Full text of "Gabinet medalów polskich oraz tych Które się dziejów polski tyczą począwszy od najdawniéjszych aż do końca panowania Jana III. (1513-1696.)"

See other formats

Google

This is a digital copy of a btx>k thaï was preservcd l'or gênerai ions on library shclvcs before il was carcl'ully scaiincd by Google as part ol'a projet:!

io make ihc world's books d i s c o v érable online.

Il lias survived long enough l'or the copyright lo expire and the book to enter the public domain. A publie domain book is one thaï was never subjeet

to copyright or whose légal copyright terni lias expired. Whether a book is in the public domain niay vary country to country. Public domain books

are our galeways to the past. representing a weallh ol'history. culture and knowledge lhat's ol'ten dillicult lo discover.

Marks, notations and other marginalia présent in the original volume will appear in this lile - a reminder of this book's long journey from the

publisher lo a library and linally lo you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries lo digili/e public domain malerials and make theni widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their cuslodians. Neverlheless. this work is ex pensive, so in order lo keep providing this resource, we hâve laken steps lo
prevent abuse by commercial parties, iiicluciiiig placmg lechnical restrictions on aulomaied querying.
We alsoasklhat you:

+ Make non -commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals. and we request lhat you use thesc files for
pcrsonal, non -commercial purposes.

+ Refrain from imtomuted t/nerying Do not senti aulomaied queries of any sort to Gtx>gle's system: If you are conducling research on machine
translation, optical characler récognition or other areas where access lo a large amount of lexl is helpful. please contact us. We encourage the
use of public domain malerials for thèse purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each lile is essential for informing people aboul this projecl and hclping them lind
additional malerials ihrough Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it légal Whatever your use. remember thaï you are responsible for ensuring lhat what you are doing is légal. Do not assume thaï just
becausc we believe a book is in the public domain for users in ihc United Siatcs. lhat ihc work is also in the public domain for users in other

counlries. Whelher a book is slill in copyright varies from counlry lo counlry. and we can'l offer guidanec on whelher any spécifie use of
any spécifie btx>k is allowed. Please do not assume lhat a btx>k's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright iiifriiigemeiil liability can bc quite severe.

About Google Book Search

Google 's mission is lo organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover ihc world's books wlulc liclpmg aulhors and publishcrs rcacli new audiences. You eau search ihrough the l'ull lexl ol'lhis book ou the web
al|--.:. :.■■-: / / bôôkj . qooqle ■ com/|

Google

A propos de ce livre

Ceci est une copie numérique d'un ouvrage conservé depuis des générations dans les rayonnages d'une bibliothèque avant d'être numérisé avec

précaution par Google dans le cadre d'un projet visant à permettre aux internautes de découvrir l'ensemble du patrimoine littéraire mondial en

ligne.

Ce livre étant relativement ancien, il n'est plus protégé par la loi sur les droits d'auteur et appartient à présent au domaine public. L'expression

"appartenir au domaine public" signifie que le livre en question n'a jamais été soumis aux droits d'auteur ou que ses droits légaux sont arrivés à

expiration. Les conditions requises pour qu'un livre tombe dans le domaine public peuvent varier d'un pays à l'autre. Les livres libres de droit sont

autant de liens avec le passé. Ils sont les témoins de la richesse de notre histoire, de notre patrimoine culturel cl de la connaissance humaine cl sont

trop souvent difficilement accessibles au public.

Les notes de bas de page et autres annotations en marge du texte présentes dans le volume original sont reprises dans ce fichier, comme un souvenir

du long chemin parcouru par l'ouvrage depuis la maison d'édition en passant par la bibliothèque pour finalement se retrouver entre vos mains.

Consignes d'utilisation

Google est fier de travailler en partenariat avec des bibliothèques à la numérisation des ouvrages appartenant au domaine public cl de les rendre
ainsi accessibles à tous. Ces livres soni en effet la propriété de tous et de toutes cl nous sommes tout simplement les gardiens de ce patrimoine.
Il s'agit toutefois d'un projet coûteux. Par conséquent et en vue de poursuivre la diffusion de ces ressources inépuisables, nous avons pris les

dispositions nécessaires afin de prévenir les éventuels abus auxquels pourraient se livrer des sites marchands tiers, notamment en instaurant des
contraintes techniques relatives aux requêtes automatisées.
Nous vous demandons également de:

+ Ne pas utiliser les fichiers à des fins commerciales Nous avons conçu le programme Google Recherche de Livres à l'usage des particuliers.
Nous vous demandons donc d'utiliser uniquement ces fichiers à des lins personnelles. Ils ne sauraient en ell'et être employés dans un
quelconque but commercial.

+ Ne pas procéder à des requêtes automatisées N'envoyez aucune requête automatisée quelle qu'elle soit au système Google. Si vous effectuez
des recherches concernant les logiciels de traduction, la reconnaissance optique de caractères ou tout autre domaine nécessitant de disposer
d'importantes quantités de texte, n'hésite/ pas à nous contacter. Nous encourageons (tour la réalisation de ce type de travaux l'utilisation des
ouvrages et documents appartenant au domaine public et serions heureux de vous être utile.

+ Ne pas supprimer l'attribution Le filigrane Google contenu dans chaque fichier est indispensable pour informer les internautes de notre projet
et leur permettre d' accédera davantage de documents par l'intermédiaire du Programme Google Recherche de Livres. Ne le supprimez en
aucun cas.

+ Rester dans la légalité Quelle que soit l'utilisation que vous comptez faire des fichiers, n'oubliez pas qu'il est de votre responsabilité de
veiller à respecter la loi. Si un ouvrage appartient au domaine public américain, n'en déduisez pas pour autant qu'il en va de même dans
les autres pays. La durée légale des droits d'auteur d'un livre varie d'un pays à l'autre. Nous ne sommes donc pas en mesure de répertorier
les ouvrages dont l'utilisation est autorisée et ceux dont elle ne l'est pas. Ne croyez pas que le simple fait d'afficher un livre sur Google
Recherche de Livres signifie que celui-ci peut être utilisé de quelque façon que ce soit dans le monde entier. La condamnation à laquelle vous
vous exposeriez en cas de violation des droits d'auteur peut être sévère.

À propos du service Google Recherche de Livres

En favorisant la recherche et l'accès à un nombre croissant de livres disponibles dans de nombreuses langues, dont le franoais. Google souhaite
contribuer à promouvoir la diversité culturelle grâce à Google Recherche de Livres. En effet, le Programme Google Recherche de Livres permet
aux internautes de découvrir le patrimoine littéraire mondial, tout en aidant les ailleurs cl les éditeurs à élargir leur public. Vous pouvez effectuer
des recherches en ligne dans le texte intégral de cet ouvrage à l'adressefhttp : //books .qooql^ . ■:.■-;. -y]

..- 1

• t

/•

•t

!\A

^ •

•■N

/ :

/ T

GABINET

MEDALÓW POLSKICH.

L E

MÈDAILLER

D E

P O L O G N E.

GABINET

ME DALOW POLSKICH

ORAZ TYCH
KTÓRE SIĘ DZIEJÓW POLSKI TYCZĄ

POCZĄWSZY OD

NAJDAWNIEJSZYCH AZ DO KOŃCA PANOWANIA

JANA III. (1513 — 1696.)

PRZEZ

EDWARDA Hr. RACZYŃSKIEGO.

TOM I,

W WROCŁAWIU.

Dbukiem M. Friedlaendeba.

U DCCC XXXVIII.

L E

MED AILLER DE POLOGNE

O U

COLLECTION DE MÉDAILLES AYANT RAPPORT A L'HISTOIRE

DE CE PAYS DEPUIS LES PLUS ANCIENNES JUSQU'À

CELLES, QUI ONT ÉTÉ FRAPPÉES SOUS LE RÈGNE

DU ROI JEAN III. (1S15 — 1696.)

PAR

LE O* EDOUARD RACZYŃSKI.

£xv.-

TRADUIT DU POLONAIS

PAR

• M. M. * * *

TOME I.

&iv^Tvi\}>

B R E S L A U.

C H M « H. FRIXDLABNDBR IHPRIMKVR.

M DCCC XXXVIII.

■* s

ê * é

* *

m J

* + * •* ,

s ****** *

* ******
****** - + *

* J V *

* * ■»

Nos quiàqwà possumus in commune conferamus*

(Muret, Orał.)

• • •

• •• • • • • • ••

• • • • • • •

• • v • • • • •

• • • • •

••• ?

• ••

• • <

• •<

• • •<

• ••••

• • ••

• • •

PRZEDMOWA.

Wydając dzieło o Numizmatyce, niech mi będzie woloo skreślić
w krótkości ogólne jej zalety. Od czasu wskrzeszenia nauk w Europie
obudziły uwagę powszechną Greckie i Rzymskie medale/ które tchnąć
przeszłością, nie przestają do nas przemawiać niezepsutym starożytności
językiem. Ruchome te pomniki, zdziałane w celu uwiecznienia ludzi i
czynów, jakże wybornie odpowiadają przeznaczeniu swemu! jak wiernym
są dzisiaj tłumaczem epok, w których bitymi zostały!

Ktokolwiek zgłębić ~ zechce przeszłość, tén niezawodnie uczuje
potrzebę zajęcia się Numizmatyką; ta bowiem umiejętność, przychodząc
w pomoc wielu innym naukom, dostarcza obfitych świadectw i objaśnień
do wykrycia prawdy.

Na tej to zasadzie badacz historyi oprze chronologią swoje oraz
wnioski względem zmiany dynastyj, stanowionych praw, odnoszonych
zwycięstw i zawieranych traktatów. Medale posłużą Jeografowi za
skazówkę do sprostowania wątpliwych podań o położeniu miast, lub
granic starożytnych królestw. Medale zatwierdzą domniemania Archeo-

••i ••• •. • •

• •• • v • i • •••••

••• • • ••• • • -••

• • •••• • • #

•• ••• • • •.:••.:: :

PRÉFACE.

Noire intention n'est pas de nous étendre ici sur futilité de la
numismatique. On sait quels services cette science a rendus à VhisUrire.
Non seulement on lui doit la confirmation de faits vaguement connus, mais
ette a encore le mérite de rappeler <F autres faits totalement oubliés, et
<f indiquer les lieux, où ils se sont passés.

La solidité des matières employées à la confection des médailles
les a soustraites à Faction du temps. Ainsi, malgré toutes les guerres,
qui ont ravagé le monde, malgré les nombreuses refontes de monnaies f
qui auraient pu amener leur destruction entière, un grand nombre de
médailles est venu jusqu'à nous pour nous confirmer, ou nous révéler
le passé.

Cette source de connaissances est loin dêtre épuisée et l historien
désireux tféclaircir les points obscurs du passé, devra toujours prendre
'un vif intérêt aux travaux de f antiquaire; car celui-ci peut en décou-
vrant des médailles jusque là ignorées, fournir à la science des documens,
qui lui manquaient.

VIII

I ■

loga, który ze sprzętów, ubiorów i broni wykrywa obyczaje, wykształ-
cenie, nawet taktykę ludów; do medalów ucieknie się Moralista, jeżeli
po dewizach czyli godłach śledzić zechce skłonności tego lub owego
Monarchy; do medalów nakoniec pośpieszy Gramatyk, gdyby go cieka-
wość wiodła poznać pierwiastkowy kształt liter w dawnych językach,
zmieniającą, się pisownią i znaczépie wyrazów.

Związek rzeźbiarstwa z Numizmatyką naukę tę powabniejszą
czyni i wiele się przykłada do jéj rozszerzenia. Nadobność bowiem
rzeźby i poprawność rysunku w numizmatach zachęca do ich poszuki-
wania, a tern samem zniewala, do zajmowania się Historyą, Jeografią
lub Archeologią, w sposób tym więcej służący do upowszechnienia tych
nauk, ze to istotném jest przeznaczeniem i dążnością Numizmatyki. Bo
kiedy Dyplomatyka po jednym tylko do każdego zdarzenia wydaje
exemplarzu, i kiedy tenże z porządku rzeczy w Archiwach zamykany
często z oczu publiczności usuniętym bywa; mennica wybija medale
tysiącami, wystawia je na sprzedaż w złocie, srebrze lub miedzi, a sto-
sując ceny do możności każdego, tern samem na wszystkie rozsiewa je
strony.

Nie jest zamiarem naszym pisać historyą Numizmatyki w po-
wszechności. Już tén przedmiot wielu przed nami zgłębiło pisarzy.
Nas inna zajmie praca, tern zaś milsza, że na ojczystej niwie.

Widzimy, jak każdy w szczególności naród, zbierając zaszczytne
w Numizmatyce wspomnienia swoje, zakłada gabinety medalów, takowe
uzupełnia i posiadane skarby drukiem ogłasza. Dotąd jednak Polacy
nie pokazali światu, co posiadają w tej mierze. Nie zb)wa nam zaiste
na chlubnych historycznych pamiątkach, nie zbywa na medalach, nie
zbywa nawet na dziełach, gdzie częściowe ich opisy napotkać można;
numizmatycznej przecież historyi Polskiej do tych czas nie mamy.
Komuź zaś takowa jest potrzebniejszą, jak nam? Kto bardziej od nas
starać się powinien, aby w rycinach przynajmniej zachować medale,

Les rapports intimes, qui existent entre les Beaux Arts et la
numismatique, donnent à cette dernière de nombreux avantages et lui font
tous les jours de nouveaux partisans. La correction du dessin, V élégance
de VexècutUm, qui distinguent les belles médailles de VantiqtMè et des
temps modernes, suffiraient pour les faire rechercher par les gens de goût
Mais ce n'est encore là que leur moindre mérite. 12 étude de la numis-
matique ne procure pas seulement de stériles jouissances, elle renferme
encore le germe dès connaissances les plus étendues. S'occuper de mé-
dailles, c'est s'occuper <£ histoire, d'archéologie, de géographie; et c'est s'en
occuper d'une manière £ autant plus utile au progrès des sciences, qu'au-
cune, plus que la numismatique, ne tend à se propager et à se mettre
à la portée de tous.

Il n'en est point en effet d'une médaille comme d'une charte ou
d'un diplôme dont le parchemin, souvent endommagé, reste enfermé dans
des archives d'un accès difficile. Les médailles frappées à de nombreux
exemplaires, sur des matériaux inaltérables, peuvent être livrées sans
danger à la curiosité publique, et mises facilement par la modicité de
leurs prix à la portée de toutes les fortunes.

L'ouvrage, que noue publions a pour but Je faire connaître toutes
les médailles, que possède la Pologne, depuis les plus anciennes jusqu'à
celles, qui* ont été frappées sous le règne de Jean III. f 1513 — 1699.^
(Test le profond intérêt, que nous portons à Thonneur des sciences dans
notre pays, qui nous a fait entreprendre cet ouvrage. Nous voyons partout
des cabinets destinés à conserver les souvenirs numismatiques de chaque
peuple, et des ouvrages, qui ouvrent, pour ainsi dire, ces cabinets aux
hommes instruits des nations étrangères. Les Polonais eux seuls, quelque
besoin qu'ils éprouvent de recueillir leur passé, ne possèdent pas encore
de collection de ce genre. Pourtant un tel ouvrage est devenu plus
nécessaire que jamais aujourd'hui, que nos malheurs politiques noue ont
privés de nos plus beaux cabinets de médailles. Pourquoi donc n'essayerions
nous pas de vulgariser par la gravure les monumens de ce genre, qui

które dzté na obce wywiezione są ziemię, i aby (o, co posiadamy, podać
do wiadomości publicznej.

Przekonany o ważności mego przedsięwzięcia, zająłem się opi-
sywaniem i ogłoszeniem medalów Polskich, to jest takich sztuk, które
dla przechowania pamiątki czynu jakiego, lub osoby, są
godłami lub napisami oznaczone, (a) Stawione obok texlu Polskiego
tłumaczenie Francuskie ma to na celu, aby ułatwić innym narodom po-
znanie Numizmatyki naszej*

Na tak trudnej dla mnie drodze, znalazłem pewnego przewo-
dnika w książce pod tytułem; Spis medalów Polskich, którą Félix
Bentkowski w roku 1830. drukiem ogłosił; znalazłem życzliwych
doradzców między uczonymi kraju naszego mężami; znalazłem nakoniec
Obfity zapas stosownych wiadomości w rękopiśmie Biskupa A 1 ber tran-
dego, pod tytułem; Historya Polska medalami zaświadczona
i objaśniona. Dzieło to nie obejmuje wprawdzie ani połowy
medalów dziś znanych, zaleca się jednak wielką erudycyą i głęboką
znajomością rzeczy.

Poszukiwanie medalów w niniejszém dziele umieszczonych
wiele mi czasu zabrało, byłem albowiem zmuszony szukać po obcych
krajach tego, co niedawno gabinet Warszawski posiadał. W tym celu

■

zwiedziłem Berlin, Wiedeń, Drezno, Wenecyą, Medyolan, Turyn i
tamtejsze numizmatyczne zbiory. Pan Lenormand, nadzorca gabinetu
Paryskiego, ze zwykłą Francuskim uczonym uprzejmością przysłał mi
spis medalów Polskich w Paryżu zebranych; Gabinety Londyńskie
przetrząsnął Julian Ursyn Niemcewicz. Wszystkie te trudy i zabiegi
nie zostały bez nagrody, gdy niemal w każdym z pomienionych miejsc
znalazłem numizmaty, których w Warszawie nie mieliśmy.

(a) Témi słowy Félix Bentkowski medale od monel rozróżnia.

vous retient, et de rappeler ainsi le* époques les plus brillantes de notre
histoire?

Encouragés par les hommes de notre pays, eue leurs lumières
rendent les plus recommendables, nous avons entrepris ce travail, et nous
espérons, que malgré xt insuffisance de nos moyens, U offrira un grand
intérêt non seulement à nos compatriotes, mais encore à tous les amateurs
de médailles, et aux écrivains, qui se livrent aux recherches historiques.
Les uns y trouveront à compléter la numismatique de la grande famille
européenne, les autres y puiseront les documens jusqu àprèsent \ ignorés

que nos médailles fournissent pour f histoire de la Pologne et pour celle
des pays voisins.

Comme cet ouvrage est principalement consacré à nos compatriotes
il a du être écrit en polonais. Mais comme nous désirons faire connaître
à t Europe ce que les médailles polonaises offrent d'intéressant, nous
avons cru devoir y joindre une traduction française. Il nous a semblé,
qu 'aucune langue, ri étant aussi répandue, ri était aussi propre à ï accom-
plissement de nos intentions.

Privés du .Cabinet numismatique, que t université de Varsovie
possédait il y a quelques années, nous avons été obligés de chercher au
dehors les matériaux qui nous manquaient. Notis avons donc visité les
cabinets de Vienne, de Berlin, de Dresde, de Venise, de Milan et de
Turin. Le respectable Niemcewicz a bien voulu nous faire part des
recherches^ qu'il a faites à Londres sur ce sujet. Enfin M. Lenormand,
directeur du cabinet numismatique de Paris, a mis une obligeance toute
particulière à nous communiquer le catalogue des médailles Polonaises,
que possède la bibliothèque royale. Il nous a fallu bien du temps pour
réunir ces matériaux épars; mais au moins notre travail ri a pas été
infructueux; nous avons trouvé dans presque toutes les collections que
nous venons de nommer, des pièces extrêmement rares et curieuses.

Les cabinets de plusieurs amateurs nous ont été très utiles, par-
Hculièrement ceux de Mr. Niemcewicz, des princes Michel et Guillaume

XII

Między prywatnymi zbiorami , do których przyjaźń lab obywa-
telstwo przystęp mi otworzyły, niezaprzeczone trzyma pierwszeństwo
zbiór Franciszka Hr. Potockiego. Przeglądając takowy, zapominałem
częstokroć, ze Numizmatyka nasza tak wielkie w ostatnich czasach
poniosła straty.

Niemniejszą mi korzyść przyniosło zwiedzenie kollekcyi Juliana
Ursyna Niemcewicza, Xiąźąt Michała i Wilhelma Radziwiłłów, Hrabiów
Dzieduszyckiego i Jana Suchodolskiego, Edwarda Barona Hasta»
wieckiego, Franciszki Wyganowskiéj, Generała Xawerego Kosseckiego,
Kazimierza Bandtke i Wo. Wolańskiego. Zbiorów w Galicyi z nie-
małym żalem moim nie widziałem, gdyż przeciwne okoliczności
zrządziły, ze podróż moja r. 1836. wyłącznie w tym celo odbyta,
na niczém spełzła. Wyznać więc muszę, że nie uczyniłem wszystkie-»
go, co było potrzebne do- uzupełnienia tego dzieła. Niechże uczeni
ziomkowie moi zapełnią to, co méj pracy niedostaje; niechaj mi raczą
udzielić medalów, których poznać nie mogłem, a ja przyłączę Tom
dodatkowy, gdzie uchybień popełnionych sprostować nie omieszkam.

W piśmie poświęconem narodowym pamiątkom, nie godzi się
pominąć współziomków, którzy się dobrze zasłużyli Numizmatyce naszej.
Wspomniałem już . właścicieli zbiorów, dziś w kraju naszym istnących.
Jakże zaś przemilczeć Xiążęcia Henryka Lubomirskiego, który po dłu-
goletniej pracy zamożny utworzywszy gabinet, takowy dla publicznego
pożytku darował Bibliotece Ossolińskich we Lwowie, i który znaczną
część zgromadzonych numizmatów dla Królewskiego Towarzystwa
Przyjaciół nauk rytować kazał? Wywiezienie blach jego z Warszawy
mogło wprawdzie zniweczyć skutek dobroczynnych chęci, lecz nie
zmniejszyło zasługi. Félix Bentkowski, Joachim Lelewel, Władysław
Hrabia Ostrowski, Franciszek Zagórski, Łukasz Gołębiowski, Kajetan
Kwiatkowski, Edward Baron Rastawiecki, Kazimierz Bandtke i wielu
innych, czynnie się przyłożyli do objaśnienia Numizmatyki Polskiej.
Również i płeć piękna w kraju naszym dała dowód swej obywatelskiej

XII

Radxivill, du comte Ladislas Ostrowski, auxquels nous ajouterons ceux
du comte Dzieduszycki et Suchodolski, du Baron Rastawiecki, de MM.
Wolański, Casimir Bandke et de plusieurs autres. ' Nous aurions du
nommer en première ligne le comte François Potocki. Mais sa beUe et
riche collection méritait un souvenir plus précis. Bien des fois renfermés
dans son cabinet, qu'il avait eu la bonté de mettre à notre disposition, et
occupés à examiner ses médailles si nombreuses et si bien conservées,
nous nous sommes surpris à oublier les pertes sensibles, que notre numis-
matique a faites dans ces dernières années, (a)

Nous avons été moins heureux en Gallicie, que dans les autres
provinces de la Pologne. Un concours de circonstances défavorables
nous a empêchés de profiter des bettes collections de M. M. de Los et dç
Pawlikowski, ainsi que du cabinet numismatique, que le prince Henri
Lubomirski a formé à Leopol, et qtûil a ensuite H généreusement aban-
donné au public.

Nous avons donc lieu de craindre, que t ouvrage que nous publions
ne soit incomplet Mais le sera-t-il toujours? non, assurément, grâce
au civisme et au zèle scientifique de nos compatriotes. Les personnes qui
possèdent des médailles non comprises dans cet ouvrage voudront bien
nous les communiquer, pour être réunies et publiées dans un article
supplémentaire*

(a} Ce n'est point là le seul service, que le Comte François Potocki a rtendu
à la science numismatique. Voici ce qu'un savant français nous dit sur ses
collections de médailles et sur Pusagc, qu'il sait en faire: „La collection
„de M. le Comte François Potocki est aussi belle que nombreuse, et dans
„plusieurs de ses parties, c'est la plus riche en pièces rares, de toutes
^celles qui existent. Cette collection ne se borne pas aux temps de la re-
>volution; elle va jusqu'à tannée 1818, et toutes ses parties sont également
„remarquables. Mr. le comte Potocki m'a facilite les moyens de puiser dans
„son cabinet tous les document , qui pouvaient m'étre nécessaires , et je ne
„saurais lui en témoigner trop de reconnaissance."

(Hesnin: Histoire numismatique de la rtvohttùm française.'}

XIV

gorliwości, gdy największą część medalów to zebranych Polki po
Francusku wytłumaczyły. Oddając im należny hołd wyznaję, ze pomoc
ich główną mi była do pracy podnietę.

Pozostaje mi jeszcze namienić o rycinach, które wyobrażają
objęte w tern dziele medale. Szczęśliwy zdarzył przypadek, ze w tén
czas właśnie, kiedym się zajął tą pracą, wynaleziono w Paryżu a
równocześnie w Berlinie tak nazwaną Gliptyezną machinę, która medale
na blachę przenosi. Żadna rycina od ręki robiona nie zdoła tak do-
kładnego wydać podobieństwa. Korzystałem z tego wynalazku i w tén
czas tylko rytowników użyłem, gdy dla brakn medalów wypadało mi
przestać na nadesłanych rysunkach, lub też, gdy medal nie miał dość
wyskoku (relief), aby mógł być na machinie zdiętym.

Déjà mime nous sommes fondés à croire, que cet appel n'aura
pas été fait en vain, si nous en jugeons par les eneouragemens que
nous ri avons cessé de recevoir depuis que nous travaillons à cet ouvrage,
par T obligeance avec laquelle les savans les plus distingués sont venus
à notre aide, enfin par "V empressement bienveillant, que nos compatriotes
ont mis à nous assister dans cette entreprise.

Enfin nous devons dire un mot des planches, qui accompagnent
cet ouvrage. Un heureux hasard a voulu, que la machine glyptique ait
été inventée au moment même, où nous faisions graver nos médailles.
Nous avons profité de cette ingénieuse découverte, et nous nous sommes
servis des graveurs, seulement pour faire exécuter les médailles dont nous
ne possédions que les dessins, sans avoir pu nous procurer les pièces
originales, ou bien lorsque celles-ci avaient trop peu de relief pour être
soumises à la machine, (a)

Qa) L'auteur <T Indiana a bien voulu revoir cet article préliminaire. La eoopér
ration du célèbre écrivain est une illustration pour notre ouvrage.

WYKAZ

Medalów lem dziełem objętych według porządku alfabetycznego nazwisk osób, miejsc, lub
zdarzeń. Położone cyfry wskazują Nnmera Medalów: w Tomie L od No, I. do

No. 103. w Tomie IŁ od No. 104. do No. 200.

I N D EX

des médailles comprises dans cet ouvrage suivant tordre alphabétique des noms. Les
chiffres indiquent les numéros des médailles: le /♦ volume contient les médailles No. 1

à No. 405^ le II. volume les numéros 104. à 260,

Anna regina Poloniae. Sine anno. No. 69.

Anna regina Poloniae. {Amor distantia jutujit.) 1593. . • — 50.

Arciszewski (Ckristophorus). 1637. — 180*

Batboreus (Andréas Cardinalis.) 1509. — 56.

Bobolusk Alzbieta (Elisabeth). Sine anno — 38.

Bona Sfortia regina Poloniae. (Aetatis est ajjert.) 1533. . — 11.

Bona Sfortia Dei gratia regina Poloniae. Sine anno. . . — 13.
Bona Sfortia de Arragonia, regina Poloniae. (Fortis, o ona,

prudens.) 1540. — M»

Caecilia prineeps Sneciae. Sine anno. — 38.

Caecilia Renata regina Poloniae. (In memoriam regiarum nuptia-

rum.) 1637 — 116.

Caecilia Renata regina Poloniae. (Hune genuit Boreas, haec nomen

ducit etc.) Sine anno # — 115.

Carolns IX. Galliae, Henricns Poloniae reges. (Concordes sentit

radios.) 1573. • — ^®#

Carolus IX. Galliae» Henricus Poloniae reges. 1574. . — 43.
Carolus Ferdinandus prineeps Poloniae. (Omnis potestas a Deo est)

Sine anno. — 153.

Carolns diix de Longueville rex Poloniae designatas. 1673. • — 175.

Carolns dux de LongueviUe. (Afflictis sidus amicum.) 1673* . — 176.

Catharina regina Poloniae, uxor Sigismundi Augusti. 1561. * — 18.

xvm

Christophoras de Schidloviec. 1256 Nîo, 14.

Clemens X. Pontifes Maximus. (Turcarum signa a Polonis relata.)

1674 — 18».

Confoederatio Christiana. (Przymierze Chrzeâcian.) (Ligue contre les

Turcs.) (Durch diesen Bund der Turcken Hund etc.) 16841. — 218.
Confoederatio Christiana. (Przymierze Chrzeńcian.) (Ligue contre les

Turcs.) (Die Einheits Treu, dies Helden drei etc.) 1684. — 218.
Confoederatio Christiana. (Przymierze Chrzeécian.) (Ligue contre les

Turcs.) (Concordia Christianorum.) 1687. • • — 222.

Constantia regina Poloniae. Sine anno. • • — 70.

Constantia regina Poloniae. Sine anno — 70.

Dantiscus (Johannes.) 1520. — 15.

E. A. K. (Eggert a Kempen.) Decanus Yarmiensis. 1560. . — 33.

Eleonora regina Poloniae. Sine anno — 160.

Eleonora regina Poloniae. Sine anno. — 170.

Eleonora regina Poloniae. (Cum eo eram cuncta componens.) Sine anno. — 171.

Eleonora regina Poloniae. (Cum eo eram cuncta componens.) 1670. — 172.

Eleonora regina Poloniae. Sine anno. — 168.

Firley Nicolaus. (Nititur sub onere virtus.) 1503. ... — 03.

Firley Joannes. (Nititur sub onere virtus.) 1503. • • — 04.

Firley Joannes. (Nititur sub onere.) 1502. . • . . — 05.
Georgius Wilhelmus aux Silesiae, Lignitiae, Bregensis et Wola-

viensis. 1675. — 246.

Gorka (Lucas.) Sine anno . . . — 25.

Hauptum oppugnatura. (Causa Deo placuit etc.) 1650. . — 143.

Henricus rex Polojiiae. (Externo portât sua lumina mundo.) 1573. — - 30.

Henricus III. Francorum et Poloniae rex. (Félicitas.) 1574. • — 41.
Henricus III. Francorum et Poloniae rex. (Manet ultima coelo.)

Sine anno. — 43.

Hevelius, Joannes, Dantiscanus. 1687 — 254.

Hevelius, Joannes Dantiscanus. (In summis cernii acute.) 1687. — 255.

Hlebowicz (Jan.) 1581. — 88.

Hlebowicz (Joannes.) (Nos dextera tua etc.) 1582. . • • — 80.

Hosius (Cardinalis.) Sine anno — 26.

Innocentais XI. LeopoldusI. etc. (Vnivit palmamgue dédit.) S. anno. — 127.
Innocentius XL Pontifex Maximus. (Sub tuum praesidium.) (Turcis

ad Parcan caesis.) 1684. — 240.

Isabella, regina Hungariae. 1557. — 38.

Jacobus dux Curlandiae. (Ich bin anckerfest.) .... — 260.

Joannes Cornes a Tencin. Sine anno. — 28.

Johannes Casirairus princeps Poloniae. Sine anno. ... — 120.

Joannes Casimirus rex Poloniae. (Dominus assumpsit me.) 1640. — 130.

Joannes Casimirus rex Poloniae. Sine anno — 131.

Joannes Casimirus rex Poloniae. (Ex auro solido civitas Gedanensis

fierifecit.) 1654 — 132.

Joannes Casimirus rex Poloniae. (Hoc nexu.) 1651. • . — 133.

Joannes Casimirus rex Poloniae. (dgitor non mergor.) Sine anno. — 137.

Joannes Casimirus rex Poloniae. (Coelitus erigor.) Sine anno. • — 138.

Joannes Casimirus rex Poloniae. (Coelitus erigor.) Sine anno. . — 130.

Joannes Casimirus rex Poloniae. (Numinis auspiàis.) 1658. — 142.

Joannes III. rex Poloniae.
Joannes III. rex Poloniae.
Joannes III. rex Poloniae.
Joannes III. rex Poloniae.
Joannes III. rex Poloniae.
Joannes III. rex Poloniae.
Joannes UL rex Poloniae.
Joannes III. rex Poloniae.

Joannes Casimirus. (Pax aeterna ad Gedanum.) 1680.
Joannes Casimirus. (Pax attenta ad Gedanum.) 1000.
Joannes Casimirus rex Poloniae» (Pax Casimiriana.) 1600*
Joannes Casimirus rex Poloniae. (Hospicium regibus.) 1669.
Joannes III. rex Poloniae. Sine anno. ♦

Joannes III. rex Poloniae. Sine anno. .

Joannes IIL rex Poloniae. (Patriae scutum natale detectae.) S. anno.
Joannes III. rex Poloniae. (Frangere si magnum est etc.) 1673.

Joannes III. rex Poloniae. Sine anno.

Joannes III. rex Poloniae. (Sic munita tutior.) Sine anno.
Joannes III. rex Poloniae. (Sic munita tutior.) Sine anno.
Joannes III. rex Poloniae. (Cor ona tur quia protexiL) Sine anno.
Joannes III. rex Poloniae. (Sic munita tutior.) Sine anno.
Joannes III. rex Poloniae. (Cor ona tur quia protexiL) 1076.
Joannes III, rex Poloniae. (Per kas ad istam.) 1070. ♦

Joannes III. rex Poloniae. (Tegit et protegit) Sine anno.

(Vvrebit.) Sine anno. .

(Virebit.) Sine anno.

(Tegit et protegit.) Sine anno.

(Aurea post lauream.) 1074$.

Sine anno

Sine anno.

Sine anno. .
Johannes III. rex Poloniae. (Deeus et tutamen.) .
Joannes III. rex Poloniae. (Aima urbs Cracovia.) 1677.
Joannes III. rex Poloniae. (Numinis atque aquilae Gedanum muni-
mine tutum.) Sine anno •

Joannes III. rex Poloniae. (Regia civitas Gedanensis.) 1685.
Johannes III. rex Poloniae. (Regia civitas Gedanensis.) Sine anno.
Joannes III. rex Poloniae. (Regta civitas Gedanensis.) Sine anno.
Joannes HI. rexPoloniae. (Palmaparitscutumquecorona tuetur etc.) 1677.
Joannes III. rex Poloniae. (Misit de coelo et Uberavit me.) S. anno.
Johannes III. rex Poloniae. (Die Eintrachts Treu etc.)
Joannes III. rex Poloniae. (Ingentibusausis, quo vis mons trat iter.) 1684.
Joannes III. rex Poloniae. (Ohe mis Olympo praeeeps in Tartara.)

Sine anno.

Joannes III. rex Poloniae. (Nec luna duabus.) 1683. .
Johannes 111. .rex Poloniae. (Terret et terril) Sine anno. •
Johannes III. rex Poloniae. (Salus et Victoria nostra.)
Joannes III. rex Poloniae. (Pax fundata cum Moschis.) Sine anno.
Johannes III. rex Poloniae. (Belagfirt den 14. Julii etc.)
Joannes III. rex Poloniae. (Victor ad Euxinum.) 1688. •
Joannes III. rex Poloniae. (Ingentibus ausis quo vis monstrat iter.)
Sine anno. ..•••...•

Kostka, (Stanislans.) Sine anno.

Krasiński (Crasinsky) Francisais episcopus Cracoviensis. (Post la»

borem meliora spero.) 1374

Lasoo (Joannes a) (Polonus rcligionis Christianae apud Polonos
promotor.) 1560

No. 140.

— 1*0.

— 140.

— 139.

— 18a

— 184.

— 185.

— 186.

— 187.

— 101.

— 10».

— I0&

— 10a

— 104.

— 105.

— 100.

— 108.

— 107.

— 100.

— 200.

— 201.

— 205.

— 208.

— 210.

— 011.

— 219.

— 213.

— 21».

— 214.

— 2*6,

— 210.

— 218.

— 220.

— 921.

— 294.

— 923.

— 235.

— 241.

— 230.

— 244.

— 250.

— 37.

— 97.

— 35.

Lasco (Joannes, a). Aetatis 56. No*

Lasco (Albertus, a). Sine anno — 36.

Leopoldi imperatoris consilio industrie* 1683 — 999.

Leopoldi Industria, — 938.

Leszczyńska (Anna z Badzimina) 1614 — 103.

Lieezianka (Constantia.) Sine anno — 156.

Lubomirski, Stanislaus. Sine anno. ...... — 100.

Lubomirski, Jerzy. (George.) Sine anno — 156.

Lubomirska, Anna. 1630. — 101.

Ludoviea Maria regina Poloniae. Sine anno. .... — 191.

Ludovica Maria regina Poloniae. 1645. — 129.

Ludoviea Maria regina Poloniae. (Marte cubante etc,) 1646. . — 193.

Ludovica Maria regina Poloniae. (Hac suffulta resurgo.) 1646. • — 194.

Ludovica Maria regina Poloniae. (Siste gradum Bellona.) 1646. — 129*

Ludovica Maria regina Poloniae. (Augustum ponere nidum.) S. anno. — 196.

Ludovica Maria regina Poloniae. Sine anno. • — » 131.
Ludovica Maria regina Poloniae. (In protectione coeli commovebitur.)

1659 — 140*

Ludovica Maria regina Poloniae. (Stat regina tao eoncors discerdia

nexu.) 1661 — 141.

Ludovicus magnus rex Christianissimus. (Joannę rege Pol. torque

donato.) 1645. — 909.

Ludovicus XIV. rex Christianissimus. (Ludovica Maria VUutislao

IV. collocata.) 1645 — 199.

Ludovicus XIV. rex Christianissimus. (HospiHum regibus.) 1669. — 159.

Lutomirski Joannes, thesaurarius. 1551 — 99.

Maria Casimira regina Poloniae. (Cum Jfove juvat) Sine anno . — 909*
Maria Casimira regina Poloniae. (Fulaoris sociam vocat in consortia

regni.) 1676 — 903,

Maria Casimira regina Poloniae. (Fulaoris sociam vocat in consortia

reonL) 1676 — 904.

Maria regina Poloniae. Sine anno. ...... — 905.

Maria Casimira regina Poloniae. Sine anno. . . . . — 906.

Maria Casimira regina Poloniae. Sine anno. . — 908.

Maria Casimira regina Poloniae. (Palma parit scutumque tuetur.) 1677. — 916.

Maria Casimira regina Poloniae. Anno Domini 1699. • — 945.

Maximilianus Romanus imperator, electus rex Poloniae. (Sic aliéna.) S. a. — 44.

Maximilianus electus rex Poloniae. (Fortikus resistit) Sine anno. — 57.

Michael rex Poloniae. (Impcrio sua forma redit) Sine anno. . — 160.

Michael rex Poloniae. (Dextera domini fecit virtutem*) Sine anno. — 161.

Michael rex Poloniae. (Dextera domini fecit virtutem.) Sine anno. — 169.

Michael rex Poloniae. (Concordia alit cumuiatgue coronas.) S. anno. — 163.

Michael rex Poloniae. (Salus populi suprema tex este.) 1669. . — 164.

Michael rex Poloniae. (Regia civitas Gedanensis fieri fecit) S. anno. — 165.

Michael rex Poloniae* (JE* auro solide civitas Thorunensisjierifecit)S.H* — 166.

Michael rex Poloniae. (Concordes perennent) Sine anno. • . — 167.

Michael rex Poloniae. (Eleonora Maria regina Poloniae) S. anno. — 168.

Michael rex Poloniae. (Eleonora Maria regina Poloniae.) S. anno. — 169.

Michael rex Poloniae. (Eleonora Maria regina Poloniae.) S. anno. — 170.

Michael rex Poloniae. (Soli vicinior in te fulmino.) Sine anno. . — 173.

XXI

Michael rex Poloniae. (Douée impleat orbem.) Sine aima. No, 174.

Miloszewski (Stanislaus) 1955. ...... — 30*

Mniszek (Georgius.) Sine anno — 96,

Morstin ( Joannes Andréas) Magnas regni Poloniae thesaurarius. S. a. — 993*
Pax Olivensis. (Post helium plena surgit pax etc) (Pokój Oliwski.)

(Traité d'Oliva.) 1660. ....... — 144.

Paz Olivensis. (Pokój OliwskL) (Traité d'Oliva.) (Peetora quo regum

coeunL) 1660. — 147.

PaxOIivensis.(Pokój01iwskiO(^^ — 148*
Pax Olivensis. (Pokój Oliwski.) (Traité d'Oliva.) (Tam dir i fulmina

ictu.) Sine anno — 150.

Pax Olivensis. (Pokój Oliwski.) (Traité d'Oliva.) (Fulminihus posi-

tis etc.) Sine anno — 191.

Radzivil, Nicolaus. (Mala nostra pelle deus.) • pagina 160. 161.

Radzivil, Nicolaus junior. (Aetatis suae anno y.) 1554. • pag. 160. 161.
Radzivil, Nicolaus Christophorus. (Donee petficiaL) Sine anno. pag. 102. 163.

Radzivill, Christophorus. ( Tendet in ardua virtus.) 1606. . No. 127.
lladzivil, Nicolaus Christophus, dus de Olica. Sine anno. • pag. 160. 161.

Radzivil, Albertjps, dux in Olica. (Qui cepit féliciter perfecit) S. a. No. 155.

Radzivil, Albert us Stanislaus. 1657. • — 154.

Radzivil, Janussius. 1631 - 134.

Radzivilius, Janussius. (Dum capis offieium.) 1653. . . . — 157.

Radzivil, Januschius. Sine anno. • — 08.

Radziwi), Boguslaus. (Natus Gedani etc.) 1660. ... — 17a

Radziwiłł, Boguslaus dux Birsarum etc. 1670. .... — 178.

Radziwil, Boguslaus dux. (Promptitudine9 prudentia.) Sine anno. — 181.

Radziwil, Boguslaus dux. (Promptitudine, prudentia.) . — 189.

Radziwiłł, Boguslaus. Sine anno. — 180.

Radziwiłł, Boguslaus. 1660. ....... — 177.

Radziwiłł, Michael Casimirus. (Immota sempergue eadem.) S. anno. — 951.

Radzivil, Michael Casimirus. — 258.

Radzivill, Elisabeth Sophia ducissa. Sine anno. . . . . ~ 98.

Radziwiłła, Anna Maria ducissa. — 180.

Radzivilia Ludovica Carolina. (Pater meus et mater mea dereliquo*

runt me.) 1675 — 947.

Radzivilia Ludovica Carolina Birsensis etc. dux. (Parentes mei de-

reliquerunt me.) Sine anno • • — 948.

Radzivilia Ludovica Carolina Birsensis dux. (AA normam et exem-

plnm.) Sine anno — 940.

Rudnicki, Simon. Sine anno. ....... — - 109.

Saxonia vincit, (Polonia bellat etc.) ...... — 938.

Sigismundus I. rex Poloniae. (Prawo ziive eltceJ) Sine anno. — 9.
Sigismundus Primus rex Poloniae. (Pater Patriae effigiatus ad vivam

imaginem.) 1597. — 3.

Sigismundus L rex Poloniae. (Magnus et infraetus fàrtU pius ataue

potens rex en ego Sigismundus etc.) 1597.) — 4.

Sigismundus I. (Magnanimum invictum9 infractum^fortemaue.) S. a. — - ••
Sigismundus Primus rex Poloniae. 1529. (Deus m virtute tua lae-

tabitur rex.) -— ••

(Bkiee est Sarmatiae Sigismundi régis imago.) 1532. — 7.

XXII

Sigismundus Primus rex Poloniae. 1938. . . • • No. 8.
Sigismundus Primus rex Poloniae. 1533. (Sigismundus Augustus

secundus etc.) .....••♦. -—9.

Sigismundus Augustus. (Parcere subjectis.) 1532. . . — 9 bis.

Sigismundus Augustus rex Poloniae. (Deus in virtute tua laetabitur

rex.) 15417. ......... — 10.

Sigismundus Augustus rex Poloniae. {Anno Domini £848* Domini-

eus Fenetus fecit) ........ — 16.

Sigismundus Augustus rex Poloniae. Sine anno. . — 17.

Sigismundus Augustus rex Poloniae. 1561. • — 18.
Sigismundus Augustus rex Poloniae. (Da mihi virtutem contra hostes

tuos.) 1562. —19.

Sigismundus Augustus rex Poloniae. (Jovis sacer.) 1564. • — 30.

Sigismundus Augustus rex Poloniae. (Sub umbra alarum tuarum.) 1568. — 31.

S. A. (Sigismundus Augustus.) 1569. — 33.

Sigismundus Augustus rex Poloniae. (Durum pacientiajrango.) 1571. — 33.

Sigismundus Augustus rex Poloniae. (Dum spiritus hos regetartus.) S. a. — 24.

Sigismundus III. rex Poloniae. (Pro jure et populo.) 1 587. • — 58.

Sigismundus 111. rex Poloniae. (Amor distantia jungit.) 1593^ . — 59.
Sigismundus III. rex Poloniae. (Auspicata principum connubia re-

gnorum incrément**.) 1592 — 69.

Sigismundus III. et Anna Poloniae et Suetiae rex et regina. (Non

sine pace salus, non sine rege fides.) . . . . — 61*

Sigismundus III. rex Poloniae. Sine anno — 63.

Sigismundus rex Sueciae. (Hoc tectus nudatur avito.) Sine anno. — 63.
Sigismundus III. Poloniae et Sueciae rex. (Creseit geminatis gloria

curis.) Sine anno • — 64.

Sigismundus III. rex Poloniae. (Creseit geminatis gloria curis.) S. a. — #5.
Sigismundus III. et Anna rex et regina Poloniae. (Creseit geminatis

gloria curis.) 1596. ....... — 66.

Sigismundus III. rex Poloniae. (Coelitus sublimia dantur.) 1593. — 67.

Sigismundus III. rex Poloniae. (Dum spiritus lias reget artus.) S. a. — 68.

Sigismundus III. rex Poloniae. (Deus régi tribuit regnum etc.) 1597. — 69.

Sigismundus III. rex Poloniae. Sine anno — 79.

Sigismundus III. rex Poloniae. Sine anno* . — 71.
Sigismundus III. rex Poloniae. (Dum vincor liberor.) (Smolenscum

captum.) 1611. ........ — 74.

Sigismundus III. rex Poloniae. (Smoienscia capta.) Sine anno. • — 75.

Sigismundus III. rex Poloniae. (Smoienscia capta.) 1611. • • — 76.

Sigismundus III. rex et Conatantia regina Poloniae. (Ob Smolenscium *

recuperatum Deo gracias agunt) 1611 — 77.

Sigismundus III. rex Poloniae. 1621. — 78.

Sigismundus III. rex Poloniae. (Immobilis.) 1631. . • — 82.
Sigismundus III. rex Poloniae. (Civitas Gedanensis.) Sine anno. — 83.
Sigismundus DU. rex Poloniae. (Ex auro solido regia civitas Geda-
nensis jieri fecit.) Sine anno. — 84.

Sigismundus rex Poloniae. (Hoc eonstantis Jidei monumentum sena*

tus Gedanensis dedicavit.) Sine anno — 85.

Sigismundus Œ. rex Poloniae. (Quod pontifiais doctoribus et extemo

milite publicam turbaret tranguilktatem etc*) Sine anno. — 86.

xxw

Sigismnndus m. rex Poloniae. (Natus I&66. denaius £652.) S. a. No. 87.

Stephanus rex Poloniae. (Vinculum reipublicae.) Sine anno. • — 49.

Stephanus L rex Poloniae. 1982* . . • • . — 40.

Stephanus rex Poloniae. (Si deus pro nobis, guis contra nos.) 1589. — 47.

Stephanus Bathorius rex Poloniae. (Per non dormire.) Sine anno. — 48.
Stephanus rex Poloniae. (Deo regnogue Polano rem Livonam resti-

tuit.) 1382. ......... — 49.

Stephanus rex Poloniae. (Quiescant pas tor es.) Sine anno. . • — 50.
Stephanus I. rex Poloniae. (Deo reipublicaeque Polonae et Lithuanœ

Polociatn Livomamque reslituit.) 1582 — 51*

Stephanus rex Poloniae. (Livonia Polotia recepta.) ... — 52.

Stephanus rex Poloniae. (Die» mensis et annus captaePolociaeeet.) s. a. — 53.

Stephanus rex Poloniae. (Rexquijudicatinveritatepauperesete.)lSSé^ — 54.
Stephanus rex Poloniae. (Éx auro solido regia civitas Gedanensis

jierifecit.) Sine anno. . • — -55.

Staremberg (vincit, Polonia bellat, etc.) 1083 — 237.

Strauch, Aegidius, Theologiae doctor. • — 257.

Strauch, Aegidius. (Gedano vrojectus.) — 258,

Strauch, Aegidius. (Anno £678. mensę Julii redtit.) . . . — 259.

Tarło, Gabriel. 1564. ........ — 31.

Thorunia urbs. (La ville de Thorn.) (Fides et constantia per ignem

probata.) 1629* — 79.

Thorunia urbs. (La ville de Thorn.) (Fides et constantia per

ignem probata.) 1629. ♦..♦...
Thorunia urbs. (La ville de Thorn.) (Fides et constantia per

ignem probata,) 1629

Trzebicki (Andréas) episcopus Cracoviensis dux Severiae. 1677. — 250.
Yienna liberata. (Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de Tienne.)

(Sole duplo exorto etc.) 1683. ..... — 225.

Yienna liberata. (Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de Tienne.)

(Sole duplo exorto etc.) 1683. — 226.

Yienna liberata. (Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de Tienne.)

(Wann dièse Helden siegen9 etc.) 1683. ... — 227.
Yienna liberata. (Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de Vienne.)

(Imperii murum Austriaco, interponit in orbe.) 1683. • — 228..
Yienna liberata. (Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de Vienne.)

(Arcus fortium superatus est etc.) Sine anno. ... — 231.
Yienna liberata. (Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de Vienne.)

(FVien vom Turcken belagert etc.) 1683. — 232.
Yienna liberata. (Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de Vienne.)

(Vrbem servastis et orbem ) 1683. .... — 233»

Vladislaus CasimiriPoloniaeregisfiliusHungariàeetBohemiaerex.1517. — 1*
Vladislaus Sigismundus Poloniae et Sueciae princeps, magnus dux

Moscoviae. (Vel sic enitar.) Sine anno. ... — 72.

Vladislaus Sigismundus princeps. Poloniae. (Vel sic enitar.) S. a. — 73.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Honor virtutis praemium.) Sine anno. — 104.

Vladislaus IV. (Honor virtutis praemium.) 1633. ... — 108.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Ćoronatus in regem.) 1633. — 105*

Vladislaus IV. rex Poloniae. Sine anno — 106.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Cracovia Poloniae metropolis.) 1633. — 107.

— 81.

yxiv

Vladislaus IV. rex Poloniae» (Dum Moschum betto etc.) 1837. . No. 109.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Jhovae fulta manu régis etc.) 16412. — 1 10.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Hinc mihi terra etc.) Sine anno» — 111.

Vladislaus IV. rex Poloniae» (Dabo eos in manus tuas etc.) 1634. — 112.

Vladislaus IV» rex Poloniae. (Et bello et pace eolendus etc.) S. anno» — 113.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Elbinga inter arma servata.) 1633. — 1141.
Vladislaus IV. rex Poloniae. (Hune genuit Boreasy haec nomen

ducit etc.) Sine anno. ....... — 115.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (In memoriam regiarum nuptiarum.) 1637. — 116.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (RegalesaauUaeprogenerantagwlam.) 1637. — 117.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Regiacivitas Gedanensisjtemfecit.) 1644. — 118.
Vladislaus IV. rex Poloniae. (Ex auro sotido regia citntas Gedancn-

sis fieri fecit) Sine anno. — 119.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Sigismundo, patri $uo etc.) 1643. ~ 120.

Vladislaus IV. rex Poloniae. Sine anno — 121.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Marte cubante Jtdes et pax tuta

oscula reddunt.) 1646 — 123.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Siste gradum Bellona.) 1646. — 123.

Vladislaus IV. rex Poloniae. (Augustom ponere nidum.) Sine anno. — 126.

Wisniowiecki, Janusz Xiążę. 1636 — 128.

Wołowicz, Eustach i us» 1623 — 99.

Zamojski, Joannes. (Utrague cwis.) Sine anno. ... — 90.

Zamojski, Joannes. (Vtrague civis.) Sine anno. » — 91.

Zamojski. Joannes. (Perge ut caepisti.) 1381 — 92.

Zebrzydowski, Nicolaus. Sine anno — 97.

WYKAZ

medalów tém dziełem objętych, według porządku alfabetycznego dewizów, czyli godeł.
Położone cyfry wskazują nomera medalów, w tomie I. No. 1 do 105.

w tomie II. od No. 104. do No. 260.

INDEX

des médailles comprises dans cet ouvrage suivant Vordre alphabétique des devises*

Les chiffres indiquent les numéros des médailles: le I. volume contient les

médailles numéros 1 à 103; le IL volume les numéros 104 à 260.

No. 249. Ad normam et exemplum. (Ludovica Carolina Radzivilia.) Sine anno.

— 60. Ad dei optimi maximi gloriam, societati Jesu. (Sigismundus 10 ) 1597,

— 11. Aetatis est affert (Bona Sfortia.) 1532.

— 163. Aethereo mnnimine tuta. (Michael rex Poloniae.) Sine anno.

— 220. Affixam coelo nunquam Scytha supprimet urbem. (Vienna liberata.)1683.

— 176. Afflictis aidas amicam. (Carolus dux de Longueville.) 1672.

— 137. Affitor non mergor. (Joannes Casimirus rex Poloniae.) Sine anno.

— 31» ADes zu seiner Zeit Anno 1564L. (Gabriel Tarło.)

— 211. Alma urba Cracovia. (Joannes III. rex Poloniae.) 1677.

— 90. Amor distantia jungit 1592. (Sigismundus III. Anna archiducissa

Austriae, regina Poloniae.)

— 229. Anno 1683. dux altissimus Viennae protector die 14. menais Julii

obsidio incepta, die 12. menais Septembris autem finita. (Leopoldus L
imperator.) 1683.

— 259. Anno 1675. die 30. Septembris Gedano profectus. Anno 1678.

raense Julii rediit (Aegidius Strauch.)

— 258. Anno 1675. die 30. Septembris Gedano profectus. (Aegidius Strauch.)

— 258. Anno 1675. die 10. Julii rediit. (Aegidius Strauch.)

— 158. Anno Gymnasio Gedanensi seculari. (Gymnazyum Gdańskie.) (Gym-

nase de Danzig.) 1658.

— 231. Arcus fortium superatus est (Odsiecz Wiednia.) (Délivrance de

Vienne.) 1683.

— 243. Arma tenenti cedei (Joannes III.) Sine anno.

XXVI

No. 114* Aspice quam fausto coeant in foedera nexn sarmata libertas Austria-
cum imperium etc. (Vladislaus I Y. Caecilia Renata.) Sine anno.

— 126. Augustum ponere nidum. (Vladislaus IV. Ludovica M aria.) Sine anno.

— 201. Aurea post lauream 1675. (Joannes III.)

— 60. Auspicata principum connubia regnorum incrementa. (Sigismundus

111. rex Poloniae, Anna regina Poloniae.) 1592.

— 112. Auspiciis et faelici praesentia Vladislai IV. Poloniae regis consilio ac

strenua opera Christophori Radziviliï Palatini Vilnensis Smolenscum
obsidione liberatum etc. 1634.

— 116. Autor conjugii Deus. (Vladislaus IV. Caecilia Renata.) 1637.

— 230. Belagert den 14. Julii, entsetzt den 12. Sentember 1683. (Johannes Ol.)

— 30. Benedictio Domini divites facit 1533. (Stanislaus MiłoszewskŁ)

— 230. Candore. (Andréas Trzebicki, episconus Cracoviensis.) 1677.

— 173. Carolus Parisius Aurelianensis rex Poloniae designatus 1672.

— 152. Casimirus Poloniae rex abdicato regno in Gallia exceptns 1660.

— 143. Causa Deo placuit etc. (Zdobycie twierdzy Haupt.) (Prise de la forte-

resse de Haupt.) 1630.

— 81. Civitas Thorunensis hostiliter oppugnata et a civibus fortiter defensa

86. Februarii Anno 1620.

— 83. Civitas Gedanensis fieri fecit (Sigismundus III.) Sine anno»

— 150. Coeunt in pristina terrae. (Pax Olivensis.) Sine anno.

— 150. Cédant arma Oleae, pax régna serenat etagros. (Pax Olivensis.) S. a.

— 138. Coelitus erigor. (Joannes Casimirus.) Sine anno.

— 130. Coelitus erigor. (Joannes Casimirus.) Sine anno.

— 67. Coelitus sublimia dantur. (Sigismundus III. rex Poloniae.) 1303.

— 228. Colligit auxilii radios. (Odsiecz Wiednia.) (Délivrance de Vienne.) 1683.

— 40. Concordes sentit radios. (Carolus IX. Galliae, Henricus Poloniae

reges.) 1573.

*— 167. Concordes perennent. (Michael rex.) Sine anno.

— 163. Concordia alit cumulatque coron as. (Micbael rex.) Sine anno.

— 200. Concordiae vinculum. (Ludovicus rex christianissimus.) 1675.

— 222. Concordia Christianoram. (Johannes ID.) 1687.

— 218. Confoedcratio et Concordia. (Johannes III.) 1684.

— 220. Constantinopol. Buda. Candia. Camenecium. (Joannes III.) 1684.

— 135. Cor regis cordi Gedani Concordia jungit. (Joannes Casimirus.) S. a.

— 67. Cor regis in manu domini. (Sigismundus III. rex Poloniae) 1503.
207. Coronati 2. Februarii 1676. (Joannes III. et Maria Casimira.)

[. Coronatur, quia protexit (Joannes III.) 1676.
>3. Coronatur, quia protexit. (Joannes III.) Sine anno.

— 107. Cracovia Poloniae Metropolia. (Vladislaus IV.) 1633.

— 207. Crescant cum palmis nomina. (Joannes III) 1676.

— 64. Crescit geminatis gloria curis. (Sigismundus III. rex Poloniae.) S. a.

— 66. Crescit geminatis gloria curis. (Sigismundus III. rex Poloniae.) 1506.

— 65. Crescit geminatis gloria curis. (Sigismundus III. rex Poloniae.) S. a.

— 171. Cum eo eram cuncta componens. (Eleonora reçina Poloniae.) S. a.

— 172. Cum eo eram cuncta componens. (Eleonora rekina.) 1670.

— 202. Cum Jove juvat. (Maria Casimira regina Poloniae.) Sine anno.

— 10. Da mihi virtutem contra hostes tuos. (Sigismundus Augustus rex

Poloniae.) 1562.

— 112. Dabo eos in manus tuas etc. (Vladislaus IV») 1634.

- XXVH

No. 139. Dantisci coelo Concordia tecta coronet (Joannes Casimirus.) S. a.

— 210. Decus et tutamen. (Joannes III.) Sine anno.

— 113. Dei optimi maximi auapicio invicti Tladialai IV. Poloniae, Saeciae

regis armia victricibua Smolenscum obsidione libérât u m etc. S. a.

— 230. Dei conailio, industria Leopoldi. 1683. (Vienna liberata.) (Wiedeń

oswobodzony.) (La délivrance de Vienne.)

— 143. Deo optimo, maximo auspice etc* (Hauptom deditionem fecit die

22. Decembris.) 1030.

— 148. Deo, proximo. (Pax Oli venais.) Sine anno.

— 40. Deo regnoque Polono rem Livonam restituit. (Stephanus rex Po-

loniae.) 1382.

— 31. Deo reipublicaeque Polonae et Lithuanae Polociam Livoniamqae re-

stituit. Anno aalutis MDLXXXII. (Stepbanus rex Poloniae.)

— 07. Deo et patriae. (Zebrzydowski, Palatiuus Cracoviensis.) Sine anno.

— 243. Desiit vivere, non protegit. (Joannes III.) Sine anno.

— 6. Deus io virtute tua laetabitur rex. (Sigismundus I.) 1320.

— 60. Deus régi tribuit regnum, rex deo statuit templum ; sic deus in coelis

honorât regem, sic rex in terris honorât deum. (Sigismundus III. ) 1307.

— 10. Deus in virtute tua laetabitur rex. 1347. (Sigismundus Augustus.)

— 07. Dextera domini fecit virtutem. (Zebrzydowski, Nicolaus.) Sine anno.

— 161. Dextera domini fecit virtutem. (Michael rex.) Sine anno.

— 162. Dextera domini fecit virtutem. (Michael rex.) Sine anno.

— 164. Dextera domini fecit virtutem. (Michael rex.) Sine anno.

— 101. Dextera omnipotentis conservet te ecclaesiae et patriae 1630. (Anna

Lubomirska.)

— 218. Die Eintrachts-Treu, dis Helden-Drey, mit Sieg erfreu. (Johannes

IO.) 1684.

— 53. Dies mensis et annus captae Polociae; bis dena Augusti nonaque

Polocia capta est luce, dolent hostes, castra rapit Stepbanus. S. a.

— 234. Dièse Muntz zeiget die Anno 1683 , 14/4 Jul. von Mahumed IV.

etc. 1684.

— 130. Dominus assumpsit me. (Joannes Casimirus.) 1640.

— 174. Donec impleat orbem. (Michael rex.) 1673.

Pag. 162—163. Donec perficiat. (Nicolaus Chris tophorusRadzivil.) S. a. (Tom I.)
No. 220. Donec auferatur. i Joannes III.) 1683.

— 236. Du Adler Sitz, Gott ist dein Schutz etc. (Vienna liberata.) (Wiedeń

oswobodzony.) (Délivrance de Vienne.) 1683.

— 24. Dum spiritus hos reget artus. Sine anno. (Sigismundus Augustus.)

— 68. Dum spiritus hos reget artus. (Sigismundus lit ) Sine anno.

— 23. Durum pacientia f rango. Anno domini 1371. (Sigismundus Augustus.)

— 100. Dum Moschum bello, Turcam terrore Suecumque ostenso ad pacis

foedera Marte etc. (Vladislaus IV.) 1637.

— 74. Dum vincor liberor* (Sigismundus III. rex Poloniae.) 1611.

— 137. Dum capis officium etc. (Dux Radivilius.) 1633.

— 242. Duplex Poloniae hilaritas 1604. (Joannes III.)

— 218. Durch diesen Bund, der Tûrcken Hund, muss gehn zu Grund* Anno

1684. (Joannes III.)

— 110. Ecce Vladislaum, qui post tria bella quietem restituit etc. (Vladis-

laus IV.) 1642.

— 114. Elbinga inter arma servata. 1633»

XXVIII

No* 173. Eleonora Maria Josepha regina Poloniae etcet. féliciter coronata
Yarsaviae 1070. menais Octobris die 19*

— 130. Est desuper compactom. (Johanes Casimirus.) 1640*

— 113. Et bello et pace colendus; Turcae pacem ferentes et SnecL (Vla-

dislaos IV.) Sine anno.

— 53. Ex auro solido regia civitas Gedanensis. (Stephanus rex.) S. anno.

— 84. Ex auro solido regia civitas Gedanensis fieri fecit. (Sigismondus III.) S. a.

— 119. Ex auro solido regia civitas Gedanensis fieri fecit. (Vladislaus IV.) S. a.

— 132. Ex auro solido civitas Gedanensis fieri fecit. (Joannes Casimirus.) 1034.

— 160. Ex auro solido civitas Thorunensis fieri fecit (Micbael rex.) S. a.

— 30. Externo portât sua luroina mundo. (Henricus rex Poloniae.) 1373.
- 123. Fata polo veniunt; hominum sunt vota etc. (Vladislaus IV. rex Po-
loniae.) 1040.

— 41. Félicitas. (Henricus III. rex Poloniae.) 1374.

— 148. Félix terra fides pietati ubi juncta triumphat* Sine anno. (Pax Oli-

vensis.) (Pokój Oliwski.) (Le traité d'Oliva.)

— 70. Fides et constantia per ignem probata. (Thorunia a civibus

defensa.) (Thorn défendu par les citoyens.) 1020.

— 80. Fides et constantia per ignem probata. (Thorunia a civibus

defensa.) (Thorn défendue par les citoyen.) 1020.

— 81. Fides et constantia per ignem probata. (Thorunia a civibus

defensa/) (Thorn défendue par les citoyens.) 1020.

— 13S. Foecundat quodcunque rieat. (Gedanum. Gdańsk. Danzig.) 1058.

— 37. Fortibus resistit. (Maximiuanus electus rex Poloniae.) Sine anno.

— 12. Fortis, Bona, Prudens. (Bona regina Poloniae.) 1340.

— - 180. Frangere si magnum est etc. (Joannes Sobieski electus rex Polo-
niae.) 1073.

— 203. Fulgoris sociam vocat in consortia regni. (Maria Casimira.) 1070.

— 204. Fulgoris sociam vocat in consortia regni. (Maria Casimira.) 1070.

— 131. Fulminibus positis urbs lauri germen adorât. (Gedanum.) Sine anno.

— 242. Fusis hostibus commeatu intercepte 1004. (Joannes III.)

— 130. Gedani annos antę ducentos etc. (Wcielenie Prus do Polski.) (Union

de la Prusse royale avec la Pologne.) 1034.

— 124. Hac suffulta resurgo. (Ludovica Maria.) 1040.

— 107. Hac in urbe serenissimus rex Vladislaus IV. G. Febr. 1033. diade-

mate inauguratus est.

— 110. Hac triplice dignus. (Vladislaus IV. rex Poloniae.) 1042.

— 20. Haec scripsi vobis de iis, qui seducunt vos. (Stanislaus Hosius,

Cardinalis.) Sine anno.

— 13. Has alas gladiumque probet, nisi cum sude virtus, nilverae poenitus

nobilitatis nabet. (Joannes Dantiscus.) 1320.

— 7. Hec est Sarmati Sigismundi régis imago. Anno aetatis auae LXIV.

(Sigismundus L) 1332.

— 100. Herculi pacifico. (Vladislao IV. régi Poloniae.) 1037.

— 117. Herculi pacifico. (Vladislao IV. régi Poloniae.) 1037.

— 130. Heroi generis nobilitate armorum et litterarum scientia longe prae-

stantissimb Christophoro ab Artichau Arciszewski etc. 1037.

— 111. Hinc mihi terra, mare inde commercia regni Vistula dat etc. (Vla-

dislaus IV.) Sine anno.

XXIX

No» 93. Hoc tectus nudatur avito. (Sigismundus III.) Sine anno*

— 89. Hoc constantis fidei monuinentum senatus Gedanensis dedicavit.

(Sigismundus III.) Sine anno.
-— 133. Hoc nexu 1651. (Joannes Casimirus.) 1691.

— 108. Honor virtutis praeraium. (Vladislaus IV.) 1633.

— 104. Honor virtutis praemium. (Vladislaus IV.) Sine anno.

— 192» Hospitium regibus. i Ludo viens XIV* rex Galliae.) 1609*

— 190. Hostis Hispanus profiigatus. (Christophorus Arciszewski.) 1637.

— 119. Hunc genuit Boreas, haec nomen dneit ab Austro regibus his mundi

Slaudit utrumque latus. (Vladislaus IV. Caecilia Renata.) Sine anno*
am venti posuere. Sine anno. (Traktat OliwskL) (Traité d'Oliva.)

— 260. Ich bin anckerfest. (Jacobus dux Curlandiae.) Sine anno»

— 110. Jhovae fulta manu régis dum protegor alis sponte mihi ocean us,

Vistula, terra, favent (Vladislaus IV.) 1642.

— 89. Immobilis. (Sigismundus m.) 1631.

— 291. Immota semperque eadem. (Michael Casimirus Radziwiłł.) S. anno.

— 228. Imperii murum Austriaco interponit in orbe. (Vienna deliberata.) (Wie-

deń oswobodzony.) (La délivrance de Vienne.) 1683.

— 160. Imperio sua forma redit. (Michael rex.) Sine anno.

— 299. In summis cernit acute. (Joannes Hevelius.) 1687.

— 116. In memoriam regiarum nuptiarum celebratarum Varsaviâe. (Vladis-

laus IV.) 1637.

— 140. In protectione coelinonôommovebitur. (Ludo vica Maria regina.) 1690.

— 102. In nomine hoc salvari nos oportet. (Simon Rudnicki episcopus Var-

miensis.) Sine anno.

— 90. In utrumque. (Eustachius Wołowicz.) 1629.

— 296. Ingentibus ausis quo vis monstrat iter. (Joannes III.) Sine anno.

— 220. Ingentibus ausis quo vis monstrat iter. Anno 1684. (Joannes III.)

— 197. Ingressus Vilnam princeps Radivilius etc. 1693.

— 231. Inimici defecerunt frameae in finem. (Vienna liberata.) (Wiedeń oswo-

bodzony.) (La délivrance de Vienne.) 1683.

— 33. Inquirentesdominum non minuenturomni bono. (EggertaKempen.) 1960.

— 200. Joannę Poloniae rege torque donato. (Ludovicus magnas rex

Galliae.) 1679*

— 104. Joannes III. coronatus in regem Poloniae etc. 2. Februarii 1676.

— 189. Joanni Sobieski magno regni et miiitiae magistro ob rupti foederis,

Îuod pater ad Chocimum icerat etc. Sine anno.
oanni III. régi Poloniarum, orthodoxo fidei defensori, exercituum
christianitatis generalissimo ductorietc. sacrum. (Joannes III.) 1683.

— 20. Jovis sacer. (Sigismundus Augustus.) 1964»

— 0. bis. Justus sicut leo. (Sigismundus Augustus.) 1932.

— 134. Kiovia recepta 1691. (Joannes Casimirus.)

— 134. Kiiovios arcus fractos pharetrasque rebelles Radzivil en tradit rex

Casimire tibi. (Joannes Casimirus.) 1691.

— 111. Laude Vladislaus belli pacisque secundus nemini etc. (Vladislaus IV.) S. a.

— 220. Leopoldi imperatoris consilio, industria. (Vienna liberata.) (Wiedeń

oswobodzony.) (La délivrance de Vienne.) 1683.

— 222. Leopoldi magni Romani imperatoris, Johannis III. Poloniae régis et

reipublicae Venetae concordibus armis adversus Turcas exercitus
Moscovitarum stabili foedere jungitur. (Johannes III.) 1687.

xxx

No. 338. Leopoldo Caesare, Joannę rege Poloniae etc. Vienna obsessa Hbe-
ratur» (Joannes III.) 1683»

— 52. Livonia, Polotiaoue recepta. (Stephanus rex Poloniae.) Sine anno.

— 122. Ludo vica Maria Gronaaga V ladislao IV. Polonorum regi collocata. 1643.

— 124. Ludovica Maria coronata in reginam Poloniae 1646. 13. Julii.

— 4. Magnus etinfractus fortis pius etc. (Sigismundus I. rex Poloniae.) 1327.

— 3. Magnanimum, invictum, infractum fortemque, potentem Sigismundum

regem parva tabella refert. (Sigismundus 1. rex Poloniae.) S. anno»
Pag» 160 — 161. Mała nostra pelle Deus. Sine anno. (Nicolaus Radzivil.)
No. 40. Manu potenti et brachio excelso. (Stepbanus rex.) 1382»

— 203. Maria Casimira coronata in reginam Poloniae die 2. Februarii 1676»

— 203. Maria regina Poloniae vivat protectrix diuturna. Sine anno.

— 43. Manet ultima coelo. (Henricus III. rex Poloniae.) Sine anno.

— 123. Marte cubante fides et pax tuta oscula reddunt (YladislausIV.) 1646»

— 188. Martini memoranda dies etc. 1673. (Joannes III.)

— 101. Memoria diligentis te Anna de Ruscza Lubomirska castellana Woy-

nicensis. 1630.

— 164. Michael rex Poloniae coronatus Cracoviae 29. Sept» 1669.

— 210. Misit de coelo et liberavit me. (Joannes III.) Sine anno.

— 170. Natus Gedani die 3. May 1620. Denatus Regiomonti die 31. De-

ćembris 1660. (Boguslaus Radź i w U.)

— 237. Natus 1632. (Aegidius Strauch.)

— 224. Nec luna duabus. (Joannes III.) J

— 123. Nihil ista secabit. (Vladislaus IV. Ludovica Maria.) 1646»

— 03. Nititur sub onere virtus. 1302. (Joannes Firley-)

— 03. Nititur sub onere virtus. 1303. (Nicolaus Firley Palatinus Cracoviensis.)

— 04. Nititur sub onere virtus» 1303» (Joannes Firley thesaurarius regni

Poloniae.)

— 61. Non sine pace salus; non sine rege fides. 1304, (Sigismundus DL

et Anna regina.)

— 80. Nos dextera tua deus salvabit 1382. (Joannes Nicolaus Hlebowicz.)

— 133. NuminisatqueaquilaeGedanummuniminetutum. (Joannes III.) S. a.

— 212. Numinis atque aquilae Gedanum munimine tutum. (Joannes III.) S. a.

— 142. Numinis auspicys et regis fortibus armis Thorunium prisco redditur

obsequio. (Joannes Casimirus.) 1638.

— 77. Ob Smolenscium recuperatum deo gracias agunt (Sigismundus III»

et Constantia regina.) 1611.

— 83. Omnes fortunae fluctus constantia frangit. (Sigismundus III.) S» a*

— 133. Omnis potestas a Deo est. (Carolus Ferdinandus princeps Poloniae») S. a.

— 221. Ohe ruis Olympo praeceps inTartara. (Joannes III. rex Poloniae.) S. a»

— 177. Orbi, sibi, naturae. (Boguslaus Radziwiłł.) 1666.

— 137. Ornamento publico, propriae commoditati. (Itadivilius Januschius.) 16 33

— 144. Paci perpetuae post alternatas a seculo inter Poloniam Sueciamque

inducias etc. (Pax Oli venais.) (Pokój OliwskL) (Le traité d'Oliva.) 1660»

— 147» Pacis Olivensis anno 1660. 3. Maji ad Gedanum in Prussia conclu-

sae monumentum. (Traktat Oliwski.) (Le traité d'Oliva») 1660.

— 216» Palma parit scutumque corona tuetur olivam. (Joannes III) 1677»

— O. bis» Parcere subjectis et debellare superbos. 1332. (Sigismundus

Augustus.)

— 248. Parentes mei dereliquerunt me» (Ludovica Carolina Badzivilia.) 1673.

XXXI

No. 947» Pater meus et mater mea dereliquerunt me* (Ludovica Carolina
Radzivillia.) 1675.

— 183. Patriae scutum natale detectae. (Joannes III.) Sine anno.

— 244. Patris ad vestigia nati. (Joannes III.) 1688.

— 148. Pax cnm justitia fora, templa et rura coronat. (Pax Olivensis.) (Pokój

Oliwski.) (Le traité d'Oliva.) Sine anno.

— 145. Pax aeterna ad Gedanum, Anno 1660. 3. Majî condita. (Joannes

Casimirus.) 1660.

— 341. Pax fundata corn Moschis. (Joannes III.) Sine anno.

— 146. Pax aeterna ad Gedanum. (Pax Olivensis.) (Pokój Oliwski.) (Le traité

d'Oliva.) 1660.

— 140. Pax Casimiriana. Anno 1660. 3. Maji. (Joannes Casimirus.) 1660.

— 147. Pectora quo regum coeunt quo vulnera seculi etc. (Pax Olivensis.)

(Pokój Oliwski.) (Le traité d'Oliva.) 1660.

— 105. Per bas ad istam. (Joannes 111.) 1676.

— 48. Per non dormire. (Stephanus rex.) Sine anno.

— 02. Pergeutcaepisti,necenimmortaliaquaeris.(JoannesZamoscius») 1381.

— 246. Piasti Etnarchae Poloniae etc. (Georgius Wilhelmus dux SHesiae.) 1675.

— 237. Polonia bellat Staremberg vincit Gr. Vesir sucumbit. (Vienna libe-

rata.) (Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de Yientie.) 1683,

— 238. Polonia bellat Saxonia vincit Gr. Yesir sucumbit. (Yienna liberata.)

(Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de Vienne.) 1683.

— 144. Post bellum plena surgit pax etc. (Pax Olivensis.) (Pokéj Oliwski.) (Le

traité d'Oliva.) 1660.

— 50. Post animos sociasse juvabit 1502. (Sigismundus III.)

— 27. Post laborem meliora spero. (Franciscus Krasiński, episcopus Cra-

coviensis.) 1574.

— 158* Pobtridie Pentecostes XIII. Junii. (Gvmnasium Gedanense.) (Gimna-

zvum Gdańskie.) (Ecole publique de Danzig.) 1658.

— 242. Praeladia majoris victoriae. (Joannes III.) 1604)

— 2. Prawo ziiwe chce. (Sigismundus I.) Sine anno.

— 58. Pro jure et populo. (Sigismundus III.) 1587.

— 181. Promptitudine, prudentia. (Boguslaus Radziwil.) Sine anno.

— 182. Promptitudine, prudentia. (Boguslaus Radziwil.) Sine anno.

— 155. Qui cepit, féliciter perfecit (Albertus Radzivil.) Sine anno.

— 50. Quiescant pastores. (Stephanus rex.) Sine anno.

— 86. Quod pontificiis doctoribus et externo milite publicam turbaret tran-

aiiillitatem a Carolo duce Sudermaniae consentientibus civibus ex*
usus. (Sigismundus III.) 1632.

— 117. Regales aquilae progenerant aqnilam. (Yladislaus IV.) 1637.

— 118. Regia civitas Gedanensis fieri fecit. (Yladislaus IV.) 1644.

— 213. Regia civitas Gedanensis 1685. (Joannes III. rex.)

— 214. Regia civitas Gedanensis. (Joannes III. rex.)

— 215. Regia civitas Gedanensis. (Johannes III. rex,)

— 165. Regia civitas Gedanensis fieri fecit." (Michael rex ) Sine anno.

— 188. Regius aethereas quaerit dura spiritus arces etc. (Joannes III.) 1673.

— 54. Rex qui judicat in veritate pauperes, thronus ejus in aeternum fir-

mabitur. 1585. (Stephanus.)

— 167. Sacro aquilae nexu coalescunt auspice coelo. (Michael rex.) S. a.

— 235» Salus et Victoria nostra. (Joannes III.) Sine anno.

XXXII

164. Salas popali saprema lex esto. (Michael rex Poloniae.) 1609.
!H 47» Si deas pro nobis; qois contra nos. (Stephanos rex.) 1383»

38. Si deos nobiscum; qois contra nos. (IsabeDa reginaHongariae.) 1537.

129. Sic costodita sors non avolat (Johannes Casimiros.) Sine anno.

190. Sic monita tatior. (Joannes 111.) Sine anno.

191. Sic monita tatior. (Joannes III.) Sine anno.

192. Sic monita tatior. (Joannes 111.) Sine anno.

44. Sic aliéna. (Maximilianas electas Poloniae rex.) Sine anno.

9. bis. Sigismandas A. Rex Poloniae: Regni NrL III. Aetatis XIII.

Anno D. M.D.XXXII.
123. Siste gradom Bellona ; jnbet nunc Jono qnietem. En faciam tibi ait

dnlcis amore quies. (Vladislaus IV., Lodovica Maria.) 1646.
216. Sit pas in tombas tais anno 1677. die 1. AogostL (Joannes III.

Maria Casimira.)

— 138. Skoncil bieg wieka swego Wisniowca dnia 9. Novembre 1636.

(Janosz Xiązę Wiśnio wiecki.) (sic.)

— 74. Smolenscum captom. (Sigismnndus III.) Sine anno.

— 73. Smolenscia capta. Sine anno.

76. Smolenscia capta. 1611. (Sigismnndos Ol.)

— 236. Sole doplo exorto, doleo pląs thracica lana. (Yienna liberata.) (Wiedeń

wybawiony.) (La délivrance de Vienne.) 1683.

— 223. Sole duplo exorto, doleo plus thracica luna. (Vienna liberata.) (Wie-

deń oswobodzony.) (La délivrance de Tienne.) 1683.

— 173. Soli vicinior in te falmino. (Michael rex.) Sine anno.

— 113. Sponsi aogustissimi. (Vladislaus IV. Poloniae et Saeciae rex et Cae-

cilia Renata Archidux Austriae.) Sine anno.

— 141 » Stat regina tao concors discordia nexu (Ludovica regina Poloniae.) 1661.

— 21. Sub ombra alarum tuarum protège me Domine. (Sigismondos Au*

gustus.) 1S68.

— 228. Sub umbra alarum tuaram. (Vienna liberata.) Wiedeń oswobodzony.)

(La délivrance de Vienne.) 1683%

— 240. Sub tuum praesidium. (Innocentius Xi. pontifex maximus.) 1684.

— 134. Sub auspicia regni turbati licet per Cosacorum insolentiam etc.

(Joannes Casimirus.) 1631.

— 242. Succedit laureo myrto. (Joannes III.) 1694.

— 30. Sumptus censum ne superet. (Stanislaus Miłoszewski.) Sine anno.

— 190. Tarn diri fulminis ictu. (Pax OH venais.) (Pokój Oliwski.) (Le traité

d'Oliva.) 1660.

— 177. Tandem. (Bogaslaus Radziwiłł.) 1660.

— 220. Tantorum heroum ductu fortitudine. (Yienna liberata.) (Wiedeń oswo-

bodzony.) (La délivrance de Vienne.) 1683.

— 100. Tegit et protegit. (Joannes III.) Sine anno.

— 106. Tegit et protegit. (Joannes III.) Sine anno.

— 200. Tegit et protegit. (Joannes 111.) Sine anno.

— 127. Tendet in ardua virtus. (Christophorus Radziwiłł.) 1626.

— 223. Terret et territ. (Johannes III. rex Poloniae.) Sine anno.

— 136. Teutonicos pepulit virtus prutenica pulchrum numinis et régis cura

tuetur opus. 1634.

— 100. Totum an alto. (Stanislaus Lubomirski.) Sine anno.

— 180. Turcarum signa a Polonia relata. (Clemens X.) 1674.

XXXIII

No. 240. Turcis ad Parkan caesis a Joannę III» Poloniae rege. (In-
nocentius XI.) 1084.

— 217* Univit palinamque dédit» (Innocentius XL) Sine anno.

— 333» Urbem servastis et orbem. (Yienna liberata.) (Wiedeń oswobodzony.)

(La délivrance de Vienne.) 1683»

— 91. Utraque civis. (Johannes Zamojski.) Sine anno.

— 90. Utraque civis» (Joannes Zamojski.) Sine anno»

— 72» Vel sic enitar. Sine anno» (Vladislaus princeps Poloniae, duxMoscoviae.)

— 73. Vel sic enitar. (Vladislaus princeps Poloniae.) Sine anno»

— 228. Victam etredegit in umbram. (Vienna liberata.) (Wiedeń oswobodzony.)

(La délivrance de Vienne.) 1083.

— 133» Victori Scytarum et rebellorum etc» (Joannes Casimirus.) 1691»

— 139. Victricem accipe laurum. (Christophorus Arciszewski.) 1037»

— 220. Vienna Austriae die 14. Julii a Turcis obsessa, sed dei ope, Leo-

poldi Augustissimi Caesaris auspicio, Jobannis 111» Poloniae regis
subsidio etc. (Joannes III») 1083.

— 233. 1083. die 14. July Vienna Austriae a Turcis obsessa, sed protectore

altissimo etc. ab obsidione liberata. (Joannes J1I»)

— 228. 1083. die 14. Julii Vienna Austriae a Turcis obsessa sed protectore

altissimo Leopoldi I. imperatoris industriae consilio, regis Poloniae
Joannis III» valido auxilio etc. liberata.

— 225» Vienna Austriae die 14. Julii a Turcis obsessa, sed dei ope, Leo-

poldi Augustissimi Caesaris auspicio, Johannis HI. Poloniae regis
subsidio etc. 1083»

— 224. Vienna liberata 1083. die 12. Septembris. (Joannes III»)

— 239. Viennam obsidet frustra Mahumedus» 1083»

— 112» Vincere et servare eosdem hoc opus est» (Vladislaus IV.) 1634»

— 43. Vinculum reipublicae. (Stephanus rex») Sine anno.

— 197. Virebit. (Joannes III.) Sine anno»

— 198. Virebit. (Joannes 111.) Sine anno»

— 203. Vivat Joannes Ul. rex Poloniae, christianorum defensor. (Joannes III»)

— 120. Vladislaus IV. rex Poloniae Sigismuńdo III» patri suo posuit monu-

mentom» 1043*

— 108. Vladislaus IV. coron a tu s in regem Poloniae. 1033.

— 123. Vladislao IV. Poloniae ac Sueciae régi et Ludovicae Mariae sponsis. 1046

— 232. Vutt bene utroque. (Michael Radzivil.) Sine anno.

— 227» Wann diese Heiden siegen etc. (Vienna liberata.) (Wiedeń oswobo-

dzony.) (La délivrance de Vienne.) Sine anno.

— 232» Wienn voraTurken belagert den 4» Julii 1083. ward den */ls Sept.

durch die kayserliche Majestat, Kdnig in Pôhlen etc. entsetzt. (Jo-
annes 111.) 1083.

— 227. Wien das Adlernest sicb freut, das der Tûrken Heer zerstreut etc.

(Vienna liberata.) (Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de
Vienne.) Sine anno.

— 234. Wien Gott be wacht, der Turcken Macht etc. (Vienna liberata.)

(Wiedeń oswobodzony.) (La délivrance de Vienne.) 1083»

łi

No. h

■y

Popiersie męszczyzny nieco na bok zwrócone; głowa jego opasana
dyademem, suknia spodnia pod broda zapięta, suknia zwierzchnia futrem .
wykładana, na niej bogaty łańcuch; w około napis: YLADIŚLAUS CA-
ZIMIRI POLOMAE REG[is] FILIUS HUN6[ariae] ET BOHEM[iae] ETC
BEX 1517. to jest: Władysław. Kazimierza Króla Polskiego syn,
Węgierski i Czeski etc. Król. 1517.

Medal tén strony odwrotnej nie ma, i znajduje się w zbiorze
Franciszka Potockiego;

Historya nowoczesna mało podobno wskaże nam przykładów tak prędkiego
wzrtfstu w znaczenie i potęgę, do jakiego w krótkim lat kilkadziesiąt prze-*
ciągu dom Jagielloński doszedł. Władysław Jagiełło przyjąwszy wiarę ckrze-
ściańską w r. 1385. uzyskał koronę Polską z - ręką Jadwigi Królowej;
Wkrótce potem Węgrzyni życzyli go sobie mieć Królem, a łubu Jagiełło tak
chlubnej dla siebie ofiary nie przyjął, wnuk jego przecież także Władysław,
którego na tym medalu wyobrażonego widzimy, z wyboru Czechów i Węgrów
otrzymał koronę Węgierską i Czeską. Tym sposobem w roku 1471. potomstwo
Władysława Jagiełły władało Polską, Litwą, Prusami , Rusią, Węgrami,
Czechami, Szląskiem, Morawią i częścią Luzacyi

Medal pod liczbą 1. wystawiający Władysława Jagiellończyka Króla Wę-
gierskiego i Czeskiego ma niewątpliwie związek z Historya naszą. Widzimy
na nim dowód jak wysoko Władysław, Król Węgierski i Czeski, cenił panującą
w Polsce dzielnicę domu swego. Winien był Władysław wyniesienie swoje
na tron wpływowi Ojca Kazimierza, Króla Polskiego, a przejęty uszanowaniem
ku niemu, tytuł Syna , tytuł Królewicza Polskiego na tym medalu wyżej położyć
kazał od nazwisk Królestw, nad któremi panował.

No. 1.

FLADISLAVS CASIMIR! POLONI AE REGIS FILIVS HUNG[ariae]
ET BOHEM[iaé\ ETC. REK 1517. Buste de Ladtslas en habit* royaux
le bandeau royal ou diadème *ur la tête, vu de trois quarts. Sans revers.

Cette médaille , frappée à l'effigie de Ladislas prince de Pologne (a) de la
famille des Jagellons, et roi de Bohême et de Hongrie, fournit une preuve
touchante de son amour pour son pays natal. Porté au trône de deux nations
puissantes, Ladislas se plait toujours à se dire fils du roi de Pologne , et ce
titre, mentionné le premier sur la médaiUle ci- jointe, nous donne le droit de la
placer dans notre recueil.

L'histoire moderne offre peu d'exemples JPun accroissement de puissance

aussi rapide que celui de la famille des JageUons. Ladislas I. de ce nom,

• m

duc de Lithuanie, ayant embrassé la religion chrétienne en 1385, obtint,
avec le trône de Pologne la main de la reine Hedvige. Quelques années après

(a) Il était fils de Casimir III. , roi de Pologne et d'Elisabeth , archiduchesse
d'Autriche.

Medal tén w przekonaniu mazém najdawniejszy jest pomiędzy Numizmatami
z historyą Polską związek mającemi. Lubo uczony Strada w dziele . swojém
o Numizmatyce wspomina o medalu wyobrażającym Annę, Królową Polską,
Córkę Fryderyka Pięknego , Cesarza Niemieckiego , nie podpada jednak wątpli-
wości, że ów medal jest zmyślonym, jak tego Félix Bentkowski dowodzi » Jeden
»jest tylko, mówi Bentkowski, w dziejach Niemieckich Fryderyk z przydom-
kiem Piękny, Xiążę Austryacki, obrany Cesarzem roku 1314. zmarły roku
»> 1330. Współczesnym w Polsce owego Fryderyka był Władysław Łokietek,
* panujący od roku 1306. do 1333. Tén zaś jedne miał tylko zonę, Jadwigę,
» Córkę Bolesława Książęcia Kaliskiego , która go przeżyła. Anna Austryaczka
► więc nie mogła bydź żoną Łokietka; nie była ona także żoną Kazimierza
» Wielkiego , który trzy razy związki małżeńskie zawierał, ale nigdy z Austry-
»aczką. Jakimże sposobem na medalu, który ma bydź współczesnym Fryde-
»ryka Pięknego, nazwana jest Anna Austryaczka Królową Polską? Albo
» wszystkie dzieła tyczące się historyi Polskiej są niedokładne, albo medal
» tén jest zmyślony. «

Wspominamy tu więc o tym medalu dla tego jedynie , aby usunąć błąd
oczywisty. —

fia mort 9 son petit Jils Ladislas, que nous voyons représenté sur eeW: mé-
daille, Jut nommé roi de Bohême et de Hongrie par le choix libre de ces
deux nations , et Pou vit ainsi régner sa famille sur la Pologne , la Lithuanie,
'la Prune, la petite Russie, la Hongrie, la Bohême, la SUésie, la Moravie et
une partie de la Lusace, étendue de pays immense, qui touche à la mer
Baltique, à la mer Noire , h F Adriatique, que baignent le Borysthène, VElhe,
le Danube et la Save et qui compte aujourd'hui plus de 36 millions tPhahitans.

La noble famille des Jagellons s'éteignit avec Sigismond Auguste, roi de

Pologne, mort sans postérité Fan £872.

No. 2.

Popiersie Króla z boku widziane, nagłowię czapka a na niej korona
filgranową. robotą, rznięta. Spodnia suknia jest obcisła, wierzchnia suknia
a Faczéj delia wykładana jest futrem. W koło napis: SIGISM[undus] I.
BEX POL{oniae] MAGN[us] DUX LIT[huaniae] RUSS[iae] PRUSS[iae]
MAS[tfriae] SAM[ogitiae] to jest: Zygmunt 1. Król Polski, Wielki Xiqzç
Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Zmudzki.

Strona odwrotna. Trupia głowa na księdze oparta , na głowie lampa
zapalona i napis do koła: PRAWO ZIIYE CHCE.

• Medal téo znajdujący się w zbiorze Hrabi Francuzka Potockiego,

zdaje się bydź odlewanym podług rysunku w dziele Lacka
umieszczonego. Ze jednak ów medal w rzeczy samej istniał,
tenże sam Autor zaświadcza.

Wykład.

Wspomniony dopiero Łuck w numizmatyczném swojém dziele (a) twierdzi,
iż medal tén wybity został na pamiątkę odniesionego pod Orszą zwycięstwa,
w którem Król Zygmunta na czele 35,000 Polaków i Litwinów poraził 80,000
Rosyjskiego wojska.(b) Sądząc iż Wykład takowy jest niewłaściwym, domyślamy
się raczej, że medal tén późniejszym jest o kilkanaście lat od bitwy pod Orszą , i

że wybitym został na pamiątkę ogłoszenia Statutu Litewskiego w roku 1920.
Wyryta na medalu księga i zapalona lampa, wskazywać mają światło, jakie '
wspomniony Statut rzucił na stosunki towarzyskie i polityczne Litwy ; napis
prawo żywe chce i trupia głorfa oznaczają bądź to, że ciało towarzyskie

(a) Syllogc Numismat. elegantior. Argentinae. 1620.

(b) W rok a 1314. Czytaj historyków Polskich i Rosyjskich, osobliwie Kara razi na.

Na 2.

SIGISM[undm] I. HEX FOL[oniae) MAGJS[us] DIX LIT[huamae]
RVSS{iae] PfiUSS[iac] MAS[oviae) SAM[o$itiae\ (Sigimond I. roi de Po-

logne, Grand Duc de Lit huante, de Russie, de Prusse, de Maswie, de
Sarnogitie.) Buste du roi Sigismond . vu de profil, sa tête est couverte

<fvn bonnet surmonté (Tune couronne.

Revers. PRAPVO ZHVE CHCE (la loi vivante le veut.) Un
* livre sur lequel est placée une tête de mort surmontée dune lampe
allumée. K

Sigismond /. , roi de Pologne, dont* nous verrons ici f effigie était fils de
Casimir Jagellon et <F Elisabeth, Archiduchesse d'Autriche. Ce prince naquit en

1467 ,. il monta sur le trône de Pologne en §807, et mourût en 1348.

Les savants ne sont pas d'accord • sur le but dans lequel cette médaille a

été frappée-, les uns la regardent comme un trophée érigé à la gloire de Sigis-
mond, vainqueur des Russes à la bataille d'Or sza en 1S14-, les autres supposent

qu'elle fut frappée en mémoire du code de loix donné par ce prince a la Lithuanie
en, 1829. Cette dernière opinion nous ayant parue la plus vraisemblable, nous
Pavons adoptée, et nsms nous plaisons à rappeler ici quelques circonstances

prawem nieoświecone jest fliartwém, bądź też, ze samo jedynie prawo domagać
się może życia winowajcy o przestępstwo jakie przekonanego, (a)

Medal, który ta czytelnikom naszym przedstawiamy najdawniejszy podobno
między Numizmatami za Zygmunta I. bitymi; podaje nam sposobność przy-
pomnienia celniejszycb epok życia tego Monarchy. Eodził się Zygmunt dnia Ł

(a) Sądzimy, że ciekawości czytelnika dogodzimy przytaczając w téj nocie ważniejsze
szczegóły nadania Statutu Litewskiego.

Zygmunt I. mówi aczony Czacki , uczuł potrzebę ogólnych dla kraju ustaw *
tak w Polsce, jak w Litwie i w roku 1S22. w Wilnie ogłosił: że będzie jeden
Statut wszystkim rozkazywał. Roronacya młodego Zygmunta Augusta w 4SÎ9
roku, stała się epoką wydania Statutu. Rok jeden minął od wydania tej Księgi a
Stany Litewskie tén zbiór ustaw zgodą jednomyślną za Prawo Narodowe przyjęły.
Nie miał równej pociechy w Polsce Zygmunt I. Duma kilku moSnowładców znisz-
czyła pracowite dzieło.

W Litwie władza opinii, rozważone lepiej potrzeby, dostrzeżono opuszczenia
i życzenia prawników okazywały konieczność drugiego Statutu. Często powtarzana
wola Narodu zastanawiała Zygmunta Augusta. Ten Król, ostatni męski potomek
sławnego rodu Jagiełłów, powiększył swobody Litwy, oddał Narodowi wybór
sądowych ziemskich urzędników, rozszerzył wolność sprzedaży, zrzekł się wraz
z namiestniczymi swoimi urzędnikami znacznych przychodów, które z Sądów
pobierał i Statut pierwszy przejrzeć rozkazał. Odmieniła i dodała także wola
Narodu różne cywilne ustawy, a w 1864 roku poprawione dzieło wydaném zostało.
Obiecana przez wszystkich Królów z familij Jagiellonów Litwy z Polską Unia,
pracą Zygmunta Augusta, a bojaźnią rozerwania dwóch Narodów jedności, po
śmierci bezpotomnego Króla dochodziła naznaczonego końca. Jeszcze Naród Li-
tewski w 1566 roku w Brześciu pisał dla siebie dodatki do Statutu, a Król jo
potwierdził. Sejm w Grodnie zebrany 1868 roku, ostatni raz za tego panowania
samej Litwie pisał prawa. Nakoniec zwołany Sejm w Lublinie, 1368 roku
zaczęty, a 1869 skończony, dokonał wiecznego przymierza między Litwą i
Polską. Tén związek wymagał niektórych w Statucie odmian , Kommissarzc
zatem do rewizyi Statutu zostali wyznaczeni. Odtąd pracowano nad trzecim
Statutem.

Henryk ledwo zaczął panować i opuścił Polskę; podano mu księgę Statutu,
powtórnie żądała Litwa przejrzeć to dzieło, Król na to pozwolił.

Za Króla Stefana naj pierwej w Nowogródku, potem w Warszawie 1578
roku rozważano jeszcze tén zbiór ustaw. Zdaje się, że odtąd nic nie dodano,
aż do początku panowania Zygmunta IIL który władzą sejmową tén Statut 1588
roku , 50. Stycznia, do wykonania państw Litewskich podał.

relatives à la promulgation d/un code9 qu'une grande partie de nos compatriotes
regardent encore comme la garantie de leurs propriétés, et que la Pologne entière
respecte comme un honorable monument de sa législation.

Sigismond /. , ayant senti combien la diversité des anciens 'statuts nuisait

aux intérêts de ses peuples , conçut le projet de leur donner des loix uniformes.

l En conséquence il présenta a la diète de Lithuanie le code qu'il avait fait rédiger,

et les députés de cette9 province T adoptèrent à Punanimité en Vannée 1829.

i * Les états de la Pologne n'eurent pas la même sagesse, et F orgueil de quelques

hommes puissans leur fit rejetter le sage projet du monarque.
} A en croire les érudits , la lampe, gravée sur cette .médaille , indique les

lumières que le code du roi Sigismond devait répandre sur la Lithuanie, et Fin*
! scription(a) ainsi que la tête de mort semblent vouloir dire selon eux, que tout

corps politique non éclairé par la loi9 doit être considéré comme privé de vie.
Nous laissons à nos lecteurs le soin de juger de la justesse et du bon goût
des emblèmes de cette médaille, (b)

i a) » La loi vivante le veut. •

(b) On trouve dans plusieurs cabinets de Numismatique en Pologne la médaille
placée ci dessous où l'on voit Vaigle de l'Empire et sur le revers les lettres
M. V. L. A. qui sont probablement les initiales du nom de P Empereur Maxi-
milien, de Vladislas Jagelhn, roi de Hongrie , de son fils Louis et de sa fi lie

miesiąca Stycznia roku 1468. z ojca Kazimierza Jagiellończyka i matki Elżbiety,
córki Albrechta, Cesarza Rzymskiego. W roku 1499. został Xiążęciem Gło-
gowskim i Opawskim na Szląsku z nadania braci swoich Władysława Króla
Czeskiego i Węgierskiego, i Albrechta Polskiego. Roku 1506. 20. Paździer-
nika po śmierci brata swego Alexandra Króla obwołany wielkim Xiążęciem
Litewskim. Tegoż roku dnia 8. Grudnia obrany Królem Polskim, (a)

Wiemy kio pierwszy Statut pisał; kto poprawiał i dodawał, prócz wyzna-
czonych Kommissarzy na Sejmie Unii, nie jest nam wiadomo* Częsta odmiana
pracujących daje nam powód do zrozumienia, że wielkiej liczbie wyznaczonych
w różnych epokach ta sława należy. Zbiór grobowcowych pamiątek Szczerbiczowi
część tej pracy, a przez nią prawo do chwały przyznaje.

Lew Sapieha w przekładzie Statutu z ruskiego na polski język uczynił
przysługę. Opinia bez wsparcia na dowodach tłumacza podała za twórcę Prawa.

(Czacki.)

(a) W spisie medalów polskich Bentkowskiego następuje teraz z porządku medal
bity na pamiątkę odprawionego w roku 131$. w Wiedniu Kongressu, na który
zjechali Maxymilîan Cesarz, Zygmunt Król Polski, Władysław Król Węgierski
i Czeski, brat Zygmunta i młody Ludwik, syn Władysława, korowany Królem
Węgierskim. Zjazd tén, na którym domy Austryacki i Jagielloński podwójnym
dwóch małżeństw węzłem się połączyły, niezawodnie ważnym był w ów czas dla
Polski, nie sądzimy przecież', abyśmy Numizmat tén między Polskie liczyć
mogli. Widzimy na nim bowiem herb Cesarski i cyfry w których początkowe
litery imion Cesarza , Króla Władysława i Ludwika upatrujemy , lecz nie widzimy
ani cyfry Króla Zygmunta, ani nic takiego, coby się do Polski odnosić mogło.
Medal tén przecież umieszczamy ta obok dla zachowania jego pamiątki.

Anne. A'otw supposons que cette médaille a été frappée en mémoire du Congrès
de Vienne réuni en 1818, où se trouvèrent les princes ci-dessus designés ainsi
que le roi de Pologne Sigismond I.; malgré cette dernière circonstance nous
ne nous croyons pas en droit de ta comprendre dans Hotrc collection, et ne la
mentionnons ici que pour en constater te souvenir.

No. 3.

Medal odlewany i rylcem starannie wykończony. Na stronie
głównej popiersie Króla z boku widziane. Wierzch jego głowy czep-
kiem bogatym nakryty; zbroja na piersi; na zbroi delia albo ferezya
futrem wykładana , na wierzchu zaś łańcuch z orderem złotego runa.
Pole medalu do koła obwiedzione jest wieńcem z liści i kwiatów uwitym.
Napis D[ominus] SIGIS[mundus] Pjnrnus] R[ex] P[oIoniae] P[ater] P[atriae]
EF[figiatus] AD VIVAM IMAGI[nem] AETfatis] Ą[nno] 60. to jest: Pan Zyg-
munt Pierwszy, Król Polski, Ojciec Ojczyzny, wyobrażony z żywego
wizerunku (obrazu) w roku wieku swego sześćdziesiątym.

Strona odwrotna. Na środku tarcza z orłem Polskim, koronę na
głowie mającym, nad tarczą, cztery inne mniejsze. Po lewej medalu
stronie u góry Pogoń Litewska , po prawej herb domu Austryackiego , to
jest, pas na ukoś lezący ; w samym środku pola u dołu po lewej stronie
herb rycerstwa Pruskiego, czyli krzyż łamany, pośród którego znajduje
się mała tarcza z orzełkiem na przeciwko, u dołu herb Ruski, to jest,
lew z koroną podnoszący się w górę. Pomiędzy tymi dwoma ostatnimi

herbami są dla przedziału i ozdoby podwójne delfiny. Napis: PO[tentissi-
mus] UTRIUSQ[ue] SARfmatiae] REX MAZO[viae] DUX RUSSpael ET
PRUSSpae] D[ominus] AN[no] 1527. to jest: najpotężniejszy obojéj Sarma-
cyi Król, Xiazç Mazowiecki, Ruski i Pruski Pan, w roku 1527.

Wykład.

Artysta z Włoch sprowadzony, czyli z rozkazu Królowej Bony, czyli też
z woli samego Zygmunta I., medal tén niewątpliwie u dworu tegoż Króla robił.
Powodem pewnie do tego było przyłączenie Mazowsza do Korony, co nastąpiło
po śmierci Janusza, ostatniego Xiążęcia Mazowieckiego od swoich, jak wieść
niosła, otrutego, co roku 1526. zdarzyło się. Dawno w Polsce żądano tego
złączenia Mazowsza z Koroną , i dla przyśpieszenia lub ułatwienia onego , byli,

No. 3.

D[ominus] SIGIS[mundus] P[rimus] jR[ejt] F\oloniae] P[ater}9 P[atriae]
EF[figiatus] AD VIVAM IMAGĄnem] AET[aHś\ Anno 60. (Sigismond L,
roi de Pologne, père de la Patrie, peint d après nature à Vage de 60
ans.) Buste du roi vu de profil. Le roi porte à son cou Tordre de la toi"
son â!or.

Revers. PO[tentissimus] VTRIUSÇ[ue] SAR[matiae] REX MAZO[viae]
DUX RVSS[iae] ET PRUSS[iae] D[onUnus] AN[no] 1527. (Très puissant
roi des deux Sarmaties, de la Masovie, due de Russie et seigneur de la
Prusse, en Vannée 1527.} V aigle royal de Pologne surmonté aVune
couronne et entouré de quatre écussons aux armes, de la iMhuanie, de
la Russie rouge, de la Prusse royale et de la maison (F Habsbourg.

Nous sommes bien aises de faire remarquer à nos lecteurs, la belle exécution
ile cette médaille qui, a en juger par le style parait être V ouvrage de quelque
graveur Italien venu en Pologne à la suite de la reine Bone, épouse de Sigis-
mond I. Cette pièce porte sur le revers, Paigle de Pologne entouré des armes
de la Lithuanie, de la Russie rouge, de la Prusse royale, enfin de celles de

co po śmierci Królowej Barbary radzili Królowi ponowić małżeńskie śluby
z pozostałą Ziemowita Xiążęcia Mazowieckiego wdową, z domu Radziwiłłówną.

Oprócz przyłączenia obszernej i ludnej Prowincyi prawie w środku Państwa
położonej* i różne na około prowincye nie dogodnie przedzielającej, miał Król
Zygmunt inną jeszcze przyczynę, dla której zdarzenie to zgasłej familii Xiążąt
Mazowieckich, bardzo mu się pomyślne bydź zdawało , uwalniając go i potomków
od obawy , którą Królowie % Jagiellońskiej familii przy swojein na tron Polski
obraniu zawsze mieli, kiedy liczna szlachta, i wielu z przedniejszych Panów
przypominając sobie chwałę, zaszczyty i zasługi Monarchów od Piasta pocho-
dzących, pospolicie zwracali oczy na pozostałych z tegoż domu następców,
pośród siebie mieszkających rokując sobie pod ich panowaniem też same, których
pradziadowie ich doznawali pomyślności. Zygmunta Augusta wtęc^linia Xiążąt
Mazowieckich zabezpieczała w następne wieki, i przy zdarzających się elekcyach
potomków Jagiełły. Dowodem tego wykładu jest wyrażony zupełnie tytuł
DÙX MAZOYIAE (Xiążę Mazowiecki) poprzedzające tytuły Russiae i Prussiae,
które w następnych czasach zwykły były przodkować , dowodem jest i rok
1527. właśnie po wygaśnieniu familii Piastów Mazowieckich. Jakoż w roku
1526. Król Zygmunt przybył do Warszawy dnia 25. Sierpnia a Januszowi
ostatniemu Xiążęciu Mazowieckiemu sprawiwszy pogrzeb dostojny, od miesz-
kańców ziem owych odebrał przysięgę wierności.

Napis utriusyue Sarmatiae nie może znaczyć Sarmacyą Europejską i Azya-
tycką, ponieważ w téj ostatniej nic Król nie posiadał; nie taoże też bydź
wzięty, jak Miechowita zdaje się rozumieć, za Polskę i Tatary ą, ponieważ
Tatarowie choć jurgieltnicy królewscy, nie byli jednak Onego poddanymi,
zdaje się więc, iż tern słowem wyrazić chciano Polskę i Litwę, dwa przed
dokonaniem Unii bardzo oddzielne Narody. Aczkolwiek wielka część Polski,
na zachód, od lewego brzegu Wisły Sarmacyą nie mogła bydź nazwana.

(Albertrandi.)

f Autriche. Ce dernier éeusson y fut placé en mémoire de Fareliiduchesse
Elisabeth , mère du roi.

L'inscription utriusque Sarmatiae rex (roi deH deux Sarmaties) très
impropre assurément , puisque la Pologne n'a jamais rien possédé dans la Sar-
matie asiatique, parait désigner la Pologne et la Litlwutnie, réunies sous le
sceptre du roi Sigismond.

Le savant Albertrandi suppose, que cette médaille fût frappée à F occasion
de la réunion de la Masovie avec la Pologne après le décès du duc Jean ou
Janus, dernier rejeton des Piasts polonais. Cette conjecture parait d'autant
plus vraisemblable 9 que contre Vusage établi à cet égard , le titre de duc de
Masovie précède dans V exergue celui de due de Russie et de Prusse, {a)

(a) Il n'est pas inutile peut -être de rappeler ici V origine des ducs de Masovie, et
leurs rapports avec la Pologne,

La première dynastie de nos rois nommés Piast ou indigènes, dont Pori-
gine remonte dit -on au 8. siècle, s'éteignit à Casimir le grand mort sans
héritier mâle en 1370. Une branche cadette de cette maison possédait la Ma-
sovie comme grand fief de la couronne de Pologne et à la mort du duc Jean,
dernier rejeton des Piast de Masovie, cette province fut incorporée à la Pologne.

No. 4.

Rzadki tén nadzwyczajnie medal znajduje się w zbiorze Franciszka
Hr. Potockiego. Lubo nieco mniejszy od poprzedzającego podobny jest
do niego co do rysunku, wyrazu twarzy Króla i jego stroju. Napis na
nim jest następujący: MAGNUS ET INPBACTUS FORTIS PIUS AT-
QUE POTENS REXENEGO SISMUNDUS[sic] SCEPTRA POLONA FERO
1527. to jest: Wielki i niezłomny, mężny, bogobojny i potężny Król;
Ja Zygmunt berło Polskie dzierżę 1527.

Medal tén nie ma strony odwrotnej.

No. 5. Popiersie Króla z boku widziane.
Napis następujący MAGNANIMUM INVICTUM INFRACTUM FORTEMQ;
POTENTEM SIGISMUNDUM RÈGEM PARVA TABELLA REFERT; to
jest : Wspaniałego , niezwyciężonego , niezwalczonego , i potężnego Króla
Zygmunta wskazuje ta mała rycina.

Wykład.

Widzimy na tych wizerunkach Zygmunta I., na piersiach jego order
złotego runa, który mu Karol V. Cesarz w r. 1525. przysłał; dziejopisowie
nasi zostawili nam szczegóły odbytego w Krakowie obrzędu oddawania Królowi
znaków orderowych.

Wysłana w tym celu deputacya od Kapituły tegoż orderu składała się
z dwóch członków: Karola z Burgundyi Barona de Breda i Jana Tusy,

Herolda orderu.

Po wysłuchaniu Mszy Śtej na zamku, oddali deputowani Królowi łań-
cuch z złotem runem i odebrali od niego przysięgę na Statuta orderu, z zastrze-
żeniem Królowi dyspensy od następujących artykułów, które się z godnością
królewską niezgodnymi bydź zdały, a na które inni Kawalerowie przysięgać

byli zwykli. #

1. Że Król ścisłą zawsze zachowa przyjaźń z Naczelnikiem orderu (Królem

Hiszpańskim) i współbraćmi swymi Kawalerami.

t . »

. X

ii , •

No- 4.

MAGNUS ET INFRACTUS FORTIS PIUS ATQ. POTENS REX
EN EGO SIGISMUNDUS SCEPTRA POLON A FERO (roi grand, invin-
cible j irrésistible y fort, puissant, moi Sigismond je porte le sceptre de
Pologne J Buste du roi vu de profil. Ce prince porte un manteau fouré,
une coeffe sur la tête, sur celle-ci une guirlande de roses, et le colier de
tordre de la toison d'or à son cou.
Cette médaille ri a pas de revers.

No. 5. MAGNANIMVM INFICTUM INFRACTUM FORTEMQ[ue\
POTENTEM SIGISMUNDUM REGEM PAKVA TABELLA REFERT.

(Cette petite planche représente le roi Sigismond le Magnanime, V invincible ,

Virrésistible, le fort et le puissant.}

Buste du roi vu de profil. Cette médaille ressemble à la précédente

et lia pas de revers*

Nous voyons ici le roi de Pologne décoré de Vordre de la Toison d'or, que
lui avait conféré T empereur Charles V. en Vannée £S28.

Les mémoires du tems ont conservé les détails de la remise de cette décora*
tion: Une députation de chevaliers y ayant à sa tête Charles de Bourgogne Baron
de Breda et Jean de Tusy, s'était rendue à cet effet h Cracovie. Après le ser-
vice divin 9 les députés remirent la Toison au roi, et lui firent prêter serment

. \

2. Że gdyby bądź Król, bądź jego wojsko wziąść miało w niewolą Ka-
walera jakiego tego Orderu, winien go będzie Król uwolnić natychmiast

Nazajutrz po odbytym obrzędzie mianował Król Zygmunt zastępców,
którzy by jego imieniem przy tomnymi byli Kapitułom Orderu złotego runa.

Zwrocie jeszcze uwagę czytelników naszych winniśmy na ubiór w jakim
się nam Zygmunt Ł na medalach niniejszych przedstawia ; na ów czepiec, który
na głowie nosi, na wieniec różany, którym czoło swoje zdobi. Sarnicki i
Bielski, którzy tego Monarchę osobiście znali, tak właśnie opisują jego sposób
noszenia się. » Zwykli « mówi Sarnicki, » podług dawnego obyczaju Polacy długie
» nosić włosy tak .dalece , ii nawet trybem niewiast pleść je było w zwyczaju,
•który zwyczaj, iż Zygmunt L Król Polski zachowywał, i w czepku chodził,

• myśmy sami widzieli. « A Bielski na karcie 380. dawnego wydania, mówi:
»W czepku z młodu chadzał, włosy długo nosił, brodę post rzygał, lecie

• w wieńcu różanym rad chadzał.*

sur leurs statuts, à la reserve toutefois de deux articles, que le roi avait jugés

incompatibles avec sa dignité.

Ces deux articles portaient

f . que le récipiendaire ne se permettrait jamais aucun acte d'hostilité
contre le chef de Fordre (le roi d'Espagne.)

2. que si les hasards de la guerre faisaient jamais tomber un chevalier
entre ses mains, il rendrait aussitôt la liberté à son prisonnier.

Le roi 9 disons *nous 9 Jut dispensé de t observation de ces deux articles, et
nomma des fondés de pouvoir pour siéger en son nom au chapitre de tordre.

Le costume du roi de Pologne est ici à peu près le même 9 que celui
que Fon voit sur la médaille précédente. Le bonnet qu'il porte, rappelle Fan-
cien usage observé par nos ancêtres de tresser leur longue chevelure, qu'ils
assujettissaient ensuite sous une espèce de coeffc* L'historien Bielski ajoute a ce
sujet 9 que le roi Sigismond L avait eu F habitude dans ses jeunes années
de porter en été une couronne de roses sur la tête. Cette médaille prouve que
ce Prince conserva longtems cet usage

No. 6.

Na stronie głównej, popiersie Króla w zbroi z boku widziane ,
z koroną na głowie; włosy jego nad uchem prosto są szczesane i pod
kątem prostym ucięte. Napis w otoku jest: SIGISMUNDUS PRDf[ns]
REX POLONIEE [sic] 1529. to jest: Zygmunt I. Król Polski 1529.

Strona odwrotna ma na środku tarczę z Orłem Polskim, którą
zdobi korona królewska. Po lewej stronie medalu u góry jest Pogoń
Litewska, po prawej herb domu Austryackiego , czyli pas rycerski
w poziomym kierunku. U dołu po prawej stronie jest herb krzyżacki, albo
Prus królewskich, po lewej u dołu herb Ruski, to jest lew w górę się
podnoszący. Napis w otoku jest: DEUS IN VIRTUTE TUA LETABI-
TUR [sic] REX, to jest: Boże w cnocie twojej Król radować się będzie.

Wykład.

Niewłaściwie podobno umieszczamy tu ten Numizmat , który raczej monetą
jest, niżeli medalem. Czytamy w aktach urzędowych panowania Zygmunta L,
ze tén Monarcha widząc kraj zarzucony monetą w mieście Szwidnicy na
Szląsku bitą, wyznaczył rok jeden czasu dla zupełnego wyprowadzenia jéj
z -obiegu i zaprowadzenia nowej, której tu exemplarz widzimy. Mikołaj Szydło-
wiecki, Kasztelan Sandomirski, Podskarbi, i Justus Decyusz jego zastępca,
odebrali zlecenie, aby' w mennicy Krakowskiej i Toruńskiej kazali bić niniejszą
monetę wartości srebra, jaką prawa koronne przepisywały. Jeżeli więc
pieniądz tén w liczbie medalów Zygmunta I. kładziemy, dzieje się to najprzód,
że napis w otoku na stronie odwrotnej zamieszczony, niejako cechę medalu
mu nadaje, powtóre, że go uważamy za pomnik rozporządzenia, które miało
ważny wpływ na przemysł i handel kraju naszego, (a)

(a) Dekret królewski w tym przedmiocie wydany lej jest osnowy : Ut autem ipsa
Saidnicensis moneta citius et minori quo fieri possit sumpta transcodatar , laadavi-
mns et sta tai mus , nt ex eadem transcudantur grossi majores poaderis unios lotni

. •' r> >i *>■ a

► i

No. 6.

SIGISMUNDUS PRIM[us] REX POLONIE [sic] 1529. (Sigismond
I. roi de Pologne.) Buste du roi Sigismond I. vu de profil

Revers. DEUS IN VIRTVTE TVA LETABITUR REX (Dieu! Le

roi se réjouira en ta vertu) L'Ecusson de Pologne surmonté de la cou-
ronne rogale. U aigle est entouré de quatre écussons aux armes de la
Litkuanie, de la Prusse royale, de la Russie rouge, et de la maison de
Habsbourg.

■i

Plusieurs savants ont pensé , que cette , pièce devait être considérée ,
commeune monnaie; en effet elle a été frappée par ordre du roi Sigismond I
pour en remplacer une que Fon fàbriquoit alors en Silésie, et dont le roi

et valons sex grossorum usualium polonîcaliam , ita quod quinque in florenom sea
mediam sexagenani , octo in marcam nomeri , et sedecim in marcam Cracoviensem
ponderis ingrediantor. Mixtnra ver© eornm sit in marcam quamlibet argenti fini
lothi sex, ant minas ano vel daobas denariis, secondant qnod fieri posset, sine
allô praejudicio officia lium. Ab ana parte effigies imago regia. In circaita tex*
tas: Sigismandas primas rex poloniae 1828* Ab altéra parte , seu aitero
latere, arma, seo insignia, in medio scilicet aquila regui, a dextris Lithoaniae,
a sinistris Aostriae inferios Rnssiae et Pmssiae insignia. Snperios coron* regia.
Textus in circaita : Deas in virtate taa laetabitnr rex (patrz akta metryki koronnej
w Warszawie.)

défendit la circulation dans ses états* Nous nous sommes permis néan-
moins de la comprendre dans cette collection , parceque l'inscription qu'elle
porte p convient plutôt h une médaille; et plus encore pour perpétuer le souvenir
éPun règlement qui eut une influence salutaire sur le commerce de notre pays.

24 *

No- T.

Popiersie Króla Zygmunta W zbroi z boku widziane z koroną na
głowie. W koło napis HEC [sic] EST SARMATIE SIGISMUNDl REGIS
IMAGO. ANNO REGNI SUI XX VL AETS [aetatis] LXIIH. to jest: ten
jest wizerunek Zygmunta Króla Sarmacyi roku panowania jego 20. wieku
64. O jest'- w r(>ku 1532.) 00

Strona odwrotna. Orzeł w lewą stronę obrócony z otwartym dziobem,
nad nim korona. Litera S. okrąża całego orła* W otoku napis JOHAN-
NES MARIA PATAVINUS F[ecit] ANNO DOMINI NOSTRI MDXXXH.
to jest: Jan Mary a Paduańczyk zrobił roku Pańskiego 1532.

Wykład.

Rok dwudziesty szósty panowania Zygmunta I. , i rok życia jego sześćdziesiąty
czwarty, pamiętnym jest w abtach Numizmatyki polskiej przez wybicie tego
medalu. Zwyczaj rozdawania w owym wieku medalów, które na łańcuchach
na piersiach noszono, na podobieństwo dzisiejszy eh Orderów , pobudza nas do
wnioskowania, że Król medal ten wybić rozkazał dla rozdawania go zasłużonym
w dzień urodzin swoich, lub rocznicę wstąpienia na tron.

Historya nasza w XVI. wieku tak świetna, na każdy rok podaje nam wspom-
nienia, któremi się szczycić mamy prawo. Rok 1532. pamiętny jest z odnie-
sionego pod Obertynem nad Wołochami zwycięstwa , w którem Jan Tarnowski
z słabszćmi nierównie siłami 50,000 nieprzyjaciela pokonał i wszystkie mu
działa zabrał, (a)

(a) Rzadki tén medal znajduje się w zbiorze W» X. Modeńskiego w Modenie.

(a) Félix Bentkowski w spisie swoim medalów polskich pod liczbą 13. umieścił po-
dobny Numizmat na rok 36. życia Zygmunta I. bity, który témi słowy opisuje:
• Pół osoby Zygmunta z koroną na głowie w około SIGISMUNDUS I. REX
POL. etc. AETAT1S SUAE LXIII. < Nie widzieliśmy nigdzie ani medalu tego,
ani jego ryciny.

tmr-

25
No. T.

HEC [sic] EST SARMATIE SIGJfSMUNDI REGIS IMAGO ANNO
REGNI SVI XXVI AETS [aetatis] LXIIII. Çmici limage de Sigitmond
rai de Sarmatie Van 26. de son règne.) Buste du Sigitmond I. vu de
profil. Le roi est couvert d'une armure et porte une couronne sur la tête.
Revers. JOHANNES MARIA FATAVINUS F[eeii\ ANNO DOMINI
NOSTRI MDXXXII (fait par Jean Marie de Padoue, Tan 1532 de
notre Seigneur. L'aigle de Pologne entrelacé de la lettre S. (initiale
du nom du roi.)

On ne sait trop à quelle occasion Jut frappée cette médaille qui ne porte pas
mime de millésime, et se borne à indiquer Vage du roi. H est probable qu'elle
aura été commandée pour Vanniversaire de sa naissance ou de son couronnement
pour être distribuée aux sages conseillers, qui lavaient aidé de leurs lumières, ou
bien à quelques jeunes preux nés sous son règne et dont il voulait honorer le
courage. On sait en effet, que dans ce temps, les monarques récompensaient )es
talents et les succès militaires, en donnant des médailles* Elles etoient portées
suspendues h de riches chaînes et tenaient lieu des décorations que ton distribue
de nos jours. — Jaloux de conserver les nobles- souvenirs de notre histoire,
nous remarquerons ici, que Vannée 1852, ou Fon frappa cette médaille, se
trouve illustrée par la victoire que le Hetman Tarnowski remporta sur les Va-
laques a Obertyn. A la tête d'un corps de trouppes très inférieures en nombre,
il mit en déroute V armée ennemie forte de 80,000 hommes, lui enleva son
artillerie, et laforcea h évacuer le territoire de la république.

No. 8.

Strona główna. Twarz Zygmunta I. z boku widziana; na głowie
czapka podniesiona nad uchem i wieńcem wąskim przepasana. Suknia
starożytna, na której łańcuch złotego ~ runa. Napis: SIGISMUNDUS
P[rimus] REX POLONI AE DUX LITHUANIAE RUSSIAE PRUSS[iae];
to jest: Zygmunt Pierwszy, Król Polski Xiąźę Litewski, Ruski, Pruski.

Strona odwrotna wystawia herb polski na tarczy i napis ET MA-
ZOVIAE ETZ ANNO DN[dojnini] MDXXXVffl REGN[i] SUI XXXII. ;
to jest: i Mazowsza i. t. d. roku Pańskiego 1538. panowania swego 32. (a)

Wykład.

Niewiadomo z jakiego powodu robiony jest medal niniejszy. Biskup Alber-
trandi sądzi iż wybitym został z polecenia Króla Zygmunta I. w celu aby był
rozdanym między urzędników dworu Ferdynanda I. Króla Węgierskiego i Cze-
skiego, w czasi ezaslubin córki jego Arcyuęzniczki Elżbiety z młodym naszym
Zygmuntem Augustem.

Domniemanie uczonego Albertrandego na żadnym innym nie oparte do-
wodzie, prócz jednoczesności dat, nie zdaje nam się bydź trafném. Numizmat
tén żadnej na sobie nie nosi allegorycznéj figury ani godła, któreby do tego
zdarzenia odnieść można, ktokolwiek zaś zna okazałe Nuïnizmata jakie nam
się po Zygmuncie I. zostały, po wątpi wad zapewne będzie, aby tén dostojny
Monarcha w tak uroczystym, obrzędzie tak drobne medale miał był rozdawać.
O przeznaczeniu więc tego medalu nic stanowczego nie wyrzeczemy, mniemamy
przecież, iż lepiej jest rzecz wąpliwą zostawić, niżeli mylne upowszech-
niać zdanie.

(a) Podobny do tego medal z r. 1837. znajduje się w gabinecie noniizmatycznym
w Dreźnie.

No. 9.

Głowa Zygmunta L w koronie z boku widziana. Napis: SIGIS-
M[undas] P[rimns] REX POLONIE (sic) M[agnus] D[ux] LIT[huauiae] 1533. .
to jest: Zygmunt Pierwszy, Król Polski, Wielki Xiazç Litewski. Napis
tén na pięciu miejscach przedzielony jest herbami 1. Polskim, 2. Litew-
skim, 3. Pruskim, 4. Ruskim, 5. Domu Austriackiego.

Strona odwrotna. Głowa Zygmunta Augusta, także w koronie z
boku widziana, odzienie delia zwyczajna owego wieku. Napis: SIG[is-
mundus] AUG[astus] SECUND[us] FILIUS REX POLON[iae] etc; to jest:
Zygmunt August Drugi, Syn, Król Polski i t. d. Tén napis tymiż
herbami przedzielony jest, jak na stronie głównej, wyjąwszy piąty, za-
miast którego jest herb Sforciów, to jest węź dziecię pożerający^

No. 9. bis. Popiersie młodego Zygmunta Augusta w stroju hiszpańskim

z łańcuchem na piersiach. Napis wokołp: Dfominus] SIGISMVDVS H.
( podobno haereditarius) REX POLONIE (sic) A[nno] REGNI MII [nostri]
III. AETATÏS Xin. ANNO D[oraini] M.D.XXXIL; to jest: Zygmunt dzie-
dziczny Kroi Polski, roku Królestwa naszego III, wieku trzynastego
roku pańskiego M.D.XXXIL)

Strona odwrotna. Lew na ziemi stojący. Napis do koła: PARCERE
SVBJECTIS ET DEBELLARE SVPERBOS; to jest: Przebaczać poko-
nanym, a pokonywać pysznych. W drugim wierszu na okoł napis:
JVSTVS SICVT LEO; to jest: Sprawiedliwy jako lew. W odcinku:
JOHANNES MARIA PATAV1NVS P[erfecit]} to jest: Jan Maria Pa-
duańczyk wykonał.

Medal tén nadzwyczajnie rzadki znajduje się w bibliotece Ś. Marka
w Wenecyi.

KE vç.v; YCRK

k.b:.ic l:^-KY

THE NEW YORK
F:'3i ÎC * r:F<- °vv

c- r

l.F

';ii_i.i_U i-OL . >• . UN

•.. I

No. §.

STGISM[undus) P[rimus] REX POLONIE (sic) M[agnus] D[ux]
LIT[huaniae] 1555. (Sigismond I. roi de Pologne, grand duc de Li-
thuanie.) Buste du roi vu de profila la couronne sur la tête. L'inscription
citée ci dessus est entrecoupée de cinq écussons aux armes de la Pologne^

de la Lithuanie, de la Prusse, de la. Russie rouge et de la maison

d'Autriche*

Revers. SIG[ismundus] AUG[ustus] SECUND[ùs] FILIVS REX PO-
LON[iae\ etc. (Sigismond Auguste, Second, fils, roi de Pologne etc.") Buste
de Sigismond Auguste encore enfant la couronne sur la tête. L'inscription
citée plus haut est entrecoupée de cinq écussons comme du coté de t avers.

No. 9. bis. D[ominus] S1GISMVVVS H[aereditarius\ REX POLO-
NIE (sic) A[nno REGNI NRI [nostrq III. AETATIS XIII. ANNO
D[omin{] M.D.XXXIL (Sigismond roi héréditaire de Pologne, tannée III.
de son règne, à Vâge de treize ans, tan (du Christ) 1532.J Buste du
jeune Sigismond Auguste mis à Tespagnole, un berret sur la. tête.

Revers. PARCERE SrRJEGTIS ET DEBEL LARE SFPERBOS.
(Pardonner aux vaincus et vaincre les superbes \) Plus en dedans on lit
tinscription suivante: JFSTVS SICFT. LEO. ( Juste comme un lion.)
Un lion debout.

Exergue. JOHANNES MARIA PATAVINVS P\erfeeit\ (Fait par
Jean Marie le Padouan.

Celte médaille extrêmement rare se trouve dans la bibliothèque de
St. Marc à Venise.

Wykład.

Zygmunt Pierwszy juz nachylony ku starości a zbliżający się roku tego,
który podług przesądów wieku onego jako klimakteryczny, za niebezpieczny
był poczytany, syna tylko jednego mający, obawiał się, aby zostawiwszy
go osierociałego w dziecinnym wieku, nie oddalił od Korony; użył wszelkich
sposobów dla zapewniéia mu następstwa na Państwo. Rzecz ta jeszcze na
on czas żadnera prawem nie zabroniona łatwiejsza była w Litwie ; do której
dziedziczne familii swojej prawo nie bez pozoru słuszności sobie przywłaszczał.
Torując więc synowi drogę do Korony polskiej, a idąc za przykładem od
siebie, od braci swoich i od Ojca danym, syna swego gdy ledwie rok dzie-
siąty -wieku swego był zaczął, obwołać W. Xieciem Litewskim kazał dnia 18.
Października 1520. Ta rzecz Panów Koronnych troskliwych o zachowanie
Unii z Litwą łatwo nakłoniła do uskutecznienia żądz starego Króla. Obrany
więc został Zygmunt August Królem Polskim dnia 18. Grudnia tegoż roku,
koronowany w Krakowie 20» Lutego 1530. Wszystko to, szczerém tylko
zapewnieniem było następstwa na tron, gdyż wyraźnie wdawanie się w rządy
było mu zabronione do śmierci Ojca, a poprzysiężenie praw koronnych do
wieku dojrzalszego odłożone.

Litera P. przydana do imienia Zygmunta I. w pierwszym medalu w napisie
około jego głowy może znaczyć albo Pater, albo Primus, w napisie syna od-
powiadają temu słowa Filius i Secundus. To zaś słowo Secundus nie do
całego imienia Sigismundus Augustus, ale tylko do Sigismundus ściąga się.
Ten medal tak bliski roku koronacyi młodego Króla, zdaje się bydź obmyślony
aa zachowanie pamiątki tego zdarzenia, uczy też nas, iż użycie drugie imienia
Augusta dawniejsze jest; jak pisarze niektórzy twierdzą, mieniący, iż tego
drugiego imienia używanie zaczęło się r. 1535. Obaj Królowie do herbów
podległych sobie Krajów przyłączyli herby matek swoich, Zygmunt I. Elżbiety
z Domu Austryackiego , Zygmunt August Bony Sforzyi Xieniczki Medyo-
lańskiej. (a) . (z Albertrandego.)

■

(a) Felicyan Biernacki, widział w Sztokholmie podobny medal, oa którym wyryty
jest rok 1840.

^effigie du roi Sigismond /. que Von voit au No. 9 est entourée de cinq
écussons aux armes de la Pologne, de la Lithuanie, de la Prusse royale, de
la Russie rouge et de V Autriche* L'écusson de F Autriche ne peut avoir 'été
placé qu'en mémoire de Varchi-duchesse Elisabeth, mère du roi.

Le revers de cette médaille représente le jeune Sigismond Auguste couronné
roi de Pologne a Page de dix ans du vivant de son père. L9 effigie du jeune
monarque est entourée des mêmes armes quijigurent de Vautre coté, a V ex-
ception de celles de F Autriche, auxquelles on u substitué les armes de la maison
de Sforce, par respect pour la reine Bonę Sfor ce, épouse de Sigismond J. et
mère de Sigismond Auguste*

Peu de mots suffiront pour expliquer cette double royauté en Pologne, dont
la médaille ci-jointe nous retrace le souvenir»

Sigismond I. parvenu a un âge avancé, désirait assurer le trône de Po-
logne à sonjils. Ayant des droits héréditaires au grand- duché de Lithuanie,
et sachant combien les Polonais désiraient maintenir Vunion des deux pays, il
résolut de faire proclamer son fils grand-duc de Lithuanie ne doutant pas que
les états de Pologne ne le reconnussent bientôt pour leur souverain» Cette
mesure prudente obtint le succès désiré et prévint probablement une guerre
civile, qui aurait pu éclater h la mort du roi. Le jeune Sigismond Auguste
nommé duc de Lithuanie le 18. Décembre 1S29. fut couronné roi de Pologne
le 20. Févtner de Vannée suivante.

Cet acte solennel ne lui conféra cependant aucun pouvoir, car il ne devait
être appelé au gouvernement du royaume qu9 après la mort de son père.

No. 10.

Na stronie głównej popiersie Zygmunta z bolca widziane, w koronie
i zbroi. Napis w otoku : SIGISMUNDUS AUG[ustus] REX POLO[niae]
M[agnus] D[ux] LI[thuaniae] ; to jest: Zygmunt August, Król Polski,
Wielki Xiąźę Litewski.

W poprzek medalu jest rok 1547. Na stronie odwrotnej wyryta
jest korona, pod nia pięć tarczy z herbami Polskim, Litewskim, Ruskim,
Pruskim i Domu Austryackiego. Napis w otoku: DEUS IN YIRTUTE
TUA LETAB1TUR (sic) REX; to jest: w cnocie twojej Król radować
się będzie.

Wykład.

Otóż nowy wizerunek młodego Zygmunta Augusta z tytułem Króla Pol-
skiego i Wgo. Xiążęcia Litewskiego na medalu bitym za życia ojca jego
Zygmunta I. Obraz tén młodego Monarchy tern nas więcej zajmuje, iż w roku
1947. Zygmunt August rządy Litwy już miał sobie oddane i istotnie władzę
monarszą w tym kraju piastował»

• *

Zachowały się dotąd akta tyczące się negocyacyi, która w tym właśnie
czasie Vfi& zaszła między obu Królami Ojcem i Synem.

Zygmunt I. pragnąc zabezpieczyć granice Multan i Wołoszczyzny od
najazdów Litwinów, którzy przez Koronne przesuwając się kraje wspomniane
dopiero napadali prowincye, wysłał do Litwy w poselstwie do syna Jana
4 Tciany, Wojewodę Rawskiego z poleceniem, aby rzec? tę młodemu Królowi
przedstawił.

THE In

EW Y

•:•:<

1 A.

' .Ji'. 1

» i- .

•

l
(

• *" -/

-1 *.r"

C X

> ■

->' •

....

No. ia

SXQJ&KUmUS JMfié**»! JBEK gQ£Ù[nw>] Jf£aj>uc*] j%*J
lf[thuamué\. ÇStyfbmmd, Auguste r^ <k Pbfo&te, grand due dk Ld-
1bmt*faX 9**fa #fr wttM&mwhd; Jbgmt* vu\ dé profit, Icl couronne
sur & «te £fer le /ta* m Ut te miUésime de 1847.

Jfeeex». MES»: 40F FIBTVTM TUAt LETABITtJJl \^e\ MM3L
Ç&èigHW F to *•* 9*. r&mtta en te, v&tej Uèwmm dé Pologne sur-
mante aime eourorme. Plus bas on voit les écussons de la Lithuanie,
dp la Prusse, de la Russie (rouge} et de la maison d'Autriche.

Voici une nouvelle médaille, où nous voyons le jeune Sigismond Auguste
décoré du titre de roi de Pologne et de grand -due de Lithuanie a une époque,
ou son %ère vivait et régnait encore. Cependant ce n'esf plus ici V enfant roi
représenté sur notre dernière médaille, (fest au contraire un jeune monarque
deja investi de P autorité souvwaine de la Lithuanie, dont son père lui avait
confié le gouvernement dès Vannée 1344+

Nos archives ont conservé les détails d'une négociation entamée à cetłe
époque entre le roi Sigismond I. et sonjils Sigismond Auguste.

La diète de Pologne avait jugé nécessaire alors de prendre de nouvelles
mesures pour assurer la tranquillité de la Moldavie et de la Valachie exposées

Julian Ursin Niemcewicz zostawił nam w Pamiętnikach swoich mowy,
które Poseł Polski w tym przedmiocie miał do Zygmunta Augusta i do Panów
rad jego. Sposób w jakijp się w tern zdarzeniu Poseł Polski wyrażał, dowodzi
troskliwą staranność, z jaką poważny Zygmunt I. wprawiał syna do trudnej
panowania sztuki.

aux incursions des Lithuaniens. Sigismond /• désirant se concerter h cet égard
avec son JUs lui envoya une ambassade, à la tête de laquelle se trouvait le
palatin de Rava.

„Vous irez à Vilnaf dit le vieux roi à F ambassadeur dans ^instruction

fue mous avons sous les yeux," vous y demanderez une audience a notre JUs
bien aimé S. M. le roi Sigismond Auguste, vous lui exposerez nos motifs et
lui ferez sentir la nécessité des mesures que nous proposons.

Ce document fort curieux > mais trop étendu pour le donner entièrement
tes* , semble fournir une preuve touchante . des soins que prenoit Sigis-
mond /. pour former le jeune roi aux affaires. Von y trouve la sollicitude
dun bon père , jaloux (F éclairer le jugement de son fis 9 jointe à une extrême
délicatesse pour ne pas blesser la susceptibilité du jeune monarque, qtti venait
d'être investi de Vautorité souveraine.

No. IL

Popiersie Królowej Bony z boku widziane^ czepiec na głowie,

w koło napis: BONA SFORTIA REGINA POLONIAE INCLITISSMA
àENO XXXII NATA[li] ANNO VERO ©[omku] NU {nostrr] MÛXXXÏT,
to jest:' Bana Sforcya najjaśniejsza Królowa Polska, reku 32. wieka
swego 00 r0^° z** Paitekiego 1532.

Strona odwrotna przedstawia drzewo z lisciami , korzeniami i trzema
owocami; w koło drzewa -wije się wstęga, na której jest napis moenu
przy tarty, Jak aie zdaje następujący: AETATIS EST AFFERT; to jest:
w swojej perze przynosi. W koło medalu jest napis, JOHANNES HABIA
PATAYINUS FECTT; to je$Ł: Jan Marya Padwańczyk wabił.

Wykład.

Hmdki tén Numizmat (b) wyobaan fionę Sforcya małżonkę Zygmunta Ł
w 39. roku |$ życia. Samołubstwo , chytrość i zmysłów przesycenie, skutek
nierządny di namiętności, na które się Bona wcześnie była wylała, malują się
na jéj twarzy na tym medalu. Nie taką zaiste bydft obiecywała powabna
Xiezniczka Barn, kiedy się Król Polski o jéj rękę odezwał.

Zastanówmy się na chwilę nad ujmującym obrazem narzeczonej "Zygmunta!,
i posłuchajmy, co o niéj Posłowie Polscy do Neapolu wyprawieni piszą.

• Wieżd zając do Neapolu postępowała przyszła Królowej. M. C. między
Wice -Królem Neapołitariskim i Posłem cesarskim. Siedziała ona na białym
koniu w ubiorze białym narzuconym na mamiona, w tak* cudnej postaci, iż się
zdawała Nim£i a raczej Boginią. Jechały za nią matowy i panny dworu,

(a; Podehlebił Królowe) <6ome &ułor tego medalu i uodm lat wieka Jéj ujął. Napis
oa grobowcu jéj m wkéen Barze wyryty, o -który» w «wstępującym numerze
mówić będziemy świadczy, £e ftrółowa Bona «marła w 66. roku wieku swega.
Wiadomo z Historyi, *£e umarła w. r. 1$$9. 9 lodziła się więc w roku 1403»
a w roku 11532. miała lat 30, a nie 82, jak Autor tego apdalu «tylnie pisze.

(b) Znajduje się w gabinecie Królewskim w Berlinie. Drufiege-exemplaTza aie znamy.

i-ii

— . i

T " '■

i ii Lr ï.i: i- v> '.

No. Ił.

BONA SFORTIA REGINA *POLONIAE JNCLITISSIMA ANNÙ

» »

XXXII NATA[K] ANNO FERO D[ominx] NHI [nosłri] MDXXXIL
(Bonę de 'Sforce illustre reine de Pologne tannée 32 de son âge. Van
de notre Seigneur 1532.J Buste de la reine Bone, vu de profil. Cette

princesse est vêtue éCvcne robe, qui dessine sa t aille. Elle porte un
collier de perles à son cou et un bonnet sur la tête.

Revers. JOHANNES MARIA PATAFINVS FECIT. (Fait -par
Jean Marie le PadouanJ Un arbre portant des fleurs et des fruits
entrelacé £yn ruban , sur lequel on lit T inscription suivante à demie
effacée: AETATIS EST AFFERT. {La saison est arrivée, H porte (fruit )

ê •

Vokx le portrait de la reine de Pologne Bone "de Sforce épouse de
Sigismond I. dont nous offrons ici le dessin à nos lecteurs telle, qu'elle, étoit à
rage de 39 ans. Nous y chercherions envain ces attraits qui Favoient placée

au nombre des plus bettes Princesses de son tenus et qui avaient inspiré un vif
y*nthusiasme aux vieux diplomates, que le roi de Pologne avait envoyé pour
demander sa main.

liczbą, pięknością, bogactwem strojów znamienite. Miarę wzrostu Królowej
JM ci wraz z listem tym posyłamy , tudzież jedwabną jéj pończochę , która
jeżeli zda się za dużą , wiedzieć należy : że kobiety tutejsze noszą obuwie
sięgające kolan samych. Miara zaś w pasie wzięta była , gdy Królowa JMość
miała na sobie złote i inne pod spodem suknie. Co się tycze piękności osoby
samej, nic się ona nie różni od portretu , który W. K. Mości Signor Chrisostomo
przywiózł. Najpiękniejsze jasnt włosy , a co' rzadkiego , rzęsy i brwi czarne ;
oczy bardziej anielskie, jak ludzkie, czoło gładkie i pogodne, nos prosty, lice
wrodzonym wstydem zarumienione, usta podobne najżywszemu koralowi, zęby
równe , białe ; nadobne ramiona i ręka, jakiej piękniejszej widzieć nie można.
Słowem , czyli się patrzy na całą kibić osoby , czyli na każdą część jéj z
osobna , nic piękniejszego i bardziej zachwycającego widzieć nie można. Wdzięk
zaś w każdem ruszeniu, głos najprzyjemniejszy, nauka i wymowa rzadka i
nad płeć żeńską. Słyszeliśmy bez przygotowania żadnego mówiącą po łacinie,
i Boga bierzem na świadka, że nic nie wyrzekła, coby nie było gładkiem,
wyborném, nawet poetycżnem.*

Taką była Bona w chwili swego do Polski przybycia. Moralne jéj przecież

przymioty nie odpowiedziały oczekiwaniom Zygmunta I., który w Barbarze

Zapolskiej, pierwszej żonie swojej, tak uprzejmą i wierną był znalazł
towarzyszkę.

Puściła się młoda Królowa w podróż do Polski na początku roku 1518.
Pierwszy ją w Austryi od Króla powitał Kazimierz, Margrabia Brandeburski,
siostrzeniec Zygmunta Ł, który w sto koni przepysznie ubranych rajtarów na-
przeciw niéj wyjechał. Wnet zajechali jéj drogę Posłowie Królewscy: Jan
Łubrański Biskup Poznański; Erazm Ciołek Biskup Płocki; Łukasz Górka
Gienerał Wielkopolski i Szydłowiecki, Kanclerz Wki. Koronny. D. 1S. Kwietnia
1518. stanęła Bona na granicach Polski. Gdy się ku Krakowu zbliżała, Król
w towarzystwie Xiążąt Mazowieckich i Senatorów wyjechał na jéj spotkanie.

•

Wśród bicia z dział wjechała Bona do stolicy, udała się prosto do
kościoła katedralnego, i tamże czwartego dnia koronowaną została. Wesele
odbyło się z największą okazałością w przytomności wielu Xiążąt Niemieckich
i Włoskich, oraz Posłów różnych Monarchów. Przepędzono dni kilka na
ucztach, gonitwach i innych zabawach.

Nie długo atoli trwała radość Polaków z powodu powtórnego ożenienia
Króla Zygmunta.

Nous allons tirer de leur correspondance officielle le portrait de la jeune
Bone de Sforce telle qu'elle etoit au momenty ou elle devait qtKtter V Italie pour
se rendre en Pologne9, (a) ,

,JLa princesse, disaient les Ministres Polonais, fit son entrée à Naples
„montée sur un palefroi blanc, ayant à ses côtés le vice- roi et V ambassadeur
„de t empereur et suivie par les dames de sa cour, toutes remarquablement
„belles et dont la mise étoit également riche et élégante. La princesse étoit si
„belle qu'elle ressembloit h une nymphe, ou plutôt h une déesse."

„A ce rapport „ajoutaient les ambassadeurs?' se trouve jointe la mesure de
„la ceinture de la princesse, prise sur une robe en drap d'or qu'elle portait, et

yydeplusun de ses bas de soie." Puis il continuent avec une sorte de nativités
yySi quelqu'un s'avisait par hasard, de trouver le bas trop long, qu'il sache
„que les femmes de ce pays les portent toutes, jusau9 h la hauteur du genou.
„Sa majesté „disoient -ils plus loin dans leur lettre" a les plus beaux yeux du
„mande, les cheveux blonds, et ce qui est infinement rare cliez une blonde, les
„sourcils presque noirs. Son regard est celui d'un ange, son front est calme
„et serein, une aimable pudeur colore ses joues, ses lèvres sont du plus beau
„corail, ses dents blanches et parfaitement égales , sa gorge et ses épaules fort
„belles, ses mains 'comme il est difficile d'en trouver, enfin soit que ton con-
^ySidère t ensemble de sa personne, soit qu'on t examine en détail, il est
„impossible de rien voir de plus attrayant, ni de plus accomplit „tout est

(a) Elle épousa le roi de Pologne en 1818.

Bona chytra i chciwa panowania ; obdarzona niepospolitym dowcipem
i rzadką urodą, potrafiła wkrótce usidlić umysł swego małżonka, a otoczywszy
się przewrotnymi doradcami, wprowadziła do kraju naszego nieznane dotąd
Polakom intrygi, przedajntyść urzędów i rozwolnienie objiczajów.

Po wieloletniém a chwalehném panowaniu musiał Zygmunt I. słuchać
wyrzutów i napominali stanów, i więcej już jwdobno zupełnego zaufania Narodu
swego nie odzyskał.

Po zgonie Zygmunta Ł pragnęła Bona zapewnić sobie równy wpływ na
umyśle młodego Króla. Wiadomo z dziejów, krajowych, jakich używała
sposobów, aby zmusić Zygmunta Augusta do porzucenia Barbary Radzi-
yvilownéj , którą jeszcze za życia ojca był poślubił. Nie znalazła jednak u syna
téj powolności, jaką miał dla niej zbyt przywiązany małżonek, i młędy Mo-
narcha udziału w rządzie matce brać nie pozwalał.

Wzajemne stąd między nimi poróżnienie do tego doszło stopnia, że
Zygmunt August pełen nieufności względem Królowej Bony , listy jéj przekornie
otwierał, trwożny czy w nich przypadkiem trucizna nie była ukryta.

Bona straciwszy nadzieję panowania nad synem* w Polsce., kraj tén opuścić
postanowiła. Jakoż zabrawszy niezmierne z sobą skarby, wyniosła się z Polski
do dziedzicznego swego Xiestwa Baru w Apulii, w Królestwie Neapolitaiiskiém.

W rok po odjeździe swoim z Polski (1559) r. umarła Bona w skutek, jak
na ów czas twierdzono, trucizny zadanej sobie od Papagoda, ulubieńca swego.

„grace dans les mouvemens de la princesse, le son de sa voix est d'une
„extrême douceur, et son instruction, jointe h une élocution facile surpasse ce
„que ton attend ordinairement dune femme, au point qu'ayant amené la
„conversation qui se faisait en latin, sur un sujet auquel elle n'avait pas eu
„le temps de se préparer, nous prenons le ciel à témoin, qu'elle Va traité
„avec beaucoup d'art, dune manière éloquente et même poétique."

Malheureusement les qualités morales de la jeune reine ne répondoient
point à sa beauté. Mauvaise épouse et mauvaise mère, Bone Sforce Jit perdre
a son mari la haute considération dont il jouissait parmi les souverains
de l'Europe. Digne émule de Catherine de Medicis sa contemporaine, elle
exercea une funeste influence sur t éducation de son fis, divisa le royaume par
ses intrigues, et y introduisit la vénalité et la corruption,- qu'on reprochait
alors aux Italiens.

Après la mort de son époux, la reine Bone ayant perdu t espérance de
gouverner son fis Sigismond Auguste , quitta la Pologne pour se ré tirer en
Italie et y jouir sous un ciel plus doux de l'immense fortune , qu9elle avait
scu acquérir.

No. 12.

■

Popiersie Królowej Bony z boku widziane. Włosy jej zakryte są,
czepkiem, suknia z ciężkiej materyi, kołnierz stojący. Napis w około
następujący. BONA SFOR[cia] DE ARA6[oniae] BEGpna] POLfoniae];
to jest: Bona Sforcya z Aragońskich Królów, Polska (Królowa.)

Strona odwrotna przedstawia herby Polski i domu Xięź%t Sforcya;
po lewej stronie orzeł biały; po prawej waz dziecko pożerający, Oba
herby znajduję, się pod jedną koroną Królewską lekko wyrabianą. Napis
w około, FORTJS BONA PBUDENS A[nno] D[omini] MDXL., to jest:

Mężna, dobra, roztropna, roku Pańskiego 1540.

No. 13. Popiersie Królowej Bony wprost prawie patrzące. Włosy
czepkiem zakryte, suknia futrem na ramionach obszyta. Napis w otoku:
BONA SFOBCIA D[ei] Gfratia] REGINA POL ONI AE; to jest: Bona Sfor-
cya z Bożej łaski Królowa Polska.

Medal tén strony odwrotnej nie ma. £a)

Wykład.

Królowa Bona , jak się juz wyżej rzekło , zeszła z tego świata w roku
1350. w mieście Barze w Apulii, gdzie dotąd wspaniały jéj nadgrobek
w kościele kolegiaty Ś. Mikołaja widzieć można. Biskup Albertrandy nad-
grobek tén terni słowami opisuje: » W marmurowej czarnej trumnie są złożone
«zwłoki Królowej Bony; nad trumną posąg jéj z marmuru białego, klęczący
» w odzieniu do zakonnego podobieństwo mającem. Po bokach są posągi z ta-
• kiegóż marmuru wyrażające Polskę i Litwę , oraz świętych Biskupów

(a) Strada wspomina jeszcze o innym medalu na pamiątkę Królowej Bony bitym
(Strada Symbola stron. 124.), Ma on wystawiać łanią na drzewie laurowém
wspartą z napisem: Nissam mi toc eh i. Medal tén przecież nigdzie się nie
znajduje, świadectwo zaś Strady nie jest dostateczném, aby istnienie jego udowodnić.

' - ♦ *■«.

n t -

. !

K' ł^Ss

No. 12.

BONA SFOR[da] DE ARAG[oniat\ REG[ina\ POIĄoniae]. (Bonę
de Sforce de la maison d'Arragon, reine de Pologne.) Buste de la reine
tu de profil. Un bonet ou coiffe couvre son front. Elle porte une

large robe avec un collet monté.

Revers. FORTIS BONA PRUDENS A\nno\ B[ommï\ MDXL

•

(Courageuse, bonne, prudente, Tan 1540.J Les ècussons de Pologne et
de la maison de Sforce réunis sous une couronne royale travaillée en
filigrane.

No. 13* BONA SFORCIA L\ei\ G[ratia] REGINA POLONIAE.

(Bone de Sforce par la grace de Dieu reine de Pologne.) Le buste de
la reine Bone de Sforce vu presque de face* La reine porte un voile,
qui lui couvre le front. Son habit est doublé de fourrures.
Cette médaille fia pas de revers.

Voici encore des médailles de la reine Bone de Pologne représentée ici
a un âge avancé et Jlétrie par les passions honteuses qui avaient détruit de
bonne heure les grâces de sa jeunesse.

» Wojciecha i Stanisława. U góry obraz bardzo piękny Zmartwychwstania
» Pańskiego. Na około umieszczone są obrazy Królów niektórych Polskich,
»i Xiazat domu Królewskiego. Na trumnie napis w łacińskim języku, który
» tu spolszczony kładziemy. « » Królowej Polskiej Zygmunta L najpotężniejszego
» Króla Polskiego W. X. Litewskiego, Pruskiego, Mazowieckiego, Zmudzkiego
«Małżonce najukochańszej, Xieznéj Baru, która z Jana Sforcya Galleasza
»Xiąż£cia Medyolańskiego i z Izabelli Aragońskiej, córki Alfonsa II., Króla
»Neapolitańskiego spłodzona', wysokość rodu i powagę królewskiego Majestatu
» największemi cnotami uświetniła. Anna Jagiellonka, Królowa Polska, Ste-
>»fana I. małżonka, imieniem Ojca, brata i męża Królów, i trzech sióstr
«swoich, Matce najukochańszej pomnik tén miłości synowskiej postawiła
»i uposażenie opatrzyła, aby się modlitwy na wieki odprawiały. Roku Pań-
» skiego MDXCm. Żyła lat 63, miesięcy 7, dni 10. « (a)

.(a) W języku łacińskim napis tén brzmi , jak następuje: Bonae Reginae Poloniae,
Sigismundi I. Poloniae Régis potentissimi M. D. Lithvaniae, Russiae, Prussiae,
Mazoviae, Samogiliaeque , Conjugi dilectissioiae , Docissae Bari, quae Johannis
Sfortii Gallealii, Ducis Mediolanensiam filia et Isabellae Aragoniae, Alphonsi II.
Neapolitanorum regis, splendorem generis regiaeqne majestatis dignitatem summis
virtutibus illustravit. Anna Jagiellonia, Regina Poloniae, Stefani I. conju,
Pa tris, fratris, mariti regum, tria m que sorornm nomine, Malri desideratissiraae
pietalis hoc monumentum posuit, dotemque orationibus perpetuo faciendis adtribuit.
Anno Dni MDXC1II. Vixit annos LXV, menses VII, dies X.

Nous avons fait mention plus haut de la retraite de cette reine en Italie
peu de temps après la mort de son époux, nous ajouterons que cette Princesse
mourut à Bari en 1839. des suites d'un poison que lui avait administré, dit-
on, un des indignes favoris , dont elle s'était entouré dans sa retraite.

Sa fille Anne , épouse du roi de Pologne Etienne Batory 9 lui fit élever
a Bari un monument funèbre que Ton y voit encore.

No. 14.

Popiersie z rysów twarzy podobne do Zygmunta I. Głowa w czepka
i wieńca różanym x na piersiach łańcuch ze złotem runem. Napis
w dwuch wierszach otokowych: CHRISTOPHORI E GRACCI ET
SCHIDLOVIC STEMMATE NATUM INDICAT EXEMPLAR SCULPTA
TABELLA TIBI 1250 [sic].

' Napis tén jest trudny do zrozumienia. Chcąc w nim sens znaleźć,
trzeba słowa przełożyć i w tej go podobno czytać osnowie: Christophori
Gracci (Castcllani Cracoviensis, aut descendentis Graci, seu Craci) et
e Sćhidlowitz stemmate nati indicat exemplar sculpta tabella tibi (1256.
roku, albo 1526, albo 1556.) to jest: Krzysztofa Krakowskiego (Kasz-
telana, albo potomka Krakusa) a z rodu Szydłowców ryta tabliczka
wskazuje ci wizerunek (r. 1256., albo 1526., albo 1556.) Autor tego
napisu chcąc mu nadadź miarę wierszy, poświęcił sens rytmiczności.

Wykład.

Zachodzi wątpliwość , kogo na tym medalu wyobrażonego widzimy; data
wybicia Numizmatu nieodpowiadająca ubiorowi wyobrażonej osoby, czepiec
przypominający medale Zygmunta I., łańcuch na piersiach jaki Królowie i
Kanclerze zwykli byli nosić, wszystko to do rozmaitych tłumaczeń stało się
powodem.

Przedmiot tén podany jakby na konkurs publiczny, w pamiętniku
Warszawskim (Tom. 6. strona 330.) kilkorakim sposobem tłumaczonym został.
Z pomiędzy nadesłanych wykładów jego, dwa szczególniej zastanowienia
godnymi bydż nam się zdały.

Pan Zagórski głęboką znajomość medalów Polskich posiadający mniema,
że medal tén należy do tak nazwanych wznowionych (nummus restitutus) ,
to jest: że bity został w XVI. wieku na pamiątkę Krysztofa Szydłowieckiego
żyjącego w XIII. wieku. Przodek tén zacnego w Polsce domu podług Nie-
sieckiego (Tom i. str. 290.) był Wojewodą Krakowskim w r. 1238. , na mocy
więc zachowanych w jego rodzinie podań , a raczej głosu gminu mógł bydż na

**> *.'■* *

■i»»

No. 14.

CHRISTOPHORI E GRACCI ET SCHIDLOFIC STEMMATE
NATVM INDICAT EXEMPLAR SCULPTA TABELLA TIBI. ifttfff.

[sic.] (Cette gravure représente le portrait de Christophe de la maison

de Cracus et de Schidloioitz.J Buste de Szydlotciecki vu de profil. Il
parle au cou une chaîne richement travaillée, et sur la tête un bonet
semblable à ceux, que nous avons vu plus haut sur les médailles du roi
Sigismond I.

Cette médaille rCa point de revers.

L'inscription de cette médaille n'offre pas un sens bien clair? et Fon est
obligé de lui faire subir quelques corrections pour le saisir. Je proposerais de
la lire ainsi qu9il suit: Christophori Gracci (Castellani aut descendentis Craci)
et e Szydtotvitz Stemmate natum, indicat exemplar sculpta tabeUa tibi.
iSftG. (a) c'est h dire : cette gravure vous retrace F image de Cvistophe Cracovien

(a) V auteur voulant faire un distique, a torturé sa phrase pour la plier aux
exigeanees du métré. Effectivement si ton rétablit ^inscription telk qu'elle
est, on y trouve les deux vers suivants

Christophori e Cracci et Szydlowits Stemmate natum

— ** W — — — — W W ~ u W —

mdiçflt exemplar sculpta tabetta tibi.

medalu zwanym e Gracci stammate natus, jakoby ród swój od Krakusa
wywodził.

Félix Bentkowski zaś Autor spisu medalów Polskich innego jest zdania ;
sądzi on, że rzeczony medal, bitym jest na pamiątkę Krysztofa Szydło-
wieckiego , którego Zygmunt I. Kanclerzem Koronnym mianował, i że rytownik
przez omyłkę zamiast r. 1326., albo 1556. rok 1236. na medalu położył.
Podług tegoż P. Bentkowskiego wyraz Gracci znaczy Kasztelana Krakowskiego,
który to urząd Szydłowiecki w ostatnich latach życia swego piastował.

W takowym sporze uczonych Numizmatyków my przychylając się do
zdania Felixa Bentkowskiego, umieścimy tu wiadomość biograficzną o Kry-
sztofie Szydłowieckim, który za panowania Zygmunta I. tak ważne krajowi
swemu oddał usługi. r

Krysztof Szydło wiecki syn Kasztelana Radomskiego, zrodzony, w. r.
1165. pochodził z starożytnej rodziny Odrowążów; jeden z jego przodków
nabywszy dobra Szydłowiec, nazwisko to potomkom swoim przekazał. Kry-
sztof Szydło wiecki wychowany z synami Kazimierza Jagiellończyka na dworze
tego Monarchy, dla dalszego swego wykształcenia odbył dalekie podróże,
a' między innymi krajami zwiedził Syryą i Palestynę. Po kilku latach téj
religijnej a razem i naukowej pielgrzymki, powrócił do Ojczyzny usposo-
biony do politycznego życia, przez pilne badania nad rządem i obyczajami
obcych narodów czynione. Było to właśnie w porze, gdy Zygmunt I.,
niegdyś współuczeii Szydłowieckiego , Xiestwo Głogowskie od brata swego
Władysława, Króla Czeskiego otrzymał (około roku 14100.); Szydło wiecki
udał się na dwór Zygmunta, poświęcając mu swoje zdolności i usługi,
urządził jego dwór tudzież administracyą wewnętrzkę księstwa Głogowskiego.
Nie mniejsze on i samemu Zygmuntowi oddał usługi, bo gdy po śmierci
Króla Âlexandra Naród Polski zniechęcony niezdolnością do rządu dwuch
synów Kazimierza Jagiellończyka, zamyślał Jagiellonów na zawsze odsunąć
od Korony i takową w ręce Piastów Mazowieckich przenieść, Szy-
dłowiecki potrafił odwieźć chęci Narodu od Piastów, i Zygmuntowi Koronę
Polską zapewnić. Za tę przysługę okazał się Monarcha wdzięcznym Szydło-
wieckiemu, który w roku 1309. mianowany został Podkomorzym Koronnym,
w roku 1312. Wojewodą Krakowskim, a po śmierci Mikołaja Firleja, Kaszte-
lanem Krakowskim. Towarzyszył on Barbarze, córce Stefana Zapoli, Woje-
wody Siedmiogrodskiego , zaślubionej Zygmuntowi I., którą »ochędożnie« jak
mówi Bielski, to jest z okazałością do Krakowa przyprowadził. Zaszczycony

de la famille des Szydlowitz. Ź826. (et non 12S6, comme le graveur Taura
mis par erreur.)

Cette médaille a été diversement expliquée. La date qu'elle porte , la
ressemblance des traits de Szydlowiecki avec ceux du roi Sigismond, le costume
qui rapelle celui de ce monarque, ont donné lieu h bien des conjectures.

Nous laisserons aux savans le soin de faire de plus amples recherclies
a ce sujet, et nous nous contenterons de rendre hommage au mérite du chan-
celier Szydlowiecki, qui, honoré de la confiance du roi Sigismond T., prit une
part très active aux transactions les plus importantes de ce règne.

Ce vertueux magistrat mourut en Ź&&2.

największem zaufaniem i względami Zygmunta L, Szdyłowiecki, po zejściu
Macieja Drzewickiego, otrzymał w brew prawom krajowym pieczęć większą
Koronną. Zasługiwał zaiste Szydłowiecki na te względy Zygmunta I. Wysłany
w roku 1315. do Wiednia, pojednał on Króla z Cesarzem Maxymilianem.
W tym samym roku towarzyszył Królowi na ów zjazd pamiętny Monarchów
, w Wiedniu, gdzie, jak mówi Niesiecki, honor Zygmunta Króla Polskiego,
i dobro Ojczyzny na nim polegały. W roku 1323. staraniem jego i Tomic-
kiego układy z Albertem, Mistrzem Krzyżackim, siostrzeńcem Zygmunta L,
uwieńczone zostały wieczystym pokojem, mocą którego Albertowi i braciom
jego Prusy Xiążęce oddano w lenność. Wdzięczny Albert za radę Szydło-
wieckiego, aby Król Polski wuja swego za zwierzchnika uznał, zawarł z
Szydłowieckim akt pobratymstwa, o którem niżej szczegółowo mówić będziemy.

Oprócz wspomnionych wyżej posług, używał Król Szydłowieckiego do
wielu innych niemniej ważnych ; i tak między innémi odbył on kilka poselstw
do dworu Francuskiego i Angielskiego. Umarł w roku 1532. w 67. roku
życia; zwłoki jego złożone w kościele Opatowskim, w dobrach Opatów,
które od Biskupa Lubuskiego nabył.

Wychowany na dworze Królewskim, Szydłowiecki nabył poloru, który
przy gruntownej nauce prawości serca i innych pięknych przymiotach duszy,
jednał mu szacunek wyższych i przychylność równych. Sam uczony, poważał
i wspierał uczonych. Erazm Roterdamczyk szczyci się w listach swoich jego
względami i hojnością. Uczeni krajowcy przypisywali mu swoje dzieła, skła-
dając przez to hołd jego zasługom, nauce i szczodrobliwości. Starowolski
w dziele swoim de claris Oratoribus umieścił go obok najsławniejszych
mówców naszych.

Na Krzysztofie Szydłowieckim i bracie jego Mikołaju, Wojewodzie San-
domirskim, wygasł ród Szydłowieckich, obadwa bowiem zostawili po sobie
tylko córki. Krzysztof miał ich z Zofią z Targowiska trzy: Elżbietę, która
była za Mikołajem Radziwiłłem, Wojewodą Wileńskim; Zofią wydaną za Jana
Tarnowskiego , Hetmana Wielkiego Koronnego ; nakoniec Krystynę , poślubioną
Xieciu Oleśnickiemu na Szląsku , który to Xiążę był spowinowaconym z Jerzym
Podiebradękim , Królem Czeskim.

Wspomnieliśmy wyżej o zawartym pobratymstwie między Krzysztofem
Szydłowieckim i Albertem, W. Mistrzem Krzyżackim.

Wspomnionym dopiero aktem (a) oświadcza Szydłowiecki, iż z Xia żęciem
Albertem połączył się uroczyście węzłem prawdziwej i nieograniczonej przy-
jaźni tak , iż obaj za braci rodzonych się uznali, jak gdyby z jednych pocho-
dzili rodziców .... » Co się mnie tycze « — pisze Szydłowiecki — » obowięzuję się
«bronić sławy, powagi, dostojeństwa, znaczenia i godności pomienionego
» Xiążęcia, jak gdyby mojej własnej, dobry czy zły los jego dzielić, jak gdyby
» mnie samego dotykał ....„♦ o jego dobro i świetność, jak o moje własne
• się starać i wspólnych z nim uznawać przyjaciół i nieprzyjaciół, takimi ich na-
» wzajem poczytując. Ku spełnieniu tego wszystkiego i dokonaniu podług sił
» naszych dobrą wiarą i dobrowolnie obowięzując się i przyrzekając z zachowaniem
» wszakże nadewszystko téj wierności, którąśmy obadwaj Najjaśniejszemu Kró-
» łowi Polskiemu winni. «

Dan w mieście Królewskim Gdańsku,
26. Maja, 1536. roku.

Akt ten urzędowy z podpisem i pieczęcią Szydłowieckiego znajdywał się
w bibliotece Puławskiej. Nie wiadomo nam, czyli drugi exemplarz z podpisem
Xiecia Alberta równie jest zachowany.

(a) Uczoną o tym akcie rozprawę Łukasza Gołębiowskiego znajdzie czytelnik w tomie
XVIII. Roczników towarzystwa Przyjaciół Nank, w Warszawie.

Wspomnieć nam jeszcze należy, ie zawieranie podobnych związków w uży-
wania było , tak w naszych krajach jak w obcych. W Rytaale Słowiańskim
znajduje się przepisana modlitwa, którą Kapłani odmawiać byli zwykli, kiedy
w Kościołach błogosławili takowe związki. Zwyczaj tén dotąd jeszcze otrzymuje
się między Słowiańskimi ludami; i tak w roku 1778. podróżny Fortis świadkiem
był w Dalmacyi podobnego obrzędu; a na początku bieżącego wieku, Hrabia
Lagarde, tłómacz poematu Zofijówka na język francuski , podobny zawarł związek
z Kanclerzem Xiestwa Wołoskiego.

No- 15.

Popiersie Jana Dantyszka (tak go współcześni pisarze zowią);
twarz na przód patrząca, trochę w lewą zwrócona, broda krótka, na
głowie czapka płaska, niby kapelusz okrągły. Odzienie podobne do komży
z pasem szerokim, na której ferezya haftowana, a na piersiach lancach
ku ozdobie służący. Napis w otoku: 4. ET 40. DANTISCUS IN ANNIS
TALIS IN HESPERIA POSTERIORE FUIT; to jest: lat gdy miał 44.
Dantyskus takim był w Hiszpanii.

Strona odwrotna. Tarcz na cztery pola przedzielona; pierwszy i
czwarty przedział zamyka dwa orle skrzydła rozpostarte z okręgławą u
góry przepaskę, drugi zaś i trzeci przedział obejmuje miecz i sękatą,
maczugę. Na tarczy szyszak, od którego rozłożyste strefy na dół
spadają. Podobnież i na szyszaku takież dwa skrzydła rozpostarte
z przepaską okrągłą, między skrzydłami zaś arfa. W polu medalu po
lewej stronie krzyż Jerozolimski, w którego węgłach są cztery pomniejsze
krzyże. Z drugiej strony litera R. na której klucz leży ukośnie.
Pod krzyżem Jerozolimskim albo Bożogrobskim jest połowa koła zęba*
tego, na mieczu pochylonym złożona. Z drugiej strony dwa kosztury,
a na nich skorupa ślimacza. Pod tarczą rok 1529. Napis w otoku:

HAS ALAS GLADIÛQ. PROBET NISI CU 8UDE VIRTUS NIL VERAÊ

POENITUS NOBILITATIS HABET; to jest:

Jeśli do ozdób herbu cnota nie przybędzie

W prawdziwego szlachectwa nie zmieści się rzędzie.

Wykład.

Jan Dantyskus urodził się, jak z lat na tym medalu wyrażonych dójśdz
można; roku 1483. Ojczyzną jego było miasto Gdańsk, od którego przybrał
sobie nazwisko. Jak się zaś istotnie nazywał, rzeczą jest niepewną. Jedni
utrzymują, że się zwał Flachsbinder, co zdają się potwierdzać wiersze od

. , »>

• aj x<y

* oLN DATION

No. 15.

4. ET 40. DANTISCVS IN ANNIS TALIS IN HESPERIA
POSTERIORE FUIT. (Tel fut à 44 ans Dantiseus en Espagne.) Le
Buste de Dantiseus vu de trois quarts, un bonnet sur la tête et une
chaîne suspendue à son cou.

Revers. MAS ALAS GLADÏÛQ PROBET NISI CV SVDE
VIRTVS NIL. FERAE POENITVS NOBILITATIS UABET. (Si le
travail et Ut vertu riiUustroient ces armoiries, elle riauraient rien de
vraiment noble.) Les armoiries de Dantiseus. Sur le cimier on voit

une harpe entre deux ailes.

Il est intéressant de suivre la carrière des hommes de talents, qui des
classes inférieures de la société parviennent par leur mérite a se placer aux
premiers rangs. La médaille que nous avons sous les yeux , a été frappée en
Vhonneur de Dantiseus Evêgue de Varmie. Ce nom pourtant n'était pas le
sien (a). Né à Danzig d'une famille très-pauvre il adopta le nom de sa ville
natale, et se fit appeller le Danxigois (Dantiseus.)

(a) On croit qu'il se nommait Flaxbinder.

niego Zygmuntowi Ł napisane, z powoda pierwszego małżeństwa Króla z
Barbarą Zapolska, gdzie imié swoje na grecką postać (podług zwyczaju onego
wieku) przekształciwszy, nazwał się Linodesmon (co znaczy: lenwiążącego)
czyli po niemiecku Flachsbinder. Drudzy jednak mniemają, iż to nie było
przezwiskiem, ale wyrazem rzemiosła jego ojca. Na większej części dfcieł
przez siebie wydanych, zowie on się Dantyszktem, a niekiedy Janem a
Curiis, dla tego podobno, że część wielką życia swego, u różnych dworów
przepędził.

Pierwsze nauk początki wziął Dantyszek zapewnie w swojej Ojczyźnie,
ale najznakomitsze w nich postępki uczynił w Krakowie. Jakoż w wierszach
do Lubraiiskiego , Biskupa Poznańskiego pisanych, wspomina o Pawle z
Krosna, jako nauczycielu swoim. Po skończonych naukach przez czas niejaki
służył wojskowo, jak sam o sobie świadczy:

Junior et belli contra Dacosque Getasque
Atque Borysthenidas tempore miles eram;
I wojenne młodszemu znane były znoje
Gdym z Tatary, z Wołoszą toczył krwawe boje.

Wielkiém jest podobieństwem że Dantyszek wojenny swój zawód odbył
za panowania Króla Alexandra przeciw Tatarom w roku 1502. a przeciw
Wołochom po roku 1303., kiedy Polacy Stefana Wojewodę Wołoskiego z
Pokucia wypędzili. Później podobno od łych wojennych wypraw udał się
Dantyszek w daleką podróż do ziemi świętej, Arabii, Syryi, Krety, Cypru,
Rhodu, Grecy i i innych okolicznych krajów.

Dantyszek mając lat dwadzieścia cztery , dostał się do dworu Zygmunta I.
i wkrótce Sekretarzem jego mianowanym został.

Roku 1515. w towarzystwie Króla znajdował się Da sławnym zjeździe
trzech Monarchów w Wiedniu , to jest : Maxymiliana Cesarza , Zygmunta
Króla Polskiego' i brata jego Władysława Króla Węgierskiego. Wyższa
Dantyszka nauka, wymowa jego i znajomość polityki dworów Europejskich
sprawiły, iż go Król do ważnych interesów używał. Jakoż w tymże roku
1515. posłany był do Wenetów, tak dla skojarzenia pokoju między nimi a
Cesarzem Maxymilianem, jako też dla nakłonienia ich do związku przeciw
Turkom. Obrotność i nauka Dantyszka tak się Ma&imilianowi Cesarzowi
spodobały, iż go koroną poetycką ozdobił, co na ów czas wielkim było
zaszczytem.

Le génie de Dantiscus le portai i aux affaires y et suivant T esprit de son
siècle il embrassa Fêtât éclésiastigue pour faire son chemin avec plus de
facilité.

Employé par le roi Sigismond I. auprès de la cour de Vienne,
il scut gagner la confiance de Vempereur Maximilien et plus tard celle
de Charles V., oui V emmena avec lui en Espagne, oh Dantiscus fit un séjour
de plusieurs années.

En IS2o il fut chargé des affaires de Pologne a la cour de Rome; peu
après il fut envoyé à Vienne pour y négocier une suspension tFarmes entre

Farchi-duc Ferdinand et Jean Zapola son compétiteur au trône de Hongrie;
plus tard encore la reine Bone le nomma son fondé de pouvoir pour le duché
de Bari, ce gui le mettait en rapport avec la cour d'Espagne.

Des missions si variées et si honorables, les récompenses qu'il avait
obtenues de Sigismond I. , ne suffisaient pourtant pas a Dantiscus. Nous
avons conservé de lui une épigramme en vers latins, dans laquelle il vante les
douceurs de la vie privée, se plaint de V injustice du roi, et des caprices des
femmes, reflexions bannales gui n'ont jamais préservé un ambitieux, du désir
de s'élever. D'ailleurs Dantiscus avait tort de se plaindre; promu à Fevéché
de Culm en £351., il obtint plus tard celui de Varmie Fun des plus riclies
de la Pologne. Dantiscus mourut en £3i8. avec la réputation (Fun homme
(F état consommé.

Nie przestając na tém Maxymilian zaszczycił Dantyszka szlachectwem
państwa Rzymskiego, i nadał mu herb dwa skrzydła i arfę na pamiątkę jego
biegłości w poezyi. Resztę herbu, albo sam sobie przydał Dantyszek, albo
mu go Król Polski dopełnił, gdy przywilejem swoim nobilitacyą Cesarską
potwierdził.

Roku 1320.. został Dantyszek w Bononii Doktorem prawa. W roku
1525. zajmował się w Rzymie sprawami Kościoła Polskiego. W roku 1530.
był posłany do Ferdynanda, Króla Czeskiego i Węgierskiego na ułożenie
pokoju między nim i Janem Zapalą, pretendentem do Korony Węgierskiej.
Tegoż roku na Sejmie w Auszpurgu przedsięwziął Dantyszek obronę Xiążęcia
Pruskiego Albrychta, przeciw zarzutom Waltera de Cromberg, Wielkiego
Mistrza Kawalerów Teutoiiskich.

W nadgrodę jego zasług mianował Król Zygmunt Dantyszka w r. 1531.
Biskupem Chełmińskim, a w roku 1537. Warmińskim. W roku 1538. ostatnie
Dantyszek do obcych krajów sprawował poselstwo , gdy z Januszem Latalskim
Wdą Poznańskim wysłany był do Ferdynanda, Króla Rzymskiego , Czeskiego
i Węgierskiego z prośbą o rękę córki jego Elżbiety dla Zygmunta Augusta.

Między wierszami Dantyszka znajduje się epigrammat do Tomickiego
Biskupa, około roku 1520. pisany, w którym utyskując na przykrość życia
dworskiego, mało okazuje wdzięczności Królowi Zygmuntowi, a wielką
zawziętość przeciw Królowej Bonie, która mu długo stała na przeszkodzie do
otrzymania Biskupstwa.

Qui servit puero, seni et mulieri in aula,
A tribus his raro praemia digna feret;
In puero ratio non est, crevit adultus
Praeteriti officii non solet esse memor.
Yita senis brevis est, délirât, avarus ab illa
Non aliud meritum, spes nisi vana datur.
Est ingrata potens mulier, si illi per annos
iServieris, subito mota furorę nocet
Qui sapis, igitur tribus his servire caveto,
Si peteris vita liberiore frui.
Wiérsze te Biskup Albertraudi tak na polskie przelał:
Kto dziecku, kto starcowi, kto niewieście służy;
Od tych trzech niechaj sobie nadgrody nie wróży.
Niemasz w dziecku rozumu, a wzrost wziąwszy z laty

Nie ma w pamięci przeszłej zasługi opłaty.

Starca dni krótkie nad nim łakomstwo przewodzi,

Próżne czyniąc nadzieje mniema że nagrodzi.

Brak wdzięczności w niewieście, dźwigaj onéj pgjta

Lat tysiąc, jej złość nagle cię zgubi zawzięta;

Jeśliś mądry, zdaleka patrz na ich godwoje

Kiedy możesz swobodnie przepędzić dni twoje. —
Niesłusznie się użalał Dantyszek, a wynadgrodzénie zasług jego, zaszczyt
czyni Królowi Zygmuntowi, który bez różnicy stanu do posług krajowych
używał ludzi zdatnych i tychże do pierwszych w kraju wynosił urzędów.

Umarł Dantyszek w Brunsbergu r. 1348. Pisze o nim Philippus Came-
rarius, iż posłem Zygmunta I. będąc, tak się Karolowi V. Cesarzowi z nauki
i dowcipu podobał, iż, gdy on złożywszy władzę Cesarską, z Niderlandów
do Hiszpanii popłynął, Dantyszka sobie przybrał za towarzysza tej drogi, i
w Hiszpanii mu tytuł szlachcica nadał. Podanie to jest mylne ; Karol V. albo-
wiem złożył rządy państw swoich w roku 1353., kiedy Dantyszek od lat
siedmiu już nie żył. Co się tycze towarzyszenia Karolowi V. w podróży do
Hiszpanii, zdaje się rzeczą niewątpliwą, iż się to stało około roku na medalu
wyrażonego, kiedy Dantyszek bawił w Hiszpanii, którą na medalu Hesperia
poste rior zowie.

Pozostaje wyłożyć co znaczą owe cztery ozdoby na odwrotnej stronie
medalu. X. Biskup Albertrandi uważa je za znaki orderów Dantyszkowi
nadanych. Pierwszy jest order Bożogrobców powszechnie znajomy. Drugi
order Ś. Katarzyny, który zakonnicy strzegący grobu téj Świętej zwykli byli
rozsyłać. Trzeci jest jeden z orderów w Hiszpanii pod protekcyą S. Jakuba
zostających, jak naprzykład order Calatrava. Czwarty podług wszelkiego
podobieństwa, tegoż jest co i poprzedzający rodzaju. Te ordery w pielgrzym-
stwie s wojem i w czasie pobytu, w Hiszpanii otrzymał Dantyszek, a może i
wszystkie nadał mu Król Hiszpański; dwa pierwsze, jako Król tytularny
Hierozolimski, trzeci zaś i czwarty jako W. Mistrz orderów Hiszpańskich.
1 (Z materyałów przez Biskupa Albertrandego zostawionych.)

••

MEDALE

PANOWANIA

ZYGMUNTA AUGUSTA.

MEDAILLES

DU RÈGNE

D E

SIGI8MOND AUGUSTE.

[

No. 16.

Twarz Króla Zygmunta Augusta z boku widziana; włosy krótko
ostrzyżone i z lekka trefione. Broda krótka, spiczasta. Na zbroi
zarzucony jest płaszcz na ramieniu spięty. Z tyłu za głową położona
jest korona Królewska. Napis w otoku: SIGIS[mundus] AUG[ustus]
REX POŁO[niae] MAG[nus] DUX ŁIT[huaniae] A£T[atis] S[uae] XXIX;
to jest: Zygmunt August Król Polski, Wielki Xiąźę Litewski, roku
wieku swego dwudziestego dziewiątego.

Strona odwrotna. Orzeł herbowy Polski, mający rozpostarte
skrzydła i szpony, dziób jego rozwarty, a na głowie korona. Napis:

ANO D[omini] NRI [nostri] MDXLVDI. DOMNICUS VENETUS FECIT;

to jest: Roku Pana naszego 154S. Dominik Wenet zrobił.

Medal tén miedziany znajduje się w Wiedniu w gabinecie Cesarskim.

Wykład.

Położona na stronie odwrotnej data roku 1548. pewną jest w mniemaniu
naszém skazówką z jakiego powodu medal niniejszy wybito.

Umarł Zygmunt I. Król Polski w spomnionym dopiero roku, a Zygmunt
August objął po nim rządy Królestwa. Uważamy więc za rzecz niewątpliwą,
iż wstąpienie młodego Monarchy na tron dało powód do bicia tego medalu;
koronacyjnym przecież nazwać go nie możemy, gdyż wiadomo, że Zygmunt
August w dziesiątym roku wieku swego , jeszcze za życia Ojca, koronowany
został. (Patrz wyżej medal pod liczbą 9.)*

Artykuł niniejszy uważając jako wstęp do numizmatycznej Zygmunta
Augusta Historyi, sądzimy, iż nam tu wytknąć należy główniejsze epoki
życia tego Monarchy.

Rodził się Zygmunt August dnia pierwszego Sierpnia roku 1320. z Ojca
Zygmunta I. i Bony Sforcyi, Xiężniczki Medyolaóskiej, powtórnej małżonki
tegoż Króla. Wyniesiony na W. Xiestwo Litewskie d. 18* Października r.
1329. Mianowany Królem Polskim za życia Ojca d. 18. Grudnia tegoż samego

A. >

i i

' : 'ON

No. 16.

SIGlS[mutidus] AUG[mtns\ REX POLO[niae MAG[nus\ DVX LI-
T[hnaniae\ AET[atis\ S[uae] XXIX. (Sigismond Auguste roi de Pologne,
Grand Duc de Lithuanie à Vage de 29 ans.) Buste de Sigismond
Auguste vu de profil. Ce prince porte une cuirasse, sur laquelle est
jetlée une draperie. Une couronne royale est placée derrière le monarque
à la hauteur de son cou.

Revers. ANO D[omi,u] NRI [nostri] MDXLFUI. DOMIMCUS
FENETUS FECIT. (12 an de nôtre Seigneur 1548. fait par Dominique
le Vénitien.) 12 aigle de Pologne surmonté (Tune couronne.

Le millésime de cette médaille semble indiquer qu'elle fut frappée pour
Sigismond Auguste roi de Pologne après la mort de son père, Nous ne
V appellerons pourtant pas médaille de couronnement 9 car on scait que le jeune
roi avoit été couronné à Vage de dix ans du vivant de Sigismond I> (voyez la
madaille Nro. 9.)

Au surplus cette médaille était la première qu'on ait frappée sous le
règne de Sigismond Auguste, nous croyons devoir rappeller à nos lecteurs les
principales circonstances de la vie de ce Prince.

roku, koronowany został w Krakowie d. 20* Lutego r. 1530. Umarł w Kny-
szynie d. 7. Lipca r. 1372. (a)

(a) Zdarzyło nam się widzieć w różnych zbiorach medal bity w roku 1557., «który
w mniemania niektórych uczonych Zygmunta Augusta wyobraża. Strona główna
tego Numizmatu wystawia popiersie starego męszczyzny z brodą; na stronie
odwrotnej jest cyfra S. A* a nad nią korona z kształtu do Polskiej podobna.
Pomimo tych oznaków nie sądzimy jednak, aby tén medal był Polskim. Poro-
9 wnywając wizerunki Zygmunta Augusta w 29. roku jego wieko (patrz medal ni-
niejszy) i w roku 41. jego wieku (patrz medal pod Iiczb4 *8«) aie możemy
przypuśeie9 aby w roku 1557., to jest w 37. roku wieku swego mógł wyglądać
tak staro jak go przedstawia ów medal , który przecież w tej nocie umieszczamy,
zostawiając czytelnikowi rozsądzenie: czyli istotnie Zygmunta Augusta wyobraża.

71 naquit à Cracovie le 1. Août 1320. de Sigismond I. roi de Pologne et de
Bone de Sforce duchesse de Bari. Il fat nommé grand dite de Litkuanîe du
vivant de son père en 1829, couronné roi de Pologne en 1SSO et mourut
sans héritier en ÎS72. Eu lui s'éteignit la maison de Jagellon en Pologne, (a)

(a) La médaille que nous plaçons ici en note a été considérée par plusieurs scavants
comme représentant le roi de Pologne Sigismond Auguste. Cependant si
nous considérons qu'en tannée iBS7 eu elle fut frappée, ce Prince n'avait que
37 ans, tordis que cette médaille représente un homme infinemcnt plus âgé,
nous ne pouvons nous empêcher savoir quelque doute à ce sujet et laissons
à nos lecteurs te soin de résoudre cette question.

No. 1T.

Popiersie Zygmunta Augusta z boku widziane, z koroną nagłowię.
Odzienie: zbroja na której zarzucony jest płaszcz spięty na ramieniu.
W otoku za wypukłą obwódkę napis: SIGŁSMUNDUS AUGUSTUS REX
POLONIA E; to jest: Zygmunt August, Król Polski. W koło napisu
za drugą obwódką jest wieniec z liści pleciony.

Strona odwrotna. Orzeł Polski w koronie, nad którą wyryta jest
litera S. Po lewej stronie cyfry Królewskiej jest Pogoń Litewska, po
prawej herb domu Sfor cv a.

W koło orła widzimy dziewięć tarczy a na nich herby tyluź
prowincyj Polskich. Za tymi herbami od strony zewnętrznej mifdzy
dwoma obwódkami czytamy napis następujący: SIGŁSMUNDUS AU-
GUSTUS DEI CHATIA REX POLONIAE, MAGNUS DUX LITUANIAE,
RUSSIAE, PRUSSIAE, MASOVIAE, SAMOGITIAE ET DOMINUS ET
HERES; to jest: Zygmunt August z Bożej łaski Król Polski, Wielki
Xiaze Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Zmudzki Pan i Dziedzic.

Wykład.

Widzieliśmy w poprzedzającym numerze pomnik objęcia rządów Królestwa
Polskiego przez Zygmunta Augusta. Medal niniejszy przedstawia nam jakby
heraldyczny wykaz prowincyj, nad któremi tén Monarcha panował od morza
Bałtyckiego po Tatry, od Dniepru do Odry. Przejdźmy po szczegółach chlubne
te razem i bolesne pamiątki.

i i

No. 1T.

SIGISMUNDUS AUGUSTUS REX POLONI AE. (Słgismond Au-

guste7 roi de Pologne.) Buste de Sigismond Auguste, la couronne sur

la tête- et vu de profil. Ce prince porte une cuirasse, sur laquelle est

jettée une draperie. . U effigie du roi est entourée Hune couronne en

feuillage».

Revert. SIGISMUNDUS AUGUSTUS BEI GRATIA REX POLO
NIAE, MAGNUS DUX LITUANIAE, RUSSIAE, PRUSSIAE, MASO-

riAE, SAMOGITIAE ET D03IINUS ET HERES. (Słgismond Auguste

par la graçe de Dieu roi de Pologne, Grand due de Lithuanie,

Seigneur héréditaire de la Russie rouge, de Prusse, de Masovte, de

Samogitie. L'aigle de Pologne surmonté d'une couronne et entouré de

plusieurs écussons aux armes des principales provinces de la Pologne.

Nous avons fait mention à notre dernier Numéro de P avènement de Sigis-
mond Auguste au trône de Pologne. La médaille ci -jointe présente à nos
lecteurs les armoiries des principales provinces soumises à son empire.

Sur le revers et en tête de cette belle collection se trouve gravée la lettre
initiale du nom du roi. Nous voyons au dessous le serpent de la maison de
S for ce y h laquelle le roi de Pologne était allié par sa mère , et vis-à-vis, le
cavalier armé, que la belliqueuse Lithuanie porte sur ses drapeaux; c'est bien
Ih ce qu'en terme héraldique on appelle des armes parlantes.

Na stronie odwrotnej medalu cyfra Królewska wszystkim góruje herbom;
niżej po prawej ręce jest herb Litwy słusznie Pogonią zwany, od pogoni za
nieprzyjacielem nieznużonego tego' kraju rycerstwa. Po prawej stronie jest
herb domu Sforcya na pamiątkę Królowej Bony, matki Zygmunta Augusta.

Niżej lew wspina się na tarczy herbownéj Rusi czerwonej; t£n kraj
wcielony do Korony przez Kazimierza Wielkiego, wkrótce potem oderwany
do Węgier przez Ludwika Króla, zwrócony został Polsce przez Królową Jad-
wigę, pod niebytność męża , Władysława Jagiełły. Młoda nasza Jadwiga nie*
pomna na to, ze była córką Ludwika, zebrała wojsko przeciw przywłaści-
cielom, i Lwów, Halicz, Trębowlę i Kamieniec Podolski Węgrom odebrała.
Polacy pamiątce Jadwigi ołtarze stawiać winni

Niżej widzimy głowę Żubrzą, którą w herbie swoim nosi Województwo
Kaliskie. Miasto jego stołeczne przed wszystkiémi innémi w Polsce staro-
żytnością się szczyci. Ptolemeusz na karcie Sarmacyi Europejskiej położył
miasto Callisium. Starożytna ta osada podług wszelkiego podobieństwa jest
kolebką nowoczesnego miasta.

Województwo Sieradzkie nosi w herbie pół lwa i pół orła. Kraina ta,
niezbyt obszerna, już za Bolesława Chrobrego stawiała pod bród 9,000 ko-
pijników i 4,000 lekko uzbrojonego ludu. Nie odrodzili się Sieradzanie od
męstwa przodków swoich, jak nowszych czasów zaświadczają dzieje.

Jeleń z koroną na szyi oznacza herb Województwa Podlaskiego. Miasto
Lublin, stolica niegdyś Sądu najwyższego w Polsce, czyli Trybunału Koron-
nego szczyci się , że w jego murach Unia Litwy z Koroną w roku 1969.
uchwaloną została.

Prostopadle pod orłem, głowa ludzka w koronie, Kujaw nam znaki
przedstawia. Najdawniejsze mitologii naszej podania i szanowne historyczne
pamiątki do téj się odnoszą prowincyi. Wieże Kruszwicy dotąd dochowane
przywodzą nam na pamięć powołanie do tronu cnotliwego Piasta. Nie odro*
dził się zaiste od przodka swego ów Kazimierz Wielki, ostatni domu tego
w "Polsce potomek, który równie jak Piast w Kujawach się rodził.

Les armoiries de la Russie rouge se trouvent plus bas. Ce pays que
Casimir le Grand avait annexé à la Pologne en 1540 , faillit tomber au
pouvoir des Hongrois, mais la jeune Edvige , petite nièce de Casimir et femme
de Ladislas Jagellon roi de Pologne, ayant réuni une armée , marcha
elle même a Pennemi, qu'elle chassa des principales places dont il s'était
emparé dans ce pais.

La tête du taureau sauvage ou bison, qui vient ensuite, indique técusson
du palatinat de Kalisz. Les habitons de cette province s'appuient de F autorité
de Ptolemée pour constater leur haute antiquité. En effet tout porte à croire,
que tantique Calissium, cité par le géographe grec, Jut le berceau de la
ville moderne.

Les habitans de la Sieradie se grouppaient autour de la bannière oti nous
voyons un aigle et un lion écartelés. Nos chroniques assurent, que dés le
XL siècle , cette province située sur la Warta, fournissait h Boleslas le
vaillant deux mille cavaliers pesamment armés et quatre mille hommes de
troupes légères. Les descendons de ces braves n'ont pas dégénéré de t ardeur
guerrière de leurs ancêtres.

Plus bas on voit un cerf portant au cou une couronne Jtor$ c'est técusson
du palatinat de Lublin. La ville de ce nom se vante d'avoir vu fonder dans
ses murs Funion de la Pologne et de la Lithuanie en 1869.

Au dessus de t aigle de Pologne une tête d'homme couronné représente
la Cujavie. Ce fut dans cette province, que le vertueux Piast reçut, dit -on,
au y III. siècle la visite des anges , qui le firent appeler au trône des Polonais.

Krzyż podwójny błyszczy na sztandarach Województwa Bracławskiego.
Tym to znakiem osłaniało się rycerstwo tej krainy przeciw nieustannym
najazdom Turków i Tatarów. Czém Polska dla Europy była , tern Bracławskie
Województwo było dla Polski, to jest przedmurzem od barbaryzńców.

Wyżej pole gwiaździste oznacza herb Województwa Sandomirskiego.
Wśród urodzajnej w ogólności ziemi naszej, rozległe łany nad Sanem, spichle-
rzem Polski nazywano.

Gryf złoty w koronie , herbem jest Województwa Pomorskiego. Niegdyś
cała obszerna tego nazwiska kraina od brzegów Noteci, aż ku ujściu Elby
hołdowała Polsce. Lecz za panowania Zygmunta Augusta, wschodnia jej
część tylko znaki swoje pod orłem Polskim stawiała.

Pod koroną u góry, po prawej stronie, widzimy herb Prus Królewskich.
Mieszkańcy téj prowincyi w XV wieku dobrowolnie panowanie Jagiellończy-
ków przyjęli i odtąd męstwem w boju, niezachwianą wiernością w najtru-
dniejszych okolicznościach, i Wysokiem do nauk usposobieniem się odznaczyli.
Tu się rodził Heweliusz, biegły w XVII wieku astronom; tu wiekopomnej
sławy Kopernik.

Les tours de Kruszwica, séjour de Piast et de ses descendons, se sont
conservées jusqu'à nos jours; ces nobles ruines sont antérieures à tous les
documens de notre histoire.

Limitrophe des possession des Tartares , le Palatinat de Braclaw opposait
sa double croix à leurs hordes indomptées* La sûreté de cette province était
tobjet des soins de nos rois, cependant les incursions continuelles des Tartares
nuisirent extrêmement h la prospérité de ce pays, qui possède à* ailleurs tant
d'éléments de prospérité.

L'écusson parsemé d'étoiles, placé au dessus du précédent, nous indique les
armoiries du Palatinat de Sandomir. Riche en grains de toute espèce, cette pro-
vince, située au centre de la fertile Pologne, était appelée le grenier de ce pats.

Le griffon d'or qui se voit au dessus présente les insignes de la Pomeranie
polonaise. Toute la province de ce nom, ainsi qu'une partie du Meklenbourg
avaient été tributaires de la Pologne dans le douzième siècle, mais au temps
où régnait Sigismond Auguste, la partie orientale de la Pomeranie obéissait
seule h ses loix.

Enfin à coté de la couronne à droite Von apperçoii F aigle de la Prusse
royale. Cette province s'élait volontairement soumise aux JageHons au XV
siècle, et cette union cimentée par la confiance et des intérêts communs, avait
eu les plus heureux résultats. Les habitons de la Prusse rogate se firent
remarquer par leur valeur dans nos camps et par leurs talents dans les débats
de nos diètes. Ils cultivaient les sciences avec succès, Qui ne sait, que
Copernic vit le jour dans cette province? Ce grand homme', contemporain de
Sigismond Auguste, était né h Thorn»

No. 18.

Strona główna. Popiersie w zbroi, na której płaszcz jest zarzu-
cony; głowa w prost prawie patrząca bez nakrycia. W otoku:' SIGIS-
MUND[us] AUGUSTUS D[ei] G[ratia] REX POŁONIAE A[nno] 1861.;
to jest: Zygmunt August z Bożej łaski Król Polski, roku 1561.

Strona odwrotna. Popiersie kobiety w prost obrócone, w szacie
bogatej; na szyi i na piersiach klejnoty. Na głowie płaski czepek z
klejnotami. W otoku: CATHARINA D[ei] G[ratia] REGINA POLONIAÈ;
to jest: Katarzyna z Bożej łaski Królowa Polska.

Wykład.

Zygmunt August wdowiec po Elżbiecie, Arcyxiezniczce Austryackiéj i
Barbarze Radzi wiło wnie, nie miał potomstwa. Interes Polski i interes domu
Jagiellońskiego wymagały, aby Król nowe zawarł małżeństwo, a Monarcha
ten powolny radzie Senatu* postanowił pojąć za żonę Arcyxiężniczkę Kata-
rzynę , wdowę po Franciszku Xiazeciu M antuańskim. Mikołaj Xiążę Radziwiłł,
Wojewoda Wileński , Jan Przerębski, Podkanclerzy Koronny i Marcin Kromer ,
sławny dziejów naszych pisarz, w poselstwie w tym celu do Wiednia wypra-
wieni zostali na początku roku 1333.

Pisze Górnicki, że gdy Xiążę Radziwiłł ślub brał imieniem Pana swego
z Arcy xiężniczką, po wieczerzy i tańcach szli do łożnicy ; tam Król Ferdynand,
Ojciec Katarzyny, Wojewodzie Wileńskiemu położyć się kazał, mówiąc: iż
obyczaj zwykły w domu naszym zachowanym bydż musi; a gdy się Woje-
woda Wileński położył, tak jako chodził, rozkazał Król córce, iżby się obok
niego położyła, która zawstydziwszy się, położyć nie chciała. Zatem Ojciec
wziąwszy ją w poły od głowy rzekł do syna: »Maxymilianie pomóż mi!« a
Maxymilian za drugą połowicę od nóg wziąwszy, położył Królową podle Woje-
wody. Zaraz potem Królowa porwała się na nogi cała zapłoniona. W kilka dni
wyjechała z Wiednia do Krakowa. Towarzyszył jéj brat Ferdynand, arcy-
książe rakuski otoczony świetnym orszakiem Panów Niemieckich.

.; X.

i 'CN

No. 18.

STGTSMUND[us] AUGUST US D[«] G[ratia] REX POLONIAE
A\nn6\ 1561. (Sigismond Auguste par la grace de Dieu rat de Pologne,
L'an 1561*9 Buste de Sigismond Auguste revêtu éPune armure et ru
presque de face. Une draperie légère flotte sur ses épaules.

Revers. CATHARINA D[eQ G[ratia] REGINA POLONIAE.

(Catherine par la grace de Dieu reine de Pologne.) Buste de la reine
Catherine dans le costume du tems, vu de trois quarts.

Ce fut à V occasion du mariage de Sigismond Auguste, roi de Pologne,

avec Varchiducltesse Catherine, veuve de François de Gonzague duc de Man-
toue, que Von frappa la médaille ci jointe. La nation polonaise désirant
vivement cette union, la nouvelle en fut acceuillie avec une joie universelle, et
ce fut à gui ferait le plus de dépenses pour paraître avec éclat h la cour.

Le US. Juillet de Vannée iSS3 toute la noblesse, réunie a Cracovie,
sortit de la ville et se rangea en bataille sur la route par ou devait arriver la
reine. On remarquait parmi ces troupes les escadrons levés par les principaux

Stanisław Orzechowski ciekawe zostawił nam opisanie weselnego tego
obrzędu, którego to wyciąg przyłączamy, (a)

Wieść o weselu Zygmunta Augusta szybko rozeszła się po Polsce, każdy
pałał żądzą oglądania Królowej; otwierają się okowane podwoje starożytnhch
skarbców , szukają wszyscy purpury i złota, zajęci jubilerowie i wszyscy
złotnicy. Nie wiem, czy w ów czas kowale tyle ukuli żelaza, ile złotnicy
wyrobili złota i srebra. Król zawiadywanie całym tym obrzędem poruczył
Spytkowi Jordanowi z Zakliczyna, Podskarbiemu Koronnemu, który największe
summy licząc za nic, cały dwór i obchód tén publiczny, jak najwspanialej
urządził.

Z całej tym czasem Polski i Litwy zbierają się Panowie; już cały napeł-
niony Kraków, przybywają Xiążęta Szląscy, Cieszyński, Brzégski, Oleśnicki i
Xiążę Pruski, Albert Margrabia Brandeburski. Przybywają Posłowie od Pa-
pieża Juliusza III., Karola V., Cesarza, niemniej innych Królów i Xiążąt.

Dnia 29. Lipca roku 1993. na trzy dni przed przybyciem Królowej, Król
odprawił popis całej jazdy za Kleparzem i nadworne swe rycerstwo w tén
sposób rozrządzi Rycerstwo ubrane było po węgiersku, za nim postępowali
giermkowie z kopjami w ręku, z czubami na hełmach, z wyniosłemi skrzy-
dłami strusiémi na barkach.

Nazajutrz z rana Królowa z bratem swoim Ferdynandem przybyła do
Balic, okazałego wiejskiego mieszkania rodu Bona rów; to rzekłbyś, że sam
Lukullus wystawił. Tam Królowa kąpała się i przenocowała; tam też Król
posłał jéy złocisty rydwan, zaprzężony ośmią końmi, w litych od złota i
srebra szorach.

Nazajutrz w Sobotę po St. Jakóbie, za uderzeniem w trąby, wysypały się
w pole hufce jezdne, ciągnęła przez bramy piechota, wszyscy w wojennym
rynsztunkuyi wszyscy ozdobni. Lśkniące się ich bronie, bogate ubiory, za-
chwycały oczy wszystkich. Biskupi także wywiedli zbrojne chorągwie swoje,
a Prałaci pomnożyli jeszcze te biskupie orszaki.

Za wojskiem duchowieństwa, ujrzano ciągnące się Senatorów pułki,
między którymi najpierwszy był Jana Tarnowskiego, Kasztelana Krakowskiego.

Dwaj bracia Łukasz i Andrzej Górkowie, z przepyszném dworowém rycer-
stwem, w całym tym orszaku okazali się najświetniej; taki bowiem w hufcach
ich był wybór i okazałość, iż rzekłbyś, że ani rycerz innego konia, ani koń

(a) Z Pamiętników o dawnej Polsce, przez Niemcewicza.

sénateurs, par les évéque* et par le haut clergé du royaume. Les différais

corps de cette belle cavalerie étaient vêtus, les uns à l'italienne, les autres

* «

h ï espagnole , ceux-ci a V allemande, ceux-là enfin à la hongroise. Malgré

cette diversité de costumes gui nous paraîtrait un peu bizarre aujourd'hui , un

grave écrivain, témoin de ces fêtes, assure que ce n'étaient pas des liommes,

mais „des astres éclatons qu'il croyait voir réunis dans ce jour mémorable/6

Des cris de joie sans nombre accueillirent la reine à son passage» Arrivée
h la tente gui lui avait été préparée, elle y fut reçue par le roi et compli-
mentée par le chancelier. Après un moment d'entretien la reine se remit en
voiture , et Sigismond Auguste, ainsi que F archiduc Ferdinand, raccompagnèrent
à cheval. Le roi de Pologne se faisait suivre par un page portant un bouclier
aux armes du royaume et par des écuyews, la lance h la main et le casgue
ombragé tPélegans panaches. On arriva ainsi au château de Cracovie, et la
reine se retira aussitôt dans ses appartemens, après avoir salué avec respect les
reliques que le clergé lui présenta.

La journée du lendemain avait été destinée pour le couronnement et la
cérémonie du mariage. La reine se rendit en pompe h T église du château.
Son costume se composait i une robe de deuil qu'elle portait comme veuve du
prince de Mantoue et qui recouvrait sa robe nuptiale en brocard d'or.

Arrivé h V église, le roi remit h t archevêque la dispense du pape qui lui
permettait d'épouser t archiduchesse, soeur de sa première femme.

innego rycerza mieć nie mógł; porządek w tych hufcach taki był, jak i w
królewskich, za rycerstwem bowiem postępowało trzech giermków, w zbro-
jach z tarczami, bogatych sukniach z wznoszącemi się od barków śrebrnemi
skrzydłami. Te chorągwie Górków w przepychu przechodziły wszystkie inne.
Przepych tén jest dziedziczny w rodzie Górków, tchnąć zawsze duchem wo-
jennym, jaśnieć zbroją i rynsztunkiem, dzielnością koni, to rozkoszą ich było.

Po Górkach szły hufce czterech braci Działynskich z Prus; jedni prowa-
dzili rycerstwo swoje, ubrane po włosku, drugie po węgiersku, znakomite
pięknością mężów i koni. W piérwszém powinienem był miejscu wspomnieć
Stanisława Ostro roga, już dla dawności rodu jego, już dla piękności przywie-
dzionego rycerstwa. Lecz' cóż pocznę? nie ludzi, lecz gwiazdy wyliczać mi
przychodzi, tyle świetnych mężów na te weselne zebrało się gody.

Gdy całe wojsko uszykowaném zostało, Król ruszył z zamku otoczony
Senatorami, wraz z matką Królową Boną, Królową Węgierską, z jej synem
i trzema siostrami swémi. Z ŁobzoWa udał się do wojska. Tam dwa
wielkie rozbito namioty, przedział między nimi karmazynowém suknem
wysłano.

Wkrótce ujrzano Królową Katarzynę z Balic karetą jadącą, poprzedzał ją
pyszny orszak jazdy, po prawej ręce przy karecie jechał na koniu brat jej
Arcyxiążę Ferdynand, Mikołaj Radziwiłł po lewej.

Tu kolejno, jak przejeżdżała, witały ją stojące pułki radosnymi okrzykami.
Powolne było i opieszałe postępowanie jéj, dla liczby gęstych pułków,
nieprzyjemne dla wielkiego upału i kurzawy* Stanęła nareszcie kareta przed
namiotami, a gdy Królowa wysiadła, Król otoczony dworem swoim, wyszedł
naprzeciw niej i ją i brata jéj Ferdynanda powitał i rękę Królowej podał.
Tu Podkanclerzy, Jan Przerębski, wymowną oracyą imieniem Króla powitał
oblubienicę.

Po przywitaniu Król w ubiorze węgierskim, Arcyxiążę w hiszpańskim,
poprzedzali pojazd. Po lewej ręce Króla jechał Jan Zygmunt, Królewic Wę-
gierski, siostrzeniec Augusta. Z tyłu giermek z tarczą herbową. Tak z
całym orszakiem postępowano do miasta; początek orszaku tego, był na Kle-
parzu, koniec w zamkn. Pojazd Królowej szedł między uszykowanymi puł-
kami, piechota w około, reszta wojska postępowała na górę zamkową, grzmiały
działa, ręczna strzelba, we wszystkich domach, po wszystkich ulicach niezli-
czona ciżba ludzi.

Après la communication de cette butte, la reine, laissant tomber à ses pieds
Fétofife noire qui la couvrait 9 parut en robe de cour9 et fut aussitôt mariée et
couronnée. Pendant la cérémonie V orchestre du roi exécuta une cantate, com-
posée par Venceslas de Samotuly , maître de cliapelle de la cour de Pologne.
Cette musique était si belle, du moins au dire des auditeurs, qu'on croyait
„entendre non pas Lorquini, célèbre chanteur de la Belgique, non pas Adriani,
„premier chanteur de la cour de France, mais Apollon et les Muses."

Le banquet royal fut splendide, toute Jois, comme la reine avait communié
ce jour-là, on crut devoir ś abstenir de danse et de musique pendant le festin
de la soirée.

Le lendemain Funiversité de Cracovie vint présenter ses Iwmmages à la
reine qui lui fit Facceuil le plus obligeant. Après le souper il y eut bal, et les
augustes époux se rendirent enfin à la chambre nuptiale. Notre auteur fait
ensuite une description très animée des belles tapisseries qui décoraient cet
appartement, c'était Adam et Eve en paradis, c'était le sacrifice
d'Abraham, enfin le déluge brodé en couleur sur un fond (For et d'argent.

Des joutes militaires et des tournois ajoutèrent une nouvelle splendeur a
cette réunion de tout ce qu'il y avait de plus brillant en Pologne. Les cham-
pions polonais, lithuaniens, prussiens et allemands joutèrent d'abord un h un,
et exécutèrent ensuite plusieures charges générales. Les vainqueurs reçurent en
récompense des chaînes d' or, des bagues et des couronnes de fleurs.

10*

Królowa w rydwanie z Boną Królową matką i trzema siostrami, wśród
uszykowanych pułków , wjechała na zamek, gdzie podług zwyczaju , Świętości
ucałowała. Hymny śpiewane przez całe duchowieństwo zakończyły
uroczystość , po której, gdy juz dobrze zmierzchać się zaczęło, wszyscy
rozeszli się po domach.

Nazajutrz Dzierzgowski Prymas, którego obowiązkiem jest koronować
Królów i Królowe, do obrządku tego przystąpił. W czasie Mszy Ś. wszedł
Król i Katarzyna Królowa, spodem mająca szatę żałobną, jako wdowa, z
wierzchu zaś z lamy złotej weselną; prowadził ją brat jéj Arcyxiążę Ferdynand,
za nią szła Królowa Bona z trzema córkami i mnóstwem znaczniejszych matron
polskich, poprzedzali ją Senatorowie niosący godła Królestwa. Jan Tarnowski
niósł koronę, Piotr Kmita berło, Zygmunt Wolski miecz; w tym porządku
zbliżyli się do ołtarza . przed Arcybiskupa. Król oddał mu bullę Papieża
Juliusza, nadającą Arcybiskupowi władzę dania ślubu Królestwu, aczkolwiek
Katarzyna była rodzoną siostrą Elżbiety, pierwszej żony Zygmunta Augusta.
Arcybiskup po przeczytaniu bulli, Królewską parę zdaniem Ojca S. za zdolną
do wnijścia w stan małżeński uznał.

Wraz po tym obrządku Katarzyna szatę żałobną przed ołtarzem złożyła,
a już w weselnej przysięgła wiarę mężowi, poczém Krakowski i Kujawski
Biskupi zaprowadzili ją do ołtarza, gdzie Prymas namaściwszy ją, obrządkiem
przodków, Królewską koronę włożył jéj na skronie, co wszystko, mówi
Orzechowski, niech będzie szczęśliwe i pomyślne.

W czasie Kommunii Świętej, Wierzbowski, Kapelmajster Królewski, tak
piękną wykonał kantatę, że nie sławny ów Lorquini w Belgium, nie Adriani
śpiewak we Francyi, lecz sam Apollo z Muzami śpiewać zdali się. Kantatę
tę napisał Wacław Szamotulski, muzyk Królewski Po skończonych koronacyi
obrządkach, wszyscy udali się do zamku na objad. "

Zasiedli. Król po prawej ręce miał Arcyxiążęcia, przy nim Noncyusz
Papieski, dalej Poseł Cesarski, po tych wszyscy Xiążęta. Po lewej ręce sie-
działa Królowa Katarzyna, przy niej Bona z córkami, Królowa Iza-
bella z synem, dalej matrony Królestwa. Godła Królestwa Król oddał
Łukaszowi i Andrzejowi Górkom, którzy to nie za małą poczytali
sobie łaskę. Do obrzędów w czasie uczty, prócz Stanisława Maciejowskiego,
Kasztelana Wojnickiego, przydani byli wiadomi dworskich ceremonii Mikołaj
Myszkowski radomski, Floryan Zebrzydowski gostyński Kasztelanowie. Ci z
laskami w ręku rozrządzali wszystkiém. Dnia tego stół uginał się pod złotem

Enfin après plusieurs jours passés dans les fêtes , on se sépara , et le roi
combla de présens les princes et les principaux seigneurs qui avaient assisté a
cette solennité*

Notre médaille réprésente la reine Catherine dans tout t éclat de la beauté
et de la jeunesse. Il semble que V artiste ait donné h cette princesse plus
d'attraits qu'elle h* en avait reçu de la nature. Quoiqu'il en soit, le roi
ressentit bientôt pour elle un grand éloignement, à cause de son caractère aider
et surtout de ses infirmités} la reine était effectivement sujette à des attaques

■

ttépilepsic, et ton sait combien cette affligeante maladie altère rapidement les
plus beaux traits. Le roi se croyait suffisamment autorisé à faire rompre son
mariage avec Catherine, mais il rencontra une forte opposition de la part de
son clergé, et la mésintelligence qui s'en suivit entre le prince et les evéques,
eompromitm fortement la paix intérieure du. royaume.

L'historien Bielski nous a laissé des détails intéressons a ce sujet. Il
raconte qu'à une des séances du sénat f archevêque Uchański supplia le roi de
garder son épouse, en lui rappellant tout ce qu'il devait h ses sujets et h sa
couronne qu'il laissait sans héréUer. Le prélat, dit Bielski, finit par se jetter
aux pieds du roi, en versant des larmes abondantes. Le monarque embarassé
et vivement ému9 ć empressa de le relever, sans se prononcer néanmoins sur le
sujet qui avait amené cette scène. Mais le lendemain, ayant rassemblé les nonces
et les evéques, il déclara, qu'il ne voulait plus vivre avec la reine, qu'il ne se

Î8

i srebrem, obrusy nawet złotem wyszywane* I Król i goście byli weseli
Lecz że Królowa przyjmowała Najświętszy Sakrament, dnia tego nie było ni
tańców, ni muzyki.

Nazajutrz Doktorowie Akademii w aksamitnych togach swoich i złotych
łańcuchach, mając na czele teologa Benedykta Koźmińskiego, oracyą mieli do
Królowej, od której odpowiedział Szlązak Jan Lange, dając wielkie pochwały
Akademii Krakowskiej, nazywając ją Seminaryum cnót wszystkich w Polsce.
Zastawiono znów stoły, jak dnia poprzedniego , po wieczerzy i tańcach udano
się wewnątrz komnat, gdzie była łożnica. U nie wielu Monarchów widzieć
można -takie bogactwo i wspaniałość okrywających ściany obiciów. W tych ta
pierwsze z pisma S. przygody igłą, jak gdyby pędzlem wyrażone były.
Najprzód początek bycia i klęsk rodziców naszych, Adama i Ewy, 'na tle
złotem, jak gdyby żyjący wyrażeni. Lecz czas już nazad powrócić do sypial-
nego pokoju. Oby się tam zrodziły najszczęśliwsze dla Polski naszej owoce!

Nazajutrz po łożnicy Królowa z niewielką pompą udała się do kościoła
Ś. Stanisława. Biskup Kujawski Jan Drohojewski wprowadził Królową do
kościoła, odprawił modlitwę, życząc Królestwu najszczęśliwszego pożycia i
licznego potomstwa.

Potem zastawiono objad, pod czas którego koncert, dalej wojenne turnieje
przez kilka dni trwały, z tak stateczną trwałą pogodą, iż nigdy deszcz nie
przerywał zabaw. W turniejach Jakób Kosmowski odniósł nad Niemcami
zwycięstwo. Tén to jest Kosmowski, który w Węgrzech pod Pestem wzięty
w niewolą, mieczem do swobody otworzył sobie drogę, dziś jako już dużo
podeszłego, ród Górków przyjął do siebie, opatrując hojnie we wszystko.

• Przeniosły się turnieje do zamku, gdzie wybrani rycerze kosztownéini
zbrojami i bogatémi szaty okryci z sobą walczyli Tam już nie postać
bitwy, lecz samą prawie bitwę widziano. Z spuszczonymi przyłbicami,
w gończych zbrojach lecieli jedni naprzeciw drugich na niebespieczeństwa i
rany wzajemne, a że dla spuszczonych przyłbic nie mogłem rycerzów tych
rozeznać, mówi Orzechowski, z pytania tylko dowiedziałem się, iż między
potykającymi się byli Stanisław Ostroróg, Stanisław Myszkowski, Mikołaj
Maciejowski, Jan Tarło, Stanisław Włodek, Mikołaj Potocki i wielu innych.
Wszyscy najprzód parami kruszyli kopje, potem zebrawszy się w hufce,
uderzali na siebie z tarczą i mieczem. Tu waleczni i świetni rycerze niech
mi darują, jeżeli ich wszystkich po nazwisku nie wyliczam, bo jakże człowiek
daleki od dworu mógł znać wszystkich dworzan.

départirait jamais de cette résolution , et demanda instamment qu'on ne lui en
parlât plus.

A la suite de ces explications orageuses , la reine prit le parti de se retirer
h Lintz en Autriche, ou elle Jinit ses jours.

Pour Sigismond Auguste, il mourut en IS72 sans laisser de postérité, et

la Pologne regretta vivement la noble race des Jagellons, à qui elle devait

près de deux siècles de gloire et de prospérité.

Cath. K.

Zresztą w całych tych gonitwach, taka była w rycerzach naszych
skromność, iż labo wszyscy prawie byli biegli, zręczni i w gonitwach
wyćwiczeni, wspólnie zgodzili się, iż dank turniejów należał Mikołajowi
Maciejowskiemu, lecz tén cześć tę pdmówił, oświadczając, iż był tylko to-
warzyszem téj walki, lecz nie zwycięzcą. Nazajutrz Zygmunt Wolski i Sta-
nisław Kisgałło Litwin w przytomności Króla i napełniających zamek gości,
w ciężkiej zbroi stoczyli bitwę, w której Polacy przyznali pierwszeństwo
Wolskiemu dla tego, że Kisgałłę wraz z koniem obalił, przeciwnie Litwini
przenosili Kisgałłę, że tén natarczywém uderzeniem kopją do rękojeści
skruszył i że sam przez głowę końską zeskoczył, lecz obydwom niech będzie
chwała, że każdy podług wszystkich sił poczynał

Po rozmaitych w przytomności Królestwa na dziedzińcu zamkowym
zapasach) Król dziesiątego dnia po weselu wraz z Królowemi i rodziną swoją
na koniu na rynek wyjechał. Przygotowane już tam były siedzenia dla
Królestwa i Amfiteatrum dla patrzących. Zaczęto od igrzysk kopijników
w gończych zbrojach sposobem włoskim. W hufcach zaś tych okazali się:
Stanisław Myszkowski, Stanisław Ostroróg, Jan Kostka, Mikołaj Mielecki
Jan Leszczyński. Potężne tu były starcia się, tak dalece, iż Stanisław
Ostroróg włócznią przez zbroję przeszyty, ciężką z tąd odniósł ranę. Sędzio-
wie obozu nagrodę Stanisławowi Myszkowskiemu przyznali; otrzymał więc
kosztowny łańcuch złoty, inni odebrali pierścienie i wieńce; bitwa ta dłużejby
trwała, gdyby nie Xiążę Pruski, który trzy pary Prusaków z dworu swojego

■

wywiódł. Ci ogromnémi kopjami walczyli z sobą z taką natarczywością, że
często mężowie i konie padali na ziemię prawie bez duszy.

Walka ta z powszechnym przyjęta oklaskiem! Wieczorem wrócono do
zamku dla spoczynku po tylu utrudzéniach.

Po skończonych ucztach i uciechach Arcyxiążę Ferdynand, brat Królowej,
chojnie obdarzony od Króla, puścił się do Wiednia, inni Xiążęta i Posłowie
każdy w swą stronę. Królowa Bona z córkami do Warszawy wróciła,
wszyscy przez cały swój pobyt w Krakowie wspaniale podejmowani od
Króla i kosztownymi obdarzeni upominkami.

Medal który tu czytelnikom przed oczy stawiamy, wyobraża nam Królową
Katarzynę w kwiecie młodości i wdzięków. Nie taką ona podobno była
w istocie, a Król wkrótce ją sobie obmierził, tak z powodu wyniosłości ję>

umysłu, jak słabości zdrowia, gdy na wielką chorobę cierpiała. Zamyślał
Król o rozwodzie, w czém mu Biskupi Polscy wielkie trudności czynili.

Gdy Król dnia jednego na radę przyszedł, Uchański Arcybiskup z stołka
powstawszy do Króla, prosił, go aby żony od siebie nie oddalał i nad stanem
swym Królewskim i całą Rzeczypospolitą się zmiłował! a skończywszy uklę-
knął z płaczem i padł na twarz, i wszystkim przytomnym płacz się z oczu
rzucił. Porwał się Król z niejakiém zawstydzeniem i Arcybiskupa z ziemi
podiaósł, a lubo mocno był wzruszony, nic jednak w ten moment nie odpo-
wiedział, lecz nazajutrz wezwawszy Prymasa wraz z Posłami do siebie , . po

długiej mowie powstał i na gardło wskazawszy rzekł: ze choćby mu i na to
przyjść miało, z Królową dłużej mieszkać nie będzie, aby ma o tern więcej
nie wspominano.

W skutku tych domowych niechęci Królowa w roku 1567. wy-
jechała do Łincu, gdzie wkrótce potem umarła. Zygmunt August zszedł
bezpotomny ze świata w r. 1972.

Nieporozumienia jego z żoną smutne za sobą pociągnęły skutki, które
dotąd opłakiwać mamy przyczynę. Wygasł na Zygmuncie Auguście dom
Jagielloński, a wolna Elekcya Królów pierwszą przyczyną zguby naszej
się stała.

No. 19.

Popiersie Zygmunta Augusta z boku widziane. Włosy jego nad
czołem rzadkie, niżej koło uszu kształtnie są, ułożone, broda szpiczato
zakończona , Król ma na sobie zbroję, nad którą sterczy kryza sta-
rannie karbowana. Napis w otoku: SIGŁSMUND[us] AUG UST US D[ei]
G[ratia] RÈX POLONIAE; to jest: Zygmunt August z Bożej łaski Król
Polski. Na dolném zagięciu zbroi stoi rok 1562. niżej litery STE. H.P.
(znaczenie ich niewiadome.}

Strona odwrotna wystawia jezdca z dobytym pałaszem, na koniu
w biegu rozpędzonym. W otoku jest napis: DA MBHI VIBTUTEM
CONTRA HOSTES TUOS; to jest: daj mi męstwo przeciw nieprzyja-
ciołom twoim.

Wykład.

Rycerz do boju gotowy wyryty na odwrotnej stronie niniejszego medalu,
napis na tejże stronie, i rok na stronie głównej umieszczony, domniemywać
nam się każą, iż tén medal bitym był w chwili, kiedy Zygmunt August wy-
prawiał wojska przeciwko Tatarom, którzy w roku 1562. na Podole i Ukrajnę
wtargnęli. Odparli Polacy napastników, którzy przecież bogate łupy i znaczną
liczbę jeńców z sobą uprowadzili.

>.€-VC*% LEWOX
1lLl>£,u i o Li* DATION

No. 19.

SIGISMVMAus] AUGUSTUS D[ei] G[raiia] REX POLONIAE.

(Sigismond Auguste par la grace de Dieu roi de Pologne.} Buste du
roi Gkgismmd Auguste retetu de sa cuirasse et vu de profil. Au dessous
de son épaule est gravé le millésime de 1562. et plus bas les lettres
8TE.H.F. qui indignent probablement le nom du graveur.

Revers. DA MIHI FIRTCTEM CONTRA HOSTES TVOS.
(Donne moi du courage contre tes ennemis.J Un cavalier armé, bran-
dissant son épée dans V attitude de frapper un ennemi,

La légende gravée sur cette médaille exprime une prière h Dieu afin
fen recevoir la force et le courage nécessaires pour résister h des ennemis
puissans.

Vannée £862, oh cette médaille a été frappée, annonçait de grands

dangers h la Pologne. Les Tartares avaient fait une incursion en Ukraine

et mettaient ce pays à feu et ą sang. H y avait donc bien des raisons pour

implorer le secours de F Eternel, et Sigismond Auguste ne Pinvoaua pas en vain.

L'histoire nous apprend aue les efforts de ces barbares vinrent se briser contre

la valeur des guerriers polonais.

J. C. P.

11*

No. 20- •

Strona główna. Popiersie Zygmunta Augusta z twànrç. [aa prost
poglądajęcćj, włosy krótko ostrzyżone , głowa bez nakrycia, wąs krótki,
broda do piersi dochodząca na dwie części rozdzielona, za odzienie
zbroja. Napis: SIGISMUND[«s] ÀUGUSTUS D[ei] G[ratia] REX POLO-
NIAE A[nno] 1564 ; to jest : Zygmunt August z Bożej łaski Król Polski
roku 1564.

Strona odwrotna. Orzeł Polski trzymający w dzióbie gałąź lauro*-
wą, lub oliwne, z rozpostartémi m skrzydłami, około niego cztery pioruny.
Napis: JO VIS S A CE U; to jest: Jowiszowi poświęcony.

Wykład.

Ważnym dla miłośnika starożytności polskich jest umieszczony tu wize-
runek Zygmunta Augusta , który za portret jego uchodzić może.

Strona odwrotna wystawia nam Orła Polskiego piorunami otoczonego z
laurową gałąską w dzióbie. Przeciwko komuż te pioruny są wymierzone?
Gdzie zerwane te laury? Zagadkę tę rozwiąże nam Karamzyn (a) pisarz

(a) Biskup Albertrandi w rękopiśmie swoim o Numizmatyce naszej wspomina* że
wyryte na tym medalu cztery pioruny istotnie znaczą cztery zwycięstwa, które
wojska Polskie w roka 1863. i 1864. nad Moskalami odniosły. Pierwsze pod
Newlem, gdzie Stanisław Leśniowolski, Kasztelan Czerski, Kniazia Krupskiego
zwyciężył; drugie Xiążęcia Radziwiłła nad Szujskim; trzecie Filona Kmity nad
Serebrnym Obolińskim, (o którym Karamzyn wspomina); czwarte nakoniec
Stanisława Paca nad Tolkmatem, wodzem Rossyjskim. Témi to zwycięstwami,
piszę Xiadz Albertrandi, rażeni zostali Moskale jakby czterema piorunami. Do
tych zwycięstw, jak twierdzi tenże Xiadz Albertrandi, odnoszą się trzygroszówki
srebrne, bite w Litwie w r. 1868. na których po jednej stronie czy lać się daje
zwykły tytuł Króla Zygmunta Augusta, po drugiej zaś napis z psalmu wyjęty
w tych słowach: Qui habitat in coelo irridebit eos; to jest: Ten który
mieszka w niebiesiech, śmiae się z nich będzie. (Psalm 2, w. 4.)

"lilii i. il 'W VCPK

FU buc l:lra:.y

ASTCF, LENOX
llL.DI.rt lolWU'ilOM

85
No. 20.

SlGISMVND[us] 4UGUSTUS D[ei\ Glratia] REX POLOMAE
A[nnó] 1364. (Sigismond Auguste par la graçe de Dieu roi de
Pologne 1564.J Buste de Sigismond Auguste revêtu tfune armure et ru
presque de face. Une draperie légère flotte sur ses épaules

Revers. JOVIS S ACER. (Consacré à Jupiter .y L ) aigle de
Pologne tenant une branche dans son bec. Sur les quatre Cotés de la
médaille on voit des foudres représentés dans le style antique*

Les foudres gravées sur cette médaille indiquent les succès que nos armes
obtinrent sur les Russes en Vannée 1364.

Désireux <F éloigner tout soupçon de partialité, là on il s'agit des glorieux
faits d? armes de nos ancêtres, nous allons chercher dans les historiens russes
la relation de cette campagne mémorable,

„En Vannée 1S64 (dit V historien Karamsin) les voïévodes moscovites se
mirent en campagne. Sorti de Polotsk 9 Schouïsky combina ses opérations
contre la Pologne avec les princes Sérébrianoï-Obolensky* Arrivés h Fïazma,
ils reçurent du Tzar V ordre de se réunir h Orsclta, pour marcher ensuite sur

Minsk et Novogrodek, en Pologne: U avait lui* mime déterminé les campemep*

Historyi Rossyjskiéj, który témi słowy opisuje wypadki wojenne między Polską
a Moskwą w roku 1964. w którym tén medal wybitym został.

• Wtedy (w r. 1964.) Wojewodowie Moskiewscy wystąpili niezwłocznie:
Szujski z Połocka, Xiążęta Serebrni Oboleiiscy z Wiazmy, dla rozpoczęcia
kroków nieprzyjacielskich przeciw Litwie. Monarcha (Car Iwan Wasilewicz
U.), kazał im się połączyć pod Orszą , z tamtąd iśdź do Mińska i Nowo-
gródka Litewskiego , wyznaczył obozy i przepisał wszystkie poruszenia.
Lecz Xiązę Piotr Szujski, sławny z cnót wojskowych, jakby od losu zaśle-
piony, okazał zadziwiającą nieostrożność: szedł bez żadnego porządku z
tłumami nieuzbrojonymi, broń wieziono na saniach, na przodzie straży nie było;
nikt nie myślał o nieprzyjacielu, a Wojewoda Trocki, Mikołaj Radziwiłł z dworem
Królewskim i najlepszymi pułkami Litewskimi stał koło Witebska, miał zau-
fanych śpiegów, wiedział o wszystkiém i nagle koło Orszy w miejscach leśnych
i ciasnych napadł na Rossyan. Wojewodowie i żołnierze poszli w rosypkę,
nie zadawszy ani stanąć w szeregi, ani wziąść broni. Nieszczęśliwy Szujski
swoją nieostrożność życiem przypłacił. Jedni piszą, że postrzelony w głowę
był znaleziony w studni; drudzy, że chłop Litewski uciął mu głowę siekierą.
Ze znakomitych ludzi poległo jeszcze dwuch braci : Xiążęta Symeon i Teodor
Paleccy. Litwini wzięli wniewolą Wojewodę Zacharyasza Pleszczejówa
Owczynę, Xiecia Iwana Ochlabinina i kilka dzieci Bojarskich, tak, że ze
80,000 żołnierzy straciliśmy około 900 ludzi; wszyscy inni uciekli do Połocka,
obóz i armaty dostawiwszy nieprzyjacielowi w zdobyczy. Zwłoki Szujskiego
zawiezione były do Wilna, a jeńców llossyjskich stawiono przed chorym
Królem w Warszawie: on kazał śpiewać modły dziękczynienia i w skutku
radości z tego wypadku zdrowie odzyskał.*

Tak opisują Moskale wyprawę, w której dziejopisowie nasi większe jeszcze
wodzom Polskim przyznają zaszczyty. My przecież głosząc zwycięstwa
przodków naszych, skromnie na zeznaniu zwyciężonych przestajemy.

Piękny tén medal widzieliśmy w wielu zbiorach, a między innémi
i w Medyolanie, gdzie przecież strona jego odwrotna zupełnie odmienna
wystawia walkę szermierzy z dzikiémi zwierzętami. Exemplarz Medyolański
jest odlewany. Rzeczą więc jest do wiary podobną, ii do medalu Zygmunta
Apgusta dolano stronę odwrotną od innego jakiego numizmatu tejże wielkości.

et tracé tous les mouvemens de Farmée$ mais , par une singulière fatalité,
' Schouisky, cet illustre conquérant de Dorpat, prince célèbre par ses exploits
autant que par son humanité 9 commit la plus étonnante imprudence, comme si
tout a coup il eût été aveuglé par la fortune. Il marchait sans précaution,
h la télé des trouppes dont les armes et les bagages suivaient F armée dans des
traîneaux: point d9 avant-garde! personne qui songeât à F ennemi! tandis que
Radzivil, votévode de Troki, campé près de Fïtepsk avec la garde du roi et
F élite des troupes polonaises, avait de nombreux espions et des rapports exacts
sur la situation de ses ennemis, arrivé aux environ iPOrscha dans une posi-
tion ressérée, couverte de bois, il se jette à Fimproviste sur les Russes qui,

v? ayant le temps ni de ć armer , ni déformer leurs rangs, sont défaits h Fin-
stant. Voiévodes et soldats , tous prirent honteusement la fuite ! L'infortuné
Schouisky paya son imprudence de sa vie. Selon quelques rapports il périt
d'un coup de feu h la tête et fut trouvé dans Un puits: (F au 1res disent qu'un
paysan lithuanien le tUa a coups de hache. Entre autres officiers de marque,
les Russes perdirent les deux princes Siméon Théodore Paletsky; le votévode
Pletchtchéief , le prince Jean Okliabinin furent faits prisonniers, ainsi que
plusieurs enfans boyards $ cependant sur vingt mille combattons, nous ne per-
dîmes pas deux cents homme dans ce désastre : le reste s'enfuit à Polotsk,
abandonnant ses bagages et son artillerie entre les mains de Fennemi. Le corps
de Schouisky fut porté en triomphe à Filna. Les prisonniers furent présentés
au roi, alors malade à Varsovie: il fit chanter un Te Deum , et la joie lui

| rendit la santé."

Chęć uzupełnienia Numizmatyki Polskiej jest nam powodem do umie-
szczenia téj waryanty, której rysunek udzielił nam uczony Cattaneo nadzorca
gabinetu numizmatycznego w Med y elanie, członek towarzystwa Warszaw-
skiego przyjaciół nauk.

Tel est le récit de Raramsin. Cependant les historiens polonais réclament
une plus grande part de gloire pour leurs valeureux guerriers. Us parlent de
28,000 soldats russes, mis hors de combat h la bataille gagnée sur le prince
Schouïsky et comptent de nombreux trophées enlevés au prince Sérébrianoï-
Obolensky.

Quoiqu'il en soit , la défaite de V ennemi donnait bien h nos nobles ancêtres
le droit de frapper cette médaille 9 et nous donne a nous celui de nous en
enorgueillir, (a)

(à) Cette belle médaille se trouve dans plusieurs collections. Nous en avons vu à
Milan un exemplaire dont le revers représente un combat de gladiateurs luttant
contre des betes féroces. Désireux de compléter notre collection 9 nous plaeeons
ici cette variante, dont nous devons le dessein à t obligeance du scavant Cattaneo9
directeur du cabinet des médailles à Milan et membre de la Société philo-
mû tique de Varsovie.

No. 21.

Strona główna. Popiersie Króla z boku widziane, broda długa
rozdwojona, kończata, na głowie czapka. Napis: SIGIS[mundus]
AU6[astus] D[ei] G[ratia] REX PO[Ioniae] MA6[nus] D[ux] Ł[ithuaniae] ;
to jest: Zygmunt August z Bożej łaski Król Polski Wielki Xięźę
Litewski.

Strona odwrotna. Wieniec laurowy wpośród którego napis:

SUB UMBRA ALARÛ TUARÙ PROTEGE ME DÔIE [Domine] 1568:
to jest: pod cieniem skrzydeł twoich strzeż mie Panie.

Wykład.

Trudno by było zgadnąć do jakiego zdarzenia się odnosi tén medal,
gdyby rok jego wybicia niejakiego nam w tym względzie nie udzielał światła.
Najważniejszym wypadkiem w Polsce w roku 1568. była wyprawa (a) przeciw
Moskwie, pod osobistćm dowództwem Zygmunta Augusta przedsięwzięta,
która przecież przez zbieg różnych okoliczności pomyślnego nie miała skutku.

(a) Dla lepszego wyjaśnienia kładziemy krótki opis téj wyprawy wyjęty z Historyi
Polskiej Bandtkiego. «Roku 1S68. « pisze tén dziej opis «ruszył Król sam przeciw
» Moskwie zebrawszy 100,000 wojska pod Radoszko wicami, a to chcąc zemścić
» obelgę, gdy Iwan Wasilewicz Posła jego Bykowskiego z towarzystwem do
- więzienia był wsadził. Lecz gdy Król gnuśnie oczekiwał skutku buntu wybuchnąć

• w Moskwie mającego, spełzła ta wyprawa na niczém» i rozeszło się wojsko

• po dwuch miesięcznej stracie czasu. Wypuszczenie Posła więzionego i zaproszenie

• Króla do zjazdu z sobą, były ze strony Iwana Wasilewicza próżne do zwłoki

• czasu wybiegi, •

^j ti ». ,;

i - i ■ fi

ri:r, ' ir t r '

L- • ,f

:>j

91
No. 21.

SlGIS[mundus] AUG[ustus] D[ei\ G[ratia] REX PO[loniae] JUAG[nus]
D[ux] L[ithuaniae]. (Słigismond Auguste par la graçe de Dieu, roi de
Pologne, grand duc de Lithuanie.) Buste du roi vu de profil. Ce
prince est revêtu d'une cuirasse et porte un bonnet sur la tète.

On lit sur le revers ï inscription suivante entourée dune couronne
de chêne ou de laurier: SUR UMERA ALARV TUARÛ PROTEGE
ME DÔIE [Domine] 1S68. ÇA f ombre de tes ailes protège moi Seigneur
1568.J 0" vùit au tout une tête de mort

Cette médaille semble avoir été frappée en £368 à F occasion d'une guerre

que Sigismond Auguste eut h soutenir contre la Russie. Cette guerre conduite

avec peu de vigueur 9 ri eut pas les résultats que Von avait le droit et en attendre.

Nous ne songeons pas assurément à désapprouver la pieté du roi, qui d'après

la légende de la médaille, déclara vouloir se mettre à V ombre des ailes du

Très-haut, nous voudrions seulement qu'il eût employé dune manière plus

12*

Do tego to zdarzenia zdaje się odnosić nasz medal, jak wnioskować należy z
napisu, w którym Król ucieka się pod opiekę Pana zastępów. Uwielbiamy
to religijne Zygmunta Augusta uczucie , co się jednak tycze wizerunku tego
Monarchy, powiemy otwarcie, żebyśmy go raczej woleli widzieć w szyszaku
i zbroi, niżeli w szubie i czapce, w chwili gdy się do wojny przeciw nie-
przyjacielowi sposobiŁ Tak wygodny ubiór Monarchy w tym razie rokował
niepowodzenie wyprawy.

énergique les ressources que la providence avait mises entre ses mains. Uirrè-
solution du roi pendant cette guerre, paralisa V ardeur de cent mille gentils-
hommes qui étaient accouru pour combattre V ennemi, et après quelques combats
insignifiants, T armée polonaise s'éloigna de la frontière pour rentrer dans
ses quartiers.

j. a p.

No. 22.

Strona główna wystawia herby Polski i Litewski, to jest Orła i
Pogonie pasem rycerskim związane, W górze jest korona.

Na stronie odwrotnej widzimy cyfrę Króla Zygmunta Augusta,
a nad nic koronę. W poprzek medalu wyryty jest rok 1569.

Wykład.

Gdyby ozdobność rysunku i dokładność rylca wyłącznie stanowiła wartość
medalu, tén który teraz wykładać mamy, poślednie w zbiorze naszym zająłby
miejsce, my przecież wysoko go cenimy w mniemaniu, iż bitym został na
pamiątkę Unii Litwy z Koroną w roku 1569. Do tego wniosku powoduje
nas współczesność daty i związanie berbów Polskiego i Litewskiego pasem
rycerskim, który na tym medalu spostrzegamy. Allegorya ta równie jest
piękną jak dobrze zastosowaną do charakteru tych dwuch wojowniczych
Narodów.

Spoić w jedno Polskę i Litwę, tak odmienne pochodzeniem, obyczajami,
religią, prawami, językiem i składem rządu, było to, mówi Biskup Alber-
trandi, dzieło dwuch blisko wieków czasu wymagające. Złożono najprzód z
obu stron dawne niechęci, dalej poznano się wzajemnie i szanować poczęto,
rozciągnął się polor jednego Narodu do drugiego, wspólny rząd równo na oba
kraje działał, oba na koniec w jedne Monarchią pod jednym rządem zrosły.

Skirgiełło i Borys, bracia Władysława Jagiełły, starając się dla niego o
rękę Jadwigi Królowej, przyrzekli: iż Litwa przyłączoną zostanie do Polski,
co też w roku 1386. do skutku przyszło. Jednakże pomimo tej ustawy na*
miestnicy Króla Władysława w Litwie taką niemal mieli władzę, jak udzielni
Monarchowie, brali albowiem tytuł Wielkich Xiążąt, prowadzili wojny, a
nawet oderwanych, jak twierdzili od Litwy prowincyj, na Koronie się
dopominali.

Zbliżył ku sobie oba Narody Sejm w Horodli w roku 1413» gdy zna-
czniejsze rodziny Litewskie przyjęły herby Polskie, i gdy oba Narody

. - - .

. --—

p»

■ 1

:.v

:;kk

■SÀIÏY

* »•

*•»»
L- •*..

NUX

ł .i-* 1-

w/L:^

DATION
» —

ŚW

No. 22.

Uecusson de Pologne et de Ldthuanie entouré ctune ceinture mili"
taire et surmonté dune couronne.

Revers. Le chifre de Sigismond Auguste surmonté dune couronne,
entouré dune couronne en feuillage. En travers de la médaille on lit
le millésime de 1569.

En ne considérant ce recueil de médailles polonaises que comme une
collection d'objets d' art, cette petite pièce, très insignifiante sous tous les
rapports , ne nous arrêterait pas un instante nous y attachons cependant un
très grand prix, à raison de l'importante transaction dont elle retrace le

przyrzekły sobie wspólne na Sejmach miewać obrady. Mimo tego przecież
gdy Witold , namiestnik Władysława Jagiełły w Litwie o Królewskiej god-
ności dla siebie zamyślał, Król Polski przychylił się do jego życzeń i takowe
popierał; lecz Zbigniew Oleśnicki, Biskup Krakowski, najmocniej się temu
sprzeciwił a niezmordowany w swoich zabiegach nadzieje Witolda zniweczył.

W krotce po śmierci Władysława Jagiełły zwątlał jeszcze bardziej
związek dwuch Narodów, które tén Monarcha był złączył, a gdy Władysław
m. Kaźmirzowi bratu swemu powierzył Wielkorządy Litwy, Panowie Li-
tewscy ogłosili tegoż Kazimierza Wielkim Xiążęciem. Śmierć Warneńczyka,
i wyniesienie Kazimierza na tron Polski ustaliły znowu chwiejącą się Unią.
Sejm Parczowski (a) i Lubelski (b) wspólnie się wprawdzie odbyły, żądali
przecież na nich Litwini, aby Unia ich przywiązaną była do panowania
Jagiellonów w Polsce.

W końcu XV. i na początku XVI. wieku ściślejszym stał się związek
tych dwuch Narodów. Uchwalono albowiem (c) że oba wspólnie Królów
sobie obierać miały, Panowie zaś Litewscy obok Polskich w Senacie zasiedli
Unia uzupełnioną bydź się zdawała, a przecież w roku 1506. we dwa mie-
siące po śmierci Króla Alexandre, Litwini bezwzględnie na dawne ustawy
wynieśli na W. X. Litewskie Królewica Zygmunta, bez poprzedniczéj umowy
% Stanami Koronnymi. Toż samo stało się i w roku 1920. kiedy
Zygmunt August ogłoszony został W. X. Litewskim bez zezwolenia Stanów
Królestwa.

Tenże Zygmunt August wiele się przyczynił do ustalenia Unii gdy
w roku 1363. zrzekł się praw swoich dziedzicznych do W. Xiestwa
Litewskiego i gdy ogłosił, że oba Narody jeden tylko składały. Dokonał
rozpoczętego od tylu lat dzieła Sejm Lubelski w roku 1560. na którym
stanęła wieczysta Unia W. Xiestwa Litewskiego z Koroną Polską.

Akt tén uroczysty i wspólnemu żądaniu obu Narodów dogadzający, raz
jeszcze był bliskim zerwania, a to w dwa lata po jego ogłoszeniu, bo gdy
za życia jeszcze Zygmunta Augusta, Kardynał Komendoni, Legat Papieski,
zalecał na Królestwo Polskie Ernesta, syna Cesarza Maximiliana , Mikołaj

(a) W roku 1441.

(b) W roku 1448.

souvenir $ car tout porte h croire, qu'elle a été frappée en mémoire de Vunion
définitive de la Pologne et de la Lithuanie en Vannée 1S69. Le millésime
de notre médaille coïncide avec la date de cet événement et les armes de la
Pologne et de la Lithuanie, liées ensemble par une ceinture militaire, nous
semblent un noble et bel emblème de Funion de deux nations guerrières ; union
sainte gui a survécu dans leurs coeurs à toutes leurs infortunes.

Il convient , je crois, de s9 arrêter un instant sur cet important sujet.
Ladislas Jagellon en épousant la jeune Hédwige, nièce de Casimir le grand,
avait réuni, il est vrai, la Lithuanie et la Pologne , cependant la fusion des
intérêts des deux nations était loin à' être complète, et les gouverneurs généraux
auxquels Ladislas déléguait son pouvoir en Lithuanie, y jouissaient d'une
autorité illimitée, formaient des alliances avec leurs voisins, leur faisaient la
guerre, et se permirent plus d'une fois de la faire h la Pologne.

En £44i. les représentons des deux nations se réunirent en une diète
générale} néanmoins Vidée à* une union irrévocable déplaisait aux Lithuaniens,
gui ne la désiraient qu'autant que la dynastie de Jagellon régnerait
eti Pologne.

Les lois en désaccord avec les opinions, ne sont jamais fidèlement obser-
vées. En dépit des décrets de la diète, les Lithuaniens se croyaient toujours
une nation indépendante, et le jeune Sigismond August, âgé de dix ans, fit
proclamé grand -duc de Lithuanie en 1629, sans que le états de Pologne
eussent été consultés.

100

No. 23.

Popiersie Zygmunta Augusta w wieka sędziwym. Włosy na jego
głowie krótko ostrzyżone, długa broda, kończato rozdwojona spada na
zbroję wyrabianą w arabeski. W otoku napis: SIGISMUNDUS AU-
CUSTUS DEI GRACpa] [sic] REX POL[oniae] MAG[nus] DUX
LIT[huaniae] ; to jest: August z Bożej łaski Król Polski, Wielki
Xiąźę Litewski.

Na stronie odwrqtnéj wyryty jest jeździec z dobytym pałaszem na
koniu, który przedniémi nogami ze skały kamienie wyrywa. W otoku
jest napis: ANNO DOMINI 1571. DURUM PACIENTIA [sic] FRANGO;
to jest: roku Pańskiego 1571. twardość cierpliwością kruszę.

Wykład.

Czytając tę pochwałę cierpliwości Zygmunta Augusta i zważając, że roku
1871. nic takiego w kraju naszym nie zaszło, cobyinogło było dadź powód do
wybicia tego medalu, wnosić będziemy, że wspomniona pochwała ściąga
się do całego panowania tego Monarchy, i że wymieniony rok wskazuje tylko
datę wybicia medalu.

Wiadomo jest z Historyi, jak wiele Zygmunt August dał dowodów
rzadkiej cierpliwości , która często nawet przeradzała się w słabość i trudność
chwycenia nę stałego postanowienia. Dowód tego znajdziemy między innémi
w postępowaniu jego w sprawach religii się tyczących. Przez cały ciąg
panowania swego patrzał on cierpliwie na zjawiające się coraz nowe wyznania,
roztrząsał je a pomimo tego, że podobno reformacyi sprzyjał, wytrwał do
śmierci w wierze przodków swoich.

Współcześni nazywali go Królem dojutrjuem. Bydź jednak może,
iż okoliczności w jakich się znajdował , istotnie takiego z jego strony wyma-
gały postępowania. Żyjąc między nienawidzącemi się stronnictwami Katolików
i Protestantów , czuł Zygmunt August potrzebę kojenia rozjątrzonych umysłów.
Jedno nieostrożne uniesienie się mogło było wzniecić wojnę domową
w Polsce, i stać się przyczyną rozlewu krwi obywatelskiej, czego Francya

t;.-.

101

No. 23.

SIG1SMUNDVS AUGUSTUS BEI GRAC[ia] REX POL[oniae]
MAG[nus\ DVX JLIT[uaniae\. (Sigismond Auguste par la grace de
Dieu roi de Pologne, grand duc de Lithuanien) Buste de Sigismond
Auguste vu de profil. Ce prince est représenté ici à un âge avancé.
Il porte la tète nue et est revêtu d'une armure richement damasquinée.

Revers. ANNO DOMINI £S7£. DU RI M PACIENTIA F RANGO.
ÇI2an 1571 du Seigneur. Je brise les difficultés .avec la patience.)
Un cavalier brandissant une epée. Son coursier fait voler des éclats du
rocher contre lequel U s'élance.

Le guerrier brandissant son epée qui figure sur cette médaille, ne répond
pas tout-a-fait à t inscription ou ton vante la patience de Sigismond Auguste.
Tel est pourtant V emblème de cette médaille, frappée h une époque qui ne
rappelle aucune circonstance a laquelle on puisse la rattacher.

H est possible néanmoins qu'elle ait été commandée pour célébrer la mode-
ration qui caractérise en général le règne de ce monarque, et le millésime
indique Vannée ou elle a été exécutée.

102

i Niemcy w tymże czasie zatrważające dawały przykłady. Umiał mądry
Król uniknąć tego nieszczęścia i cierpliwością swoją trudne kruszył
okoliczności. Słusznie więc w przekonaniu naszém współcześni wybili mu
tén medal, (a) na który nam z uszanowaniem patrzeć należy.

(a) Biskup Albertrandi wspomina w rękopiśmie swojém o Numizmatyce Polskiej, o
medalu do wspomuionego dopiero bardzo podobnym , w którym ta tylko zachodzi
różnica, ze zamiast słów durnm patie ntia frango, położony jest napis:
dnrum patientia frangit i rok i 569. my tego numizmatu nigdzie nie
widzieliśmy, a uczony Felis Bentkowski z powieści tylko umieścił go w spisie
swoim medalów Polskich.

103

Sîgismond Auguste n'échappa peint a la censure oui f attache partout au
mérite et au pouvoir. On t accusait de faiblesse et à* indécision, surtout en
matière de religion. Nous sommes loin de lui faire un reproche de cette
modération si rare alors, et si nous comparons la tranquiUté dont la Pologne
jouit sous son règne 9 aux calamités affreuses que les guerres de religion firent
éprouver à t Allemagne et h la France y si nous considérons t exaspération des
esprits gui n'attendaient qu'une imprudente manifestation du %èle religieux
du roi pour allumer la guerre civile, nous n^ hésiterons pas h mettre la patience

Auguste au nombre de ses vertus les plus récomandables 9 et

nous applaudirons a la médaille destinée à en perpétuer le souvenir.

J. C. P.

104

No. 24.

Popiersie Króla z boku widziane w zbroi kosztownie wyrabianej,
korona na głowie, na piersiach łańcuch order a złotego runa» Napis
w otoku: SIGISMUNDUS AUGUSTUS D[ei] G[ratia] REX POLONIAE
M[agnus] DUX LTTHUANIAE RUSSIAE P[russiae]; to jest: Zygmunt
August z Bożej łaski Król Polski, Wielki Xiazç Litewski, Ruski,
Pruski.

Na stronie odwrotnej stoi osoba z rękę w górę podniesione,
w drugiej kielich trzymająca, a w koło napis: DUM SPIRITUS HOS
RECET ARTUS; to jest: dopóki duch członkami tymi władać będzie.

Wykład.

Sądząc po napisie na stronie odwrotnej umieszczonym, zdaje się, że
medal tén bitym został z powodu sporów religijnych, które za pano-
wania Zygmunta Augusta umysły w Polsce dzieliły ; wyryta na odwrotnej
stronie osoba kielich w ręku trzymająca, oznaczać się zdaje przemienienie
ciała i krwi Pańskiej w Sakramencie komunii, ów główny przedmiot sporów
między Katolikami a Protestantami.

Rzeczą jest niewątpliwą, że za panowania Zygmunta Augusta reformacya
religijna wielu bardzo stronników w kraju naszym liczyła.

W Wielkopolsce Ostrorogowie , Górkowie, Leszczyńscy i Szamotulscy;
w Małopolsce Firleje, Oleśniccy i Rejowie sprzyjali wyznaniu Augszburskiemu
i Genewskiemu. W Litwie Mikołaj Radziwiłł, Wojewoda Wileński, wpływem
swoim i niezmiernym majątkiem tęż samą popierał sprawę. Wyższe nawet
Duchowieństwo katolickie skłaniało się do nowości religijnych, i tak Jakób
Uchański, później Arcybiskup Gnieźnieński, wąchał się w posłuszeństwie
Rzymowi, i zamyślał klątwę rzucić na Papieża z powodu, że mu Sakry na
Biskupstwo Kujawskie dadź się wzbraniał; Mikołaj Pac, Biskup Kijowski,
jawnie naukę Lutra przyjął; Stanisław Orzechowski, Kanonik Przemyscki,
żpnę pojął i przy niéj się utrzymać potrafił; sam nawet Król skłoniwszy serce
do Giżanki trzymającej nę nauka Kalwina, a urażony na stolicę Apostolską, że
mu żądanego z Katarzyną Królową odmawiała rozwodu , sprzyjał różno wiercom. m

'•HE

F'uBi.

M*"/

ICL

YCPK

. . r A ,

A' '

o* t

i «4 J uli

W X

i.A'i .UN

105

No. 24.

SIGISMUNDUS 4UGUSTUS D[et] G[ratia] REX POLON1AE
Mfamu] DIX LITUVANIAE RUSSIAE P[russiae]. (Sigtsm&nd Auguste
par la grace de Dieu roi de Pologne , grand due de Ltthuanie, de la
Russie (rouge'), de Prusse,) Buste du roi Sigismond Auguste ou de
profil. Son armure est richement damasquinée. H porte la couronne
sur la tète, et V ordre de la toison <For à son cou.

Revers. BUM SPIRITUS BOS KEGET ARTUS. (Tant que
l esprit dirigera ces membres.} La figure de la religion (à ce quJU
semble) tenant à la main un calice, sur lequel on voit une hostie.

L'emblème que nous offre le revers de cette médaille et qui semble repré-
senter la religion enseignant le principe de la transsubstantiation y ferait croire
qu'elle a été commandée par quelque zélé champion des querelles religieuses
du XVI. siècle. Mais il n9est pas facile de déterminer y si elle a été inspirée
aux catholiques , qui demandaient à Dieu la force nécessaire a leur roi pour
faire triompher le dogme fondamental de leur croyance > ou bien aux protestans

qui le combattaient de tout leur pouvoir.

7 14

108

No. 25.

Popiersie męszczyzny w sędziwym wieka. Napis w otoku:
LUCAS COM[es] A GORCA PALATpnus] POSNAtffiensis] CAPptaneus]
BUS[censis]'; to jest: Łukasz Hrabia z Górki, Wojewoda Poznański,
Starosta Buski.

Medal tén strony odwrotnej nie mający, znajduje się w gabinecie

Cesarskim w Wiedniu.

Wykład.

Wątpliwość zachodzi , kogo tu wyobrażonego widzimy, w spisie albowiem
Senatorów Polskich czterech napotykamy Łukaszów Górko w, którzy Wojewo-
dami Poznańskimi byli. Pierwszy z nich żył za Władysława Warneńczyka,
drugi za Kazimierza jego brata, trzeci za Zygmunta L, czwarty nakoniec za
Zygmunta Augusta,

Sądząc po ubraniu wyobrażonego na medalu naszym męszczyzny , wnosić
możemy, że nam przedstawia Łukasza Górkę, który za czasów Zygmunta
Augusta był Wojewodą Poznańskim.

Pomimo niezmiernego majątku i wielkiego znaczenia, jakie dom Górko w
w Wielkopolsce posiadał, współcześni pisarze rzadko wymieniają tego Łu-
kasza Górkę, o którym tu mowa. Odznaczył on się szczególniej przepychem
na wjeździe Królowej Katarzyny do Krakowa w roku 1333. a współczesny
Orzechowski świadczy, iż chorągwie wojska nadwornego Górki okazałością
wszystkie inne przechodziły. Umarł Łukasz Górka w roku 1372.

r ÎJE FE\s

r YCPK

A r v '

>' X

'li.. ..4 . .

. . . i ON

— - — — — ._

• — —,

109

No. 25.

LUCAS COM[e*\ A GORCA PALAT[mu$] POSNAN[iensisJ CAP[ita-
neus] BVS[censis\. (Lucas Comte de Górka, Palatin dèPosen et Sénéchal-
(starostę} de Busk} Buste du Palatin Gorka vu de profil.

Cette médaille rta pas de revers.

Lucas Gorka Palatin de Pasen, pour qui cette médaille a été frappée , se
faisait remarquer par sa magnificence à la cour brillante de, Sigismond
Auguste. Lors du mariage de ce prince avec Catherine d'Autriche , Gorka se
rendit h Cracovie accompagné JPun cortège nombreux de ses amis et de ses
clients 9 et suivi de plusieurs escadrons de cavalerie, qu'il avait levé pour
paraître avec plus d? éclat h la cérémonie} cette troupe d? élite montée sur de
superbes chevaux était équipée de la même manière, que la maison militaire* du
roi9 et à Vinstar du prince, le palatin se faisait suivre par trois écuyers
couverts d? armes étincelantes , vêtus de riches étoffes et portant des ailes
iïargent attachées « leurs épaules. •

Gorka scut faire un noble usage de ses richesses 5 sa maison était ouverte
à tous ses compagnons d* armes, qui privjéé de fortune* ou affaiblis pan Vage,
venaient y chercher ,un asy le et le repos } toutefois' malgré ses grands biens et

sa haute position sociale , il semble avoir pris peutde part aux affaires publiques

de son temps. Il mourut en iS7£.

Ko. 20,

Popiersie z baka widziane. Głowa 2 włosów ogołocona, broda
cftaga, odzienie, płaszcz ezylr draperya. Napis w około : STANISLAUS
HOSIUS CARD[inalis] YARMElV[sis] (Episcopus); to jest: Stanisław Ho-
zyusz Kardynał, Warmiński (Biskup.}

Strona odwrotna wystawia skrzynię, a podobno raczej trumnę na
bocznej stronie herbem ozdobioną. Napis w około: HAEC SCRIPSI
yOBtS DE IIS, QUI SEDUCUNT VOS; to jest: to pisałem wam o tych,
którzy was uwodzą.

Wykład.

Rodzina Hozyuszów na początku XV. wieku z Margrabstwa Badeńskiego
nad Renem przeniosła się do Polski i w Prusach Królewskich osiadła*

Stanisław Hozyusz, na którego pamiątkę niniejszy medal jest bity, syn
Ulryka prokuratora Wileńskiego, od pierwszych lat młodości swojej stanowi
duchownemu się poświęcił. Zygmunt August w roku 1849. Biskupem go
Chełmińskim a w dwa lata później Warmińskim mianował i w poselstwie
do Karola Cesarza i brata jego Ferdynanda wyprawił.

Zdatność jego, nauka i ^przywiązanie do zasad Kościoła Rzymskiego
zaleciły go stolicy Apostolskiej. Pius IV. mianował go Nuncyuszem do Ce-
sarza Ferdynanda z zaleceniem, aby usiłował skłonić tego Monarchę do
pozwolenia na Sobór powszechny, który Papież zwołać był postanowił.

Przychylił się Cesarz do żądania dworu Papieskiego, a Hozyusz w nad*
grodę nie tylko że otrzymał kapelusz kardynalski, lecz mianowany został
jednym z prezesów Soboru, który w krotce potem w Trydencie się zebrał.

Ukończywszy tak trudne dzieło, powrócił do Ojczyzny Hozyusz i
w dyecezyi Warmińskiej pierwszych w Polsce Jezuitów do Brunsberga w r.
.1866. zaprowadził.

Prawdziwa ppbożność nieoddzielną jest od umiarkowania. Wierny po-
wołaniu swemu Hozyusz oparł się na Sejmie Parczewskim fakcyi zagorzałych
Protestantów, którzy Aryanów i Anabaptystów gwałtownie z Polski wypędzać
chcieli, i wymógł ńa stanach, że im tolerancyą zabezpieczono.

T1L.

i-* -

1 ' -»'CN j

111

No. 2a

STANISLAÏJS UOSWS CABJAÙuOis] VAHMIEN[sis\ (Epiśoapu*.)
(Stanislas Hosłus Cardinal Qétèque) de Varmie.) Buste d'un vieillard
vu de profil, li porte une longue barbe et un large manteau ^ «y

■

draperie.

. Revers. EUŒC SCR1PSI VOBIS DE IIS QUI SEDVCVNT VOS.
(Voila ce que je Veut ai écrit sur ceux, qui Voué séduisent.) Une
caisse quatre*) ou peut être un cercueil sur lequel on voit un écusson
armotrié.

Ce fût au commencement du XVI. siècle que la. famille de ttosius, origi-
naire du duché de Bade, vint s'établir dans la Prusse polonaise. La médaille
ci-jointe représente le cardinal de ce nom, avantageusement connu par sa piété
et ses lumières*

Cet homme célèbre fêtant coniacré à Pétat% ecclésiastique , fut nommé à
Vévêehé de Varmie en AB&i. et tplus tard envoyé en ambassade auprès de

Fempercur Charles V Une rare capacité, jointe h un profond' attachement

• • •

pour Téglise romaine, le firent bientôt distinguer par Pie IV. qui le nomma

nonce apostolique auprès de Ferdinand roi des Romains, et le chargea

d'amener ce prince h consentir h la convocation dun concile général. Ile

il*

Powtórnie od Zygmunta Augusta do Rzymu wysłany, bawił on w tém
mieście, kiedy odniesione pod Lepantem nad Tarkami zwycięstwo tysiące
jeńców chrześciańskich z niewoli Tureckiej oswobodziło. Znajdowało się
między nimi trzysta Rusinów, których Hozyusz przyjął do siebie w Rzymie,
w .wszystkie ich potrzeby opatrzył i swoim kosztem do Polski odesłał.
Wiekiem zwątlony przybrał on sobie na koadjutora Biskupstwa Warmińskiego
uczonego Marcina Kromera, a przyczyniając się do wzniesienia tak dostojnego
męża, ostatnią usługę krajowi swemu wyświadczył.

Umarł Hozyusz w r. 1979. w Rzymie, i tam w kościele Panny Maryi
za Tybrem spoczywa*

Uczony tén mąż pisał wiele w przedmiotach religijnych i polemicznych, a

jnedal mniejszy, jeżeli się nad wyrytym na nim napisem bliżej zastanowimy,

.bitym podobno został na pamiątkę zasług, jakie położył w obronie zasad

Kościoła katolickiego. Dzieła Hozyusza razem zebrane wyszły z druku

w Kolonii w roku 1984. w dwuch tomach in folio.

113

négociateur polonais ayant obtenu, ce (juHl demandait, reçut en récompense de

ce service le chapeau de cardinal, et fut nommé un dès présidens du concile.

..■•■■•' '

A son retour en Pologne il y introduisit les Jésuites, dont le premier

collège fut établi dans la ville de Braunsberg en Parmie. Ennemi de la per-
sécuHon de quelque côté qu'elle vint, Hosius prit le parti tles Ariens et des
Anabaptistes que les sectateurs de Luther cherchaient à faire chasser de
Pologne, et obtint pour eux un édit de tolérance.

Hosius fut envoyé en ambassade h Rome par Sigismond Auguste.
Pendant son séjour dans cette capitale, la victoire de Lepante, qui venait de
briser les fers éPun grand nombre de prisonniers chrétiens , lui fournit V occa-
sion d'exercer sa charité. Il réunit trois cents de ces malheureux, nés en
Ukraine et en Podolic , pourvut h leurs besoins , et lesą renvoya en Pologne à
ses frais.

Enfin, affaibli par, Vâge, il obtint la place de coadjuteur de Pévéché de
Parmie pour Kromer, célèbre historien, et acquit par là un titre de plus à la
réconnaissance de ses concitoyens»

Hosiuś mourut à Rome l'an 1379, et fut inhumé dans Péglise de Ste.
Marie in Trastevere.

H a laissé beaucoup de savatis ouvrages' de polémique religieuse. Ses

_ N

oeuvres comphttes ont été imprimées à Cologne en 1387.

. j

114

No. 2Î.

Popiersie w obiorze xiezym, twarz brodę zarosła, włosy kształtnie
zczesane, na piersiach krzyż biskupi kamieniami ozdobiony. Na samym
krańcu medalu znajduje się obwódka do korony z liści plecionej podobna,
w koło tego wieńca stoi napis: FRANCISCUS CRASINSKY D[ei] G[ratia]
EPISCOPUS CRACOYIENSIS DUX SEVEREENSIS; to jest* Franciszek
Krasiński z Bożej łaski Biskup Krakowski, Xzç Siewierski.

Na stronie odwrotnej znajduje się herb Korwin rodzinie Krasiń-
skich służący* Nad tarczę herbowng. jest pastorał i infuła biskupia,
w koło herbu jest napis: POST LABOREM MELIORA SPERO, ANNO
AETATpa] SUAE 48. A[nno] DLXXIQL; to jest: po pracy lepszej się
doli spodziewam. Roku wieku swego 4& roku 574 (t j. 1574.)

Wykład.

Franciszek Krasiński urodzony w roku 15S5. pierwsze nauk początki
powziął w Luzacyi w mieście Córlitz. Dla ukończenia zaś nauk posłanym
był do Wittemberga, skąd go przecież w krotce odwołał Mikołaj Dzierzgowalri,
Arcybiskup Gnieźnieński , stryj jego wujeczny w obawie, aby się zdań Lutra
nie chwycił.

Po ukończeniu nauk w Akademii Krakowskiej, wysłał Prymas młodego
Kipsińgkiego do Rzymu, dla wydoskonalenia się w prawie kościelnem i polityce.
Powróciwszy z Rzymu, zajął on miejsce Sekretarza u Prymasa, został Kano-
nikiem Łowickim i Arcbidyakonem Kaliskim. Dwakroé jeździł do Rzymu
w interesach duchownych. Zygmunt August posłał go potem do Wiednia do
Cesarza Mazimiliana, gdzie się zaprzyjaźnił ze Stefanem Batorym, Posłem
Jana Zapolskiego, siostrzana Zygmunta Augusta i pretendenta do tronu
Węgierskiego. Batory uwięziony przez Maxymiliana, za staraniem Krasińskiego
wobtość otrzymał.

Gdy Krasiński z Wiednia . powracał do Króla bawiącego w Wihue , na
noclegu ukradziono mu szkatułę, w której listy Cesarskie były

»... i

/i-:

A " v*

" * I

i
i

115

No. 2T.

FRAJSCISCUS CRJSmSRY JĄa\ G[ratia] EPISCOPUS CHACO-
VIENS18 BUK SEFERIENSIS. (Fronça Kratinski, par la grâce

* •

de Dieu évoque de Cracovie, due de ScverieJ Buste de Veveque Kra-
siński en habit ecclésiastique portant 'à son cou une croix richement ornée.

Revers. POST LABOREM MEUORA SPERO ANNO AETAT\is\
SUAE 48. A[nno] DLXXIIIL (Après le travail f espère un meilleur
avenir. A toge de 48 ans. 12 an 574.J Écusson aux armes de la
famille Krasiński orné de lambrequins et surmonté de la mitre épiscopale.

Nous ne pouvons préciser a quelle occasion cette médaille a été frappée*
• Il serait possible que les habitons du duché de Sévérie f eussent offerte
h François Krasinshi, évéque de Cracovie, pour lui témoigner leur reconnais-
sance des privilèges et immunités qu'il leur avait accordés.

15*

116

Było współczesne mniemanie , że 'ąi£ to ptało z poduszczénia zawistnych
jemu, aby go pozbawić względów Królewskich. Mogła raczej powodem bydź
do tej kradzieży intryga obcych dworów, w cela docieczenia politycznych
tajemnic. Cóżkolwiek bądź, wypadek tén nie zmniejszył względów Królew-
skich dla Krasińskiego, gdyż go znowu posłał do Wiednia, dla zaspokojenia
niesnasek wszczętych z powodu odesłania nie miłej Zygmuntowi Augustowi
żony Katarzyny, córki Ferdynanda L Cesarza Niemieckiego.' *

Na Sejmie Lubelskim 1509. dał Król Krasińskiemu pieczęć mniejszą.
Na tym to Sejmie doszła dawno pożądana ostateczna Unia Litwy z Koroną
Polską. Krasiński, jako Podkanclerzy silnie pracował nad tern, aby ziemia
Podlaska, Wołyńska, Kijowska za własność Korony Polskiej uznane były.

Po śmierci Padniewskiego otrzymał Krasiński Biskupstwo Krakowskie.
Godność Senatora i Podkanclerzego, a więcej jeszcze ufność Króla mocniej go
z dworem połączyły; odtąd stał się on nieodstępnym towarzyszem Zygmunta
Augusta, aż do jego zgonu, opatrzył go świętymi Sakramentami i zamknął
powieki ostatniemu Jagiellończykowi w Knyszynie roku 1572.

Dom Rakuski, który przez ożenienia już był uzyskał Monarchią Burgundzką,
Hiszpańską, Węgry, Czechy, Morawią, Luzacy ą i Szląsk, przeszkadzał
najusilniéj rozwodowi Zygmunta Augusta z żoną jego Katarzyną, aby po
bezdzietnym, ostatnim potomku domu Jagiellońskiego, drogą elekcyi mógł
jeszcze pozyskać tron Polski. Ku temu celowi, czynili Posłowie Austryaccy
ważne przygotowania, ujmując sobie celniejszych Panów Koronnych, jeszcze
za życia Zygmunta Augusta; lecz zręczny Montluc, Poseł Francuski, zniwe-
czył widoki domu Austryackiego. Krasiński, chociaż był w początkach elekcyi
stronnikiem Austryackim, widząc większość zdań za Henrykiem, przyłączył
się do jego strony i piękny dał dowód umiarkowania i przezornej polityki,
gdy sam tylko z pomiędzy Biskupów wraz z Karnkowskim podpisał sławny
Akt pokoju religijnego, przez który wolność wyznań ogłoszoną została
w Polsce; co gdy Kapituła Krakowska Krasińskiemu zganiła, on w obronie
swojej dostatecznie się wywiódł, iż, będąc Biskupem, nie przestał bydź oby-
watelem o dobro, ojczyzny troskliwym.

Po oddaleniu się Henryka do Francyi, gdy Tatarzy najeżdżali Ruś i Podole,
Krasiński uzbroił własnym kosztem sto koni i posłał ich przeciwko Tatarom,
pod przewodnictwem Stanisława Krasickiego, za co od obywateli oświadcze-
nie wdzięczności i podziękowanie otrzymał.

Le tèk de ce prélat peur te bien public nk se berna pas H qtiëhjues actes
iaolés de bienfaisance, Ąu tençps ou une fausse politique, se oeuvrant du^
masque de la religion, faisait massacrer les Huguenots en France, et oh le

. • ■

duc d'Albe livrait aux bourreaux des milliers de victimes dans les Pays-Bas^
ton vit en Pologne Karnkowski, évêque de Kujavie, proposer à la diète de
1375. V établissement de la liberté des cultes et François Krasiński V appuyer de ^
tout son pouvoir; L'éloquence persuasive de ' ce dernier convainquit Fassamblét
de la nécessité de cette mesure.

■ %

François Krasiński ne négligeait aucune occasion de servir- son pays*

Les états de situation de F armée polonaise font mention <Fun escadron de
cavallerie, levé à ses frais , pour combattre les Tattarés , %*e# de 200 fantassins

120

No. 2&

Popiersie Cecylii, Królowej Szwedzkiej z boku widziane. Suknia
na kształt Hiszpańskiej z kołnierzem wysokim. Na wierzchu głowy
czapka płaska, okrągła,» perłami ozdobiona. Nad kołnierzem kreza wąska,
a w koło napis: CEGILIA PRINCEPS SWECIE [sic]; to jest: Cecylia
Xiçina Szwedzka.

Strona odwrotna. Popiersie Jana Hrabi z Tęczyna/ Głowa bez

. ^krycia, włosy krótkie, takaż .broda i wąsy. Odzienie na kształt
Hiszpańskiego, kołnierz wysoki wyłożony. Na sukni sznurek, na kto-

, rym podobno wisi medal, którego nie widać. Napis: JOANNES COMES
A TENCIN; to jest: Jan Hrabia z Tççzyna.

Wykład.

Cecylia Królowa córką była Gustawa I. Króla Szwedzkiego, zaślubiona
-później Krzysztofowi Margrabi Badeiiskiemu , którego przeżywszy, w stanie
wdowim resztę -życia przepędziła.

Jap Hrabia z Tęczyna, potomek domu jednego z najznaczniejszych i najda-
wniejszych w Polsce, herbu Topór, którego początki pierwszych czasów Monar-
chii Polskiej zasięgają, był synem Stanisława Gabryela, Wojewody Krakow-
skiego*, sam téz był Wojewodą Bełskim i Starostą Lubelskim* Tytuł Hrabi był
;jnu z całym domem tegoż imienia wspólny, gdyż Karol Y. w r. 1527. a Ferdy-
nand I. w r. 1S61. Tęczyiiskich między Hrabiami państwa Rzymskiego policzyli.
. Jan Tęczypski, o którym tu jest mowa, wysłany był od Króla Zygmunta
Augusta Posłem do Szwecyi do Króla Eryka, któremu tak się z osobliwszych
przymiotów podobał, iż mu siostrę swoje zaręczył. Przygotowania do ślubu i
potrzeba . sprawienia " się z poselstwa swego sprawiły, iż Tęczyiiski do
».ojczjzrty powrócił. <Użył go wnet Król Zygmunt August na sprowadzeni
4o Wilna, Któlewića Szwedzkiego , Jana Xiążęcia Finlandzkiego , mającego
*£lub vmsfic z Królewną Katarzyną, siostrą Zygmunta Króla. Rychło po tym
ślubie .Tęczyiiski. i swój dp skutku doprowadzić zamyślając, puścił się morzem
do Szwecyi} lecz olcręt, na którym, żeglował, schwytany był od korsarza

?—

*. -' i-

1 •

121

No. 28.

CECILIA PRINCEPS SFTECIE [sic]. (CècOe princesse de Suéde.)
Buste de la princesse Cécile de Suède dans le costume du tems et vu
de profil.

Revers. JOANNES COMES A TENCIN. (Jean comte Ten-
czynski.J Buste du comte Tenczyński dans le costume usité alors en
France et vu de profil.

Cette médaille réprésente le comte Jean de Tenczyn, ou Tenczyński, am-
bassadeur de Pologne en Suède en 4L&60. Le revers réprésente la princesse
Cécile de Suède, soeur du roi Eric, qui lui avait été promise en mariage.

Les amours du noble Polonais avec lajille de Pillustre Gustave TVasa
nous paraissent offrir un vif intérêt} ils rappellent ces tems de la chevalerie,
ou un preux pouvait prétendre h la main de lajille «fun puissant souverain.

Le comte Jean de Tenczyn appartenait h une famille illustre gui, disait"
on 9 remontait aux premiers siècles . de la Pologne. Envoyé en ambassade
auprès de la cour de Suède 9 le comte Tenczyński sut y gagner f estime du roi,
et inspirer à sa soeur le plus tendre intérêt II n'est rien ^impossible à une
passion profonde et vivement partagée. Malgré la disproportion des rangs, le
roi de Suède consentit au mariage de sa soeur avec T ambassadeur polonais, et
les fiança.

124

No. 29.

Herb Jastrzembiec, to jest podkowa końcami v górę obrócona, aa
niej krzyż. Różne ozdoby tarczę otaczają; na wierzchu jastrząb z
podiiiesionémi skrzydłami. Wszystko w wieńca bez napisu.

Stronę odwrotną zapełnia następujący napis: SUMM[us] DOSO[nus]
JOANfnes] LUTOMIRSKI SACRA[e] M[ajestatis] RE[gis] POLONIE TE-
SAU[rarius] 1331. to jest: mąź najznakomitszy Jan Lutomirski, Jego
Królewskiej Mci Króla Polskiego Podskarbi 1551.

W y k ł a S.

Pochlebną tu znajdujemy wzmiankę o Janie Lutomirskim, który za pano-
wania Zygmunta Augusta Podskarbim był nadwornym i Kasztelanem Rawskim,
a później Sieradzkim. Nieznajome nam są przecież powody dla których bitym
został ten medal; nie wiemy takie jakie to były nadzwyczajne zasługi, które
Lutomirskiemu na nim chlubny przydomek najznakomitszego zjednały.

W roku 1967* tenże Lutomirski zabitym został przez niejakiego Mikoła-
jewskiego, który za popełniony tén występek za dekretem sądowym głowę
pod miecz oddał.

Rzecz ta z siebie obojętna w pięknem wystawiła świetle szacunek do»
brego imienia, jakiem się od najdawniejszych czasów przodkowie nasi
odznaczali

Mikołajewski mógł się ucieczką ratować, nie uczynił przecież tego i życie
stracił, aby nie bydź od czci odsądzonym, której to karze podlegali ci, którzy
w podobnym , jak on razie , ucieczką śmierci unikali

125

Ne. 29.

Eeusson de la famille des Lutomirski orné de lambrequins.

On lit tur le revers f inscription suivante: SVMM[us] D03f[inu$]
JOAN[nes] LUTOMIRSKI SACRA[e] M[ajestatis] BEfjfis] POLONIE •
TESAU[rarius] 1SSÏ. (Lièminent Seigneur Jean Lutomirski trésorier*
de sa Majesté le roi de Pologne 155L)

Cette médaille porte le nom de /. Lutomirski, trésorier de la cour de

Sigismond Auguste*

On ignore la circonstance pour laquelle elle a été frappée* (Test peut-être
un hommage, que les employés de la monnaie avaient voulu rendre h leur chef.

Lutomirski périt en 1S68, assassiné par jtn gentilhomme, nommé Mikoła-
jewski. Cet attentat, quelque déplorable qu'il soit, servit h mettre au jour les
senthnens qui animaient la noblesse polonaise* Le meurtrier de Lutomirski
ayant été condamné à mort, pouvait se soustraire par la fuite au châtiment
qu'il avait mérité} mais considérant que, fil suivait ce parti, il serait déclaré
infâme par la loi, il se soumit courageusement à son sort, et eut la tête
tranchée en iS69.

126

No. 80.

Strona główna. Herb Kosciesza w koło tarczy, w otoka napis:
BENEDICTIO DOMINI DI VITES FACH'; to jest: Błogosławieństwo
Pana bogatymi czyni.

Strona odwrotna rok 1555. i napis.! SUMPTUS CENSUM NE SU-
PERET. STANISpaus] MJLOSCHE YSKJ ; to jest: niech wydatek dochodu
nie przenosi, {Stanisław Miłoszewski.

>■ ^

Wykład.

Stanisław Miłoszewski, którego ta nazwisko czytamy, był Podskarbim
Zygmunta Augusta, jak nas o tern przekonywają prowadzone przez niego
rachunki wydatków dworu tegoż Monarchy, które nam się widzieć zdarzyło.
W nadgrodę świadczonych Królowi usług odebrał on majętność Jarony, nie-
daleko od Kowna.

Co się tyczy napisu na stronie odwrotnej zamieszczonego, jest on nieza-
wodnie najlepszém prawidłem, jakiego się Podskarbi trzymać może, a pod
pozorem godła, które sobie Miłoszewski obierał, był może i przestrogą, którą
gorliwy o dobro kraju obywatel dawał Monarsze swemu. Potrzebował jej
.podobno Zygmunt August, którego dziejoptsowie o rozrzutność obwiniają.

'TSf -• '^*!

No. 30.

BENEBICTIO DOMINI MFITES FJCIT. (La henedkttan du
Seigneur rend riche*') Écusson de la famille noble des Milochewski.

On Ut sur le revers tintcripHon suivante: 4168. SUMFTUS CEN-
SUM NE SUPERET. STANIS[laus] MILOSCHBFSKI. (Puisse la dé-
pense ne point excéder la recette. Stanislas MUochetskt.)

Stanislas Milochewski dont nous voyons le nom sur la médaille ci-jointe9
était trésorier de la cour de Sigismond Auguste. La devise que porte cette
pièce y est une injonction formelle de proportionner la dépense a la récette.
(Test sans contredit la meilleure règle de conduite à suivre pour un homme
chargé du maniement des deniers publics, c'était peut* être aussi un avis
indirect que le ministre intègre se permettait de donner à son roi* Sulli et
Colbert ri eussent pas mieux formulé ce principe fondamental tf économie
politique, et nous sommes obligés de convenir que Sigismond Auguste, aussi
bien que Henri IF. et Louis XIV*> avait souvent besoin de cette leçon.

128

No. 31.

Strona główna wystawia starożytny herb Topor zwany, domowi
Tarłów właściwy, wieńcem laurowym obwiedziony.

Na stronie odwrotnej podobnyź jest wieniec laurowy, lecz w mniej-
szym obwodzie» W otoku na zewnętrznej stronie wieńca jest napis:
GAB[riel] TARŁO CAS[telaneus] RAD[omensis] S[acrae] R[egiae] M[ajestatis]
CU [Unae] MGR. [magister] C[oveliensis] CA[pitaneus]; to jest: Gabryel Tarło,
Kasztelan Radomski, Kuchmistrz dworu Jej Królewskiej Mości, Sta-
rosta Kowelski. Środek laurowego wieńca zapełnia napis w niemieckim
języku: ALLES ZU SEUVER ZEIT ANNO 1364. to jest: wszystko
w swoim czasie 1564.

Wykład.

Zarzucają nam cudzoziemcy, ze często w potocznej mowie obcych
słów używamy; nałóg tén, jak się tu przekona czytelnik, zaraził nawet
Numizmatykę naszą. My niechętnie w obcym języku czytamy napis na medalu
niniejszym, poświęconym pamiątce Polaka, Senatora i urzędnika dwora
Polskiego.

Powód wybicia umieszczonego tu numizmatu jest nawet niewiadomy.
Gabryel Tarło, Marszałek nadworny Królowej Katarzyny, odznaczał się u
dworu Zygmunta Augusta piękną postawą ciała i przyjemném ułożeniem,
iadnego atoli nie miał wpływu do ówczesnych spraw, politycznych i
wojennych.

Zawód dworaka w owym wieku w Polsce niebezpieczniejszym był po-
dobno, jak za naszych czasów, a Gabryel Tarło ledwo iycia nie postradał
na polowaniu, które Zygmunt Ł pod Krakowem wyprawa. Wspominamy tu

, i

A * i^! *,♦- ' i .

TlJ»^:-iJ Kir

-N

129
No. SI.

Ecusson aux armes de la famille de Tarlo, placé au milieu dune
couronne en feuillage.

Revers. GAB[riel\ TARLO CAS[telanus\ RAD[omensis] S[acrae]
R[egiaè] M[ajestatis] CIĄlinae] MGR. [magister] C[oveliensis] CA[pitaneus].
(Gabriel Tarlo Caslellan de Radom, Maître tf hotel de la maison du roi,
sénéchal (starostę) de Cwel). En travers de la médaille on Ut une
seconde inscription en langue allemande, placée au milieu et une couronne
en feuillage: ALLES ZU SEINER ZEIT. ANNO io64. (Chaque chose
en son tems, tan 1564.J

H est difficile de déterminer h quelle occasion fut frappée cette médaille} le
castelan Tarlo, maréchal de la cour de la reine de Pologne, qui en est le
héros, se faisait remarquer par sa noble figure et ses manières distinguées,
mais il ne prit jamais aucune part aux affaires publiques.

Létat de courtisan en Pologne semble avoir offert au XVI. siècle plus de
dangers qu'il n'en offre de nos jours. Les mémoires contemporains parlent
d'une chasse, que le roi Sigismond donna h ses courtisans, et dans laquelle le
casteUan Tarlo courut risque de la vie. Voici comment

180

o tym wypadku nie dla tego, aby PB związek jaki miał z medalem, na który
patrzymy, lecz dla tego, ze nam stawia obraz obyczajów przodków naszych
w XVI. wieka.

Wspomina Bielski, że Król Zygmunt wielkiego bardzo mając niedźwiedzia,
z lasów Litewskich sprowadzonego, wypuścić go kazał w gaiku, który
myśliwymi i psami otoczono, Gabryel Tarło, Krąfczy na ów czas Krakowski,
pieszo oszczepem uderzył na niego, ale niedźwiedź wydarłszy mu oszczep
z ręku byłby go niezawodnie udusił, gdyby go nie byli myśliwi uratowali
Uderzył potem niedźwiedź ku stronie, gdzie Królowa Bona na koniu stała,
która, uciekając przed nim, gdy się koii pod nią potknął, spadła z niego i
zaszkodziła sobie, bo była w ciąży, tak, ze przed czasem porodziła syna,
który też niebawnie umarł. Rozhukany niedźwiedź napotkawszy Stawczyka,
śmieszka Królewskiego, przewrócił go z koniem tak, że na sobie suknie
podarł.

Skończyło się smutnie polowanie, a Król zmartwiony przypadkiem Królo-
wej, rzekł z przekąsem do Stańczyka : » sprawiłeś się dzisiaj nie jako rycerz, ale
jako błazen. « Na to Stańczyk odparł: » ja nie wiem, kto większy błazen, czy
tén, co dzikiego zwierza mając na łańcuchu puszcza go na ludzi, czy tén, co
się przednim chroni. « «Jednak tén niedźwiedź zdarł z ciebie suknie, « rzekł

Król, »a ty milczysz ;« » bardziej ciebie drą Królu, « odpowie Stańczyk, »ote

ci niedawno wydarli Smoleńsk, a i ty milczysz* «

• Nie dobrze panom z błaznami żartować,* dodaje tu bardzo roztropnie
Bielski, »bo radzi, często żartem prawdę powiedzieć. Jakoż to Stańczyk
był błazen osobliwy. «

Pragnąc uzupełnić Numizmatykę Polską, ile to w naszej jest mocy;
wspomnimy tu o medalu, który się w gabinecie Cesarskim w Wiednia
znajduje, i który zdaje się mieć związek z umieszczonym w tym numerze
medalem. Wspomniony numizmat Wiedeński strony odwrotnej niemający,
wystawia na stronie głównej męszczyznę w zbroi z napisem: ais zu seiner
Zeit 1370.

131

Le roi Sigismond, désirant se donner le plaisir d'une chasse à tours , en
fit un jour lâcher un étune grandeur et d'une force prodigieuse qu'on venait
de hd envoyer de Lithuanie. L'animal, harcelé par les chiens, se jette sur le
castellan Tarlo, lui arracha F é pieu dont il était armé, et Veut infailliblement
mis en pièces, sans une troupe de piqueurs, qui arrivèrent fort à propos pour le
dégager. Devenu plus furieux par la suite de la résistance qu'il avait éprouvé,
V animal chercha une autre victime, et arriva brusquement à F endroit oh se
trouvait ta reine, qui montée sur son palefroi, était venue assister à ce dan-
gereux spectacle. Le destrier effrayé se cabra et jeta la reine par terre. Cet
accident eut de fâcheuses suites, car la princesse vit bientôt après périr
F enfant, qu'elle portait dans son sein.

L'ours cependant suivait sa pointe} il atteignit Stanchique le fou du roi,
renversa son cheval, et allait le dévorer quand les piqueurs vinrent encore
arracher cette autre victime à la fureur de T animal.

Au retour de la chasse , le roi très affligé de t accident survenu à la reine,
se tourna vers Stanchique et lui dit avec humeur : „il faut avouer que tu fes
comporté aujourd'hui en fou et non en gentil» homme. " — „Je voudrais bien
savoir," reprit Stanchique, „lequel est le plus fou, de celui qui cherche à
éviter un animal furieux , ou [de celui qui camuse à le lâcher sur les
gens?" — „Cependant," continua le roi, „tu as été bien mal arrangé, et tu
ne dis mot?" — „eh toi donc," répartit le fou, ^combien de temps y-a-t-il
qu'on ta enlevé Smoleńsk? et cependant tu te tais aussi."

17*

132

Zważywszy podobieństwo dewizy, czyli napisu, i rok wybicia
medalu odpowiadający czasowi, w którym żył Gabryel Tarto, mnie-
mamy, iż medal w Wiedniu, tegoż Tarłę wyobraża* Zarys medalu
Wiedeńskiego umieszczamy tu dla pamięci, podając domniemania nasze
pod sąd czytelnika.

■T^^î

1S3

„Il n'est pas bon plaisanter avec les fous, dit a ce sujet notre judicieux
historien, mais aussi faut-il avouer, que Stanctûque était un fou très
distingué."

Si nous avons rappelé cette avanture, ce n'est pas, qu'elle ait aucun'
rapport avec la médaille dont il est question, mais êest parce que cet épisode
nous a paru intéressant comme peinture des moeurs au tems. (a)

j. a p.

(a) Le cabinet numismatique de Vienne possède une médaille qui à en juger par
le millésime et la divise qu'elle porte nous semble représenter le même Castellan
Tarlo dont nous verons de nous occuper. Nous plaçons cette piece en note
pour en conserver le souvenir.

134

No. 32.

Strona główna. Na tarczy szachownica rogami do góry. W około
napis: ALZBIETĄ Z BOBOLUSK.

Strona odwrotna. Dwa rogi jelenie» W około napis: NBW1ZSI
PISARZ G. P. Z. P,

Wykład.

Trudność zachodzi w tłumaczeniu napisu , który tu czytelnikom naszym
przed oczy stawiamy; niewiadomo albowiem, czyli ten najwyższy pisarz,
któremu tén medal wybito nazywał się Alzbietą z Boboluśk, zwyczajem nie-
których krajów, gdzie męzszczyźni imiona kobiece przybierają, czyli też, co
podobniejszém jest do prawdy, że ta Alzbietą żoną najwyższego Pisarza była.
Cokolwiek bądź, gdy nic szczegółowego o tym medalu powiedzieć nie
możemy, powtórzymy tylko z Niesieckim, że familia Boboleckich w Woje-
wództwie Poznańskiem miała swe siedlisko, i że Bobolecki rotmistrz wsławił
się męztwem przeciwko Wołochom i Kozakom w roku 1577.

w ^*n > !..«..

'. N

135

No. 32.

ALZBIETA Z BOBOLUSR. (Elisabeth de BobohukJ Un écusson

armoirié.

Revers, NUFTIZSI PISARZ G. P. Z. P. (a) (Grand notaire G. P.
Z. P.J Un écusson armoirié. (a)

I •

H y a peu de chose h dire sur cette médaille, frappée pour un notaire,
nommé Bobolecki. Cependant si nous ignorons ce gui lui a valu cette
distinction, sa famille ne nous est pas inconnue, car nous voyons dans tliistoire
du roi Etienne Batory un capitaine de cavalerie, de ce nom se faire remarquer
par sa valeur contre les Cosaques et les Valaquts. Nous nous empressons de
rapporter ici cette particularité dont nous sommes jaloux de conserver
le souvenir.

(a) On ignore la signification de ces lettres.

136

No. 33.

Popiersie wprost patrzące; włosy długie prosto zczesane, odzienie
na kształt szuby, a w koło napis E. A. K. DECAN[us] WARMpensis]
A[nno] 1560. to jest: E. A. K. Dziekan Warmiński roku 1560.

Strona odwrotna ma tylko napis : EVQUIRENTES DOMINUM NON
MINUENTUR OMNI BONO; to jest: Szukającym Pana schodzić nie
będzie na źadnem dobru.

Wykład.

Litery początkowe E. A. K. które tu czytamy, znaczą podług wszelkiego
podobieństwa Eggerta a Kempen, Dziekana Kapituły Warmińskiej, wysłanego
od tejże Kapituły na zjazd prowincyonalny Pruski, do Grudziądza w roku
1569. w zastępstwie Hozyusza Kardynała, który na ów czas w Try-
dencie bawił. (Z manuskryptów Xiedza Biskupa Albertrandego.)

: 'i..

No. sa.

E. A. R. DECAN[u$] tVARM[imtis\ A[nno] l$60> (E. A. K.

• Doyen de Varmie Tan 1560./) Buste d'un Ecclésiastique revêtu (tune ,

simarre et vu presqu'en face. Une longue barbe descend sur sa poitrine.

On Ut sur le revers T inscription suivante: INQUIBENTES DOMI-

NVM NON MINVENTVR OMNI BONO. (Ceux qui cherchent le

Seigneur ne seront privés d'aucun bien.)

Les lettres initiales du nom du Doyen de Varmie, pour qui cette médaille
a été frappée y semblent indiquer Egert à Kempen, qui h T époque indiquée par
le millésime, était en effet revêtu de cette fonction.

Nous ne connaissons point les particularités de la vie de ce dignitaire
ecclésiastique, nous savons seulement qu'il assista k t assemblée provinciale de
la Prusse en remplacement du cardinal Hosius, évéque de Varmie, qui siégeait
alors au concile de Trente.

♦.

No. 34.

Popiersie Jana Łaskiego z boku widziane, % dłogę i gęstą brodą
i takimiź wąsami. Głowa nakryta czapką okrągłą; odzienie zwyczajne
duchownych dyssydentdw. Napis: JOANMES A LASCO AET[atis] LVI.
A[nno] DO[mini] 1*87. to jest: Jan z Łaska w roku wieka swego
pięćdziesiątym szóstym, roku Pańskiego 1557.

Medal tén strony odwrotnej nie ma. (a)

No. 35. Medal pod liczbę, tę. wystawia na stronie głównej po-
piersie Jana Łaskiego z boku widziane. Piękna broda spływa na jego
piersi. Na głowie nosi niską czapkę, na sobie zaś płaszcz z szerokim
kołnierzem. Wyryte nad obwódkę litery J. D. oznaczają podobno
nazwisko mincarza.

Na stronie odwrotnej wyryty jest w sześciu wierszach napis nastę-
pujmy: JOANNES A LASCO POLONUS RELIGIONIS CHRISTIANAE
AFUD POLONOS PROMOTOR. OBUT AN[no] 13*0. AETfatia] fff».
to jest: Jan z Łaska Polak, religii chrześciańskiej u Polaków rozkrze-
wiciel. Umarł w roku 1560. wieku 59. U spodku medalu jest krzyż.

Wykład.

Wyobrażenie to, jest człowieka jednego z tych, których duma, upór,
niespokojność i chęć przerobienia innych na wymyślny układ swój» i poeią-
gniénia do zdań urojonych, nieszczęśliwymi czynią, i nigdzie spokojnie życie
przepędzić nie pozwalają. Stawszy się on nienawistnym katolikom, których
religią porzucił, nie był dla tego milszym dyssydentom, których wyznania

(a) Gabinet Paryski ténie medal dwustronny posiada, z popiersiem Kalwina na stronie
odwrotnej wyrytym. Medal Paryski jest odlewany. Niepewnymi przeto będąc,
czyli strona odwrotna istotnie do tego naleiy medalu, rycinę jej oddzielnie
w końca tego artykułu umieszczamy.

■ t: • .'7/ yrr.K

»- U< dut i. :./'*l\ :

liLi...- *• Cf. AliCN

189

No. 34.

JOANNES A LASCO AET[atU] LVI. A[nno] DO[mini\ 1SS7.
(Jean a Lasco à Tage de 56 ant. L'an du Seigneur 1557.9 Buste
<fitn Ecclésiastique Protestant dans le costume qu'ils portaient au XVI.
siècle, et vu de profil. Une longue barbe descend sur sa poitrine, (a)

Celte médaille lia pas de revers.

No. 35. Buste du même Jean a Lasco semblable au précédant.

On lit sur le revers Fłnscription suivante: JOANNES A LASCO
POLONUS RELIGIONIS CHRISTIAN AE APUD POLONOS PROMU-
TOR OBIIT AN[no] 1860. AET[atis] 89. (Jean a Lasco Polonais
apôtre de la religion chrétienne en Pologne mourut en Tannée i960», à
tage de 59 ansS)

Jean a Lasco ou plutôt Jean Laski 9 aussi connu en Europe au XVi.
siècle par ses lumières y que par F intolérance de ses principes religieux,
descendait tfune noble famille de Pologne, et Jetait voué de bonne heure à
tétat ecclésiastique. Après avoir fait ses premières études en Pologne, il par-
courut la France et l'Allemagne pour y suivre les cours du célèbre Zwingle

(a) Le cabinet numismatique de Paris possède cette médaille avec un revers
à P effigie de J. Calvin. Noms en donnom la gravure à la Jtn de cet article,
tout en prévenant nos lecteurs que V image de Calvin nous paroit ressembler
fort peu aux portraits qui nous restent de lui.

18*

• #

140

nieprzyzwoitą zdań mieszaniną, skłonnością do nowości, niespokojnośdą
umysłu, żądzą przewodzenia nad innymi wątlił.

Urodził się on, jak jedni pisarze chcą, r. 1199. jak drodzy, za którymi
jest tén medal, utrzymują, w r. 1901. w Polsce z familii bardzo zacnej,
wysokiémi dostojnościami zaszczyconej. Ojciec jego, Jarosław Łaski, Woje*
woda Sieradzki, matka Lanckorońska; stryjem jego był ów sławny Jan Łaski,
Arcybiskup Gnieźnieński co pierwszy prawa rozsypane Polski w jedno zebrał.

Po skończonych w Polsce naukach, udał się zwyczajem młodzi
zacniejszéj Polskiej do obcych krajów, i zwiedził Włochy, Niemcy, Szwajcaryą
i Francyą. Oecolampadius przewodnikiem jego był w nauce Teologii, Zwinglius
w wykładzie pisma Świętego, a Pellikan w Hebrajskim języku.

Kiedy bracia jego w świeckim stanie ubiegać się do wyższych dostojności
zamierzali, on stanu duchownego torem do tegoż kresu, wsparty powagą
stryja swego, trafić usiłował, i w rzeczy samej sporym krokiem w tej drodze
postępował, kiedy Proboszczem Gnieźnieńskim i Łęczyckim, Kustoszem
Płockim, Kanonikiem Krakowskim został. Forytowano go nawet na
Biskupstwa, i już mianowany był Biskupem Wespryneńskim w Węgrzech.

Nie był Kanclerzem w Polsce Jan Łaski, jak niektórzy piszą; błąd tén
ztąd wyniknął, iż Łaski Arcybiskup Gnieźnieński, któremu imié także było
Jan, godność Kanclerską piastował, lecz wtedy Jan Łaski, o którym jest
rzecz, ledwie miał lat dziesięć. Podejrzenie niepłonne, do którego on sam
był powodem, o jego w wierze niestateczności, gdy wielu nań obruszyło , on
czyli z bojaźni prześladowania, czyli z chęci większej swobody, złożył
wszystkie duchowne dostojności i do Niemiec w r. 1340. wyjechał. Mienią
niektórzy, iż z duchownej godności wyzuty był przez Gamrata, Arcybiskupa
Gnieźnieńskiego, dla tego, iż ślubem małżeńskim się był o bo wiązał, ale to,
jak wnet obaczymy, inni. inaczej opowiadają. W Wittenberdze uroczyście do
panującego tam wyznania przystąpił, i z tamtąd udał się do Niderland, do
Lowanium, gdzie podług powszechnej powieści dopiero sobie żonę, podłego
urodzenia niewiastę, zaślubił Wnet potem przeniósł się do miasta Embden
w Ostfryzyi, gdzie, gdy mu Hrabia panujący Emo II. urząd Superintendenta
ofiarował , on się z tego wymówił, i przyjaciela swego Albrycbta Hardenberga
na swoje miejsce zalecił

Po krótkiej do Polski w r. 1513. podróży, dokąd go bracia ciężką
chorobą złożeni wzywali, powrócił do Embden, gdzie Anna Grafowa wdowa
Emona IL nakłoniła go do przyjęcia urzędu Superintendenta kościołów onego

141

et d'Oceolampade. C'était pour un prêtre catholique choisir assez mal ses
instituteurs $ cependant 9 grâce a F influence de sa famille, il fit un chemin
rapide dans V église et Jut nommé h Vévéehé de Vesprin en Hongrie. Mais
bientôt les démêlés qu'il eut avec les évoques de Pologne, et plus encore son
esprit remuant, le détournèrent de la ligne de conduite, qu'il avait suivie jusque
là, et en firent un des apôtres les plus véhémens de la réformation. H abjura
la religion catholique h Wittenberg, et sur la réputation de tèle qu'il s9 était
acquise, il Jut nommé surintendant des églises luthériennes de la Frise orien-
tale. Il y persécuta les catholiques et leur enleva les églises qui leur
restaient, ce qui ne Tempéeha pas de faire une guerre acharnée au clergé pro-
testant, qu'il accusait d'hérésie, et auquel il voulait imposer sa propre croyance.

Ses nombreux écrits le Jirent connaître de Thomas Cramer, arefievéque de
Canterbury , qui Tappélla près de lui et lui confia les églises des protestons
français, belges et allemands établis a Londres.

La mort du jeune Edouard VI. roi £ Angleterre, mit Jin aux travaux
Ûiéologigues de Laski. Chassé de V Angleterre par la reine Marie, Laski
sollicita un asile en Dannemarck, mais le clergé protestant de ce pays ne
voulut point tfun collègue plus connu encore par son zèle intolérant, que par
sa science. Repoussé du Dannémarck, persécuté en Allemagne, Laski trouva
enfin une retraite h Wilnu au grand déplaisir du clergé protestant, avec '
lequel U ne pouvait vivre en paix. Cependant il ne resta pas long -temps en
Lithuanie, ci revint eu Pologne ou il mourut en 1&60.

142

kraju. De się skromnym okazywał przed objęciem «Béj godności, tyle
zaciętej zapalczywości dał dowody, w sprawowania tego urzędu. Targnął
się niesłychaną zawziętością na pozostałych w onym kraju Zakonników, na
obrazy» ołtarze i trwające w Ostfryzyi ślady katolictwa, Ba nowochrzceńcuw
z Niderłand zbiegłych , nakoniec na samychźe swego wyznania duchownych , z
którymi długie, uporczywe i zawzięte wiódł rozterki, utrzymując przeciw nim
własne zdania, wprowadzając obrządki od nich nieprzyjęte. Powstały stąd
gwałtowne zaburzenia. Uniknął zgubnych ich skutków Łaski wezwany w r.
1840. od Arcybiskupa Kantuaryjskiego, Tomasza Kramera, do Anglii, jako
człowiek bardzo zdatny do ugruntowania zmian religijnych w Anglii, od Króla
Edwarda YI. wprowadzonych. Został tam przełożonym nad zgromadzeniem
zbiegłych dla wiary Niemców Niderłandczyków i Francuzów. W tern zgro-
madzeniu trwające jeszcze ostatki zwyczajów i obrządków katolickich uprzą-
tnąć usiłował Łaski, a ułożony przez siebie porządek nabożeństwa i karności
wprowadził.

Po zmarłym Edwardzie Królowa Marya na tron wstąpiwszy, kościół
wyznaczony Łaskiemu odebrała, i trzodę jego rozproszyła. Szukał on na ten
czas przytułku w Danii, ale gdy się to dla niezgodnych zdań jego z Duńczy-
kami, co do religii, nie powiodło, powrócił do Embden, gdzie nowe od niego
wzniecone były kłótnie, póki za naleganiem rządu w Niderlandach, nie został,
jako człowiek burzliwy, zniewolony innego szukać schronienia. Tułał się
więc po Niemczech, wszędzie prześladowany, od dyssydentów nawet bardziej,
niż od katolików. Nakoniec od niektórych dyssydentów, mianowicie od Miko-
łaja Radziwiłła, Wojewody Wileńskiego wezwany, powrócił do Polski, który
to powrót nie tylko katolików, ale i wielu dyssydentów, różniących się od
niego w nauce i obrządkach obruszył W Polsce będąc, często odmieniał
siedlisko , najwięcej jedąak przebywał w Pińczowie , gdzie i życia dokonał
W r. 1960. nie zaś w r. 1880. jak w Dykcyonarzu Krasickiego, może przez
omyłkę druku wyrażono. (Albertrandi.)

Pragnąc uzupełnić biografią Jana Łaskiego, umieścimy tu powody, dla
których tenże Łaski w młodszych swoich latach Biskupem Wespryneńskim
w Węgrzech mianowany został, (a)

(a) Czytaj akta Tomickiego.

141

Nous avons emprunté cet article biographique sur Jean h Lasco au savant

Albertrandi qui a laissé des matériaux précieux sur la numismatique de
Pologne; nous y ajouterons quelques détails moins connus sur les causes qui
élevèrent Laski au siège épiscopal de Vesprm en Hongrie, — Sa famille avait
embrassé avec ardeur le parti de palatin Zapola, qui après la mort de Louis
le jeune, roi de Hongrie, avait été* appelé h lui succéder par une partie

de ses concitoyens» Ce prince, comme on sait, s'était appuyé de l alliance des
Turcs pour résister k son puissant adversaire, Farohiduc Ferdinand. L'arche*
véque Laski, pour servir plus efficacement Zapola, entretenait une correspon-
dence active avec la Porte et avait fourni h plusieures réprises des armes aux
troupes ottomanes. Cette conduite dut paraître répréhensVMe au saint Siège,
et le pape Clément VIL excommunia t archevêque ainsi que sa famille „en*
tramée par lui" disait sa Sainteté „dans une perfide alliance avec les ennemis
du nom chrétien." Jean Laski ne resta pas moins fidèle h la cause- qu'il avait
embrassée, et fut chargé par les chefs de son parti d'une négociation
importante auprès de Sigismond L , roi de Pologne. Ce fut pour récompenser
son zèle que Zapola le nomma h Pévéché de Fesprin. (a)

m
j m ■ _ - i . •

(a) Nous avons emprunté ce détail au recueil diplomatique du Chancelier Tomicki
ouvrage très important et qui est encore inédit.

• ».

144

Familia Łaskich ważne oddała usługi Janowi Zapali, którego po śmierci
pudwika Jagiellończyka w r. 1926. część Węgrów za Króla była uznała.
Jan Łaski Prymas, wydawca zbioru praw Koronnych, i synowiec jego
Hieronim, brat naszego Jana Łaskiego, dostarczali Turkom, sprzymierzeńcom
Jana Zapoli, broni i potrzeb wojennych. Nie mogła stolica Apostolska
pochwalać Arcybiskupa z Turkami w tak ścisłych zostającego związkach , a
Klemens VU. sprzyjający Arcyxieciu Ferdynandowi, który z Janem Zapolą o
Koronę Węgierską walczył, wyklął Jana Łaskiego wraz z jego rodziną.
W exkommuniee téj czytamy między innémi co następuje:

»Ci, którzy religii katolickiej nie bronią, popełniają występek zbiegów.
Lecz co więcej, znajdują się zdrajcy, którzy donoszą nieprzyjaciołom imienia
chrześciańskiego o rzeczach chrześeiaństwa się tyczących , i onychże posiłkują,
używając na to dochodów duchownych, i innych do wspomagania ich nakła-
niając ; wszelako gorszymi jeszcze są ci , którzy na wzór Judasza Iskaryota z
samym nieprzyjacielem szkaradne zawierają przymierze. Wszystkiego tego
dopuścił się zwolennik potępienia, brat Judasza Iskaryota, Jan Łaski z nazwiska
Arcybiskup Gnieźnieński, z czynów zaś swoich Arcy diabeł, który jako wąż
kazi krew chrześciańską. «

Niżej mówi Papież w tejże exkommuniee: «Tenże Jan Łaski, jakby drugi
Korę, pogardzając rozkazem Mojżesza, wielu szlachty Polskiej i krewnych
swoich do tego pobudził, iż wbrew rozkazom Króla Polskiego przystali do
Turków i do Wojewody (Jana Zapoli) i z chrześcianami (to jest , z Arcy-
aiążęciem Ferdynandem) wojnę toczą. «

Nasz Jan Łaski, któremu niniejszy medal wybitym został, wraz z ojcem
i bratem gorliwie Janowi Zapoli służył, i w roku 1530. Poselstwo
od niego do Zygmunta I. Sprawował. Za takie jego zasługi mianował go Jan
Zapola Biskupem Wespryneńskim.

Tenże Jan Łaski pisał wiele w materyi religii, ale pisma jego tak są
dziś rzadkie, że najlepszym naszym Bibliografom zaledwie z powieści innych
są znajome. My o tych tylko dziełach Łaskiego mówić tu będziemy, któreśmy
sami widzieli» Biblioteka miasta Gdaiiska; posiada następujące Księgi
tęgą Autora :

1. Defensio verae semperque in Ecclesia receptae doctrinae de Christi
Domini incarnatione, ad versus Mennonem Simonis Anabaptistarum Doc-
torem, per Joannem a Lasco Poloniae Baronem, Ministrom Êcclesiarum

145

Phrisiae orientais. Bonnae ex officina Laurentîi Mylis. Anno MDXLV.

in 8. sig. K. 3.
9. Epistolae très Iectn digitissimae de recta et légitima Ecclesiarum bene

instituendarum ratione ac modo ad Potcntissimum Begem Polonïae,

Scnatum, reliquosque ordines. D. Joannę a Lasco Barone Polonïae

atttore. Basîleae per Joannem Oporinom. In 8. stron 110. Na koiicu

rok wydania 1330.
3. Pnrgatio Hinistrorum in Ecclesiis Peregrinoram Francofurti. Autore

D. Joannę a Lasco Barone Poloniae. Basîleae per Joannem Oponnum.

in 8. atron 60. Na końca rok wydania 1390.

146

Ko. 96.

Popiersie męszczyzny w czapce z boku widziane. Napis: ALBER-
TUS A LAS CO; to jest: Albert z Łaska, czyli Łaski.

Medal ten strony odwrotnej nie ma.

Wykład.

Wyobrażony na tej rycinie Albert Łaski odznaczył się odwagą w wieku,
kiedy Polska wielu bardzo odważnych liczyła wojowników, i zaszczytne
zajmuje miejsce w gronie znakomitych rodziny swojej mężów, (a) Albert
Łaski obyczajem ówczesnym młodzieży naszej zwiedził większą część
Europy, szukając wszędzie sposobności doskonalenia się w naukach, a mia-
, nowicie w sztuce wojennej. Ostateczne jego wykształcenie w cudzych kra-
jach #nie mało kosztowało, jeżeli jest prawda, co pisze Paprocki, że Łaski
w podróżach swoich 900,000 dukatów wydał, i jeszcze dobra zadłużył.

Za powrotem swoim do kraju objął Łaski niezmierny po rodzicach
majątek. Chciwy bojów i sławy w r. 1562. wszedł w układy z Jakóbem
Heraklidesem despotą, czyli Xiążęciem Wołoskim, który z Alexandrem
Hospodarem o najwyższą w tym kraju władzę wojnę toczył. Albert Łaski
wystawił do boju 4,000 wojska ; z tym oddziałem połączył się z Heraklidesem,
a poraziwszy na głowę Alexandra, wprowadził w tryumfie do Bukarestu
swego sprzymierzeńca. Wyprawa ta Łaskiego do Wołoszczyzny przypomina-
jąca raczej awanturnicze przedsięwzięcia rycerzy średnich wieków, niżeli
regularne tegoczesne wojny, nie przyniosła w prawdzie- żadnej kotzyści

(a) Był on siostrzeńcem Jana Łaskiego, Arcybiskupa Gnieźnieńskiego, i synem
Hieronima Wojewody Sieradzkiego.

vprr
<-> .-'i *»&»

'II!

147

No. 36.

ALBERTUS A LASCO, (Albert de Latco.) Buste iftm homme
coiffé iïun betmet et vu de coté.

Cette médaille ri a pas de revers.

Cest maintenant un brave soldat, un preux chevalier dans la plus brillante
acception de ce mot, que nous présentons h nos lecteurs.

Entreprenant et hardi 9 aimant les plaisirs presque m Fégal des combats,
Albert Lasld que nous voyons ici, fêtait voué de bonne heure au métier
des armes. Il en avait étudié la théorie dans les pays étrangers, et il ne
tarda pas, à son retour dans son pays, h la mettre en pratique.

La Falachie divisée entre PHospedar Alexandre et k despote BéraeUde,
se trouvait alors en proie à la guerre civile. Hermelide ayant scu intéresser en
sa faveur t audacieux Laski, celui- ci vint à son secours avec 4,000 hommes de

troupes, défit en bataille rangée la nombreuse armée du Hospodar et mena
son protégé en triomphe h Buckarest. Cette entreprise aventureuse aurait pu
compromettre la Pologne avec la Porte , il n'en fut rien cependant $ le JHvan
se contenta des explications qu9on lui donna à cet égard, et bientôt Sigismond
Auguste eût h s'applaudir JTavoir un corps de troupes réunies sur ce point.

19*

148

ojczyźnie naszej, owszem mogła ją była wplątać w niebespieczną wojnę z Porta
Ottomańską; usposobiła przecież oddział dzielnych wojowników, którzy jej
wkrótce potem ważną wyświadczyli usługę.

W roku 1968. Tatarzy najechali Podole, zrabowali je i już do swoich
siedlisk z niezmiernymi powracali łupami, gdy Łaski dowiedziawszy się o ich
pochodzie, na czele 2,000 jazdy puszcza się w pogoń za nimi, dogania ich,
poraża, odbya zabrane łupy, ściga niedobitków aż za Oczaków, i tu znowu
rozprasza Tatarów i tyle zdobyczy odnosi, że, jak się Niesiecki wysłowią,
po téj porażce nieprzyjaciela, barana po groszu, wołu po złotemu sprzeda-
wano. W skutku téj wygranej, Łaski oddaną sobie miał straż téj granicy, a
pilnie śledząc poruszenia Tatarów, i napady ich odpierając, najbogatsze pro-
wincye od łupiestw ich i spustoszenia zasłaniał. Za takie usługi krajowi
wyświadczone. Łaski najprzód Wojewodą Płockim a potem Sieradzkim miano-
wanym został od Zygmunta Augusta.

Po śmierci tego Monarchy Łaski wysłany został do Paryża po Henryka
Walezego, i tu, lubo w młodości swojej gorliwym' był stronnikiem protestan-
tyzmu, mocno przecież obstawał za swobodami Kościoła katolickiego. Przy-
bywającego do Krakowa Henryka, stan rycerski, Senatorowie i miasto z oka-
załością przyjmowali Wszystkich przecież — jak mówi Gwagnin — • prze-
wyższył przepychem Olbrycht z Łaska, on to światło ojczyzny i wieża cnót
wszystkich niedostępna. Pan tén cztery sta swoich usarzów z Hadziamska (a)
ustrojonych, z podziwiéniem wszystkich okazale wywiódł, który, za przyzna-
niem wszystkich, mało nie pierwszy dank w tym tryumfie otrzymał, tak on
grzecznie i tak porządnie pułki swe uszykował «

Po wyjeździe z Krakowa Henryka Walezyusza, Albert Łaski wśród
niezgodnej Elekcyi nowego Króla całą siłą stronę domu Austryackiego popierał,
a gdy Batory przemógł, wyniósł się z kraju i długo na dworze Cesarskim
bawił. Lecz przekonawszy się, że Naród cały wstręt ku domowi Bakuskiemu
okazywał, powrócił do Polski i przeprosił Batorego w chwili, gdy bohater

(a) To jest, z Turecka.

149

En effet vers le même temps les Tartares firent une incursion en Pologne
et ravagèrent la Podolie. A la nouvelle de leur entrée dans le pays, Laski
accourt avec sa division, surprend les Tar tar es, les met en fuite, les poursuit
dans leurs steppes, les y attaque encore, et leur arrache le butin qu'ils
avaient fait

Les chroniques du tems vantent V abondance qui régna alors dans le
camp polonais, ou un boeuf ne se vendait que douze sous9 et un mouton trois
deniers, nuis elles semblent oublier, que tout ce commerce se faisait aux dépens
des Provinces Polonaises, que les Tartares venaient de piller.

A la suite de cette victoire, Albert Laski obtint le commandement des
troupes préposées h la garde des frontières voisines de ces hordes remuantes, et
repoussa h plusieurs reprises leurs incursions. Sigismond Auguste pour récom-
penser les services de Laski le nomma Palatin de Sieradie.

H n'y avait pas long tems qu'il était revêtu de cette dignité, lorsque ce
prince descendit au tombeau, alors Laski fut nommé membre de la députation
qui se rendit h Paris pour offrir à Henri de Valois la couronne de Pologne.
Ce fut alors qu'il fit la connaissance d'une Dame française nommé Sabine de
Sève, qui lui inspira une violente passion*

De grands succès militairs joints h une fortune brillante, n'ont jamais, dit-
on, déplu aux dames. Madame de Sève ne fut pas insensible h V affection que
lui témoignait le protecteur du prince de Valachie, le vainqueur des Tartares,
et Pâmant généreux et prodigue, qui, au dire des chroniques contemporaines,
dépensait dans ses voyages plus de 900,000 ducats. Mlle donna sa main

150

téa Połocka dobywał (1579.) Odtąd nasz Łaski usunął mę od spraw
publicznych, i w Łasku starożytnym rodziny swojej zamku żyda dokonał.

Łaski wchodził dwa razy w związki małżeńskie, powtórnie z Sabiną
de Sève , Francuzką, zmarłą w 1611. roku, i pochowaną w Łasku* Staro*
wolski w dziele Monuments Sarmatarum nadgrobek jej przytacza. Sy-
nami jego byB : Hieronim i Albrecht, którzy z tego świata bezpotomnie zeszli
i ród Łaskich zakończyli

i et alla habiter le ehâteau du mime nom, situé h peu de distance de la
ville de Kalisch.

Cependant. Henri de Valois ayant abandonné ht Pologne après un règne
très emrt, la Diette déclara le frêne vmeant. La nouvelle dteetib* à laquelle
on allait procéder, agitait vivement les esprits parmi la noblesse Polonaise.
Laski se déclara pour V Empereur Maximilien et soutint ses 'opinions politiques
avec V énergie, qui faisait la base de son caractère» Ses efforts néanmoins ne

purent empêcher Etienne Batory de monter sur le trône, et Laski, craignant
le ressentiment de ce prince, jugea que sa carrière politique était finie. Il
quitta les affaires, et se retira dans le château de ses pères, qu^embeUrent
pour lui Tafféction de son épouse et de brillants souvenirs.

152

No. 37.

Popiersie młodego męszczyzny w ubiorze zakonnym Jezuitów, twarz
z przodu patrząca. Napis: S[anctus] STANISLAUS KOSTKA S[ocie-
tatis] JESU; to jest: Święty Stanisław Kostka towarzystwa Jezusowego.

Medal tén na stronie odwrotnej wystawia Ś. Alojzego Gonzagę.

Wykład.

Nie mogąc oznaczyć czasu, w którym tén medal wybito; kładziemy go
między Numizmatami współczesnych Zygmunta Augusta osób, tern śmielej
ze Święty Stanisław Kostka, którego tu wyobrażonego widzimy, urodził się
i umarł za panowania tego Monarchy.

Biografia 8. Stanisława nie długo nas zajmować będzie. Młodzieniec tén
nadzwyczajną w sobie skłonność do życia zakonnego czując, w ośmnastym
roku wieku swego uszedł potajemnie z rodzinnego domu, i wstąpił do Nowi-
cyatu Jezuitów w Rzymie , gdzie po kilkamiesięcznym pobycie w r. 1368. z
tego świata zeszedł. Papież Klemens XI. kanonizował go w roku 1714»

Rodzina Ś. Stanisława Kostki do najznakomitszych w Prusach Królewskich
należała. Jan Kostka Wojewoda Sandomirski w r. 1973. policzonym został
na Sejmie elekcyjnym między Kandydatami do tronu Polskiego.

kl/-'

( N

-i

153

No. 21.

S[anctus] STANISLAUS KOSTKA S[ocietaHs] JESU. (S. Stanislas
Kostka de la Compagnie de Jesus.) Buste d'un jeune homme dans le
costuyw des Jésuites.

Le revers, étranger à notre, sujet représente St. Aloîse de Gonzague.

La biographie de St. Stanislas Kostka dont nous voyons ici Y effigie, ne
nous arrêtera pas long tems.

Elevé par une mère très pieuse, le jeune Kostka fêtait fait remarquer de
bonne -heure par son penchant h la vie contemplative, aussi comme sa famille
desirait le faire entrer dans la carrière politique, Kostka décidé a se vouer au
service des autels, résolut de se soustraire par la fuite, h ce qu'il appelait une
contrainte impie. A cet effet, il quitta secrètement la maison paternelle, se
rendit à Rome, ou il entra au Noviciat des Jésuites, et y mourut h Page de
18 ans (a) avant d'avoir prononcé ses voeux.

Plus d'un siècle après, le Pape Clément XI., le mit au nombre de saints,
en Vannée ±714.

La famille des Kostka, établie dans la Prusse royale, avait occupé les
premières places de tétat. Jean Kostka Palatin de Sandomùr, fut porté
comme candidat au trône de Pologne en 1374. , mais ce vertueux magistrat
eut la modestie de se refuser aux désirs de ses concitoyens, et la sagesse de
donner son vote a Filluslre Etienne Batory.

(a) // était né en tannée 1&80.

154

No. 38.

Na czterech polach tarczy, cztery herby; to jest: Orzeł Polski,
węź dziecię pożerający, trzy głowy w koronach, a czwarta na 4 pola
podzielona z herbami Węgierskimi. Napis w otoka: ISABELLA J)[ei]
G[ratia] R[egina] HUN6[ariae] DALMA[tiae] CROA[tiae] ETC; to jest: Iza-
bella z Bożej łaski Królowa Węgierska, Dalmacyi, Kroacyi etc.

Strona odwrotna. Rok 1557. i napis, SI DEUS NOBISCUM: QUIS
CONTRA NOS S. F. V. ; to jest : Jeżeli Bóg z nami : któż przeciw nam.
Co znaczą litery S. F. V. nie wiadomo.

Wykład.

Wyciągnęliśmy z Historyi numizmatycznej Węgierskiej medal niniejszy,

wybity na pamiątkę Izabelli Zapolowéj, siostry Zygmunta Augusta, Króla

Polskiego. Stosunki domuZapolów do rodziny Jagiellonów, tudzież przygody

Królowej Izabelli i syna jej Janusza Zygmunta w Węgrzech, bliżej nam

. objaśnić należy.

Dynastya Królów domu Jagiellońskiego w Węgrzech wygasła na Lud*
wiku H. poległym w bitwie pod Mochaczem, w roku 1S9& przeciwko Tur-
kom. Ziściły się w tén czas nadzieje domu Austry ackiego , który szukając
związków z rodziną Władysława Jagiellończyka, na kongresie Wiedeńskim
w roku ISIS. drogę sobie do Korony Węgierskiej torował. Arcysiążę Fer-
dynand pojąwszy za żonę Annę Królową Węgierską, siostrę Ludwika,
po śmierci bezdzietnego tego Monarchy, imieniem żony swojej Węgry i
Czechy objął.

Tymczasem niechętne Ferdynandowi stronnictwo ofiarowało Koronę Wę-
gierską Januszowi Zapoli, Wojewodzie Siedmiogrodzkiemu. Xiążę tén, nie-
zdolny oprzeć się dworowi Wiedeńskiemu, musiał obcej szukać pomocy i

h.h

D V

•

155

No. 38.

Un écusson aux armes de Pologne, de Hongrie et de la maison
de Sforce.

ISABELLA B[ei] G[ratia\ M[eginu] HUNG[ariae] DALMA[Hae]
CROA[tiae] ETC. (Isabelle par la grace de Dieu reine de Hongrie, de
DalmaUe, de Croatie etc.)

On voit sur le revers le millésime 1557. et f inscription suivante:
SI DEVS NOBISCVMt QUIS CONTRA NOS. S. F. F. (Si Dieu est
pour nous, qui sera contre nous. 8. F. VJ) Qà)

Cette médaille hongroise semble avoir un rapport direct avec Thistoire
de la Pologne. Nous nous en rapportons à cet égard au jugement
de nos lecteurs.

Ce fut à la bataille de Mochacz, Borée en 4K00, eue périt Louis le
jeune , roi de Hongrie, dernier rejetton de la famille des Jageltons, gui régnait
sur ce pays. La maison sP Autriche recueillit alors le fruit de son
contractée en ±Si4. avec cette famille > et l } archiduc Ferdinand, gui
épousé la soeur de Louis y en réclama la succession du chef de sa femme.

(a) On ignore la signification de ces lettres.

156

udał się| pod protekcyą Sułtana Tureckiego* Wszczęła się ztąd domowa
wojna w Węgrzech, a Janusz Zapola, w celu podobno uzyskania wsparcia
od Polski, wszedł w związki z Zygmuntem L którego córkę Izabellę w roku
1339. pojął za żonę.

Nie podobał się tén związek wielu Polakom, którzy nie dobrze wróżyli o
przyszłych Króla Janusza powodzeniach. Stańczyk, śmieszek Królewski, dał
do zrozumienia Zygmuntowi, co o tern małżeństwie publiczność sądziła.
» Piękną wyprawę dajesz córce,* rzekł on do Króla, »ale to nie dosyć;
» wiérz mi , zbuduj jej jeszcze kamienicę w Krakowie , aby miała kiedy gdzie
«mieszkać. «

Dobrze radził Stańczyk. — Król Janusz umarł w roku 1540. Królowa
Izabella, która na kilka tygodni przed śmiercią męża «yna mu była powiła,
nie zdołała się dłużej oprzeć orężowi Ferdynanda I. Nie chciał i Król Zy-
gmunt, pomimo przywiązania do rodziny swojej, wojnę domową w Węgrzech
rozniecać, radził więc córce, aby, odstąpiwszy Korony, wraz z synem do
Polski wracała, co ona też w r. 1552. uskuteczniła.

Powiadają, że gdy Królowa Izabella Kommissarzom Arcyxiążęcia Ferdy-
nanda oddawała w Koszycach koronę złotą Węgierską, wypadł z niej
krzyżyk u wierzchu będący, którego znaleźć nie można było. Krzyżyk tén
Królewic Zygmunt, syn Izabelli igrając znalazł, a pobiegłszy do matki, gdy
ją łzami zalaną zastał, spytał się jéj, dla czegoby tak smutną była? Na co
mu Królowa odpowiedziała: » jakże nie mam bydź smutną, kiedym ci koronę
straciła. « » Nie frasuj się « — rzekł młody Xiążę , — «jeszcze nam się część jéj
pozostał»; «a dobywszy krzyżyka dodał: »kto wie, może do tego kawałka i
inne cząstki powrócą. «

Ziściła się w pewnym względzie wróżba młodego Xiążęcia, gdy w r.
1387. stany Węgierskie i Siedmiogrodzkie wezwały do tronu młodego Zyg-
munta wraz z matką jego Izabellą.

W tym to czasie wybity został medal niniejszy, którego napis wskazuje
ufność, jaką stroskana matka w pomocy Najwyższego pokładała.

15?

Cependant les Honorais qui redoutaient F ambition du cabinet de Ftcnne,
offrirent leur couronne a Jean Zapola, palatin de Transylvanie, qui T accepta $
mais ce prince, trop faible pour résister h V Autriche, se vit contraint de
solliciter le dangereux appui de la Porte» Alors la Hongrie devint le théâtre
<Fune guerre civile, gui dura plusieurs années.

Dans V espoir <P obtenir des secours de la Pologne, Jean Zapola épousa en
1S39 la princesse Isabelle, JiUe de Sigismond /.$ mais cette allianee fut dés»
approuvée des principaux Polonais, gui ne pensaient pas, que le roi Jean put
se maintenir en Hongrie.

Nous ne croyons pas déroger a la dignité de F histoire, en rapportant ici

t observation que le bouffon du roi de Pologne, nommé Stanchiqtte, se permit

de lui adresser dans cette circonstance. Les fous de tout tems avaient le droit
défaire entendre des vérités hardies aux souverains. 9,Beau Sire, dit celui-ci
„au roi de Pologne, vous avez richement doté votre file, mais cela ne suffit
„pas, donnez, lui encore pignon sur rue à Cracovie, pour être sur qu9elle
„aura toujours ou réposer sa tête." Stancluque avait bien jugé la position

de la princesse. Le roi Jean mourut en 1S40. laissant un fis au berceau.

f
Sa veuve ne put tenir tête à l'Autriche, elle se vit forcée de renoncer h ses

droits en faveur de Ferdinand, et venir chercher un asyle auprès du roi

Sigismond Auguste son frère.

Les mémoires contemporains rapportent, qu'au moment oit la reine Isabelle
remettait aux plénipotentiaires de Ferdinand la couronne de Hongrie, la croix
qui surmontait cette couronne, fen détacha, et on la chercha long tems*cnvain*

Umaiła Królowa Izabella w r. 1399. Syn jéj od Sułtana Solimana posił-
kowany zniewolił Karola Y . Cesarza i brata jego Ferdynanda , ze go uznali
Królem. Zawarł on z nimi traktat, którym się w prawdzie zrzekł Korony
Węgierskiej, zastrzegł sobie jednak ziemię Siedmiogrodzką wraz z przyległą
częścią Węgier.

Umarł Król Janusz bezzenny w r. 1571.; po jego śmierci stany Sied-
miogrodzkie Stefana Batorego za Pana sobie obrały.

Quelques heures après, le jeune prince accourut vers sa mère, et la voyant très
affligée il lui présenta la croix, qufil avait trouvée ,JEst»ce ma couronne que
„tu pleures? hd dit-il, tiens, en voici déjà une partie > je pourrai bien un jour
„ravoir le reste."

Sa prédiction se vérifia* En 1887 les états de Hongrie invitèrent la reine
Isabelle et sonJUs h venir reprendre le gouvernement de tétat. Ce Jut h cette
occasion, comme tindique Pinscription, que Jut frappée la médaille que nous
avons sous les yeux.

La reine Isabelle mourut en 1889, Son JUs , appuyé pat les familles les
plus puissantes de la Pologne, et fort de son alliance avec la Porte, obligea
son compétiteur à le reconnaître pour roi, et conclut avec lui un traité par
lequel il se réservait la Transylvanie et les provinces limitrophes de la Hongrie*
Il mourut sans postérité en 1871 , et VWustre Etienne Batory lui succéda au
gouvernement de la Transylvanie.

160

Uzupełniliśmy już spis Numizmatów, które nam Zygmunt I. i Zygmunt
August po sobie zostawili; smutnej teraz dopełniamy powinności, wymieniając
te, któreśmy postradali, i które dziś na Polskiej ziemi już się nie znajdują.
Takimi są cztery medale z wizerunkiem Mikołaja Krysztofa Radziwiłła, które
nie dawno w jednym exemplarzu w Nieświeżu się znajdowały, i które za
naszych czasów do Charkowa uwięziono.

Félix Bentkowski, Autor spisu medalów Polskich, umieścił je w dziele
swojem i tak je opisał.

No. 1. Strona główna. Wizerunek męszczyzny nie młodego z
długą, brodą; twarz w lewo obrócona w zbroi; napis: NICOLAUS RAD-
ZIVIL D[ei] G[ratia] OLICAE ET NIESVIEZI DUX; to jest: Mikołaj
Radziwiłł z Bożej łaski Xiçzç Ołyki i Nieświeża.

Strona odwrotna. Herb familii Radziwiłłów, orzeł z rozpostartemu
skrzydłami, na piersiach trzy trąby mający i napis: MAŁA NOSTRA
PELLE DEUS; to jest: dolegliwości nasze oddal Boże.

No. 2. Popiersie mocno wypukłe z głową młodego chłopięcia i
czapeczką wysoką; napis: NICOLAUS RADZIYIL JUNIOR AETATIS
SUAE ANNO V. (1584J ; to jest: Mikołaj Radziwiłł młodszy w piątym
roku wieka swego 1554.

No. 3. Strona główna. Medalik mały z głową młodego chłopca
i napis: NIC[olaus] CHRIS[tophus] RADZIYIL D[ei] G[ratia] DUX DE
OLICA; to jest: Mikołaj Krysztof Radziwiłł z Bożej łaski Xiazç
na Ołyce.

Strona odwrotna. Herb Radziwiłłów i napis w około: ET'NISVIECH
CONES IN SCHIDLOVIECZ; to jest: (w uzupełnienia napisu strony
głównej} i Nieś wiozą, Urabia na Szydłowcu.

161

II nous reste h parler de quatre médailles frappées sous le règne de Sigis*
mond Auguste a teffigie du prince Nicolas Radzhvill. Ces médailles extrême-
ment rares aujourd'hui, se trouvaient dans le cabinet de cette noble famille h
Nieśwież, et ont été portées de nos jours à Charków en Russie. Ce n'est pas

la seule spoliation dont la numismatique de la Pologne ait à se plaindre.

Nous n'avons pas eu le moyen de nous procurer les dessins de ces médailles,
et nous n'en parlons ici que d'après le témoignage d'un savant, qui les à vues
et qui les décrit en ces mots.

No. 1. NICOLAVS RADZiriL JB[«] G[ratia] OLICAE ET
NIESFIEZI DIX. (Nicolas RadziviU par la grace de Dieu duc dOlika
et de NieśtoieŁ*) Buste du Prince RadziviU vu de pro/U, une longue
barbe descend sur sa poitrine.

Revers. MALA NOSTRA PELLE DEUS. (Dieu éloigne nos maux!)
Écusson aux armes de la famille de Radzivill

No. 2. NICOLAVS RADZIVIL JUNIOR AETATES SVAE
ANNO V. iSS4. (Nicolas RadziviU le jeune à Tage de 5 ans. 1554. J
Buste <fun enfant coëffé dun bonnet Cette médaille via point de revers.

No. 3. NIC[oiaus] CHRiątopkus] RADZIFIL D[ei] G[raiio\ DUX
DE OLICA. (Nicolas Christophe RadziviU, par la grace de Dieu due
dOUca.) Buste d'un enfant.

Revers. ET NISVIECH C09ŒS IN SCHIDLOVIECZ. (Et de
Nłsptech, nantie de Schidloviec.J Ecusson aux armes de RadxMIL

No. 4* Strona główna. Popiersia młodego Polaka bez brody z
węsem, z boku widziane, z krezą, do koła szyi, napis: NICOLAfus]
CRISJtophus} RADZIVIL D[ei] G[ratia] OLICAE ET NISVIERZ DUX;
to jest: Mikołaj Krysztof Radziwiłł z Bożej łaski Xi^zç na Ołyce
i Nieświeżo.

Strona odwrotna. Herby domu Radzi wiłłowskiego, orzeł, na jego
piersiach tarcza na 4. pola podzielona, napis: DONEC PERFłCIAT; to
jest: dopóki oie dokona.

Wspomaione dopiero medale dowodzą świetność donn Radziwiłłów, jago
dostatki ! zamożność i dążenie Ira rozkraewiéaiu w Litwie nauk i kunsztów.

Zważając, ze w ciągu czterdziestoletniego panowania Zygmunta L siedm
tylko mamy medalów , które nam rysy twarzy tego Monarchy przedstawiają;
zastanowić się należy, ze dom Radziwiłłów posiadał cztery Numizmata z
wizerunkiem Mikołaja Radziwiłła, pomiędzy którymi aą dwa wyobrażające
tego Xiąięcia w dziecinnym jefczcze wieku*

Mikołaj Krysztof Radziwiłł, syn Mikołaja Czarnego, Wojewody Wileń-
skiego, odznaczył się w Litwie, pod względem nauk i wewnętrznej kraju
tego administracyi.

Znany on jest powszechnie pod nazwiskiem Sierotki, nie dla tego , aby
go rodzice w młodym wieku odumrzeć mieli, lecz na pamiątkę przychyhsśei,
jaką mu w jego dzieciństwie okazał Zygmunt August, Król Polski Zdarzyła
«ę bowiem, ie w czasie wesela jednego z znakomitych Panów Litewskich,
gdy dworzanie Radziwiłfewskiego domu wszyscy się byH porozchodzili , młody
Xiazç sam tylko w pałacu Królewskim pozostał. Powracając Zygmunt
August do swoich pokoji, spotkał tam rozkwilone dziecko, a litując się nad
jego łzami, zawołał: «sierotką jesteśt i odtąd go téz Sierotką nazywano.

W pierwszej młodości Mikołaj Krysztof Radziwiłł za przykładem ojca
przyjął był wyznanie. Kalwina, lecz w krotce potem, to jest w lft. roku
życia powrócił do Kościoła katolickiego i tak gorliwym stał się jego zwolen-
nikiein, ie, jak ArcWwa Nieświeiskie świadczą, pięćdziesiąt tysięcy czer. złot
wyh)iył na wyknpowante ezemplarzy RihCt, którą jego ojciec w języku
Polskim w duchu refonnacyi był wydał. Dzieło to , znane pod nazwiskiem
Biblii Radaiwilbwskig, dziś bardzo jest rządkiem.

Iftft

No. 4. NICOtÂ[us] CRIS[tophzis] RJDŹItIL B[d\ G[ratia] OLI-
CAE ET MSVIERZ DUX. (Nicolas Christophe RddxivW par la graée
de Dieu Dite iïOlica et de Nisvieche.) Buste £un jeune homme
tu de profil*

Revers. DONEC PERFICIAT. (Tant qu'U n'achètera pas.}\
Ecusson aux armes de Radxivttt.

lorsqu'on songe eue les quarante années du règne de Sigismémd î. ne notés
ent fournies, que sept médailles h sen effigie, en est étonné den voir quatre h
celle du prince RaauvM. Cette circonstance offre une preuve irrécusable des
richesses de cette famille , de sa haute importance, ainsi que de son amour

pour les beaux arts.

te lecteur nous saura gré saną doute de lui foire connaître plus
particulièrement le noble Mécène de la Lithuanie au XVI. siècle.

Le prince Nicolas Radzimll, palatin de fVUna, est connu dans notre
histoire sous le nom de Radùvill V orphelin, non qu'il eût perdu ses parents

en bas -âge, mais parre-que, s' étant un jour égaré dans les corridors du
palais ducal a PFAta, UJkt rencontré par Sigismond Auguste, ani prit plaisir

• ■

h U consoler, en FappeUant pauvre petit orphelin. Il n9en fattmt pas

• »'

davantage pour le désigner toujours depuis par. ce surnom.

JXtcoUu Madùvill suivait dans son enfance la religion protestante que sen

aère oumt embrassée. Mais dès tige de 19 ans il revint à Féghse catholique orne
r. 21*

164

W oblężeniu Połocka, za panowania Króla Stefana, Xżę Radziwiłł ciężok
w głowę ranionym będąc, ślub uczynił, że pielgrzymkę do Jerozolimy odbę-
dzie, i w roku 1882. zamiar tén uskutecznił. Opia jego podróży, pod
nazwiskiem peregrynacyi, po kilka razy na obce tłumaczony języki , liczy się
do lepszych tego rodzaju dzieł w XVI. wieko.

Za powrotem do Qjczyzny Xżę Radziwiłł, cały się poświęcił naukom i
administracyi kraju swego

Założona przez niego w Nieświeżo cytadella zaświadcza jego gorliwość o
bezpieczeństwo kraju i znajomość sztuki wojennej. Równy zaszczyt rçu czyni
zdzięta jego nakładem mappa W. Xiestwa Litewskiego i Żmudzi, która się
dotąd w zbiorach kart jeograficzoych XVI. wieku mieści. On pierwszy
w Litwie we wszystkich dobrach swoich drogi prostować, naprawiać i drze-
wami obsadzać kazał, on nakoniec wzniósł znaczną ilość murowanych budowli
i zakładów miłosiernych, które pamięć jago niezgasłą przechowują. Gorliwy
tén obywatel o dobro kraju swego zszedł z tego świata w roku 1616.

165

tant de ferveur, (jvïil employa, dit' on, 80,000 ducats, four racheter et
détruire les exemplaires de la bible protestante, que son père avait fait imprimer.

h grands frais en langue polonaise.

Blessé h la tête mu siège de Poloek en ŚS79, Nicolas RadxivUl fit peu de

temps après le pèlerinage de Jérusalem. Il publia une relation de son itinéraire, .' '

■

laquelle a été traduite en plusieurs langues , et se Ut encore avec intérêt.

A son retour de la terre sainte, le prince RadxivUl se consacra entièrement *

aux sciences et h Fadministration de sa patrie. Le fort de Niestviei, construit

à ses frais, suivant les principes de la fortification moderne, la carte de la
lithuanie et de la Samogitie levée par ses ordres, de grandes et belles routes, '
enfin des batimens publics 'et des établissemens de bienfaisance, tels ont les

• 4

titres, que le prince Nicolas RadxivUl s'est acquis à la reconnaissance
de ses concitoyens. t • *

. » •

MEDALE

PANOWANIA

HENRYKA WALEZYUSZA

MÉDAILLES

DV REGNE

D Ë

HENRI DE VALOIS.

168

Ko. 39.

Popiersie Henryka, Króla Polskiego z boku widziane. Król
okryty jest zbroja, na zbroi nosi płaszcz , czyli drapery^; głowa jego
laurem jest uwieńczona. Napis: HENHICUS D[ei] G[ratia] POLONIAE
REX INYiqtissimus] 1573; to jest: Henryk z Bożej łaski Król Polski
niezwyciężony 1573. #

Strona odwrotna przedstawia morze, na którem dwa statki płynę.
W oddaleniu wznosi się góra z wiatrakiem, na dole nad wodę ciągnę
się mury, jak gdyby nadbrzeżnej twierdzy. Po drugiej stronie widać
wschodzące słońce, które promieniami swymi rozpędza chmury, w koło
jest napis: EXTERNO PORTAT SUA LI MINA MONDO [sic]; to jest:
obcemu światu niesie światło swoje.

' • .

Wykład.

• • •

Panujący w Polsce dom Jagielloński wygasł na Zygmuncie Auguście
: w r. 1572. W tej ważnej dla kraju naszego epoce postanowił Naród Koronę
P»bką H0 zawsze obieralną uczynić.

Łudzili się niebaczni przodkowie nasi tą nadzieją, że wybór najzdatniej-
szego i najcaotliwszego z pomiędzy pretendentów do Korony, zabezpieczy
dobro kraju , zapewni powagę Rządu bez uszczerbku wolności i publicznych
swobód. Do tych pochlebnych nadzieji, które w owym czasie najznakomit-
szych łudziły Polaków, łączyły się i niecne namiętności tych, którzy przy
każdym wyborze nowego Króla, nieprawe ztąd sobie obiecywali korzyści.
Ziściły się niestety widoki samolubstwa w tym właśnie stosunku , w jakim
się zawiodły nadzieje gorliwych o dobro Ojczyzny obywateli.

Celniejszymi pretendentami do Korony Polskiej po zejściu Zygmunta
Augusta byli: Maxyrailian Cesarz Niemiecki, syn jego Ernest, Jan III. Król -
Szwedzki i Henryk Walezyusz, brat panującego w ów czas we Ftancyi
Karola IX. Litwini życzyli sobie Iwana Wasilewicza II. w celu zabezpieczenia
sobie stałego z Moskwą pokoju.

• .

160

No. 39.

HENRICUS D[«3 G[ratia] POLONIAE REX INFiątissimus] ftfTJ.
(Henri, par la grace de Dieu, invincible roi de Pologne 1573. J

Burtę de Henri de Valois vu de profit. Ce prince porte un manteau
royal et une couronne de laurier sur la tète.

MUvers. EXTERNO PORTAT SU[a] LIMINA MONDO [sic]
(Il porte la lumière à un monde étranger.) Lever du soleil sur le bord
de la mer y oit ton aperçoit deux vaisseaux. Dans le lointain on voit
des fabriques au pied iune montagne, sur laquelle est placé un moulin
à vent.

La médaille ci-jointe, frappée h t effigie de Henri de Valois, élu roi de

Pologne en £873, nous rappelle t établissement de la royauté élective dans notre

. pays. Nous . ne pouvons nous empêcher de jetter un regard de douleur sur

cette époque funeste , à laquelle se rattachent tous nos màllœurs.

• » *

La noble raoe de Jagellon s'éteignit en Pologne avec Sigismond Auguste.

A la mort de . ce prince la nation polonaise , résolut de rendre son trône
électif, ne voulant désormais appeller que le mérite à la souveraineté.

• m

. Cette chimère, qui séduisit alors les hommes les plus sages, fut accueillie

avec empressement, et soutenue par les factieux , bien décidés à profiter des

« 22

1Î0

Pierwsza ta zaraz elekcya okatała, jak niabesspieezném było przyjęte
prawidło obieralności Królów. Rozdrażnione sporami religijnymi za Zygmunta
Augusta umysły, podzieliły Polskę w czasie bezkrólewia na zagorzałe i
nawzajem się nienawidzące stronnictwa Katolików, Lutrów i Kalwinów*

Wpływ postronnych mocarstw na elekcyą Króla Polskiego, nienmiejsze
na przyszłość rokował narodowi niebezpieczeństwo. .

Protestacya Porty Ottomańskiej przeciw wyborowi Xiaieck * domu
Austriackiego powinna była bydź skazówką dla Sejmu, ze obce dwory
w podobnych razach szukać koniecznie będą wpływu na obrady narodu, to
jest, dążyć do tego, aby te obrady niepodległemu i zawisłemi od siebie uczynić.

Próznemi były te skazówki grożących krajowi niebespieczeistw ; zebrana
na polu dokcyjném Szlachta ani ich pojąć, ani ocenić nie umiała.

Spory niezgodnych między sobą Polaków zwolniały nieco przez pojedna-
nie się stronników wyznania Augsburskiego % Katolikami. Ewangielicy
Wielkopolscy lękając się, aby Kalwini Króla swojej religii nie obrali, tern
łatwiej się do Katolików przyłączyli, ze ustawa Sejmu różnowiercom zabez-
pieczała pokój i wolne wyznanie ich wiary. Wahały się jednak jeszcze
umysły między Ernestem Arcysiąięciem Austriackim i Henrykiem Wale-
zyuszem, lecz Jan Montluc, Poseł Francuski większość głosów na stronę
Henryka przeciągnął, wzbudzając nieufność ku domowi Anstryackiemu, który
objąwszy Koronę Węgierską i Czeską, wolne te narody usiłował na zawsze*
podległymi sobie uczynić.

Ody tym sposobem strona Francuska znacznie mę wzmogła, Prymas
ogłosił Henryka (a) Walezyusza Królem Polskim, pod następującymi warun-
kami, które Poseł Francuski imieniem jego zaprzysiągł:

1. Utrzymanie swobód narodowych.

9. Wieczne z Francyą przymierze i korzyści handlowe 'dla Polaków
we Francy!

(a) Henryk Król rodził się roku 1884. dnia 19. Września z Henryka 11. Króla
Francuskiego i Katarzyny ; córki Wawrzyńca Medyceosza^ Xiaiçcia Urbinn*
Obrany Królem Polskim 8. Kwietnia 1873. koronowany w Krakowie 21. Lutego
1874, rotor; odebrawszy wiadomość o śmierci Karola IX. brata swego, tajeronje
ujechał z Krakowa 18. Czerwca r. 1874. Reszta jego życia ifo Hisloryi
Polskiej nie naleiy»

IT1

désordres inséparables as ce nouvel ordre dm eheses. La fiée était donc
ouverte y et ton vit bientôt paraître les candidats, qui briguaient la couronne
de Pologne, les principaux d'entre eux étaient i t empereur MaximUien,
t archiduc Ernest, le roi de Suède et Henri de Valois, fis de la trop fameuse
Catherine de Médias.

La déclaration officielle do la Forte, qui protestait contre t élection JPun
prince de la maison d Autriche y aurait du faire sentir aux Polonais le danger
des interventions, étrangères, mais la esprits étaient trop occupés des affaires
de l'intérieur, et ton oublia bientôt la protestation du Divan*

Les catholiques, les calvinistes et les sectateurs de Luther, réunis sur le

champ d'élection, f agitaient k Peume pour placer la couronne sur la tête dun

» »

prince de leur communion. Les protestans cependant n'étaient pas d accord

■

entr>eux, et hur mésintelligence augmenta bientôt les forces du parti catholique
au point , qu'il ne fut plus question que dopter entre t archiduc Ernest et

tfeuri de Falots, tous deux Ken connus pour leur orthodoxie.

Dans ce moment décisif, Fambassadeur de France seut adroitement éveiller

les soupçons dune nation jalouse de ses libertés $ il rappela aux membres les
plus influents de la . diète tout ce que le cabinet de Fiennc avait fait pour
restreindre les privilèges de la Bohême et de la Hongrie, et réunit la majorité
des suffrages en faveur de Henri, qui fut proclamé w le tf. Avril
de Vannée 1375.

. Mr. de Montluc promut au nom du nouveau monarque des avantages
commerciaux avec ta France, t envoi de 4000 hommes d'Infanterie, une flotte

& Sprowadzenie czterech tysięcy piechoty Gaskończyków do Polski i
utrzymanie ich na żołdzie Francuskim,

4. Dostawienie floty wojennej na morza Baltyckiém.

5. Powrócenie Polsce miasta Narwy , które Moskale byli opanowalL

■

6. Zapłacenie długów Rzeczypospolitej i zmarłego Króla.

W skutku uchwały Sejmu elekcyjnego, świetne Poselstwo udało się do
Paryża w celu zaproszenia nowego Króla do objęcia tronu. Członkami téj
deputacyi byli : . Adam Konarski Biskup Poznański, Wojciech Łaski Woje-
woda Sieradzki, Jan Tęczyiiski Kasztelan Wojnicki, Jan Tomicki Kasztelan
Gnieźnieński, Jan Herburt Kasztelan Raciążki, z Korony, a Xiążę Mikołaj
Radziwiłł z Litwy; z stanu rycerskiego zaś Jan Zamojski, Jan Zborowski,
Mikołaj Tomicki i. Alexander Proński i kilku innych.

Posłuchajmy dziejopisa Francuskiego De Thou, który w tych słowach o
Poselstwie Polskiém w Paryżu mówi. » Poselstwo Polskie przybyło do
Paryża z orszakiem składającym się z 250 osób stanu szlacheckiego.
Wjechali Posłowie bramą S. Marcina w pięćdziesiąt cztérokonnych pojazdach ;
cała ludność stolicy wylała się na przedmieście dla przypatrzenia się im.
Nie wstrzymał nikogo, ani wiek, ani płeć, ani stan; wszystkie okna były
wynajęte , dachy nawet ludźmi przepełnione zawaleniem się groziły. Silny
wzrost Polaków, twarze ich pełne zdrowia, na których się niezwyczajna
Francuzom malowała powaga, długie brody, głowy golone, czapki kosztowne»
mi futrami obszyte, szable drogimi kamieniami nasadzane, wszystko to
zadziwiało Francuzów.*

• Nikogo między Polakami nie było takiego, któryby doskonale łacińskiego
nie posiadał języka, wielu z pomiędzy nich po włosku i po niemiecku
umiało; niektórzy tak dokładną mieli wymowę francuską, że się zdawali
zrodzeni raczej nad brzegami Sekwany lub Loary, niżeli nad Wisłą, lub
Dnieprem. Wiadomość, ta obcych języków niemało zawstydzała dworzan
Francuskich, którzy mało się naukami zajmowali,, a gdy do nich Polak który
po łacinie mówił, oni się rumienili i na migi' odpowiadali. ' Nie takiém jest
wychowanie Polaków j kraj tén miasteczkami, wsiami i zamkami okryty,
wielu rzekami przerżnięty, chlubi się liczną i wspaniałomyślną szlachtą, która
chęć do spraw wojennych łączy z zamiłowaniem nauk. Młodzi Polacy
zwykli własną opuszczać Ojczyznę i w cudze jeździć kfaje, zkąd wiele

118

franchise dans la Baltique, la restitution de la ville de Narwa, dent les
Russes venaient de ć emparer, enfin le payement des dettes de Pétat et de celles
qu'avait contractées Sigismond Auguste, les libertés publiques surtout furent

% ■
■

solemneUement garanties, avec la clause de délier la nation de son serment de

fidélité y si Henri venait manquer h Ses engagemens.

Restriction funeste, qui affaiblit le pouvoir exécutif en Pologne, et
compromit bientôt la sûreté de Vétat.

Peu de tems après r élection du Duc d'Anjou une nombreuse ambassade,

composée des personnes les plus marquantes du sénat et de Tordre équestre, &

rendit à Paris pour inviter ce prince h venir occuper le trône, auquel la nation
polonaise t avait appelle.

L'historien de Thou en parlant de cette députation, s'exprime en ces termes *

„Les ambassadeurs polonais ayant un cortège de 230 gentil 'hommes de

„leur nation , firent leur entrée à Paris par la porte St. Martin. — Toute la

„population de la capitale sans distinction de rang, de sexe, ni d'âge , se porta

■ ■ «

„en foule audevant a* eux. Les toits des maisons étaient couverts dTun si grand

m *

„nombre de personnes , qu'on craignait Vie les voir f écrouler.

„£a forte stature des Polonais, Fair de santé répanda sw leurs figures,

„la gravité de leur maintien , plaisaient aux 'Ffançais, qui no regardaient pas

.*•♦•■■.

„avec moins de curiosité les longues barbes de ces étrangers, leur costume

• «

„oriental, leurs têtes rasées et leurs sabres recourbés enrichi* de pierreries.

174

bardzo nauki i wiadomości do ożycia przydatnych da kraju swego
przywożą. «

Takimi byli Polacy w XVI. wieku, kiedy Henryka Xiazçcia d'Anjou do
trona awege powołali.

(a) Rzadki medal którym aię teraz zajmowaliśmy , znajduje się w zbiorze Edwarda
Barona Rastawieckiego.

„Parmi ces Polonais il n'y avait pas **, qui ne sent parfaitement te latin,

beaucoup dfentre eux parlaient V italien et r allemand, U y en avait même qui

t'énonçaient si purement en français, qu'on eut dit, qu'ils étaient nés sur les

bords éo la Seine plutôt que sur ceux du Borysthème ou de la Fistule. Cette

facilité à parler les langues étrangères embarassait Us seigneurs de la cour de

gestes

leur

addressaient les Polonais."

„L'éducation en Pologne est bien autrement soignée, qu'elle ne PeH parmi*
nous , la Pologne couverte de petits villages, de villes et de châteaux, coupée

par une fouie de rivières, est habitée par ■ une noblesse valeureuse, qui se
distingue par Vamour des sciences aussi bien que par celui des armes. Les
Polonais dans leur jeunesse voyagent presque tous, et rapportent dans kur
patrie les talens qu'Us ont acquis dans les pays étrangers, avec beaucoup
d'autres connaissances utiles."

Ce n'est pas sans quelque plaisir que nous rappelons ici ce que FiHustre de
Xnou a dit au sujet dos Polonais an XVI. siècle*

1T6

■

No. 40.

Popiersie Karola IX. Króla Francuskiego i Henryka Króla Pol-
skiego ku sobie zwrócone. Obaj Królowie lanrem s«j wieńczeni i zbroje

na sobie noszą. W środka wyryty jest rok 1573. w otoka napis:
CAROLUS IX. GALIA[e] HENRICUS POLO[niae] OlISS[tianissimi] IN-
TIC[tissimi] RB. [reges]; to jest: Karol IX. Francuskie Henryk Polski
ehrześciańscy niezwycięźeni Królowie.

Na stronie odwrotnej widać dwa słońca rzucające promienie swoje
na półkulę ziemską z napisem w otoku: CONCORDES SENTIT RADIOS,
to jest: zgodne czuje promienie* (a}

Wykład..

Umieszczone tu wizerunki Karola IX. Króla Francuskiego i Henryka
Xiçcia d'Anjou jego brata, podają nam sposobność do wskazania powodów, dla
których Henryk, dziedzic naturalny tronu Francoskiego, w dalekim kraju i
wśród nieznajomego sobie narodu szukał korony, która go w własnej ojczyźnie
chybić nie mógfa. Powodem do tego były niechęć i zazdrość, jaką ku niemu
był powziął brat jego Karol IX.

Uczy nas Historya Francuska, ze gdy Karol IX. po wstępie swoim na
tron, matkę swoje Katarzynę de Medycis od rządów kraju odsunął, Królowa
ta dumna i .chciwa panowania umyśliła w młodszym synu swoim Henryku
szukać wsparcia, i w tym celu postawić go na wysokim stopniu znaczenia.
Korzystając z toczącej się w owym czasie w Francyi wojny' domowej
między katolikami i ' protestantami dokazała togo , ze dowództwo wojska
Królewskiego Henrykowi powierzone zostało. Sprzyjało młodzieńcowi szczę-
ście. Odniesione przez niego zwycięstwo nad protestantami pod Jarnąc,
wzięcie w niewolą wodza nieprzyjacielskiego Xiçcia Kondeusża, odniesione
powtórne zwycięstwo pod Moncontour wsławiły płodego Xiąźęcia, powszechną
mu zjednały wziętość i wznieciły zawiść Karola IX. który odtąd w bracie

(a) Medal ten znajduje 3ię w zbiorze Fracciszka Hrabi Potockiego.

- A

• • ,

• •

Ko. 40.

CAROLJJS JX GALTA[e] HENRICUS POLO[niaé] CRISS[&miss»nï\
INFICltisstmH jR.Jt [reges], (Charles IX rot de France, et Henri roi
de Pologne rois tri* chrétien*, 'invincible*.)

Buste* de Charte* XX roi de France et de Henri roi de Pologne

• m

m i

vu* de profil en face Vtm de Vautré. Tout deux portent h manteau
royal et une couronne sur la tète.

• * •

■ t

Bevert. CONCORDES SENTIT RADIOS. (Elit sent Ut rayons
réuni*.)

Deux soleil* jettant leur* rayon* sur le globe de la terre.

Nous wons rendu compte a nos lecteurs de t élection de Henri de VeXois
au tronc de Pologne; peut-être aurions nous du faire connaître d * abord les

motijfê, qui portèrent ce prince à le rechercher*

A la mort de François IL roi de France, Catherine de Médicis fut
nommée régente de ce royaume pendant la minorité de sonjils Charles IX.
Ce prince ayant pris les rênes du gouvernement, ne tarda pas à s'éloigner de

sa mère, et' celle-ci chercha dès-lors à se faire un appui de son troisième JUs

« •

Henri duc d'Anjou, qu'elle essaya de placer h la tête du parti catholique en

-*»

swoim niebezpiecznego upatrując rywala, oświadcsył matce, ie Francya Jego
i brata razem mieście w aohie nie może.

W takiém rozdwojeniu umysłów rodziny Królewskiej umyśliła Królowa
Katarzyna starać aie dla ulubionego syna o tron Polski, który po bezdzietnym
i scfcorzałyra Zygmuncie Auguście wkrótce miał wakowaé. Uzyd da téj
negocyacyi Biskup Walencyi Moótluc i Panowie Balagai i Choisnin tak «obie
umysły Polaków zjeinać umieli, ie pomimo wielkich trudności, które wyséj
wysBCsegókffiśmy Henryk Królem Polski obrany został.

■ *

# i

.179

Fraiiee. Za fortune seconda ses projeta, car fe duc de Montmorenci ayant été

tué dans un combat contre les Huguenots $ la reine mère fit donner au duc

# m

Jt Anjou, le commandement de formée royaliste.

Les victoires remportées sur les protestants à féamac et à JUonconionr
couvrirent de gloire le Bue d'Anjou et en firent tidole de son parti. Des

' succès si brUlans ne suffisaient cependant pas h l ambitieuse tendresse de là reine
Catherine, gui désirait voir une couronne eemdre le front de son jeune fils.
Le trône de Pologne allait devenir vacant par la mort présumée prochaine de
Sigismond Auguste, et Catherin* prit' les mesures nécessaires pour obtenir en

faveur de Henri lu* couronne des Jagettous. Charles IX pressa les négotiatians,
afin et éloigner un frère dont la gloire luifaisoit ombrage , et finit par déclarer

h sa mère, que la France ne pouvait désormais contenir ta due d'Anjou et lui.

Alors les négociateurs français redoublèrent d'efforts auprès de ta diète de

Pologne, et* Henri obtînt la couronne qu'il soïUcitmit

La méjCaitle dent nous venons de nous occuper, réprésente Henri roi de
■ Pologne et Charles iX roi de France son frère. . Ces deux Princes placés en

regard, semblent avoir voulu faire croire h leur affection' mutuelle , gui comme

»
on ta un, étoit loin de régner entre eux.

■ " » •»

23*

180

No. 41.

Popiersie z boku widziane Króla Henryka w zbroi, na której
płaszcz Królewski jest zarzucony. Napis w otoku: HENRICUS UL
D[ei] G[ratia] FRANCOR[«m] ET POL[onke] REX 1574. (a) to jest: Hen-
ryk IB. z Bożej łaski Król Francuzów i Polski.

Na strome odwrotnej widać mnóstwo igrzyskami zajętych ludzi unoszą-
cych skrzydlatego gieniusza, który w oba ręka korony trzyma. Na nim
jest gwiazda; w koło medala wietriec, a dołu zaś napis: FELICITAS; to
jest: szczęście. .

No. 42. Popiersia Henryka Króla Polskiego i brata jego Karola
IX. Króla Francuskiego z następującym napisem: CAROLUS DL
GALIAfe] HEN1UCUS POL0[niae] CRISS[tiani*simr| INVIC[tissimi] RJL
[reges]; to jest: Karol IX Francuski i Henryk Polski Królowie chrzeć-

ciańsey niezwydęźeni.

■

Na stronie odwrotnej widzimy popiersie Henryka i napis: HEN»
RICUS IŁ D[ei] G[ratia] FRANCORjum] £[t] POLfoaiae] REX 1574.
to jest: Henryk 1IŁ z Bożej łaski Król Francuzów i Polski 1574.

t
*

W y k l a i

Wesołe igrzyska, które widzimy na stronie odwrotnej medalu pod liczbą
4J.- (a) napis na tejże stronie i rok domniewywaé się każą, iż tén Numizmat
bitym był we Francyi z powodę przybycia Henryka Wetozyusza do Paryia i
wstąpienia jego na- tręn Francuski po śmierci Karola IX. Uçueszczamy
przecież tén medal w zbiorze naszym, widzimy bowiem na nim wizerunek
prawego Króla Polskiego. Henrvk Walezyusz przestał nim bydż dopiero
w roku 1973. kiedy pomino wzywania Sejmu nie powrócił s do Polaki i kiedy

(a) Kohler (Manzbelnstigoogea T. Hï.'str. 268) tenże sam kładzie medal; ale
roku 1877. Nasz medal jest wyjęty z zlftora Hrab. Franc. Potockiego»

' t s •• i : ■• r ry

Ar -;(>-,

ÎLL.^ r^

* a *

NOX

i ! .ON

181

i
i

No, 41.

HENRICUS III. B[ei\ G[raHa] FRANCORUM ET POL[oniae] REX
1874. (Henri III. par Ut grace de Dieu roi des Français et de
Pologne 1574J Buste du roi Henri tu de profil.

Revers. Un genie ailé porté par une foule jeyesse et tenant deux
couronnes dans ses mains. Au bas on lit le mot FELICITAS
(FeUctté.)

No. 42. CAROLVS IX. GALlA[c) HENRICUS POLO[niae] •
CRISS[tUmissimi] USVIC[tissimi\ RU. [reges] (Charles IX. de France,
Henri de Pologne, rois tri» chrétien* et invincibles.) Bustes de Charles
IX. et de Henri en face tun de Vautre.

Revers. HENRICUS III. D[eî\ G[ratia] FIL4NCOR[um] E[t] PO-,
£[mmw] REX .1874. (Henri III. par la grace de dieu roi des Français

et de Pologne 1574.} Buste du roi Henri en cuirasse, une couronne
de laurier sur la tête et tu de profil

* m

* %

La feule que Fon aperçoit se livrant à la joie et le millésime inscrit sur

■ *

la médaille No. 4i ., doivent porter à croire, qu'elle a été frappée h Voccasion

tdu retour de Henri de Valois h Paris, où il venait après la mort de son frère.

. ■

• _

Charles IX. prendre possession de la couronne de France. Si nos conjectures

sont fondées, cette médaille est incontestablement française. Cependant nous la

*
* plaçons dans mtre recueil, .pareeqtth l'époque, oh elle fut frappée (f #74) *

Henri III. était encore roi .de Pologne. H ne cessa de Tétre qu'en 4878,

* *

lorsque la diète dMara Je trône polonais vacant par -suite des refais réitérés de

18*

tenże Sejm tron wakującym ogłosił. Moaarcka tén przecież do końca życia
swego tytułu Króla Polskiego używał.

Hrabia Franciszek Potocki w Warszawie posiądą szefó medalów Króla
Henryka z roku 1375. do 1378. z tytułem Króla Francuskiego i Polskiego.
-My lubo wysoko cenimy wiadomości tego Numizmatyka, medalów tych
w zbiorze naszym nie umieścimy, od czasu albowiem elekçy i Stefana Batorego
jednego tylko w Polsce uznajemy Monarchę , to jest tego , który krajem naszym
z mocy prawa rządził i przez dwanaście lat go uszczęśliwiał.

j^edal pod liczbą 42. bity jest w tymże samym roku, co i poprzedzający
(1374)* Stępie przecież obu stron oczywiście nie w jednym czasie są
rznięte» Widzimy albowiem na stronie głównej Karola CL jako Króla Fran-
cuskiego ; na stronie zaś odwrotnej wyobrażony jest Henryk jako ' Król
Francuski i Polski, (a)

(a) Prócz wspomnionyck Medalów Króla Henryka, Biskup Albarłrandi inny jeizcze
przywodzi, który témi słowy opisuje. «Popiersie Króla Henryka głowa laurowym
wieńcem ozdobiona, twarz się daje widzieć z prawej strony, włosy trafione,
broda krótka. Odzienie: zbroja, na której paladanient, koło szyi kreza wąska.
Napis: Henrions III, D. G. Francorum et Pol. Rex, a doła fok 4*79.

Strona odwrotna. Tenże Król z gołą głową na koniu w lewą zwolna idą-
cym. Króla odzienie jest starożytne z palndameateni rozpuszczonym beż strze-
mion. Lewą wędzidło trzyma, prawą ma wyciągnioną. Napis:
Talis Alexandri Tigrin sopprantis imago.

Nie widzieliśmy nigdzie tego medalo, który z resztą późniejszy jtst od
wstąpienia Króla Stefana na tron Polski.

« «

•

• f

. 188

Prince de revenir à Cracovie. Cependant le décret de la diète n'empêcha pas
Henri de perler jusqu'à sa mort le titre de roi de Pologne.
\ Nous avons vu, dans la belle collection du Comte François Potocki à

Varsovie y plusieurs médailles frappées au coin du roi Henri III. postérieurement
à tannée 1874, ou le titre de rot de Pologne est ajouté k celui de roi de
France} toutefois nous ne croyons pas devoir les admettre dans notre recueil,
car, dès f année £S7S nos ancêtres ne reconnaissent pour souverain que

Fillustre Etienne* Admettre un autre roi de Pologne au temps, où régnait
Batory, „e .«,«*<* pas en quety* sorte manquer defitolUi à ce jnince, n*
oeraikee pas 6icr quelque chose à la légitimité de tédat, que ce grand
* monarque jeta sur notre pats pondant les douze années de son regneî

La médaille No* 49. porte le même millésime, que la précédente» Nous

" devons observer cependant, que les deux coins de cette pièce n9ont pas été gravés

en même temsy car tandis, que sur laver s noms voyons ïéjfigie de Charles IX»

avec le titre de roi de France, Henri III. est représenté sut U revers comme

roi de France et de Pologne*

Nom plaçons cependant eette pièce dans notre collection 9 car au tems #fc
cUe fut frappée (1874)> Henri de Falots était encore roi de Pologne.

• *

. •

184

No. 43.

Strona główna. Popiersie Króla Henryka z boku widziane, korona
laurową uwieńczone z napisem: HEJVRICUS OL FRNCOR [francoruro]
ET POL[oniae] REX; to jest: Henryk III. Król Francuzów i Polski.

Na stronie odwrotnej wyryte s$. trzy korony , s których wierzchnia
obłokiem jest otoczona. Napis w około: MANET ULTIMA COELO;
to jest: ostatnia w niebiesiech zostaje, (a)

Wykład.

Stronnik jakuwyś Króla Henryka trzema koronami ozdobił go na tym
medalu} to jest: Francuską, Polską i trzecią w obłokach, .która tną zdaje
niebieską oznaczać.

Henryk Walezyusz znienawidzony od protestantów , których prześladował,
' wzgardzony od zapalonych katolików, czyli Ligistów zginął w roku 1889,
% rąk Jakóba Clément, zagorzałego Ligi stronnika. Linia Walezyuszów we
Francyi na bezdzietnym tym Królu wygasła.

'Umieszczamy w zbiorze naszym tén medal, na którym między tytułami
Henryka DL tytuł Króla Polskiego wy czytujemy , sądząc przecież po wyrazie
jego twarzy oznaczającej wiek poważny, domyślamy się, ze tén medal bitym
„ * został w kilka lat po wyjeździe Króla Henryka z Polski.

. t

(a) Obaez Łuck. Sylloge Numfcm. elegant, str. 258

185
No. .43.

HENRPCUS ni. FRANCOR[uvn] ET POL[oniae] REX. (Henri III.-
roi de France et de Pologne.^)

Buste de Henri de Valois vu de profit. Ce prince porte un manteau
royal et une couronne de laurier sur Ut tête.

Revers. MANET ULTIMA COELO. (La dernière lui reste au
ciel) Trois couronnes posées en triangle, celle de dessus est entourée
de nuages.

Cette médaille a été frappée en mémoire de Henri de Palais, roi de

Pologne et puis de France.

Les deux couronnes au bas de la médaille représentent celles des deux
pays, oh ce prince avait successivement régné. La troisième que Fon voit
dans les nuages 9 est V emblème de la couronne des deux, que Fauteur de ta
médaille semble lui promettre.

Ce malheureux prince, haï des protéstans qu'il persécutait, méprisé par
les Ligueurs, qu'il n'avait pas seu soumettre, mourut assassiné par Jaques
Clément Fan 1389. — La duchesse de Montpensier de la maison de Lorraine,
connue au tems de la Ligue par sa Imine contre Henri III., lui réservait un
sort moins funeste 9 mais plus humiliant. Celte princesse portait constamment
«w elle une paire de ciseaux d'or, pour tousurer ce monarque, «celle voulait
ensuite enfermer dans un couvent, h l'instar des rois fainéants de Ł» i. race.

Cath. K.

• . *

Kft. 44.

Popiersie Maxymiliana Cesarza w zbroi, z pod której widać fał-
dowana krezę j czoło Cesarza wypukłe z włosów jest ogołocone'; w otoka
jest napis: MAXIMiLfkims] H0M[aMs] IMPferator] REX GERMfaniae]
HUNGfariae] BOHB[miae] ELECT[us] POLONI AE; to jest: Maxymilian
Rzymski Cesarz, Król Niemiecki, Węgierski, Czeski i obrany Polski.

Na stronie odwrotnej widzimy rycerza na konia przebijającego
włócznią żołnierza w zbroi na ziemi lezącego; napis w otoka jest:
SIC ALIENA; to jest: tak cudze, (a)

Wykład.

■

Z uszanowaniem spoglądamy sa tén wizerunek Cesarza Maxymiliana, jako
obranego (przez część Narodu przynajmniej) Króla Polskiego; przygarnąć
przecież będziemy pomysłowi odwrotnej Numizmatu strony, na której allego-
iyezne agory i napis złośliwemu tłómaczenhi w ustach nowo obranego Króla
podpaśdźby mogły.

Wykładając tén medal przypomnieć nam należy ważniejsze okoliczności
Bezkrólewia, które poprzedziło wstąpienie na tron Polski Stefana Batorego.

Po odjeździe Henryka Walezyusza do Francyi w r. 1574. gdy Xiąię ten
na kilkakrotne wzywanie Senatu, do kraju wrócić się wzbraniał, Sejm
W Stężycy ogłosił Bezkrólewie i nową elekcyą wyznaczył.

Pretendentami do Korony Polskiej byli : Cesarz Maxymiiian IL, syn jego
Ernest, brat jego Arcyxiążę Ferdynand, Anna Jagiellonka, siostra Zygmunta
Augusta, Jan Król Szwedzki, Alfons Xiązę Ferrary, nakoniec dzielny nasz
Stefan Batory, który pierwszeństwo otrzymał i któremu Polska dwanaście
lat szczęścia i «sławy jest winna.

Wśród niezgodnych stronnictw tyla pretendentów Prymas Uchański i
Jędrzej OpaKnski, Marszałek W. Koronny, domowi Austiyacldemu przychylał,
Królem ogłosili Cesarza Btazymffiana d- 19. Grudnia r. 1575. Jan Zamojski

(a) Medal tén znajduję się w «biele Lacka « Syłloge numim. elegant*

. '

No. 44.

MAXIMIL[ianus] ROM[anus] IMP[erator] BEX GERM[aniae] HUN-
G[ariae] BOHE[miae) ELECT[ns] POLON I AB. (MawłmłUm Empereur
romain, rot jk Germanie, de Hongrie, de Bohême y Ou roi de Potopu.)

Buste de t empereur Maximilien revêtu dPune armure et tu de profil.

Revert. SIC ALIENA. (Telles les choses étrangères.) Un tava-
Uer armé perçant de em lance un soldat étendu à ses pieds.

Cette médaille frappée à V effigie de l Empereur Maximilien, nous rappelle
^interrègne, qui précéda Véléction d Etienne Batory.

Après le départ de Henry de Falots en 1S74, comme ce Prince tardait

h revenir en Pologne, la Diète déclara le trône vacant, et ton vit bientôt

plusieurs aspirons illustres se mettre sur les rangs, pour succéder à Henry $

é étaient V Empereur Maximilien, son fils t Archiduc Ernest, le roi de Suède,

la princesse Anne soeur de Sigismond Auguste, enfin Etienne Batory prince

de Transylvanie, auquel la Pologne dut ensuite doute années de bonheur et

de gloire.

Cependant il y eut bien des difficultés pour établir ce prince sur le trône f
« ■ •

le Ht. Décembre de f apnée 1Ô76 , le Primat , chef dn parti Autrichien,

• .*

proclama Maximilieu roi de Pologne $ cette' mesure aui paraissait décisive, ne

24* *

■
i

188

tymczasem, a z nim większa część, stam rycerskiego ofiarowali Koronę Annie
Jagiellonce, która tron Polski z Stefanem Batorym dzielić miała.

Obie strony wezwały do Polski obranych przez siebie Monarchów. Zjazd
stronników Maxymiliana w Łowiczu wyznaczono. Zamojski przyjaciół Anny
Królowej do Jędrzejowa wezwaŁ Przybył tam i Rosenberg, Poseł Cesarski

' w chęci rozpoznania sił Zamojskiego. Na przyjazd jego wystąpiło do broni
żebrane pod Jędrzejowem wojsko i sprzyjająca Batoremu Szlachta. Za-
mojski tak zręcznie hufce swoje uszykował, tak gęstemi kolumnami okrył
pagórki omijając doliny, iż siły jego daleko większemi bydź się zdały, niz
były w istocie.

Śmiały postępek Jana Zamojskiego, który pomimo ogłoszonej Cesarza
elekcyi, onéj się oparł i znaczną liczbę Szlachty za sobą pociągnął, rtrwoiył
Maxymiliana IŁ Monarcha ten postanowił dalsze swoje w Polsce * kroki

. odłożyć do Sejmu Rzeszy Niemieckiej, na którym zamyślał rady Elektorów
zasiągnąć. Batory témczasém zjechał do Krakowa i dnia 1. Maja roku 1576.
wraz z Anną Jagiellonką koronowanym został.

189

découragea pourtant pas les partisans d'Anne et de Batory, qui doublèrent
leurs forces en se réunissant et en déclarant à la nation, que le prince de
Transylvanie ne desirait monter sur le trône de Pologne, que pour le partager
avec la fille des Jageïlons.

Cette proclamation excita un enthousiasme général en Pologne et en
iÀthuanie, et V ambassadeur de V Empereur le Baron de Rosenberg , inquiet de
l'effet qu'elle avait produit, se rendit au camp des partisans de Batory , pour .
juger de leurs forces» Zamoyski, qui était Famé de ce parti, n'eut pas de peine
à deviner le diplomate, et prévint ses desseins en passant en revue la noblesse,

réunie sous ses bannières. Pour la faire paraître h son avantage, il masqua

les vallons, et profitant des plis, du terrein, il plaça si habilement ses masses,

■

qu'elles paraissaient beaucoup plus nombreuses, qu'elles ne Vêtaient en effet.
Le Baron de Rosenberg se rétira dérouté dans ses calculs.

m
m

Dés lors on remarqua dans le conseil de l'Empereur, une hésitation, qui , •

devint funeste h ses intérêts. Ce monarque craignant de perdre sa popularité* ' . >*

* i

en Allemagne, se décida, h consulter sur cette affaire, les princes les plus in-

■

Jluents de V Empire germanique; mais Batory ne lui en laissa pas le temps;

» ■

II arriva à Cracovie , et s'y fit couronner avec la princesse Anne Jagétton,

* ■ .

le i. Mai de Tannée 1376.

• • .»

• •

• «

• • »

».

' t •

m i

♦ *

M £ D A Ł E

PANOWANIA

STEFANA BATOREGO.

MÉDAILLES

D U R B G NE

d'E TIENNE BATORY.

■

192

No. 45.

Popiersie Króla Stefana w zbroi z koroną na głowie; w około
napis: STEPHANUS D[ei] G[ratia] REX POŁON[iae] ET MAG[nus] DUX
LITUA[oiae] ; to jest: Stefan z Bożej łaski Król Polski i Wielki
Xi^zç Litewski.

Strona odwrotna. Anioły trzymają herby Polskie i Litewskie po-
łączone. Napis: VIXCLLUM REI PU: [public ae]; to jest: węzeł Rze-
czypospolitej.

Medal pod liczbą 46. owalny. Na stronie głównej popiersie Króla
Stefana z boku widziane. Odzież: szuba krojem Węgierskim , nagłowię
czapka z kitką. Napis w otoku: STEPHANUS L [primus] D[ei] C[ratia]
REX POLONIAE A» [anno] 1582; to jest: Stefan Pierwszy z Bożej
łaski Król Polski r. 15S2.

Na stronie odwrotnej jest tarcza z Orłem Polskim. Na piersiach
orła herb familii Batorych; u góry korona.

No. 47. Popiersie Króla Stefana z boku widziane, na głowie

czaplca z kitą. Odzież: szuba krojem Węgierskim. Napis w otoku:
STEPH[anus] D[ei] G[ratia] REX POL[oniae] M[agnus] D[ux] LI[thaaniae] ;
to jest: Stefan z Bożej łaski Król Polski , Wielki Xiążę Litewski.

Strona odwrotna wystawia orła z rozpostartymi skrzydłami patrzą-
cego w niebo, na którem widać chmury; na piersiach orła jest herb
domu Batorych , to jest, trzy zęby. U dołu medalu jest korona, nieco
wyżej w ukośnym kierunku po jednej stronie berło i jabłko, po drugiej
miecz i gałązka laurowa. Napis w otoku: SI DEUS PRO NOBIS,
QUIS CONTRA NOS 1582; to jest: jeżeli Bóg za nami, któż przeciwko
nam 1582. (a)

(a) Medale te znajdują srç w zbiorze Franciszka Hr. Potockiego.

•« - - •«

t :•„,

193

No. 45.

STEPBANUS D[ei] G[ratia] REX POLON[iae] ET MAG[nus] DVX
HTUA[niae\. (Etienne par la grace de Dieu roi de Pologne, grand
duc de Lithuanien Buste du roi Etienne vu de trois quarts. Ce prince ;
porte une couronne sur la tête.

Revers. VlNCTJLTJM BEI PII \publieae]. (Lien de la république.)
Des anges tiennent les écussons de la Pologne et de la Lithuanie.

No. 46. STEPHANIS I. D[ei\ G[ratia] REX POLONIAE A? [anno]
1582. (Etienne par la grace de Dieu roi de Pologne, tan 158SLJ
Buste du roi Etienne vu de profil. Ce prince porte un bonnet *wr-

nwnté Hune aigrette.

Revers. JJècusson royal de Pologne surmonté d'une couronne.

No. 4g. STEPH[anus] D[eî] G[ratia] REX POL[oniae] M[agnus] D{ux]

LI[thuaniaé\. (Etienne par la grace de Dieu roi de Pologne, grand due
de Lithuanie.) Buste du roi Etienne vii de profil. Ce prince porte un
bonnet surmonté dune aigrette.

m I

Revers. SI DEUS PRO NOBIS, QUIS CONTRA NOS., ftftffi.

■

(Si Dieu est pour nous, qui est contre nous. 1582*9 L'aigle de Pologne.
Au dessus on aperçoit une couronne de laurier dans les nuages. On voit
au bas un glaive y un sceptre, et une couronne.

, *

m •

194

Wykład.

Umieszczamy tu medale Króla Stefana, które do żadnego w szczególności
wypadku odnieść się nie dają; wspomnimy oraz ważniejsze okoliczności i
epoki życia wielkiego tego Monarchy.

Stefan Batory urodzony d. 27. Września roku 1533. z ojca także Stefana
i matki Katarzyny de Tełegde, pierwszą młodość przepędził u dworu Ferdy-
nanda Cesarza , który z domem Zapolów i Turkami uporczywą o Koronę
Węgierską toczył wojnę. Ukończywszy swe wychowanie, przywiązał się
młody Stefan do strony Zygmunta Zapoli i w oblężeniu Werdy, w bitwie
pod Hâdad i w innych zdarzeniach odznaczył się odwagą i znajomością
sztuki wojennej.

Kiedy później Zygmunt Zapola zaczął się skłaniać do zawarcia pokoju z
Cesarzem, mianował swoim pełnomocnikiem do Wiednia naszego Stefana.
W ciągu téj negocyacyi zdarzyło się , iż Zygmunt Zapola przyjęte już warunki
pokoju odrzucił. Cesarz Ferdynand wybieg tén Posłowi przypisując, przeciwko
prawu narodów, Batorego osadzić kazał w więzieniu, w ktérém on kilka lat
przepędził.

Po śmierci bezpotomnego Zapoli, Stefan Batory zaufaniem publiczném
współziomków swoich zaszczycony w. r. 1371. na Xiestwo Siedmiogrodzkie
wyniesiony został. W cztéry«tata później obrany Królem Polskim przyjechał
do Krakowa, pojął za żonę Annę Jagiellonkę, siostrę Zygmunta Augusta i
wraz z nią d. 1. Maja r. 1376. był koronowanym. Umarł wielki tén Król
w Grodnie d. 12. Grudnia, roku 1386. Krótką tę biografią naszego Stefana
zakończymy przytoczeniem uwagi, którą dziejopis Rossyjski Karamzin z po-
wodu śmierci jego czyni.

» Umaił Stefan Batory, (otruty, lub źle prez medyków leczony, jak
sądzono). Byłto jeden z najznakomitszych Monarchów w świecie , jeden z naj-
niebezpieczniejszych wrogów Rossyi, którego śmierć więcej nas ucieszyła, niż
Państwu, w którem panował, smutku przyniosła, albowiem my lękaliśmy
się w nim widzieć nowego Giedymina, lub Witolda, a Polaka i Litwa
niewdzięczne przenosiły łatwą spokojność nad kosztowną potęgę. «

101

Ces médailles qui ne rappellent aucun événement particulier, ont été •
frappées en F honneur du rai Etienne Batory,

Ce prince, issu d'une noble famille de Transylvanie, naquit le 27.
Septembre 1S55. Il passa les premières années de sa jeunesse a la cour de .
Vienne, mais étant retourné dans son pays, il embrassa avec ardeur le parti
de Jean Zapola, qui disputait la couronne de Hongrie a la maison d Autriche.
Le jeune Etienne se distingua par son courage et ses talens militaires au siège
de Ferda, h la bataille de Hâdad et dans plusieurs autres affaires. Jean Zapola,
qui lui avait accordé toute sa confiance l'envoya à Vienne pour y traiter de la
paix$ déjà même un traité définitif allait être signé, quand Zapola jugea à
propos d'élever de nouvelles difficultés sur les articles que son plénipotentiaire
avait accepté en son nom. I* empereur Ferdinand s'en prit au négociateur de
la versatilité du prince, et contre le droit des gens, le Jit retenir dans une
prison, &u il languit plusieures années.

Après la mort de Jean Zapola, les états de Transylvanie offrirent

la couronne à Etienne Batory, qui Jut, quelques années plus tard, élu roi de

Pologne et couronné à Cracovie le i. Mai 1376.

Cath. K.

196

No. 48.

Popiersie Króla Stefana prawie wprost patrzące z berłem w ręko.
Król ma na sobie spodnią suknię, przodkiem otwartą, na piersiach wy-
szywaną, wierzchem zaś ferezyą z kołnierzem futrzanym i krótkimi
rękawami, z pod których dolną widać suknią. Na głowie czapka z
piórem; napis w otoku jest: STEPHANUS BATHORIUS R£X POŁO-
MAE; to jest: Stefan Batory Król Polski.

Na stronie odwrotnej widzimy pięć makówek u dołu wstęgą zwią-
zanych, nad któremi korona się wznosi. Napis w otoku: PER NON
DORM1RE; to jest: z powodu, ze nie spi.

Wykład.

Łuck, Autor znanego w Niemczech dzieła o Numizmatyce (a) twierdzi, iz
medal tén wybity został na pamiątkę wojny szczęśliwie przez Króla Stefana
z Moskwą toczonej. Trudno przecież dociec, jaki związek mieć mogą makówki,
które na tym medalu widzimy z bluszczami, jakie waleczny Król na
wspomnionéj uzyskał wojnie. W wykładzie tego medalu przychylimy się
więc raczej do zdania uczonego Kohlera, który mniema, iz medal tén wybity
został na pamiątkę nieznużonej staranności, z jaką Stefan Batory nad dobrem
poddanych swoich czuwał, (b)

(a) Sylloge Nomism. ©fegantior,

(b) KOhUr Mttnzbelastigaogeo.

•

(

r I

i
i

197

No. 48.

STEPHANVS BATHORIUS REX POLONIAE. (Etienne Batory
roi de Pologne.) Buste du roi Etienne vu de trois quarts. Ce prince
tient un sceptre à la main, et porte sur la tête un bonnet surmonté (tune
aigrette.

Revers. PER NON DORMIRE. (Parcequ'U ne dort pas.) Cinq
pavots liés ensemble et surmontés cCu?ie couronne.

Plusieurs savants ont supposé, que cette piece Jut frappée en souvenir des
victoires remportées par Etienne Batory dans la guerre qu'il fit aux Russes
en iS80. Nous avons peine à deviner le rapport qicils entrevoient entre les
pavots représentés sur cette médaille, et les lauriers dont ce monarque i était
couvert} et nous nous rangerons plutôt à Vavis de ceux, qui pensent que cette
médaille était destinée h célébrer la vigilance du rot, qui ne négligeait aucune

des branches de V administration de son royaume.

J. C. P.

«■* *

198

No. 49.

Popiersie Króla. Na głowie czapka z k%, odzienie ferezya Wę-
gierska. Napis w otoku: STEPH[anus] D[ei] Gfratia] REX POLfoniae] *
to jest: Stefan z Bożej łaski Król Polski etc. '

Na stronie odwrotnej napis w poprzek medala: DEO REGNOQUE

POLONO REM UVONAfm] RESWTUIT A. S. MDLXXXIL to jest: Bog.

i Królestwa Polskiemu Inflanty powrócił roku 1582. W otoku za cienka

obwódka jest dragi napis: MANU POTEN1Ï ET BRACiflO EXCELSO-

• to jest: ręka. silną i wzniosłem ramieniem. (Y) '

No. 50. Popiersie Króla Stefana z boku widziane. Napis
. w około: STEPHANE] D[«Q G[ratia] REX P0L[oaiae] Mfagm»] DUX
Lpthuaniae] ; to jest: Stefan z Bożej łaski Król Polski, Wielki
Xiazç Litewski.

Strona odwrotna wystawia gieniusza skaczącego, który na ramieniu
trzyma laskę a na niej wieniec. Napis: QUIESCANT PASTORES; to
jest: niech spoczywają Pasterze. (V)

Wykład.

. Oto chlubny pomnik zwycięstw Stefana Batorego i przywrócenia Inflant
do Polski przez tegoż Monarchę. Autor tego medalu uwielbia silne Monarchy
ramie, którem on utraconą prowincyą nieprzyjacielowi wydarł. My uczucia

O i i «

(a) Medal téo znajduje się w zbiorze Fraoziszka Hr. Potockiego.
A) U gabinetu Berlińskiego. Medal bardzo rzadki.

• •

IW*

i •
i

/ ' ■ • ' In

i. N

199
No. 49.

STEPH[anus] D[eî\ G[ratia] REX POL[oniae] &. (Etienne par la
grace de Dieu roi de Pologne etc.) Buste du roi Etienne vu de profil.
Ce prince porte une robe bordée de fourures et sur la tête un bonnet
surmonté dune aigrette.

Revers. MANU POTENTI ET BRACHIO EXCELSO. (D'une
main puissante et (Fiai bras élevé.) En travers de la médaille on Ut
Tinscriptim suivante: DEO REGNOQVE POLONO BEM LIFONA[m\
RESTITU1T. A. S. MD LXXXII. (Il restitua la Livonie à Dieu et au
royaume de Pologne Tan de grace 1582. J

No 50. STEPHAN[us] I. D[ei] G[ratia] REK POL[oniat] M[ag*us]
DVX L[ithuaniae]. (Etienne par la grace de Dieu roi de Pologne, grand
duc de Lithuanien) Buste du roi Etienne vu de profil. Ce prince est
revêtu cCun manteau royal et porte une couronne sur la tête*

Revers. QUIESCANT PÀSTORES. (Que les pasteurs prennent
du reposa) Un génie porte dune main un thyrse sur lequel sont sus-
pendues des couronnes ; et de Vautre les armes du roi Etienne : trois
dents de loup.

La conquête de la Livonie enlevée aux Russes par Etienne Batory en
1S80 a été célébrée par les médailles que nous rapportons ici.

Pour saisir Vensemble des faits relatifs h cette guerre, il est peut être
nécessaire de remonter plus haut et de rappeler les principales époques,
de V histoire de la Livonie.

•

200

jego dzieląc, przytoczymy tu powody wojny, którą Batory z Carem Moskie-
wskie Iwanem Wasilewiczem II. prowadził.

Kawalerowie Inflantscy osłabieni długą wojną, a nie czując się na siłach
dostatecznych dla oparcia się Moskwie, wezwali pomocy Zygmunta Augusta
Króla Polskiego, któremu w roku 1539. Wielki Mistrz zakonu Gerhard Ketler,
za zezwoleniem Stanów Inflantskich , téj prowincyi odstąpił.

Nie szanowali Moskale nabytej przez Króla Polskiego własności,
owszem postanowili utrzymać się przy zdobytych w Inflantach miastach i z
tego powodu wojnę Polsce wypowiedzieli. Pomimo kilku zwycięstw przez
wodzów Polskich odniesionych, Moskale zdobyli Połock, i ku końcowi pano-
wania Zygmunta Augusta większą część Inflant posiedli.

Lecz zmieniła się postać rzeczy za wstąpieniem na tron Stefana Batorego.
Biegły tén wódz przeniósł teatr wojny w kraj nieprzyjacielski i w r. 1579.
i 1380. wziął miasta Połock i wielkie Łuki. Trwoga powszechna przeraziła
Moskali; uznał Car Iwan gwałtowną potrzebę pokoju, czego niemylnym
dowodem jest instrukcya Posłom jego dana, aby w układach z Polakami o
pokój »nie tylko powolnymi byK, ale nawet aby obelgi i bicie znosili. « (a)

Pokój, którego tak mocno nieprzyjaciel pragnął, nie mógł bydź trudnym
do skojarzenia. Jakoż Król Polski za wstawieniem się Papieża zawarł z Carem
Iwanem traktat, mocą którego Inflanty i ziemię Połocką otrzymał.

(a) Słowa Karamzina w Historyi jego Rossyjskiéj»

• : ■

201

Les chevaliers porte-glaives, appelés en Livonie au commencement du XIII.
siècle pour défendre le Christianisme, devinrent bientôt les maîtres de ce pays.
Suppléant au nombre par la discipline, Us repoussèrent les peuplades sauvages
gui les entouraient, les soumirent les unes après les autres, et étendirent leurs
conquêtes jusqu 'aux frontières de tlngrie; mais vers la fin du XV. siècle leurs
J cibles escadrons vinrent se heurter contre les armées nombreuses de la Russie
et il ne leur Jut plus possible de se dissimuler la disproportion de leurs forces 5
envain le brave Plettemberg grand maître des chevaliers porte-glaives arréta-t-il
pour quelque temps les progrès des Russes; a sa mort, ceux-ci reprirent les
armes et attaquèrent les porte-glaives* qui n'avaient plus de héros à leur opposer.

Réduits à textrémité, les Chevaliers implorèrent T assistance de Sigismond
Auguste, et la Livonie Jut annexée à la Pologne par un traité conclu avec le
grand-maître Ketler en 1S&0.

# * »

La Pologne paya cher T acquisition de cette province; les Russes préten-

datent garder leur conquête et ne voulaient point reconnaître les droits, que la
Pologne avait acquis; une guerre longue et sanglante fut le résultat de ces
contestations, et cette guerre ne se termina qu9en 1382 sous le règne
tf Etienne Batory.

L'historien Karamsin fait une description très animée de la terreur que '
les victoires du roi de Pologne avaient répandues jusgues dans Moskout
Le Czar qui désirait la paix, et dont la condescendance augmentait tom les
jours, adressa une lettre amicale à Etienne: il Vappélait son frère, se
plaignait de voir la Russie inquiétée sans cesse par les attaques des Polonais,
et le suppliait enfin de ne pas rassembler de troupes pour tété suivant. H fit
partir sur le champ Pouchhm et Pissenshf membres du conseil, pour aUer
trouver let roi, avec des instructions qui leur prescrivaient la douceur et à
Vlmmilité dans les négociations. Au mépris inéme de toute dignité, il leur était

* Co się tycze medalu pod liczbą 90. sądzimy , iz wyryte na nim drzewo
palmowe i napis quiescant Pastores (niech spoczywają Pasterze)
wskazują , ze bitym został na zawarcie pokoju z obcém jakiem mocarstwem;
a ie Stefan Batory między obcémi mocarstwami z jedną tylko Moskwą
wojował, wnioskować ztąd należy, ii medal tén wybito na pamiątkę wspo-
mnionego dopiero traktatu z Iwanem Wasilewiczem.

enjoint (humiliation inouïe) „de supporter non seulement tes injures mais même

les coups." (a)

Non content dFaveir pris une mesure qu'il croiait apparentent propre h tui

»
concilier Véstime et la bienveillance du roi es Pologne, le Czar sollicita la mé-

diation du Pape, et usant d'un moyen de séduction, que les Empereurs d'Orient

avaient jadis emploies avec succès, U Jit espérer au Peuple la réunion de

V église Gréco-Moscovite à celle de Rome. L'espoir d'une si brillante conversion

mit k St. Siège dans les intérêts du Cuir, et le Jésuite Possevino fut chargé

par le Pape JC essayer fil ne pourrait arrêter la marche victorieuse des armées

polonaises. L'habile Jésuite mettant en avant les intérêts de la religion, réussit

à entamer les négociations > qui Jurent suivies d'un traité conclu avec le C%ar

le iS. Janvier ISSU.

La continuation de la guerre promettait assurément de plus grands succès
au roi Etienne , cependant la paix qui fut conclue lui assura de solides avan-
tages. La Russie restitua la ville et le palatinat de Polock, et se désista des
droits, qu'elle prétendait avoir acquis sur la Livonk.

Ce fut, ainsi que nous Vavons dit plus haut, en mémoire de ces évènemens,
qu'on frappa la médaille No. 49*

La seconde (No. SO.) semble l'avoir été à la même époque; t inscription
qui proclame le repos des pasteurs (des peuples) parait indiquer une pacification
établie $ or comme " le roi Etienne n'eut de guerre étrangère h soutenir que
contre la Russie, il nous parait probable, que cette médaille a été frappée h
f occasion du traité, qu'il conclut avec le Czar Ivan Basilide U.

(a) C'est haromsm qui parle.

26*

204

No. 51.

Popiersie Króla Stefana. Na głowie laur zwyczajem Rzymian
wstęga spojony. Odzienie: zbroja, na której płaszcz, czyli draperyajest
zarzucona. Napis: STEPHANUS I. D[ei] G[ratia] REX POLON1AE,
to jest: Stefan Pierwszy, z Bożej łaski Król Polski.

Strona odwrotna ma tylko napis następujący: DEO REIPQ [reipubli-
caeque] P0LON[ae] ET LITUU[anae] POLOCIAM LIVONIAMQLE RESTI-
TUIT A[nno] Sfalutis] MJD.LXXXIL; to jest: Bogu i Rzeczypospolitej
Polskiej i Litewskiej , Połock i Inflanty przywrócił roku zbawienia 1582.

No. 52. Popiersie Króla Stefana z boku widziane; broda Króla
jest podstrzy żona , na głowie czapka Węgierska z kitg z piór czaplich;
odzienie ferezya Węgierska, Napis: STEPHANUS D[ei] GJrafia] REX
POLON I AE; to jesl: Stefan z Bożej łaski Król Polski.

Strona odwrotna. Palmowe drzewo pod którem na kopcu siedzi
starzec, prawr* ręką. podpierający głowę, i spoglądający na zbiór broni
przed nim leżącej. Z dragi éj strony stoi niewiasta, z związanemi
w tyle rękami, obok niej dziecię z żalu włosy na głowie targające.
Napis: LIVOJV[ia] POŁOTfia] Q[ue] RECEP[ta]; to jest: odzyskane Inflanty
i Połock. (a)

Wykład.

Nowe tu czytelnikom naszym w tych Numizmatach przedstawiamy po-
mniti zawojowania Inflant przez Stefena Batorego. Historya tego Monarchy
liczne wskazuje dowody troskliwości jego o dobro tej nowo nabytej, a raczej
odzyskanej prowincji

(a) Dwa tego medalu znajdowały się waryanty w gabinecie Uniw. Warszaw.
Pierwszy odlewany, nieco był mniejszy i głowa Króla w lewą stronę była
zwrócona. Na drogim głowa Króla odkryta, wieńcem była wieńczona.

T
t

206

Ko. 51.

STEPHANVS I. D[«] G[ratia] REX POLONIAE. (Etienne par la
grace de Dieu roi de Pologne.} Buste de roi Etienne vu de profit*
Ce prince porte une couronne de laurier sur la tête.

On lit sur le revers t inscription suivante: DEO REIPQ (Reipublicaeque)
POLON[ae] ET LITHU[anae] POLOCIAM LIFOMAMQUE RESTL
TVIT A[nno] S[alutis] MDLXXXIL (Il restitua Połock et la Ltvonie
à Dieu, à la republique de Pologne et àlaLdthuanie Van du salut 1382.}

No. 52. STEPHANVS D{ei] G[ratia] REX POLONIAE. (Etienne,
par la grace de Dieu roi de Pologne.) Buste de roi Etienne vu de profil.

Revers. LIFON[ia] POLOT[ia] Q[ue] RECEP[ta]. (La Livonie et
Połock reconquis.) Un palmier, auprès duquel on aperçoit un vieUard,
une femme et un enfant dans r attitude de la douleur. On voit dans un
coin de la médaille un amas et armes.

(Suite des médailles frappées après la conquête de la
Livonie par le roi Etienne.)
H est peut être intéressant de faire connaître f opinion publique des .
habitants de la Livonie h l'époque dont nous parlons, et nous rapporterons a

Król Polski pragnąc Inflantczyków do rządu swego przywiązać, wezwał
znakomitszych z pomiędzy nich, aby się z nimi porozumieć o potrzebach ich
kraju. Zjechali do Warszawy deputowani stanu szlacheckiego i miast inflant*
skich, i następujące Królowi podali proźby.

1. Aby Król zatwierdził wszystkie ustawy i nadania od Zygmunta Augusta
uczynione w roku 1959. w czasie kiedy Inflanty do Polski przyłączone
zostały.
3. Aby urzędy krajowcom tylko rodu Niemieckiego dawane były.

3. Aby własności ziemskie pozostały na zawsze w ręku ich posiadaczów.

4. Aby Król cofnął wydane w Rydze urządzenie, którem nakazał zburzyć
twierdze prywatnych osób.

9. Nakoniec, aby im rząd Polski dopomógł do odzyskania współoby-
wateli, którzy się Moskalom w niewolą byli dostali.

Odpowiedziano deputowanym od Króla:

ad 1- Że co do przywilejów dawnych od Zygmunta Augusta nadanych,
należało im pomnieć, jak % wiele od tego czasu w ich kraju zaszło
odmian, i ie zmiana okoliczności w widu względach zmiany
urządzeń wymagała.

ad 9. Że Król żadnego z obywateli zdolnych od urzędu nie odsuwał, że
przecież byłoby rzeczą niesłuszną, aby oni tych, którzy im wolność
przywrócili, od wszelkiego udziału w urzędach na zawsze oddalać
chcieli'; z tern wszystkie m przyrzekł Król, ze szczególniejszy
wzgląd mieć będzie na Szlachtę Inflantską.

ad 3. Ze wszystkie dawniejsze nadania posiadłości ziemskich szanowane
będą. Co się zaś tycze zmian zaszłych w czasie trzydziestoletniego
nierządu i wojny, Stany prowincyonalne rozpoznawać miały
dowody posiadających; że nakoniec w wątpliwych razach zeznanie
świadków lub przysięga rozstrzygać miały, komu prawo służy.

ad 4. Ze zburzenie zamków prywatnych koniecznie potrzebném było dla
tego, aby nieprzyjacielowi, w przypadku nowej wojny, odjąć spo-
sobność osadzenia miejsc obronnych.

ad 3. Przyrzekł Król dostawić Inflantczykom pewną ilość jeńców Mo-
skiewskich, Bojarskiego rodu, których w Moskwie za pojmanych
Inflantczyków wymienić mogli.

cet effet, le résumé des conférences, ym furent tenues alors entre les députés
de cette province et les ministres polonais.

Le roi Etienne désirant gagner f affection et la confiance des Uvoniens,
convoqua les notables de la province pour se concerter avec eux sur les intérêts
de leur pays. Etes députés rendus k Varsovie demandèrent au roi:

1. La ratification des droits et immunités, que leur avait accordées le roi
Sigismond Auguste à V époque oh kur pays Jut incorporé h la Pologne.

9. Vn privilège, qui assurât aux indigènes d origine allemande (a) toutes les

places administratives et judiciaires.
S. La garantie du Statu quo des propriétés.

4. VaboKtien de Pordonance royale, qui prescrivait aux nobles de raser
leurs châteaux fortifiés.

5. Enfin ils demandaient qu'on les aidât à racheter leur concitoyens
retenus captifs en Russie.

Le roi Etienne leur fit répondre:
ad ié Que les circonstances survenues depuis là première réunion de la
. Livonie nécessitaient des changement, qu'il se proposait de discuter
avec les députés de ta province.

ad 2. Qu'il n'était pas juste que ceux, qui avaient combattu pour la déli-
vrance do la IÀvonie, fassent déclarés incapables #y posséder de»
emplois; qu'il promettait cependant de les donner de préférence aux •
indigènes.

(a) Les Lettons descendons des . premières habitants de la Livonie, formaient au
XW. necU) et -forment encore les classes inférieures des habitants de cette
Province. La noblesse et la bourgeoisie sont d'origine allemande.

208

Zastanawiając się nad przezornością wyszczególnionych ta urządzeń,
wnosićby można, ie medal pod liczbą 52. bity został z natchnienia Inflant-
czyków, którzy przez wyobrażone na nim drzewo palmowe wyrazie chcieli
błogą przyszłość, jakiej się pod panowaniem tego Króla spodziewali, gdyby
nas Gwagnin w Kronikach Sarmacyi (Str. 322.) nie nwiadomił, iż na wesela
Jana Zamojskiego z Gryzeldą, synowicą Stefana Batorego rozdawano przy-
tomnym gościom złote exemplarze tegoż medalu; wnosić więc ztąd należy,
że go Jan Zamojski wybić rozkazał.

' Biskup Albertrandi opisując tenże medal nadmienia, iż jest naśladowaniem
medalów Cesarzów Rzymskich Wespazyana i Tytusa z napisem Judaea capta,
(zdobyta Judea.)

209

ad S. Qu'on réunirait les états de la Province pour y discuter les titres

des propriétés,
ad 4. Que la destruction des châteaux fortifiés des particuliers, était

nécessaire à la sûreté du pays pour empêcher l ennemi de s'y établir

en cas de guerre.

Enfin le roi promit aux livoniens un certain nombre de captifs russes de
familles de Boyards, pour être échangés contre ceux de leurs concitoyens gui
se trouvaient prisonniers en Russie.

Telles Jurent les bases de la transaction politique, gui sanctionna Punion

de la Livonie avec la Pologne.

Henri C. fVo.

H»

No. 63.

Popiersie Króla Stefana az poniżej bioder; twarz z boku widziana.
Na głowie Królewska korona, broda post rzyga na, wąsy przydłuźsze.
Król całkiem okryty zbroję, w prawej ręce trzyma berło, lewa zaś aa
szabli oparta. Napis: STEPHANUS D[ei] G[ratia] REX POL[oniae]
MAG[nus] DUX LIT[huaniae] RUSSI[ae] P[russiae]; to jest: Stefan z Bożej
łaski Król Polski, Wielki Xi$zę Litewski, Ruski, Pruski.

Strona odwrotna zamyka napis w dziewięciu wierszach następującej

osnowy DEES HENSIS ET ÀNNUS CAPTAE POLOCIAE BIS DENA
AUGUSTI NONAQUE POLOOA CAPTA EST LUCE DOLENT HOSTES
CASTRA RAPIT STEPHANUS; to jest: dzień miesiąc i rok zdobycia
Połocka, dnia 29. Sierpnia wzięty jest Połock. Smucę, się nieprzyjaciele,
Stefan zdobywa warownie» (a)

Wykład.

Zdobycie Połocka przez Króla Stefana w roku 1379. o któcem wspo-
umieliśmy wyżej, dało powód do wybicia niniejszego medalu. Poczuwamy
się do powinności opisania szczegółów ważnego tego zdarzenia, i w tym
celu postanowiliśmy potrzebnych sasiągnąć wiadomości od dziejopisów
Moskiewskich; oni nam powiedzą, w jaki spofiób Iwan Wasilewicz D. groźny
Połock utracił.

(a) Z gabineta Franciszka Hr. Potockiego.

-' * A'

f j

i /.<•*•:, j

1 114." .» ON 1

211

No. 53.

STEPHANTJS D[eil G[ratia] REX POL[oniaé\ 3f[agnus] BVX
LIT[huaniae] RUSSĄae] P[russiae]. (Etienne par la grâce de Dieu roi de
Pologne) grand due de Litkuanie, de la Russie Crouge^ et de Prusse.)
Buste de roi Etienne revêtu de son armure et vu de profil. Ce prince
porte la couronne sur la tête et un sceptre à la main.

On Ut sur le revers Tinscription suivante: BIES MENSIS ET AN-
NUS CAPTAE POLOCIAE BIS DENA AVGVSTI NONAQUE
POLOCJA CAPTA EST LVCE DOLENT HOSTES CASTRA RAPIT
STEPHANUS. (Le jour, le mois et tannée de la prise de Potock.
Le 29. Août Potock fut pris. L'ennemi en gémit, Etienne enlevé
les camps.)

Cest un trophée, que nous présentons ici à nos lecteurs, car cette médaille
a été frappée en souvenir de la conquête de Polock, enlevé aux Russes par
le roi Etienne Batory en 1879, Fidèles aux principes d'impartialité que nous
nous sommes imposés, nous emprunterons aux historiens russes les détails

de ce siège • Peut-être suis lecteurs français aimeront-Us à parcourir avec nous

. . , '

un champ de bataille, que la valeur de leurs soldats a illustré dans la mémo-
rahle campagne de £819.'

21*

• - » Na początku Sierpnia, « mówi Kacamain, » Król Polski obiegł Połock. W tern
mieście było mało wojska : • albowiem Car nie oczekiwał silnego natarcia ~ na
granicy Litewskiej, sądząc, że teatrem ważnych nieprzyjacielskich kroków
będą Inflanty; lecz Połock z przedwieków słynął z swoich warowni, popra-
wionych i rozszerzonych w 1561. roku. Dwie twierdze: Strzelecka i tak
zwany Ostróg oblane Dźwiną i Poło tą, połączone mostem, wzniesione na
krętych wzgórzach, służyły za obronę wielkiego miasta, prócz głębokich f oss,
drewnianych ścian i baszt, które także miasto broniły. Xiążę Bazyli Telateski
dowodził w inieście 5 Piotr Wołyński w Ostrogu , a Xiążę Dymitr Szczerbaty
i Dyak Bzewski w twierdzy ; mieli oni dosyć żywności i broni, wiele odwagi
i męstwa, lecz mało biegłości, jak powiedziano w księgach urzędowych. Dla
przestraszenia nieprzyjaciela i niezostawiénia sobie nic do wyboru, oprócz
zwycięstwa lub śmierci, oni schwytawszy kilku jeńców Litewskich, kazali
pozabijać, przywiązawszy ich do drzewa, wrzucić w Dźwinę, dla okazania
ich wojsku Królewskiemu. Szturm był rozpoczęty od miasta* Nie Uczni
Rossyanie tu będący, sami je zapalili, opuścili i uciekli do twierdzy, gdzie
przeszło trzy tygodnie dawali mężny odpór. Czas im sprzyjał: padały ulewne
deszcze, broń oblegających nie dobrze działała, obozy z żywnością tonęły
w błocie, konie upadały, wojsko cierpiało głód, szturmowało do twierdzy,
jednak bezskutecznie. «

• Lecz Iwan Wasilewicz nie korzystał z tych okoliczności; pomimo te, że
tyle miał wojska, że śmiało mógłby iśdź do Wilna i Warszawy* Zatrwożony
wiadomością • o niespodziewaném oblężeniu Połocka (833), polecił Szejnowi,
Xiążętom Łyków, Paleckiemu i Krzy woborsldemu z drożyną dzieci bojarskich
i Kozaków Dońskich pośpieszyć do tego miasta, wejść do niego podstępem
lub przemocą, a w razie niepodobieństwa opanować twierdzę Sokół, trwożyć
nieprzyjaciela, przeszkadzać mu do połączenia się z Litwą, i na główne
wojsko nasze oczekiwać. Szeyn zbliżył się do obozu Batorego: nie poważył
się na bitwę i opanował Sokół, puściwszy wieść, że sam Iwan niebawnie tu
z silnem wojskiem przybędzie. Lecz Król nie przeląkł się, cztlł on tylko
konieczność, co prędzej rozstrzygnąć los oblężenia, namawiał śmiałków
Węgierskich, aby weszli na wysokości twierdzy i ściany jéj zapalili, obie-

cując im sławę i złoto. Jakby dla pomyślności ich czynu nadeszła pora sacha
i pogodna: z zapalonémi pochodniami ruszyli do twierdzy, wielu z nich poległo,

215

„Sur le point de marcher contre Jean Baêilide IL le roi Etienne Batory
publia un manifeste, adressé au peuple russe: (a) „Je tire mon épée, disait-
il, contre le (kar de Moskovie, mais non pas contre les paisibles habitons de
„ce pays : je les épargnerai, fuserai de clémence envers eux en toute occasion.
„J'aime la valeur autant que f abhorre la barbarie et je poursuivrai la victoire
„en évitant la dévastation autant qu'une inutile effusion de sang."

„Ses actions répondirent à ses promesses» Jamais guerre ne Jut conduite
„avec plus de modération, plus d'humanité envers les laboureurs et les citoyens
„mais Batory qui parlait en chrétien, agissait en politique adroit, chercltant
„à mettre les habitons dans son parti , afin d'assurer la stabilité de ses
„conquêtes."

■

„Les Polonais établirent leurs batteries devant Polock et s9avaneèrent vers

„ses \nurs en ruine, qu'ils embrasèrent en lançant des grenades dans leurs
„débris $ a peine les assiégés pouvaient ils respirer au milieu des tourbillons de
y%flamme et de fumée, occupés sans cesse à éteindre le feu, ils expiraient de
,fatigue ou sous la mitraille» Dans cette terrible position, ils résistèrent
.encore quelques jours, soutenus par T attente dun secours et par Vidée de
„leur, délivrance, Enfin tout espoir étant évanau%9 ils demandèrent h capituler.

„If abord les Voievodes et le vénérable archevêque Cyprien repoussèrent cette

■
^^proposition. Nous ne craignons pas,, disaient-ils, le courroux d Etienne,

. „mais celui du Czar." „Dans un généreux désespoir, ils conçurent ridée

».

(o) Lisez Phistoire 4e Raramsvt*

214

lecz niektórzy osiągnęli cel, a w pięć minut twierdza była w płomienia.
Wtedy wojsko Węgierskie okrzykając zwycięstwo, mszyło do szturmu, nie
słuchając wodzów swoich i Króla. Zasypani kulami armatnémi, karabinowémi,
i głowniami, Węgrzy przez ogień gorejących ścian wdarli się do twierdzy,
lecz Rossyanie z rozpaczy piersią własną zasłonili im drogę, wycinali się i
wyparli nieprzyjaciela: powrócił on wzmocniony tłumami Niemców i Polaków,
lecz powtórnie musiał ustąpić zaciętości naszych. Sam Król niepomny osobistego
niebezpieczeństwa, był obecny tej krwawej bitwie dla przywrócenia porządku,
utrzymania lub skupienia uciekających. Godzma była stanowcza. Gdyby
Szeyn, Xiążęta Łyków i Palecki uderzyli na Litwę, mogliby byli ocalić i
twierdzę i honor Bossy i. Widzieli oni pożar, mogli z daleka widzieć sarnę
bitwę i słyszeć głośne okrzyki oblężonych zwycięzców w tej chwili, te
okrzyki, które braci swoich Sokolskich wzywały. Lecz przezorny Batory
zajął drogę, posłał swoje wojsko do Dryssy, dla wstrzymania Rossyan
w razie ich skierowania ku Połockowi. W tymże czasie Kozacy Dónscy
zdradzili Wojewodów naszych w Sokole: oni samowolnie uciekli do swoich
osad, i tym sposobem Szeyna i towarzyszów jego uniewinili. Stefan dzień i
noc całą oczekiwał ich napadu, lecz się uspokoił, i pośpieszał zagładzić swą
niepomyśiność. «

•Bossy anie odparłszy sztorm, zagasili ogień w twierdzy: nieprzyjaciel
porobił nowe baterye, nowe okopy , i zbliżywszy się do ścian, częścią od kul
uszkodzonych, na nowo zapalił baszty. Jeszcze się oblegający kilka dni
opierali, zaledwie mogąc oddychać od dymu i gorąca; bez przestanku gasili
ogień, oczekiwali pomocy i oswobodzenia, nakoniec stracili cała odwagę, i
chcieli wejść w układy. Początkowo Wojewodowie i dostojny. Arcybiskup'
Cypryan nie chcieli o tern słyszeć, mówiąc: * lękajmy się nie zaciętości Stefana,
Mecz gniewu Cara!« W tak wspaniałomyślnej rozpaczy oni myśleli puścić
w powietrze twierdzę, i sami zginąć w jej gruzach, lecz gnnśny Piotr Wo-
łyński i strzelcy, nie pozwolili im przywieść do skutku tego zamiaru (390)
i podali warunki Stefanowi, który, albo ceniąc okazaną przez nich odwagę,
albo lękając się zwlekać czas, prkystał na to, że urzędników i żołnierzy.
w Ostrogu i twierdzy będących, z ich familią i majątkiem puści do Rossy i,
a tym, którzy wejdą do jego służby, .wielkie łaski obiecywał.. Wojewodowie
niechcąc do tych układów należeć; z Arcybiskupem zamknęli się w starożytnej
cerkwi Sofijskiéj, skąd gwałtem wyprowadzono ich. i stawiono przed Batorym,

21*

„4e faire sauter ht forteresse, pour s'ensevelir sous ses ruines* Le fiable
„Volinski et les Strelitz s'opposèrent h t exécution de leur dessein. Us propo-
sèrent alors des conditions à Etienne, et soit par respect pour la valeur, qu'ils
„avaient déployée, soit par crainte de perdre du tems, ce prince consentit h
„laisser sortir de la citadelle les chefs et les soldats avec leurs familles et leurs
„effets, promettant de fortes récompenses à ceux qui voudraient se ranger sous
,#es drapeaux."

, ^Etrangers h cette capitulation, quelques voievodes s'enfermèrent avec
„T archevêque dans V antique église de Sainte Sophie, d'où il fallut les arracher
„de force. Us parurent en présence de Batory, humbles et non pas humiliés
,jdc leur défaite» Au rapport et un historien témoin oceulaire de cet événement,
9,les Russes, bien que vivement touchés de la générosité et de P humanité du
s ' „rot, refusèrent de s'enrôler U son service. S9 attendant presque tous à être
„envoyés au supplice par le Czar courroucé, ils demandaient avec fermeté
9, daller se livrer h ses volontés, sourds aux t offres flatteuses a* Etienne"}
,.preuve9 ajoute cet historien iPun admirable* dévouement à la patrie J'

Nous avons peu de choses à ajouter h cette citation. H parait toutefois,
que (historien -russe n*a pas présenté sous son véritable jour la noble conduite
du roi de Pologne en cette circonstance. La modération et la droiture sont,
dit-on, d'une ires bonnes politique, et nous sommes loin de contester
h Batory Vart éP avoir scu les. employer. Cependant Karamsin lui fait une

216

upokorzonych bez upodlenia. Naoczny widz historyk pisze, ze Rossy anie,
chociaż żywo czuli wspaniałomyślność i ludzkość Króla, w żaden jednak
sposób służyć nu nie chcieli; że wszyscy prawie czekając nieochybnéj
śmierci od zagniewanego Cara , z śmiałością szli na nią, niesłuchając powabnych
obietnic Stefana: »jestto dowód zadziwiającego przywiązania do ojczyzny !«
dodaje tén historyk.

217

injure gratuite, quand U les hu prête comme des vertus de circonstance.
Mais écrivant T histoire de Jean Basilide, surnommé le cruel, le sçavant
russe croyait peut-être que son tableau serait trop sombre, s'il éclairait d'une
manière conforme aux documens de Viustoirc, le plan sur lequel il faisait
paraître FiUustre roi de Pologne.

218

No. 64.

Popiersie Króla , twarz bez brody, ale z węsami z boku widziana.
Na głowie czapka wysoka z ki tg; odzienie: suknia haftowana, na niéj
ferezya futrem podbita. Napis: STEPHANUS D[ei] Gfratia] REX
POLO[niae]; to jest: Stefan z Bożej łaski Król Polski.

Strona odwrotna. W laurowym wieńcu napis następujący: BEX
QUI JUDICAT IN YERITATE PAUPERES THRONUS EJUS IN AETER-
NUSf FIRMABITUR PRO[verbium] 29. 1585; to jest: Król, który sądzi
według prawdy ubogie, stolica jego będzie ną wieki utwierdzona. Z

•

księgi przypowieści Roz. 29. 1585. (a)

Wykład.

Są którzy rozumieją, iż ten medal należy do ustawy sądów onych
głównych w Koronie i w Litwie, które trybunalskimi zowią, do których
przez odwoływanie się szły sprawy przedtem Króla wyrokiem rozstrzygnione,
które dla pomnożonych sporów, a Królów innémi zaprzątnionych roztargnie-
niami nad zamiar urosły. O ustanowieniu takowego trybunału jeszcze za
panowania Zygmunta Augusta często były obrady. Owszem na Sejmie
Piotrkowskim roku 1563. na rok jeden były uchwalone po wszystkich Woje-
wództwach takiego rodzaju sądy nadzwyczajne; na których sprawy samym
zadawaniem prawującym się naprzykrzone, miały bydź zaspokojone, zosta-
wiwszy excepcye pewne do sądu Królewskiego. Jednakże sądy na zawsze
ustanowione, złożone z Sędziów po Województwach, ziemiach i powiatach
wybranych, które głównymi trybunałami nazwano , dopiero w roku 1578. d.
3. Marca na Sejmie Warszawskim były uchwalone, roku zaś 1581. podobna
tej ustawa w W. X. Litewskiém nastąpiła , przeto nie widzę , jak tén medal
należeć może do ustawy trybunałów siedmią prawie laty od niego dawniejszej.

Nie może też bydź przystosowany do zawołanej onéj sprawy, która się
właśnie tego roku 1585. z wielką wrzawą na sejmowych sądach toczyła,
przeciw Krysztofowi i Andrzejowi Zborowskim, do których napis medalu

(a) Ż gabinetu Fraaeiszka Hr. Potockiego*

219

No. 54. .

STEPHANUS />[«] G[ratfa] JŁE1T i>0£0[mae]. (Etienne par la

_ » _

grace de Dteu roi de Pologne.) Buste de roi Etienne vu de profil

On Ut sur le nef ers Vinscription suivante: REX QUI JUDICAT IN
FĘMTATE PAUPERES THRONVS EJUS IN AETERNUM FIRMA-
BITVR PRO[verHum] 89. *i48$. (Le roi qui juge Us pauvres élans la

vérité (de son coeur) son trône sera raffermie pour toujours. Pro-
verbe 29. 1585J

L'inscription de cette médaille promet la protection du très haut au
souverain^ qui rend justice au pauvre et h Fopprimé. Etienne Batory méritait
ces bénédictions i ce prince non content <F avoir fait triompher les armes polo»
noises , surveUait avec soin toutes les branches de t administration de ses états.
L'antique et respectable usatfb de nos anciens roisy celui de présider les cours

28*

220

należeć , ani do ich przeciwników nie może, kiedy ani ci, ani tamci w poczet
ubogich policzeni bydź nie mcigli. Nie wspominam, że tym przeciw Zbo-
rowskim sądem Król przyćmił raczej chwałę swoje; nie zaś dzieło godne po-
dania ostatniej potomności wykonał. Wolę tedy medal ten przystosować do
przy dłuższego . po ukończonym Sejmie Króla mieszkania w Krakowie, gdzie
podług świadectwa Bielskiego, Gwagnina i Solikowskiego, zaprzątał się naj-
pilniejszem sądów sprawowaniem. Mógł więc Zamojski o pomnożenie
chwały tego Króla niezmiernie troskliwy, mieć zamysł uwielbienia w poto-
mności tym medalem, niespracowanéj usilności Króla w pełnieniu naj-
świętszych obowiązków dostojności Królewskiej, to jest szalunku sprawie-
dliwości. X. Albertrandi.

221

dc justice, était tombé en désuétude. Etienne Batory le fit revivre, et les

chroniques du temps rapportent s que pendant le séjour .que fit ce Prince

h Cracovie en łS88, il s'y occupa particulièrement du sain de rendre la

justice et présida lui-même le tribunal suprême du royaume. Le millésime de

cette médaille répond au temps dont nous parlons.

Cath. R.

2»

No. 55.

Popiersie Króla {Stefana z boku widziane, w koronie i zbroi. Napis
w otoku: STEPHANUS D[ei] G[ratia] REX POL[oniae] MAG[nus] DUX
LITpraaniae] RUS[siae] P[russiae]; to jest: Stefan % Bożej łaski Król
Polski, Wielki Xiąźę Litewski, Ruski, Pruski.

•Na stronie odwrotnej jest herb miasta Gdańska pnez lwy - stojące
trzymany. Napis w otoku: EX AURO SOLEDO REGLA CIVITAS GE-
DANENSI[s] Fperi] F[ecit]; to jest: z czystego złota Królewskie miasto
Gdańsk zrobić kazało, (a)

Wykład.

Herb miasta Gdańska wraz z popiersiem Stefana Króla Polskiego, który
tu widzimy, wskazuje nam tak nazwaną donatywę Gdańską. Podobne medale
pod różnemi latami i z wizerunkami wielu Królów Polskich w zbiorach
naszych często napotykamy.

Zwyczajem było Magistratu Gdańskiego za przybyciem Króla Polskiego,
lub Królowej ofiarować im kosztowny puhar napełniony złotymi medalami pofl
stęplem panującego Monarchy bitymi. Umieszczona tu donatywa, nadzwyczaj-
nie rzadka, tern większą ma wartość, że, ile wiemy, do pierwszych i najdą-
wniejszych tego rodzaju w Gdańsku bitych należy.

(a) Z gabinetu Franciszka Hr. Potockiego.

...i

223

No. 55.

STEPHAJSVS B[ei\ G{ratia) REX POL[omae] MAG[nus] DUX
LIT[huaniae] RZJS[siae] P[russiae]. (Etienne par la grace de Dieu roi de
Pologne, grand due de łAthuanie, de la Russie Çrowgè), de Prusse.)
Buste du roi Etienne revêtu de son armure et la couronne sur la tête.

Mewrs. EX AURO SOLIDO REGIA CIVITAS GEDANENSĄs]
F[ieH] F[ecit]. (La viUe royale de Danzig a fait frapper en or de bon
aloi.) Idêcusson de Danzig soutenu par deux lions.

Nous serons souvent dans le cas de présenter a nos lecteurs, des médailles
du genre de celle qui nous occupe ici.

La ville de Danzig riche et commerçante avait coutume de frapper a
tèffigie des rois de Pologne des médailles dPor ou d'argent} celle-ci nous parait
d'autant plus intéressante, que nous la croyons la première de ce genre} au
moins n'en avons nous pas vu de plus ancienne.

224

No. 66.

Strona główna. Popiersie duchownego z twarzą wprost patrzącą z
brodą okrągłą, w birecie z pastorałem. Ubiór Kardynalski, wokoło
napis: ANDREAS MISER[atione] DIV[ina] CARDIN[aIis] TR[terror?]
MOL[daviae] ET VAL[achiae] ; to jest: Andrzej z Bożej łaski Kardynały
postrach (?) Multan i Wołoszczyzny.

Strona odwrotna. Pod kapeluszem Kardynalskim herb Batorych,
w około napis: PRINC[eps] EPIS[copus] YARMENSIS SIC (a) COMfiS;
to jest: Książę Biskup Warmiński i Hrabia .... U góry rok 1999.
obok herbu na prawej stronie stoi litera N. na lewej litera B. Q>)

Wykład.

Synowiec Wielkiego naszego Stefana Króla, Biskup Warmiński i Indyge-
natem Polskim za uchwałą Sejmu zaszczycony Andrzej Batory, którego tu
wizerunek widzimy, troiste ma prawa, abyśmy w zbiorze naszym umieścili
medal wybity na jego pamiątkę.

Król Stefan młodego jeszcze synowca swego wziął w swoją opiekę,
oddał go na nauki do Jezuitów w Pułtusku, i do stanu duchownego prze-
znaczył, pomimo tego, że żadnego do niego nie miał powołania, jak Stanisław
Łubieński zaświadcza. Młody Andrzej jeszcze nie był nauk skończył, gdy
go Król bogatém w dochody probostwem Miechowskiém opatrzył. Zezwoliła
na to Stolica papieska, zgromadzenie przecież księży Krzyżaków przyjąć go
wzbraniało się, jako zbyt młodego. Wyprawiony do Rzymu dla dalszych
nauk Batory, w poczet Kardynałów przez Grzegorza XDDL policzony został, nie
będąc jeszcze kapłanem.

(a) Co te litery SIC. znaczną, nie wiadomo.

(b) Medal tén znajduje się w zbiorze Władysława Hr. Ostrowskiego.

/
i

i\.

ilv

* >4

ii i

' ( ••

T Tl'.

' -

• '<

«1 .-

22»

No. 56.

ANDREAS MIS&Rlatione] DIF\ina] CAIU)IN[alis] TR (terror?)
BfOL[daviae] ET VAL[achiaê\. (André par la miséricorde divine Car-
dinal, tr (terreur^ de la Moldavie et de la Valachie.) Buste du Car-
dinal Batory la crosse episcopale à la main, tu presque de face.

Revers. PRINC[eps] EPIS[cûpus] VARM1ENSIS SIC (a) COMES.
(Prince Etéque de Varnde SIC (a) Comte.) Écusson de la famille
Batory surmonté d'un chapeau de Cardinal On lit au haut le millésime
de 1599, et des deux cotés de t écusson les initiales N.B. Qb)

Neveu du roi Etienne, André Batory cardinal et évéque de Varmîe dont
nous voyons ici T effigie, trouve tout naturellement sa place dans notre recueil.

Très jeune encore, André avait été destiné par son oncle au ministère des
autels. H se sentait peu d attrait pour cet état, et se fit remarquer cepen-
dant, par la régularité de sa conduite, aussitôt qu'il fut entré dans les ordres.

(a) On ignore la signification de ces lettres»

(b) Cette médaille se trouve dans la collection du Cte Ladislas Ostrowski.

W roku 1987. po śmierci Króla Stefana wróciwszy do Polski, mimo
młodego wieka, za wstawieniem się krewnego swego Jana Zamojskiego,
Biskupem Warmińskim mianowany został, otrzymał oraz lndygenat tak, ii
był zdolnym wszelkie dostojności duchowne w Polsce posiadać; warowały
przecież Stany , ze Prymasem bydź nie mógł, i że pomimo godności Kardynała
w Senacie zajmować miał miejsce Biskupstwa swego.

Pilnie sprawując powinności stanu duchownego Batory, nie przestał
przecież oglądać się na los Siedmiogrodu ojczyzny swojej. Posiadał w tén
czas to Xiestwo Zygmunt, stryjeczny brat jego, który wybiwszy się z pod
jarzma Turków w zamian za Opole i Racibórz w Szląsku, Cesarzowi Rudolfowi
Siedmiogród odstąpił. Lecz postrzegłszy krzywdę swoje w têj zamianie,
powrócił do rodzinnej ziemi, gdzie się przecież utrzymać nie mógł wśród
wojsk Cesarskich i Tureckich o posiadłość tego kraju z sobą walczących.
W roku 1398. odstąpił Zygmunt Batory Kardynałowi Andrzejowi praw
swoich do Siódmiogrodu z zastrzeżeniem sobie pewnej części dochodów.
Chęć panowania przemogła w młodym umyśle nad przezornémi doświadczenia
radami Na próżno przekładał Batoremu Zygmunt HI. na jakie się niebespie*
czeiistwo w tern przedsięwzięciu narażał; Kardynał obstawał przy po-
wziętym zamyśle i z zbrojnym ludem,- jaki na prędce mógł zebrać, udał
się do Xiestwa Siedmiogrodzkiego , które Michał, Wojewoda Wołoski, był
najechał.

Powstają Siódmiogrodzanie na obronę Xiecia swojego i w pierwszej
potyczce zwyciężają Wołochów, Lecz gdy i Cesarskie wojska przeciw
Kardynałowi stanęły i wszystkie mu do Polski drogi przecięły, nie
zdołał się Batory oprzeć tylu nieprzyjaciołom. Opuszczony od stronników
swoich, a nie mając czém się bronić, przebrany w siermięgę z siedmią
tylko Polakami ucieka i w chacie jednej się kryje. Ale i tam od
Wołochów napadniony, pod ciosami zabójców poległ dnia 28. Października,
roku 1890.

Powrócić nam jeszcze należy do opisu medalu, którym zajęci jesteśmy.
Położone na stronie głównej litery TR. MOL. ET VAL. znaczą podobno
słowa: terror Moldaviae et Yalachiae (postrach Multan i Wołoszczyzny).

La mort de san onde n9enpéchm pas le jeune Batory de faire une carrière
brillante et rapide} décoré du chapeau de Cardinal par le pape Grégoire XIII,
il obtint Findigénat de Pologne par un décret de la diète et fui nommé évéque
de Varmie.

Mais tandis qu9il était occupé h iacquiier des paisibles fonctions de son
ministère y un événement sur lequel nous devons quelques détails à nos lecteurs,
vint Ten arracher inopinément, pour lui faire courir les hasards de la guerre
dans son pays natal.

Sigismond Batory cousin germain du cardinal, régnait alors en Transyl-
vanie. Ce prince incapable "de défendre ses états assaillis par les armées
Turques, Valaques et Autrichiennes, avait dabord consenti h les échanger avec
T empereur Rodolphe contre les principautés dPOhlau et de Ratibor en Silésie$
puis U était rtvénu sur cet arrangement, enfin ayant reconnu combien sa
position était difficile, il avait offert au cardinal evéque de Farmie à* abdiquer
en sa faveur.

Cette proposition éblouit un jeune homme hardi et entreprenant; envain le
roi Sigismond 1IL lui en fit -il sentir tous les dangers, il n'écouta pas les
sages réprésentations du monarque, leva quelques milices, pénétra en Transyl-
vanie et après avoir rallié à lui les partisans de sa famille, il mit en fuite un
corps de troupes, que le hospodar de Valachie avait fait marcher contre lui. Ce
fut là le seul avantage qu'obtint Batory; bientôt il vit ses communications avec
la Pologne interceptées par suite d'un mouvement offensif, que Us troupes Au-
trichiennes avaient fait sur ses derrières. Celte opération paralisa les forces

29*

Zdaje się więc, ii medal ten bity został wkrótce po zwycięstwie przez
Kardynała Batorego nad Wołochami odniesioném , o którem dopiero
wspomnieliśmy.

Medal ten, jak z położonych na stronie odwrotnej obok herbu liter
N. B. sądzić można, bity jest w mieńcie Nagy Bania (Nenstadt) w Węgrzech.

229

de tavantureux cardinal} le découragement se mit parmi les siens, la défection
s'en suivit, et U se vit bientôt réduit à se cacher dans une cabane, déguisé en
paysan et n'ayant auprès de lui que sept soldats polonois, qui fêtaient attachés
h sa fortune. Cet humble asy le, ne put le soustraire long temps à ses ennemis >
assailli par un corps de Valaques, il Jut massacré après une résistance désé*
spéréc le 28. Octobre de tannée 1S99.

H nous reste encore quelques mots h dire sur Vmseription gravée sur cette
médaille. Les lettres TR. MOL. ET FAL. nous semblent %tre les initiales des
mots s terror Moldaviae et Valachiac (terreur de la Moldavie et de la Valachie).
Il semble donc, que cette pièce a été frappée après la victoire remportée par
le cardinal sur les Pataquès, dont nous venons défaire mention* QuoUpiil
en soit, cette flatterie de fauteur de la médaille dût paraître bien maladroite
au cardinal, qui avait tant de raisons, pour ménager les pais limitrophes de
la Transylvanie.

A en juger par les lettres N. B. que Von voit sur le revers, cette pièce
aura été frappée dans la ville de Nagy Bania (Neustqdt) en Hongrie.

230

No. 5Î.

Popiersie Arcyxiçcia Maxymiliana w młodym wieka; włosy kształt-
nie trefione, wąs długi i gęsty: Xkjzç ma na sobie zbroje, na, której,
jak się zdaje, wisi krzyż Maltański. Naramniki n zbroi wyrabiane 39.
w kształcie lwiej głowy. Na zbroi zarzucony płaszcz, czyli draperya;
w otoka napis: MAXIMILIANUS ELEC[tus] REX POLONIAE ARCffl-
DUX AUST[riae] DUX BUR[gundiae] CARpnthiae] 8TIR[iae]; to jest:
Maxymilian obrany Krój Polski, Arcyxiazç Austryacki, Xrçzç Burgun-
dyi, Karyntyi, J^yryi.

Strona odwrotna. Lew w górę się wspinający z napisem w otoka:
FORTDBUS BESISTIT; to jest: mocnym się opiera, (a)

Wykład.

■

Z rysunku tego medalu wnieść można, że bitym był w Niem-
czech, a podobno w Wiedniu w czasie, kiedy Arcyxiążę Maxymilian przez
stronników swoich w Krakowie Królem Polskim ogłoszony został. Większa
atoli część narodu ^Polskiego w tym zdarzenia obstawała za siostrzeńcem
Zygmunta Augusta, Królewiczem Szwedzkim Zygmuntem, w którym poważała
krew Jagiellonów. Rozdwoił się więc naród w podwójnej elekcyi, a Maxymi-
lian postanowił wojskiem zagraniczném popierać słabsze swoje w Polsce
stronnictwo.

Jaki obrót dla niego wojna ta wzięła, niechaj to opowiada świadek
naoczny, dworzanin Maxymîliana, który dziennik jego wyprawy drukiem
ogłosił. My chętnie pióro nasze w jego ręce składamy.

1» Stanął Maxymilian z wojskiem pod Krakowem w Listopadzie, roku 1387.
w nadziei osadzenia tego miasta, w którem Jań Zamojski Zygmuntowi UL
przychylny dowodził. Piechota Niemiecka podstąpiła pod mury Kleparza i
szturm do niego przypuściła, odparł ją przecież Zamojski, z stratą
1500 ludzi. «

(a) Medal ten znajduje się w dziele Strady. Rtfm. Kayser str. 888.

*- U

") .\

*• ~*u:RY

* i.

231

No. 57.

MJXIMIUANVS ELEC[łus] REX POLONIAE ARCHIDUX AU-

ST[riœ] DUX BUB\gundiae] CAR[inlhiae] STIR[iae]. (Maxtmitien élu
roi de Pologne, archiduc d'Autriche, duc de Bourgogne, de Carinthie, de
SUrieJ) Buste de V archiduc JUaximtiien revêtu d'une cuirasse et vu
de profil.

Revers. FORTIBUS JŒSISTIT. Çll résiste aux forts.) Un Uaa
dressé sur ses pieds de derrière. Qa)

Quelque respect, que l'on doive au malheur , nous ne pouvons nous
empêcher de remarquer, que V emblème de la médaille ci teinte convient nud
aux circonstances dans les quelles elle fut frappée.

V archiduc MaximiKen tf Autriche dont elle présente l 'effigie , s'était mis

*
sur les rangs pour obtenir la couronne de Pologne après la mort du roi

Etienne Batory.

(a) Figez Strada Rëm. Kayser pag. 888.

ii Zrażony Maxymilian postanowił cofnąć się do Szląska i dnia 22. Stycznia,
1588. roku stanął pod Byczyną. «

• Dnia 24 Stycznia przededniem mszyli nasi dla połączenia się z Węgier-
skiém i Morawskiém wojskiem. Król (a) przywdziawszy zbroję, wyjechał
konno dla obejrzenia połączonych wojsk, które uszykowane do boju na prawem
skrzydle stały. Lewe zajmował Stadnicki % Polakami W środku była Nie-
miecka piechota z działami. •

»I ja téz ciekawością zdięty udałem się za miasto ku stronie Polskiej,
ujrzałem Kanclerza Zamojskiego na wyniosłem wzgórzu zajmującego korzystne
stanowisko , które nasi przez niebaczność przed chwilą opuścili Wojska jego
podobne do czerniącego się lasu, ustawione były w pół księżyca i liczyły
12,000. ludzi. Trzy tysiące było w odwodzie. Cała zaś nasza siła nie wynosiła
nad 500 ludzi. Gdy się zabierano do walki, wróciłem spiesznie do miasta,
posiliwszy się trochę, ledwie odetchnąłem, gdy nagle z rozlegającej się po
ulicach wrzawy, dowiedziałem się o zupełnej porażce naszych. Król wrócił
już do miasta. Jak się to stało opowiem»*

»Po zajęciu przez P. Stadnickiego lewego skrzydła panowie Oppender i
Reder wsparli nieprzyjaciela w środku, lecz gdy bitwa sławała się coraz
zaciętszą, proszono Króla, by drogiej osoby swojej nie narażał na niebespie-
czeństwo. Monarcha opierał się z początku , na powtórne jednak nalegania
ustąpił z pola. Co skoro tylko spostrzegli rajtary pierzchli niczém nie
wstrzymani Za nimi poszło całe wojsko w rozsypkę. Korzystał nieprzy-
jaciel z tego popłochu i w kwadransie nie spełna 3077. ludzi, jak okazała
liczba, na pobojowisku znalezionych, trupem położył. « (b)

• Król po powrocie do miasta wstrzymał się blisko godzinę na rynku; téra-
czasem nieprzyjaciel obiegł miasto, zapalił przedmieścia, zatoczył ciężkie
działa, te same, które bez wystrzału zostawiliśmy w polu i wyrzucając z
nich straszliwe gromy, łamał mury i bramy. «

» Wtedy Król udał się na ratusz dla zasiągnienia rady, w jaki sposób
siebie i miasto poddać miał. Kazał z murów wynieść Chorągiew i posłał do

Kanclerza trębacza z wezwaniem na rozmowę. Na tén znak uciszyło się nieco
straszliwe strzelanie. «

(a) Tak autor Rłazymiiiana nazywa.

(b) Wyżej powiedział autor, że Arcyziązę 800 ludzi tylko miał przy sobie»

233

Porté au trône par plusieurs familles puissantes de la Pologne, ce prince
voulut appuyer le suffrage de ses partisans par des troupes étrangères et
s? avança h cet effet sous les murs de Cracovie. Repoussé par le grand Général
Zamoyski, qui commandait dans la place, il opéra sa retraite sur la SUlésie où
il se crut en sûreté. Cependant Zamoyski n'hésita pas à Vy suivre, et V ayant
atteint auprès de la ville de Pitschen, il lui livra bataille et le défit
complètement

L9 archiduc chercha un rejuge dans la ville, et les Polonais allaient
escalader la place, lors -qu'un parlementaire se présenta dans leur camp *
pour demander une suspension d'armes. Le gênerai polonais V accorda aussitôt
et Von traita d'un accommodement, dont Zamoyski dicta les conditions.

Réduit à t extrémité , l archiduc consentit à mettre bas les armes,
à renoncer au trône de Pologne et a se constituer prisonnier lui-même.

& après ce simple exposé des faits, nous ne pensons pas que le lion, que
nous voyons sur cette médaille, ait été placé h propos.

234

»Do traktowania z Kanclerzem wysłano z «trony Królewskiej Hrabiego
Ciołka. Jak tylko ujrzał go Kanclerz w obozie , zsiadł z konia i wziąwszy
na stronę, rozmawiał z nim bardzo długo. Wydał potem surowy rozkaz, aby
nie ważono się 'strzelać do miasta, a dwaj żołnierze przestępujący tén rozkaz
natychmiast śmiercią ukarani zostali. Hrabia Ciołek wróciwszy do miasta-
oznajmił Królowi warunki przez Kanclerza podane. « >.

• 1. Załoga Byczyny i całe wojsko Arcyxiecia bron złoży.

2. Arcyxiążę uda się do jakiego zamku, gdzie pod strażą pozostanie, do-
póki się nie załatwią nieporozumienia, które między nim a Królem
Zygmuntem zaszły.

3. Cudzoziemcy w niewolą od Polaków wzięci za okupem wolność *
swoje odzyskają.

4. Polacy, którzy się do strony Arcyxiecia przywiązali, pozostaną przy
nim, dopóki Król i Senat o losie ich nie wyrzekną. «

» Nim układy te do skutku przyszły , oznajmił Kanclerz żądanie , aby dwa-
naście najznakomitszych osób z orszaku Królewskiego przysłane mu były do
obozu na zakładników, przeznaczywszy takąż sarnę liczbę ze swoich dla
czuwania têj nocy nad bezpieczeństwem osoby Królewskiej. «

»6dy się to działo, Król kazał zapalić ogień w środku miasta i popalić
wszelkie listy i registratury w wielkich skrzyniach zawarte, sam wrzucił
w ogień niektóre papiery i udawszy się na ratusz, wymazał troskliwie, co
tylko w pugilaresie jego było zapisaném» To uczyniwszy, wysłał do obozu
Polskiego żądanych dwunastu zakładników, którzy przecież niebawnie na
powrót odesłani byli, nie będąc podług życzenia Kanclerza obrani, z tern
oświadczeniem, że Kanclerz dłużej zapędu rozhukanego żołnierstwa wstrzymać
nie może. Na to uśmiechnął się pełen pobożności Monarcha, usiadł do stołu,
zjadł kuropatwę, napił się wina i wsiadłszy na konia, udał się sam do obozu
Kanclerza. Na czele orszaku jechał Hrabia Ciołek, pierwsza nieszczęść
naszych przyczyna; całą drogę nauczał Króla, jaką przed Kanclerzem miał
przybrać postawę..

» Skoro więc Król do obozu Polskiego przybył, wychodzi naprzeciw niemu
Kanclerz Wielki i prosi mocno, ażeby nie było jemu przypisaném, iż się
stawił naprzeciw dostojnemu domowi Austryackiemu. •

* Ująwszy tedy Króla za rękę, zaprowadził go do swego mieszkania, odstąpił
mu je wyłącznie, i przez kilka godzin rozmawiał z nim w sposobie najprzy-
ehylniéjszyau W tćn czaa Król Maxymilian wstawił się gorliwie za wszystkimi

2S6

Nous avons sous les yeux la relation de la campagne de tmrchièue rédigée
par un officiel de sa maison. Hauteur parle avec éloge de la valeur et de la
haute capacité du Chancelier Zamoyski, qu'il affecte cependant Rappeler
téerwassier, lui donnant ainsi un sobriquet qu'il croyait apparemment fort
injurieux. Le même écrivain , vante aussi la délicatesse et les égards avec
lesquels Zamoyski accueillit dans son camp son illustre captif, et ton doit
ajouter 9 que F historien de Thou confirme ce que Fauteur allemand dit
à ce sujet.

De notre coté nous ne saurions passer sous silence un trait, qui fait
honneur h t archiduc: dans les négociations qu'il entama après la bataille,
ce prince ne Jut occupé que des Polonais, qui avaient embrassé sa cause
et ne négligea rien pour les mettre à couvert du ressentiment du vainqueur.

H nous reste h rendre compte h nos lecteurs d'une petite médaille,
frappée selon t opinion du Professeur Luek (SyUoge numismatum elegantiorum)

30*

236

swoimi partyzantami, co gdyby było nie nastąpiło, byliby nas wszystkich
zaraz wyrżnęli, tak daleko umysły Polaków i Węgrów były na przeciw nas
rozjątrzone. «

Powróćmy jeszcze na chwilę do medalu, którego nas wykład zatrudnia.
Napis na stronie jego głównej i umieszczona na stronie odwrotnej dewiza i
allegoryczna figura lwa, domniemywać się każą, że Numizmat tén bitym został
między dn. 22. Sierpnia, r. 1587. i 29. Stycznia, r. 1588. to jest: między
elekcyą Mazymiliana w Krakowie, a bitwą pod Byczyną, (a)

(a) Uczony Lock w dziele swojém z » Sylloge namismatam elegantiorom •, wspomina o
medalu^ który równie jak i ten, którym się dopiero zajęliśmy, bitym został
w czasie Bezkrólewia po Króla Stefanie. Jakoż zważając kształt orła i literę
na piersiach jego wyrytą, wnosić się godzi, że tén medal do Polskich należy.
Jest to przecież tylko domniemanie, z tego więc powoda Numizmat tén w nocie
ta obok dla pamięci umieszczamy.

23T

lors de t interrègne , qui suivit la mort du roi Etienne. La pose de V aigle,
qui est gravé dessus, ef la lettre P. que cet aigle porte sur la poitrine,
nous font croire , que cette médaille est polonaise. Ce n'est la pourtant qu'une
conjecture, et nous nous contentons de placer cette pièce en note, pour rappeler

qu'il en a été fait mention.

Cath. K.

MEDALE

PANOWANIA

ZYGMUNTA III.

MÉDAILLES

DU REGNE

D E

S I G I S M O N D III.

240

No. 68.

Popiersie Króla Zygmunta UL z boku widziane ; korona na głowie.
Odzienie: zbroja, koło szyi kreza. Napis w otoku: SIGIMUNDfus] (sic)
m. D[ei] C[ratia] REX POŁ[oniae] ET DESpgnatus] SUECIAE MAG [nus]
D[ux] LITUA[niae]; to jest: Zygmunt trzeci z Bożej łaski Król Polski,
wyznaczony Szwedzki, Wielki Xiązę Litewski, (a)

Strona odwrotna. Miecz goły na śród ku tarczy postawiony; napis
PRO JUBE ET POPULO 1587.; to jest: za prawo i lud 1587. Pod
rękojeścią miecza jest mała tarcza z herbem Przegonią własnym Dul-
skiego, który na ów czas był Podskarbim Koronnym.

Wykład.

Korona, którą tu na głowie Zygmunta HI. widzimy, domyślać się każe, ii
tén Monarcha już był koronowanym, kiedy ten medal odbito. Koronacya Zy-
gmunta jak wiadomo, odbyła się dnia 27. Grudnia, roku 1587., a że
Historya nasza, w trzech ostatnich dniach wspomnionego dopiero roku, ża-
dnego nie wymienia zdarzenia, na któreby medale bite być mogły , wnosić ztąd
będziemy, że tén medal na koronacya Króla zrobiono, (b)

Położony w napisie tytuł »Designatus RexSueciae« (naznaczony Król
Szwedzki) odnosi się do złożonej w Sztokholmie Królewiczowi Zygmuntowi
w roku 1587. przysięgi, jako prawemu następcy i dziedzicowi tronu Szwedz-
kiego po ojcu.

Strona odwrotna i wyryty na niéj miecz przypomina, za zdaniem Biskupa
Albertrandego , Order wojskowy Szwedzki miecza, który podług niektórych
pisarzy Gustaw L (Waza), dziad Zygmunta ustanowił.

(a) Biskup Albertrandi przypisuje pomyłkę w imienia Króla pośpiechowi, z jakim
medal tén bito.

(b) Dowodem tego jest ów sterczący kołnierz, jakby dalmatyka, który na Królu
Zygmuncie na tym medalu widzimy; wiadomo zaś, że Królowie Polscy w dalma-
tykack się koronowali.

-.: ^

I *

--" i

A
I

241

No. 58.

SIGIMVND[us] (sic) III. £[et] G[ratia] REX POL[oniae] ET DE-
S[ignatus] 8UECIAE MAQ[nus] D[ux] LITVA[niaé\. (Sigiêmond III.
par la grâce de Dieu roi de Pologne (roi) désigné de Suéde grand duc
de Lithuanie.) Buste de Sigistnond III. la couronne sur la tête et vu
de profil.

Revers. PRO JURE ET POPULO 1887. (Pour la loi et le peuple
1587*9 Une dague ou poignard tourné la pointe en haut.

Cette médaille portant le millésime de ±687 semble avoir été frappée
à Poccaswn du couronnement du roi SUgismond III. ; en effet cette cérémonie
ayant eu lieu le 97. Décembre, il n'est pas probable, que les quatre jours qui

242

Medal niniejszy , z koronaeyą Zygmunta DL związek mający, przywodzi
nam na pamięć pierwsze chwile panowania tego Monarchy w kraju naszym.

Posłowie Szwedzcy, którzy po śmierci Stefana Batorego zalecali Króle-
wica Zygmunta Polakom do tronu, w nadziei ziednania ma w kraju naszym
stronników , obiecywali imieniem Króla Szwedzkiego, że Estonią do Polski
przyłączy. Lecz nie zatwierdził tego przyrzeczenia Król Szwedzki, owszem
widząc w niém uszczerbek dla kraju swego nakłonił syna, że się pod przy-
sięgą zobowiązał nie zezwalać na nie.

Przybył młody Zygmunt z flotą Szwedzką pod Gdansk dnia 18. Września,
roku 1587. Przed wylądowaniem miał na okręcie swoim żywą rozprawę z
pełnomocnikami Polskimi , którzy skła dając mu p a c t a coiventa do
zatwierdzenia, domagali się ustąpienia Estonii. Niechciał Zygmunt przyjąć
tego warunku i już do Szwecyi powracać zamyślał, gdy po długich sporach
zgodzono się na to, aby Król podpisał pacta conventa a względem Estonii
protestacyą się zasłonił; wybieg tén uspokoił na chwilę poróżnione umysły.
' Więcej trudności doznał Zygmunt w tym względzie za przybyciem
swojém do Krakowa, gdzie Jan Zamojski, Kanclerz i Hetman W. Koronny, na
radzie państwa usilnie od Króla żądał ustąpienia Estonii. Zasłaniał się Król
wolą ojca swego, a gdy spór coraz żywszy powstawał, zapytał się Króla
Zamojski, czyliby czując w sobie tak wielki wstręt do dotrzymania tego, co
Posłowie Szwedzcy byli obiecali,1* nie pozwolił przystąpić do nowej elekcyi.
Urażony Król powstał z krzeszła swego i wyszedł z izby obrad. Zganili
znaczniejsi Senatorowie Zamojskiemu jego cierpkość i zezwolili na to, aby
interes tćn odłożonym został do czasu, kiedy Zygmunt na tronie Szwedzkim
osiędzie i obietnice Posłów swoich ujście potrafi. Tym sposobem usunąwszy
choć do czasu tę trudność, przystąpiono do koronacyi Zygmunta, która, jak
się wyżej rzekło, odbyła się dnia 27. Grudnia, roku 1587.

248

■

suivirent y ayent fourni des évènemens assez importons, pour mériter d'être

gravés sur le bronze.

L'inscription pro jure et populo vient (Tailleurs a F appui de cette sup-

position. Néanmoins comme ce n'est qu'une hypothèse, U nous parait superflu

de hti donner de plus grands développemens.

R. R.

31*

244

No. 59.

Dwie palmy przedzielone rzeką wśród nich płynącą, a ztykające się
gałęziami. Napis: AMOR DISTANTIA JUNCIT 1592.; t6 jest: miłość
odległe rzeczy łączy; w pola rok 1592. (a}

Strona odwrotna: dwa orły, Cesarski i Polski, trzymają tarczę z
herbem Austryackim. Napis: POST AJVIMOS SOCIASSE JUVABIT; to
jest: i umysły połączyć będzie potem dogodnie.

No. 60. Popiersie z koroną na głowie , w około : SIGISMUND[us]
m. D[ei] G[ratia] REX POŁ[oniae] MAG[nus]*DUX LIT[huaniae] RUSSI[ae]
P[russiae]. to jest: Zygmunt III. z Bożej łaski Król Polski, Wielki
Xiąźg Litewski, Ruski, Pruski.

Strona odwrotna. Wieniec laurowy, w którym sam napis: AUSPI-
CATA PRINCIPUM CONNUBIA REGNORUM INCREMENTA ANO (sic)
CI3I3XCIL; to jest: pomyślne Monarchów małżeństwa są wzrostem
Królestw. Qy)

Wykład.

Widzieliśmy niedawno w Krakowie exeinplarze obu tych medalów na szyi
tamecznych kobiet i z czułością na nie zapatrywaliśmy, jako na dowód
przywiązania mieszkańców téj stolicy do Królów naszych. Dziejopisowie
Zygmunta DI. świadczą, że w czasie zaślubin tego Monarchy z Arcyxiężniczką
Anną, rzucano w Krakowie niniejsze medale ludowi, który je dotąd dochowuje.

Ce się tycze związku Zygmunta DI. z wspomnioną wyżej Arcyxiçzniczka,
był on niezawodnie dziełem przezornej polityki. Porażka Arcyxiążęcia Maxy-
miliana pod Byczyną i wzięcie jego w niewolą zniechęciło było całą jego
rodzinę przeciw Królowi Zygmuntowi; lękać się należało, aby niechętne temu
Monarsze w Polsce stronnictwo nie szukało wsparcia u dworu Austryackiego

(a) Znajdują się medale tegoż stępia, na których położony jest rok i 696.

(b) Oba te medale znajduję się w zbiorze Franciszka Hr. Potoekiego.

- *- ...

l.: •

' V.

245

No. 59.

AMOR BISTANTIA JVNGIT. (L'amour rapproche les distances.)
Deux palmiers séparés par un fleuve et réunis par leur branches. On
lit sur le fond le millésime 1592.

Revers. POST ANIMOS SOCIASSE JVFABIT. (Il sera opportun
de réunir ensuite les esprits.) Les aigles de F Empire et de Pologne
soutiennent un écusson sur lequel on voit les armes de la maison
d'Autriche.

No. 60. SIGISMUNIĄus] III. D[eî\ G[ratia] REX POL[oniae] MAG[nus] . ,
DUX LIT[huaniaé] RUSS[iae] F[russiae]. (Sigismond III. par la grâce
de Dieu, roi de Pologne, grand duc de Lithuanie, de la Russie (rouge)
de Prusse.) Buste du roi Sigismond III. la couronne sur la tête et vu
de profil. Ce prince porte une fraise autour du cou et le manteau royal.
On lit sur le revers Tinscripton suivante: AVSPICATA PRINCIPUM
CONNVBIA REGNORUM INCREMENTA ANO (sic) C& 13 XCII.
(Les mariages heureux des Princes sont un avantage pour les royaumesl592.)

Les médailles dont nous allons nous occuper, ont été frappées à F occasion
du mariage de Sigismond III. avec V archiduchesse Anne d'Autriche*
La politique avait décidé le roi de Pologne a rechercher la main de cette

246

i tym sposobem nowych w kraju naszym nie wznowiło zamieszek. Związek
Króla Polskiego z domem Habsburskim zapobiegł tym niedogodnościom, i z
tego powodu istotnej potrzebie kraju dogodził. Inaczej przecież o tern sądził
Zamojski, Kanclerz i Hetman W. Koronny, który niechęcią kn dworowi,
Austryackiemu zaślepiony, obwiniał Króla, jakoby pomyślał o powrocie do
dziedzicznego swego Królestwa i o ustąpieniu Polskiej Korôny Arcysiążęciu
Ernestowi, bratu Cesarza Rudolfa. Późniejsze wypadki dowiodły, jak mylné-
mi były domniemania Zamojskiego.

Im więcej się w te medale wpatrujemy, tern bardziej w nich polityczne
postrzegamy dążenie. Napis na stronie odwrotnej medalu pod liczbą 59.
przekonywa nas, że Numizmat tén wybito nie tylko dla zachowania pamiątki
związku Króla Polskiego z rodziną Cesarską, ale nadto jako rękojmią zamiarów
Króla Polskiego, który pragnął pojednać rozdwojone umysły. Ze zaś
te przyjazne zamiary ściągają się do dworu AustryackiegO; dowodzi w mnie-
maniu naszém tarcza herbowna domu Habsburskiego» którą orzeł Polski i orzeł
Cesarski zarówno unoszą.

Równe dążenie upatrujemy w medalu pod liczbą 60. na którym Król
głosi, że zkojarzone w roku 1392. małżeństwo było wzrostem Królestw.

Pomimo doznawanych przeciwności z strony Jana Zamojskiego i jego
stronników, Zygmunt III. wysłał w poselstwie Kardynała Radziwiłła do
Cesarza Rudolfa z prośbą o rękę jego synowicy. (a) Przychylił się Cesarz
do żądania Zygmunta III. a zaręczona Arcyxiężniczka przybywszy do Krakowa ,
tamże dnia 21. Maja, roku 1592. Królowi Polskiemu zaślubioną została.

Szczegóły uroczystego tego obrzędu w następnym umieścimy numerze.

(a) Królowa Anna, pierwsza małżonka Króla Zygmunta, była córką Arcyxiaiçcia
Karola, a synowicą Cesarza Rudolfa.

247

princesse} craignant te parti puissant gui avait voulu porter Farcldduc
MaximiUen au trône, il crut assurer la trangùilité de son règne en $' appuyant
dune alliance avec la maison de Habsbourg. Les projets du foi Sigismond
éprouvèrent une violente opposition de la part des seigneurs polonais, gui six
ans auparavant, avaient combattu les soldats de F empereur. Les plus véhémens
JPentr'eux, voulaient prendre les armes pour empêcher l'archiduchesse d' entrer
sur le territoire polonais , on parla même de procéder à une nouvelle élection.
La fermeté du roi cependant , triompha de tous ces obstacles et son mariage
Jut décidé.

248

No. 61.

Popiersie Króla Zygmunta i Królowej Anny z boku widziane.
Napis w otoku: SIGISMUNDUS ffl. ET ANNA D[ei] G[ratia] POLO[niae]
ET SUETI[ae] REX ET REGINA; to jest: Zygmunt UL i Anna z Bożej
łaski Polski i Szwecyi Król i Królowa.

Na stronie odwrotnej herb Polski przez dwa gieniusze trzymany;
jeden z nich ma w ręku palmę i tarczę z herbem domu Austryackiego,
drugi zaś miecz i tarczę z herbem domu Wazów. Spodem rok 1594.
Napis w otoku NON SINE PACE SAŁUS. NON SINE REGĘ F ID ES;
to jest: bez pokoju nie ma zbawienia, bez Króla nie ma wiary.

No. 62. Popiersie Króla Zygmunta w zbroi z napisem w otoku:
SIGISMUNDUS m. D[ei] G[ratia] POLO[niae] ET SUE[ciae] REX; to jest:
Zygmunt III. z Bożej łaski Król Polski i Szwedzki.

Na stronie odwrotnej popiersie Królowej; na głowie kita i wiele
klejnotów. Wokoło: ANNA D[ei] G[ratia] REGNI POLO[niae] ET SUE-
TI[ae] REGINA; to jest: Anna z Bożej łaski Królestwa Polskiego i
Szwedzkiego Królowa, (a} -

Wykład.

Wspomnieliśmy w poprzedzającym numerze o zaślubieniu Zygmunta III.
z Anną Arcyziężniczką Austryacką, której wizerunki na niniejszych medalach
czytelnikom naszym przedstawiamy.

Współcześni pisarze zachowali nam szczegóły tychże zaślubin Króla Pol-
skiego.

Dnia 10. Maja, roku 1592. mszyła Arcysięzniczka z Balic do Krakowa,
wśród wesołych okrzyków w licznym i pięknym orszaku dworzan i rycerstwa.
Król Jegomość naprzeciw niéj wyjechał. Nad wieczorem wjechała Królowa
przez bramę Floryańską wspaniale ustrojoną. Widzieć się dawał przy Kleparzu

(a) Oba te medale znajduję się w zbiorze Franciszka Hr. Potockiego.

A '

249
No. 61.

SIGISMUNDUŚ III. ET ANNA D\et\ G[ratia] POUĄmae] ET
SUETĄae] REX ET REGINA. (Sigismond III. et Arme par la grace
de Dieu roi et reine de Pologne et de Suède.) Butte du roi. SigUmond
III. et de la reine Anne superposés tun sur T autre. Le roi porte une
cuirasse, la reine une haute eoëffure sur la tête et une fraise à son cm.

Revers. NON SINE PACE SALVS. NON SINE REGE FIDES.
(Il vty a point de salut sans paix, ni de foi sans roi.) Deux génies
soutiennent Vécusson de Pologne et de Lithuanie , surmonté dune couronne.
Au bas on lit le millésime de 1594.

No. 62. SIGISMUNDVS III. D[ei\ G[ratia] POLO[niae] ET
SUE[ciae] REX. (Sigismond III. par la grâce de Dieu roi de Pologne et
de Suède.) Buste du roi Sigismond revêtu de sa cuirasse et vu de profil.

Revers. ANNA I)[ei\ G[ratia] REGNI POLO[niae] ET SUETI[ae]
REGINA. (Anne par la grtoe de Dieu reine de Pologne, et de Suède.)
Buste de la reine Anne vu de profil. Cette princesse porte un habit
richement orné et une haute eoëffure sur la tête.

Nous avons fait mention au numéro précédent, du mariage du roi
Sigismond III. avec F archiduchesse Anne d'Autriche. — En comparant le
cérémonial observé . dans cette occasion, à celui de ' la cour de Sigismond

2OT

Litt pokazała się potém Piotra Myszkowskiego Starosty Chęcińskiego góra
wybuchająca płomienie, ciągnięta przez czterech krokodylów. Okazali się
nakoniec-w ubiorach Perskich Jasłowiecki, Starosta Śniatyiiski, z Sienia-
wskim Stolnikiem Koronnym, za tym szli Etyopowie śklniący się kamieniami,
złotem i srebrem. Wjechało nakoniec ośmiu rycerzy i z kopjami w ręku
uderzyło o siebie , jako to : Niewiadomski z Zawiszą, Korycinski z Wirońskim,
Górski z Zaboklickim, Karnkowski z Turońskim. Wielu jeszcze innych było
gotowych, lecz dla późnego wieczora, Król kazał poprzestać. Nazajutrz Król
JM. z małżonką do Niepołanic się udał.

253

Un autre jour jut consacré aux joutes militaires; les cavaliers y parurent
en costume, on y admirait surtout le Quadrille des Persans et celui des
Ethiopiens oui étaient tout resplendissants tor et de pierreries; le soir il y

eut illumination et feux à* artifice. On remarqua parmi les décorations le

triomphe de Persée et un volcan traîné par Quatre crocodiles.

Cath. K.

3$4

No. 63.

Popiersie Zygmunta III. z boku widziane: włosy długie i bródka
spiczasta; na zbroi zarzucona jest draperya. Napis w otoku: SIGŁS-
MUNDfus] D[ei] Gfratia] REX SVECIAE; to jest: Zygmunt z Bpźej łaski
Król Szwedzki.

Na stronie odwrotnej na puklerzu owalnym wyryte s$ herby; Polski
i Litewski z napisem w około: HOC TECTUS NUDATUR AVITO; to
jest: tym okryty z ojczystego jest wyzuty, (a)

Wykład.

Nie trudno będzie podobno wskazać epokę, w której tén medal bitym
został. Czytamy na nim po jednej stronie tytuł Króla Szwedzkiego, Zygmun-
towi IIL dany ; po drogiej widzimy tarczę z herbem Polskim i Litewskim. Napis
na stronie odwrotnej daje poznać, że Król Szwedzki tarczą Polską i Litewską
zasłaniać się pragnie przeciw tym, którzy mu dziedziczną wydzierali Koronę.
Zdaje si£ przeto, że medal niniejszy bity został około roku 1599. kiedy
Karol, Xią£ę Sudermanii dziedziczne Zygmunta przywłaszczał sobie Królestwo.

Przypomnieć nam tu wypada ważniejsze szczegóły pamiętnego tego
zdarzenia.

Po śmierci Jana Króla Szwedzkiego, ojca Zygmunta IDL, Karol Xiążę
Sudermanii, brat młodszy Jana, objął tymczasowo rządy Szwecyi, już w tén
czas podobno powodowany chęcią przywłaszczenia sobie Korony.

Przybył Król Zygmunt do Sztokholmu, koronował się dnia 1. Maja r. 1391.
powrócił przecież do Polski z czczym tytułem Króla Szwedzkiego, którego
istotna władza pozostała przy Xieciu Sudermanii.

Nie przestał na tern ów Xiążę, i wkrótce po odjeździe Królewskim złożył
Sejm, na którym objął władzę nieograniczoną Regienta. Zygmunt HL^przenikając
chytre zamiary stryja, za zezwoleniem Stanów Polskich popłynął do Szwecyi
w roku 1597. na czele 3000. wojska. Nie umiał jednakże korzystać ani z
przychylności mieszkańców kilku prowincyi, ani z zwycięstwa* które dnia 8.
Września, roku 1908. odniósł. Zwyciężony Xiążę Sudermanii wdał się

(a) Z zbiorze Wilhelma X. Radzi wiła.

1 1.

265

No. 63.

SIGISM UJVD[us] D[ei] G[ratia] REX SUECIAE. (Sigismond par la
grâce de Dieu roi de Suède J Buste de Sigismond III. vu de profil*
He prince parte une armure et un manteau royal.

Revers. HOC TECTUS NUDATUR AVITO. (Ainsi couvert il est

frustré de son héritage.) Un écussan aux armes de Pologne et de Litkuanie.

La médaille ci-jointe bien qu'elle ne porte pas de date, indique a ce qu'il
semble 9 V époque a laquelle elle fut frappée. On y voit d'un côté le titre de
rot de Suède, et de F autre, Pécusson royal aux armes de Pologne et de
Lithuanie. L'inscription contient une sorte d'appel aux Polonais pour leur
demander leur assistance contre les Suédois, qui cherchaient à ôter à Sigismond
lit. sa couronne héréditaire. DP après ce que Fon vient de dire, cette médaille
a vraisemblablement été frappée vers tannée £889, époque à laquelle le prince
Charles de Sudermanie usurpait le trône de Suède.

H ne sera pas hors de propos de rappeler ici les principales circonstances
de cette mémorable révolution. Après la mort de Jean III. roi de Suède, le
prince ds Sudermanie, frère de ce monarque, prit les rênes du gouvernement
au nom de son neveu Sigismond roi de Pologne. Celui-ci arriva à Stockholm
en 1S94, et s'y fit couronner , mais il n'obtint par là que le vain titre de roi
de Suède, dont toute l'autorité resta au prince de Sudermanie, qui ayant con-
voqué une diète bientôt après, se fit nommer régent avec des pouvoirs illimités.

256

w układy z Królem Polskim, lecz gdy mu oczekiwane nadeszły posiłki, uderzył
na wojsko Królewskie i zniósł je zupełnie.

Zawartą dniâ 28. Września tegoż roku umową z Królem , zdał Zygmunt
sprawę swoje na rozsądzenie Sejmu Szwedzkiego, i do Polski wrócił. Zwołane
przez Xiążęcia Sudermanii Stany w roku 1599. oświadczyły, że posłuszeństwo
Zygmuntowi III. wypowiedzianém będzie; jeżeli albo sam nie zjedzie do
Szwecyi, albo nie przyszłe syna, któryby w Sztokholmie w wierze prote-
stanckiej był wychowanym.

W kilka lat potem ogłosił się Xiążę Sudermanii Królem Szwedzkim, i za
takiego od całej Europy uznanym został. Wezwanie pomocy Polaków, które
powodem było do wybicia niniejszego medalu, próżnem więc niebyło, lecz to,
co się dopiero rzekło, dowodzi, że Zygmunt m. nie umiał korzystać z dobrych
chęci przodków naszych.

25T

Sigismond IIL obtint alors le consentement des états de Pologne pour

• «
faire un second voyage en Suède. Il partit en iS97. à la tête JPun corps de

m. M

' 50Ô0 .hommes pour s'opposer "• h. son oncle, mais il ne sçut profiter ni des

* dispositions favorables de quelques provinces, ni de la victoire qu'il remporta

sur son compétiteur le fl. Février 1598. Au lieu de poursuivre ses avantages,

il entra en pourparlers avec Charles qui, ayant reçu les renforts, qu'il atten-

doit, attaqua Sigismond à son tour9 et le défit complètement A la suite de ce

désastre, Sigismond se vit contraint d'abandonner ses droits h la décision de la

diète de Suède et revint en Pologne.

Cependant les états convoqués pęr le prince de Sudermanie en 1899. dé-

ctarèrent h son insinuation le roi Sigismond déchu de ses droits, sfil ne revenait

sur le champ dans ses états héréditaires, ou s'il n'y envoyait son fils, pour

être élevé dans la religion luthérienne. — Quelques années plus tardy Charles

jetia tout h fait le masque, se fit proclamer roi de Suède et fut reconnu comme

tel par les principales puissances de V Europe.

J. C. P.

258

No. 64.

Popiersie z odkrytą głową, z boku widziane; włosy przystrzyżone,
broda nie wielka spiczasta, na Króla zbroja, a na niéj płaszcz. Napis:
SIGISMUNDUS ffl. D[ei] G[ratia] POLONIAE ET SUEOAE REX; to jest:
Zygmunt III. z Bożej łaski Król Polski i Szwedzki.

Strona odwrotna. Dwie siedzące osoby ku sobie obrócone; po
jednej stronie Tetys wodę z wiadra wylewa i w lewej ręce trzyma
trójząb; na jéj głowie jest okręt, przy nogach zaś delfin. Po drugiej
stronie siedzi Ceres trzymająca rydel i snop zboża. Na głowie wieża
z blankami , przy nogach róg Amaltei. Napis: CBESCIT GEMINATIS
GLORIA CURIS; to jest: rośnie z podwojonych starań chwała.

No. 65. Popiersie Króla z boku widziane, z koroną na głowie.
Odzienie takie, jak w poprzedzającym medalu, wyjąwszy, że ma sze-
roką krezę. Napis: SIGIS[mundus] ffl. D[ei] G[ratia] REX POŁ[oniae]
ET SVETpae] MAG[nu«] DUX LÏTfhuaniae] RUS[siae] P[russiae]; to jest:
Zygmunt III. z Bożej łaski Król Polski i Szwedzki, Wielki Xiążę
Litewski, Ruski, Pruski.

Strona odwrotna. Dwie na przeciw sobie siedzące osoby; po jednej
stronie Neptun na wielorybie siedzi i ma w lewej ręce trójząb, a na
głowie okręt Po drugiej stronie na rogu Amaltiei Ceres z wieżami na

głowie siedzi i z rydlem w ręku. U góry tarcza z herbem miasta
Gdańska. Napis: CRESCIT GEMINATIS GLORIA CUR1S; to jest: rośnie
z podwojonych starań chwała.

No. 66. Popiersie Króla i Królowej , obok siebie stawione. Napis :
SIG[ismundus] ffl. ET ANNA D[ei] Gjratia] POLO[niae] o SUETpae] REX
REGI[na]; to jest: Zygmunt i Anna z Bożej łaski Polski i Szwecyi
Król, Królowa.

ł-~

No. 64.

SIG1SMUNDUS III. D[«J G{ratia] POLONIAE ET SUECIAE REX.

(SiffUmond par la grâce de Dieu roi de Pologne et de Suède.) Buste
du roi vu de profil. Ce prince porte une armure sur laquelle le graveur
a jette une draperie.

Revers. CRESCIT GEMINATIS GLORIA CVRIS. (La gloire
é accroît par les soins redoublés. J Deux figures allégoriques , dont tune
appuyée sur une urne, porte un trident à Ut main* U autre appuyée sur
une corne ćf abondance, porte une pioche à la main et V effigie dune tour
sur la tête.

No. 65. SIGIS[mundus] III. />[«] G[ratia] REX POL[oniae] ET
SUET[iae} MAG[nus] DVX LIT\huamae] RVS[siae) F[russiae]. (Sigismond
III. par la grâce de Dieu roi de Pologne et de Suède, grand duc de
Ldthuanie, de la Russie et de Prusse.) Buste du rot7 la couronne sur la
tête et vu de profil.

Revers. CRESCIT GEMINATIS GLORIA CURIS.' (La gloire
s'accroît par les soins redoublés.) Le revers est à peu des choses prés
comme sur la -médaille précédente, mais on voit au haut de la médaille
un écusson aux armes de Danzig.

No. 66. SIG[ismundus] III. ET ANNA D[eî\ G[ratia] POLO[niae)

y SUET[iae] REX REGĄna]. (Sigismond III. et Aime par la grâce de

Dieu rot et reine de Pologne et de Suéde J Bustes de Sigismond III. et

de sa femme Ame, supefposés ïun sur ï autre.

33*

260

Strona odwrotna. Trzy tarcze pod jedną koroną; od lewej strony
herb Szwedzki, od prawej herb Polski t niżej pod nimi -Litewski. Między
Polskim a Szwedzkim herbem litera R. U dołu siedzą dwie osoby.
Na jednej stronie Tetys trójząb trzymająca i z wiadra lejąca wodę, na
jej głowie okręt, przy nogach wieloryb i delfin. Na drugiej stronie
Ceres trzyma w prawej ręce rydel, w lewej zas snop zboża; na
głowie jej widać wieżę z blankami, przy nogach wół i róg Amaltei. -
Napis: tak, jak na dwóch poprzedzających: CRESCTT GEMDjTATKS
GLORIA CHRIS; to jest: rośnie z podwojonych starań chwała. U
góry rok 1596. Pod herbem Litewskim jest mała tarcza, obok niej
litery H. R.

Wykład.

Herb miasta Gdańska, który na medalu pod liczbą 63. widzimy, domnie-
mać nam się każe, ze i drugie dwa w tymże duchu bite, i z rylca do nich
bardzo podobne, takie w Gdańsku robione były.

Lubo skład tych medalów i jednostajny na nich napis nie wyraża
okoliczności, do który chby się odnieść mogły, wnosimy przecież, że
je wybito na pamiątkę wstąpienia na tron Szwedzki Zygmunta UL po
śmierci ojea jego Króla Jana HI. Gdańszczanie, Królowi Zygmuntowi, przychylni,
rokowali mu w tćn czas, że przy podwojonych staraniach sława jego
w dwójnasób się powiększy. Pochlebne te nadzieje, niestety, zawiedzione
zostały.

Osoba po lewej stronie medalu okręt na głowie a w ręku rodeł mająca,
zdaje nam się oznaczać Szwecyą handel znaczny na morzu prowadzącą.
Figura po prawej stronie z rydlem w ręku , wyobraża podobno Polskę , która
w ziemiopłodach największe znajduje dostatki.

Medal pod liczbą 66. ztąd na szczególną zasługuje uwagę, że na nim
Królowa Anna z orderem złotego runa jest wystawiona. Jest to grabą

261

Revert. CRESCIT GEMTNATIS GLORIA CURIS. (La gloire
t'accroit par tes toin* redoublés.) Trois éeussons aux armes d'Autriche,

m
é

de Pologne et de iAthuanie, grouppés sou* une couronne. Sur les deux
cotés de la médaille, on voit les figures allégoriques, que nous avons
remarqués sur les deux médailles précédentes, et dont tune porte tm%
trident et Vautre une pioche.

Ces médailles ont été frappées h Danzig en souvenir de T avènement du
roi Sigismond III. ou trône de Suède après la mort de son père, décédé en
1S92. Les figures gravées sur le revers représentent i Pune, la Suède puissante
par ses flottes et son commerce maritime, t autre, la Pologne dont l'agriculture
faisait la richesse. L'inscription promet au roi une double gloire en récompense
des traveaux multipliés, auxquels il allait se livrer désormais pour gouverner en
même temps son royaume héréditaire et celui auquel U avait été appelé par le
voeu des Polonais. Mais les événemens qui suivirent, ne permirent pas à ce
prince de réaliser ces espérances flatteuses. (Voyez la médaille précédente.) ,

264

No. «T.

» »

Strona główna. Popiersie Króla z 'boku widziane. Głowa nakryta
kapeluszem w klejnoty i kitą ozdobionym. Odzienie bardzo okazałe.
Napis: SIGpsmundus] DI. D[ei] Gfratia] REX POponiae] M[agnus] Dfux]
L[ithuaniae] ET REX SUE[ciae]; to jest 4 Zygmunt IIŁ z Bożej łaski
Król Polski, Wielki Xiąźę Litewski i Król Szwedzki.

Strona odwrotna. Trzy laurowe wieńce, z których jeden góruje
nad dwoma innymi. W każdym wieńcu jedno z słów napisu następują-
cego: COELITUS SUBLDflA DANTUR; to jest: Rzeczy szczytne z nieba
pochodzą. W około napis: COR REGIS IN MANU DOMINI 93. ; to
jest: serce Króla w ręku Pana 93. (r. 1593.}

Wykład.

Napis wyryty na stronie głównej tego medalu dowodzi, iż bitym został
w czasie, kiedy Zygmunt I1K po śmierci ojca swego na tronie Szwedzkim był
osiadł. Do tego podobno zdarzenia odnoszą się umieszczone na stronie odwrotnej
wieńce, które w mniemaniu naszém poświęcone są władzcy trzech narodów,
to jest : Polskiego, Szwedzkiego i Litewskiego. Rok wybicia tego Numizmatu
jest nam niewiadomy.

\ - . - - T 7

265

No.«T,

SIG[îsmundus) III. D[e%] 'G[ràtia] REX PO[ïoniae) M[agnus] D[ux]
• • • «

Z[W*uanwe] £T HEX £ff£[aae]. (Sigismond III. par la grâce de Dieu

■

* roi de Pologne, grand due de lAthuanie et roi de Suède J Buste de
'Sigismond III. tu de profil. Ce prince porte sur la tête un chapeau,

ou bonnet plissé.

Revers. COR REGIS IN MANU DOMINI 93. (Le coeur du roi

entre lei mains du Seigneur 93 (1593.) Trois couronnes de laurier.

Chacune d'elles contient une parole de t inscription suivante: COELITUS

• SVBLIMIÀ DANTVR. (_Le sublime vient du ciel)

Les trois couronnes de laurier gravées sur le revers de cette médaille,
ainsi que le millésime qu'elle porte, nous font croire , qu'elle Jut frappée à
l'occasion de 'l avènement de Sigismond III. au trône de Suède., après la mort
de son père. Si nos* conjectures sont fondées, ces trois couronnes rappellent les
honneurs du jeune monarque, qui avait réuni sous son sceptre la lAthuanie,
la Pologne et la Suède.

266

Nfe'66.

Popiersie Zygmuhta 10. z boku widziane w zbroi, na której płaszcz
jest zarzucony.* Na piersiach na zbroi jest ryty.* orzeł. Napis w otoku :
SIGISMUNDUS m. D[ei] G[ratia] POLONIAE ET SUECIAE JUEX*

to jest: Zygmunt III. z Bożej łaski Król Polski i Szwedzki.

_ ■

{Strona odwrotna "wystawia niewiastę, religia zapewne Wyobrażająca,
z kielichem w.r$ku, nad którym hostya; napis w otoktt: DUM SPDM-*
TUS HOS REGET ARTUS; to jest: dopóki duch temi członkami rządzić
będzie. . •

Wykład.

Stępel strony odwrotnej tego medalu jest tén sam, jaki się aftajduje na

medalu Zygmunta Augusta pod liczbą 24. Powtórzymy ta, . cośmy tam
wspomnieli, że medal tén podług wszelkiego podobieństwa odnosi się do spęaw
Religijnych, które w XVII. wieku katolików i protestantów poróżniamy.

Jeżeli zamiarem było Autorów tych Numizmatów wysławiać żarliwość
religijną Królów naszych, Zygmunt UL większe nie równie do téj chluby ma
prawo, niżeli Zygmunt August. Potomek Wazów osiadłszy na tronie Polskim,
najżarliwszym stał się obrońcą wiary katolickiej. m Poświęcił on życie swoje i
usilne starania walce z różaowiercami i mógł zaiste o sobie powiedzieć: że
za prawidłami wiary swojej obstawał, dopóki duch członkami
jego rządził Żarliwość ta jego przecież z wielu względów szkodliwą dla
kraju naszego była. ' ]

'N.' ,■

No. 6a

SIGJSMUNDUS III. D{ei\ G[ratia] POLONIAE EJ SUEClAE REX.

(SiffUmond IIĘ. par la grâce de Dieu roi de Pologne, et de Suède.')
Buste de Sigismond III. vu de profl. Ce prince porte une armure et

ą un manteau royal .

' Le revers est ici le même, que celui que nous avons vus- plus haut
• ■ •

mà la médaille No. 24. (Test à ce qui nous semble la figure de la
réUgion,' tenant un cahce à te ma*n, avec tinscriptkm suivante: DUM

SPIRITUS HOS REGET ARTUS. (Tant que t esprit dirigera ces
membres.y

Nous voyons sur cette médaille <ftm côté effigie de Sigismond III, de

Vautre, la figure de la réHgion , que nous avens déjà vu au No. 94* Sigismond
IIL avait à tous égards le droit JPétre célébré, comme un champion toujours
' prit' h combattre pour la défense des dogmes de V église catholique; malheureu-
sement son zèle religieux Jut souvent poussé jusqu'au fanatisme, ce que Von
attribuait à Finfluence des Jésuites.

Piasecki, historien contemporain, nous apprend effectivement^ que cet ordre
éta^t devenu tout puissant auprès de ce prince , et qu'on n'obtenait d'emploi et
savait de crédit que par son entremise. Au surplus un mot de Sigismond,
prouve sans réplique, F ascendant que la trop célèbre compagnie de Jesus avait
' seu prendre ąu? lui i ayant appris que les protestans V avaient appelé par dérision-,
roi des Jésuites, 'ce prince déclara publiquement,- qu'il acceptait ce titre et
qu'il s'en' frisait hoitnettr. ...

268

No. 69,

♦ •

Strona główna. Popiersie Króla z boku widziane , głowa nienakryta;
odzienie zbroja i płaszcz Królewski. Napis w otoka: «IGISMUNDUS
III. POL[oniae] ET SUECpae] BEX POTENTpssimus} AN[no] REG[ni]
POL[oniae] X. SUECpae] IV; to jest: Zygmunt* III. Polski i Szweeyi
Król najpotężniejszy, roku Królestwa Polskiego dziesiątego, Szwedz-
kiego czwartego.

Strona odwrotna wskazoje napis, medal w poprzek zajmujący:

DEUS REGI TR1BÙTT REGNÛ[m] REX DEO STATUIT TEMPLUM; SIC
DEUS IN COELIS HONORAT REGEM, SIC REX IN TERRIS HONO-
RAT DEÎJ[m]; to jest:" Bóg Królowi nadał Królestwo, Król Bogu wy-
stawił kościół, tak Bóg w niebiesiech czci Króla, tak Król na ziemi
czci Boga; w otoku jest napis: AD DEI OPT[imi] MAX[imi] GLORIAM
SOCIETATI JESU M.D.XCYIL; to jest: ku chwale Boga 'najwyższego
towarzystwu Jezusowemu roku 1597.

Wykład.

Stoi dotąd w Krakowie piękny kościół niegdyś Jezuicki pod tytułem Św.
Piotra, który j gdy Zygmunt III. (a) zbudował, na pamiątkę kazał wybić tén
medal, który powszechnym w wielu krajach zwyczajem pod węgielnym ka-
mieniem zakopano. Przywiązany Król do kaznodziéj swego Xtedza Piotra
* Skargi, chciał, aby tén kościół iraié Św. Piotra nosił.

Napis na tym medalu stawia dowód dziwacznej żarliwości religijnej,
połączonej ż chęcią podchlebiénia się Jezuitom i Zygmuntowi Ul.

■

(a) Wspomina o tém Biskup Albertrandi w rękopiśmie swojém o medalach Polskich.

» .

269

No. <H>.

* .' " SIGISMUNDUSIIIxPOL[onïaeiETSUE0[iae]REXPOÏENT\jsàmus]

♦

JN[no\ BBG[nt\ POL[«niae] X. SUEC[iae] IV. (Słgitmond III. r»ł' de

• f m •

Pologne, et. de Suède très puissant. Van 'X , de 'son règne en Pologne,,
tan IV. de son règne' en Suède.) Buste.de Sigismond III. inude profil,

ą • " . - ■ ' '

• ■ • • •

Ce prince est revêtu d'une cuirasse, sur laquelle V artiste a jette une

draperie.'

■ •

Revers. AD BEI OPT[imt\ MAX[imf\ GLORIAM SOCIETATI
JESU M.B.XCFIL (A la gloire de Dieu tout puissant (ofert) à la
compagnie de Jesus 1597.) *

Une autre inscription gravée en travers de la médaille est conçut en

• a *

ce* termes:, DEUS REGI TRIBVIT REGNU[m] REX DEO STATUIT
TEMPLVMi SIC DEUS IN COELIS 'HONORAT REGEJit, *SIC REX IN

m
■

TERRIS HONORAT DBtĄm]. (Dieu «a donné un royaume uu^roi; le • •

. i

roi a élevé un temple à Dieu. (Test ainsi que Dieu au ciel honore te
roi, t'est ainsi que M toi sur la terre honore Dieu.) •

•
*

. .

» »

ta construction de réalisé fies Jésuites à Craeovie donna lieu h la fabrication •
de. la médaille, que nous présentons ici k nos lecteurs.' Nous ne saurions noys

W2 -/♦•..,

'. •• Ńo. TO.

*.,

Popiersie Zygmunta III. z boku widziane z brodą krótka, spiczasta
i głową, odkrytą.. Qdziénie zbroja, na niej pas ukośny, rycerski, z ra- ■
mienia prawego na bok lewy spadający ' i order złotego runa, -około Szyi.
kreza. Napis:- SIGISMUNDUS Ul. D[ei] G[ratia] PO^ONIAE ET.SUE-
CL\E- RËX; to jest: Zygmunt III. ż Bożej łaski Król. Polski i

• *

Szwedzki. • » ■

Strona odwrotna. Popiersie Królowej z boku widziane. Odzienie
wieka onego zwyczajne, na głowie i sukni wielkie mnóstwo pereł i
klejnotów, około szyi* kr^za. Napis: ÇONSTANTIA D[ei] G[ratia] POLO*
NIAfc ET SUECIAE REGINA; to jest: Konstancy a z Bożej łaski Kró-
lowa'Polski i Szwecyi. »
»

No. 71. je$t kopiją. pierwszego w zmniejszeniu; ten sam niemal na
obu Numizmatach napis, ten sam układ twarzy Króla i Królowej i ubiór

■ ■ ■

obojga.

« ~~~ "~ •— »»— •»■— ~-^bk

Wykład.

Otóż wizerunki Zygmunta III. i powtórnej jego małżonki Królowej Kon-
staucyi, na -które tern ciekawiej się zapatrujemy, iż na nich dokładny widzimy
wzór, jak. się na początku XVII. wieku nosiły Królowe Eolskie, a podobno i
poważne babki nasze.

• Dfciejopisowie Polscy różYiią się w zdaniach swoich względem powodów,
które Zygmunta III. .nakłoniły do odezwania się o rękę Arpyxiężniczki Konstan-
cyi.* Twierdzą niektórzy, że gdy po śmierci Królowej Anny, pierwszej żony
ZyginuAta UL , matka Królowej, Arcyxiężna Marya widziała -zięcia swego
mocno strapionego, dla pocieszenia 'go, przyrzekła mu szczęście jego domowe
iv jłowtórnem małżeństwie zapewnić i młodszą swoje córkę - Konstancy ą
dla niego wychować. Tym to sposobem skojarzyć się miało małżeństwo
Zygmunta HI. z tąż Arcyxię£niczką.

Przeczą powyższemu podaniu inni pisarze którzy upewniają, że Król
raczej z polityki niż a skłonności odegwał się o rękę Arcyxiężniczki.

Cóżkolwiek bądź, gdy Król przełożył radzie Państwa powzięty zamiar
wnyścia w powtórny związek z domem Habsburskim doznał silnego oporu od

■;

• '- C t'

273

No- 70.

(Stgismond III. par la grâce de Dieu rai de Pologne et de Suède J
Buste de Sigismond III. vu de profil. Le roi est retêtu d'une armure
et porte à son cou tordre de la toison d'or.

Revers. CONSTANTIA J9[«] G[ratia] POLONIAE ET SVECIAE
REGINA. (Constance par la grâce de Dieu reine de Pologne et de
Suède.) Buste de la reine Constance, archiduchesse (P Autriche, vu
de profil.

La médaille No. 71. représente le même sujet, mais sur une échelle
beaucoup plus petite.

Ces médailles représentent le roi Sigismond IIÏ. ainsi que sa seconde
femme, V archiduchesse Constance JP Autriche.

é • • •

Les lmtoriens du téms parlent avec intérêt de la douleur profonde
qu'éprouva le roi de Pologne, a la mort de sa première femme. Sa . belle
mère, F archiduchesse Marie, touchée de Vétat où elle le voyait, lui dit pour le
consoler qu'elle lui destinait sa seconde fille, et qu'elle relèverait de manière à
assurer son bonheur dans cette nouvelle union.

Quoiqu9il en soit de cette particularité, le roi se décida h s'allier une
seconde fois avec la maison d? Autriche, et h demander la main de Parchi-
duchesse Constance. Cette résolution du monarque réveilla Tanimosité Jtun
parti, qui fêtait deja opposé a son premier mariage. Le grand Chancelier
Zamoyski se mit h la télé des méeontens et manifesta son opposition avec plus
de violence peut être, qu'il ne convenait au premier dignitaire de Vétat,
Zamoyski rappelait aux uns les loix de Véglise, qui défendaient un tel mariage,

ZT4

wielu Senatorów, a mianowicie od Zamojskiego, głównego domu Austryackiego
nieprzyjaciela. Uprzedzony Zamojski uważał małżeństwo Króla z siostrą
pierwszej żony swojej jako przeciwne ustawom kościelnym i krajowi niebez-
pieczne; posądzał Króla, raz, że tronu Polskiego jednemu z Arcysriążąt
odstąpić i do Szwecyi powrócić zamyśla, dragi raz, że za pomocą Austryi
Koronę Polską w swoim domu dziedziczną uczynić pragnie. Nie taił się
ze zdaniem swojém Zamojski, a nieuważna jego podejrzliwość jątrzyła umysły
przeciw Królowi.

Śmierć Zamojskiego w r. 1603. usunęła główniejsze przeszkody, jakich
Król Zygmunt pod względem zamierzonego postanowienia doznawał. Odbyły
się zaręczyny jego z Arcyiiężniczką w Gracu, w Styryi, w Październiku roku
1605; w krotce potem młoda Królowa puściła się w podróż do Polski i dnia
11. Grudnia w Krakowie zaślubioną i koronowaną została.

Obrządek tén, nad spodziewanie wszystkich, dał powód do zaburzenia
w Polsce i do wojny domowej. Gdy dla umieszczenia licznych gości potrze-
bowano obszerniejszych jak zwyczajnie pomieszkali , wezwał Król Zebrzydo-
wskiego, Wojewodę Krakowskiego, aby ustąpił kamienicy do zabudowania
zamkowego należącej, w której tymczasowo mieszkał. Nie chciał się wynieść
Wojewoda, a gdy w kodeu do woli Królewskiej zastosować się musiał, rzekł z
gniewem: ustąpię ja z kamienicy, lecz dokażę tego, że i Król
z Królestwa ustąpi. Jakoż w krotce potem podniósł Zebrzydowski
ów rokosz , który dotąd imié jego kazi

Wracając do Królowej Konstancyi, nadmienimy tu, że Pani ta, matka
licznego potomstwa, d. 10 Lipca roku 1631. w Warszawie z tego świata
zeszła, (a) Król Zygmunt wkrótce po nićj wstąpił do grobu, (b)

(a) Kohler z Kobierzyckiego Lib. XI. pag. 958. wspomina, jakoby Królowa Konstancya
zgrzawszy się na processyi Bożego ciała, zimnej kąpieli z rady doktorów była
użyła i nazajutrz bez duszy była znaleziona , co pilniejszego roztrząśnienia
potrzebuje, ponieważ ani Boże ciało^ ani jego oktawa przypaśdz. nie może w dzień
0» lab 10 Lipca. (Nota Xdz» Albertrandego.)

(b).W zbiorze Władysława Hrabi Ostrowskiego znajduje się medal, który, jak się
zdaje i ile z cyfer na nim wyrytych sądzić można, bity jest na pamiątkę
Króla Zygmunta i dwóch jego żon, Anny i Konstancyi, albo też na pamiątkę
Króla, żony jego Konstancyi i starszego Syna Władysława» Medal en dla
pamięci w nocie tu obok umieszczamy.

276

et faisait valoir auprès des autres ses craintes, que le roi ne voulut avec le
secours de f empereur, rendre U trône héréditaire dans sa familie.

Au milieu de ce conflit, la mort du grand Chancelier vint écarter les
principales difficultés, oui s'opposaient h la réussite des projets du roi, et ce
prince demanda et obtint t archiduchesse Constance, gui fut couronnée h Cracovie
en Décembre de Vannée 1608. (a)

(a) La médaille que nous plaçons ici en note , nous semble, à en Juger par le
millésime et par le chiffre qu 'nile présente, avoir été frappée en mémoire du
roi Sigismond et de tes deux femmes, ou bien encore pour ce monarque, pour
ta seconde femme et pour son fils aine. En effet le monogramme gravé tur
le revert, parait se composer det lettres S. A, C. {Sigismond, Anne, Con-
ttanee) OU peut-être des lettres S. C. F. {Sigismond, Constance* Vtadislas.)
Tout ce-ci n'est au surplus qu'une hypothèse, sur laquelle nous ne croyons pas
devoir nous arrêter plus longtemps.

276

No. 7%

Popiersie Władysława Królewicza z boku widziane, głowa nie-
nakryta, broda krótka kończata, wąsy przycięte; odzienie zbroja. Napis:
VLADLSLAUS SIGpsmundus] D[ei] G[ratia] P[oloniae] ET S[ueciae] PRI[n-
ceps] ELE[ctus] M[agnus] D[ux] MOS[coviae] S[inoIensciae] SEV[eriae]

CER[nichoviae] D[ux]; to jest: Władysław Zygmunt z Bożej łaski
Polski i Szwedzki Królewicz, obrany Wielki Xiąźę Moskiewski, Smo-
leński, Siewierski, Gzerniechowski Xiąźę.

Strona odwrotna obelisk, na którym laur i dwie palmy na krzyż
złożone. Młodzieniec skrzydlaty w szyszaku i zbroi z mieczem przypasanym
do boku pnie się do siągnienia po wawrzyn. Nad obeliskiem są chmurki,
wśród których jest cyfra Chrystusa Pana. Napis: TEŁ SIC ENITAR;
to jest: albo i tak dopnę.

No. 73. Popiersie tegoż Władysława o kilka lat, jak się zdaje,
starszego z boku widziane; odzienie zbroja; na szyi kołnierz ozdobny,

na zbroi płaszcz i order złotego runa. Napis: VLADIS[laus] SIGIS-
[mundus] PRIN[ceps] POLO[niae] ET SUE[ciae] EŁ[ectusj M[agnus] D[ax]
MOS[coviae] ; to jest: Władysław Zygmunt Królewicz Polski i Szwedzki,
obrany Wielki Xiąźę Moskiewski.

Strona odwrotna. Obelisk z czworoboczną podstawą stojący na
czterech kulach. Na samym wierzchu widać dwie palmowe gałązki
w laurowym wieńcu. Młodzieniec skrzydlaty bez odzienia, mający na
głowie szyszak, po obelisku w górę się wspina ; na podstawie tarcz her-
bowna. Napis: VEL SIC ENITAR; to jest: albo i tak dopnę.

Wykład.

Na próźnobyśmy w Uistoryi Zygmunta III. ważniejszego szukali zdarzenia
od tego, które nam niniejsze medale na pamięć przywodzą. Bite one są na
pamiątkę wezwania na tron Moskiewski Królewicza Polskiego Władysława, i

2TT

No. 72.

VLADISLAUS SIG[ismu)idus] £[ei] G[ratia] P[oloniae] ET S[ueciae]
PRl[nceps] ELE[ctus] M[agnus] D[ux] MOS[coviae] S[molens<iae] SEF\eriae\
CER[nichoviae) D[ux]. (Laditlas Sigismond par la grâce de Dieu
prince de Pologne et de Suède, élu grand duc de Moscopie, Duc de
Smoleńsk, de Severie et de Czerniechow.) Buste de Ladislas fils aine
de Sigismond III. roi de Pologne vu de profil. Ce prince est revêtu
d'une cuirasse et porte à son cou tordre de la toison âlor.

Revers. VEL SIC ENITAR. (Je V obtiendrai ainsi.) Un génie
ailé gravit un obélisque, au haut duquel on voit une couronne et deux
ailes. Tout au haut on voit les lettres IHS. (le monogramme du Christ.)

No. 73. FLADIS[laus] SIGIS[mundus] PRIN[ceps] POLO[niae]
ET SVE[ciae] EL[ectus] M[agnus] D[ux] MOS[coviae]. (Ladislas Sigisnumd
prince de Pologne et de Suède, élu grand duc de Moscovie.) Buste de
Ladislas /Us de Sigismond III. vu de profil

Revers. VEL SIC ENITAR. (Je t obtiendrai ainsi) Un génie
ailé qui grimpe sur un obélisque placé sur un socle.- •

Nos lecteurs ne verront peut -être pas sans intétêt ces médailles frappés
pour Ladislas, fils aine de Sigismond IIL> lorsque ce jeune prince fut élu Czar

278

przypominają ważny dyplomatyczny układ, który, gdyby był do skutku przy-
szedł, byłby zmienił postać północnej Europy w XVII. wieku, byłby cywiK-
zacyą Rossyi o kilkadziesiąt lat przyśpieszył i na losy ojczyzny naszej po-
myślny wpływ wywarł. Dziejopisowie nasi tak opisują ówczesne stosunki
Polski i Moskwy.

Zygmunt DI. pragnąc pomścić się uczynionej Posłom Polskim w Moskwie
zniewagi, a raczej podobno korzystać z wznieconych w tym kraju przez Sa-
mozwańców zamieszek, wydał wojnę Moskwie w r. 1609. i miasto Smoleńsk
obiegi Tymczasem znaczniejsi Panowie Moskiewscy, którzy znali, że drugi Dy-
mitr był oszustem, a od Cara Szujskiego jaz się byli odstręczyli, wysłali
w r. 1610. Poselstwo do Zygmunta III. pod Smoleńsk, ofiarując Królewiczowi
Władysławowi Koronę Carską. Nie ufał Moskalom Król Zygmunt Wkrótce
też potem odniesione pod Kluzynem przez Żółkiewskiego zwycięstwo i zajęcie
Stolicy, wzmocniło w tym kraju stronę Władysława i nadzieje Polaków.
Jakoż Moskale wydali Żółkiewskiemu Cara Szujskiego wraz z jego braćmi,
Królewicza zaś Władysława uroczyście Carem obrali i do obozu Króla Zyg-
munta wyprawili Posłów z prośbą, aby syna dla objęcia rządów do Moskwy
przysłał. Król atoli rzecz tę do Sejmu odłożył, i z tąd sprawiedliwemu popadł
podejrzeniu, jakoby synowi tronu Moskiewskiego zazdrościł.

Wkrótce téz potem Moskale o wyborze nowego Cara myśleć zaczęli, lecz
gdy Stolica w ręku Polaków była, łatwo było Królowi Zygmuntowi po zdo-
byciu Smoleńska (13. Lipca 1611.) iśdź do Moskwy i tam panowanie syna
ustalić. Król przecież niebaczny na los wojska w głębi Rossyi stojącego %
Smoleńska powrócił do Warszawy. Załoga Stolicy chorobami, niedostatkiem
a więcej jeszcze niekarnością żołnierzy osłabiona, w Październiku, roku 1612.
z miasta ustąpiła. Moskale w tén czas wybór Władysława Królewicza za
nieważny ogłosiwszy, na jego miejsce w. r. 1613. Michała Romanowa do
Korony powołali.

Próżne odtąd były usiłowania Króla Polskiego, aby utrzymać Władysława
na tronie Carskim. Po kilkoletniéj z odmienném szczęściem prowadzonej
wojnie, zrzekł się Zygmunt III. w r. 1619. w Dywilinie praw syna do Ko-
rony Moskiewskiej. Później (w r. 163JL) zatwierdził Władysław to zrzecze-
nie się ojca.

Niewiadomy jest rok wybicia niniejszych medalów; trudno nawet coś
pewnego w téj mierze powiedzieć. Władysław IV» rodził się w roku 1595.
miał więc lat dwadzieścia cztery, kiedy Król Zygmunt jego imieniem zrzekł

2T9

de Moscovie en 16i0. et nous pensons, que quelques détails sur cet événement*
en seront bien accueillis*

La guerre civile allumée en Russie par le faux Démétrius avait été suivie
JPune déclaration de guerre de la part de la Pologne, et pour appuyer cette
mesure vigoureuse Sigismond III. avait mis le siège devant Smoleńsk. La
garnison de cette place lui opposa une vigoureuse résistance, mais le grand
général Zolkieski ayant remporté h Rlousinne une victoire complète sur les
Russes, la ville de Moscou lui ouvrit ses portes. Les Russes fatigués de
tanarchie, qui depuis plusieurs années déchirait leur pays, déposèrent le prince
fkuiski, qui avait succédé au faux Demetrius, le livrèrent aux Polonais et
offrirent leur couronne h Ladislas fis du roi Sigismond.

U acte à* élection revêtu de la signature de tous les grands de Vétat et du
haut clergé fut remis au grand général Zolkieski, tandis qu'une brillante
ambassade prenait la route du camp du roi Sigismond et qu'on frappait la

monnaie a Moscou au coin du jeune Czar Ladislas$ mais les pièces (tor et
rf argent, qui sont restées de ce temps, constituent le seul acte de la souveraineté
que ce prince était censé exercer en Russie.

Le délai que mit Sigismond III. h se décider sur cette affaire, ou plutôt
r envie secrette qui le portait h désirer pour lui-même T empire de Russie^
oterent h la Pologne les immenses avantages qu'elle pouvait espérer, si Ladislas
s'était maintenu sur le trône des Czars.

La conduite équivoque de Sigismond III. dans cette occasion, Jtt naître la
méfiance des russes et un soulèvement général éclata contre les Polonais.

280

się Korony Carskiej, medale zaś, którymi się obecnie zajmujemy, a mianowicie
medal pod liczbą 7S. przedstawiają go o kilka lat starszego a zatem późniejsze
są od traktatu w Dywilinie. Bydź może, ii sam Królewicz Władysław starał
się o to, aby je bito, jako znak protestacyi przeciw zrzeczenia się Korony
Moskiewskiej, aby się nie zdawało, ze on to potwierdza, na co ojciec był
zezwoliŁ

Biskup Albertrandi opisując te medale, przygania stęplowi strony
odwrotnej i upatruje niestosowność w wyobrażeniu młodzieńca, który mając
skrzydła, z trudnością pnie się po obelisku.

281

Ladislas ne pouvait se soutenir sans de nouveaux efforts de la part du rai de
Pologne. Mais celui-ci ayant pris Smoleńsk se retira à Varsovie, et les Russes
revenant alors sur le choix qu'ils avaient fait, appelèrent au trône la maison

de Romanow. Après une guerre longue et sanglante SigUmond III. renoneea

■

au nom de sonjils au trine de Russie, et obtint en retour les Provinces de
Smoleńsk et de Czerników, gui Jurent cédées jfar le nouveau Czar. (1619.)

Vn des articles du traité portail, que Pacte ^élection de Ladislas serait
remis a Michel Romanow, mais on chercha envain eette pièce importante ; elle
se trouva perdue, soit par la négligence des conservateurs des archives, soit que

Sigiémond, jaloux des succès de son fils, Peut détruite lui-même.

No. T4.

* * *

Wizerunek Króla Zygmunta aż ponad kolana. Król zbroja okryty

ma na głowie wieniec laurowy, na piersiach order złotego runa, prze*

paskę rycerską, ezyB szarfę i baławę w ręko. Obok, Króla na stolika

stoi szyszak i korona. Napis w około: SIGISMONDUS UL D[eil
G[ra«a] REX POL(tmiae] MAG[nuij] DUX ŁITU[aniae] ROSS[iae] PBUSSfiae]
MASSOV[iae] SA*OGIT|lae1 LIVOMAEQfoe] NEC NON SUECOB[nm]

GOTTOR[dm] VANDALOR[amJ Q(ue] HAEREDITARIUS RĘX; to jest:

Zygmunt Ul. z Bożej łaski Król Polski Wielki Xîazç Litewski, Ruski,

Praski, Mazowiecki, Źmodzki i Inflancki, tudzież Szwedów, Gotów,

4 *

Wandalów Król dziedziczny. " % '

Strona odwrotna. Miasto Smoleńsk ogniem płonące, niby z óbito-
ków widziane (à vue d'oiseau) jego baszty, szańce i wojsko dobywa-
jące szańców. U góry napis: DUM VINCOR LIBEROR; to jest: gdym
zwyciężony wolność odzyskuję. Na dole: SMOLENSCUM CAPTUM DłE
13. JUNII 1611; to jest: Smoleńsk zdobyty dnia 13» Czerwca r. 1611.
Na rzece napis: BORISTHENES FLUVIUS; to jést: Dniepr rzéka. Tén
medal jest złoty w Wiedniu w zbiorze Cesarskim , i wazy więcej niz
300 dukatów!

No. 75. Popiersie Króla z głową laurem uwieńczoną, twarz
widziana z boku. Odzienie zbroja bardzo ozdobna^ około szyi kreza, broda
postrzyźdna. Napis: SUGISMUNDUS IIŁ D[ei] Gfratia] REX P0LONIAE
Mfagmis] D[ux] L[ithuaniae] ; to jest: Zygmunt III. z Bożej łaski Król
Polski, Wielki Xiąźę Litewski.

Strona odwrotna. Smoleńsk z swemi basztami, wśród których
miasto widać. Napis: SMOLENSCIA CAPTA; to jest: Smoleńsk
zdobyty.

■ * *•. i'

a >i- :

/.'

a MON

No. Î4.

' ■ ■

swrsMVmus m. iąą G[r*tu\ hex P0L[mi*«} mAG[nus\'ùvx

LITU[aniae] RVSSliae] PRUSS[iaé] StASSOr[ia<] SAMOGIT[me] LIFO-
NldEQ\ue] NEC NON SVECOR[um] GOTTOR[um] rANDAlOR[um]
Q[ue] HAEREDITARIUS REX. (Sigismond UL par la gréée de Dieu,
roi de Pologne, grand duc de htthuanie, de Russie, de Prusse, de Ma-
sonie, SamogiUe el Idvonie, ainsi que roi héréditaire des Suédois, des
Goths et des Vandales^ Figure en pied de Sigismond III. revêtu d'une
armure et vu de trois quarts.

Révère. Ida ville de Smoleńsk en flamme représentée à vtte âoiseau.
Au haut on Ut ces mots: DUM FINCQR LIBEROR. (Je recouvre
'la liberté par ma défaite.) Au bas te trouve t inscription suivante:
SMOLENSCV3T CAPTVM DIE 13. JVNII ISil. (Smoleńsk prł* le 13.

Juin 1611 «9 Enfin sur la rivière, que nous voyons au bat de la mé-

» • . . .

daiUe on lit les mots: BORIS1HENES FLUrJUS. (Le fleuve Dnieper

#'*

ou BoristhèneJ) Le cabinet impérial de Vienne possède cette médaille en
or du poids de 300 ducats.

No. 75. SIGISMVNDVS III. D[et] €{ratîa] REX POLONIAE

t t

M[agnns] B[ux\ L[ithuanîae]. (Sigismond III. par la grâce de Dieu roi

de Pologne, grand duc" de Lithuanie.J Buste ' de Sigismond III. revêtu

■

• m

de ton armure, couronné de laurier t el vu de profil.

Revert. SMOLENSCIA CAPTA. (Smoleńsk pris.) La ville de

SiHolensk entourée de murs élevés, et remplie de beaux bâtiments. '

36*

284 '

No. 76. Strona główna jest ta sama, co w poprzedzającym
numerze.

Strona odwrotna wystawia baszty i warownie miasta, zniszczone*
W kilku miejscach wyłamy w murach między basztami widzieć się
daję. Wewnętrzne wśród warowni miejsce, które na poprzedzającym
medalu wspaniałemi budowlami zapełnione widzieliśmy, tu gdzie niegdzie
liche wskazuje domy, krzaki i zarosłe. Medal tén zdaje się, iź bitym
został po zdobyciu miasta. Napis w około: SMOLENSCIA CAPTA
1611; to jest: Smoleńsk zdobyty 1611.

No. 77. Strona główna: popiersie Króla i Królowej naprzeciw

siebie zwrócone, z napisem : SKłISMUNTUS IŁ REX ET CONSTANTIA
REGINA POLONIA[e] ET SUE CI A [e] ARCHIDUX AUSTRIA[e] XC;
to jest: Zygmunt III. Król i Konstancya Królowa Polski i Szwecyi
Arcyxieznà Austryi. XC. (a) (sic)

Na stronie odwrotnej tarcza pod koroną z herbami Polskim i
Szwedzkim, Austryackim i Wazów, na około order złotego runa i napis
dalszy: MAG[ni] DUCES LITUA{niae] OB SMOLEN[scium] RECUPEBA-
TU[m] DEO GRACIA[s] A6UNT ANKO DO[mini] 1611; to jest: Wielcy
Xrçzçta Litewscy Bogu dzięki składają, za odzyskanie Smoleńska roku
Pańskiego 1611.

Wykład.

Numizmatyka nasza nie posiada większego , ani może piękniejszego medalu
od tego, który Zygmuut III. z powoda zdobycia Smoleńska w rokn 1611.
wybić, albo raczej odlać kazał, a który my tu pod liczbą 74L kładziemy.
Współcześni dziejopisowie zostawili nam szczegóły pamiętnego tego oblężenia,
które ta w skróceniu przyłączamy.

Stanął Król z wojskiem pod Smoleńskiem dnia 20. Września r. 1009. i

niebawnie oblężenie jego rozpoczął, lecz gdy miotany ogień z armat polowych

(a) Co znaczą liteiy XC niewiadomo.

t J

! :•

i»

493
No. 16. SIGISMVNDVS UL D[et] G[ratia] REX POLONIAE

âTjafitus] D[ux] IĄithuanioe]. C^9t*mon^ HI • Var *& V^6 & D*™ roi

de Pologne, grand due de Lithuanien Buste de Sigismond IIL tel, que
nous V avons vu sur la médaille précédente.

Revers. SMOLENSCIA CAPTA ł6H. (Smoleńsk pris 1611/)
L'enceinte d'une ville à demi diserte, couverte de broussailles et de ruines.

No. 17. SIGJSMUNTUS III. REX ET CONSTANTIN REGINA
POLONIA[e] ET SUEClA[e] ARCHIDVX AUSTRIA[e] XC. (Sigismond
III. et Constance } roi et reine ée Pologne et de Suède, archiduchesse éCAu-
triche XC.) Butte du roi et de ta reine Constance placé en face l'un
de Vautre.

Revers. MAG[ni\ DUCES LITVA[niae] OB SMOLEN[mum] RE-
CVPERATU[m] DEO GRACIA[s] AGUNT ANNO DO[miw\ 1611.
(Grands ducs de Lithuanie rendent grâce à Dieu pour la reprise de
Smoleńsk, Tannée 1611.) Un écusson aux armes de Pologne, de Suède,
d'Autriche et de la maison Wasa.

Nous avons parlé plus haut dans cet ouvrage de la prise de Smoleńsk par
Sigismond III en 16it. et U nous reste peu de. choses h dire à ce sujet

L - «W

Polskich mało ce czynił skutku postanowił Król Zfpmwat * Rygi, Tykocina
i Wilna ciężkie sprowadzić działa, które w kilka miesięcy później nadeszły ;
tymczasem Polacy wszelkimi sposobami usiłowali dostać się do oblężonego
miasta; zakładali miny, nocne przypuszczali szturmy, petardami bramy miasta
kruszyli; załoga przecież Moskiewska wszystkie ich niweczyła zamachy.
Radził w tén czas Żółkiewski Hetmań , aby Zygmunt ścisnąwszy Smoleńsk
wojskiem Zaporozskiém, sam z wyborem rycerstwa Polskiego co prędziej pod
miasto Moskwę pośpieszał. Nie podobała się ta rada Królowi, lubo później
nie raz się iaKł, ie tó nią nie poszedł.

Pomimo nadeszłych z Rygi i Wilna ciężkich dział w roku 1611» gdy Po-
lacy niemniej zaciętego doznawali od oblężonych oporu, Król Zygmunt posta-
nowił sztorm powszechny do miasta przypuścić.

Posłuchajmy teraz historyka Roseyjskiego, który tę wojnę opisuje. »Po
.» dwudziestu miesięcznem oblężeniu Smoleńska* mówi dziejopis Błudów« (a)
«ledwie piąta część załogi tego miasta przy życiu była została. Tak znaczną

• stratę ponieśli Moskale, nie tak od broni nieprzyjacielskiej, jak od głodu i
p nędzy. Niedostatek octu i soli sprawił; ze się zaraźliwy szkorbut rozszerzył
»nriędzy żołnierzami Moskiewskimi, oni przecież walczy i nie przestawali , a

• «Polacy musieli haniebnej użyć zdrady, aby miasto zdobyć. Zbieg Smoleński,

♦ » nazwiskiem Andrzej Dewiczyn wskazał oblęzeńcoin słaby w twierdzy mar,
» który w zeszłej jesieni naprędce i nietrwale wzniesiono, (b) Mur tén usta-

• wiczném strzelaniem zburzonym został, a Polacy tym wyłomem dostali się do
» miasta o północy z dnia S. na 3. Czerwca starego stylu. Inne ich pułki

• weszły takzê iiujémi miejscami,» z których się oddaliły były słabe oddziały

• oblężonych; długo jaszcze potykano się na zwaliskach, na murach, po ulicach
»przy odgłosie * wszystkich dzwonów i poważnych śpiewów .w kościołach,

• w których kobiety i starcy modły swoje do Nieba wznosili. Polacy wszędzie
» przewagę biorąc, dostali się do katedralnego kościoła N. Panny , w którym
■ się liczni mieszkańcy i kfapcy % rodzinami swémi, dostatkami i znacznym

• zapasem procłńi byli zamknęli. Odtąd juz żadnego nie było ratunku. Moskale
» zapalili prochy i wysadzili się na powietrze z ionami , • dziećmi, majątkami i

(aj Dziejopis tén jest dziś Ministrem' spraw wewnętrznych w Rossy?.
(b) Coby powiedział dziejopis Rossyjtti, gdyby dziś wódz, ' który nie ' korzystał z
"powziętej od zbiega wiadomości o stanie .ojrięźonego miasta? Haniebną 'zdrad*
ntzywać tégo nie należy. .

» a

96?

Le siège de cette pUtee dura près 4e deux ans$ quoique nous soyons trëf
disposés h attribuer cette belle résistance à 2a valeur de la garnison russe,
néanmoins on ne saurait disconvenir, que la difficulté des transports de
FartHlerie de siège, la désunion des chefs de l'armée polonaise et la pénurie de
ses moyens n'y aient été pour quelque chose*

Les ingénieurs Bolonais ouvrirent la tranché pour battre en brèche les murs
de la place, puis Us attachèrent lé mineur aux tours gui plongeaient sur leurs

travaux, ensuite ils conseillèrent de tenter V escalade $ mais tous ces moyens se

trouvèrent insuffisants. Ce fut alors au* au défaut des combinaisons de Fart, le

» »

roi de Pologne fit un appel à la valeur de ses soldats et ceux-ci y répondirent

* , m

noblement Les hommes formes polonais mirent pied a terre et montèrent à

V assaut de concert avec Finfantérie. Le choc fut terrible, la résistance vigou-
reuse, enfin la place fut emportée de vive forée le 13. Juin ±611. ■ €e moyen
en valait un autre*

Nous croyons devoir ajouter guelgues mots encore sur V intrépide général,
qui sous les ordres du roi de Pologne commandait t armée au siège de Smoleńsk.
C'était Jacques Potocki, depuis Palatin de Braclaw. Les chroniques polonaises
et russes affirment, qu'à Passant, qui mit les Polonais en possession de la ville

* sławą* Od strasznego łoskotu struchlał sam nieprzyjaciel i na ehwiię za-
» pomniał odniesionego zwycięstwa; lecz wkrótce z niemałą trwogą ujrzał
» całe miasto w płomieniach, które mieszkańcy byli wzniecili i w które wszystko,
»co tylko kosztownego mieli, a nakoniec siebie i zony swoje wrzucali, aby
» nieprzyjacielowi popioły tylko, a kochanej ojczyźnie przykład cnoty zostawić.
»Na ulicach i rynkach leiały stosy na pół spalonych trupów; Smoledsk okazał

-»się w postaci nowego Saguntu, i nie tak Polacy jak Moskale mieli prawo

* szczycić się tym dniem, który tak chlubnym jest w ich dziejach. «

» Jeden jeszcze wojownik stał na wysokiej baszcie z mieczem krwią zbro-

* ■ czonym w ręku i opierał się Polakom ; był to waleczny Sehin, który śmierci

» pragnął Lec? żona jego, córka i syn małoletni łzami się przed nim zalewali,

>a wzruszony ich płaczem w<gowni£ oświadczył, ze się Polskiemu dowódcy

» podda; jakoż złożył bród w ręce Potockiego-* (a)

Zdobycie Smoleńska tak się zaszczytném bydź zdało Królowi Polskiemu,
iż pamiątkę jego uwiecznić postanowił k3ką medalami, z których jeden
umieszczony w zbiorze nasaym pod liczbą 74. jest niezwyczajnej wielkości (b)
Medal ten, jak Biskup Albertrandi wspomina, jest niezawodnie lany, lecz rylcem
dokładnie wykończony.

Nikon, kronikarz Moskiewski twierdzi, że Polacy pojmanego Sehina na
tortury wzięli, aby się od niego dowiedzieć, gdzie skarby ukrył. Dziejopiso-
wie nasi nic- o tern nie wspominają a czerstwe zdrowie Sehina, który
w dwadzieścia dwa lat później pod tymże Smoleńskiem zimową kampanią
przeciw Polakom odbył, podanie to niepodobném do prawdy czyni.

Zwrócić nam jeszcze uwagę czytelników naszych należy na medal pod
liczbą 75. i pod liczbą 76. Pierwszy wystawia wspaniałe miasto, jak było
przed oblężeniem, drugi ruiny i liche chaty po zdobyciu jego.

(a) Podług naszych dziejopiiów tenże Potocki, -wódz wojska Polskiego, pierwszy
w tym sztormie stanął na morach twierdzy. Czyn ten bohaterski, tudzież wzięcie
w niewolą Sehina, Wielkorządcy miasta, podwójnym wieńcem zdobią czoło wojo-
wnika -Polskiego*

(b) Gabinet Drezdeński posiada lenie medal w mniejszym formacie odlewany , który
pod względem wykonania ledwie jest godzien wspomnienia.

289

Potocki fut le premier, qui parut sur la brèche. Ck fut encore lui qui fit
prisonnier de sa main le gouverneur de Smoleńsk, le brave Schin. Celui' ci
n9avait voulu se rendre qu'à Potocki.

Gagner ainsi le mime jour la couronne murale et les dépouiUes opimes,
c'est -là un beau fait d'armes, — dont la famille du héros a le droit de
s'enorgueillir.

* *i

■ •

No. Ta

Popiersie Zygmunta DI. z boku widziane, zbroja na Królu prze-
pyszna w arabeski wyrabiana, na piersiach order złotego rana i płaszcz
lekko zarzucony, w około medalu szeroki wieniec z laurowego liścia.
Napis w otoku: SIGISMUNDUS ffl D[ei] G[ratia] POLONIAE ET SUE-
XIAE REX; to jest: Zygmunt DI. z Bożej łaski Król Polski i
Szwedzki.

Na stronie odwrotnej. Herb Polski, Litewski i Szwedzki domu
Wazów, okazale przyozdobiony i łańcuchem orderu złotego runa ob-
wiedziony, nad koroną, liczba 1621. W około medalu równie, jak na
stronie głównej, szeroki wieniec laurowy. Napis w otoku: MAGNUS
. DUX LITUAJVfiae] RUSS[iae] PRUSS[iae] MAS[oviae] SAMfogitiae] LIVO-
Npae] Z. C. ; to jest: Wielki Xrçze Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki,
Zmudzki Inflancki Z. C. (a} Biskup Albertrandi widział kilka takich
medalów złotych, wagi stu dukatów.

Wykład.

Znaczna wartość tego Numizmatu nieomylnie dowodzi, ze jest istotnie
medalem na ważne jakie zdarzenie wybitym, lecz gdy żadnego na sobie nie
nosi godła ani figury, z którejby o przeznaczeniu jego wnioskować można,
trudnoby było odgadnąć, do jakiego się odnosi zdarzenia, gdyby nas w téj
mierze nie oświecała data drobnémi liczbami na górze położona. Wspomniony
na tym medalu rok 1621* pamiętnym jest w dziejach naszych z szczęśliwej wy-
prawy, Jana Karola Chodkiewicza i Stanisława Lubomirskiego pod Chocimem,
gdzie ci wodzowie na czele 30,000 Polaków i tylui kozaków odparli wojsko
Tureckie, którego do 400,000 liczono, a którem sam Sułtan Osman dowodził.
. Dziejopisowie Ottomarisey a mianowicie Najmą- Efendy tak opisuje wyprawę
Sułtana Osmana praeciw Polakom, (b)

* (a) .Co znacją litery Z. C. niewiadomo,
(b) Tłómtfcfeiua Sękowskiego «oryginała Tureckiego pod tytałem Taricki Najmą,

»1

No. 1&

SIGISMUNDUS III. D[eî\ G[ratia] POLONI AE ET SVEC1AE REX.
(Sigismond III. par la grâce de Dieu roi de Pologne et de Suède.)
Buste de Sigismond III. revêtu tune superbe armure et portant à son
cou Tordre de la toison cCor.

m
m

Revers. MAGNUS DUX LITUA[niae] RUSS[iae] PRVSS[iac\ MA
S[oviae] SAM[ogitiaé\ LIFON[iae\ Z. C. (Grand due de Ltthuanie, de la
Russie, de Prusse, de Musovie, Samogttie, Livonie. Z. C.) . L' caisson
de Pologne. Au haut on voit le millésime de 1621.

Cette belle pièce, gie Ton trouve souvent en or et du poids de plus de cent
ducats, doit être nécessairement rangée au nombre des médailles, vu gv?U ft'g a
jamais eu en Pologne de, monnaie d'une aussi grande valeur. Mais comme elle
n'offre aucun emblème, ni aucun caractère particulier 9 il ne serait pas
facile de déterminer h auelle occasion elle a été frappée, si le millésime gravé
au dessus de la couronne n9éclaircissait cette -difficulté.

L'année 1621 est remarquable dans l'histoire de Pologne par la courte,

mais glorieuse* campagne de Charles Chodkiewicz, Hetman de Uthuanie.

Jaloux de constater notre impartialité', nous traiterons les Musubnans
comme nous avons traité nos voisins du Nord et de f Ouest, en empruntant à
leurs historiens les détails de nos guerres. Nagma Effendi, historiographe de la

Perte Ottomane s'exprime ainsi tur let événements de cette époque t

97*

c_.

292

» Ośmnastoletni Osman pragnął wojny z Polską. Na próżno dokładał
starania Poseł Angielski, aby pokój utrzymać; Sułtan kazał mu odpowiedzieć,
że postanowił Polaków za najazdy kozackie ukarać. Dnia 29. miesiąca Dzu-
mazyl Achyr, roku 1031. Hegiry (dnia 10. Maja i\ 1621.) po uroçzystém od-
prawieniu modlitwy piątkowej i drugiej z powodu zaćmienia słońca , wojsko
wyszło z Stambułu na wojnę, której niepowodzenie przypisać wypada zdep-
taniu prawideł stwierdzonych doświadczeniem wieków , iż na dni kilka przed i
po zaćmieniu słońca, żadnego dzieła przedsiębrać nie należy. «

»W dniu 3. Ramazanu (11. Lip.) most przez Dunaj ukończony został i
wydany rozkaz przeprawy.*

«Dnia 15. xiçzyca Szewal (22. Sierpnia) wojsko Islamskie stanęło na
widoku twierdzy Chocima, i na przyległych wzgórkach obozy rzuciło. Pod
twierdzą znajdował się most zwodzony, a na przeciwko nie wielka wioska.
Tabor Lechów zajmował płaszczyznę u spodu wałów Chocima leżącą ; niżej zaś
nad brzegiem Turły (Dniestru) kozackie stały obozy. «

- 19. Szewala (26. Sierpnia.) O świcie już wojsko gotowe jest do walnego
szturmu a Beylerbejowie otrzymują rozkaz iśdż naprzód. Walka się wzmaga;
około południa idzie gęsta z obu stron strzelba i trwa aż do zachodu słońca;
lecz się do wałów Polskich dla rzęsistego ognia zbliżyć niepodobna, cała
albowiem twierdza z jednego zdaje się bydź ulaną płomienia. •

«Dnia 22* miesiąca Szewal (20. Sierp.) drugi szturm nakazany został;
wojsko posuwa się naprzód; lecz zląkłszy się rzęsistej niewiernych strzelby z
uiczém na miejsce powraca. •

Nie będziemy tu wyliczać wszystkich potyczek, które Turcy z Polakami
w tej wojnie nad brzegami Dniestru stoczyli, i zakończymy tén artykuł opisa-
niem ostatniej stanowczej potyczki, w której Turcy z znaczną stratą odparci
zostali, co było powodem Sułtanowi do zawarcia pokoju z Polakami

• Dnia 11. Miesiąca ŹU-kade (17. Września) • pisze Najmą Effendi, *
koniecznie zdobycie taboru (Polskiego) zaleconćm zostaje wojsku. Wszystkie
bez wyjątku pułki występują pod bronią do szturmu; ochotnicy uderzają
pierwsi na okopy niewiernych, i straszna wszczyna się bitwa. Lecz wojsko
powróciło do namiotów i szósty tén attak nie więcej jak pierwsze przynosi
pożytku, lecz w tym ostatnim razie tracimy mnóstwo lgdzi i koni* oprócz
znakomitej liczby ranionych. «

» Dnia 13. Miesiąca Zil-kade (19. Września) pogłoska bliskiego przy-
mierza po Muzułmańskim rozchodzi się taborze. *

293

yyLe suito* Osman âgé de 18 ans, avait résolu de faire la guerre a la
Pologne. Ce fut en vain, que le ministre d'Angleterre avait interposé ses bons
offices, le grand seigneur lui notifia, qu'il voulait punir Us Polonais des incur-
sions, que les Cosaques ne cessaient de faire sur le territoire ottoman* JLe 29.
du mois de Dzumazyl aehyr Van 10S1 de t Hégire (10. Mai 1621) h la suite
de la prière ordinaire du vendredi, on fit les supplications usitées au temps dès
éclipses^ après quoi V armée ottomane se mit en marche et entra immédiatement
en campagne. On doit donc attribuer le mauvais succès de la guerre à ce qu'on
avait violé le principe consacré par V expérience des siècles, qui défend de rien
entreprendre sons la funeste influence des éclipses."

„Le 5 du mois de Rahmadan (J. Juillet) Formée ottomane passa
le Danube-"

>$Le 1S. du mois de Sheval (22. Août) les troupes musulmanes prirent
position sur les bords du Niester en face de Clwczim. Le camp des Polonais
s'étendait dans la plaine au pied de la forteresse. Les cosaques avaient dressé
leur tentes sus les bords mêmes du fleuve."

y>Le 19. du même mois h la pointe du jour V armée ottomane se mit sous
les armes pour attaquer le camp retranché des Polonais. Les Beylerbeis re-
çurent tordre de porter les troupes en avant. Le combat s'engagea et la cano-
nade se prolongea jusque vers le coucher du soleil^ mais il fut impossible
d'aborder les retranchemens polonais, qui avaient loir JPune masse de métal en *
fusion9 d'où s'élançaient des torrents de flammes." « *

9>Le 22. du même mois les vrais-croyans livrèrent un second assaut.
Leur armée se porta en avant y mais effrayée par le feu terrible des infidèles,
elle revint au camp."

yyAprè* plusieurs combats moins importuns, on ordonna aux soldats
mans d'emporter les retranchements des infidèles h quelque^ prix que cefût.c< ,.

. Dnia 90. Zil-kade (26. Września) Poselstwo złożone z kilku znamienitych
niedowiarków przybyło do taboru Muzułmanów z przełożeniem, ze się z pokorą
poddają rozkazom najszczęśliwszego Padiszacha, byleby ich zbrodnie i bunt
przeciw niemu łaskawie przebaczone zostały. Sułtan do dobroei skłonny,
przystał na podpisanie pokoju, na warunkach traktatu zawartego za czasów
Sulęjmana. «

Pisząc ostatni tén paragraf dziejopis Turecki zapomniał podobno, jaki obo-
wiązek prawodawca Islamizmu na piszących kładzie. Bo cóż mówi Koran?
• Ci, którzy podane sobie mają wiadomości na piśmie, cieszą się z ob*
jawionej sobie prawdy. « (Rozdz. 13. w. 36.)

Mylnie zaś rzeczy wystawia Najmą Efendi; bo jeżeli wojska Polskie
wszystkie szturmy Muzułmanów odparły f jeżeli pokój z Sułtanem Osmanem
podpisany został na zasadach traktatu przed dziewięćdziesiąt laty z Sohmanem
II. zawartego, zaiste Polacy nie błagali przebaczenia nieprzyjaciela. Zwycię-
żeni tylko, i to nie zawsze, o przebaczenie proszą.

Zwycięstwo Polaków pod Chochnem odniesione nie jest wymiênionem na
tym medalu, podobno dla tego, aby nie obrazić rządu Tureckiego. Rzeczą
jest do wiary podobną, ze te medale z złota i srebra bite, rozdawane były
przez Króla Polskiego wojskowym, którzy się w téj wojnie męstwem byli
odznaczyli.

•*

29»

„Le U. du mois de Zilhadé (Je 17. Septbre.) le sultan fit prendre les *
armes à tous les corps de son armée sans exception. Les volontaires se mirent
h la tête des attaques et ton vit Rengager sur toute la ligne un combat de*
plus acharnés; cependant V armée des vrais'Croyans rentra au camp sans avoir
obtenu de succès, elle fit même de grandes pertes en hommes et en chevaux.'*

9>Le 15. du même mois, le bruit se répandit dans Parmée ottomane, que
ton traitait de la paix."

„Le 20., on vit arriver au camp de sa Hautesse une députation composée
de plusieurs des principaux infidèles, qui déclarèrent vouloir se soumettre aux
volontés du sublime descendant du Prophète, et demander pardon de leur
crime et de leur révolte.u

$,Le sultan porté h la clémence, consentit à signer la paix sur la base du
traité, que le sultan Soliman avait conclu avec la Pologne 90 ans plusUt"

Ici nous, sommes fâchés de le dire, V historien musulman s'est évidement
écarté des préceptes de sa loL Car que dit le Coran!

„Ceux, qui ont reçu V écrit se réjouissent des vérités, qui leur sont

révélées." Ch. XIII. v. 36.

Nayma Effendi présente évidement sous un faux jour la base sur laquelle les

commissaires polonais traitèrent de la paix, car fils étaient venus en supplions

au camp de V armée turque, il est évident, que ce n'eût pas été sur le pied du

statu que ante bel lu m, qvfils Fauraient conclue.

C9est en mémoire de cette célèbre Campagne, que ftit frappée cette médaille
et c9est peut être pour menager la susceptibilité de la Porte , que le roi de
Pologne s'abstint de designer d'une manière précise f événement, dont U voulait
perpétuer le souvenir.

296

No. T9.

Widok miasta Torunia, nad którym kłęby dyma się unoszą. Pod
miastem płynie Wisła, na niej most do kępy prowadzący, a nad miastem
widać promienie słońca. Napis: FIDES ET CONSTAJVTIA PER IGNEM
PRÓB ATA; to jest: Wierność i stałość ogniem doświadczona.

Strona odwrotna. U góry anioł w obłokach trzyma tarczę, na
której herb miasta Torunia wyryty; niżej napis: THORUNIA HOSTUJ-
TEB OPPUGNATA ET DEI 0[mnipotentis] AUXILIO FORTR [fortiter] A
CIVIB[us] DEFENSA XVI. FEBR[uarii] ANNO MDCXXES.5 to jest:
Toruń nieprzyjacielskim orężem dobywany, a za pomocą Boga Wszech-
mogącego [mężnie od obywatelów obroniony, dnia 16. Lutego, roku
1629.

No. 80. Widok miasta Torunia, nad którym kłęby dymu się
wznoszą. Pod miastem płynie Wisła. Napis: FIDES ETC0N8TAN-
TIA PER IGNEM PRÓB ATA; to jest: wierność i stałość ogniem do-
świadczona.

Strona odwrotna. U góry anioł w obłokach trzyma tarczę z herbem
. miasta Torunia. Niżej jest wyryty napis: THORUNIA HOSTILITER OPPU-
GNATA ET DEI AUXILIO FORTITER A CIVIBUS DEPENSA DIE XVI.
FEBRU[arii] ANNO MDCXXIX$ to jest: Toruń nieprzyjacielskim orężem
dobywany, a za pomocą Boga mężnie od obywatelów obroniony, dnia 16.
Lutego, roku 1629.

No. 81. Brama o trzech wieżach (herb miasta Torunia) wśród
płomieni. Napis do koła: FIDES ET CONSTANTU PER IGNEM
PRÓB ATA 5 to jest: wierność i stałość ogniem doświadczona.

u..

4 y

2»?

No. 19.

FIDES ET CONSTANTIA PER IGNEM PRÓB AT A. (La foi et

la constance éprouvée par le feu.) Vue perspective de la ville de
Thorn sur la Vistule, sur laquelle on voit naviguer plusieurs bateaux.

Revers. THORUNIA HOSTILITER OPPUGNATA ET BEI
0[mnipotentu\ AUXILIO FORJTR [fortUer] A CIFIB\m\ DEPENSA XVI.
FE£R[uarii] ANNO MBCXXIX, (Thorn attaqué H à îaidt du Dieu
tout puissant courageusement défendu par les habitons, le 16. Février,
Tan 162&) s

No. 80. FIDES ET CONSTANTIA PER IGNEM PROBATA.

(La foi et la constance éprouvée par le feu.J Les armes de la ville
de Thorn au milieu des flammes.

Revers. THORUNIA • HOSTILITER OPPUGNATA ET BEI

■

AUXILIO FORTITER A CIVIBUS DEPENSA DIE XVI. FEBRU[arii}.
ANNO MBCXXIX. (Thorn attaqué et à taide du Dieu courageusement
défendu par les habitons, le 16. Février 1629.} On voit au haut de

la médaille le pom de Dieu en lettres hébraïques. (a)

No. 81. FIBES ET CONSTANTIA PÉR IGNEM PROBATA.

(La foi et la constance éprouvée par le feu.) Vue de la ville de Thorn
en flammes.

•. ■■

- (a) Medale te znajdują się w Morze Franciszka Hr. Potockiego.

s •»

» » • - •

■■■

Strona odwrotna. U góry imłe Boskie w Hebrajskim języku.

Niżej napis: CIVIT[as] THORUN[ensis] HOSTILITER OPPUGNATA ET A
CIVIB[«aj FORTÏTE» DEPENSA XYŁ FGBR{uarii] AN[ae] MDCXXIX.
H. D.; to jest: miasto Toruń od nieprzyjaciela dobywane & od miesz-
kańców dzielnie bronione d. lt>. Lutego 1629. H. D. (nazwisko mincarza.)

Wykład.

Poiar Torunia, płomienie przez Szwedów podniecone, które temu miastu
W foku 1639. Ogfftnme zrządźmy szkody, oto jest przedmiot, który nam
niniejsze medale przefl oczy stawiając przedmiot żałosny, gdyby okazana
W. tern zdarzeniu odwaga i wierność mieszkańców, nie okrywała laurami
zgliszczów .Torunia. < •

Wspomnieliśmy wyżej o wojnie Zygmunta IŁ z Karolem, Królem Szwedz-
# kim, t synem jego Gustawem Adolfem. W- Joint tOM. tenże Gostanr Adolf
wylądował z liczném wQJskiem w Prusach, gdzie nieprzysposobionych
zastawszy Polaków, opanował Piławę, Malborg, Elbląg i całą Warmią.

W roku ,1629. porazili Szwedzi wojsko Polskie pod Górznem; w skutku
tego zwycięstwa umyślił Wrangel, naczelny wódz Szwedów, ubiedz miasto
Toruń, w ktihrém Magistrat żadnego Aie był aczynlł przygotowania dodbrony.
Byłby się podobno powiódł zamysł Szwedów, gdyby Gerhard Denhoff, w ów
'czas pułkownika a później Wojewoda Pomorski, nie był się w tén czas
w Toruniu znajdował Odwaifcy tén wojownik zachęciwszy do obrony mili-
cyą miejską, osadził nią głewniejsze stanowiska i warownie. Przypuścili
Szwedzi s«turm do miasta, dnia XVI. Lutego (a), «zanîec praedmurowy adebyli,
dwie nawet bramy petardami wysadzili, do miasta przecież doptać się nie
mogli. Pożar, który w tej właśnie chwili na przedmieściach wyBuchnąt, i
komunikacye Szwedom przeciął,' wstrzymał ich zapęd, i wodza do cofniénia
się zniewolił. Ciężko atoli uczuć się dały miastu te płomienie, które, jak

(a) Podług nlepoprawoego, czyli dawnego Kalendarza , czyi* dnia XXVI* ŁaŁego po-
dług nowego styla. *

iUvert. CiriT[at] THOMUX[cnsi»] HOSTILITE* OPPEGNATA

ET A CiriB[us] FORTITER DEPENSA XVI. FEBB[uarU\ AN\,u>]
MBCXXIX. H. 4i • (Them «ftoful et à Vaid* dt> Qtm cowagm*tt%ent
défendu par les habitons, le 16. Février, tan 1Ç29. H. D. (le nom du
gravaur.l On voit un ange portant un écwsw aux armes de Thorn.

Ces méjfUlles ont été frappées en mémoire de la valeureuse défense de la

ville de Thorn , attaquée par les Suédois en 1699.*

Le feld-maréehal %1Vrangel ayant forcé formée polonaise h la retraite à
V affaire de Górzno, résolut de profiter du succès, qu'il venait Jt obtenir pour
attaquer là ville de Thorn. H connaissait la faiblesse de in garnison et ne se x
doutait pas de toutes les ressources, que. le 'colonel Denhoff, qui se trouvait
par hasard dans la place, puiserait dans sa valeur et dans son activité. , Cet
Jiabile officier en exaltant . le courage de la garde urbaine, lui inspira la déter-

m »

mination de prendre part a la défense de la villel Les Suédois, qui avaient

déjà pénétré dans la place, furent répoussis avec perte et obligés de se retirer.

38*

• *

No. 82.

Skała wśród morza, na niej piramida, na której orzeł biały się
wznosi; z czterech stron wiatry na piramidę wieję. Po morza pływają
okręty. Napis IMMOBILES; to jest: niewzruszony, umieszczony jest
w poprzek medalu.

Na stronie odwrotnej dwa anioły unoszą, koronę nad orłem Polskim,
na którego piersiach jest cyfra Zygmunta III. niżej rok 1631. u dołu
medalu miecz i berło, (a)

Wykład.

Allegoryczne figury, które tu widzimy, jeżeli wyraźnie nie wskazują oko-
liczności, do których się medal niniejszy odnosi, zdają się przynajmniej malo-
wać celniejsze rysy charakteru Monarchy, który w r. 1631. w Polsce panował;
* to jest, niezgiętóść umysłu i religijną żarliwość..

Sądzimy, iż obelisk wystawiony na niebespieczne wichry, równie jak
krążące po morzu okręty wskakują, iż pobożnemu Królowi Polskiemu należało
walczyć z nieprzyjacielem, który mu z zamorza okrętami zagrażał. Z tąd
wnioskować będziemy, że się tén medal ściąga do stosunków Zygmunta HI.
z Gustawem Adolfem, Królem Szwedzkim.

Nadmieniliśmy już, jak nieszczęśliwie Zygmunt III. wojnę z Szwecyą
prowadził, pomimo owéj stałości umysłu, a raczej uporu, jaki tćn medal
wystawia, a który Polska opłaciła stratą kilku prowincyj i przelewem krwi
obywatelskiej przez lat blisko trzydzieści. *

(a) Inny, zupełnie do tego podobny, znajduje się medal, biły w r.

1632.

» — •
à Ł-.

■ \ Y(TK

I' . T * '■» 1 ■ •' Tl" V

l L. iu L .. . & t\ 1

9AO

•Hf» £&

mtfre* 4f mffieu

un roc on voit un obélisque surmonté de Vaille de Pologne. L'inscription
IMMOBJWS (immobile) est grevée en travers de la médaille.

Revers. L } aigle de Pologne surmonté éCune emrmne. que soutiennent
deux anges. Au dessous on voit uh sceptre, un glaive ęt le millésime 1631.

Si nous examinons de près les emblèmes, que présente cette n}é4uillep peut*
itot powrpns noms indiquer Faceasion pour laquelle alie a étf fiwppée.

ISobéUsque, que nous voyons id exposé u Ut fureur des vent» ęt Aes.fkśs,

ainsi que les navires en croisière autour du monument , semblent faire allusion

à la guerre, que Sigismond III. soutenait contre la Suède, dont les flottes

menaçaient la Pobgue sur tous les points de son littoral.

La devise gravée sur cette médaille y confinke nos conjectures. L'auteur

semble vouloir faire honneur au roi de Pologne de sa persévérance ir combattre

la Suède. Nous nous croyons en droit tfétre plus sévères h Pégard de ce mo~
narque, et nous déplorons r entêtement, avec lequel à soutenait une guerre mal*
keut>m$e -et enHèntmtent étnmgvv, 9*ue miéréts 4e nétne jwy*.

Cath. R.

304

No. 88.

Popiersie Zygmunta DL z boku widziane, w zbroi kosztownie wy-
rabianej, na której wisi łańcuch orderu złotego runa; napis w otoku:
SIGŁSMLINDUS m. D[ei] 6[ratia] POLONIE (sic) ET SUEC1E (sic) REX
D[ux] PRUSSIE (sic); to jest: Zygmunt IIL z Bożej łaski Król Polski
i Szwecyi, Xi%zg Praski*

Na strome odwrotnej widok Gdańska, nad którym wzlatuje dwóch
aniołów z tarczę, na której wyryty jest herb miasta. Napis w otoku:
CIVITAS GEDANENSIS Fperi] P[ecit]; to jest: miasto Gdańsk wybić
kazało.

No. 84 Popiersie Zygmunta III. z boku widziane z koroną na
głowie, w około: SIGIS[mundus] 3. D[ei] G[ratia] REX POL[oniaej
ET SUET[iae] M[agn«s] D[ux] UT[hnaniae] RUS[siae] Pfrnssiae]; to -jest:
Zygmunt z Bożej łaski Król Polski i Szwecyi, Wielki Xiçzç Litewski,
Ruski, Pruski.

Strona odwrotna. Herb miasta Gdańska przez dwa lwy trzymany,
w otoku napis: EX AUttO SOLiDO REGU CIVITAS GEDAJVENSÇs]

Fperi] F[pcit]; to jest: z czystego złota Królewskie miasto Gdańsk
zrobić kazało.

No. 85. Popiersie w koronie i zbroi; w prawej ręce berło,
w lewej jabłko, w otoku napis: SIGISMUND[us] 3. D[ei] G[ratia] RE*
P[oloniae] M [agnus] D[ux] L[itbuaniae] B[ussiae] PR[ussiae]; to jest: Zygmunt
IU. Król Polski, Wielki Xrçzç Litewski Ruski, Pruski.

» «

305

No. 83.

SIGISMVNDVS III. D[ei] (Ąratia] POLONIE (sic) ET SUECIE (sic)
REX D[ux] PRUSSIE (sic). (Sigismmd III. par la grâce de Dieu roi
de Pologne et de Suède, duc de Prusse.) Buste de Sigismond III.
couvert Hune armure richement travaillée, sur laquelle le graveur a jette
une draperie.

Revers. CIFlTAS GEDANENSIS F[ierî\ F[ecU]. (La ville de
Danzig a fait frapper;)

Revers. Vue de la ville de Danzig prise à vue d'oiseau. Au haut
de la médaille an voit tècusson aux armes de Danzig soutenu par deux
anges.

No. 84. SIGIS[mundus] 3. D[ei] G[raUa] REX POL[omae] ET
SUET[iaé\ M[agnus] Itfux] LH\huaniaê\ RUS[siae] P[rus$iae]. (Sigismond
III. par la grâce de Dieu roi de Pologne et de Suède grand duc delA-
thuanie et de la Russie (rouge.} Buste de Sigismond III. vu de profit. Ce
prince est revêtu de son armure et porte la couronne sur la tête.

Revers. EX AURO SOLIDO REGIA CIVITAS GEDANENSl[s\

F\ieri\ FïeeiiJ. (La ville royale de Danzig a fait frapper en or de bon
aloi.l Un écusson aux armes de Danzig soutenu par deux lions.

No. 85. SIGISMUND[us] S. D[ei] G[ratia] REX F[oloniaé] M[agnus]
D[ux] L[tthuanme] R[ussiae] PR[ussiae]. (Sigismond IIL par la grâce
de Dieu roi de Pologne, grand duc de Lithuanie, de la Russie (rouge)
et de Prusse.) Buste de Sigismond IIL vu de profil. Ce prince est

revêtu de son armure, il porte la couronne sur la tête et tient le sceptre

d'une main et le globe royal de Vautre.

306

No. 86.

Popiersie Zygmunta HI. z boku widziane. Odzież zbroja, na
którą szeroka kreza jest spuszczona. Napis : SIGISMlWDfus] D[eiJ G[ra-
tia] REX SUEC[iae] ET POL[oniae]; to jest: Zygmunt z Bożej łaski
Król Szwedzki i Polski.

Strona odwrotna zawiera tylko napis następujący: 47. F. (a) NA-
T[us] 1566. Cforonatus] 1594. QUOD PONTIF[iciis] DOCTORIBUS ET
EXTERNO MILITE PUBLICAM TURBARET TRANQUILLITATEM A
CAROLO DUCE SUDERM[aniae] CONSENTfientibus] CIVIBUS EXCLUSUS
M[ortuus] 1632; to jest: urodzony roku 1566. koronowany 1594. z po-
wodu, ze papieskimi księżmi i cudzoziemskiém wojskiem publiczna
zabnrzył spokojnośe, od Karola Xrçzçcia Sudermanii za zezwoleniem
obywateli odsądzony od Korony, umarł roku 1632.

■

No. 87. Popiersie Zygmnnteflll. z boka widziane. Odzież zbroja,
na którą szeroka kreza jest spuszczona. Napis: SIGISMUND[us] D[ei]
G[ratia] REX SUECpae] POL[oniae]; to jest: Zygmunt z Bożej łaski
Król Szwedzki, Polski.

Strona odwrotna. Wśród wieńca napis: NATUS MDLXVI. DENA-
TUS MDCXXXIL; to jest: urodzony 1566. umarł 1632.

Wykład.

Zajmowaliśmy się dotąd Numizmatami Zygmuntowi W. w Polsce bitymi,
widzieliśmy na kilku z nich dowody obstawania tego Monarchy przy prawach
swoich do Korony Szwedzkiej, i żarliwego przywiązania do prawideł kościoła
katolickiego. Umieszczone w tym numerze medale w Szwecyi robione, a
mianowicie medal pod liczbą 80. z innego stanowiska rzera tę wystawiają.
■■" ■ »

(a) Cyfra ta odnosi się do kollekcyi medalów Szwedzkich., z której ten medal wyjęty
jest.

.,i . I-.W YORK

'< : ■ LUC LÎERARY

ASTG>\ LENOX

909
No. 86.

SIGISMVND[us] D[ei) G[ratia] REX SVEC[iae] ET POL[oniae].
(Sigismond par la grâce de Dieu roi de Suède et de PologncJ Buste
de Sigismond 3. Ce prince est revêtu de sen armure.

On lit sur le revers tinscription suivante, placée au milieu dune

couronne de feuillage: 47. F. (a) NAJ\us] ±366. C[oronatu$] 1S94. QUOD
PONTlF[iciis] DOCTORIBVS ET EXTERNO MILITE PUBLICAM
TURBARET TBANQUILLITATEM A CAROLO DUCE SUDERM[anUus)

CONSENT[ientibus] C1VIBVS EXCLVSVS. M[ortuus] 1632. (NéenlSM.
couronné en 1594. Pour avait troublé la tranquillité publique avec des
prêtres du (souverain) Pontife et avec une armée étrangère, exclu du throne
par Charles duc de Sudermanie, avec t assentiment des citoyens. Mort en 1632.J
No. 87. SIGISMVNB[us] D[ei\ G[ratia] REX SUEC[iae] POL[oniaé\.
(Sigtsmond par la grâce de Dieu roi de Suède Cet) de Pologne. J Buste de

Sigismond III. Ce prince est revêtu de son armure.

On Ut sur le revers tinscription suivante, placée au milieu Hune cou-
ronne de feuillages: JVATUS MDLXVL DENATUS MDCXXXII. (Né en
1565, mort en 1632.

Notre tache va finir en ce qui concerne les médailles du roi Sigismond III.
Il nous reste à parler des deux pièces ci-jointes, qui ont été frappées en Suède
et qui offrent un contraste frappant avec celles que Von a deja vues.

(a) Ce chiffre se rapporte au numéro de* la collection de 'médailles Suédoises, à la-
quelle nous avons emprunté cette pièce.

910

Czytamy na nim, że gdy Król Zygmunt, wprowadzeniem do Szwecyi księży
katolickich i wojska cudzoziemskiego (Polskiego) spokojność publiczną w tym
kraju zaburzył, od Korony Szwedzkiej odsądzony. Królem bydź przestał

Umieściliśmy więc w zbiorze naszym Numizmaty bite na cześć Zygmunta
III. oraz te, które przeciwnicy jego odbić kazali; pozostaje nam jeszcze zkreślić
krótki rys charakteru tego Monarchy. Zastanawiając się nad nim, czytelnik
lepiej wyrozumie powody, które postępowaniem jego w ważniejszych zdarze-
niach kierowały.

Przymioty i wady Zygmunta III. mówi uczony jego dziejopis Julian
Ursyn Niemcewicz, skutkiem były wychowania jego, pierwszych młodości
Wrażeń, później skutkiem obcowania z tymi, których Król ten do bliższej
poufałości swojej przypuszczał. Chwalebna, gdyby nie zbyteczna, gdyby nie
wyłączna gorliwość o wiarę, przesadzone wyobrażenie o władzy Królewskiej,
szczególniej o niczém niemogącej bydź zmienioną prawości dziedzictwa, ule-
ganię duchowieństwu i obcym, łatwość w chwytania się wielkich zamiarów,
oziębłość 1 opieszałość w wykonywaniu ich , obok wahania się upór , obok
wyniosłości słabość, statek, wiara i uprzejmość w stadle małżeńskiem, wy-
niosła niedostępność dla wielkich, dla domowników poufała łagodność, miłość,
sprawiedliwość, prętkie zapomnienie niechęci, łatwe nawet przebaczenie urazy,
te są duszy i umysłu Zygmunta celtyące znamiona.

Wychowany przez Jezuitów, pod okiem pobożnej matki Katarzyny Jagiel-
lonki, od dzieciństwa nauczył się wierzyć, że władza Królewska żadnemi
ustawy ograniczoną bydź nie może, i że prócz Rzymskiego wyznania, wszystkie
inne były bezbożne. Z takiémi prawidłami przybyły do Polski młody Xiążę,
na samym wstępie nie podobał sobie Polaków, ani od nich polubionym został.
Przyzwyczajonemu Xieciu do posępnego ' uszanowania na dworze Szwedzkim,
niemiłą zdała się ta szlachetna swoboda w zdaniach, pismach i mowach, jaką
się odznaczali Polacy. Im więcej młody Król rozciągłą władzą panujących
w Szwecyi porównywał z ograniczoną i dożywotnią tylko władzą Królów
Polskich, tern bardziej żądza powrotu do ojczystej ziemi górowała w sercu
jego. Ogromność, ludność, zamożność potężnej na ów czas Polski, traciły z
swej ceny, gdy ich tylko docześnie i niezupełnie przychodziło używać. Ztąd
w całym ciągu panowania swego patrzał Zygmunt na Szwecyą, jak na dzie-
dziczną własność; na Polskę, jak na przemijającą dzierżawę*

Większego gieniuszu, tęższej duszy potrzebował Zygmunt, by nad znaro-
wioną już Szlachtą panować świetniej i dzielniej. Gdyby był atoli przy

311

LHnseriptien de la médaille No. 86. nous apprend, que le roi Sigismond •
avait perdu sa couronne héréditaire, pour avoir troublé son pays par Tintroduo
tion de prêtres catholiques et étune armée étrangère (polonaise.) Cette pièce forme,
pour ainsi dire, le revers de la médaille, que nos lecteurs ont vu au No. 65.

Nous fie pensons pas h faire revivre la vieille querelle sur la légitimité des
souverains de la Suède au XVII. siècle, et nous avons plus tPune raison pour

éviter de traiter ce sujet, il vaut mieux mettre le lecteur a portée de juger Sigis-
mond III. en essayant défaire connaître le caractère de ce prince $ cette étude
ne sera pas sans intérêt

„Les qualités et les défauts, que présente le caractère de Sigismond III." —
dit Mr. Niemcewicz dans son histoire, de ce prince, — „sont le produit des
impressions de sa première jeunesse et le reflet des hommes, qu'il admit depuis
dans son intimité."

„Elevé sous les yeux JPune mère très pieuse et par des Jésuites, auxquels
elle avait donné toute sa confiance, Sigismond III. avait adopté leurs principes
au point, que toute religion en opposition h celle qu'il professait lui-même, lui

semblait impie*"

„Sa conviction politique était fortement Uée h ces principes religieux , il
considérait le pouvoir royal comme une émanation de celui de Dieu, et regardait

comme sacrilège toute atteinte à cette autorité*, de là sa persévérance à conserver

■ «

■ le trône de Suède, malgré les efforts constans des Suédois h ten écarter."

„Fier et indécis, faible et obstiné, Sigismond avait des moeurs pures,

aimait la justice et pardonnait facilement les injures, mais bien que doux et ,

■

facile dans son intérieur, U était froid eL lututain lorsqu'il paraissait en
• pubUo*"

L_ *

312

.niedostatku tylu przymiotów posiadał znajomość charakteru narodu swego,
nam wiele strat, sobie niemało poniżenia byłby oszczędził. Przy schyłku do-
piero życia upamiętany Zygmunt w ślepym uporze odzyskania berła Szwedz-
' kteg°> °d zmiennych Szwedów do wiernych Polaków przeniósł serca swego
życzliwość. W tén czas dobry naród dotknięty tym zwrotem przychylności,
czule dzielący Pana swego i straty domowe ciężkie, dolegliwości uraz dawnych
zapomniał, okazał dowodami przywiązania i hojności, iż dobre ku niemu chęci,
nigdy straconémi nie są. (a)

(a) Z Historyi Zygmuola III. przez J. U. Niemcewicza.

■i

SIS

„On ne saurait se le dissimuler, les brillons trophées, qui illustrèrent le
règne de Sigismond III. sont dus, lien moins h la sagesse du monarque, qu'au
belliqueux élan de la nation."

„Portons un peu nos regards sur le brillant tableau , que nous présente ce
règne: ici ćest le fis des Césars qui remet son épée h Fillustre Zamojski (a) 5
fit, le grand général Żółkiewski, qui présente au roi de Pologne} (b) le Czar
Szujski son prisonnier; plus loin eąfin, ce sont les trophées enlevés par Chod-
kiewicz au sultan Osman, (c) qui à la tête de 400,000 hommes était venu
porter la guerre en Pologne et menaçait la Chrétienté."

„Tous ces beaux faits d f armes cependant n'eurent pas les résultats qtton
aurait du en attendre, car le roi qui avait peu fait pour les amener, avait
moins encore scu profiter des victoires, que ses généraux remportaient pour lui."

„Sigismond III. aimait peu les Polonais, et ce iCest que vers la fin de son

règne qtcil s'attacha véritablement a eux. A dater de cette époque, il Jut

entouré de ta confiance et de t amour de cette nation chevaleresque, qui épousa

les intérêts de la famille de Vasa, et appela successivement au trône les deux

fils du roi Sigismond."

(a) Voyez la médaille No. 57.

(b) Foyex la médaille No. 72,

314

>. 88.

Na strome głównej w 7. wierszach napis następujący: JAN
BOWICZ NA DAHROWNI CASTEL[an] MINSK[i] PODSKAR[bi] ZIEM
PISARZ Wielkiego] Xpeatwa] Litewskiego] ANNO 1581. U dołu litera
D. oznaczająca podobno nazwisko mincarza.

Strona odwrotna wystawia tarcz§ o czterech polach, w których
widać herby Leliwa, Dąbrowa, Lew i Pogoń, bez żadnego napisu.

No. 89. Na stronie głównej napis następujący w poprzek umie-
szczony w sześciu wierszach: NUS DEXTERA TUA DEUS SALVABIT
1583. D. S.; to jest: nas prawica twoją Boże zbawi 15S2. D. S.
(zapewne imię mincarza.*) W koło napisu jest wieniec, za nim w otoku
napis: JOA[nni] NICO[lao] 6E0R[gk>] HLEBOWICZ CAS[teUaneo] MIN-
[scensi] T[hesaurario] M[agni] D[ucatus] LpthuaniaeJ ; to jest: Janowi Mi-
kołajowi Jerzemu Hlebowiczowi Kasztelanowi Mińskiemu, Podskarbiemu
Wielkiego Xiçstwa Litewskiego.

Strona odwrotna, przedstawia tarczę o czterech polach, gdzie są
herby: Leliwa, Pogoń, Bróg i Grzymała bez żadnego napisu.

Wykład.

Zwracamy uwagę czytelników naszych na te medale, na których po raz
pierwszy w Litwie (z wyłączeniem Radziwiłłów) nazwisko i herb osoby
prywatnej widzimy. Medale te wybito na pamiątkę Jana Hlebowicza, Pisa-
rza i Podskarbiego W. Xiestwa Litewskiego, a później Wojewody Trockiego.

Współcześni dziejopisowie wychwalają męstwo Hlebowicza w oblężeniu
Połocka w roku 1567. okazane, a więcej jeszcze niezgiętość umysłu, z jaką
się stawił Iwanowi Wasilewiczowi II» Carowi Moskiewskiemu, gdy mu tćn
wyrzucał, że z Moskwy, gdzie w więzieniu siedział, do Króla Polskiego
tajemne listy pisywał. Na srogie wyrzuty i pogróżki Cara spokojnie odpowie-
dział Hlebowicz: i któżby krajowi swemu dobrze nie życzył?

Chęć oswobodzenia Posłów Moskiewskich, których był Zygmunt August
kazał przytrzymać, sppwodowała Cara, że Hlebowicza w zamian za Posłów

•

S1&

No. 88.

U» éeutson armoirié.

On Ht sur le rems tintcrtption suivante an polonais: JAN HLE-
BOWICZ NA DABROtVNI CASTEL\an\ MINSK[q PODSRAR[lï\ ZIEM
PISARZ lV[ielkit3o\ X[ięstu,a\ l[itewsktego} ANNO 138ł. (Jean de
Dąbrowa Hlebourtc, Castélan de Minsk , trtéorier et notaire du grand
duché de Łithuanie tan 1581/) Au bat on voit la lettre D.

No. 89. Un écusson armoirié au milieu d'une couronne en feuillage-

Revers. JOA[nni\ NICO[lao] GEOR&o] HLEBOWICZ CAS[Ul-

laneo] MIN[scensii] T[he$aurario] M [a g ni] D[ucatûs] L[ithuaniaê\. (Jean

Nicolas George Hlebowicz, Castélan de Minsk, Trésorier du grand duché

de Lithuanien) On lit en travers de la médaille une seconde inscription
conçue en - ces mots: NOS DEXTERA TVA DEVS S AL V ABIT iS82.
D. S. (Dieu nous sauvera par le secours de ton bras D. S)

Les médailles qui vont nous occuper constatent la nomination de Jean
Chlebowicz h la charge de grand trésorier de Lithuanie.

Avant de parcourir la carrière administrative, Chlebowicz s'était fait
connaître avantageusement dans Us armées de Sigismond Auguste, et les

40*

316

swoich na wolność wypościł Wiele podobno przyciynił się do tego i skryty
zamiar jednania sobie stronników w Polsce, gdy Iwan zamyślał osiągnąć
Koronę po bezdzietnym Jagiellończyku»

Stefan Batory umiejący oeeniać zasługi i męstwo , mianował Hlebowicza
Podskarbim W. Xiestwa Litewskiego, « Zygmont DI* Wojewodą Trockim.
Umarł Hlebowicz w roku 1591.

polonais parlent avec éloge de la valeur, qu'il déploya au siège de

m
• * - - _

Poiloek, ainsi que de sa fermeté vis -h -vis du Czar Ivan Basilide surnommé le
cruel, entre les mains duquel il était tombé.

La captivité de CMebôuricz ne' Jut pas de longue durée} le, désir de délivrer
les ambassadeurs Russes détenus en Pologne et de se faire des -partisans dans
ce pays, porta Ivan BasiUie à rendre, la liberté à son prisonnier $ celui-ci
revint h Varmée polonaise, on renvoya les ambassadeurs Moscovites, et le Czar
ne tarda pas à sfappercevoir, qu'il n'avait poifit gagné au change.

En récompense des services qu'il avait rendus, Chlebowicz obtint la charge
de grand trésorier de Lithuanien quelque tems après il fut nommé palatin de
Troki et mourut en i&91.

818

Ko. 90.

Popiersie Jana Zamojskiego, głowa nienakryta z lewej strony
widziana, włosy krótkie na czoło, do uszu i w tyle do szyi spuszczone,
broda ostrzyżona, wąs gęsty, odzienie w» kształcie ferezyi na szyi
zapięte z kapturem i futrem podszyte. Napis: JOAN[nes] ZAMOYSKI
MAG[nus] CANC[ellarius] POL[oniae] PRAEF[ectus] G£N[eraIis] MI[litum];

to je9t: Jan Zamojski, Kanclerz Wielki Koronny, Hetman Wielki.

Strona odwrotna. Dwa wieńce, u góry laurowy, u dołu oliwny, s
sobą. brzegiem jednym na środku medalu połączone, frapls: UTRAQ[ue]
CTVTS; to jest: obiema obywatel.

No. 91. Popiersie z boku widziane Jana Zamojskiego w zbroi,
na której draperya jest zarzucona. Napis w otoku w dwóch wier-
szach: JOHANNES DE ZAMOSCIO R[egpi] P[oIoniae] SUP[remus] CAN-
CE[llarius] ET EXER[citus] GENE [ra lis] CAPl[taneas] ; to jest: Jan na
Zamościu, Królestwa Polskiego Wielki Kancl&z, wojska wódz
najwyższy.

Strona odwrotna. Dwa wieńce jeden w drugiego zachodzący.
Napis: UTRAQ[ue] CI VIS; to jest: obiema obywatel.

Wykład.

.Choć bardzo pospolite, zwłaszcza złote medale te nie dokładnie od ob-
cych pisarzów były wyrażone, stawiają oni albowiem u góry oliwny wieniec,
a laurowy u dołu, kiedy liczne takowe od nas widziane medale wszystkie
zgodnie laurową koronę mają nad oliwną»

Nie jest Polakiem i cale z Historyą naszą nie obznajomionym, kto tego
bohatera nie zna $ nie ma i w literaturze doświadczenia, któ o wielkich jego i
względem nauk zasługach nie słyszał. Odsyłam więc czytelnika do życia
jego, krótko od innych pisarzów, a z przyzwoitą przeciągłością od zacnego

V YORK

T * '

i \. A.

Il I. ZRARY

no;.

»
i

: J Al 'A V J

S 19

No. 90.

JOAN[nes] ZAMOYSKI MAG[nuś\ CANC[ellarius] POL[oniae]
PRJEF[ectus\ GEN[eralis\ MI[litum\. (Jean Zamoyski grand chancelier

de Pologne et général en chef de Formée.) Buste du grand chancelier

Zamojski vu de profil.

On voit 90r le revers deux couronnes entrelacées tune dans Vautre,

tune de laurier, t autre <£ olivier avec la devise: VTRAQ[ue] CIVIS.
(Citoyen pour toutes deux.J

No. 91. JOHANNES DE ZAMOSCIO R[egn%\ P[oloniae] SVP[remUs]
CANCE[llarius] ET EXER[citûs] GENE[ralis] CAPI[taneuś\. (Jean Za-
mqjski grand chancelier du royaume de Pologne, et général en chef de
tarmée.) Buste du grand chancelier Zamojski revêtu de son armure et
vu de profil*

On voit sur le revers deux couronnes entrelacées tune dans S autre,
avec la devise: UTRJlQ[ue] CIVIS. (Citoyen pair toutes deuxj

Les médailles ci jointes ont été exécutées en mémoire de Jean Zamojski,
chancelier et grand général de la Pologne. Nous voyons sur le revers deux
couronnes, Tune de laurier et Vautre tfolivier, digne emblème des récompense*
que cet homme célèbre a méritées par les services, qu'il a rendu à son pays*

pisarza (a) tych nie dawno upłynionych czasów wydanego odsyłam i do pa-
negiryku jego , łacińskim językiem w lat dwanaście po jego śmierci w Rzymie
od Andrzeja Bajana Portugalczyka wydanego, a sam w granicach medalu tego
zachoruję -się.

. Żadnego medal tén nie ma wyrażonego roku, mniemam jednak, ii za
czasów jeszcze Stefana -Batorego był bity. Zdanie moje wspiera się na
wielu *dcpyć gruntownych dowodach. Chociaż albowiem tén wiekopomnej
sławy mąż urodzony dnia 18. Marca r» 13412. dopiero w roku 160S. dnia
9. Czerwca umarł, w zaczętym 64, wieku swego , a zatem 17. jeszcze lat za

Zygmunta 1H. żył, jednak z tym Królem, którego wyniósł na tron i na
Państwie ugruntował, nie tak w ścisłej przyjaźni zostawał, aby od niego hono-
rem medalu był obdarzony. Ledwie go albowiem z Szwecyi przybyłego do
Polski obaczył Zamojski, przywykły do poufałej i przyjemnej Batorego przy-
jaźni, wnet do Leśnio wolskiego , Kasztelana Podlaskiego, co do Szwecyi był
jeździł rzekł: »Jakiegoście na koniec niemego czarta z Szwecyi nam
przywieźli?»

Wkrótce też potém mocném obstawaniem przy odstąpieniu Estonii i
tern, że po tranzakcyi Będzińskiej Król nie chciał go uwolnić od przykrego
obowiązku przeproszenia Cesarza za zgwałcony najazdem kraj Cesarski,
poróżnił się z Królem, a gdy publicznie i dosyć żywo na Króla narzekał,
dane mu obietnice natrętnie przypominał, a nadewszystko jawnym się przeciwni-
kiem wszelkich z domem Austryackim związków okazował, wypadł z łaski
Królewskiej tak dalece: iż Król go tylko wtedy używał, kiedy dla urzędów,
które sprawował, albo przez wzgląd i miłość w narodzie i potęgą stronników
jego, których drażnić obawiał się, do użycia jego był zniewolony.

Ale jeźli, co wielkie do prawdy ma podobieństwo, sam Zamojski kazał
tén medal bić na pamiątkę swoje, pewno się to nie stało na początku pano-
wania Zygmunta Œ. kiedy w wielkiej części narodu był w nienawiści dla
sprawy Zborowskich, która na ostatnie lata Stefana Króla przypadła, i dla
przygód ostatniego Bezkrólewia, ani też w następnym po wstępie na tron
Zygmunta czasie, gdyżby dosyć już podejrzliwy umysł Króla tym postępkiem
obraził. Zaczém kiedy stałej i nigdy nieosłabionej doznał Króla Stefana
przyjaźni i on sam tegoż Króla i żyjącego i zmarłego kochał i zawsze wielbił,

(a) Żywot Jana Zamojskiego pisany przez Bohomo^lca.

321

• \ ■

Jean Zamoyski naquit en 1848* Il fit ses premières études en Pologne et

alla les terminer à Padoue. Il reçut dans cette ville une preuve éclatante
de V estime y qtcil inspirait et fut nommé k 20 ans recteur de V académie.

A la mort de Sigismond Auguste, Zamojski était déjà un homme très in-

■

Jtuent} €est lui qui proposa les règlements h suivre pour Véléction des rois de
Pologne, règlemens qui devinrent plus tard loix fondamentales de T empire-, c'est
lui, qui malheureusement aussi fit adopter alors le principe de la libre élection

de nos rois.

É »

Cette proposition si flatteuse pour la noblesse polonaise fut reçue avec en-
thousiasme et augmenta infiniment la popularité de Zamojski.

« »■

Chef du parti qui en ŁST5 appeUaii Henri de Patois au trône de Pologne,
' Zamojski décida en iS7S le choix de la nation en faveur de Batory, palatin
de Transylvanie*

L'immense pouvoir dont il jouissait sous ce prince, s'accrut encore, s*U est
possible, après sa mort, et Zamojski devint h peu près maître des suffrages a

T élection de Sigismond III. ; la considération h laquelle il était parvenu h cette
époque était telle, qufau rapport d'un historien contemporain, il ne lui manquait a

■

de la royauté que les insignes* Véléction de ce monarque, la victoire remportée
sur son compétiteur V archiduc Maximïlien que Zamojski fit prisonnier, ajoute
encore h l auréole de gloire qui ceignit le front de ce général; on approuva
généralement la manière noble et modeste avec laquelle U reçut P archiduc et
V historien Thou en parle avec éloge*

On connaît les succès militaires de Zamoyski. H en fut dignement récom*
pensé par les emplois qu'il obtint, et mieux encore par les rémercimens publics,
qu'a reçut en pleine diète dans les années i60i et 4003.

• •

322

* ■

wielkie jest podobieństwo, ii go Król obdarzył tym honore* medalu, Wszakże
jednak bardzo skłonnym jestem do tego zdania, iż jak jti& nąmieniiera, sa sta-
raniem samego Zamojskiego bity był tén medal-* a to w czasie, w którym po-
jąwszy żonę Gryzeldę Stefana Króla synowiec, zdawał się niektórym do-
stojnością nad innymi obywatelami górować. Jakoż korona owa niżąza, za
oliwną pospolicie poczytana, zwierzchną laurową spojona , raqie . bydź - za
wieniec myrtowy wzięta, co, gdyby było, dawałby medal da zrozumienia, iż
ayi wynikająca z dzieł wojennych sława, ani zacność związków małżeńskich
nie były na przeszkodzie Zamojskiemu, aby się obywatelem, innym obywate-
lom równym, nie poczytał. Wspiera téa mój domysł, có czytam w kronice
Guâgnina, na karcie 923. iż ci, co gonitwami rycerSkiémi Króla i dvroni
Królewskiego oczy na się w Krakowie' przy wesela Zamojskiego byli /Scią- •
gnęli, à do roty jego należeli, nosili te napisy: Cernit et A ud et, drudzy
Utraque Civis.

Z tém wszystkiém nie tak się przy tym wykładzie upieram, abym ów •
pospolity zupełnie odrzucił, to jest: iż Zamojski Kanclerz i Hetman na tych
dwóch urzędach najwyższego kresu chwały dostąpiwszy, \ w pokoju i na
wojnie prawdziwym, godnym ojczyzny syvéj pokazał się obywatelem. Przydam
tu jeszcze, iż napis tego medalu tak się w onym wieku podobał, że i Leśnio-
wolski, Kasztelan Podlaski, na igrzyskach przy koronacyi Zygmunta W* onego -
używał, i też same dwie korony bez napisu Zebrzydowski, Wojewoda Kra-
kowski, wielki Zamojskiego przyjaciel, sobie przywłaszczył, jak na jego
medalu niżej obaczymy. AlbertrandL

f »

■ / ;

§ •

Chargé d?anpées et de gloire Jtafiiojęki+nourut le 5. Juillet de Fasmée 1608.

Il est curieux de voir flans les historiens polonais les éloges et les reproches,

.qu'ils adressent h ZamojshL Ses partisans comptaient les victoires qu'il avait

remportées et les conquêtes qu'il avait faites} U lui savaient gré à* être resté

simple citoyen, lui qui avait eu trois J'ois V occasion de disposer de la couronne $

ils U&itaięnt les rhjlemens qu'il avait fait .pour Toékmmi&ti ation de la justice,

" ' Us montraient avec complaisance les places' de guerre qu'il avait fortifiées,, Puni-

versité au'U avait établie k Xamoié, et Vappelloient torgueU de eon pays.

Ses 'ennemis -au contraire l'acomaiertt S'avoir 4Rsp#té }f autorité au prime
qu9U avait fait monter sur le trône, tt avoir souvent abusé de son pouvoir et de
s'être arrogé le monopole de presque toutes' les charges $ enfin plusieurs hommes
i état le rendaient responsable Jks malheurs que le système d'élection des rois,
proposé par lui, devait infailliblement attirer sur 'Ja JPologne.

If éloge et le blâme nous semblent également -motivés , cependant la nation
On masse éprouvait une vive sympathie pour ZamqjêU, et lui pardonnait sss
torts en faveur de ses brillantes qualités.

41*

324

Ko. 92.

Strona główna przedstawia nam herb domu Zamojskich. W koło
między dwiema obwódkami jest napis następujący : PERGË UT CAE-»
PISTI NEC ENEM MORTAJLIA QRIS [quaeris]; to jest: Postępuj, jak
zacząłeś, nie szukasz bowiem znikomości.

Na stronie odwrotnej czytamy następujący w ośmiu wierszach napis:
PRO M[emoria] P[erenni] ILLRT [illustri] TIRO JO ANI [Johanm] ZAMOSCIO .
R[egni] POLO[niae] CANCELA[rio] S[upremo] COPIARfum] IN LEONIA
PRAEFECTO. 1381 ; to jest: Na wieczną pamiątkę sławnemu .mężowi
Janowi Zamojskiemu, Kanclerzowi Królestwa Polskiego, najwyższemu .
wodzowi wojsk w Inflantach. 1581. roku.

Wykład.

Napis na stronie odwrotnej tego medalu wyryty świadczy, iż w roku
1981. Jan Zamojski naczelnym był wodzem wojska Polskiego w Inflantach.
Nie wspominają przecież o tern dziejopisowie nasi, a nawet i Heidenstein,
który zresztą tak dokładne zostawił nam opisanie wojny ówczesnej Stefana
Batorego z Rossyą.

Rzeczą jest do wiary podobną, iż Zamojski istotnie miał sobie poruczone
dowództwo wojsk Polskich w Inflantach, lecz gdy obroty strategiczne kampa-
nii w r. 1581. bytność jego w téj prowincyi niepotrzebną czyniły, znajdował
isę w głównej kwaterze Króla Stefana.

Cóżkolwiek bądź, okoliczność ta dowodzi, jak potrzebną dla badacza
Bistoryi jest znajomość medalów.

^ i.

325

No. 92.

PEROE UT CAEPISTI NEC ENIM MORTALIA QMS [quaeris].
(Poursuis comme tu a commencé', car tu ne recherches point les choses

■

périssables.) Un écusson orné de lambrequins aux armes de la famille
Zamojski.

■

%
m #

On Ut sur le revers (inscription suivante: . PRO M[emoria] F[erenni\
ILLRJ [iUustrt] FIRO JOANI {Joa*m\ ZAMOSCIO Jttym] POLO[niae)
CANCELA[rio] S[upremo] COPIAR[um] IN LIFONIA PRAEFECTO.

i88is ÇA la mémoire éternelle de Vhomme Illustre Jean Zamojski, chan-

celier du royaume de Pologne, commandant en chef de formée en

Ltvonie. 1581*9

ê
4

La médaille ci-jointe Jkt frappée en souvenir du grand-chancelier Zamojski.
On la place ici séparément comme preuve, que cet illustre capitaine avait com-
mandé en chef Formée polonaise en Livonie en Vannée i&8i , fait, , qui ne se
trouve consigné dans aucun historien. Quelque peu d'importance qu'on attache
d'ailleurs à cette particularité, elle n'en sert pas moins h confirmer Vutilité dit
V étude des médailles, considérés comme documens historiques.

■

«
»

#
m tttttôe głównej' lew, toeyli .lampart w ktfrèhîè kioitosfcgcy sic

w górę i wieńcem laurowym' okolony. Napis» NICOŁAUS FIBLEY PAŁA*
TINUS CR ACO VIENS [is]; to jest: Mikołaj Firlej /Wojewoda Krakowski.
&troria dâwrotnft. Palma «rozrosła, ttàfôofc « jedtféj gałęśli fcatofe-
szony ciężar. Napis: NITITUB SUB ONEBE .VDITUS 1393; . to jest:
Wzmaga się pod ciężarem cnota 1593. .

Wy.kłaiL

Mikołaj Firlej w długiem i czyniłem życia usprawiedliwił podchlebną dew4-
nę, jaku na zamieszczonym tù czytamy medalu. -Zrodzony z Zoii Bónarewnćj,
Kasztelanki Sandeckiej, odebrał staranne wychowanie i usposobienie do aa-
wodn ' politycznego.

W roku 1373. był Firlej członkiem Poselstwa, które Henryka Xiecia
d'Anjou na tron Polski wezwało ; po wyjeździe zaś tego Króla z Krakowa,
jeździł powtórnie do Francyi, aby go nakłonić do powrotu.

W czasie następnej elekcyi głosował Firlej za Cesarzem Maxymilianem,
lecz gdy następnie bawiąc na dworze tego Monarchy, przekonał się, ze dąż-
ność jogo zamiarów nie odpowiadała potrzebom kiftju nfcdzego, prsywi^fcał się
Firlej do Króla Stefana, zyskał szacunek tego Wielkiego Monarchy i został
przez niego na wyższe posunięty stopnie»

Niemniej się przysłużył Firlej Zygmuntowi 1H. gdy od Rudolfa Gesarza
uzyskał zatwierdzenie ugody Będzińskiej, mocą której, jak wiadomo, Arcysdąźę
Maxymilian zrzekł się ttonu Polskiego. W tiadgrodę tvfcihych usług krajowi
oddanych, otrzymał Firlej od Zygmunta HI. godność Wojewody Krakowskiego
i na tym urzędzie umarł około roku 1600* Wiadomo albowiem, że w tymże
roku Mikołaj Zebrzydowski już był Wojewodą .Krakowskim.

j T'-F. NEW YOR
' n'TDLlC LIER/

*t~"t i

C i r- k;

#»,«%

• »

■».

Jftrlty Palatin éo CmcotàtS) Vn léopard couronné jHac$ au v&Heu

« » *

d'une couronne en feuillage.

Bevers. NITITUB SUB ONERE FIRTVS. 1893. (La vertu au-
gm*Rfe WH te fa*&0*J V* pahąięp ayaąp unpoidg fUftKfttty % ppe de

de ses branches.

• ■ * * ,

s
■

Nicolas Firléj y palatin de Cracovie mérita dans Une vie longue et occupée
h dcufa Jląffeuse, q^a* Qf sur <*#» W*^- El fétaft yoyà h le yie publique
et JW nommé membre M h dépntatiom, qui vmt offrir lę co^ąn^ę fe iV<»f #£
Jr Henri duc f Anjou (jH&S). thss tard il fit un second voyage f* FtafiÇÇ

' pour engager ce prince a reprendre le tréne qvfil avait abandonné.

Lors de T élection suivante, Firley se déclara pour F empereur MaximUien,
mais le séjour qu'il jit alorę h Vienne Vayapt convaincu , que les projets de la
cimr fjlptriche ne rępęndaient pąs aux yefjtąhfęs intérêts ffa fe Pologne, il se
rattacha à Etienne Batory, et obtint par ses services féfthftfi et lęjfąpeur de ce

•grand monarque. Il fut plus utile encore à son successeur Sigismond III. et
ce Jut lui, qui obtint de V empereur Rodolphe la ratification du traité de
Bendzin, par lequel Farchiduc Sfaximïlien re^qnça h ses prétensions au trône
de Pologne. Sigismond récompensa F heureux négociateur en le nommant
palatin as Crawm* Ę4 (>• fer. Ęhfofjfc

328

No. 94.

Wśrzód wieńca laurowego lew, wspinający] się z koroną na
głowie. Napis: JOAN[nes] FIRLEY DE DAMBR[owica] TESAUR[arius]
REGNI POL[oniae]; to jest: Jan Firlej z Dombrowicy, Podskarbi Kró-
lestwa Polskiego.

Strona odwrotna. Palmowe drzewo, mające na gałęzi zawieszony
ciężar. Napis: NITITUB SUB ONERE VJRTUS. 1593.; to jest: Wzmaga
się cnota pod ciężarem 1593.

No. 95. Herb Firlejów, to jest lew wspinający się, drugi podobny
nad hełmem się wznosi. Napis w otoku: JOANNES FIRL[ey] D[e]
DAM[browica] REGN[i] POLOM[ae] TESAU[rarius] $ to jest: Jan Firlej
z Dąbrowicy, Królestwa Polskiego Podskarbi.

Na stronie odwrotnej drzewo palmowe, na którem zatkniętą jest
między gałęziami waga, rzymska zwana, z ciężarem na szali. Napis
w otoku: NITITUR SUB ONERE 1592.; to jest: Wzmaga się pod cięża-
rem (podobno cnota} 1592.

Wykład.

Jan Firlej bratem był rodzonym Mikołaja Wdy. Krakowskiego i z nim razem
należał do poselstwa do Francyi, na sprowadzenie obranego Króla Henryka.

Roku 19S9. zostawszy Podskarbim Koronnym, zarządzał skarbem pu-
blicznym przez lat dziewiętnaście, a gdy urząd swój składał, rzekł Zygmuntowi
III. » Pozwól Miłościwy Panie, abymresztę majątku mego dla dzieci

- -,- —_- « I

' TM'

1 'J

jLxC LIBR.' :i v

429

Ko. 94.

JOAN[nts] FIRLEY tog DAMBR[owica] TESAVR[ariuĄ REGNI

_ _ a m ,

POL[omae]. (Jean Firley de Dambrowica trésorier du royaume de
Pologne.} Un léopard couronné placé au milieu <Fune couronne en
feuillage.

Revert. NITITVR SUB ONERE FIRTUS. 1595. (La vertu te
renforce sous le fardeau.) Un palmier y sur lequel on voit un poids
suspendu à Vune de ses branches.

No. 95. JOANNES FIRL[ey] D|>] BAM[browica] REGN[%\ PO-
LONI[ac] TESAU[rarius\. (Jean Firley de Dambrowica trésorier du
royaume de Pologne.) Un écusson armoirié sur lequel nous voyons le
léopard, que nous avons remarqué sur les deux médailles précédentes.

Revers. NITITVR SUB ONERE (virtus) iS92. (La vertu) se
renforce sous le fardeau 1592.J) Une, balance posée sur une branche

* i

d'arbres.

• •

Jean Firley, dont la médaille ci-jointe porte le nom, fut appelle par le roi

s fiigismond III. au ministère des finances. Âpres les avoir administrées pendant

£9 ans, ce vertueux citoyen résolut de quitter les affaires publiques et dit au

roi 9 qui ne voulait pas accepter sa démission s permettez. Sire, que je

960

Nie próżną była ta przezorność' Firleja , bo gdy wypróżniony skarb
potrzebnych nie dostarczał funduszów na zaspokojenie wojska, gorliwy ten
.obywatel własne zastawił dobra i zaciągnione na nie summy na potrzeby
krajowe obrócił.

Zmarł Firlej, roku 1614. Widząc tęi samą cechę > tenże napis , tén sam
rok na medalu Jana Firleja Podskarbiego, i na medalu brata jego Mikołaja
Wojewody Krakowskiego, wnosimy, że tak napis, jak allegoryczna figura od-
noszą się do jednostajnych okoliczności , w których obaj bracia cnót oby-
watelskich i stałości umysłu dali dowody.

Być też może, że, jak Biskup Albertrandi wnosi » hasło to było domowe
» od obydwóch braci przybrane ; takowe albowiem symbola lub dewizy bardzo
» w owych czasach w używaniu były. «

•

331

conserve h mes enfans le reste de ma fortune. Fitley avait raison

«• »
en effet tfêtre inquiet sur t avenir de sa famille , ear il avait > dans les €ems

difficiles de sa gestion > engagé ses terres et porté dans la caisse de Varmée le

produit de sen emprunt.

Les Français honorent la mémoire de Sully fui donnait h Henri IF \ ses
bois de luiute futaie, Firleg semble avoir éprouvé le même besoin de se .
sacrifier pour son pays> mais il vivait sous un prince, qui ne savait pas comnte
Henri IV. reconnaître les services. . .

* «

* '

332

«.*

No. 96.

Popiersie Jerzego Mniszcha, Wdy. Sandomirskiego, z głową, odkryta,

widziane z prawej strony, suknia zbroja, na której paś rycerski. Napis:
GEO*G[iu3] MNISZEK [MNISZECH] PAL\T[inus] SAND[omiriensis];
to jest: Jerzy Mniszech, Wojewoda Sandomirski.

' Strona odwrotna. Herb domu Mniszchów, siedm piór strusich
razem połączonych na pół xiçzyca, nad tarczę, hełm, na nim korona,
n&d kttirę znowu siedm piór strusich* Napis: LEOP[oIiensis] SAMBfo-
riensis] MEDEN[sis] CAP[rtancus] RUS[siae] ZUP[arins}; to jest: Lwowski,
Samborski, Medeński Starosta, Żupnik Ruski.

♦ 0

Wykład.

• Z domu tego znakomitego dawnością, dostatkami i powagą w Czechach
pochodzący Mikołaj Mniszech, z rozmaitych powodów, najbardziej zaś gniewu
Ferdynanda L Cesarza schronił się do Polski za Zygmunta I. i do niéj prze-
niósł swoje dostatki. . Przymioty wyborne i związki małżeńskie, zawarte
z znakomitymi Polskimi domami, drogę mu do pierwszych dostojności
utorowały.

• , Tego Mikołaja Podkomorzego Kor. synem był Jerzy, na tym medalu wyra-
zony, który, różnych honorów stopniami doszedł do Województwa Sandomir-
skiego; matka jego była Kamieniecka, Kasztelanka Sanocka,

* Około r. 1604. zjawił się był u dworu Xiążęcia Konstantyna Wiśnio-
.wieckiego, Wdy. Ruskiego, młodzian z Moskwy rodem, który się mienił bydź
Dymitrem, synem Iwana Wasilewicza, Cara Moskiewskiego, którego Borys
Hudenów zamordować w Ugliczy był kazał, a którego matka inne podrza-
ciwszy dziecię od śmierci wybawiła. Tę rzecz tak kształtnie udadź potrafił,
i tyla pozornymi dowodami umiał podobną do prawdy uczynić, iż Xiążę Kon-
stanty zawierzywszy mu, a nie rozumiejąc, iżby bezpiecznie blisko Moskiew-
skich granic mógł przebywać, wysłał go w głąb Polski do teścia swego Je
rzego Mqjszcha, Wdy. Sandomirskiego., W powieści Dymitra musiały bydź wielkie
do prawdy pozory, kiedy tak poważni Senatorowie nie tylkp na niej przestali,

333

No. 96.

GEORG[nis] MNISZEK (Mniszech) PALAT[inus\ SAND[omiriensU}.
{George Mniszech palatin de Sandomir.J Buste du palatin Mniszech
tu de profil.

Revers. LEOĄoliensis] SAMB[orien$is] ME DEN [sis] CAP[itaneus\
' MJS[siae] ZUP[arius]. (Starostę ou sénéchal de Leopol, de Sambor, de
Meve, surintendant des salines de la Russie rouge.) Un éeusson aux
armes de la famille Mniszech.

' Qest en mémoire de Georges Mniszech, palatin de Sendomir et père de la

célèbre Marina (Marié) Clarine de Moscovie, fftïa etè frappée la médaille aue

nous ayons sous les yeux;

Ambitieux à l'excès, Georges Mniszech exerça une funeste influence sur
les destinées de la Pologne et de la Moscovie, en favorisant Ventreprise
du célèbre Démétrius, oui se disait JUs du czar Ivan Basitide et comme le

334.

ale nawet na poAocy bydź mu do osiągnienia tronu ojczystego przyrzekli.
Nie pośpieszył się w prawdzie z uroczystém uznaniem jego Zygmunt III,
Król, któremu był przedstawiony, doświadczyć pierw i ćj chcąc, jaki rzecz ta
obrót weźmie, ale téz nie oddalił go, jakby należało, gdyby go za oszusta był
poczytywał. Byli mu też na wielkiej pomocy Jezuici, wszędzie na ów czas
poważani, upatrujący w nim wybrane od Opatrzności narzędzie do złączenia z
kościołem Rzymskim Ruskich narodów.

Znać to i z Papieskich listów od Pawła V. do Dymitra d. 2. Lutego i
IO. Kwiet. roku 1006. pisanych, w których daje mu tytuł: Dilectissinio
filio nobili vire Dymitrio, magno Moschorum Duci, i obdarza go
swojéin błogosławieństwem. W tychże listach i innych pod tąż datą pisanych
4p Maryny, Jerzego Mniszcha córki, której daje tytuł Dilectissimae in
Christo filiae nobili mulieri Marinae Mag. Ducissae Moscoviae*
W tych listach usilne jest zalecenie ugruntowania Unii i wzmianka X. Savitiusa
Jezuity z téini objetnicami od Dymitra do Papieża wysłanego, którego Papież
odsyła z zaleceniem, aby się dał radom jego powodować. Ale kiedy Dymitr
wsparty orężem Polaków od Jerzego Mniszcha i Konstantyna Wiśniowieckiego
zasiągnionych przy zaszłej „w Moskwie rewolucy i, jemu przychylnej, zdawał się
bydź zupełnie na państwie Moskiewskiém ugruntowany, za wysłaniem poselstwa
uroczystego do Polski, tak dla zaślubienia sobie Maryny , Jerzego córki , jako
też dla z zjednania Królewskiego na to zezwolenia, rzecz jest niewątpliwa, iż
i od' Króla Zygmunta III. był jawnie za jedynowładcę Moskiewskiego państwa
uznany. Zaręczyny odprawiły się z największą uroczystością u dworu Kró-
lewskiego. Sam Król oddał Pannę Posłom Moskiewskim, ta z&& nieodwłócz-
nie przy końcu Stycznia r. 1606. puściła ąię w drogę ku stolicy w towa-
rzystwie Posłów Moskiewskich, ojca swego i świetnego pocztu Szlachty Polskiej.

Rychło po przybyciu jéj nastąpił ślub z wspaniałością niesłychaną i oka*' '
zaniein powszechnej radości. Ale wnet nagła rewołucya zmieniła ją w «nutek
i żałobę. Nie w ten czas dopiero Szujski jeden z najprzedniejszych Panów
Moskiewskich sprzysiągł *ię był na zgładzanie Dymitra. Ułożywszy rzecz
* całą z sprzysiężonymi przyjaciółmi, wybrał dzień -następujący po danej od
Cara wielkiej uczcie, to jest 17. Maja t. r. Spiskowi złączeni z gminem
pospólstwa od Szujskiego wzburzonym, wielką część Polaków wycięli a do
Carskiego pałacu wpadłszy, Cara zabili, Marynę z ojcem pod strażą do Jaro-
sława odesłali.' Nie szerzę się nad tern zdarzeniem, jako do Moskiewskiej
Historyi, nie zaś do polskiej należącem.

336

prétendait en tannée i60S recouvrer le trône de Mussie. « Démétrius ftignii
it éprouver une profonde passion pour Marie fille de Mniszech, il la demanda
en mariage à son père, aux lui promit sa fille ainsi que son appui pour (**
guerre y qu'il allait entreprendre.

L'ambitieux Mnitiech ébloui par Téspoir de placer sa fille sur le trône des
Çzars, calcula mal les difficultés de V entreprise. Il poria le for et la Jlampiç
en Russie et attira sur son pays une guerre longue et cruelle.

On connait les détails de cette expédition avantureuse. Démétrius appuyé
par, une armée polonaise et reconnu Czar de Moscovie, fut massacré peu de
tema après son mariage .avec Marie. Celle-ci lui survécut. Un nouveau

Dy mitre, qui était incontestablement un imposteur, se présenta alors comme
ayant échappé au fer des meurtriers. Mniszech, peu délicat snr les moyens de

336

Poty sława Jerzego Mniszcha zdaje się bydź nieskażohą, choćby téz za-
dawana mu albo niedostatek ostrożności przeciw zwodzicielom, albo nieumiar-
kowaną ambicyą wiodącą go do posadzenia córki swojej na świetnym tronie,
zwłaszcza, że chociaż mocne są dowody okazujące, iż Dymitr był oszustem,
jednak rzecz ta nie jest tak dowiedzioną, iżby wszelką wątpliwość uprząt-
nęła, ponieważ nie schodzi na pisarzach spółwiecznych i późniejszych, zdania
w téj mierze przeciwne utrzymujących. Ale to co nastąpiło sławie i ojca i
cópki niemało ubliża. Zjawił się nowy oszust mieniący się bydź tym samym
Dymitrem, o którym rzekliśmy wyżej, iż został zabity. Przystała do niego
wielka część ludo, częścią lekko wiernością , częścią skłonnością do odmian
uwiedziona, tak dalece, iż przy. posiłkach wspierających go Polaków, widział
się w roku 1600» wstanie przy ciągnienia pod stolicę. Tegoż czasu Bazyli
Szujski obrany po śmierci Dymitra Carem, chcąc pozyskać przyjaźń Polaków
i odwieść ich od posiłkowania nowego oszusta, postanowił Marynę i ojca jéj,
oraz Polskich Posłów, których więzionych trzymał, odesłać do Polski Oszust
powziąwszy o tern wiadomość, posłał w pogod za nimi dwa tysiące jazdy, od
której otoczeni, do obdza tego oszusta zaprowadzeni byli. Jakoż wiele mu na
tern zależało, aby ich a mianowicie Marynę miał w swojej mocy. Nara-
dzali się w drodze z przyjaciółmi, jak sobie w takowym razie postąpić miełL
Rozdwojone tych były zdania, gdy jedni za przepisem ambicyi, drudzy za pra-
widłem honoru i uczciwości szli. Maryna uwieść się ambicyi date, a co gorsza
ł ojca do tego nakłoniła. Maryna przed oszustem stawiona, uznała go bydź
pierwotnym mężem s^oim Dymitrem i z nim jako z mężem żyć .nie wzdrygała
się. Nieszczęścia jéj dalsze i śmierć okropna do tej Histoiyi nie należą.
Rychło potem Jerzy Mniszech powrócił. do Polski, gdzie roku 101% umarł.

X. Albertrandi.

3S7

satisfaire son ambition, ne rougit pas de le reconnaître pour V époux de sa fille $
néanmoins il échoua encore dans ses projets ; le second Dymitre périt (Tune
mort violente et peu après sa femme massacrée par ses ennemis, le suivit au
tombeau. Le palatin Mnisiech revint en Pologne et y mourut en Tannée £613.

338

No. 9T.

Popiersie Zebrzydowskiego. Głowa odkryta, od dołu do koła

podgolona, twarz z boku widziana. Odzienie zbroja. Napis:
NICOL[aus] ZEBRZIDOWSKI PALAT[inas] ET GENEfralis] CRA[covien-

ais] CAP[itaneus] R[egni] P[oloniae] S[upremus] M[arescalcus] ; to jest: Mi-
kołaj Zebrzydowski, Wojewoda i Starosta gieneralny Krakowski, Kró-
lestwa Polskiego najwyższy Marszałek.

Strona odwrotna. Pancerz w którym zatknięte sq. dwie buławy; u
dołu kotły; na przodku pancerza herb Radwan; po bokach z jednej
strony wyobrażenie Stałości z drugiej Roztropności» U góry Sprawie-
dliwość trzymająca w prawej ręce miecz, w lewej szale. Przy nogach
jéj dwa spojone wieńce. W polu napis DEO ET PATRIAE; to jest:
Bogu i ojczyźnie. Wokoło: DEXTERA DOMINI FECIT VIRTUTEM;
to jest: Prawica Pana cnotę okazała (z psalmu 117.}

Wykład.

Gdyby medale chlubnym tylko pamiątkom poświęcane bywały, niniejszy
nie istniałby wcale; godzien on przecież uwagi czytelnika, jeżeli go jako
pomnik historyczny uważać zechce.

Mikołaj Zebrzydowski, którego tu wizerunek widzimy, syn Floryana
Kasztelana Lubelskiego, wcześnie wziął udział do spraw krajowych. Miano-
wany najprzód Starostą generalnym Krakowskim, postąpił w r. 1601. na
Województwo Krakowskie, i otrzymał przytém dowództwo gwardyi Kró-
lewskiej, co w ów czas buławą nadworną nazywano. Tak znakomite urzędy
nie zadowolniały przecież Zebrzydowskiego, który nieukojoną przeciw Kró-
lowi Zygmuntowi III. niechęcią zaślepiony, w każdem zdarzeniu jemu się opierał,
wszystkie czynności jego w najgorszem wystawiał świetle, a widząc Zamoj-
skiego Kanclerza i Hetmana W. Koronnego na czele oppozycyi w Senacie i
w radzie Królestwa, najściślej się do niego przywiązał. Wielka przecież
między obiema zachodziła różnica. Zamojski nie przestał nigdy szanować
prawa w ten czas nawet, kiedy się władzy wykonawczej opierał; Zebrzydowski

• «%~* l—l^^l

,. .2 t'LY* V--.RK

ASTO*, LENO<
TlLDiLN FOUNr.A'lION

No. 9t.

NICOL[aus) ZEBRZIDOFTSK1 PALAT[inus) ET GENE[raUs] CRA-

[coviensis] CAP[itantus] R[egni\ P[oloniae] S[upremtu] M[arescalcua]. (Nico-
las Zebrzydowski Palatin et Sénéchal (starostę) général de Cracotie.
grand Maréchal du royaume de Pologne. J Buste de Nicolas Zebrzydowski
revêtu (tune armure richement travaillée, sur laquelle le graveur a jette
une draperie. La tête de Zebrzydowski est rasée suivant la mode du
tems en Pologne.

Revers. DEXTERA DOMINI FEC1T VIRTVTEM. (Là droite du
seigneur à fait la force.) Une cuirasse, sur laquelle sont gravées les armes
de Zebrzydowski, soutenue par deux génies. Au haut Ton voit un autre
génie surmonté d'une couronne. liinscriptim: DEO ET PATRIAE [pour
Dieu et la patrie) est gravée en travers de la médaille.

Si Fon posait en principe t que les médailles ne doivent être consacrées

qu'à la vertu et au mérite, cette que nous avons sous les yeux, n'aurait jamais

du exister} cependant si on les considère comme des documents historiques, celle

ci est bien digne de fixer notre attention. Nicolas Zebrzydowski, palatin ds

Cracovie, pour qui elle a été frappée, allié au plus illustres familles de la

Pologne, prit part de bonne heure aux affaires publiques, mais le chemin

rapide qu'il fit, ne suffisait pas à son ambition $ promu au commandement de

la garde royale et nommé grand-marechal de la couronne, Zebrzydowski n9en

haïssait pas moins le roi, qui Pavait comblé de faveurs. Outré de ce que

43*

340

zaś nie posiadający ani głębokiej nauki i doświadczenia Kanclerza, ani prawego
jego serca, gwałtownymi środkami zadosyć chciał czynić niechęci swoje).

Po śmierci Jana Zamojskiego, Zebrzydowski opiekunem syna jego miano-
wany, tern samym stał się niejako głową tak nazwanej w ów czas partyi
Kanclerskiej, to jest stronników Zamojskiego Królowi przeciwnych.

W roku 1606. pod pozorem, że Król Zygmunt paktów konwentów nie
dotrzymywał, i prawa narodu łamał, podniósł on niecny ów rokosz, który
imié jego nosi.

Nie będziemy tu szczegółowo przywodzić téj wojny, którą Łubieński,
Biskup Płocki, gruntownie opisał; powiemy tylko, że wygrana przez Króla
bitwa pod Guzowem skarciła buntowników* Zwyciężony Zebrzydowski
musiał przeprosić Króla, który mu przebaczył dla tego podobno, iż go nie śmiał
ukarać» Kto zdoła zrachować zgubne stąd dla Polski skutki, że Zebrzydowski
uszedł kary, jaką prawodawstwo wszystkich narodów na podobne wymierza
winy!

Umarł Zebrzydowski w r. 1620. upomniany, lecz nie wzgardzony, jak
na to zasługiwał.

Zwrócić jeszcze winniśmy uwagę czytelników naszych na napis: Deo et
Patriae, który na tym medalu czytamy, i który w ustach sprawcy wojny
domowej zdaje nam się bydź razem bluźnierstwem i zniewagą obrażonej
Ojczyzny.

341

Sigismond III. voulut lui faire quitter un hotel qu'il occupait, et qui faisait
partie des batimens de la cour, il s'emporta jusqu'à dire: qu'il en sortirait,
mais qu'il saurait bientôt à son* tour forcer le monarque h sortir de son
royaume.

On jugea nécessaire et éloigner un homme qui manifestait de semblables
intentions, néanmoins dans la crainte de l'irriter, le roi le nomma Palatin de
Cracovie$ cependant rien ne fut capable de ramener ce caractère altier. Tout
ce qu'obtenait Zebrzydowski lui semblait fort au dessous de ce qu'il croyait •
mériter, et déterminé à exécuter ses projets de vengeance et d'ambition, il leva
V étendard de la révolte, sous prétexte de venger les libertés publiques, violées
par le roi.

La victoire pouvait seule, nous ne dirons pas justifier une démarche aussi

criminelle, mais forcer h un examen plus qu'indulgent de ces prétendus griefs.
Zebrzydowski ne sut point la procurer à son parti; vaincu h Gusow, U Jut
déclaré coupable par le sénat, et condamné h faire des excuses publiques au
roi. Le dépit, la honte et peut-être le remord abrégèrent ses jours. Il mourut
en £620, et son corps revêtu du froc de St. François , fut inhumé dans une
chapelle funéraire qu'il avait bâtie h Craçovie*

842

No. 98.

Popiersie Janusza Radziwiłła z boku widziane, w zbroi z kołnierzem
hiszpańskim krótkim, głowa odkryta, włosy kędzierzawe. Pod ramieniem

rok 1617. Napis w otoku: JAJVUSCHIUS RADZIVIL D[ei] G[ratia]
DUX BIB[zensis] DUB[iceusis] SŁUC[ensis] £[t] KOP[iIensis] SAC[ti]
B[omani] LMP[erii] PBlNC[eps]; to jest: Janusz Radziwiłł z Bożej łaski
Xi$źę na Birzach, Dubince, Słucku i Kopy lu, Świętego Państwa
Rzymskiego Xrçzç.

Strona odwrotna. Popiersie Elżbiety Radziwiłłowej, mocno wy-
pukłe, z lewej strony widziąjie, w stroju hiszpańskim z wielkim kołnierzem

i włosami wysoko zaczesanymi Napis w otoku: ELISABETH SOPHIA
D[ei] G[ratia] MAHCHIONISSA BBANDEB[urgensis] DU CIS S A RADZIVIL;
to jest: Elżbieta Zofia z Bożej łaski Margrabina Brandeburska , Xiçzna
Radziwiłłowa, (a}

Wykład.

Wspólnik rokoszu Zebrzydowskiego Janusz Xiążę Radziwiłł, którego ta
czytamy nazwisko, nieprawnie w naszych oczach mieści się na medalu domu
Xiąząt Radziwiłłów, tego domu, w którym tyle przywiązanych do kraju swego
wodzów, tyle głębokich polityków, tyle zasłużonych w narodzie widzimy

mężów.

Medal mniejszy bity podobno na pamiątkę zaślubienia Janusza Radziwiłła
i Elżbietą Zofią córką Jana Jerzego Margrabiego Brandeburskiego, zaszczytne
w zbiorze naszym zajmqje miejsce pod względem ozdobności i dokładnego
jego wyrobienia.

(a) Medal tćn nadzwyczejnit rzadki znajduje się w zbiorze Wilhelma Xiaiçcia Ra-
dziwiłła w Berlinie,

! T

—i , . -~ ,

. . JJLIC LI3PARY

{ A

1L.I

■■'L'W'^UON

No. 98.

JANUSCRIVS RADZIFIL D[eî] G[ratla] DUX BIR[zcnsis] DUB[icen-

gis] SLUC[e*si$] E[t] KOP[ilensis] S4C[rï\ R{omani] IMF[triî\ PMNC[eps}.
ÇJean Radziwiłł par la grâce de Dieu duc de B&rze, de Dubinka, de Sluck
et de KopylJ Buste de prince Jean, RadziviU vu de profil; il est revêtu
dune armure et porte la tète nue. On voit sous son aisselle le millésime 1617.
Revers. ELISABETH SOPHIA D[et\ G[ratia] MARCHJONISSA
BRANDEB[urgensis] DVCISSA RADZIFIL. (Elisabeth Sophie par la
grâce de Dieu Marquise de Brandebourg, princesse RadziviU.) Buste
de la princesse RadziviU vu de profil; elle porte le costume espagnol et
une haute coiffure, (a')

Principal fauteur de la guerre civile allumée en Pologne par Nicolas Ze-
brzydowski en Vannée 1606, (voyez la médaille précédente) le prince Jean
ou Janus RadzivUl, dont nous votons ici téffigie nous inspire peu iPinterib
Quelifue belle que soit d'ailleurs la médaille qui nous occupe, die nous semble
offrir un contraste affligeant avec toutes celles, qui ont été frappées en f honneur
des princes de la famille de RadziviU, pour perpétuer le souvenir des services
qu'ils n'ont cessé de rendre h leur pays.

Cette pièce, h en juger par le revers, dût être frappée en souvenir du ma-
riage du prince Janus RadziviU avec la princesse Elisabeth Sophie de Brand**
bourg. Le prince Janus mourut en Vannée £690.

(a) Cette médaille extrêmement rare se trouve dans la collection eu prince Guillaume
RadziviU à Berlin.

344

No. 99.

Popiersie Eustachiego, albo Ostafieja Wołłowicza, Biskupa Wileń-
skiego. Twarz na prost patrząca, głowa nakryta wysokim biretem.
Broda prosto ucięta, jak zwyczaj był poważniejszych w owym wieku

duchownych. Kołnierz niefałdowany dosyć szeroko rozłożony. Napis:
EUSTACHIUS WOLOWICZ D[ei] G[ratia] EPUS [episcopus] VILNEN[sis]
AET[atis] LIV. ; to jest: Eustachy Wołłowicz, z Bożej łaski Biskup
Wileński, w pięćdziesiątym czwartym roku wieku swego. Pod ramieniem
imié mincarza, Ot. Engelhard.

Strona odwrotna. Widok miasta Wilna. Przed miastem wół sto-
jący między ołtarzem i pługiem. Na ołtarzu ogień rozpalony. Na
jeftnéj ołtarzu ścianie herb Biskupa Bogorya, na drugiej rok 1625.
Nad miastem obłoki, na których kartelusz z napisem: IN UTRUMQUE ;
to jest: do obojga porozumiewać się trzeba słowa par atu s, gotowy)
u dołu napis: CIYI VILNENSI; to jest: obywatelowi Wileńskiemu.
Na kroju u dołu napis: HIERONIM KAWECZYNSCI F. K.; to jest: Hie-
ronim Kawęczyński F. K.

Ponieważ medal znacznie jest wytarty, przezwisko tu położone
może bydź nieco odmienne, ale bardzo do tego podobne. Ostatnie dwie
litery, które z razu miałem za F. F. (fieri fecit) albo F. C. (fieri có-
ra vit) zdają, się bydź te same, które wyżej położyłem, a podobno
znaczą Fraunburski Kanonik.

Wykład.

Niczyją pamiątkę szanowną uczcić bardziej medalem nie należało, jak
Eustachiego Wołłowicza , Biskupa Wileńskiego , którego całe życie najwybór-
niejszémî cnotami i pracami najchwalebniejszémi zaszczycone, z uwielbieniem
przejdzie do ostatniej potomności. Pochodził on z starożytnego w Litwie
domu zaleconego wielkiémi zasługami, ozdobionego najpierwszćmi godnościami.
Ojciec jego był Iwan Marszałek, jak domyślam się powiatowy w Litwie,
gdyż go w rejestrze Marszałków Wielkich, lub nadwornych W. X. Litewskiego

'l»
to
w

1 i

.' •' J2LIC

<a<V y-j.n.

—i. <j "^

HL.

r r

345

No. 99.

EUSTACHIUS JVOLOWICZ IĄ<ą G[ratia] EPVS [episcopus] FIL-

NEN[sis] AET[aUs] LIF. {Eustachę WoUawicz par la grâce de Dieu

Evêque de Vilna, à l'âge de 54» ans.') Buste de tévêque Wollowicz vu

presque de face. Son costume est celui du haut clergé catholique de

son tems. On lit au dessous de t épaule le nom du graveur OT EN-
GELIIARD.

•

Revers. Vue perspective de la ville de Vilna. On voit sur le de-
vant un bœuf entre une charrue et un autel sur lequel est gravi un

écusson armoirié et le millésime de 1625. Au haut au milieu de nuages
an IU tłnscription: IN VTRVMQVE (paratus). (Prêt à Tun comme à
foutre) au bas on Ut ces mots: CIFI FILNENSI (au citoyen de Vilna)
et plus bas: HIERONIM RAFECZYNSKI F[raunburgensis] K[anonicu$].
(Jérôme Kawęczyński chanoine de Frauenbourg)

L'église de Lithuame s'honore du vertueux prélat dont on voit ici teffigie*
Eustachę FFolowict promu h Tévéché de Filna en tannée ±617 > acquit V estime
et le respect de ses concitoyens» Nous en voyons la preuve dans cette médaille,
destinée a en perpétuer le souvenir.

44 ♦

346

nie znajduję. Matka Anna Kopciowna. Urodził się roku 1538. Przymioty
najlepsze wydoskonalone wyborną edukacyą przy zacności urodzenia, usłały
mu drogę do wyższych dostojeństw kościelnych , do których łagodność
charakteru i miłość pracy nie mało dopomogła. Powszechne jest zdanie, iż
urząd Podkanclerza W. X» Lit. piastował, co i Ńiesiecki w tomie czwartym
życie jego krótko opisując wyraża, a to za przykład jedyny urzędu tego od
duchownej osoby w Litwie sprawowanego poczytuje. Ale. przyznać muszę,
że ani miejsca w szeregu Podkanclerzów Litewskich znaleść dla niego, ani
czasu, w którym by go sprawował, nie mogę. I tenże Niesiecki w pierwszym
tomie wyliczając Podkanclerzów W. X. Lit. tego między nimi nie umieścił.
Stąd się domyślam, iż Król znając Wołłowicza zdolność, nagradzając przeszłe
zasługi, chciał go tym urzędem ozdobić, ale Litwa ceniąca osobę, a nowości
tej u siebie nie cierpiąca, temu się sprzeciwiała, która przeciwność tern
była osłodzona, iż bratu jego Hieronimowi tenże urząd powierzono. Może
też od objęcia i sprawowania urzędu tego na przeszkodzie było wyniesienie
jego na Biskupstwo Wileńskie; jakoż Gabryela Wojny Podkanclerza Lite-
wskiego śmierć przypadła na rok 1018. Benedykt Wojna poprzednik Wołło-
wicza na Biskupstwie Wilieńskiem rozstał się z tern życiem w Padwie
w roku 1616. który przeciąg czasu tak krótki, czyni domysł mój dopiero
przełożony, bardzo do prawdy podobnym.

Medal tu opisany jest wyrazem pod oczy podpadającym onego prawidła
wszystkim duchownym, mianowicie Biskupom służącego, a z największą
pilnością od Wołłowicza zachowanego: Ora etlabora; to jest: Módl się a
pracuj. Jest tu wprawdzie alluzya do przezwiska Wołłowicza, ale nie jest
z rodzaju alluzyi zimnych i płochych, owszem ma powagę i przystojność
starożytności. Wół, zwierz zdatny u pogan A ris (na ofiary) et ar vis (na
rolniczą pracę) wizerunkiem jest Biskupa dzielącego się między bogomyślnością
i powinna z urzędu starannością około powierzonej trzody. Umarł Eustachy
Wołłowicz roku 1630. mając lat wieku swego 98. Zatem medal tén bity był
roku 1623. który też na nim jest wyrażony, (a) X. Albertrandi.

(a) Medal ten nadzwyczajni rzadki znayduje się w gabinecie numiczmalycźnyin
w Medyoianie.

347

Cette piece est devenue très rare, et nul cabinet, que nous sachions , celui

de Milan excepté, ne la possède aujourd'hui. .Nous en devons le dessin a
F obligeance du savant Cattaneo, directeur de ce cabinet et membre de la
société phUamatiquc de Varsovie.

44*

348

No. 100.

Popiersie Stanisława Lubomirskiego niemal w prost patrzące
w zbroi, na której płaszcz jest zarzucony. Głowa golona, na wierzchu
tylko część włosów. Napis dokoła w dwóch wierszach: STAN1SLAUS
COMES IN WISNIS LUBOMIRSKI PALATINUS ET GENERALES
CAPITANEUS CRACOVIENSIS CONTRA OSMANUH ORIENTES TI[ran-
num]; to jest: Stanisław Hrabia na Wiśniczu Lubomirski Woje-
woda i Starosta generalny Krakowski przeciw Osmanowi Samowładcy
Wschodq. (Resztę napisu na stronie odwrotnej czytamy.}

Strona odwrotna wskazuje Srzeniawę herb Lubomirskich, to jest,
rzekę płynącą. W górze widać jakby twarz Najwyższego z opuszczo-
nemu na Srzeniawę rękami. Napis składający dalszy ciąg napisu

strony głównej w tej jest osnowie: RANUM ET DZIANBEGEREUM
TARTARORUM HANUM DUX ET PACIS ARBITER VICTORIOSUS;
to jest: i przeciw Dzianbegerajowi, Hanowi Tatarskiemu wódz i zwy-
cięźski pokoju dawca. Pod Srzeniawą w poprzek medalu jest napis:
TOTUM AB ALTO; to jest: wszystko z wysoka.

Wykład.

Wyprawa Polaków pod Chocim w roku 1621. tak jest chlubną dla
narodowego żołnierza, ii czytelnicy nasi chętnie podobno zajmą się tym
medalem i przypatrzą się na nim wizerunkowi wodza, który po śmierci Chod-
kiewicza Polakom hetmanił.

lVĆ \łW T 'H' i

* JJLlïJ

< i' i'1 7 r

Uf*

** î Kl* 'j*

349

No. 100.

STANISLAUS COMES IN fTISNIS (Wiśnia) LUBOMIRSKI
PALATINUS ET GENERALIS CAPITANEVS CRACOFIENSIS CON-
TRA OSMANUM ORIENTIS TI (le reste du mot se Ut tur le revers)
(Stanislas Comte de Wiśnicz Lubomirski palatin et juge général de
Cracovte contre Osman tyran de tOrient). Buste de Stanislas Lubomirski
palatin de Cracovte vu de trois quarts, en cuirasse sur laquelle le graveur
a jette une draperie.

Revers. RANUM (tiranum) ET DZIANBEGEREVM TARTARO-
RUM HANUM DVX ET PACIS ARBITER FICTORIOSVS. (etDxian-

bergheray Chan des Tortures, général (Formée et pacificateur victorieux.}
Une tête de vieillard (probablement Dieu le père) au milieu de nuages;

♦

ses mains posent sur la bande que la famille de Lubomirski porte dans
ses armes. Au dessous on lit TinscripUon: TOTVM AB ALTO. (Tout
d'en haut.*)

La' médaille ci -jointe rappelle en termes un peu emphatiques les succès
obtenus sur les Turcs par Stanislas Lubomirski, palatin de Cracovie.

Cet habile capitaine mérite une place .honorable dans les fastes de notre
histoire. Quittant tout jeune les travaux du collège pour la vie active des

850

Przygani kto może pomysłowi tego Numizmatu, na którym Najwyższy
piastuje na ręko berbowną Lubomirskich Srzeniawę. Chwalić zapewne nie
będziemy téj allegoryi, powiemy tylko, że medale innych krajów w owym
czasie lepszymi od naszych nie były.

Wspomnieliśmy wyżej pod liczbą 78. o wyprawie Polaków pod Cboti-
mem; tu nam przytoczyć należy szczegóły życia wodza, któremu tén medal
wybito.

Stanisław Lubomirski, syn Sebastyana Lubomirskiego z Anny Branickięj
zrodzony, ze szkół do obozu się przeniósł i pod Smoleńskiem w roku 1611.
chorągwią jazdy dowodził. W krótkim przeciągu lat dziewięciu przebiegł on
wszystkie wojskowości stopnie i w roku 1621. przez Zygmunta DL przy-
dany został za Komissarza, czyli doradzcę Janowi Karolowi Chodkiewiczowi
w pamiętnej pod Chocimem wyprawie. Po śmierci Chodkiewicza, Lubomirski
godnie miejsce jego zastąpił, a odparłszy ostatni szturm Turków, korzystny z
Sułtanem Osmanem zawarł pokój.

Po skończonej szczęśliwie téj wojnie, gdy Hetman Koniecpolski z nie-
woli Tureckiej do kraju powrócił, Lubomirski dowództwo wojska w ręce
jego złożył. Osłabione zdrowie, którego równie jak i majątku na
usługi Rzeczypospolitej nie szczędził, służyć mu dotąd czynnie nie do-
zwalało.

W roku przecież 1629. posłyszawszy, że Tatarzy Podole pustoszą,
wyruszył przeciw nim w pole, oddział ich zniósł, i zabrał dwa tysiące jeńców,
między którymi brat Hana się znajdował.

W ciągu kilkoletniéj choroby zajmował się Stanisław Lubomirski
wznoszeniem użytecznych dla kraju zakładów. Zamki obronne w Wiśniczu,
Połonnem i Łańcucie jego są dziełem. Każdy z nich w 80. dział, wszelkie
potrzeby wojenne i żywność na trzy lata był opatrzony.

Mąż tén w pożyciu domowém odznaczał się uprzejmą gościnnością.
Umarł po długiej niemocy w roku 1649.

351

camps, U se fit remarquer par sa valeur, et obtint Inentât des commandemens
importons} enfin après la mort de Villustre Chodkiewicz en £621, il se mit
a la tête de V armée polonaise, repoussa le sultan Osman h Chocim et conclut
avec la Porte une paix honorable et avantageuse.

Peu de tems après, sa santé altérée par les fatigues, ne permit plus a
Lubomirski de prendre une part active h la guerre. Cependant ayant appris
en i629 que les.Tartares venaient défaire une incursion en Podolie, il se
remit en campagne, attaqua un de leurs corps, le força h la retraite et lui

fit 2000 prisonniers, au nombre desquels se trouvait le frère du Chan. Ce

Jut là son dernier fait <P armes.

Bien qu9 affaibli par de longues souffrances, Stanislas Lubomirski n'en
veillait pas moins à la sûreté de son pays. H mit en état de défense trois
châteaux forts, quHl arma chacun de quatre-vingts pièces de canon, et qu'il
approvisionna de vivres pour trois années.

Fait pour la société qu?U aimait, Stanislas Lubomirski tenait sa maison

ouverte h tous les étrangers. Jl mourut en Ê649.

352

Nagrobek jego w Wiśniczu świadczy, ie przysłanego sobie od
dwóch Cesarzów Ferdynandów tytułu Xiążęcego przyjąć nie chciał, i
dyploma Cesarskie (słowa są grobowego napisu) »w skrzyni skromności
złożył* in modestiae scrinio deposuiti

•

S5S

L'inscription gravée sur son tombeau porte: qu'il fut nommé prince de
t empire par Ferdinand J. et Ferdinand II., mais que refusant de se prévaloir
de ce titre honorifique, il n'en Jit jamais mention et pour nous servir des termes
employés par Vépitaphe, il déposa le diplôme impérial „dans Vécrin de la
modestie" (in modesiiae scrinio deposuit.)

9&4

No. 101.

Głowa na prost patrząca, wielką zasłoną nakryta; suknia skromna,
staroświecka. Napis: MEMORIA DILIGENTES TE ANNA DE RUSC|>a]
LUBOMIR[ska] CASTELflana] WOYNICEN[sis]; to jest: pamiątka kocha-
jącego ciebie Anno z Ruszczy Lubomirska Kasztelanowa Wojnicka.

Strona odwrotna. Ś. Michał smoka włócznią rażący. Napis:
DEXTERA OMNIPOTEN[tis] CONSERVET TE ECCLAE jTScclesiae] ET
PATRIAE 1630; to jest: prawica Wszechmocnego niech cię kościołowi
i ojczyźnie zachowa 1630.

Wykład.

Matka zwycięzcy pod Chocimem, obojętną nam bydź nie meze. Pewni
współczucia czytelników naszych, przedstawiamy im wizerunek Anny Lubo-
mir skiéj, matki Stanisława Lubomirskiego, o którym w poprzedzającym
wspomnieliśmy numerze. Była ona córką Grzegorza z Ruszczy Braniclriego, i
Katarzyny Kotwiczownéj Krajczanki Koronnej.

Szczegóły życia Anny Lubomirskiéj nie są nam znane. Niewiadomo nawet,
kto bić rozkazał ten medal, lecz sądząc po napisach na nim wyrytych, roztrzą-
sając te czułe i pełne uszanowania wyrazy, wnosić będziemy, ii syn jéj
Stanisław wybić go kazał.

Jeżeli domniemania nasze są prawdziwe, Numizmat tén chlubny stawia
dowód, ze Stanisław Lubomirski do wielkich zdatności łączył ujmujące serca
przymioty, i cnoty towarzyskie.

Stf

No. 10L

MEMORIA DILIGENTIS TE ANNA DE RVSC[xa] LVBOMIR[ska]

CASTEIĄlana) WOYNICEN[sis\i (Souvenir de quelqu'un, qui faime
Anne de Ruszczą Lubomirska Castelane de Wojnice.) Butte éCune

femme Agée couverte d'un voile, comme cehd que portent le* religieuses.
Revers. DEXTERA OMNIPOTEN[tis] CONSERFET TE ECCLAE
[Ecclesiaé] ET PATRIAE. £630. (Que la main du ùmtpuissant te con-
serve à t église et à la patrie. 1630-9 St. Michel terrassant un drogim.

Cette médaille a été frappée en souvenir d'Anne Lubomirska, et si nous en
jugeons par ï inscription, elle Uli fui offerte par une personne qui lui était
dévouée. H est probable qu'elle a été commandée par son fis Stanislas, qui
après la mort du grand général Chodkiewicz repoussa les Turcs sur le Dniester
en tannée 1821. {Voyez la médaille antécédente.) Stanislas Lubomirski se faisait
remarquer autant par ses talens militaires^ que par ses qualités sociales et son
attachement pour sa mère.

Le revers de cette médaille représente St. Michel terrassant le Dragon.
Cest peut-être une allusion à la victoire remportée par Stanislas Lubomirski
sur les ennemis du nom Chrétien.

356

No. 102.

Popiersie Rudnickiego z boku widziane, włosy wysoko podstrzyźone,
broda długa, kołnierz nisko spadający. Napis wokoło: SIMON RUD-
NICKI D[ei] G[ratia] EPISfcopus] VARM[iensis] ; to jest: Szymon Rudnicki
z Bożej łaski Biskup Warmiński.

Strona odwrotna wskazuje herb Rudnickiego, kapeluszem kardynal-
skim nakryty. Nad nim gwiazda jaśniejąca, w której są litery J. H.
S. wokoło napis: IN NOMINE HOC SALVARI NOS OPORTET; to jest:
w tern imieniu zbawić nam się należy.

Wykład.

O pobożności Szymona Rudnickiego, Biskupa Warmińskiego, świadczy
napis na stronie odwrotnej tego medalu wyryty, hojność zaś jego tkwi dotąd
w pamięci mieszkańców Warmii; bo gdy za Zygmunta IIL niepłatne wojsko
koronne związek uczyniło i w całej Polsce wielu się dopuściło zdrożności,
Biskup Rudnicki oddał na odkup wojskowym srebra swoje i droższe domowe'
sprzęty, i tym sposobem mieszkańców Warmii od rabunków i ucisku ochronił.

Rudnicki wychowańcem był Kardynała Hozyusza w Rzymie i w jego
szkole podobno czerpał prawidła tolerancyi, której dał dowody, kiedy w roku.
1609. i .1612. zatargi katolików z różnowiercami w Prusach w sposób dla
obu stron najdogodniejszy załatwił.

Umarł Rudnicki w Heilsbergu w roku 1621 ; mowy jego i listy w ręko-
piśmie pozostały.

35T

No. 102.

SIMON RUDNICKI H[«] (Aralia] EPIS[coPhs] FABM[it»ui$\
(Simon Rudnicki par la grâce de Dieu évêque de VarmieJ • Buste de
Vétêque Rudnicki vu de irait quarts dans le costume des hauts dignitaires
de t église catholique de son tenu.

Revers. J2V NOMINE HOC SALVARI NOS OPORTET. (En ce
nom nous devons faire notre salut) Ecusson armoirié surmonté d'une

étoile, sur laquelle on voit le monogramme du Christ

La médaille ci-jointe a été frappée en mémoire de Simon Rudnicki évêque
de Varmie très connu dans son temps par sa science et la charité inépuisable,
qu'il eut souvent V occasion d? exercer. Vers Vannée 4606 , entre autres, des
bandes de soldats indisciplinés Jetant mis à ranconer les campagnes de la
farmie^ Rudnicki, aussi charitable que le fut depuis le vénérable arcltevéque
de Cambray, vendit sa vaisselle et son mobilier, en remit le prix au chef des
mutins et parvint ainsi a leur faire èXacuer son diocèse.

Nous nous plaisons a supposer que la médaille qui nous occupe^ fut offerte
a Rudnicki par les habitons de ce petit pays comme un hommage de leur
réconnaissance»

La mort de cet homme bienfaisant est rapportée h f année £62i.

S58

No. 103.

Popiersie z boku widziane, kołnierz i kreza, na głowie czepiec
okrągły. Napis w otoku: ANNA Z BAJłZIMINA LESZCZINSKA
1614. (a)

Medal tén strony odwrotnéy niema»

Wykład.

raź w tern dziele przedstawiamy czytelnikom naszym wizerunek
osoby prywatne) płci żeńskiej. Medal niniejszy, Annie Leszczyńskiej wybity,
tern nas więcej zajmuje, iż w dokładnem jego wyrobieniu postrzegamy dowód
zamiłowania sztuk pięknych w kraju naszym na początku XVII. wieku.

Anna z Radzimińskich Leszczyńska, zrodzona z Stanisława Radzimińskiego,
Wojewody Podlaskiego, zoną była Rafała Leszczyńskiego Wojewody Bełskiego,
i prababką Króla Stanisława.

Bliższy powód wybicia tego medalu jest nam nieznajomy, (b)

(a) Medal ten, nadzwyczajnie rzadki, znajduje się w gabinecie numizmatycznym
w Berlinie. Innego ezemplarza nie znamy.

(b) Pozostaje nam jeszcze wspomnieć o medala bitym za Zygmunta III. z wizerunkiem
Stanisława Mińskiego, Wojewody Łęczyckiego, który tak się stal rzadkim, ii go
w żadnym zbiorze widzieć nam się nu zdarzyło. Medal tén, témi słowy opisuje
Biskup Albertrandi, a za nim Félix Bentkowski:

Strona główna. Głowa męska nienakryta z prawej strony; około szyi kołnierz
zmarszczony w pancerzu; napis: STANISLAUS MIŃSKI PALT [Palatinut]
LANCKIAB CAP[iteaeas] UV[easis]; to jest: Stanisław Miński, Wojewoda
Łęczycki, Starosta Liwski. Pod ramieniem imié mincarza L. PA DO V AN F.

Strona odwrotna. Drzewo wiatrem schylone. Napis: AFFLICTA FKLICIOR*
to jest: Strapiona szczęśliwszą»
Wspominamy tu o nim dU zachowania jego pamięci.

Tm ,

-n

369
No. 103.

ANNA Z RADZIMINA LESZCZIŃSKA 1614. (Arnie Leszczyńska

m •

née Radzimińska 1614-9 Buste de femme vu de profil dam le costume,
que Us femmes de qualité portaient en Pologne au commencement du 17
siècle, (a')

Cette médaille nia pas de revers.

Nous ignorons les motifs, qui ont porté Tillustre famille de Leszczyński h
faire frapper cette pièce h l 'effigie d'Anne Leszczyńska palatine de Cujavic;
nous y attachons cependant beaucoup de prix, attendu, que c'est la plus
ancienne de nos médailles, sur la quelle nous trouvions Vimage éPune femme
polonaise; nos lecteurs français y verront peut être avec intérêt les traits de
Vayeule de plusieurs de leurs rois, et celle du prince h qui la Lorraine a dû
trente ans de bonlteur. (b)

(a) Cette médaille extrêmement rare se trouve au cabinet de Berlin.

(b) Avant de passer à un nouveau sujet, il nous reste à parler d'une médaille,
frappée sous le règne du roi Sigismond III. à Peffigie de Stanislas Miński
palatin de Lancicie et que Pévéçue Albertrandi décrit ainsi:

8TAMSLAVS MWSKI PALT [PalaHnus] LANCÏCIAE CAĄitanmu] L IV [ends].

(Stanislas Miński palatin de Lancieie, starostę (sénéchal) de Liw. Buste
du palatin de Miński revêtu (Tune armure et vu de profil. On lit sous
Faisselle le nom du graveur L. Padouan.
Revers, afflicta fmlwiOM. (Plus heureuse affligée.} Un arbre courbé
par Forage.

Cette médaille gravée par un artiste très habile est devenue extrêmement
rare, et c'est envain que nous Pavons cherchée dans les différentes collections
uumismatiques que nous avons visitées* Nous la plaçons ici pour en constater
* Pexistance.

$ •

V *

- \

H"i

JEM

■M

THE NEW YORK PUBLIC LIBRA R Y

RBPBRBNGB DEPARTMENT

This book it aader no otrowntteaoes to be
taken from tho Boilding

k»

j fonu 4M

» ' »

n .1 ^

J-*.

■«MLi

APR 19 .19*?

• ~££l*±K*:%

*
ł

t
?

* o

-. \

* i

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Gabinet medalów polskich oraz tych Które się dziejów polski tyczą począwszy od najdawniéjszych aż do końca panowania Jana III. (1513-1696.)"

See other formats