Geschiedenis van het graafschap Bentheim

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves bef ore it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at |http : //books . google . com/

^l

tiiifci'i VM

êsum

Die izedby Google

Digitized by LjOOQIC

Digitized by LjOOQIC

Digitized

by Google

GESCHIEDEIN^IS

TAN HET

GRAAF S CH AP

door

W. T. yiSCH,

Predikant leWilsum,

«<, '^^^^^rn, a,o als het^e

TE ZWOLLE,

Bij J.L.ZEEHUISEI^.
18£0.

DigitizedbyVjOOQlC ^

EkGi

^ICLIBRARY

xISenVoundations

. 1919 ^ «

Digitized by LjOOQIC

........... -DER

Ï^^:5'VE EK E N:A R E PC

Zijne Doofliieht^e Hopgheid, de Regerende Vorsi
ALEXIS te Bentheim, 50 èieiBplafen. '

H. D\ii.\ de R^ecenie Vorstjflite Bwhelm, geborene
Prmfes vau Stctoft BfÉiififtfar'tf exemplaren^ *

H. Dl H:, de' Vorstin boliairière 'ke' Bén théim, 'geborene
Hertogin m Schleeswgk- HolOeia; Gludubwg» 6
' exémpltteiu - • • • • ^ ••

2. D. H., de Prins LODEWIJK tè Bentlieim, 6exmpU
H» D. H.9: de Prinfes CHARLOTTE te Benihfiioi»

6 exeniplafen» ' -'

ja. D- H., depjinfès SÖPHiA te Bentbe^m, 6 exmptl
Se Heer vpti PËSXËL» KoiiiUiife: Oraotbriltannisdi
HaDnorerfche Regerinjjsraad, Dlfectór vb den Over*»
kerkeraad des OrWichaps Bentheim.^ en Ri&Iqr van
der6iieSen>0tde:n exetaplartoi' :' r ' . v. .:

Zijne'tyicttlèTitit^ 'dé Heer iÖ. H. Satón lïEN'fiNCR
tot,^w*Aqr^if|^> JCajn^^Theer^.m Ze ^•(den.K9i\inf
''^adètf-NederlUidèby-LttiiJbnant Gmémi^ ' KoAiinandeiii
•''';tó *>iintM^^ brdeV'Goiivernèur van öye^-i

.|j3fel^\eiiz«:enzi.>^ exemplaroi. -

Digitized

byGoogk

I^ÏT OMLIJST D^BR

Agnet <A. F.) Koopnan te
^ Noordhoom*

Albers (G.) ce Wiirum»
AI«riBk<6.) te Biimotc»
Ateelo (J* v^n) ^6 I^oördhÖorn.
Amhof , (J. PO Predikmt te
k SiRinen*

Amihof , (H. L. M.) Predl-
' kiBt té Rninerwoldeé
Areodrea (A* W.) Koopmto ,

te Gronott.
Arendt ()•) te Nlenwenhirfs*
Areadt CIO te Ootmtffmii.
AnhaureOf Griffier van bet

Tribanatl te Bentheim.
Aurmorth (G»fL) te^ Ahnelo.
Averét C^O te Bakelu
Averes Cl*} <c Naordhoom. .
Bakker (W. HO Predikaat te
t Noordboora j ^ ' •
Barger CH.) te Biemolt»
Xl^niecatea CHvJO Onderwij*

2er te Atmela*
Sameveld (W; Van) Lid van
^ bet KoaliiWjIflr lofUttttic: ea
endere geleerde Maatfchap-
Ï^Jeü tfe ilattém,
Bartman CGO te Steiafimb*
J^kkg (,G^ ^Qoijfjom te

Steinfurch.
>bet'CJ. WO ie GUdeliiili.
«ayfaifc (PO 4e jBi^theiA;
Becker CP* HO KóopB|ia te

Benthe;im. ' '

Belt CA*) op de HoogfeAé*

Bening CFO Med. Doctor te

Nleuwenbnis.
Bennet CR-* GO Kaphda te

seee, tbani te^Hattem. '
Beerlink CA.) te Kleine RJnge.
Beeiten (yun) Opperboatret-

ter te Bentbeim.
Bennink CLO ce Amfterdam.
Bentheim (weduwe yan) te

NoordboorDv
Bitpink CAO Scbolte teWilflinu
Bisplnk (BO ond Scbolte te

Wliranu
Blecourt (f. <le) Magaxija-

meester van dé arüüerle te

Koevorden.
Blijdenllein CB*) te Enfcfaede.
filljdenaein CJ*BO teEnfchede.
Bockholc CB«) te Bentbeim.
Bod^^ Opvoeder der «Prinfen

van Bentbeim te Steiafortb.
Boile Clf O te Ulzen*
BoddeCJO koopman te Zwolle.
Boegebolt (MO Ontvanger te
Gronoir.

Boer CIvL <I0 Prokoreut te

Zarolle.
Boelens (RO te Zwolte >
Boermaii CG«) te Obael.
Boerman ^HO te Ohne»
Boerman C5*) te Obne^ '
BoecibkCELH.) in Üec léaan
^ohy CvoiO VorfteUik Beatb.
Kanfelijraad te Steinfnrcb»
. B^ér (f) w Amfierdam.

MqqU

DigitizedbyLjOOglC ^

LNTEEKE.NARER.

BocfoaiiCPO teKleiaeRtoge.
Bor06i|i«iitVar<kplijk9entheiQi-
t ibhft Jlofiat^te.teitirurcii.
Boniemau Sp^i»^ rcddknc te

Sceiafiirc|k«:
Boicb iCDO teSmmtleiAaKp.
Bosch (J. ü vta den) ce Lage.
fiosch CL.) Piedtkanr et Hsr«

deuberg.
Bougifté (H.) €6 Zwolle.

Sajjuaeester <£•) (e Zwolle*

Brameljer (FO te Amftecdta.

jPfameiier (HO te Amfterdem.

Brametiet QO ce Amderdam.

JBraaot (H* PO Posmeeitir
te Beotbefio.

£rasz (HO te Amfterdam. * .

Bremmeri (C. H.) Fabrikant
.. te Gronou«

3reinmert (JO Fabrikaat te
Gtoiiou.

BroekbjBf» (JO te WflAiin,

froekbiMl (po te Wiirttm.

Brookinan (]0 te Niéuwenhuf s«
^yioSiit (F« M.) te Steinfof (hi
^ Bmek,'r«Qi9i(], AOteNoord-

; jlOOCBf j

Bruggeneatf Xl, tea) t^ Almelo.
Aroggi^k (LO teAn^ftetdam*.
Pnu» (HO Bofg^mewec te
. . VeUhuUen^ a ejtempUretu
Bruniag (FO' Oe$|f^nomi|t . op
i iiq[ Huif Scbledebrück.

Bniijel (B. ten) S. S. Ma.
'Candi.ab Bfnthelnu
jfona (Ka JO teNdordhoonu
Èatmui (<'•) te Hat dinkhtticea»
Ifaimaa (G.X te Heiterop.
Bnsrcher (BO te Qbne.
BnaTemiket Cl'* JO « het ott»

de dorp bij Noordhoont.
Jbiier(].HO teEmmdeokanif.
Bmtrflnk (WO te Eafehede»
Bijl de Vlfoe,«la]o0r en Plaatl-
Kommandnit der tod ilo§«
t ?ordea»
Cappenberg {&. M«) 'Predi-

kttt.teVbeo*
Cate (B,. tea) ie Xoftbede.
Cate (H; O. Z* len) teEafthede.
Chakaot, (<!•) Ontvanger der
ia* en oiigitade aegtea ta
der Accijnikn te Dalen»::
CiewUi (HO Oaderwijaer ca

Koevorden.
Coevorden' (W* ^1^) K^ef*

■Hw ie Zwolkift . . . ^
Colmrehate (H. ]0 M rm 4P

Sm^n van .OverÜfrel*
Cock (80 Apotheker- ceKoo-

'Vorcten. ^

Costera (BO Koopm an te Koe

.valden* . ^

CAVReffr..<MO Advoeaat tt

Nieuwenhuis,
CrjegeeCH LO teNfeaareakirfji.
CrooUiof (J* CcO V^ Ei}fcli>4t*
Crall

Digitized

byGoogk

NA A ML IJS T »E a

.Cfoir<«0 op de Ven^
,. bro^» - ■ ^ •
Crull (GO ce Ulzn»*
Dvms (H. L.) ie OfdenanT»
J9ainhik.(G0 te Wilfiin»
Daniël. (J. H. A.) Piedflniit

ce Sceinfart^.
^Ditmenbargh (P. H;) té Noord*

•hoorOf
Dannenbcrgh (P.)^^ Noord*
«.boom.
^Denhurdf C^. ^0 ffoekdhik.
• . ker te Sceinfortb.
Determan <H.) Koopmaii te
^ Nieawënbdia*
jDecerjiiaa (f*) renior,?Koop-

4Daii tè Veldhulxen.
«Dobben (&) te Haèkórve.
^Doeij (A. H«) ie Alifiefo. •
Areea (A.) Hofiraogd teBent-

helm» >
X>ne$ (}. F.) Apotheker lè

Bentheim. .-

^r^ea (Wéd. *}^ .G.) te Benr«

helm. '
Duir (W. H. G,). geboree
Danbenbargb,' te 'Noord*
• l!90fm - . '^

Doncker, Regerioga-Seeréta^

ris^eSenelieiin.
Duncker (].) te Maddemp.
l>ntigéü(iiï* van) te Bnfchei'

de.
^I^H^indn (f« MO te Ulaea»
«eldert {}*) te WilfttBi..

Blverfeld (JL Va») Kotiinkli]k
Prnlsfirche RitmMHter tm
Bentfieim*

Ede CTO te Meiiweiihiilf.

Eikenhorst (A.) Onderwijtet
te Holthemew .

Ekringa (J. &) Lnitenanc

' Koloiiet der Genie te Koe-

> vorden.

Elderink (H.) Fabrikane tm
Gronoo.

Engbera (A.) te Ülzeflu

£ogelbdrti (weduwe) geboren
• KtnII, te Nooffdhoom» n

' exemplaren.

Engelbert» (A.M.) te Noord-
hoorn , 4 exen^aren.

Engelberts (D.) te Noord-
hoorn 9 2 exemplaren.

EngelWrta (H.) té Noord*
hoorn t s 'exemplaren*

Engelen (]• H. van) teNoord-
hoo^;

£srelbrogge(C.) te Steinfartb.

EsGnk (B.) te Bfemolt.

E veringman (G.) te Golen*
kamp/ •

Fehh (Mr* Rhfjnvls) te Zwollen

Fekz <G. W.-van der^ Gr»
fier bij de Rechtbank van
eérften aanleg te AaTeó* *

Femmer, Opclenêr van hee
Vorftelijk flot te Steinforth»

FeUn^ian (HO Koopman te
Bentbeioh '

Floorg

Digitized by LjOOQIC

INTEËKElïAltEN-

' flóbrs Q» H.) te Béntheinu
Frjmke (D.) Jfjinfelist te Be«-

helm.
tnntzen (ƒ• A.) Pfódtkanc te»

^Emmetenkaiapi -
Freijen (J.) té Öiéïnolti
fries (AJ) » SieJnfurtfh*
Funck (C.) ¥drftelijlr Beöt-
•^liéimfthé ike^riingsréad . ee*'

Sceinftirtlié'f -^ - '
Gflgeler (G.) Ü WilSawU -
G^bert ^JOté'^ilfttm. '^
Gtvért <E^lte WÖfum.
Oerope (B. te) Pre^sot éë

Batenburg. • -. -

Gempc Qé D« ke) Kéopmaa
^'— te Schuötfrop*
Geinp( Qé Ih te) Med/Doc-
'tor te Sieinfiwh»! '-[

Gempc (J. a tê)^ KÓ&pdiaa
'te SclAitterof)/- '^ «^ ' i
Geringman (H. J.) te Ulzen.
GeTcber i RentibèieifiérieSieis-

furth,
MGréfcher ,• kastoor' te Wietmaf-
'^Tctien. ■ ' •

Goejen (J. de)' Koofnnatf te
-' Zwolle. ' ' • i

Goinarus (G. A3) té Zwolle. ,
Gotir (G.'V'afn)' Oddeirwijzér
• te Ootmatfuül. I
•HEtóoszeli <A;^ Vfedéregtervan

het kantoii t^ocmarOim. ■"
Gooüeeo (^. J.^ S^redrtaot te

'il j

^f Êfjbefgeèi/-: '^^K '
«'-Oi^e (fiO te Wiifum.

\i. \

Gfève-<ift> te iWBfi»* -. , ,
GPolKJromiii (A*) (ê Lüge. :
GrooQ^CBO te JSrandUft^i '
GrooQ (F.)4e Seachfinu m
Croon (H.) Predilubtrfo Jioi

Ltiar, i cxéxA|>ltlrèti.f ',i
Hiiftfr (P^Tvm der> Fredikattt

te D^MltaiDpv.. .il :v:.A
Hjidt« <F. C.) 6i

te Bentheim»
Ha«ëdè<mi'>(]. V.y SmktmU

finadenc te Amfterdóti* ' t
Bigékn^fer CA. J.) te^UsM
Hageo^^ (H*. A.) Qader«ü|tr
iileifflldtliuif». . • ,/ cii
Harlnk <iDO te Bakelu i j
Hariflk ;Gr) ce BUteh;
Harittk,(II;)te-Bakek. . i
Harink (}. lU) te 6akel& :
Hasfelo (J.) te Eafchtdt» ^
HasfinttHOJ.) te Hefep*. :
Haitink:.(a.' J.j) 'PridikMitè

Heek CG.T.van) te£]in:h«di.
Hveffipmir.^}4 .11^ jEMIftiüil

te Sleen. ,»t ^

^H0üi;: (G. H.) B^diteni^»
• "Me^peb,.. .. ,:,[( , , •
Helbig (J. Cl fl.) fe/Amfter-

" dam;' '' / tni:; -,1

Uelleodoorn (A^ .Koo^att
' wZvi^iltei ; .f^ j,. , .^;

Hellendoom (H.]*>ceZ«roile.

Ktobfchen.a- 1»^0 Ptedlklt»
tie Schoiterop... ::i D ^:.

^flet<

Digitized

byGoogk

JfilAMtg»T OBit

Hetierni» (BO ce Nodfdlioorpv
Hfafrink (J. J.) Pradiktnt te

Wormerveer. >-

Hilbiak ce Editelet* '
Hoegèn (H.) te Btküt.
Hoegen (ILH.) te Bikelc
Hoek a V. G.m) Prcdl-:

kant te Nietureaknifr :
Hoenderken CL.) Burgém^mser.

te Hardenberg.
Hoesdian (GO tè Boekbolw
Hof (H) te Fïettwdotp* :i
Hofkes (Lt) voor het Leei*
V genooücbfop^.te Alinelo». ..
Hofman, Regeer i^an »t JTri-

banaal te Benthefiki* '•'.;-
Hofltede <^G0 tB(Gtonttüè:i[
Hollaer wnOote [M[%] teAli

inefo.
nöllbher (J.) te üften,
Holtkamp (J.B.) teiGiUlekut^
H3t«ef O» H.) te WiUkm^^l
HomWnk (H. ]•) ftedikant
.' ^tr Ooltxaan* -■■ '^

cf!offl{ief<i|*) Koopman :te UI-

xent
«foo^imttifer O» G.) Regter

ea Bnrgetneetter te Uizen^
: 4 tteuplerem ,

Hoogklimmer (J. G.> Piedü-
^ kent ie Vugt.
Hoon (!♦ B.) te Voiom Mj

Zntpken»
tlopittk. (8. }. ?;0 Sibrikaat

ce Cronov* -

Hopink (]. DO te Qronoa* -
Horstman (BO te Steinfarth.
Hout, te Steitifurth.
Hpbert , (J. EO Lid van dt.
Regtbank van eetften aan*
leg ^e Zwolle..
HogeubpUs. (H< SO Predikant

:te VeldhnifeiK
Hög^nhokiï.a- J!* T.) Predi-
kant te Koevorden*
Hugt ,(A;) t« Itterbeek»
Hulman CJO <d Amfterdanu
Hulman (00 te.Amfterdam» .
Hammetiqk Qh* A«) Pred, t»,

Borkulo.
Httuskenr (GO te Itterbeek*. «
Jacobi (J. WO gepenfioneiBrd
cMljpori te Ifcnthelm^
Jonker ( J. LO Onderwijzer

te^ Vlagtwedde^
Japfien, Secreurii te StiQin-
i funii. ' »

Ktlff CJtcO Koopman te Zwol*

Ie.
Kampferbeek (D. A. de) vaa.
EischtoriT, gepenf. Majoor
te Ookki^m. .
Karfenberg (L. A.) Boekhan-

delnr te Deventer^
Kalter (JO t^ Amlterdauu ;
Keiler (JO A« Nieu^enhais.
.Keiler (C* Jf, LO W, Grpno^
Klaflök(CG> te Wilfum.
KW««ii(COte WiUUm* .
Klondar (HO te Ootmarfunu

Digitized by LjOOQiC

INT«.EKE?IA;RBN-

Koch (F. C* W.> ie Noonlv

hoorn» , .

Socl^ C^) Ontvanger teP^ap.

Kdbler (]• G) Generaal. Ooc-
vanger ce I<^quwe&huif»

Konerman QQ» H.) ce,Groa^a«

Koppelman (J. Q W,) Rredi*

f kant te Qhne. ; : .

Kpppetoiaii (WO, ce Obiie*

Koppdman (J. E. C^) Predl-

. kant te Bcandlegtw

^oppelmoA (F. W. B* M*)

. . Predlkanr ,tè Scknccerop.
^Koppelmaii (P. P. G.) Predi-
kant tetyel^haizen,a exempl*

Koripg (BO te IKzen.

Koring (Weduwe C. HO iu-
nior» te Ulc^.

Koring O* HO te Ulze».

Kosters (J« W.) te Nbordhoonu

Kosters (H. H.) te Noordhoorn»
^ Kramer Renette, -Npta^j^ te
Zwolle-

Kregten C^^v^n) Keluii9iea#-
ter te Groningen.

Krikke (LO Onderwijzer te
Emnieleiikamp.

Krikke C^*) Koopman te

. Gramsbergen<

Krull (£0 te Nienwenbuis*

Krull 0« HO te fHeawenbuiSt

Krull (WO te Nteowenbuis.

Kniiji (JO.ScfaQfiit te VrieO»*
veen.

KühnenCGebroeddCi) itNflea*

wenkttia, g ejtemptaf)&n«
Kitik CH. van) Oudemrliget

te Dalfzen.

K<aie.<II. (er) te EnfthitAt^i

Kunst (}0 Onderwijzer u

. Vfleftftveent^ :

Ktiijers (L.> Onderwljnr ,ci

Brekkelenlmmpw
Lanhoveu ( J« C X Ontvmttf
. aer in* en uitgaande Reg«

ten : te Grimtsberg^n* . *
Lagemann (GebrO te Wiet»
. marfchen.

Lagema^ (CO te Bentkejiou
I^hols (BO te Hefingeui
Lampen (B» A.) Pastoor te

Gro^oii.
Landweer (A. GO wediiwe

T« Mulder te V^^en.
Leeoiders QJSkO te GrpnpUé
Leen (G.) Rector te ZwotLe^
Leesgenootfebap ,' (Het) la Qot^

respundance re Zivolle«
Leesgepootftbap , (Het) oif beit

gcerte om wijzer te wordoi ,

ter Zwolle.
Leesgenaoifphap,. (H^3 t^

Zveaftfluis«
Leverkink (DO ce Bentbeiou
Leverklnk CJ P.) ^Benihjate^
Leverkihk (LO te.ütendi^lm*
Lewe (G ).(e Wiifiinir

Lick- ,

Digitized

'byGoogk

NAJl^'ML IJS T li Eu'

LicKtenvöori C^. D.) Ontr

vanger der' ReglMRuie te

Koevorden»
Llefe (H.' WO te Lage.
Llndmpü (F. A«) J^redlfaim

te Benthelm. *
lindeoHia (J« ^0 Bredikant

te -Wierden.
Lochem (J.van) teEnfchede.
HilUer (F.) Kloopmatt te-
Noordboom, s exemplaren.
MaMer (JO Pas{öor te Alf^

BaofeD' • * •

Mardink (D.) te Wilftim.
Mater (&) te Wilfum* i

Meier, Rentmeeder ce Bènt-

lieisi.- • •' •• ^-' : -^

Mdes (A. HO Koopman té

fienthefm. - * • . . .1

Meier (F, T.) Koöjpüafc^^te

^ Bèntkeim. ' ; J

Menfen (H ) te Bakelt; * ^

Menfonldea (H. ]« C.> Predi-^

kant te UJzen* ' * ^ *
Meppelink (DO t^ EnufielAo-^

kamp.
MesTchers Q, H.) te Noord-"

hoorn» ' • :

Metelerkamp(E.) teBentbeim.
Meteierkamp (GO te Amfter*'

dam.
Meteierkamp (WO te BeuthdmJ
Menlen (B« ter) Fabrikant té

Gronou»
Meulman (O.) te Noordhoom^

MeijeriBgli' (HO Predikant te

Oildebuis.
Meijeringh . (£• T.) txk. Itt

het Benei). LandweerbataiU

f'lón.-"'''"-'' ' ^-^ • • --^

Mei jeririifb- (TrB! ) Apotheker

teZwoHe. '• '^'
Mefjèring <H) te Ulzen.
Meijer (J. VO AmpUtfimBa

over Zaltind en Drenthe te

Zwolle» ' •'• ; •

Meijers Paatoór te' Benthelm»
MIcheel Cf «•>c^Klélfte{l!nge/
Miqoel , Med* Doctor te Nieu»
•wenhuls; •'•-.' -

Mouten (E.)^ te Rampen.
Möller (E.>' Postmeester re-

Noordhotofn* ••'

Moulin CE.)'te Kaïbpeo.
Mulders <J.'-H.'>^te takele. '
Mulder (H) Papiermaker të
. Wiifum. . •: '^l

Melder (WO te EtfióeienkèmjKi
Muller (B. DO Med. Doctor
*;ee Nóordhoo^n. • '-

Muller (B,) Ontvanger jté UT-

zen. '" ' ' ^■'

Neck (L. van) te uithoorn.
Nes (F*LO J.U.D.teLingeifi
Nes (J. van) Med. Doctortc

NoordhoöJ'n. ^ '^
Neubourg (£0 Predikant té

*Benthelnl. . • » ' ' '
Neuhoff (T.' WO Advocaat to

Nieuwenbura» ^

Neu-

Digitized

by Google

I N T E È K E N A R É N*

JS^vlhoÉC^WO teNitdic^enlinis*
Niehoff (JO ie Nóorfhoórn*
NïèmiSjer ^^JUifA *IB;^ te

Bêkéti. ' '

Nftmulie* -(E. R.) té ' WJën-
-'ireiihais/' '- w. -"^' '■ '■'
Nüèrmèijer -(A/*M.>«é ' Am-

ftcrdam. »- ri • A -

Noordhuis CH'0 té O^&trfiiffl.

Nöïdbeck (G,;) 'Oérfert^gziw

^ te Bciïtbèïm^i '^ ^* ' ^

Nordbeck (fty'Btrrigeïhéester

teBeódiéim*^" '^ '-'
Nordbeck (ĥ WO Burgetnees-

war te Scbattéroffr * '*'
Nördbeck <H0' te tiirÜfngen.'
Nordbcck (W* D.) Reutméei-

ter tè Bcntlrelm. ' -
Nbf(»bck (WO Kooptoah te

Beatheim» . ' * '

Nijhoégea (ü)' té Bflicelt.
I«fhoffCGO te Wilfum.
Nieuwüoff (JO J. U* D* <*

bet iiQis te Echtelér.
N!)hais (}• Bé TO Pre^Unt
' te Arkel*

Nijmeljer (GL) te Loote.
Oldehittken (JO te Wilfum.'
Öle» (HO te Uifén.
Öleö (JO Ondcf wijzer' c^Gf»-

nou. ; * -:

Ooftede(J.)Koopmaii tëOhsem
Oomkeof (A.) Predikant ce
-^Oiwcwedde* •
Oostkamp (J» Aé> te Zwolle.

Pjigèffftecher [H il. G.] Prèlf*

fident der Regtbank via

éeffteh' aanf eg te Almelo.
PrftJie'tf W] teÓidènÉiaf.
Palte Of] te Oldenztó. '''''
Pafcüfén {jW.] te Enïchèïé; '
Peefe [H. A.1 Paatooir te bé«

nekamp. - ,.

Pclkwijk,tMf. J.'^èr] Ui deé^

Gedeputeerde Staten vïn^.

■ Vèrljtfél/tê Zwolle. '•' ;' v'

Pehfter [fc] Pastoor te 'Ém-i'

luelcnkamp, " ; ' *'

PennlnktH. H. Z.J lid van de^

Staten van * Overljsfel lé'

Ootfflftfam.
Pènniiïk [H. J;] te EnTcbé^^
Philipa [H/C] eerfte Onder- ^

wijzer eü Voorzanger' t*

.Almelo;" ';• " •• '''''^•'
Platvoet CB.}' hoopman ' ce

Zwolle. . :/ ' '" ^

Poiïlmatt O» -]^.]-Onderwijrtf^

te iJizen- \,

Pol CMr. O. >. ten] Nouélf''

• te Öótmarfiim. -u/. '.

PotboffEMr. C.J Vrédère^

te Koevorden»
Prnfni jÖ.' J^ Onderwijt^f^

Hardetibérg.' ' '^

Pruim C<J»ï*) VredSregtéi^

of*i9ardenbèrg. ) ' '
Prümérs f J; H.] oud BufgcJ.^

nieesiéFte'Steinfürth.' \[

Puöt [WJ- Onderwijzer *te

-Wijthmen* - QwU

ru

Digitized

byGoogk

NAAMLffST Bft«

Qpelliortc, Orgelmaker ie Oi*

dentaaU
QueijfeQ [F*C^*] LidderRcigt-

htnHf, vao eerfteur aanleg co

Almelo.
Rademaker £G,2 Pcedikaoc te

Zwolle. . ^

Rallink [G.] te Boekholu
Rechceri^ [F.^ A», ^ruf ^in^oj^

'ie üliem
, Regenbogen[D ] ceScbvuerop.
Reiohard^ Secretaris . van de

kamer der Vordelljke IfO'
^ meinea ce Sceinfurth.
. keluink [Hj te Bajcel^
Rein!nk[B.].]te£mmele^kaQip.
'Relnink £S. aj Koo|pmaii.,te

Nieuy^eubttls.
ij^eïrink [HJ ce Zwollie.
Ridder [G ] te Wllfum* j
Rlemsdijkl A* vtiQ Af ed. Ópcu -

en Scboat te Hardeobj^.
]R4etberg [Mr. t j ifijTotwIf »

Zwolle*
Roelofo [}• H[. Z.] te Hokheme*
koemer [A.] te£mmelenkamp.
Roesfitigh IK H.] te Nlea-,

wénhttif.
ILpliok [Alex.) te, Sceinfordu:
È^oUnk [ƒ.] te Biemfiiu t

töhuan [RJ ^e Wilf^iii. >
oofiok [D ] te Bentheijiiif
l^ofeboom [A.] Ridder van
de Miliulre WUlemiordeder
^ Nederlanden , te i^nft^dain ^
i ttemplaren. ,

Rbfeboom ]anit* [43 tt:

Amlterdam* . .
Rofeboom ^HO Ondarwij^er

te WUfam.
Roreboom pj. hl ^ AmScrdaai.
Roreboom Q.] te Amfterdaou
Rofebo9n| iW.Wfl Koopnum

te Amfierdam«
Rafd)oom^W^ te Wllfnipt
Roikott.£Af^JB.3 ce GUdehnif#
Rost J. H Z [C.'} Koopman
. teSduuterop. . .
Rost C. koopman te Schiet-

cerop*
'Rotman CN^^-te SxelnCurtlu
RuhfnsE C^. O.] Med« Doet»:
, te Beotbel;n«
Raitman Q* B.3 teGca^msbergen.
Hifltman .£WJ. Predikant et

Windesbeim.
Rni ji CS.3 te Ulf en.
Satink [H.3 Kpopfnan te Graas*
,4orp.

Satink XH.3 !« Nienwenbnia,
SaUnkCJ.L.) «e Nietswcnboiaw
Scbeer [D. H. van der) Boek-
handelaar 1 te Kocvorden » %
exemplaren*
Scheer [ƒ* van der3 Ooiyanger^
der In- en uitgaande Regcen»
te Koevorden.
Scbeen^r^ [W. F.3 Onderwijl

zer ce Makkinga* .
Scheij (LO Postmeester et \
N^yweuhiiia» ^

Schier^

Digitized

byGoogk

INTB E K E N A RB.N.

I Scbkrbeek [R. ].] Boekhtn-
I delaar te, Groningen, a

. eiceinpUirea.
I Schievmk [kleine Hrj te Bie.

Schieviak [kleme J*.HO ie

Biemolt^.fl exeniplaren.
Schoemaker [AO :<? Emme-

lenkamp.
Sifholtea [B. J.] Koopman te

Veldhuizen*
Schoken [H* C] Predikaat te

£mmeieiikamp«
Scliolten [ILJ Jencvcrftokor
I te Veldhaizen*

•Scholten (]B.] te Golenkamp^
Scholte £B«ErsfinkJ te Book-
^ bolt*

Scholte 00 t^ Blemolt» .
Scholte Q* Bos] in bet onde

Dorp bij Noordbooro»
Scholte CCn] ven Nielink
.Schoneveld [BJ te Wilfam*
' Schön [J.W*VJ te Bentbelnu
Scbepp«a V^2 «« wivfu«.
Schóuman Q*J Predilpint te

Ne<le*
Schouel 10.2 te Wllfan^.
Schrader [A* Wj Predikant
. te Gildehüis*
Schrader [E.] te Gikiehuii*
Schrader 0*W«] Borgemeeater

te Gildehaii»
ISchrevèn [J* van] Onderwijzer
in bet Haia^der Weezea te
Zwolle^

'^1

Schreven joiiior CD* van] t^

Zwolle*
Schröerluke [A.^ te Nieuwen^

bttii*
Schröerli!ke[W«3 teOotmarraou
Schroer [G.] ce B^ahdlegt*
Schtterbaia C^O te Wilfunu,
Schultz O* FO Overkerkeraaïl
« ea Predikant teNoordbooni,

s exempl.
Schatte [G,] te Bemheim*
Schumer. [L.] Fabrikant te

Scbttuerop*
Schamer [W^] Koopman te

Schutterop*
Schwaag (J. van der) Med*
' poet. ie Sceinfurih.
SIborgh, gèpenf. JVIajoor*
Si^rJfigh (G. EO te Hardenberg*
Sikkens [E* J*] S* Mim Canè;

te Noordhoom» s ezeqipL
$lhigenberg {B.] Burgemeeater

te Koevorden* .,

Sligtenhorst Q*] te Gildebaii^
Slimme [EL] te Wilfuin* ^
Sloet [Cé WO tot tweej^ijeit-

hoizenr lid van de Gcdepi^
, teerde Suten van Overijsrei
Sloten [jtvan] teNoordhopnu
Sluet. [Q»] Koopman te Gildi)*

buia. V /"

Sluet [E*] Koopman te.Qildq-

buls*,
Siuijter O* G«] S* S. MiQir

Cftod* te Noordboornt

' Stolt

Digitized by LjÓOQIC

N AAM L IJS T D ER

Smit tö» BO te Onst wedde*
Smit [L«] koopman in paarden

te Vérdhuizerh
Smit [HJ te Wilfum»
ïmitCM.J Boekverkoopérs be-
diende te Groningen*
Smit [G.] koopman te Wii-

*" fuÜJ* ' • > ' i

'Smoók'tW.] weduwe ïraw-

wein te Ulzen*
Snijders [DJ te Ohne* ^'
Snijders [H.] té Ohne*
Snijders [H.] te Amllerdam*
• '"Selders [/• M] te Enfchèdé;
Sopders [G,'] weduwe Meijer
te Ohne* '■'.''■
. Spolde C^an 'en] Hegériègs-
raad te Munfler. ** " '^
^ "Spijkerman [G*2 eerttè' On'def'-
wljzér in de fcJioolVan tó
* Département Zwólie der
' '^'Maatfchappij: Tot Nut VÜtf
.•( Algemeen. ' ' "^

^taaï [iJ*] té Gronotn *'
Stayerman [K* C*J Predikant

te Nieuwenhuis»
Stegemann [fO te Sameren»
ïiterivers [P] Fabrikant^ te
Gronou. * *^ '

iieüber, ' Prefident - Vra het

^TTribunaal te Benthelfti'.
'iitohènkamp [A,] té iéfifdebuft.
Stpltenkamp [G.] te CWinè.'
•fet'oltenkamp [H.^ te^êntheiriU
;5t9ltenicainp [W,] xt t>bne\

Scolteiikamp (Wilh.) te Oliné.
Stolrenberg Cvon) Rittoeerter

der Koninklijke riannover^

fche Huzaren. -
StorkCF*C.W.) teOWenzaal.
Siork (g; WO te OidenzatU
Stork (J. E.) te Oldenzaal.
Stork (J. P.J te Olderizaal.
Strick (HO te Nicuwenhufs*
Stroeve (WO U kmfterdanr. •
Siröink (ƒ. & WO « Enfchéde*
StröinkCiVfr.M. G.) teAlmero;
^ruulen (Joost) teNieuwenhüii .
Sraulen CJ.B z:) reNi<èuwenhuis5.
Stuulen (LO té Nieuwenhuig
Suèrfen CF. JO ^ Fiskaal tê

Bentbeim.

Swam (WO Burgenjeester te
Grainjbergénf;' •

Swaheker, 'Aétoariüii té Stelni

luhh: ;* '''\/^;; '^^
Swetjghuis' te Nobrdhóorn. '
Tèfbérgélp, ' Burgemeester ta
' Steinfürtht / ^

ThèÖng (icO Koornfchrijver

te öenthefmi. -•
Thouars (G. A, C. WO te

Gramsbergen; * '
ThuesOnk (<3:j. Tfiomasfeni^
Thefaurier der Stad Zwolle.
TIbbe CjiyjFÏörbloi^jémdker t^
' Schttttérói). • *
Tiedeman, Onderwijzer ' tji
Steiuhitth. ^

"Timmer (J.J In het Laar.

' ' Tinh

Digitized

byGoogk

I N T E E K E N A R E N.

Tlmmerjini CBO te WilfliiD.
TlnhoU CAO iMOpman <t

MIcbterfciir*
Ti>m<ii CD.) te Wüfam*
V&bens (M.) voor het Lees-

g^noocfclnp ce Zuidbroek.
Vbhing (J.) ie Obne.
^hc (wedawe> ce Sceinrorth*
Valkenburg (D.) Predikant in

den Ham.
Vai]|Tel (J.G) te Oocmarfam.
Veen (H. van der) koopman

t^ N\eüY/enhu)t*
Vefde (L. va» der) Onder«r!j-

zet^e Veldhuizen.
Velde (tkf. van der) te Nleu-

wenhuh.
Veldé CW. -van der) te Nieu-

wénhnfs.
Veldinanh' GO Onderwijzer te

Ohne.
VeidwiJk(H.JO teAmfterdam.
Tenebrugge (H.) te Nleuwen-

liult.
Verbeek (It) OndenrijzeT en

Voorzanger ce Enfchede»
I a exempiaren.

Verbeek (W^F.) te Enfchede.
Verwei j , junior C A.) Predikant
I ^ te Ommen.

Vincke (t. J. C.) Actuariua

Van den^ Overkerkerazj te

Noordhoom.
Vïsch (lp. B.) ' Pr^lftant te

Grónou» s exemplaren.

Viseh(W;C.) teNieiiwenliQis.
Vlick (W. F.) koopoiaa te

Amfierdam.
Visfcher (Gebroed.) ceNoordir

hoorn.
Viifing , Predikant te Emm^

>leüka(!Dp»
Volkers CG.) te ülzen.
Volkers CW« ) te £if melenkamp;
Vollink XH.) te Diemolc^
VoUink (L.) te ülzen.
Vos (j.) B.Z. te Glidehnii.
Volding CMr. • A. vin Bcvar*

forde) te Ootmarfanu
Vösf (]. G.) Onderwijzer te

Bentheim.
VreiArvif (G.) OsderMJser C6

Lacterop.
VH (J. de) Boekhandelaar té

Zwolle.
Vfjf Eeken 0*0 Boekhande-
laar te Meppel.
Vaanders (W.) Gt. tétlaala''

t>ergen.
Wagener te Steloforth*
WanfinkCW.) teNienwenhnii.
Warnaart CAO te Enfchede. '
Warnaara (Mr. ƒ. IL> te AI^

melo. ^

WeberCA.H.) teNienwenhniiC
Weber (P. A.) Overkerkeraad

en Regter te NoórdboorQ,

n exemplaren. ^

Weber (H. M.) Controleur tt

Noordhoonu

Digitized

byGoogk

N A *A M L IJ S T D B k

WedekInJ (C P.) Regter te
J Nieawenhaizeu en Veldhui-
zen.
Weddellnk ca) Predikant re

Oocmarfum.
WeeUog , CoArector te Zwolle.
Wegkfltnp CJ* H.) te Sodden*

dorp.
Weitzèl CC. L.) te Olden-

zaaU
Weitzel O- 10 te Amfterdam.
Wenning (J.) te Enrchede»
- s exemplaren.
Wennink (W. A.) Ontvanger
• der directe belaatlngen te

Wijhe.
leerde Cf* £• van) Pastoor te

Schutterop.
WerduittUer (A«) te Nleowea-

bnia.
Werleman» Predikaat te Weer^

fen.
Weafela CAI) Ontvanger te

Nienwenhnia.
Weafela ir J* U« P- «n Griffier
^ bij bet Vrederegt te Ulzen.
Weateifberg CH.) te Almelo.
Wev#f aO te Wilfun».
Weverink (GO te Amllerdani.
Wekiflf C^O te Gildelmia.
Wilderink C^IO Fabrikant te

Gf^eoB.
Wilhelmi CO* PO ^voor het
. ^.eeagenootfchap te Olden*

zaal.
iMllebrands C^O te Leijden.

Windmole ^. ter> koq»mltf

te Zwolle.
Wineke (AO OrüEer bi) ket

Vredegeregt te Nieuwedp

huis. ' ; ;

Wineke (B. H.) Predikant te

Heemfe.
Wineke CW«T.) fiurgeffleeater

te Nieawenhnia,
Wiapelweij CA.) voor het

Leeagenootfchap te Zwolle*
Woerthais COO te Wilfura.
WolfF G- M) beroep. Leeraar

der Evang. Lnterfché Ge*

meenten te Zwolle.
WoMF (LO te ftjeppel. .
Wolterink (H. J.) Predikant

te Nienwlenzen.
Wolterfom CJO Secretaris der

Stad Koevorden.
Wubben (C. F. A.viBbbfn^e)

Schout te Staphorst.
Walfzen (weduwe van) te

Oldenzaah
Wijhe (G. van) te Noordhooni|.
Wijhe (G. van) te Ulzen.
Wijk Roelandsz. Q. v^n)

Kost •Schoolhouder te lïai^

tem.
Wijngaarden ^G. van) Onder-
wijzer te Ri^sfen.
Wijnkes CH. l..) kpopman te

Zwolle.
Wijnkoop CT5 G. van) Horo-

logiemaker te Ulzen.

IJpeij

Digitized

by Google

I'lir T£ E KEN ARE N.

lYfAy (A.) Prof€frar ce Gro- Ziel (£.) te Ediieleft

Bingen. Im^^sn (D. JO koopWHi it

Zeeman #.JLoic, fo bec Land* Zwolle.

weerbacajHott Aarieli* Z^txtn (O.) Ooderwi}zer ia

Zedelijk CHec) Oudervriizeri Noordhooni»

GeMlfchap (o het vierde Zwitaen (H.) te Aafterdtiw.

Diftrikt der Provincie Dren* Zwitsers (ĥ HO OndmriDscr

Ae» lu het Latr.

■• U i* I

Digiti^dby Google

DHüK-FOüTfiifl;

mzdz. €»''*«gél 'i^i V. b* ifiat J fiiïdell' - ^ ïééii-fihilietü * '

Pi' ■» 10 — - I v.^ferf---*t Tenotci^n, H-^f^* 7V«i!f«far9. > . ï

>■ " ' ■'"40 -— !^..v.b. —^ onverwacht -^ ^»v^^<?f A// ; ,
■ ii< 65 — • '5 V. fc. — Hwdmgera 7^ Hardingen
.rrr::. :r:r/ •. j^^i- *'^'''^' ''"'Gorifichcm ^^ Óolifichem . ".,,
V Ui ii n 'iN^ïn'de nooel detrRaet Van ^xgelsUaii^ — lees: de Roei yan

BÖGELSÖHilPï : . l

s ■ 80 — — 2 V. O. — vitu , -— fuu

■■ ■" 97 — 4 V. b. — Eisbach' — Eizhach

"f I ' 130 — 6 v«, b« — - Mofamuiqae — — Mofambique

• ■■■■: IS5 — * V, o. *— . ^ri^^Ai — ^ Jrkel ,

* ■ ' 139 — — 7 V. b, — — freules — - jonkvrouwen

««-. 3 V. o. — donmtie — — donatie

III iiw 165 — 3 V» o. — — en dus voorzag» ab wö-e het, uit de
hand f)>Szigde •— lees: voorzag en dus, alt vrïare bet, uit de
'hand /pijx*^gde.

De overige drukfouten ^lieve de goedgunllige lezer te verfcboonen ,
èxtt ik verre van de drukpluti wonende, de proeven flecbts eeivnaal
beb kanoen nazien»

1

Digitized by LjOOQIC

.T O 1 ■• ■ ■ .'. ■■

^€){^M4^<!

. . )

^ad^ dé'kéiiétf S^an de méi^k^Oariiglfé fè^éêti^

I»^ef^é'tlfdjsn;'Vêorgevanen\ vöar iederón ini^oner^
êU fAa gêhmom^&rfciilUg emtrent zijé^Faderlani
Uj' van kit hoogit Mang zijk móét } '^ zéó kit Ik
Mdanisde tHeeita,^ Wefké déPertsiameUng der^m^
fiifen^ tot zuik eèn M^rky itft JU fi^hikkitilg dn^
zelve in eene behoorlijke erde^v^rierzaakiyiëp
fiêten^ eene gefchiedems van het glaalfchap 'BtniH,
faftim in het licht $e geven. 'Ik vertrouv^ j m^nèé
iandgenooten 9' daarmede gèenen enaangenomeM
dienst te. zuilen bewijzen j daai de meestèn huttf
frer^ mtt\de lotgevallen des Vaderlands weinig
bekend zijn; hetgeen mij ook . niet bevreemd
J}e' overlevering det voorvaderen, v^rüest .iüch
^öig&Jtindelijk in den ftroom des tijds^ en, de góc
föbiidettisjh^^ welke men van het. grasffcba^ Bt^ntr
iiÜkQ kee/t^ zijfi w^r het Publiek niet berekt*t4*\
i J^ ^Udfii gefchiedems des gmf&hap^ ^mb»V4
Mi^lfif«ViPAi^LU3 J^ACWNQEftG. . /)^«^ bekwame joth
i&fMng^ «Itvprofesfir. te Heidelberg. én geheipn-aad
^mk'!4lW/i^ryjor9t yan dep^.Palts^ in jtet jaar

♦ • 168e

Digitized

by Google

4 '

it VO O R B E R I G T.

i6io anrUdw^ Jhhreef^ ah fiuieut u Siêinfunh^
in zijh twintigfie jaaty eehe gèfchiedenis fan de.
Gr men van B^ntheim^ die onder den tiiel: ' Tu-
iMntus redivivus Tde herlevende TvhmC) in i66$ fe
Steinfurth gedrukf en in 1^41 aldaar herdrukt
^efd. De yoornaam/ie bron^ waaruit deze dich-
ter (want de geh/tele levensbefchrijving van dit
0ude Graven^ is een verheyen Latijntch dickt/tuky
zijne berigten fchepte^ .was een handfchrift van
den beroemden regtsgefeerden johan gijsbert pa-
JGftNSTECHBR* Dezc geleerde man was geboren te^
JSentheimJn het jaar 1615 ^ en kanfelier van
Graaf ^^^ST wfLHBUi van 1651 tof %66Ti in
welk jaar hij zijn Vaderland verliet j en in den
Menst van den keurvorst fredbrik wilhelm van
Arahdeoburg trad^ Hij overleed als geheimraad
en g^usnt van dien vorste en als curator van de
iso^e fchool te Duisburg im het jaar i688. Zijn
handfchrift M echter niet ter per fe gebragtj en
tót groote fmart van den liefhebber der Vader •
landfche gèfchiedenis ^ verloren gegaan.
V In het jaar \y^^ fchreef de WelEerwaarde
Heer hbnoerik arnold rump, geboren te Gilde^
éuis den 15 Jan. 1690 ^ en als predikant te li^
benburen den 23 Sept. 1^66 overleden ^ eene uit-
muntende gefchiedenit van het graaf]R:faap Bembeiai
èh van de met hetzelve voorheen verbondem
graaffchappen en heerlijkheden ^ efidef den titel:
Htflorisclx-CreogFapbiscli-Geaealogiftbe BefcbreibiKi^»
i . . der

Digitized

byGoogk

VOORKERIGT*^ iH:

der uraken des H. Römifcben Reicfas GrafTcfaaft
benthkim/ und dedèlben Wokbembnuen H^rrea
Gra&D, aus ihrem erften UrfpruDg hergeleicec uod
nebsc .aligemibtigeii Anwachs. dor vennals und ^m
TfaeO noch tttmic vérkcüpfcen Graf und H^fcbafteai,
ia der Ordmmg, wie fie angewachren, oder aucb
alienirc morden , als steimfurth, WBVRUHGHpFENy.

TBKLISNIIIR89 UNGEN, RHBDA» HWKN - LiMtUaP »
ALPEM, HELFFBNSTEIN^ LENMEP, HOYA Oder UCIIT-

Qod faEUüBMEBRG, BATENBURG &c. ioigleicben altor
derfelbigeo vorraaJ^eo Grafen i|nd Herren» aas vielen
Ge6biclic*Bücben], Cbcooicis, aucb anderen atttben<»
tiquen Nacbrichtep and DocooieBcen mie fonderbarea
Fleifs Eufammen gecragen nnd nebsc beygefugcer
volUlifld%er Genealogifchen Tabeile der combinircea
Hócl^flicben Hiafer ans Licht gegeben vm hent
«co 'ARNOLDO RUMPio V. O. M. Anoo 17%Z^

Dit wèriy hetwelk uit Jio bladujd^n in 410

^eftaati is om redenen , welke mij onbekend zifn^

nooit In het licht yerfchenen. Een ^ffchrift yam

hetzelve j door den fchfijy^r op verzpek van ^

Heer Konfittoriaalraad juno, met wien ik d^p

lezer aanftonds. nader bekendmaken zalf ift het

jaar ij66 vervaardigd ^ bevind^ zinhin de K^

.ninklijke Grootbrittannifehe bikliotheek te Hunfif-

Vter. ^ Een ander in de Vorftelijk J^entheimfche

'boekerij te Stfinfurth. Het ootfpronk^^fi haD(|-

,{ebnk is:, thans het eigendom van eenen jttef dfs

fihrijversy tKe:dcr^oedheid^gci04 kftff.^ Wtf dft

il * » v^*

Digitized

by Google

«vr*, ^ f»ffn verzoeke mede té deèlem Ik\ Mf
pi^n hetzehe graosen dicMt gehad ^ en betuig nUj^
pèn gèUerden en t^Pingswaardigen vriend j vaor
^hmedsdeelingfOM heêzelte^ den' karfelijkfi^i
dank. Waar de hrmntU^ idt wsiie tik gépüt
^eb^ in de nootên niet aangewezen' Tiijny daar
hen ik dit; han^chHft gepêlgd.
' fn he$ jaar 1773 gi^ de Heer johah .hckdbriic'
pN(S> KoninkHfke^ OpooibrittannifcheHannwer^
fifthe Hof- en Konfistoriaalraady . $em '^chiedénis^
^an 'het grtoflfcbap Bemheim , in grom 4/^ in het
licht;, éen ^erks waaraan dé geleerde man uücA
ynoeitey nioch kotten g^JMOrd heefpi, em dat waral
(jho*' honderd en tdchtig' oorkonde» i die de fehri^
*ver niet ^ groot fienaamrkeurigkéid^ ikipen yer^
^OfHetd heeft ^ 9oor dtn tiefheHerdin eüiheid'^
4ene onf^Hathar^ a^adrde bezit: V^e ^dtfzer emrh
fmdènj zijn uit dé e^de^ en twaa^de ewm. Ach-
ferhht^ werk findt men afbübHng&n\ van Am
^andfchrift en de zégéh^ \uit de nüdd^ièeuwen.
^tlk laatje vmt dtn' Üefhèhhehder eudheid van
y«^ g^ooter k^ang c 1^, ' omdat dé^' oor/prenkei^ke
'^r^enden^ m re^rdl ds zegHf^i^ vantijd tot tijd
'ptidzamer ^oirèm^ Üan^ ^elk «negtfóvte waar^
ife dit i¥erk ook yeetr'4en geleerden hèbheei moge^
-4e berger in landman kan er geen nut van trek"
'éen^ imdat het in de-Latijnfcke^taakgèfi^repén
'-p. Ih ^g^htedüHit van den Heer j^i:^ Uf^.^
mei if^rdkk dan ^t 4&1 15* tem^'-^^^ < '- - ^ . V

Digitized

byGoogk

.▼ o 0;lt B.EA I OT- p

RAET VON BOGELSCAMP f^/9^ g/tfchkéeHH Vai^rhsL

BAfthelm-Sa^m&rafCil»yl^^c^ Obcrijtfiifcfce An4
fonilt^e. Beji^rilgd mr GeTchkhte WeacplKdefii , . lu»
gtétch efn Vkrftdb eiMr Prairitudak.» Gcfdi^bM
loerkwSrdigeo iUi4Fsaurr bentmeh», In #«M J^
fel»> ^i|^ A. f « BtJ^iiARD téS$éiiif»rth » gcétukt.
isp Dit «'tf** it^<# «?f/ie vetdieatjtem He$ i$
kitusf^lun meer berekend na^r de vmbaai^kHA
^n èm fnmak van 4en gekerign\Uef hebber dêt
eudMcMy m.Uiziader der gefiaeh$Kj$ie» vén
de eerftje Qrawn \itan Bentieim^^ dém nddt de
heha^fte van Het Fvkiid^. Qm \m éesse bebeéfie
u MerziefTy e». Mie mgne^iandgemoten^ zoffder
emderfcheid wn ramg ef ftêat^. mee. degefckhde^
'kis. vM^: heil fOukBrtOMdj ^ éenigzine hdténd tcm0^
ien , ben ik van heeffmr Mjmer vteergangèrm^
wètkeiijh afpiiréimK Jk heb ée. merkwaaréUgfiê
f^heurtexAtfsn^ in nfzenderllifieiórfdfiuAkemM^
handelde etlr v^ijdkepi^ %e^cMamdige mifjfmtk
ringen tem gdeef^ enderzeMngem nMétr de^fmtk
üebetf^kkin^m:. dar . oude Qraetm^ M& smrvJüi
Pubüekr voff. I^en^ gkeet belang\MJnr' zeékeh:^:iNk
permijdef^: Feorts hebxik nUji aUeem toP, dAgg^
' fchiedenis van het graaffchap Bencheim hd^aefU^
'pavder in M kefcbrijving méi de^ h^MUevt der
Wf^mai^ en ten êeeiê neg mèi ketsteh^ vereende^
m gr^fifkf^pn êo heÊTÜilthedMÊk t»jrediM.f. mk

Jsarz

Digitized

byGoogk

tl VO ORfiEUl Gt.

éaardoor het' werk minder ofnflagtigen minier
hfsibaar te doen werden.

Om wor de kosten der uitgave gedekt te zijn^
heh ik den weg' der inteekening verkozen. Het
getaL der inteéhenaren heeft' mijne Verwachting
serre óvertroffeti; - De dèetnemng itan een talrijk
Publiek^ en bijzonder van zioo vele aanzienlijke
Uedeny pndennkike Z\ D. H. de regerende" Forst
ALtf^is van BemBeim-SteiDfurrh 'fnet:H0Ogstdeszelfs
t^orftetijke familie >^ op den voorgrond jlaMy is
voor mij veréirendf en jlelt tmj ^ voor de moeite
en kosten aan dit werk befieèd^ fchadeloos. Per^.
feenlijk voordeel héb ikj bij 'de uitgave van het*
^telve^ niet beaogd. De geringe prijs ^ tot welken^.
het^ ondanks den gegkaveerden'titeiy en de nieuwe.
kaart y waarvan des kmdigen de kosten zullen
weten te begroeien^ den r inteeiènaren geleverd '
irordif is daarvan een bewijs.
V De kaart is naar -die 4. welke de Prttisfifche^
Generaal 'Majeur le cocq, dcwr daartoe uitge*
zondene ingenieurs in 1804 en iSog.. heeft lasen.
ferva^rdigeUf vms den Heer Doctor bhqusl te
ptieuwenhuis f wien ik voor deze meeite^ ' mijnen
lft«flt fchuldig'ben^ gèteekend^ en detsde nieuwffe
en beste ^ welke .men^ van het . graaf fchap Beni^
Beim heefi^

'^ Hei zij verre ^ dat ik mijn werk ^ veor eene
foUedtge gefcUedems van het , graaffchap Bent^
heimzaude willen uitgfvené *Km^ge^ èj^ers zuh

o.-^^. icn

Digitized by LjOOQIC

len er gapingiA-Jif^^ gAr ê kêm ml yinden. Maar
ik reken op hunne toegeeflijkheid ^ daar zij we^
ten 9 hoe ^^}l^ik bet if» eene^gefchiedenis te
fihr^ven^ jals mejf^de bouiyftofen tot dezebte^ uit
alle hoeken hijee»^yerzameJenmoet..

Hartelijk wensc^ ik^ dat mijn doel^ hij^e uit*^^
gave van dit -werkje^ om^ namelijk^ de tijdgenoot
ten en nakodiéSngen met de Afgevallen van hun
P'aderhtnd eenigzins kokend te maken ^ moge he^
reikt worden^

1 *■ .

Digitized by LjOOQIC

'vr tm ^& ^y& m> 't>i

tbtgeVrflèn der vdomdércn, óndéf öè Romfihien,^

VIERDE HOOFDSTUK, l,^

De Clmberrche vloed, de waarfchynlljke oorfpróng
der veenen. • • • • . * 79

VIJFDE HOOFDSTUK*

Oo^rprong en lotgevallen der boerfchappent edele
boven, fteden, vlekken, dorpen en kloosters. 85

2ESDE HOOFDSTUK.
De kerkhervorming * 146

ZEVENDE JHOOFDSTUK.
De rampen van den Spaanfchen krijg, in de jaren
1580 tot 1605. . . . * . * 158

ACHTSTE^kboFDÓTWK.

De rampen van den dertigjarigen oorlog. < !?♦

NEGENDE HOOFDSTUK.

De overgang van graaf ernst wilhelm tot den ^
Roomsch-Catholijken Godsdienst, en de gevol-
gen daarvan >^ • 193

TIENDE Hoofdstuk.

Dagverhaal van liet voorgevallene in het graaffchap
Bentheim, gedurende den zevenjarigen oorlog. ^ip

ELFDE HOOFDSTUK.
Kort overzigt van de jongde gebeurtenisfen , tot op

f^en tyd» • • • « * • ^^^9
■

Digitized

by Google

^

INLEIDING.

HUi^HiiH4

JtXec Graaf fchap Bentheimj becwielk ceo Westen
aan Overijsfel,' een Noorden en Oosten, aan bet
Manfterland grenst, draagt waarfclüjnUjk zijnen naam
v^ao de oude Tuhanten\ van welfcé ibmmigen beweren^
dac zij porfpronkelijk Vandalen of Wenden geweesc
zijn, wierflamvader, vandalus, ulcde nakomelingen
van jAPHET zoude gefproten zijn. Deze volken^ oic
Azië in Europa overgegaan zijnde^ zetteden zich eersc
neder, aan de kusten der Oostvee, van waar zij zicb
wijd en zijd ^rfpreidden , terwijl een gedeelte der-
zelve, zich in de ileden van den IJsfel en de Vechc .
(Beniheim , Twente en Salland) nederliet« Van deze
Tubanten draagt, naar bet oordeel van verfcheidenè
oudbeidkundigén , ons Vaderland zijnen naam^ Bent^
heim zal dan zoo veel willen zeggen als: Tubanten
heim of huis , en het is niet onwaarschijnlijk , dac
deze oor^>gz^cbtige lieden na lang rondzwerven , in
deze ftreken , die nu Benfheim en Twente genaamd
.worden, bunne voornaamfte .d^ii», woning of verblijf
gehad hebben, waarin zij, bij hunne menigvuldige
flrooperijen , in geval van nood, hunne toevlugt ne/
men» eq hunne vroywep en kinderen bewaren kondes*

A ^ • lil £&&t* ^-

Digitized

by Google

EERSTE HOOFDSTUK.

VAN DE 'ZEDEN EN GEWOONTEN ONZER
VOORVADEREN. C*)

O.

I. Zedelijke Deugden.

^Me heidenfché Voorzaten zijn beroemd: ' '
I. Door hunne gastvrijheid. Zij noodigden den
vreemdeling in hunne woningen en boden hem aan,
becgeen zij badden. Eenen vreemdeling uit zijn huis
té weren, werd Voor de grootfte fcbande gerek«id.
Wanneer de voorraad ontbrak, wees de gastheer den
vreemdeling naar bet naaste buis, waar bij met de-
zelfde beleefdheid ontvangen en ontbaajd werd.- Zij
maakten hierin geen onderfcheid tusfchen. bekeriden
en -onbekenden. Wanneer de vreemdeling vertrok i
gaf men hem , Wat hij begeerde , als het maar eenig-
Zitis doenlijk was. ' ' ^

"* a. Door hunne kuischheid. Daar de mannen vaii
andere volkeren,' zoo Telè vrouwen' hamen als zijïnaar
konden onderhouden; en dezelve qrm de minfte beuze-
ilng weder wegzonden , vergenoegden rfj zich mét ééite
Vi^ouw. De huwelijken werden flreng onderhouden

efl

C*) Deze berigten zijn uit tacitüs ontleend , een Ro-
mefriséb rid(fer% dief onder vespasiaaN, gezaghebber van het
' ^Kétgiffdi ilirHien ,- efn nttderhaffd, too men meent , bttTgenêei-
* * fric^ia.R,ome geweest is« *«

Digitized

byGoogk

( 3 >

én het oyerfpel w(is aller^eldztaiiist; eéte vroom;.
zich hieraan fcbuldig makende, werd op beecer ^and
en wel door den man zelven geftrafc. Hij zeue d»
vrouw naakt , in tegenwoordigheid van bare bloedver-
wanten , m^c afgefnedene baren, ten buize uit, co
dreef 2;e, al geefelqnde, door al de wijken voort.

Schoon andere qiisdade&, door eene. boete, koodeo
afgemaakt worden, voor bet overfpel, was by heo^
geene vergiffenis- Getene fcboonbeid, geene jeugd»
geene rijkdommen, konden haar a»i eeoen man
beipen* .»

3. Door f rouwe en eerlijkheid % die zelfs aati
de Romeinfche Keizers niet onbekend was, welke
daarom ook de Germanen het liefit toe Imxm
lijfjvacht gebruikten.

II. Godsdienst.
Hunne Goden waren volgens tacitus: tuisco^

MANNUS, HERTHUS, MERGURIUS, HERCULES en MARS,'

welke nogtans in boi^ ual andere namen zuIleQ ge»
biid bebben. Mercuriu^ althans , was bij bed
bekend, ouder den naam van wodan, waarvao
nog de naam Woensdag aflltmit. Casar zegt:
dat 2ij geene andere Goden vereerd hebben ,
dan zulke, welke zij zagen; bij voorbeeld: de
Zon, de. Maan en het Vuur. Andare fGhrijven
vermeerderen bet getal dier Goden nog met i«AflQEtA
en WELDA. Hunnen Godsdienst verrigtten lij ie
heilige bosfcben. Zij badden geene tempelen voor

Ae \mt

Digitized by LjOOQ IC

C ♦ ) •

hmme' Goden , en even too min afbeeldingen van de-
zelve; wanc 2ij hielden bet met ^ Majefteic hnnner
Goden önbeftaanbaar, dezelve binnen de wanden van
eenen tempel te willen befluicen, of op eene men-
' fchelljke wijie te willen afbeelden. Men leest flecbts
van tenen enkelen tempel» die in het land der Marfen
gevonden, en door germamicus verwoest werd (^).
Üe offeranden 9 welke zij aan hanne Goden bragten»
beftonden in dieren \ doch aan wqdan offerden zij ,
6p zekere dagen, ook menfcben, waartoe zij hunne
gevangene idjanden gebruiktea. De priesters (tonden
bi^ hen in groot aanzien, en beftuurden zelfs de
volksvergaderingen, waarin zij , met een woord ^
ftilzwljgen geboden.

IIL Regeringsvorm.

De Koningen werden uit de edelen (f) ; de leger-
hoofden uit de dapperften verkozen. Ondertusfchcm
hadden dè Koningen geen onbeperkt gezag; ook wa-
ren de bevelhebbers meer in aanzien, wegens hunne
dapperheid, dan wegens hunnen rang; zij hadden de
magt niet, hunne onderhoorigen , zelf$, wanneer die

. ^ het

(♦) MösER, In zJjneOsnabrokifche gefchichte IThell bladz.
153, boudt het voor zeer waarrcbijnlijk, dat deze tempel p
in h^c tegen^voordig MuRÜeriand, gelegen, hebbe.

(f) Tac* Gernu cap. Vil. Hleruii; kan qien opmak^nf^
dat er reeds vóór de^cijdeu van tacitus, een erfelijke adel
bi] de Germanen beftond, die, door de heldendaden der
Voorvaderen, verkregen werd. G«li]k fAciTüi ook dttidi*
lijk ce kennen geeft, ,cap. XliU ^

Digrtized

byGoogk

Cs)

het verffieod Badden, te ftraffen. Dit kwam ftllee;)
man de priesters toe , die'^de ftraf , in den naam der
Goden 9 bepaalden en uitoefenden.

Bij de nienwe of volle maan , werden vdksverga-
xleriogen gebonden. Allen, die de wapenen voor hét
Vaderland droegen» badden het regt, in deze verga-
deringen» welke op een open veld of in een bosch
plaats hadden, te verfcbijnen. De menigte kwam
gewapend bij een; de priesters geboden ftilzwijgeni
en de 'Koning of een der vbomaamfien', elk na dac
bij in jaren, in adeldom, in oorlogsroem, of io.wel«
fprekendbeid uitmuntte, werd geboord; meer, we-
jgem 4)^e achtbaarheid oin raad te geven , dan wegens
zijne magt onri te gebieden. Als bet voordel mis-
haagde, werd hét met een luid gemompel afgekeurd,
maar zoo het behaagde , rammelde men met de ipie-
(en en er wns, gelijk tacitüs aanmerkt, geen ze-
kerder en tevens eerlijker teeken van goedkeuring,
dan hetgeen zij cius met de wapenen gave^

Op deze volksvergaderingen werden alle gewigtige
2aken , die vooraf, door de voomaamfien des volks ,
met alle naauwkeurigheid overwogen waren, behan-
deld ; als bij voorbeeld : het verkiezen van eenen Koning,
of van eenen veldheer; het aanftellen van overheden»
regters en bijzitters gver dé onderfcheidene diftrikteB;
het maken van vrede, of bet beramen van eenen
oorlog, enz.

Op deze vergaderingen werden ook dé overtreder»
4er wetten aangeklaagd, en wanneer de mi3daad be-

A j . we-

Digitized

byGoogk

C «5 >

W«2ën was, tot de verdieiiSe ftraf veroordeeld. Ver-
flider3 en overloopers werden aan de boomen opge-
hangen. De vadzigen en laffaartigen, en die hunne
Ugchame)» hadden laten omêeren, werden in bet flijk
gedompeld, en eene horde daarop geworpen. Het
•verfcfail van ftraf had deswegens plaats, omdat men
begreep, .d;it de openbare fcbelmftukkën , behoorden
len tQon :^eld te worden in het ftraffen; maar dat
|;$ilieime gruweldaden, : dienden yerboügin; te; büj-
yen. (*} . Mindere fp}$daden werden naat gebng van
liet mis^ijf» met eene boete, van een zeker aantal
ftaardeopf^ beesten, geili^ft, welke boete men voor
$en ggdeelfe aan den Koning., pf den $(2^t,ren voor
een gedeelte aan hein. betaalde, die verongelijkt was.

Ön-

C^ Bleu beeft in het jasriSK^, InOoscvriefihnd» een lijk
ppgedolven, dat ia vaeten diep in hec veen begraven «n
met mos en hout bedekt was. Dit «geraamte had nog een
kfeéd aan, uit grove woile gemaakt, doch zonder mouwen,

.en fchoenen aan de voeten van onbereid leder, maar met
regelmatig nicgefnedene fchoone figuren. Het lijdt geenéii
iwijfel, of dit geraamte is van "eene hooge oudheid. Maar
onaannemelijk is de gedacl^te van den berigtgev^, in een
der Nederlandfche tijdfchrifcen, dat de begravene waarfchijn-

' lijk een vermeende toovenaar geweest zij , dien men gedood en
daarom zoo 'diep in het veen begraven' en met balicen bedekt
hebbe, om hem het tooveren na zijnen dood te bèlettep.
TACcrus zegt uitdrukkelijk in zijne Germania cap. XII: „ D^t^
„ de lafhartigen en zalken, die hunne ligchamen hadden la-*
I, ten onteeren, (jignart^ mtellfis a corfare infames) op deze
19 wijze, levende begraven werden.** Waarfchijnlijk is de
opgedolvene Germaan , zulk •èri'fcbandvlek der natie geweest ,-
eii,'Wegenf zijne misdaden, aldus geftraft geworden.

/ ■ • '

' ' . / , ■

Digitized by LjOOQIC

C 1 >

Öiiz^ Vottfvaders' betadSen ' aan de VorftéO geeiie
vastgefteide (chatting , maar iy gaven vrijwillig aan
èti^Xv^ , eenig vee of koren , welke gefcbenken den
Vbrfteh des ie aangenamer waren,* daar zij dezelve
als eéne hulde befchouwde^n / welJce men aan hunne
meerdere kunde en dapperheid 'bewees, of als een
bewijs * van de dankbaarheid der iufgèrs* Somtijds
ontvingen de'Vörften ook wel gefchenken van de na-
burige volken, welke in fchoone paarden, uicmno-
tende wapenen, gordels en paardentuigen , of ook
ivel in geld, beflonden. Hiermede waren zij bijzonder
in Iftmhen fchik', omdat zulke dingen, bij hunne ei^
gene natie, zeddzaam waren, en omdat zij dezelve ^
tevens, als een openlijk bewijs der hooge achting be^
fëboüwden , wadrïu' tij bij hunne riaburen Honden.

IV. Wapenen.

Van hunne wapenen moet men zich geen te groot
denkbeeld vormen , da^r het ijzer bij hen zeer fchaarsch
was. Zij hadden eene foort van fpiefen , welke met
éen iraal en fcherp, drie- of vierkant, ijzer voorzien
waren , die zij Pfriemen of Priemen noemden. Vaii
cleze liad elk krijgsknecht er doorgaans twee, waar-
mede men van' nabij en van verre vocht. Dan hat
den zij nog èéné fóbrt van werpïpiefen, die korter
van Jdeél waren, 'dan de priemen. En eindelijk^e-
dföfidën Aj zich ook van (Irijdbijlen. Zwaarden vontl
men zelden bij defi gemeenen krijgsknecht. Bij gebrek
tan ijzer, namen 2ijV bij het vérvaardigeo van hudne

A 4 Wt?

Digitized

byGoogk

C 8 )

wapenen, .de toevluge tot allerlei ftoffeti, wc^ke Toon-
den veroorzaken en fcbade toebrengen konden: coc
Vschbeenen of graten t voor bunné ligtcre wapentuigen;
tot beenderen van viervoetige dieren; tot osfenhoor-
nen, en eindelijk vooral tot barde fteenen ,. bijzonder
tot vuurfteenen» welke bij allerlei volken ^ in plaats
der metalen 9 cot wapenen gebruikt werden»

Van boog. en {njlen, m^akt noch. tacitus, nocb.
CiESAR gewag; weshalve wij veronderfteUerf^ dat onze
Voorvaders zich biervan niet bediend hebben. , Ta-
ciTüs Ipreekt intusfehen van tnisfiUa, of werpgewc-
ren, welke de voetknecbten zeer yerre wisten ca
fmijten. Hierdoor, kan men , gevoegelijk , werp||)ie(en
pf flingerfteenen verftaaiL ;;

De weinigften badden pantfers, en deze weinigen
zullen de legerhoofden of bevelhebbers geweest zijn ,
welke lederen kolders .^ati 2war& beestenhuiden hadden
laten bcreidetf, of de ijzeren barnasfen, van de GaN
liers en andere volken, ten gefchenke hadden ónc»
vangen.

De gemeene krijgsknecht was dan alleen met zijnen
krijgsmantel bekleed. De. weinigftén hadden ook ee-
nen helm op bec hoofd. In plaats vaq helmen , be-
dienden zich velen van de koppen van wilde dieren,
beerqn of wolven , ook wel vari ftieren of buffels ,
weike koppen met ooren en tandeti, aan de huid vast-
gelaten, en op het;J2oofd vanden krijgsman geplaatst^
hem een verfchrikkelijk aanzien gaven. i ,

Het fchild^ dat elk krijgs^man bezat, was van ge-
" . vloch-

Digitized

byGoogk

( ? >

vlochten rijs of van ligte planken, of ook wel V3n
boombasr, gemaakt^ Men droeg die fchild aan tU r\
Ijpier arm^ en bewaarde bec zoo zorgvuldig, d .-
len liever bun leven mfet detf ftrop' wilden eindig.. ,
daq zonder fcbild tot de bunnen wederkeeren, , en <wac
wonder? het verlies van bet fcbild werd als de grocc-
fle fcbande aangemerkt. Hij, die zonder fchild, uic
den {(rijd terug kwam , werd voor infaam gehouden.
Hij mogt, noch bij de heilige plegtigheden tcgenwoor*
dig zijn, noch in de «^ksvergaderingen verfcbljnen»

V., ff^jze van oorlogen.

Onze Voorvaders kenden geene werving, of gewei*

digp opfcbrijving tot den krijgsdieDSt. Ieder jongeling

was een geboren /bidaat, en (telde er eene eer in^

zijn Vaderland te verdedigen. Niemand dgrfde, e?en«

wel, de wapenen vo<^ bet Vaderland dragen, ten ziji^

hij daartoe openlijk gewettigd was. In. eene openbare

vergadering kregen de jongelingen, welke bet volk

des waardig gekeprd bid, daartoe een plegcig. verlof»,

De Vader t een hunner nabeftaqoden, of wel een der

Vorflen, verGerde ben met een fehild en een pfriem»

Van dit oogenblik af werden zij ^fchouw:d, alapiec

meer tot het ouderlijk buis, maar tot den Staat be-.

"Iioorende, en openlijk der naiie ingelijfd.

, Qe voomaamfle fterkte der Qermanen beftond in

het voetvolk. Iptusfcben badden a| ook ruiteiij , man

dewijl hunne paarde^, noch ii; geilalte en. kloekheid t

noch In fnelheid, uicllaken, rounctea «y hierin geeos-

As xim

Digitized

byGoogk

zins uit , tenzij men de 'Tenoferen uitzondere , die
de beste ruiters leverden, gelijk de Cauen het beste'
voetvolk. De wapenrusting der 'ruiters^ bestond alleen
in een fchild en éene Framie^ volgens tacitüs.
Met een* zadel te rijden , werd bij hen voor fchande
gehouden. De voetknechten ftreden tusfchén de rui*
ters in. Soldij werd aart hen niét gegeven. DeNbiiic,
dien zij, door hunne. dappétheid, op den vijand behaal-
den, was het eenig vootdeel, dat zij genoten. Alleen
de* jongelingen, die tot het gevolg der Vórfferi be-
hoorden, hadd^Q, bij hunne opperhoofden, de vrije'
tafel, en werden daarenboven van hen met paarden
en wapenen voorzien: , •

r pe Regimetiten en Kómpsigtli^ werden niet, gelijk
io onze tijden; uit alleriéi mtinfchappen te zamen ge-
field j* maar elk geQacht mÉö;kteèene bijzondere bende"
uit, èn dït merkt TAciWè met regt aan, als eene '
Voorname fpoor tot dapperheid. Elk fchaamde zich,
voor deii vijand te wijken;/' oödei* bet oog van vader,
cora, Ijroeder en néeTt en we^d een van hen gedood,
de anderen ' vbtiden zidi, <léar de gefneuvelde ' hun
bloedverwant was, tè'-ftèrker opgewekt ," öm' zijnen
dood fè wreken. Elk regcsgebied had zijn onder-
Iclièidèh' vëWteéken, «vaafbij- zich dë* onderhoorige
inanfchap voegen moest. Dit beftohd raisfchieri m
Ket Vüwe afbeeldfel 'Van een of ander dief. "Zoo
litrdden dè Cï«r&r^»^ e^ of gouden ftiert

wèiké ïïtm' tot ceff v^

Het opperbevel Cfver' het leger werd in die zelfde
•" '** ■ . V " ver-

Digitized

byGoogk

vergadering, waarinde oorlog befloten was ^ voorden
ü)dy dac dezelve duurde, aan iemand uit het volk
opgedragen, dien nién daartoe bet gefchikst itfor-
«teeldè. ' - •

' Vrou^lv'en en kinderen volgden faunne mannen en
vaders in den krijg: de eerden, óin halre mmrieit
handreiking te. doen, beiden, om, door bunne'tegen^
woórdlgfaeid^ dezelve të meer tot dapperheid aan ttf
tfioedigen. / ^

Hutme flagordetiing week verre van dè tegenwoor-
dige af. Zij was, naar de wijze van fommige trek-^
vogels, ingcrigt, die in twee reijen vliegen, welke ziicB
van vbiren in één punt vereenigén en voorts gaat)dë
weg verwijderen. Men, die tot een geflacht, of
gehucht behoorden , werden bij elkander gevoegd eti
in kleine benden gefchaard, welke niet, gelijk bij
ons, in drie gelijke reijen of gelederen beftonden ei»
zich regts en links uitbreidden, maar de gedaante vail
eénen driehoek of van eenen kegel hadden. D^ë
van voren, in een of meer man, beginnende, Vér^
meerderden gaande weg, tot. dat zij,' ëene ganfèhé*
breedte uitmaakten. ' Daar zij nu,' de fterkften'en
dapperften, buiten twijfel, vooraan plaatsten, hadden
zij, door zulk eene fcbikking, de beste gelegenheid,
om m hunne vijanden te dringen, en het moest dezelme
werking hebben, als eene kiel, waarihede herbcütf
van elkander gefplecen wordt, gelijk de tlomeineDn
ineer dan eens, ondervonden hebben.

yi

Digitized

by Google

C " >

VI. ff^oningen y kleeding y /pijs en drank.

De oude Germanen woonden niet in (leden en
^rpen, n\aar in gehuchten 9 waarin de woningen »
wijd en zijd, verfpr^id l^gen. Een ieijer floegt i^aar
Zijne verkiezing I op eene plaats , welke hem voov
Zijn bttis^èzki en vee, de . gerijfelijkfte fcheen, bij
voorbeeld, bij eene wel, een bosch of groenland,
zijne woning op. De huizen lagen verre uit elkander
en om elk derzelve, was eene groote ruimte, die
door paalwerk afgefloten was, eenigzins gelijk aaa
opze hoerenhoven. De redenen, waarom de buizen
zoo verftrooid lagen, meent tacitus, ^/ in de on-
kunde van te bouwen 9 of in de vrees voor brand ,
(e moeten zoekea Kalk en pannen kenden onze
Voorvaders niet. Zij bouwden hunne woningen van
ruw hout, leem en ftroo. De wanden van fommige
gebouwen, waren van binnen nciet blinkende pocklei
beftreken. Ook hadden zij holen In de aarde, welke
zij 9 des winters, met veel mest bedekten, om hun-
tieo voorraad v^ levensmiddelen voor den vorst en
^or den vijan4 te beveiligen.

Kleeding.

Hunne kleeding beftond in eene foort van mantel,
ftót de huid van een wild {^) of tam dier, of van

gro-

O De aitge(farekce wouden leverden , in die dagen , eent
menigte grof wild ; ati : herten , wolven en wilde zwijnen »
Qf. In het Hercijmsch woud, hielden zich, volgeni ca«

Digitized

by Google

\

( 13 )

grove wollen üoffe gemaakt, welken zij, met bee
haar naar büicen gekeerd, om de fobouders bingen,
en mee eenen gesp cf doom vascibaakcen , om winti
en regen af te keeren. Deze mantel worde door ta^
ciTOs fagum genoemd; een woord, dat vari Celti*
fchen oorfprong i* en door yiltmantel of krijgs-
mantel vertaald wordt. De rijkften en aanzienlljkfien
droegen eene bijzondere kleeding , die zich naauw om
al de leden des ligchaams floot. De vroi^wen ver-
fchUden alleen daarin van den opfchik der mannen,
dac. zij , in pianrs van beestenhttiden , hare kleederen
uic J&nen vervaardigden, waaraan zij onderfcbeidene
kleuren wiscen te geven. Hare armen, borst eo
beenen waren bloot.

Sfijs en Drank.

Hun voedfel l>eftond uit wilde vruchten, verscb
vleesch en geftremde melk, zoo als tACixus zegt.
Daar nj" akkerbouw dreven , is het inrasfchen zeer
waarfcbljnl^^k, dat zij ook brood gekend hebben. Die

mo-

«AR, ook wilde oifen of oorosfen op, die, wegeoi honno
fnelbeid en fterkte, de koningen der wouden, en voor men^
fcbea en dieren gevsarlijk, waren. Dit was dleen genoeg»
om den moed der Duicfcbe jongelingen op te wekken, daar
diegenen den grootften roem behaalden , welke de meesten
vin deze dieren badden afgemaakt en het grootfie getal va»
hoornen konden vercoonen. De2e hoornen» welke dikwijla
met zilver beflagen werden, wanneer zij dit metaal veroverd
of ten gefcbenk ontvangen hadden» dienden, bij hunne gaac*
«aleh , lot drinkbekeriv

Digitized

byGoogk

C 14 >.

mogen wij te gereeder denkai, Aar cmsavl «gt:
dac zi]9 behalve melk, kaas en vleescb, ook eén
weinig koren gebruikten. Hun gewone drank was
water; in^r zij wisten uic gerst of koren , 200 als
TAGiTUS berigt» ook een vocht te bereiden, dateene
foort van gisting onderging, tpc dat hec eenige hoe-
danigheid van den wijn had aangenomen. De meesten
denken, dat dit dezelfde drapk geweest zij, welken
wij. Her noemen en waarvan wy, bij ervaring weten,
dat het, oud geworden zijnde, eene bedwelmende
l^acht heeft.

; Somtijds hielden zij groote gastmalen , en bij dezel-
ve bragten Aj wel eens, dag en nacht, met drinken
door, hetwelk zij voor geene fchande rekenden* De
dronkenfchap baarde dan dikwijls twist en flagerij.
Met fchelden hielden zij zich niet lang op, het kwam
ilK)edig tot dadelijkheden en niet zelden, fcheidden
aj , met bloedige koppen , van een. Deze twisten
werden echter fpoedig weer bijgelegd; want 200 ge-
neigd als mra tot twiscefi was, even zoo genegen
was men ook tot verzoening.

VII. jikkeriwin^*

Oflchoon Je oude Germanen j den meesten tijd,
mee den wapenhandel en met de jagt fleten, dreven
lij nogtans 'ook eenigeh landbouw. Niemand had ech-
ter eenen eigenen en erfelijken akker. Zij i^erwisfell
4en dé akkers jaarlijks. (♦) Waarvan cjesar deze

re-

rtïTACïT. Gcrm. «p. XXVfc v

Digitized by LjOOQiC

redenen ^ft C*): !♦ Opdat men, door de gehecht-
heid aan den landjjpnw, de zucht voor den oorlog,,
niet mogjc verliezen. 2. Opdat men zijne landpalen,
nan tijd tot tijd, niet mogt trachten uit tjs breiden,
en demagtigen de bezittingen der zwakken nieimi^.
ten overweldigen. 3.^ Opdat mefi zich, door het op-
trekken van duurza;ne gebouwen ,, niet aan een gemak-
kelijk leven mogte gewennen. 4. Opdat dé begeerte
tot rijkdommen , niet onder hen mogt gekoesterd
worden , waaruit hatelij)ie partij fchappen en verdeeld-
heden te wachten waren. Eindelijk, 5, Opdat zij .
het gemeen te beter in eenen goeden luim raogten
houden, Wanneer deze zagen, dat er eene evenredig*
held van bezittingen, tusfchen hen, en de vermogend*
ften, plaats vond. ^

Van den tuinbouw maakten zij weinig werk. Vrucht-
dragende hoornen waren fchadrsch. Vee hadden zij
in overvloed, maar het was klein en onaanzienlijk*
In het vee beftond hun grootfte rgkdóm. Goud en
zilver hadden zij niet. De fchrandere tacitus merkc
hierbij aan, dat hij het niet wagen zoude, te bcflis-
feh, of de Goden, in hunne gunst of ongunst, dit
metaal, aan de Germanen geweigerd hadden. De
handel werd door ruiling gedreven*

yiIL Huwelijken. .

Vëj5r het twintigfte jaar, mogtcn de jongelingwi
luch niet in den echt begeven. De vrouw br|igt geen

ha-
O Cjksae de bello Gallico Ub. Vit'

Digitized

by Google

huweifjksgoed aan den- man; maar de man aan de
vrouw. De bruidfcfiac beftond niec in kostbare ktee-
deren of andere fieraden ; Aiaar in osfèn én een ge-
toomd paard , een fchild met een: pfriem en een
zwaard. De naascbéftaanden der bruid waren hierbij
, tegenwoordige en keurden den bruidlchar. De bruid
gaf op hare beurt, eenige wapenen', aan haren aan-
ftaanden man. Bij de inzegening des huwelijks, werd
de vrouw vermaand, dat zij de medgezeliin van den
arbeid en de gevaten hares mans moest zijn, dat zij
vrede en oorlog, geluk en ellende, roet hem moest
deelen, hetgeen men, door de gekoppelde osfen, het
getoomde paard en de gefchonkene wapenen, wilde

afbeelden. - -

iX. Lijkplegtighedené

Het verheugt tnij, dat ik in ftaat ben, hierover
meer licht te verfpreiden^ dan over eenige andere
gewoonte onzer Voorvaderen, daar ik, in de maand
October des jaars 1818, eene menigte grafplaat-
fen van de vroegfte bewoners, dezer gewesten gevon-
den en geopend heb. Sedert eenen geruimen tijd,
hadden de heuvels, op de bergen en in de dalen,
tusfchen Wilfum en Ulzen , de aandacht der oudheidkun-
digen getrokken. Aan het einde des voornoemden jaars ^
befloten eenige liefhebbers der oudheid (*p, onder
welker getal ik mij bevond, dezelve nader te onder-^
^ zoe-

O Dè Hoeren Med. Docieren MiquEL^ en benino en de
Heer Doctor ea Griffier Wessels, «Hen ce Mieawenhaii

wonendet ' . ,

. f

Digitized

byGoogk

c 1/3

roeken. Aan êen hatig van eenen berg ten ztilden^-
\n de mblji^ict eeDer wel, tilt welke eene beek ooc^
Ipringr, ontdekten wij, naast eenige grooce^ dooi
menfcben handieQ, blijkbaar opgeworpene, heuvelen,
en federt eenen onbeugelijken ü}dy^ Hunnen pSllc
genaamd t eene menigte kleine clrkelroodj^ heovelrjes^
die allen kai|merken van de graven der oude Cerma»
nenj droegen. Dea^lve geopend hebbende ^ vonden
'^ wij in ied^r heuveltje of eene urne (aschkruik) met
beeódcren ep asch gevuld, of de boendeien en a^ch^
tusfchen zoden befloren, zonder ume^ 3 of 4 voetcQ diep
in de a^irde begraven. Eene foortgelijke begraafplaacit
vonden wij, in de nabijheid van deboerfchapluerbeek,
bij eene wel, en !n de boerfchap Lémke, rasfcheQ
Nieiiwenhuis en Ul^en. Ook bij de boerfchap Har-
dinkboizen. Het getal der opgè^dolvene urnen, kan ik
niet meer berekenen. (*) De meeste waren zoo
broo$, dat 2ij, bij het opdelven, hoe voorzigtig zulks
€pk gefcMedde , braken. Andere lagen , reeds bij
liet openen van den gtafhenvel, in fcberven; doch
wij hebben ook een groot getal , gaaf en ongefchon-
den, te huis gebragt, van welke eenige zoo wijd
zijn, dat dj wel eenen emmer waters kuAnen bevatten.
Ze lyaren alle van aarde gebakken , • doch niet van

B '^ de-

.<<'^) Het kan op $0 tot 100 bef root worden. Wij hebbso,
'f9M 'tijd toe ^ tijd', nog nieuwe outdekkingen gedaan en» ia'da
jnaand Mei iSip» op dezelfde plaats, eene menigte oroei» fe^
vonden. Tusfchen UUen eu Gecelo, hebben wij, in demaaisd
AugQstas d^szelfdeu jatfs, een Hnnnébed (200 alf men dieilfl
de F^dvincie Dtenche keeft) on'fdekt.

Digitized

byGoogk

C 18 )

4«8^Ifife gedaante : eesige waren hoog , andere plat;
fomtnige waren zeer gtad en nee bewerkt » aodere
aieer nm cn:<:macht2aam«

Dt beenderen waren, voor een grooc gedeelte» vii)
góéd bewaard gebleven 9 hetgeen men aan bet
wur, (*} hetwelk alle vochtigheid daaruit getrokken
heeft t moec toefchrijven. Onder de beenderen vaa
mên&heBy faerl^cn(]en de geneeskundigen, oc^ heeo*
deren . van' paarden. Boven op de asch en beende»
ren, of ook wel in het midden van vele, met va4
0lie kruiken of potten., vond men een klein, zecs
mt beweikt, potje , hetwelk gewoonlijk omgeftelpt,
cf /waarvan bet onderfte naar boven gekeerd
was. Ct)

Tosfchen de beenderen , vonden wij , qp drie of
^er plaatfen, eenigc kleine koperen fier aden* (♦♦)
'Sommige beenderen, die kenbaar waren, bewezen,
iKiar het. eenparig gevoelen der artfen, dat de vro^
. gere bewoners dezer gewesten, niet grooter geweeif*
ssijn, dan de tegenwoordige, waarvan zich ook efti
door vergelijking der . opgedolvene doodsbeenderen, i

«el

(♦) pe .Qud|e bejvoners dezer gewesten, hadden de «e-
v^oonte, gelijk de Romeinea en andere vollen, hunne llfketf
"te verbwiden, eu de overgeblevene a^ch en beenderen, W
««eiie fcr^ik of eeneo pot, te verzamelen en dm te begravcBif
i (t> Indien deze kteise potjes, gediend hebben, om 'de
-t»iien der naakte btoed^rerwanten op te vateen, dan hebb^
:4e oude Getmafm, de asch hunner overtedene vrfendMi
liottarkijk met biionè tranen befproeid.

C*'; Eene foort vaat (stiptn. Ook eega. koperen hiarttngi»

Digitized by LjOOQIC

C t9 )

mee dte vM mz^h tijd» gëfxia&keiijk bverrëdei
katt. ■ . — '

ÖÈze öötdekkbg der oödö gi*éfJ)Liatfeö ftetót juist
ovèrfeeii, mee lietgeen tacitüs verbaalt, van dé wijié,
waarop de oude Cetmanèh gewoon wörétt, huiine
dóodert te begraven. (*)

„ Vdti de Itjkp%ighedtó/' 2egc hij, ,, tóafceii
9, zij niet véél werk. Dè ligchamën van bero6fnde
^, mannen, worden met eetie wekere foorc van hout
„ verbrand. Ct) Men overlaadt den houthoop, no<ih
9, mee kleederen^ noch mee fpecerijeo.' De «rape-
9, nen van den overledenen worden alleenlijk > met bet
„ lijk, UI het vuur geworpen,- en foracljda wordt ook
„het paard, hetwelk hij bereden heeft, er bijge»
^y'voegd. C*0

. 9, Een .eenvondffge hoop van 2odea maajkt faee graf
„ uic; terwijl men de kostbare gedet^teékenen ^ ^
„ hjdg voor de overledenen, veracht.'*

Dé g^ane ontdekking, komt al2oo, net de2e
béfchnjting, wereen. Alleenlijk hebben wij , geeöe
wdj^nen» hoe geaaamd^ in Óf bij de aschkruikAiy
gevodden.

Dé geleerde pieAnnrr dwaalt derhalve ^ wanheer hQ

def ronde heuvelen, welke zicb, in het landfcbap

Prembe bevinden, voor graveB tan Romeinen of van

. B * grooh

C*) l^ttorlbtfs Cerm. cap. tjf

(f) Misfthfefi ïiiet hél hoiu vaa deiiceabóomca of nnde»
jeuévetbèsfénftraik.

C^) Dé Itóet ^liéfc zich lilerbil te herUmerèti, dat #ij
ook beenderen van pifturden iu .d« urnen getondeti hüW^ik

,Digitized

byGóOglC

C >o y •

groote reuzen hoadu X!^) Waren zij graven der
Romeinen f dan zoude men zeker den Charcms pen«
i^ng er in gevonden, en% biereen daar, ook wel een
opfcbrifc, op de urnen ontdekt hebben; en waren zij
van reuzen, dan zouden de beenderen ^dic wel uitwijzen.
Behalve de kleine beuveltjes, van welke vele
naauweiyks meer zigtbaar zijn , (f) daar de plaggen er
gedurig afgeftoken worden, vindc men, op zeer vele
bergen, in hec Gerigc van Ulzen, yerfcbeidene grooce,
cirkefaronde, door menfchen handen opgeworpene»
beuveleo. Rondom dezelve, ziet men dikwijl^ nog
de greppel , waaruit de narde genomen is,

Wi) .hebben twee daarvan gec^nd, en uk dca
cenen, na zeven of acht voeten diep gegraven te hek
ben, fcherven van eene urne, en u» den andereo ,
beenderen, opgedolven. Ik waag het niet te beflis^
fen, i^raartoe deze kolosrale heuvelen gediend hebben.
Het komc mij intusfchen niet onwaarfchijnlijk voor,
dat zij , de begraafplaatfen der koningen en vorftea ,
of der edelen zijn, aan welke men» een^ uitftekeiKfe
eer, bewijzen wilde.

Aan de noordoostzijde van Wilfum, isp in vroe-
gere tijden, ook zulk eene begraafplaats geweest^ nb

• m]f

(^) DrenthfcSe oudbeden, biadz. 44.

(t) pe berg bij Wilfam, wtar wij dt meeste amen |^?
vonden hebben, beet de Hoppenèergk Dezt-bttfi fchijoc
eene algemeene begraafplaats -geweest te zijn; maar door«
hec wegnemen der oppervlakte of hec pla|;gen (leiten , gti^
rende vele eeuwen, is de juiste plaats, waar de urne zit»
thans moeijeliik te vlndea. »

Digitized

byGoogk

\

c « >

wij 9 aan de midzijde , nu gavopdei) bebbetu pe roede
^ heuvelen zijn echter van cijd tot tijd weg^ewaaidt
I en van de daardoor oncblooce urnen ^ is geen enkele
bewaard geworden. Zoo veel weet ik incusfchen , uit
1 den mond van menfcfaen. die dezelve gezien hebben,
i dac zg veel klesoer geweest zijn, dan die> welke w^
[ nu opgegraven hebben. .

I Eind^èUjk vindt men nog in dezfe gemeente, v£r«
[ fcheidene, lange en /malle, ingevollene graven^ die^
■ völgem pic/ïRDT, Q*) ook in hecl^ndfchap Orënthe
L gevonden worden, en v>%ens ?ijn berfj^t, ook in de
^ boerfchap Ringe, onder Emmélkathp» zouden voor-
handen üjn. Wij hebben eenigé daarvan geopend,
én ons, \xk de losheid en vetheid der aarde, volkomen
overtuigd, dar hpt grafplaatfen wasen. Het blijft ïn-
tuéfehêri een raadfei; -uit welken tijd dezelve zijn.
De oude Cermamn verbrandden hunne lijken. Het
is mdgelijkv dat zij van lateren tijd zijn, toen her
Chnstendom ingevoerd, en het verbranden derdoodw
verboden was. Maar dan blijft uög ahqd de vraag
over: „ waarbm 'pij van zulk eene buitengewoone
lengte zijn r (f) '

B 3 ^/rWEE^

C*) Droiithfclie oudhpden, bladz. 48, 49. ;

(t) *roen keizer karel de groorct .oiize Voorvaders, met
geweld, rot het 'Christendom bekeerde, moesten allé hei-'
denfche .plegtigheden optatyudetK Dit gebeurde aan het einde
^r achtQé èeaw; Mfn mag dan m^t volkomene zekerhcki
vaitflellen, dat de. opgepavene potten, over de 4uizen^ Ja^
fw' Qüd zijn."^ N» KiNDLiNGEas, MunfterQehe^BèicrSge, zür
^èfchlchte DeatscUands liter Band. § «7.

Digitized

byGoogk

TWEEDE HOOFDSTUK.

VAN DË' LOTGEVALLEN ONiBR VÖOAVADHREN,
ONDER D« aOMÈI^CJ^, SAKS^I^ f» tAAVX^RK. >

t x>^ff dt ^(kwmif^

5^p,. Dit; voll^ l^tar^iïi, .Qfl^rept vQfdg^
^,€ft^ö?^« van q»ji|T^w, toep |tJWW.c^$AR>rG^I-i
liflQ ^n tarnen fcf^ppgcgr, j^odörvrprpea-lui^f tó ?<«•>
metn, Jïwadenburg^,;r|^ ^^ ^0 flTCi^?!;

voornanjelijk d^ jE^j^^wffi^JTf/^?^
i^^^^. door ^n; jijag^e, |i?n, i?n Ian4e uit, oö^ ficj^
if^lf daarin, ce ; ve^tig^n.; Deze biarbaarrchie m^xïkx^
ming! djiprde nieCv. lailg : keizer AUGqs;](u^. Apot^
met dit magtig tolk, eea verbond^; qa ruimde lu(io^
onder hunnen koning marobodus, be( cegenwpordigi)
Siwahtn, ia» waardoor de Tubanten weer in b^
gerust bezit van bun Vaderland geraakten.

Hierop volgden ^jojedig de bekendst krijgstcfgccn
der wereld dwingende Romeinen , w^Ik^ geefel (^
onze VooTfaders ondendnden sweatm.

Geen volk heeft echter, adn &é dwtogékndi) è»
Kf(fneinen^ meer tegenftond geboden;^ dan de oudi^

Digitized by LjOOQiC

Gerwanin. Otif^ Voorvad^s êc Tuhontén^ I9eté«
2ich Qck niet gemakkelijk onder het juk breogem

Onder de Romeinfcbe véldheereD, die Itt éezer
Inden, liet meesc bekend geworden 2^ov eol die^ de
toenmafige vofteit, de Ufipeten^ 'ét Tenkten » ié
Tükanfen^ óè 'Friezen en andere 5 overwonneti bèbi
hm f Verdient bijzonder genoemd te worden ^ dLAüi
DU7S DRüsus» de ftiefieoon v«n den beroemden kéfreif
AUGUSTUS 9 onder wien de Zaligmaker geboren i^
Tien pren voor de ^bbprte van christos, werd deze
jóRÜsus, doorireizer AUOUSTUfit met een legef krijgs»
volk» naar Ouitscbland gezonden, om hetzehre cd
overmeesteren, beiwelk hij o6k gfeiSeefte^k velbfagti
ZijM wreedheid was zoo groot, dat de moeders bafë
kmderai Jicver iaaa den gionè wHdèn verplétterét^^^
dan^ heb als ^ven van drusuü ^ ed' als flogtófers H^ .
ncr ^dwingelandij, «e laten op#asIe6. ^ijn naam al<
ken was zca> 'v^ , dat; winneier dee rnfër^

ichen^v m ctnfc elkander nltfobolden en hnnne ifegén^
patöj ialteiM x>dgébik toew€in^hc<<^v zij zfehf vm dè
woorden^: ^y éM dU de' DréeY hattT becKeiH
deB.x^*> . En is het' ti^el te vfimondèren, *c itezê
anders /zoa dappefé helft »*eb^zqtfe éeile fctiaiiÉ^tlfi lA
deze gewestene flschtte? èm hij'' de cérlte ii^v '<^
^^ingezeDeoin xA üaven raaüktè, cln ïiéii niet' atlëeH
eene zwane iirbatdng cpiiigd»V i^^Kir heA 'Odfc wM
hunne beste manCphappen Heroh^ö, wélk^ Hf] èndefe
^ iéffobmlai Aak,. ^ aatrï andm^ afgelegentv /^

B 4 we$-

Digitized

by Google'

weiten vcrplaawte:, om ze des te beter in toom te
Iioudcn. Jplene behsmdeling ^ w^araap mep toen nog
olet gewend was. - :

. Hec. was deze pRusys» die^ den IJsfel ia den Rijn'
leidde 9 om d^ fc^epen des te g^makkeli^er van dea
Rijn, in.de NoQrikeet te brengen. Het ^ter^ dgi
yan Arnhenv. i^^ar Doesburg loopt , :is (^en : fean^al 9
TietWQlk DRüsqs heeft laten graven, lèn^ dar nog he-
den^, naar «yuen ;«aani, JPr^fus gracAt^ genosmd,

\.pei} 9verle)«ir|i^ .^segt oofc, dat deze i>ïtüsüs hfic,
k^ïteiel'te ^eiicljein^ gebouwd beefo...:!0|3merhelijk is.
fiet^^dat aan de npo^dwesczijde van dit kasteel, eene>
hopge rots,- ncg^tpt. op deeen. dag/, j den naam yzü
Pi^i{els d l>r(fes :kt^fen^^Anigt^ Het ,o^fchrift ot>
dlQ rots: jy^ifn^h^eff BKJ^m gerigt geboudm
^ over,; de Tub0fften^^\ is echcejr ^vön Itueren oor-.
i^^roDg. Een vaderljrad^qh gefchiedlfeliiljver . (^> Js er
met vreeind vat!t9 i^at deze rois den naatn sMÜrufus,
husfenvotn^ omdat deJIichter ydn het kasteeU zicb
dikwijls daarop patste», om den bouw der vesting te
aaqfpboqwen of de omliggend^ laodftreek te overjsien^
Jintusfdïen, wanneei^ de overlevering,' aangaande hec
kasteel ep deszelfs (lichting, ook gegrond moge :djn;
moet men toch het flot, zoa als het thans is, ini^
voor een werk der Remehcn aanzie. De meeste
gebouwen np van. veel hterèn oorlprong. Alleen dé
aoo^pwamde Kronenburg ^ A^tsi^U ^ bierkelder,

ciiz»

(•;) P^ R#«r HUM? M» 5t & ,

Digitized

by Google

c ^5 y .

enz. tü.}n Uïjkhiint van eeoenfaoogen joudfirdom, en
misft^bfep 2]0g overblijf&ls uk de t^den der Rofnei-
nen. De overlevering » aangaande de fHchcii^ van^
he.c kasteel^ dobr DRUsu^t faeéfc die vóór zkfa, dat
• do Rótneinfcbe veldheeren , de gewooDce - baddan , .
\msxe namen, in de overwonnene landen^dooir duur«:
muie gedenkteekenen , ce VierQ^nwigpn , endatdeRo*;
ineinfcbe ^fchiedfctirijver ^ .f^orus:, bijaonder . vao.
QRUsus verhaaic, dac bij vijftig kasceelen as^ den
Rijn gebouwd beeft. (♦)

. Wat bier ook van ïiji? m^e^ joo veel weten wij»
dac dit kasteel, naast dac v^ Teklepborg , bet oucjitor
in de«e gewesten is. (t).

Het wreed bewind van dvfjngelapd^n, isi zeld^
van langen duur^ De j^ichiedenls der jot^fte ge*
beürtenisfm in ; Europa,, de v^l. vi^ buon aparte ^
levert daarvan mq nieuw bewijs» .

Drusus^ zoo yerfcbriljikeUjk in deze gewesten ^
werd uit afgunst, Q'^ec de bebaalde icl^itterende zeg»«(
piialen , , van . eenea .aekeren sjBj^ door vergift^

omgebragt , of vplgens anderen . overleed \^ ^ :jaan de^
gevolgen vap eeuen val vaazi]nj>aard^ in bet derri^;(lct
jaar ,.ajna levens, te Mentz; -Zijn opvolgpr . wa3|
QU1NTILIU& vARUs^ fiadbouder .vau Slrien. De Diiiov
f^be volken, der vreemde overbe^fcbipg moede, vem^

(♦) Libt IV. cap. ia. Zie ook ficarot, bladz. ptf#

"(t) i^é geleerde jungius wil, den oorfprong van het'kas^
teel, liever uit de tijden der Fr^kéo «fieldeii*^ Ijüfl* Cèfli^'
Itoitfa. Li'b. L cflp. 3»

Digjtized

byGoogk

eenigcfen zïchy tien jaren voor de goboorcie vem cm^tf^
7U»9 ondec 'amyoering van arminius 0f ii»mai9«
wrsc der Ci&^nyj^tsrr^. eegen dez^ QuimriLiw vAi^trs
enovervielea hem^ ia bet Teiwoburgcr woud, dat
zich van Osoabruk en> Teklenburg, door de Gvaai^
feliappeB Lippe, Ravensberg en bet fticht Paderboiai-
iHCftrekte, en wel tis&fcbM ?&deri>orn en Decaiold,
ntec' ver van de ftad-HdrD]-?éer'zulk éiai^ gfcliikitig'
g^lg^ dat het gebedeVtegèfl der A^i^m^» vernield
werd. C

»lk geloof n^nen lezeiM, geenen ond!enst te lullen
Uèlj^en, niet hun ê& fc^^ndcrhcden van dezen fïag,
die als de da^€lraad der ^PuitA:fce^ vrijheid «boet bé-
KfhbiiWd wdrdeni^ '^ 'té geven. ' • •
- ARMï&itiis» * vorst &it Gkef^keri^ éerï'ftrijdb^y
vc^fy -a*!' de pei*irs'dèr Weee»^' ''wks "te 'Rome' op-
gevoed, en had, pra zicft^dës tëiWeet daö de belangen
van-bet Rbi«einfcHè vblfc- teJverSfèdén'i^ dé^ Wüar%-
höif^ v«^"Romëtós(Hi' 'terger^^^ dfende

lifet 'siiGÉSws , cètt'^%lder ^^pperfiodfa ifér Wermken\
ia'hèr^oÉfèinfëhé-I^ör, en vocrtfe Jtec'fievöl Wr de
feil^Wét>irinfi ' Wffeè dé Ckerüskén'izxi S^ k&miifiefi
ifevtfrdèói/ 0lt V6llr, hi* deieKHe 'tósTtlhindfe i waar-
nê/t '^üotapa^te' zfch '^ fii - onzen tijd bédfenèer ' het
flöakcé' dë^ toWrtrömfenë volÉeitf* rtrt^ iljrie' böttdgbaöö-
tfn', en bediende zich ^h' derzelver wapenen, 09 -
indereQ, ondef. het iuk te brengen.

Arminius, die vast beflotenhad, 2ijné natie vrji t# \

Digitized

byGoogk

qm hfit m$sfiLttdct vr^odTctep af cc kggeo« ea.^kk
ppenljljlcii aü^ yijand der Rêmcine»^ te verklarei}. X}e
qpftaf)d van ^n afgekgp^ volk, nii^fcMm diK^r ?lii^e.
2«lodeliQgea bewrerkt^ verfchafise h^m die g^weoiclKC»
gelegCDb^id. (*>

Qijint;z<ius varus beflojk, iiiec dHe Icfio^neq^
aan dit oproerig vqlk eqi bordek te geven en hei«
«^luQ.^fbiedy, voor de Romeinfche adelare;!, c$ JeeffiiV'
^ weg ^rw^c$t tv«5 ong^baandl qi^n nioesf do»:
Zflvea i^rst openeo €0 ti^ep en ds^K iHfQggllIl makeok
V4|tu» q^ mer herivDQfdfeger voo^nft, terwfjl ah^
a^iNias 40 achterhoede , uit Cksptêi$hsn en Rumcimn
beftaaqd?) aanvoerdi« Segestési, f^ii and/er Qppèn
l^opfd det Ck^rusken^^^ waarfcbuwde V4|ii7«, vqpr ber
verraad van arwniu»» ^;.ned bm^s.op zijw hoedoi .
te zijn; , vm^. de t^otfcte RcKnein, \^egde|^ raadi
in d^n wmd#.. \^^ , , .•.;.,. \. .. .-^

Nadat hij » i^t, pleger , l^deoabijlieid ys(B«im
groot wqpd gekoinqi.wds^ y^eloi; b^ de Qsrmamfk
van alle zi}den ^am; en bragcj^n. \mci m wanordf^; «4^
ipjj ARMiNlw . het iwk^ afiverpeq^ , ijsi^C, .j^ne
(?A<w4i*«ld?iïiie?»^/^?<?^ «ö4»vr«»^

^l|kfte i^agt^ o»4er hen t>a«^0te.^ .^ . r.,.

. Do IWwipfthp géfcï^i^^is fcmvers SOlsl^Wi^ .#
oorz^ïj van. df ze: vergif teling d^s,G(^pt4ncfh%jif^ pS^
IjUdcag van v^ri^s ^ dicin sij tyai^ ip^iltt, |M}Q$n9l)$^*

<*!) De geleerde M&Eit meent ^ dat de Eemilinderi sick
dsdrtoe bebben Ucea gebruikcji^ 94ü9«hif 6|)^^^ ÖA^^dfiife

Digitized

byGoogk

en wrèedheiilbefchuidigen; terwijl 2ij hem tevens- ten
laste leggen , dat hij hoogst onftaatkundig te werk
ging, daar hij, onder een 'volk,, dat nog maar- óp
den laagften trap der befcha'ving: ftond i en dat met
cene onverzettelijke gehechtheid , aan ;fijne Voorouder*
lljkè wetten en gebruiken kleefde, de Romèinfche
régtsplégittg ' invoeren Wilde. ' Èii' 'hieruit leiden zij
voornamelijk, 'de ijsfelijVe woede, tegen de Romèin-
fche advokaten, af, welke hien de oogen uitftak, de
handen af hieuw i en-op ^e vërrchriKkellJkfté wijze ter
dóód bragt. Ëén. duitsch foldasit (om flechcs -een
ffioftl- daarvan té leveren) fneed eêti dier regtsgeleer-
dèn\ de tong uit> naftide hem den mond toe en floeg
liera' vervolgens i' met''de tifgefiiedene tongi in het
tóngefcigt^- zéggende-: '-^^ B^hdelij^ fli^ngi zult' gij
f^hduien-'U ftifefiC^ ' Behalye ^ri^ ' legioenen , of
twintig duizend man , verloren de Romeinen twee
fiïélarért; den deïden. rukte' dë-vaaridrager van de
INng ,^^ en\ 'deBzelvè'n^ fn zijnen 'goraelverbergendé'^^^^
Itoéordèhij zicTi zëlveri in een niofei*ai.*(*j
-•^tVARüs bragt ücb; liic wanhoop,^ om het Ie*
rftiU'^' l^'ivü:^km\^ wercïen als beesten

geflagt e;i aan dé Goden ^geofferd/ *De gemeenetr
Werd*/ ^öiider genade, aan de boomen opgehangen.
Zes 'Iferen-daatóav' zag men nog dé beenderen der
iéerifegeftefi,<öpl'bec veld liggen,'^ en'de'lEhedèls, wsoi^
iÜ'flammen der boomen» gefpijkerd* ("^^

(t) TiKTiTus Aan. Lib. I. cap, 63, > /

Digitized

byGoogk

C ^9 )

.Augustus uam zich die verlies zoo zeer ter harte»
dac< hl] een/ge maanden lang , noch haar , nocb baard
liet fcheren; ja, dikwijls met het hoofd tegen den
muur liep, en als een razende uitriep: „ Varus!
5^ Varüs! geef mij j mijne legioenen ^ weer T

De plaats, waar deze flag voorvallen \s^ draagt,,
nog hedendaags, den naam van het Winveld^ en de
beide, door de Sennerheide loopende, beken, wordeo
dé ro(^de beek en, de heenderen heek genaamd. I^i
vroegere jaren heeft men hier vele Romeinfche wape-
nen en munten qpge^lven , waarop de beeidtenisfen ,
vanjüLiüs c^sAR en augustus, geflagen wareo.

Te Rome koude men intusfchen, de nederlaag door
vARüs geleden , niet verkroppen. Tiberiüs , die in
plaats van augustus , welke niet lang na dezen üag.
overleden vi^as, den keizerstroon beklommen had, zond
ffljncn neef drusüs germanjcü^ , zoon van den voor-
gemelden claüdiüs drusus, met een leger van hon-
derd duizend man, naar den Rijn, De tweedragt, die
tusfchen de Duitfche volken heerschte en de zorge*
loosheid, waarin zij leefden, gaf den Romeiarcben
- veldheer, eene fchoone gelegenheid, om de nederlaag
van VARUS te wreken. Hij overviel eerst de Mar^
fers* (O Door zijne kondfchappers vernomen heb-
bende, dat dezelve, in eenen zekeren nacht, een groot
feest zouden vieren en een pl^g gastmaal houden ,
2p0d hij CJECiNA^ met ' uitgelezene ligte troepen,

^ (*) Naar iiet fevpaleüa va». MdsfiR Oin. Cofcb. dt Mur^-

/

Digitized by LjOOQiC

vóoruk , weike bij , met zijne legioenen , tip den voet
volgde. Onder begunftiging van het ftertelichc, tot
de geljuchten AetMarférs^ genaderd zijnde, vond hij
hen zoi^gelods, ongewapend en half flapende, bij hun-
nen feesietijketi niaaldjd. Mee de fnelbeid dès blik-
(Qm% en de woede eens tijgers, vielen, de cohorten
van ciKCiNA en de legioenen van öërmanicus, na
op ben aan. Oeene fekle, noch jaren,- vonden me-
delijdea Geene heiligdomttien werden verfcboond.
De prachtige tempel van Tanfana werd mee den
grond gelijk gemaakt, en de ijsfclijkfte flagcing, onder
^ weerlooze, ën niets kwaads vermoedende, Mar*
fers aangerigt. '

Van daar ver/preidden zic|;i, de zegevierende ben-
'4en, wijd en zijd. Het land werd vijfdg mijlen ver,
te vuur en te zwaard, verwoest. De naburige vol-
ken, de BrakterSf Tuhanun en Vfspet^n^ werden,
gelijk de Maffers , bijna geheel vernield. Deze ver-
woestefnde togt volbr^gt zijnde, voerde ger^anicus
isijn leger weer naar deri Rijn terug , waar het de
winterkwartierén betrok. (♦)

Niet lang hierna (h^t Wüs zes jaren na de neder-
laag van vARüs) bedreigden de Germanen^ de CAr-
ruskèn (f) tot böndgenoptfchap overgehaald heb-
bende, oftdet krijgsbevel van denzelfden arminius,
op nieuw de Rotfieinetu

Ti-

(•) Tactt. Am. Lib. ï cap. 50 en 51.
(f) £en vom, Akt in hec bl^dotf fit dé» y LunOurg Èrunt-
ffiji^ i&éuMmj ffafierjladf, A/iéii^tmhtrg^ ti9» wópndt»

Digitized

byGoogk

C 81 )

TiBÈRius 200^9 il} het vijftiende jaar na CHRisrrrs
geboorte, G£rmanicus, toen in Callien zijacfe, oa
de fcbaccing in te vorderen , naar de Eetns* om bet
geweld fles krijgs , niet op eene plaats te hebben*

C^ciNA, cerf der bevelhebbers onder OERMANicüSi
tnarTcfaeerde 9 dien ten gevolge niet veertig regimen-
ten , door bet land der Br uk teren ^ naar gemelde ri^
Vier. Pedo leidde zijne tuiters, door de grenzen der
Friezen y en germanicüs zelf voerde vier keurben-^
den aan, over de meren |^ vereenigende zich te zatnen
bij de Eems f*>

Na de Brukteren verftrooid te hebbeo, trok di^

leger, over de 'üicerfte grenzen van dezen, alles,

wat tusfchen de Eem$ en Lippe lag , verwoestende,,

CERMANicus, tot bet boscb Teutohurg^ hetgeeo

irolgens TAciTCTs, aan de Lippe geplaatst, en naair

cLUvsaius , aan de grenzen van bet bisdom Paderborn,.

gezocht moet worden; de plaats, waar de bendea

van vAftus, zoo als boven gezegd is, verflagen wa^

jten, wiUende doordringen, ten eind^, de aldaar nog

yeiilrooiil liggende doodsbeenderen 'der Romeinen^

ze begraven, zond ciCciNA vooralt, om bruggen ea

dijken, in de vochtige móefasfen en bedriegelijfcc^

Telden, te leggen* Dezen laatften lijkdienst, aaQ^

Imnne broeders bewezen hebbende, trokken de Rp^

tniinen , na nc^ ^enen onbefiisfenden |Qag mét abmi^

mus gehad te hebben, naar de Eems terug* Ë6ti

(deel der Iruiters kreeg order, langa het fitind der

- '-'«ec,
(;♦) TaciTs Aan» tlb. I cap. 6o^

Digitized

byGoogk

C 3» >

zee, naar den Rijn ie trekken,- Ci^clNA werd ge-
Jast , mee zijne benden , de lange bruggen , op tiet
fpoedigfte, over te trekken.

Deze bruggen waren, reeds eenlge *]aren voor
CHRISTUS geboorte,, door lucius DOMiTfus, een
Romeinsch ridder en grootvader van nero^ over de
moerasfen aangelegd, maar zeer vervallen.

Vele bosfchen» groeiden toen op de hoogten , dan
weerskanten dezer inoerasftn, en ahmfniüs, die cm,^
ciNA op deszelfs terugtogt voorgekomen was, had
zijn volk in dezelve geworpen, hetgeen den Romeio-
'fchen veldheer,, zoodanig, in den overtogt over deze
bruggen, welke door ouderdom en reg^vlagen ver-
gaan, herfteld moesten worden, belemmerde, dat hij\ .
zich gedwongen vond, zijne manfchappen aldaar te \
legei^n, om een gedeelte derzelve aan de brug te
^(daen werken, en een gedeelte, tot bedekking der«
werklieden, te gebruiken. In. welken hoQgstmbeije-
lijken arbeid, de -Romeinen ^ met kracht, door de
Gertnanên en Cherusker^ , geftoord werden. De
.toeftand der eerstgemelden was inderdaad hggchelijk:,
daar zij moesten vechten in een diep vc^n, vraar zij
geenen voet konden vast zetten, om hunne pi)ien en
fpiefen, de noodige en ftevige rigting te geven. Ia
.welken gevaarlijken toeftand, de Cherusken npg dit
voordeel hadden, dat zij gewoon vvaren in moerasfen • ^
,te ftrijden en l^unne geweldig lange fpiefen, gefchikt '
waren, om^elfs van verre te kwetfcn. '

,Ten gevolge hiervan weirden de Romeinfche keur-
ben-

Digitized

byGoogk

beaiiea zooèmj^ geteiiterd, dat- aij toe wijken gjj
bragt, en in hunne legerplaats xétag ^drongen wer^
deifc -■ ■ • . •. •. •

De vj^lgende dag was toor de Romeinen xAtt rote»
^ér-:0(k*fio5€%; eensdeels, . dewijl de vijaod, mester
vati hec water ztjnde v hetzelve zoodanig wist te dwjn*
gen, dat de drabbige veenen, waarovspf de brug mo«jf
iKrfteld wönkn, nog natter werden, en dus de ar-
beid der Riitoicinfcfte fol^ten moe^t verdabbeld wier-
iden;t anderdeels, omdat hoi overfte» üs toen zijnen
^rogc bepaald hébbeftde , en de ibbtik , door ^Ijse
leenden verfpreid zijnde,' deze op nfeiiw door aiI-
MiNïüs en de zijnen werden aangevallen en T>ïjria
;overwonnen» , CiEcmA zelf zoude/ Igrijgsgevaugeii ge-
dweest zijn, daar faij, ;^n paard onder hem gekwetst
«ijnde, van hetzelve afviel;, had niet de cerfte keuf-
r bende hem ontzet en befchermd;
[;■ Gelukkig voor de Romeinen ^ èsx cAcitïA^S wel-
sprekendheid -zijue raanfchappen,- welke, den volgen-
den nachts jeroftfg tot Vlugcen gezind waren, daarvan
'lerug hield, en niet minder gelukkig voor dezen ,
'dat de verfchillende gevoelens der injandeigke bet^
^i^bbers, eene verkeerde operatie te weeg bragtèö,
tdaar arminius aanraadde, zoo lang te wachten, tot
'•dat de vijand weer in de moerasTen moest komen,
^en iljn^oöm iHOuiOMER, dat men ze in de verfchao-
ring Vit^it öaötastèm Deze laatlte voorflag gevdgd,
; zifode , waren de Romeinen gered. Hunne dippere
^eurbendeu,. px op vasteü grotid ilrijdende, rigcteo

Digitized

byGoogk

1

t sV)

ifttie vi«esre^kft flagdng ra^chen de Cermanen ea
OK&mlun' aack AkmiNius ontkwam ter imuwér
nood heelsboids; ingüiomer zwaar gewond. Thaitt
fth}}nt «liets meer den mstigeffi afcögt der R(h
meinen belec te hébben, idie na zonder gevaar ^de
kngê 'bruggen berftdleii ea over dezelve koolM
«rekken. (♦) <t>

"* (♦) Men lièeft, fn iet laatit van Octóber .i8iS, !n d*

Véénèn twfclieii Drcnitteen Westerwoldingerltuid, eeae büt*

'cf ho^eii weg geVOttden, w«lke 3 uren lang, 10 C(^ ii.vbcc

Jteeed» met a tot 3 voec los veen bedekt^ en gedeeltelijk

vit deinen planken, gedeeltelijk uit gekloofde, of alt gebee»

'ie «'naast elkander gelegde, boompjes van elzen, dennen en

berkénhont zamen geffeld wasi liet graven van eene floot

'öf gfuppe, tojfclién de pf^vindên Groningen en Drendic»

ms. het middel tptdez^ ontdekking» Het hout* wit op

fommige plaatfen vergaan.,..1naar op andere, nog geheel gatf

f^^^^ofjjgefchonden* Vele geleerden, zoo in Nederland ab

elders, waren zeer geAegen, om dezen hoaced weg voor de

Idngé èriéggèn vm tacitós te houden, over welke caciha,

iifet z?jne 40 cohorten ^f regimenten, In het iZ^^ jaar on*

8«r öjdrekeningr d$n teriigtogt van de Eems ntar den Rijii

.^m... De tweede klasfe van hec Koninklijke Nederlandfciie

Jnjditpnx y9n wêtenfchappen , letterkunde en fehoón^e kao«

yfieü, heefc echter fn hare zictiog van den ' i^' Met "i8ip

die gevoelen verworpen , en in een door don dnik geneen

* g^vakt veribg, waiitvati Ik de eer' gehad Jieb» eeir eie»

-'füM te ontvangen, tachtisn te betoogen^ ,dat voofjgemtld

- :l(0iic:cii vofeepad, nief vx>or eeue brug, door de JCotnei/m.ot

.^andere militairen gelegd, maar voor een werk der landliedea

.. of boeren in Dreuche , te hou()en zfj, waarfchijofljk In bet

loli^en der is^*^ eèuw^ ter gelegenheid téM dt Ücbrini

'*' ' . de

Digitized by LjOOQIC

Jim met xi^«>aU den grondl^ggit 4«r.0pi(^! igjür

dc8 kloon^^rs ter^jipeï^ yemardigd,' op; te aflen üjdeii

over dé vélnenl'eèhe o/ibèlemmerde gexDeenfcha^^iiieriic

4ct608tet tef hébberff* Her fa ftief '^e 'flaiits hiet;'^^!óiti^'*^

•b6wi]£e&' TOdü V ^i« gisOttg , te lottfeéi Hee ' bev|écbdc

föll imi|sftl|i5ii|j -öiii^e oycrteiirafjng:^. wefte^jzoo ^yel^ rj^

zpiider^^depi, ^.vaa. de fijchtingj dei. kloostw In ,i4<$5. wecc

te vertellen , nleis van dezen Wuccn weg bewaard' hee/t^

en dat In geene enkele oorkonde uit dien tijd, vari'intt

'éèhe bfug, door de veenen gel^d/ ém gestebRfèba^-mec

het kloostóf ' te^ Houden , eedijT "gemgi gemakt : yMmk.

• Tcrwiil de "OorljprbnkeUjlce ^jockoödcai xiver ,4Q^.rftic^i||^

y w het ^W3wr-JJI%ftH^^ ^}JM'}^^%^

^t%70i 1580 en .vele andere van de volgende eeuwen^' yi

4e lad jnfchè taal, pp parkemen.t» met oude hoUandfc^e

fctters, öeilijk gefthreveii, voor mij op de laftt if^éflf,

beklaag' ik het verlies der papferen," van het kl'ooter Mp^

"^0/, £e, Waiüxeér de, brug baren oorll>r)ping^ Mn déo godiv.

4leo«ij¥cr;der Drenötenarw, ter g^fegftiheid van*^ ^l*- .

tlog dei klposters, verfcholdigd ware, xondeir twijfel ^,*!ij|^

van gewag maken zouden. Onze kundige Doctor miQwl,

heeft in eene uitgebreide mentorie, dé gronden, voöflieis

gevoelen der tweede klaisfe van het Inftltnnt blJ^èbiAijsè,

^«öeken te wederleggen. Weltt liefhebber ;des: oaSidd

^nsckt niet :ifiic: tijd of xoeval/ fvm i^^^v^^m^^^

-eöirtg Hcht verbreVJen, en de geleerden, uit den. (doolhof

^^/|n,gisfingen ^redden.moge? Ml^fchien vindt men, bij hei

bearbeiden dier vêénen, of het verder opdelveai der.bnigir s

nog wei eéhs het een of Wder, hetwelk hen op bec ftif^

♦i{)oor brengt.

^t) Tacit. Ana. Lib. L cap, <)«

DigitizedbyCiOOglC '

^ C 3^ >

^/ WctiOBWeit Hij werd in bet s/lle jiar aj*
«é» levens» door zl$iie ^w vriendcsit dte hem be-
^édbAéügésdf dat Uj tns^ de koninklijke waardigheid
ftre#fde., omgebiage» Z^ne vijanflen zelfs, de Ro^
Mehfin» geven hem den verdienden lof» Zy noemet»^
J^ iden bevrijder .van Doicscbland, dea dapperea
.|i^^ t die de RomeiBfcbe. wapenen heeft durven tar-
ten»-' toen Rome op den hoogften trap zijner glorit
^iftötad, die wel beftreden, maar nooic overwonnen.
'waj^.(*) ' "

^.^Nadeo dood van ajlmxsws zochten de Romeinek

.liw gezag» in deze gewesten» zoo vee] mc^eli^k» te

haikibaven. Z)} flelden^ ovecU ambtenaren aan, et>

'iegden ook hier én daar « waar liet neodig Tcbeeir^

'ibeiectingen in vaste kasteelen, i:ob wel om het volk

iq toom te houden, als om de fchatcingen te heffen,

/^elke destijds niet in geld beftonden, want^dat ken*

• de» dé oude Duitfchtrs niet, maar in de voor^

M 'bfengibfeiï des lands, ea wel voomamefijk in osfeo^

' en koébpiden, waarvan elk distrikt eene zekere hoe*

veelheid tpe de tenten der Romeinfche foldaten leve»

.yen moest. ,

i)e hand over hand jtoenemende ?erdrpkk&ig vaii
de s^de der Romeinfche ambtenaren intusfcben, die
meer hun eigen voordeel, dan hec Welzijn der ond^w
danen beoogden, bragt eindeUjk het Romeinfche bo»
,wiq<)^ iq deze landen, den doodfteek toé.
In de derde eeuw na de geboorte van oioMtvt^

je*) Tagït. Aon. tib. II c^, f|^

Digitizêd

by Google

f 17 5

ffoten ieVriétefff TenherSf TuhdtueniChaUtèf^j;
Brukters C) ^" andere vqlkeD^ een verbond ^wEwr-^
bij üj zich criderling verpligtten , het juk der A^"
mtinen^ net ^èreenigde^krachceo, af te ibhuddebt'
teri;ri)} «$ «idi den naam Franken^ dftt h, Vr(f>
Keden^ gaven;. Na vele en langdnr^ oorlogen,'
bereiktm ^j emdeUjk hun oogmerk. .In het jaaf
420 trokkoT 2ij) b^ Doesburg, ever dèn KIjOt ^
maakcetriatefa van geheel GaltVén of FrankrQk meestiHr;

!5e»-teet dè FranjbM tegen de R(m»Hnen^tas^
troS(kene, kiijgsUeden ées Tubanten^ bevonden zich
elders 200 gelukkig, dat ^J zich om hun vaderland
weinig bekoimnerden, en geenen wtosch koesfer<(»i„
^m derwaarts weder te'keem» De terog geblev9-
* vès waren , bij g^toek aan gpoofigaame roagt , niet
zelden aan de venfrukkiog van Dabur%e volken Mooi
gefteU, tegen welke zij, r^et wisfelende kans, ftrè-
den* In het midden der 5^* eeuw, ovérftroomdeö dt
Hunnen jG^thtn^ VendaUn en Noorinannen\ de
«eesteEutoplfche gewatem Onxt Tubanteni die
deze oagenoddlgde gasten even zod min als andere
volken, in hun^ land lieteo^ nestelen, moesten hun
evenwel, een djdkng het verhef hi hetzelve vergun*
Dén, en daai^ jé èëtie z^étm i3en anderen verdror^,
leden aj nfci weinig vtfn die vreemde hordeti. • _

Uit ^ze "itfthuiailngen der NoordfcHe volken^ ^btio*

<*jr Thans» zoo aU mea meent» G^^^errct^eii^ J^gHlBfi*^
dftrs, Ziitphen'eif , DrêntWi» Bentheiaieci , Tveauissa
Maafterfchen (euaaBuL.

Dig^itized

byGoogk

ltQDdf«irCmraI gr^oote ireranderingen in 2edeo « rtaal e^
gewoóncen. Zij .bedden >op de bjefcbaving onzec
VQgrvadeireni di^ dpor dp Romeinen begonnen vvas^
^0 m(|^gfl:$n:.invU;ied.. Kunsten en .ivf$eafchappeni
die. ,Qog^;in^ eerfie-^&ifllschbeid waren^ gmgpn ou
weer.'gebeel yejrlojfcn,.^ Het Land \d^: Tubanten
took 10 zuil eeiKi tiiwheid cerug, datjnen, geduren*
4e ö»ee,:C5uwefiyrjv?kHg:0f ïietsf^irafl.j^eMjeïve aang>
l»I»9«l: vlnijr, ieï't4at dooi:)Iat^f.fcbiSjvier5 de üaam
i^^JTufiamM v^^iz^foa^ «eer gencjem^'jWiMrdt. -

^ ! . , H. ^^ffnder d6 Sakfèn,, " ' '

-Va^^nd ateet, Jdonket jte worden. /Ii»,d© 7?« eqw
,<«tóer jaartéUiog^ïiorieo de viroegere : Volleen ,.;5r«/h
7fl^AyrT^»hi*i'Hr,Pfipetent' Tuimfefii. ekaatéttt
.g^mav4ini Cheruj^er»^^ enz. niét meer genoemd. :
-.;. *» ^««öOft.Pï^^tf.I^pigea-flechts twöèHoofayolkcB»
,3e Sakfan en Jfroftie», op . bet taoMet. ^ . - .\
,: D^. 5i»*^», eaFnanken varsen oorfpronkelijk <éB
. sfrplk; De la^tfteii |yarf n nic het ütiddeo-der eerfltt
r^t^aan.- Her-mK»; die ^pperen^ . we]ke de J^
^iPf^^"": ^^ Itoi^3cyaöd eo Prsmkrijk: «erdrevea ht<P
,4?»t,'*o ^^Jolh^amp oude W()<^j)kat(fet nipt; wofer*

gekeerd jvaren, op^ de tneuwe hun beter beviel*
J^^ &i^/», of «^|eq|gk,de Sasfmi.mx&k de amain-
.relingen dergenen, vitelk^ tegen de Romeinen vgn. \

mede uitgaxokken, roaar zitten gebleven waren,, ea
'■''SÜÖ' daar *w«irÜchijnIij2 '^dsfeh 'cenöenid wéiflep.

Digitized

byGoogk

t 39 y

f^w vei'deelt se io oof celijket ttenelijU en. jnfa!&l
Sasfeny Q*yo(in Oostphalm^ We^tphaUn en £»•;
g^&r^n. De equdm wooodep cusfcbm de £lve mêc:
Wezer\ en waren afllamnielingen. der CkeausAea^:
De laatften bevonden zich tusfchen de Wexer inde
Eeiasé De fTeuphaUn oiJFc^fmfM^ coc weikr.
oDie voofvad^ behoorden , fca^dio hm .wrUyf »»•
fcben de Eems cd den Rijq«

W^eiis gebrek Ivm bijzondere mrlgtent moeeeQ
^j de9 flaat en de iotgevalieo Vm het GnMflfhap
Benth^mv in de 7^» en 8^' eeow» nar den alge«
saeeneo toe/Zaad van hec oude Sakfen^ waarvan
Jfyesfpkakn een gedeeke nicmaakce^ beoordeelen;
gelijk wij de zeden en de loigevaUen éer vroegfte
bewoners, naar de algemeene berigcen, yva tacx*
Tra be/chreven hebben. Q)

In het jaar 7tfp, na den dood van wpm, koning
der Franken^ kwam karel de oroote op den,
CK)on» en zocbc, onder het voorwendfel» de Sakfufh
tot het Chriscendom te willen bekeeren, a^ gebied
rotbaan de Ehre de te breiden, (^♦*)

C 4 ' 'By

COMöiitt.OM. OafcLI Th^lbladz, it3. .

(t) Dat wi] bierin niet misgeust l^l4>ei|> bDjkt uit deS
%esmi^ bM^feisatTeo (f Wüfma. D^r dia \v\h. m^f da
i>efi£iQD vi^ TACiTtM t Qop«nt ^ li jkpl^ciglitdeQ dtc ^vê»
Germanen overf eoftaavinen ; zoq aipgca .wij» mat alla d^t»:
tok de ovw*ge berigtfp; van dic^i gcrchiedfchriiveryjiufng^i».
da dej^en dèr ovL^Dttitfcher4t o|^ ^ivadisrlwd cQ^palAai;^.

C^) Of kat xAaai. meer am de voorcplandiig .van lie(ekii«;i

war

Digitized

by Google

. De Sakfi» eo Franken hadden voorheen voik
tegen elkander Juijg gevoerd^ waarin de eerften,
fcbooa dikwijls géflagen» altijd hunne vrijlfeid be-
houden hadden. ('^)
In het jaar • -
77d overviel emjs3U de oroote ie Sak/en^ die
door WBWKINB^ ALBiN ert- BiiUNo aangevoerd
werden 9 onverwacht. De eerftè had het bevel
over de ff^enpAaten^ de tweede over dier Oost^
phalen^ en dé bitfte over de Engers* Karei;
veroverde de Ensburg , en .verwoestte de /r-
' menzuilj welke van de SAkftn godsdienst^;
- vereerd wei^d.' (t) I^uwefijks echter had hij
. ?ach naar !tallë.gtfw6öd/ '

■^ ' ' ' . . • ^ '773

tendom# dan om de Qitbreidiiig van zijne tfgene beerfcbappil
te doen was, wil ik niet onderzoeken. Heerichzacbdge
vorsten bebben zich menigmaal van den Godsdienst, als ee-
aen dekmantel^ hunner heerschZQchtlge oogmerken, bediend*
De middelen, welke kaèel, ter uitbrefdlag van de^ Chris*
telijken Godsdienstgebruik, waren «. hoe zuiver ook* zi^n
4o4 moge geweest zijn , niet Christelijk. De Godsdienst
wil door overreding, en niet mét geweld , voortgeplant wor«
den. Hoe vef^Wijkl Kèkiir de oaooTE bier vao het voor•^
Ubeld déi^ Apostelen af !

t<^> De oude 4fi9^ hadden ureenen koning* ZIJ waren
eém vrije natiis, dfe de landvoogden en regters^ zoo wel
■la de tegerhoofden, uit baar midden verkoos.

*(f) De<He^ rump M» & S. "plaatat - deze zoll in het
SferituÊd^ aan' de Pad^ftorofbhe grazen, of aan de rivier
Aj/aattf, Ütod». 39.

Digitized

byGoogk

C 41 >

'77S of de Sak/ea roetdm aeh weer, fcerotrerden
Eresbttrg en Sigisburg , en verwoestten /fe/-
fm^ doch tot bun ODgelttk; want

774 kwam karel terug» verwoestte faun knd, en
noodzaakte eerst

775 de Oostphaten\ daarna de Engers^ en eftide.
fijk^ dé B^estphaleni welke oodectnsfcbeo zijn
leger aaQ de Wezer overvallen en veroverd bad*
den, hém gijzelaars te geven én vrede te belo-

^^ ven. Kar£L was echter het Alpisch gebergte
nog niet weer overgecrókken, of de Sakfen
roerden zich op nieuw^ Zij verwoestten
77Ö Eresburg\ belegerden Sigisburg^ én ondet^
wierpen zich andermaal ^ toen karbl op hét
fhelst, met eene groote magt» tegen hen aan-
trok, Eresburg faerftelde, eene nieuwe vestii^
- aan de Lippe bouwde» en met extot di^aa
dacht, zijn begounen werk op eenen bcterea
voet in te r^ten. Daartoe riep ld] zijne FraifZ
ken^ en ook de Sa^en^ naar Paderbom» en
rigtte *

777 alles zoa wel in ^ dit hl^^, in het volgende' jaar»
gerust en óiHiG^zorgd» over bet Pyrineesdb ge*
bergte^ naar Spanje trekken konde.' UeSak-'
feé beloofden éeneneeuwigdurendeffvredé» rm
lieten zUfh in menigte doopetü^* - '

778 Werd KAREL, op zijnen tèrügtogt uit 'Sf)ali|t*J
geflagen, et^^e vrede van de Sakfin weder go»
breken; -2y trokken met<magt nair'den^RlJn»

* ^ ... C 5 vc^

Digitized

byGoogk

C 4«: >

. vefV90^nen . a]lè$, ..wat onder ,ho||;:f>ertft vH t

en Yerfchooodoi, 2!^lfs de ateir^ oiet. Kaubl

2icb van zijne, nederlaag .herald l^bh^nde, ging

f^P over dfn Nc^rryti)^; ep bragt . de. Sakfen pcdi

ditmaal tot onderwerping. Hoe weinig bij in*

^sfchen daarQ{f.(b|ftt karnde nia^^^^ bleek

^8d^ (oeq de Saifen hl| eepen inval ^x. Slaven in

Turingen 5 in . plaats van hemvbi| te (laan , zich

met deze vijai|den . zijns rijks verjeeoigden» ea

. ^e^Q aanzienlijk gede^f^te van z^njeger. verjoegen.

pit yerbicterde hem zoo zeer» dat bij zelf » mee

zijne gebeele niagc^ in bet land der Sakfen viel ^

. ep vier duitend yi/f honderd ^fpw^nés kh

^oners» hij Fer^den^ agn óA Aller .^t omhoof«

depf . Oe Sakfin jgera^ktea pver ; deze onmen*

^fcbelijkheid in woedieu Pe gebeele. beerban

opk^ opdec wEOEKiND^ bij Detmpid» te^zamen,'

.enr de beide y(#en leverden elkander

^IPg eenen .der^ hloed^g^^ ypldOagen^ j^^et iets te

, |)eilisf^^^ terwijl^ ^.^^ om

nieuwe benden aan zich te trekken» naar Pader-

. bofO^ «w^oEXiND mar. de H^dè^ teifugtro^, waac

Ijtet toit ccDcp nicHwenllag.kiyaw^ .10; welken

ig^,$akfin bet veld moesten ji^men. r Karel

N V ,?^^^.^9^^^ ^9^^ ^E geeneni vasten voet in

het land. Hij; trok alzoo qg pie^.
^Sf met ywir en zwaard door fFesfj^^Ifn .ovetét
„ . . We^r^ tot aan de Elve», dpcb< ;:qnder den vre-
^ ^ 4» te . vercumren» want. de Sa^gp Qiwi^rwjerpen

zich

Digitized

byGoogk

C 43 >

; ^/ zieb témé I£^ hfeid den gebeeten winter van
785 de iS^>|(^ inrgeftadige oorusCit Tegen de; lente
'geiukte hec ))fi9>,WKoriciN0, mee wien bt| on-
dertemdelde» ce bewegen, hem naar Eunack
>, .te voJgen» en^zich door deil doop, mee God
en met hem te verzoenen. Op zoo vei9 ver«
woestingen^ volgde na eene diepe fiilce.

793 Begonqen de Sakfeh nieuwe vijandelijkhedea
i^gen KARBL te plegen* Hij viel ben, mee
cw^e legers te gelijk, aan., en diegenen, welke
hem op het Sinveldf fl% hadden willen leve*

. I-en, moeiten ;»cb

794 q> nieuw onderwerpen» Karbi. ftrafte ben voor
hunne ongehoorzaamheid^

7P5 &>or hunne landengte verwoesten, en

7P7 liet bij zijn kgcjr.do winterkwartieren aan de

Wezer betrekken, om de oproecige Sêl^M i^

ongemakken -van den oorlog des te meer ce

doen gevoelen»

Üan, KMLEU mogt hun land verwoesten, en zo»

oiigelakkig maken als bij^Ude; bij. moge hm zoo

vele eeden a^fen, als hem de oveni^zff zijKx ^

pënea (oeliet, hunne harten kond^^ hy niec vemvf^cf^

' Hl), begon derhalve, op een^ edele .en y^ wreei4«

guig der beide volken, te denken, waartoe hy df

volgde hpqfd^mten in. voorQag biragtt ,,

X. De Sakfcn zouden den ,Chri«elykeq G^d^dtl^

aannemen* < • *.» '» ih ^^

^.ylliMXL jMü Gi^ooiui voor bra ^im^iaofS ^

- . kennen. .,, •. _, ^ . .-\>j::.; t .• .7 ^

Digitized

by Google

3^ 'Detigeiicfi, welke bij in ri|në plaats onder hen

zoud$ zenden 9 met achting bejegenen; in hec

bijzonder ^ den bisfchoppen en graven , als bunné

geestelijke en wereldlijke Overheidi gehoorzaam

zijn» ^n hun dat becsllen, wat bun van de

Franken ge^ven VieréL '' '

Ónder deze voorwiarden z^èéü rif dezelfiie reg«

teii met de /V-^/i^i?;^ genieten, van alle Tchacring ,be^

viijd zijn, en gelijk deze laatften, oók niet anders

* &n in hun eigen land, van huns gelijken , én naar

hunne eigene wetten, geoordeeld wórden.

De Sak/en opperden tegen deze voorflagen ver-

fcheidfioe gewigtige biedetiktogai* Behalve, dat het

Christendom, hunne geliefkoosde van de voorvade-

ren overgeërfde begrijppeö, veroordeelde, en hunneii

godsdienst voor bijgeloof en afgoderij verkiaardei

bidden zij als Christenen^ buitengewone lasten op te

nemen, dé bécüüngvcoi de ^ir«f^4fe«' namelijk aan de

bisfchoppen, en het bijzonder onderhoud van de ove-

VIge- priesters.- Ali rtjkègenooten zotiden zij ' niet al-

léèïi den keizer als bun opperhoofd , en diegenen,

"^Éclke iiij in tijne plaats, het opzigt aanvertrouwen

iö*ïe, ali Üedehoudérs en regters ervkennep; maar

êok 'bovendien, aan alle rijksoorlogen, moeten d^

De keizer yönd deze bedenkii^e» niet van allen
"grotjd ontbloot^ én gtf zich derhalve -alle moeite*,
om de Sakfen deswege gerust te fielten ; zoodat ,
tef ttrikt it& en 4èrtig jarigen M^ dé vre^e
:^ volgende voorwaarden tot ftand kwam^ D^

Digitized

byGoogk

<:4r ^

Th Sakfen Men zic}^ de boyepgmiejde JKMfib
< (Mftitel}» 08 de vdQKAREL gegeven^ nadere y^kl^
tUigf welg^mim, en icarel erki^nd^ voor bec ove*
t^e: denade voor een vtij volk, hetwelk, , xmz
^e&zslfs pudtf gewQOflren, ónder ;fijntfn fcbeprer^.-leveA
cn-aan niemand^cfiarpligtig of :cij09bflar 2ijn, tZQAdQ%
Z09 werden de beide volken ^^ dan eindel^kf .aoder
lec nieuwe Wescersch keizerrijk vereenfgd, eaKMXff
%8s de magtigfe vorst der Aarde. (♦) ••

Dat 'onze voorvaders, onder deze oorlogen des
'Mr anken tegen de Sakfen^ veel ymoecto g^lédeo
liebl>ed, h ilgc tè begrijpen^ wahc, ! bebalve dat zij»
«k fftstphakrt^ hunne manfchappenytoc Jen ocn^lqg
cegen Ae Franken niöesten leveren/ fionden^z^V ^J^
^insbewon«niv pok ' aan de^ eerfie aaovalka déc^ vijao»
Jeti blodr* , ^^ 1 ,5 i/^^.

Uit bec verhandelde blijke alzadg'^'dlt de e^edOjftf
invoering des Gfariscendoms, jvm 'het jaar 'SbO' «f
804 af, moet ^gerekend worden* Het is ^mr^kmni ^
voorouders werden reeds vroeger daarmede bekend^
inatfr door ^ onderwerping 4etSsi/èn\nütk^js^Jm
9EN GRooTEN, virerd hét Chdstendom gmeo^d t^^
de Godsdienst van den Staat; ^ ' ^

^ Het zal voor. den lezer niet maangenaam.;^jn^
t^^ het een en ander, over de eerde predikers van
deo Christeli}keQ Godsdienst, te veraemen. Pi-

O Dit gehede veriual is. een kort «ItirekffU eK Ji4ffi|i
voortreftlijke Oimftrêckifibê Oê/iiuc^. I TlieU Ui AjM^
I i% ^z« vaar it wni^e$vit^,^m 419 niivoarlcer friii#

Digitized by LjOOQIC

IC 4« >

^'TmxDr (•Jmeléc daarvtin hétrvcAgeiidet ,v<fci.
i, ti^c hèc jbat 6po U mt Eügeknd^ ki deza iandni
)5^ 'gearriveerd S« williboiidus « afec elf aaderQ 2^
^ lier .collegeè ef «edebroeders^ zijode alle te^^ia»
iV^mmin Etigeland gèboreQ» van ouders^ die nit
éf deze iaódeo hutmen oorfprot^ hadden^ én derhai^
^ vsj onze taal köodea ipreken eu Verftaan^ die mes
^ «e 'dter iljd noemde^ da Engelfche Vrieaen of
,» Engelfcbe Sakfeti. Ct) ^^^^ ijverjge manoeo
9^*^ hebben zicb^^t met 'gevav boos levens» verfpteid
^ door ai dexe JandeQ» èn hebben gearbeid ^ ds
,^ harten dezer landzaten af .te trekken van dqn MM
^ 'dep dniveien^; en te brengea tot dekennia de^s 0>
^> iHgen waren Gods e» zi^s Zoom Cbrist!»
*ir^ WaLiBOXunn .is geworden 'de eerfie bisfcbcp
;^van Utrecbc» Albertus» een konings. zoon ^vapi
i|9 Nordihumb^JaTd, heefi; in HoUond» en voorna-
^ md^k te Egnv^ gepredikt» Swibbrtus heefi
te aacjitegeveo.baar.cliet Scifc MunfterKen ^.Idaar <ie

AM'lÈU^ -2>^ Qeer MÓstii , kef ft de bfonnen , w&anilt hij
«yn» Jtarlgteii gwtfi^ b^t 1" <}P i)Pt^A flapgew^zeo»
(*) Orentfcbe Ondbeden» bladz» i^s,.
,,I{et jaar <9q^ worde ook door alstediuIi bij* rumj> jio^
^feliaaIoCliron#vpag^ 3*40, genoemd.
• tÓ't^'CAaDt ^erlïj^altt dat lu h^t jaar 455 eenegfootl
'#èaigce netofehe» utc Vrie^andt Dr^tbe^' Weatphalea en
Engeren» onder twee broeders» Engistus en HoRaus, licb
-ttet- éent groote vldot nar Bogeland begeven» en eeft ge*
iBeélte Vhn dat èikrod vcriaeearerd heeft» Vhtmlt meode
ïübdie géllikh^id latftbea dt Engelfcht w Viicfclia tifi
jffX adelde

Digitized byCjOOQlC .

3f
5t

H; beiaeiiett Méeri. lW«<icEtt«ifüsrt libotiw Itt
„ Siüiafld enTweme', tëKampéhiDeveater, Zwolto
^ en OHênisaal. Lbvinüs'is te Oldenzaal gèRwvéh
^y en begravett. Twee •ewXlmV 'genaamd de wkfe

en de zwarte , hebbeö ^epfedikt ft» bet landfaap

Drenthe, eö hebben zlch''i)ègevèn naar'Köfevc*.

den, zaaijènde 'daar ' het zaad van Godi'-'wbbrd',
^, en zijd van daar gegaan in het Grae^fchap Ëinim
„ héim^ tot dat zij eindelijk van de inwoners' van
.n Laar iamméHQk aijn' gèmaneiizeerd. (♦) ' ""

De ge/eerdë BEDA verhaalt hiervan bec volgehii

„ De belifc broeders ÉWAtoËti tót het landfcha^
-„ der oude S'akfen (Westp&aieb>'gekomeö;; 'én ala .
„ Vreeradèiingïfn van zéieren inwoner gaftvr0;dpM*
„ nbiiien zijnde, begeerden van ^nialven ," iaiffij
„ hen töt.^ landvoogd brengen''.wil^$, 'Ja^ wtea
„ rij, mét èierie beIangiijkeT>^fchi|), 'gezon^^^^^
„ren. Dat de inwoneh - intusfcÏM'n, het' oogmerk
',, dezer zending gisfende, hen vermoord en hunoe
~„ ligcharoen in den Rijn geworjïèn Bebbéb:'^ Pi«. fle
„ landvoogd van deze gruweldaad' oqifcrrigt «^6;
^niei alleen jii de dbrpdiiigen gedood'j iwttoab
» bomie uroniDgeio verbrand hebbe,^ ^ ' '■'"■''

Daalt

<*} FrcAiOT fchijnt in dit verhaal Hameoiiiu h» Frifia
paff* 6^ gevolgd te zijn. Ik heb de fpelUng van ncAEi>«
liifer veïtfnafcnfi-;- ' • ' * ■-■■■■ ■■ ■•'- ■■' • - •', M ^*>

(f) Hift. Ecclef. LIb. V. cap. ii j»g. jif.' Mai' «te fim
«u» Hiö. tnü<ii toau' öeaih. .Lü>. t, capi 7. pag. -^q; '^

Digitized

byGoogk

paar dwe fchrijver de f!aa», waar ^ie geb«urd -
^\jmt bepaalt co uitdrukkelijk zege, dat de ligcha- ,
,inen der verflagene z^KU>m in deo Rijn geworpen .
tóu: «00 hebben veten, het verhaal van picarqt en .
HAMComus 'in twijfel getrokjke», ^^^^, ^^^^" ^^^
Mdaqbt, . die meer in de nabijheid van den Rijn ge- .
lejfen k Mpt zekelheid laat 2icb intiisfchen hier
toiets van zeggen.

Z;oQ veel blijft , uk de overeenftemming der ge-
fchiedfchrijvers» dat het Cbristendam > 'aan het einde
der zpvende eeuw, in oflze gewesten gepredikt, doch ,
eerst honderd jaren daarna, op hoog gezag ingevoerd
h... KareXt UB OROOtB, kondigde al diegenen de
ilraf des doods aan, welke, m den geflotenen vrede,
weigeren zouden m\\ %t laten doopen. Gelijke ilraf .
werd zoodanigen gedreigd, welke in de vasten vleescb

;eïcn^ of zich onderdaan zouden, de ligcbamen hunner
cwertedene bÉoedverwanten, volgens de heidenfche ge-
woOTte, te 'verbranden, ("l^^ ^ .

Spaar echter, in weerwil dezer zoo ftrenge heve-
lt t.. onze '^voorvaders, aap de heidenfche Codsdienst-
jJegtighèden gehecht ^leven: zoo^Jl.eide karei- dr

"^ i«<>oTB de. heimelijke . geregtshoyen , of de . zooge-

' iwamife P'éhin gerigteny aan. JÖeze beftonden uic
dep graaf of *jóén plaatsvervanger, als voorzitter^

^>n^ uit verfcbeidene fchepeus, (f^ welke uit het

\ \ * ' . ' .....

^) KirouMGim Mttfifterifthe Beitifige eni^ H Aand» S ^t
(t).Jli^ ><B( hoogdttitieli SêU^m, ia het hMja Sct^M.

Digitized

by Google

C 45f )

tnidden des volks verkozen iverdeo , éü alle verboN

gene misdaden^ bij voorb. den afval van het Cbrisce*
^ lijk geloof f kerkroof, verachtiog der vasten, dei;

Christelijke begravqoisfen , doodilag aai) priesters ge«^
l pll^gd» raz. uicVorfcfaen en aan den voorzitter melden

moesten» De befchuldigde werd hierop gedaagd es

* ter. verantwoording getrokken. Konde hij ü)W oo-
^ fchuld bewijzen, dan werd hij vrij gefprofcen; zoo

niet, dan werd hij ter dood veroordeeld en aan den
^ eerftei|-"boom opgehangeni Verfcheen hij niet voot
j.hec gerigt, gelijk dikwijls gebeurde, dan werd^ hi|
[ voor eerloos verklaard. (*) Dit vonnis werd aan
de naburige graven of regters bekend gettaakt,
opdat niemand zulk eenen kwaaddoener mogt opne^
tnen. (f) Dit heimelijk geregt had, bij de fFest^ s
{^fhalen^ zoiKzifi de^HeernuMP, uit oude fchrijveri'
1 betoogt, eabc krachtige werking, en was een der
\ fie^kile middekn , om hen bij hét Christelijk geloof
I te bewaren} want zij vonden dikwijls hunne beken-
den , onder welke niet < zeWen mannen van aanzien
.waren, aan eenen boom opgehangen, en naar de re*
lidenen daarvan vragende, kregen zij ten antwoord,
[ dat die hup geloof verloochend hadden. Zulk eene
I verborgene en vreesfelijke regtspleging, fchriktè.de
anderen af, eet' bewoog hen, om, ten minste uiter*
[ lijk, aan het Christendom getrouw te blijven.

. III,

(t) KiNDLiNCEa GcfcWcbte ^er ikcrpi^Crtfcn, aie Ab%

* il^llkig S as» ^ ...

Digitized

byGoogk

< «o >

UL. Onier de Franke», . ^

Zooin KkJÊJSL DB GRQOTE de SakfM met 2i{ii rijk
vereeoigd bui, (Wde hij grmt^ over hen üan. DH
ambc mst corfpiookeUJkt geè)^ erfelijke woardis*
hdd^f maar eene bedienfiig, weH» aan de aani^
tt|k(te én bekwaamfte mannen opgedragen werd. O

Desi graven hadden ee;ie dubbele bediening^;
Zij waren de ki^gsoverften van hun discrikt» en tt^
gelijk de regtera van hecaelve. De Sak/m moescdSr
m hunne vereeniging mee het Wescersch keizer-ri^i
aan alle Rijki oorlogen deel, nemen. Deze detéKf

nufl^"

^^> Wireo deak enven üii bet ttiddea dts Sakfimé
éex Fronten s^n^UMi^

H$c nedeiverdrae pleit voor de eerften , maar dé ^m
fettfide voor de laatfceo. De Sakfin ïné^^ m eeaen df|
en dertig jarigen oorlog, me^r utc dwang 4^0 vit genegens
held , KAïEL DEN GROOTEN gehuldigd. Hij konde zidi ojf
bnaiLQ tfoaw niet verlateit, datr zij uk aangeborene :i9(£
cq; vrijtieid, de hetligfte eedeh»^)!] elke gelegenheid TclM»
den; Oe Franken daarentegen waren aan den keizer en ztf
m hN^tongff» g^liecht. De &atkaodQ zal den magtigen ove^
weidiger dan wel een of ander voorwendfel hebben 4kes
^indeit» 01» dit artlkal van^ hac vredeverbood t« ontduiken» .
et iiHMffiwMjMt Franken^ op welker wnw Uj zich ir^üm)
kbnde» tot overften en regters aan te (tellen. Wie óefb:^
kterVi] nlec« aan da ifantkttnde der oude Romeinrdie té
i^ftrii die ^omeinfche edelen « nit de Toomtamfte gefltek*
ten , ^ot ftedeliottdefs In de overwonnene hinden benoMi-
é^^. Wie} herinnert zich aiec tan eeaen aatuRMiMui , $f^
TWt nuTUs». FESTus én andere Romelnfcbe grooten* lot.
bewindhebber» vi^n kec overwonnen Jood(bhe Land apii^
ilfld? Wie brengt zich de Franfihê pr0fetün^ d^ot iXKh
MAP AKTE, naar Daitscbland en de Nederlanden gezontor
en derzelver teedere zorg voor de l^elangen van haniai .
**%» «il^ vW dan fcijic? -^

De oudheidkuftdfge picardt fi er niet vreemd van, dit
de graven van Denthelm, uit het bloed der Frankifihê è^
nii^ffn gefprotea zijn», Drentfche Ondhedèn bladz. $7*

Digitized

byGoogk

flitig «é) Illtdircnfr& Bepaald Éi^ warèi iü ié èéffflè
pfcati mBmidei, Künriè éi^eöé gééftiSén tè *èrdéd|.'
geo. Toe cië R^Ks ck*lage<i,' of tét V6r<Jé'dtgtóg vtïii
aödefe gewestéfi dé« Rijks, ïévé^dèn aij flethts één
bepèaM getal marifchapp^eü Giiïè ^ ttfgc öVér dé
Atpeff^ da» ftd^ëti 2!) den zës^détT mn'; maVfcbeerdë
«tóri *iafr de Bofceetófciie grètfiBén, datr ftïscedeh' H^
detf derdéi) man uh ; werd ecMér fatita etgett land
i&ngevaffen, dan trad de gëhéëlé beOrban, dat iü
^ alle bezitters vtra volle erven of toeren hovéh , in dé
wapenen, en wüs de nood groot, gelijk in Bet jarf
8ró, dan moeste ook die boeren, welke (lechts
éen half erf, of een derde en vïerdé gédééltè daar-
van, bezaten, mede uit trekken* Ieder boerTchoIte
of hoofdnran riep de erfberittees zijner boerfcbap óT
een gedeelte derzèlvè, naar vereisch van omftandig-
heden, ten ftrydé op i hij borgde voor he;t uirriiscoi
i der beerwagens, en leidde iSjnen troep, die van al
^ het iioódige voorzien wa$, tot den. graaf De graaf
I .hield de wapenfchouw over de, ttit zijn distrikt vérza*
; .melde , boeren , én , üïle$ in behoorlijke orde gevon«
den hebbende, voerde bij de, dus te zaróen getrede*'
ijfe, boéreii gemeenten, c^ oniniddelbnr den keizer »
i <$f den van den keizer benoemden generaal toe.
Watübéèlr' tin' deite niagt, onder aanvoering van den
generaal, üi het veld rukte, dan werd de generaal
türfog^ de te zajuen getredene boeren heermmh
mny tn het gebeele Jegpr ^^^r^ijf» .genoemd.
\ 1H gmf was alzoo in de eerfte plaats def krijg»»
i D ü overt

Digitized by LjOOQIC-

C 5i^ )

pverfte van zijn distrikt. H0 voerde de loaB^c Ma
alle boerrchapppn, !n 2^0 gnmffchap, waarover h*^
tweemaal in het jaar de wapenfchouw hield. (♦)

De graven waren intusfchen niet idleen de kri^
overften van bun distrikc; maar oök te gelijk de reg-
cers van hetzelve. Qnder de vredesartik^Ien» tusfcbea
KAREL OEN GRooTEN en de Sükfen^ nf eenen drie
èn dertig jarigen oorlog beraamd ^ komt 09k de vol*
gende voor : ,, dat ^ de Sakjen , onder het op^igt des*
91 koninklijke regters, 'b^ bet gebruik hunner land*
„ regcen blijven zouden/*

De keizer benoemde voJgens dk artikel, de gra-
ven tot landregters, aan welke hl} de hoqgere régts-
pleging opdroeg, en de noödige niagt daartoe ver*
leende. Werd de' graaf tot den heerban geroepen,*,
dan konde hij het regterambt, door eetien plaats-
vervanger , lacen waarnemen»

Daar de zonen dezer graven hunt^ vaders,* in *
. waardigheid van krijgsoverften en regters j veelal op-
volgden, en van tijd tot tijd gelegenheid vondca,
*hunne magt te bevestigen en uit te , breiden; zoo
werd de grafelijke waardigheid eindelijk erfeBjk, öi
'de graven werden lan^sheercn vaij hun distrikt. (t)

. DER-

• , y \ . , ,

(*) KiNDtiNGER Gefcbichte dei SUeren Grafen ste Abttei'
, i»ng i I en f .

(f) Lezenswaardig is Tobral, bet geen de geteerde mos»
in zïjne ninnantende Osnabrttckifche Gefchlchte,^' dairnfi»
fcbrijrcU Theü $.376.. De Heer xm RéHt von BögeU&^i |
heefc dezea merkwiurdigen paragraaf 'y^or bi zijae Be0(bei0- |
fcbe Gefckichce Uten afdrttkkes^ V 1

Digitized

byGoogk

C 53 >
DERDE ftOOFDSTüK.

\

VAN DE GRAVEN VAN BENTHEIM.

' Ti

\ XJe gerchiedenis der eerfte gnMr^p^ van Bentbeim;
[ 19 vrij onzeker. , Ik zal mij . hicjr io geenen doolhof
' van gisfingen wagen; maar eenvwdigi de namen der^ •
1^ zelve, zoo als zij, dooir den Heer rump^ (m navol-
[ ging van den heer A. G, PAGBNSTECHER,} opgegeven .
.worden, aanvoeren. ,

I. RICFR.IDÜS,

' eèn kleinzoon yaii keizer ahnulphüs; wordt voot>^

den eerften graaf van Bentheim gehouden. (*) .. \ .
\lh WOLFGANG, > |

4ïen men voor eöien broeder van den ütrecbtfcheii
y bisfchop BALDKRircüs houdt^ zal zijn opvolger geweest >

zijn. Men verhaak van hem, dat bij, onder kei^j^r'
I HENDERiK den I, tegen de liunnen geftréden en de*-^^
\ zelve, uit Wenden en Meklehhurg^ haar Hüngarijén'
vhecfc helpen verdrijven; ook dat hij, in het jaar 935,
' te tiHTiiérfpdini te Maagdeburg, bijgewoond hèefr. \
\ - '•■ ■ ' V/ ; 'Di ; ^;-; '-;■ . 'ltt.[

t (*) Volgcof ALviNüi, eeneu oudeii Ydefchta ifchrljvpr,^
ibude MAONus PORTiMAN de eerfte grt^if van Bentheim g ewe^it ^
fijn, 'en onder kareL dei? crooten, ctè ftad J(êfm ingeno«'
étn liebben. Voor ure&e dapperüeld h!f van deti keizer* en"
tei paus, de vrfjbtód voor de Vriezen , zoude verkregen faeS^
je». Zie hei LiSt^kiÊiidig Magi^'iJl^ y^9 'wefeo^^
mfmaók, voor bet jaar i8ip N'>. i5, in het Mcpgelwerk,
tfndet de tubriek: J0fji;;4fvcr den tmpel tan tam;pana*

Digitized

by'Googk

< 54 >

m ^ OT TO I.

op voLfGANQ fapr mm orrp deo I votgen» die
bet ambt van Burggraaf ^ aan bet hof van den bis*
fchop van Utrecht, 2oude bekleed » en dezen bij*
geftaan hebben in den oodqg t^^ thkodortcui
dm IV^ graaf van Holland,

IV. JOHANNES I.
'Na OTTO ooèmt men johammbs I» als graaf vafr

Bentbeim, die in bet jaar iiip de lidderfpelen» o^
étt keizer aENOttiK V in Gdttingeo > zonde bljge*
woond hebbeo.

V. O TT O II. /

Mee ^ezmgpaf wordt de.gpfchiedenis van bc|
OraafTcbap Bencbei^i belde^dV*/ Hij wais een gjebo^.
ten Paltsgraaf van i^i^i^QKd^, d^t tnet de gravin
GBf&TRPipf eene geborene ^(inf^sii^ uit het Guelfi*

jche oï BrupswilkfibA ^^% \^^ Qra#:fa9p Si^^

h^itn verkreeg. ""^

Deze oTTo wor^^ alf de ftamva^er der gnYCO|

tan BentheiniY bef^hoinif^ ZX]n zQion

VL O T TQ JM

volgde hem in de regering cp. Oex? verklaarde ït4

het 'jaar X1449 aan HBRifi«RTUs, bisfcbop van 0-

trechtt den oorlog. Hij viel in Twente en rignè

4üf grooté verwoestingen aan. Bij Ootmarjkm$^^

kwam het tot e^en bloedigen Aqg; ^marin de Beo^

Immers, Icboon dj als leenweo vocbien, voor dè

iweiivag^ moeiten bukken. Veie adelen ftierven 1M

deo heldaBdood^ oritr welkm otto» graaf van B^^

Digitized

dby Google "

C 55 >

ke^ (andere 'gefcUedlbfarijven doMteit iKin gnaf vtA
Biek of StiJU} geteld moec wordeo. Dt grai(^'
.van Beacbein werd op zijne i^sxgi jgevai^en genonieii
en nm Utrecht, ge^ia^

.ImaaoKisoti giaftf von Holland, een fóboonihMft»
der van otro» verzamelde iatnsrcbM, xoodn liQ bt*
r^ omvatigen bad van deze gdxfitfiedii, i^ ge^
liNle SM^, eo rukte aan bet bóofd deraelvt* m«t
aHen ^d, ^ bacfac voor Utredit; dfelgetidi» éê
Atd «e beftontaen» en in eenen pdnhoop tt wAUKi
verandwen, wanneer 2IJn xmsa niec pogedblikk^
op vfije voeten gefield werd. OiMU* tten ie Ucreclir
«Ben aainvai niet verwacht had, zoo g^aakt* aUei in
vénmurrlog. Do borgers nattMtt honiie , toevlngt tdt
de kerken, «o föiedtten den Hemel om réddi^
Oè bisfthap ca de gdieele ge«Sttfijkbeid, allen iii
faMne ambtskleedereo, ghigen dea vertoornden ytpA
buitra de flad e gemoot, ea poogden, dóór it b#-
IM^eiqkfie woorden, hem van-^ vooroemem tf tt
breogen» TaaOftcMioiM Uee idèb, onder y^orwttttdé',
daC'de gcvdiigene graaf van Bndiefm aan hen zooée
l^gelevcrï'wordlta, over halen» Ottde t^ndel^
heden té ftaken.. Delinige Msfcfa^H» viht imuireiieif.
Kil ^ godaÏMmrige fleomlngv It^HCi» h^ dat gr«af
^an HoüMd, êaat iSjne rokende aad^raojk ga%Mgc
>h«d, voordeel v«w de toekoinsc'te trékktn. lAj hé-
dong bij deiAlcveriiig ^ otto, ebt defê tien lï^
'hiüwèl te Bemheim overgeven, eo' hetzelve dttt weilr
iï&«miSiM vap hcÉoT ulrug oiiingea aendei «tW|l

D 4 de

^ Digitized

by Google

c s6 y

4« ^hfcbóp zkh tevens bet regt vDor>ei|idd« m ,
d^ar Vlij in en uit te mogen gaan» en zi^ne keuken
co kapel daar te mpg^ hebben. ;

He graaf van Demheim konde evenwel den gelede-
oen fmaad 200 Tpoe^dig «iet vergeten, l^awdljks viai
1)9 op.jroiie voeten gebeld» «.pf t^ij 40cbt<2ieh op dcQ
bi»fcfaop te .wrekf^» waartoe ; lAj fpofecHg eeir nieuw;
kgv ycSPöwvWet ï^h, jeer ,4e. ijiejijire. vijandelijk-
heden begonnen wi^im,: werd by beiqteiijk» door den

llOltSg^f^.HI^RMAN VAN SCAUf^S Cft STAjKi;wgR,; ^Cf^:

ttoQcd* Qm w^lke iredenen, vef;Si»eQ nl^,
va- ) jpï T,0 IV. .

Een nutecs z^m y^ -den yooi^^Aden. Volgt na»
io^ de m ^er Bentb9lm&he g|r»yfn.f ( fDeK.muikce |
2ti;h niet minder, i^^ den^ oorlog . beroemc^t dan zljft
voorgfitpger. Zijn opd^Je broeder waar^gnuf : vao jBo(|
land * en zijn ; and^ ^ ;]brpeder , » ai^qi^h H » , bis(iè9|f
van tjcrecbt. Door. .dezen, 4k. be«i; y^n Ov^r^ftl
enJDrembe was» werd^pnze 0TTo,:cpt burggrtt^M
Kpevorden» aaiig^fl.eld:9 W9ar^l^>l)f^:<H)gehoorzi^
der vorige h{irggrav«9:rde aanleide%^^Wii^kL«N$»
JDe biftoriefchrlji^ni : iqeldaD . bief ii^ , jüet ; volgjpndi;
I>^ Mtfofterfcbe ènr Bencbeimfche^inges(eteia^n;dresN|l
SP ^dien^ tijd eene^ (perken bande^^n^c Gtocuitgfu
Zg vwer^jjen Bencljjjimér fteenen , hpoti^grsnen, wo^
Jë, honig , Ibammen » enz; ^d^r^iraar^c^» ep ^Qtvogè
kaas» .boter, ilc^vi&pbi 9ian> enz., i^n.daar terog»
A^let Holland werd in^ie dagyp .nog. <geenen Mf^
€«drevqiv . .. PageBjka ,p^£eerden. .vele : M^d^ i. mgl^

r .. ' , ' CD}

Digitized

byGoogk

c 57 :)

^n karren, door Koevorden, van welke tot nog töe

itechts e^ matige tol betaald was^ die echter n«,

^m Fi^ENTiusy^ den bisfcboppelijke» erfiladhouder

n^n.Dfiratlie en Jaurggraaf van Koevorden, tot zijo

bijzfpder voofded^ 20a zeer verhoogd werd, dat elk

daarover de- bkiQrfie Uagten voerde. Graaf otto

bragc deze kl^gten adjner onderdanen, bij herhaü^g^

:|aa^^ den .b»rch{)p van Utrecht, zijnen broeder^ als:

liStKlsbeer van Dripmhe. De burggraaf florentius,

likoe zwaar ook door den bisfchop bedreigd, ftoorde

.2|cb iniiusfchen 700 weinig daaraan, dat/ bij in plaats*

vao zijne verdrul^kingffi te veraiinderen, dezelve nog >

vermeerderde, en niet alleen de wagens en karren iel

de üsdi maar ook de fcbaken op^de vecht, mee

iqip06t bezwaarde 5 en iOs^eval van weigering, plun^

derde of gdbeel ivegnaa^. Dp bisfchop zocht de ge-

ripgacbcjqg zijner beyelei^ aan den l^rggfaaf te Wi»^

ken, en beipgerde, mee zijne broeder», de graven

vm HoUandvenJ^ntheiniy de veistbig K<)evordeo, 4fai

.ook fpo^i^vermeesterd. werd; waarop bet Gco»

veiDemrat vm dezelve en van de omliggende landen^

aangraifoTTo^, opgedragen werd; Pezoon van. den

g^vlugten ea, a%Bzetiep böTggraaf , F^ikervan Koth

f ar den ^ verzairieMe- ondertuslcben . eene oanzienlijkQ

W^y ^roog roef dezelve «toe. I^oevorden jdoö^i .hw

overde de vesi|ng en ilak de ftad in brwdl; nemende

dQ^ gravin van BemhaBn, bij löfwed^heör: van haren

gemaal, gevangeij. ,N« c«iiilOAd « cjen nieüwe èq

Ijipedige cporlpg. De: bjsfcbop , t^sk Vmcki !eo .4fi

r. 7 D 5^ graaf

Digitized

byGoogk

C s9 y

gratf vsti Bencbeini verzamelden » mee ée& meesten
fpoed, hume troepen , en vereenigden dezelve hlj
Sceen9i)k. 8e Drenthèni, met hmmeQ dapperen
burggraaf aan bec boofd^ gaven hannen injtnden niets
toe. Plunderden en roofden* de eerften in Drendte;
de hacften deden bec, op bume beurt , fo Salhod en
Beotheim. Van ^eide lijden werden groote verwoes-
tingen aangerigt. Bij Koevordeti, kwam bet tot een
gevecbty dat voor dei^ bisfchop en den graaf van
Bentbeim aoo ongehikkig uitviel, dat beiden, tér
naauwemood , vrijbeid en leven er af 1>ragtem De
verjaagde ftadboudcr werd (daar de bisfcbop niet
Ittg l^ma overlttd^ in zijne waardigheid herfteld.
:: In die dagen badden dé zoogenaamde krntotogten
^ beilige oorfogen plaats, door welke men bet Uei«
lig. Land den < Siarraceeee zocht te ontrukken «^
Ooifogeo , die , aa'n^ bboderd duizenden van Europeera
io «ni vele koningen, vorstien^e» edelen, bet leven
|ik06i beMen, idndier dae er , oi^ het einde, een
iMet>bieed', ivan den vtrover&n grond, m bitfuie
nnige gesteven k

:: BeCiriHtnen uk Etiropa badden reeds Jeruzalem
MK bet grooifte gedeeke vatï Pales^a vtetoverd. In
Aüi jttar Ti^ werd boa eebter die alks, door ifsn
VtjgfptSMum Mnm i^labut, weer omoomen; :Wes«
bftlve op dé» rlglttdag te Mentz befloien wèid, eeae
nhnwe armee naar bet. Heilig Land te zendbn. Uit
DoitaeMatid eReen» irokkto honJiré vijftig éuizéni
afcflfthen dMPwaiirttt ender wefte ook gnmf otto

Digitized by LjOOQiG

iva Bentbeitii was. Die magtig leger kwam , in het
jaar 1189 i0Adci, aati» ea was in bei begin zeer ge^
lukkigt daar qiec allew vier boofdfl^en gewomen»
naar ook vele provinciën beroverd werden* Toen
echier, iq 4e maand JniüJ des volgenden jaars » de
k^i^r verdronk » en de annee gebrek aan levensmid*
delen kreeg; de koniqgen van Engelapd en Franke
ri)k be( met elkander oneena werden» keerde bet*
overfi^oe des legers naar Europa tetug. Flo»
EBNTnia III, grauF van Holland, een broeder van
OTTQ, ng j^n land niet weer. Hij overleed te itoh
tiQcbie in Syrië» Orro kwam bebooden terug
eó leefde nog verfchekkne jaren daarna. Op Im»'
volgde, ^

vm. B A L D u I n;

de da^far$ genaamd. Deiee* trok met verflbbcÜ?
dene vorfttn en graven, onder aanvoering Wk an-
DRBAS^: konif^ van Hongarijen, leöpold-, bettq^
van Oöst^irijkt en de koidi^^ van fingèhnd eii
Frankrijk |( in bet Jaar 1217 naorlËgypie; om de flacl
Ae9n^ die door den fbloai belegerd waf , te «nbécr
ten, eo de daarin wonende CbifMnen te beviQdeaf
Het oogmerit van dieaen oogt werd , voftothen hé^
Üdkt, dar niet alleen de ttaéi Aam vw de belegd
ilng beviljdV mear otik Damiati^ tX I>amkHeit^
ne beroemde ftad^ veroverd #efé, dié dé <Jbristenetl
cec^^jaren behielden. De nicihg vatt desen lüeii»
wen togt^ was intufchea bijna geiyk aa» tffeo vaa
-den vorigeiu ' ' -..'.•'. ^ . :; \-^

GrasT

/Digitized

by Google

C ^o )

Graaf balduin b^agc^2ijn leven er af, en genoot
rusc in zijn land, tot in het jaar liaö, toen, doör^
RjüDOLF, burggraaf ,varf Koewrd^ö, en fiédbouder
tan Drenthe., die rost andermaal geftoord werd, Of-
f<fbpop de Drenthers zich van den^ j'ongften kr^g
nauwelijks berileM badden, Jiecen zijr zich evênWel ,
door b0nQQn oorJogzucht^en iladhouder, ^ver haten,
om. nQg eens , goed en bloed , in den^ftrijd tegen ^
hunnen bisfehop.en fa*dslie», te wagen. 'Tot ineer-
^ere* -jKkerbeid def Yfisti©g\ Koevordep ,^ • nam rü- ^
nQJtfj. het cöenmaató bevestigde huis Z^4?r, in bezit*
De-bisftbop vw Ütredtt, rukte niéc zijne bondge-
Q0Qitn^ onder wdke gok balduin, grtef van Bent- '
heim was, door Twente, op Koevorden aan; om
deze vesting te vprov^if^^ Zijn leger was taliijk,
en 'Jf^^ ^opf ,ida|^ijB. 'bévQlKe&Ix» aaogevoetd.^
'RupciW/ zoc^^Aw>f; IJirijgsfist te vergoeden, wat hem
aan iMgt^(.teg^?ynen talrijke, vijanden^ -ontbrak : hQ
^9kfW?t 4J¥eiQre#beB»j ;de .aantukJcende fcbaren,
l^fl^eatjcje^^vtstliig J5- g«^ vcn' lokte: hen in bet
199ff(?S* oi^i^^ ^qpdjsnide (oldacen. ^eoen ^eosten voet
zeti^. t PC] W*^ ^^ ' muiterij' zotiten tóe aan den
||l^ |q:d«nji9o(jbl^^' perDrentbersy hdiate ^janden
til de^^Yaliu^iende, ^^ op dezdvêt moedig aan, en:
tt^floegeni 4en. e^e» hoop: na den andet^n ; zoodüc
f(e-^ne|fsk¥ig> binneDi we^ge uren; i^olkomen was;
3JJ?atr piet, d9or. het .^zwaard viel of door pi)le«Nneer-
fSiltf^\^!^t^^ wee koodftn doodigefla*

gen. Binnen weinig tijds zag men, vijfhmicrd ma»
1; lO van

Digitized

byGoogk

van des bisfchops volk, dood W aarde liggen. De
hertog van Geldemy de graaf balduin van Bencbeinit
de. heer van Aniftel, de heeren johan en herbert

^ v^N arKel, diderir van. Dfi^ tiPPE en anderea
mf.ety werden gevangen genomen. ' De bisfchop zelf
werd jammerlijk' vermoord. Mec/zljn faard in het
raotf as blijvende zitten , ifaeden (!e verbitterde Dfen«
thenaars hem degefchorfen kiuin, met vel en vleescb,
tof op het bekkeneel af,, bragten hem , onder dui-
zend lasteringen, ontelbare wonden toe, floegen hem
eindelijk her hoofd af, traden .het mismaakte ligcbanm

.met voeten, en wierpen het in het flijk, waaruit het
liad^haad, door medelijdende menfchen, weer opge-
trokken eü^ naar Utrecht gevoerd werd, waar het in
de 'Domkerk begraven Is. In dezen noodlottigen
Ih^, kwam ook BERNtfARD van hobstmar om, die
zictir door zijne dapperheid in het oosten, ; zoo be^
roemd gemaakt had. (*) -

2ulk eene onmenfchetijke breedheid, jegens eeneo

bisfchop, kond© onmogelijk otigewroken '^blijven.

Men vertoos te Utrecht ,(pdedig eenen nieuwen b^

fchop, viUEBRANDUs genaatud , eenen geborenen graaf

'Vati/Qld»tog.. Deszelfs eeiAe w^k was, rui^olp

van Koevorden fo dea ban te doen, eneenliieuw

leger Kegisn de pre&hers, te verzamelen. Di^ «idt

onder fai3»men burggraaf , wel dapper weer verdedig-^

4eai doch eindelijk .overwonnen en overal vervolgd

.werden, tor dat ^j zicby op genade of ongefiade,

^ : > ■' ' 'öao

C*) PiCARDT Chroöl}fc v«R Drwthe pig» jJfc

Digitized^by LjOOQIC

tan den bisfcbop awtpvea, Rcroco^ kre^ v«:giff^
tdi, joodtf deze barde voorwaarden:

„ Dat Mj de vesting Koevordea coo wd, als het
H bevestigde bnis Laar» den bisfcbop inruimen, al
M bet beheer over bet fandrchap Drenthe, !tan
„ den bisfcbop temg geven, drie duizend mark
„ zilver, voor de toegebragce fclüde betden, bon*
„ derd geWi^pende nunnen naar Li^nd zendo), en
„ eindelijk, een klooster der Betfeéifittjaen ftichten
9, zonde, waaJrin as joi&vronwen konden ondérhoi»-
„ den worden;" waarbjlj pkarot nog vo^: „ dat
„ bij op de plaats, waar de bisfch<^ vei^oord was,
„ tot verzoenii^ vm den doodflag, éen ^feestelijk
M cdl^é van 25 canoniken, vestigen zonde.** (*>

Na dit verdrs^, waanut men bet groot vermogra
wn dezQD iHn^raaf km c^aaaken, werd eene bis-
lisboppeUjke bezetting ib de flad gelegd, en bet huis
Zaar, tot iea grond toe, gefloopt

Zalké ht^é»^ voomraarden berouwden intosfcbe»
flfe» burggraaf fpoedig, e» daar de Direntbèrs hem
f^ewp bleven, maakte U| zich, in bet voig^
ifat, door Hst ea verraad» weer meester vwr d6 ves-
ting. De bisichi^ dit vemeiMi^e,. verzamelde »
Harfêoberg,.. waar destijds een bisfthoppelijk feisteel
«K»r Vit de mbtfrige volken fpoedig. een leger, k
èt boop, dft flad van alle kanten te omfiogaleo.^ co
Ab te hero^ttreDi De fpoedig opkomende dbo» v«>
bindetdé bem daaBNU), ei» velooiRaalixe, dto zijn !«•

(•>Cbro4lJJftwnil>r««bepsg. ij«» .

Digitized

byGodgk

C <f3 > •

ger* met veHi» van efn groot gededte der bagigie^
weer opbre&eo inoe$t. H9 beflooc derhalve, toe eeoe
^regelde Wegeriig, over ce gaan. Ruoclf, het
dreigend gevaar tieinerkende , verzocht, om éeneo
wapenftilftand van ig dagen^ leo enxfe eene capxa^
latie ce fluiten » en over eenen nieoweo vrede te on-
derhandelen; hecweft hem toegefban werd. Hij was
echter zoo vermetel, dat ti^, flechcs verzeld van z^-
nen Adjudant, eenen Bemheimrcbeo ridder, jonker
EEND^RiK van Grav^sdorp , bet waagde, perfooolijk
voor den bisfchqp te verfcbijnen, die hem met een
vergramd gelaat ontving, en tegen het regt der vöU
ken^ m hem eerst onmenfcbelijk te hebben doen
]p^igen<^ met voorgemeMen hknderik van Crapep-
éiarpf levende op het rad- liet klinken. (^*)
U. O T TO V.

Eeazoqn van balocjin^ geraakte, kisawenfchap
mee idjne btoedverwanten, den gnaf wau» mi»
Solland en den heer van Amftel, in ooriog^ nmt
ueNoesLiB:, bisfchop van Utrecht, én viel in deszeMa
c gevasigenfchap9 waaruit MJ, door een verdrag, onder
bemiddeling vaa quido van Vlandern en orro vam
Ctlder»^ den ;i2 Junij 1257 gefloten, bevind werd|^
Volgena faetzdve moest bij, den bisfchop van. U»

crechCt

CO Volgeni KCiiaDt Drentfcha Chronfjk, ptg. 194, onu
ylng de biifebop hem met de volgeode plttdnicTche wooiw
deo: „ Hoe bfsto To ftoot en vermecco,.dtt do dy oiet es
„ omfiehst, te vkomen onder de ogen, van dijnen Heoc*
2, en bisfchop, de du falicea fchade^ fchande eo.rpijc ben^
„ angedasn V\ -

Digitized

byGoógk

tréchc, huMe en troüw belove», en-tnct vijf van zi;^ ^
tieVafalIea, welke de bistchop zoude opgeven, zwe»
ren, dat noch^lj» noch zijne erven, zicli, wegens
de hem door den bisfchop toegebragce fchade, op
denzelven wreken zouden. (♦)
■^Het üetfpLzi van Sezen graaf is onbekend. Hij
- leefde nog in hec jaar 1277; ^^^^ ^^ roering döi
lands nedergelegd hebbende, liec bij zich, in het
huis van de Duitfche orde te Utrecht, opnemen,
waar hij zijne dagen, als eep klooster geestd^ke,
eindigde.

X. E O B E R T,

de tweede zoon van oxto was opvolger in de
regering. Hij behoort onder die graven geteld (e
worden, welke zich, om luiln land en onderdanen, ver-
dienstelijk gemaakt hej^ben. Zijne regering was min-
der onrustig, dan die zijner voorgangers, en hij wist
daarvan, voor het geluk zijner ond^danen, het bes-
te gebruik te malcen. Hi) liet vele woeste gronden
beArbeiden, en de flad Schuttorp bevestigen, aan
welke hij, in het jaar. 1294, vele urtmumeo^de privi-
Ic^en fchook. Hij wa3 ook de eerde, die de Bent-
beimer en Gildehuizer (leenèn, in grooten roem, bif
de uitlanders bragt, waardoor de welvaart der beide
plaac&n niet weinig vermeerderd werd. ^Zljn opAroI«
ger was, .
XL J O H A N N E S If. .

Oe2se (lichtte het van ouds beroemde kasteel DiH'

Mrofle te Nieuwenhuis* In het jaar 131a Opot hij

-' ^ , . ^ ' mee

Digitized

byGoogk

\ met ÉILARB tAH THÜRN of TOtóM^*) ttVlÉAï^

\ een vergelijk, volgeos .hetwelk eilard van torbM

! #1 ger^g^ ïn b^ kerfpd Ulzea,, voor zeikere ciendeo

I aldaar 9 en voor zejcere koornpachten in HardÜnkhuU

zen» Hficen» Hardingera , Halle^ Ooscergetce^Graa»*.

i terop, enz. ce trekken^ aan graaf johannbs zoodd

I overlaceo. De tienden co pajchces voorgenneldy asoude

EILARD VAN toRSN en zljnc erven, als een bnrgleeny

\ genieten. Het boergeregt te UIzen en Hilten, mee

de aigaven van biet, gelijk ook het hootgeregt ia

, Tinholt en alle overige^ goederen in het geregt UI-

zen gelegen f zoude hij behouden » en deze goederen

zoo wel f als de aan de familie van Laar verkochte

bezittingen, in Qravestorp, Gorincheni, Hocklingeni

en Grcxiinkhufen» zouden vnj cjn van het geregt t#

Ulzen. (t)

Onder zijne regering, in het jaar i3Ri> werd de
hoofdkerk te Béntheim gebouwd, en de kerk van den
K. wERENTRiED te Ulzen verkreeg, in- het jaa&
j 3^7 , eenen paufeUjken aflaat, (|**)

In het jaar 1324 verkocht hij de heerlijkheid Em*
ïicheim, met verfcbeidene andere goederen^ aan

CODFRIED VAN BORKÜLÖ. C***^

Hi)

^♦) Da naam (hmt waarjfchijnlijk af van den borg of 10»
f en, weiken die familie te Ulzea bad. Zij voerde ook dri«
torent In haar wapen.

(f) JüNGïüs Codex diplom. Nonu 51.

(♦•) Diploma é.\.

(♦•♦; Diploma ^4. , ]

Digitized

byGoogk

c ^^ y

Uif overleed ia bet jaar 133SU Zijn zoon

Xn. SIMON

toigde hem in de regering op» Deze voerde mee iSy
né bondgenoot» y onder welke de ^af van Hol*
'land was» oorlog» tegen den bisfchop van Utrecht»
die de nederlaag kreeg en het leven daarbij in-
fcboot. Niet lang hierna» werd bij» hi eenen krijg
tegen den bisrchop van Munfter verwikkeld ^ waarb^
de nieuwe (bd Schuttorp veel fchljnt geleden re
hebben» welke deze graaf » naderhand »^ met fterfo
muren heeft laten omringen, (^y

Bij deze gelegenheid fchijnt de , een kwartier vao
Schttctorp gelegene» wachttoren» Mamhrugge^ ge-
bouwd te zijn» welke van de hier over eene fterke
beek geflagene brug» waarbij de inanfchap de Jand-
llraat bewaken of verdedigen moest»^ den naam fchijot
totvangén te hebben.

Volgens MGENSTECHER overleed deze graaf 1347;
Xltl.^ O T T O VI,

een broeder van den voorgaanden, was domproost
van Piderborn» en regeerde elf jaren lang» het graafc
fchapBencheim» wanneer hij de regering aan zijncij
^ogften broeder ^

XIV. ^ B E RNH A RD I

Opdroeg. Deze kwam 1365 aan de regering» rt
' • " . wa$

(♦) JüNGiuj i« ▼tn mecaing, dat graaf egbert de flad
Jchiutorp met inurea roorzica, en dac sjmon dit werk Fcr-
betcrd hcbbe.

Digitized

by Google

C ^7 >

was in zijne jeugd een woest en' oorIogajch%
menscb. Hif voerde ii» het jaar 1374 krijg tegen
den bfefchop van Monftef. De gefchiedfchrijve»
vergelijken hem ió zijne jeugd met wmael, ea
noemen het graafTcbap Bentheim, gedurende d«
eerfte jaren zijner riegering, een leeuwenhol, omdat
niemand hier veilig vras. Men had tot een fpreek^
woord, dat bij Bentheim het Onze Vader! eindigde;
waarmede men zeggen wilde,' dat daar de Christelij-
ke godsvrucht ophield. In meer gevorderde jaren
werd hfj, doot den omgang m^t de geestelijken,
«oodanig veranderid, dat hij, bet grootfte gedeelte van
den dag, in godsdienstige oefeningen doorbragt, en
meer naar de wijze der monniken, dan na&r die der
vorsten leefde. Hij liet in het jaar 1394 het kloo*,
ter Frenswegen bouwen, begiftigde hetzelve rijke-
lijk, verkeerde zeeb gemeenzaam met de momukené
en kreeg daarvan, waarfchijnlljk, den bijnaam; Ptf-
ter Berend. Het gevoelen van foramigen, weU»
beweren, dat hij in zijnen ouderdom een WoóSte*
geestelijke zoude geworden zijn, wordt van andereö^
en bijzonder van den heer jungiüs, met rediMWi
betwist. (♦) Hij overleed aan de pest 1421 é ö ee^
nen hoogea onderdom, en werd, op bet koot det
kerk te Frenswegen, begraven.
Op bem volgde

Et XV.

(•) mtu CoB. B«A. pif. Ï14. & Co«»« !>'?>• !*«•

Digitized

byGoogk

< 6B )

XV. E V E RW Ij N I (♦)

tan GocenWijkt een neef nn bernhard» die geefls
mannelijke afllammelingen naliec Naauwelijks vm
teze EVERWijM aan de regering gekomen, of hij
werd» In eenen bloedigen oorlog » tegen den bisfcbop
FiUEDERiK van Ucrechc» verwikkeld. De aanleideode
oorzaak daartoe is mee zekerheid niet bekend.^ De
Bentheimers vieloi des 50 November '1417 io Twen-
te» en rigtcen daar groote verwoestingen aan. De
bisfchop noodzaakte hen echter fpoedig >tot den &f-
togty en vervolgde ben tot Nieuwenbuis. De Bencbet-
mers floten zich in het kasteel Dinkelrode op^ dat»
oa eene belegering van 6 weken, by capitulatie» a»
den bisfchop overging; waarop de vrede gefloreo
werd. De voorwaarden Mraren voor graaf EVERwijtf
drukkébd. Hij moest niet alleen eene^ aanzienlijke
fomme gtlds (welke men op 8300 Rijnfcbe guldeos
begroot) betalen; maar ook Nieuwenhuis 'en bet ker*
fpel Ulzen, voor den tijd van vijf jaren, aaa den
bisfchop inruimen. Ka afloop van dien tijd, zoade
de graaf dit gedeelte van zijn land wel weer xemg
omvaten; maar onder dat beding» dat fal^* het kasteel
en dé beerlijkheid Nieuwenhuis , in bet toekomende,
als een leen van den. bisfchop bezitten ^^ *en op des-
zèlfs eiscb, in voorkomende gevallen , met een co^
reikend aantal gewapende mannen ^ voor de poorten
.\ : van

^ C*).H^Ewiaf eeqe zuster vanBcRNOnto I» was de groot'
moeder van Everwijn van Guienyfijk eu deze alzoo eca
achcSr neef vaa JBbrkhard.

Digitized

byGoogk

V5n .Utrecht ; wrfchijnen zoode. Op étzétï grond
heeft men Jn iarere tijdeö hét geheele Neder gr^df-
fcTiap, nis een leei> van den bfeichop van^ Utrecht,
wUien bel(cbouwen. William III matigde 2icb hec
leenregt qver hetzelve aan, en l^bdiende zïch daarvSHi,
ten voordeele vsn graaf ernesTs aan het einde der
i^e éeöw^ z«o als hierna zal aangewezen' worden^

Naderhand hebben de graven van Bentfaeitn , met
de bisfcfaoppen van Utrecbc, &i' beftendigèn vrede
geleefd.

, Van dezen tijd, bet jaar 14121 » af hebben onze^
graven verfcheidene naburige graafTchappen; als Stéifh
: furth^ Teklenburgy Limburgs enz. door huwelijken
en erfetdsfen, aan het huis van Bentbeim gebragt,
vtelkè vervolgens, Jang$ denzelfden weg, daarvan
weer afgezoncferd ztja Mjn beftek laat niet toe,
dit hier omftandtji! te ontwikkelen. Op everwijh
I, overleden in het jaar 1454 1 volgt
XVI. BERNHAKD II,

een zoon van evbrwijiv en een dapper foldaat.
Hij toonde zijnen heldenmoed io den krijg, die, 1451
tusichen walram, graaf van Meurs, en ericus,
graüf van Hdja, over de verkiezing van eenen bis*
fchop té Munftér, plaats hai Daar everwijn op de
zijie van walram getreden was, zoo ftreed bernt
HARD voor d^zen. Bij het klooster Varel kwam het
tot ^enfD bloedigen flag, waarin bernhaed 9 behalve
i^ie Voorname officieren, puedbrk hertog van Bruné-
^]^7 gevangen nam, en aan theodoricus, aartsbis-

E ,3 fchpp

Digitized

byGoogk

C 70 >

fcbop vm lietden f overleverde. Ter belpotuogde^
zet heldendaad, werd bij, op hec flagveld^ coc tid-
dec geOageiu Hij overleed ce Zu^bea ia l^c
jaar 1473*

2ijn opvolger waf
XVIK E VER WIJN H,

die wegeQs zijw kunde en zijn groot vermogen d^a
•bijnaam: de wijzf mAe rijke ^ drpeg^ Hij woonde
«et zijoen neef, . graaf .E ver wijn. vjmScwnfurth, de
meeste krljgscogcen van zijnen tijd bij> en bekleedde
'den aanzienlijken post. van^ goaverneur van West-
Vriesland. Zijn naam wordt in de Vriefch^ Chro-
tiijken met gchting genoemd. Met zijnen neef evw*
ivijN van Steinfürth^ flppt bij 1487 ;eep erfelijk vö:*
bond, lyaarbij inet coeftemming der laodilanden, ep
xmder goedkeuring van den keizer, ib^paald werd, da
yoorcaan ajieea .. de mannelijke afllammelingen d?
graaffchappen Bencheim. en Sceinfurch bezitten zon-
den, en dac, in geval er geene mannelijke erfgeref.
men in het graaffcbap Bencheim n^ogtep wezen,, de
graaf van Sceinfurch dan de eri^eai^am van hetzelve
,2djn -zoude , hecwélic,. omgekeerd, ten aandien vw
•Sceinfarth zoude plaats hebben. , _ •
:. Ooder de regering van EVERwijfN II was het een
gezegeöde en goed.koope tijd. De voornaamfte ker-
.ken ea de aanzienlijke torens, te Schuttorp en k
Noordhporn, w«rden onder zijn bewind gebouwd»
Hij hefftelde ftok^het vervallen k^^re^l c& B^otbelin»
• • "'^ ■. . ■ • ■. ■. «fl

Digitized

by Google

c /» y

en bouwde deo zoagsmzmiea krtikfcaren vah lietiel**
vc. (♦)

-Hij overleed^ in eenen boogen onderdom, den I3
December 1530» Zijn opvolger was de MVef^ttt-
lijke •• •

XVIII- A R NO L D t,

een zom van ftVcitWijM^ graaf van Steihfiirtfaf dié,
dIc kracbt van het tusf^ben 4é bèidé «vtRWitNÉH
f^üoteü erfelijk verbeid ^ bij gebrek aan maimelljké
erfgenamen « na de regttnatige hndslieer van Bent*
beim e& de èer&e gnaf was^ die de beide graaf*
labappen regeerde. In hec begin djoer regering had-
den de berochte oidustsn der wederdoopers plaacl
Als derzfi^ magjt en invloed hand over hand toe-
nam, en defaiafcbc^ van Moafler alle naburige vör-
ftèn en graven eer bolpe riep^ trok oök graaf ar^
HOLD met èt lijnen, ter belegering der (lad Mon-
fiar, c^^ welke na verloop van 18 maanden, in helt
jw 1^53$* veroverd werd Onder ti^ne regering
werd taet groote werk der kerkhervorming begomièn,
wuuim ik, lo een bijaonder hoüfiffiük» uitvoerigei*
üA faaodeien.

t Hlj overleed In het jaar 1553.
inx. . B VER WIJN iir,

etfü zoon van a&nold I, volgde hem in de rege«

£ 4 . ring

• ♦ • . c -

, (i*) Vootbeen de Schorvêdè Uren genoemd. ^ Hec wapea
VIII EvaawijN en vau zijne Meklenburgfche gemalin Jngeihtr^
gêf is ook daocttn oltgehottw^ ea tioi duns te ziea«

Digitized

byGoögk

C 7». ) '

T]fg ppé V^zt bngtt door.zlgQ huwelijk mét amna, (*)
eene erfdochter van Teklenburg^ die graaffcbap aan
hec buis van Bencbeim* Hij overleed ^ in den bloei-
jenden leeftijd van. ^ jaren^ in hec jaar j 562 J
XX. A R N O L D II,

geboren op hec , kasteel. Dinkelrode te Nieuwen- |
huis den IX October 1554^ eejQ der.uiefnimteiidfte.;
l^odsbeeren», yotgc: auu sHij vettoor. idjnen vadea^;!
svERwijN , toen h^ nog^ nier volkomen ache jarea \
oud was. Zijne gqdvrwkige moedv anna zorgde
incusfchen voor z^ne opvoediqg. In zijn zeveocieode
)9SiT verorok hij v^ de hooge fchool te Straasbiugi
waaiflüj., onder bet op^igc vap zijqen bekmmen hdt.
.meester gi^ahaed fai^ki^nborp^ zijne findien» een
}Si»t lang 9 n^et CH^^jnoeJde vlijc.YCioirczittte, en. door
hec bijw(H)en van leerredenen van vei ftandige en ged^i
vruchtige mannen, in de hervormde geloofsbegrip-,
fen, hem, door zijne brave moeder bd^ebragt^ ineefi
(n meer bevestig werd. Van biet wHde.hlj de rek,
vut Parïjf nannement om zijne^ kund^hedenuiÊxe
breiden, en zich verder ce befchaven^ uWac. gebeurde
echter? Terwijl alles tot die reis in gepeedheid g^
bragc was , kwam de tijding, van de vericbrikkelijke
bloedbruiloft, of van den {kr^bolomeus nacht, waar**'
IQ. allQ - zoogenaamde Hug^notteg Qmgebrage waren,
(e Str^asburg aan. pei^e ontzeteende gebeurtenis >
welke den 24 Aug, i5;^2 voorviel, bewoog met alp

■ * •" " "leen

O fLNHA was 4e docbter van i^ozNRAi^n, den laatto
Cr^af van TeUeoburg, ov^rledea dea KiAng. ïs$6*

Digitized

byGoogk

( 7% >

leen aruold, ion de vöorgenomefte reis af ee zieü,
iB^af ook de bekommerde moeder , haren zoon , hoo
eer hot liever , uic die gevaarlijk hnd, cerog ce roe^^
p«!.

• Wie rae^-kt liierin xktt de bijtóndere leiding en be-
\!9siring der goddelijke Voor2ienigbeid op? Hoe lige
had ARNOLD, de^eettigfte celg der graven van Bene-
bef m^ dui wien wij' zoo veel te danken hebben, als
vréemdeliög en ails aanhtóger der. hervormde leer, het
flagtoffer der onverdraagsta^mbëid , in Frankrijk kun«
ncflwcirden?

Hij was <te ftichter van de eertijds 20b benoemde
Sceinfurcfche latijnfche fchool , die n&ar hem d^ Ar^
noldijnfchc genaamd wordt. Zijn land leed verfcbrik*
keiijk, in den rftderlandfchen wij beids krijg, tegen
de Spanjaarden > eb bet zoude nog veel meer geleden ..
hebben,' wanneer, een ijiinder vctftandig en mensch*
lievend vorst , de teugels der regering gevoerd had.
' Ik zal in een bijaonder fabofdftük dit nader aanwijzen»^
Aknold ftierf , zoo als Hj geleefd had, in het
geloof aaii ^nen Verlosfer, en in de zekere hoop;
Op een beter leven, op het kasteel te Teklenburg;^
' den II Jan. i6o5, in den ouderdom van 51 jareni
én drie maanden. Het ontzielde ligcbaaib werd, ni
op eene kostbare wijze gebalzemd te zljti, en 6 we^
ken lang, te Teklenburg, op liec paradebed gelegen
te hebben, den a2 Feb. van dat jaar naar Bent*
helm gebragt, en den 26 dier maand, in eene iin« ^
oen kist, in het nieuwe gewelf, dat by zelf in de

E 5 . n^

Digitized

by Google

c 74 :> ^

betvormde kerk te Beatbeim had laten boawen,

plegtftatig bijgezw. AUe naburige vorften» geHjk

ook de lieden Osn9{)ruk, Mimfter en Co^feld, en&

hadden gezanten, tot het bijwonen der uitvaart van

den waarlijk groofm ahnold, gezonden. Alle rid-

ders en edelen, uit zijne graafifchappen , C*a»U tój

was werkelijk heer .geweest van al de graaffchap.

pen en heerlijkheden, weUco de graven, van Bent-

heim nu nog in huonein titel vbe«n> gelijk ook de.

bwgeme«!sters der fteden, de ambtenaren en gewie^

lijken, uk de drie graaffchappen , woonden de lijk-

ftatie bij. Zacht ruste de asch van .dien legtvaardl-

gen, wiens naam, bij de laaiHe nakomelingfchap, in

zfig^wag blijven zal!

XXf. ARNO LD JOOST

was «jjn opvolger. In„ het eeijit regeerden de drie
zonen van arkoi.d II, adolf, A»nca.D joost en
WILHELM HEND^ftuc, ,de drlei graaffqhappen , goneen-
^fii^P^y^* ^'^^ J^ren na den dood van hunnen va-
dei; werd echter, bij minnelijke fchik^lng, het graaf-
schap Bentkeim aan AayoirD JOOST overgelaten, die
ketïelveraee v^el; lof» hoewel in de flormen van den
^atigjvlgen Qorl9g,- waarin ons mderland zoo yee!
gl^Ied^ heeft, tot in het jaaf 1643 y r^eerde. (*)
CM9 #ie regering, in het jaar 1^3^, werd het laad
P««:de.pesc bftïocht,. waaraan duizenden van men»
- . . fcheo

C) ZJjn fcroeéer aboip «rkreeg Tektenbnrg en de heer-
|||iLlnid.&he^ ea vatHtu» hemduk bes gtMffcbip Siein*

Digitized

byGoogk

C 7S >

rcbtn ftierven./ Deze Brave gra^if zorgde, óp het
fpoor van zijnen zaligen v^der AaNoi^D II , voor ker*
ken en fcholen* Hij fiel^e in het |aar 16x3. de^
ov^erkerkeraad, ter waarneming van alle kerkelijke
Vken der hervormden , aan« Hij bezocht, in clg^n
£er(bon, de kerken , woonde de vorgaderingeQ van^^
elasüs bij, Ue| eenigp . hoofdartikelen van 4en her*
vormden Godsdienst opftellen, welke de leeraars, hij
het aanvaarden vpa hm; ambt, moesten ondert^ke*-
noi^ en verbeterde het fchoolwezcn ten platten lanie,
waarbij hij van de landlieden, die het nut van het
l^n en fchrijven nog weinig befeften, jn het heghi
yeel tegenftand ontmoette. Hij overleed te Bentheim»
in den 4>uderdom van 6a jaren en tien maandent. dol
lp Feb* 1643,* «o werd den 15^ April dezes jaart
in de kerk aldaar begraven. Zijn . opvolger was 1^
zoon

XXÜ. ; ERNST WILHELM, (*}
die, door verandering van Godsdienst, i^jn landen h*
inilie» in vele onzaU^ t^ri^ten verwikkeld iMMft;
waarvan ik vervolgens nader zal handelen* Hijf wte.
leed den tC^vigf i6^i in het 70^6 jaar ^djnsi ondei»-
dpms» . Pe regering geraakte daarna in handen vaa
XXIII. ARNOLD MAÜRITZ WILHELM,
foon van PHiUP «ofiN&AAD ^ graaf van Steinftrtli';
door zijnen oop^, xl^NSt wïLHBtu , eot opvolger in ft

rt*

' (*) Onder de regerfog van dezea grtaf werden vele
gaudea en zUvafen mtmceti giüsgtu^ lietfMbi lecb. vMr
beia, noch lu beo^ fefchied if» ^

Digitized

byGoogk

c 76 :>

regering van !iet graaflbhap Béntheim» «iingefteld. Hij
nam, ten gevalle m dezen, den Roomsch-Catholij-
len Godsdienst aan; ^wcrd echter door de wettige
erfgenamen van het graaflchap BentbeiQ» de zonen
tan graaf ernst wilhelm , in vele bnaangenaambe-
flèn verwikkeld, welke eindelijk den i Nov. i^oi
in den Haag afgedaan werdcDU H*^ overleed den ijf
Nov. 1701,

XXIV. HERMAN FREDERIK,

een zoon van tien voorgaanden, kwam nn aan heef
beWind. Hij Werd geboren in het jWr 1693 den agi
September, en was nog maar acbt jaren oud toen zijn
vader overleed. De graaf van Manderfcheid - Blan*
kebbeim, zijn oom van moeders zijde , regeerde bet
land gedurende zijne minderjarigheid. Deze bad^
laipder guaroüstie der - Staten Generaal van de vereenigde
Nederlanden, een kapitaal van driemaal honderd en
vijf en twintig ddizendf gulden, tegen 6 tm honderd,
«pgeaomen, en daarvoor de' domeinen verpand. De
X^ènten van dit kapitasi, en menigvuldige andere oude
-fehtdden , bragtea den jotigen graaf, bij het aantreden
•der regering, in groote verlegenheid. (*) De oneenig-
ivid :met de landj^ndea, en de twisten over de
grenzen vaq bet graaflchap Bentheim, met Overijsfel,
Pientbe en Munfter^ veroorzaakten hem vele onaan-
genaamheden, welke zoo nadeelig op zijn gemoed
werkten, dat hij in eene zware droefgeestigheid ver-
viel,
"' . \. . ' ' ■'

'. (O Meii «ie den Atet von bïgcuramp GefcUcliie dar
errafafchaft De«theim ster Tb. blftd4. 184 «a 185.

Digitized

by Google ^

tiély dk hem toe de regering aogefcliikc m^tei^
Op yerzoelc der (landen werd dcs^dye^ door deo
kdfeerJijken rijksbofraad, aan deo k^rvorsc van Keu-
Jeo, exi bisfcbop van Munftery clbmkbis AuoqsT, op*
gedragen, die ge door cwee djaer raden llec wav«
nemen.

Alle HEiiddelenv tot barflel van den graaf f waren,
vruchteloos. Hij overleed öan eene hevige koorw te
Aken den ap Nov* 17 SU Zijn zoo»
XXV. FREDERIK KAREL,

geboren tè Nieuweobols» den 1/ Maart 172$ j ivas.
2ijn opvolgen DezQ vei^andde zijn land» wegens dé
daarop rustende zware fcbulden» desa 22 Mei 175a ^*
aan Z.M. Gsoac II» koning van droothnctannien mil
kearvorsc van Hannoveii, voor den' tyd van dertig ja^
renr en tot zoo lang dat bet aan hem< ^edao^r
voorfchot geheel weer zoude afgdosi\ ^tC Dov^
eene plegcige verklaring» gegeven te Parijs den 9 Mei
1753, ftelde bij, voorgemelde Zijne Majefteit, in biet
bezit van het )and, en ontfloeg al zijne onderdanen
^an den eed aan hem ^Is landsheer gedaan, i^^}

Hij overleed den 17 Februari) 1803 te Parijs;
zonder mannelijke erfgenamen; wqarop, . volgens het
verdrag» door de beide »vBawijNs in 1487 gemaakt»
en volgens het Bielefeldfche vergelijk, tusfchen de
graven aiinold maüritz wilhelm en ernest in
1^01 ggtroffen> het^regt van opvolging, op

XXVL

(♦) Men leze dezelve bij junciüs pag. 4» 5 «» <•

Digitized by CjOOQIC

C 78 o

XXVI. LODEWIJK WILHELM GELDRICH ERNST,
granf van Benthelm • Steinfurch » overging, die den 20
Augustus 181?, na, !n datzelfde jaar, mee ^jne fii-
miHe,* in den vorftenftand verheven te 2Jjn, overleed
Vorst

xxvir. A L E X I s,

al^n oudfte 20011, uit bet huwelijk met puANS,
liertogin van Holftein-Glucksburg, is de opvolger
in de regering; terwijl drie andere zonen , onder
welke prins wilhelm den rang van generaal majoor
bekleed, zich in Ooscenrijkfchcn krijgsdienst, om de
vrijheid van Europa, met de belden van Rusbmd,
Grootbrittannlen en Doitschland , niet weinig verdien^
ftelijk gemaakt hebben. Z. D. IL de regereoda
vor3t ALBxis, is gehuwd met H. D. U. Wojiblmi-

HA CAX.OLINA MARIA FRIDERIKA priufes Vau Sol^S^

Braunfels^ uit welk huwelijk vijf zonen en eene
4ocbc«r VQorhncleD ztjni.

--HM-

VI ER-

Digitized by LjOOQIC

Cr?)

VIERDE HOOFDSTUK.

OVER DEN CIMBERSCHEN VtOED, ALS DEN WAAR.

SCHIJNLIJKEN OORSPRONG DER VEENEN.,

£N O VER DE LOTGEVALLEN OER CXMBAEN-

EN TEUTONEN.

iVloeijelijk is het ^ ien oorfprong der veenen, met
i genoegzame zekerheid» nan te wijzen. Dezelve zijn
i van eene höoge.>oudheiU Ten cijdo der Romewen^
i in het begin onzer jaarteÜing^^ waren ze xeeds aanwe^.
I zig; wanc de Romeinfch* fchrijvers fpreken vaa de

I woeste moerasfen, over welke hunna Veldheeren.

j - . • ' • »

! bruggen of houten w^en, leggen moesten. -

Het a^emeen gevoelen 19 f dat de yeenen bmuien. ^
oorfprong aan den CimberfchèQ vloed verfcitttildigd
zijn, welke, volgens fommfgen 150 jaren, volgens ach
deren 340 jaren, vóót QQze (ijdrekeniogi heefc ploocii
gehad»

Het is deze vloed ^ welke ^ zoo als velen hëi; daaN
voor houden, Engeland van Frankrijk; Vlandecn vaq ,
Zeeland gefcbeurd, en, de eilandeQ iangs de VriefcbA
kust en in de Oostzee > gevormd beeft. De Noord-,

'zee 9 toen landwaarts ingedrongen, heeft de grootfle
verwoestingen aangeregt. Heden en dorpen verflcAidep,
gebeele bosfcben van dennen en eiken, boomen omver ^
geworpen en onder het moeras begraven; want de
ligging dezer boomen, met de wortels, naar het

Noord-,

Digitized

byGoogk

C\8o )

Noordwesten, en met de toppen nar het ^aidoos^
ten, toont duidelijk, dac ^ niet van eldep aange^
fpoeid, /maar op den bodem, waarop zij groeiden,
omver germeten zijn.

De gisfing, dat de veenen uit deze Cicpbexrche
overllrooming ontdaan zijn, krijgt eenen boogen graad
van waarfchijnljjkbeid, uit het bengt van den Ro
meinfchen gefchiedfchrijver J-lorus, Q*) die ons ver-
haalt: „ dat de Cimbfenf Teutonen en Tigur inert ^
5, van de uïterfte grenzen van Gallien vlugtende,
„ daar de tec hunne landen overftroomd hadde^
^, eene nieuwe woonplaats op den aardboden zochten,
,, en dat zg^, van Gallien en Hispanien ^uitgefloten
I, zijnde, zich naar Italië wetiddcn, gezanten aan den
^ Romeinfchen veldheer silanüs en aan den Sena^
^, te Rome zendende, met verzoek, dat het Romein'
9, fche voik^ hun eenig latid,, als eene krijgsbezolding,
y, wilde inruimen, onder aanbieding, van hiinne han-
„den en wapenen, ten dienst der Romeinen.*^

Dit verzoek afgeQagen zijnde, zochten zij, door de
tracht der wapenen, hun oogmerk te bereiken. Q^ Huö
léger in drie deelen verdeeld hebbende , vielen zij de
Romeinen aan. In meer dan eenen fld^ bleyenzi/
overwinnaars. Eindelijk \yerden eerst de Teutonen^
en daarna de Cimhren^ door markus, den veldheer

" kt

(♦) Lib. nr. caf^ 3.

(t) De krijg tusfchen de Cimireo en ttominen begon iö
ket )ftür <4o, na de ftkhtlng van Rome, tert naaste bij nö
jaren i^oor de geboorte vaa christüs* Tac. de vfcu mori^
ft; pop. Germ. cap. 37.

Digitizecl^

Googk

C 8r )

der Rifmeinefff verflagen. Van de Teuioncn bleven.
ji5&di]izeod dood. Hun koning tseutobachus werd
gevangm genomen, en in triomf ce Rotne r<»xl ge-»
voerd Die gevechc bad plaats bij jiqua S^ctim^
bec cegeowoord^ Aix in I^rovence» in Frankrijk»
De Cimbren kr^en de ^ nederlaag bij Vercelies o£
Vercelleè in Italië» Van ben bleven X40 duizend
dood, terwijl meer dan 60 dpi^end^ niec hunne veld<^
jbeeren clodic en sesorix, gevangen genomen vitxAeai
Men verkocht xe aan de meestbiedenden. De op-*
perhoofdeo bajokix en luich fiieuveldeQ9 niec ooge^
wroken, ia den flag; de anderen bragten zich zelves^
om bet leven. Zoodra de Romeinen 4t inannen
verdagqii hadden » zochten zij de legerplaadèn op^r
waar de vrouwen en kinderen zich tusfchea wagena
en karren verfcbanst hadden. Uit. dezen wï^eQburg^
weerden zij» met ipiefen, ftrijdbijlen en andere wtpe*
«en» vriend en vijand, hardnekk^ a£ ]Vhar elnde^^
ziende, dat alle tegenftand vruchteloos wat » de4m
zij aan mariüs het voorftel, dat zij zich oveigeve|i
,^iide», ZDics hare vriiM4 m ^^ behou^ilde. De
jrotTche ioarius» wees dit voordel ym de J^i^jl'
lln werden deze vrouwen wanhopig Zi) fiBOordég
^e kmdereo onder hare armen» of maditeii ze
door andere middelen van kant» en bragten danoü
^jcb zelven osi het levenl Sommige maakten firiklM^
van hare harend en hingen zich daarmede» aan de
hoornen en ftaarten der osfen» of aan de boomeii eo
de wagens» Cjp, Onder anderen» vond meit eeoe moe-

Digitized

byGoogk

C 81 ~5

der aaa aeneo disfelboom hangen, met twee kiocfö«
jiea san hare voeten» De Romeinen wlven waren
antroerd over dit ijsfelijke fcbouw%el» waarvan de
«enscbheid gruwt»

De Tignrinen vlngtcen m deze nederlaag , en
Viarftrooiden zich. * De lezer verrehoone dezen me-

ibp- CO

Dé Cimbren waren de bewoners van die landen^
welke nu Sleeswijk, Holfiein en Jmland heeten» eo
tusfirhen de Noord- en Oostzee gelegen djn. De Ta*
tonen tdAlixttk naburen der CirMren geweest te zijn,
«n door dezelfiüe overftrooming der zee hunne landen
verloren te hebben. De Tigurinen zijn Zwicfers,
welke sch vrijwillig, misfchien bekoord door den
èuH» dien Aj te gemoet zngeh » bij de Cimhren en
Teutonen voegden.

'De Cimbetfche vloed, is dan eene overfcrootning
Jer Noordzee, aan welker kusten die volken woon^-
éen^ die, door deze overftrooming, gedwongen wer^
4mi elders eed verbfijf te zoeken.

De vloed fchijot met een ontzettend geweld, êe
piwmen aan de Oott^ en Noordzee gelegen, over;
ftroiHUd te hebbén.

Bij het afloopen van het water verzamelde zich 6et

Hgt en drijvend goed; b. v. wier, riet, gras, Wadb-:

iren, beut> enz. ia de lagere landen. Waar voorbcetj

• ' - fcboo-

O Cije hiervan m^r begeert ce wetes, l^ze e. m. iNcaif
J»RW Aloude Suat der Ne4erlaaden I Deel bl. 805-fl<54*

Digitized

byGoogk

< «8 )

fchoote hocikim en weidelanden waren, ^P^ut ttg^

joeo nu mocMerpoelen , welke boven nee eenige wa-

terp/tfmen hier €» dgar begroeid wteen. Van tijd coc

djd decK^den dexe mfitm ute» en ok de overbUjiTeleB

, van dezelve, ufc. ilijk, wier, gras es faoiic, omfim4

eene vasce masfe, welke wij veen noemen. In de

eerfte jaren ^ na de opdrooging, was dit veen een be*

vend of fchuddend land , gelijk fommige veenen nog

zijn; maar door langheid van tijd, en vooral, docc

het grafven van floocen en greppels, beeft het een»

vastigheid verkregen, wdke hee boDwland zeer nabi^

komt (♦)

Opmerkelijk is het, dat onder het Veen, op ver^
fcheidene plaatfen, houtskolen gevonden worden, en
dat foBimige opgedolvMd boomen rondom verbraqd
zijn; waaruit men met genoegzame zekerheid kas
opmaken, dat water en vuur zich vereenigd^ hebben^ ^
om deze landen te verdelgen» Hetgeen echter voov
juim twee duizend jaren een oordeel was, is tlan»
een zegen. De overftrooming, diefden Cimkren eo
Teutonen van alle middelen van beflaan beroofdet
en hen noodzaakte naar Italië de wijk te nemen ^
waar zij oqder het zwaard der R9meinen vielen/
verfcbaft nu aan duizenden brood en brandftof*
Hoe vele geringe menfchen, vinden in het bearl>efc
den der veenen hun beftaan, en waarmede zouden
wij, tój gebrek aan hout en fteenkolen, ons irf den

Fa / win-

(^ PicAiDT* Andquitciren, bladz. 34-4<^

Digitized by LjOOQIC

C «4 >

wfficer verwarmeti» wanneer onze veenen geen' turf
opleverden? Wie crkenc dto hieri^ met mij^ den
vinger eener Voorzienigheid niet, At den ramp der
vroegere «euwen, in cencn zegen der volgende ver-
anderd heeft? C*^

O Hec gebfnik vtn derf tüff tti bnndftof , (bhijot eefie
tn de middelceawen opgekomen eo » bij de van tijd tot ^\i
afnemende boifchen» algemeen geworden ce zijn. Mea
taeac in d$ ehrom^m (fhiftorifehê pffMedmifê vm yHtf-
iuMi door wiffiBanoit qi^ hec jaai: 1915:

„ Dt Woltlttiden' die na nieuwe manieren van goed te
^ gbewinnen, in het graven vrn den torff gt^^ovA^n hebbes
M in voortiiden onbekend ofte ten minfte fo feer gemeeb
,y niet» hebben oock nic' goeden yver len tyden vin dca
,9 abt saM>u«y die feer.godsdieniiicb en nederich was, hec
M kloofcer iM!iiy^4«r/veele veenen» in enOe omtrent Be^
^ caficn gefchonckea***

De ondftt vermelding van deze brandflof in de middel-
eeuwen» die BECKüAN heeft kunnen opfporen» komt voor it
cenen giftbrlef van den Stlchtfchen abt ludolc» waarbij d^
%t abt in het jaar iiis aan zekere kloostervrouwen bee
vrij gebroik !van turf» uit zijne veenlanden, toeOaat. MeB
z\t hêt iMtirkuné^ MtMgszip^ van 'wetenfihaf, kgmst f»
Jmaak^ voor bat ja|r 1820 N; i» in het Mengelwerk »bl.si

VIJF-

Digitized

by Google

C 85? >
VIJFDE. HOOFDSTUK.

OVffR DEN OORSPRONG EN DE LOTGEVALLEN

DER BOERSCHAPPEN, EDELE HOVEN, STE-

DEN, VLEKKEN, DORPEN bn KLOOSTERS.

I. Soerfchappeii.

Ik be^ü met de boerrchapperi» omdat die vert
ouder zijo, dao dé Heden en dorpen. (^^

Wescpbaleo beftond oaddjds olc edkele bier eo
daar verftrooid liggende boven , van welke de be«
fflcter 4e vrije en volkomene eigenaar was; ^nc*vaa
^cht^ leen en Bjieigendom wist men in de vroegRe
tijden niets. Een jseker aantal van zulke boven
maakte eene boerfcbap m't, die doorgaans den numi
van den oudften en voornaamften hof voerde. De
kioderen, kleinkinderen en verdere boisgenooten van
den bezitter en eigenaar van dien eerften bof, fcblj4
nen de aanle^rs van de overige boven geweest te
zijn. De oudfte hof bleef altoos de, ^erfte en voor«
naamfte in rang. De bezitters der andere boven
verzamelden zich daar tweemaal in het jaar, tot het
hoiKfen van een vreugdefeest, en bragten een gedeel«
te. van hunne vruchten, of ook wel een (tuk jong

F 3 vee,

O Hoe oud mogen fommige boerfchappen wel zijnt De
.^eaigte der U] dezelve opgedolvene urnen toont duidelijk,
dat zi} voor duizend jaren reedi aanmerkelijk bevolkt warea.

Digitized

by Google

€ 9S ^

we, COC den maaltijd mede. Een grooc vreugdevuur
werd bij deze gelegenheid, gedurende eenige dagen
onderhouden. Men handelde dan over de gemeen-
(chappelijke belangen der boerfchap; men beraamde
howelQken, en maakte de plaats gehad hebbende
flerfgevallen bekend. Oncflonden er op die vreugde
dagen oneenigheden , hetwelk bijna onvermijdelijk
was, dan trad hec hoofd van den oudften hof in het
midden en vereenigde de cwistende partijen, kaddea
ét besioers der hoven op eraen adderen tijd verfcMi
gehad, dan bragieo aj bunne klagten im voor de al
.gememe vergadering, en beide parüjen berustten ia
hec vomds, hetwelk hunne medebroeders veldeo. '
Was de coc hn feesc medegebragte voorraad ten cio*
de, tn de cot hec vuur beftemde boothoop verbraod,
Am ging de vergad^rtig uic een. Elk keerde naar
adjoe woning cerug, en verhaalde aan aijne huisgenoo-
era, wat op hec feest voorgevallen was.

Da|;elijke zamenkomften werden boerfpraken g^
ioamd, devinji alle bezitters v der hoven te zamen
kwamen, om over hec algemeen belang te Iprekeo.
Ook droegen Zij den naam van boergeregtan^ oocUt
tUe gerezeoe verfcbillen hier bijgelegd^ of door eto
vmmis der gemeente afgedaan, wer<fen. Daar deie
boerfpraken of bóergercgtcn ^ bij den oudftAi of
toomaamften bof gehouden werden ; zoo werd deie
bof ook de gerégtshof, en de boergeregten of boer-^
Ipraken, ook wel hofgerégten of hofTpraken, genaamd.
De 'bezitter van den oudften hof, was dan de

horfd-

Digitized

by Google

C 9r > /

hoofdman der boer/cbap eü de Jbiirkenregter der*
zelve. (*;)

Van tijd toe tijd Werd de boerfchap vergroot. t)e
2oocn en dochters, knechten en dienstmaagden der
oude hoven bouwden, met toeftemming en bewi\li<^
ging van den hoofdman en de overige boeren, op
esne isvelgelegene plaats, eene woning» en Terkregen
Koo vetl grond als 2ij bewerken konden* Ct)

Daar echter zulk eene nieuw aangelegde boeren-:
plaats eerst, na velé jaren, in eenen goeden (btat ge^
raakte, zoo konden de nieuwe hoven onmogelijk
gelijke lasten met dp ouden dragen; ^aar daarente-
gen hadden zij ook £eene aanf|>raak, op alle voor-
regten der ouden. Deze laatften hadden eene volle
v^aar^ eene tchte ftem bij de hofTpraak, een ecH
WBord bij de markenipraak. De nieuw anngekome-'
ne hadden geene echte volle ftem, gelijk ze ook
geene volle waar badden. Hunne erven waren veel
kleiner en werden daarom korten genoemd, (♦♦^

F 4 liet

(*) De erfboerfcholteii » welke dté hovto cbaos bewoon,
zijn nog in onzen tijd» de vooraafimfte infczet^cn der
boerfcliap; z\\ zljnt sis ware bet, de burgemeescen deizclve
en genieten dikwijls eenige voomgeea boven de afiderai.

(f) KiNDLiNOCR meent» dat voor deze vergunning» (b»
cijds eene ton bier gegeven, fonuijds Mne gednge iaar||{k^
febe afgavc bedongen werd» w«lke In een of incier.piandai
was beflond en naderband aan de kerken gefcfaonken it*

(^) KiNDLiNOBiu Munfterifche Beijtrage zur Geibfaicbto
Westpbalens» II Band $ i-*4*

Digitized

by Google

C «f )

H^t Lijfeigendom.

Men kende in de vroegfte tijden geen lijfeigendonx
of gene dienstbaarheid.

Na de yereeniging der Sakfen^met het rijk der
Franken waren, de^edrften 200 wel als de laatflen»
verpUgt, aan de rijksoorlogen deel te nemen. Ieder
boer moest, op bevel van den graaf, ten ftrijde ufci
crekken. De bisfchoppcn en abten wisten intusfchen,
voor de op hunne goederen wonende meijers, vrij-
heid van den krijgsdienst te verwerven. Dit bewoog^
vele vrije en onafhankelijke bezitters, hunne erven
aan. een klooster pf geestelijk gedicht op te drageb,
om in de bêfcherming van den bisfchop of klooster-
voogd, gelijk anderen,, te deelen, en, door aljne tus^^
fcbenkomst, van den krijgsdienst bevrijd te worden/
Het ve/mogen der geestelijken, en derzelver invloed
op de belangen van het gemeen , groeiden daardoor
van dag tot dag aan, en de graven moesten^erhalve
op middelen denken, hunqe magt op gelijke wijze,

• te

MdssR, in sijae Otaabrackifcbe Oefcbicbte» I Theil $ t»
zegt hiervan: Erven, gebeele en halve, (bhijnen de eerOe
planciogen ie zijn. Markkotten daarentegen, van welke 6
of a, pf ook wel 16, op een erf gaan, fchijntn later aaa-
gekomen te iijn, en hebben, noch echtwoord, noch 'waar^
noch ftm In de gemeente, bijgevolg den regel tegen ilch
«a niet meer regt, dan hun kennelijk toegedaan lir. 2i|
2i]n, als geringe tn arme lieden, niet tot de gemeene Ita-
«en en voordeelcn getrokken. Tot dat men hon eindelijk
feu vergund en opgelegd* WjgevoJg, eeoige gemeeni^hap
xoogeftaan, beefW

Üigitized

byGoogk

C 89 r)

te bevestigen tQvkte breiden. Zlj bewiUigden dan,
gelijlke bercberaing en bevrijding van den krijgsdienst,
«ao di^jeoeo, welke hunae goederen, op deeeoe o(
wdere wijs, aan ben op^jragen zouden. Vele ^ond-
beaicters gaven aan de befcbermbig van den graaf de
voofkear, boven diëder geestelijken, en droegen
littone erven in eigendom sian dezeive op, om maar
ym den kst^en beerban verfcboond ce blijven*

Hierin fcbijnc men den oorfproog van het lijfeigen*
dom te moeten zoeken. O")

Tienden^

De tienden werden, door keiaer karbl dp.n groo«
TEN , tei verzorgfhg der geestelijkheid , ingevoerj.
De Sakfen badden daar veel tegen ^ maar karel ver*
klaarde^ dac edelen y meeren en luiden ^ de tiende
van alles, wat zij hadden, op Codi bevel^ geven
moexea (t) Men weet zeker, dat karel die wee

F5 ge^

C) KiNDLiNpaa. Gefckichce der ilcereo Grafeii, Ilee Ab^
thdlangi 5-8.

Velen geJoofden ook ia die dagen» dat meo God, eeif
aai)gi»aaixKoffer bragc , wanneer men zijne goederea of zich
zeiden, aan den dienst der kerk wijdde, en dal men daar-
door zijne misdaden verzoenen en den hemel rerwenrea
konde.

KiNDimogM. MunfierifcIieBeijtragezurGefcIiichceDeQtsck^
land. I Band, Wadz. 05, ^

MosERs. OJmabrndtifcheGefchichte, IITheilDor«ax&A2.

(f) Carpli M. capitalatio de partibns Saxoaia^ Art. XVE
Mj ruaaTfiraizao Moaum» Paterbom» pag. 3oi-*304»

Digitized

byGoogk

C S>o >

gegeven heeft » maarbec b niet ydkomen zeker» oP
dezelve een uicvoer gekomen is. Hec kan zi}nf da(
KARiL» ,naar den verftandigen raad van zijnen k^-
ineeller, deze v^ec niet ftreageilijk gebandbai(l
Iteefc; O ^^ -^^ ^^ ^^^^ bisfchoppen begrepta

heb.

(♦) De naam van dezen waardlgcn feemeester, wleni
denkwijs verre boven den geest zijner eeuar verheven was,
verdient der vergetents ontrakc te worden* Hij heette iS^
cuiNUs, en Hamde uit een Angel - Sakfiaeh geflaeht tC Uj
ried niet alleen den bisfchoppen, maar ook zijnen gr^Tiff
leerling» de rot het Christelijk geloof bekeerde Sakfen, vio »
den last der tienden te verfchoonen. Merkwaardig zijn de
woorden, waarvan hij.. zich, In zijnen brief aan eenen bis*
fchop, die tot nubrelding der Christelijke leer onder <le
Westphalen gezonden ^ was ^ bediende: ,, Keer met blijdfchap
9, tot ons weder (fchreef hij) en wees een prediker der
,, waarheid» geen eifcker der tUnden: omdat de nieuwbe-
^ keerde ziel» met de ApostoHfche godsvrucht behoort
. t> gevoed te worden « tot dat zij groeije » gezond* en
99 vatbaar worde voor vaste fpijzen. Zouden wij e^n juk
91 op den bals van onkundige mènfchen leggen « hitgeen
^ noth wijp noch onzê^ èroeders hebben kannen torfchen?
„ Derhalve vertrouwen wij» dat de zielen der geloovigea
^» in het gelpof aan Christus zalig worden.'*

Even zoo nadrukkelijk v^reu de woorden» met welke bi)
dea keizer, het vorderen der tienden van de bekeerde Sik«
&n, ontried* », Men behoort In overweging te nemen (xei-
9> de hij) of de Apostelen, die van Christus zelven oaderv
^ wezen en tot verkondiging van het Evaogeiie, In de ve-
,» reld gezonden waren» het invorderen der tienden ooic
' »• zonden verlangd » of het geven van dezelve ergeas zooden
i% Cebodea, hebben»-! \

De

Digitized by LjOOQIC

hebben, dat de Westphalen^ «Is bewoners van veen
en beidegrcHideD, niet in ftaat waren, de tienden op
te brengen. Tep minfte , het meeste land in ons
graaffchap !s vtn de tiende vrij. Hier en daar
-eindt nien, in plaats ddarvan, een zoogenaamde Jïop^
tak of bedöngene tiende, welke, in eene affprauk of
een vergelijk met de geestelijkheid, haren oorfprong
fctójnt te hebben. (♦)

Dienjien.

' Pair 4e bezitter van den oudften en voornaamftcii
bof veie Jasten had; daar hij dikwijls, ter bezor»
ging der algemeene belangen, van huis moest 4)°^
200 boden hem de be^ters der andere hoven, toe
een bUjk vtm erkentenis voor zijne moeite, hunne'
dlenften aan. Zij hielpen hem zijn land ploegen,
zijn gras maaijen, zijne vrochten' oogften* Dit wt«
ren vrijvrillige dienften, welke beden genaamd wer-
den , omdat zij op verzoek of op de hede vib den
hoofdman gefcbieddem Poor de ileeds voortdurende
gewoonte werden, deze beden^ eindelijk gedwongene
«eoften. (f) IL

De leze», die het ktljn verllaac» kan de oittrekfeli uit de-
ze merkwaardige brieven. Welke eeoen zoo Chrlitelijkeft
jreêfc ademen , dat men zich grooteli]kf daarover verwoade»
xen moet, wanneer men de verbastering dea Chriiteodoms
en de heerfchende denkwijs van dien tijd In Mnmerkin;
neemt 9 bij juNoius,'Hi(l.Anc« Com. Benth. pag. 45, lezen.

(*; MOsERs Osn. Gefch. I Thell 4Cef Abt.

Ct) KiNDLiKoER, Munft. fieijcrSge $ lo. zegt: Van den
vrijen Saki, konde .men door een verzoek ved} maar door
ten bevel weinig verkrijgen.

Digitized by LjOOQIC

C 92 )

tl. Edele Hoven.

Alle hof* en erfbeziccers waren oudtijds edel en
vrij. Hec konde intusfchen niet misfen, of de be-
ziccer van den oudften en voomaamfcen hof, de
hoofdman, moest, bij tij,d vervolg, edeier fchijnen,
dan de overigen. Onze tegenwoordige en voormalige
edelen zijn meest alle uit die hoofdmannen ontftaan.
Alle tegenwoordige Scboltenhoven , zouden edele ho-
ven zijn , wanneer niet de geestelijkheid vele derzel-
ve aan zich gebragt en de overigen, door ti}d 00
toeval, eene andere beftemming verkregen hadden.

Toen de graven van tijd tot tijd in magt en aafi-
sien ftegen, en eindelijk landsheeren werden, wai
het voor hun van groot belang, zich van de hulp eo
medewerking der hoofdmannen te verzekeren* Wa-
renf de graven leernnannen van den kei2;er, dat is:
hadden zij zich verpligt, den keizer, bij de verdedi*
ging of uitbreiding des rijks, te dienen, en genoten
^j daarvoor vele uitftekende vootlregcen; de vrije
hoofdmannen . gin^n een foortgelijk verdrag met den
^raaf in. Zij verpli^ten zich hem , in alle zijne on»
dernemingen, getrouw, doch zonder loon, bij te ftaan
en overgaven hem, tot een zeker onderpand hunner
croow, hec regt van eigendom aan een of meer van
liunn^ vaste goederen. De graven verpligtten zicbf
tot gelijke trouw, jegens de hoofdmannen. Zij ga*
ven de hud aangebodene goederen , waarbij zij dik-
wijls nog andere voegden,' aan hen terug, om dezelve
ce bunnen nutte te. gebruiken. De graaf werd na

Digitized

byGoogk

C 93 )

Uinhur^ het gofd eai leengoed <xk de infaebbef^

daarvan v^^^/ of leet^man graoemd.

^ VborAeen bad men vele edelen in bec graaflchap

Bentheitn. Men vindc hunne namen nog in de oor*

konden óer cvpaalfde en dertiende eeuw» Herbert

VAN BiMOLTEN) mec zijne zonen, oi>o en dibrman van

FRENSTORI», gaven ia het jaar 1152 hunne toeftem«

ming tot het ilichten van bet klooster Wietmarrcben.

y Onder verfcheidene oorkonden , welke de geleerde

juNGius levert ^ftaan de namen: berühabo van

> DRIVORDENy JBTERBARO VAN 6AKEL0» BVEaHARD
VAN qUËHDOKP^ FRBOERIK VAN SNGDENf HERMAN .
f AH BRAN0^L6ET» LUDOLF en MATTHEUS VAN
SC^ONliVELD, O SKRWAN VAN O^DIUNGEN Of 00-
'LEI9KAMP9 «nZi

Deze 'edele boven kwamen, van tijd tot rt|d, dowr,
fchenking, koop, (f) pf door bet leenregc, IHj hec

uit-^

C^ tlians jcensboerenhof tt Wiiram , bet eeneo witermo'»
len , die de fporeii der onde {ncbc en Yoormallge groou
>eid Bog doiiïelijk vercooDt.

CO ^oe verkochten de broedere ^baid» mnais ««
joHAM yAn qUENooe^^ (eeae boerTeliap fa liet ges^c Ssknt^
cerop) ia 1380 aan sCAifHAAi), graaf vao Bentheim» den ho^
te QuMdorp met andere goederen en regten, waaronder hec
bomgeregt over Isterlo* Junmua Codex Oiplom. pag* 171.
, Dejpieeatea onzer voormalige edelen zijn, marfbhijnfljk
In de traiacogten van de w^^t ia^« en \i^^ eeuw, welke
900 veel adelijke familien In Duitachl^nd g^eel ui^deigd
hebbent gebleven « vide j. a. kegenbocsn commentail^ de
fracUbns belU faqri, pag, 238 & ijp. * ^

DigitifeedbyCiOOglC

( 94 >

uitftervea van den tnannelijkcn fbtm, aan de geeste-
lijkheid, of aan het Huis Bemheim, en werden niet
erfpachters be2et.

IIL Steden^ vlekken en dorpen^ ,
Oorjprong.

Karel de groots vond, bij zijne komst in Sak-
fen,, geene (leden* De woningen der Sakfen lagen
hier en daar vérftrooid» De heerfchapplj der R^*
meinen^ over deze gewesten» was te. kort van duur
en daarbij te onzeker,, dan dat, onder hunne be-
fgberming, lieden en dorpen zouden hebben kunnen
QDtftaaQ. De oorfprqng van fleden en dorpen moet
alzoo niet booger, dan uit de tijden van karjsl, op-
gebaald worden»

Eeo klooster, een burg, of eene k^k, gaf de
inleiding daartoe. De geestelijken , zoo wel als de
graven, hadden een talrijk gevolg, voor hetwelk, in de
nabijheid van bet klooster of van den burg, wotiin*
gen gebouwd moesten worden. Bij de kerken, cUe
luer en daer.gefticfac werden, en in welke de ingea9^
cenm van onderfcheidène boerfcfaappen hunnen gods*
(dienst verrigtcen, moest de priester me^ zijne helpen?

WO»

Dé adelijke ftmUie Tan scnomviLi), genitnd mjkéxmf%
bestond nog in I487. Mathbus van fCMonevtLD otidmee*
kende, its bnègauin, het erfelijk verboud, tusiblieè de gfa* ^

IPen BVIRWIJN VAM BCNTHEIM CH EVBRWfJIf TAM «TtelNFüBT 10

1497. Hij bezat verfcbeidewe goederen al» burgleenen en in
*dkmtmi^imf fiaU. Men zie het Reven bij jungius» Dipl. 7i«

\

Digitized

byGoogk

t 95 3

wonen. Op z6o- en feestdagen was daar eéo druk
verkeer; Dk bewoog verfcheidene menfchen» lich
U&e neder te zetten, om handel te drijven» Lag de
ierk of het klooster aan eenè rivier, aan eene
jaudflrait of op eene andere, voor den handel gfefcblk*
te, plaats, dan groeide hec getal der buizen, in d»
ntbijbeid ! dersKlve, de$ te foellor aan. Eettige (fier
^«wpen werden, ter bevesdgni|; van de kerk of hec
klooster,- met moren omringd, en zoo ontHonden ó»
ieden, welker bevolking, door de bercherming,.die
mi «chier dfe moreo en walfea, te^en vt^efij-
ftroopcTijeo, genoot, dagelijks toenam. Van tijd
tijd,: werdei\ deze fieden met bijzondere privi-
ïgien b^«nftigd, ^Ijk wij^hiera^ zitUen aamHjzea

Lotgevallen»

Het graaffcjtep 3entbeim ,wordt venfeeM ia' h«t
Bovengraaffehap en Ihdetgrat^chap,

Tot. het jB<>7«]»jg^A7^&4^ behooren; •

., l^ "üef, vlek Benthtm^ van ouds her de téfide»
■^je der grawn.

{{>. Pe Heden Schümrp x/i Scbutüm^ «ê
wloordhuorn*

lil. De dorpeu GUdehuh, Ohm en BranHeg^:
Tot het rf<id^graaffchap vtovien gerekend: •
JL De ftad en het voormalig kasteel Nienhuts

n. De dorpen ÜZaw», Veldhuizen ^ Èmmetkotap
of Emlicheim , Laar en Wilfum,

BE5h'.

Digitized

by Google

t BENTHE IMi

/

Die vlek heefc car oc^zaak van bet kasteel , heti
welk in woegerc jarco, toen de krijgskansc dien
hoogen trap van volkomenheid nog niet bereikt W^ \
«ene ftef ke vesdng was , dikwrijls veel geleden. In
4èn ^venjarigen oorl(^^ was bet^ dan eens in de bao-
' den der bondgenoot^n^ dan in de magt der Fran>
fchen. In bet jaar 1795 den 13 Maart werd bec,
/ door den berucbten Franfcben generaal vam dam*

ME, van twee zijden te gelijk befcboten. Des avöndi
van dien dag ging bet, bij kapitulacie aan de f rao^
fc^n» over. Den vdgeiiclen dag moest de bargei^
zich een half uur ver van bet vlek yerwijderm , dur
men bec kasteel » op bevei van van »amm£\» la d^
. lucht wilde doen fpringen. Gelukkiger wijs ginge»
de lonten t welke bet kruid in de voornaamfte mijn
souden aauiteken, uit, waardoor tet fcboonfle ge-
l^uw gered en bet vlek bewaard werd. De oudfce
en merkwaardigfce . gebouwen van dit beroemd kas^
ceel werden intusfcben vernield. De generaal van
BABAME ftichtte 2ich^ docNT deio daad, eene gedacM
IBcmsr, die hem weinig tot eer verftrekt, C) dwf
het doen Ipringen van bet kasteel, hetwelk, bij de
forderingen in de kunst van oorlogen, geenen i^
genfcaftd van eenig belang bieden kan, geheel oa-
noódig was.

Overigens moet ik, bij bet ylék, Benfheim^ S&
ii6g aanmerken: dat de fcboone hervormde kerk,

.. . nw
\ (•) Hij heeft sicb ia twintig jaren niet verbeterd!

Digitized

byGoogk

c 97 :>

xaet d€ii (owö, nn grond qp, nkaw gebouwd it;^
waartoe de graaf arnold mauritz wilhelm, den 9
Maart /(5p4, den eerften fcfeen legde; Wordende óm
tweede, door arnold joost, vrijheer van Eisbacb^
in den naam der landftanden, en de derde, door do
burgemeesters jürjen hoogklimmer en hbrmait
PALTHE, gelegd, (♦) Een kwartier uur gaans vw
Bentbeim ligt, in bet fieniheimer woud, de beroem-r
de zwavèibron, over wiejr voortreffelijkheid de heereii
coHAusEN en SCHUTTE wljdloopig gefchreven bebben«
De eerfte gaf in hec J4ar 1713 het volgende werk
daarover in bet licht:
Benthemocrenê , das ist , kurtze Abhandlong von
; idem' in der Graffchaft Bentheim her/ürqulliendem
Gefundheitshrunnen in 2 Theile abgetheih u. f. Vié
ausgefertigt von johann henuich cohausek Hildc^
po Saxone M. D. gedruckt zu Coejsfeldt bey ber:
THOLD haustStt. 1713. 8. i68,pag.

De laatfte fchrcef in het jaar 1755 ^^^e verhaiide»
ling over^eze bron, onder den titel: Phyficalisch^
chymifche Verfucht oder Befchreibung des SentheU^
v$er Ge/undbrunnens f nebst einigen Erzahlungen
von dem Nutzen desfelben in yerfiheidenen Krank*
heiten yon a. e. schutte, Me4. Doet. und dêt
Graffchaft Bentheim Landphyfico. Hannover i7S5#
^ Op den raad van cohaussn en andere geneeshee*
len, Jiec de graaf salentim , eJinst van manm%-

G ' saiim

(*) De bouv^ der Köomscti CathoHjke ttn den H. Johionei
gewijde kerk , werd in 1670 begonnen ea la iC?^ voltooid,

• "bigitizedby Google

< 9» )

seimtf BLAMKBNHEiM, voogd van den toen nog min*
derjarigen graaf hbrman frbderik van Bentheitn , in
bet jaar 171 1 9 bij de2e bron, eenige buisjes bou-
wen, en bet wond met nieuwe wandelpadep en pi-
ramidra, tot vcnnaak der badgasten, verfieren. Na
verloop van eenigen djd, liet bij echter, deze g^
bouwen weer afbreken. De heer rump meent ,| dac
hij die gedaan hebbe, uit verdriet, over zijne te leur
geftelde verwachting, daar bet getal der vreemdelin-
gen, welke de bron kwamen bezoeken, zoo groot
niet was, als bij zich voex-gefleld had. De heer
COHAUSEN^ zegt incusfchen, dat zulks gefchied dj,
bpdat de henen , door ^et dagelijksch verkeer der
mn&lfM bij de bron, van hunne gewone drinkplaats
niet mogten verjaagd worden. (*)

De eer van den graaf van manderscheid blan-
ttNHEiM verbiedt ons, dit laatfte te gelooven.

De uitmuntende getuigenisfen, door den beroem-
den MüFELAND , én de Groninger Hoogleeraren thües-
jiiifK M «.TRATWOH^ voor eenigen tijd van deze btoa
t^legd, «1 de wensch, door deze laatflen in de
Nedef^klndfche Letteroefeningen geuit, dat het Hoog
Beftuor- des Lands , zijne opmerkzaamheid op eene
bron. Vestigen mogt , welke voor die van Nenndorf
ït kracht niet behoefde onder te doen, en welke p'
wis door de Nederianders, daar zij onmiddellijk aan
buane grenzen ligt,- vlijtig zoude bezocht worden,

heb.

C*).^ï^ ]odoci Hafinanni Nunningil et Joh. Henr. Co-

hanfen cpmmercium liuerariutu tom. i» pag. 140, bij Juafius
pag. 2 In de nopt aangehasid. ' ^

Digitized

byGoogk

c 9^ y

hebben Z. 13» H.; den regerendeo vorsc alezis tsq
Bentheim^Sreinüirthy bewogeo de bron te herftellen»
Z. K. H. 9 de Prins Regent van Grootbrittanje en Han-
nover, heeft deze onderneming » welke voor de lij*
,dende raenscbheid 200 weldadig, en voor bet vlek
Bentheim zoo nuttig iif niet alleen volkomen goed^
gekeurd, maar ook de noodige bevelen gegeven, om
dezelve zoo veel mogelijk te bevorderen»

Het ee^fle badhuis, hetwelk twee verdieptngeo
heeft, is bijna gereed, en er zullen vervolgens liog'
meer gebouwen gsiticbt worden.

De gezonde en aangename ligging van Bentheim ^
zoo wel als van de bron zelve, in een uitgeftiekc
woudi de krocht van het water in verfcfaeidene
2iekten; de bekoorlijke gezigten, welke. men vao
de grijze rorfen en het oud eerwaardig kasteel heeft , ,
en de nabijheid van het ilechts vier uren van hie^
gelegen Sceinfurth, met deszelfs vorftelijken, nog
onlangs merkelijk verfraaiden. Bagno ^ doen oos, mee
redenen verwachten, dat de bron van vele vreemde-
lingen, bijzonder uit de naburige Nederlanden^ zal
bezocht worden; «n wij vleijen ons, op den grond
der voordeelige getuigenisfen , door de beroemdfle
geneesheeren van onzen tijd, nopens dit zwavelwater
afgelegd, met het fireelend vooruitzige, dat vorst
ALEXI5, wiens naam door deze (lichting bij de nako»
xnelingen vereeuwigd wordt, den dank van vele gene»
zenen inoogften, en daardoor voor de moeite en kos-
ten, aan dit werk hefteed, rijkelijk beloond zal worde»»

G% SCHÜT-

Digitized by

r • ' SCHUTTEROT. ^Cy '

* Eene zeer oude en voorheen ftèrk bevestigde* fcad,
wnarvan de nu vervallene muren nog gemeen lijn
fiehalve deze muren' had zij In vroegere eeuwen,
ook wallen , mee dubl>éle gracbcea In den JSpnan* '
fchen en dertigjarigen oörlög heeft zij veel geleden,
In hét jaar 1634 namen de Hesfen en in^ 1637 de
Zweden, onder den övérfte uantzau, haar in.
' Den 19 jullj 1637 Meen de keizerl^keh, onto
kommando vaö ' deö gieiieraal majoor van verlsnv
des avonds om tien uren, in de fcüd Schutterop, wel*
Ie federt den isdèh dier maand, ^ met 12 koropagnien
l^ranfcben te voet en 4 te paard bezet was. Dm

■il X .Uf .

^. (♦) De hoogdultfcbe ntaii^ dezer (l^cl, ScJmttorf^ \% joii-
\fix\ dao de Nederlandfche Schutterop 9 omdat men in de
oudfte oockonden , é. v. in de llicbtingsooikonde van bef
kloósteft Wietmarfchen van 1154, ^n i" ^^^^ andere vaa
12469 Sehuttorpe leest* Sommigen willen dezen naam, vas
den onden certi}ds llerk bevestigden burg ^/tefsa aftiideo,
Mder wiens bcfcbermiog het yoormaiige dorp, naderhand
de ftad Schuttorp ftond , In dler\^egen , dat Schuttorp , zoa
▼eel acal willen zeggen, als fchut of befcherm liet dorp.

Anderen leiden den naam af van de fchutting of ü^k^
welke oudtijds bij deze (lad in de vecht- anng;elegd vifi
in die, om den watecBK>l^n in beweging te brengen , &ie^
«og Veftaae. Wij laten bet aan den lezer over, te beoot'
deeien, in boe ver deze gistingen eenigen grond vso waar
fciiijhlijkbeid* hebben» Zoo veel is zeker, d^t Schuttorp d(
regte en Schutterop een verbasterde naam is , gelijk de 01
men der 'boerTcha^pen , ^ Hesdorp^ Haddorp^ Graatdorf ei
Htitet^epyMadderop en Gr(j((ist^op verbasterd zijn.

Digitized by LjOOQIC

f fof y

froepen werden deels terfrfooid, deels ge^ange» gjl^
ïjomen, eo bij die gelegenheid werden 'de kefk^ de
burg, de raadkamer, kettelers bof, en alle burgere
hüizétt, zoodanig tticgeplunderd,^ dae er weinig ovisN
bleeC Offl de fhd, in den Mmfterfchen ocnlogi
mider BERNHARD VAN GALEN , niet aan nienwe >am«
ptn blooc te fcellen, werden do wallen geflest ea
de grachten gedempt, waitrvan men vervolgens tuinei
maakte. De eerfte fuds geregcigheden ontving a^^
^an graaf bobbrt, in het ^ jaar 1295» (^') Into^

G 3- fchea

C*) Onder deze privilegiën verdienen de volgende opgè-
Wrkt te worden: ^ '

• 1. Datrde inwoners van ^Ile bettitiagen bevrijd zonden zl^.
f «. DfC a«n de ftid'twee derde «edeeUen der inkomOeia
rvin het giafeiljli gcrcift tldaar» zoudeti gegeven wordei^»
^met uitzondering: oogcans van de voordeden der regtigedin-

gen, die door het zwaard zouden afgedaan worden, welli
*voordeeIen de graaf zich alleen toeëfgende, ^

3. Dat de burgera der ftad , van welken rang ^ zij ook
'inogten zijn, over het IFiehldê gaf, waardoor de Heer juif-

Giu$ hét Stamgoed verSaat, tén voordeete.. hunner erfgenr*
men^ vrij zonden kunnen befchikken* -

4. Dat de vreemdelingen, welke* onverhindtrd een jaar
en zea weken in de ftad gewoond hadden , wanneer de

• graaf en zijne burgmannen of miniscerialen , geen regt op
dezelve hadden , als vrije burgert zouden befchonwd wait^
den, «12U . . . -i

%ehalve dtzt en meer andere bijzondere voorregtes, gaf

• graaf egbert tan de fiad Schutt&rp dezelfde regten en vrij*
heden, welke de fiad i^uafter had, doch voorbehoudend de
Yegcen van den graaf en zijhe ppvolgeri/ JuKOivSy Codtz
Piplom. Nö 47. '^•' ^ * : öhfcf

Digitized

by Google

reben fch^m A), in *«» ^<l "Og «^eJoig ^«'«"«S^

geweest te rijn, daar graif simoii, een Jsleinzooa

van EOi«RT, haar met buren heeft doen omringen,

om rijn M de» te beter, tegen de aaiivaUen m

inagtige naburen, te' befchcrmen. Graaf bernha&d

II, bevestigde hftre . privilegiën in I4<^5. Binn» ^

fca'd was voorheen een nonneoklooKer, waarvan oog

de Kerk vpprhanden ia, dat voor de kerkhervorming,

den naam tan Augustijnen fUS.Zustcrtiilmter droeg.

Graaf bernhard I. ftichtte hetzelve in de H^^ eenw.

jËen aanzienlijk burger «it Schuttcrop, herman mok*

NiCB genaamd» Was hem hierin behulpzaam. He^,

geraakte, binnen kMten tijd, tot eenen zeer hot^ai

trap yan aanzien, AwfOtD de I, hief het, bij de

kerkhfervorming, op* en liet de gebouwen tot eea

akademisch gynmafie inrigten. ^n was biermede

reeds merkelijk gevorderd, toen de Spaanfche oa-

log, waarin het graaflchap zoo veel geleden heeft,

«aaf ARNOLD bewoog , de faooge fchool naar Steto'

üirth, als eene meer afgelegene en veilige plaat», t

verieggen. Dit. geftbiedde in het jaar 1591. In bet

jaar 1608 den 3 Aug. ontftond hier een zware bno^»

waardoor omtrent honderd huizen vernield werdeo.

t)e inkomften van bet klooster werden, na dat ie

nonnen uitgeftorven waren, tot onderhoud der ber-

«rormdc geestelijken, tn bijzonder der hier en d»c

aafr

Ofttf vEumAiiD g»f, in het Jttr 1387, un de fineden a
X 9cbutterop eeaen sUdebrief en vetfciicideae andere vootr^
|«i, JvNOivi^ oipU tas.

'Digitized

byGoogk

c X03 :>

mmgefcelde tweede predikaimn' befceed. De gtooter
fcads kerk was oudtijds aan den H. laursntios ge*
wi/d. Haar bouw werd in 1477' vokooid. De aanzien-
lijke en hooge toren echcer, weüd, In het jattr 150^1
oader EVBRwijN Vm wijzen en rijken ^ opgevoerd*
Voor de reformatie was xie pastoor van Scbutterop
ia' groot aanzien, daar hij aartspriester en vicarius
van den bisfcbóp van Munflier, in het .Bovm Craaf^
fcAap^/wzs; e^ waardigheid » welke de pastoor van
Ootmarfum, namens den bisfchop van Utrecht, in
bet Neder Oraaffchap^ bekleedde* Het klooster
Wietmwrfehen bad, in bet begin, het regt den pas-
toor te^ mogen benoemen, hetwelk intusfchen reeds,
ten tijde van evbrwijn I , door een bijzonder ver*
dpag, fcb^nt^afge(chaft te TsCya.

Voorheen v*ad. de flad, in haar disirikt, de lijf-
ftr^eüjke regtspleging» welke 2ij in latere tijden tieti
hndsheer iteer overgegeven heeft. Digt bij dé ftad
ziet men de o^terblQfTelen der voormalige beroemde burg
Altena^ welke, in vroegere eeuwen > de zetel der we*
dttwén van de graven van Bentbeim was. De beroem»
de gtavin anna, eene dochter van koenraad, graaf
van TekUnburgi liet dit kasteel, in het jaar 1555,
merkelijk verbeteren , en tot eene gefchikte woning
voor haar zelve inrigten* In vroegere eeuwetf had
deze borg, het regt van toevlugt, voor doodflagers
en andere groote misdadigers , die daar een jaar en
dag tegen alle vervolging beveiligd waren; en wan*
ti^er zij binnen dien tijd niet ontvlngten konden of

G4i * ^il?

Di^ized

byGoogk

WiMen» en na 'afloop daarvan zich., ijeehts op. eenen
zekeren afOand van de burgpoort, ongehinderd op
de ftraac konden vertoonen ; zoo verkregen zij daar*
door bet regt , van npg weer e«i jaar en dag in dat
kasteel te mogen blijven. 'Dit regt van toevli^, dat
flechcs de misdaden begun$t^de, en dèn burg tot
een roovershol maakte, is echter re^ds voor eeuwen
vemiei^^d.

NOORDHOÓRN.

i

De overlevering zfgt, dat bier oudtijds «eh wacfe-
toren geftaan hebbei van welken in tijdawm oorlog,
Qf van eenen anderen ipoed^^q^omendeo nou/l door
vuur te ontfteken, of door op een h^om te- blazen,
«an de naburen een teeken gfgeve» we«l, eo dat de
paam jyodeAom of tfifAfhorttt bi)i»e$WQ]g van lijd
In iVMr</i6o^rff veranderd, daarvan aflt^imne. Dese
, tt>t|eggiDg wordt daardoor begunstigd, dat de.ijad i«
eene oude oorkonde yan graaf swo»^ van 1341,
pftdehome genaamd w<»dt, en dat zij een hêom in
haar wapen voert. Anderen ieid^ den naam van U
ligging dér ftad In eenen boek der vecht, welke hier
twee armen of hoornen heefi;, af, omdèt het woo|d
Horn Quddjds eenen hoek of aijdwaards gelegene
plaats aanduidde. C*) De afleiding van de names
der plaatfen , blijft intojfchen altijd onzeker , en i»
pok van weinig belang. Graaf mrnharj) fchonk
baar ft^ds ^eregtigheden, welk» de vojgende graven;

.V ,x . b. %

- (•) JwHCiw, btm «fid4,iC0iii. Bentb. paf. «;>,,

Digitized

byGoogk

C 105 >

Èr. v; EviRwJo^ II» 1478; Arwold I, 1531; de
broeders Aüotren arnold joost, 1606 ; Eunst wil- '

HELM 9 1(^43 en ARNOLD MAURITZ WILHELM, 16969

bevestigd bebbeiL Ten tijde nn florentius « bit-
fchop (e Munfter» met wien graaf qernhabd krijg
voerde in de jaren 1370-^1380, fchQnt de fcad meer*
bevestigd geworden te zijn , door wallen en kanlent
waartoe de mb^heid der veche bijzonder te ftade
kwam. De kerk, welke buiten de ftad, in bet zoo^
genaamd ottde dorp ligt, werd onder graaf ever-
WIJN éieff rijken gebouwd, en daarmede een begin
gemaakt in boe jaar 14H9. Zij droeg voorheen dea
flftam van den H. Lu4geruSf wiens beeldtenis a^
ook in haar zegel gevoerd beeft. De toren had oor*
/pronkeJijk eene f^bopnip ipits^ eo gaf in hoogte, den
toren te Schutrerop weinig toe. Deze fpics is echter,
door den zwaren ftorm van den 12 December 1747.
geheel nedergewix^pen, en in derzelver plaats eene
andere,.! welke minder boog, doch fierlljker is^ we^
der opgerigt. De oude burg- was voorheen een graaf*
iifk jag^floc in den dertigjarigen 'oorlog werd tie
ftad tweemaal ingenomen. In beé jaar 1634 werd
zij van de keizerlijken overrompeld en bezet. In hee
jaar 1637 inaakte zich de Zweedfcbe generaal rant*
J(AU, w«er van de^^elve meester, bt) welke gelegeot-
beid lao boizen in de ascb, gelegd werden* C^^ In

G 5 ^

(•) Uit een ktijnscli verf vün johanwu •ütorm, ge-
boren te Noordhooro, eo prédikiht tè Cappeliit op deze

e»-

Digitized

by Google

C 106 >

het ^r 1^35 heerschte hier de pesc^ waaraan meer
dan duizend menfchen ftierven. In hec jaar 1664
ontfcond er op eenen zondag ^ in dé maand Mei , ab
de menfchen naauwelijks in de kerk waren, brandy
waardoor 64 huizen vernield werden ^ ionder dat men
iets uic dezelve konde redden.

In den Mpnfc^fchen oorlog 1674 werd deie
fcad 114 uren lang^ ^et kanonnen, bommen en gca*
naten befcboten^ waarvan zij echter, door éene
bijzondere fchikking der goddelijke Voorzienigheid,
geen nadeel leed, daar de bommen op de fcracen ne-
dervielen, en door den moed der burgers en foldacen
gedempt werden^ Q*) Het graajffctop Bentheim had

ci-

ongelukUge gebeurtenis, vervaardigd, fchijat me« te moetea
opmaken, dat rantzau, dien hij een ^irofft noemt, de ftad
ppceteelf)k aan de vlammen prijs gegeven hebbe. '

. O Het berlgt van den generaal jiabknhaupt aan de Hee"
(ca Staten vaaGroniitfen, over dez^ gebeurceais, loldt dos:

«Mijn Heereiil

\ . „ In gevolg van defe nefPeus gaende van den. 25 defei #
,, dewelke^f vermits bet aen naderen van den vyandc offi«
'„ trent Noortlioorn , alhier Is leggen gebleven , bericlite
;, U Ed, Mog. dat eerglstern ontrent middag, den OvërÖca
,1 xiNGM/i door een expresfen tuyter ui; Noortboom ny
V, mondelings heeft laetei adviferen, dat den vyandt zyne
'^ voorwachten.hadde iogejaegd, en defelve plaetfe , alswser
9,' in de 16 Vriesfe Compa^iea te paerde en 6 Compagaien

, ^, te voet waren, rontom hadde befettet, begerende fecoari»
,y waer op aeuttonts nvet 7 Compagnie^ te paerde en 4 Re-
„ gimenten tt voet en verdere behoeften des avondts bea

Digitized

byGoogk

C i07 )

eigenlijk met dezeu oorlog niets ce doen; maar, eus«
fchen Drenthe en Munfi:erland gelegen zijnde, werd
bet van beide pardjen, die elkander op on^jdig grond*

/ . gP-

9, gemarcbeerd , den ?ijanc dei morgens daar aen volgende,
99 by donker en mistig weder aanustende, dewelke iich
99 voorts retireerden, de kerck en liec ke^ckhof qaiterende
j> en voorts mede Colonel/ Kingma pasfagie gaf, om mede
jy met de i6 Coruettéu Paerden uit Noorthoorn uit te gten,
91 om fich by my ce voegen. Den vyandt, fterk 5 RegU
ff menten te peerde, onder generaai majoor Nagel en Col*
p, looellen Post, Hauiyo, Maiitesel, Of en ea Lenen met
99 S Compagnien Dragonders eh 500 man* te voet , tot 3
H teyftn ficb tcHt de BataiUe geprefenteert hébbende, is C
jp elckens feer fpoedig. geweken , falcks dat de Infanterye
p, niet in actie mee den vyand heeft kottaen komen , als al-
,^ Jeeslyck den rechter vieogel Musqoettiers van nya R^«
,j gimènt, het welke óver de Ueusper- brugge, die den
„ vyandt fich hadde afgeworpen, en !^ de onfe 4enftoj»lts
9, herm&eckt wiert, : marcherende op den vyandt heefc ge-
py chargeerd: Den vyant heefc achter gelaten wel 50 Gevan*
^9 gens en 60 Dooden, daar onder een lalcenanc, die geen
^ quartier van de Hollanders b^eerde: aan deze zijde it
j, gebleven den Ritmeester Mello Jacob Broecsma» die fich
^, feer dapperlyck gequeten hebbende, op het Bedde vaa
^ £ere fyn leven voor het Vaderlant ftrydende heefc ge ein«
g, digi: Den Vyand is geretireerd na Srandlicht en verders;
^, onze Ruitery is desfelveu daegs gegaen na Ulfeu, om te
^, logeren en *t voetvolk wederom herwaarts in *c Hoofc-
.„ quartier, om Coo haest als immer mogelyck, met het
^, werck voor Nieuwenhuys aengevangen , een eynd te ma-
\, ken; den vyandt voor Noorthoorn fiaende, heefc defelve
f, FiaeiGp den 25 defes, en dien nachc daer leu volgebde

9f uit

Digitized

byGoogk

C tot y

gebied beftreden, hard medegenomen. De Gronm-
gers en Vriezen hadden Noordhoorn bezet. Bern-
HARD VAN GALEN Wilde hen daaruit verdrijven. De
aanzwellende yechc, en de aanrukkende verfterking
onder den generaal rabenhaupt, noodzaakten incus-
fthen den bisfchop met allen Ipoed aJF te trekken, ^♦y

G I L D E H U I S. (t)

' Een aanzienlyk dorp, met een uitgebreid kerfpel,
i * worde

I, uit de toaren , kerck en ftec kerckfcof looc M nsqaecten em
^ ook met 4 Vettdiikken* en 2 Mortiers (>ercbot^y met ver^
,j lies van i n 2 van onfe Soldaten, als mede door welgé«
f, flielte Collonel Klngina , daer tegens goede voorforge ge.
91 daoüt iB9ar gedmirend^ d* actie in *c veldt, foo omtreoc
,, 7 uren > morgens aengegaeu en 's atiddtgs ten x Me gre-
i, eindigt-"

• In *t Mooftquartier tot Velcbuyftn den 6 Aprit 1674»

C. RABENHAüPr.
Bürou tiio Sucha.

f*) Van Noordhoorn Mar Lingen wordt thans een fchoone
ftraatweg aangelegd, welke met foortgelfjke wegen, zoo wel
In het (fanndverfche» als in de Nederlanden , gemeenfchap
sal hebben.

CO I>«w het woord ^iVi;? een gezelfchsp van kooplieden,
kunstenaars en handwerkers aanduidt, welke houne beftuur-
ders of ^ildemeefters hebben, en het huis, waarin de leden
van dit gezeirchap vergaderen , het gildehuu genaamd wordt^
zoo is de geleerde jungiüs, Codex dipl. N? dó.pag. 119, er
Biet vteemd van, dat dit dorp, van zulk een huis, zijnen
mam ontvangen hebbe*

Hec blijkt intuffchenixitde gefchiedenisniei, dat de duit-

fche

Digitized

byGoogk

c iP9 y ^

wordt in -twee deden verdeeld; in het dorf^ aan en
op den berg gelegen, ct in den merschy welke de.
in de vJakre onder den berg gelegene huizen bevat.
Deae mersch fchijnc in vroegere dagen eene gemeene
weide geweest te jipjn» welke bij de vermeerdering der
inwoners 9 van tijd tot tijd^ bebouwd is.

De Gildehuizer (teenen zijn wijd en zijd beroemd.

Zij worden niet alleen tot het bouwen van kostbaro

paleizen 9 maar ook tot flandbeelden en andere fiera*

den gebruikt, daar 2ij in hardheid en fchoonheid het

marmer . nabij komen. Hef beroemde fladhuis ,

thans het komnklijk paleis , te Amfterdam, en de

beurs te Rotterdam, die meest van Gildehuizer (lee-

nen opgetrokken zijn, ftrekken hiervan tot bewijzen.

Ten tijde van graaf egbert, op het einde, der 13de

eeuw, begon men deze /ïêengroeven eerst Vegt te

bearbeiden, welke, bij den overvloed van hout,

voorheen verwaarloosd waren. De uitvoer der ftee-

nen, was op het einde der 17^^ en in het begin der

igde eeuw, zoo llerk, dat tilleen de tol van dezeU

vé, den landsheer, de fora van 4000 rijksdaaN

ders, jaarlijks opbragt. Wegens de nieuwe kerk,

ten tijde van graaf simon, in het midden der 14de

ëèuw gebouwd, werd Gildehuis, voorheen ook wei

Nijenkerken genoemd.

In het begin der kerkhervorming in Duitschland^

* toen

«

fche vlekken en dorpen, in de middeleeuwen, dergelijke gU-
4en gehad .hebben , en de oor>ropg van dea naam d^zer
plaats is dui onzeker*

Digitized

by Google

C IIP >

tóén dezelve nog niet toe dit graaffchap doorgedron-
gen was, en de verfoeijelijke fekte der wederdoo-
perszich te Munfter gevestigd bad, werd Gildehuis
ook, met het vergif hunner verderfelijke leer befmetv
De toenmalige pastoor te Gildehuis bernhard krech-
TiNO, een geleerd man, was de gevoelens van jan
YAN LEIDEN en Zijne aanhangers toegedaan; waar-
om JAN VAN LEIDEN, als dc magiftraat van Munfter,
een openlijk twistgeding , tusfchen de wederdoopers
en vele beroemde godgeleerden, liet houden; onder
anderen dezen krechting', tot bijftand van zijnen
redenaar bernhard rotman, naar Munfter ontbood.
Van dezen tijd af bleef hij daar, en werd van den
zoogenaamden koning van het Nieuw Jeruzalem^
nevens knipmrdolling, tot geheimraad aangefteJd;
voor welken gewigcigen dienst hij, na de verove-
ring der ftad , door den bisfchop , dan ook den ver-
dienden loon ontvangen heeft: wordende, na eerst
met gloeijende tangen gene|)en en dood gemarteld te
zijn, zijn lijk, nevens ^at van zijnen koning en ambt-
genoot, ün eene ijzeren kouw, aan den Sint Lam-
berts toren opgehangen. Dit gebeurde in het jaar
1535 C*) De drie kouwen hangen nog aan den toren,
en de ijzeren tangen, aan het raadhuis te Munfter.

In den Nederlandfchen vrijheidskrijg leed Gilde-
huis» door de nabijheid van Oldenzaal en Denekarap,
veel van de Spanjaarden, bijzonder in het jaar 1594,

wan-

C) HAMELMAjff, pift. EccIef.Op. Wesih pag. i8o2--l239i
en EtRSENBRooK, Gefchichte der Wieiieriaufer,

'Digitized

byGoogk

wanneer, het van Koevorden terug trekkend leger;
den .gebeelen zomer bij Deuekamp ftond , en nadere-
band in het Jaar 1Ö05, waöneer de Spaanfche gene-
raal AMBU0SIU5 SPiNOLA Oldenzaal belegerde en in«
nam 9 waarbij Gildehuis van de ftrocipende benden
veel re lijden had.

Misfchlen flamde de beroemde gerhard gilde*
Hüsiüs, een zeer geleerd man, in 1540 te Borken
\ overleden, uit Giidehuis af. Ook is het niet on-
waarfchijnlijk 9 dat eene aanzienlijke familie, welke
federt vete jaren te Osnabruk bloeide, uit deze
plaats C) afftamme.

O H N E-

De kerk van dit dorp wordt voor de oudfte in
het geheele graaflchap gehouden. De overlevering
zegt, dat de ingezetenen van allé omliggende plaat«
fen, in de eerfte tijden de^ Christendoms, ter ver*
rigting van hunnen godsdienst herwaarts gekomen

' zijn; waarvan de oude naam Gods ohnc nog afkom-
ilig zoude wezen. Een ond opfcbrift boven èe deur
der kerk, waaruit tnen de hooge oudheid derzelve

, heeft willen bewijzen, behelst intusfchen, naar de uit«
legging van den oudheidkundigen , voor weinige jaren
overledenen, Groninger hoogleeraar de rhoer, niets
belangrijks. Het zegt eenvoudig : • In het jaar des
Heer en 1512, terwijl de overige karakters, de eer-
fie letters van den naan) des metfelaarsi fcbijnen aan

te
(*) JcNgius, Codex Diplomt piff. iso.

Digitized

byGoogk

te duiden. (^^) In de kerk is nog^ een oude doop*
Vont van Bembeimer (leen^ uit de eerile tijden des
Cbristendoms , afkomftig, voorhanden. In bec^jaar
1754» op hemelvaartsdag, den 24 Mei, brandde di(
kleine dorp geheel af. Een jongen, die een rupfen^
nest aan eenen appelboom, in de nabijheid eener
curfTcbuur, verbranden wilde, veroorzaakte door 2»jDe
onvoorzigtigheid dit ongeluk. Deitig huizen', beD&
vens bet dak der kerk en de toren werden eetiev
prooi der vlammen. Daar een fterke wind y uit het ;
westen, het vuur aanblies, konden de ingezetetien j
weinig van hunne bezittingen redden. In minder daa'i
een half uur, lag het geheele dorp in kolen. Het
is intusfchen fpoedig .uic de asch herrezetu

Xïi den zevenjarigen oorlog leed dit dorp veel ;
fan de doortrekkende legerbenden.

In vtóegere dagen lag hier geene brug voor wa-
gens over de vecht, hetwelk bij het aanzwellen van
den ftróom, niet alleen aan de ingezetenen, maar
ook aan de reizigers (want de postroete van Holland
paar Duitschland gaat door dit dorp) veel ongemak
yeroorzaakte. Hét i& dan een groot geryf, zoo wel
vpor de dorpelingen als voor de vreemdelingen, dat
bier thans eene ftevige brug over de vecht gebouwd
is. (t) / Deze brug werd den 13 Maart 17^1 doöf

, ', • de

(♦) Het muurwerk fchijut, in dat jaar, met eenige üien
(teenen verhoogd te zijn.

(t) Aan de avefzijde der brug is in het jaar 18 rp , een fclioo»
ne üraatweg gemaakt. Méu kan thans, te allen tijde, ook
bij het hoogfte vfzx^^ Ui dorp, zouder ongemak pisferen.

y

pigitized by LjOQQIC

iè vm BémMè ftiiierende Braosw^ers to.HesAi};
inet eenige IfcMterd fchoiréi :flroo, waardoor eeoq
onetiigre leer gegoten vns^ belegd, en vervolgens coc
(lekkitig vanden ;terugiogc amgeftokem Gelukkiger-
^}s dreef de vHad de boog'^ oprl$£Mde vlammen van
pet dorp üii Jiecwelk an^rs een tweede maal, door
het vuur, zoude vernield gewqrden zijn» £jE^ig$ hol-
den werden Bij deze gelegenheidj geplonderd.
• Door een^verdiQg, tusfi:hen den bisfchop hbndbrik
fan Munftèr^ en graaf sya«wij!i van Bentheim^
^an den ii Nov. 1444, werd: bepaald, dat bet ker*
fpel Oime cerbelfc aonde behooren, onder hec ge«
iregc en geding /te SandweUe, en ter helft, onder hec
S^rigt éck geding te Schutterop. Die is ^e reden,
dat de boorfcbap Hadderop^ welke tot het kerfpel
Obne behoort, thans Munsrersch is. Deze l^perfchap
ï>eftaac deels oic hervormde, deels uit roomschge-
ttfldc inwoners. De laatften waren, als tot .het ker-
fpel Ohne beboorende, vna oudsher verpligt, tot on-
deïhon^ van kerk, predikant en fchoolmeester bij tt
dragen; waaraan zij zidb echtpr, federt eenen ge*
ruimen tijd, onttrokken he|>b^n» Het, kostbaar |>Iei(-
g^^^ Qver deze zaak, die Jnc^ niet befli^t .is,, be-
rust;, in d$ ar«hiven van b^t voormalig Rijkskaïner*'
geregt t^ :Wetzlar, ,. -

. B R AND L È G T^

in oude oorkonden . ook Brandtttget genard»
draagt 2a[}neli naani vadhet ood adelijk kasteel, bi^

H ge*

Digitized

by Google

C i"4 i>

geweest, ie sijo;. mar ^éom énM ^fifi^ bisftbop yao
Muiiftït) ADOLFU9;.^eri ffiKittia fjMf' ma Maiki
fé j}«t fdar ' 1360^'^ eaieii oorlog :id&c :«BaNHASU)9
Igrtaf-Viiif Bemheiió 9 geheel srerwxseac is*. De bis^
kiboppéof die door (togaosdgiiig vm pSLjfs paschalu
ili Al de 12de eeiMS d^ wëreldUjkè beetfchapp^,
met het geestétijtó Üewind, vereenigdteiddént zodi?
cén %an gebied vffl^tljd coc tijd wrder uk te brei-
detiy ékiF de kleine; voncea tan hunBeQ féf ce onde»
Vrei^pen. Zoo* heeft-' idet ^alleen de bisfchop vao U
trecht kjn' bewind övep de provinciën. Oveiijsfel eè
'Ciromngèn- uitgebreid; fiiaar ook de bisfchop vu
Mimlfef de meeste grtlflbbappen en bëetlijkbedeo i;
zijn bisdom gèlégeh , vtn ^ tot tijd; a&n zijne heer-
Ichlappij'ondeni&orpéni- '- - \

Hec kiasceel- Brandlegt herrees vervolgens nit bet'
puin. Bë ridder benderir van rhede boawde het!
Wéér ^ óp. Thnns' bebotert het aan den vrljfaeer vaa
Droste' I^tfckéringj 'die bij afwisfeifng ' te Munftcr
eW' tfefiairreveld wdontj' én zijne bier gelegene goe-
9ér€^,| 'idóör éenen rentmeester, iaat beHetereB. h
!bét jtór /lÖ/ijj aan- hét Whde 'van Met, ftoad op *
Brandlegter heide 'éeh -geweldig leger vaW^MunW'
fche enKeuIfche troepen, die zich-liièi: vérjameldeii
en dèn i Jut^, dopr Jb^^vc^ XAn.de flad GroU,
of Groenloo 'en eenen inval in het graaffchap Lvor ^
é^tfi-^ bfeggki aait^dSn jferderfeiyiw Qprl^ vfi^ki
te», .Waardoost^ ir èm cp^lo&féliik ïcHi^ ^^ W\
• . ;: twee^

Digitized

byGoogk

mgm y»ordte.{lroymciQ^ vtCövcxd yê^d. in Het fot
ti^to 9 ' onder ; de* tcgesnag ^a ^aif AmcLD.jobiiri
stnd eea botr; cf iezelSék Brandfegter beide , ene
Sen^ Rompiü&xbe umitteaV^^^Jk^ <>P b^ JUmA
't BeDtbeim!, langen cijU^ id»^eeae tgrooee vejldzwny-
beid^ lijn; liawaavd gewoidj^tié ih het |au: . i($44r
det? od|: 'dergelijke mticftd, ivielftb- t)p^ eenin
p hij eiJkiDder lagen , ' in de (>oer(bhap BAig^,
bec ke£(^ Eomyetteta^v getcÉodea Geeit i«n ft)-
was na^ den tijd van keizer nonókitiSf ^ dife fiMi
einde derfde eeaW léefife, gefltïjge»; -* '

i De nu 'Vtflgeudd-plaatfen bèhooren tet^licÉ- ' ^*
Nedergraaffchap èentheinl.
De hooSdfisMs daarvan k de^ijad- . /* -. >

NIENHüiS OP NÏEÜWENHÜIS. (^ V'

'Zij it9 Ureo dor^Mraog verfclkildigd , ^mh bet ^i^m^U
laafs beroemde kasteel, hetwefk graaf jotiAiA^KS If ^
zich tegen de vijandelijke invallen, uk Twente^
te beieir te verdedigen, in de jaren i<^po tq(
,00 heeft lajcen bouwen >> en.betweUc torn DinAêi^
Mfe geoBanid iveid De fcfaocm gekgeofaekl dar
H i j^aatl

%mpnlmi e^c)ii;«y9n« ik i^f de:wodiAiir Mn de b»*

Aiig NmwnhHu^ oMdtt da Aid barao bmui .cmtvtiiscs

vin. ket jbri xtHnkUtroék^ .keoMik bij a^Miriifig éa,

^el ^er graven van Bentfaelm waa en )u^mmm Bêèm^

and werd, ia oidatfebddiss vaa bet êMiê^ bk Ai«i 1»

- "Digitized

byGoogk

fbtts vtroonmkxéf dat ia de nabl^id van dit
kasteel, van üjd tot öjd , eenige huteen gebóawl'
jrorden, Vcrfcbeidene ridders en edel« legden hfct
oofe luj2(»!^dere hoven assn, en zoo ontlhmd dan ei
Jijk, de üad JSieuwenhufs. Hare eerfle privilegiën
mvsg zij van gra^ miRifHARn I, in hetijapr 137O) C
.welke nn de v(d|endei^ginven veünenmt. of boevesi
^jn; bb, V. in het jaar 1416 ^n EVBkwijirl; \\\
^van »BBiNH4RD II; .I4f8,van EveftwijN II; 15
4anr:A|iNOM!. I ; 15(^0 yanEVÉBwjjN 111; in 15

van 4&N9LD IL. ;: \.

De grond, waarop ik Aad gebonsvd is., behod

voorheen tot- het kerfpeJL Vel^hmj^^n , . en .wd tot i

.. ■. : ^ ^ . bod

C^) Graaf BERNHARD (c^oiüe dé ftadNtétfWeotiofs» fn ea
oorkonde va^, den f5 Jtmlj 1,370 y den mers^t^ msfcben Gfl
vesforfi en Nieuwen/mss y én beval, dat haar het noodi
Jioit^t t^ hei onderüdiid der bruten, uit het kerlpel UIK
2pkQde... geleverd worden* .. Voorts bewiliigde bij, van ^
doorgaande . karren en wagens, van de met fchaitenaain
boerde levensmiddelen j en van het door de flagen ë!
V¥rkoQP %ell?gt wordend vee , ecnen zekeren tol te mofi
ii»É»t^ -^ Van élk« eenfl)annige kar mogt men eenen penoóil
-^nfn U tWeefpaaaigf 9 F$Qaing<ii , in vnr tederea ws|«'^
jp^nni^gen eifchen* Van elke ton haring, die in de flido^
in het geregt vto ülzen ten verkoop gebragt werd , «og^
tóéo'èeriöi heHhig*;*varf' ieder vat bóteir éenen penniafi
ieder poitd 'kaas eiF ieder loop zout eenen helling, vin
«er -«nd, dat ceiï veftoop göflagt wefd, eenen pefii
i^nt 'feder zwifn eenen helling en van iedere ibhèap ei
iMefflltfgi vóftleceii. ^
y, Meta^lea^^e^Qotkattde' liierover bij.joff^ruSf Codex d^

Digitized

Jby Google

boer&hap praasdorp. De tegenwoordige kerk; wtti

de markt» werd in het jaar itfSS/ in plaau dernour

de vervalfene gebouwd; welke laatfte in de Q^ijbeid

van den burg of bet huis Dinkelrode ftond^ «in vhoc

ikerkbof; hetwelk thans een pldo is, omdat»; op.

|bevel der Bergfche regering in 1809» de doeden

U)aiten de fteden moesten begraven worden, ^st

||»steel» waaraan d^ ftad hare opkomst en bloei ce*

ihnkea heeft» ïs» in vroegere eeuwen, ook men^-

loal eene oorzaak van haar ongeluk geweest. N«au-.

irelljks had dit kasteel, onder j^nen fiiclicer eenige

Mren geifa^n» of het moest de aanvallen van eenen

nagtigen vijand verduren. De bisfcbop wiLRELMus**

nn Utrecht» met tijne vazallen en edelen, wegens;

e leenregten» in oorlog verwikkeld zijnde» viel door

'weme in het graafTchap Bentheim» ra rigtte daarin

e verwoestingen aan» vraarblj bet voornamelijk

Nkuwenhui$^(chtex^ gemunt ce zijn. Maar graaf

[ON vaa Bentheim en andere beleedigde vazallen

elden zich» met hulp vao den graaf van Holland »

>dapper eer weer» en verfloegpn niet alleen de vijan-

[delijke armee» maar ook den Ifisfchop zelven. Nog

terger ging bet Nieuwenhuis^ onder den 5illen bisfcbop»

tyR£DERiK van Utrecku Graaf svzrwijn g^ra^ce

tuet denzelven in oorlog» kreeg 4e nederlaag» en

^terd genoodzaakt het kasteel van Nicuwenhuis af te

^«hetwelk hem naderhand, als een leen vaU U-

trecbt, terug gegeven werd. Dit gebeurde in bet

jaar 1417*

H 3 ' ^ -^ Ia

Digitized

byGoogk

C"8 )

.fel éép dertigjarigm oorlog werden de mnen en
mDi^nv&n dtc kaneol verwoest. Het jaorr ^ waarin dit
gêbearder ^ nuj niet Verheid niec belqnid; waar-
fcMijnfijk was hec io' 1^35; toen delfhd dtior de kei-
zerHjketi h^genomenwef^d.' Sedert dien rijd is het huis
2Mf§JMrod0 nooit weer bevestigd geworden, maar van
jaar tot }a^ nüeer in venal geraakt» Thatis dient het
téé éeUe kerk' voor de Roómsch-Cattiofijke gemeeme.
:itl te& jaar 1593, dêB ia Mei, <idtfl;ond hier eéi
- T^tH^ br«)d, dioor bec otivoorzigtig losTchieten vas
ctB gM/Mr , waarvan de^ burgers , wegens de Spaan*
ll!b« lli«Mt)cttl^d^ idolKrcen; voorlied :^jn» vdroorzaate
Op* den toogenaamèin dijk werden^ daardodr 55 M
«n iif der9s<ib getegdl In dra Mcmfteifchen oork^i
HM Hoifend beeft db^^adrJW^iüH'Mii^^ d^Oc baar deel
^taadi De- btsfcböp van Mnnller, h^ i»et geweld,
eene bezectmg Jn dé itod gelegd. Daar de bfirgeit
liiervan niet ftosdeA osdlagen worden, zoo hielde»!
SQ' bëtaelijk: verÜandboo^ng met dien generaal ra^
B»ii»AOTT te Koevorden, di« Ifort voor het Mm
i»fi da» vrede, dién' 13- Aprfl 1674, de fiad ove^
cotnpeld^ en de Bdènffertcüen verbeef; bij wett^
getegenbe»! de ^d vsA ^o moedwil der (bldaiefl
wet « igdeii bad^ (*> VELD^

(•) Men vindt op bet ffadhnfs, te Nieuwenhiiis , cene fpe-
Cifite rekening vtn de onkosten , welfte de MonfteFft&0 '^t^'
fcwareierlttg, Vtn den> 17 Peb. 1^71 tot den » Juiij »tf?i^>
varaorasaht Keeft. DezelVe bediiagea de veibaz^euds^^
van I n^m en negentig duizend negen honderd ZffP» €H ti^\
0fjMaaider^9 titn fimvir^ m tên^ dnii. \. j

Digitized by CjOOQI^.

VEL D H ü IZE N# : >

Die dorp is zijnen naam verTcliuldigd , dfe ïfefeïgë
cp bet veld (hetwelk in het graaffchap Benthcim een

H4^ — . . '

, Het is y^offf de hecreo bw^infieisfiers.Iiebbea^de r^ke'*
aing voor dé Mte&oodfgde §mtn W4I hooffgeft^d* Maac
wanneer men dcsèWe ook op hei derde redoceevty* dta
blijft de fonj nèg groot, . , i

De ibbade» dooir de pHinderiog ttrooraCMktt il Jlier on*
der Cgei^ tau één v6et der. rekediiig gisi^d wordt) niet
begrepeov en deze fchade noetJieer^mnerkeiiik geweest
zijn, daat de fiad ftorineizdeflia8d ^ecov«fd werd», en bijna
geen bnfl lAin dic plnnderfaig bevrijd bleefr

Vete burgers hadden » Tolgensüeetie aanteekenin^ op.P^
vengenielde rékeaing» in het jaar oS^a reeds hfuine hjalzi^n
vkOüflètt. De totneii ev aUMrs lagen oobeboowd en ,w^en
met ibbüldeft be«wihrd« '

Aldus intdt hetbérigt van' den geSnleraAl AiiaiimfaM ove^
d^e beftorming ^iti Niduwehhufss

. , Myg.Heeren! : .

OiStetn hébbe UBD. Mog« ootmoejfig beriekt, hoe dat
liet oiltftr vkn Noorthbom was afgetopeii en dat ik* van fins
'mtt mee Nien\irehhnifen een kort einde ie maken ^ ovar»
lüti *tAtt en hebfoe kbnaeil geraedei^ vinden, by defe tydt
van* *t jbef^y' de watéreii foo. hdQi^ op geloopea zynèe^
hien^oorCeremonién te' gebraiekent' en.meede onderworpen
té ïyn* dat dodr de Macht ifan des Vyandts Ruit^y moch«
te kömêii gefurpreüeert te werden; fnkks dac een refolntfe
gedommi beb , defe Sudc aen 5 l^aetfen, onder de 5 Col-
lotiéls te voet tr forceren en te beftormen, Ittende mede
<yp 3 plaetfte eëfl' «alsch Alarm maken,' by defen florm heÏM
be i« KeVbruggfia gebmickt: en^ op dat een teder ifü deb-

voiip

Digitized

by Google

C "O )

' onbebouwd en mee beide begroéfd htid beteekenO
(haa^e .woningen, die de veldhuizen genaamd wer*

^den.

yn^ dei ce becer doen mo^bce, foo hebbe niet ,by der
Nibhty mter mee den kriecken vao den dtg den ftorm hui
beginnen » ryiide de CLeginienten des aachct op haer Pdi-
éen gemareheerc en aldter blyven ft^en coc het kriecken van
den dag^:' het 'teeken > ila men aefigaen fonde» waren twee
fchooten nit Mordert met Gi^nacen , maar de Locbt mistig
zyade Wat' het fonder eiFect, maar den da|k koüende, gaf
ifc ordrê, ten myn Regiment,:, fiende» dat dca Vytndt he*
gogte Uaer GeWeer te loi&Q^: dier tegeua d* 09& al clfarge-
rende aén de Graven avanceerden: het loc waa alfoo gevaU
len, ,dat myn Kegimeftt ea dat van Cofloaet Eybergea
d^ Attacqae bebVen gedaen'y tusfchen de Veiüintfer water*
mooiéti eii FrentWégar Ponrten, GeckipgatusTchen d* UK^
poort, tn de beide Vrietfe Regimenten iivn de Colionela
Swartfenburg en Bourmilnnia hebben dft Puace^oorc tuslckea
haer beiden gehiid: de fc^herpfte Atcac^ue en tegenCtant ia
geweest op de Posten v^n de 3 Groeuioger Regimenten 9
te weten het myne , Gockinga en Eybergen , want de HoofC'^
wacht ging voort tegens myn en E^bergena Regiment ftten*
en tegens dè Vriesfe Regimenten was dé Post van *s vyands
Rnltery te voet: myn Regiment is geleit, by den CoUooel
Tamihin^a en myne Lyfcompagnie, by d- abfentie van 0170
Capitein luitenant , xioor den Capitem Metftaeck.eo myn ven*
drlch'Dalwigh: oVermidts Ik oock den CoUonei .Byberfea
.uit Coevorden, by het Regiment in *c velt getrockea » en ia
desfeïlsplaetre gediiurende defe Expeditie den Lt« Cpllonel
Deen wederom iatt 'binnen gelegt, zynde alfoo deze Coa^
paghie geleU door myn Cottfyn Rabenbanpc : den vyandt is
daer binnen aaii Ruiters, Dragonders .en . Voetvolk fterck
geweest, als UEO. Mog. uit de nevensgaeade iyste zoir g^
lieven te fien: daer binnen- zyn verovert 3 Scandaerdan en

U9

Digitized

byGoogk

jjen. Bi] de^er hoiz^n werd de kerk gebouwd ^ tn
zoo oncftond bet dorp Feldhuizen. O

• ^ .' »5. ' • * Waar

êen Vaendel, d* overige 3 vaendefs heefc den Grave vftQ
BeQiïem op sja ffolf toe Beiuhem; t^aonfe zyde J^ge*
Ueiren den VemMg Qaee Coendecs vsn d* overften liet^ce-
naat Cray^ compagnie, den Edelmau van *c Kanon Pikeer
yan Kplenberg en 10 a la.gemeene, daer onder den GelVy-
eer van myn compagnie, als Vendrig Dalwig en noch een
foldaet» den Capicein Writzers, leem de beide Vendrigt
Rokler en Marwe, en verfcbeidene gemeene yan myn en *c^
£yberglche Regimenc, tya g^q^^isii het gevecht heefc on-
trent 3 quartier uars gedunrt, den Vyandi; retireerde wel op
*l casteel, zynde een hols, rondom metseen wal voorden;
maar d* oufe niet tegenftaende den vyandt, twee ftucken
kanon gebruickten, echter aendringende , ging alles op een-
maal over 9 roepende om quartier: Ik bebbe den Capiceia
Aacerhois nec.zyn eit d andere compagnien te vo(^t, daar
binnen gelaten 9 en ben met de Regimenten te vbet weder-
om herwaerts in 't Leger gekomen : achte verders tot myn
Desrein voor goet, om daer tot Nieuwenhuis, vermits tie
goede gelegenheid van de Piaetfe , een Magazyn op te reeb-
cèn. Waermede eindigende in \ I^eger <oc Veldtbutzen den

j8 Maart 1674»

C. RABENHAÜPT Bj^on
tho Sucha.

De lijst der gevangenen ^s bij dit rapport gevoegd*
^ezthi^ beftonden in ai ofïcleren em rvrm doo gemeenen ,
^eels kavallerie » deels infancerie. Htt middags , na de yer«
p vering der ilad Nieawenhuis , hield de géneraal met al zyne
officieren , aldaar eenen deftigeu maaltijd. Des avonds keer«^
Ae hy in zyn hoofdkwartier te Veldhuizen terug.

(*"> De geleerde jufiGius meent, dat dit dorp zijnen naam
ontvaugeQ J^eefc fian de opene en vruchtbare velüiê (ab aper-

üs

Digitized

byGöogk

> Wï4r trele boeffchappen eéö tórl^el uitmaken »
heeft men, bg de invoering des GhrkcendoHjs , i&
ketk 200 wat in het midden der boerfchappen ge-
pfantat, opdat ^ ingeceteoea vw allo boerrcfaappen
duelve gevoegd]^ bezoeken kondeo^^ Zoo beeft
i). V. Schuttert^p dte boerfcbappéfl Sametn en Sui»
dendorp aan de éene, efi' ^engfelj Necflagtj Quèn*
dorp aan de andere zijde. Vlzen ligt in het midden
der menigvuldige y onder dit dorp behporepde bqer^
fcbappen. Zoo ook Emmehnkamp. Veldhtüzen
heeft aan de ecne z^ét de groète boerfchap Eschef
en aan de ViXidete Graasdofpf het Woud tm.

Boerfchappen ï die heel vér van de Parochiekerk
liggen y zijn in lateren rijd, aangelegd. Zoo is b. v. &
Bikardèjy oo€{piovkéii}k Ernstdorp genaamd, opbe»
vtel var* gmf êrwbt wJLHEtwr eerst ia i5(% bron-
nen. ' joHAN ]?icARDT, prfedikattt en med. doctor te
Igi^evorden, fchrljvcr van hef beldngfyk werk: Drent-
fahe oudheden , had , benevens zijnen zoon , het be-
fni^ over den aoQleg. óczer volkplanting. De bis-
fchop van Utrecht, johannes van verneborch^ cd»
der wiens westelijk 'opzigt alle kerken in het Neder-
^mffehap fconden, liet met toefcemming ^n gi»af
BifeNHARdf ih het jair- 1370, de kerk te Veldhmzen
naar ï^téün^ènhtfh vei^plaJitfen, (♦) De pastoor vaa
Veldhuizen y stephanüs faber, bewees incusfcheö aaö

, ! deu

ti$ et feracibü^ campli) daarmede Het oifiringd ff. Codex
dipf. N'^' 55 » pag* 1 1 i*. Öït is echter eeiaV ^svalliig'. '
(;•) JüRCiüs, Codex Dipl. pag. 367.

Digitized

byGoogk

( m y

d« opvolger van voofgémérdétt tóSféhop/ FRÉDBRik
van Blankenheim^ ékt dé plaats, Wsfèhr de éerk vóof- ^
bew» geihdn had^ veel gelegeüer wof de gemeente
yw, dan de tegenwoordige; daar nien, wegens deti
verreö afSaod ed'déllecbte w^en, vooral des wttiters
}oi^ hoog ^tki&Dii é^'^i Nieuwenkuis ^ nfet tmiét
gevaar konde bezöökêtt; dat ook de VerpIa^tfSlg der*
k€!rk > zohder wett^e redetteri en tegen den tviJ der ge-
meëme, gefchied was. Hij verzotfht derttdve, in den
oattm der gemeente , dat de kerk Weef op de vorige
pMai» nrpgt gezet worden. Dé bftfchöp, na zfcll hier-'
over, dóór swbderüs hübting, kènonni^k té Otden^aal,'
berigt te heisben doen geven , ftond dït vtttott toe;
gelastende in hèt jaar 1410*, <fet dé kerk weö iiteaf
W'eldhuize» t60^ verplaatst ctaln ille vorige tegtón
herfteW worden; voorts, dat men aflê fcerkeJgké ge-
refedfèhappcH) ondtór welke* de-jib^^y^^^ uftdrtïkke^t
genoemd wordt, aan haar zoude terug geven* T!ü
Niem^enhuis tóude flechts eene kapel b^vien , waar-
iH', met toeftemmftig van de beftunrders der kerk ts
y&Pdhuizen ^ én voorbehüörfens' dfe regten 3elrzélve,
èp eenen gelegetién tijd, dfe nïisfe konde gevierd'
Hvtoden* (♦)

Oift^ ^e kerk ee FéldktHzen wéftr op re helpen,'
bewilligde de Bfeftfhöp in het jaar 1411, ,aian ölte
boetvaardi^n^, die deze kerk vl^tfg bezoeken, of
89» het heTltel dbrzdve «aarflfig arbeftfeö, óf öók.
Kot zij bij testament, het zij door vrijwillige fchen-

Mng
* (*) JüNGiüi, Codex Dipl. pag, 317.

Digitized by LjOOQIC

king» de inkomtei derce|ve vermeerderen/ zooden, '
eeneo aflaat van veertig dagen. (^)
. Ia het. begin der hervorming wasi hier flechts een
predikant. Naderband fcelde igraaf arnold hier , ge»
lijk elders bij grooce gemeenten, eeoeo (veeden leer«
aar aan» die re Nieuwenhuis woQfide,, en als bul]^»
prediker de beide gemeenten bedienen moest.

In het kerfpel ligt het van ouds beroemd ad^Ujk
huis Kschcy waarvan de boerfcbap Eiche baren naam
draaft. Die huis wordt ook wel Oedinghof ge-
noemd. Nabij bet dorp IigC/bet buis Schulenburgm
B^ide buizefi werden in vroegere dagen, door ééoe
familie, die van Munfter^ naderband door die van
Dedem^ vervolgens door die van Grinmern }a^(^
ten> van welke hacCee bet buis Scbulènburg, op die
van Stampa^ een Vriescb geflacbt , overgegaan ifs.
Het buis Esche is aan de familie van übbena geko-
men, in den Nederlandfcben vrijheids oorlog, en
wel in het jaar 1593^ ab de Spanjaarden de vesting
Koevorden vergeefs belegerden, badden de ingeze-
tenen der boerfcbap Esche zich op dit huis ver-
Icbanst. Edoch, bet dnurde niet lang, of gebrek
aan levenjsmiddelen en de al te fterke opeenhoopicg
van menfchen, iq eéne zoo kleine ruimte,- veroor-
saakten eene pestziekce, waaraan dagelijks velen (lier-
ven, en noodzaakten bet overfcbot, b^t buis aan de
Spanjaarden in te ruimen, die nu^ de daar bij eea

ge-
' (♦) Jwciüs, Codex dJp!. paf. 319^ ' /

Digitized by LjOOQIC

C las )

^ebragtè goederen roofÖen', en de arme boeren deer*
iijk 'niishatidelden. * ' ~ ' .

ïn dezèlf^ boerfchap liggen nog twee voorname
hovfen, namelijk de Schotten en Theifinghof^ welke
bodcijds bi72:ondere geregtigheden badden , en van dte
prpvintie Overijsfèl, aan de* ^raWn vaii BentHeim,
ook bijzonder ter iéen gegeven tverden. Nog M fn
dit keripel het voormalig adelijk huis üefnrnenburg
gel(^en, van zijnen eerften bezitter johan van geh-
MEN dus genaamd 9 die bét, met zijne gemalin,' eene
liatmirlijfce dochter van Bentheim , verkreeg. 'Ook zijn
ée^Scholtenhof vvLti Gr aasdorp ot Graasterop^ eti
liet boerenerve 0/M«^w, in vroegere eeuwen, adelijke
burgeifl geweest, In ^de nabijheid van Veidhüizüti
viel, den w April 1674, een erhflig gevecht, tosfchea
de Mnnfcerfcben en Hollanders, voor, waarvan de om*
ftandfgheden, door jo«an van alpbn, den gefchied-
fchrijver van Christopher bernha'rd van öalên,
4us verhaaM worden : De Hollandfcbe generaal raben*
HAX7PT rukte met 8000 man in het graaffchap' Bent-
henn, en tastte de Munfterfchen aan, dfe, om zich tegen
de icroopetijen uit Koevorden te beveiligen, in haast
Nieuwenhuis bevestigd, en met eenige kofnpagnién
ruiterijen voetvolk bezet hadden, welke, niet befcand
tegen de aandringende overmagt, weldra de ftad overga-
ven en krijgsgevangen gemaakt werden. Van Nieuwen^
huis rukte de generaal r^benhaott op Noordhoorn,
Hvaaruit de'Miwfterfchcn, na eene geringe tegen weer,
terug trokkem Bij Gronouw en Losfer in Twènt^,

pos.

Digitized

byGoogk

C xs5 )

posteerden Aj zlQh Mrecr, en orokkea^ wn alle aöjdtti»
▼erfterkiog aan zich. Rabbnhaupt, die bra.op^da
yoet gevolgd wïs», bet gevaar b?jnerk»de, wjairin
hy ipicli mee zijn kkia leger bevond, reüreerde q^
Oldenzaal. De Monfterfche generaal naoei, zcwd
den overfjen majbac» wet 300 ruiters vcwruit , om
den ^^aad in. het cpg te böucfcn, en l^j zelf vol§d^
roet liet boofdkorpa de Hollanders . op den voet na.
Raben^aott bad» om den a&ogt te befpoedi|g«a^
?ijn le^r verdee^, en aaa den liewenant koUpnel
^WSaajBf* bevel gqgevea, roet 1500 roj^n op Niettvfe»-
Ittfis te retireren i terwijl bij ,«elf , la?^ deq- naaste»
weg, Koevorden zocht te bere^cen. .3ij«e fcfaterbo^e
werd intasfcben door masbacq g^flaggn, ea met 1^
oyeng gedeeliie kwam b^^, na de bn^g^n, w«lke bif
QVi^gStrpkken was» afgebroken oebebbea, g«lok%
binnen de vesting, , .

^iBj^RCauN was zoo gelukkig niet; bij. had neb 4i^
m Wfil^imm* op eene raoerasöge pfeita, dpor
nuddel .van «me bouten yerücbanfuig, bevestigd; aij^f '
jfeldö«l^lteo wel g<ïpl3wst hebbende, jfreesde ,hij df
jVIwpffs^fcbe rwteriji niet. Deze ^opt bem-iwwftrbm .
pp eeiwn aekeren afiftwd iq, en wachwe h« voetvfi^
«f, hftweik de verfchanfing beftor«de, in 4e.eef09
woed? y^k menfehep doodde, en bet overfthot, ai^
10 vaw^ls gevangen nam. De daarop ^xiedjg yo^.
gende vrede» den a? April 1674 te KepleB esQotsn,
n}39kte aan de verdere vljandelijkfaedeo een eind9, e?

. .. ■. Wr

Digitized

byGoogk

< "7 )

verloste eiberosn en de Ajpm qlc de Muo/xarfchf
gey^genfchap. (*)

Deo 30 Ayg. |8i6 ontftomi ia l^pt dorp VeWbwp
2eD) des flcb^enniddftgs 091 & urC| een verfchrikke-
^jke brand I we)^ de onvopr;ipigugheid eener yroQw^
die vto bij ^ yuMf dr9ogj?Q ^ilde^ veroorisiakee^
In eeoen korten, cljd w$r4^n daorijloor 54 gei>quwe9
vemfe).d. Dp menfcjb^env^^^ jperMe, bij de;?? ifo^r
vige gebeurcefii», inec genoegen de weldad%he|d. dcf
jogeze^nen van het g^aafTcb^ pp ; dp^r elke ftad ,
vlek^ dorp en ^oe^fct^ap» zich als om ilrljd bel|ve^
4e, om 9 4oor vrijwillige gefcbenken van kqren, kjje^
dieren en £eld^ ^ ellende der qpgelakkige inwo^ens
van Veldl^fiizen re v/^fi^Jiten, en hen in ftaac te fle^-
l^Uy bunpe 9fge|)rjan4e^ woningcq weesop (e bouwen»

ü L Z E N,

jeen dorp of vl$)^ . mee e^ u||:fQ(lrekfi W^^
VoQT^Iieti fvas dk ^eifpel het grppcft# ifi hoc ge^oe^e
JS^^^Vtf iV^ fl^i^t alleegi fTtlfu^^ mz^ opk -^4.
ifjL 91? Wim kastffl ^^ fieesteijjk g^g? ^m dfp

i C%> Vkn ALMUff d^ vita tsc rabos gÉitit Gkriico|p1ioti
«Asmardi. iPart il. ^ig* j;$5* ; ,

De pliacs» waar dit gevecht voorviel, beet UQf d^ /«f«
pi^ffoêi, ^n i^ de nabijheid van dezelve vindt men «ene
plèk, die'hat kerkhof der Hollanders genaamd wordt. Na
clen flag kwamen de Manfterfchen met hunne gevangenen tn
ï^eawenkttls certrg, waar z^ dfie dagen verto^fdcp. I^ Aid
had hiervan groote onkosten. In de rekening zijn ze op
120Q Rijksd. |t9|elljif^i?0U., .. . • ' ^

Digitized

byGoogk

C 1^ ')

bisfdiop ian ürfecht gehocrcleït werd, tot hetzélvrf
behoorde. De kerk vzn dit dorp is zeer oud. Men
leest; ' in eene oorkonde van 1131 i dat de bisfcBop
van Unrecht, zekere inkoinften van de kerk *te i/A
zen in Twente^ aan het kapittel van Sint ? eter tt
Ütrechr, (cbonk. Onder Paus joöannes XXIF, -tó
ièf jaar 13^7, ontving deze kerk eenen aflaatbrief,
door twaalf bisfchoppen te Avighoh uitgevaardigd,
en met derzelvèr zegéJs bekrachtigd. C*^

De toren van sdeze* aan dsn^H. Werenfriitis p'
wijde keric, was'id oude tijden siSo voeten hoog* In
;het jaar ïöSa werd de kerk doorbrand, welken Iftii.
Wikferaftraal veroorzaakte, van dit fieraad beroofd ,
en zelve fterk befchadigd.' Onder de predikanten van
ülzen is johannes HASENHARTOi inet -lof uit dege^
Jfchiedenis der keijjihervorming, bekend. Hij was een
der eerften, die de ftralen van het, door den groo^
$en LUTHER oötftok«n licht, • oj^virig, 'etf dié bètie^
tens den höfprediker vapï lóen^' graaf arnóld If
en deszelfs ^roalin, eene geborene gravii! van bm-
■ BERODE , overhaalde , oni de Aügsbur gfcKe jgtlcxK^
belijdenis aan te nemen, welke, zoo als in een bij-
jonder hoqfiiftRk nider zal aangewei^i^q werden, ^ in
bet jaar 1544, door het geheete graafschap ..jngdi
voerd werd.

In vroegere dagen vond men in liet kerfpel UI*
2en zulke ontzag verwekkende (teenhoopen , als men
thans nog in het landfchap Drenthe aantreft, en die

■ daar

(•) JüKGiüf , Codex DIpU No ^4 p«g, 13 j»

Digitized

byGoógk

K "9 )

daaft onder clen imiti van Hunnebedden h^kenA zl^m
De ingezecenen hebjben dezelve van tijd coc cijd doen
ipringeny en coc hec bouwen van h^izen en fchuren
gebruikt. (*^

In de nabijheid van dic dorp viel de ongelukkige
flagy . cusfchen graaf everwijn en den bisfcbop van
Ucrecbc, voor, welke voor ^ verwijn zulke noodlot-
tige gevolgen had, hoewel de overwinning den bis**
fchop ook duur te ilaan kwam.

In het dorp hadden voorheen de heeren van xo^
HEN hunnen adelijken zetel, die dikwijls in de oude
oorkonden voorkomen. De beroemde joüan nieü-
HOF, die, in de 17de eeuw aan den Nederlandfchen
zeehandel, de gewigcigfte dienden bewezen en de
wetenfehappen met twee onfchatbare werken verrijkt '
\ieeu9 werd te UIzén, waar zijn vader burgemeester
was, geboren. Hij deed als koopman, in den dienst
der West- en Oöst-indifche Kompagnie, verfcheide-
ne belangrijke reizen naar de afgelegenfte gewesten,
en werd tot de gewigcigfte bezendingen gebruikt.
Zijne fiiaziiiaanrche zee- en landreis, in 1682 uitgoi.
geven, en zijne gezantfchapsreis naar den keizer van
China, twee dikke boekdeelen in folio, met de keu-
rigfte platen voorzien, naar de teekeningen van den

I rei-

(•) NüWWNO mttkt, in zijtie Septlchr. Westph. pfg. 03,
vtn eenea gevondenen zegelring gewag en van eene asclv
kruik, bij Ülzen uitgegraven, met de letters V. L. S., welke
hij uitlegt door Quintae /ègioms ftatiim^ ftandplaata van bet
vijfde legioen, en waarvan hij den naam Ulün afleiden wil«

Digitized

byGooglè

«HO 2^ nicgetmide famde en djoen moed*

fli} werd hec (hgcofièr van ^jnen tjfer voor de
belangen van den Nederlandfcben handel. Mee twee
fctfepen, de pijl ^ ik boog genaamd » mar de kosc
Mn Mofamoique gef enden zi/nde, en^ in eene booc,
de rivier landwiercs iq opvarende, om mee den ko-
aii^ der wilden In eenen ruilhandel ce treden^ kwam
hij niet terug. De Q:b^n, veriebeidene d^gen te
Mrgeefs <^ hem gew^hc hebbende, zeilden eindeliji:
^eg. Allé naiponv^n» op bsc der Kompagnie,'
vervolgens naar, hem gedaan, waren vruchteloos.
WadrfcUjnlijk is lüj , gelijk de beroemde cook , van
•de wilden vermoord* (^^

^ WIL.

O De ftnine vtn deeen vermaafden man woonde nade^
tead te Lingen. Oe hoegleeraai b. nieuhof te Harderirijk'
en de heer nibuhop te Echtler» zijn er aframmelingen van. <
Bij den laatilen heb ik nog onlangs eenen originelen brief
gezien» ddor den beroemden reiziger in het faar 1^59» vaa
de ipQ&t yan Banvla , aan ifijnt üoedct te Uzeo gtfcbr^
ven» wette van zijn veiftand» kinderljike UefiJe en vAwt
fodsvrucbt, doorflatnde bewijsên oplevea.

Deze joiiAN nisuoop is intusrchen de eenigfte nnn oiet^
op wellcen ona Vaderland roem dragen müg; het hééft meer
andere grooct mannen voortgebtagt. De irocKitLMAMf , nai'
-É^iusaZN, PAGENSTECHE&f \Miren geboren in het grtafTcliip
Bentheim. De beroemde regtsgeleerde joh. oortwi|n WEt-
«muMi» , aila proresTor vaÉ hec bvrgerHflc tegc ep de bdoge
fchofol te Lrijüen dtn 5 Jolij 1717 overleden; zag bat ec^
^ levenilldbt ^te NsauwetAms den s9 Mei %tS6z^ De ge-
leerde KWKftn segt V4i^ h^em in de Itjinede, welice veer dl

regta-

Digitized

byGöogk

W I L S ü M.

McD leest ia de gcfchieclenis Tan keizer KARSt
^en grêoteny dac bij een gedeelte der bewoners vaa
de oevers der Elve^ welke de fFihen rf fFUtpM
genaamd werden, verder nederwaarts, naar Franken^
}and^ C) gezonden 'beeft, omdst b$ ie aan de El-
ye niet in toom boaden konde; ibnunig^ fcfarijvers

I % mee*

Kgtsgdeetdt werken vta den heer WEsnifuito, te Hinover
1746 uitgegeven, geplaaut is: De ftad NieiÊwekhuu zal^
hor de güwrte van dmm greeten man^ €^ijd fféknkmaariii
^Jven. (•♦)

Volgens bet i^erkifal van eenen tlMis overledenen Neder»
«ndfehen boogleeraar» zijn de PBuzaxuusstii nlc een boe*
tahnlMp cosfcheo Beutheim en Schiutorp, Fborèroü ge*
iaamd» oor(proQkcIijk« Oe ftamfsder der geleerde ftmille
lil ftadent naar de booge fchoot vertrokken zijnde, en zi]«
aen naam , bij den profesfor , ter InfcbrijviBg hi de rol det
fiodenten, opgegeven bebbende, wis deze van meenhig» dat
die naam, voor eeuen man, die onder de geleerdea e<neii
nog bekleeden wilde. Veel te nederig was, en dat dezel?e«
I volgens de gewoonte der toenmalige tijden, in eenen griek*
fchen of latijnfchen behoorde veranderd te worden. De
yrofeVfor, ntat wetende, dat men In bet graaflchap Bene-
jkeim, door bet woord ifoeè^ eene gemeene welde verftaat,
ilBf «an tetzelve de gewone Nederlandfche beteekenls, en
I iiakte van 4e beide griekfche woorden : feri (yoer) en zofum
\{jfirdèf)' dtik naam petiizoNnTs. De boogleeraar, nit wiens
Aoni Ik dit berigi beb, wees de bron, uit welke bij bet«
sclve gepnt bad, aan. Dn naam vaa dat werk Is mij tlh
lusfbhen ontgaan*

(?\Fr4mcia.

C*} JuMGivs, Codex dipt. p9g. isS in de fleet#

Digitized

byGoagk

< ^3» )

meenen, dac dit volk zich gedeeltelyk in het graafi
fchap Bentlieim, en gedeeltelijk in de provinci
'Overijsfei neder gezet hebben, en d^t de namen l^
zeny mifum en Wilfim bij Kampen^ daarvan J
korafflg zijn. (•)

In vroegere jaren was hier geen predikant, en (
gemeente moest d^i Godsdienst te Ülzen bijwonfl
Hier was echter eenie -kapel, waarin, vóór de he
vorming door den pastoos^ van Uizen, nu en dan
Mis gelezen werd. Graaf evertvijn ftelde, den i
JuUj .151c, oij deze. kapel eenen eigenen kapelk
^p; welke aanftelling door den bisfehop van]
trecht den .16 October 151 5 bevestigd werd. J
tfffchriften der oorfptonkelijke oorkonden , beriöö
nog onder de^ kerkelijke papieren van Wiltum. I
kapel moet ihtusfchen vpel vroeger ' gedicht zija
want in de oorkonde van 151 1 flaat: dat in v^.rh^
4cnc lange Jaren i ter eer e des almagtigen Go^
en des Heiligen ■confes/ars ^nthoniufi eene ta;
getimmerd was.

..(♦) Pi» U fa het gejieel niet waarfcWjnlIjk, waat^
grpafTchap Bentheim behoorde niet tot Francia^ ofhethfl^l
^er Franken, maar tot Westphalen. De IJsfel was de g«W|
ftheiding. Jüngiüs , . Hist. Cpm. Bemh. pag. 4.3. Wf^
il ook veel ..ouder dan duizend jaren. ^ Hec bettood <iQS
reeds voor kakels tijd, welks regering, o ver de 58iren,
met het jaar 800 haar begin nam. |

In de negende eeuw ^oièx. fVilfum tot. de Gji» 7Vfl*|
gerekend. Men zie von raet von boqslscaa^p, Bettlk.Gfr'
fchichie, btedast 16.

Digitized

byGoogk

Na de tiérvoriblBg moesten-de prediktaten van

Izen hief des donderdags eene leerrede honden^
•oor een befluic van graaf ernst wiLhclm, van deni;
9 Nov. 1662, werd hier een. eigene, leerav annge-

id, wiens naam tolnerus was;j (*}; en.aait wj?D^
graaf een fober , inkomen in kgren toelegde. Bij,

«elfs overgang tot .d$n Rpom^chTCatholijkw Gods^;
ist, die kprt daartia volgde, fcbijm dit traktement ^
welk maar provifione^l-tQegeftaan was, weer in-^
^tróHKen, en de heer töi,n£rus genoodzaakt ge^^
[orden te zijn, de gemeente te verlaten en zijn, ifor*^
lin elders te zoeken,

In bet jaar 170 1 werd hier^ geliJH te Veldhuizen ,^
[eer een precfikant,^ met, een.'vaast traktemjent uit
et geestelijk rentam1)t, aangefteld... ..

In het jaar 1725 werd hier c«De, ^ieuwp kcrk:ge-

)00wd. ' »

^ . j,

Den a Mei i^yx ontftond hier brand , waardoor
buizen , benevens de toren, en bet dak der k§rk 1^
iield werden. In den Spoanfcben krijg beeft fTilr».
Wf gelijk alte naburige plaatfen,, vee^ geleden,
wee boeren ,?i:ven zijp ^»el, verwoest en no9J>
réer * herftelcl gewordem De xpeéste Inwoners ba4«
^hunne bqi;en verla(j^n„ien. zicb paar Hol^od^of
[ders begeven»

- X*j lö mijne ttftgegevede leerrede, op bet Jabelfeest der
rWvormteg döii 31- Oct,'i8i7, gehouden, ftaat tumerüi,
iJt i^-^ne dTn¥fiiiiti gelijk er,- buicen mijne fchuld, vel<^'
ladere taal- en drskfeaten inzeflopeti ztjn« -^

JDigitized

byGoogk

< m 5

EMMRLENKAMP, C)

ooifc ËmhKckeim^ en in ou3e oorkonden Ennttii
heim en Émminkhem genaamd, draagt zijnen naam
van het Toorfaeen bier gelegene, na reeds lang ve^
woeste, huis of ie heerlijkheid Emblicheim, Of in-
oisfcbeo het gebeele kerfpel voormaals van die hA
ffhankel^k geweest 2Aj, is eetie nog onbefliste vraag»
Sommigen beantwoorden dezelve toeflemmend, ei
hebben dit vdÖrzich, dat in de leenbrieven, wefli
de graven van Bentheim van den keizer ontvangeOy
dé heerlijkheid EmbUchetm^ bijzonder genoemd
wordt ; waaruit men , met eenen hoogen graad vtiff
waarfcbijnnjkheid, opmioakt, dat bet geregt en kerfpel
Bmmeïenkamp oddd}d^ eene bijzondere Dynastie o(
heerlijkheid geweest zij.

CSraaf jöhatwes H verkoeht deze beerüjkbeidy to
het jaar 1324 aan ooofried van Borkelo^ als ccn
graaffijk leen. Vatt tieze &milie kwam zij, door ioo{
of erfenis, aan die van Grambergen. Van iku
hragt graaf bvsrwijn dezelve door koop weder m
bet faais ^n fiemfaeim. Dit gebedrde la het jaar
1440. De kooppenningen bedroegen de ibm via
tweeduizend oude gouden Franfche fchilden.

Att het einde der 17de en iiH het begin der iV^ \

esNi

(*) D« namen ^an verfcheideoe plaatfco, welke oodj^tQxt
%e|iil^ io heim eif^dj^en^ l^^urelk em» Wi^nl^f , f(a «|t( |
verblijf beceek«nc, ii]f)^Xk%itt\xuki vtdi^i^^ i^k ké^ %^
i{ uit Vmm^hm itSmmkes^è pt ffmfmtf MOt «driwl

Digitized

byGoogk

C «55 >

•ettw Wft Bet éorp, binaent neiajge jtreii* wwt tKk
; doel door htiad geledan, die, ma ü» raeo yvncl-
[ gèns ontdekte, door eenige inwoners van bMlcilw»
I nic moedwil en boosheid geftichc was, en die des-
.wegens den verdienden loon ook ontvangen hebben;
'i^ide vier; perfooea» oad«r wefke man e^^xroRv^
qp dfi« QnM:beid«ie plaatC^n, ».l»t joor ïJPSf».
«ietbraiid eft d« «yfde gee^feld^ gj^QdxiCMrkt «a
gphanoe» geworflen, wairdoof de overige vetbrn*
gene aUidepligégep, die volgeo^ gvmplKeo oog mwK
tonbeil hftdd«ft wiUeii U9nt«ffesk, vw lim gniwejliijl^
voomeinai-ai^elariltc v^e^
l Tusftben. Emmimhmf «r XMtrunild iigf het hi^i
|£<;Af/«r, hetw^, een^n gimdQlMi öj4, f^ de edffr
Flijke &n^ai9 vtn Xtf»;" behcMde, vm dez^ aan de
fimiJifr <%uif/r ce NtewMnhii}» verkociic MüOr^y «9
thans ès eigcndon vin den Iraer w^tf^PF is4

Iq de bocaE&hap ^Aei C*> ^ ««»» kftpel, w^i»
dft pn(dffiuiMAv«njSMfiM^A4N»^,. (^ bep«44e %
dctk,. den Godi^nie moeten «tn^nenK 1^^ dei» bm»*
(i^ap waÉ:io. inroefece eeuw» eeoe riddsr^onSj. w^

I4..' ■■- . k«

C*) ^ koninktijk Mtnisterte te tbnover, keeft lan-dezt
(Mt aan airdere, i»<le inbi}li«W'deiskapei f etegwe , lN>«ia)ki>»
(•», wcgeu den verten aflbed ivaa de PMocUekorte «t d«
WKllj«i«kUfl4«»,,. ijelfce l(et(VeiwM>»>4w*«Hf«, tfoj^fl^ 4e#
ii^IM;^ b^ fc^ WJizweUe^ der yefilU* xenwMMttj, H H«
)W. iSlA «pef^ö'an» «««> eigenen leeraar te mojen boi^en»
Het geul der predikant*i>Ua^en In het graaflbhap Bei^kelm,
U derhalve, niet .^*tó», ymar, te de maand SeptMatMrvfll
dat jaar, «en beroep gefcWed 1», vemeertod fewotdn.

Digitized

byGoogk

ke door de heerén van Jrkel btócten wetd^ vCO
waarvan men in latere djden nog ovécWijflèls gcvoo-
den heefct

LA A 9s

heeft van bet hier gelegen overoud adèlijk M%
en heerlijkheid zijnen naam. De bezitters vöh dat:
buis hadden oudtijds, over een zeker distrikc, ten
oaaste bij uie 15 hulzen beftaande, hunne eigene
jurisdicrie, terwijl het overige kerfpél aaü het ge-
wone 'geregte van den landsheer onderworpen was.
Het Voorheen bevestigd kasteel te Laat^ zoo wel i($
de nabijheid der ves^ng Koèvorden, is, voör 6ec
plaatsjen, dikwqk noodlottig geweest.

In hét jaar 1227 werd het beroemde Huis Zaar^
dóór den bisfchop witLEBRANOüS van Vtrecbt ver-
overd en geheel ver'woesit. Naderband werd jbet wél
weer opgebouwd, maar tiiet weer gevestigd. 'In bet
jaar 1228 werd het aan eïlard van Bentheimy die
vermoedelijk de broeder van den regerenden graaf
BALDuAi was, doo|r den bisfchop, 'terbeioonfflgi
VQOT de aan hem in dejzeo oorlog bewezeoe dien-
fira, 'opgedragen. De matinelijke afflatpmelingen der
familie van Laar^ in het begin de^ vorige eeuw, vsi^
geftorven zijnde, werd bet, air ee& Jee» van des
landsheer, door denzelven in 1>e^t -genemén, ep net
iljné dóttteineij vfereenigd. In den Spaanfchen krijg,
in de jaren 1592 en I594f heeft het dorp Laar veel
^le^ën» >iJ;3Qnder vao den Spaanfchen generaal

Digitized by LjOOQiC

C 137 >

FRANCOis ^Ri>voo. In den Munftelricfaen oorlog
van 1672 moest ook het Laar^ bij de belegering
en verovfring van Koevor4en, vple rampen verduren*
JQvff, m dit dorp ligt het adelijk hm% fFalda^
hécwelk eerst asm de familie van pe&tels t naderband
aan die van scherï^, vervolgens tón het geflacht;
i^n wALRiCH, brfxoorde, en eindelijk door de heeren
'van BENTINK gekocht 'werd. In het |aar 1819 is
' dwe ridderbnrg.» door de fchuldeifchera van den over-,
ledenen laaiftön bezitter, voor de fom van achttieiij
duizend gulden verkpchCr

iy. Kloosters. . ' '

Men vindt in het graaffchap Bcnthoim twee. kloos-
tcrs JVktmerfchcn en Frénswegen. C)

memerfchen was eerst efen klooster der monni-
ken van de orde der Bencdictifnen. , Het omftond
in de 12de eeuw öp volgende yrijs: / j

Een edel ridder,^ hügö vam burbn gewamd» di^
zich aan het gewod der wereld onttrokken eo niet
vrouW en dochters, knechten en dienstmaagdea, twee
jaren lang, op eeiie eenzame plaats, genaamd Abtenn
r/^dcj in Thuringen, opgehouden had, ^keerde van daar
terug, en verzocht zijnen bloedverwant hugo dijnast
VAH goor, pm eeoe plaats, vi»ar hij met dcrinjntn
God dienen konde. Deae^ duimde* hem e^0 kleiif
kerksken te Weerfclo in, waartoe de W$fcht>? valt

15 Uf

(♦) Wiewncffchèn Jirotdt ia de oafk<Miden vtB de is4« W
•14de eeuw ook Marienrode gengevd. . i

'. . ■ ' DigitizedbyCjOOQlC

t

C 138 >

Vtrecht cijne toeftemming gaf. Hier leefde \S] iMt
tKrfcheidene monniken 10 jaren hng. Daar echcar
die plaats voor hem en de s^Dnen te beperict was^
aoo wendde hij zich coc de gravin ccertruid vaa
Memheimj en bad» mee gehogéne Icnieen» dat het
haar behagen mogr^ hem tenen zelceren merscfa» (*}
4(onbeboawde fireek) cusfchen de boerfdiappen B»*
keh en Lone gelegen, Wtetmersch genaamd , coc
vereering van God in te ruimen; hetwelk de gravin,
die over den dood vaii haren gemaal > den paltsgraaf
OTTOy üog zeer bedroefd viras, hem, tot troost van
deszelfs zieU gaarne l:iQwi]ll^d«« De grafelijke vazal-
len en ministcrialen ^ onder welke iierbert van bi-
aaoi^TS, ODO en hsrman vAit premstrqp wareO}
gaven bmine leenao eo al de r^cen 9 welke aij pp
vöargemeUen raeraeb hadden , aan de gnvia terug»
Deae gaf 41a den aieracb aaft den Moofterfchen bis-
fchop FRCDERiK ov^» met verzoek 9 denadven aan
dun a^ «n zffne getatdlijike kudde in te rwmien.
Dft gebeurde hi^ hec jaar 115a. (f)
'De bi»fthep fehonk aon het kkxMcer verfcheid^
oé prfvile^i en ftelde den bejdtter van den bmrg

' <*> Hfte WMfd Mèmk boceekeat, iu hee gn^fhliaf^ Bear<'
lalA, teaa gtmaeiie wcidr» Qf ^ne favma vMie^ jykf^
ff WUta^ioi ^H^}]^ eaaea altj^ilr^kceti of afgelegen wtiA
1^ te duiden* In de oorkondf ftaac quandam Inculcam tei*
cam^et folicariam, omnibus hominibus hactenus Inuciiem*
* (t) D» oöilt>K>nJi6»i)be oorkonde der fliehtfam #aa dit
klooster ii xtog voorbaudao*

Digitized

by Google

C 139 3

Altêna te Sèfauecerop tot berchermvoogd van hetzelve
fiati. Wktmerfchen bleef incusfchen niet hng , wac
hec ooi^üQkelijk ivas. In de I3cie eeuw kwam
bec reeds ki vrouwelijke handen 9 daar dé Benedic*
tijnen jekh naei' Utrecht begeven badden.

In hcere djden wos het .een wereldlijk ftlcht voof
adeUjke freules. C)

In bet jaar 1806 werd bet opgeheven.

Frênswegen. Dit klooster werd, in bet ]a?.r
X394, aangelegd. De gefchiedfchrijvêrs Ct} ^^^^
den vati dessdfii (lichting de volgende bijzonderfae*
den: EvniiHARbuS va|I eza, pastoor en geneesheer
te Almelo, hbnobrik krull, pastoor te Schutterop,
joHAN MottMicK, burger t6 Schutterop en rcmrert
VAN ooEtt, burge): te Zwolle, kochten van graaf
BERNHARO, vooT cenè zekere (bm geld, het huis eti
erf Enotding , in bét kerfpcf Noordbóórn , dan den
W^, die docnr dp vmk Frensdorp' of Frensterop
g^at^ gelegd, ^m op dk erf, tot eer van God en van
d^ H. maagd Maiit, een klocister te bouwen, waarin
ói^CfinofAcifCigukfriSr vmde orde van den H. At^
g«HiM m Mcfecp, die lidb détt geestelijkea ibnd
vrö4e9 wfldeo» God dieaeo jsoudM^ Vier geestelijke

broe-

(*> In bet ]aar 1638 gaf de Zweedfctie rijkskanreller qzbii.
fijnsKMi in dea aita der kouingia cHiustiNA , dit klooster a«ti
iM ^verfien vavasor, ter beloonfog zljaer bewezeae dleo-
fient tea gefcfaenke. De^e Verkocht latosfehea de, op ^ea
dttsf onsfkcfe , doanatie atn hec fticht voor 1000 rijksd,

Ct) NicoL. fCHJttN, Aanal. Patefbom.^Toai. IL paf. ^f^
}0B. UNDisoaNi Hift. Spisc. Davtar. ctp* t. S a^

Digitized

by Google

broeder^, mot naam HeNDERic kindbshof van Dd*
vcncer, herpo van lippe, herman PLETTENBEaaieK^
en joHAN VAN jULicH» die ccx bief toe in liec bais<
van EveiiHARDUs van eza ce Almelo gewoond bad*
den» begonnen, den £ Februarij 13949 heic bpvengè-^
melde van, graaf «ernharo gekochte boeren erf
Enoldingj toe een klooscer in te rigten. Zij verkre**
gen den 1 Mei d. j. de goedkeuring vaneden Mon-
ilerfchen bi3rchQp qttq van hoja» yao het Dom^
kapiteel en den aartsdiaken. Den 21 December vatr
dat jaar weid hun kleine bedehuis, door den Muofter*
fchen wijbisfchop en generaal vikaris . wenqmar , sm
de orde der Minoricen , ingewijd, en de vi^r vooi^e^
melde broeders in hunne geestelijke bediening ingese^
gend^ wordende HERmN PLETTENB^Raicü, van de
drie anderen, eenftemiqig tot prior verkozen.

Graaf bernharo was; een groot vri^ en begun-
(liger van die geestelijke, gefticht, hetwelk eecst den
naam van MarUnwóud droeg; Ijij bevrijdde; door
^ene porkotMÜe van 5leit,ri9 iNovjember -1395^, bet^
kjiooster Marjicrtw$u4 ^w fchatting, dienst en koe^
^iA^y^vk gaf aaa h^tjielv^ 1404 ^eene cgeitMctrifi:
ió het. ooscfr ,woud|,^l>enevens de markgeregcigbeid
in dat woud; (f) ook fchonk hij aan het klooscer
verfcheidene yaste gopderop en klejfiooden toi den
l|, dienst : onder aod^f:po «ene ko^tiiv^ monftraiitief

"•^ .■,'..■'.• . ^- •" ■'• " twee'

...... '. .-,.. •. . • • I

C) JiJNoiüs 1^ Cod^3^ Dipl. Nam. i a;^. Hij verltaat dooft

^kffejiag' QMjhsvauarümf fchaidag van k<>£ij^«

•/(fyt>ipki42^ /', ^ .. V-^ ■•'• .

Digitized

byGoogk

twee &|!roötie beelden van de H. maagd Maria en een
van den H. Augustijn , mee vele (leraden ; zoodac hec
klooster zijne opkomst en zijnen bloei voornamelijk aan
hem te danken had. Hij bezocht bet ook dikwijls
in eigen per foon , - en verkeerde dan op eenen gé-
meepzamen voet met de geestelijken, waarvan hij
uvaarfchijnlijk den bijnaam: pater Berend ^ gekregen
iieeft. Het gevoelen van fommigen, dat hij, in zijnen
. gevorderden leeftijd, een kloostergeestelijke geworden
2lj, én zijne dagen ie Frenswegen geëindigd hebbe,
wordt van anderen met regt in twijfel getrokken.-
Graaf bervthard leidde een zeer godsdienstig leven.
Hij ftond des morgens vroeg op, om zijne gebeden
tot God en de Heiligen te verrigten. Hij hoorde
eiken morgen de mis, hield zeer ftrengelijk de vas*
ten, noodigde de geestelijken dikwijls te gast en
plaatste dezelve boven zich aan de tafel, ipijzigde
dagelijks twaalf armen, gaf jaarlijks meer dan hon-
derd marken tot den aankoop van was, kleederen en
dndere godsdienftige behoeften. Wegens deze (Irenge
en kloosterlijke leefwijze heeft hij misfcbien den
bijnaam r^^ir^r Berend^ ontvangen. Volgens zijne
begeerte werd hij ook, zoo als voorheen reeds ge-
meld is, in dit klooster begraven.

Zijn opvolger, bverwijn van Guterswijk de I , (♦^
zorgde met denzelfden ijver voor de belangen van
het klooster. In zi}nen tijd en onder zijne krachtige

me-

C*) Bene voormalige Dynastie in het hertogdom Kleef «^
een oor van Wezel.

Digitized

by Google

C ï4a >

hiedevirerking werdf de fchoone kerk gebouwd. H^
fcbonk niec alleen de B^ncheimer en Gildefauker ftee*
noi daartoe, maar zorgde ook, dat het aan geeoe
tigchelfteerten ontbrak. Hij was een ijverig verdedi»
ger van d^ regten des kloosters. Toen matheus
van GravestorpL^ dezelfre aanrandde verklaarde ever*
WIJN , dat hij de 2aak des kloosters als zijne eigene
befchouwde.

Aan EVERwijJi den II en deSzelfs gemalin ingbt
BURGA, ecne dochter van ulrich, den laatften her-
tog van Mekknburg Stargard^ had het klooster
groote weldoeners. De laatfte fchonk aan hetzelve
de van haren gemaal, tot eenen bruidfchat, ontvangene
kostbaarheden , beltaande in eenen jring met twee
groote diamanten en een uitmuntend halsfieraad, met
paarlen en juweelen bezet, om daarmede eene mon^
ftrantie O te verfieren, en bij dezelve hafler beftetw
dig te gedenken. Zij fcbonk ook' aan hfet klooster ee-
nea met goud geiïikten rok. De waarde van al de-
ze gefchenken werd op 300 rijnfcbe gou(%uldens ge^
fchat. Zij vervaardigde tevens, geholpen door hare
karaerjuff^rs, met eigene handen, het linnen kleed,
hetwelk in den vasten tijd voor het koor gefpamieii
werd. Zij overleed den 8 April 1509, en werd
naar haren wens^h in de kloosterkerk begraven.

Gelijk deze prinfes eene weldoenfter des kloosters

C*) Het kasje van goud, zilver, pF ander metaal, waarin,
bU de Ropmsch-rCathoIijkeu, de gewijde hottl^ bew^srtf 9
venoond ea rondgedragea worde.

Digitized by LjOOQiC

( H3 >

ms, 200 was 2ij hec ook der iradi: van kdet
geregc^ dat ojp de grafelijke cafel kwam, werd, voI«
gefis bare begeerte, eer men daiarvan gebruik inaak-r
te, een gedeelte., door den graaf zelven, <^ eene
bijzondere fchotel voor de armen gelegfl. (^^

Ten tijde der bervorming onder arnold II, toent
wegens de menigvuldige ftrooperijeo der Spanjaarden 9
niets veilig was, ftond het klooster op zwakke voeteiw
: Men verbaalt, dat bet op eenen enkelen geestelijken
na, uicgeftdrven was. Het bleef ook eenen geruimen
tijd daarna in eenen (lecbten toefland, en liep gevaar^
door den berVormden landsheer opgeheven te worden*
Edoch 1 daar het den i Jan. 16114 niet ledig geweest
was, moest bet volgens den Wèstphaalfchen vrede,
bij .^jne voorregten gehandhaafd wordea fii) den
overgang van graaf xan^T wilhejuh tot den Roomscb*
Catbolijken Godsdienst, geraakte het klooster fpaedig
weer tot sajnen vorigen luister. In het jaar i8otf
werd bet klooster, met bewilliging vaa deo prior en
de verdere ipesteUjken, opgeiieven. (f}

Heerlijkheid, h A G t,.

Baat de£e HeerlË^kheid tbaas met bet graafTcfaaii

Bent-

(^^ Volgens eeae gefchrevcac krooijk van eenen onge«
fioemdeo , naar glsfing eenen geestelijken des kloosters Frens*
wegen. '

(t) De omfhndfge berlgten aangaande den oor(>rong vin
het klooster, k!an deJeler, die het latiju veiflaa^ bij juil-
G19S Codex Oipl pag« 255-274 vladen*

Digitized

by Google

< U4 }

Bemlietm vereeoigd iS) zoo zal hec den lezer .niet
onaangentagi zijn, nopens dezelve» eenige bétigten te
ontvangen.

Hbrman van Lage en elisabeth van Diest ver-
kochten , in het jaar 134^9 deze Heerlijkheid aan jo* '
tiAN van Arkel^ blsfchop èe Utrecht. Van de bis*
ichoppen van Ucrecht kwam dezelve aan hec huis
van Bnrgondien of aan de koningen van Spanje.
Phiuppus dè IL verpandde deze heeriijkbeid, roet |
alle daartoe behoorende geregcigheden en vaste goe* |
^eren, voor èene fbm van veertien duizend twu
honderd acht en zeventig gulden^ aan oioerik van
Ketteler^ heer te Asfen,* die hier in het jaar 1591
een kasteel bouwde, hetwelk 35 jaren na deszelfs
itichting (1626}, door de troepen van prins frederik
HBMOERiK van. Oranje^ vernield werd. Vervolgens
geraakte deze heerlijkheid in het bezfc van eenen
graaf van Croix en Reux^ die dezelve met zijne ge-
malin, ee^ dochter van wilhelm van Ketteler^ zoon
van DiDERiK van Ketteler^ verkreeg. Deze verkocht
ze 1642 aan johan van raesveld, heer van T«irik-
kelo en drost van Twente. Door het huwelijk vaa
^en graaf van fFasfenaar oBOAm met adriana lo-
PHiA, eene dochter van adolph henderik vam
raesveld, heer van Twikkelo en amaua van flo-
DORP, werd deze heerlijkheid de eigendom der gra-
ven van Wasfenaar. Voorheen was hier geene iterk.
De ingezetenen moesten hunnen openlijken Godsdienst
te Ulzen vprrigten, waar ook .hunne dooden begraven

wer-

Digitized

byGoogk

C U5 >

werden. De gnvHi nn.fWiDOSkt, ^ouairière van
RAEsvELDt heeft bier echter in 1689 eene kerk laten,
bouwen^ en dezelve uit bare eigene middelen begif-
tigd»' De eerde leeraar bij dezelve was johannis
^TAN LBEWEN, naderhand tot profesfor in de Hf
Gcx^leerdheid en predikant » l^ipgj^n beroepen.

■ /

■^ü» fc

mtuSf

Digitized by VjOOQIC

' ' ZESDE HOOFD STüfe.'

OVEB. DE KERKHERVORMING.

E

Lec werk det Ico^kteitormhig \mrdf door akvül»
L begonnen ^ en door deszelfs kleinzoon, arnold IL»
voltooid. De beer rump verhaak hiervan de volgen*
de omftandigbeden : (*)

Arnold L, graaf van Bencheim tni Sceinfurth en
Heer van Weveh'nghoven, was een ijverig voorftander
van den vaderlijken Godsdienst, waarin hij opgevoed
was. Hij bezat een helder verftand, en eene meer
dan gemeene kunde. Hij was intusfchen niet vrij
van vooroordeelen, .en njeer dan andere vorsten af-
keerig van alle nieuwigheden in den Godsdienst'^
waarvan hem de MuolUrrcbe. onlusten, welke nog
zoo versch in het geheugen waren, ook wel zulieo
afgefchrikt hebben. Zijn hofprediker, johan van
LOBN , een braaf en geleerd man , was , door het l^
zen der fcbrifcen van.LUTHER, van de waarheid der
ilellingen van dien grooten man overtuigd geworden,
en breidde dezelve in de jaren, 1542 en 1543 deels
heimelijk, deels openlijk uit, zich ten betooge daar-
van op de H. Schrift beroepende. De graaf ver-
hinderde hem hierin wel niet ; intusfchen was bij
toch niet volkomen daarmede te vreden, en zoüia

mis-

• (•) Dit verhaal heeft de heer rümp ontleend , uit Hamd"
sXySv^efchiedenis van de herjérming ia Westphalen.

Digitized by V;iOOQl^

c H7 y

I9tl4e e^m M^ He gtpniiii -mn :ar«k»^, «fe

rmlAyhoofé^ ie.lMmedmm meDge-

«oegm> en ooéeclitehl^icli dftv^ m^t h0m:of«r
idb ftrijijfgft gelao&pusteo. Tta dèMfiiiarbefai^jder ktr
fan UPTHUL) IQ; genoeg, os^tii^d.zl^nde^.WRodic
9d$ liarep ^iwal driogead:, ..deL. «aak «ea t^ten-^
«ptill^oiref weging 'té oemen^ en de H. $€lit(jgc zdf
^afomc te raadplegen^ vnm» Uj zioh'iaa'tQk
^ti^e)^ i^t orerhafen; hetwelk : van dat gevoeg
was;» dat U} dan de waartieid! vao meaige fteUfog»
welke h^.totjnog toe geloofil ea beleden bad, h^gf^
te twl^len* Daar U} incnaTcben In eeoe aaak vaa
eoa veel aanbelang, niet iner oveorïj&ig te tleetk wil-
de gaan^ en ongiarne in de geloofspunten eeolgé vep»
andering wilde maken, voordac bi} van de waarbeki
^et nieuwe ieer. ten volle ofverniigd waa geworden ,
ZOQ. hoorde bij de leerredeneii vao zijnen hofp^e<]iber
met de ^terfte opmerkzaamheid aan, en toetste alle
aangevoerde bewtjEzen, met de grootile zorgvoldfgbeldi
aab de rH. Schiufi; Eindelijk liet hij den hofpred}-^
ktr lil flflte toe zkb Toepen, en vroeg hem op ï^tl^
giiiwccen» wee h^ van de leer van k.uthêr m des«
2el& aanhangers geloofde, en of de gronden^ waar-'
i9ede hij fomm^ geloofspunten der oude kerk, tot
i^: toe beflredeo bad, waarl^fc tteek konden hou-»
den» . De geleerde en welfprekende van loen nam
deze gelegenheid waar, om zijnen meeste* over de

Digitized by LjOOQIC

C u« >

rfirijdige két&vkkm, m^Aobjig ce onderhooden, en
' die gemtakte ftegenwarpiDgen bondig ^ ce losfefi»
De graaf verlangde oa de fdnriiteQ vM-urraER zd-
ten te lezen ;. waarop van lobn hen eeiUge van
LüTHERi gezai^n ën een werk van vhilip bsblavg-
^TIiblr overHand^dé. ::iK>e zeer zijne ovesniiging viq
:de waarheid der' ftelliogeii yan LUTHinEi daardoor aa»
groeide, zoo waagde Mj Jiec intuafcbeff niet, in eene
200 ^evHgtige zaak let$ ce bepisfen, voor dac hij da
iwd vtn addere kondigeen godvruchtige mannen b^
gehaald had. Te Ulzen Was m die dagen e^n pi»
toor^ die wegens tijbe geleerdheid en godsvrucht in
lioogè .achting ftond. Zijn naam verdient der verge-
celheid oncrokc en aati het nageflaöht bekend gemaakt
ce.vWOrden. Hij teette johan hasenhart.* Deze
werdvdoor arnold ontboden en q>:hec namiwkeii-
f^t ondervraagd^ of dé leer van luthér, ,naar zij-
ne gedachten, meer jmet den bijbei overeenkwam,
4an dj0 leer , welke men tot nog toe beleden had i
«Cl. oï hec raadzaam zijti zoude , de ou^ godsdienst-
vormen af te fchafien. De brawT hasenhart, die
«oo,als van loen, voor zich telveo:, het ten volle
niet LUTHBR en MBLANGXHOfii eens wss, beantwoord*
d« niec: alleen deze vragen met y^; maar moedigde
den graaf ook ten fterkite aan, om toch de hervor^
ming ,m zijn land, hoe eer hoe beter, te begiDOCo;
en om den nog fteed» aarzelenden arnold moed fa
te boenemen , gaf hij hem den catechismus van'^u*
WER, de Smalkaldifche artikelen en de Augsburg*
• - fche

Digitized

byGoogk

( «45 >

iche g^loo&b^jdeiiis.te lesM* / Ab nuj^RMdLO' de
mmeo yan zoo vële voHleOt grav^ en edelen onder,
dezelve z^ lla^n^ en cevemvematn, . dat nog d^e*
lijks vele deden eo landen, de pieawe leer omhela-
deq^ liec 10} in Jiec jaar 1944 jJ.:zi|tie geestelijken,
bifeen roepen» eo gaf Iiua, ,door. zyne raadsbeeren
eo de belde voorgemelde pastoren •> :i!e kennep» da;
^j Moorcaan, mee, wciglating van de misfen, vigUien».
procesOep, en^. jde ^^bprg^he geloofsbelijdenis,
prediken» verdedigen, en, naar. bet vocurfcbrtfc derzel-
ye, de bediening der fakrameoten. ^.alle overige,
J^erkplegcigbeden inrigcen zouden. O Aonold^ be-
floot deze vergadering^^ in eigen perfooa, n^et. cfene
uicuiuncende redevoering yan dezen inbqud: „^Dac
,, hij die leer, welke bij hun had laten voorftel^^i
i, als zijne geloofsleer erkende en beleed^ Oat.by^
,, van hare waarheid, in zijnr hare volkomen overcuig4
,, en bereid was, .door de genade van Jezus Chris^t
,, tus, tot" aan hec einde zijns levens bij dea;elye i;e
y^ blijven, dat geeqe verdlrukljlng ,of vervolging, henj
]y ooit in 4jne keus zonden doen wankelen. Hij yer«

K 3 ^^jWachtr

(^) KoENKAAD, dè Itttfte graaf vaa Tekfenbarg, wal dê
eerfte van de Weatphaatfche graven , die de leer van LCfttitfA
pmhalade» Op. den raad van fijnen fQhoonvader, vmuv^dea^
grootmoedigen, landgraaf van Hesfen, die in de gaifcliiedfl^
nia der kerkhervorming met zoo veel roem bekend' is ^
voerde hij, reedi in het jaar 1537, den hervormden Goda«
dientc, in zijn graafTchap in. Gcrhard amolD aüsri^';
Bifi. Sefahreihtffg dt^ Qrssffih. Tekknèitrg. OtJroki te
Bremea 1671. bladz* 74*

Digitized

by Google

^'wBchm vm aOé veraRnelde leemréh, tfot-dle tijd
tl voecfpoor vdgeo, en. gedeitteii zoodén, boe xij aU
,1 kn eens, aoa den opperftert berdei^ J.C., van bon
^•, geboMden gedrag j ^keofthap «tèuSeh moeten ge-
A 1*6»^ 4«c '1^ «iat tMrQfelAfoedig boüêb 'verfisgd be*
,^ JiodrAft te wbfiAfti', '«MKméier fiblaad en vërarpk-
ji-4li|g(j 'Ifilh Iki JMMte tfe^we loopbaan mogt ont-
„^^ttii '^Üt'bée ètted diteaialr van Jezos betaam-
,^ dé, zl|tt teufc óp tè hemen en bem ré volgen; e»
,i' 4m èe 1>ijbè! 'uledtolcltelijk leerde, dat de godi»
ft ti^üti lAcbf'K^ op' aarde, de verdrukkingen moe-
,; «eif 'fttèa Wellfé^^len, enz." Na dbc deze Cbrfet>
l^ké i'é'dèvód'itig •^èëtódigd was,, gingen- de yerga/er-
«'■gecscefefken oft eeö, én "gedroegen zich io alles
t^- bet buh, 'vèft'dfeh'- braven iündbèer, gegeven
vöörftrtihTB De- liédraSrS, die 2lfcli*'hi de^e vergadei '
Wog bifzoiicler onderïfciïdddéB , ware» , behalve de
Voiargfertjeldè 'jönin \m toé^ te 'Èemheim eti jd-
feANïnrs 'HA^öA-Rr fó Ulzen, rudolfüs kaaIpfer-
fccck •*' Veïdhüizehy jótiocus 'cjiijLi.étJs en alexan-
ÖËÜ jiAïcrüs te Nieiiïvenhais, HÈNbÉRiKus wüll/i;«
ii -SJèliafterop, johannés batenburg te Steinfiirth,
ANyoN van.2ï»^fl/fe, .oERHABous WESTEN, en amkre
mm*. ■■ ■ ■

'.iöe^tetkeftjkelflflgtfflg, rdöor' aRnold gemaakr,
ètefef 'öp dëtón Voet 45 gf 30 fafeö ftaan ; wanneer
' tfé èraVin ANNA en baar zoon, arnowJI, bet door
ARNoi.» I i)egonnen werk qog meer verbeterdea.
i Aa«9U> JI bad van zjyne bntve moeder («raw

Digitized

by Google

c ^^ }

i(|d vader ^ svmvy(fN Ifly'tvts vtqeg g^orven^ fiépc^
godvrucbtig^ q^voediipg i^n^^ifigen. ^iij htmm^e 4e,
rétte .Svangellelcer , van. welker^ .waarheid h^ dpor
4^ verflancUge Jterredenea , die Mj te 6craa$bgi)g g^*
iMtd bad ,- JK^.ineer oimiS]ig4jCejqf;'Qrdea w^. . Qe^
Jiiir Mj% voQt zicü ifeeèren^ G<»d;^ jfsegc .«n^Murheid
feréerde,: zoó weosbbte bij ooi:,' jdac die door jajjod
dmteFdanod xnogt ^^chiedAl. -.A^;4^.reg^in^.£^ko#
- ^n z^de^ wès het derb^ 4j^ eerfl«v^n tooc^
f»atnfle «rgi^hfei ddcxr ^ijawi-^gen j^ootya^fii: be|^
gMn^ werk «e.vol(Odljfifii ; Oo» iafusfcjbeo geene
nieuwe q&fauddiDg te foaketii giqg hj| daannedt
faogsaaoi' en oDgpmerkc yoorc . Vde uitwiendigp
godsdJeo st p i ègri B h e dgai warep;^ om deq 2;;|raKkra? gee*
-n&a aaüflo^t tegeyeti, toe ttog toe» aan /de Ippnd g^-
lioadok rDe tltaren^^ beeHeo^ kroizen) eoa^ waren
^niet wegagénome»» Arnolo. I^egeecip» dtc, men^ )(j^
leer «hervormd hebbende, ook.. den uicerlijken Qpd3-
•^seost ber^rmeb. moesc Hi}.liet ^ecbalve di; alcar^i
afbreken, en de beelden nic/de kfitket^ wegnemen.,
waarmee hl) mn ajn hof |e Beittht^iin it^ b^gyi
maakte^ Vele zijner hofbedk»d«9. badden n^g^ wei-
fiig kennis van de hep^ormde leerbiQgrij)(>e|a« en volg-
den meer uic weifevebdbejd , den uit over^^gii^, hf c
vootbeeld van hunnen meefter*; Off<;bpon m te B^-
faeim wd een hervornKlpcedikgat was, foo iftijot
liet toch , dm het dien aan de eft0di|;e bekwaamheid
ter voortmxtng ea vokooijiog, vaa bet 4o^.eijnen
voorgang^ van toiN b(^tiiiea «rark,. ontbrokfn

Digitized

by Google

hebbe. Althans arnóld IL Ifet eenen geleerden eti
godvruchrigen man» met naam. johan XBMMBNERf
die zich des tljds, op het adelijk buis MerfeU^
bij Duimen, in het Munflerland, oplueld, te Bent-
heim komen, om, door leer en ommegang, de hof-
T>ediettden met dè hervormde godsdienstbegri^pen en
bijzonder met Bet H. Avondmaal, nader bekend te
maken i waarop den 5 Dec. 1575 bet H* Avond*
maal, volgend de {nltelling van Christus eo iijne A»
postelen, plegtig gevierd werd. Hierna werd de»
KEMMBNRR wèer ontflageo. Als ectiter den 14 Jao.
^576 een Jonge graaf geboren iwas, dié den ap dier
'maatid zoude gedoopt worden; w^d die man «ader*
maal naar Bencheim geroepen , en vervolgens tot ge^
-woon hofpredikejr atfngeftetd. Om nu z^ toefaoo^
ders door overtuiging te gewinnen , behandelde bi) t
in cljne leerredenen, voomamer^k de gefchiedenis van
Jezus en zijne Apöstden; de waariiddrder nieuwe
lèer, daaruit niet alleeii betóogende; maar. tevens
aanwijzende ,^ dat o6k de uiterlijke vorm van deo
Godsdienst, zoo als die nu van velen aangenoineo
was, daarmede overeenftemide. Daar echter de gnaf
nog jong' was, en 4n zijne loopbaan verrcheidene b^«
letfeiën ontmoette ,' aoo duurde het nog vele jaren,
eer 'het hervormingswerk, in de overige gemeemeö
rijner graaffchappen, geheel tot ftand kwam. Eio**
lijk werd dit groote werk, in het Jaar f587, eerst.
te Téklenburg volbragt* De gravin anna had reeds
in het jaar 1J574 hervormde leeraars aaogefteld; maar

ia

Digitized

byGoogk

( 153 )

itt het uicerl$ce van. den eeredieost was nog niets,
veranderd* Amoho liet derhalve 4jnen hofprediker
s£MM£NEg» de predikanceo van Teklenburg, Sch^sr
terop en NMrdhoom» mee zijne yoornaamfte hofbe-
dienden 9 onder welke johan van munstsr te roort-
lage bijzonder ukmuncte» te Teklenbürg bijeen kpr
men, om over de zaken van den Godsdienst ce raad-
plegen, en daaromtrent de noodige bepalingen te ma«
ken; tot welk einde graaf arnolii , na aanroeping
van den naam des Heeren, eene nienwe kerkenorde,
welke djo zwager graaf aoolf yan Neuenar^ Meurs
^nLimturg^ door zijne predikanten had laten opftellen
en door den kerkenraad te Heidelberg doen goedkeu-
ren, liet voorleaeeu en de (temmen d^rover opnemen*
Daar nu geen der aanwezenden iets op dezelve had
aan te merken, ZM werd aan de predikanten bevo«.
len, zich, zoo. wel in de leer als in de uiterlijke
godsdienstverrigcjog, mar dez^ve ce fcbikken. In
l^olge daarvan werd bet hooge altaar te Tekleoburg
den 23 Dec* 1587 afgebroken, en deti atf dier
maand, zijnde de tweede kersdag, vierde de graaf
met jojne" gemalin en bof bedienden in de lUds kerk^^
voor de geheele gemeente, het H. Avondmaal, naar
de iHjze der hervormden. In 'het graaflcbap Bent-
Jieim gefchiedde na heuelfde* Men kan ligt denken,
dat de minder verlichte onderdanen in hec begin bier«
over ontevreden waren* Velen voorfpeldeq uit deze
hervorming den ondergang des lands* De wijsheid
ra bedaardheid van den regent echter, het voorbeeld

K 5 van

Digitized by LjOOQIC

( i54 )

vnn andere ka&eh^ en de «egéa, weHMm'mefi^' in
weerwil der venndefihg van GódsdlesM^ befpaitde,
bedaarden etodelijk d» g6t*oederen, ^^ meii gewmdé
Zich langzamerhand aan detifcui^é vofiWHi* .

Opdat hijnisfcben béc 'pfëdikaiiibt ook ' voor dé
tdekdmst hiógt ónde^hoadea éti de züf^efê leer b«.
vmarll ii^orden, tob' Bet^&af a^nolo eerst te Scinit*
terop eene prdvfAcfale (bhool fticbteti; gdQk bl^ 4e
befchrïjving dezet (bd aangetoond is^ Welke in bei
jaar 1591 mar Stëinibrth terlegd en in een Akade*
itiïsch Gymnafie veranderd werd. Om den hiod
daarvan te bevorderen werden, de meett beroemde
üTöogleewren , van elders geroepen » namelijk i& ^e
godgeleerdheid Koz^vtAAD VORstïus van Geneve; ia
de regtsgeleerdheid jwan altHüsIus of alktj^iüs
van Herbom ^ en In de Wi^begeerce clembns tim-
PLERüs van Hfeidèlbèi^. .

'In het jaar ijSff den 10 Novi werd, ioo als te
t^ktenburfe gefchiéd^^wlis, het 'htooge altiiar te Gro*
bdXL aPgebtoken.'

Den 30 Mttort t59i werd hetzi^lve uit i^ groote
ktjfk te Stefnfiirth weggeruimd, gelijk ocik het jpracb-
ttge kruis, dat op het kerkhof ftöödé Bijna tet
idfder djd gelbhieddé kulks te Nifeuwefthnis.
' Overigens gfng het heirvormings werft , in het grarf-
fchap Beötheikn, veel langzamer voort: , dan ili iet
jgraaffchap Teklenbörg. Te Schutteróp en 'te Noord-
boom was het reed* tot ftand gebragt in het Jaar
1588. In de kerk. te JBemheim werd het altaar

eerst.

Digitized

byGoogk

e Ï55 )

eem éfgebrokeo, en het kruiV, M öiider een bij.
tt>n<kr. pracbi^'gfewelf, aan ^e noordzijde opgerigc
mSf weggenömeB, (*) den tg April 1592, gelijk
ook de fteeóen tafelen ^ die rondom bet kerkhof iïon-
éciiS en op welke hec lijden van Chfiscus afgebeeld
! W89b De overige kerken in hec gn^aflchsTp Bencheim
worden eerst -toe de hervormde godsdienstoefening
volledig inger^, in het jaar 15979 toen de gezamen-
i^Ujke Jeéraarft- het formulier van een kerkelijk regle-
I ment opfteldeü) hetwelk zijj in dé maand Maart, den
landsheer ter goedkeuring aanboden» Deze verkregen -
hebbende, fchikcen zij zich vervolgens naar hetzelvcé
eö het hervormingswerk kreeg dus zijn vol beflag.

Eindelijk als de vrome arnold, bij het afnemen
zijirer ligchapeMskrachten^ den dood zag naderen, en

itt-

C*) In een ond fmndfcfarift', vaü eenen ongenoemden , ^ordt
de volgende aaêMdtè nopens dit krafs verhaald, welke zoo
ze echt iff, den gee^ic yan dien tl|d kenmerkt^ én «en i^fe-
kend bewijs van de. verregaande, onknnde der stenfófaftt^ ii
die dagen oplevert: ,» AI9 ^nold das grosze CracifixiKrerkt
welchës auf dem tèncheilnirchen Kirchhofe, ntch der^ltras^
zen ZH« nnter duetn befoudérs daza gebauten ^aufe (land,
«bbreebéii Hcsz, \Mlrde dabey erzShiet, dasz 'als unter der
SL«gierong Gnfen Arnold von BeiïtMtii tnd )Stelnfurth det
aken, dies Crncifixwerck folite ' ^nMbht wterden Md da«
ahe abgebrochen werden , damals der fiatterfclHilte Koltkof »
ziim Landdrosten Schotten de Bey^er fol gefagt habea: Lieber
¥terr Dirost, es hx uns der aker Goct gnt genug, konuen
ya» damk wol I>e1i<]ffett, airo, dasz wir éinén nenen liicht»
•mU ib' grosse Uiricqjsien odthlg habe», macben Zn föszen;
doch, des gemeinen Kerfpels bedencken war, dasz* der neue
' Goit der beste wSre/*

Digitized

byGoogk

C I5<J >

incusfcben de reine Evangelieleer cjp^ zijne ns^kotneliiK
gen wenscbce voort ce planten, beriep bij, Jn det
maind December des jaars 1604, ^^ ^j^ pr^U
kanten uil de drie graa£rchap{>en9 tot qene algemeemi
iynode to^Scbucterop» Na eenen voora%aanden Iv^ti
en bededag werd deze (ynede, den 12 Decembert
geopend en den ip {«efloten. In die .vergadering werd
alles behandeld, wat ter bewaring ^ voortplant»
van den reinen Evangelifchen t^odsdienst ilrekki
konde, en onder andere >gewtgtige zaken ook
ten, dat bij elke gemeente een kerkeraad zoude aao-il
gefield worden t om, voor de goede orde ip dezelvei
behoorlijk zorg te dragen» Verder werd behaald,
dat zulk eene algemeene vergadering, in hec vol
jaar te Steinfurcb eo dan te Tekleoburg zoude get.
houden worden.

Bij alle zittingen van de fynode was de gipoaf met
zijne zonen: i^DOt^, ^arnolo joost, kqevraad
GUMPRBCHT en FREDERiR LuooLF > mec Zijne raads-
begrenen andere wereldlijke ambtenaren, tegenwoordlgi
In^de laatfte zitting, toen de fynodale akten voQrgel^
zen waren, bieJd de brave en onvergetelijke man, eene
bewegelijke redevoering over het hoofddoel der ver-
gadcrii^) om nameUjk, de reine Évaogeliéleer, tof
de laatfte nakomelingfchap voort te planten , waaraan
alle, zoo geestelijke als wereldlijke ambtenaren, de
band behoorden te houden, zullende btj> zoo langbem
God leven en regering vergunde, er zich mer ernst
op toeleggen^ om bon hierm toe een voorbeeld te

ftrck-

Digitized

byGoogk

(trekken. Waarop eerst door de jonge graven, dan

door de wereldlijke ambtenaren, en eindelijk door

de predikanten 9 roet mond en hand, de edelijke be«

lofce, van trouw en gehoorzaamheid, aan de her«

vormde leer werd afgelegd. Hieina ftond adolf»

de oudfle der jonge graven op, en beantwoordde dé

redevoering van* zijnen vader op cene treffende wijze..

Hij dankte God en zijnen vader voor de gelukkige voir

tpofjing van dfe groote.werfc^ beloofde plegtig, dat

fa^ 9- gedurende zijn ganfcbe leven, zich daaraan hon^

den en hetzelve bevestigen zonde, en hij verzochcr

de predikanten, vlijtig voor hfsa ie bidden, dat ^s

hart in het j;eIoqf aan de reine Evangeliele^ onbe^

weg^Ujk moge volharden. Emddljk werden derijmo^r

dale akten eerst van den heer graaf en toen van deo

pra&fe^ hbrman s^R uvb , predikant , tr N/^uweiAuto»'^

uit n^m der gebeole vergaderingi, \getf!;kend« -Waar-**

op dezelve met gebed en di^kzegging beQoteii

werd» C)

• ZE-

d^et bli)kt hiemit, dat de kefkhervarmthg grooteadéèla
het werk vat den landheer was. 'Ia de beerlijkheid; aader^i
hand het graaffcbap Lingea^ had deitijds geene ketkli^?or«;
ming plaats^ omdat de keizer, die den graaf aosimAAO' va;i\.
Teklenèurg en Lingea^ wegens fijne deelneming aan het Smal*
ktildisch verbond , in het jaar 1546» in den ban gedaan en hem
de heeriljkheld LIngen afgenomen had» toen de landhaer vaa
dezelve was. . Wilubcm de IL prins van Oran|e, die door
den Westphaalfcliea vrede van 1648 deze Heerlijkheid ver«
kreeg, voerde hier eerst de reformatie in. Zie j. f. wcddi*
GER, Wescph. r^ationai • Kalender auf das Jahr i8o5 bJadc.
5-iu HoLicia Befchreibnng derGraff. Tekieaborg»bi. 135.

Digitized

by Google

C 158 J
ZEVENDE HOOFDSTUK*

OVER DE RAMPEN, WELKE HET CRAAPSCHAP

BBNTHEIM, IN DEN SPAANSCHEN KRIJG VAN

i53o TOT l6os GETRüVPEN IFEBBEN.

JtXec is den lezer bekeiid, dat de Nederfandêii
weleer eene Spsanicbe bezitting waren, en dat de
ingezetenen 9 door de ijsfelijkfte verdrukkingen g^'
i^rgd, beflóten dft^ jak af te' werpen , het geen bun
ook, na eeiicn 80 jarigen oorlog gelukte/ OfTcfaoon
BQ bét gi^alffcbap Éentheitn, als eeti onzijdig land,
wm ddseti oorlog nieta té doen had, zoo werden even-
wel de Bentheittfêbe onderdanen, door de Spaanfcbe
efl SurgundiTche földaten, niet verfchoond. Hun on-
geluk aioude ökoisfehen nog grbotér geweest zijn,'
^nneer niet de brave landheer arnold li> door
Ajné^ wijsheid,, voorzigtigheid en aanzien, hetzelve
V<QUinMl ^)>Qr«M^.^ • of' wel geheel afgewend hèi
H^ gaf, aa^ de generaals en bevelhebbers der Spath
jüaniéfi en aön de kommahdamen der naast bijgelege-
tk Nba;erlandrché . fleden , dikwijls' de prachcigfte.
maaltijden , op hgt, l^asteel te Benthei;m ; voerde dep
rplda^en leveosn^idd^léa toe, en onderfteunde de ver*
drukte- ipgezetenen tr.ee geJd en koren» OfTchöon nü, ^
door deze vfrdandige maatregelen, het gevaar dik*
Wijls afgewend werd , zoo konde arnou) i met a(

ij-

Digitized

byGoogk

( 'S9 }

dac zijne onderdanen , aan de OverijsfeIf<;fie gireipen,
éOf(C>r,itea€pelMie bendesi, van l^inne. goederen beroofd
^ itfeerü^k (frisbandeld w^rdeo, :

' Eit is nog een :baiid(bbrift . ^i ecoeo ongenqemdM
ftte^ver lur dieo-md vctor handen, w^ertp de-voor^
aaamile gruWeten» door de Spai^laardeo gepleegd,
aangeteekend zijn. . U geloof» dai: ik mijnen lesereD
gecoeii onaangfnamen dienst beve^jm zal» door lec-
zelvé der vergetelheid te .ontrakkesi» en er bier eene
Nederlandfehe venali^g van^ te leyereiu Dic^^xDék
brïd dus: ' •

Anno 1580 9 In 'de moand, Ni^ember» nam de
Spaüinfche kapiéein iAMSOBi psss^» mqc 40QL paarden»
zijn kwactier te Nieuweidraia,. eo leefde daar eeifge
weken (q> kosten dèr burgers* : . • -- c. .:

^ 2 5^3 verAfkenen twee regimetoen voecvdk «É
vier kornetten ruiters van dö> Spanjtodeti te GHÜh
bui» » eii ble^ren^ daar drie^ dagen » de ingezetenen oj^
fdterlei 1v^«é^vplag^l$de. Zi^^^^ van Epe Sa
faec ]Vltn!fteril:beV waar etj 9o huS»m verbrand had.
-Sm. -■-' '" ^■" ' - ■ '■':■'''/' ' '' ^ '
1584 den ^ April) kwaAéii i^rmaai viei^ kói^.
ftetfcn Spaahfebe^ ruiters te ^ GHdeHuis, ea hfclden
zith, toe groot nadeel der inwoners» drie dagen ia
hoc kerfpel op. Het rooven, plunderen en moorden»
Mfs in onzijdige -knden, werd 'nu zdo gemeen ^ dat
niet alleen de kïefrie fteden-e'A vlekken i' zargvuldfg
wacht houden jj 'maar ook de dorpen qü boérfchab-

Digitized

b^Googk

C f<Jo )

pen zich tegen veeroof en plaadériog wt&lnfiCen
noesten. (♦)

Den 24 April viel de bloeddorftige MEimozA, ^e
rijn kwartier te Ootmarram bad, in de boerlbhap
fialtêf welke zich ook verfchansd en licin eeoig^s
keeren afgeflagen had. Dertien bpenen werdm in de
ecrile woede nedergefabeld^ anderen dopdelQk gewaad
ai allen werden vanfaunne goederen beroofd.

Den 8 Mei ver rebenen deze ongenoodigde gasten
andermaal, en plunderden Halle en Getelo geheel uiL

1585 f den 31 Julij/ vleien twee vaandels Spaan»
fcbe ruiterij in Gildehuis, en bleven daar op kosten
der inwoners toe den vierden dag.

Den 25 Sepc legerde zich de prins van Parma ,
Tan dea rijn afkomende, met .4000 man tevo^t em
900e te paard, eeuen nacht, omNo^dboom. Daar
liet tm dure .1^ ^ voor geld weinig te krijgen
was, f beval graaf arnold , dat ieder h^r , mee den
mogelijkfteo (po^ , , een fcbepei rbgge« «n de bur«
^ers, naar evenredigfaeid van hunne bezittingen, yauf
jfoinder opbrengen zonden, heiwelk. eer vedigtiog
van de ftad en het kerfpel Noordboom, in het Jegef
,van den prins gebragc werd. ::. ; ^

1587, den 14 Feb. namen 5 vaandels imitery a
. ^ : da?

C^). Ia Wilfayi {f ie frachc, wbike, atar de zijde ran

Twente, om de baerfcbtp gegraven werd, nog te zien. De

iiitgeworpene airde maakte den wal uit » en de overlevering

^ zege, dat op hec eerfte feln» van de aannaderlng det vijandii

da ingezetenen zldi gewapend zchter dezen wal plaattten.

Digitized

byGoogk

eè; leefde daar aoo ko^tbaér^ :Sa% ftUeén aan wijn^
fdor i4i rijJcaiiaahlen ^ air een wijnhuis tè Bentfaeim y
fahaald -merdiww^toe: echter de landheter eo de
fteden JBebdieim ien, Schatterop 124 rijksdaaldtei be«
taalden, f ; . -j

1589. Den 16 Maarc werd. de Spaanfche generaal
en ftadhdndeir der landen aandeze ü}óe van ^ Rijn»
i FRAKiöfs 0B ï^RDuoo ^ op. het kmtü te ^entheim
ü^ VjDrftélljk otvbaaki; des oiectegenflaande Werdeo in de
maand October dezes jaars de burgers van -Gronau
vreesfël^k mishandeld, daar een kapitein, Aic bet na*
bt|rig ftedekeo Ënrdbede, onder dea fcUjn. hec'vee
te willen w^d^jven^ de ingezeten» naar buiten- lok«
te ^ zes van d^d«« doodde , en zes andere doode-^
lijk wondde. Dit geurde onder de oogen van
graaf arnolo, die ficb toevallig, op zijn kasteel»
te Gronau bevond.

1591. In April lag de o^mile SMANufeii, os vx-
GOS, mét vele vaandels v bijna drie weken te Ulzen.
Daar bet em^dore rïjd was, leden de ingezetenen
van het kerrpél,>die van het liunne beroofd werden;
groot gebrek. Graaf arnold zond echter van Steiq*
futth, r bt^ bérbaling» wagens met bier, brood en
andere 'levensmiddelen aan de krijgslieden, opdat :de
arme onderdanen des te meer verfchoond mogten
i^orden. C)

<^} 01c corpi l>eflond uk 3000 man infaiuerie ea 80e msa
klvtilerie^. Picarpt, Drentfche Chrooljlü

Digitized

byGoogk

. f59fté Jo April wMd ^ boericlnpyeltmr^ ki bet
ktrfpel Scekifortliy Jooc de Spoajavden aicgepliiiiderit
ea €cnige dtgeo daams^^farfcbeiieil JdJ oofciii ket
Sfeioftutfcbe dorp Lnr, en hrsgceoy : idoor faóancii
moèdvtt , den lig«Mei|eo de grootfte fdttde toe^

Pen 18 Sepr. dezes jaars kwam eepe grooce flto^
tfgce ven dhc kfqgivoIk>mi.Koevordcn» maar, iSj luen
kaddeii kmoMn üiurigoen, laeakcen te Vddfayitta v^
iiéofcben arm, en nadien verralgeoa hunne kwartkf
ten te Gildebuia, létmx gieaf armolo, gelijk VÏ
fneermelen gedaan kad^ onder de arn»|i geld en Je?
fusmiddefeo fiec nitdeekiw
•* Den 5 November vielen de foldeten.Vtm deo ka-
pitdn lÖHMEii» die ce Oldenzaal in gamixoen lageni
des mcbta in Bentbeun , en phmdérdai én gedeel»
PM bet vlek, betwelk bet naast aan Giüthuhi gete*
(en 1$, gebeei uit. Het vee werd ,weggedfeven,.en
alles, wat mede gefleept konde worden, . geroofd
De burgers /van: de andere aijde der pbod boi^ e&
nea moedigen tegenftand, en llöegen negen vm den
foovers dood, wairdoor zij ven de pbmdering bevr^d
bleven.' Oai dezen i^d belegerdm de Simjunlep
Koevorden, welke befegering tot den^i Mei itn
het volgend jaar 1594 duurde; toen de ibid, door
plpiim Maurica vaiuOranje^ ontzet, en veedügo to»
l^n l^er lOt wijken gedwongen werd. Hij flüV
hecaselve weder op bij Denekamp, aan de gtmeo
van het graaflchap Bencbeim, waar Ittj coc deo herfit
hl^ic : Ge4vtende de^e belegering van Koe^ordc^f

Digitized

byGoogk

«ir jMhilèiSêllijk nè' dèztlvè/ 'tó het leger vafa ^r^ ,
x>ücKi iMf Öwiekimp ftdnd," Werd eem het NedcN *
gtttóft*ft|> 'èil ^érliarid het BóvWigttafTchap ré^
tfcgeptooderd» eö koödöolg verwoest, dat alfe ïorige
en völgeiiilè rampen daswbij nfet in vergergktóg lc<>
mètu De ïïtibd tn éHedde' te het Nedergraafibhap;
m^ODder ia de geregteijr Emmelkamp, Ulzën i^
Veldhuizeó, warei) zoo groöt^ dkt taen ze met gëeoë
wocntlen dltdi^ükkeft Sau/ 'Be menfcheti vlódeii inet
hunne have ..e& góéderen ^ in bét begin der belëgerihg^
van Kóevordén inar Nieuwehbnls, wa^r ^ zir'het
vee op^eneiï'Köop'tógèn. De höizetï, fchtirèti eb
ftalJen waren tiiet alleeh opgepropt vol ; maar 'op 'dé
ttisthöopen, in «de korenkisten ^ * brobwku^ëti cd
ketels 9 welke bulten èondcn, of waar meirïéèhtf
Ml plèfcjèn vinden köndé, hadden dé vli^téltagen(
zich gelegérd. Daar nu de ff ad geedengenoeg^ametf
voorraad van levensmiddelen voor zoo véle daizendeo
Ind, ifn aiemand» zonder levensgevaar, zich buiten
dezelve wagen durfde, zoo omftond, uit gebrek aan
I verfché lucht, aan behoorlijke verfëhoöning en voed-
ket, weidia eene befmettelijkè ziekte, die dé arme
I meoTcben, bij honderden wegraapte. De een konde
! den aadei eti geeoe handfe&iog meer dotn» De aa^
gelukU^e kninken konden op her laatac geeneo drmik
[ waters; vmrnaar zij zoo begeerljg waren, meer vtr-
kHjgenl Men vond op de zolders, in de paarden*
.beesten* en zwijnenllallen, in de korenkisten en brouw*
' kuipen^ ontelbare dooden, die zonder hulp of ver^
I kwikking weggellorven waren. In»

Digitized

byGoogk

lp bet Mfd Ve^baisea indden. sicb vde botten
jmtem^f en tfn Ux z6éi}k hi»s.te Esctef^als tqc
teoe vestbigt de xoevl^^ge^omea' ^ij F^rdeo e^hf
eer door honger en. dekte eindelijk géhoodzaakt Imth
9e rchuttjdeats cc; yeriacen t ^es dezelve»., niet: aUe dsar
geBörgene goederep» deoidjwi ^ver jg» geven. .^Tor
eer van de burgers ceNieuwenhuis» yerdienc gemeld
te worden» dat zijnde drukkende ellende^ èqnnaiOV'
buren 9 na^, vermogen ^.zochten te verminderen» ^oix
hm^bier en brood: ce doen tpekomeöy Maar (te-:
voer|fcsdcsi, -.w^lke hun deze ; onderfteo^ing moei^o
toebrengen» waren iiiet veilig pp.deutwefr Dikwijl»
werden hun de paarden afgenomen,» . .of wag^ eo
paarden» met alles» wat zij den hongerigen wHdes
lopvoer^ » doOT zwervejide: benden opgevangen; zoo-
dat j^icbyf ten laatfte» .!niemaqd;meer buiten de flai.
wagen durfde» In eea woord» de ellende was onbe-
(cbrïjfelijk» en het, getal der menfcben»' die onder de
grooi^fte fmarten» zonder eenifge verkwikking , (Kerven»
beliep vele faonderdet?» ,

Men, telde in jn buiten 1 Nieuwenbuis meer dan
iiQoo doödcH^ C*} die tnèenen korteo ti^d wegge-:

(^) Zdttde bet verlatl nn 4en o&bekenderi ftkr Ijver <x* |
ecil wélalg pvecdrcven zijnf Wsooeer ket 0e$ zoals ^9l$
hij Zfgt» dsQ zoade meer (jsn de helft der iui^onenna
het gehecle gnafftïhap Benthelm omgekomen zijn. Hef 1»
ngc mogeliik» dat door het «ffchrijven van d!t dagboek» ia
let 'getal ééne My/ te veel geplaatst 1$, th dat de oofi
fpröttkei^e; fchrljvtt llechtf een getal vad tipo doodca
op^geven hebbe.

Digitized

byGoogk

tttHed wtrisn^-efl orider die ^etal^wsareo al dè flagcc^'
' fér^ vkü pest ftf fiionger nög niéc'eens begrepen,' )daar
gefiede haisgejzinnen en lamnien Wodahig üicgeftörven
waren, dacfllenabd van bqn loc een juist' Wigc ^
konden geveii>9 ^ bovéndiefr 'velen, die reeds rdbenep'
herfteid ^ ü]nyf aati de gevdlgett der plageV n^r*^^
bind nog overleden. Geea WMÖër dan^ ebt de on»-
'beichrijfeltjiKf Taaiden i vat) désMf'c^dj metrde ve^^
' woesting van Jentóitem yérgérèlSfen "'berden. - ' ^
: Men kan l^zicb ' gemakkelijk verbeeMetf, ' b^ezeer
deze eUende^en braven kndbeer, die, bij déh beatf»^
^ tviU ' (lèzeive <»fltec verhinderen konde ^ ore^n nrbeiBC*
Oni inrusfcbeo tfe fmurtelijke wonden,^ zoó veelnic^^
gelijk 5 ce.nèriacteeoi IleV tó}' voot de verarmden iq«
: gezecenedt ieetaê opènl^kë kolt^tef, in de graaflchap*
pen Telciehbai^:^ Sfëiirfbl^cb'^^^^^ welke de

\ Ibm Vim: 354r, rijksdaalders opl)ragc.- Hierbij vóélde
[ ^8- graaf akholp eeae aanzienlijke hoeveelbi^^kc^en,
I tMKXMl en iflKlere lévëdsmiddelén ,' welke bijV na hef
opbreken van bec légtr\,Jdöor ^ prëdikamèh yknèi-
ke plaats, onder dè nog overgeblevene arnie |pvirch
\ nera^f naar de mate bunner beboefcen^ lieê uicdéelën;
l fctcM|l fiij de predikatattt),:diè oèk-iarbét bminë'ter*
ibfén; b^ddnt, '^eo van de 'gêkieentëd 'niets j^
iló^mi g^dovéHde bejt gebeele jèèr , cbr: dte'Gód eé^
nm/njeowêniiégen gaf ^vai! ^U/'^tröcrch,^' bier, ko\
nó4;^k^rett^^^^ra dak V(k)ra^,'^aisr Wafè^^-iiéé, tift

Al.:l«fttoiwiÉsdMlde g^mt tt het Nedergnèf.
L^ ' fctep*

Digitized by LjOOQIC

^liap,: Toeo hct,4eger tan vKwucf^.Uj Deóekattfr
ftoDd, kreeg ook. het «JBoyeDgrwflithip j^oe' beur^
Öe boeren, om No<n^dliQorn ,ea ^4ebiiis weri^
gelieel ^gepl^ndesd^ fo ollchoon graaf AtwcHkO te
gepecfols en 4e vooafadt^.pfBtfihtpni^: .onder 'wdte
zyn e^n neer».,<^ gRkiif,]watf.«|ftG:,^ wasy op heü fiitf

-df^«a<?^».>ö .5chui|6sr«pw M^ omteaWe,- en zg-te
I^igj^e, beloften, clficl«9;, .^ fte'joaderdaaeo, in Mb
toekomft^e, .^mfic v.gfe\iifi^i0i!MI0o§^n . zoodjen »
l^ljig»i,.heb;^; ffiff g^g.^nen «v<t)i»elr4ipen oiüen
9^^ en. ^i^.p^dfi^efi.ikhmmimvA:h'(aieti jttb
aii^iQM^e.k(9rep,;. 40Di(:^WMi vragolKr Jin- fabt Jénd

_>;% /«fhfide,;. dfijM?^ ^R aijfls yeitttonakcsis Aldetw
lisinii,ger^teiyl^4 ^o9jJsr;c«e*ai$lBe;.«riri«»ng «pgewi*

gl^n,^. j^:.;.^.l ..:--fc;<; i-r.: '. •:i2:!;lT5P?00'8djk9ii;i

j h^j;,kerö>el ye^4hui8i||;!ta:bei.liegla.4ffl6o»- ^W*4
mderliai)d^ «9»..b(^dl^e(^r.<q^ex;uk' «-! « v •• /--<-?>

|||;^{^«..|](uq^|)KM^on :jj;Aii7DCt9C0iai6ètcn'Oak
g(V4.^^jf iUtiA ;^E iïêf.v>* sOgt isdoatainri^ , üoot^*»»'
l^ui^,;m begvven, fj^ inB ilttqr n»gBeminimi^niM»
^ cQcidg) vMfn,^^bteiren.vWMU)ate>gcarffukRifCii»
van Steinfurtb kwam, de officierenobnier^jdeiii^aB»-
ÜmMe, (üf, ifc9( JMPJ><jgeftfe.lii»iilliiigtdhÉÉBea
.. :3l . g i ' ^ af-

Digitized by LjOOQIC

4ie Spaijunin« ::ja devgnOci^ .nüüeoiifi ,kvKm
bÉfm^eren «nfaeq. He < Qüdeboizets hoopt«a,, .jfSc
gn» den jdaöroMrsoli mar ^eocfabtbi , . 4fe maal gebifei.
I%>i»^ ie. aoUeD Jeoomé. Dmr jjj «ebtce^.liaDiiK
iMMé dilteceri, kXpéiacmi', fflenheleo^ koreo cn.yfaewji

muimao fefaUe'Ieveo 200 gróoi, all 4i» der p«füh
Jtéimersi -'":- :■-■•■: f ■■ :■ -■- '' >•; . -:.••• f- r. *
•^i Deo 9 Maibf'lEwnn ivedeÉoni ecÉ ^paMMll> omi>
Ae^nvc etf'vandel^niini^, nr.B^ittete am«( JDi«>
ze was -uo wreed, dat U^ dec atteen door eQji f«Bc
'<léR<>ii^é«iiéMb.ilp groocAe mk^isotHotfigii, mlar
4é«s^-«Mit •«|^«ttneae..ill9MwiafelMrdre^i .^^
bi^en tó^fmé'M'^Mlkih flcteH:, « aflcboo»>®iMf
aÉi^ozdC'^lc belde' diósm i?an BfedtfaKter, ea Stciirftorth
«(K kemëmii to.hem éo hMlrl9kfterp|)MD;-tfo< dOi
dPOMMuflm fi^}iie2argde, .hieQ/RrÜliJtuBh MX:4im
denfen dag te Bentelal»; i»'4ia0';i4e H^omidei»
MM^^mmmél^M ayoetegMiwiMirdlgKeid kMien.

iliwifV'tas de. ingeieiaiWBtjIeir it Müighflid g»b>W
iMÜM^tniéc geweidMiB«g<;' .•/'■.;;? t>'. ',.-./
•t^a» Hit lieglil ivriD^iMjodstj^lokM dA.ibarltaa^Jttf \

Inti^ieto MEMDO, die zijo kwartier te Ootmarfmn

Digitized

byGoogk

4» KacL Van ée rvken öUQagAé éfjji^t htkabSk

het monfter huo pardon, wi»Deeri:dj..'failMW gnvetci

affégilea. Dit «er góióet trodw gedttn %eM«n(teri

tec Uj se jsDincriljk vehnoordoi» -w «Iteopige 'v«s

die bufgers, on aan dehaodoi deriimoocttfOMrattiDl

^txKÜMpifdn, dé vfogc iaape j)kb$:gelageai» rdMRr

ponten Mden, lJec'MBMix>.detelv«:io brand ifte»

ktt^ -«ft al 'dÜ^'Oi^i^kigen io;^^ai omkcftnea^

meer dan zesdg perfoneD fiiarveo bier eenen ijsftKjf/

^ett^dbod, onder wdké ..eenige.-.'vlQi-ftJteep -^ Si»:

•ttKlkaai^ warÊn-, ! dis töeralüg ; don. 'Ki^ « paf Q«^

4etif. (*^ •-■/ '.; I •-.••.. :■:■:: :'■ • •> ,ho-.iv/ ^- •• -..v ,.:;

•i Den 'Jiy Jaay IIOMin «ent^roapfeQdeohKndf^ioiidir

W<r(»Me.bec «te «it bet BeMKisRlJ.'watd.i . ...i^^rf
•!iv0i»j(j^.jiim^kmra..die2elfdé;liiddd «tMr.r.>;|fiip
'dtf)(bIdAcii^:bp^ b^'1ea>teeIgainlzMa,lÉiKira)e.4 jfe
1ieiar'<aiuen»tleni!otta^Jiét Aé^.tt:'jcfed%ai» filiftr(k«Mci
«lati^-bQ: GUdc^ofeptdood ffCcboUmQ -a ^i-h ü^hAb
">IhA ï AngoMn'iiiMen-debMtfftbwar.GilMNi»
Hin ^m^ bennHcr«^;.ia hiCyflboijfU tt^tM
^^lüdïaiaeni bk ^dcb( tariUkttp b«roIifiaMTa£k<'0
■ij^^' Deo soHJnlait^ nterdeonbilii ;iie«»n}qi9#'
koèl^ieti 'earfpjUiMleft wa^gBoomenv < «iMi» Fei)fM^
kwam de wreede kapiteiDTjmihb'jm Omiau^tiÊ4 '
Mdiiï hij bec MtbltetfcbeLifteddaiBn Hj^abowf vOgf'

'C^'Hk wti de fdinür van 's^KttAi«V i^^tfbörg^tïij I<^!'
wenhfli}*.' Öttder èé *«énBbórdeir ' t>ie^oM' riek 'fiói Uê
'nbiutaÊt een Hnsieolijk. biiifeè vit Nicowcnkoif.

Digitized

byGoogk

IJmd^Hl had» '«o.bragc, 4P9fl^ ^^^ oaclitkwafr

van peet 4p, .300 rijJwda^d^Fs't^^

sSGMcf<^ Id^lfilieo^n te Ec^gl^^r^ eo L^!r,.|i|i..jiet .
.pMi£|êtej^itfeinf9^k %*^ooi^mi»f dow-9^ drie-
4|i|g».vetfa^, 4ep lagneteofin ^^lOfOte kostw./J^orc«
ijfiH^ hetM skt^Utc^^9 ,^^ 1^ ie open»
.pteatfe? in ^,gHWffohap;]^Iïeim,tyad de. S^njtard^
[ £ftle4ep I)eU^,^i,,|l|Ien^berek^^j )G:h9de,,doot hén
*«<90?»ttkt, i|an,fc»c feagi?. dps rp<»l<^ tot fgpf ^ ^

dff^^rrii i^tetflaenftsöiidé -;gr^, ^iuJQif> _ Ar ^^|
iimg^ll^fce .teF;.b(waripg 4^m,^i^pf^n.^^ ,.^

rotyeq en;JRijïprd?o.io -ee? p^^dig,^, I4ï<v rijpe
4^|Wrt»rdiiBd!W fte,|#erlie.,|iijifïM y^^ SM^i^,
VQ^gdeer jsoe,!|is|nejr«i^é9»^6oi';<»«

'fS97f^ de flabpirfge idwtfe^ ^yoJ;, ,|;rt^ede^ pi^gg-,
veirini lijDgw . • ««wijfifc .nYmr. ^^. ^J^sjS^c-M

l|N|lkerY!?Jp,u1K«BI» ;*^, *Sft«»f' gi«W«r> ^^n^
iKi, ^ all^ iHöJoWP; ha44qn , .;,|ii^ej^ >,^^jt,^gffj5iQr^
,|eD.iii$wwi, J«w:deo jfieA? «ft «feW'.^eMwbra/

Digitized by LjOOQIC

fyi, dat rij n\ét nlkeii de gelédttiè'vetlfeittB liafllt*.
deti, maar vele oölt tri eboen becf^ett llast-^efMI^
«eo , dan waarin rij vöoi*een gév*cësl"««sWn. - <
' t^og eene donkere ^wólk ' iwééfdé ovdr> bettgréaf-
fcliap Beótheini, 6 hétrjè9r i599i to&Se SJ^obJmu!-
aeni métFraiArijk vfedé'gfeflèten Hebbtoêe, en tel-
He ^beëte krijgs^oi^ tiic FnmkHjfc 1" èkióÏA tn jlfth
fcaftèV iiodr den '6rodt Atdraöt vati A*h»gi(MiM, -om
aéö' Ry* 'vdewnae\'W^\^interfcW^^ ' tó' 'We*
^ ^öi, 'en bijzoridfer 4ö het Munflfttfcöd üaneft
"f fans *reeg ' ook <fe 1lad"ScIiattèi^i"'l!fe t^^iikttóé
nÖ^''ftraètgk\yerl(ètod"|ebIeireri'W,--

tJé Icfpftfein'piïüLÓf êSii^ namiï^^
i&t eèo 'eskadroii-'köieftj 'eo 3^ vaanctósVÖet«>ólk; M^
i^l^fót'Mj fc't^ïwgérs ^«toar-, '«fi^Blèiff'er 3 inaiH»' 1
den''eti'-ib 'dag^p-^iflfet 'miachóah^^éégef-'ttbepéa
koktföi^ gritafl&tiap'^'ëleëali^'iietgeén dê 'Had^cbni*
tóo^' W''tót^l^oaaèir''aiiwdöor^^ «>* r^nrt

^ü^g <^ Ws"' tgtóttó? Bgdf«ë|.'-ii®ëi"fttf« «f. fck

](é>(ïlel^ti6ti^rbiS'-ni<!^^''^^ «^o»t^

b<^et(di«A oogl i^'déttllraaf van 'iS^f««4^^ ^Me-
i6ieti2^jr'Eiirhia}en^haai"<-J94<y'r^ be«)i^

ééi 'üem^cle i^fooBR&'poiritói ,' éei^lautel' ei» 'töcAn^, füü

Digitizectby

Google

v#iliè^ a^tenV' érarf ARNtfLö, 'dié in alle rampcii
llighef ofliéfdflöèn ^dfeeïd had, béffoot/ toen men^inj;^
aenwcf graaf -wrjRïcH VAN bruch, óp des^lfs c>
pH kadteél, -tv^eddkrdig veirmoord en >mn alks be»
tèöM 'hSidi mét ^^ijtiè hof hou^rpg' da^ wijk eerst naw
IfèftïeöBui^ ett-^ervölé«ö naar'Rteda te neiDeo;
Üjjfw^l -UJ aijnë :kWta naarFréudenbèrg^ en van (k^
tóliasfel «)öii^ tiet archief werd van Tekienbui^
I tfliar B^en itf zekerheid geblr^ Zoo Q>o«dig .iOr
^ téSfttien de» ' vtó" Westphalen . werftrootódë , ^
fnèl- iverd mën 'óók' door de ; ïiind des AImag1tige|
dÜaèviii weder bevrijd. Op ontvangeh bevel brak h^^
gïtïfrzden van' Schuttérop den' 31 Maart i gj>y qp^
eti'' trc^ tnW dè irmee , dje elders in WestjAfden ^9
;wiiicêrkW&rdeFéh ^^^^ naa^^def ELfln.teru^

[ÏS'é^hmnée èézé drie maanden;»^^ W ^cbutoiy
geen qpenlijke Godsdienst 'gehondem
'Tbans had men weder rost tot hec jaar 16049
KIDQ '^en ieger^ wl wie ^iiiittia Spèoifcfae' mu
ptt"^ pa^rd én te toet; ^^6 ?icfe van deB a^^^^^
tög^ XttEÜtt van pWtiMd^^^^ ^^eglps j!^^^ #r

i^f Ipiwè^ l^lulMi > dlMdig liöisuiiiélffi Dw0^ oég#*

mt^- eif'^haddëh-iafelf ötsdè^l^Je^^èa^ ^^

kostbare jeefci)^»'^^^ iuvl;<iop ?*ykf ihaUw^^ geW#
iS^^^w iffWM^ ay ,ato^iop«ciiAfiB?«^»eii^

,üi|tb.taéhk*(^no t.-« ri ,v.> 1^^^^ .^- .r -.•:.-' .,
a^ .: . Nog

/

^ /

Digitized by CjOOQiC

Nog groocer was de yr^3 ^zM ^ }MS:^I^05^

een 'ooczagver wekkend beer vit) ;3{>a.0|aarclea^ oodq
bevel van ambrosius spinola» in TvKence verlche^i
ên.2onder meVkeï^ken cegenftond^ , dldenzaal bljiifer
ér^ Innam 9 vervolgens op JLiingpn trok, en dea
ftad, na 'cen^ belegering van v^diq^n, vcr(W»fo
00 welken marsch bet ffeheele leger eesien nackbü
Nbqrcihóorp *(tond, en den ii^ezQcenen vnn df ^
èö^ het kerfpe\ veel nadeel t«bi?i^ j^ . betgeenr i^
tier nóg groocer aoude geweesc ajn,^^5«anneer h^,
Müè, 'de pudfte der jonge graven, di^n^b(ertQ|g fH^^i*^
Ejpé te getnoet^ereden ware, en zich coc,c3^^oo^
Vib^it haar Noördboorn bègeym h^d^e., pij den.if-
to^ vaii^Lihgén, ib^m deze arnsee haren weg ovc^
'Cildebuis,. éh ^^rtèerde daar in eenen nacbt^aUeL
'Wit' dé ingewtènen in 'de weiujgfi vef]oopq)^,.jw«|

^eaé? vèi^tóerfcdaSv't*)'' "' ' ^. '■ - -1^
.tl 4.u.-.Tv' i?r;-.'s • ;•-. J •- ■■• - . > ;--4

, - . ; ' ..;V^

gèóe öt^en' «e«'e» "«"• PlCABi)TjwtJfl,jll5,e C)tfoi#
g| I»4B)ietf%]|(]rV«HH^cl >Mè •flei;'Vont e»i regjn'.'dirónii^

M uer icoooné Houdt berooft, pl« het^we^cke .!^r»iiA^
^^fen sMiiSétf'eV'fijfcfen gelmptoyiért wicfdt. 'oèiKM-
,^'tcf; <ml^g(iM'\iv;fiMitti '^thtéS m 'iifet i^óiil; «

M Q>reydden de Uflicr tiekie b «Ut omiiiseflri* tKiirM

Jf/vl

Digitizéd

byGoogk

VervoIge93v CQ^jkQ&:]fger*1ïl)«rd^ daar 'den Rijn
r^l terug trok 9 bad men minder overlast. In hec jaar
I 2609 werd een ftilftand vart Wapenen , Toor den tijd
van 12 jaren» tusicben de Spanjaarden en de Neder-
landers » £;^o^efa; eb v^ dien djd af had hèi ^aaf«
fchap eenige jsaen rusu

; .|y en boer(chappett , alfoo dat héelé haiigezfnnen aitftgrvea.V
De overleveifdg^ heeft' ook nog iels. daarvan l>ëwa«rd.^ Zoo
. weet m^, b. v./, dat a boerenerven te WUfoirt Ja^ dieli tijdl
' (ebeel verwpeat £i{B. Zoo Ugt ook de avbrlevètlag, .>^f
I eenlge inWoaers bij hoone , wederkomst (want allen .*WiHf<ill
; (évlagt) ilen baard met gras begrc^id vanden » en dat eeno
I Wolvin hkre Jongen» !n eene puardetiirib, geworpen had,
I Vele mehfcben badden bnn geld hier eb dair \A den grond*
f graven, zij fiierven daarover weg, en bet werd, of la bec
gebeel niet, of eerst na Jaren bi|toe9al,.weer^ gevonden*
2óo beeft men nog, voor wéinige jaren,, In eenen koeflai In,
bet Laar, eene aanzienlijke boeveelbeid PortngeeT^be en^
(Spaiinfcbe, zoö goudetf aia zilverei^y'nianten, gevonden, ^e,
naiür elle waarfcbijnlljkbeld^ door den voormaUgen eige*'^
naarVdie er over weg geSorven is^ daar geborgen waren* .

t- ,. • '■ "• ?»**■

ACHT^

Digitized by LjOOQLC

C P7f >
A€HTSTE^ HOOFDSTUK.

OVER DK. RAMPEN VAN DEN DERXIGJARIGEN
* " ÓORLpC. ' ^ ,-/

i

Unmiddettjk op Jden Sjxanrchen krijg vdgde de
dertigjfirige oorloge (^} die ia i6iZ 20jD begm t»n
co iQ^ 1648 Uj den Muafierfcfaea vrede eindifde.
;. Oodatiks slle aaogeweode möeicei li6b ik nergm
feir di^verhaal^ van becgeen in. dieo Ifungdarigen oor-
log ia bet graaflchap Bencheim voorgevallen b, kuQ«
nen'^pdeo. De lezer zal zid[i dan met het velgem

C^) Déze ooriéz werd cnarches .den kelz^, den kooiog
Tm Sptnje en da Rbqpisch-CatliaUjke l^fjb/iiQdea aan do
eea^ zijde, en cuffchea den kopiUig van Praakriikt dei^i koi^
iiing van Zweden \ en 4é Vrotesuntfche .RijksOaaden aan de
andere i^ljde,' gevoerd. Het vaiir dea oorJQgf. bc|k eentin
BohMèn ttir, wur men, bndanka dén bekenden Majefteitf-
brief of de plegtige verzekering^ door keizer rudolf dea
II» den profaaiaacen in Ddhemea, Moravlen, SIMien, enz.,
den II Joftij ido9, nopena de vrije uitoefening van hoaoaii
Godadlenac gegeven , hen van ützt vrijheid beroofden De
Scanden van Bohemen werden hierdoor zoo verbitterd ^ dic,
zij de kelaerlijke gezanten i5i8 te Praag uit het veofter
wierpen, en den kenrvont prbdbuk van den Paltz toe lo*
ning van Bohemen verkoaen', die echter, in hec jaar i^t
op den wluen berg voor Praag, den flag en te %^^^
kioon van Bohemen weder verloor. Het vuur dea oorlogi
verfpreldde zich weldra door geheel Ouitachiand, en werd
ear|t ioj|tf48 door den vrede te Manfter gebluichi.

Digitized

by Google

C mi

4e, betwdk ^-iric oode^papierea.mipunel^ l«b>
jnoetfip vergpnoegeo. , /: .,

. Ons vaderlttxi w^ in die dageo^ bij afwisrdiag^
door de Kekei^^j^^ ZweQdS^^.hvm
tiesüfche troejiieo; bezet, die^^ fleden belegerdea etr
iipijBoeo, en . de .groocf^e verwoestingen aaorigtteo;^
De fleden SelMitcerop , . Noordhoorn jen j^ieuwenhufs
warden niet alleen van Imre yestingwerken, maar
ode van bare welvaart, beroofd^ , Het kasteel te
/Lage wer4i8efledKit waarvan ^icarot bet vplg«pde
verhaalt:

,9 Anno 1626 in Jolio heeft znfn Ga Graef Eroie
91 Cafimir dea Heere Gaspar ^van Cufiim^ Heer van
n Nyeaporti^ Droit to^ Cqvorden in der Lanflcfcbap
I, Drentb » Ove^e^ net een {Wrtye vqlcks ei; ;^gbe5
„ fcbot gefondeo ^aer bet^i^iiyji fsi^iufgke gel^h^
,1 my^ Gr^ffihap B^nthtm^ (^> w^iarc^ Spaeoa
„ gnvmToen lagb, ond^r 'c cammaado vap d^ IjffP*
19 re vao d0:Ktt^Ur>^xx waer uit fèer gropte eq
91 gedurige excutsfieo geAjhieden^ in de n^Aiwrigii
}9 I^ederla^e Proviotien : r We]<:k . HiQTf dan den
19 Heere win iVj^/io^rr beeft iagbtnomeo en^n^t ei|^
99 is^ tomen busKruydt gelegde Jn de keiden y latea
99 in de lucht vliegen.'^

. Vele ingezetenen verlieten buq va4erland9 pm.vw
den vreesfelijken last der inkwartiering en der coutri*
bode bevrijd ie bl^vea In bet jaar i<$st49 vnmeer

d»

(^ Lafji beboorde alaoo ia dien tijd tat bet {TttflTchtp
Benchelia.

Digitized

by Google

ée cmiüg fidg maar zes jaren g^&dlinrd bad, Hbtidét}
reeds vele buizen te Nieawenbuis ledig. Daar na dé
overige burgers hierdoor nög^ meer gedruké nrerden,
200 kregen de burgemeescêrs', door eea grafefijk
Rcstript van den 17 Junij, bevel, ciene ^kelljkrche
ftbacting op de uitgeweketmi te l^gèn, en, bij wan-^
betaling, bnnne ledige buizen en verlatene grondeo,
daarvoor aan te tasten. Dit bevel werd herhaald deo
a5 October 1625.

De Luneburgers, Zvireden, Hesfên én Keiaerlijktt
vorderden (elke mogendheid afzonderlijk) eene zware
contributie, waairvao maandelijks eene beulde fom
moest opgebragc wordém Deze (chatcingen zijn, oiv
der den naam ym Teklenburgfche ^ Osnabrukfche
eö Rheinfche contributie, bekend, ien werden met' de
üiterfie geftroigfaeid ingevorderd. Hoe groot de fom
is 9 'welke het graaffchap^ in die dertig jarra, aan
bovengenoenüde MogencHieden betaald heeft, kan ik
niet bepalen. ' Hétr volgende beb ik uit de ftids
papieren te Nieüwehhuis vensameld:
' Nadat dfe Keizerr^keri reeds , in 'het jaar 16^8, eene
^cdnjrfbnrie ontvangen' hadden, moest bet graaflcbap,
fe 1let^^r-iögt;-de Osnöbrukfche en TeWenburg^
fcbe contributie betalen. De drie (leden moeseen tot
dé el^rfte maandelijks . • •- 6i, Rijltsd.

tot de laatfte . i • . . 3rilljksrf.
bijè'agén. In hétzelfde* jaar vorderden ^ Kéiwlij-
ktn van de 3 fteden maandelijks . 150 Rijksd.

In ii532 . waren , 3 keizerlijke regimenten ,^ ten hsrc

V3D

Digitized

by Google

( iT7 :>

van de gtnaffchufptn Bembeim» Te^leqburg en.Scein^
furthj-als; bet reglmentymLeimeifam^ JVartenburg,
«n OAr. Vervolgens werden geroelde^ graaflchappeov
mee de coiDpagóle van Marfehalk te voet, dje vsm
Smmem ti^ paard ^ en mee bet geheele regiroenc van
Westerhahf bezet. Paajr de ich^ttingen, cdt ondei:*
bcnd dezer troepen, 200 fpoedig niec konden bljgen
kittgc worden, zqig zich de g^raaf , ^ arnold joost^
Ifenoodzaake, meer dan 3^000 Rijksdaalders pp,zijnt
Hiygoederen i^ te vliemen. : -:

In 1633 nioeseen de drie (leden, toe de HesCrche
copcdhude, niiaandelijks betalen ;6oRij)^sd , en daa^r t^
btermede achter bleven, zoo kregen zij .militaire exe-;
cittie^ welke eenen der.klopstergeestelijkea van Fren87
wegen (^^ en den regter ^n Noordhoorn opügtte
m mar Koesfeld voetde,- waar deze lieeren, onder
belo^e van binaeo 4'^dagen yUr duizend Rijksdaal*
iers.tt zullen betalen^ omflagen virerden.

Aan den vestingbouw te Kbeine moesten^, in dit

'jaar, alle dagen 6q man uit bet gfsa^cbap Ben^Mim

arbeiden^ eo de itigezetenen viraren tevens verpl^,

^ eanè aanzi€n]yke> hoeveelheid levensmiddelen, in het

I Hesfisch J^er te. Rbejne en te Ahnlai^, te leverieii.^

> : in ditzelfde jaar inoesten bovengenoemde drie fle^

dpi tcx.de cQQtributie.y.door den keizerlijken ov^en^

I Barai^ von kextlbh, uitgefchreven, maandelijks beta^.

kn:. V. .. . aoo Rijksdaalder^-

hl 1^34 moesfi bet graafifchap \Bentbeim maande*

^ . ^ ' M /; löks

[ , " Digitizedby Google

C '78 >

11^9 ttfl dé kèizerUjkétt tieolca lapó Rl^bd. Do
dvtt^e voN MTTbMi étügi6 , ia dè maand April vtó
dttjöw*, wegens de~dchrtrÖilllg4bQdttgett, degtófe.
Hjke ïwobelen, van het flot te Stetefiirth, te lulten
weêvoerenw Er wëtd dérholfre, vort elk boeren «f,
eene buitengewone afghve vdb *wee Rljksd. gevöfderd,
en van de kotten en burgers eêöe bijdrage, war
evenredigheid van honne beEitt^en., geëiseht ; vfdiw
buitengewone ftbatkk^ -van de «aatsdeJIjkfche coMi'
butie konde afgetrokken WMden, moetende de w-
lel^kfche belasting" hapéb gang gaan* OoU votderie
de overlte von KterrucR, te l^iafanb zijn vei^^
bdadende, in dit' jaa»« vtai de ftad: NfeuweoliaiSr
voor djne ruiterij, 200 naadden Invar en neerga
&o voeders hooi.

'In 1^35 voerden de Zweden den amkina»' van
WienBarfèhen» wegens iH achterftil% conn-fttt^y
als gijzelaar weg. Vun den i Oct. töt>hét einde oM
jiRrS'-moesc het: gt«b£^p^ loc de Rbeinfche ccntiri«
l)Q{ieV betaleti ' 31 88 Rijksdaalders*
- In i«3«i'- «Me^ea alle maanden icoo Ryksd. aan
^ ' kominaodéüc van MbppM ' be^ld wordao.
Voorts möesc het ^raancbap, tot onderhpad Öai.1^
1ct»bt)^ie V6» den fedtérl^fl^glneMal ^chiiaeeftr,
«f^iiéer v<H| 9<ettt.sit te Rbeine^ én tmn eece konp^
iSi^'te voefc te Njeu^enbais, gel^k ook ter beko*»
^^' van den 'genegen ftaf^ maandelijks /«'«e ^/iv/'Z'»'
-ite» 'iKHii^'kijisiaaiitri- ^bWSïgeii,,, wa«n«* *
*^ Schutierop 78 , Nóordhoonv 58 , en Nieuwen-
liuis 64 Rijksdaalders moest bydrageq» ■-■■. - : '\^

Digitized

byGoogk

- in' dB AilÉd ffB^ ''dtft'-jiSf» ^tii9-\)édl^^ de
^ovöi^fté umioM mimz^^ ^^U^' inét éénb
^^mre afvetulë-, \»»fte éèlftéfy Aoör bémié^ëg Vafa
4èo ftcPSaai» miir%Jltji «ft ileszéiffi fcell}^ brfdftë ,
dat niet Bllé«a^#>tvfeè dlt^ ï(5i^ KiJ(C^W btkè
ifcorb|9tigaie SêlhféH gefëVéfti, #iai' éit öi>k"'jkó6
R#sd<' op -liè ffetstttéfl i»tk(«nli</éè:lltl W(Mé{i,^Bf-
gcWëfld wèMi 'Dèitediitf W«^déh dcA-h^^; <ï{^^ 'éi^
TOfcripé 'ViAF-dSb--3o- Jtflj^ d èflgfeluaèl id .''buiik* ^iji!i^
gnf ftipttftf lldktaeb» geBjk'öök dè g^rt^teu t^zëh
en ËAMeiébBé^y dlè iéi^ éïn de hetsfittö -èët iló{
imHdigi rkmUèïi Van dé tiit^étte <i4öd ''Kljks
Bcrinnerd werdeü. ' ^

. :.Io dit Htaviietaftlden de dfié ftëdéti,' vOOt ééPléütCte
vtmrai 0ÖÖ Rpsd, Hoe vee! i^ ih êe vorïgé mmï
ién iMttttld hët^ben; vittd ik niet aftogeteefóftd.' (*^

In < i()3(^. betttkide het grdaffchap, vóot de fnüaui
April ,• m 49 lelariijken vkr éuizirid ïl^ksd.
-. r < ï : Ma lu

(*) Uit volgende tabelle zal de le«er kanqen opmaken,
hoe hoog de pnd^rcbeidcne geregten» tot emè atindélijk,
fcbe fctuttiogy'aangeflagen warenik -

"toe eene contribatie van ai88 j^ljksd., in i5|5 uitgefcface*
vtfn, betailden de idrie fleden aiaandelljkf . itiS Rijkid.

«et geregt SclÜtttf6ï> , ^; .' S^S -^^

Jtofp en. kerff»el UTfcéB . - .' '53$ -*^ "

. (Sqmeleqkainp .. , i ' • • 99^ ' *'*"'*
; Noordboorn * ♦ . ., . ♦ . ^9"' ■ *"***

Veidhulzên . , * . • , 'P® ""^

; Wleimarfcheh ^ . .« . 5© "— "

, , I I rl

fli8| Rijkidr

t

Digitized by VjOOQIC

1o tö^o werden voor de matnd Mei, weer vier
duizend Rljksd. geeischt, waartóe het geregt ülxen
4^0 JEti}k9d. moest^bljdragea -Daar dit geregt intua-
fcben , zoo als in het gpifelijke refcript gezegd wordt^
^cruinecj:?! was, zoo zouden, pp order vau dmgeoew
^ai waehcineefter, yoN ymLBHy van deze 6^0 Rljksd.
üöo Rijksd. kunnen afgetr:Okken worden. De ftad
)^ï|eQwenhuis betaalde hiertoe 144 Rijksi; of liec
graaflchap, indeze beide jaren, elke maand ^ 200
yeel betaüd heeft, kan ik, bij ge)^i;^li aon iiafigt«i^
niet bepalen. Maar het komt nrij, daar de fc^ii van
de maand April 163^ met di$ der maqpdl Mei 1640
gelijk ftaat, niét onwaarfchijnlijk voor.

In;di( j[aar had de fcad I^ieuwenhus, w^ens de
achterftallige .penningen, militaire execujie van de
keizerlijkené A Van de contributie aan de Zweden, in
i^ voJg^^de^ jaren, tot. aan den vrede iii 164&, be-
taald, 'he> ik. volgende, fpecifike lijst gevenden:

Het graaffchap Benrheim heeft aan de Zweden be-
taald:

In het f$at 14^40

1^41.

Rfjksd.

Rijksd;

Junij' .^ . 40Ó

In Januarij »

. 400

Julij . . 400

Februaril.

800

Augustus . . ^ 400

Maart • .

. 800

Septembet. . . 400

April

éoo

October . • 400

Mei • .

. 400

December . ' 40»

Junij • .,

50b

In

Digitized byyjQOQlC

f rti )

Rljlud.

Rijkid.

In Julij : :

éoó

In November '.

30b

Aagustos

500

December .

300

Septei;Dbtr «

400

t^4tf.

October

400

Iii Jahuarij' i

••' poo

November :

400

Februarlj ',l.

. 4po

DTecember

400

Maart ;

600

1643.

April

^00

Ia Jannarij

^00 ■

Mei . .

..„ 400'

Febroarij •

600

Junij . .

400

Maart

'600

JuHJ . .

4«y

April . •

600

Augostos

500

Mei . •

600

September

500

3um)

600

October .

400

1644.

November en

De.

In October

500

cember zijn

van

November

500

Minden uitgefcl)re-

December ' .

500

ven*

'

1645.

1Ö47.

Tn Januarij

300

In Janparij

poo

Febrmrij

300

Febroarij

99^

Maart

300

Maart

poo

April

$00

AprÜ . ..

900.

Mei • . .

300

Mei . .

.800-

-Juni}

300

Junij . ;

flOOO

Julij . . .

.300

Julij . .

aSoo

Augustus

300

Augustus

* 300

September ' .

300

September .

lapo'

October .

300

October •

400

M

3

In

Digitized

by Google *

..^ ;^ RIjksd* , Rl^ksd.

lp Novembeij p ,^f^9 Ie FeBrivrij . . jaop

^ Jt)ecember ^ >?!oo , Maart, • S400

l^^. ; April. -.^ : »3oo

iB^nuarjl •: »Jp9i J .Wei . • > 1500

^thc deke ojpgavè dêr maandetijkfche fchacringen,
za! de le^ftr zich een denkl)eeld van den treurigen
toetfand de& Graaflc&aps Bentheim , in die jnren, kun-
tien'Vormfen. "Het is niet te verwonderen, dat de in-
woners dch dikwijls In de volftrekte onmogelijkheid
bevonden*, de'gevraagde fomraen op té brengen. Op
hec ftadbdis té Nieuvvenbuis vindt men een geheel
pakét pa)>ieren, ' die alleen uit aanmaningen tot b^ta-
ling der ftchterftatlige ' maandelijkfche contributie be-
ftaan. Dé regterf; bürgemeefters , eii zeffs de pre-
dikanten , werden 'dïkWijls , wegens *de achtertlajlige
'bijdragen,- gearrescéèf j en weggevoerd. Zoo was b.
V. de regter van Veldhuizen, in het* jaar 1634, met
andere ingezetenen van het graaffchap, gearresteejd ,
ér-èr kwam een grafelijk bevel, dat ieder burger
iStJnt^ resömten," wanneer hij die met^ collecteren Xon-
dè, -zoude ippnemetl, opdat de gevangenen toch ein*
dèÜjk nlogteb ontflagen worden, ' De * predikanten
JAKOBUS -voc^NG (*) te Ohue, lücas spork te
^ ' • VeJd-

O » °"* l^9m WCKiNc, werd fn^de pJtfiMi vi» «ij-
9^ nen overledenen vader, in het jpar 1624,. van h^t fticVvt
,, Leden, in het graaffchap Teklenbürg, henvaans bero^^en.
Bleff zie o.' h.wm^ Hiji, Befehrrièunt icr Graaffch, Tek^

Digitized

byGÓOgk

C 183 X

vm^eo^ dóór de^ foldatffn^ «fegsas 4e «cbcerAftUig»

copcribtxie» naar Rhdoe gevoerd». «) SOQ bng gcvMh '

gea gehoudeo» €0C daiC ;dj voor hume |;9aieeoi$o h^r

caiid, of voor def fchok^ge éimmbutie hoi^ge ger

ft9M> badden. D<^ pr^difamt vocüaig te Oboe iwri

vodri z^ eigme rékeniDg ftoo Aj^sdw op, wellM

, ettrse lang na jijnen^ dood> op herb^ajdf^ apitimiiniDigjSQ

van de Clasfis-ea den Overkorkcmd,. imn lAjiW) erfy

geimm, weer betaaid ^jn getfordeni

Geen wonder derhalve, dat de legiers en burgen

meesters m de verzqeking; gecaakten» het bind ce ve^-

lacen, ed sich door de vhigt eao de di^elijks loeMr.

mende v^drokking te omcrekkeQ, /iM&rvan sij» door

één nadrukkeiyk bevel va^ gratf ^ra«>LO |Oost t nu

dèn 4 Augoscns 1634» afgemaand weiden. Geen

Wonder ook, dat de predikanten de éerfe^ gefegen-

beid> ter verplaatüng, gretig oml^lsdeo, qq dtc 4e

eene gemeente na de andere vAnm werd. Tvififi

predikanten: D^ nbanbbr van Bentheiin en hoed?

van Ulaen, vertrokken» zonder biinne dimlsfic^gf-

vraagd te hebben, de eerfte naar Loche», de laaie-

fte naar Zelhém* (^>

M4 Be.

Unèwg, bfaids» 70b K} oveileed aaa de pM«» in bat jmr
id^o. Ciasf. Protokoh

C*) De graaf gaf, door een Refcript van den Overkerke-

raad van den «7 September 1.657 . «U» oageiioegan dtarcmr

te kennen, waarin onder anderen geeegd wórdt « dat twee

>edlkanten zijna HooggrtfeHJka «eiwde, dm fiok ab *t im*

Digitized

byGoogk

c iH y

Behalve 'de 2ware fchattingen , welke van de Inge*
2ecenen geëis<iht werden ^ moesten zij dé troepen,
die dikwijls geheel lut paardèvolfc beftoisden , op bon*
ne^ kosten onderhouden. Zoo werd b. v. in het }aar
1634 het graatTchap Bembeiniy mee vier e^drons
Lnneborgiche ruieeri} bezet; waa^an btae g^regc
Scbucterop wekdtjks 74 mudden haver en 11 sa
pond tooi > het gêregt IJlzen even zoo veel, ea an^
dere geregten naar evenredigheid leveren moésteö.

Dikwijls waren de ingezetenen op hec platte land ,
aan de, mishandelingen van flroopende benden, b]oor«
gefteld. Om roof en plundering te beletten , kreg»
de regters en burgemeesters, den %/ Aug* 1633^
een grafelijk. bevel ;: dat in hec dorp of in de boer-
fchap, waar gepkinderd werd^. de klok zoude aan-
getrokken of de trommel geroerd worden» 00 dac
op dit fignaal dé naburige ingezetefien , gewapend te
hulp fnellen, de plnnderaars yervdigen en gevankelijk
na Bentheim voeren zouden. Daar dit middel ter
beveiliging van^ den eigendom inttisfchen, dikwijls ge-
vaarlijk was» zoo verzocht de graaf om fauvegarde-
brieven, welke oDfc van alle ki:ijgvöerende magten
gegeven werden. In het ftads archief te Nieüwen-
Kuis vindt men nog eenen befchermbrief van den
kêiffvorst vanBeyeren^cARL lodiswijk, d. d. Wefel

den^

f»$ voor Je deur geze^ hadden ^ tn dat het getrouwe zie(zor«
fers uiec beuamde, zich door een troebel wolkje^ te Uwi
verfchrikken, veel minder, cm üeder/f/k g^m^ faunne ge-
aieenten te verlaceu.

Digitized

byGoogk

C l9$ )

4eti SI Mei t6s$j vw den kdaMttjken Veldl-Mtar-
Tcfaalkt wiLHSLM* Baron van Lamhoy^ uk hst
faoofdkwaitler ce Emsbufen, van deD 17 Seps. 1647^
en van den Zweedfchen generaal der kavallenie en
gotivemeur vra Breiinen en Verdeo, hans christoph
^a^ Ko'nigsmark , uit bec boofdktranier bij Rbeine^
van den x i Sept. 1647.

De aroKjede der ingezetenen was» door al dien
druk 9 (oc het hoogfte toppunt geklommen, waartoe
de onvruchtbare jaren van 1630 en 1631 ook het
hunne toebragcen. (O

Om flechcs een enkele flaal daarvan té gevent
merke ik aan 9 dat de gemeente van Ohne^ niet in
ilaat was, de afgebrande predikants woning weer
op te bcniwen, wordeiide D''. lohman, in plaaui
van D^ vocciNG, van Gildebuis berwaans beroe*
pen, genoodzaakt, in het jaar 1650, uit zijne eigene
middelen, een niéuw huis te bouwen. Ct)

In het jaar 1657 verzocht hij, de bemiddeling van
M 5 de

C*) Volgens MCASOT, wer^ het fchepef rogge toea ia
Drenthe verkocht voor /4 - lo, Chronijk van het Land*
fchap Drenthe, bladz. 251.

Ct) Een oprchrift boven de deur der predikant! woning .
te Ohne inidt das:

„ Duin nequennt reparare mihi aïdea parochlalès, infelix
„ propriam cogor ha|>ere domam* ï^f^i ^s ^ daar de gemeeu-
te buiten fiaat is, mijne predikants woning te faerfiellen;
zoo word ik engel akkige genuodUeakt, mija eigeu hiis te
hehbeo.

Digitized by LjOOQIC

de Ciasfis, ter restitutie van «Ijn vérfchöt; im W^
aic zoa min, als 4c, door lijnen voorganger vocrïng,
ler reparatie van bet eu4e hnisy aangewende peir-
«Higen, van de gemeeme krijgen fconde;^

De Godsdtensturar in het diepst verval geraakt:
de kerken waren la eenén defolatm fiiat »« dè pfo»
dikantshuizen bijna onbewoonbaar — ite tfaktementeo
bleven achter ^ de vergaderbigeb der ptedikraten
konden van 163a x»t 1640: niet geroeid: g^hoadea
worden, daar «iemand, zonder gevaar, ach van
huis begeven durfde. (*> De zedeloosheid nam vao
- ^ / ' ■ 'üjd

(♦) In het Clasfis Protokol vind ik aangeteekend , dat de
vergadering van de Clasfis leÓhne, ien 27 September 1627,
dóór eene menlgftt Spanjaarden, welke onverurflcbt in bet
ctofp kwamen , en do logezetenen noo^aaalsies» mee huant
giHd^ieii» in de k<»k (« ¥l^gcen, geftoord werd.

£r is noK een^ daiikpreel^ van GERH^ao PERizoNiusy
pred* te Ulzeu^'voQrhanden, onder den titel: Dankpredigt
üher die ErWfuf^ von' der fieben und zwanzig jahrigtn Ge-
flnpns, wmit unfer liekes Faurland^ die Gfaffchafi Bent-
hem in *s gemeitt und das Gericht Uifen, infinderheid. ekn*
^g 'iit gepPésflt 'mr dm > gekatfem in der ChrisMchen Gemdue
Tm Wfm^ am aten MSr% 1651 gctdruckt %xl JÊmfierdam bey
N» von Raveftein 1651. .

tn dese pfeek» naar Mileiding vaa Judic. V: i» %. zegt
de Leeraar z

,, Behalve de lakwarclerifif , leden wij: yrteifefijk door ie
5,VrandfèbaHi»gen. Wanüèer wij , de» opgeleiden last, aan
99 geldf of aan^ voeragie , niet ter beftemder tijd op de be-
^y paafde p!aac» bezorgvljan, maar daaxtniede terug blevea
^, het welk fomtijds wegens de heerfchende wauordo, raM

„ meest

Digitized

by Google

^.tot tijd ttM, ^ openbare Oodsdienst werd, niet
dloea van Telen verwaarloosd,' msmr dikwijls, door
«penAare driobgelagen , in de mbijbeidder kerk, ge-

floord;

^ meest wegens het onvermogen der iagefec^nen gebeurde ,
1^, (daar ons land, door dezen langdurigea oorlog, zoo kaal
Ij/werd als Egypten, ten tijde, toen de fprinkhanen het
1,^ bedekt en alles, wat groei was, op het veld en op de
:,) boomen verteerd hadden) d$in werden terftond foldaten,
|i> nit de refpecthre guarnfzoenen gezonden, die ous ellen*
1^ dig behandelden. Dikwijls hadden wij de executie van
}, onderfcheidene guaruizoenen en wel van beide krijgvoe;-
,> retidé partijen, twee, maal op eeneu dag; ook wel zeven
9, maal binnen acht dagen. Dan ging het ons, gelijk Job,
f, toen eerst de Arabieren kwamen en zijne runderen en
i, ezelinnen roofden en fpoedig daarna de Chaldeen, zijne
I ,^ kemelen Wegdreven* De eene partij roofde onze paar*
l^^dèn, fchapen en runderen. De andere nam, man,
I ,, vrouw én kinderen » kleederen en huisraad en wat meir
; „ verder vinden en wegvoeren konde, mede. De gevange-
)^ ne werden naar de guamizoenplaatfen gevoerd en veles
), in de blokhuizen gezet ^ waar hun het lagchen wel ver«
,> gaan wilde.

„ Ik herinner mij nog zeer goed , hoe eenige mijner toe-
D hoorders,' als ik op dringend aanhouden, verfcheen, os
„ hen tegen betaling van eetie fom gelds, uit de harde ge^
j, vangenfchap van twintig wek^n , te veriosfen , van blijd'
„ fchap verdomden en over het lijden , hetwelk «ij ulige-
„ fiaan hadden, als kinderen weenden.

,, Wij waren in geltkdige Vreeze , gevangen genomen , ge«
,y llagen én beroofd te worden. Wij waren onveilig, zoo
,) biunen ais buiten ónze wuuingéu. Wij konden niet van

de

'3>

Digitized by LjOOQIC

C i8« 7

floord; xoodat de predikanten b§ herhaling de bit-
terde klagten aan den overkerkeraad en door dezen
aan den landbeor brengen, en er op aandringen moes^
ten, om door eene geftrenge politie hec zedebederf
te keer te gaan. C)
In bet jim l6/^8 gin§ eindelijk die iagetsad des

vte-

5, de eeoe Ittd .tot de andere, vao het eene dorp of^aa
», de eène boerfchsp tot , de' andere komen, zonder vreea,
„ van onder de fnaphanen te vallea, niti^etrokken en mii-
„ hand^ld te worden* Vele mannen bragren met wrouw ea
„ kinderen» dagen en nachten, achter heggen» in flpten of
.•in woeste hnizen door. Andere trokken, met vrouw ca
„ ^inderen, bij nacht over de grenzen, om eene fchail-
,^iaat& 9 in nabarlge landen te zoeken. Men waa een
„ tijd lang ztK) onveilig, dat brave en eerlijke raen^chen,
„in hunne eigene huizen" niet met vrede üervea konden^
„ maar tot het gemeeue hospitaal de toevlugt nemen moes-
„ten, om daar den gêeac te geven. Dikwijls konden wij
,j onzen godsdienst, zelfs op hooge Peestdagen , zonder
„ Iloomia^ wegens de invallende exêoutaf^^ niet verrig-
^ ten. Vaak werden wij verhinderd, onzen dierbaren
„ overledenen, de laatfte eer, vplgcna Christelijk gebruik,
^ te bewijzen.

„ Meer proeven van deze ellende mag ik niet verhalen.

-^ Jonge lieden! wilt gij er meer van weten, vraagt uwe

^ ouders, die kunnen u vertellen, wat zij beleefd heb-

C^) Oe oorlog is voor de zedelijkheid altoos nadeelig ge-
weest, gelijk wij zulks bij ervaring geleerd hebben. Moge
de vrede van onze dagen een erfdeel der iaatlte nakotne-
Jlü^fclvap zijn ! '

Digitized

byGOQgk

< ««9 >

wedes op, etf Êemheinfs inwoners ademden, mee

'hunne Dukfcfce broeders, weer v/ij. -^

lil dat dtooïj gedenkwaardig jaar," en wel op den
laatften dag van hetzelve, had er echter nog eene
boo^t onaangename gebeurtenis, in het ^raafTchnp
Bentbciin, plaats.

-Den 31 D^ehiber 1648 wilde een afgedankt re-
giment ruiterij, onder kommando van eenen overften,
^ie iicb graaf wolbrig noeqjde,- met geweld de

.winteTkwürtieren in het graaffchap nemen; Graaf
;^RNST WILHELM liet, om dit te beletten, al zijne
^boeren, onder aanvoering van de refters en voogden;
bijeen komen. In het jsobgenaarade Bimolter broek ^
tusfchen Noordhoorn en Veldhuizen, (lelden zich de-
ze in fiagorde* De vijandelijke kavalierie viel op

f hen aan , en dreef de boeren , van welke verfchei-
dene rtedergefibeld werden, op de vlugt. Een boe^
ren , tamboer roerde ' intusfchen, riadït het lïagv^4.

'jref ds verlaten was, zonder omvangen bevel, den
«pétm^l^ om de verftrooide inanfchappen ziener boecw^

^ fcbap te verzamelen* Hierdoor werd d& overftè
WOLBRIG ia den waan gebrdgt', dat' de vijand, ver-"
Iterking ohtvangein hebbende, nog eenmaal zijne Ifns
wagen wilde. Hij liet derhalve^ , fchoon meefter van
bet flagyeld zijnde, toe den aftogt blazen, en nam,
op Wietmarfchen trekkende , zijnè winterkwartieret|
in bet Munfterfche. -

Het gr^ffchap werd alzoo, door eenen trommel»
(lager, van deze ongenopdigde gasten bevrijd, en vppr

ver-

Digitizecl

byGoogk

C '90 )

vermeerderirig 2ljner reedt aoo toog geklomtbeoe
fchulden bewaard. C)

Nadat het graaffchap eeoige |acjSti rusc genoten iiadf,
werd dezelve, in hec jaar lója^ door (^mustopil
BCRNARD VAN GALEN, bUfchop vati Muofter , , wüdet
geftoord. Deze nam met de talrijke aonee, ter ver-
overing van Koevorden en Qronuigien beflemd, z^tien
raarsch door bet graaffchap, en bcJsandelde hetzelve
niet «Is een neutraal, maar als een vijandelijk Iand«

Den 3 Jülij 167a vorderde hij, tot. het opwerpen
van batterijen voor Koevorden, 500 arbeiders, uit
liet graaffchap Benthetm. Den ii JalT} werd deze
vesting, welke in geenen behoorlijken (taat van ver*
dediging was, en welker voormalige kommandant (f)

, C*) De overlevering heeft vimz dezen ttrijdtagfchea graaf.
woLBRio en ée Bentheimfche boeren , nog het een en rader
beviraard; b. v« men verhaalt, dat de ingezetenen des ker-
ij^eis UIzen, welke üp het Ijs gevlugr unten, Iti.den waan
van daar veilig te zijft, kee gróóttte veilfef geleden 1!M>-
ben; idac eehtel fle.EnnBielenkaniperr» welke sfch pp Aen
raad van ecneo oqden- krijgsman » aQbcer watten en hegges
gelegerd hadden» uit, deze verrchanfugi^ menig gelukkig
fchot gedaan hebben; dat een ruiter in. voHcn ren op den
regter van Ülzea dankonïende, en de^eh, öhdet de ijsfelijk-
fit vk»eklMi m(U Mien scheren ddod bedreigende, in dat
oogenblik, door ^nen boer nlt bet ktrffel Ultm van 'hél
paard gefchoten zij , en dat de regter daarvoor zijne dai*«
baarheid aan dien boer getoond hebbe , doorhem» geda-
rende zijn leven , des zondags eene vrije tafel aan zijn huis
te geven.

(f) W. VAN BROEESMA»

Digitized

by Google

f

tm den blsfobfoi^i tfe zwakke .£^Wl(9i sêrrt^'hzdfrbl^
Ii;af>}Cu}9tie ingejDpima .In den ,nacht van den i^.fs^
den SP Decfisber^^ j. ^w^jirid^i^lve bij y#rniff^y
d^i^f: jden^ Keuienwc koUppd iiieroeNi h^wefAr
De HoIiaQ^riif iw^lke; de^^ylugiende Munderfcben^^^QC
Nieawenfanif .v^rv0|g4^nf bragcm»>doar plundering,, m
ViaQdr6hauii%v:*4e {la4 ^/^^Ji^h^é^ yan ^eai^jk^^^

In ^dear,jïBnifi» van le^ajüssjit de Wafclioft;.|{«f^
vorden weer In ^jne QH^i^f^-briii^geii* :Hy ^ove^r
ftroomde. W igraalTcb^ pes ^jne^b^mi^flr wikfi
iij het huls Qraj96bergen, ^^RfQbilIaJn.^Qfl» de Vecht
zetten ^ \trelke vier uren in omvang en, eeveft ftelkteii
had, om den loop der Vecht tè ftremmen, ^n alle
van Koevorden komende wiateren op te houden , ten
einde daarmede de flad te overflroomen» de wallen
te vernielen, de batterijen onbruikbaar te maken,
en de bezetting den toevper. van levensmiddelen af te
Tnijden. Duizenden van menfchen werden uit het
Munfterland, het graaflchap Bentheim en Overijsrel,
met wagenén en paarden, geprest, om aan dezen dant
te arbeiden. Allé watermolens in de Vecht en Din-
kel moesten zoo lang (lil flaan* De dijk gereed
zijnde, werden de molen fchutcingen opgehaald, en
al het land tusfchen Koevorden en Gramsbergen ,
flond weldra onder water, en vertoonde eene gol-
vende zee. Men hield, in fchuicen en pontons, fonn-
tijds kleine watergevecbten , en de. vesting geraakte
Jn zoodanlgen nood, dat generaal rabenuaupt be«

Digitized by LjOOglC

C «^ )

üooc^ haar gewapender hand te onêetcetL; Oè
plasregen^, welke in de maand September vielen ^
gepaard mee he^ge windes 9 omfloegen bem ecbrer
van dete moeite. De dijk, die zoo véél arbeid ge-^
kost bad, brak door en Koevorden was gered.
Hoe veèl bec graaficbop in dezen Monfterlchen oor-
log gdeden hebbe, kan de lezer daaruit opmal^eo,
dat men in het jaar 167/^ in de kleine ftad Nieo-
wenhttis, zeventig hubsen telde» welke door de Sol-
daten verbnmd of verwocAc, of door de eigenaars
verlüten waren, of welkei^ inwoners door den kiljg
zoodanig verarmd waren » dat zij geene inkwartieriog
konden dragen»

/ •• .•: »•;.- .

^^h^

N&

Digitized by LjOOQiC

( ^93 >
NEGENDE HOOFDStüI^.

DE OVERGANG VAN GRAAP ERNST WILHELM

Tof DÈN ROOMSCH-CATHOLIJKEN GODS

DiElirST, EN De GEVOLGEN DAARVAN.

Gr,

raaf ernst wiltolm was geboren j op hec kas-
leeJ teBencbeitn, den 6 Deo 1623. Daar hij lang
ongehuwd bleef, en ^ ook weinig genegenheid toe hec
huwelijk tobnd^ , zoo Helde zijn broeder philip
KOENRAAD^ graaf van Sceinfurth, hec toekomftige
bezie van hec graafTchap Bencheim reeds volkomen
zeker; dewijl hij de een^fte wettige erfgenaam was#
Wat gebeurde echter? Graaf ernst wilheoi ging ij
^in iijn 38^0 jaar, nog tot het huwelijk, over.. Bli
zijne zuster anna amelia berond zich eene Gel-
derfche dame» obertruid van zel^t genaamd, di«
wel van geene grafelijke afkomst was, doch nie een
aanzienlijk ^ geflachc afitamde; wanc baar vader wa»
landregter te Zeilen y en haar broeder landregter ca
Hammeln en Stendern. Hare voorvaders hadden ook^
yatl de vroegfte tijden af , de aanzienljgkfle bedienix>>
gen in bet graaffchtp Zutphen bekleed. Deze damef
Welke ee)i fieraadharer fekiè was 3 maakte op onzen
ernst, wilhelm zoo veel thdruky das hij befloot^
tear tot ajne gemalin te nemen. Die huwelijk werd ^
io de tegenwoordigheid, vjm zijne mister voorgemeld^
en ^ den tofmecfter wolp^ den 2a Apg, 1661^
w N 0f

Digitized

byGoogk

C 194 )

op bec kftsteel te Bembeim, door des IioCi^dE^er
NicoLAUs ORiMMELiusy Openlijk ingezegend. Het was
llgc te voorzien , dat philip koewraad , die op deti
ongehuwden ftaat van zijnen broeder, het toekomftige
bezit van het gtaaffcbfp Benthdm vestigde , en oofe
mondelljke beiofceo^ dienaangaande, meende ontvan-
gen te bebben, dit hawelijk , waardoor al zijne U"
zigtèn verijdeld werden, met een ongnnftig ooglt-
rcbouwen, en de daarin verwekt wordende kinderen,
indien het mogelijk ware, bet erfregt betwisten, zoude.
Naauwelljks was bet huwelijk met alle plegtigbeden ,
Voltrokken , of de ^nge echtgenooten moesten aller*
lei onaangenaambeden verduren. Om daartegen zoo
veel te meer beftand te zijn, verzocht de gmvin, onr de
befcberming en tnsfchenkomsc van ^HHisTOPHsa beRn-
HARD VAN OALBN, bisrchop WH Monfter, die baar
ook , met band en zege! , do(^ eenen brief van den
t October 1663^ van rijne beOpherming verzekerde*
Dewijl echter PHiLtp koenraa0, graaf van Stein-
inrtb, daartegen alles zocht in beweging te breogcSn
en de bewijzen, voor zijn vermeend r^t, bijzonder
«it het zoo ongelijke huwelijk ontleende , zoo werd
de gemalin van ernst wilhelm, onder 1^ bemid^
ling van den bisfbhop van Munfter, door een diploiss
van keizer leopolo, van den 227 Jan. 1666 f in èa
Rijksgravenftand verheven, beegeen door; bet Jp'
faeele graafTchap openBjk bekend gema^kc lürerd. De
broederftrijd faiiedd ècheer éamom niet op. Erbad^
den AirijcHoopige oneferhondeffng», <ffder .bemiddeli^S

Digitized

byGoogk

vati <len bisfcbop van Muofter, phdts; doclf eét ie^
f^lve afgdoppen wircö, overleed Mittf k:oUiraa0|
in bet jaar %669*

De ^ootti gemeenzaambeldy welke, gedorende de«
im twist, tusfcben den bbicbop van Munfter eif
mssT wiLHELM had plaafts gebad, en de dadelijke
Biilp, welke ^e eerfie aan bet Huis Bentbeiin bewe-
pn bad, baalden eindelijk den zwakken graaf tot
jeo Roomscb * Catbolijken Godsdienst over. Vatf
velke middelen men zicb ter bereiking ^fm dit doel
lediend bebbe, is wel niet bekend geworden; maar
k)o veel is zeker ^ <kt men van den drai^ der oro^
pandigheden, waarin zlcb de goede mati als edbtge^
looc en vader bevond, gebruik gemaakt beeft ^ om
lem ter verzaking van den Hervormden Godsdienst
e overreden, ^oiïde intusTohen dit doel b«eifct
vorden, dan moest Mj gebeel tan rich zéhea over-
lelacen zijo« Zijne gemalin, eene verftandige vrouw»
poest, even zoo min als de bofpredtker, iets daarvaflf
Iwecen, om door htmneh invloed hetzelve met tegen
|te werken. Daartoe bedacht de fcbrindere SBiumAROr
M GALEI! bet voïgende plan: '

I 2oo als gezegd is^ was föimp KOEmtAAo, graaf
Wn Steinfurth, overiedem Eiuist wilhelm, di0 bi)
IterhaHng, door den bisfcfac^^ tot een bezoek uitge^
fioadigd was, veroittfchüldigde zich, met de nade-
hnde bevalling aAjner echrgenoote, eö met de begra-
fenis zijns broeders, welke bij verpligt was, bij te
^onen. De begrafenisplegtighedea afgeloopcn rijndef

Ï9 d bleef

Digitized

byGoogk

bteef hij r bij zijne fèhoonEüstcr de giavin weduwe In hec
gëEelfchap van den graaf van teklenburg, en de gnh
vinnen van Solms en Vehlen^ nog $ dagen te Steio-
furcli. De nieuwe kanfelier ce Bemheim , van wie-
PENBBUCK» een Mtinftersch edelman^ (die in plaao
yan den heer pagenstecker , welke, in den dienst
vaq den keurvorst Vin. Brandenburg getreden was^
deze waardigheid verkregen had) en de beer vin
UHEDE te Brandlegt, beide den Roomscb-Cathölijkea
Qodsdirast toegedaan* gaven den vorst bisfchop t^
IVfunfter hierVan kennis. Deze Jiet nu» alle wegeir
van Steinfurth naar Bentheim, met.fbldaten hezeaeuf
welke, in de nabijheid van den Romher g bij Wette-
ringen, de koets van. den graaf aanhielden ^ en hem
verzochten » een weinig te vertoeven^ daar de bis*
fchop, die hem wenschte te fpreken, oogeDhUkkehji
bij hem zoude zijn. (Iet duurde ook niet lang, of de.
bisfchop verfcheen en overreedde den graaf, zich
naast hem, in zijne; koets te plaatfen, en met facm
naar Abuizen te rijden» J)en volgenden morgen reis«
de de bisfchop* mee. den graaf en den Jezufc coklek
naar Koesfeld. Hier werd aan den graaf een verblijf ia
het kasteel aangewezen, terwijl zijne bedienden in de
ftad gehuisvest werden. Deze vermaanden hunnen heer
in ftilte^ bij den Hervormden -Godsdienst te wilto
blijven. Zijn antwoQrd beftond in zuchten en hafldeo
wringen. Bij de tafel was hij ook zeer treurig. Ns
den maaldjd onderhielden de donifeoster.vAN korf,
genaamd schmiesing, de Jezuic cörler en andere.
•^. ' ... ver-

Digitized

by Google

c m y

vertrouwelingen van den bisfthöp, zich hngmthém:
D«n volgenden^ dag bevond- hij ziéb ongelteld, en
Ueef toe den^ middag ce bed. Vervolgens fprak^-de
bisfchop dikwijls geheel alleen mee heni, en na dac'
lij zich den lo Aug- i6<J8, van den löiddag tot deii
ïwond, in zijn kabinet met heni ondeï-houden bad,*
Jegde de graaf, den 1 1 Ang. in de hofkapel , zijne*
loomsch-Catholijke geloofsbelifdehb af. Hy ont-
Jmg kort daarna een Patent, waarin hij tot keizerlijk-
&ijks- bofraad en kamerheer benoemd v^erd.

Mai kan ligt denken, welk cenen onaangenamen

fadruk deze gebeurtenis, op de hervormde ingezete-'

aen vau het graaffchnp Beutheim» maketi' vAótsz. De

lep getroffene gravin zond bij tijds hare vier oudfte

defen naar de Nederlanden , ' en beval dezelve aan

zorg van HiJflne''Hoograogenden de Heerén Staten ^

neraal, den nitflag der zaak aan het Hooge Gods-

WftüUf pverlatende. C^) Men hteld het IntUifchOT

N 3 ' niet

• (*)*De Clasfi» van het graaffchap Bentheim hield voorr
|if deze gebeurienis eene buitengewone vergadering, waarUi
4e volgende beflulten genomen werden :

u Dat ée afval van Zijne Escellemie den heer graaf,
^ dQHHervarmd^ Godsdienst, tan de kerkbeduren, in de
DiiHirlge lalden,; zoude bekend gemaakt worden. ^

'd. Pa^^e^t qlas&c^ai 2egel in kojyer zoudfr geftoken wor-
4$p, verteeWeo^e het fchip, waarin rjezua met zijtfe leer-
lingeii zich bevojnd^ Mattii. a;. met het- oprchrift: Heers/
'Hhou4! mj vêrgaam (Dit zegel ii nog voorhaoden.)

.3. Dtceeft brief, «it naam van de geheele Clasfii, aanf

r » ■ jtó'

Digitized

byGoogk

c Ï98 y

niet raadzaam i dien grs^f voor als nog, alleen naar
Bembeim te tecen reuseti, daar alle zijne hof bedien-
den, en zelfs de fla foldaten^ van den Hervormden
Codadiensc waren. Men bewoog hem derhalve toe
ondeneekmkig van een bevel, waardoor de Monfier-
f^lie majoor abssrot bevolinagtigd werd, het kasteel
naet 25 in;tn Munfterfche foldaten ce bezetten. De*
^ te Bfentheim gekomen zi>nde, en zijne order atm
fSe gravin vercoond hebbende , werd bij wel beleef-
delijk ontvangen ^ maar, de overgave van hec kasteel,
bem ronduit geweigerd, ten cbinsce tot zoo lang, dac
de gravin» met haren gemaal, hierover roondeliog
gefproken zoude hebbem

Hierop verfcheen de vorst bisfchop zelf, met 1
tot 3000 man, zoo kavallerie als infancerie, en de
noodige veldftukkeo en houwicfers, om, zoo als bet
fcheen, zich met geweld van het kasteel meester te
maken. De gravin had ernftig verboden, de poorceo
te openen. Haar hofmeester wolf echter, die voor
zijn leven bang was, noodzaakte de wacht, buiten
wet^ der ©aHn, de (Ittitds ovet te géveit As, de

de EteefTcKe S)^nade yoade gwonien xfotittt, met verzoek,
om» dpor (ilvftheiikoihst desKieefrcfae ^egMng, de befcbtf-
ming van den ke«rvortc tiaik Hbéd^bori:, v<H>r cfe fter
vonpdr kerk van teec gmèffchtii Bdntiiêlni^ in té toepen
)>cze britf door één predikaat ovsmua geièékeM, u^'
den A4 Qet. t4(6 op(eftfiid,;éh deiï 16000; dv ji, iHet lüé
diwrcoe bcfboomrde iiiikkert , a«itt den kvurvorftèüiken bof*
fiediktr HONnars et ipeef gezondm MeiS' ;tfe b^ prtw-
lot van de Clasfis op bat jaar i^fS*

Digitized

byGoogk

C '9P >

gravin m» ufc haar vertreky dm Mmillerrcben bevdk
hebber 9 met i^ue manfcbappeny zag opmarfcherep »
liep 2ij in perfoon ndir de pOQti0 om dezelve re
fluiten. Het 'was incusfcben te bati daar bec kon>
maodo re^ c^ vér gdivanceerd was» De vorst bisi-
ii^faop en de grtaf tro&ken na met den (laf naar
Beiitheim^ terwijl bet leger in de beide , de Brechu
genaamd, ftaan bleef. C)

De volgende dag v^s juist eén nndag. Pe hof*
prediker sertorius verfchéen naar gewoonte, om de
leerreden te bonden, maar werd op eene ipotacbtige
wijze afgewezen; en de Roomscb .. Catbolijke Gods-
dienst, van den Munfterfcbdi Dönakoster van i^orf,
igfsnaamd sghbaibsino, ea ilen Jecuit corler, in de
ilockapel verrigt. De bezetting werd vervolgens mee
59 mlD vermeerderd. Het kasteel van de noodige
ammunide voorzien en nog meer beveitigd, terwï}!
de Munftafcbe geheimraad . van wiEPï:NBRycK en
êe Jenit cörier , tot opzknirrs vaa den graaf aan-
geileld werden. Daarop fëüde 4e bisfebop weer af»
den gaaf , oader verzekerde; bewaring, terug latende.
I^a verloop van vier dagen riep de bisfchop betn
echter weer tot zich. Nb volgden vcrfclieidene be-
velen, welke den hervormden ingezetenen tot grienen-
de fmart verftrekten, en maar al' te duidelijk toon-
. den, dat faun bndbeer tbabs flechts bet werkti% d«i
bisfchops vms, waarvan zicb deie bedlende, om de

N 4 ' ^re-

. O De UirfïlKV t'ok met aoo raltert «p het ksitea^
Men zie liet daiCkale Proiokpk .

Digitized

byGoogk

Protóstanten^ op eene verregaande wijze, te cmder-
drukken.

De eerfie ftap, welke te dien einde gedaan werd,,
beftond in de vernedering der voornaamfte hof bedien*
den en derzelver oncflag van hunne posten, die mee
Roomsch-Catholijken weer bezet Werden, (*y
^ Vervolgens werd het klooster te Schutterop, het-
welk, volgens de letter van den Wcstphaalfchen vrede,
(daar het, in het jaar 1624, in bet bezie der her-
vormden was) als hun wettig eigendom moest be*
fchouwd worden , ingetrokken , de predikant lucas
FR ANTZEN, xlaaroft verdreven, en 4n zijne plaats, zoo
als te Bentbeim gefchied was, een jezuit weer nan#
gedeld; voorts werd de betaling van pachten en an»
dere inkomften , welke de vorige graven , Ujsxjtiiét
federt 1624,* aan kerken en fcholen toegelegd hadden,
geweigerd. De va» graaf arnold posT in 1613
nangeftelde overlfertevaad werd ontbonden, en met
Roomich-Catholijken weer bezet... Eitxlelijk weid
^e gravin , onder bedekking van JVfm^erfebe folda^
^n, met liaren zuigeling, naar Muofter gevoerd,
- waar

(♦) De heer doctor hoogklimmer, lid van den overker-
JLCtazdf en, volgeiis het klasfikaai Prbtokol vaii 1668, eeli
ip&aur voor den Htnfèrmékn Godsdi^ut^ werd niet alleea
iil» 8d van den overkerkeraad gediiolcc^erd * maar ook vui
SiJTia^ bvLys^Wj^^ t>^dieniog vervallen verklaard*.
. fte hófpredlker sERTORiys werd op eene karre gepIajMC,
en door foldatcn over de grenzen gebragt. Hij werd intus-
tchén Tpoqdig dtairop tot predikant^ té Markelo ia Twente,
fieroepen. ' ♦ ^ ',....

Digitized

by Google

waaF men haar, m bet huis van deq burgentpest^i;

ROMER ^ mee achting behandelde, zonder baar eveo-

wd te. vergunnen, 'baren geniaal te mogen ziea; Dè

Jbaar van tijd tot tijd bezoekende hof bedienden vao

den bisfcbop ver&taarden ook ronduit, dgt zij ziqb

mee die hoop niet yieijen konde^ voor dat üj van de

Staten Generaal de teruggave harer kind^rep ver-

, hngd bad. Daar de gravin echter ten aanzien van

Jdt puDt onverzettelijk bleef, ; zoo ontnam men baar

^ bare bedienden, en dreigde haav, ook de kamenier,

ja zelfs het zuigend kind, met de minne te zullen

ontnemen, haar in een klooster to zullen opfluiten

en met den dood te zullen ilraffen , , wanneer zij den

I ^verlangden brief niet aan de Staten fchreef. Daar al

I deze ' bedreigingen het ge>venschte gevolg nier 'bad-

1 den, zoo ftelde van wied^nbruck eenen bri^f ppt

van^ezen inhoud: „ D^t de gravin zich thans met ba«

\i ren gejnaal verzoend en over de opyoeding der kjnr

.„ deren mee bera eéne fgWkking gemaakt bad,, . dae

[ ^y tiy derhalve d^ Heeren Staten voor de gencHncü»

[ „: löoeke en zprg bedankte, en verzoqht, .^b^ de

I ,, kinderen te willen terug zep^en, enz.",. Als de

gravin na bet;lM?p yan dit c^ftel^aanmer^te^ ,boe^zy

toch dezen ,bi:ief c^ert^kenfin , en, mee r^, zulk

leene onwaarheid «n. de, Stajen/chrijvep J^onde>..daQt

2ij haren getpaal i;iiet gez^q, yed ^minder met^b!^

eene inrigting over de opvoe(]ing dec kinderhip .ge«

fièffcn had, gaf doctor iialkb baar ten antwoord:

>> rcgt of onrep y het.mgct thans zoo zijn^^ lye

N 5 gra-

Digitized

by Google

C aoi )

grdvin motst alzoo dezen brief ooderfthrj^veü, waar*

liiede de heer van rhcdb te Brandfegc, «in de Sta«

tkn Oeneraiily die iütusfcben van de ware coedragt

6et ttken reeds onderrigc waren» ufgézobden werd,

tXé gravin mout ook eetie eedelijke verklaring if*

leggen, dat Oj niet w/sc, wa»ir hafê kfadereii Ware*

2t} konde dit ir.et een goed geweten doen» wifit sij

Wisc inderdaad niet» dat üe naar Engeland gezotxkfi .

wareA. Naauwdijks was de heer VAti Ah^i>è a^

tefsd, ah de gtavtii te AÉmfter veroiist wétd. JU

t)urgémeester itöMfca i*ast mee zijne fiimilii^, opeett

bruiloft, toen de gravin, met haar tuigend kiad^

Üoor de minne gedragen, in den fcbemdavood b6c

buis vérliet, bare kamenier gelastende tè zfvijgen, eo

2lcb krank te houden. In eene bef berg vond aj u-

hen boer, die köoprMAt goederen mar Mmfter ^

bta^ had, deze nam tear» met de nkmeen het

kind» dieA anderen niörj^ti, tip zijtieti wageo^ ta bn^

^akt 'é!tÈt mar Ohne, en v«n da/tf na* de herberg

'ie Poppe^ aan den postweg van Aififierdam fiaar

Uadlbür^, op Oveiijsrellchen bodirtt gélegM» Hier

Soxétót zij eeti rijtnfg af tot Deldeo. De ri^er de^

ÜÈt (dbqrs kende de gravin vati Bènthtifn^ en lik

Ibaaty ite (fe koets van den afwe^enden Drost m

Ywenté, den heer tam RAASvti^t), ^vaa Lage a

1!^M1ickel , naar Deventer brengen^^ van waar tij m

den Haag vfertrok. O

Av

(*) Dê boer, die de kriivin vaa "MMUt atar de Ndef-

- Und'

Digitized by LjOÖQIC

Aan hét Munftèrfche hof werd 'de vlugt der gra-
vin eerst, op den derden dag, bekend. Men zond
haar ruiten achter na, die iDtusfchen, onverrigcer
aaak, terug moesten keeren. De^ graaf werd door
deze gebeurtenis op het diepst getroffen. Hij ween-
de bicter en liet 2ich deze woorden ontvallen:
y, waartoe heeft men mij armen man gebragt? Tban^
„ 2ijn vrouw en kinderen weg!'* Daar hij echter
aan den leidband van den vorst bisfchop liep, en ge«
heel in deszelfs magt was, ^200 moest hij alles on-
derteekenen, W9t deze hem voorlegde* C^*)

De

landfcbe grenzen bragt, was de fcbotte wissimg te Obne»
De gravin gaf bem eene eigenhandige fchrifcelijké ver-
^elcëring, dat zij alle kosten en onaangenaambeden, weU
Jce bem des wegens mogten aangedaan worden , rijkelijk ver-
ffoeden zoude. De fcholce wtssiNO werd naderhand in eene
boece^ van vijfhomlerdguiéen Ytroord«eUL Mea weet intüs-
fthen niet, ot hij die betaald heeft.

(*; CHaiStOFHBR BERNHARD VAN GALEN, Vatt Wlen EOO

vaak in deze gefciiledenis gefproken wordt, damde uit hec

aanztentijk en nog bioeijend geflacht der Vrijheeren van

bArEN'af.' Hf] werd geboren op het kasteel ibispink, den

ip Öccober rdö^, en overleed op zijn flot te Abuizen, den

xb Séprembet 1678. Hij ligt begraven in de kathedrale kerk

ie Munfter, eiï wel iii eene der drie kapellen 1 waarmede

lil] dezen jirachtigen en in der daad bezienswaardigen tent*

i>el, aan de oostzijde vergroot heefr« l^e wanden dezer

kjTp^ iiftk met zwart marmer bekleed, en In hetzelve de

groote daden door c. b. van galen,. als bisfchop,, vorst en

krijgsman verrigt, gebeiteld. Onder dezelve wordt de^over*

Jiaüng van den graaf Van Bentheim, tot den Koovscb - Ca-

th©^

Digitized

byGoogk

C ?Q4 ^>

Oe gravin genöoe intusfcheo, mei Inre Tttadcf en ,
4e befcherming vw de Staten Generaal, en eene aan
baren rang pa^feqde verzorging. Op den raad van
Hunne Hoogropgenden, fchreef z|j aan har^n gemaal^
ditt zij met hafe kinderen terug keeren zonde, wao-
oeer vooraf geaoegam^ zekerlieid gegewn wertf, dat
zij, Doch hare kinderen weder weggevoerd, en de.
laatacn, tot hunne meerderjarigheid, bij den Hervorm-,
dgn Godsdicqsf- jonden gelaten wprden. Me» rfe4

UVi

thoüjken Goésdienst urtcffukkeHjk genoemd, en wel met de
tolgeude woorden:

»Comirem Beiahem «t p/um 0SOS »4 orthodox m Sim
t, eonverUf.'* -. ■ i- ■ -

De domprediker Pater locas na^bl verhaalt dit ook Iq
xljne, den 3 Nov. 167È over den bisfcliop, naar aanleldlnc
van Dent. 32. 49, }„ de katliedrale kerk tf Afon/ïer, gehou-
den lijkrede, zeggende: .

„ Ihr Hochffif,t.-Gnadèn bekehrt<jn durch Gottps (Jaarf,
,, von der Ketzerey, zat Cathólifclien Wahrhelt. neben vie-
,, len anderen Hóhen Standsperfonen aoch hr HochirSmi.
,, che Excellens Ernst mihek^ Grafftn und ^ernf ?» Jfepf.
U heim, Tekknburg, Steinfurth, LipOurg, Rhede &c. Au,
„ welchem Glaübens.Eyffer lp tlirer PabsUichen Heillgkelt
j, Clèmnt ^ folche Herrzen Frewd emftanden, dasz Sie
,, mit vergoszenen ThrSnea von deqi gütigften Gatt C^i^.
,, tophoro Bernardo,:eln hn^es Uben erbetteu u,d «fféht-
„ Ifcb geftanden, Kre Pabatliclie Regiêrqng, we^de durcli
,, folchen Eyffer'der Christenheit erfrewlich, dem Caiholfr
». fchen Glanben gédéyIlcFi gemacht."'
■ Vld. LeichpreJigt über Cliristoph Bemhard la het werk
van den^Ge„,raaI vlcarü v^. ^^ ^, ^.^^ ^^ r**«., g«,«
Chrt^ophort Bernhar^t, Vart) II, pag. 750.

Digitized

byGoogk

C 20$ >

JntUslcliefh dtó gratf, o|) dezen en meer andere brfe-
ven geen acBc të flaaö, daat het voor hem vernede-
rend zijn zoude, mdt zijne gemalin, in onderhandelin-
gen te treden, In plakts vdn ant\Voord , werd de
gravin, in dcri naam des keizers, gedaagd, om zich
övef haar- gedrag te verantwoorden. De bemiddeling
van de hoven van Brandenburg, Hesfcn Kasfel erï
van andere Protestantfche vörften, bleef zonder gé-'
volg , en de bisfchop van Munfter verklaarde einde-
lijk, den 8 Junij 1678, bet huwelijk van den graaf

BRNST WILHELM, met GBfiRTRUID VAN ZELST , VOOr

onwettig 9 zoodat de graaf tot een ander huwelijk
konde overgaan. . Ingevolge dezer verklaring, trad
de graaf» den 5 Aug. 1678, op het kasteel te Geh-
men, fa" een tweede huwelijk met anna isabella,
dochter van den graaf adolf, te Limburg, Brflttick-
horst en Stijrum. In de huwelijks voorwaarden
werden, de üit dit huwelijk voortfeonwnde mantlelijké
fpruiten, voor de eehige wettige opvolgers in de re-
gering van het graaf fchap Bencheim verklaard, en bij
ontftentenis van dien, aan deil zoon van den graaf
van Steinfurth, den neef van ernst wilhelm,'
en naast dezen, aan de.Bemheim Teklenburgfbhè 1!^-
nle, het regt van opvolging toegekend; wordertdé
aan de eenige wettige erfgenamen, aan de kindererf
vaii' ERNST WILHELM bij zljuc gertalih gbertrüiö
van 2ELST verwekt, het regt van opvolging, geheef
ontzegd* Eindelijk, om de brave gfavin'nog mee^
te kwellen, werkte de bisfchop een vonnis van ^n

]ctu

Digitized

byGoogk

C ^^6 }

k^2erlijked Rijksbofraad van d^tt i^ April 1679 uit,
waardoor de grayin v^n alle haftr, in hec huwelijks*
cQDcract beloofde 9 voorregcen^ en bijzóridet van de
Rijks -grafelijke waardigheid 9 vervallen verklaard wetd.
Ja, om dé gedachcenis aan de gravin geheel uic te
Wis&ben» liec men baar wapen en naam overal, me
de glazen in de kerken^ wegnemen. De gravin
procesteerde plegcig, voor hec hooge Geregtshof
van Holland en Zeeland , in den Haag, den 5 Aug.
16789 tegen bet om^ectig, huwelijk van haren gemaal,
en liec hem die protest, door eenen trompetter der
Staten Generaal, te Benthelm bfinuëren^ terwijl zij
de oorfpronkelijke akte hierover gepasfeerd, aan het
Hof van Holland en Zeelmid, id bewaring gaf. Zij
liet vervolgens een Manifest» ter regtvaard^ing faarer
saak» nitgaaa Hec verdriet ondermijnde echter faar^
gewndheid. Zij overleed ia den Haag, den 29 Maart
i<^79f kn^ Imétrm aan God, aan de Staten Gen^
xaal 00 vn den prins van Oranje wilhelm lil , na-
derhmd koning van Engeland, aanbevolen hebbende.

Uit bet (wepdc huwelijk vmi den graaf mwr
WILHELM, werd flechts eeae dochter geboren, met
oyatp JLEQUo&A MAQPAL^A» welke, mee d^ graaf
vw Vlnnpnt^» in hec huwelijk trad > en den 10 M^rc
ï7«7 overleed*

T\m^ nioec ik mijne lecers^ met ^ fOfm w>
i^RNST wn^asLM, uit het eerlle huwefij|[, nadei W*
kend maken. Deze waren:

lp EiqffesTi de ftamvader der regieniroorcfi^e ver*

fteo

Digitized

byGoogk

tten van B^^eiffi# Hi| werd gebqren op het hois
jtltcna te Scbuccerop» ^ )8 Nov« i6%i. Hij ccad^
Dog «eer jong zijode» in Nederlandfcben kc^jgsdieost^
ffo bragc bet daarto tot den tang van Qverfte van een
regiment ce paard. Hij woonde mee ^jne kavallerie
menigeo hloeil^n (lag bij, waarvan bij de lidceeke-
tien a^n ^jo ligchaam droeg; b. v.:

t. In bet jaar 1690 Uj Drogheda in Irland, waar
|iij eene bloedige wonde aan hee boofd omving^ en
bem een paarde onder bet Ujf gedoo(i werd*

s. Te uieth in Vlaanderen t waar bij zevm gevaar*
lijk^ "wonden ontving et) reeds onder de dooden kg»

3* Bij Stpenkerkcn in bet jaar idpi»

4. Bij Landen ^ in Braband, waar zijn jopgftl^
broeder zoq gevaarlijk gewoqd werd.

5. Bij Leuven^

6. In bec jaar 1595 was bij 9 bij bei bereq^n
der ftad Namur» teg^woordig^ en een der ^tofüfiu^
die te paard door de Maas zwom.

y. In beo jaar 1711 bielp bij <le fiad J^ouchéif^
in Vlaanderem belegeren en veroveren.

yit alle deze gevecbten kwam bij »Idea, «oodcr
eene woode, terug. Men beefc nqg lang dmt» m
Steinfnrtb» e«n }A]nef met kogels doorboord» r^
km 9 toe een aandenjcen bewaard.

II. CmxsTOPH BEkNH4Rn9 geboroQ dm 31 Dft-,
cember |6(>4, Deze werd in den diewt der Smm
kapjcein ter zee^ en konvoije^rde iQ de;^ boedeft^*
beid, in bet ]mT i<^9o, de bruid van kpqiqgjiMAP

Digitized

byGoogk

11, eéhe dochter van den keurvorst van 3en Pal«i
naar Spanje. Vervolgens had hq, bij de Engelfchè
vloot, onder admiraal rüssel, het bevel overeen
oorlogfchip. Hi] overleed ongehüWd in de maand

Octöber i6^f»

UI. Arngld jöosff geboren den it Jütiüafij
1666. Deze ging in het jaar 1688 met kotiinf
wiLLiAM naar Engeland, woonde de theeste Vel&qg-
ten in Irland bij, in vJPelke hij zich fteeds als ed
dapper held gedroeg. Hij overleed den 8 Mei 16921^
lö het a^fte jaar zijns levens.

- IV. StAtius ptuLip, naar de Stateti Generaal sta*
Tius en naar ^ijneü oötti te Steinfdrch piIilip ge-
haamd, werd geboren den 27 Aug. 1668. fit] trad,
gelijk zijne broeders, in Nederlandfcben krijgsdjensti
waarin hij zulke vorderingen maakte, dac hfj» den 11
Jtiöij 1^069 den rang van pverfte over een regiment
te paaia verkfeeg; deii. 19 April 1709 tot brigadier;
den 4 Aug. 1727 tot generaal majoor , en eindelijk
tot' généraal der kavallerle eti tot gouverneur van
Heusden benoemd werd. Hij woonde de meeste
Veldtdgten van zijnen tijd bij. In het ja* 1690
^«rd'hij, bij Fleury in Vlaanderen, zwaar geWondi
eh-nóg zwaarder In hec jaar l'ópi h\] LaHdèA^ in
Braband, waar hij, geheek drk dagen langj oöde^
de dóöden lag» en, ak vrare het, door een woder
behouden werd. In het. jaaar 1698 trftd hij intet
huwèBjk met sidonia, gravin van Iforn,. uitbelt
hmrelijji echter geene kinderen voortgekomen zij<ï»

m

Digitized

by Google ,

r

« ifij merieee^i ter%eneti boogeo ouderdom , in bet
Uim 1749. -

f Vin dewQ jfticibp sioeitik» ^ de gefchiedeni^
I trsn het graa0chap fiembeimv cerugkferen.

Armou> mapritz wiuiELM « de eenige zoon van
\ ^mJLïB KiM$$iAéhy gr^üf te Stceififqnh, was van zij-
; oen oom, ernst wilhelm» door de in 1678 ge*
tnaakce Gesam^caire dis|K^iie, tot opvolger in dei
legering van, ll^c graaffcbap^ Benebeim benoemde
1 Deze 1 wel «voorziende, dmc bet bem, bij de meerder*
I jirighëld jm bij de magtig? bef^berming der wettige
er^enamon, tfoe^elijk vallen zpud#, zic^ jq het bezie
van een land te liandfaaven , betwelk hem nj^c toe-
mvam, zocht zich van de hulp en medewerking van
phet keizerfijK Hof en van den bisr^bop; van I^^qnfler*
io navolging «9n fzijnn qom, door omhelzing vaa
[den Roomach-Catboli^ken Godsdiei^, te verzekereiK
Bij deed ppenKjk daarvan beljgdeiii» in het klooster
Bentlage bij Rbeioei denec) ^ng^ 1688^ in te»
.Henwoordigheid va» ? Mosaja^ cüri^tm^n ; blsfcbop
tje IMtodter, vM: itW: zijnen Q&m^fi^
•tot gfoote fimrt ^jner brave- .ffl^O^r en van ^jne
giheele femüe^ ' n . '^
' ^jntttslbben dedeo^ de zofien vati i^hst wiLiaLiii
iA) Jimnne meerdèqlftigheid» hume regten «op hee
igpfoaflbbap ^Bentlievii gelden. JElfttlmndig^e. regisge-
leerden wèrdeh geraa4plei|g!i» ,(m< de Ubvigfte ftri|4^
^fchrifttjrit vM beide; jwdjefv gewisfe^Wt Dot» de? ttuM
^isheifkoais& 'der ^rdeesemfolie flljl^t^en ,4f^ |Le^

V

Digitized by LjOOQLC

éémlinrg/ werd eiii(feiqk eeoe fUjksGommtsife lAOr
den keizer bendemd» die, in de maand Aagosms i6t8»
^e Biëiefeld bQeen^ kwm» en de wettige etigena-
men, door afkoop, «dcht te bevredigen» Men bood
éersc dezelve, vOör den afiland «m bet graafifcbap
Aencbefm, veertig duizend RifhêéUOders aanw
t^ierbij 'Voegde men naderband bee besit der Heer*
hjkheüd ^ Alpen; mraar dewijl de bevolnKigtigden der
jonge gtaveti biermede niet te vrede waren , moesc
atsze cömmisfie, - onverrigter zaak, uit een gaan, In
W volgend jaar kwam men and^rm^al «e Bidefeld
bl) een, ën men «verboogdia beo aanlmi^ nmc bet be«
2it v^n JFevettngheven 5 en als iXvxnk niec aanne^
inelijk bevonden wi^d, bood^men^ In jdaacsvanal
bet voórgemeide, bet graafTchap Sceinfttrth alleeq
tot fcbadeloosftélKng <mn^ met 1)9vmg^g van de
'beeriljfcfieïd i^i^l^if», en bet regi^va^ -opvolging , iq
fifet graafibbap Bentbcim, = wtoneei^ vroeg óf laat. dé
tn^ntièlljkii afllaiAmëlingtn ^van Mint»:A>'MAuan» wil-
helm 'nitftérvén mogten^ overeenkomlHg: de . fchtk-
ItTtig,' dëör'de g^ven vab' BembeimraB Steinfnirch 10
liet jaraf' 148^ *gWSmakt§ ^ztfflefldci^ ^toc nièerderet verze-
kering biervan, de graven van Steinfizrt& ió d^.itaii*
bFiévbh' van- dèn^ kieteelr mede benoemd .eet .als mede
l)ele£M béfebbuWd'#ordèfi<^ Wdbregs. zicb ook ie

'hitt lié^ grüo^cbnp'^Sceiaftrtch^ 'Voorbefaieid;» .

*''^" Hterdp ^ 'fthejaöë ' de y vergadqringr^ndtrmaal» . h

Tiéè ^rièpTi^^^ii^de^mtónd'Md; ttédett- de,t>e<oK

-^"•i O mag-

Digitized by LjOQQiC

X 4ri )

IMgrïgdeiti cèn dërdé mttal tè ssametf, om dver Alt
mobod een böfluit cé démeh. De gedeputeerden dei^
ywge grawö 'tfew^&n intüsfchen, -tiat het aangebo-
dene geéiie gd^W wwde* ifiefr het gAaffcÜait Bent*
èeim, hady Wttifioé Aen nog; hef bezit van Haiviker
Wertk en «ene jtt^lijkfche fcnte van duizend Rijks-
*iaaldefs üic hee graafTctttp Bctohetm, en wel tic
ie oj^rengsc der il^nkaüen^ Mf^ec vorig aanbod
-9oegde» hetwelk alles de totien^ na den dood van
rtunnen vodjsr/ aantreden zottdeü, «bUeilde hun tót
dien tijd jaarlijks eene fom gelds tot onderhoud ge-
Keven worden.

Als! lie^e vooffla^n aan de jonge graven tér rati^.
mie aangeboden werden, namen de otrdfte' en de
ijMgfte, ERiwssT en sTATius PHILIP, dezelve ondéf
fvolgende voorwaarden aan:

I., JDat aan èlfeen der jotige graven, dewijl hrt
^aaffchap SceinfiHrtli naauw^iji^s nee vierde deel te-
gen Bentheim opbragty van het ^lar 1668 tf toi
1591 toe, jaaritjfcB duizend Rijksdaalders^ ter bè^
taling hunner fcbutden zouden gegeven worden. .
' 1. Hnt in platits der kostbare meubelen op bec
kasteel te Bentheim, die op bet flot te Steinfuftb
aorgvuldig voor hen zouden bewaard worden.
t 3. Dat de van SteinfurtU verkochte landgoedeitfl
door andere zouden vervangeü Worden*
• 4« Dat de aan hunne overledene mcfeder gefchon»
kene boeren lioven, met alle daarvan, federt harei
dood, getrokkene- voördeêlen zouden terug gègeveil
Worden. O il 5#

Digitized by LjOOQIC

S^. Dac de oude ^cb^ldeQ, welke U) cit Vüora»*
lige erfdeeling vm Sceintoch en Alpeo, op Bejicheiiii
en Teklenbnrg pvei^cgiutn waren 5 nu ook een Jaste
derlaatscgemelde.graaflchappen b%M zouden.

6. Dac voor de j«arlijkfcbe dnumd R^ksdadd»7i
m, hee graafTcbap Bemb^im^ gelijk 0ok voor de vcrlttb*
pene of coekomftige; kosten , tot onderhoud der fooge
graven y volkoniene ze^heid zoqde g^even wordes.
.7. Dac geene verdere fcbulden van de eene of
.de jandere zyde^ pp de beide grairfrchai^etiy zonden
ll^maakt worden»

S. Dat de Steinfurtfche jdeitgedlngen» tegen Mihi*
;fler en Teklenbnrg) tot den dood vm hnnoen vader
zouden voortgezet ^ en niets daarin ten nadeele dor
loekomft^e bezitters van Sceiqfurth verznimd worden.
^ 9* Dat de fchade, welke, uit andere nog loopen-
de proceduren, voor Sceiqfurcb cix&Ëm moge,. .aan
ji? ]$((ge graven tpud^ vergoed worden.
,.,jl9. Dat. d? nityoering vau dit vergelijk met alle
trouw ^ en eerlijkheid zoude gefchif^deo*

Als. nu graaf ERNST wilhelm den 26 Mei 1693*
in; be; 70^^ }aar ajns ouderdoms, overleed, aam
AKjfpLD MAU|iiTZ: wiuiELüx het . graaCfehi^ ^emhemt
IQ bezie ; het graafTcbap Sceinfurth , met de beerlijkbe-
A^y4lpen en Hawfkfr(Werthy aan zijne afwezige
neven overlatende, ,zpnder evenwel de voorwaarden,
pp. we^lke, zij m deze jr^iÜDg coegefteoid hacUen ,
ïfe^^ld I» heb^pn of te willei? vewuUen^
ri J^ 14 Nqvmber de^tes Ja^rs/iiamra de bevoU
• . ' .* mag-

Digitized

byGoogk

r. •

fmagtfgdien der jonge graven Bezit van Stetefonlr;^ zij
i Vonden echter >daar alles in zulk'eenen flechten'tóé-
i fland, düc zij de waarde van tïk 'giraaffchap naanwe-'
hjks Op een vierde deel, tegen Bemheim, berokèiién-
{konden. -Zij deden hierovek de nadrukkelijkrfé vër-I
f töogen aan den graaf arnóld mAüé.iTz vüHhèvm^
\ Se bun ten antwoord gaf, dat kj zich verder aan'
[niets gebonden hield, dan aan hetgeen hij him ovèr*
[geleverd had. Wegens de bepaalde duizend J^ijks^
f daalders 9 nit het graafTchap Bentheim, konden hunne
Principalen zich jaarlijks bij hem vervoegen. Eindelijk
kwamen de graven brnest en Christopher bern-
I rard Cwant arnold joosr' was reeds overleden , en
STATius PHILIP lag, aan eene'voor Landen ontvan-
gene wonde, gevaarlijk ziek) in perfoon over, oni
I alles in oogenfchijn te nemen.' Zij werden van alld
! Sceinfunfche en zelfs van vele Bentheimfche cmder*^
i datien » met de grootfte vreugd qncvangen ; vonden
I echtet op hét kasteel naauwelijks zoovele meubekn,
als ter behoorlijke hulsvesting noodig waren. Óok
werden zij door den bisfchóp van Munfter zeBrön-
; vriendelijk behandeld, daar deise hen (lechris aU zijne
landzaten of onderdanen befchoüwdè, én aa^ de in-
gezetenen van Steinfurth, bij' zware ftrat verbood^
ben voor landheeren te erkennen.

Uit het een en ander " ontftonden nieuwe klagten
én onaangenaamheden. Daar graaf arno^d maurits
WilhelSi zich reeds, door den keizer, itiet'hét Bd-
ven graaflchap Benthwm en de Heerlijkheid Emmelen»-

03^ kamp

Digitized

by Google

C *t4 )

kamp, had laten beleeoen; zoo verzocht graaf, ermAst
van den koning van Groocbrittannlen, als Stadhouder
der Nederlanden e?: Leenheer van Nieuwenfauis met.
zijn toebehoor, (waaronder men het gehede t^eder-
graafTchap wilde trekken) de beleening met dit ge-
deelte van zijn vaderJljlr erfdeel Hij verkreeg ook.
dezelve, den ag Alei 1696; graaf arnold maoritz;.
ViLHF-ifM drong, echter bij de borgemeesters m
Nieuwenhois, Ulzen en Veldhuizen , op de huldig
aan, en eischte dezelve bij draf van eenige dmzeod
Rijksdaalders; Graaf erjnest daarentegen beval,
hem niet te huldigeq. . pe burgers weigerden deriiaU
ve aan dan eerstgemelden de huldiging. Öm hen
daartoe; over te halen, verfcheen hij in perfooa mee
de gravin, zijne hof bedienden en 125 Munfterfche fol-
daten, onder bevel van eenen Officier, te Nieo wen-
huis. Alle. burgers waren opgeroepen, en ftondeo
gewappnd op de markt* De graaf roet de gnvin en
een aanzienlijk gevolg, omringd van het Munftersch
Militair, had zich voor de kerkdeur geplaatst, eo
meende de huldi^'ng te ontvangen/ toen juist de ri)V
dende po$t van Liingen aankwam, en ^an de barge«
meesters e^nen brief bragt, .waarin hun, door graaf
ïftj^^ST» ^^j^nï vm duizend dukaten^ verboden
werd, graaf arnold maüritz wilhelm voor huDf
jnen.j^dheer te erkennen. Naauwelljks bad de bff-
^rij hiervan herige gekregen, of zij fchoot haregev
.Werep .in de lucht af, en riep uit ééocn jaoud:
'J^tf^-4m Ei^NtïST, .?»?tf wcni^e Landheer l

Digitized by LjOOQiC

X ^?5 J)

'■• De burgbttfeeMsrs verklajMrd^j^^ d^^j^^lipia
ders dao gedwoogeö,. graaf jirn^iiP mv^Lixf^^wii^
aBLM] huldigÉii koodea Deae» . zulk eene gc^woq-
LKene huldigiog j^c wtllend^ ójpciim^eiii .r^^e.de^-
[.J]a^9 jnec^ gevolg rWQ^.mw: Bpot^e^ Dp
l^huIdiging «Fej*d incas£cbeQ «qj^ipa^l bi| ftiaf^ y^
Vijfduizend .gouigulim hevol^^^ ,^ .daar de bw-
gers in Jbqnne.weigeciQg volteiddeo,, werden jaj ifi
voorgemelde boete veroordeeld. Daar loen m vr^ey-
de, dac deze boete bij ex9Qoc|e zoude iogevor^erd
[ worden, 2qo^ wapenden de iogezfecenen van het ge-
heele Nedergraaffcfaap «zlcb^ en paakten de onderÜQ-
ge affpraak^ dat^op het eerftpjQgnaal, door, de 1:9*
renklok gegeven^, alle gewapenden te paard en te
voecy, naar de bedreigde, plaaü souden fnellen^ om
geweld met geweld af te k^r^. ^Intusfcben hleldi^
de bmgemeesrers niet op » bq Zijn^ Koninklijke Mi^-
jefteit vnJLuuM III» daar op aan te driqgen, d:|t.^j
als leenheer, niet de gewapende xn^gc, tusfcben bed-
den treden wilde; waaraan ^. Majefteit, dap ook
eindelijk gêfaoór gaf^ wordeQde den koqinimndaot va)«
WIJENHORST; te Koevordeo. gelast, bet kasteel D.^
keirode to Nieuwenbuis, door .eenen luitenapt inec
dertig man te laten bezetten. De luitenant liet de
kleine poort.in ftukken flaau^ en bevgl de grafeliike
beambten het ka$t!eel te ruimen» Daar ecbter het
volk op deza lieden zeer verbitterd wai?^, ^f^J^J^'
zochten rij den bevelhebber om een vrij i;eleid^,
hecwdk hij kun gaf. Ónmiddf:lj|k bierqa verfcheen

O 4 graaf

Digitized

by Google

< «6 ^

gnaf tRiffBST iir peifooQ. De weugd der iowooers
was Qnbefcbiijfólijk» Tranen rolden in menigte langs
de wangen. De burgers (tonden onder her geureer
en gaven drie falvoV De jonge, docbcersverfcheaefi
paar aan paar, reikcen haren landheer den eerewijn ,
en verfierden de poort van den burg met bloemen»
De landlieden bragifen z&o veel vteesch, boter ^ Air-
ver en hooi; dat de burg, wel voor een jatr daarvan
voorzien was.

Arnold MAURifz WILHELM protesteerde tegen dé-
ze bezicnemitig, onder den ii Occpbcr itfp6, en b^
twistvuur brandde heviger dan voorheen. Beide par->
ttjen werden 'door magtige^ vorften rgerugfteund. A&-
NOLD MAURiTZ HviLQELM deed alles, wat mogelijk
was, om zljneri beef ernest uit het > bezie van bec
Nedergraaffchap te verdringen. Deze maakce zich
intusfchen, door zijn verilandig, rtgtwardig etimeoscb'
lievehd gedrag, bij de jfigezetenen, vaa dag tot dag
meer bemind, en ftoordézich aan de woelingen zij-
ner tegenpartij niet, tot dat, op voordel van den kei-
'zerlijken gezant in deo Haag, ' door de Staten Gene-
raal en de^j Raad van Z. iVJ. den koning wïlliam
III. van Grootbrittarije, den 6 Nov^ d* j. befloten
werd , dat het Nedérgraaflchap Bendieim i door geen
der beide flrijdende Heeren Graven zoude bezeten
worden, voor dat het Bielefeldfche verdi»g geheel
Vervuld zoude, zijn v dat het Nederlaödfche * Militair
naar Koevorden terug trekken, en de koninklifte
f^wmeester der Bentfteimfche goederen, i^ontanüs,
' -^het

Digitized

byGoogk

bet Nedergraaffcbap adminiftr^en ;;o»de. Men gaf

[graaf ernbst, onder de hand) den raa^, eer be^
vordering van den vrede ^ zich e^n t^dlang van Nieu*
-. weiïhüis te verwijderen, terwijl men plegtig be-
loofde, hem mee eene veel fierkere magc ce zullen
bijfiaan, wanneer graaf arnold mauritz; wilhelm
tegen die zoogenaamde Interims verdrag handelen
zoude De laatfte zocht, langs allerlei wegen, weer
in het bezit vaü het Nedergraaffcbap te geraken;
doch te vergeefs.

Eindelijk had het laatfte congres over deze lang-
'durige twisten, in het jaar 1701 , in den Haag plaats,
waar dan de zaak, door eene compromisforiale uit-
fpraak van Z.. M. den koning van Grootbrittannien,
wiLLiAM Illr » befli3t werd.

Graaf arnold mauritz wilhelm nam aaq, het
Bielefeldicbe verdrag in alle deelen te vervullen, eti-
behalve de jaarlijkfche duizend Rijksdaalders uit
het graaffchap Bentheim, nog de fbm van tachtig
duizend Rijksdaalders y wegens de niet betaalde
kosten van onderhoud, aan de graven ernest en
>TAf rus PHILIP uit ce keeren. Tien jaren lang zg^-
de dit kapitaal, tegen becating van behoorlijke rente t
ftaan blijven; na afloop van dezelve echter, in de
handen der beide graven, geleverd worden. Voorts
werden allexpverige burgerlijke en kerkelijke grie-^
ven, door dit compromis, uit den weg geruimd,
hetwelk men in de Bentheimfche kerken orde,

O 5 met

^ 'oigitizedby Google

C ai8 )

met alle daartoe behoorcnde ftukken afgedrukt
vindt, (•)

Den r November 1701 werd dit verdrag, door
graaf arnolD maüritz wilhelm, in-' den Haag ge-
teekend. Hij ontving de gelukwenfchingeh van de
aanwe^ende Heeren gecommhceer^eOf en jziet! in dien
zelfden oogenblik overviel hem eene beroerte, dfe
den t5 p^ovember d. ]• een einde aan zijn leven
maakte. Het ontzielde ligchaara werd van den Ha^
naar Béntheim gevoerd, en in de nieuwe Catbolijke
kerk, naast dat van zijnen oom ernst wilhelke,
bijgezet.

Graaf' ERNST overleed den 10 Maart 1713, fa
het S^fte jaar zijns levens te Steinfmrtb. Hij ftierf ,
gelijk hij geleefd had, ^ als een Christen, (p

y
C*) Het NcdergraafTchflp Benthéim bleef loia^fcBeii, roe

dat alle deelen van het vjfrdrag vcrvald waren « vatu de Ne«

derlandera fefequestreerd. , Dit 'duurde van i/oKtot 1715»

toen graaf herman frziïerik ia hec volle bezit van het ge^

heele graafTchap' gefield werd/

(t) Men lese hierover de gedrukte lijkpreek van mijiiea

overgrootvader, Profèaror Aftiiom viicb;. over Heb. XI: ^a.

*^^*

TIEN-

Digitized

by Google

C fti9 ) •
TIENDE HOOFDStüK:

pAGVERüAAL VAN HBT VOOIKSEVALLENE IN *
|. HET GRAAFSCHAP BENT HE IM> GËDURE N* .

\ DE DEN ZEVENJARIGEN OORLOG» (♦>

XJe graaf FREDERm karel van Bentheim, dfe, in
het jmr 17529 2ajn land aan Z. M. den koning van
Groocbritcanje, tegen betaling zijner fcbulden verpand
had, en zieheden meesten tijd te Parijs ophield, trad»
in hec begin van den zevenjarigen oorlog, in Fran*
fchen krijgsdienst: Hij had een eigen regiment op-
gerigt, hetwelk meest uit EUasfers beftond, en aan
het hoofd van hetzelve, nam hij den a Augustus
1757, ^^^^ '^^^it van zijn graaffchap.

Den 8 Aug. werden alle ingezetenen van het ge-
regt Bentheim, op het^flotplein, verzameld, om den
graaf als landheer, volgens eea bevel van den koning
van Frankrijk, hjptwelk hun voorgelezen werd, \é
huldigen. Des achtermiddags gefchiedde zulks te
Schutterop,

Den 9 Aug. fiad de huldigrog te Noordboorn plaats;
den n derzelver nlaand gefchiedde die te Nieuwen-
huis, Veldhuizen en Ulzen, en dèn ia te Emmer
lenkamp.

1758. Den fi3 Maart hadden 5 regimenten té
paard, van de uit Oöstvriesland retirerende Franfchen^

hun

V

(*) Dit verhati U ontleend ait «^ nagelateue papieren
vaa eeoeo geloofwaardigen ooggetuige.

Digitized

byGpOglC

( aao >

bon oachtkwarcier te Bentheim. yerfchéidene bur-
gers en boeren werden van deze troepen mishandeld.
Den 25 Maart rukten twee keizerlijke bacaillons,
diK van prins karel en van plat2, met het Frati-
fche uit 9 bataillons beftaande regiment Princc Seu^
in Bentheim. Na gehouden nacfickwartier marfcheer-
d^ zij op Gildehuia, waar ^ij den ^6ftan door d«
Hannoverfche huzaren én de Buckeburgerste paard ,
qnder bevel van den majoor vqn luckner (*^ inge-
haald en geflagen werdeq, njet verlies vaq 14 gevan-
genen en 14 bagagiewagens.

Den 31 Maart kwam er order van de geallieerde
armee, dat het graafTcbap Qencheim dertig duizend
fchepels, haver » in het magazijn te Koesfeid leveren
zoude.

Deusp April namen 3 kompognien Honnoveranen»
onder bevel van den . lieutenant koUonei öaron von
GotOACRER, het ka^t^l ce Bentheim iu bezit, ea
bptwapenden het Mun(le^39h i^rnizoen*
''Den 10 Aug. hadden tien duizend txm Engelfche
troepen, welke van Emden kwamen, een nachtleger
op de heide bij Ohne* Het nieuw eö vreemd gezfgc
van zoo vele tenten, lokte de ingezetenen, uic de:
naburige plaatfen ^ in menigte derwaarts*

1759. Den 6 JuUj verliet de kommandant doe*
LiTZER^ met zijn ondc^rhebbend garnizoen, het kas-
teel en marfcheerde naar het H^mnoverfche.

Den

C^; Onder het fchrlkbewind vfin RotEspiEiiE te Parijs ge-
guillouiaeerd.

Digitized

by Google

' Den 7 Jólyf^KW&m de Pranfche pardjgangei? van
CAMBRPORT^ met 60 maö, uit korasfiers, dragon-
ders, huzaren, grenadiers en jagers te paard beftaad-
de, in Betltheiüt, én nam tefffond ttezit van Hèt kas*
teel. Hij werd door 200 man in&nterie gevolgd ,
welke- deBg^Kjks bet kastecfI^l>etfokken. Aati de bur-
gers werd , bij ftraf van plandering , bevbïen , alle
HannoverféKcPefiecten, vrólke itlj" in bewaring mogceri
hebben^ op Hét kasteel tele^/èrèn.

Den 15 Julij trokken deze troepen in (liice wedc^
af, en de borgers bezettedén de wacht.

Den ipd^ü kwamen dezelfde troepen terog, en
©amen weer bexit van bet kasreef. *

Den 24fteii trokken- zij Vari liiér 'op Lingen.

Den apflea kwamen zij terug. ' De burgers móes-
ten 400 poiid tarwenbrood'ira êeneh vetten ö$ leve-
ren. - Aan die 'Hannovèrfchè 'regering werd bevef ge-
geven ^ binnen 24 uren , het land te verlaten.

Den gofttti marfcheerde hét geheele garnizoen,
-net nitzondering van eenen onder- officier en 6 man,
weer af.

Den I October verfchehen 25 dragonders, van
fiet regiment volontair de CUrmont\ m Bentheim',
en misfaandèldeti - den' burgemeester sqHüLTz, van
wien zij veertig duizend livrer verlangden. ;Vah
Mer redeti^2ij naar Nieuwefnhais,'en hstalden Van den
GSheraal ontvanger wessels (Jooo' Rijksd. ' in geldy
en 2000 Rijksd. in handfchriften. Met welken buit
.zij zich naar Munfterland begaven;

Dea

Digitjzed

byGodgk

C ?aa )

DeQ .IX Occober arriveerde eeir latenaac na s4
man ruiterij ^ vaa de^ geallieerde cróqpen» op liec ka^*
teeL /

Den ^24eQ trok die kommaodo weir «a» Rbeiae
terug.

Den 4 Dec kwam de kaplceia ^»lxtzbk » met
lyn garmzoeq» op :lie(. kasteel terug.

1760* Den I Aug«..verfcfaeen-de overfte kamii-
^RT^ met 60 huzaren en sqo map te voec, om bcc
kasteel te belegerenp

Den aden noesten de: iPgezeteBen vai? Scbutterop
pï Gildebuia met fpaden veirfcl^jneDy om batterijen op
te werpen. De komoiandant vanhet kasteel, die op
de rondzwervend^ huzaren met het kanon liet (chie-
ten, verfchoonde. echter, zoo. veel ab mpgelijk was,
de gedwQDgeqe arbeiders* Pp b^vel.van den overften
KAMBEFORT^ moesten.de burgers ui batmc Md^x%
bijeen brengen.

, Dw.sden kwamen A kompagnien Zwitfers m?t ee-
DJge fiujcken kapon aan. De kommand^t den ernic
der vijanden ziende, en zich ter verdediging van het
ika^teej^ie zwakgevoeleqde^ ftak de witïc vlag uit en
kapiwlf^e. Hei; garnizoen poe^t zich kwgsgevgp.
gSP geven,, en.werd.den volgepdeij.,dag B^
^getfansj^W^ ,/. '."[ . ^, .

L '.%9 V Aug,,vecfpl|cpen d^ Hanno»em«ip^ wett
voor èentheirof^ ^ pjljaa^sten , op den .raojetjbedg tg
)Coltbo?^ tv^oe»; mortieren, uit „welke aig b^t floc
befchoten. De eerfte bom viel op bet t>yhiris van
' den

Digitized by LjOOQIC

< aas ^

dfin postmeester BRANUs, hetwelk terftond in l^wd
geraakte, en tot den grot^c} ;^o^ afbrandde. £(;n
^grooc gedeetee van. het vlek ,zqudè misfcbjen een
prooi der vlammen geworden ^ija, daar flechcs die
bur^s, welke 'jiaQ de wesi;^jde van bet kasteel
woonden» 2ich op de ftraat durfden vertopnen en 'er
groot gebrek aan water was, wanneer niec, in die
ontzettend oogenblik , een. fterke regen gevallen wa-
re, waardoor de geledigde putten ,weer aangevuld',
en de burgers in (laat gefield werden, om den brand
ipoedig te blusfchen. Tien of twaalf bommen vielen
op bet kasteel, doch ronder merkelijke fchade aan
te rigcen*

Tegen den avond werd het vuur zwakker, en om
I o uren trokken de Hannoveranen in flilte af» De
J^uizen der burgers hadden van bet bombardeipeirit
veel gekdé).

Den al Aug. werd, Het kasteel weer door de Han»
Upveran^n belegerd e;i ppgegisichtt

Den aaftea werd van beide ;djden fterk ^gefchotejL
Des . achtermiddag^ om '6 uren werd de kapitulatie
ge^otet). Het garnizoen , uit bijna hon^d : nstap
^jeftaandet was krijgsgevangen.

1761^ Den 30 Mei wilde d$ .kommandanc yqn

jffjsm het kasteel doen fpringen , waartoe . de vop^-

4)ei;eid£elen federt > verfcheidene dajjen gemaakt ifarei^

jDit plan gelukte intusfchen flecbts ten deele. Eene

enkele muur, aan de noordzijde, werd verbrijzel,

ma^u: geene der burger bnlzent me( uitzondering, van

^ 'het

Digitized

byGopgk

C aH )

het haft dês grafelijken tuinmans, 6p wdk een zWn^
re fteett viel, bëfcbadigd.

Den 23 September verfchenen de Dac de chas-
tRiER en de Comte de voyer, met verfcheidene of-
ficieren en eene eslcorte van dragonders te Bentheim,
en eischten, bij nraf vaa miiicoire ^xecucie , binnen
den tijd van vier dagen, twee maal honderd duhené
tomptete rantfoenen.

' Den 24fteii werd den ingezetenen bevolen , binneii
04 uren, tien duizend rantfoenen "^tOi \xvf er ^ hoof
en ftroo in natura te leveren, en negentig duizend
rantfoenen met geld , het rantfoen toe 10 ftunrers té
betalen.

Den Q^lleti werd dit alle^, in het hoofdkwafder
van den prins de soubise te Koesfeld , afgeleverd»

Den 30Öett werd het geld, voör de nog reste*
rende honderd duizend rantfoenen ^ naar Koesfeld
gebragt. Op denzelfden tijd vorderde med nog twin-
tig duizend nieuwe rantfoenen^ welke den a Oc-
cober inet geld l^etaald werden.

'1762. JÖen ïi Februarij werden afdeelingen yan
'kaïtelleile en Infanterie naar alle plaatfen vian hiet
graaflchap gezonden, om il 10 tretnknechten , voor
'deö 'dienst der geallieerde armee te presfen Daar"
de jonge mahfc^ap^ echter bij tijds'het fetrd Vérfcitètr,
of 'ziéh^ hie? eh ^daar' vérftoken bid , zoo werden' 'dt
iniiSVadfers teedëgéiibmen,' en wel tót het- vlek Deö6-*
^hèirti*^' . -v/^f-i! ^ ^ 'lömaii'^
]\iit het dorji êü kerrpel\)hne ; 10 -— -
- ■ Uit

Digitized

byGoO^

• >-Uk hét kerijKl Öf Idehuii " ; • $ nOiA
Uit de ftad Schutterop . i i6 -^
Uk de (hd Kfoordhöorti * ; 4 -*-^
' ^ük de-boerfcltappén • * - 36 ^— ^
: . Uk het' d(orp en kerfpel Ulaëh ; a/ -^ '
Uic Nieunrenbuis en Veldbabsen • ' 9 — ^
Ük Emitielenkamp • i 4 18 -—
i^ü groot gëdeeke van de^ei lieden werd mcosfcbetfi
^dmf :bet bleek dat zij volftrekt onAisbarte bojsvil-
kders waren y wéér vrij gegeven.
I Oen 29 Maart werd, op bevel van den hertdjg
^sttDiNANb vbti Btünsf»tjk\ als generaal en chef
-dêrvêrbondend legers; bekend ^emaakc', dat verder
-geené geweïdigè ligting van manfchappén, in hét
«graaffchap Bentheim; zoude gefchieden, en d^ defw
halve "dé uirgeWekeiicn gerust konden terug kéercn^

Den 4 Jallj rukte de overfte kambéport jiiet ifijii

^^fcórps, uk dragonders 9 huzaren en voetvolk beftaail-

cdei in hét graaflcbap, en eischce van hetzeivé ^^eeiib

^Mmdfchatting ' van i^eer dan honderd duizend gid-

idcn i welke bkinen 4 dagen zoildén betaald wordaiL

Den 15 Attgi (bmttieerde de ' överfte KAïfétféict

Iriéh Hanaov^i-fcbeo koÉinlandatt üo^AAfl toe overgi»

.vb: van het kasteel. Na een Weigerend antwoaid

(Wwd^van ikidó a^den fterk gefcbdten. ^^ '

' Dea^^ ffideé. eachte de overftö hét kaiceel aodev*

ikaSdp^ti], daarrde köntmand^nt aan zijne voorfli»

^Bn geen gehpbh wMdè gêveo^ maakte hij toeberelds

€dtn tfif dei ildrni. Doch^ io plaats van ^^ be^

P' drek

Digitized

byGoogk

C •^f >

4re%tage% vie ce^ voero», mareheerdt \i^,$tr ^óa
weg- Mar. Qilètïim nemende.

Dm 17 Aag werd 4e aehteiAtUige contrünitie
van het kerfpel QildehQis, in bec hoofdknvatder van
deo «wrdttD ««mbetoiit, afgelevard, en de- vkt ^
«elaars Jcregen btume vrybeid weet» .

Dm £1 en 12 September werden de booMoi'

aen uk hac Nedor^Baffchapi, tn .bij efwezi^

-ita^lver vrottwen, door ultgexondene komtoando's

q;>gehaald, om voor. de pcbterftall^e btaodfchauiqg

KR g^jMlaarste fli^KO..

Pen, i^ 09Cober werd de acb«9g(bUige br?|iidfcl»«>
-.<l9i> 19 Imc kerfpel SIcbntcerop, door-, executie- ii^
;yorderd.. Bij deae |;elege9beid viel ia de ftad devt^
.^^de ^grappige asekdote- voor: Ëeo majoor vao dft
tftt^p^). van sAtatÊTOViX bevond jkb op het raad-
linisi an»! de commotie van de baerfcö^jpen Samero
4^»' Sttddendorp ce omvaten. Hij bad 3350 gnUeo
4».^^ takkta geftorc, en aan.de boerfefaolten d»
^tanrift gegevea De boeren v»n Wengfel waia
ji^c brdg .. mee hmw ; bijdrage co «dien» wanneer
«lèeeli'Hntepwadbt'de'Jwtenant yiiLUMt n^t eeapl*
4[^.rMfttv)iei .gamifpen vmi bet kasteel, in de Itf
ümfe h o env en den m^oor in:ii^.werk &ootif>
Deze, vememendf^, :dl>l 4e Initeiiaitc In dè :ftad wih
^nUMO^'i^n b4MeIi«»ft hee.raadbbis Jiiec' tf te «tfk'
4(fiii(). naer liever -de fted te verlateii. , Hij, deed^
Jdet.jsoojveel fpönki, itet bij tes geMifl^nenauaMgl
•til ütkf iia de.ü^dtein^ vergat^uriElk^ èAmat. ié

... -j ' «. fcAW»

Digitized by VpÖOglC

tAnÊ4 &II im]oat^hietiiinét «iMiMtfe, mOké 2të#

meeseer vaq .déti. buit. ;ii§ ^«M'^lèif feotf itifebflf-*
Wijk, .dat hij het gildijhkwdk^^^dë^tffel ^geteld
^en door den ioiBj^or^ftog t&M'bm^Uf^ Wat, iKiff<ïS
boerèh vab, MNgfel-- tehrg^^f^v Wwljl ' hij « dé (ï>to ,
[die dfl ma/c»f- in- dö zakken gértórt had, als iljiff wet*
::dg-ëlgeiidQfti, iftat krjj^gèbriiltti aanmerkte. B^ge
f^dldaceo^ VA9 hift korps vaÉf-^jci^i^irEPo&t, die naair
Qwbdbrp,^>Tiïéè»fage eii Wéséèrö|r -gezonden Wen,
om de boerfcholcen op te halen, Verfchetien^kórt nu
het verhSüsc '^rertréSVaM* dêtt-^ fh de4laa^, en *
'beflocen, het vwsHfpoórHfUii^^ 4iünhefl adnVóerder tè
tölgetu' 'Dè iióerett raaaicte* Vatf'dözé gunstige gele-
genheid gebfdik, -om van het gelSi dat zij Téedè
ëvér|egeirëè 'teddèn,'' weèrineèfterte irófèleA;^ ZtA
ftfkten' dcgëidzakken^ vari den &aeï der fdldatpn ea
gingen heen ; 'het^elk^- hiW' ' echcér • duto te fkm
kwara; want den volgenden dag verfclienen dezelfde
foldaten in de huizen der fcholten van Quendorp en
;Neerlage, en dreigden dezelve in brand te zullen
I Treken , wanneer niet oogenblikkelijk de hun ontno-
I niene penningen,^ met nog eenjge dukaten ter fchade*
vergoeding j terug gegeven werden; waaraan men dan
- Wel voldoen moest.

Den i5<iea werden 6 huzaren naar Schutcerop ge-
zonden, om de burgemeesters in arrest te nemen,
welke men van verfcandhouding met den kommandani?
van het flat befchuldigde , en voor de aanleggers van
iiec Vdor den majoor zoo onaangenaam bezoek mn

Digitized

by Google

C »a8 )

éofi tatooMt mhLSM UAd. De fcad. Sclntttero^
moest 500 R^ksdauldeie losgeld betelen.

P» 30 October werd het kasteel weet door de
Eüèfchea befchoteo , doqli >zonder gevolgd

Den 16 Deoraiber betrok éb Et^èlfcfae üMm*
velgorde h^re wimerkwartiefmi in <Hfie ea iSamëm.

Den I Januafij ifC^ weiFd de vrede ^ tusCcfaea
Engeland, Fraidcii)k,^eB Spanje ^ openUjk van defi
kiniel^ in aUe kerken van het graaflchapt bekeod

Den 6 Jan. werd d^arovfX'^ een dai^c- en bede&|
gehouden en met de klokken gelnid»

Den 27 Jam trok de fcbimmelgarde op» en nam
den terugmarscb naar Engeland aan. De overige En-
gelfche en andere vreemde troepen veriie^n van üjd
lot' djd dese gewesten», en de ingesecenen werdfo
|an den last der ibkwartlttiog bevr^fd

ELF'

Digitiz«Cl

byGoogk

ELFDE HOOFDSTUK.

••MN

KORT OVE&ZIGT VA» D^ }OVÖStlt
GEBEURTENISSEN.

V.

an hec jaar 1763 af tot 1793 toe, genoot het
graafTchap, onder den fchepcer van Z»M.den koning
van Groocbrittannien, eene onafgebrokene rust»

In hec jaar 1789 brak de omwenteling in Frank-^
rijk los* Europa geraakte daardoor in vuur en vlam»

I Oostenrijk, Pruisfen en Engeland poogden vruchte*
loos de woede der Franfchen te beteugelen. De in
de maanden April en Mei van 1793 naar Frankrijk
marcherende Hannoverfche troepen namen, in Januari]^
en Fe.bruarij 1795, m^t de geheele Engelfche ar-
mee, hunnen terug^ogt door het graufTchap Bentbeim^
van de Franfchen, die ondanks den dapperen tegen*
ilatid der verbondenen, onder hunnen generaal pichs-^
eau, over de bevrozene Waal gedrongen waren, ver»
volgd wordende»

i Een korps Emigranten, in Engelfbhen dienst, maalu
te de achterhoede der Engelfche am^e n!t; terwQl

' de Brunswijkers en Hesfen, met eenige Hannoverfche
kav^llerie, den cerugtogt der Hannovepnen dekten^

Den 3t Februaiij rukten de Franfchen, van tiei|
Hirdenberg komende, op Nieawenhuis aan, om hec
korpt Emigranten, uit de hu^üren van KOhisn tn
si^Wg^ iofanierle bdhande, van^ daar- te verdrijvem

P3 »•

I ' Digitized

i

byGoogk

De Emigranten hadden eenige veldftükken blj het
ambthuis geplaatst, waarmede zij, van 's morgens
te 7 uren tot 's middaga, op de Franfchen, doch
zonder hun eenig nadeel van belang toe te brengen,
vuurden. Om li.uren kwahi een ander korps Fran-
fchen van Koevordea over Veldhuizen aaó, en be-
rende de ftad ook van die zijde,' waardoor de emi-
granten tot ëèn^* i|)öedigen afcogt genoodzaakt wer-
flen. Den volgenden dag trokken de Franfchen uk
het graaffchap terug, en de Emigranten namen weer
bezie van Nieuwenhuis. Acht dagen daarna kwamea
echter de FranfQhen wedqr , en de Emigranten reti-
reerden, zonder een fchot te doen.

Den 13 Maart. werd Benthei^n, hetwelk door
Brunsv^jkers , Hesfen en Hannoveranen bezet was,
van eene talrijke oyermagt, onder den generaal van
DAMMB, aapgetast en na eenen gedn^jsi tegcuftsiod
veroverd, ,. ;

öffchoon nu de Fpanfcbe generaals, in eetie m^t
de Landftanden getroffene overeenkomst^ wel beloofii
hadden I hec graaffchap Bencheim, s^ een oiizijü^
land te zullen behandelen, bleef eqbcer Nieifweiihuis
fenen gerulmen ci^d door de Franfchen bezet. De
ilad, die buitendien reeds dte|) in fchulden (tak^
moest dagelijks vlee^ en brood ^ ham en hooi to-
yeren^ waardoor hare fcbuldisnlnst mee vijf en rwütig
p^ dertig duizeö4 «öldeü vermeerderd wad. Dè
^plieden en hefbergidrs moesten^T4iar Franfche »
^mks dis t9M reeds eene g^iige , en tM^detbaal

Digitized

byGoogk

•rlieé gebcél geene waarde ted&n, ♦ cilD o p fe » . ^
•halve, dat de burgers, doat den Üwitéu Izèt dét 18^
kwartieringi maanden lang giedrtkt berden.

Ondenusfciien bleef .ons Vaderland vin -êb
vrijheid j'gettjkheid en ércedetjchap èof iFAti^
fchen ■ welice in Mölland êii eïder* iüllt^ WinfegH
rVruchten teelden, verfchoond. W^ fcèïpétoden «oél
min itl bec burgerlijk als kei'kelijk ^eftuür tei% ytt^
anderiog.

Den X Occober i8oi werd, i» eenen léH^g ^

zeven jaren en negen maanden ^ de vtede tuslbiién Eti^

^ geland en Frankrijk gefloten; . >

pen 17 Januari] 1802 werd in bet gnmfllfhai^, «^

I hoog bevel; een dankfeesc Vow'^n herftelden èlg^

i meenen vrede |;evierd. t , .(;•:, -, iï

I In het jaar 1803 werd deze wede wee* tëfbH^

I ken. Den 12 Mei d. j. vertrok de Etigélfth^ ifttt^

I basfadeur lord withworth uit Pafijs, en dé tt^lègk

i vérklaring van Engeland aan Frankrijk Yolgdè l|>b6dig

I daarop. In diezelfde maand marcheerde tene ftefkt

ï*ranfche ztméé^ onder bevel van den genehnd «üKtifi

tlBn;^ door dit graaflTchap^ pm het KeurvorflendoÉ

[ Hannover in bezie te nemen. Den tt6 Md tiêmk

^boó' man in Ëmmefenkamp , Idie daér hm iiatht-

kwanier hielden, zoodat alle haizëb k)pg«f)r«|)e Vél

'warem Vdè wagens werden ïn requifitie |eft^Ö en

'medegenomeh fot diep in hét - HafnnoverfèfM^/ l9e

)lanubverfehö armee, ^^ hoezeer bok vol mó^V Wis

* cejren' 'zulk' èené"o\/èrmagc tritr bdünfl. Ihi 'GéMM*

P4 . «-

Digitized by LjOOQIC * -

( «3% \

Ufék floot derhalve eene kapkülatie^ volgen^ weiJpf^
óp Hanooveriche armee uiteen gaan, en. «Ik oaai^ aAj-
ne haardftede tecug 20ude keeren. Het geheele l^g4
werd Qu door de Franfchen bezet ^ bet eigendom
vaa ^ea koij^lng in beflag genomen » en de ingezete*
fieq, door de inkvirartiering en wepjgvuldigê zoogpr
fiaaaide requijits(» y^xi allerlei legerbehoefien xA^e-
^u . Gedurende de|^ geheclen zomer ^ zag men bijtq
alle dagen 9 detachementen van jonge cohfcricd» ui(
jtec htfinenfte van Frankr^k komende « naakt en blooc
xtfflt Hannovei: x^arcbe^en, qm d^ar op kosten det
ongelukkige ingezetenen gekleed te worden. Het ge-
jukte intnsfchen de meeste Hannoverfche ofpcieren
4^ foldbten^, yan i^jd to; tijd, naar Engeland over c^
fieken, waar^ uit deze brave troepen, een Duitsch
legioen gefcurmeerd wer^, hetwelk zich in Spanje,
onder, den onfterfelijken welMngtojv, zoo vtie vei:^:
dienden verworven. J^efc^ t

Deq 24 i\ug« rifkte een bacaillon Franfchenlq
^ei graaffcbap Bentbeim^ , om hetzelve als^ eene Hai^-
Qoverfche provincje ce bezetten. Peze troepen werr
4en, /Over de onderfc^eidene phtatf^n m bet fiqveq-
gnurffchap, verdee|4» ^

Dpn. i5 Dec. . marcheerde^ dezelw yreder af|
^onpen weg naar HpUand nem^de.

Den i6 Jülij 1894 Werd ;,odewuk, gta^ vap
;jBeniI\êim Steinfprtji, jvolgpns .eene jnet fl^n J?i:anfchöi
'jMMzer geflotj^ne ;^p9vemie, tegen Ó^«iing van ^np
'imw^lljk.^ rotQ;^(;Js9 j^ d^.bqi^^ rm

il . .. • '' ' ■ ^ iü

Digitized

by Google

zie van Ifec ^aaffi^hap Bencheim gefteld. , 1

!.iJDeQ 1$ ^ vS Aug- hield d^ nieuwe landheei: %
jWD pkgUgeni Mtogt. ^ >•

1 J)en 4 Aug.. 1 8o5 werden de gwaffchappen J^enij
Y^ïm en Steinfurcb« door mueat^.. een* ^wagef vm,
j»8)|i APARTE t bij bet Rijnverbond toe Grootherc^
van Berg verbeven , in bezit genomen» wordende aaa
Jbptigrafelöke iiui$ flepht^ do domeinen» gelaten. Wel-
ke intusfcbet^; door de zware grondbelasting, die zic^
^oolc tot de bosfcben, bepaalde, nog merkelijk befnoeid

.W^rdep.....' .' •. -^ • .

\ ; Het gragffcJt?ap:jientheim werd, gelijk de naburlgp

ï.%leine. yorftendommen en graaflcbappenj op Fraiw

f$;ben voet gporganifeerd, en onder het departemeac

^t Eems^ wa^i^van Monfter de hoofdplaats was»

vgfltcc^ken.

In de maand Novembot d, j. ,had de eerde. mi|h
laire opfobrijvivg pl^0*

Den 26 Januari) 1807 gefehiedde de loting ovey
»lle in 1786 gpboieiie jpng?lwgen.r
.: In de maand Julij d. j. had er éene, nieuwe Io2
ting, over alle- in het jaar I787 geborene jongelfegeii

In het jaar 1811 werd het gmffchap BènihÖt^i

,door een, keizerlijk beüult, ^ den %6 Dec!*des/yo*

rigen jagrs , van h?t Groodwrwgdojn Berg VP^ Jt^

gezonderd, en gedeeltelijk met Overijsfel^v godeek^

lijk met Groningen vereenigd. -^ '

Digitized

by Google

K '234 b

'^ Door ' een '(&creét''vkn den i8 ApfiT rér t ; werJ
. bet daarvan ^eet a%efcfaeiden\ óiti^titec lilunfter^
Üees én Steinfunh, eeh efgeti déjièrtébètft «ab fftbk-
rijk, onder den naam van departenrené ^r L^pt^e,
tilt te*' maken* "Vtn dezen' tijd è^mbiéstet» triJHMis
afife FVanfche wfecteii^ m ïh%tfrtgeff' iatcri '\i>elgê^
fVanftrhfe prefekten, Mvfeïker taal wij niet vefftodteh
Ibebéerichten oni'/ gëttjk de Rcymeitifdie Hedehóbdeii
"Wefeer de Joden. Ööze jófngelmgen toöescëii, vöór
^de glorie en beerfchappij van éenen Koffikaanlfcheö
Veroveraar^ ver' van* ijpn vadèrifand, ftHJddii' ^
Onse handel werd, door gewapende tolbedfendeo,
Sirelke dag en naibt op büHne boèdè ^rea^ bëlem-*
üieté. Onze kisten en kaneen werden, door dlt-gë-
^^ilmi^, op bet naduwkeüfigsc bnderzobbt; dm ón^ >^
geribgèn voorraad vafn kéÊ^l thèé^in Mka t^^^
men, welken wij toe eigen gebruik opgei^t éc^^Mi
•AmTfleti pr§s betéaM tftdfttl^ f^f) • • ' i

De zoogenaamde drohs rtimk ^mti^'ifiig^ Yejt

»^); die gèéfel iileir'k^IlHèif eti Air itaft)ert, wer-

den met de uicerfltjj^fengbeld^liigb^ door

-• ^ -•';■ 'i •.=;.:. -i :. .:ge.

(♦) Van velen, die mede naar Rusland gegaan, ea dwr
^r^d^ h9nger^ d^ l^oiide of het a^waard verteerd aijn,
HieiéJÏ men yolftrekt géén'Uerlgc wee? öutVangeA. ^ '
V iïi ÜüON-kpARW hrï tec' zoo ver gebraètv' cJiir wij eöh
•i*nl'kölBfcmet/*.v,i4itecarj ifo^f efen ^ood IWker ai«c
:f ^t:v'^ ea'eeo^ pooA gemfene cobgn xbee met f^ bei^^ea
moesten* De voorraad bi|;;d)^ t>uf;|feFj|p lajidmaa voorgaf*
1^91! '^^"^® bij zulk eene duiate maar gering zijn , en even-
wel rcheen de roofzocht o^ dat weinige nog' te mlsguanea.

Digitized

byGoogk

géhoreneFmiftben l^diend tiétztMit, een, vêöt^Sê

afincb zoo wdkü voor <ie rykMy^onömbeeHijk af^

cübgI, ms (nim«d^ beiftst. De^ ^ndei in tab^k vm

wfaoden.; Napoleon ^wss ialleen esbakskoopèr ^ ^w

lri$ kyerde om den flecbcfteo tabak tot eeoen Mm-

tigfiB pri^« O Niemand mdgc tdf , tabak planttitt

of biec* brouwen; De rappers moesten -^cli aon'de^

knevelarijen van Franfcfae officiaoten; die ,elke woeh

hmt» /kelders (vificeefden en hunne : vaten ^ {ieildin ,

0Q4erw.erpen^ eü aan dezelve celkdos betalen, wiacaif

eitftebceik r Kortom^ de vecdnikktog fteeg van' dilg m

dag, en wee hem! die zijne omevredenfaeid luide ie

Ji;^p)en;gaf^ r /

: Het zoo htmhti^ spfte BuHetm van Mókdetsch^

na den $ Dj^rember i8is^ waarin de dwingeland

zelf zijne neder ladg op tte ijsyfeUca Van Rusland V«ro

l9&tde, gif ons wel hf^op 4p verlosfing; ma«: ^onz» ^

• hoop viel weer in duigc», -tttcn hg in 1819 eMt

i)ieuwe armee ver^melde, en ons noodzaakte, veoi

^e overwinning 1>iJ Lui9^0 en fFufit/iken behaaidjp

^ Alra^gtig»» «e dpn^en*- (t)

.• Op den 19. Qctober 1813 floeg het uur der vMf

losfing vo<m: Doitschland« Rmkadd^ gezegende MJ99r

(*) De allérfleehtHe infandfche tk1>ttc, die thans de gf
iilig(te dazloorter niet zoüde WtUcn röokiir^ kostte bét p^
J14 ftoiveri* . c f >r

(t) Tot herftel der !n Rasland verlorene «rmee, noriROI
de gemeenten! op bevel van den prefekt, den k^fzar airge-
ruste manfchappen en paarden, als een vrijMfillig gsjihefiif
öndèidanigsc aanbieden ! ! !

Digitized by LjOOQIC

4KM& zegevierde met Ajm boodgeboorèn #RAin^
CB FREocRiK witHeLM > ODcler wier bamerea zich de
gecergèe voHteo, als een eeiiig ipan gefclttard IhmI-
4eD> bij Leipzig, op Franlcrijks crocfchen beheer*
fcher* die, m eeiie verfcbrilclceiijlce nederlaag geleden
te liebben, ea, op den teragtogcy bijlierfaaJing g^fla*
gtn ce iSjn, roet hec overfchoc zijner bendea, ^
lenvarrtng^ naar Franlcrijlc fnelde.

In den. nachc van den ii op den ifi Ncvember
nerfcfaetien de eerfte kozaklcen ce NieuWenhüis, na-
dat de Franfche ambtenaren èenige dagen vro^r
fertrokken waren.

Den 14 Nov. floegen 150.0 man kozakken bun le^
ger voor de Ulzer poort op. Den 1 8d<a vercrcdiken
daze trpepen, aan welke brood en vleescb, baver
en hooi geleverd werd, naar den Hardenberg. De
vorst MAtiiscHKiN , overlle der garde Z. M, de$ kei-
lers van Rusland, dte de voorhoede der door den
^neraal baron vom wimzingbrod^ gekommanaeerd
frordende afdeeling van bet vereenigd Rusfisch en
Zweedsch leger, onder het opperbevel van Z. K. H^
den kroonprins van Zweden, aanvoerde^ hield eene
foede kiffgstocbt. De nalgemeene vreugd, over de
^riosfing van het jok der Franfcben, vverd echter
eenigzins geftoord dpor.de verlegenheid^ weJIie de
eiringende.eifchen, om ten fpoedigfie,, in de behoefp*
ten van de zegepralende legers te voorzien , vefoop
taakten.

pen 11 Npvember iSi^flschte de vorst wa-

Digitized by VjOO^IC

< H? 3

nftcm^M, Vad Het Arrot^isfemétic Njieuweltiihuis;
waartoe de kantons Heile en fFefewe in bet |^ems«
hnd behoorden , cot den aankoop van zeven duizend
etlèn laken voor het leger, de fom van acht en
tmmig duizend gulden. Hiervan kwamen ten las*
te- van hec graafTchap Bencheim ti^infig duizend
twee honderd en ^ veertien gulden ^ welke binnen
• vier dagen opgebragt en door de aanzienlij k(ïé en
rijklïc inwoners der gemeenten moesten verfchoten
worden , bij ftraf van perfoontijk arrest.

Den 15 November 1813 eischte deze bevelheb-
ber , ten behoeve van een te Hafelunne voor 5o,qoo
man voetvolk en 2ö,oco man ruiterij, aan te leggen
magazijn, van het graafTchap Bentheim» de fom van
twintig duizend gulden « welke binnen drie^ dagen
zoude betaald, en, gelijk de voorgaande, doqc de
bemiddelde ingezetenen zoude verfchoten worden.

Den 20 November 18 13 vorderde de ^weedfchè
Regimentskwartiermeester bintz, ten behoev'e dèi^
ZtAreedfche armee, binnen vier dagen van hee graaf^
fchap fientlieim: drie duizend ellen grijs laken ^
iWeè duizend ellen blaauw laken ^ zevM duizitti
ellen, linnen tot voering ^ vijf dtfizend hemdmi
iwfe duizend paar koufen^ en duizend paar fohtfe^
nen. De plaatfelijke ambtenaren bewezen intnsfchen
dtt iiQAnè gemeenten, die reeds zulke aan;^enüjke
fommen betaald badden , dezen nieuwen eisch onmot
gelijk geheel vervullen konden, .en hunne nadrokla»
lykevercoogen waren van dat gevolg» dat de beeir

BINT2

Digitized

by Google

mrz van d» ffs/ms^ 5poo. elïm bim d&ags en
zich mee de levering^ van hee pver|ge vergenoegde.
. Ódlboon m de' ipgez^renen des groaffchaps Beoc^
&eim , verheugd, p^c geheel Duitschland , over honm;
verlosfing, zich gaarne eenige opofferingen, ter be^
yorderipg der goede zaak, getroostea wilden , bragt
nogtans dé eisch van 2;oo. vele g^ede penningen, <q
de vrees , dac men dp gedreigde militaire dwangmid:
delen aatiwenden zoude , wanneer, dezelve njec op deo
vascgeftelden tijd betaald wierden... hen in ge^ne ge<
ringe verlegenheid. Uic wel^e zij incusfchen. door. de
vaderlandsliefde hunnei; gegoede medeburgers, die een
gedeelte der gevraagde fommen voorfchoten» ipoedi^
verlost werden. Q^)

■" r''. ■'■"...' , Dep

IC^ Di öhderviading leerde, dac de vreei der Ingezetenen ^
TOor«i&»Hltalre^ executie» ^eene blooce berfenrcfhiai was»
Tdea de, ten behoéira van het magazijn te Hafelunne, ge-
frt^gd^. ap.Qo* gl. :ni^ zoo fpoedig ala men het begeerde,'
bijeen ïf^^^% konden wordfn, vcirA:i)een een overfte defi
kbza|ckpn,.met zijne on^erh^bbende manrc1|«.p, ce Pfieoweat
idli; óm' de' betaling dpor milicaJxe d\vang(ni(ldalei| t^^b^
J^bèSlgè'd. *TWee der aanzlenlijkfle inwoners dier ftiad wat-
^«^•«ly #k]zélèart *ia*^erzelrèrde bewaring 'genomen , en eerst
Vy. -^ ^|jir«rrtig yjin htt geld,, in bet bgÓAikwartier vuf
4«^;W5f?;,?{A^#PHiiN:tct.He^mfe p^cQ^ijgfen. . .M .r ?
\ jp^c, Voem van het. kppjpkjijke Gipotbrff^jijiirc^
i^érTclié Kabinêtaminis^erie, yerdienc inti|sQ:tièii b^ef gequ|i4
tS^wdèdfir, dat Höoghetzélye, &a zich 'dé r^keuhigejï^pm
hirireffgWtfllde-'ibmmen,' 'te hebben doen voorleggen/ yoP
t^ ^n^ itanrcbi|FJ|g -4ier^ktotnUijVe ^rcgetiV'^^ó^'^
r;.'»a plaat'

Digitized

by Google

tannifche Haonoverfche Regering weer bezy lan h»
gr^j|rpj»p,,Bpn^b^raj|. cpt rgrooW'yrfj^d.der^jRgilze.
.^?P r die^^Vpn,^ 4wt bpc J«i^ep.4^r . klol^l^eo , ol

. bet^'^rolüjc .^^vy^ij^cMpeptfnyi^^en^^^ R^gerJBg»raa4

VON p^^BL^^fivet^\ 4^ <^ideljjk(^ bewljzcQ.ipvea^.l

J^tkri U^mi^yWQvi ^[.yvei^ (je veflosfipg^ iran

, hei qQoriJe4*^,jpmwblai)d>^ ui; dpr^toag» derri?/»»^
jjpbeq.t een ^opeiili)j|?' , (toqkfeesf gevi^rfL; . ^

^ pen as Januarij 1814 werd^dflOji;, de fcminklijf
ke regering bevolen, dat de jonge Heden, die met
fchingeweér witten om te gosm ; ^zich naar Eicke^
trügge, begevèrf' zbudèö , om de ingezetenen van hét
Lizt en' Emraeïenkarop, tegen* de uitvallen van bet

•r-'i^v '.'

plaaifeiijké ambtenaVèa Van'cïen i Mei .1820» befloten be^lTi;-^ '
aan de onderdanen des ^taaffc^aps Oentheim,,^ vqgr^e ia
dejjj'ren 'i8Ï3^ép' iSiij aan de irpcpcn/aer verbondene . Ik^
jendlicden gedane lev^i;ingen j^ en ^' inzonderheid, '\9^f M^
aan 'den. vorst narischkin opgebragte ieldfooiniep^ f^
Schadevergoeding van «3*521 Rijksd. conv*. mu^t ^öf <^3»4f^
Guld. 7 li. 5 daic* Holl. uit dé';koqiQklJ]ke ^eoe^f^ /f^g,
té faten uittellen. Welite' penningen «[^.jölfeflis Af^ 4^0^
vo'orfchrifc, over de gemeenten muir evenredigheid ^r^^
bnfr', tot meefgVnielde gedivongene;ge^41)ieffiq|,^ €^'^V,4f
i^ijcTra^en *zullen verdeeld en tot aflosfing der pp de,geqieas*
^eii Vuscende rchufden , of ' tpt ..fl|^eyr^ JQOt^ ,J^)t^ ^([^i^€.V
^alt1^e Wnden zullen befteed wo^^^iii^*' ^J^^ ^,^ .. ^^,..,^
"^ ie Jgemeente^ zijn, voor 4e*e*,* 'va^ij jel^oi n|«,.iiwy y^

wacht wot'deude^ C^lf^^f ^^ff^«^?eL^? ^fil ^?^ ^^i^^
niukUjke MiuUterlc;_ats ,dé RegQ^ug^,d€i. m^^irchiM JBM*
heima, htren. daqk fchuldlg, ^ j.. , : .^ ^ :^ ^^. . .,,

Digitized

by Google

FnitïrcBe ^rabo^n 'te Koevordèn 'te ^ Nfeher-
l»cn. (♦) ■ ^ -

Iq Mè tnttncl Fefsinxarij werd fafer éen ïaniweet
bamillon van óöó man opgerigt, hetwelk fpoedig
georganizeerd i&jnde» ddk hij de ^tv^Uèo der Fntr^
ickeo uit Koevordeo» voorcfeeiig onder/cbeidde.
• Den 3 Mei d }• ftak de komtnandant van lEoe-
i^iorden^ lAgevolge de conventie , tosfcfaen den kd.
ning van Frankrijk en de verbondene Mogendheden
gefloten I de witte vlag uin Den

(*) Oe poonea der vettlng Kocvordfii werden, des it
November 1813,. bij de vetfchfinlng der kozakken gefloceai
en eerst deu 7 Mei 18 14 weder geopend. Datr mèd, bei
Vta gfoocer belang oordeelde t de vlagtende vijanden op
den toec ce volgen» dan de weinige veadngen* welke aog-
tin hunne magc waren, ^n dif, bij gebreid aan loeyoer^
l^oedig vaA, zetvé bonden 'moeten vallen , doót eene ffetê'
loeide belegering» toe de overgMf c« dw\ngen; zoo liet men
*de 'Influlting derzelver aan 'de gewapende borgers en land*
ifeden over. Hoe voórzigtig incuifchen de toegangen tot
'de vesting Jtoevordm^ tóo wel van deze, als van de Drent-
fehe tijde bewaakt wierden, 100 koijile die waak:faamhei(^
tócik niet beletten , dat bet 'garnizoen , hetwelk met nit^on«
Héting VaA cweé kom'pagnien Veteranen en twee onvoUallise
Itthiipitgbien 'ZwitfersV oit gevlugte douaniers b'etfondf, en
^ 'na'flfte bij duizend msn uitmaakte, herhaalde iHtvaltei
'deed, welke voor de naburige gphuchien, ï^et^loostetf het
i^f dé ScXèere en het Pikve/Jf die geplunderd 'en verbraoi
werden, noodlottig warenl Het graaffchap Bentheim heeft
Van dfé'ttttvalfen weinig tb lijden gehad. De overgave </er
^éïï^i Jioe^diti gêftWe^de óp bevel vaó den koning v<&
Fhhkfl}!» en Volgens het, met cle verbondene Mogendtef
den» m de verwering van Parijs, geOótén Verdrag.

Digitized

byGoogk

'.J>ea f Md nércbécrde . het Fianfche gniiriml^
aic» eo deboi^ets koudm, i» tf OMttii^en lang op»
géfloMo: geweeK te<^, éo In alle oouageoaamto-
dén , daairaan iteboiiden , ' gedeeld te hebben , ech»
««er vc^e^ttaht füfaeppen; ;<3root3cas hannc-vt«Qgd,
«o die ^N* frigezctenea vaa «b oibl^ende jrfaécftii ^
«ver deze gebewtenb; want de Praofcben hadden
xnCK aUeende borg«rs van Koevórden, gedurende de
bètegeriog, dodr eene ftrrage milTo^e politie g&
.4nikt; nms ^k de inwonó-s der nabtjgflegenè boer*
ichappen, :~d(K>r iroiirf' en brand, bij humie berhaaldi
idtmUen, m <fe diepfte ellende geftort.

In het jaar 1815, xsmx Bu<n(APARTB vao bet dhnd

■EUfat waafc üwa heiÉ eea fHl Verblyf aadgeweKO

bad, geyliigt zi^, zich weer van den trodn vaa

I ^x«nkf^k jsieéster gemaakt bad, marcheorde 'bet

3entheimlèfae bataillony nit de kern oni«r jobgè Hei

' :llen beftaasde^Dèk naar Frankr^k» en oireboan her«

. 4aor ü^ {«tlkie bi^ Halle, aan den flag {^ Watrn^

I ^ geen ded kende nemen,' brag£ het tóch, doof

\ ^ien pas' te. bewaken en .& Franicben. het döordriop '

I ^ iuin dfe tfjde te bdetsen^ bet zijne tot de ovirc^

|\«if»iagv1nji Waarom odt^ ai de landareer awonef^

I jdieop; cBecr dq; ooder bec geweer waren, met de

\ cerimdaiUe verfierd, en met de gratificatie in g^

befchoakenh^k:
1 Beb \$ ^1816 kwam bet bataUlon, óttd^
^ «iq^roeriQg itit» deaitoemoaligeo m^^or, thans hiitf»'
[ wat kollonel c««up, na toe de verpnteifiig ri^

r

Digitized

byGoogk

c •»* >

hoscfa vta Boidügnn ^ voor Pttrtl^y g^cdtantemt rd t«
tebbeui tn h^C' Vaddrlosd .terng^ w werd^ti aUo
fiittfeo met luide Vreugd vemeUn^ *
/ 060-00 Aügimns.iKf7 averteidt aan eeoedekw

^M 8 dagen» I» dm óu^rdom vM #i> jaren ,- LO01^

«;^ iBiMii»9 iSii^Dfetica BRK8T , regerend' vorst m
Bemheim en ScriefortK Na ees verbluf vari b^
dtf ieretr te Parijs ^ wair hij te vergeefs^ op febsde-
loosfteUiiig voor bec geMene^ verlies trit^lucw^Aai^
iriai^ddedngeii badf keécde hyj^BsddijiCr den 9 J<^V
coen Fraokrijks reg^vaardi^ koqin^ d^ntti b^jkeiA-
ifcbttQ iMfvredigd btd, ia deff^^fcba^t'kljtwr Jutatlle te-
(cng... Hij tnbgt laebsTcln» deirVreiiid de» wede^l*
leenigbig tnec. htat fleeb» iecwn Weleti :getiiecei) !
:. ;DeA I 'Sepcemtier; neokd het omiielite ligebasts*,
44 fiikkéircfayn , mar je fustnhatt >-A«^«iflrW»èb
l^lM0» jMkr^eei^celijkefr, . 200: RroceicMirobe ;d|
«ttbcdyhe^ uit beide 9Mffcba{]pót,:iM«^ de tre»
f«i^ pSegrigbetd \^y D?? bofjpredfker^ hAkiBir^ hiM
«enb fehoooe :li|kttde ^ ürwl^Ii.eeo «oèreod creoifi^
msB%y door eetie :omz9{^niMkendé/ ftbsir ^ r in^il»
iroehclg 'iwrikfaie eiïjnikr zfroct Mkeo; bdiaagéBe
froon. Iterk 9 eai^eeeii^w allé 'ge^j^ge^^baifeo lic
tf^qefiieid flemde* ^ v :: 2 ,1 m »

Den 31 Occoher 18 17. werd bet^dëide^éau^fteJi
iér kerkbervomiing j in: dk graafTcbo^ |eli}k Joot
(ebdelDbicsghM» « d$n * Na^^mbi» Jta d^W
^I9l|dfeiit.|evie9d4 :- ^...-^ I , b^

y • 'Dei

Digitized

byGoogk

l«i^3 'ito gNir iftiii»«> .|iië4f »ffi«|eaèiiè^, Stt" i^
door koning wiuiam III. vernieawde, xaaËtWcd^M

. den pjJte'K^f'Srtn GriSêamiAi^Cr'' <» HaAltoi
idi¥''feftf#'#aN!fiaeHë^«d liérfftaai elk' tten i nrd^èm-
B«r d;Hi-ra''!«kiVilhdortf F9ë^ln|KiÈégi»id; \óii»>
IfiiMr'bMIdüct'^ablfê'tiSi: ëèi^ jWéfiSeoirén v!29 ^
flisrotdfiv=^i«^'t^£Êel9ke"«ë!'^iVéb ffinM^iiki' k^
eenen acratfidIK'v.'TlMiié «iéaitec.èS6 d&%s2öi'r-1^

fiöiWïóïirlififi^yftMöolte^e'tótr (*>•■='"''■ '' ^ =-'"^"''

WUF gi^sa:<'détir''|'jat)Q 'i^^Bi^cffièë^'düb^^
•««l^-^jHeti «rdoWMl» 6ïidftd-4^II^yfiir*'^ é^lM^
x^6o, en trad in het huwelijk, met de ptinaiiHSaff^

2,0TTB VAN MBKLBNBURO STRBLITZ, den 8 Aog. I76U

Hij regeerde derhalw 59 jaren, 3 .maanden eo 4
dagen, en iUerf in den hoogsa ooderdom van 81 ]•■.
ren 7 maanden en 35 dagen.

H19 had door de iilltnafic%de hoedanigheden vu»
A}n verfland en hart, door de fchoone deugden wd>'
ke Uj in «ijQ bni^felijk en openbaar leven ten toon

fpreid*.

(^ De tegenwoordige leden ziioi

De Heer Regeringsnad ton wnLf Olreccon

De Heer Regeer wtusa (e Noordhoom » T RadeiL;

De Heer Predikeni iomn m NoorAMK>m»j ^

Digitized

by Google

C «44 ^

^ ^(^ UeGk. co acbtiog vu^tiiI ^oe. oodierdaiieB

ji7«?»,vfeBWpi9j,PB^.dw ijaami'nwioii^&p den IVi

!f,,PeïL>fli<>ïT*'«^i^a<> .w«fd di^.«««iig ^tfge^,

^ predikftoel^ 1)^604 gpiqiokc^; m .zij door auiget
plagen j>laklqfitea5 ..cpc .trpuirva» ^0(»«iji9iheM ,. aas

oaan^e gebeoneni^, |n èeii.fpmfrcju^ fi^th«[iB
«oorgemUeo. I| %)^^ . .^ W, l^ta» dauvsti U ge-
.««gS» gqgCTep;|ifh|i#»;«i jfsiwch l»n«l^k„dat biet
igeluf: fVPP mi^ Vad^bp^ oog moge bk^ija, vttiOf
mv,^ inet MMatig digepQQteo ^efi iiiar af wpr

,T(Vi .^- ■ ■.• ■ ,i.-:ij.'.j:^c- .. J?;;<:.--..;...- /" ' ■ t

f r- . .; g ,t:o-;q r.^ sv..-.-:-, ...-. / ;■

-i? j:-- • . • ■^i■■ r'v; i ' (■ '■•■'■'. ,■ ^■

Digitized by V?00QIC

C.van,BaMir*«l iC Z^on, . ^cuip^.

Digitized by LjOOQIC

f....::l:braky

ASTOï^ LENOX
TILDEN FOUNDATIONS

Digitized

byGoogk

Digitized

by Google

Digitized

by Google

Digitized by LjOOQIC

THB NBW YORK PUBUG LIBRARY
RBVBRBNGB DBPARTMPNT

TUs book is nader ao oireiifliatuioes to be
tükea from tiie Biuldlatf

i

•

•4

1

i

*

i

*

ï

s

5

^

^

■

farm 41*

l

Digitized

byGoogk