in bem ©tanbc ber .^reiligung ganj umgefe(;rt. X)em\ n^enn bie
Srtöfung and) nur unter ber ?^orm cineö ©efammtlebem^ mög?
U^ ift, fo ^at in biefem bie Sünbe nid)t i^ren @runb, ivenn
man eö ftreng an unb für ftd; nimmt, fonbern nur in ben (Jin-
jetnen fofern fie nod) etivaö an^ bem vorigen ©efammtfeben an
ftd) I;aben. 6ie ift alfo auc^ nid)t bie 84)ulb besJ ©efammtle=:
benö fonbern beö (Sinjelncn, unb anrb alfo biefem jugered^net.
(5«5 ift aber nur ein fd;einbarer Sßiberfprud;, ba^ bie @ünben
saoi^m sugered)net iverben, unb "i^a^ fie fd;on immer \)ergeben finb.
^id)t nur wül 3Sergeben aKemat eine 3»i^fcl;nung ijt; fonbern
210 §. 111.
cö finbet aud) tjicv feine anbcvc 3"i'c*"""f^ ^^^ f'"^ vevi^ckntic
i^aü. 2?cnu sugcvcctnict »verteil tic Junten VcvfönHcl) tev (wii'
tcm fiinfctgeii ©efamnUfeben in baö neue übcrgej^anßenen natüiv
lict;en ^H^rjon, nnb jJvnr iljm vcr[ön(ici)er qIö einem ter nod;
tem alten Öefammtfeben angehört, nid)t aber ivcrten fie fcem
neuen ^I)ien[cl;en sngerectinet, tev üernu^ge fces ©enteingefüble fid)
mit bem ©anjen ibentifücivenb bie Sd)u(b nic^t in fid) tragt.
Sie finb iljm atfo oergckn, tt)ci{ fie nur bem jugeredjuct irer?
ben fönncn, ber er ntd;t me^r ifJ. ü^arum ^at er aud; baö 23e*
nnif'tfein ber 2>ergetntng, fobaib er fid) feiner im neuen ®es
fammtleben kivu^'t i\i, »vcil bic Stätigfeit bcö neuen l'cbenö ver?
möge [eineß äi>o((enc> be^ 3ieid)e^:5 Öotteö unb 9iid)t»vo((en6 ber
Siinre nid;t unterbrcdien getrefen ift, unb gieidj^^eitig irgenb ei#
neu äi>iberftanb gegen i'ic Sünbe |)cr\:'orgeln-ad)t l)at. 3)a0 aber
biefeö ^emußtfein md)t mit bem Sünbigen auf tvc(d)cr mog;
Iid)en (^tufe es aud) fei gteid;^eitig fein fann, fonbcrn baö
9cid)tivoUcn ber Siinbc fid) notl)wenbig aU 9teuc juerft nad) ber
3:^at funb geben nuif;^ unb baö 23e»r'U^'tfein ber 23ergebung bie
9?cue i^orauefejt, baö (eud;tet von felbft ein.
4. lieber ben ilüm\^i felbft gegen bie 8iinbe unirbe, uhmiu
nict)t aud; l)ierüber 9}iif?iHn'f}dntniffe entftanben ivären, um fo
»veniger üwa^ ju fagen geivefen fein., aU man babei fd)n)erlid)
vermeiben fann in baö &d'kt bev djriftlid)cn (gitten(ei;re l)in?
überiufd;tueifen. 2(uö bem obigen ge^t ^erüor, baf} bic ©efa^r
im 8tanbe ber Jöeifigung in Sünbe ju faden i^ü ^cbem von
benjenigen 3tt>cigen ber ^HinnUd)feit auöge^e, u^efdjc vor feiner
äöiebergeburt am meiften Gcjvalt geübt, unb in benen aserbülts
niffen i^ren (Bi^ ^at, in »veldjen fid; Öc)voI;nl)eiten ju fünften
feiner -yteigungen am Ieid)teften auöbilben fonnten. S^iefeö ©e^
litt alfo, innerhalb beffen bic Steigungen liegen, Jre(d;en am 240
fd;»rerften ift, immer voüfommnen äöibcrftanb '^u teilten, ift H^
25evfud;ungögebiet eineö ^ttim. 9iun beflimmt fid; aber
in einem 3cben bie -Ißirffamfeit beö l'ebcnö ßl;rifti, tvelc^e von
§. 111. 220
feinem Söoffen beö 9?eid;cö ©otteö au^ge^t, aui ben Slufforbc^'
rungen, n^etd)c t>ermöge feiner ©iettiing im ©efammtlebcn an
i^n ergc^n, n^oburd; ftc^ jcneö SBoKcn ju teftimmten 3*vcffbe='
griffen auöln(bet, unb biefe finb fo geuM'§ ein ftetigeö, aH bic
d;riftlid)e (Eittcnleljrc baö gan^c ?eben nmfajjt. ©cncid) fann
and) baö 23er[ud;ungögctiet nur innerhalb biefeö, baö 2ßort im
jreiteften (ginne genommen, 33eru[(Jgebietei3 liegen. Xia6 ^^i^^r
cö fann feinen anbern Äampf gegen bie eigene Sünbc geben,
aU nad) bem fie |td) bei unfercr 3:^ätigfeit im dlddjt ©otfeö
tvixiüd) regt, mitljin fo baf?, n?aö gegen fie ge[cf)ie&t, jngteit^
eine fo(d)C 3:^ätigfeit fein mn§. dv beftetjt alfo lebigfid) barin,
ba^ ivir bic Ui biefer STi^ätigfeit cntfte^enben 23erfud;ungen ah
ive^ren ober ju übern^inben fnct)en, unb unter biefc gormel mu^
ba6 23erfal)ren gegen a((c in bem ired^fefnben SSerfauf beö (Btan*
beö ber .^eilignng nod; mögtid;en ©iinben begriffen Jterben fiJn*
nen. 2)enn fonfl n?ären jn?ei 'oevfd;iebene neben einanber fort*
Taufenbe 5Uifgaben geftcWt^ beren feiner in irgenb einem SUigcus
bliff genügt tüerben fönnte ol)m bie anbere ju beeinträd)tigen.
l^eibeö erl;ent aud) fo. 2)ie |ebeömatigc rid)tige Slnn^enbung ber
göttlidjen «günbenvergebung ift bebingt burd) ben ^ampf gegen
bic Sünbe; aber bic ri^tige Slnn^enbung ber götttid)en Slbo^tion,
vermöge beren, tver im 8tanbe ber JP)eitigung begriffen ijl, aud^
nad; ber ©ünbc, baö ^eifjt aber in j[ebem Slugenbliff, ba überatt
no^ 8ünbc ift, ftct) fagen fann, er fei ncd) ein ^inb (Sottet, ijl
bebingt burd; bie ^ebenbigfeit unb Sföirffamfeit beö ©laubcnö.
S)a nun aber beibeö eine^ unb baffetbc ifi: fo mu§ aud), njo*
bur^ beibeö bebingt ift, nur baffelbe fein, ^ö giebt mithin fei==
241 ncn stampf aufö ©erat^enjo^f gegen mögtid)c fünftigc ©ünben,
n^elc^eö immer nur fein fönnte ein 3«niffbrängen ober eine 2lb*
fd)>väd;ung ber naturgemäß entn.nffeUen finnlic|)en Gräfte, tvo*
burd; biefc jugfeid; aU £)rgane bcö ©eifieö untüd)tiger tverben;
nod; aud; giebt eö biißenbe Hebungen, ivc(d;c befonberc nid;t aiii
unferm (5jefd)äft im dltid) ©otteö ^erfommenbc J^anblungen hiU
beten, no4) iveniger ein n?ittfül;rlid;e^ S3erlaffen bes 33erfuc^ungö*
231 i. 111.
gffieteö a^ö n^ctt^cö jugtcid; ein U^evloffen teö 23cviif<j(;(cbictcd
tvärc, ttic c^ fi'd) feiiicejvcgcö ableiten (ie§e quo bem ^Uifgenom^
mcnfcin in bic febcnogcmcinfdiaft d^rtfti, tt)e(({;e ja aucl; eine
@cmeinfd;aft [einer Scntun^ in tic Söcft fein mu^, mit bcr
eine fo(d)c 3"füffiif!J»"3 i"^ 5iöiber[pvud; ftänbe. 51Iö baö einzig
richtige Meibt bal;ei' nur ber Sßiberftnnb gegen bic ivirflid; ent«
jlcl?enben SSerfud^ungcn übrig.
3tt)eiter ?e^rfaj. 23ün ben guten SBerfen ber
SBiebergebornen.
§. 112. ©ie guten Serfe ber 2Öiet>ergeBornen finb na^
türlic^e Söirfungen be^ ©(auben«^, unb) aB folc^e ®egem
flänte t)e^ gc)ttlicj)en 2Bo|)lgcfaUen$J.
Apol. Conf. in. Dciiitle doceimis, qiioinodo Deo placeat, si quid
tit, viilelicet non quia legi sntisfaciinus, sed qiiia suiiuis in Chri-
sto. — Artic. Sinalc. XIH. Hanc fidem scquiintur bona
opera. Et quod in iliis polliituin et imporfectuin est, pro peccato
et defpctu non censctur, idqiie etiani propter Christum: atqiie ita
totiis homo, cum qiioad personam suam tum quoad opera sua
iustus et saiictus est. . . . Dirimiis praeterea, ulii neu soquuiitur
bona opera, ibi fidem esse faLsam. — Expos. Simpl. XVI.
p. 44. Uocemns enim vere bona opera eriasci ex viva fide . . et
a fideübus fieri seiiindum voluntatem vel regulam' \erbi Dei. . .
Etenim non probantur Deo opera et nostro arbitrio delecti cultus,
. . placent vero approbanturque a Deo quae a nobis fiunt per 2^2
fidt-m, quia illi plntent Deo projitcr fiilem in Chri.Ntum, qiii faciunt
Opera bona .... docemus Deum bona operanlibus aniplam darö
mercedem. . . Referimus tarnen hanc mereedem non ad nieritum
hominis acei[)ientis. — Conf. Mylhus. Vlll. p. 107. . . quani-
Tis haec (fides) per opera caritalis se sine intermissione exerceat
.. attamen iustiliani et satisfactionem pro peciatis nostris non tri-
buimus operibus quae fidei fructus sunt. — Conf. He lg. XXIV.
p. 184. 185. Aique haec opera, quae a bona fidei radicc profi-
ciscuiitur, coram Deo bona eiqne at-eepta sunt. . . Facimus igitur
bona quidem opera, sed neuiiquam ut iis promereamur. . . Interim
§. 112, 222
tarnen non negamus Deuin bona opera renuinerari. — Conf.
/ Angl. XIV. |). 131. Opera, quae supererogationis appellant, non
possunt sine arrogaiitia et impietate praedicari.
1. 2)ie tn unfern 33cfenntnt§fd;nften tt)te auä) in alten
älteren 2tuöfü^rungen bev ©tauknöle^rc fo ^äuftg öorfommenben
Erörterungen barüBer, ba^ btc guten Sßerfe nie^t notbivenbtg
finb jur 9ted)tfcrtigung, fönnen tinv nur afö ttwa^ frembeö an*
führen, mi\, föenn and) nur baö erfte in ber Se^re i?on ber
SSicbergehirt zugegeben ift, ber ©ebanfe fdjon ntemanben me^r
einfaKcn fann. S)enn finb 9?e4)tferttgung unb S3efef>rung burc^
einanbcr kbingt: fo ift bte 9?ed;tfertigung niä^t burd; gute
SSerfe kbingt, iveil bie 23efe^rung nic^t burd) fi'e kbtngt fein
fnnn. Unb eö tmire fonbcrbar, ivenn man bie f^^'age nod; a\^
eine anbere ^injufügen Jroltte, ob baö eiin'ge ?ekn ober bie iSe<
ligfeit burd) bie guten 2[öerfe bebingt lyären. Denn beibe beginn
nen ebenfalt^ mit bem ©tauben, inbem jcneö üon ber Sßiebcr^
geburt an ftd) felbj^ gleid) bicibcnbe in ber (Seele beibe^ in \id)
fc^lie^t. SSer aber biefcö abfaugnen lüitt, mit bem tonnen wiv
hierüber gar nid}t ftreitcn, mü nur erft über anbere ^^untte mit
i^m ftreiten müßten. Denn irer bie guten 2öerfe für not^wen*
213 big l;ält jur (geligfeit, iveit man unter ©tauben nur eine dx^
fenntni^ »erfte^t, mit bem Ijaben mv entJvcber gar feinen ©prac^*
gebraud) gemein, ober er i)at gar nid)tö in ber Sef)re von ber
(grtöfung mit unö gemein. Daö fonberbarfte 2)?i^»erfiänbni^
aber ift, ba§ iid) in biefcm ©treit bie Uebertreibung gebilbet
^at, bie guten äiSerte ivären fd;äbtid; jur ©etigteit, unb ba^
man ftd) ^ieyon nur ^alb unb Ijalb to^gefagt l)atr aU tonnte
wol ctwai baran fein, trenn ber (gaj nur gehörig nä^er be^
j^immt ttjürbe \ unb ujenn man atleö Slergerni^ babei »ermeiben
tonnte; ba boci) bie Söerfe, \uld)t fd)äblid; ii)erben tonnten ^a^
> Epit. Ariic. IV. Rcj)U(liamus . . iiiidani lianc offendiciili ple-
nam . . . phrasin , bona opera noxia esse ad saluteni. 2)ian Der;
flkichc iiüd) ia€ iinniittclbar fct^cnbc.
223 §. 112.
tnvd), tajj man ftd) auf ft'c verHe(jc, feine guten Söevfc in
nnfcvm ^rinne ann-cn. 5^cnn irev biefc t^nt, ^at bie (teligfeit
im öUinl'en vcrtjer, uiib fann a(fo nid;t in bcn '^aii fcmmcn,
iid) cvft auf bie äöerfe vcrlaffen ju iroKen. — 2)cr vc'fitive
@a5 bavjegcn, ba^' bie Qutcn 2i^el•fc natür(id)e Söirfungcn beö
©(aubeniJ finb, i\t mit bcm vorigen fe genau v>erhinbcn, ba0 ev
ebenfaUö feiner (Er(äuterung kbarf. S)enn luenn unr unö in
bie ?ebcnegemeinfd;aft (ihrifti aufncljmen laffen, fo finb tvir üon
bcr 23ereintgung bcö göttftdjcn mit ber menfd}Iirijen ^^atur in
feiner Werfen mit ergriffen, unb 'i>ic ^u^ümmuno^ ^u biefem ^\u
ftanb iüirb ein beftänbig t^dttger äßiile, biefe ^Bereinigung feftju*
halten unb fortzupflanzen, unb ivaö bicfer hervorbringt ift ein
gutet^ ä\?erf, unire eö auä) nur ein anfangenber äi?iberftanb ge=
gen bie ^ünbe. ^arum nun ift gcunn aud; nur anö 2{engft(idj=^
feit geläugnet ivorben, tia^ ber ©tank burd; bie guten äßerfe
Beirä^rt ober feftgeljalten iverbe '. 9läm(id) trenn man ftd; ein
geftbatten bee ©(aubenö benfen folt, alö ol^ nämlid; tie din^
pflanjung beffelbcn ttwa^ tranfitorifd;cö geivefen irdre, tt)aö fies«
ekn fo ttJenig ift ivie ivgenb ein 2(ct ber Slnerfennung: fo fann
man nur baö l'eben beö ®(auknö in einer Dieilje von 5!)(0mcn*
ten benfen, in »veld^en er unüerdnbert berfelbe ift. !Run fann
man aber nid)t jirei ©(aubenemomente »on einanber gefonbert
benfen, o^ne ba^ ber erfte fdjon nn guteö SSerf »oI(brad)t ^at,
e^e ber }^\vütc beginnt, fo baf} bie geftljaltung beö ©(aubenö,
n)enn von einer fo[d;en bie Diebe fein foU, immer burd; gute
SSerfe vermittelt ift. :©a£5 ridjtige bleibt immer jn fagen, ba^
unfere ^Bereinigung mit ßljrifto im ©lauben Jvenn aud; nid;t
eben fo voüftcinbig, bod; eben fo ivefentiid; tin t^vitiger ©e^orfam'
Ibid. Credimus fidcm in nobis conservari aut retiiieri non per
opera, sed tantum per Spiritum Dei. Sas (fjtc l)icr nod) nicht berge
börifle fann frcilid) aud) flcfacit werben; aber ber b. ©eifl fann aud)
nicht anter^ d4 turdi bie Sbötigfeit in bcn SLVrfcn ben Cüfaubcn 5nr
gcfticifeit bringen.
*. 112. 224
t
i^, une feilt ?ekn em t|>äti'gev (Se^orfam ber mcnfd;Ttd)en ^atur
gegen baö tbni einwo^nente «Sein ©otteö txiav, iinb itnfere 5luf*
iiaf^mc in [eine ?ebenö(jemctn[ct)flft fci;on eben fo fccr kfrurijtctc
^eim aKer guten Söerfe mc ber Sßereinigungeact fd)on ber ^eim
tt)ar attcr evlßfenben X^ätio,hit. Ä'ann biefeö mm auä) fo auö«
gebrüfft ti^evben, ba§ ber SßtebergeBorne nicl;t anbcrö fann, aU
vermöge beö ©lanbcnsJ gute SBevfe t>evnd)ten: fo ifi eö boc^ nur
ein nid)tigc^ ^['^i^öevftänbni^, nscnn man bes^atb bie ^rage auf;;
geworfen )^at, ob bie guten SBerfe auö^ frei tvären. 2)enn ^ie*
bei fann nur bie SBovausfesung jum ©runbe liegen, bap ber
fct)Jt)äc^fte SSiKe, )t?eld)cr am leidjteften umfd;tagen fann, ber
freiefte ift, unb baf^ ein ©(aubens^efb, ivelct)er feinen 3uft«ni>
liiert beffer ju befdjreiben ani^'te, alö ba^ er m6)t anberö fonne,
nid)t frei getvefen iväre. 3ft nun fct)on bie volle lebenbigc ß;m?
^fäng{id;fcit, n.ield)e ber 3»ftonb beiö g.")?enfd)en in ber S3efe^rung
2«ift, offenbar ein freier ßuftanb: fo ift aud; bae barauö entftan*
benc SSoUen be^ 9?eic^e^ ©otte^ ein freier, »reit e^ feinen 2öi{*
len giebt o^ne ^rei^eit; unb baö fortirä^renb ftd; emipfdngli^
ben (Sin\virfungen C^rifti »offnen unb fortwäljrenb mit feuern
SSiUen t^ätig fein, ift ber Sebens^^oje^ beö neuen 9)ienfc^en.
2. ^nüV'^ft fid) nun ^ieran bie ^rage, in ittiefern bie guten
SBerfc beö 5lßiebergcbornen aud) fo fein eigen finb, ba^ fie i^m
jU9ered)nct tverben: fo woikn iinr vorläufig nod; von bein
2:()ei( biefer ^rage, iveW;er etwa bie SBelo^nung betrifft, abfe^n,
unb juerft ben beantworten, weld;er bie Ur^eberfd)aft betrifft.
2)enfen wir nun jugteid) baran, ba§ eö feine (5r(öfung gäbe
otjne Stiftung eineö neuen ©efammtfebenö, weld)em wefentfi^)
jeber angcljört,' ber fi(| bie Srtöfung aneignet: fo entfielen ^r^ti
fragen, nämlid; in wiefern bie guten 2Berfe bem (Sin'^etnen ober
ßl^rifto anget)ören, unb in wiefern bem ©emeinwcfen ober bem
©njelnen. 3n ^nfe^ung ber erflen grage verfielet jid; von fefbfl,
ba^ vermi>ge ber ?ebenßgcmeinf(t)aft, wetd;e jwifc^en beiben be*
jteljt, basJ \va^ in ben guten SBerfen (5l)rifto ange|)ört, nic^t
225 §. 112.
c>cu bem^entgen getrennt lücrben fann, wai fccm (Sin^cüien fc(b|l
angehört, benn babuvd) iinirbc bic 0emein[d)aft anöcinanbergc*
[cjt; Ijingcgen eine f^ormel, um ben 2lnt^ei( kiber X^cik fcnnt«
iid) ju mact)cn, lä^t \iö) vevfndjcn, 9^un ift bic ^efe^vung ber
5lnfang bei* J])ci{igung, in biefer akr i\t Ciljriftuö alkin tljvitig,
unb ber Sinscinc nur in bem B^f^^^"^ ^c^' Icbcnbigcn Cimpfäng^^
(id)fcit. 3" ber 33efel)ning aber ivirb baö neue \?eben; alfo »rcr*
ben »vir and) einen jcben ^Tijomcnt bcö fljätigcn ©Uiubeni^, fofern
er in ber Slnalegie /eneö 2Infangcö ij>, 'i>ai Ijeipt, fofern in beni:«
felben neucö l'cben anrb ober \\d) fteigcrt, furj fofern er eine
i^ortf4)reitung enthält, ß^riflo suf(()reiben muffen. 2)cnn fönnten
nur felbft baö neue ichtn ivadjfen madicn: fo nuipten Jvir cö
and) fönnen entfieben mad)en. SIber eben fo trie in jenem
iöenbepunft ber neue S^ienfd; ttjurbe, unb baö barin entftanbene-MG
iffioUen beö 9ieid)eö ©otteö unfer Söoüen ift: fo ift nun jieber
3}(0ment ber ©(aubenstbätigfeit, fofern er Sluebruff biefeö in unö
^efejten SBiUeniJ ift^ öu^) unö jujufdjreiben, unb ift unfer 2öerf.
Diennt man baljer bie göttlidje @nabe in ber J^eiligung bie mit=
ivirfenbe ©nabe: fo ift bieö, abgered;nct Uw unangemeiJcne bar^
in, »vei( er genau genommen nur eine jtveitc @teUe in ber lUv
[)eberfd)aft bejcic^net, and) nod; immer (in unridjtiger iHuöbruff.
I)enn ju bem, njao unfer ift an unfern guten äßerfen, ivirft
\ic nid)t mit, fonbcrn ^at immer fd;on baju getvirft; iraö ^in*
gegen bae irrige ifl, bas beit?irft fie aud; aUein. 2)er Sluöbruff
nbcr JviU baß britte ©Heb fein ju ber »orbercitenbeu unb n^irf:^
famen ©nabe, unb »orjüglid; bejeid)ncn, ba§ ber Söiebergcborne
ein ©e(b|lt^ätiger geivcrben ift, unb biefe 2:enben5 beffetben ift
[tnftreitig ridjtig; aber ba baö britte ©lieb nid;t minber irirffam
ift a(ö ta^ '^wtHc, fo tväre ein anbcrer (gpradjgebraud; für baö
(entere it)ünfd)encit?ert^. ©e^t nun biefe gormci 5unäd)ft offene
bar nur auf bie SSiüenöbeftimmung, benn in ber Stuöfiibrung ijl
immer bie Un\^olIfommen^eit unb bie Sünbe, unb fie fann ba^
ber nid;t ß^rifto jugefd^ricben »rerben: fo ift fd;on oben cinge-
ftanben, ba^ auc^ in ben einzelnen 3*^ff^^C9^"iffen fc^on unreine^
G^rifU. Claude. U. |2»
§ H2. 226
Beigennfd;)t fet, iinb nnr n^crbcn nur Ui ttm, ivaö in jcbem
guten 20erf gortfdn'citung i\t, j}ct;en ju Meikn l;aten. Sc*
trfl(t)ten >rir aber bas 33erljäünt§ beö (Jinjetncn jum c^riftlic^en
©efanuntfcten: fo erfd^eint alleö fd)Iccl)tt;in geitieinfam, unb cö
n?äre aurfj nur ein nu§\?erftanbcncö 3ntereffe, Jüenn fic^ 3ebev
[einen SInttjeil an ber ©efammttljätigfeit beftiminen woUti.
3. ?ln^ bcm Ine^crigen nun ergiel't fic^ fe^r leicht, n?ie
eö ju »erfteljen ift, bö^ bic guten SSerfc ein ©egenftanb be^
göttftdjcn Slßoljfgefaifcnö finb. Ttnn bie n.n'rf{i(t)en J:anblun=
247 gen, »vie fie in ber (5rfd}einung l;crv>üi'treten, fönnen eö unmög*
lid) fein, wüi biefe nne gute SBerfe fo jugleid; oud; (Sünben
ftnb, fenbern nur boe/enige barin, «jaö STljätigfeit be^ ©(au*
benö, nutl;in 5lußbruff unfcrer ?eten^gcnieinfd;aft mit ßl;rifto ifi.
^lit^in ift nur bie ?iefce in unfern guten SBerfen baö ©ottgc^
fäKige, fo nn'e fte in bem SSoüen beö ffiüd)t€ ©otteö jugleic^
?iebc in ben ?Dienfd)en unb l'iebe ju ß^rifto unb i*iebc ju ©Ott
ift, unb jugleid) aud; bic in unö unb burd; unö fortn?irfenbc
?ierc ßljrifti felbfl. SSic nun überhaupt nidjt baö, jvaö balb
tfl balb nidjt ift, ©egenftanb be^ göttlid)en SEo^fgefaWenö fein
fann: fo niup baffclbc vorjügfic^ auf biefem in atlen 9)iomcntcn
im Stanbe ber JP:'ci(igung fid; fclbft gfeid)en ru^en, nn'e e^ auc^
baö n)ed)fe(nbc an fid; jie^t unb ftd; affimilirt. 2)a^er ift c^
ganj rid)tig, ba§ cigentlid) nur bic ^erfon, unb jn^ar nur tt>ie
©Ott fie in d^rifto ftc^t, ©egenftanb bee Sßofjlgefaücn^ ift, bic
SBerfe atcr nur um ber ^erfon unüen. Unb biefeö mit bem
SGoUen beö 9?eid;eö ©otteö not^tt^enbig »crbunbenc Setvuptfein
tft bic iem^ SBoUen begicitenbe (Seligfeit. — Unb fo crfdjcint
bie J^ragc, ob ©ott bic guten SBerfe belohnt, fe^r übcrflüpig.
3)enn fe^en wiv auf un^ fetbft: fo fann ya, n?enn in ber 2Bic«
bcrgeburt bie ^inbfd}aft ©otteö gefejt ift unb in biefer bic ©e*
tigfeit, ber SBiebergebornc eine i^e(o(jnung tt)eber begeljren, no^
fönntc i^m eine genjä^rt n^erbcn; benn er ^at barin aud? fc^cn
bic ©ovä^riciftung für bic gortfdjrittc in ber J^cifigung. Sc*
227 §. 112.
ge^rcn aber foiinte er feine, mii ©efinnung imb l'oljn gar ntc^t
in 3.^erbä(hit9 ju bringen finb, tie SBerfe aber jugteic^ (£ünbc
jinl) unb feinen ?c^n i^erbienen. Unb bieö i^ bcr ©runb, n?ccbalb
nmn mit 9?ecl)t [agt, ba^ ber etanb ber ©nabe feinen l!ot)n julä^t.
2)ic (Jnreiternng be«^ 2.öirfungv>frcifes? aber, bie [e(bfi tvieber mit bcr
(5vljöl>ung ber Gräfte nur baffelbige x\t, fann man nur [e^r un*
eigentlich Soljn nennen, bo fie nur bic ©elegenljeit geroäl^rt ju
bem, ivofür ein ?c^n fcßte gegeben »verben. %\iä) füMt eö jTc^
\w\ burc^, bo^ bie angcfiiljrten fi;mbcli[d}en Steifen, wtidjt tmm
^e(ol?nnng jugeftei;en, eö nur I)a(b ge^iinmgen tl)un, ircju aber
um fo ireniger (Drunb ifi, alö bie SSerfteUung eineö ?ot?n^ boc^
fein gt^rberungömittet ber Heiligung fein fonn.
4. SBenn iinr aber t>orf)er unterf(^ieben ^aben, wai in ben
5:^ätigfeiten be^ ©lauben? 5Uiebruff beö j'ebeemaligen 33eftjftans
be^ ift, unb tvas (Steigerung: fo fann bieö nid;t bntjin auögc»
bebnt irerben, aT6 gäbe eö jivcierfei 3lrt von guten SBerfen, fofc^c
bie mit ben gegebenen Gräften nad) au§en gelten, unb fo(ct)C
ive(d)c bie ^raft ftcigern; benn biefeö ftnbet nid)t Statt. 3tu(^
mufften wix bann in einem immern.Hit)renben unauffö^fid^cn
Streit begriffen fein, inbem in jebcm SlugenbHff in bciben ettraö
mü^tc getban irerben fönnen, unb a(fo immer eines hinter bem
anbern milfjte jurüffgefe^t n?erben. Sßiefme^r täfjt fid) jeigen,
ba§ eö befonbere jur dr^öljung unferer Gräfte abjtveffenbe J^anb^
lungen auf biefem ®c^iü nid)t geben fann. 31^ ^it ^c"^ ®hiu
ben baö SöoUeu bee 9?eid}e6 ©otteö entftanben: fo entftetjen je^
bem (Staubigen auö feiner SteKung in bcr 2Sc(t nad; 9^?aa^gabc
ber feinem Sßilfen ju ®ebot fte^enben 5?rdfte unb feiner 5^unbc
t»on bem 3"!^«^"^^^ feinet ^rcifeö Slufforbcrungen jur ^^ätigfeit
für ba$J 9?eid; ©ottcö. 2)ic Summe biefer 23er^ä(fniffe bilbet
fein S3crufögebict, beffcn Sßorfieüung fic^ mit bem SBoHen bed
9?cid)c«J ©ottcö ouf baö innigfte vcrbinbet, unb in biefem muffen
alle gute 2Öerfc jebeö (Einzelnen tiegen, fo ba§, rvai nid;t ju fei*
ncm ©eruf ge|)i>rt, auc^ für i^n uicf)t ein gutc$J 2ßcrf iji. ^n
15'
§. 112, 228
gcnjiffen ^eBen^pcvioben unb a3er^ä(tntffeit nun gehören ^ant)#
lungcn jur llehing unb @v^öl)ung ber Ärcifte mit jum Seruf,
unb vcct;tfevtigcn \iä) bann von \t\h{t aU 23erufö^anbtungen.
©onft akv gevetd;t jebe ^eruf^t^ätigfeit \)on felbf^, n)ie ba^ in
249 ber 9latur aUer enblicl;en geiftigcn Gräfte liegt, jur UeBung unb
(5ri)öl)ung ber Gräfte; unb je me^v nn'r auf baö ^rnuxt fe^en,
um befto ttJcniger fann eine anbere SSeife gebad;t rcerben. ®enn
bte ^raft beö ©{auknö feifcjl fann nid)t burd; kfonbevc i^anb?
Tungen geftärft iverben, ju benen (Iljviftuö nid)t ben 3^^"^^
gieH. T>ic akv ju benen er il;n giebt finb ivefentlid; Seruf^s
I;anb(ungcn, buvd; ivelcf)e ü)Ka^ für baö dicid) @ottc^ ge[cl)aft
n.nrb. Unb %iU^ wai gefd;el;en fann, um anbere geiftige unb
finnlid)e 5?räfte ju flärfen, bas mup, mil biefe geftärft eben fo
gut [ünblic^ ivirfen fönnen aU gottgefällig, um fo me^r afö 23e*
rufs^anbUmg gcred;tfertigt iverben tonnen. 33erfte^en rt^ir nun
unter ©nabenmitteln foId;e St^ätigfeiten, burd; iveld;e bie Sptili^
gung gefövbcrt ivirb, unter guten 22?erfen aber bie ©rjeugniffc
ber Heiligung: fo folgt, ba§ iinr feine ©nabenmittel anerfennen
fi)nncn, aU iveld)e jugtei^ gute SSerfe ftnb, unb ba^ aWe gute
Söerfe jugleid; muffen ©nabenmittel fein. (5ö giebt alfo Jveber
rein affetifc^e ^anbhingen nod; Jin((fü^rlid;e b. y. au^er bem
23eruf liegenbe gute Stßerfe, nod) n.icniger fo(4)e, tk einer, nad;*
bem er feinem S3cruf genüge geleiftet, g(eid;fam noc^ jur Sußfl^f
x»errid;ten fönnte.
5. 31^ 1^"" ^^^ bisl;er befdiriebene ba^ Sffiefen ber ^eitt^^
gung, fo ba§ aUe SBirffamfeit im dUid)C ©otteö unb aUe innere
enttt)iffUtng beö ?Oienfd)en von ber (ebenbigen ilraft be^ @(au^
benö unb feiner 3::^ätigfeit burd; bie ^itU au^gel;t: fo fönnte
ivol ^ier faum anberö (lU burd) eine sufäUige (Erinnerung eine
grage entftel)en nad) ber 5^ot^Jvenbigfeit unb beut ^hijen beö
©efejeö, in n.vld)em ©inne man ba^ Söort and; nel;men möge.
2)enn cUm^ ä^nfid;e^ n)ie ©efejgebung ivirb c^ immer geben
im c^rift{id;en ^ebcn, um auf beftimmten ©ebietcn bie .^anblun^
229 §. 112.
(^en tcr mintcv (5infi^)ttV5cn ju crbneit, \vcl)in tenn tic Inivger*
li(I;c Öcfejijcbiing unb jetc auf ivgcnb eine ^iinft fi'c^ kyc^ente
öud) gehört; unb fo(d)c ©cfcjcjcluiiiß nnrb and; ein gutciJ aBerf
fein, fcfcrn fic in bcr Vicbe tbrcn ®runb ^at, unb fo UM'rb fiesio
bann aud; atö eine umfaiTcnbc unb bic @eiftev?fräftc [cbr in 5lns
fpruc^ ne^nftnbc .^anbtung aud; ein ©nabcnnultcl fein: aber
bcm @efc5 felbfl it>evben »vir bod; auf bem Oicbiet ber .<>ei(igung
feinen 2öertl) beifecjen fönncn, weil bie ?iebc tnnner viel meljr
ifl unb tbnt, alß baö Oiefej Iciften unb fein fann. (Bd)on um
bie (Jrfennlnip ber Sünbe ju bcivirfen reid)t eö für bie im
©taub bcr ^ci(igung begriffenen nidjt t^u, inbem cö an unb für
fid) nid;t 'con ber äußeren J:anb{ung auf baö innere bei5 &z=!
mütl^cö jurüfffü^rt; fo ba^ mv in ($l;rifto eine üiet voUfornme*
nere ^rfcnnlni^ ber Sünbe Ijabcn. 2Gte benn and) '»J^antuiJ i
iiad;bem ber Glaube offenbart n?orben bem ©efe^ aud) nid;t biefc
9?ot^)vcnbigfeit mebr ^ufdjreibt. 9iod) riiet iveniger aber i>ermag
baö ©eje^ unö bae 3^^"^ ^^'■' <&eiligung oor^ubalten. Ü^enn bie*
feö ift fein anbereö aU ein in feinem gau'^cn 3iifi'i"iinenl;aug bie
5lraft unb 9tcin^eit ber ©efinnung barftedcnber Söanbel -, ben
baö ©efej aU eine ^Sammlung einzelner 33orfct)riften ^ niemals
jur 5lnfd}auung bringen fann. äßie benn aud; ^auluß a\€m
SBerfe bci^ ©eiftc^ fold^e aufführt, ivcld)e burd; fein ®efej
beflimmt unb gemeffeu jverben fijnnen. 2)cnn tvenn man
' ©al. 3, 25. 5, JS. ol}iKrac()tcr er Ijicr tpii tcm Oiclüften tc^ glcifrfjc«:
i^rgcn bcn örifi rctct.
* (Spt)cf. 4, 13., JTo rrii- auftrürtlict) ouf bie a>crä[cid}uiig mit (5l;rifit> Oin-
gfipitfcn rcrrfccn.
* vouog ivTolütu iv dcy^aai. lJpf)cf. 2, 10. — Sol. Decl. VI. |').
702. observaiuluiii est, quaiido de bonis operibus agitur, quae legi
Dei sunt conforinia . . qiind hoc loco vocabulum Ipgis iinaiii tantiim
rem signiHcat: iinmutabilcm scilicot voluntateiii Dei, sei iiiidiiiii quam
hoiniiies oiiines vitae siiae ratioiies instituere debeatit. — Ucbfratt
aber fiebt mvin au^ tiefer tiif ©efej im (JOrifieiitbiim bcfcdiijcnben um
nlfc ent^e^cngcfejten 5lbl)anbliiiic5 de tertio iisu legis iim bellen bic Un^
gcnauigfcit bec jura ©runte lici\enben a>oi|'icl(uii9, unb rcaö für JBcr*
wirrungen babei nic^t ju »ermcitcn finb.
§. 112. 230 I
©äje, iüetd;c eine ©eftnmnicj auöfagen, ©eBote nennt: fo gc*
f(l;ie^t bieö nur auf eine ganj unefgent(tcl;e SBeife. €0 Reifen
aud) bte Uit^n ®ebote ', lve!ci;e ß^riftuö dö fcen ^n^alt bcö
ganjen ©efejeö önfütjrt, nur uneigent(td; fo. Unb büc^ fteUen
fie baö 3'^! ^^'^ .f)etligung ntdjt einnmt rein t)or, inbem ftc Siebe
ju ©Ott unb Siebe jum 9täd)[ten getrennt neben einanber ftellen.
23Saö aber (^^riftuö aU fein einjigeö ©ebot auffteKt -, mU er
burd) biefe 33ejeid)nung nur ^enem ©efej in ©eboten gegenüber
fteUen; benn bieö ij^ gar fein ©ebot, ba e^ lebiglid) auf btc
33erg(eid)ung mit feiner erföfenben ^kU ^innjeifet 3. 2)arum
füllte man jejt tvol fagen bürfen, e^ fei n^cber not^wenbig r\o6}
rat|)fam in ber d;rift(i4)en i^irdje, ben tlnterrid)t über bic @ünbe
unb ncd; viel n^eniger ben über bie Heiligung mit bem 2)efaIo==
gu^ ju beginnen, ba bcibeö nur ju unt)oUfommenen unb ober^^
fläd}(id)en aJorfteWungen fü(;ren fann. Unb irenn man aud) aU
leö hinein ju tragen bemüljt ift, Jüaö nid;t barin liegt: fo iji
biefc^ auf ber einen ^dtt ein jeitig gegebene^ bi^fee 33eifpiet
jviniü^rlid;er (gd;rifterf(ävung, unb auf ber anbern ergiebt ftc^
baffelbige kidjtcr unb jufanunenl)dngenber auö bem unter bem
(Jinftu^ beö ßljriftent^umö ausgebilbeten (Sittengefej ber 2Ser*
nunft, U'^e^eiJ bod; fd;cn nid;t me^r ^anbfungen fonbern ^anb*
252 Inng^tx^eifen in gormein bringt K X)k d)riftlid;e Sittenlehre aber
ivirb iljrem 33erl;ältni^ jur ©faubensfebre, mithin aud; i^xtx un*
mittelbaren 23eftimmung iveit beffer enlfpred)en, ivenn fie bie
imperative gorm fahren U^t, unb nur bie Seben^n?eife in bem
9?cid;e ©otteö in aüen Sejicljungen befd;reibt.
» 2»iattb. 22, 37. figfc. ' 3<?b. 15, 12.
3 Co II f. Gall. XXIII. ]). 119. Crediimis omnes legis figuras ad-
ventu Jesu Christi siiblatas esse, quamvis earuiii veritas et substantia
nobis in eo coiistat, in quo sunt omnes impletae.
* S»tan faniJ tcn feinem ©efrj mit 2SaI)rbcit fagen: Lex inculcat . .
esse voluntateni et mandatuin Dei ut in nova vita auibuleiuus; WO
offenbac »cm mofaifd;eji ©efes bic 9icbc iil.
231 ^ 113.
8)on bei* ^cfc()affcn()cit bei* 3ßc(t bquglic^
auf bic erlcfmig.
§. 113. Slttcä wa^ burd; t>ic ^rtöfmtg in ber 2öe(t ge^
fe^t anrt), ijl ^^ufammcnc^cfa^t in tier @eme{nfcf;aft ber
©laubigen, in tt>e(d;cr fiö) alk SBicbcvßcborne immer fd;ott
ftnten; unb tiefer 5(6fd;n{tt entfallt a(fo tic Se|)re öon t)er
c^rij}lid;en ^irc^c
1. SScnn unfer (£aj bie kibcn $lu^brüffe ©emeinfc^aft
ter G)Iäubtgcn iinb ct)rift(td)c fvtrdie o^ne tvcitcreö glcid; fte((r, fo
fd;cint er baö röniifdje St)mbüliim gegen ftci; ju ^akn; aUein
ivcber bie älteren (Jremplarc beffetben n?iffen etiraö t>on biefer
unterfd)cibenben 9?ebcneinanberfteWiirg, nod) and) bos 9?icänifd)c
(t^ml'olum. ^ö inu0 jn^ar [d)on ^icr einleiid)ten, ba^ bicfe @e*
meinfd;aft in engerem unb aud; in n>eitcrem (Sinn genommen
iverben fann. 2)cnn finbcn fi^ bic SBiebergeborenen fd;on bar*
tn: fo geleerten fie iljr alfo fd;on, e^c fie uncbergeboren ivaren,
aber offenbar in einem anberen (3inn aU bic fd^on eigentlich
©(äulngen. Cl;nc biefe^J nejjc fid; and; gar fein Uebcrgang in
bic ^ird;e, mitljin feine 23ermc^rung berfelben anberö bcnfen, aU
bnrd; einen abfotntcn ©prnng, baß |;ei^t anf eine nngcfd)id)t(idjc
5H?eife. 9?un aber t^erljält es ftd; fo, ba§ jejt jirar ta^ ncucisi
?eben jicbcß Sinjeinen auö bem ©cfammtleben ^eroorge^t, baö
§. 113, 232 i
©efamintTcktt altv ni^t öitö tvgcnb einem (5tti^eMcn aufcrl
fcem be^ (Srtöfcr^. SBir iverben alfo fagen muffen, fctc @Cj
fammtljcit bevcr, ivel^e im ©tanbe ber .^eiftgung kUn, fei
bie innere, bie ©cfammttjcit bcrev, auf ivdd)t »on jenen üor=
iereitenbe ©nabenwirfungen auvJge^en , Iniben in fofern bie^
äußere ©emeinfdjoft, li^ fie burd; bie 2Biebergeturt 9)iitglies
ber ber inneren iverben, unb bann ekn nud) bie äußere ^er*
anbilben |)e(fen. d^ n.n"irbe aber tin ganj neuer unb nur •oer:;
it)irrenber ©prad^gekauc^ fein, trenn n?ir bie kiben gleid)gc^
fejten Slusbrüffe unter bie kiben (^cmeinfdjaften ücrt^eilen tvoll* '
ten. — UebrigensJ ift ^icr feine gorm ber ©emeinfc^aft be*
ftimmt gefejt, nod) beftimmt ouögefd;Ioffcn, fonbern alle »olt*
fommnen unb unüoKfommnen, bie cö gegeben Ijat unb noc^ ge^
ben wirb, finb ^ier jufammengcfa^t. 9tur foöiel n?irb bejlimmt
»orauögefcjt, ba§ wo SSiebergeborcne einanber crreid;en fönnen
auä) irgenb eine (5)emeinfd;aft unter i^nen entfiel;en mup. Senn
fönnen fie einanber crreid;en: fo erfüllt aiiä) iU 3^"9"i^ öom
(Sjlauben jum ^^cil benfelben D^aum, unb bamit ift tin Slner-
fennen unb eine 2Serftänbigung über i^re 23irffamfcit innerhalb
beö gemeinfd;aftlid)en JWaumeö unt>ermeibli4> v>crbunben. SInberö
atß eben fo n)eitfd;id;tig woiiU aud) nic^t »erfianben fein, ttJaö
tt)ir gfeid; SInfangö Ui 33e^anblung beö 33en)uptfeinö ber Önabe i
gefagt f)aben, bap fid; biefei^ immer »on einem ©efammtleben
berfd;reibe, aber eben bieö finbet ^ier erfl feine ganjc ßrläute:^
rung. 2)enn wenn wir uni^ nid;t aU SSiebergeborne fd;ün bar^
in fänben, fonbern ftc erft a(^ foId;e auffud;cn ober bilben mü§==
ten; fo wären ja grabe bie entf4ieibenbften (^Jnabenwirfungen
nic^t in bemfelben gegrünbet.
335 2. 3c genauer aber unfer ©aj mit bem eben angeführten
^ufamment;ängt, um befto fd)Wierigcr fct)eint er fid) mit bem ju
Jpereintgen, ba^ unfere bogmatifdjen ©dje nur au^fagen follen,
§. 87.
233 §. 113.
itöö a\id) in fccv uvfprünc^ttdicn d)viil(tc^cn (^römmtoifeit baffelbc
wcix unc ki um. Tarn wie [cUcn fict; btej'enfgcn [djon in ttx
©cmeinfdiaft gcfnntcn traben, n?cld)c burd) bic ^Jerfön(id}cn (Sin*
n?irfungen (^brifti i^n im ©(anbcn anfi^cnommcn ^akn? .^ier?
über i\t jn bcmerfcn, ba^ eö fd)cn immer eine ©efammt^eit
von Grlö[ungobctiuftii]cn nnb ä^avtcntcn gab, rre(d;c bereit
»raren, ibren ©egenfa^ jn einem ber Spü\\t barböte anjnerfcn«
ncn; nnb fo cntftanb grabe bicfe ändere ©cmcinfdjaft q\c\ö.)
mit bcm öffent(id;cn ?luftrcten &xi\\i, iräljrenb ncd) bic Üxa^i
ber innern in i^m allein Jvar, Ui^ \id) bic innere al(mäl;(ig anö
biel'er äußern jucrf^ an ben i^n immer begteitenben ^ünflcvn ge:^
ftaftete. 2Benn ba^er bie grage aufgcirorfen Jvorben ift, ob eö
in ber 3:^at (S^xi\ii Slbftdjt getvefen, eine fo(d)e ©emeinfd)aft ju
j^iften: fo ift ja beut(id) genug, ba^ er and; gar feine anjie-
^cnbe, mithin and) feine erli)fenbe 5:l)ätigfeit ^äüt aueüben fön*
ncn, o^ne ba^ eine füld;c @emeinfd;aft entfianb. '^ci^tx aud)
nidit einmal nad)gen.ncfcn ju irerbcn braud)t, jvann unb nnc er
fte eigentlid; gej^iftet; [onbern baö Sid;organifircn, trie »vir eö and)
in allen geij^igen 33cjie^ungen fennen, gel;ört [d;on ju bcm 9?a'
turtrerben beö übernatiirlid;en in i^m, unb baö 2Scfen biefeö
Crganiömuö mu§ ftd} gan^ begreifen taffen t^iiU anö ber Jt^cis
tigfeit ß^rifti, an'e |Tc fid; and) auf bie (^injeinen rid)tetc, bie
^ier feine Crganc Jvurbcn, t^eifö ani' feiner cigcnt^üm(id)en
SSürbe, iveldjc fid; in biefem £)rganiömuö atö ©cgenfaj gegen
bie SSett barflellen fcdte. :3c"e '^xao,c aber crfidrt fid) von ber
einen ^citc ^er au5 fold)en innern Erfahrungen, Jvefdje ben
(2d;ein ^aben, unmittelbare nid)t burd^ bic ©emeinfd)aft bebingte
Ginttjirfungen ß^rifti 5U fein, i?on ber entgcgengefcjten iBtiit
aber auß ben 33eforgniiJen t»er ßclfifionen junfd^en ycrfd;icbcnen23o
©emeinfc^aften in bcmfclben iUeifc, njce^atb man a(fo lieber bic
bürger(id)c ©emeinfd;aft aUcin mödjte gelten (äffen; Hierüber fdjcn
oben J baö nöt^ige gefagt, fo ivie aud; 2 über ba^ 2Scr^ättni§
» §.100. U. 105. * §. 106, 2.
§. 113. Sai
bcr ^injctnen mit d^xi^o Sl^cvhmbencn ju fetefer ©emetnf^aft
Unb ivie feine erlöfcube SBivffamfett auf ©injcine fiattftnbcr:
fonnte, o^ne ba^ eine @cmcinfd;aft entftanb: fo fann auct) bie
©cmeinfdjaft auö nid)tö anberm befteljcn, atö auö ößen ?D?omen*
ten, iceldje bem ©tanb bev J^eiligung atter 23eönabigten angc^
i^ören.
3. Daö c^rifitic^e ©elt'flbeiru^tfcin, ivctc^eö jic^ in unferm,
(Sa^ auefpvidjt, ift nun bie burc^ unfern ©tauten an ß|)rifiumi
beftimmte aUgemeine gormet unfereö 5)?itgefü|j(ö mit menfcl;Iid.;eni
2)ingen unb 3"ftönben, tt>tid)c^ nur befto beutlid^er ivirb, »venn
lüir ben baju gcljörigen negativ>en Sluöbruff mit bemfelben »er*
binben. 31^ ""^ nämh'c^ abgefel;en yon ber ßrlöfung bie 2Be(t
in 53ejie^ung auf bcn ''Dknfdjen jtrar ber Dxt ber urfpriingTi(I;en
SSoüfoinmen^eit bee ^?enfd;en unb ber 2)inge, akr auc^ ber £)rt
ber (günbe unb bes UcbeB gen?orben; unb tritt mit ber (Jrfctjei*
nung (^Ijrifti ein neueö in eben biefe 2öe(t, tvelc^cö alfo im @e*
genfaj mit bem alten fte^t: fo folgt, bap nur ber mit ber d;rift:;
lidjcn ^ix^t geeinigte ^^ei( ber Sßelt unö nun ber Drt ber ge*
itorbenen SSoUfommenl^eit ober beö ©uten unb bcjüglic^ auf baö
vutjenbe (Sclbftbewufjtfein ber Dxt ber Setigfeit ivirb, nid)t «er*
mi^ge ber urfprüngtid)en SSoKfommenljcit ber menfd;Iid)en ^'^ntur
unb ber 5Ratur ber 2)tnge, fonbern tviewol aKerbingö I;ieburd; bc^
bingt, bod; nur i^ermögc ber in (^Ijrifto ^injugefommenen unb
fi^ burd) i^n mitt(;cilenben unfünb(id)en 2SoüfommenI;eit unb
(geligfeit; ii^omit bann jufammen^cingt, bap bie Söelt, fofern fi'c
257 au^er bicfer ©emeinfdjaft ß^rifti liegt, un6 immer ivieber o^ner^
ad;tet jener urfprünglid;en 23oUfommen^eit ber Drt bcö Uebelö
unb ber günbe i\t '. So bap fd;on Ijier ber (Saj, ba9 in ber
Äird)e aüein ©etigfeit ift, unb )veit bicfc nid;t »on au^en |)in*
einfommeu fonbern nur barin fein fann infofern fic barin ^er*
»orgebrad;t «?irb, ba§ bie ^^irctje attein feiig mad;t, niemanb über*
' ©al. 1, 4. 1 3ol). 5, 19.
235 §. 113.
\\ä)€n fann. (Si i^crflcljt fid; iih-i'ßcnö '£>cn fetl^ft, ta0 bicfer
kgcnfaj jnn[d;cn tcm tiivd; tic (Sriöfung in tcr 2ßc(t öcfcjten
nl> tcr ütri^cn 2öcU ftärfcr otcv fd^ivädjer gcfpannt it>irb, je
ad;tcm tie cigcntljümtidic ^iöüvfcc Gl^vifti unb ber ©eljatt fcer
irlöfung aufßcfaf;t an'vb, iinb ta^ er nur ba ganj \?cr[d;unnbct
nb fid; in einen unbcftimmten Untcrfd;ieb beö hfferen unb
l;(imnieren \?cr(iert, ivo and; ber ©cgenfn^ jwifdjen (Etjrifio nnb
tn fünbigcn ^Dtenfdjen chn [o aufgeljoben unb umgcivanbelt ijl.
4. Unb baburd; beftdtigt ftd) am kftcn, baf? unfer €:a,^
td;tö anbereö ift alö eine Slnöi'age nnfereö d;rift(id)cn Selbj^s
eivu§tfein^. S^cnn träve bie d;rijitid;e 5^ird)e i^rem 2öefen nad; ein
^egcnflanb ber änderen Söatjrneljniung: [o fonnte ftd; bicfe miU
jeilen laffcn, c^ne an j'cnesJ getunbcn jn [ein. 'D'iun aber ift eö
), ba^ bicjcnigcn, nT(d;c ben ©lauten an ßl^riftum nid;t mit
nö t^cifcn, aud; bie d;riftlid;e ©cmetnfd;aft in il)rem Oegcnfaj
egcn bie S>eU nid;t crfcnncn. 2Bü bae ©cfübt ber Grtöfungöi
ebürftigfcit ganj ,^urüffgcbrangt i]i, ba Jvirb bie d;riftlid;e 5lird;c
cwi^ auf aüe SBeife mtfiiHnftanbcn ; unb von ba an entunffelt
d; beibeö gleidjmä^ng. Ü)iit ben erj^en SBirfungen ber vorkrei*
mben ©nabc, »re(d;e fenc«J 33cuniOtfcin erregen, entftctit aud)
ine 211?nung fon bem göttddien llrfprung ber d;rift(id;en ^xirdje:
nb mit bem lebenbigen ©tauben an (i(;riflum jugleid; enlftcl;t
mmer and; ber an bae ivirf(id)e 23orIjanbenfcin beß 9?eid;es ©ot*
eß in ber ©emeinfd)aft ber ©laubigen: fo wie im ©egentljeilajs
in unverbefferlid;er äl^iberiviUe gegen bie d)rift(id;e ^vird;e auc^
uf ben ^cd)flen ©rab von Uncrregbarfeit für bie (5rlöfung
rf)(ie^en U^t, »rcbei faum nod) eine auc^ nur äu{5crtid)e 33er=^
Irrung ber ^erfon ßbrifti flaftfinben fann. Tqv &[au{'c Inn*
[egen an bie ^ird;e aU bas D^cid; ©dteö fd;{icijt nid;t nur bic^
eö in fid), ba^ eö immer im ©egenfaj gegen bie SSelt fortbc*
le^en irirb, fonbern wk eö von 233entgen anfangenb ju einer
oId;en ©cmeinfd;aft ^erangctrad;fen i\t unb nid;t anberö aU
üirffam gebad;t trerben fann: fo liegt barin bie Hoffnung, ba§
§. 113. 236
hit ^ixä)t ivac^fen inib fcte t^r cntgegcrtgcfcjtc SljQtU abnt^\mn
Jvcrbe. Senn bte 2)ten[(^njcrbung (J^rifti ent[pric|t für bic
mit\^ä)M)t Tiatüx bem ivnö bte Sßicbergeturt ift für ben ^injel*
nen; unb tvie bie «Heiligung bie für(frf)rettcnbe SInetgnung beti
ctnjetnen f^unctionen ifi, unb je länger je me^r aufl;ört anö frag*:
mentarifäjen C?tnjef^citcn ju bef^e^en, alleö i?ietmc^r immer nie|r;
inetnanber greift unb fid; gegcnfeittg unterjiüjt: fo organifirt ficö
oud; l;ier au^ bcn einzelnen erlöfenbcn 3:ptigfeiten immer me^r
bic jufammenivirfenbe unb aufeinanber Jvirfenbe @emein[d;aft.
Unb biefer Drgani^muö mu9 immer me^r bae/enige ütserwättigen,
wa^ i^m gegenüber nur anorganifdje 5}faffe ift.
§. 114. Senn mv aUt 2(u^fagen unfercö d;rifKidpctt
©cI6flBen)uftfcinö über bie ©cmeiufcfjoft ber ©täuHgen ^u^
fammenfaffen njoUen: fo muffen mv juerjl t)ant)e(tt üon bem
(Snt^tl^tn bcr ^irc^e ober ber 5lrt unb SSeife mc fie ft(^
au^ ber SBett btfbet, bemnö[d;fl üon ber 2Irt unb Seife bcr
^irc^c im ©egcnfaj gec^ett bie Seit ^n 6ejie|)cn, itnb ju*
iqt t)oit ber 5tufl;eBuni3 bicfeö ©egenfa'^c^ ober öon bett
2Iu^|Tcf)ten auf bie 3>oneitbung ber ^xx^t.
259 1. 2)icfc brei ©tüffe fd)cinen fid; nun freiti^) gat nid)t auf
gteid;c SBeifc ju unferm d)rifl{id)en ©elbflbcivu^tfein ju »erhalten.
2)a^ jttjeite ifl baö ©cbiet unferer täg(id;en (Jrfa^rung; unfer
geifiigeö ?ebcn »erläuft in biefem ©cgenfaj. 3« i'em ^aa^ aU
tvir ju unterfd)eiben JDiffen, iwaö in unö fclbjl ber ©emeinfdjaft
ber ©laubigen anget;crt unb \va^ nod; ber SSett, it)irb au^ un<
fer d)ripd)eö ©emeingefü^I baö i»aö um unö ^er öorgc^t rid;tig
fonbern, ivaö ba\)on ber ^irc^c angehört unb lüaö ber SBett;
unb aUeö bicfe^ ftnb (Elemente ju unfern @äjen über bae 23e?
fiel;en ber Ä^irdje in il^rem 3"f«"^"^^"f£^i^ ^^^ ^er 2BeIt : an?
berU)ärtö ^er n^ürben aber aud; bie ©äje biefeiJ ^n^aUt^ nid)t ju
nehmen fein. 2)enn ivie bei ben (ginjelnen, waö ber ©ünb^af^
tigfeit unb tt)aö ber Önabe angehört, nid)t au^ ber jur Söo'^r«:
cl^muiu^ fommenben Sluflcnfeitc ber X^at cntf4>ieben ivcrbcti
ann, fonteni nur öuö tcr 23efd)affcntjcit bcr innern 23e>vcgun=:
,cn: fo faiin aud; über tie d)n|llici)C 5lircl;c nur »on bcnen, tic
[jr innerem l'ekn auö eigner 3:(jci(na^me fennen, rid)tii)C«5 aui^
efaßt ivevbcn. 2lkr über bie i>o((fnbun>} bcr Äirdjc fonncn
pir, »venu ja irgenb ivcldn', bod; geantj nur fct;r unjuücrUipigc
luefagen unfereö SelbftBeuuiptfeinö auffteüen; unb tton ber QnU
;e^ung ber .^vtrd)c fonncn unr unö nur i-5cfd)td;t(idje 5(n9akn nn-
ijjnen, beren "itDiittljeilunij Ijicbcr unmöö(id) geljören fann. Um
un Hi bein legten anjufangen, fo ycrme^rt ftd; bie d;riil(id;e
5)emein[d)aft inbem atlmäljlig einjelne 9J(en[d;en unb ganje 9)?afs
en bem 3i'UTiinient)ang mit ßljviflo einDertcibt iverben; unb n,ne
ügemein feftgcfteUt ift, bnfj basJ neue l'ekn bcö ßinjelnen m^
cm @efammt(eten ^>erüorge^e, in teffen äußerem ^xci^ ciJ fie^
d)on finbet: [o gilt bieö ciuc^ »on bem neuen Sekn jener dx^^
inge, atö nod; bie itraft bcö inneren iircifeö ganj aHein in
i^xi\to cingefd; (offen lag; baö ß;ntfte^en ber d)rift{id)cn 5lird)c ift
lifo baffelk mit bem \va^ täg(id; \)or unfern Singen »orgelt.
H fommt akr in biefer .^infid;t fcineeivege^ barauf an, »vennsco
uir bar>on auöge^n ba^ bie erlöfcnbc 3:^ätigfeit alhnäbtig aik^
rgreifcn foU, eine D^egel für bie 2lrt unb äßeife ju fi'nben, nad)
L^eld)er Drbnung unb »reßljatb grabe fo biefc Söerbreitung »or
Id) ge^t. SSielme^r ^aUn mx barauf aui^juge^n, ba^ tt)ir, ba
[leidj'jcitig fid; bie ertöfenbe Stljdtigfeit von bem öcmeinnjcfen
lusj ükr n?eit 9)?e^rerc erflrcfft al^ jcbeömat baburdj jur 23efelj=
:ung gcförbert iverben, ben Unterfdjieb janfc^en biefen unb ben
mbern rid)tig aujfaffen; tenn bae ^d^t bie Slnfdnge ber ^ird;e
>erfte^en. Unb |)icr bakn ivir aUerbingsJ ein (£e(6ftkit)u§tfein,
i)eld)eß mx im ©ebanfcn auf^ufaffen ^akn, nämtid; tcn @egcn*
aj iveldier fid; in unferem SDiitgcfü^I klbet jtvifc^en ber »or^eri*
jen (S)(cid)fc^äjung Slücr im 3"!^^'^"^ ^c^' gemeinfamen «günb^afs
tgfeit unb bem nadi^erigcn Unterfd;ieb jwifcfccn ben 23e.qnabigten
mb ben anbcrn. 23aö tic 23o((cnbung ber ilirc^e betrifft, fo ifl
mö freiiid; in unferm Selbftkn?u§tfein, ivenn tvir eö aU :per*
§. 114. 238
fün(td)e6 crgvetfcn, nur baö 2Bncf)öt^um bcr ^ciftgutif^ gegekn/j
o^ne ein 33orgefüt;t ba^ bie gänjlicl;e Harmonie aUtv Gräfte unl
bie Sßettenbung beö ^injetfeknö aU Drgnm'emuö für ba^ ^eben
(Jl)rtftt tu iinö nac^ gän5(id)er Slu^rottimg bc^ alten SOienfd^en
cvfdieinen irerbc; nnb ekn fo n.^enn tvix es afö ©emetngefü^t
ouffaffen, ift bie ^ivcl;e nur qIö a>acl)fenb aui ber SSelt unb quo;
fid; bie 2öe(t oKmä^üg entfernenb gegeben, ba^ SSorgefü^t beri
SBoüenbung aber tt?irb immer juriiffgeljalten burd} biefeö un^er*
ftijrbare (Sfement be^ 5)(itöefüi?(ö, ba0 ber alte ?0?en!d) immer:
UM'eber geboren »virb mit j'cbem ßinjehrefen. 3"fof^vn alfo bie
SSoKenbung ber ^ixä)C trenn aud; nur aU SSorgefüIjt bebingt ift
burd; baö 2lufl;t)ren ber (Erneuerung beiS ©efdjlec^te: fo fi^eitert
eö an unfcrm @attungöbeuni§tfein, unb eö geivinnt baö Slnfe^n,
als ob alleö, »raö d;rifttid)e Seljre {;ierüber fein foK, eine anbere
Duette "^aben muffe alsJ ta^ d)rift(id)e (ge(bftben?u§tfein; unb
2C1 bann tonnte biefelbe fotgered}tcrn?eifc in unferer X)QrfteI(ung nid)t
einen eigent^iim(id;en Ort einne[;men, fonbern inbem fie auf et*
nem obj;ectiv>en SSeiini^'tfcin berutjen nutzte, fönnte jtc nur in
Söejug auf bie Duette beffelben auf eine untergeorbnetc SBeife ^
vorfommen. ß^^'^is'^^f*^ f^"^"" jiebod; in bicfer JP^infid;t auc^ ^ter
fdion bemcrft iverben. (Jinmat ba{j jvir feinei^tvegcö im ©taube
finb bie cntgegcngefejte SBorftettung von einer in unenblid^er ^dt,
wtii immer jviebcr burd; neue ©euerationcn getjemmt, bcr 5i)ott*
cnbung fid; nur afijmptotifd; annä^ernben ^ortfd)reitung aU 23or=
gefügt t>oUftänbiger ju vottjieijen, U'eldjes überbieö ju bem 23or*
gefül;{ v^on ber unvottfommcuen J^eitigung be^ eignen 3^ «'^
(Snbc beö Sebcn^ feine ^rgänjung an bie .^anb giebt. Ü^ann
aber oud; ba§, ircnn gteid; biefcö 33orgefül)t für fid; attcin feine
?eljre in bemfelben <Binn bitben fann, ircil cö fein abfdjlie^barer
?Ocoment bes ©elbfibeiru^tfeine ift, bod; bie Sluffaffung beffetben
bie ^Hobe geben fann, ivoju bie anbere gorm ber unenbtic|)ett
> S(cbnlirf) mi eben bie iJb^tfi^«^"' ^ff ^idifcrflcbung unb $)iminclfat)rt
e^rlfii.
2:i9 §. 114.
Jl^jVn^timalion iii^t ttcncn fönntc, ob un'r luim(id) i\\ fcem jiim
55runbc licgcntcn, tcv i'cbvc V'on bcm 23cftcl;cn fcer i^trd)c, aitd;
>ad SGcfen ted 9'?eict)eö ©otte^ t'id^tig aufijcfa^t ^abcn, ivcnn cö
lämtid; feine Sßal?r^cit bebalt auc^ bei fcem SScrfurf; eö an iinb
üv fid; atgefeljen von tem ©cgenfa^ mit Ter 2öe(t jur :i>avfte{;
ung 511 h'inßen; unD in [ofern i\t tiefer S3evfiid? notl^u^cnttg
mO natürlich.
2. (Sine anafege nid)t ju überfc^enbc Ungleid^^eit jnnfd)cn
nefen txd ^auvttl;ci(cn leftel^t Darin, bop tei 23eljant)(ung bcö
(»reiten »vir unsj ganj iint> fcvnet es fein fann au6fd;(ie9ent> in
i'ein ©einet ber ericfenten i^ljätigfeit (Eljrifti bcfinbcn, bcnn bic*
eö ift ber ciijentfid)C llinfancj beö 9?eid)e«^ ß^rifti 1. 2)enfen »rir
)ingegen bic fd;(ed)tljinigc 33ü((enbun3 ertenfiü foivcl aB intenfiiö, 262
0 iinirbc bie llng(eid;l)cit 5»rifd;en ibm unb unö ganj aufgeljoben
tili ', mitljin aud; feine Jhcrrfdjaft aitfljeren. Unb bieö o,kbt
;ine neue SBeftdtigung bafür, bap bieiJ fein ©egenftanb für d)vift*
■id;e Sefjre im ftrengjien (Sinne beö ^löorteö i\t; jumal aud; in
>er SBoKenbung felbil fein 23cbürfnip me^r im Selbftbewuj^'tfein
jcfe'jt fein fann, mithin aud; bicfclbe nur infofern eigcnt^ümlid)
^riftlid; aufgefaßt »rcrbcn fann, ate \k bcnnod; nur bie 35ottcn;
)ung cineö von dfjrifto abhängigen ©cfammttcbenö bliebe- ^n-
x^ auö) fo »würben bod; immer ju biefer 33oUenbung 'D'tatun^er?
inberungen vorauögefejt, Jreld;e auperl?a(b beö ©ebiete^ ber fo?
liglic^en v<:errfcl)aft ß^rifti liegen unb ju ber göttlid;en Söeltrc^
jierung geboren, über beren feib(id;e Seite, unb bavon mu boc^
Jie 9?cbe, n^ir |>ier nid;t0 aue^ufagcn ^aben. 2)a(;er »»ir unö auf
;eben ^aü fo an ber ©renjc d;rift(ic{)er l'e^re befinben, baji »xnr
iiic^tö beftimmteö au0fprcd;en fönnen oljnc fic ju überfc^reiten.
ye^nlic^ öcr^dtt eö ftd; oud; mit ber (fntfte^ung fottjol ber
3nfäng(id;en a(6 ber fortgefe^len ber d;rifl(id)en y^ird;c. 2)enn
irenn bic ^raft beö gött(id;ert äöorteö unb ber baö JP)ei( ber
2)ienfd)cn fud;enben Ciebc im inneren gropen 2lct ber SSerfünbi?
' a>9i. §. 105. » 1 3o<>. 3, 2.
§. lu. 240
gung biefelBe ifl : fo ifl ber Unterf4)teb tev SStrffamfctt Bcgrüubct
tn bem »evfd)iebenen 3ui^^"b bev (Smpfcinglid^feit; unb biefcr ift
jugleid; abhängig öou ben 33er^ä(tniffcn , in \vM)t bie göttltc^Ci
Söeltregterung ben einen unb ben anbern fejt. Oi^t'^ffen mit^i
bieö ^iev aU fe^r natüvtid; erfdjeinen, iveü in bem Uebergang, feii
eö nun bev (Sinjelnen ober ganjer 9)?QJfen, auö bev SOSelt in bie:
^ivd)c aud; bie gött(id)C SBettvcgievung kltjeiligt i^, unb boc^
nuv untcv bev (^ovm bev 3::^ätigfeit bet^eiligt fein fann. 2)a|er
unfev 5)iitge[ü^t [ebv unüoUfommen iväve, ivcnn e^ ben entfielen*
ben Unterfc^ieb nid)t alö ein Srgebnifj göttfi^ev Söettregievung
2CS auffaßte. So giebt aber aud; ^iev ein anbeveö aU (^vgänjung
bev fvübevcn S3efjanbtung notf>n?enbigey ?D?oment. 2Siv '^aben
nämlid) bie 3::^ätigfeit beö ßvlöfev^ mit i^vev SBivfung in bev
©eetc be6 (Sinjctnen oben betvad)tct abgefc^en i^on bem ©e?
fammtfcben, unb fo fonnten \m aud; ^evnad; in bev ?e^ve v>on
bev Jöeitigung ben ©injelnen nuv betvad)ten atö ein felbf^änbig
in bev Sebenögemeinfd;aft (Sbvifti ^anbetnbeö (ginjctwefen. 9^un
ifl e6 fveilic^i ganj bevfelbigc 5lct, buv^ it)cld;en bev (^injelne irie*
bevgebovcn unb buvd; J)?eld)cn ev ein [clbfttl;ätigeö SJiitgtieb bev
d)viftlid)en ^ivd^c tvivb; abcv n?iv ^aben biefe Seite bejTelben bovt
nid)t mit aufgenommen, unb muffen alfo benfelben 2lct I;iev nod;
einmal unabhängig »on bev fvü^even ^avftellung befc^veiben, fo*
fevn ev basJ SBevl;äftnip be^ (^injelnen ju bem ©anjen begvünbet.
Unb :^iebet ftnb Jviv jugleic^ auf ta^ beftimmtej^e an unfev
(Setbftben.nigtfcin geanefen, in ipeldjem iinv bcibe^, unfve felbflän:=
bige ^evfönlic^feit in bev Sebenögemeinfdjaft ß^vifit unb unfev
?eben alö integvivenben 23eftanbt^eil beö ©anjen, immev fort^ot
untevfdieiben aU ttevbinben. — Söietüol nun auö beiben ©c*
ftd)tö^nniften betvad^tet bie l!e^ve von bev iTivd)C in il;vem 3»fa"'*
menbefteben mit bev Söelt bev cigent!id)e ^evn biefeö ganjcn ^Ih
fdjnitteö ifi; fo bap eö aud) ganj fad)gemäp »üäve, biefeö juyövbevft
fej^jujletfen, unb bie anbevn beiben mel;v an^angön^eife ju UW^*
beln: fo n)ivb bod; bie Ui einem gef(^id;ttid)en SSevtauf natüvlid;e
Dvbnung me^v 3lnfc^aulid;feit unb mand;e (^rleid;tevung geivä^ven.
241 ^ 115.
e r i> c ö ^ a II V t j} ü f f. 2M
§. 115. ^tc cfn-{ftH({)c ilir^e Hltjet ftd; t)urd) t>a^ 3«^^
ainincntvctcn tcr cin^ctncn SBict'cr.^ckntcn ^^u einem (jeovt?^
tctcu 5(ufcinantcnviv!cn uut ^»litcinantevivirfcn.
1. 2f>enn nur auf t)a«J 23cvfa^vcn tcr e\?angclifc(;en ^irdjC
.ci tcr 95crilärfung bcv @cmcin[cl;a[t febcn, [oirol buvd) bic 5lu^
infame tev untcrriri)tetcn öemeintejiuicnt), alö turcf) tte 9)(i)TiO''
neu otcr ki tcm Uetcrtveten einjetiiev ?>}titgltctcv au^ anbcvn
c^vift(i(I;en Öcmctnfdjaftcn: fo ijl imfcr ©n^, geun'^ bcv rid^tigc
>>luefcruff tes tabei t;cvrfd)«nten ©cmcingcfübR^ unb bcv baki
in ^Intrcnbiniv; öcfcmmcncn i^anbtungötretfc. 2)te ^anbtung
nnrb immer i^errid;tct in 23e^ug auf bie SßiebcrgcBurt, ükvaK
natürUd; naci> ber Strt ivie ber 33egriff bort gefaxt unrb; fo ba^
iücnn man berfetkn aud; in ben meiften gäUen noc^ nid)t ver-'
ifid^ert fein fann, bie faerrfdjenbc a3orauöfesun3 bod) bie ift ba^
ftc erfotgt fei. Sßcnigftenö ie freier eine ©cmeinbc auf i^rcm
©ebict ift, um befto ftrenger tvivb fie barauf balten, bafj bcricnige,
gegen bciTen 2ßiebergclntrt jtc^ n^oi^tbegrünbete ^miiü erljeben,
aud> nid}t aufgenommen ii>evbe. 2)ieö n?äre aber nid)t not^iven.
big/ ia fogar jiveffwibrig, mm bie Sluf-^une^menben nur foHtcn
in bie ©emeinfdjaft ber i^crbereitenben öJnnbennnrfungen einge==
fül)rt n^erben. äöie nun mit ber Söiebergeburt baö fräftige SSot--
len bce 9tcid)eö ©otteö gegeben ijt: fo mu§ alfo bcn ^lufnc^*
menben unb bem ber aufgenommen n?irb bie Ueberjeugung ge*
mein fein, bafj biefer unb fene bie g(eid)e SBirffamfeit ausüben;
uno ba jic für bicfe aud; bcn gtei^^cn Sßirfungöfrciö faaben ver.
wöge ber gtcid)cn 9täumlid)feit, fo mu^ an^ mit icbem fotdjcn
aict bie Slufgabc uncbcr erjcugt werben, bieö Sufammcnwirfcu ju««
orbnen. ^a^ aber jug(eid) aud) ein gegcnfeittgeö 5Iufeinanber.
n^irfen auebebungen nnrb, grünbet fid; nid)t allein barauf, ba§
in 3ebem nod) manc^e^ ber SBelt angcfjörige fid) finbet, tvogegen
Gtjrifil. ©laute. II. 16
§. 115. 24S
taö ®efammttt)irfen bcr Sintern ftc^ richten mup, fonfcevn aud
baraiif, taf] fo ivk deiner ft'd; eincv aKfeitigen unb öcUfommnet
Slufaffung (5f)riftt krt)upt tft, |ebev bie ber 5lnbern a\ß (Jrgäm
jung bev [einigen anfk^t, worauf eine gegenfeitige mitt^eitenbt
2)ar|ieKung ^er^orge^t. Sllfeö nun n?asj aU m ?eknöe(emem
ber ^ird;c barge|1et(t iverten fann, mn^ [td; oud; ^ierauö enU
ttJiffeln laffen.
2. Sc^tvieriger fd^eint e^ atfcrbingö, bte^ au^ öuf bie ur*
fprünglid)e (Sntfie^ung ber i>on (S^rifto auege^enbcn ®eme{nfd)aft
anjutrenben. ©el;n wiv inbc0 auf bie 3:^atfad)e jurüff, bap e^,
oB bie Sßirffamfeit ß^rifti begann, [c^on eine @cmein[d)aft fol*
d;er gab, ire(d)e auf bie SrfüKung il;rer mefftanifc^en Hoffnungen
ivarteten: fo fott freitid; ntd>t I>et;auptet trerbcn, bieö fei fd;on
bie d;rift(id)e ^ird)c i^or (^l;rifto gen^efen; ater e^ ivnv bo^ eine
fromme ®emeinfd;aft, ein 2(uötaufd) gleid)er ©emüt^C^erregungen
«nb ein 23erfel;r mit aUem barauf fcejügtic^en. äßenn nun me^^
rere »on biefen jur ?(nerfennung ß^rifti famen, fo ivar für |te
hin ©runb v»orl;anben i^re @emeinfd)aft aufju^ekn. %Ux in*
bem bie irrige eine :^ejie^ung auf ß^rifium er^iett, bie nic^t
ü^ne ein Slufeinanbertvirfen fein fonnte in bem kreitö aufgefteK==
ten Sinn: fo mupte fie jugleic^ ein 3ufawmenii?irfen n^erten ju*
näd;j^ in 33c5ug auf il;re Höl;evigen nod; nid)t pr Slnerfcnnung
ß^rifti bur4)gebrungencn ©enoffen, bie nun ber äußere »or6c=*
reitenbe ©nabentinrfungen von i^nen empfangcnbe ^reiö n^urbcn
ju i^rem innern, t>on bem biefe ©nabenn^irfungen je fadjgcmä^er
georbnct befto fräftigcr ausgingen. 9'Jur ba^ biefeö Siifflinincn^;
trirfen untergeorbnet unb fragmentarifd; h\kh, fo lange noc^ in
seei^ver S3erHnbung bie gemcinfame ömpfanglidjfcit für bie (Jinunr^
fungen ^^rif^i baö ükrJtiegcnbe blieb. Unb in bicfcr irinftc^t
fann man fagcn, ba^ c^nerad;tet eine Slnjal^t SBiebergeborener
X)or^anben tt?ar, Ht Äird;e boc^) nod; unfoOftänbig blieb, mithin
nod; iütitixU |)inter ber 33erbinbung bicfer (Sinjelnen mit (J^rijio,
fo lange bie perfönlic^e Söirffamfeit (i^rifti fortbauerte.
•J4S ^ 116.
§. 116. üDa6 (5nt|M;cn fcer ^ixdji wivt) fccutlid; t>urc^
1. ?hi^'crbafO Ui krcitö aufßcftctften 3ufammen^ange6
neckte cß vicUcidjt fcnbcrtar cri'd)citicn^ tiefe hitcn 23ci;viffe auf
ofd;c 23ei[c ^,ufanimengeilcUt ^u finfccn, bie bcm Äfange nad;
eine 23envni]Nfd)aft ^at'cn, unb aud) ber 23cbcutunß nad) [d)cint
er begriff bcv (2r»väl)(ung mit tcr 9)fittl)eifitng beö Öeifleö md)t
genauer jufvimmcn^u^augen, a(ö etwa mit ber 5.^efel;rung unb ber
■WcdUfertigung. 3ejt aber fann q^ md)t me^r befrcmben, fonbcrn
?cr erfie i^egriff i^at eö mit bcmjcntgen ju t^uu njaö ki bem
5ntfte()cn ber ^\ixd)c nad) bem oln'gen btc <B(id)t ber götttid;en
ffiettregierung iji, bn^ nämlid; bicj'enigen iretd;e bie Siixd)t bilben
"otlen auö ber Söelt muffen auegcfonbert «werben. 2)tcö ift bat;er
bie 2?etrad;tung bc$5 (^utftebenß ber ilird;e, irenn man rüffivärtö
fie()t nad; bem £rt ^in tro^er i^re 9)(ttglieber fommen. 2)er
anbere ©egriff akr ^at eö mit bemjenigcn yt t^un, n^aö tn ben
ißin^^efnen ber ©vunb ift i'^cn ber Stetigteit i^re^ 3"f^'"^"^<^"*^^'^*
fcnö unb 3(ufcinanbernnrfenß. ^a nun in bicfem baö SBefen ber
c^vift(id)en Svird)e K'ftcbt, fo mxii in biefcm S3cgriff baö (Sntfleljen
ber Äird)e i'ttxad)ttt, inbem man \)orjrärt«J fi'c^t auf bae fo ent?
fte^enbe ©efammtfekn, iveld)cö nur burd; bie ©elbigfeit beö bc*
ivegcnben unb treibenben in 2(Uen unb ][ebem (5inje(nen eine
tt^abre ^cbcnöcinkit, nad; 2lvt nämlii^ einer jufammengefejten
ober fogenannten moratifdjen ^erfon trerben unb bleiben fann,»?
fo ba^ fid; aui> biefem bem dinjelnen a(6 (5raHi^(ten mitget^etU
ten ^rincip ba6 gan^e ?eben unb Söirfcn ber ^irdje mu^ er?
flärcn laffen. — 33eibe aber t;aben tai mit cinanber gemein,
ba§ fie urfprüngU'c^ nid;t unmittelbar auf benjcnigen B'^f^^nt»
paffen, tt)0 bie »rirffame ^raft beö neuen Gebens nod; unmitgc*
ti)iHt in d^rifto allein tvax, aufgenommen in bemjenigen «Sinn,
in we(d)em aud) x>on (?^rifto gefagt lücvben fann, er fei enr)ä()(t
unb ^(iH ben ^eiligen @eift; ctgentlid; aber ivirb babei ber ®e*
16*
§.116. 244 i
genfas »orausgefejt jn)tf(^en jenem äußeren Greife njefdper bcr
£)rt tfl für fcie öorBereitenbeu ©nafcenivirfungen, uiib bem inne^
ren »on tt)el^em btefe auöge^en. 2)enn btejentgen, it^elc^ic tn ben
evflen ^vetö gejogen iverben baburd; bof bte ^rebt'öt beö ß;i>atu
geltuma ju t^nen gelangt, irevben in ber HMifc^en imb ftr(|!td;en
©:prad)e nirf)t geitö^nltd; (^mä^Ite genannt, o^nerarfjtet fte au^
tn golge beö 3u[ammen^ange^ ber göttlichen SBettregierung ^ie*
bur^) öon Slnbern unterfc^ieben Jverben, fonbern *nur S3erufenc;
jener aBer WiH für biejenigen irefd)e burd; bie Söiebergefcurt in
ben inneren Äreiö eingeführt ererben fi'nb. Unb ekn fo ift ber
'^eilige ©cift baö 5Sanb biefeö innern ^reifeö, fraft beffen tie
SÖirhingen ber (Jinjetnen auf ben äußeren eine ^in(;eit njerbcn
unb eien fo i^r gegenfeitigeö 3lufeinanbertinrfen gleic|)fam ciuctt!
organifdjen Umtauf Inibet; ben berufenen af>er fd)rciBen unr ben
|>ei(igen ©eift no^ nid)t aU i^nen mitget^eitt ober i^nen einiro^*
nenb unb ftc treib enb ju.
2. 2Baö nun im einzelnen juerfi ben ^lu^brulf (irivä^lung
Betrifft, fo ift bie eigentlid)e Slufgabe beffelben bie. %tk 9)?enf(|en
finb un^ im 3"f^«"^c ^f^ gemeinfamen ©ünb^aftigfeit, wo afieö
©emeinf^ntlb ifl, a\id) "ootifommen glei^), unb ein SSor^ug in
S3ejie^ung auf baö öon ß^rifto mitjut^eilenbe neue ?ekn ift fei*
nem jujufd^reiben. 5f?un werben freiließ Mc erft in ben ^reiö
268ber üorBereitenben ©nabe hineingezogen; aüein auf ber einen <BciU
ftnb bie Unterfd)iebe, bie bort entfielen, au^ ntc^t i^nen felbft
Sujufd)reiben, auf ber anbern <Bük ift au6) barin fd)on eine ^c^
günftigung, ba^ gleid)jcitig bie Sinen berufen iverben unb bie
Slnbern nid)t; fo ba^ \m ^mn 23e^uf biefer Erläuterung beibe^
jufammenne^men fönnen, bie (grtt^ä^hmg unb bie i^r ^orange-
'^enbe unb fic^ auf fte be^ie^enbe 33erufung. Ueberali ifl alfo
^ier, m\m mx baö t^eiüüeife ©elingen unb ^Dti^fingen ber 33er^
fünbigung betrad)ten, ein in ber göttlid)en SSeltregierung eingc*
teiteter SSorjug ber Einen »or ben 5Inbern o^ne einen in ben
^erfoncn felbfi baju »or^anbenen ©runb, unb biefer iä|jt ft^
245 ^' ^^^'•
.om «ri>f!ten Inö jitm tlciufteu nid;t nur auf biefcm G^eMet [on.
,ertt aud) auf autcreu vcvfo(ijcn, nur ba9 nur von tiefen md;t
tt hanteln l?akn. S^cnfcn tvir um bic 9)Jeufd)tvcvbun3 Cibnf^i
it/tcu umfang bcr aOictev.^etn.vt bcö ^an^c" menfd^tid^en m^
mm- fo ivivb tic eivid)tunö einer Meiknben ©tätteifur he
Bcrfiinbiaunö m (S-angctiumö unter einem- 33otf turA bic
Winae auö feiner g)Jitte ter ?lnfanß ter Siebcröehirt eme^
iom fein. Unb ein fo(d;eö ^at bann einen 2?orjug vor benen,
unter u^eld^en fid) gleidncitig bie etimme ber 33erfünbigung er.
fotdcö v^ernet;men tie^. 2Sir fi>nnen akr biea nid;t auf euten
llnterfdneb ber ^JJÜrbigfeit te^ieben, ekn fo ^renig tet ben m^
fern .M bei ben einzelnen, Ui »vetd;en eö fid; eben fo vcr^att,
„id)t minber ki ben auö ber grembc eintt^anbernben alö ki ben
in bem äufjereu ^u-eife ber ®enieinfd;aft geborenen. ®o gewip
mv nun bieö auf eine gött(id;e 5lnorbnung r,urü{ffd;iekn, wte
ter erti3fer fetbj^ getljan i, fo ift mM and) aufgegeben berfetben
ki^uftimnien, n^eil mir fonfl unb jwar mit unferm [ittUd)en Se.
wufitfein im Söiberfprud; nnrnn gegen unfer ©otte^beivu^tfem.
2öir t?at>en aber baju feinen ©runb aU baö 23eru|en in bem^»
aötttid^en 2S?i((en, v>on ivetd;em ivir nur fagen fonnen, ba^ er
nid)t burd) bie Sürbigfeit ber ^erfon beftimmt ttjorben: fo ba^
nid)t hai eine aU So^n unb baö anbere aU ©träfe angefe^en
ivertcn fann. 2l«e6 anbere bleibt in unferm 93^itgerü^t mt m
fcem 23egriff ber ^rwä^tung an unb für fic^ unbeftimmt. .:nn
w. 3 Unter bem $luöbru!f ^eiliger ©eij^ aber 'Wirb.- sttfotgt
teö obigen bie ßcbenöeiu(;eit ber c^rift(id)en Öcmeinfd;aft -atiJ et*
per moraUfc^cn ^erfon verftanben, unb bie« n^ürben wir, ta at.,
leu eigenttid) gefe^tid^e auö berfetben fc^on au«gefd)tofTen i% burc^
ben Sluöbrnff il;reö ©emcingeifteö bejeid^nen fönnen. Unb
fo foUte eö eigenttid; nid)t nöt^ig fein nod) auöbrüfftid; ju »er-
fid^ern, baf wir burd; ben »bruff beffetben be^eic^nen wotten,
3cf». 6, 44.
§. Sil 6. 244
genfaj öoraucgefejt jivif^en jenem äußeren Greife ml^n ber
£)rt tjl für hu ^»orBcreitenbcu ©nafcenttJtrfungen, unb bem tmte:=
ren »on n^elc^em biefe auöge^en. ^enn bteientgen, it^elc^e tn bcu
cvflen Ärei^ Sejogen njerben baburd; baf bte ^rebigt beö (g\)an==
gelium^ ju t^nen gelangt, irevben in ber t)iHifci)en unb Uxä)liä)m
©:prac()e nic^t gen?ö|)nt{d; (Jwä^Ite genannt, o^nera({;tet fte au(^
in gotge beö 3uf«wtnent;angeö ber göttlid;en SBeltregterung ^it^^
iimä) »on SInbern unterfc^icben n?erben, fonbern *nur ^Berufene;
jener aber UüU für biei'enigen ivel^^e burd; bie SSiebergefcurt in
ben inneren ^reiö eingeführt »tjorben ftnb. Unb ekn fo ifl ber
■peiltge ©cift baö 53anb biefeö innern ^reifeö, fröft beffen tie
SSirfungen ber (Jinjclnen auf ben äußeren eine (5int;eit njevbcn
unb ekn fo i^r gegcnfeitigeö Slufeinanberanrfen g(etc|)fam einen
organifd)en Umtauf Intbet; ben berufenen akr fd;rciben iinr ben
|)eifigen @eift no^) nid)t aU i^nen mitget^eitt ober i^nen mwoi)^
nenb unb fte treiknb ju.
' 2. 2Ba6 nun im einjeTncn juerft ben Sluöbruff (Srn^ä^lung
Betrifft, fo ift bie eigentlid)e 5lufgaBe beffetkn bie. Mt ^t\\\^cn
finb un6 im ßuftanbe ber gemeinfamen ©ünb^aftigfeit, iro aWeö
©emeinf4iulb ift, auc^ x^oüfornmen gteic^, unb ein SSorjug in
SBejie^ung auf baö öon ^^rifto mitsut^eifenbe neue Mzn ift fei*
nem sujufd)reiten. Sflim iverben freiließ %ik erft in ben ^rei^
268ber üortereitenben @nabe t^ineingejogen; allein auf ber einen <BciU
ftnb bie Unterfd;iebe, bie bort entfielen, au^ ni^t i^nen felbfi
SU5ufd;rei6en, auf ber anbern ^Bdk ift auä^ barin fd)on eine Se*
günftigung, ba^ gleid)jcitig bie dinm berufen n^erben unb bie
SInbern ntd)t; fo ba^ Jvir jum 23e^uf biefer (Erläuterung Beibe^
jufammenne^men fonnen, bie (grwä^ümg uitb bie i^r ijorange*
^enbe unb ftd> auf fte kjte^enbe ^Berufung. Uekralt ifi alfo
^ier, itjenn wnx baö t^eiliveife ©eUngen unb ?0?i§lingen ber 33er*
fünbigung ktrad)ten, ein in ber gött(id)en Sßettregierung einge*
tciteter SSorjug ber einen öor ben SInbern o^ne einen in ben
^erfoncn fetfcfi baju »or^anbenen ©runb, unb biefer läjjt fte^
245 ^- i^^'-
cm Qx^Un tiö jum Keinften ntd)t nur auf btefem ©eMet foiu
Pcvn aud) auf antcreu vcrfoljjen, nur bap nur von biefen nid)t
5U ^antctn Ij^itf"- 2:cnfcn unr unö bie a"^?cufd)iverbunv3 Cibrifli
<i(ö bcn ?lnfang bcr aC^ifberj^cl^urt bcö ^an^^cn menfdjlictc" ©e-'
fd>(cd)te: fo ivirb btc g-rrid)tunö einer b(ciknben ©tätte-für bie
«Bcrfünbißung bcö Gi^auöcHuinö unter einem 33ott bui^) bie
<5r|t(inöe aii^ [einer 9??ittc tcr ?(nfang ber SBicbergeturt eine«
3?c{feö fein. Unb ein fo(ri;eö I^at bann einen U?orjug vor benen,
unter ireld)cn fid} ölcici^^eitig bie Stimnie ber Söerfünbigung er*
fo!>3(o^ verncijmen lie^. 2Sir fönnen al^er bieö nid)t auf einen
llnterfd)ieb ber 25?ürbigfcit k^^ickn, ehn fo ircnig tei ben mU
fern ate bei ben (Sinjetnen, bei u^eld;en eö fid) eben fo »crt^ält,
niclU niinber bei bcn auö ber grembe eintvanbernben atö bei ben
in bcm äufjeren fa-eife ber (S3emeinfd;aft geborenen, ©o genji§
wir nun bie^J auf eine gött{id;e Slnorbnung ;,urüfffd)ieben, njie
t)er Grlöfev felbj^ getrau i, fo ift un^:^ a\iA) aufgegeben berfelben
beiyiftiinmen, mü mx fonfl unb jivar mit unferm fittfi^ien Se.
] wu^tfein im aöibcrfprud) nnuen gegen unfer ®otteebewu|tfein.
I 2öir tjaben aber ba^jU feinen @runb aU baö 23erubcn in bemseo
' QÖtttic()en äöiüen, von m\d)m mr nur fagcn fönnen, ba^ er
nid)t burd) bie SQSürbigfeit ber ^erfon beftimmt worben: fo ba^
tii^t ba6 eine aU Sobn unb baö anbere ai^ Strafe angefe^en
tverbcn fann. 5l«eö anbere bleibt in unferm ^^citgefü^t toit in
bem 2?egriff ber (5rn)ä^tung an unb für fic^ unbeftimmt. ■mu
iWiQu-i'h-} vi) :ii yfln
3. Unter bcm Slusbrulf ^eiliger @eifl aber wirb' pfotge
beö obigen bie Cebenöeiul;eit ber c^rift(id)eu Öcmeinfc^aft iOtö et*
ner mora(ifd)cn ^erfon verftanben, unb bie^ tinirben ivir, ba aU
kß eigentlid) gcfejlid;e auö berfetben fd)on auögefd^toffen ifi, burt^
ben Sluebruff il)rcö ©emeingeifteö be^eid)nen fönnen. Unb
fo foUte eö eigentlid; nid)t nöt^ig fein nod; außbrüfflid; s« »er*
fidjcrn, ba§ ivir burc^ ben $luöbru!f beffetben bc^eic^nen ivoüen,
' 3ef). 6, 44.
i. 116. 246
wa^ au^ in ber <Bd)xi\t adliger @ü\t iinb @etft ©otteö mit»
©eifl (J^riftt genannt ivivb, unb in unfcver fird)Iid;en ?e^re aud;
alsJ bie britte ^erfon bcv ©ott^eit aufgefül^it Jvirb. 2)a^ )üir cö
jeboc^ mit biefem testen ^ier nicl;t ju tt;un ^akn, t^erj^eljt fi(^
auö ber SInovbnung be$ ®on;^en von [elbfi. :Dn^ akr in bev
d)riftli(t;en Äird)e, nad;bem bie einzelnen ©inivivfungen nic^t
jne^v unmittelbar x>on ß^rifto auöge^en, mx göttlid;e$? fein mu^/
iveldjeö njiv eben fo t>a^ ©ein ©ottesJ in i^v nennen fonnen,!;
wenn anberö bie 9)iitt^eilung ber JBollfommen^eit unb ©eligfeit ;
(J^vifti forttt)ä^venb in i^r befte^en foli, bicö i\t eben fo auö bem i
früheren »orläuftg ju evfc^cn, tvnrb abtv genauer unten enttviffelt
ttjerben. SSorlduftg namlid;, t)a^ bie 2}?itt^eiiung ber un[ünt)Iid;en
SSoUfommenljeit unb ©eligfeit, tvc(d)e afiö baö fd)Ied)t^inigc fte^^
tige äBotten beö dlüd)^^ ©otte^ ber innerfte 3mpulö beö (Sinket*
neu ift, au^ mu^ ber ©cmeingeift beö ©anjen \tin, ober e^
müfte feinen ©emeingeifl in bemfelben geben. 2)enn tt)äre er
ein anberer, fo müfte jener 3mpu(6 biefem anberen, atfo einem
unt)oKfommneren untergcorbnet fein, Jt)ie in |ebem ©efammtleben
27oaKeö :perfönli4)e bem ©emeingeift untergeorbnet fein mu^. ©äbe
eö ober gar feinen ©emcingeift; fo tväre aud; bie d;riftUd)e
^ird)e fein it)a|>res ©efammtteben, ivie fte bod; »on Einfang an
mit 23ejie^ung auf biefen i^r einivo^nenben göttlichen ©etft auf^
getreten unb in bem ©etbftbemt^tfein ][ebeö fräftigeu 9)^itgliebe^
aufgenommen gettjefen ift. 2)iefe^ äöoKen beö 9?eid;ei5 ©otte^
atfo ift bie Cebenöein^eit beö ©anjcn, unb in jebem (Jinjclnen
fein ©emcingeift; esJ ift aber in bem ©anjeu feiner 3n"evlid)fcit
nac^ ein fc^Ied;t^in fräftigeu ©otteöbeivu^tfein, mithin ba^ ©ein
©Mte^ in bemfelben, bebingt aber burd) baö 'Bün ©otteö in (J^rif^o.
(grfleö Sc^rfliiff.
33 0 n ber (J r Jt) ä ^ I u n cj.
§. 117. 3n t)a^ t)on (^t;rifio gejliftete 3?eic^ ©otteö
lönnen jufofge ter ©efe^c ber göttlichen SBeltregierung, fo
247 ^ 117-
ia\w ^^'^^ ^I)?cufd;cn^-^cfct)kcl)t auf ö'rt'en kjleM, niemals aUe
aleid)^citii3 l'cbcnt^c (^lcic()mäf?ic5 auf.^cnommen fein,
t'. ,
1. Unter tem oteid>mä9fg fcK I)i'cv nic^^t um eine ÖIcid>'
^cit in bei- .^iraft bcö esUautenß unb in tem ©rate bcr 2(neig*
nnng atter natiiv(tcl)en iuafte an jenen ©cmcintritten vcrftantcn
tt)cvt>en, tenn in bicfem ^aUe »värc tcr Bat, c^an^ Hav, intern e«
nicnumten cin[a«cn fönnte eine fo(*e ©leidjljeit ju teßet;ven;
fontcrn cö fcU fid) öuf ten kftinimtcn Unterfdnet ^trifd)en tem
inneren nnt tem än(5cren Greife ter cIirifKid)en @cmeinfd;aft Be*
jieben. 3^enn fint aUi antern (JUankn«?ßemeinfd;aften ta^u Be--
ftimmt, in taö e^riftenthtm ükvjuge()en, nnt nimmt man an
ta9 tie in ter ©emeinfdutft geborenen tcd; jeitig unter ten ^in*
flufj ter Vorbereitenten ®natc fommen: fo Icijjt fid) eine 3cit
tenfen, ivann 2U(c, teren Seivu^tfein nur taju notkürftir; ent--
nnffeft ift, aud} jenem äußeren Greife angekren. 5U(ein tat)ier.27i
mit ter Slnt^ü an ter q3oI(fommenkit unt Setigfeit (S^rifti nod)
nid)t \jertunten i\i: fo fint tiefe kj^immt unterfc^ieten von ten
^ fctbftttjätigcn ©iietcrn ter ®emeinfd)aft; n?etd)eö aud} mit tem
' angegeknen Unterfdjiet ,^»vifd)en 33erufung unt ^rmätjtung ^o«^
fommen jufammenf^immt. Gö fommt ütrigenö ^kUi auf jwci
^Hmfte an, »on tenen freilid; ter eine me^r, ter anterc aber
. tod) aud) geivifferma^^en aU ein ©efe^, ter götttid;en 2öettort.
nung an^ufe^en i^. £ffenkr nämtid; ift tiee ein fotdjeö ©efej,
ta§, m^ i?on einem ^unft au^ge^t, fid) nur a«mäf)tig ükr
} ten ganjcn 9?aum verbreitet. SBcniger fd)on tiefe^S, ba§ ter
(gtant ter ©natc niemals fann angeboren werten, fontern aud)
; bie d}rift(id;en ^tinter Ui ter ©eburt aWen antern von 5ltam-
abftammenten im tt5eient(id)en gteic^ fint; aber tod; Wäre t^eilö
tie SSeränterung fetbft eine auö ter öruntt^atfadjc te^ e^rijlen-'
t^ums nid;t bcgreiflid;e 2Iu(Jnat)me, mithin ein neuc6 von jenem
unabhängige^ SSunter, jerftcrte aber auä) ten Segriff ter ©attung.
2. ©cfejt auc^ ß^rifluö ^ättc, at6 er mit ter gSertöntigung
§. 117. 248
t)e6 9?ci(|c6 @otte6 unter JP)tntt:»etfung auf feine ^erfon ben ^hu
fang macl;te, üUvaU bas gteidje ©efii^I ber (Srlöfung^Bebürftiö-
feit gefunden : fo n?aren bod) t^eilö in 23ejug auf feine ^ev[on
bie ©neu burc^ 3o^anneö ijorkreitet, bie Slnbern nid)t, i^üU in
33e5ug auf feine ©eftaltung beö @otte^rei(I)eö bie ©inen auf ht^
fonbere SSeife an baö kfte^enbe geBunben unb alfo feine ^t>zt
aBfto^enb, bie Slnbern nid;t. SRit^in fonnte er iiUvaii nur in
ben t)erf4)iebenfien Slbftufungen ftc^ Jtnrffam beiveifcn, vok er auc^
bem D^aume nad; nur innerhalb kfiimmter ©renken i ben ^reiö
feiner SSerfünbigung tatb burc^ £)vt6yeränberung erireitern, batb
272burc^ längere ^^liebertaffung befef^igen fonnte. 3a anö) \x>o er
l^iniveggenjiefen n)uvbc ^, gereid)te bieö natürlich manchem (Sinjct*
nen, ber baju gefonnnen fein würbe fid) i^m anjuf^lie^en, jum
itnüerbienten 5'?ac^t^eil. 5lt(eö biefeö akr ^at feinen (Srunb in
ber göttlichen SBettregierung. Unb bicfelSe llngteid)mä§igfeit fi'n*
ben it>ir auc^ ki ber fortgefejten S3erfünbigung x>on ber 2(:po*
j^ei ^üten an kö auf ben "heutigen Stag. 2!)enn bie bem ©on==
Jen eintvo|>nenbe in (Sinselnen akr kfonberö ^erüortretenbc '^liU
gung, bie ^ird;e na^ au^en ju »ergrö^ern, ifl: jn^ar an fic^,
ix>k fie v>ün ber ©iei(|^eit SlKer im ©taube ber ©ünb^aftigfeit
auöge^t, »oUfommen gtei^mä^ig, in ber ?luöübung aber t^üi^
ben gefeßfd)aftlid;en 33er^ättniffen, ive(d)e bie Slnfnüpfung barbieten
muffen, unternjorfen, t^eiiö jienem ge^eimnipüoKen eingesogen
unb 2lbgefio§en ii^erben ^, tt)eld;eö nid;t minber atö jiene unter
ber götttid;en äöeltregierung fte^t. Unb anberö fonnte e^ auc^
ni(^t fein, n^enn baö Uebernatüriid;e in (J^rifto foUte 5fJatur
ttjcrben, unb bie tirc|>e fi(^ aU eine nati'rlid;e gef^i(|)ttic^e (gr*
f(|einung bilben.
\ ■ , 3. ©e^en rt)ir tUn fo auf bie gort^jftanjung ber ^irc^e
öfebiegoTge ber @cf4>lcd)ter: fo entfte|)t auc^ ^ier, ba bieSBie*
• Wlaü\}. 15, 24. * Snattt). 8, 34.
■ ' » 5U\ ©Cfct). 16, 6 — 10.
249 *. 117.
bcvijctnivt tcv Ginjdncn ein bicfc cbcnfatf«^ tu tev göttHrfjen SDett*
oitmiiun jvur^cfntc 1}iatuvform teö 3"^ii"'"<^^^^c^<'"^ K J»vci auf
ctnanbcr fofgcnter ©enerationcu gctntnten i^, ^tcrauö eüic nön*
Iid)e Uinifctdniuipißfett, intern febcv univbc fviiber cbcr fpäter tu
bicfcn inneren iiveti^ Ocf^ini^t [ein untcv anbern i^m mzhx ober
minter angemefTenen Unu^ehingen iinb (linunrfungen. 2Utf bicfe
Sßeifc entftebt immer kitee, ba^ unter bcn im Umfang ber 5\ird)e
lebenben ju ^eber 3fit 3>icle i^r nod) nid)t angc^iJrcn, unb ba9
v>on bicfen Jvirb gcfagt ivcrben fennen, fie fi>nnten fd)on dUiebers:
t»crfe(kn fein, ivenn i^r ?ebenopfab anberei ivdrc geleitet trorbcn.
?U(erbing<J ^at eine Tange %o^c «cn im Gian^en angcfcben im
«Btanbc ber jr>ei(igung te^enben (^knerationen einec- '^i^'iU einen
Cfinflu(j auf bic fpdteren, inbcm bie feibenfc()aftlid;cn 9^aturanta*
g€u fid) immer me^r milbern; immer aber ifl bieö bod) ttureinc
teffere ©eftatt ber allgemeinen 5ünb^)aftigfeit, unb einmal mujj
bocl) 8e(Htei^fcnntni9 unb 2?u^'e eintreten. 9^ur freilid;, ivenn
aud; baö Slncrfenntnip beö (Srlöferö in bemfelben 23erl;ciltni§ jei*
tig erfolgt, Uipt ficf) eine ^tit benfen, ivenn jivar immer nic^t
fleifd)tid>e Öclnirt unb geiftige ©eturt in bemfelf^en 3fitpu»ft ju*
fammenfallcn, and) nid;t 9?atur unb ©nabe gar nid)t ju unter*
fd;eiben anüen, aber bod; eine 3^^^/ ^" Jveldjer bie (Sntanfflung
beö Icbenbigen ©laubenö mit ber erj^en (Jntwifflung fitilidjer
33orj^etlungen unb (Smpfinbungen m6glid)fl na^e '^ufammenfallen
unrb, iveld;ee bie grö§tmöglid)e 51nndl)erung an bic menfd)li(^e
(5ntn.nfflung Ci^rifti ifl. Unb bann freilid; Jvirb 3cbcr n^cit frü*
^er ju bcm ©efi^ unb @enu§ beö i^m angemeffenen Stnt^eilö att
bem ^htxm ?ebcn gelangen. Slud; bann aber n?erben bod; folcfie
2)ifferen5en beilegen, bap Ci'inige nod; nid;t ju biefem ©enuf gc*'
langt finb, Jvenn i^rc 5itterögen offen fid) fd)on längj^ beffelben
erfreuen.
4. SÖcnn mv nun bicfe iDrbnung mit bem Sluöbruff gött*
Iid)c Srivd^lung beö^alb bejeid;nen, ivcil ivir bei einem göttlid;en
SBo^tgefaüen aU lejtem ©runbe baju ftc^en Meiben: fo i^inbert
^ 117. 250
bicö bod; tnä)t, ba§ tviv nW;t fucf)en tüvfen, ivoburct) btefeö ^^tt^
iidje aöo^IgefaWcn kftimmt \m'o. ßumal unr and) md)t [agcn
fönnen, ki @ott fei a((ei3 gegen oKe gletd;, aUv ber SöiKe d-iiu-
ger feje |)inbevnijye entgegen; ba ja ber 2öt((e feft^ft ftd; evft a(^
tnät;I{g unb eknfaKö nid;t o^ne (^i'nflup äußerer 23er^vütniffe ju
größerer ober gcnngever Srregkrfeit entitnffelt. 33ei biefev ^oiv
2*<fd;ung ifl fd;on ^autu^ vorangegangen ', unb Ijat baö ©efej
flU6ju[pred)en »erfud;t, in j^olge beffen bie apoftoHfdje ^ird)e ftd)
juerjl mit ehemaligen ^-^eiben anfüKte, it?ä^renb ber gröpte 3:t;eil
bes^ jiübifd}en SSoIfö nod; auper^alb berfclkn Mic6. Unb bie
5lufforberung baju ift nod; bringenber geivorben, [eitbcm ganje
35ölfer bas^ dpriftent^um angenommen Ijakn, i)on benen alfo
SSiete iDenigjlensJ and) jur Söicbergcburt gelangten, iväf;rcnb viete
Sl^itgtieber attd)riftlic^er 33ölfer üon jenem innern 3"[flninten(;ang
yortäuftg noc^ auiJgefd}Ioffen Mieten. Sflimmt man akr I;inju,
ivie v>erfd;ieben ben $[)(enfd)en baö ©nbe beö Sekn^ gefcjt ift;
für mand)en in ber d)rift(id)en ^ir^e @e'6ornen, ber f^on "oiete
Sßirfungen ber !oorkreitenben ©nabe erfahren yat, bod; e^er aU
biefe dinbrüffe fonnten jum Stnfang einest geiftigen Cetenö^rojef*
fe$S in ber SBiebergeburt »erfnüpft unb gefteigcrt n)erben ; unb
Jvie 33iele Xion ba, tvo bie (Stimme be^ (5ic»angeU'um^ nur eBen
^ingebrungen ifl, nad; ber gott{id;en Drbnung ükr bie Sekn$J=«
bauer at»gerufen irerben: fo i\t eö offener in ber göttlid)en
SJSeitorbnung gegrünbet, ba^ 23iele, — ivieiüot 23iete ober 5S3e=*
nige t;ier eigentlid) gteid; gilt, unb bie dinen ftd) ju ben (Srfcie*
tungen ber göttlid;en @nabe nid;t anber^J 'oerl;a(ten, aU 5lnbere,
— bo^ univiebergetoren fterkn, mii baö ^iü i^u^^tUn^ ah
getaufert i?- 2Bir fönnen ba^cr n\d)t fagen, bap @ott biesJ k^
ftimmt tää)t gett)OÜt ^ätte, ba e^ feinen ®runb ^at in bem ^tx^
yäUni^ ber von i^m abhängigen S^aturorbnung ju feinem unö
innerlid) ekn fo gewiffen ««att;fd)iup ber (griöfung burc^ d^ri^-
jlm^^. __ fo bap mx m^ beö e4)tuffe^ nic^t erkve^ren fönnen,
mm. 10 unb 11.
251 *. H7.
bop, trenn Öott bice l^cflimint unb unbcbinijt md)t ßcivotlt ^dtte,
ci' cntJvcbev eine anberc ^:)u-itunn-bnunj bes iuen[d)tid;eu l'ebenö
ctcr eine anberc ^eilöovbnnng für ben men[d)(iri)en &d\i »rürbc
cini^ciictjtet Ijaben. XMt ev eö nun tvc^cnbune fo gcovbnet: fo ent'275
fielet iinö natüvUd) bie Slufjjabc, md) biefem gött(tcl)en 'Biüm
iiuf möijticljft betvupte ii^eifc unb el;ne inneven 2Siber[pruci; hiju*
ftimmen.
§. IIS. Senn |Td; ba^J ^v{jiad;e 9}i{tc]cfül;t ükr tie
fni()crc unb fpäteve 5Iufnat)uie bev (Sinen unb 5tnbcvn in bie
l^\nncin|'d)aft ber (5rlö|unv] krul;ii3t: fo hkiht t^ai]ccjen ein
uuaurlci^Iic|)cr ä^Zi^flmu^ ^urüff, ivenn tt)ir mv$ unter ^or^
auefe^un(^ dntv gcvtbauev nad; bem ^obe einen ^f;ei( be6
mcnfc61id;cn @efd)(cd)tcij »on biefer @emcinfd;aft o^in^tid;
aui?c3efd;(ojyen benfen foKcn ^
1. SBenn n.nr Une mit treiben (gfementen unfevesS ©etbilBe*
wu^tfeinci, tem ber eiinbe m\\> bem fcer ©nabe, atö g}?itgtieber
ber •^ird)C ber SBelt geöenüber ktrad;ten; fo fi'nben mx un«
»ermöge be^ legten, ivorin un$J tk vollfümmne ©eH-iOIjeit be6
ÖÖtt(i(|ien 9?at^fd)Iu|Tee unferer 6e(igfeit gegeben tft, a((en i^C,^^^
cntgcgengefejt, in bencn ftci^ bicfeö ^Cit?uj}tfcin nod; nid;t entivif=«
fett ^at. «t'i^Ö^Öf" vermöge beö ©ennifi'tfeiniJ ber Siinbe ftnben
wir unö i^nen voHfcmmen gfeidj; benn ba$j 33cunijjtfetn ber
23ergebung geljört bem anbern (Clement an, ijergegenivartigt unö
aber immer jenesJ urfprünglid;e, Jveldjec bem 33en)ufi'tfein ber %U
(en gemein[d;a[tUd)en 9?atur angehört. 3ft o'^fo basJ gleite na*
türlic^e Unfevmcgen, auö treuem in jebem baiJ Sett)u|jtfein ber"
(Jrlöfungökbürftigfeit entnjiffeft irerben fann, ^ier unterf^üjt unb
bort jid; felbil übertaffen, ^ier in bie £;ffent)arung beö kgnabi*
genben gött(irf)en D^at^fc^Utffeö aufgenommen, bort aber nid;t: fo
' (?in fftr äße SRale »erweifc id) ^ict für biefe* 2c^rflüff auf mein« W>i
lumblung über bie ^rtua^lunj^le^re.
§. 118. 252
\
tfl btefe Ungte{d)^eit innerhalb beffelben tnenfc^Ttc^en ©efcl)Ted;te6,
27iiin it)eld)em bod; in 33esug auf bte götttid;e SSirffamfett (E^rifti
hin ^(;eil von beut anberit kjltmmt gefd){ebcn ift, v^on fol^er
§lrt, ba^^ ivtr um fte aufzunehmen enhveber unfer ®otte^beit)u^t^
fein iincber jum ^articutariömuö ^inabftimmen müpten, obev ben
Unterf^neb jtt)ifd;en ben 23egnabtgten unb ben 2lnbern geringer
unb at^ ein faft nur jufcittigei^ ?DteI;r unb SSeniger anfd; lagen;
fonft Jvürbe not^ivenbig bte in bem 23eiini§tfein ber ©nabe ge=^
fejtc (Seligfeit bod) bur^ baö mit Demüt^igung üerbunbene
5[i?itgefilf;I ber Unfeligfeit aufgel^okn. — 2^ieö geJvinnt inbeffen
ein ganj anbere^^ 2lnfel;en, fot^atb wir uni berechtigt galten anju=
nel;men, ba^ biefer ©egenfaj auf ^ebem einjetnen ^unft Jiur ün
öerfd)iyinbenber fei, fo ba§ ]ieber, ber i'ejt nod; auper|)aI6 biefer
@emeinfd)aft ift, irgenbivann x>on ben gött!id;en ©nabeuivirfun*
gen ergriffen innerhalb berfelkn fein tvivb. :©enn in unferm
©attungskiini^tfein ift bann fein 3>viefpa(t me^r, unb ber nur
aKmä^tigc llekrgang ber (Sinjetnen in ben SSottgenuf ber C?r(i)*
fung ift für baffelbe ganj baö nämlid;e, Une für unfer perfön(id;eö
©elbftkunt^tfein ber aKmä^ilige Fortgang ber Heiligung, nämti^
nur bie 5^aturform, Jveld)e bie gi)ttlid)e 3:^ätigfeit not^ivenbig in
ber gefc^id)tlid;en Srfd;einung annimmt, unb nad) bem okgen
tk unau^a^cid)lidje 23ebingung atter seitlid)en SBirffamfeit, b,ef
fleifc^geivorbenen SBorteö. s :>:!
2i3aö ^icgegen nod; eingeiijenbet iverben fönnte, tt)irb ftc^
burd) folgenbe jiuei 23etrad;tungen ertebigen. 2)ie erjle ifi eine
2In>t?enbung, it)e(d;e ivir mad)en öon bem fd)pn früf)er aufgeftett:=
ten @aj, bie ^lenfdjJverbung ßl)rifti i)er[;a(te fid; mc bie äöieber-
gelnirt beö gefammten aU Sinfieit lKtxad)tcUi\ @efd)Ied;tei^.
2)enn niemanb fann fagen, eö tvürbe für biefe ©efammtl^eit
l^effer gcit^efen fein ivenn (^^viftuö e^er tväre geboren Jijorben,
mithin auc^ baö neue geiftige ©efammtiefcen e^er kgonnen ptte.
:©enn bies iväre freiließ kffer geivefen, ivenu nur früher biefeö
277 neue ^Oekn in berfetkn ^ein^eit unb l^raft mu fönnen aufge*
^en; mnn akr gefagt rt)irb, aU bie 3eit erfüKt njar fei (E^rifiusS
253 §. 118.
fanimtc mcni'd;liri;e C^>c[d;(cd)t unb bic tefcnbcrc iPeftiminung
über bcn 3eit^>unft tcv Gvfdjcinitng bcö (5i1öferö ftnb [o fe^r
(vinc itnjevtrcnnlidK Cffcukntng bcr QÖttlid)m Mmaä)t, bap
ba»5 biird) bicfc 3eitkft{mmun(] tcbingtc c\ei^ic<^t ^cUn and) ßc^
ivif; tae fd;lcd)tl)in övöfjtc ift uub tie gan^c 3bee bcö äöefcn^
bcr ?}icn[d)l?cit au^)>rid)t. 2^a)Telbe nun Ki^t fic^ and) von bem
Gin^jclncn fagcn, ivcnn feine ^cit crfiUft tfl unrb ^&zv jvtebcrgc*
boren, fo bafj [ein burd; bicfc 3citi'efti'"'""»ß kbingtcö neueö
Sebcn and), wie fpvit c6 immer eintrete, ein fd;(ed)tl^in gröptcö
ift, nnb bie cjanjc 3bee feiner ^erfon, ivic biefe ebcnfaKö an i^^
rcn £"rt bcr Gkfnmmtbcit gehinbcn ift, voKfommen aui?fprid;t;
ba^cr in Uebcreinftimmnnß mit jenem Öfauten ivir aud; t*on
bem ßin^jclncn nid)t benfcn fijnnen, cö iväre i^m Keffer gcivcfen
frnt;cr iviebergeboren ju fein. Unb cö ift fein @runb ju tefür^*
ttn bajj i)iebur(^ eine ^rägbeit im 3cu3iu9 ^'"^" &)xi\io ivcrbc
bcgrünbct Jverben unb ^ud)t unb ^cl;re in 23erfaU geratl;en, mit
eö niimlid; nid)t |>etfe ben Renten 1:>a^ er>nngclium anö ^crj ju
bringen ef;e i^re ^üt erfüllt fei. Sieö ^at fdjon Sluguftin beut*
lid) bargclegt -, unb nid)t Ieid;t unrb aiid) bicfc (^inivenbung im
(frnft von einem iimljr^aft in bcr JJ^eiHgung kgviffenen, baö l^ei^t
yon einem fo(d)cn eingefegt ^werben, ber fä^ig ift 3engnip abjule*
gen ober ?e^re unb ^nd)t t^n ^anb^aben. :Denn tin fotd)cr ifl
cineö X^dii c^ne aüe vr^inftd;t auf einen beftimmtcn d-rfofg öon
innen gebrungcn », anberntl^ciiiJ ivci^' er aud; baj^' bie ©nabcn*
jvirfungen beö ©eiftes bic yon jebem SSiebergeborenen auöge^nsrs
mit ba^u ge^i>ren, ba^ jeber ivenn feine 3eit erfüllt ift aud; n?irf==
\id) iricbergeborcn ivcrbe. Xk jiveitc ift eine Slnnjcnbung ba^
»on, ba9 in ber äöiebergeburt jebcr eine neue (ireatur ivirb; benn
•■:. :i ::;
' (>3al. 4, 4.
* 3" ttnt $8uc^ de corruptione et gratia ubcraü.
' 2 Äcr. b, 14. 20.
§. 118. 254
tem jufolge iv5re taö ^Witgefü^t ükr eine 511 fpätc SBiebergeBurtl
jebenfattö teer, )iVtii e^ ba,^u fein urfprüngtic|eö in bem ©uBject
QkU', cBcn fo leer, ivic Jücnn man eine seitliche ©(^öpfung ber
Sßelt annimmt, ein ^eibivefen barükr ttJäre ba§ bie Sßelt nic^t
e^er Qcf(f)affen njovben. Unb wiii man aud) fagen biß frühere
3eit fei i^m nid;tö teeret fonbevn ein miffdUiges^, fo \)evf^ivinbet
ja in bev ©ennf ^eit bev @ünbenijergc:6ung biefeö miffäütge g(ei^
\joöfommcn, ob jt'ene Seknöjeit länger geivefen ober fürjer. 3a
tvenn ftc^ Höa^^eiten m fofd;eö 23ebauern vernehmen (ä^t, iveit
\a nnn baö neue ?ekn nidjt fo (ang träl;rc aU tvenn e6 ftd^
früher enhviffctt ^ätk: fo ift and) baö nur eine 3:äufc(;ung, bie
nod; "oon Unbefanntfd;aft mit bem neuen ?ekn jeugt. 2)enn
biefeö ifl in fid; felbj^ en^ig unb erlangt feinen 3u>x^«d;ö burd^
bie Ccinge bcr ^cit. StCie benn and) hin in ber Jheifigung reif
geworbener bergleidjen em^finbct, eö müpte benn fein in einem
franfl;aften ßuf^^nb; fonbcrn nur ben Slnfängern fönnen fofc^e
5f?ad)4ve^en jufto^en, bie akr im beruhigten ßuftanbe von felbfl
»erfd}it)inbcn unb fid; bal;er feineön^egeiJ baju eignen im (^cHct
be^ ?e^rbegriffiJ beruf fftd;ligt ju irerben. ä3ie(me^r muffen ber
frü^efl unb ber fpätcft Sßiebergeborne, n^enn man feneö auc^
auf bie erfte ^inb^cit unb bicfcö auf eine ^tit nad; einer noc^
fo langen 9?ci^c \^on ^ebeneentnnfflungcn l^it))t, bocf) )[eber \iä)
fetbft unb bem 5lnbern gfeid) irertt; fein. ®enn ber eine ifl me|>r
gefc^jt jum (Sbenbilb ber urfvniing!td;en SBereinigimg be^ göttlichen
mit einer menfd;Iidjen ^crfönlid;feit, ber anbre me^r jum (gben^
bilb bc^5 enbHd;cn 3^urd)brungcnfetnö ber ganjen menfd)Iid)cn
9latnr von ber ericfeuben ^raft (J^rifti, luobei bie ©efammtirirf^
279famfeit alicr frü(;er SSiebergebornen voraußgefejt n)irb. Reiben
aber mu§ atter @d)cin eineö Unterfd;iebe5 um fo me^r verfd)nnn*
ben ^e mc^r ©emeingefü^t unb ©emeingei]! in i^nen bie Dber^
Ijanb gewinnt, woburd; 3eber fid; attcw aneignet, waö beö 2In*
bern ifl. Unb e^ ift fein @runb ju befürd;ten, ba^ :^ieburd;
@(eid)gültigfeit gegen bie aSirfungen ber ^orbereitenben götttidjen
©nabe ober Sluffc^ieben ber 23u^e unb S3efe^rung auf unbc*
255 ^ n».
ftimmte 3ufitnft »eranlafjt tverbe. :J)cnn \hx b(cö anfuhren
ivoKtc, tev [cljö^e tcd) bic ©efe^run^ nid)t beö^att» auf wtii bic
(^rif^((d)c ?c^re i^m bicfe ?(uöficl)t verHetet, fonbern iveil er fcjt
nod) feinen 5(nt^ei( an bem ©efammtlekn bcr @ünbc Ifebev nnrt
atö ben am 9Ieirf)c ©ottec;. (Jinem fc>Icf)ert fann aud; n\d)t "oa^
mit i]el)olfen fein, bafj man iljm biefe ?e^ve v>orent^viU, fonbern
nur ivcnn man i\)n\ 23ertan(^cn nad; bem 9?et4> ©otteö ju erre*
gen \vü^. — 2)ieö sufammengenommen ergiebt alfo, ba^ wenn
nur jieber hinter unö juviUfHcilH'nbe irgenb einmal in bie ?e(^en^#
ßemcinfdiaft mit (5(;rifto aufgenommen ivirb, unfcr 93iitgefit^I fic^
voüfommen beru!)igen fann o^ne baf ein 2Siberfprud; entftänbc
jivifd)cn bcmfe(6cn unb unferm ©otteöbeuni^tfein.
2. T)ü^ a(fe«? tn'eper angeführte at>er nid)t annjenbbar if^,
foKilb mx unc bcnfen fotfen baj} ein 3:^ei( unferö ®efd;Ied;t^
von biefer @emeinfd)aft unb bem bav^on abhängigen I;ö^eren 3"*
ftanb gän^Iid) aus5gefd)foffen fein foU, baö (euc|tet yon felbfl ein,
unb '5>rar fo, bafj man abgeneigt fein unvb, einen Unterfd)ieb ^u
mad;en, je nad)bem eine ^ortbauer angenommen n^irb ober nid)t,
unb x,\vav ik]ci in genauer Uebereinftimmung, mit bem cHn ge*
fagten. 2)enn i\t bicfcö l'eben ein an fid; eirigcci, fo fönnen au^
23efij unb 2_-craubung beiJclten nid)t ivciter aueeinanber treten,
wenn eß auf eine unenbh'i^e unb ivcnn eö ouf eine unbebeutenbe
2)auer anfommt, fobalb nur ber S'ine in ben ^c[i'^ ber Seligfeit,
jre(d;e atlein ben äöerll? beö ?cbenö au\3mad)t, gefommcn ift, ber
anbere aUx ni6)t. l*affen \v>ix nun biefeö vor ber il'^anb gelten '.sso
fo nnrb jener 9?tiijflang nur auf eine von beiben folgenben Steifen
auf^uli>fcn fein, (fntjvcter baburd; bap ivir ba^ 3ufammenfein
einer fold;cn GUeid}l)eit unb UnglcidH^eit jirifc^^cn unö unb SInbe*
ren reitufertigcn unb eö auf ein ©efej ^urüffjufü^ren fud;en, ba
benn ber bargelegtc äöiberfprud; afö nn bloßer Sdjein erfannt
Jvirb; ober baburdv ba^^ eineö von beiben felbjl, bie urf^^rünglid;e
©leid;^^eit ober bie burd; bie göttlid;e ^Jert^eilung geivovbene Un*
gteicb^eit, für Schein erflart Jvirb.
§. 118. 256
2)a6 evjie fattn auf ^tt^eiertei SSeife »erfu^t iverben. Söenn
tiämttcf) n)tc bie (SUi^^dt bte urfprüngltd;e ©nvtc^tung bc?
ttienfd;Iid)en ^fJatur tfi, [o aud) biefe Ungletcl;^eit tu ekn berfet
ben gegrünbet ift, fo fann jivifd)en beiben ein Söiberfpvud; nur
unter ber gorm ftattfinben ba§ bte (Einrichtung ber nien[d;Iid)en
^^atur getabelt n)irb, t\)d^c^ benn feinen <Sinn nte^r ^at, tveit
it)ir nirf)t ivären, ivenn i»ir nirf)t 5D?enf4)en ivären. 2U(ein bie
Ungleicl)t;eit, iveld;e erft burd; bie 2)ajnnfd}enfunft (^t;rifli entftet)t,
fann ni^U in ber men[d)tid)en ^^Zatur, ivk fie bem @efammt(eben
ber 6ünb^aftigfeit jum ©runbe liegt/ i^ren ©ij l;aben, mx
mmtn benn gegen unfere 5lnna^me auf pelagianifd^e ^rincipien
jurüffge^enb entu^eber anjiet;enbe ilräfte in ben Sinen ober ah
ftü^cnbe in ben Slnbern annehmen. Unb bemo^nerad;tet fämc
man bod; auf eine nur in bem g5tt(id)en 2öot;tgefaI(en ju bcs'
grünbenbe Ung(eid;^eit in ber ©iöpenfatiijn ber Slnregungen ^\if
vüff. Umgefet;rt Jüenn bie ©Ieid;^eit in bemfelben mt bie Un?
gkid)^eit, ba^ ^ü^t in ber göttlid^en ^oeilöorbnung gegrünbet fein
foK: fo i)ti^t bieij, ©Ott t;at in ^ejug auf bie (Erlöfung atte
5}lenfc^en unter bie Sünbe geftelit, it)ie>vot nur Einigen bie Qx^
föfung ^n ©ute fymmen foUte; aber bann liegt ber Stufna^me
ber (Einen unb Slusfdjlie^ung ber Slnbern eine folc^e göttliche
Söiüfü^r jum (S3runbe, ba^ ivir biefe £)rbnung mit dltd)t einen
f4)ted)t^inigen 23SiUenöbefd;(up nennen müßten. Slber wtnn aii^
281 auf biefe SScife baö 3ufammenfein ber ®kid)^dt unb Ungleic^^j
\)tit gebad)t itjerben fann: fo finb bod; unb hUiUn uni^ermeib?
\id) biejjenigen, n)cld)e um unfertnnlien jurüffgefejt njerben, ein
©egenftanb besJ ^litgcfül;!«^, mid)t^ alfo, jjeme^r bas$ (S3attungö*
bert)u§tfein fid; bem ^erfönfi^en gteid;ftellt, bie in bem festeren
gefegte (Setigfeit aufgebt, mit eö ein 5Dfitgefii^f ber Unfeligf eit
iji. 9)tan ^at biefem absuf;eTfen gefud)t unb eine reine ^öfung
5U erlangen geglaubt burd; bie ^i)potl;efe, bie ^eilöorbnung, in
mid)tx bie ®kid)^üt beö Untjermögenö unb bie Ungteid)^eit
ber Unterftöjung gegrünbet ift, fei baburc^ motit)irt, ba^ ftd) an
ben ©neu bie QMid)t 23arm^erjigfeit, an ben 5lnbern bie giJtt*
I
1
257 §. HS.
!(^e ©crct^ttgfeit fiinb geüen rniiffc ', bnmit d eine voKfiän-
»ige 9Ötiltct)e 3)?anifeftation iiacf) kibcn (Seiten in bem uicnfdj'
idm Q>k\d)M)t gcK', bei* ©ere(f)tigfeit nn benen bie x^cilcvcii
)c|>cn, unb ber 23avmberji9feit nn benen bie gerettet iverben.
SKfein biegegen ift bcn fpecielten JvciU betvcffenb einjnirenben, bap
c>ie 9ött(ict)e (5)eve4)tigfeit fid; aud; luoUftänbig offenkven mxtx,
i»enn aUe^, n>ad burd; bie ßvlöfung überhaupt mi>g(id; ift, aud;
(oirffid; tvüvbe; benn fte erixnefe fid; bann klo^nenb an (S^xi^o,
(»eftrafcnb akv an Slllen, [o lange [te bem (^efamnitlckn bei*
9ünbbaftigfeit angehören. 3nt allgemeinen aHx ift nid;t suju^^
geben, bap cö eine get^eilte Dffenbarnng götth'd)ev (Eigcnfd;aften
%t\>t, inbem biefe bann kgvenjt fein univben, nnb &ott ein un-^s-
tcgrenjtesJ Sßefcn mit begven^^ten (5igenfd)aften. 8onbevu ©e-
veditigfeit unb 33arm^er5igfeit biivfen fid; nid;t auöfd;(iepen, fo
ba^ tit Söavm^erjigfeit fid; an benfetben j^igen mup n?ie bie ©e?
vedjtigfeit, J»etd;eö Ui einem beftänbigen 5lu^gefd;(of('enfein ^ini=»
gev von ber mitget^eiltcn ©ctigfeit ßljvifti nidjt ju benfen ifi.
©ö HeiH atfü nod; ber jiveite SSeg übrig, nämlic^ bap eine
von beiben, bie @Ieid;I)eit ober bie Ungleichheit beiber X^tiU, füv
^ä)m erflärt ivirb. 2)ie llngteid;^eit junfd)en benen, mi^t in
bie ?ebcn^gemeinfd)aft ß^rifti aufgenommen finb, unb ben bavon
au^gefd;(offcnen fann aber unmöglid; für Schein gehalten w^x^
ben, oljne ben >vefent(id)en @e()aTt unfcre d)rift(id;en 33en)upt^
feinö aufzugeben. Gin anberci? ift cö mit ber Q>Htid)^dt, ive(d;e
mx in bem ^eunt^tfein ber <£ünbe fi'nben. 2)iefe mxc ein
<Bd)m, ifcnn eö bod; eigentiid; eine urf^rünglidje Ung(eid;^eit
ber 9)ienfc^en gäbe, atfo eine von $lnbeginn an gefpoltene menfc^?
' Conf. Gailic. XII. p. 115. Crediimis ex hac corruptioiie . . .
deiiin alios qiiideni eripere.. quos . . in Jesu Christo elegit: alios vero
in ea corruptione et danniationc relinquero,. in quibus iustitiam siiani
demonstret, sicut iti aliis divitias niisericordiae siiae dedaret. — Conf.
Belg. XVI. p. 179. Crediiniis . . deiiin se . . denionstrasse . . mi-
sericordeni ci instuni. Miserioordem qiiidein eos . . seivando, qnos
.. . elegir . . instuiii vcio reliqiio.s in . . perditioiie . . relinquendo.
a(>rif}(. ©(fliitf. IJ. 17
§. 118. 258
Ii'^e '^ainx. ©eun fo n^ie wiv tteö inne werben, yevfc|iDinbct
bev SQStbcvfpnid;, \\>tii bie unö uvfpviiiigltc^ ungtetdjen md) ntt^t
©egenfiänbe unfereö ?Otitgefül;(0 fein fonnen, fonbevn bie (^in^eit
ber menfd)tidjen Statur, [o ime fie luö^er öcfa^t \vcvbcn, ivcire
eine ^au[d)ung. Mm mag man fid; nun vorfteKen, nur in ben
- ©nen ivärc eine erregbare Smpfäng(id;feit für bie göülid)e ©nabe,
in ben 5(nbevn aber nidit, cber in ben (Jinen nur tväre ein un«
ükrannbfidjcr SBiberftanb gegen bie g(>ttli(t)e ©nabc, in iim 2ln*
bern aber md)t, immer fommt man auf manid;äitl'renbe eben fo
iine Ik obigen ^etagianifd;en unferer 2luffaffung entgegenftrebenbe
SSorauöfejungen. 3« ^^d) bie ^rlöfung felbji gcunnnt eine gan§
anbere (3i[ta\t. S)cnn ß^riftu^ i^ bann eigent(id) nur gefom-<
men, unt i^k fd;on ijorbanbene Ungleicb^ctt ju cntn^fffeln unb
Sur ^rfd)cinung ju bringen, feine eigentliche guncHon wirb bie
beö (5)erid;t!5, unb ivas5 man (Jrlöfung nennen fann ift nur bie
^{^orm ber einen «Seite biefer Function. (50 <\kU olfo feine ${rt
tiefen 9}Hp!(ang aufju^cben, wenn von unferm d;riftlic^)en S3c*
wuptfein an^ »vir un^ baju t)erftel;en folfen anjunebmen ba^ ein
Z^tii unfereö @efd)kd;teö gänsTid; auegefd;Toffen bliebe. SSarnm
ober unfer Bn^ ^n »erfte(;en giebt, ber 9)ii§flang wäre größer
bei ber in ber d)riftlid;en ^ird)e überati l;crrfd;enben SBorau^fe-
äung einer Verföntid;cn gortbauer nad) bem $f obe, at^ wenn wir
unö bie entgegengefejtc aneignen Bunten, i>a^ ift nur biefeö. 3"
bem gegenwärtigen ?eben, wenn wir gleid) tm 3»f^^nb ber
©nabe als eine S^iitt^eilung ber 25cUfommeul;eit unb ©etigfeit
^^rifii anerfennen, ift bod; biefe nur in bem inncrften ©runbc;
Utxad)kn wir aber baö gefammte jeiterfiiUenbe ®etbfibewu§tfein
beö 23egnabigten, fo ift barin and) ba^ ißewuptfein ber @ünbe
immer nod; mit enthalten; bie Ungteic^Ijeit atfo ift für bie Sin*
bern nidjt ba, weit fie in bem i^nen attcin »ortiegenben, nämtid;
bem seitti4)en 33ewuptfein, nur ben llnterfd;ieb einejJ 9)iebr unb
SKinber anerfennen, unb biefen um fo geringer finben je weniger
fte i)on \?orbereitenben ©nabenwirfungen ergriffen werben. SBo*
gegen wenn wir jEene^ ^^hn baju nehmen, wir auc^ jutest eine
259 §. 118.
vodfommcne (5ntixn'ff(inii\ 'ocn ©cltgfeit imb Unfefigfeit ju tcnfcii
iHikn, taö bei^t ^tn G^egcnfaj tn'ci ^ii feiner gröfjten töH gc^
fvannt: unb je mel>v unr von t>cm 33orc}efiil;l tcö fünfiigen l^c*
benö aud; jejt fd)on fcuvAbrungen finb, tefto ilärfer miip aud;
baö 9)tit3efübl ber fünftiaen Unfe(tc\feit unl> beflo härter fofglid;
1 ber 5Ki§!(anc^ fein.
3. diiK gctviffc SBcrivanbtf^^aft mit tiefer (ejtcn 33etvadj*
tiinji bakn ein ^Viar anfcere 23erfnd)e bie Slufgatc ju (öfen. 2^ev
eine ö^^el'* benen iveI4ie ^u tev ?njittl)ei(inu^ tev 3elißfeit (5^vi|lt
gelangt flnb, tie j^ortbauev '^n, (öfjt aber lic SIucigefd;lcf[enen im
tci( untergeben, fo tap fic nur ju betrauten fini? tt»ie leibtid^er
aöeife bic i^inter treidle f^erhn e^c jTe bn^in gebieten fint> ficf)
te^ Scnncnltd;tcs? ^u erfreuen. (Sc t^erminbert ftd; freifid) In'csw
Ungleidibeit kiber X^cik, )vei( eine inrje Unfeligfeit einen gerin^
geren ©egenfa^ barbietet afö eine gfeid; unenMic^e. Mm abge?
reimet bap auf biefe 5(rt bic drlöfung erfl bie Urfad;e ber Un*
j^erblicbfeit nn'rb unb a(fo eine p^i)jtfd)e SSirfung ausübt, wai
gar nicl^t in ibrer 9^atur unb SScftimmung liegt, fenft aber Ivige
([ud) tjier eine Spaltung ber mcnfd)(id;en 9latur in jivei ganj
ungleiche ^beile jum ©runbe: fo hUiH bod) basJ particu(ariftifd;e
in ber (irli>fung j^eben, iveld^e nur Einigen nid;t Sitten «gefigfeit
unb Unfterb(id;feit mit cinanber geroaiiren fami. 2!)cr anbere
mU bie Ungfeid;beit auf einer anbern (Bdtt verringern, inbem
man nämli* jugcftebt, and; bie 9?i4'üviebergeborenen fönnten
nad; biefem ?eben Ui einer treuen S3enu^ung beö natürlichen
IHcbtee ivcld)e>5 ibnen gegeben ivar, ^n einer gemiJTen 33oIlfom*'
ment)eit unb ©lüfffeligfeit gelangen, u^cnn fie aud; nur unterge*
orbnet ivnire, unb nur von einer biJ^ieren (Stufe blieben fic au^*
gcf4>loiTen >. Slttein bann läpt ftd; nid;t einfefieu »rarum fic
ni4>t aud; feilten in bcm 33ereid; ber vorbereitenben önabe blei*
ben ober |jinein verfejt n^erben, unb tvarum biefe ni^t i^ren ^mtt
"■ ®. 9leinbarb 5»ogmatif, §. HC, 3.
17*
§. 118. 260
\
früher obev fpätcv erveidjen fü«te. ©onft hUiU aiid) ^itv bic
(Srtöfung ^avticulavtfttfcl), unb iDtv fommen auc^ unebcv auf eine
btc yotte i;iannonic viuf(;et)enbc göttHcf)e ^iUM)v nur unter einer
anbern govm. — X)iefcn ?{u^einanbev[ejunc^en gemäp ftnb nun
bie folgcnben fivdya'djen ^cpvfäi^e ükr biefen ©ecjenftanb näöer ;^u
(>efiimmeu unb ju kuvt^eilen.
(Srftev ?c(;v[a,^. S5on bet 33ovt)ert^ejlimmung.
§• 119. ^ie (^mcitjüm^ t^ercr, bie 9erec{;tfevtigt tvert)en,
ifi eine (^Ptt(id;c ^^ovkvkjlimmung ,^ur ©eligf'cit in (5()vi|lo.
*^5 Conf. Saxon. Tvvest. p. 157, Utriuiique certissiimim .sit agenteiii
poenitentiani propter filiiim Dei gratis l'ule accipere reiuissionem
peccatonun et iusiificatioiiem et hunc esse liaeredem \itae aetcrnae.
— Ibid. p. 102. V^iilt deiis intelligi, gcmis humaiuim a deo
coiidituin esse . . non ad aetermnn exitium, sed iit colligat sibi in
genere liumano ecciesiam, citi in omni aeternitate communieet suam
sapientiam bonitateiu et laetitiani. — Expos. Siinpl. X. p. 22.
23. Dens ab aeterno praedcstinavit vel elegit libere . . sanctos
qiios Yult salvos facere in Christo . . . Ergo non sine niedio, sed
in Ciiristo . . nos elegit deus, ut qni jam sunt in Christo insiti
per fideni, iili ipsi etiam sint electi, reprobi vero qni sunt extra
Christnm. — Conf. An gl. XVII. p. 1.32. Praedestinatio ad ^i-
(ani est aeterniun dei proposituni, quo . . . constantcr decrevit, eos
quos in Christo elegit . . per Christum ad aeternani sahiteni ad-
ducerc. — Sol. Decl. XI. p. 799. Praedestinatio pertinct
tantuni ad tilios dei, qni ad aeternani \itam consequendani electi
et ordinati sunt. — Conf. Marcli. p. 382. . . beiß ®ctt tn
2tünuid}tic}c . . jitm ciuiijen Sebcii ücrorbnct unb viit^crtüätü l)at aüt
fo an Sf)riflum bejlänbig glnttbcn. . . (So ^labe a\ul) ©ott nad) fei;
ncc ninuicn (Bercc^tijjfcit alle, bic an (5(;riilum «idjt glauben, |»on
Kivigfcit übcrfe(;cn unb bcnfctbfn ba^ cn?ic?c I)c((ifc^c ^cucr bereitet.
1. SSenn nnv unfer (Selbftbeixniptfein olö SQ3iebcvgel)orenev
fcetvai^ten, ane e^ ivä^vcnb unfvev ^sovtfc^ritte in ber iF)ei(iöung
i)om erften 5ln[ang an nic{)t nuv in fofevn einest ift mit unferm
2Ü1 ^. 119.
id)ted)t^im'gcn Jlb^äuj^tgfcifcgcfüfct unb an temfelbcu boftet aU
mv um unfrei* ST^ättgfcit im 9fctd)C &\>Hi^ ai^ cincv vcrmittclft
ber €cnbunj] ß^vifti QöttUä) getrirftcn hcmi^t finb, fcnbevn
au(!^ fofern bic Sntunffdtng bcv gortfc^n-itte cincö ^ebeu eincö
ifl mit ber um tm atfgemciiicn 3"[«W"ic"!?'>''»3 ^c^^' incnfcl)(id)eu
iöcr^d((ni|Te ßCßehncii ©tcUuiu^: fo ift bicö bie natüvlidjc 2(ui3^'
faßc ükv bafjclk, ba9 bie C^rbnuiu^ in wcidjcv fid; au '^tttm
bie (5v(öfuuij vevirivf(id)t einerlei ift mit bcv 3luöfü^ruug bersso
gijtt(id)cu S^cltcrbnung in 23c5ic(;unß auf i(;n. Unb bie<3 (\i\t
ni6)t nur für bie ^üt feit ber äßiebergehtrt; fonbcrn, weit aud;
für bie frühere and) jur 93cninrf(id;uuc] bcv ß;rli>fung au il;ni
gehörige, aU er uod; unter beu ^-inffüifeu ber vovkreitenben
Ü5uabc fianb, fo QÜt eö aud) für beu Uitc ^tikn mit cinaubcv
verbinbeubeu 9?comeut ber Söicberöehnt. X)a^ fid; fo aaöfprc^
d;cube «gelt^pbeivu^tfeiu ift ater fein perfönlidjeö mci dinjetueu,
fonbevn cö ifl baö ©emeinj^efül^t 3U(er \v(U)t ftd; in bcm SBir^
fungsfreiö ß^rifti finbeu, unb eö unrb ba^er mit 9tcd;t auf 5lUc
übertragen, ioeic^eu uod; in bcnfefbeu Ijiueinge^ogen ju iverbcu
Bevorfteben möd;te. ©i(t alfo eben baffefte aud) von il;ueu für
bcit 3eitpuuft ifirev Sffiiebergeburt: fo ift cku bieö Jöineingejogen^
Jüevbcn ber einjetuen, febeö ju feiner 3eit, in bie 0emeinfd;aft
6|rifti nur bae (^rgelMiifj bav^ou, ba§ bie reditfertigenbe göttlidjc
Sr^dtigfcit in i(;rer gjianifeftation burd; bie aKgemeine Söeltovb-
uuug kftimnit unb cia ^\)ül bcrfetbeu ift. 2)em ivävc nun
entgegen, ivenn jemaub teljaupteu iroHtc, feine ißefe^rung unb
.^eitigung unirbe ju berfelben 3eit unb auf biefetk Söeifc angc^
treten fein, ivenn auc^ fein ^eben^gang in einem ganj anbertt«
3ufammen^ang ivdrc angelegt gen^cfen. 2ßic nun unfer ©aj
mit bem Seit)u^tfein ber grei^eit übereinftimmt ift fd)on oben i
bargelegt, unb in Sejie^uug barauf fiMinteu ivir unfern ©aj
aud; fo auebrüffen, bie 2lrt wii unb bie 3eit ivauu bie aSieber*
geburt jebeö ein.jelneu erfolgt, fei iebei^mat beftimmt burcf) bie
• §. 4. §. 46. §. 49,
f. 119. 264
fammtüvbnung norf) fo gaitj in entfernten inneren unb äupcm.
Söorfcerei'tunöen auf, baf^ fi'e unö übergangen jn iverben [feinen.
X)cm nur biefei^> unkftimnitc ftnb für un«^ bic nod; widjt anfßC:^
nommenen. ©ie [inb nocf) o^ne geifiigc ^erfenltd)teit mit in bic
^JO?affc bcö fünbtid)en ©efammtlet^ene ycrfenft; unb fo (onge bie
göttlid;e 23or^erkftimmung an i^ncn noä) nidjt ans ?ict)t getreten
tft, finb fte nur eben ba, wo "i^k gan^c i^ir^K i>orl)er aud; ivar.
Sefivegen ivir aud; nie auff)ören fonnen fte aU ©egenftänbc bev
bic ^irc^c fammeinbeu göttlid^en ^pätigfeit unb aU unter beiv
feiten gi)tt(i^en 3?or^erkfiinimung mit un^ Mtn kfapt anjus
fc^en. 3)a Jt^ir nun and) ^ebeö 3nvü!fge^en au^ ber Gemein«
f(|aft mit (5t;rif{o in baö ©cfammtlekn ber ©ünbe, fo bn§ jene
ganj aufgegeben ivürbe, getäugnct unb für <3^ ein crllärt i^aben;
atfo aud; feine göttfid^e 33orf;erbeftimmung angenommen »verben
fann, ivoburd; ber (Sinjelnc ber (^kmeinfc|)aft mit (i^rifto vcrlu*
ftig ginge: fo WiUn tvir and; biUig bei biefer dinm göttlichen
Sßor^erbeftimmung jur (getigfeit ftc^n, nad; tvetc^er bic (^ntfte^
Ijung ber^'.^irc^e fid; orbnet.
3. älSir fonnen ba^er and; nur gleid)fam an^angöJveife, afö
fireng genommen nid;t f)ie{)er gehörig, i^on ber anbern Söorjiel^
Umgöart einer janefad;en ^ßor^erbeftimmung ^anbeln, ber einen
äur ©eligfcit unb ber anbern jur ^erbanimni^ '. 2Bir l;abcn
290 aber bafür feinen anbern 5(nfnüpfung$punft an bic obige 33e*
trad)tung, alö ivenn »vir unö, clje jene a3or^erbeftimmung ftd;
an einem (Sinjclnen crfüKt l;at, ben ^Tob junfd;en eintretcnb
benfen. S3Säre eö nun gar (Sincr, an bem fdjon bebcutenbc
ßinflüffc ber vorbcreitenben @nabe ju bcmerfen ftnb, iUn fo
Calv. Institt. 111. xxi, 5. Fiaedestinatioiieni (jua deiis alios in
spcin vitac adoptat, alios adiitdicat acteniae inorti, nemo . . simplici-
ter iiegare ander. — Non enim pari conditione cieantur oiiiues, sed
aliis vita aeterna aliis damnatio aeterna praeordiiiatur. Itaque proiit
in alterutrum tiucin quisque couditiis est, ita vel ad vitam vel ad aior- ,
teiii pracdcstinatiiiu diciiims.
265 ^. 11^».
ftc^cv abci* ciud; aiiv^cncmmeii ivciteii fann, tay cv fict) im
vctantc fccv .<:cilii^iin3 wd) ntd;t i^cfinbc: [o ijl taim tcv 0c-
bnnfc fc^r m)^c licgent), ce l;abc iiidit [ein foden unb büvfcn
fraft ciiiev gett(id)cii ^diovtnuni^, ta9 cv in bic Öcmeinfc^aft
(il^viftt luib 5um ©euiij} bev ^elicjfcit öelan^t >Vvüe. Öc^eii
Jüii- tnbep t>on bcv beftimmtcn ^üvaiiefe^uiig aue, bvi§ aKee
äinn incnfd)Ud;eu (i)e[d)(cd)t gc^övige ivgenbivann tu bic Veknss
öeineinfdiaft (ibvifti »vcrbe aufgenommen fein: fo b(ciH ee bei biefei*
einen ^ött(id;cn iunberbcftimmung. äöiv fd)(ie9cn baraue, ba^
biefc ein (iincm nnibrcnb feineö ('ebene ncd; nid)t in (irfü(-
(ung gegangen, fcincetregeö baf burd) bcn ^eb eine anberc
cvfüttt fei, fonbevn aud) bev 3»ftf<nb, in »veldjem cinev ftirbt,
ifi bann nuv ein 3'vifd)enjnftanb. 2)ieö ift bev ©taube an
(i^riftum, bev i^m ein dl?ä)t unb eine '^}}a^t übev bae ganje
mcnfd)Iid;e 0efd)(ed)t jufd)veibt, bev jugteid) feine blinbe gi>U*
lidjc SSovliebe anjunebmen nöt^ig tjat, unb bei bem unö fein
SQBibevfpvud; jiüif^en bev in bev gi>tt(id)en .<^ei(ecvbnung aiu
genommenen 5Inftd)t unb bem buvd; bie göttlic^'e SßJettovbnung
gegebenen C^vfolg entgegen ixiti. ©obaib man inbe^ »on bcv
cntgegengefc^ten 2{nna^mc auege^t, Jt^ie cö offenbav hei unfevn
ißefenntni§fd)vifien bev ^al( ift ', ba|} nämlid; bev ^ob baö
(fnbe bev gi)tMid)en 05nabentüivfungen ift: fo l^öxt bev cbige
©05 auf ün angemeffcnev Siusbvuff ,^u fein, unb man mu^,
»venu aWeö fd)tid)t unb füTgeved;t bleiben foK, eine fo(d;c SI3ov*29i
Ijcvbeftimmung annehmen, ivobuvd; (finige eben fo juv 33ev*
fcammni^ »evovbnct finb jyic Slnbcvc juv ©eligfeit. 2Bi({ mau
cibtx aucf) bann noc^ Vigcn, bic 33ov|)evbcftimmung ginge nuv
auf bie, ivefd;c feiig ivevben, unb bie 5(nbevn ivüvben blo0
übcvfeljen obev ba gciaffen ivo fie finb: fo ge^t ba^, tvenn
man boc^ untev 33ovhcvbeftimmung nuv einen göttlidjeu dtai^-
' ?(tich 3.U c l ii 11 cf) 1 1\ loc. (I. |iraeil. tvciiii er fajjt; Dens \ulins non
|)eiiie lutuiii gciins liimiauuiu sciiipor |tro|)ter liliuiii . . . vocat . . .
et iccii>it asseiitientes, üerflclU bocl) nui tic Jcil ante novissimum dieiu.
§. 119, 260
\ö)hi^ öerfte^en fniin, bev ben 9)tenf(f?en H^ §it feinem (Stttc
geleitet ', \\id)t nte^u- an, iventgj^enö nidjt o^ne i)erbre^entc
^ünflefeien. 2Bie tvenn man SSoi1;erkpimmung mit (grn^ä^Iung
gteic^fesenb bann ^ao^t, kjügtid) auf t)k ^öfen gek eö feine
33üvl;erkftimmung, fonbern nur ein 33ov|)evrt)i[fen 2; tenn ein
»or^ergeixnt^te^ UcIJevfe^cn ifl cknfaK^ eine S^or^cvBeftimmung.
^Denn »renn k|)auptet n.nrb, bap ^k einzelnen ewä^lten ^per*
fönen »orl;evkftimnit ftub ^: fo folgt, ivenn es für bie 2(n*
bern ein biofe^ SSov&eriviffen gctcn foK, ba^ e^ in 2?ejug auf
\\t and) feinen göit(irt)en ^ükn giebt. Unb trenn man bann
md) noä) fo fel;r ievom^ortet, baf? bie erivä^Ienbc ^cx^txU^
ftimmung nidjt muffe nU etivaö fcl)(ecf)t|)in für firf; betrad)tet
»Verben, fonbevn in (i^xi^U\ fo folgt bod; aud;, Jvenn in ^^rifio
(Einige nid)t fönuen evtx)äl;lt ivevbcu fonbern nur iiberfe^en, bap
aud) bie 2lUgemeinj,ieit ber griöfung bem gemäf mup Befc^irönft
Jverben. 2)ieö jufammengcnommen, fann fic^ nur fofgenbess cr^
3w gelten. SBenn man üon ber 23orauöfejung ou^ge^enb, ba^ eö
für biefenigen, mid)t au^er ber @cmeinfd;aft ß^rifti fterBen,
and; gar feinen (Eingang Jveiter in biefelbe giebt, bod) U^au)^^
ten WiU, biefe 2(uegefd)f offenen Jverben l)Io§ üfcerfe^en, fo folgt,
ba§ man fte jugleid; ai^ md)t bafeienb betrad;ten mu^. "^iei
nun ift and) ganj rid;tig, mnn man ben ganzen ©aj nur
auf bae ©eHct ber neuen .Kreatur v>erfejt; benn auf biefem
ftnb jene nid)t 5U ftnben. 9]ur ftnb fo Uixad)kt aud) bie ^x=
wä^Um üor^er nod; nid;t, fonbern iverben erj^ jeber ju feiner
3eit nac^^ g}iaa0gabc ber 23or^erbeftimmung , unb ber ^(usbruff
» rraedestinationeiM vocauius aetenuini dei decretum, quo apiid se
constitutum habuit quiil de unoquoque lioniine fieri vellet. Calv.
Insti tutt. III. xxiii, D.
2 So), Decl. XI. p. 798. Aetenia vtTo electio scu praedestinatio dei
ad salu(em non siiuiil ad bonos et ad malos pertinet unb oüeö felgcnbe.
' Sei. Decl. XI. p. 803. Et quidem deus ülo suo cousilio non
fanttim in genere saluteni suorum procuravit, verum etiam ouines
et singulas personas electorum . . ad sahitem elegit.
267 ^. 119.
SSoröcrtcftimmuiu^ far.u aietanu aitd) iud}t auf bie einjelnen
tt?ivf(tä}cn tcsogen ivcvten; fcnteni ber Saj Wärt tann fo ju
fajTcii, Cfi> gicl't (vtnc göttliAe ißov^crbcfiimmung,
nad) )veld;cv aue tcr ©efammtmaffc be(^ menfd;--
{td)en Öefd)fed)te tic Öefninrntbcit bcr neuen
Äreatur ^evi^ovgcvufcn ivivb '. :i^icfc gormel eignet
l'id) an unb für fid; tjletd) für aUc l^orauefcjungen, foivol füv
bie treidle bie 9iid)terjvä(;(ien im Tcbe unterv^cljcn U^t, als füv
bie unfvige unb füv bie von iveld;ev iinr fejt ^anbeln. 3)ie nn^
fri^c [ejt bann nur binju, bie 0cfammtl;cit i\i ater gleid; ber
(^Jefammtmaffp ; bie cvf^evc fücjt tjinju, bie C53cfannntmaffe wirb
ater c^kid) bcv (i)efantnitI;eiJ; bie k^U bingeijen Icipt bie @c^
fammtmaffc gicycr bleiten. 9^uv nui0 man bem ijemä^ auc^
üon ber evlcfenben Äraft (Sfn'ifti faijcn, ft'e fei t)inveid;cnb um
bie (i5efammt(jeit ber in bem menfdjlic^cn ©efc^lecbt enthaltenen 29
neuen Kreatur aus bem gemeinfamcn äJerber^n ju erretten.
Unb immer HeiH bie ^ufammcn^cfcjte govmel falfd\ bie ber
^Süvbevfe^uncj einen ivcitercn Umfang alö ber 93ov^erbeftimmung
ann^eifet, »vei( eine feld)e Ungfeici^beit nidjt ftattfinben fann.
Denn ba G5ctt ükraK eben fo gut bie 5?cbingung 'oor^ierk^
ftimmt, aU er baö 23ebingte iJor^erfteljt: fo folgt, bap itjenn er
bai Sebingte, baö 3?erIorengc'pen, yor^erfteljt, unb ba6 23ebin-
genbe, ndmlid; bie eigentl;ümlid;e ^efd;affenl;eit beö (Sinjelnen in
i^rer 3?ejiebnng auf feinen Crt in bem @ang ber ^Berfünbigung
— um möglid;ft menfd;(id; ju reben — nid;t änbert, er au^
baö Sßebingte öor^erkftimnU I;ak. 6ünbern Jvenbet man ben
einen 23egriff auf bie (Sinjelncn teiber '^t^zik an: fo mu^ man
ckn fo ben anbern anivenben, Die Cinen finb bann vor^erge-
' !pki)tt gehört tann ^janj cigciitlid) tic fd)i.Mi aovjefiifjrle ^Itiguiliniidjc
Jcrmct: Sola gratia redeaitos iliscernit a ptTditis, quos in unani
)ier(titioiiis coucreverat masüain ab origiiie ducta caii^a cüUHiiuiiis.
Eiichir. XXLX. SiJir fcürfcn fic nur für unfern gitcpf um ein n?c--
wio^ti fo unuinbcrn , Pracdesiinatio disceniit redeuitos a cuuiuiuiii per-
ditionis maäi>a.
§. 11». 268
fe^cn unb x^ov|>ev^eftimmt aH (Elemente bei* 9)?fl)ye, an^ weldjcv
bie .^inbev bei? fRäd)^ [oWen gelntbet ivevben; bie anberu ftiib
beibeö öB biefe aus bev 9??nffe ^evauösutilbenbeu neuen Ävea^
luven. 2)a^ev ifcive nun tk aiß 5(ui3funftönuüet aufgefieütc
Honnef innnev eine SI()iyeirf)ung i)on bcn :Sefenntni§f4)nften ki-
bei' cyanßeHfdjen ^^eifc. :Dcnn fo kftimmt bcibe in ber SIuö*
fcf)tie§ung eineö ^t)ei(^ bei^ men[d)Iicl;en ©efcf)(c(l;tö übcreinfiim*
men, ekn fo aud; bavtn, ba^ f'iß bcn SlußbruK ä5or^ert)C|limmung
auf ben einzelnen 9)?en[d;cn in feiner ganjen 2BivfIic()feit ktva^*
tet tejie^en; unb foU e^ t;ieki fein JöeiDenben ^aben, fo gebührt
unftveittg bev 35üvjug bev '^o\^txiä)tig,kit bev govmet be^ ^abin.
2öie n^eit abev biefe in bev ^ivc^e fveilid; immev aKgemeinev o,z*
JVüvbenc SBovamgfesuuß not^Jvenbiß fei obev juläffig, baö fann
cvft ba, wo von bev SöoKenbung bev kixdjt ju ^anbeln fein
Jüivb, nid;t ^iev ivo Jviv cö mit il;vem (5ntfiel;en ju t^un ^akn,
juv @^vad)e fommen.
'J4 3iveitev l'e^vfa^. ^on ben ^ej^immnngögvünben
bev (fvtv Ortung.
§. 120. ^k (Svm^iiwc^, fo ktrad;tct )t)ic fte auf bie
i^öttlicj)e 2Be(tvegicvun<^ eitnt)ivft, ij^ :6egvünt>et in bem ^ov^
i^evgefe^cuen ©laufen bev (ä'vn^ajilteu; fo aber Utxa^tü,
mc ftc auf bev (^öttlicj)eu SÖeltvegteviiuß iKnii)tf i|l fte lebtg^
(id; kftimnit buv^ baö (^öttHd;e 3.öof)Io(efa((en.
Canon. Dordr. Art. IX. p. 204. 205. Eailem baec dectio facta
est non ex praevisa fiele. — Art. X. Causa vero huius gratiiitae
clcctionis est solum Dei beneplacitniii. — Conf. Marcb. p. 382.
383. 5>a6 nänilid) ©ctt . . a«^ pur (aiitcc ©naben . . jiim cmigen
2cbcii oermbnct unb au?cra>ä(;)(t tjat 9l(Ic fo an e^rinm" beilänbig
glauben , »vilTc auclj nnb crfcnnc gar »ol^I bie ©einen. — ^tf'»
(»cttticrfen "ce. flnirf. fön.) baj? Oiutt . . ircßen bcö ©(auben^ fo
er jutjcr crfc^icn, ctlic()e crnji(l)lt f)abf, roetd)eö petagianifd). — Col-
loq. Lips. p. 404. ( SÖranbb. ii. .'peff.) 55a)5 ©Ott . . in
2fi0 §. 120.
3tfii (^^riilo . . ftlic(}C SinfiifdKn cvivä^rt fmbc, bic er . . . jttni
©latibcn an tl^vilTimi frlrudjict mib cniciicrt, aitd) in bcmfclbcn bif
Mi Snfcc fit)ält. — (i^hirfäd})*.) 5>a6 @olt bicjfnigcn ücn (fwiiv
tnt crmaf'd (mbc, u>clclic er iiicff(>cn, tan ftc ... an t'brinum c^laiu
bcn anb barin bi« an it'r Irntc i''crln-in-fn u>iirbcn . . bafi cf aud)
feine Wrfad) ober ^Inlaii . . )cld}cr ^Mcibl in bcn (rnwäMtcn fcfbfi
»icfnnbrn.
1. 2)cv t>tcr in ©ejug auf bte erttjäl;(ung aiifi^ej^cKtc @e«
genfaj ift (^anj ad.qcmein nuf a((e freie i^anbdtngen aiuvenbMv:
jcbe tvagt cnva^ ki juv )veitcvcn SntiviffUniß fccv göttHdjen
233e(tveijtevun3, wtii, wa^i ivgent in i^vcn Smi^ geprt, meöv
ober ivenigev anberö würbe, ttjcnn fie anberö geivcfen iväre; akr
/ebe ift and; in itjrer fo kftimmtcn ^änmtid;feit wnb 3eitlid)feit
ein (Srjcngnif} i(;rcr Hökrigcn entnnfflung. Dk 33etrad;lnng soi
ber Gnvä^Innß aii^ bicfem @eftd;tö^ninft bcru()t akr barauf,
M^ man ftd; baö dlciä) ©otteö, mithin and) baö goüli^c 33cr*
fahren in ber Sammlung unb SBorkrcitung beffelkn, aU eine
befonbere göttlid)e Z^ätio^Uit für fid; i^ovftcUt, at^gefonbert von
ber gött(id)cn Sr^eUre^ierung im aKgemeinen, unb bap bann, in-
bem ber ©ünbe ivegcn aKe 9??cnfd)en nrfprüngtid; gteid; ftnb in
23e5ug auf bie Sriöfung, bie grage entfte^t ivarum biefer eriva^tt
[ei unb nidjt jener. :^enn bic ^rage anfjun^erfen i]t ganj ba^:^
felk 9?ed)t unb bcrfelk ©vunb t)or(;anben, mag man annel;men
bo9 Mt ernjäfitt finb ober nid;t, nur bap im crften ^aU ber ge*
nauere 5Iuebru!f iväre, Sßarum ifi biefer fd)on uncbergekren,
jener akr nod; \n<i)t'i WUt dlütt\id)t nun auf baö ivaö ükr
ta^ ^f^aturiüerben be$J Uebernatür(id;en fd)on gefagt ijt, n^crben
wiv antivorten muffen, bies fönnc nur nad) SOSeifc ber 5^atur
tcurt^eift itjerben; ivcnad; nur ju fagen tvare, taf^ tvenn einer
vriebergekren unrb, barauö jn fd)tie{jen fei, bafj bei i^m bie
SSerfünbigung beffelkn 5(ugenb(iffei5 mit ber größten ^raft auf
bie grijjitc (5mpfänglid;feit getroffen. ?(Uein bic 5lnttt)ort bcfric^
bigt nidjt, tveit biefeö felbft ivieber von 33ebingungcn at^ängt
n?eld)e unter göttlicher Leitung fle&n. Unb fafjt man an biefcm
§. 120. 270
^unft bie gragc md) einmal auf, ii?anim btc llmftcinbc fo ö^fei*
tet ivovbetv bai tiefer ivicbevgeBovcn »vovben iinb j;ener nicl)t: fo
mu^ man ten SBeftimmunc^^cjvunb entivetev am Einfang fcl)Ied)ts
Bin fncl;en, e^e üwa^ gegekn n^ar, unt> baö Ui^t Ui einem
gott(id)en SSctjfQefaKen ftclin Wihn, ober man mup i^n am
^nbc fudien in bem tejten ^vgctn{§, nnb ba^ l^n^t bei einem
götttidjen 35orkririffen ftc^en Meißen, offenbar altv \ä^t ft(|)
biefeö l^eibeö nid)t t)on einanber trennen, n>ei( e^ fein 33or{;er='
iinjTen in @ott gieH, ta^ md)t in 33erHnb«ng ftänbe mit einem
)6gi)ttli4)cn 2öot;tßefn((en S nnb ükw fo u^enig ein SSobf^efaKen
an etwaö anberö aU in feinem ganjen S^f^^^iJ^cnöang, itjelc^e^
atfo l>ei altem jeittid)en ein 33ort)ent)iffen notbircnbig in ft^
fd;ticpt. 3" ben angeführten ©tetfen aber nnb in anbern äim-
lid)en ^errfc^t fiierükr m merfh'd;eö Sdjivanfcn; SSoMgefaKen
unb Söorl;erit)iffen tverbcn einanber gegcnükr geftelft, akr ben*
nod) faft üt^eraK tt^ieber bav nm^ aiiegefd;)(offen fein fo(( mit k?
^utfamen ^C'vmeln aud) mit aufgenommen. X>iefe unfidiere SBer*^
n)orrent;eit nun kat)ftd)tigt bie «Raffung unfere^^ ®a,^eö auf^uf)et>en.
2. 5>öeun bie 5)iomente ber ä'öiebergehirt f;anptfä4)(ic^ an*
jufe^en finb afö bie 23ertreitung ber SSereinigung beö göttlichen
mit ber menfd)iid;en 9?atur; unb bie red)tferttgenbc göttliche Sfjd*
tigfeit aU bie ^eitlid)e unb einjetne j5ortfejung beö aKgemeinen
mit ber g}?enfd;iverbung (»(irifti begonnenen 23ereinigung^acte^: fo
mu^ man aud; sugekn, bap ba^ götllidje ä?crfa^ren in jenen
berfelbigen 9?eget folgen iverbe n^ie in tiefem. SBitt man alfo
bie ^ragc ivagen, ivee^atb if^ benn ju biefcr ^Bereinigung mit
ber mcnf(^ti(|cn 9Tatur grabe 3efu^ v^on ^^ijaretl; ober V'ielme^r
~ ba tiefer erft burd; biefe ^Bereinigung er felbji »vnrbe — grate
tiefe unb feine anbere ^^erfonlnfbenbc ^anbiung ber menfd)Iid;en
^ainx unb ju tiefer 3eit gerabe gen^ä^It Jvorben? fo müpte tie
grage auf eine ganj analoge äöeife kantu^ortet uferten fönnen.
271 §. 120.
fficbcnfen »viv nun, ivic fd;on tiefer 5(ct ein 9iatuvivcvbcn bc^
Uekrnntiirti4ien wav, unb mUi)t Sßirfimßcn von bcmfcU^en au^^
öc|>en feilten: \o fann md)t anfccve geantivortet ivevben aU, 3eit
nnb Crt ^ieju fei fcl;(ec{)t{jin teflenö cje«?ä(;(t, ba<J ^eipt biejeni^
gen, »on tvetdien and) bnö @ri)pte ber Söirffamfeit fonnte gege^^
Un «?evben. 2)icfc ?(nftvcvt auf j'ene ?^rage nun v^ofiutirt offen*
tflr für bic (5nväl;fung bcö Qrin^clnen a(^ 23eftimmungö9runb
ben i^or^eröefc^encn ©faukn. 2)enn nad; bevfetkn bieget muf-
fen biejcnigen crJvä^tt nnb i(;ncn bann bie ^tit ifjrer 23efel)rung
l>efttmmt fein, une il;v 5üitl)ci{ an ber govberung bee (Jvlöfungö?
iverfe^ ber gri>jjte fein fann. C^ben fo »venu ivir bie (JriväMungaw
im ©ropen betrac^^ten, ni6)t nur aTö 33eftimmung ber 5lufeinan*
Verfolge ber SSiebergeburt ^injelner, fonbern aud; bie (5r)räl)fung
ber 23ö(fer baju, ba^ ein fefter <Si', beö (5\)angelium^ in ibncn
gcgrünbet fei, ivirb biefe nur fo beftimmt fein, ivie in bem gan^
jen 3ufammenl;ang ber gefd)id)tlid;en ^ntiviffhing baö ertenjTve
unb intenfive 9)iarimum erreid)t n^erben fann. ^un aber Id^t
fid) aUeö waö ber (^injelne ober aim eine ®emeinfd)aft burd;
SSort unb Zbat jur 2?erh*eitung be$ ^eid;cö ©otte^ ihnn fann,
n?ie (i ju ber :propI)etifd;en ^|>ätigfeit (i'^rifti al^ beren ^ortfeymg
gebort, unter bem Stuebruff iBerfiinbigung ober ^H'ebigt jufam«
menfaffen; unb bie ^H-ebigt in biefem Sinn unb Umfang
fommt awi bem ©tauben i unb ift beffen natürliche 5{euperung.
m ift atfo v>6fftg baffelbc, ju fagcn bie göttlid;e (Srnjä^fung
«?crbc beftimmt burd; bie v>orau'5gefe|)enc Sßirffamfeit ber ^re*
bigt, ober burd) bie »orau^igcfe|iene größte .^Ttraftigfeit beö ®(au*
ben^. — 3"be§ tritt aUerbinge biefeö 'T)?oment in bem ge>vö|m-
lic^en ©ebraud; ber formet am ivenigften ^ervor, fonbern mebr
bie 33eftänbigfeit unb geftigfeit bcö ©(aubenö aH feine kräftig*
feit. %Utin ba^ unjureid;enbe berfelben, n^enn man ^id'd \t^^m
WiUf mu^ 3ebem einleuchten. Senn einmal gebt fie auf biefe
SBcifc gar md;t auf bie 3bee be^ dldä)t^ ®oiU^ jurüff ober
» ü'6m. 10, 17. 2 Äor. 4, 13.
§. 120. 272
auf bic ^ntfte^ung bcv ^iv^e, ivel(^e6 tod; mä) jufolge tcv
©c^viftftelfe ', i^eldje am mcij^en aHen (Svörterungcn ükv biefen
©egcnfianb ;^um ©rnnbc ikc^t, bev natüvd'c^e £)vt ber ?^vage tft.
33{efnie6v Hegt bann eine \?öf(ic| atointfttff(;e ?lnfi4)t bc<J (5rIo?
fimfl^i»ev!eö jum ©vunbe, ivenit nui- immev ^on beut (Jiujetncn
at^ fotct;em bte 9?ebe fein fot(; »nb au^ [oM;er SBefd)vänfung
faun unmoötici^ eine ridjiigc ?lnfi:d;t ^ervorge^n. 2)ieö ev^eUt
ä'Jsaucf) fe^r beutlid;, it^enn man ju biefev formet jivei anbve ^inju
nimmt, n?cld;e fie evläutevn unb unterftüjen fotten. Senn ju*
näd)ft folgt auö bei* formet, u^enn (Jinige gav nt(|t crujä^lt finb,
fo feien ba^ bie, ki bencn bie an'rffame @nabe bod; feinen fe^
ften «Sis tvüvbe gel;aBt J)at)en. 33ün biefen ivirb akv aud> gc^
fagt, ba^ @ott kfd)toffen I;abe, biejenigen ivefdje in bev ^uxMU
ftopung be^ 2Jßorfe^ kfiavren, bann ;^u x>cr|)ävten unb jn üew
ivevfen -. ©cK nun bie Somtn'nation biefev formet ju etiva^
führen: fo mü^te ein Untcrfd)ieb nadigeunefen ivevben Umun
jtt)ifc^en ber natüi1id;en 2(bneigung, Jveld;e bev ©runb bev '^RiäH-^
evnjci^Iung ift, unb ber »on @ott geivivften, ^i^elc^c bie golge bev*
felkn fein foK. üDic Unmöglid;feit I)iei?on mad;t nun bie ^ov*
mct unkaud;bar foix^ol ein itanon für bie d)riftlic^e @cf4)id;t*
forf4)ung ju fein, al^ a\\(^ ber (£eIbftkoiad)tung eine fvu4)tkvc
9?i4)tung ju geben. 2Iuf ber anbern <BtiHf wtnn, nac^bem ge==
fagt ivorben, @ott er)vä()(e biejenigen, bie er alö foId;e fe^c,
UJel^e tm ©laukn kfiarven ^yerben, aiid) unebev gefagt tuivb, ev
^ak &efd;Ioffen biejienigen, bie ev evivä(;(t, miä) ju ftävfen unb
ju tefeftigen: fo tft eben fo unmi)glid; Untevfdjieb unb ©venje
feftjuftelten junfd)en ber früf;eren nur yorauögefel;enen unb ber
fpäteven »on (^litt felbft mitgetkiiten ^efeftigung. SöiU akr
' mm. Aap. 10. unb 11.
-' Sol. Decl. XI. p. 808. In eodoin sno coiisilio ilecrevit, quod eos
qni per \erbum vocati illml ropiidiaiU . . . et olistinati in illa roii-
tuuiacia jierseveraiir.. indnrare rp])robaro et aotpinae daninationi dp-
vovere velit.
273 §. 120.
tie formet bcn Sorwurf bcd ^etagtanifc^cn ganj »crmeibcn, unt>
olfo aiid^ tie erftc für eine qöüM) Q^mxfk gehalten iviiTen, ivie
ed ja tu ®oü fein anbereö a(ö ivivffameö SJor^ernnffen gieH:
fo Mcibt taö Icjte Srgebnip, ®ott ^abe nur bie/enigcn tvm^U,
bte er mö) im ®(aut»en ju fidrfcu kfcfifoffen ^aU. Unb biefe
gormel ifl ganj leer, tvcnn man mö)t ben @(aukn mit feiner
SBirffamfeit jugleict) benft. 2)affe(be gi(t aiid) you ber befc^eib?
neren f^ormel, ba9 bic ©erüfffid;tigung beö ©laubenö nic^tsw.
fönnc von bem 3?atf)f(i)(u§ ber (^rttjciljlung au^gefd^loffeu n)er=
ben ». — 9?iemanb ivivb at»er ivol ben Oebrau^ unferer erflcn
gormcl fo mit auebe^nen ivoKen, alö mad;ten ivir unö an^ei^
fc^tg ju bettJfifen, baö SDMrimum ber (Jrlöfungsfrüc^te {;ak grabe
nur Ui biefem (Srnjä^Iung^gange ivie bie Äird;e fic^ mxfüö) cr^
haut, ju Staube fommeu fönnen. ^cnn (5rn?eiö i^ nid)t möi^
lid), ba baö anberc aud; ni^t ber S3erg(eid)ung luegeu fann ge*
geben werben. 2)arum ift eö auö) ber ©taube, n?ejc^e^ ftc^ in
bicfer formet über eine ©runblagc ber ©efc^ic^töaujfaffung unb
ber 6etbftbeobad)tung auöfpri(l)t.
3. 2)ie 5lntiüort aber, wefc^e eben gegeben tji in 23exie^
^ung auf baö ivaö in ber ?D?enfc^tt5erbung (^^riflt aU göttliche
ßrttJä^Iung angefetjen tt)erben fann, Icift fid; ebenfaüiJ auf bie
jnjeite gormel unfereö ©ajeö jurüfffü^ren. 2)enn iwenn tvir
fagen, berjenige ^unft fei gett)ä^It, »on tt)el(^em auö baö größte
ber Söirffamfeit ftc^ enttt)iffe(n fonnte: fo n)irb man «lieber fa-
gen fönnen, biefe C^igenfc^aft ^abe jener ^uuft nur gel;abt/ wtii
unb in fofern ber ©efammtsujtanb aud; fo geworben war, wie ■
er war. Slber anä) bieö mu naö) göttlicher Leitung anber^
fein flennen, unb bann yätU ein anberer ^unft biefe ßigenfc^aft
gehabt, (i^rij^u^ ifi atfo nur fo befiimmt worben, \mi unb in
fofern aud) ber ganje 3ufammen^ang auf eine gewiffc SSeife be*
' Dicimus fidei intuitum decreto electionls esse includendum. Gerh.
IV. p. 207.
6|)rifil. @(aut)(. n. l^
§. 120. 274
ftimmt ivav, unb umgefe^vt Uv ganjc 3"f«"ii"e»^a"3 i\i «uv
fo kftimmt n^orben, \mi unb rt)iefevn ouc^ ß^vifiiiö auf eine ge*
tt)iiTe SBeife kftimmt wax; unb bieö ^ei^t offenkv ki bem gött*
Iid;en SlÖo^töcfallen |^el;en bleiknb fagen, kibcö jafammengenom^
men [ei fo kpimmt, ivie eö ifi, lebigtic^ burd; boö göttliche
Söo^IgefaKcn. 3« ükraU tt)0 ivir einen 3nkgriff natürlicher
»<w llrfäd;Iicl)feit in feiner Sltöcf(I;toffenf;eit auffaffen, unb auf feine
SSegrünbung in ber göttlidjen Urfad^Iic^feit jurüffgel;n, trerben
xvix feinen anbevn SBeftimmungegrunb ber lejteren angeben fön*
Tien, atö baö göttti^ie Söo^Igefaüen. Jßie nun bie ganje SBeff
»on ©Ott fo geovbnet if^, bap er fagen fonnte e$ fei aUe^ gut,
b. |i. nad) feinem 2öc^Ige[at(en; in bicfer ^injtrfjt akr baö ein*
jctne »on feinem 3"fö^"»"^"^^"Ö ^^t ^^^^ iih-igen ni(^t su
trennen ift: fo ou(^ wenn njir^baö dlciä) ©otteö aB ein ®an*
jcö in feiner Slbgefd;toffen^eit ktrad)ten, fönnen un'r nur fagen,
e3 fei, fo une eö ift, tebigtic^ kpimmt burd; baö göttliche 2Bo^{*
gefallen. 2)ann aber ifl auc| at(eö ttJaö baju gehört, (Jljriftuö fo
»ic er ift, unb bie ganje innere ^D^annigfattigfeit beö menfd)(id;en
®ef4)Ie(^teö nad) 9^aum unb 3eit, auö wciä)tx fid; burd; (5^ri*
f!um baö 9^eic^ ©otteö ^erauö ktbet, fo wie fie ift, kjtimmt
burd; baö gött(id)e Sßo^tgefaKen. greilic^ ^inbert ni4>tö, ba^
man nid)t auA) fagen fönne, bie Drbnung, nac^ J»eld;er ftc^ bie
SBejie^ung auf d^riftum an ben Sinjetnen verwirf lic^it, folge je*
ner 3)^annigfattigfeit unb fei burd; fte kftimmt; nur ba§ man
au^ umgefe^rt mu^ fagen fönnen, bie ?D?annigfattigfeit be^
menfdjlic^en ®efd)ted;te^ folge jener Drbnung, unb fei in 23ejug
auf fie teftimmt, bamit ftc^ bie (Jrlöfung burcf) (J^riftum grabe
in biefem ^aa^ unb in biefer £)rbnung barin entwiffle. 31^
nun kibeö gleich rid;tig, mithin weil entgegengefejt, auc^ gleich
fatft^; fo faun man nur jufammenfaffenb rid;tig fagen, kibeö-
in 23esug auf einanber, mithin aucf) jebeö für jic^, fei in bem
otigen €iunc georbnet nac^ ©otteö Sßo^tgefatten. ©ö ift atfo
©Ott wo^Igefättig gewefen, t)a^ bie menf(^tid;e 9latur (\6) in bie*
fev klimmten 3??euge fo bejiimmter (ginjctwefen bariteUe, unb ift
275 §. 120.
fein anbercr ©ruub bavon anzugeben; benn /ebc anterc örflä*
runcj tvürte kbingcnbe Soraii^fejungen machen, fcie fcoc^ immer
felbft Jvictev buvd; bieö uvfprüngtidjc atdimfaffenbe göttUd;e
SBoMgcfaUen betingt ivären. dUn [o ift fein SBc^^fgefaUen ge*
ttjefen, bie Slnovbnung ber men[cl;n(f)cn Dinge buv4> (JljriftumMi
ju öoUenben; benu er fönnte fonft ben ganjen ®ang beö menf^)*
liefen ®efc^tcd;teö von »orne ^crein anberö angelegt ^aben;
nur ba9 biefeö bann aud; ein anbereö )i?ürbe geworben fein,
n)ie benn, fobalb (5ineö ^efejt «?irb, oUe? Slnbere au4) nur auf
eine SSeife mitgefejt ifi. ^ebe verfud)te 2)ebucticn von einer
!Rot^n>enbigfeit ber Grtöfung unter bicfer gorm fe.^t immer et*
»vaö vcrauö, beffen 9lct§n?enbigfeit einer eben folcften 2)ebuction
bebürfte; unb aui biefem Streife auf einanber jurüffn?eifcnber U*
bingter 9^ot^rt)enbigfeit i^ fein Sdi^ireg für ben f^rcmmen, aii
in biefeö ©ne attcö in fid; fd;(ie^enbe göttliche SSo^Igefatten. <Bo*
m6) hkiU m^ nur bie Slufgabc übrig, biefeö in unferm @otte^=
ben?u§tfein not^tvenbig nutgefejte 2Q3ot>(gefa((en ©otteö ouc^ jie*
beömal mit bem, \mi nnr ven bem @ang beö Srli)fungött)crfeö
jra^rne^men, ju »erbinbcn, unb, mhq wix auc^ bur^ ba^ gef(^c«
^enbc erregt n^erben, boc^ in biefem 2öo|)fgefaKen ju ru^en. ^a
ber ®{anU an (E^rifium ijl fe(b|l nic^tö anbereö alö baö ^iU
em^ftnben biefeö göttlidien SöoöIgefaKenö an ^^riflo unb bem
auf i^n gegrünbeten Spül', unb bac SBeujuftfein ber gött(ic|)cn
©nabe ober ber triebe ©otte^ in bem (Sriöflen i\i nid;tö anbereö
alö eben biefeö SBeru^en in bem gi)tt{id;en SBo^tgefaüen au4>
^inft(^tö ber iDrbnung, na^ ivelc^er er felbft in baö @thkt ber
(Sriöfung ift aufgenommen ^»orben, 2ßie ivir nun in ber Söett
^ übertjaupt bie mannigfattigfte 2lb|tufung beö (lebend antreffen,
von ben niebrigften unb unvoUfommenften formen an Ui ju ben
^ij^fien unb voUenbetften, unb nidjt jtveifeln bürfcn ba^ tUn
biefe 2?iannigfa(tigfeit ale bie reid)fte 9iaum- unb S^iterfüttung
ber ©egenftanb bee gi)tttid;en 2Bo^(gefattenö fei; unb iuie fic^
fofd)e Slbftufungen auc^ innerhalb beö ©ebieteö ber menf4)Ii(^en
5^atur ergeben; fo »verben irir bi((ig auctj auf bem burc^ ^ii
§. 120. 276
(^rlofung entjlanbcnen öetfltgen ^eBenögcMet aUc^ cvivavten, wa^
[)2jn?ifc|en t»em fleinfien imb ßrö^ten liegt, mit) tiefe ganje ju le*
tenbiger ®emeinf(l;aft »erl^unbene güKe q(^ ben ©egenjiant) be^
9ö(tlicl;en Söp^IgefaUenö anfe^en unb tatin fceru^en.
4. ^akn »vir nun »or|>ei' ö^f^^f"/ ^^t^ «^«n fi»f i>ief^ S3c*
f^immung^grünbe getommen iji, iint n?ie fte einanter entgegenge*
fejt ju [ein fd;einen, ta fie auf entgegengefejtc fünfte jurüff*
ge|)n: fo foK tie He^erigc 5Iu6fu^vung tiefe fc^einBare (Entgegen*
fejung aufge^okn ^ahm, mt unfev ©aj e^ fortert, ter fte aU
j^ormeln t>on gleidjem 3n^att tavflettt, tie nur ^?ün »evfc^ietencn
55unften auö conf^ruirt fint, fo ta§ Jver ' fi4> ju ter einen k-
fennet, gar nic^t nöt^ig ^at tie antere ju veriverfen. 3" tiefer
Uekreinftimmung akr fonnten kite nur targefteKt ttjerten, in?
tem fie jugteid; ^o\\ tem un^altkren kfreit ivurten, ttJC^cö
fie grofent^eiiö tuvd; ten ©egenfaj angejogen ^akn. ^enn tie
erfle ijl nun tat)on kfreit, taf ter gött(id;e 0?at^f(^lu§ ob^ängig
crfd^eint t>on einem offenbar ganj inenfd;Ii(i^en S3or^ern)iffen in
©Ott, teffen ©egenfianb unaf)I)ängig von tem göttlic|)en tdcit^f
fct)Iu9 gefejt tüäve, ter ftc^ nur nad; temfetbcn richten inü§te.
25enn njenn ter yor^ergefe^ene ®Iauk ten gotttic|)en ^at|)fc^Iu§
Bejiimmt, im ©egenfaj gegen ein 23eftimmtfein teffelkn turc^
ta^ freie göttlid;e SSoIjTgefaUen : fo ifl fajl tie Folgerung nic^t
atjutDeifen, tap ter ®Iauk auc^ unabhängig von einer göttli(|)en
©inn)irfung in tem freien 233itten teö 2)?cnfd;en kgritntet ifl;
unt tiefer ^etagianif^c ©d;ein i^ turc^ atte fünj^tic^en ^\a\i=>
futn nid)t fo entfernt ivorten, tap tie gormel w^ einen Uf
fiim.mten @ef)a(t k^ielt. SSogegen niir fagen, ter vor^ergefe^enc
©lauBe kflimme tjen 'göttlichen 9?atl;fd)lup in fofern, aU cö
©otteö SaSo^tgefaUen genjefen, eine fotd;e SSirffamfeit für taö
S^eic^ ©otteö von tiefem ^unft au^ge^n ju laffen, \)^it fie
tur(|) tiefe Äräftigfeit unt 3"tigfeit teö ©laubenö ktingt
fei. X)ie antere gormel, tap ein gijttlid)eö SBoptgefatten ten
(ginen ^mni^^^ wnt ten Sintern jurüfftaffe, Jvenn jte im
277 §. 120.
©cgcnfaj gcßcn jene aufgcficKt ivivb, crf^etnt nuv jit kiäjt aUm
ein auebvüffitcljcö Scöünj^igcn fccö dmn unb 'Buviifffcjen bcö
2lnbcvn, unb jwar [o atö miifTc auf biefcn Slnfaucj baö Gnbc
forgcn, bie Swifdjcnöttcber möchten nun fein miä)t fic njolT*
tcn; unb bicfev 6d;ein von göttli(f)cr Söilifübr eincö unkbing^«
tcn göttlichen Dtat^fdjtuffeö. ükr bie Gin'jcfncn, aU öleirf)fam
öufbvingtid^c Unterflüjung beö Ginen mit unn?ibfrf^e^Iid)er ^ü(fe
unb aU vovauökfc^foffenc Sßcrtaffung bcö $lnbcvn, tä§t ftd;
o^ne bie gormcl auf^utijfen fo n^enig nhrenben, bct^ es baö
fd)Iid)tefie 93crfa(;ven ifl fte grabe^in cinjugejle^en. Unfeve Tsax^
j^eUung hingegen ivei§ i?on feinem untebingten 9f?at^fd;tu§ übet
einen (Jinjelnen, inbem atteö einzelne cinanber gegenfeitig tc*
bingt, fonbern cvfennt nur ^-inen unkbingte'n 9?nt!?fd)Ui9 , burc^
irctd)eu nämtic^ baö ©anje in feinem unget^eitten 3ufammen*
^ang \?ermijgc bcö göttiidjen SSo^IgefaUenö fo ift, mt eö ifl.
Ä'einesivegeö alfo, afö ob ber (^injetne fc^on ivgenb trie unb
wai Jväre abgcfe^en von bicfem gottIid)en 9^at^fd)fu9, unb
bur(^ biefen nnirbe er nuv fefig ober ni^t; fonbern jcber irirb
nur erft iveit unb infofern tin foId)C5J unb fo ivirffamesJ Clement
in bem ©anjen mä) bem göttlichen Sßo^tgcfatfen gefegt ift; atfo
jeber wirb ju einem ©liebe ber d)rift(id;en ©emeinfd)aft Bereitet,
mit er aH ein ®(äuHger »or^ergefe^en ift. 5Setrad)ten ivir
nun unfre hiben gormein in i^rcr 3ufammenfaffung, fo ent^at=
len fte jivei Siegeln, Ui »reichen jene nad;t^ei(igen Folgerungen
gar niö)t auffommen fönnen. ^mx^ nämlid;, ba^ fein (Sinjet* •
ner für fiel) unb abgefe^en von feinem Drt im ©an^en trgenb
ctujaö irirb in golge dnci befonberen fiel) ciuf i^n kjie^enbcn
göttlicl)en 9^at|)fd)luffeö. 3njeitcniJ atcr, ba^ aücö in bem allge:«
meinen 3ufammen^ang ktraclitet, auc^ bie 2lrt, mt bie griöfung
fic^ t)ern?irf{icf)t, jugleid; bie votifommne ^arfteKung nid;t minber
be^ gött{icl)en a'öol;lgefallenö aB ber göttlichen %amad)t i%
3ufas s" biefem ^e^rftüff. 2ßenn mr nun vonaw
yitx auö no^ einmot ju jener SSorauefcsung juriifffommcn , ba^
§. l^. 27S
ein Z^tii bc6 mcnf(^Itd;cir(Sefc{)tcd)tö auf ttnmet auö bcm ^etiet
bcr (grtöfung ait6gcfd)toffen Ikibi, ober — um fte fo auö^ubrü^
fcn, Jvie fte am ttd(i)ftcn Ui bem uumittelljarett 3n|)fltt unferö
Öc^rftüffß Mcibt — ba^ bie (^rij^Ii(!bc ^irc^e auö bem ntenfc^=i
Uä)cn @t\d)ki^t nur fo entfielt, bap ein anbcrer ^^eit beffelüen
für fte auf immer v^ertorcn gc^t: fo ift auf ber einen <Btitt nic^t
p Idugncn, ba^ ein »oKfommneö 23eru^cn in bem gtjtttic^en
SBo'^fgefatten yUUi ^d)\vtx\i6) ju errieten ift, inbem baö ®at*
tungöbcttjuftfein auf entgegengefeste SBeife afficirt ifi ivic tat
^erfonHdje, unb bie ^ierauö un\?ermeibli(i) [lä) immer it)ieber er*
neuernbe SBe^mut^ feine reine 5)?itt^ei(ung ber ©eligfeit ß^rifii
äutä^t. X)ahd entfte^t norf) bie ?lufgak, bie @ad;e felbfi fo ju
beuten, bag bie ©eIHgfeit ber menf4)ti^en ^^latur in Sitten ba*
mit U]tc^t. 2)enn freiließ, nntt man bie menfd;Ii(I;e 91atur ma-
ni(|aif(^ f^alten, fo mu^ fid; jene SSe^mut^ vertieren, ba bie
2(nbern nid)t me^r auf biefelbe SBeife unferee gleichen finb. 2Iuf
ber anbern ^titt entfielt, »venu unfer d)riftli^e6 ©etbftkivu^t^
fein nici^t Jüefentlid; anberö mobificirt werben fott, bie faft ekn
fo wenig p löfenbe 5Iufgate, bic^ fo ju benfen, ba^ bennod)
(J^riftuö nid;t nur an fonbern aud; für baö gefammte menfc^*
lic^e @efd)k(^t gefenbet MeiH. 2)enn bieö ift bod) nur ber gatt,
wenn angenommen wirb, ba^ aud) wirflid; in Sitten irgenbwann
eine ©pur feiner Sßirffamfeit wahrgenommen wirb. 2J?an fte^t
aber tcidjt, bag bie ©c^wierigfeit fe|>r öerfd)ieben \\i, wenn eö
ftd^ »on benen ^anbett, wetd)e fd)on ^inwirfungcn üon ber c^rifl^
liefen ^irc^e erfahren ^akn, unb wenn \jon benen, bie au§er
atter S^erHnbung mit bcrfetben geblieben finb; unb fo fann e6
rat^fam fein bie SBorausfejung felbfl t)icrnad; ju t^eilen. SSa$5
nun bie erjlen betrifft, fo barf i^nen auf feine SIßeife eine Un^
sosfci^igfeit für bie (grtöfung jugefc^viekn werben; üielme^r finb
fte, fo oft eine »orbereitenbe ©nabenwirfung in i^ncn ln<? jur
^^itt^eilung gebieten ifi, fc^on £)rgane jur SJerkeitung beö 9?ei'
d;c^ ©ütteö geworben; benn bur(f) jebe fotc^e 93?itt^eitung iji ein
3eugni0 t?on ber ©nabe (SJottee in ß^rifio a^elegt worben. 3e
279 §. 120.
ttjemgcr tvir akr im ©tanbc ftnb bcn Uehrgang tit bcn 3"f^ö"t>
ter .f)ctftgung fofort ixHiIjvjune^men, unb tjielmefjr niö^t minber
afö ein p(öjtid;cö and) ein unnierf(i(^cö Eintreten ber SSicberge*
turt anerfennen müjjen: um tefto niebr Jvcvben ivix in 23eju3
auf attc ber d;rifincf)cn @cmein[d;aft fc^on äu^erlid) cingc^örige
bie 9?irf)ti9fcit ber (3autel anerfennen muffen, ba§ man ni^t U\d)U
fertig einen ju ben 33ertrorfencn jdljlen bürfe '; fo ba§ ^icr
fein ^aü benfbar ift, auf ben bie Sßorau^fejung mit ^üx>tx\id)t
anjutt^enben iväre. 5lnfangenb bie 5lnbern, fo ifl eö unferm
©(aukn trefcntlid), ba^ jebeö 23ü(f früher ober fpäter n?erbc
4)rifi(icf) a^crben, ivic bcnn ^autuö bieö fogar »on bem feinigen
^ofte, ive(d;eö fo krieber^oft bie göttUdjC @nabe ^vartnäffig t>on
)id) getviefen ^atte. Sßiefern »vir atfo einen (Jinjelnen in feiner
33oIfött)ümtid)feit Betrad)ten, unb feinen Öemeingeifi atö \x>t\inU
Iid)en 5?eftantt^cii feiner ^^erfön(id)feit getten faffen: infofern
njerbeu ivir aud; fagcn fönnen, ba{) jeber (Jin^etne ekn bicfe
33or^erkfiimmung jur ©eligfeit in fid) trage; um fo me^r je
me^r er felbfl üon benen (I-igenfd)aften jencö Öemeingeifteö te=«
ftjt, an \vt\d)t \id) bie 2Inna^me beö ©(auknö ki feinem Söoff
anfniipft; um fo »veniger fe me^r von benen auf »ve(d;cn ber
verjögernbe SBiberfianb beö ©anjen beruht. 2)iefe6 me^r unb
iveniger, offenbar analog bem vor^ergefc^enen ©laukn, ^at für
unö freiUd) nur ben Sinn, ba§ biefelbigen 5}?enfd)en, ivenn ju
ber ^cit leknb ivo baö Evangelium unter i^rem 33o(f erfd;eint,
ber Qint fd;on in ben crften Slnfängcn beffelben, ber SInbere crf^soe
bei iveiteren ?^ortfd)ritten, von bemfetben ivären ergriffen njorben.
5ti(ein barauö bap mv aus? biefem 58er^vi(tni§ nur eine j^ormcf
conflruiren fönnen, bie nid^tö »vivf(id)eö ausfagt, folgt nid;t, ba0
cö xiid^t eine anbere Sebeutung ^aben fonne in ber göttlichen
SBorberbeilimmiing, o^ne baß n?ir bee^atb ju ber scientia media
unfere 3"Tli'ft;t nehmen biirften; bcnn biefe (iigenf^aften finb in
' Expos. Siuipl. X. Bene sperandiim tarnen est de oiunibus, neque
teniere reprobis quisquam est adnuinerandus.
§. 120. 280
fetten (Jittjelttett t\>ixUiö). Sßieütte'^r mmi Sitte itflc^ biefcv SBetfe
ttt btc gött(t(^c aSor^erkjiiitttttuitg jur 6eltgfeit etitgcfc^Ioffett
ftttb, Bettjeij^ anö) crfl bte ^o^e^ne|tcvH(^e 2Büvbc (5f)n|it i^vc
gattje Sßtvffatttfett, ju tvctc^er j;a gebort baf @ott attc 9}?cnf^en
itur in d^viflo fte^t. (^6en biefeö (ci§t ftd) aud; auf bcn vorder
Betrachteten gatt ükrtragen. 60 baf iventgfien^ btcfeö beutlicl)
^ei*corge{)f, bap wnm bie Sllfgeineinfett ber (^rtöfung, iveTc^c
o|>ne bicfc ^o^e^neflertitle SBürbe Q.^xi^i unb beren (5vfofg gar
ittd)t itJtrffic^ gebat^t tverben fann, tn t^rem ganjen Umfang ge*
nommen ivirb, bann auä) bie 33or^erBef!tmmung jur ©eltgfett
ganj attgemetn gefejt trerben mu^, uitb ba§ feine »cn Beiben ii^
fd^ränft tt)crben fann o^nc auc^ bie anberc ju tjerfürjcn.
Siveitee ^e^rpff.
^Ott fcer 5!}?itt|)ci(utt3 beö l^eiligcii ©cijle^.
§. 121. Me im @tatibc t>ev ,^ci(tgutt3 (eknbett ftttfc
{i^ eiue^ ittttertt 2(ittrieBeö im (^cmcinfamen fSfliU unt) gegen:»
feitigen SlufeinattberttJirfen imttter tne^r (5inc$ ju it^erben aU
t)eö ©emeingeifteö be^ öon (5f)rijio gejlifteten neuen @e^
fammtfeknö Bemuft.
1. :Die ^r^atfa^c felBfl ifl in atfen (Jrjä^tungen ber @(|rift
;K)7i)on ber erf^en ^flanjung ber ^riflti^en ^ird)e anf ba^ beftirnnt*
tefle au^gefproc^jen; unb aud; ber günj^ige (^ittbruff auf bie
9h'c^t4)riften n?irb itnmer aU bur^ bicfeö ©n^ttjerben Beflitnmt
bargej^cttt ^ fo ivie biefe @emeinfc^aftlid)feit in bie genauej^e SSer^
Biitbung mit bettt neuen ?eBen jiebe^ Sinjelnen gebracht, ^a aud^
ötle tc^reitben ®c^i(berungen ber (|rift(i(^en ®einein[d)aft ftiinmen
barin jufatnmen, ba§ fte al(e (Sinjetnen aU integrirenbe Sßeftanb*
t^eite eineö ©anjen Bef^reiBen, unb ba^ oUeö ©nem in bem
' Srp. ©efd). 1, 13 flgb. 2, 42 flgb. 4, 32 flgb- 5/ 12—14. 9, 31.
281 §. 121.
Öaitjen vcgctt unb c^ tefckntieu ©ciftc juöcfrf)ricktt unvb '. Unb
jvenn bte Slii^äitgev ber jivicfacJic'n fd)on öfter gctabcTtcn fe^Jova*
ti|li[cl;eu 0?;d)(un3, bcv naturalif}tfd)en unb ber f^nvärmcrifdjcn,
cntgcij"^" ivcKtcn, bicö gelte nur mit dlcä)t von ben crflcn 3eü
ten ber d;vift(tci)cn ^Uxdjt, fei i^v ahr feineöit^egeö ivefentlid;,
fonbcrn mü^te ftd; immer mc^v tjerlieren, inbcm ottcr (Srutib ju
einem fotd)en Slneinanberbalten in bemfelkn 9)?aafj «jegfatte, atd
baö neue Sekn fid)er gej^eKt fei, unb ficf) aui ber gemeinfamen
£luet(e in jcbem (Sinjelnen fclbfi yert?ottfommnen fönne: fo tt?irb
t^nen folgcnbcö ju entgegnen fein, ^im^ it»aö bur^ baö aü*
mä|)fige Srj^arfen ber öinjelnen auf(;üren ober jurüfftreten fann,
bö^ ijl nur ein 2'^eit von ber |)älfte beffen iraö unfer 605
au^fpric^t, nämti^ nur bcr/enige ^^eit be^ Slufeinanberivirfen^,
tt)et4)er in bic Hnatogie beö ?e^renö unb ^ernene 2 p^er beö
«ERitt^eifenö unb 5Iufne|men6 fättt. ®enn mnn jemanb rcc^t
»on ©Ott geteert i^', tebarf er nid;t, ba9 if;n ein Slnbcrer Te|)re.
2)iefer 5:^ei( ber @emeinfd)aft ifi auä) in ge^viffer .^infid)t im*
tncr tm 5luf^ören begriffen ^, nämtid^ ivcnn man auf biefelkn
^erfonen ftef)t. 3"bem aUx immer Juieber neue eintreten, fo3os
fd;Iingt fid) auc^ biefer ^^eil immer a^eiter fort, inbem bic Xiox^
|>cr empfangenbe Jvaren, nun aU ®eknbe fic^ ben fpcitercn mit*
t^ei(cn. Slttein aud; M Stufeinanberwirfen l^at no4> einen an*
bern X^tii, nämlic^ unter ben @teid;en eine ©egenfeitigfeit ber
9??itt^eifung unb Huffnffung, miä)t ft'd; barauf grünbet, bap anÖ)
baiJ neue l^ekn ivegen ber ijerfdjicbenen ^erfönlid)en digent^üm*
Ud^tdt in 3cbcm ein anbereö n)irb, unb ^eber auf biefelk SBeife,
n?te er g^riftum fettft ganj in ftc^ aufnehmen möchte, auä) fo*
»iet mögtid; at(eß von i^m ktt)irfte aufzunehmen txa6)M, unb
fo <iu6) ivieber jeber von (i^riflo, Jvie biefer ftc^ felbft bargefteKt
^at, getriekn ivirb aue^ bie in i^m ivirffamc Äraft (S^rifti
> SSöra. 12, 3 — 6. 1 Äcr. 12, 4 flgb. gp^ief. 2, 17 — 22. 4, IG.
1 spctr. 2, 5 — 10.
= 3pt?. 3, 45. 3 (gp^cf. 4, 11 — 13.
§. 121. 282
tatjufieWeii, tt)ct4)cö ja butd; äffe guten SBerfe ber 2!Ötebetgc'6ör«ett
gefc^ie^f. 9^od; iventger altv tfi ber anberc ST^cit, baö «DJit*
etnanbevivtrfen, j'einaia tm 5Iuf^öven, fonbevn fann nur tn bem
^)laa^ txkid)ttxt »Derben unb fortfc^reitcn, aU ba6 neue ^ekn
tn 3ebem ^raft gen^innt; unb ojfenkr nut^ 3eber tn bcm
^aa^/ aU ftd; baö mit bem leknbtgen ©laukn an (J^rijium
^ugki'cfe Begrünbete Sßolten bcö 9?etd;e$^ ©otteö in i^m kfitmnt:»
ter geftaltet unb in einen 3nfainnten^ang «on 3n)efftcgriffen
cntiviffett, aiiö) bie \?crtvanbten Gräfte in 2(nfpru^ nehmen.
Unb fo entfte^t in biefem ^neinanber beö 2Iuf^ unb 50?itcitts
anberit)irfenö vermöge ber (gellJigfeit besJ neuen ^iUn^ in
SlKen bie 9?ic^tung auf ein gcmeinfamcö nur burd; baö ^min^
onbergreifen aü'er Gräfte unb ^J^pätigfeiten annä^erungörtjeife ju
förbernbeö SSerf, Jvefc^eö felbfi bann, n.^enn baö ganje inenfc^:*
tid;e (5)e[(|ted)t in bie ®cme{nfd)aft ber (Srtöfung aufgenommen
ttjäre, feinejJivegeö V'oKenbet fein nnirbe, n^eit cß immer noc^ aH
an ftc^ f^on unenbi'id)e trec^felnbc 2)arfienung bcö gemeinfamen
in bem eigentfiümlidjcn unb bes cigent^ümlid)en in bem gemein^;
famen fortkfte^t. :Denn bieö ift baß ivefentiid;e in bem (?ekn
309eineö 2So(fe6, unb aU ein foId)eö ober aU eine .^auögenoffenf4)aft
©otteö 1 l;akn bie ß(;riflen immer iroKcn angefel;en fein. 3tt>ci*
tenö giet»t eö at(erbing6 in tiefer ^inftd;t jiveiertci einanber ent^
gcgengefejte menfd;Iid;e 23erbinbungcn, fotd;e tiietd;e von felbjl
iüieber aufhören JvoIIcn, in benen affo feine ^une^menbe din^iit
angefireBt ivirb, unb fo(d;e Ji>eld)e Heiben ivoiten unb in benen
atfo bie 33erringcrung ber :Differenjen angefirebt unb bie ^in^eit
fefige^atten werben mu^. 3ene aber ftnb immer nur jufäffigc,
i^tiU fotc^e bie i^rer j^orm nad; tUn fo ii?enig in beftimmtc
gormen alö in bej^immte ©renken gefaxt iverben fönnen, wie
bieö »on aUen 23erbinbungen ber freien ©efettigfeit gilt, Wiewot
awä) l;ier unter Umftänben eüvaö einem ©emeingeifi ä^nti^eö ftd^
bitbet, t^ei{6 fotc^e Ui benen e6 nur auf m bejiimmteö 3^\\am=>
• epl)ef. 2, 19. Sit. 2, 14. 1 ^pctr. 2, 0,
2S3 §. 121.
mennjirfen anfcmmt f(;iie iunevc 3uf^»tt'"f"f^i'"'>^""3/ "oithnt^x
fo tö9 jicber taUi feine 3»veffc für ftc^ ^aUn fann. Unb wenn
eß auc^ religtöfe ®emetn[d)aften gekn fnnn, ivefdje fi^) tiefem
(Jljarafter nähern: fo giü ties bod; nicht üon tcr d;vij^Iid;en.
Denn inbem baö ivaö jcbcr an bem anbcnt erfennt bie gemein-
famc ?icbe ju (^^rifto ift: fo iftjievin ein ununterln'od;en n?iv^
fmneö cinigenbeö ^vinciv^ gegekn.
2. SSenn wir nun biefeiJ ^efireben mit bem 5(uöbruff @c*
meingeift l^ejcidinen: fo verfteben »vir barunter ganj baffetHgc
n?ic im niettiidjen 9?eöiment, namtid) in SlWen, bie jufammen eine
moraTif(^e ^krfon ti(ben, bie i^nen gemeinfamc S^idjtung auf bie
görberung biefesS ©anjen, tveM;e jugleid; in ^ebcm bie eigen*
t^ümtid;e ?iebe ju /cbem (vinjetncn ift. 33iö ^ie^er fann ba^er
gegen unfern Saj ni^t Ui<i)t eine (Sinnjenbung gemad)t tverben;
n?oI ater, n^enn nmn biefen ^n))aU beffelkn mit ber Ueberfdjrift
yergteid;t, unb barauö mit S^cdit folgert, biefer ©emeingeift foITc
bcr ^. ©etil unb bie ???ittbei(ung beffeiben bie beö ^. ©eifteö
fein, irirb gar leidet ber 3Serbad)t entftebn, alö «?itrbe biefer lejte'io
5Iuebruff in einem gan*, anberen Sinn genommen atö ifin bie
fj. (2d)rift nimmt. 2l((ein irir bürfcn atte bie 93orfleKungen, bie
burd) bie SteUung beö ^. ©eifteö in ber ^rinitätö(ef)re entftanben
ftnb, t^eilö um biefe ju erläutern, i^til^ and) um fie ju n^iberk:«
gen, trenn 5. 3?. ber ^. @cifl 0(0 ein I;ö^ere6 Ginjeücefen bargen
fteUt würbe, akr nur alö ein erfcfinffene^, nic^t mit ben 5Iuö*
fagen ber neuteftamentifd)en (2d)riften vern:)ed)fetn, atsJ n)e(d)e unö
ben ^. ®d\t immer nur in ben ©(nuln'gen barfieWen. Qv ivirb
ver^eij^cn ber @efammt(;eit '; unb «?o üon einer urfprüngtid;eu
?P?itt^ei(ung beffelben bie Dtebe if>, ba erfolgt biefe in (Einem 2Ict
an eine ^?e^r^eit =, tt?el4)e akr eten baburc^ eine ®efammt^eit
jvirb, JU gleicher 3:^citigfeit angetriekn unb für einanber cin^
fte^enb. ^n $iaen ater tvirb er aud) bargefleWt aU einer unb
' 3o6. 16- 7 ^i. 2tp. ©ffd). j, 4. 5.
» 3cf). 20, 22. 23. 9Ij?. ©efc^. 2, 4.
§. 121. 284 , II
berfetk, unb üon t^m feltfl baö ijevfc^t ebene, ivaö ev tn 33evf(^tc
betten tifbet, afö feine @nkn unterf^ieben '. Unb bte^ tfl nt(^
fo gefaxt, a(^ ob baburc|) nuv ein 33orjug angcbentct iverber
foKte, ben mefirere Sinjclne ^akn, unb bann natürltrf) fo, ba^
er tn Gebern eine *efttmmte S3efd;affen^ett feiner ^erföntic^feil
löäre, nur ä^nft^ unb ber 51 rt m6) btefelbe mit ber einea Slnt
beren, ane wix es$ uni ki Befonberen latenten unb 23of(fümmenst ^
^tiUn vorfietfen: fonbern einerfeitö n)irb er alö eine iva^re Sink
^eit bargef^eKt, buvcf) ivetdjc eben bie ^?enge ber (J^riften au^l
eine (Jin^ett itnrb, unb bie »ielcn einjelnen ^erfönlid^feiten eini
wa^reö ©efammtleben ober moratifd;e ^erfon; anbrerfeitö aUv
\vixt> er nidjt einigen gTeid;fam jerpreut unb unsufammen^ängenbl
beigelegt aU eine batb «or^vinbenc unb batb «lieber »erfdjnjinbenbci
311 Stfd) einung, fonbern baö SBor^anbenfein beJTetben in jebem tjl biei
23ebingung feinejJ ^Int^eifiS an jenem ©efammtteben -; benn nuti
n?enn in einer ^^erfon biefer ©emeingeifl beö ©anjen anfängt ft^';
imffam ju beiveifen, mi^ man bQ§ fte ein S3eftanbt^ei( be6:
©anjen i\t ^, fo \vk aud; n^enn fid) einer biefem ©an^cn an*
fd)Iiept, man für i^n ber ^itt^eilung bes ^eiligen ©eifteö ftc^er
tfi ^. 9?un befte^t über ä^nlid;eö von je^er ein ©treit auf benn
&zUtt beö 2)enten^, in iviefern \m^ in 5D?e|)reren ijl boc^ auc^i
Sineö i(}, unb n^elc^eö ober in ivieferit richtig ift, bap tin ®e<'
banfe in Sßielen ober eine Söitfenöbeivegung in Stielen eineö feif
ober in jebem ein befonbere^; unb un'r ^aben |)ier 2)ifferensen bie^
fer 2Irt nid)t ju entfdjciben, iveber an fic^, nod) aud; inbem tt)irf
ijoreilig bie eine ober bie anbere aU uniöerträglic() mit biefem
©tüff be6 d)rift(id;en ©(aubenö barftettten: aKein n^ir luoKen auc^
biefen 33oben gar nid;t betreten, fonbern nur ^xuitxki aU%n^^
fage unfereö d;riftn4)en ©elbflbeiyu^tfeinö auffteKen. ^mx^ mm*
iiö) ba^ jene (^in^eit beö ©eifleö in bemfelben (Sinn ju ioerjle^en
ift, mt jeber auc^ bie eigent^ümlid;e ©efialtung ber 9}(cnf4)^eit
» 1 Äor. 12, 4. » 1 Äor. 12, 3. 9töm. 8, 9.
=• 2lp. @cfc^. 10, 47. 19, 2. "» 9lp. @e|d). 2, 38.
285 §. 121.
t einem 23oIf ciU ©ine aniuljt, unb and; berjcniße, bcr nur ben
ünjetnen baö ©ein teilcijt, bcd; fagcn fann, bie ^evfönlid)feit
incö 3ebcn [ei bie buvd) feine nvfpvüngtid)e Einlage mobificirte
?off$5tijümIid;feit. :Dcnn ekn fo [agcn wix, baö neue ?ckn tU
cc ocben [ei bie buvc^ bcn 3"j^fl"t*/ i» tveldjcm bie SBiebcrge^:
nvt il)n ftnbet, hbingle SSirffamfeit biefeö in alitn anbern auf
icfclbe 2Irt ft^) envcifenben ©emeingeiftei^; unb bie ^rijllic^e
lute fei ekn [o eineö burd; bicfen (Tinen ©cifl, ivie ein S3ült
uue i\i burd; jene in SlKcn cjcmeinfame unb felln'ge ^olUt^ünu
itfcit. Sann aber oud; stveitcnö, ba^ biefer ©emeingeifl ciud)^^^-
incv ifi, tt)eit ev in5U(en von (Jinem unb bemfelkn I;ev ij^, nänu
d) von (I|)nfto; inbem 3cber jTd; ber 2)?itt^ei(ung beffelkn aU
uf taö gcnaucfte mit bev (5ntfte^ung beö ©(auknö in i^m ju*
nnmen^angenb ktt)upt ifJ, unb !^iUx^ i^n au^) in ben Slnbern
x tcmfelkn 3i'f<»mmen^an3 evfennt. 2ßie fa aud; ber ©tank
UV auö ber ^^rebigt fommt, Jveld;e immer auf ben Sluftrag
'.^xi\ii jurüffge^t, unb alfo von i^m ^erjlammt. 2Bie akr in
l^xi\io felbft aüeö t»on bem QöttM)tn in i|im au^gefjt, fo auc^
iefe 2Ritt^ei(ung, bie nun in 3et'c»n, akr nid;t in 3ebem eine
nbere, fcnbern in aUen biefelk Äraft beö neuen ^eknö tvirb.
3. ©ine anberc ©inivenbung, it)eld;e nod; gemalt tverben
önnte, ifl biefe. 5luöge^enb bavon, ba^ atte frommen ©emein*
:^a[ten baju kftimmt feien in bem ß^rij^ent^um unterju*
e^n, alfo auä) aUe SBöIfcr kflimmt in bie d;rip(i^e ©e=»
nein[d)aft ükrjuge^n: fo iriirbe bann ber ©emeingeift ber
;vift(id;en ^ixd)t aud; ber bcs menfd;Iid;en ©efd)ted;tß fein. 5^un
kr mu§ cö einen fo(d;en aud; gckn in ber Sinologie mit bem
'Olföt^ümtic^en ©emeingeifJ, ben mx m6)t anberö ju tejeid;nen
i)upten aU burd; bie Slu^brüffe baö ©attungöbetvuptfein unb
ie ?iek jur 5)Jenfd;^eit ali ©attung. 2)ann i^ akr auc^ bie
5Jattung ekn fo ©inö \m bie fard;e, unb ba esJ für baffelbe
5)anje ni^t jivei Cekn^einfjeiten gekn fann: fo fei ba^, n?aö
?ir bur(^ ben Slu^bruff ^eiliger ©eifi k^eic^nen ttJoKten, »ott^
§. 121. 286
fommen emö mit t>cm ®attun0öBett)uftfein. 93Ht^in ivörc ent<'=
mttx biefeö tejtere ein ükrnatürlicl)e^, Jtjaö bO(^ niemonb n>üvtc
k^au^ten n)oKen, ober jcneö mu§ ein nntürli(^c6 fein, itn^;
njenn »on d^riflo auögeljent), bann bocf) t>on bem mcnfd)(i(^en
tn i^m; fo bap bie 2)?itt^et(ung beö ^. ©etftes; ni£f)tö anbereö
fei, atö ba$J burd; ß^rifium kn?ivftc (5rjvatf;en beö reinen @at*
tungöbettJUptfein^. X)k\c^ ift für ben jejt ju te^anbelnben ©c^
»jagenftonb bic foIöeric()tiafte 2)ar|le((ung berjenigen Stnjid)t, tvetc^e'
H^ (5rtt?effung unb SSerkeitung ber öttgemeinen 2}?enfd)enliek
atö bie eigentliche unb niefentlid;e %x\id)t ber (Jrf^einung (J^rifti
tetroc^tet. Uni akr ift nidjt nur biefeö geivif, ta^ nnfere ^^eit»
tia^xni an bem ö. @eift aud; ivirffic^ ju bem gehört, beffen «jir
un^ aB burd) (5f>riftum mitget^eilt Imvu^t ftnb; fonbern mit^
bap in (S^rifto aüee von ber oBfoIuten unb auöfc^liepenben
^räftigfeit feineö @otte^kn)u9tfeinö nu^ge^t. Unb tt?cnn wix
auf ber anbern <BtiU unfer ©elbftkit^uptfein , ivie eö nod; un^
fern 2(nt^ei( an bem ©efammtfekn ber ©ünb^aftigfeit barf^etft,
in S3etrad)tung sietjen: fo ftnben ttJir barin fo vielerlei 3nteref* '
fen ber lebigtic^ einzelnen aber a\i6) ber ernjciterten ^erfön(i(|* '
feit, bap baö reine @attungekn)u9tfein als 3«^P»t^ geknb fic^
eben fo tvenig geltenb maci^en fann, Jvie ein unter anberer
gorm abgefapteö (Sittengefej, fonbern nur a(ö <B^vanU bient
für bie ^erföntid;e unb eriveiterte (3elb)lfud)t. SItterbingö alfo
ift erft bur^ (^^riftum a\i ©tifter einer foId;en Serfcinbung, m\6}t ,
alte ?Dknfd)en umfaffen fann, unb inbem ftc |t(^ ben (Sinjelnen '
aneignet, e^ in i^m tebigtid; auf ben 50?enfd;en fd;(e4)tpin abgc«
fekn l^at, baö ©attung^beivu^tfein mit bem @otteöktt)uptfein
jugfeic^ unb in ^ejug auf baffelk jum fräftigcn 3mpu(ö ge*
ivorben. &m beö^atb akr ift cö in biefer ^räftigfeit nic^t ;
ein natürlichem ^rincip, n?etd;eö ftc^ ani ber menfc^Iid;en 5^atur, ''
n?ie fic ot)nc ßt;rifium geblieben fein nnirbe, »on felbfl «5ürbe ^■
entttjiffelt |aben. SSielme^r fennen n)ir baffetbe nur a\i bie ur» *
fprüngtic^jtc Sleuperung beö ^. ©eifteö, aii 23cn)uptfein ber in
Sitten gleichen ertöfung^bebürftigfeit unb auc|> in Sitten gleichen
287 §. 121.
^a(){0fcit tu bie Setencgemciu[(f;aft d^rifti aufjjcnommcu ju ivcr*
ten, imt) tie aüöemctnc 9)kn[d;cnliek nur aU tiwi unb bnf<
fctbe mil bem 2[öoUcn beö 9?eid;e.iS ©otteö in feiner Qawitn 5Uiö*
bebnung. Unb nur in biefcm (sinne ft'nb unö bcr ©cmeinßcifl
ter d)ri[i(ic^en .^ivdjc unb bie allgemeine ?D?en[d)en(iebe in jebem
e^viflen ci\i ?iek ju bencn, »reidjc bem dhid)t (Soltek ((^onju
cinget^ürgert finb, unb ju benen, mU)m biefer 5Int^ei( tperbcn
foH, bevfelte (5inc ^eilige ©ei<l.
§. 122. ^cr kitige ©eifl fonnte aU t»iefer ©cmeingeifi
crj! m^ ber (Entfernung (Efjrijli öon ber iJrte i^oUjiänt^ig
tnitgct|)ei(t unb aufgenommen mcrt»en.
1. 23erg{eid;en n?ir biefen (So^ mit bem, n^aö {)ierü6er am
^äuftgften gehört tvivb, unb nid)t nur in ber SBe^anbfung beö
©egenftanbeö »or bcr ©emeine [onbern aud; in ber öffentlichen
?el)ve vor^errf^enb nieberge(egt ift, wo nämtid; bao Slu^gc^en
be^ ®eifteö jnjar in ber 3:rinitäte(e^re alö jeittoö unb en^ig gefejt,
oter bie Stuögiegung bejTetben aU 5(nfang fetner Sßivffamfeit in
ber (^riftlid;en ^ird)e erft an bie 23egeBen^eit be^ ^fingfitage^
gehmben tüirb: fo tvüvbe junä^ft baö ju vert^eibigen fein, ba§
)?cr^er, ivie ^ier n^enigftenö angebeutet Jvirb, berfeU^e ^eilige ©eijl
)venigftenö unüoüftänbig fott ftnrffam geirefen fein. 5^un ift frei*
lic^ ttsa^r, ba^ ß^riftuö fetbft feinen Eingang jur 23ebingung
mai^t •oon ber Beübung beö ©eiftee ', akr eten fo iva^r ba^
er i^n i^nen felbfi fd)on yor feiner gän,^lid;en (Entfernung x>o\i.
ber Srbe niitgetbeilt :^at -, ya bap er i^n auä) fd)on früher Ui
i^nen »orauöfejt; bcnn n^as auf ß^rij^um jt(^ Bejie^enb eine
g5tt(id)e CffeuMrung in ber 8ee(e ijl ^ baö ijl aud; ein 233er!
bcö ©eifte^ ; unb ,btefe »erfd)iebenen Slusfagen ftimmen n?o( nic^t
leicht anber^ üfcerein, aU »venu, tvaö ß^rifluö fte ki feiner
%of}. 16, 7. » 3o^|. 20, 22, » Smatt^. 16, 17.
§. 122. 288
Himmelfahrt in ^txn\akvn ewarten ^tep i, nur fcic »ötttgc ©ät*
tigiing mit biefem ©eifte ivav. ©e^en )t)iv nun i>on bcv ^rflä*
3i5vung ou^, tev ^eiltße ©eifl fei bie inncrfte ?ekn^frnft bcr
d;ri{ilic^en Äird;e qB eineö ©anjen: fo muffen wiv ai\6) auf
tie UiUii uvfprün9lic|)ften ^ekn^vegungen juräfföe^n, nämtic^
tie Icknbige ^mpfängfic^feit unb freie (SelBfttptigfcit, bereu
Seiic^ung auf einanber crft baö ?ekn conftituirt; fo ba^ e^
um befto »oßfommner unb entn^iff elter ifi, jic großer baö ©ebiet
einer j[eben ijt unb je genauer fte cinanber entfpre(i)en. 3n ^etn
3ufammenfein ber 3"«9er mit d^xi^o cntiviffette ftc^ i^re dmf
^fänglidjfeit; unb burc^ i^r auö^arrenbeö Stuffaffen beffen \va€
er i|>nen bar^^ot, tt^urbe ber ©runb ju i|>rer üinftigen SSirffam*
Uit für ba^ ?fitid) ©otte^ gelegt. 2)a^er, inbem fie i^r Sluf*
foffen au(^ ganj auf ba^ \)on (E^xi^o »erfünbigte ^Ü6) ©otteö
tejogen, erfannten fie aud; biefe (ympfängtid;feit jeber in ben
Slnbern aU baffelbige auf gteid;e 2Beife in Mtn kgrünbete.
unb unterhaltene; unb inbem unttr iljnen eine ©emeinfc^aft
ber Sluffaffung ftattfanb, unb aud) jebcr bie Slnbern wx ^^rifto
in f^rage unb Slntivort rcpräfentiren fonnte -, jcigt |ic^ biefe
Smpfängtic^feit aU ber eine )vefent(ic|)e gactor be^ ©emcingcijle^/
in n)eld;em ©inn oud; bie rechte Sluffaffung (J^rifti fc^on bem
^eiligen ©eift ' sugefd;riekn njirb. SSogegen i^nen bamal^ eine
eigentli^e ©elbftt^citigfeit nod; ni^t jufam; fonbern \va^ i^nen
e^riftua in biefer 2lrt jumut^ete, baö ivar nur eine iiknbe, nid;t
bie au^üknbe, ei6en be^^atb auc^ nid;t bie freie fonbern nur
eine ju jeber Sleu^erung nod; eineö iefonberen 5lnfto§e^ bebürf«
tige ©eltf^tptigfeit. dintn UeBergang jur SJoKjtänbigfeit ber^
fetktt jeigt unö bie eben angefiif)rte 9)?itt^eiiung beö ©eifteö in
ben Stagen ber §luferfte|)ung. 2)enn baö rid;tige ^^^cdtm unb
SSergcten ber Sünbc ift ber ^au^tfa^e na^ nur eine Sleu^erung
• SIp. ©efd). 1, 4. 5. 8.
2 anatt^. 16, 16^ 3o^. R 8—9. 11. flgb.
» 1 Äor. 12, 3.
2S0 §. 122.
tcv ridjtüj gcbilbcten (5m^>fängtid)fci't für baö, it^aö fic^ auf bae
9Icid) ÖPtteö tcyebt: akv inbcm tiefe §leu§crung nic^t tenfl^avsic
ift obne eine 0iüfhrtvfung auf ben, teffen ©ünbc »ergeben anrb
ober k^alten, fo enthält fi'e fc^iMi einen Itekrgang jur freien
©cU>fit^atigfeit unb offenbar pväQt fiel; in biefen Sleu^erungen,
t)on bcnen »orauiJgefejt ivirb, ba^ fic barin einmütfjig fein tt)er*
1 ben, bic (5mvfvinglid)feit auf baö befiimmtefie aU ©emeingeif^ au^.
2. 2Bar aber bcr ©cmeingeift unvoUftänbig, fo fann auc^
jur 3cit be6 ^'^erfontic^en S^afeins iSi)vi]ii ba^ ©efammtteben fein
voUflcinbige^ getvefen fein, ivorin ftd; banialö baö dhid) ©ottc^
barfteUtc; unb aud) bicö irar in ber X^at ber ^aii. 3)enn ein
©efammttebcn ifl noc^ um fo lüeniger ein ®emeinn)efen, je me^r
e(J von einem einzelnen ?eben ab|)ängt. X)enn t^eitö if^ eö bann
nic^t baju gerüfiet im Sße^fet »on Zeh unb (frjeugung immer
baffelbe ju bleiben, t^eifö aud; fott ein ©efammtteben jwar (5i?
nee fein aber ni^t ein (Jinjelner. 3e me^r aber 5ll(c V)on (Si«
nem abhängen, unb Ocber i^on biefem feine 33eivegung erbä(t:
um beflo me^r finb SUIe nur feine SSerfjeuge ober ©liebmapen,
unb ba§ ©an.^e nur eine (Ertveiterung tiefer (Jinen ^erfijntid)feit.
£:ber ivenn man aud) auf bie 5)?annigfattigfeit ber einjefnen l'c-
ben feljen iviU: fo g(cid;t baö ©anje mc^r einer ^au^gefeUf(^aft
ober einer (£d;ute al^ einem ©cmeiniüefen. So bctrad;tetcn bic
%{un jeben <Btaat, in ivel^em SlKc unbebingt bem 'HQiikn eine^
(Jinjelnen untenvorfen finb, als ein eriueiterteö JSrauen^efen, tvor^
in fid) viele MtUi Söerfjeuge nad; bem $8efel?t eineö (Sinjigen
bettjegcn; unb ©d;ute ifl un^ Üebeö geiftige @efammt(eben, mU
d;esJ ganj an ber :Denffraft unb Serfnüpfungs^ireife eines Sinjet*"
neu bcingt, rt?eld;e mehreren gcmeinfam aufgeprägt lüirb. Unb
fo UHir aUerbingö auc^ ba^ 3uffl"i'"cnfein (5t)rifti mit feinen
Jüngern auf ber einen 6eitc eine J^aui^genoffenfd;aft, auf tec
antern <Bdtt eine ©c^utc. (iin <!E:aueivefen aber jerj^reut fid^
mit tem 3^ote beö .^auß^errn, unb njenn nid;t ein neue^ S3anb8i7
für tie ©(ieter beffelben fic^ fd)Iingt^ fo jerftreuen fte fid; ein*
sein; unb aud; in einer ©c^ufe, Jvenn nic^t tin anberer gemein*
§. 122. 290
famer ^inpuTö cintvttt aU bic m^pxün^M)t ^e^rksicrtc unb
2ln^ängttd;feit, finbet nod) bem ^obe beö ?0?eifierö feine n)eitcre
gortcnttvifffung flatt, fonbeni bie frühere 23ereinigung x>txlkxt\
fid) flttmä^Ug. Unb fo fiubcn nn'r bie jünger naö) bem ^obc;
G^rifli im ^Begriff fi(f) ju jerftveuen, unb btö ju feiner ^immet*
faljvt bie Stäiigfeit i^rcö 3»f«t"nien[einö unterbrochen unb jur
vöKigen ©eftaltloftgfeit verringert. So burfte akr tr)ä^rcnb beö
?eknö (^Ijrifti nic^t anber^ fein, aU ba^ 3sber ^auptfäd;(ic^ an
t^m ^ing unb »on i^m empfangen tt)oUte, o^nc ba^ einer fi^
reif geljatten ^ättc ju freier ©ell)f^t^ätigfeit in bem ju bilbcnbcn
3?eic^c ©otteö.
3. ^üxi fönnte freilid; 3cntanb fagen, trenn ttjir ni^t ba^
fe^^atten ivoUen, ba^ ber ^eilige ©eiji eine ganj eigcnt^ümlid;e/
tvenn anc^ burd; ß^rijium hbingte, bod; ntt^t fo mit feinen
frü{)eren (5inn?irfungen sufammen^ängenbe göttlidje 9)?itt(;ei(ung
fei: fo fei auö) ber Unter[d;ieb nid;t faltbar, ber t)ier geltenb ge:^
mac^t werben foö. 2)enn unfrcn eignen 2lu6fagen nad; ge^c in
ber ?etenögemeinf(^aft ber SSSicbcrgebornen mit (5f>rif!o otteö
immer von tejterem auö, mithin fei aud; jejt in jebem jlveng gc:*
uommen nur (5mpfängtid)feit unb nid;t (2elbftt|)citigfeit. ©a^cr fei
cnd; baö ©efammtlekn j'ejt ni^t mc^r aU bamatö ein @emeinj»efen;
bcnn bie (gelbftt^tigfeit fei aud; bamalö fd;on ttJic jejt »oüfommen
in (^^rifio gctvefen, unb baö 3"f""^"^cnteben ber ©tciuh'gen fei anö)
jc^t nur gcgenfeitige ^titt^eihing beffen, iva^ ^tttv von ß^rifio
empfangen ^at 5lßein hierauf ift ju entgegnen, ba^ aU tt)ir bie
S(rt, wit bie Qirtofung fid) versvivflic^t, nur in bem einzelnen
SJtenfdjen für fid; anfd;auten, bieö eine unvonfiänbige SBetrac^:»
tung war, Ui ber mx auf bie gegentvartige von vorn herein ba^
burd) verliefen, ba^ tvir fagtcn, fd)on bie vorBereitenben @na=»
'Jsbenivirfungen fämen /ebcm auö bicfem ©emeinwefen. X>a^ nun
in bcn SßiebergeBornen atteö von CE^rifio au^ge^t, baö galt von
ber 9)?itt^et(ung feiner unfünbtid;en 33oUfommen^eit, Jvelc^e nur
in bem reinen auf baö 3?cid; (Dotteö gerichteten 2ßit(en t>c|^e^t;
in ben einzelnen ^mtiU^xi^tn, fagten wir, fei biefc f^on nic^t
29r §. 122.
meljr. j^vagen mx a(fo, rtjie un^^ aud jenem reinen 2BiKen btc
einjefnen 3>vcff^e9riife cntftcbcn: fo öefd)ie^t fcieö nur in bem
©efammtleben. :i:enn unmittelbar werten fie feinem me^r t)on
(Sljrirto gegekn, unb feinen: ivivt» ctiva^ cin',etn von (Jf)rifto te*
fol;(cn, unc cö bamalc« ben Jüngern o^f^)^"*!?? fc'nbern wit fein
©injciner etn?oö aUcin Qu6ri(l;ten fann im 9?cic^c ©otteö, fo
fann and) in feinem ein ß^veffbegriff juv n?irf(idKn ©efta(tnna
fommen, ale t^cn lüelcljem er »orauöilcljt, tafj er »on Sintern
iverte unterftüit iverten, alfo alö )vcju aud) in Sintern fd)on
ter Äeim liegt. Unt burc^ jetcn fol(l;en gfn^einfai^e" 3^put«
anvb tvieterum nur foüiel jvirflirf) geförtert, alö dn rid)tigeö @e*
mcinkwu^^tfein tabei jum ©runte lag. ^ier ift alfo in fcen
(Sin^elnen nirf;t nur (5mpfänglicl)feit, unt feine tvirflicl)e t^ätig
eingreifente ©clfcftt^ätigfeit i]t nidjt nur bie turcf) i^n l;intur(^*
gc^ente 2:^ätigfeit d^rifti; aber ter in tiefer ©ell^f^t^ätigfeit fic&
äupernte ©emeingeift ift nur infofern ter ^eilige ©eifl, a\i tic
eingeleitete ^^ntigfeit in ter J^ortfejung ter 2:^ätigfeiten (E^rifii
liegt. Slucf) ifl tie (5mpfcinglid)feit ter ©injelnen ni(^t me|)r wii
5u ten 3eiten tee l*eknö (i^rifti nur tie für taö «nmittetbav
von (^\)xi]io auöge^entC/ fontern fie ift and) (gmpfänglidjfeit für
tie (gelbfttbätigfeit ter Sintern. — SSotlen ivir nun au^ |>ier*
auf ten allgemeinen ^anon amventen, taß alles, wai ivefcnt*
lie^ mit unferm Slnt^cil m ter (5rli?fung ^ufammen|>ängt, in un$
ckn fo fein mu^ »vie in ten erjien 3üngern: fo iverten »vir fa*
gen, ta^ fo lange alle Selbfit^atigfeit nur in (Il;riilo gewefen,
in i^nen akr nur (5mpfänglid;feit, fei aud; baö dltiö) ©otteö
im engeren 8inn nur in (5^ri|lo altein; tie 3ünger aber Ratten si"»
nur ten äußeren Ärei^ ter Vorbereitenten ©natenivirfungen rc*
V^rdfentirt, in iveld;em <iud) nur Cfm^fcinglic^feit ift. Unt eben
fo n)ie tamalö in bcn Jüngern mu§ fiel) auc^ jejt in '^tttm bic
erinnernbe Sluffaffung ß^rifti jur fclbftt^dtigen 9?ad;bilbung ge*
flaltcn, unt tiefe gemeinfame Slllen eintvo^nente unt in 3et)em
turc^ Slllc fi(^ berid)tigente tie v>crfönlid;e 2:^ätigfeit fortfcjentc
©clbf^t^ätigfeit in ifjrer Sin^^eit unt 6elbigfeit, bic mv mit
19'
§. 122. 292
»oKem dlt^t ten ©emeingetf^ ber c[;riftnd;en ^ixä)t nennen, cnt»
fpvi(f;t alknif \t)a^ (S^vtftuö von tcm fjciligen ©etft vev^ei^t, unt>
n)a^ al^ feine Söirfung fcargef^eUt ttJtvb. 5me^ SufammenfafCenb
ivevben mx t>a^cv fagen fonnen, wit ftc^ in ben SünQ^ni m^
ber (Entfernung (E^vifti i^ve gemcinfame Sluffaffung feiner in eine
fetbftt|)ätigc gortfejung feiner ©emeinfe^aft Intbenben Z^äii^Uit
mnfeste, unb erft babnrd; ba§ biefe fo auf bie ftrirte Sluffaffungi
^^rifti kjogen jum unv)ergängtid;en ©eineingcift ivurbe, bict^ripc^c
^ixd)t entfianben ift: fo mu^ a\iä) 3ebem, ber in bem Greife ber »ov*
l&ereitenbcn ©nabe burd) bie SBirfungen be^ c^riftlic^en ?eknö öuf
i^n nnb in ber S)urd;ftröniung ber X^ätio,Uit SJnberer bur^)
ip\ biefen d;riftti4)en ©emeingeift nur aU ßimpfcingtic^feit kfaf,
c^enfaKö fo wit burc^ ben ©laukn ba^ SSaften beö 9^eid;eö ©ot:*
te^ in i^m tegrünbet ift, fein ^ejugne|>men auf bie in bem ©e^
fammtlekn firirte Sluffaffung (5f;rifii \i^ in fotc^e ©elbftt^ätigfeit
wmfejen; unb bieö ift bie ^Jitt^eilung be^ göttlichen ©eifte^.
Sie^e jtc^ nun bie rec{)tfertigenbe göttliche Srptigfeit benfen un^
ter ber gorm von einjctnen gött(id;en J^anblungen: fo müßten
\m fagen, ba^ iqt biefe 9}?itt^ei(ung g(eid)fam ber lejte ?Dioment
tiefet 5tcteö für jeben fei, ju ?el^jeiten (J^rifii akr fei biefer tejtc
Slct gteidjfam aufgefd)oben itjorben Ho nac^ feiner (Entfernung
ijon ber ^rbe. T)a n?ir aBer feine einjelnen unb jeitlicfjen gött*
32otid;en ?(cte anne^menb ju einer fof^jen :paraboren gönnet nic^t
genöt^igt ftnb, fo iverbcn ivir bie ©leidj^eit stt)if4)en ben erjlen
Jüngern unb un^ cBen fortJOt fluöbriiffen fönncn, ivenn n?ir fa*
gen, fte Ratten ou^ jur 3eit ßprifti, ekn \ml fie in feiner ?e^
Ben^genieinfdjaft aufgenommen geivefen, auc^ ba^? ^rincip beö
neuen ^etens^ fd)on nit^t nur aU ^m^fängti4)feit, fonbern au^J
aU Sett^ftt^ätigfeit ge^att, nur ba§ biefe fo lange fie (J^rijlum
unter ftd; batten ganj in bem fortgefejten ^itkn üon i&m ju
empfangen aufging, mithin tin iva^r^aft gemeinfameö erft |)er*
nat^ n^erben, unb ftd) atö ^eiliger ©eifl manifeftiren fonnte. 2)iefc
33er^ä(tniffe ftnb e^, bie in ben folgenben ^e^rfä^en genauer fol*
Ken enttt)iffelt tverben.
293 §. 123.
§. 123. dv^tv Sctjrfa^. :^cr l)ci{i<\c (^^cijl i\i bic
5?creintcnun<^ t>c^ göttlici'cn S^ßcfcnjJ mit bei* mcnfc{)(id)en 9?a*
tur in bcr ^crm beö baö ©cfammtlekn ber ©läuH^cn k^
fccfcnbcn (Semeingcificö.
I. SBte iinr in tev ?et>re i?on (J^riflc, aU ivir bie 33ei'eiiu'=!
^uiiiß bee gctt(id)cn mit tcm mcn[d)lid)cn in feiner ^tx\cn Iz^atu
tc(ten, tie gr^ÖC 9^"S ki Seite gefteüt ^akn, ob bicfeö gi)tt*
(td)c flt^gefe^cn »on ber 23ercinigung mit bev mcnfc{;Iid;en 9latui'
etn:asJ aU i^wntt Werfen bev ®ott^cit tefcnbere^ unb velatit) (^c^
[d;iebenec in bem ööttltd;en SBittcn geiDefen fei unb nod; [ei ober
niö)i: [o muffen nnv aud; ^ier, inbem iviv eine d^nlid;e govmet
für ben \)äUa,cn ©eift aufftetten, biefc :SSetra4)tung, o|)nevad;tet
uns bic 2)rei^eit fejt »cKftänbij] gegeben ift, bennod; g(eid;fal(ö
au^gefejt fein laffen, inbem für biefen Drt nur ge^ijrt, öon bie*
fer ^ejie^ung jiinfdien bem ^öd;f^en SGefen unb ber menfd;lid)eu
9latur, fofern ftc mit i(;ren Sßirfungen in unferm d)rift(id;cit
8elbftbeu>ui5tfein vcrfommt, ju ^anbcln. X)a nun bie Söirfungcn
' berfelben erji in bem näd;ften JT^auptf^iiff üoiif^änbig nad;geixn'efen
Jüerben, unb ber 3n^a(t bej^ folgenben 2lbfd;nitteö um aud; fd;on 321
öugeanefen ivcrben: fo fann ba6 Buf^oiwcnfaffen biefer 3Ser^ö(t=:
iiilJe in ber STrinitatötc^re erfl an bem 6d;(up unfrer ganzen
2)arftef(ung ^(a^ finben. (?tn)aö anbercö ober muffen ivir ^ier
fc^cn beücrivcrten. Unfere (Srfiärung nämtid; ifi gar «id;t ge=:
meint atte SteKcn in unfern Reuigen Schriften ju umfaffcn, wov^
in, unb eben fo trenig aUt SIrten, ivic in bogmatifd)en 23er^anb*
hingen biefer 2Iu5bvuff öorfommt, fonbern ivir ^aben eö t;ier nur .
mit bem ^eiligen ©eifl in ber d)rif^{id;cn i^irc^e ju t^un, unb
(offen (^ ganj ba^ingejleKt fein, ob ber Siuöbruff au0er biefem S8cr=^
^ä(tni§ gebraud;t baffcfbe bebeute ober nid)t. 2)ic$^ ^ü^t aber
foüiel, bap für unö nid;t baffelbe i{t mit bem ^ier ju be^anbeln^
ben ber ^ciiia^t ©cift, bem ein Slnt^eit an ber (Sd;öv»fung bei*
materieüen 33eit jugcfc^rieben n)irb ', ober ani beffen &nwop
' ®en. J, 2. yf. 33, 6. SSg!. Augustin de Gen. ad litt. cap. 4.
§. la, 294
ititng 6u6gcje{d)itcic Stafcnic attcrtci Hrt ertifrrmöCtt * ja ait^i
tcr nfcl)t, von bem tei ber 5}?cn[cl}wcvt>ung ^^rtf^i (Swä^nuitg
ßcfd;icl;f, ivcnigflcnö in'd;t fofern t^m eine v^i;ftf(i;e SBirfung t>a
Ui jijßefdiriebcn iin'rb -, fo genau üingenö ciiid) tiefe an ft£^i
mit ber d)vtfKtd;en iltrd;e jitfammen^ängt. ^a and) ten ®praci^*
0ckauct> fonbern nn'r a&, nad) weldjem ber ^eilige ©eifl fcljon
öor bcr ^rfd;ctnung ^^riflf aTö in bcn ^ro^^cten t^cittg gcttc«
fcn ' bargeftclft nnvb; bamit wir nidjt gcnöt^iget iücrben bctt||
©cmeingcifi bcr jübi[d;en ^^^eofratic unb ben ber ^rifindjcn'
iiivd)t ju ibcntificircn. Unb ^icrin ^aHn itnr, fo fel;r and) bcr;
§3ud;iiate entgegen ^u fein fd)cint, bcc^ bcn ®cifl ber ncuiefla*
mentifc^cn fettigen (Sd;rift für unö. 2)enn in ß^rifli SScr^ci§un»
322 gen ^ bcß ©elftes? bcr 2Baöv^eit ifl and) md)t ber leifeflc SJnffang
baüon, bafj biefer ctivaö fd;on früher ba gemefencö unb nur eine
3fit (jer i^evfd;anmbcncö fei, ober ükr^upt, ba{} er nod; irgcnb
ctrt'OÖ fei auf5cr für bic 3""9crfdjaft (E(;rifl{. $lu(^ ivären bic
jünger bann offcnkr ^rop^eten geivefen, unb G^rifiuö ^ättc
fc^n^crtid) fagen fönnen, ba9 bie ^rov^etie mit 30^0"»?^ <^H(*
fc^Ioffcn fei 5. |
I
2. ©et)n tm'r nun — »ortäuftg mit 53etfeitfcjung beffen]
irö6 uir in bcn Reiben testen ©äjcn aufgeflefft ^aten — barauf ^
|urü(f, ba§ in ber Äird;e von jetjer unb fo aud; fc^on in bcn ,
r.cutcftamentifd)en (id;riften aKe tn bcr d;rifi(ic^en Jtirc^e n*irffa* ■
mcn llräftc, nic&t etwa nur bic SGunbevgakn, benn biefc ftnb
;^icl'ci gan'j sufäKig auf bcrt 1;ci{igen @cift surüffgefüfjrt tt)or=.
Un ß, unb fragen ivaö bamit wn jc^er fei gemeint gcmefen: fo
ivirb fotgcnbcö \v6l muffen jugeftanben ircrbcn. 3"^'^!^ t>a9 fte
ttidjt etn^a aud) aufcr^ati> ber d)rirtHd)cn .^irc^c 5U ftnbcn firtb,
» 2 SMc«' 31, 2-5. * »Ifttt^v 1, 18. ?uf. 1, 35.
» 3cf. 34, 16. 61, 1. mid)a 3, 8.
« 3cl). 14, 16. 17. 10, 7. flgt.
« 2){attl). 11, 13. £ur. 16, 16.
• 1 Äor. 12. ept> 1, 17. 2 iSim. 1, 7.
205 §. 12«.
unb ftd) mithin ivcfccr bur^ btc angcmctne ^inn'd^liing tcr
mcnfd)tic(icn 9?a(itr aucf) nnbcnvärtö cntiviffcln — tcnn fonft irdrc
(|j[a mid> (Stjriiluö ütcrtlü^i^ — iicd; au6) von ivjjcnb einer nn*
bcrn öclt(id;cn 23cran|la(tiin3 aui '. 3*^'C'*fn<5 tf^O ^'ff^v Gciil
ni^t ctn?a j»var ctn^aö üternatürlid)cö nnb gc^cünnifiücKcö ifl
akr fcc(i) ntdjt nnmittclbiir öottlt'd;, fontern ein Ijö^crcö jirar
akr tod; crf(^affcnc(J nnb mit tcm £Pienfd}en anf »crtorc^ene
SEcifc jid; in ©Cjie^ung fe.^cnbcß SScfcn. Zkt> ^at bic c^riftlidjc
ilirc^c mit 9icd)t auf bicfed'c SSctfc nnb in bemfeften Sinn
verworfen mt aUc arinniftrcnben SBcrjicKungen rou dl^rif^Oi
l!fnn rt)ic in (E^ri^o nnd; taö menfdilic^c nid;t mc^r mcnfd)(ic^
fein iinirbe, »renn UM'r eö nnö mit einer ^öl;crcn D'iatitr jufam«
menbcnfen müßten in (5iner ^crfon: fo itürbc and; nnfer eiönec*'^
unb flWer ©Kiubigcn ?ckn nic^t me^r alö menfdjlid; jnfvimmen«
^dngenb erfd;einen, »renn irir nnfer ©ciint^tfcin unb ^antc:n
beftimmt benfen füllten burdj C^inffüffc einer übcrmcnfd;[id;en
'yicitnx. S:;ritten5 ba^ aber and) ter ^ciltgc ©eifi nic^it etn^a
jtvar etivaö (^ctt{id;e«J tfi, aber nid;t mit ter menfd>(id;en 9^at«r
vereinigt fontern nur auf bicfelbc irgentiric von augcn ivirfcnt.
2^enn von oupcn ge^t nur tuvd; tie Sinne ctiraö in unö ein,
n?aö aber ju unfern J^antlungen immer nur tie SiJcranlaffung
ivirb; irie aber nun auf tiefe 33ernntaffunij gehantelt nnrb, ticö
I ift eine von innen auege(;entc 33ef{immnnö, jencö «©ebict cbcr
j fjar nid;t taö teö f)ei({gen ©eifies fonbern nur tiefcö. T(i^ nni
\ bie SSeranlaffungcn von au^en gegeben n^erben, {wintert biß diiu
' ^eit unfereö Setbflbewu^tfeinö unb unferer €elbftbeflimmuiig
nid;t; tiefe (Jintjeit märe aber fogleid; aufgehoben trenn uns 2?e«,
ftimmungen von aupcn gegeben irürten. Unb giebt cö (Sd)rift*
jlctten grö^tentbeifö turcb ten ^rop|)elifd)cn Sprac^igebraud; be*
fiimmt, meiere eine fo(d)C äußere SBirfung bud;ftäblid; ju bc|jaup*
ten fd)einen 2, fo jverten tiefe eben fo bcftimmt ten 33ud;ftabeu
« (Sal. 3, 2 — 5.
» ?Ip. ©cfi). 1, 5. 2, 3. 8, 29. 39. 10, 19. 44..
§. 123, 296
anberer <SteKen gegen fic^ ^aUn '. ($ö iä^t \iä) aud; gav md)t
benfen ivte bie ®akn beffelkn könnten in m\€ fein 2^ ^x felüft
okr foKte au^ev unö fein unb Meißen; ekn fo njenig ivie er
fotfte öon au§en auf une n?ivfcn fönnen anbcvö a\^ mitteilt
menfc^tic^cv 9?ebe unb 2)aif eKung, mU)(^ ja ^d^t in fofern ev
in einem anbern if^ unb wixH. $Iuf i»en ev akv \x>\xU, bev ift
baburd; nod; nid;t feiner t^ei^)aftig; fonbern nur in ttJem unb
QUO wem er ivirft •', ber I;at i^n em))fangen. Unb fo nnrft er
824 QU(^ in einem 3e^e« tie ©akn, unb ivir ffnb un^ nid;t ber
@aBen jtt?ar at«J innerer, ber ^raft akr ivetdje fie kn^irft ate ei^
ner äußeren Umi^t; fonbern ivir unterfd;eiben benjenigen auf
ben no^ ber ®ii{t wixH, aU einen in tvel^^em nod; feine ©oben
gettjirft finb, yon bcm im ©taub ber .^eifigung begriffenen,
in iveld)em ber ^eilige @eift bie @akn ivivH K ^iit|)in finb
ivir une, ane (x\\^ bie ©dirift fagt, bee (S^eijleö unb ber ©aten
fceiber a(ö eineö innertid;en kivugt; ber ©akn akr alö anbcrcv
in 5Inbcren, beö ©eijieü^ hingegen alö (gineö in 93evfd;iebencn
o^nera4)tet ber 35erfd;ieben()eit ber ©aben. JP)ierouö folgt nun
aB baö 3^i'9»^§ ^^^ tx\\i\\ ^efi'jev beö ^eiligen ©eifteö, bnp ftc
benfelkn <x\^ eine eigent^ümlidje jebo^) i?on ber Slnerfennung be©
@ein^ ©otteö \\\ (^^rif^o nid;t ju trennenbe götttid)e SSirffamfeit
in ben ©läuHgen barfteUcn. 33eibei^ ^ängt akr (xwi^ genau ju:=
fammen. 2)cnn iväre in ber ^erfon ß^rifii nic^t göitlidjeö in
bie menfd)Iid;e Ü^atur gefommen, eö ivcire akr in ben ©akn beö
■^eiligen ©eifteö göttlic|)e0: fo t'önnte biefeö ntdjt i?on ^^rifto auö^
gegangen, fonbern müpte einzeln auf fd)Ie(|)t^in ivunberkre 2Beife
mitget^eilt n^ovben fein. Slkr bann mü§te eö (\\x<X) immer tt)ie^
ber ekn fo mitgctpeitt lüerben fönnen, o^nc ba^ jebod) n^egen
ber abfoluten 233iafü^rtid)feit txw fold;er vermeintlicher 33eftser ir*
genb einen 2Infpru4> barauf mad)en bürfte, aud; i;)on 5lnbern atö
1 m.;)x\. 13, 11. ^\h\\. 8, y. IJ. 1 Ä'LH-. (j, 19. (Sa(. 4, 6. 3af. 4/b.
* 1 Ä'i>r. 12, 7. ' 5lp. ©ffcf). 10, /i4 — 47.
♦ @af. 5, 22. epl)ff. 5, 9.
297 §. 12J.
\\>{d)€x aiievfnmit ju jvcvbcn; fo bafj i^rabc t>aö 5(ufcinflnber rt)tv*
feil mit» Ü)?itctnanbev jvivfen aufge^oku ivüvbc, unb fcbcv bev
bcn tjciftöcn @cij^ ^ätH itjn nud; nuv für ft'd; aUct'n ^äüe; ivet*
ilH^)3 btc Ätrc^c vcn j'cficv at^ t^vcm 23c»vu^tfein unbcrfpvec^enb
vcvtrorfeu ^at. eoKtc ^ingeöen biivd; (^(jviftum ©öttltc^cö in bic
incnfdjlt^ic 9latuv jivav gcfommcn fein, akv e6 Jväve naä) bcm
33crfd)UMnbcn feiner ^].Vvfou ntd;t aiid) in ber menfc^tic^en 9?a^
tuv auf (5rben gcbliekn: fc fönnte a\id) in berfelten niö^t^ »on'^^
bcm öeMietcn fein wai-' in (Efjrifto von bem Sein ®otteö in t^m
ab^cingijj ivar; mii|)in gäk eö feine 5?iitt^eilung ber unfünb(id;en
SSonfommenljcit iinb ber ungetrübten (retigfeit Q{)xi^i.
3. 2)af5 a(fo mit bcm, tvrtö in tm vorigen kiben ©cijen
ale 2(uefage über unfcr S3eivu^ifein anfgefteKt ivorben, au^ baö
Beugniy ber erftcn jünger (?^rifti jufanimen ftimmt, Ieu4)tet
ein, unb eö ift nur nod; mK> Reiben ber ?(usbrnff unfereö <Ba^
>eß ju redjtfertigcn. oft fl^fv ber (). @eift eine ivirffame geiftigc
S\xa\t in ben Seelen ber ©läuHgen: fo müjjen ivir enttteber
'. i^n a(6 mit ber menfd;h'd;en 9?atur in i()nen yerbunben vcrftet==
(cn, ober tvir muffen bie (Jin^eit il^ree 2;)afein\^ öuf|)eben, ix^enn
fie eince 3:()eifö fo(4^e finb, in benen fid; bie menfd)(id;e 5^atur
it)irffam eriveift, anbernt^eife foldie, in benen jt^ ber »on ber
menfd)(id)en Olatur gefonberte ^. ©eift tvirffam kiveij^; mld)C
Slnna^me fo fc^r eine gan^lidje ß^'^t^'cniutng in bem mcnfd;Iid)en
V!eben ^eryorbräd^te, bn§ fie bod) nie tvürbe aufredet ermatten
iverbeu fönnen. lieber eine beftimmte ^^irffamfeit bec ^. ©eifieö
ift jitjar bie 3:^eorie auf eine foId)e Spije getrieben tvorben;
aber nid;t a\i bicfe Söirffamfeit nod) ftatt fanb, fonbern erfl
tauge na4)bem fie aufgehört ^atte. 3" ertebigen ift alfo nur
noc^, bc.^ bicfe ^Bereinigung in ber gorm beö ©emeingeifteö be^^
^c^t. 2tl(eö aber, auc^ in ber menfd)(ic()en 9latur »venu mv fie
unabhängig von ber (5r(ofung betrad)ten, \va^ in aUtn 3»biüi::
buen ber ©attung aB geiftige Straft »oüfommen baffelbe unb
feiner inbimbualiftrenben ?0?übificotiou fä|>ig ift, tjor attem an^
§. 128. 208
bcrn mithin bic 33erintnft, fe'^ctt it)ir ntc^t M efivflö mä) ^Uap
gaic ber (5inje(n>efen tjeriM'cffätttgteö an, fcnbern aU in Slßcn
iinb ^tiinn baffeltt(^c. ©onbern an'i* nun bcn ©eifl v»on ben
®akn, ivcld)e aKcrbnigö t'nbiiM'fcueK nicbtfici'rt nnb ^>crfi3nTt(l; ftnb:
fo ift 3fi^f^ t'n Sitten, bie feiner f^etf^oft ft'nb, nur (Jincr unb
bcrfelbf, o^ne ^jcrmc^rt jit tt>crben, ivcnn ber ^^ettne^mer mehrere
326 ober v>ernitnbert ivenn t^ver njentgcrc tvcrben, unb o^nc in bem
(5inen irgcnb tt\va€ ju fein, tvaö er in bem Slnbern mä)t ivärc,
öuögenommen ta^ er in bem (Jinen fid; al© bevfelk f^ion
flärfcr ^dc^t, wenn in bem Slnbern nod; fd)n)äd)er. ©r ifl akr
nid;t nliein in fcfcvn (Jiner in 5lffen a!ö fein ?ekn unb SOirfen
in bem Sinen nid;t unterfc^ieben u^erben fann t>on bem tn bem
SInbern; fonbern, wie wiv fd}cn ohn gefaxt, bcif ühr|)aupt 3^'
ber nur in ber G3emeinfd;aft unb burd) fic ju bem neuen ?eben
gelangt, fo ^at aud; ^ct'er feinen Stntljeii an bem ^. ©eijl nid;t
tu feinem Vcrfontidjcn Sell^j^teiini^tfein für fid; htrad)tet, fon^
bem nur fofevn er ftd; feineö Seinö in biefcm ©anjen tewu^t
ifl, b. y. aU @emeinben?u§tfein. 3)nl;er ifl nun and) bie S3erei*
nigung ber göttfirijcn mit ber menfd;Iidjen TRatur in ben ©läuH«
gen nid)t eine ^jcrfcnbifbenbe, bcnn fonfl n^äve ftc i^on ber tn
^^riflo nid)t ju unterfd;eibcn, unb ber llntcrfd)icb jivifd^en Qviö:»
fer unb (Jvfofien iväre aufgeholfen. 23ctrad)ten wiv ben din^tU
nen in bem il;m angetornen unb angeflammten ©efammtfeben:
fo giebt eö bort einen foldjen Untevfd;ieb nid)t, nne and; bie fd;on
oben » aufgeftetttc formet auöfagt. Oft ober bie 3?ebe »on einem
©efammticben, in »reldies? ber (Jinjelne erfl eintritt, nad}bem feine
^erfi>n!id)fett h'e auf einen gewiffen ^htnft entanffelt ifl: fo
fann man nid;t fagen, ba§ bie ^erfi)nliri;feit nid;tö anberesJ ifl oB
ber P; eigenttjümtid; geftaftenbc ©emeingeifl; fonbern fte wirb
nur ekn biefe^ immer mc^r. könnten it^ir baö mit ber SSieber*
get>urt kginnenbe neue ?ekn beö ^injetnen ifotiren unb für ft^
Sufammenfletlen : fo tvürben wiv freilid; fagen föunen, bieö Seben
' §. 121, 2.
209 §. 123.
fei gcin'jTi'd) fcurd) bcn ^. ©ci'fl tcfltmmt; ttnb tic neue 5Trcatur
fei md)t6 antercö nfö bcr ^. ©ciil fclbft im bcivu^tcn SBcfTj tic*
fcö cigenll)iim(ic()en 5)iifd)ungöt>crl>ä(tniffcö inenfcl;(id)cr ^atur:«
fräftc. 5(((cin bnö neue Cckn ifl fein ftd; fcttfl gkid^cö ©anjcjw
nnfc turdjtringt nirijt ßfcidimd^fg tcn gnn'jcn Organiömuö bcr
^crfcn. (gentern tic ^Vrfcn, tic flctit^e (I-in{;cit tcö €c(bf^te<
nMifjiffin^, ift eine SD^ifrijung v*cn ©etvcnnifein unb SBcrcinigifcirt
teö göltlidjen nnb mcnfd^Iiclien; unb u>cnn aud^ Gincr ivirffid;
tvv^u ßcfangte, tafj ia^ neue l^et'cn fic^ ü^er fein ßan^cö Söcfen
i*ettrcitct, fo gcl;crte tod; immer ju feiner '']3crfcn and) ter vor
tcr S?ietergeburt vcrffeffene ^^eif feineö ?eten5. t)k baö neue
l-ii'cn ccnfiituirente {^ctt(id;e SSirffvimfeit in tcm einzelnen ifl
cnttid; nud; tceljalt ©cmcingeifl, irci( fic t^eitö cljnc alle jße«
rüfffid^tigung tcfcntcvcr Vfi-'K'"fi(()c^ d-inenfc^aften in jetcm ijl,
fofcrn er ter ©emeinfd^aft angebört; turd; teren SBirffamfeit and)
feine SBietergelnivt tctingt ivar, unb au'S' tve(d;cr turd) tic ^rc*
tigt im ^rcitcfien (Sinne teö 2I?erfiJ ticfcö neue ^elcn in il;n
den fo üüergcganijcn ij!, nn'e eö ftd) in tcn 3i'"9frtt gcflaltet
I;at burd) tie 5vraft tc-:5 ftc^ mift^cifenten ^cbenö SI;rifli, t^eifö
aud; ircii fie ten Gin^^etncn nur für tie Öemcinfdjaft in 2?efi5
nimmt unb i[)n fcd^ft nur ta^u bittet, bamit fie unb fo ivic fic
am tcRcn turd; iOn für taö ©anjc ivirfcn fann.
'TS- .124. 3*^f^tc^* ?c^rfav 3c^cr SictcracBorette
jjt teö l^cifigen ®ciftc6 t{;cil{)aft{3, fo ta^ c3 feine S^eten^^
<5emeinfc()aft mit Cifu-ifto gick o^nc (Jinwc^nung tcö |)ci(igcn
©cijlcö «nt uiii{^cfci;rt. . .,;
1. SSenn un'v un^ tic ^rage, \m fid; tie (^rtofunj'd'n iJcli
menfd;Iid)cn (Heelen realiftrt, ba^in beantwortet ^cil^cn, cö gefc^e^e
burd) baö ?(ufgcnommentt?crtcn in tie ?cbcn<?gemeinfd;aft (S^rif^i;
unb ^ier bie ^^orberung aufgeflctft un'rb, ba§ ^&tx muffe beö
'^eiligen ©eifieö t^ni^a^tic^ ivcvten: fo ifi tieö feine^ivcgeö fo ju
»erfte^en, alö fei biefeö ter Sac^c nad; jiveiertei, unb aU gefd;e^c
§. 124. 300
mit bem SBtebergeBovencit noc^ etwaö (>efonbereö, tnbem er beö
i). ©eifie^ t^eil^afttg wixt. Unb \m bev ©a^e mö) fo auc^
328 ber 3fit ^<^^) ij^ "i^)^ ktbea ju untevfc^eiben, fonbevn genau
genommen mü^te es$ ^et^en, ^eber tnbem ev tvicbergeboven Jvnrb,
itJirb er auc^ beö ^eiligen ©eific^ tf>et(()a[ttg. 3)enn baö 2lnfge=
nommenfetn in bie Ccknögemetnfd)aft ^^viftt fc^Iie^t jugteid; in
ftd;, foivol ba^ Jt^ir unsJ ber ^{nbfd)a[t ©oüeö atö ba§ mx unö
ber ^errfd;aft CE^riftt Hmi^t ft'nb, ivie benn ktbes m^ fc^on
bie ©d;rift ber (Siniüo^nung beö I;eifigen ©eifleö 5ufd)reibt ', unb fo
fi>nnen anä) »vir unö nid)t 'oorfteKen, nn'e ba6 eine fein fönnte, Jvcnn
bas anbere fehlte. SSietme^r menn ivnr bid)tung^Jt)eife anne|imctt,
ivir fönnten unö in einem foId;en ba^ 9?eic^ ©otte^ barj^eücnbcn
©efammtiekn fi'nbcn unb von bem Seifigen @eifi aU bem @c<
meingeifi; beffelkn getrieben, nur ba^ nur yon einem fotdjen Ur^*
^ekr ivie (S^rifiuö ift nid;tö ivü^ten: fo a^ürben iinr bod), mnn
mx biefen 3"f^^"^ ^^^^ fünb^aften ©cfammtlekn gegenükr fä*
l^en jEenen nid;t au6 biefem atjleiten fönnen, mithin aud; weit in
ciEen ©Hebern feneö ©efammtteknö bie ©ünbe jivar nic^t ge^
woUt ivirb akr bod; immer nod; ift, baffelk nid;t für in [lö)
feltfl kgriinbet — basS ^ti^t für fo ivie eö ift ou^) urfprüngti^j
entjtanben — |)atten bürfen, iveü e^ nämtid; fonft aud) von an^^
bem fünften au^ et^en fo mü§te entfielen fönnen. SSet^eö ki^
läufig gefagt auc^ ber ©runb ift, ivarum bie, mld)t iiUxaU »on
einer foId)en untJoKfommnen unb 5ertf)ei(ten göttlichen iDffcntas
rung auöge^n, fid; fo leicht gegenfeitig rt)enn oud; I^efämpfen
bo^ mierfcnnen. ©o Tange ivir affo nid)t jugteid; annehmen,
bo^ anbere foTd^e @otte<$reic^e unabhängig ijon ber d;riftlic^en
^ird;e and) anbere* ivc unb irann entfte^en ifönnen; fo njerben
wix boc| genöt^igt fein einen Urf:prung onjune^men auper^alb
be^ ©efammtlekniJ ber ©ünbe, von tvc(d;em biefe göttliche SDiit^
t^eiiung innerhalb beffeiben abzuleiten ift. 2)ann aber ift auc^
3wbie 9)]itgtiebf(|aft in biefem ©efammtleben jugieid; ba^ ^ineingc«
• 1 Äot. 12, 3. ®al. 4, 6.
301 §. 124.
fleütfein in ben aötvfungöfrctö tiefet eiti^tgcn Ur^ckv^. Unb fo
jtnbcn n?ir m^ ben ©tauben ^i^ Qit^fprcdjcnb, ba^ eine fotdjc
tluv5i}ie{)uni3 beö ©eiftesJ nid)t mögficf) geivefen )väre, a(ö nuv
nadjbem ber 8ü^n ©ottciJ cvfd)icncn tvav unb auf ben ©vunb
feiner ^erfonlic^en 2öivf|anifcit, tvorin nun aud; [d)cn liegt bn^
unfere ST^eitna^mc on jenem ©cift «nb «nfer cignev 3ufamnien*
^ang mit bev ?ekns5unvf[amfctt (Ebrifti nnr baffeli^e ift. — &m
fo n?enn tviv umgcfcljrt ki ßbrijlo anfangenb ben Saj nidjt auf*
getreu, ^a^ bie ^Bereinigung beiJ göttHd)cii mit feiner menfd)Iid;en
^erfcnlid)feit jugleid; eine SBegatntng ber gefammten menfd;tic^en
9?atur geivcfen fei: fo folgt barnuö nid)t nur im aUgemeinen,
baf eö and) nad; feiner (Entfernung eine gortfejung biefer SBer*
einigung geben mup, fonbern aud; ba ffe von jener au^get)n foU,
bo^ ttjo jtc ifi and) ein ßufammen^ang mit (5^rifto fein mu§ unb
«mgefe^rt. Unb ba nad) (S^rifti Entfernung bie Ernjeiterung beö
3ufammen^ange^ mit il)m nur üon ber (Bemeinfd)aft ber ©Iciu^
ligen auöge^n fann, fo mup biefeö breieö in bie @emeinfd;aft
ber ©iäutigen bur4> fie ^ineingejogen trerben unb am l)ei(igen
©eifte 2tnttjeil baten unb in bie ^ekni?gcmeinfd;aft mit (^l;rifto
bineingejogen fein nur cincö unb baffelbe bebeutcn.
2. SpitUi i\t cö fepr natürtid; ju fragen, jvie fict) bie Ui^
tcn Slusbrüffe gegen einanber vertjatten, beren ftd; berfetbe 5lpo*
jiet bebient, ba^ (E^riftuö in unö tcbt, unb bap ber ©eift ©ot*
tcö unö txtiU '. Sßenn nun berfelbe fagt, bie ber ©eift ©otteö
treibt, feien ©ottesJ Äinber: fo mu^te er ent»veber bcm anbcrn
tt)iberfpred;en, n)efd)er fagt, bie C^^rifium aufgenommen Imben
ftnb ©ottee ^tinbcr, unb baß tvirb niemanb glauben, ober aud)
^ier i^ biefeö beibesJ, baö ^d^n ß^rifti in unö unb baö ^treiben
beö ©eifteö in unö, (Sine^ in jenem dritten nämtid; ber Äinb^
fd)aft ©otte^; unb e^ giebt entJveber jtvei yerfd)icbenc 5lrten ber
^inbfc^aft ©ottc^ — \va^ feiner i>on unö jugeben n?irb eben fojso
^ (Bat. ,2 20. 9?öm. 8, 14.
§. 124. 302
iücntg dU ^autuö ober 3o^a»neö — obev 6eibee tfi baffette»
©otten wir btc gr^Qe auö bem 3iiffl""ttfn^flng ter fircl)Itc|)eu
Sluöbrüffe kantivovten: fo ifi jiierft ber lejtc Sluebvuff in einem
^o^ern ©tabe eigentli(f> aU bev evft e, mib ^at bes^atb aud; me^r
9^aum in bcr @cl;n{f^vadje iinb in berjicnigen Formation bev
öffeti[d;en geivonnen, Jtjelc|e auf bie teidjte 2?erftänbli(t)feit einen
»orjüßlidjen SSevif; Uc^t. 2)ev eiftc hingegen ift in bev ©(^ul*
fpradjc fe^r juriiffgetrcten, unb ^nt vorjüglic^ 9?aum genjonnen
in berjenigcn affetifd)en , tt5e(d)e man mi;ftifd; ju nennen ^pflegt.
ÜBcbenfen ivix nun ncdj, ba§ bev t;ei(ige ®eift au4) bev ©eift
Q.\)xi\ii genannt ivivb: fo evgieH fid; gfeid;, baf? mx aud; anbev*
\mxt^ auf eine cigentli^evc Sßeife fagen, bev ©eifi eine^ Slnbevn
lek in unö, aU bev Slnbeve fclBP UH in unö, of>ne bocf) ba^
iuiv buvd; baö eine etU)aö anbeveö anbeuten a^otfen al^ buv^) baö
SInbeve. ^Otitbin vxnirbe fd;on beßfaßö untev bem (Tinen nid)tö
onbcvesj »erl^anben tvevbcn fönnen a\ß untev bem 5(nbevn. dlt^^
men iviv nun lit SSeveinigung bcö göttlid;en mit bem mcn[d)t;4)en
in (^^vif^o baju: fo fann ojfenbav ba^ mcnfd)l'i^e nuv in unö
fein aU baö xid)tici aufgefaßte ^i\'^, basJ göttiid;c (ibcx aWevbing^
m6) aU fväftigev 3i"^utö/ ivenngleic^ nid;t fo bie ganje ^evfon
auöfd^tießtic^ tcftimitienb n?ic in i^m, ciUx aud; nuv in unb mit
feinem rid)tig aufgefaßten 25i(be, iveldjeö fid; aucf) nuv in bem
^laa^ vid;tigev unb voWfommen in unö gej^altcn fann, aU jencö
göttlid;e es unö vevHävt. ®en baffelte aUx ijl aud; iiaß ©e*
fd;(ift be^ |>. ®ei|}eö, ^bviftum in Svinnevung ju bringen unb
ju tjevHäven. Unb fo jeigt ftd) auf ade äjßeife kibeö alö eineö
unb baffelk. — 2)affelbe ^vgelmiß erhalten iviv au^, trenn mx
ben ©e^alt fceibcv Sluöbvüffe i>ergleid;cn ipven SSivfungen nad;.
■Denn benfen iviv un6 volifonimen in bev ?efcenßgemeinfd;aft
dljripi: fo tvevbcn bann aud) a((e unfeve vf?anbüingen angcfe^en
ssiivevben fönnen atö bie feinigen. 2lkv aud; bev f>. ©eijl:, trenn
cv auf bev einen ©eite unö ki bev (Svfenntniß (^^vifti in atte
SSa^r^eit leitet, fann auf bev anbevn nid;t unö ju anbevn ^anb*
Jungen kittn nU aud; ju folc^cn, au6 tveI4)cn (I^viftu^ evfannt
303 §. 124.
werben fann; unb bie gvuc()te bcö ©eiflesJ ftnb tu'd;id anbcrcö aU
tic ^tugcnben Sf>vi|^t. 2)cnn einen 5lntrieb be^ göUlic(;en ®eifle^
in unfern Seelen ancrfenncn, bcr ntci)t in 3ScrHnbung ju kin:*
t gen iväre mit htm, tra^ iviv ciU Spant\m\C{,t->\mic &)vi^i ciu^ ^cU
i ncn SSovtcn unb [einem f^tUn aufgenommen ^akn, ta^^ Ijie^e
aßen 6ci;it)ärmereien bic 2^^ürc öffnen, Jt^efd'en ftc^ bie ev^ange^
Kfc^c ^ird)c r^on je ^er auf baö ftanb(;aftcftc entgegengefejt Ijat.
£)a^ Streuten bcö I). ©eif^es^ in unö i\t a(fo nie mva^ anbere^
aU göttlicher 2lntricb jur @emä9i)eit mit bem tva^ (S^riftnö »er*
möge be^ €cinö ©otteö in i^m menfd)(td) geivefen ift unb ge*
toixU ^at. Unb baö l*ekn (E^rifti in unö i]t ntc()tö anbercö aU
aaSirffamfeit für baiJ dUid) ©otteö burd; baö 3"fi^i">"cnfaffcn bcr
S)?enfd;en in bcr i?on i^m aueget;enten ^iek, tia^ i)nfit ^raft
bcö d;riftli^en ©emeingeifte^. — Unb ^ierauö crffärt ftd; aud;,
tt>cnn bod) an ß^rifium gtaukn unb (I(;riflum in ftd; lebenb I;a*
ten baffelk i^, ivie auf ber einen <BiiU gefagt n^erbcn fann,
ba§ bcr ^. ®cifl bcn ©(aul^en ^erv>orkinge, auf ber anbern, ba^
ber ^. ®eift felbjl burd; bcn ©faulen fommc K ^^ämlit^ burc^
bie ^^ätigfeit berer, »»efdje fd;on ^fnt^eit an i^m ^akn, kivirft
ber ^. ©eift bcn ©Vfaukn in 5lnbern, in fofevn fte burd) jene
jur 2lnerfcnntni§ beö gött(id;en unb beitln-ingenbcn in d^riflo ge»«
Tangen, unb babur^ irirb in ekn biefen ber ^. ©eij^ bas fie
t»en?egenbc ^rincip. Unb fo ift eben bicfci?, bafj an'e bae göttliche
SBefen mit ber menfd;(id)en Werfen d^jrifli ycrlumben tvar, fo e^
and), feitbem g^riflt ^erfönlic^e (vinanrfungen aufgehört ^aben,
unb c^ folglid; in feinem (Jinjelnen me^r ^^erföntic^ ttjirffam if},33i
fid) in ber ©emeinfc^aft ber ©fäubigen olö beren ©emeingeijl"
toirffam ern^eifi, bie 2(rt unb SBeife wit baö SBerf ber (Jrlöfung
ft(^ in bcr Slird)c fortfe^t unb i^erbreitet.
3. SSenn nun beibc Sluöbrüffe tfjrcm 3n^altc na^ gtei(^*
tcbeutenb ftnb, fo ftnb iveber bie/enigen d^riften ju fabeln, n^etc^c
t^rc (Erfahrungen in bem ©cbiet ber ©nabe am (iebften aU ba^
' X Äor. 14, 3. 0al. 3, 5. 14.
§. 124. 304 -
tmmittet6nve ©ein unb ?efcen ß^vifii tu i^nm Bcjetdjiien, ehit
fo ivenig okr auc^ btej'em'ßen, iDetd;e bie (?vflärung i^re^ neuen
?eknö lieter unb faft Qu^fd)Ite9enb burc^ bie (Sin^tJo^nung beö
©eifteö ®ctte^ tn uns 6e[d;ve{kn. Ser bogmatifc^en ©^rad;e
oBcr tiegt ob, kibe ntd;t nuv aufjukn^aftren, fonbevn auä) jebcr
if)ven ongemeffenen ©elJvaud; anjuiveifcn, um btc ©efa^ren bc^
einfeitigen ©eBvaud)ö anjubeuten; bamit bie (Jinen fic^ nid;t m
bem fte ftc^ unmittelbarer (^'intDirfungen (J^rifti ju erfreuen gfau^
bcn, »on ber ©emeinfd)aft aMöfen, unb bie Slnbern nid;t rt)a|i*
neu, ber in ber @emein[d)aft tvirffame @eift Bnne fte aud; abgetöft
von ßljrifto förbern ober über i^n hinausführen. — @d;n)er(i(^
ober fönnen Jvir biefen ©egenftanb v^erlaffen, o|)ne bie grage
aufjuftetlen, ob bie Sluögie^ntng be^ I;. (iki\H^ aU eine neue, unb
ivenngteid; burd; hiz 9^Jenfdjiverbung ^'{;rifti bebingte bo(^ in i^^
rer (5igentpmtid;feit ebenfaUö urfprüngtid;e, göttfid;e Dffenbarung
ju benfen ifl, ober ^ietme|)r aU eine nid)t nur yon ber ^rfc^ci?
nung ßOrifti abl;ängige, fonbern aud) au5^ i^r natürlid; folgenbe
^^atfadjc. 3n bem testen f^aU n^äre bie (5rfd)einung (I^rij^i bie
einjige, in bem fd;on angegebenen ©inne genommen, übernatür*
\iä)i ©runblage bes (^priftent^umö, unb von biefer auö ginge eö
mit ber ganjen iveiteren (JnttiJÜflung be^ geiftigen ?eben^ auö
biefer OueKe natürlid; ju; in bem erften galt träre bie urfprüng?
iiö)C Slu^giepung be^ ©eifteö ein itxttiki bem erften gteii^artigeö
SBunber unb !oon gleicher ^f^ot^ivenbigfeit. 2)ie S^öQ^ ^ft alter*
3:i3bingö feine bogmatifc^e im engf^en (Sinn, benn wix fonnen fte
nid)t auö unferm d;riftlic()en (Selbftbett)ufjtfein entfd)eiben, ba jejt
bie 9)?ittbeifung beö ©eifteö an ben (^injelnen ftd; einem ^tUn
aU eine naturgemäße Söirfung »on bem SSor^anbenfein unb ber
ffiSirffamfeit bcffetben ©eifteö in bem ©anjen ber d)riftlid;en ®ii
meinfd)aft barftettt. 2)arauö folgt aber fd)on, baß ber G^)runb
ba^ erfte anjunel;men in unabit)ei^baren 3eugniffen müßte gege^
ben fein. 9Zun tragen freiließ bie i^rfd; einungen am ^fingftfef! »
' Slp. ®cfct|. 2, 2. flgt.
- 305 §. 124.
tcutd'd; ijcnug bie 5ienn^eicl)en bcö Sffiunbcrkvcn au fid); aUein
einc^t()cile iverben cind) \\\\kvc ^'^litti^ciUmc^m beö ©eifteö burcf;
tu' ^H'cbigt, m\ä)i mithin ganj in ber Slnatoöie unfercö berma^
(ij]cii 3ufianbei^ Heiden, bcnncd; cku fo iinb jivav mit 23emer?
fitiiv^ bcr Sednöfeit bcv (5rfd)cimingcii tefdjriekn ', fo bap ^tcr
biisJ ^I?unbcvhn-c iud}t an bcm SSefen bcv (2ad)e pngt, »üorauö
bcnn aud; ouf baö erfte gcfd)(ojTen n^crben fann. ?(nbevntl;eitö
ift bcd; fd)U^cv ju fe^auvten, ba^ j'enc ?(ui?i^te(juni^ aud; bic evftc
^}?iittl)ci(uni] Ht> Öctfteö an bie jünger ge»vc[cn fct, ba crjdljlt
ivivb, ba0 (E^riftuö ibncn benfelkn fd;on früpev mi^et^eiU ^ak -,
U>o «jebev btc 2[öovte ned; bte kgteitenbe fi)mf»olifd)e i^anblunö
an eine Mofje SSev^ei^ung benfen laffen. Unb [o ivüvben mx
jenciJ uninbevkvc \wl auf a((e Steife uid)t aB au ber ®ad;c
[eU^fl n^cfentlid; ^afteub, fonbevn aU ber 3eit angc^örig ju Be*
trad;ten unb bie ^rage ganj ber Stuölegung anleint ju geben ^a*
kn. 5lbgefef;en at^er wn jenen kgleitenben (^rfd;einungen fann
bic 9?Htt^ci(nng beö ©eiftei^ in bem einen ^aH nid;t me^r unb
nidjt u^eniger ein SSunber fein aU in bcm anbern. llnb in bie:=
fer S3ejielning fönnte mau fagen, ftc fei in feinem ^aU tin SBuns
ber, ivenn man bie atfmä{)(ige 33erl>reitung bce ©eifteö aU te-^
»vivft bnrd) bic ?eknöfraft bcr ^ird)e ktrad;tet, ivic fic aud;a:u
fein SSunber geivefen alö HwixU burd; bie ^ekusfraft ^^rifti;
fic fei at>er immer dn Sßuubcr, iücnn mau fie ktrad;tet alö ein
plö^lid)eö Uckrfvn-ingen am ber fragmcntarifd; erregten ^m^fäng^
Iid)fcit in bic jnfammcnl;ängenbe gemeinfame ©elbftt^citigfcit.
%U ein fot4)C0 fei ftc bamatö |)erv»orgeh-oc^ien am ^^fiugfttagc, unb
i)O.U alö SSerfiiubigung biefer Urfpritnglid)fcit baö SBunberBarc '
in ihrem ®efo(gc gc^ak; unb fc mefjr md) jejt in ä^n(id)eu ^äT^
(en bic 33efe^rung ai^ ctwai iplöslid^eö crfd;eint, um befto me^r
finb trir geneigt, anomate bcgteitcnbc (5rfd;einuugen ot^ njunbcr*
tar ju ktrat^tcn.
« «p. ©efd^ 10, 47. 1 1, 15. 2 25^^, 20, 22.
§. 125. 306 -
§. 125. :^rttter Se^^rfaj. T)k 'i^on bem l^etligen
@etjl Befeelte d;v{ftncpe ^ircpe ijl in i^rev 9f{ein{)eit unt» ^oK>»
ptttigfeit ta^ üotlfommne W)Ult> be^ (^rlofev^, unt» jeber
ein^^elne Siet^er^eBorne ij^ ein ergänjent^er 53efltant't'^e{( t)iefer
@eme{nf4)aft.
1. S3etra4)ten \xnx ben (yrlöfev in bet 9?etfe fcfneö menfct)^
liefen ?e6en^: fo ivav bie ©efommt^ett feiner Gräfte ein jurei*
(|enber Drgani^mu^ für bie Smpwtfc, n)elc^e »on bem in i^m
gefejten ©ein @otte^ ausgingen. :Ser ©tnjetne ttJiebergetorene
fann in biefer «t'tnftd)! aud; nid;t einmal aU ein ^Ibtitb beffelben
angefe^en werben, wüi ber 3»f^fl"^ bifferentiirter ©ünb^afligfeit,
tt)orin bie göttlid;e ©nabe ipn fanb, eine @(ei(f)t;eit in bem SScr?
Ratten feiner ^fi;d;ifcf;en SSermijgen ju ben 3wp«lfen be^ ©eijleö
nic^t jnld^t. 3ft «'^ev bie c(;riftlicf)e tird)e ein Jvat;reö ©efammt*
leBen, eine jnfammengefejte nad) gen)öl;nli(|er Benennung mpra*
tifci;e ^erfon, akr boc^ auf ber anbern <BtiU ni<^t eine ange^
fiommte ober natürtidje: fo fann fie beö Icjteren )t)egen j^ar
nic^t einer anö ber ^3erfonM(benben Jl^^ätigfeit ber ^f^atur ^eröor=^
335 gegangenen ^erfonlicljfeit gteid) fein, inbem 3u9fl"9 ""^ 3lbgang
\id) in beiben auf fe^r »erfc^iebene 5lrt »erhält; akr tin 2l65itb
berfelkn fann unb mu§ fie bod; fein, ©enn ba baö gotttic^e
Söefen nur ®ne^ unb iikraü ficf) felbft gteic^ ifi, n^enn anä) bie
2lrt ju fein beffelkn in bem (Sinjelwefen (J^rifto unb in bem @e*
fammtlekn ni^t biefelk ifi: fo fönnen bo^) bie baöon au^ge^
l^enben 3m^ulfe in beiben ?^ä(fen nur Uq. nämtic^en fein. Sa^er
auc^ fon^ot bie 2tuffaffung^tt)eifen aU bie ^anbtung^jveifen ber
^irc^e biefelben jtnb tt)ic bie beö (Sriöferö, tnbem ya in jebem
einjetnen 9)?itg(ieb unb ba^er au^ im ©anjen biefelben menfd;*
liefen Gräfte gegeben finb, m\ä)c auc^ in i^m pr ^in|>eit mit
bem gottIid;en ^rincip aufgenommen tt^aren. &n foId)eö (SJanjeö
inenf(|ti4)er Gräfte i^ nun in geiviffem @inn in jeber jufammen='
ge|)örigen 5)?enfc^enmafj"e, in mid)tx bie bebeutenbften ©egenfäje,
mU)t baö menf(|(id;e ?eben bartietet, ji(|) jufammen ju ft'nben
307 §. 125.
pflegen; unc tenn and) in bei* erften f\ixd)t o|)ncva(f;tct i^reö
kfdjvänften Umfange«^ ckn biefcö [cl;on batuvd; vovgeHIbet
ivuvbc, ba9 fie fi'c^ fe^v t^nlb unter 3uten unb ^-^eiben vertreib
tete, unb fomit bcn in biefev ^cjte^ung kbcutenbften ©cgenfaj
in Qm^ Sufammenfnfjte, [o bap t;iebuvd; jugteicf; jebc »vettere
i(Jntn)iff(ung burc^ 5lufnal;me untergcorbneter ©egenfdjc »ork^
jreitet unb eingeleitet ivar. @u(^en wix aber bie tva^re $öot(fom*
.men^eit beö 5lHnIbeö, fo muffen Jvir anä) bie ilivct)c in i^rer
abfoluten Ü^cinbeit unb aJoUftänbigfeit 6etract)ten. Saö erfte ge^
frf)ict)t offenbar nur, mnn wiv nid;t bnö ganje ?ekn ber einscl^
nen SSiebergebornen and) nur feit i(;rer SQSiebergeburt aU Sie*
nient ber Älirc^e betrauten, fonbern nur basj'cnige barin, »vaö
bie guten äöerfe berfelben conftituirt, nirfjt aber »vaö ju it)ren
(öünben gehört. Unb ^ieranö folgt frf)on, ba^ bie abfolute ^olU
ftcinbigfeit ber ^ircl;e nur in ber Totalität bei? nienfd;tic{;en @e^
[cb(ed;teö ju fd)aucn ift. Senn ivie »vir unsJ in ben crf^en ?[»?en*
fc^cn — fie aU aUgenieine (»tammettern vorau^gefcjt — feine
befiimmte S^iffcren^jen bce Temperamente^ ober ber Gonflitution 330
benfen fennen, eben »vci( ftc^ auö i^nen aik fotvot bie me^r
inbivibuatifirten aB ^ii mctjr f(imatifd)en entiviffefn folften, fo
ba^ nur in ben @runbti;pen atier 90ienfd;enracen unb ber 33ölfer='
ftdmme, in mld)t j:ebc »on biefen jerfäUt, unb ivelc^e unebcrum
nur in ber ©efammt^eit a((er i^nen ange^öriger ©injetwefen voU*
fommen bargeftelit iverben, baö Slbbitb ber (irftcn voUfommen
gegeben if^: fo mu§ aud; in ^ejug auf ^^riflum aU ba^ mxh
lic^ gegebene geiftige Urbilb, mit 0tüffftd;t auf baö über feine
unfönblid)e Söoüfommen^eit auf ber einen Seite unb über ben '
©runb ber ©ünb^aftigfeit in at(en 2lnbern auf ber anbern <Bnk
auöeinanbergefeste, auf gteid;e SScife folgen, ba§ jeber einjetne
ni^t nur in jeber einjetnen (5igenfd;aft ein untJoUfommneiJ , fon?
bem and) in feiner ©anj^eit Utxad)tü j'eber ein einfeitige^ unb
Serf^üffte^ nad) alten Seiten t;in ber (Srgänjung bebürftigesJ Slbbilb
ift. Unb barauö ergiebt fid; benn von felbfi, ba^ nur in ber
©efammt^eit atier auf bie 23erfd;icbcn^eit ber 9?aturantagen ge=^
20*
§. 125. 308
övünfceten ©eftattungen be^ ö^^i^iö<^" ?ekn^ ba^ voWfommnc 5lf>bilb
^'^riftt ju fi'nben ift; nibem nuv fo bte emfeittgen 9^id)tungen ftrf>
unteveinanbev yonftänbtg ergänzen, imb fo bie HnüJoKfommen^ei*
ten, btc mit bcv einen kfte^en fönncn, buvd; bte anbevn aufge*
i^okn tvevben. SDaffcIk cx^kU fi'd; auci), jvenn ivir anftatt auf
bie ^pevfon me^v auf ba6 @efc{;äft &)xi\ii \d)n, unb in Sejieöung
l;ievauf bie ^ivcl;e di^ einen füv eine ©efammtljeit üou ^^ätig*
feiten an^gevüfteten üvgani[cl;en SeiO betrachten, in )t)e(d;em bie
35oI(tommen^eit jiebev Seknsäupeviincj buvd; bie SßoHflänbigfeit bei-
vevfd)iebenen ©liebev bebingt i\t '. 2)enn yevfd;iebene (13e[d;äfte
fijnnen nuv jJveffmäjjig »evtl;ei(t ivevben, ivenn bev 2Sertf;ei(ung
337 eine 33er[d)iebent?eit bev @akn jum ©vunbe ik^t, bei bcv mc^
bevum, ivenn fte natuvgemäp cntftanben fein fo((, eine SBevfd)ie5
bent;eit bev !pevfÖntid;en ?ekn6einl;eit x^ovau^gcfcjt jvcvben niu^. j
2(uf biefe ä'ßeife ftimmt and) S3eibeö fel)v \vci)l jnfanimen, ba^
bie ^ixd)t bev ^<iib (5l;vifti ^ei^t, bev von bem iiiaupte vegtevt
nnvb 2, unb ba^ fte, jie me^v fte ftc^ nad; aupen ergänzt unb nad;
innen öevvoKfommnet, um befto me^r and) baö ^^bbilb (^^vifti tuer*
ben foK =^
2. ^ievau^ nun folgt oud; fd;on bi< jn^eite Spätste unfere^
6aje^.- 2)enn ivenn man gleid; in 33ejug auf baö (ejte fd;on
fagen fann, ba§ aUe^ tya^ ivgenb einev jum ^ovtkfieben unb
Sßad;^tt;um beö ©anjen buvd; feine 3:i;citigfe{t bcitvägt, immev
evfejt n^evben mup buvc^ ba^ 3wfai^wentveten me^vevev Stnbevev,
mii fonft (J^vifiuö Unve(|)t gehabt Mtte ju fagen, \>a^ jiebev bod;
nuv ün unnüsev i\ncd;t fei ■*: fo ift bod; in SSejug auf baö \xiU
^ev gefagte jiebev (Sinjelne o^nevad;tet attev lln^oHfommen^eit unb
(Sinfeitigfeit aU untevgeovbnete (iinl)tit im ©anjen ein buvd^ fei-
nen Slnbevn ju evfejenbev Z^tii. 3)enn giebt eö and) auf bem
©eiiet beö neuen 9)?enfc^en me^veve ©vunbgejialtungen, n)eW;e
' 1 ^Ot. 12. 2 gpj,e,-. j^ 23. Äül. 1, 19.
^ i£pl)il 4, 13. 1 3ot». 3, 2. " Sttf. 17, 10.
§. 12».
i.Mii baffelbc ftnt! ivac- auf bcr »Seite bcö natiiiiidjen 2)Jcn[d)eit bie
i33olfct^üm(id;fcit: fo mxt) aud; jcbcv x>on bicfeu Ch-imbtt;pen eine
if^cngc von untcrgccibnctcii 33ci'fd)icbcn|>citcu cinfd)(ic{jcu, \vdd)C
\ unv 5UH1V ivcbcv mcffcn norf) jä(j(cn fönnw!, bic akv fiiv yoUftän*
big ju Ijnitcn iinb aß ein in fi'd) atöcfd;(offcneö ©aajcö anju^
fc^cn unfcv d;rift(id;cö ©cmctncjcfül;! unö nid)t minbev ni>t^iget
une auf jenem &dnQt unfcr G3attunge'^euMi|}tfein. Unb iviv ftn-
bcn ^iefiiv nid)t nur in bcn [d;on auv^efüljiten (nMifd)cn 33i(bern
unfere 9^c*tfcvtigunr!, fcnbcvn and; in ber für aKe fc(d)e di^en-
tbüm(i4>fciten cljne a((c Ginfd;vänhing obev 5(ucina{jmc unö gebo^^as
(encn ?(ncvfennung '. ^cn\ entfpred)cnb müiTcn Jxnv and) von
bei' scit(id)cn Gntanfffung bcv d;vtfth'd;en Öcmeinfdjaft fno^"/ ta^
nid;t6 in ber 5livd;e fo öcf($e^en iinirbc au'e eö gefc^ic^t, ivenn
nic^t jebev (5inje(nc fo annve mc er ift. 2Somtt bann and; ju^
fammen(;anßt, ba9 a((c>3 in il)x t^emcinfame Xi)(it ift unb (gemein-
fantcö 2öevf mithin and) ßemeinfamc^ ^Bevbicnft unb öeineinfame
(S^ulb; ivc(d;e (5iemeinfamfcit ftd; nur im einjelnen auf ungteid;-
nid^nße SSeife barfteUt. ©ebci^t mm beut gemä^ bie iiird)e nur
lalinui^Iici jum voUfommncn 2(bH(be (S(;rifti: fo irerben mx bie
'i]Qtt\id)t Crbnnng in bcr a((mä^(igen ^injufiigung ber (Sinjetnen
>unb ber u^eiteren Sßerbreitung beö ©anjen and) in ber formet
Jauöbrüffen fönnen, biefe g-ortfdireitung erfolge fo, ta^ nid)t nur
in j'cbcm ?(ugcnHiff für fid; betrad;tct baö @anjc ta^ mögtid^ft
voüftcinbige fei, fonbcvn aud; jeber ?(ugcnMiff ben ©runb jur
mögtid; größten SJer^oUftänbigung für bie folgenben in ft(^ trage;
iunetrol biefeö immer nur im @(aukn ergriffen unb niemals cr^
ifa^rungemäj^ig fann nad)geimefcn iverben.
3ufaj SU bie fem ^^auptftüff. 3:ie lejte 33ctra^tung
fccfdjfic^t bie mkn 33e,^ie^ungcn, bie fid; crgckn ^aUn tljeiiö
unmittelbar ^u bcm vorljerge(;cnbcn Sc^n-ftüff ihciU mittelbar;
inbcm ein gteidjeö ^erl;dltnip biefcö l'cl;rftüffe$? >vie ][cneö ju ber
• 1 ÄL>r. 12. 19 — 20.
§. 123» 310 I
?c^re öOtt ber SBtebevgebutt tta4)geit)tcfcn ivuvbe, [o ba§ bte 3u*
fammcnficüung beiber tn Einern i^auptjlüK ntd;tö fvembeö me^r
^akn fann. SStetme^r mu§ eö ganj natüvtic^ evfc^ einen, ba§ btc
(Snvä^ttcn cBen ent)ä^U ftnb jur ?[Ritt^eilunß beö ©ctfieö. Bu^^
gleich ökv fcilbet btefetk ^etva(t)tung ben Uekrgang ju bem fo(?
gcnben .^auptftüff. ©cnn ttJenn ^lev nur v^on ber ?!}?ttt^Eilung
besJ Zeitigen ©eifteö bte 9?ebe fein fonnte: fo n)irb, ba bie ^irc^e
339 nur burc^ baffetk ^rincip er|>atten Jt)irb, burcf) u>etd;cö fte ent:^
jianben ij^ unb ftc^ erneuert, bie ftetige Söirffamfeit beö ^eiligen
©eifie^ Bef^riekn, inbem \jün ben ©runbjügen beö ?eknö ber
^'ird;e ge^anbelt tt)irb. Unb n^aö in biefem |)auptftüff 'ooxUnu
nten nsirb, ifl in bemfetkn Sinne baffclk mit bem 3n^att beö
Se^rf^üffö »on ber ^üUa,unQ, ivie baö eben abge^anbettc einö ijl
mit bem 3n^att beö loon ber SBiebergeburt.
§3on t»cm SSetlcftcn ber ^trcl)e in i^rem Stu
famnicnfcin mit bei* SBelt.
§. 126. T)k »Ort bem (zeitigen @etfl kfeelte ©emcitt*
fd^aft ber ©täuSigen HeiH in tl;rcm 35cr^aften ^u &)xi^o
unb 5U biefem @ei|li immer fid) \dh\t gleid;, in it;rcm QSciv
l^ältnif jur Seit aUv ift fk bem 2[öcd;fel unb ber ^ev^
änberung unterworfen.
1. Söenn bie @emeinfd;aft ber ©laubigen alö ein gefc^icftt^
Ii(|er ^örv^er im menf^Iid;en ©efc^ted)t in ftetiger 2öir!famfeit
bafein unb fortbefte^en foK: fo mu^ fte beibeö in ftd; »ereinigen,
dn jtd) fetbft gleid;e6, »ermöge beffen fie im SÖet^fct biefetbe
bleibt, unb ein üeränbernd)eö, ivorin |td) jiene^ hmb giebt. S3e^
trad;ten wir fie lebiglic^ im 3ufammen[ein mit bem übrigen gteit^^
zeitigen menf(^tid)en :X5afein, ivie biefeö in ber ©c|rift in bem
Slu^bru« Söelt ^ufammengefa^t ivirb: fo täft fi(^ freitief) \m eö
311 §. 126.
dicint facjen, tie Äivd)c fönnc ekn fo ßut crfannt n?erbcn an
; i^xcm a3cvfd;icbcnfein i?on bei* 2öeU, atö bie 2Sc(t an tf)vem Sßev=
fdjiebenfciit v^on bei* ^ird^c. Unb eö fel)(t aKevbtngiJ unter ben
©(dubtcicn felbft nid)t oii [o(d;en, bie fid; unb i^rcö &kiö)m
\)orjügItc^ baran ju erfennen meinen, ba^ fic nid)t finb it)aö bie
äBctt ift. 3)ie6 i\i lebod) eine eben fo fcl;v jum (5epavati$^muö34o
aU jur (^efejtid)cn ©cred^tigfcit ^inneigcnbe 5(nfid;t. :Denn baö
fünb(id)e ©efammtleben, mit Sluöna^me beö in bcr ©efammt^eit
jurüffßcbtieknen @efül;B ber ^ülfebcbürftigfeit, ivetd)cö baö ur^
fprüng(id)e ?Inred)t bcr 5lird)e an bie 2Sc(t bei^rünbet unb eigent*
iid) fd;on jener angehört, ift bie eigentliche 5flid;tigfeit unb ba$J
blo§ »erneinenbe, ane auö aUem, ivaö über bie (3ünbc beige*
Ucid)t ifl 1, fattfam er^eKt. Sltfo fann jivar bie 2Be(t aU bag
formiofc unb verivorrene üon ben ©laubigen evfannt iverben
baran, ba§ fte von ber 5:(;ei(na^mc an bem Söefen ber ^ird;c
au^ge[d)toffen ift, nic^t aber umgefe^rt. 2)er iSprad)gebraud; ber
(Schrift, benj'enigen 2;^eil be^ menfc^lid)eu @e[d}(cdjtc6, ber noc^
nid;t ^^ird;e i\t, 2Q3eIt ju nennen, ift fe^r natürtid;, iveil baö
ganje menfd;{id)e @efd)(ed;t fo bejeid)net ivurbe, unb biefer 3::^eif
nun Ukb, iva^ baö ©anje immer geivefen tvar; er ^at aber baö
^ebenf(i(i)e gar fe|>r ben ©d;ein ju begünftigen, atö fei bie 2öett
in bicfem ©inne tUn fo gut tin ©anjeö wie bie Äird)e, ba fie
boc^ in ber X^at nur tin 5iggrcgat von einzelnen einanber man*
nigfattig cntgegenftrebenben unb nur jufdUig unb auf vorüber::
ge^enbe Söcifc ftc^ »erbinbenben (^(ementeu ift. tiefer <Bd)mi
vermeljrt \id) nur, ivenn ber SÖctt gegenüber bie Äirc^ie immer
ncä) a(ö tin f leinest ^äuftcin, a(fo felbfl i^rerfeit6 nur a(ö tin ^
unb jivar geringfügige^ 2lggregat befc^riebeu ivirb. 2)a£)cr biefer
©ebraud; beö 3luöbruffö 2BeIt ani bem affetifd)cn ©ebiet beffcr
atlmä^lig verfd;it)änbe, unb nur bem bogmatifd;en aufgefpart
UicU, inbem ^ier ber iva^re 2Bcrt|> beffelben Ieid;ter ju beftimmen
unb feftju^atten ift. — SavJ fid; [etbjt gleiche in ber d;riftU(^ctt
• §. 65 flgb.
§. 126. :{\2
^ixd)t Unn ftd; aBev nuv barauf evfiveffen, ba§ ttc 5lrt t>c6 gött*
itd;ert in t>em inenfd;Ii(l;en ju fein t'mmev biefetbe WiU, unb ba§
:t4ibaßj[entge, beut [le in aUen i^ven 33en)cgungen nä^cv ju fommen
fudjt, mic^ baffetbe Meitt. . <Bo voax auc^ in ß^rifto bie SSereini::
gung beö göttlid)en mit bem ntenfd;Ii({;en imntev biefe(6e; unb
\ml »on Hnnä^evung Ui ii)m nid)t bie 9?ebe \ün fonntc, ivav
bie ^ngemcffen^eit beffen, «ja^ in i[;m menfd)Ii(^cö geivovben, ju
bem göttlidjen 31^^^"^^ in tt;i« «U(^ baffetk, a((e6 anbete aUx
ben ©efejen bcs scittid;en gcmä^ fceftimmt buvd) feinen Oxt in
ber äöelt. (^ben fo bleiBt aud) baö 33cr^atten be^ I;. ©cifteö
ju ber ^ird;e aU beren ©emcingeift bajfel^e, unb ftc aU bev
Ort beffelkn in bem menfd;Iid;en @efd)ied)t immer ft^ fettft
gleid;, unb ekn fo barin, bafj ci5 bnffelk Slbbilb (Vt;rifti i^,
ju i»eld)em fte fid; immer ju geftaltcn ftreBt. 233aö af^cr bas^
2?eränberlid;e ktrifft, \m biefeö aud; in &)vi^o aU fold)es?, mie^
Jüol ol;ne ^ampf unb ©treit, bennod) nid)t burd) bas$ götttid)c
in itjm kf^immt itar, benn biefeö ift feiner jeit(i4)en 23eftimmunß
fäl;ig, fonbern burd; tk mit jenem geeinigte menfd;Iidje 5^atur:
fo ift and) ^ier ba^ 35eränberl id;e aU fotd;eö nid;t kftimmt burd;
ben ^. ©eifl, fonbern burc^ bie menfd)lid;e 9Zatur, auf n)cld;e
unb burd; Jvetd)e er )i)irft. SBenn tviv nun bie menfd;tid;e 9?atur
in bem ganzen Umfang, in n)e(4)em fte nid;t burd; ben ^. @eift
beftimmt ift, Söett nennen: fo merben wix aud; fagen fönnen,
aik^ 23eränbertid;e in ber ^ird;e fei aU foM;eö buri^ bie SSelt
kftimmt, nur nid;t alki auf biefetk ä^ßeifc. 5^ämlid; t\>([^ burd;
ben ^. ®eift in ben 9}?enfd;en geivorben ift, unb aWmä^Iig tvirb,
ift fo ivie e^'ift, weit W SSett, auf it)etd;e ber t;. ©eift imrft,
fo UHU' wie fie ivar. 3» (^^kn (BaUn beö ©eifte^ ifl eine k?
ftimmtc ©runbtage ber menfd;tid;en ^atur ju erfennen, fraft bc«
ren ftc ftd) fo geftatten mupte; unb in ber ganjen ^ntmifftung
bc^ neuen 9}?enfd)en ^ängt bie Söeife unb ber ©rab ber gort*
fd;reituug ab i)on ber (^ntwifffung ber ^f^atur in bem ©utject
unb t>ün ber ^efd;affent;cit feiner Umgebungen. &tn fo akr
and) "pängt bie 5lrt, unc ftd; bie d;rifttic^e ©emeinfd;aft unter
ai3 §. 120.
einem 33olf gepaltct, von bellen ctgcnt^üm(id)cm 2Bcfen ab, iiu^i^
bcm ^tei^on ol\qefe^cn in bcm i). ßü^ hin Öntnb mxc, fte grabe
faicv fo unb bort anbcvö ;^u geftatten. ??iit^in ift t)on btcfcm a((cn
ber SBcftimmungs^grnnb in ber 2Öe(t vermöge bcö ©efe^ee, ba§
baö Gl^rifient^um fid) alö eine gefd)i(f)t(id)c '^')Ud)t cntmiffeln fot(;
unb bic äiSeit erfdicint barin wk fie von bcm ^. ©eifl ergriffen
unb bnrdjbrungen unrb. äöogcgcn aUeö ivaö innert;atb ber fvird)C
jivar ift, Jveit in unb an benen, burd; ivc(d)e ber i). @eif^ »virft,
aber nid)t vermöge feiner ^fjätigfeit, baö ifl burd) bie 2öelt k-
ftimmt, fofern fie bem t). ©cifl cntgegenftreH, unb j^eUt baö
(Eingreifen ber 2öe(t in baö ©ctnet ber 5iirdje bar. 2)al;in ge^
Ijören nid)t nur bie im ftrengeren Sinne beö ^Borteö fo ju nett*
nenben ©iinben ber sißicbergebornen, fonbern auc^ aUer |)em*
menbc unb umBeugcnbc ß;inf(up, iveldjcn bie ©ünb^aftigfcit ber:=
fciben Ui ber S3irffamfeit be^ ^. Gkif^e<S auöüM, unb ekn fo
aiici fid; in baö religiöfc 23en?u§tfein einfd;(eid;enbc irrige unb
, verfe^rte. S^^un ift jwar al(eö biefeö immer im 33erfd;ivinben l^e*
griffen, akr e6 erneut ficf) aud; immer ivieber, fo oft ber ^. ©eift
in einem neuen 9Jaum ^cfi^ ergreift; ivie benn auc^ t^eibeö, bie
3eid>en beß (5rgriffenfeinö unb bcö Söibcrftreknö, ftd; nic^t min*
. ber fd)on in bem Gebiet ber vorkreitenben ©nabenivirfungen
ftnben. 2)affelk giU aud; von benen 23erfd;ieben|)eitcn in bev
I d;ri|^Ii4)en (s)emeinfd)aft, \vcU)c von bcm mannigfaUigen ab^än^^
gen, tveldjcö in ber mcnfd;Iid)en O^atur gefejt ift. '^id)t nur
Jvaö fid) auö biefem vermöge ber anl;aftcnbcn ©ünbtic^feit in ber
i\ird)c cntunffeit, foK im 33crfd)ivinbcn begriffen fein; fonbern
ic inniger bie Öcmcinfd;aft ivirb, um befto mc^r foü auc^ /cber, .
»vic er baö fud)t aniö bciJ 5lnbern ift, [o cö aucp in fid) aufncl;*
men, Jvoburd) ftc^ benn natürlid; in bcmfclbcn ^taa^ aud) bic
• Differenzen verringern. 5l((ein ivenn baö aud; in jebem @efd;(cd;t
auf geiviffe Üöcife gefd;ie()t, fo erneuert ftc^ bod; bic ?ütfgabe un*
Verminbert in bcm näd;ften.
2. ©Ott nun baö ftd; felbfl gleiche in ber ^xi^iid)m ^ixd)C3u
§. 126. 314
an unb für jtd) Utx(id)kt ivcvben, fofcnt e^ ft^ bo(^ gertJtffer:^
ma^en afö ein inanntgfattt'geö anfe^en (ä§t: fo tfl biefeö nteber*
gelegt tn ben beiben 2)t[ci^>Iineti ber rf)vtft(td;en ©laubenele^ve unb
bcr cl)rt|^Itc(;en (Sittenlehre. 2)enn \voikn anr baö Slbbilb (S^rijti
üorflettig niad^en, bem im unö immer me^r ju ncipern trachten:
fo t^efte^t eö ausJ ben in ber tejten niebergelegten ©runbjügen beö
c^rifltic^en Seknö, njorin aber bie Sntunffhtng beö d;rij^(ict)en 23c*
ivu^tfeinö fd)on aU ein integrirenber 23eflanbtl;cit mitgefejt tft.
Unb itJoUen mx bie <ScItigfeit ber cf)rift(ic|)en ^irc^e atö Drt beö
Reuigen ©eifteö »orftettig madjen: fo mu§ fte bargeftettt «»erben
alö bie 2ßa^rl;eit, in tvetd)e ber ^eilige Oeifl atkin leiten fann,
in ft'd; tragenb. 5^ur bap kibeö ftc^ ni^t anberö atö mit jeit*
ti^en unb rciumtid)en ©ifferenjen barftetten tä^t; fo bn§ unr nur \
fagen fönnen, in jenen :DifcipIinen unb anem ivaö fid) baran
^ängt, fei jene^ fid) felbji gteidje baö eigentlich barjufteKen angc^
ftrebtc, aber cö gebe baju feine anbere atö jienc üeränberliclen ^ar*
fieWungömittel. Slber eben fo tfl baffelbe aud; in allen d;riftlic^en
SebeujJmomenten, fofern i^nen jene SBa^r^eit jum ©runbe ttegt,
unb fte Bi'Öß t>it\c^ ^Ibbilbeö in ftd; ent5>aTtcn. SBie nun aber \>k
©efammt^eit »on biefen nid;tö anbercö ifi aU bie gef(^ic|)ttid;e
2ßirf(id;feit ber d)riftlid)en ^irc^e in iprem ganzen Sßertauf: fo
rtjürben Jvir boc^ and; d^n ju biefer ge^en muffen, mnn w>ix
baö tt)ed)felnbc unb \jeränberlid;e ivotlten üorfteöig mad;en, unb it)ir
fönnen atfo aud; biefe^ nid;t, o^ne baö un\)eränberli(|e unb fid) fetbft
gteid;e ^ugtei^ ntitgefejt ju ^aben; traö um fo me^r einleud)tet,
aU atte ^ej^rebungen, auö Jvetd^en jene ivedjfelnben ©eftattcn ber
©(aubenö^ unb (Sittenlehre ^ertJorge^en, ein Heiner X^tii jeneö
S3crlaufi^ finb. Unb fo ift bann feinet o^ne baö anbere barjuftets
ten. SßüUte jemanb basJ ftc| felbft g(eid;e unb unöcränberlid^c
344 beö ß^riftent^umö in gänjtidjer Jtrennung öon bem gefc^i(|tfid;cn
auffteKen: fo njürbe fein Unternehmen fic^ faum »on bem Untere
nehmen bercr unterfc^eiben, m\d)c inbem fte reine ©pecutation
mitt^eilen, bod^ ba^ (I|>riftentt;um bargefteltt ju '^aben meinen.
Unb u^oßtc Sentanb in ber d^rifilic^en ©ef^ic^te nur baö »erän-
315 §. 126.
bcr(td)e ganj abgclöft von bem ftd; felSfl Qkid^tw juv 3Infcf)aumtg
bringen: fo irürbe er ntd;tö anbereö gcnjoUt ju ^ahn fd^einen, a(ö
bie ive(d)e, tnbem fte hei ber ciupcrficn *3d;afe fte^cn bfcikn, unö
tn bcr 0e[d;id)te ber d;rtf^({c^en ^irdjc nur bnö nu'ht)irfenbc »er:«
bcrbtic^e ©piel ber 93erMcnbung unb bcr l'etben[d)aft jeigen. —
SBenn nun beibeö md)t abgefonbcrt x>on einanber bargefteüt iüerben
fann c^nc baö ei9entl;üm{td)e Sßcfen ber 5ltrd;e in ber 2)arfteUung
unfenntlid) ju mad)cn, unr akr ^ier aud; ntd;t beibeö auf bte
eben bemcrftc 5h-t vcrbunben ab^anbeln fönnen: fo iverben in
ber l'etjrc von bcr itirdjc in t^rem 3ufammenfc{n mit bcr STßett
nur auföcftcUt ivcrbcn fönncn juerfl bie/entöcu ^auptt^ätigfeiten,
burd; bcren ©tctigfcit bte 5eit(td;e (Snttt^tfflung biefeö ©an^en auc^
jvirffid; bic bcr d)rift(id)en ilird;e im'rb, unb btefe bilben mithin
bereit ivefentltc^c unb unveränberlid^e ©runbjüge; bemnä^ft aber
bielenigcn 33efd)affen^citen ber @emeinfd;aft, Jvoburd; fie fld; m^-
rcnb i^rem 3ufammcnfein mit bcr 2."ßctt von bemjienigen unterfdiei^
bet, ivaö fie erft nad; ber 33cenbtgung biefcö ^cmmenben ®egen^
fajeö aud) in ber ^rfc^einung fein fann, «?aö fte aber — tnfofcrn
unter bciben formen bicfelbe — bod; aud) immer innerlid; betrad;*
tet fd)on i^. ^tm^ unvcränberlid;e nun grünbet fid; ivefcnttid;
barauf, ba§ bie ^ird;e nur burd; baöjcnige fortbejic^cn unb ju
i^rer 23oUfommen^cit gelangen fann, ivoburd^ |tc auc^ cntftanben
ijt; biefeö n?anbc(bare aber ge^t a(s buvc^ bie Söelt beftimmt au(^
vor^ügtid) auf baöjcnigc ^urüff, ivaö bic 2öc(t ber auf fte einbrin*
genben äl>irffamfeit bcö ^rincipö ber ^iird;e barbictet. 2)iefe6
.^^auptftüff jerfäUt bemna^ in jivei ^ä(ften, tvoöon bic eine bic
ivcfcntlidicn unb ot;ncrad)tct i(;ree 3ufammcnfeinö mit ber SBcfta«
unvcrcinber(id)cn G3runbjügc ber Äird)e tnÜ)äU, bic anbere baö
SBanbcIbarc barjicUt ivaö fie vermöge i^rcö Bufammenfeinö mit
ber SSelt in fid; trägt.
§. 127. 316
e r f} e Xi ä r f t c.
"^ic mcfcntncl)cn mib uni)evanbciiid)en
©ninb^ugc bcr 9litd)C.
§. 127. ©i'c rf;r{ftl{d;c (SJcmctnfd;aft ijl oI;ncva4)tct be^
i?ctt if;vcm 3«f*^i^nifnk|lc|)ett mit t^cr Seit utt^cvtrcnnticpen
Sanbelbarcn ^od) immer mtb ükvaK ft'c^ fell^ji (^tcic^, in^
fofcrn cvjllid; fcaö ä^^^Öttif? »on CS^rijlo in i|)v immer '^af^
fclbigc ijl, unb bieö ftnbet fid) in ber |) eiligen ©cprift
unb im ;Dienj^ am ^öttlid)cn Sort; jtveiten^ in=
fofern bie Stnfnüpfunoj unb (Jr|)aUung ber Sekn^gcmcinfd;aft
mit &)nfto auf benfetkn 5(norbnunßen (Jlprifti hmü)t, unb
bicfc ftnb bie 2^aufe unb ba^ 5ltJcnbma|)(; cnblic^ in^
fofern bcr gegenfcitißc (Jinflup bc^ @anjcn auf ben ^in^ch
ncn unb bcr (Fin^elnen auf baö ©an^e immer gteid; georb*
net i|!, unb biefer '^^io^t fid; im 5lmt ber ©c()Uiffet
unb im (Sebet im 9^amen ^cfxt.
1. 3"^i>i"^crft ifl n?oI nott;4ventttg, tcn (^tmvurf ju tcfeitt*
gen, ixne tod; btc (5inf;cit unb ©elbigfeit ber ^ird;e auf biefen
©tüffen kru^en foKe, unter benen es5 feinet QidH, ivaö nid;t
cknfattö ein ©egenftanb be^^ ©treiteö geivorben n?ärc, ja unter
bcnen nie|>rere ftd) fo vcvfrf}iebcn öcftnttet pakn in yerfc()tebencn
©egenben ber (E^rtften(;cit, ba^ fie ckn bee^alb kfonbere ftd;
346qegenfcitiß au^fd)ne§enbe @emeinfd;aften (nlben, anbcre ivicberum
öon einjetnen ®emein[d;aften yerivorfen Jverben, bie bod; et»en*
fat(^ für (5f;ri|^ctt it^oKen (^taä)kt fein. 3unäd;ft ift bieö freilid)
nur bie unmittelbar jle 33eträftigunß bcö oBen gefaxten , bap e^
nid;t mö(^tid; ift, ba$^ eine v>on kiben ß:(cmenten ganj abgefon=;
bert yom anbern barsufteU'en. ^a und; bem, ivaö in ber* (iin^
teitung i ixbex baö SSer^ättnip beö tat^oliji^mu^ unb ^rotejtan^
§.24.
:]17 §. 127.
tiöimtö angebeutet ivovbcn, »uivt» e>J ganj itatüvlid; cvfdjeincn,
tap bie cvancjeli[ii)c .^ivdK iitcr fnft attc biefc ©egenftänte fi'd;
im äöibevfpvud; finben mu§ gegen bte vömifd;e. 2)afi'e(be ftn;
bct oKu- and; ftvitt in iu'jng auf iuel)veve fleinc bem äöefen
nad; aUerbingö prütcftantifd)c itird;ent3emeinfd)aftcn, »ve(d;c \m^
in bem ©egenfaj gegen bic vömifdie ilivd^e )veit ^intev \id) liepen.
ßö ift nbev ftiev nKcvbing^ ju untevfdieiben baö innere unb ba<5
äußere. X^cnn feine d;vi|l(id;e @cmeinfd;aft anvb jugekn, ba^
eine fotd;c kftei;en fönne ü()ne .3^"9"i9 ^'"^•^ (i^vifto, unb jivar
fo ba{j baö )vefent(id;e beijeiben überaii baffettn'ge fei; eben fo
iuenig o^ne eine (Btetigfeit bev l*et>en\?gcmeinfd;aft mit (il^vifto,
ivoju tei bem Söe^fel bev @efd;(e4'tcv aud; bic 2(nfniipfnng ber^
[eiben in bem neuentflanbenen ^eben ge|>övt; unb wo ivgenb bie
Üiebc i^ üon cinev ijoWfommnen in einem ©emcingeifi kvu^cni
bcn @emeinfd)aft, ba muf} auri; m\ gegenfeitiger Sinf(up beö
©anjen unb (Sinjelnen auf einanbev \)ovau6gefe^t lyerben. 2)ie
$ßerfd;ieben^eiten treffen alfo nur tl;ci(i5 bie ?(rt unb SSeife,
bviiJ Sleuf^ere ju biefem 3"»even jn geftaltcn, tl;ei(ö bie 3Sorjlet=
(ungen von ber g^ot^ivenbigfeit unb @enauigfeit beö 3"föw"^en:;
l^angeö janfc^en biefem 3n»f^f" unb einem irgenbtt)ie geftalteten
Sieuperen überl;aupt. ^n ^Bejie^ung auf biefe 33erfd)iebent;eiten
i^t bann baö ivid;tigfte biefeö, bay mau rid)tig beurt^eüe, ob fte
in ben räumtid;en unb jeit(id)en $Berfd;ieben^eiten ber geif^igen '^la-
tur bej^ 3)tenfd)en gegrünbet unb a(fo un\)ermeib(id; finb, ober^^:
ob, mii in ben (Eingriffen ber äßett in bie ilird^e begrünbet, für
fe^Ier^aft ju ad)ten. X)it (enteren finb bann um fo j^anb^after
ju befampfen, je me^r fid; biefe Singriffe H^ in haß innerfte
^eiligt^um ber Äird;e erftreffen, bie erftcren aber ^tUn fid; burd;
bie gegenfeitige 2lnerfennung von felbft auf.
2. ^emnäd;ft ivirb über \>it ^ejiepung, in mid)t biefc
fird) liefen 3»ftitutionen ^ier gefejt finb, unb über bie 5trt unb
SBcife i^rer 3ufammenfte((ung nod; einiget ju ertäutern fein.
Sßcnn tvir von bem ©runbfaj ausjge^n, bap unfer (i^riftent^um
§. 127. 318
baffetk fein fo((, ivt'e baö tct 5lpoflct: fo inii§ cind) t>a6 unfvtge,
ba geijlige Bujlänbc n{d;t iinafcpngig ftnl) von i^rer Sntfte^ungö*
art, buvcl; bte perfönti^ien @inrt){rfungen (J^rtflt entfielen. 2)tefe
akr fönnen )[ejt ntc^t unmittelbar öon it;m aui3gel;n, Jüeit fie
bann niemals mit einev foTd;en @ett)if l;eit aU auf ükvnatiivlic^e
äßeife von t^m ausgegangen evfannt irevbcn fönnten, bap fic
md)t boc| einev Beftätigenben ^f^at^njeifung if;vev 3ben(ität mit
jenen urfprüngti(^en kbürfen foKten, fo ba^ mx immer auf j'ene,
ivic fie unö in ben ^arftettungen ber ^evfonIid;feit (J^vifti gege*
Un finb, 5uriiffgefü|)rt anirben. Unb wie o^ne biefe ©inn?irfun^
gen auü) in ben 3nttgern eine ©elbftt^ätigfeit für baS 9^eicl;
©otteö burd; bie 5SJiitt^eifung beö ©eifleS nid;t ^ätte ju ©taube
fommen fi>nnen: fo >xnvb bie SSirffamfeit jener ®arfte((ungen
ß^rifti immer eine uner(v^ptid;e ^ebingung fein, ttJenn ber ^. ©eift
foU mitget^eilt njerben. 9]un f^eint biefeS freilid; lieber bie
ganje neuteftamentifd;e ©d)rift ^u umfaffen, no4> au^ bürfte fic^
atteö \va^ über fie gelehrt it)irb, ^ierauiJ entmiffetn laffen. 2Iber
inbem ivir baö tejte bem n^eiteren SSerfoIg überlaffen, ift über
baS erjle ju bemerfen, bap für ben angegebenen 3^^^^ "ic^t fin«
mal überhaupt ber fte^enbc gefd;riebene 23uc^jlabe ivefentlic^ ju
fein fc^eint, fonbern bie 9)?i>g(ic|)feit aud; einer münbtic^en ^ort*
:pflanjung mu0 zugegeben iverben, fo fern nur für bie uuveriejte
äis^bentität ber Ueberlieferung @en)ä^r fann geleiftet itjerben. Unb
in fofern fönnen n)ir cö unö gefaKen Iaf[en, ba^ biefe gorm,
in ivet^jer unS bie^erfönti(|feit^^riftibargefteUtifi, ni^tunumgäng*
lic^ jum <Bm fonbern me^r jum SSo^tfein ber ^ir^e ge^jört.
SBaS aber ben gri)§eren nidjt eigentlich evangeliftifd;en Z^til ber
neutejlamentif^en ©c^riften antangt: fo enthalten biefe auf ber
einen <Btiti. ben :^ctt)eii5, ba^ auS ben ©uivirfungen (5^rifti
fetbf^ unb bem von i^m gebotenen S^itg^ip \timx jünger bie
von i^m ver^eipene !fir(f)enbi(benbe ©elbftt^citigfeit tt)irf(ic^ t)er*
vorgegangen ifl; unb infofern finb fie bie eigentli^e Urfunbe für
unfern 23ejt5. 5Iuf ber anbern ®titt finb jte eine (^rgänsung
jiener unmittelbaren 5leuferungen S^rijli, inbem tt?ir auö ben 5ln*
319 §. 127.
orbmingcn unt> ^anblungen ber ^üwQix auf Sete^vungen unb
SBittenöäupcrujigcn (Epriftt ntö auf i^rc OueKe juviifffd)Iiepcn
fönnen. 2)ie ©c^rift ciUx, uu'e ft'e ift, fojvot jebeö einjefne Sud)
für fic^ a(ö aurf) bie Sammlunc^, ein füv aKe fpäteren @efd;(ed)^
tcr ber ttvd;e aufgcfparter ©c^aj, ift immev ein Söerf beö ^.
©eifteö atö ©emeingeif^ ber ^trd)e, nnb ift nur ein einjetnev
'^ciU ju bcm in unfcrni «Saj aHgemein auögebrüfften Seugnt^
»on ßfjrij^ü. :iE)enn niiinbtic^eö unb fd;vift(id;eö ^e^ren fottjot
aB ©rjäf)ten von djjvifio n>ar boc^ urfpviinglic^ baffetk unb
nur jufäKig vevfd)ieben. ^t^t i^ bie 6d)rift ein kfonbeveö, mi\
bie unvercinberte 2(ufkum^rung berfelkn auf dm eigen(l;üniltd)c
933eife bie 3bentitcit unfeve$5 unb bci3 uvfprüngli(|)en 3cugniffeö
x>on (5brifto verbürgt. 51kr fie ivare bod; nur dn tobter 33cjtj,
ttsenn biefe Slufbetra^rung nid;t eine ftd; immer erneuernbe
©elt^jit^ätigfeit ber ^tirc^e iväre, bie fid) jugleid; in beut kUiu
bigen auf bie Schrift jurüffge^enben ober mit bcrfelben in Sinn
«nb ©eift übereinftimmenben 3cu9»i^ 'oon d^xi^o funb giebt.
Unb nur biefeö in feiner 5tl(gemeinl;eit als? ^flid;t unb Seruf aU
(er g)?itglieber ber Äird)e foU t;ier ~ abgefe^en \)or(äuftg »on
aller bejlimmten ©eftaltung — unter bem Stuöbruff T)kn^ amu^
gött(id)en SBort »erftanben ix)erben. 3« bicfer 5U(gemein^eit aber
betrachtet unb fo auf einanber bejogen finb biefe beiben erften
©tüffe not^ivenbig, mii fonjl ber ©faube nur burd; unmittel*
bare ©nn^irfungen entfielen tonnte, ivobei benn »reber 8elbig^
fett ju erwarten noä) SBa^r^eit ju t^erbürgen träre. 2)o4) be*
mi^ fic^ biefer :Dienft nic^t etiva nur nad; au^en rtJtrffam, fon^
bcm auc^ innerhalb ber ^ird)e angefe^en ifl er eine v>on S^rij^c
fetbjl ^errü^renbe ürganifd)e ßonftitution jum 33e^uf betebenber
unb jiärfenber 9}?itt^ei(ung. — 5luö bemfelben ©runbe, ba§ mx
ni^t^ me^r »on ^erfönlid;en unmittelbaren (Jinivirfungen (^(;riftt
jtt erwarten ^aben, mu§ je^t auc^ baö 2Infnü)>fen unb (5r^
neuern ber l^ebcnögemeinfc^aft mit (5^rifto t>on ber ^ird;e au^^
ge^n, unb auf J^anbtungen berfelben jurüffgefü^rt werben, aber
nur auf folc^e, bie 5"0teic^ a(e 2:^ätigfeiten ß^rifti anjufe^en
§. 127. 320 I
fml), bömt't auf feine SBctfe (^l;v{ftuö ft^ bakt teibentltd; 'otx^
I;aUe, imb gegen bfe ^tvd)e im <Bä)anm ftelje. Unb biefe ®e*
mein[(l)aftlt4)feit ift bic eigentt;umlt(i)e -y^atur kiber ©afvamente.
2)enn tt)enn gTetd; bie STaufe il)vev ur[priinglid)en (Stnfejung nad;
ntc^t ber evftc SInfang beö S3er^ä{tniffeö sivifd^en ber ttvrf;c unb
bem Sinjelnen \mx: fo erlangt l^od) al(eö frühere cvft burd) fi'e
[o [eine Söeftätigung , baf? bie ©tetigfeit ber kJvupten l^ekn^ge?
niein[d;aft mit (J^rifto evfl mit bevfetkn beginnt. Unb luenn
ba^ 5(knbmat;I and; nic^t ba^ einjige ?!)?ittet ift, um bie ?ekn^*
gcmeinfd;aft mit &)xi\io ju untcvftalten, unb auä) fd)on ^iev x>or=^
läufig biefe i^anblung ni^U a\i eine foldie gefap ivevben fotf,
Ut fic^ ifotiven läft, unb aud; fo nod; eine kftimmte SSivfung
^ev\?ovh'ingt: fo fc^cn wix fte boc^ aU baö ^öd)fte in biefer
2(vt, unb tefaffen alten anbevn ©enu^ (J^rifti mit bavunter at^
$Innäf)evung baju obev govtfejung bayon;'ba^ev galten n^iv unö
^iev nte^r an biefe jum ©vunbe tiegenbe 3i'ee aia an bie äupeve
35ogovm, untev iveld;er fie fid; vealifivt. — 2luf biefelbe Söeife
concentrivt fid; aUev ^infiu^ beö ©anjen auf ben ©njetnen in
bem 23ergekn ber ©ünbc. 2!)enn bem gemäf mt bie ©iinben
unb bie guten SSerfe ber 2[ßiebergeiornen ftd; gegen einanber
vergalten, fönnen bie lejteren nur in bem ^aa^ anerfannt tver=^
ben, aU bie baran ^aftenbe ©ünbe aufget;okn ivirb. 5lkr bic
guten Söerfe fi'nb jugleic^ bie grudjt unb ber ^eim ber @akn
beö ©eifteö, bie ftd; in Gebern entiviffeln; fo ba^ bie äJergetung
ber @ünbe ciu6) biefcn erjl i^ren Ort in ber @emeinfd;aft ber
©täufcigen aniveifet. 'SQa^ enblid) ba^ ©ekt im 9?amen ^t\n
t)etrifft, ivoburt^ mii^n ber ßinflu^ ber (Sinselnen auf ba^ @anje
repräfentirt Jverben fott, oI;ne >vet(^en e^ in einem von einem
©emeingeijl tefeettcn unb in fofern in fid; al^gefc^Ioffenen ©an*
jen feinen f^ortfd)ritt gelten fann: fo fann eö fein ©eBet im
Flamen ^t\n gekn, au^er in ben Singetegen^citen feineö 9teic^ö;
bie SBirffamfeit beffetben, bie (S^riftuö auc^ ber fieinften SSereini*
gung »on ©nsetncn ijer^eipt, tegrünbet alfo einen ©nflup ber*
fetten auf baö ©an^e. SOSenn \t)ix e^ akr atö ben 0?epräfentan*
321 §. 127,
iifi aUeö [olc^en (SinflujTcsJ anfc^n, fo Uvui)t hiti ouf bcr einem
jetcii (il^i-i|lcn unmittelbar cin(eud)tenben 23orau^[ejun3, ba^ bad
©ebct npt^ivcnbig bie eigne 2:^ätißfcit, um ba^ crktenc iKvUi'
äufü|)vcn, [d;on in fid) fcl)(ic^t nnb öovauöfejt. '^')Ut\)in wäxt in
bem ©cfamnitlekn obne biefe teiben lejten 3nj^»^uti*>i^en ttJebev
Ürbnung nod; 5ürt[d)vitt ober ©elingcn.
3. ©a9 ö^ev ^ier au6) aticö v>o(iftcinbi(^ jufammengefJeWt ift,
njovauf bie ßinl^cit unb ©eUngfeit ber d;rift(id)en Siixd)t jit atien
^tittn unb an aUen £)rten berutjt, baö n^ivb fic^ am teften jei*
gen, »cenn nnv auf baö 33cvl)äUni§ bcv ^\ivä)t ju (E^vifio juvüff=;
ge^en. Ont'cm [ie nämtic^ auf ber einen Seite aU ber Drgani«^*
muö (i^rijii — jve(d;es^ gemeint ift, ivenn fie in ber @d;rift ber
Seit» (^^rifti ^ei^t — fid; ju (i^rifto öcr^äft n)ie bae Sleu^eve ju
bem 3n"^^'^"/ f"^ "^"P i^^ ^" ^^^f" Jvefentlid;en 2::t>ätigfeiten aud)35i
ba^ 2lt?bi(b ber ^^ätigfeiten &)vi\ti [ein; unb inbem bai^ wa'^
burd; fie t^ennrft »virb nid)tö anbereö ift, ai^ bie fortfd;veitenbe
S3er>rirflid)ung ber ^rlofung in ber SSett, fo muffen it)re 3:()ätig*
f-eiten jugleid; bie gortfejungen ber 2:^ätigfeiten &)xi\ü fein.
%ü\ biefetbe 23eife alfo, n)ie voiv biefe auf baö 6d)ema ber brei
5Iemter jurüffgefi't^rt |iaben, mu§ fid; aud; 2lbbi(b unb gortfc*
jung x>on biefen an ben aufgeftettten tvefentlid;en 2^^ätigfeiten
ber ilird)e nadjiceifen laffen. — 2)aö ®ekt im '??amen 3ef"/ fo^
fern e^ bie voKftänbigc krufemäpige 3:^ätigfeit |ebeö Sinjetnen
in fid; fdjtie^t, ift baö 5lWn(b ber fonigtic|>cn Ji;^ätigfeiten ß^rifti
fottjotan unb für fic^ alö au4) baö 23er^a(tniß feineö O^egimentö
ju bem beö Jöaterö betreffenb; lejtereö fofern ti in bem 63ott
an^eimfteüenben 2luefpred)en ber ©ebanfen eineö 3eben über bie.
^Verbreitung bes 9?eid;eö ©otteö ober über bie ^-ingriffc ber
233e(t enbet; erftereö inbem barin at(e »on ben Äräftigf eiten be^
©otteöbeiüu^tfeinö auöge^enben 3*^fff^f9^»ffc n^it enthalten finb.
Unb if^ in bem 2Imt ber (Sd;(üffel alit^, iuaö jur £)rbnung unb
ber t)om @efammtbeit>u§tfein auöge^enben (34)äjung ber ^erfo*
neu in ber ^irc^e ge^iirt, an bie red;t verftanbenc 23ergebung
ber ©ünben angefnüpft: fo ^aben wix pier bie gortfeäung ber
6()ri|n. Olniibe. ll. 21
§. 127.
föni'^Tt^ctt T^iict^Uit e^rtfit, ^tld)t mit ber ^u^wa^ feiner 3ün*
ger unb ben Ovbnungen für bie fünfttge ©emeinf^aft Begann. —
S3efte|>t ferner Ut pro^3^etif(|e ^^ättgfeit ß^rifti in feiner (Bilhp
barfteKung unb in feiner Süifforberung für ba^ Üid6) ©oticö:
fo ifi bie ^eilige (Schrift, fofern fie t|rer Slbfaffung unb Slufbe*
«?at;rung nad; al^ SBerf ber ^ird;e bie unmittelbarfle 33ergegen*
tvärtignng e^rifti if), flu^ baö feftj^e|enbe ^ihlüh feiner ^ro^^e^
tif4}en Sr^ätigfeit; ben 2)ienft am SBort aber fönncn mv nur
, al^ bie gortfejung berfelben anfe^n, ba anJt)enbenbc S!}?itbarftetlung
(J^rifti unb Stufforberung in feinem Flamen bie n)e[entli(|ett
Elemente bcffelben ftnb. ~ 3ft enbli^) ta^ tüefentlic^c beö ^o*
352^enpriefterii^en Slmte^ (i^xi^ii, mm man biefe Srptigfeit wog*
tid;ft tton bem ^ropl^etifc^en unb fiJnigli^en SImte fonbert, öor»'
jügtid) barin ju ftnben, ba^ er bie @emeinfd;aft ber 5[Renf(^en
mit ©Ott »ermittelt: fo tt^erben tvir feinen Slnftanb nehmen in
Mtiin ©aframenten mu 23ejie|)ung hierauf anjuerfennen; un^
gnjar fo ba0 bie STaufe ivegen i^re^ me^r fi;mboIif(^en S^araf?
terö jid; me^r aU SlbHIb ijer^dit, baö Slbenbma^t aber ivegen
feinet me^r realen ©e^alteö al^ gortfejung. — :^iefe ^n\amf
menj^eßung ergiebt jugleid), bap aUeö, tt)aö »refentli«^ 5ur ^^ä*
tigfcit a^xi^i gehört, ^ier fein Slbbilb unb feine gortfejung ftn*
bct; inbem aud; bie brei erfien tUn fo ber crt(>fenben 5i:^ätigfeit
angehören \m bie brei anbern ber »crfö^nenben. %\i6) «»erben
»vir in unferer cüangelifc^en Sluffaffnng be^ (J^rifient^umö ni^t^
aufzuzeigen ^ahn in ber d;rifilid;en ^irc^e, U)aö tt?ir in gleichen
3^ang mit biefen Jnftitutionen fteden möchten. 2Sietme|>r ttjotten
njir iveber bie Ueberlieferung neben hit @^rift ftelfen, no^ ben
2)icnft am SBort irgenb fpmbolifc^en .^anblungen unterorbnen;
n?eber bie ©aframente t>eroieIfd(tigen laffen, nod; burd) 2lnna|>me
magifd)er SBirfungen berfelben i^re SInatogie mit ben übrigen
fünften jerftijren; njeber burd; ^^ürbitten ber ^eiligen baö ©c*
bet im 9?amen (S^rifti bef4)ränfen, noc^ für baö 2lmt ber ©c^Iüf*
fet eine fpecieUe gleic^^iel ob einjetne ober coUegiatifc|)e ©tettoer»
tretung (Jljrijti gelten taffen.
323 §. 128.
55on tcv ^eiUcjctt @$vtft.
§. 128. T)a^ 5lttfel;en ter {;e{l{(jen (Schrift fann md)t ten
©laukn an (E\)x\^um tccjrüu^cn, üic(mcf)r mu^ tiefer f{f)Ott
Vcrau^^efe^t uferten um t>cr |)eitii3en ©cf)r{ft ein kfont)ereö
5(nfe^cn einjuvciiimen.
1. 2)ie ^olemifc^e eintcitunc^ t)ic[cö ©ajcö feeru^t Icbiglicf) 35s
borauf, ba^ ba6 tpivKti^ tc^auptct wirb, tvaö iuir ^fer in nh
rebe f^ctten; unb eö mag in bcr ^^at nod; mit ^änftger angc^
nommcn iverben, aU eö kiümmt k^auptet tt)irb, inbem alte
^e^rtnicler unb aUt Sßefenntnipfc^riften, tvef^e bic Se^rc «on ber
©c^rift aU ber Duette beö c()ri|l{ic^en ©tauknö voranftetten, eten
biefes kf^immt ju tegünftigcn fctjcinen. — ©ce^alb nun ift eö
nötljig ba^ ^ie"6ei jum ©runbe licgenbe 93li^»erjlänbni§ recl;t inö
?ici)t ju fejen. SBenn nämlic^ bcr ®\aüU an 3c[um ati5 ben
(S^rifl ober at^ ben (So^in ©otteö unb ben ^rlöfer ber ?0^enfcf)en
auf baö Slnfc^n ber ©cl;rift foK gcgriinbet jverben: fo fragt fic^,
auf tt)e(rf)e SBeife tritt man biefe^ 2lnfct;n 'begrünben, ba eö bo^
offenbar fo ge[ct)et>cn mu§, bap man ungläubigen ©emüt^ern
bie Ueberjeugung aufbringe, bamit fte auf biefem SSege aud; ju
bem ©tauben an ben (5rlöfer fommen. SSenn man nun feinen
anbern Sluögangspunft bat aU bie gemeine SScrnunft: fo müpte
junä(|f^ auö bto§en SSernunftegriinben ba^ götttid;e ?J(nfe^en ber
©d)rift erliefen werben fönnen; unb bagegen ift jweierl'ei ju er*
innern. Buerjl bap biefeö auf feben ^att einen fritifd}en unb
n?ifrenfd)a[t(id)en SSerftanbeegcbraud; vorauefcjt, beffen nid)t aUz
SSflcn\^m fä^ig finb; alfo fönnen aud) nur fo befähigte ben
©lauben auf urfprünglic^c unb äd)te Sfßeife überfommen, atte Sin*
bern Ratten i^n nur auö ber ^weiten ^anb unb nur auf ba^
5lnfe^n tjon ^enen ©ad)funbigcn. ^lun fönnen mx eine foI(^e
Slbftufung jwar annefjmen auc^ auf unferm ©tUit, »renn von
ber einfielt in bic ?e^rc unb »on S3curt^eilung ber )?erfd)iebcnen
21*
§. 128. 324
f^affungcn bevfeT6en bic 3f?cbc i% aUx für ben SBefTj beö cic^enttt^
feltg mac^enben ©tauBenö eine fol(i;c anjime^men, baö ftimmt
gar ntc^t mit ber @teid;^eit ber (S^rtf^en, ivelc^e btc eöangelifc^e
^irc^c auöfprici;t, imb ivürbe r>ie(me^r nac^ 5Irt ber römif^cn
^ird;e ben iaitn einen unkbingten ge^orfamen ©taukn an bie?
354j[enigen jumut^en, iDetcf)e attein ber ©rünbe be^ ©fauknö mä(|*
tig finb. 3)enn ba6 ^ed;t, baö n?ir aKen S^viften an baö QÖtU
Iicf)e SBort geben, unb ber ^ifer tntt w>il6)tm wix eö in Ieknbt:=
gern Umlanf ju erhalten fuc()en, kjie^t ftd; feine^wegeö barauf,
ba^ jeber [oüe ben 53en?eiö führen fönnen, ba§ biefe 5Büd;er eine
göttlt({)e Offenbarung enthalten, ^ttititin^, ivenn ftd; ein [ol^er
Seivei^ fii|)ren unb ber &\(iiiht ftdp ouf biefe 5lrt begrünben
liepe, mithin and; bei einem geiviffen @rabe »on ©eifiesbiibung
anbemonftrirt vrerben Unntc: fo fönnte er auf bicfem SBege and)
in folc^en fein, bie gar fein S3en)uptfein üon ^rlöfungsbebürftig^
hit ^aben, atfo auc^ unabhängig »on ^upe unb ©inneöänbe*
rung, unb n)äre alfo »ermöge biefer (^ntfle^ungöart nic^t ber
njatjre Icbenbigc (glaube. 9)iit|)in n^cire biefe bur^ S3eit)ei^ er^^
langte Ucberjeugung an unb für ftc^ »on feinem S^ujen; benn
fte fi^Iüge r>on felbft nid;t ju ber iva^ren ?eben^gemeiuf4)aft
mit (S^rifto aus: w>o fid; aber baö S3ebürfni^ ber (^rlöfung get^^
tenb mad;t; ba entfielt ber lebenbig ma4)enbe ©laube aui^ auö
einer foId;en ^unbe -oon (^^rifio, bie gar ni^t an bie neberjcu*
gung yon einer befonberen 23ef^affen^eit biefer 23ü(^er gebunben
ift, fonbern auf j'ebem anbern 3cugni^ »erbunben mit einer 5ln*
f4)auung ber gcifiigen SBirfungen (J^rifti mithin auc^ ouf ber
münbiid;en Ueberlieferung ru^en tonnte.
2. aUn fo ivcnig nun al^ ivir, tvo eö auf ben ©runb
beö ©laubenö anfommt, einen Unterfdjieb jtvifclien yerfdjiebenen
klaffen jugeben fönnen: eben fo tvenig aud; einen Unterf^ieb
5n)ifd)en tjerfc^iebenen Briten; fonbern er mup Ui un^ berfelbe
fein ivie ^ci ben erfreu ^^riften. 2ßo((te man nun fagen, Ui
biefcn ipöre er »on ben SIpoftetn on aUerbingö entftanben auö
325 §. 128.
t|>rcm ÖJtaukn an bic (5rf)vtft, nämtid; an tic alttejiamcntifcfje
unb bcfonbev^ an btc bann cnt^aftcncn äBeiffagungen üon (Ebvitlo :
fo tft jn bem iraö t^icrükr fd)on okn » ö^f^^Ö* ^ft, l?tcv nurjss
itod) binsiijufiijjen, baf} ivenn aucf) bic 5lpoftet gleid; ju Slnfanvj
t^re^ Söer^äUniffcö mit 3c[u 2 i^n aU ben ticjctcfinen , t)on mU
ä)tm bte ^ropbeten gcirciffagt, bie6 feinceivegcö fo fann »evftan:<
ben iverbcn, atiJ ot fte biird) baiJ ©tubium btcfer SBciffacjunc^en
iinb burd; SBcrgteidjung iljveß 3"^"»^^^^ "^i* ^<^»"/ »^"^ f"^^ ^"
3cfu fallen unb »on if>m ^övtcn, jum @(aukn an i^n tväven
gcbradjt »vcrben. 23ie(mc^r t)atte bcr nnmitted^avc Sinbrnff in
tt?rcn burc^ baö Sciignifj be^^ STäufevö vorbereiteten ©cmütbern
ben ©(aiibcn erivefft, unb jeneö ivar nur eine Huefage biefeö
©taubenö mit i^rem ©fauben an bie ^ro^^l;eten »erbunben. 2)en
nämlic^ien ©ang fdjiagen [ie aud; felbj^ ki t^rer 33evfünbii}ung
ein, inbem ftc ^uerfl auf bic ^^aten unb Dieben ^c\n jurüffgc*
^cnb i^ren ©tauben mittt;ei{cnb auöf^reri)en, unb bann bie V^'O-
^^ctifd)en 3eugniffe aU Söeftätigung anführen. Unb fo nnc i^r
©taube au^ ber eignen ^^rebigt (^(jrijli von fi'd) entftanbcn >var,
fo entftanb au6 iörer ^rebigt von i^m unb auö ber ^H-ebigt vie*
kr ?inbcrn ber ©(aubc in Slnbern. ©ofern nun bic neuteflamen=:
tifd^cn (Sd)riften eine foId;e auf unö gcfommene ^rebigt finb,
entfte^t ber ©taube aud) auö i^nen; aber feincsivegeö unter bcr
33ebingung baj} vorder eine bcfonberc l'e^re über biefe ©djriften,
aU feien (te aus befonbcrer götttid;er Offenbarung ober ^ingc:^
bung entftanben, müpte aufgeftcttt unb angenommen ivovben fein.
33ie(me^r ixuirbe er auf biefcfbe SBeife entftebcn fönncn, ivenn
nnö aud) nur fotdje 3e»Ö"ilTc übrig geblieben tvviren, von benen
miOn nid)t täugnen fönntc, ba§ fie neben ben )vcfent{id;en 3c"9*
niffen d^xifü von fid; felbfi unb neben ben urfprünglid;en ^rc*
bigten feiner o^i^iger bod; ^ugkid) im einjetnen mandjcö entljiet*
ten, waß mi^verftanben ivare ober unric^^tig aufgefaßt ober burd;
2Sertt)ed)fe(ungen be^ @ebäd)tniffc^ in ein unrid;tigeö i^ic^t gc:;
- > §. ik. Sufaj. * 30^. 1, 45.
§. 128. 326
m^tUt. — 25et>ürfen ivir atfo, um jum ©tauBcn ^u gctaitgett,
einer fot4>en Sc^re nic^t; unb |at eö niemals gelingen woUm,
t)ie Ungläubigen »ermitteljl einer foIc|)en Se^re jum ©laubcn ju
nöt^igen: fo folgt, ba§ tvic bic Slpojiet ben ©laukn fc^on ^aU
ten, el;c fie in einen öon bem ©tauben fetbft no^ ioerfci;iebenen
3uftanb famen, in tt?eld)em fte i^ren Slnt^eii an biefen 33üc^ertt
^eröor^ubringen t)ermod;ten, fo a\xä) bei unö ber ©laubc fci;ott
vorangehen mug, e^e iviv tuvö) bie i^efung biefer ©c^riften bar*
auf geführt tt)erben einen foW;en Swfifl"^ ^" Jt)etc^em fte gefd)rie*
ben njorben unb eine barauf gegrünbete S3efc^affen^eit biefer
33ü4)er anjune|)men, unb ba§ eine fot^e ?e^re immer nur ben
fc^on ©laubigen mxt> anne|)m(i^ gemault it^erben fönncn.
3. £)a^er ^aben wix Ui ber ganjen biö^erigen dntmU"
lung beö ©lauben^ nur biefen felbfi aU in einem ertöfungöbe*
bürftigen ©cmüt^, vermittet jl njet^er tunbc eö auc^ fei entf^an:«
ben, üorauögefejt, bie ©^rift aber nur atö benfetben ©tauben
ausfagenb einjetn angeführt; unb ^icr er|l ivirb von i^r befon?
berö in i^rer natürtid;en 33e5ie^ung jur d^rifttic^en ^irc^e ge^on*
bctt, unb bie grage über i^ren Unterfc^ieb von anbern 25üc^ern
in 23etra^;t gebogen. 2)emo^nerac^tet folt jene 9)tett;obC; ivet4)e
bie Se^ve von ber (Sd;rift voranftettt, gefc|)el)e eö nun in 5Befennt:=
ni§fd;riften ober in Ce^rbüc^ern, nid)t fd;(ed;t^in getabett wjerben,
mnn man nur unter bem (grnjeifen ber Se^rfd^e au^ ber ©d|rift
nid)tö anbera verfielt at^ bie ^^ac^weifung, bag ein fo betcgtcr
©aj ein ä6)U^ unb urfprüngtid;eö Stement d)rifttid)er grömmig*
Uit auöfage; unb wenn nur geprige 33orfic^t angeivenbet n)irb,
bamit cö ni^t fd)cine, eine ?e^rc fotte beö^atb sum (^^riflentfjum
get)ören, mii fie in ber «Schrift enthalten ift, ba fie boc^ viel*
me^r nur beöljatb in ber ©d;rift ent^atten ift, mü fte jum Q.\)xi*
ftenttjum gehört, begnügen ivir uns mit j;enem, fo UziU a\x^
bie bogmatifd^e ST^eoIogie nur ein Slggregat von einjetnen ©äjen,
Säuberen innerer ßufammen^ang ni^t inö ^id)t geftettt n?irb. 3^r
S3erpttnip jum gemeinen ©tauben ber lirc^c i^ bann entiveber
327 §. 128.
nur ba ift, wo bic gäbi^fcit ift, bie ©öttlidjfeit ber <B(i)xi\t ju
bcircii'en, aUc nic^t fo a^cit n)iiTenfd)aft(td) ©cbübeteu aber nur
auf Sditoritüt gfaubcn, unb ii(fo bie gvömmigfcit von ber äöif:^
fenfc^aft.auöge^t unb abljdngt; ober inmiefeni bie Caten |id; loö^
reiben unb ilprcn ©lauten auf bie örfa^rung gvünben unb ftc§
ber ^ebenbigfeit berfelben erfreuen, ivirb bic tüiffenfcIpaftHdje Dar^^
I ftellung ehvae für bie fircl;(id;e @emcinf(I;aft nujlofcö unb leercö.
2)arum itjar eö für biefe 2)arj^eüung \)on Söidjtigfcit, bie tüa^re
Slbjtteffung berfelben aufjufaffen unab^cingig »on ber ©djrift,
unb ber ^e^re von biefer crfi ^ier i^rcn £)rt anju»veifcn, wo
nunmehr baö eigentfjümlic^e Slnfe^n berfelben in ber 23ejic^ung
beö fic^ felbfi gleid^en auf baö SSanbcIbarc unb in bem rcc^jtcn
3ufanimen^ang mit bcn anbern tt)efentic^en (Elementen ber ^ir4)e
^um flaren 23eivu§tfein fommen fann.
^" §. 129. ^te |)ct(t(5en (Schriften beö neuen ^unte^ fint>
auf ter einen (Seite baö erfle ©lieb in ber feitbem fortlau:^
fenben D?eif;e atler I)arjlcKunßen beö 4>i'^l^^i<i;cn @faukn6;
auf ber anberen (Bdtt. finb (le bie O^orm für aße folgenben
:2)ar|!ettungen.
vtr 1. 2)flp bic ^eiligen ©c^riftcn ba^ crftc ©lieb finb in ber
■angegebenen dUi^t fejt üorauö, ba§ bie fofgenben ©lieber bcin
er^en gleichartig ftnb, unb bieö gilt fon?o( bie ^^orm alö ben ©e^
^alt. 5;f?ei(t man bie ncuteftamentifd)en (2d)riften geivö^nlid; in
@cfc^id)tebüd)er unb ^e^rbüd;er : fo ifl tici^ nur in fofern eigent*
lic^ richtig, olö man fie nid;t nacf) bcm »or^errfd)enben ^n^aU,
fonbern nad; ber äußeren gorm trennt. 2!enn in ben ©cfdjtdjtö*
büd;ern hiittn bie Se^rreben ß^rifti unb ber Slpoftel einen fel^rjjg
bebeutenben S^eil; unb bie 33riefc ber Slpof^cl finb mit ivenigen
Slu^na^men nur infofern »erftcinblic^, aU fie entiveber gefd)id;t(id)e
ßtemente gerabeju enthalten, ober a(ö »vir unö gcf(^id;tlid;c 3Jer«
§. 129.
^cittntffe au^ t^itcn conftruiren fönncn. 53c^attcn wir nun bicfc
(5intt)ei(ung bei, ober legen wiv |te kt ©eite, unb öd)tcn me^r
auf bte j^orm ber einjelnen ^femente in biefen S3üc|)ern; immer
it)erben a>ir fagen muffen, ba§ atfeö, n^aö |tc^ ciU 2)arfiel(ung
d;rtftttd)er grömmtßfett burd) bic ©iprac^e in bcn fpätcren ^tittn.
bcv d)riftftc!^en ^irc^e gettenb gemacf)t ^ai^ ftd; innerhalb bevfelben
uvfprünglidjen formen hm^t, ober ftc^ als erlmttevnbe SBegtei-
tung an fte anf4)Ite§t. ®enn au6) bic rctigiöfc 2)id;tfunfl in ber
allein jva^r^aft fird)Iid)en I^rifc^en gorm ^at f^on i^ren ^eim
im neuen Stefiament; unb auf ber anbern @eite finb atte erfld*
renben unb fi;flematifd)en SSerfe, it)eTd)e aU ©arfteHungen (^rifl*
Iid)er ^römmigfeit tt.>eniger Uvfprüngtic^feit unb ©elBflänbigfeit
^aben, nur <!P)ü(f9mitte( für jene urfprüngtid;en (Svjeugniffe unb
3ufammenfteKungen au€ benfetben. — 2öaö aber ben ®ef)o(t
anlangt: fo ijl auc^ ^ier junäd;jl bie allgemeine 3?egel ansuiven:*
ben, bap in jeber ®emeinfd;aft febcö einjetnc fic^ nur in bem
^}aa^ geltenb mad;t, aU e^ ben ©emeingeifl auöfpric^t %n6)
1)\cxin iverben >vir alfo a\k^ biefer ?(rt/ ivai neben ben |>ei{igen
(Sd)riften noc^ fortnnvfenb bef^e^t, aU i^nen gleichartig anfeljen
muffen, waö aber nidjt no(| fortivirft, ba^ fönnen if ir auc^ ni^it
in ber SWei^e na(i)tt?eifen.
2. @oü ft^ aber in ber gefdjic^tlic^en ^-ntit^ifffung ber
t^rifttic^en ^ird;e bic (Jrlöfung immer me|)r jeittid; vernjirflid^en,
mitl;in aud; ber I;eiHge ©eifl baö ©anje immer öoKfommncr
359burd;bringen: fo fd;eint ivieberum nid}t, ba§ ba^ erjic ©lieb bic*
fer ober einer anbcren 9?ei^c jugleid) 91orm für attc folgcnben
fein fann; ttJcnn bod) in einer fotc^en (?nt)Diff(ung jebe^ fpätere
»oWfommner fein foK at^ fein frü^erce. t)iti ^ai au&i feine
9?id;tigfeit, aber nur n^enn man j»rei ganje ^Diomente jeben in
feiner 3Sot(ftänbigfeit jufammenfteHt. :©enn betrad;ten wix bie
d;riftfid)c ^'irc^c ivä^rcnb be^ apoftofifdjcn 3eitalterö at^ ^in^eit :
fo fann an^ ntc^t bie ©cfammt^eit i^rer ©ebanfenerjeugung bic
!Rovm für bie ber fpätercn 3citattcr abgeben. Senn Ui ber natür^^
320 §. 129.
fff^emelfc fc^r ungleichen 23cvt^citung bcö gött(td)en ©cij^cö tn
tcrfetben, unt ba nnc^ ntdjt 3ebcr nnr nad; fcem 93Jaa9 feiner
J'beilnaOmc nn biefcm ©cmcinncift ^vot>ucti\) wav in vefigiöfeu
93j>rftfnungen, fonnten tamalö am teid)tcfiui, n)ei( nod) jiibi)'rf)c
unb |)etbntf^c 5lnftd)tcn unb 9}carimcn eingcivuvjett »vaten, unb
bcr SBiberfprud) bcrfclkn gegen bcn djrijKidjcn ©cift erft nKmci^»
tig ancrfannt n.^evbcn fonnte, veligiöfe 3:)arftelhtngen entjtc^en,
»»etdie genau genonnncn mc^r loom djritl(id)en afjtcirteö 3»tcns
t^um ober .^eibcnt^um aU nja^reö (S^rtftentljum Jvaren, mithin
alö (fcriftfic^c bctrnd)tct im ^ödjften 0vabc unrein, tiefem un^
\)ot(fomnienf^en g(eid;5citig akr »varen bie üerfiinbigenbcn T)av^''U
hingen ber unnuücll'aren ®d)üter (5^rifti, f?ei bencn bie ©t"
fa^r eineö uuiviiTcntfid^en rcrunreinigenbcn (5influf[e6 tfircr frü^c*
rcn )iübifdien ^cn!* unb l^ebenöformen auf bie ^arfleüung beö
(^riftlid)en in ^Bort unb St^at, in bem ?)?iaa§ alö fie ß^rifio
nat)e geflanben batten, abgen^el^rt irnrbe burd; bcn reinigenben
(Hinflug bcr (ebenbigcn Erinnerung an bcn ganjen (J^riilu^.
2)enn baburd; mn^'tc ftd) i^ncn in a((em, Jvnö ftd; ju einer foU
c^en ^(ar(;cit bce 23c»vu9tfeinö enüviffefte, ivic fie bcr 3)arftct*
lung burc^ bie 9?ebc vorangetjcn mup, jeber SBibcrfprud) gegen
ben ®etft beö ^ebenö unb ber ^e^re d^rifti fogteid; entbeffen.
©teö gtft mithin 5unäd)ft r>on i^ren (Jrjäblungen ber 9?eben unb
Staaten E^rifti fetbft, biird) ircld^c basjcnigc fcflgeftetft antrbe, •
a^ad ben affgemeinftcn reinigenben ©influf) ausüben fcUte. 2)ann
aber oud) gi(t e6 norjügtid) von atlem, rra6 bie Slpoftet für d)vi^<
iiii)t ©cmeinben febrtcn unb anorbncten, ireit fte ba in (Ebrifiisw)
9?amen tjanbctten; n?ien?ot and) wo fie mc^r nur aU (Jinjetnc
auftraten, bod; and; ^ci>n feine (Jrgänjung nic^t nur fonbern
auä) feine ßorrection fanb an einem Stnbern ». @o ftanb affo
in bem apo|>olifd;cn 3eit«Itcr baö üoKfornmenfie unb unv»ottfom:^
mcnj^e alö fanonifd)eö unb Q'pofri)p^ifd)Cö neben cinan*
ber, beibc SBi^rter in bem ©inn genommen, ber fid) auö ber
in.-n tili! (j-j ■
' a^gf. @af. 2, 11 flgb.
$. 129. 330
Btet;ert3en (Erörterung eröie'6t, ofö jitJet (^rtreme njcTd;c tn feinem
fpäteren ^titalUx auf bte gteid;c SBetfe tvieberfommen fönuen.
Denn bie fircl;(trf)en Darfteffungen muffen fi'c^ »on beut opofrp^
:pT;ifc|en immer me|)r entfernen, weit,, ter Sinflu^ fremdartiger
religiöfer (Sfemente auf bte ^ird;e, Jrienjol i^r im einzelnen immer
noc^ neue ^()ei(e an^ bem ©eBiet bcö 3"^^»^^"'«^ ^uwac^fen,
boc^ in bemfelten ^laa^ ahiimmt, aU ber gröpte X^ül ber
(^^riften fd)on im ©(|)oo§ ber Ä'ircl)e geboren unb erlogen tt)irb.
^Dagegen fonnte aber auct; bie Äircljc feitbem baö fanonifc|e
nid;t mepr erreicf)en, ttJeit bie lebenbige 2lnfd;auung (I^rifti nic^t
me^r auf biefeibe Söeife unmittelbar, fonbern nur auö jenen
(Schriften entnommen alfo »on it;nen abhängig, alte verunreinig
genben ^inpffe abnje^rcn fann. 9?e^men n?ir ba^er beibeö ju^
fammen, fanonifc^eö unb apofr^p^ifdjeö, fo fte^t a\id) baö a^o*
i^otifd;e 3eitatter unter ber attgemeinen Siegel, benn bie Slöirffam*
feit beö fanonifd^en crfd;eint getviffer unb fein Sinflu^ »erbreite^
ter, Juenn baö av^ofri;p^ifd)e an^ an ben ©renken ber ^'ird;e ft(|
verliert, unb fo ifl im ©anjen häxnd)ttt bie fpätere :Darjiettung
aud; bie »oKfommnere. tlf^eljmen lüir bagegen baö fanonifc^c für
jTc^: fo tragt biefeö eine normale Söiirbe für atte ^ziUn in ft(^.
2Bir f4)reiben biefe nid)t aikn ^^eitcn unferer Seifigen @d;riftett
0teid;mä^ig ju, fonbern nur in bem WUa^ aU bie SBerfaffer fid;
861 in bem tUn befd;riebenen Suflanbe befanben, fo ba^ gelegentlichen
Sleuferungen unb blopen ^^ebengebanfen nid;t berfelbc ©rab
»on 9?ormaIität ^ufommt, ivie bem ioaö ^um jebeömatigcn
:..• J^auptgegenftanbe gel;ört. 2ßir verfte^en fie andi) nid;t fo,
aU ob atte fpätere DarpeKung gleid;mci0ig mü^te auö bem ^a^
nort abgeleitet iverben, unb in i^m fc^on bem ^eime nad^ cnt*
Ratten fein. Denn feitbem ber ©etft auögegoffen ift auf atteö
gleifd;, ift aud; fein B^itatter o^nc eine eigentl;iimti(^e Urfprüng*
liö)hit d;rift{ic|)er ©ebanfen. Slber auf ber einen <StiU barf al*
leö nur in fofern für ein reineö (5rjeugni§ be^ d)rift(i(^en ©eijleö
angefc^en iverben, a(6 fid; nac^weifen läpt, baß eö mit jenen
urfprüng(id;en (gr^eugniffen in Uebereinftimmung fle^tj unb auf
331 $. 12».
"ibcv autern Seile foiiimt feinem fpätercn Sr^cu(jni^ ein gteic^cß
!• Slnfe^n ju toic jenen urfprüngticl)cn (5d)riftcn, tecnn eö barauf
' anfommt für bic ß^ri|1(id)feit einer 3)arfleüung ©ett>ä^r ju tei=«
t flen unb unc^riftlidjeo fennt(id) jn niad)cn.
§. 130. (Jrjlcr Sejrfaj. ^ie ein^etnett 53üd)er beö
I neuen S^cjiamcnteö fint» »on bcm ^. @eijl eingcgeBen, unb
jtic ©ammlung berfelbcn ijl unter ter Seitung be^ ^. @ei^
ifleö entjlanben.
Conf. Helv. I. (p. 94.) Scriptura canonica, verbum Dei Spiritu s.
tratlita et . . mundo proposita etc. — Conf. Gall. V. (p. 111.)
Credimus Terbum bis libris comprehensiim ab iino Deo esse pröfe-
ctuin. — Conf. Scot. XVIII. p. 159. Spiritus dei per quem S.
scripturae litteris sunt uiandatae. — Conf. Belg. lil. p. 171.
Confiteuiur sanctos Dei vires divino afflatos spiritu locutos esse.
Postea vero Deus . . servis suis inanda\it, ut sua illa oracula
scriptis consignarent. — Decl. Thor. p. 411. Profiteinur . . nos
ampiecti sacras canonicas . . scripturas . . instinctu spiritus s. pri-
niitus scriptas etc.
1. Dem fivc^lic^en Slu^bruff t>er Eingebung im aKgemei^;
nen eine genaue Umgrenzung ju gekn, ifi nic^t hid)t, unb ivirsea
tvüüen i)or ber fpecieUen 23e^anb(ung bev Sa(^e ^ier über baö
2ßort nur folgenbeö vtor(äuftg kmerfen. :iDer Slusbruff -i^eö-
nvevaog, ber t)on ben aUteftamentifcl)en 8d;riften ^ gekauert
ivirb, unb biefem Spradigekaud; gefd;id)t(id) n)0l am beftimmtc^
ften jum ©runbe liegt, füljrt aKcrbings fc^r leicht barauf, fic^
ein 33er^d(tni^ bee ^eiligen ©eiflc^ ju bem «S^reikr ju benfen,
tt)eid;ei^ fid; auf biefen ?lct kfonberö kjie^t unb au§erbem nid)t '
tefte^t. äßeniger mit biefer S^eknicorPeKung k^aftet ifi ber Stuö:»
bruff vTco Trvevfuiiog ctyiov (ftQontvoi '. 2)enn ^ier ift bie
Slu^Iegung, ba^ fte fdion immer getriekn ivarcn, unb in biefem
:.} 2 Jim. 3, 16. » 2 ^ctr. \, 21.
§. 130. 332
3uftanbe bann auct) vebeten unb fc^viekn, an unb für ftd) tUn
fo naturUrf), aU bie ba^ fte evfl jum 9?eben unb (54)re{kn ge*
tviekn iruvben. 5)a nun ber ftr^(ic|)c Sdtsbruff nic^t genau
fd)riftmäf5tg unb baki UMiä) ift: fo ivivb eö nöt^tg fein, i^n
burd; SSejie^ung auf üev^ranbtc Slusbrüffe ju befiimmen, ivelc^e
öud; eine 3U't tejeidjnen, ivie man ju SSorfteKungen fommt.
v^ier fte^t nun auf bev einen iBiitt baö eingegebene mit bem er*
lernten gegenükr bem evfonnencn, Jvie bem ganj auö ber eignen
©etbfit^ätigfeit Ijeworgegangenen baö lüorauf eine frcmbe (Hinflug
gehabt; auf ber anbern (Seite ift irieber baö eingegebene bem er*
lernten entgegengefejt, tnbem biefcö abgeleitet ift au^ einem »on
oufen mitget^eiften, jene^ a'6er aU ^in für Stnbere urfprüngtidje^,
nur yon einer innerlichen 9}?iftl;eifung abhängig ^erijorgc^t. 2)0:*
|)cr bie 2)arjtcl(ung be^ erlernten ftd; beliebig bem medjanifcfteu
annähern barf, in bem J^ervortreten beö eingegebenen aber fi^
bie gnnje grei^eit ber eignen ^robuctiöität ju Si:age legen fann.
— 2)ie allgemeine ©ewo^n^eit aber, bie ^eilige ©(^rift au^) bie
Offenbarung ju nennen, üerurfadjt, bap beibe Segriffe nid)t fei*
363 ten »erivcd;fett iverben, ivaö nid;t o^ne 33erit)irrung abgeben
fann. ®enn ivenn man i)k^ fo oerfte^t, aU fei ben '^eiligen
©(^riftftettern , inbem fte ani Eingebung fd;rieben, ber ^n^aU
gott(id;ern)eife befonberö funb gemad)t: fo ift bie^ eine ganj un*
begrünbctc 23e^auptung, mag man nun me^r auf ben 5^lct ber
Slbfaffung eineö Seifigen S3ud)eö felbft ober mel;r auf bie ipr yor*
onge^enbe unb jum ©runbe (iegenbe ©ebanfcnerregung fef)en.
Söeit nämTi^ aiUß wa^ fie leieren auf (5()riftum jurüffgcfu'^rt
ivirb: fo m«§ aucf) in (J^rifto felbjt bie urfprüngtic^ gottIid)C
^unbmadjung aKe^ in ben ^"eiligen @d)riften enthaltenen fein,
feineön^ege^ aber ^ereinjett na^ ber SSeife ber (Eingebung, fon==
bem (Sine unt^eilbare, auö ber ft'c^ aKe^ einzelne organifd; ent*
tt)i{fett. 2)a$ 9?eben unb ©(^reiben ber üom @eifi getriebenen
Slpoftet ttjar alfo aud) nur ün SRitt^eitcn auö ber gijtttid;en £)f*
fenbarung in (i^vi^o. — SBenn aber nun unfer ©aj nid;t nur
baö Slbfaffen ber einzelnen Süd;er, fonbern auct) bie 3"fömmen'
9S3I §. 130.
'ttitg tevfelben, um tcn ncittefiamcnti[ci)en Slanon ju bilben,
'fcem ^eilige« @ei|lc jufcl)vei(^t, unb ftd; für tiejcö tejtere eineö
antcvn 5liiöbvuffi^ kbicnt: fo krutjt tiefe Untevf4)cibung junac^fl
baraitf, ba^ tviv bie älbfviffunß cineö 23iid)ö alö einen SSiUenö^
act eineö (Jinjelnen anfeben, bie 3i^f^i"i"cn(lettitng bcö ^onon
aber ifl baö Svgebnip eine;^ »ielfeitigen 3i'f^'^^"f"^^^f^"^ ^"^
©cgcneinanberanvfenö in ber ^ircl;e, fo ba^ nid)t at(eö tvaö baju
mitgeanvft ^at, auf gleidnnd^nge Söeife bem p. Öeift fann jugc*
fdjricbcn njevben. d'^ mx'o okr md)t allgemein jebem biefer hü*
ben Sluebrüffe berfelbe äöert^ beigelegt ivie ^ier, fonbern Einige
»vollen \id) and) für bie Slbfaffung nur mit einer leitenben Xi)ä'
tigfeit beö ©eifleö begnügen, Slnbere auc^ bie Ui ber ßuf^ni»^^"'
fteKung U^ jur Eingebung fteigern.
Vi:
2. ®e^en ivir auf ben 33egrift beö ^. ©eifteö al^ Gemein*
geifl ber (i;rifiHcI;en Äircl;e jurüff, ba^er auc^ aU Oneüe aller
©eifte^gaben unb guten Sßerfe: [o i)t auct; alfe @ebanfener5eu*364
gung, fofern fie bem dltid) ©ottes angehört, auf il;n surüffjufü^*
reu unb atfo »on i^m eingegeben, X)k bc<3 apoj^oIifcl;en ^dtaU
terö aber [o, bap fie bie beiben (Segenfäje bes apofri)p^if4)en unb
fanonifc^en in [\d) fd)Iie|]t, fo ba§ in jenem nur bie einzelnen
©puren yon 3uf'^'^'we"^^ing i"it bem ^rift(icf)en ©efammtfeben
»on it)m ^erftammen, in biefem feine 2J3trffamfeit nur burcf) baö
3nbivibuum nä^er beftimmt iinrb, fafi o^nc burd; baffetbe ge^
fd^wäd^t ober altcrirt ju fein, fo i'eboc^, ba§ in feinem ßinjel:^
nen ber Unterfd)ieb von (i^rifto ganj aufgehoben ifl, 3ft nun
ber iUnon jtrifd;en biefen beiben burd; aUmä^lige Uebergänge
ausgefüllt, fo iinrb biefe SBirffamfeit bee @ci{it^ am »otifommen?
ften fein unb am meifien jufammengebrängt in bem von ^etruö
ouc^ mit 3"f^i'"»^un9 ^^^ ganzen ©emeine ^ befonberö auiJgc?
91p. ©efd). 1, 21 flgt-; »3f- 3cl)- 15, 27. — Ü&tm f<i\xlü4 biefem
Greife nict)t angeijört; iinb bie Äirc^e ifyn tod) aud) in SSc^ug auf bie
(ringebung nie Iiinter ben anbcrn ^3(po|lc(n iurütfgefcjt \)at: fo erfennt
§. 130. 334
jeic^netcit ^rctfe bercr, ttc mit d^rifto Mt »om Einfang fetnc^
öffentlichen Sckn^ an gen^antelt n)oren. 2)enn m btefer apojlo^
lif(|)en klaffe, tt)ie man fte nennen barf, n^urben bie ßinjelnen
einanber fo gleich gesotten, ba^ o^ne ©eJriffenö^erlejung bie 3abt
ber urfprünglic^en Slpoftet au^ t^nen burrf) baö Mo§e ^ooö eiv
gänjt tt)erben fcnnte, tnbem bie ^e^aiT!id)fett fon)0^t bie 3?cin«
i^eit i^re^ ^iferö aU bie SBoUfiänbigfeit i(;rev Sluffaffung yevMrgte.
9?iemanb akr ivirb auä) in biefem Greife ben bebeutenben Unter*
f4)ieb »erfennen 5\\)i[(i)en folgen 9)?omenten, >velc|)e nur jum ^rt*
xiaikUn ber (iinjelnen gehörten, unb fotcfien bie in ber Leitung
ber d;riftli4)en Slngetegen^eiten »ern)enbet ivurben; benn in ben
crimen »wirb aud; Bei ben 5tpofte(n ta^ menfc^li^e am tei^teflen
865 hervorgetreten fein, n)ogegen in ben (ejten ber 2Bitte, ben @eiji
beö ©anjen au0f4)(iepcnb tvalten jit lafTen, iveit entfc^iebener
fein mupte, unb baf)er \x>ai> in biefen gerebet unb getrau n)urbc^
tn einem it>cit ^rengeren unb beftimmteren ©inn eingegekn ge*
nannt njerben fann. ^Dagegen ivürbc man bie öin|>eit beö Cc-
benö biefer apoftoIifd;en ?0?änner auf bie abcnt^euerli(f)i^c SBeife
jerftören, n^enn man, um t)k Eingebung ber :^eiligen @(^rift
red;t »or^ügti^ ^erau^ju^eben, be|>aupten ivoKte, fte n^ären in
anbern S:'^ei(en i^reö apoftoIifcl;en SlmtesS n^eniger von bem |>.
©eift befeett unb getrieben Jt)orben, at^ in ben Slften beö ©d;rei*
benö, unb wieberum itjeniger in ber Slbfaffung foId;er au^ ben
2)ienj^ ber ©emeinen betveffenben (Schriften, m\ö)t nic^t vorder
beftimmt tvaren in ben Äanon aufgenommen ju njerben, unb
eben fo au^ ouögejeidjnet me^r 'i^d ben^enigen öffentlidjen ^eben
ober Streuen »on 9?eben, n?etd)e ^ernad; in ber Slpoftelgefc^ic^te
aufbeiva^rt trorben finb, aU hä aKen übrigen; unb mit ober
o^ne i^r Söiffen fei biefer Unterfdjieb barin begriinbet, bap biefe
hieben unb Schriften bcftimmt iraren, auper i^xtx unmittelbaren
Slbjnjeffung fic^ auc^ auf alle fünftigen S^ikn su begießen. ^iU
fie i^m biefclben Sorjiige ju, wenn n fit and) gewifTcrraa^cii auf an/
terera üJöege erworben ^at.
335 §. 130.
^n x^' bic etgcntpmftdjc opo|iottfcl;c ^ingcBuitg nid)t ctivad ben
ncutefianient{[(f)ert 23ü(f)crn auöfd)(ie^enb sufommenbeio ; fonberit
tiefe ^articipirt nur bavan, unb bte (Eingebung in bicfem engeren
6inn, Jinc fie burc^ bte 9ieinl;eit unb 33oUj^änbigfcit ber a)?o^f>^
Kfc^cn SluffaiJung beö (2^riflenf^um$$ kbingt i^, erftrefft ftd) auc^
fo tt)cit ofö bte »on biefcr auögebenbe amttidje a^ofiotifc^e SBirf^
fflmfeit. — 33e{ra^tet man nun bte ßitngeOung ber Sdjrift in
biefem 3ufö"^n^f"^flng öIö einen kfonberen 3:bci( be^ ii6er^aupt
ouö ber Eingebung geführten apofio(i[d;en ^Imt^kUni: fo tmrb
man fc^njerlirf) baju fommen, atte bie fc^njierigen ?^ragen über
tk 2lu6be|inung ber ©ngef^ung auf^uwerfeii, bie fo tange auf
eine Sßeife bcanttvortet ivorben ft'nb, n^oburd; ber ©egcnftanb auö
bcm ®thkt ber erfa^rungömci^igen 33eurtl)eifung ganj ^inauj^ge^aee
vüfft it)irb. 5^ur eine ganj tobte fd;oIaftifirenbe %n\iä)t fann
cntttjeber an bein 233ege »on bein erften 3inpu(ö jum ©^reikn
fciö sunt gefd;rieben ba fle^enben 233ort trgenbnjo eine kf^immte
©renje sieben, ober aud; baö U\k in feiner 3(eu§erli4)feit für
fi(^ aU ein ibefonbereö ^rjeugni^ ber (Eingebung barfteüen tvotten.
2)er natürlid;e f onon ijt ^ier bie Slnalogie ntif ber ?e|)re von
ber ^erfon ß^rifti, trenn bayon ausgegangen tt)irb, bap in beut
SerufSfeten ber Slpoftel bie äßirffamfeit beö in ber £ird;e t\>ah
tenbcn ©emeingeijleö in i^rer ©efainmt^eit jener )3erfonbi(benben
SSereinigung beS göttlidjen Sßcfenö mit ber tnenfd;tid;en ^f^atur,
njefc^e bie ^erfon (E^rifti conftituirt ^at, fo na^c gefommen ift,
aU gebac^t iverben fann, o^ne ben fpeciftfi^en Unterfd;ieb stt)i«
fc^en kiben a3ereinigungön?eifen aufsut)elben; uitb bap nur nac^
biefer 5)?aafgak in jenen apoflolifc^en Slften baö 5leu§ere jum.
X^üi eines anberen UrfprungS fein fann aU »on beut inneren
^er, ju beffen DarjleKung eö fcefiimmt ifl. Sic äJereinigung ber
^rage, ob bie ^eiligen S3ü^er ber göttti^eu ©ngebung liegen
eine öon ben aUgemein gettenben Siegeln abn)eid)enbe ^ermeneu*
tifc^e unb fritifc^e Se^anbtung erforbern, \)erPe^t fid; von biefen
SSorauöfesungen ouö o^ne «jeiteree; unb |>ierauö erlebigen jtc^
ottc anbern (Sc^npierigfeiten »on feltjl.
§. 130. 336
3. SÖSirb auf bt'efc SSeife bie ©ingeBting ber ©4>rtft jurüff^
geführt ouf Im ßinflup beö ^eiligen ©etf^eö in tte apoftoUfc^c
Slmtöt^ätigfeit: fo fann e^ leid)! bas$ Slnfe^en geivinnen, aU fei
btc^ nur eine S3eftimmung füv bie Se^vMd;ei' unb tiic^t ekn fo
aud; für bie ®efd;id)töl)üd)ev, inbem hierbei gav nid;t »ou eigenen
©ebanfen, njetd^e mitget^eitt nserben foKen bie 9^ebe ift, fonbevn
alieö nur bavauf anfornnU getreue Erinnerungen aud; jiveffma^ig
jufammen ju fteKen unb ju fonbern. SUlein auf ber einen (Seite
ivenn bie ©ebanfen ber 2l:poflet bod; nur (^ntnjifftungen ber
3ü7 3teu^erungen (S^rijii fein burften, biefe akr nur in il;rem jebeö=
maiigeu 3itfßwnien^ang, mc fie burd) bie Umjiänbe |>er£eigefü^rt
ivurben, \)oUfommen x)erflanben iverben fonuten, ba ja bie 9?e=
ben(i^rifti gropent{;ei(ö aud; gelegentlich ii?aren: fo erfc^eint eine
reine unb tioUftänbige 2lii Raffung ber Ceknömomentc (J^rifti alö eine
not|)tvenbige ^ebingung für bie gcfammte apofioIifd;e Slmtöt^ätig*
feit. Unb ba jugteid; hin ^Joment beö öffent(id)en Menö (J^rijii
ganj al^gefonbert «on kleknber unb kle^renber 9?ebe gebad;t
»Verben fann, 5uglei4> al^er aud) alk feine i^anblungen ©elbft*
barfiettungen ivaren unb aU fo(4>c fruc^tBar für bie 35erfünbi?
gung be^ 9?eid;eö ©otteö burd; i^n, biefe ?[)?omente akr auf baö
»crfd;iebenfte aufgefaßt n^erbcu fonnten, fo iva^r von (Einigen, ba^
ber natürli^ie Einbruff i^nen aud; ju einem Element ber Slnerfen*
nung ber götttid;en SSürbe E(;rijli gebei^cn mupte, fo yerfeprt
von Slnbern, ba^ er ftcl) ju einem apüfvi;^^ifd)en 3errklb umge*
fialtcte, ober gar aU ein ^tmi^ gegen bie mef|tanif4)e SSürbe E^rijit
geBraud)t n^erben fonnte: fo ftnben wir natürlid) bie rid;tigfie anö)
fd;ou in einem gewiffen @inn bem gött(id;en @eift kijulegenbe
Sluffaffung ber ?eknömomente E^rifti in bemfelkn Greife berer,
t>it bem öfenttic^en ?ckn E^rifti von Slnfang an mit bem tva^^
fenben SSertrauen folgten, in i^m ben SSer^ei^enen gefunben ju
^akn, fo ba^ in bemfelkn Greife i>ii rid;tigc Sluffaffung Efjrijii
unb biß richtige gortentnjiffiung feiner Setire unb feiner SSorf^rif*
ten unjertrcnntic^ jufammengepren. 2)emnä4)ft akr war eö
au^ bemfetkn ©runbe eine für Ut ganje tirc^e '^H}\i kbeutenbe
337 §. 130.
:2lufgate, bte ric^Hgcn ^rtimerungcn auö bem ?eBen d^xi^i jic^er
I ju fteUen nad) 9)?aaf5(jak un'e jebev ?D?omcnt mit ber S(n[(|auung
iHMi bem 5{eirf)e ©otte^ bitvd; ßbrifium sufnmmcn^ing; unb ba^cr
müiTen wix aud; baö @cbäd)tnt^' im ^ienft bie[eö nUöemeinen apo-
ftclifd;en 3weffesJ unter bem (Jinflu^ U^ kiügen ©eif^eö ftebenbscs
teufen, unb fönnen einen Unter[d;ieb in biefev ^{nfid)t jivifd;en
, bem apüftotifc^cn Sebren unb bem e\?angelifti[d)en (Jvjäljten ni^t an*
neljmen, wie mx benn aud) bie Slpoftet felbft erjätjlenb finben münb;:
\\ä) unb f^riftlid). 2)enn wenn aud) baö Se^ren tuMi kftimmten
2Imt^öer^attni)Tcn , mittjin yon ber 23erufetbätigfeit im engeren
@inn aui^ge^t: fo kgriinbete fid; bod^ auc^ baö @r jagten in ei=^
wem baö ©anje ber ^trd)e umfalfenben gemeinnüsigen ©efirckn,
olfo in ber 33eruföt^citigfeit im weiteren Sinn; unb es fommt
auf bie ^ntfcfieibung ber grage, ob baö eyangetiftifc^c ©rjäfjictt
ein befonbere^ ber Qpofto(ifd;en 23erfünbigung bei ober unterge=^
OTbneteö ^ird)enamt gewefen ober nid;t, gar nid;t an. 2)a^
SBiebergeben ber Erinnerung aber ift auf feinen ^att münb*
\i6) iUn fo wenig a(ö fd;rift(id) X'^on :^ijlorifd)er Ciompofttion
ganj ju trennen, wenn wir aud; nur an bie Erjä^fung einer
einzelnen 3:l)atfad)e benfen; unb baö ^ej^reben ben (Jrtöfer barin
ganj fo erfc^einen ju mad)en, mt er wirf(id) war, \\t ebenfaüö
baö SSer! be^ ©eifteö ber SBa^r^eit, unb nur fofern fie biefe^
war fann eine foId;e drjä^Iung in ber beiligen S^rift einen ^faj
einnebmen. 2)enfen wir un^ auf ber anbcrn <Bdtc bie 5)iitt^ei=
lung folcber einzelnen Erjäblungen afö baö urfprünglid)e, unb |)er*
naä) ba? 3"f<^J^"^^"tragen berfelben ju folgen ©anjen, mt unfrc
brei (St»angelien finb: fo mu§ auc^ bie 5}?ögtid)feit jugegeben-
werben, baf eben fowot einer nur bas$ fetbft erlebte in einem
gewiffen 3uf«wmen^ang barfteUt, alö ba§ er xton SInbern glaube
^aft vernommene^ unter baö felbftüerlebtc oermifc^t; ja au6) ba^
einer, ber nid;t0 baöon felbft erlebt ^at, bod) baö ai\^ urfprüng*
lid;cr unb reiner Sluffaffung überfommcne auö bemfelben ^eftrc*
ben unb öon bemfetben ©eifte getrieben tUn fo frud)tbar jufam?
mentrcigt, )ivii: eö ein urfprüngtid;er Slugenjeuge nur »ermof^t
(H}t[\il. Glaubt. II. 22
§. 130. 338
|)ätte. ®tlt e6 nun okr Riebet v>ovnef)mti4) t>ie ridjttge 2Iu^tt)a|>t
unt> 3ufaniraenjieUiing tcr fdjon ijor^anbenen ^ifiorifct)en Elemente:
369 j*o iji tie SBivffamfeit beö |)ei(tgen ©eti^ee bei biefem @e[ci;äft ganj
in fcer Sinologie mit U\x Ui Ux Sliiöwa^i t>ei' cinjetnen 33üc^ei:
föv t>en ^'«non.
4. 2öaö alfo enb(i(^ ten Slnt^eit teö i;ei(igen ©eifleö an
ber Sammlung tiefer 5Büc^ev betrifft: fo ift bie erfle 2)ifferen5 bie je*
bem m€ Sluge faden mu^ i>k, ba^ ivenn au^) aUe einjefnen S3ii'
(|er biefer (Sammlung bem apojiotifc|ien Scitö'f^c^' angehören, bie
Sammlung berfelben iljm boc^ gen?iß ni(^t angehört, unb un^
alfo feine rein apoftolifc^e SSegrcnjung beö !anonifct;en unb nor^
malen überliefert «jorben fein fann. pr biefe hkiU otfo faum
eine anbere Slnalogie übrig aU bie, ba^ tt)ir un^ ben ^eiligen
©eijl in ber ©ebanfennjelt ber (|rifi(id)en ©efammt^eit auf biefelbe
SBeife fd)al[tenb bcnfen, mt jieber ©njelne in ber feinigen. X)enn
Seber mi^ feine auögejeic^neten ©ebanfen ju unterfd)eiben, unb
fo auf5ubeH5a|>ren ba^ i^re SSergegenwärtigung ftd)er gefteöt «?irb,
bie onbern aber legt er i^tiU jur «weiteren 33erarbeitung juruff,
ober überfielt üwä) anbere ganj unb über(ä§t ee bem ^ii^aU, ob ftc
ftc^ i^m iüieber barj^etten njerben ober ni^t; n?ie benn au(|> ^ebcr
ttjot in ben ^aU fommt einige ganj ju »ermerfen, t^eilö gleich
tvenn fie entftanben finb t^tiU fpäter^in. (So ift ou^ bie treue
Slufbewa^rung ber apoftolifcl;en (Schriften ba^ 2Berf be^ feine eig-
nen (Srseugniffe anerfennenben göttHct)en ©eifteö, ber ba^ ivaö
unüeränbert bleiben foU von bem unterfc^eibet nsaö fic^ in ber
tt^eiteren (Sutwifflung c^riftH4)er ?e^ve mannigfaltig umgeftaltet,
unb bagegen ba^ apofr^p^if(t)e tl;ei(ö gleid) tt)ie eö entftanben ifl
jurüfffto^t, t^eilö trenigftenö UmvU, ba^ fott50t biefe 5lrt »ou
^robuctivität aU aurf) ber @efcl;maff an folc^en ^robucten ft(^
in ber ^ivd^t aümä^tig verliert. 2)a0 einzige njaö l;iebei fc^mierig
crf4)einen fann i^ biefeö, ba^ in S3ejie^ung auf einjefne 33üc|)er
in ber ®ef(t)ic^te entgegengefejte 9)?omcnte auf einanber folgen, in*
bem fte crjl aU fanonif(|) angenommen unb fpäter^in afö unfa*
339 $. uo.
nonifcf) üerwovfen ttjurbcn obcv umgcfe^rt. 2lKein eineöt^cil^ i^ e^
uid)t baö Urt^eit bei* cjanjen ilird;c gen^efcn, »vctc^eö fid; fo gc^ro
dnbert ^at; fonbern ivaö früljcv in einer ©egenb angenommen
wax unb in einer anbern verwerfen, baö tviirbe [päterljin attge*
mein cnttteber oertvorfen ober angenommen. Unb mnnd;ed fann
ifür bie aU gropc (Sin^cit organifirte ^irc^c unb in SSerHubung
mit ben übrigen 23üd)ern gebadjt »ertrerflid; fein, iraö unter ifo*
lirten ©emeinen unb burd; ftd) aUcin Jvirfenb anne^mlid; n>ar
ober umgefeört. Stnberntljeidö gebt ^icraue nur ^ert)or, bajj bie
Reuige (5c^riftfammlung alö fotdje nur aümä^tig unb burd) Slnnä^e*
irung ju ©tanbe fommt; Jvie benn biefelbe !i:^ätigfeit noc^ immer
fortbauert in ber forgfcittigen Stbivägung beö »erfdjiebenen Orabet
i normaler 25ignität, ben man einjelnen 2::^ei(en ber <Bd)xi\t ^M'
, jugefte^en ^at, unb in ber Sntfd;cibung über Püffen unb 3«*
1 terpolationen otter $lrt, fo ba§ baö Urt^eit ber ^irdje fic^ nur
immer me^r bem "oöliigen 5lu^fto^^en aUc^ apofn;pI;ifd)en unb
bem reinen .r-^eitigbalten aUeö fanonif^en nähert. Söa^ nun
' biefe Slnnatjernng unmittelbar förbert, kikt au6) ben ganjcn
[ ®ang beö 33erfa^renö, unb bieö ift nur ber in ber ^ix6)t tt)altenbe
^ ^eilige ©eifl; aUe ©d;ivanfungen aber, unb \v>a^ bie 5Innä^crung
^emmt, fann nur irgenb tt)ie in bem Sinf(u§ ber 2Bett auf bie
Äirc^e begrünbet fein. — SSiU man ba^er in biefer SSejie^ung
eine ©(Reibung maxien junfd;en einigem, wai für immer abge*
mac|)t fei, unb anberem tvomit bie ^ird)e fid; no^ bcfd;äftigen
fönne: fo i\i nid;t 93orfi4)t genug ju empfehlen. 2)enn au^ ber
! ©inn für baö wa^r^aft apofloIifd;e ift, wie bie ®efd)idjte le^rt,
eine in ber ^ird)e fid; attmä^Iig jleigernbe ©eifleögabe; unb fo «
fann fid; in bie Zeitigen 23üd;er jeitig burd; SSerfe^en (5inje(ner
mand;eö eingcfd;Iid;en ^abcn, njaö erft eine fpätere 3eit aU unfa*
I nonifc^ i^u crfennen unb beflimmt nad)jut»eifen vermag. 5Iber
aud) tt)a$5 bie ganje Sammlung betrifft, fo verbürgt bie Jt^atfac^e,
ba§ feitbem fie als fotd)e in ber Äirc^e befte^t, fte aucf) immer ftc^ an
fetbfi gleich geblieben ifi, nod; nic^t ba^ biefe 23eflimmung au4>
unwiberruflid; fei. 2Sicime|)r i|^ biefe ilöej^immung, bie tuii: um
22'
§. 130. 340 i
fo tueniger ^t^t t;ätten a(ö ein abfotute^ SSunber unb ein )>oU
tig ifolirteö Söerf t»eö ^eiligen ©eifte^ ju ktvad;tcn, ba jte unö
t^rem Uvfprunge nad; ganj un'befannt ift, au(|) nur aU din 9}?o*
ment anjufe^en, ber ftd; nur iüenn bie tird;e in biefem ©efc^äft
noc^ immer begriffen WiU burd) i^re ft(^ immer erneuernbe 23e^
jicitigung immer üoKfommner bett5ci{;ren fann, [onj^ aber auc^ bem
untertvorfen bleibt, berid)tigt iverben ju fönnen. :X)al;er auc^,
ivenn mand;e fi)mbülifd)e Qö)xi\ttn unferer 5vird)e ben ^anon be-
jiimmcn ', bie «weitere freie Unterfud)ung über benfelben baburc^
ni^t fott gehemmt iuerben; fonbern bie fritifc^e gorfc^ung mu^
immer iuieber auf^ neue bie einzelnen ©Triften barauf prüfen, ;
ob fie i^ren £)rt in ber ^eiligen (Sammlung and) mit dlcä)t cin^
nehmen. :©enn auö ber SlnjttJeiflung be^ ächten fann nur eine
immer gri)ßere @en)i^^ett ent|ie^n. 5lud; ber Umftanb, bap un^^
läugbar o^nebie$^ fd)on a^oftotifd)e unb fic^ na^e an \k anfd^tie^enbe
@d;riften untergegangen ftnb, fann hingegen nid;t eintvirfen;
bcnn tvir finb ju bem ®(ouben berechtigt, bap nic^tö jur dx^aU
tung unb jum SQo^t ber ^irc^e irefentli^eö un^ burc^ j[ene SSer?
Tufte ift entzogen njorben, unb n^enigf^en^ eben fo fefir au(^ ju
bem, ba^ baö SÖo^l ber tird;e nur geforbert werben fann, toenn
baö njaö ber ^eiligen ©c^rift nic^t ttJa^r^aft angehört oud; booon
«nterf^ieben ioirb.
§. 131. S^^^^^^ Se^rfa^. ®ie neutej^atnentifc^en
@cj)riften fint» i^rem Urfpvung nad) aut{)entif(^ unt) aU 9^onn
für tie (^riptic^e Se'^re jureic^enb.
Art. Smalc. IL Regulam autem aliam habeinus, ut videlicet verbum
373 Dei condat articulos fidei et praeterea nemo, ne angelus quidem. —
Gall. Conf. IV. p. 111. Hos libros agrfoscimus esse canonicos,
id est, ut fidei nostrae normam et regulam habeamus, idque hon
tantum ex communi ecclesiae consensu , sed etiam multo magis ex
testitttonio et intrinseca Spiritus sancti persuasione. — Expos.
> Conf. Gall. lü. Conf. Angl. VI. Conf. Belg. IV.
m §. 131.
.•.iiiipl. Cap. l. p. 3. Credimus . . scripturas caiiünicas . . ipsuin
verum esse verbuiu Dei, et auctuiitatcin sufficientem ex seuietipsis
noii ex lioiiiiiiibus habere ... Kt in liac scriptnra . . habet . .
occiesia plenissinie exposita, qiiaeciinqiie pertinent cum ad salvifi-
cam fidem tum ad vitaui Deo placentcm recte informandam. —
Conf. Angl. \ I. y. 128. Scriptura sacra cont'met omnia quae
ad saluteui sunt iiecessaria, ita uf quicquid in ea nee legitur, neque
inde probari polest, nnn sit a quoqiiani exigenduni ut tamquaiu
articulus lidei credatur. — Belg. Conf. VII. p. 172. Credimus
sacram haue stripturam Dei voluntatem perfede coniplecti, et
quodcunque . . credi necesse est, in illa sufficienter edoccri . .
Idcirco toto animo reiicimus quicquid cum certissima bac regula
non conveiüt. — Conf. niarch. II. p. 372. Sliifän^licl) . . bcfeiu
iicn \id) . . ju bciii rcabrcn unfc()lbarcii uiib altein (rliginacl)cnben
2ßprt ©otir?. mic baffclbc . . in bcr ^cili^icn SSibcl Pcrfafit, wclcbc^
aller ^rpranicn einige 5>lic{)tfc{iniir ifl itnb fein foK . . tcUfomnien iinb
genugfam ifl jur Seligfeit, aticf) attcn ^teligicneflrfit jn untcrfcl)cibcn,
unb bleibet caüglic^.
1. 2(uö beitt ctcn auöeinaiiber gefejten gept f4>on ^erüor,
ba§ eö für bte 3(utbentie bei' <Bd)xi\t gar niö)t bavauf anfomint,
> ba^ jicbeö ^nd) üon ber einjctnen ^^erfou ivivfHcl) ^ervü^re, ber
1 c^ ktgeießt n)trb. ©onbcrit eine ®^rtft fönnte tu alten unö
1 no^ übrigen |)anb[d;ri[ten burd; ein [päfereö Urt^eü einem Bc==
ftimmtcn 23erfaiyer [a([d;(td; jugefdjrieten iüerben, mithin in bic^
fem Sinne nid)t aut^entifd; fein, unb bod; beut Greife nnge^ö=^
ren, in ive(d)em alTein mir fanonifd)e ®d)riften ju fud)en ^ahcn,
unb Miete ba^er boc| ein tntcgrirenber SBcj^anbt^eii ber (jciligeit
6c§rift. 3^1 fl»4> 9^^'^ ^" ip^c^ Srfd)einung fönnte eine @d;rift
ben 9?nmen eincö Stnbcrn al6 i£)rc6 eigenth'd^en 33erfafferö an 373
ber (Spije getragen ^aben, ivenn baki nur eine üon bem fittli;;
ö)in ©efübl bcö SSerfaffers übereinftimmcnb mit bem ft'ttlt^
ö)tn ©emeingefü^I feiner S^i^Ö^H'^ffftt fi'^* unfd;ulbig gead)tete
l^iction jum ©runbe gelegen, fönnte and) ein fo kfd)affcnej^
Sud; immer aut^entif^) fein atö 3:^eit bcr SßiUl ^ur rt)enn
eine foId;e Söejeic^nung ein abftd)tlid)eö ^xxiUitzn getvefcn n)äre,
«jürbe biefc (B6)xi\t nic^t berufen fein fönnen, bie normale 2)ar^
§. 151. 342 j
jlcffung bcö (^^rtj'ient^uma ju ergänzen. SÖenn fi(^ ba^ei' öuc^
man(i)c gegen btc 9^id;tigfeit in fcen ?lngakn tev Sßevfaffer ein*
jetner |)ei(tger 23üc(;er erhobene 3i»ci[et nod; nä^ev beftätigen [ott*
ten: fo tvürbe tavauö nod; fein 9^e4)t, ^ietweniger eine ^flt^t
cntj^e^en, tiefe 23u^er am ber ©ammfung au^juf^Iie^en. —
2Uif feine SSeife akr will fid; ein 3Serjeid)ni9 üon 33erfaffevn an*
fertigen laffen, benen einzelne ®d)riften juge^ören müßten, um
fanonifd; ju fein, ober eine ^(laffe angeben, beren ^robuctionen
fämmttid) tin beftimmtejJ dltä)t baju ptten. SSielmeljr wenn im
no(^ ©d;riften entbefft tvürben, bie mit ber größten menfd;Iid;en
©tm^^tit einem unmittelbaren ©c^üler ßbrifti ober felbft einem
Slpof^et jujufc^reibcn ivciren, tvürben tüir |te boc^ nic^t o^ne trei^
teve^ bem neuen 3::efiament einverleiben, fonbern fte i^m p(^*
fien^ al^ Sln^ang beifügen. 2)a nun aud; bie crfte ^ird;e, ju*
mal fie eine avoftoiifdje ©anction ber einjetnen (3d;riften nic^t
nac^juweifen vermag ', unö burd) i^re geftfejung nid;t binben
fann, Jüenn auc^ beren SBeife ben ^anon ju bej^immen überein*
ftimmenb getvefen ivcire: fo fann bie erfte ^älfte unferei^ @aje^
sf^njot fd)ii^ertid; ctwa^ genauere^ auöfagen tvoßen, atö tt)orauf au^
Ik angeführten fi;mbolifd;en (Sd)riflen ^inauöge^en, ba^ mx
nämU^ ber aKgemcinen d;rift(i^en ©rfaf;rung afö bem B^ugni^
beö Zeitigen ®eifteö vertrauen, ba§ in ben von ber tir^e uns
überlieferten ^anon nid;t burd; 23etrug ouf ber einen unb Un*
funbe auf ber anberen <BciU fotd)e S3eftanbt^ei(e aufgenommen
ivorben, ivel^e einer apofr^pfiifcfjen ober beö |>äretifd;en verbäc^*
tigen Stegion be^ ß^riftent^um^ angehören, unb bcnen ba^er nic^U
o^ne ©efa^r eine fo au^gcjeid;nete SBürbe beigelegt iverben fönnte;
ivobei ivir j[ebod; jugeben, bap nid)t alle biefe ^üd)er burd) Qn^
l^alt unb gorm gleich geeignet ftnb, i^re fanünifd)e SBürbe au^
ivirflic^ geltenb ju ma^en. — 3)a nun aber biefe SBeflimmung
' SBaö 3icn. III, 1. unb (?ufeb. H. E. II, 13. III. 24. 39. V, 8. ti. a. a. £>.
bcrid)tcn, n?irb man wci je Kinaci- je njcni^cr aU eigcntlidjc ^lacljridjtcn
anfc^cn n>cücn.
343 $. isi.
bed Äatton aud) nur alimä^dg ^u (Stanbc gcfommcn tfi, unb
toir übcrbicß tviffen, ba^ aUc Uni^oUfonimen^citen unb ^rrt^ümer
in bcr iurd)c nur aUmciMiß turd) bic SSirffamfcit bee ^. ©eifieö
anö l*id)t gcjogen unb »ücßc^ebradjt »vevben fönncn: fo mu^ fic^
leneö S3crtraucn burd; ik größte greif;eit eben fotvol atö burc^
Wc ftrengftc ©civiiTenbafHgfcit in bcr 23c(janb(ung bee ^anon k*
wäbren. 2)a^in gebort crft(id), ba^ aWcö, um^ jur rtd)tigcu %i\ii
inittelung bev 23crfajTer unferer (gd;rtfteu unb ber 2led;tl)cit ober
. Unäd)lbcit einjcincr (BteKcn abjtt^efft, feinen ungeflörten gortgang
behalte, unb fein S^^^ifel >ve(d;er fid) erbebt mit ungünftigem
■löorurtbcil aufgenommen ober ungeprüft venvorfcn Jüerbe; inbem
bte^ nid)t nur jur 23oUftcinbigfeit unferer (£d;riftfenntni0 gehört,
fonbern nuc^ auf bic 5(uelegung unb beu ©ebrauc^ cinjelncr
2tdkn nid)t o^ne (ginfUt^ ift. ßmitini, ba^ wix un€ in bem
rcuiften ^ermcneutifdjen 5Berfa^rcn burd; nid;ti5 irre mad)en laffen,
unb ctiva lieber anffentlid; in ber 2Iue(egung fünjieln, ciU ein
9tefu(tat auffteüen, Jve(d;eö eine minber reine Sluffaffung beö
d)rift(ic^cn ©(aubcnsj »erratben fönntc. 'D^ur unter biefen iSöebin::
gungen fönncn ipir unc rül^men, eben fo — »rcnngfeic^ auf ei*
nen geringeren Umfang ftreitiger fragen bcfd;ränft unb mit grö==375
};c\(n jj)ü(fömitteln unb einem auegebilbetercn @inn au^gerüjlet
— im 5lnerfenntni§ ber ^ä)vi\t t|)ätig begriffen ju fein, n)ie bie*
jenigen ßbriften eö ivarcn, n?eld;e juerft bie ^eilige 6d)rift au6
ber ©efammtmaffe d;rifttid;er ©c^riftii)er!e ouefc^ieben unb feft*
jleaten.
2. @cU nun ber ja^eitc ©aj in feinem ganjen Umfang »er*
fianben werben, fo muffen ivir junäd)fl auf bie urfprüngtic^e
SBirffamfeit biefer (£d;riften jurütfge^eu. Sffienn nun bie ?e(?rs
büd;er in bic befie^enbcn Sebcnsüer^ältniffc ber (E^riften eingreifen
foUten, fo ba(} i^it apofto(ifd;en 2(euj3erungen auf bic 33ilbung ber
leitenbcn ©ebanfen fott)oI als ber 3^vcffbcgriffe ber ßljrif^en ein*
>»irften, unb bic @efd;ic^tbüd)er aud; nur bie d^nlid; n.nrfenben
9?eben unb 2:ljaten üljrifti unb ber 2lpoftel ivieberljofcn foüten
fo foUen fte nun auc^ für unfere religiöfc ©ebanfencrjeugung ber
§. 131. 344
tegelgeknbc Z^'pn^ itjcrben, öon welchem fte ftc^ üon felbfl ni^t
tt)tebei: entfernt. Unt) wenn bie ^. ©c^vtft in biefer ^inft(i)t a\€
juretc^enb kfd;viekn mxh: fo ifl bamit gemeint, ba§ ber ^. @eiji
ung mtttelft beö ©ebrauc^ß bei-felkn ekn fo in alle SSa^r^ctt!
leiten fann, tt?ie bie5t^ftet felbft unb Slnbere, bie ftc^ bei* unmit*
telbaven Untevnjeifungcn ß^vifii erfreuten; fo ba§, ivenn beretnjl
in ber ^ird^e baö üoUf^änbigc 3lbbi(b t)on ber tebenbigen ©otteö*
erfenntni^ d^xi^i »or^anben fein wiv'o, mv bieö mit ^oüem dit6)t
aU bie gruc^t ber ©d)rift anfe^en fönncn, o^ne ba^ irgenb etiuaö
i^r urfprüngtic^ frembe^ braud;t ^injugefommen ju fein. !)Zur
ba§ Katürtid; bie Söirfung beffen, n?a^ felbft fc|)on »on ber ©(^rift
gebilbet tt>orben ij^, auf baö fpätere ipr mit 5ugered)net it)irb.
Stuf biefe äöeife entfielen bie rid)tigen Sleuferungen 4)ri|ilid;cr
grömmigfeit in ©emäfj^eit beö eigent^iimtic^en Sen!^' unb ©pra^^
QiWtt^ eincö 3eben als fein inbiöibualiftrtes^ <3cE)rifti)erftänbni^.
Unb iva^ fid; in j;ebem ßeit'-öwitt ^^^ burc^ bie @d;rift ^erüorge^
rufene Sluffaffung bei$ ^rirtlid;en ©laubenö ge(tenb mai^t, ba6 ij!
376 au^) bie biefem 9)ioment angemeffene (5;nttt)itffung ber ä^tm
unb urfprünglic^eu Sluffaffung ß^rifti unb feincö SSerfe^, unb
conftituirt für ^dt unb Ort bie gemeinfame d;rift(ic^e 9?e(^tgtäu*
bigfeit. — 3" biefer conftituti»en SBirffamfeit ber ©d;rift »erhält
fi(^ nun bie ^mik, fritifd;e, \vt\6}t man oft ganj allein im Slugc
^at, mnn man i^on ber normalen SSürbe ber @d)rift rebet, boc^
nur aH eine untergeorbnete unb fafi afö dn 'B(i)atttn öon i^r.
2lKerbing6 ncimlid; Iä§t fid; eine üon ber Söirffamfeit be6 ^. ®tU
fte^ bnrd) bie ©4)rift unabpngige unb bod; i^rem 3n^alt naä)
religiöfe unb i^rer urfprüngtid)en $Segrünbung nac^ d)rift(id)e ©C:^
banfener^eugung benfen, beren ^robufte aber geringhaltig unb
unfruchtbar finb, ober irrig unb an baß ^äretifd)e ftreifenb. 3cbe
foldje, bie in bem no^) unentn)iffetten ober getrübten Bi'ft'^ttbe
ber 2lufne^menben unb SSerarbeitenben i^ren Urfprung ^at, mu§
nun an ber ©cbrift geprüft tcerben, unb fann nur, ba|^ fte m^
nigftenö djripd; fein mii, baron bett)ä^ren, \mnn fie fid) fetbfi
auf bie (öd;rift ^u ftüjen fu4)t unb atfo eine folc^c Prüfung an^
crfennt. Dffcnkv at>cr mu^ tiefe fritifc^e ©eitc beö notmotcn
@ebraud)ö bcr (£d)rift um tefto me^r abnehmen, je mc^v bie
^)robuctt\?c dlamn j^eanuut, unb ,^ug(cid; bic jur 33oUfommen^eit
gcbic^enc Stuöfeguiiß bev (tdjvift baö 9)iiij^crfte^en bevfe((>en er-
f(^tt)frt. — 2Öai5 aber bcn tviiTenfd)aft(id;eu Sluöbruff beö 6)vi\U
liä)tn ©lauknö tu bcr etflentlidKn 6Hauben6(c^re betrifft, fo
fommt er aI(crbini|iJ nur in anf[enfd)aftlid}en ^nbiiMbuen i^u
(gtonbc, aber aud; immer nur in fo(d)cn iveld)e von bem in ber
6(^rift tt)irffamcn ®eift ergriffen Organe fein ivotten um ba6
fragmentarifc^e in biefen 2Ieujjerungcn jufammen ju bringen unb
bie t>erfd)iebenen 2)arf^e((ungen bie urfprünglidjen unb bie gegen
baö 3ubent^um unb Jheibcnt^um geivenbeten auf einanber jurüff*
jufüt)ren unb burd; einanber ju üert'oKfianbigen ; unb fo jeigt jTd;
auc^ ^ier bie probuctit^e normale ^raft ber ©d)rift, wkwol in t^rsr?
felbji ber Unterfd)ieb j\vifd;en einem me^r v>o(femä9igen unb einem
me^r anffenfd)aft(id)en Spradjgebiet faum angebeutet ift. 2)agegen
mu9 fogteid) üiel $Sebenfen entfte^n gegen dm ©lauben^Ie^re,
tt?eld)e, nad)bcm fte ganj il;ren eignen 2."ßeg genommen |)at, nur
einen fritif(f)en ©ebraud) ber ©djrift gefiatten wiii, um nac^ju«
ttjeifen ba^' fid) einiget einzelne in i^r eUn fo ivieberftnbet, iine
bas te^rgebdube es anfgefteUt ^jat, unb ba^ nid)tö in biefem ben
richtig »erf^anbencn 2luefprüd;en ber <Bä)xi\t iviberftreitet. 9^ur
fann a\\^ in jenem %aU nid)t verfangt iüerben ta^ jcber einzelne
bogmatifd)e Drt aud; in bcr (Schrift foKte bur(i) eine i^m befon^^
berö gertjibmete ©teUe repräfentirt fein.
:}. 9^immt man eö genau mit bem 5(uebruff, bap bic-
<Bä)xiit alö O^orm ^ureidjenb fein fott: fo mü^tc in bcrfetben
auc^ nidjtö iiberf(ü§ig fein. 2)enn baö überf(ü§ige ift aU ver^
njirrenb immer nur eine negative ®ri)^e, unb nimmt ba6 »er*
gteidjenbe 3?eftreben in crfoTglofen 51nfprud). 35ie Sdjrift aber
cntf)ä(t üiefeö, ivae faft nur SBieber^oIung unb jtvar i)ftere »on
anberem ift; unb tiefer (B<i)iin teö Ueberf(uffeö ift Ui ter im
23erg(eic^ mit einem ?e^rgebäutc fd;einbar eben fo großen Un:'
§. 131. 346
yoKjinnbtgfctt um fo auffattenber. mitteilt bte6 xfi, ba bie ©^n'ft
nid)t aU ein ganje^ entftanben tft, ber ^atur ber ©ad;e gemäp ;
unb unfcv ©aj fpri^t in tiefer ^in[tcf)t bie Uekrjeugung aui,
mi^t fc^on aUtm richtigen 6(t)riftgeBrauc{) jum ©runbc liegt
unb |t(^ burc^ eine vtd)tige f;enneneuti[d)e SBe^anblung and) im*
mer iDieber ibefiättgt, bn^ bie äöieber^olungen in beu at\d)i6)t*
Kicken Suchern eine um fo kffere ®c\väi)x leif^en für bie Slut^cn^
ik bev UeBerlieferung, ot)ne jiebüd; auö5ufd)Iie§cn, ba^ ftc einan# |!
ber crgänjen. 2)affe(6c gilt ijon ben tJfteren 23e^anblungen ber-^
felkn ©egenficinbe in ben ^e^rbiic^ern ; inbem babur^), ttjcnn
oucf> ni^t ba^ eine 5)(at cim (5inn)irfung auf anberc 3"ftö"fec
378 unb SSer^äUniffe bcjivefft ivürbe atö baö anbere, bie ^bentität
bcö ©eifteö in verfd)iebenen 5)?ümenten unb 3"ti^i^wf" ^cj^o
Beffer Bejeugt tt)irb.
§. 132. 3ufaa 5U biefem £-e^rjlü!f. ©ic alttc^
jlamentifi^en (Schriften »erbanfen t|)re @tet(e in unferer
^ik( tlieilö bctt Berufungen t>er iteuteflamentifd^en auf fte,
tl)tii^ t>em gef(j)ic^tl{4)en 3«[^«^"icn:^ang t>eö ^rijllicjiett
©otteöbienfleö mit ber jübifc^cn ©pnogoge, ojne ba^ fi'e
t)e^f)a(6 bie normale -Dignität ober bie ^ingeBung ber neu*
tcjlamentifc^en t^cikn.
1. 2)ie 2)arfiet(ung biefeö Se^vfiüfB ivei^it fd;on barin
\)on bem ge>rio^ntid;en ab, ba^ in ben kiben Se^rfäjen nur üon
ben neuteflamentifdjcn (3d)riften ge^anbelt Jvorben ift, unb biefer
ßufaj fott bie §l6n)eid;ung kgriiiiben unb kftimmt auöfprec^en.
2H)ftd;tIi(^ akr iji er nur a(ö ein Sufaj angefünbigt, tveit er nur
polemifd; i|l, unb ba^er ükrf[ü(;ng ivirb, foklb bie S)ifferen5
5n.nfd;en beiberlei ®d)riften alfgemein anerfannt fein ujirb. 3e ivei*
ter akr biefer ß^iipunft noc^ entfernt ju fein f^eint, um befto
genjagter lüäre eö anä), in einem f"ird)lid;en ^e^rgefcäubc einen
fo gans akvei(I)enben ©aj atö einen Se^rfaj aufsuf^elien. 3«-
14^ <^. 132.
\m\ and) au§cr^fllb ber ©d)utc bie[e(6c 2Inftd)t ^cvrf({)t, inbcm
[cbr i>äuft(^ ja nid)t feftcn mit befenbercr SSortiebc Bei ber ö^vi^ii
(icfccii Gvhiuung attteftaincnt(id;e @tcUeu *,um ©runbc gelegt
»rerben, fo baf? ba^ neue faj^ nur nacl; 25er^ä(tni9 feiner SKaffe
jTcf) 511 be^aiivtcn frfieint. Unb bicö gefrf)ic^t auö entgcgengefej;;
tcn ©rünben gleid) fe^v i^on foldien, bie Jvenigci* SSBert^ auf baö
eigcnt^ümlid)c bee (Sbriftent^uniö legen, unb t*on foldjen, bie bie-
feö aifcin unb aueffli(ief?enb für baö JS^'^eil ber 2)ten[c{)en anerfen*
ncn. 2öir fud)en nur ben te^teren gegenüber unfere 33ei)au)3tung
geltenb ju ma^en, inbem bieSlnbern au^er unferem 53ereic^ Hegen. »7»
2. 2öas5 nun jucrft bie Eingebung ber a(ttefiamentifd;en
^d;riften anbetrifft, fo tverben ivir junäd;)! unterfd;eiben müf*
fen ba^ @efej unb bie ^rop^eten. SBenn nun ber Slpoftet ditd^t
^at, bae ©efej, cbg(eid) eine gött(id;e Slnorbnung, bod; als etwnö
jtt^ifdjen bie ^Ber^eifjung beö ©amenö 3lbra^am unb bie ^rfiiitung
berfelbcn j4vifd;en eingetretenes? > barjufteUen unb auperbein ncd)
ju behaupten, ba|j bemfclbeu bie itraft besJ @eifte6 fe^le, auö
tt)cl(^er baa c^^rift(id;e lieben &ert)orgc(;en inu§ -: fo fann \vo\
, nid)t betjau^tct tverben, bap baö @efe^ üon biefem fetbigen ©eifl
eingegeben fei, ücn UH'Id)em ber näm(id)e %po^c\ fagt, baf er
aud) burd; bae ©efej unb beffen SBerfe nid)t iveiter initget(;ei(t
n^erbe ', fonbern bap i^n ©ott erft in bie ^erjen fenbe »ermöge
unfereö 3iif^ittiwenbnngci5 mit (2^rifl:o. (fben fo itcitt aud) Q^xi^
ftuö bie Senbung biefeö ©eifte^, mit beffen 3eugni0 er baö Seug^
nif ber 3ö»ger jufammenfteUt *, nirgenb unb auf feine SSeifc
bar a\^ bie SOieberfc^r eineö fd)Ou ba getvcfenen unb nur auf .
einige ^iit i?erfd)i»unbcnen. 5(n bem ©efcj fangen aber jugteic^
a((c @cfd)id)tbüd)cr X)on ber ©efejgebung an. 2)cnn n^enn tt)ir
bie meffianifdje SBeiffagung aU baö bem (J^riftent^um »ermanb-
tef^e bem ©efej aU bem i^m frembeften gegenüberfteUen, fo ttJtrb
' Q5af. 3, 19. 2 aicni. 7, ü fljjt. u. 8, 3.
> ©al. 3, 2. « 3oI;. 14, 26 u. 13, 26. 27.
§. 132. 348
mi niemanb ju be^au^ten n^agen, ba§ bte fübtf^iett (Bt\(^iä)U
hnä)tv tne|v bie (Sefd)trf)te bev Tnef|tantfd;en SScijTagung ent|)iet*
tcn, aU btc beö ©efejeö. 3a aud) in ben :prop^et{fcf)en ©rfinfi
ten 6ejtel;t ft(|) ba^ meifle auf btc Q^i^M)c a3erfaffung unb
auf bie SBe^HiUntffe beö SBotfes atö foIcl)ett; unb ber ©eifl
auiJ tt)etrf)em fte ^eröovget;en, ift tm anbever aU bev ©emetngetfi
38obe^ 23oIfö, alfo nid)t bev (l;viftUc|e, mU)zx aU bev (Sine bie
(5c(;eibeit)anb jivi[d)eu biefem 23o!f unb ben onbcvn auf^eBcn
foßte. ^iti)m WtU nuv bie mefftanifd)c SSSeiffagung aüein übvig,
\viiä)t einen Z^di ^abtn fönnte an bev ©ingehtng in unfevm
©inn. ^ebenfen wix abev, \m ju biefev bie ^vop|eten fid) au(!^
nuv in einzelnen 9)fomenten ev^eben, unb nuv in Scjug auf
biefc bev fte tveibenbe unb kfeetenbe @eift bev i^eilige genannt
iuivb 1: fo muffen iviv ivol fd;lie9en, ba§ anä) bie^ nuv auf
eine uneigentlidje SBeife gefc^iel^t, fofevn biefev ©cmeingeifi
mit bem 33eit)u^tfein bev ßvlöfungökbüvftigfeit »evbunben ft(|>
al^ Sl^nbung einev me^v inneven unb geifttgen (5)0tteöl;evvfc()aft
au^fpve(f)cnb bie ^öd;fte (ympfäng{id)feit füv ben ^eiligen ©eifi in
ftd) tvug, unb aud) au^^v fid) anfadjen unb untev^alten fonnte. —
gvagen iinv §\üeiten^ nad; bev novmalen 2)ignität, unb jnsav ju^
näd)ft nad; bev ^^vobuctit^en : fo ift im @anjen nic^t ju täugnen,
ba^ bev fvomme ©inn bev eioangelifd^en (5^viften im ©anjen ci^
nen gvo^en Untevf4)ieb sn)ifd;cn kibevlet ^eiligen <Sd)viften an:=
evfennt; wit benn felbft bie ebelften ^falmen bod; immev et*
iraö enthalten, iraö ftd; bie d;vif^Iid;e gvömmigfeit nic^t aU i^^
ven veinften 2(ußbvuff aneignen fann, fo ba^ man fi^ cvfl
buvd) unkn?u§te6 Sufcjen unb Slbnct;men felBft täuf4)cn mu^,
wenn man meint, an^ ben ^vop^eten unb ^falmen eine d)xi\U
Uä)t Se^ve x>on ©Ott ^ufammenfe^cn ju fönnen. 2Iuf bev anbevn
©eite ifi eine übevtviegenbe SßovUebe, fid; at^ Sluöbvuffö füv
baö fvotnme (Sel6f^I)en)u§tfein attteftamentifc^ev ©^viid)e ju U^
bienen, faft immev mit einev gefejlid;en 2)enftveife ober einem
' 2 ^ctr. 1, 21.
34» §• 152.
unfreien Su^flakntienft i^crfcunben. 2öaö enbtid) bic fritifc^e
©ctte beö normalen ©ci()riftgeh-aud)e6 betrifft, [o giebt eß al*
(erbingö tt)cl u^entg d;rift(id)c öUanbenefaje, it>e(d)c man nidjt
tn einem getviffen 3citranm mit attteftamcnti[d)en StcUen bätte
belegen »eolien. 5n(ein »vic foUtc c6 \vo\ möglieb fein, bafj ir^ssi
genb cttt)aö jur Se^re von ber Srtöfung burd) (E^riftum ge^ö*
xu;\ci foKtc baben in bem 3eitraum ber bloßen 5lljnbung fo bent*
\\d) bargejleUt tt)erben fönnen, ba^ ci$ neben bem, tvai ß^riftuö
Klbft unb nad) ber S3oKenbung beö ßrtöfungönjerfes feine 3""'
acv gefagt baben, nod) foUte mit ^t^ujen ju gebrauchen fein!
über n^enn man fid; bieiJ eben burd) (Eingebung mögtid; ben^
fcn wUl: mc müf?te bann nid)t baburd) bem (Sriöfcr unb ber
5lrt an'e er baö dhid) ©otte^ anfünbigte, eine ganj anbere 2(n*
cvfennung unter bem fd;rift!unbigen Xi)cii feinet 23oIfeö Ux^iiit
n?orben fein, fo ba^ bie Söirfung feineöwcgeö ber Urfad)e an*
gemeffeu wäxt, ber man fie su[d;rcibcn anU. 2Iu^ jeigt bie
©efc^ic^te ber c^riftlidjen ^t;eoIogie beut(id) genug, mt fe^r bie=:
fc^ S3ejlreben, unfern c^riftnd;en ©lauben im aUtn ^^eftament
ju ftnben, t^eibS unferer 2Inn?enbung ber 5lu6(egungßfunjl pim
9la^t{)ei( gereid)t ^at, t\)üi^ auc^ bie weitere Slusbilbung ber
?e^re unb ttn Streit über bie näheren Sefiimmungen berfelben
mit unnüjen 33erit>iff(ungen überhäuft; fo ba^ erft bavon grünb*
lid)e 25erbe|ferung ju entarten fein trirb, ivenn man bie alt'
teftamentifc^en ^eweife für eigent^ümlid) d)rifttid)c ?e^ren ganj
ciufgiebt, unb tpaö fi(| ijorne^mfid) auf fo{d;e ftüjt, lieber ganj
Ui etiU jleUt.
3. Söenn aber eticaö, wa^ fo lange in ber ^irc^e ge{=
tcnb gen?efen i\t, reformirt n^erbcn foK: fo x\t not^tt)enbig nad;*
pireifen, rtjie biefc ^rariö entftanben ift. 'iflim ftnb eö jwei
©rünbe, Jt)orauf bie äuperli(f)e @(eid)fejung beiber ©ammtuns
gen beruht, ^mx^ ba^ nid)t nur (S^riftuo felbft unb bie 2lpo=^
fiel über »eriefene 2lbfd)nitte alttej^amentifc^er Schriften geteert
f>aben, fonbern ba^ fid; bieö aud;. in ben öffentlichen SSer-
§. 132. 350
fammtungcn tev ^^riften, e^c ftc^ tcr neuteflamenttf^je fanon
gefiattetc unb au(^ nad;|)er noc^, fovtgefejt ^at. ^kxan^ hmx
okr unmögtti^ gefolgert tverben, bap dn gleid;mäpiget ^omite-
882ttfc^et @eh*au(^ be^ alten ivie beö neuen 3::ejlamentö auc^ je^t
noc^ fortdauern foUe, ober ba§ tt)ir cö mit jum SSerberbcn ber
^irc|e ju rennen ^akn, nsenn unfern (^^riften ba^ a\U S^efta«
ment nit^t mt^v ekn fo geläufig ift n?ie baö neue. 23ietme^r
liegt baö alimät;lig immer tueitere 3"»'*wffti'cten be6 alten Zt'
flamente^, fofern feine !irc^licl;e ©eltung m^ biefem gefd;i(^tlid)en
ßufammen^ang ^errü^rt, in ber 9?atur ber ©ac^e; unb am nje*
nigften ijermag biefer bie normale Sßürbe ober bic (Eingebung bie^
fer ^üd;er ju »ert)ürgen. Die ^aulinif(|)en ©teilen, iveld)e ben
^f^ujen ber altteftamentift^en (Schriften bezeugen ', Bejie^en ft^)
auf bicfe ®ekauc[)ett)eife vorjüglid;, unb bie freie Slrt, ivie ber
Slpoftel felb|t fic^ berfelben bebient, ftimmt mit bem ©efagten
»ollfommen überein, fo "oa^ er unö tvol baö 3eu9"^P O'^^^^
tt?ürbe, baf iüir biefer ^eweife niä)t miUx bebürften. — X)er
jn^eite ©runb ift, bap ftd; ß^rifiuö unb bie Slpoftel felbji auf bie
alttej^amentif(|en 6d;riften alö auf gött(ic|)e bcm ß^riftent^um
günftige Autoritäten bejie|)en. 2lttein barau^ folgt feineöwege^,
bap ivix für unfern ©lauben biefer 3Soranbeutungen nod) bebür^^
fen, ba wix bie (^rfa^rung f)aben, unb bie neuteftamentifd;e
©djrift eö billigt, bap man aufhört, um fold;er Se^Ö^^^iT^ willen
ju glauben =, ivenn man unmittelbare ©ejvip^eit auö eigner 2ln*
fc^auung geivonnen ^at. '^nx gehört e^ freilid) um be^«?ilten
äur gefd;id)tlid)en ^reue unb ^ottftänbigleit, bap ba^ji'enige auc^
aufbettJa^rt iverbe, itjorauf fid; (S^riftuö unb feine erjten 23erfün==
biger berufen ^aben. :J)ie^ trifft aber fafi nur bie ^rop^etif^cn
(Schriften unb bie ^pfalmen; unb baburt^ rechtfertigt fic^ bie
^rariö, biefe bem neuen ^eftament alö Sln^ang beijufügen. X>a
aber biefe ©Triften jur 3eit (^fjrifti ni(|t abgefonbert »or^anben
• Köm. 15, 4. 1 Äor. 10, 11. 2 %m. 3, 16.
» 3o^. 4, 42.
351 §. 132.
, »atcn, fonbcni nuv a(ö 3:^cilc ber ^ciliöen (Sammlung, unb ficjsi
oft nur fo ongcfü^vt n^ertcn, überbieö cinjctne Einführungen auc^
auö anbern 23üd)ern verfommen: [o fann man, iincivol baö atte
2;ejiamcnt für unö unmög(id) in bcmfelben 8tnn ein unt^ciltareö
®anjeö fein fann \m für ba^ jübifd;e 23ülf, nic^tö bagegen ein*
»vpnben, ba^ cö ganj unb »oüftänbig bem neuen ^ejlamente ki=
gegeben ererbe. 9^ur u>ürbc ber ridjtigc Sinn ber ©ac^e fi^
Keffer ausfpred;en, wenn baö alte 2:eftament a(^ 2In[)ang bem
neuen folgte, ba bic jiejige Stellung niä)t unbeutli^ bie gorbc#
rung aufftettt, bo^ man ii<i) erft burc^ bae ganje 21. X. burc^*
orbeiten muffe, um auf ricl;tigem äßege jum neuen ju gctangcn.
3n>citeö ?e^rpff.
SSom X){en|^ am gött(i(f;ett 2ßort.
§. 133. ^Diejenigen 9}?itg(ieber ter 4)n|lUc(;ett (Semein?
fd;aft, tt)eld;e fid; üBertuiegent) feI6|it{;atig »erhalten, oerric^?
ten burc^ @el6ftmitt^ei(nng tcn X)tenfi am gött(id;en SBort
bei benen t)ie {id) itbermiegenb empfänglid; öer^atten; wtU
d;ev Dienft tl)tiH ein unbejiimmter unt> zufälliger ift t^tiU
ein förmlicher unt) gcorbncter.
1. 2)ie für jebe @emeinfd)aft gültige 23ürau^fejung einer
ungteid;en ^Bert^eitung beö ©emeingeifteö ifi aud; für bie fir^)-
lic^e @emeinfd;aft fc^on oben i in Slnfpru^) genommen njorben.
^\t nun aud; biefer Unterfd)icb von ©tävfe unb 8d)n)äd)e fo -
tt?ie öon ^tein^cit unb Unreinheit ber 2)arReüung unb 2luffaf=
fung, jeben biefer ©cgenfäje fon?ot für fic^ atö aud; in S3er^
binbung mit bem anbern gebad;t, in ber erften Äir^e, unb fo
ttud) für j'ebe fird;Iid;e ^rooinj in if;rem SInfang am fiärfj^enisi
unb nimmt aümä^(ig c(b: fo tt)ivb er bod; aud; a(ö perfönlic^e
» §. 129, 2.
§. 133. 352
Ungtet(^|)eit nod^ tange kbeutent) genug i>UiUn in öKen ^^citen
ber Äirc^c. Unt) l)ättt fte au(^ aI6 fotc|)c gcinjtic^ aufgeprt:
fo Heibt bod; immer in einem ^eben ßinjetnen eine foId;e Un:=
gteicf)^eit bei* (Stimmung, bnf5 er \id) batb felbftt^citig aurffam ftn*
bet talb nur em^sfängli^ angeregt. 3mmer alfo ifl ber aufge*
j^eKte ©egcnfaj »orI;anben, unb bie barauf kgrünbete 5lufgabe
5u löfen. 2)enn bie Jvenn auc^ nur für ben SlugenMicE (Bä))X)a^
6)tn unb Unreinen gehören nur infofern ber @emeinf4)aft an,
üU fte em^fcingii(|) bafür finb geläutert unb geprft ju n^erben;
unb bie ©emeinfc^aft ^ält fte nur in fofern ivirfüd; feft, aU in
i^x fotd;e öor^anben jtnb, ,m\6)t it)nen felbfttptig Läuterung
unb ©tärfung barbieten. Unb bie^^ iviti ^ier aBgefe^en t»on bem
Unterf({)ieb eines äußeren unb inneren Äreifeö in ber £tr(|e ^
aU ün Unterfdjieb and) unter ben SSiebergeborenen fetbji be*
txa6)t<it fein. — S)a^ nun baö SSer^alten ber ©elbftt^ätigen
in ben Smpfängtid;en eine ^DHtt^eifung ber erften an bie lejten
iji, unb baf jebe foI4)e ?D?itt^ei(ung eine 5tnbienung unb 2)ars
reic^ung beiS göttlichen Söorteö ifi, ivirb ftc^ Jvol beiud^ren bur^
folgenbeö. ©elbftmitt^eiiung nämlic^ giebt e$ auf feine anbere
Söeife alö burc^ eine erregenb tvirfenbe ©elbjlbarftettung, inbem
bie burc^ ^ac^bitbung aufgenommene Bewegung be^ ftd; barf^el*
tenben in bem empfänglid) aufgeregten 5lufne^menben eine Äraft
itjirb, n)eld)e biefelbe ^enjegung ^eri)orruft. 23ett)irfe nun biefe
eine Läuterung ober (Stärfung ober beibesJ, fo fann bie^ nur eine
SSirfung, Jvie in aikn ä^nüc^en gäKen be^ in ben ©neu fräf^
tigen ©emeingeiflee, fo aud) nur eine äöirfung beö in ben @i*
385 nen fräftigen Seifigen ©eifte^ fein. Unb ba biefer, ivie er atteö
•oon ß^rif^o nimmt, immer berfelbe ift, tveld;er auc^ bie @c^rift
eingegeben f)at: fo iüirb auc^ jebe 5leuferung Sinjelner eine a^n^
lic^e Söirfung nur |>eröorbringen fönnen, infofern fie in ber
Slnalogie ber @d)rift ift, unb ftc^ mithin an^ aU f(^riftgemä§
red;tfertigen fann; fo baf mit bemfelben 9^ed;t gefagt «werben
> gSgl. §. 115, 2. 116, 1.
353 §. 133.
'i|famt, )[ebc jur ®ottfe(igfcit ivivffaine toelbflmitt^cifung fei genjt^
aü6) fct)viftind§tg , unt) ^ebe fd^riftinä^ige [ei m^ evbaulid).
2)enn ba fein ival)vev (i^vift alsJ foId;ev in [einem 3"»evn et^^
wai fann fefi(;a(ten ivoUcn unb fväfli;] ivevbeu (a[[cit, a(ö nur
infofern er fcarin (itjviftum tuiebev cvfennt: [o fann aud; fcinev
in feiner Selbftmittljcihtncj in 33esng nämtid; auf bie d;rift(i(l)e
Öemeinfd;aft fid; felOft unb baö feinige empfel;Ien unb verl>rei*
ten JvoUen, fonbevn nur C5f)riftum unb bai5 waQ \)on biefcm in
iinn IcH; unb ekn [o fann aud) feiner um \id) ju [örbevn cf^
ivaö in \id) aufnehmen ivoKen, afö fofern cö üon ß^rifto genom^^
nicn ift. 23a^er ift mit jieber mittljeifenben unb erregenben Z^ä^
tigfeit in ber d;rift(id)cn @emein[d;aft i^it ©elOfierfenntnijj, benn
Se(6f^üer(äugnung tvürbe eö nur uncigentlid; genannt, yevhtnben
ba^ ber ivirffame @e|)alt lieber ber ^perfon fel^j^ noä) einer ü'
gentt)ümfid)en gött(id;en £)ffenl>arung an fi'c 5ugefd;rieben iyirb;
fonbcrn altcij mup auf bie 2(uffa[fung (S^rifti an^ ber 6d;rift ju*
rüffgefü^vt iüerbcn, fo bajj jieber nur aU erinnevnbcö unb cnt*
iviffeinbeö Organ ber <Sd)rift ivurfen borf, ivenn nid)t und)rift;=
lid)c 5lnfprüd;e unb feparatiftifc()e äöirfungen bie Öemeinfd;aft
!\ne(me^r auf(öfcn foffen. <Bo and) yerfd;mäbt eine ivat)rl3aft
d)vift(id;e (5mpfäng(id;feit fid; äöort unb Xi)at eineö (5inje(nen
al^ 33orbi(b anjueignen unb aU aöal;r^eit aufzunehmen. Unb
bie[eö ablc^nenbe 33eftrekn mad)t gern nod; einen Unterfd;ieb in<
ncr^atb beö fd)riftmci^ngen fclbft um nid)t getäufd;t ju jyerben,
tvenn etwajJ fid; jn^ar burd^ eine cinjetne lnMifd;e ©teUe red;t'
fertigen fä§t aber nic^t im ©eift beö ©anjen ift.
2. 5Betrad)ten ivir nun biefe (Sinivirfung ber ©tcirferen aufasü
bie fd)n)äd)eren: fo umfaßt fie ba(5 ganjc d)rift(id)e l^ekn. X)cmx
and) tiit ^anblungen yon ben (Sinjetnen, fofern ftc^ berfelbe
©cift barin auöfprid)t, finb eine fo(d;e 2)orrcid;ung beö Söorteö,
une fd)on barauö fofgt, »oaö oben ' über bav ^rop^etifd;e 5lmt
1 Äot. 32, 8 — lU unt 28 — 30.
65"'f»(. 0(«u6f. II. 23
§. 133. 354
e^riftt gefaxt tft, mxau^ fid; tiefer ©tcnfl tejie^l. T)axmn tfl
bei* am ©nbe itnfere^ ©ajeö aufgef^eKte Untevfd;ieb yon SSidjtig:
fett. 2t((e bie julcji angebcuteten veveinjelt im einzelnen Sekn
»ovfommcnbcn unb oft t(;ci(ö nidjt kal)fid;tii]ten t^eilö nid;t ge*
\nd)tm (yinnn'rfungen ftnb bev «nkftimmte unb »erglci(|ungö4|
jveife sufäKige ^kn^, ^ou Jveld;em (;tcv nid)t bie 9^cbe fein fan«|
inbem bie xid)iic^t Slnovbnung beffctkn in bie d;riftlid;e ©ittenÜ
(e^re gehört. Slkv ivenn wix cö auä) ^ier nur mit bem fövm^f*
lid;en unb geovbneten ju tt;utt ^aUn, mu^te jiener boc^ envci^nt
njevben, n^eit bie eüanße(ifd;e 35ovfteUung üon bem gcovbneten am
jid;erften bavauf vu^t, bn^ er in aUcm ivefcntlid;en mit jienemi
atigemeineren unb unkftimmten glcid;artig i\t Unb biefe 3"f«i"4
menfaffung, bie nid;t gcftattet, einen fd;arfen Unterfdjieb aufju^
ftelien siinfd;en bcnen, bie ben georbneten Sienft ycrrid)ten, unbt
ben anberen (i^xi\kn, ftnbcn wix auü) fd;on in ber ©d;rift.
2)enn n)0 ^auhiö bie \)erfd)iebenen @akn unb Siemter aufsci^jlt %
mifdjt er unyerfenn'Oar beibeö unter einanber. @o lüarb auc^
»on ßl;rifto, ouf^er bem beftimmten SSerpItni^/ in ivetdjem bie
3ti)ötf SU ii)m [tauben unb ben eknfalisJ ju einem beftimmter
2)ienil au^gefanbten 3wei unb fiebjig, ^and;er auf eine unU-.
ftimmtere SBeife ju feiner 9?ad;fotge aufgeforbcrt. ©o war ir
ber crften ^ird;e ber :S)ienft ber Slpoftet ein georbneter, ba fie
auf beftimmte 3a^t Rieften 2, unb nad; gemeinfamem 23efd;tuff«
387^anbe(ten ; baffefk gilt öon bem 2lmt ber :Diafünen juerft in
3erufatem », unb nad; biefem SSortnIb and) in anbern ©emeinen,
SlUein fd;on beo @tep:^anuö poIemifd;er 35erfud; in ber 23ert^ei=
bigung beö ß[;riftentbumö ge^iJrte nid;t ju bem i^m angeit?iefenen
bej^immtcn S)ienft, inbem er tebigfid; alö ©in jetner nad; au§eii
:^in ^anbette. Unb fo »ijarb aud; ber attgemeine unb unbe*
ftimmte 2)ienft inner^atö ber ©emeinen Sitten bie P; baju eig*
» 1 Äor. 12, 7 — 10. unb 28 — 30.
» ?(p. ©efcl). 1, 17.
^ ?(p. ©Cfcf). fy, 2.
355 §. m.
mn empfohlen unb i>o\\ i^ncn öcfobcvt '. ÜDev nntevfcl)ieb ücc^t
\üd) in bcv 9?atitv bev ©ac^c, akv nid)t tnfofcvn aU ju bcm
■jrbcntlicl)en ^ienfl not^wcnbia l;ö^cvc unb kfonbcve ^tgenfdja^
cn öc^^^vcn; fonbcrn tvcnn \d)on in bcv tiin^erlidjcn ÖcfcUfdjaft
:aö gemeinfvime l'ebcn fid; nid;t o^awt, in kftiinnUe von ber 0e-
ammttjcit angen)iefenc Öiefd;äftöfül;runi3 auflöfen (ä{jt, fo ifl bicö
uni) vict tveniger in bei* fiv(!^Iid;en ©emein[d;aft t^itiilid) mit bcr
cltjiiöfen 9)?itt^citunjj unb (y-inunvfung. Senn cinerfeitö fann
cv ^. ®ei[t nie unt^ätiij fein unb fid; Ui^cüh aud; nid;t mit
ilKn feinen ^^ätigfeiten an fcefiimmte 3^»^^" Binben tnffen, ba
r vielme^v 3eben treibt a((eö \u t^iin, tvaö xtox i^anben fommt,
'liitvcrfeitö lä^t jTd) aud; eine fo geij^ige ©efetifd^aft bod^ nid)t
i(d eine tvo^Igeovbnete benfen oljnc a\k 23ert^ei(ung bei* 2Ii*beit,
nbcm fonft feine tjon ben ycvf^iebenen ©aben baö 5}?arimum
!)vcv Söivffamfeit evrei^en fönnte; jumat bie 58evt^ei(ung befto
cidjtei* unb fidierer gemad)t ivevben fann, j[e me^i* bei* ©ine
i^eift auc^ bie Uvt^eife übeveinfiimmenb kikt.
5>. 134. (Jrjlcr Sejvfaj. (^^ gieH in ter 5^ivd;e
inen öffcutlid;en JDienf^ am SBort aU eine unter tejlimmten
dornten übertragene ©efc^äft^fü'^rung; unt) i?on biefem ge^t
luc^ aik ©üeberung ter ilivc^e au^.
^Uug^b. ^cf. V. Solchen ©laubcii ju erlangen Ijat 03ott ba«i ^rebi^t-asg
fliiit ciiiäefcjt . . . baburd) alei burd) äUittcl bcr D. ©cifl wirft unb
bie §>crjen tröfl . . wo unb »enn er mül. — XIV. aSom .Kircf)fn;
reginieiit rcirb gcictirt, baß nienianb in bcr Atircljcn öffcntlid) leOren
cbcr prcbi^cn ober »cacraiucnt reidjcn [eU et;n orbcntlidjcn SScruf. —
Conf. Saxüii. (p. 1%. Tvv.) Agiinus auteni gratias Deo . .
quod . . conservavit itublicuin luinisterium et Lonestos congressiis,
qui ipse etiain distinxit quaedain teuipora. Expos. Sinipl. XVIII.
p. 55. Deus ad coliigendain vel constituendaia sibi ecclesiain ean-
deinque gubernandam et conservaiulain seinper usus est niiiiistris. .. .
(rp^. 4, 29. 5, 19.
23*
§. 134. 356
p. 58. Nemo autem honorem ministerli eecleslastici usiirpar
sibi . . (lebet. Vocentur et eligaiitur electione ecclesiastica et lej
gitiiJia iiiliiistri ecclesiae. . . Eligantur aiitem . . hoinines idonA
etc. — Conf. Helv, XV. p. 97. Atqiie lianc ob causam minÜ
stros ecclosiae cooperarios esse Dei fateimir, per qiios ille cognii'
tionem siii et peceatoriim remissioiiem ailministret, homines ad s»;
convertat erigat consoletur . . ita tarnen ut efficaciain in liis omiiepj
Deo, uiinisterium ministris adscribanius. — Conf. Gall. XXIX!
p. 121. Crediinus veram ecciesiam gubernari debere ea disciplin*
quam Dominus noster Jesus Christus sancivit, ita videlicet ut 5ii
ea sint pastores presbyteri et diaconi, ut doctrinae puritas retinea;
tur, vitia colübeaiitur, pauperibus consulatur et sacri coetus habe'
antur. — Conf. Angl. XXlIl. p. 134. Non licet cuiquam si
mere sibi munus publice praedicandi . . nisi prius fuerit legitiii)
vocatus et missus.
1. Söenn \m mä) bem Uvfpning btefeö öffentltd^en T)itx
jie^ fvagenb auf bcn yon ß^vifto ben Stpofteln gegebnen §luf
ivag 1 jurüffge^en, [o wxix biefev üteviviegent) md) au^en gericl^
Ut; benn ivaö »on einem innen; - vorfommt, fann quc^ x>or\
3S9bem ciHgenteinen unt^ejiimmten »evftanben ivevben. 9lot^tvenbig
oter entftanb ber innere au^ bem äußeren ba bie 9?cukfe^rtcn
fovtbauernber ^Bele^rung unb 3"^c(i)ttt)eifung kburften, unb wax
mithin in bem Sluftvag (E^rifli aU bie natürti(^e gortfejung beö
äußeren mit enthalten. SIB okr tk Slpoflet [etbft eine ^^eihmg
t>k\t^ 2)ienfteö in S5ürf(|)Iag Iva^kn, unb ber ©efammt^eit a\u
^eimgaten ben 3)ienjl bei* |)anbreic^ung Stnbern ju übertragen :»:
fo ttJurbe baburt^ baö %mt ber ?e^re ein i^nen »on ber ©emeine
ükrtragene^, im anä) biefe Xiox^tv j'cl;on fceibe 5Iemter vereinigt
einem neuen Bwötften übertragen ^atk. Unb fo befielen beibe
fort in ber Äird;e aU bie ^auptjttjeige jieneö öffentlichen Sien*
j^e^; benn ba^ »erj^e^t [x^ »on felbf^, bo§ au(^ ta^ Siafonat
nur ein fird;Ii^eö 51mt fein fann, fofern eö eine Darbietung beö
SBorteö ift, ncimtid; eine Sleu^erung unb ^unbgebung ber d;rift*
anattb. 10, 6 flgb. =* j. S8. »lattb- 18, 15 — 20.
«tp. ©efc^. 0, 2.
357 §. 134.
[c^eit 33vuber(tebc burd; bic Z^at. :Die 2)rcitbeifiuti] aber, wit
mn fi'c oucb conf^fuivcn \wc\i, ift et»»a^ iin((fübv(irf)eö, unb muß
in JvcfciU(iii;en auf jene Uiitcrfdjcibuiii^ tu l'cl^vc unb .<>aubreicl)ung
uniffi}cl;n, bic tljrcn ivabrcu 3:i)ciluni^ei^ruub barin l;at, baf? bic
LI bcm einen Öefd)vift crfürber(id;en Graben am UKuii^fien K'bingt
'nb burd) bic (frforbcrniffc ^u bcm anbercn. 2Bic benn auc^ t>on
(nfaui^ an bai? u^ciMiri)c Oiefd;(ed)t bic öffcntiicfc .^-^anbreid^ung
nmer mit i^erfcbeu bat ', i>ou ber öffcntlid;en li^cru^ottunc} ber
eljrc aber immer auegcfd;(üjjcn getvcfen ij?.
2. 3c ^reuiger nun ircjenb m (Jinjcfncr ober einige Söe^
ige bie (2te(fc (i^rifti i^crtrcten föuncn, um befto me^r ^aUn
nx nur bic ©cfammtljeit ale bie OucUc bicfcr Uebertragung an*
iiifeben; unb ber ©eftaltung beö Äleruö aU einer in ftc^ abgc*
[i^tojycncn unb fid) felbft ergänjenben ^örperfdiaft fe^(t eö an
iüer fcbriftmäfngcn 23cßritnbuno|. 33ei bicfcr Grgän^uug unters
•i)ütQt yictmcbr bie @d)rift nur jn^ei 9}?omentc, bic SBeftimmung soo
tr ,^nr 93crrid)tung cincö ©efc^äfteö erforber(td)en (Jigenfc^afteu/
:nb bic ^^ue^rabl an^ benen bic a(ö fo auegcriiftctc befannt finb.
Pier bleibt bemnad; ein grofjer Spielraum um 33erfd)iebencn ci-
icn i^crfd)iebenen 2(ntbei( ju^utveifen, e^nc bafj baö ^^rincip t)er*
jjren 9el;c, bag bic ©efammt^cit if)rc @efd;äftöfü^rung organiftre
inb unter i^re @(ieber yert^eifc. (5inc fo(d)c Uebertragung ift
:id;t möglid; c^nc eine bcftimmtc ©onberung ber Öegenfiänbc
inb eine genaue 23eftimmung beö Umfängst, in n?eld;em je-
|cr fein @ef4)äft fübren foK. 3nbem nun Riebet oud;, t\>a^
ibertragbar i\t unb \x\ii nidjt, mufj feftgefte((t Jücrbcu: fo tvirb
itf inbirectc 2ßeifc aud; ber nnbeftimmte 2)ienft mit in bic
prganifaticn aufgenommen, unb ber ©cgenfa^ 5»t)ifd;en beiben
tumvft fid) ah; iinc aiid) baburd; gcfdjie^t, ba§ jum 53e^uf beö
dd)t übertragenen aud) j'eber^eit x'*orübergebenbc SSercinigungen
on nä^cr sufammcnget;örenben Ginjeinen cntfte^en. 5Ibcr auc^
' 1 ZirfL b, 9. 10. int 8, 3.
§. 134. 358
bcr ©lenft bc^ Sßovtc^ tm cngevcn @tnn fann nie auf eine fo
aitöfc^(te§ent>e 2öeife ükriragen »»erben, ba§ eö ntc^t aü6) nu§er*
mb beö öffentlichen 2)tenfieö ckn fotd)e ©etbfimttt^ettungctt
jtt)tfci)en (Sinjetnen gekn fönne; benn btes^ |)iepe betbeö bie @e*
iviffcn k^ervf(I;en » unb bcn ©eift beimpfen 2. giug ber UeBcr
tragung aber entfte^en boppettc 33ejie^un9en, jebeö SBebürfttgeni
^\i mehreren 5!}?{tt^eitenben nad; ber 5ßerf(|ieben^ett feiner 23e#^
bürfniffe unb i^rer 33errirf)tungen, unb eben fo jiebeö ^?itt^eifcn*
ben ju vielen (5m|3fänglic^en in 23esug auf ein beftimmteö 23e^
bürfni§ unb innerhalb beö i\)m angett^iefenen ^reifeö; fo ba§,
tt)0 ivir unö eine grope fictige ?D?affe ^rifttic^en ^ebenö benfen,
burc^ beibeö sufammen ftd; @cnieinben begrenzen unb fonbern,,
jicbe aU ein Umfang in mid)^m atte jur görberung beö t|rifl*.i
tieften Sebenö not^ivenbigen ©aben i)or|)anben, unb aßc über*
391 tragbaren ©efc^äfte sn^effmä^ig »ert^eitt finb. 2)ie SBerjtveigung
ber firrf)tic(;cn Slemtcr, fo Jvie bie j^orm unter ber fte Übertragern
tverben, fann fe^r »erfd;iebcn fein, unb bie 3:i;eorie berfetbcn pat
il^ren Drt in ber ^raftifc^en ^^^eotogie. J^ier ift nur im aKge^
meinen ju fagcn, ba^ fte gut fein iüerben in bem ?S)iaa§, aU ei*
nerfeitö bie SBert^eitung atö X^at ber ©efammt^eit mittelbar
ober unmittelbar ju ©taube !ommt unb erfc^eint, anbrerfeitö
aber ber geiftigfte 2)ienft — nämti(^ bie georbnete 2)arrci(^ung
beö göttlichen SBorteö — ftc|) gcitenb erhält aU ber gjcitteftJunft,
von bem aWeö au^ge|)t unb auf ivetc^en ftc| aHcö bejic^t.
3. SD^nc biefen georbneten öffentti^en Sienft unb bie ba-
mit 5ufamment;ängenbe (lonftitution ber d;rifttid;en ©emeinben
wäre aüe d;riflli4)e 9)titt^ei(ung nur »ercinjelt unb jerftrcut unb
bem 5lnfc|)ein nac^ jufättig. 5tber aud; ber 2Ba|)r^eit na^ fönnte
c0 ni^t o^ne m vcrit)irrenbeö ©d;tvanfen abge^n, in Jveld;em
fid; »ietc Gräfte »ergebtic^ »crje^ren müßten, tt>enn fein ©m^jfäng:'
tiefer mit feinem ^ebürfnip an beftimmte SJJitt^eilenbe, unb um*
• 2 Äor. 2, 24. ^ 1 %M. b, 19.
359 §. 134.
;cfci)i't feilt ^HHtt^cKcntcv mit feinen Q^dHw an einen beftimmfen
Uct^ von 6nivfaniilid;cn ßcivicfen unive. SUfcin ivenn nmn
md) .yti^ekn JuoUte, tnf? in Hx S\\'ci\i beö &ii]tQ^ jebcv ^.^eijabtc
ittcö tl;atc um feine (^nikn jnm gemcinfamcn 9?uj ju v»ciiven='
•en, unb ekn fo jcbcv 5i3ebüvftißc vicl)tigcn ©inn genug ^äUc
im bic ©eifter ju prüfen, mitt)in von bcn (linjelnen attcö gc?
cf)ä()e, ivaß aud; burd; bic bcpe S3cvtbeiUing bev .^u\iftc nuv uu:;
'oUfommcn cvvcid;t ju trcrbcn pflegt: fo kvnl;tc bod; aHciJ nuv
luf (Jvvegunj^ beö pevfijnlid)en frommen 6e(bftbeuntptfeinö unb
>e^ vereinzelten 9?iitgefülj(ö; akr ein iva^ieß ©emeinkiyuptfein,
ine leknbige Uekr^cugung v>on ber ^t'cntität bcs^ ©eifieö in
lUcn, fann ouf bicfc ?lrt nid)t ju ©tanbe fommen. D^nc biefe
bcv gäk cö übcroH fein ©elbfterfennen bei3 ^. ©eifieö in unö
inb ekn fo ivenig ein rid^tigeö 23eivu§tfein von ber 2lrt unferer
cknögemeinfd^aft mit ßbrifto, ivenn \m unö nic^t unfrer felbfisaa
fö ©lieber feinej^ ^iiU^ kantet irerben. 3)al)er ift eö nur ei*
icr gonj oberf(dd)Iid)cn 2lnftd;t vom Ci'l^riftent^um mögtid;, bic
H*iftHd;c Giemeinfdjaft auf hai I;äue(id)e M'cn unb auf ftiUe
0riyatvcrki(tniffe o^nc £effent(id)feit juriiffjufü[;ren. ^ielme^r
j.n'o bie i)ffent(id;en 33erfammlungen jum gemeinfamen 33efennt-<
\i^ unb jur gemeinfamen Erbauung bic i^auptfadjc, unb bic
lekrtragung ber ükn-Jricgenbcn unb Icitenben S::^ätigfcit barin
.n einige auöfdjtiefjenb kcibt nur 5^cBenfad)e. äöie benn aud;
oa'i biei5 anlangt eine ivird;engemeinfd;aft gauj im eimnge(ifd;en
Seifte kfte^en fann, iveldje von einer foId;en Uekrtragung nic^tö
vcif;, fonbern jcbem (?(;viften bic 33cfngni0 jur leitenben ^^citig^^
cit taxin jugcftetjt.
I §. 135. 3^^citcv $?cf;vfa,^. 5)cv öffentnc(;c ©icnjl
^ tcv ^ird;c ifl in äffen ©tiiffcit an t>as? göttliche 5Bovt
[chmbcn.
[ 1. Sind) bic vereinjettcn unb formfofen 9)(itt^ci(ungen ber
f^riften, fofern fie cUm^ burd; ben i). Ö)eifi knvirfteö mitt^eilen,
§. 135. 360
fönncn cknfatB nur (Jvläutcrungen unb Set^ättgungeit bee
gött(i4)en Sßüvteö fein. @ol( mm i^on bcm öffentlichen 2){enp
baffetbe ntdjt nur auf biefett^e $Ißetfe gelten, fonbern auf eine be-
fonbere an feiner (^igent^ümlid^feit ^aftenbc: fo fann bieö nur
baburd; gefcf;e^cn, ba^^ biefe ©eBunben'^eit an i>a§ göttli^e Söort
in bic gorm ber i>ffentlid;en 9)iitt^eilung aufgenommen irirb,
Sieö gefdjie^t in Sejug auf bic ?e^re ihtU^ unmittelbar baburd;,
ba§ bie einjetnen 5lfte ber Darlegung rctigiöfer ©cbanfen i^rert
ganjen @inrtd)tung nad) aU 5(u6tegung einzelner ©teöen beri
©d;rift erfd)einen, t^ei(i3 mittelbar bur(^ baö 23efenntni9, i»eld)eö
ein furjer auf bie ©d)rift jurüffgefü^rter Inbegriff ber Seljre ijl,
miä)z^ unter Sßorauöfejung feiner (cd^riftmäfn'gfeit, aU immer
sosgegcnu^ärtig ben ®ang j'ebeö Söeiru^ifeina be^errfdjeu fo((, unb
ivonad) alte l!et)re foH fönnen gemeffen Jverben. 53eibeö aber
mu§ in leere gorm, bie au^ immer mit l'eidjtigfeit umgangen
njerben rann, ausarten, mm\ nid^t in bemfelben Greife auc^ bic
freie unb formlofe 9}?itt^eifung "oon felbft fd)riftmä§ig ifi. @e^
luo^nlid; unll ft(^ alöbann baö 23efenntni9 al6 aut[;entifc^e
©d)rifter!lärung gettenb madjen,.bamit ein nod; n^eitcreö 3crfal^
len mit ber @d;rift yer|)ütct iverbe; aUtin baburc^ entfliegt cinj
«ne\)angelifd)er 33ud)ftabenbienft, unb jugleic^ n)irb baö tieferei
(Einbringen in t>k 6(|rift unmöglid; gemad;t. — l^iefelbc
©c^riftmä^igfeit ift aud) ju forbern üon ber d;riftlid;en X>id)i
fünft, in fofern i^rc ©rjeugniffe, iDcnn gleich urfprünglic^ nur =
für baö einzelne Seben bered;net, in ben i)ffcntlid;en ©ebraud)
ber ©emeine übergeben follen. 2)iefc jeigt \id) auf eine anberc''
Slrt in bem ^falmobifd;en 3::i;^uö ber d)rift(id;en :Dic|tung, Jüel*i
^er an bie "parap^raftifdjen Uebertvagungen ber ^falmen nad;
5trt ber ältcften d;rift(i(|)en ^v;mneu fic^ nä^er ober entfernter
anfd)liepenb einzelne ©teilen unb ©ituationen auiS ber <Bd)vi\t
te^anbelt, etivaö anberö in bem fi)mbolifd;eu, tveld;er auf bie:
allgemeinen 33efenntniffe jurülfn)eifenb ben Inbegriff ber gemei*
neu Sc^re in ipoetifd;c i^armonieen bringt, ^t mel;r fid; bic
d)riftli4)e :X)id;tung ijon bicfen kiben ©runbformen entfernt, unb
361 §. 135.
rein inbiinbiieKc 5)fomentc tt^ veltf^iöfen ScBcuö barfteKt, um be[lo
me^v kfd;ränft ft'e i^vc 3öivffamfeit auf flcinevc gefcUtgc <tt reife.
— .^;*ahn ivir cit^cv aud) aHc<5, ivaö >t^at bev Gemeine aU \cU
d)cv ift, in bcn 53egviff bcö i)ffcut(id;cu 2)tenftcö aufgenommen:
fo mu9 bic (^ovberunc^ bev ©d^viftmä^ißfeit fid; aud; auf tiefe
evftreffen. llnb fo jcißen aud) bicfe tl^ätigen öffent(id)en 9)titt^ei-'
luui^cn ftd) aB an ba<^ äßcvt gelnnibcn tljeifö unmittclbaiv fofevn
Uc einzelnen Cinvcifungen fid; auf beftimmt in bev ®d;rift auö-
i^cfvvodjcnc (5vma()nungen gviinbcn unb biefe i>eviüivfli(^en, ober
ftd; an tin in ber ©d;vift (^egckneö 3Sor(n(b anlehnen, t^cil^sai
mittclKir in ber ^luffteKunc^ von itivd;cnregeln, mid)c nad; ?(vt
ber 23cfenntniffc auö ber 8d;vift at^gefeitet eine Drbnung d;rift(i=
d)en l'ebenö auf ben öffentlid)en 2)ienft belogen auffteßen ivoüen,
nad; »veldjer nid)t nur alle öffentficfie i^ätio^c 9}?itt^ei(ung fid; ge-
fiatten fo((, fonbern U'oran aud; erfannt u^evbcn fann, ivaö für
JF)anb(ungen ber (5in^e(nen bie ©emeine afs il;rc eigenen aner^
fennt, unb iüet(|e ni4)t.
2. .f^ierau$?> gc^t nun ^erüor, wie 33e!enntniffe ber <Bmu
bole unb iUrd;enrege(n ober ^anoneß in bev 5^ird;e entftc^n, md;t
foirol a(6 5)caa^ für bie yerfd;iebenen DarfteEungen bcö ®iaiu
Un^i burd; 2Bovt unb X^at, fonbern um befto ftd;ever bie Singe-
mcffen^eit bcö einzelnen ja ben uvfprüngtid;en 5ieu§erungen beö
©eiftcö ju üermittcfn; feineöit^egeö aber folgt, ba^ fic ju atten
Seiten biefev 3tee eben fo yonfommen cntfpvec^en fönnen aU in
bev ^eviobe i^vev ii^iibung. 2^ag bieö nid;t bev ga(( ift, ge^t
fd;on bavauö ^evüov, bafj fte jebeömat ein SSerf ber ganjen Äivd;c.
finb, aifo — u^enn unr biefe in bem aufgefteUten Oegenfaj ju=^
fammcnfaffen — nid;t nur bev (Setbftt^ätigen unb 9TJittI?ei(enben,
fonbern niittelbav ivenigjlenö au^ bev (5mpfänglid;en unb S3e'
büvftigen; nid;t nuv fofevn fte »venu aud; yon ben g?iitt(;cifcnben
auöge^enb bod; iljre 2ßivffamfeit nur ber freien Sinevfennung bev
3?ebürftigen \jevbanfcn fönnen; fonbevn and) mii baö 9)?itanffcn
um bcn 3uftanb biefev, mitbin bev befonbcvc (J^avaftcv beö 2}?o-
§. 135. 362
mcntö a(ö 53ejlimmung«^l^runb mitiütiftc. 2)a^cr md) fd;on ^ott
vorne ^crein jicbcö fold;c0 ^rjcugnip/ i»ctt ki bcm ofcidtrenbeit
^ovtfdjvettcu ber 5ltrd;e in jiebem ^OJomcnt oud; gotgcn viiffgängt-
öer ^etvegungcn niitgefcjt finb, !;intev ber ^ttc juvüffbleibt. 2Bte
fie unö nun nur unter bem 23orbe^aIt ©üttigfett ^aUn, ba§ if>rc
©4>^-tftmä§tgfett immer ein ©egenftanb ber Prüfung WiUw mup:
fo mu§ ftd; oud; mit bem öffentlid;en :Dienft ber ^ivd^t ein mög^
395 lid;!^ ou^geHlbeter Drganiömuö v>erHnben um baö funftgered;te
33erftänbni9 ber (5d)rift ju 6en?a^ren unb burd) fortgelegte ^e^
jd;äftigung ju üervoKfommnen ; o^ne baj beö^alb aUgemein unb
für alle Seiten folgte, ba§ biejenigen, miö)t bcn öffentlichen
:Dienft verfemen einen kfonberen ©tanb in ber d;riftlic|en ©e*
meinfc()aft bitben muffen. 5Bie(meI;r ivenn auö unfern kiben
l^e^rfdjen fic^ crgieH, ba^ ber ivenn aud; in einjetnen gäUen nod)
fo ftarf f;erv>ortretenbe fird)tid)e ©egenfa^ stt)ifd)en benen \vdd)t ben
öffentti(|en 2)ienfi üerrid)ten unb benen an iocId;en er »errid;tet
ivirb, bod) immer untergeorbnet MeiM auf ber einen (Seite ber
C^in^eit unb ©eUngfeit bcö Oeiftcö in kiben, auf ber anbern ber
it;nen gemeinfd;aftlid)en unmittelbaren 2lH;ängigfeit \jon ber (Schrift:
fo liegt f^on t;ierin unb ekn fo in ber überali nac^juit)eifenben
33erJvanbfd)aft ,^Jvifcf)cn ber jerftreuten formtofen unb ber amtlid;
i>ert^ei(ten unb gcorbneten SSirffamfeit, ba§ ber ©cgenfa^ Beiber
©lieber fid; immer me^r abftumpfen mu^. S^e^men n?ir nun
baju, bap bic !ritifd;e ©eite beö normalen @elH-aud;ö ber ©c^rift
aud; bereinft aufijören mufj: fo v^crfdjivinbet bann ber ©egenfaj
(lU ein :perföntid;er in einer beibcn ©fiebern gemeinfamen unmit^
tcltuiren 6id;er^eit ükr bie ©d^riftmä^igfeit ber ©(aukn^fä^e unb
ber Sekn^rcgctn.
2)rittcö Sc^rftiiff.
55 0 n ber 2^ a u f c
§. 130. ^ic 3:aufc üU f)anbtun() t>cr ^vivdje be.^cidjnct
nur bcn Sittcn^act, öermittcffl bcffcn biefc bcn (Jin^ctncn
363 <^. 136.
in i^rc ©cmciitfc()aft aufnimmt; infofcvn aber anf tcvfctkn
Hc UMiffamc ^Nal;cif?uni^ (Sl)v\^i n\\)t, i|> fic .^nc^Icid; t>cv
Vcitcr für tic rcdjtfcrtic^cnbc i^öttlidjc Zl)ät\c\kit, »vct^nrcl;
t»cr (Jin^dnc in bic £ckn^(^cmcinfrf;aft &)x\^i aufc^cncmmcn »w
Wirt).
1. (Sd)on okn ' ifi baö n^efcntti(ljc in unfevm ©as Hwx^
ivorict, taj} nämtid) tic ?(ufna^mc cincö (5;tnjclncn in bic d;rift^
\i6)c @cmcin[d)aft nnb bcffcn 9Jc(^tfcitigung über SOSiebcrgcbnvt
nur ein unb bcrfclbc 2lct fein fönne. ©onft mügtc auc^, ivenn
bie Slufna^me in bic P\ivd)c allein eine X:)anbUtnß biefcr fein foWtc,
ba biefelbc o^nc 2:i)ei(not;mc üon bcm ^eiligen @eift nid;t jn bcn-
fen iji, baö pöd)jle Söefen jtd; bei ber a3orkreitunfl feiner 23er^
einigung mit ber nienfd)lid;cn 5'?atur unter ber gorm beö ©es
mcingeif^eö leibenb »er^tten. SSie akr bie Slu^ßiepung bcö ^ei-
ligcn ©eifieö burd; ßl;viftum bebingt ift - unb auf feiner ä5er^ei^ung
beruht: fo mup aud) baffclbe gelten t?on ber ^rt^eilung bcö ©ei*
fleö an j[eben (^injclnen, tuenn bod; aud; ber ©eift, ivie bieö jur
©in^eit ber ^ixd)c not^tvcnbig ifi, Sitten auf bicfelk 2Beife 'oon
ß^rifto fommen foü. Sic d)riittid;e ^irdje i|l atfo einer großen
Unjüdjer^eit baburd; cnt^oBen, ba9 d^riftuö fetbft bic ^aufe atö
bcn 5lct ber Hufna^mc in bie ^irc^e angeorbnet fiat. Senn nun
ijl jcbe foId;c 5lufna^mc eine Z^at ß^rifti fetbft, ivenn fie auf
bic üon i^m angeorbnetc 2ßcifc unb feinem 33efe^t gemä§ »ottjo*
gen n)irb. 3)a^er nun fann bic d)rifl(id)e ^ird)e ekn fo ivenig
auf ber einen (Seite \)on biefer gorm ber Slufna^me burd; bic
Xaufe abge^n, atö auf ber anbern Seite siveifeln, ba§ in jebem.
galt, ir'O ber 53efc^( (S^rifti gehörig i^ottjogen ivirb, nid;t aud;
j feine SSer^cifjung, ba§ mit biefer 2lufna^mc bie ©etigfeit beö
I 9)?enf(^en beginne, in Grfüttung ge^en foUe. 25enn ivit bai5
I lejte ein 3*veifet iväre an ber ertöfcnben 9??ad;t C^rifli fetbft:
fo )väre baö erfte ein SfÖagcf^üff, tvetd;eö nid;t »on bem göttlichen
' §. 114, 2. 4 124;. 3.
§. 136.
3!>7@et|l auögc^n fönnte, ber aKe^ öon (J^rtfio nimmt. — Sßenn
nun ^teburd) feft f^et;t, bafj bte STaufe in bev Ätv(J;e erhalten
bleiben mufj, une ftc fic übcvfommen ^at: [o fann bod; feine
2(uöfunft bavübei' yevtangt ober txti)tiU n^vben, ob unb ivic baö
äu^evlid;c biefer ^anblung mit bem innevn Oe^alt unb ^wdt
bevfelben jufammen^cingt. 33ie{mel)v fi>nnen iviv ^iefübev nuv
fagen, bap wenn (E^riftuc» ju bemfelben 3>oeff eine ganj anberc
äupeve 2Sevnd;tung angeovbnet ^ätte, wir biefe eben fo fettig
l;aUen unb biefelben (Svgcbniffe baöon einvarten iviivben. ^ur
fot)ieI ift Qcivi^, bap n^enn (^^riftuö ^ieju et^va^ ganj neue^ be:=
fonberö cingefejt \)ätk, unö obliegen ivüvbe, 23esie^ung unb jtoov
mög(id)ft cvfd)öpfenbe jivifdjcn biefem ?leupevn unb bem angege*
benen 3"»evn auf5ufud)cn, inbem ivix unö nuv im nufierften
9?ot^faK baju vevfte^en »vitvben i^ti einer ß;infejung (^^vifti eine
reine SSifffü^r cinjunel;men. Slnberö i\t t^, ba S^rifiuö [eine
(Sinfejung an eüvaö fd)on yor^anbeneö angefnüpft ^at, unb bic
^aufe f^on ge[d)id}t(id) bcbingt ivar burd; ben 3it[«^^i"ei^^fl«3
mit ber SSerfünbigung beö ^o^anneö. T)c\m biefe gefd)id)tti4)e
S3egriinbung fann unö nun ttotifommen genügen, o^ne bap n?ir
iveber »erfuc^t [ein bürfen bie auf i^rem ©ebiet allgemein be^
fannte @i;mbolif n?eiter auöjufpinnen aU aiiö) fd;on in ber
©c^rift gcft^ie^t, nod) aud) biefelbe für [o iiiefentlid; ju galten,
ba9 man bet;auptcn fönnte bie .f)anblung felbft fei nur öollftän*
big unb fönnc i^ren 3>^eff erreid;en, ivenn fte auä) äuperli^ fo
eingeridjtet ift, t>ü^ jieue iBcbeutfamfcit barin »ollfommen ^ev=«
»ortretcn fann.
2. £)^nerad)tct bicfeö unläugbarcn 3"f«i»wc»^^'i"9f^ ^^^^^
jwifd;en ber ^aufe (£f;rifti unb ber be^ 3o^annciJ fann man boc^
o^ne jiener ü\mi ju entjic^en [d;wcr(id) bel;au^Hcu, bap ftc ^üU
tig baffelbe geivefen mit biefer K Senn ivenn mä) ini ber ^aufc
ws^ü^anne^ bie 3^ec beö ditid)t^ &otk^ burcf) ^it ^rlöfung jum
« e. Gerh. Joe. IX. \u 101 sq.
3G5 §. 136.
@vuntc ijcteijcn: fo umv bcd), cOc er felbjl 3cfum tn bem ^auf^
nct cvfannt hatU, bic ^].Hn-fon besJ (Jvlöfcvö für itjn fettft unb
[eine 3:äuf(iii3C eine iiubertimmtc. 9)iau mü^te bat)cr ttjenigftenö
unterfitetbcn 5ivtfd)cn feiner Taufe vorher unb feiner 'itau\t nad)-
i>cr, fo bap bic crftc )iebenfaUv\ um einer i1)rift(id)en Taufe gteid;
jii fein, no^ einer ^rgänjung fceburft \)äm. Mtiw biefer Un-
terfd;ieb ivürbe bod; nur von ^ebcntun^ fein, wenn 3o^anne<^
nac^tjer auf ben ^tarnen O^f" getauft hätk, Jveld;eö bod; afie
Umftänbe ytfammcngenonunen > el)cr ju verneinen ift atß ju k*
jaben. Unb fo unirbe bo4) fd;iperlid; sujugehMi fein, bafj bie
Taufe 3ot)annii5 fd)on Ijak fönnen iveber bie 5(ufnat)nic in bie
d)rifttid)e Siixd)c fein, nod; and) ein 23ab ber Söiebergeburt; mit=^
^in iiuirbc fie aud) nur fönnen ber Toufe C^t;rifti für ibentifd;
erffärt roerben, entivebcr »venu man beibe für gleich univirffam
erfivirt -, ober tvenn man ben llnterfd;ieb jtvifd;en bem atten unb
neuen ©unb fo gut aU aufljebenb htjaupten JooÖte, ^o^anneö
l)ak oud) o^ne kftimmtc 33e^iet)ung auf (i'tjriftum bod; fd;on
baffelte gelten fi>nnen, »vaö ß^rifinsJ ga{\ — Söogegen auf ber
onbern <BQiH nid;t nur nid;t behauptet »vcrben fann, ba^ für
bie von 3o|)annei^ getauften bie 5(nerfennung 3ef" ^^^ beß CEfjriftö
nict)t I;inreic^enb geivefen fei aU (Srgänjung, fonbern eine neue
Taufe unerlaplid;; fonbern eö erl^elft aud) ükr^au^t nid^t, bap
fo lange ber (Jrföfer nod; lebte, bie Taufe überaK not()tt)enbtg
geivefen fei, um in ©emeinfd;aft mit üjm ju treten. Sßietme^r
f(^eint, ivenn er einem burd; fein Sföort 23ergelning ber ©ünbensj»
ert^eitt unb i^n ju feiner 9?a4) folge aufgeforbert ^attr. fo njar
biefe Slufna^me fd;on feine T(;at, unb bie Taufe tvürbe nur at^
eine vöKig inhaltsleere ^anblung t^in^ugefommen fein, äßie benn
' a-^^L 3ot^ 3, 22 ilc^b. unb 9(p. ©cfcl). 19, 3-5.
* SSBie Swingli de ver. rel. ji. 208. Uuiii vero distent Joannis bap-
tisiuus et Christi miilta tum oliiri tum nunc est qiiaestio, sed inutilis
plane, nam discrimeii onuiino nulluni est . . . Nihil eflitiebat Joannis
tinctio . . .: nihil efßcit Christi tinclio etc.
§. 136. 366
and) md)t k^au))tet tücvbcn fann, ba^ ai\ä) nur bic 5lpoftcT, gc^
fd)n)ei9e beim dk jumat Qatüätfdje ^üngev d^xi^i, bie ^aufc
So^anniö empfangen ptten, unb no^ trjcniger ba§ (5f;rijluö
fct^ft auc^ nur einen getauft » , bem bann baö ©efd)dft an ?(n'
bern oi6ge(cgen yättt. 2)a^er tji ^ler »orjüglid; ber Untevfd;ieb
anjvenbtav junfd^en ber nod; einjuvtdjtenben unb ber fd)on befte-
^enben ^trd;e, unb gar nid;t ju vernjunbcrn, tvenn unter ben
(J^rijten, tk nic^t burd; bie fd;on kfte^enbe tird)e getvonnen \mv^
ben, 9)?and;c ungetauft ivaren. Senn bie :perfönti(^e (yrtvä^Umg
(J^rifti mu^ für ftd; afö ein 5tct feincö Söittenö \jottfommen ^inrct*
d;enb getvefen fein, um kibe<3 ju I6egrünben, \va^ unfer ©aj ber
STaufc jufc^reibt, bie 5Init)enbung bcö göttlid;en 9?at^fd;(uffeö ber
(Jrlöfung auf ben (Jinjetnen, unb bie 3Scrfejung beffelt^en in bfc
@emeinfd;aft mit 2l((eu fdjon ©laubigen. SSorauö benn am U-
ften er^eUt, wk bie STaufe aU aKgcmeine SInorbnung ^Drifti an
bie ©tette feiner einzelnen perfontid^en (5rn)ä^Iung getreten iji.
3. .Ratten n?ir nun biefen ©efic^töpunft feft, unb benfen
un^ Keben ^aufact, bamit er biefeö (eif^en fönne, aU einen 23c^
fd;tuf ber gefammten ^ird;e, bem fotglid; au6) m^tn ber SBir^
famfeit besJ ^. ^eiftcö in feiner ganzen güKe baö ^i)d;fte fanoni^^
fd;e Slnfe^en einwohnte: fo ba§ bie ^ird;e feinen taufen fönnte,
ber nid;t eben fo reif unb bereit Jväre, t>a^ neue geiftige i^Un
in ber ©emeinfc^aft mit (J^rifto njirtfid; ju beginnen, \vk bie^
\jon ^tl^tixi gelten mup, ben (J^riftuö felbfl ern^äpe: fo fehlte
bann jcbc SSerantaffung fragen oufjuiüerfen, tt)et^e jtd) ouf bie
40Ü ?i)?i)gtid;fcit bejie^en, ba^ ^aufe unb Söiebergeburt fönnten ge*:
trennt fein; fonbern n)ir fönnten o|>ne n?eitereö be|>aupten, eö
iverbe ^c'otx iviebergeboren in ber ^aufe unb nur burd; biefelbe.
2)enn inbem ber gefammten 3»ngei^fc^aft ber ^eilige @eijl ver«
tiefen n^orben, ^abc fi(^ aud; bie gött(id;e ^t;citigfeit jur SBieber^s
geburt unb S^Jec^tfertigung fo au^fd^tiepHc^ an bie 35ern)a(tun3
ber ^aufc gefnüpft, ba^ ^et'^v ben bie tird)e @ott in ber 2:aufc
• 3o^- 4, 2.
367 §. 136.
tarftcKc, nici;t uuv bes^^atb glcicljfam nac^trägltd; v»on t^m anciv
•fannt ererbe, fonbcvn fd;on mit bev STmifc [dbft 2Intl)eit au bem
l;. @cifl unb Äinbfdjvift &cttci crl;a(tc. 9]un aber tft bicfeö in
bev iffiivffidjfcit nid)t bcr Jvt-i^^/ fonbcvn bie Xan\c wixt) immev
nuv juevfannt unb vevvic^tct »ou einem veUitiv fiiv ftd; ab(^e[d)(e^
fcuen X^di ber ^iv(J;e, unb jivav in einem ^uvcl)gangepunft
[einer ß;ntiviff(ung, bem atfo feine foU1)e fanoni[cl;c aJoUfommen^^
I;eit in feinen einseincn j>anbfungen jufommt. 2)at^er »vevben
anä) aUe einzelnen 3::auf^vinblungcn ftd; nuv me^r ober tvenigev
ber \)oWfommnen 9iid;tigfeit annäljcvn; unb iveun tt)ir noc^ ^in*
june^men, bafj bev 9Jcomcnt bev äöiebevßehtvt beö (5inje(nen
menfd;lid;ev)veifc nid)t genau beftimmt nod; »uenigcv genau Dinv
au^gefcl)en Jvevben fann: fo ivivb jene yovausjufejenbe nur luu
voUfommnc 9?id;tigfeit in ©arreidjung ber ^aufe fid; bavauf ju-
vüfffü^ven, ba9 bie ^ixd)c fid; nid;t ganj auf biefelOe SBeife bcr
^aufc eineö ^ated)umenen nix^cxt, mc bie 8ee(e beffelOen, itjenn*
Qkid) aud; biefeö buvd; 3:i)vitigfeiten bev Siixd)t ^oevmittelt tvivb,
juv 2Biebevgehtvt fovtfd;veitet, fo bap, n)aö unter jener 23orau6^
fejung ber ^ixd)c ein fd;led)t^in einfad;eö t^vive, nun in jtvei
9feil;en jevfattt, bie aud) in jivci vevfdjicbenen 9}iomenten enbigen.
äöenn nun »vol nad)sun)eifen iväve, bafj bie 9ieil;c üon Zl)äii(i'
feiten ber ^ird;e, \\>dd)c bie 2tnnäl)cvungcn juv SSiebergeburt U^
mxtt, weit tvenigev pevfönlid; unb unmittetbavcv von bev 5lraft
beö göttlid;en Sßovteö auögel;enb, aud; genaucv ben ©influ^ ber
©cfammt^eit barfleUte aU bie anbeve, unb t^a^cx baö t>oUfomMoi
menjie in biefem un\)oUfommnen 3uftanbc biefeo n^äve, njenn bie
a^evvic^tung ber ^aufe fid) jcbeömat an ben rid;tig erfannten'
9Jioment ber SBiebergebuvt anf4)Ii)ffc: fo (iegt boc^ unv>evfennbar
in ber 9?atur ber ^ad)c, ba0 bie 9?eigung bcr i\ixd)t ju tan\m
ben innerfi^jen auf bie SSiebevgebuvt absiücffcnben SSivfungcn
beö ©eifteö fcatb »ovoneilen ivivb unb talb ^intev benfetben ju*
ritff6(ei6en, je nad)bem bieienigen, mid)tn baö STaufen obliegt,
in i^vev ©d;äjung beö innevn 3uftanbeö .beö ju taufcnben ouf
biefe ober jene (BüU ^inüt)evfd;U)anfen. ®a^cr fi'flbcn n>ir gleic^-
§. 136. 3G8
[am um uitö üUv btefe Unüonfommen^eit ju Bevu^tgen f(|on aitsJ
ter a^ofloIifd;en S^it ktbe govmen beö Slu^einanbertreteiii^, ' fcte
?DJitt^eitintß bcö ©eiileö i)ov bcr S^aufe unb bte Zan\t yov fenev,
unb ba^ bte 2)tfferens btefev 9)iomente j^ejt größer fein fann aU
bamal^, k\\d)kt »on felbft ein. 2lkr in jiebem ^a(( ivenn bte
entfdjcibenben ©nabentvivfungen be6 ©eifie^ vorange^n, ift bieö
eine getnetcvi[c(;c ?lufforberung , bie ^aufe aU Slufna^mc in bic
@emeinfcf)aft unmittclbav bavauf folgen ju laffen ; unb umgefe^vt
ift baö a^orange^n bei* 3::aufe nur ju red;tfevtigen buvc^ ben feften
unb in bcr tctenbigen 3:i;ätigfeit bev 5vird;e kgviinbeten ©tauten,
ba§ nun and) bte S3iebevgelnivt bcö 5lufgenommenen auö ben
^inn)irfungen ber ©efammt^eit I;evvovgel;cn ivcvbe. ^m ©anjcn
Betrad)tet iviivbe atfo bod; immer bie 2)caffe ber ©etauften unb
bie ber SBiebergetornen biefeI6e fein, nur iüirb e^ »ermöge jiener
(S^ivanfungen, nkr immer je vottfommner bie ^virc^e ift in befto'
geringerem 25erpltni0 jum ©anjen, einige äöiebcrgekrnc gekn
t>it noä) nid;t getauft ft'nb, bie akr ein ivo^lkgrünbeteö diid)t
ptten fc^on in bie ^irdje aufgenommen ju fein, unb eben fo
©etauftc bie nod; nid)t iviebergekren aber ber götttid;en ©nabe
402 jur SBiebergetnirt burd; ba^ ©ekt ber 5lird;c auf bai3 ivirffamfte
empfohlen ftnb. :2)a^er benn bie 23esie^ung beiber SDIomentc auf
einanber aU tüefentlid; immer baffelbe jum ©runbe liegt, unb
teibe otö fc^Iec^t^in jufammenge^örig gcbad;t werben tniiffen, mt
fe^r \\^ and) hi^mikn in ber 3^^^ au^einanber treten.
4. i^ierauö nun ergieH ftd) leicht, \m \mt bie ^O^einun*
gen ükr 2Sert|) unb SSirffamfeit ber 3::aufe auöeinanber ge^en
fönnen, o^nc baf i^ir krec^tigt tüäven t^eber t>ii nad) ber einen
noc^ bie naci^ ber anbern Bätz ^in am njeitejien ouöeinanberge=^
i^enben für unc^riftlid; ju erflären. 2)enn ge^t man juerft bayon
au^, ba^ in bem bermaligen 3uftanb bcr ^'ird)e ^aufc unb Sßie*
bergeturt nid;t imtuer pfammentreffen : fo bejeid;net man bie^
SJp. (äefdj. fo, 44 — 47 »crgl. mit 2, 38. 41 m\\> 19, 6.
369 §. 136.
nur am f^ävfficn, ivcnn mau faßt, aud; ivenn einmal teibc ju*
fammenträfen, fei tic^ luiv jufaKtß, unb feinesmegeiJ ivevbe ci=
ncr babuv^ niiebergebcrcn, baf) man i^m bic X^aufc anbient.
(?ben biefe»3 aber, tvogegen bo(f) vidjtig verfianbcn niö)t^ einju*
trcnben ifl, tcipt ficf; auc^ fo auc^briiffen, ba^ bie 2::aufe an unb
für fid) innerlid) md)H kn.nvfe, fonbevn nur ein äu^evee 3fi<^c"
fei tjon bem (Eintritt in bie d)rift(id)c ^irc^e '. 3)iefeö nun ift
cknfaUö njafjr, akr nur wenn man fid) bic äußere einzelne
^anbhtng, lüie i^r grö^tent^eifei i^r 3citpunft äu^erlid) kftimmt
njirb enttveber burd) allgemeine gotteöbienfilidje Drbnungen ober
burd) kfonberc 33cr^vältni|ye, unal^^ängig benft t»on ber Z^äti^'
feit beö ©eifteö in ber ^ird)e; baö tjei^t, cö ift tra^r, aber nur
aU bie S^ef^reihtng üon ber Uni?oüfommenbeit ber ^ird^e in bem
^unft ber Staufe, fett eö akr bie ganje unb aUgemeine ^i\d)VQU
tung ber ^aufe fein, fo ift eö fatfc^. Denn frei(id) o^nc bie
^^ätigfeit beö ©eifteö ij^ ^k SBaffertaufe nur eine äußere SBer^^os
rid)tung bie (^^riftuö fetl^ft für un^ureid)enb erffcirt -', aber bie
^aufe fclf, tvie am erften ^fingfttage bie erfte in ber eigent(id)eu
^ird)e fo aud; immer, burd) bie 3:i;ätig!eit be«^ ©eifteö |)er"oor*
gerufen n^erben, unb mit berfelkn innig »erbunben fein. SBirb
aber biefe 33e^auptung, beö^alb irei( bie ^aufe bod; an unb für
fid; nid;t bie SSiebcrgeburt l^eryorbringe, aWeö aber aüein auf bie
2Biebergeburt anfomme, in^ ba^in auögebe^nt, ba§ man fagt,
enttt^eber bie ^Taufe fei überf(ü§ig unb unterbleibe beffer, ober
tvenigften^ eö gebe feinen anbcrn @runb fie bei^^ube^aften, als
nur bie löbliche ©Ijrerbietung vor aUcn 3nftitutionen: fo bre^t
bic tejtere Slnjtc^t baö tUn bargelegte Sßer^dltni^ jirifdjen ber
• Zwingl. 1. c. p. 220. Externa vero res est quuiu tinguntur . .
ac Terae rei signiim ac ceriuionia. . . . Sic sunt cerenioniae exteriora
Signa, quae accipientem aliis probant, euin se ad novaiu vitaiu obliga-
visse etc.
2 Unb jrcar, luic ber gufciraraenbang Den '^ob. 3, 5, crgiebt, aud) trenn
fie ein SSefenntniß bcc SSu^fettigfeit ijl.
etirtfU. @(au6e. D. 24
§. 136. 370
3o^annetfd;eit Xau^c unb ber rfiviftlidjen fo mit um, baf bic
lejte nnx ciU ein ft länger fortgefejt befto kbeutung^loferev 5ln;
^ang ju ber erften crfdjciut; bie jnerft angecjekne %n\id)t aHx,
tnbem jTe ben ßufammen^ang s^vifdjcn ben (Jtnunvfungen ber ®e=^
mein[d)aft, n?elct)e burc^ bie S::aufe gefrönt «werben, unb ber in?
neren (Snüriffümg bcö ©injelncn tni? jur SöiebergelMirt aufgebt
ober tt>entgftcnö nicl;t geftatten wiii, bap er äuperlirf; hervortrete,
|)ebt ftc eigentlirf) bie Äird;c felbft, minbeftenö il;r än^^ereö 336=
fte^en, auf, unb bie d)riftttd)e @emein[d)aft fanu in altem 5leu^e*
reu nur [o [c&attenartig unb faft jufdUig crfd)einen ivie eö in ber
Duäferi[d;en @e[eafd;a[t ber gaK ift. 5Iber fd)!ed;t^in und;riftlid)
fann md) biefe 2lnfid;t nid)t genannt iverben, wtü fie bie ^aufe
nur aU ein äuperlid^es? ^erabfejt um ben Sßert^ beö inneren näm?
wilic^ ber Söiebergehirt alicin ju erl^ekn i. — ®e^t man auf ber
anberu <Btiit bat>ün an^, bafj Söiebergelnirt unb (Eintritt in bie
®emeinfd;aft ber ©laubigen Jvefenttid; mit einanber »erhtnben
unb gegenfeitig bnrd; einanber bcbingt finb, um fo nie^r alö yon
biefer ®emeinfd;aft axid) atte 2öirfungen beö ©eifteö auögei;en,
jveld)e bie Sßiebergeburt f)erbeifü^ren : fo ift ber näd)fte unb ur*
fprüngli4)fte $luöbrutt bafür ber, ba^ eine unb biefetbe 9fJei^e v>on
^anblungen ber ^ird;e biefeö boppefte (Snbe ^be, bie 3::aufe unb
bie 2ßiebergcburt. ?(ud; biefeö nun ift aKerbingö wai)v, aber nad;
bem obigen nur aU 33efd)rcibung von einer 2Sonfomment;cit ber
^ird;e, n»cTd;e ouf feinem einjetnen ^^unfte JvirfHd) gegeben ift
unb in feiner einjefnen vf)anbtung n?irflid; erfd;einen fann. SBirb
nun aber ^ieraui^ »veiter gefolgert, mit bann bod; baö eine Snbe
burd; bas anbere müjTc bebingt fein, Hc Xaii\t aber nid)t fönne
bebingt fein burd; bic SBiebergeburt; — inbem bie^ n?ei( bie SBic?
bergeburt nur an ber 2^öirffid)feit beö miwn ?ebenö erfannt tt»er^
(So jlcKt ficf) bai a>crba(tnif5 bicfcr Siiifid)! jur Äirdje bar in bct flaffi«
fd)cn Stelle bei Rob. Barclay Apol. Th. XII. p. 269. Ea liac in
re sicut in plerisque aliis inter nos et adversarios stat differentia, quod
frequenter neduin formaih et iiiiibraiii substantiae et virtiiti praepommt,
sed uinbram saepe opposite ad substantiain stabiliunt.
371 §. 136.
bcn föniic, eine SBivffamfett in bcv «irdie 'oorauefese «or fcem
Sluf^cnommenfetn in bicfelbe, iüeldjeö ungereimt [ei, — [o muffe
im ©egent^eil bte 2öiebei\^ebiivt bebingt fein buvd; bie -taufe;
unb mt bie früheren bcv 2Biebergelnivt üorarbeitenben 3iM'tänbe
beö ^injefnen buvd; frü^eve ^Tbätigfciten bev Slixdjt ^eröovge=
brad;t nniven, fo fei aud; bie :!i'iebevgebuvt felbf^ nuv ^evvtov^U;
bringen burd; bie k'^tt 3:^ätigfcit bev ivivc^e in biefev Dtei^e näm*
lid) buvd; bie 3::aufe: fo i^ and) biefcö »valjv unb vid;ttg, njenn
eö in einem vein geiftigeu @inn genommen unb and) bei bev
^aufe a(ö lejtem Gnbe jenev dhi^c nuv auf baö inneve an einen
beftimmten g)?oment nid)t gcbuubene gefeiten wirb, nvün(id) auf
bie Dieigung bev ^ivd)c \\d) ju öcvbveiten, \vtld)e nuv buvd; bie iöie^^os
bevgebuvt neuer ©liebev jum ^id gelangt. 9le^men mv nun no^
baju ba^ aud; bem eignen 33cuniftfein t>it innere 3r^atfad)e ber
SBiebergebuvt nid)t e^ev auf jcit(id)e 2ßeife juv »ottigcn ©eivi^beit
fommt aU buvd) bie fovtfd)vcitenbe .^eitigung ', unb ba^ e^ eine
3eitlang immev n,nebev gefaljvbet ivcvben fann buvd; atieö wa^
bie ii'^eiligung untcvbvid)t unb ^emmt: fo mu^^ aud; in biefev S3e=:
jie^ung ^^ugegeben irevbcn, bafj aiicvbingö bie SSiebevgcbuvt aU in*
nereö 23efijtl)um bcbingt ift buvd; bie ^aufc. 2)enn nun fann
fid) bas pevfönlic^c ©elbftbetüu^tfein, n>cnn cö unfid)cv ^in unb
|)ev fd;tvanft, an bem in bev ^aufe auögcfpvod;encn unb buv^
baß ©ebet im 9?amen ß^vifti geheiligten ©emeinbeani^tfein ftäv=^
fen unb befeftigen -. ^alfd) abcv mxi> biefelbc i'ic^auptung,
wenn fie itiüid) genommen unb auf bie äu^eve i^anblung bejo*
gen tt)evben foü, unb nod; mebv ivenn man fid; biefeö jugleic^
von ben 5}?oti\)en, bie babei jum ©vunbe liegen foUcn, unb von .
beven vovgvingigev 2Bivfung getvennt benft. 3)enn alöbann fommt
bie ungeljeure 23e^auptung ^evauß, ba^ ©Ott noti)tt)enbig ben|e=s
» ajgl. §. 108, 3.
* Ita baptisinus intucndiis est et nobis fructuosus faciendus, ut in hoc
freli corroboreinur et confirmemur, qnoties peccatis aiit conscientia
gravamur. Luth. Catecli. niaj.
24*
§. 136. 372
nigen rec^tferttgen muffe, bem bte ttr^c bte ^aufe angebei^eti
lä^t, \vk ivenig auc^ btefe^ tn feinem inneren 3ujlanbe möge gc*
gvünbet fein. @otdje an baö magifclje ftreifenbe ba^er tabeln^--
tt)evt^e unb gefä(;rti(|e SSerunftaltungen, gegen mU)t »orsüglicf; bie
»or^itt angeführten mä) ber entgegengefejten Seite |)in einfeitigen
33e^auptungen geri(I)tet jtnb, fönnen mx bod; auc^ nicl}t für
fcl)tecl;t^in uncl)riftttd) evflären, infofern aU biefe ber ^ixd)<i juge^
fd)rieBene "^la^t 'i^i^d) immer auf (J^riftum jurüügefüt^rt, unb atö
gru^t ber 3:aufe auc^ md)t Ho^ bie (grloffung ber ©ünbe fon*
406 bern au6) bie leBenbige 2Seveinigung mit (J^rifio bargefieKt Jt)irb,
— 2öa«J nun s^üifdjen biefen '•JJunften aU tixö)M)t ?e^re mit
bem nötl;igen freien ©^>ie{raum fef^gefteUt «werben fann, «?irb im
ben folgenben ©äjen enttviffelt.
§. 137. dxftn ^e'^rfa^. :^{e mdj ter ©infejung
(^^vifü ertf;ei(tc ^aufc i>ertei{;t mit t>em Bürgerrecht in ber
d;rij^Iid(;en ^irc^e ^ugteic^ bie (B^lig^tdi in Se§ug auf bie
9ÖttIid;e @nabe in ber SöiebergeBurt.
Conf. Aug. IX. De baptismo tlocent qiiod sit necessarius ad salutem,
quodque per baptismum offeratur gratia dei. — Art. Sinalc. V.
Baptismus nihil est aliud quam verbuui dei cum mersione in aquam
secundum ipsius institutionem et mandatum . . . Quare non sentimus
cum Thoma qui dicit deum spiritualem virtutem aquae contuüsse . .
quae peccatuui per aquam abluat. Non etiam facimus cum Scoto,
qui docet baptismo ablui peccatum . . et haue ablutionem fieri
tantum per Dei voluntatem, et minime per verbum et aquam. —
Conf. Saxon. Ego baptizo te, id est ego testificor hac mersione
te ablui a pcccatis et recipi iam a vero deo . . quem agnoscis . .
et certo statuis tibi (ribui beneficia, quae in evangelio promisit, te
esse membrum ecdesiae dei. — Luth. Catech. maj. Sola fides
personam dignam facit, ut hanc salutarem et divinam aquam utili-
ter suscipiat. . . Eo enim quod te aqua perfundi sinis baptismum
nondum percepisti aut servasti ut inde aliquod emolumenti ad te
redeat. . . Deinde hoc quoque dicimus non summam vim in boc
sitam esse, num ille qui baptizetur credat necne; per hoc enim
baptismo nihil detrahitur. — Expos. Simpl. XIX. p. 68. In
t"I
373 §. 187.
baptismo eniin sigriuin est cleinentum aquae, ablutioque illa visibi-
lis qiiae tit per iniiiistriini. Res autem significata est regeneratio
vel abhitio a peccatis. — p. 71. Baptizari in nomine Christi est
inscribi initiari et recipi . . in liaereditatem lilionim Dei . . et 407
Hl (ionari varia dei gratia ad vitani novain. — Conf. Gallic.
XXXV. p. 123. Haptisnius nobis testificandae nostrae adop-
tioni datus, quoniain in eo inseriinur Christi corpori, ut eius san-
gnine abluti, siinul eliani ipsins spiritu . . renovcnmr . . . — Conf.
Belg. XXXIV. p. 192. Mandavit ut ouincs qiii siii sunt., bapti-
zentur, ut eo significet, qiiod sicuti aqua in nos infusa . . sordes
abluit, sie et sanguis Christi per Spir. s. ideni praestat interne in
anima, adspergens eani et a peccatis suis vult niundans, nosque ex
hliis irae iu Hlios dei regenerans. — Colloq. Lips. p. 400. Sb^
rocl bie («iiate töottc? burd) bic 3;iiufc nirfjt ex opere operato . .
wie attrf) nicl)t burd) bic blofic äußere Slbiimfdjung bic «Sciigfcit roirfc:
fo gcfdjcdc e^ bod) traft bee SBortc? bcr (rinfesimg uiib a^crl^eifiung
ücrmitlelfl bcr Hatifc.
1. 3n ben 5Ieu^erungeu fceibev ^vötcftantifdjen ^ir^engc^
mein[d)aftcn ijl ein Qzm\\t^ (Bd)\vmUn unüevfennBar, fo t)a§
tt)enn man bie ^erfd)tebeneu ©tettett \)ergletd;t, cö ni(i)t kid)t ifi
ju entfc{}eiben, ob in bev Xaii^e. etn?aö üon ber einen ^dic gege^
Ben unb ntitget^eiü wixb unb »cn ber anbevn (Seite eriuorkn,
ober nur ttwa^ angebeutet unb bejeugt ober angeboten n?irb.
3nbem nun unfer ©aj bie[e6 (Sd)tt)anfen nic^it t^eilt, unb ftd;
babei auf t>k ber 3::aufe am meiften jufd;reibenbe (Seite fteKt: [o
nnrb c^ ie gro^^cr bie 2Birfung ift, \vüö)t ber 2:aufe beigelegt
i»irb, um befto n?id)tiger genau ju beftimmen, iva^ ju ber (2in^
fejung (^^rifti, an \vdd)t biefe Söirfung gefnüpft ift, gehöre.
Sßenu ftd) nun Ijiebei juerft unterfd;eiben \ä^t, bie JS^anblung ■
felbft unb bie ©Meinung, in iveld)er [ie «errichtet Jvirb: fo ift bie
erjiere für fic^ aUcin nur bie äußere Seite ber S^aufe, bie lej:;
tere hingegen bie innere; unb ba nun and) bie angegebene
SGßirfung etn^aß rein geiftige^ unb innerti4)ev ift, fo liegt fd;on
hierin, ba§ burd) bie äupere i^anblung für fid} atiein jene 2öir:;
fung md)t fann ^erüorgebrad)t tvevben, fonbern ber ßitf^tti»^^"'
^ang jivifd;en beiben nur vermittelt fein fann burci) bie jum^os
§. 137: 374
iBvunbe Itegenbe 5)?ctniing. ^tefe nun ift md) ben Sßorten
(S^rijii fetf>ft \ unb ber urfprüngH^ien 5tu^tcgung, tt)el(^e feine
3üngcr buvcf) bie X^at bav>ün gemacf)t ^abtn -, bie Slufna^me
tn bi'e ©emetnffbaft bcv 3»"9ci'; ^f"n nur tu biefev @emetn:=
f4)a[t ftnbet ficf) baö i^on ber (ggregung be6 @InuBen6 ober bcm
„ju Oüngern ma(i)en" unterfdjtebenc ,,.r)dtentc^ren'' alteö bef^
fen, tvaö CEl;rtftu^ kfo^Icn ^at. 9lur t)ängt bie SSirffamfeit ber
-^anblung nid;t baüon et», ba§ biefe 2Uftd;t rein unb unyermifd)t
ober ba^ fte nber^auipt febeömni mit Befiimmtcm S3ett?u§tfein tu
bcmjienigen i^or^anben fei, weldjer bie S^aufe »errid;tet •"». Denn
bie |)anblunß ift nid;t bie irgenb eine^ (Sinjelnen, fonbern ber
(Sinjelne v>errid)tet fte nur t>ermöge ber 23onmvid)t, loetd)e er bo*
ju üon ber ^irc^e ermatten ))^t, unb atfo alö eine ^Danblung ber
^irc^e. :Die 2}tcinung ber tirc^c akr fann bei (Srt^eilung bie^^
fer 33üümad)t nur jene ridjtige unb tvn^rc geivefen fein. Unt bie*
fer SSorauc-fe^ung ivitten fte()t be^öalb auc^ für alte '^ziitw, in benen
bie ^ird)e in eine ^^te^r^eit re(ati« entgegengefejter ©emeinfd^afs
ten getrennt ift, aifgcmcin fefi: ba^ bie S^aufe, iveI4)e eine t)on
i^nen i>errid)ten täpt, nid)t nur für bicfc felbft gültig ift, fonbern
für nlfe inegefammt, 'Wiil fie alle bie 'i[^id)i ^akn, burd; bie
3::aufe in bie d)riftli4)e ^ird)e auf^une|)men. ^a gefejt, eine ober
bie anbere fügte ber ,^anbtung <ii\\^<xt> ^inju, ieaö eine befonbere
33ejiel;ung auf i^re ^artt;ei enthielte: fo iüürben bie anberen bie^
fen immer nidjt fad;gcmä^en 3ufa5 jivar Jrol krid)tigen ober
für nidjtig erf(ärcn, bie ®ü(tigfeit ber ganzen <!^anb(ung aber, fo
nur bie ©nfejung barin unangefod;ten geblieben ij^, be^^alb
409md)t anfedjten. Unb bie«^ erftrcfft fid; mit 9?ed)t aucf) auf ^circ^ :
tifd)e '^art^eicn; bcnn ffe felbft galten ftd) für bie ira^ren ^\^ku \
\\t\\ unb ipre 5lbfid)t WiU immer in bie (E^rificn^eit aufjune^^^ :
men; beabf{d;tigen fie nun babei frcifid) jugleid; a\xd) bie ^ort^ !
^ftanjung i^rer .^ejerei: fo braud)t bie red)tgtäubige ^irc^e nur j
.' SPJattt). 28, 19. 20. - 3(p. ©cfrf)- 2, 41. 47.
^ Stänilid) I}icrauf ifi nccf) tcr Äant^n anjunjcnbcn: Licet uti sacramentis
qiiae ]ier malos administrantur. Conf. Aug. VII. uiib cinbertPiirti^.
375 §. 137.
tiefev in ihxcn ©ctauftcn fräfttg entgegen ju avkiten, ot;ne ba§
fie beebalb tic nvfprüng(icl)c d)vift(icl)e gemcinfame ©vunblcgung nie^
fccr.^uvci^'cn h-an(f;te. — 2ihiö nun tie .^anblung fel^fi betrifft,
fo ift axi^ bcn 33efcl)vettningen bevfelben in bcn anßefül)vten Bkikn
«UV üorjügfid) ju kviUf[tcf;h'gcn, ba^ nicf)t nuv ba<$ SBaffcv an
unb für ftd; at>gefc()en yon bcr J^'^anbfung gav ntd)t in ©etvadjt
fommt, [onbcrn and) bie äufjeve J:iiJib(ung, glcicl)yic( üb gdnj-
(i^e ober tl;ci(wei[c Untertandjung — eine üon bcr lejtcven %xt
aki" ift jcbe Ueberfd)üttung obcv aud) nuv 53efpvengung mit
Sßaffcv — in feiner ^crlnnbung mit bcr 2lbftd;t ftcl)t, a(ö nur
buvd; bas^ JSrin^^ufommcn bcs göttfid;cn S>ortcö, unb el;ne bic[e6
a(fo unyoUfianbig unire. So ein(eud;tenb akr biefeö aud) ift, fo
ivcnig n:i)d)tcn mx baniit jugkid; kt;aupten, ba§ burd; bie (Sin-
fejnng ßbrifti baö 5(uc>fpved;en kftimmtcv ä'öovte iini^renb ber
än^'cven ^anb(ung geboten, unb alfo eine 3:'aufe ot;nc biefe üBev*
oK unb immev g(eid;mdfng nui?jufpred;enbcn äßorte ungüftig fei.
(Sonbevn ju bcr ,^anbUing fott nur ^injufonimen bie SBergegen*
iücirtignng bcöienigen gött(id)en Söovteö, »vorauf bie 3üngerfd)aft
beruht, ire(d;eö benn fvei(id) ift baö Sfßort »om 33ater, ©otjn unb
®ci]t; unb burd) bie 93evufung auf bicfe^ Sfßort afö für ben
2;aufenben unb ben STmifting t)on g(eid) ^eifigcr 3?ebeutung folt
bie Zau\t ibre t;öl)eve 23ebeutung erbaften, inbcm fie bie Slbftc^t
ber 5lird)e unb ben mit ibr übereinftimmcnben äßunfd; be^ ^Tduf^
tingö ausbviifft. S?on bem Sluöfpredjcn bcr übfid'en formet
fann man nur reben ai^ iumi einer uralten fird)!id)cn Ueberlie^
ferung; ai^ attgemeine Dfegel aber ifi nur biefe außjufpred)en,
ba9 mc "^eber bie ^Taufe nur vermöge einer tixd)Ud]cn $öoKmad)t4io
»errid;tet, er fie and) fo verrid;ten fo(( \vk eö bicfcr gemä§ ift.
:j)al;er fann eö aud; nid;t rid;tig fein, bie ©üttigfeit ber STaufe
von verfd)iebenen Oteiigionöpartpeicn bavon abhängig ju mad)en,
ob fie nict)t^ an biefer gormel änbevn, aU \mxt biefe baö <Biih^
ftantiate ber ^aufe \ 2)enn eine foId;e goberung hxäd)U unö
' a?äl. Gerhard loc. th. IX. p. 90.
§. 137. 376
Qtm^ in ßwiefpalt mit tev ^aufe bev 3ünöev ß^rifti tvä^renb
feinet ?ebenö, inbem fte bamalö nt(^t fönnen auf ben ^. ©eift
getauft ^aben '. 3^ «uc^ ob bie Slpojlel |evnac^ vom ^ftngft:=
iaOft ab biefe ^^ormet auögefpvo4)en unb in bei* 2Intt)eifung
a^xi^i baö ©ebot eineö [o(d;en 5Iuefpre(i)enö gefunben ^aben,
ivix'o ivol nie fönnen au6gcmaci;t ivevbeu. 2öie man atfo »on
üovauögefejten ^ot^fätten, fo ivie fte nie eintreten fönnen, 33ers
antaffung genommen ^at ju fragen, ob in einem foI({;en nic^t
baö 2öaffer bur«^ ctwaö anbereö erfejt tverben fönne; fo fönnte
man aud) fragen, «?enn man bod; in ben galt fommen faun,
ba^ bie SÖorte für ben S^ciufling muffen burc^ 3ct4)C" ßff^Jt
tt)erben, ob jnjar Seiften, bie bod) nid)t bie SSorte felbfi n^ieber^
geben fonbern nur ben «Sinn, güttig fein fotten, anbere auöge?
fproc^ene SSorte aber »on bemfelben ©inn nid)t. 2)aö aber ifl
Ui mittm baö ivcfentlic^ere in biefer bie ^aufe mit conftituircn*
ben ^ejief)uiuj auf baö göttlid)e 2Bort, ba^^ eben biefe^ Söort
bem Täufling befannt unb von bemfelben anerfannt fein mu§.
2)enn baö liegt offenbar barin, ba§ baö jum jünger mad;en,
tt)elc^eö nur burd; bie ^raft besJ 2Borte$J gefd;e^cn fann, bem
Staufcn »orangefteWt tvurbe; benn hk^ finben wix a\i^ in ber
J$Danb(ungömeife ber Slpoftet, foiveit nnfere 9^a(|ri4)ten ge^en,
überaß bcobad;tet. SGßie ftd; benn aud) o^ne biefeö bie 35oI(j^än=
•in bigfeit ber i^anblung nid;t benfen U^t. 2)enn wie bie Äir(|e
nur bur^) baö ^injufommen beö äßorteö ju ber äujjeren ^tx^
rid)tung i^re 2lbftd;t ausfprid^t, fo fprid)t aud; ber 5:;dufling nur
babur(|), bap er fid; biefeö SBort aneignet, feine 3uft"ttwnn9 S«
biefer %^id)t auö.
2. 2luö bem, tt^aö '^ier über ba6 2Befen ber «^anblung ge*
fagt worben, befonberö barau^, bap ba^ 23efenntni^ be^ ^äuf-
(ingö 5u bem ber ^anbluug zugehörigen ^ort erforbert ttJirb,
fotgt f^on auf baö beutli4)fie, ba^ oud) ber ©taube beö Xäup
' 3ot;. >», 2. t>3t. 7, 39.
377 §. 137.
tingö cvfovbevt ivivb fdjon baju, ta9 bic iDanblung ivivfUd; baö
fei, otö tt)aö ftc gemeint anrb. üDicö liegt and; f4)ou in kiben
2lusfprüd;en (E^rifti über bie ^oufe '. 2)enn Jvenn it)ir un^
and) in bem einen bae jii 3üngern inad)cn unb kaufen auf baö
innigfte »erhinben bcnfen woUtn: [o liegt be^) in bem evfteu
eine 23eavkitung, ire(d)e burd) baö anbere nur i(;re SBottenbung
erlangen foU, unb iveld;e \?on Slnfang an nur eine Slnnä^crung
an ben Olaukn fein fann, unb fic kfcimc aud) in bcr 3::aufc
no^ nid;t i^re 33oUenbung, it^enn nid)t ber S^äufling fd)on bereit
ift, ftd; ju bem 2öort ber 3::aufe ju kfcnnen. &m fo fann
and) ber (BiauU, ben ß^rifiuö in ber anbern ©tette t)oronge^n
Iä§t ijor ber ^aufe, nur berfeibe fein, üon bem Jüir immer reben.
^etruö jttjar f4)eint - nur bie 23u§e unb nod; nic^t ben @(au=
ben üor ber 3:aufc ju verlangen; allein e^ rt)ar boc^ bie S3u§e
in Sejug auf ben 2lnt^ei(, ben fte aU 5)?itglieber beö SSoifeö an
ber ^eriverfung S^rifti genommen Ratten, m{d)t nur unter SSor*
außfe^ung einer burd; ^etri D?ebe in i^neu ju Staube gefomme:"
neu 5(nerfennung ßljrifti unb Uekrgange^ auf feine <Bdic mog^
lic^ ivar, unb hierin nutp ber ©laube \d)on liegen. Unb \vk
^ktruö biefe Slufforbcrung an baö (Snbe feiner ^rebigt fteKt, i\i
er alfo »ou bcrfelben 33orauöfejung ausgegangen unc ''])au(uö 3,4ii
unb überzeugt geivefen, ba0 in fo ^^kkn fie eö überhaupt i>er:=
mochte, feine ^rebigt ben ©lauben fd)on beivirft ^abe. 3)em ge*
mä§ ift aud) i)on ber ^ird;e, ivie fte immer in ber ^rebigt be^
griffen ift, ju benfeu, ba^ fie ipre ^rebigt burd; bie ^aufe nid;t
unterbrechen, fonbern befd;Iiepen iverbe. ^nn ivirb jivar in ben
obigen ©teWen aud) auSgefagt, ba§ bie S:aufe »otlftcinbig unb ric^*-
tig fei au4> o^nc ben ®(auben, unb bamit f^immt, bap auc^ Sin-
bere ben ©tauben afö eine §rud;t unb golge ber 3:aufe bar^
fteßen; aKein gegen beibeö muffen mx Sßiberfprud; einlegen.
' 2»lattl). 28, 19. 20. unb SJtarf. 16, 16.
= 9lp. (Scfct). 2, 38.
^ mm. 10, 17.
§. 137. 378
2)enn wixh tic ^aufe fc^tcd;! empfangen, ii?enn fte o^nc ®tou*
kn empfangen mxi>: [o if^ fte and; nid)t o^nt gegeben. 2)te
Slnorbnung felbft »veber in i^vcin Urfprnng aU (^infe.^ung ß^riftt
betrad;tet nod) auc() in i^rcn naiveren 53eftimmungen afö Slnovb^
nung ter ^ird;e verlievt baburd; freih'd; nidjt ba^ mtnbefte »on
i|>rem Söert^, akv bod) nur, n^eit bie ltivd)e nie fann kftimmt
t;akn, ba^ t^ gTeid)gü(tig fei, ©(äulnge jn taufen ober nod; lln^
gtäulnge. 2Iuö bemfelkn ©runbe akr ift bann bie ^aufe alö
.^anblung beö (^injelnen nic^t eine foId;e gen^cfen, ba^ t)k ^irc^c
i^r teifaKen unb fte gan,:^ für bie ibrige crfennen fann, unb ge-
hören auf jeben galt fo(d)e 3:aufl;anblungen ju ber nntJoUfoinmc-
neu SSernjaUung ber ^ird)e. (Boü aber bamit nur bet)orn)ortet
iverben, bap eö md) in foId)en %äiUn feiner 2BieberI;oIung ber
^aufc bebürfe, fo inuj} bicö fcbdvfer auögebrüfft ivcrben, bamit
man nid;t fd)eine offenbare llnv>oUfommen^eitcn ju überfe^en.
T)k 2^aufc nämtid; WiH nur fo fange unjvirffam, af^ fte ju
frü^ ert^eift ivorben ift, U^ mmüd) baö Sfßer! ber ^rcbigt \)ott:»
brad;t unb burd; biefetbe ber ©faubc ernjefft iworben ifi. ©in
anbereö i|l es^ mit ber 33e^auptung, ba§ ber ©iaube aus ber
4i3^aufe afö eine Srud;t berfefben ^ert>ürge|>e K ©ie fircitet offeu:^
bar gegen bie ganje apo(^ofifd;e ^rari6 unb gegen bie ganjc (5r*
fa^rung ber i^ird)e Ui ber 33ergrö§erung burd; $:aufen in 5)?affe;
ja ai\d) im einjctnen, n^enn übereilter SBeife ein no^ Ungläubiger
getauft irorben ift, i?erfäj}t ftd; bie ^ird)e nid)t auf bie ^aufe,
fonbern fejt bie ^H'cbigt in bem ganjen ©inn be6 SBorteö fort,
unb n?enn fo fpdter^in ber @(aube cntfte^t, ivirb fein einfadjer
(J^rift t)k^ ber fd;(cd;t «ertvaftcten 3:aufe jufd)reiben, fonbern
bem, wai bie tird}e in gofge ber ^aufe getl;an. — 23on einer
fofd)en voffftdnbigen Jitaufe, Jveld;e ben ©tauben be^ S^äuflingö
> ©. Gerh. loc. IX. p, 152., iro ber ©aj, bafj burd) bie Saufe in bcin
.^»erjen beö 05etaitftcn ber ©laubc entjünbct rccrbc, jiuar aufaefletlt i|l,
ber Sitfammeiif)anc} jroifcljen beibcm aber auc() nicf)t iin niinbellen «ac^;
9e»r»ie[cn.
I
379 §. 137.
f(f)on in fic^ fdjUe^t, fageu mv nun auö, baf^ ft'c bic (Seligfcit
beivnvft, aber nur mit fccm ^ürgerrcd)t in ter d)rift{ic^cn i^irc^e,
fcoö ^d^t nur in fcfcrn burd; fie bic 5lufna^mc in bic ©cmein^
fd;a[t \)ol(5ogcn tvirb. irtcgcgen tonnte man fagcn, wtim bie
2:aufc bcn @(aukn yorauefejt, fo gebe and) bic (ScHgfeit fct;on
bcr 3::aufe »ovan, inbcm unr fdbft ben ©laukn erflärt ^akn '
aU bic Slneignung bcr 33c((fommen^cit unb 8e(ig!cit (I^vifti; unb
bie 53eacf)tung bicfei^ (Sinu^urfö ift am mciften geeignet, baö ganje
(Sad)\?er(;ä(tni§ inö l'id;t ju [cjen. Qx gebt näm(id) 'jurüff auf baö
2Ser^ä(tni9 unferee 2lbfd;nitt^ ju bcm ^ivcitcn Jhauptftüff bcö vorigen
5lb[djnittö. :Ser ©taube at5 3u|ianb beö^injetnen ijl j;cnc2lneignung,
aber c^ giebt fo »vic eine SBirffamtcit ber angeeigneten SSottfommcn==
^tit (S^rifti fo and) einen ©enu^ bcr angeeigneten ©eligfeit (^^rifti
nur in bcr @emcinfd)aft ber ©täubigen; in iveld)em ftd; ba()cr ber
©taube entiviffett, ber i»it( awd) in biefe @emeinfd)aft eintreten, ^nm
biefem (Sinne nun ivivb aud; bic S::aufe, at6 bic unmittelbare
Slufna^mc in bic ©cmeinfd;aft bcr ©(ciubigen, bie 33erfiegctung
ber göttlid)en ©nabc genannt -, wdl burd; fie bcr ivirftidjc ©c*
nu9 berfetben fid;er gcftettt jvivb, ©arum fann and) 3cber fotd;e
angefc^en sterben alö bic 3::aufe forbernb, ive(d;c bann^ bie ^irdjc
gciräbrt, an'e in anbern gälten and), umgefe^rt bie ilirdjc fie an*
Und unb ber gtciubig geworbene fie annimmt. 3" bemfclben
©innc nannten unr ftc aud; ben l^eitcr ber redjtfcrtigcnben gött*
tid)en ^^vitigfcit, ivcif nur in bcr ©cmcinfd;aft ber (^in^etnc bie
23ergcbung ber ©iinben, iveld)c ivefcnt(id) burd) bic Söirffamfcit
bcö neuen ©cfammtlcbeuo bcbingt ift, unb W iiinbfd;aft ©otte^,
tt)ct(^e njefenttid; burd; ba^ 33iirgcrrec^t mit bcn Zeitigen bcbingt
tfi, in SPefij nehmen fann. Sßitt man nun in 5Ißortcn trennen,
n)aö bcr ©ad}C nad; unjcrtrcnntid) i^erbunben ift: fo tt?erbcn anr
auf ber einen 6eitc fagcn tonnen, wo ber ©taube ift, ba mu{j
au^ bie S3ete^rung geivefcn fein, unb wo bie ganje Sßieberge-
'büxt, ba ijl aud; bie 9?ed)tfertigung. ?l(fo i{\, ivcnn bcr ©taube
e. §. 108.
.^cifcclb. Qattd). gr. 09 — 72.
§. IS7. 380
fc^on öov ber ^aufe ba lüav, auc^ am m^ mon atö ^ru^it
bei- ^oufe barsufteaen ^jfleßt, fc^on im^cx ba öeit?e[en, bte ^Taufe
Uwixk o(fo eigenth'd; nt4)t^, fonberu fk kjcuge nur, jm^ f((;on
hmixU fei, unb beute c^ an; unb fo fann ftd; htnxmä) bie eine
traJTe ijcn fi;mBoIifc()en ©tetien fo auebrüffen, o^ne boc^ ber
m^xm ßraft ber ^Taufe eigentlicl; ctm^ ju entjie^en. 2luf bcv
anbent @titt fnnn man fagen, ift aud; ber ©laube ki ber
^aufe nod; nid)t geu^efen, fo ivivb er bod; nid;t nur nad; ber
^aufe, fonbern ba biefe ber Stnfang ber ganjen dlä^t mi X^ä.
tigfeiteu ifl, tverd;e bie ^ird;e auf ben ©etauften richtet, burd;
tk Sraufe entfielen, unb alfo ge^t aUer Bufammen^ang bes eig.
4.5 neu geiftigen ^ebenö mit ber S^otifonimen^eit unb ©eligfeit e^rifii
um fo me^r üon ber ^aufe cin^, aU man mmx man ftc^ ben
gaK bdd;te, ein 2öieberge(^orener hlkhc ungetauft mithin auc^ in
bie d)rift(id;e @emcinfd;aft nid;t aufgenommen, boc^ it)ürbe gejle.
|>cn muffen, bap ein fold;er an ber 3>ol(fommen^eit unb ©e%
feit e^rij^i feinen m^xcix 5lntl)eit ^aben fönnc mii er feinen
i;ätte an ber @emeinfd)aft fliftenben S:i;ätigfeit (^^xifii nod; an ber
in bem ©efammtBeivuptfein kgrünbeten ©efigfeit bcffelben. 5luc^
biefeö »viirbc atierbingj^ in |)öperm ©rabe ber galt fein, ivenn eö
fein eigner m\k it)äre au^er ber ®emeinfd;oft ju hkihn, unb
in geringerem Jvenn er nur au^ SSerfefjen ber ^ird;e nocf> nic^t
getauft it^äre a^enngleid; f4)on iviebergeI)oren ; unb fo fann bie
anberc Jltaffe unferer fv;mboIif4)en ©teaen ben ©tauBen unb aKeö
m^ üon bemfelkn auöge^t ber ^aufe sufd;reiben oljne i^re SBirf.
famfeit irgenb in baö magifc|)e ^inül^er ju fpielen. X)tnn tk
mmnmci ift nid;t baß bie äußere SSerridjtung aud; nur baö min.
bcf^e ex opere operato jvirfe iseber aWein nod; in ^erbinbung
mit bem ?Jluöfpred;en geiviffer Söorte, ml^t^ bann aud; nur eine
äußere ^errid;tung nnire, fonbern nur in 25erBinbung mit bem
bie ^aufe für bie tirc^e m\^ mit ber mxd)c anorbnenben unb
in ber tird;e feinem ganjen Sufammen^ange nad; ununterbrochen
tvirffamen SBort. ^nbem nun unfer ©03 bie SSirffamfeit ber
^aufe nur k^au^tet in 23esug auf bie götttid;e ©nabe in ber
381 §. 137.
SÖiebevgeBuvt, btc ^-^anMung bev ^iv(^e a(fo »evHnbet mit bem
n)aö in ber ©eete fceiJ d-injclnen (ie[d)ie^t, )»ivt) ^a^ magifc^c auf
fcaö kftimmtefte entfernt; intern ev i^r akr aU (5vt^ci(ung beo
cf)vifilidjen Sßürgerrec^tö eine kfeligcnbe SiSivffamfeit Beftimnit
kigelegt, tt)ivb bie Hnftdjt von i^v aU einer Mop än9erti4)en
^anbtung kfeitigt. @o bafj unfer ®a^ bie SSermittInng ift für
teibe Slrten beö fi)mboIifd;en 5lu^bvufft% bie ftd; fonft gegcnfeitig
beö einen unb beö anberen jiener ^Of^i^verftdubniffe kfdjutbigen.
3. ^Mn fann ba^er aud; fagen, bafj alleö, ttJaö »on bcr^io
SBirffamfeit ber ^aufe gelehrt Jvirb, ijoüfommcn f(ar ifl fobalb
eine rid;tige S3ent)a(tung bev ^aufe üorau^gefest ix)irb; unb bann
i^ auc^ gar feine Söcrantaffung »or^anben n^eber i^r magif4)e
SBirfungen Beizulegen nod; fic ju einem btop änferlid;en ©e==
Ixand) tjerab^unnirbigen. ©onbern nur bie SSorauefejung einer
fd)Ied)ten 53ern)attung regt fd)tt)ierige fragen auf, ivenn man
ndmli^ boc^ ©dje auffteUen JviK, iveldje für kibe gälte gteid)^
mäpig gelten foüen. Sann jieUt ber eine bie offent^ar bie äußere
etitt ifoiirenbe Dteget auf, ba§ bie SSirfungen ber göttUd;en
©nabe nid;t foKen abhängig gemad)t irerben un einer duneren
^anblung ', ber anbere bie offenbar bas^ magifd;e begünftigenbe,
ba§ irgenb ein mcnfd)Iid;er 3uj^anb nid)t vermöge bie götttidjcn
SSer^eipungen n?eld;e auf eine dunere ^anb(ung gelegt finb un«
tvirffam ju mad;en =; Uit(i o^ne ge^iJrig ju bebenfen, bap ©ott
ni(i)t m\ ©Ott ber Unorbnung fein ivitt in ben ©emeinen. Sa-
^er fommt atteö auf eine richtige Diegel ber 23ertt)artung an.
SSenn ba^er gegen bie Sonatiften mit dlcd)t gelehrt tt)irb, ba§
bie ©ültigfeit ber ^aufe unabhängig ijl von bem ©emüt^^*
Suj^onbe beffen, ber bie ^aufe voUjie^t: fo fann bO(^ baffelbe
nic^t auf biefelbe Söeife behauptet n?erben von ber ^eilfamfeit
» Zw in gl. (i. ver. rel. p. 200. Nain hac ratione überlas divini Spiri-
tus alligata esset, qui dividit singulis ut -vult.
2 Catech. roiu. II. de bapt. 58.
§. 137. 382
ter ^aufc. 2)enn mnn ter 3::aitfenbe fiiv bic 23euri^ei(ung bc^
inncrn Suf^fl»^'^^ ^^^ ^äufltngö hin reinem .Organ ber tirc^e tjl,
fo niu§ bic ^iÜiamUit bev ^aiifc in jebem ^aii yerminbert mx^
ben. 3ebe folc^e 3:aufc akr ift eine SSevfünbigung, iinb \t pu^
ftgcr foI(I)e üovfominen, befto itnyoUfommer ift bie ^ivd)c. T)a'
417 ^er nun juevft bie Orbnung, bap »on ben Wienern beö SBorteö
im engeren ©inne nidjt nur bie 35cfttmmung, njann getauft iver^
ben foU, au5gel;t, fonbern and) bie 33errict)tung i^nen oMiegt ';
ba ia offenBar ber, in »t)eld;em bie Ueberjeugung von bem in bem
2::auf j' (^anbibaten benn'rftcn ©lauben ain leknbigjien fein mup,
aud) für bie SSoÜ'sie^ung bcr vf)anblung baö fräftigfte Organ ber
Äirdje fein Jvirb. ®en bee^alb anrb and) baö kaufen nid;t ei*
nem SDcoment er^ö|)ter ©timmung anvertraut, fonbern nur in
ber ^orm einer i?orkbad;ten ^anblung ju «or^er beftimmter 3eit
»errid;tct; iüovon nur befonbere 33er^ä{tniffe eine 5(u^nnl;nie be^
grünben tonnen. 2)ie 3^ege(, an i»e(d;e fte ftd; ju binben ^aben,
\vivt> immer bie fein, baf? bie 23oI(sieI)ung ber S^aufe muffe be-
bingt fein burd; baö 9}?itgefü^t ber ^ird)e — benn eine eigent=^
ti^e örfcnntnijj finbet I;ier fdjU'ertic^ ftatt yon ben (^inwiv^
fungen beö gött(id;en ©eifte«^ an\ tit (Seele, wet(|)en ju »er^
trauen ift, ba^ fie ben ©lauben hervorbringen — unb bap, n>o
biefe^ nod; fe^It, lieber bie ^äd)tn beö ©laubenö abjuivarten |tnb.
§. 138. 3tt>^tif^' ^e|)rfa5. ©ie ^int)crta«fe i^ nur
eine ijoKjlänfcige 3:;aufe, n^enn matt ba«5 yia^ «oKentetetit
Unterri(f)t :^in5itfomment)e @(aukn^bc!cnntnip aU ten (ejtett
t)aju ncc^ ge|)örigett 5tct anfielt.
Conf. Aug. IX. docent . . quod pueri sint baptizandi, qui per baptis-
mum oblati deo recipiantur in gratiam Dei. Damnant Anabaptistas,
qui improbant baptisinuin puerorum et affinnant pueros sine bap-
tismo salvos fieri. — Art. Sinalc. V. . . docemus infantes esse
^ Expos. Simpl. XX. Baptismus autem pertinet ad ofrtcia eccle-
siastica.
383 §. 138.
La|)tizaii(Ios. Pe1-tineiit enim ad proiiiissaiii retleintioiiem per Cliri-
stmii factain; et ecrlosia (lebet illis baptisimim et iiroiuissinni.s illiiis 418
aniuinciatldiieni. — Expos. Sim|il. XX. p. 72. Cur non per
sarictiim baptisina initiarentur, qiii sunt peculiiim et in ecciesia
Dcj. _ Conf. Gallic. XXXV. p. 123. Praeterea quauivis
baptisnuis sit iiilei er resi]tiscentiae .va< rainentiini, tarnen cum una
cum parentibus posteritarom etiam illoruiii in ecciesia Dens recen-
seat, affirmainiis infantes sanctis paniitiluis natos esse ex Christi
auctoritate baptizandos. — Conf. He lg. XXXI V. . . qiios (in-
fantes) baptizandos et foederis signo obsignandos esse creditmis.
Quin etiani rcvera Christus non minus saiiguinem suuin profudit
ut üdelium infantes quam ut adultos abiueret, idcoque signum seu
sacramentum ejus quod Christus pro eis praestitit, susciperc de-
bent. — Deci. Thornn. p. 421). . . . Quauivis necessitatem
illaui adeo absolutam esse non statuaiims, ut quicunque sine bap-
tismo ex hac vita excesserit sive iufaus sive adultus . . propterea
necessario dauinandus sit.
1. 2Sir ^öl^en 6iö(;er bic Xau\c cjanj dlgemetn I^e^anbett
o^ne ben Unter[d)icb jivifdjen bcr uvfpvünßltdjen ^infejung unb
ber öegentDävttgcn faft angcmcincn ?litöütnmß ber cf)rtftltd;en
ittvc^e niid; mir in ^vtt)äguiig ju h-ingcn, alfcibin^^ aUv mit
bev 2l^fid;t bap bic aufgcftetUcu 8äjc nid)t ctam foUten auf
bic ^aufe ber (5;rn)nd)fcnen kfd;ränft werben, [onbern für jebc
^aiifc gelten bte eine äd)t d;riftltd;c ^Taufe fein >vitt. SSenn n^ir
baf>er ben kginnenben @(aubcn Jvcnigftenö unb in 23ejug auf
unfere früheren (Säje ^ atfo not^ivenbig and) bie 33u9e im "oox^
auö forberten, unb ^iemit bie un^ l-efannte apoftoIifd;e ^rariö
burd;auö ükreinftimmt , ba al(e 6puvcn ijon ^inbcrtaufe, bie
man im neuen ^eftament yat finbcn ivotten, erft muffen hinein*
getragen »verben: fo ifi e«^ tei bem gelanget kftimmter yiad)xid)'
tcn f(^tt)ierig ju erflären, wk biefe 2ll>tt)eid;ung yon ber urfpriing* 419
ticken 3nftitution ^at entfte^en nnb fid; in foldjem Umfange fefl*
fejen tonnen. Q6 mö(|te auc^ fd)n?ertid; ^in auörei(|)enber
1 S)it »on ber SSSictcrgeburt §. 107 — 109.
§. 138. 384
©runb ju ftnben [ein, aUx tvot vietc ttjel^e jufammengcnommcn
taö 4>rifili(^e ©efü^t bafüv gctvinnen fonnten. ßuerft ta^ 33er*
langen tfe d)viftlid)en tinber, welche üov bev 3eit beö Untemrf;tö
ftarkn, unter biejicntgen jä(;(en ju fönnen, \vtid)t in bem ^errn
f^erkn K 2)emnä(^ft aud; um bic rf;rift(tc^e ©emeine befto ftär*
fer gegen bie ^inber ci)rtftl{d;er Aftern ju t)erpflt(f)ten, für ben
%aU ba^ btefe felbft md)t im ©taube fein foKten bie i.33er^flic^tung
ber ©emeine ju löfen; enblid; aud; um bie d;riftlid;en ^^inber
öon ber )[übif(^en unb t)eibnifd;en 3ugenb ju fonbern. :©iefeö
mochten \)on vorne l;erein bic njirffamften ?0?otiye fein. %U ftd;
aber bie ©etvoBn^eit fd;on feflgefteUt ^atte bie ^inber ber empfan^
genen ^aufe ivegcn aU \mviM)t 9}(itgtieber ber 4)riftlid;en Äirdjc
anjufe^en, empfa^t eö fid; atö an unb für fid; tröftlid; in biefer
i^anblung bie fefte 3u^^^fi'4)t auöjubrüffen, baf eö ben »on c^rift^
Iid;en (Altern gebornen ^inbcrn an ber ^Bearbeitung be^ güttlid;en
©eifteö nid;t fehlen fonnc. llnfere fi;mBoIifd)en ©teUen aber be*
trad;ten bie ^inbertaufe abgefel;en i?on allem gefd)id;ttid)en, unb
unternehmen fie an unb für fi^ ju rechtfertigen, aber auf unju?
reid;enbe SBcife unb aus einanber gegenfeitig auf^ebenben @rün*
ben. X)enn ivenn fie fd)on tin (Srigent^um ©ottcö fi'nb, fo be?
bürfen fie ber ^aufe nid)t baju um @ott erfi bargeboten unb
»on i^m ju ©naben aufgenommen ju itjerben; unb umgefe^rt,
bebürfen jte ber ^aufe ^ieju, fo fann bie Berechtigung fie i^nen
ju ert^eilen nid)t barin liegen, bap fie ©otteö ©gentium fd;on
finb. ^ben fo beburfte ba^ einer befonberen 23egrünbung, bie eö
nid;t er:^iett, ba§ ©ott bie ^f^ac^fontmen fc^on mit ben (gitern jur
42o^ird)e rechnet, unb baö einer befonberen SBefc^ränfung , bie eö
auc^ nid;t erlangt, ba^ man bie ilinber bes^atb taufen fott, mit
(^^riftuö fein Blut an^ für fie »ergoffen ^at. Senn auö bem^
fefben ©runbe mü^te man fonft attc 5i}?enfc|en taufen, tvic man
i^rer ^ab^aft tt)erben fann. 9}?u§ nun bie fe^Ienbe 23ef(^ränfung
biefeö ©ajeö boc^ anf bie befonberen 3Ser|)ä(tniffe ber ^inber
1 S^effal. 4, 16.
^ 385 §. 138.
^vift(id)ev dümx juviiffge^en, unb bic kfonbeve Söegvünbung be^
onbcvn ckii bavauf: fo erfcljcint unfei* ©aj a(ö bie ©rgän^ung
bicfer ^Oiängct unb suöteici; aud; atö btc Sßevmitttung ber juevji
Knnerften SSiberfpvüdje. 2^enn tnbem er bic ^inbertaufe an
unb für ftd; unüoKftänbig erffävt im genaueilen Suf^J^nten^nng
mit beut vorigen (ga^, iveit fie nämtid;, o^ne bap 33u§e unb
©laul^eu Vorlauben fein fann, in benen bic getauft n^crben, »er*
riditct ivirb: fo giett er aud; fti((fd)iveigenb ju, bajj bie ^inber*
tviufe bie SSirfungen in ben 3:äuf(ingen nid)t ^er'oorh'ingen fonne,
Jreldjc not^it)enbig burd; iSuf^e unb @(aukn kbingt finb. Unb
ekn fo wenig tvie mv ben ^inbern X)OX ber Jtaufe eine Unfelig^
feit juf(^reikn fi)nnen tvegen eineö fic^ jur ^eue geftaftenben
:^eivuptfeius5 ber 6ünbe, ekn fo Juenig nad) ber S:aufe eine
©etigfeit ivegen ber jum Seit)uptfein fommenbcn tinbfc^aft ©ot^
te^. 2)o^er nun »on fein^jm ^mü^, ba§ oud; in fotcfjen ^in*
bern bur^ bie ^^ufe ber ©taube Bewirft sverben fönne, bie
fRttt ju fein h'aud)t. '^un akr jyeifet unfer ©aj nad;, ivarum
bemot)nerad;tet eine 33eranlaffiing ift eine fofd;e ^aufe ju 'otxvid)=
Un, weit nämlic^ Ui foti^en ^inbern eine Urfad;e ift auf i^ren
fünftigen ©laukn unb baö :^efenntni0 bcffetkn ju red;nen.
Unb bamit f^e^t auc^ in SSerknbung, in wiefern wir fie al^ von
©Ott jur ^ird;e gered;net Utvad)ttn fönnen, mil eö nämlic^ jur
£)rbnung ber ^ir(f)e ge|>ört fte otö ben un^ 5unäd;(i angewiefe*
uen äußeren ^reii^ in 3ufammen|ang mit bem göttfid)en Söort
ju Bringen, unb U^ jur (gntfte^ung beö ©laubenö barin ju er#
|>atten. Unb ^ierauö löfen fid; aud; bie SSiberfprüc^e jener ©äje
auf baö gelinbefte. 2)enn wir woKen nur ni^t fagen, baf) wir bie.421
^inber taufen, wtii fie fc^on in ber ^ird;e finb unb um fie ber
göttlichen ©nabe ju cm^fel;(en, fonbern wtil fte berfelkn fc^on
empfohlen ftnb burd; ben natürli(f)eu 3»fßn^»^e»^ong mit ber
c()riftiid)en Drbnung in weti^en ©Ott fie gefejt ^at, unb um fie in
bie ^irdje ju Bringen; unb Beibe 23ejie|)ungen werben i^rer vo^
(en 2Ba^r^eit nad) babur^ au^gebrüfft, ba^ wir ber ^inbertaufe
baö eigene ©fauBen^Befenntni^ ai^ ^iü^müt vorfteUen, m\ä)i^
Gf)tijU. ©laubc. II. 25
§. 13S. 386 «
ffc crvei(|ett unb tvovan fi'e ftd; teiväl;ven ma^. Söogegen gc*
jvi9 ifl, ba§ ivenn man bteö ni^t gcpvtg beadjtet, biefe !ir^*
M)t ^xaxi^ [e^v inet baju kiträgt, bap ©nige fcev ^aufe eine
niag{fc|)e itraft kilegen, unb ^nbere fie alö einen lebiglid; äuper*
l(id;en ®e6rau(^ gering achten.
2. £)ffenBar atfo ift eine fofc^e ^aufe für fic^ ciffein jn^av
eine 2In!nüpfung an baö diüd) ©otteö für ben (Stnjelnen, akv
nid;t fofort jnm 23cft5 nnb ©enu^ ber ©eligfeit fonbern nur juv
ovbnungömä^ige» yortereitenben- ^earkitung beö |)ei(igen ®ei*
fieö, unb atfo jebe foUt)c ^lanblung für [ic^ aUein einer ^aufe
nad) ber ur[prünglid;en (Jinfc^ung ß^rifti, fo ta^ baö eigne
©laubenökfenntni^ gtei^ in bie ^anblung mit eingef(^(o[fen i{^,
feinesjwcge^ g(eid;jufd;cijen. &cn fo tvcnig aber i^ bie JS^anb*
tung biefcr Un«oÜftänbigfeit ivegen ungüüig, aU ot) fie etiva^
»erfe^rteö tvärc; unb bie 2Siebertäufcrifd;e 23e^aui5tung, ba^ on
ben fo ©etauften bie ^aufe ivieberf;oIt n^erben nuiffe, tjat mit
3?ec^t 5lnfto9 erregt. :^enn auö bemfelben ©runbe wäre feine
einjige ^aufe fid)cr aU iik nac^ einer gennp nid;t ti)Mid;en
SSeife in ber älteren tird;e erf^ fuvj i^or bem (S;nbe beö Seiend
»errichtete; Jveit c^ nämlid; fein fidleres 3cid;en ber ivirfiid; er*
folgten Sßiebergel^urt giebt alß ben ftetigen ^ortfcfiritt in ber
(|rifiii{^en Heiligung. 2)ie ^inbertaufe ift alfo jleber anbern
3:aufc gteid), ivetd;c irrtl;üm'(ic^ bem üoKfommncn ©tauben bcö
422^äuf(ingö »orangegangen if?, bennoc^ aber gültig \{i, nur bop i^re
eigentpmtid)e Söirffamfeit fufpenbirt hkiU, U^ ber ©etaufte
nun ivirfiid; auc^ gläubig geitjorben ift. ^üx muf^ unfer ©aj
ft(^ nO(^ barüber ved;tfertigen , ba§ )t)ir im einzelnen foId;c un*
»oUfommne ^Taufen ber ^ird^e jum a3orivurf angercd)net ^aben,
^ier aber ivotien iinr fte in 3)taffe anorbnen. 3)iefcß aber ij^
einer »on ben gätien, tt)0 bie unffentlid;e Slbn?ci(|)ung gefin«
ber mu^ bcurt^eilt iverben aU W unmiffcntlic^e. :t)enn bie lej^
terc ifl auf ber einen BtiU jcben ^aKö eine Uebcreifung, unb
QiiU auf ber anbern ben für einen gläubigen (I^rijlen ber no(|>
387 §. 1S8.
feiner ifi; bie erfteve hingegen tfl ein ©totut, unb fonbert vie(<
me|)r burd; bie Sßerivcifung auf baö eigene ©(auknekfenntni^
bic fo ©etauften beftimmt von ben fd;on ßfäubigen (S^vij^en. So
i|l ba^er ein Unrc(I)t gegen bie 5linbertaufe, Jvenn man bie gir*
meüing, bie füv uni3 nic()to anbereö i[t olö bie 5lblegung unb
Slnna^me beö eigenen ©faukn^befenntniffesJ, aU (^rgänjung
beö 9)?ange(ö ber an ber 2:aufe I;aftctc, für eine unn)efentlid;e
^onbtung anfie|)t, ba bo^ nur mit i^r ;^ufammcngenommen bie
^inbertanfe ber Sinfejung d^xi^ii entfpric^t. 2)a^er mad;t mit
üttä)t nnfer ©05 eö ber ^irc^e jur ^flid)t, inbem er bieö mit
jur SSerivattung ber ^inbertanfe red;net, auf biefc J^anblung bie
größte 5lufmer![amfcit ju tvenben, bamit fie, fo\?iet an ber ^iv^t
fetbj^ (iegt, fi6) alö bie n^a^re unb ivürbige SöoKenbung ber Hin*
bertaufe Bewähre. :2)affelk Unred;t entfte^t akr aucf», n^enn
man bie girmetung anö biefem Bnfcimmen^ang ^erau^|>eH, unb
aU dn eignet (Sacrament barftefit. 2)enn n^a^ auc^ von beffen
Qnbern?eitiger S3ebeutung unb '^flu^m ju ^aften fein möge, fo
WiU bie Hinbertaufe bann bo^ unvoüfldnbig unb univirffam. —
Vlüx fönnen Jvir bie ??ot^n)enbigfeit einer fo in jivei 2)?omente
get^eiften Traufe nid)t behaupten, mid)Z^ aüerbing^ gefd;ie^t^
n)enn man bie SBiebertäufer ober S^aufgefinnten beö^alb verbammt,
tt5eil fic annehmen, ba§ ungetauft verftorbene tinber feiig n^er*«!
ben fijnnen; unb mx ftelfen unö in biefer .f)infid)t unbebenflid;
auf bie (Seite ber julejt angefüf;rten fi;mboIifd)en Steüe. Sltter^
bing? trat, fobalb eö von d)rift(id)en Ottern erzeugte in bev
4)rift(i(^en Hird)c ju er^ie^enbe Hinber in 9}Jaffe gab, ein SSer*
pltni^ ein, ivaö früher nic^t jlattfanb; unb eö erfdjeint aU pet)ft
natürtid; biefeö bur(i) eine fi;mboIifd;e J^anblung ju bejeid;nen,
um fo mc^r alö überaU faji fo(d)e Jpanblungen jlattfinben um
ansubeuten ba§ bie ^Neugeborenen ni6)t i^ren (SUern au^fc^Iie^enb
angehören, fonbern gemeinfc^aftlid; ber ganjen @efeUfd)aft. Unb
bann »var ni(|tö natürlidjer ale I;icju aud) gleich bie ^aufe ju
ttjä^teft. Sa^er ^ätte man fe^r fügtic^, um ber (Jinfesung C^^riftt
ivieber nä^er ju treten, bei ber 9^eformation bie Hinbertaufe fa^*
25*
§. 138. 388
ren laffcit föunen, unb wiv fönnten e6 no^ jcjt t^un, o^ne baf?
n){v un^ tee^alb (c^gefagt Ratten »on ber ®emeinj'd;aft mit t>er:=
jentöen ^eviobe, in bcr c^ nur Äinbertaufc gab, ivenn itjtv nuv
ni^t bte ^inbevtaufe füv ungültig erHcivten. (Jkn fo gut fonn*
ten mx biefen ©ekaud; yevlaffen o^ne unfern tinbevn 5flac^*
i^zii jujufügen. 2)enn nuv ivenn man ber ^aufe eine mag{fd;e
^vaft kilegt, fann man anne^mien, bap fic tu 33ejug auf tia^
SeBen nad; bem STobe 2lnfprüd;e tegviinbe, o^ne 9^üffftd;t auf
baö ivasJ fte in biefem Mmx fd;on kn^irft i^at. SSev atfo eine
foI(^e inagifd;e ^vaft nid;t annimmt, ber fann auö) feinen Un*^
terfd)ieb annct;men 5t»ifd;en Äinbern, luel^ie getauft ^wav akr
»üv (Erneuerung i^rcö ^aufCnmbe^ fierkn, unb foI(^en bic ganj
ungetauft bic 3cit(ici)feit v>erlaffcn. 2)arum okr imxt e^ na^
türlid; bie^3 ][ebem eöangelifdjen <^au^ivefen an^eim ju fteKen, ol)
eö feine 5linber «joUe nad; ber gea^ö&nTid;cn Söeife ober erj^
Ui ber StMegung i^reö ©taukn^kfenntniffeö ^nx Xm^t barlne?
ten; unb ivir fotiten erffaren, bap mx baö über bie SBiebertdufer
auögefpro4)ene ä^erbammungsurt^etl, Jvaa biefen ^unft betrifft,
öuf'^eben, unb unfrerfeitö bereit ftnb mit Itn heutigen ^aufge?
424finnten bie iivd)iiö)t ©emeinfd^aft ^ersuftetten, n^enn fte nur
iiid;t unfere auc^ ergdnjte Äinbertaufe ivoikn für fd)Ied)t^in
ungültig erfidren; Jt'orüber e^ ^tJol Icidjt mögtid; fein müfte
jt(^ 5u »erftänbigen.
Sßierte^ ^e^rftüff.
^ 0 m 51 b e tt b tn a ^ (.
§. 139. ^ie ($I;rijlen erfat;rcn Im tem @ettu^ te^
2(beitt)tna|)I^ eitte ei(]etttl;ümH($c ©tärfung be^ geif^igen Se^
hm^f int)cm it;nett t'avin nad) ter «^infejung &)xi^i fein 2tih
itttt) fein ^(ut bargereicfjt mx'D.
1. SBenn bod; aKe unfere ©äje nur fotfen 5lu^fagen unfc^
reo c^rifi(id;en ©etbftbeivuptfeinö enthalten; fo muffen mx Riebet
von ber (^rfa^rung au^ge^en, weld;e wix »on biefev ^«nblung
fc(f*fl iiiad;en iinb, ,yim SSetvctfe t>a{} iviv ftc nidjt für ctn^aö
Ho^^ peviiMiIicl)cs5 an)cl)eit, nud; a((en ©(äuHgen ju mad)cu ju*
mutfjen; unb erfl ^levnad; fönneu tvir iveiter juriiffgekn auf fcic
^rage ükv bt'c erfie (Jntjle^ung biefer (Srfafjvung. 9?uv foüicl v>on
bcm testen &nngt g(cfc^> mit bcm cvflcn jufammcn, ba§ bic ^r*
fa^runß bcd; nid;t mvic immer ivicter aufv3 neue wieber^olt
tverben, ober »venigften^ bie $tnftd)t unb 23e^anbtungsn)eife beö
©eßenflanbcö ftd; gvin^ anberö gcj^atten nnivbe, »venu ntd)t ein
23ebürfni0 vcr^anbcn irarc, n^eldjeö ftd) barin I^efriebigt finbet.
^niüpfen iin'r nun an unfer x^origeö ?e{)vftüff, fo unirbe ber ®e*
genftanb bc^ gegentt)ärtigen cttva^ icötiig kere^^, ivenn bie mit ber
viä)tiQ yenvaltctcn STanfe kßinncnbe ©ctigfcit fo gegekn tt)cire,
bfl0 ftc ftd; burd; ftd; felbft unßefd;tväd;t er^äft unb f)inrcid;enb fort;-
tntmiUU. 2öie akr bie SInalcgie aUeö ^ebens^ fd;on für ba6 ©c^
gentl)ci( fpric^t, fo liegt and; nod; befonbers^ in ber unjertrenntiMss
c^en 3"f<^"i"icngc^örigfcit bci5 (Sintrittö in bic ?c('en^gemeinfd)aft
(^^rifti unb bciS (2intrit(i5 in bic @emcinfd)aft ber (Slänlngen, ba§
jebe öon kiben unter^aften jrcrben mup burc^ bie anbere. dhm
barum aber erforbert bic 5lrt beö 3"f^'i»iwfttf^i"5 ber 5?ird;e mit
ber 21>clt unb bas ^emmcnbc (5inn)irfen ber legten auf bie erfle,
baf biefe ^^eriobifd; unterftiV^t unb geftärft n^erbe, unb biefcö ift
baö Sebürfni^ beffen 33cfricbigung bie (gläubigen and; in bem
©aframent be$J 5Utar6 fud;en. 2)enfen mx unö nun bie ©emein*
fc^aft ber ©täuHgen unter einanber unb bie @emeinfd;aft eine^
jeben mit ß^rifto öorUntftg ^cbc aU etiiniö befonberee für fid;: fo
ivirb bie le^te gegen bie (^inivirfungen ber Söelt geftärft burd; jjebeö
fromme 3nfi4)fc^ren bcö (Staubigen, luä^renb beffen er ftd; auf
ber einen (Bdic ben Ginflüffen ber 2öc(t yerfd;(ie§t, unb auf
ber anbcrn (Seite fid; aw^ ber Sd)rift, benn cö gcfd;ie^t immer m^
ri^v, fei eö nun mittelbar ober unmittelbar, CEl^riilum \>ergegenunär=«
tigt. 2)ie ©emeinf^aft ber ©iäitbigen unter einanber aber Jüirb
fd;on geflärft burd; jebe fräftigc unb crrcgenbe ^nreifung djriftit«:
d^er ^kH auf j'ebem (^(liü beö gemeinfamcn ?ebcnö. 9^un aber
foU /ebe »on biefen beiben ©cmeiuf^iaften aud; auf bie anbere ivir*
$. 139. 390
fctt, uttb bantm tritt mitten innc jutifc^cn bie cinfamc SBiixctä)^
tung unb ba6 öcmcinfame t^ätige ?ekn baöjenige (^thkt, \vtiö)ti
mv mit bem attgemeinen 9?amen beö öfentlid;en ©otte^btenftcö
bcjcidjiien. 2)iefeö ift t?on bev einen ©eite Utxaä)Ut nid;tö anbc*
rc6, atö baö gemeinfame Sebeit felbft, it)etc^eö ftd) i?on ber SSirf^
famfcit nad) au^en ouf bic mitt|)eitenbe ©arpeßung beö inneren
jurüff jie^t; öon ber anbern Seite angefe^en ift eö nid;tö anbereö
aU bie 23etrac^tung felbft, tvetc^e auö ber ©nfamfeit ^eroortre^
tcnb \id) jur ®emeinfd)aft ern^eitert. «hierin otfo \?ercinigen ftc^
teibe ©emeinfc^aftcn, bie ber ©länHgen unter einanber unb bic
eineö 3eben mit (E^xi^o, unb barum fc^eint at(eö, waö ^kx ge*
486f(|ie^t, feine 253irfung in iDeiben äußern ju muffen; aUx a\\<^ oKesJ,
«jaö bic eine auf bie onbere unrfen fann, fd)eint üon biefem ®e^
Biet au^ge^en unb burd; baffelk burd;ge^n ju muffen, tiefem (Bt^
tiet nun gehört aud; baö $l6enbma^I an; n?ie benn (J^riftuö cö
alö eine gemeinfamc vf)anb(ung, unb n?enn jugteid; atö eine 33er*
gegenn)ärtigung feiner felbft, fo mö) gen?i^ aU eine ©tärfung
Bcibcr ®emeinfd)aften cingefcjt ^ai, unb fo aud; in ber 9.ixö)t t$
immer in ben Söerfammlungen ber ©emeine begangen Jxnrb, inbem
jebc anbere geier mt Slusna^me i'it, aber bann boc^ oud; 5ugteic(>
bic »evfammelte ©emeine v>ergegenivartigen foU. — SBenn nun
aber feber ©njetnc nur bur^) ben ©tauben m baö, tt^aö 5lnbere
aU i^re (^rfa^rung rül;men, baju fommen fann biefe (^vfaljrung
au^ felbfl ju matten: fo fü^rt unö bieö in einer ununterbroclie*
nen Ueberlieferung auf ben 2lnfang ber tirc^e unb auf baö 9)?a|t
felbft, \ne e^ (J^rijlu^ mit feinen Jüngern l)it\t. 2Bic nun ^ie*
bei »on je^er aU ba^ n^efentlic|c feflge^alten tvorbcn bie 2)arrei='
(^ung feineö ^tiU^ unb SB(ute^, (5i;riftu^ aber au(^ anbermärtd
ben ©enug feinet gleif^ieö unb Siuteö oB not^njcnbig auff^ettt
um baö Ceben ju ^aben: fo ftnb biefe^ beibeö bie Spaupt^^mtttf
bic suerjl ^u erörtern finb, wit baö Slbcnbma^I a(ö 2)arrci4)ung
feinet ?eibcö unb 33Iute§ \id) »ermatte ju jienem rein geiftigen
©enu^, unb tt)ic c^ ftc^ aU 53epanbtf)eit be^ öffentli4)en ©otte^^
bicnj^eö \)on ben anbern Sr^citen beffelben unterf4)eibe.
301 §. 159.
2. Um nun kt bcm legten nnjufanf^cn, fc tfl n,^ot ofcn*
kr, tnfj tk ganjc Gljvtftcnljcit in tl;vcr öffenKidjen M)xz unb
Sluöütuing baö 5lbenfcmal?t aU ben ^ödjftcn ©ipfct beö öffent(id;en
©üttcötienfteö v»on fctjer (^clrad)tet ^at '. 2)er itreiö beö gotte^*
t)ienft(id)en 3"^i'"nie»ti'c*cn(? tvürfce unö untioKfidnfcig erfctjctnen,
n)enn nirfjt an kftimmtcn ^^unften — unb jtvav auf bcn ^öc^ften
unb ^fitigfien nm meinen — baö 3(knbma[){ a(^ baö tmttgfle^
23inbungöm{ttc( feinen Cxt |)äite; unb ct>en fo ivürben wix cö,
mt)d)ten eö nun d-injetne fein ober ganje ©cmeinbcn, für einen
franfl)aften 3"fto"t' evffären, ivenn fic ivgenb einem anbern dk*
ment besJ ©ofteebienfleö eine gvöpere ^Iraft juv (Sr^attung unb
(Srbij^ung ber Seligfeit kilegen iroHten alö beut 2lknbma^(.
3nbep fönnen unr mi t;iemit nid)t kgnügen, fonbern müffeit
nad) einem fpeciftfd)en Unterfd;ieb fragen jitjifd^en bem iva6 in
ber Mxä)t mnn m^ aui ber rid)tigften 33euvt[)ei(ung bcö ge*
meinen ^f^u^enö in Uehmg gcfommen ift, unb tem iva^ (I^rifiu^
auf fotd}e JGeife angeovbnet ^at; unb tiefer fd^ieint in fotgenbcm
ju liegen, ^n allen anbern gotteebienflUd;en 35errid;tungen
nämtid; ijt ftiti 5tt)iefad;e Söirfnng auf bie ©cmeinfd;aft ber (E^ri^
jien unter einanber unb auf Ht cineö 3et>cn mit S^riflo ungleich
unb fie erfc^^einen baber einfcitig. 3^ kräftiger ein (Sinjetner ^cr*
»ortritt unb bie Slnbcrn an fid; jie^t, ober je ftarfer eine gemein^«
famc Stimmung fi^ auefprid?t unb tmxä) bie ^^litt^eilung er^ö^t,
um befio me^r ivirb auf baö gemeinfame ?ekn geunrft. 2)ie
SQBirfung ater - auf bie @cmeinfd)aft eineö o^bcn mit (l^rifto
"^ängt von ber perföntid;en (5eI6ftt^ätigfeit ab, mit ber ein ^etia
baö i)ffcnt{id) bargefieKte unb auögefprod;ene auf fein 23er^ä{tni§
mit ß^riflo h^it^t unb in fid; tjerarkitct. Späna,t a(fo jebe üon
etnja«^ anberm ab, fo fann and; bie eine ftarf fein wo bie anbcre
f4>Jvac^ ift. 3m Slbenbma^l hingegen ftnb beibe ttjeber ju fc^ci-
bcn noc^ ju unterfd;eiben; eö liegt babei nid)tö einjelnee unb bc*
fonbereö jum ©runbe, ivoburd; bie S[öirfung me^r auf bie eine
' 2>9(. Conf. eccl. Saxon. p. 170. seq.
§. 139. 392
obet bte anbete <BdU geteuft it^crbett fömtte, unb eben fo mni^
üBt ivebcr bcr Slu^t^eilenbe eine :pev[önlt4)e ©en^alt auö auf bie
(5m))föugenbeu, nod) biefe jicbev etue kfoubere innere ©elbjlt^ä*
ttgfeit. SSietme^r tft es5 nur bte ganje erlöfenbe Ctek (^^riflt, an
tt)et^c tt)tr baki gett)iefen ft'nb; unb \vk ber 5luöt|)e{(enbe nur
«staö Organ ber ©infesung (Jl;rtfti i^, fo fceftnben ftcf; bic dm^
ipfangcnben gletc^mä^ig nur in bem 3iiftfi»^ß ^^^ aufgef^ytoffen*
ften (5mpfängti(i;feit für bic (Sinnjirfungen S^rtfti. 2lUe 2öir^
fung ge^t atfo o^ne befonbere^ 3«tijitn irgcnb eineö (ginjetnen
unmittelbar unb unget^eilt von bem Sßorte ber (Sinfejung
au^, in ttjel^em ftc^ bie erlöfenbe unb ©emeinf^aft ftiftenbe Siek
&)vi^i ni(l;t nur barfteUt fonbern immer auf«J neue fräfttg regt,
unb im üertrauenben ©e^orfam gegen n)etc|)eö bic ^anblung feI6ft
jebeömat iJoKsogen n)irb. 2)urd) biefe ungett;eiite unb auijf(^Iie:=
^enbe Unmittelkrfeit alfo unb bur^ bie bamit jufamment;ängenbe
llnaM;ängigfeit feiner SÖtrfnng v^on ived;fetnben :perfönlid;en 3«*
fJänben unb SSer^ättniffen unterfcl)eibet ftd) ba6 Slknbma^I üon
alien anbern gotteöbienfltid;en (Elementen. — 2[Öaö nun ba^ an*
bere ktrift, fo ift offenkr, ba§ in jener D^ebe i, n>o (E^rif^u^
baö (Sffen feincö gfeif^e^ unb bas ^rinfcn feinet 53(uteö aU
not{;wenbig empftel;It, er tveber baö Slbenbma^l no4> irgenb eine
anbere kftimmte i^anblung im ©inne gel;ak ^at, fonbern ba§
er büburc^ ükvt;au^^t kjeid;nen wcUk, idoju er felbfi un^J n)er^
ben unb gebeit;en nut^, unb ha^ ivenn ivir biefen ?lusbruff mit
bem anbern t^ergtcidjen, ba^ mx unö ju i^m yer|)alten fotfen n)ic
bie ^ekn jum Söeinftod "-, jtDifd)en K'iben fein anberer Unter*
fd;ieb ift, alö bap ber lejtere me^r bie ©tctigfeit beffelkn SSer*
^ältniffeö f)ejcict)net, ber erfte me^r bie periobifd;e (Erneuerung
beffelkn. (5kn fo Jyenig roirb jiemanb siveifeln, ba§ fid; bie
(iu6) :periobifd) ivieberfe^renbe SBirfung bcö ?lknbma^Iö bur^
benfelkn Sluebruff k5eid;nen laffe, unb jiv^ar nid;t nur bie,
\vtid)t eö auf bie @emeinf4)aft eineö ^c\)tn mit (S^rifto ^aUn
^ %o\). 6, 52—56. 2 3o{). 15, 4—5.
393 §. 130.
icU, aU eine ftd) iotcbevOotcnbe Cfrnäbrung teö eignen gciftigen
l'cüenö auö bcv ^üik bci^ [einigen, fonbevn aud; bie, m\ä)c eö
auf unfere @emeinfc{)aft unter einanbcv äu[5ern mu0. Senn tia429
eö eine gteid;jeitige .<:anblung 5)iel)verer ijl, unb in 5U(en baffelte
wivft, [o ^at 3cbcr in bcm 23eunif;tfein bei* eigenen govberung
jugteid; baö g)citgefüf;I baj} ben 5lnbcrn baffelbc kgcgnet; unb
wie Oc^cr *i^cif^/ ^^i9 ^ic 5(nbern ftd; enger mit ö^rifio lytvhüu
ben, fo fü(V(t er fid; d'cn babnrd; nud; enger mit i^nen K^crtun*
ben. Unb biesJ ift nid}t üwa ein auöfd)(icjjenbeo 35cr(;a(tni(^ bev
jebeömaligen 5(bcnbma()Iögenoffen ju einanber, fonbern ^eber re==
^rcifentirt ben 5(nbern fd;on vermöge beö oHgen bie ganje ®e=
meine. 23enn akr jener geiftige ©enufj bee gleifd;e0 otjnfireitig
atö ettt?aö nligemeinereö auf mand;erlei SBeife ftattfinben fann:
fo unterfd)eibet fid; baö 5U^enbma{;t "oon ben ükigen baburc^v
ba9 baki berfelbe (Erfolg gebunben if^ an biefe kftimmte burd;
bas3 SSort (i^rifti gefcgnefe unb geheiligte iranbtung. Siefeö nun
tfl an unb für fid; ben ©fäutngen nid)tö unbegrcif(id;eö ober tu
ner kfonberen (frffvu-ung kbürftiges?, um fo iveniger aU c<S in
ber 2(na(ogic mit aUen I>ebeutenben ®ebäd;tni§feiern tiegt; imb
fo fe()r un^ awd) bie äußere <S>citc ber v^anblung, \vk fie ift,
i^rcr mannigfaltigen 53ebeutfamf eit tvciien anfprid)t, ekn fo kiä)t
rtJerben tüir aud; jugefteljen, ba^ n>enn (^(;riftu^ für gut kfun^
ben '^ätte feinem 3"f^it»t eine anbere (St{taU pi geben, ivir bod;
benfelben Erfolg baiHMt entarten ixnirben, unb bafj aud; eine
barauf t)imveifenbe 23ebcutfamfeit beß äußeren leicht »würbe ju er^^
miikin fein. 2:)aö unverftänb(id;e unb je nai^bem e^ erftdrt
anrb, mebr ober minber nnkgreiflid;e tiegt alfo nur in ben %u^i
brüffen, burd) tve(d;e (2(;riftus5 bie äußere .f)anbtung mit |enem Sr^
folg in 23ejie^ung fejt.
3. Um nun biefeö unter ber 33orau^fejung itjetd;e unfer
©aj auebrüfft, ba^ nämtic^ ber Erfolg ber ^anbtung baöon ak
^änge, ba^ bie J^'^anblung md) ber (2;infe5ung angemeffcn fei,
|)ernad) nä^er erörtern ^^u fönnen, muffen ivir juöor unö bar-
ükr verftänbigen, )vaö ju biefev Slngemeffen^eit ge|>öre. X)ki3Q
§. 139. 394
SScrfc^teben^cit ter Jlknbma^TsJgeh'ciudje in bev ^rift(td;en ^ird;e,
o|)nc bajj bennod; bte »evfd)icbencn ^artt;eien gcgenfeitig üon etn^"
fluber k^auptetcn, tf;v Slknbwa^t fei feinet, tefunbet fd;on piu*
länglid), ba§ eine üoKftcinbige Uekreinfunft ^ierüter ncc^ nic^t
tx^kit ijl. a^ lä^t ft^ akv aud; (eid)t nvid;mei[en ba0 eine fotd)e
nic^t mögtid; ift. (J6 giefct nämtid; foivot in 53c5ng anf bic
^anbtung aU auf bie (Siemcntc eine niatcvielfe unb eine fovmate
(^inevlei^^eit, tveld)e ivegcn bev i^evvinbevten Sebenötüeife ntc^t ju*
glcid; fonbern nur eine auf Unfofien bev anbevn erreid)t iverben
fann; unb in foId)em ^atl ift cö fo Qiit aU unmöglich ba§ Sitte
naä) berfetkn 9)iarime entfd)eiben. 2)enn im attgemeinen fann
man \vo\ fa^en bie 21n^änglid)fcit an bie mateviette 3benti(at
verrat^e einen unüottfommnen 3u|^anb, unb m Jva^v^aft geifligeö
(5^viftentl;um irüvbe fid; unkfiimmevt l;tevum fd;on ^ufvieben fiet-
(en, U'enn nur bie geier fo ein3erid;tet fei bie urfpriingtid)e
^anblung in i^nn tt)efentlid,)en 33erl;ä(tniffcn ju »ertjegennjärti*
gen. SKttein t^QiU ivürbe bie gefd,nc^tHd;c ßin^eit unb ©tätigfeit
beö 3"ftitut gefä(;rbet, unb ivittfü^rlidjc 33erfd)ieben^eiten inö
unenblid)e l;erf)eigefü^rt, mnn mir gegen jene matericttc 3^cnti*
tat ganj g(eid;gü(tig fein küottten; tt;ei(i3 tann aud) biefe SSerge^
gcn^värtigung fetbfi tvieber \Jon ganj üerfd)iebenen fünften at»-
pngig gemacht iverben. <Bo bafl bic Slufgabe faum anber6 ge*
jiettt it)erben fann aU fo , ba^ man yon jeber 2lrt ber ^inertei^eit
fo^iet ju erreichen fud)e, alö mit ber geringften Slufopferung auf
b€r anbern ©eitc ju erreid;en ift. @o »erlangen wix in 2lbftd;t
auf bie (Elemente, kirn Slknbma^I fotte gegeffen werben, waß ba,
ttJO eö gekaud;t unrb, mit dlid)t fann 23rob genannt iverben,
akr niö)t bap eö an^ bemfeI6en ©toff unb auf biefeI6e 2Seife
jukrcitet fei; hingegen ba§ in bem, ivaö getrunfen Jt)irb, SSSein
fei \)om ©enjcicf)^ beö Sffieinftoffe^, akr nid;t etiva baö an jebeni
Ort gen)ö^ntid;e ©etränf, unire es? au^ tin anberes^. Unb in
43iSßesug auf bic ^anbtung adjten toix für JDefcntlid;, ba^ "oon atten
^^eifne|)mern auf biefelk 2Beife gegeffen ttjcrbc unb getrunfen,
unb t>a^ ^rob unb Söein aus^gct^eiU tverbc unb empfangen, fo
39S <^. 139.
Guö) tajj bie jr->anb(ung otö ein gcmcinfameö 5)?at)t auf fromme
Öc|'prvicl)e unb gemeinfcimeö &cUt fofge; aber bafj fie in bcr
5lbenbilunbe kgangen ivcrbe, unb nur baö (Snbe fei üon einem
anbern t^oKiiänbigcrcn fclbfi fd)cn (^otteebicnft(id;en 5)(atj(/ unb
fc üud; Jims cjenoffcn ivirb nur ber üicft von bicfcm, baö fd;eint
nid)t gcforbert ir erben yi fönnen, ircil e^ aud; in unferm ber^
ntaligen 3ui^^nb unerreichbar ifl. 3« njoüte man ki bcm lejten
jle^en btciknb fagcn, baö SU^enbmaM t>ak eine fo genaue 23e*
jie^ung auf baß |übifd}e ^])affa^fe|^, baj} feine ^Bergegenivärtigung
beö urfprüng(id)en (Jinbruffö mögtid; fei, ivenn biefe^ nid)t in
feiner urfpröngtid)en 23ebeutfamfeit mit yergcgenanirtigt tuerbe:
fo fönnte man gar Uid)t folgern, ba0 eö bod; j'ejt nid;t mt^v
baß fein fönne, a(ß iva^ ß^rifiuö eö geftiftet fjabe, unb atfo
aud; ivot nidjt fi^nne von i^m aU eine felbftfiänbige unb immer
bauernbe ^nftitution für bie ^irc^e »erorbnet fein. 2)iefeö 23e^'
benfen liegt fo na^e, ba§ e<5 fic^ teid;t in ber evangetifdjen ^ixä)t
lautbarer mad^en fann, a(ö Hß(;er ber ^aU geivefen, unb veran-
lafjt natürlid) bie grage, Jvorauf unfer @(aube in biefer @a4)c
eigentlich ru^e. Bö)\vtx\id) nnrb |Tc& behaupten laffcn, baf? auö
ben unö aufbeiva^rten 23orten (Eprifti biefe 5lbftd;t ganj beftimmt
^ervorge^e. 33ielmc^r entfallen einige unferer (Srjä^lungen gar
feinen fo(d)en ^efebl i, unb in ben anbern ift er nur unbeftimmt
ouögebrüfft -; unb ba bie SIpoftet ai\^ ben SBorten ßl;rif^i beim
^u9»vafd)en 3 feinen fotd^en 23efe^I entnommen l;aben, fo I;ätten
fte aud) 9ted;t gehabt auß bem 5J(benbma^I eben fo iventg eine^'*
beftänbige unb aügemeine ^nf^itution ju mad)en ■«. 3)a nun aber
offenbar ift, ba^ fie ba6 eine get^an '^aben unb baö anbcre nid;t^
fo fijnnen ivir unö an baö polten, ivaö fte eingerid)let ^aben,
o^ne ba^ ivix ju entfc()eiben braud;ten, ob (E^riftuö i^nen über
> anattb. 20, 20-28. unb mcixt 14, 22 — 24,
' 2uf. 22, 19. 20. unb 1 .ftcr. 11, 24. 25.
» 3ob. 13, 14. 15.
« SBäl. R. Barcl. Apol. Th. Xlll.
§. 139. 396
ba^ 5l6ent>ma^t itoct; anberc au^briiff(t(^e Slniveifungen gegekn ',
ober o'6 fte btefetbcit au6 [einen SBorten gefolgert ober nur burc^
ben unmitteltHiven (Jtnbruff bcr <Baä)t unb buvd; bie kglettenben
Umftvinbe anbers? Beftimmt a^orben fmb in Sejug auf baö 2{Benb=;
ma^ aU in ©ejug auf ba^ gupamfd}en. 3n bem testen gaü
jvürben ivir bann baö 2lbenbmal;t nur ni^t gan^ in bemfelben
©inn aU eine unmittelBare (Sinfejung g^rijli anfe^n fönnen, im^
mer aUv borf; glauten muffen, ba^ fie in feinem Sinn gel;anbctt
^aben, n^enn wix nic^t and) in i^rem engj^cn Seruffreife i^r U^
nonifd;c(J ^tnfeftn aufgeben ivotten.
§. 140. ^n 5(Sficf;t auf ben äwfammenljang junfd;en
bem S3vob «nb Sein unb 2cih unb Slut (I|)rijli int 2(6enb==
mal;( jicKt ftc^ bie ci)angelifd;e J^irdje auf bcr einen @eitc
nur benen kjlinimt entgegen, rt)eld;e biefen 3"f<^wmen|)ang
für unabhängig anfckn öon ber v5)anbtung beö ©enuffeö,
auf ber anbern (Bdtc benen, \uld)c and) c|)nerac^tet biefeö
3nfamnien|)ange^ feine ^^crbinbung ,^uge|^e'pen )»ol(en ^rbifc^en
bem @enuf beö ^robteö unb Seinem unb bem geifligen
@enuf be^ g(eifcf;ciJ unb :53Iutei^ (S{)ri|li.
5ht<;6b. SScf. 5Jrt. 10. SSon bem 9(bcnbnia{)( bc^ fx'rrn roicb alfo gc«
433 Icl)rt, ia^ »val)rci- Scib unb 2?fitt Qlniili tüal)rl)aftig[id) unter ©cttaU
be^ liSrobtes unb SScin? im 5lbcnbmaH gec|cnroärtig fei «nb ba quo;
getbcilt unb genommen rcirb. — Apol. Conf. IV, p. 157. Quod
in coena domini vere et subslantialiter adsint corpus et sanguis
Christi, et Tere exhibeantur cum illis rebus, quae videntur, pane
et vino his qui sacranieritum acclpiunt . . . Cum enim Paulus di-
cat paneui esse |)articipationem corporis domini, sequcretur panem
non esse particiiiationein corporis sed tantnm Spiritus Christi, si
non adesset vere corpus douiiui. — Art Smalc. VI. De sacra-
inento altaris sentiuius paneai et vinum in coena esse verum corpus
« 2?9t. 1 Äcr. 11, 23.
397 §. 140.
et sanguineai Christi, et non tantimi ilari et suiui a piis sed etiaiu
ab iinpiis Cliristianis. — Expos. Siiupl. XIX. p. 68. In coena
(loinini signiim est pariis et viiuiin üuintimi ex communi iisii cibi et
potiis, res aiiteiM significata est ipsiiin traditum doinini corpus, et
sangiiis eius effusiis pro nobis, \el commiinio corporis et sangui-
nis (louiini. — ibid. XXI. p. 74. Foris offertur a ministro panis,
et audiuntur voces douiiiii etc. ergo accipiunt fideles et edunt etc.:
intus interini opera Christi per spirituni sanctum percipiunt etiani
carnem et sanguinein doniini et pascuntur bis in vitain aeternani. —
Conf. Gallic. XXXVIII. p. 124. Diciinus itaque . . panem il-
lum et Tinuni iUud, qnotl nobis in coena datur, vcre nobis fieri
spirituale alinieiituin, quatenus videlicet velut oculis nostris spec-
tanduin praebcnt carnem Christi nostruui cibuin esse et eiusdem
sanguinein aobis esse potuin. — Itaque fanalicos illos omnes reiici-
nius qui haec signa et syinbola repudiant. — Conf. Anglic.
XXVIII. p. 107. Panis et vini transsubstantiatio in Eucharistia ex
sacris litteris probari non potest, sed apertis scriptnrae \erbis ad-
versatur . . . Corpus Christi datur accipitur et inanducatur in
coena tantum coelesti et spirituali ratione. Medium autem, quo
corpus Christi accipitur et nianducatur in coena, Hdes est.
1. Sßenn fcie %xao^t um bie eö fid; ^ier t;anbelt eine Iebtg==
U^ e.regetifd;e wäxz, fo fönntc tie ©(vnuBenö(et;ve taiö Snbe bev-««
^ermencutifd;en 33er^ant)(un3en atnvavtcn, unb baij @vgei*nt9 bann
ekn fo aufnehmen wie anbere eben beö^alb md)t im iooKen @inn
bogmatifd)e ©dje ivtii fie n{d;t 5(uöfaöen über unfer unmittelbar
reo ©elbftbenju^tfein enthalten fonbcrn 5:^at[ad;en, ive(d;e ivir
auf B^uöttip annehmen. :Denn nur aU eine foId;e 3:^atfad;e
fönnten wix einnehmen, ivaö jtc^ über ben ©inn ber 2ßorte „baö
ijl mein Mh^' k. ercgetifd; ergeben t;dtte. SlUein bie ^-rage i|t,
gar nid)t rein eregetifd;. 2Denn ba bie 2j3orte an ben »erfd)iebe*
nen (Sr^ci^Iungen ni\i)t g(cid;mdpig lauten: fo ij^ üieime^r, \va^
[c^on ber ^iftorifd;en Hritif angehört, juv^örberft auöjumitteln
«jaö für 5Iusbrüffe (E^riftuö möge gebraud;t ^aben ausJ benen
biefe^eric^te fönnen entftanben fein; unb bann erfl Jväre na^
bem Sinn biefer eigenften SBorte ß^rifti ju fragen. 2)a nun
^ier von fe|>v v>erfc^nebenen @cfid;töpunften ausgegangen tverben
§. 140. 398
fann, unb eine atfgemetn Befrtebigenbe 5lu^mtttümg t\i6)t UJO^r^
f^einltc^ i{t, un6 oud; kfonberö oMtegt üBcv tie ijerfd;tet>enen
in bei* eöan3elifd;en ^iv^e gettenb geworbenen 5lnft(^ten bie bev
Union jum ©runbe liegenbe Uekvjcugnng bavjulegen, ba§ beven
2)ifferen^en bie ©cmeinfc^aftlic^feit be^ ©enuffeö nid;t ^inbern
fönncn: [o muffen voix bie ftveitigen ^uncte fetbfl, fo gut eö fi^
tf)un täpt, fefljuftetfen fud)en, unb bann bie ^rincipien bartegen,
jufolgc beren wiv bie innerhalb unferev ^ixd)t. ftattfinbenben 2)if*
ferenjen gteit^fam auf^ekn, fiingegen bie fovrot in unfern (Säjen
. aU in ben fi;mBotifc{;en ©teUen au^gefprod;enen X)ifferen5en gegen
bie fat^olifc^e Mix6)t auf ber einen <BtiU unb auf ber anbern
gegen bie tir^engemeinfi^aften unb 2lnfid;ten (^injelner m\6)t
aEe 9?eatität be^ ©aframenteö auf^ekn, auc^ ferner gelten taf*
fen. — T)a nun, ivaö bie geftftettung beö ©treitpuncteö betrifft,
bie ^ifferen.^en at(e \?on ben fd;on angebogenen 2öorten (^^rifti
au^ge^en, unb tvir nur auf baö unter bem v>origen ©aj fd;on
fejlgeftettte jurüffge^en fönnen : fo entj^e^t bie ^rage, einmal voii
<35ter ©inn biefer SBorte P; verhalte ju bem ©cnu^ be^ 23robteö
unb SBeineö auf ber einen unb ju ber bav)on ertt)arteten ©tcir^
fung beö geiftigen Scben^ auf ber anbern ^citt; bemnäc^ft aber
aud; inn)iefern bie (Sinftc^t in ben ®inn biefer ?öorte jur SSott*
l^änbigfeit, unb mithin aud) bie 3ufammenftimmung in t^rer Sr*
flärung jur @emeinfd)aftlid;feit ber .f)anbtung gehöre. 2)ie lejte
j^rage tverben ivir nid;t anber^ beantivorten fönncn at^ ba^in,
baö SSerftänbni^ biefer SBorte fei nur infofern not^n>enbig, aU
ber erttjartete (^rfolg nämtid; bie ©tcirfung be^ geif^igcit ?eknö
baburd; bebingt fei, unb Uebereinilimmung fei nur crforberli^),
fofern fold;e 2)ifferenjen auöjug(eid;en ivären, Jvetd)e bie gemein^
f(|aftli(^e 33erric^tung ber ^anbtung ^inbern fijnnten. Unb fo
iverben mx aud; über bie erfte nur fagen fonnen, ba^ — gtcid;*
üiet ob bie f4))Dierigen SBSorte be^ (^rtöferö me^r auf bie leibli^c
J^anblung ober me^r auf ben geiftigen (Erfolg belogen Jverben —
jebc (^rflärung, bie fic^ übrigen^ ^ermeneutifd; geltenb ju ma*
^en mi^f unö rec^t fein fann, fofern fie nur bem ©täubigen
399 §. uo.
liiert gefa^vtet.
2. 2)cr evfie in iinferm (Sci^ aufi]efte((te ©egcnfaj ifl ber
gegen tic fat^ölif(i)c ^trd)c. (So tft ti^ol nt(I)t richtig tiefen loor?
jügtid; in ber ?c^re t>ort bet Jtranöfubftantiation ju jucken.
a3iclmel;r ijl cö ein für bie 8ad;e unkbeutenbev Untcvf4)ieb, ob
?eit^ unb SBIut (£^vifti jugleid; mit ^robt unb 23ein U\hii<^ ge^
noffcn n?irb, obev ob Seib unb 23Uit Ci^rij^i ju kiMid;em ©enu^
in ben Crt beö 33vobteö unb SSeineö gefcl;afft ivorben finb; bcnn
jtuif4)en beiben i^ nur ber Untevfdjieb, bap in bem einen gatt
and) 33robt unb 23ein genoffen »vcrben, in bem anbern aber wix
tiefe nid)t mit genießen, tvelcl;e^ für ben beabfic{;tigten (Srfofg
»öüig g(eicf)gültig ift. Unb Ijätte man nur bie (gru^eiterung fa^*
ren laffen, ba^ eö hü biefer 23erivanblung auc^ abgefc^cn von
bem 2lct beö ©enuffeö bann bleibe, ober bap, aud; iraö nic^t^ae
im 2lbenbma^l genoffen Jvirb, bod; mit »errvanbelt itjorben fei:
fo tvürben bie fäd)jifc^en 9?eformatoren, man febe nur bic brilte
angeführte SteKe, bamatö ivcnig eingettjenbet ^aben. SBogegcn
n^enn jemanb ^äUt bie ^onfubftantiation tUn fo ^bvfifd; be^an?
beln irolien, ta^ itih unb ^(ut (?(;rifti im 23robt unb SSein,
and) mnn bieö nid;t im Slbenbma(;t genoffen tverbe, benno(^
bleibe, nadjbem bie SBorte (E^rifti barüber gefprocbcn tvorben; fo
tmirbc ?ut^cr ^iegegen thm fo ernftljaft ^votej^irt ^aben. 3)enn
and) ivo er feine 5tnfid;t im ftvengften ©egenfaj gegen bie refor«
mirte »ortrcigt, behauptet er nirgenb ein foId)eö 5)?itiJort)anbens
fein au^er ber ^anblung beö 5lbenbma^(v5: ivogegen, feit bic
93robtyern?anbtungöIe^rc aufgelommcn, bei alkn cafui|^ifd)cn SSer^
fjanblungen immer jene ^orauefejung einer p^i;ftf^en unb Uti^
bcnbcn SSern^anbfung jum ©runbe gelegen Ijat. SSefentUc^ ifi
t)o|)er nad) biefer Bütc ^in bie beharrliche £)ppofilion gegen aKe
©d;auf^el(ung unb Sßere^rung ber confecrirten (Elemente, unb ge«
gen jebe Slnma^ung irgcnb etJya^ baburd; aui3rid;ten ju ttJoUen
abgefonbert von bem ©enup felbfi; fo ttjie auc^ gett>i^ überatt
§. 140. 400
in bev et)angeltf{|)en ttrc()c Befiimmt n)irb geläugnet tverbeit, ba^
iin ©enitp bev coufecvirten ßtemcnte ou^er bev gciev beö ©acva*
mente^ fönne jum S;^ci\ ßevefdjen obev jum ®evtc|)t. 2)ev JF)aupti
gvunb alfo wavum im, nbgefe^en bayon ba|j fie fiel; ^evmeneu*
ttfd; nid)t ved^tfevtißen lä^t, bic 3:^eovie bev fat^oIifd;en ^ixd)?:
»cvtt)evfen, ift ba^ fie mit bev fo v>ovgefteKten ä^evfcinbung bev
Sfemente mit bem Seit unb ^(ut ß(;vifti ükv ben gemeinfamen
@enu9 |)inauööe^enb gaiij anbeve S\vdh evveid;en unb magifd^c
geiftige SBivfungen mit bev KeiMid^en vev^nben ttJÜi.
3. Ziixd) ben jttjeiten ©egenfaj tvennt ftd; bic eüange(i[d;e
^ixd)i von ben ©acvamentivevn — ta^ SSovt natiivti^ ni^t in bem
©inn genommen, ivie ?ut^ev unb auä) anbeve ^^eologen in bev
437i3ije bes^ ©tveite^ fid; beffelkn aud) von ben 2tnl;ängevn beö I;e(*
»etifc^en unb gattifanifd)cn 33e!enntniffe0 kbienten, beren ?D?ei*
nungen vielme^v gan^ innerhalb bev ©venjen unfeve^ ©oseö tic=
gen — fonbevn fo \vk t^ bie ©egnev be^ ©acvamcnteö be^eic^^
net. 2)icfe be^au^^ten, bev ©enup be^ mit bem 5'^amen be^
^iiU^ unb Söfutes^ kjeidjneten 33vobteö unb äßeinö fei nuv ün
(3d;attent)ifb loon bem an biefe i^anblung gav nid;t gebunbcnen
geiftigen @enu§ beö ?eibe^ unb 23Iute^ d^xifti; unb fobalb man
ftd; biefeö geiftigen yevjtd;evt ^aU, tvevbe jiene nuv finnH(bIi(^e
;^anb(ung kffev aufgegeben afö fovtgefejt. 2Biv geben nun jivav
ju, bap bev geiftige ©enup, ju bem (i^xifüi^ lange i)OV bev din^
fejung bes 5lbenbmat;Iö unb ^wav nid;t cvft aU ju etn?a^ fünfti::
gern eingelaben ^at, feine^wegeö buvd; bie ^infejung an baö ^a^
cvament au^fc^Iiefenb gebunben unb auf baffelbe befc^vänft ttJOV:*
ben fei: abzx mx vevtvauen bod) bem äöovte ß^vifti, bap in bev
fpciteven 3nftitution jene fvü^eve (Jinlabung buvd; feine ^vaft fo
Vevtt-nv!(id;t fei, bap j;ebev ©täubige nun ben geiftigen ©cnup ju*
»evlä^ig in bev facvament(ic|)en ^^anblung ftnbet, unb ba^ biefe
jiest, n>ivb fte nur üon aUm Seiten vid;tig veviüaltet, füv ben |
©(äubigen bev ftd;eve unb unfe^Ibave 3«9«n9 S" Kuem ijl. Da^
^ev »ev^äit fid; ba^ «Ibenbma^i als? bev »ottfommenfte gemein;:
401 §. 140.
[(^aftu'c^c öciftigc @euu0 ju bem üereinjefte« aupcr^alb beiTelt"'en
ttjic fcaö ovganifivtc su bem jufaUigen, fo ane auc^ fctc organifiite
(2:rOauuncj im öjfcntHdjen Öoüesbienft ju ber einzelnen fporabt?
fdjcn. 3cnc 3(iificl)t aber, jyenn |7e aud) nt(f)t läiignet, baf} bei'
gciftige ©enu^' aud; tn bcr facvaiiicnt(id;cu v^anblung [ein fönnc,
cvtiävt bcd; bicfe SSerHnbung für unfid;er unb b{o9 sufät^g, in=
bem fie ya fonft nid;t von bem 2lknbma|)I abrat^en fönnte, unb
»evfcnnt mittiin ben 23evt^ bcv (Sinfe^ung d^rifti. — ^^aft baffelbe
gilt aber aud) v^on bcnen, iue(d;c baö Slbenbma^l ^tvar a(ö ein
@ebot (i^rifti beftänbig in bcr Äird;e kibefjatten »vijfen ivoUen,
aber bo(^ nid)t minber ben 3wfi^nuuen[)ang beffefben mit bcmgeis438
ftigen @enu§ beö gleifdjee unb ^futes^ (S^xi\H aufgeben, weil fie
eö nur für einen ©ebraud; erfKiren burd; wcld;cn irir 3^"9'^i9
über ^efenntni0 ablegen '. 2)iefen ftcUen iüir unjj entgegen,
t^eiiö Jveil fie nid;t einmal baö Slbenbma^l aU ten ©ipfei beö
effentlic^en ©otteobienftcö anfe^n, ba fie in bemfelben gar nid;tö
5U empfangen glauben -, unb a(fo auf biefe 3"f^»ii"ci^'"nft, bie
fo auegejeic^net eine im Flamen (ii)xi{ti ifi, nic^t einmal bie all?
gemeine 35er^eipung antüenben, \vdd)t (E^riftujJ allen foldjen gc^
geben bat ; tl;ei(ö iveil tcii 2lbenbma^I bann nic^U ju allen 3eite«
baffelbe mxi. 2>enn nid;t nur wav Ui ber urfprünglidjen (?in?
fejung niemanb jugegen, bem bie 3ii"öev ein 3eugniß oblegen
fonnten, fonbern aud) bie ölte Äird;c lic^ feinen Und;riften ol^
3uf(^auer ju, ben ß^riften ober unter jid; fe^lt ec^ in i^rem
> Catecb. Racov. Qu. 33.^ — 3^5. S^lit ibncn ifl Sifingli nid)t 5U
DerTOcd}fc(n. Scnu rcenn er o,kid) tcn öcnuf? tcg SBrobtc« unb SBeinö*
im 51bcnfcniaM nur eine banffacjenbc (rrinnentn^ nennt: \o fc^t er icd)
babei libcratt ben geifti^cn ©enutj l^craue: cum ad coenam ilüiiiini cum
hac spirituali nianducatione venis . . ac siinul cum fratribus panein
et vinuiii. quae jam symbolicum Christi corpus sunt, parlicipas, jaiii
proprie sacraineutalitcr edis cum sciiicet intus idem agis quod foris
opcraris. Expos, fid. ehr. Opp. II, 555.
' Apparet coenam domini non eo institutam esse ut aliquid illic suma-
mus. Gate eh. Racov. Qu. 338.
ef)rtfU. Qlmit. U. 26
§. 140. 402
©emctnvertanbe md)t an ©etegen^ett um aiiö) o^ite bteö (Sacra^^
ment fic^ gegcnfeitig citö ^DNtglieber ber ^ixä)t 511 evfennen.
4. SBenn anr mm bcit ganzen 3^^tfd;enraum jwifdjen bie*
fcn iciben ?Oce{mmgen, «cn benen bic eine bem Slknbmal)!
einen magifdjcn 2öevt|> jufc^reibt, bic nnbere es ju einem Mo^en
3cic{)en ^craBfejt, ber ei>angelifd)cn ^ivdje frei laffcn: fo Ijatbieö^
439Sunäd)ft ben ge[d;id;t(id;en ®runb, bafj in berfct&en gfeic^ an*
fangö ^\vü 9)?einungen fio) eutanffeltcn, »on benen bie eine in*
ner^afb bicfev ©renjen ftcf) am meiften bei* fat^olifc^eu, bie an*
berc am md{kn ber [ocinianifdjen näl;erte, träbvenb bod; beibc
ba6 23eiint9tfein i^reö gemein[d;afttid;en 65eßenfajc6 QCQni jicne
Reiben fcftbiclten, unb t^ti{$ bie 33evfud)e ftd; unter einanbcr au^#
jugTetdjen immer luiebcr erneuerten, tpeifö aii^ bemfelkn 93eftre=
ton eine britte 93teinung janfdjen jenen kiben entftanb. 5)iit
ber ^cit atfo entflanb and), tvo bie[c ^leinungen ftd; I^crü^rten,
ükrn?icgenb bie gemeinfame Uekrjeugung, bafj, ba fie fcimmtlid;
unter berfetben ^ebingung nämlid; ber beö tvaljren leknbigen
©tauben^ benfelkn ß:rfoTg erivartcten, aud) jiebe ^artljei glauben
muffe, ta^ bie anberen benfelkn Slnfprud) an biefen (Erfolg ^a=
Ben mt fie felbft, ^a feine fid)er fei, baf fie ben 3«f«inm.en^ang
jn)if^en ber ^anblung unb bem (Erfolg, fofern eö auf er unferem
35ereit^ liegt i^n ju kirirfen, grabe fo 5?orfteI(e \vk i^n ber (^r*
Ipfer gemeint, unb bod; jebe ben befien 'SQiikn ^ali ben ©inn
beö (Srlofer^ auf baö genauefie ju treffen. 2jiefe lleberjeugung^
nun grünbet fic^ grabe auf bie SInerfennung ber eTegetifd;en
(£d)ivierigfeit, ive(d;e in ber 2lrt Iko^t, mt (S^riftu^ hd ber 2)ar*
veic^ung beö 23robteö unb SBein^ feineö ^tiU^ unb 231uteö er*
wä^nt. 3^bem nun bie ©nen Ui einer S^ebe i3on biefer 23e*
beutfamfeit nur bie bud;ftäblid)e (grflcirung jutaffen ivoEen,
fonnen fie fte bod; 'bd ber S3erfd;ieben^eit ber Sßeridjtc nid;t
gleichmäßig in Slnn^enbung bringen, ivo biefeö unb ^lut
unb wo tetd; unb S^eftament cinanber gegemiberf^ci;en, fo
bap unfer 5lbenbma^I unb baö urfprünglid;e nid)t baffelbc fein
403 §. 140.
filmte ivcnu ber barsereic^te ?etb hid)jläMi(I; ekn baö fetn foüte
aniö ber barveicl;cnbc. Äönnen nun I^ievauiJ bie 5(nbern fc>{gern,
ba^ btefe ©tetdjjleUung beö 23vobteö unb ?eibe6 nur unetgcutlic^
ju t>erftc^cn fei, tnbem baö erfte ein 3i^i'i)c» [ei beö anbcvn: fo
liegt i^nen tiid;t nur ob ju evftären, ircöKiIb bcnn ein kfonbereö
3cicl;eu beö 33UiteiJ bavgcrcicl)t ivevben mü^te an^cv bem beöSei^^^J
kc, fonberit aud) barüt^ev — ivenn bod; bie ^wns^^' (^^rifti 3Jebc
»evfteöen [oüten — ob |te me^r baraiif gett)iefen waxtn fte ^u
cr!(även aih$ früheren anatoßen 9?ebcn (J^rifti, ober mef)r ausJ
ber attteftamenti[d;eu J^anbtung an wtlm ftd) t)U (Sinfejung
ß^rifti fnüpfte. @inb nun t5on feiner <Bäte bisher bie Slufgaben
atte gelöft: fo ift aud) mögtid;, bap noc^ neue 33erfu^c gemalt
iverben, t>k wiv eben [o unter bie förbernben 23eftrelHingen ber
ev>angeli|'d;en ^ird)e red)nen wülTen, hiß eine au^reid;enbe ßrflä^
rung alte unyoUftänbigcn überp|5ig mad;t. 2)ie brei 5)teinungen
aber, ive{d;e ftd; auö fotd)en unüoliftänbigen 3Serfud;en am mei*
fien gettenb gemad)t, (ajjen fid; am bef^en fo sufammcnfteUen.
2)ie erfrc Cutl)erifd)e erflärt, (2^riftuö haH mit bem 33robt unb
SJBein bie tt)irf(id;e (S)egcn*.»art feineö Mhi^ unb Sluteö jum
@enu0 üerbunben, aber nur für bie J^anblung bcö leiblid^en @e*
nuffeß jener beiben (Elemente. X)k ^tveite 3rt)ingtifd;e crfUivt,
ß^riftuö ^abe mit bem 23robt unb SSein felbfi nid)tö »erbunben,
fonbern nur burd; feinen 33efe^l mit ber jr)anblung beö ©enie^enö
öon jenem Srobt unb SSein ben geij^igen @enup feinee g{eifd;eö
unb StuteiJ. Sie britte (iabinifd;e erflärt, (^briftuö ^aU atler^
bingö nur mit ber iöanblung bee (Iffenö unb ^rinfen^ aber
nid;t blo^ jenen geiftigen ©enug »erbunben, ivie er aud) auper bem '
©acrament ju ^abm i\i, fonbern bie nirgenb fonj^ S" ^^ibcnbe
n?irf(id;c ©egenivart feineö Mht^ unb 23(ute^ K 2)ie imitt er*
Itaque si per fractionem panis dominus' corporis sui participationem
vere repraesentat, miniiue dubium esse debet quin vere praestet atque
exlübeat. Calv. Institt. IV, XVII. 10. . . . Dico igitur in coenac
uiysterio per symbola panis et vini Christum vere nobis exhiberi,
20*
§. 140. 404
44ifcnnt nur imkvki, bcn tnWdjcn @enit§ unb bte geiftige SStr*
fuiig, Jüelclje ktbc yerBunbcn ft'nb burd; baö 2Bort. 2)iefe ift
o^nftreitig bie flavfte uub fa^Itc^fte; »veit fte eine genaue Stnatogie
auffteUt sanfd}en bem 2(benbmaI;I uub ber Staufe, uub bte gar-
fd;ivev ju tefd;reibcube unvfH^e ©egentöart v»cn itxb unb 25lut
gau5 mtö bem ©piel lä^t, fo ba§ fte unter facramentlid)em @e*
nu^ ntrf)tö anbers5 ^5erftci;en fann alö bie 33erlnnbung bes^ geiftigen
©enujfeö mit jenem tepimmten leiblichen. Slber wnm man au6)
bie oben angebogenen SSortc 3it)ingtiö red;t t;erüor^ebt/ unb mand;c
anbere Sluöbrüffc Jvoburd; er fd;einen fönnte bie ^raft beö ©a*
cramentö verringern ober gar aufbeben ju ivoUen i, nur an^ bem
@efid)tepunft bcö @treite^> gegen bie rönüfc^e ?e^re beurt^eitt: fo
läpt fie bod; baö unerüärt, tües^alb \ii^ (J^riftu6, n^enn ni4>tö
anbereö aU biefe«^ gefagt u^erben foKte, jener befonberen %ni^
brüffe bebient ^a{^^. Sie beiben anbern 5)ieinungen erfennen
au^er jenen beiben ©tüffen nod) ein britte^, nämlid; eine ivirf*
lid;e ©egeniriart beö ^eibcö unb 23Uiteö (J^rifti. 2)enn mä)
iüt^tv ift fie burd) eine befonbere ge^eimni^^ooße ^raft W^ SBor^
teö mit ben (Elementen bem 23robt unb SScin ju einer 5le^u(i^:^
feit beö kiblid;en ©ennffeö yerbunben; nad) dciMn tjl fte nur
mit bem geiftigen ©enup ber ©laubigen ju einer eigent(;ümlic^en
facramentlid)en ^rl;ö^ung bejTelben tjcrbunben, miö^t^ ju beJinr?
fen e0 feiner anbern ^iraft bebarf als ber unö atten befannten
geiftigen Straft ber gi)tt(id)en 2Ser^ei|?ung. 3« beiben beüorivor*
442 tet eben biefeö angenommene ^viiU, Jvarum (i^riftuö feinen
3ttJeff nur in fo ganj cigentpmli^en 5Iuöbrü!fcn barlegen
adeoque corpus et sanguinein eins . . quo scilicet priinum in unuin
corpus cum ipso coalescamus, dcinde participes substantiae eius facti
in bonorum oinnium cominunicatione virtutem quoque sentiamus.
ibid. 11.
* Sacramentum TJm nuliam habere potest ad conscientiam liberandam . .
Toto igitur coelo errant qiii sacramenta vim habere niundandi pu-
tant. . . Sunt ergo sacramenta signa sive cerimoniae, quibus se hoiuo
ecclesiae probat, de vera et falsa relig.
405 §. 140.
fonntc; aiUin at^gcfcljcn bauen bafj ?utl;cvö DavfteKung bcm rö*
mtfd;cit 3:i;pui3 ju nahe [fd;t, vi(ö bap fi'e md)t [oKtc baö «$:eiv
ü^ernc^mcn manc{)cv akrj](äuH|'4^en 23cvftcHungen kgün|ltgt ^a*
Un, fann and) bic 3lrt ivie mit bem Svcbt jugleid) ber ?ct6
ß^riftt genoffcn tt.nrb, unb un'c btefer facramcntHdie ©cnu^ ijer*
[Rieben ifi auf bcr einen Seite von bem IciMicl)en ©enuß ber
fi;mboIifd)cn (i(cmcntc auf ber anbern von bem gciftigen @enu§
beo jv^^M'4>^^ 11"^ 23(u{cö, [o »venig vevftcinbHd; ßemad)t Jverbcn,
bafj man ^wax gormein barübcr auö nn[d)riftmä^'ig crfnnbenen
SBörtern sufammengcfejt aufftclfen niematö akr bie X\)at\ad)t an*
frf)anlid) mad;cn fann. Sic (^alvinifcfic entgcljt mand;en »on bte*
fcn 8d;unerigfeiten baburd;, ba|j fie ftd; nid}t nur von ber über*
verftänbiijen X'ürftigfeit ber 3^^in9^ifd;cn 2inftd;t fonbcrn jugTeic^
and) von ber ge^cimniiJvoKen 8inn{id;feit ber (uf^erifd;en ent*
fernt p(t; akr eben fo ivenig aU bie lejte ktngt fie St^eitna^me
an bem ?eibe unb 35fntc (i^xifti aufö reine, unb ekn fo ivenig
aU auö ber erftcn erftärt ftd) and; anö i^r 'r>it 2Irt unb SSeifc
ber 23ey'cbungen unb ber @runb ber 3:^ei(ung sn^if(^en ?ei6 unb
Slut. 2)aber, o^nerad)tet bicfe SJ^einmig eine jlarfc onjie^enbc
5lraft auegeübt ))at, enthält fie bod) aud) nod; neuen ®runb
jum Sdjivanfen jivifdjcn bem in bcr Si)mboIif (iegenben D^cij,
nod) meljr in bem Sacramcnt ju fud)en afö bie (5-rf(ärung felbft
enttviffelt, unb janfd;en ber 3urüffjie^ung auf ctamö me^r äu^er^
lic^eö ba bod; ba^ cigent^üm(id;e nid)t auejumittcin ift. 2In ein
atigemeineß Ucber^anbne^men biefcr 5luffaffung in ber evangelifd;ett
Äird;e ift babcr and) nid)t jn benfen, fonbern e^er ju ernjarten,
ba§ ani ber fortgefe^ten unBefangencn Scmü^ung bcr 5lue(eger '
nod) eine anbere jid) entiviffeln iverbe, iveld)e an aKen biefcn
flippen nid;t fd)eitere. Sis? ba^in fann gcmcinfame tixd}üd)C
?e^re nur in 33ejug auf bie Söirfungen beö 3(benbma^(ö, un'ouz
aU \o\d)t nur ber ^n^alt ber folgenben kiben ©äje aufgefteUt
werben.
§. IM. 406
§. 141. (Svftcv Sefjrfa^. ©er ©euuf te^ Seiko unt;
^lute^ (Skijlt im Slknbmal;! c^ereic^t alten ©laubigen jur
©efejligung i^rer (Semeinfd;aft mit ß;|)vif^o.
Eut^. flrof?. .Äated}. 247. S^arurn gckn tinr jum Sacranient baf
wir ba empfal'cn fülcl}cn Sc(}aj bitrd) unb inbcm roir S^ergcbuncj bei
(£ünbc ubcrfümmcn. — 248. 3)arura ftcißt c^ iro( eine «rpeife bcc
©eclc, bic ben neuen 2i)icnfd)en nal}rt unb fiärft. — Expos.
Sinipl. XXL p. 74. Est ea spiritualis uianducatio corporis
Christi . . qua nianente in sua essentia corpore et saiiguine doiui-
ni ea nobis communicantur spirituaüter . . per spiritum s. qui vi-
delicet ea quae per carnem et saiiguinem domini pro nobis in nior--
teui tradita parata sunt, ipsani reniissionem peccatoruni liberationem
et vitam aeternaiu applicat et confert nobis ita ut Christus in no-^
bis vivat. — Conf. Scot. XXI. p. 1G3. Sed unio haec et con--
junctio quam habeinirs cum corpore et sanguine Jesu Christi in
recto sacramenti usu operatione spiritus sancti efficitur, qui nosi
vera fide supra omnia quae videntur vehit, et ut vescamur corpore
et sanguine Jesu Christi semel pro nobis effusi et fracti efficit. —
Conf. Belg. XXXV. p. 194. Conyivium hoc niensa est spiritua-
lis, in qua Christus seipsum nobis cum omnibus bonis suis comniu-
nicat efficitqne ut in illa tarn ipsomet quam passionis mortisque
ipsius merito fruamur. — Melanchth. loc. theol. Ad hoc
igitur prodest manducatio poenitetitiam agenti, \idelicet ad fidem
confirmandam. — Calv. Institt. !V^, VII. 5. In hunc modum
dominus vohiit . . vera etiaiu sui coinmunicatione fieri ut -vita sua
in iios transeat et nostra tiat ... ibid. 11. Per effectum auieni
rcdemptiouem iustiliam sanctificationem Yitamque aeternam . . in-
telligo.
iii 1. 3nbem aU ber einige ^lujen tiefet ©eniiffeö bic 25efc*
fligung unfcvei* @emeinfd;aft mit (21;vifto angegeben mx'o: fo tjl
barin bie 23cfej^tgung ber (Jf;rijicn in i^rem SSerein unter eiimn*
ber mit eingefcl;IojTen i, inbem biefer auf i^rer 3Sereinigung mit
(l^rij^o [o gan§ kru^t, ba^ bie ^Bereinigung eineö Sin,jetnen mit
SSgf. i .^or. 10, 17. 12, 27.
[ 407 § 141.
f ^^rtfio ntdit ^u bcufen tft c^nc feine SBeveintgung mit bcn ©täu=
j Hijen. Sa9 biefeö in bcn fi)mboIifcf)cn (Stellen mel;r aB HUig
jurüfftrttt, ^at feinen ©runb barin, Jvcil bie grage über ben 9lu*
Jen besj (SacramentiJ in fotc(ien 35ev(;anblungen nur in SSerbin*
bung mit ben In^berißcn S^'^'^'öC" vor^ufommen pflegte, ivoki
man jcbcn einzelnen C>3enicpcnben nur a(ö folct)cn ktrad}tet. 9)tan
fann ba^er Sluöfunft hierüber nur unter ber Sluf^ä^lung ber von
ßf)rifio envcrknen @üter ober unter bem aUeö umfaffenben 23e^
griff ber J:eiligung fucl)en. 5({ö aifgemeinc Husbrüffe nun für
bie 2j3irhingen bicfej ©euuffeö ragen am meiftcn ^er^or bie ^e>-
fej^igung im ©faukn unb bie (grnvi^rung beö neuen ?0'ienfct)cn
über ber Uekrgang beö ?eknö (l\)xi\ii in ta^ unfrige. S3eibeö
ijl Jvefentlid; baffelk, fofern ja ber teknbige @(auk an (^^riftum
md;t0 ift a{6 baö Selt^ftkani^tfein von unfcrcr ^Bereinigung mit
(J^rifto. 3^'^ic^'^c^ ^f^^S* ^^^c^* kfonbcrö ^erau^ge^o'ben ju mx^
ben, nämfi^ ba§ un6 im Sacrament bie 35ergching ber ©ünbcu
erneuert unb tefcfttgt ivirb, bann ober ba^ iinr eine (gr^o^ung
ber Gräfte jur jr)ci(igung erfaijren. 33eibeö ift in ber 2Sirf(id)teit
ni(^t üon einanber ju trennen, unb kru^t barauf, bop anä) baö
neue geiftige ^thm Jvegen ber nod) nid;t ganj aufgeI;oknen
©ünbe in feinen gortfd;rttteu burd; t^eifiveifc rüffgängige iöewe*
guugcu unterh'oc^^en iinvb. 2)enn ivie bie SSicbergeBurt erft red)t
feft unb gejvip Jvirb burd) bcn ©taub ber .f)ct(igung: fo fann
auc^, tvenn t)it 33ereinigung mit (E^rifto burc^ bie ©ünbc gejtiJrt
ivorben ift, bie &tm^]^dt, bap bie (Sünbe »crgekn fei, erj^ red)t44s
fid;er a^erben in bem ©efü^t be^ tt)ieberl;ergeftenten unb geftärt^
ten ^ekn^. Unb i^ieju ift bie Ui ber ^anb(ung beö Slknbma^B"
natürlid)e SSergegenivärtigung ber ganzen ©emeine ber ©laubigen
ein n.nd)tiger 9}?oment. Denn cin^ biefer mu§ eine frciftige dlc^
gung bcö ©emcingeiftcö foivot ate and) dn txl)6i)tc^ ^e'njufjtfein
•üon feinem attgcmeineu unb kfonberen 5Seruf in biefer ®emein==
fd;aft einem 3eben erivad)fcn, ivovon eine neue 9^id)tung auf
bie von i[)m au^^ulnfbenbcn (55akn nid;t ju trennen ift. — 2Saö
akr bie IBesie^ung bes5 Slknbma^ta auf bie 23ergct)ung ber <5ün=
§. 141. 408
fcen kfontevi? ktvift, fo i^ jucrP: ju kmcvfen, ba§ in tiefer
^inftdjt feine Trennung gemadjt tverben barf sn)tfcf)en ber Sri)^
fünbe unb unrflid;en Oünbe, aU oB üwa. bie Stanfc fi'cf) nur
auf bie (JvBfünbc kjöge unb ba$^ ?(Benbmat;I nur auf bie mxU
U6)^ Sünbe. X)enn a'6gefe|)en bavon ba^ bie Staufe crft t>eKcn*
bet iverbcn fann ju einer ^dt, wo au^ ber ^rBfünbe f^on wixh
Iid)C ©i'mbe Ijeröorgc^angen ift, unb bafj fie nid)t ben SInfang
beö neuen ?eteni5 kjcicfjuen fönnte, a^cnn nid;t burd; fie an^
bie UHrf(id)e Sünbc aufhörte t>k @emeinfd)aft an ber <&dio^Uit
Q.^xifii 5U ^inbern: fo ^at auA) bie ^aufe aU Sßerfiegelung ber
SBicbergeburt f^on eine 23e5ie^ung auf atte tvirflid^e «Sünben,
inbcm bie Sünben ber Sßieberge^orncn immer fd)on ^ergeBen
fiub •. &cn fo ift cö aber auc^ mit bem '^Iknbmapl; benn ba
e^ bie (JrBfünbe ift, ivti^t ftc^ nod; fortn?ä^renb funb gicBt in
ber lüirfli^en Sünbe, burd; n^cld^e bie ?eknßgcmcinfd;aft mit
G^rifto gebemmt anrb: fo ift eö ^ugleid) and) bie Srbfünbe, be*
reu 23ergcl)ung unö aufö neue mu^ kfcftigt iverben. ß^^^i^c"^
«Gbarf aber aud; bie 8ünben\)ergebung nid;t gefpaften, unb bie
©ünbcn «crgcknbe ^raft im ©acramcnt bee^ Slftar^ aU eine k*
fonbere angcfckn werben, als ob bie (iünben juerft auf bie eine
2lrt vergeben anirben burc^ bie red;tfertigenbe gött(id)e !i^ätig!eit
in ber aßicbergeburt unb bann auf eine anbere burd; bie befon*
berc ©egenmart unb mitt^eilenbe ^(;ätigfeit (J^rifti im @acra=
nient -. 8onbern cö ift nur eine unb biefelbe fünbenvergebenbe
ßraft; unb tvie l>ic Söiebergeburt nid;t0 anberö ift a\^ baö a(f*
gemeine unb innere n^irffame 23er^ä{tnip (E^rifti jur ©efammt|)eit
bes5 menfd)ti(|cn &c\d)kd)t^, wit eö juerft in Söcjug tritt mit
einem einzelnen ?cben: fo ift and) bie (Bünbenv^ergebung im
Slbenbma^t nur eben biefe^ tebcnbige 23crl;ä(tni^, mc eö fict) an
• a?gf. §. 112.
' Moneinus etiaui ne existiincnt jiropter hoc opus . . remitti peccata,
sed ut fiducia intueantur mortem et meriium filii Dei . . et statuant
propter ipsum nobis peccata remitti. Conf. eccl. Sax. p. 173.
400 §. ui.
einem etn^eliten mc(;rcrcn (^^vifien öemetnfamcn 5)ioment ber
SJcrgegenmävHgmtg C<^rifti offenbart. — 3« ^i^f^v ^p>in\id)t fann
eö rät^[cU;aft evf^^etncn n?arum tk ^tvc{)e — benn auf fccv (^iiu
fejung (E^riftt lernet bicö nM;t — bcn jcbeömattgen St^eifne^mcrii
in ©ejug auf ün 23efcnntnt9 ber 8ünbe bie 23evgetntn3 bevfelten
fc{)on vor bem ©enup bcö «Sacramentö au^^fpridjt. 2)ie[er 2tct
gehört akr auf äf;n(id}e 2Beife aU Sliiticivation bem Sltenbma^t
an, \vk bie Firmelung umgcfe|)rt ber ^aufe angeprt aU nad)-
träglid)e (^rganjung. X'al^er e^^ and; in ber ev»angefifd)en S(trd;e
t^alb aufgegeben ivorben ift, bie Slbfolution, trie anfangt tjier unb
ba gefd;e^en ivar ', al^ ein etgneiJ (Sacramcnt für fid) anyifc^en.
S!)enn ba6 @ünbenbefenntni§ ^at feinen i)|fent(id)en firc^Iid)en«r
ß^arafter aU nur in 33ejug auf baö 2(6enbmaI;I; unb ber 2Bunfd;
an biefem t^eilj^une^men ift nid)t anberö auö^ufprcd;en atö burd)
ein igiinbenbefenntni^, n^eif eö oönc @ünbc feiner (I-rneuerung
ber ^Bereinigung mit (2^rifto kbürfte. 3nbem aber bie Äird;e
fc^on in 53ev-tg auf biefcö 33efenntm0 bie 33ergelning ber 6ünbc
anfünbigt, erflärt ft'e eigentfid; nur jucrft, ba§ fie ben, n^cldjer
jejt eben ba6 S3ebürfni§ ber Erneuerung feiner @emeinfd;aft mit
(J^rtfto fü|>Tt, benj'enigen gIeid)fteUt, mid)t eö eben fd;on befrie^^
bigt ^aben, unb bann gicbt fic babuvd) bem ^cbitrftigen bie @e=^
tt5i9t;eit, ba^ er im (Sacrament feine 33efricbigung ji'nben iwerbe.
:Sa^er lüirb and) wol j'eber eoangeIifd;e (I^rift bie (Jrfa^rung
mad;en, ba^ baö Senntfjtfein ber ©ünbenüergebung Ui ber '■oon
ber ^ird)e ert^eilten ?lbfoIution bod) nur m\ ©d;atten ift »on bem,
bcffen er ftd) im Gienu^ bcö 2ibenbmal)(0 fe(bft erfreut; wdi näm*
li^ ^ier bieö ^eitju^tfein verbunben ift mit bem einer neuen dini
ftrömung geiftiger l'ebenöfraft duö ber giUfe ß^rifti um bie ^em*
' Melanclith. loc. theol. Numerantur haec sacrainenta, baptis-
inus, cocna doniini, absolutio. — 35iiffclbc o^d}t and) {)crt>or attö ber
Crbnuiig ber 9lrtifc( 8 — 13. in bem 5tiigfb. Sef. :^d)ct and) Apol.
Conft VII. p. 200. \'ere igitur sunt sacrainenta baptismus, coena
doniini, absolutio, quae est sacramentum poenitentiae.
§. ui. 410
ntungen beö neuen Sekn^ unb btc 9^a({)wirfun3ett bcv atfgcmeü
ncn @ünt)|)aftigfctt mxtlid) anf^u^eBen.
2. 5luö bem fiefagten folgt x^on felbfi für boi^ 23erfa^ven
ber ^ix<i}t fcei biefer ^anbtung fofßenbe^. (grftUd), baö Hknb:;
ma^l kjie^t ftc^ auf bie 3:aufe, unb cö fann ba^er, fo lange
bie ^inbertaufc aufvcd)t erhalten MeiH, feine 3:'^ci(na^mc am
51knbma^I ftattfinbcn i^or bev givmclung in bem ipvoteftantifdjcn
©inne be^ Söorte^. X>k (Kommunion ber Äinber, in benen m^
ber baö ^eit^ufjtfein ber ©ünbe noc^ baj^ ^emuptfein ber ©nabc
gehörig entiviffeU fein fann, tft ba^er ein arger gjtijjbraud) ber
an atergtäu{nfd;cn 25ovile((ungen ^aftet. 3*^^ci^^"^ ^^"^ i^^<^ ^^^^
ner yon ben yerfd}iebenen 2lnfid)ten ber (Bad)c ein 2IBcnbma|>t^*
genuf ftattftnbcn fann o^ne eine 3Sergegenit)ärtigung (J^rif^i im
0eif^: fo fann es feine 2U^enbma^(^^anb(ung gcBen in bem 3"-
ftanbe unyofffommner 33efinnung ober gar ki zerrüttetem ober
448fc^on im 33erfrf)ivnnben begriffenen 33cmuptfcin. 2)rittenö ba
baö 2lknbmaI)I ate eine gemeinfame ^anbfung üon (5^rijl:o an^^
gefejt tft, foK eö aud; immer fo nur in ber ^ird)e begangen Jverben.
(56en ba^cr aber foUtc and) nie v»orfommen, bap e^ (J^riften,
bie burd; ^Iranf^eit ober anbere Urfad;cn abgehalten iverben an
ber öffent(id)en geter t^eifjune^men, an 9}iitgenoffett biefer Span'D-
lung fehlte, fo ba9 ftc baö 2lbenbma()f affein begeben muffen,
önbtid) SSierteuö finbct hei m\€ bie \?e^re ber gried;ifd)en unb
römifd)en i\ird;e, ba0 bie 23erbinbung be$J ^dW^ (^^rifti mit
bem 23robt au^er bem ©enu§ berfelben im (Sacrament anö) no(|>
bie 9latur eineö fortmä^renben £)pferö ^abc rt)eld^eö @ott bärge*
'bxaä)t nnrb ' , gar feine Slnfnüpfung unb Wiht für immer gänj<
lid) aus?gefd)Ioffen ; felbft wtnn "oit mi(bernbe (^rffdruug, bap biefe
gfeid)fam aSieber^oIung beö Cpferö (E^ripi am ^rcuj febigfic^
eine Erinnerung an baffelbc fein fo((e, nic^t gdnsfid; abgefd;nit*
> "L'y.&iaig 6(t&oti. ^''?. 107. Catecii. roiu. II. 77. ut ecclcsia perpc-
tuuin sarrificium haberct, quo pcccata nostra expiarentur.
411 §. ui.
tcu it)äre >. S)cnn itfv iin'ffcn nic{)t^ yoit SBcrbtcnften unb (Se^
nugt^uungen, ivie fic l)ieki kjit)e!ft iverben 2. 3)ie Sluö^ülfc^
ba9 tiea Dpfer fein anbereö [ein fotte aU baö am Ä'veu^ voH=
Brachte fonbcrn iiuv fcaffe(t>e 3, ift für unö »öKig iucl)tiß; benu
n)ir müßten ju bem (Jnbe bic Slufo^ferung in bem STobe (Ebrifti«9
gänslid; trennen i^on bem ©e^orfam in feinem SeBen *, unb
bann iräre baö urfprüngtid;c Opfer ekn fo eine n?iKfü^rIicf)c Sin*
^cät unb eben fo magifd) tt)ie baö ^^e§opfer. 2luf jeben galt
mii§te bod) biefeö Cpfer alö eine (^rgänjung beö urfprüngli^en
ongefeben irerben; unb bann folgte etnerfeitö, baf o^ne baffeI6e
©Ott bie ©(äubigcn nid;t immer in d^rifto fef)en it)ürbe, unb
aTfo bie 9?ec|tfertigung n)ieber aufgeI;okn Wim, o^nerai^tet ba^,
»ermöge beffen bicö aKein erfolgen fönnte, bod) auc^ fction in ber
red;tfertigenben göttlid)en S^^ätigfcit a(ö götth'd)ej? 23or^eranffen
mu§ mitgefejt gen^efen fein. 2)amit ^ängt aber nod) eine jmeitc
golgc pfammen, ncimlic^ ba§ bie ßrlöfung — nid)t nur wa^
t^re S3envirf(id)ung in ben ?Dvenfd)en betrifft, alfo üon i(;rer jeit-
Iid)en <Btik angefc^en, benn ta t*erftel;t eö fic|) yon felbfi, fon^
bern and) als ©runb bes5 g(5tt(id;en SöoIilgefaUenö alfo »on i^rer
eivigen (Seite angefe^en — erft t>oUilänbig wivh buri^ biefe er^
gänjenbc .^anbhing ber iiird)e, ba$J ^eipt ba{^ bie 9)?enfd)en jum
S^^eit ftd; felbft erlöfen, inbem bas ^ol;epriefterIid)C 2lmt (^^rifti
unjureidjenb n)äre o^ne baö 2)?e§opfer. 2)at)er irenn aud; nid)t
mc^r nöt^ig i^ bie 5!)?effe oTö eine 2lbgötterei ju bejeid;nen, ivix
bocl) babei »erharren biefe ganje SßorfteKung »on einem £)pfer
* Sacrosanctum missae sacrificium esse non solum nndam coinmemora-
tioneui sacrificü quod in cruce factum est, sed Tere etiam propitia-
torium sacrificium.
* Qiii hoc sacrificiiiiu offerunt, quo nobiscum communicant, dominicae
passionis fructus merentur et satisfaciunt. ibid. 79.
* Ünum itaqiie et ideui sacrificium esse fatemur et baberi debet, quod
in missa peragitur et quod in cruce oblatum est. ibid. 53.
" |>ebr. 2, 10. 17. — 3, 2. — 5, S.
§. 1«. 412
iia^ bem önbc atkx Dpfer, iveit fte an^ mvü^iid)cm dJli^'ozXi
ftanb hervorgegangen nüt^Jt»enbtg inbem fie ben ©laukn »ernjtrrt
ben 2ll)crglauten ^ert?orruft, unb namentltd; ben S3egriff bcö (tjrij!*
Itdjen ^rieftert^umö verfä([cl)t, and) noä) Befonberö an nnb für
ft^) unb unaH;äng{g i>on bcr ^eriyanbhmgötebre, mit ber ji'e
natürlid; sufanunen^angt, untebtngt ju üeriverfen K
*3" §. 142. 3^^^»^^^ ^ef'i^f^iV ^er imiDÜrbtge ©enuf
teö 2Ibent>ma'^(ö (5ere{d)t tem ©enie^enben jum (|5cricf)t.
Apol. Conf. IV. Cliristijs ait (1 Cor. 11, 19.) illos sibi iiidiciuin
iiiandiicare qiii iiiaiidiicant, indigne, ideo pastores non cogunt hos
qui non sunt idonci, ut sacramcntis iitantiir. — Cnnf. üelg.
XXXV. p. 193. Nemo itaque ad haue mensaiii se sistere debet,
qui prius scsc recte non probaverit, ne de hoc paiie cdens et de
hoc poculo Itibens iudiciuin sibi edat et bibat. — Catech. Hei-
(leib. LXXXI. Hj'pocritae autein et qui non vere resipiscunt,
danmationein sibi edunt et bibunt.
1. (5^ ifl nidjt (etd)t [id; über bie Slmüenbbarfett btcfe^
SajesJ !(are 9tedicnfd)aft ju gckn. S)cnn jucrfl ijl: eö fd)tt)cr
ftd; eine teftimmtc SSorftcUung bat»on ju ma^tn, UJO^er bie Un=
itjürbigfeit fcmmen [elf, ba, ivcr fein ©tieb bcr d)ri|i(id;en ^irc^e
ift, aud; feinen ^lüvitt jn biefem @acrament ^<xt, jebe^ iva^rc
©lieb berfelben aBer au^ jebeömal um fo mefir ein ivürbigcr @c*
noffe fein ii?irb, aU biefe^ 9?ia^I bur^ bie (Sjinfcjung (£^rifti eine
cigent^ümti4)c unb unal^^ängige Slraft beftjt, bnrd) bie eö fid^
v»or atiem, Jvaö fonft ai^ 3lui5bruff unb äöirfungömittel ber
giömmigfeit »orfomnU, fo aus^jeid)net, bap jeber fi'd) jur günftig*
^en ©timmung anfgeforbert füllen mu^. 2Sa$^ ftc^ bem o^ner==
ad)tct jnnäd)ft barlnctet i^ biefeö. Sa baö Slbenbma^t atö eine
gemeinfame ^anbiung eingefejt ifl, unb •oon ben :l)ienern beö
SSorteö öffenttid; bnrgereidjt n?irb: fo muffen aud; baju nai^
> .^eibclb. .ftatcd). gr. 80. Artic. Snialc. II. de Missa. — Ex-
pos. Siinpl. c. XXI. p. 78.
413 §. 142.
iixä)Ud)ix Örbmtnß K'ftimmtc 3citcn gefegt [ein. 3^tefe Drbnimg
erfdjeint alfo alö eine 2luffovt)crung , mit ee td§t fid; fcenfcn,
ta§ (Einjetne tiefer ?luffovtevun!3 — fei cö nun auö @enjo^n==
t)eit ctcr um teö Urt^ieifö Hinterer ivi{(en — ©e^öv geBen, ol)ne
ta§ tuvd; taö 23eiru|jtfein i^vc^ unüoUfommnen cjeiftigen ßui^an*
tee eine <Bü)u\nd)t md) tiefem ©enu^ ia il;nen erregt tvortcn.
&n fotd)er ©enufj ift in feinem Urfprung ein untvürtiger, ireit45i
er mit tcr 5llf c^t ter (Sinfesung in feinem Sufammentjang fte^t,
intern o^ne ein kkntigeö 33eivu^t[etn yon tem ^erfönlid)en SJer*
^ä(tni{j ju eOrifto and) feine wirffame (Erinnerung an i^n, fo
\vk er bier targefteltt tt)irt, möglicl) ift. llnt tiefet ivirt immer
festen, mögen unr unö nun ten 3nftflnt otö eine tnmpfe @e^
tanfenfoftgfeit üorftetten, Jvetd;e turd; tie «^antlung fefbfl nid)t
iikrivunten nnrt, oter afö ein fcrtani^rente^ 33eivu§tfein fremt?
artiger g)?oti\?e, weldjeö faum anter^ a\^ jugteid; mit einem
tt)enn au^ nur »orübergc^enten Unglaukn an tic Äraft unt
SBürte teö ©acramenteö j^attfinten fann.
2. ©oUen anr nun aber unter tem ©eric^t, taö at^ tie
golge jener Univürtigfeit ()ejeid)nct tt?irt, tie ©nfü^rung in
tie ett>ige SSertammni^ yerfte^en: fo erfd;eint eö unmögtid)
jn?ifd)en feiten tinm 3ufamment;ang aufsuftcKcn. .3a e^ fc^eint
aU türfe man — iucnn ter unn^ürtigc ®enu^ tod; mög^
\i^ i^ unt fofd;e ©efa^r aus temfelben entj}el;t, auf tcr antern
BdU aber ter |ici(Bringcnte gcifiige ©enufj teö ^teifd)e0 unt
SÖIuteö (i^rifti and) au^er^alb tes ©acramenteö ftattfintet —
ten äöunfd) ^egen, tas ©acrament möge lieber nic|t eingefe.^'t
unt Jvir an jenen au^erfacramentlid^en ®enu^ aUdn geiriefen
fein, ©ejen njir inte§ tic 23orfte(hmg ter ewigen 3Sertammni§
»ortäufig Ui Seite, unt bleiben Ui ter Univürtigfeit fte^n: fo
tfi tod) foirof tie ©etanfenlofigfeit, turd; iüe(d;e ein fo xcid)^aU
tiger Moment in eine betcutungelofe äußere SSerridjtung »erivan*
telt unrt, alö tie Untt5al;r^eit, weld;e fremtartige Söcweggrüntc
hinter tiefe ^eilige J^antlung ijerftefft, eine ^erabn^ürtigung,
§. 1«. ' 414
m\d)t fe^t bflju geeignet ifi einen 3«f^a«^ t)er Unempfängtt^feit
unb SSerftoffung ^evbeisufül;ven, ben wiv alk Urfadje ^akn aU
ein (Jfeinent ber 3)evbamwnt9 anjufe^en. Unb ^tebur^ re4)tfer==
tigt ftd; bcr Sluöbruff unfcre^ (Saje^ yoKfommcn. X)a0 3lknb^
ma^I evfcl)eint nämitcf; ciU ein ©cl;etbnngömittel, inbem bcr an^
452gemeJTene unb ivürbtge @enuf bie Mcnsgeraeinfcljaft mit (J^vifto
tefovbevt, bev unmürbige akr biefe^ fväftigfte ^TixM jur ^efefti*
gung bevfelben immer unwivf famer mai^t: unb olfo bie ©eivatt
aUer Hemmungen immer 'c»ermel;rt. ^ebenfen ivir nun, \vk u\u
übertt)inblic(; [c|)on bie ÖJebanfentofi'gfeit iverben muf^ unb noci^
me^r wk fd)amIoö bie Unnja^rpeit, n^enn Wkc M^ Zeitige über^
itjunben ^akn, unb mt itienig Haltung ber ©(aube an ben (^r*
löfer behalten fann, ivenn feine 3nfiitutionen an^ i^rem Suft^i^-
men^ang geriffen it)erben: fo iverben mv bie f(i;auerlic^e ©c^eu
begreiflid) fi'nben, mit ivelci)er \id) Hi affetifd}e ©prad;e bcr alten
Stixc^t ükr biefen ©egenftanb auöbrüftt. ^ur ifi um fo nöt^i=^
ger, bnp bie i)ffentfici;e Sel;re ftrf) al(er nidjt auö ber ©ac^e
flie^^enben entnmt^igenbeu 23cftimmungen enthalte.
3. So lü^nt akr yon ^ier au^ nod; einmal auf ben Unter*
fd)ieb jivifc^en bcr tut^crifdjcn unb ber fatyinifd;en 33orjteUung
i[>om Slbenbma^t jurüffjufe^en, um unö ju ükrjeugen wie it)e*
nig er baju geeignet ifi tint Trennung ber ^ir^engemeinf(^aft
p kgrünbcn. 3"km eö nämtic^ feiner öon beiben gelingt baö
t)xitk, )x>a^ fie annehmen unb \va^ mv burd; ben ^tusbruK
facramentlid;en ©enup be^eid^nen, ju einiger 3lnfd;autid;feit ju
bringen: fo ermittelt bod; suiejt bie 33ejie^ung auf unfern ©aj
ben eigentlid;cn äöert^ bee Unterfd}iebe^ 5irifd)en beiben. Senn
biefci^ fte^t feft in ber tut^erifd;en 2)arfteUung, ba^ tt)ei( ber fa*
cramentli^e ©enup bcö ^tiht^ unb Stuteö an ben beö 23rübte5
unb Söcineö gebunben ift, er anä) ben ttsürbig unb untt)ürbig
genicpenben gemeinfam ift, nur ba^ er ben ©neu jum &m6)t
gereid;t ben 2Inbern aber jum gciftigen @enu^' unb yermittelft
beffen jur ©etigfeit. 2)ie Äalüintfd;e S^eoric aber, mU)t ben
415 §. 1«.
facramenttt^en ®enu^ an beu geifti'gcn Hnbet, fanu bem gegen*
ükr nur kbau^Hen, bnfj bie Untvürbigcn feneö facvament(icl)ert
©enuffeö gar nidjt t[)ei(^mft u^erbcn. 3ft »"^ ^tefeö baö etnstge
Kare, tva^ barüber auögefprodjen iverbenfann: [o mu§ ber Un^sa
terfd)teb ganj in ba^ 2)unf(e jurüfftrctcn, ivcnn ber unmürbige
Oenup au^ ber fvaxi^ ücrfc{)tt)tnbet. a)te[e ^ifferen^ in bcr
?e^re n?ürbe alfo auf jebcn ^aU von felbj^ t>erfd)w{nben, ivcnn
ktbe Äir^engcmein[cl;aften fic^ ber 33ot(fommcnl;ctt na^en, unb
!ann atfo baö obgcfonbcrte 23efiet)en berfett^en ntd;t ^inretdjenb
bcgrünbcn; benn ber mnvürbige Öenup jcugt immer wn einer
Uni^oKfommenfteit ber tirdje. ©timmt bie .«[^anbtung bcrer hk
jum ©acrament Einzutreten mit bem ©emeingefü^I bcö ©anjen
jufammen; |)at ftd; bie baö (Sacrament barrcid;enbe Sliröje jum
looUfommnen g^^itgefü^l be^^ ©anjen mit bem Builanbe ][ebei?
©u'^elnen entJriffelt; fo txnrb feiner auf unwürbige $IÖeife beö
©acramenteö kge^ren, unb bie ©emeine n^irb eö feinem jum nn*
n)ürbigen ®enup barreidjen. (Sd;reitet nun bed; bie liird)c mxf-
Ud) jum l^efferen fort, fo muffen bie ^viffe immer feltencr it^erben
unb attmä^tig i^erfd;n?inben, trc(d;e aUm ben Unterfd;ieb tieiber
2:Eeorien in6 23eJvuptfein rufen fönnen.
2(n[;aiig ju ben Icjtcn bcibcii gct^nlüffeii.
5ßon bem 9?amen ©acrantcnt.
§. 143- T)k e\?an(^c(ifcf;c ^ircf;e gekaucf;t t)eu ^armn
©acrament nur für ^icfe kit?cn »cn ßfjrijlo fel6j! einge^
festen unt> feine {)Ope|)riefterlid;e Sjiätigfeit rc:präfentirent)en
:3nftitutionen ^iaufc unt) 2tknbma|)(.
1. di ift natürlid), bafj um auö einem gan^ fremben ©e^^
ttct ^erübergenommene ^Benennung ouf bem unfrigen feine k*
ftimmte Umgrenzung ^at. 2)aEer ift nur fe^r oümä^Iig W rö*
mifc^e Äircfje p i^ren fiekn ©acramcnten getaugt, unb erft aU^
§. 143. 416
mäklig finb wiv Ui biefen §iveien fte^en gcMieben. ^ann man
454 mm bie ©runbekmente bev S5ebentimg biefeö äöovteö nid)t o^nc
gro§e SSeforgnt^ mit aufnefimen, wtü ber 5(usbruff, iineivol baö
:icuteftamenti[d)e S3t(b eiueö Streiter^ ßbvifii baki jum ©runbe
ttegt, bod) auö biefcm grabe ctu ?Oioment öon [e|>i' fdjivaiifenber
2lnit)enbung l;crau^gcrifj'eu ^at: [o barf man tüot nod) unkbing«
ter aI6 3*^i"9^i ' get{;an ben SSunfd) ^egen, bap biefe ^Benennung
Itckr ind)t möd)tc in bie !ird)Iid)e ©prad;e aufgenommen n^orben
[ein, mithin aud) ben, ba^ man i^n bavaus^ ivieber möge ^innjeg*
f(^ajfen fonnen. 3)ieö fönnte gefd)e*^en «evmittelft einer Slnnä^e^
rung an bie morgentänbifdje .^ird;e, ber biefe Benennung fvemb
geblieben ifi, unb bie bafür ben Stuöbruff ©e^eimniffc ^ai, ift
ahtv gett)i§ erfi einer fpäteren ^tit aufbci)a(ten. Slllein ba ain^
ein Söunfd) nur infofern t>erniinftig ift, aU er irgenb etn^a^ ju
feiner ßrfüUung beiträgt: fo tvirb bie 23eränberung ykx baburd;
eingeleitet, ba^ tt)ir 3::aufe unb Slbenbma^l fiir fid; unb oI)ne It^
ftimmte 23ejie^ung auf biefen Flamen be^anbelt ^aben, iviettjol er
atö befannt bis^weilen ber SBequemtid)feit a^egen gebraud;t Jvorben
i[x. Denn burd; bas^ gett)ö^n(id;c 23erfa^ren, we(d;eö biefen foge*
nannten allgemeinen begriff üoranfdjifft unb erflärt, befeftigt fid;
immer me^r bie fatfd^e 9)?einung, alö fei bieö ein eigentlich bog^
matifd;er S3egriff unb fage etiDas^ bem (i{)riftenti;um «)efentlid)eö
(lü^, unb al^ erhielten 3::aufe unb Slbenbma^l i^ren [eigentl)üm=
lid)en 3öcrt(; »orjüglid; baburd;, ba^ fid) biefer 23egriff in ipnen
realiftrt. 3)iefe^ ä?orurt^eil finbet in ber ^ier eingefd;lagcnen 23e:=
^anblung ivenigftenö feinen a3orfd;ub, ba aud; ^k nähere ^ejie^
^ung, in n)eld;e wir ^aufe unb 2lbcnbma^l unter fi(^ gefieUt
\)abtn, ganj unabhängig gel;alten ift 'oon biefem ^ergebradjten
Flamen, unb tebiglid) — tUn fo wie bie jt zweier anbern ?e^r*
ftüffe biefeö ^auptftüffeö — auf ^a^ gemeinfame 5Ber^ältni§ ju
455 einer üon ben wcfentlic^en 23eruf^t^ätigfeiten (J^rijii gegrünbet,
fo ba^ eö ganj zufällig erfd)eint, baf biefen mittlere ^aar unferer
' de Tera et falsa rel. p. 194.
417 §. 1*3.
\cd)i ?e{)r|lüffc einen gcmeinfamen ^amtn fü^vt, bie anbeven
aHx md)t.
2. 3ebenfaßö mxt es5 ein unfrud;tbaveö a5ei*ta(;ren , ben
Flamen eti;motogifd; ^u prüfen unb bornad; befiimmen ju woßen,
\X)a^ barunter [ubfumirt Jverbcn fi^nne unb \x>a^ md)t. 5o i\t
aud) bcr streit mit ber römifd)en ilird^e ganj teer, irenn eö fid;
btof) um bie d-rflärung bicfeö ^:aorte^ t;anbelt, ob bie unfrige bie
richtige fei ober bie it;rige, nad) iüetdjcr no4> fünf anbre 3njtitu=«
tionen biefen 9lamen führen tonnen. @onbern er ^nt nur einen
©inn, )vcnn bie (Gegner baburd; in irgenb einer n?efentlid;en
33ejie^ung fene anbeven ^anbhmgen biefen Reiben gteid; fejen
tt)oUen. 2^a nun im @egentl;eil t>it Ungleid)artigfeit j;ener ^anb=«
lungen unb a3er^ä(tniffe einlcud;tenb i\^, \miä)t ^ic ri)mifd;e Äird^e
unter biefem 9iamen fa§t, unb bie Snfammenge^iörigfeit ber ki*
ben, n)eld;en unfere ivird)e biefen ^f^mnen außfd^Iie^enb beilegt,
anberttjeitig na^igen^iefen: fo bleibt unö, tt)enn ber ^f^ame no^
ferner gebrandet n^erben foU, nid)tö übrig, aU i^n rein njiüfü^r*
\id) unb o^ne diU anbere 9iütffid;t auf feinen urfprünglidjen
©inn ju einer gemeinfd;aft(id;en ^ejeid;nung bicfer bciben 3»*
ftitutionen ju ftempeht. 2)er ©ebraud) ber eoangeIif(^cn ilird;e
n^ar anfangtid; aud; nid)t feft; nicbt nur ivurbe bie Slbfolution
alö britteiJ aufgef^eKt, fonbern 9}?e(and)ti)on fd;(ug auc^ öor i
noc^ bie Drbination mit ju ben ©acramenten ju jaulen; aUein
jieneö ^at feinen Seflanb behalten, unb biefee ^at feinen 23eifatt
gefunbcn. SBir finben eö attgemein rid)tiger unb unfere Slbenb*
ma^lßfcier \)at ftd; ganj barnad; geftaltet bie Sibfolution ate einen
33efianbtbeii berfelben anjufe^n, njogegen fie i^re facramentlic^e
©elbftänbigfeit i^erioren ^at; unb eö «jar eben fo rid}tig bie
girmelung, nad)bem fie auf eine bejlimmte ^Bebeutung ju-456
rüffgefü^rt wax, jur S^aufe ju rennen. X)k Xaü\t wax
aber ^ugteic^ bie Söeibe ju bem wa^xm aUcn ß^riften gemein^
famen 'JJrieftert^um; ivogegen ber 2)ienft beö SSorteö in jenem
" Loc. th. de nuiu. sacram.
ßtrijll. &auU. U. 27
§. 143. 418
engeren anttd'e^en ©tnn niä)t aUtn d^vi^tn gemetnfam i^, un
atfo aü6) tte (Sinfejimg tajit md)t jener gteid^geflent n^erbe
!ann. 2Die d^t i^ nur ^ie^er gefommen, iveil bte ©d;r{ft bcn
Sluöbruff ©cljeimnt^ üon tpr gebrauci;t, für iücld^en eben ter
Stnöbruff Sacramcnt eingetreten ifi; ater fie '^at md)t nur aU
ein ^jermanenter S^if^^"^ i^^t unfern kiben JP^anblungcn feine
Sle|»nlid)feit, fo ba^ onalogifd; nur bie (5{nn)ei^ung jur (S^c ein
©acrament ^ei^en fonnte, nidjt bie (5l;e felbft, fonbern jtc ge|)ört
mtd; nidjt ^ic^er, mÜ jie alö ün 9Ött(id)eö ©itteninftitut fd;ün
»on Slnfang an o^ne 33ejug auf bie ©enbung (I^rifti Beftanb.
2ßa^ man enbtid; an^) ber tejten £)elung aU einem @eh*auc^
beö a:poftoIifd;en ßci^^^^^^^ f"^ ^'^of* beilegen njoKte, fic a^ürbe
jt4> immer nur auf bie Sßirffamfeit beö ©ebeteö ber ^irc^e im
!)^amcn 3ff" grünbcn, tüie aud; bie Sinfcgnung ber (5pe nur
atß ein fo(d;eö ®chtt gelten fönnte. Seftimmt genug faüen atfo
bie übrigen ®ebräu(^e «on unfern kiben ©acramenten ab; aber'
baö gemeinfame x^on biefen, mit n)etd;em 9?amen man fie au^ i
gemeinfd;aft(id) bcjeid;ne, ivirb immer barin befielen, ba§ ftc fort*
gefejtc 2Sirfungcn (^^rifti finb, in J^anblungen ber ^ixä)t einge?
^üKt unb mit i^nen auf baö innigfte Derbunben, burd; wddgc er
feine ^o^epricfterlidje 3:^ätigfeit auf bie ^injelnen au^nibt, unb bie
?ebenögemeinfd)aft jixnfd)en i^m unb unö um berentanüen aUdn
©Ott bie (ginjelnen in (^^rijio fte^t, er^ä(t unb fortpflanzt.
3. 9?id)t ganj p übergeben iji ^ier auc^ ber Sufammen^ang
jn)ifcf)en unfern beiben ©acramenten unb ^mi attteflamentif^en
Einrichtungen, nämtic^ ber 23efd)neibung unb bem ^affa^feft; ein
«Tßufammen^ang ber balb me^r batb n^eniger ^erüorge^oben, oft
aber and) gan^ fatfd; x^orgej^eüt ixnrb. ©anj fatfc^ nämlid) i\i bie
SSorftettung afö oB ^efdjneibung unb ^affa^feft au(^ in irgenb ei*
ner befonberen S3ejie|)ung mit einanber geftanben |>citten, tric
^aufe unb Slbenbma^I. X)it SBefd)neibung als ein abra^nmitifc^eö
3nflitut ^aiH auf feine SSeife ein anbereö 23er|)ältni^ jum ^affa^*
fcfl al^ ju anbevn mofaif(^en 3n|^iiut»onen. Unb abgefefien
419 §. 143.
^leöon fagt «tan 'ok\ ju mi, trenn man Bc^au^tet, bie ^Taufc
fei an bte SteKe ber 33efcf)neibun3 getreten unb baö 2lbenbmaf>t an
bie ©teile beö g3af[a^fejle$^. 2)enn bte 2:aufe i^ ganj unaf»^ängig
»on bev Sefd^netbung eingefest, unb bie ^efd;nctbiing ^at aud;
ntc^t burd; bte ^Taufe aufget)ört, foitbevn buvd) bas Uekrgeiric^t
ber ^eiben^rtften über bie 3ubend)riften unb burd) bie a3ermi*
f4)ung beiber. Unb ba^ 51knbina^I ^at fid) iwav an bie ^affa^feier
ange[d;(ojTen, aber e^ iji »on berfetben fogteid) gelöft i:)orben, unb
baö ^affa^ ift öon ben jübifd;en (Jt;riften nod) mitgefeiert ivorben
oi^ne aKe SSejie^ung auf baö Stbenbma^l S)od) i^ nid)t unmög*
Ii(^, ba§ grabe eine genauere Söead;tung beö urfprünglid;en ©tif-
tungsüer^ältniffeö erjl auf ein genaueres Säerftänbnif ber fd;Jr)ierigen
Slusbrüffe M ber (Sinfejung beö 2lbcnbmat;Iö ^infü^ren fönne.
SSie benn aud; bie $öergleid)ung beiber neuteftamcntifd)en ^nftitute
mit biefen a(tteftamentifd)en fe^r beftimtnt barauf fü^rt bie 5öerfd;ie*
bcn^ett be^ alten unb beö neuen 23unbeö red)t inö Sic^t ju fejen.
günfte^ Se^rj^üff.
3Som ^Tttt ber <B^lü\^tl
§. 144. Soeben i^re^ 3«f<^ttii^^^^f'^itt^ tnit ter Seit Be*
|!e|)t in ber ^ivd;e eine gefejgebenbc unt> eine »ermaltenbe
^ad)t, \vM)c ein n)efentli4»ev ^u^fluf ijl an^ bem fönig^
ti^en 5Imt (5|)rifti.
1. 2öenn bie ^ird^e voltfommen in ftd) abgefcI)Ioffen n)äre,4S8
fo ba^ in allen ju i^r geprigen ni^itö me^r ber Söelt angehörte,
fonbern bie ©eele eineö jeben (^^xifttn bem ganjen (Softem i^rer
Gräfte nac^ ein öoltfommne^ Organ be^ ^eiligen ©eifte^ voäxti
fo iuürbe überall unb immer in ber ^ixö}c alleö nur fo erfolgen
unb jn)ar »on felbft, n)ie eö biefem Oeift gemä^ ift. Unb t^üi
tvegen ber ©elbigfeit biefe^ ©eijleö bann alle^, )it)a^ Qt\6)ä^t,
avLÖ) ^on felbft sufammenftimtnte : fo gäbe eö feine 2)ifferens jnjt*
27*
§. 144. 420
f4)en tcm ciKgemetnen Sollten unb bem bev (Stnjelncn, unb niv*
genbö n>äre SSeranlajTun.q ju einem @efej, fonbern bie baö SBer*
mögen allgemeine ^Utn anfjufajyen auf ba^ fir^ticf)e ®tlkt an^.
it)enbeten, fönnten immer nur an^[pred;en, ttja^ yon 5)?enf(l;en'
'oon felbft get^an würbe. 2)a aber biefeö au^er in g^rifto [elbfti
nie ber ^all getyefcn tft, fo tt^erben bie 5leu^erungen unb ^m^
:putfe beö ©eiftcö, überatt ttjo ein SBiberftanb bagegen \iä) regt,
al^ ©efej au^gefproc^en unb aufgenommen. Siber bann nimmt
an^ iik analoge 2:^ätigfeit ber «on bem @ei|l kfeelten eine S3e*
gie^ung an auf baö ©efej unb auf ben 2Biberftanb, unb geftattet
ftc^ alfo ju einer auöübenben SÖUdjt. 'Olid)t auf irgenb eine anders*
Ii(J)e äiSeife nad; Slrt ber bürgerlid;en ©eivaft — benn äufere^
o^ne ein innere^, am bem eö hervorgegangen, |)at für bie Äirc^e
aud; ni(|t ben geringfien Söert^ — fonbern nur »ermöge beö
natürlid;en UeBergett)id)teö beö ©emeingeiftes über bie ^erfönlic^'
feit, wk es jeber einer ©emeinfd^aft ange^örige a(ö üwa^ öon
i^m felbfi frei jugeftanbeneö empftnbet. ©oKtc ][ebo4) einer biefe^
nic^t empftnben, ober ben Slufforbeiungen beö ©emeingeiftes tt)if^
fenttid; mit feiner ^^erfönlid)feit wiberftreben: fo bejeid)net bie^
einen au0crfird)tid)en 9^?oment in feinem Seben, unb baö Ueber^^
gett)id;t mu§ \iä) erft tnnerlid) n^ieber ^erftetten, e^e ber|enige in!
bem eö »ertejt n?orben ift, it)ieber aU ein iva^res^ 9)?ttglieb ber
4s9^ird)e angefel;en iverben fann. äöie nun eben biefe^, o^ne iX'
genb äußere WUttü bod; eine bel;arr(i(^e freiiviiiige Untern?erfung
ben^irfen, and; bie ?Dta^t \mv bie (ll;rifiuö ausübte, unb jebe
SSereinigung mit i^m ftc^ iUn baburd) auöfprad;, ba^ bie üon
t^m auöge^enben 3wpidfc <il^ ©efej anerfannt ivurben, unb feine
Urt^cile über 9)?enfd)en afö öoEgüftige Seugniffe baüon, n)a^ tu
bem 5J?enfd;en n?ar, n)oburd; eben biefe neue @emeinfd;aft fein
fRd^ tt)urbe : fo ruft an^ in biefer 23e5ie|)ung ber ©eifi in "ber
^ird;e ^erv»or, waß an^ ber pffe CEl^rifti ^u nehmen tft. Dber
\va^ baffelbe fagen iviU, inbem ^l;riftus ber @emeinfd;aft ber
©einigen feinen ®ti\t einge^aud;t, fo n^ar bamit berfelben sugleit^
biefe ^Ud)t mitget^eilt, >vetc|e unobH"9i0 ^«'^ i^^^^ urfprüng*
421 §. 144.
Kc^cn rec^iercnben St^ätigfett (ibvifti nid)t ,^u bcnfen tfl, o|ine iretdjC
nBev aud) btc tn bev Etvd;c fccfrcl^cnbc Söcveintgung bc6 göttlidjen
SBefen«? mit ber mcnfd;(td;cn ^latux cntivcbcr ivcit me^r fein
mü^te ober mir iueit ttjeiuger feitt fijnnte, aB wai in bem Söc*
griff eineö (eitenbcit @emeingeiilc^ enthalten ijl.
2. Siefc Siuöeinanbcrfejung fd)eint akr jucril gar titelt
auf baö jii fü(;ren, jvaö man gejyö^nlid; unter bem 2Imt ber
@d)(üffcl üerfte^^t, inbem man gewöf^nlid; biefe geifttge 3)?ac^t ouf
bic 33ertrcttung unb 3uf<i'^^"^e"^aftuMg ber fird)e k^iefjt, fo
nämlid), ba§ i(^r ju K^ftimmeu cMicge, wer in bie d;rif}(id;c @e*
meinfd;aft aufgenommen tverben foKe ober nid;t, unb eben fo
tver in berfclkn bleichen bürfe ober aui5gefto§en iverben muffe,
jvaö lieber gar nid;t erirä^nt ifl, unb nur aiß 3ufa5 an^ bem
obigen müfjte gefolgert trcrben. ^ö i^ abcx and) kibcö leicht '^u
vereinigen, unb nur ber ^ier eingefd)lagene SBeg mel;r geeignet,
um unter bicfem 33egrif , nn'e eö ftd) bod; gebührt, ba$J ganje
^ird)enrcgiment ^ufammenjufaffen. @ef;en unr nämlid; oon feuern
Söiberftanb aui, fo i\t febe Ije^arrlic^e Untertt)erfung, n)eld)c nac^
einem fo(d;en burc!^ ba^ gefejgebenbc 5Infe^en ber fard;e kivirft
ivirb, eine neue SBeftVrgreifung beö ©emeingeif^eö, n)etd;er fid;
einen £)rt in einem (SinjelleBen aneignet, ber vorkr menigflenö-ioo
ein nod) flreitiger ^cfij n)ar, auf ber ©renje jtt)ifd)en 2öe(t unb
§:ix6)t fd)njanfenb, unb atfo erweitert ftd; burd) febeö fotdjc 2luf*
^eben eines <£d)n?anfeni$ mittelft ber gefejgetenben 3:^ätigfeit ba6
(Bthid ber Siivdjc. 5lber »ermittetjl berfctkn erfolgt aud; ber
erfte (Eintritt eine^ ^in^efnen, benn bie Söiebergeburt ift auc^
bic SBirfung ^:^on bcrfelben ^Tbätigfeit, \vt\d)t juerfl bcn Wltn^
f(|ett bie Äräftigfeit be^ ©otteökmt^tfeinö i>or^ä(t aU baö @e*
[es beö geiftigen ?eBen<3. Zai^ nämfid)e gi(t akr aud; t)on ber
bieö ®efe5 in einjelnen Urt^eiten unb ^(uijfprüc^en ann^enbenben
mad)ti inbem biefe 2{usfprüd;e tit (Btdk befiimmen, bie 3eber
jufotge feinet Suilanbeö in ber @emeinf4)aft einnimmt, unb ob
i^m »iel ober ivenig in berfelben fann anvertraut trerben. —
§. 144.
diu anbete 2l6it)et(^ung fd;ctnt bie ^u fein, ba^ unr oben i baö
§Imt ber ©c^tüiTct kfrf)nekn ^akn, at6 eine ?5ortfesung ber U^
ni^U^tn Sötvffamfeit S^viflt, ^ter aber mt^v aU einen bitrc() ben
@eijl üevmittelten 2lucflu§ auö berfelben. (gsS befielt aOer in bie^^
fer ^injt(f;t nur ein geringer Unterfc{)ieb unter ben in biefem
^fluptf^üff sufammengefafjten 3nftitutiünen, :Denn bie SSermitt-
tung bcö ©eifteö tritt bei allen ein, tt)ei( fte fonft ni^t fönnten
.^anblungen ber tir(i;e fein; unb die jtnb be^^jalb aud; Sluöflu§
auö (^^rij^o, meil ber @eifl immer auö ^^rifto f^öpft. gort:^
fejung ber 3::^ätigfeit (ä^xi^ii fönncn wit aber bieg n)cnigcr nen*
nen, ttJeii biefe 23erfd;ieben|)eit ber gefejgebenben unb »ernjaften«
ben Sr^ätigfeit ftd^ mefentfic^ auf eine organifirte ©emeinfdjaft
U^k^t, (H)vi^i eigne Z^ätia,Uit aber biefer üoranging. Sßenn
ba|)er Ui i^m biefer Unterfc^ieb ni^t :^erüortritt, fo fann auc^
baö 2(mt ber ©c^tüffel in biefer ©paltung ni(^t im genauefien
<£inn "ok gortfejung feiner 3:t;ätigfeit genannt tt^erben, itjenn
^^^gleid^ eö nur c^ne üwa^ frcmbeö anberiüärt^ ^er aufzunehmen,
bie »on (J^rifto cnttt)orfenen ©runbjüge beö gemeinfamen Cebenö
njciter cntn^iffeft. ,
§. 145. Sejrfaj. ^a^ 5lmt ber (Sci>mp iji bie
^ac^t, i^ermöge bereu bie ^ird^e Bef^immt, wa^ ^um d)vip
iid)tn Scben gel;5rt, uitb über {eben ß^injelnen nad; ^aa^^
gäbe feiner 2lttgemeffenl;ett ju biefen ^ejiimmungcn »erfügt.
Conf. Aug. de abus. VII. Sentiunt potestatein clavium esse . . man-
datuin Dei praedicandi evangelü remittendi et retinendi peccata et
adniinistrandi sacrainenta. — ibid. Respniident quod liccat Epi-
scopis seil pastoribus facere ordinationes iit res ordine gerantur in
ecclesia. — Expos. Simpl. Xl\. De i^lavibus regni Dei . . .
siinpliciter diciiiius oinnes niinistros legitime vocatos . . exercere —
nsiiiii clavium, cum — populum . . iucrepant inque disciplina reti-
iient. — ibid. XVIII. Atqui debet interiin iusta esse inter mini-
stros disciplina. Inquirendum enim diligenter in doctrinam et vitam
' §. 127.
423 ^. IW.
ministronim in sj'nodis. — Conf. Basil. XVI. p. 98. Ipsa pa-
sceiidi gregis auctorhas, quae propi-ie clavium potestas est . .
cunctis aeque iiiviolabilis esse, et . . electis tantum et idoneis ad-
iiiiiiistrandiim coininitti dcbet. — Conf. Gall. XXXII. seq. p. 122.
Crediinns expedire, ut . . ecclesiae alicuius praefecti inter se dispi-
ciant qua ratione totum corpus cominode regt possit . . eas tantum
legcs adinittinius, quae fovendae concordiae et ur.icuique in obe-
dientia debita retinendo subserviunt, qua in re sequeudum nobis
putamus quod dominus noster . . de excoiumunicatione statuit quam
quidem approbainus et una cum suis appendicibus necessariam esse
arbitramur. Rom. 16, 17. a^jl. Conf. Belg. XXXII. p. 191. —
Conf. Tetrapol. XIII. p. 346. Hi (ministri) tlaves habent
regni coelorum ligandi et solvendi peccata remittendi et retinendi
potestatem, sie tarnen ut nihil nisi ministri Cliristi sint, cuius boc
ius solius et proprium est. — Conf. eccl. Saxon. p. 167. Et 436
ad ministerium haec ijcrtinent . . exercere iudicia ecclesiae legitime
modo de iis qiii manifestorum criminum in moribus aut doctrina rei
sunt, et contra contumaces sententiam excommunicationis ferre, et
conversos rursus absolvere et recipere. Haec ut rite fiant, etiam
consistoria in ecclesiis vostris constitnta sunt.
I. 2)er Slu^bruff, 2Imt ober (kkmlt ber ©^jfüiTel au^ m
33erh'nt)ung mit ben Slu^brüffen h'nben unb töfen fommt in einer
^ebc ^[;vtfti i>or i, \vi\d)t \iü) auf bcn elften Z^ni unfereö <B%t^
kjie^t; fo \vk bie Sluöbrüffe Hnbcn unb löfen nod; in einer an^
bern \?ern)anbtcn 2, n^o fie \id) nad) bem 3"fß'^^J"e«^«"3C S«
urt^eilen \renigftenö jugleic^ aud) auf ben anbern ksiet;en, unb bie^
fer n^ieber i^ eine britte ' fe^r ä^nlid;, it)e((t)e eö ivo( auöfd^tiep*
lid) mit bem legten ju t^un ^at. ^tnige$^ foli gebunben tüerben,
^ei§t, eö foü kftimmt ii^evben burc| ®ebot unb 33ertot; unb ge*'
löjl ivirb/ tt)a^ »on foM;er :§Bej}immung aufgenommen ber ©elbfl*
Beflimmung jebeö Sinjelnen * übertaffen Mcibt, fo ba§ bas ©emein*
» «DUittb. 16, 19. 2 2>lattf). 18, 18.
» 3oI;. 20, 23.
* Necesse est enim retineri in ecclesiis doctrinara de libertate Christiane.
Conf. Aug. de abus, VII.
§. 145. 424
gefügt ft(^ gtetc^ »erhält gegen bcn ter cö für ft^) fo unb gegen
ten ber e^ cntgegengefejt ptt, fo eö nur in Betben boö gute ©e:*
n>tffen »orau^fcjcn barf. Unb I;ier t;aben anr bi'e in bem vorigen
©05 kfd;r{ei6cne gefejgeknbe S^ätigfeit ber ^ir(t)e mit iprer 23es
f^rctnfung jugleid;. 2)cnn ba»? ©emeingefü^I ^at nit^t e^er eine
SSeranlapng ftcf) kftimmenb auöjufpred;en, aU mnn in (ginigen,
ivegen unöotlfornrnner 33efeeUing burcl) ben kifigen ©eifi: ni^t ju
©tanbe fommen n^itt, «?aö bod; bae Oemeingefü^I alö n^efentlid;e
2lcu§erung beo ©tauBen^ forbert, ober wenn in Einigen nod) im^
iner gefd;ie^t, wa^ ungerügt ber 3Öirffamfeit beö ©eifteö in 2In^
^65 bem ^unt 64^aben gereid^en tvntrbe. Stber eben fo mefenttid) ifl
oud) unb berfelben gefesgeknbcn S:^ättgfeit cinge|)örig, ba§ gelöfet
njerbe, ivaö etiva Slnmaafung unb geifi!id)er ^od)mut^ fönnte
binben wolkn. X)enn bie Sin^eit ber ^ird^e faun nid;t kf^e^en,
irenn (Sinjelne i^re :perföntid)C J^")anblung^iveife ober :©enftt)eife
aU ben Slucbruff be6 ©emeingeiftee uJoUen geltenb mad;en.
SBenn man nun biefe ©tette, mit ft'e ber Hblifc^e -^auptfi^ ber
Se^re ift, fo hidjftäblic^ nehmen n^oKte, ba§ (E^riftuö biefe ^aä)t
bem ^etruö atiein iikrtragen ^abc: fo müpte man cö auä) jlreng
baBei (äffen, unb bann iväre mit bem 3:obe beö ^^etru^ atie ge-
fejgeknbe ^^ätigfeit in ber ^ird;e ju @nbe gett>efen, fofern fte
nämtid) auf biefem SUiftragc ^{;rifti ru^te. ^fliemanb ater mirb
jn^cifeln, baf^ fte bod; :^ätte an\^ neue entftekn muffen, jveil
fonft, n^enn alfeö für alte 3e^tcn fd;on in ber erften ©eneration
tt)äre feftgefejt geivefen, biefes nur |)ätte gefd)e^en fönnen auf
eine ben iva^ren gefdjid;tlid)cn (£f)arafter jerftörenbe ükrnatürlicfie
SBeife, bann akr md) feine tetenbige unb freie (Sntnnfflung
ttjeiter |)ätte ftattftnben fönnen. J^ierauö gek ^ervor, ba§ ivenn
bic5 itJörttid; ber ©inn jeneö Shiöfpruc^ieö (S^rifti tväre, bie gefej-
geknbe 3::^ätigfeit nic^ü auf it;m aüetn xu^tn fönnte. ©ie ivürbe
akr be^^alB ntd>t auf(;ören eine gortfejung ber 3::^ätigfett (£'^rifti
5U fein. :Denn fie ivärc immer ein 5(u0f(up auö bem 2Stt(en bef^
felkn, ba§ eine ©emeine kfte^en foö, aU Jveld;eö o^ne eine
fotc^e nid)t mogti(| iväre. ^etru6 felbjl akr mup bie SBortc
425 §. 1«.
G^rtflt mö)t fo öcrftanbcrt ^aBen, iviii er, wo cö fotc^e aögemctnc
Slu^fprüc^e galt, fid) bas3 9?e(l;t baju ntrf)t aüetn kilegte, fonbern
bie gragen öor bie ©cmeinc bradjte. 2)ie baö Öefej bitrd) Ur*
t^etl anwcnbenbe unb in bev Sluöfü^vung yertvetenbe 3:^ätigfeit
lüirb fcI;on in bei* jiyeitcn angebogenen (Sd;nftfteKe lejt(icf) ber
©emcinc kigelegt, unb eö üerf^e(;t fic^ ba!)er von felbft, ba^
aiid; frü(;er bie C^injelnen im Flamen unb alö £)rgane bev @e=
meine itirfen [oKen, unb bieö um fo me^r aU bev (Svtöfer geJüi^ *^
nidjt einev gereiften ^erfönlidjfeit ba^ dM)t ^at jugefte^en tt)oüen
bcn 33vubev jur 9?ebc ju fteUen. 23etvaci)ten \m akv einmal
ben (?injetnen aU Organ bev ©emeine an feinen 23rubev, [o ifi
oud) at(eö gegen ben (Sin.^elnen gefünbigt wai gegen baö ©anje;
unb berjenige (Sinjelne ifi jebcömat ba6 natürtid;e Drgan be^
©anjen, ju beffen fidleren ^unbe juerfl bie X^at]ad)c fommt.
5f?el;men mx aber aud) bie britte angebogene ©tette baju, bie
fc|)on immer ^ief)er geredjnet »irb: fo fann biefe freilid; jundc^ll
baüon i)erftanben tverbcn, ba^ juerf^ in ber ^aufc bie ©ünben-
»ergehing ert^eilt iinirbe, mitt;in aud; bem, bejfen 3::aufe man
nod; iveiter ^inauöfcjtc, bie ©ünben nod; Bel;altcn blieben '.
^teö «JoKen tviv aud) feines$it)egeö auöfd; fielen ; unb offenbar ge*
^5rt bie von ber SBirffamfeit be^ ©eijle^ ju ertvartenbe ri^tige
SSerwaftung ber 3::aufe, ober bei unö fr^t ber Firmelung, ii:)efent==
M) mit jum SImt ber ©d;Iüffc(. 2(bcr ge^vifj nnrb bod; ber @e*
^att jener (Steße |)ieburd) nid;t erfdjo^^ft; fonbern bie 5lpoftet fetbj^,
unb bie ältefte ^ird)e nad; i[;nen ^aben fte au^ auf bie fd)on
in Uc Äirdje aufgenommenen angeivenbet -, unb bann enthalt fte
jugleid; bie 33er^eifjung (^'prifti über jebes Uvt(;ei(, tt)e(d;eö auß^
fagt, ob ein ©n^clner fid; in berjenigen @emeinfd)aft mit (^^rifto
beftnbet, in njeldjer bie ©ünbe verfd)n)inbet. !Run befinbet ftd)
' 9?9f. 2)?aUb. Hl, 14. 15. S^cnn con aMinicu \idj bie 3""^!^'^ f"^ fit-
fcniteii, ba fara feine ©cnicine ^n ©tanbe, unb bie Sünbcn blieben
Sitten bel^alten.
' 2tp. (5cfc(). 8, 20 — 23. Äor. 5, 4. 5.
§. US. 426
ttt btefer @cmctnfd;aft jeber SBtebergeBornc; imb ba^er ftnb ou(^
bte n)ivf(t^en @imben berfetben, miä)t aikin ju einem Uvt^cil
ber Ätrc^e auffovbern fönnen, immer fd;ou ^jevgekn. 9?e^mett
n)ir akr baju, ba§ deiner ganj fcl;on aU £)rgan beö ©eifteö in
ber f ird)e i|l, unb ba§ eine S[öirffamfeit in ber ^ird;e nur \tatU
<65 jtnbet mit foIcf)en Gräften, meiere fd;on £)rgane beö ©cifteö b. ^.
(Bahn geJDorben finb; ba akr n?ü nod) ein 2Siberftrekn gegen
bie 23efee(ung beö ©eijleö ift, and; not^ivenbig (Sünbc fein mu§:
fo jeigt fid;, tvie )vefentfid; ^u biefer 33er^ei^ung beö (yrti)fer^
aud; gehört baö rid)tige Urt^eit ber Äird;c bariikr, ivieöiet ober
n?enig unb \va6 bem ©injelnen ant>ertrnut werben fann in ber
^irc^e, unb in n?eld)em ©rabe einer von Sinivirfungen auf bie
^ird)e unb »on 9?titivirfungen in berfelben jurüffge^alten merben
mu§, bamit fein 3"!^«"^ mög(id;[t ivenig (Störungen ^eroür;«
bringe. Unb fo finben itjir aud; aUtß, hjaö jum jitseiten X^zii
wnferö ©ajeö gehört, in ben 2lui5fprüd;en (S^rifti ibegrünbet.
2. 5^ef)men ivir nun bie otngen fi;mt>oIif(^en <Bk\kn ju*
fammen, fo finben mx barin biefelben SpanpH^dk, bie baö 2lmt
ber @d){üffet conftituiren, n?enn aud) nidjt überatt ganj beftimmt
auegebrüfft unb glcid; beutlid; gcfcwicben; unb eö mödjte nur
nod; folgenbe^ ju bemerfen fein. 3wcr|i finben tt)ir '^äuftg ben
^ienj^ beö SSorteö mit ju bem 2lmt ber ©d)Iüffet gered;net; bie^
öerf^ebt fi(i} von felbft von ber ®arreid;ung ber ©acramente,
tvctdjc fo genau mit ber ©ünbeuvergebung jufammen^ängt, unb
vom 2lbenbma^( mu|? baffetbe gelten, roa^ tcix von ber STaufe
fc|on jugegeben, ba^ bie rid;tige 33eriva(tung berfetben mit jum 5lmt
ber (2d)Iüp( geprt. Sßon ber ^prebigt hingegen an unb für ftc^
betrad)tet märe bici? nur ein 9)ti^verftänbni9 ; mot aber gehört
jum 2lmt ber (2d;(üffet aU eine befonbcre Slumenbung beö oben
aügemein aufgefteliten bie richtige 23eftimmung barüber, mer ju
biefem Sienft am göttlidjen SBort jujulapn fei, meld)es5 unfirei*
tig a(ö einer ber ivnd;tigften Sl;eite beö 5imtö ber (Sd)tiiffet anju^
fe^en ift. Unb man fann eö unter biefer SJorauefe^ung nur na*
427 §. 14».
iüxM) finben, ta^ ^^c ^trc()c mit tiefem Dtenjl faft ukraß au(^
btc ©penbung kiber ©acramente üerlnmben hat ^wcit^n^.
2?tele öon btefen ©teKen für fii^ ktvact)tet fd;eineu ba^in ju bcu*
ten, al^ ob baö gairjC 2Imt ber ©c^tüffet ki bcr ©efamitit^ eitles
ber ©iener bes 2Borteö tt^cire. SSenn eö fid; fo yerfjiette, iint(;tn
— ba t)k ^h-üfung unb $Set)ottinäcf)tigung ber 2)iener am Söovt
ein Jvefentltd)er Zhtii biefe^ ©anjen tft — bie ©efammt^ett ber
?c|)rer in ber ^irrf)e fic^ immerfort felbft erzeugte, unb fo au^==
fd;Iie§enb mit ber ©eitjatt ber ©d)tiiffet betraut it)cire : fo l^efämc
ber ©egenfcij ^nnf^ien bem fileru^ in biefem engeren ©inn unb
ben i(\mx eine fo fcl)arfe ©pannung, ha^ ber Unterfc^ieb üou
ber römtfd)en 9iixd)c ganj oerfc|)Winben ivürbe. 5lttein bieö fann
bie 9)(einung nid)t fein, ba (^^riftue fetbft einen X^üi biefeö ©e^
fdjäftes ber ©emeine beilegt, unb aud; von Slnfang an bei ben
tt)id)tigften ©efc^äften ber "oermaltenbcn ^^ätigfeit bie ©emeine
jugejogen irurbe i; unb fo fejt aiiö) bie ©teKe, n^elc^e ben ©eift^
tid)en aUtin aufgiebt bae Urt^eil ber ©emeine ju »oKjie^en, bo4)
»orau^, ba§ bie ©emeine baö Urt^eil faUt. 2ßa^ aber bie gefej^
^ebenbe 3::^ätigfeit anlangt, fo fann fte freiti^) nidit et;er üorfom:^
men, Iti^ fid) ein bebeutcnbcr ©egenfaj in ber ^ird)e entiviffelt
|)at: attein bieö ift nid>t berfelbe. 2)enn ben|enigen, rt)eld;en bie
^rebigt ant^ertraut ift, liegt i^orjügti^ ob, ftd) ^u immer t>oI(*
fommnern X)oI(metfd;ern bcö gi^ttHdjcn ^orteö in ber ©d;rift
auC^jubitbcn , allein e6 ift ganj ü\w^ anbereö, bie 5luöfprüd;c
(5^ri|li unb ber Slpoftet richtig loerfte^n, unb fte ju me^r ober
minber allgemeinen Seftimmungen in einer bod) fe^r öerfdjiebenen
©eftaltung be^ Gebens snjelfmä^ig anttjenben; unb eine ganj an==
bcre 5lrt n)ie auf ber (i'anjel bie ©cbrift angeivenbet n)irb, unb
«jie Siegeln für ba^ ?eben in ber ©emeine unter beftimmten
33er^ättniffen an^ einem ©eifl ber ©c^riftmä^igfeit ftc^ entn?if^
fein, obne ba§ fte I)ciufig ein ©d;riftn5ort für fic^ ^aben fönnen.
2)a^er benn ber ©egenfaj Sit)ifd;en bem ber bie fromme ©eben*
» Slp. ©Cfd}. 1, 15—23. 6, 2 — 6.
§. U5. 428
467tung ber ^eknöüer^äftiuffe unb 2Uifgakn fc^ncE unb fic^er genug
aitffajjt, um ba^ ©efej bavü6ev auöjufpred;en, unb bem ber e^
(lU ©efej aufnimmt, Jveit er feine iva^re innere (Stimme barin
erfennt, ein gan^ anberer ij^, atö ber junfc^en bem ©eiftlic^en
unb feinem 3u^örer. 2)al;er ijl: eö am gerat^enften, in ber i)|fent^
Iid)en l^e^re and) bcn ©d)ein bayon ju üermeiben, alö ob fird;:'
lic^e ©efesgebung unb SScnvaltung ben ®eiftlid)en öorjitglid; ju*
ftel;en fotte. 2)a&er bürfen fene (gteUen nid)t ü6erfe(;en n^erben,
\vdd)C bie Verätzungen über bie 9?egierung beö ©anjen fämmt«
lic^ien 23orfteZern ber ©emeinben 5ntl;ei(en, unb ivc(d;e i ju hk*
fen nic^t nur Sleltefte fonbcrn and) :j)iöfonen rechnen, o^nerad^*
itt fie an bem ?e^ramt feinen Xi)zi{ nabmen. Unb fo ge(;t bcnn
beibe^, gefejgeBenbe unb üenraUenbe ^^ätio^hit (ejtlicf) öon ber
©emeine au6. 33ritten^. Söenn akr biefe<J ftc^ and; anö un#
fern fpmbotifd^en ©tetfen entnehmen Ui^t, fo jvirb bod; aua i^^
nen ber Umfang ber Slrt, mt bicfeö gan^e 5lmt Bei ber ©emeine
ift, unb une fie eö außübt, nic^t beutlid;. <Bk üBt eö nämtid)
nid)t nur mittelbar, inbem fte bie 2(emtcr orbnet unb üert^eift,
benen ©efejgetnmg unb Urtl;ei{ förmlid; übertragen ifi, — benn
i»ie foHten biefe aud; ba^u fommen, eine fold)e g^ertigfeit unb
S:üd)tigfeit ju |)aben, ivenn fie fie nid;t »ort;cr fd)on geübt ^äU
ten, — fonbern auf urf^n-üngtid^e unb formtofe SSeife nU jeber
(^injetne burd; fein Urt^eit über "oa^ ivaö in ber ©emeine ge^
fd)ieZt unb burd) ?ob unb 3:abe{ fetbft baö (Strafamt an^. Unb
nid)t nur bies, fonbern and) t>it gefe^gebenbe 3:i;ätigfeit nht 3e=
ber burd; alk^, \vat> baju beitragen fann bie öffentiid)e 9??cinung
ju bilben, iüe(d)e immer ber lebenbige ÜueK ber au^gefproc^enen
Slcte ber ©efejgebung fein mu^, bie bann genau genommen nid;ts
anberö finb, aU bie beftimmte SSeife Hz i)ffent(ic^e 9}?einung in
fir4)Iid)en Singen jum Slnerfenntni^ ju bringen. 3^enn tuirb auf
4C8biefem ®zhiit üwa^ »erfud)t, tt)a^ fein reiner Stu^bruff ijl t)on
ber 2lrt, ivic an Drt unb (SteKe bie menfd)Iid)e 9latur in ber
eietjc ju §. 134.
429 §. U5.
SJcvcintgung mit bem ööttttd;en ®ci{t ftrf) unb baö tljnge iinrflirf;
fivebt ju geftalten: fo fd)Iäi]t aiirf) bev 23crfuc^ fe(;I, unb baö ©e^
fej, «)e(d)c^ fi'd; feine 2(nerfennung ju öerfcl)affen lüet^, offenbart
nur einen unöoUfommenen 3»f*ft"^ '^^^ ^iivdK. ©ie trübt ftc^
unt>ermeib(id; , unb nur burd) hm Streit fann bie UeBereinftim-
mung, bie bann aber aud) bett)u^ter i\t, unb atfo mit iljr tin
üarerer 3iif^^i"b beö ©anjen jurü{tfe|uTn. Söiertcnö. ^a^
aber |)ierau^ unmittelbar folgt, finbet fid; nic^^t [o beutlid) ir^
genbtro aus^gebrüfft, bap ivir unö überleben fi)nnten eö aufju*
ftetfen, n)ien?o( eö unö geroifferma^en ju ben erften ßrflärungen
über unfer Unternehmen jurüfffüyrt, nämlid) baf^ alk S(cte ber
©efe^gebung in ber ©emeine aud; immer ber (Erneuerung untere
ivorfen bleiben. 2)enn J»ie t^ für a(fcö einzelne, \va^ ^ejt gut,
eine 3^^^ gab, tt)o eö nod; nic^t fcnnte aU ©efej aufgefteKt n)er==
ben, n.ieil c^ nid;t Jväre anerfannt trorben: fo !ann aud; eine
3eit fommen ivo eö niq)t meljr anerfannt tt)irb; unb ivenn eö
bann bod; no^ alö geltenb jie^en hUihm wiii, fo entjle^t ein
falfd;er (Schein, ber nid)t obne 9?ad!tl)cit hkiU. X)amit foU j'ebod;
feines^ivegei? H^aiDjikt irerben, "oa^ aUcö, wa^ cffcntlid; aU 9?egei
be^ ©faubenö ober beö ?ebenö aufgeftetit n^irb, gleid; n:)anbefbar fei;
fonbern nur ba^ nid)t6 afö unu^anbelbar bürfe gefteüt n?crben, inbem
jvir ^^ertvauen bürfen, ba^^ einiget [id; immer ancbcr wirb geltenb
mac|)en. SBenn enblic^ auf ber ^ütc ber vermaftenben 3:(;ätig*
feit au4> baö ditd)t ben ^ird;enbann ,yi verklängen mit oufgcftelit
n)irb, fo ift bieö mit grof^er 33efd)ränfung ju »erfte^en. gü(;ren
mx biefen 3>wcig be6 Slmtei^ ber Sd/iüffef auf Ht unget|)ei(t re==
gierenbe ^T^ätigfeit Q^xifü jurüff, fo finben wix frei(id) bem ge^
genüber, bap ß^riftujJ Slpoftel m^Uc unb jünger berief unb
beiben ©efd;äfte auftrug, aud; biefes, ba^ er baö äöe^e auörief
über bie ©c^riftgele^rten unb f\)axi\äcx, unb über bie Drte bie 469
i^n nic^t aufgenommen i;atten. Mein bies ivaren folc^e, bie nod;
nid)t in feine ©emeinfd)aft aufgenommen ivarcn, üon benen er
ft(| uur surüffjusie^en brauchte, unb nid;t fie »eifofen mufte;
ba^ öerforene tinb |)ingegett ^at er nid)t feibft au^geftojen. ©o
§. 143. 430
fann e^ au6) Bei unö einen »oüfommnen ^ir^ienknn, "ouxä)
ivetc^en atie ®cmeinfd;aft aufgehoben ivürbe, nid)t geben; fonbern
jeber 3ufifl"^r ^^^ <^i" »on alicr St^eilna^me an bem ?eben in
ber tird;e auöfd;(iefenbeö Urt^eit mit 9?ec|)t ^ert?orrufen fornte,
bavf bod; nur a(ö tin üorüberge^enbev angefe^en tverben, unb
fein Uvt^eil barf bie ^inunrfungen bev ^ixd)C auf ben (iiii''
jelnen, ber einmal tn biefelbe aufgenommen njorben ift, auf^e-^
ben ttJoUen.
©c^fteö ?e^rpff.
^om ©ebet im Planten ^efu.
§. 146. ^a^ rid;tige ^orgefü(;l, Jt)ec^eö ter ^xi^iu
(^en ^irc^c ^u I;akn gelnil;rt, öon bem tvaö i^r in il)xtm 3«-
fammenfein l^eilfam ijT, roirt) natürti^ 5um @ckt.
1. SSon ber 2lrt tt>ie bie Äird^e fid; gcfd)i4)tti(^ bilbet unb
fortipflanjt i^ unjevtrennlid;, ba^ burd; tit (^innjirfungen aKe^
tveltlid;en fon?ot beö innerlid;en — mit nämtid> jiebe? ©lieb noc^
etn?aö ber SSelt geprige^ an ftd) I;at — aU beö äuper(id)en bolb
jidrfere balb fd;n)äd;ere Hemmungen in ibr entfte|>n unb ©d;n)ans
fungen. 2)af['elbe gilt aud; in Sejug auf i^re äufere Slufgabe,
bie Söelt in fid; aufzunehmen, inbem fi'e and) in biefer ju feiner
gleid;mä^igen unb kid)t ju überfe^enben gortfc^reitung gelangt.
:Saö gemeinfame SBewuf tfein :^ie'oon i|i atfo baö »on ber UnüoU*
fommen^eit ber tiv^e. I^ntttm nun aber ba6 Sßerlangen, ben
4ro3it)eff ber ©cnbung d^xi^ii öoKftänbig ju errcid;en, in ber ^ird)e
beftänbig lebt: fo anrb, an biefen eintrieb geliatten, jenes^ iöe^
tt)uptfein ber Un^oKfommen^eit ol6 baö eincö bebürftigen Si'f*«"-
be0 ausgeprägt, tt)el^e^, ba eö nid)tö ift al^ bie rid;tige <Bdhp
erfenntni§ ber ^irc^e ouf i^re ^itU jum (Srlöfer bejogcn, in bem
SSlaa^ aU eö rein i^t, notpn^enbig als eine SSirfung be^ gottli-
^cn ©eij^eö mu^ angefe^en iverben. ^n'om\ nun ba^ 23en)u§t?
431 §. 146.
fein ber 9:ivä)t auf biefe äÖeife siütfc^en ber ©egentvart unb 3u*
fünft \ä)\vtU: fo üerbtnbet es fid) mit bem ©ctteöbenni^tfein
auf eine ^unefadje SScife. 3" 23cjug barauf nämlid;, bag jebcr
Erfolg nidjt aHcinigcs3 Söevf i^rcr 3e(bfttl)äti,qfeit ift fonbcrn ju*
gteic^ ber göttlichen Söeltregierung, irirb ed für basjienige in ber
©egenmart, i»aö ßjrgcbnif} frü^cvcr S^eftretungen t% jie nad;bem
ber @e^a(tijburd)fd;nitt nien[d;Iid}er 9)iomente übcrfd;ritten ift ober
unerfüllt geMiekn, (Ergebung ober 2)anfkrfeit; für basjenige
aber, ttjaö noc^ unentfd)ieben fdjtveH, tt?irb es ©eBet, baö ^ei^t
innige SSertinbung beö auf baö befte ©elingen gerid)teten 2Bun*
fd)cö mit bem ©otteöbeivu^tfein. — 23ebäd)ten n^ir frei(id) baö
immer unb trügen bnö in flarem 23civuptfein, bafj tuir bO(^ auf
jeben %aU entttjeber jur Ergebung ober jur :©anfbarfeit fommcn,
\vM)t€ beibeö 3"ftänbe finb, in benen fid) bie ^^eifna^mc an
ber ungetrübten ©eligfeit beö S-rföfers ausfprid)t, fo bap mx in
biefer ,Otnftd)t imferer (Bad)t. ^oüfommcn ftdjcr finb: fo foßte
freili^ bie Äird)e, ganj auf i^re ©elbilt^ätigfeit gerid)tet, fic^
be^ 2ßünfd;en6 ganj enthalten, llnb ba auc^ t)(i?> ivae abge*
f^Ioffen fdjeint bod; nur 2)urd)gangßpunftc finb, fo ba^ ttjaö
mit Ergebung aufgenommen ujorben ift fi^) fpäter aB ein @e=:
genjlanb ber 2)anfbarfett fenntlid; mad;t unb umgefe^rt: fo foK*
ten auä) (Ergebung unb 2)an!barfeit »crfd)nnnben, inbem bie
^irc^e al(e £)urd;gangßpunfte Ijinter fid; laffenb, unb nur bie
untrügtidje ©ewi^^eit bes enblid)en (vrfolgs^ feft^attenb in ber
i^reube an ©Ott jur üoUfommnen diu^t gelangt. Mein baö ben#47i
fenbe ©ubject vermag bem nidjt ,yi ivc^ren, bap eö ftd; nid;t,
— ber ©ntivifflung beö 5eitlid)en ©e^afteö »ovancifenb — baö
mögti^ie in mand;ertei 23i(bern auoma^Ien, unb bereu Söert^
für bie eignen 33eftrebungcn »crgteidienb fid; an biejenigen mit
SSorliebe Rängen fotite, i?on benen eö am meiften Unterftüjuug
ermartet; unb fo tauge biefe 3:^atigfeit fortgebt, mu^ \it fic^ aucf)
mit bem ©otteeben>u^tfein öerbinben, unb alfo ®zUt it)erben.
Unb ba biefeö in un6 immer fortgebt: fo ^laben trir anä)
feine Urfac^e, bie j^orberung, ba^ mx o^ne Unterlaß beten fot*
§. 146. 432
len 1, al^ eiiteit :^i;^evklifcl;eu 5Iu^bruK ju U^anMn. T)tm
kteten mx mä)t, fo müfjte entttJekt unfer ^nteveffe an bem
didä)t ®otk^, iveldjeö jene 23oifcI(ungen beö I;eÜfamett akr
ungeivijTen erzeugt, ober iinfev ©otteökttjufjtfem, ivcl^ie^ uns^
bie aBfoIiite Alräftigfeit bev göttli4)en aSeltvegierung yov^ält, »er^^
f(i;njunben fein.
2. SBenn nun ekn jene 33orfc^nft be^ 5lpo|iel5 ]ne|u- fd^eint
ben Sinjelnen gegeben ju fein, unb fo aud) biefeö (Bpid ber
©ebanfen mit ben nod; unbeftimmten ^reigniffen nur in ben
S-injelnen aU folc^en j^attftnbet; tei biefen akr auc|) bie Dtic^tig*
feit beö 23orgefüI;Iö gar ni^t bajn Beiträgt, bafj e^ @ekt iverbe,
fonbern Jvenn bies nid;t immer gleid)mä§ig gcfdjie^t, ber Unter*
fd;ieb »orjügiid; auf ber 2Bid;tigfeit be^ ©egenftanbeö beruht: fo
fd)eint burd) bae Hö^erige unfer ©aj nod; gar nid;t kbeutenb
erläutert. 2)ieö ivirb aber gefd)e^en, iyenn wir auf ba<5 25ers
^ältnip ber ^\ixä)c ju bem ^in^einen in biefer 23ejie^ung ad;ten.
T)tx (E-injetne nämtid) ^at I;iebei junäd;ft feine eigne Heiligung
nnb bann bie if;m mit ben it;m f^on verliehenen ©aben obliegenbe
SSirffamfeit in ber ©efammt^eit im 5(uge. 23eibe aber bilben ein
9)?annigfaltige^, beffen ST^cile nid;t burd) jeben 5lct gteid;mäpig
472geförbert Jverben; unb 3cbem mu^ fid; fe^r balb bk (^rfa^rung
aufbringen, ba§ n)äl;renb er fid; mit feinen äJorfäjen unb .^ofnun*
gen nad) ber einen Seite Ijinivenbet, i(;m burd; bie gottlid;e SSelt«
regierung Slufforberungen fommen, bie i^n ^ieüon ab auf eine
anbere ^ütc ^inübertenfen. 2)a^er fann er felbji feinem 2Sorge=
fü^t über ba^, n^aö Um ptx\Mid) für ben 5)toment ba^ t;eilfamjte
ift, nid;t vertrauen. Unb eben fo tvenig fann aud; ber ^injelne
»on feinem ©tanbpunft auö über baö, it)a«J ber ©efammt^eit Ui
ber febe^maligen Sage t|)rer S^otataufgabe ^eitfam i^, ein fic^ere^
Urt^eit genjinnen. Ungteicf) ujerben bie ßünjelnen hierin aüerbingö
. fein, unb nur biejienigen iverben mit dl^d)t einen bejiimmten
1 %MaI. 5, 17.
433 §. 146.
ßve^^vcn (iinflujj auf bae ®anjc ju üben geeignet fein, mii)^
eben biefeö fd)on ju einer kfonbeven ber iprop^ctifc^cn analogen
@ak in fto) auögetnlbet bakn. Slu^erbem fonntc biefeö bem ©e*
meinkiintfjtfein angcbövigc a5ovgefii^( fid^evei* fein ^u ben Seiten,
ba ber ßinjelne nod) ein gri)^erer X^üi beö ©anjen war i, unb
biefeö ibm violtftdnbig jur Sßabrneljmung Um. ©o ba^ eö t>on
(5f;rifto an, in ive(d)cm irir aud; biefesJ ai^ tin menfd)(id;e«J k^
txad)kt in ber größten S3onfomnien^eit ju benfen ^aben, aU an^
nciljcrnb angenommen werben mnp, bie @i(^cr^eit okr fid; au§er=^
bem nod; um fo nie^r verringert, je me^r ftd) in jene ^oxUU
bung in ^^ejug auf bie 3uf""ft "^^"^^ pcrfi)n(id;c einnüfd)t. 2)affe(k
akr, wa5 vom Ginjcinen gilt, ivirb and; von jeber, fei eö mt^x
freien ober mei)r burd; bie 9^atur gegebenen SSereinigung 5D?e^rerev
gelten, nad; bem ''Maa^ unc fte flcinere ober größere Steile beö
©an^jen unb ben übrigen mit mcftr ober minber uneigennüjiger
ii(1^?^ ^ugeivenbet [inb ober nic^t. @o ba§ ivir nad; biefer g-ort^
fc^reitung auf ber einen (BeiU von bem ©anjen werben fagen
muffen, bap eö, wie in bemfelben pcrfönlid;eö ^ewuf^tfein unb
©cfammtbewujjtfein nid;t verfdjieben fonbern voKfommen eineö ift, ni
and) bas genauefte d-knbilb ($^rifti barfteKt, unb alfo in bemfel=
ben, wo eö fid) alö (Sintieit manifeftirt, auc^ baö ft^erfte S3orge==
fü^l ju finben fein werbe. 2luf ber anbern <Btiti ift aber jugteid;
bie ^'irc^c ber gemcinfame Drt für a((e jene unvolifommncn unb
mit i^ren verfd;iebenen Unvol(fommenl;eiten aud; fo oft gegen mu
anber geriditetcn unb im ©treit begriffenen 23orgefü^Ie. T)aUi
liegt i()r nun ob, jucrft ftd; felbft mit bem voUfommnen Slbbilb,
ß^rijli, wit \it e«^ in i^rem scitli^en ^ewuf^tfein nod; nid;t ift,
A)ergteid)enb biefeö ju ibrem ©cbet ju machen, bap biejenigen i^rev
©lieber immer me^r ben größten Einfluß gewinnen mödjten, welche
bie jum rid)tigen Sluffinben unb Einleiten beffen, wa^ für bie
UJJetjrung unb 23efferung tt^ dUid)t^ ©ottes nöt^ig ifl, au^gebi(==
betften Organe be^ göttficöen ©eifteö finb; unb biefeö ift baö eine
» «^(. §lp. ©cfd). 16, G. 10.
Cf)rirt(. Olaiitf. II. 28
§. 146. 434
fc()Ied)t^in xiö^Hc^t jum @ekt irevtentc ^Borgefü^I fcer iHvc^e, m
njeI4)em ba^er auci) alk Stiijelneu mit bem ©anjcn 5ufammen>'
fitmmen. 2)emnäd)j} akr ^at fte au4),bie ^^id)t, baö un|tc|rc
öon bem unyoKfommnen @efammt{;eit»kn)uptfeiu bev Sinjetncn
QU^gc^cnbe 33orgefü()I juerfl, [ofern eineei fcem anbevn njiberf^vc«
^en fömite, flue5ugtctcf)en , bann akr oud; baö S3eiüup{fein bei:
llnftcl)cvl)eit biircf) bte S^evivanbhniß in^®iUt juv 23efneb{gitng
ju h'inßen. ^eibcö gefcl;tc^t fcl)on buvd) bie S3eveiniginig bev
(Stnjetncn jum öemeinfamen ©ebet, tnbem ein 3eber f(|on bur^
bie ©eftatt be$J gemeinfamen vetigiöfen i!ebenöacteö von bem me|>r
tn ber ^crf5n(icf)feit gegrünbeten ju bem, it)aö in 2lßen baffelbige
fein !ann, unb burd; ttn ^n^aU beö )'ebe<JmaTigcn Slctes^ jn bem,
it)Q6 in bcmfelkn Sitte gleid)mci§ig ergriffen ^at, ^ingeiviefcn mirb.
2)ann afcer Jvirb ibeibeö auc^ baburd) erreid;t, bap unter SSorau^^
fejung ber ©ifferenj ber ^erföntidjen a3orgefül;te unb äöünfdje
3eber ftd; für bie $(nbern ju bem ©cbet vereinige, ba^ fte burd;
bie S:^atfad;cn ber gött{id;cn SßeUregierung, fei eö nun unter
474 ber ^oxm ber (frgetntng ober unter ber ber ©anftarfeit jur 5tn*
näpcning m bie reine f^reube an @ott immer mel;r möchten ge*
Brad;t n^erben. Unb I)ierauf taffen fid; alk ©eljete ber £ir^e
5urüfffül)ren.
§. 147. Sel^rfaj. :3et)eö (Setet im Dramen ^t\u ^at
t>ie 5SerI;eifuttß (5f)rifti, t^a^ eö erhört mirt), aBcr au^ nur
ein fol^^cjj.
Expos. Siinpl. XXllI. p. 80, Oratio fideiium oinnis per solum
Christi interveiituin soli deo fuudatur ex fide et caritate. — Conf.
Belg. XXVI. |). 187. Proiiide seounduin inandatiiin Christi
patreiu coelestem per uniciiiu mediatoreni nostnim invocaimis . .
ccrto persuasi rios ea oiiinia iinpetratiiros, qiiae a patre in nomine
ipsiiis petierinius. — Catech. Ileidelb. CXVIl. p. 573. . .
huic firmo fundaiiiento innitanuir, nos a deo, quaniquaiu indignos
propter Christum tarnen certo exaiidiri.
1. 9)?aö man nun Ui bem Slu^bruff „in ^efu 5^nmen U"
435 §. 147.
tcn" > ttie^r baran benfcn, tu feinen Angelegenheiten Beten ober
meOv baran auö feinem vcinn unb ©cift beten: fo iü bocl; ki*
beö auf feine SSeife ihmi eiuanbei* ju trennen. 2)enu founteu
wir baö geifiige 2öo^t ber 9}?enfd;en anberö a(ö in feinem 8iune
förbern tvoffen, fo müßten ttjir cö aud) anbcrö als (Sr gebat^t
bakn; uub bann ludre auc^ \\id)t feine 5(ugelegcul)cit, wa^ ®ott
in foId;em ®ebet 'oorgetragen ivürbe. 3« fofern ifi a(fo atfer*
bingö jicbeö ®e6et fd)on ein ©ebet im 9]amcn 3efn/ in it)e(d)cm
— njaö cö au6) fei — in feiner 23ejie^ung auf baö 9^eic|) ®ot^
teö erbeten n?irb. 3^ '"f^^' ^^'^^ ^<^^ &tUt ein beftimmtee ift,
um befto not^UKubigcr ift au6), ba0 fein ©egenftanb gebad;t fei
in Uebereinftimmung mit ber Drbnung, nad; irelcfier ßfjrijiuö
feine i\irc^e regiert, bamit ber 23etenbe alö fo(d;er für einen a^a^*
ren unb anneljmlidKn 33ev>o((mäd;ti9tcn (ii)vi]ti getten fönne.
2)arauc folgt fd;on, ba^ nur ein fofd)eö Öebct ein ivaOreö ©e^^^s
Ut im 9^amcn O^fn fein tonne, Jvcld)em baö ganje (Selbftbe:»
njuptfein ber i^irdje ^um ©ruube liegt b. ^. hei beffen ^n^aU
i^r @efammtju|lanb berüfffid;tigct i\t. Siefeö tj^ bann gcnjip ein
^^eit t)on bem jebei^maligen ©emeingebet ber ^\ird;e, unb ba^
fotd;eö erhört anrb i^ nid;t ju besiveifeln. 2)enn ift baö Sebürf*
ni^ ri^tig aufgenommen, unb tat> leitenbe 33orgefüI)( bae ^r^
gebnijj auo bem »oUftänbigen ^eivu^tfein ber Slird;e üon i|)ren
inneren 3"ftint)en unb dufjeren 23erbäüniffen : fo trägt ba5 ©e^
bet bie »oKe SBa^r^eit in fid), ivie fic auc^ bie (Srfenntni^ ß^rijii
»on feinem geiftigen ^eibc ift, unb feine regiercnbe St^ätigfeit be*
ftimmt; mithin mu^ vermöge ber ©eivalt, bie ber So^n vom
SSater überfommen ^at, ber 3n^aU beffetbcu anä) jur (Srfülfung'
gelangen. 3ebeö anbere au^ einem unvoüfommneren 23en)u9tfein
^erüorge^enbe ©ebet, ivenng(ctd) nid;t minber bie Slngelegen^ei:«
ten Q.\)xifti betreffenb unb von bem aufrid;tigen 23eftreben in feinem
©eij^ ju banbeln auöge^enb, fie^t bod; feiner (^rfüttung nur in
bem ^aa^ entgegen, aB eö mit jenem normalen ©ebet sufam*
3ob. 16, 25. 26.
28
§. 147. 436
menfttmmt, fa eö bavf btefetbe nur tu btefem Sfflaa^ in Sfnfpru^)
nehmen. (Sin fo(d)e^ fann bn^er feine 3«^fvfi(t)t nur baburd) er^
itJerkn, ba§ es^ fic^ jenem unterivirft, unb baj^ eö nur unter
biefer 33ebingun3 erhört fein mit 2Uid) ijon biefent kbingten
©ebet, ivie e^ am Bejien genannt unirbe, enthalten mehrere ^ei*
h'ge ©4)riften ein 23eifpiel (i't;rifli >, ive((f)eö ircii es nur 3eit
unb ©tunbe betrifft, mit bem n)aö unr oben von ber öoßfomm*
nen 9?i4)tigfeit feinest a^orgefü^Is be|)au^^tet ^aben, nic^t ftreitet;
n)oran mx alfo fef)en fönnen, n)ie an^ ein folc^e^ obne ©ünbe
fein fann, inbem eö nämlicl; aU ^orrectiü ber Unftd;er^eit bic
(Ergebung f4)on in ftd; trägt, alfo nur erhört fein nn((, infofern
bas gebetene aud; 23eftanbt^cil eineö normalen ©cbetcö fein
^reföunte. 2luf biefe äßeife vereinigen fiä) mit ber unfrigen feör
Uid)t auö) tk gen)öbn!id;en vorjügfic^ baö bebingtc ®ebet berüff?
fid;tigenben Srftärungen, baf? nmnlid) im ^f^amen (i'^rifti UH,
mv nur «JoUe um C£()rifti JviUcn erhört fein, ober fofevn bas ge?
betenc in SBejug auf ben gÖttIid;en 9iat^fd;iu^ in ß^rifto ©ottc^
mUt fei.
2. ^iegegen aber irirb bie (Jinivenbung immer ancber ge^-
^ort, bap ivcnn biefe (Jrflärung bie ©ad)C tvirftic^ crfdjöpfe,
at^bann bie ganje l^e^re von ber @ebet$?erprung eigentlid; nur
eine S:äufd}ung fei. ^k ©inwenbung fejt voraus^, ba^ man tu
^entlid; glaube, burd; basJ @ebet eine (ginivirhing auf@ott au^*
üUn ju fönncn, inbem fein SSitte unb 9^at^fd;lu{j burd; baffelbc
gebeugt iverbe. 2^ic^ ftreitet gegen unfere crjlc ©runbvorauö*
fejung, ba^ ei^ fein a^er^cittnip ber SBed;feIanrfung giebt jnn'fdjen
©efd;öpf unb S^iöirfcr; .unb, eine X;{;eorie beö &tUi^, iveld;c
von einer fofd}en 5Inna^me au^^ge^t, fönnen un'r, iviemoT immer
einige eben fo gottergebene aU gläubige (i^riften fi'd; ju berfetben
befenncn, nur für einen Uebergang in baö magifd;e crtfärcn. 9)?att'
gc^)t tftbet al(erbingi5 auf 33ert;eifjungen (»brifti - juriiff: atieittj
«Dtatlb. 26, 42 fi^t.
ä)Jattb. 17, 20 uilb 2», 21. 22.
437 §. 1*7.
Jl;ci(6 it^crbcn fi'c fcfb]! \üd)t xidjiic^ \)evfiauben, t^iiU ivevbett btc
^Bebtnßuußcn, au \md)i. Hni) btc 33ev^e{9ung gcbunben ifl, nid)t
tu i^rcm ganjeu Umfang in 2lu[d;tag getvad;t. 2)enu mt foU
cinev bod; baju fommcu, au bem iva^ mau nad; beut geix^ö^u-
Iid;eu ^luöbvuff bod; nur ein füuftigeö jufaüigcö nennen fauu
nic^t ju j\vei|e!n, uh'uu er eö ntd)t tu aubevev 23ejteljung für
not^tt^eubfg 6dlt? uub umö fauu ber ß^vift alö füld)cv für uottj*
»yenbtcj {;aftcu, afö nur o^ne )veld;e^ m Söiebergekrner utd;t
Jöunte tu bem etaube bev .f^eifiguug ert;atten nierben, ober o^ue
tveW;eö baö 9ieid) ßbrijü nid;t founte ^efianb uub gortgang
Ijal^cn. 3)a6 ift at^er nur baö unt)ebiugte ©ekt, auf tüetd)eö tt)ir
auf btefe Si3etfe jurüffgcfül)vt jverbeu. SSenn ater et;riftuö ben4
©taukn 5ur 33ebiuguug mac^t, ba§ ba^ ®ekt erhört iverbe: fo
tjerfte^t er baruuter gdr utdjt einen aBgefoubevteu ©lauku
an bie evt)övung felbft, foubern beu ©tauben an t^u in bem
ganjen unb voUcu @inne beö SSorteö, mit'piu and) beu ©tauben
an bte Unüergängtid;fett uub beu atte^ anbre ftd; unterorbncnben
SSert^ be<^ von töm geftifteteu 9ieid;e6 (Botte^; unb tu btefem
©tauben ift atte^^^ier fd)ou auseiuanber gefejte mit befaßt. SBeun
mv ba^er and) j'ebe magifd^e a3orftettuug i>on ber ©ebetöcr^örung
abttjetfeu: fo tt)uu unr bod} beu 55er^ei|5ungen S^rifti feinen (5iit^
trag. Denn fo ivenig unr zugeben, basJ ii^arum ert;i)rtid; gebetet
tt)orben, gefd;ef^e beowegen aud; gegen beu urfprüugti(|)en göttti=
d)en 2ßi(fcu, ireil barum gebeten njorben: eben fo tveuig be^au^>*
ten n>iv, "i^a^ e<3 iintvbe gcfd)e^en fein, and) mnn n\d)t wäre ge^
ktet ivovbcu. ©onbern ti giebt einen 3ufammeut)aug s^infc^en
bem ©ebct unb ber (Jvfüttung, i\)etd)er barauf beruht, baf beibc
in einem unb bemfelbeu begrünbet ftub, nätntic^ i^^^ ber 2trt unb
SBeife be^ ^üd)i^ ©ottes^. X)tnn in biefem ftub beibe nur eineö,
baö ©cbet aU t^a^ an^ ber ©efammtl^citigfeit be6 götttid)cn ©ei==
fte«^ enmnffette Ci)vift(id;e 33orgefü^t, unb bie ßrfüttung afö bie
auf beufelbeu ©egenftanb bejügtid^e Steu^eruug ber regievenben
S^tigfeit et;rifti. @o angefe^en iväre bie ^rfüüung nic^t ge^-
ifommen, wenn baö ©ebet nid;t gett)efen iväre; bann iväre ncim^
§. 147, 438
IM; flud; m Ut (^ntivtfffung be^ 9?eid;eö @otte^ bcv ^unft no(^
ittcl;t ba geJtJefen auf i\)efd)cn feitev folgen tmi§. 9^tc§t okr
ifommt bte drfüttimg bcö^iatt», mil o^tUttt wovben, aU ob baö
@ebet (;{er ifotivt kti*acl;tct werben fönnte aU eine Uvfad;c für
ffrf), fonbern mil baö rtd^tige ©ekt feinen anbern ©egenjlanb
ipakn fann, ciU \va^ in ber Orbnung beß göülidjen SBo^Igefat*
Tens liegt. %\\&) nirfjt iüärc ftc gefommcn be6 göttlichen ^efc^tuf*
fc^ ivegen, and) lyenn nid;t ttJcire gektet tt^orben, aU ob eö
478 einen göttlidjen ^cfdyfnfj über einjelne^ gäbe, abgefonbert von
feinem natürtid;en 3"[«mment;rtng, fonbern Jveit ber 3"fionb auö
tt)et(|)em ^a^ (3tUt entftet;t mit jn ben 23ebingungen gehörte, un«
ter n)etd)en ber Erfolg auf eine unrffame 2lrt eintreten fonnte. —
2)iefe 2)arftel(itng ber Badjt n?enbet nun an(^ einen anbern @in^
Jvurf gegen bie ?ebre von ber @ebet^er[)örung ah, bap ft'e näm=;
lic^ geeignet fei bie ^^atigfeit ber ©laubigen ju lähmen, rt)etd;cö
vottf^cinbig au^gcfprod^n foviel ^eifu, bap jyenn man an (5r^)örung
beö ©cbctc^ glaubt, mein ba^ „i^^üt nnb axhüit'^ trennen, unb
ba6 ®d^ü gan^ an bie ©tctte ber ?(rbeit muffe fejcn fönnen. üDie«'
fergormcT, „bete fo braud;ft bu nic^t ju arbeiten", fte[;t — kvenn
bie Srf;örung beö @ebet6 geläugnct tvirb — bie anbere gegen*
über, „arbeite unb lag bir leine 3^»^ jum '^üm". 2Bir aber
muffen beibe vermerfen, inbem nad; ber obigen §(u^einanberfejung
baö rcd;tc (S^Ut nur entfielt, »yäbrenb tvir in ber auf bie ©r*
ffUfung unfere^ d)riftltd;en SBerufö gerid;teten ^^äiigfeit begriffen
ftnb. SBcnn foldjcrgej^alt j'eber a^a(;re ©ebetömoment auf einem
3^^ätigfcitömoment ru^t: fo fann ba<5 @ebet bie ^l)ätigfeit nid;t
auf(;eben, oI;ne ftc^ felbft aufju^eben; ^vogegen ba^ in einem nid;t
fo entftanbenen ©ebet auögefprodene SSorgefü(;l immer nur ein
it)i((fü^rlid;eö fein, mithin gar feine ©id)er^eit in ftd; tragen
fann, bag eö mit ber regierenben ^^ätigfeit ß^^rifti jufammeu'
fiimme. (Sben fo ivenig aber fann bie Xi)iUio,hit baö &tUt
auff;eben, bcnn eine fotd)C ^^ätigfeit fi)nnte nidjt auf ba6 dtdd)
©otte^ gcrid)tet fein, wtii ber ^^äter mit bem jufrieben fein
mit, tt)a^ er feibft errei^jen fann, unb eine fot^c genjä^rte benn
439 §. 147.
anö) feine Stc^ei'tjeif, ta§ fic unter t>em (Sinflup \M)U tev ref^tc^«
renben ^^dtißfeit (^tjrifti ftc^t.
3. 3"^c"^ ^yi^' '*i"^ ^^^^ Ü)cbet immev nur in feiner 9^i(f)*
tung auf tie ?{n3elci\en^eitcu beö Dtei^eö ©otteö üerftauteu ^a*
ben, finb »vir von bcr ':i3orauö[e5uni^ anöße^angeU; ba^ nur bic-
feö ©ebet im 'Dramen 3efu bcm ß^riften UsitürUci; fei. ^wht^
erinnert unfcr Saj felbft an ein anbereö, baö »vir aui ber alt* 479
gemeinen (Srfa^rung alU fennen. Sßenu anr nun tiefem auf ber
einen Seite leinen 5lnt^ei( jugefteljen fönnen an ber 23erl)ei^ung
(51;rifti: fo bübet bocf) baö bcbingtc @cbet im ^uimcn ^icfu info-
fern einen Uebergang ju bemfelben, baf^ ivir es nid;t vern^erfen
bürfen. 2)enn eö ift immer eine 33er6inbung menfd)lic{;cr (^mpfin*
bungen unb Biegungen mit bem ©otteebeunt^tfcin, in iveldjer
Sßerbinbung fic fid; immer (eibcnfd)aftIofer unb geiftig reiner au^'
prägen »verben aiö o^ne biefetbe. 2^a nun aber biefce ©ebet,
fei eö nun ein ©ebct ber ^])ictät ober ber SelbftUebe ber eblereit
ober ber minber gccrbneten, fein eigentpümlid) d;riftfid)eö i\\, hit
(5rl)örung aber eine befonbere 33cr^eijjung beö (Jrlöfer^ an bie
©einigen : fo anrb aui^ bicfes Gebet an ber Sßer^^cipung nur in*
fofern einen Slnt^eii Ijaben, a(ö c^ bem ©egenftanb ber S3er*
bei^ung ver^ranbt i\i, bas ^eif^t aH mx bic ©Ott vorgetragenen
2ßünfd)e jugleid) aiß 3?ebürfnivfe ber Kirdje aufPcKen fönnen.
S)em f^efjen nun bie ©ebete au>3 ^Hctät am näd)fien. 2)enn j/i
^i>f;er tvir einen (^injelnen freuen, um befto (eid;ter fönnen ivtr
»erleitet tverben ju glauben, es fei dn bcftimmter S5er(ufl für^
bas dl(id) ©otteö, tvenn er feinem äßirfungöfrcife entrijfen ober
in bemfefben gebemmt nulrbe. 5^ei uä^erer 23etrad)tung aber
ttJerben »vir un^ immer fagen muffen, bap au§er Q^xi\\o hin
(Jinjeiner im 9?eid)c ©ottc^ unentbef;r(id; ift. ?tod) iveiter ah aber
ftc^en aKerbingsj alie Söünfdje, bie fid; auf unfer ober aud) 2ln*
berer äu^'er(id;es äßo^iergef;en be^ieljen; and) tän\d)ü\ \X)iv uns fjier^
über fc^on »veniger. ^nU^ fo fange ivir nod; nid;t ju ber reinen
atfe 2Bünfd;e auafd;(ie§enbcn (Ergebung gefommen ftnb: fo ifi cö
§. nr. 440
un^ öU(^ aU G>f>rtfiert natürltd) unb I;ei(fam, btefe 2öün|(f)e mit
tcm ©otte^beiDuptfetn ju öerHnben >. Ji^eilfam akr mx'o cö
unö ttur, fofern eben buvd) t»aö ^ett)u§tfetn, ba^^ wiv biefe
48o2Bünfd)e ntrfjt im !)?amen 3efu ®ott vortragen fcniten, mx jur
reinen ^rgebnng geförbevt it^erbcn. ^a ivenn bie6 ni(^t gefd)ie^t:
fo mü§te fid) gki(t)[am ivä^renb ber D^ebe baö ©etet in tin @e*
I6ct um ^rgetung ijcnt^anbetn , unb bieö rt^äve bann eine^ im
9?amett 3efn. 2Sie aUv jebes folc^e ®ekt nur ein ^^eil ber
einzelnen ©eclenpflege i^, [o bleibt eö and) am rid)tigften in bem
^^reife beö einjelnen unb I;äu^Iic^en Sekns, ivo e^ [einen natiir:*
Kid;en Ort ^at. SBogegen bie öffentlid^en gemeinfamen ®ekte
ber (^^rifien immer ben reinen 3:'i)^ni6 bes @ekt^ im 'Dramen
3efu barfteöen foKen o^ne ©egenftänbe cin5umif(f)en, bereu 3«'
fammenl;ang mit ber fortfd)reitenben (^ntmifffung be^ dldd)i^
(SJütte^ nid)t einteudjtet; eö mü^te benn fein, bap e^ "i^ie öffent-
lid;e ©eelfcrgc erforbevte, gcmeinfame von einem itjettlidjen 3n?
teveffe auege^enbe 2Bünfd)e burc() bas öffentlid;e @ekt in bas
(Sebet um (Srgehmg umjulenfen. j^iernad) ftnb aUe öffent{id;en
d;riftnd;en Fürbitten einjurid)ten, n;ic benn and) bie 2lnit>ei[ungen
baju in ber (5d;rift ^ nur im 3"ffl>^^'"fiil)^ii3 wit ber unö ^ier
jum @runbe (iegenben SBerI;ei§ung (I^rij^i ju erfiären finb.
3 11^ c i t c .^ ä ( f t e.
X^n^ a^dübclbarc, mae ber Eirene ^lu
fommt ijcrmogc ibvt^ Jnfamnunfein^
mit bei* ^c(t.
§. 148. ^atur^, ba^ bie tird;c |td; mt^ ber 2öc(t
nid;t bitben fann, o|)ne ba^ aud; bie Seit einen (5influ^
' 1 ^etri 5, 7. m. äHatt^. 0, 31. 32.
- 1 $ini. 2, 1 - 4. spbif. 4, 6.
441 §. 148.
auf t)ic 5?ivc{;c mi^ü6t, k(^rimbet fi'd; für btc .^trc^c feltfl^^i
tei- ©egeufa', ^t\)i[c{)cn tci* fidjtl^avcn unb unfic^t'
I)arcn ^ird^c
1. SBenn ^cb^^v tu bcr 2Öett, tei* \jon bem ©eift beö (5f;vtJ
j}cntf)iimö ergriffen unvb, ii)\n aiid; ßkid; fo angehörte, bay iii
i^m fein 5)?oment anberö beftimmt iDÜrbe, alö buvd; feine (am-
pfäng(id)feit für bie (5inirirfun,qen biefeö @eifie$5, nnb nid)tö in
feinem früheren l*ckn begriinbeteö me^r »orfdme: fo fönnte bie
3SeIt j^unr nekn bcr Siu'd)t fortkfte^en, intern fte fid; bem it^ei-
tcren Ginbrini^en bcvfelkn Jinbcrfcjtc, nnb ^k fiMinte taburd;
öuc^ bie ^r^ätißfcit ter Äilird;c mobiftciven unb in fid) jurüfftver^
fen; aber bie ^ivö)t, n?ie fie jcbe^mat kjlänbe, iväre bod; ganj
nnvermengt mit ber SSelt, nnb teibeö anncn öänjtid) getrennte
unb au^er einanber kftnbiid;e @emeinfd)aften. Tarn aber i|t bie
äöiebevgeburt feine ^(öj(id)e 3Serwanb(ung, fonbern tiienn and; fd)cn
ha^ äßol;(ge[aUen am gött{ic[)en )S^iikn baö eigent(id;e ;)d; bcs
"3??cnfd)en getvorben ift ', MeiH bcd) in a(fem einzelnen nod) eine
bem @eif> n)iberfirel'enbc ST^citigfeit beö 5-(ci)'d)eo juvüff; mithin
ift and; in bcnen, jye(d;e jnfammengenommen bie ^ird;e au>5*
madjen, immer nod; üwaü> ber Sßelt ange[)örigc«J -. SUfo finb
^ird;e nnb ä'öett nid;t raumiid; unb äu|jer(id; getrennt; [onbern
auf jebem ^nnft bcö crfd;einenben mcn[d;(id;en Scbene, wo and;
fd;cn Äird;e ijl, \m[ &ianH unb ®emeinjd;aft bee ©(aubenö ba
ift, eben ba ift aud; nod; äi3e(t, \mi nod) ©ünbe unb ©emein-
[d;aft mit ber affgcmcincn Sünb^aftigfcit ba ift. 3eber ftd;tbarc
X^di ber Äirci^c ift alfo genauer betrad)tet ein Ojemifd; yon
Äir4)e unb Söeit; unb nur tvenn im ba^ von bem götthd;en @eift
in ben 9)?enfc^en gett)irfte ifofiren unb fo jufammenfteUen fonn- ,^
ten, Ratten tvir bie ^ird;e rein. ^m\ finb bicfe S^Girfungcn nid;t'i82
nur fo geivip »or^anben, a(ö ber ^eilige &ti]t nur in biefcr mvU
' mm. 7, 17. 20. — 1 ;Scl;. 1, 8 — 10.
* ä^gl. §. 126, 1.
§. U8. M2
famen 33eretnii]un3 mit bei' meuf(t;ltd;cn '^atiix gccjekn i\i, fon*
tcrit ftc conftituivcn and) ein sufammenge^örigc^J itnb jufammen*
itJtrfenbeö ©anje; aber fte finb nid)t abßeforbevt bavjuftetfen,
fonbevii nur iinftc(;tbar ftnb fte innerliaft) itnci ©emengeö aU
bn^ tu bemfetkn gegen bie SÖelt »rirffanic unb eö oon bev 2Bett
fd;etbenbe entsaften. 2)ie nnficljtbave .^\ivc(}c ift alfo tiU ©efammt*
Ijett nller SBivfungen beö ®ei[lcß in i[)vem 3"f^ii^'^^cnT;ang; bie*
felben ahcv in il;rem ßnf^i^'i^cnbang mit ben in feinem einjeinen
von bem gött(id;en (Bä{i cvgvijfencn l*eben feplenben ^adjJüir«
fangen auö bem ©efammtlet^en ber alfgemeinen Sünb^aftigfeit
conftitniren bie fid;tlmve i"livd)e.
2. ©eivö^nlid; vevf^el)t man unter ber unjic^tt^nren .^virc^e g
bie @cfammtf;eit ber Söiebcrgc^ornen unb im ©tanbe ber ^eilt*
gung ivirfUcß kgriffenen, unter ber ftd^ttaren fiird)c akr
aupcr bicfen nud; nod) a((e biclenigen, m\d)t baö Cfyangelium
ge^i)rt ^a(^en, alfo berufen finb, unb fid; dugerlid; juv ^ird)e &e*
fennen, ober \vk ttnr eö (iekr auiöbriiffen tvürben, mid)t ben
äußeren 5^reiö ber Äird)c Hfbcn, inbem fic auö ber ©efammt^eit
bev Söiebergeh^renen vermittelft einest äu^erlid) kgriinbeten 33ers
^äftniffeö t>orbercitenbe ©nabentuirfungen em^^^fangen \ BoU
nun aber bieö nufierlid) begrünbete SSer^äftni^ biefeö fein, ba^
fie bie !j:aufe crt^atten ^alcn unb ftd) (E^rifien nennen: fo fotfte
z^ nad; ber urf^rüngli^^en ?lb|td;t (Sf)riftt eine fold)e fid)tbare
Siivd)t gar nic^^t geben, inbem nur bic/enigen getauft iverben foff^
tcn, ivelc|e iöupe getrau ^atkn unb mit ber 2:aufe jugleid; bie
23ergebung ber ©iinben unb bie 5)citt(;eifung beö ©eifie^ ju em«
^fangen reif ivaren. ^ind) bie 23erufcnen alfo fotften fo fange
au^er ber ^ixd)t bleiben, hi^ bie ©emeine unb fie felbft inber
483 Ueberjeugung übeveinftimmten, ba§ eine ^'ebensjgemeinfdjaft 5«?!*
fc^en (^^riflo unb ibnen i^^fu^t, unb in jenem duneren Äreifc
fofften nid)t ^OJitgfieber ber Äird)e fein, fonbern nur 5lfpiranten
an bie Äird)e. Söottte man nun fagen, ba^ biefe urf^riingfic^e
' asgt. §. 113, 2.
1
§. 148.
eitirtc^tuni^ nun mä)t nur fett fcer Äinbcrtaufc, fonbcrn nocfj
mit me^r feit bev (S^riftiantfirung bei* 235Ifer tm gvcfcn, unb feit
bcr Hir^erlidjcn $^ei?orvccI)tung beö (5f;riftentt)itmö ntd;t jurüffgc*
rufen iverbcn fönne, unb alfo alö gkid)fant burd; ßljriftum fcl^j^
abgeänbert ju betradjten fei: fo njüvbe boc^ babur^) ni^Jt angc«
meffcner tverben, bie @emcinfd)aft ber 3I>ieberge(>ovncn eine un=»
fi4)tbare ju nennen, ^cnn it^enn and; bev ^Oioment bev Söieber^
gehirt nic^t tcflimmt »»erben fann, ya $Bic(e auä) über SSicIe un*
gett^i^ [ein fönnen, ob bicfe ftd) in bem ©tanbc ber ^eih'gung
kftnben: fo tonnte bo^ biefe Ungeivi^^eit ükr ©nige nid)t baö
©anje unftd;tbar mad)cn, fonbern grabe bic 0emeinfd;aft bcrer,
bie Jvcil am fefteften im ©taube ber J^eilignng, ciud) am fräftig--
flen ber 'iBtU entgegentreten, mü^te in biefem Sinn bie ftd)t^
tarjie fein '. Söas fcnac^ bem gewc^nU'd)en ©prad)ge(n-aud; qc:>
mä^ bie unftd)tKire iiird^e ^d^t, tawn \\t baö mcifte nid)t un*
jtc^tbav, unb ivaö 'i>k fid)tbare, bat^on ifl baö meifte nid;t ^ird)e.
2Bogegen, Jvte ivir bcn ©egenfaj gefapt ^aben, befagt er ü\va^
iva^res unb notbivcnbigeö. X^enn a^enn eö and) gelänge, a((c
nid;t SSiebevgetorncn au^er^alb ber iiird)c ju Ratten: fo Jväre
bie ©efammt^eit ber Söiebcrgebornen bod; nur bie ft'd)tbare tird^e
in unferm ©inn, aber wül fid)tbar, barum aud; nic^t rein üon
frember ^eimifdjung. 2)ie reine Stird)e aber fann überaH nic^t
ftcbtbar gemad)t werben; aber cö ift notbivenbig fie alo baö w
gcnt^ümtid) unrffame in j'ener aud) abgefonbert ju betrachten.
2}ie in ben ?el;rf^ütfcn ber erften ^ätfte be^anbelten ^nftitutionen
ftnb nun bie v^or^üg(id;ften £;rgane ber unftd)tbaren i\ivd)t unt)484
repräfentiren am nieifien bie i^räftc berfelben in ber fid)tbaren.
J^ier nun »verben biejenigcn aUgemeinen 3nftiinbc ber fid)tbaren
Äir(^e befradjtet, tvetd)C als bie fid; immer erneuernben ^^otgen
von bem g)titgcfejtfein ber ^Belt in berfelben am meiften ben
©egenfa^ janfc^en ber ftditbaren 5lird>c unb ber unfid;tbarcn jum
S3eiV)uptfein bringen.
» SKattb. 5, 14,
§. 149. ©cv (ye(^enfa^ ,^n)tfd;ert bcr fid;t6arcu unb un*
ftcl)tBarett ^ivcf;e lä^t |td) in bcn treiben (gä^ett ,^ufaitinien^
faffeit, taf bie erjlc eine ßet!)eiltc ijl, bte anbere akr ungc-
tjeitt eine, unt» t»a^ tie erjlc immer t>em 3n'tl;um iintcrtvov^
fcn tjl^, tie antrc nkr unhitc^nd;.
1. äöir t^ürfcn niii* auf baö .ytviiffge^^en, mae mx über
ten IDrt itub bie ?(vt ber ^^{ttt^cihtng bei' unfüublid)cn ^o((fom-
mcn^eit Cl^rifti gefagt ^aben ', um k[;aupten ju föniien, ba^
baö innerfte tn febem »ral)v^aft aBiebevgeborncn nid;tö anbereö
fei a(ö bie gan^^e äBa^r(;eit bcv C£T(öfung; auf biefeö ©ebiet aber
bcfrfjränft fid; and) ganj af(ein bie Untviiß{id;feit, m\d)t \v>\x ber
unft(l)tbarcu i\ivö)t jiifrijreikn. ßii^^'^ri^ft fl^ft» t'«ö 5?cn^ujjtfein
v>cn ber ^inbfd)aft ©otteö in ber l'cknögemeiuf(l;aft mit ß^rifto,
irefd;eö 3f^cr für 3(((e tjat unb 51((e für 3e^t'n, itJoju nun ive^^
fcntH* geljört bae 23eiru|jtfein einer in i^nen unb für jTe v>or=:
Ijanbenen Leitung in a((e ^al;rl;eit -. %ikin bie $öereinjelung je*
ne^ innerften 23en?uf5tfeinö in beftimmten SBorfleKungen ^at md)
fdion nid;t mc^r biefclbigc 'cclk äöat;rkit; benn bie ^Borfleliun^
gen bei3 (ginjcfnen finb baö (Srjeugnifj fcineö frü^ren ^eben^ unb
ciuö feinem früheren ©inn unb 3"*fi*fp k^'^''"^ß^t)i(bet, Jveöljalb
benn bie 2ßiebergeburt nid;t eine !p{ö5tid)e llnnvanblung ber gc=:
485fammten S3egriffebi(bungßjveife fein fann. 2)al;er r>erfä(fd;t fid)
metjr ober iveniger ber äußere Huebruff biefer inneren 2öat;r^eit,
unb nur at(nui(;!ig fejt fidj ber ©eift in ben 23eft5 biefeö Crga*
niömuö. 2)aö gteid)e gut ijon ber 9^id;tung, iveld;e ba^J ?eben
(s^rijli in unö bem 2öi((en giebt; fie ift bie reine 9iid;tung (i\)xi{ii
felbft gegen 'cit 8ünbe unb auf bie 23evbreitung feinet Sebenö.
^^lUein fo tt)ie biefe fid; ju einzelnen «f^anblungen auöprägt, fo
tritt ni^t nur bie Sluffapng eineß beftimmten ^er|)ä(tnii|ye6 ba=
jivifdien, fonbern and) ber bie ^"^anblung vorbifbenbe 3^veffbe:=
griff; beibe aber finb burc^ bie in ber ^cit, ^a ber SSiUe fic^
' 5B3I. §. 88. 3. 2 30^. IG, 13.
445 §. U9.
im 2)tenfi bev ©innlic()feit kfanb, gcbtlbcten a5ovfte((ungen k?
bingt, unb njcrbeii mitOin m'c^t me^ir bte ö^cid; veinc 3)arfleUitnß
jeneö inneren 5lntiiebe^ fein. 80 fd)eibet ftd) bemna^, n>enn
tt)ir ijün ba auscjctjn jvo baö neue Vckn ficf; cinfnii^^ft, fe^r balb
baö veinc unb baö unreine, unb ju^ar ßrabe une ba^ ficljtkre
unb ba^ unft4)ttare, benn \va^ in baö er[d)einenbe 23en)u^tfein
überget;t, ift fd)on md)t me^r baö reine. 23eibe^ aBer gel;ört
ber ©emeinft^aft; benn 'ca^ fid) nn einem bie ^rlöfung realifirt,
unb bap er ber @emeinfct)aft ber ©(viuh'gen anzugehören anfangt,
ift nur baffelte. ^enn »venu jiemanb fagen JvoHte, er gek jumr
ben Itnterfcfjieb 5ivifrf)en bem reinen unb getrüHcn ju aB bcn
jn?ifct)m bem fid)tkren unb unftcl)ttmren, aber tci^ lejte fei
feine ©emeinf^iaft, fonbern baö fdUed)tl;in innere fei aU folq)e0
au^ fd)Ied)t^in ifolirt, tveii nur vermittelft ber 2leu{jerung eine
@emeinfd)aft möglich fei, biefe akr fei fd)on inö^ji mc^r ba$^ reine
unb n3al;re: fo ift bieö atlerbingö infofern jujugckn, a(ö nid;t
bie unftd)tkre Siixd)t eine ©emeinfduift ift vottfommen abgefon^
bert »on ber ftdjtBaren unb für ftd; allein. :Sieö ifl aber auc^
ni^i ber galt l^d ber geiröf;nlid)en @ckaud)öJt)eife biefer Slu^-
brüffe, fonbern ^ier \m bort ift ^k unffd)tbare 5iird;e alö &)C^
meinfc^aft — m\d)cv 33egriff nur ükr(;au^t ftärfer Ijeraustritt
in unferer SUtffapng biefer ©egenftänbe — i^ermittett bure^ bie
fid)tbarc. Unterfc^eiben ivirb aber geit-if} 3cber beit>c^ in feiner 48g
tägtid;en (Srfa^rung, ivic ivir in bem einen '^ali burd; baö man*
nigfaüig getrübte ber einjetnen Sleuf^erungen tjinburd; unb i?on
biefem abfe^enb, unb auf biefelbe SSeife and) yon bem 5lnberen.
burdjgefe^en, unö in eine gegenfcitig fiärfenbe unb unterftüjenbe
SSerbinbung j;eber mit ben innerften eintrieben bcö Slnberen fejen,
unb fo einen S'Joment ber unftd;tbaren ftird;e eonftituiren, unb
toieberum in bem anbern %aU eine @emeinfd)aft ber einjelnen
.^anbiungen unb Sleuf^erungen felbft eingeben, um mit ben »er*
manbteftcn einen gemeinfamen Diaum g(eid;mä9ig au^jufütten unb
frembartige^ auö bemfelben abju^aftcn, unb fo einen ^loment
ber jid;tbaren Äir(l)e conftitiiiven. — ^a^ wix untep bie Un-
§. U9. 446
tvitgtidjfeit bev unftc^tbaven ^lixäjt aud) bie 9^ein^ett unb unter
bte Srvt^umsfäbigfeit bei* fte^tbaveu aud) bte ©iinbe mit einred^^^
neu, bcbnrf feiner ß:ri)rterung, ba eö üermittelt if^ t^eils babuvd;,
ba§ bcn einjelnen «^^an^^nnj^cn ^wdÜK^xi^t jum ©runbe lie-
gen, bie i^ncn baö 9?taa^ kftimmen unb bie felbfi bcr Un\Jol{^
fommcn{;eit ber SöorfteUungcn untevfiegen, t^eilö baburd;, ba9 bie
Sntivifftung ber religiöfen SSorfteüungcn eknfatt^ auf SBiUen^^
t^ätigfeiten kru^t, tt^etcfte an ber Unreinheit ber einjetnen ©elbft*
kfiimmungen leiben.
2. .^iermit ^ängt nun genau jufammen, ba^ aud; bie un*
fic^tBare ^irc^e ivefent(id) überatt Sine ij}, bie fid;tl^are hingegen
immer im 2luC^einanberge^en unb \iä) trennen begriffen. 25enn
ba baö innerfte 33ewu^tfein unb bie innerften SIntriek nid)t^
anberö finb a!e bie ©egcntvart unb bie letenbigcn 9?egungen beö
©eiflcö fclbft: fo ift bie @emeinfd;aft bcrfetben nid;tö anberö atö
baö @idife((>fterfennen beö ©eijle?, unb biefe mug fid) atfo fo
Wiit erftreffen a(ö bcr @ci|^ bcrfeibige ift, baö öeijjt über bie
ganje (I^riften^eit. 2)a fte ober nur eine unftdjtbare ifi, fo fei;tt
t^r aßcö n^aö i^r eine beftimmte ^orm geben fönnte, unb jie iji
überall unb immer nur baö unmittelbare 33er|)ältnif^ alier begei*
«rj^eten, bie ivie fte fid) treffen in i^rem innerften ©inn jugleic^
cilk i^reö Qkid)m in biefetbe ®emeinfd;aft einfd;(ie§en, boö ^ei^t
eö ift baö gemeinfame (Streben SUier überaK burc^ baö 5leu^ere
^inburd) benfetben ©eift ju erfennen unb an fid; ju jie^en. 2)ie
einzelnen 2leuf?erungen aber, 53orfieüungen fon?oi aU ^anbtungen,
n^ie jte a(ö Leiter baö ^»ermittelnbe jener (Jinen ®emeinfd)aft
ftnb, fo jtnb fte m unb für jtd; in ber ft4)tbaren ©emeinfc^aft
baö fd;eibcnbe », nid;t nur fofern bie i?on überiin'egenb beftimmcn?
ben fünften auöge'penbc Slnjiebung^fraft irgenbitjo mä) pbt)ft'*
fd)en ©cfejen i^re ©renje ftnbet unb ber 3"f<^ittJi^cnt;ang ahxci^t,
fonbcrn »orjüglii^ au^ fofern baö binbenbc Söenvanbtf^aft^be*
ijo,
447 §. iw.
Wuftfein, ixn'c cö mit ben in unfevm.6inn ftnnli^tcn Diffcveitjen
beö inenfcljitdjen ©einö jufammentjängt, fid; [clbftUcMß, mithin
au4) trcnncnb unt) kfdjväufcub , gcftaUct. — Unb hkv ersieh
ft(f> öufö neue, \\>ai ttix nn einem antern Dvt önbcrö nad)öetvie--
fcn paben, bap bic divifttid)c @emeinfcl;aft alö (gine ftd; unmögtid;
fann felbf^ k[d;ränfen, b. ^. einen »yivffamen 2Bi((en Ijakn, an-
bere fromme ©cmcinfdjaften neben fid) ju laffen. X^cnn alsbann
inüpte enttveber bie 2lnjiel;unßsfvaft (^(jvifti atn-eipcn, unb [o [eine
2eBeni?gemeinfd)aft jtd; burd; eine bef^immte ^Vripljerie karänsen,
unb bann iücive er nid;t für baö gan^e ?0?enfd;enge[d)tec^t begei^
jlert unb begabt gen^efen; ober ta^ von i^m auöge^enbe 33eftre*
Itn müpte fid; in ber (5)emeinfd;aft ber ©laubigen eigenliebig
Bcgrcnjen, um SInbere neben fid; ja {;v-iben, ivelc^e nid;t berfetben
SSorjüge t^eil^aftig jvüiben, unb bann mx^ bicfe ^kU nid;t
biefelbe mit ber ?iebe (2ftvifti.
^: 3. ©ö tä§t fic^ aber aud; iei^t geigen, bap in biefcn ©äjen
bic ganje 2)iferenj jivifc^en ber fic^tbaren unb ber unfid)tbaren
^ird;e ausJgebrüfft i^. :Denn tüenn anr Ui bem Seben (E^xi^i
in unö über ber SBirffamfeit beö ©eifteö in unö beginnen: \i>m
ge^t beibeö nur ouf biefc^ jtt)iefa(^e au^, oHeö menfd;Ii^e in bem
©injcinen biefem göttlid}en anzueignen unb bann mit bem ange*
eigneten in ber ©emeinfamfeit beö geiftigen Scbenö iüirffam ju
fein. 2iÖenn alfo baö, Jvacs in bem <5injclnen nod; SSelt i|^, in
biefer SSirffamfeit ftörenb mitanrft: fo mu9 baburd; eine i)on
biefen ^^ätigfeiten gehemmt unb abgeteuft »verben, unb iwax.
]tt>erben »vir überall aud; ba6, tva^ bem ©d;eine nad) nur ^Zega:»
tion, Unterlaffung ift, auf dn )v5irf(id;e^, eine ^^at, jurüfffü^ren
fönnen. 5^un ift jebeö äißirfen in ber ©emeinfd;aft ein Sptx'oox»
bringen berfetben, njeil jte nur burc^ auf fie bejüg(id;e ^antilnn^
%tn fortb.ef^e^en fann, waä miti)in biefc ^Ocitigfeit ^öxt, muj}
eben fo eine 3:rennung ber ®cmeinfd;aft in fid) fd;Iiepen. Sben
fo wenn ber @eiji in 3cbem ein gu^rer in alle SSa^r^eit i|l, fo
tnuf atle^, ivaö in bem ©njefnen in biefer 33e5iei)ung fiörenb
§. 149. 448
tinmxtt, dmx fo eine 5lBiveid;inig in bic Uuiüa^v^eit fein. Unb
ta^ unfei* ©aj ^ter bie Slhveidjung be^ SßiUen^ tn btc (Si'mbe
intt untev bev ltmva^r|)eit tegrcift, ve(i)tfevttgt ft'd; barauö, ba§
iDtv, tubem wn öon bev ^\ixd)t rcbcn, aurf) bie JP^anbiungen ber
^inselnen niiv fo Betrac{)teu unc ft'e i\i bev @emeinfd)a[t [tnb,
unb in biefev flöven ft'e nuv [o, ivie fie jugteid; am^vgenommen
ivevbcn unb einen Vorgang bi(ben, unb ba^ ge[cf){e|)t nur fofern
fie aU 9)favtmen aufgenommen [tnb, u^etd;e bocl; bem ©vunbau^*
bvuff be^ neuen Cekns anbev[pred)en obev aU fal[4)e «Subfum*
tionen untev ricf)tige ^avimcn geltenb gemacl)t ivevben, in ktben
gälten alfo, fofcvn fie ft'd; auf ^i'i'tpnm jurüfffü^ven (äffen, äöo*
gegen bie vcveinjette ©iinbc, bev nic^t einmal ein 3tüeffkgviff
jum ©runbc liegt, in bev ©cmeinfdjaft fpuvioö vevfd)ixnnbct.
SRid)t nur o'6er gicBt eö leine anbeve unfev 23evl>ä(tnip in ber
Stir4)ß ftövenbe (5inn?ivfung belJen, ivaö in un^ noc^ ^tlt i%
aU bie, ive!d;e ben ©eift ktvükn, ben juv 2ÖaI;vl;eit fiit)venben
aU ^sxxt^^m, unb alö Spaltung ben binbenben unb einigenben;
489fonbevn kibeö ^^ingt f^n^) f^ genau jufammen, bap eines nur
an bem anbcvn evfannt iyevben fann. 2){and)eö fann otö eine
©tövung bev ©emcinfdjaft ev[d)einen, i]i akr feine, »venu e^
nid)t and) eine ?lbtt)eidjung von bev 2Ba^vl;eit ift; unb fo and;
ift nic^t^, voa^ iin ^wt^um ober eine @ünbe ju fein fd;eint,
eine fotd)e, n?enn eö nid;t jugleidj aud; bie @emeinfd;aft j^övt.
(5rftc<3 «e(;vftttff.
^^on bev 9)?e|)vl;c{t t>ev fid)tbavcn ^ivd)Q. in 33c,^U3
auf iTie (Jin^eit t»cv unficf)tBaren.
§. 150. @o oft ftd) itt t)er d)vift(id;en ^ird;e 3:ren*
nungeit tt)ivHid; l^evyovthin, fann amh taö ^ejlvekn ta^
getrennte ju ijereinigen niemals festen.
■^'^'1; äöentt nun a((e^ iva^ SSeU ift in ben (ginjelnen an unb
449 §. 150.
für jTc^ ein bie @emciu[d)aft ftörcnbeö (£(cment ift, fo finb in tcv
fi4)tbavcn ^ircf)e immev unb ükvaU Äcime »on ©pattungen »ev^
h-eitet, ([H\: j'ebcv für ftc^ ijl mir ein unenbti4> ffeine^; uni) fe
nacl;bcm t>iefe (StemeiUe fic^ me^r »ereinjeln ober fict; jufammen^
füllen unb WU\\m Hlbcn, ivirb in ber iUvdje im tcjten mebr
ober Jvcniger Spaltung l;er»ortrcten , im erften nur x>oriit)erge*
t;enbe ©törung in ben engeren Greifen erfofgcn. X>a^ \)on 5(n*
fang an am fräftigfien ,^ufammentreten akr bann auc^ am ftäxU
ften gegeneinanber nnrfen bie (Elemente, ireld;e i^ren ©runb
^tten in ben früheren religiöfen 3«rt*i«ben ber erften (S^riften aB
3ubcn nnb ^"^eiben, leuchtet ein. 5)a(;er ivar fci)on in bem ^ät-
räum beö Urc^riftenttjumö, n)e(d)cö man fonft wo\ geneigt fein
müßte aU eine 2luönat;me von jenem aUgemeinen 3crfa((entvoI(en
ber ficl)tbaren ^irc^e anjufe^en, bie Einlage ju einer STreitnwng -joo
jwifd)en 3uben4)ri|ien unb i?eibenci;rtilen fo ivcit au^gebitbet, ba^'
nur bie bamaB in urfprüngiid)er Stärfe gegenJvirfenbe iiraft be^
gemeinfd)aftbi(benben principe ben tDirfiic^en 2(uetirucl; berfelben
I gurüff^aüen fonnte. (So ift atcr aiid) haxau^ tiat, ba^ je me^r
' ber binbenbe @eift bie 9)?affe burdjbringt unb mitbin bie n^eUfi?
c{)en ßlemente in berfetOen auscinanbertreibt, bcfto mebr biefe m
fpaltcnber ©eivalt vertieren muffen. :Daber biefe ©cnmit nie nne=^
bev einjeinen 2)ifferen5en in ber (Snt«)iff(ung ber ?et;re fo ftarf
cingert)0^nt ^at wit in bem B^italtcr ber J^ärefien unb ber aUge*
meinen ivird)enyerfamm(ungen; auf ber anbern Qtik aber bie
I 9Jeigung ju ©paltungen fid; immer in bem dMai^ n)ir!fam jeigt,
j als 5IbJüeid;ungen, bie fonft faft unbemerft |td; von felbft Jvieber ,
' aufiüfen tvürben, burc^ irgenb ein fe(bftfüd;tige9 ^ej^reben befe*
; ftigt iverben.
., , 2. Sofern aber auc^ in bem Buftanbe ber Spaltung jeber
Z^til ber fic^tbaren Äird^e bod) ncd; ün ^^ei( ber unfi4)tbaren
ijt, inbem 23efenmni§ ju (i^rifto unb alfo and) SBirffamfeit beö
©eifte^ borin ijl: fo wirb aud) ber eintrieb, an^ \veid)im bie
Trennung hervorging, atimä^tig gef4)iväd;t tucrben; unb tvo biefe
§. 150. 450
»evf^tebencn ^^effc ter ^ird;c etnanber krü^ven, itivb a\iä) ta$
in i^nen fettn'gc gemeinfdiaftbiltienbe ^vinci)) feine X\)äiiQUit ge*
gen btefe Trennung rieten unb ein 23e{lre'6en jur 2Bieberx)ercint*
gung entfielen, tt)etd)eö natürlich in bei' erfdjctnenben ^ix6)t ben#
felben 2öed;feln unb ©t^ivanfungen unterworfen ifl mt baö cnt-
gcgengefcjte. 3« ivenn e^ ftd; an6) gar nirf)t gefcl)tc|ttt4) Be?
mcrfbar ma({)t, fo regt eö ft^ bod; geirip jerfireut in ben ©in*
seinen; unb biefe SSorauefejung ift fo not^wenbtg ale ber ©lauBe
r{d;tig tft, ba§ bcv ^eiltgc ©eift iveber je fann an^ irgenb einem
S:^ei(e ber ^\xä)t ganj öerfd)tt)unben ober v>erbrängt fein, noc^
jemafö etneö feiner irefent(id;en ©efc^äfte t)ernad;täpigen fann. —
491 Slttein bte unfmtgbare (5:rfa^rung, ba§ eö au§er biefen ai\d) ^äuftg
SBereinigungöüerfuc^e gtebt, tvetc^e ntd;t in bem ©eij^ ber tirc^c
il;ren Urfprung ^akn fönnen, unb beren ©eltngen alfo auc^
m6)t atö ein ©cannn angefef)en mxttn fann, erinnert barat^
ba§ eö au(^ Strennungen geBen fann, bie nicJ^t in bem waö
SSelt ijl in ber Äird)e i^ren ©runb ^akn, mithin tejttid; bü(^
ju ben SSirfungen beö Seifigen ©eij^eö ju jäf^fen fein töerbcn,
fo bag bie SBa^r^eit unferer geftfejung nur eine untergeorbnetc
in fein unb näherer 23eflinimung ju kbürfen fc^eint. Slttein fo
tt)ie jene ^Bereinigungen nur fc^einBar fein fönnen, unb baö »er*
tiniQtz geiüi^ auf eine anbere Seife »on bem ©anjen ju trennen
firekn: fo fann and;, iva^ nur in ber großen ©cmeinfc^aft unb
i^x unkfdjabet eine engere 25erbinbung ju fliften f^rebt, ober wa^
nur ein 3urüfftreten in bie x)er(affene ®emeinfd)aft mit ben frü*
^eren ®eftattungen ber ^ird)e iji, jivar a\^ Trennung crfct)einen,
ifl akr feine. 2)emna^ gilt atigemein, ba§ ber ©eift binbet,
unb ba^, \va^ iöfet, immer eine fleifc|)tid;e ©efinnung fein mup;
bie Slnivcnbung aber fann fd)Unerig fein, unb tvenn mehrere
»on einanbcr getrennte @emeinfd;aften in ber ß^rif^en^eit netcn
einanber Befielen, fällt ber ^ritif bie Slufgak an^tim, ju U*
ftimmen auf »veld^er ^titt baö löfenbe ^rincip feinen @is ^ai, unb
»on tt)eld)er alfo bie Trennung ausgegangen ifl; eine grage, bie
oft mä)t leichter ju entfc^eiben fein ivirb, al^ bie ml^u »on
451 §. 151.
bciben 2;bci(cn in einem iUie^e eigentlich bev an^veifentc qc*
wefen [ci.
§. 151. (Jrftcv ^efirfav ^ic 3än^(td;e 5luf^eSung
tev @cmeinfc{;aft ^ivifc^cn i>evfd)ie^euen X^eilen tcr fic^tBa*
reu ^irc^c ift undnifüid).
1. 9Baö in bev (Jinteitnng von tev ®emcinfcl;aft bev ^römmtg^ ^
feit üt'evpaupt i^efaßt iji ', baci fonn ivcgen ifjreiMveitcn 58cvheitnng <»
über eine fo gvof^'e 9?ienge v>cn 35ö{fer|^ämmcn unb Spracf)getiCi
ten (iu6) t»on bev ß^viften^eit gefaxt werben, bap nämlid; ein %kiäy
mäßiger 3nf«inmen^ang unter ben ©Hebern berfelben ni^t niögtic^
i^f m6)t nur ivcgen ungleicher innerer 33eramnbtfcf;aft unb äufjerer
©erüljrung fonbern aucl; ivcgcn ungteidjer 23ertbei(ung bec ®e*
meingeiftei?. (5ö ifi nun natürtid?, baf? bie erfte Ungteicf)mäjjigfeit
fic!^ an ber Leitung ber ©pradje, [o tvic ber ©efvimmtbeit ber ge*
fetligen SSerbäftnifTe firirt, unb ba^ bie (Il)riften, Jvetcije einerlei
8praci)e reben unb ju bemfelben 3SoIf geljören, eine kfonbere
^irc{)engemeinfcl;aft tnfben; aber fotcfie 58e(fös unb ?anbeöfirc(;en
finb nur bie gönn, unter midm aikiw nad) gött[icl;er £rbnung
eine größere ©emein[d;aft ni(>gtid; ift, unb fie inv^cbircn feineö*
ttjegeö eine Slufbebung ber 0emein[d;aft mit anberen (i(;riften, iveM)e
»iefme^r nad; wk vor ftattfinbet, [obatb bie natürlichen ^ebin*
gungen baju gegeben ftnb. ^affelbe gift von ben immer ftarf in
äu9erlicf)er gorm |)ervortretenben 33crlnnbungcn von (Jbriften, bie
in mehreren S3e^ie'&ungen verivanbt \id) um biejenigen, iveic^e"
ibre inbivibueUc 2)enfungöart in ber f^ärfjlen ^]3robuctiüitdt bari^et:«
Ten, befonberö anfd; tiefen; benn aii<^ bieö ift mögtid;, o^nc ba§
trgenb eine fc^on befte^enbe ©emeinfc^aft mit anbern ^beifen ber
tirc^e aufgehoben ivcrbe. (Sonbern bie 5Iuft)ebung fängt erfi an,
ttJcnn engere SSerbinbungen, bie auf bie (ejtc 2Seife entfianben
finb, ju einanber in ©egenfa^ treten unb ftd; ipreö cigentI;ümU'*
» §. 6.
29'
§. 151. 452
d)en @ein6 md)t erfreuen fönnen, o^ne ftc^ öon bem bet Hnbern
ju entfernen unt fi'e »on ftd) au^jufdjliepen. din fotd^eö potemi?
fd)eö 25erl;ä(tn{^ ift oKerbinge eine 2luf^e(utng bcr ©emeinfc^aft,
akr bod; nur t^eiüveife. 2)enn Jvenn ber (Streit üt»er i^rc mit
einanber nni'^erträgtidjcn (Jigent^ümlid^feiten wixtlid) |)erüorBri4>t,
fo ^<it er bod) feinen ©rnnb lebigfid; in bem 3ntereffe, ml^t^
jebe an ber anbern nimmt, unb ift baf)er fetbft nur bic Slrt unb
4S3 Steife, wit unter ben gegebenen 33er^ä(tniffen eine ©emeinfi^aft
jn3ifd)en i^nen kfte|)en fann. ^a bvi fd)on in ber Sjorau^fesung
liegt, bfl§ ber lejte geineinf^aft{i(f)e ^unft, auf ben
fie ieim Streit jurüffge^en, nod; ein d)rift{i^er ift: fo «werben
fie aud; muffen, um /ebe fic^ feti^ft unb jebe bie anbere ju ijer^
fte^en, ba^ nid)t ftreitige ®thiü ücn bem fireitigen babur^ um
terfd;eiben, ba^ fie auf jenem eine anbere @emeinfd;aft unterhat*
ten, aU auf biefem. (Sine \5ö((ige 5luf^ebung ber ©emeinf^aft
tritt ba^er erft bann ein, ivenn imi fird)(id;en @efeUfd;aften fein
©ement au^ bem ©runbe für ibentifd; gilt, weit eö d;rifttic|
ift, mithin auc^ cdk rctigiöfc gj?itt^eifung ber einen an bie anbere
aufhört, unb feine 5lrt von fird)(id;er ©aftfreunbfc^aft jiüifc^en
i^nen geüH »virb, ivel^^e nid)t j'ebe aud; au^nUt gegen '^i6)U
d;riften; benn ai'^bann ift e^5 nur ber teere 9lame be^ (^priften*
ttjum^, \vM)tv i^nen gemein hUiU.
2. (Eine gänjüd^e ${uf^cbung ber ©emeinf^aft in biefem
©inn i{t nun nnd)rift(id), fo lange bie al^gefc^nittene @efe((fd;aft
r\f>6) i^ren gef(|)id)ttid;en 3ufammen^ang mit ber 23erfünbigung
be^ ©oangelium^, burc^ JDeId;e fie geftiftet iuorben i{t, feft^dlt,
unb ni^t felbft mit Sluf^ebung biefejJ 3ufammenf)ange^ i^rc j[e*
jigc ©eftalt auf einen anbern Offenbarung^urfprung jurüfffü^rt.
:;Denn fo lange in einer @emeinfd;aft nod; SInerfenntnip (Jf)rifti
ift, mu^ (ind), tvdre fie (\nd) nod) fo fe^r jurüffgebrängt, bod;
nod) eine SSirffamfeit (^'^rifti in il)x fein; unb ttjenn mx un^
von biefer (osmadjen, i>a bod; a((e, ivel^e in bie ^ekn^gemein*
f^aft Qi)xi\ti aufgenommen finb, auc^ @emeinfd;aft unter einan^^
453 §. 151.
bei* fjak» [elfen, fo fc()licf?en unr uns? fett^ft ani unb trennen
m^ \>on bei- Gtnljcit bcv nnfid)tt)aren ^urc^c '. '^ladj biefem
©vnnbfaj fütb nuc^ btc ivejev im eicjentlidicvcn (Sinne — Jvie-iM
»iclmeür nod) fpntcrc 5(ueartunf|en, in bcncn anbere ^trd;enges
mcin[cl)nftcn fejcvifdjeö ju finben k^aupten — bennod; in bcv
Äird)C, unb bie @eniein[d?aft mit il;ncn ijl nid)t gan^ anfju^e^
l>en. 3ö i^f"» >viv, um eine ©renje feft^nfteKen, t>cbcnfen, ba§
in bem meif^en fcserifdjcn, \m 5. S. bem mnnidjaifd;en, dk'
mente «cn an§evd)rijl(td)em Uvfpvunvi mit d;vift(id)em gemi[d)t
ftnb, U^cnn nt^ev j. ^\ bie 3"t>icr »voKten 3ßU'"i füv eine jn i^-
ren t)ieten anberen 9}?enfd)ivevbungcn eineö ©otteö anerfennen, [0
bfl§ btcfee nur eine ?[)Hfd;ung beiJ d;rifllid;en unter nnd)rift(id)eö
\mxc, Jin'r bicfen bc^^alb fein (i^vijlentl;um jnfprcd^cn -, nkr fi'e
bann nuc^ nid)t aU ^ejer kjeid)nen lüüvben: fo iverben unr
it)ot für bie äußere @emein[d;aft feine anbere ©renje kfiimmen
fönnen, aU ba^ \inv mit feiner @efe((fc()aft gdnjtid) brecfien bür*
fen, ivetd)e fortfährt an ^viftfid)c Ueberliefernng anjufnüpfen, unb
ttjetdje i(;ver[eitö ben Söificn fcft^vilt, jur ct^rifttidjen ilivdjc ju gc^^
^ören. — iDffenbar ifi au^ 5n?i[d;en atten 9?e(igionögc[cUfd;aftcn,
von ivc(d)en biefeö gilt, bie ^irdjengemeinfc^aft nic^t ganj auf-
gefickn, unb [0 ftelü fid) in biefem ganjen Umfang bie (Sinbeit
ber unfid)t(>aren Siiidjz bar. 2}iefe bnrd) aUe ()inbnrd)gc^enbc
@emcinfd)aft K'fte^t akr nid)t nur barin, ba^ jcbe tk fd)rift=
mäßige QTaufe ber anberen geftcn lä^t, fonbern barin, bajj aüc
eine grö^^ent^eilö nod; «weiter krab aU bie ©djrift unb ba^ a^
; :pofto(ifd)e 3ett^^iei' \^^) erftreffenbc 23orjeit mit einanbcr gemein •
:^afcen, unb ba§ jebc ber anbern gijnnt, ftd; auf itüften ber au==
fer(!^rifi(ic^en STÖcft ju eriveitern, unb fi'e ftd» a{fo, n?cnn aud^
f nid)t in bie 0emeinfd)aft anberer d)rift(id)en äöerfe, tod) in bie
@emeinfd)aft biefee ^erfee ber iBerfereitung aufnehmen.
' Quiilani ita pertmbaiU ecdesiae pacein, ut conentur ante tPin|)us se-
parare se a zizaiiia, atque hoc eirore excoecati ipsi potitis a Christi
iinitate separentur. Augustit). de fide et opp. c, 4.
' 9lur ton ^inielncn \old)n 91rt mag 1 ^i^^' ^/ 5« 1" öerpet)fn (ein.
§. 152. 454
<95 §. 152. ^\)itittY ^c(;rfa:^. Mc S^renmtttgen ttt bc!^
^rifllic^en ^{rd;e kflelien nur aU öorükrgelientic.
1. 2Benn jtvifrfieu ben getrennten ^^eilen t>er ttrcfjc bic
(S)cmeinfcf)aft nic^t ganj aufge^okn, mithin jebe S^vennung nur
eine retativ^e ift: fo mu0 man and), leben aU ein eigent^ümf{=*
d)ti Sekn gebac^t, eine jtt)iefad;e 23eivegung in ][cbcm anne^4
mcn, nämlic^ balb ein ftärfereö J^evtjottreten beö ?0?otix>ö ber
©n^eit, tsn(b ein 3nniff)veid)en t)on biefem unb ein ^eryortve:«
ten bc^ ?D?ütiv^ bcr S:rennung. ^axin liegt nun fd)on für fic^
bie 5!)?i)gtid)feit, ba9, tt^enn ein 9;)?üment ber erjlen 2lrt jufam*
ntenfäüt mit ber (Snti»i!flung eine«^ neuen ©cgenfajeö in bem
©anjen, baö lnöt)cr Jvirffam gen^efene 2:^rennung^motiiö in bie^«
fem untergeben fönne, fo bd^ bie bi^^er für ftd; kfteljenbe ^ar:«
tialfird;e ftd; entweber ganj auf eine 'oon beiben ©eiten beö
neuen ©egenfajeö n^irft, fo ba§ fte ein ^^eil üon biefem Jvirb>
unb i^r biö^ertger ß^arafter nur aU ein untergcorbnete^ WUxh
mal mit ükrgel;t; ober fie fann and) ganj au^ einanber ge^en,
inbem einige i^rer ©lieber fic^ ju ber einen unb bie anbern ju
ber anberen beö neuen ©egenfa^es ivenben. 2ßie aBer in biefem
gaü bcr frühere ©egenfaj ftd; aKmäi;tig at)ftumpfen ivirb, nac^»
bem er unter ben anbern geBrad)t tft: fo fann auc^ o^ne baö,
ivenn irgenb anbere SSer^aftniffe fid; anbern, bae 3»tereffe an
bemfelkn fic^ fo abftumpfen, ba§ eö nid)t länger bie ^raft U*
\)ä\t, eine kfonbere ©emeinf^jaft jufammenjn^alten. Ober, »xienn
mx ba6 kftc »orau^fejen, tvaj^ fic^ üon einer foId;en ^artialfird)e
fagen täft, ba^ fie auf einer geijligen @igentpmtid;feit beruhe,
bie fid; ber Zeitige ©eif^ ju einem kfonberen £)rgan aneignet; fo
ift aud) ein foId)eö, wit eö väumtic^ kfd^ränft ift, fo au(^ nur
i?on »ergängli^er ©ültigf eit. Unb fo laffen ft^ bod; nur titfi^
nigen ©efet(fd)aften anfeilen, in ivel^en fid) bic d;riftlic^e gröm*
406migfeit in aü'en 53esie|ntngen inbivibnatifirt; unb bie 33ergäng(id;:f
feit mu§ befto gröper fein, je fleiner unb unjureid^enber bie (Jin^
^eit ijl, bie ben Äern einer ©emeinfc^aft Htbet. iDa^cr fott feine
455 §. IM.
tcfonfccrc 5liv(Iicu(^cfe((fd;aft {cmaU auf bie ^i(}^(ni\)imM)Uii cineö
kfonfcerö ^eroorracjenben Sinicdieu gcßrüiibct inerten ', imb
feine ^(it auf eine lange 2)aucv ju rcdjncn, bic nur auf afcwct*
djcnbrn Sitten cljne v*ev^äftni§md§igc 23cifdjicben^eit ber ?e(;ve,
ober umgefc^rt nur auf cin:\c(ncn cigcntljümfidjcn Cc^rcn o^nc
alk 23erfcl)iebenl)cit ber ^eben<Jiveife, rut;en tvoUte. — 3^ ^cn
feftcren Trennungen gcprcn ai\d) biejenigen, wdd)^ auf p^pfifdjeu
©rünben terul^en, unb fiel) buvc^ 23o(feverftHnnbifd)aft unb
8prad)e kgvenjcn. SlUein t^til^ fiub biefe 'D^atuvfovmen felbfl
»ergänglic^, tljeilö ^at baö ^^riftent^um mcljr a(ö fcnft ct»raö
auf @emeinfd;aft ber SSölfer unb Sprad;en förberfid; ge'.rirft.
Da^er benn aud; oft bie innern ^rennungöprincipien bicfe ®vcn*
jen überftrömen, unb bafb bie favdjen üerfd)icbcner 23i)(fer unb
©prad;eu bod; ju einem g{cid;gefinnten unb gteidjgeilaltcten ©an*
jcn üerbinben, batb baö natürlich jufammengeijövigc i'^on einanber
rei^^en ju entgegengefejtcn <BdUn ^in.
2. .^ierauö fotgt fdjon i)on fe(b|^/ ^^^ «"rf; ^ct (gifcr, mit
lt)etd;em ein (5inje(ner an feiner kfonberen ^ird;engemcinfd)aft
|)ängt, nur wa^v fein fann, fo ba^ ber motten 3:()ci(na^me an
ber aUeö vcrlnnbenben Sin^eit ber unfid}tbaren ^ird;c babuvc^
fein SIbbrud; gefc^ie^t, ivenn er in gejviffe ©renjen eingefd;(offcrt
bleibt. :Daö n)efent(id;e ift, bap 3eber bie befonbere gorm bcö
(2^riftent^umö, ber er angehört, nur ate eine üergvänglidje aber
fein eigenes jeitlidieö 2)afcin mit in ftd; fd)(ieöenbe ©eftaltung
ber einen unvergdnglidjen Äird;e \kH, eine 23efd;vvinfung, ii>eld;e,
»on @(eid)güUigfeit fel;r tt>eit entfernt ift, inbcm fie ja baüon
aujJge^t, bafj feber nur buvd) feine befonbere ©emcinfdnift mit 49?
ber ganjcn Siivd)c in 33erbinbung ftcbt. *Bic untcrfdjcibct fid;
aber frei(id) von ber part^eiifd)en 33orauefejung, ioe(d;e fe^r ^äu*
fig »orfommt, wenn ein fird;(ic^er ©egenfaj U^ ,^u einem ge^«
iviffen ©rabe gefpannt ift, ba^ nämtid; ber ©egenfaj fid; nid;t
' 589l. 1 Äor. 1, 12.
§. J52. 4^6
anberö töfeit fönnc aU burd) ten UeBevgang bcv anbcrcn Seite
gur eigenen. 2)tc (^nb^unfte, njetdje |>ter ntd)t krü^rt it)evben
bürfcn', !pflegen tvtr burd; bte Slu^bvüffe ^nbiffeventi^muö unb
^rüfeU;tenmn(^erc{ ju kjet^nen. Mm fid; tm vorauf gefallen
lajfcn/ bn^ bte f^ion tm aUgeineinen o.U yergänglt^ evfanntc
gorm anä) bereinft tvtrf (id; unterget;en tvevbe, tft fetne^tvegeö
Snbtffeventt^muö ; fonbern bcffen fann nur ber/entge kfc|utbtget
ivevben, ivelc^ev fein eignet SSev^ättni^ ju bev ^ird^engeincin^
fdjflft, ber ev anget;ovt, nur alö ein jufättigeö auffaffcn fann,
c^nc \^a^ er |T(| etneö inneren ^ntfd;eibung^grunbeö Hmi^t fei.
&cn fo ivenig iji )[ebe6 23eftrekn bie eigene ^ir4)engemeinfc^aft
ben 9)?itgliebern anberer auf baö ivirffamfte ju em'pfet;(en baö,
Jva6 luir im fd;Iimmen (Sinne ^j3rüfcft;tenma^erei nennen, mit
fa fonft foiüol ba6 (5(;riftent^um überhaupt at^ aud) ba^ e^ange«
Jifc|c inekfonbeve fd;on in i^rem Urfprung veru^erffic^ it)ären.
©onbern fencö S3eftrekn ift in ber Statur gegrünbet, ivenn ivir
in einer anbern ^ird)engcmeinfd)aft eine @d)Jväd)ung ober ein
SSerberbni^ ber d;rifttid)en grcmmigfeit wat)rnet)men; fa ba bie
vorder erivcil;nte part^eüfd^e S^orauefcjung ekn biefe^ im aHge*
meinen annimmt, fo organifirt ftd; 'oi>\\ i^r an^ baffelbe ^eflre-
fccn mit gutem dUä)t alö ein attgemeineö, unb unr bürfen e^
ouc^ ben ©liebern ber gegenüterfte^enben ^ird)engemeinfd)aften
md)t aU ein und)rifttid)eö anred)nen. 8onbern bie eigentlid) \jer==
ivcrf(id)e ^rofeTi)tenmad)erei ift bie, ivetd;e ftd; bie (SrJt)eiterung
ber ^ir^cngemeinfd;aft jum unkbingten 3*^^^^ tnad;t, unb bie
(Jinjelnen nur aU 5D?ittcI l;ieju in ^nfprud) nimmt.
«8 3U)citeö ?et;rftüff.
^ott fccr 3vvtl;utttöfä(;{(^hit ber fid;tbaren Ä"ird)c
in ^ejug auf bie UntrügUd^fett ber un*
firfjtlbaren.
§. 153. Sie in jebem Z^cii t>ev fic^tkrcn ^ixd)t bcv
457 §. 153.
fcBIt c3 and) in feinem an t>cv kvid^tißcntcn 5lvaft t^ev
3ÖaI;vI)eit.
1. SSietvot ciKcv ^vvt^um, [ofevn er ein mit SlßifTen unb
^iiUn abge[d)tcffenev unb bcd; tem @ebad)ten nid)t entfpvcdjen*
bcv 3^enfact ift, 5{nt&ci( ^at an tcr ©ünbe, unb i^m atfo im
a(((}cmeincn ab^c^olfen ober »ovgckngt »»erben mit§ burd) bie
june^menbe Söirffamfeit beö l;ei(iöen ©eifleö, nid)t unmittelbar
akr [ofern er jener fünblidjen ©runblage entgegenarbeitet: [o ift
bod) ^icr junäc^ft nur bie 9^ebc von SSa^r^eit unb ^rrt^nin auf
bem religiöfcn ©etiet. ^h\^ nun wai okn • von ber atfoluten
Ü?ein^cit be$J 3mpuf[csJ gcfagt ivorbcn ift, aud; hierauf angeiren^
bet iverben: fo unrb bod; ükraW, fott)o( in ber 2?i(bung ber rc^
tigiöfen 33orfteUungen, aB in ber religiöfcn 2?i(bung unferer
3Jve!fkgriffe, ber ^rrt^um möglid) fein, unb jn^ar auf jebem
^unft. 2^enn trenn eine finntidje (Erregung unkivu^t ben
3»veffkgriff verfä(frf;t, fo fann bann and) baö auf baö religiöfe
SScrileUen gerid^tete äöoKen verfä(fd)t werben, unb ber 3rrt|)um
mu§ bann in allen ^T^eifen ber 5luöfü^rung fein; unb fo lange
bie 5(uffaffung unferer S^cr^ltniffe in ber d)rift(id)en iHrd)C auf
bicfelk 2Seife verunreinigt fein fann, fo fann and) fein 3\veff^
i)egriff fe^lerfoö gebitbet fein, fo ba§ in ber reinen Söa^r^eit fein
rttotfer ivirf(id;er l^ekns^moment unrb, fonbern in j'ebem 2(et beö'*'»
frommen ^ewuptfeinö an ber SlGa^rkit me^r ober njeniger ber
3rrt^um ift. ^n ben ekn aufgefte((ten Formeln nun fpiegett
ftd; ber ganje .^Ireietauf beö in bie SSirffamfcit bcö ©eifteö ber
SÖ3a^r|Kit fid; einmifc^enben 3rrt^umö, unb 3ebcv tvirb aut^ auf
jicbem ^unft bie Cueüe ber 5>crfä(fd;ung in fid) felKt finben,
unb vermöge feines eignen i^cnntptfeine nid)t baran 5n)eife(n,
ba^ ber 3rrt^um üOeratf auc^ ivirf (id) ivirb, itenngteid) er in
einjetnen gaüen auf ein faum merfkreö fann jurüffgebrängt
' §. 110/ 3.
^. 153. 458
mx'otn. — Witx ekn fo genn^ ifl, ba^, ii^cnit au(^ 3^i^^^«m
tn einzelnen ©egeubcn ber d)vifiH({;cn ^tic^e maffenroeife jufam*
incngebrdnöt x\\, bocf) nid;t gebarf)t »»erben fanit, ba^ irgenb ein
Xijzii berfelkn, ber tld; atö ein kfonbercö ©nnjc organtfirt,
fönntc otjne eine SBirffamfeit beö ©eifieö ber SBa^r^eit fein; in*
bem, tt)0 2Inerfenntni§ (J^vifli atö @runb eine6 gemcinfamcn Öeben6
teftc^t, cten baburd; aud; fd;on ber ®runb ju aller SInbetung
Oottcö im ©eifl unb in ber 2öa^rl;eit gelegt ijl, ivenn auc^ grabe
bie 33erunftaltitng berfelbcn baö bejeidjnenbfie einer folc^en Orga*
nifation fein fotite. 2)ieö geljt fdjon barauö ^erüor, bag in hu
ner SSerjtveignng ber ftd;tbaren ^ir4>e, gefejt aud) bic @acra:*
ntcnte fehlten i^r ober ivdren wegen i^rer abnormen SSerwaftungö^'
jveife für fe^Ienb ansufe^en, bie 2tnevfennung ber (5d)rift unb ber
2)ienfl im göttlid)en S3ovtc fc^U. 2)a^er eö axii^ in jeber ^ir:'
d;engemeinf(^aft (Sinjelne tijenigflenö giebt, bic ftd) über bie |>crr*
fd)enben 3^^'^^ümer ergeben unb bie ^eime einer be^immtcren
önüvifflung ber 2Ba^r^eit in fid) tragen.
2. '^Vi'^im aber unfer 6aj überall , tt^enn ([\i^ nur at6
fleinfte^, ben 3vrt^um annimmt: fo f^eint er bem ju anberfprc^f
(|en, tt)ai$ »vir von ber ed;rift behauptet ^aben i. 2)enn n)enn
500 aud; biefe ber 9)(öglic^feit be^ 3^^^^^;"'^^^ f^ unterliegt, ba§ fie i^n
irgcnbnjic au(| enthält: fo fann fie nidjt bic 9?orm für alle rc^
ligiöfe ©ebanfenerjeugung fein, benn bie normale Signität, bem
3rrt^um mitgetbeilt, mü§tc biefen verbreiten unb befeftigen. SBiel*
me^r mü^te bie Söa^r^eit bann in ber ^ird;e einen anberen fefien
<£ij |)aben, um ifjre berid)tigenbc ^raft gegen bic iw ber (5d)rift
felbft enthaltenen ^rrt^ümer ivenben ju fijnnen. Slllein n)ir ^<x^
ben eö in unferer gegenivärtigen 23etrad)tung nid;t mit ber ©d;rift,
ttjie ftc je^t »or uns liegt, ju t^un, fonbern mit i^rer ^ntfte*
^ung, unb trerben in gutem 3"f«wmenl;ang mit bem bort gefag*
ten juerjl leicht jugeben fönnen, bap a\\6^ iw ber frommen @c<
' §. 129 unb 131.
459 §. 153.
banfencrseu^jimci bcr ?lpoftct tte oügcmetnc ^loo,Uä)üit bcö 3rr^
t^umö ft^ einscin \jeninvfltd;t ^aht, oljne bcö^alb in bic «Schrift
ctnjubringen, tvelc^c {^ratc otö 3i'fßi^ittC'M'^cW""Ö ^^^ irrt^umö«
frcieftcn, unter Rettung teö ^eiligen ©eijle^ ifl gefammett ivorben.
3a bte (Sct)rtft [elbfi gtett unö S^i'ötti^ '/ *vte auc^ im iDenfe«
bcv SIpotM fcer meiifd)(f(l;e 3trt^inn alö »orükrge^enbe (^rfc^ci*
ttung »orgefommen, nnb läf^t uns5 fonaci) al^nben, i»ie auö) x>itU
Ictc^t öfter bte erfreu 9?cgungen bejfeiku möcien jerflört ivorbeu
fein, c^e nod) iOr (Sinfiujj 'jur ^rfcf)einung fommen fonnte. Unb
bcm gcmä§ njerben mir benu auct; jweitenö x>on ber @(i;rift
fetbf}, um ben 5^aturjufammen|>ang berfelkn mit aUem üh'igen
m(f)t ganj auf^u^eben, ii^cl jugefte^en bürfen, ba§ in ben man*
d;er(ei buri^geljenben unb nid)t mit aufgenommenen 'Dlebengeban:^
Jen, bie bod; mit ju berfelben ©ebanfencrjeugung ber fieiUgen
©d)riftfietler gel;i)rten, (eife Spuren bejJ menfc|Ii(^en ^xvtn^ ivür^
ben ju ftnben geitJefen fein, unb bieö Jrirb itcber ifjrer normalen
S)ignität noc^ ber ^bätigfeit bc6 ^eiligen ©eifies? bei i^rer ?lbfaf^
fung irgenb 51bbruc^ tl^un.
§. 154. (^r|!ev Se^rfaj. ^eittc üott ber ft^tBarcnsoi
^{rd;e a«6gc|)enbe I^arj^cltunc^ ^rtjlltc^er grömmtgfeit trägt
lautere unt> i)ottfonimne Sat;r'^eit in fic^.
1. 2öenn bie ©d)rift fetbft nid;t eigentlich eine t>on berft(!^t*
baren Äird)e auöge^enbe 2)arrte(Iung ifl, fonbern »ietme^r crft
feibjl bie ftd)tbarc <Rird;e confiituirt ^cit, fo gehört fte fd;on in fo
fern nid;t in baö ©ebiet unfere^ ©ajeö. SBot aber fönntc man
etntvenben, ba^ eben jufolge ber bort aufgefteKten ^rincipien ber
3rrt^um am gertngften fein iverbc in atten anorbnenben v^^anb*
lungen, alfo (iiid) in ber ^efteKung beri'enigen, m{d)cn amtlid;
bie 0?einigung ber t)orbanbenen JöorfleUungen, um bie c^rifi(id;e
a33a^rf)eit ausjumitteln, übertragen wirb. S3Iiebcn nun auc^ biefe
» Stp, (5ef4 10, 14. 16, 7. ©a(. 2, 11.
§. 154. 46Ö
jeber für ftc^ aKetn attcvbingö bem Owt^um untevivorfen, fo iverbc
ft(^ bod; in bicfem @ef4)äft bic ivaltenbc ^vaft beö ©emeingeifteö
baburd; ktvcil;ven muffen, ba^ bte falf(i)en D?id;tungett bev (Sin^
seinen ftd) in ber @emetnfd)aft n?ec^fctfei!ig aufgeben. Slttetn baju
»Dürbe gepren, ba§ eine jiebe foId;e 9fid)tung auc^ t^v teftimm^
teö ©egengetDtdjt fänbe in einer anbern. 5ftun finb ouc^ freitii^
alle ntöglid)en Dfidjtungen in bem ©anjen, ift aber baö ©anjc
fd;on burd; innere 2)iifercnjen gct^cift, fo fann bie (5infeitig!eit
eineö folgen Z^äk^ nidit in i^m fetbft anfge^oben iverben, fon^^
bern jebc ^artiatfird;c fann irren aud; in i^ren amtlichen 2)ar=:
fteKungen. 2)arouö fofgt aber nod; nid)t, baf^ njcnn ju irgenb
einer 3^1* ^le Äird)e nngett;eitt tväre, aißbann in biefen :©arfte(s
hingen bie reine unb üottfiänbige SSa^rljcit fein n^erbe. 3)cnn
jiidjt aüe einanber anfl^eknben ^idjtungen finb in ber ^ird)c ju
gteid;er 3^^*/ fonbern eö giebt auc^ 5eitlid)e (ginfeitigfeiten, bie
crfl in einer folgenben ^dt fönnen aufgehoben »»erben, ^a wenn
nur bel;au^ten muffen, »vorauf bod; 'ok dUä)tio,kit ber (5ntfte|)ung
502 ber ev>ange(ifi^en ^ird;e beruht, bajj eö einen urfprüngtid; ni(|t
amtti^en reformatorifdien CE-infiu{) (Sinjelner befonberö 23egeifteter
auf ba6 &ani,t geben fann: fo fofgt fd;on barauö, ba^ otöbann
in ber amtHdjen Drganifation beö ©anjcn nid^t baö 2}ermögett
ber 33erbefferung, fonbern baö 23ebürfni^ berfelben feinen @i§
1)at; ein 3uftanb, n?e(4ier überaff eintreten unb ^eriobifc^ ivtebcr*
fe^ren fann, n)0 unb fo lange aU baö 2Ser^attni§ beö ©anjen
unb ber ßinjelnen ju einanber jtt)ifd)en übertviegenber @etbfitl;ci=^
tigfeit unb (5m^fänglid)feit bcö einen unb beö anbern fc^wanft.
2. lann nun alfo überbauv^t feine au^ in bev votfjlänbig*
fien ©emeinfamfeit abgefaßte 33eftimmnng einer Se^re aU unver*
befferlid; unb bcebalb für cilk ^tikn gültig angefe^en Jverben: fo
gitt baö noc^ »orjügfic^ ^?on fotd;en, \vdi)t in ^^olge eineö @trei*
te^ aU bie 2)arftet(ung einer gri)^eren ober geringeren ^D^e^r^eit
ju ©tanbe gefommen finb, inbem burd; ben 8treit am meif^en
atte^ aufgeregt ivirb, iva^ ^uni 3rrtt;um ^uerfü^rt. 2)a^er fann
461 §. 154.
auf t>cr einen <Btik niemanb üerimnben fein, bcn ^^nbait folget'
X^arfteUungeu a(e d)vift(id>c äöa^v()eit anjiterfennen, ai^ fofern fte
oud) ter Sluöbruff feineö eignen frommen 33eivu^tfein0 ftnt, ober
ficö i^m bni'd; il)re Sd^riftnui^igfcit empfeMen. 2(uf bei* anbern
Seite HtiH bic iöevkffernng ber öffentlidjcn liebte iin @efrf)äft,
jn Jve(d;em jlebev Ginjelne burd; ^JJrüfnng bev aufgefteUten 33egviffe
unb ©cijc nad; 9}?aaf^gak feiner Gräfte unb ^üffemittel mil^n-
njirfen bie ^f[id;t nnb a(fo aud; ein 9*?ed)t bat, in beffen 5lu^^
Übung er nid,)t barf geljemmt ivevben. S)od) aber ge^t x>t>n fetbft
burd; ben ganjen Überlauf biefe^ ®efd)äfte eine Uebereinf^immung
^inburc^ in bcn ©runbfd^en nad) ivcldjen unb in bem ©inn m^
tt5etd)em bem 3>-'^'*t>um foU entgegengearbeitet iverben, nur bafj
ficf) au<^ biefe Uebercinftimmung in jeber ^ird)e, erft nad)bem fie
fic^ felbft erfennen lernt, aümä^tig bilben fann. <Bo iverben mv
ti immer billigen, ba9 bie entftel;enbc e\)angelifd;e ^ird;e fic^ inm
SBejug auf bie j^reitig geworbenen ^ebren uid;t tt)ollte ber @nt<
[Reibung einer allgemeinen i\ird)enoerfammlung untcriverfen; aber
mx fönnen e^ nid)t mel)r billigen, bnp fte bennod; bie fcimmtli*
6)in öfumenifd)en ^öefenntniffe grabe^u refumirte, bie bod; ni^t^
anber^ ft'nb alö ©rjeugniffe ä^n(id)er, überbie«^ burt^ llneinigfeit
»eranla^ler mitbin jur Sluemittlung ber Slißabv^eit nid)t vorjüglid)
geeigneter, 33erfammlungen. (?ben fo i\t e^ ju billigen, ba^ ber
©tanb ber Ueberjeugungen in furjen S3efenntni^fc^riften ber ge*
fammten (^^riften^cit bargelegt unirbc, iooburc^ erft ber tjerbefs
fernbe (5influ§ auf bae ©anje feine fefte Haltung cr^nelt; uic^t
aber ba§ man burd; eben biefe @4iriften ^erna^), al^ ivdren fie
ttn\3erbefferlic^ , ba^ @efd)äft felbft auö bem fie |ieröorgegangen
waren, pcmmcn lüoUte.
' §. 155. 3tt>cit^i* Scl)vfa^. 5iKe :3n*tjimier, welche
jni^ in ter fi'c^tbaren ^trc^c erzeugen, ttJerben t)ur(^ tic iti
tcrfetktt immer fortanvfenbe 2öaf>r^eit oufgeI;oben.
1. tiefer @oj ^ängt mit bem bisherigen fo genau sufam*
§. 155. 462
men, t>a§ eine (ginirenbun^ gegen benfeiten im attgemeinen nic^t
füglich gemad;t ttjerben fann. Söeun ter ^rrt^um, ivie ftarf er
au4) fei, nur auf bic t)efd)riekne %xt aw ber Söa^r^eit i^: fo
nui§ er in |ebem organifd;en Z^iii be^ ©anjen verringert iüerben,
je mefjr ber ^eilige @eift fic^ ben Organiömuö beö 2)enfenö an*
eignet, unb unrb in bie <2nge gcbrad;t burd; Beiberlei (SinflüjTc,
ttJie fie SU öerfd;iebenen Seiten »erfd;ieben vorttjatten, im din^tU
nen ber auf kfonbere äöcife irrt burc^ ben ©nflup ber öffentli-
chen 33enfung^art, bic i^n bü^) »on aüin «Seiten ergreift, unb
in ber 9}iaffe burd) ben ßinflup ber gciftig 2luegejeid)neten, mh
d)er ein flareö 33enm{^tfein immer miUv verbreitet. Söenn man
soiokr meint, au§er biefem S'^vt^um an ber 2öa^r^eit gebe e^ in
ber ß^riften^eit bod; aud) 3rrt^um au§er aüer SBa^r^eit, unb
mit biefem muffe be^balb and) m\ anberer 3öeg eingefd)Iagen wtx^
ben: fo ^at ee bamit folgenbe Senjanbni^. ü^ fönnen Söorftel*
lungen nid)t nur »on einem unuoUfommnen ©tauben an &)vi*
flum au^gefjn, fonbern aud) gegen foId)e, bie »on einem x>oUf
fommnercn jeugen, gerid;tet fein; unb bennod; liegt iljnen bie
SSa^r^eit, tvel(^e in ber ^ird)e immer biefelbe hUiU, jum ©runbe.
SSogegen foId)e ©ebanfen unb ^ebenöregeln, njef^e gar nic^t »on
bem (^rifilic^en 23en)u§tfeirt auege|)n, unb von benen man alfo
nic^t fagen fann, bap fie nur ^'^vt^um an ber äBa^r^eit jinb,
auc^ nur infofern ber ß^riften^eit onge^i>ren, al^ bod; in benen,
tt)e(d)e fte ^egen, anberwcitig \d)on eine ^errfc^aft bcö c^rif^Iic^en
®eifte$$ eingeleitet ift, ivenn gtei^ ein beftimmteö SBeJDu^tfein
bavon nod; nic^t »or^anbcn iväre. S)enn wo gar feine SSejic^
^ung ju biefem i^, ba ifi aud) fein ^^eil ber ft4)tbaren Äird;e;
unb bie ^ird)e ^at eö bann mit ben einjetnen unri^tigen Soor*
ficKungen nur infofern ju t^un, aii fte einen Slnfnüpfungöpunft
abgeben fonnen für i^rc »erbreitenbc S^^ätigfeit. 3" bem erften
^all hingegen iji ber 3^vt^um, auc^ mmx er nod) gar feine d)xip
lid)i Sßa^r^eit jur ©runblage ju ^aben fd^eint, bod; nur m
SSorläufer von jenem, benn eö ijl fc^on ein ^J)unft gegeben, an
welkem baö (^rijlUc^e 23eivu0tfeitt fic^ entJviffeln fann.
463 §. 155.
2. 9?atürltct) aUv fnnn unfcr <Ba\ feine 3ett kftimmen
wottcn; viclme|)v fann man in ter @e[d;id)te bev (5l)viften^cit fo*
gar kbeutenbc 3eiträumc abftdfen, in n)eld;en ber 3vrt^um fid)
mtmthU unb übevl;anb nimmt, bic SBa^vkit hingegen juviiffge*
brängt tvirb. SUIein fo(d)e (^vfrfieinunijcn eignen fic^ mebr ba^u
ein anbeve^ Urt^eil übev bic vorhergegangenen fd)ein(^av günj^igen
3uftänbc ju motiüiren, alö ba^ fte ben ©lauten, bev ftc^ mit
bem an baö 9?ei(l; ß^vifti nic^t vertragen rt)ürbe, rechtfertigten,
ba^ bie SSaf)rI)eit aiii ber 5tircf)e ver[ct)aninben ober auci) nur
t|>eiltt)eife verloren gegangen fei. Unb aüeö ivirb fid; barauf jumoj
rüfffii^rcn laffen, ba0 bie gortfd)reitung ber Söatjr^eit unb bic
Slufl^ehmg beö ^rrt^umö burd; bicfelk in ber fid;tlmren ^ir(^e
eine janefad;c ©ejlalt bat, bie eine, tvenn bie 2ßal^r|ieit ben i^r
gegenüberfie^enben S^^'^i»"»^ aUmäölig jerftört, bic anbere, n^enn
ber an bem 5tuöbruff ber äßa^r^eit felbft unkn?u§t ^aftenbc 3rr*
t^um mit allen feinen äßirfungen von ibr getrennt ivirb, unb fie,
tnbem fle an ^raft unb äöirffamfeit ju verlieren fd;eint, ftc^ tciu*
tcrt, um eine voüfommnere Söirffamfeit auöjuüOen. — Unat*
gängig ^icvon Wut bic ©efd)iclite ^duftg eine fd;einkre 23errin*
gcrung beö ©ebieteö ber SSa^r^eit bar burtf) 5Ibfa((, tvoki ge<
tt)ö^n(i(^ dunere ®mait tvirffam i^. Mm jvenn ber Slbfatt nid;t
f(^einbar ifi, fo tt?ar vorder baö ß^rijientljum nur fc^einbar, inbem
in)if4>cn trgcnb einer ©eivalt unb bem Bwft^«^ i'^r l!ekn^gemein*
fc^aft mitß^rifio gar fein 3nfoinmen^ang benfbar ift; ba^er auf
biefem SÜSegc niemafö ein ßurüffgebrängtwerben beö d^riftlic^jen
S3en)uptfein(J, vielweniger m gän5tid;eö ä5erf4)ivinben beffetkn,
Jcnjirft ttjcrben fann.
§. 150. 3ufa5 i^u Seibeit Sc^rj^üffcn. ©ic
©cf)auptung, ba^ tie tvai^ve ^irc^c mit t>em Slnfang te$
inenfc^Iid()en @efd;(ed;t^ kgcitncti ^ak, unb U^ anö (5nbc
teffe(6en auc^ eine unt» biefetk UkU, b«rf nid;t fo »erftan«'
§. 156. 46^
t5en iDevt'en, aU oB bie eigentlich fo ^u ttennenbc 4>rij^(i(|e
^ir^e fefbl^ nur Xf)ei( eine^ größeren (^anjen fei.
Siiig.fb. 93 e f. VII. . . baß attcjcit in(i|Tc eine I^cilicje c^diUiclje ^ircfjc
fi;in unb bleiben . . bei n>e{c()ec i^i ©üangeliuni rein geprcbigt unb
bic heiligen ©acvamente laut be^ ©bangelii gereicht werben. — Apol.
Conf. IV. At sie discernit Pciuliis ecclesiam a populo legis, quod
ecclesia sit popiilus spiritualis. . . In populo legis praeter prorais-
506 slonem de Christo habebat et carnale seinen proniissiones rerura
corporaliiini . . . Igitur ilii tantum sunt populiis juxta evangelium
qui hanc proniissionem spiritus accipiunt. — Expos. Sinipl. XVII.
p. 47. sq. Quando auteiii Deus ab initio salvos -voluit fieri homi"
nes . . oportet onmino semper fuisse, nunc esse et ad finein usque
seculi futiiram esse ecclcsiaiu. — Haec aliter fuit instituta ante
legem inter patriarchas, aliter sub Mose per legem, aliter a Christo
per evangelium. — Agnoscimus hie tarnen dl versa fuisse tempora,
di versa symbola promissi et exhibiti Messiae. — Conf. Scot. V.
Credimns Deum . . omnibus aetatibus ecclesiam suam ab Adamo
usque ad adventum Christi in carnem vocasse. — Conf. Belg.
XXVII. Credimus — unam ecclesiam catholicam . . . Haec porro
eCclesia et ab initio niundi fiiit et usque ad eins finem perdurabif.
*"'*^ ■ 1. (i€ ftnb x\id)t nuv bie jute^t angeführten S3efenntni^»
fd;r{ften t>on ber reformirten @ctte, wt\ö)t h'e ©n^eit ber altte?
ftamentifc^cn unb neuteftamentifc^en ^irc(;e tef^immt au^fprec^en:
fonbern ber %aU ift berfctbe auf ber (ut^erifi^en (Seite. X)tnn
n?enn man aud; auö bem Slugj^. ©ef. baö ©egcnt^eii fc^tie^en
ttJottte: fo ijt boc^ berfelbe ©inu in beffen aut^entifc^er iixM^
Tung, ber Slpologie, ni^t ju verfennen. 9?ur in bem fäct)ftfd;en
^efenntnif erfd)eint 5)?eIancf)t^on i>orfid)tiger, inbem er mit fei^
nen Seif^nelen nid)t über bie 3eit ber ©eburt (E^rifti ^inau^ge^t.
Mtin ge[c|)ic^t bieö n^irtiid; abfid;ttic|) : fo erfdjeint e^ nur min-
ber foIgcrec^)t, ba (5^riftu^ bO(^ auf Simeon unb J^anna unb bie
Stnbern bort genannten ^ noc^ feine eriöfenbe SSirffamfeit §atte
ausüben tonnen. <Bo aber, \m @imeon gtaubte, benft ftt^ 5)?e=
l' Repetir. Conf. Ed. Tw. p. 104.^
465 $. i:>G.
land)t&ün unfirciti^ aud) teil meffianifc^en ©Uiuben friiöercr Sei-
ten. (BcUit nun cjav tiefe Sin^eit ter i\ixä)t \)c>n Einfang an fo
v>er|ianten tverten, tvie aw^ ter einen (Btette fc^eint, t>a^ nämfic^
ß^rijlu^ für tie tritte geriete taffetk getrefen fei, \va^ 9^?ofeö«w
für tie ^miti: fo usire unfere 2lbn)eicf;ung ipon tiefen fi)mtoH*
fcl)en Sluetrüffen nod) größer, ^^tcm mx unö nun auf ta^
früher ^kxüUv gefaxte ' berufen, fommt c^ nur tarauf an, tie
2)ifferen5 5»x)ifd;en unferm ©aj unt ten fi)mbo(ifdjen Qkikn gc:*
nauer ;^u k|linjmen. intern wir kite tat^on auC^ge^n, tie .tir*e
fei nur ta, ivo ter @(auk an dhxi^wm \\t; jene aber behaupten,
tiefe Äirc^e fei f4>on ^om 5lnfang ter Sßelt kr, wir hingegen, fie
kginne crfl mit ter ^^erfönlid;en 3ßirffamfeit (i^rifti-: fo muffen
l'enc annehmen, ter ©(aube an ^^riftum fei geit^efen t)or feiner
^erfi)n(id)en SBirffamfcit, ivir aber betingen ihn turd; tiefe per*
fönli^e äöirffamfeit, unt leiten i^n atfo von terfefben ai\ mU
i c^eö atfo ter crfte ju fd)ti(^tente ^JJunft ifi. (5ö l;ängt aber ta*
mit jufammen, ta§, intern wix beitc jugteic^ tavon auöge|)n,
ta§ ter ®(aubc feligmac^ent fei, jene bel;aupten, tie pcrfönlid)e
SSirffamfeit (5()rifii fei nid;t notI;n)entig, um tie ©eligfeit -ter
ÜJJenfc^en ju beivirfen, unr hingegen behaupten, tie feligma^
^ente ^kU ©oiteö fei nidjt el)er ats mit ter ©rf^cinung (i^ni^ti
wirffam geivorten; unt eö fragt fid;, ob ivirffid; jwifd;en tiefen 2ln>=
nahmen müjTe gewo^U teerten, unt »ronad) ftd) im bejie^enten
%aU tie 233a^( entf^eiten muffe. 9Ur f tonnen ivir, ta tiefe
©äjc an unt für ftd; ni^t 2tuöfagen unfersJ unmittelbaren <Bi\hp
bcitJu^tfcinö ftnt, unfer ®aj auc^ turc^ feine negatiöe gorm ju •
crfenncn gtcbt, ta§ er nur in 23ejie^ung auf unö fremte S3e*
|)auptungen entftanten i\t, Ui ter anjuftettenten 93erg(ei4)ung für
«nö fein antere^ '^aa^ anerfennen, aU tie Uebereinftimmung
mit tem, njaö fd)on aU Sluötruff unfereö unmittetbaren ©etbjl*
l&ett)u§tfeinö fef^ ftcl^t.
2. Sa3aö nun tcn crj^en ^unft betrifft, fo ^aben n)ir fc^on
» §. 12, 2.
§. 156. 466
508 feflgefiellt ' , t)a§ t^te nnteftamenttfcficn SSeiffagiingen für itn^
md)t i^xcx ^-rfüUung ii^egen ©lauBen^gvünbe fein fönncn in bem
©inn, tap mx bci^wegen an ß^riftum gtauHen, mii cv [o »or#
fiergcfagt tvovfcen, n>ic er t;ernacl) cvfunben ivorben ift, inbem bieö
für ben ©(nukn in unferm ei'iangelifdjen «Sinn gar fein ©riinb
fein fann. ^Ittein bieö ^inbcrt aKerbingö nid;t, iia^ niäjt bic
.33er^ei§ungen al^ fofd;e fottten vor ber S-rft^einung dljrifti ben
5D?enfc^en I;aben fönnen ein @runb ber ©eligfeit iverbcn. S3ors
fluögefejt nämfid) ein gcfd;ärf(eö ^elt)uft[cin bei: ©ünb^aftigfeit
«nb (Sriöfungekbürftigfeit, fonntc — Jvenn nun ein (5rli)fer
t>er^ei§en tvurbe — jenes 23erlangen fid; an bie 3Scr^ei^ung |)cf=:
ten, unb ein 33crgefii()I entfielen \>on ber fünftigen 6eligfeit in
ber ©emeinfc^iaft mit itjm, iveld)eö aU ?0?itfreube bie eigne Unfe#
Jigfeit in gen^iffcm (Sinn Quf^ekn fonntc. ^Ittein bie^ jugegeben
tt)ar bieö bo^ nur ein ©^attentekn, eine Slijnbung von ber
c^riftfic^en ^ird)e, aber nic^t bie (^rift(id;c ^ird)e feltft. ©enn
ivir fagen nur, ba§ bicfe überati fei Jvo ber ©tauk i^, infofern
biefer bie ganje 2lneignung (i^rifti i^, unb infofern er jugf eid)
Jijefentlid) gemeinfd)aftfcifbenb tj^. ^ier ober fann man in einem
getviffen- @inn sn?ar eine 5lneignung ber (Seligfeit &)xi{ti juge=^
ben, aber nic^t eine 5Ineignung feiner 23ot(fommen|>eit. Unb bap
ber ©laube an bie meffianifd;en 3Ser^ci§ungen nie unb nirgenb
im alten Söunbe gemeinfd)aftbi{benb ge«?orben ij^, fonbern bie
®emeinfd)aft ganj auf bem ©efej beruhte, liegt gefd)id)tlid) vor
5iugen. 2)arum »virb ber Unterfd)ieb nic^t erf^öipft, ivenn man
nur jugicbt, eö feien onbere @i)'^'^^^^ genjefen jur ^ät beö »er#
^ei^enen unb anbere ju benen beö erfd)ienenen ^tcffiaö; fonbern
cu^ ber ©laube felbf^ i^ ein anberer geivefen, unb ber txta^xt
neutejiamentifc|)e ivar ju ben ^niai be^ ©efejeö nur jufünftig 2.
Unb ou(^ ba6 vorder jugegebene irirb nid)t nad}gett,nefen tverben
609 fönnen, ^a^ nämli^ bie mefjinnifd^en S3er^eipungen im alten
§. 14. Sufaj. 95b. I. e. 94 — 90.
ä?3l. ©al. 3, 22. 23,
467 §. 136.
Sßunbe ben ©egviff eines (Jvlöfev»^ in bem ©inne, Jvie wix i^n
mit ten fi;mboHfc|)en ^üd;evn annehmen, JvirfUd) ent(;ie(tcn, itnb
fid; mit bcmfclben an bnö and) in unferm (Sinn gefaxte 33e<
ttJU^'tfein bev @ünbe Jvenbeten. 2öitt man akr ni4)t nuv biefeö -
Behaupten, fonbern aud) in 33ejitg auf bie in unö itiivffamc 23oU=
fomment;cit ß^vifti unb baö S3anb bev h"übei'(id;en ^itU 'cm
©laukn vor bev (Srfc^einun^q (J^vifti bem unfvigcn gleidjfcjen: fo
mnp man aurf) jugeben, ba^ bie «^örer bev 33evt)ei|^ung tm
©tanbe ivaven, auö fe^v unüottftänbigen SlnbeuUmgen ben S3e?
griff ber unfünblid)en S3ottfcmmenl;eit [elbfl md)t nur ju Hfben
fonbevn auc^ in Söirffamfeit $u fejen; unb bie«^ fü^rt natürtid;
ba^in, ba9 bie ivirfUd)e Svfc^einung d^vi^ü ju unfcver (getigfeit
nic^t fei nctt)irenbig geu^efen, fonbevn nuv \)it 5Bev^ei^ung mu^te
immev (ebenbig ev^alten ivevben.
3. ©0 njenig im nun I;iermit ü6eveinfiimmen fonnen, fo
fd)cint tod) nid)t minbev nnbequemeö aus unferer S?e^auptung
SU folgen, baf? »ov bev (fvfa)einung S^vtfti bie 9^cenfd)en nid)t
gur ©eligfeit gelangt flnb. SlKein bie Folgerung, bap bie fefig*
mad;enbe SieBe ©otteö evft mit bev (5rfd)einung Cif;rifti angefan*
gen |)abe, muffen mx unö gf eid; unfern ©vunbfdjen gcmäp ba^
^in kfd;vänfen, ba^ nuv bie jeit(id)e ©vfdjeinung biefev ?iek
ni^t e^cr begonnen tjabe. 3n biefev ©eftalt abev ift fein ^e^^
' benfen bagegen, fie anjuerfennen; benn nur befinben nnö mit
bem gefammten ?Dienfd;engef4)(ed)t nur in bemfetben gälte, in bem
i jT(^ aud; jejt nod; jeber ^injelne befinbet, ber erft in ber Söieber* .
; geburt jum @enu^ ber fetigmad;enben ^itU gelangt. (5ben fo
' nämtic^ tt)ar ou^ baö menf4)nd;e @ef(|)ted;t U^ jur @rfd)einung
(E^rifti in bem ßuftanbe unter ber »orbereitenben ©nobe; aber
baö ganje, nid)t au^fd)(ie§enb biejenige ^ei^e, tt)etd;e unö bie
jübifc^en ®ef4)id)t^bü4)er von Slbam imx^ bie (Jrj^jäter Bio jur
©rünbung bes? ^?ofai^mu^ bur(|fü^ren. ^enn biefe vorberei^sio
tenbe Onabe jeigte \id) überatf, tt)0 unb in bem ^aa^t aU e^
SSirfungen ber göttlit^en ^eiiigfeit unb ®ered;tigfeit gab, unb
30*
§. 156. 468
Jvir crt;alten and) v*on ^iev auö ttefetk ©letdjfleUung jn)tf(!^cn
Outen iint) Reiben, »on n^e^er aiid) ^auluö ausging, ^iev*
mit ftimmt aiid; metjr aU eö auf ben crficn 5UtgenMiff fd)etnt
iikrein bie 5lvt, iine ^^auluö bie övfd;ctnung ß^rifii ouf bie 23er*
licif^ung uub ben ©lauten SlbraöamsJ i^ejic^t, baj} nämtic^ bie
»orberettenbe göttlid)e ©nabc nid)t auf eine fccfonbere ober an^f
fd;(icpenbe Söeifc in bem fiatutarifdjen ©efej ftd; geoffenbart ^aU,
fonbcrn >)orncf;mIid) barin, ba^ bem 9)conct^ei^muö eine ©tätte
mupte erhalten iverben, unb baö ,^anbe(n auö biefem ©runbe ifl
ber ©laute, bcr and) eben foJvot atö ©e|)orfam angefe^en tver*
ben fann, unb bem SltJra^am beöt)aI6 jur ©ered)tigfeit gerechnet
iDurbe, aia er nun ein Söerfjeug ber üorbereitenben gött(id;en
©nabe iinirbe, unb aU er in biefer SBejic^ung ouf ben 3ufünf*
tigen oud) bur^ bcnfelben iin ©egenfianb beö göttlidjcn Sffio^I«
gefaKenö fein fonnte. 2luf biefe SSeifc ba^er \ä^t ftd) and) eine
!Ked)tfertigung um ^^rifii ivitten vor (^^rifto annehmen, analog
ber Seligfctt in bem ^Diitgefü^I mit ber 3"f"»f^ vnii^in jcrftreutc
Giemente ber ^ird;e, aber md)t bie ^irc^c felbft. ©tettt man
hingegen fiatt biefer 33e^auptung, ba§ eö t)om 5(nfang beö mcnfc^^
lid^tn ©efd;(cd)teö an eine ttjobre ^ir^ie gegeben ^ahc, nur bie
auf, fca§ cö von SInfang an feinen anbern Urheber ber ©eligfeit
für bie 2){enfd)en unb feinen onbern ©runb be^ gi)tt(ic|)en SiQo^U
gefaüenö an t)en ü?ienfd)en gegeben Ijabc aU ß^riftum, fo gicbt
eö gegen tiefe nid;tö ju erinnern.
611 ^xittc^Spanx>t^iitt
§3on ber ä^oüenbmig ber ^irc^e.
§. 157. T)a t)ic ^tr^c in tem 33erlaitf be^ mcnfcji^
nd;en (Jrbcnlebenö n\d)t jur ^Soffenbung gelangen fonn: fo
^at bie ^avjleöung ii)xc^ üoEenbeten 3"!^'^"^^^ unmittelbar
nur ben D^u^en eineö 35orbiIbeö, n)c(^em i^ir un$ näf>ern
fpUen.
469 §. 157.
1. 3" tfiw ^cid'gcn ©cifl, aU fccm gemcinfamcn Cet^cnö*
^nnctp ber ilirdjc liegt an unb für fic^ bcr juvcidjcnbc Örunb
ju tiefer SBoUenbung; allein ba feine Sßirffanifeit bem ©efcj beö
jeitfid)cn l'elenö untcnvorfen tfl, fo fann ^ene SßüUcnbung nnr
eintreten, wtnn aUer SBiberjlanb fo ütcnvntnben i^, ba0 eö in
bem ©eh'et feiner Söirffamfeit nid;tö jcitlid; gegcnmirfenbeö meljr
^icht, atfo aUe (Sinn^irfungen ber 2[ße(t auf bie ilircbc crfcl;i)pft
ftnb. T)mt müßte juerfl vorauögcfest tverben, ba^ baö (Sl^riften*
t^um ft'd) über bie (Srbe öei6reitet ^afcc ', unb jivar fo, bc.§ feine
anbcre ©(aubensnjeife we^r atö organiftrte ©cmeinfdjaft leitete.
Ticmx fo lange biefe öeratteten unb unt^ollfommnen 9te(igionöfor«
men nod) neben bem (5^rificntl;um befielen unb ftd) neben ber
Äird;e erl;a(ten ivodcn, aurb and; ben 2lnt;ängcrn bevfe ben i^r
(Efjarafter fo tief eingeprägt fein, bajj fie einzeln ober in 9)? äffe
»om (S^rifient^um ergriffen mand;eö »erunreinigenbc aud? unbe«
J»u§t mit I)inübernel)men, ivorauö fid; Spaltungen unb 3'''^^'1?"*
mer entwiffehi. 2)a unö nun unfer ©elbftbcjvußtfcin bejcugt,
ba^ bie (Jntjieljung be« ©(aubenö an ben (grföfer im allgemeinen
burd; nidjtö befonbere^j bebingt ift, fonbern nur burd) baö ge<
meinfamc in Slden erirteffbare 23e>tu9tfcin ber ©ünbc, unb burd)
bie n?egen ber 8c(bigfeit ber menfd)(id;en 'DIatur aud; nKgemeincsia
gäl;igfeit, einen fpecififd;en (ginbruff vom ßrlöfer ju befommen:
fo hoffen »vir, ba^ biefe 33erbreitung ftd) in bem 5)taafj bcfd)leu>-
tiigen ivirb, ali tk .<^err(id)fett beö ^-rlöfcrö ftd; in bcr iiird^c
fclbft immer beuttid;er abfpiege(t 2. ^U g}?ög(id;feit Idfjt fid;
baljer nid)t (äugnen, bag bie^ nc^ im 33erlauf ber menfd)Iid;en .
jDinge erfofge; aber bie C^rjeugung l;ört »väljrenb berfelbcu nid;t
ouf, «üb bie Sünbe entiviffelt fic^ in jebem ©efd;{ed)t aufä neue.
IWitljin gefejt aud;, ba§ bie ©etvatt ber Sünbc je irciter ^in
um bejio me^r jurütfgebrängt unb um bcfio Ieid;ter gebrochen
werbe: fo nimmt boc^ bie Äir^e auf biefe SSeife immer irieber
» m'im. 11, 25. 26.
» gp^cf. 1, 22. 23. U. 2, 21. 22.
§. 157. 470
2Öe!t tu ffc^ auf; fie^t ba^er and) immer ttt bem biö^er kfd)rte*
benen (Jonfikt, unb ift bafier ntemalö \)ottenbet. 3n biefem 3u:i
fianbe nun pflegt fte bie fiveitenbe tirc^e genannt ju tveti^ii
ben, mil fte ftd; t^eifjJ gegen SBelt ju yert^eibtgen ^at, t^ettö
2öe(t mu§ ju erokrn futfien; Jt>ogegen fte ekn beö^alb tm 3u«
flanb ber 33o((enbung gebadet bte trium^^ircnbe ^et§t, n^eit
bann wa^ in btefem ®tnnc ilöeft wax gan^ in fte i^erfc^tungen
unb ni^t me^r at^> i(;r ©egenfaj ba ift. :
2. 6tveng genommen fann un^ a(fo auf unferm «Stanb:»'
^unft feine ?e^ve üon bev ^BoKenbung ber ^ixä)c entfielen, b<t
unfer d;riftlict)eö 6elbfl6en)u9tfein grabeju nid^ts ükr biefen unö
gans nnkfanntcn 3»f^i''»it) auefagen fann. 2)enn ba nur ß^ri-
flum aud; aU ta^ (gnbe ber E^eiffagung anerfannt IjaBen S fo
liegt fc^on barin, ba§ an^ bie ^irc^e feine @abe beö ©eiftee an-
erfennt eine 3»f»ttft i?orsnH(ben, au] tt)elc|e — tveil ganj jenfeit
aKer menfdjiidjen 2)inge licgenb — unfere 3::^ätigfeit gar feinen
(Sinflufj aui^ü6en fann, ia bereu 23i(b wir auö ^?angel aKer
5i3 2(na(ogie fd;n)er(id) ri(|)tig ju faffen ober fic|er feftju^aften »er^
möd)ten. SScnn nun benno^ biefc 33orlnfbungen einen großen
SfJaum einne(;men in ber ^ird)e: fo liegt nnß bod; ob, el;e ivir
i^rc 3{u5^fd;Iief5ung m^ unferer ^arfleUung auöfpre^cn, naö) ber
DueHe berfelben ju fragen, ^ntx^ nun ift ^ier auf bie neute^^
j^amentifd;en 2öei|Tctguugen von ber SSoKenbung ber 5lird}e ju
v^rtweifen, bie Jvir bod; jebenfaWö oHe auf jveiffagenbe 5(eu§eruns
gen Q^vi^ti jurüfffit^ren müjfen. 2Benn nun biefe nad; ben
9^egetn ber Äunft n?ürbcn ju be^anbeln fein, nnb bod; immer
nid;t eigentfid)e ©lauknöfäje fonbern nur (Säje fein iüiirben, bie
mv auf 3^"gni§ anne|>men, bie aber nid;t in einem fo na^cn
3ufammen^aug mit unferm ©tauben j^e^en \m bie ä^nlid;en
bie ^erfon be^ (5rtöfer6 betreffenben, fo werben wir i^nen auc^
fc^werlid; unb immer nur infofern, af^ fte ben (griöfer unb uu^
■ ©. §. 103, 3.
471 §. 157.
fcr 53err;äftuij;' ju t^m tctreffcn, einen £>xt i\\ fcer ®tau'6cn6tc^rc
einräumen fönnen. 5Ufein wenn biefc Sdjc aucf) nid)t @(au*
fcenöfd^e finb, infofevn ipr ^nl)aU a{6 nnfer f^affungöüermögen
iibcrficigcnt) feine 23e|'c(;rei6ung unfereö mvfüdjtn @cl(>flkn3ntjt<
fcinö ift: fo fteUt \id) tie ^Sadjc bod; anbevö, ivenn ivir abfe^cnb
ba\)on, ba^ fic un6 jenfeit nnfever B^if^^nbe ^inauefütjven, babet
flehen bleiben, baj} [tc ntd;tö üon bem/enigen entf;atten bürfen,
ttjaö in unfern jiejigen 3iif^*^"'5S" ^^^" ^<^" ©nwirfunt^en ber
Sffiett ^errü^rt. :©aO biefe, and) iveiter aU bie Ü^citivirfung eineö
3eben baju reidU, cingefd;rdnft tverbe, tfl immer ber ©egenfianb
unfereö ©ebetcs^v "nb bie vottenbetc ^ird)e ift fonac^ ber £)rt
ber i!)oü|tdnbtgen örl;örung beffe(6cn. @o bemnad) tvurjett
biefe 23orfleUung in unferm d)rifr(i4ieii (Selbflbettjugtfein atö
bie unter gan^ unbekannten unb nur fcl)tvanfenb yorftettbaren
Sebingungcn fortbefte^enbc ©emeinfd;aft ber menfd)tidjen 9^atur
mit (i^rifto, aber aU tic, wddjt atlein ööKig frei »on aüem, n>aö
in bem SBiberftreit bf^ gfeifd)eö gegen bcn ©eifi feinen ©runbsu
^at, gebad}t tvcrben fann.
§. 158. S3ic in bem Ofaukit an bie Unüeränbcrticfifett
ter QSeveinigun^ teö göttltd;ctt 3Öefeit<S mit bev menf^ylic^en
D^atur in ber ^crfon (21;ri|li and) ber (^iauht an baö gort*
fcefle^en ber menfc^Iic^en 5^erfönlid;!eit fc^on mit cnt|)a(ten
ijl: fo ent|}ef;t |)ierauö bem (I|)n|!en bie S^cnbenj, ben ^u^
j!anb nad; bem 2^obe tjor^uf^eto.
1. 2)ie 5^einung unfercö (Sajeö fann nid;t fein, aU oh
ber ©taube an bie (^ovtbauer ber ^erfönlid)feit nad) bem ^obc,
über tvie tt?ir c6 gen^ij^ntirf) aue^ubriiffen pfiegen an bie Unflerb^^
tid;feit ber 6eete, ouf biefem 2ßege entftnnben iväre, ba fid; bie
©puren beffetben ja überaß üorfinben, unb namentlich ju ben
Seiten ß(;rifti unb ber ?tpofleI biefer ®{anU unter bem jübifd^en
fQoit »or^errfc^enb ivar; fonbcrn nur, ba§ berfelbe o^ne biefen
3ufammen^ang feinen Ort in unferer ^rijl(id;en ©(aubenöle^re
§. 138. 472
ftnben fonntc. 2Bte bettn awo) aücö btö^crigc gan^ o'^nc 3u^
fnmmen^ang mit fcemfelbcn ifi bargefleflt unb nad)getvtefen ivor^
ben, unb nur ein einziger auä) niä^t unmittelbarer ©taubenöfaj,
ber öon ber |)iinmetfat)rt (l^rifli, n?eifet auf benfclben ^in. ©o
bflf rtier fein d)riftltd;eö ®elbftkn)u(jtfcin in unfcrer biö^erigen
S)arf!eßung abgcbilbet gefunben l^at, an^ jugeben mu§, ba§, bic
Stijatfadjcn be^ (^briflentbumö unb unferc itunbe öon benfetben
»orau^gefejt, auö bem ber (Jrlijfung bebürftigen S3en?u9tfein ber
<£ünbe ber ©laube an ben (5rti)fer fid; fo ivie er ^ier befc()rieben
tfi entn)iffetn fann, unb auö bemfetben bie 93iitt^ei(ung ber @e#
tigfeit (^^rij^t in j'ebem and) bem Teufen ?lugenbliff bcö ?ebenö,
ou(| n?enn tvix feine 3?or|^et(ung bätten »on einem 3u|^anbe nad;
bem STobe. ©cnad) f^eWt ftd; fe^r natürüd; bie j^rage, ob unb
«isauf n^et^em 2Sege biefer ©faube, tvenn ber (Sriöfer i^n nid;t
aufgenommen unb fanctionirt ^ätk, in 33erbinbung mit unferm
frommen <oetbftbert)u§tfein iimrbe gefommen fein. Unb ijieju
jeigt'ftc^ nur eine jiriefadie 5}? i)g(ic^f eit. (Jutn^eber bie gort^
bauer ber ^^erföntid)feit ivärc burd; bie ^^ätigfeiten bcö (^rfen*
nenö atfo auf bem SSege beö obiiecti^en 23eivuj5tfein6 aU Söa^r^
^)iit ermittelt «jorben; ober fte iväre unö in unferm unmittetba*
ren ©efbftbetvnt^tfcin urfprünglid; mitgegeben, fei cö nun in \vc^
fentlid)er Sßerbinbung mit bem ^ier überatt jnm ©runbe ttegeu.<
Hn @otte5ben)u^'tfein ober unabl;angig yon bemfetben für ftc^.
■Wa§ nun ba^ crjie. betrifft, fo gc|>örtc bann bicfe M)vt in bic
l;ö^ere 9iaturunffenfd;aft, unb bie ©eivi^^eit baöon fönnte nur
M bcnen fein, njel^ie fid; beö 3Serfa^renö biefer 3Biffenfc^aft be^
mäd;tiget i)aWn, fo bn^ Slnbcre fie nur 5jon biefen Ratten an^
ber ^mimx v^anb. Siefeö aber ifi offenbar nidjt bie ?age ber
6a(^e; \)ielme^r iji nic^t j« läugnen, bap er auf bem iviffen*
fd;aftlic^en ®t\)kt 'ocn ß;tnigen immer wieber auf6 neue eben fo
Teb'^aft ifl angefod;ten n^orben, ivie 2lnberc i^n \)ert^eibigt ^aben.
3a mx bie fogenannten 33ernunftben?eife für bie Unjlerblic^feit
nä^er Utxaä)mr tvirb fc^tver(id) gtauben fönnen, ba^ bie Söor^
jicWung fclbjl ein drjeugni^ biefe^ ©ebicteö fei; fonbern ftc ttjot
473 §. 168.
anbcrttidrtd öcr t'rgenbnjte gcgctcn, unb btc 2Ötffenf(f;aft fnd^tc
mm fte mit tf)ren üt^rigen CrgclMuiJcn in S3erbinbimg ^u brin-
ßen, unb ein folc^cö ^crfa^rcn mu^te ber j)^atur beu (Sadje nad;
aud) immer anijrcifbar bleiben. 2)a^^er fann bic ®(aubenö(c^rc
nie t'tvtdjtu^^t fein, btcfe 2?e»jcife ju aboptiren, »venu fie von bev
iBorf^ettung bei* Unficvb(icl)feit einen tveiteren (Sebraucf; madjen
mU, nod) weniger aber vevpflid)(et, fte ju t)rüfen unb i^ve 5}?än*
get ju ergänzen; fonbern fte mü^te erft tk iriffcnfcljaftlic^e %t^'
ftettnng erwarten, biö ba^in aber bic 8arf)e ba^ingeftcüt fein
laffen, inbem ftc^ fiMift bie ©(aubensfe^re von einer p^ifofc^
p^ifdjcn 2lnfid)t, we(d;er nod) iinberfprocf)en wirb, abl;ängig sis
mad)tc. — Sßaö nun baö anberc betrifft: fo wäre c^, wenn
bcr ©taube an bie llnüerb(id;feit mit bem (Dotteöbewu^tfcin im
oifgemeinen ^iifammenbinge, ein großer gelter, ba§ wir benfetben
ttic^t gleid) bort cntwiffeit ^vitten. %ikin biefer geiler würbe ftc^
aud) fd)on bemcrf(id) gemad)t unb geräd)t ^aben, weld)cö bodf)
nid}t ber ^a(( gewefcu ift; unb eben biefee fann unc nid)t im
ißorauö geneigt -madicn, einen foldjcn 3"f^i"^i"enbang anjune^*
men. d^ giebt jwar aifcrbingsj ein unfrommeö ^äugnen ber
Unflcrblicbfcit, wctd)c^ mit ber ©otte^Sdiugnung ytfammen()ängt,
\\)k beibe bcr materiafiftifdien ober atomiftifdjen :^cnfungi3art an-
ge|)ören; aiUin eö giebt thcn fo auc^ tin ganj anberci^ (gntfagen
auf btc gortbauev bcr '^erföntid;fcit, wefd)eö wait entfernt bic
^eifligen ^^ätigfeiten nur alö eine (Jvfdieinung bce <BtQ\\ä anju-
fe^en unb ben ©eift bcm Stoff unterjuorbncn, üielme^r ganj ei*
gcnttid; ben @eifl ai^ bic ben lebcnbigcn 6toff ^eri?orbringcnbc.
4Jnb ftd; anbitbenbe ^raft anfielt. 2)cnn t)cn ^ier aii^ lägt fid) auf
gtcid)e SBeife bebaupten, cinerfeitö bafj baß ©ottesbewuptfein baö
SBefen j'ebcö im ^öperen Sinuc felbftbewu^tcn ober vernünftigen
?cbenö conftituire, auf ber anbern Seite aber aud), ba§ wenn
bcr ©eifl in biefer ^robuctivität wcfcntlid) unfierblid; ift, bod;
bie cin',e(nc Seele nur eine vorübergc^enbc JIction biefer '^vc^
buctivität fei, mithin ihn fo wcfcnttid; vergängtid;; wit benn
auc^ jlebe au^er^atb bee bcftimmten (Sntwiff(ungöpunfteö unb ber
§. 158. 474
befltmmten D^eöiou fcce menfcf)tt(|!cn «Seinö, bev fte auije^ört, t^rc
Sekutmtg \jcr(iereti wiivU. '^IRit cinev folcfjcn ^ntfagung auf
tie gortbauer bev |5er[ünlict)feit ivürbc ftc|) eine .^evrfc{;aft beö
@otte6kit)u§tfein^ ijottfommen »ertragen, treld;c aud; bte reinfie
©ttt(trf)feit unb bte t;öd)jle ©eipigfeit beö ^ekne verlangte, ^ic*
§u nun fommt nod;, ba§ e^ atterbtngö einen beut @eift bei*
f^römmigfeit überhaupt entfpre^ienben ©laukn an bie perföntid;c
si7gortbauer giebt, weld^er nämlid; ba^ SSorlianbenfein beö ©otte^^
kwuptfeiuiS in ber menfd)ttd;en ©cefc aU ben ®runb anfielt,
iue^^alb fic nid;t föunc ba<J oKgemeine Cooö ber 23ergängti4)feit
t^eifen; aber eö gicbt ant^ eben fo einen nid)t frommen. Senn
n)ie foßte biefer ©taube irgcnb mit beut ©ottesbcwu^tfein mcxs
ivanbt fein, tt^enn er (ebigtid; von bem, tuenngleic^ hU auf einen
gert>i|Ten ©rab »erebcttcn 3"teref|'e an bem ftnnlid;en Öebenöge^
\)a\t auege^t. Unb baö ifl bod; ber ^aU aKemat, ivenn bie Un*
f^erbH(^feit pofiulirt unrb um ber 35erge{tung unHen, inbem öov*
au^gefejt »rirb, tß gebe feine reine unb unmittelbare 9tid;tung
auf grömmigfeit unb ©ittlid;feit, fonbern beibe unirben nur an«
geftrebt aU ?D?itteT, um bort ju einer üoUfommnen ©(üfffeligfeit
ju gelangen. 9}(U§ bal;er jugeftanben njerben, ba§ eö eine 2lrt
giebt, bie gortbauer ber ^erföntid)feit ju verwerfen, njobei man
me^r öon ©otteebcivußtfein burd)brungen fein fann, aU hä einer
2Irt fie aufzunehmen: fo fann ün 3ufammen^ang jtüifc^en bie«
fem ©lauben unb bem @otteebeivu§tfein an ftd; nic^t me^r bc«
■Rauptet iverben. '
2. 2Bo^f aber lä^t ftd; be|)aupten, ba§ ber ©faubc an bie
f^ortbauer ber ^^erfönlid;feit mit unfevm ©tauben an ben Srtofer
Sufammenbangt. 2)enn wenn biefer ftd; fetbft eine fot4)e jufd)reibt
in attem, waß er i)on feiner 2Biebevfunft ober Söieberyereinigung
mit ben ©einigen fagt: fo fotgt, ba er bic^ nur »on ft^ aU
menfd)tid)er ^erfon fagen fann, inbem er nur aU fotdjcauc^
mit feinen 3ü"9ß»*n @emeinfd;aft ^aben fonnte, ba^ — vermöge
ber ©etbigfeit ber menfd)tid;en 5'latur in i^m unb in unö —
475 ^.158.
baffclbe auA wn m\^ c^cikn mii^. @o einteud>tenb inbcp biefcvJ
au* fd)cint, mn§ tcdi itnfer[u(f)t ircrfcen, oB auc^ ^tcr^Ci^cn (5tit-
irenbuni^cn möglich finb unt» Juci^ füv tveld)e, fei eö mm gegen
bic 9?tcf)tigfeit bev 33ovauö[ejitng ober gegen btc ü?cd;tmäyigfeit
bei* (^oTgentng. (viun^eubungen bei* eriten ?lrt fönnten ffd) nur
auf eine abiveid;enbe (SvHärung ber 9?eben C^^rij^i fce^ie^en, unb
tnfofern trären fie auö) hkx gar nirf)t ^u teurtkiten, fonbcrnii«
ftefen ber 3lu6fegungefunft anbeim. So yiel inbep tt)ärc ^icv
5U fagen, bat} n?enn femanb mit guter ^reue k^aupten ivoHte,
atte öieljcr gehörigen 9?eben (S^iifti feien irgenb»vic Inlbli* unb
uneigent(id) ^u verfielen, unb er fd;reibe ftd; barin gar feine
^erföntidie gortbauer ^u, ^kUi ein ©laute an (^^riftum, fo ttjic
er t)ier bargefte((t n^orfcen, aWerbing^ mögtief) t)(iete — benn
ioenngfeid; bie eben kfd)riebene 33crjid)tleiftung auf bie ^erfön^
l\6)t ^ortbauer bann etttJa^J gemeinfame»^ jtvifd)en (S^rifto unb
unö wäxt, ivürbc bod; ber eigentl;üm(id;e Unterfd)ieb jtmfd)en
ß^rifto unb un^ beetjatb nid)t notfjtr»enbig aufgeboten — ba§
aber bennoct) eine gdn^(id;e Umgeftaltung be^ Ci^riftentbume barauö
^eriöorgel;en mü§te, n^enn eine foId)c ?(u^tegungön^eife j'emal^ foUtc
in bev ^ird)e geltcnb n?crben unb bem c^riftHdjen ©(auben jum
©runbe liegen, llnb barin liegt fd)on, ba^ ivir nid)t i^orauefc*
jen, eine fo(d)e ?(ui?(cgung fijnnc mit guter ^reue gemacht iter^
ben. '^id)t »icl öubefö n^cire bie 'Zad)^, ivenn jemanb bie fRz^U
mä^igfeit ber Folgerung ausJ bem ©runbe in S^veifel jie^cn iüolltc,
mii, n^enn (Sf)rifluö ftd; aud) perföntidje ^ortbaucr juf6rcibt, er
fid; biefe6 nur aui' bem l?errfd;enben ©iauben angeeignet ^abc
o^ne beftimmte eigne Ueberjeugung, unb aud) nur auf biefelbc
Seife \vk in ä^nfid;en jyciKen ©ebraud) "con biefer 9)?einung
mad)e; fo ba0 feine 2Icu|jcrungcn hierüber nic^t ju benen gct>ören
ivürben, ive(d)e mit feiner ©enujj^eit über feine SQJürbe unb feine
:S^eftimmung fo ^ufammen^ängen, ba§ o|)nc fie mit aufytne^men
an beibee ni^t fönne geglaubt »verben. ^enn aud) ba<^ ivürb^
fc^n^ertid; jemanb reb(id)crn?eife be^au^ten fönnen, ba§ d^riftue
0U(^ nur eben fo o^ne eigne Ueberjeugung boct) bie fabbucäifc^e
. §. 158. 47e
Sinftdjt »Ott ft'd) getvtefen, iinb ba§ fein ©tciuBc ött ten imtt^tfccr*
jle^(ic{)eu gortgatiij fcincö SÖortcö unat^ängtg gcivefctt fet »on
bcm an bie ^ortbniter feiner ^erföntict)fett. SSenn nun eine feftc
Uekrjeiicjung (^^xi\ii yicoon nid)t at(jcläugnet Jvtrb, fo fönntc
519 nur nod) einrscirenbet Jverben JtoKcn, bap aus ber gortbauer fet^
ner ^erfönltdjfctt, bte lutr bann iiut t^m glauben mufften, ntc^tö
fotgc für bte unfrtge, fofern iiämtid; bic feintge nur l6erul;e auf
bem mai5 t^m ct3cntt)ümlic() tft, auf ber nur auefd;tte^enb feine
nienfd;Ii(i;c ^erfon Inibenbcn S3ereinif|ung bcö göttfid;en SÖSefcnö
mit ber menfd;fid;en 9?atur, unb man ba^er faßcn nutzte, grabe
JtJeil unb infofern aU ber ßrlöfer unfierblid^ fei, feien eö aHe an^
berc 9)?enfc^cn nid;t. SlKein biefe (Srflärung iDürbe auf eine be*
fonbere 2ßeife frei(id) aber bod; immer bofetifd; fein. 2)enn ber
Unterfd)icb 5»vifd;cn einer un|ierb(id)en unb einer fierblid;cn ©cclc
fann nid)t barin aüein befielen unb fi^) baburc^ aUmi funbge*
ben, baf? irgcnbwann bie eine ivirffid; flirbt, fonbern fc^on immer
unb in ^eber 33ejie{;ung muffen bic 2t|)n{igfeiten unb 3"i^^ii^^c
ber einen anbere fein, a(6 bie ber anberen. X^a^tx ivcnn beö
(Srtöferö ©ee(e eine unüergäng(id;e ivärc, bie unfrigen aber n?ären
üergänglid;: fo fönnte nidjt mit 9ted)t gcfagt iverben, ba^ er atö
5)?enfd; uns in aUem o^Uid) wäre aufgenommen bie ©ünbe.
©enn U)enn man fagen tvoUU, c^ fei bie 9^atur ber menfd;fid)en
©eck aKerbingö urfprüngtid; gen^efen unflerblid; ju fein, adein
bie Uebertragung ber Sünbe auf jcbe \nad)c fit flerblid) : fo läge
bod) barin, bap basJ ganje urfprüngfid;e 2Berf ©otteö burd; bic
Oünbc jerftört fei, unb ein anbercö an bie (Stette getreten. X)^^
1)zx wiv aud) bie ^^eiiung von ber ^anb n?eifen muffen, JüeId)C
Einige annefjmen ivolien, ba§ nämlid; jivar aKe ©eeten burc^
bie ©üube fierblid) werben unb im 3::obe mit bem ^ciU unter*
gel;en, bie ©laubigen aber er^ietten bur(^ bic ?ebenögcmeinfd;aft
mit ß^riflo ?lnt[;ci( an ber Unfterblidjfeit unb brängen mit ii)m
^md) ben STob ^inburd) ins^ ?ebcn, X)cnn cnltreber gc|»t bicsS
auf eine bem ©eift nad; manid;äifd;e S?orau0fcjung jurüff, ba§
nämti(^ biejienigen, tveld;e nid;t jur ?eben0gemeinfd;aft mit (l^rifto
477 § 158.
gcTangeit, aud^ f^on überhaupt ntdjt fonnten uiHlevMi'd; mxWn;
obev mnn tie anbcrn ibncn ter ^atuv nad; g(dd) fint», fo müf tc 520
tuvd) tie SSietcrgehivt aud; tic 9latur eine ganj unb ö^v anterc
geworben fein, m hkiU atfo nidjtö anbreö übrig, atiJ ba§,
jvenn it)ir bic 5Uiöbrüffe bej! ©rlcfcrö über \cuk eivige ^erfi)n*
Iid;e gortbauer, [0 Jvic c^ feine 3üni]cv unläugbar tbaten, mit ju
feiner tjofffommnen SSa^vtjeit red;nen, bann au6) aHe \?om menfc^»
ticken ©efd)ted)t biefc ^ortbaner jn entarten ^aben. %ii6) fo
ober WiH ber ßrlöfer atterbingö ber 93ermitt(er ber Unfterblid;^
feit, nur nid;t für bie][enigen aüein, bic ^icr fd;on an i^n gläubig
iverben, fonbern für 5lUe o^ne 5lu^uabme. 3" ^cm ©inn näm*
tid;, bap ivenn ber menfd)ti4,^en 9^itur ni^it bie ^erfönlid)c Un*
jterbtidjfeit sufäme, atöbann au^ eine ^Bereinigung be6 g5tt(id)en
SBefeniJ mit ber menfd)Iid;en 9^atur ju einer foldjcn ^erfonlic^*
Uit, n?ic bic beö (^rlöferö nic^t mögtic^ geivefen iväre; unb um*
gefe^rt ba^, mii ©Ott befd)(offen tiattc burd) folc^e ^Bereinigung
bic mcnfd)Ii(^c 9^atur ju v^oUenben unb ju erlöfen, beö^alb auc^
fd;on immer bie menfd)Iid;en ginjefwefen biefetbe Unfterbtid)fcit
an ftc^ tragen mußten, beren ber (Srlöfcr fid) benjupt n)ar. Die^
ijl bic wa^rc d)riftlid)e ©ic^er^eit biefeö ©fauben^; jebc anbere
®ett>cil)rtei|^ung bafür, wenn fie and) anfd)aulid)er unire, aii ftc^
naä) bcn bi^^erigcn 33erfud)en erwarten lägt, bliebe bo(^ bcm
e^rijicn al^ foId;em frcmb, li^ üwa biefer (Blanht ju benjenigen
SßorftcKungen gehören wirb, welche bie t'Otlfommenc aKgemeine
menfd){i(^c Uebcrjeugung conj^ituiren.
3. 2)iefer ©taube nun ifl jwar natürlid)crwcife »on einem
Sefireben begleitet, über ben 3"!^«"^ ^^^ ^erföntid)feit na^ bem
^obc eine anfc^autic^c Söorfteltung ju bilben unb fefiju^viltcn;
aUm wir !önnen burd^au^ feinen SInfprud) barauf mad>en, baf
un6 bieg hi^ auf einen gewiffen ^hmft gelingen werbe, ^enn
bic grage über bie SBebingungen feneö :Dafeinö, beren Äenntnip
toö) jeber anfc^auli^en SSorfteöung jum ©runbc liegen müftc,
ijj eine xm fo^mologifc^^c, unb 9?aum unb 9täumlid?fcitcn jinbsai
§. 158. 478
fo na^e »evivanbt mit Bett unb etunbe, bfl§ fte au6) ihn fo
aupcr bem ©cBtet bev 9)iitt(;ei{ungeii Hegen, bie bcr (Sriöfev unö
ju ma(f;en ^atte. 2)a^er fmb and) feine Slnbeutungen alle i
i^üU veitt HMd), \^siU fo unkftimmt in ^ejuß auf aUeö übrige
gehalten, bap aurf) md;t^ iveitereö bavauö 511 entnehmen ift, als
Jt)a0 für jeben (J^rij^en in feber SSorjleWung von einem ßuftanbe
nac^ bem ^obc fo fe^r ba«S wefcntttc^e ifr, ba§ fie i^m o^ne bie-
feö nur eine 3Serbammni^ fein fcnnte, nämlicl) bie ^^ortbauer bev
SSerHnbung ber ©laubigen mit bem (^rlöfev. dhtn fo ift, tt)aö
bie Slpoftel barüber fagen, nur aU Sl^nbung unb mit bem @e^
ftänbni^ eineö ?l)?angelö an befiimmter Srfenntnip au^gefvrod;en.
<Bo \vai)v eö alfo auc^ fein mag, ba§ jebcr Slugenbfiff unfere^
gegenwärtigen ?cbenj^ aU foId;er um befto yollfommner ifi unb
befonnener, jt »ottftänbiger unb ftarer i^m 23ergangen^eit unb
3u!unft eingebilbet ftnb: fo bürfen unr unö nid;t barauf einri^=:
ten, unfere Bweffbegriffe irgenb burd; 23ergegenn?ärtigung ber
fünftigen Lebensform beftimmen ju JvoUen. älSot aber muffen
tt)ir unö ^üten, nidjt foldjcn 33erfuc^en ^icrju, bie auö bem 3"'
tereffe beö finnlid;en ©etbftbenju^'tfeiui^ an ber gortbauer ber
^erfi)nti(^feit ^errü^ren, unb mithin, ivenn and) ebler a\^ bie jn-
bifd;en unb mol)amebanifc|>en, bod; immer and) ftnnlid) fi'nb, alö
ob fie au6 unferm (^rift(id;en ©tauben entftanben wären, einen
(Sinflu^ einzuräumen , ber nur ju Uid)t bem d;riftli4)en ©lauben
unb Leben na^t^eilig werben, unb un^ alfo bie ©egenwart ^jer*-
berben fann. X)a^er werben wir e^, wai \)k 33orfte((ung 'com
fünftigen Leben betrifft, t)orne^mtid^ mit einer t)orforgIid;en ^rü^
fung ber 'oon $(nbern aufgeftcKten ©äje unb ber ^errfc^enb ge^
worbenen S>?einung ju tl;un ^aben.
5ä* §. 159. ©ie Söfung Beitev Slufgaben, t>ie ^trc(;c in
i^rer 5>oMent»ung unt» fcen 3»!^^^^ ^^1* ^itkn im fünftigen
S^ic Süi^fpriic^e, welche id; i)m meine ftnb aHbefannt, wnb ju ja^Ureid)
Min i^e ejnjeüi onjufii^rcn.
479 §. iä9.
$ckn tar^uflettcn, unrt> iHn|ud)t in ten tird)iidm\ M)vcn
»en tcn legten ^iiu^cn, tcucu jctod) tcr i]tcid;c Scrtf)
»?ie ten Hi^^ev klmntcltcii l'cbrcu nidjt tcinn kii3ek\3t mertien.
1. ©er t»eut[rf)c 5Utebriiff, tcv oKn- ^ieinti* nlfgemcin angcs
nommcn ift, ^at ctwae kfremt)enbc(5 , iraö ftd; in bem 2Borte
efd)atoIogte ine^r vevMvj^t, intern ber Sluebvuff l^inge unö
ganj au^ bem ©ebiet be^^ inneven ^eknö, mit bcm wix eö boc^
aUein 511 tbim ^abcn, ^inau^jiifüt^ven broM; unb cö tiegt a\\6)
bavin aUerbing^J ein BeiAen, ba^ Ijier jngfeid; cüra^ angej^reH
Jvirb, traö bnr* ivirftic^e ©lautenefvije in unferin 6innc bee
SBortee nic^t fönnte evreidjt tverben. ©cmein |>akn beibe 2luj^-
bniffe biefe^, baj} tvenn tcv Slnfang einer ganj neuen unb enjig
jvci^renben geiftigen Seknefcrm alö baö tejte i>on unferm (Stanb*
^unft auö bargefteKt Jt)irb, jene unenblic^e SSä^rung atebann
nur a\i baö ^nbe ber im 23erg(eid; mit berfetben faft yerfdjiriu;^
bcnben 3eitlid;fcit ev[d)eint. ^k^ Idf^t fid; nur burd) bie %nmn*
bung bcß 23evgeUungetegriffcö red^tfevtigen, tve(d)er ba^er oud;
bominirt. SSogcgen mnn man biefelbe unenblic^c SBä^rung aU
bic tt^eiterc ^ntunffiung beö I;ier begonnenen neuen ?eknö U^
trachtet, aTsbann bie htrje 3eitti^ifeit nur q1^ ber \)orbereitenbc
unb einleitenbe SInfang von i^r er[d;cint. 3enc ben 33erge(tHngÖJ
begriff üor fid) tjertragenbe ^e(rad)tungettjeife ftüjt jTd) »ornc^m*
\id) auf bie (SteKen, in benen (J^rij^u^ ftd; de benjienigen bar*
fleUt, bem baö ©eridjt übertragen [ei; biefe auf bem (^ntmtU
lungßbegriff beruljenbc I;ingegen auf bie, n^orin er fagt, bap er
gcfommen fei feiig ju mad)en. Untciugbar ift biefc tejte 33ctra(f)s
tungetüeife in genauerem 3ufammenl)ang mit ber Sl^nbung ber 523
^jcrföntic^en gortbauer, n?ie fte in bem ©elbftbeivuptfein beö d^ri*
jicn fann nadjgetviefen iverben; wogegen bic erftcre me^r ber
SBorftettung üon ber SSoüenbung ber iürci^e entfprid;t, iveldje, um
fi(^ an irgenb einen ^^unft unferee j'cjigen ©efammtkbenö anju^
[(fliegen, eine Sluefc^eibung atlesJ beffen iraö 2BeIt ift aud; auö
bcm äußeren 3uffli"Wfn^iinä '"it ^^^ ^ird;e forbert. Unb fo ge*
§.159. 480
^oren tie l'e^rfcisc von Den (ejten :©inöen triefen beitcn ?lufga.<
ten ßemcinf^afttid) an; benn jefeer ksietit ft'c^ aufbeibe. 3So((:=
ten tvir unö eine c^viftlic^c SSovfteünng mad)ti\ »on einem 3nf^anbc
m^ biefem ?ekn, fie entfpräti;e aber nidjt pgleic^ ber t>ün bcm
tJoUenbeten 3ui^fliit> beri^irctie: fo tvürben wir nic{)t glauBcn fön^
nen, mit biefev baö lejte gefaxt ju ^aben, fonbern anne|)mcn
muffen, ba^' nod; eine (yntivifflung k\?orfte^c, «jetc^e bie ^ivc^e
»oKcnbe. llnb umgefe^rt, bäd;ten a>iv bie 23ot(enbung ber ^ir(|)c
nod; in bem gegenwärtigen Serlauf ber nKnfd|(id)en ©inge ein*
tretenb: fo müßten wir für ben 3"r^«"^ "^d; bem 3:übe nod; ir?
genb üwaö ^injubenfcn, nm i^m einen cigent^ümlic^en ®^^ciU
§u geben; aber baju fönnte m^ iinferm d;rift(id;en ©elbftbewupt:^
fein ber Stoff nic^t genommen werben, benn in biefem liegt nid;tö
anbereö. Sarum tag cö in ber Dlatur ber <Bad)t beibe 9)?omente
fo sufammensujieljen, bie 33o((enbung ber ^ird)e, tw wir un$ in
biefem Seben bo^ nid;t aU mögtid; benfen fonnen, in jenes »er*
legt, i\)M)i^ wir unö bod) benfen muffen, unb bie 33orfieHung
\)on jenem ^eben, wk bie ©emeinfd;aft mit (i^rifto bod; bie
©runbtage berfetben ifi, aufgefüllt burc^ ben ^»oUenbeten Siif^^"^
ber ^ird^e, bamit bie neue Lebensform fi4) auf eine entfd;eibenbe
Sßeife über bie jejige ergebe. — SlUein wir ftnb bennoc^ nid)t im
©tanbc, ba^ 3iO'fl'^>i^f"i'^^ITf» beiber 5)?omente barjufteKen ober
©ewä^r bofür ju teijien. Denn foU bie »oKenbcte ^ix^t bod;
nid;t nad) SInatogie ber ftreitenben Qtt)ad)t werben: fo wiffenwir
524 au^ nid;t, ob wir ein ineinanbergreifenbeö 3«f«i^J^ci^^c^cn u"^
Söirfen, wovon fein eigentlid;er 3weff vorliegt, in jeneö Seben
l;ineinbenfen fotfen. Söotten wir unö |>ingegen baö fünftige Se^
ben na^ ber 5Inalogie mit bem jejigen aU eine fleigenbc (Jnt*
wiffhing benfen: fo muffen wir bod) jweifeln,. ob in ber voUen*
beten S?irc^c noc^ eine fofc^e mögtid; ift. llnb fo fdjeint bie Lö*
fung beiber Slufgaben nirgenb genau jufammenjutreffen. 3)affe(be
begegnet unö, wenn wir une an bie Slnbeutungen ber ®ä)xi\t
galten, ^ier fi'nbet flc^ man^e^, was aU :X)arfieKung ber vott*
fnbeten ^ixö)t gefagt ift, aber ni(^t fo, ba§ wir gewip be^aup*
ui\ föunteii, cö \\iUc evft nad; tem (Sute aller ivbiidjeu 2)inäC
acfejt fein ', iöeßwc^cn ciiid) von Slltevö ^er öielc (it)rifteu eine
voUcntele Äird)e nöd; Ijiev auf Gvfcen envartet ^abcn. 5liibcveö
tjingecjcn foU mc^v taö ü?cben nad; bem ^obe bavftellen -; al>er
cl> cv^ aitd; eine X^aiftcttuiii} tcv vcKenfcctcu 5tiritc fd, fönnti?
nuiu bciweifclii.
2. 2>at,>cv mm fönnen anv auf feine 2öeife bcn fofgenten
@äjen, tretd;e von ben testen 3)ingcn ^anbeln, bcnfelkn SBertb
ivie unfern Hö^eric^en ^e^rfci^en beifegen. :©a^ ift atlerbingö nid)t
\n Tängnen, ba^ inbem ivir uni? unferev5 geiftigen l'cknö als!
mitgetbciltcr Sonfcmmen^cit unb edigfeit Clirifti Umi^t finb,
barin fd)on biefee liegt, ba§ baö voKfommene ühratt allein baö
urfpvüngtic^ ttjabrc fei, baö unvoflfommene ahr nur burd) fc-
neö, unb bicö ift jugteid) ber ©lauk an bie 9?ea(iiät ber vollen^
beten tird)e, aber nur af^ wirffamc treibenbe Iraft in mi,
tvcld)e in allen bie ^ird)e förbernben ^eben^momenten baö eigent^^
\i6) ftanbelnbe ij). 9lber mit ?lufbebung beö unferm Selbflbe--
nni^tfein unvcrtilgbar mitgegebenen llnterfd)iebeö '^\infd>en bem
innern ^rincip unb ber äußeren (gvfd^einung, biefes5 ivirffame
^rinci^ jngteid; ale ein immer bod) irgenbivie räumtid; unb ^dt^ «s
(ict) erf4ieinenbeö a^afein ^u benfen, bav i^ nidjt tUn fo begrün^
bct. 5Iuf gteid)c SBeife liegt fd^cn in ber ©leic^fejung aller menf4)^
tid)en (Sin^ehvefen mit &)xi\io, bafj bie allgemeine ?(^nung von
ber Unvergänglic^feit beö (^eifteö aud) in ber ^orm beö ^injel*
JDcfenö bem (E^rij^en jur ©etvi^beit tvirb; allein eine 2lrt unb
aaScife biefe ^ortbauer vorsuj^cllen i^ barin feine$3ivegeö auc^ ent- •
Ratten. a3ielmel;r vermögen tvir fte eben fo tt)enig in ber ^orm
ber inö unenbltd)e fortgel;enben {5ntn.ntflung, aU in ber einer ftd;
fetbft gleid) bleibenben SSollenbung anrflid) ju volljieljen, inbem
unfere finulid)e (5inbilbungßfraft baju nid)t ^inreic^t. 233 oll'
tcn wir hingegen biefe ©ä^e, abgcfeben von ibrer Duelle in un*
» 3c^. 5, 54 — 58. 8(p. ©efi). 1, G. 7. evt)ef. 4.
^ 1 Äor. 15, 23 flgb. ^■P^jü. 3, 21.
G()ri(ll. ©laube. II. 31
§. 159.
ferm ©elKJkitui^'tfein, aU foId)c f'et;anteln, ivcTd)e unvaufbaö
2{n[cl;n ter 8d;v{ft annel;nien: fo fönnen fte aurf; Ijier nid)t mit
bev ?e(;ve üon bcr 2Iuferj^'cl;uuß ßpvifti ^eröttcl}cn iverben, ivcki
eg ft(|) um 5(u«^[a(}en bev 3»"öf^' '-i^^^' ^^nc tu bev ßenaueftcu ^i^
gte^mtß auf i(;vcn 23evuf fle^cnbe Xi;at[ad)e ^aubcU. ®cim fvci*
lief; wenn iviv 3£»9»tff'^ l;ätten, aun-au^ ftd) nuf eine foIcf)e 2[Öeife,
bn^ nnv cc> in un^ nad)tn'(ben fönnfen, erfe^cn Iie§c, Jvic (5^ri=
ftuö kibe SSorftetdin^cn in fid; au^ßclnlbet gc^att: fo ivüvben
n)iv mit \?oUfommnev 3»^erftd)t unö [ein ©elbftbeuniptfein anju*
eignen [ud^en, ivenn nur i(;m aiid; auf biefem ©einet nur ein
voUfommen entttjiffeftcö unb v>on altem in ber 8ünbe kgviinbe*
ten (5d;ivanfen gelöftee menfc^(id;e^ Slftnbung^ücrmögcn sufd)rei'
ten ivcUten. 2(((ein eine [o(d)e 2lMeitung biefev ©tije Wut fic^
ebenfalls nidit bar. 2)enn nur ftnben nivgenb eine 5ufamment;än=^
genbe unjjyeibeutigc 33e^anbtung bicfer ©egenftanbe, it)eld)er un*
»crfennbar bie 2U'fid;t jum ©ruube läge, Beftimmtc 58e(el;rungen
barül^er ju evtl;ei(en. Ü5ielmel;r ift in aUm einjelnen 5leu^erun==
gen tl^tiU ber ©egenflanb jlreittg, tl;ei(6 bie 3^id)nung untej^immt
gehalten unb bie ?luö(egung auf mand)cr(ei SBeife unfid;er. 2)a^
^er ift unö nid;tö üh'ig, alö bnfj ivir bieienige 33erfle((ung^weife,
asGbie ftd; x>on je(;cr in ber ^{ird;e gcüenb gemad;t ^at, unb o^nc
eine neue 3)urd;VH'üfung aud; in unfere 5Be!enntnip[d)viften ükr*
gegangen ift, nur al^ 53evfud;e eineö n\d)t I;inreid)enb unterftiij*
tcn 51l;nbungöi"'ermögenö unter bem Flamen prop^eti[d)e ^e^r-
ftüffe mit ben ©rünbcn bafür unb ben ^eben!(id)fciten bagegen
aup^ren; inbem trir im voraus^ kt^onvorten, bap ki etwanigen
neuen ©ePaltungen bicfer ?e^rcn, bie ^antafie — ber bod; atteö
an^eim fäCft, ivaö unferem bermaligen (Si'falirungsfreife fremb atö
©egenftanb einer möglid^en fünftigen aufgeftcttt ivirb — um eine
d)viftlid;e ju Meikn fid; unter ben Bd)iVQ ber 2Iu^fegungiJfunft ftet*
len muffe, unb nur ^cn yon biefer bargektenen ©toff ju ver*
arkiten l)ak, oI;ne fid; einem 'B'^ki ber 2ßi((fü^r ober x>mmnU
Iid;en neuen Dffenkrungen ju iikriaffen.
3. Unter biefen Umftänben ijl auc^ on eine eigentliche (5on*
18» §. i59.
ftvuction bicfcv ©äjc in einem gefc(;toiTeneu 3«f^i'"^"cnl;v"ing ntc^t
511 tenfen; [entern mv muffen nnö begnügen, inbem mv i^ren ^n^att
im aUgcmcinen aU tefannt 'ooxaüi fejen, burd; bie <Bad)c fcll^ft
ju beuKiljven, bvi^ (^ mit ibne" feine anbevc ale bie nnd^gciüic'
fene 33en^nnbni9 hat, inbem iikvaU jene teibcn fünfte, perfön^^
Iicl;c govtbauev nnb a3cl(cnbung bcr Stird;c, auf einanber bejogen
in einem jTnnticl) nuf'^ufaffcuben 23i(be bargefteKt »verben trotten.
:i)avum wirb junäd)ft bie ^ovtbauev bcv ^erföntid)feit vorjügtid; afö
?lufbebung bei5 ^Tobcö bargefteUt unter bem 33ilbe bcr 2(ufer*
ftefiung bes gleifcfie^. ^ic $öot(enbung bcv ^trc^c aber
ivirb auf jn)iefad)e 293eife bargefteKt, 'juerjt fofern fte baburd; be-
bingt ift, ba|j ))on Seiten bcrer, bie nid)t jur ilird)e gehören,
feine (^inflüiJe me^ir auf bie ^Urd;e möglid; finb, ivirb jie aU
(5d)eibung ber ©laubigen »on bcn Ungläubigen eingeleitet burc^
ba^ jüngitc ©erid)t. Sofern fte aber im ©egcnfaj gegen bie
ftreitcnbe itird)e alle Söirffamfeit ber (Sünbe «nb alle Un\?oUfom^
men(;eit in ben ©(äubigcn v5((ig au5fd;tie^t, tvirb fte bargefle((t
oB bie eange ©eligfeit. Sa aber bie ^ortbauer bcr ^^er*527
f6n(idifeit unb fo aml) bie 2(ufer|le^ung beö ^(eifdjcs aU fid; über
ta^ ganjc menfd)(id;e 0efd)(ed;t erftreffcnb auf^ufaffcn amr, mit^-
^in and) eine ?lrt ju fein ber von ben ©(ciubigen aucigefd;iebenen
aufgeftcKt iverben mufjte: fo fte()t — cbcnfatiö burd) ba$J jüngftc
@erid)t eingeleitet — ber etvn'gen Seligfcit gegenüber bie ean'ge .
a3erbammni9 ber UngUiubigen. di knd)Ut aber 'oon felbft ein,
bafj tt^ir biefeö 33i(b, ba ja fein ©egenftanb unferer fünftigen (Jr*
fabrung baburcf) luorgebilbet ttjirb, nid)t ju einem befonberen
i'cln-ftüff ausprägen, fonbern cö nur aU ben Bd)atki\ ber <£e^
ligfcit ober a(ö bie bunfle Seite bce ©erid^tö be^anbeln fonnen.
3u ©nem ftnntic^en ©anjcn aber jufammengefügt Jverben biefe
einzelnen SBitber baburd;, ba§ bie neue ^orm beö 2)afcinö bebingt
unrb burd; bie Sßieberfunft (S'^rifti, auf ben fa atleiJ ju?
vüff geführt itserben muß, n?a^j jur 5ßot(enbung feinc«$ Söerfeö ge*
bcrt. 2)a^er fc^eint c^ am natür(id;ften mit biefer aüeö anbete
cinleitenben SBieberfunft ß^rifti ,ju beginnen, bamit ftd; wn bie*
3r
§. 150. 484
fev aus unb in ^Besie^ung auf fie ta^ ükige in feiner natiivti*
cl;cu golge mimUk.
(Srfteö prop^ctifc^eö (?e{;rfiüff.
^on ter Stet>erfunft (5|)vifti.
§. IGO. t)a t)ie jünger (i^xi^ii bie tvöjXi^ert ^er^»
|)ei^ungen feiner 2Biet)erfef)r ' ni^t fonnten fcurcj) tie Jloge
fetner Sluferftefjung für erfüllt galten, fo erwarteten jTe "ok^t
sssi^rfüöung am (Jnt>e ber irt>ifc^en menfc^lic^en ^inge ^ 2)a
ft(|) nun an t)tefeö 5«9lci(^ t)ie @(^eit)un3 ber ®uten unt»
^ö\m fnüpft: fo (eken njir eine SieDcrfunft (5|)rijli
jum @ertcOt.
Symb, Roman, o&fv t'g;(fxui y.^lvHV 'Qmviug y.ul rtxqoig. — Sytllb.
Nie. xid nüXiv ifjxofiivov nifxu öohiS y-iiTrcu l^öjviui y.ui vty.QOÜs oi
i^'f ßaathlrtg ovx l'^ui, likoi. — gfbiglic^ iiuf jciicö bcjie^t ficb baö
21 II g ob. aScf. 9(rt. 3. JlMel ircilcr au^gefü[)rt Expos. Shnpl.
XI. p. 28. Ex coelis autem idem ille redibit in judiciuiii etc. —
Conf. Belg. XXXVII. p. 196. Credimiis . . doininiim nostrum
J. Chr. a coelo corporaliter et Tisibiliter sicut ascendit magna cum
gloria et niajestate ventiirum, ut se vivorum atque iiiortuoruin de-
claret iudicein.
1. 2luö ten '^%in t>cr Sluferf^c^ung (J^rifli ^akn «jtr fei^
nen 33ertd;t, ba§ er äpnlid;e ^er|)ci§un0cn n^ieber^ott ^ak 3;
»ielme^r rebet er nur yon feinem (Jingc^en in feine ^errlic^feit
imb öernteifet feine ^xxwo^tx an feine geij^ige ©cgenypart K 2)oc^
» 01acf) 5lbrec{)min,g ciflcr ganj offenbar parabclifdjen Steffen finben mir
bergleirf)en anattf). 16, 27. 28. 24, 20 ;c. 25, 31 !c. S«arf. 13, 26 :c.
2uf. 21, 27. 28. 3of). 14, 3. 18. 16, 16.
* 2 Kor. 5, 1 — 10. 2 %\^t^. \, 7—10. 2, 8. 2 :Jiin. 4, 1. 1 «petr.
4, 5-7. 13. 2 spclr. 3, 10 ;c.
* iDcnn 3o^. 21, 22. 23. i)! roof ^Mcju nirf^r beiliranit genug.
* WiAn\). 28, 20. £uf. 24, 26. 3o|). 20, 17.
I
1S5 §. ifio.
fontttc tfcfft Unifianb bcn ^""öei'tt fei'^ 33cfcenfen erregen, wcU
djeö fie ücranlaiit ^attc jene ^öcr^ciijunßcn fo jii crffciren, aU ch
fic [d;on crfüKt ivcircn; fccnii ftc wicfen in iljrcm 3iif'^»'"^f"(>'^"3
ju bcut(id) nuf eine fo(cl;e äßiebcrfunft Qi)vi^i tjin, bei Jvdri)cr
er ft'cf) allen 9?(cnfcl)en funb gckn univbe. Jl^eeljalb ivnrcn bic
jünger einer küimnUcn biefe 9?ebcn (5f)vifti bud)ftäMic^ beutenben
Sßerfi^ierung ', un'etvol fic i^nen nid)t in (S^rifti 5^nnien gegekn "
ircirb, fo jugängtid;, ba§ ^nrnd), aU bie 3erflörnng ^crufatemö
eintrat, bei bcren teftimmtcr Sjürtjcrfagung ßbriflnö cind) von 529
feiner Snhnift ßcfprcd)en {)ant, nid)t einmal bic gragc unter ben
ß|>riilcn gefreut Jverbcn fonnte, ob ttwa at(e biefe 9tcben fic^ auf
^enc nid)t budjfläHid; ju verfte^enbc Snfunft d^vifli kyc^en lics
^cn. 2)a^er ^at fid; benn, nad)bem a((eö d)i(iaftifd;e au^gefd)iebett
Jüorben, fetjr lM(b bic 5)icinnng fcflgefteüt unb fafi aUgemein gef*
tcnb gemad;t, bic SBicberfunft ö'ijrif^i n^erbe mit beni (5ube bcö
gegenirärtigcn 3u|tanbeö ber dxtt jufammcntrcffen.
2. ^etrac^tet man akr bie am aKgemeinften '\)k^cv gcsogC:<
nen unb ftärfften ©tc(ien biefer 5trt genauer: fo ftnbet fid; ii)ci{^,
ba§ fie — bie eine »vegen ber 3eitangabe bie anbcvn ivegen bei*
überan'egenben moralifdjcn ?Intyenbung — Sßerbad;t erregen, ob
fte aud) (nid)ftäb(id; ju nehmen finb; t^cilö and), ba{}, »venu man
and) bie ^erfcntidie 9?üffel;r bud)ftäblid; nehmen wiii, bod; in
bemfetben 3iif^'ii""^ciii'^»S viefcö anbere \)orfommt, ivaö auf feine
SBeife bud)|läblid) ju nc()men ift, fo ba9 l^ii einer foId)en Siu^fc:«
gung alle Ginljcit ber 9tebc ycrloren gcl)t. Seljcn ivir aber von-
biefer bud)ftciblid;en Stuöfegung a^: fo ^abeu ivir bann feine bibli*
fd;e (5)eu\i^n1eiilung nie^r bafür, ba^ bic 2Bieberücreinigung ber
©laubigen mit (£l;riflo — iveldjc ber ivcfentlid}c ^n^aU unfercö
©(aubene an V"'erfön(id;e gortbaucr ift — von einer fofdien '^ex*
fönfi(i)cn 5ßicberfunft (>l;rifli abijängt, wii beun anbertvärtö (Er
[elbft von jener rebet, o^ne biefer ju cnvä^nen =; i>ic( »veniger
S(V\ ©C|rf). 1, IJ. ' Jc'O. ir, 24.
§. 160. 486
noc^ bafür, ba^ mit tetbcn eine foid)c ijoti^ängigc aHöemcinc
©Reibung ber ©ufen unb 33öfen v»evbunben fei, ixn'c benit aiiä)
^autuö 1 bicfe gan^ übergebt, unb baß bicfesJ burc^ ein teflimm*
te^ SBiebererfdjeinen (S^rifti tcunrfte (Sreigni§ jugfeic^ bic 53eenbi=«
gung unfevcr gegenivärtigen Ceknöform mit ftd; Bringen n?erbc,
©onac^ fäHt aüee, iva^ ftd; ju einem {^cfiimmten 23i(be gefiatten
r,3omii, flu^einanber, unb eö lUiU afa tt)efenttid)er @eljatt unfcreö
@aje^, inbem ixnv ber (eiMid)en ©egenJvart (5t;rifti feine fräftigc
Sßirffamfeit fubflitniren, ba^ ba bie ^oKenbung ber £ird)e a(ö
Sluf^ören i^res fd;ivanfcnben Söerbenö unb 3Öad;fensJ nur burd;
einen ©prung mögtid) ift, unb nur unter ber ©ebingung, bap
bie (5rjeugung auf(;öre unb baö 3itf«ntmenfein ber @uteu unb
23öfen aufhöre, biefer (Sprung burc^auö nur bürfe angefe^en u^cr-
ben aU nn 2(ct ber foniglidjen ©eivalt (I^rifti. Unb biefei^ liegt
ge«?i9 tief im d)rift(id>en @(aukn, fs) ba^, n:^enn eö ftd; aud;
ni^t in ^ebcm von felbft jum beftimmten ©ebanfen entiviffelt,
ftd; bod; 3e^e^" angcfprod)en fiinbet, foBalb eö itjm gegeben n?irb.
^enn i^ in S(;rifto baö gött(id;e äBefen tnit ber menf^tid;en '9'^a*
tur Meibenb i?ereinigt: fo fann and) biefe 9^atur ni^t on (5inem
Söeltförper fo fd;oWenfeft fein, ba§ fie in feinen nad; foömifc^cn
©efejen erfolgenben Untergang mit v^erunffelt fein mü^te; fonbern
al(eö, Jvaö fie ktrijft, mup im 3»fa>i^'"<^n^i'»ng mit biefer 25er-
einigung, gebac|it unb jugleid; afö eine Z^at berfetkn angefe^en
werben fönncn. — @o ge^t benn in bicfem Ce^rftüff aiicö 33i(b^
lic^e, tva^ ater fd;wanfenb Meikn mu^, yon bem ^ntereiJe ber
pcrfön(i4)en gortbauer au^, iraö hingegen ftd;er aufgeftetit n^erben
fann, U}^i(^t ftd) auf bie äJottenbung ber 9:ixö)c.
3n)cite6 prop^etifd;eö ^e^rftüff.
^on ber 5Xuferftei^ung beö gleifc^eö.
§. 161. C'^viftu^ l)at nid)t nur bic unter feittem 55otf
• 1 Äor. 15, 20. flgb. 1 H)t^. h, 14 flßt.
487 §. 101.
^crrfc{>cntc '<Hnftel(un(^ yoii 5üifcvftetntttj^ bev lobten t(;et(6
in H(t(ic()cn ' 9^ctcn, ÜkM and) t4n-ent> ' fancticnivt, fcn?
tcrn er frfn-cit^t aud) in feinen bieten fid) felbj! tiefe Sütfetvasi
nn^ffnnv] ^n; unb nur tic^ if! eine »vietvol ganj natürlid)c
unt) aui? i^cniHinbten S^^cticn !()cr3cnommene n?eitcrc Uu^hiU
tun^ tiefer feiner Se^rc, baf^ tic aUc^enteine ^ottcnenvcf'fun^
bcn geit?cl;ntid)en gcrtc^ang tes? mcnfc{)Iid^cn (Jrbenleknö
auf eine V'ft^^lid^c ^^d\c untcrh-id>t ^
1. a'öiv ftub uns fc aUßcmetn bcs 3"f«»i»^^"^^ii9^^ '^^'^^^
aitrf) «nfvcv tnnerltd;ften unb tief jlcu @eifle^tl;ätig!citen mit fccn
(eibüdicn kautjit, baf? anr bic 5Bovftc((itnß eineö cnblid^en geifti:«
gen (J-tnicUckns? o^ne bie eine<5 crßani[d)en \!eibeö nid;t anvf(id)
voW^icIjen fönnen; ya ixnv benfen ben (^ü\t nur a\^ @ec(e, ivenn
im^eite, [o bajj von einer Un|^ert)Ii4)feit ber (Seele im eiflcnt^ümlidjen
®inn gar md)t bie D^^cbe [ein fann c(;ne teiMidie? l^ekn. 2.i?te alfo
bie ilöirffamfeit bec ©eiftcö a(ö bcftimmte €^ee(e im 2:übc anfljört
jugteid) mit bem leibh'djen ^eben: fo fann fce au d; nur irieberbe*
ginnen mit bem IctMid;en ?ebcn. Dljnftreitig aber liegt in bcr
ä?orftc((ung von ber 2lufcrfteljitng be^' g'^fif^)^^ ^^^^) c^^^^^i^ wk^v,
ndmfid; eine fo(d)e Selbigfeit beö Cebens5, bajü ba^ l'cben nac^
ber 5(uferfte^ung unb baö vor bem 3::obe eine unb biefclbe ^^er^»
fönlid)feit conftituiren ; unb bieiJ gehörte namenKid; aud) ^u ber
jubifdjen 58orftcKiing beö ©egenflanbe^ '. offenbar bauert aud)
bie Seele a(ö (Sin^ehrefen für fid; felbft nur fort in bcr Stätig^j'
feit beö SBen^u^tfein^, ^»eld)e n>ieberum unö atö bebingt erfcbeint
burd; bie (Erinnerung, bie il;rer fette d^ü\ fo febr a(ö ivgenb eine
• SDlattb. 23, 31 fljb. ^cb- 5, 28. 29. fi, 40. 54.
» Snaltl). 22, 30 - 32.
' i Äcr. 15, 51. 52. 1 Zl}i]l 4, 13 - 18.
* iv\. 20, 28 — 33.
anbete (SJetfteßtftättßfci't au baö teibtidie getunben tft, fo bö§
ivir itn^ titelt yovfteKen fönnen, une unter »ottfcnimen cinbeven
592 Iet6ftc|)en 93erl)ci(tn{ffcn eine foId)e einigenbe ^vinneruni] ftc|) etn==
jieaen fcnnte, o^nc met(f)e fcod; bie @eete für |td; fetbj} nid^t
btefetK' ivdrc. $(t(etn bicfe gorbcrnng fcf)cint iviebev ju bem ju*
vüff5ufü(;ren, wai unr oten fd)on öctdugnet ^ftkn, ncimtid;
baö ©et^unbenfein be^ menfd)ttd)en ©etf^eö an bie ^rbf^oüe.
:Denn cine6(I;ei(e^ ift fcbe Organifatton sngleid} tin (Sv^eugni^
be^ SBeftför^^ervJ ber jTe trägt, unb i^on fetner 9Irt nnb ^^latur
aB^dngig, ba^cr bte 3le^u!ic^)fe{t be«^ fünfttgen ?ei6eö mit bem
iie^tgen and) eine 2(c{;nftdifett ktber JÖetten vorauöfejen iin'irbe,
onbernt^etf^ tfl and) bie (Erinnerung i^ermögc tf;rcr organif^en
@ette yon ber 93era^aubtfd)aft ber ßinbrüffe abfjdngig, ivie benn
aud; im gegcnivärtigcn ?ekn bie (Erinnerung an einen tejlimmten
Beitraum fe^r cvMeic^t, ivenn bie ganje @cene ftd; geänbert ^at.
glimmt man nod) t;inju, ba^ je größer bie 33orjiigTid)feit /enesS
{■(Un^ i^f um befto ireniger aud) m kftimmter SBiüc jener
(Erinnerung ju vf^ülfe fommen fonnte: fo mup u^ot jugegeBen
iverben, ba§ je mc^r bie @ecte aud; für fid; felt^ft foltc biefelk
Hei6en, um beflü me|>r muffe baö fünftige ^ekn eine reine Uid)i
anfnüpfenbe ^'-^^'^fc^ung bcö gegeniüärtigcn fein; tvotei akr ber
anbre Slu^^gangs^ipunft afier biefer 35orfte{(ungen nämlid; t^k '^clU
enbung ber 5?ird;e ju fur^ fommt. aU Jvefdje in einem foldien
l^ekn nidjt mögfid) iväre. 3)alier nötftigt ba^ (entere ^ntereffe
unö, bamit mv uns "ccn i'enem (Ertrem entfernen, Hz ?kön(id;s
hit ,^n?ifd;en ber fünftigen ?eilv(id;feit unb ber gegen^värtigen iyies
ber mebr yi f-efdjränfen : unb f)ierin ^a&en bie 23eftimmungen
if)reu (5U'nnb, bafj ber ?eib ber ?htferfte&ung unfterb(id) fei ' unb
üT)ne (5)efd)fed>töv>evric{)tung -. Turd; bie erfle ^^eftimmung, n^c(d;c
fd)on eine gan^ anbeve 33efd;affen(;eit ber SSeft "oorau^fejt, wirb
OT3baö 3»*ß^^lTe an ber IeiMid)en (Belbfter|a(tung auö bem SSegc
geräumt, iveldieö mv aU einen fo erfolgreichen ^eim beö «Streik
' 1 .^er. 15, 42. * SlHattb. 22, 30.
489 §. 161. -
tc«5 ^^rtfcl^cn %id\&i iinb (5^etfi erfahren; bitrd; fcic anfcerc mxt
ait§ertcm tie SJermtfcfnin.^ tcr voücnbctcn Äivd)C mit neuen burcft
bte (Trgvänjuncj entnehcntcn 8cc(en vergütet, intern un'v nnö \)it
(cjtevcn nietet otnc eine tev ß^nmnfffunß bc^ ©eifteö vcrnnfc^rei*
tenbe ^^atuvßeUMft, niitljin nicl;t oI;ne ^Sinibbaftigfeit benfcn fön«
nen. Mm buvd> I^cibc^ fcibet cffenKn* nn'ebev bic vjcth'gfcit bcr
(B(tU nnb bic etätißfeit bee 23ctvuOtfeinö. ®enn bcr nnjlerb*
(ic^)c l'eit^ nitij} ciml) in fcbem tOiomcnt unb jcbcr Function ftd;
anbeve enweifcn aU bev ftcrMi((^c; unb bic @ce(e fann bann aud>
um fo svcnijjev bcn ?Intt)ei(, ben bcr flevb(id)c ^üh an ber 2?it*
bung unfevco j'cygcn 9.Vnni|jtfein0 haUc, in ftd; oufncbmen unb
at(? (Erinnerung fcfl^dten. Unb umv ba<? anbcre h^trifft, jo fön«
nen irir uni^ auf bcr einen €eüc nid;t vorfielen, bofl Jvenn bie
@cfd)Ted)ti3i;)erridUung auf{;örf, bod; baö erganifii)e (?i)fiem, wox^
auf fie krul>t, kibcbaUcn Mie"be; auf ber anbern Seite nid;t,
baf? eine manntid)c Seetc unb eine tiieib(id)e nid;t feilten afö fotd;c
verfd)iebcn fein; bapcr benn, ivenn »vegcn iHrcinbertcr £)rganifa<
tion febe Seele auf()övte eince ücn kiben ju fein, and) feine me(;r
biefefh'ßc iväre. .<>icr feud)tct aTfc ein, ba§ aWerbingö kibc 2(ui5-
gangepunfte in unfcrcr lH't)rc krüffftd;tigt Jvorben [inb, ba^ akr
tcibc in ibren ^orbevungcn nic^^t jufammentreffcn; inbcm bie ?(uf'
cr|^cl)ung bei? 5feifd;c>? anbcrö gebad;t iverbcn mufj, ivenn ba6
^nbivibuum veUfcmmen bafTelbe Heiden foU, unb anber^, n^enn
ftc ficf) in^ßcfammt in ber VHifenbctcn .^irdjc f'cftnben fotfen.
:l^af)er t^ereinigen fid> bie einzelnen (^(emente nid;t ^u einer an*
fd^iauüd) voU^ie^itnircn ^>orftctfung, fonbern bicfe leibet an bcv>
IMeftinimt^cit, irefdje ben eigentlnimlid)en and) bem 'iRamcn, ben
nn'r ihnen teigefegt, angemeffcncn ^Oaraftcr biefer l^cf)rftüffe Hlbet.
2. Xk g(eid)jeitigc gemeinfame ?(ufcrfief)ung 3l((cr fcjt iHnv.534
anS', ba^ bic 5luferftei;enbcn ftd; feit i^rem STobe in einem anbe=
ren 3"ftß»tß kfunben (;al'en, alö in n)efd;cn ^iz burd; bic 2Uif^
erfte^vang eintreten, auf ivetd)er 23orauefe^ung nun aud; bie dlta^
iität bcr i^orj^eüung ymn j'iingften ®md^t Uxn^i. 2Iuf biefen
§. 161. 490
3^üifc()en,^ufiant; aii bvie 5unäd)fl bevoiftekubc, xidjki ftd; na:*
tüxUd) taö ftnntic^e ^'^t^'^'^lTc ein ber (5ortbaucv be^ Sinjehvefe^iö
junäcl;ft; unb e^ fragt \id), ob nur an\ unfevm Stanb^unft eine
Siegel i)aUn, um foId)e 5Berfnd)c ju (etten ober eine 9?ctl)«?en«
btgfett fte ju beivac^en. X)a^ erfte fdnbe nur ftatt, it^cnn unr in
ben neute^amcntifdjen ©d^riften etauiö ükv biefen B^ft^nt) auf*
öcflelU fanbcn; aUcin Kn aUcm, \v>a^ ^ic(;er gered;net n^erben
fönnte ', i^ ii)<iiU ber Ie^vt;afte ßf;avafter unentfd)ieben, l^ci(^
bie 5iusJ(egung jlreiti^]. ^aQ lejte Jinn-e nöttjig, i^enn in bcnfel^
ten ct>vaö ent(;a!tcn fein fönnte, ixhiö unferm djrif^Iidjen «Selbj^^
beivufjtfein entgcgenftept, ?]un fann biefev 3»i^öiib gebaut iver*
ben auf rein negative äißeife aU dn l'tufge^örtt^ikn ber alten
unb 5^od)nid)tanßefan3cnbabcn ber neuen l'eben^it|>ätigfeiten, U'el:*
d;eö bie 33orfte((unß i^om ©eetenfd)(af ift. ©egen biefe fann un^-
fcr d;rift(ic^e^ ©elbftbeiDufitfein feinen beftimmten (ginfprud) einle*
gen; tt)enn aber baburd; auf ber einen <^üit aKe S^rij^en g(eid;='
geftelit iverben, inbem für bie erften (5ntfd;(afenen, une für bie
festen, t^k ^m]d)Qniüt yinii i\t, \o tvirb auf ber anbern <Bdk,
ivenn baö ^'raH'id;en ber @ee(e g(eid)jeitig gebadet ttjerben fotf mit
ber (^ntftei)nng be^ neuen Setbe^, \d)\vtx üorsuj^cffen, mt gfeid;*
i^eitig tk Erinnerung an ben frü(;eren Si'ft^i"^ eingebilbet unb
feftge^alten Jverben fönnc. ooff aber ber 3^i5if4)enjuftanb aU ein
benjupter gebad)t jverbcn; fo ift afferbiug^ bie gorberung unfere^
d)rift(i4)en ©faubenö bie, ba^ eö nidjt ein 3"i^^»t) fein barf o^ne
(5)emeinfd)aft mit E^rifto; benn bann )vare er ein JP)erau0fa((en
535 auö ber Ö^nabe, weldjesJ nur <iU eine (rtrafe fönnte angefepcn
tDerben, unb un^ auf eine sßorfteKung breitete, \vüd)t bie eüan*
gelifd;e5vird)e bafb öom 5Infang t^rer Entfte^ung an verworfen fjat 2.
' iüt 16, 22 flgb. 2.3, 43. 1 spctr. 3, 19. 20.
2 Art. Smalc. II. p. 308. Quiipropter purgatorium . . . inera diaboli
larva est. Pugnat eiiiiii cum priino articulo qui docet Christum soium
et iion hoiiiimim opera aiiimas liberare. Et constat etium de iuortuis
nihil nobis divinitus inandatiim esse. — Expos. Simpl. XXVI.
i
401 $. 161.
2Ötf( man fic^ Ijuigcijcit für tiefe 3*^*if4'f"5^'^ i^''^) Hl)^'^ ci"c ©c--
meinfcf)aft mit C^riflo bcnfen: fo mufj mau and) bic ?lc()n(icf)fcit
mit ben öttevil,>üm(iclicii and) iübifdjcii SSüvfteKunjjc« i^ou einem
vem'ncjevten l^ekn in bcv Untermdt ganj vcvlaffen. 2)enu ba öWe
vfjemmnngen bev feligcn C^^emeinf(l)cift mit d^riflo, bie un<J in bic^
fem ^ckn ani bei* Sinnen>ve(t cntftfl;cn, »veßfaKen: fo mü§te /e*
nev 3"ftii"t) fd;on ein B^f^«"^ erf)ö^tev ^Bonfommcnbeit fein. (5ö
wirb aber bann fd;ii>er, bie attgemcinc ?(uferfte^ung ber lobten
nid;t für tUi^a^ üKn-pffigeö, unb bic SSicbcr^ereintgunij mit
bem Seibc nidit für einen j)Jüfffd)rift ju f;alten. 3a cö fd;eint,
ba§ foli^eriitttijcr äöcife nur tin Sluön^eg üh'ig ift; nvimlic^ ju
t'crmut^cn, in jenem 3Hnfd)enjuftanb fei 5»var /ebe einjelne ®eetc
für fid) in ber ©emeinfdiaft mit bem @r(5fer, aUm bic ©emein-
fd;aft ber (£e(i(]en untereinanber, mitljin and) bic äGirffamfeit fc^
beö ^-insctnen, fei burd; bie 2Iufcrfte^ung bei3 5-(eifd;e^ kbingt,
füißtid; aud; biefe jur 3Soüfommen(;cit not^tvenbig. Ommer aber
Meibt bann unter bicfer iun-anöfejiing baö :Dafein ber ^\ivd)c mu
terbrod;en li^ jur Sliiferflcl^ung, fo mie nad; ber erften baö 2)afein
ber (JinjelitJcfen , mitl)in immer cine6 v>on beiben (i'iementen um
fo mel;r gefä^rbet, je beffer fcae anbere Woad)t iüirb. :Da^er ^a^ss«
ben (5inigc bie g(eid;,^eitii^c attßcmeine 5(uferflel;un}5 nur bi(btid)
\)erfianben, unb au^^ anbcvn *2c^rift|ie((en ' fd;(iepen ivoUen, ba{j
baö fünftige ?eben für jebcn (SinjeTnen Qkid) nad) feinem Xo'ot an^
gebe 2. ^aju get;ört aber auf ber einen <BtiH, ba^ bie «Seele
ben neuen itib fdjon l?abe, inbem fie yon bem alten getrennt
|). 8G. Quod anteiii quidaiii tradunt de ignc purgalorio, fidei cliristia-
uae, cicdo remissioncin peccatormn et vitam aeternam purgationique
pleiiac per Christum, et Christi douiini sententiis (3i>l). 5, 24. 13, 10.)
adversatur.
' ©vabcju, reicn?p( mtficficr, aiiö Sitf. 23, «., inittfibac au^ ^bil. 1,
21 — 24.
* Expos. Siiiipl. XXVI. p. SC), Crediiims eniin iideles recta a inorte
corporea migrare ad Cliiistum . . Crediiuus item infideles recta prae.
cipitari ia tartara.
§. 161. 492
tt)irb, eine 25orfje{(unj3, wMk man auä) t;ciitft'g angenommen ftn*
bet; nuf bev antcvn Seife mu§ alöbann \wi baö gtcidjjeitigc
füngfle ©eridit. mitt;in aud), Yt>eii ber angegeBcne 3*^^^^f ö^ittS^d;
wegfäUt, tit vevfön!id;e 2ßicbevfunft nirfjt minbei* iiibtid; öerftan*
bcn n^cvben aU bie aWgcmeine gteicbjeitige ?ütfcrfte^ung. Unb fo
muffen wix fd)iranfen junfd;en biefer me^r fciMifd)cn S5oif ettung,
nad; u^etdiev bitvd; bie 2Btvffam!eit dinifü im 3nf^»^wen^ng mit
gvüpen fo^mifdjen SBcvänbernngen i>a^ fünftige ?ekn unb bie
tviump^irenbe ^ixd]t 'pU'^Ud), akv fvei(id) auf ilofien bcr unun*
tevtro^enen Statigfeit, aU ein grofiee ©anje bafiebt, unb jener
minbev bib(if4)en, n^efd^e — akr freiließ auf fotdjf 'äxt, bap man
i^x, ba fite genaue S^ertvanbtfd^aft mit ben irbif^en 3"ft^^nben ^um
©vunbe legt, eine natuviviiJenfduiftfidje S3en)äl;rung ivünfc^en
müpte; — bie (Kontinuität bev ^^evfön{id;feit möglidjft rein tx^äit,
wad) bev aUx bie \)oI(enbete i^ird;e nur aümä^lig auö bem gteic^*
jeittg mit i^r fovtk|!et;enben d-vbentekn ^eranit?äd)ft.
3. 33teit'en iuiv nun l^ei bev aUgemeinen 5lufevfte^ung unb
jugteid; aiid) ki bev ^evvfcl)enben 2(vt, bie ©egenftänbe bev ^oU
genben Ce^vfliiffe vor^ufteKen, fo ift nod; eine (2d)wievigfeit ju
537 eviebigen. SBcnn nämlid; v»5((ig cntgegengefejte 3uf^iinbc cintvc*
ten füv Selige unb a3erbammte, fo jleUt \id) \?ou feltft bie ^ov--
bevung, ba§ aud; bie neuen Leiter, iyefd)e fte empfangen, nid;t
biefelben fein biivfen, iveil bod; bie £)vganifation eine Slngemeffcn^
I;cit ^akn mup ju ben l'el^enöjuftänbcn, iycld)e fid; entiriffetn
foUen; unb ^ievauö entftei)t eine neue @d;tt)ierigfeit, ivenn man
\>k SSpvfteWung fon bev aHgemeinen Sluferfteöung üevBiuben wiU
mit ber \?on bem jüngften @evid)t. T)mn luerben kibe 3:^ei(c
gleid; in bev ^luferftcöung 5Inbeve, fo ift fd)on ükv fte gcf)3vo^
d}cn unb entfd)ieben i>ov bem ©cric^t, unb biefe^ iin'vb üüev*
pfftg; um fo mcl)v aU eine fofdie :^iffevenj bev g(eid)5eitig
crfte^enben ?eikr nid)t fönnte buvd; bie SSivffamfeit bevfelben
foömif^en Gräfte in bicfem 3»f«'ii'"C"^^"ö ^ti einem xcin tü)i»
fd;en ©egenfaj evjiett n?evben, fonbevn nur hnxd) einen unmittet*
49:^ §. 161.
bar fd)öpfcnfrf)cn gcttltcpen Slucifprudi. 'Sinb ^tngcj^en tie ju k*
fcligenbeit imt) tie ju vevbainmenben in bev Slufcrfiebung noc^
QUid), fo wirb tvicbevuin baö öerid)t iud}t biird) bic Jlufevftebunß
auöcjefii^rt; unb ba ^ernad) in ben ßiiieu ober ben Sdiberu ober
in beibeii innere bie Crganifation iimiiHinbelnbc SBcränbentngen
eintreten muffen : fo I)anßt bie Dteatitdt ber S3orftet(unß v>om ^üng-
jien ©eric^t nur baüon ah, bajj biefc i^fränbevungcn öteid)jeitii";
eintreten, tvogegen bie ©(ei(l;jeitigfeit ber 3Inferfte(;ung ber ^ob*
Jen unb SSertvanbiung ber (?eknten übevflüfftg nnrb. — 9^cl,>'
men tvir mit\)in altee sufammen, fo finbet \id) ebenfviUö, bafj bie
ücrf4)iebenen S5orftcUungen t)on ber 5lnfniipfung be^ fünftigen
^eben^ an baö gegenwärtige ju feiner ^^oKftänbigen 33epimmt^>eit
erhoben werben fönncn. 5l(ö wefcntlid)er ©e^att bicfeö Se^rflüf-'
feö akr hUiU nur übrig, einmal, bap eine 4:immetfat)rt beö auf*
erftanbnen (frlöferö nur mög(id) ift, foferu auä) atten menfri;(id;en
(Jinjelwefen eine an ben gegenwärtigen 3»fi^'^»^ anfnüpfenbc dx^
neuerung crganifd;en ?e6eno kyorftcI;t; bemnäd;!^ akr, ba§ bie
(^ntwiffiung bee fünftigen 3uftanbe6 auf ber einen <SdU muffe
a(ö burd) bie gcttlidjc 5vraft ß()rifti kbingt gefegt werben, aufsss
ber anbern jugleid; aie ün foemifc^es (5reignip, auf weidje^ bie
aUgemeine gött(id;e äöeitorbnung angelegt i\i, ^a^ crfte fte^t
feft a(ö bic S^orauöfcsung bes ©lauben», welche bae ©trekn
SSorfiettungen biefeö 3nl;altea ju kibcn k'grünbct, baö anbcre
Meik fdjwekß nU bie von un^ nie öoUfommen ju lijfenbc Siufgak.
2)rtttcö prop^etif^eö ?e(;rflüff.
33 0 m j ü u g ft c n @ e r t c^ t.
§. 102. X)ie ^SorftcKung üom Jüngftcn ©evic^t, tt^oju
t)ie (Elemente fid; eknfalfjj in ben 9?ct)en (Ifjvifti »orfiinbcn,
n>iK bic gän^Iic^ic (^(^cibung ber üixd)c üon ber 2öc(t bar*
l^ellen, fofern bie 5>ol(enbuug ber erllen aUe (5in wirfungen
ber (enteren au^fd;fieft.
$. 102. 494
1. :t)fls vf)aiiptctcment in ter SSovfteUnng »om jungftcn
©cvic^t, bap namlic!) (E^riftusJ tie ©(äuh'öcn unb Xlngtäutngen
gänjtic^ \)on einanbei* fcl;eit)en ivivb, fo baß fie in ganj verf(f)ie*
benc r^evter öerfejt gav uid)t mefjv auf eiuanber Jüivfen fennen,
fdjtiept feine^ivegeig fc&on bic Solfenbung bev 9;:ixd)z in ftc^.
S)enn bie llnt^oKfommenkiten bevfelku rü[)ven, ivic fd;cu okn
gc^etßt u^crben >, \x>ät Jvenigev v>on beti (JimtJtrfungen bev auf
bicfev 5lÖett mit ben öUäuBigen üermifc^teu Ungtautugcn bev, aU
'COM bem flei[d)Iid;en, >veld)eö fid; in ben SSieberget'orenen felbji
nod) ftnbet. :2)a6er unirben bie ©läufigen, ivenn fie bei* @eefe
nad; bei bev ^lufevfteöung biefetlngen Jväven it)ie tei i^vem 21^=^
fd)icb au6 biefem 2ckn, e()nevad;tet bicfev (gd)eibung aud; in baö
530 neue Setzen bo^ immev aB fofd;e eingeben, in Jx)eI4)en bie ©iinbe,
ivieivol im S3eifd))vinben begviffen ncd) mitgefejt ift. 23ev SBevt^
cilfo, nie(d)en man in biefev ^infid)t ][enev @d;eibung UikQt, be*
xu^t nuv auf bem unvid;ttg gefafjten Untevfd)ieb jn^ifdjen bev
fid;tkren unb unfid)tbaveu 9.ixd)t -. (SoU l;ingegen biefev Untev^^
fcl)ieb, fo ivie wix i{)n gefapt ^abcn, mit bem 2lnfang be^ neuen
l^ebeui^ anf^öven : fo müfte mit bemfelben an^ ben Sßiebevgebcve?
nen felbft baö fünb(id;e unb fieifd)tid;e ivaö i^nen nod) anpngt
vevfd;ivinben; biesJ tvivb alcx buvc^ |cne äupeve «Sdjeibung an
unb füv fid) ni^t beivivft, ba^ev and) fd;ün Dvigeneö öevfud)t
yat, nad; feinev 2lu^(egungöiyeife eine bev l;ief;ev get;övigen ©tei-
len 8 an\ eine foId;e inneve @d;eibung ju beuten. ?lHein, al^ge*
fc^en bavon, ba§ ein fo(d)cö plö5{id)eö .r^evau^geviffeuJvevben aliev
iveltlidjen unb f!eifd;tid)en ^^ov[teüungen unb 9?egungen wii'otx
auf eine eigne 2Beifc bie f^etige ©elbigfeit beö pevfönlid)en ©a*
feinö gefäf)vbet, iväve boc^ biefe inneve @c|)eibung immev md)t^
anbeveö aU bic voüenbetc «Heiligung; unb ba bic ganje «Heiligung
« '•ßc^l. §. 126, 1.
a a>9l. §. 148, 2.
3 Comment. in Mattli. T. X, 2 (ju 2)lattti. 13, 3Ö -»ÄO.) Ed. R. Vol.
III. p. 444.
I
405 §. 162.
M\i bev ^cteni^gemeinfdHift im't tcm (Jvföfer (;enHn\^e(icn fcU, fo
fann taci dn'tfKicfic 5?e>vii|jlfcin fi'di nidit in einer ©avfteUung cv*
fenncn, ive(d;c bicö nidu in ftc(> fd;(icfjf. 3>ic(melji- nuiffcn mv
in einem füld)en v^li>j(idjcn, tiivd) feine SedM'tt&ätigfeit vcrniittel-
tcn :ü?efd){u|} bev yrcifigung eHvac jauKnifd;cy finbcn, iveld)cö Ui
fetcm (vinjelnen nnr häüc fvi'tOcr aui^ctvenbct »vcvten biivfen, um
tie gnn^e an bic l'cl^eneßcmeinfdiaft mit (I^viflo gcfnüpfte ©vlö*
fiing ükrpffiß ju mnd)en: fo bafj ci> immer taö ?lnfel)n geunnnt,
alj^ cb eine^ von tiefen leiten baö anbere an^fd)Iöffe. (5in tie*
fen 8treit ycrfiH)nenbee 9)iittetß(ieb fd^cint in ber 'Hbat 3ol'«"'^*<*
neö ' an bie .r^anb ju geben: bcnn >vcnn tiefe innere Sdjeibnn^
burd; eine mit ber SSieberfunft 6(;rifti ^ert^unbene »ottfommne
(vrfenntnijj beffeK^cn kun'vft ivirb, fo ift fte benn ein Sffierf ber
(vrlöfnng. 5U(ein gcnaner ktrvid^tct \)<iit and; biefeö nid)t Biid).
S^enn fott bie ä'Gieberfnnft &)xi\ii eine fo(d)e 33ervinbernng nnr
nad) ^'ilaa^o^ahe ber ßmpfängtidjfeit eines 3f^e» ten?irfen: fo ift
biefc ja aud) n\d)t ki allen 2^ieberi]chn'enen, ivcnn fie anö bie*
fem ?ekn fd;eiben, o,Uid) grof}. X^a(;er würbe tie gänj(id)e dUi'
nignng ber (geefc burd; bie ^rfdieinnng ß[;rifli anc^ nid)t Ui
?U{en gfeid) angenMifflid) kirirft »vcvben, fonbern hei (Sintgen
fd)nel(cr, ki 5Inbern tangfamer; nffo nnirbe and; biefe Sd^^eibung
feine gteic^^jeitiße fein, fonbern vom ?infangc besj neuen ?eben^
an in bemfelf^cn erft aWmäbfig iverben. <£oW liingegen anf ben
^ö^eren ober nieberen (5)rab ber (Smpfanß(id;fcit für bie (Jrfennt*
nifi Cbrifti \)iel'ei nid;ti$ anfommen, fo nnirbe bie innere <Bd)ei'
bnng alferbingö p\H^id) beivirft; akr biefelk Söirfung mü^fc •
auc^ l;ervorgeh*ad;t iverben in ben Ungläutugen , benen ja (5f)ri*
ftnö ki feiner Sßieberfunft aud; erfd;eint, nnb in benen tiefe
(fmpfängtid;feit ja aud; fetbft im fd/Hmmften ^att ivenigflenö aU
ein unenbHd; f(eine6 i?ürl)anben i\i. Xann nnid;fe uni3 atfo bie*
fciS an ju einer plöjtidjen Söiebcrbringnng affer Seefcn in ba^
9feic^ ber ©nabe, na^ niefd;er eine ^djeibung ber ^erfonen fei*
» 1 3of>. 3, 2.
§. 102. 496
nen ©egenjlanl» me^r ^äüt, »reiche aber felbft tjon einer ^et«
mifcfcuncj ^cneo jauterifcl^en xiid)t gaiij frei wäxc.
2. äöentien n>ix uuö nun juvüff ju bem 23i(fce einer <Bd)zü
tiing bev ^erfonen, je nadjbem fie i&r Ceben glciubig oter un*
gfäuHg k[cI)Ioffen \)aU\\, mU)c 23orftel(ung |)errfci)ent) ge^voiten
ift, iueil \k tmä) bie eignen Dieben ß^rijii kgünftigt ju [ein
Mifci)eint: fo fönnen unr uns f(i)n)er{ic!^ nbläugncn, fcap jte inc|)r
geeignet i\t, bie ©eligfcit ber ö)Iäubigen in bem neuen Seben
einzuleiten, aU i^re 25i)Ufümnien^eit. Senn ivenn bie (Sinivir*
fungen ber mit ben ©(dntugen »ermifd;ten UnglduHgen t)on ben
äßiebergebornen nur alö iDrgancn bes l;ei(tgen ©cifteö anfgenom*
men n^erben unb nur eine Don i^m au^gebenbe unb burd; i^ni
beftimmte 2l:^ätigfeit üernninjyen: [o fommen ^ieburc^ mand;er(ei
SSoUfommen^eiten jur (^rfdjeinung, wk wix fte in bem »ortnlb:?
lidjen Cekn (Jl;rifti aud) finben, a>e(d;e fid) aber of)ne foId;e (Sin:^
tvirfungen nid)t entanffeln tonnten. StnbersS aber fd;eint ee fid;
mit ber «Seligfeit ju x>er[;alten. 2)cnn ba bie auö ber ©iinbe
entjle^enbcn llebei fic^ immer über ba^ gan§e ©efammtlekn »et*
breiten: fo ivürben i>i^ ©täubigen md) in jenem Seben nod;,
wenn fie in einem unb bemfetben ©efammtleben mit ben Un-
gläubigen jufammengefapt n)ären, 'oon ben burd; biefe ^ineinge*
brad;ten liebeln ju leiben ^aben. 3nbe^ fe^It aud; Ijier ba^
rid;tige ßnvüffge^en auf bie Sebenögemeinfd)aft mit ß^rifto. 2)enn
to, mv aud) v^on (J(;vifto, ber bod; ani^renb feinee 2lufent[;aitö
l;ier ebenfattö bem @efammt[cben in Sßcrmifd)ung mit ben ©ün*
bern anget;i)rte, nid)t annehmen, ba^ er teibenb geirefen fei, ^liU
gefü|)t unb förper(id)en ©c^merj abgered;net: fo Jüürbc and) ben
in ber ?eben^gemeinfd)aft mit i^m 23egrifenen bort nid;t^ jur
Hemmung i^reö geiftigen l^eBcnö gcreid;en, unb alfo von i|)nen
a(6 liebet em).''funben iverben fönnen, \m auc^ (Et;rifiu0 !örper*
tid;en «Sdjmerj unb ^^Ih'tgefü^t nid;t atö liebet empfanb. Uebri*
genö mü^te and) för!pertid)er 6d)mer5, rt)enn er in bem Seben
nac|) ber 5Utferfte^ung über^au|>t nod) mögtic^ Wäre, aud; an=«
497 *. 102.
bev^ ale mir tuvd) bie (Biinte erregt tverfcen fönnen: fo tvif bte
©Reibung feine (Sid)erf)eit gegen ihn geivä^rte; unt> auc^ baö
?D?itge[ül?I bitek toä) an bie ©eUn'gfeit ber ^atur gel^unben, fo
ba§ bic ©ettgen ?0?ttgefül)( I;aben nnirbcn mit ben Stnbern,
n^enn jtc and) gän^(id) i)on i^nen getrennt tvciren. X)k @cl;ei»
bung alj'o, tvelc^e im ^üngften ©ertrf)t vorgenommen u^erben foU,5«
hUiH au6) aii^ biefem @ejTcl;tiJpnnft ktra(i)tet t^etf^ unjureid)cnb,
tljeilö überflüfftg. Q^ Uith alfo nur ütn-ig ju fagcn, fie erfofgc
ni^t um ber Seligen, fcnbern um ber 2lnbern »inUen, fei eö nun
bamit fie nicfjt auä) ißortbeit jögen •oon bem, ivaö bie ©uten
jur 33erminberung ber in ber gemeinfcl;Qft(ic|)en neuen SSett »er*
breiteten Hebel träten, fei e^ bamit fie nid)t nod; in ber ®emein*
fd;aft felbji ^DJittel fvinben um and) felbft jur ©emeinfd^aft (i^rifti
ju gelangen. Slttein bieö ^iepc entweber t^eifö bem ^ödjften Sße*
fen 3)^i^gunfi jufd^reiben, ivogegen fd)on ba^ gefunbere ^eiben='
tt)um getvarnt ^at; ober e^ läge babei aUein bie befannte unb
ivcit verbreitete 2lnftd)t ber göttlidjen ®ercd;tigfeit jum ©runbe,
n?eld;e )^ti i^rer ßinfeitigfeit fo fe^r aU SBiHfü^r erfd;eint, ba^
in ber X^at ber Urfprung biefer 23orf^ettung viet unjjveibeutiger,
bie 2luöfprüd;e viet entfd)eibenber , unb ber ©ebraud;, ben bie
SIpoftel bavon mad;en, viel umfaffenber fein nuipte, wenn ivir
Quc^ nur berechtigt/ gefd)tt)eige benn verpflichtet fein foKten, bieö
für eine Slnfc^auung ß^rif^i ju Ratten.
3. ^i3nnen tt)ir nun alfo aud; biefe SSorftcüung nid;t ju
einem reinen beiben j^orberungen genügenben 5Ibfd)(u^ bringen,
fo muffen tvir uns bennoci) tvegen i^rer faft aUgemeinen SSerbrei:!
tung in ber ß^riften|)eit nac^ einem ivefent(id)en ©e^aft berfetben
umfe|)en. ^m vorauf aber i|l ju bemerfen, bap je me^r fic auf
baö an 0tacf)fucf)t grenjenbe 33ej^reben jurüffge^t, bie Unfeligfeit
ber Ungläubigen ju vergrößern unb fie von aUtn |)eilbr{ngenben
(5intt)irfungen ber ©uten au^jufd;tie§en, ober aucJ^ auf ber an-
bern ^titt, je me^r babei bie ^^urc^t mittvirft, aud; Ui einer Ui
jur 23oüfommen^eit gefieigerten Ceben^gemeinf^aft mit ß^rij^o
ef)nfU. &lauii, U. 32
§. 162. 498
fönnte nn^ bennocl; ait^ bem Bufß'^^^^^fettt mit bcn Söfen no(|
Uttfeligfeit entfte^en, um beflo n?einger geveinigt tft itod; bie jum
©nmbc neßenbe c^rtftnd;e ©eftnnung, um bejlo iüentgev fanit
543otfo aud; bcr u^efentltdje ©et)a(t biefev 23ovf^eI(un(5 ^levöovtreten.
SSorauö beim folgt, ba^ nur baöjEctnge bafür gelten fann, ivaö
uod; üktg bleibt, lüenn mx unö yon 5uvd;t unb ^ad;fud)t gänj*
U6) loömadjen, unb bteö fd}einen fotgenbe jtvei fünfte ju fetm
ßuerft, ivenn bie 33onenbung unfever @emetnfd;aft mit-CJ^rifto
gefejt t|^, fo ftnb wix aud) »on bem Sßöfen fo gcinjltd; gefc^teben>
ba^ njo aud; bie S3öfcn unb ba^ 33p[e \)ovt)anben [ein mögen;
bü(^ kibeö aB foldieij für unö nid)t ba i|^. Unb i^ auf biefc
$h't au^ bem ®efammtktt)u|^tfein ber ©läutngen ba^ ©öfe unb
ba^ Uekt gänjtid) au^ge[d)toffen : fo fann aud; nid)tö anbereö
aU bie ungetrüke gütte götttidjer ©nabe ungehemmt barin ent==
Italien fein, unb bie tir(^e i\t bann in SBa'^r^eit gcinsTic^ in \i^
ot»gefd;toffen, fo ba§ aucl) tit ixUxall bie (Sntgcgenfejung ^erüor:^
^eknbe 5lnftd;t, mit ber ivir ^ier un^ermeibtid) immer kt;aftet
tteikn, bort ganj berjienigen bcn ^laj räumen tt)irb, vermöge
bereu baö 23öfc mä)t i\}, rtJeit ©Ott nid;t fann Urheber bcffelben
[ein. ßweiten^, mm mx bie tird)e aU öolfenbet benfen, ju*
gleich akr annehmen, e^ gek nod; einen X^dl beö nienfd)li(^en
©ef(^(ed)t^, ber nic|)t »on bem ©eift berfetkn ergriffen unb bur(|*
brungen iwerbe, bieö nur unter ber 23ebingung angenommen wer*
ben fann, ta^ biefer Z^tÜ an^ gegen a((e ^inpffe ber ^irc^e
»oKfommen \?ernia^rt, mitl;in aud) von at(er 33erü^rung mit t^r
öuögefd;Ioffen fei unb Heik. 2öie ya aud) eine biefem ©egen*
[taub tt)enigf^en^ fe^r na^e üern>anbte ?e^rrebe (Jprifti i biefeö
ganj beutlid; in ftd; fd;tie^t, ba§ j[ebe aud) nod) fo leife 5(u^ftrö*
mung, tretd;c au^ bem ©ij ber 5Begnabigten ju benen bringt,
mid)t ft(^ n?ä^renb i(;reö irbifd;en Sekn6 nid;t ju ©Ott geivenbct
|>akn, fte fd;on ju guten S^Jegungen kfru^tct.
* 8uf. 10, 19 — 31.
33iertev5 ^vvc^^ettfc^icö ?e^rftiiff. su
05 0 n t) c V c UM 3 e u © e ti 13 f e i t.
§. 1(>3. ^i>cn tcr l'Iufcrflctjuui] ber ^ot>ten an werten
jTcf; tiejcnic^en, Jt)c(cf)C in tcr ®cmeinfc(;aft mit (If;v{jTo ge^^
jtovku fint), t^uvd; t>a^ 5(nf^aucn ©ettei? in einem ä^f^^'i^
um)eränt>evlid;ci' m\t> un^etvüOter ©eUcjfeit tcfint)en.
1. :X)ev .3»i^^i"t) ber ©(auHgcu nad) tei* vöKtgen 9Bicbev:=
bevi^cKung inö ?ct'cn Tafjt ftd; ""^f^" 5^^^^i vevfdjiebcnen formen
teufen, aU ^löjlic^cr füt immer o,kid) Meiknber S3efiij beö i^öd;-
fien, ober and) aU aümäMige Steigerung Hi jum .^"^öd^ften,
tvctdc ater mc bie (JntanffUmg (Jörifti gebadet iverben mil^te
pf;nc 9?iifffd;ritt unb cl;ne 5lampf. 23eibe aUx ^akn if)re W-
fcnberen <2dninerigfct(en, foKilb man ben atfgemctnen Umrip
ttjeiter au^fübren unb fid; bie formet ju einem nnfc§auti(i)en
9?i(bc geftvittcn wHi. Ticnn wai baö erfte ktrifft, fo tonnen nn'r
uni3 fc^iver 9?ed;enfd;aft barüber gckn, \vk tk 33oKenbung
g(eid> bei ber 2luferfte^uug von uuy tonne gefunben ober unö
eingepflanjt irerben, ohne atten 3»fii'^i"enbang mit bem jiejigcn
?cben auf'jU^cben, tt^eld)eö nid)t ber ^ali ivare, u>enn eö im att-
mci(;Iigem Söadjetbum an 23oUfommcnbeit, mtc unfer jejiger ^inb-
^eitö^uftanb, attmal;ftg vergeffen anirbc. Slber nod) meljr, fotten
;n)ir un^ eine tetner wetteren (Steigerung fäbige 33o((fommen^cit
benfcn, aber bod; in einem enbfid)cn SSefen, unb .^var ivetct)e<J
gän'jtid; ge[d)ieben wäre öon altem, ivaö irgenb nod; einer iße^ '
arbeitung fä^ig unb bebürfttg ^cin fann: fo ftnb wir in S^erte^^
geu^eit unvJ »orjuflelten, wie btefeö SBefen, bem eö an alten @e*
genjlänben ber Jt^ätigfeit febtt, feine 3So(tfommen|)ett äupern [otf.
;5^ict;t nur, bap wir baß gemein[ame ?eben fd;on von ber 9ta=
^tur beö 'DJZenf^en nic^t trennen tonnen, nod; weniger aber ber 3«
Id^rift fi(|) je o^nc ein fotd;eö benfen fann, ba ja bie ©emein*
fd;aft ber ©täubigen unter einanber unb bie eineß 3eben mit
d^rifto nur eins^ unb bajfctbige ift: fonbern and) m gemein^
32**
§. 163. 500
fameö ?ekn akv o^ne atten ©egenftanb gemeinfamer Z^äii^*
feit, ba^ alfo nur auf gegenfeitige 2)avfiel{ung t>e^ inneren ^e*
tenö\)crlauf6 be[d;ränft Heikn miipte,. fönnen tt)ir unö [c^ttJer*
lic^ atö einen fct)te4)t^in t^oHfommnen Buft^nt» fcenfen. 2)enn
ju einem [olc^en ^akn ivir jwar oKerbingö in unferin gegcn^^
tt)ärtigen ?ekn ein üern?anbteö @(ement on bev gcmeinfamen
©otte^üere^rung unb an allen fünftlerifc^en 2)arjlellungen be^ (Bot*
te^f^enjuf tfcin^ ; aber tt)ie mx eö nic^t nur oeriverflii^ ftnben,
tvenn fromme ß^rijlen hierüber bie i^nen obliegenbe tvirtfamc
^^ätigfeit t)erfäumen, fonbern aiiä) ein folc^eö iiUn bürftig,
fo fönnen n?ir unö auc^ niö)t baju öerftel;en, bap bie ^iJc^fte
SSollfommen^eit be^ 2)afein^ fic^ follte auf einen fol(|en 2Bec^fel »on
&tUn unb Empfangen gefc()äftlofer unb frucl)tlofer 2Darjiellung
jurüfffü^ren laffen. 33ielme^r firengt fic^ bie (Sinbilbungötraft
on, um iin SÜSerf aufjuftnben, njelc^e^ unö in jenem ?ebcn
njerbe aufgegeben fein; e^ WiH aber unter ben gegebenen 2Sor<
au^fejungen nic^t^ anbereö übrig, nlö entweber eine ju bearbei^^
tenbe äußere 5'^atur ober eine ju be^errfcl;enbe un^üllfommnere
geiftigc 2ßelt, beibe »on ber Elrt, ba^ bie 33efcl)äftigung mit
benfelben bie ©eligfeit nid;t trüben fann, ivoju tt>ix jeboc^ m-
ber in ber B6)xi\t eine eigentlid;e SInleitung i finben, noc^ au^
in unö felbj^ tia^ SSermi^gen biefe gormel auöjufüllen. — 9?i(^t
leichter aber i\t eö, »venu wir unö »orj^ellen wollen, mit ber
Sluferfte^ung beginne eine ft4> in^ unenblic^e ^in fteigernbe S80II*
fommen^eit. 2)enn biefe fönnen wir unö faum benfen o^nc
a^eUngleidjförmigfeiten unb ©c^wanfungen, unb wenn auä) ba^,
bod; nic^t o|)ne eine folc|)e Unjufriebenl)eit mit bem gegenwär^^
tigen \m mit bem 23orgefü^l bes fünftigen befferen natürlich X)tx=:
bunben ift; unb bieö i^ boc^ immer ein 33ewu§tfein von Un*
»ollfommen^eit, unb alfo aud) Ui freien SSefen irgenbwie »on
©4)ulb. 3« ^^^^ Steigerung läft jtd; f4)Werli(^ o^ne äußere
* ®enn Slattb. 19, 28. imb 2 ^im. 2, 12. fönnen ml nidjt fo ange*
fc^en »erben.
501 ^. 163.
9?ctati(Mteii iinb (JittiüiffUingöbebinguitöen fcenfen. :3^ann altv
fommt, tfl einmal tiefe Sd)(cu[e geöffnet, andl) bie Ungfeic^ljett
ber ©(eid^virtigen unb bev ©egcnfaj beö angenehmen unb unan^«
gene|)men mit Ijinüber, unb in ©efofge beffen aik€ \va^ baö ^ie*
ftge 5)(cnfd) enteben cl)araftevifirt; ja eö i6(eiH nur nocf; übrig, \v>a^
t>o6) viel(eicf)t i">on biefer 33ovauöfesung an^ obne golgeivibrigfeit
nic^t ju üermeiben ifl, ba0 Jvir aucf) ben 2öed)fe{ jwifc^eu ?ekn
unb Stob mit aufnehmen. 2öorauö benn ev^eKt, ba§ mv unter
biefer $5orm nocf) feine 33ct(enbung bev 5ttrc|e gebarf)t ^akn, fon*
bcrn nur eine fic^ aKmä^Iig verbeffernbe unb reinigenbe SSiebcr^
Rötung beö fejigen Ceknö; unb bie Slufgak ifi otfo nid)t gelöf^.
2. Sßenn mx nun, unter \vclä)iv 'oon kifcen ^^ormen eö
an^ fei, nad; bem eigentlid;cn ?ekni3in^a({ biefeö fünftigeu 3u^
ftanbeö fragen, unb fd;on jugegekn ^aben, ba§ berfelbe ftd) Jvaö
unfere ©etbftt^ätigfeit betrifft nur auf Sarfteßung befd)ränfe: fo
ivürbe unö um eine anfd;autid)e 23ürjtef(ung ju getvinnen no^
ju iriffen nött;ig fein, ivaö »vir bann iverben barjufteUen ^aben,
baö ^eipt rt)ae auf unö cinivirfen njirb, unb ixmö ivir in unö
aufnehmen »verben. 2)ie aUgemeine Slntivort auf biefe grage ijl
ber Sluebruff, ba^ baö eange Mm\ in bem 5(nfd;auen ©otteö be^»
flehen iverbe i, können ivir aber hierunter nur bie »oHforn:«
ntenftc giitle be<5 lebenbigfien ©otte«5beivu§tfeinö verj^e^cn: fo ifl
junä4)f^ bie <^rage, ivoburd; fi'd) benn biefeö yon unferm berma^
Itgen ©otteebeivußtfein unterfd;eiben n^erbe. X)aö näd)fte ttäxtsi?
nim jvot ju fagen, ba^ ivie biefeö immer ücrmitteft fei, inbem
wiv eö nur an unb mit einem anbern |)aben, fo jverbe eö bort
ein unüermittetteö fein. 2i((ein bieö Ici^'t ftd; mit ^Beibehaltung
ber ^crfön(id;feit fdjjver jufammenreimen. ^i^nn alö fetbftbe^^
iru§te öinjeüvefen fönnen mx baö ©ottesbenju^tfein, »renn cö
bod) baö unfrige fein folf, immer nur ^aben mit unferm Selbft:«
bettJU^tfein, unb ivenn nun bod; biefee öon /enem unterfc^ieben Jver*
» Sunäcfjft au^ Snattl?. 5, 8. unb 2 Äor, 5, 7. genoinraen. S»ltt mldjtm
2itd)t iji ftreitiger Slu^legung.
§. 163. 502
ben müjjte, fo Jvivb bteö nur auf ^ix^iefac^e %vt vovfteHig ^u ma*
(|en [ein. ©ittt^ebcv iviv untevf^eiben unö nur »on unfevm
@otteö6etvuptfeitt aU baö ©ut^iect, >ve((^em eö einitso^nt, o^nc
bag unfer ©cI6ftkit)u§tfci« ivgenb einen anbevn ^n^alt ^ätte;
unb biefc ^BorftcUung irivb fc|)tt)ei1ic(; jemanb ertragen fönnen:
ober eö mu§ iiö) »on )[enem at<^ bem fid; felbjl immer gteidjHei-
knben unter[cf)eiben aU tin Jvanbetbareö, mithin atö ein immer
afftcirte^. 2)a^er tt)irb, n^enn baö (Jinjetfcten in men[d)ticl)er ja
»vot ükr^aupt in enb(id;er 91atur fortbefte^en foß, unfer @otteö==
beivu^tfcin immer nur tin vermitteltet bleiben, unb ivir iverben
ben Unterfcl)iet) s»»ifd;en bem ledigen unb bem fünftigen nur in*
ner^atb biefeö ®elnetes3 ju fud;en ^akn. 2)ann aber bleibt nur
ba^ übrig, n^onad; nnr t;ier [d)ün f^rcben, tvennglcid; mit bem
23en)U§tfcin eö nidjt erreid)en ju fönnen, bag wix nämtid; ©ott in
at(em unb mit altem erfennen o^ne vf)emmung, aber au^, fo mit bie
enbtid)c 9Tatur bieö juta^t, o^ne (Sd)>vanfen a((eö erfennen, u>orin
unb njomit Oott |Td; erfennen täfjt, o^ne bap jcmaB ein (Streit
in unö cntftänbe 5it)ifd)en biefcni 23eftreben in unö unb irgenb
einem anbevn, unb jJvifd)cn bem ftctigen ©ottej^ben^uptfein unb
irgenb einem anbern. 2)iefc^ nun iväre aUerbingö ein rcineö
unb fidiereö ©c^auen, unb fo tüciren iyir öoHfommen |)eimifd;
Ui ©Ott; nur ta^ ftcf) eben fo ivenig begreifen iä^t, wie ivir
«sauf biefem ^unft fdjon fielen foHtcn gteid; Ui bcr 3luferftet;ung,
ü^ne bap bie ©tetigfeit unb ©elbigfeit unferö Dafeinö gefa(;rbet
»vüvbe, aU »vir aud; einfc(;cn fönnen, ivie nn'r, an bie 6teWe an*
fnüpfenb bie ivir ^icr einnet;mcn, fcmai^ ju biefer Sßottcnbung
gelangen fottten. 2Bir fönnen mittjin jwar von Uit>in fünften
aussge^n, foJoof von ber 5lufgabe, eine unveränbertid; ftd; gtcid)-
bleibenbe ©cligfeit, al^ von ber, eine inci unenb!id)c fortgcljcnbe
(Steigerung vorjubilben; aber ba ivir feine von beiben ivirffid;
löfen fi)nnen, fo bleiben wix immer ungeun'p, wie ber 3"ftanb,
tt)etd)er bie t)öd;fte S3oI(enbung ber ^ird)e ift, von ber al^ uu:^
fterblid; erfte^enben ^33erfönUd;feit ber (^injelncn crivorben unb
unter biefer 'ö^xm befcffen ivirb.
503 §. 163.
5(n^ang. fScn bcv cungcn 33cvbamnintf).
Tk HM\d)(n 9?cben (Sbvi^i, UixA) ivcTcf;c man yeranta§t
tvorbeii i]\, bev cungcn Seligfcit öc^cnükv, füv bic ivetcf)e aufjcr
bcv ©emctnfrfjaft mit d^riflo gcf^ovkn ftnb, einen 3«f^a"^ "tc^t
ju ycrnu'nbcrnbcr Unfeltßfcit nnjunc^mcn ', mcvbcn f){cju frf;iveiv
(id; '^(nvci(l)cnb crfiinbcn ivcvbcn, it^cnn man ft'e genauer ^Jtüft.
XbciU fi'nb biefe @te((en fclbfl tycl)t c{;nc ein fepr unafü(;rtid;e6
3Scrfa^vcn jn trennen xuMt anberen, btc notl^wenbtg auf ettvaö
frii^crciS öcbcn miiffcn -; tf;cifi? j^e^cn tbnen anbere entgegen, btc
an einen bcfi'nitil^en (Sieg bc<5 3?öfcn ükr einen 3r^ei( beö menfd;^
(idjen GKfd;fcd)t>5 nid)t benfcn taffen, auö benen man öicime^t
fd)tic(jen muf;, ba§ nod; ycr bcr aUgemeincn Sluferfte^ung ba^
23öfe gän^tid; iin'rb aufgebokn Jrerbcn ». 91cd; viel u^eniger
fann bie ^mf cUung einer eungen 33erbammni^ fefbft tvebcr an
unb für ftd) ktrad)tet nod) in 23ejug auf bie eitrige (2c(igfeit
eine genaue ^Unifung teftetien. :Denn ivenn man einmal barüber
öerftcinbigt ift, bafj unter ber ewigen 25erbanimni(j nid;t fannsi»
eine SScrurtpeiUmg jn Icibfid)en @d)mer^en unb ?eib ju i^erjle^en
fein, iveit »vir fci, mnn bie menfd;tid)e 9?atur nirf)t fo(( ganj auf*
ge|)okn njovben fein, bie linbernbe '^Jlcid^t ber Öciyo^n^eit nic^t
jvegbenfen fonnen, unb and) bas^ SBctvuf^tfein baö aufgelegte er^
tragen ju fönnen immer eine ^^efricbigung mit fid) fül^rt, mithin
eine reine unb feiner 25crminberung fähige Unfeligfeit ^ierauö
nic^t |)erv»orge^t: fo finben tvir aud; faum me^r einen fejlen
^}?unft, um barauf ftfl;en ;^u Meißen. (SoK nämtid) bie Unfetig*
feit gciftiger 5Ut fein, unb bann V'or^ügtid; in ben Dualen beö'
©ctviffenö kftc(>en: fo wären bann bic 33erbammten um »iete^
teffcr in bcr ^Scrbammnij}, aU fie in biefem l'ekn gcrt)efen ftnb,
unb foHten bennod; unfefiger fein, ba fic fc^on kffer ftnb. 3)ic*
fciS fönnen wix nicftt i^orj^eUen, benn foiite bie6 aucb jur gött^
• anaitb. 25, 'lO. SDIarc. '.>, ik. ^oft. 5, 29.
' ä^gl. aHattl). 24, 30 — 34. ii. ^ot;. 5, 24. 25.
^ 1 Äor. 15, 25. 26.
$. 163. 504
ltd;en @erecl;tigfett geboren: fo ttjcire boc^ lut^t ^u )öcr^inbcrn,
ba^ nid)t bic ©etbrtbiKtgung beö eviüa(i;ten iinb gefc^nrften @e>
iviffenö boci) ein ©egengetvtc^t gegen bte Unfeltgfeit eni^iette; ja
mx fönnen m\^ nid;t üovfteUen, ba§ baö evi»ad;te ©ennffen atö
eine leknbigc innere 33ctvegnng nid^t aud) et»üaö ©uteö ^evüor:«
Bringen foßtc. SBoKte man hingegen fagen, nid)t baö gefc^civftc
©efü^t für bctt ©egenfaj beö ©uten unb 23öfen fei atö bcr
®vnnb ber etvigen Dualen anjiife|)en, fonbevn nur baö ^mu^U
[ein ber feU>ftöerfd)crjten ©el'igfeit: [o fönnte bo^ aud) biefe^
nur leknbig [ein, [o[ern bie ©eiigfeit im 53eit)u9t[ein njenig*
fieng nac^geiübet n)üvbe, unb nur quäienb, [ofern eine ^^ä^igfeit
ba tväre, an /cnem [eligen 3»ft«"^ '^^til ju nehmen. 5lber bie[c
gd^igfeit [ejte [d;on eine Sefferung vorauf unb jene 91ac()t)i(bung
w?äre [c()ün dn bie Un[eligfeit »erminbernber @enu§. — ^etvac^*
ten ttJir nun bie ett)ige 23erbammni9 in ^ejug auf bie c»vige (Sc-
ligfeit: [o ifl Ui6)t ju [e^en, ba^ bie[e nid)t me^r Befielen fann
ivenn jener k[te^t. 2)cnn irenn aud) kibe ©eHete äu^ertic^
ssoganj gefcfiieben finb: [o U^t ftd; [d;on an ftd; ein [o er^ö^ter
3ufianb ber ©etigfcit nic|t »ereinkren mit einer gänjtid;en Un*
fenntnif »on ber Un[eligfeit ber ?(nbern, nocf) treniger at^cr,
tvenn bie ©c^eibung [etb[i nur bie ^o\Q,t [ein [oK »on einem aiU
gemeinen ß5erid)t, I6ei n)e(d;em kibe Zi)üU anive[enb lüarcn,
b. |>. jeber ftd; auc^ be^ anbern teivugt. ?egen Jvir nun ben
©eligen eine (Jrfenntnip \)on bem 3«f^önbe ber 33erbammtcn Bei:
[o fann bie[e ntd;t o^ne 2>{itgefü^I gebac^t iüerben. 2)enn bie[eö
mu§, tücnn bie SSeri)olifommnung un[erer 9latur nic^t rüfftäuftg
getvorben [ein [ott, ba^ ganjc men[d;Iid;e @e[d;ted;t umfaffen, unb
3)?itge[ü^I mit ben 25erbammten mu§ notbn^enbig bie ©eiigfeit
trüben, um [o me|>r aU eö nid;t im jebes ä^nlid)e ©efü^I in
bie[em ?eBen burd) bie Hoffnung gemitbert nnrb. 2)enn it)ir mij*
gen nod) [o [e^r kbenfen, ba^ ivenn bie eivige 58erbammni9 i^i,
[te and) gered;t [ein mup, unb ba^ in bem 2ln[d;auen ©ottcö
Mid) bie ©erec^tigfeit @otte^ mit einge[d;(o[[en ift: [o fann oud;
baburc^ baö 9}?itgefü^l nid;t aufgeboten tverbcn; \i\}k tt)ir benn
505 ^. 16.1.
and) bter mit dicdjt ein lieferet ?OJit(eit) »erfanden mit ycrbicntcn
(leiten ai^ mit uiu'^crbicntcn. 0c^)in-t aUx jur perfön(id)en gort:-
fcauer aud) irgentane tic (Erinnerung an tcn früheren 3»l^«nt>/
\v>o immer (Einige ocn un^ mit Einigen loen ^^nen ju bemfelben
©cfammtiekn iterlnmten ivaren: [o mu^ taiJ 'Li^iitgefii^t um [o
jtdrfcr fein, alö eö in fciefem 3eitvaum eine 3cit galv ba ivir eien
fo Jöcnig itnetergcl^oren w^axtn aU fic. Denn ba in tcv gött^'
liefen Sßeltregievung aUeö unget^eilt burd; einanber kbingt iff,
Jverben an'r unö nid)t iDerl)ei;(cn fönnen, aud; bicfesJ, ba9 unö
pffreicfje 9iiö»"9fii jugefontmen, [ei bebingt burd; biefetbc SBelt^
. cinrii^tung, vermöge beren 3enen feine ä^n(id)e ju Z^iil Jvurben ;
fo batl unfer Witgcfü^I aud; nod; baö fled;enbe ^al^cn mu§, \xkU
d)t^ niemale fehlen fann, Jvo wix eine 33erlnnbung iva^rne^men
j»mf^cn unferm 33ovtl)ei( unb bem '^ad)i^üi cinti 5lnbern. —
S3on beibcn Seiten angefeuert ^at eö alfo grope ©d;n?ierigfeiten55i
»orjuitelfen, ber cnbti^^c (Erfolg ber (Srlöfung fei ein foldjer, ba§
(Einige jtvar baburd; bcr pdjfien (£cligfeit t^eil^aftig jvürben,
Slnbere aber unb jivar na^ ber gciv5^nlid)ern 23orftellung ber
größte ^^eil be^ menfd)lidKn @efd;led)te6 in univnebertn-inglidjer
Unfeligfeit verloren ginge. So ba§ ivir eine foldje 53orfteI(ung
nid;t feft^alten foüten, oI;ne fo entfd;icbcne 3eugniffe bayon, ba^
Ö^rif^uö felbfi cö fo ^»orbergefe^en, wit mx fte feineeivegee ^aben.
2)a^er bürfen njiv ivol ivenigf^ens gleic^eö dltd)t jjener milberen
51nftd)t einrannten, ivovon ftd) in bcr Schrift bo^^ aud; ©puren
finben ', ba§ ndmlid; burd) bie Äraft ber (^rlöfung bereinfi eine
allgemeine Söteber^erfteünng aller menfd)lic^en 6eelen erfolgeit
iverbe.
äufa^ 5u ben ^ v e p|) c t i f ^ cn Sel)r|>ü!fcn.
SBaö auö biefen Sluöeinanberfejungen ^eroorjugc^en fd)einf,
i^ biefeö. 5öenn gleid; beibe (Elemente bie 33ollenbung ber ßird)e
unb bie ^^erfönlic^e gortbauer febeö für fid; mit voUfommner
1 Äer. 15, 26. 55.
§. 103. 506
äöa|)v^ett in unfev d)rtftlt(|cö 33eivu^tfctn aufgenommen ftnb; unb
ivenn aud; feftftc()t, bap bie Sßottenbung bcr ^irc^c in biefem
Sektt nie ^nx (5vfct)einung fommt, unb bei* Suft»^«'^ i» jenem
Sekn ftd; juv 23oI(enbung bev tivdje nic^t eben fo »cvf)nlten
fann, mie ber ][ejige: fo rt)iH [td; bentio^ iueber aui5 bem 3"f«i^'
menfaiJcn unb 2(ufcinanbevkjtef)en teibev ^(emcnte eine fef^be^
gränjte unb iva^v^aft anfd;aulid;e SSovfteUung ergeben, nod; la^t
jTd; eine \otd)t von bem einen obev bem anbevn (5(ement auö ben
?lnbeutungen bev ©d)rift entitjiffeln. 2)enn tvotten iviv bie 3bee
bev 33oIienbung ber äivä)^ gekauten, um auö i^rem S^cvpUnip
jum unöoKenbetcn baö 23evt)ä(tni|j bcö bovtigen ^injenekusJ ,^u
bem (;iefigen, unb ben Unterfd;ieb ,^\vi[d)en beibcn ju Bcftimmen:
[o fommen wix bamit nid)t ju (Staube. Unb iüolien unv yeiv
swmittetft bev 25ovftc((ung beö fünftigen ^c6en^ fiii: bie yottenbctc
^trd)e einen £)rt ouömittetn, wo fte nid)t me'^v nuv ^robucirenb
fei, fonbevn ^H'obuct: fo fönnen wix aud) bicfeö nic^t yottkingen.
2)ie eine 2)arftel(ungöiveife unvb immev in bai^ mi;t(;if4)e, b. ^. in
gefc^id;t(i(|e 2^avfte(Utng cine^ übevgefd)irf)tlid;en l^ineinfpiclen; bie
anbere nnrb ftd; immev bem vifionaven nä(;evn, b. y. bev ivbif^en
:Davflel(ung einest übevivbifd)en. Unb biefcö it^avcn likvaU i)k
govmen bei3 ^vo'pI;etifd)en, u^e(d)e«^ in feinev ppeven 33ebeutung
feinen 51nfpvud; bavauf mad)t, eine d-vfenntni^ im eigentli^en
©inne ^evöovjukingen, föubevn nuv fd;on cvfannte ^vincipien
aurcgenb ju geftaften beftimmt ifl.
»07 §. Hi4.
r^vittcr 9(6fd)nitt.
ä^on bcn 3oltlid)cn ßigcnfcliaftcii, mU^c fleh auf
bic (ärlofimg bqicbcu.
§. 104. 2Jt?cnn mv unfcv 53ctvuftfein von t^cr iMtvd)
bic 2l?trf|'am!cit tcr (Jrlöfunj^ tiMcbcrkvfjcj^eKten C3cmcinfd;aft
mit &cit auf tic ßöttüc()C Uvj'äcf)tic{)fcit :;müfffn()vcn: fo ftv
jeu wiv tk ^Pffan^un^ unt) QScvln-cituug tcr cl;vifind)cn ^{vd;c
ciliJ Öe^cnjlanC' bcv c]ettlid;cu 2Öeltvc^{evuiu3.
1. @o anc unv tjicv ben Segvijf bev SßeUregicviing a((ciu
auffteUen fönnen, ift i()m fein anberer 3n^att unterzulegen. 2)enn
für unfcv d)riftlid)ce Sclbftbennif'tfctn ift a((eö nnbcve nur in ;©e-
,^ug auf bie äötrffamfeit ber (5r(öfung öor^anben, cntiveber ^n
bcm £)rganiemu6 gc^anig, in ive(d)em ba^ anebcrerivefftc Öot*
teöl>e>vn§tfeiu ftd; auefprid)t, ober alö ©tof gcgekn, ive(d;er
burd; biefen crft bearbeitet iverbcn fcK. 2)a aber regieren ju^
näd;ft ^ei^t Äräfte, ive(rf)c fd;on aubenyeitig vorbanben finb, in
S^etregung fe^en unb fic teufen: fo »erfiibrt ber Sluöbruff fe^r
lei^t baju, aud; ^icv an tin gött(id)e$5 Cenfen irbifd;er ilräfte
ttte fd;cn üor|>anbener ;^u beuten, unb bie SÖSeltregierung von ber
6d;cpfung fo ju trennen, ba^ fie atö etioaö bintennad) ober5,>4
jivifc^eneingetommeneö erf4)eint, unb a(^ ^atte föuueu »ou ber
#. 164. 508
©(fjö^fung Ott üiUi and) anbevö Ö^^en, aU e^ gegangen ifi. 3tt
tem d)nftlt(f)en ©lauten, ba^ aKeö ju bem ©rlöfer ge[d;a[fen tjl ',
ließt Ijingcgen, ba^ [(^on burc^ bie @c(;öpfung aüeö üorBeveitenb
unb rufftt)tvfenb efngeri(i)tet ifi in Sejug auf bie Dffenfcarung
©otteö im gfeifc^ unb ju bev mößlirf) v*ot(|länbißften Uekrtragung
berfeltcn auf bie ganje inenf4)ttci;e diatnx jur ©eftattung beö fRtU
c^eö ©otteö. 2)e^gteicf)en ^akn mv aud) bie natürliche SBelt nid)t
fo anjufe^en, aU ob fte "oennöge bev göttli^en (^r^iattung i^ren
@ang für ftc^ ge^e, unb bie göttliche Sßettregierung nur huxd)
befonbere einzelne 2lcte einen @infln§ auf biefelbe au^ük, um fte
mit bem fRd^t ber ©nabe in Sßerknbung ju bringen. 33ietmc|)r
ftnb un6 beibe vöt(ig ein^, unb ttJir finb unö beffen gert)i^, ba^
au^ bie gan^e ©nvict)tung ber 9latur »on 5tnfang an eine an='
bere gewefen fein ivürbe, ivenn bem mcnfd;(id;en ©efc^tec^t nic^t
na^ ber ©ünbe bie (^rföfung i>\ixd) (J^rij^um n?äre benimmt
getttefen.
2. Der in unferm @aj aufgefteUte Segriff ber SBcItregte*
vung fc^eint freiiid; einer ^üt anjuge^oren, ivo eö feine 33eran*
Taffung gab, anbereö geiftigeö ^eben neben bem menfcl;(i(|en ju
benfen, anögenommen baö ber (Snget, m\d)t^ aber bie erften (^^xi^
fien, n?ie |>errlic() e6 au^ befrf)rieben ivurbe, bod; n^egen man*
geinbcr 23ereinigung be^ götttid)en SSefenö mit biefer 9latur un^
ter baö menfd)Iid)e fteKten, unb nur aU i^m bienftbar auf bcn
5ri?enfc^en belogen. SIKein mnn wix aud) wd) fo gern im loor*
auö annehmen, bie 2Be(t fei bie reid)fte Offenbarung ©otte^, btc
it)ir nur aU mögtid; benfen fijnnen; unb n?cnn n^ir unö bemge:»
map »ottfommen übcvjeugt ptten, auf atten 23eltf ordern cnt^*
iviffle ft(^ organifd)e^ Seben, unb jn^ar U^ jur Sßernunft gefiei:^
sssgert: fo n)dre bieö boc^ für unfer (Selbflbeiüuptfein nur eine leere
6teUe. Denn t^enn n)ir aud) unfer ©attung^bettjuftfein über
baö mcnfc^Iic^e |inaue 'bii ju bem ber ^ntettigcnj f^te^jt^in er*
» Äol. 1, 16.
509 §. 1G4.
weitern konnten: fo affictvt un^ t»od; bicfe aupennenfd)tirf)e ^xu
teüigenj nic^t eben fo, tap wix unfeve S3orfteHung von göttlichem
SBeltvegiment crtt)eitent müßten, hii iin^ von ibrem jeittic^en
SScrIouf ttwai anfdjaulid; gegeben tvürbe. X)a Ijk^ü nun nid;tö
vorliegt: fo fenncn »vir and) feinen anfcern Umfang ber 2Se(tre*
gierung aU unfeve Söelt, alfo ba$J (Sthkt, in \vüd)tm bie ßr-
löfung i^re Äraft bett)eift. SSenn nun boö/enige (Clement tn un*
ferm ©elbj^kn^u^tfein, n^etd^eö uns öeivufjtfein ber <Sünben?irb,
uns unmittelbar nid)t auf gött(id)e Urfäd)Iid;feit jurüfffü^rt: fo
befommt ber 23egriff ber (5rf;a(tung feinen voUjlänbigen &t^aü
nur burd; bie SSejie^ung besjienigen (^(emente^, m\d)t€ unö S3e*
ivu^tfein ber ©nabe wirb, auf t>it götth'^e Urfdd)tid)feit. SSir
fiJnnen batjer fagen, beibeö bort aufgefieUte ', fo»vot baö Söefen
ber iDinge in i{;rer 33ejief;ung auf einanber, aU and) bie £)rb^
nung i^rer gegenfeitigen (Sinwirfungen auf einanber, be|^e^e burd;
©Ott fo wie eö befielt, mit S3ejug auf bie erlöfenbe ober ben
(Seifi jur 35oI(enbung entJviffeInbe Offenbarung ©otteö in (^^rif^o.
Slßeß in unferer Sßelt nämiic^, juncid)!^ tiie menfc^(ic|)e 9^atur
unb fconn otteö anbere um befto gewiffer, j'e inniger e^ mit i^x
jufammen^ängt, würbe anberö fein eingerid)tet gewefen, unb fo
and) ber ganje 33crlauf ber menfd)(id)en Gegebenheiten unb ber
natürlichen (Jreigniffe ein anberer, wenn md)t bie ^Bereinigung
bcö göttli^en SSefenö mit ber menfd;Iic^en ^f^atur in ber ^erfon
Q.^xi^i, unb in goTge biefer and) bie mit ber @emeinfd;aft ber
©laubigen burc^ ben ^eiligen ©eift, ber göttHd;e 9?at^fd)(u^ ge*
wefen wäre. Unb in 33ejug auf unfer Urt^eil über bie 33or|lel*
lung von ber Q:in^eit unb ©elbigfeit ber ^.irc^e ju oUen Seiten ^^^
Werben wir biefe göttlid;e 5lßeltregierung in jwei 3eiträume i^d'
len, ben einen, e^e j'ene ^Bereinigung in dianm unb 3eit wirfHd;
eintrat, in welcfjem aUti nur vorbereitenb unb einieitenb war, ben
anbern entwiffeinbcn unb erfüüenben, feit fic Wirflid; geworben ift.
3. SBie nun in ber giJttlic^en Urfäci)(ic^feit überaü feine
» 93gl. §. 46. gufaj SBfc. I. e. 255. » SSgl. §. 156.
§. 164. 510
S^tjcüung i^ ober ©egeiifaj^ unb ivir tte ^UtMjt SSeltvegterung
nur aU (Jinc auf öiueö gevicl)tet ktvad^ten föuucu; fo ift bem*
nad; bie ttvd;e ober baö D^fet^ ©otteö tu feiner ganjen 5lu^be^=^
nung unb in ber ganzen golgc feiner ©ntnnffhtng ber (5ine ®e^
genftanb ber göttlirf)cn äßellvegierung, alteö (^iu^etne akr i|l: ein
foW;er nur aB in biefem unb für biefeö. Sßir freilief) fönuen fiir
im^ nid;t umbin, (Jinjelne«^ aU Z^ni biefeö ©anjen für fid; ju
fejen, akr nnr irren o^kid) v>on bein redeten äßege al\ tvenn unr
für biefeö öiujelne eine kftMibcre von bem 3"f<'ii^i"e"!)nng mit
bcm ©anjeu and) nur irgcnbivie getrennte götttid;e Urfad)Iid;feit
annehmen, mitljin (Jinjetneö aU kfonbereö ^k\ unb ^rgetnip
ber göttlid)en äöeftrcgierung für fid; t)ctrad;tcn, bem alfo nnbcre^
aU ?Diittet untergcorbnet ift. 3?ielme|>r muffen nur bann gleich
aU not^ivenbige Sorrection biefe^ felbft bcm übrigen uuterorbnen,
fo ba§ atteö einjetne aU gtei(^ fe|)r bebingenber unb kbingter
2)urd)gangöpuuft erfdieint. 2öie ja and) ber (Ertöfer, n^enn er
feine jünger einjeln ja in einzelnen 53egegniffen i^re^ l^ekn^ aU
©egenftänbe ber göttlid;en Sorgfalt barftefft, baki bod) immer
i^ren S3eruf, atfo i^re Sßirffamfeit im 9?eid;c ©ottes, aU baö*
jienige im Sluge t;at, ivorauf ][ene Sorgfalt eigenth'd; gerid;tet i|}.
— .^icrnad) tt'irb uu^ tk gejvö^ntid;e gint^eihuig in eine aKge=^
meine kfonbere unb aUerbefonberfte göttlid)e SBorfel;ung jicmfid;
unbrau^bar. 2)enn fott bie erfte auf atte 2)iuge überhaupt ge^n,
bie ^\uik auf baö gefammte ?!)?enf^engefd)Ted)t, unb bie britte
557 auf bie grommen ober auf ta'$ ^dd) ©ottei^: fo fommt un^
bod) alleö nur in biefer tejten jufammen, iveit \iä) auf ibren
©egenftanb aCfeö anbere 'b^ii^t. Ueberl;au^t ift ber 5luöbruff
S3orfe|ntng fremben Urfprungö unb auö t;eibnifd)en @(|riftf^e((ern
juerft in bie fpäteren fübifc^en ©d^riften unb bann in bie
ber d)rifttic^en ^ird)cnte^rer übergegangen, nid)t of)nc mancbe
^ac|t^ei(c für bie flarc 2)arfte({ung beö eigentbümli^ c^rijltic^en
©taubenö, ivetd^e^ burcf) ben (Btlxand) ber fd^riftmä^igen 2(uö^
brütfe „55or^erbeftimmung, 3Sor|)erüerfe^ung" nnirbe vermieben
n)orben fein. 2)enn biefe fprec^en ml ftarer bie ^ejie^ung jebc^
511 §. 1«'4.
einzelnen X^ciki auf fcen Bufammcn^an^ bcö ©an^^cn a\\^, uiib
jlclfen baö gotttid^e 2öcUrc»]iment o(ö eine innerlirf; jitfanimenftim-
mcnbe Sdiovbnitng bar. Unb fo ba{j bteö fetneJJiveaeö mit bcm
©tnn beö cbcnfaKö iind^vift^'^t^en Sluebvuffö ©(f)ifffal ju »evived;^
[ein if}, ivoki iuuncv c^cbadU ivivb an ein SBcftimmtfein beö ein-
jelneu burd; baö ßufammenunvfcn alico übrigen ül;ne 23eviifffid;ti'
gung bcJTen, ivqö an^ bem ^üvftd;gcfe^tfein beö ©egenftanbeö her-
vorgegangen fein Jvürbe. ©anj ä^nlid; ivirb aber aiid) in bem
?luebru!f SSürfcl)iing i^orjügtid; gebad)t eine ^cftimmt(;cit beö d-in-
seinen ebne 23crüf!ftd;tiöung beffen, ivaö fid; au^5 feinem ^u^am^
menfein mit aliem übrigen natürlid; ergeben mu; unb aud; biefe
Sinfeitigfeit i^ bem S3egriff ber 35ovI;crbeftimmung fremb. X)a^
aber in bic göttlidjc $8orI)erv>erfcIning aud; bie (2ünbe mit einge^
fd)Ioffen ift, mmol fic cigentlid; bcr ^t^c beö 9ieid)e^ ©otteö
tt)iberfprid;t, |at bie @d;rift felbft feine @^eu ju befennen, fon*
bem red;net fie ju ben üorbereitenbcn unb einleitenben (Sfementen
ber gött(id)en SSeltregievung; unb Jinv fönnen anä) aU »ollfonu
men in ftd; sufammenftimmenb ben göttti^jen 9^iatbfd;Iup erfennen,
bap alle 9)?enf^en an biefem früheren 3uftanbe 5(nt^eil |>aben follcn
vor ber neuen (2d)ij:pfung, um m ben straften ber lejteren nur
unter ber baö ganje menfd;Iid)e Safein beftimmenben gorm be^sss
©egenfajeö t^eifjune^men. 9^ur bafj ^ierauö bic oben fd;on auf?
geregte ©^tt)ierigfeit bic 33orftettung einer ett)igen 33erbammni^
ju voüjie^en aufs3 neue einleud)tct, ba eö ^ier barauf anfommt,
fie mit ber ^orfteKung einer gött(id)en in fid) dinen unb auf QU
neö gerid)teten SSeltregierung ju verbinben.
§. 105. ©ic 3ottr{cf;e Urfäclilicl^fett jlcITt fi^ unö in ber
Seitregierung bar, aU Siebe unb aU ^n^^tit
1. SSie überhaupt bic ©ine unb ungct^eiltc göttitdjc Ur*
fäc^Iid)feit ' md)t o|>ne 3Sermenfd)Iidning in einem Greife von
g6ttlid)en (5igenfd)aften bargcfteKt Jverben fann: fo muffen »vir
aud) ^ier, um bic ^rt unb 9ii(^tung berfelben ju einem flaren
§. 165. 512
23eivu^tfein ju bringen, :t)iffcrenjen auffuc^en, bie ciU menf(|<
lic^e auf einem ©egenfaj kru^en. 9lun unterfc^eiben mv in
al(ev nien[rf)Hcl)en Urfäcf)Iid;feit bie babei jum ©runbe liegenbc
©efinnung yon ber ii)v me^v obevrit)entc|er entfprec^enben 3trt
imb äßeife ber Stabführung. 3ene fteKt am meifien ba^ innerfie
be^ felbftt^citig urfdcl)Iic{)en SBcfen^ in feiner (iin\)üt bar aU k*
f^immt erregten SßiKen; biefe ge^t mef>r auf ben SSerftanb jurüff,
unb jeigt un^ bie @elbftt^ätig!eit in SSejug auf ben ©egenftanb
aU ein 5)?annigfaltige^. ^aö) 9??aa^gabe biefer menfc^Iic^en Un«
terfd;iebe iverben bie genannten göttlichen ©igenfc^aften yorge*
fteKt, unb entfpred;cn fo bem vorder angegebenen ©e^att ber
göttlicf)en äßeltregierung. 2)enn ^iebe ift boc|) bie 9?icf)tung, fic^
mit onberem ttereinigen unb in anberem fein ju tvotten; ift ba^^
^er ber Slngetpunft ber Sßeltregierung bie (Srlöfung unb bie @tif*
tung be^ 9?eid;e^ ®ottc^, tvobei eö auf ^Bereinigung beö göttli*
c^en SSefen^ mit ber menfcl}tid)en 5^atur anfommt, fo fann bie
babei jum ©runbe liegenbe ©eftnnung nur atö ^itU »orgciieUt
»verben. Unter SÖei^^eit »erfte^t man bie rici;tige (Jntiverfung
ber Snjeffbegriffc, biefe in i^rer mannigfaltigen Sefiimmbarfeit
559 unb in ber ®efammtf)eit i^rer SSer^ältniffe ju cinanber gebacf)t.
3eigt fiel; ba^er bie g5tt(icl;e 2ßeltregierung in ber pfammenftims
menben SInorbnung beö ganjen ©ebietei^ ber (Sriöfung: fo neu:;
neu ivix mit 9?ec^t neben ber göttlichen ^itW tic 2Beiö^eit aU
bie ^unft gleid;fam bie göttticf;e 2iihi »oKfommen ju reatifiren.
2. S3eibc (^igenf^aften t)ereinje'(n \i6) natürlich im menft^*
ticken ^Oeben um be^o leidster, atö tvegen ber bem ^enfc^en
n)efentlid;en 2:)ifferens jn?ifd;en SSerjlanb unb SSiffcn nur hti
SÖenigen unb auc^ Ui biefcn nie yoUfommen bie ©efinnung unb
bie 3iveffbegriff^bi(bung in einanber aufgeben, fonbern me^r ober
it)eniger bie 3:ü(^tigfeit beö 33erftanbe^ hinter ber 9?ein^eit beö
SSitlenö jurüffbkibt ober umgefe^rt. 2ln eine fol^e ©ntjiveiung
nun ifi im göttlichen 2Befen nic^t ju benfen; ba|)er jinb ou^
biefe beiben (gigenfc^often gar nic^t irgenbivie getrennt, fonbern
513 «. 16».
[o gänjUd) eineö, ba§ mau jebe au^ atö in fcer anbevn fc|)on
entljalten anfe^en fann. @o ba^ wix o^ne babuvd) ivgenb eine
23cfct)vänfung in @ott ju [ejen, bod) te^aupten fönncn, bte gött*
\id)t äBciöbett fei nid)t geeignet, eine anbcre Ginrid;tnng bei-
a^inge unb eine anbeve 5(norbnung i^vee 23cr(auf6 ju kftimmen,
a(ö bieienigc, Jüorin fid; bie göttliche lUeBe auf baö «ottfornmenfte
realifirt; unb eben fo tvenig i|^ aud; bie göttliche l*ick ju folc^en
ge(bftmittl?ei(ungen geeignet, in \vM)tn fie nid;t ftd) felbft ^oü^
fommen genügte, unb alfo nid)t al^ bie Sßciö^eit fd}(ed)t^in ev^
fc^iene. 2)iefe 3ufammcnj^innnung niup buv^ bie fotgenbcn bei*
ben ?el;vftiiffe nod) Ijeüer inö Sic^t gefejt njerben.
erfieö (?e^rfiüff.
5Son t>er (^öttli^en 9ie&e.
§. 166. !^ie göttticf)e Siebe a(6 bie (Jigetrfcfjaft, J^emöge
beren ba^ gctt(i4)e Sefen fid; mittl^eilt, n^irb in bem Sßerf
ber (Jvlöfung erfannt.
Conf. Basil. V. (p. 95.) Status huius scripturae canonicae totius is 500
est, bene Deum hominum generi velle et eam benevolentiam per
Christum Douihuiin (iec.larasse . . quae fide sola recipiatur.
1. ißeibeö n?irb aud; auf unferm eignen ©ebiet nid;t feilen,
bej^ritten. 2)a§ bas ^öd)fte- SSefen ji4> mittbeilc, unb bavin baö
aSefen ber gött(id;en ^id't \>t\U\^c, »rivb v^cn 33ietcn aU mpftifcly
verworfen; aU auef^Iie^enb aber unb bie (Sra^eifungen ber gött*
liefen S3cHfommcn^eit auf ju engen dlanm befd;ränfenb baß a\u
bere, ba^^ nämlid), fofern eß überaU eine gött(id;e 9)iitt^eilung
gebe, biefe nur mittelj^ ber (Sriöfung (Statt ^alt; unb vornehm;
\i^ tenfen auf biefe 2Beifc biejenigen von unö ab, wet^c über*
^awpt baß eigentbümtic^e be^ ß^riftent^umö me^r in ©chatten
ftetten atß hervorheben. 2)iefe nun erfennen, vca^ baß erfte be*
trifft, bie göttlidje ^kU in aücn baö ?eben f(^ü5enben unb för»
bernben Sinrid)tungen ber 9latur unb Crbnungen ber menfc^lic^en
{li)vi^\. &lwit. II. 33
§. 166. 514
X)in(^e ; alkin, a6gefeben von ber ©rtöfimg unt» nur t'n btefem @mn
genommen, bleibt bie göttli^e l^iebe immer etnjae! snjeifelijafte«.
SBoKen wir bn^ ^injctfeben ate ben ©egenf^anb berfetben anfe='
^en, fo fi?nncn mv boct;, wenn n?tr nic^t in ben griJbften ^parti*
culari^muö Surüfffinfen woUen, auf bie göttti(J)e ^iebe nic^t auö
foI(^en ^eben^förberungen [(J)tie^cn, welche burc^ ^ebenöbemmungen
SInberer bebingt jTnb, n?eit bann jebe^mat mit ber !i?iebe jugfeic^
anö) i^x ©egent^eit gegeben tväre '. 3« t>ie^ gitt nict;t mir »on
görberungen unb J^emmungen be«J ftnntic^en Söo^tergc^en^, fon^
bern e^ i^ eben [o mit ber geiftigen ©ntn?ifflung beö einzelnen
lÜebenö, ba^ in gar t?ie(en 33e5ic^ungen bie ^egünftigung be^ &'
neu bebingt ift burc^ 23ernad;tä[ftgung 5lnberer. SöoWen ttiir aber
boö (^injeUeben Ui Seite fteUen unb me^r bie g3?enfci;^eit, nlfo
56» unfer ©attung^be^vu^tfein beachten : [o tverben n?ir, ba bier gor^
berungen unb Hemmungen ber (Sinjelnen |id; gegenfeitig aufgeben,
tvenn jie jid; gegenfeitig bebingen, um fo el;er barauf jurüfffom*
men, bap ba^ gött(ici;e 2öo^Itt5oUen ftd; nid)t auf eine unjit>ei*
beutige SBeife iva^rne^men taffe, ivenn eö ji4> nicl;t insgemein
f(I)üjenb unb pflegenb gegen basjienige beiveife, voa^ baö eigene
t|)iimlic^jte jmb ^öd)jlc beö ^enfd;en ift, nämli^ baö ©otte^be*
iruftfein, n?eld;e^ aber unfer d;ri|ilid;es Sluge auper^atb beö ®t^
Iktti ber ©rtöfung übernU in einem unterbriifften 3uftanbe fte^t ;
unb fomit ftnben wix unö ttjieber auf bem ®thkt ber gottli^en
©etbi^mitt^eitung. ©o baf tt>ix aU (J^riften, fetbft iüenn tt)ir bie
göttliche ^kl^t nur aU eine ivo^tt^uenbe unb beiüa^renbe barftetten
wollen, bo(^ M nid)tö geringerem aU ber baö ©otteöbewuf tfein
crneuernben unb üoUenbenben 9}tittt;eilung @otte^ in ß^rifto unb
bem ^eit. ©eift fte|)en bleiben fönnen. 2)enn wenn gteic^ Kebc
ou(| no^ fo unyoKfommne ©eftaltung beö ®otte^bewu§tfein^,
ja an^ ber latente ^efij beffetben aU eines btop angeftrebten
au^ unö für eine göttli^ie ?i)?itt|)eilung an bie menfd)Iic^e 9?atur
gilt, fo bo(^ nic^t für eine folc^e, in ber wir berufen fonnen;
» 35gf. §. 85, 1.
515 §. 166.
riclmebr ^cigt eine fo(d)e fid; iinö von aUcn Seiten nur a(<S einen
2)uvd}gangöpunft, an >yel4)em rovfdufige unl) ungenügente menfc^-
ii<^i 3uf''^^"t>c »erlaufen.
2. X)agegen »rirb njiter unfern <Ba\ eingen^enbet auf ber
einen ^iiu, bap nid)t notbig ge>refen fei ter (Jrlöfung ju n^ar^
ten um tie gi>tt(id)e V'iek aucf) al$J (5e(bftmit(ljei(ung (^otte^ 5«
erfennen, auf ber anbern 6eite, ba^ eö im ^öci)ften ©rabe eng*
^erjig fei unb unbanfbor, fie au^fd)Iic^enb unb einzig in ber Srlö*
fung ju ftnben. 2Öaö nun bae erfte betrifft, fo fagt man, "ö^lit'
t|jei(ung Giotteß fei in attem, wai irgenb an bem 'ü}ienf(f)en jum
(Jbenbilbe ©otteö gered)net merben fönne, a(fo in ber SBernunft
in a\kn i^ren SSerric^tungen, ja in aUm, n?orauf bie urfprüng-
lic^e S3o((fommen^eit bee 9Jienfd)en Wvu^t unb in (lUtn unferer
9^atur ange^örigen ^leimen geiftiger (5ntn?iff(ung. .^imi nunsgj
ge^iJre aUerbingö auc^ bas ber grömmigfeit jum @runb liegenbe
©otteebewugtfein ; allein njenn mx beß^alb bic ©rfenntni^ ber
gi>ttlici)en ?iebe nur an bie ^rlöfung binben wollten, fo legten
wir ben größten 2öertl? auf bas n^eniger bebeutenbe. Denn ber Un^
terfcl)ieb in bem 3Ser^alten ©ottes ju benen ©efc^öpfen, treltfje gar
feineö ©otteebewu^tfeinö fä^ig finb, unb ju benen n)el(^e ein folc^ee
unb njenn auc^ nur auf bie unt)oUfommenfte unb unfraftigfte SBeife
entn^iffeln, fei bc^) i^^eit größer ale ber jirifcben ©ottesJ 33er^al^
ten ju biefen unb bem ju unfern SBicbergeborenen, tveil |a offen*
bar ber Unterfc^ieb siüifct)en bem @ottesbett)u§tfcinegetjalt ber lej*
ten beiben njeit geringer ift, dU jtt)ifd)en bem ber erften beiben.
hierauf inbe§ ift ju ern?iebern, ba§ alierbingv^ alle 9)?enf(f)en al^ '
bcö ©otteebenju^tfeinö f^^igf anct) ©egenftänbe ber göttlid)en 2itht
finb; aber in i^ncn felbj^ »erttjirflic^t ftd; bie göttliche ^kht ni^t,
fcnbern fie bringen t)on ber gurc^t »or @ott, bie ja anö) unter
bem ©efej ber »or^errf(i)enbe fromme ©emüt^ejuj^anb n)ar, ^ö(|>*
ftenö ju bem negativen 33ett>u^tfein burci;, ba§ bae ^öc^fte 2Be*
fen ni6)t neibifc^ fei, welc^eö noc^ to^ii baüon entfernt ifi, eine
'ilnerfennung ber göttlichen ^kU ju fein. :2)iefe entfielt erft mit
ber Sßirffamfeit ber Sriöfung unb »on ß^rij^o au^. 2)a nun
33'
§. 166. 516
akr @ott au^ btej'em'gen, nie(d)e fic^ no6), wie man eö ri^tig
üerfionbcn üon bem ganjen au9evcl;vtftli(i)en ©eHet fagen fann,
in bem @d;maufen junfc^cn Slbgöttevei unb ©ottfoftgfett kivegen,
ntc^t grabe infofevn (ickn fann aI6 fte t|)n nid;t liekn.: [o fom*
men mir aud; ^kv barauf jurüff^ bap ev fie nitv liebt, fofern er
fte in (^^rifto fte|)t, ane anä) fie nid)t c^r, alö ivenn fte fell)fi
in (J^rifto finb, jur (Svfenntnifj ber göttltd;en ?tel^e fommcn. —
2öa^ ba^ anbere betrifft, fo ivirb gefagt, ita^ »renn aud) auf
bem ©einet bes^ im ©elbftkwuptfein mitgefe^ten ©otteökt^u^t*
feinö bie ?iek ©ottcö erft mit ber ^rlöfung hervortrete: fo jcige
5c»fie ftit) bod; auf anbern ^tbktm in V)ietem, n)a^ ganj baffetk
fei ouper^alb beö (J^riftent^um^ wie inner|)alb beffelben, »orne^m^
M) in aKem ©elingen menfd)Iid;er (Srfenntnip unb menfd;(i^er
^errfd;aft über bie (5vbe. Slttetn t)a atteö menfd;Iid;e »on ber
traft ber (grlöfung burd;brungen iverben foK, unb erf^ in biefer
33erHnbung ju feiner äJoUenbung gelangt : fo ift auü) fein menfc^*
li^eö ©ut, n)eld;er ';!lrt e^ immer fei, bem ftc^ barauf k^ie^nben
göttlichen '^^iükn gemcip geftaltet, jyenn cö nid;t in biefen ^u^
fammen^ang mit ber i^errfd)aft beö ©otteöktijuptfeinö in unferer
(Seele burd; (i^riftum gebrad;t ift. 3{uö bem aber, \va^ nid;t ben
göttlid;en äöillen barfletlt, fann auc^ nid;t bie gött(id;e ^iiU er;«
fannt iverben. llnfer ©aj barf alfo nur in bem Umfang uv^
j^anben n^erben, ber i^m f4)on burd; ba^ obige ' gejtci^ert ifi, um
ft(j^ t)oKfommen ju rechtfertigen.
§. 167. -Se|)rfa5. @ott ijl t)ie SieBe.
1 3ol;. 4, 16.
1. SBenn fd;on immer bcf)au^tet irorben if^, t>a^ in ©Ott
fein Unterfc|)ieb fein fönne jtt)ifd;en Söefcn unb (Sigenfc^aften,
unb tbm be^ivegen ber Segriff (Sigenfd;aft |tc^ nid)t red;t jur
2)arftetlung be^ göttlidjen Söefenö fc^iffe: fo liegt bod; 5ugtei(|)
• §. 164.
517 §. 167.
l>iefcö tcixin, tci^ infofcvn biird; ta^, ivaö »vir aU gött{td;e Qu
genfdjaft fcjen, etuniö ivaOvcC' x>o\x ®ctt auegefacit ift, baffettc
aud) ein 2lu^bniff füv taö ßöttlid;e ä'öefcn fclbft [ein nui0. 5Iuö
btcfem Örimbe nun müßten fveiiid; von ciKen anbern gött(id,)en
(5tc|cn|"d;aften, ivcnn fic nioit aud) aU fo(d)c mit Unvedjt gefegt
fein foKcn, ai;n(ic^e Sdje gefciifcet Jvevben fonnen; aber iveber
fommen bev9letd;en in ber @d)rift yor, noc^ l^at man in ber
{ird)ltd}en \!e()i-c jmaU an\(\t\icUt, &ott fei bic ^tvigfeit ober bie
2(Umad;t ober dbn(id;cö. llnb wenn wir menigftenö »vagen fönn*
Jen ^u facjen, &ott fei bic (ietenbc 2lttuiad)t ober bie attmädjtige 564
?iebe: fo treiben tinr bocp gefiel;en, ba^ in bev einen gorm ni^t
minbcv alö in bei* anbern bod; nur bie ^ie^e bem «Sein ober SSe^
fen 0ottc6 gleid)gefejt un'rb. 2)arum mn^ unfcr 605 in biefer
aui5)d)(ie|b'enbeii g-orm kövünbct unb gercdjtfertiget jyerben, ba§
nur bie Siek unb nid;t eine onbere QÖttiid)^ <5igenfd)aft fo fann
©Ott Qkid) gefegt tverben. 9]ur v>erfiel;t fid;, bny unr and) ^ier
in feine 23c,^ie(;uug treten ivoUen ju irgcnb einem auf fpecutati^^
i^em aßegc gefunbenen 23egriff von ©Ott; fonbern bap ivir nur
SU jeigen ^aben, n)ej;{;al() ft'cf) biefe C?igenfd)aft auf folc^c SBetfe
unterfd;eibe von ben onbern, bie mir auf unferm 2Bege aufge#
fleltt ^ahtn.
r 2. Söaö nun junädjft bie in bem erfien X^til unfcrer Sar^
f^ellung ermittelten (gigenfd;aftcn betrifft: fo ^aben biefe fc^on
bama(o barauf verji'ijtet ', foldje Shtöbriiffe tes göttlidjen 2Qefen6
ju fein, me{d)e an bie ©teUe be^ 9?amenö felbft gefegt irerben.
fönnten. 2Denn ivenn ivir and) bie 2l((mad)t erfidren aU bie (Ji^
genfd)aft, vermi5ge bereu aUcß enblidje fo nn'e eö i\t burd) ©Ott
ift: fo l;aben n?ir freiließ bie ganje gottfid)e^^at gefegt aber o^ne
9)iotio, aifo a(ö ^anblung fd;led)t^in unbeftimmt, unb e^ fann
nur in S3ejug auf baö geu»orbene quantitativ Utxad)tü mipräud)^
\id) gcfd)cl)en, bap man ©Ott bie ^amad;t nennt, ^f^ämlid; ba
« 589I. §. 56. Sufaj.
§. 167. 518
ba^ Snbltc^c ötö [öftres ntd)t nur ein manntgfattigeö iji, fon^
bern aud; ein t)eränberlic^eö unb une immer nur in »ergängtic^en
3ujiänbcn o(fo in 2)ur(^gangöpunften gegebene^: [o Hegt in jicnev
(Srffcirung gar nic^t, a(ö ivaö eigentlich baö (^nblid)e biirc^ @ott
if}, unb er cö jritt unb fejt; unb mx Heiben, »ucnn »vir nic^t
über jeneö Gebiet ^inauöge^n, immer in Ungenji^^eit über bcn
565 in ber $lümac^t mitgefejten 2BiKen ©otteö a(ö foIc|en. 2)ajfe(bc
gilt natürlich au(f) t)on ben übrigen bort obge^anbetten göttlichen
(5igen[d;aften. 3a ba ftc unö inögefammt in ber ?lbftraction von
bcm bei^immten ©efü^löget^alt unfereö @otteöben)u§tfeinö gen^or*
ben ftnb: fo iverben wix fagen muffen, n?enn n)ir fte nic^t in
bic (5igenfd)aften @otteö, bie unö au^ ber 33etrad;tung biefeö
©efü^Iöge^aiteö Jverben, ^ineinbenfcn — \m in ber gönnet,
©Ott ift bie aKmäc^tige ober e^vige ^iiU, gef4)ie^t — fonbern Ui
i^ncn attein fte^n bleiben, fo ift ein ©laube an @ott aU ben
cKmäc^tigen unb ewigen nur /euer ©d)atten beö ©(auben^, ben
au^ bie 3::cufe( ^aben fönnen '. — 3)ic beiben in unferm anbcrn
^^eil jwar aber Ui beffen erfter (Beite abge^anbetten (5igenfc^af=
ten ftnb au^ nidjt ^oiö^t, bie urfprünglic^ fi^nnten Sluebrüffe beö
göttlichen Söefenö fein. 2)enn ivir fönnen nid)t fagen, ba§ ®ott
in ft(t) fetbft bie @ered)tigfeit fei unb bie ^eifigfeit fei, n^eü Ui^
beö nid)t gebad)t werben fann o^ne Sejie^ung auf baö 33öfe unb
auf ben ©egenfaj jnnfd}en bem ©uten unb ^öfcn, beibe$J aha
fowot ber ©egcnfaj aU and) beffen 5luflöfung ift überall nidjt
für ©Ott, i^n für ftc^ at(ein Utxa6)Ut. ©a^er ift and) bie ^itU
famfeit biefer (5igenfd)aften abgefonbert t>on ben anbern nur auf
ein gewiffeö ®cWt befcijränft, unb fte werben crjl rec^t aU gött-
üd)t ®genfd}aften crfannt, wenn wir biefer Slbfonberung ein
(5nbe machen unb fte in biejienigen auflöfen, wcfd)e aU ^rgebni§
ber ^weiten J^älfte unferer 2)arf^ettung ^ier abge^anbett werben;
fo ba§, wai wir afö baö SBerf ber götttic^en J^eitigfeit unb ©e*
rec^tigfeit betrachtet ^aben, boc^ eigentti(^ wenn gleich me^r »or*
' 3af. 2, 19.
519 §. 167,
bcvcttenb alö erfüKcub mit ,^u bem SBcvf bev (5r(e(»"9 gerechnet
tt)irb. 3c"« beibcii ^tgenfdjaften »üerbeii unö bann «lieber jut
göttlichen i!iebe, bicfc nbei* nur in i\)u\\ vorbevcitcnben Sleu^cvun*
.qcn bclvad)tet; unb bie i^öttlic^c ?iebe ift bic Ijeilige nnb ^cxtd)i(,
fofevn fte mit bicfcn i^ovkvcitungcn mcfcntlid; beginnt, n)ie ficsce
aud) bic attmädjtigc unb bie eroige ift. 5iöenn nun atfo ?iebc
unb äßcie|)eit aUein ben 5Ui[pvud; behalten, jugteid; ^luöbrilffe fiit
ba^ 5löe[en ©ottee felbft ju fein, unv aber bod) nid;t eben fo fa*
gen, @ott ift bic Söeieljeit wit (^oü ift bic l'iebc: fo (ä^t ftc^
hierüber, mö) fc^on ebe bev 33egriff bev Söcie^eit ebenfaüe ani^
geführt ift, folgenbe Sluehmft geben. SBenn roiv auf bie 2lrt
fe^en, mt mx beibevtei 33cJint§tfein Ijaben, fo l;abcn \x>iv ba^ bet
gött{id;en l'iebc unmittelbar in bem öeani^tfein bev ©vlöfung,
unb inbem biefes bei* @vunb ift, auf ben Ji>iv aKeö anberc &oU
teöberou^tfein auftragen, rcpräfentirt cö unö natürlich baö SQBefen
@otte^. Die gött(id)c 2ßeiöbeit aber fommt un^ nid)t auf eine
fo unmittelbare 23eife in'ö ^Bertiuj^tfein, fonbern nur wenn it)ir
unfcr Sclbftbcmu^tfein, fd)on baö perfi)ntid;e nod; mc^r aber baö
@attungßberou§tfcin, jur Sesie^ung aUer 9}?omentc aufcinanber
erweitern. 3^ >^^t^ bcibc (5igenfd)aften nid)t getrennt »on einan^^
bcr gebad)t trerben fcnnen, bann aber nid;t t^k ^id^ bic 23oI(-
fommcn^eit bcr SSeiöljcit ift, fonbern bic SJßciß^cit bie SSoUfom*
meni)eit ber Siebe: fo unüc bo^ nid)t tUn fo »oßfommen bie
IMcbe mit eingefd;toffen, Jrcnn iviv @ott alö SScis^eit bcnfen, \m
bie SBeiö^eit, wenn nur i^n alö l'iebc benfen; benn ivo bie alt*
mäd^tigc ^kht ift, mu^ aud; bie fd;Icd;t|)inigc 31>ciö^eit fein.
3n)eitcö Scf^rjlüff.
"iUn bcr (^ötttic^ctt 2öei^t;eit.
§. 168. t^ie göttlid)e Sßeiöf^eit tjl baö bie 2öe(t für bie
in bcr Grlöfung fi'c^ betljätigenbe göttlid;c @elb|lmittf)eilurt9
orbnenbe unb kj^immenbe -piincip.
§; 168, 520
m? 1. ®ö^ bcfonbcre 58ev^ä(tnt9/ ivelc^eö unö okn » fefitte,
um bte göttHd)e Söets^eit alö eine von bev gütt(id;en 2U(it)tfyen^cit
»etfc|)iebenc ßigenfd^aft ju fejcn, ifi tn tiefem 3"fö"^i^f'i^ottÖ
berfetkn mit bev göttlid)en Siebe gefunbeti. So Meibt aber bem*
o^ntxad)tü wa^v, ba§ bie g5ttli(t)c SlUiviffenljcit fo bejltmmt, tvic
tt)ir bort get|)an i^aben, nur bajfctbe in ®ott fejt wa^ bie ^ötu
M)t ^tii^titi nur njirb unö baö jeittofe SSer^ältni^ natürlich ein
5»t)icfa(|eö, afö baö üor^erge^cnbe 2Bort bie 2öei^^eit olö baö
nndjfotgenbe bie 2lll»i)iffent)eit. 9)?it^in ift aud) bie tejte in bem*
fetben S3er^ci(tni§ ju ber göttti^en ^itht ttjie bie erfte, unb atteö
@ein in @ott nur aU baö burc^ feine ^itU »ermittelte gefejt.
Unb ^ierauö ergänzt fic^ öud;, t)}ai id) anbern)ärt^ 2 [(j^ ^jj^ an*
beree ®ihkt über baö 33er^ältni§ jn.nfc|)en >^kU unb 3öei6|)eit
gefagt ^aht, baburd) nämlic^, ba§ bas üor^erge^enbe 2Bort nud)
unmittelbar boö i^crüorbringenbe i% 2Baö aber barau^, t>a^ ivir
bie göttlid;e ^iiU aud; aU 2i3ciöl)eit fejen, junad)ft folgt, i\t bie^^
feö, bap xviv baö gefammte enblid;e ©ein unmöglid) in feiner
23ejie^ung ouf unfer ©ottc^beiDuftfein betrachten fönnen, auf er
— njel^c^ ivir in bem ^uöbruff 2ßelt aud) immer mitbenfen —
aU ba^ fd;Ied;t^in jufammenftimmenbe göttliche ^unfttverf. Senn
tt)ie auc^ in bem menfd;lidjen (3thitt bie rid)tige unb i)oWfommne
(5ntn?crfung ber 3bee eineiS Jiunftit>er!e^ tia^ urfprüngti^e Sßerf
ber 2öeiöbeit ift, fo baf aud) ben eigenttidjcn vf)anblungen -nur
tnfofern i(;r Urf)?rung in ber 2Seiöf;eit angeiviefen luirb, aU ft'e
fon^ol im 3ufaittmen{;ang be^ ganjen ?ebenö alß and) für \id) ju*
gtei(|) fijunen aU ^unftwerfe unb X^züt einc6 fo(d;en angefe^en
werben, ber vottfommenfte 5)knfc^ aber berjenigc tt)äre, beffen
5S8 fämmtli(^e Entwürfe ju Sßerfen unb ^^atcn ein üoKj^änbigcö
©an^c ber mittl^eilenben ©efbf^barfleltung bilbetcn: fo i\i and) bie
gött{id)e 2i3eiö^eit ni^tö anbereö atö baö ^ö^fte SSefen in biefer
» aSgl. §. 53. 1. 53b. I. e. 293 ff.
= %n meiner 5(bbanb[unä über bie »tiiffcnfcl)aft(icf)c SSr^anblung beö Siu;
genbbegtiffö e. 2)6nffci)r. b. Stf. b. 5BJ. ^a^rg. 1819.
521 §. 168-
fc^fed^tljiiugen, nid)t .^ufainmengcfejt foitbern einfad) uub itrfpvüngs
tief; ücUfommncn SelKtbarfteUung uub ^OttttljciUiug Cjctadit '.
9?uv bap Jtn'v uuö uori) bie St|)eiluug ^vegbeufeu muffen, baj}/ ivie
cö feinen Uutevfd)ieb gicH jitJifdjen göttlidjen SQßerfen uub 3:lja*
ten, fo (lud) md)t unc ki un3 in ben I^T^aten me^r bic 9)iitt^ci'
lung, in ben Söevfcn mc^r bic S^avftcliung »ovl)errfd)t, fonbern
nur für unö baö (5ine urfpvitnglid) gött(id;e 93titt^ei(ung vvav uub
bann 2)arfle((uug unvb, baö anbeve unigefe^rt. dhzn ^ievin aber,
ba§ bic ecnbung Gbrifti un^$ urfprüngtid; gijttlidjc 9)iitt^ci(ung
ift, UtQt ber ©runb, tvarum biefer 5(uebruff «orgcjogen i^. 2)ie
(Sntnnfffung unfereö 93ewu^tfeine x>cn ber Söeie^eit ©otteö be?
fle^t bovin, baf) bie ^.tfitt^eilung in iljrem jeitlid)en ^ovtfd)reitcn
une immer mel)r jur t)cI(fommnen 3)ar)le((uug ber aUmadjtigen
l'iebe ©oüee irerbc. — 2)emnäd)|l aber i^t ivoljl vor^ufe^n, ba§
ivir unfern begriff nid;t baburcb »erfalfd;en, ba§ ivir unfern @e:=
genfaj üon 3*»^^^ «"^ 9)iittet mit Ijineintragen. £)er @runb ju
biefer 93crftcl}t ift fdjon in bem obigen gelegt. :|)enn fd)on febcö
menfd;(id;e i\uufiiverf ift um fo öoKfommner, je me^r esj fo in
biefem Söegriff aufgellt, ba^ innev{;a(b beffetben nid^te in biefen
©egenfaj üon 3*^^'^^ ""^ 5)iittel faUt, fonbern aüeö fid) nur i'^er*
^ä(t ivic 5:bei( jum ©an^en, urb bie 9??ittel nur au9cr(;a(b bee-
felben liegen; unb a(^ nodj Ijö^cre 35oKfommen^eit geigt fid; bie-
fee in ber 2(n)t)enbung auf ein gau^eö menfd){ic()eö ^cben. Sffiie
foütc alfo nid)t inelme^r nod) bie gött(id)e 2Beie^eit btefen ©egen^
faj fo auöfc^fie^en, ba§, ba nid)tö i]i au§er^a(b ber 2öe(t, ira^
alö 9.liitte( gebraud;t n^erben fonnte, aUeß innerhalb bcvfelbcn fo
gcorbnet iväre, baf eö fic^ in feiner SSerbinbung mit allem ilbri* ses
gen Utxaii)ttt nur mie ^^eil ^um ©anjen v>er^ä(t, j'ebcö aber ein==
jetn für ftd; fo fe^r i^ugkid) 9?Jitte{ unb ^mif if^, baf biefe Söe-
trad)tuugöweife fic^ jebeömal gleid) ivieber auf(;ebt unb in bie an»
bere übergebt. X)kQ ift nun ^wax infoU)eit aUgemein anerfannt,
baf niemanb in @ott, inbem bie Söei^pcit auöfc^tiefUd; in ber
1 «p. CScfrf). J 7, 24 — 28.
$. 16S. 522
^i^ti^Uit bcr 3iücffbegviffc liefest tt)ürbe, öetvennt »on berfetbett
ncä) eine Ätugtjctt atö ißoHfommcn^eit in bei* SBa^l rnib bem
@cbrauc^ bcr 9}?tttcl flnntmmt; aUcin baö ifi noc^ ^äuftg j^enug
unb nid;t tJtel mtnber »ermirrenb, ba§ man boc^ btc Ätug^eit al^
5öe|lanbt^eit in ben 23cgrtff ber götttic^cn 2Bei6^eit mit aufnimmt,
unb biefe crflärt für bic götttid)e 35oHfommen^eit füJt>oI in bev
^eftjlcUung ber Bitjeffe ats in ber 23eftimmung ber ?D?itte(. 2)entt
^itUX Vüerbcn immer nur angcmenbet, wo ber JP)anbctnbc auf
\)Ott i^m fetbfl nid;t ^eröorgebrac^teö jurüffge^en mu§. ©d)tt>er^
Ii(^ fann man oud; eine 33eftimmung üon ^MkU\ anberö benfen,
äIö unter ber ^^orm einer Sluöwa^I, b. ^. inbem man ju ber »on
unö befeitigten mittleren ^r!enntni§ n)ieber ^urüfffonimt. Unb fo
ftimmt aud) biefee bamit jufammen, ba^ beibe bie SBeiö^eit unb
bie SlEiviffen^eit ©otteö gteic^ ftnb unter |td) unb mit ber göttli*
(|en .'P>erüorbringung, unb ia^ man biefe ®id^^cit nid)t aufpe*
ben fann o^nc bic ^Begriffe fetbft ju verunreinigen unb umgefe^rt.
2. 2)a§ tt)ir nun bie ^rtöfung atö ben eigentlid)en ©djtüffet
jum 5Berftänbni§ ber g{>ttlid)en Sßeiö^eit anerfenncn, ifl bie ei^
gent^ümtic^ d;rii^Iid;e Sluffaffung biefe^ ©egenftanbeö. 2)enn un^
fcr d;rifttid)eö ©elbftbett)u§tfein au4> in feiner größten @rn?eites
rung fann ftc^ nid)t über baö ^inau^iuerfteigen, njaö mit unö in
Sejie^ung jle^t; unb atte göttti^e SBettorbnung inner|)atb bicfeö
©cbietcö fönnen mv aud; nur auf bic Offenbarung ©otteö in
e^rifto unb bem fjeiligen ©eift beuten, trenn wir fte unö »»a^r^aft
aneignen ttJoUen. 2lber bie^ n)irb feineönjegeö äußerten in eine ber
570 (?rforfd)ung ber tiatürli(|ert :Dinge »viberftrebenbe ©uc^t in ein=»
jelnen (5reignif[en einjctne Slb^iveffungen bcrfelben auf baö dltiä)
@otteö §u ftnben; inbem wix ja bann immer nur auf ^urc^«
gangöpunfte bejögen, beren 2ßert^ für baö ©anje unss üötlig un*
bcfannt ift. 233o^t aber »»erben tüir un^ ^üten, m6)i bie gött^
Ii(^c SInorbnung ber äußeren unb UiUiö)m 9latur unb bic Sln^
ftaften jur (Sntiviffiung be^ menfd)Ii(^cn @eijleö nad; at(en <Bt\tm
t;itt auf fol^c 5lrt ber göttlichen äiScißl^eit 5U5ufd)reiben, ba§ mt
fte äuö^eif^ ^ö» ^^"^ ßjebiet ber (Sriöfung trennen. 2)enn tvaö
523 §. 168.
mit btcfem ^ar ittc^t tn 3?crlnnbmig ft^ttl^c, utib ni^t jufjicid)
a\iä) ganj unb gav wn bem mcn[((;(id;eit l'cben öctiennt ivärc,
wie mit' C6 t)on feinem ^tjcile bei* äu§erit 'D'^atur mit 9?eci)t fagcii
fönnen, bnö föttntc auc^ e6en fo leidet bem j^ottgang bei* (Svlö^
fung f(^abcii, unb anirc bvinn nic^t in ber göttti^en Söeisbeit
t>ovgebi(bct. Cber mc fönnteu tx>ix glauben bie gött(id)c Sßeis^eit
crgrünbet ju ^aben, lüenn mir ibrc Slcu^erungen nur fo auffaffcn,
ba^ fte auc^ gc(cgent(id; mit bem ^öd)ftcn 3»tereffe bcö 2)?enfd)ett
im 2Biber[pi*uc^ ficben fönnen? :i:arum mu(j aUeö in ber SSett
grabe infofern, a(ö eö ber göttlidjen 5S3ciß^eit jugefd^rieben ivirb,
aud) Quf bie erföfcnbc ober ncufd)affenbc Dffenbarung @ottcö
bejogen iverbcn. X:aö cigenttici^e SSerf ber SBei^^eit ©otteö i\i
ba^er ganj eigent(id) bie Verbreitung ber Grtöfung, ober auf
ber einen Seite bie 2lrt unb äöeife wk unb bie Örbnung in
»?eld)er bie (Jnüä^lung öotf^ogen, unb bie SBiebergeburt ber
(5inje(nen fon^ol atö ganjer 5)?affen beö menfd)Ii(^en ®efd;(e(^*
teö bewirft irirb, auf ber anbern ©eite bie )vcd;fe(nbe Umge-
ftaftung ber c^rift(id)en @emeinfd;aft, )[c nad;bem bie in^ ^tUn
gerufene c^riftlid)e grömmigfeit mit anbern unb anbern menfdjli^
d)cn 3iiftciubcn in 33erbinbung getreten ijl ober treten fotf. 2)ai
^er auä) baö SSef^rebcn, in bie un$J noc^ verborgenen liefen ber
göttlirfjen Jöeiö^cit einbringen ju JvoKen, an unb für firf; immer
ju bittigen ijl. (Jö fann aud) ni^t babur^ aufhören \öUi6) jusn
fein, ba§ eö ju fe^r ins einzelne ge^en wiü, — benn \va€ aU ein
cin^etneö im ©ebict ber gött(id)en @nabe angefe^en tt^crben fann,
baö ij! aud) ni(^t ju flein, um a(ö tin ©egenftanb ber götttic^cu
Sßei^fjcit betrautet ju ttJerben, — fonbern nur baburc^ ba§ mv
bie fc^(ed)t^inige ©nl^eit berfeiben burc^ bcn ©cgenfas »on 3it)eff
unb g??ittel t»erfä(fd)en.
§. 1G9. Se^rfa;^. T}k gött(id;c Sciö^cit ijl ber ©runb,
t)erm()ge beffen bie SBelt atö ©c^aupla^ ber (Jrföfunc^ auc^
btc fc^tc^t^inigc OffenSarung be^ ^öc^ften Sefenö i|}, mit*
Pitt gut.
§. 16«. 524
1. Xik\tv ©05, beit ixHv früher fd;on 1 angeregt ^akit,
ober ^ter evfi auöfüpren fömien unb ber me^v baö tieveltö ge^
fagte fd;ärfev jufammenfagt, afö ba^' ev ctiyaö neueö entl;ielte, foiv
bert \vt\mtM), baf^ ivir nad; ctnev größeren g5tt(id;eu '^Miti^tu
(ung ntdjt ausfegen fottcir, ati? bte mittetft bev d^rlöfung hiixä)
g^rtfium in bem 5)tenfd)engcfcf)(c4)t Umxik. Unb in biefem
©inne mufj ev ^7d; junäcf)|l bewähren ön 5it)ei ©äjen, bic irir
an ben Reiben (gnben biefeö jmeitcn Xi)ciU unferev Siarfteliung
^nben. 3"^^!^ nämlid; hingt üUvaU bU ©ünbe um 23evvinge:=
ning. beö ©otteskuntfjtfeinsJ unb alfo bev -göttHdjen 9)tittf;ei(ung
^evüov. 9'Jimmt man nun -oox bcv ©iinbc einen iüivHtc^en 3"*
fanb bev S'?eint;eit ober gav bev fittti^en unb geiftigen a^oKfom*
men^eit an, mld)tv alfo Uixd) bie 6ünbe untevbvod;en sverben
fonnte obev anö) nid)t: [0 mü^te man benn auc^ unfeveö ©ajeö
njegen annehmen, baf}, ivenn fein ©ünbenfatt evfofgt, miti)in and)
feine (^vlöfung nöt()ig geit)e[en tt)ävc, alöbann bod) bie ?D?itt^ei(ung
beö gött(id;en Sßejenö gevingev ge)vefen fein tüüvbe, aU jejt
5'2mit bev ©ünbe aBcv auci) mit bev (Sviöfung. 3ivcitenjJ, fo Kangc
bie Unrt)iebevgebüvenen ^iev in bev ©emeinf^aft mit ben gvom^
men (eben, fommen aitd; i^nen Slnflänge üon ©cligfeit buvd) ba6
i^nen immev nod) einttJO^nenbe ©otteökiDufjtfcin; mib biefe jei^
gen fi^ and) fvöftig in i^nen aU öovbeveitcnbc ©naben^vivhin*
gen. 9^immt man [üv aße, bie auf biefem äßege nid;t fd)ün ^\\x
Söiebevgetnivt gelangt ivaven, eine (gwigfeit bev J^ölienftrafen
aU unüevminbevte Unfefigfeit an: fo mup man unfevcö ©ajeö
n^egen behaupten, ba§ hi biefev (5inrid;tung benno^ iiit
©umme bev göttli^jen ?31itt^eilung gvöf^ev fei, afö n^enn nad^
bem 3:^übe aud; bie Sßrebevgebuvt bev im Seben nid;t fo \X)tit
gefövbevt gett)efcnen miJgtid; geblieben ivdve.
2. ®iefe(be ^ovbevung unfevö ©ajeö muffen wix nocp yon
einer anbevn ©eitc UtxadjUn. ©teKen mx (S^viftum aU baö
©. §. 59. Sufaj.
525 §. 169.
)>cm ©otteöteivu^tfeitt ö^na «ni» ö^^* bitrcfjbrimgcne unb bes^alb
in bte vcKißc d-tn^eit mit bcm .f^öd)ften aufgenommene (Sin^^et^
irefen nn tfe ©vijc: fo ijl aUeö üln-ige nur eine unvoKfommne
unb uui^IetAmä^ige 3)urc|bvinc(unvT, trelct)c inncr|)atb bev i^eiv
nünftiöcn ^fJaUiv buvc^ bie t)crfcl;icbenen ®cmcinfcl;aft<^^ unb^öor*
bereitungöfrcife immer me^r abnimmt, unb in ber unvernünftig
(]en unb unkfchcn 9?atur, Jvenn man biefe ali etmaö für fic^
fest, fjan^tid) verfcl;»xnnbct. Unb berf) fcU nad) unfcrm @aj
biefe befc^ränfte unb fo :\erftreutc a''?ittl) eilung beö ^öcbj^en
SBefenö baö vottfiänbigc (^rgclmi^^ fein, in mc(d;em tie göttliche
3ßei5^eit gan^ aufgellt, fo nne bie gött(id;e l'iebe barin i^re
ööUige 23efriebigung ftnbet: wobei unö »öUig 5tt)eifen;aft mv^
ben mu^, ob baö yernunftiofe unb beani^tlofe an unb für firf;
auc^ foK ein (5>egenftanb ber gött(id)en ^kU fein, treit ivir
eö mitten unter bem yon ber Söeis^eit ©otteö geovbneten
ftnben, ober ob e^ aucb ^icüon fot( auögefd)toffen fein, iveil eö
bod) an jlenem feinen ST^cii I;aben fann. :t)enn bie ^lusfunft,
bie 23ernunft bebürfe biefer gefammten Slbftufungeu besJ unterge*
orbneten 2)afeinö als Unterlage für ii;r eignes, Bleibt immer un* sr»
jureid;enb, weil bie göttliche Söeie^eit barin aU bebingt »orauö^
gefegt n)irb. 2Bir muffen ba^er biefeo baju nehmen, ba^ al(eö,
waö an unb für fid; felbft gi>tt(id)e 9}titt^ei(ung aufzunehmen
nid)t fä^ig ift, in Sebensoerbinbung mit bem fott gebracht wer^
ben, ttjorin folc^e 9}iitt^ei(ung i^ren @i5 ^at; tvorauö benn folgt,
baf^ fo lange biefe 23erbinbung nod; nic^t nad; atfen leiten in^
SDSerf gefejt ifi, unb ber ©eift \id) nod) ntd)t in allem \)ernunft^
lofen bod) irgenbJvie ausjfpridit unb barfteUt, fo lange aud; bie
göttlid)e SSeis^eit unö nid;t in allem erfc^einen fann, ba§ aber,
trenn bie äöelt burd; unö irirb für unö fertig fein, fid; auc^
beutlic^ jeigen Jvirb, ba^ alles nur infofern ift, alö eö auc^ ün
©egenftanb ber göttlid^en ^icU fein fann.
3. 2ßie nun '^ier erjl in ber 23e5ie^ung auf bie göttliche
^itU bie im erfreu Z^ül bargefteltteu göttlichen ©genf(|)aften ifjre
§. 169. 526
t)ot(e ©ebcutung erhalten : fo fü^rt unö tk göttliche SSeiö^cit afd
Entfaltung ber Siebe ^ier an t>a^ ©ebiet t>er d)n)i(ic^en 6itten^
Ic^ve, inbcm unö bie Slufgabe entfte&t, tie 2öeU afö tic gute
immer me^r jur Stnerfennung p bringen, unb ber uvfprung(i0
ber SSeltorbnung ^um ©vunbe liegenben göttlid^en 3bec gcmä^
aUeö bem göttlichen @eift aU Drgan ani^ubilben, unb fo mit bem
@9l^em ber (JrliJfung in SSerbinbung ju bringen, auf bap n)ir in
beibcr J^infic^t ^ur »ottfpmmnen l^ebenögemeinfd^aft mit ^^rifto
gelangen, fptvot infofern a(^ ber 23ater i^m '^^laö^t gegeben ^at
über atte^, alö au^ fefern er ibm immer größere Söerfe jcigt, aH
bie er fc^on erfannt ))üt X)a^er benn bie 2Öe(t nur infofern alö
i?oUfommne Offenbarung ber göttlichen ^d^tit gefaxt n^erben
fann, a(ö ber fjeilige ©eift v»on ber t^rijlli^en Äircfie au^ fic^ aie
bie lejte weltbilbenbe ^raft geltcnb mot^t.
527 §. 170.
ä^pn ber göttlichen S^reibeit.
574
§. 170. Me6 wefentlicfje in tiefer anbem (^titt te^
5tt)eiten S^^eiB unferer TiavfkUnno^ ift aud; in bem wefcnt*
liefen ter S^nnitöt^Ie'^re ^efe^t; triefe $fe^re feI6f^ aber in
i{)rer !irc^Iid;en Raffung ijl mä)t eine unmittelbare 2(u^fage
über 4>rij^Ii4)e^ @elbjiben)u^tfein, fontern nur eine 3?er?
fnüpfung mehrerer fol^er.
Syinb. Quic. Fides aiitem catholica liaec est, ut uniun Dem» in
trinitate et trinitateiii in iinirate veneremur. — 9(u96b. 9Sef. I.
Ifrfllid) (ct)rcn . . tuir laut ti^ SSefcblui? Conc. Nie ba« ein einig
j]ctt(icf) SBcfcn fei . . unb finb tod) brei ^erfoneii in bcinfelben eini;-
gen göttlici}en SS^efen, gleich gercalti;;, erleid) ercig u. f. m. — Exp.
Siuipl. III. (p. 8.) Eiindein nihiloniinus Deuin . . crediinus . .
personis inseparabiliter et iriconfuse esse distinctiun, Patreui, Filiiim
et Spirituin sanctum etc. — Conf. Gallic. VI. (p. 112.). Scrip-
tura nos docet, in illa singulari et siiupliee essentiä diyinä sub-
sistere tres personas, Patreai, Filium et Spirituin sanctum. —
Conf. Hung. (p. 241.) Hunc «num et soluni Deuin tres in
coeio testes Patreai, Filium et Sp. s. esse credimus: qui, licet tres 575
sint subsistentibus suis proprietatibus et offlciis dispensatoriis, ta-
rnen hi tres unum quoqiie sunt.
§. 170. 528?
1. 2Q3efent{i(^ if! unfcver :Darjiet(utig tn tiefem ^^eüe bic
Sc^re i?ün ber a3eveintgung beö göttftcljen Söefen^ mit bei* mcnfc^*
i\d)m ^atnx, foivol biivd) bie ftx\ön\i^Uit d^rifti aB burd; ben
©emeingeifl ber tiv(l;e >, mit n^e((!)cm bic ßefammte Stuffaffung
beö (E^riftentpum^ in itnferer fivcl)tid;en Se^re fie^t uub fältt.
2)enu üt;ne ein ©ein ©otteö in g^vifto anjune^men, fonnte bie
3bee ber (Srtofung nicf)t auf biefe SBeife in feiner ^perfon con*
centrirt iverben. Unb it)äre nicl;t eine foIq)e SSereinigung aucf; in
bem ©emeingeift ber fvirdje, fo fönnte aud; biefe ntd)t auf folc^e
aöeife ber STräger unb gortkivegev ber (Jrlöfung burd; (^(;riftum
fein. (5t)en biefe^ nun finb oud; bie it)efent(id)en (Elemente in ber
?e^re »on ber ^reieinigfeit, bie fic^ offenbar nur feftgefteUt ^at
in ber SSerfed&tung beffen, baf? niä)t ttwa^ geringeres afö boe
götttic^e 2ßefen in (S^rifto wax, unb ber d;rifttid;en ^ird;e aU
i^x ©cmeingeift einn^o^nt, unb ba^ ivir e^ mit biefen ?lu^brüffen
ivebcr in einem verfürjten nod; in einem ganj uneigentlidien
@inne meinen, unb nid)ts^ m^tn n?oUen öon kfonberen ^o^eren
SSefen, a\^ g(eid;fam untergeorbneten ©ott^eiten in ß^rifto unb
bem ^eiligen ©eifi. 2)a^ bie ^rinitätö(el;re feinenanb ern Ur?
fprung ^at aU biefen, unb suncidjfi ni^tö anberö njotfte aU
nur eine mögtic^j^ beflimmte ©teic^ficKung besJ götttid)en SBefen^
in biefer S3ereinigung Utxad)tit mit bem göttlichen 2Befen an \i<^,
tai ijl um fo it)eniger ju kjn^eifeln, atö ia biejt'enigen d;rij^Iid;en
9?etigionspart^eien, )t)etd)e bie Se^re »on ber Sriöfung auf eine
anbere SSeife auffaffen, and; not|)it)enbig bie 2:rinität^te^re ent?
bet)ren, inbem e6 i^nen an einem ^unft fe^It um fte anju*
s^öfnüpfen, \\>a^ ni^t ber galt fein fönnte, mnn jte auc^ in ber
lfat^otifd;en 5el;re J^enigftenö jugleid; and) an anbern fünften an*
gefnüpft iyärc aU an biefen. Unb ekn fo erl;et(t t^ au^ bar-
aus, bap biejicnigen abiveid^enben ^^rt^eien, ivel^e ftd; ^aupt*
fäd;ti^ huxä) SlMäugnen ber 2)reieinigfeit unterf^eiben, ^ieburd)
md;t itwa genöt^iget ircrbcn ju nod; anberen 5lbn)eid;ungen in
* aSgl. §. 94. unU §. 123.
529 §. 170.
bcr ?c^rc \jcn (^^ott imb ßötttid^cn (Jt'ncnfdjaftcn , n>te cö bod;
fein müfUc, »renn fcicfc l?epvc in einer tcfonbevcn ?Uiffafj"ung ber
9hituv bcö böri)ften äöcfcnö felbft gec^rünbct nnüc; woi aUv ftnb
fic foj^Und) genötbii^t eine nnberc ^^eorie von bev ^^erfon (S^rif^i
unb fo aitd) »cn ber men[d)(id)cn (5rI5fun(^ßbebitvfti(^fcit unb bent
'iöcrt^ ber (Jrlöfunß auf^nfteUen. äJermöge bicfcö 3n[aminent;an=^
ge<J nun [e^cn mir mit 9ied;t bic 3:rinitätö(e^re, fofern biefe (lk==
mente barin nicbergelegt ftnb, aU ben (3d;tufftein ber d)rift(id)en
l'el;rc an: foniit and) biefe @(eid)ftel(ung beiS (]i>tt(id)en in jeber
biefcr il>crcini^]nngen mit bem in ber anbern, unb fo aud) beiber
mit bem göttlidjen Söefen an ftd) für baö n)efentlid)c ber Sprint*
tätete^rc.
2. ^pk\^ci akr möd)ten ivir aud; fielen Meikn, unb Un^
nen ber «»eiteren SlußHlbung biefeö 2)ogma, iveld;c and) ben
übtid;en Manien erft red)tfertigt', nid)t benfelben Sßert^ jugefte^cn.
2)enn ber '?iamc ©rcieinigfeit kruljt erft barauf, ba§ man beibc
SSereinißungcn auf eine fd;on unabhängig v»on benfelben unb auf
cn?igc SSeifc in bem ^öd;fien Sßefcn fe(t)ft gefejte ©onberung ju*
rüfffü^rt, unb bann, nad)bem man baö jur ^Bereinigung mit
3efu bcftimmte ©Heb biefer (gonberung mit bem 5Ramen ©ofjn
bejeidjnet Ijatte, and) bem entfprcd)enb ben S3ater alö eine fo(d;e
©onberung fejen ju muffen glaubte, ivorauö fic^ benn lene 3^^^'
"pcit, ndmUd; din^eit besJ 2öefenö unb 2)rei^eit ber ^erfonen, cr==
Qob. -Jtun aber ift fd;on jene SSoraußfejung x>on einer eiüigen
©onbcrung im l)öd;ften äßefen feine 2luöfage über ein frommet
©elbftbemufjtfein, in ire(d)em ja biefeö niemals üorfommen fonntc.
£)ber iver bürfte beljauptcn, bafj in bem (Jinbruff, iveld)en baös:
göttlid)e in Gljrifto mad)te, aufgegeben getvefen fei, eine fo(d;c
eivnge (Sonberung a(ö ben @runb beffetben ju benfen? I)enn
luer etma biefe Slufgabe in ber ?ogotogie beö ^o^^niic^ finben
\voUte, aU fei ^ier baö eine (Sfement ber ^rinitätßle^re Beftimmt
entl;a(tcn, mitljin and) bie iveiterc ä^ervodftcinbigung v»on fclbft
aufgegeben, ber i\i üon fo 'oickn fünften anjugrcifen, bap er
CIniill. «laute. 11. 34
§. 170. 530
jtrf; fi^njcrtid) n)irb Ratten tonnen. 2)cnn eineö ^^ÜU ^at ftc^
ja bie aviantfi^e $luffapng in eBcn biefcr @tel(e kgvünbcn tvcU
Ken, unb btc Sluetegung kiber 3::^ei(e iintcvlicgt gkidjen nur ent*
gegengefejten (Ecf)ivtertgfetten, fo ba^ man fagen mu§, mtäjt
\)on kibcn SSorftcKungen man aud; aU bem ^o^annciJ »orfc^ttje^
fcenb bcr ©tette jum ©vunbe tegen wiU, man gefielen mu^, ba^
er pc^ft ungenügenb unb unjiveffmä^ig ju SSerfe gegangen fei.
5lnbernt^eUö |>ätte ftd; biefe 2)arf^eUung, ivenn bte 3:rinitdt fcem
5l^J0J^et t)orgefc^tt)eh |>ätte, fo leicht baju hergegeben, and) bcn
■^eiligen ©eift, ber ja in ben un^ von 3»t;anneiJ aufgejeid)neten
Stieben (S^rifti [o l;äufig yorfommt, auf ä^n1id;c SBeife einsufü^*
ren; unb aud; anbertt?ärtö ^dtte eö t^m ni6)t an ©elegen^ett ge#
fe^It, bieö iwciU ©Heb, basS 33er^ä(tntp beö ©eiflcö alö etneö
\)on 5Infang ^er tei ©Ott feienben unb ©Ott fetenben naäy^n-
bringen, ©efejt aber, man mü§te aud; jugeben, ^o^anneö |>abc
^ier »on bem in CE^rifto mit ber menfd)Iid)en 9?atur ^vereinigten
@öttlid;en behauptet, ba§ eö in ©ott t>on C^angfeit ^er atö tin
befonbereö gefejt geit)efen: fo iinirbe nod) lange nid)t folgen, ba0
bieö nad; ber SBeifc ber ^rinitätslc^re fei gemeint gei^efen, unb
ba§ ba^er biefe bie it)a^re unb einzig natür(id)e ^rgcinjung ber
3o^anneifd;en (Sdje fei. 3^enn hei ber 2lu^bi(bung biefer ?e|)rc
liegt nic^t nur baö 25eftreben jum ©runbe, unfer cf)rift(id)eö
@etbftben?u§tfein barüber red;t genau n?ieberjugeben, ba^ "oa^
gi)ttlid)c Sßefen in beiben formen ber ^Bereinigung baffefbe unb
sTsaud; bem ©ein ©otteö an ftc^) gleid; fei: fonbern nad)bem mau
biefe Unterfd)eibung über ben Slnfang beö 23ereintfeinö in bic
(5tt)igfeit »erlegt, entflanb nun crj^ baö 33ebürfni^ ju »ersten,
bap ^ierauö nid}t ein yietg5tterifd)er @d)ein entfiele, fonbern bie^
feö in ge>viffem ©inn gefonberte <Bm ©otteö bod; in ber din-
^tit be^ gött{id)en Sßefenö jufammenge^alten werbe, tßon einem
folc^en Sebürfni^ ober seigt fid) Ui ^o^annei^ feine ©pur, mit-
^in war er ant^ md)t auf bem SBege unferer Strinitätöle|>re.
3. 2Dcr jweitc X^ül unfereö ©ajeö ijl basier aut^ nid;t
531 i. 170.
fo ju vcvflekn, aU et* btc ved)tßtäiiHgc ^rtnttätiJtc^re aU eine
unmittelbare cbev \vo\ gav nc>t()U^cnbige 23erfnüpfung von 5luöfa=
0cn ükr unfer (i;nil(ic{)e(5 ©elbfibeant^tfein anjufe^en träre; fon^^
bern jene Serewignng be^J (Scins^ ©otteö für ftd) unb beö ©einö
©otteö für bie ^Bereinigung aU ge[onberter, tritt erjl baj>t)ifcl)en.
@inge nun bie[c>^ auö ben 2lue[agen (E^rif^i unb bcr Slpoftet über
i^n unb ben ^eiligen @eif^ mit foI(I)er 23eftimmt^eit ^eryor, bap
iöir e^ auf i^r 3cngnip annefjmen müßten: [o txnrre bann bie
STrinitätöfe'^re bie \?ö((ige 2(u«5bi(bung einer Se^re öon biefer 2lrt,
unb n?ir näl;men fie an aU 3n[ammenf^eüung ber 3fwgnifTc wbev
eine ükrfinntirf)e ST^atfac^e, aber eben fo ttJenig eine ©laubenö^
le|>re in bem urfprüngtict;ften unb eigentlic^fien ©inne beö 2Sor*
teö, ivie bie ?e^ren von ber Sluferfte^ung unb i^immclfal^rt
^^rifti '; unb and) barin biefen ci^nlid;, ba^ unfer ©laube an
(S^riftum unb unfcre ?ebenögemeinfd;aft mit i^m biefelbe fein
tüürbe, njenn Jvir and) t>on biefer tranfcenbenten 3:l;atfa(I;e feine
^unbe Ratten, ober n?enn eö fi^ mit berfelben aud; anber^J t>er*
|>ie(te. ^^un aber Ijat ftd; bie Sluölegung, trelt^e jeneö feftftetten
möd)te, niemals fo ge(tenb mad)en fönnen, bap fte nic^t immer tüie*
ber ttJäre angefod)ten ivorben; unb barum ifl esS n'id)tig, bie Unab^
■^ängigfeit jener .riauptangelpunfte ber fird)(id)en ?e^re, «Sein ©ot-s?»
teö in (ibrifto unb in ber d)rift(id)en ^ir^e "oon ber Strinitvitö^^
le^re feftjufteUen. — Gilbet man nun bie ^enntnip öon biefer
überfinnlic|)en Z\)at\aö)t nod; tveiter auö, unb te^rt, bamit jene
8ouberung im ^cd)ften äöefen nid;t hi^ jum SInfang ber 3Serei=
nigung vergeblid; geirefen, auc^ nod), bafj foivot bie jiveite.
als britte ^erfon aud; fdjon M ©rfdjaffung ber SBelt gcfc^äf*
tig geivefen, ivie auc^ feitbem, ba§ Ui aUen altteftamentifd;en
3:(;eop()anien bie jiveite ^crfon baö ©ubjcct getvefen, unb bie
gefammte ^rop^etie beö alten Sunbeö i^ren 3mpulö üon ber
britten befommen : fo ftnb biefe ©äje no(|) «weiter bat)on entfernt,
5luöfagen über unfer c^rijKicijeö (öeibj^beivuptfein ju enthalten, unb
> a^9l. §. 99.
34*
§. 170. 532
tt)ir fönnen um fo ru^tger afii^^arten, ob fcie Slitöleguiißen, auf
benen biefe (Erweiterungen berufen, ftd; burd; bie neuefteu ^t^
mü|>ungen ül^cr biefen ©cgenftaub Keffer geltenb machen iverben,
alö U^l)tv ber ^all geivefen.
Bufaj. Söenn eö trgcnbnjann gelungen tt?äre ober fcmaU
gelingen fönnte, eine 2)rei^eit in ©ott, fei e6 aud; auf S^eran*
laffung unferer firc^Iidjen Se^re, benn o^nc biefe ttjürbe ti fd)tt)ev«
\id) femanbcn eingefa((en fein, akr bod) o^ne 23ejicl;ung auf bie
33erl;ältniffe ber (Srlöfung unb o^ne 33erufung auf bie ©d;rift,
an^ altgemeinen Segriffen ober a priori anfd;au(id) ju mad;cn
über ju beireifen: fo n^ürbe eine foId)e X)reieinigfeitö[e(;re, unb
lüenn ft'e aud; tvtit 'ooKfommner auögefü^rt wävc, atö eö ber an
bie ®runbt^atfad;en beö ß^riftentl)umö gebunbenen fird;(id;en
bis^^er gelungen i\t ober jemals gelingen fann, bod; in einer c^rift*
ticken ©(aubenölc^re feinen ^laj ftnben fönncn. ^a tiicnn'fte
fi^ aud) genau an biefelben Slußbrüffe l;ie(te, foit^ol um bie Srei-
^dt aU um bie S-in^eit ju bejeidjnen, bereu ftd; bie fird)lid)e be;=
bient, itJÜrben ivir bennod; fej^ behaupten, bap ft'e eine anberc
fei; inbent fold;c 2)ebuctionen bie mit jenen ©runbt^atfac^en
nid;t in 33erbinbung fteljn, nid;t nur einen ganj anbern Urfprung
580 jener Ce^re beivcifen, fonbern aud) eben beöu^egen in ber (trifte
licfjen ^e|>re loon gar feinem ^f^u^en fein fönnen. (£oId)e fonnen
Jvir bemnad) aU ^^^i(ofopt;cme tjier nur auf jtc^ berul;cu lapn,
unb \)aUn gar feineu 23eruf fie einer Sixitit ju untenvcrfcn, mö*
gen fie nun »on älteren i ober neueren 2 ^irdjenteljrern ^errüljren.
§. 171. ^ie fu-rf;(t(^c ;4}re{eintgfeitöW;re forbert, ba^
mv jcbc ber brei ''Perfoncn foKcn bcm ßöttlicf;cn SlNcfen
gtetd; bcufen unb untgcfcl)rt, unb jebe ber brci '•J.^crfoncn
beu anbern ßleid;; wiv i)ermögen aber )t)ebcr baö -eine ncd;
' 3. iö. Anselm. Monolog, ep. 29 — 61.
= 3. $ß. Uaiib. Theologum. §. 12Ü. 127.
533 §. ni.
"oci^ antcrc, fontern mv fonncn btc *>pcrfcncn nur in einer
^t^jlnfun^-; i,^orj}cUen, unt* chcn fo tie (Jinkit bei? SefensJ
cntivctcr cjcrinv^cr ali bte trei ^^crfonen etcr iinn^cfeh't.
Symb. Quic. Fides autein catholica haec est iit uniiin dciim in tri-
nitate, et trinitateiii in iinitate veneremiir. — i'atri.s, filii et sjii-
ritus sancti iina est divinitas, aeqiialis gloria, aeqiialis iiiaiestas. —
Et in liac triiiitate nihil priiis aut posterius nihil maior aut minus
sert totae tres personae coaeternae sibi sunt et coaequales . . .
Neque coiifundentes |)ersonas neqiie separantes substantiani. —
Stuij^b. S?cf. I. 3^aR ein cinicj göttlid) Söcfcn fei, recldicf o,u
mnnt ivlrb unb uml)rtMftic\Iic{) i|l 05ett, imb finb tod) brci *^Vrfencn
in brnifclbcn cinicjcn gettlidicn Sfficfcn. . . Unb roirb biird) ba? Slun-t
"^crfiMT crrilantrn nidjt ein Stiiff, nidit ein gigcnfdjaft in einem an;
bcrn fiMibcrn, ba? felbft bcrtcl)et (sed quod proprie subsistir) mit
benn bic a>ätcc bie^ SSJort in bicfcr i£ad}c C5ebraiui}t Ijabcn. —
Conf. Belg. Vlll. p. 173. . . qui est unica essentia, in qua
tres sunt persoiiae incommunicabilibus proprietatibus ab aeterno 5^1
revera ac reipsa distiiictae.
1. '^a^ von fciefer Slnnn^me ewiger Sonberungen in bem
göttlid;en SBefen unö biefe SBoraußfejung biefer jwicfac^cn ©(cid;*
Ijcit bc$3 gött(ic^)en in aikn ^^evfoncn unter fid) unb in jeber mit
bem ^ödjften äöefen ai<i S-intjeit not^wenbtg gemad)t Jverben mup,
baö leibet fein i^ebenfen. 3)enn ivcnn (Sott^eit ober 93(ad)t unb
J^errltd)feit geringer irären in fammt(id;en brei ^krfonen, alö in
bem ^5d;ften SScfcn bicfcö (lii (Sin^eit gebad;t: fo \x>ävcn aud)
bie brei ^crfoncn nid;t in bem ^öd)ften ilßefen, fonbern unt^r
bemfelben; ba^ gött(id)e in il;nen ^ne§e ba^cr nur uneigent(id) fo,
unb unfere ?eteni?gemeinfd)aft mit d^rifto, fo n?ie unfer 2(nt^ei(
an bem ^eiligen Öeift, Jväre feine Öemcinfdjaft mit ©Ott. ©rabe
baffelbe akr entftänbe aud), irenn basj gött(id)e in ben ^erfonen
felbft md)t baffclk wav, unb etwa nur baö gött(id;e in bem SSa^^
ter baö ivaljrljaft unb eigentlid; gött(id;e, bas in dljrifto unb bem
^eiligen ©eift aüer ein unetgent(id)eö unb untergeorbneteö. 2)ann
aber mii^te auc^ baö uns eiuu>ol?nenbe 33en)uptfein bcv Qx-
§. 171. 534
lofitngökbürftigfeft ctn?a6 anbereö au^fagcn, ivenn e^ anbcrö
bnrdj btc (yrlöfung, bie un^ incf;t in @emetufci;aft mit ©Ott
h'ad)kf bod; kfvicbigt unirbe aU Sitmmimct, unferer ®emeinfd)aft
mit ©Ott, fürs aUe^ ixndjtigfte im (^^riftent^um irüvbc ein cmbe^
vci. 25on fcner Sßorauöfejung au^, fann ba^er ni^t anbevö ivei:>
tcr kftimmt iverben, afö bie fird;(id;e 2et;re fcjt, unb bei* fid; im*
mcr uncbcv evneuernbc C?tfev um biefelk erfldrt fid; un^ »ottfommen.
2. T)k angefiifirtcn fi;mBot{fd)cn ©tetien k^au)?ten nun un*
laußt^ar juöövbevfl, bap ?D?ad)t unb ©ott^cit in feiner von ben brei
^crfonen geringer [ei, aB in ben anbern Reiben, ivelcfieö ojfenbar
um fltic Ungleidjljeitcn ati^uivenben ^inreid;en iviivbe, Jvenn nid)t
ein SSiberfprud) fid; jeigte, [obalb tei bicfcr ©leid;Ijeit bod; bie
5S2 5Irt, wit bie ^erfonen unter[d;icben iverben, fortbefte^en foU.
2)enn biefe @Ieid;^cit müfUe bod; jugleid; ber ^anon fein für
bie 2)arfteUung ber 33erfd;ieben^cit ber ^erfonen, ba^ nämlid; fein
^[ement, tt?e(d;e^ eine Ung(eid;l;cit ber kjeid;neten Slrt in fid;
fd;(icf}t, barin aufgenommen merben bürfe. SEenn nun aBer 2Sa*
ter unb @o^n baburd) unterfd;ieben n^erben, ba^ ber 23ater auf
eivige SÖeife jeugenb ift, jelbft akr ungebeugt, ber ©o^n ^inge^
gen gejcugt ijon (Jirigfeit, nid;t aber felbft jeugenb: fo mag
biefe eirige 3c"9ung auö) nod; [o fe^r yon at(er jeit(id;en unb
organifd;en entfernt fein, baö 2j3ort mup boc^, menn irgenb et-
Jvaö bamit gefagt fein fott, ivenigftenö ein ä?er^ci(tnip ber 5lbt;an?
gigfeit anbeuten. ^at alfo bem Später bie 9^ta^t einget^o^nt
»on ©tvigfeit f;er, ben @o^n alö eine jiveite göttliche ^erfon ju
jeugen, bem <So^ne ttJO^nt aber eine fo(d;e 9)tad;t nid;t ein, nod;
fann aud; dn anbereö ^tb^ängigfcitsJver^äUnij}, in u>e(d;em ber
33ater ju i^m ftdnbe, aH ©egengcundjt aufgcftelit tverben: fo ijl
unldugbar bie 9)tad;t beö SSaterö größer aU bie bcö (Bol;nei^, unb
auc^) bie v^errlid;feit beö 3cu9cnben hd bem ©ejeugten muf)
größer fein, alö bie ber ©ejeugtc ^at Ui bem 3cw3C"ben. —
Unb eben fo üer^ätt eö fid; mit bem ©eift, mag er nun nad;
bem grie^nft^eu 2)ogma vorn SJatcr allein au^ge^n, ober tt)ic bie
535 §. in.
tatctntfrf;c ^ixd)^ witi, ^on 33ater itnb <Bo^n. 3m eif en %a\i ^at
ber <8o^n eine jtricfad^c Unfaljij^fcit im 23ergteid; mit bem $i3ater,
iveitn ekn fo ivcni^ a(ö er jeitßt aud; eine ^crfon V'on i^m auö*
ge^t. 3m (ejten gaKe ^at nur tev ©eift biefe jrt)iefad;e 5lb^än*
giijfeit — benn ein 5(b(jängii]fcitßt'erljäftni|} ifl biefeö Sluößc^n
and), nur bafj cc> ein anbcrev5 fein [od, atö baö ©ejcngürevben, o(;n^
evad)tct ber Untevfd)ieb juni'djcn kiben t)on deinem ^at beutlid)
gcmadjt ivcrten fönnen — ber (roljn akr ^at in tiefem ^-qK
eine ^vi^iijfcit mit bem S3ater gemein, ive(d)e i(?n ükr ben Ojeijl
ftelit, Jiu^gegen im erften ber @eift bem Sc^ne o^Uid) ift. Sluf aik
SSeife a(fo fteljt ber a3ater über kiben anbern, unb nur ob biefe 5^*
beibcn einanber gteid; finb, ober and) von i^ncn ber eine bem
anbern untergeorbnct i\i, Meik ftreitig; bie Ö)feid)^eit ber ^erfoj=
nen akr fommt nid;t Ijerauö ki biefcr Untcrfd)cibung.
3. ß;kn fo mü^te nun ber Saj, ba^ bie (Sott^eit in fcimmt^
\id)cn brei ^^erfonen biefelk ift beö diiun gött{id}cn Jöefenö, ber
Alanen fein, nad; Jrcfd)em baö 2Ser^d(tni(j ber Srei^eit ber ^er*
fönen ju ber (Sin^eit bciJ SBefensJ üorgcftcßt iverben fo((. SoK
ober babei jugleid; basS d^n abgc^anbelte gcbad;t Jverben, bajj bie
^erfoncn ftd) üon einanber burd) eigent^ihn(id}e in bem cjött(id;ert
SBcfcn an unb für fid) nic^t mitgefejte 33eftimmungen unterf^ei^
ben, baö gi)tt(id)e Söefcn felbft aber nur in tiefen brei ^])crfonen,
nid)t üwa and) auf^er iljnen ireber aU vierte ^crfon nod; un*
^''erfönlid) vor^antcn ift, unb aud; in i^nen nid;t etwa jertljeiit
in ber einen ^erfon biefe in ber anbern jene (Jigeufd^aften i, fon*
bern in /eber gan^ unb unget^eift: fo fann bie erforberte ©(eic^^^
|)eit nid}t ^erauögebrad;t iverten. 2)enn für tin foId;e^ 33eiv
^äftnip, mt baö Ijier aufgej^eUte, ^ai^n mx feinen näheren Zi)'
!pu6 nad; bem ivir esJ vorfteKen fiJnnen, aU ben te$J ©attungö*
begriffe unb ber unter i^m enthaltenen (5inje(n?efen ; benn tUn
*■ (StcKcn mic tiefe . . lilimu eius (sc. patris) sapientiain . . spirituin s.
eiiisdein virtutein potentiam et efticaciaiu. Conf. Gallic. VI. p. 112.
fnit) jii uiiäciiau um, rocniiä(cid) fpmbolifd;, bcriiffilAtigt ja mtitn.
§. 171. 536
fo ifl ganj unb un9ett;cttt ber ©attitngöBegrtff tn fernen (Jmsef*
Jrefen yor^anben, auper i^nen akr ntrgenb. v<3ierükv jirar ifl
\)on ][e|)er cjeftrttten ivorben, tnbem ©ntge btefe Slnalcßie gelten
*MajTen ', ?(nbere akr fie üewerfen 2. Mein fott baö S^cr^ättni^
nt4)t nad) biefem X\));in^ gebaci)t irerben, fo bürften roix, une
au^ bie ©egner bcffelBen geftet;en », gar nidjtö kftimmtcsJ babei
gu benfen im ©tanbe fem, mithin au^ gar nidji^ baran l;akn.
©oKen mx akr ber SInatogte folgen, fo tft feine ®Uid)i)cit ^wu
fc|)en ber ©tn^ett unb ber 3)reil;ett mögltd;, fonbern nnr nuiffen
entiveber met;r realtftifd) ber din^dt aU bem allen breten gemeinfa^
nten Söefen btc DkrfteKe einräumen, unb bann erfd;eint bie @e*
fdjieben^eit ber ^erfonen aU baö untergeorbnete imb tritt jurilff,
bie götttid)e ?D?onarcI;ie akr ^ervor; ober me^r nominaliftifrf) bie
2)rei^eit, unb bann txiü bie (Sin^eit aU tai abftracte jurüff, aber
baö für unfer frommem? ©elbftbeiüu^tfcin unmittelbar bafeienbe,
bie ©ott^eit beö ^eiligen ©eifteö unb bie @ottl;eit ß^rifti, mithin
anö) bie 23esiel;ung (^^rifti aU 6o|>n auf feinen 23ater, tritt ^er*
loor, jugteid) aber auö) bie ©efa^r an baö 3:rit^eiftifd)e ju ftrei^
fen. ß^^ifft)*^" beiben fc^eint, ba wix bod; immer entiveber x>on
ber ^intjeit ober \Jün ber 2)rei^eit anfangen muffen, fein ftren-
ger 9)iittel>reg möglid;, ber nid)t eine Slnnä^erung an basJ eine
ober an baö anbere Jväre. Slber lieber eine Untcrorbnung ber
©nl;eit unter bie 2)rei^eit, nod; umgefe^rt (iegt in ber 3Sorauö=:
* T6 ovoia (fvCiu Grjfxcclffi, t6 &i vnogaGig WioirjTcts. Greg. Naz.
Encoin, Athanas. — 'W i^u Xöyov to y.oimi/ TiQog i6 idiou, rovToy
*ya ^ ovoia TTQog Ttjv vnö^aGiu. Basil, Ej). CCXIV. — Kam
yi Ttjv T(üv nuTiQiov didaaxKklaf , rjy ij(H dtaifOQKy t6 xoivof vntQ to
idtou, i] TO yifog vnip to tMos tj to äro/^ov, TavTijy rj oiala ttqos Ttjy
vnocaatv s/h. Theodor et. Dial. I. (Ed. Hai. IV. p. 7.)
* Non itaque secundiim genus et species ista dicinius. . . Nee sie
ergo Trinitateiu diciinus tres personas miain essentiam tanqiiam ex
una inateria tria quaedam subsistant. Augustin. de Trin. VIF, 11.
' . . fpropter iiieffabileiu coniiinctionem haec tria siinul unus Dens.
August, ibid. 8.
537 §. 171.
fc^ung, iint> eß MeiH mitbin in 5?e^ug auf bie oon (Jwigfeit ^ev
in tem l)öct;ftcn SQSefeii befte^enbe Sonberung nicfuo anbcreö übrig, 58s
a(6 enttvcbcv eincö von )encn Reiben an^junc^men, tvai mit bcn
^ovbevungcn bev fi)mbo(ifd;en ©äjc ftreitet, ober inbem mx une!
vor biefen j^orbevnngen tvarnen, fönnen nnr bei feinem von bei*
ben ^])iinften n^eber lei bev Sinl;eit nod; bei ber ©veiljcit anfom«
men, fonbevn bleiben imiUHt :,tvi[cf;en iljnen [d)ȟanfen '. 3"
weldjem Suftanbe benn biefe ^e^re tvenig leiften fann, um jene
beiben ^auptpunfte, auf \vtld)t fie fi^ bod> aUein htiit^t, ^u be^
feftigen ober in l^eUeree \}id!t i\i fteKen.
4. (5ß ift nod> übrij^ ^u jei^en, mt ftd; ©n^eit unb 2)rei<
^eit iperljalten ju ber in unferm Setbftbetou^tfein alö fd)(ed)t^ini'
gern Slb^duijigfeitcgefül)! ouföefapten gottUdK" Urfäd)(id;feit, fowol
in ber (Srlöfun^ unb .<:ci(igunß, aU aud) f4)on attgemein in ber
@d;öpfung unb (JrbaUung. ©etbcilt nun foK bie göttUd)e Urfäc^*
lic^feit aud) nic^t »verben unter bcn ^^erfonen, wie cö na^e genug
läge ju fagen, ber 5öater aHein fei @c|?öpfer unb ßr^alter, unb
eben fo ber (Bo^n allein C^rlöfer, ber ©eift allein .^eiliger. 8oü
fic alfo ungel^eift bleiben, fo fommen tt?ir amS) \)kx auf baffelbe
jurüff, ba9 entweber biefe Urfdc^Hd;feiten fdmmtli4) bem (5inen
flottlidjenJßefen aU foId;em sufommcn, ben*33erfonen aber nur,fofern
fie in biefem finb, nic^t fofern fie fi'c^ t^on einanber unterfd)eiben,
ober fie fommen tü\ brei *']Jerfonen alsJ folc^en ju, ber (Sin^eit
beö SQSefene aber nur fofern eö am biefen bej^e^t. 2)ie erj^e 2tn*
fid;t ^at fid; nic^t geltenb machen fonnen, offenbar mii bie Drei*
beit babei mc^r jurüfftritt, alö bie ^errfc^enbe 9?id;tung gef^at'
tete 2, benn bie^^erfonen begatten faft nur eine Dteatität für jencsse
* Ov (pd'ävo) To tv fotjaui xai rot? TQiol ntQikäiuJiofxiu. ov tf&ixyui rä
TQtu ÖKktl^j xal tls TÖ *V dyuiftQofiat, Greg. Naz. I. c.
'^ 5'cnn baß tic tird}lictK ciäentlicf} geneigt iü, bie '^crfcnen nubr geltenb
ju machen al« bie (finbcit be<i iScfcn«;, gebt nid)t unbeutlici) am ben
ffiorten ^ereor: sicut singillatim uDainquanique personain et (ieiun et
dominum coiititeri chmtiana veritate comp ei lim ur, ita tres deos
/71. 538
tefonbeven 2lfte. 3)ev SSatev nämtid;, fofevn ev ^on dmo^Uit
^er ten @o^n gejeugt ^at, otev ©djö^jfung unb ^v^attung n)äre
nur in bev ß:in^e(t be^ göttttdjen Söefen^; bev @o^n freitid; ivävc
ntc^t Hop ßejeugt n^orben, unb ber ©eij^ tt{(J)t Mop ge^aud;t,
fonbern jcnev aud; 9)?enf4> geworben unb biefev aud; auegegoffen,
aUv bie ved}{fevtigenbe ^^nttgfett mxt bod; nid;t bte be^ ©o^neö
unb bie I;eittgenbe ntd;t bie be^ ©eifte^, fonbevn kibc geprten
bev ^in^eit be^ göttttd;en Söefen^. S)a^er ift nun bie anbere
%r\\iä)t aHgemein angenommen töorben, bap bie gefammte gött*
M)i^ Uv[ä^Iid;!eit ben brei ^erfonen jufommt ; akv bie 5ivt, tt)ie
jte ftc^ in ber fir(|ti^en ?e^re geftattet ^at, f4)eint nid;t frei ju
fein x>on einem geheimen Söiberfprud;. 2)enn mnn jte ben ^er*
fönen atö fo((|)en jufommt, fo fommt fie einer jeben ju, fofern
fie fid) \)on ben anbevn unterfc^eibet, unb ift olfo biefelbige Ur*
fäc^Iic^feit in ber einen ^erfon bie beö Ungebeugten, in ber an?
bern bie be6 ©ejeugten, mitljin jebe bveifai^, Jveit von bem un?
terfd;cibenb per[önlid;en mitauj5gel;enb/ )üiett)ot nur eine ber 2Q3ir-
fung nnd; fo o^ngefä^r tt)ie (^^riftu^ mit pvd SSitten boffelte
i?errid;tet, and) bie brei ^erfonen baffetfce »errid;ten j[ebe auf i^rc
eigene 333eife, a(fo ouc^ mit i^rer eignen Z^at. ^iefe^ foIgeri(^?
tige akr ^at ftc^ nid;t geltenb gemad;t, offener UJeil bie QÖttU^t
©n|)eit bann ganj nominatifiif(^ jurüfftritt, unb i^r faum etttja^
ütrig Wihtf aU bie ®Ui^^tit ber brei i^rem Söefen unb Wi^iUtn
nac^ ju fein. SSogegcn i\>a€ man annimmt, bap jiene Urfäc^lic^*
feiten jwar ben brei ^erfonen aU fotc^en jufommen, akr bap
587jebe in aUm breien au^ eine unb biefetbe fei nidjt in jeber i^re
eigene, baö ^ä^t eigentlich fie nid;t auf bie ^erfonen jurüfffü^?
ren, fonbern boc^ auf ba^ göttliche SSefen in feiner (^in^eit.
g}?it^in fommen tt)ir, tt^irb einmat bie ejuige 2)rei^eit in ber ®n*
^tit »orauögefejt, auc^ t>on biefem ^unft nur ju bemfelkn
©c^ivanfen jn)ifc|en hervortreten ber einen unb 3urüfftreten ber
anbern ober umgefe^rt.
aut doliiinos dicere catholica religione prohibemur. Symb.
Quic. 19.
539 §. 171.
5. 23ctvac^ten wir mm bic Stvt, tvie biefe ?e^rc in ben
bögmati[d)en 3^av1lcI(ltn3cn fafl ükra« {»e^anbett nnrb: fo ergtef>t
ftd; nod; bcutlic^cv, >ütc tvcnig bnö in ben aac^emetnen gormcin
gcfcvbcvtc in bev 5luöfii^rnng ju <3tanbe fommt. Suerfl nämti^
»rirb bic Ce^rc i>on bcm Sßcfen unb ben (Sigenfc^aften ©otteö
o^ne bic ©vciljeit, alfo i^n in feiner (Sin^cit ktrarf)tet abgetan«
bcU; untev bicfcn aber fommt bic (5igen[(f)aft in bev (Sin^eit brei*
fnd; unb nuf eine kjlimmte 233eife öct^eilt ober gefonbert ju \tin
nid;t mit t?or, fonbern o^nc einen fotdjen 3nfammen^ang nnb
o^ne bod; bnrd) baö S3eJüu^tfein üon einem (£ein ©otteö in
(Jtjrifio nnb in bcr (i)ri|l(id;en ^ird)e »orkreitet ju fein, ivirb
ytvnciä) bie ?c^rc von ben ^^erfonen Befonbevö be^anbelt; bann
aUx fo, ba§ ivcnn gejeigt ivorben, biefe ober fene götttidie di-
genfd)aft fomme and) ben bvei ^erfonen ^n, bcr ^mmi immer
nur kfonberiJ öcfü^it nn'rb »om 6o^n unb ©eift, t>om 23atcr
^ei§t eö geivöljnlid) i>erfle()c fid; bieö fc^on üon felbj^. Söäre nun
bic ®(cid)^eit ber ^^erfonen nid)t nur atö f^ormet au^\qefprod)en,
fonbern and) aU ^ancn im@ang: fo müfjtc biefeö ©idjüonfelbft^«
\)crftef)en cnttveber ii?on aU^n breien gelten ober von feiner. :J)er
SSorjug, weidjer in biefer v^inftd)t bcm Sßater gegeben ivirb, bc-
iveift, Jvic biefer bod; in einem anbern 5ßer^ä(tni(j ju ber (Jin^eit
beö gött(id}en SSefenö gebadet Jvirb; fo ba^ bieienigeu, bic cö
überflüffig fiiiben ^u beiveifcn, bajj gött(id;e (gigenfdjaften unb
3:^ätigfeiten bcm 58ater jufommen, ivä^renb fte für ben @o^n
unb ©cift biefen 93c>vei^ forbcrn, bod) inegefammt feine ftrengen
3:vinitaricr finb, inbcm fie ben SSater mit ber (i'in^eit beö gi)tt-588
lid;en 51Gefenö ibentijüciren, @o^n unb ®eij^ aber nid;t. 2)iefeö
\ä^t fid) genau jurüfffü^ren auf bie 33orf^cUung beö Drigeneö ',
bap ber 3Sater Öott fd)ied)t^in i^, So^n unb ©cift aber nur
' aviöS^iog 6 Otö? ist . . ntlv di ib nctQcc t6 ccvtöS-ios /uiTo);jj T^g ixtivov
^JtÖTrjTos Otonotov/uit/ou X. T. L Cüuiiii. in Joann. Ed. R. IV. p. 50.,
reo tet Sufammcnbang außer Sroeifel fcjt, ta|? aöio&iog tcv 9Jatct ift,
a^g(. de princ. I. Vol. I. p. 62.
35*
in. 540
©Ott burd; ^^üim\)mt an bein göttftd)en Söefcn; eine ^ßevftct*
lung, ivcicfie ^\x>nx von beit ret^tgldubtgen ^tv^enfe^rern grabeju
jurüffgettjicfen ivirb, tnögc^eim akr boc^ i^vein 23erfa^ven üUxalt
jum ©vunbe tiegt.
§. 172. T)ci wir tiefe S^e'^rc um fo ii^eniger für abgc^
fc^toffcn fialten föiitien, a(ö fte fcci ber ^efijlcttung bcr cöati*
(:5fttfd^en ^ird^c feine neue IBearbeituttöi crfa'pren ^at: fo map
i|)r nod^ eine auf if)rc erflen Slnfänge 5urü%e|)enbe Umc^e^
fJattunfl; beöorfte^n.
1. SBcnn tt)ir auf ber einen Säte Bebenfen, ba§ bie no^
jejt in bev 3:rinitätölc^rc geitenben gormetn aui ber 3eit ^errü^^
ven, WC bic (5^rifien^eit fic^ noc^ in ^affe auö bem ^ctbent^um
critjeitcrtc ; wit leicht mitljin, ivo \5on einer 9)?e^v|eit ober Sßer:»
fd;ieben^eit in @ott bie 9?ebe fein mufjte, ktt)u^t(üfe Slnflängc
be^ ^eibnifd;en fi(^ einfd;teid)cn fonnten: fo i^ nic^t ^u t)erivun*
bcrn, wenn bic SBe^eic^nungen biefer 5}(e^r^cit von SInfang an
fc^jvanfenb unb ?[Ri^beutnngen au^gefejt Ovaren, unb fpäteren
3eiten, tvo feine (^inmifc^ung be^ ^eibnifc^en me|)r ju beforgen
if^, and) nid;t mc^r angemeifen fein fönnen. 9lot^wenbig akr
mußten für ben ©ekou^ biefer Sßesie^ungen ßautelen aufgej^eßt
n^crben, um 2Ibn)eid)ungen nad; ioer[d)iebenen Seiten ju ver^ü:«
589 tcn; unb and^ foM;en gelingt eö t\)ziU fetten, nidjt an baö an*
bere (5rtrem ju jlreifen, inbem fte ba6 eine »er|)üten ivoKen, t^cii^
aud) muffen fte ebenfaöö i^ren 2G3ert^ t>erlieren, ttjenn bie @c*
fa|>r »or bem 9J?i§üerflänbni§, tvorauf fte ftc^ bcjogen, üerfd;rt)uns
ben ip, unb ber üerfängtid;e ©d;ein, ben fie na^ ber anbern
(Btitt i)in gekn, mxt> bann um fo me^r hervortreten. @e^n
tt)ir nun auf bic urfprüngtid;c ^cnbcnj ber ?e^re, nämlid) beut<
lic^ ju maxien, eö fei fein ^vpcrt)0lifd)er Sluebruff unfereö 33e*
»vu^tfeine v^on (ii)xi^o unb von bem ©emeingeift ber c^rifl(id)en
^ixöjc, ivenn tt?ir te^auptcn, ba0 ®ott in kiben fei: fo jcigt
541 §. 172.
fic^ aI^ tit ci'ilc '^lufjvibc tiefer Velare, tap tiefet^ ctijcntijüinlidic
Sein &otU^ in anderem h)limmt ivcrbca müffc in feinem iStu
bäftnig foivot ju bem ecin ®ottcö an unb fiit fi(^, atö ju beut
<Btin ©ottcö in iVjuß auf btc äöclt ütev^aupt. Unb offenbar
i\i feine Sluöftd^t i^orl)anfccn, tiefet jemals fo ju voükingen, ba^
eine füv aUe 3fitni auevcic^enbe gormel aufgcftcIU unb jebe 2lb*
»rcid/nuig bavon a(ö unrf)i-ij^(i(^ venvovfeu «?erben fönnte. Denn
ba tt3ir eö nur mit bem in unferm Selbftbetvu^tfein unö mit bem
^eltbeitju§tfein gegekncn &otMht\m^t\cin ju t^un |)akn: fo
(;afcen iviv feine goimel für baö @ein ©ottec an fid; unterfd;icben
üon bem ©ein ©otteö in ber äßelt, fonbcrn müßten eine fo((^e
au6 bem fpeculaticen ©ebiet erborgen, mitfjin ber 9latur unferer
2)ifciplin untreu iverben. Unb jviffen trir, ba§ unferc bogmati^
fd)en 2(uöbrüffe für bas5 33er^ci(tni§ ®oiU^ jur 2öe(t jeber für
ft^ ben un\)ermeiblic|en j^e^fev ber 33ermenfd;(i4»ung ©otteö an ftd)
tragen: ivie fotiten ivir glauben beffer baran ju fein mit ber
^ern>iffe(teren 2iufgabe, baö eigentljümlic^e ©ein ©otteö in (l^riflo
a((5 einem (5injet»refen unb in ber d)ri|ilid)en Äirc^e aU einem ge=
fd)id)t(id)en ©anjcn ju unterfc^eiben »on ber atfmäc^tigen ©egcn*
jvart ©otted in ber ^cit überhaupt, beren t^tik boc^ ^'enc jtnb.
S3ie(mc^r n^crben ivir unö barin ju finben ^aben, bafi bie Slufgabcaoo
nur burd; Slnnä^erung gcli)ft itjerben fann, unb bag bes^alb im^
mer gormefn, bic von entgcgengefcjten fünften auöge^en, in
SBettJegung gegen einanbcr bfeiben muffen, ba baö 3ntercffe an ber
§(ufgabe fi(^ immer irieber erneuern mu§.
2. 5Bet biefer; ^age ber «Sac^c fönnte man fid; "am meiflen
barüber »vunbern, baf J»ä^rcnb fo »iete anbere erfi fpäter geftettte
Stufgaben ju jiemlid)er Bufricbcn^eit gclöfl ft'nb, grabe biefe fo üiefeö
jufammenfaffcnbc fo lange auf bem Jvenig 23efriebigung geivä^ren:«
ben ^^unft fte^en geblieben i\i, auf Jüeldjem fie fo ju fagen beim
erf^en 5(n(auf geförbcrt tvurbe. Mm\ eben )ienc fpäteren gragcn,
namentfid) bie über bie ^erfon (J^rifti unb über bie ©efammtn^ir-
fungen beö ©eif^ei^, be^anbeltcn benfeiben ©egenftanb ijon ber bem
§. 172. 542
tutmittettavctt 3ntereffe beö ©lauBen^ jitöotjenbetcn ©ette; unb
bte etgentltd;en ^rinttatJ^kftimmungen nuipten, um fo mc^r atö
fte kl btefen (Srörterungett jum ©ninbe gelegt Jvturbcn, fo Biet-
ben, it)tc fte fd;on geworben waren, o^nevac^tet man ntc^jt Täug^
nen fonnte, bap ein Ieibenfrf)aftftrf)er polemifc^et öifer, bev fo Uiö^t
?D?tpgrtjfe begebt, nur ju großen Slnt^eil baran gehabt i)atk. 3fi
nun ciBer bte Zvinitäi^k^vz no6) immei* ntc^t frei üon ben oben
nfld;gett)te[enen ©c^wanfungen jwifc^en 0(e{d)^ett unb ©ubovbt«
natton auf ber einen (Seite, unb auf ber anbevn junfdjen Zvu
t^eismu^ unb einer fotc^en unitavifdjen 5In|Td)t, mU)t baö n?a6
an bic @))ije gejietit \vav, nämtid) bie eix»ige @efd;ieben^cit ber
^evfonen, tvieber ganj v^evbunfelt: fo büvfen tt)ir unö bavüber,
bap «u^ itnmer ivieber antitvinitavifd)e ?[)?einungen auffommen
unb bisweilen n^citev um fid; greifen, a^eber fonbertid) n?unbern
no4> fie jw voreilig verurt^eiten. 2)enn e^ ge^t bamit ivte mit
ber ?e^re »on ©ott überhaupt, bap 33ie(e nid)t nur »orgekn,
fonbern aud) meinen, Oegner jiebeö @Iauknö an ©ott ju fein,
ba fte fid; bod; eigenttid; nur gegen bie geiv>öl;n(id)en :©arfie((un::
591 gen beffelben auflehnen, fcine^ivegcö aber aUe auf bem ©otte^k:^
itjuptfein beru^enben @emüt^6juftänbe au^ ftd; entfernt fiakn.
&tn fo ift e^ natürlid;, baf^ bicjienigcn, m\d)t fid) mit ben
©d;n?iertgfeiten unb Uni^ottfommentjeiten, iromit bie nod) immer
in ber ^rinitäi^Ie^ve gcttenben gormefn kfiaftet finb, niö)t au^*
fernen ti)nnen, »on fid; behaupten, ba§ fk atteö mit biefer ?e^re
jufammen^ängenbe Unugnen, uni^renb bod) i^rer ^römmigf'eit baö
eigent^ümlid; d;rifi(id)e ©e^räge feineöivege^ fe^tt. 2)iea un'rb
aud; j[ejt nid;t nur in ben imitarifd;cn ©efe{(fd)aften in ©nglanb
unb 5lmerifa, fonbern auc^ unter ben jcrftreutcn ©egnern ber
^Trinität^te^re Ui unö Ijäuftg genug ber gati fein: fo bap tvir
un^ burc^ biefeu 3«f^rt"b nur aufgeforbert ftnben fönnen, t^eifö
einer gr'önblid;en ^ritif ber bi^^erigen ©cfialtung biefer ?e^rc
freien S^taum ju ftd;ern, t^eiB einer bem bermatigen 3uftönb ber
»erivanbten ©lauben^ie^ren angemeffenen Umbifbung vorjuarBeiten
unb fte einzuleiten.
543 §. 172.
3. Jr->{c^u ifl mm viclfctd;t bie (rtefftinc], ivclcf^e tic ZvinU
tätßlcbrc t)tcr ermatten hat, u^cnic^Oeiiß ein crfter vorläitftVjcv (Bäjxitt.
2)cnn irctcr ju einer unpart^eiifcl;cn Üxitit beö tnebcrißcn 23eiv
fa^renö ncd; ju einer neuen 23earBeitun<^ fann ein tm ftrct)tid)cn
Sinne tcö SBcrtcö ©fäutußcr mit tem nötljigen (iUeicl)mnt^ anö?
gerüftet fein, »renn er fid; nid)t [citft nacl)9eunc[cn Ijat, baf; nn^
fer @(auk an ba<3 ®oü\iä)i in (Sbrifto nnb in tcr ri)rift(irf)cn
®cnKinfd;aft [einen angemefTenen bof|matifd;cn 5(uebruff ft'nben
fann, e^c von bicfen näheren 2?eftimmungen, ire(d)e bie ;^rini=^
tätßle^rc tifbcn, aud; nur bie Dtebe tft. 3^ie[c Una^ningigfeit
a'ber fann nie jur ^tar^eit fommen, tvcnn biefe ?e^re üor jenen
J^auptftüffen beö ©lauknö atget;anbelt ivirb, irorauö t>ie(mel)r
nur gar ^^u Uid)t ber (Sdiein entf^e^t, bem febod) bie ©efd)id)tci
ber ^ixd)c »cüfcmmen iviberfpric|)t, aU ob bie 2lnnat)mc ber Zxu\
nität5(el;re bie 23ebingung fei, oljne ireld)e an bie ©rtöfung unbj
an bie «Stiftung beö 9?eid)eö ©otteö burd) baö ®öttlid;c in (^prifto '»^
unb bem Seifigen @cift nid)t fönne geglauH iverben; ungcred)netl
tiod;, ba{j ber bcgmatifd)e (S^arafter ber gan*,en 2)arftcUung ge*
trüH ivirb, mithin ireber bie ^ritif ned; bie 5(nfnüpfung5jpunftc
für bie neue S3earkitung auf einer rid;t'gen (Brunblagc angelegt
werben fönnen, ivcnn jene ?e^re, bie unmittelbar ni^^tö über
unfer d;rift(id)eö (£elbftbejru§tfein auöfagt, bod; alö eine ©runb^
U^xi, unb ba^cr itatürtid; auf fpecu(ati\)e SBeifc aufgefteUt wirb,
unb biefeö ftd; bann anä) auf bie ?ef)re x>cn bem (Irlofer unb
bem gi?ttlid)en ©eift ciU t>on jener abijängig oußbe^nt, mithin
t>em (Einbringen fpecutatit'er ©femente Z^üx unb 3:l)or geöffnet
tfi. — (Sotten wir uns ober mit tiefem »erläufigen <Bä)xHt nic^t
Begnügen bürfen, fcnbern für basjjenige, wa6 in biefcr <Sc[d)c wd)
in t^un ifl, wenigftenö einige $(nbeutungcn ^u geben l^aben: fo
fd;cint aui? bem bermatigcn 3uftanbe berfetben folgcnbeö ^zx'oox^
juge^en. 2^a bie erfic unaufgelöfte Sd)Wierigfeit fd;on in bem
SSer^ältni^ ber (Jin^eit beß 2ßefen6 ,^u ber X)rfi^eit ber ^erfonen
liegt, unb ^kUi alteö auf bie urfprüngtid)e unb ewige Sonberung
innerhalb beiJ göttlicben SSSefen^ onfummt: fo wäre juüörberft 5u
ßf)rif5l. ©laiibf. II. 3(j
§. 172. 544
itnterfuc^en, ob tiefe 23ovfle((iutg in neuteftamentifc^ert ©tetfcn
ouf eine fo !(are unb Beftimmte äöeife gegeben ift, t)a§ man fte
aB eine Sluöfage (S^vi^ü unb be^ bie ©ebanfen ber 5lpoftet k*
f^immenben gütt(id;en Ocifteö über fid; felbft anfe^en muffe. 2öo*
füv e6 iuieberum fcl)iver(icl; ein vicf)ti(]eve^ ?D?aa^ geben fann oB
biefeö, ob biefelben ©teUen nid)t au^ konnten nad; bev unferer
fivd)Iicl;en entgegengefejten ©abet(ianifd;en S3orfieaungön?eife ge*
beutet n^evben. 9)fu^ biefe^ verneint werben, fo bleibt nid)tö
übrig aU ju \)erfu(|en, ob nid)t bie fird}Iic^e ^e^re unbefd;abet
jiener Joefent{id)en Söorauöfejung bod; auf gormein fonnte ^miitU
geführt iverben, \vdä)t o^ne mit ben bibtifc^en ©teKen in SBi*
berfprud; ju treten bennod; bie ^(ip^^en t)ermetbcn fönnten, an
593it)eld)en bie fird;(ic^e 2)arftcifung fid; ftöpt. tann hingegen bie
grvige bej;ai;t itjerben, fo bap fic^ nid;t behaupten ta§t, ba^ un*
fere firc^ti^e Se^re, tvenn fte auä) nid)t einen rein eregetifd;ert
Urfprung i^at, boc^ ivenigftenö rein eregetifd; begrünbet ioerben
Bnne: fo fte^t bann bie at^anafianifd)e JDi;pot^efe mit ber fabet*
lianifd}en gicid;, unb esJ barf gefragt tverben, ob bie Icjte nid;t
benfelben £)ienft leiften fönne, o^ne in fo unauflösliche ©4)wie^
vigfeiten ju yeranffeln; bae ^eif^t, ob fid; nid)t gormetn ftnbett
liefen, ive(d;e o^ne eivige @efd;ieben^citcn in bem l;i)d)ften 2öe*
fen auSjufagen beibe ^Bereinigungen beffelben mit ber menfd;!i(^en
9?atur auf gleid;e Söeife in iprer 2Ba^rl;eit barftelfen fönnten.
9?ur mü^te beö^alb feine 3Seränber(id)feit in baö pd)fte SSefen
gefegt iverben; unb ivenn bie yercinigcnben ^^ätigfeiten beffetben
alö seitliche bargefteUt ivcrben, mü^te bieö nic^t auf eine anbere
älJeife gefd;e^en, afö fo Jvie tvir eS immer t|>un, njeil rt)ir bie
gött(id;e Urfad;(id}feit nur aU 9?at^fd)lu^ in ifjrer @»t)igfeit be*
greifen, bie (2;rfü(tung aber nur jeitfid) öorftetten fönnen. 2){e
^Wätt (Sd;it)ierigfeit, \vt[d)C unS bie fird;(id;e ?e^re barbot, «)ar
bie, bap bie ^ejeidjnung ber erften ^erfon ali^ SSa'ter unb bie
S3er^ä(tniffe berfetben ju ben beiben anbern e^er baö 23er^ättni§
ber ^erfonen ju ber (Sin^eit bcö SSefen«^ barjufteffen, aU ft^) mit
ber @Ieid;^eit ber brei ^erfonen ju i?ertragen fc^einen. -^ier nun
545 §. 172.
ficKt fid; bie gragc \>ovnämItd) fo, ©I) eö von Slnfving an vtdjtig
gea^cfen fei, baö ©ött(id;c in dljvifto allein So^n @ottc^ ju ncn*
nen, unb ben 5luöbvnff 33atev auf bie eine ber ©cfc^iebentjeiteu
in bem gcttticf)en SSefen unb nid;t t)iclme^r auf bie (Sin^eit beö
götttidjen Sßefcnö felt^ft ^u kjic^cn. ^vinbe fic^ nun, ba§ bie
(2d;vift unter So^n ©ottcö immer nur ben ganjen ß^rifiuö felbft
werftest, unb einen Unterfd;ieb jn)ifd)en „@ott" aI6 ber 23ejeid)s
nung beö ^öd)flen SScfenö unb „33ater unfereö ^"^crrn ^t\vL
ß^rifii" nid)t ancrfennt, fonbern biefen ekn fo geh'aud)t ttjie
jenen: fo nnire ju ücrfud;en, ob nid)t ä^n(id;e^ aud; über
ben |>ei(igen ©cijt gefragt iüerben fönnte, ivaö auf gteid)e äöcifesw
5u beantirorttn wäxc, iroburd; ftd; bann 6a je ergeben ivürben,
iveld)c bicfc jiveitc Sdjixncrigfcit auflöjlen. ©ingen nun bie dv^
gebniffe bcibe: Slufgaben ju Sinem jufammen, fo anirbe barauö
eine Bearbeitung leidjt aufjujletten fein; ttJäre bieö aber nid)t ber
ga(f, bann müfjten nad; ???aa|^'gabe ber jurüffbfeibenbcn X'-ifferen*
jen neue 33ermittfungen gefud)t tverben. Unb ^ieburd) red)tfer-
tigt fid; fd)on von felbft, bafj ^ier iU^cr biefe Slnbeutungen nic^t
fonnte hinaufgegangen, unb fo bas^ ©efc^dft fetbft erlebigt iverben.
SSfrlfn', 8»briteft M 91. 30. ^atfn.
Princeton Theological Seminary UDrar eb
1 1012 0
196 3289
"v^-
^m
<' *i'
*•><■•