Traethawd, Cyfalaf a llafur (Captial and labor.)

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at jhttp : //books . google . com/

5X73,1 V30

TRAETHAWD

Y CYNLLUN GOREU I SICRHAU CYDWEITHREDIAD

OYDRHWNO

CYFALAF A LLAFUR

(CAP/TAL AND LABOR).

TESTYN EISTEDDFOD

Calan, 1887.

-ÖAÄ-

Edward C. Roberts,

COAL CREIK, COLORADO.

ÜTICA, N. Y.

T. J. GBIFF1TII8, ARGIUFFYDD, 131 ÜENESEU 8T.

1887.

c<\r *

CYNWYSIAD.

Rhagdbaeth:— Nodiadau Cyffredinol— Grifiiau Dadblygiad, o'r
Creadur Greddfol hyd y Dyn— Y Barbariad a'r Dyn Gwaraidd
— Cymdeithas yn ei Gwahanol Agweddion — Addysgiaeth, Dyf-
eisiau, a'r Celfyddydau, a'u dylanwadau daionus er dwyn
oddiamgylch gymdeithas yn gyffredinol i'r agwedd y gwelir
hi heddyw — Diwygiadau Cymdeithasol y Ganrif, &o 5—8

PENOÍ) I.
Llafur a Chyfalaf yn y Mynedol— Eglurhad ar Dermau y Testyn
— Egin Anghydfod— Llafur ac Awdurdod — Cy fryngau y Chwyl-
droadau— Effeithiau y Ohwyldroadau, &c, &c 9—21

PENOD n.

Cyfalaf a Llafur yn y Presenol — Gwibdaith trwy rai o'r Tiriog-

aethau Ue yr Ymleddir Brwydrau Cyfalaf a Llafur— Y Cyf-

ryngau— Communistiaeth — Nihilistiaeth — Ffedereliaeth — An-

archyddiaetb— Sosialyddiaeth, &c— Yr Effeithiau 21 — 42

PENOD ra
Oyfalaf a Llafur yn y Dyfodol— " Oynllun er 8icrhau Cydweàth-
rediad rhwng Cyfalaf a Llafur"— Penderfynu pob Oamddeall-
twriaeth trwy Gyflafareddiad— Mabwysiadu y Trefniant Cyd-
weithiol a Rhan-Elwol — Fod i'r Trefniant Cyflogawl Presenol
gael ei Sylfaenuar fatho Raddeg— Ffurfio Statistical Bureau yn
mhob Talaeth trwy yr Undeb 42—69

PENOD IV.
Awgrymiadau Pellach— Ffurfio Undebau ar Gynllun y Trade
Unions yn mysg pob Dosbarth o Lafurwyr — Cwtogiad Oriau
Llafur— Diwygiad yn y Cyfreithiau Tirol— Sefydlu Penydfa
Gosbawl mewn rhyw Drefedigaeth Dramor — Dileu y Cyfreith-
iau hyny ag sydd yn Gwarchod Buddianau Cribddeilwyr yn y
Cledrffyrdd, Llinellau Pellebrol, Ariandau, Cyfryngau Tros-
glwyddiadol, &o. — Deddfu er Lleihau Rhwysg Anghymedrol-
deb, &c— Diwedd. 70—102

RHAGDRAETH.

•■ Almost all the adyantages which man posseses above the in-
ferior animals, arise from his power of acting in combination
with his fellow.s, and of accomplishing, by the united efforts of
numbers, what could not be accomplished by the detatched
efforts of indÌYÍduals."— J. 8. Mitt.

Geiriadur cyflawn o ffeithiau ydy w dyn ; ac y mae pob person
yn ddolen yn nghadwyn y meddwl cyffredinol. Bu pob chwyl-
droad unwaith yn syniad yn meddwl un dyn, a phan y dygwydd
yr un dryohfeddwl yn enaid person arall, dyna fydd allwedd y
cyfnod. Bu pob diwygiad unwaith yn amcan-dyb cyfrinachol, a
phan y dygwydda ddyfod yn dybiaeth gyfrinachol, drachefn,
egyr a deongla gwestiwn y dydd, a phwnc yr oes.

Y mae i gymdeithas ei chymeriad yn ogystal a pherson unigol.
Y mae yn eithaf gwir fod i gymdeithas pob oes rywbeth ag sydd
yn perthyn i gymdeithas oes arall, ac hefyd y mae i bob cym-
deithas ryw neillduolion mewn drwg a da, beiau a rhinweddau,
nad ydynt yn perthyn ond i'r cylch hwnw yn unig. Mae y cys-
ylltiad sydd rhwng gwahanol oesau a'u gilydd, yn nghyda'r dy-
lanwad y mae y naill yn weithredu ar y llall yn gwneuthur llawer
o debygolrwydd rhyngddynt; ond y mae y pethau neillduol yd-
ynt yn perthyn i un oes — nas gellir eu priodoli i oesau eraill
yn peri fod elfenau ei chynydd yn wahanol. Fel megys mai nid
nn weithred o eiddo y dyn sydd yn ffurfìo ei gymeriad, ond y
mae pob gweithred o'i eiddo yn ffurfìo rhan ohono; felly hefyd
am gymdeithas, ac oes; nid cymeriad un dosbarth a chylch o
bobl sydd yn ffurfìo eu cymeriadau hwythau, ond pob dosbarth
a chyloh.

Ton ydyw cymdeithas. Symudâ y don yn mlaen, ond y mae
y dwfr a'i cyfansodda yn sefydlog. Mewn rhyw wedd, nid ydyw
cymdeithas yn myned rhagddi. Cyll gymaint mewn un cyfeir-
ìad ag a enilla mewn cyfeiriad arall. Y mae yn myned dan gyf-
newidiad parhaus.

VI - RHAGDRAETH.

Y mae deall oymeriad cymdeithas yn ddyledswydd orphwysed-
ig ar bob dyn. Canmolid meibion Issaehar am " wybod beth a
ddylai Israel ei wneuthur." Yr oedd y Phariseaid yn wrthddrych-
au cerydd ein Harglwydd am nad oeddynt yn "deall arwydd-
ion yr amserau." Deallent "wyneb yr wybren," ond deall nod-
weddion a hynodion yr oes, ni fedrent, er fod llawer o honynt
wedi eu cerno gan law Duw ei hun. Nid yn unig y mae ynbech-
od i ddyn esgeuluso ei ddyledswyddan, ond y mae mantais iddo
o'u cyflawni. Pwy mor llwyddianus yn ei anturiaethau a'r hwn
sydd yn itstudio cyf eiriadau tonau arwyddocaol cymdeithasol ?

Y mae gwelliantau cymdeithasol bob amser yn arafaidd. Mor
eithafol fusgrell y mae camrau gwareiddiad wedi bod! Mor
raddol y mae ei ddylanwadau marsiandiol wedi effeithio yn nyrch-
aûad coi£E y boblogaeth! Tyner-weinir arno ar liniau cenedl-
aetbau cyn y bydd ei effeithiau yn ganfyddadwy, o herwydd
gwir yw nad ydyw un genedlaeth ond megys diwrnod yn hanes
gwareiddiad. Bu rhai o'r hen genedlaethau boreuol mewn rhyf-
eloedd blinion am oesau yn olynol, cyn y gallasent enill hawliau
bodolaeth fel cenedl. Cymerodd bedair canrif o erledigaeth
greulawn ar •• ardderchog lu y merthyri " cyn sefydlu Cristionog-
aeth. Trwy ddyfal-barhad, penderfyniad diysgog, a miloedd o
ofidiao am oe oedd yn olynol y llwyddwyd i gael y caeth yn
rh v dd. O'r amser pryd nad oedd y dosbarth gweithiol yn ddim
amgen na dyhirod a chaethweision, yn oael eu prynu a'u gwerthu
gyda y tir a lafurient, hyd yr amseroedd yr ydym ni yn byw
ynddynt, mor fawr y gwahaniaeth; mor dra boddhaol y cyfer-
byniad ! !

Syndod ydyw fod mor dra anhawdd difodi yr ystry wiau Satan-
aidd ag ydynt fel rhwd difaol wrth wraidd pob llwyddiant
gwladol a chymdeithasol. Y niae crefydd, # addysg, y celfyddyd-
au, ac ysbryd cymdeithas yn edrych yn mlaen; ond arafaidd
hynod y mae dyn yn diwygio. Mae cyfatebiaeth agos cydrhwng
ymddadblygiad cymdeithasol a dadblygiad rhywogaeth Ychyd-
ig walianiaeth sydd rhwng dosbarthiadau israddol o'r anifail ag
y mae eu galluoedd yn ychydig a syml; ac o'r braidd y gellir
gwahaniaethu un dosbarth oddiwrth y Uysieuyn.

Fei yr ymddyrohafa bywyd i fwy o amlygrwydd, rhydd syml-

RHAGDRAETH. VU

rwydd le i gymysgedd; ymddadblyga y rhanau syml i organau,
gyda swyddau gwahanol a pherthynasau gwahanredol. Gyda
diffygion a gallnoedd newyddion, gofynir mwy o ddealltwriaetb
i sicrhau by wioliaetb, ac i osgoi perygl. Yn ddiweddaf nr ysgol
dyrchafiad bywyd, daw dyn; y mwyaf aruchel, y tlysaf a'r tyn-
eraf ei organau o'r anifeiliaid. Mewn dyn, y mae y ddealltwr-
iaeth ag sydd yn cynyddu ar hyd graddeg oatur, yn neidio ar un
llam i gyrhaedd dealltwriaeth mor ragorol, fel ag y mae y gwa-
haniaeth yn ymddangos yn fwy o ran rhyw a gradd. Ynddo ef,
mae y ddealltwriueth gul ac anwybyddol a alwn yn reddf, yn
dod yn iheswm ymwybyddol; ac y mae y gallu godidog o roddi
at, a chynllunio, yn gwneyd dyn eiddil yn frenin natur.

Gyda dyn y mae y llinell esgynoi yn terfynu, dyna berffeith-
rwydd yr anifail, a dechreuad ymddadblygiad mewn cyfeiriad
arall. Lle y terryna dadblygiad rhywogaeth y dechreua ymddad-
blygiad cymdeithasol, a elwir gwareiddiad. Gyda y cynydd yna
ymegyr y galluoedd deallol. Cawn fod y gagendor rhwng y bar-
bariad gwyllt a'r dyn gwareiddiedig yn ogymaint ag ydyw y
gagendor cydrhwng yr anifail organawl uchaf a'r llymarch
(oyster) ag sydd wedi glydio wrth greigydd ansyfladwy glanau y
Werydd. Deil yr un ddeddf yn y cyuydd a ddechreua gyda y
dyn, yr hon a arweinia i fyny eto gyda ffurfìad cymdeithasau, ac
o'r cydymffurfiad yna o wybodaeth unigolion y ffurfir barn y
cyffredin, ewyllys y oyffredin, a chydwybod y cyffredin. Fel y
dadblyga cymdeithas, gofynir graddau uwch o ddealltwriaeth, o
herwydd yn y dochreuad anghelfydd yr ydoedd pob teuln
yn cynyrchu eu bwydydd a'u dillad, ac adeiladn en tai eu hun-
ain. Yn ddiweddar, mewn cydmariaeth, y tynodd dyn fywiol-
iaeth allan o hadau, gan gadw cyfran o honynt at gynyrch y
flwyddyn olynol. Yn ddiweddarach eto y cafnwyd y dderwen
gadarngref yn gwch i nofio yr eigion. Daeth y cwch yn llong,
yn agerlong, ac agorwyd y byd i drafnidiaeth a gwareiddiad. Bu-
asai y dyn yn parhau yn ei gyflwr gwyllt cynhenid oni b'ai am
ganlyniadan bendithiol cyntaf-anedigion cymdeithas — llaf nr a
gwyddoniaeth. Coron ogoneddus dadblygiad cymdeithasol ydyw
holl ddyfeisiau a darganfyddiadau gwerthfawr ein byd ni.

Cawn fod yr holl greadigaeth, elfenau natur, mwnau y ddaear,

V1U RHAGDBABTH.

a ohoedydd y maes, yn ymostwng ao yn taln gwarogaeth i ddyn.
O'r hen dderwen gadarngref llunia ystol i eistedd arni, bwrdd
o'i flaen, pren dan ei wely, a llong i'w gludo trosdonau tryohion-
og yr eigion. Saif tystion talgryf gwareiddiad ar dde ac aswy,
addurnant wyneb y byd ar dir a mor. Y dinasoedd teg, y palas-
au prydferth, a'r adeiladau mawrion, y trydan yn goleuo ein
heolydd heb babwyr na gwer. y gledrffordd yn ymdorchi trwy
ein gwastadeddau di-ben-draw,y fellten w :di ei dal a'i gwareiddio,
a hono ag un ysgydwad i'w baden danllyd, yn taflu meddyliau o
begwn i begwn byd, gan wneyd, "Pellder ac amser yn gam ac
yneiliad."

Fel y gwelwn, y mae cynydd cymdeithas wedi pentyru gwy-
bodaeth, tyneru moesau, coethi chwaeth, ao eangu cydymdeim-
lad; eto y mae dyn yn fwy agored i wneyd camgymeriadau mwy
echrydus na phan y dilledid et a chroen i ymladd gwylltfilod
gyda ffon-dafl a cheryg. Y mae tueddiadau yr oes, yn enwedigol
y blynyddoedd diweddaf hyn, yn dra bygythíol i bob sefydliad
rhinweddol — nwydau annosbarthus ynfydion bron cynen yn fflam
yn mhrif drefl ein gwlad; oymdeithasau dirgelaidd yn difa ein
nerth ao yn bwyta ein oryfder f el Gweriniaeth. Yn sicr y mae
yr arwyddion chwyldroadol presenol yn hawlio sylw ein gwlad-
weinwyr mwyaf manylgraff a hyawdl. Gredoau yn marw, syn-
iadau >n cyfnewid, trafnidiaeth mewn cyfwng ohwyldroadol,
cymdeithas yn Uygru, rhyddid a ohydraddoldeb yn cael ei fathru
ar ben pob heol.

CYFALAF A LLAFUR.

** OMNMA TINGIT L&BOR."

PENOD I.

Cypalaf a Llafur yn y Mynedol — Eglurhad ar Derm-
au y Testyn — Egin Anghydfod — Llafur ao Awdur-
dod — Cyfryngau y Chwyldroadau — Effeithiau y
Chwyldroadau, &o.

Cyfalaf (Capital). — Dysgir ni gan awdwyr yn y
gangen hon o wleidiadaefch, fod cyfalaf yn golygu^
bob amser, y gyfran a gynilir trwy dreuliad union-
gyrchol i gael ei gysegru at ddybenion cynyrchiol : ae
nid yw o bwys a gyflwynir y cyf ryw gan y llaf urwr ag
sydd i'w ddef nyddio, neu gan ryw berson arall a'i ben-
thyco i'r llafurwr ar lôg, neu i gyflogi y llafurwr i
weithio gydag ef am gyflog penodol. Gellir galw
cwch y pysgotwr yn gyf alaf yn ogystal ag un o ager-
longau llinell Inman, gyda hyn o wahaniaeth: y
perchenog sydd yn trafod y cwch, a'r agerlong gan
bersonau na chawsant erioed adnabyddiaeth a'r perch-
enogion. Mae'r pysgotwr yn yr achos yna yn llafurwr
ac yn gyfalafwr ; ond yn achos yr agerlong, cyfrenir y
cyfalaf gan un blaid, a'r llafur gan blaid arall.

Yn yr hen amser gynt, gweithiai dynion er digoni eu
hangenrheidiau eu hunain — eiddynt hwy yr had a'r
cynyrch; offeryn ydoedd cyfalaf yn nwylaw llafur.
2

10

CYFAJ^AF á lláfüb,

Er fod argìwyddi y canol-oesoedd yn nodedig o gyf-
oethog, nid oeddynt yn gyfalafwyr, nac yn usurwyr, o
herwydd gwnaent bob dcfnydd o'u cyfoeth oud ei
roddi ar usuriaeth. Drychfeddwl hoDoI ddyeitbr ìt
cyfnodau boreuol ydoedd i'r cyfalafwr ynierodraethu
ar bob cynyrch a chynyrchydd. Mewn amseroedd di-
weddar, — wel, er pan y cyfododd trafnidiaeth drauior
yn yr unfed-ganrif-ar-bynitheg, cawu fod yr hen drefn-
iadau wodi graddol wyro i'r agwedd y gwelír pethau
heddyw. Heddyw, rheolir diwydrwydd gan antur-
iaethwyr, y rhai a gyfìwynant y defnyddiau, ac a dalaut
gytío£ penodol f r llafurwr, mewn trefn i fudr-elwa ar
gynyrchiad y uwydd ; gan'hyny nid yw Uafur ond
oöeryn yn nwylaw cyfalaf. T cyfalafwr ydyw yr hwn
(er nad yn gynyrchydd ya bersonol) eydd yn cyflwyno
arian a defnyddiau trosodd i gynyrchwyr er eu eyflen-
wi a nwyddau, mewn gwir ddiogel obaitb y derbyniaut
y cau cymaiut yn at-daliad Y cyfalaf ydyw yr arìan
a droBglwyddir felly, Nid ydywrhesymt?g ysgol Adam
Sinith ond twyll pan y cydglynia gyfalaf ac arian^
gau hawlio mai yr un peth ydynt, yn cylchredeg mewn
fifyrdd gwabanob w Arian, fel arian," meddynt, "sydd
derm canolog rbwng dau nwydd. Nwydd yn cael ei
droi yn arian, a'r arian drachefn yn cael eu had-ddych-
welyd yn nwyddau." Gyfalaf , gan hyny, fel ei dealîir
gan ysgol Smith, sydd nwydd annibynol a gyflogb* er
eì hunan-gynydd. Ymbalfalant er ceisio darganfod
y modd y daeth y cyfoeth annibynol y soniant
am dano i bentyru i goffrau y rhai nas eynyrchasant
Amlwg yw nas gall cynydd gwerth, ddim cymeryd lle
oddieithr yn nadblygiad cynyrch; nis gall ddod o

CYFALAF A LLAFÜB. 11

ddefnyddiau meirwon; rhaid iddo ddod trwy ybywyd
creadigol a weithreda arno trwy lafur. Nis gall cyn-
ydd mewn gwerth gymeryd lle, meddynt, trwy gyf-
newidiad, o herwydd nid ydyw cyfnewidiad yn ddim
amgen na thraws-osodiad pethau o gydradd werth.
Mewn un wedd, y mae pob plaid yn yr ymdraf odaeth
yn enülwyr, o herwydd y mae y naill a'r llall yn cael
yr hyn oedd yn sef yll mewn angen am dano, am yr hyn
nad oedd arno ei eisiau. Y mae defnyddioldeb y
nwyddau, yn y wedd yna, ya cynyddu yn y gyfnewid-
f a, ond nid ydyw ei gwir werth f elly. Meddylia y cyf-
newidiad, yn syml, f od y naill blaid yn trosglwyddo i'r
llall werth cyf artal am werth cyfartal ; ac hyd yn nod
pe byddai yn bosibl i un o'r pleidiau enill mewn
gwerth heddyw — i gael nwydd mwy gwerthf awr am
nwydd llai o werth — eto, gan fod yr holl fyd yn bryn-
wyr a gwerthwyr yn eu tro, gellir colli yf ory fel pryn-
wyr, yr hyn a enillwyd heddyw fel gwerthwyr, a
thrwy hyny adferu cyfartaledd cynhenid gwerth. Ni
effeithid yr un cyfnewidiad, pa f odd bynag, yn yr ym-
draf odaeth. Efallai f od gwerth nwydd yn cael ei greu
yn nghwrs cyfnewidiad, pan y mae un marchnatawr
yn manteisio ar y llall — pan y mae Williams, dyweder,
yn llwyddo i argyhoeddi Jones i gymeryd gwerth $40
o lysiau, am werth $50 o chweg-nwyddau (groceries).
Tn yr achos yna, nid oes yr un cynydd wedi bod yn
y gwerth; y mae wedi cyfnewid dwylaw, dyna yn
unig. Y mae gan Wüliams f wy o $10 nag oedd gan-
ddo yn flaenorol, a Jones $10 yn Uai Cyfanswm
gwerth y nwyddau cydrhyngddynt wedi'r cyfnewidiad,
fel yr ydoedd yn flaenorol i'r cyfnewidiad, ydyw $90.

12

CYFÁIAF A LLAFÜB.

Nis gellir peri cynydd yn y gwerth trwy newid y
perchenogydd. Dadleua un o ysgrifenwyr gaüuocaf
yr Àlmaen, Karl Uazx» fod eyfalaf pob eynydd, ac
eithrio cyilogau, yn werth hollol digynyrcb, ac o gan-
Iyniad, ddini yn hawlio'r gydnabyddiaeth a adnabyddir
fel ilog. Gwerth gwreìddiol pob cyfalaf or fath, pris
pryniad y nwyddau, gyda chydnabyddiaeth am ddefn-
yddiad a thraul ofiferynau, yn cael eu cario trosodd i
werth y cynyrch. Nis gall hyny gymeryd lle ond yn
unig trwy lafur. Noddir yr hen werth gan lafur, ac y
mae gwerth pob nwydd yn rhoddedig trwy offerynol-
iaeth yr un galîu, ac o ganlyniad y mae llog yn yatyr-
iaeth allan o'r cwestiwn yn gyfangwbl.

Nid ydys yn íawn-ddeall demniad yggolAdam Smith
o " werth," {nalue), Golyga fod gwerth y nwydd yn
y gyfnewidfa i f od yn annibynol ar werth y nwydd
mewn yniarferiad, Gosodir gwerth ar ddwfr mewn
ymarferiad, ond dim inewn cyfnewidiad ; ac y mae i'r
diamwnt werth inawr ar y gyf newidf a, ond yehydig
mewn ymarieriad. A myned i ' f anylrwydd, gallem
ddweyd nad ydyw gwerth mewn yinarferíad yn werth
o gwbl — defnyddioldeb ydyw, Tn imol ag ymresym*
iad y Sniithiaid, nid ydyw gwerth yn y gyfnewidfa ond
ffug yn unig, o dan ba un, yn y cyflwr presenol ar
gymdeithaSj y mae gwerth yn amlygu ei hun + Nid
oedd y gyfnewidfa mewn bodolaeth yn yr amseroedd
pan y cynyrchai pob teulu nwyddau er cyllenwi eu
hangenion eu hunain. láe nad ydoedd eyfnewidfa yn
drefniant, yn ol pobrheswm nid oedd gwerth cyfnewid*
iol jn bod. Er hyn í gyd, nid oes gradd o amheuaeth
nad oedd gwerth yn yr "hen amser gynt" ond ei fod

CYFALAF A LLAFÜR. 13

yn amlygu ei hun mewn ffurf wahanol. Yr ydym
ni yn nghymdeithas y cyfnewidiadau, lle y cyf ansoddir
pob peth gyda'r amcan o'i fwrw i'r gyfnewidfa, ac o'r
gyfnewidfa yr ydym ni wedi lloffa hyny o brofiad prin
sydd genym am werth.

Ni oddef gofod i ni ddilyn y gwahanol ysgolion, a
gwyllt syniadau rhai o honynt ar dermau y testyn.
Ond, "Beth ydyw gwerthf' — Pris sylweddolar ddefn-
yddioldeb perthynasol y nwydd i'r gymdeithas a lunia
y prisiad. Tyb gymdeithasol yn cael ei hamlygu ar
wrthddrych mewn cydmariaeth i wrthddrychau eraill.
Y mae y syniad yna wedi ei gydgasglu mewn ffordd
afreolaidd, eto effeithiol, trwy gadwyn o ddichellion
cyrhaeddadwy i farchnatawyr.

Yn awr, pa fodd y gellir penderfynu gwerth, a'r
gwahaniaeth neu'r graddau mewn gwerth ? Gwneir i
fyny werth pob nwydd yn ol y swm a f eddiana o'r nod-
weddion canlynol : (a.) Ei fod yn ddefnyddiol i gym-
deithas. (ô.) Fod yn gofyn llafur neu drafferth idd ei
gynyrchu. Nid oes yr un nwydd yn ddiffygiol mewn
gwerth ag sydd yn feddianol ar un o'r nodweddion
uchod, ac nid oes gwerth i'w ddodi ar un nwydd ag
sydd yn ddiffygiol yn y naill neu y llall o honynt.

Yn awr y mae genym ddau fath o nwyddau. Cyn-
yrchir rhai i swm anmhenodol trwy gyfrwng llafur, a
chan bawb a'u hewyllysiant ; pwrcesir hwy hefyd un-
rhyw amser am y draul o'u cynyrchu. Nid oes i'w
defnyddioldeb cymdeithasol ddim dylanwad ar eu
gwerth ; saif y nwyddau hyny bob amser ar gyfartal-
edd gwerth eu cynyrchiad yn unig. Cawn ddosbarth
arall o nwyddau, nad ellir eu lluosogi i swm neu nifer

14

■JYFALÁF A LLAFÜIU

anmhenodol trwy laf ur ; mae y swm yn derfynedig gan
achosion naturiol, neu gan ryw achosion eraill nad all
y cyfryw a'u dyinunant eu pwrcasu am y llafur a'u
eynyrchant yn unig* O ganlyniad, saif gwerth nwydd-
au o'r radd yna uwchlaw pris perthynasol eu cynyrch-
iad, a phenderfynir hyny bob amser oddiwrth eu defn-
yddioldeb i gymdeithas, Mewn effaith, y mae y Uafur
gofynol yn eu cynyrchiad, mor bell o fod yn dywysydd
yn mhenderfyniad eu gwerth, fel mai y gwerth, mewn
gwù-ionedd, sydd i benderfynu x swm o Jafur a roddir
yn eu cynyrchiad. Defnyddioìdeb cymdeithaBol nwydd
ydyw eí gymwysder i gy Üenwi angenion arall ; a chawn
hyn yn gogwydd ar ddwy ystyríaeth o leiaf. (a,)
Pwysigrwydd yr angen y mae y uwydd yn ei gyflenwi.
(&.) Nifer y personau ydynt gyd-gyfranog o'r angen.
Y mae pob nwydd sydd yn sugno ei werth, neu ei rag*
oriaeth, o brinder, yn perthyn iV dosbarth diweddaf y
eyfeiriwyd ato. Peehod parod i amgylchu yr ysgolion
boreuol yn eu hymdriiiiaeth a'r pwnc hoU-bwysig yma,
ydoedd cymeryd y ddeddf ag sydd yn wiriouedd am y
dosbarth blaenaf o nwyddau, yn wirionedd ymarferol
aiii bob dosbarth.

Cawn aehos rhagllaw i ymyryd a v r trefniant cyflog-
awl, ae a r trefniant a adnabyddir fel ol-lafur — y llafur
&g y mae twyll y trefniant yn gwneyd y ffug-ymddang-
osiad o fod wedi ei dalu. Dyna ddirgelwch a mawr-
edd trwyadl y gyfundrefn, ae Alpha pob anghydfod
cydrhwng cynogydd 4 a ehyflögedig, ac o'r holl hud a
Hedrith yn nghylch rhyddid llafur. Y trefniant cyf-
logawl ydyw a, b, c, holl ymölamychiadau y Üafurwr.

CYFALAF A LLAFÜR. 16

Cynorthwya y gyfundrefn y cyfalafwr i gofleidio pob
gwerth a gynyrcha y llafurwr.

Yn awr cymerwn gipdrem ar rai o'r brwydrau sydd
wedi eu hymladd cydrhwng llafur ac awdurdod yn y
Ue blaenaf, ac yn y diweddaf cydrhwng llafur a chyf-
alaf.

Cawn fod ysbryd anf oddogrwydd yn ymsymud ar
wyneb dyfroedd cymdeithas yn agos i dair canrif yn
ol. Ymleddid yr ornest am dymor maith cydrhwng
llaf ur ac awdurdod (labor and authority), ac yn ddi-
weddaf cydrhwng llafur a chyfalaf (labor and capital).
Wrth wylio symudiadau y pleidiau trwy ddellt hanes-
iaeth, cawn lafur yn carlamu yn fuddugoliaethus dros
Alpau o anhawsderau. Pan y dechreuodd llafur ym-
wingo yn erbyn symbylau trais, gormes, a hawl, yr
ydoedd nid yn unig y llafur, ond hefyd person y llaf-
urwr yn eiddo rhyw benaeth. Gwerthid gwyr a
gwragedd gyda'r tir a lafurient, a deuent yn rhan o
berchenogaeth eu harglwydd newydd, yr un ffunud a'r
coed a dyfai ar y tir a bwrcesid. Mor ddiweddar a
dyddiau y prif-fardd Shakespeare, cawn weddillion o'r
gwaseidd-dra pechadurus yn bodoli yn Mhrydain. Nid
oedd son am anghydf od yn tori allan cydrhwng cyflog-
ydd a chyflogedig yn y dyddiau hyny, oblegid offeryn
y cyfrifid y gweithiwr. Mor ddiweddar a'r flwyddyn
1779 yr ydoedd mwnwyr Prydain mewn ystad gaeth-
wasiol. Gorf odid hwy trwy gyfraith i aros yn y mwn.
glawdd cyhyd ag yr ewyllysiai y perchenog eu cadw i
weithio, a gwerthid hwy fel rhan o'r cyfalaf a roddid
yn y gwaith. Pe y derbynient gynygiad i weithio
mewn man arall, gallai eu meistr blaenorol eu cyrchu

16 CYFALAF A LLAFUR.

yn ol i'w fflangellu fel lladron, am geisio ei ysbeilio o
lafur. Ad-drefnwyd y mesurau yna yn 1789, ond ni
ddilewyd y ddeddf oddiar lyfrau y wlad hyd 1799.
— " The Trade Unions of England? p. 119. Mor
ddiweddar ag 1806, gorf odid pob llafurwr i bwrcasu
trwydded (license) yn Ffrainc.

Mawr y cyfnewidiad, ie, y chwyldroad ddylaswn
ddweyd. Heddyw y mae y llafurwr tlotaf yn America
a Phrydain — yn wir trwy y byd gwareiddiedig — sydd
yn gallu defnyddio caib a rhaw, ar safle gydradd a
phwrcasydd ei lafur. Grall atal neu werthu ei lafur f el
y gwel yn oreu. Gall ddadleu ac ymgynadleddu, a
thrwy hyny esgyn i ty>d yn blaid gyfrif ol ac annibynol
mewn amod. Pan y gorpheno y gorchwyl fyddo wedi
gymeryd mewn llaw, nid ydyw yn nyled ei gyflogydd
o ddim, ac nid ydyw o dan unrhyw rwymau iddo mwy-
ach. Nid yn unig y mae'r llafurwr wedi enill ei rydd-
id gwladol a phersonol, ond y mae hefyd wedi cyr-
haedd rhyddid i'w ddiwydrwydd yn ogystal, a gall
heddyw wynebu ei gyflogydd, gan hawlio cydraddol-
deb yn ngwyneb cyfraith.

Arafaidd hynod fu symudiad cerbyd y diwygiadau
pwysig ag yr ydym ni yn mwynhau eu heffeithiau.
Credwn mai perthynas a chysylltiad eiddo a'r wladwr-
iaeth ydoedd cynhyrfydd a chychwynydd cyntaf yr holl
chwyldroad. Drychfeddwl mawr y diwygwyr ar y
cyntaf ydoedd adf eru yr hyn a alwent yn gyflwr natur,
pan yr ydoedd cydraddoldeb cynhenid eto yn llywod-
raethu, a phryd nad ydoedd y ddaear yn eiddo neb, a'i
chynyrch yn eiddo pawb. Dysgent nad oedd dim syl-
faen gyfreithlon i eiddo ond angen. Yr hwn sydd ag

CYFALAF A LLAFUR. 17

angen sydd a hawl, a galwent yr hwn a fyddai a mwy
na'i angen yn lleidr. Dadleuai Rousseau fod i bob
dyn hawl naturiol i'r hyn y mae yn sefyll mewn angen
am dano. Brissot, un eto o'r un ysgol, a ddywedai
mai lladrad noeth ydyw eiddo neillduol yn ngoleu
natur.

Tua'r fl wyddyn 1793 y corfforwyd y syniadau gwas-
garedig yna yn drefniant, ac yr ymffurfìodd achleswyr
ý cyfryw syniadau, yn blaid — yr Egauxiaid. Ni chyf-
rifent yr unigolyn yn neb, ond y wladwriaeth oll yn
oll. Trawsffurfio pob peth^i ddwylaw y wladwriaeth
ydoedd yr unig ffordd glir yn eu golwg hwy i wella'r
archoll ac i lanw'r gagendor cydrhwng llafur ac awd-
urdod. "Oferedd," meddynt, "ydyw breuddwydio
am derfyn ar draha a gormes, hyd nes y byddo pob
eiddo wedi ei drosglwyddo i ddwylaw y wladwriaeth,
i gael ei ddosbarthu i'r dinasyddion ar egwyddorion
cydraddoldeb diamheuol" — y wladwriaeth yn unig
berchenogydd, ac yn unig gyflogydd, i gyfranu i bob
person y gorchwyl a fyddai yn cyfateb i'w ddawn a'i
allu. Daeth cwynion llafur yn adran bwysig yn
ngwleidyddiaeth cyfandir Ewrop gyda genedigaeth y
ganfif hon. Dadleuid ac ysgrif enid, a thrwy egni a
dyfal-barhad di-ildio, llwyddwyd i agor llygaid y wer-
inos i ganfod truenusrwydd eu cyflwr. Cynhyrfwyd y
llugws gan syniadau o fath yr isod, a gyhoeddwyd yn
eu horganau swyddogol : " Beth a phwy ydyw y wlad-
wriaeth?" Y Ni, y llafurwyr, ydym 97 y cant o'r holl
boblogaeth. Dylai holl allu y wladwriaeth f od o hon-
om ni, ac erom ni ; ein daioni penaf ni ddylai f od nôd
uwchaf y wladwriaeth ; nid lles dosbarth mo hono, ond

18

CTFALAF A LLÀFÜR,

lles cenedl. Mae ein hachos yn achoe dynolryw, ac y
mae ein daioni personol yn ynisymud gy da churiadau
banesiaeth; gydag egwyddorìon bywiol dadblygîad
moesoL Dan y trefniant yna, a'r syniad newydd am
werth üafur, m' byddai dim elw neillduol, ueu hawl-
fraint; o ganlyniad byddai llai o hunan-les. Byddai
Efa i nyddu, ac Adda i gioddio ■ ac yn ymwybodol neu
anyuiwybodol, byddai i T r person unigol weithio mwy
dros y lluaws, a'r lluaws dros bersonau unigol. Ts-
grif enydd arail, o'r un ysgol, a ddywed : i£ Dyben ac
amcan y wladwriaeth ddylai fod t nid yn unig warchod
rhytldid, ond hefy d cynorthwyo yn nadblygiad egwydd-
orion yr unrhyw \ gosod y pereon unigol yn ngafael y
cyfryw gydraddoldeb o fodolaeth \ y cyfryw raddau o
ddiwylliad, gallu, a rhyddíd ag a fyddai abi i gyrhaedd
trwy ei ymdrechion personol ei hunan, Y wladwriaeth
ydyw y goruchwylydd mawr i arwain a hyäbrddi yar hil
ddynol i yniddadbìygiad sicr a pharhaoL Mewn gẃ-
iau eraíU, i ddwyn tynged y ddynobaeth i ffurf a
gwedd bodolaeth wirioneddol, rhaid i r wladwriaeth
trwy undeb yr oll, gynorthwyo ì lanw dadblygiad y
person unigol."

Dyna feddyìddrych ardderchog yr ysgol foreuol— yr
oes newydd — oes meibion llafur. Dyna gnewullyn
holl ddiwygiadau bendithiol y ganrif. Yn ganlynol,
cyhoeddodd cynideithas na byddai i un dyn mwyaeh
fod yn gaethwas, Yn ddiwoddarach, cyhoeddodd nad
oedtl un dyn i f od yn anwybodus ; ac yn ngbynadledd-
au tuawrioü yr Alniaen, yn 1848, cyhoeddwyd (ond nid
jn effeithiol) nad oedd un dyn i fod heb eiddo person-
oL Dadleuent yr anmhosiblrwydd 1 ddyn fod yn wìr-

CYTALAF A LLAFUB. 19

ioneddol rydd heb eiddo, mwy nag y gall fod yn wirion-
eddol rydd heb wybodaeth. Y mae dyn wedi ei ryddhau

ystad o ddibyniad cyfreithiol, ac o ystad o ddibyniad
deallol. "Ehaid iddo ynawr," meddai'r Egauxiaid, "gael
ei ryddhau o ystad o ddibyniad cyllidol. " Trwy offeryn-
oliaeth Lassable a'i bleidwyr y daeth cyfalaf a llafur
wyneb yn wyneb. Yn wir, gwnaeth dilynwyr yr ath-
ronydd galluog Hegel eu rhan er gwneyd perthynas
cyfalaf a llafur yn bwnc y dydd, ac yn brif ymchwil yr
oes. Dangosent, gyda graddau o eglurder, f od yr hen
drefniant oll yn bwdr, nad oedd man glân na chyf an
arno. Eto, nid ydynt wedi llwyddo i ddadlenu ger
gwydd y byd, un cynllun anffaeledig i lanw y gagen-
dor, nac i gymwyso un moddion erenill cydymdeimlad
a chydweithrediad y pleidiau. Yn wir, y mae yr hen
ysgol Hegelaidd yn ei hymdrechion at ddiwygiad, yn
tueddu i wneyd y drwg yn waeth. Ymgais fawr yr
Hegeliaid ydoedd rhyddhau trefniant dosbarthiad i f od
dan ddylanwad rhyw alluoedd neillduol, ac i gael yn

01 eiddo y person unigol am y waith gyntaf, ar ei seil-
iau naturiol a chyfiawn — llafur. "Mae miloedd o laf-
urwyr," meddynt, "ddydd ar ol dydd yn trawsffurfio
eu hymenyddiau, cyhyrau a gewynau yn nwydd defn-
yddiol, yn werth, yn gyf oeth." " Yn awr," ebai'r athron-
ydd, "y pwnc sydd genym i'w ddadansoddi ydyw, trwy
ba drefniant y gellir cael yr eiddo, y gwerth presenol,
i droi mwy yn y dwylaw a'i cynyrchanf?" Dylai fod
yr un cysylltiad cyfranogol yn y cynyrch, ag öydd yn
barod yn y gwaith. Ehaid i gyfalaf ddod yn is-was-
anaethgar i lafur. Rhaid i fudr-elwa ddiflanu, ac i
ddiwydrwydd gael ei lywodraethu yn fwy gan egwydd-

20 CYFALAF A LLAFUR.

orion cyd-gyfranogiad, na chan ddeddf perchenogiad.
Dan y trefniant anmherffaith presenol, nid ydyw y
llafurwyr ond adranau ac aelodau amrywiol rhyw
beiriant anf erth, yn cael ei weithio yn mlaen gan y
cyfalafwr. Cyf ansodda y llaf urwr bob peth yn gyntaf
oll, ac yn ddiweddaf oll, at wasanaeth pobl eraill; a
gwnant y cyf ryw bethau wrth gyf arwyddyd, ac ar draul
y cyf alaf wr sydd yn masnachu am arian, yr hyn, yn
absenoldeb trefniant cywir o gyfrifiadaeth, sydd yn
anturio yn y tywyllwch."

Credwn mai nid hollol anghywir fyddai dweyd
mai creadigaethau "meddyleg " (Hegel), ydyw " dynol-
iaeth " (Humanism) yr Almaen, Communistiaeth
Ffrainc, Ffedereliaeth Awstria, a Nihilistiaeth Ewsia.
A chymysgfa o'r holl gredoau chwyldroadol yna y<%w
Sosialyddiaeth ac Anarchiaeth y dyddiau diweddaf
hyn. Llwyddodd Hegel i drawsffurfìo ffrwd syniadau
y byd i fod yn un cyfangorff o "reswm." Amcanodd
yr Hegeliaid ysgubo ymaith dduwinyddiaeth ac uwch-
anianyddiaeth (metaphysics), a chyfyngu pob athraw-
iaeth i gylch gwyllt materoliaeth. " Nid oes dim gwir-
ioneddol," meddynt, " ond dyn — y dyn cymysgedig o
gig a gwaed, ag sydd yn meddwl a theimlo. Duw yd-
oedd fy nrychfeddwl cyntaf, ('Dadblygiad Meddyl-
iol' Hegel), rheswm yn ail, a dyn 'yn drydydd ac yn
olaf." Dadleuent mai y synwyrau oeddynt unig ffyn-
ônell gwybodaeth wirioneddol — f od y corff, nid yn unig
yn rhan o f odolaeth dyn, ond y dyn yn ei gyf answm ;
yn fyr, dyn ydyw yr hyn a fwyty. Ar y gwaelod sigl-
adwy yna y seiliwyd Communistiaeth, mamaeth Sosial-
yddiaeth. Wele eu cyffes ffydd : " Dyn ei hunan ydyw

CYFALAF A LLAFUB. 21

ein Duw, a'n tad, ein barnydd, ein hiachawdwr, ein gwir
gartref , ein deddf a'n rheol ; Alpha ac Omega ein byw-
yd teuluaidd a chymdeithasol, a'n gweithredoedd
gwladol a moesol. Nid oes iachawdwriaeth ond trwy
ddyn. Ijthaid dynoli y 'wladwriaeth, rhaid ei gwneyd
yn offeryn yn llaw pawb i lesoli pawb. Nid yw dyn mwy-
ach i f od yn offeryn, ond achos terf ynol yn mhob peth,
ac yn mhob man. Ewyllys dyn a wneler, bendigedig
fyddo'i enw." — Religion of the Future, by Fiedrich.

Dyna'r egwyddorion sydd wedi ein dwyn ar riniog y
frwydr f awr a ymleddir y dydd heddyw rhwng cyf alaf
a llafur yn America*werinol, yn ogystal ag yn Ewrop
unbenaethol.

PENOD n.

" Every age of the world has its own roling idea."
CTFALAF A LlAFUB YN Y PrESENOL — GWIBDAITH TBWY

bai o'b Tibiogaethau lle yb Ymleddib Bbwydbau
bhwng cyfalaf a llafub — y cyfbyngau — commun-
istiaeth — Nihilistiaeth — Ffedebeliaeth — Anabch-

YDDIAETH — SoSIALYDDIAETH, &C— Yb EfFEITHIAU.

Fel yr awgrymwyd eisoes, arweiniodd creadigaethau
yr athronwyr Hegelaidd gyda'u haddysgiaeth gymysg-
ryw o athroniaeth a chrefydd, gyfandir Ewrop i gyf-
wng tra nodedig. Trawsflfurfiwyd y wladwriaeth yn
werinol, ac ystad cymdeithas yn Gommunistaidd. Cyf-
lwynwyd i sylw y byd amrywiol gyfundrefnau er cyf-
uno y rhwyg, a llanw y gagendor, cydrhwng cyfalaf a

22

CYFALàF k LLAFUIÎ.

llafur ; a charem wneyd sylw byr ar rai o 1 r cyfundrefn-
au mwyaf nodedig.

Y gyfundrefn a ddaw dan ein syiw gyntaf , fydd y
''Cyngrair Communistaìdd." Y niae cynwys y cy-
hoeddiad cyntaf a anfonwyd allan gan y rt Cyngrair "
yn eìtbafol cbwyldroadol ■ ond ef allai f od rbai awgrym-
iadau, pe eu gosodid allan mewn iaith ycbydig yn fwy
cymedrol, a llai tanllyd, y gatìasai rhyw ddaíoni parbaol
ddeüliaw i T r pleîdiau yr ymgyngreirid o T u plegid. Yn
y cyfnod yma — pryd y frurfiwyd y Cyngrair Commun-
istaidd — y cawn weledigaeth eglur ar gymdeithas wedi
ei gwasgu ì lawr i ddwy, a dim* ond dwy, wersyllfa
elynol. Yr ydoedd doBbarthiadau pwyaig wedi diflanu
yn ddiweddar; ac yii awr ni cheid ond dosbarth pwys-
ìg y cyfalafwyTj gan y rhai yr ydoedd boll eìddo a
gallu y wiad, a'r dosbartb gweithiol, gan y rhai nad
oedd rhan na chylran o 1 r naill na'r llaU. Wedi gweithio
y llafurwr allan o bob eiddo, llwyddodd y cyfalafwyr
iV amddifadu o bob gallu gwladwriaethol. Trinid y
llafurwr fel nwydd. Fwrcaaid ef yn y farcbnad iselaf
am y draul o'i gynyrchu, h. y. r y draul o'i gadw, a
chymeryd oddiwrtho holl gynyrch ei lafur, wedi cym-
eryd ymaith y draul o'i gadw yn fyw. Dan y trefn-
iant o lafur cyflogawl, nis gallasai fod yn anigen.
Saf on cyflog yn yr ystyr yna ydyw cynaliaethj ac nis
gall bytb ymddyrchafu uwchlaw cynaliaeth ; a thra y
parhao llafur cyflogawl i gynyrchu eiddo, y inae bob
amser yn gwneyd hyny i'r cyfalafwr, ond byth f r llaf-
urwr» Mewn gair, ©r budd y dosbarth llywodraethol
o gyfalafwyr y caniateid i'r dosbarth gweithiol fyw,
symud, a bod.

^m

CYFALAF A LLAFUB. 23

Penderfynodd y " Cyngrair " mai trefniant anghyf-
iawn yn mhob ystyr ydyw llaf ur-gyflogiad. Eithaf da,
can belled ag y mae yr ewyllysiad yn myned, ond pa
feddyginiaeth a gynygid at wella'r archoll? Gosod
trefniant newydd ar yr orsedd, meddynt, yr hwn mewn
ystyr boliticaidd fyddai yn werinol, ac mewn ystyr
gymdeithasol yn Gommunistaidd;. trwy yr hyn y
gwneid rhydd-ddadblygiad y person unigol yn saf on
rhydd-ddadblygiad y lluaws. Yn mhenranau eu ban-
lawr, dodent, mewn ychydig o eiriau syml, y ffordd
unionaf i drawsgyweirio y syniadau yna yn ffeithiau
ymarferol: (1.) Dymchwel pob eiddo tirol, a'r holl
ardrethoedd i goffirau y wladwriaeth. (2.) Llwyr-ddi
ddymiad hawl etifeddol. (3.) Canoli pob ymddiried-
aeth yn nwylaw y wladwriaeth, trwy gyfrwng- ariandai
cenedlaethol (national banks). (4.) Canoli pob hawl
trosglwyddiadol yn y wladwriaeth. (5.) Sefydliadau
gweithf eydd cyhoeddus, offerynau cynyrchu, a gwell-
iantau tirol, ar gynllun neillduol. (6.) Darpariadau
effeithiol tuag at gael addysg elf enol ac uwchraddol i'r
tô sydd yn codi." Dyna fanlawr y Communistiaid.
Pwyswyd ef yn nghlorìanau public opinion, a chaf wyd
ef yn brin i ddadansoddi problem f awr llafur a chyf al-
af. Amddiffynid y banlawr gyda deheurwydd gan
arweinwyr y symudiad, a chan filoedd o edmygwyr
gwresog y symudiad a'rcynllun amryliw. Gweithreda
Communistiaeth yn wrthwyneb i bob peth y mae yn
geisio. Ceisia gydraddoldeb, diwedda mewn anghyd-
raddoldeb. Ceisia lwyr-ddilead cribddeiliaeth, crea
gribddeiüaeth waethna'r hen. Ceisia ymeangu ffyrdd
dedwyddwch trwy hau hadau pob anghysur. Cam-

24

OÎFALAF A LLAFUR*

ddealla Cormnirnistiaeth ei hegwyddorion ei huna
Llythyren farw fu yr hoB drefniant "Breuddwyd
gwrach yn ol ei hewyllys " ydoedd pob peBran, Tn
Ue cyfuno, gwneyd y rhwyg yrt fwy ydoedd tuedd y
fath gynJlun eithafoL Torodd y Cyngrair i fyny yn
fän-gyfundrefnau, a lefeiniwyd y cyfan gan hunan a
ehas, Ni ddaeth i ni ìachawdwriaetb o Gonnnunist^
iaeth*

Cawn fod ysbryd chwyldroadol yn yiüBymud ar
wyneb dyfroedd eyrudeithas yu Bwsia er yn foreu. Yr
ysgol Hegelaidcl a gydgrynhodd holl elfenau ebwyl-
droadol yr yruerodaeth ag oeddynt hyd hyny wedi eu
gwasgaru ar hyd a Ded dyirryn afradlonedd, a v u gwisgo
a chnawd ac eBgym cyfundrefn, gan anadlu yn ẅoenau
y gyfundrefn hono anadl einioes o chwyldroadau,
Breuddwydiai henafgwyr yr ysgol Hegelaidd freudd-
wyddion am bethau gwychi ddyfod ; ae yr oedd eu gwyr
ieuainc (young Hegeiíans), yn gweled gweledìgaethau
am ryw bethau mawr ac ofnadwy i garlamu i'w eyfar-
fod o gôl y dyfodol peli Cyhoeddent mewn achel
sain mai term yn perthyn ì T r gorphenol ydyw tra-ar-
glwyddiaeth, heb le iddo yn ngheiriaduron yr oes oleu
hon. Aderyn du y mynedoL

Nihmstiaeth (diniyddiaeth, ) — Defnyddid y gair ar y
cyntaf mewn nug-hanea {novel) t a defnyddir ef heddyw
i iirwyddo ffug-gyfundrefn. Nid ydyw Nihilistíaeth
yn gredo, nac yn seet ag aydd yn cymeryd i mewn
athrawiaethatt unrhyw ysgol o athronwyr, na banlawr
unrhyw blaid, Ond ymledodd eî *ymadau afradlon a
gwyllt tros yr Hispaen, Italì, Portugal a Denmarfe,
Ond ni ehyfunwyd y Nihilistiaid erio^d.

CYFALAF A LLAFüR. 25

Ffedereliaid y gelwir diwygwyr Awstria. Hawliant
mai eu hegwyddorion hwy sydd yn rhwygo y wahan-
len er graddolry ddynoliaeth, a mynant eu bod ar y r
iawn, a'u hwynebau yn gywir ar natur pethau. Hawl-
iant drefniant gwell yn nosbarthiad tiroedd, a thraws-
f udiacLcyfryngau cynyrchiad o dd wylaw personau unigoi
i graf angau y wladwriaeth. A ganlyn sydd grynodeb
o gredo y Ff edereliad : " Fod Duw wedi creu dynion
i f od yn bersonau, ac nid pethau ; ac f od ganddynt hawl
natur i'w holl reidiau. Os ydyw cymdeithas yn myned i
gyfryngu yn y rhyddid yna — os gorf oda rai o'i haelod-
au i f od yn gaethion i eraill — y mae yn eu hysbeilio o'u
hawliau gwreiddiol a berthyna iddynt fel dynion. Y
mae eiddo ac adnoddau o bob math yn ddarostyng-
edig i ddeddf dadblygiad a rheidiau personol. T mae
Duw, creawdwr doeth, wedi gosod y ddaear a'i chyf-
lawnder i ddyn i awdurdodi arni ; nid i hyn yma, neu
hyn acw, neu ddosbarth neillduol, ond y ddynoliaeth \
ac, o ganlyniad, y mae gan y naill ddyn yr un hawl i
gyfranogi o ffrwyth teyrnas natur, ac i fwynhau ei
doniau, i'r graddau y byddo ei angenion yn galw, yn
ogystal a'i gymydog. Anghyfiawnder ydyw i un per-
son, neu ddosbarth neillduol o bersonau, gribddeilio
adnoddau natur, yn mha rai y mae pob dyn yn hawl-
ydd cydradd. Nis gall y naill ddosbarth gyflawni dim,
os na bydd dosbarth arall ag sydd yn traws-arglwydd-
iaethu, yn dymuno. Nis gallant weithio os na chânt yr
offerynau angenrheidiol i hyny. Ni chânt fedi o
ffrwyth eu llafur eu hunain, ond yr hyn a wel rhyw ar-
glwydd bach ddegymu iddynt, a threngant un ac oll os
3

26 CYFALAF A LLAFÜR.

na chyflogir hwy." — Carl Marlo in " Contemporarp
Socialism" by John Hae, M. A.

Dyna skeleton eu banlawr, ond y mae ynrhy welltog
i esgor ar ddim daioni. Pe buasai pob daioni, pob peth
ag sydd yn digoni eisiau y ddynoliaeth, yn cael ei gyf-
lwyno yn uniongyrchol a diamodol o law natur, fel yr
awyr a anadlwn, heb nac ymdrech na llafur, buasai
cyfundrefn y Ffedereliaid yn un fendigedig. Y mae
gan bob dyn hawl ar natur a'i miloedd bendithion, ond
nid ar amodau y Ff edereliaid. Pob person ag sydd yn
alluog i weithio, y mae ganddo hawl ar bob peth sydd
yn cynorthwyo er rhoddi iddo waith yn cyfateb i'w
sefyllfa. Gall dyn elwa cymaint ag a ddymuna o'r ad-
noddau a gynyrchir gan ei lafur neu ei gyfalaf. Dos-
barthiad cyf oeth ac eiddo i gyf ateb llaf ur ydy w y trefn-
iant mwyaf darbodus, o ganlyniad y mwyaf cyfiawn.
Penderfynir gwerth gan ddefnyddioldeb, ac y mae
defnyddioldeb ar ei uchel-fanau pan y mae adnoddau
naturiol gwlad yn cael eu dosbarthu cydrhwng y deil-
iaid i gyfateb idd eu dawn a'u gallu i gynyrchu.

Cynulleidfaolwyr (?) y gelwir diwygwyr Belgium.
C©ir eu credo a'u cynlluniau er uniawni pobcamwri yn
y nodiadau canlynol, a gymerwyd allan o araeth un o'u
harweinwyr galluocaf (Bakunin) : " Nid ydym ni yn
Gommunistiaid. Yr ydym yn ffieiddio Communist-
iaeth, am ei bod yn sefyll ar yr ochr nacaol i ryddid,
ac heb ryddid nis gallaf ddychymygu am ddim gwir
ddynol yn bodoli. Yr wyf yn casâu y Communist am
ei fod yn cymhlethu holl nerth cymdeithas â'r wladwr-
iaeth, gan afradloni gwerth yn ngwasanaeth y wladwr-
iaeth. Yr wyf yn ei gasâu am ei fod yn gosod pob

CYFALAF A LLAFUR. 27

eiddo yn nwylaw y wladwriaeth, pan mai fy holl am-
can i ydyw torfynyglu y wladwriaeth ei.hun. Mae
arnaf eisiau i gymdeithas gael ei thref nu, a'r eiddo
gael ei ddosbarthu oddi lawr i fyny, o weithredoedd
rhydd cymdeithas ei hun, ac nid oddi fyny i waered
trwy orchymyn awdurdod." T mae y trefniant yn
bradychu ei wendid. " Yr haul yn ngwely'r heli," eto.

Ni wnaeth Anarchiaid a Mesiayddion Holland a'r
cyfandir ond ychydig welliant ar y cyfundrefnau
blaenorol. Cyfrifent mai y ddylodswydd orphwysedig
arnynt hwy ydoedd dinystrio, ac i'w holynwyr adeil-
adu ar yr adfeilion.

Gan mai Sosialyddiaeth (Socialiam), ydyw y gyfun-
drefn ddiweddaraf ag sydd wedi cyflwyno ei hun i
sylw y byd er cyfuno y rhwyg, a dynesu y pleidiau ag
ydynt yn ysgaredig er ys tri chant o flynyddoedd
cawn ymdroi ychydig er adolygu eu hegwyddorion, ac
i bwyso, mesur a barnu ei banlawr.

Y mae ysgol Sosialyddol '48 wedi huno o ddifíyg
cefnogaeth, a'i chasglu at y miloedd cynhyrfiadau o'r
un dosbarth a'i rhagflaenasant i gaer dinodedd. Yr
hen ysgolion gyda'u hathrawiaethau a'u gobeithion
wedi diflanu f el y " Cerculus of Leronx." "Yr hen
bethau a aethant heibio, wele, gwnaethpwyd pob peth
yn newydd." Yr athrawiaethau ynfyd, a'r athroniaeth
un-llygeidiog, megys, fod dyn yn hollol ddibynol ar
amgylchiadau, adferiad y cnawd, a hudoliaeth o bob
math, ydynt wedi suddo i f ôr o ebargofìant tragwyddol.
Ymwrthoda Sosialyddion y dyddiau presenol yn hollol
a'r posiblrwydd o eflfeithio unrhyw adffurfìad cymdeith-
asol ond yn unig trwy gyfryngau gwleidyddol. Gof-

28

CÎFAIAF A LLAFUR.

ynant am yr hyn a alwant yn gydraddoldeb, byny yw,
aafle ar ba un y gellir dodi g&llu ac eiddo i ddibynu ar
lafur, f el ag y gall y dinesydd rhydd ddibynu ar ei gym-
wysder fel cynyrchydd, ac nid cymwysder genedigaeth
a gwartdohad — saüe nad all yr un dinesyddgael niwyn-
had ond trwy lafur, na'r un dineeydd i lafurio heb
dlorbyn mwynhad. Pob peth yn gyffredin, yn dir-
oedd ? offerynau, &c, Dyna y ffurf fwyaf cyfrredin ac
ymarf erol a gawn ar Sosialyddiaeth y dyddiau hyn.

Y weriniaeth f awr Americanaidd ydy w biaen-fyddin
gwareiddiad y byd heddyw ; a diameu fod eafon cysuron
yr Americanwr bywiog, gweithgar, a goddefgar, yn
uwcb oH gyfartaìu. Mabwysiedir y gweüiantau mwy-
af diweddar gan yr Aniericanwi\ a gwna y defnydd
goreu o fuddianau y cyíryw welliantau. T mae
ydliadau politicaidd y wlad yn fwy cydnawB ac unol à
syníadau diweddar — safle y deiliaid yn eu rbyddhau
oddiwrth y peryglon a'r anhawsderau ag ydynt eisoee
yn amgylchynu cenedloedd Ewropaidd. Hefyd y
mae yr arwynebedd arutbrol o diriogaethau rhydd yn
cynyg pob mantaÌB a chytìeusdra i gynydd. Eto, er
yr boll fanteision, baera anfoddogiaid fod ysbryd dat-
ganiad **tadaü" ein hannibyniaeth yn marw, a'u syn-
ÌAâtfn yn cyfhewid, a'r ffurf gynenid o lywodraeth a
geir yn ertbygiau ein ffydd, yntoddi ymaith. Syndod,
eto ffaith ydyw, fod y surni Sosialyddoi yn enill tii'
gyda mwy o gyflymdra dan luman {hanner ) y ser a'r
brithresu, nag hyd yn nod yn yr Atoaen ei hunan. Y
mae hyn bron yn anhygoel mewn gwlad rydd, lle y
mae eìddo a meddianau yn fwy gwasgaredig nag un-
rbyw wlad arail.

CYFALAF A LLAFÜR. 29

Myn dosbarth o ddysgawdwyr mai cangenau o'r
un penrhyddid ydyw Gweriniaeth a Sosialyddiaeth ;
ond golyga y termau syniadau hollol wahanol y naill
i'r llall. Mae Gweriniaeth yn eangu cylch annibyn-
iaeth y person unigol, tra mae Sosialyddiaeth yn ei
gyfyngu. Bhydd y Weriniaeth lawn gwerth ar y per-
son unigol, ond gwertha y Sosialyddion hwy yn whole-
sale i gofirau y wladwriaeth. T mae Gweriniaeth a
Sosialyddiaefch yn ymgusanu mewn cymod perffaith-
gwbl ar fanlawr cydraddoldeb, ac eto y maent yn gwa-
haniaethu yn eu 'syniadau am dano. Ceisia'r Werin-
iaeth gydraddoldeb mewn rhyddid, tra y chwilia Sos-
ialyddion am gydraddoldeb mewn gorfodaeth.

Gwelwn fod y Sosialyddion wedi myned yn ol ar y
àeg erthygl namyn un, sef y banlawr y gweithient
wrtho hyd eu cynadledd ddiweddaf j yn Chicago ; gan
fabwysiadu yn llythyrenol bum' erthygl namyn dau —
cynyrch ymenydd un arall o'u harweinwyr (Held) fel
eu banlawr. A ganlyn ydynt " tair careg filldir " Sos-
ialyddion y dyddiau diweddaf hyn, ar eu ffordd f rein-
iol i nefoedd cydraddoldeb : (a.) Fod y trefniant
cymdeithasol presenol yn tueddu i osod cyflogau mor
isel, fel ag i adael y llafurwr yn f yr o fara beunyddiol;
ac fod agwedd pethau yn tueddu i gadw y dosbarth
gweithiol yn yr iselder yna. (b.) Fod y trefniant pres-
enol yn gosod bywyd y llafurwr yn agored i gyfnew-
idiadau aneirif , gan wneyd masnach yn ansicr a chyf-
newidiol, ac ysparduno gorboblogiad. (c.) Fod y
trefniant presenol yn rhoddi hawl i'r, ac yn gorfodi y
cyfalafwr (capitalist) i ysbeilio y llafurwr o'r holl werth
ag sydd yn ffrwyth ei lafur. Dyna swm a sylwedd eu

30

CYFALAJ A IXAFÜR.

cwynion — cytìogau anfoddhaol, ansefydlogrwydd mas-
nachol, gorboblogiad, a thrafiwnc cyfalaf, Cyii troi at
y feddyginiaeth a gynygia y Sosialyddion ìt gwahan-
glwyfj cawn wneyd ychydig sylwadau ar y gwahanol
gwynion wrthynt eu hunain— i ba raddau y gellir eu
cyfìawnhau, a pha can belled y maent ì'w condeninio.

Cyfaddefwn fod y gagendor yn fawr ac annrhamwy-
adwy cydrhwng y Ilaf urwr ag sydd yn gweithio aJlan
f êr ei esgyrn mewn dygn angenoctyd, lawer pryd, â*r
miliynwr (niiUîonaire) gìwth a diog. "Sn wir, y mae y
gwahaniaeth ar rai prydìau y fatb ag i dueddu dynion i
gredu nad ydym yn perthyn i T r nn dosbarth o gread-
uriaid. Bhaid cydnabod fod pydredd yn esgyrn cym-
deithas, pan y goddefa i un dosbarth o fodau ymrolio
yn nhom llaid gîythineb a meddwdod, tra doebarth
arail, gyda nerth braichac ysgwydd, am bob tragwydd-
oldeb, yn methu cael deupen y llinyn yn nghyd.

(o.) Can belled ag y mae dosbarihu cyf oeth yn myn-
ed, y mae yr achwyniad cyntaf yn condemnio ei hun,
o herwydd un o'r diwygiadau pwyeicaf ag sydd wedi
cymeryd lle yn ddiweddar, ydyw, dadfeiliad hollol a
Ilwyr y rhanau isaf or dosbarth canol, lleihad yn rhif
y personan ag oeddynt yn mwynhau cyllid cyinesuroL
Dylai y Sosialyddion ystyried nad ydyw seiliau cym-
deithas ddiweddar wedi eu gosod ar yr un gwaelod o
ffurîìywodraeth a chymddthas yr hynatiaid. Mae yr
hen gyfryngau a gysylltent ddosbarth wrth ddoBbarth
naill a*i wedi toddi jà ngwres darganfyddiadau, neu
ynte wedi cilio o lìaen pelydrau tanbeidiol haul gwar-
dddiad, Y mae y Ilafurwr cyílogedig yn fwy dibynol
ar ei lafnr heddyw, nag erìoed o'r hlaen. Caingymer-

CYFALAF A LLAFÜR. , 31

iad pechadurus ydyw haeru f od amgylchiadau bydol y
gweithiwr yn druenusach, ac nad oes iddo na rhan na
chyfran yn nghyf oeth y wlad, amgen rhan cardotyn.
Mae cyflog y gweithiwr yn uwch ar gyf artaledd hedd-
yw nag oedd haner can' mlynedd yn ol. Gwawd digy-
mysg ydy w dweyd f od y cyf oethog yn myned yn gyf-
oethocach, a'r tlawd yn myned yn dlotach. Efallai
fod cyfleusderau y llafurwr cyflogedig yn anamlach
heddyw na'r hen amser gynt i gyrhaedd safle uwch na
llafur gewynol, ond camgymeriad dybryd ydyw medd-
wl ei f od yn fwy truenus, neu ynte f od ei gyfran o gyf-
oeth y wlad yn llai na phan ydoedd y wlad yn llai cyf-
oethog. Prof a ffigyrau fod cyflwr y llaf urwr cyfloged-
ig yn uwch o ddeg y cant heddyw nag ydoedd haner
can' mlynedd yn ol. Awn yn ol hyd deyrnasiad Jimi
Buchanan — 1856. Beth ydoedd cyflwr darostyngol y
gweithiwr y pryd hwnw o'i gydmaru a'r hyn ydyw
heddyw ? Yn y dyddiau hyny, o'r braidd y gallasai
teulu o wyth — pedwar o'r wyth yn abl i weithio, a'r
pedwar yn dylyn gorchwylion trymion, mewn amser
ac allan o amser i gael digon o gloron (potatoes) a
halen i wneyd tri phryd y dydd. Cyfrifid teulu yn
high tone os llwyddent i gael llonaid llwy gawl o
" apple butter " dair gwaith yr wythnos ! Tra yr yd-
oedd cyflogau lawer yn is, yr ydoedd bwydydd, tan-
wydd, a gwisgoedd yn uwch. Yn Nhalaeth New York
a Pennsylvania, yr ydoedd yr apeliadau at swyddog-
ion y gwahanol Swyddi (Counties), ynun o bob pump-
ar-hugain o'r boblogaeth. Heddyw nid ydyw yr ap-
eliadau ond un o bob haner oant. Yn 1856, cyfrifid
fod 74 y cant o holl boblogaeth y wlad hon yn perthyn

32

LâF à LLAFFEL

i'r dosbarth gweithiol, a T u henillíon ar gyfartaledd yn
26 y cant o holl gyfoeth y wlad. \u 187^, perthynai
80 y cant ot holl boblogaeth i'r doebarth gweithiol, ac
enillent ar gyfartaledd, 40 y cant o gyfoeth y wìad,
Cynyddodd y dosbarth gweithiol 6 y cant yn y cyfuod
yna. Deil cyflog y llaf urwr Ainerieanaidd gydmariaeth
ffafriol ar cytìogau a delir ar gyfandir Ewrop, Y mae
cyilogau y Talaethau Unedig yn fwy ddwywaitìi nag
eiddo Belgùmi, yn gynjaint dair gwaith a Denniark,
Ffrainc a'r AJmaen, yn agos gymaint ddwywaith ag
eitldo Prydain, ac yn fwy na chymaint dair gwaith na T r
Eidal a'r Hispaen,

Ni saîf peman gyntaf credo a banlawr y SosiaJydd-
ìon o rlaen fíeithiau a ffigyrau. Dylasai y Sosialydd-
ìon ystyried ddwywaith cyn cyhoeddi y benran yna,
fod perthynas meistr a gweithiwr yn gyfansoddedig o
gadwyndorch o ail-achosion. Mae cyfartaledd cyílogau
yn dibynu ar y gofyn fyddo am y nwyddau a gynyrch-
ir ; y galw^am lafur yn dibynu ar swm y cyllid ; swm y
cyllid yn dibynu ar gyd-grynuoad cynyrchion, a swm y
cynyrch eto yn dibynu ar lafur — olwyn yn troi mewn
olwyn, fel ÿelf-moHon y prophwyd EzecieL

Y mae pris Hafur i'w benderfynu yn y cythrwtì pree-
enol cydrhwng y cyflogydd a'r cyflogedig — y gwir
bleidiau. Y cytìogedig i benderfynu y swm angen-
rheidiol i gynal hywyd yn anrhydeddus, ẅ cyflogydd
i benderfynu y swm angenrheidiol fel llog rhesymol ar
ei arian. Eydd y gagendor cydrhwng y pleidiau yn
eang neu gyfyng yu ol fel y byddû y galw ani gynyrch
y Hafurwr yn y farchnacl Efieithia deddf cynyirhiad
llafur ar raddfa cytìogau tiìfìwn dwy fforfd— yn mtiou-

CYFALAF A LLAFÜR. 33

gyrchol ac anuniongyrchol. Yn uniongyrchol, o her-
wydd fod llafur effeithiol yn fwy gwerth i'r cyflogydd
na'r aneffeithiol. Tn anuniongyrchol, am ei fod yn
troi mwy o gyf oeth er cynorthwyo cynyrchiad, a thrwy
hyny gynyddu y galwad cyffredinol am lafur. Y máe
tonau anwadal cyflogau yn cael eu holrhain i ddibynu
yn gyf angwbl ar estyniad a chwtogiad cyfalaf, ac nid
ar sefyllfaoedd amrywiol poblogiad. Mewn cymdeith-
as ddiweddar, yn ogystal a chynenid, y mae y llafur-
wr nid yn unig yn derbyn gwobrwy. ond manteisia, i
raddau mawr, ar allu a medr ei gymydog. Trwy ddad-
blygiad ac effeithiolrwydd llafur pob person unigol y
deillia i'r dosbarth gweithiol y cynauaf mwyaf union-
gyrchol a thoreithiog. Nid trwy flfurfio ac adffurfìo
cymdeithas, a bloeddio " chwyldroad " yn nghlustiau
anwybodusion, y mae cyrhaedd iachawdwriaeth i'r byd
llafuriol. Rywfodd, y mae pob dosbarth yn Uygadu
ar ei fantais uniongyrchol ei hun, ond yn ddall, mud,
a byddar i'w buddianau gwirioneddol a pharhaol.
Wedi y cyfan, nis gallwn gymeryd golwg mor gilwgus
ar bethau ag a wna y Sosialyddion yn mhenod gyntaf
eu cyffes ffydd.

(b.) Ansefydlogrwydd masnachol a gorboblogiad.
" Mewn gwlad," ebai un Sosialydd yn Chicago, yn ddi-
weddar, "lle y mae gan bawb hawl pleidlais, yr ydym
yn hawlio rhyddid i enill heb f od yn annibynol ar ofn a
ffafr. Yr ydym yn gof yn ac yn hawlio bywyd cysurus a
sefydlog i'r llafui^wr." Wrth gyfeirio at orboblogiad,
dy wed yr un areithydd : " Y mae ton fawr ymf udiaeth
yn tywallt miloedd o ddinasyddion angenus yr ' hen
fyd ' ar ein glanau yn flynyddol-^-swn traed rhai yn

34

CYFALAF A LLAFÜR.

ceisio gwlad well, fel swn dyfroedd lawer — Gwyddelod
angenus^ AHinaenwyr pwdr, Rliufeiiìiaid newynllydj
ac yn eu plith rai gwyr bucheddol o FrythoniaìeL Un
Fentecost tragwyddol ydyw tua Castle Garden. Ceir
yno bob Uwyth, iaithj pobl a chenedl, o wasfcadeddau
ítwsia, corsydd Ueidìog Hungary, o Wallacia fynyddig,
ac ynyBoedd Môr y Canoldir. ,, Canlyniad uniongyrch-
ol yr esodus ydyw, gorlawnder o lafurwyr ; tueddiad
y gorlawnder ydyw darostwng aafon pris llafur, a ges-
yd cribddeilwyr y crogbrÌB uwchaf sydd ddichonadwy
ar angenrheidiau natun Hulir ein dinasoedd gan y
miloedd cardotwyr a ddadlwytbir ar ein glanau. Dy-
wedir fod dosbarth Iluosog o breswylwyr y " ddinas
ymerodrol ,f yn trengu ar hyd y dydd i gadw eu hun-
ain yn fyw er mwyn cael marw ! ¥ mae eyílogau dos-
barth lluosog yn ein trefi a'n dinaBOedd, yn eu gosod
mewn amgylchiadau fel nad oes ganddynt i'w âdewiâ
ond o dri pheth er cadw enaid a chorff i dystío ger
bron gorsedd dyngarwch, ddyfnder en truenuarwydd.
sef cardota, lladrata, neu newynu.

Effeithia diwygiadau peirianyddol, nid yn unig ar
bersonau neillduol* oud ar y dosbarth gweithiol fel
cyfangorff. Mae cynydd cynyreh a briodobr i beirian-
waith, yn rhadlom nwyddau neülduol a gynyrcbir gan
y cyfrywj a thrwy hyny yn galluogìpwrcaswyr y nwydd-
auhyny i dreulio mwy o'u eybid ar bethau angenrheidiol
eraill ; ac f elly, mewn gwedd ymarferol, achlyBuro mwy
o alwad am waith y llafurwr.

Gwelir oddiwrtb y tìigyrau isod, a gymerwyd allan
o'r H Dietionary of StatiaticB, 11 f od mabwysìadu peir*
ianan yn y gweithdai, wedi cynyddu, yn hytrach na

CYFALAF A LLAFUR. 35

chwtogi, cyflogiad yn Pennsylvania, Massachusetts, a
New Tork:

Blwyddyn. Owyr. Gwragedd. Plant. Cyfanstom.

1860 82,000 167,000 104,000 353,000

1870 158,000 329,000 109,000 596,000

1880 232,000 543,300 201,000 976,000

Trwy dorfynyglu cynyrchion bendithiol peirianwaith,
gwregysai y Sosialyddion gymdeithas mewn cyfwng
mwy difrifol na'r un addawsant ei symud. Y fíbrdd
unionaf i wneyd gwaith ydy w cynyrchu cyf oeth, ac y
mae y trawsffurfiad mewn peirianwaith, a ddygir oddi-
amgylch trwy offerynoliaeth gwelliantau celfyddydol,
yn geni yn y dosbarth gweithiol obeithion uwch am
gysuron cydraddoldeb, na'r hen amser gynt, pan y
cyfrifid " Beecher " hirglust yr oruchwyliaeth Foesen-
aidd, y cyfrwng cyflymaf o " Dan hyd Beerseba," ac " o'r
afon hyd derfynau eithaf y ddaear." Mae genym ni
ein " march tân " gorwyllt, a'n hagerlong gyflym yn
lle yr asyn amyneddgar a chychod pwyllog Tarsus ; ac
yr ydym ni, plant smart yr oes oleu hon, wedi
ffrwyno y trydan, gan ei dywys i oleuo ein tai a'n hys-
trydoedd, yn lle y cydgyf arfyddiad pabwyrol a gwerol
a gynyrchai oleuni tywyll ein cyn-dadau. Yn lle y
llesg-negeseuwyr cyflym (?) gynt, a deithient o ben
Caergybi i ben Caerdydd mewn llai na chwech wyth-
nos, yr ydym ni, Asaheliaid cyflym y dyddiau hyn, trwy
gyd-weithrediad celf a gwyddor, wedi llwyddo i ar-
gyhoeddi y mellt yn eu graddau i ymladd trosom. An-
eirif yw y bendithion a gynyrchir trwy y darganfydd-
iadau, eto, ceir drygau (os priodol eu galw yn ddrygau)
yn heidio i mewn yn nghadwyn ail-achosion. Gwelwn

w

CTFALAF A LLAFFIi.

f od y diwygwyr ag y inae eu program ger ein bron, am
f ynu atal pob da a ddeillia î gyuideithas trwy y dar-
ganfyddiadau, a thrwy hyny ddihysbyddu Ûynonell
daioni fcra phwysig. Pe y Ilwyddent, byddai yn gyf-
ystyr ag enhuddo awenyddiaeth gynideithasol, a'i gos-
od mewu cyflwr y gallwn ddychymygu ei bod flynydd-
oedd o flaen Adda.

(t\) "Fod y trefniant cynideithasol presenol yn
oyfuerthu, ac hyd yn nod yn gorfodi cyfalaf i ysbeiüo
y lîafurwr o bob cynydd a gwertb yn ffrwyth ei lafur,"
Mae y cyhuddiad yma mor ddisaii ai ddau rag-flaen-
ydd. Cyf addefa y diwygwyr fod cyf alaf yn dda, a*r
cyfalafwr yn gynorthwywr, Hefyd caníatant ì bawb
gael myned mor gyf oethog ag y mynonfc ond iddynt
beidio anrheíthio eraill er casglu eu cyfoeth. Dyfyn-
wn yma ran o bregeth y Sosialyddion er afcegu yr ad-
ran yma o*u banlawr: " Rheoleiddir y werin gan y
wasg, aV wasg gan gyfalaf. Corfforìaethau sydd yn
rhedeg ÿ wlad. 4i Gwanaf gwaedded, trechaf treisied,"
sydd wireb ag y tystir i'w chywirdeb yn ddyddioi, yn
ol trefniant presenol cymdeithas, Y felin fawr yn
ìlyncu y felin fach; yr ystordy tnawr yn rhewi yr ya-
tordy bach. Nis gall y cyfalafwr gwan sefyll eystad-
leuaeth ä'r corfforiaethau inawriom Cwmniau anfeid-
rol yn rheoleiddio ac yn perehenogi holl gledrffyrdd a
gwefr-hyflbysai ein gwlad o fòr i fôr, ac o geulanan yr
Hucìson hyd gardlawiau rhewllyd Alaska, Cymerwn
wibdaith yn awr o f v Werydd i'r Tawelfor, Bydd-
wti am y rhan gyntaf o'n taíth yn croesi arglwyddiaeth
eang-faith y Vanderbilts. Yn fuan croeswn i diriog*
aethau y G-oulds. Mewn Talaethau eraill byddwn o

CYFALAF A LLAFÜB. 37

f ewn i ymerodraeth eang y Stanf ords a'r Huntingtons ;
a phan ar lanau toreithiog y Mor Tawel, cawn olwg ar
ymerodraethau newydd-grëedig y Vüliards. Dirgel-
wch llwyddiant y miliynwyr hyn ydyw cribddeiliaeth,
difrod, ac anrhaith. Sugnir cyfoeth y wlad i mewn i
gyngreiriau a chylchau a brofíesant amddifíyn y llaf-
urwr Americanaidd rhag llafur tlodion Ewrop."

Dylai y Sosialyddion, pan yn gosod edafedd yn
ngwe eu hymresymiad, gymeryd i ystyriaeth nad yw
gwerth wedi ei seilio ar yr amser fyddis yn dreulio er
cynyrchu nwydd neillduol, ag eithrio mewn achos y
cyf ansoddir nwydd neillduol, ac i gael ei luosogi mewn
amser penodol. Seilir amser llafur yn mhob achòs ar-
all ar ddefnyddioldeb y cynyrch i gymdeithas. Y mae
pwysigrwydd y gwahaniaeth yn eglur iawn pan yr awn
i ystyried y pwnc a ddygir ger ein bron dan drydedd
benran credo pwdr y Sosialyddion — pris a gwerth
Uaf ur — y gwahaniaeth yn nerbyniadau un dosbarth o
lafur rhagor dosbarth arall. Paham y telir mwy i'r
peirianydd nag i'r llaw-weithiwr cyûredin ì Paham y
telir mwy i brif-athrawon ein hathrof au, nag i'r cyn-
orthwywyr yn yr ysgolion dyddiol 1 A phaham y telir
mwy i'r barnwyr nag i fân ysgrifenyddion ein llysoedd
lleol ? A wneir hyny am f od y barnydd, yr athraw a'r
peirianydd yn fwy egniol, &c.? Na, o herwydd
angenrhaid a osodir am lafur y pupil teacher yn ogys-
tal a'r prif-athraw, yr ysgrifenydd yn ogystal a'r barn-
wr. Ai am eu bod wedi treulio mwy o amser er cym-
wyso eu hunain i'r swyddau uchel? Na, o herwydd
gall fod yr ysgrifenydd yn treulio mwy o amser rhag-
barotoawl na'r barnydd ag y mae ei gyflog gymaint

38 CYFALAF A LLAFUR.

ugain gwaith. Nid oddiwrth swm y llaf ur y mae dad-
. ansoddi problems o wahaniaethau cyflogawl o'r f ath a
enwyd, ond oddiwrth y gwahaniaeth yn ansawdd y
llafur. Mae llafur un dyn yn uwch, yn fwy rhagorol,
ac yn f eddianol ar fwy o ddef nyddioldeb cymdeithasol
na'i gymydog. Ni chydnebydd y Sosialyddion tryst-
fawr werth cymdeithasol eiddo fel magwrydd rhin-
weddau i'r llafurwr, ac fel goruchwylydd yn nadblyg-
iad a chynydd cymdeithasol o genedlaeth i genedlaeth.
Ni chydnabyddant werth nac eiddo y tu allan i'r wlad-
wriaeth. Nid edrychant ar y cyfryw f el moddion cyn-
ydd, a dadblygiad moesau. Camgymeriad marwol i gym-
deithas fyddai seilio eiddo ar egwyddorion o'r fath
yna. Y ffordd freiniol i lwyddiant sydd trwy ryddid
llafur, a chydnabod fod y cyfalafwr yn hawlio llog
cymedrol yn ei anturiaethau. Nis gall y lla/urwr gyn-
yrchu trwy lafur yn unig, heb ddefnyddiau ac offeryn-
au pwrpasol i'r gwaith, mwy nag y gall y cyfalafwr
gynyrchu defnyddiau ac offerynau heb íaf ur. Dylai
perchen cyfalaf gael ei wobrwyo er ei gymell a'i ys-
parduno i ddodi yn mlaen ddefnyddiau ac offerynau,
f el ag y mae yn angenrheidiol i'r llaf urwr gael ei wobr-
wyo er ei gymell i lafur.

Yn eu holl wrth-ddadleuon, y mae y Sosialyddion yn
seinio yn isel ar angenrheidrwydd cynydd — rhagredeg-
ydd arwyddion yr amseroedd. Edmygant hoff ddrych-
feddyliau J. S. Mill ar " sefydlogrwydd." ' Bron nad
ydynt yn ddigon hyf i fabwysiadu un o frawddegau
Communistiaid Ffrainc f el eu harwyddair : " Trenged
pob cynydd ; " ond ni bydd y gymdeithas ddynol yn
ddigon afìachus i yfed o'u meddyliau gwenwynllyd tra

CYFALAF A LLAFÜR. 39

march gwyn cynydd yn carlamu. Diameu mai amcan
y Sosialyddion ydyw sefydlu trefniant cadarn, effeith- .
iol, ac iachus, er dosbarthu cyf oeth, ond y maent yn
methu deongli y problem, o herwydd nis gall yr un
math o ddosbarthiad fod yn gadarn ac iachusol, ag
sydd yn dinystrio pob rhagolygon am gynydd yn y
dyfodol. T mae terfyn gwirioneddol (nid un gwy-
ddonol Arglwydd Beaconsfìeld) yn ganfyddadwy cyd-
rhwng y trefniant, amcan eithaf yr hwn ydyw gwneyd
i ddynion ddibynu ar eu gallu eu hunain, ac á'r tref niant
sydd yn peri fod dynion yn dibynu ar drugaredd y
wladwriáeth am bob gras ; cydrhwng y trefniant, am-
can eithaf yr hwn sydd i hyrwyddo cynydd eiddo cyf-
rinachol, a'r tref niant sydd yn amcanu ei ddifrodi ;
cydrhwng y trefniant a eilw foesau yn gynorthwyydd
ei law ddeheu ac aswy, a'r trefniant ag sydd wedi
gwreiddio yn rhosydd gorfodaeth.

• Dyna ni, yn frysiog, wedi adolygu cwynion y blaid
sydd yn ymhoni y gallant ddadrys y broblem dra an-
hawdd, cyfalaf a llafur. Wedi dodi ger bron eto y
feddyginiaeth sydd ganddynt i gymwyso at yr archoll,
bydd i ni adael y gyfundrefn aneffeithiol gyda " Mene,
mene, tecel, upharsin," ar galchiad ei phared. " Bhaid,"
meddynt, " wrth chwyldroad cyffredinol, yn gymdeith-
asol, athronyddol, trafnidiol, a gwleidyddol. Chwyl-
droad, ac nid diwygiad ydym yn ymofyn. Chwyldroad
a olyga drawsffurfìad, a dygir hyny oddiamgylch pan
y byddo egwyddorion newyddion i weithredu arnynt.
Dygir diwygiad oddiamgylch trwý dywallt gwaed, ond
chwyldroad yn nghanol y tawelwch mwyaf. Tmgais
ydoedd y 'Peasant War \ i gyflwyno i sylw ddiwygiad

40

CYTALÀF a llapüb,

trwy ryni arfau, ond dygodd darganfyddiad y spinninff
<y oddiamgylch chwyldroad heddychoL Cyhoedd-
iad ydyw chwyldroad bob amser, ac nid creadigaeth.
Gwaith mynach ydoedd y diwygiad mawr Protestan-
aidd- ond gwaith athronydd fydd chwyldroad inawr
cyfalaf a llafnr. Gwastraff ar amser ydyw dacüV
yniffrostio yn y ffug~fendítbion a ddeillia o'r diwygiad-
au ag ydynt o flaen y wlad yn bresenol Nid ydyni yn
gofyn am fesurau esmwyihaol, o berwydd y mae llais
utlgorn dyledswydd yn chwyddo yn uwcb na chom
papyr cribddeiliaeth, Na adawer uareg ar gareg ar
nas datodir o drefniadau presenol pethau s ag ydynt
weâì ei eeilio ar eiddo, ar anturiaethau, ar egwyddor^
ìon perchenogaeth, pa un bynag fyddo aí graddoledig,
ai arddansodclol T ucbel neu isel. Dinystrier pob fíurf-
lywodraeth, mewn trefn i gael miliynau o'r ddynoliaeth
ag ydynt yn bresenol yn cael eu twyllo, eu caetbiwo
a'u poenydio r i anadln mewn awyr rhyddid perffaith,
wedi ûu rhyddhau oddiwrtb en hoD gyfarwyddwyr (?'
a chyniwynaswyr (?) pa un bynag ai swyddogol ai an
ildogol, unigol ai eorfforiaethol, a thrwy hyny
drawsffurfio pob petb i gyflwr o dryblith cyn cread
Y mae clust a Ilygad y byd ar y werüiiaeth fawr Am-
ericanaidd yn y symudiad preaenol. America, cryd y
dyfeisiaUj a mamaeth y celfyddydau ; llaw~f orwyn pob
bendithion — Ameriea fawr dy drais a'th ornies, beth a
wnei di er dwyn y Uafurwr tlawd o huslau tynion a
haiaraaidd trais a goroies cyfalaf ! "

Wedi astudio eu cyffes, gwylio eu symudiadau,
chwilio a chwalu eu cyhoeddiadau swyddogol, darllen
a gwrandaw areithiau tanllyd eu harweiuwyr, &c, nis

CYPALAF A LLAFUB. 41

gallwn lai na chondemnio SosiaJyddiaeth, wr.eiddyn a
changen, fel cyfundrefn aneffeithiol er dwyn iachawd-
wriaeth, na gwella dim ar y clwyf ag sydd erbyn hyn
wedi tori yn ddwfn, ac wedi cyrhaedd yn mhell, cyd-
rhwng cyfalaf a llafur. Nid oes dim da i ddeilliaw o
Sosialyddiaeth, o herwydd y mae yn cynyg y ffurf-lyw-
odraeth f wyaf cyflawn o bob diffygion ag a gynygiwyd
i sylw y byd erioed.

Carem roddi ychydig of od er manylu rhywfaint ar
fanlawr y Chartists, ond rhaid eu gadael gyda y dyf yn-
iad hwn yn unig : - " A political party, composed chiefly
of the working classes, who embodied their principles
in a document called the ' People's Charter,' the six
leading points of whichwere : (1.) Universal Suffrage.
(2.) Vote by ballot. (3.) Annual Parliament. (4.)
Electoral districts. (5.) Abolition of property qualifi-
cation. (6.) Payment of members of Parliament." —
ZelVa Encyclopedia .

Cyn troi dalen, dylem ddegymu teyrnged o barch i
rai o'r cyfundrefnau am eu hymdrechion gyda y cyn-
lluniau a gredent hwy oeddynt fwyaf effeithiol er dwyn
cydweithrediad rhwng cyfalaf a llafur. Gwnaethant
eu rhan yn anrhydeddus er dyrchafu y dosbarth llafür-
iol yn wleidyddol a chymdeithasol. Cyflawnasant
waáth mawr yn ddiameu ; eto y mae lle ; y mae y rhwyg
heb ei gyf uno — pob cyf undref n hyd heddyw wedi profi
yn aneffeithiol i ddwyn cyfalaf a llafur i ymgusanu
mewn cymod perffaith-gwbl. Yn wir, y mae grym ef-
engyl yn y frawddeg ganlynol : " Tÿie great want of
American society, to mingle class with class, is the
lack of sympathy.
4

42 CYFALAF A LLAFUR.

PENOD III.

"Ralus populi suprema esi lex."

"The only true secret of assisting the poor is to make them
agents in bettering their own conditions." — Archbi-shop Sumner.

" Laborers will never benefit to the full from improyements in
the productive arts, until, by some arrangement*, they are made
sharers in industrial capital." — John Rae.

Cyfalaf a Llafur yn y Dyfodol — " Cynllun kr Sicr-

hau Cydweithrediad rhwng Cyfalaf a Llafur"

Penderfynu pob Camddealltwriaeth trwy Gyflaf-
areddiad (Arbitration) — Mabwysiadu y Trefniant
Cydweithiol a Rhan-Elwol ( Co-operating and Profit-
Sharing System — Fod i'r Trefniant Cyflogawl
Presenol gael ei Sylfaenu ar fath o Raddeg (Slid-
ing-Scale — Ffurfio Statistical Bureau yn mhob
Talaeth trwy yr Undeb.

Fel ag y cyfeiriwyd eisoes, nid ydyw cyfalaf a llafur
yn gweithio yn esmwyth ar y seiliau y safant yn bres-
enol, a rhaid wrth gyfnewidiad pwysig cyn y bydd i ni
fwynhau heddwch yn niyd diwydrw T ydd a llafur. Ar
dde, ac ar aswy, canfyddwn wrthdarawiadau ac ym-
fflaniychiadau rhwng y pleidiau, pan y dylent fod yn
unol. Yn Ffrainc, cawn heolydd un o'i phrif drefi yn
cael eu cochi gan waed ei phlant. Llong-adeiladwyr
mewn parthau o Loegr yn llefain yn wynebau y deddf-
wneuthurwyi* am ymborth. Edi*ychwn adref, a chan-
fyddwn yr un efíeithiau yn ein trefì mwyaf poblog.
Rhyw surni anf oddogrwydd damniol yn suro holl does
cymdeithas. Llenwir colofnau ein newyddiaduron

CYFALAF A LLAFUR. 43

dyddiol ac wythnosol gan fytheiriaidau cribddeilwyr,
a bygythiadau y dosparthiadau llafuriol trwy y wlad.
" Sefyll allan," neu •' gload allan," sydd yn llanw yr
awyrgylch pa le bynag y gwnawn droi. Yn wir y mae
strihe neu lock-out yn ymgymeriad dirmygedig ynddo
ei hun. Ni rydd y naill na'r llaJl yr un prawf union
gyrchol o gyfiawnder neu anghyfiawnder yr ymgymer-
iad. Yn hyn ymddygant yn gyffelyb i ryfel rhwng
teyrnasoedd. Yn syml, nid yw ond cwestiwn o nerth
a swm yr adnoddau a fyddo yn meddiant y pleidiau
yn yr ymgiprys. Âdar o'r un lliw ydynt y trefniadau
disynwyr o benderfynu cwerylon rhwng-genedlaethol
trwy rym arfau, a phenderfynu anghydfod cyfalaf a
llafur trwy sefyll allan. Ynfydrwydd ydyw synied ein
bod wedi cyrhaedd dim tebyg i drefniant cyfaddas a
pharhaol cydrhwng cyfalaf a llafur, hyd nes y byddo
" sefyll allan," a "chload allan," yn gymaint o bethau
y mynedol ag ydyw ellyllon y rhyfel a'r ornest (duel),
yn ngolwg y gwledydd mwyaf dyrchafedig eu moesau,
heddyw.

Dwyrain a Gorllewin, Gogledd a Dehau, y mae yr
ysbryd anfoddog yn dwyn prawfion adnewyddol nad
oes cydbwysedd wedi ei gyrhaedd eto cydrhwng y
cyflogydd a chyflogedig. Y gofyniad parhaus ydyw,
" Pwy a ddengys i ni ddaioni ? " Cyrhaedda y gofyn-
iad ni oddiwrth fechgyn gwep-lwyd ein swyddfeydd,
o'r ystordy, o'r gweithdy, o'r felin, o waelodion y mwn-
glawdd, o gilfachau y Rockies, oddiar loriau eirìas-
boeth y ffwrnes, oddiar hwylbrenau ein llongau, o lan-
au ein hafonydd, o'r ysbyty, o'r carchar, o'r benydfa,
o'r crogbren ! "Pwy a ddengys i ni ddaioni f' ydyw

44 CYFALAF A LLAFUR.

yr acenion torcalonus sydd yn esgyn i fyny oddiar geu-
lan bedd gor-lafur miloedd genethod ein gweithdai.
" Pwy a ddengys i ni ddaioni V sydd yn adsain dyr-
nodiau darfodedig y glowr du ag sydd yn treulio ei
fywyd yn safn angeu. " Pwy a ddengçrs i ni ddaioni ?"
ddywed y chwarelwr, tra yn yf ed hadau afiechydon fel
dwfr. " Pwy a ddengys i ni ddaioni V 1 ydyw cri tor-
calonus miloedd ar ddarfod am danynt gan newyn a
noethni yn ein trefi mawrion. " Pwy a ddengys i ni
ddaioni V a barablir yn gymysgedig â llefain cryf a
dagrau gweddwon ac amddifaid y trueiniaid a hyrdd-
iwyd i fedd dialw-am-dano, trwy ddwylaw gwaedlyd
haid o felldigedigion sydd yn aflonyddu ein gwlad.
Yn ddiweddaf oll, daw y gofyniad o gyf eiriad nad
oeddym yn ei ddysgwyl: "Pwy a ddengys i ni dda-
ionif gofyna " Cymreigyddion " dinas Utica. Fel un
o edmygwyr eu doetlìneb yn dewis ac yn cyflwyno y
fath bwnc amserol yn brif destyn eu Heisteddfod,
ddydd Calan, 1887, dymunwn ddynesu gyda gwylder
a pharch i'm gwell a ddichon fod yn y gystadleuaeth
hon, i gyflwyno i sylw yr ychydig awgrymiadau can-
lynol, fel y cynllun mwyaf tebygol, i'm golwg i, er sicr-
hau cydweithrediad cydrhwng cyf alaf a llaf ur :

1. Y dylid penderfynu pob cwerylon a chamddeall-
twriaeth trwy gyfiafareddiad (arbitration). Nis gall
fod "sefyll allan," neu "gload allan," yn esgusawd o
gwbl hyd nes y bydd cais i derfynu yr anghydfod trwy
gyflafaredóaad wedi ei gynyg gan un blaid a'i wrthod
gan blaid arall.

Ymddengys cyflafareddiad yn drefniant mor naturioi
nes gwneyd i ddyn gredu, a priori, ei fod yn gydym-

CYFALAF A LLAFUR. 45

aith y trefniant cyflogawl er ys llawer biwyddyn. Eto,
nid dyna y flfaith, a'r rheswm dros absenoldeb y trefn-
iant syml i derfynu pob ymrafaelion yn heddychol,
ydyw anmherflfeifchrwydd dadblygiad moesau y genedl
a'r oes. Tuedd naturiol plant Adda ydyw ymladd am
bob iawnder, a tharo yn ol pan y tarewir ; ac y mae y
diwygiad yn y gwrthwyneb wedi bod yn gyfatebol i
dderbyniad moes-ddysg Gristionogol yn rheol ymar-
ferol bywyd ; ac ni faidd na chredadyn nac anghred-
adyn ymsythu i wadu y ffaith. Y mae y byd yn
ymsymud yn raddol i gydio gafael yn y foeseg Grist-
ionogol, a bydd i fabwysiadu y trefniant cyflafareddol
mewn materion gwleidyddol, ac ar gwestiynau gweith-
faol, ddilyn.

Y mae cyfalaf a llafur yn oruchwylwyr anhebgorol
mewn cynyrchiad, ond a gyflenwir gan bleidiau gwa-
hanol, buddianau y rhai ydynt yn rhedeg yn gyfochrog
i bwyii^ neillduol. Pan ä y llarurwr i hawlio mwy o
gydnabyddiaeth am lafur nag y mae y cyfalafwr yn
ganiatau, y canlyniad fydd " sefyll allan." Pan y bydd
i'r cyfalafwr omedd y gyfran o'r cynyrch ag a fyddo
llafur wedi dderbyn yn flaenorol gan werth ei gyfalaf,
ar unrhyw delerau derbyniol gan y llafurwr, y canlyn-
iad fydd "cload allan."

Commodity ydyw llafur, mae yn wir, ond gwahan-
iaetha yn fawr oddiwrth commodities eraill, megys,
yd, haiarn, coed, &c. Os gwerthaf fi lestriad o wenith
i fy nghymydog, nid yw o bwys i mi pa ddefnydd
a wna efe o hono — ei fwrw i gafn y " melldigedig .
lwdn," neu ynte i borthi "tad llo bach." Pan y
llafuriwyf, ý mae y defnydd a wneir o'r cyfryw yn

m

r.YFALAT A LLAFUR.

eÛeithio arnaf, o herwydd llafur jw fy mywioliaetlL
Y mae yn deimlad wedi ei blanu yn y galon ddynol y
dylai y eyfryw ag ydynt yn ewyUysgar i weithio ar yr
hy* 1 ft gyírifir yo aiuodau cymedrol a chyfìawn, fod
iddynt hawl i ddoniau rhagluniaeth, ac y rnae cyfiawn-
der y cyfryw hawliuu wedj eu stampio yu uihob
egwyddor mewn Gristionogaeth, Nid perthynas
persouau á phethau ydy w y rhyfel presenol ; ond y
mae pertbynas personau a phersonau yn gymhlethedi^,
ac yn y berthyuas yua y mae lle digonoi Ì nwyf y galon
ddynol i chwareu eí thaunau. Gyhyd ag y parhao y
rhyfel rhwng eyfalai a llaíur, bydd y golled yn fawr, y
poenau a'r dyoddefiadau yn anamgytìredadwy, troisedd-
au ar gynydd, a marwolaethau anamserol yn amlhau,
Dyna fydd cyflwr ein gwlad hyd nes y mabwysiedir
cytìafareddiad yn mheuderfyniad cwerylou. Nid oea
genyru gyf newidfa i lafur fel ag sydd genym i
Ue y ceir newyddion yn dwyn perthynas ag ymgymer-
iadau magnachol trwy y byd yn dylifo i mewn, a pha
le, yu ngoleuni y fath wybodaeth, y mae yr ymgyrch
cydrhwng prynwr a gwerthwr yn terfynu mewn pris
gosodedig, seiliedig ar y cynyrch a'r galw.

Cjndawna y trefniant cynafareddol bethau mawrion
ar gyfandir Ewrop, ac yn Lloegr. Y mae cytlafaredd-
iad yn drefniant gwladwriaethoi yn Ffrainc, Belgium,
a theyrnaaoedd eraüJ 5 ond gwirfoddolîaeth ydyw yn
Lloegr, Sefydlwyd y bwrdd eyflafareddol cyntaf yn
Ffraine, " OonseU* ëaê Proä Hommonês" yn gynar yn
y ganrif. a pharhà i ddwyn ffrwyth lawer hyd heddyw.
Gwneir y cyngor i fyny o uifer penodedig o gynrych-
iolwyr o'r ddwy blaid, y cytlogwyr a'r cyflogedig.

CYFALAF A LLAFÜR. 47

Penodir llywydd ac is-lywydd y cyngor gan y llywod-
raeih. Ar ddymuniad cyfalaf neu laf ur, y mae y byrdd-
au hyn i ymdrin ag achosion ag y byddo y pleidiau yn
methu cyduno ; ac y mae penderfyniadau y bwrdd cyf-
lafareddol mor saf adwy ag unrhyw lys barn yn y wlad.
Y mae Cyngor Cyflafareddol y Cyf andir yn gyfansodd-
edig o ddau f wrdd, neu bwyllgorau, y " neillduol," a'r
" cyffredinol." Gwneir y bwrdd " neillduol " i fyny o
ddau aelod, cyflogydd a gweithiwr ; a'r " cyffredinol "
o bump o aelodau. Cyf erfydd y pwyllgor " neillduol"
yn ddyddiol, i wrandaw cwynion, ac os metha ddwyn i
mewn dangnefedd, apelir at y bwrdd " cyffredinol,"
penderfyniadau yr hwn sydd yn derfynol. Dodwn i
lawr yma y flìgyrau diweddaraf allem gael, er dangos
y gwaith pwysig ag y mae y " Cyngor Cyflaf areddol "
wedi ei ddwyn oddiamgylch yn mysg plant ein chwaer
werinol, Ffrainc : Yn 1883, yr oedd yn Ffrainc, 135 o
fyrddau cyflafareddol. O'r 35,860 o achosion a wys-
iwyd o flaen y Uysoedd, yr ydoedd 22,358, neu 62 y
çant, yn dwyn perthynas uniongyrchol a chyflogiad ;
2,238, neu 6 y cant, i waith anmherffaith, neu aneffeith-
iol ; 4,657, neu 13 y cant, i ataliad neu ddiarddeliad
gweithwyr; 1,525, neudros4 y cant, yn dal perthynas ag
egwyddor-weision mewn amrywiol alwedigaethau ; a
5,082, neu 14 y cant, o achosion heb un dosbarthiad o
gwbl. O'r 35,860 achosion, tynwyd 10,192, neu 28 y
cant, yn ol cyn i'r cyngor eistedd mewn barn arnynt.
Cymodwyd 18,354, neu 51 y cant, o'r achosion o flaën
y pwyllgor "neillduol," yn gadael 7,210, neu 20 y cant,
i'r pwyllgor "cyffredinol; " 38.5 y cant o'r cyfryw yn
unig a ddaethant i farn.

48 CYFALAF A LLAFUR.

Anhawdd yw amgyffred y daioni sydd yn deilliaw
o'r byrddau hyn yn Ffrainc, a rhanau eraill o gyfandir
Ewrop. Yn wir, y mae y trefniant cyflafareddol yn
dwyn fírwyth ar ei ganfed yn Mhrydain. Sefydlwyd y
bwrdd cyflafareddol parhaol cyntaf yn Nottingham,
ryw 35 o flynyddau yn ol, ac y mae y trefniant wedi
gweithio yn ogoneddus trwy yr oll o ogledd Lloegr.
Mae y drefnlen gyfansoddiadol bron yr un ag ydyw
yn Ffrainc, ag eithrio f od y byrddau yn Lloegr yn
penodi canolwr (umpire), a'r llywodraeth yn Ffrainc
yn penodi llywydd ac is-lywydd. Hawlir fod i'r canol-
wr f od yn berson hollol annibynol, a bydd ei bender-
fyniad yn derfynol ar bob achos. Yn rhestr y canol-
wyr mwyaf nodedig yr ochr arall i'r afon Benog, cawn
y boneddwyr canlynol : Thomas Hughes, Syr Rupert
Kettle, Joseph Chamberlain, Syr Thomas Brassey,
Nashby Reed, a McDonald. Profa y byrddau parhaol
gydag eisteddiadau rheolaidd, yn dra bendithiol yn
Lloegr.

Yr unig engreifftiau sydd genym o'r trefniant cyf-
lafareddol yn troi yn fethiant, ydyw, pan y gelwir y
bwrdd i ymffurfio ac i weithredu pan y byddo yr ys-
torm wedi eu goddiweddyd. Pan y byddo y bwrdd
yn gyf ansoddedig eisoes, gallant gýdio gaf ael yn awen-
au pob anghydfod cyn iddo redeg i eithafion. Tra y
mae Ffrainc yn dewis cyflafareddiad gorf odol, dadleua
gwreng Lloegr fod cyflafareddiad gorfodol yn anymar-
ferol. Nid ydym yn credu y byddai trefniant y
Ffrancwr yn ymarferol yn y Talaethau Unedig,
ychwaith. Gallai y llywodraeth Americanaidd argyni-
ell y trefniant cyflafareddol mewn achosion neillduol,

CYFALAF A LLAFÜR. 49

ond o'r braidd y gallai wneyd mwy na hyny. Gallai
ein deddf-wneuthurwyr greu bwrdd cyflafareddol er
gwylied buddianau a symudiadau cwmniau cledrffyrdd
ag ydynt yn dwyn oddiamgylch farsiandiaeth rhwng-
DalaethoL, gan roddi hawl i'r cyfryw fwrdd i wneyd
ymchwiliad i achwynion y pleidiau, cyflogydd a chyf-
logedig. Diffyg mawr, a rhwystr arbenig yn erbyn y
trefniant yn y Talaethau Unedig, ydyw, nad oes gen-
ym ddynion o farn a synwyr, nad ydynt yn dal cys-
ylltiad ag un o'r pleidiau yn y ddadl. Nid oes genym
ein Hughes, ein Brassey, a'n Reed, o herwydd y mae
ein hanturiaethwyr ni yn America yn ymladd am y
" mighty dollar" hyd farw. Ar bared marwolaeth y
ceir rhestr o retired merchants f'Ewyrth Sam ! Pe y
buasai yn arf eriad yma, f el yn Lloegr, i f asnachwyr
ymneülduo o fywyd cyhoeddus wedi cydgrynhoi o
honynt swm neillduol o gyf oeth, buasem yn cael dewis-
iad teg o ftneddwyr annibynol er cyfansoddi bwrdd
cyflafareddol. Y personau mwyaf cymwys i eistedd
yn y cylch cyfrin o fewn y wlad heddyw, ydynt gyn-
lywyddion yr undebau masnachol, megys Jarrett,
White, Powderly, dynion dysgedig a deallgar yn mhob
adran o drafnidiaeth. Rhwystr arall ar ffordd y trefn-
iant yn y wlad hon ydyw y ffaith nad ydyw y cyfalaf-
wyr yn deall gwir natur y cymdeithasau llafuriol, ac o
ganlyniad gwysiant bob gewyn er llesteirio eu cyn-
ydd. Mae yn bryd i'r fath wrthwynebiad dialw-am-
dano oeri, a darfod o'r tir, o herwydd nid ail na gwg
na gwèn, gyda mil ac un o rwystrau, byth ddifodi
cymdeithasau y gweithwyr ; ac nid oes y gobaith lleiaf
am heddwch yn y Talaethau Unedig hyd nes y bydd-

50 CYFATiAF A LLAFÜR.

ant wedi eu cyflawn gydnabod. Rhyw fath o fawredd
anhyblyg 8* ran y cyfalÄfwr sydd wedi cadw y trefn-
iant yn y fath ddinodedd yn ein mysg fel deiliaid
rhydd. Wedi y cyfan, credwn fod y wlad yn addfedu
yn gyflym i f abwysiadu y trefniant cyflafareddol.

Gorwedda egwyddorion y trefniant yn rituals y
cymdeithasau mwyaf dylanwadol yn y wlad, megys y
"Marchogion Llafur," "Brotherhood of Carpenters
and Joiners," " Typographical Union," &c. Diameu
fod helbulon blinion y misoedd diweddaf wedi dod a'r
pleidiau gam yn nes. Haner gydnebydd y cyflogydd
fod gan y gweithiwr yntau lais yn y cwestiwn holl-
bwysig cyfalaf a llafur. Ymostynga cyfalaf yn awr i
ddadleu cam pwysig. Mantais f awr f yddai i'r tref niant
cyflafareddol gael ei f abwysiadu yn y Talaethau Uned-
ig, gan y byddai iddo ddwyn personau o wahanol saf-
leoedd mewn cymdeithas i'r un banlawr, canlyniad yr
hyn fyddai enyn cydymdeimlad dosbarthiadau pwysig
yn myd diwydrwydd. Yn wir, mae yn bryd cael rhyw
ddylanwadau nerthol er gwrthweithio y cannibaleidd-
iwch ysgymunedig ag sydd yn ymledu mor gyflym y
dyddiau hyn trwy haenau neillduol o gymdeithas.
Ff aith brof adwy ydy w, f od ychydig ymgydnabyddiaeth
rhwng person a pherson, ac a gwir natur y naill a'r
llall, wedi bod yn foddion i symud ymaith deimladau
chwerwon ag a fuasent wedi bod yn darllaw yn myn-
wesau y pleidiau am fisoedd a blynyddoedd. Profwyd
hyn yn Lloegr trwy gyflaf areddiad, ac nid oes y rhes-
wm lleiaf i ameu na ddeil y trefniant yr un prawf yn y
Talaethau Unedig. Bydd raid i'r dosbarthiadau
gweithiol ddysgu amryw wersi pwysig, yn ddiameu.

CYFALAF A LLAFÜR. 51

Ehaid iddynt ddysgu fod mwyafrif mawr o gyflogwyr
yn dymuno eu llwyddiant ; fod lluaws yn barod i
aberthu llawer er mwyn eu daioni ; f od y syniad am
elw anferth oddiwrth eu llafur yn gyfeiliornad try-
lwyr; fod nid ychydig o'u huwchafiaid yn myd di-
wydrwyd yn cael mwy o ofid a blinder i gyfarfod a'u
gofynwyr na'r gweithwyr, ac f od yr hyn ydym ni yn ei
alw yn broblem llaf ur, ar amserau yn gyf ystyr a phrob-
lem cyf alaf . Ar y llaw arall, y mae gan gyf alaf wersi
tra buddiol i'w dysgu, sef fod mwyafrif mawr o'r
gweithwyr yn awyddu yn onest at weithredu cyfiawn-
der ; na wnaent, pe y gallent, ddwyn pobpeth i lawr
yn un chaos o gydraddoldeb (?) ; eu bod yn gallu
gwerthfawrogi prawfion o edmygedd ac ewyllys da ; y
gallant gymeryd eu dysgu yn yr oes Anarchaidd hon i
fyw yn deyrngarol, os bydd y cyflogydd yn hawlio y
cyfryw warogaeth. Nid ydyw bywyd y gweithiwr
diwyd ddim yn rhy lawn o fêl i ddosbarthiadau mwy
ffbdus mewn cymdeithas i aberthu ychydig o'u had-
noddau a'u hamser er dyrchafu, a dodi mwy o heulwen
yn mywyd y miloedd, a'u gwneyd yn f wy diwylliedig,
atdyniadol, ac iachusol.

Pe y ceid y pleidiau i ymgusanu mewn cymod, bydd-
ai diwedd ar gynlluniau y gwylliaid Anarchaidd — ys-
beilwyr pob urddas, tywysogion pob drewdod, ag
ydynt yn ymbesgi ar lafur a chyfaf af yn ddiwahaniaeth.

2. Mabwysiadu y trefniant cydweithiol a rhan-
élwol (co-operating and projìt-sharing system); sef
cynllun trwy yr hwn y gall y gweithiwr ddyf od yn
rhanog mewn anturiaethau, ac yn gyfran-ddaliwr mewn
gwaddol a chynysgaeth.

52 CYFALAF A LLAFUR.

Heb gydweithrediad a chydgorfforiad, byddai ein
byd ni yn domen o chaos cyn boreu yf ory. Beth ydyw
gwladwriaeth y ddinas a'r dreflan amgen corfforiaeth-
au ? Y mae pinaclau dyrchaf edig eglwysi ein gwlad
yn cyhoeddi corfforiaeth islaw; acenion sonìarus y
clychau o'r twr, a'r beroriaeth ag sydd yn ymdori trwy
orielau yr adeilad, ydynt oll ffrwythau addfed corffor-
iaethau. Y môrfeirch mawrion, nid o dderw, ond o
ddur, ag ydynt yn nofio y gwyrddli; y cledrffyrdd ag
sydd yn rhychwantu y gwledydd ; y trydan ag sydd yn
melltenu dealltwriaeth o ddinas i ddinas, — oll yn codi i
fyny i dystio mai plant corfforiaethau ydynt. Corffor-
iaethau sydd wedigwthio trafnidiaeth trwydywodcras-
boeth yr Aipht ; trwy greigiau cedyrn y Cordüleras ;
trwy gorsydd heintus y Panama, ac hyd anialdiroedd
eangfaith y Congo, yn Affrica. A phaham nad ellir
cario yr egwyddorion corfforiaethol ychydig yn mhell-
ach, a gwneyd pont gynorthwyol o'r trefniant tros y
gagendor ag sydd yn ymledu fwy-f wy yn ddyddiol,
cydrhwng cyf alaf a llaf ur 1

Cawn fod corfforiaethau wedi camddefnyddio eu
hawliau o dro i dro, a thrwy hyny gynyrchu drwg-
deimlad yn eu herbyn. Y mae yr elyniaeth tuag at
gorfforiaethau wedi tyfu allan o'r elyniaeth at gyd-
gylymiad cyfalaf . Paham, gan hyny, nad estynir cor-
tynau y goruchwyliwr pwysig hwn, fel y byddo yn
drefniant, nid o gyfalaf yn unig, nac o lafur yn unig,
ond o laf ur a chyf alaf yn unol ? Ni ddylai y gweith-
iwr eistedd yn dawel hyd nes y byddo iddo deimlo ei
ffordd yn glir dan amodau newyddion trafnidiaeth
ddiweddar, i ddod yn gyfalafwr yn ogystal a gweith-

CYFÀLAF A LLAFÜR. 53

iwr. Ymddengys i mi mai cynyrchiad cydweithiol yw
un o'r ffyrdd mwyaf syml ac uniongyrchol i ddadan-
soddi y broblem fawr ag sydd ^n gwynebu y'byd
heddyw.

Mae yr egwyddor gydweithiol yn hynach na'n byd ni.
"Deuwn, gwnawn ddyn," ydoedd un o ymadroddion y
Duwdod yn y "cyngor boreu." Gwell ydoedd cael
llywodraethu yn uffern, na gwasanaethu yn y nef oedd,
ydoedd hey note monody yr angylion " na chadwasant
eu dechreuad." " Y wraig a roddaist i mi," ydoedd
esgusawd " ein tad ni oll." " Deuwn, gwnawn dwr,''
ydoedd brand llafur a chyfalaf y cyn-ddiluwiaid.

Gwelwn bob olion o'r trefniant ar bob ymgymeriad
o'r amser boreuaf hyd yn awr. Y co-operatẁe system
sydd i'w gweled yn ein hymgymeriadau amrywiol bob
dydd. Ymuna teuluoedd i bwrcasu eu nwyddau gan
ryw oruchwyliwr arbenig, am y prisiau cyfanwerthol,
a thrwy hyny arbed rhan o'r elw a wneid ar y nwydd-
au hyny gan y mânwerthwyr. Yr amaethwyr bychain
yn cydweithio yn amser hau a thymor cynauaf. Bron
na ddywedwn mai ar y trefniant cydweithiol y seilir
crefydd y Crynwyr. Ar yr un egwyddor y gwneid i
fyny y mordeithiau hirfaith i bysgota morfilod. A
phaham, gofynaf eto, nad ellir gosod cyfalaf a llafiir y
Talaethau Unedig ar yr unrhyw egwyddorion heddyw ?

Cyn myned i ddadleu y priodoldeb o fabwysiadu y
trefniant yn y Talaethau Unedig, cymerwn wibdaith
er gweled y modd y mae yn gweithredu gyda ein cym-
ydogion. Bernir fod uwchlaw haner cant o sefydliad-
au yn gweithredu dan y trefniant yn Ffrainc yn unig.
Cawn i un o'r enw Leclaire, Ffrancwr, ymgymeryd a

54 CYFALAF A LLAFUR.

sefydlu cynllun cydweithiol yn mhlith ei gydweithwyr
tua deugain mlynedd yn ol. Trwy lawer o wawd oddi-
wrth ei gymydogion a'r awdurdodau dinesig, ac hyd
yn nod ei weithwyr ei hun, llwyddodd. Cymerwn sef-
ydliad Leclaire fel model o'r degau gweithdai o bob
math ag sydd yn rhedeg ar yr un cynllun trwy y wlad.
Y mae dwy aden yn perthyn i'r sefydliad, y ty lle y
masnachir, a'r Gymdeithas Gynorthwyol a Darbodol.
Swm y cyf alaf a saif ar y masnachdy yn unig, ydyw
$80,000. Delir haner y swm yna gan y rhan-berchen-
ogion ag ydynt yn arolygu y sefydliad, a'r haner arall
gan y Gymdeithas Ddarbodol. Yn ychwanegol, y mae
i'r sefydliad drysorfa neillduol o $20,000, y gellir
syrthio yn ol arni mewn adeg o gyfyngder. Yn 1884,
yr ydoedd gan y Gymdeithas Ddarbodol, yn annibynol
ar y " masnachdy," y swm o $310,017 yn derbyn llògau
o wahanol ffynonellau. Nifer yr aelodau mewn safle
dda ar lyfrau y Gymdeithas ar y pryd ydoedd 105, heb
gymeryd i mewn y 50 aelodau ag oeddynt yn derbyn
blwydd-daliadau i'r swm o $10,015 yn flynyddol.
Bhenir yr elw i bawb yn ddiwahaniaeth, o herwydd
dodir yr elw ar y gyflog a enillir. Gwasanaetha y tabl
canlynol er dangos y swm a dalwyd ar gyflogau o 1874
hyd 1882:

wyddyn.

Rhif y Gyf-

Cyfanswm y

Cyfanswmy Bonus-

Cyfartaledd y

ramldahoyr.

Cyjiogau.

fa ar lafur.

Bonuses.

1874

976

£29,083

£3,530

13 y cant.

1875

633

20,327

3,160

14 "

1876

827

24,012

4,000

16 «'

1877

1,052

27,862

4,500

18 "

1878

1,081

27,943

5,200

18 "

1879

826

25,820.

6,400

18 "

1880

1,032

28,546

7,600

19 "

1881

1,125

38,897

8,600

20 "

1882

1,125

42,799

9,630

22 "

CYFALAF A LLAFUR. . 55

Mae y Gymdeithas Ddarbodol a Chynorthwyol yii
caniatau blwydd-dâl o $240 i bob person uwchlaw 50
mlwydd, a fyddo wedi gwasanaethu ugain mlynedd yn
y sefydliad ; a thelir haner y swm hwnw i'r weddw tra
y bydd byw. Pe y byddai i weithiwr achlysurol, heb
f od yn aelod o'r Gymdeithas, gyfarfod â damwain tra
yn y gwasanaeth, darperir blwydd-dâl iddo, ac i'w
weddw ar ei ol Llywodraethir yr holl sefydliad, a'i
eang drafnidiaeth, gan bwyllgor a elwir y " Noyau,"
etholedig bob blwyddyn, yn cynwys pump o aelodau a
llywydd. Profa y trefniant yma yn JEureha yn myd
diwydrwydd, y missing UnJc ag y mae athronwyr yr
oesau wedi bod mewn ymchwil am dani yn nghadwyn
cyfalaf a llafur. # Diflana y bytheiriadau parhaus a
/ - glywir ar y cwestiwn cyflogawl, o herwydd y mae y

gweithwyr ag ydynt dan gysgod edyn y trefniant cyd-
weithiol yn dawel, gyda gobeithion dysglaer yn llanw
eu mynwesau. Bydd iddynt dderbyn, ar derfyn
blwyddyn, pa bethau bynag ag y mae llwyddiant wedi
ddodi i gadw yn nghoffrau y sefydliad ; ac y mae yr
elw sylweddol a dderbynia y gweithiwr y tu allan i'w
gyflog rheolaidd, yn symbyliad effeithiol i gynildeb, a
diameu fod lluaws o honynt yn cadw eu hafraid erbyn
rhaid. Yn mhellach, y mae y gweithiwr a ddarluniwyd
eisoes, wedi dyfod i dejmlo ei fod yn rhywbeth amgen
• na pheiriant, a'i fod, mewn gair a gweithred, yn ogys-
tal meistr a'i gyflogydd.

Y trefniant cydweithiol mewn amaethyddiaeth. Ceir
prawfion o wahanol gyfeiriadau yn hynod ffafriol i'r
trefniant ydym yn geisio ategu. Gweithia yr egwydd-
or yn ogoneddus yn y gangen holl-bwysig yma — am-

56 CYFALAF A LLAFÜR.

aethyddiaeth. Yn yr Almaen y mae amaethwyr a thir-
feddianwyr wedi syrthio mewn cariad a'r trefniant er
ys llawer blwyddyn. Ar etifeddiaeth un o'r enw
Thunen, y cawn yr engraifft fwyaf amlwg o lwyddiant.
Talai y tir-feddianwr dywededig y gyflog uchaf i'w
weithwyr, yn nghyd a rhan o'r elw a ddygai gwelliant-
au i mewn ar yr etifeddiaeth. Os byddai yr elw clir
uwchlaw $4,120, yr oedd pob gweithiwr i dderbyn £ y
cant o'r gweddill. Ni throsglwyddid y rhan-elw i'r
gweithiwr fel ei gyflog rheolaidd, yn " arian parod,"
ond dodid hwy ar log hyd nes y byddai yr hawlydd yn
driugain mlwydd ôed. Pe y dygwyddai farw cyn cyr-
haedd yr oedran, ynä, trosglwyddid ei gyfran i'r
weddw, gydag amodau neillduol i'r plant. Clywsom
am amaethwr cyfrifol arall yn un o dalaethau canolog
yr Almaen, yr hwn a gyflogodd bump o weithwyr, oll
yn wyr priod. Tynwyd allan amodau cydrhwng y
pleidiau. Yr ydoedd y tir-feddianydd i bwrcasu yr
anifeiliaid a'r cyfalaf, ac i dalu yr holl ardrethoedd o
bob math. Am ei wasanaeth yn arolygu yr etifedd-
iaeth, a threfnu pob cyfrifon, yr oedd i dderbyn tàl
blynyddol o $200. Yr oedd pob gweithiwr i gael
bwthyn a gardd, gyda digonedd o laeth, ymenyn, llys-
iau, tanwydd, &c. Derbyniai y pump gweithiwr gyda
eu gilydd, gyflog rheolaidd o $15 yr wythnos am fis-
oedd yr haf, a $12 am fisoedd y gauaf. Gweithiwyd
ar y telerau yna, ac os byddai ychwaneg o ddwylaw yn
angenrheidiol mewn prysurdeb, yr ydoedd y gweith-
wyr i'w talu. Cytunodd y gweithwyr gyda eu gilydd
i droi $6 o bob elw yn flynyddol er ffurfio math o drys-
orfa ddiogeliadol yn nwylaw y meistr tir, yr hwn a

cyfáLaf a llafur. 57

dalai log arnynt yn ol 5 y cant. Arwyddwyd y cytun-
deb yna am bum' mlynedd, o Ebrill, 1881, ac wele y
canlyniad am y tair blynedd cyntaf :

Cyfanswm yr Rhan y Tir-fedd- Rhan-elw a chy/tog

Blwyddyn. ehocìir. ianydd. ygweithiwr.

£ s d £ s d £ s d

1881-2 227 19 6 263 19 9 52 16 00

1882-3 488 8 5 244 4 3 48 16 10

188.5-4 549 6 6 274 13 3 54 18 8

Yn ol y daflen uchod, derbyniodd pob gweithiwr £52
3s. bob blwyddyn ar gyfartaledd. Pe y dodid at y
swm yna £6 15s. fel ardreth ar dy a gardd, &c, byddai
y cyfanswm yn £58 18s. Safon cyflogau y gweithwyr
mwyaf medrus trwy yr holl ymerodraeth, ydoedd £33
4s. Gwelwn f od yr anturiaeth am y tair blynedd allan
o'r pump, yn Uwyddiant trylwyr. Cyn mabwysiadu y
trefniant, yr ydoedd perchenog yr etifeddiaeth yna yn
foddlawn i'w gwerthu am £4,500. Wedi deunaw mis
o waith dan y drefn newydd, gwrthododd £5,100 am
dani. Yr amcan wrth osod i lawr y ffigyrau, ydyw,
dangos y gellid gyda doethineb a phenderfyniad diys-
gog, gael y trefniant i weithio gyda llwyddiant ar was-
tadeddau eangfaith ein cyf andir ein hunain. Da y
gwyr pob amaethwr ymarf erol, mor anmherflfaith y mae
gwaith flferm yn cael ei ddwyn yn mlaen gan wyr cyf-
logedig, ac mor Ueied o ddaioni sydd yn deilliaw o
arolygiaeth fanwl er dwyn allan waith. Nid trwy ym-
egniad angerddol y galluoedd gewynol y ceir y gwaith
perffeithiaf bob amser, ond hefyd trwy yni a grym
meddwl. Nis gellir hawlio nerthoedd corff a meddwl
ond oddiwrth yr hwn ag y mae ei holl fuddianau ar y
gwrthddrych neu y fasnach. Agorir ffynonellau new-
5

68 CYFALÀF A LLAFÜB.

yddion mewn cynyrchiad ; ac yn wir, dyna sydd yn
gosod ar y tref niant ei bwysigrwydd mewn ystyr am-
aethyddol.

Mewn treflan ddinod yn yr Almaen, flynyddoedd yn
ol, crynhodd bagad o gryddion, gan ymffurfio yn gym-
deithas gydweithiol. Tyf odd yr hedyn syml yn allu,
ac ymledodd ei ddylanwad tros yr holl wlad hono, fel
erbyn y flwyddyn 1883, yr ydoedd 3,500 o gymdeith-
asau wedi eu ffurfio gan yr hen gryddyn ffyddiog a
phenderfynol, yn yr Almaen yn unig, yn nghyd a mil-
oedd o gangenau trwy wledydd eraill, megys Awstria,
Bwsia, yr Eidal, &c. Perthyna i'r 3,500 cymdeithasau
hyn, 12,000,000 o aelodau, rhan-gyfalaf o £10,000,000,
a chronfa ddiogeliadol o £21,000,000. Anfonwyd allan
werth £100,000,000 o nwyddau yn y flwyddyn 1883.

Yn y flwyddyn 1883, yr ydoedd yn Mhrydain, 962 o
gymdeithasau cydweithiol, gyda 572,610 o aelodau,
rhan-gyfàlaf o £6,928,772, ynnghydanwyddaugwerth-
adwy i'r swm anferth o £22,857,434. Hefyd y mae
ganddynt £305,000 wedi eu soddi mewn tiroedd, ad-
eiladau, llongau, &c. Yn nhref Oldham, Lloegr, y mae
75 o f elinau o bob math, yn cynyrchu nwyddau yn awr
dan y trefniant cydweifchiol, gyda chyfalaf o £5,000,000
mewn cyfranau o £5 yr un. Lly wodraethir y melinau
yn eu pobpeth gan weithwyr, ac y maent, yn nghorff y
deng mlynedd diweddaf, wedi bod yn derbyn o 10 i 45
y cant ar eu cyfranau. Cyfrifir fod tua 1,000 yn
gweithio yn y melinau hyn, yn werth o £1,000 i £2,000.
Heblaw y melinau, y mae yn nhref Oldham fasnachdai
cydweithiol, cymdeithasau adeiladu cydweithiol, &c,
gyda chyfalaf o £3,000,000. Yn y trefniadau hyn oll,

CYTALAF A LLAFÜH,

59

y mae cylch perchenogaeth mewa eiddo yn ymeangu, a
gobaith a ehymelliadau yn llanw bywyd y llaf urwr di-
wyd. Ffaîth ydyw, mai nid arian î anturio, yn gy-
maint a chyíleusderau, ydyw angenmawr y gweithiwr.

Tn unol a threfniant presenol masnachaeth, gofynir
fr cyfalaf gael ei dalu i lawr yn arian parod> neu ryw
eiddo araU a fyddo yn gyfwerth. Dyma ni yn awr
wedi rhwydo ein hunain i resymeg gelynion y trefn-
iant, o herwydd nid oes drws gobaith i'r Uafurwr ddod
i fyny yma ; y mae wedi ei rewi allan ar un anadliad.
Bhaid, gan hyny, wrth gynllun gwahanol i'r hen
drefniant cyn y geilir dyf od allan o'r dyryswcb, a dyma
ef ? mor fyr ac mor syml ag y gaüwn ei gyfleu mewn
**du a gwyn" : Taler y cyfalaf angenrheidiol i ddodi
i fyny y weithfa, a dodrefnu y sefydliad â nwydd&u,
mewn arian parod, a'r cyfalaf ymddiriedol angenrheid-
iol, o bum' dolar yr un> tair rban o bump o honynt i'w
dodi lawr mewn arian parod, a'r gweddill y dwy ran o
bump, mewn llafur — yr arian parod i'w dodi ar dir,
adeüadaUj peirianau, nwyddau, a phob au angenrheîd-
iol er cynaliaeth y dosbarth oV cyfraiiddalwyr ag a
fyddant yn gweithio. Derbynier, dyweder, gant o laf-
■ yn aelodau o'r gorffbriaeth. Y cefyddydwyr i

ìerbyn cyflog yn ol } wel, dyweder tair dolar y dydd,
a'r gweithwyr oyffiredin yn ol dolar a baner y dydd*
Pob cyílawn aelod i gofrestru ei enw ar lyfrau y sef-
ydlîad am bedwar cant o gyfranau, Pe byddai yr en-
ülion ar y cyfalaf yn cyrhaedd ond chwech y cant yn
mhen deuddeng mis, dangosai Uyfrau y sefydliad fod
y cyfrif yn mhlaid pob gwr celfydd o $900 mewn cyf-
logau, a $120 yn elw. Tyner yn ol $500 gogyfer a'i

60

CÎTALAF A LLAFÜR.

gynaliaeth ef a'i deulu, a byddai yn weddill elw clir o
$520 ar derfyn y fiwyddyn, yr hwn swm a dalaiam 104
o gyfranau, Yn y modd yna> byddai y gweithiwr wedi
cael bywioliaeth am flwyddyn, ac yn berchen ar 104 o
gyfranau marchnadol. Gall bwrcasu 104 eraüì y
fl wyddyn ddilynol, ac mewn ilai na phedair blynedd
byddai wedi talu am ei bedwar cant eyfrariau.

Doeth fyddai iV trefniadau amgylchiadol perthynol
i'r Befydliad, megys penodiad safon cyflogau, pwrcas-
iad nwyddau t derbyniad a difreiniad aelodau, a dys-
gyblaeth yr holl sefydliad, fod yn agored i*r oll o'r í
odau, pa un bynag a fyddont yn gyfranddalwyr rhydc 1
neu ynte ar y flbrdd î ddod. Dymunol fyddai cyf yngu
yr adran gyIlidoI } y prynu a'r gwerthu, i ddwyiaw y
cyíranddalwyr gweithredol yn unig. Gwybydder mai
yr amcan mawr a hlaenaf ydyw dwyn cyfalaf a llafur î
gymundeb nes, i wneyd iddynt ymorphwys y naill ar y
llall, cryfhau y cyf aiafwr, a galluogi y gweithiwr 8ydd
heb gyfalaf i ddod yn feddianol ar elw mewn Befydlíad
trwy ddyfod yn weithiwr a chyfranogydd adnoddau
ei lafur ei hun. Tt amcan yma rhaid esgusodi arian
parodj neu werth, fel cyfalaf, a derbyn ymrwymiadau
llafuriol yn eu lle. Rbaid i'r gweìthiwr gael moddion
bywioliaeth tra yn talu am ei gyfranau, Bydd derbyn
nwyddau rhad yn gynorthwy i rwyf o yn mlaen. Dylai
dderbyn cyflog rheBymol, bywioliaeth rad, a rhagolyg-
on dysglaer at wella ei amgylchiadau, o'r elw a dry ei
gyfranauogyfalaf y sefydliad, ai lafur gewynol eihun*

Dyna y cynlluu yn Byml, ac yn awr cyfyd gofyniad
naturìol arall, Bef , pa nif er o bersonau a fyddai yn deb-
ygol o fanteÌBÌo ar y fath gynllun?

CYFALAF A LLAFUB. 61

Oddiwrth gyfrifiadaeth (census) 1880, cawn fod yn y
Talaethau Unedig 50,000,000 o drigolion, 35,000,000
yn wrywod, a 15,000,000 yn fenywod. O'r gwrywod,
yr ydoedd tua 15,000,000 dan bymtheg oed, gan adael
20,000,000 uwchlaw. Tyner ymaith o'r cyfrif yna y
tlodion, drwgweithredwyr, ac analluogion o bob math,
a bydd yn weddill oddeutu 19,500,000. Y mae 7,500,-
000 yn dal cysylltiad ag amaethyddiaeth yn union-
gyrchol neu anuniongyrchol, ac uwchlaw 12,000,000 yn
y gweithfeydd. Byddai i'r fyddin ddirfawr yna ag
sydd yn dwyn cysylltiad uniongyrchol a'r gweithdai
a melinau ein gwlad, dderbyn elw uniongyrchol oddi-
wrth y cynllun. Pa gymelliadau, gan hyny, a fyddai
i'r cyf alaf wr f abwysiadu y f ath ymgymeriadau ? Yn
annibynol ar y dylanwadau brawdol a ddylai f od yn
rhedeg trwy bob aelod o'r teulu dynol, y mae tystion
eraill yn llefaru y byddai i'r cynllun, os yn Uwyddian-
us, rwymo y cyflogydd a'r cyflogedig yn fwy agos; ar-
wain y diweddaf i ymegnio fwy-fwy dros gynydd y
cynyrch cyffredin; dyrchafu hunan-barch; gwneyd
ymaith â " sef yll allan ;" rhoddi ymddiriedaeth mewn
cyfalaf, ac iachau yr archoll cydrhwng y pleidiau.

Gwrthwynebir trefniant o'r fath gan ddiwygwyr
eithafol o Anarchiaid a Sosialyddion, am fod tuedd yn
y cynllun i greu dosbarth newydd, gydag un droed
iddo yn ninas y mawrion, a'r droed arall yn mhentref
cyffrediniaid. Dyna sydd genym eisiau ei weled ; dyna
y diwygiad bendigedig yr ydym yn hiraethus edrych
tros y bryniau pell am dano, lawer awr — cysylltu dos-
barth wrth ddosbarth, yr uchel wrth yr isel, a thrwy
hyny gydraddoli y Uuaws. A phob llwybr a fabwys-

62

CYFALAF à LLAFÜB,

iada y dosbarth gweithiol er cyrhaedd cydraddoldeb a
chysur, a enyna ar unwaîth awydd ac ysfa ar eraill idd
ei ddilyn, yr hyn a weithreda effeithiau cydraddoldeb
yn y cyfangorff. Pe ceid y ffordd yn agored i'r doa-
barth gweithiol Ì ddechreu, wrth gwrs, trwy fod yn
llafurwyr oyflogedig, a diweddu mewn, cyf ranogi, i ryw
raddau, yn nghyfaiaf cynyrchiol y wlad, byddaì yn
rhwym o gydraddoli y lluaws — y rhai hyny a barhànt
yn llafurwyr cyflogedig, yn ogystal a T r rhai a fyddo
wedi llwyddo i enill gwell sefyllfaoedd. Bhoddai hyn
achos i T r dosbarth gweithiol i edrych yn mlaen tra yn
Uafurio — rhywbeth Ì yrnladd erddo; a byddai esiampl
y cyfryw a gyfodai i dir o anrdbyniaeth o fod yn gyd-
lafurwr, yn rhwym o effeithio er gweli ar y rhai fyddo
yn dilyn eu hoL Trwy gysylltiadau o'r fath hyn y
daw y Byniadau o ddedwyddweh a diwylliad ag sydd
yn gweithio o un dosbarth i un aralì, o isradd i uwch-
radd, a thrwy hyny gydraddolì safon cyffredüi byw, ar
ba un y mae safon cyáogau yn dibynu eymaint.

Gyda y ffeithiau ydym wedi dalfyru o hanes y frefn-
iant ar gyfandir Ewrop, ac yn Lloegr, yn nghyd a cyn-
llun pa fodd i weithredu d&n y dreín newydd, natur-
iol ydyw gofyn, A oes rheswm paham nad allai y trefn-
iant weithio yn llwyddianue gyda ni yn y Talaethau
Unedîgt

3. Mid iV trefnhmt vyfluyaiúl presmoi gael ei syí-
famu ar rúäêeg uiidinij-scaie\ Yn awr yr ydym yn
gwynebu prif bwynt yr anghydf od presenol, sef, nad
ydyw y ìlafurwr yn derbyn y gydnabyudiaeth bríodol ;
hyny yw t eytlriiibyddiaeth ag sydd yn cyfateb i elw y
cyflogydd ar y prydiau a'r amserau, Dan y trefniant

OYFALAF A LLAFÜR. 63

trafnidiol presenol, y mae yr oll o'n llaw-weithfeydd
mawrion yn cael eu cadw yn llawn o eirchion (orders),
dyweder, chwech neu wyth mis yn mlaen. Cymerir yr
eirchion hyn i fyny ar y prisoedd fydd yn ffynu yr
adeg y dodir hwy i lawr ar y llyfrau. Cawn yn ym-
gymeriadau y llaw-weithf eydd am y flwyddyn bresenol,
1886, gymorth cyfamserol i ganfod hyd, Ued, a dyfn-
der, twyll y gyfundrefn. Ddiwedd y flwyddyn 1885,
gwerthid dur-gledrau (steel rails), yn ol $29 y dunell
ar fanlawr y felin, a dywedir fod y melinau yn derbyn
eirchion i mewn gydag awch am y pris yna. Yn gynar
yn nechreu y flwyddyn, neidiodd y prisoedd i fyny mor
uchel a $35 y dunell. Yn awr, yr ydoedd melinau dur-
gledrau y wlad am y chwech neu y saith mis
cyntaf o'r flwyddyn, i redeg ar eirchion nad oeddynt
yn cyfartalu $30 y dunell yn Pittsburgh, neu, dywed-
er, $32 yn Chicago. Mae prisoedd allforiad, a phris-
oedd pob nwyddau angenrheidiol er cynyrchu dur-
gledrau, wedi codi yn y cyfamser, ac o ganlyniad, gor-
fodir y perchenogion, am ran fawr o'r flwyddyn bres-
enol, i fyw ar gyfran fechan, neu ddim elw o gwbl, ar
eu cyfalaf. Darllenai y gweithwÿr yn ngholofnau y
newyddiaduron o ddydd i ddydd, " Great boom in steel
railè /" ac fel yr ydoedd yn naturiol dysgwyl, daeth-
ant hwythau, y gweithwyr, yn mlaen at eu meistri i
hawlio rhan o'r " boom" a than y trefniadau difíygiol
presenol cydrhwng cyfalaf a Uafur, Uwyddasant i gael
eu gofynion. Tuedda dygwyddiadau o'r fath i greu
anf oddogrwydd yn mysg y cyflogwyr, ac nid allwn eu
beio i eithaflon, os cawn hwy ar brydiau yn grwgnach,
am y gorfodir hwy i roddi i fyny i lafur, yr hyn, dan

G4

CYFALAF A LLAFUIÍ,

gyfundrefn briodol, na byddai raid iddjnt ei roddi,
Trown y ddalen, a chawn y dur-gledrau yn disgyn yn
y farchnad, y melinau a'r ffwrne&i mewn futt blast,
<cyflawnder o eirchion i gynyrchu am chwech neu wyth
mis am bri&oedd uwchlaw priaoedd y farchnad yn bres-
enol ; a gallant fforddio talu cyflogau uchel i'w gweith-
wyr, llawer uwch nag a fyddai i sefyllfa y farchnad ar y
pryd ei gyflawnhau* Wedi eu dirywio i raddau gan
gyflogau uchel yn y niynedol, na ddylasent eu talu dan
drefniant priodol, gwnant bob ymgais yn eu gallu i
dynu eyflogau i lawr i gyfateb yr hyn y inae marchnad
y cledrau yn ymddangos i'r cyffredin a'r anwybodue,
ac yna crëìr anfoddogrwydd yn ìhhlith y dynion,

Gweithredwyd y twyll yna yn llythyrenol y flwyddyn
hon, a therfynodd yr anghyd-ddealltwriaeth poenus yn
y "sefyll allan M dialw-om-dano, a thra-cholledus i'r
ddwy blaid, yn nghylchoedd Pittsburgh, Pa. Pan y
mae y cyfalafwr yn uiyned í Jawr, mae y Uafurwi yn
ymwingo am fyned i fyny, a viee Vêrsa. Yn awr, yr
hyn a ddywedwn, ydyw, y mae eisiau cynllun trwy ba
un y gall gweithwyr dderbyn cyflogau uchel pan y
m&e y cyflogydd yn derbyn prÌBoedd uchel am y cyn-
yrch, ac yn gwneyd elw mawr. Per ôontra^ pau y
byddo y cyflogydd yn cael ond pria iael am gynyrch,
ac o ganlyniad elw prin, ob dhn, i'r llafurwr fod jn
foddlawn ar gwymp angenrheidiol yn nihris llafur,

Pe y llwyddid i sylfaenu y eynllun yna, byddai y cyf-
logydd a chytìogedig " yn yr un cwch/' yn cydìawen-
hau mewn Uwyddiant, ac yn calonogi y naill y llall ar
adegau tywyll adfyd ac aflwyddiant Ni cheid île i

OYFALAF A LLAFUR, 65

gwerylon mwyach, o herwydd byddai teimladau cyf-
eillgar yn tyf u allan cydrhwng y pleidiau.

Mae y ffordd yn awr yn rhydd ac esmwyth i gyr-
haedd yr hafan ddymunol, a dylai cyfalaf a llafur
wneyd un egni terf ynol tuag at gael y trefniant yn ym-
arferol. Dylid dodi y cyflogau ar fath o raddeg ag a
fyddo yn cyfateb i'r prisoedd a dderbynid am gynyrch
o fis i fis. Yn ddiweddar cawsom gyfieusdra i edrych
dros ffigyrau un o'r cwmniau mwyaf dylanwadol yn
ein gwlad heddyw ag sydd wedi mabwysiadu sJceleton
o'r cynllun. Cawn f od amryw gwmniau trwy y wlad
wedi mabwysiadu y sliding-scale yn ddiweddar. Y
canlyniad bendithiol ydyw, nad ydynt wedi sefyll yr
un diwrnod yn segur yn achos un math o anghydfod
trwy gynhyrfiadau y misoedd diweddar. Pob peth yn
cydweithio mewn tawelwch. Y mae y cyflogydd a'r
cyflogedig yn yr achosion neillduol yna yn cydfoli y
trefniant. Cawn y sefydliadau pwysicaf yn Pittsburgh
a Chicago, yn talu eu gweithwyr ar egwyddorion y
raddeg symudol, wedi eu seilio ar y prisoedd a dder-
bynir am gynyrch. Nid ydyw y " raddeg" fabwysied-
ig gan yr haiarn-weithwyr ond cysgod megys o " y
raddfa wirioneddol," er hyny y mae yn enill pwysig i
lafur a chyf alaf .

Mabwysiader y tref niant yn ei fanylrwydd, archwil-
ier^holl erthyglau y gyfundrefn o flwyddyn i flwyddyn,
a thrwy hyny torfynyglir ymfflamychiadau y "sefyll
allan," &c, gan y byddis yn cael cyfleusdra adnew-
yddol i ddadleu cyfiawnderau y raddeg ar ben pob
blwyddyn. Nid ydyw y raddeg hon, pa fodd bynag,
i'w sylfaenu ar y prisoedd a dderbynir yn union-

OYFAUlF a llapdb.

gyrchöl oddiwrth gynyrch t ond ar daflen argraÔ'edig
o'r prisoedd a gyboeddir, yr hon a ddylai gael ei inab-
wysiadu yn gyffredinol.

Mewn amseroedd adfydus, fel ag a deimlodd y fas-
nach haiarn y blynyddoedd diweddar. y mae goddef-
iadau yn y prisoedd cyhoeddedig wedi bod yn angen-
rheidiol er effeithio gwerthiant ; ond yn hyn oll nid
ydyw y gweithwyr wedi bod yn gyfranog gyda y
meistri.

Pe yn bosibl doder at y 'raddeg yn ei sefyllfa anmher-

ffaìth bresenol, amod i'r perwyì fod i bob aehos o an-

nghydwelediad, nad ellid ei ddodi o'r neüldu. hyd der-

fyn y flwyddyn, gael ei gyflwyno troaodd i fwrdd o

gy flafareddwyi\ Pa fodd bynag t dyhd ffurfìo bwrdd

eyflafareddol, o herwydd bydd hyny yn angenrheidiol

pe y cyf odai anghydfod cydrhwng y gweithwyr a'u

cytìogwyr, yn eu cynadleddau blynyddol, ac yna^

Í|L Dflrfyddiü BOB am bob ymryson mwj,
Lodc-ouis a sirifceSf pob rbàgfnrn, lawr a bwy* 1 '

4. I^furfio JStatiâHeal Burenu yn miíob Talaeth
trwy yr Undeb*

" Tbere is m huraan affaira crae order whìcb i» the besfc. That
crder ia not ûlways tbe one which eiists j but it ia the order
wbich shonld eiist for the greatest good of humanìty. God tnows
ìt, nnd willa it; nmn's dnty it is to diacover and estáblish jr.." —
ẅií/eŵ Laueley*.

lachawdwriaeth effeifchiol ac uniongyrchol î'r dos-
barth gweithiol fydd cael gan y llywodraeth sefydlu
cangenau o"r Labor Staiisücul Bureau yn mhob Tal-
aeth a Thiriogaeth trwy y wlad, fel ag a geir mewn
rhai Taìaethau yn bresenoL Dyìid cael cyfrifon mas-
nachol cywir a ewyddogol. Diameu fod rhan fawr oV

CYPALAF A LLAFtJB. 67

ansefydlogrwydd ag sydd wedi nodweddu pob cangen
o fasnach trwy y wlad, i'w gyfrif, i raddau pell iawn, i
ddiffyg ffigyrau trafnidiol y gellid dibynu arnynt.
Byddai i lyfrau masnachol pob sefydliad ffurfìo seiliau
safadwy, a threfniant ymddiriedol o ffigyrau traf nidiol
gofynol i osgoi gorlawnder neu orgynyrchiad. Fel y
saif pethau yn bresenol, y mae y dosbarth gweithiol
mewn anwybodaeth dybryd ar y cwestiynau holl-bwysig
elw a chynyrch, llafur a chyfalaf. Byddai mwy o
oleuni yn y cyfeiriad yna yn tueddu i leihau cam-
gymeriadau sefydliadau a chorfforiaethau gonest a chy-
wîr; ac hefyd i leihau cyfleusderau i anturiaethwyr
twyllodrus.

Cyfrifa un adran o ysgol y Sosialyddion y dyddiau
hyn (the extreme left), f od pob math o rag-fasnachaeth
(speculation) yn anghyfreithlawn, am nad allant gan-
fod fod rhag-fasnachaeth o'i weithredu yn gyfìawn, yn
dylanwadu yn dda ar raddeg symudol prisoedd, gan
luddias iddjl syrthio yn rhy isel, a chyf odi yn rhy uchel r
fel ag y maent yn dueddol i wneyd yn bresenol.
Tueddiad naturiol speculation ydyw ysparduno mas-
nach, ac nid ei pharlysu ; gan hyny y mae ganddi ei
gwaith cyfreithlawn a llesol i'w gyflawni yn myd di-
wydrwydd, a byddai yr effeithiau yn dra gwahanol i'r
hyn yw yn awr pe byddai speculation yn onest. Rhaíd
deddf u er cael cyfrif on cywir o'r eiddo ar law, yn ogys-
tal a gofynion y farchnad. Mae trefniant cyfrinachol
ein dyddiau ni mewn trafnidiaeth, yn tueddu, ac yn
cymell speculation i fudr-elwa. Ymddiriedaeth ydyw
anadl einioes trafnidiaeth ddiweddar, ac y mae yr ar-
wydd lleiaf o anymddiriedaeth yn parlysu ei symudiad-

68

ÖYFALAF A LLAFTTE.

au, ac yn atal ei chylchdroadau. Anhawdd, annihoa-
ibi, ydyw cael cyfleiisdra i ddodi y fwyeìì ar wreiddym
pren pwdr rhag-fasnachaeth dwyllodrus, Ni chyr-
haeddir yno trwy farn y lluaws, o herwydd ceir hwy
yn carlamu ar ol llwyddiant bydol, ao yn plygu glin i
gyfoôth gyda pharchedig ddefosiwn. Eto, nid ydym
yn eredu y byddai yn yinarferol i'r wladwriaeth ei
dori i lawr trwy fesurau uniongyrchol a gorfodol, Yr
unig ffordd fremiol ydyw, i'r llywodraeth gynorthwyo
trwy fesurau effeithiol er cael trefniant da ar egwydd-
orîon y 2,aòor Statistieat Bureau, o herwydd adar
nosawl ydynt anturiaethau twyllodrus, ac yn llwyddo
bob aineer mewn anwybodaeth ; gan hyny, byddai y
trefniant mewn dadl yn rhwym o adlewyrcbu gwybod-
aeth ar gysylltiadau pethau, ac yn dodi y lluaws ya
fwy cyfarwydd yn y "pethau." Nid yn unig byddai y
trefniant yn wrth-weithydd efMthiol i anturiaethau
sigladwy, ond tueddai i wastadhau y bryniau, a chyr-
odi y pantiau ag ydynt yn awr yn bodoli cyd-
rhwng cyfalaf a llafur. Tra yn myned trwy farchnadfa
eang St John, Liverpool, rai blynyddau yn ol, tynwyd
ein sylw at daflen o reolau ysgrifenedig wedi en dodi
i fyny mewn manan cyfleus ar dde ac ar aswy, er
rhoddi cyfrif cywir o swm a gwerth yr eiddo yn y
farchnad ddydd ar ol dydcl Profa y taíìeni yn fantaig
annrhaethoì i*r lluaws, er efallai yn faen tramgwydd
ac yn graig rhwystr i ryw ychydig o f ân-f aanachwyr
trachwantus.

Dyna ni wedi dodi i lawr yn frysiog, y cynllun mwy-
af tebygol er sicrhau cydweíthrediad cydrhwng cyf alaf
a llafur: {a.) Ffurfio bwrdd cyilafareddol i bender-

CYFALAF A LLAFUB. . 69

fynu pob anghydf od ag y byddai pwyllgorau o weith-
wyr yn f ethu benderfynu yn gyf rinachol yn eu plith eu
hunain. (b.) Mabwysiadu y trefniant cydweithiol a
rhan-elwol. (c.) I'r trefniant cyflogawl presenol gael
ei sylfaenu ar fath o raddeg symudol. (d.) Ffurfio
Stati8tical Bureau yn mhob Talaeth trwy yr Undeb.

Pe y mabwysiedid y cynllun uchod, buan y ceid
gweled cyflogydd a chyflogedig yn cydlawenhau mewn
Uwyddiant, ac yn cydofidio mewn adfyd. Byddai cyf-
alaf a llafur ysgwydd wrth ysgwydd yn cynorthwyo y
naül y UaU. Cyfrifid " sefyU allan," a " chload aUan,"
yn weddiUion yr oesoedd tywyU. Anfynych y ceid
achos i alw estron i mewn i benderfynu cydrhwng y
pleidiau; byddai eu hoU drafferthion yn fath o ym-
gymeriadau teuluaidd. Hyn a ddy wedwn, fod y tref n-
iant a f u dan ein sylw, ac y ceisiwyd ei egluro, yn werth
ymegnio erddo, er y cyf adcjef wn nad oes Uawer o new-
ydd-deb yn egwyddorion y cynUun. Ond yr ydym
yn sicr a diymwad mai y cam nesaf a rydd cymdeithas,
fydd yn y cyf eiriad yna.

Fel un tra awyddus i wneyd ei ran er dwyn oddiam-
gylch berthynasau heddychol cydrhwng y gaUuoedd,
Uafur a chyf alaf , y rhai nid ydynt elynion, ond ym-
gyngreiriaid, mewn gwirionedd, i sefyU neu syrthio
yn nghyd, dymunwn yn ostyngedig gyflwyno y cyn-
Uun syml i sylw fy nghyd-genedl.

70 CYFALAF A LLAFUB.

PENOD IV.

" Those nations, and those classes o£ a nation, who stand high-
est in the scale of civilization, are those whose wants, as experi-
ence shows us, are the most numerous. "—Prof. Hearn.

" No remedies for low wages have the smallest chance of being
efficacious which do not operate on that through the minds and
habits of the people."— J. Stuart Mül.

Awgbymiadau Pellaoh — Ffubfio Undebau ab Gynllun
y Tbade Unions yn mysg pob Dosbabth o Lafubwyb —

CWTOGIAD ObIAU LlAFUB — DlWYGIAD YN Y CyFBEITHIAU

Tibol — Sefydlu Penydfa öosbawl mewn bhyw Dbef-

EDIGAETH DBAMOB — DlLEU Y CyFBEITHIAU HYNY AG SYDD

yn öwabohod buddianau cbibddeilwyb yn y cledb-
ffybdd, Llinellau Pellebbol, Abiandai, Cyfbyngau
Tbosglwyddiadol, Bbeint-Ysgbifau, Adysgbifau Di-
ogeliadol (Copyright) — Deddfu eb Lleihau Bhwysg
Anghymedboldeb, &c, &c. — DlWEDD.

(a.) Fýurfio Undebau ar gynllun y " Trade ühions"
yn myag pob doabarth o lafurwyr.

"Mewn undbb y mab nbbth."

Y mae rhai sefydliadau yn y wlad hon yn dra
gwrthwynebol i'w dynion ymffurfio yn undebau. Ond
ein cred ydyw fod gan y gweithwyr yr un hawliau i
ymuno a ffurfio undebau yn eu plith eu hunain ag sydd
gan y masnachwyr hwythau i ymuno yn gymdeithas-
au, a gorf yddir hwy, yn hwyr neu hwyrach, i gydsynio,
a chaniatau yr un rhagorfraint i'w gweithwyr. Syn-
dod ydyw fod y gweithiwr Americanaidd yn goddef ei
amddif adu o'r cyf ry w iawnderau ag y mae ei gydlafur-

CYFALAF A LLAFUEL

71

wrpeu niwynhau yn Mhrydain er jb llawer blwydd-
yn. Diameu fod yr undebau yn dra beudithäol i gyf-
alaf yn ogystal a Uafur. Y mae yn ddios fod yr
undebau yii addysgu y dosbarth gweithiol, gan roddi
iddynt synîad mwy cywir ain berthynas llaf ur a chyf-
aiaf, nad allant ei ffurfio yr un ffordd aralL Fel rheol,
daw y gweithwyr goreu aV dynion mwyaf galluog i'r
amlwg mewn sefydliadau o'r f ath. Beth ond yr undeb
a gynyrchodd ddynion ot un type a McDouald, Mabon,
W. J. Parry, Robert Parry y Geunant, &c. ? Gallwn
ddweyd yn ddibetrus, mai mwyaf goleuedig y byddo y
gweithwyr, anamlaf fydd yr ymrafaelion cydrhyng-
ddynt a'u cyflogwyr* Hid y gweithiwr deallgar ag
sydd yn gwybod fod Uafur, heb ei frawd cyfalaf, yn
berffaith ddigymorth, ond y bloeddiwr anwybodus,
nad all ei grebwyll ganfod yn uwch na bod cyfalaf yn
llyw naturiol llaf ur, sydd yn gwneyd cymaint i chwerwi
y berthynas cydrhwug y gweithiwr a'i gyflogydd.
Clywir sain udgorn y cynhenus a'r anwybodus yn fwy
eglur o herwydd y dinyg o gymdeithasau priodol yn
mysg y dynion trwy ba rai y byddo eu llais gwirion-
eddol yn cael ei ddatgan, Ceir y lìais hwn bob amser
yn Éafriol i gynrychiolaeth gyfiawm a deallgar. Fel y
daw dynion yn fwy gwybodus a deallgar, mynant fwy
o sylw i'w personau a'u hawliau, i'w syniadau a*u barn-
au. Yna f e hawlia y gweithiwr deallgar gyfran fwy
O'r elw na'r slavo tool. Ár y llaw arall, bydd yn hawtì
argyhoeddi y gweithiwr deallgar ì dderbyn gostyngiad
mewn cyfyngder masnaehoL Ár y cyfan, y mae yn
well i gyf alaf yn y pen draw gael ei wasanaethu gan y
ddealltwriaeth uchaf , a bod yn hyabys o'r ffaith ei fod

72 CTFALAF A LLAFÜB.

yn gwneyd à dynion a wyddant eu hawliau mewn yn>-
driniaeth a chydnabyddiaeth.

Y mae yr undebau wedi tynu ymaith bob cysgod o»
wan-obaith ag ydoedd wedi cloûi tynged y gweitháwr,
Gesyd yr undebau y llafurwr mewn sefyllfa y gall sef-
yll am ei bris. Y mae yr undebwyr yn alluog mewn
cangenau o drafnidiaeth, os na byddant yn agored i
gystadleuaeth dramor, i effeithio cynydd parhaol mewn
cyflogau ar draul prisoedd, a gallant, efallai, lwyddo i
gadw cyf artaledd cyflogau i fyny i'w derfynau uchaf ;
hyny yw, i bwynt at ba un y galluogir y cyflogydd
medrus i roddi mwy. Nis gall yr anfedrus wneyd
hyny heb deimlo prinder yn yr elw, a chael ei redeg
o'r maes yn gyfangwbl. Bydd i drefniant dinygiol
lefaru mor ddrwg ar gyflogiad, a Uafur aneflfeithiol.
Ar y llaw arall, bydd i gyflogau uchel yn ddiameu du-
eddu i ddadblygu trefniant mwy medrus. Dodir y
cyflogydd ar ei eithaf , a gelwir ei holl adgyfnerthoedd
gweinyddiadol i weithrediad. Dylid dwyn mewn col,
pa wedd bynag, tra mae yr undebau yn abl i gadw
safon cyflogau i fyny i'r terfynau eithaf , nid oes gallu.
ynddynt i symud y terfynau eu hunain. Dygir hyn
oddiamgylch trwy gynydd yn nghynyrchiad llafur yn
gynredinol. Ni buasai gweithrediadau yr undebau
wedi bod mor eflfeithiol ag y maent wedi bod oni b'ai
f od cynyrch uchel y wlad yn rhoddi iddynt bod cyf-
leusdra i lwyddo.

Cyf oda rhan fawr o'r helbulon presenol cydrhwng
cyflogydd a chyflogedig, o*r flGaith fod bron yr oll o>
sefydliadau mawrion y wlad, o'r rhai y cyfyd naw o
bob deg o'rymfilamychiadaupresenolcydrhwngcyfalaf

CYFALAF A LLAFUB. 73

a llafur, yn cael eu rheoli gan swyddogion cyflogedig,
ac nid gan y perchenogion eu hunain. Nis gall fod
gan swyddog cyflogedig ddim budd sefydlog yn na-
ioni y gweithiwr. Awyddant am gael cyflwyno balance
sheet f oddhaol ar derfyn y flwyddyn, fel y gallo y cyf-
randdalwyr dderbyn elw sylweddol, ac fel y byddont
hwythau, y swyddogion, yn fwy diogel yn eu hamryw-
iol sefyllfaoedd, heb i ddim gwrthdarawiad gymeryd
lle cydrhyngddynt a ? r cyf arwyddwyr na'r cyfranddal-
wyr. Anfynych y ceir engraifft o sefyll allan yn cym-
eryd lle mewn sefydliadau lle y ceir y perchenogion yn
ymdroi gyda eu gweithwyr ; deuant trwy hyny i wy-
bod eu gallu a'u medrusrwydd, eu hymdrechion a'u
huchelgais.

Y cadeirydd glwth ag sydd yn byw, symud, a bod,
ganoedd o filldiroedd, efallai, oddiwrth y gweithwyr,
ond sydd yn talu ymweliad brysiog a'r felin neu y
mwnglawdd unwaith neu ddwy y flwyddyn, sydd fwy-
af cyfrif ol am bob amryfusedd a dyr allan yn achlys-
urol. Ychydig yw y trafferthion a ga y goruchwyliwr
ag sydd yn ymwneyd a dirprwyaeth o'r dynion blaen-
af yn mysg ei weithwyr. Ni ddymunwn ddweyd y
byddai yn ymarferol i gadeirwyr y corfforiaethau
mawrion adnabod y gweithwyr yn bersonol, ond dylai
f od gan y goruchwyliwr yn y felin neu yn y mwn-
glawdd, bwyllgor cyfansoddedig o'r dynion goreu i
ddadleu pob cwynion, ac i gyflwyno awgrymiadau
buddiol, yn awr ac eilwaith, er llesoli a dyrchafu y
ddwy blaid. Byddai hyn yn rhwym o dynhau y ber-
thynas, o'r pencadlys i lawr. Dywedaf eto, y byddai
sefydlu undeb yn mhob sefydliad, gyda chynrychiol-
6

74 CYFÀLAF A LLAFUB.

t

wyr etholedigj yn rhwym o f od yn gyfrwng tra ben-
dithiol i wella y berthynas cydrhwng cyfalaf a llafur.
[Gwrthddadleuir yn erbyn yr undebau am nad
ydynt o f udd i neb ond y llaf urwyr ag ydynt yn aelod-
au o honynt ; a seilir eu llwyddiant, ebai grwgnach-
wyr, ar draul cauad allan a chrebachu cystadleuaeth o
bob cyf eiriad arall. Mewn sefydliadau lle y mae yr
undebau mewn gweithrediad, cerdda pob peth wrth
reol a threfn. Derbynir nifer neillduol o egwyddor-
weision ar gyf er yr angen yn y gangen hono o f asnach,
a rhaid f od yr ymgeiswyr yn meddu teilyngdod neill-
duol cyn y gallant hawlio aelodaeth yn yr undeb. Ni
ddylid chwythu bygythion o gwbl yn erbyn adran o'r
fath yna. Gellir dweyd mewn un ystyr f od yr undeb-
wyr yn enill nerth trwy gadw allan gystadleuaeth er
aill. Nis gellir dweyd fod yr " eraill" hyn mewn dim
gwaeth sefyllfa na phe buasai yr undebau heb erioed
ddyfod i f odolaeth. Diameu y bydd i'r goruchwylydd
bwn, yr undeb, fod yn offeryn, yn hwyr neu hwyrach,
i benderfynu pris llafur y tu allan i gylch cyfrin yr
undeb ei hun. Pa wedd bynag, nid ydyw y gwrth-
wynebiad a gynygir, ar seiliau digon cadarn i ddym-
chwel goruchwylydd diwygiad cymdeithasol. Mae yr
undebau wedi profi i'r byd eu bod yn alluog i bender-
fynu cwestiwn cyflogiad trwy yr ymholiad, Pa can
lleied a all y gweithiwr 'ei gymeryd, a pha faint y mae
y cyflogydd yn abl i'w roddi — o'r minimum at y max-
imum — ag y mae sef yllf a y f archnad yn ganiatau ? Di-
ameu f od yr undebau wedi peri cyf newidiadau pwysig,
ond ni bydd eu heffeithiau daionus ond rhanol hyd nes
y mabwysiedir rhyw drefniant neu gynllun trwy yr

CYFALÀF A LLÀFUR. 75

hwn y gellir ychwanegu ato adran ddiogeliadol i'r dos-
barth *gweithiol ( WorMng-Claaa Insurance Society).
Bhaid i'r dosbarth gweithiol ddiogelu eu hunain rhag
holl beryglon a phrof edigaethau bywyd trwy ryw f ath
o gymdeithas.

Un o brif angenion y dosbarth gweithiol heddyw,
ydyw trefniant er cynorthwyo mewn cyfyngder ac ad-
f yd, colli gwaith, afìechyd a hen ddyddiau. Egwyddor
gadarn diogeliad fyddai i bob undeb ddyf od yn gym-
deithas ddiogeliadol i'r alwedigaeth ag y mae yn taenu
ei haden amddiffynol trosti eisoes, o herwydd y mae
gan bob galwedigaeth ei pheryglon arbenig ei hun, ac
o ganlyniad yn gofyn ei chyfraniadau arbenig i'r drys-
orfa. öellid cadw y drysorfa ddiogeliadol ar wahan i
drysorf eydd yr undeb, os na f ernid ei bod yn f wy man-
teisiol i'r gweithwyr a'r aelodau yn y gwrthwyneb.

(b.) Cwtogiad oriau llafur.

11 In yiew of the fact that a general reduction of the hours of
labor has become an economic necessity, demanded alike by the
industrial prosperity of the country, and the moral and social
well-being of the laboring classes, it becomes the duty of every
American citizen, not only to ask for, but to urge the adoption of
this amendment, that a national eight-hour system be speedily
inaugurated. " — Oeorge Ounion.

Gan fod cwtogiad oriau llafur yn brif bwnc y dydd,
ac yn enill sylw fwy-fwy yn yn y misoedd hyn, nid an-
f uddiol, efallai, fyddai ymdroi ychydig er ceisio deall a
dysgu pa un ai ynte enill ai colled i'r pleidiau, cyfalaf
a llafur, a fyddai mabwysiadu y trefniant wyth awr.

Dechreuodd Lloegr ddeddfu er cwtogi oriau llafur
mor foreu ag 1802. Yn 1819, cafwyd gwelliant ar y
mesur. Yn nechreu y flwyddyn 1825, tynwyd oriau

76 CYFALAF A LLAFTJB.

llafur i lawr o 14 i 12 awr y dydd. Mabwysiadwyd
amryw welliantau dibwys o hyny hyd 1847, pryd y
Uwyddodd dyngarwyr Prydain, er syndod i filoedd,
i gario trwodd gyfraith y deng awr. Daeth y gyfraith
i weithrediad yn fuan, a chaf odd y fath ddylanwad da-
ionus ar laf ur ac ar y f archnad yn gyffredinol, f el yr ar-
gyhoeddwyd dynion o safle a dylanwad Peel, Gray,
Graham, Bright, ac eraill, i wneyd ymddiheurad cy-
hoeddus ar loriau Senedd Prydain Fawr, am eu gwaith
yn gwrthwynebu y mesur.

Yn 1875, mabwysiadwyd y trefniant deng awr yn
Nhalaeth Massachusetts. Felly gwelwn nad ydyw i'r
wladwriaeth weithredu yn effeithiol ac uniongyrchol,
yn rheoleiddiad oriau llafur, ond yr hyn sydd wedi cael
deugain mlynedd o brawf yn Lloegr, ac un-mlynedd-
ar-ddeg yn Massachusetts. Ceisiwn gael allan yn awr
trwy ffeithiau a fl&gyrau, pa un ai llwyddiant ai ynte
aflwyddiant a f u y trefniant. Beth, tybed, ydoedd
cyflwr Uaf urwyr Prydain cyn cwtogiad oriau llaf ur ?
Ceid teuluoedd yn gruglwythi gyda eu gilydd mewn
cabanod clai tô gwellt ; yn bwyta, cysgu, geni, a marw
cydrhwng cortynau yr un ystafell, gydag un agorfa
anghelfydd, combination o ddrws, ffenestr, a chorn
simdde; budreddi ac anobaith nad all y cyffredin
ffurfio yr un drychfeddwl am dano o gwbl — tywyllwch
y gellid ei deimlo, a sawyr y gellid ei drafod ; defnyn-
au parhaus yn temtio y clai tomlyd a wasanaethai fel
carpet, i fod yn llaid; yr haint sydd yn cael caniatad
cul i rodio yn y tywyllwch yn ninas gwareiddiad a
glanweithdra, yn teyrnasu yno ganol dydd. Dyna yn
f y*, gyflwr truenus y ffauau hyny. Ni cheid ond un o

CYFALAF A LLAFUE. 77

bymtheg yn gallu ysgrifenu ei enw. Menywod a
phlant saith mlwydd oed yn gweithio 14 o oriau yn y
mwngloddiau a'r melinau. Yr henafgwr crynedig a
gwargam ar derfyn pymtheg awr o lafur diorphwys, yn

•' Dwyn ei geiniog dan gwynaw,
A rhoi angen nn rhwng naw. "

Y gwyryf on tyner a glanwedd mewn caledwaith ar hyd
y meusydd o " oleu i oleu," ac ar y fath olygfa nid
rhyfedd i ffrwd awen ffraeth ein hanwyl Caledfryn
ddylifo allan yn y pedair llinell nodedig :

" Bhy wael ydyw rhoi Elen — ar waith
Gyda'r wedd annyben;
Ac onid gwarth gwneyd i Gwen
Weithio dim wrth y domen ! "

Swyddogion tlotai yn gwerthu plant amddifaid fel
cynif er o adar y tô i berchenogion gweithdai a melinau,
y trueh system yn teyrnasu gyda llaw gref a braich es-
tynedig tros holl enillion y llafurwr truan. Damwain
fyddai i un llafurwr mewn ardal boblog feddu tair
ceiniog o arian bathol o un Nadolig i'r llall. Dyna
gyflwr gweithwyr Prydain cyn i gyfiawnder, yn nghwt-
ogiad oriau llafur, roddi ei droed ar wddf gormes y
canibalyddion, a chyn i draflwnc cribddeilwyr glwth
sefyll i roddi clust o wrandawiad i wireb yr hen
f ardd o Eifionydd, sef mai

" Gwell ryw awr golli'r arian,
Na chau'r gôd a nychu'r gwan."

Beth ydyw cyflwr y dosbarth gweithiol yn Lloegr
heddyw ? Y ffauau afiachus a'r bythynod bawlyd wedi
rhoddi lle i gartrefi cysurus ; y ddarllenfa yn cymeryd
lle y gwindy ; eglwysdai, ysgoldai, Uyfrgelloedd, am-

CTFALAF A LLAFÜTS.

gueddfeydd, &c, f wedi dod yn bethau cyffredin y ;
îynau ? yn lle bod niegys * bara gOBod " i'r ychydig,
Hawlia rhydd-faenachwyr ysgoî Manchester mai hwy
sydd wedi bod y prif offerynau i ddwyn oddiamgylch
y diwygÌAdau bendithiol byn i weithwyr Prydaiu.
Ceir gweled,

Ob hwy ydynt wir dadmaethod a inaniruaethod y
cyfnewidiadau, paham na buasai y canlyniadau daîonus
yn elfeithio ar bawb yn gynredinol, ac nid ar ranau
neillduol o'r wlad, a'r galwedigaethau lle y niabwys-
iedir oriau Hafur yn ol y trefniant cwtogawl ? Y mae
y dosparthiadau gweithioí ag sydd dan aden deddf
cwtogiad llafur wedi llwyddo mwy, ac wedi ymddyr-
chafu yn uwch mewn moesau ac addysg yn y deugain
mlynedd diweddaf na'r nn dosbarth arall mewn unrhyw
wlad arall Dengys adroddiadau swyddogol fod cyf-
logau mwnwyr o bob gradd wedi mwy na dyblu yn y
cyf nod yna, tra nad ydyw cyilogau y llafurwyr amaeth-
yddol wedi cynyddu ond ych jdig,

Mae deddfu er cwtogi oriau llafur wedi profi yn fen-
dithiol mewn cyfeiriad arall, o herwydd y mae chwyl-
droad llwyr wedi eì achosi yn nghytìwr moesol a deallol
y lluaws, Jìu i bob diwygiad pwysig, a phob deddfwr-
iaethu o du rhyddid ac iawnderau dynoliaeth yn Lìoegr
ani y chwarter cam*if diweddaf, wreiddio yn mysg, a
derbyn ei gymorth inwyaf unioEgyrchol, oddiwrth y
bobl ag ydynt wedi dod i anadîu awyr iachusol cwtog-
iad oriau llafur, Amser a ballai, a gof od a brinhau i ni
gyniaint a chrybwyll degwm y bendithion ag ydynt
wedi eu cofrestru ar lyfran gleision Senedd Prydain
Fawr trwy ddylanwad y dòsbarthiadau y cyfeiriwyd

CYFALAF A. LLÁFUR. 79

atynt. Y cyngrair diwygiadol a orfyddodd Arglwydd
Derby yn 1867, i ddwyn allan fesur er rhoddi hawl
pleidlais i'r gweithiwr. Yr un dylanwad a ddadsefyd-
lodd yr Eglwys Episcopalaidd yn yr Iwerddon, addysg
orfodol ac ansectyddol, &c, &c. Ni bu i'r mesurau
bendithiol hyn dderbyn unrhyw gymorth o bwys y tu
fewn na'r tu allan i'r SenedÖ, oddiwrth amaethwyr y
wlad. Dywedwn eto, ychydig a wnaeth llafurwyr am-
aethyddol Cymru er dal i fyny freichiau y plant dewr-
ion a f u yn ymladd brwydrau eu hiawnderau. Yr yd-
oedd amaethwyr Dinbych, Trefaldwyn, Aberteifi, a
manau eraill, yn fud ac yn fyddar pan yr ydoedd
gwladweinwyr galluocaf Prydain yn gwenu mewn ed-
mygedd, ac yn cael eu llwyr syfrdanu dan raiadrau
athrylith ac ymresymiadau anwrthwynebadwy dewr
fechgyn Cymru, "glân berlau ein gwlad," Morgan,
Hichards, a Hoberts, pan yn dadleu hawliau eu cenedl
ddewr, ond dibynol. Pwy oeddynt flaenaf i gyhoeddi
rhyddid a chydraddoldeb y caethwas mewn cyfarfod-
ydd agored yn rhif o o 100,000 i 500,000 ? Pwy fu yn
gwrthdystio yn erbyn i'r llywodraeth Brydeinig ddang-
os yr un ffafr i'r Deheuwyr ? Mawl a gweddi pwy
oeddynt yn cyfrodeddu trwy orielau hynafol Exeter
Hall, pan yr ydoedd trais a gormes yn cyweirio eu
gwely yn eu gwaed ? Sain peroriaeth pa hen emyn
sydd yn rhwygo orielau yr hen Exeter ? — clywch :

" In the beauty of the lilies,

Christ was born across the sea,
With a glory in his bosom

To transfigure you and me:
-4« he died to make men holy,

Let us die to make menfree ! "

80 CYFALAF A LLAFUB.

Nid oddiwrth y dosbarthiadau amaethyddol y daeth
y pethau mawrion hyn, ond oddiwrth lafurwyr deallgar
Manchester, Leeds, Birmingham, &c. Mae dealltwr-
iaeth a moesau da i V canf od yn eglur ar symudiadau
ac ysgogiadau mwnwyr deallgar Cymru ar faes y Gyin-
anfa, ac ar lwyfan yr Eisteddfod, pan yn datganu y
gerddoriaeth glasurol. A hawdd y gall dyn gydag
ond haner llygad ganddo, ganf od twbeiddiwch graddol-
edig yn symudiadau clumsy a baglog, ac yn enwedig
yn chwerthiniad Dinbachyddol " gwas ffarmwr " yn y
ffair a'r rhedegfa.

Deuwn yn ol, a chawn yn Nhalaeth Massachusetts,
f od y deddf u yn nghwtogiad oriau llafur wedi profi yn
f endithiol yno, ond nid mor dra amlwg ag yn Lloegr,
o herwydd nid ydyw y ddeddf wedi bod mewn gweith-
rediad ond am un-mlynedd-ar-ddeg, ac nid yw ei heff-
eithiau yn cyrhaedd ond poblogaeth f echan mewn cyd-
mariaeth a Lloegr. Yn 1881, saith mlynedd wedi i'r
trefniant ddod yn gyfraith ar lyfrau y Dalaeth, cyfod-
wyd gwrthwynebiad i'r ddeddf ar y tir ei bod yn ni-
weidiol i'r llaf urwr. Dadleuid fod llafurwyr Massa-
chusetts yn Uai gwerth o un ran o ddeuddeg, na llaf-
urwyr yn dilyn yr un a'r unrhyw alwedigaeth mewn
Talaethau eraill. Ehoddwyd clust o wrandawiad i'r
achwynion hyn, a gorchymynodd y Ddeddfwrf a ar i'r
Lfibor Statistical Bureau wneyd ymchwiliad trwyadl
i'r cwestiwn yn ei wahanol agweddion, a rhoddi ad-
roddiad cywir o oriau llafur, aV cyflogau a delid yn
Massachusetts a Thalaethau eraill Lloegr Newydd, yn
ogystal a New York. Gwnawd hyn, ac wele y canlyn-

CYFALAF A LLAFUB. 81

iad, yr hwn a ymddangosodd yn adroddiad swyddogol
y Bureau am 1882 :

Cyfartaledd oriau Cyfartaledd cyflogau

yr wythnos. yr wythnos.

Maine 66J $7 04

New Hampshire 66J 7 44

Connecticut 65J 7 81

Rhodelsland 66 8 61

NewYork 65£ 7 57

Massachusetts. 60 8 32

Gwelwn oddiwrth yr adroddiad swyddogol yna, a
ddygwyd oddiamgylch gan elynion y ddeddf , mai cyf-
artaledd oriau gweithio yn Nhalaethau Maine, Ehode
Island, Connecticut, New York a New Hampshire, yd-
oedd 65^ o oriau yr wythnos, a chyfartaledd y cyflogau
a delid ydoedd $7.67 yr wythnos, tra yn Massachu-
setts, gydag ond tri-ugain awr yr wythnos, yr ydoedd
cyfartaledd y cyflogau yn $8.32 yr wythnos, neu dri-
ugain sent yr wythnos yn fwy am bum' awr a haner
llai o waith. Mae y llafurwr yn Massachusetts yn
gweithio 24 o oriau, neu fwy na dau ddiwnod llawn,
yn llai, ac yn derbyn $2.52 y mis yn ychwaneg o gyflog
na Uafurwyr yn dilyn yr un alwedigaeth yn y Talaethau
eraill y cyfeiriwyd atynt. Ni fabwysiadwyd yr un
ddeddf mewn unrhyw wlad yn ein byd ni ag sydd wedi
profi mor dra llwyddianus a fírwythlawn. Dylai f od y
llwyddiant ag sydd wedi coroni y deddfu ar gwtogiad
oriau llafur yn y mynedol, yn gymelliadol iawn i
ddeddfu i'r un perwyl yn y dyfodol.

Yn awr, y cwestiwn y w, a fyddai yn fanteisiol i'r
deiliaid fabwysiadu y trefniant wyth awr yn ddeddf ar
lyf rau y Talaethau Unedig ?

82

CYFALÂF A LLAFtîlL

Cawn f od poblogaeth y Taìaethau Unedig, yn ol cyf-
rifiadaeth 1880, yn 50,155,783, O'r rhif yna, yr ydoedd
36,761,607 uwchlaw deng mlwydd oed, a thua 17,392,099
ym dilyn rhyw fath o alwedigaefch, Allan 0T 17,892,099
yr ydoedd 1,017,034 yn gyíreithwyr, meddygoii, preg-
ethwyr, dysgawdwyr, awdwyr, golygyddion, &o k) Á
4,479,634 yn fasnachwyr, arianwyr, ysgrifenydcüon, &a,
yn gadaeî 14,895,431 yn llafurwyr yn ol ystyr briodol
y gair, O'r nifer yna, pa wedd bynag, y mae 4,347,617
yn amaethwyr, hyny yw, yti dwyn cysylltiad ag am-
aetbyddiaeth. Nìd ydym yn cyfríf y doBbarth yna yn
llafurwyr cytìogedig, er fod nifer mawr o honynt
yn gweithio fwy na haner eu hamser am gyflog,
Bydd genym yn weddill 10,547,814 yn llafurwyr
cyflogedig neillduedig felly. Pe byddai i iii gau
allan éto 1,075,655 o wasanaethyddion teuluaidd,
byddai yn weddill 9,472,159 ag ydynt lafurwyr cytìog-
edig yn ngwahanol gangenau diwydrwydd, yn gweithio
am gyflog, a chyflog yn unig. Pe y mabwysiedid y
trefniant wyth awr trwy y wlad yn gynredinol, cymer-
id Ì mewn yr oll ot 14,89B,431, ond ni bydd a fynòm
ond a'r 9,472,159.

Un-awr-ar-ddeg y oyfrifir diwrnod o waith yn y wlad
hon y tu allan i Maasachusetts. Pe y mabwysiedid y
trefniant wyth awr, dyna leihad cyffredinol o dair awr
y dydd o lafur, yr hyn a achosai ac a gynyrchaî effeith-
iau tra amlwg ar bob cangen o ddiwydrwydd trwy y
wlad, Yn y lle cyntaf, byddai mabwysiadu y cyfryw
fesurau yn lleihau un rhan o bedair o swm y cynyrch
dyddiol, Mewn geîriau eraül, tynid ymaith o r farch-
nad gynyrch 28,416,477 o oriau o lafur bob dydd, heb

CYFALAF A LLAFUB. 88

wneyd ymaith ag un Uafurwr. Byddai yr effeithiau ar
lafur a masnach yn gyfystyr a lluosogi yr eirchion
presenol un ran o bedair. hyny yw, heb i ddim cynydd
yn y f archnad gartref ol na thramor gymeryd lle, ond
yn syml lanw y farchnad fel y saif yn bresenoL
Ehoddid gwaith i fwy na 3,300,000 o lafurwyr yn ych-
wanegol. I gyf arf od a'r eirchion yna, byddai yn of ynol
wrth ychwaneg o f elinau a gweithdai, heblaw rhoddi y
peirianau presenol mewn llawn waith. Byddai mwy o
alw am lafur yn y mwngloddiau, y ffwrneisiau. tân,
gweithfeydd haiarn, &c, ac yn wir yn mhob cangen o
ddiwydrwydd ag sydd yn cynyrchu nwyddau ac offer-
ynau er adeiladu a dodrefnu y gweithdai a'r melinau.
Ehoddai hyn waith i 4,000,000 o lafurwyr. Byddai yr
eirchion adnewÿddol am lafur yn peri cynydd yn nifer
y treulwyr, ac yn unol a deddfau llawnder ag angen,.
byddai i'r cynydd yn y gofyn am lafur trwy liniaru
cystadleuaeth yn myd llaf ur, dueddu i godi y cyflogau.
Mae terfynau y farchnad yn cael eu rheoleiddio gan y
draul a wneir ar gyf oeth gan y lluaws ; ac y mae treul-
iad cyf oeth mewn unrhyw wlad yn cael ei benderfynu
oddiwrth safon byw yn y wlad hono, a safon byw i'w
benderfynu, yn ddieithriad, oddiwrth ddymuniadau,
chwaeth, ac arferion ag ydynt wedi tyfu i f od yn ang-
enrheidiau yn mhlith y bobl. Gan hyny, pa bethau
bynag sydd yn cynyddu dymuniadau, pa bethau bynag
sydd yn gwella arferion, pa bethau bynag sydd yn
dyrchafu safon byw yn mysg y lluaws, rhaid eu bod
yn tueddu i beri cynydd parhaol mewn traul a chyn-
yrch, ac mewn canlyniad f od yn gymorth cyfamserol i
gynydd cymdeithasol.

84 OYFALAF A LLAFTTR.

Hefyd, trwy fabwysiadu y trefniant, bydd gan y
fyddin lafuriol trwy y wlad, dair awr y dydd o gyfleus-
derau newyddion ; a chan y byddent yn llai blinedig,
yn gorfforol a meddyliol, tueddid hwy i ffurfio cysyllt-
iadauî newyddion ag adranau mwy coethedig o gym-
deithas, dylanwadau daionus y rhai sydd yn naturiol
yn deffroi a dadblygu dymuniadau newyddion a fydd-
ant yn sicr o ymdoddi i eisiau ac arf erion sefydledig,
gan wneyd saf on uwch i f yw yn anocheladwy. Dyr-
chaf u saf on byw yn mysg y lluaws sydd ffordd f reiniol
er cynyddu treuliad cyffredinol cyfoeth. Byddai i'r
cynydd yna mewn treuliad olygu cynydd cyfatebol
mewn cynyrchiad, ac o ganlyniad cynydd yn y galw am
lafur, ac uwch cyflogau.

Mae yn amlwg erbyn hyn, dybygem, yn wyneb y
tystion gonestaf a feddwn, ffeithiau a ffigyrau, mai
effeithiau parhaol a chyffredinol y trefniant wyth awr
fyddai, cynydd treuliad a chynyrchiad cyfoeth. Yn
wyneb y f ath gwmwl tystion o ffeithiau ansyfladwy,
dylai pob sefydliad a phob dinesydd trwy y wlad
apelio yn daer a deisebu ar unwaith i ddeisyf ar i'n
gwladweinwyr ddeddfu ar egwyddorion y trefniant yn
ddioedi, ac yr ydym mewn gwir ddiogel obaith, yn
prophwydo llwyddiant.

(c.) Diwygiad yn y cyfreithiau tìrol presenol.

"Eiddo yr Arglwydd y ddaear a'i chyflawnder,"
medd un ysgrifenydd ysbrydoledig ; ac ebai " tadau
annibyniaeth ein gwlad," " Y mae dyn wedi ei wadd-
oli gan ei Greawdwr i ddefnyddio ac elwa ar bob dawn
o eiddo natur." Pe y ceid ein gwladweinwyr i ddeddfu
yn fwy uniongyrchol ar yr egwyddorion sydd yn gor-

CYFALAF A LLAFÜR. 85

wedd mewn "llythyrenau eglur" yn Nghyhoeddiad ein
Hannibyniaeth, gan ddwyn y tiriogaethau eangfaith
sydd yn gorwedd dan luman y ser a'r brithresi yn fwy
o eiddo cyffredinol, ac nid cyfrinachol, byddai yn gam
yn yr iown gyfeiriad yn nghydraddoldeb dosbarthiad-
au cymdeithas. Beth sydd yn fwy gwrthun ac annat-
uriol na thrafod tir fel eiddo cyfrinachol? Beth sydd
yn f wy gwrthun nag i deithiwr un diwrnod ar y belen
symudol yma, godi ardreth am dani ar y deiliaid sydd
yn " dyfod ar ol " ? Y f ath ryfyg i bryfyn brau hawlio
ei fod yn berchen cyfran o " degwch creadigaeth " a fu
yn cymell " ser y boreu " i gyweirio eu tannau i gyd-
ganu serenade o fawl yn yr olygfa arni. Llygredd all
ogryn lludw y cyfryw, ac eto ymsythant, gan alw eu
hunain yn etif eddion pethau na bydd i amser eu darnio
na'u deifio, hyd y dydd y bydd

t% Mon a'i thirionwch,
O wres fflam yn eirias fflwch,
Ei thorog wythi arian,
A'i phlwm a'i dur yn fflam dân."

Dylai y tiroedd cyhoeddus, treftadaeth y bobl, gael
eu neillduo i ymsefydlwyr, ac i'r holl diroedd a ddelir
yn bresenol gan anturiaethwyr, gael eu trethu i'w cyf-
lawn werth. Beth yn fwy gwrthun na bod trigolion
New York, yn 1887, yn gweithio ifagad odir-arglwyddi
a gawsant hawl i fyw ar eu llafur gan ryw lywodraeth-
wyr Saesonig ag y mae llwch canrif oedd yn cysgu ar
eu gweddillion yn naear gysegredig Westminster Ab-
bey ? Beth yn f wy annaturiol na'n bod ni, trigolion
presenol y Talaethau Unedig, yn beiddio caniatau i'n
pobl ein hunain, a chyfalafwyr tramor, hawl i ysbeilio

86 CYFALAF A LLAFUB.

cenedlaethau o ddinasyddion Americanaidd ag sydd yn
dyfod ar ol? Mae yn ein gwlad heddyw, filoedd o er-
wau o'r tiroedd cyf oethocaf yn cael eu meddianu gan
land-sharhs trachwantus Wall Street, a thramoriaid o
bedwar ban y byd. Canlyniad uniongyrchol y tra-
chwant presenol am etif eddiaethau, fydd gorboblogiad.
Ceidw y cyf alaf wr y miloedd milltiroadd daear fras yna
allan o gyrhaedd y llafurwyr a allent sugno bywiol-
iaeth gymedrol esmwyth o honynt. A.mcan eithaf y
cyf alaf wr ydyw, crynhoi y llaf urwyr wrth y miloedd i'r
ardaloedd hyny ag y mae wedi anturio ei arian, i ym-
ladd am bob tragwyddoldeb a'r blaidd angen sydd yn
bygwth croesi eu rhiniog o gryd i f edd. Mae anghyf-
artalwch gwrthun y cyfreithiau tirol y mae ein gwlad
yn gweithredu wrthynt yn bresenol, yn gosod dosbarth
bychan yn orgyfoethog, a'r lluaws mewn dygn dlodi.
Carlama ein gwlad i gyf eiriad tra pheryglus dan amddi-
fíyniad deddfau mor dra anghyfartal. "I'r hwn y mae
ganddo y rhoddir iddo, ac oddiar yr hwn nid oes gan-
ddo y dygir oddiarno, ie, yr hyn sydd ganddo." Pe y
cyfrifid tiroedd fel eiddo y lluaws, byddai yr ardreth-
oedd a ddeilliai i'r wladwriaeth yn ddigonol i ddiwallu
yr amcanion cyffredinol. Nid yw yn ofynol er sicrhau
deddf cydraddoldeb tirol, i ranu y tir yn gyfartal
rhwng pawb. Yr oll sydd yn angenrheidiol ei wneyd,
ydyw, casglu yr ardrethoedd a'u defnyddio at amcan-
ion cyffredinol, ac nid eu trosglwyddo trosodd fel ag y
gwneir yn awr, i gribddeilwyr a chorfforiaethau. Doder
prisiad cyfiawn ar y tiroedd, a threther hwy yn gyfat-
ebol. Dan drefniant o'r fath yna ni chaniateid i neb

OYFALAF A LLAFUB. 87

ddal tir na byddai yn ei ddefnyddio. Byddai i hyn ar
unwaith rwyddhau marchnad llaf ur, a rhoddi yspardyn
effeithiol i gynyrchiad a gwelliantau. Bydd i'r trefn-
iant ddifodi pob trethoedd ag ydynt yn awr yn pwyso
mor drwm ar laf ur a chyf alaf , ac hef yd beri cynydd yn
nghynyrchiad cyf oeth trwy symud rhwystrau, o her-
wydd byddai taflu yn agored gyfleusderau newyddion
yn rhẅym o beri cynydd mewn cyf oeth a chynyrchiad.
Byddai hyn yn angeu disyfyd i gribddeiliaeth dirol,
trwy wneyd daliad tir yn hollol ddiddefnydd, ond yn
unig i'r hwn a'i llafuriai. Ni themtid neb i gymeryd
tir mewn gobaith y byddai iddo yn y dyf odol gynyddu
yn ei werth, pan yr hawlid trethoedd yn cyf ateb i werth
y cynydd. Pa f antais a f yddai i neb gadw tir yn segur
pan y gorf odid ef i dalu yr un swm o drethoedd a phe
y gwneid y defnydd goreu o hono ? Trwy symud y
rhwystrau sydd yn ffordd llafur, ac agor cyfleusderau
newyddion, gwneid Uafur yn rhydd, ac yn hunan-gyf-
logydd.

Wrth fwrw golwg frysiog tros gyfrifìadaeth 1880, a'i
chydmaru ag eiddo 1870, cawn fod y ffermydd bach yn
cael eu llyncu i fyny gan y ffermydd mawr, a hyny yn
gyflym. Ofnwn fod ein Hundeb ieuengaidd, a'i daear
wyryfol, yn prysur symud i f od yn America Benadurol,
a'i dinasyddion i f od yn genedl o dir-arglwyddi a then-
antiaid ; yn f wy f elly na theyrnasoedd penadurol cyf -
andir Ewrop. Y mae yr un afìechyd heintus ag a ys-
odd nerth Carthage, a fwytaodd galon Bhufain, ac a
osododd Athen ddoeth yn llwch ac yn lludw, a barlys-
odd gadarn fraich y dewrwych Alexander, a dynodd

88 CYFALAF A LLAFUR.

Hannibal oddiar binacl mawredd i farw ar domen di-
nodedd, ac a ddymchwelodd gadeiriau y deuddeg Caesar,
yn prysur weithio ei ffordd at ffynonell bywyd ein
" hanwyl fabwysiedig wlad." " Na atto Duw i'w haul
byth lewyrchu ar ddarnau toredig a dirmygedig, o'r
hyn a gyfrifir gan filynau o'r teulu dynol yn Undeb an-
rhydeddus." Bydded i garedigion yr Undeb ddyfod
allan a hawlio gan ein gwladweinwyr ddeddfu ar un-
waith er ein cadw rhag syrthio, f el gwlad a chenedl, i'r
bedd dianrhydeddus y gorwedd llwch mawredd Athen,
Ehufain, a Carthage ynddo er ys llawer canrif. Ein
gweddi fyddo gyda'r enwog Daniel Webster : "Liberty
and Union, now and forever, one and inseparable."

Ehydd y flìgyrau isod awgrymiad eglur i ba gyfeir-
iad y mae ein hwynebau fel gwlad a chenedl. Nifer
yr erwau yn mhob dosbarth am 1870:

Dosbarth.

I.

dan

3 erw,

II.

o 3 i

10 *'

ni.

o 10 i

20 "

Rhify

Cyfamwm mei

Ffermydd.

Erwau.

6,875

17,187

172,021

1,505,183

294,607

5,302.926

847,614

37,295,016

754,221

67,289,890

565,054

226,021,600

15,873

14,285,700

3,720

55,428,000

18

IV. o 20 i 50 •• 44

V. o 50 i 100 '• 90

VI. o 100 i 500 «« 400

VII. o 500 i 1,000 " 900

VHI. uwchlaw 1,000 " 14,900

2,659,985 407,735,502
— Socicd Próblem, by Henry Oeorge.

Dodwn i lawr eto y flìgyrau er dangos nif er yr erwau
yn mhob dosbarth am 1880, a cheir gweled yn eglur y
cynydd sydd wedi cymeryd lle yn y ffermydd mawrion
mewn deng mlynedd :

CTPALAF A LLAFÜB.

89

Rhify

Cyfanstom mewn

Dosbarth.

Erwau.

Ffermydd,

Erwau.

I.

dan

3 erWj

2}

4,352

10,880

II.

o 3 i

10 "

8*

134,889

1,180,278

III.

o 10 i

20 »

18

254,749

4,585,482

IV.

o 20 i

50 "

44

781,474

34,384,856

V.

o 50 i

100 "

90

1,032,910

92,961,900

VI.

o 100 i

500 "

400

1,695,983

678,393,200

vn.

o 500 i

1,000 "

900

75,972

68,374,800

in.

uwchlaw

1,000 "

14,900

28,578

425,812,200

4,008,907 1,305,703,596
—Social Próblem.

Rhydd y tabl diweddaf hwn gyfartaledd ffermydd
yn y Talaethau Unedig yn 325£ o erwau, sef cynydd o
172^ o erwau. Cyn gadael y ffigyrau sychion, eto yd-
ynt yn llefaru cyfrolau, goddefer i mi gyfleu un daflen
yn ychwanegol er dangos y cyfnewidiad a gymerodd le
yn nghorff y deng mlynedd, cydrhwng 1870 ac 1880,
yn rhif y ffermydd f el ag ei ceir yn mhob un o'r wyth
dosbarth :

Lleihad

Cyfartaì-

Dosbarth.

mewn Rhif.

edd y Lleihad.

I.

dan

3 erw,

2,523

37 y cant

II.

o 3 i

10 •«

37,132

21 "

III.

o 10 i

20 "

39,858

14 "

IV.

o 20 i

50 ••

66,140

8 "

Dosbarth.

Cynydd
mewn Rhif.

Cyfartal-
eddy Cynydd.

V.

O 50 i

100 erw,

278,689

37 y cant.

VI.

o 100 i

500 "

1,130,929

200 "

VII.

o 500 i

1,000 "

60,099

379 "

rai.

uwchlaw 1,000 "

28,858

668 "

Llefara y ffigyrau drostynt eu hunain.

Trwy osod y tiroedd cyhoeddus yn eiddo cyfrinach-
ol, yr ydym yn caniatau i unigolion hawl i'r drysorfa

7

90 CYFALAF A LLAFUB.

ag y mae natur wedi ei bwriadu i bawb oll ; ac yn y
modd mwyaf uniongyrchol yn " bwrw bara eu plant i'r
cwn." Yr ydym yn hau egin anghydraddoldeb ag sydd
yn rhwym o gynyrchu ei ry w yn mhob cyf eiriad, ar dde
ac ar aswy. O wyrdroi rhoddion daionus ein Creawd-
wr doeth, diystyru a herio ei ddeddfau, f e gyfyd yn
nghalon ein gwareiddiad bethau erchyll ac ofnadwy,
ag a argoelant bydrni cymdeithasol.

Ymddengys fod y llwyth Indiaidd a elwir y Chero-
kees, yn y Diriogaeth Indiaidd, wedi cyrhaedd yn uchel
yn nadansoddiad y cwestiwn tirol. Perthyna y tir i
bawb o'r Uwyth yn gyffredin, ond gall pob dinesydd
ddiwyllio cymaint ag a ddewiso, ond iddo beidio myn-
ed o fewn chwarter milltir i fferm ei gymydog. Cyf-
rifir pob dinesydd mewn llawn feddiant o'i ffarm, a
gall ei gadael i'w blant, neu ei gwerthu i ryw ddines-
ydd arall, ond nis gall werthu ei hawl i allanolion ; os
na ddiwyllia ei dir, dychwelir y cyfan i'r drysorfa gy-
hoeddus. Cynllun gwir fuddiol er gwrthweithio tra-
chwant land-sharhs.

(d.) Seýydlu penydfa gosbawl mewn rhyw drefedig-
aeth dramor.

Ni ddylai gwahanol gangenau diwydrwydd gael eu
trethu er cynal a chadw dosbarth o ddrwg-weithred-
wyr. Dylai f od genym drefedigaethau cosbawl i'r dos-
barth yna — gwlad ag y byddai f w llafur fod o ddefn-
ydàioldeb, heb gystadlu a llafur rhydd, f el y saif pethau
yn bresenol. Ceir dosbarth o ddrwg-weithredwyr yn
ein gwlad nad ellir eu diwygio. Cyhoedder cosb ar y
troseddwr yn cyf ateb i'w drosedd (rai prydiau), a phan
y gwasanaetha y troseddwr yr amser gofynol gan y

CYFALAF A LLAFUB. 91

gyfraith, bydd yn cael ei gyhoeddi yn f eddìanol ar holl
ragorfreintiau dinesydd rhydd. Troseddu ydyw gal-
wedigaeth barhaol y dosbarth yna. Ni chyfranant at
gyf oeth y wlad trwy lafur, nac at ei moesau trwy ym-
ddygiadau. Ni roddant at ei chysuron trwy drethoedd,
na thrwy gymorth personol pan y gelwir arnynt i'w
hamddiffyn yn y "dydd drwg." Gwenyn gormes yd-
ynt yn myd diwydrwydd.

Yn ei anerchiad i ddosbarth o efrydwyr yn un o
golegau Boston, Mass., ychydig amser yn ol, dywedai
y Prof. Seelye fod "can' mil o ddynion yn y Talaeth-
au Unedig heddyw, ag sydd yn cyfrif math o rwymau
arnynt i gasâu, a chas cyflawn, bob math o sefydliad
cymdeithasol." Buckle a ddywed yn ei " History of
Civilization " : " Crime among men is a fixed quantity,
varying only with population." Diameu fod gwirion-
edd yn y dywediad yna, ond ofnwn f od rheswm arall
dros gynydd troseddau yn y Talaethau Unedig, sef,
aneffeithiolrwydd a thynerwch ei deddfau cosbawl.
Hyd nes y bydd i'r tueddiad at ffug-ddyngarwch, a
wisgir gan yr oes hon, gael amser i weithio allan o f od
yn dybiau noeth, i fod yn drefniadau ymarferol o ddi-
wygiad gwirioneddol, nid oes dim i'w ddysgwyl ond
cynydd troseddau, fel cydymdeimlad â drwg-weithred-
wyr. Y mae Uuaws yn ein gwlad, heddyw, a geir o
fewn rhwymyn y sugar-coated vice, a chymorth cyfam-
serol y criminal lawyer, wedi enill nodedigrwydd cen-
edlaethol trwy drosedd cyhoeddus. Haner esgusodir
y troseddẃr ei hun os bydd yn smart tra yn cyflawni
y trosedd; tra y gweinyddir cosbau trymion ar berson-
au diamddiffyn, er i'w troseddau fod ond dibwys (os

92

CYFALAP A LLAFUR,

eyfreithlawn galw trosedd yn ddibwys). Bhodd?
engraifft o'r hyii a olygwn ynia wrth droseddpwysig, i
throsedd Dai pwysig : Yn 1883, diangodd luddew di-
enwaededig (o galon) o'r enw DeWalt, yn dal swydd
bwysig mewn ariandy yn Leadvüle, Oolo., gyda $75,000
o enillion y dinasyddion* Wedi diogelu yr arian, daeth
yr Hebrewr i'r ddalf a, m wedi prawf byr, ac ymchwü-
iad arwyuebol í'w achos, dedfrydwyd ef iY benydfa am
ddeng mlynedd. Wedi treulío ychydîg fisoedd yn y
pen, canfyddodd cyfreithwyr y carcharor ryw ddifíyg
yn " llythyren ir y gyfraith, neu ynte yn null ei gwein-
yddiad. ÀpeHwyd at yr awdordodau yn Washington,
a rhyddhawyd y Jm t / Tua yr un adeg, yn yr un
gymydogaeth, cafwyd mwnwr tlawd yn euog o gymeryd
benthyg, wel, nid oedd yn ddigon respectable i ni ei
alw yn asyn, ac yr oedd ei bercheu yn rhy proud rw
alw yn ful ; er mwyn byrdra, galwn|yr eiddo benthyciol
yn akelet<m march, ac yr oedd ei holl agweddion a*i
symudiadau yn profì yn eglur ei fod yn rhodio glan y
môr a elwir marwolaeth, i chwiìio am le beddrod. Ain
doeturio wrth y pedwar carnol, ei fenthyca er cael cyf-
leusdra i'w borthí am amser anmhenodol, anfonwyd y
mwnwr iY benydfa am bum T mlyneddlî Os ar eg-
wyddor yr hen ddiareb, Ll addygo wy, a ddwg a f o
mwy/ 1 yr ydoedd y barnwr yn cyhoeddi dedfryd mor
dra Hym ar y naill, ac mor ysgafn ar y llall, y mae i
raddau i'w gyfiawnhan, ob ydyw esgyru ceffyl yn
ngolwg y gyfraith yn demtagiwn ac yn gymellydd i'r
mwnwr fyned rhagddo hyd berffeíthrwydd yn ei alwed-
igaeth. Gwyddom y gallasai y mwnwr y cyfeiriwyd
ato gael cytìeusderau godidog i fenthyea nwyddau

CYFALAF A LLAFUB. 93

gwerthfawrocach, a llawer mwy defnyddiol, na gwrth-
ddrych breuddwyd sych y prophwyd Ezeciel. Yn
achos y mwnwr a'r ceffyl (?) nid ydoedd y golled
rhwng dau frawd ond ychydig odd cents. Pwy all
ddirnad nifer yr amgylchiadau ddyryswyd, faint o
drueni achosodd lladrad beiddgar yr Hebrewr di-gredo
a di-Qrist, sydd heddyw yn rhydd yn wyneb deddfau
ei wlad, i fwynhau ei ysbail?»

Y mae troseddau anfad ar gynydd yn ein gwlad.
Llofrudiaethau wedi cynyddu o l,266 # yn 1882, i 3,377
yn 1884. O'r nif er yna, ni ddyoddef odd ond 583 eithaf
cosb y gyfraith, a 462 trwy ddwylaw y "Barnydd
Lynch," gan adael y fyddin ddu o 2,332 i lanw ein
carcharau am gyfnod, yn f eichiau trymion ar dreth-dal-
wyr gonest, yna f e'i rhyddheir i greu braw a therfysg,
hau hadau llygredigaeth, i chwythu pob math o fell-
digedigaeth i rigolau cymdeithas. Trwy ollwng y cyf -
ryw yn rhydd, yr ydym yn eu trwyddedu i ysbeilio
dinasyddion diwyd a gonest. Os caniateir rhyddid y
" Scilla " llygredd cymdeithasol presenol, bydd genym
"Charybdis " o ddemagogiaid annosbarthus i'w gochel.
Dylid cyfrif drwg-weithredwyr o'r fir&t water, megys
tai-dorwyr, lladron penffordd, a llofruddion, yn wrth-
ryf elwyr cymdeithasol, ac yn elynion anghymodlawn i
bob rhyddid, ac yn deilwng wrthddrychau tynged y
ffigysbren gerllaw Jericho — byth i ddwyn ffrwyth an-
nibyniaeth, nac i ganiatau iddynt ragorfreintiau dinas-
yddion rhydd, pa fodd bynag. Bydded diwedd pob
Jereboam o lofrudd, o leidr, o dwyllwr, megys Dathan,
ac f el Abiram.

Er mwyn diogelwch dinasyddion gonest, ac ymeang-

94 CYFALAF A LLAFÜR.

iad llafur rhydd, myner penydfa dramor i ddrwg-
weithredwyr anfeddyginiaethol.

(e.) Dileu y cyfreithiau hyny ag ydynt yn gwarch-
od buddianau cribddeilwyr yn y cledrffyrdd, llinellau
pellebrol, ariandai cenedlaethol, cyfryngau trosglwydd-
iadol, cfec, &c.

Trwy hyn bydd i'r wladwriaeth sicrhau, er lles y llu-
aws, y buddianau ag sydd yn deilliaw oddiwrth ddiog-
eliadau, cylchrediad arian cynrychioliadol (representa-
6ive money), ac a marsiandiaeth y cledrffyrdd. Hedd-
yw y mae holl gyf oeth ein gwlad wedi ei drosglwyddo
trosodd i goffrau ychydig bersonau, megys y " Stand-
ard Oil Company," " Bessemer Steel Bing," " Whiskey
TaxRing," "Lucifer Tax Ring," "Pan Telephone Ring/*
ac amrywiol gylchau ag sydd yn prysur ddwyn ein
gwlad i gyfwng y bu " Amasis" yr Aipht ynddo filoedd
o flynyddoedd yn ol. Ni oddef y duwiau lawer yn
hwy i'r werin-bobl gael eu llethu hyd f arw gan yr af-
rifed gylchoedd o gribddeilwyr o bob gradd a chredo
i hau hadau llygredd, pydrni a darfodedigaeth i gol-
uddion ein cyfansoddiad ieuengaidd. Hwy sydd yn
llywodraethu ar elfenau natur, mwnau y ddaear, a
choedydd y maes. Nid oes genym y dychymyg lleiaf
am y miloedd lladradau a'r lleng melldithion sydd yn
byw, symud, a bod, yn ein mysg dan wahanol enwau
swynol, a lliwiau atdyniadol, megys "speciol rates"
" pools" *' cornbinations" " corners" " stoch-watering"
" stoch-gambling^ &c, <Sbc.

Mae un peth arall yn angenrheidiol ; yn wir, ni
byddai mabwysiadu yr holl awgrymiadau y cyfeiriwyd

CYFALAF A LLAFÜR. 95

atynt o un budd hyd nes y mabwysiedir rhyw drefn-
iant er

(/*.) Lleihau rhwysg anghymedròldeb.

41 Wine is a mocker, and strong drink is raging, and whoso-
ever is decieved thereby is not wise. "—Solomon.

Anghymedroldeb ydyw arch-elyn diwydrwydd, erlid-
iwr pob rhinwedd, torfynyglwr cysuron teuluaidd,
mamaeth epilgar Anarchyddiaeth, terfysg ac annhrefn
cymdeithasol, flynonell pob pydrni gwladwriaethol ;
mewn gwirionedd, anghymedroldeb ydyw pechod y
pechodau. Y mae yn fwy o wir elyn y gweithiwr na'r
holl ddrygau eraill yn nghyd. Deallwn f od gweith-
wyr y Talaethau ünedig yn taflu $600,000,000 o flaen
Juggemaut anghymedróldeb yn flynyddol. Byddai
hyn yn ddigonol i bwrcasu 600,000 o gartrefì, ar y
draul o $1,000 yr un. Mae gweithwyr ein gwlad
heddyw yn chwythu bygythion, celanedd, a dynamüe
yn erbyn trais ac anghyfiawnderau cyf alaf, ac eto y
mae y dynion hyn wedi bwrw i goffrau tafarnwyr
ddigon o arian i bwrcasu cartref cysurus i bob aelod
o'i deulu, o'r baban ar y fron, hyd y tadau methedig.
Gwariwyd $900,000,000 am ddiodydd meddwl yn ein
gwlad y flwyddyn ddiweddaf. Ar y cyntaf o Fai,
1886, cyfanswm dyled y Talaethau Unedig ydoedd
$1,178,654,210. Talai arian y ddiod ein dyled genedl-
aethol mewn dwy flynedd, gan arbed $50,000,000 y
flwyddyn o logau arian. Mae mwy o arian yn myned
i gofírau tafarnwyr a gwirod-werthwyr yn flynyddol
nag a delir mewn cyflogau i'r dosbarth gweithiol trwy
y wlad. Yr ydym yn gwario $900,000,000 yn flynydd-

96

CYTALÀF l llàfüb*

ol am sican y feilditli, a dim ond $505,000,000 ain y
bara a f wytawn am yr un cyfnod Yr ydym yn taJu
gymaint dair gẃaith am whishey ag a wnawn am gig-
fwyd, o herwydd nid ydyw ein cigoedd yn cyrhaedd yn
uwch na §303,000,000 yn flynyddol. Cyfanswm gwerth
eynyrch ein melinau haiam a dur am y flwyddyn ddi-
weddaf ydoedd 8200,000,000, oddeutu un ran o dair u

ian ein nielldigedig whìskey* Yr ydym yn gwarìo
yn fíynyddol §237,000,000 am nwyddau gwlan, a $210,-
000,000 am nwyddau cotwm, cyfanswm o $447,000 t 000 f
leu haner yr arian a wastremr ar rum a r i gymdeithion
fnamboeth. Clywsom lawer o gwyno yn erbyn y treth-
oedd sydd yn myned at gadw drysau ein hysgolion cy-
hoeddus yn agored, ac eto nid ydynt yn costio mwy
nag un ran o un-ar-ddeg o'r hyn y mae y ddiod yn ei
hawlio o ariaiL Treuliau ein hysgolion cyhoeddus am
y flwyddyn 18S6, ydoedd $85,000,000. Grwgnacha
rhieni plant rhag rhoddi arian Ìdd eu haddysgu, gwell
ganddynt gyfranu yn ewylly&gar er adeiladu penyd-
feydd i'w cosbi \

Pan y daw corff inawr poblogaeth y Talaefchau Un-
edig í ganfod a sylwcddoli y gwaetraff annyoddefol, y
beichiau mawrion, y gwaeau a'r truenusrwydd, y dam-
weiiüau erchyll a r r marwolaethau anamserol, ag sydd yn
deilliaw trwy y ddiod, eir ati ar unwaith i fabwysiadu
trcfniadau efifeithioì er Ueîhau rhwysg anghymedrohleb.
Os gan y blaid Waharddol y mae y trefniaut perôeith-
iaf i ddodi lawr ben y gelyn, ymunwn, ymladdwn,
gorchiygwn. Cefnogwn Demlyddiaeth, Murphy-ydd-

Bth, J. B. Goughyddiaeth, a phob aeth arall sydd a'u

CYTALAF A LLAFUB. 97

hwynebau yn deg yn erbyn y dinystrydd. Pan y dym-
chwelir caerau Jericho, pan y chwilfriwir yn gandryll
" branch establishment " y f all, yna bydd dechreu y di-
wedd, ac

'• na wawriai
Boreu hyfryd Jiwbili" — Dim diod gadabn.

Diwedd.

" There is a gentle element, and man may breathe it with calm
unruffled sonl, and drink its lmbg waters till his heart is pnre;
and this is hnman happiness." — N. P. WüUs.

*' A man who only eats, drints and sleeps, is not a man."—
Mencius.

Heb astudio a gwylied tueddiadau a chymeriad yr
oes yr ydym yn byw ynddi, nis gallwn fod yn ddynion
yr oes, ac yn ddynion i'r oes. Dylem graffu ar hynod-
rwydd yr oes, ar y gwahanol gymdeithasau a chyfun-
drefnau, ar y cyfleusderau i gymeryd gafael ynddynt
idd eu def nyddio er ein lles ein hunain ac eraill ; ar ei
diffygion i'w diwygio, ac ar ei rhagoriaethau er eu cyf-
lawni. Trwy wylied gyda manylrwydd symudiadau yr
oes, dilyn camrau ein deddf-wneuthurwyr a'n llywod-
raethwyr, byddem bob amser yn abl ac ewyllysgar i
ateb a chyfarwyddo y dosbarthiadau lluosog ag ydynt
yn llefain yn barhaus, "Pwy a ddengys i ni ddaioni?"
ar gwestiwn mawr yr oes, llafur a chyfalaf.

Nid oes dim cyfnewidiad trwyadl i gymeryd lle ond
trwy ddylanwad meddwl ar feddwl. Mae dylanwad
meddwl yn fwy nerthol na'r corwynt, ac na'r trydan.

Llwyddodd Eosseau a Voltaire i ddodi syniadau yn
meddyliau y Uuaws yn Ffrainc, a derfynodd yn nym-

9ö CYFALAF A LLAFUB.

chweliad brenin, cyfraith, a threfn. Nerthoedd-dystau
meddyliad gynyrchasant ystormydd a siglasant deyrn-
gadeiriau Ewrop. Bywiog ydyw cymeriad naturiol yr
Americanwr; llygra cyn bod yn addfed. Cymer
ddrychfeddwl i f yny gydag awch, a gweithia bob peth
y gesyd ddwylaw arno hyd bared. Mabwysiadodd yr
Americaniaid syniadau gwylltion ac eithaf ol yr Anarch-
iaid a'r Sosialyddion, ond (i. Dduw y byddo y diolch,
ac hefyd i reithwyr gonest Chicago) y mae eu syniadau
wedi colli gafael yn meddwl y wlad er pan y dedfryd-
wyd y " seithwyr da eu gair," (?) ond drwg eu gweith-
redoedd, i neidio trwy gwlwm y crogẃr, i ymuno a'r
Anarchiaid na " chadwasant eu dechreuad." Ymaith
a'r tramoriaid terfysglyd a gwaed-sychedig, o herwydd
y mae genym ddynion pwyllog a synwyrol, megys Jar-
rett, Powderly ac eraill i osod traed y gweithwyr ar yr
iawn, gan eu harwain ar hyd llwybr esmwythach i af ael
eu hiawnderau. Dysger y werin mai peth graddol
ydyw dadblygiad cymdeithasol, ac y rhaid ei weithio
oddiamgylch trwy wellâu cymdeithas yn foesol a de-
allol, ac nid trwy ladd a llosgi. Ein tadau ni a dder-
byniasant eu cydraddoldeb o law natur. Enillwyd
rhyddid trwy aberth. Y tadau pererinol a'i derbyn-
iasant trwy alltudiaeth; prynwyd ef gan sylfaenwyr y
Weriniaeth fawr Americanaidd trwy waed, a hawlir miL
flwyddiant meib llafur trwy nerthoedd-dystau meddyl-
iad, a rheol euraidd ymresymiad.

Gwnawn ein goreu i hau yn meddyliau ein cymydog-
ion syniadau o hunan-barch ; mai dynion ydym, wedi
ein creu ond " ychydig yn is na'r angylion — gwerth a

CYFALAF A LLAFÜE. 99

rhin yr àberth mawr f u ar y groes, a'r Iawn a roes yr
Iesu trosom ; y galluoedd meddyliol ag sydd wedi eu
gosod i ni, galluoedd mawrion natur, a threfniadau
doeth rhagluniaeth wedi eu harfaethu i ni, a cheir
gweled y bydd, syniadau isel, dirmygus, a thrahaus, yn
marw gyda yr oes chwyldroadol hon. ÌDysger i'r oes-
sydd yn codi mai llafur ydyw y cyfrwng mwyaf an-
rhydeddus i enwogrwydd ac annibyniaeth. Y mae
llafur gonest, ar yr un pryd, yn faich ac yn gosbedig-
aeth, yn anrhydedd ac yn f wynhad. Mae llafur yn an-
rhydeddus, er y cawn ef yn fynych fraich yn mraich a
thlodi. Dysga i ni ein diflygion naturiol a'n hamryw-
iol angenion. Beth fuasai dyn, beth fuasai bywyd r
beth f uasai gwareiddiad, heb laf ur ? Mae pob peth ag
sydd yn fawr mewn dyn yn dyfod trwy lafur — mawr-
edd llenyddol, mawredd yn y gwyddorau a'r celfydd-
ydau, a mawredd gwybodaeth, â'r hon yr " ehedwn i'r
nefoedd," a geir yn unig trwy lafur. Os fel cosbedig-
aeth y gosodwyd llafur ar " deulu'r codwm," cosbedig-
aeth ogoneddus ydyw ! Tr cyfryw ag ydynt yn llaf-
urio i'r amcanion uchaf , a chyda y dybenion puraf , y
mae llafur yn ddyledswydd, yn addoliad, yn fawl, yn
anfarwoldeb. Dirmyger, ie gwawdier y term gwagsaw
Ffawd. Llafur, ac nid ffawd, ydyw tad y dyn llwydd-
ianus. Cawn blentyn ffawd bob amser yn dysgwyl am
rywbeth i " droi fyny," ond y mae Ap Llafur gyda
llygaid treiddgar ac ewyllys gref, yn troiy "rhywbeth"
i fyny. Ap Llafur yn troi allan am chwech, a chyda
phin yr ysgrif enydd buan, neu glochdar cyflym y mor-
thwyl, yn gosod i lawr sylf aeni ei lwyddiant ; pet ffawd

100

iA$ A LLáFÜR,

wedi gorwedd yn ei wely hydnaw, er hyny a deimlayn
" Gan' eaeach, trymuch tro,
Gwedi byn godi o bono."

Ffawd yn ewynfan am gyniynrodd — gwerth gwae
corff marwolaeth cyfnitheri chwaer modryb ei hen nain;
Uafur yn chwibanu gorthrymderau i fíbi. Ffawdyn ym-
orphwys ar ddainwain t llafur ar gymeriad. Ffawi yn
llithrio i lawr, lawr, yn ngherbyd twyìlodrus hunan-
fwynhad ; llafur yn carlaniu tuag i fyny, gan dremio
a'r gopäu gwyrdd-leision bryniau nefolryw, cartref
gwynfydedigrwydd ac annibyniaetLu

Tr ydym ni, plant yr S0\ wedi ein geni i fod yn
llygaid dystion, ni a hyderwn, o yniheddychiad y pleid-
iau gelynol ag ydynt wedi ymladd gornestau celyd er'e
tri chant o flynyddoedd, rhyfel cyfalaf a llafur, Na
atto Duw i gynhyrfwyr anwybodus, trwy eu diehelliûn
gwrthryfelgar, osod ein gwlad anwyl fel Tyrus, ac
megys Sidon, yn garfcref dylluanod, ac yn daenfa
rhwydau, Na atto Duw i ni byth gael agor ein llyg-
aid ar y fath olygfa, Gallem ddweyd o waelod enaid,
gyda yr enwocaf o blant y Weriniaeth f awr Âmerican-
aidd, Daniel Webster : <£ When my eyes shall be turned
to behold for the last time the sun in heaven, may I
not see him shining on the broken and dishonored
fragments of a once glorious Union — our land rent
with civil broiis, or drenched, it nmy be, in fraternal
blood. Let my last feeble and lingering glance, rather,
behold the gorgeous ensìgn of the Republic, now
known and honored throughout the earth, still full
high advanced } its arms and trophies streaming ìn their
original lustre; not a stripe erased or polluted, not. a

c

CYFALAF A LLAFUR. • 101

single star obscured, bearing f or its motto, ' Liberty
first, and Union afterwards,' but everywhere spread
all over, in characters of living light, blazing in
all its ample folds, as they float all over the sea, and
over the land, and on every wind, and under the whole
heavens, the other sentiment, dear to every true
American heart : 'Liberty and TJnion, now and forever,
one and inseparable.' "

Cadwn yn agored glorian Gair y Bywyd, yr hen
Feibl Cysegrlan, dôrai ein heglwysdai, a'n hysgoldai ;
llocheswn syniadau uchel am eu hordinhadau cysegr-
edig ; edmygwn nerthoedd dylanwadol y wasg ; cyf-
ranwn yn haelionus er llanw coffrau ein cymdeithasau
elusenol a chrefyddol, y tyrau, y gwarchgloddiau, a'r
palasau ag ydynt wedi ein bendithio â nerthoedd, go-
gonianau, a dylanwad na roddwyd i'r un genedl arall
dan yr holl nefoedd. Gwnawn y pethau hyn, a cha
ein gwlad gyfreithiau cyfiawn, addysgiaeth drwyadl,
deddfau uniawn, a threfniant trafnidiol cywir a diogel.
Gyda person unigol, yn y teulu, y gwladwr cyfíiredin,
y cylch cymdeithasol, y wladwriaeth, a'r genedl, teyrn-
asa gwirionedd a geirwiredd yn lle celwydd a chyf eil-
iornadau ; heddwch yn lle dialedd, rhyfel, a thywallt
gwaed ; cariad yn cymeryd lle ymrysonau personol a
gwladwriaethol ; sancteiddrwydd yn lle pechod ; cyf-
iawnder yn lle gorthrwm. Y grasusau Cristionogol,
flfydd, gobaith, a chariad, ag ydynt fil prydf erthach na
grasusau flfugiol dameg-ddysg glasurol y paganiaid, yn
llawer mwy swynol nag awenyddiaeth flodeuog y
" cerddi Groegaidd," yn harddu pob wyneb, yn pelydru
o bob llygad.

4|

102 OYFALAF A LLAFUB.

Planer gwynfydedigrwydd yn y galon, a bydded
crefydd, y gwyddorau, a'r celfau cain,yn is-wasanaeth-
gar i ddadblygiad a chynydd; a chariad, "the great-
est gift which God hath given to man," yn ganolbwynt
y cysawd :

" ÂC O GABU, CARU POB HANFOD, AC YS MHOB HANFOD
CABU DUW. DUW A PHOB DAIONL"

nrl' I

3 2044 018 978 932

THE BORROWER WILL BE CHARGED
AN OVERDUE FEE IF THIS BOOK 1S
NOT RETURNED TO THE LIBRARY ON
OR BEFORE THE LAST DATE STAMPED
BELOW. NON-RECEIPT OF OVERDUE
NOTICES DOES NOT EXEMPT THE
BORROWER FROM OVERDUE FEES.

Harvard College Wídener Library
Cambridge, M A 021 38 (61 7) 495-241 3