Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct
to make the world's books discoverablc onlinc.
It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct
to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc
publishcr to a library and fmally to you.
Usage guidelines
Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb
at|http://books.qooqle.com/|
HARVARD
COLLEGE
LIBRARY
GRAMMATICAE ROMANAE
FRAGMENTA
COLLEGIT RECENSUIT
HTGINUS FUNAIOLI
VOLUMEN PRIUS
MCKVn
LIPSIAE
IN AEDIBUS B. G. TEUBNERI
i Ty,' .100, i/
LIPSIAX:. TYPI8 B. O. TBUBNBRI.
rs-urt^^ 1- »•■"■'--*•"
ingratas snm, nisi illum inter
gratiBBiinas necesaitudines dili-
go. Sen. de hertef. 6,16
FEANCISCO BUECHELER
SACRUM
PRAEFATIO
disiecta grammaticoruin frusta ut coUigerem ante hos
tres fere annos Buecheler mihi auctor fuit: en habes,
lector, stndiorum primitias, quas quaeso, qualescumque simt,
benigne accipias. non multa deesse spero, multa perpolita
non esse scio, alia fortasse errata erunt, quae tironi bene-
Yole ignosces. ac praesertim doleo quod in auctorum
rerumque nominibus decurtandis non semper constans fui,
ut p. 107 fr. 1. 100, 2. 113, 8. 116, 13 Varronis Florentinum
codicem primum 'Flor.' indicavi, deinde ^F'; quod idem
interdum in litteratura accidit (cf. Addenda et corrigenda).
de ratione libri haec monenda sunt. in quattuor scilicet
partes ex temporum rationibus divisus grammaticos vetus-
tiores usque ad Tiberii aetatem continet: grammaticis acce-
dunt varii scriptores, sive nomina enodaverunt sive gramma-
ticam litterasque tetigerunt; in quibus tamenbrevitatis causa
intra terminos eorum, quorum fragmenta tantum habemus,
manendum fuit. quod autem Lucilium inter grammaticos
rettuli, noli errori tribuere; eum enim ab Accio separandum
non esse putavi. Festi locos verbis ^alii dicunt' et sim.
incipientes suscipere non potui, nisi totum opus exscribere
volebam. reliquias ita disposui, ut certae semper a dubiis,
incertae sedis res a certae sedis fere semper seiungerentur;
quae tamen ratio in Yarrone tenenda non fuit, ne eae nimis
dispertirentur: hic igitur potissimum discriminis signis uti
necesse fuit. ceterum in praeceptis grammaticis rerum,
in etymis litterarum ordinem secutus sum. vitae etiam
librorumque testimonia, quoad fieii potuit, omnia protuli;
nbi longior materia suppeditabat, in gravissimis acquievi.
VI Praefatio
in indicibus conficiendis comiter me adiuverunt amici
optimi lAistermann et PBecker, seminarii philologorum
Bonnensis seniores. in libro autem emendando ultro mihi
operam dedit FSolmsen, qui magna ex parte plagulas legit;
nec defuit Yitellii prompta voluntas auctoritasque. consiliis
etiam FBamorino et BSabbadini me adiuverunt. his omni-
bus yiris gratiam habeo magnam. sed nemini tantum me
debere profiteor quantum Buechelero, eiusque nomen auspi-
catissimum libri exordium esse volui, ut quae ab eo accepi
ei redderem. non solum enim publice et privatim docendo
auctor et dux operis ftdt, sed in plagulis etiam emendandis
multa et pulchra addidit, complura falsa reiecit, alia manca
supplevit aut obscuriora illustravit. quod si tamen, prae-
stantissime magister, hoc donum meum summo viro non
satis dignum est, Plinii verba in memoriam redigas velim:
^dis lacte rustici multaeque gentes et mola litant salsa
qui non habent tura, nec ulli fuit vitio deos colere quoquo
modo posset'.
Dabam Bonnae mense Augusto MCMVil.
SIGLA
Anecd. H. — Anecdota Helvetica {Gramm. Lat. suppl. ed. Ha^evC)
CAF=^ comicorum Atticorum fragmenta, ed. Kock
CGF ^ comicorum Graecorum fragmenta, ed. Kaibel
CGK (GLK) ^ corpus grammaticorum Latinorum, ed. KeU
CGL ^ corpus glossariorum Latinorum, ed. Goetz et Ghmder-
mann
CIA = corpus inscriptionum AtUcarum
CIL = corpus inscriptionum Latinarum
FHG = fragmenta historicorum Graecorum, ed. CMuelUr
F PB = fragmenta poetarum Bom^inorum, ed. Baehrens
HBF= historicorum Bom^anorum fragmenta, ed. Feter {Lipsiae
1883)
HBB = historicorum BomoMorum reliquiae, ed. Peter {Lipsiae
1906)
lA = iurisprudentiae antehadrianae quae supersunt, ed. Bremer
IGronovius — lacohus Gronovius
IFGronovius = loa. Fr. Gronovius
OBF* =^ oratorum Bomamrum fragmenta, ed. Meyer {Turid
1842)
Pauly-Wiss. BE {Pauly BE) = Pauly-Wissowa {Pauly)
Beai-Encyclopddie
PLG = poetc^ lyrici Grraeci, ed. Bergk
PL M » poetae Latini minores, ed. Baehrens
8BP =^ scaenicae Bomamrum poesis fragmenta, ed. Bihbeck
{Lipsiae 1897 et 1898)
Serv. {Dan.) significat verbd quae afferuntur partim additammta
Danielis esse.
verba uncis <^ita^ inclusa addita vel suppleta sunt, canficdlis
[ita] spwria, [ifa] admotata.
Vm Sigla
t in contextu orationis verba corrupta indicat, f a/nte numeros
fragmentorum libros, unde haec sumpta sint, nominatos non
esse monet,
* indicat dubium vel scriptoribus coniectura tributum fragmentum,
** la^iunam, .... codicum vacuum spa;tium, — verba omissa,
III rasuram.
Festum attuli secwndum paginas MueUeri, grammaiicos Latinos
Keilii, Nonium Merceri (versum Lindsayi), Suetonium Beiffer-
scheidii; carmina Saliorum secundum numeros MatM^enhrecheri,
Catonem lordani, JEnnium Vahleni, legem XJJ tcibuiarum
SchoeUii, LucHium Marxii, Plautum Leonis,
PKOLEGOMENA
A. DE LUDIS LITTERARUM
ET MAGISTRIS
Suei. de gratnm, t == Varro fr. 390 grammatica Bomae ne
in usu quidem olim, nedum in honore ullo erat, rudi scilioet ac
bellicosa etiam timi civitate neodum mafi^nopere liberalibus dis-
oiplinis vacante.
antiquissimi ludi litterarum mem>orantur a lAvio 8, 44, 6.
9, 36, 3. 6, 25, 9. Dionys. H. 11, 28. Plut Eom. 6. de eorum
appeilatione cf. Festus p. 347<^, 31. de materia docendi Plaut
most. 126, Cic, de leg. 2, 9. 59 {Schoell, leg. XII tah. p. 4).
Varro de vita p. B. ap. Non. p. 77 , 2. Hor. ep. 2, 1, 69.
universe de re cf. L Friedldnder , DarsteU. au>s d. Sittengesch.
Roms^ 3, 331 sq. Eckstein, Encycl. d. Erzieh,- u. Unterrichtsw.*
4, 204 sq. de magistris praesertim AHiUscher, Fleck. Jahrbb.
suppl. 18 {1892) p. 355 sq. EJullien, les professewrs de littera-
ture dans Vancienne Bome {Paris 1865). lESandys, History
of cUifis. scholarship {Cambridge 1903) p. 105 sq. 166 sq.
1. 8uet. de gramm. 1 = Yarro fr, 320 initiuixi quoque
eius [grammaticae^ mediocre extitit, si quidem antiquissimi
doctomm, qui idem et poetae et semigraeci erant (Livium
et Ennium dico, quos utraque lingua domi forisque do-
cuisse adnotatum est), nihil amplius quam Graecos inter-
pretabantur, aut si quid ipsi latine composuissent praele-
gebant. de Ennio vd. p. 3sq. 7sq.
2, PhU. quaest. B. 59 5tf;£ S^ ^Q^avzo iiia^ov didd-
CiuiVy wd TtQ&rog ivito^s yQafifiaxodi8a6KakBtov Sitoqiog
X Prolegomena
KcLQ^iXioq &7C(X£v^Qog KaQ^dlov rov TtQcorov yafutiiv
iKPalovrog. Sp. Carvilius Buga a. 520/234: consul fuit, qua
aetate Carvtlius Itbertus eius aucloritate floruisse credendus est.
de Carvilio grammatico vd. p. 3.
3. Plut. Cato ma. 20 xaglevra dovkov elis yQUfifia-
T^tfTi^v ovofia XIX (ova TtoXkovg StddCTiovra naldag.
4. Hut. Aem. Paul. 6 o^d yccQ (lovov yQafifiartKol iuxl
(Sog)i0ral Kal ^i^roQeg^ oAAa xai TtXdarat — '^XXrjveg 7\Cav
neQh rohg veavCcaovg. haec tempus ante beUum Macedonicum
respiciunt. id. ihid. 33 ra renva roH PaaLXioag riyero dovXa
aal Cvv avrotg rQOtpimv %al didaCKaXoDV xal natdayayyobv
SedaKQVfiivcov 'oyXog [a. 587/167]. cf. Polyb. 32, 10
(a. 588/166).
hac antecratetea aetate una cum grammaticis rhetores et
philosophi Graeci Bomae docebant; cf. Athen. 12, 547 <*.
n
Suet. de gratnm, 4 appeUatio grammaticorum G-raeca con-
suetudine invaluit, sed initio litterati vooabantur. — veteres
grammatici et rhetoricam docebant, ac multorum de utrag.ue arte
oommentarii feruntor. secundum quam oonsuetudinem posterio-
6 res Quoque ezistimo quamquam iam discretis professionibus ni-
hilo minus vel retinuisse vel instituisse et ipsos quaedam genera
meditationum ad eloquentiam praeparandam, ut problemata para-
phrasis allocutiones ethologias atque alia hoc genus, ne scilicet
sicci omnino atque aridi pueri rhetoribus traderentur.
cf. Orbil. fr. 2. Nepos fr. 14. Mess. Corv. fr. 5. de officio
grammatici cf. Varro fr. 234 sq. et Gudeman, GHrmdr. z. Gesch.
d. class. Phil. (Lpz. 1907) p. 4 sq.
7 meditat. Vindob. Ottob. institutionum superscr. Tmedi-
tationum Neap. institnt. in mg. meditat. Gudian. institut. reU.
cf. Ihm, Bh. Mus. 61, 550 8 aethiologias (-thy-): em. Berocddus
5. Suet. de gramm. 2 = Varro fr. 320 primus igitur,
quantum opinamur, studium grammaticae in urbem in-
tulit Orates Mallotes Aristarchi aequaJis, qui missus ad
senatum ab Attalo rege inter secundum ac tertium Puni-
6 cum bellum sub ipsam Ennii mortem [a. 585/169]^ cum
regione Palatii prolapsus in cloacae foramen crus fregisset,
per omne legationis simul et valetudinis tempus plurimas
acroasis subinde fecit assidueque disseruit ac nostris
De ludis litterarum et magistris XI
exemplo fuit ad imitanduin. hactenns tamen imitati, ut
carmina parum adhuc divolgata vel defunctorum amico- lo
rum vel si quorum aliorum probassent, diligentius retrac-
tarent ac legendo commentandoque etiam ceteris nota
facerent. iegatio Cratetis eadem esse videtur quae ad a. 586/168
a lAvio memoratur {45, 13, 12; cf, Leo, Pl F. p. 29 adn. 1).
aliter JuUien p, 36^. cf. etiam Sandys p. 156 sq. ceterum vim
Cratetis ad Bomanorum grammaticam altius tolli non licere,
verha ^quantum opinamur^ ostendunt (cf. praesertim Susemihl,
Griech. Litt. d. Alex. 2, 4sq.). adn. crit vd. apud Varr. l. c.
d€ Cratete cf CWachsmuth, de Cratete Mailota {Lipsiae 1860).
6. a. 594/160 Isocrates grammaticus captivus a Syria
Bomam venit, sed is mente captus (Folyh. 31, 33, 5. 32, 4, 2. 3, 6.
Diod. 31, 29).
7. Cic. Brut. 104 fuit Gracchus [Tiherius a. 591/163
naiu3] diligentia Comeliae matris a puero doctus et
Graecis litteris eruditus. nam semper habuit exquisitos
6 Graecia magistros, in eis iam adulescens Diophanem
Mjtilenaeum Graeciae temporibus illis disertissimum. 6
cf Plut. Ti. Gr. 8. 20. Flut. C. Or. 19 r} KoqvriXla — riv
6i noXvtpiXog xal 6lcc (ptXo^svlav s^itQciiteiog, ccel (uv ^EXXri"
vcav Tuxl g)iXoX6ya)v nsQl avxriv 'ovxtov. Val. Max. 4, 4,pr,
Gomelia Gracchorum mater, cum Campana matrona apud
illam hospita omamenta sua pulcherrima illius saeculi lo
ostenderet, traxit eam sermone, <[donec)> e schola redirent
liberi, et ^haec' inquit ^omamenta sunt mea'.
11 donec add. Gertz dum vg.
8. Straho 14, 650 Kal StoiStQcctog 6s 6 &SsX(pbg xov
^AgiCxoSrjiiov \cf. test. 24\ %a\ ccXXog ^AQiCxoSrniog avs^ilftbg
ceircov 6 TtaiSsvdag Mdyvov TIoyLTtriiov a^ioXoyoi ysyovaiSi
yQaiAiAccTcxoL ad spatium annorum 654/100 — 664/90 deducimur
{HOlsdierp. 378). cf. SusemiM 2, 183sgi. Gercke, Bh. Mus, 62, 119.
9. Cic. Brut. 312 eodem tempore [a. 673/81] Mo-
loni dedimus operam; dictatore enim SuUa legatus ad
senatom de Bhodiorum praemiis venerat. fortasse Apollo-
nius Molo iam anno 667/87 alteriu^ Bhodiorum legationis cum
Posidonio {Flut Mar. 45) particeps fuerat {Cic. Brut. 307,
quem locum seclusit Bake). idem cum rhetorica grammaticam
XII Prolegomena
artem professus est (cf. Marx, Berl. phil. Woch. 1890 p. lOOT).
v/niverse Brzoska, Pauly-Wiss. BE 2, 141 sq.
10. Flut Cato mi, 1 rc5 (liinoi naidaytoySi zbv Kd-
zcovcc [a. 659/95 natuni] neid^ead^ai fisv Xiyovdi %al noietv
anav xb TtQOCrarxofUvov ^ i%a(Srov Si rrjv airlav catatXBiv
%al rb 8ta rl nvvd^dvec&at. aal yaQ tjv laqUig 6 itaida-
5 ycaybg a^hrov xal Xoyov Ij^cov rov kovSvXov TtgoxetQorsQOVj
Svofia 2aQnY}d(6v.
11. 8uidasp,299B. ^LOvvaiog^Ale^avdQevg^ ®^a|
8e <(xai^ ajtb rov TtarQbg Ti^qov TrjQog rovvofia nXrjd^eCgj
^AQtaxdQxov fiad^rjxrig yQa(i(iaxt7i6gy og iaotpiarevaev iv ^P(6(iri
inl Uofvjtrilov rov [leydlov %al i^riyrjaaro TvQavvloavt tw
5 TtQoriQCDj avvira^e Ta TtXeLara yQafifiariTid re %al avvray
fiartyia Kal iTtOfivrifiara. cum Aristarchus anno circiter
610/144 mortuus sit (GBitsch, de biblioth. Alexandr. qui
ferwntwr primis p. 51 sq.), eius discipulu^s Dionysius inter annos
684/70 — 702/52 {i%l IIoiiTtrilov) vix docere potuit (cf. Hillscher
p. 360. Cohn, Fauly-Wiss. BE 5, 977/134); sed Suidas in
temporibus definiendis, praesertim a PtoJemaeo Eusrgeta II
(a. 608/146—637/117) usque ad AuguMum (Bohde, Bh. Mus.
33, 168 adn. 6 al), incuria peccavisse videtur^ non aliter atque
in Asinio Pollione Tralliano, quem Timagenis {cf. Sen. de
ira 3, 23) schola suscepta Bomae i^l TLo^nriiov tov \LeydXov
item docuisse dicit. nam quod Clinton verba og — ^eydXov tram-
ponens ad Tyrannionem rettulit, minime satisfadt; Suidas enim
auditores sub magistri nomine tangere solet, alia de iis suo
cuiusque loco exponit. aliter de re iudicat Susemihl 2, 168
adn. 139. Sandys p. 138.
2 xal add. Marx, Berl phil Woch. 1890 p. 1007 TrJQov
TfjQog] cf Susemihl ibid.
12. Suidas p. 61 B. 'AXi^av8Qog 6 MiXi^aiog^ og
noXvlarcDQ iTteydi^^ xal KoQvriXtogj 8i6rt KoQvriXifp Aev-
rovXoi alxfiaXmriad-elg iitQdd^ xai ai5tc5 nat8ayayybg iyivero^
elra riXevd-eQad-rj. fjv 8e iv ^Pdniri inl r&v IlvXXa xQovaov xai
6 inl rd8e. dvyQid^rj 8e iv AavQevratg^ vnb nvQbg rfjg oiv.lag
g)&aQeiarig' %al 7] yvvi^ avrov ^EXivrj (lad^ovaa rb avfifidv
aTtiqy^aro. fjv 8e yQafifiartKog r&v KQdrrjrog fia&rirmv. oixog
avviyQa^il^e fit^Xia aQtd-fiov XQeixxw^ r,al iteQl Pcofirig pt^Xia
Ttivxe. Serv. JDan. Aen. 10, 388 hoc totum Alexander
De ludis litterarom et magistris XTTT
Polyhistor tradit, quem Lucius Sulla civitate donavit lo
[a. 673/81]. Suet de gramm, 20 C. lulius Hyginus —
stndiose et audiit et imitatus est Cornelium Alexan-
drum grammaticxmi Graecum, quem propter antiquitatis
notitiam Polyhistorem multi, quidam Historiam vocabant.
qaam late verha Suidae iitl tdSs extendenda sint, ea res docet
quod Alexander Hyginum instituit {cf. Hygin. test. 2). eiusdem
in magisterio dxft^ a& anno cirdter 684/70 statui potest, in
agitatione littera/rum aliquanto posterior (cf. Unger, Philol. 47,
177 sq.), reliquias vd. ap. Mueller, FHG 3,206sq. ceterum
ef. Schwartz, Fauly-Wiss. BE 1, 1449/88. ab eo distinguendus
€88€ mdetwr Alexander Feripateticm Crassi magister {Plut Crass. 3;
ef. Unger ibid. 1828q,).
hoc temporum spatio magna apud Bormnos auctoritate duo
Stoici philosophi valuerunt, Panaetius Gratetis discipulus eiusque
auditor Posidonius. de circulo Scipionis cf. Cic. de or. 2, 154.
13. de Lampadione et Vargunteio cf infra p. 21. 50.
14. Suet. de gramm. 2 = Yarro fr. 320 Lucilii sa-
turas — legisse se apud Archelaum Pompeius Lenaeus,
apnd Philocomum Valerius Cato praedicant. de Arche-
lao cf. p. 50 sq. de Philocomo p. 51.
15. Cic. Brut 207 — interfui, cum essem apud Aelium
adnlescens eumque audire perstudiose solerem. de Varrone
Aelii Stilonis discipulo vd. Varro test. 4. de Aelio universe
p. 51 sq.
16. Suet. de gramm. 3 = Varro fr. 320 posthac
jpost L. Aeliuml magis ac magis et gratia et cura artis
^ammaticae^ increvit, ut ne clarissimi quidem viri ab-
stinuerint quo minus et ipsi aliquid de ea scriberent, ut-
que temporibus quibusdam super viginti. celebres scholae 5
fnisse in urbe tradantur, pretia vero granmiaticorum tanta
mercedesque tam magnae, ut constet Lutatium Daph-
nidem, quem Laevius Melissus per cavillationem nominis
Havbg &yd7tri(ia dicit, septingentis milibus nummum a
Q. Catido emptum ac brevi manumissum, L. Apuleiumio
ab Aeficio Calvino equite Romano praedivite quadringenis
annuis conductum ut osce doceret. Plin. n. h. 7, 128
pretium hominis in servitio geniti maximum ad hanc
XIV Prolegomena
diem, quod equidem compererim, fuit grammaticae artis
15 Daphnin Ac^c)>io Pisaurense vendente et M. Scauro
principe civitatis IIi. DCC licente. M. Scaunis is Aemilius
est qui consul a. 639/115 post princeps. senatus fuit {cf, Detlefsen,
Bh. Mus. 18, 238). utrum Accius poeta apud Flinium signi-
ficetur an alius, amhigitur (cf. Marx, Pauly-Wiss. BE 1, 142).
de libro quodam Lutatio tributo cf. Q. iMtat. Catul. p. 122.
1 — 12 cf. adn. crit. apud Varr. l, c. 15 daphni natio:
em. DetUfsen; an retinendum AtioF
17. Sud. de gramm. 5 Sevius Nicanor primus ad
famam dignationemque docendo pervenit. alia vd. p. 86.
18. Suet. de gramm. 6 Aurelius Opillus — philo-
sophiam primo, deinde rhetoricam, novissime grammaticam
docuit. vd. p. 86 sq.
19. Suet. de gramm. 7 M. Antonius Gnipho — nec
unquam de mercedihus pactus, eoque plura ex liheralitate
discentium consecutus. docuit primum in divi luli domo
pueri adhuc \nati a. 654/100]^ deinde in sua privata.
5 docuit autem et rhetoricam, ita ut quotidie praecepta
eloquentiae traderet, deelamaret vero non nisi nundinis.
scholam eius claros quoque viros frequentasse aiunt,
in his M. Ciceronem, etiam cum praetura fungeretur
[a. 688/66]. Macrob. 3, 12, 8 Antonius Gnipho vir
10 doctus, cuius scholam Cicero post lahorem fori frequen-
tahat, Salios Herculi datos prohat. Suet. iMd. 10 ipse
[Ateius Fhilologus] ad Laelium Hermam scripsit se — audisse
Antonium Gniphonem eiusque f haere postea docuisse.
de verbis ^nec unquam — consecutus^ cf. JuUien p, 27. fragmenta
vd. p. 99 sq. cf. test. 20.
haere haere
18 haere in mg. hermam Vindob. herma; Vatic. hermam
Neap. h^rma in mg. aSre Crudian. hermam rell. eiusque haeresim
<Becutum> coni. Mercklin, Philol. 19, 158 e. theoremata Vahlen;
an eiusque heredem.?
20. Suet. de gramm, 8 de M. Pompilio Andronico vd.
infra p. 101.
21. Cornelius Epicadus, qui inter claros professores a
Suetonio de gramm. 12 numeratur, Faustum SuUae filium
fortasse docuit. de eo vd. p. 103 sq.
De ludis litterarum et magiBtriB XY
22. Suet de gramm, 13 StaberiusEros — docuit inter
ceteros Brutum et Cassimu. sunt qui tradant tanta eum
honestate praeditum, ut temporibus Sullanis proscriptorum
liberos gratis et sine mercede uUa in disciplinam rece-
perit. f>d. p. 106 sq.
hac aetate Bomae latine dicendi praeceptores docere coepe-
runt exemplum L. Plotii Galli secuti, qui puero Cicerone primus
omnium Latinus rhetor fuit. cf. Suet. de rhet. 2. Sen. controv.
2, 8. Quint. 2, 4, 42. 11, 3, 143. Hieron. ad a. Abr. 1929.
23. Yarro de l. L. 7, 107 apud Naevium — in Nagi-
done \II V. 62 Eihh.^^ clucidatus [caudacus Flor^ suavis,-
tam etsi a magistris accepimus mansuetum.
m
24. Strabo 14, 650 iivdQsg Ss ysyovccciv svdo^ot Nvoasig
— MsvsKQdrrjg ^AQiarccQxov (lad-rjri^g^ Tcal ^AQicrodrniog
ixtlvov vtog^ ov dirj7iov0a(uv 7i(istg i(S%ar6yrjQa} vsoi rcavrs-
X&g iv rfi Nv6y — 6 6' "^(lirsQog aal iQQriroQSvs xal iv
ry ^Podci) xal iv ry rcaxQCdi dvo (JjjoXaff avvsr%Sy vcQm fisv 5
riiv ^roQMfiv^ dsiXrig ^^ '^^ yQafifiarwriv 6%olriv' iv Ss
ry ^P(0(iri r&v Mdyvov Ttaldoav imorar&v rjQKstro ry yQafir-
fiariTifj aioX^. cum Pompei fUii intra amios 78 — 75 nati sint^
iam inde fere ah a. 65 imtitui potu^runt. anno vero circiter 50
Aristodemus Bomam reliquit, si Strahonem adulescentem (viov
TfavrsXwg), qui a. 63 naius esse videtur {Niese, Hermes 13, 37 sq.
Bh. Mu8. 38, 567 sq.), Nysae docuit; atque erat is tunc ia%ar6-
plQo^g. cf. Susemihl 2, 183 sq. Schwartz, Pauly-Wiss. RE
2, 925/30. reliquiae sunt apud Mueller, FHG 3, 307 sq. de
Homericis studiis cf. HefermeM, Bh. Mus. 61, 296.
25. Plut. quaest. com. 9, 1, 3 {Mor. 4, 360 B.) Ilofi-
nriUp MdyvG) g)aalv aitb rfig (isydlrjg iitavrimvri CrQorslag
[a. 693/61] rbv SidaGoiaXov rrjg ^vyarQbg aTtodsi^tv 6l-
6ovra pLfiXlov xofiLdd^ivrog ivdovvai rfi naidl rotavrrjv ccqii^v
[Hom. II. 3, 428\. ^rikv^sg i% rcoXs^iiov' &g &(pslsg avrod'^ 5
oiia^ai.'. hu/nc neminem alium esse nisi Aristodemum veri-
simile est.
26. Suidas p. 1051 B. TvQavvloDv ^E/jti%Qarl8ov
%ai Atvdlag liXs^avdQlvrjg ^ Lifitariyog' iiQrifidrL^s ds
XVI Prolegomena
KoQVfipov^ ysyovag iTtl nofmrjCov roH (isycikov xal TCQots-
Qov^ (lad^rirrig &kX(ov re Kal ^EcriaCov rov jifiKSrjvov^ vtp^
6 ov %al TvQavvCoav covofida&ri &g nararQi^cov rS>v 6fto(f;^6>la)i/,
nQorsQov xakovfiBvog &s6(pQaCrog, elra StriKOvCe Kal Jio-
vvcCov rov SQa%bg iv ^PoSg)' avredotpCorevce 61 JrjfirjrQCco
Tc5 ^EQvd-QaCo)' i]xd^ Se elg Pcofirjv Irjq^d^elg alxfidlcarog {)7t6
AovKovkkov^ ore %are7toXifiri(Se Mid^QLddrrjv rbv Ilovrov
10 pacikevdavra, Sta7tQe%iig Se yevofievog iv ^Pcofirj xal TtXov-
fSiog inrriCaro Kai ^LplCatv iTteQ rag rQeig fivQtdSag, ire-
XevrrjCe Se yrjQatog^ iTtb noSdyQag TtaQaXvd^eCg ^ okvfiTtcd-
SffQn' iv rS) y' erei rr\g okv\LTtidSog. Flut, I/ucull. 19
rore \Amisi a, 684/70^ nal TvQavvCcov 6 yQafifiarLitbg edkco '
15 MovQrjvag S^ avrbv i^rjri^Caro xal kapav ccnriXev&eQoaaev
dvekevd^eQcog rrj ScoQea xQrjodfievog. o\> yccQ rj^Cov Aov-
Kovkkog avSQa Slcc TtaiSeCav iCTtovSaCfiivov Sovkov yevic&ai
TtQorsQOv^ elr^ &7tekev&eQ0v. dcpaCQeCig yccQ fjv r^g vTtaQ-
XOvCrig -^ rrjg SoKOvCrig iksvd^SQCag SoClq, dkka MovQrjvag
20 fisv ovK ivraHd^a fiovov cocpd^ri Ttok^b rrjg roiJ CrQartjyov
Tiakoiiayad-Cag &7toSsct)v. Strabo. 12, 548 fiexQL fiev Si}
SevQO IdfiLCrivri. avSQeg Se yeyovaCLv cc^lol fivrifirjg %arcc
^taiSeCav ivravd^a' fiad^rifiarLKoi fiev — , yQafifiarLxbg Sh
TvQavvCcDv^ oi rjfietg rjXQoacdfied-a, Cic. ad Q. fr, 2, 4, 2
25 [Bomae a. 698/56^ Quintus tuus, puer optimus, eruditur
egregie; hoc nunc magis animum adverto, quod Tyrannio
docet apud me. Tyrannionem maiorem significat Cic. ad
AU. 2, 6, 1. 12, 6, 2. ad Q, fr. 3, 4, 5. 5, 6 {Planer, de Tyrann.
gramm. Berlin 1852 p. 4sq,). de voce ysyovSg (= dcKfid^cDv)
cf. Bohde, Bh. Mus. 33, 161sq. de verhis ixQrifi. &h Koq. cf.
Planer p, 2sq. de scriptis cf. Tyrarm. min. test, 46 ei' Varro
fr. 282. ex iis tmum ndbis grave est quod inscribehatur Ttsgl
Tfjg ^PcDfiaCyLfjg dLaXi%tov 3rt ^ctlv ^x vijg ^ElXrivi^Kfjg^ cuiu^
nulla quidem extant fragmenta, sed summa doctrinae originem
Latinae linguae a Graeca ducentis, cuiiLS primus aiLctor Hypsi-
crates nohis traditus est (cf. p. 107 sq.), post Tyrannionem pluri-
mum vcUuit [cf. Varro fr, 295. 296. de l. L. 5, 26. 96 al. PhUox.
infra p. 443, Didym. infra p, 447. Seleuc. infra p, 450.
luba infra p. 451 sq. Dionys. HaL ap. ABarth, de luhae ofioL&c.
a Plut. expressis. GoUingae 1876 p. 8, quibus alii accedumt, ut
Ael. Stilo fr, 21. 28 et praesertim Santra et Cloat. Verus. cf
etiam Quint. 1, 6, 31, 5, 55), alia de Tyrannione vd. infra
De ludis litterarum et magistris XYII
Be biblioth. test. 3. 8. ceterum is post a. 684/70, fortasse iam
inde ab a. 688/66, Bomae docuit. universe cf. Planer l. c. et
Susemihl 2, 179sq.
13 QTty' (a. 45) coni, Schmidt qtcti' («• ^^ Bernhardy
27. Suidas p. 182 B, ^A<s%lri%id8rig JiorC^ov Mvq-
ksavog (nokig di i(Sri Bi&vvUcg -^ vvv ^ATtdfietcc Kakovfiivrj'
rb Se avio^Bv yivog fjv Nmasvg)' yQafifiartTiog ^(lad^rirrig
IdTtoXkcDvtov. yiyove Se iitl rov ^Arrakov oial Ev^uevovg
r&v iv neoyd^co Padilicov, eyQaijje (pikoGoqxov ^ipktcov 5
diOQd^oyciKd.J iytaldevae de %al elg ^Pcoiiriv iTcl nofiTcrjCov
rov (leydXov [[jcal iv Idke^avdQeta iitl rov 6' IhoXe^Laiov
viog dUrQLi^feJ' eyQatpe noXXd. aliter ac Lehrs voluit Straho
12, 566 avdQeg d' a^LoXoyoi %ara itaidelav yeyovaGi iv t^
Bl^vvIcc — KXeocpdvrig re QrjroQ 6 MvQXeavbgj ^ACKXrjjctd- lo
6rig re iaxQog 6 IlQovOievg. in glossa Suidae duos scriptores
confusos esse vidit Lehrs, Analecta gramm. (Begimontii 1846)
p. 1 — 10, qui fragmenta addidit. cf Sirabo 3, 157. Wentzel,
Paulif-Wiss. BE 2, 1628/28.
3 — 6. 7 — 8 seclusi quae oliena sunt
28. Cic. ad AU. 7, 2, 8 [YKal. Dec. ut vid. a. 704/50]
Chrysippum vero, quem ego propter litterularum nescio
quid libenter vidi, in honore habui, discedere a puero in-
sciente me! mitto alia quae audio multa, mitto furta; fugam
non fero, qua mihi nihil visum est sceleratius. idem ut 5
homo bibliothecarum perittis una cum Tyrannione a Cic. ad Q.
fr. 3, 4, 5 {a. 700/54) laudatur {De biblioth. test. 9). cf. Dru-
mann, Gesch. Boms 6, 115. 402sg[.
29. Cic. ad Atf. 4, 11, 2 [in Cumano a. 699/55] nos
hic voramus litteras cum homine mirifico, ita mehercule
sentio, Dionysio. id. ibid. 6, 2, 3 [Laodiceae a. 704/50]
Peloponnesias civitates omnes maritimas esse hominis non
nequam sed etiam tuo iudicio probati^ Dicaearcbi, tabulis 5
credidi. is multis nominibus in Trophoniana Chaeronis
narratione Graecos in eo reprendit, quod mare tantum
secuti sint, nec ullum in Peloponneso locum excipit.
quom mihi auctor placeret (etenim erat taroQtncorarog et
vixerat in Peloponneso), admirabar tamen et vix adcredens lo
Gramxnaticae Bomanae fragmenta ed. Funaioli b
XVni Prolegomena
communicayi cum Dionysio. atque is primo est commo-
tus, deinde, quod defdeo cum isto Dicaearcho non minus
bene existumabat quam tu de C. Vestorio, ego de M. Clu-
vio, non dubitabat quin ei crederemus. Arcadiae cense-
15 bat esse Lepreon quoddam maritumum; Tenea autem et
Aliphera et Tritia vsoTiXKSTa ei videbantur, idque t© r&v
ve&v KaxakoyG) confirmabat, ubi mentio non fit istorum.
itaque istum ego locum totidem verbis a Dicaearcho
transtuli. id, ibid, 7, 3, 10 \in Trebidano a. 704/50^
20 venio ad ^Piraeea', in quo magis reprehendendus sum,
quod homo Eomanus Piraeea scripserim, non Piraeum
(sic enim omnes nostri locuti sunt), quam ^in^ quod
addiderim; non enim hoc ut oppido praeposui, sed ut
loco. et tamen Dionysius noster — non rebatur oppi-
25 dum esse Piraeea. cf. Cwrt. Nicias test. 16. id, ibid. 7, 4, 1
[in Pompeiano a, 704/50] Dionysium flagrantem desiderio
tui [J.^^'ei] misi ad te nec mehercule aequo animo, sed
fuit concedendum. quem quidem cognovi quom doctum,
quod mihi iam ante erat notum, tum sane plenum officii,
30 studiosum etiam meae laudis, frugi hominem ac, ne liber-
tinum laudare videar, plane virum bonum. de Dionysii
disdplina vd. id. ihid, 4, 15, 10 [Eomae a. 704/50]
Dionysium velim salvere iubeas et eum roges et hortere,
ut quam primum veniat, ut possit Ciceronem meum atque
36 etiam me ipsum erudire. id. ibid. 6, 1, 12 [Laodiceae
a. 704/50] Cicerones pueri amant inter se, discunt, exer-
centur — . Dionysius mihi quidem in amoribus est; pueri
autem aiimt eum furenter irasci; sed homo nec doctior
nec sanctior fieri potest nec tui meique amantior. itaque
Dionysitbs cum Chrysippo aliisque libertis Ciceronem in Cili'
ciam comitatus est, ut filium et nepotem eius insUtueret. deinde
gratia eius amissa a. 709/45 pueros docendi cupidus rursus
apparet {Cic. ibid. 13, 2^). uberiora de eo dabit Drumann
{6, 403 sq.), qui recte Dionysium htmc Attici libertum a Dio-
nysio Ciceronis servo distinxit. cf. praeterea De biblioth. test. 8.
7 tantum Orelli aliique tam vg. : tum 8 sunt : em. Emesti
12 deorum mysta coni. CFWMudler coll. Ewrip. fr. Oret. 475, 10
p. 505 N.* tum de isto (cum de isto Medic. m. 2) Klote Tyrrell
et secluso tum Boot 22 cui quod add. Medic. m. 1 quam
De ludis litterarum et magistriB XIX
quod add. Medic. m. 2 quam <^in^ quod add. Buecheler quam
quod add. <(in^ Otto
30. Cass. Dio 48, 33, 1 xavrd ts ovv o^rtog iv rm
srsi inelvfp [a, 714/40] iTtqdjiQ^ri^ %clI ZfpalQOv 6 Kaiaag
TtaiSayayyov re %al i^slsvd^SQOv avrov ysvofisvov 6i](io6la
«'^at^f. cum Octavianus Caesar a. 691/63 natm sit, lulii
Sjphaeri opera et industria in aetatem Ciceronianam incidit.
31 JXg. 17, 2, 71 (Faul. l. III epU. Alfmi dig.) duo
societatem coierunt, ut graminaticam docerent, et quod ex
eo artificio quaestus fecissent, commune eorum esset.
32. Suet. lul. 42 omnisque medicinam Romae pro-
fessos et liberalium artium doctores, quo libentius et ipsi
urbem incolerent et ceteri adpeterent, civitate donavit
[Caesarl.
poetas rhetores philosophos mathematicos medicos Bomas
commorantes complwres hae aetate invenimus, quos HiUscher
numeravit. db Caesaris autem gratiam memoria digni sumt
Theopompus nvythographvs {Plut. Caes. 48. Straho 14, 656.
Cic. ad Att. passim), Artemidorus eiu>s fUihs {Straho ihid.) rhetor
{Flut. Ckies. 65), Sosigenes mathematicus {Flin. n. h. 18, 211).
33. Suet. de gramm. 3 = Varro fr. 320 nam in pro-
vincias quoque grammatica penetraverat, ac non nulli de
notissimis doctoribus peregre docuerunt, maxime in Gallia
togata; inter quos Octavius Teucer et Sescennius
lacchus et Oppius Chares; bic quidem ad ultimam 5
aetatem et cum iam non ingressu modo deficeretur sed
et visn. de Octavio Teucro nihil aliud traditum est. lacchum
scriptorem fuisse ex Plinio perspicitur, qui eum his in indice
n. h. memorat, vn l. XXXII {de medidna ex aquatilihus; cf.
MHnzer, Quellenkr. d. Ng. d. Plin.p. 368) et XXXVII {de gemmis),
semel autem auctorem refert n. h. 37, 148 {de gemma aegyptilla).
de Oppio cf. p. 133.
34. Suet. de gramm. 9 L. Orbilius Pupillus —
Bomam consule Cicerone [a. 691/63] transiit docuitque
maiore fama quam emolumento. — fuit autem naturae
acerbae non modo in antisopbistas, quos omni [in] occa-
sione laceravit, sed etiam in discipulos, ut et Horatius 5
b*
XX Frolegomena
significat plagosum eum appellans [ep, 2, 1, 70] et Domi-
tius Marsus scribens [FPR 3 J?.]: ^si quos Orbilius ferula
scuticaque cecidit/ Hor, ep. 2, 1, 69 non equidem in-
sector delendave carmina Livi / esse reor, memini quae
10 plagosum mihi parvo / Orbilium dictare [HQratim nattis est
a. 689/65]. cf. Porphyr. et Ps-Acro ad hwnc loc, qui Orbi-
lium ^saevum* appellant Ps-Hor. sat 1, 10 (= Val. Cato test 8).
alia de eo p. 134 sq.
4 in del. Vindoh. m, rec. et Beiff. coll. Suet. Claud. 42
35, Suet. de gramm. 10 L. Ateius Philologus —
ad Laelium Hermam scripsit se — praecepisse — multis
et claris iuvenibus, in quis Appio quoque [cos, a, 700/54]
et Pulchro Claudiis fratribus. ipse discipulus Gniphonis fuit
{test 19). ceterum vd. p. 136 sq,
36, Suet. de gramm, 11 P. Valerius Cato — docuit
multos et nobiles visusque est peridoneus praeceptor
maxime ad poeticam tendentibus, ut quidem apparere vel
his versiculis potest [FPB Bibac. 1 B^\ ^Cato gramma-
6 ticus, Latina Siren,' / qui solus legit ac facit poetas'.
ipse Philocomi auditor fuit {test 14). ceterum vd. p, 141 sq.
37. Suet de gramm, 14 in numerum nobilium professorum
Curtium Niciam refert, cuiu>s discipulorum nullum cogno-
vimus, nisi fortasse Talnam quendam (cf, Cic. ad Att. 13, 29, 1.
16, 6, 1). ceterum vd. p. 382.
38. Suet, de gramm, 15 Lenaeus Magni Pompei li-
bertus — dofuncto eo [a. 706/48] filiisque eius [a. 719/35
Sexto] schola se sustentavit, docuitque in Carinis ad Tel-
luris, in qua regione Pompeiorum domus fuerat. ipse
audivit Archelaum {cf. test, 14). ceterum vd. p. 403.
IV
Suei, Aug, -49 cuxn venalicias et lamstaruxn familias pere-
grinosque omnes exceptis medici^ et praeceptoribus partimq.ue
servitiorum. urbem ezpulisset [Augumiwa^
39.Suidasp, 1093B, Otko^svog lils^avdQSvg ygafi"
(larLKog^ og i(Sog>larev(S6v iv ^Pcofijij negl fiovodvkloiptov ^rj-
(idroDVy %eQl Crifjielcav r&v iv r^ ^lkiadi^ iteql r&v elg fic
De ludis litterarum et magistris XXI
Xr)y6vT(ov QTj^drcov^ neQi 8l7cXci(Sux6(iov^ Ttegl fiexQcoVj TteQl
T^g zobv 21vQcc%ov(Sl(ov ducXiTiroVj TceQl ^EIIy}vl6(iov g\ neQl 5
Cv^vyt&v^ TceQl yXcacC&v e\ TteQl r&v itaQ ^Ofii^QG) yXcocytfcov, TteQl
Tfjg ^axcorov dLale%roVj TteQi riqg ^ladog 6Lake%rov xal r&v
Xomcbv. FhUoxenus extremis libeme reipuhlicae temporibus et
uieunte Augustea aetate mxisse optimo iu/re creditur (Beitzen-
stein, Gesch. d. Grriech. Etym. p. 180. M. Terr. Varr. und
loh. V. Euch. p. 87). quod autem Kleist {de Philox. gramm.
Alex. studiis etymol. Gryphisio. 1865 p. 8) contendit lihrum eius
'XbqI tfjg T&v ra^ioiv dtaX^XTOv a Suida omissum (cf. Schmidt,
Philol. 4, 630) ante Varronis libros De lingua Latina, in qutbus
nullum illius vestigium extat, scriptum non esse, praesertim cum
PhHoxenus Homae docuerit {Hillscher p. 371 adn. 4 Kleistii
sententiam imperfectam referens refutare sihi videtu/r, eique ad-
seniitur SusemM 2, 226 adn. 21^), ratione prorsus non caret,
nisi quod operis Varroniani XIX lihros destderamus, ac Varro
ibi novam Fhiloxeni vocum enodandarum doctrinam cognitam
habuisse videtur {cf. Beitzenstein , Gesch. d. Gr. Et. p. 186),
quam ex recentiore quodam iUius scripto percipere potuit. frag-
menta infra p. 443 sq.
40. Suidas p. 288 B. ^ldvfiog ^idvfiov raQi%07t6'
Aov, yQafifuxrLKbg IdQLdraQxeiog^ ^AXe^avSQevg^ yeyovoog litl
lAvrtovCov Kal KLTiiQcovog %al fcog Avyovarovy XaXTievreQog
nXri&elg dLcc t^v neQL ra pLpiCa inLfiovTJv' (paal yccQ avrbv
(SvyyeyQa(pivaL {miQ ra rQL(S%tXLa %al %evrav.6CLa ^LpXla. id.
p. 531 avvrjKfia^e Se ai&Tc5 [luhae regi\ Al6vfiog 6 XaX-
TfivreQog. Didymum Bomae docuisse certum testimonium deest;
quod enim Schmidt {de Didymo Chalc. p. 2) in glossa, qua Suidas
Didymum iuniorem grammaticam Bomae docuisse tradit, offen-
dens eandem ad Didymum maiorem refert, id arhitrarium est.
cum tamen Ciceronem constet in libris neQl rfig Ki%iQa}vog tco-
liTsiag a Didymo vituperatum esse {Amm. Marc. 22, 16, 16.
Suidas s. v. TQdY^^vXXog), inde hunc saltem in ItcUia, verisimilius
in ipsa Boma fuisse perspidtu/r. nam sine causa suspicatus
est Cohn, Didymi scriptum in Ciceronem ad Claudium Didy-
mum pertinere {Pauly-Wiss. BE 5, 471. 473); cf etiam Gude-
man p. 52 adn. 1.
41. Sindas p. 140 B. ^AitlcDv 6 nXeLarovUov — inat-
SevCE di ijtl Ti^eQLOv KaiaaQog xal KXav6U>v iv ^Pco^irj.
iqv di diccSoxog Bicavog Toi5 yQa^nnarLnov. Theonem Alexan-
driae, non Bomae docuisse ex istis verhis non nulli iniuria, ut
ego sentio, effecerunt; cf. Susemihl 2, 186 adn. 207. Theo
y^TT Prolegomena
Dionysio JSalicamassensi aetate suppar fuisse videtur (JSillsdier
p. 368). universe cf, CGiese, de Theone gramm. eiu^que reliquiis
{Monasterii 1867). Susemihl 2, 215 sq.
42. Suidas p. 481 B. 'HQa'/,Xicov Aiyv%xi.oq^ aito xco-
^triq TiXcovscog oiarjg vTtb t§ 'HQavliovg itoXBi^ yQafifiatMog'
inaLdsvOB 8b iv Ika(iji. ^yQailfev inofivrjfia sig "OiiriQOv
Y,axa ^ail^mdlav %ai slg rohg XvQiKOvg^ tisqI t&v TtaQ ^Ofiri-
5 ^09 TTQoataiiXLx^&v Qr}fidr(ov. Schol. B U. 21, 581 q)ri(Slv
^HQaoilimv iv ^Pcofirj rovro rsd^eaa&ai. Augusti aetati con-
iunctus fuisse eonstimatur. cf. Biels, Boxogr. p. 91 adn. 2.
Susemihl 2, 20 sq.
43. Suidas p. 169 B. ^AQiGrovtKog ^AXs^avSQsvg
yQafifiariiibg iyQa^tps TtSQl r&v at^fislcDV rS>v iv ry d^soyo-
vla ^Haiodov xai rS>v rT^g ^lXtddog xai ^Odvaaslag^ aavvraK'
Tcov ^vofiaToov PipXUc g\ Strabo 1, 38 ^AQtaroviKog — 6
xa^ -^^f*"? yQafjL(iart7i6g. cf test. 44.
44. Smdas p. 906 B. HroXsfiatog 6 ^AQiaiovUov rov
yQafifiarmov itarriQ^ Tial airbg yQa(i(iarLK6g' afig)G) ds iits-
dsinvvvro iv ^Pcofir}, ra bfioioig siQr\fiLiva roig rQayiKOig^
sig X^firiQOv ^i^Xia v\ ra TtaQa t© ytotrirfj ^ivmg taroQri"
B fiiva^ Tfif TtSQl Mova&v xal NriQriiSayv. cum apud Athen. 11, 481 <*.
Schol. A B. 4, 423 Ptolemaeus filius, non narriQ Aristonici
appelletwr, Suidam eos permutavisse concedendum est (Suse-
mihl 2, 215 adn. 386. Cohn, Pauly-Wiss. BE 2, 964/17).
uterque Augustea aetate Bomae docuit {cf. Straho test. 43).
45. Suidas p. 906 B. UroXsfiatog 6 IdaKaXtovirrig
yQaiifJuxrtKog^ og iitaiSsvasv iv 'Pcofirij iyQa^tps TtQoamSiav
OfiriQLXi}Vy nsQVEXXrivtafiov ijTOt iQ^ositsiag fiipXia is\ nsQl
fiirQ(ov^ tcsqI t^9 iv ^OSvaasia ^AQiaroQiov SiOQ&toasmgj Jtsgl
6 Sta(poQag Xi^smv nal srsQa yQafifiari^a. etsi de Ptokmaei
a>etate nihil traditum est, praeter testimonium Stephani Byzanzii,
qui eum Aristarchi yvmQifiov appeUat, aliis tamen indiciis ille
ad Augusti tempora pertinere videtur. cf. Su^semiM 2, 156 sq.
et adn. 57. aliter Blau, de Aristarchi disciptilis {lenae 1883)
p. 25 sq. cf. MBaege, de Ptolemaeo Ascal. {Hal. Sax. 1882).
46. Suidas p. 1050 B. TvQavvimv 6 vsarsQog Ootvi^
TtarQbg AQrsfiiScoQOV ^ fiad^riri^g TvQavvimvog rov rtQsa^vri-
Qov' Sib %al Givofiaa^ri TvQavviaov^ itQorsQOv v.aXovfiLSvog
De ludis litteraram et magistris XXIII
^LOxkfjg, alxfidk^oTog 8s ysvofievog tuxI avtbg inl xov
noXifiov jivraovlov kuI KaCcaqog {yjto xivog /Ivfiavrog covij- 5
-^, rov KaCcaqog ovxog iaiBkBvd^iqov^ elxa idagrid^ri Teqsv-
xCa r-jj xov KLKeQmvog yvvatnC. iXevd^eqio^elg de 'hit avxfig
icoq>C6xev6ev iv 'Poafiri. libri qui deinde a Suida Tyrannioni
adsignantur, tnagna ex parte ab eo dbiudicandi et Tyrannioni
seniori vindicandi sunt. cf. Planer, de Tyrann. gramm. p. 7 sq. et
Susemihl 2, 182 sq. de aetate eius cf. praesertim Susemihl 2, 181
adn. 186.
47. Suidas p. 8 B.^^A^qcov Oqv^ 5) ^P68to$ yqafifiaxi,'
xog, (iadi]xrig Tqv(p(ovog^ <soq>i(Sxev(Sag iv ^Pafirj^ yeyoviog 6e
ix dovXayi/^ &g fpriniv "Eqfnujiitog. de aetate Tryphmis Sui-
das p. 1048 B. Tqvqxov ^AfifioavCov ^AXe^avdqevg yqafifAaxi-
%bg Kal noirixrig yeyovmg Y,axa xovg Avyovdxov XQ^'*^^'^^
7ud Ttqoxeqov. cf. Graefenhan, de Tryph. Alex. p. 3 sq.
Tryphonis igitur discipulus extrema Augusii imperatoris aetate
clarus extitit. cf Susemihl 2, 213 adn. 375.
48. Suidas p. 480 B. ^HqaxkeCdrig IIovitKog — i^Kov-
<5ev "ATteqog xoH ^Aqiaxdqxov fiad^rixov evdontfioiivxog Kaxa
xiiv ^Pcofiriv Ttokld xe xbv ACdvfiov dia6vqovxog — eig ^Pca-
fir^v dh %0ftC6ag %al xov "Aiteqog 7uxxaq>avelg Kaxifieive
aiokaqj&v iv avxr^ iitl KkavdCov y,al Neqiovog. et tempora 5
et nomen huius grammatid Didymi obtrectatoris satis confusa
sunt verba tov 'Aqlcx. fuxd: sine dubio emendationis aut ex-
purgationis egent. cf Blau, de Aristarchi discipulis p. 3. Cohn,
Pauly-Wiss. BE 1, 2697/6.
2 "ATttgag codd. '"ATCsgog (i. e. Apri) vg. 'AcnsQog Bergk Avxi-
Qonog Westermann 'Animvog Hertz, Bh. Mus. 17, 584
ignotus paedagogus Gaii fiJii Augttsti memoratur a Suet
Aug. 67. de Seleuco cf infra p. 450. ceterum alii cognatis arti-
hu8 nobiles viri Bomae Augusto regnante fuerunt, ut Diodorus,
Dianytnus HaJicamassensis, Strabo luba (cf. p. 451) Timagenes,
Asinius PoUio Trallianus.
49. Suet. de gramm. 16 Q. Caecilius Epirota Tus-
culi natus libertus Attici equitis Romani, ad quem sunt
Ciceronis epistulae, cum filiam patroni nuptam M. Agrip-
pae doceret, suspectus in ea et ob hoc remotus, ad Cor-
nelium Gallum se contulit vixitque una familiarissime, 5
XXrV Prolegomena
quod ipsi Gallo inter gravissima crimina ab Augusto
obicitur. post deinde damnationem mortemque Galli
[a. 728126 vel 727/27] scholam aperuit. sed ita ut paucis et
tantum adulescentibus praeciperet, praetextato nemini, nisi si
10 cuius parenti hoc officium negare non posset. primus dicitur
latine ex tempore disputasse primusque Vergilium et alios
poetas novos praelegere coepisse, quod etiam Domiti
Marsi versiculus indicat [FPB 2 B.]: 'Epirofca tenellorum
nutricula vatum.' familiaritas cum Gallo {nato a. 685/69
vel 684/70) ut putemus facit Caecilium huius aequalem fuisse,
fortasse aliquanto maiorem, si quidem filiam AUici instiiuit. de
eiu^ opera in docendo cf Grrasfmhan, Gesch. d. class. Phil. 2, 333.
Bihheck, proleg. ad Verg. p. 114 {cui sine uUa caitsa adversaiur
Steup, de Probis gramm. p. 5 adn. 4).
2 Attici Beroaldus: Satti (Satti Leid.) vel Sacti ad —
epistulae secl. Beifferscheid , sed cf eu/ndem, Bh. Mus. 15, 610
{Suet. Tih. 7) 7 obicitur Vindoh. obiic. rell. vg. 11 Vir-
gilium codd. praeter Vindoh. Gudian. 13 et epirota (epyr-
epiir-) codd. et del. Pontanus
50. Suet. de gramm. 17 M. Verrius Flaccus liber-
tinus docendi genere maxime inclaruit. namque ad exer-
citanda discentium ingenia aequales inter se committere
solebat, proposita non solum materia quam scriberent sed
6 et praemio quod victor auferret. id erat liber aliquis anti-
quus, pulcher aut rarior. quare ab Augusto quoque ne-
potibus eius praeceptor electus transiit in Palatium cum
tota schola, verum ut ne quem amplius posthac discipu-
lum reciperet, docuitque in atrio Catulinae domus, quae
10 pars Palatii tunc erat, et centena sestertia in annum ac-
cepit. Gaii et Lucii, Augusti nepotum, vitae fines su>nt 734/20 —
757/4 et 737/17—755/2. de Verrio vd. p. 509 sq.
1 M. Vindoh. m. 1 ut vid., om. rell. 2 excitanda Beiffer-
scheid 8 ne. quem Vindoh. Ottoh. neque (ncq; Vatic.) rdl.
51. Suet de gramm. 18 L. Crassicius — in pergula
docuit — . sed cum doceret iam multos ac nobiles, in his
lulum Antonium triumviri filium [natum circa a. 710/44^^
ut Verrio quoque Flacco compararetur, dimissa repente
6 schola transiit ad Q. Sexti philosophi sectam. alia de eo
p. 523 sq.
De ludis litterarum et magistris. De bibliothecis XXV
1 percula Vindoh. Ottoh. parcula rell. 2 et doceret (et
edoc. Vindob. doc. sine et Ottoh.) codd., unde edoceret vg. cf,
Ihm, Mh. Mus. 61, 550 adn. 1; lacunam post cum sign. Eeiffer'
scheid 3 lulium plerique codd. 5 ad Q.] atque Ottoh. atque
post Q. nonnuUi codd.
52-, Suet. de gramm. 9 L. Orbilius Pupillus — reli-
quit filium Orbilium et ipsum grammaticum professorem.
2 Orbilium f. Ottoh. Orb. secl Bei/f.
53. Suet de gramm. 19 Scribonius Aphrodisius
— docuit quo Verrius tempore. de eo vd. p. 5Msq.
54. Suet. de gramm. 20 C. lulius Hyginus — pluri-
mos docuit. fragmenta p. 527 sq.
55. Suet de gramm, 21 extremum Augusteae aetafis
C. Melissum professorem memorat, de quo p, 537 sq.
B. DE BIBLIOTHECIS
cf. Dziatzko, Beitr. z. Kenntn. d. antik. Buchw. {1892)
p. 17 sq. Pauly-Wiss. BJS 3, 415 sq. Ihm, Centralhl. f. Biblio-
theksw. 10 (1893) p. 513 sq. 0 Hirschfeld, die kaiserl. Verwaltungs-
beamten (Berlin 1905) p. 298 sq.
I, PillVATIS
1. Flin, n. h. 35, 7 tabulina codicibus implebantur
et monimentis rerum in magistratu gestarum. Fest.
p. 356^, 33 tablinum proxime atrium locus dicitur, quod
antiqui magistratus in suo imperio tabulis <[reponendis
eum destinaverant^. item Paul, p. 357, 12, cf. Vitruv. 6, 4.
2. Hut Aem, Paul. 28 fiova roc §i^Ua xov ^cccdmg
{Perscie Ma^edonis^ (pLkoyQa^(iaTov<si Toi^g vtiotv iitixQB^^sv
i^skia^ac \a. 587 /1671. Isirl. or. 6, 5, 1 Eomam primus
librorum copiam advexit Aemilius Paulus Perse Mace-
donum rege devicto. item Petr. Diac. CGK IV 333, 11.
3. Straho 13, 608 i% 8b xfig 2^iji/;fa)g oi xb HwnQa'
xmol yByovaCiv "EQacxog ymI KoqCcKog nal 6 xov Koqi<s%ov
XXVI Prolegomena
vtbg Nrilsvg^ avijQ xal AQUStOTikovg rjKQoafiivog Kal Sso-
(pQccGxov^ diadsdsyfiivog ds xrjv ^iphod^rjiirjv xov &sog)Qci(Sxov^
^ iv rj rjv ymI fj xov ^AQiGxoxilovg' 6 yovv ^AQiaxoxikrjg xrjv
savxov &soq>Qd6xa) TtaQidoDKSv — . Ss6q>Qa(Sxog 6s Nrjku
TtaQidcoTisv' 6 J' slg Hxriilfiv KOfiiiSag xoig (isx^ avxbv itaQi-
ScoKSV^ idicoxaig &vd'Q<a7toig^ o^ naxooiksKSxa sl%ov xa Pi^kuc
ovd^ imfislcbg nsifisva' iitsidr] 8s '^(S&ovxo xrjv CTtovdrjv
10 xrcov ^AxxahK&v ^aGtkioDv 'bcp* olg rjv rj Ttokig^ ^rjxovvxoDv
^i^Ua slg xrjv xaxaGKSvijv xfjg iv IIsQydfMp ^i§kio%^Krjg^
Kaxa yfjg SKQv^av iv dicoQvyl xlvi' {mb ds voxiag Kal 6yj"
x&v KaKCD&ivxa 6i/;f Ttoxs ditidovxo ol d%o xoH yivovg
^ATtskhKcbvxi To5 Trjl(o Ttokkcbv dQyvQicov xd xs AQC(Sxoxikovg
15 %al xd xov &so(pQd6xov ^L§kia' rjv 8s 6 AnskkcKcbv (piko-
^i^kog fA&kkov fj (pLk6(So(pog' dLO Kal ^rjx&v iitavoQ^aiOLv
x&v 6La§Q(OfiLdx(ov slg dvxiyQacpa KaLvd fisxrjvsyKS xrjv yQa-
(prjv dvaitkrjQcov ovk sv^ Kal i^iS(OKSv dfJLaQxddoiiv itkijQrj xd
^L^kia. — Ttokv 8s slg xovxo Kal fj "^P^xtfirj nQO0skd^sxo'
20 svd^g yaQ fisxd xrjv ^AitskkLK&vxog xsksvxrjv Evkkag
rjQS xijv ^/iTtskkLK&vxog ^L^kLod^rjKrjv 6 xdg Id&rjvag skcov
[a. 668l86\ dsvQO 6s K0tii6^SLaav TvQavvioov xs 6 yQafi-
fiaxLKog ^LSiSLQioaxo (pckaQLOxoxikrjg cov^ ^SQaitsvdag xov
i%L xfjg ^L^kLo^rjKrjg^ Kal ^L^kLOitcbkai xcvsg yQacpsvGL (pav-
85 kOLg IQCOflSVOL Xol OVK dvXL^dkkoVXSg ^ OTtSQ Kal i%L x&v
dkk(ov Gvfi^aivsL xcbv slg itQ&^Lv yQa(pofiivoiv ^L^kiav xol
iv&dds Kai iv ^Aks^avdQsia. Plut Sulla 26 H^slksv savx(p
xrjv ^AitskkLKSivog xov Trjtov pLpkLod^rjKrjv^ iv rj xd itksloxa
xcbv ^AQLCxoxikovg Kai Sso(pQd6xov §L^kioDv rjv^ ofoo) xoxs
30 0a(pcbg yvcnQLSofisva xoLg Ttokkotg. kiysxac ds KOfiLCd^si^Srjg
avxrjg sig 'Pcofirjv TvQavvicava xbv yQafifiaxLKbv iv(SKSvd6a-
ad^uL xd Ttokkd Kal itaQ^ avxov xbv ^PodLOV Av8q6vlkov sinto-
QiqCavxa x&v dvxLyQd(p(ov sig fnioov ^SLvai Kai dvayQdiffai
xovg vOv (pSQOftivovg Kivanag etc. eadem fere tradit FlutaV''
86 (^ auctore aUato Suidas s. v. 2vXXag. v» 23 xbv ini tfjg /3t/3Xto-
d-rjKrjg Cornelius Epicadus esse videtur HtUschero (p. 363 adn. 8).
4. Cic, de fin. 3, 7 ia Tusculano cum essem vellemque
e bibliotheca pueri Luculli quibusdam libris uti, Yeni
in eius villam, ut eos ipse, ut solebam, depromerem. quo
De bibliothecis XXVE
cum yenissem, M. Catonem, quem ibi esse nescieram, vidi
in bibliotheca sedentem, multis circumfusum Stoicorum 5
post Aemilium Paulum
LucuUus e Pontica
libris. Isid. or. 6, 5, 1 deinde
Eomam librorum copiam advexit
praeda [a. 684/70]. item Petr. Biac, CGK IV 333, 13.
Plut. I/ucull. 42 Cnovdfig S* a§ta xal Xoyov xa tcbqI xi\v rwv
§c§X£(j(iv TUxxaCTiEvriv. %ai yuQ Ttokkcc %al ysyQa^iiiiva Ka- lo
k&g CvvTJyev^ ij xe XQfjCcg tjv cpiXoxciioxiQa xi]g KxrjGscog^
av€ifiiv(ov ytaOc x&v ^c^Xio^ri%&v %ai x&v iteQl avxag jtSQt-
TtdxcDV iial GypXaGxriQmv a/KmXvxtog {)7tode%OfAiv(ov xovg
"EkXrivag &(SnsQ slg Mova&v xi KaxaycoyLOV i7ist(5s (poix&v-
xag xai (SvvdLrjfiSQSvovxag akkrjkocg ccTtb x&v akloDv xqsc&v i5
aafiivcag ccjtoxQixovxag.
5. de hihliotheca Tyrannionis maioris cf. supra De lud.
m. test. 26.
6. Gell. 3, 10, 17 tum ibi \m prirm Hebdomadum
Yarro] addit se quoque iam duodecimam annorum heb-
domadam ingressum esse et ad eum diem septuaginta
hebdomadas librorum conscripsisse, ex quibus aliquam-
multos, cum proscriptus esset, direptis bibliothecis suis 6
non comparuisse. cf. id. 14, 7, 3.
7. Cic. ad Att. 1, 10, 4 [a. 687/67] bibliothecam
tuam cave cuiquam despondeas, quan^vis acrem amatorem
inveneris. id. ibid. 4, 14, 1 [a. 700/54] velim domum ad
te scribas, ut mihi tui libri pateant non secus ac si ipse
adesses, cum ceteri tum Varronis. cf. thid. 13, 31, 2. 32, 2 b
et praesertim 1, 4, 3.
8. Cic. de div. 2, 8 ia bibliotheca, quae in Lycio
est, adsedimus. Lycium gymnasium erat Tusculani, de quo
cf. id. ad Att. 1, 4, 3. 10, 3. 4. 11, 3. de div. 1, 8. id. ad
Att. 1, 7 [Bomae a. 687/67] tu velim ea, quae nobis
emisse et parasse scribis, des operam ut quam primum 5
habeamus, et velim cogites id quod mihi pollicitus es, quem
ad modum bibliothecam [Tusculani] nobis conficere possis.
id. tbid. 2, 1, 12 [Romae a. 694/60] Paetus — omnes libros,
quos frater suus [Ser. Claudius] reliquisset, mihi donavit.
XXVm Prolegomena
10 hoc illius munus in tua diligentia positum est. si me
amas, cura ut conserventur et ad me perferantur; hoc
mihi nihil potest esse gratius. et cum Graecos tum vero
diligenter Latinos ut conserves velim. id, ad fam. 16, 20
ad Tirmem\ libros compone, indicem. id. ad Att. 2, 6, 1
15 [Anti a. 695/59] libris me delecto, quorum habeo Anti
festivam copiam. id. ibid. 4, 4*, 1 \m Antiati a. 698/56]
perbelle feceris, si ad nos veneris. offendes designationem
Tyrannionis miriiicam librorum meorum [bibliothecam],
quorum reliquiae multo meliores sunt, quam putaram. et
20 velim mihi mittas de tuis librariolis duos aliquos, quibus
Tyrannio utatur glutinatoribus, ad cetera administris, iis-
que imperes, ut sumant membranulam, ex qua indices
fiant, quos vos Graeci, ut opinor, adlv^ovg appellatis.
id. ibid. 4, 8, 2 [Anti a. 698/56] postea vero quam Tyrannio
25 mihi libros disposuit, mens addita videtur meis aedibus.
qua quidem in re mirifica opera Dionysi et Menophili
tui fuit. nihil venustius quam illa tua pegmata, post-
quam mi sillybis libros illustranmt. id. ihid. 4, 5, 3
\in Antiaii a. 698/56] bibliothecam mihi tui pinxerunt con-
30 structione et sillybis. eos velim laudes. aliam hibliothecam in
Cumano fuisse perspicitwr ex epist. ad Q. fr. 2, 12. 3, 5 et 6, 1,
9. Gic. ad Q. fr. 3, 4, 5 [a. 700/54] de bibliotheca
tua Graeca supplenda, libris commutandis, Latinis com-
parandis, valde velim ista confici, praesertim cum ad meum
quoque usum spectent; sed ego mihi ipsi ista per quem
agam, non habeo, neque enim venalia sunt, quae quidem
placeant, et confici nisi per hominem et peritum et dili-
gentem non possunt. Chrysippo tamen imperabo et cum
Tyrannione loquar. cf. id. ibid. 3, 6, 6.
10. Cic. Att. 4, 10, 1 \in Cuniano a. 699/55] ego hic
pascor bibliotheca Fausti. fortasse haec nulla alia est
nisi Apellicontis et SuUae (test 3) ad huius fUium Faustum
delata hereditate. cf. quae Boot dd hunc l. adnotavit
11. Suet. vit Verg. p. 66 B. eius [Fer^i^M] biblio-
theca non minus aliis doctis patebat quam sibi.
De bibliothecis XXIX
privatas hihliothecas iam inde ab aetate Giceronis litterati
ac divites homines fere onmes habtterunt. eaedem in provinciis
ipsis non deerant {cf. Polyb. 12^ 27), atque una fortasse
Dertonae {GIL V 7376 a. 732/22) erat, altera certo Smyrnae
(Sirabo 14, 646) et Afhenis {Athm. 5, 207e, CIA II 468.
478. 482).
II. PDBLICIS
12. Suet. lul. 44 destinabat — bibliothecas Graecas Lati-
nasque quas maximas posset publicare dataMarco Varroni cura
comparandarum ac digerendarum. Isid. or. 6,5, 1 Caesar
dedit Marco Varroni negotium quam maximae bibliothecae
construendae. item Petr. Diac. GGK IV 333, 13. cf. Tac. de 5
orat. 21. Gaesaris consilium ob eiiis repentinum interitum perac-
tum non est.
13. Isid. or. 6, 5, 2 primum autem Romae bibliothecas
publicavit PolHo, Graecas simul atque Latinas, additis
aactorum imaginibus in atrio [Libetiatis^ quod de manubiis
magnificentissimum instruxerat. cf Petr. Diac. ibid., qui Pub-
lius pro Pollio habet. Plin. n.h.7,115 M. Varronis in biblio- 5
theca, quae prima in orbe ab Asinio Pollione ex manu-
biis publicata Bomae est, unius viventis posita imago est.
id. ibid. 35, 9sq. non est praetereundum et novicium in-
ventum, si quidem icones ex auro argentove aut certe ex
aere in bibliothecis dicantur illis, quorum inmortales lo
dnimae in locis iisdem locuntur, quin inmio etiam quae
non sunt finguntur, pariuntque desideria non traditos
vultus, sicut in Homero evenit. — Asini Pollionis
hoc Bomae inventum, qui primus bibliothecam dicando
ingenia hominum rem publicam fecit [a. 715/39]. cf. Ovid. i5
trist. 3, 1, 7l8q. Suet. Aug. 29. de imaginibus, qiiae biblio-
thecam eocornabant, cf Plin. n. h. 36, 23 sq. Suet. Gdlig. 34.
de loco ubi ea sita fuerit cf Ihm l. c. p. 515, 10.
9 icones Detlefsen: non
14. Suet. Aug. 29 templum Apollinis in ea parte
Palatinae domus excitavit, quam fulmine ictam desiderari
a deo haruspices pronuntiarant ; addidit porticus cum
XXX Prolegomena
bibliotheca Latina Graecaque [a. 726l28\ Cass.
5 Dio 53, 1 x6 T£ ^AitolXtoviov xh iv x& JJakaxltji r,CLl xo
xe(iivL6^ xb tveqI avxo^ xdg xs ccTto&riKag x&v Pc^lCoov
i^eTtoCrjGs xal Ka&ciQcaae. cf. Ovid. trist. 3, 1, 60 sq. Schol.
luven. i, 128. Fronto p. 68 N. Tac. ann. 2, 37. incertifM
PS'Acro Hor ep. 1,3,17 {cf. Serv. buc. 4, 10). Suet hd. 56
10 in epistiila, quam brevem admodum ac simplicem ad Fompeium
Macrum, cui ordinandas bibliotbecas delegaverat \^Aug%bstus'\^
misit. vd. de Macro p. 525. Suet. de gramm. 20 C. lulius
HyginuB — praefuit Palatinae bibliothecae. verum nomen
bibliotheca ApoUinis vel templi Apollinis statuit Ihm {tbid.
p. 517. 525) ex CIL VI 5188. 5189. 5191. 5884. alia de
historia hihliothecae, quae sasculo IV p. Ch. n. conflagravit (Amm.
Marc. 23, 3, 3), cmgessit Ihm p. 517.
15. Cass. Dio 49, 43, 8 iiteidi] xe ot JekfAccxat itavxe-
X&g iKexeCQODvxOj xdg xe axoag «tco x&v Xaq>VQ(ov a^^xmv
Kal xag aTto&i^Tt^ag x&v ptpXtcDV xag ^OTixaovcavag
iitl xrig adeXcpfjg avxov Kkrjd^eCaag TiaxeCnevaC^ev. anntis signi-
ficatu/r 721/33, quam tamen falsam esse notationem ac post mortem
MarceUi dedu^endam {a. 731/23), Becker ex Plut. Marc. 30
vidit {Topogr. p. 610 sq. cf Ihm p. 518). Suet. de gramm. 21
C. Melissus — [Augusio^ delegante curam ordinandarum
bibliothecarum in Octaviae porticu suscepit. de Melisso
cf p. 537. ceterum cf Suet. Aug. 29. Ovid. ars am. 3, 391.
trist. 3, 1, 69 sq. de vero nomine bibliotheca porticus Octaviae
Ihm p. 526. de hihliothecae fortuna Cass. Dio 56, 24 et denuo
Ihm p. 518.
GEAMMATICAE PRIMORDIA
LITTERATURA
APPIUS CLAUDIUS OAECUS
censor 442/313, cos. 447/307 et 458/296
TESTIMONIA
1. Pompon. dig. 1, 2, 2, 36 idem Appius Claudius
— r litteram invenit, ut pro Valesiis Valerii essent et
pro Fusiis Furii.
Cic. ad fam. 9, 21, 2 princeps L. Papiriiis Mugillanus, qui
censor cum L. Sempronio Atratino [a. 312/442] fuit — . sed tum
Papisii dicebamini. post hunc XITI fuerunt sella curuli ante
L. Papirium Crassum, qui primum Papisius est vocari desitus
[praet. et dict. a. 414/340]. cf. Quint. 1, 4, 13.
horvm testimoniortm fidem in dubium revocare voluit Jordan,
Krit. Beitr. z. Gesch. d. Lat. Spr. (JBerlin. 1879) p. 155; sed
cf. Cichorius, Leipz. Stud. 9 (1886) p. 175 sq. {TJnger, Fleck.
Jahrbh. 143. 1891 p. 302) et Meyer, Zeitsehr. f. ost. Ghymn. 31
{1880) p. 121. de s littera pro t inter vocales posita cf. etiam
Varro de l. L. 7, 26. 27 et infra passim. Paul. Fest. p. 9, 2,
15, 3. 23, 17. 68, 13. 121, 1. 264, 6. Fest. p. 213^,11. Quint.
1, 4, 13. Fronto p. 213 N. CGL V 25, 15. 73, 10. 108, 1.
2. Mart. Cap. 3, 261 z idcirco Appius Claudius dete-
statur, quod dentes mortui dum exprimitur imitatur.
Anecd H, p. 308, 12 z VerO idclrco — imitatur.
z littera irwenitur antiquitus in carmine saliari et in nummis.
fUrum postea etiam Andronicus et Naevius ea usi sint an non,
ambigitur (Mar. Vict. p. 8, 12; cf. Bitschl op. 4, 150, a quo
dissentiunt Mueller Baehrens Schoell. vd. ad Accium fr. 26).
ceteroqui cf. Sp. Carvil. test. 1.
2 morituri coni. Buecheler dentis morsus Mommsen
Grammaticae Bomanae fragmenta ed. FuKAXOiii 1
2 Grammaticae primordia
Q. FABIUS PICTOR
Liv. 1, 44, 2 scriptorum antiquissimns Fabins Pictor
EX HISTORnS
[HEF 1 Peter']
Mar. Vict. p. 23, 14 = Cinc. Aliment fragni.
L. CINCIUS ALIMENTUS
praetor a, 543/211^ anno inaequenti pro praetore
in Siciliam missus est
EX HISTORIIS
[HBF 1 Pder]
repertores litterarum Cadmus ex Phoenice in Gfraeciam
et Euander ad nos transtulerunt a b c d e [h] i k <1^ m n
o p [q] r s t <^u^ litteras numero XVI. postea quasdam
a Palamede et alias a Simonide adiectas implesse nmne-
6 rum XXrV [in comoedia scriptum erat ellum; non recte
vos fecistis illum; est enim 'en illum'] grammatici, prae-
terea Demetrius Phalereus, Hermocrates, ex nostris autem
Cincius Fabius [fr. 1] Gellius [fr, 2] tradiderunt. ex qui-
bus Cincius paucis inquit commutatis, ut ad linguam
10 nostram pervenirent. eas namque Cadmus ex Phoenice
in Graeciam, inde ad nos Euander transtulerunt.
Mar. Vict. p. 23 , 14 repertores — trimstulenmt. Cf. Victor. p.
194, 11. Varro infra. quin Cincius una cum dtiobus rerum scrip-
torihus laudatus antiqwus ille historiae auctor, non recentior
grammaticus sit, ego non dubito. cf. Gell. infra fr. 1 et Peter,
vet. hist. Bom. rell. pp. Cl 40. aJitex Hertz, de L. Cinciis p. 81 sq.
1 rep. litt. ex marg. inlata esse coni. Schady 2 h secl. 1 add.
edit. princ. 3 q secl. u add. Vossius 6 — 6 in — illum secl.
Hertz. ea quae de Graecis grammatids leguntur perturbata
sunt; nam Hermocratem inter grammaticos rettuJit Varro infra
11 unde: em. Schady
Fabius. Cincius. Carvilius. Ennius 3
SP. CARVILIUS
de eiu8 aetate ac doctrina cf. De lud. liU, test. 2
TESTIMONIA
1, FkU, quaest, JR, 54 rb x TCQog tb y Cvyyivecav ixsi
nccQ ainotg [Romanis]. oi|;f yccQ iiQi^aavro rd) ydfAfuc
KaQPdlov JSnoQtov TtQoce^svQovrog. Ter. Scaur. p. 15, 16
a Spnrio Caryilio novam formain G litterae propositam
Juiee indicia a titulis confmnantur, qui G litteram ante
Carvilii aetatem non praebent quod autem Jordan {ibid. 157 sq.)
hanc aeriptu/rae mutationem eidem, qui Z e litteris Latinis ahs-
tuUt, Appio Claudio vindicare voluit, hoc necessarium non est.
ef. LJSavet, Bev. de phU. 2 {1878) p. 15 sq. praeterea BitsM,
op. 4, 226 sq. Goetz, Pauly-Wiss. BE S, 1629/5.
4 Carvilio Schneider: corrutio em. carr. Bem. caruttio Pal.
novae Bem. propositam scripsi: praep - eoe2(2. positam Keil
DUBIUM
l^. Isid. or, 1, 4, 12 k litteram Salvius ludimagister
primns Latinis adiecit, ut in sono discrimen faceret duarum
litterarum c et q. quae ideo supervacua dicitur, quia ex-
ceptis Kalendis supervacua iudicatur; per c enim universa
exprimimas. Fetr. Dia^c, CGK IV 334, 22 sane litteram
k Salvius magister primus Eomanis adiecit, ut in sono
duarum discretionem faceret b et q; quod ideo supervacue
dicantur quod exceptis Kalendis superflua videantur.
sub nomine Salvii magistri vel Salusiii, ut in Gu. 1 et su-
prascr. in Gu. 2 legitur, Carvilii nomen latere puto, quippe qui
G non K, ut perverse Isidorus tradit, Latinis litteris adiecerit; G
enim solum ex antiquissimis guUuris elementis evanuit, ut, non
aUter atque apud JEtruscos, C litterae locum daret. adde eandem
utriusque auctoris Salvii Salustiive et Carvilii professionem docendi
et de nomine ^Salustiu^' cf, sttpra ^Carutiius* Pal. cod. Scauri.
Bitschl {op. 4, 228) u etiam litteram pro o, i pro e in
decJmatmm terminationihus a Carvilio primumpositas esse coniecit.
cf. Bibbeck, Fkck. Jahrbb. 75, 312.
Q. ENNIUS
natus Budiis a. 515/239 Bomam cum Catone quaestore a.
550/204 venit, ubi Latina lingua docuit {De lud. litt. 1); postea
eum M, Futvio Nobiliore in Aetolia militavit, a cuius fUio
Quinto civitate a. 570/184 donatus est. mortuus est a. 585/169
1*
4 Gi^ammaticae primordia
^TESTIMONIA
1. Suet, de gramm, 1 — Emn. gramm, _ test 1
2. Fest _p. 293*^, 30 nuUa tunc [cmtiquitus] gemi-
nabatur littera in scritendo. quam consuetudinem Eimius
mutavisse fertur, ut pote Graecus Graeco more usus, quod
illi ieque scribentes ac legentes duplicabant mutas, semi-
5 <(vocales et liquldas^.
cf. Paul. JEest. p. 6, 7. 19, 3. 23, 13. Fest p. 158^, 6 <mutas
el 8em)>ivocales <antiqui non duplicabant in sc^ribendo, aut
<. . . . et ita primum Ennium scrip^^sisse, in eo <
a quo littera . . .y duplicata sit <primum)>. id. p. 355^, 1 torum,
^ ut significet torridum, aridum, per unum quidem r antiqua
consuetudine scribitur, sed quasi per duo r scribatur pronuntiari
oportet. nam antiqui nec mutas nec semivocales litteras gemina-
baiit^ ut fit in Ennio Arrio Annio. cf. Brause, lihror. de discipl.
augur. rell. fr. 22 (= Varro de l. L. 5, 21). de hoc Utteraturae
invento, quod nos in peculiari libro ab Ennio explicatum esse
vix credimus \cf. supra test. 1), aeque ac de introductione hexa-
metri' versus in Utteras Latinas (cf. Isid. or. 1, 38, 6. Cic. de
leg. 2, 68. At. JFort. p. 284, 7 K.) et de iis quae in metris ab
eo novata swnt cf. praesertim Skutsch, Pauly-Wiss. BE 5^ 2620
sq. 2627,
3. Isid. or. 1, 21, 1 {ex Suet TtsQl Grifielcov) vulgares
notas Ennius primus mille et centum invenit.
cum haec certo a Suetonio repetenda sint {LTraube, Arch.
f. Stenogr. 53. 1901 p. 199)y quin Ennius poeta hic denotetur
vix dubitare licet. de vulgaribus notis (= Utteris singularibtts?)
cf Weinberger, Arch. f. Stenogr. 54 (1902) p. 204 sq. PhHol.
63 (1904) p. 635 sq. SJcutsch, ibid. 2627.
Ennii veriloquia vd. infra p. 7
P. CORNELIUS SCIPIO AEMILIANUS
natus 569/185 (cf. Both, Bh. Mus. 12, 183), cos 607/147
et 620/134, censor 612/142, mortuus 625/129
TESTIMONIA
1. Fest. p. 273^, 7 rederguisse per e litteram Scipio
Africanus Pauli filius dicitur enuntiasse, ut idem etiam
pertisum. cuius meminit Lucilius, cum ait \963 Jtfia.]:
quo facetior videare et scire plus quam ceteri,
5 pertisum hominem non pertaesimi dicere *{' f erum nam genus.
Ennius. Scipio Aemilianus 5
id. p,. 217 f>, 4 <^pertr>sum di<(xerunt antiqui pro pertaesum
y qui Paul<^ y.
Paul. Fest. p. 216^ 5 pertisum pro pertaesum dixerunt. Cic.
orat. 159 ex quo quidam pertisum etiam volunt, quod eadem
consuetudo non probavit. cf. Paul. Fest. p. 81, 7 et Bihbeck,
Fleck. Jah/rhh. 75, 322.
1 redarguisse 5 hominum — humanum genus Marx
aenmmamst opus Lachmanrt
2. Qumt. 1, 7, 25 quid didam vortices et vorsus cetera-
que in eundem modum, quae primus Scipio Africanus in
e litteram secundam vertisse dicitur?
cf. Cic. de or. 1, 255 mvlti or&toiQs fuerunt, ut illum
Scipionem audimus et Laelium. qui omnia sermone conficerent
pamo intentiore. de re cf. Thurneysen, Kuhns Zeitschr. 30, 498
et Sohnsen, z. Lat. Lautg. {Strafib. 1894) p. 19.
VERBORUM ENODATIONES
INDIGITAMENTA
TESTIMONIUM
Serv g. 1, 21 nomina baec numinum in indigitamentis
inyeniontur^ id est in libris pontificalibus, qui et nomina
deorum et rationes ipsorum nominum continent; quae
etiam Varro dicit. nam — nomina numinibus ex ofBciis
constat inposita: verbi causa ab occatione deus Occator
dicitur, a sarritione Sarritor, a stercoratione Sterculinius,
a satione Sator.
cf. Pretbisch, quaest. de libr. pontif. ( Vratisl, 1874) p. 5 8q.
CN. NAEVIUS
de Naevii vita cf. Varronem ad lihr. De poetis
EX BELLO POENICO
1 [26 BP Mudler 27 Baehrens]
Aventinum Naevius [t^m^] ab avibus, quod eo se ab
Tiberi ferrent aves.
Varro de l. L. 5, 43 Aventinum — aves. cf. Vorro infra.
Incert. inc. libr. 4.
2 [27 M. 28 B.]
hunc locum [Pdlatium] a pecore dictum putant qui-
dam; itaque Naevius Balatium appellat.
Indigitameiita. Naevius. Fabius. Cincius. Ennius 7
Varro de l. L. 5, 53 hunc — appeUat PatU. Fest. p. 220, 5
Palatium, id est mons Romae, appellatus est quod ibi pecus
pascens balare consueverit, vel quod palare id est errare ibi
pecudes solerent. cf. Solin. 1, 15. Serv. Aen. 8, 51 (ex Varrone).
Isid. or. 15, 3, 5.
Q. FABIUS PICTOR
Ex msTORns
[HBF 2 Peter]
Fabius ^a^ Siculis profectos corrupto nomine Vulscos
ait dictos.
Isid. codd. eccles. Tolet. ad or. 4, 7, 34 Alexander historio-
graphus ait: Yulscos quidam appellatos aiunt a Yulsco Anti-
phatae Laestrygonis filio. Fabiiu quoque a — dictos.
1 a Sic.] sicolicis vel sic colicis codd.
L. CINCIUS ALIMENTUS
EX HISTORnS
[HBF 2 Peter]
Cincius et Cassius [/r. 3] aiunt ab Euandro Faunum deum
appellatum, ideoque aedes sacras faunas primo appellatas,
postea fana dicta, et ex eo qui futura praecinerent f anaticos dici.
Serv. Dan. g. i, 10 jCincius — dioi. Inc. de diff. CGK VII
523^ 28 fanum Fauno consecratum, unde Fauni appellabantur
prius et illi qui vagabantur fanatici. cf. Varro de h L. 6, 54.
Proh. Verg. g. l. c. utrum haec ad Alimcntum an ad alterum
Cincium pertineant, dubium est; sed nomen Cassii adiectum ad
priorem melius facit, neque rerum scriptorem veriloquium dedecet,
quamquam Servivts L. Cindum risrsus afferens grammaticum
inteUegit (cf ad hunc fr. 16).
Q. ENNIUS
EX ANNALIBUS
1 {59 VaMen^]
nominatae [tribus], ut ait Ennius, Titienses ab Tatio,
Bamnenses ab Eomulo.
8 Gramniaticae.primordia
Varro del. L. 5, 55 ager Romanus primum divisus in par-
tis tris, a quo tribus appellata Titiensium [t&t -codd.] Ram-
nium Lucerum. nominatae — Bomaio, Luceres, ut Junius [fr. 4],
a Lucumone. cf. id. ibid. 5, 81. 89. 91. Cic. de r. p. 2, 14. 3€.
Liv. 1, 13, 8. 36, 2. Fest. p. 344 b, 23. Paul. Fest. p. 349, 13.
Serv. Aen. 5, 560. CGL IV 278, 4.
1 nominati LSpengel
EX ALEXANDRO
^ [SJRPIp.^SV Bihheck^]
quapropter Parim pastores nunc Alexandrum
vocant
Varro de l. L. 7,82 apud Ennium: [5]. item: quapropter —
vocant. imitari dum voluit Euripiden [-peden Flor.] eit ponere
hviLov, est lapsus; nam Euripides [-pedes Flor.] quod Graeca
posuit, hvpLcc sunt aperta. — hoc Ennii quis potest intellegere
[in] versum significare [5], Alexandrum ab eo appellatum, in
Graecia qui Paris fuisset, a quo Herculem quoque cognomi-
natum Alexicacon, ab eo quod defensor esset hominum? cf
Apollod. hihl. III 150 {12, 5, 19).
EX ANDROMACHA AECHMAL.
3 [II p. 26 i?.»]
Andromachae nomen qui indidit, recte[ei]
indidit.
Varro de l. L. 7, 82 apud Ennium: Andromachae — indidit.
item: [2]. ille [Euripides] ait ideo^njiomen additum Andro-
mache, quod &vSqI yLd%sxaL [andromachete ^lor.] ; hoc Ennii quis
potest intellegere [in] versum significare Andromache — indidit?
1 ei Flor.: deest altero loco
EX MEDEA
4 [Ip. 49 B.^]
quae [wai?/^] nunc nominatur nomine / Argo,
quia Argivi in ea delecti viri / vecti petebant
pellem inauratam arietis
Bhet. ad Her. 2, 22, 34 quae — arietia. eadefn ap. Cic. tusc. 1,
20, 45. Prisc. III 424, 4. cf. etym. magn. s. v. 'AQyoi. hoc veri-
loquium, quod in Euripidis Medea {1 sq.) deest, ex qua Ennitis
hausit, grammaticorum vi in hunc fluooisse Leo docuit {Pl. F.p. 86 sq.).
1 sq. in vei'his constituendis Bihheckium secutus sum
Ennius. Porcius Cato 9
INCERTAE SEDIS
5 [mr. 48 V?^
foedus quod fidus Ennius scribit dictum
Varro de l. L. 5, 86 mittebantur, antequam [hellum]
conciperetur, qui res repeterent, et per hos etiam nunc fit
foedus — dictum. cf. Paul. Fest. p. 84, 2. Cicero ap. Serv. Dan.
Aen. 8, 641 Cicero foedera a fide putat dicta. Liv. o, 51, 10.
CGL VI 460. haec iniu/ria ad aUerum Ennium ab Hertz {Sin-
nius Cap. p. 10) reldta esse puto; ut enim Varro auctores suos
interdum neglegentius memoret, qua tanta incuria nomen illud
Ennii poetae quadragies septies laudatum ah ohscuriore gram-
matico minime discreverit, vix intellegitur. neque vero aliud in
Ennii verhis latet nisi veriloquium, aut si placet lums verhorum.
cf. Vahlen, Enn. poes. relP. p. XXXVIU.
DUBIUM
5 [inc. 49 7.^]
Char. p. 98, 12 = Enn. gramm. fr. 2
Varro (de L L. 6, 83) auris hv[Lov ah avendo in Alexan-
dro [SRPI p. 22 1111.^] Ennitim ostendere velle opinatur:
iam dudum ab ludis animus atque aures avent/avide ex-
pectantes nuntium. at hic potius lusus verhorum esse videtur
{cf. Lersch^ die Sprachphil. d. Alten 5, 117), non secus ac saepe
apud antiquos poetas, praesertim Plautum, qui ioco sacpe falsas
etymologias profert {cf. Bacch. 284. Men. 263), interdum etiam
veras, ut in Capt. 288: Quid ais? tenaxne eius pater? Immo
edepol pertinax.
M. POKCIUS CATO
natus Tusculi a. 520/234, quaestor a. 550/204, aedilis
a. 555/199, praetor a. 556/198, cos. a. 559/195, censor a. 570/184,
mortuus est a. 605/149
A. TESTIMONIA
1. Isid. diff. verh. praef. de his [differentiis sermonum]
apud Latinos Cato primus scripsit, ad cuius exemplum ipse
paucisflimas partim edidi, partim ex auctorum libris deprompsi.
10 Grammaticae piimordia
stipervacanea coniectura Lerschii est (ibid. 3, 139), qitetn
Graefenhan sequitur {Geach. d. class. Phil. 2^ 329\ Porcium
Catonem ab I^doro cum Valerio Catone permtUatum esse; nam
si non in libro singularij carptim tamen in orationibus {cf. OJahn,
acta soc. Sax. 1850 p. 271) Cato verborum differentias pertra^-
tavit, quas excerptM Isidorus aut au^^tor eius vidit (fr. 10. 11. 14).
cf. Jordan, M. Cat. quae exta/nt. (Lipsiae 1860) p. GVII.
2. Varro ap, GeU. 16, 12^ 8 idcirco [quod faenerator
a faenore nominatus est^ faenm a fetu^ et M. GatoDem et
ceteros aetatis eius ^feneratorem' sine a littera pronun-
tiasse tradit.
cf Varro de serm. Lat. lib. IIL Jordan, Beitr. z. Creseh.
d. Lat. Spr. p. 125,
B. FRAGMENTA
EX ORIGINIBUS
1 [18 Jordan 53 Peter]
lib. II. Marsus hostem occidit prius quam Pae-
lignus; propterea Marrucini vocantur, de Marso
detorsum nomen.
Prisc. p. 487, 9 Cato in 11 [ita Bem., III rell. codd. Hertzi%\
Ongpbinm: Manos — nomexL
2 [1 J. 71 P.]
lib. III. Thesunti Tauriani vocantur de fluvio,
qui propter fluit.
Prob. Verg. buc. p. 326 H. item Cato Originum III: The-
«nnti — flult €. q. S.
1 Theseunti Vatic.
3 [2J. 78 P.]
lib. IV. mapalia vocantur ubi habitant [i%)eni];
ea quasi cohortes rotundae sunt.
Fest. p. 146^, 25 mapalia casae Poenicae appellantur, in
quibus quia nihil est secreti, solet solute viventibus obici id
vocabulum. Cato originum libro quarto : mapaUa — Bunt. Serv. Dan.
Aen. 1, 421 Cato originum [numerum om. Cassell. primo Paris.]
magaliaaedificiaquasicohortesrotundas dicit. cf. Isid. or. 15, 12, 4.
Porcius Cato 11
f 4 [114 J. et P.]
qui [Oato] Albannm montem ab Alba longa putat
dictnm
Serv. Dan. Aen. 12, 134 ^nxmc Albanns habetui' Catonem
seqnitnr, qnl — dictnm.
Albannm McLsmcius: albonem
5 [II 20 J. 46 P.]
ideo Graviscae dictae sunt, quod gravem aerem
sustinent.
Serv. Aen, 10, 184 ^intempestaeque Graviscae' — intem-
pestas erffo Graviscas accipimus pestilentes secnndum Plinium
iD naturtm historia [deest apud Hinium'] et Catonem in ori-
ginibns, nt intempestas intellegas sine temperie, id est tran-
qnillitate; nam, ut ait Cato, ideo — ntstinent.
6 [II 26 J. 54 P.]
de quo [Pofe^e] Cato in originibus dicit, quod ad
Italiam venerit et segregatus ab Aenea condiderit oppidum
Politorium a suo nomine
Serv. Aen. 5, 564 Tolite progenies' — ; de quo — nomine.
f 7 [II 23 J. 60 P.]
Cato dicit: quia is locus montibus praestet,
Praeneste oppido nomen dedit.
Serv. Da/n. Aen. 7, 682 'aitum Praeneste' Cato — dedit.
Paul. Fest. p. 224, 6 Praeneste dicta est, quia is locus, quo
condita est, montibus praestet. aliter Mart. Cap. 6, 642.
f 8 [17 J. II 51 P]
Cato et Grellius [fr. 3] a Sabo Lacedaemonio trahere
eos [SaMnos] originem referunt.
Serv, Dan. Aen. S, 638 Cato autem et GeiUus — referuut.
aliter Varro infra. Plin. n. h. 5, 108. cf. Sil. Ital. 8, 420 eq. et
Se^ulze, Lat. Eigenn. p. 479.
f 9 [II 24 J 56 P]
Tibur, sicut Gato facit testimonium, a Catillo Arcade
praefecto classis Euandri [canditum] — . Catillus enim
Amphiarai filius post prodigialem patris apud Thebas
interitum, Oeclei avi iussu cum omni fetu ver sacrum
12 Grammaticae primordia
5 missus tres liberos in Italia procreavit, Tiburtum Coram
Catillum, qui depulsis ex oppido Siciliae veteribus Sicanis
a nomine Tiburti fratris natu maximi urbem vocaverunt»
8oUn. collect. 2,8 Tibur — Euandri, sieut Sextius, ab Ar-
giva iuventute. CatiUus — vocavenmt. cf. Serv. Aen. 7, 670. 672.
EX ORATIONIBUS
DE 8UIS VIRTUTIBUS CONTRA THERMUM
10 [XI 4 /.]
aliud est properare, aliud festinare. qui unum
quid mature transigit, is properat; qui multa
simul incipit neque perficit, is festinat.
Gell. 16, 14, 1 festinare et properare idem significare
atque in eandem rem dici videDtur. sed M. Cato id differre
existimat eaque hoc modo divisa (verba sunt ipsius ex oratione,
quam de suis virtutibus habuit): aiiud — festinat Fest. p. 234^,
17 , . . apud Catonem in ea quae est contra Thermum de suis
virtutibus : aiiud — festinat. Paul. p. 235, 14 properare aliud est,
aiiud — festinat Non. p. 441 , 18 Cato oratione quam de suis
virtutibus scripsit : aUud — festinat. Schol. Boh. ad. Cic, p. 289 Or.
aliud esse properare, aliud festinare ipse nos — Cato docuit in
oratione quae inscribitur de virtute sua contra Thermum. —
nam aiiud — festinat. Isid. diff. verb. 440 inter properare et festi-
nare: Marcus Cato sic distinguit dicens: qui — festinat. eadem
fere ap. Suet p. 285 B. Serv. Dan. g. 1, 260. cf Inc. de diff.
CGK VII 527, 5.
1 unum quodque Fest. Suet. al. u. quicquid nonnulU codd.
Non. 3 simul] sibi Paris. Voss. Lat. F 7 percipit Paris. is
om. Non. al.
IN L. QUINCTIUM FLAMININUM
f 11 [XVII 3]
aliud est, Philippe, amor, longe aliud cupido.
accessit ilico alter, ubi alter recessit; alter bonus,
alter malus.
Isid. diff. verb. 5 inter amorem et cupidinem; aiiud est,
inquit Cato, PhiUppe — maius. de collocatione cf. supra test. 1.
de re Afran. fr. 1. 2. Plaut. Bacch. 20.
1 philippi cod. Barthii, Basil. teste OrelU longe quam
Paris. 1. aliudque Arev. 2 ubi Paris. Arev. ibid. Basil. cod.
Barihii om. Vatic.
Porcius Cato 13
SUASIO LEGIS VOCONIAE
* 12 [XXXII 3]
in M. Catonis oratione, qua Voconiam legem suasit,
quaeri solet, quid sit ^classicus', quid ^irifra classem'.
Gell. 6, 13 ^classici' dicebantur non omnes, qui in quinqiie
classibuB erant, sed primae tantum classis homines, qui centum
et viginti quinque milia aeris ampliusve censi erant. ^infra
classem' autem appellabantur secundae classis ceterarumque
omnium classium, qui minore summa aeris, quod supra dixi,
censebantur. hoc eo strictim notavi, quoniam in M. Catonis —
ciMsem. cf. Paul. Fest. p. 113, 12. quamquam utrum Cato ipse
ista explicaverit verba incertum est, haec aliena visa non stmt a
proposito nostro.
interpretationem vocis ^recepticiu^s' in eadem oratione factam
vd. ap. Verrium fr. 2.
DE BELLO KARTHAGINIENSI
f 13 \XXXYII 4\
urbem istam [Karthaginem]^ ut Cato in oratione
senatoria autumat, cum rex lapou rerum in Libya potiretur,
Elissa mulier extruxit domo Phoenix et Karthadam dixit,
quod Phoenicum ore exprimit civitatem novam.
Solin. COUect. 27, 10 urbem — novam.
2 iapum vel lapum codd. deteriores
EX mCERTIS ORATIONIBUS
U [11]
tu, inquam, si verum supprimis, falsarius
agnosceris; si falsa confingis, mendax esse videris.
Isid. diff. verh. 220 inter falsitatem et mendacium: negare
quod verum est falsitas est, fingere quod verum non est menda-
cimn est. unde et Cato: tu — videria. de collocatione cf test.
1, de re Nig. Fig. fr. 31.
*15 [9]
pelliculatio<^nem Cato a pellicien^do, quod est indu-
cen<^do, dixit in ea oration^e, quam scripsit de <^ y.
Fest.p. 242<*,21 pemcuiatio<^nem> — de . . . Paul. JEest.p.243,4
pelliculationem Cato a pelliciendo dixit. poterat apud Catonem
etymon esse, quamquam verisimilius Verrii ipsitts est. idem cadit
in fr. 17.
14 Grammaticae primordia
DE RE MILITARI
16 [5]
procubitores dicuntur fere velites, qui Doctu custodiae
causa ante castra excubaut, cum castra hostiuin in pro-
pinquo sunt.
Fest, p. ^53 ^f 27 procubitores — snnty ut M. Gato in eo quem
de re militari scripBit.
1 feri yetites
INCERTAE SEDIS
*i7 [57]
veterinam bestiam iumentum Cato appellavit a yehendo.
TavX, Fest. p. 369, 12 vetezixiam — vehendo. sequituT diversa
OpiHi etymologia (fr. 24). Non. p. 13, 6 veterina animalia
dicuntur omnia quae vehere quid possunt. CGL II 207, 45.
V 651, 51. cf. ad fr. 15.
DUBIUM
18 |>. 84']
mondo nomen inpositum est ab eo mundo qui
supra nos est; forma enim eius est, ut ex his qui
intravere cognoscere potui, adsimilis illae.
Fest. p. 154 f>, 30 mundus — ter in anno patere Bolet — ;
qui quid ita dicatur sic refert Cato in commentariis iuris ci-
vilis : miindo — iiiae. ati Catonis filii hi sunt? cf. Jordan, ibid,
p. CV. Bremer^ iurisprud. antehadr. 1, 21.
2 est, ut] est, est 3 illi Scal.
FAL8UM
a Gellii codd. {6, 10) epistulicarum quaestionum in re gram-
matica auctor Cato pro Varrone proditus est. cf. Varr, rell.
ad epistul. quaest et Jordan ibid. p. CVIII sq.
SEX. AELIUS PAETUS CATUS
aedilis cur. 554/200^ duumvir coloniae Namiae augendae
555/199, C08. 556/198^ censor 560/194
A. TESTIMONIUM
Pompon. dig, 1, 2, 2, 38 Sextum Aelium etiam Ennius
laudavit et extat illius liber qui inscribitur tripertita,
Cato. Sex. Aelius. Fulvius Nobilior 15
qui liber veluti cunabula iuris contiiiet. tripertita autem
dicitur, quoniam lege duodecim tabularum praeposita
iungitur interpretatio, deinde subtexitur legis actio.
forensem^ non grammaticam interpretationem fuisse Schodl
iure contendit {Leg. XII tdb, rell. Lips. 1866 p. 22\ quamquam,
ut par est, hic tUic nominum obscurioruin grammatica iwvestigatio
non defuit.
B. EX TRIPERTITIS
[lA 4 Bremer^
'mulieres genas ne radunto neve lessum funeris ergo
habento' hoc veteres interpretes Sex. Aelius L. Acilius
non satis se intelligere dixerunt, sed suspicari vestimenti
aliquod genus funebris.
Cic. de leg. 2, 59 mnUeTes — fimebriB.
L. ACILIUS
a Pomponio (dig. 1, 2, 2^ 38) P. Atilius hic nwncupaiur, sed
cf. Cic. Lael. 6 et Schodl, ibid. p. 25.
EX mCERTO LIBRO
[X4 p. 18 Bremer^
Cic. de leg. 2, 59 == Sex. Aelius Paetus. cf. Schodl, leg.
XII tdb. rdl. p. 7. 25 sq.
M. FULVIUS NOBILIOK
cos. 565/189, censor 575/179
EX FASTIS
1
nomina decem mensibus antiquis Eomulum fecisse
Fulvius et lunius \fr. 5] auctores sunt; et quidem duos
primos a parentibus suis nominasse, Martium a Marte
patre, Aprilem ab Aphrodite id est Yenere, unde maiores
eius oriundi dicebantur; proximos duos a populo, Maium a 5
maioribus natu, lunium a iunioribus; ceteros ab ordine quo
singuli erant, Quintilem usque Decembrem perinde anumero.
16 Grammaticae primordia
Censor. d, n. 22, 9 {ex Varrone) nomina — numero. Varro
de l. L. 6f 33 primus [mensis] a Marte; secundus, ut Ful-
yius scribit et luuius, a Venere, quod ea sit 'AcpQO&Lxri — ;
tertius a maioribus Maius, quartus a iunioribus dictus lunius.
dehinc quintus Quintilis et sic deinceps usque ad Decembrem
a numero. Macrob. 1, 12, 5 haec fuit Eomuli ordinatio, qui
primum anni mensem genitori suo Marti dicavit 8 secundum
mensem nominavit Aprilem, ut quidam putant, cum aspiratione
quasi Aphrilem, a spuma quam Graeci &(pQ6v vocant, unde
orta Venus creditur [Ov. fast. 4, 61. Lyd. de mens. 4 passim']. 16
Maium Eomulus tertium posuit, de cuius nomine inter auctores
lata dissensio est. nam Fulvius Nobilior in fastis quos in
aede Herculis Musarum [cf. PUn. n. h. 35, 66. De Rossi,
hull. archeol. 1869 p. 3] posuit Eomulum dicit, postquam po-
pulum in maiores iunioresque divisit, ut altera pars consilio
altera armis rempublicam tueretur, in hohorem utriusque partis
hunc Maium, sequentem lunium mensem vocasse. cf. Varro infra.
Cincius fr. 6. Ovid. fast. i, 41. 5, 1 sq. 427. Fest. p. 134 b, 27.
Plut. Num. 19. Suet. rell. p. 163 R. Isid. or. 5, 33, 5 sq. Lyd.
de mens. 4, 56. August. contra Fau^stum 18, 5. civ. d. 7, 7.
Serv. g. 1, 43. Cassiod var. 1, 35. CGL VI 535.
7 usque ad Vatic. 4498 et lesuit.
2
ad hos [decem menses] qui additi, prior a principe deo
lanuarius appellatus, posterior, ut idem dicunt scriptores
[Fulvius et lunius] cf. lun. fr. 6\ ab diis inferis Februarius
appellatus, quod tum his parentetur.
Varro de l. L. 6, 34 ad hos — parentetur. cf. Varro infra.
4 parentur: em. vg.
lUVENTIUS
r
EX mCEETA FABULA
[SRP II 96 V RibhecJ(^]
scruppidam — luventius comicus dicebat a vermiculo
piloso, qui solet esse in fronde cum multis pedibus.
Varro de l. L. 7, 65 scruppidam Aurelius [fr. 15]; luyentiiis
— pedibus; Valerius [fr. 2]. cf. Aur. Op. l. c.
Fulv. Nobilior. Juventius. Postumius Albinus. Cassius Hemina 17
A. POSTUMIUS ALBINUS
prctetor a. 599/155, cos. a. 603/151^ Catone minor natu
EX mCERTO LIBRO
[HBF 3 Peter]
Postumius de adventu Aeneae et Lutatius communium
Listoriarum [fr. 5] Boiam Euximi comitis Aeneae nutricem
et ab eius nomine Boias vocatas dicunt; veteres tamen
portam Baias dixisse.
Serv. Dan. Aen. 9, 707 Postumius — dixiase. Varro [infra]. de
inscriptione ^de adv. Ae.^ cf. Peter, vet. hist. B. rdl. p. CXXV.
L. CASSIUS HEMINA
vettcstissimtAS atictor annalium (Plin. n. h. 13, 84) quartis
ludis saecularibm (a. 608/14^ vivebat (Censor. d, n. 17, 11)
EX ANNALIBUS
1 [HBF 8 Peter]
Gell. 17, 21, 3 = Gorn. Nepos fr. 1
notum est — constitutam — Ariciam ab Archiloco
Siculo, unde et nomen, ut Heminae placet, tractum.
Solin. COllect. 2^ 10 notum — tractum.
3 [3]
Gassius Hemina tradidit, Siculum quendam nomine
xLXoris suae Clytemestrae condidisse Clytemestrum, mox
corrupto nomine Crustumerium dictum.
SeiD. Dan. Aen. 7, 631 Cassius — dictum. alii volunt a cru-
atula panis, quam Troiani coacti fame exedisse dicuntur,
appellatum.
4 [4]
Serv, Dan. g. i, 10 — Cincius Alim. p. 7
Grammaticae Bomanae fragmenta ed. FtTKAiOLi 2
18 Grammaticae primordia
M'. MANILIUS
C08. 605/149
EX RESPONSIS
[Z4 4 Bremer]
Gdl. 17,7,1 legis veteris Atiniae verba sunt [Font, tt*r. B.
p. 45^ 6 Bruns^] ^quod subruptum erit, eius rei aetema
auctoritas esto'. quis aliud putet in hisce verbis quam
de tempore tantum futuro legem loqui? sed Q. Scaevola
6 [fr. 9] patrem suum \resp. infra] et Brutum [resp. infra] et
Manilium viros adprime doctos quaesisse ait dubitasseque,
utrum ne in post facta modo furta lex valeret an etiam
in ante facta, quoniam ^subruptum erit' utrumque tempus
videretur ostendere, tam praeteritum quam futurum.
cf Nig. Ftg. fr. 8. Dig. 50, 16, 123.
3 alius (aliis Voss. Lat. F 113) 6 manlium JRegin. 597
et 1646 Voss. Lat. F 112
INCERTAE SEDIS FRAGMENTUM
1 [1]
[nexum] Manilius scribit omne quod per libram et
aes geritur, in quo sint mancipia.
Varro de l. L. 7, 105 ManiUus — mancipia. cf. Mucius Scoev.
et Ael. GaXl. infra.
1 Mamilius Flor. em. Laetus 2 geratur Christ, Phtlol. 16, 464
M. lUNIUS BKUTUS
Cic. ad fam. 7, 22 M\ Manilium, M. Brutum; contrario
01'dine GeU. 17, 7, 3. Big. 41, 2, 3, 3
EX RESPONSIS
[lA 5 Bremer]
Gell. 17, 7, 3 = ManUius resp.
P. MUCIUS SCAEVOLA
cos. 621/133
EX RESPONSIS
[4 Br.]
GeU. 17y 7, 3 = Manilius resp.
GRAMMATICAE
ANTEVARRONIANAE FRAGMENTA
GEAMMATICI
C. OCTAVIUS LAMPADIO
A. TESTIMONIA
VITAE
1. origo Lampadionis, ut Archelai et Philocomi, incomperta
est. si enim hi una cum Vargunteio ^nostri^ a Suetonio sive
Varrone (de gramm. 2) vocantur, quomodo haec intellegenda sit
appeUatio, verene proprieque pro Bomanis an semigraecis, qui
Roma>e Cratetis vestigia presserint, haud liquet. certe tamen
paulo ante Suetonius in Livio Ennioque posterius nomen diserte
usurpat cf. Hillscher, Fleck. Jdhrhb. suppl. 18. 1892 p. 364 et
contra Leo, Pl. F. p. 29 adn. 3. de Philocomo etiam Val. Cat.
test. 8 et Lucil. fr. 36.
2. Lampadionem ineunte fere Gracchorum aetate (a. 620/134)^
ant etiam aliquantum temporis antea, clarum extitisse, si ex
Suetonio (ibid.) ac Frontone {test. 4.) colligimus, longe a vero
non dberrabimus {Siuecheler, Rh. Mus. 40, 148). haud recte
Bergk op. 1, 603 adn.
SCRIPTOBUM
3. Suet. de gr. 2 {ex Varrone) C. Octavius Lampadio
[diligentius retractavit a>c legendo commentandoque et ceteris
notum fecit] Naevii Punicum bellum, quod uno volumine et
continenti scriptura expositum divisit in septem libros.
de huius librorum divisionis fato cf Santra fr. 5 et Buecheler
ibid. 149, qui eam inde tantum a Caesariana aetate a doctis
hominibus receptam esse demonstravit.
4. Fronto p. 20 N. contigisse quid tale M. Porcio aut
Quinto Ennio, C. Graccho aut Titio poetae? quid Scipioni aut
Numidico? quid M. Tullio tale usu venit? quorum libri pre-
tiosioreB babentur et summam gloriam retinent, si sunt <^a^
Lampadione aut Staberio aut . . . . vi aut .... aut Aelio aut
Attico aut Nepote. mea oratio extabit M. Caesaris manu scripta.
22 Graminaticae anteyarroniaiiae fragmenta
4 a (zdd. Mai 5 aut] desunt IV fere litterae ant
<Ser>vi^o Cl>aud<(io> coni. Naher aut <Se>vi<o> aut <Tirone>
Keasler Tirone iam Mai
B. FRAGMENTUM
GeU. 18, 5, 11 contentus, inquit [Afdonius luUantiS
rhetor]j ego his non fui et, ut non turbidae fidei nec
ambiguae, sed ut purae liquentisque esset, ^equus^ne an
^eques' scriptum Ennius reliquisset, librum summae
5 atque reverendae yestustatis, quem fere const^bat Lam-
padionis manu emendatum, studio pretioque multo unius
versus inspiciendi gratia conduxi et ^eques', non ^equus'
scriptum in eo versu inveni [versus est ex VII ann. 232 F.'
denique vi magna quadi'upes eques atque elepbanti/proici-
10 unt sese].
quod ex priore loco Lersch {Mus. d. rhein.-westph. Schulm.
III. 1845, 3 p. 233 sq.) suspicattMr Lampadionem Catonis origines
in septem Ubros distinxisse, omni fundamento destitiUum est
{cf. Peter, vet. hist. B. rell. p. CXXX sq.). eum contra Ennii
a/n/naks emendavisse ex Gellio et Frontone {test. 4) concludi debet.
L. ACCIUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1, Lucius praenomen a scriptoribus omitti solet; invenitur
tamen apud auctorem ad Herennium, Ciceronem, Plinium maiorem,
GeUium Hieronymum Macrobium. ^AccitM' autem scriptura
longe ante ceteras ^Attius^ vel ^Actius^ praestat, quippe quae ab
optimis codicibus commendetur.
2. Suet. rell. p. 36 B. = Hieron. ad a. Abr.1878 {2, 129 Sch.)
L. Accius tragoediarum scriptor clarus habetur [a. 615/139],
natus Mancino et Serrano coss. [a. 584/170] parentibus libertinis,
et seni iam Pacuvio Tarenti sua scripta recitavit. a quo et
funduB Accianus iuxta Pisaurum dicitur, quia illuc inter colonos
fuerat ex urbe deductus. de anno natali cf. etiam fr. 20. de
patria Pisauro certum testimonium deest {de Plin. n. h. 7, 128 cf.
supra De lud. litt. 15), nam extrema verba quia — deductus
aa hwnc Accium falso relata sunt, cum deductio a. 570/184
acciderit; sed iamen ad Accium patrem pertinere videntur {ad
Ennium cwm Accio permutatum putat Marx, Pauly-Wiss.
C. OctaviuB Lampadio. L. Accius 23
JRE 1, 142). ceteroqui de Accia genie Pisaurensi, cuius, ut
videtur, L. Accii pater liberttis fuerat, cf, Cic. Brut 271. pro
Cluent. 156.
3. Cic. Brut. 107 D. Brutus M. filius, ut ex familiari
eius L. Accio poeta sum audire solitus hinc Accium usque ad a.
circiter 670/84 vel diutius vixisse efficitur. cf etiam Varr. de
antiq. litt. praef.
4. Cic. de leg, 2, 54 doctum hominem sane [D. Brutum],
cuiuB fuit AcciuB perfamiliaris cf. test. 3. 17.
5. a. 6141140 fdbulam docuit. cf. fr. 20.
6. Cic. Phil. 1, 36 nisi forte Accio tum plaudi et sexagesimo
poBt anno palmam dari, non Bruto putabatis cum haec ad
' Tereus* tragoediam a. 710/44 iterum actam pertineant, a. 650/104
ea primum data est, in ipso Accii nominis flore.
7. Val. Max. 3,7,11 is [Accius] — lulio Caesari [Strabont]
amplissimo ac florentissimo viro in conlegium poetarum venienti
numquam adsurrexit, non maiestatis eius inmemor, sed quod
in comparatione communium studiorum aliquanto se superiorem
esse confideret.
8. Hhet. ad Her. 1, 24 mimus quidam nominatim Accium
poetam conpellayit in scaena. cum eo Accius iniuriarum
agit. hic nihil aliud defendit, nisi licere nominari eum, cuius
nomine scripta dentur agenda. id. 2, 19 P. Mucius eum, qui
L. Accium poetam nominaverat^ condemnavit. 5
2 caenaculum; eo Herbip. caenaculo. Eum Leid. cenaculo
(caen - Oorfe.) meo. vel eius, eo vel eum rell.: em. Minutianus
9. Quint 5, 13, 43 aiunt Accium interrogatum, cur causas
non ageret, cum apud eum in tragoediis tanta vis esset optime
respondendi, hanc reddidisse rationem, quod illic ea dicerentur
quae ipse vellet, in foro dicturi adversarii essent quae minime
▼ellet.
10. GeU. 13, 2 quibus otium et studium fuit vitas atque
aetates doctorum hominum quaerere ac memoriae tradere, de
M. Pacuvio et L. Accio tragicis poetis historiam scripserunt
huioficemodi: cum Pacuvius, inquiunt, grandi iam aetate et
morbo corporis diutino adfectus Tarentum ex urbe Roma 5
concessisset, Accius tunc haut parvo iunior proficiscens in
Asiam, cum in oppidum venisset, devertit ad Pacuvium
comiterque invitatus plusculisque ab eo diebus retentus tra-
goediam suam, cui Atreus nomen est, desideranti legit. tum
Pacuvium dixisse aiunt sonora quidem esse, quae scripsisset, 10
et grandia, sed videri tamen ea sibi duriora paulum et acer-
biora. ita est, inquit Accius, uti dicis, neque id me sane
paetdtet; meliora enim fore spero, quae deinceps scribam.
nam quod in pomis, itidem, inquit, esse aiunt in ingeniis;
qoae dura et acerba nascuntur, post fiunt mitia et iucunda, i5
24 Grammaticae antevarroniaDae fragmenta
sed quae gignuntur statim vieta et moUia atque in principio
sunt uvida, non matura mox fiunt sed putria. relinquendum
igitur visum est in ingenio, quod dies atque aetas mitificet.
cf, test. 2. haec narratiuncula Marxio {ibid. 143) veri dissimilis
videtur.
13 molliora Oisel 14 est post pomis non nulli codd.
11. Flin. n. h. 34, 19 notatum ab auctoribus et L. Accium
poetam in Camenarum aede maxima forma statuam sibi po-
suisse, cum brevis admodum fuisset. cf. Lucil. fr. 30. simu-
lacrwm quoddam Accii creditur extare {Bemoulli, Bom.
Ikonogr. 1, 289).
1 Attium vel Actium codd.
SCRIPTORUM
12. Vell. Pat. 1, 17, 1 in Accio circaque eum Romana
tragoedia est. id. 2^ 9, 3 clara etiam per idem aevi spatium
tuere ingenia in togatis Afranii, in tragoediis Pacuvii atque
Accii. Cic. pro Planc. 59 gravis et ingeniosus poeta cf. id,
pro Sest. 120. orat. 36. a^ad. 1, 10. Hor. ep. 2, 1, 56
aufert/Pacuvius docti famam senis, Accius alti Ps-Acro ad
hunc l. Accius iunior poeta suo ingenio praecelluit Euripidem,
qui fuit altus et sublimis ingenio. adde test. 3. 6. 8. 9. 10.
Ovid. am. 1, 15, 19. Vitruv. 9, 16. Pers. 1, 76. Colum.
praef. 21. Accius scripsit et praetexta^.
13. Annalium libri memorantu^ a Festc (p. 146b, 31,
uhi numei'us XXVII dubitationem movet) Prisciano Macrobio.
14. Plin. n. h. 18^ 200 Accius in Praxidico id. index
ad hunc l. ex Accio qui Praxidica scripsit de a4>tris videtur
liber fuisse, sed de L. Accio auctore dubitatio est. cf Crusius,
Philol. 57, 642. Wilamowitz, Hermes 34, 637. hic Praxidicia
altero loco scribendum esse conicit.
15. Parergon libri semel a Nonio (p. 61, 19) laudantur,
de quibu>s audacior coniectura Bibbeckii Bh. Mus. 41 (1886) p. 631.
16. Sotadicorumlibrumla Gellio et Prisciano mem^atum
rectius a Bidascalicis contra Lachmann {Kl. Schrift. 2, 69)
aliosque separabimus.
17. Cic. pro Arch. 27 Decimus quidem Brutus summns vir
et imperator Acci amicissimi sui carminibus templorum ac
monimentorum aditus exornavit suorum. Schol. Bob. ad hunc l.
p. 359 Or. hic Brutus Gallaecus fuit cognomento ob res in
Hispania non minus strenue quam feliciter gestas. eius etiam
nomini <(dicatus Accii^ poetae tragici extat liber, cuius plurimos
versua, quos saturnios appellaverunt, vestibulo templi Martis
superscripsit Brutus. similia Val. Max. 8, 14, 2.
L. Accius 25
18. Varro infra de comoed. Flaut. I Accium indicem
Plautinum scripsisse tradit, in quo cf. fr. 19.
19. accedunt Didascalicon et Pragmaticon libri ad historiam
litteraru/m pertinentes, de quihus infra.
Accii fragmenta scaenica coll. BibbecJc, SBFI^pp. 157 — 263.
326 — 331. reliqu^ LMueller, Lucil. sat. rell. (Lipsiae 1872)
pp. 303— '311. Baehrens, FPB {Lips. 1886) pp. 266—272. de
Accii grammatica cf. Bitschl op. 4, 142 sq. 359 sq. al. de
Didascalicis praeserti^n Madvig, op. acad. (Kopenh. 1887)
p. 70 sq. Norden, Bh. Mus. 48 (1893) p. 530 sq.
B. FRAGMENTA
DIDASCALICON
libri ad novem laudantur, ad Baebium qu^ndam vel ex parte
missi (fr. 8), in quibus Accius artem poeticam Graecorum
Latinorumque persecutus esse videtur. eosdem et oratione et ver-
sibus compositos esse, Buechelero (Bh. Mus 35. 1880 p. 401)
concedendum est; numeri enim certo desunt iyi fr. 1. 5. 6. 8, sunt
in aliis Menippeamqtie formam habemus (cf etiam Marx ibid.
Leo, Fl. F. p. 32 adn. 1). huc spectare videntur fr. 18 — 23.
tempora, quibus libri scripti sunt, circa a. 634/120 constitui possunt.
1 [i Mueller 7 Baehrens]
lih. L Accius in primo didascalico levibus admodum
argumentis utitur, per quae ostendi putat Hesiodum natu
priorem: quod Homerus inquit cum in principio
carminis \Il. 1, l\ Achillem esse filium Pelei di-
ceret, quis esset Peleus non addidit, quam rem
procul inquit dubio dixisset, nisi ab Hesiodo iam
\fr. 102 Bzi\ dictum videret. de Cyclope itidem
inquit vel maxime quod unoculus fuit rem tam
insignem non praeterisset, nisi aeque prioris
Hesiodi carminibus \theog. 142] involgatum esset.
Gell. 3, 11, 4 Accius autem in primo — esset. cf infra Varro
de imag. L aliter sentlt Aristarchus (Lehrs, Arist^. p. 226).
2 [4 M. 10 b:\
I. I. sapientiaeque invictae gratia atque ho-
noris patera Nestorem mactavit aurea
26 Graininaticae anteyarronianae fragmenta
Non. p. 341, 23 mactare, honorare. Accius didascalico lib. I:
sapientiaeqae — aurea. verSUS satttmii esse potcrant.
2 pater honesto rem: em. Turnebus
3 \3 M. 9 B?[
l. I. placare hostem ferocein inimiciterque
accensum
Non. p. 514^ 20 inimiciter. Accius didascalicorum lib. I:
plac. — accensum.
placere Lugd. 73 fer. host. Lachmann sotadeum efficiens
4 [5 M. 11 b:\
l. I. audax, falsidica, gnati mater pessimi,
odibilis, natura impos, excors et fera
Frisc. p. 253, 11 impos impotis. Accius in I didascalicon
[-lium J?em.]: aoxad. — fera. lunonem Martis matrem hic signi-
fi^aiam esse suspicatur Buecheler ibid.
fals. audax codd. transposuit Buscheler^ qui senarios versus
constituit {cf. Havet^ Bev. de phtl. 15. 1891 p. 131) falsifica non
nulli codd, ignati Sang. Lugd.
5 [II 1 M. 12 b:\
l. II. ut, dum velint brevitatem consequi
verborum, aliter ac sit relatum, redhosti^ant^
responsum
Non. p. 165, 21 redhostit, reddit [redit codd."]. Accius Am-
phitryone \v. 92 Bihb.']. idem didascaiico lib. II: ut — responsum.
ha^c ad poesis sca^icae atixoiivd^lav pertinent.
1 brev. vel. sotadeos faciens scripsit Lachm. 2 aliter
assit Flor. m. 3 aliter aliter iMgd. 73 redhostire (-dost-)
sponsum: em. Mermann
6 [2 M. 13 B:\
l. II. sed Euripidis, qui choros temerius in
fabulis
Non. p. 178^ 20 temerius. Accius didascalicon [-co Lugd.
m. 1 -lo Crudian.] lib. 11: sed — fabuiia. Euripidem item vitu-
peratum vd. apud Lucil. infra.
7 [VIII 1 M. 14 B.]
l. VIII. actoribus manuleos baltea machaeras
L. Accius 27
Non. p. 194y 17 neutro [bdltmm'] Varro rerum diyinarum
lib. XI: ^tragica yincula baltea sunt'. Accius didascalicon [-co
Ludg. m. 1] lib. VHI: act — machaeras. cf. Varro infra fr, 79.
8 [IX 1 M. 15 B.]
h IX. nam quam varia sint genera poematorum,
Baebi, quamque longe distincta alia ab aliis, nosce.
Char. p. 141^ 34 poematorum — . Accius quoque didascali*
COrnm IX: ziam — nosce.
1 b§b; q q (t. e. baebus quam quae)
9 [3 M. 16 B:\
l. IX. yectigalia "[• legerant vestra et servantur
statim
Char. p. 220, 9 statim Accius in didascalicon IX: yectig.
— statim, pro statute et ordinate. allocutio in Fragmat. fr. 13
rursw apparet.
1 locantur coni. Buecheler egerant Lachm. serv.]
stmantur Lachm.
10 \2 M. 17 JB.]
l.IX. etmagnificissimei excelsissimeique honore
Prisc. p. 92, 4 Accius in IX didascalicon : et — honore. cf
Paul. Fest. p. 151 ^ 7. sotadem esse poterat.
magnificissime (gnicis- Halberst.): em. Hertz excellis-
sime excellissimique vel excellentissimique: em. Hertz
PRAGMATICON
librorum numerum ignoramus, sed ii complures fuerunt (cf.
fr. 11), atque trochaicis septenariis aliisque fortasse metris con-
scripti. agebatwr autem in iis, quod ex parvulis frustulis percipere
possumus, de TtgdYitccGL scaenicis, de argumentis, de i^d^sGiv (cf.
Norden, Bh. Mus. 48. 1893 p. 531 sq., qui singula fragmenta
illustravit), ita ut Pragmatica a Didascalicis non aliter distingui
videantur ac Varronis libri De descriptionibus a De poematis
(cf. fr. 12).
11 [i M. 24 b:\
l. I. et cuncta fieri cetera
inbecilla "t" non quod ponderitatem gravitatemque
nominis
Non. p. 156, 3 ponderitatem a pondere, ut gravitatem.
Accius Pragmatico lib. I: et — nomlnis.
28 Grammaticae antevaironianae fragmenta
2 inb. ob pond. Madvig inb. nunc/ob p. Havet duohus
iambieis sena/riis factis (Rev. de phU, 15. 1891 p. 130)
12 \mc. libr. 1 M. 25 JB.]
describere in theatro perperos
popularis
Non. p. 150, 11 perperos indoctos stnltos rudis insulsoB
mendaces. Accius pragmaticis : deBor. — pop.
13 [2 M. 26 B.]
et eo plectuntur poetae quam suo vitio saepius,
<^aut]> ductabilitate nimia vestra aut perperitudine
Non. p, 150, 15 Accius pragmaticis [fr. 12]. idem eodem :
et — perp. haecine contra Lucilium? cf. ad hunc fr. 9.
2 aut add. Hermann duct. ^animi^ Onions
14 [3 M. 27 5]
L. Accius poeta in pragmaticis appellari — sicinnistas
ait nebuloso nomine.
Gell. 20, 3 quos ^sicinistas' vulgus dicit, qui rectius locuti
sunt, ^sicinnistas' littera [n add. vg.] gemina dixerunt; sicin-
nium enim genus veteris saltationis fuit. saltabundi autem
canebant, quae nunc stantes canunt. posuit boc verbum L. Accins
— appeUarique siciiuufltaB — nomine; credo propterea nebuloBO,
quod, sicinnium cur diceretur, obscurum esset.
EX EPIGONIS
15 [v. 296 Rihh.^]
sapimus animo, fruimur anima: sine animo anima
est debilis.
Non. p. 426y 25 animus et anima hoc distant: animus est
quo sapimus, anima qua vivimus. Accius Epigone [-gonis Bothe
Erigona Mercier] : sap. — deb. Varro Andabatis [infra ad satur.].
EX MYRMIDONIBUS
haec fabula fortasse non diversa est ab Achille
16 [v. 4 sq.]
tu pertinaciam esse, Antiloche, hanc praedicas,
ego pervicaciam aio et ea me uti volo.
nam pervicacem dici me esse et vineere
L, AcciuB 29
perfacile patior, pertinacem nil moror.
liaec fortis sequitur, illam indocti possident;
tu addis quod yitio est, demis quod laudi datur.
Non. p. 432^ 31 pervicacia et pertinacia hoc distant: per-
vicacia est interdum bonarum rerum perseyerantia, pertinacia
semper malarum. Accius Myrmidonibus : tu — datur. JSnn, v.
408 Bibb. pervince pertinaci pervicacia. cf. Vaaro de l. L. 5, 2,
2 ai: em, Aldina et ea Fruter, Eibb.: et a 3 — 4 post
5—6 Bothe, Bibb. 3 dicis: em. Scal.
EX BRUTO
17 [v. 39 praetext Bibb}]
qui recte consulat, consul fuat.
Varro de l. L. 5, 80 consul nominatus, qui consuleret po-
pulum et senatum, nisi illinc potius unde Accius ait in Bruto:
qui — fuat cf. Varro fr. 208. Quint 1, 6, 32.
consulciat: em. Angustinus c. cluat Palmerius c. siet Niebuhr
de Graeca forma ^Hectora^ ab Accio in tragoediis usurpata cf.
Valer. Sor. infra. has item spectare videtur verbum termen (terimen
cmi. SpengeT) pro terminus uswrpatum, ut ait Varro {de l. L. 5, 21),
a terendo (cf. Bibbeck ibid. p. 262).
mCERTAE SEDIS
18 [pidasc. ex libr. inc. 1 M. 19 JB.]
Accius a Q. Maximo quintum consule [a. 545/J209]
captum Tarento scripsit Liyium, annis XXX post quam
eum fabulam docuisse et Atticus scribit [fr. 1] et nos in
antiquis eommentariis inyenimus, docuisse autem fabulam
annis post XI C. Comelio Q. Minucio oonsulibus \a. 556/198]
ludis luyentatis, quos Salinator Senensi proelio voyerat.
Cic. Brut 72 est enim inter scriptores de numero annorum
controversia. Accms autem * Q. — Voverat. in quo tantus error
Acci fuit, ut his consulibus XL annos natus Ennius fuerit. de
Accii errare cf. Varro fr. 55. de collocatione fr. cf. Didasc. praef.
19 \4 M. 20 JB.]
nam nec Geminei ]enones nec Condalium, nec
Plauti Anus nec Bis compressa nec Boeotia um-
30 Grammaticae anteyarronianae fragmenta
quam fuit, neque adeo Agroecus neque Com-
morientes Macci Titi.
GeU. 3, 3, 9 nam — TitL cf. Vorro de comoed. Flaut. I et Leo,
Pl. F. p. 32 ohdm. 1. de collocatione fr. cf. Didasc, praef.
20 [2 M. 21 B:\
Accius isdem aedilibus [a. 614/140] ait se et Pacuvium
docuisse fabulam, quom ille ootoginta, ipse triginta annos
natus esset.
Cic. Brut, 229 ut Accios — esaet de collocatione fr, cf. Didasc.
praef.
21 [5 M. 18 B.]
unde omnia perdisci ac percipi queuntur
Diom. p. 385, 22 Accius [actius Far. 7493 attius rell.'^ quitus
sum ponit pro quivi hoc modo [Bibb. v. 6611. idem alibi eodem
modo: Tinde — queuntuT. vcrsus cst sotadeus. ad Aristophanis
Byzantii opera haec refert Norden iMd. p, 538. de coUocatione
fr. cf Didasc. praef
quaeuntur
22 [6 M. 29 B:\
miraculae a miris id est monstris, a quo Accius ait
personas distortis oribus deformis miriones.
VarrO de l. L. 7, 64 mlraculae — mlriones. cf CGL V 33,25,
84, 6. de coUocatione fr. cf. Didasc. praef et fr. 7.
2 distortas Flor.: em. Madvig
23 \ad script. verh. 4 M. 31 5.]
obscaenum dictum ab scaena; ea<^m^ ut Graeci [aut]
Accius scribit ^scena*.
Varro de l. L. 7, 96 obBcaennm — Bcena. cf, fr. 24 ct LxusU. fr, 34,
1 obscenum et scena Flor. ea, ut G. axriviiy ut A. Ladi-
mann: em. L. Spengel, qui etiam mspic. scaena, aut graece ut A
24 [1 M. 33 B:\
Accius geminatis vocalibus scribi natura longas syl-
labas voluit.
Ter. Scawr. p. 18, 12 primum igitur per adiectionem illa
videntur esse vitiosa, quod Accius — yoiuit, cum alioqui adiecto
L. Accius 31
vel sublato apice longitudinis et brevitatis nota posset ostendi.
Quint. 1, 7, 14 semiYOcalis geminare diu non fuit usitatissimi
moiis, atque e contrario usque ad Accium et ultra porrectas
syUabas geminis, ut dixi, vocalibus scripserunt. cf. id. 1, 4, 10
{Eitschl op. 4, 142 adn, 3, 726). Vel. Long. p. 55, 25 nam nec
Accimn secuti sumus semper vocales geminantem, ubicumque
producitur sjllaba, quoniam expedita debet esse condicio scri-
bendi. Mar. Vict. p. 8, 13 cum longa syllaba scribenda esset,
dnas Yocales [Acciusl ponebat [-bant codd.: em. Ritschl\
praeterquam quae in i litteram inciderant; hanc enim per e et
i Bcribebat [-bant codd.']. Prisc, p. 298, 4 veteres i finalem, quae
est longa, per ei dipthongum scribebant, longas autem vocales
Tetustissimi etiam geminare solebant. id ihid. 10 vetustissimi,
ttt supra dizimus, pro una longa vocali solebant duas scribere.
hanc consuetudinem a e u longarum geminandi Bitschl docuit
((yp.4,1568q.) ab Oscis sumptam esse, {cf. etiam Jordan, Krit. Beitr.
Berlin 1879 p. 125). eadem iam inde ab a. 622/132 in Popilii
miliario {CIL I 551 paastores) apparens usque ad a. circiter
680/74 viguit ulteriusque mansit. {estne rursus postea apud
Plinium maiorem? cf. Detlefsen, symh, phil. Bonn p. 712). de
eius in lege XII tab, vestigiis cf. BSchoell, Ug. XII tah. reU.
p. 84 sq. utrum idem mos peculiari in lihro an in Didascalids vel
Pragmaticis commendatus, aut solum in scrihendo ah Accio usita-
tw sit, dici non potest: quae eadem quaestio cadit in fr. 23, 25 sq.
1 longa Bem.
25 12 M, 34 B.]
Accios cmn scriberet anguis angulus, <(agguis^ aggulus
ponebat.
Mar. Vict. p. 8, 11 Acciua vero cmn — ponebat. id. p. 19, 11
anceps ancilla Angitia angustum anquirit ancora [anc. add.
Bitschl ex Vict. inferiore loco] f ^^^ iudicat [lamnam signamt
KeQ iam dixi Accium non Mi.] per an, sed more Graecorum
per ag solitum scribere etc. eadem tradit Prisc. p. 30, 15 ex
Varr. de orig. ling. Lat. I. cf. Mar. Vict. p. 16, 6sq, de
collocaiione fr. cf. fr. 24.
1 anguis anguies angules p. codd.i angulus aggulus
p. Bitschl anguis aggueis, agma interponebat Schady Usenero
(JMctore: emendavi
26 \3 M. 35 B:\
idem [^cms] nec z litteram nec y in libros suos
rettulit.
32 Graminaticae antevarronianae fragmenta
Mar. Vict. p. 8, 11 idem — rettttiit, quod aeque [quia quae
codd. quamquam <^id]> vel (jlludy BiUckl op. 4, 144. 159 quia
neque FSchoell: em. Baehrens] ante fecerant Naevius et Livius.
1 libro suo retulit
Bitschl (op. 4, 166. 492 adn. 687) Accii aitctoritati vindi-
candas esse suspicatur huitmnodi scripturas qum qura pequs
pequnia pequlatus, quMe frequenter in monumentis post a. 620/134
reperiuntur (cf. Brambach , Neugest. d. Lat. Orth. pp. 21. 221),
non aliter ac m litterae in eoctremis vocabulis adiectae con-
stantiam.
C. LUCILIUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. Gaium praenomen testantur Cicero identidem, Apuleiits
Hieronyrnus (test. 5); ceteroqui ^Jjucilius^ vd 'Lucilius poeta*
simpliciter reperitur.
2. luven.' 1, 19 per quem [campum] magnus equos
Auruncae flexit alumnus, ubi schol. Lucilium [Lucium cod.l
satyricum dicit qui fuit Auruncus. cf. Auson. epist. ad Tetrad.
sat. script. p. 173 Sch. 237 Peip. de Auruncis cf. Nissen, Jtal,
Landeskunde 2* {Berl. 1902) p. 656 sq.
3. Schol. ad Hor. serm. 2, 1, 29 fuit valde nobilis Lucilius,
ut pote qui esset Magni Pompei avus. id ibid. 75 fertur Lucilias
avunculus fuisse Pompei Magni. Porphyr. ibid. 75 constat enim
Lucilium ^avunculum^ maiorem Pompei fuisse; et enim avia
^ Pompei Lucilii soror fiierat. Vell. Pat. 2, 29, 2 fuit hic [Pom-
peius] genitus matre Lucilia stirpis senatoriae, de errore Por-
phyrionis cf. Marx, Lucil. rell, p. XIX; nam Lu^lius Pompeii
patruus magnus fuit.
4. Hieron. ad a. Abr. 1869 [ex cod. Amand., ex aliis 1870^
— 606/148, 607/147 Lucilius poeta nascitur. hoc ex aliis in-
diciis (Vell. Pat. 2, 9, 3. Gell. 17, 21, 49 = test, 8. Macrob. 3,
16, 14) falsum esse apparet; quare Hauptii probanda est con-
iectura, qua A. Postumium Albinum C. Calpwmium Pisonem
a. 574/180 constdes cum Sp. Postumio AJbino L. Cdlpumio
Pisone a. 606/148 coss. ab Hieronymo permutatos esse statuit
{Fleck. Jahrbb. 107. 1873 p. 72. 365).
5. Hieron. ad a. Abr. 1915 [ex. cod. Amand., ex rell. 1914^^
= 652/102, 653/101 Gaius Lucilius saturarum scriptor Neapoh
moritur ac publico funere effertur anno aetatis XLVL cf. Cic.
de orat. 1, 72. 2, 25. 3, 171. de falso anno aetatis cf. test 4.
L. Accius. C. Lucilius 33
2 Gaius Luc. Oxon, Berol. (Hermes 24. 1889 p. 396) c vel
gaius lucius rell. satjrarum
reliqua vitae testimonia vd. apud LMuelkr^ Lucil. saimr.
reU. (Lipsiae 1872) p. 1728q. (illustrata p. 290sq.) et accuratius
apud Marx, LuciL carm. rell, (Lipsiae 1904) p. CXXVII sq,
(pertractata p. XXIV sq.).
SCRIPTORUM
6. Schol. Hor, pra^f. in serm. 1 sciendum quia saturarum
carmen a primo omnium auctore Lucilio repertmn est. Diom.
p. 485, 30 satura dicitur carmen apud Bomanos nunc quidem
maledicum et ad carpenda hominum vitia archaeae comoediae
charactere conpositum, quale scripserunt Lucilius et Horatius 5
et Persius. Hor. serm. 2^ 1, 62 est Lucilius ausus / primus in
hunc operis conponere carmina morem. Quint. 10, 1, 93 in qua
[satura] primus insignem laudem adeptus Lucilius. carminum
libri XXX fuerwnt, quorum omnium reliquiae extant II. XXI,
XXIV exceptis. iidem in tria, ut videtur, corpora divisi intra
annos 622/132 — 649/105 variis m^tris scripti sunt, quorum aetate
anteriores extremi quinque simt {Marx, ihid. proleg.pp. XXIX— L).
1, 3 satyr.
7. Quint 10, 1, 94 eruditio in eo [LucUio] mira et liber-
tas atque inde acerbitas et abunde salis. Cic. de orat, 2^ 25
C. LucJlius homo doctus et perurbanus cf, ibid. i, 72.
8. Gell, 17, 21, 49 {ex Varrone) postea Q. Ennius — et
snbinde et Pacuvius et Pacuvio iam sene Accius clariorque tunc
in poematis eorum obtrectandis Lucilius fuit. Hor, serm, 1, 10
53 nil comis tragici mutat Lucilius Acci?/ non ridet versus
Enni gravitate minores.^ / cum de se loquitur non ut maiore
reprensis. cf, fr, 1. 3. 6sq. 28 sq. 32 sq. 44 sq.
reliqua testimonia de poesi Luciliana coU. et iUustr. iidem
•
lAicilii reliquias nuper denuo edidit et pertractavit FMarx,
Lu4iH. carm. reU. {Lipsiae 1904. 1905). de Lucilii grammatica
cf. BitscM, op. 2, 624. 626. 4, 153 sq. 361. 376. 771sq.
B. FRAGMENTA
EX CABMINUM LIBRIS XXX
1 1148 Marx]
lib, III. Porphyr, Hor, serm, i, 10, 53 ^nil comis
tragici mutat Lucilius Acci?' facit autem haec Lucilius
cam alias, tum vel maxime in tertio libro: meminit IX et X.
Gr*mmaticae Bomanae fragmenta ed. FuKAioiiX 3
34 Grammaticae antevarronianae fragmenta
niUla quidem huiits insectationis vestigia tertio in libro ex-
tare mirum est, cum in libris IX et X complura reperiantur;
sed tamen audacius Baehrem scripsit: in tertio libro<^rum cor-
pore^, a4 l. XXVI Porphyrionis testimonium referens.
2 \lSi\
1, V. quo me habeam pacto, tam etsi non quaeris,
docebo,
quando in eo numero mansi, quo in maxima
non est
pars hominum . . .
ut per<^i)>isse velis, quem visere nolueris
cum
debueris. hoc ^nolueris' et 'debueris' te
si minus delectat, quod atechnon et Eisso-
cratium hoc
lerodesque simul totum ac symmiraciodes,
non operam perdo, si tu hic.
Gell. 18, 8 diioioriXsvra et laoTiccTdXriTiTa et nocQLacc et [xccl
ter non nulli codd.] dnoLOjtTtoTa ceteraque huius modi scitamenta
— quam sint insubida et inertia et puerilia, facetissime hercle
significat in quinto saturarum Lucilius. nam ubi est cum amico
conquestus, quod ad se aegrotum non yiseret, haec ibidem addit
festiviter: quo — hic. cf. Leo, Gott. geUhrt. Anz. 1906 Nr, 11
p. 845 sq.
4 perisse 6 atexnon (atex Voss. Lat. F 112) eis socratium
(-tjcum Voss. Lat. F 7) Paris. Voss. id. eisocr -Foss. Lat. F*
112 eisocratium est Begin. 597 et 1646 Magliab. hoc/ler.]
hOXAHZ^POlAeCqu^ Voss. Lat. F 112 m. 1 OXAHP©Z^ECqu§
fere rdl.: em, Ma/rx ibid. 2, 79 (/trjpwdfcyque iam SccUiger)
7 si multorum Voss. Lat. 112 Begin 1646 si miratio des
Paris. synmiraciodes fere rell. cf. Leo ibid.
3 [212]
l. V. lascivire pecus nasi rostrique repandum
Nmi. p. 158, 31 pecus non solum quadrupes animal, verum
omnia animalia pecudes dicuntur. — Lucilius saturarum [satyr.
codd.] lib. V : lasc. — rep. tangitur Pacuviits (v. 408 Bibb. Nerei
repandirostrum incurvicervicum pecus) probabiliter per iocum.
cf. test. 8.
nisi (niri Lugd. m. 1) nostrique: em. Venator et Crinitus
C. Lucilius 35
4 [338]
l. IX. non haec quid valeant, quidve hoc inter-
siet illud,
cognoscis. primum hoc quod dicimus esse
poema.
pars est parva poema.
Non. p. 428, 5 poesis et poema hanc habent distantiam:
poeBiB est textus scriptorum^ poema inventio parva, quae paucis
verbis expeditur. Lucilius saturarum lib. IX: non — poema. cf.
Accius fr. 8. Varro fr. 96. Fosidonius. ap. Diog. Laert. 7, 60,
Schol. ad Dionys. Thrac. art. p. 179, 26 H. alia ap. Marx 2, 129.
1 valeat: em. Lachmann huic IDousa
5 [341]
L IX» _ u epistula item quaevis non magna
poema est.
illa poesis opus totum, <^ut)> tota[que] Ilias
una est,
una d^iGLg sunt annales Enni atque STtog unum,
et maius multo est quam quod dixi ante
poema.
quapropter dico: nemo, qui culpat Homerum, 6
perpetuo culpat neque quod dixi ante poesin:
versum unum culpat, verbum, enthymema
locumve.
Non, p. 428, 11 Lucilius saturarum lib. IX \fr. 4]. idem:
epistnla — locumve. cf. fr. 4.
2 totum totaque illa summa est: em. IDousa 3 sunt
Lachmann: ut htog Lachm.: estoc 4 et Lindsay: est
2 — 4 (tota[que] I. una/est, una ut 0. a. E.) a. opus u./est Marx
6 poesin in 7 tima (tema) locum {sec[. v vel que): em. Lachm.
6 [348]
L IX. Porphyr. Hor. Serm. i, lO^ 53 = fr. 1
7 [55i]
L IX. Sb primum est, hinc incipiam, et quae
nomina ab hoc sunt
Ter. Seau/r. p. 18, 15 Lucilius in nono saturarum de
orthographia praecipiens ait: a — sunt. deinde adverhium, quod
hoc fr. a proxime seguenti separat, Marx Lucilio tribuit.
3*
36 Grammaticae anteYarromanae fragmenta
8 [352]
l. IX. a primiim longa ^ac)> brevis syllaba. nos
tamen unum
boc faciemus et nno eodemque ut dicimus
pacto
scribemus: pacem placide, lanum aridum
acetum,
^Agsg **A^sg Graeci ut faciunt.
Ter. Scaur. p. 18, 18 deinde: a — faciunt. Accius gram-
maticus vituperatur {cf. ad hunc fr. 24), ut in seqq. vd. fr. 1.
1 ac addidi aa geminum longa, <^a^ br. Bibbeck 4 apec
ape E Palat. arpe cape e Bem.: em. IDoma
9 [356]
l. IX. fervere, ne longum. vero; hoc lectoribus
tradam.
Non. p. 503, 16 ab eo quod est fervit breviato accentu
fervere facit — . Lucilius saturarum lib. IX: fervere — tradam
e litterae geminatio reicitur.
lictoribus: em. Pahnerius
5« [357]
l. IX. fervit aqua et fervet, fervit nunc, fervet
ad annum
Quint. 1, 6, 8 at quae o solam habent, dum modo per
eandem litteram in infinito exeant, brevia fiunt, ^lego dico
curro, legere dicere currere', etiam si est apud Lucilium: fervit
— aimaxn. Non. p. 502, 31 fervit pro fervet. Lucilius lib. EK:
fervit niinc — annnm. Inc. de ult. syU. GGK IV 241^ 22 sed in
hoc verbo [fervere] recte corripitur [paenuUima sylldba]^ quo-
niam antiqui tertiam coniugationem magis quam secundam
esse voluerunt, ut Lucilius : fervit n. — annnm. Prisc. p. 478, 18
'ferveo' quoque etiam ^fervo' invenitur. — Lucilius: fervit [sic
Paris. 7496 m. 2; fervet relil.] n. — annum. cf. fr. 9.
10 [358]
l. IX. ^meille' hominum, duo ^meilia', item huc
^e' utroque opus, ^meiles'
^meilitiam'. tenues i, ^pilam' in qua lusimus;
pilum
quo piso, tenues; si plura haec feceris pila
quae iacimus, addes e, ^peila' ut plenius fiat.
C. Lucilius 37
Ter. Scawr. p. 16, 23 itemque quod Lucilius ubi i exile est
per se iubet scribi, at ubi plenum est praeponendum esse e
credit, his Tersibus: meiue — fiat Vel. Long. p. 56^ 13 idemque
peila, quibus milites utuntur, per e et i scribenda existimat;
at pila, in qua pinsetur, per i. Mar. Vict. p. 18, 3 pilum aiunt
militare et vinea — per e et i scribenda, at si pilum sit quo
pinsitores utuntur — per i. itaqtie I hrevem simpliciter, t longam
modo % modo ei scribendam esse praecipit Lucilius, Accio rwrsus
adversatus {cf. ad hunc fr. 24) et a Varrone ipse oppugnatus.
quatenus auctor ad Her. Lucilium secutus sit vd. apud Ma/rx,
prooem. Gryphisw. 1891 p. XVII et Bhet. ad Her. proleg. p. 96.
1 et 2 mille milia miles militiam: em. Scaliger 2 pilam
qua Indimus Scal. 3 piso Scal.i ipso 4 adde se pella
Palat. adesse pella Bem.: em. Scal. plenus Bern.
W [362]
l. IX. porro hoc si filius Luci
fecerit, i solum, ut ^Corneli Cornificique'
Char. p. 78, 8 Lucilius tamen [contra Varro infra] et
per unum i genetiyum scribi posse existimat. ait enim:
[fr. 32]. denique et in libro ^V^ mi sic ait: porro — Comificique.
supplemevUa e cod. Coloniensi nunc amisso a F Dousa sumpta
sunt. Beda art. metr. p. 251, 18 nisi forte regulam Lucilii
secuti sunt^ qui Lucium [lucilium Paris. m. 2 Leid.] et Aemi-
linm et cetera nomina, quae ante u habent i, non solum in vo-
cativo, sed etiam in genetivo casu per unum i existimat scribi
poBse. cf. Ter. Scaur. p. 22, 4. Beda ibid. p. 278, 5. Albin. orth.
p. 304, 21. perverse Caesell. Vind. ap. Cassiod. orih. p. 206, 25
si autem Lucius Magnius Magius proferantur, duo i in gene-
tivo habebunt, Lucii Magnii Magii, quod ipsum Lucilius adno-
tavit, cum a numero Numerius discemeret [fr. 32].
1 si f L. Bottsa e cod. Colon. uui pro Luci Neap.
2 feceris FLSchmidt i solum Schmidt colum Neap. collum
Dousa comelii comificiiq.
lO^ [364]
LIX. iam ^puerei venere': e postremum facito atque i,
ut puerei plures fiant. i si facis solum,
^pupilli pueri Lucili', hoc unius fiet.
Vel. Long. p. 56, 2 alii vero, quorum est item Lucilius
varie Bcriptitaverunt, si quidem in iis quae producerentur alia
per i longam [solam coni. Mitschl]^ alia per e et i notaverunt,
velut differentia quadam separantes, ut cum diceremus ^viri',
Bi essent plures, per e et i scriberemus, si vero esset unus,
38 Grammaticae antevarronianae fragmenta
Viri' per i notaremus. et Lncilius in nono: iam — fiet. Quint
i, 7, 15 diutius duravit ut e et i iungendis eadem ratione qua
Graeci st uterentur. ea casibus numerisque discreta est, ut
Lucilius praecipit: iam — flant. Char. p. 78, 15 \fr. 10^] et
paulo post: pupiiii p. — fiet. Lucilium sequitu/r Nigidius Fig.
fr. 10. cf. Ter. Scaur. p. 32, 21.
1 puerbi Velius pueri (puere) Quint. et non nulli codd.
Quint. Velius 2 pueri Quint., om. Velius fiant] faciant
Velius 8 lucii Char. et Lucilli Velius
lO^ [367]
l. IX. mendaci furique addes e, cum dare furei
iusseris
Quint. 1, 7, 15 \jpost fr. 10^^ ac deinceps idem: mendaci —
iuBBeris. quod quidem cum supervacuum est, quia i tam longae
quam brevis naturam habet, tum incommodum aliquando. lioc
scripturae genus Lucilii aetate commune erat. ceteroqui LucUius
contra Accium semper se domestici moris studiosum praestat.
1 furi
lO^ [369]
l. IX. ^hoc illi factum est uni', tenue hoc facies i:
^haec illei fecere', addes e, ut pinguius fiat.
Vel. Lona. p. 56, 10 [post fr. 10^] item: hoc — flat. sequitur
fr. 10, inde: hoc mihi videtur supervacaneae esse observationis
e. q. s.
2 ille facere fiat] facit
11 [371]
l. IX. ae syllabam, cuius secundam nunc e litteraia
ponimus, varie per a et i efferebant — . est in hac quo-
que parte Lucili praeceptum, quod quia pluribus explicatur
versibus, si quis parum credet, apud ipsum in nono
requirat.
Quint. 1, 7, 18 ae ayUabam — efferebant, quidam semper ut
Graeci, quidam singulariter tantum, cum in dativum vel gene-
tivum casum incidissent, unde ^pictai vestis' et 'aquai' Vergi-
lius amantissimus vetustatis carminibus inseruit. in eisdem
plurali numero e utebantur, 'hi Sullae, Galbae'. est in — requirat
11"" [372]
huic Terentiae Orbiliae f Licinius
C. Lucilius 39
Mart. Cap. 3, 266 Lucilius in dativo casu a et e coniungit
dicens h. t. o. f i^- a ®t i ©t Lucretius crebro et noster Maro
'aarai pictai'. Vel. Lcmg. p. 57, 20 illud etiam adnotandum
circa i litteram est, quod ea quae nos per ae antiqui per ai
scriptitaverunt ^luliai' ^Claudiai'. sed et quidam in hac quo-
que scriptione voluerunt esse differentiam, ut pluralis quidem
numeri nominativus casus per a et e scriberetur, genetivus vero
singularis per a et i. praeceptum Lucilii in tenebris latet; cf.
tatnen Nig. Fig. fr. 11, qui fortasse rursus e Lucilio pendet.
<^quando^ h. <^i8te> T. <et)> 0. Licinus ^dat> coni. Marx
terrentiae licinius vel lucinius
12 1375\
l. IX. atque accurrere scribas
dne an c, non est quod quaeras atque labores.
Vel. Long. p. 61, 14 sic in his partibus orationis, quae in-
cipiunt a littera c, non facile potest hac praepositione admota
sonare d littera. haec similiter littera geminatur in eo quod
est capio accipio; itaque Lucilius atque — laborea. ille quidem
non putavit interesse scripturae. de coUocatione huius fragm.
cum res tum Velius Longus auctor {cf. superiora fragmenta)
omnem dtibitationem removent.
1 Bcribes: em. IDousa 2 c]T quot atque] aeque:
eque Marx
1J2'' [374]
l. IX. _^u abbi<^be^ro: non multum est d siet an b.
Vel. Long. p. 62, 18 abbibere [abbire cod.] etiam quidam
geminata b maluerunt et dicere et scribere intermissa d, et
'(my hoc nullam differentiam putat esse Lucilius qui ait: ab-
bibero — an b. (^ collocatione cf. fr. 12
abbire: abbi<^be^ro scripsi abbi<^be>re: <hic> Marx
13 \38i]
\ IX. pelliciendu, quod est inducendus, geminat L
Vel. Long. p. 65, 11 *per' vero praepositio omnibus <^vocibus
fort. add.y integra praeponitur, nisi cum incidit in 1 litteram,
adfinem consonantem, quam elegantioris sermonis viri geminare '
malunt [volunt cod.^ quam r litteram exprimere, ut cum pella-
bor malunt dicere quam perlabor. nec aliter apud Lucilium
legitur [in praepositionem] : peiiiciendu — l pellicere malunt
qaam perlicere. de collocatione cf. fr. 12. 15.
per 1 liciendo — inducendo: em. Marx
40 Grammaticae antevarronianae fragmenta
14 [382]
l. IX, q littera tunc recte ponitur, cum illi statim
u littera et alia quaelibet una pluresve vocales coniunctae
fuerint ita ut una syllaba fiat; cetera per c scribuntur.
hoc Lucilio quoque videtur.
Ann. Comut ap. Gaseiod. orth. p. 149, 1 q uttera — videtur.
Curi. Vaierian. ap. Cassiod. ibid. p. 155, 24 q littera tunc recte
ponitnx, cum eam statim u littera sequitur iuncta cum alia
vocali vel vocalibus [dipthongis] ita ut unam syllabam faciat,
nt Quirites quaestio quaerite. cetera vero per c scribi debent,
ut cuius Cumae et reliqua huius modi. an haec quoqv^ contra
Acdum? cf. Acc. p. 32.
3 lucio vel Lutio codd.-. em. Semler
. 15 [377]
l.IX. [a] r[e]: non multum [ab]est, hoc cacosyn-
theton atque canina
si lingua dico: nihil ad me, nomen'f hocilli est.
Vel. Long. p. 47, 1 sed si hoc sectentur, possint etiam
plerasque consonantes et omnes semivocales pro syllabis ponere.
nam apud Lncilium in nono, in quo de litteris disputat, omnes
vicem syllabarum implent, cum dicit : r — iiii est. item : [fr. 16].
apparet ergo haec nihil aliud quam locum syllabae tenere nec
tamen syllabas esse. cf Lucil. v. 2 Ma. de tota re Marx 2, 138 sq.
1 a e ab secl. Marx 2 hoc] enim scripsit Marx; cor-
ruptelam signavi
16 [379]
l.IX. s nostrum et semigraecei quod dicimus sigma
nil erroris habet
Vel. Long. p. 47, 7 [post fr. l^^l item: s — habet.
1 semigraece: eni. Marx 2 nihil
reliqua libri IX frctgmenta an vere de re grammatica ftierint
nescimus.
17 [383]
l. X. VUa Fersii p. 59, 27 Buech.^ sed mox ut a
schola magistrisque devertit, lecto Lucili libro decimo
vehementer saturas componere instituit. cuius libri princi-
C. Lucilius 41
pimu imitatus est sibi primo, mox omnibus detrectacturus
cum tanta recentium poetarum et oratorum insectatione, 5
ut etiam Neronem principem illius temporis inculpaverit.
3 cnius — est secl. Marx
18 \_S86\
h X. horum est iudicium crassum, ut descripsimus
ante,
hoc est, quid sumam, quid non, in quoque
locemus
Non. p. 396f 13 sumere etiam significat eligere. — Lucilius
Batnranun lib. X: hormn — locemus. verhorum delectum in elo-
quentia Buecheler, rerum in poesi Marx haec spectare suspl-
cantur.
honorum : em. Both bonorum IDou^a crassis ut discribi-
mus: phrasis ut descrips. Buecheler Crassi sicut describ. Corpet
crisis ut discribimus Marx crassum scripsi; dlia nuper tentavit
Leo, GoU. gelehrt. Anz. 1906 p. 850
19 [388]
l X. ^ne u in arce bovem descripsi magnifice'
inquit
Donat. ler. and/r. 2, 1, 24^ ^ne' valde, aut, ut quidam volunt,
0 quam. Lucilius in decimo: ne — inquit. poeta quidam deri-
deri videtwr. in versu Atticum proverhium fiovg iv n6XsL agno-
vit OJahn, Hermes 3. {1869) p. 181.
ne quem vg. {ex nequQ codd. deteriorum) vt] t6v Buecheler ne
<illum ego> Marx in arce] marce Vatic. Begin. Lat. 1496 = V
descripsit Oocan. -psisti V
20 \384\
l. X. Forphyr, Hm\ serm, 1, lO^ 53 = fr. 1
reliqua libri X fragmenta ad huius modi argumenta referre
possis, sed res nimis incerta est.
21 [457]
l. XIL alii <^a^ vino arbitrantur {tragoediam nominatamj,
propterea ^quod)> olim tqv^ dictitabatur, a quo tQvyrjTog
hodieque vindenua est, quia Liberalibus apud Atticos die
festo Liberi patris vinum cantoribus pro coroUario dabatur,
cuins rei testis est Lucilius in duodecimo. 5
42 Grammaticae anteyarronianae fragmenta
Diom. p. 487, 23 alii autem putant a faece [teste Hor. AJP
275'] — . aiii — duodecimo. ut Horatium ita LucHium de nomine
et origine tragoediae dixisse Marx probabiliter contendit. de hoc
loco cf. Varro infra fr. 304.
22 [452]
L XIIL ut perhibetur iners, ars in quo non erit ulla.
Serv. Dan. georg. 4, 25 quae vox [»n6rs] ponitur — pro
eo qui sine arte sit, ut apud Lucilium [-llum codd.] in tertio
decimo : ut — uii». id. Aen. 4, 158 iners proprie quid sit Lucilius
declarat: ut — uiia. cf. Cic. de fin. 2, 115. Paul. Fest. p. 110, 9.
Serv. huc. 8, 24. Md. or. 10, 142. diff. verb. 296. Schol. Bem.
buc. 8,24. Donat. Ter. wndr. 3,5,2.^ CGL VI 568, cum Itisu
verborum Varro sat. 359 B. Ovid. ars am. 5, 208.
erit] est Serv. georg.
23 [495]
l. XV. scit poeeticon esse, videt tunica et toga
quid sit.
Non. p. 536^ 15 tunica est vestimentum sine manicis. —
Lucilius saturarum lib. I: [12 Ma.]. idem lib. XV: scit — ait.
philosophi praedpue Platonici faceta significatione appellari vi-
dentur {Marx 2, 184).
poeeticon Keller: poeticon tunicam
24 [549]
l. XVII. si messes facis * * Musas si vendis
Lavernae
Non. p. 134, 35 Lavema, <^d^ea cui supplicant fures. —
Lucilius lib. XVII: si — Lavemae. in hoc et seqq. fragm. Stoici
contemntmtur.
si semissi' Dousa et Onions facis <^et^ Marx; lacunam
signavi
25 [550^
l. XVIL cetera contemnit et in usura omnia ponit
non magna; proprium vero nil neminem
habere.
Non. p. 361^ 27 proprium rursum significat perpetuum. —
Lucilius saturarum lib. XVII: cetera — habere. cf. Lucil. fr. 701
Ma. Varro sat. 71 B. de re fr. 24.
1 contempni Lugd. m. 1
C. Lucilius 43
26 [552]
L XVII. *si non it, capito' inquit *eum et si cal-
vitur*. ^ergo
fur dominum?'
Non p. 6, 21 calvitur dictum est frustratur — Lucilius sa-
turanun lib. XVIl: si — dominum. de re cf. fr. 24.
27 \587\
l XXYI. nisi portenta anguisque volucris ac
pinnatos scribitis
Non,p. 191, 13 angues masculino genere— . Lucilius lib. XXVI :
niri— Bcribitia. id.p. 436,7 portenta ostenta quae aliquid inminere
significant. Lucilius lib. XXVI: mai — scnbitiB. in hoc et seq.
fragm. tumor nobilissimorum tragicorum perstringitur ipsorum
verbis ad irrisionem usurpatis. de hoc fr. cf. Pacuv. v. 397 B.^
Yolucres Non. p. 436
28 [597]
/. XXVL squalitate summa ac scabie, summa in
aerumna, obrutam
neque inimicis invidiosam neque amico
exoptabilem
Non. p. 126, 3 invidiosum, quod sit vitabile ad videndum
[vivendum Codd.\ Lucilius lib. XXVI: BquaUtate — exoptabilem.
id. p. 226, 7 ^LuciliuB lib. XXV1>: aqualitate — obrutam. id.
p. 401, 31 summum, extremum. — Lucilius lib. XXVI: squaiitate
— obrutam. cf. fr. 27 et Pacm. v. 20«. 356 B\ (Mueller l c.p. 247).
1 Bculitate Non. p. 126 isculitate 401 ac (m. 226. 401
in re snmma 126 obruta 226
huc accedunt fortasse w. 599. 601. 605. 606. 607. 608. 610.
653. 654. 655. 656 eiusdem l. XXVI.
29 [794]
l XXVIII quare pro facie, pro statura Accius »u
Nan.p. 226, 25 statura generis feminini. Lucilius lib. XXVIII :
quare — Accius. acerhos facctias hene intellexit Marx: Hngenium
Accii exiguum, sicuti statura et corpus.^ cf. Accius test. 11.
30 [806]
\, XXIX. cupiditas
ex homine * ♦, cupido ex stulto num-
quam tollitur.
44 Grammaticae antevarromanae fragmenta
Non. p. 436^ 32 cupiditas et cupido diversa sunt, nam cupi-
ditas levior est. Lucilius lib. XXIX [XVliil codd.: em. Lcuih-
mann] : cnpiditas — toiutur; quod cupiditas pars quaedam sit tempe-
rantior, defluens ex cupidine. cf. Cato fr. 11. Afran. fr. 1. 2.
Lucil. 808 Ma.
2 lacunam signavit Marx cupido adiect. inteUegit Lindsay
31 \875\
l. XXIX, verum tristis contorto aliquo ex
Pacuviano exordio
Non. p. 30, 23 exordium est initium — . Lucilius lib. XXIX:
verum — exordio. cf. PaCUV. V. 383 Bibh.^
virum: em. Mercier
INCERTAE SEDIS
3J2 [1J294]
— — servandi numeri et versus faciendi
nos Caeli Numeri numerum ut servemus modumque
Char. p. 78y 8 Lucilius tamen et per unum i genetivum
scribi posse existimat; ait enim: senrandi — modamqne. numquam
enim hoc intulisset, nisi et Caelii et Numerii \ita Colon. Numerum
Neap.] per ii [i Neap..], huius Numerii faciendum crederet.
denique et in libro <Y> IIII [fr. 10^]. cf de his Marx 2, 134 sq.
409 sq. utrum idem de vocativo praeceptim Lucilii {cf. Beda
ad fr. 10 f^, infra fr. 49) fuerit, an oMud non constat {Char.
p. 71, 9 =^ V. 1310 Ma.).
1 — 2 et — N. om, Neap., add. Colon. Dousae 2 modum-
que Colon. que legit etiam tunc in Neap. editor princeps Charisii
33 [963]
quo facetior videare et scire plus quam ceteri,
pertisum hominem, non pertaesum, dicere "f ferum
nam genus
Fest. p. 27 3<^, 9 cuius [pronuntiatumis] meminit Lucilius,
cum ait: quo — genus. cf. Scipio Aemil. test. p. 4.
1 — 2 adn. crit. ad l. c.
34 [1130]
^ \j <j Cecilius pretor ne rusticus fiat
C. Lucilius 45
Varr, de l. L, 7, 96 in pluribus verbis a ante e alii ponunt,
alii non, ut quod partim dicunt ^scaeptnun partim^ sceptrum,
alii Plauti Faeneratricem [fen- Flor.] alii Feneratricem [fen-
Flor.: em. Laetus], sic faeniaicia ac fenisicia [foen- Flor.\, ac
rustici pappum Mesium non Maesium [maes- et moes- Fhr.'];
ft quo Lucilius scribit: Gec — fiat. Diom. p. 452, 15 detractione
temporis litterae syllabae adspirationis : — litterae, ut si de-
tracta a littera pretor dicamus, ut Lucilius [lucius codd.]: pretor
— fiat, cum debeat ae pronuntiari praetor. ad l. IX Schmidt
aliique rettulerimt, ad V verisimiUus Ma/rx; agitur enim de
rustica pronu/ntiatione , non de scriptura, ut in fr. 35 (cf. Sittl,
die lok. Versch. d. Lat. Spr. p. 58q.). cf. Cato test. 2 p. 10.
pretor om. Varronis cod. fias Diomedis Paris. 7494. 7493
35 [1322]
taceo de Tuscis et Sabinis et Praenestinis quoque;
nam ut eorum sermone utentem Vettium Lucilius insectatur.
Quint. 1, 5, 56 taceo — isusectatar, quem ad modum Pollio re-
prehendit in Livio Patavinitatem. eadem Fraenestini sermonis
irrisio apud Plautum {Trin. 609. Truc. 691 cf. Eitscht, Parerg.
p. 196). similiter Titin. v. 104 Bibb.^ qui obsce et volsce
fabnlantur, nam latine nesciunt. quominus autem Vettius Ludlii
famUiaris sit, nihil obstat: eadem certe insectatio in Sdpionem
amicum ab eo facta est {cf. fr. 33).
2 vetticium Bamb. m. 2 Ambros.
36 [1209]
'conspicitur sus/ Horatius [ep. 1, 2, 26] ^et amica
luto sus'. sciendum tamen hoc esse vitiosum^ monosjl-
labo finiri versum, nisi forte ipso monosjUabo minora
explicentur animalia, ut [Ilor. AP 139] ^parturient montes,
nascetur ridiculus mus'; gratiores enim versus isti sunt 5
secundum Lucilium.
Serv. Aen. 9, 83 coiupicitar — Lucilium.
de gtrueiura versus LucUiani cf. etiam Mar. Vict. p. 28, 3
{de carrepta vocali in s desinenti et ab aiia consona/nie excepta).
37 [1160]
ergo praetorum est ante et praeire.
Varro de l. L. 5, 80 praetor dictus qui praeiret iure et
exercitn. a quo id Lucilius : ergo — piaeire. Cic. de Ug. 3,8 9, prae-
undo — praetores. aliter Isid. or. P, 3, 27, 4, 16. cf. Van'o infra.
46 Grammaticae antevarronianae fragmenta
item veriloquium vidit Varro in v. 1340 Ma. ^vis est vita,
vides^ (est potius l\isus verhorum), Verrius in v. 1298 Ma. du-
bitanter {cf. Ael. Stih ad fr. 28).
38 [1100']
adde soloecismon genera atque vocabnla centum
Pomp. comment. p. 289,6 quot modis, ait, fiunt soloecismi?
Donatus redegit se ad summam brevitatem et dizit ^duobus
tantum' [CGK IV 393, 18]. Lucilius autem dixit 'centum'
et enumeravit omnes: extat liber ipsius, dicit illud et illud.
nam ait sic adde — centaiu, et ^per^currit ipsa vocabula versibus
scriptis arte et ibi enumeravit illa omnia. Serv. in Don.p. 446, 19
soloecismorum genera centum dicit esse Lucilius. Isid. or. i, 33, 5
nam Lucilius centum genera soloecismorum dixit, quos omnes
vitare potius quam sequi debet, qui regulam recte loquendi
tenere studet. cf fr. 39, Au/r. Opill. et Si/nn. Cap. infra. de re
GSchlepps, de soloecismo {Strafiburg 1875).
soloecismo Paris. Sang. 1180 Berol. -smos Paris. Sang. 1179
-smum Paris. 7530: em. editt. vett.
39 [1315]
nam yelut intro aliud longe esse atque intus
videmus,
sic ^et^ ^apud se' aliud longe est, neqne idem
valet *ad se':
intro nos vocat at sese, tenet intus ^apud se^.
Char.p. 111., 16 intro est in locum, intus in loco dicimus, ut
etiam apud Graecos ^aa^ sHaa %ocl l^vdov. ideoque Lucilius ait: nam
— <apud 8e>. cf. Quint. 1, 5, 50. Char. p. 266, 30. Prob. inst. art.
p. 155, 19. Donat. ars gr. p. 393, 24. Serv. in Don. p. 446, 27.
explan. in Dwi.p. 510, 20. Cledon.p. 21, 19. 64, 21. 67, 30. Pomp.
comment. p. 248, 7. 290, 29. 291, 31. August. Beg. p. 517, 19.
518, 2. Mar. Plot. Sac. p. 450, 16. Caper p. 92, 5. 110, 7.
vd. fr. 38.
1 veluti Neap. m. 2 2 et add. Dousa item La^ihmann
se 1. a. esse Neap. te L alid est Dousa aL L transp. Marx idem
Dousa: eadem se] te 3 vocas: em. Marx ap. se add.
Dousa
40 [1133]
nt ait Lucilins, bonum scbema est quotiens sensus
variatur in iteratione verbonmi^ et in fine positus sequentis
tit exordium; qui appellatur climax.
C. Lucilius 47
Serv. Aen, 9, 570 'Caenea Tumus Tumus Ityn' ut ait — ver-
bonun [Daw.], et in — ciimax. Marx od Isid. Ehet Lat. p. 517,
518 H delegat
41 [1168]
quid hic aliud observabimus? ut quae verba magis
sonantia sunt, ea potius conlocemus, quae Lucilius euphona
appellat, id est quasi vocalia. ut pro Caelio [Cic. 67]
'aliut fori lumen est, aliut lychnorum', cum potuisset
etiam structius dicere ^aliut lucemarum*. 5
Chir. Fortunat 3, 6 RL p. 124, 7 H quid — lucemarum. hoc
fr. et pleraque superioivm libro nono ante Marxium temere tri-
huta sunt
42 [1169]
Gdl 6, 3, 28 {de JEuripide) = Tiro fr. 6
43 [1189]
Homerus alter ut Lucilius de Ennio suspicatur
Hieron. comment in Micham 2, 7 {VI p. 518. 519 Vallars)
sed et poeta sublimis — non Homerus — suapicatur, sed primus
Homerus apud Latinos. Hor. ep. 2, 1, 50 Ennius et sapiens et
fortis et alter Homems^ ut critici dicunt.
44 [1190]
horret et alget
Serv. Aen. 11, 601 ^horret ager' terribilis est. est autem
TersuB EnnianuB, vituperatus a Lucilio dicente per inrisionem
debuisse eum dicere h. et a.; unde Horatius de Lucilio [serm.
i, 10, 54] 'non ridet versus Enni gravitate minores? ' cf. Ma/iroh.
6, 4, 6.
versum Lucilianum ex Macrobio Marx restituit: <^sparsia
hastis longis campus et^ h. et a.
45 [385]
inprobus confidens nequam malus <^ut^ videatur
Non. p. 262, 5 confidentia rursum temeritas, audacia. Pacu-
Tius in Atalanta: [v. 47 Bibb.^]. * * idem lib. [X Guelf: alterum
Lucilii exeinplum evanuisse vidit Mercier, hoc autem iam IDousa
Ludlio vindicavit] : inprobus — videatur. LudUum in oratorem suae
aetatis vnvehi coniecit Buecheler, Rh. Mus. 39 {1884) p. 288.
ut add. Lachmarm
48 Grammaticae antevarronianae fragmenta
46 [1J241]
sed ut solebat C. Lucilius saepe dicere, homo tibi
[Q. Mucio Scaevolae] subiratus, mihi [L, Licinio Grasso^
propter eam ipsam causam minus quam volebat familiaris,
sed tamen et doctus et perurbanus, sic sentio, neminem
5 esse in oratorum numero habendum, qui non sit onmibus
iis artibus, quae sunt libero dignae, perpolitus.
Cir. de or. 1, 72 sed ut — perpoiitus. de re cf. fr. 45. de verbis
'dicere solebaf Marx 2, 393.
47 [84]
quam lepide lexis compostae ut tesserulae omnes
arte pavimento atque emblemate vermiculato
Cic. de or. 3, 171 [loquitur Crassus] conlocationis est com-
ponere et struere verba sic, ut neve asper eorum concorsus
neve hiulcus sit, sed quodam modo coagmentatus et levis. in
quo lepide soceri mei [Q. Mucii Scaevolae] persona lusit is,
qui elegantissime id facere potuit, Lucilius: quam — vermicuiato.
quae cum dixisset in Albucium inludens, ne a me quidem abs-
tinuit. Non. p. 188, 18 vermiculatum pro minuto. Cicero in
oratore lib. III [IV Lugd,] : lexis — vermicuiato. Cic. orat. 149 quod
apud Lucilium scite exagitat in Albucio Scaevola: quam — ver-
micuiato. id. Brut. 274 nullum nisi loco positum et tamquam in
vermiculato emblemate, ut ait Lucilius, structum verbum videres.
Plin, n. h. 36, 185 frequentata vero pavimenta ante Cimbricum
[heUum] magna gratia animorum indicio est Lucilianus iUe
versus: arte — vermic. Quint. 9, 4, 113 si quidem relicto rerum
pondere ac nitore coutempto tesserulas, ut ait LuciHus, struet
et vermiculate [-ata Ambros.] in^ter^ se lexia committet. de
T. Albucio oratore hic la^so cf. Cic. Brut 131. libro II suo iure
tribuit Marx 1 p. XLIsq,
1 ex his de or. conposui et ut Non. compositae ut reU.
tessurulae Non. 2 pavimenti vel-tB, Plin.
48 [86]
Crassum habeo generum, ne rhetoricoterus tu seis
Cic. de or. 3, 171 [poat fr. 47] ne a me [Crasao] qtddem
abstinuii: Orannm — mIs. dc re ct cdUocatiane ef ad fr. 48.
rhetorico te rustus eis
C. Lucilius 49
49 [88]
Graecum te, Albuci, quam Eomanum atque
Sabinum,
municipem Ponti, Tritani, centurionum,
praeclarorum hominum ac primorum signi-
ferumque,
maluisti dici. graece ergo praetor Athenis,
id quod maluisti, te, cum ad me accedis, saluto: 5
chaere, inquam, Tite. lictores, turma omnis
chorusque:
'chaere, Tite.' binc hostis mi Albucius, hinc
inimicus.
Cic. de fin. 1, 8 res vero bonas verbis electis graviter oma-
teqne dictas quis non legat? nisi qui se plane Grraecum dici
velit, ut a Scaevola est praetore salutatus Athenis Albucius.
quem quidem locum cum multa venustate et omni sale idem
Lncilius, apud quem piaedaire Scftevola: araecum — immicus.
Utteratorum plane Grciecorim insania lepide ohiwrgatw, de
cbttocatione cf. fr. 47.
2 pontii tritanii Palat. m. 2 JErlang. tritunii Vatie.
tiranii Palat. m. 1. 6 care JErlang. cohorsqne PManutius
7 cite Va;tic. hic Palat. m. 1 Erlang. Vatic
50 [1284']
quis hunc currere equom nos atque equitare
videmus,
his equitat curritque. oculis equitare videmus:
ergo oculis equitat.
Gdl. 18, 5, 8 pleraque enim veterum aetas et hominem
equo insidentem et equum qui insideretur equitem dixerunt;
propterea equitare etiam, quod verbum e vocabulo equitis in-
clinatum est, et homo equo utens et equus sub homine gradiens
dicebatur. Lndliu» adeo vir adprime hnguae Latinae sciens
equum equitare dicit his versibus : quis — equitat. Non. p. 106,
31 equitare quoque LucUiuB ecum dieit, cum sit hominis ecum
[secnm codd.l insidentis: quis — ocuUs. Ma^crdh. 6, 9, 11 Lueihus
namque vir adprime linguae Latinae scius equum equitare
dicit hoc versu: nempe hunc — videmus. sophistarum ineptias
poeUtm; deridere tntdkocit ScdHger. cf. v. 1117 Ma.
Orammaticae Romanae ftragmenta ed. Ft^kaigli 4
50 Grammaticae antevarronianae fragmenta
1 quis] nempe Macroh. hinc plerique Gellii codd. ecmn
Nonii Lugd., Gdlii Begin. 597 equ vd equum rell.: equom
scripsi cf. Bersu^ die Guttur. p, 56 non aquae et videbat Non.
aliis locis passim LucUius de litteris litteratisve iudicium
facere videtur, quos tamen ut pote nimis incertos omisi.
DUBIUM
51 [373']
antiquos scimus et abs te dixisse — scimus ipsos et
ab Lucilio dixisse.
Vel. Lmig. p. 60, 14 antiquos — te dixisse, nos contenti sumus a
te dicere. scimus — dixisse. inter Lucilii praecepta de praeposi-
tionum scriptura recepit Marx auctore IBeckero, Fhilol. 6, 756.
Q. VAEGUNTEIUS
TESTIMONIA
VITAE
1. Varguntei reperiuntur in Sdbinis et Hernicis {Schulze
Lat. Eigenn. p. 160)
2. de Q. Varguntei aetate nihil aliud accepimus, nisi eius
Sciiibi/iv post Lampadionem {'postea^ ait diserte Suetonius test. 3)
et fortasse pauluHo ante Archelaum, PhUocomum Stilonisque
grammaticam industriam constituendam.esse.
3. Suet. de gramm. 2 {ex Varrone) postea Q. Vargunteius
[dtligentius retractavit ac legendo comm^tandoque etiam ceteris
notos fecit] annales Ennii, quos certis diebus in magna fre-
quentia pronuntiabat. cf. Vahlen, Enn. poes. rell.* p. XXV et
Lad. Archel. test. 4.
SCRIPTORUM
4. Anecd. Faris. CGK VII 534, 5 = Ael. StHo test. 21
Q. LAELIUS AKCHELAUS
TESTIMONIA
VITAE
1. Quintus praenomen a Charisio {test. 5) traditum est; gutn
lim isie Q. Laelius ^exprincipibus grammaticis^ La^UusArehdaus
Lucilius. Vargunteius. Laelius Archelaus. Philocomus. Stilo 51
sit ego non duhito {de Laelio Decumo olim cogitaverat Marx,
Bk Mu8. 41, 555),
2. de Archelai origine vd. Lampad. test. 1
3. cum in test. 4 verha 'familiaris sui^ proxime superioribus
^carmina defunctorum amicorum nota facerenf manifesto
respondeant, Archelaus et Philocomtis post annum Lucilii mortis
{102 vd 101; cf. Lucil test. 5) eitis satura>s in puhlico legerunt,
aetate tunc iam satis provecti, si quidem Ludlii familia/res
fuerunt, iidem tamen Lucilio haud paulo iu/niores, quippe qui
Lenaeum aiter, aiter Valerium Catonem docuerint {cf. De lud, litt.
test. 13), de quorum aetate vd. infra ad singulorum te8tim>onia.
4. Suet. de gramm. 2 (ex Varrone) Laelius Archelaus Vettius-
que Philocomus Lucilii saturas familiaris sui [dUigentius re-
^actartmt ac legendo commentamhque etiam ceteris notas fecerunt].
hie emendatio quoqus significata esse potest.
SCBJPTORUM
5. Char. p. 141, 33 Q. Laelius ex principibus grammaticis
hbrum suum ita inscripsit ^de vitiis virtutibusque poema-
torum'.
6. Anecd. Pa/ris. CGK VII 534, 5 = Ael Stilo test. 21
VETTIUS PHILOCOMUS
TESTIMONIA
VITAE
1. de^ Vettius* nominis scriptura cf. WSchulze, Lat. Eigenn.
p. 101. 425. de Vettii origine supra Lampad. test. 1; Item de
aetate Archel. test. 3; de munere docendi supra De lud. litt. test. 13.
2. Suet. de gramm. 2 = Archel. test. 4. cf Val. Cato test. 8.
SCRIPTORUM
3. Quint. 1, 5, 56 = Ludl. fr. 35
L. AELIUS STILO
TESTIMONIA
VTTAE
1. Varro de l. L. 8, 81 quod si Marcus Perpenna virile est
nomen et analogia sequenda, Lucius Aelia et Quintus Mucia
▼irilia nomina esse debebunt. praenomen praeterea tradiderunt
52 Giammaticae anteyairoDianae firagmenta
idem Vairro in AntiquiUKtibm et rer. mst. libris^ Cicero IHinius
Suetanius GeUius. cf. etiam test. 6.
2. Aeiius sine aUis eippeliaitianibus memoratus deprehenditur
semper apud Varronem in libris De l. Lat. et Paulum Festi,
saepius apud Gieeronem Feshtm (cf. BSchoeU, leg. XII tab. reJl.
p. 26 sq., Beitzenstein Verr. Fiorsch. p. 88 sq.) GelUum, sicut etiam
apud QuintHianum Frontonem Amobium Servium Nonium
Isidorum Ftiscian.um {?). cf. Ad. GaH. ff. 28 infra. ^Ladins^
etiam librariorum errato invenitur pro ^L. Aelius*.
3. Suet. de gramm. 2 {ex Varrone) Aeliiis cognomine
dnplici fnit; nam et Praeconinns, qnod pater eins praeconinm
fecerat, vocabatnr et Siilo, qnod orationes nobilisBimo cniqne
scribere Bolebat. de Pi^cteconino cf. test. 9 et Varro fr. 363,
^Aelius StHo* nuncupatur plerumque iHe a Festo.
4. Suet. de gramm. 2 {ex Varrone) L. Aelins Lanuvinus
generqne Aelii Ser. Clodins nterqne eqneB Eomanus Cic. Brut 205
&it is [L. Aeliwi] omnino vir egregius et eqnes BomaauB cnm
primiB nonestns. de genero ab eo repudiato cf. test. 18.
5. Adii annus natalis ex eius amicorum a^tate {test. 6. 7)
ineunte fere saeculo septimo u. e. statui potest (cf. potissimum
Boesch, de XII tab. lege a graec. petita. Gottingae 1893 p. 54);
quod ex fr. 43 egregie confmnatur. annus mortis post a. 664190
fuit (test. 8. 12. 17).
6. Cic. orat 230 et hic quidem [Goelfus Antipater} hanc
a L. Aelio, ad qnem BcripBit, cui se pnrgat, veniam petit.
Bhet. ad Her. 4, 12, 18 qno in vitio [verboruin transiectione]
est Coelius adsiduus, ut haec est [deest apud Peter]: in priore
libio has res ad te scriptas, Luci, misimns, Aeli. cf. FMarx,
Stud. LueH. (Bown 1882) p. 96. Coelii autem aetas ex eo argui
potest, quod L. Crassi a. 614/140 nati magister fuit (Cie.
Brut. 102).
t Lafilio: em. Popma 4 caeliuB vel oeeilius codd.
7. Suet. de gramm. 2 (ex Varrone) L. Aelins — taBtum
optimatinm fantor, nt Metellum Numidicnm [constdetn a. 645^109]
in exsilinm comitatus sit [a. 654/100]. de eo Liv. per. 69 in
exsilinm voluntarium Rhodum profectus est ibique legendo et
andiendo magnos viros avocabatur. Bhodi docebcft tunc Dio-
nysius Hle Thrax Aristarchi diseipulusy de cuius ratione cum Adio
coniecturam fecit Marx (Ind. lect. Bostock. 1888/89 p. 10. Bhet.
ad Her. proleg. p. 138 sq.). ceterum cf. De lud. litt. ad Dionysium.
8. de Cicerone et Varrone Aelii discipulis cf. Varro test. 4.
iis L. Cinci%As grammaticus coniectura additur (Hertz^ de L,
Cinc. p. 75).
9. PUn. n. h. 37 , 9 e«t apud auctoies et MtereatienBem
Ulnm, cnins patr^ Scipio Aemilianns ex piovocatioM inter-
L. Aelius Stfiio 63
fecerat, pugnae eMgie eius signasse volgato Stiloms Praeconini
sale, quidnam fuisse facturum, si Scipio a patre eius inter-
emptus fuisset. de loco Cic. ad fam. 9, 15, 2 cf. Mentz, de L.
Ad, Stil. p. 9.
10. Cic. pro Scaur. 23 pueris nobis audisse videor L. Aelium
libertinum hominem, litteratum ac facetum. fuit, ut videtur,
Adii Stilonis libertus.
11. gwod OreUi apud Cic. de er. i, 265 pro Ladio ^L. Adio*
scnbens inde eum vUlam in Tusculano habuisse effidt, vaMe in-
certum est neque tamen id abmrdim.
12. Cic. Brui. 205 L. Aelius — fuit — eruditissimus et
Graecis litteris et Latinis, antiquitatiaque nostrae et in inyentis
rebus et in actis scriptorumque veterum litterate peritus. —
sed idem Aelius Stoicus esse voluit, orator autem nec studuit
nmquam nec fuit. id. acad. post. 1, 8 [loquitur Varro a. 5
709'4S] quae autem nemo adhuc docuerat nec erat unde stu-
diosi scire possent, ea — feci ut essent nota nostris ; a Graecis
enim peti non potuerant ac post L. Aelii nostri occasum ne a
Latinis quidem. id. de or. 1, 193 sive quem haec Aeliana stu-
dia delectant, plurima est et in omni iure civili et in ponti- lO
ficum libris et in XII tabulis antiquitatis effigies, quod et ver-
borum vetustas prisca cognoscitur et actionum genera quaedam
maioram consuetudinem vitamque declarant. L. Aelium hic
denotatum esse puto {cf. Mentz ibid. p. 58): aliter nuper Norden^
de StHone Cosconio Varrone gramm. comment. p. IV.
8 Laelii 9 aliena: em. Madvig
13. Varro de l. L. 7, 2 Aelii hominis in primo in litteris
Latinis exercitati id. rer. div. XIV ap. GeU. 1, 18, 2 L. Aelius
noster litteris ornatissimus memoria nostra
14. Su£t. de gramm. 2 (ex Varrone) instruxerunt auxerunt-
que ab omni parte grammaticam L. Aelius — Ser. Olodius
— mnlti ac varii et in doctrina et in re publica usus.
15. Gdl. 7, 15, 5 [de verbo ^quiesco', an e littera corripi
an produci debeat] noster autem [amicu^'], qua est rerum
omnimn verecunda mediocritate, ne si Aelii quidem Cincii et
Santrae dicendum ita censuissent, obsecuturum se fuisse ait
contra perpetuam Latinae linguae consuetudinem. id, 1, 18^ 1
doctisBimum tunc civitatis hominem L. Aelium id. 10, 21^ 2 qui
doctissimuB eorum temporum fuerat, L. Aelius Stilo id. 3, 3, 12
homo emditissimus id. 16, 8, 2 L. Aelii docti hominis
16. Verg. catal. 5, 3 et vos Selique Tarquitique Varroque,
Khoiasticoram natio madens pingui. pro ^Selique* Heyne scripsit
^StHoque', aed necesse non est. cf. Buecheler, Bh. Mus. 38
(1883) p. 514.
54 Grammaticae antevarronianae fragmenta
SCRIPTORUM
17. Cic. Brut. 206 scribebat [L. Aeliits] orationes, quas
alii dicerent, ut Q. Metello f(ilio) [a. 657/97], ut Q. Caepioni,
ut Q. Pompeio Rufo [a. 664/90]^ quamquam is etiam ipse
Bcripsit eas, quibus pro se est usus, sed non sine Aelio; his
enim scriptis etiam ipse interfui. id. ibid. 169 illa [oratio
T. Betudi Barrt] Romae contra Caepionem nobilis sane, cui
orationi Caepionis ore respondit Aelius, qui scriptitavit orar-
tiones multis, orator ipse numquam fiiit. ibid. 205 Cottae pro
se lege Yaria quae inscribitur, eam L. Aelius scripsit Cottae
rogatu [a. 664/90]. ibid. 207 Cottam miror summum ipsum
oratorem minimeque ineptum Aelianas levis oratiunculas vo-
luisse existimari suas. cf. teat. 3.
18. Suet. de gramm, 3 {ex Varrone) Servius cum librum
soceri [Aelii] nondum editum fraude intercepisset —
19. Gell. 16^ 8, 2 commentarium de proloquiis L.
Aelii — studiose quaesivimus eumque in Pacis bibliotheca
repertum legimus. sed in eo nibil edocenter neque ad insti-
tuendum explanate scriptum est, fecisseque videtur eum libmm
Aelius sui magis admonendi quam aliorum docendi gratia.
erat tisqI &^i,iopLatG}v ex Stoieorum ratione. cf. Varro lihr. de
l. L. XIV infra et WUmannSy de Varr. libr. gramm. p. 15.
20. Fronto p. 20 N — Lampad. test. 4
21. Anecd. Paris. CGK VII 533, 3 — obelus. -><- asteris-
cus. -^Jc — asteriscus cum obelo. ^ simplex ductus. ]> diple.
"^ diple periestigmene. D antisigma. D antisigma cmn
puncto. L coronis. > — diple obelismene. | < aversa
6 obelismene. X ceraunion. — obelus adpunctus. — < obelus
cum aversa. > diple super<^ne> obelata. >< recta et
aversa superne obelatae. ^ chi et ro. <p fi et ro. f ancora
superior. \^ ancora inferior. alogus. his solis in adnota-
tionibus Ennii Lucilii et historicorum usi sunt Yarro S. Ennius
10 Aelius aeque et postremo Probus, qui illas in Yergilio et Horatio
et Lucretio apposuit, ut Homero Aristarcbus.
— obelus versibus apponitur hac causa. Pisistratus quon-
dam Atheniensium tyrannus inordinata et confasa adhuc poesi
Homeri praemio sollicitare proposuit eos qui ordinarent iisque
15 praemii nomine in singulos versus singulos obolos constituit.
mercede multi inducti pauperes, quibus ingenium afEuebat,
quoniam aut invenire aut <ut> disponere debebant non potc-
rant, fingendo plurimos versus operis nobilitatem corruperunt.
unde evenit ut postea prudentiores viri, quorum summus in hac
so re fuit Aristarchus, quotiens inprobarent versus quasi aut malos
aut non Homericos, obelum potissime notandum existimarent.
L. Aelius Stilo 55
nam et ipsius Hoineri proprios et non eo dignos eadem hac
nota condemnarunt.
^ asteriscum Aristophanes apponebat illis locis quibus
sensus deesset, Aristarchus autem ad eos, qui in hoc puta loco 95
positi erant, cum aliis scilicet non recte ponerentur. item Pro-
bus et antiqui nostri.
-X- — asteriscus cum obelo propria nota est Aristarchi.
utebatur autem ea in his versibus, qui non suo loco positi
erant. item antiqui nostri et Probus. 30
^ simplex ductus inter versus ponebatur ad separandas res a
rebuB, quae inconexae currerent, quem ad modum <^in^ catalogo,
cum loca a locis aut <(regiones a^ regionibus et in agone prae-
mia a praemiis, certamina a diversis certaminibus separantur.
> diplen aperistikton primus Leagoras Syracusanus appo- 35
8uit Homericis versibus ad separationem Olympi a caelo, proprie
Olympnm ab eo pro monte positum adnotans, nusquam pro
caelo, quod saepe ovQavbv svqvv dicat et iicckqov "OXviinov^
neqae e contrario epitheta permutet. ponebat autem tam ad
montis significationes quam ad caeli: utrimque manifestatur 40
voluntas eius. usus et in multis Aristarchus, nunc ea quae
praeter consuetudinem tam vitae nostrae quam ipsius poetae
apud enm invenirentur adnotans, nunc proprias ipsius figuras,
interdum ea in quibus copiosus est, rursus quae semel apud eum
ponerentur. similiter in nosiris auctoribiis Probus. 45
^ diple periestigmene apponebatur <(in his]>, quae Zenodo-
tus Ephesius uon recte adiecerat aut detraxerat aut permu-
taverat. [in his] et nostri ea usi sunt.
3 antisigma ponebatur ad eos versus, quorum ordo per-
mutanduB erat. sic et in nostris auctoribus invenitur. 50
3 antisigma cum .puncto ponebatur, cum eiusdem sensus
versus duplices essent et dubitaretur, qui potius legendi. sic
et apud nostros.
L coronis tantum in fine libri posita invenitiu*.
X ceraunium ponitur, quotiens multi versus inprobantur, 55
ne per singulos obelentur.
^ aversa obelismene f in ore ponitur, quae ad aliquid
respiciunt, ut [Verg. Aen. 10, 88] 'nosne tibi fluxas Phrygiae.'
— obeluB cum puncto ad ea, de quibus dubitatur, toUi de-
beant necne. 60
]> — diple obelismene ad separandas in comoediis et
tragoediis periodos.
— <^ aversa, quotiens strophae antistrophos infertur.
> diple supeme obelata ponitur ad condicionem locorum
vel temporum vel personarum mutatam. «5
56 Grammaticae antevarronianae fragmenta
]> •< recta et ayersa superne obelatae ponuntur f cum
eadem significant similemque sequentem esse.
)^ clii et ro. haec sola [vix] ad Yoluntatem unius cuius-
que ad aliquid adnotandum ponitur.
70 (p fi et ro. haec apponuntur, quotiens vel emendatio vel
sensus versus sollicitius est inspiciendus.
7 ancora superior ad aliquod praecipue dictum.
X ancora inferior ad humilius vel inconvenientius quid
enuntiatum.
satis similia tradit Isidortis or. 1, 21, de cuius ratione cum
scriptoie Anecdoti Paris. vd. Traube^ Arch. f. Stenogr. 53 {1901)
p. 194. cf. etiam Curt. Nic. test. 5. Cic. ad Att. 8, 2. Quint. i, 4, 3.
Lehrs, de Arist. stud. Hom.* p. 332 sq. (praesertim adn. 240).
de superioribus grammaticis, qui istis signis ante Probum usi sunt
(id quod iniuria huic primum tribuit Steup, de Prob. p. 53 sq.)^
res admodum dubia est; cur tamen cum BergJc {op. 1, 595) non
consentiens nomina tradita libentius servaverim, vd. ad Mnn.
gramm. test 1. Aelium autem videmus in describendis libris, ut
verisimile est, Metelli Numidid (Scipionis quoque et Titii vult
Lersch) ratione profecto eodstimatoris {cf Lampad. test. 4) oc-
cupatum fuisse^ ut eius nomen supra minims dedeceat. videas
etiam eius studia Plautina et Enniana in fr. 44. 50. 51.
6 -^- cod. 6 supeme Isid. > — cod. 7 obelata
fij ^ fi ut vid. cod. anchora bis cod. 9 hennii lucii:
em. Bergk varros hennius haelius aequae: Vargunteius Lae-
lius Archelaus Bergk Vargunteius Ennius Aeiius aeque (Aelius-
que Beiff.) Hertz Beiff. Varro Sinnius Aelius aeque Nauck
LMueller 13 comfusa a. poeesi 14 quia: qui eam Beiff.
ordinassent 15 obelos 17 ut addidi debebat 20 in-
probaret 22 et alt.^ sed Beift. 24 aristofanes 29 ute-
bantur 32 in conexu Paris. Isid.: emendavi 32—33 in— reg. a
add. Isid. 34 adversis c. separan — : em. Isid. 87 prae celo
39 permutat 40 utrumque: em. Beiff. 46 in his cM. Ketl
48 in his seclmi 54 tantum Isid: au 67 in ore p.] fort.
interponitur 58 nos. te. frygi^ 62 traguediis 68 <^obelu8
cumS aversa Keil strofe 66 fort. ut monadem significent
cf. Isid. or. i, 20, 20 68 ad vol.] ex vol. Isid. 71 sensus
Bergk: eius 72 et 73 anchora
22. Aelii rdiquos certos libros vd. in fragmentis, eidem
temere alii tributi sunt, antiquitatium {at cf. Cic. acad. po9t.
1, 8 in test. 12) historiarum rhetoricae {Nipperdey op, 315 sq.),
grammaticae commentariorum in Plautum Plauti editi, quam-
quam Stilonem, cuius temporibus prima Plauti editio facta est
L. Aelius Stilo 57
(Leo, Pl. F. p. 28 sq.), occasione data verbis Plauti emenda/ndis
operam dedisse par est, interpretationis autem legis XII tabuiarum
librum peculiarem pro certo recipere au^sics non mm, queni tamen
extitisse eredo complurihus indiciis (fr. 6. 13. 36. 54—57. 65, 67.
68. 73. 78). de libro quodam etymologico Aelio tributo cf. p. 59.
23. Adius auctor Plinii commemoratur in indice lihr. IX
XIV XV.
DOCTRINAE
24. Varro de l. L. ^, 59 noviasimum — mea memoria ut
Aelias sic senes aliquot nimium novum verbum quod esset
vitabant. cf Gell. 10, 21, 2. Tiro fr. 8.
25. Varro rer. div. XIV infra L. Aelius — erravit ali-
quotiens; nam aliquot verborum Graecorum antiquiorum, proinde
atc^ue essent propria nostra, reddidit causas falsas. cf. GeU. 1, 18, 1
et fr. 12.
L. Aelii reliquias collegerunt van Heusde, de L. Aelio Stil.
Ciceronis in rhet. magistro, rhetor. ad Her. auctore ( Utr. 1839).
Lersch, Sprachphil. d. Alt. {Bonn 1841) 5, 146 sq. Egger, Lat.
serm. vet. rell. sel. (Paris 1843) p. 2 — 13. Mentz, Comment.
phil. Jen. 4 (1890) p. 3 — 60 (cum commentario). adde ex parte
Suringar, hist. crit. schol. Lat. (Lugd. Bat. 1834) p. 26. 39.
cf. Beitzenstein^ Verr. Forsch. p. 88 sq.; M. Ter. Varro und
lohan. Mauropus v. Euchaita (Leipzigl901). Goetz, Patdy-
Wiss. BE. i, 532 sq.
B. PRAGMENTA
CARMINUM SALIA.RIUM EXPLANATIONIS
Varro de l. L. 7, 2 Aelii — interpretationem carminum Sa-
liQium videbis et exili littera expeditam [-ta Flor.^ et praeterita
obscura [-tam -ram Flor!\ multa.
• 1 [4 Mentz]
manuos in carminibus saliaribus [fr. 12 M^ Aelius Stilo
significare ait bonos, ut inferi di manes pro boni dicantur
a suppliciter eos venerantibus propter metum mortis, ut
immanes quoque pro valde <(non bonis)> dicatur.
Fest. p. 146^, 20 manuos — dicatur. Mocrob. 1, 3, 13 mane
autem dictum — ab omine boni nominis. nam et Lanuvini mane
58 Grammaticae anteYarronianae fragmenta
pro bono dicunt, sicut apud nos quoque contrarium est immane
— pro non bono. cf. Paia. Fest. p. 122, 4 (=. fr. 60). 125, 14.
147, 13 (= Aur. Opill. fals. 29). 159, 7. Serv. Dan. Aen, 1, 110.
139. 2, 268. 3, 63. Non. p. 66, 8. Isid. or. 5, 30, 14. 8, 11, lOO.
10, 140. Mart. Cap. 2, 162. Ps-Acro Hor, carm 1, 4, 16.
Anecd. H. p. 241, 1.
1 saecularibus Urs, 2 ut scripsi: et cod, unde Paulns
bonis Paul. 4 non b. suppl, Aldina ex Paulo
Aelius in explanatione carminum saliarium [/r. 15 M.\
eodem nomine [molucro^ appellari ait, quod sub mola
supponatur.
Fest. p. 141% 20 molucrum non solum quo [qui cod.] molae
teruntur [verruntur Patd.] dicitur, id quod Graeci iivXrixoQOv
appellant, sed etiam tumor ventris, qui etiam virginibus incidere
Bolet, cuius meminit Afranius in Virgine [v. 336 Bibb.^. Cloatius
[fr, 11] et Aelius [fr. 62]\ idem AeUus — supponatur. Aurelius
Opillus [fr. 7]. cfCGLV 33, 27. 84, 25. 117, 46,
S[6^
pescia in saliari carmine [fr, 9 Mi\ Aelius Stilo dici
ait capitia ex pellibus agninis facta, quod Graeci pelles
vocent pesce neutro genere pluraliter.
Fest. p. 210**^ 5 pescia — pluraUter. Hesych. TCSCxioiV , dSQltd-
tcDv. item niaxov^ itiy.Qhv ri Ttmdiov ri diQiicc.
huc etiam pertinere possunt frag. 14. 17. 25. 33. 34. 37. 38.
(cf. 60. 63. 66). ceteroqui parvulae reliquiae, quae carminum
saliarium extant, omnes ex Aelii commentario fluxisse videntur,
cum eas VarronisVerrii paucorumque ex his pendentium scriptorum
beneficio habeamus icarm. sal. rell. ed. B Mawrenbrecher, Lipsiae
1894). de lods Fest. p. 205, 10—26; 290, 26—32 cf, Beitzen-
stein, Verr. Forsch. p. 91.
INDICIS PLAUTmi
cf. Varro de comoed, Plaut. I
4 [test, 14]
L. Aelius quinque et viginti eius [PZaw^i] esse solas
[comoedias] existimavit.
L. Aelius Stilo 59
GeU. 3, 3, 12 (= Varro ibid.) feruntur autem sub Plauti
nomine comoediae circiter centum atque triginta, sed — L. Aeiitu
— exiatimavit. cf. Varro ad l. c. de Pseudolo et Faeneratrice cf.
fr. 18. U,
INCERTAE SEDIS
etsi unde ea quae secuntur manaverint incompertum sit,
prohctbili tamen coniectura librum quendam glossarum Mentz
assecutm est, qui veriloquia verborumque explanationes amplexus
sit iis exceptis, quas ad carmina saliaria spectare videa/ntwr
(ihid. p. 21. cf. etiam fr. 51 et JReitzenstein, Varro u. loh. v. Euch.
p.Slsq. 37 sq.). inde varios poetarum praecipue locos glossis
saepe apud auctores adiunctos petitos esse verisimile apparet,
qiios tamen ab exemplis fragmentorum separavimus. in his autem
omnibus StHo Stoicorum sectatorem se praestat. de fr. 49—51
fonte difficilior res est {cf ad fr. 51).
5 W
alae ex lupino, s<^urculi sine fo^liis
Serv. Dan. georg. I, 75 Aelius: aiae — ^fo^uis. cf. Varro
de l. L. infra.
suppl. Daniel
6 [20]
is est assiduus, ut ait Aelius, appellatus ab aere dando.
Cic. top. 10 cum lex [XII tah. i, 4 S.] assiduo vindicem
assiduum esse iubeat, locupletem iubet locupleti, u est enim
- duido. cf Cic. de re p. 2, 20. Quint. 5, 10, 55. Gell 16, 10, 15
(ah aere dando). Paul. Fest. p. 9, 9. Char. p. 75, 10. Prisc.
p. 118, 18. Isid. or. 10, 17. CGL V 561, 53 {ab asse dando).
aliter Varro de l. L. 7, 99.
7 \1S\
caelum dictum scribit Aelius, quod est caelatum, aut
contrario nomine celatum, quod apertum est.
Voirro de l. L. 5, 18 caeium — est. cf. Varro sat. fr. 91 Isid.
w. 3, 31, 1. 13, 4, 1. de nat. rer. 12, 2. Beda orth. p. 268, 28.
ASbin. orth. p. 299, 8. Anecd. H. p. 215, 23. 237, 7. Virg. gramm.
de cognom. 14. epist. 1. fragm. Mediol. p. 100 Huemer. etym.
mgn. 642, 9. Schol. Arat. Achill. p. 36, 12 M. aliter Varro ibid.
i>,18«g. PauL Fest. p. 39,5. paragraphos quoque 16—17 Aelio
itibuxt Reitzenstein ibid. p. 36 sq.
1 celatum Flor.
60 Grammaticae antevarronianae fragmenta
8 [14]
dalivum — ait esse — Aelius 3tultum. Oscorum quoque
lingua significat insanum.
Paul, Fest. p, 68, 1 daiivum snpinum ait e. Aurelius \fr. 4],
Aeiius — insanom. Hesych. SccXigj fUio^dg. cf. Santra fr, 8,
9 [15]
Aelius Dium Fidium dicebat Diovis filium, ut Graeci
JtoiSKOQOV Castorem, et putabat hunc esse Sancum ab
Sabina lingua et Herculem a Graeca.
Varro de l. L. 5, 66 AeUua — Graeca. Paul. Fest. p, 147, 7
mediuB Fidias compositum videtor et significare lovis filius, id
est Hercules, quod lovem graece ^ia et nos lovem, ac fidium
pro filio, quod saepe antea pro 1 littera d utebantur. quidam
existimant iusiurandum esse pro divi fidem, quidam per diumi
temporis id est diei fidem. cf. Ovid. fast. 6, 213. Fest. p, 229%
13. 241'', 2. Serv. Ban. Aen. 4, 204. 8, 301. Anecd. H. p. 212,
37. 260, 16. CGL II 54, 1. de imperfecto 'dicebaf cf. luvent
p. 16 et infra fr. 10. 12. 51.
1 fidum Flor. 2 dioscoron Fhr. putabant sanctum:
em. Scal.
10 [i7]
inter vesperuginem et iubar dicta nox intempesta, ut
in Bruto Cassii quod dicit [Acc. praet. v.41 Bihb.^^ ^Lucretia
nocte intempesta nostram devenit domum': intempestam
Aelius dicebat cum tempus agendi est nullum.
VarrO de l, L, 6, 7 inter vespernginem — nnUum. idem ibid. 7, 72
quod est apud Cassium ^nocte — domum', intempesta nox dicta
a tempestate, tempestas ab tempore, nox intempesta quo tempore
nihil agitur. cf. Inc. inc. lihr. fr, 6 infra. Aur. Opill fr. 3. Pat^l.
Fest. p. 110, 19 intempestam noctem dicimus pro incertiore tem-
pore, quia non tam facile noctis horae quam diei possint intellegi.
tempestatem enim antiqui pro tempore posuere. Serv. Aen. 2,
268. 3, 587. georg. 1, 247. id. Ban, Aen. 12, 846. Schol Bem.
g. ibid. Isid. or. 5, 31, 98q. de nat. rer. 2,3=^ Suet. prat. p. 160 B.
Macrob, 1, 3, 15. Beda orih. p. 275, 1. Albin. orth. p. 303, 31.
CGLIV 356, 32. V 461, 22. 552, 62. de imperf 'dicebat' cf.
fr. 9.
11 [^]
latro est latero ab latere, insidiator viae.
L. Aelius Stilo 61
Isid. or. 10, 160 latro insessor est viarum a latendo dictus.
Aelins [ita Arev. alias Gu 1, melins €ru 3] antem latro est inquit
utero — TiM. Aelimi exeripserunt Varro de l. L. 7 , 52 (Serv,
Aen. 12, 7. Isid. tbid. cf. Giketz, Berl phil. W. 1886 p. 742, 25)
et VerriiM Paul p. 118, 16. cf. Non. p. 134, 29. Isid. diff. verb.
340. CGL TV 105, 43. V 30, 7. 621, 9.
12 [18]
L. Aelius putabat ab eo dictuin leporem a celeritudine,
quod levipes esset.
Varro r. r. 3, 12, 6 L. AeiiuB — easet ego arbitror a Graeco
vocabulo antico, quod eum AeoHs [et bonum] linoqiv appella-
bant. de re item Varro rer. div. XIV, uhi pro ^putahat^
Ugitur *ut ait\ cf. Cic. Arat 121 levipes lepus. Quint 1, 6, 33.
Isid. or. 12, 1, 23.
13 [19]
L. Aelius lesaimi \suspicatur\ quasi lugubrem eiulatianem,
iit Yox ipsa significat.
Ctc. de leg. 2, 59 tollit etiam lamentationem lex XII tabu-
larum [10, 4 S.] ^mulieres genas ne radunto neve lessum fiineris
ergo habento'. hoc veteres interpretes Sex. Aelius \fr. 1],
L. Acilius r/r. il» ^- AeiioB — significat; quod eo magis iudico verum
6886, quia lex Solonis id ipsum vetat. cf. id. tusc. 2, 55. legem
traniiatam AeUum ignoravisse contendit FBoesch ibid. p. 21 sq.
1 Laelius: em. Tumehus
14 [7]
manias Aelius Stilo dici ait ficta qnaedam ex farina
in homintim figuras, quia turpes fiant, quas alii maniolas
appellent. mamas autem, quas nutrices minitentur par-
Tulis pueris, esse larvas.
Fest. p. 129^, 26 manias — larvas, id est manes deos deasque,
qni aut ab inferxs ad superos emanant aut Mania est eorum
ayia matema [fort. materve]; sunt enim utriusque opinionis
aueteren. Varro de l. L. 9, 61 videmus enim Maniam matrem
Itram dici, Luciam Vohmiinam [Volaminiam Flor.: em. Zander]
Saliorum carminibus appellari. ef. Sinn. Cap. flr. 14. Paul. Fest.
p.m,8. Amoh.3,41. Serv. Dan. Aen. 4, 490. CGLV 604,48.
1 dici ait Ald.: dicit quaedam Ald.: quae
15 [21]
militem Aelius a mollitia kara avrlg>Qaaiv dictum putat,
^ quod ni]lil molle sed potius asperum quid gerat.
62 Gianimaticae antevarroDianae fragmenta
Faui. Fegt. p. 122, 15 ndmem — gent cf. fr. duh. 59 et
IM. w. 9, 3, 45. aliUr Vanro del. L.5, 89. Suet. de reg.p. 318,
5 B. IM. or. 9, 3, 32. 45. Euseb. arwnen. OL 11. 3. Hieron. 01.
7, 1. SynceU. p. 367. Ulpian. dig. 29, 1, 1. cf. Lucil. fr. 10.
16 [22^
minani Aelins vocitatam ait TnaTnTnam alteram lacte
deficientem^ quasi minorem factam.
Faul. Fest. p. 122, 8 minam — fftctanL Varro r. r. 2, 2, 6
minam loveml, id est ventre glabro. cf. Plaui. Truc. 654.
1 an mamma altera scribendum?
17 [8]
monstrum^ ut Aeliiis Stilo interpretatur, a monendo
dictwn est, veliit monestmm.
Fesi. p. 138^, 18 monfltnun — monmtnuu. item Sinnius Capito
\fr. T\. cf. Varro infra. Paul p. 140, 5. Cic de div. 1^42. Serv.
Aen. 2, 681. Isid. or. 11, 3, 3. diff. verh. 459. CGL IV
119, 22. 28.
2 dictus monectmm
18 [test 20]
Seaevolam \fr. 3] quoque et L. Aelium et Ateium
Capitonem [/r. 5] in eadem sententia fuisse yideo, quo-
niam in Pseudolo sit [74^]: ^quod si opus est ut dulce
promat indidem, ecquid habet? rogas? / murrinam passmn
6 defrutum mella', quibus apparet non inter vina modo
murrinam, sed inter dulcia quoque nominatum.
PUn. n. h. 14, 92 lautissima apud priscos vina erant myirhae
odore condita, ut apparet in Plauti fabula quae Persa inficri-
bitur [S7\ quamquam in ea et calamum addi iubet: ideo qui-
dam aromatite delectatoe maxime credunt. sed Fabius Dossen-
nu0 hiji verBibuB decemit: ^mittebam vinum pulchium murri-
nam', et in Acharistione \fr. 2 X.] : ^panem et polentam, vinum
murrinam'. HcMroUm — nominatom. cf. Wefiner, Hermes 41 (1906)
p. 467 gg.
i L. Aelium cod, Monei laelium veZleliu relL 4 promant
id est (idem) et qui habeat (habitat) roga: em. rg. ex Plauto
19 [23']
naucum ait — Aelius Stilo omnium rerum put&men.
L. Aelius Stilo 63
Fest. p. 166^, 6 naucum ait Ateius Philologus [fr. 3], Cin-
IB ~
cinB r/r. 20]^ Aeiius — putamen, glossematorum autem scriptores
-ff. 6\
20 [24]
nebulo dictus est, ut ait Aelius Stilo, qui non pluris
est quam nebula aut qui non facile perspici possit qualis
sit, nequam nugator.
Fest. p. 165*, 31 nebulo — nugator. = Paul. p. 164., 5. cf
Non. p. 18, 24. Bonat. Ter. eun. 2, 2, 38\ 4, 7, 15\ Forphyr.
Hor. serm. 1, 2, 12. Ps-Acro Hor. ad h. l. et ep. 1, 2, 28. Schol.
Terent eun. 2, 2, 38. 4, 4, 49. CGL IV 122, 44. 367, 40.
y 225, 19.
21 [dub, 6]
{novalem a^grum Aelius <[Stilo et
Graecum vocabulum^ aiunt esse, <^cum Graeci eum vbiov
dixerint. in qua re Ho)>mero quoque <(teste utuntur, qui
diiit [II. 18, 547]: vyeioio pad^strig ri<^kaov fxfWat)>.
Fest. p. 174*, 16 <novalem> — (^lxia&aL . . . sed C]>incius
[fr. 21]. cf. Varro de l. L. 5, 39. Paul. p. 175, 4. Serv. gearg.
1,71. Schol. Bem. g. ihid. Isid. or. 15, 13, 12. CGLII 588, 11.
de Stilone auctore non duhito; neque enim Aelius Gallus Grae-
ca»i vmqvi,am etymologiam hahet {de Graeco loco cf fr. 28),
neque cum grammaticis a Festo coniungitw; quod contra saepius
in Stilo7ie et Cincio fit, ut una reperiantur {cf ad Cinc. fr. 27).
de tertio ignoto cf Cloat. fr. 17.
1 sq. suppl. Ursin., OMue. Stilo Mue. Gallus Urs. cf.
Hertz, de Cinciis p. 53 4 tfXaov Scal: ni(l6ovy
22 [2S\
novensiles — Granius Musas putat consensum accom-
modans Aelio.
Arnoh. 3, 38 novensiles PisO \fr. 4]. hos GraiiiuB — Aelio. cf
Varro fr. 374. Manil. fr. 2. Cornif fr. 8. Cindus fr. 22. Mar.
^ict. p. 26, 1 novensiles sive per 1 sive per d scribendum —
novensiles autem, quos Graeci avvivvsa^ post novendii a con-
sidendo, id est eadem sede praediti.
23 [26]
nuptias dictas esse [aiimt] — Aelius et Cincius [fr. 23],
^^ia flammeo caput nubentis obvolvatur, quod antiqui
64 Grammaticae antevarronianae &agmenta
obnubere vocarint; ob quam causam legem quoque "f parens
tam iubere caput eius obnubere, qui parentem necavisset,
quod est obvolvere.
Fest» p. 170^, 24 xinptias d. 6886 ait Santra \fr. P], Comificius
\fr. 121, Curiatius \fr. 2], A^Uus — obToiv6ie. cf. Varro de l. L.
5, 72. Paid. p. 184, 4. Caper arth. p. 103, 14. Suet. de nat.
rer. p. 226 B. August. de off. 19. Serv. Aen. 11, 77. Isid.
or. 9, 7, 10. 13, 7, 2. Donat Ter. hec. 4, 4, 34 ». CGLV 34, 10.
36, 4. Landgraf, Arch. f. Lat. Lex. 9, 401.
3 pervetustam Egg&i* aliique Praenestinam Bergk fort. Papi-
riam cf. Gran. FL Big. 50, 16, 144 infra 4 capud
M [^7]
nuscitiosum — ait appeDari solitum — Aelius Stilo
qui plus videret vesperi quam meridie, nec cognosceret
niai quod usque ad oeulos admovisset.
Fest. p. 173*, 21 naBcituMum Ateius Philologofi [fr. 4] ait »pp.
Boi. — ; at Opillus Aurelius \fr. 10], Aeiiua — admoyisset. eodem
Paui. Fest. p. 171, 7. Fulgent. exp. serm. ant. 13 W. Papias s.
V. luscitiufl. CGL IV 127, 5. V 226, 34. ef. praeserHm Aur.
OpiU. l. c. et Wessner, Comm. Jen. 6, 2 p. 112sq.
1 nusciciosum: em, OMueller cf Bugge, Jahns Jahrbh. 105.
1872 p. 103
25 [9]
obstitum Cloatius \fr, 13] et Aelius Stilo esse aiunt
violatum attactumque de caelo.
Fest. p. 193*, 4 obstitum — caeio; Cincius [fr. 24]. cf. Cic.
de leg. 2, 21. Paul. p. 192, 1. CGL II 346, 12. 588, 21.
26 [28]
ordinarium hominem — ait dici solitum — Aelius
Stilo qui minime ordine viveret.
Fesi. p. 182\ 32 ordiaarinm h. Oppiu» \fr. 1] ait d. s. — ; at
Aelins — ▼iveret cf. Paul. p. 183^ 10.
27 [29]
Non. p. 44, 1 = Varro de vit P. R. I infra fr. 201
28 [3]
petanrista proprie grsece ideo qnod is it^bg
kl^a Tciratai.
L. Aelius Stilo 65
Fest. p. 206^, 26 petauristas Lncilius a petauro appellatos
exiBtimare videtur, quom ait \129d Ma.'^ 'sicuti mechanici
cum alto eziluere peteuro [petauro t?^.]'; at Aelius Stilo ^quod^
in aere Yolent, oum ait: petanrista — nitatai. Non. p. 56, 27 pe-
tauristae a yeteribus dicebantur qui saltibuB vel schemiB le-
vioribuB moYerentui; et haec proprietas a Graeca nominatione
descendit, &nh xo^ itixac&ai. Claud, Paneg» Manl. Tkeod. cons,
320 p. 188 Birt vel qui more avium sese iaculentur in auras.
is Urs.: his
J29 [30]
Aelius pituitam [appellatam ait^^ quia petat vitam.
Quint. 1, 6, 37 AeUua — Titam, etymologiam deridem.
30 [31]
portisculus est, ut scribit Aelius Stilo, qui in portu
modum dat classi.
Fest. p. 234**, 4 portiscuiiu — ciassi. id autem est malleus,
cuiufi meminit Cato in dissuasione de rege Attalo et yectigali-
bus Asiae [fr. LXIII J.] : *C. Licinio Pr(aetore) remiges scribti
cives Bomani [-nis cod.] sub portisculum, sub flagrum conscribti
Teniere passim'. cf, Paul. p. 235, 11 {qui ^porticulus^ scribit).
Non. p. 151, 17, Isid. or. 19, 2,13. CGL V 380, 40.
31 [32]
Aelius procestria aedificia dixit esse extra portam.
Paul. Fest. p. 225, 12 procestria dicuntur, quo proceditur
in muro. Aeiius — portam; Artorius [fr. 1]. cf. CGL V 525, 27.
32 [34\
ut Aelius scribit, puticulae quod putescebant ibi cada-
vera proiecta.
Varro de l. L. 5, 25 extra oppida a puteis puticuli, quod
ibi in puteis obruebantur homines, nisi potius, ut Aeiins — pro-
iecta, qui locus publicus ultra Esquilias. itaque eum Afranius
[r. 4B0Bibh.^ 'puticulos' \ita Laetus cutilucos Flor. petilucos
vel cnpilucos coni. Bibh.'] m togata appellat. Fest. p. 217^, 8
<puticuloB dicunt esae ap^pellatos, <^quod vetustissimum ffenus
sepulturae in pute^is fuerit ^eumque locum fuisse publicum
y extra p^ortam Esquilmam at^ inde p<^otius
appellatos esse existimat puticu^los Aeliu<^s Stilo, quod cum
in eiua locum patres^ familias ^ pecudes morticinas
et^ vilia proicer^ent mancipia, ibi cadavera^ ea putesce^rent.
cf. Patd. p. 216, 6. Ps-Acro Hor. serm. i, 8, 10. CGL V
477,40. 607,27,
Grammatlcae Romanae fragmenta ed. FirvAioiii 5
60 Giammaticae anteTuioiiiaiiae fiagmenia
33 \16\
refrlTa fiEiba — Aelins dnbitat an ea sit, quae prolata
m tegeiem domum referatm-, an qiiae refirigatiir quod est
torreatiir.
FeM. p. 277*, 17 rebir» faba dicitm-, tit ait Cinciiis |/r. 26]:
A4fUM — tr/rreator.
1 frabra
34 [11]
Balias virgines — Aelins Stilo scribsit sacrificimn facere
in Begia emn pontifice palndatas cmn apicibns in modnm
Balioram,
Fe$t, p. 329 \ 17 SaUu rirg. Cincins \fr. 27]^ quas Aeiiiu —
Halicmim.
35 [35]
sobrium vicum ^dictum putant ^ et Aelius,
qnod <^iii eo nuUus tabemae^ locus neque caup<^onae fuerit^.
Fest. p. 297^, 15 iobriuin — ^faerit^; ali, quod in eo M^ercurio
lacte, non^ vino, solitum ^sit supplicari^. cf. CloaUus fr. 18.
CGL 11 370, 31.
1 HC[. Buppl. SccUiger ex Paulo
36 [36]
«onticum morbum in XII [2, 2 S^ significare ait Aelius
Htjlo certum cum iusta causa.
Fent.p, 290^,24 Bonticnm — causa, quem non nuUi putant esse
(|ui noccat, quod Bontes [-te cod.] significat nocentes. Naevius
ait [11 V. 128 Bibb.^li: 'sonticam esse oporiiet causam quam
ob rem perdas mulierem'. Paul. p. 291, 9 Bonticum, iustum.
NaoviuH: 'sonticam' e. q. 8. Fest. p. 344*, 8 <^6ontica^ causa
dioitur a morbo ^sontico, propter quem quod est g^erendum,
ttgere ^desistimus). itemGell. 16,4,4. Big.42,1,60. CGL IV
:W2, !i2s nliter raul. Fest. p. 111, 16 {Fest. p. 297^, 22). GeU.
20, 1, 27. Dig. 21, 2, 65. 50, 16, 113. CGL II 257, 49.
37 [12\
Ntiburulam Aelius Stilo et Gloatius \fr. 16] isdem fere
viirbiii domonstrant vocari, quod dis detur ex alica et oleo
ot molU.
L. Aelius Stilo 67
Fest. p. 309^, 25 snbncuiam — meUe ; nam de tunicae genere
notum est omnibus [ya/rro de l. L. 5, 131]. cf. Paui. p. 308, 6.
auctores Verrii fortasse de genere tunicae etiam disputaverant.
2 quiddis alica
38 [37]
tanne eo usque, nt Aelius Stilo et Opillus Aurelius
[fr. 19] interpretantur.
Fe8t.p. 359^,26 tanne — interpretantnr. itaque Afranius [t7. 410
B%i>b.^: 'tanne arcula tua plena est aranearmn'. Paulusp. 358, 3
twne eo ngque. Afranius : ^tanne' e. q. s. cf. Carm. sal. fr. 34 Mau/r.
39 [38]
terra dicta ab eo, ut Aelius scribit, quod teritur.
Varro de l. L. 5, 21 terra — teritnr. itaque tera in augurum
libris scripta cum r uno. fortasse totus locus § 21 — 22 e Stilone
fluxit eiusque nomen inter tabtdarum interpretes latet {cf. Ine.
gramtn. libr. fr. 9): haud iniuria certe extrema huius capitis verba
iUi tributa sunt (fr. dub. 72). ceteroqui terra a terendo rursus
apud Serv. Dan. Aen. 1, 744. Schol. Bem. georg. 3, 381. Isid.
or. 3, 71, 7. 12, 1, 30. 14, 1, 1. app. eaypos. in miss. 35. Virg.
gramm. de cognom. 14. fragm. Mediol. p. lOOHuemer.
40 [39]
^tongere Aelius Sti^lo ait noscere esse, ^quod Prae-
nestini tongi^tionem dicant pro no^^tionem^
Fest. p. 356^, 9 ^tongere^ — no<^tionem. significat et la^tius
dominari. Ennius [/r. var. 28 F.*]: <^*alii rhetorica^ tongent'.
et vincere ^etiam quandoque> videtur significare.
1«^. suppl. Vrs. OMueUer ex Paulo
41 [dub. 10]
<^transque dato nota^vit Aelius in XII signi<^ficare
traditoque^.
Fest. p. 352^, 5 ^transque^ — ^traditoque.^
suppl BSchoell ibid. p. 29 coll. Fest. p. 309*, 33 = fr. 73
42 [40]
sed ego quidem cum L. Aelio ^t M. Varrone sentio,
qui triones rustico cetera vocabulo boves appellatos scribunt
quasi quosdam terriones.
6*
68 Grammaticae antevaironianae fragmenta
Gell. 2, 21, 8 sed ego — terriones, hoc est arandae colendae-
qne terrae idoneos. itaque hoc sidus, quod a figura positura-
que ipsa, quia simile plaustri videtur [-eatur Paris. 5765],
antiqui Graecorum &fMc^ocv dixerunt, nostri quoque veteres a
bubus iunctis septentriones appellarunt, id est septem stellis,
ex quibus quasi iuncti triones figurantur. praeter hanc, inquit,
opinionem id quoque Yarro addit dubitare sese, an propterea
magis hae septem stellae triones appeliatae sint, quia ita sunt
sitae, ut temae stellae proximae quaeque inter sese faciant tri-
gona, id est triquetras figuras. Varro de l. L. 7, 74 has septem
stellas Graeci ut Homerus [II. 18 , 489. Od. 5, 275] vocant
aiuc^av et propinquum eius bootem signum, nostri eas septem
stellas boves et temonem, et prope eas axem; triones enim et
boves appellantur a bubulcis etiam nunc maxime cum arant
terram; e quis — omnes qui terram arabant a terra terriones,
unde triones ut dicerentur de tritu. — possunt triones dicti,
septem quod ita sitae steliae, ut temae trigona faciant [aliquod
videtwr ad ea quae secuntm pertinere]. FeM. p, 339^, 2 ^septen-
triones^ septem stellae appell<^antur a bu]>bus iunctis,
quos trio<^nes a terra rustici^ appellent, quod iun<[cti simul
terram arent^ quasi terriones. <^et plaustrum appellantur,^
quod id astrum Grae^ci &naiav dicunt, idque habet^ partem
quandam ^temonis specie; unde ait> Ennius [Sc. 216 V.*]: ^su-
perat <^temo stellas'. sed^ et physici eum sn
conten . . . temp ^septentriones dici^ aiunt, quod ita
sunt <^septem stellae sitae,^ ut temae proximae <^quaeque inter
se faciant^ trigona. fortasse horum locorum commtmis auctor
Aelius fuit {Mentz ibid. p. 50 sq. cf. praeterea de loco Varronis
Beitzenstein, Varro u. loh. v. Euch. p. 32). ceteroqui cf. Prob.
Verg. georg, 1, 227, Serv. Dan. Aen. 1, 744. 3, 516. Isid. or. 3,
71, 7. 12, 1, 30, 14, 1, 1. de nat r. 26^ 5. Sckol. Bem, georg.
3,351.381. ScholArat.p.355,23M. CGL II 201,50. V 251,5.
1 quidem Lugd-Bat (?) quid reU. 2 c(a)etero : em. JFGranovius
43 \4i\
— cum Aelius Stilo Iugurthino bello [o. 643/111
— 649/105] unionum nomen imponi cum maxime grandibus
margaritis prodat
Plin. n. h. 9, 123 Bomae in promiscuum ac frequentem
usum venisse [margaritds] Alexandrea in dicionem redacta
[-ctam codd.]^ primum autem coepisse circa Sullana tempora
minutas et viles Fenestella tradit manifesto errore, oum AeUns
— prodat. cf. Plin. ibid. 9, 112. Isid. or. 16, 10, 1.
2 inpositum DeUefsen: tradita verba servavi coll. QumU. 6,
1, 23 al. auctore Buecheler
L. AeUuB Stilo 69
44 [42]
Aelius hoc loco [Flauli Faeneratricis fr. 1 i.] vapula
positum esse ait pro dole.
Fest. p. 372^, 31 Aeiins — doie. locum Plauti vd. ad Varr.
fr. 460. cf. Sinn. Cap. fr. 22.
45 [43\
victimam Aelius Stilo ait esse vitulum ob eius vigorem.
Fest. p. 371^, 6 victiinam — vigorem; alii aut quae vincta ad-
ducator ad altare aut quae ob hostis victos immoletur. hae
non Aelianae etymologiae rursus simt apud Ovid. fast. 1, 335.
Serv. Aen. 1, 334. Isid. or. 6, 19, 34. CGL V 45, 28. 399, 9.
46 [44]
volpes, nt Aelius dicebat, quod volat pedibus.
Varro de l. L. 5, 101 voipee — pedibus. Quint. 1, 6, 33 iam
sit — vulpes volipes. cf. Caper de verb. dub. p. 112, 4. Isid.
or. 12, 2, 29. Anecd. H. p. 180, 2. de imperf 'dicebat' cf fr. 9.
47 [33]
in Nelei carmine \I p. 271 V HlibbF] aeque prisco
'saucia puer filia sumam', ubi tamen Varro [/r. 250] cum
*a' pnera putat dictum, sed Aelius Stilo magister eius et
Asinius \fr. 6] contra.
Char. p. 84^ 10 (= Flin. dub. serm. p. 49, 24 B.) in Neiei
— contara. cf. Varro l. c.
48 [test. 22]
pluria sive compluria
GeU. 5, 21, 6 velim doceas nos cur piuria sive compiuria,
nihil enim differt, non latine sed barbare dixerint M. Cato
\fr. 24 P.] , Q. Claudius \fr. 90 P.] , Valerius Antias [/r. 65 P.],
L. Aelius [lelius codd.]^ P. Nigidius [fr. 41], M. Varro [adn. post
fr.264], quoB subscriptores approbatoresque huius verbinabemus.
cf Char. p. 60, 10. 73, 12. 125, 3. Prisc. p. 89, 6. 315, 15. 350, 11
{Sehol. Ter. Phorm. 4, 3, 6). Donat. Ter. ibid.. utrum Aelius de
his praeceptwn dederit an tantum ^plurid* formam usurpaverit,
non liquet.
49 [16]
ferocior tam quam peior melior ait Stilo in eis
accnsativo posse proferri, ferocioreis.
70 Grammaticae anteyarronianae fragmenta
Char, p. 129, 31 (= PUn. dub. sertn. p. 26, 30 B.) ferocior
— ferocioreis. cf. Eettzenstetn, Varro u. loh. v. Euch. p. 52 adn. 3.
49"" [16]
ferientiuin ferienteis idem Stilo putat facere debere,
ut docenteis saltanteis, quoniam quaecumque secum yerbi
iura traxissent, ea accusativis pluralibus adiuvante [re]
dum taxat genetivo plurali in eis sonarent.
Char, p. 130, 1 ferientium — sonarent hoec e Plinio portter
fluxerwnt, qui de his complura. cf, libr. duh. serm. rell. p. 23 sq. Beck.
3 re secl. KeU 4 gene plu in eis sonare: em, KeU
50 [test 19]
Quint, 1 0, i, 99 (iudidum de PlauM lingud) = Yarro fr, 321
51 [test. 24]
L. Aelium Stilonem dicere solitum ferunt Q. Ennium
de semet ipso haec [ami, VII 234 — 51 V,^] scripsisse
picturamque istam morum et ingenii ipsius Q. £nnii
factam esse.
Gell, 12, 4, 5 [praecedwnt verstts Ennii, ^quibus d^ngitur
ingenium comitasqtte hominis minoris erga amicum superiorem^,
qui fortasse ah Aelio relati erant] L. AeUiun — esse. si ad Varro-
nem auctorem, ut verisimile est, haec redeunt {cf Kretzschmer,
de Gell. font, p. 52), in eius oratione consueta forma ^Adius
dicehaf fuerit, quae quid significet vidimtM ifr, 9. 10. 12. 46).
ceteroqui non aliter Crassus apud Cic. de or. 2, 25 versum Lucilii
laudat {592 Ma.) his verbis ^L. dicere solehaf asq%ne atque denuo
ad Lucil. supra fr. 46. de hac scriptorum consuetudine cf etiam
Beitzenstein, Hermes 35, 611. itaque inter fragmenta haec recipere
malui, etsi ad lihrum glossarum vix fadunt, ut superiora 49.
49^. 50, eorumque fontem ignoro.
DUBIA
52 [1]
classis a calando
Quint, 1, 6, 33 iam sit et ciaaaifi a c. et lepus levipes [fr. 12]
et vulpes volipes [fr. 46]. cf Serv. Aen. 1, 39. 6, 1. id. Dan.
ibid. 6, 1 (Lact. Plac. Stat. Ach. 1, 4U. Isid. or. 19, 1, 15).
Prisc, III 482, 21 K. Aelio trtbuit Lersch.
L. AeUus StUo 71
53 [3]
dium, quod sub caelo est extra tectum, ab love dice-
batur et Dialis flamen et dius heroum aliquis ab love
genus ducens.
Paul. Fest. p. 74, 15 dium — duceiw. idem p. 71, 6 dium
antiqui ex Graeco appellabant ut a deo ortum et diumum sub
caelo lumen, &'3th rov JLog. cf. id. p. 74, 7 s. v. dies. OMueller
conferri iussit Aelii fr. 9.
54 [13]
endoplorato implorato, quod est cum questione in-
clamare.
PaiU. Fest. p. 77, 1 endoplorato — inclamare. Cic. pTO Tull. 50
[ex XII tabtUis 8, Ui S.] endo plorato, hoc est conclamato. Aelio
tribuit Beitzemtein. cf CGL II 61, 39. V 193, 26 et Paul.
Fest. p. 76, 9 endoitium; 77, 3 endo procinctu, quae omnia ab
Aelio prorsus non ahhorrent (Eitschl op. 3, 831 sq.). similia
complura in CGL VI 388.
55 [deest']
forum — cum id forum antiqui appellabant, quod
nnnc vestibulum sepulchri dici solet.
Paul. Fest. p. 84, 9 forum sex modis intellegitur. — quarto
cum id — soiet. Cic. de lcg. 2, 61 [XII tah. 10, 11 S.] quod autem
fornm, id est vestibulum sepulchri — . Aelio tribuit Boesch
ihid.p. 13 sq. evmdem auctorem Ciceronis Verriique fuisse statuens.
2 dicari
56 [14]
inplorare inclamare, ad auxilium invocare.
Paui. Festp. 109, 3 implorare — inrocare. cf. CGL V 29, 12.
77, 34 et fr. 54. 67.
57 [spur, 1]
Aelius: inpubes libripens esse non potest neque
antestari, TtQodccciiccQTVQrid^fjvai [XII tab. 8, 22 S.].
Prisc. p. 382, 1 AeUus — TtQoS. cf Gell. 7, 7, 2. 15, 13, 11
aiiosque. Aelio Gallo vulgo tribuitur, Stiloni rectius a BSchoell
tbid. p. 32.
1 meliuB cptimi codd. (item codd. Nonii ad fr. 27 et cod.
(hi 2. Isid. ad fr. 11) laelius a^ii celius Halberst. (?): Aelius
restituit Hertz
72 Grammaticae antevarronianae fragmenta
58 [3]
sunt qui honori nomen \iuglandis] interpretentur et
lovis glandem esse dicant.
Plin. n. h. 15, 91 sunt — dicant. cf. Gav. Bass. fr. 5. Aelio
trtbuit Mentz, an recte valde duhito.
59 [4]
lucus quia umbra opacus parum luceat et ludus quia
sit longissime a lusu et Ditis quia minime dives.
Quint. 1, 6, 34 etiam ne a contrariis aliqua sinemus trahi^
ut lucua — dives? Paui. Fest. p. 122, 15 militem Aelius \fr. i5];
sic ludum dicimus, in quo minime luditur. cf. etiam Varro
de l. L. 5, 92 et Quint ad fr. 52. Aelio tribuit Lersch.
60 [deest]
Matrem Matutam antiqui ob bonitatem appellabant et
maturum idoneum usui et mane principium diei et inferi
dii manes, ut suppliciter appeUati bono essent, et in
carmine saliari [fr, 12 -3f.] cerus manus intellegitur
creator bonus.
Paul. Fest. p. 122, 4 Matrem — bonuB. cf. fr. 1. Varro de
l. L. 6,4 diei principium mane, quod tum manat dies ab
oriente, nisi potius quod bonum antiqui dicebant manum. Ver-
rium et Varronem eodem auctore Aelio usos esse patet. de ^Cerus'
cf. Buecheler, Umhrica p. 99. Aelio tribuit Beitzenstein.
61 IW]
meltom meliorem dicebant.
Paul. Fest. p. 122, 3 meitom — dic. carmini saliari vindi-
cavit Mau/renbrecher fr. 27. Aelio trihuit Beitzenstein.
meltoml meliosem Thewrewk coll. Varro de l. L. 7, 27.
cf Bugge, Fleck. Jahrhh. 105 {1872) p. 101
62 [5]
Cloatius \fr. li\ et Aelius in libris sacrorum molucrum
esse ainnt lignum quoddam quadratum, ubi immolatur.
Fest. p. 141^, 25 cioatiug — immoiatur; idem Aelius [fr. 2].
de re vd. alia apud Cloat. et Ael. l. c.
1 et Aelius scripsipro etiam cod.^ quodcorruptwmesse videtur.
Aelii certe nomen excidisse cumplu/rali ^aiunt^ tum verbis ^idemAe.'
veri simillimum esse iam Ursinus inteUexit. poterat guidem Aelim
L. AeUuB Stilo 73
in proxime superioribus glossis, qiuie in codice evanuerunt, me-
moratm esse, ut re vera hrevi intervalla 8. v. ^monstrum* lauda^
tur Ifr. 17^, alimque auctor cum Cloatio fuisse; sed tamen de
Cloatio et Aelio op. Festum coniunctis cf. infra ad fr. 69.
63 Ideest]
^Aelius Stil^o in coinmeii<^tario carminum saliarium
ait, nauteam rubi^dum quiddam <(esse, quo Saliorum
vestimeiita quaedam^ colorant.
Fest. p, 165^, 27 <^nauteam ait Opi> Uus Aurelius \fr. 8\
<^AeUiu^ — coiorant. Ifiaec Ursino auctore ad Labeonem [jfr. 26]
vulgo referwntur; at nequ£ OpiUus apud Featum cum hominibus
Augusteae aetatis coniimctus reperitu/r, neque Ldbeo cum gram-
maticis, qui plerumque solus, raro cum iurisperitis apparet. prior
eontra est una cum Ateio Philologo, Oindo Santra praeser-
timque cum Aelio Stilone (sexies), cui antecedere solet, in car-
minum ipsorum saliarium glossis {cf. supra fr. 2). iimtsus de
pietis vestimentis Saliorum cf, TGutherleth, de Saliis Maitis
sacerd. apud Eom. liher sing. 1704 p. 47 sq. et ^pescia* ad fr. 3.
varietas etiam appeJlationis (Hn commentario^, quod supra ^in
carm. saliar.' et Hn explanatione' est) in more Festi est; cf Ldbeo
de iure pontif passim.
1 sq. ^Labe^o in conmien<^tario iuris pontifici ait, nauteam
mbi^dum quiddam <^eBse, quo pontificum vestimenta quaedam^
colorant suppl. Urs.
64 [19]
pro nefrendibus <^alii nefnmdines intellegunt, quos^
usus reeens <^dicit vel rienes vel testicul)>os, quos Lanu<]vini
appellant nebrundine^s, Graeci vs(pQO<^vg^ Praenestini ne-
frones^.
Fest. p. 162^, 12 ^nefrendes dictos aBserit Q. Muci^us Scae-
VOla \fr. 4]; AteiUB [PhilologUS? /r. i5]; pro nefireiidibus — <ne-
firones^. id. p. 277\ 13 rienCB quos nunc vocamus antiqui ne-
fruniunes appellabant, quia Graeci vs^pQovg eos vocant. Plautus
in Saturione [fr. 3 L.] : ^male tibi evenisBe video. glaber erat
tamquam rien'. Aelio tribuit Beitzenstein.
1 prae alii etc. suppl. Urs. OMueller ex Paulo 2 rienes
Beiteenstein
65 [15]
ob vos sacro in quibusdam precationibus est pro vos
obsecro, ut sub vos placo pro supplico.
74 Urammaticae anteyarronianae fragmenta
Fest. p. 190^, 2 ob vos — suppUco. cf. fr. 73. Aelio iribuit
Eeitzenstein.
66 [7]
pennatas impennatasque agnas in saliari carmine
[fr, 13 Jf.] spicas significat cum aristis et alias sine
aristis; * ♦ agnas novas voluit intellegi.
Faul. Fest. p. 211^ 1 pennatas — inteUegi.
3 cmte agnas nomen Aelii excidisse suspicatur OMueller
67 [16'\
plorare flere [inclamare] nunc significat et cum prae-
positione inplorare, id est invocare; at apud antiquos
plane inclamare.
Fest. p. 230 f>, 10 plorare — inolamara cf. fr. 56. Adio tribuit
Heitzenstein.
1 incl. secl. OMmller
68 [deest]
inde illa XII tabularum lex [10, 7 >S.]: ^qui coronam
parit ipse pecuniave eius, virtutis suae ergo duitor ei'.
quam servi equive meruissent, pecunia partam lege
dici nemo dubitavit. quis ergo honos? ut ipsi mortuo
parentibusque eius, dum intus positus esset forisve ferretur,
sine fraude esset inposita.
Tiin. n. h. 21^ 7 inde — inpoaita. Cic. de leg. 2^ 60 illa iam
significatio est laudis ornamenta ad mortaos pertinere, quod
coronam virtute partam et ei qui peperisset et eius parenti
sine frande esse lex inpositam iubet. Flinius a Varrone sump-
sisse mdetuTy Varro autem et Cicero ab eodem auctore Aelio
(Schoell ibid. p. 11. Mimzer^ QueUenkr. d. Ng. d. Plin. p. 260).
2 virtutisue: em. Tumehvs duitur vel duuitur codd.: em.
Gronovius 3 legem .
69 [deest\
<(sa^crima est, <ut Aelius Stilo et Clo^atius [fr, 15]
dicunt, <(mustum indi^tum in amphoram <(Meditrinalibus
sacr^ifici causa pro <^vinei8 et vasis et ipso vino,^ quae
quasi sacra <^ea re fiunt; quod Lib)>ero fit, ut prae<(metium
de spicis^ Cereri.
L. Aelius Stilo 75
Fest. p. 3180y 23 ^^sa^crima — Cereri. quanta vertsimiUtudme
Ursinus ^Aelius* restituerit {^StUo^ addidi) vide ad fr. 2. 25. 37^
ubi eadem Aelii Cloatiique sententia rursus in vocihus sa^is de-
prehenditur.
1 sq. suppL Urs. OMueller ex Paulo 3 vasisque Mue.
et V. scripsi ex Paulo
70 \26\
sanctum ^ait dici Opillus Aure^lius, quod <^nec sacrum
est nec religiosum^; at Aelius <^ quod utrumque
esse^ videatur, e<(t sacrum et religiosum)>.
Fest. p. 317^^ 22 sanotum — <^reUgio8iim>. etsi pOSt ^AcUuS^ S
litteram in cod. Famesino cemere non potui, ut Thewrewk,
^^OpHlus Aureyiius^, ^Aelius ^StUoy supplendum esse puto
{cf. Reitzenstein, Verr. Forsch, p. 89). va. tamen Ael. Gall. fr. 18. 21.
1 sq. suppi. Urs. OMiiller 3 et] c cod.
71 [8]
simultas id est odium dicta ex contrario, quia minime
sint odientes se simul.
Paul. Fest. p. 337^ 7 simuitas — aimiii: potest et a simula-
tione dicta existimari, quia simulata loquuntur ad invicen).
Aelio temere trihuit Loheck (cf. ap. Mentz).
72 [9] •
poetae appellarunt summa terrae quae sola teri pos-
sunt, sola terrae.
Varro de l. L. 5, 22 igitur tera terra et ab eo poetae —
terrae. Adio tribuit Mentz coll. fr. 39.
73 \17'\
sub vos placo in precibus fere cum dicitur significat
id quod suppHco, ut in legibus \inc. sed. 3 5.] 'transque
dato' et 'endoque plorato*.
Fest. p, 309 a, 30 sub vos — piorato. Paul. p. 308., 7 sub vos
placo supplico. Adio trihuit Beitzenstein; cf. fr. 41. 54. 65.
2 Bupplicio 3 edendo que
74 [21]
cvvrmfiivov &^Ccou>cc — alii nostrorum adiunctum, alii
conexum dixerunt — Gv(i7tS7tXEyfiivov nos vel coniunctum
vel copulatom dicimus.
76 Grammaticae antevaironianae fragmenta
Gell. 16, 8, 9 {ex Varrone) awrjfi. - dicimus. prtorem ex-
pliccUionem Adii fuisse suspicatiis est WUmamis.
75 \dees£\
^tesca Aelius ai^t loca augurio desig<[nata, quo sit
tenn>ino finis in terra auguri.
Fest. p. 356^^ 14 ^tesca^ — augmi. Op<illus autem Aure^liiu
[fr. 20\. cf. Varro de l. L. 7, 10 {Beitzenstein, Varro u, Idh.
V. JEuch. p. 37). cum OpUlo post Aelia/nam glossam 'tongere^
(fr. 40) Adius fuisse credi potest; ^ Verrius* certe qui vulgo sup-
pletur reici dehet, quippe qui semper ultimus a Festo afferatur.
76 [li\
tumulus est ^cumulus are>nae editus secundum
mare fluctibus in <^altum ele)>vatus; unde similiter
et manufac<^tus et na>turalis proprie dici potest.
Fest. p. 355% 28 <^tumulum> Aelius sic definit: tumuius —
poteat cf. Serv. Aen. 5, 22. Isid. or, 14, 8, 21. 15, 11, 2. Schd.
Pers. 1, 39. CGL IV 425, 24. 487, 43. res (cf Ael. GdU. fr, U)
et verbum ^definit^ (cf. ihid. fr. 6. 15. 2S) ut de GdHo potius
cogitemus faciunt, de StUone, simplex nomen ^Aelius* {cf test. 2).
1 sq. suppl. Urs.
• 77 [12\
vacerram <^Aelius> et alii complures vocari aiunt
stipitem, <^ad quem> equos soleant religare.
FeSt. p. 375% 3 vacerram — religare. AteiUB vero Philolo^gus)
[fr. 9\. cf. Colum. 6, 19. 9, 1. CGL V 625, 4.
1 Aelius Festi editt. probabUiter 2 ad quem Paulus
78 [deest\
viginti quinque poenae in XII [8, 4 S.\ signifieat
viginti quinque asses.
Fest. p. 371^, 5 viginti — asBes. cf Plin. n. h. 17, 7 {ut vide-
tur ex Varrone; Mimzer ibid. p. 259). GeU. 20, 1, 12. apud
Festum sequitur glossa 'victimum^ (fr. 4S). Adio tribuit WHlers,
de Verr. tl. gloss. interpr. p. 24.
FALSUM
79 [spur. 2\
Varro de l. L. 5, 148 = Cornd. Epic. 3
L. Aelius Stilo. Q. ValerinB 77
Q. VALERIUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. Qumtum praenomen Gicero Varro (apud Gdlium) Plu-
tarchus testa^vtur; consueta vero auctorum appellatio ^Valerim
Soranus^ est. ita semel Varro de l. Lat. priw^o loco (fr. 1), bis
postea simjfiid nomine ^Valerius\ ut solei (cf, Aelius^ Porcius
eto.), eadem fere varietaie qua in Aurdio OpUlo usus est (cf ad
hunc test. 1).
2. Cic. Brut. 169 [a. 708/46] apud socios et Latinos oratores
habiti siint Q. Yettius v ettianus e Marsis, quem ipse cognovi — ;
Q. D. Yalerii Sorani vicini et familiaris mei, non tam in di-
cendo admirabiles quam docti et Graecis litteris et Latinis. cum
aiii sequantwr omnes patriae appdlatione praediti, ^Soram* cog-
nomen non est, quod a vocibus ^Latinos* et 'vidni^ etiam con-
firmatur. cf praeterm fr. 4 et Cichorius^ Hermes 41 (1906) p. 59 sq.,
cum quo etiam consentio Q. Valerium Ciceronis vicinum gram-
maticum esse (ibid. p. 65. Buttner^ Forcius Licinul^ p. 124).
3. Plut. Pomp. 10 rmog dh "Chtyeios 6 KaicccQog haZgog
&nav^QdinoDg qprjtfl xal Koivtco OvaXsgifp XQV^^^^^^ i^^^ I7of£-
nrJLOV. iniordii^vov ydg^ mg fcovi (piKoXoyog &vrjQ xal (piXoiia-
9"rig iv dXiyotg 6 OijoXiQiog^ mg "^x&ri ngbg avrov, iniaTtaad-
\Livov xttl ovi/msQmaxriGavxa xcel nvd^oyisvov &v ^XQVS^ ^^^
lia^^ovra, ngoisro^at totg 4fnriQitaig sif&vg dvsXstv anayayovtag
[a. 672/82 Pompeio in SicUia propra^tore]. Serv. (Dan.) Aen.
1, 277 urbis illius [Romae] verum nomen nemo vel in sacris
enuntiat. denique tribunus plebei quidam Yalerius Soranus,
ut ait Yarro et multi alii, hoc nomen ausus enuntiare, ut qui-
dam dicimt raptus a senatu et in crucem levatus est, ut alii,
metu supplicii fugit et in Sicilia comprehensus a praetore prae-
cepto senatuB occisus est. faiso de his Leutsch Philol. 39 (1880)
p. 90. cf. Plut. quaest. R. 61. Plin. n. h. 5, 65. Solin. i, 4.
Lyd. de mens. 4, 50. Cichorius Plutarchi locum recte ad Valerium
grammaticum referens hinc eius aetatem intra terminos 614/140
circa et 672/82 circumscripsit (ibid. p. 62 sq.), ac Q. Valerium
Orcam praetorem anni 697/57 eius fUium fuisse coniecit.
4. Cic. de or. 5, 43 [a. 663/91 loquitur Cra>ssus] nostri
minus student litteris quam Latini; tamen ex istis, quos nostis,
urbanis, in quibus minimum est litterarum, nemo est quin
litteratiBsimum togatorum omnium Q. Yalerium Soranum leni-
tate vocis atque ipso oris pressu et sono facile yincat. cf. test. 2,
SCRIPTORUM
5. Hin. n. h. praef. 33 quid singulis contineretur libris
haic epistulae snbiunxi — . hoc ante me fecit in litteris noBtris
78 Grammaticae anteyaironianae fragmenta
Yalerius Soranus in libris, quos i^onrlScav inscripsit. inde
vix manaverunt ea quae de nomine Bomxne in test. 3 stmt.
6. August. civ. d. 7, 9 quosdam versus Valerii Sorani
exponit idem Yarro in eo libro, quem seorsum ab istis de cultu
deorum scripsit, qui versus hi simt [4 Baeh.']:
luppiter omnipotens rerum regumque repertor,
progenitor genetrixque deum, deus unus et idem.
de Valerii carmine phUosophorum more confecto cf. Susemihl,
Gesch. d. Gh-iech. LiU. (Lpz. 1891) 1, 896.
4 regum rerumque deumque August. : em. mythogr. 5 idem
myl^. omnis August.
7. temere Tappulae legis convivdlis scriptorem Q, Valerium
esse suspicatu^ est Baehrens, FPR p. 423.
DOCTRINAE
8. Gdl. 2, 10, 3 == Varro epist. ad. Ser. Sulpic. fr. 228
Vaierii 'rdiquias coU. Baehrens Fragm. Poet Bom. {Lipsiae
188$) p. 272 sq.^ cuius numeros inclusos meis addidi.
B. PRAGMENTA
INCERTAE SEDIS
^ [^]
vetus adagio est, o P. Scipio
Varro de l. L. 7, 31 apud Valerium Soranum: vetas —
Scipio, quod verbum usque eo evanuit, ut Graecum pro eo po-
situm magis sit apertum; nam id est quod naQotiiiav vocant
Graeci.
verba recte tradita puto
3 [3]
scruppidam — Valerius a pede ac scrupea.
Varro de l. L. 7, 65 scruppidam Aurelius \fr. i5], luventius
[fr. 1\ Valerius — scrupea. cf ad Aur. OpUl. l. C.
3 [3-]
Accius Hectorem nollet facere, Hectora mallet
Varro de l. L. 10, 70 Accius haec [Hectorem Nestorem]
in tragoediis largius a prisca consuetudine movere coepit et
Q. Valerius. Valerius. Porcius Licinus 79
ad formas Graecas verborum magis revocare, [ei] a quo Vale^
rius ait [Acc. v. 697 J?t66.']: Accius — maiiet.
nolet et malet complwres ex cod. Havniensi
de Vallegio qiwdam, sttb cuius nomine Keil Valerium latere
suapicatus est, cf. Volcac. Sedig. fr. 4.
VALERIUS
haud prorsus reiicienda ratione Valerium XII tahularum
interpretem Soramum esse Schoell {leg. XII tah. p. 35 sq.) assecutus
est: optimo certe iure Messallae nomen a Mudlero restitutum is
removit {tbid. p. 37). an tamen potius L. Valeriu^ iweconsultus
Ciceronis famUiaris {ad fam. 1, 10. 3, 1, 3) intellegendus sit^
ambigitur. cf. Bremer, iurisprud. antehadr. 1, 105, 131. 245.
alia infra Incert. gramm. libr. 12. 13.
[Sorano Bremer^
^sanates^ — ne Valerins ^quidem ......)> in XII ex-
planati^one rem expedivit.)>
Fest. p. 321^^ 8 ^sanates quasi sana^ti appella<(ti, id est
sanatae mentis. Ser.> Sulpicius [fr. 9] et Opillus [fr. 13] —
Cincius [fr. 13]. ne Valerius — expedivit.
PORCIUS LICINUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^Porcius' appellationem afferwnt Varro Suetoniu^ {ex
Varrone) Apuleius; ^IAcinus* Cicero; ^Porcius Lidnus' Gellius
et Charisim. in codd. plemmque ^Licinius^ p^o recta forma legitur.
2. Licini aetatem ex Cic. de or. 3, 225 a>ccuratius consti-
tuere posse BUttner sibi visus est {Porc. Lic. p. 80sq.\ sed tamen
in mdiciis Gellii Apuleique ifr. 3) acqmescendum est.
SCRIPTORUM
3. Gdl. 19, 9, 10 versus cecinit [Antonius ItUia^tts]
Valeni Aeditui veteris poetae, item Porcii Licini et Q, Catuli,
quibns mundius yenustius limatius tersius Graecum Latinumve
nihil quicquam reperiri puto. — item dixit versus Porcii
Licini hosce [fr. 5 B.]. Apul. apol. 9 fecere tamen et alii talia
80 Grammaticae antevarronianae fragmenta
gudicros et afnatorios versns] — ; apud nos veio Aedituns et
orciuB et Catulus [cos. 653/102],
2 e£ 5 licinii 8 tersius SaJmas. persius Faris. pesaius
vel pressius reU.
reliqudas colh Baehrens, Fragm. Poet Bom. {Lipsiae 188&)
p. 277 sq. universe cf. B Bmttner^ Porc. Licin. und d. Litt. Kreis
d. Q. Lutat. Cat. {Lpz. 1893).
B. FRAGMENTA
INCERTAE SEDIS
1 \_1 Baehrens]
Poenico bello secundo Musa pinnato gradu
intulit se bellicosam in Komuli gentem feram.
Gell. 17, 21, 45 = Varro de poet. I fr. 56 Porcius autem
Licinus serius poeticam Romae coepisse dicit in his versibus:
Poenico — feram. de te cf ad Vavr. l. c.
2 [2] ■
. . ligionem Porcius designat cum de Ennio scribens
dicit eum coluisse Tutilinae loca.
Varro de l. L. C\ 163 [post lacunam] . . Ugionem — loca.
ad Ennii hahitaiionem haec vulgo referuntur.
1 <re>ligionem vg. regionem Tumebus
3 [3]
ferreum scriptorem, verum, opinor, scriptorem
tamen
ut legendus sit
Cic. de fm. 1, 5 cum Sophocles vel optime sciipserit
Electram, tamen male conversam Atilii mihi legendam putem,
de quo Licinus [-nius codd.]: ferreum — sit. alii Licino verha
tantum 'fer, script* tnbuunt, qua de re cf. BUttner p. 53 sq.
ceteroqui cf. Cic. ad Att. 14, 20, 3,
4 [4]
dum lasciviam nobilium et laudes fucosas petit,
dum Africani vocem divinam inhiat avidis
t auribus,
Porcius Licinus 81
dum ad Philum se cenitare et Laelium pulchrum
putat^
dum se ab his amari credit, crebro in Albanum
rapi
_u_u_u_u ob florem aetatis suae, 5
post sublatis rebus ad summam inopiam redac-
tus est.
itaque ex conspectu omnium abiit Graeciae in
terram ultimam.
mortuust Stymphali, Arcadiae <^in]> oppido. nil
P<ublio>
Scipio profuit, nihil illi Laelius, nil Furius,
tres per idem tempus qui agitabant nobiles 10
facillime:
eornm ille opera ne domum quidem habuit
conducticiam,
saltem ut esset quo referret obitum domini
servulus.
Suet. vit. Ter. = Varro fr, 301 Porcius — : dum lasciviam —
seimluB.
1 laud. f . J. = Paris. 7920 f. laud. rell. 2 voce dum et
inhuiuB eiA 3 Philum JRoiihi fixum A furium reU. 4 am. ab
his : transposm credat A credit rell. tradita servavi rapit A
5 lacunam sign. Vaklen 6 post A ipsus (ipsis) rdl. suis post-
latis Bitschl 7 abit A abiit in rdl, ubi abit BergJc graeciam
(greciam) 8 moriuus est iofalo (in phalo): em. Bergk in add.
Boih Publio su^l. Bitschl 9 illi A ei rell. furius tres]
siministros A {em. in mg. m. rec.) 11 habuit] si abuit A
12 servuio A
5 [5]
salsi fretus
Char. p. 129^ 6 fretus, huius fretus Porcius Licinus [lucinni
cod. m. 1 licinni m. 2\ ut Plinius eodem sermonis dubii libro
VI refert [p. 17, 18 B.], saisi fretua. arbitrario Licino versm Lu-
cUii 939 Ma. vulgo tribuitur. ceteroqui fr. hoe et 6 huc rettuli-
mus, ne quid desit; argumsntum enim ignotum est.
6 [deest]
volitare ululantis
Gr&mmaticae Bomanae fragmenta ed. Fukaiolz 6
82 Grammaticae antevarronianae firagmenta
Varro de l. L. 7, 103 — 104 multa ab animalium vocibus
tralata in bomines, partimque Bunt aperta, partim obscura — .
minus aperta Porcii ab lupo: yoL oL
VOLCACIUS SEDIGITUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. de nomine per c, non per t scribendo cf. Buechder^
Rh. Mus. 33 (1878) p. 492. de cognomine PUn. n. h. 11, 2U
(test, 3), a quo et Gellio hoc memoriae proditum est; dlibi enim
^Volca^dus* simpliciter reperitur.
2. Q. Valerio, Porcio Licino aetate maior Volcaciu^^ ut
Buettner vult {ibtd. p, 34sq.\ vix esse potest, si quidem Ennium
'cau>sa antiquitatis^ memorat (fr. 1); missum enim TurpUium
facio db eo laudatum {id, fr.), qui ut a. 650/104 vel 651/103
mortuus sit, erat tamen tunc admodum senex. videas etiam
ordinem, quo iudicia de Terentio in vita Suetonii affenmtur
^Afranius {Sdpionis La^iique aequalis) Volcacius Cicero Caesar^
3. Plin n. h. 11, 244 Volcacium Sedigitum inlustrem in
poetica.
SCBJPTORUM
4. Varro de comoed. Plaut. I = fr. 88 Volcacium indicem
Plautinum scripsisse tradit, qui, opinor, in l. De poetis erat ut
sine dubio Terentii fabularum enumeratio (f'r. 2).
reliquias coU. Baehrens, Fragm. Poet. Bom. (^Lipsiae 1886)
p. 279 sq. cf Buettner l. c. p. 34 sq.
B. PRAGMENTA
DE POETIS LIBRI
GeU, 15, 24 ind. quid Yolcacius [YxAc -codd.] Sedigitus in
libro, quem de poetis Bcripsit, de comicis Latinis iudicarit.
1 [1 Baehrens]
multos incertos certare hanc rem vidimus,
palmam poetae comico cui deferant.
Volcacius Sedigitns 83
eum meo iudicio errorem dissolvam tibi,
ut contra si quis sentiat nihil sentiat.
Caecilio palmam Statio do mimico, 5
Plantus secundus facile exsuperat ceteiros;
dein Naevius, qui fervet, pretio in tertiost;
si erit quod quarto detur, dabitur Licinio;
post insequi Licinium facio Atilium;
in sexto consequetur hos Terentius, lo
Turpilius septimum, Trabea octavum optinet;
nono loco esse facile facio Luscium,
decimum addo causa antiquitatis Ennium.
Gell. 15^ 24 Sedigitus in libro, quem scripsit de poetis,
quid de his sentiat, qui comoedias fecerunt, et quem ex omni-
bus praestare ceteris putet ac deinceps, quo quemque in loco
et honore ponat, his yersibus suis demonstrat: muitos — Exmium.
1 videmus vg. 4 nil vg. 6 dominico Faris. Voss. Lat
F 7 do cominico Voss. Lat. F 112 do comico rell. : em. IGronov.
7 servet; em. edd. vett. servet pretium, tertiust BitschL 9 licium
Magliab. Regin. 597 10 consequitur: em. PtiTiocws 13 antiq.
causa: transp. vg.
1' [5]
8mt. vit, Ter. = Varro fr, 301 Volcacius autem non
solum Naevio et Plauto et Caecilio, sed Licinio quoque et
Atilio postponit [^Terentiimi].
3 [4]
sumetur Hecyra sexta exilis fabula
Stiet. vit. Ter. == Varro fr. id. Volcacius in enumeratione
omnimn ita — : sametur — fabuia. odn. crit. cf. ad Varr. l, c,
3 [2]
sed nt Afer populo sex dedit comoedias,
iter hinc in Asiam fecit: ut navem semel
conscendit, visus numquam est: sic vita vacat.
Sf/iet. vit. Ter. = Varro fr. id. de morte eius [2'erentii]
VolcaciuB sic tradit: sed ut — vacat. adn. crit. cf. ad Varr. h c.
6*
84 Grammaticae anteyarronianae fiagmenta
DUBIUM
4 [5]
hae quae vocantur fabulae Terenti opus,
cuiae sunt? non has, iura qui populis [reten-
tibus] dabat,
summo <^ille]> honore affectus fecit fabulas?
Donat vit Ter. p. 9^ 18 W. Scipionis fabulas edidisse
Terentimn f Yallegius in actione [VagelliuB coniecerat Btiecheler,
postea prohabtlius Yolcacius, qitetn secutus Leo, Bh. Mua. 38.
1883 p. 321 reliqua in enumeratione imfnutavit] ait: hae —
fabnlag. cf. fr. 2.
1 hae (he): tuae Windischmann Ter. op. Buecheler ex
seq. ret. 2 qui iura: transp. Bitschl retentibus Paris. (in mg.
terentius Daniel) recensentibus reU. : del. Bitschl 3 ille add. idem
L. MANILIUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^Manilius* legitur apud Varronem {de l. L. his) Plinivtn
{^Mamilius* semel in codd., ^ManUius' [mamilius Biccard.] iterum
et in indice) Arnobium Festum; ^Manlius' apud Varronem (de
ave Phoenice, ut Manilius JPItmt); ^A&b%i09 MalXiog* apud
Dionysium; sub quibus nominthus Mommsen eundem hominem
latere inteUexit {Bh. Mus. 16. 1861 p. 284 sq.). hunc autem
eundem esse atque grammaticum eo verisimUiwi est^ qtu)d de poste-
riore testimonium {infra 4) aeque atque prioris omnia fragmenta
a Varrone accepta sunt alioquin cf. BitscM, Parerg. p. 242.
aliter sentit JSirschfdd, Sitzh. d, Preufi. Akad. d. Wsch. phil-
hist Cl. 1903 p. 4.
2. Plin. n. h. lO^ 4 primus atque diligentissime togatorum
de eo [ave phoenice] prodidit Manilius senator ille mazimis
nobilis doctnnis doctore nullo — . 5 cum huius alitis vita magni
conyersionem anni fieri prodit idem Manilius — et fuisse eius
conyersionis annum prodente se P. Licinio Cn. Comelio consu-
libus [a. 657/97] CCXY. Mommsen ihid. eum non alium esse
suspicatw ac L. Manlium proquaestorem SuUae a. 670/84 GalUae'
qu>e Narhonensis praesidem a. 677/77.
SCREPTORUM
3. librum rerum memorahilium a M(milio scripium esse ex
loco Plinii {test. 2\ ex Varr. de l. L. 5, 32^ ex Dumysio Hdl. antiq.
Volcacius Sedigitus. L. Manilius 85
1, 19 persptcitnr. extant etiam poeticae reliquiae (Varro de
l. L. 7, 16 bis), inter qucis epigramma (id. tbid. 7, ^8). de loco
Macroh. i, 10, 4 dubitaiio est.
4. GeU. 3,3, 1 ^ Varro de comoed. Plaut. I fr. 88 {de
indice Plautino)
religuias collegenmt partim Baeihrens, Fragm. Poet. Bom.
{Lipsiae 1886) p. 283 sq. partim Bremer^ Jurispr. Antehadr.
{Lipsiae 1896) 1, 107.
B. FRAGMENTA
1 [deest ap. Bremer\
Europa ab Europa Agenoris, quam ex Phoenice Manilins
scribit taurmn ezportasse, quorum egregiam imaginem ex
aere Pythagoras Tarenti.
Varro de l. L. 5, 32 Europa — Tarenti. itcm Paul. Fest. p. 78^ 7.
de coUocatione cf. test. 3.
1 fenice Flor. manlius Flor.
mCERTAE SEDIS
novensiles — deos novem Manilius, quibus solis
luppiter potestatem iaciendi sui permiserit fulminis.
Arnob, 3, 38 novensiiea Piso [fr. 4], Granius [fr. 3 et Ael.
Stilo fr.'22\ Varro [fr. 37 4\ Comificius [fr. 8\ deoa — fuiminis,
CinciuB [fr. 22].
3\_1]
sexagenarios ^de ponte olim deiciebant,]> cuius causam
Mani<^lius hanc refert, quod Romam); qui incoluerint
(primi Aborigenes, aliquem^ hominem, sexaginta <[annorum
qui esset, immolar^e Diti patri quot^annis soliti fu«rint.^
quod facere eos de^stitisse adventu Her^culis. sed religio-
(sa veteris ritus observatione s]>cirpeas hominum ef<[figies
de ponte in Tiberim antiquo^ modo mittere <^instituisse^.
Fest. p. 334^^16 sezagenarios — <^inBtitai8Be). cf. Sinn. Cop.
fr. 21. Varro de l L. 7, 44. Paul. p. 15, 12.
1 sq. suppi. Scal. Urs. 4 editi
86 Grammaticae antevarronianae fragmenta
SEVIUS NICANOR
TESTIMONIA
VITAE
1. de ^Sevius^ sine dipthongo scrihendo cf. Hertz, Fleck.
Jahrhb. 107 (1873) p. 340; Schulze, Lat. Eigenn. p. 223. de Sevii
ortu ac duplid cognomine test. 3.
2» Suet. de gramm. 5 sunt qui tradant ob infamiaTn quan-
dam eum [Sevium Nicanorem'] in Sardiniam seceBsisse ibiqae
diem obisse. aetas ex eo fere argui potest^ quod Sevius primus
omnium professorum a Suetonio memorcUw (cf. De lud. Utt.
supra), atque in eius satura quae extat corripitur vocalis in s
desinens ab alia consonante excepta (cf. Leo, Pl. F. p. 230).
SCRIPTORUM
3. Suet, ibid. Sevius Nicanor — fecit praeter com-
mentarios, quorum tamen pars maxima intercepta dicitur,
saturam quoque, in qua libertinum se ac duplici cognomine
esse per haec in^Qdkt \FPR p, 294 J?.]:
Sevius Nicanor Marci libertus negabit:
Sevius f post huius idem ac Marcus docebit.
5 post huius (pbsthus) : Postumus Bergk idem at Vatic. 1518
idem at Crudian. is demaeWeap. idem acreZZ.: idiem k.BQ Bergk
AURELIUS OPILLUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^Aurelius OpiUus^ Festus semel, Suet. GelL Char. (M.
Bom.) Comm. Donati; ^OpiiUus Aurelius^ Festus ceteroqui;
*Aurelit4s^ Varro ter {ex Servio Glaudio ut videtur; cf. Usener,
Bh. Mu8. 23. 1868 p. 682) GeUius (ex Varrone) Paul. Festi
Char. (JwZ. Bom); ^OpiUus^ Varro ter, Paulus. de scriptura
^OpUlus* {osce Upils) cf Buechder^ Jen. Littzeit. 1874 p. 610*;
Bh. Mus. 30 {1875) p. 446. eadem tradita est apud Varr. de
l L. 7, 50; Fest. p. 162 f>, 6. 321^, 8. 356^, 3. 359^, 26; Comm.
Bon. p. 328, 8; Symmachum (^OpUlius* ter Fest. cf. Anecd. H-
in fr. 28 et test. 4). Campanus origine OpiUus fuisse videtwr,
2. Sitet. de gramm. 6 Aurelius Opillus Epicurei cuiusdam
libertus — dimissa schola [cf. De lud. litt. supra^ Butilium Rufnm
[:
Sevius Nicanor. Aurelius Opillus 87
trtb. mil. a. 620/134, cos. a. 649/105] damnatum in Asiam
a. 662/92 vel inseq.] secutus ibidem Smymae simulque conse-
nuit [Ituiilitts post a. 676/78 mortuus est]. hinc tempora fere
ittdicari possunt, de qutbus non recte Osann (Ztschr. f, Altw.
1849. 25 p. 194) et Eitschl {Parerg. p. 239 sq.). de commoratione
MytHenis ac &mymae facta cf. Cic. pro Balh. 28; Brut. 85.
Tac, ann. 4,-43. Oros. 5, 17 Rutilius quoque vir integerrimus —
peiurio iudicum condemnatus est; qui Smymam conmigrans
litterarum studiis intentus consenuit.
3. Symm. ep. i, 20, 2 sed cui eveniet aut tam felix disci-
pulns aut tam memor debitor? an ignoramus Magnum illum,
cui Bupra votum fortuna fluxit, Stagiritae suo nihilum commo-
dasse, nisi quia Ennio ex Aetolicis manubiis captiva tantum
chlamys mimeri data Fulvium decolorat? enim vero neque
Panaetio Africanorum secundus, neque Opillo Rutilius vel Cineae
PyirhuB aut Metrodoro suo Mithridates Ponticus liberalium dis-
ciplinarum pretia solverunt.
SCRIPTORUM
4. Suet. de gramm. 6 huius [Aurelii OpUli] cognomen
in plerisque indicibus et titulis per unam ^L^ litteram scriptum
animadyerto, verum ipse id per duas effert m parastichide libelli,
qui inscribitur pinax. de acrostichis apud Bomanos cf. WMeyer,
Abh. Bayer. Akad. 17, 2 p. 370. ex hoc pinace index Plautinus
fiuxisse videtur (Varro fr. 88).
5. Suet. ibid. composuit variae eruditionis aliquot volumina.
cf. fr. 1.
Aurelii reliquias coll, JEgger^ Lat. serm. vet. rell. sel. {Paris
1843) p. 27 sq. cf. Lersch^ Sprachphil. d. Alt. 5, 150. ■ wniverse
cf. Osann, Au/r. Opilius d. Grammatiker l. c. nr. 25 — 28. Bitschl,
Parerg. et opusc. passim, Goetz, Pauly-Wiss. BE 2, 2514/176.
B. PRAGMENTA
MUSARUM LIBRORUM IX
1 [1 Egger]
l^. 1. Aurelius Opillus — composuit variae eruditionis
aliquot volumina; ex quibos novem unius corporis, [qui]
quia scriptores ac poetas sub clientela Musarum iudicaret,
non absurde et fecisse et <(in^scripsisse se ait ex numero
divarum et appeUatione.
88 Grammaticae antevaiTDniaiiae fragmenta
8uet. de gramm. 6 AnreiinB — appeiiatioiie. huius modi librorum
inscriptiones apud Graecos eoll. JSiUsdier, FUck. Jahrbb. suppi.
18 {1891) p. 360 adn. 1. cf. etiam GeU. praef. 6. opus ab
AureliQ in exsQio scriptum est post a. fere 662/92.
2 qui del. Ernesti 4 in add. Wolf
X. 1. indutiae dicuntur, cum hostes inter sese
utrimque utroque alteri ad alteros inpune et sine
pugna ineunt; inde adeo nomen factum videtur
quasi initiae, hoc est initus atque introitus.
GeU. 1, 25, 17 Anrelius autem OpilluB in primo librorum,
qnoB MuBarum inscripsit: indutiae inquit dicnntur — adeo inquit
nomen — introituB. cf, Vorro r&r. hum. fr. 124. 124a. de l. L. 5, 60
exituB inde exitinm, nt cum in unum ineunt [anima et
corpus], initia.
2 alter: alteri vg. 4 initiae Lambecius induitiae Fleck-
eisen: inuiae
INCERTAE SEDIS
ad Musarum libros pleraque quae secuntur pertinere suspi-
cari licet, ubi Aurelii beneficio foi-tasse versu>s Plautinos cum
fragmentis cohaerentes adepti sumus.
3 [13]
conticinnum — , ut Opillus scribit, ab eo cum conti-
cuerunt homines.
Varro de 1. L. 7, 79 in Asinaria [685] : 'videbitur. factum
volo. redito [ita Varro infra: ad reditum hic Flor. redito huc
Plaut.] conticinno'. putem a conticiscendo conticinnnm, sive, nt
— homines. id. ibid. 6, 7 alii ab eo quod sileretur silentium noctis,
quod idem Plautus tempus conticinnum; scribit enim ^vide-
bimus. factum volo. redito conticinno'. item Su>et. prat. p. 160 B.
Non. p. 62, 20. Censor. d. n. 24, 2. Isid. or. 5, 31, 8. CGL
IV 223, 34. V 58, 25. 650, 5. 25. aliter Serv. Dan. Aen. 5, 587.
Macrob. 1,3,12. CGL II 114, 35. V 15, 24.
conticinnam Flor.
4 [30]
dalivum supinum ait esse Aurelius.
Aurelius Opillus 89
Paul. Fest. p, 68, 1 daiivum — AureiiuB, AeliuB \fr. 8], Santra
[fr. 8].
5 [13]
Aurelius scribit delicuum esse ab liquido.
Varro de l. L. 7, 106 in Casina [206] ^sine amet, sine quod
lubet id faciat/, quando tibi domi nihil delicuum est' dictum
ab eo quod deliquandum non sit [s Flor.], ut turbida quae
sunt deliquantur, ut liquida fiant. Aureiius — Uquido, Glaudiua
[fr. r]. cf. CGL V 17,25.
6 13]
Opillus adustas iam [os^Za^] fomites vocari existimat.
Faul. Fest. p. 84, 17 fomites sunt assulae ex arboribus,
dum caeduntur, excussae: dictae quod in eo opere occupati
cibis potuque confoventur. at OpiUus — existimat. fomites alii
vocari putant scintillas, quae ex ferro candenti malleis excu-
tiuntur; dictae autem ita, quia igni sunt confotae. pari modo
asBulae, quae simt securibus excussae. cf. Ser. Clod. fr. 1. 2.
Schol in Lucan. 8, 776. CGLII 580, 38. V 70, 2. 202, 8. 9.
carm. priap. 86, 3 B.
7 [26]
molucrum — Aurelius Opillus appellat ubi molatur.
Fest. p. Ul\ 20 moiucrum — Cloatius [fr. 11] et Aelius [fr, 62] ;
idem Aelius [fr. 2], AureUus — molatur.
8 [1S\
^nauteam ait Opi)>llus Aurelius herb<^ae genus esse
granis nigris,^ qua coriari utuntur, <^cuius videri a nave
duc)>tum nomen, quia nauseam fa<^cit, permutatione t et)> s
litterarum interme<^diarum antiquis consueta)>.
Fest. p. 165^, 27 <^nauteam]> — <^con8ueta^. Plautus in Ar-
temone [fr. 2 L.] ^ mu^lionum nauteam
fecisset cf Non. p. 8, 5. CGLII132,53. V 33, 32.
86, 12. 119, 29. Ael. Stil. fr. 63.
1 sq. suppletuni ex Faulo
9 [i4]
necessarium ait esse Opillus Aurelius, in quo non sit
eessandum, aut sine quo vivi non possit, aut sine quo
non bene vivatur, aut quod non possit prohiberi qxiin fiat.
90 Grammaticae antevarronianae fragmenta
Fest. p. 162^, 6 necesBarium — fiat. cf. Paul.p. 163, 14. SchoL
in Luean. 2, 5.
8 prohibere
10 [16^
Opillus Aurelius nuscitiones esse [ait^ caecitudines
noctumas.
Fest. p. 173^, 23 nuscitioBum Ateius PhiloloffUB \fr. 4]; at
OpiUus — noctanuu; Aelius Stilo [fr. 24]. Aurdium secmtur
Varro Discipl. VIII fr. 219. Plin n. h. 28, 170. Non. p. 135, 9.
Isid. or. 10, 164. Ulpian. dig. 21, 1,10,1. GGLV 643, 67.
1 Popilius nusciciones
11 [ii\
dicta [jpraefica^, ut Aurelius scribit, ab luco quae con-
duceretur, quae ante domum mortui laudis eius caneret.
Varro de l. L. 7, 70 in Truculento [495] : 'sine virtute ar-
gutum civem mihi habeam pro praefica dicta — cajieret. — qui-
bus testimonium esi quod ffretum [tritum Buich. facetum Rihh.]
est Naevii [II v. 129 Rihh.^]: 'haec quidem hercle, opinor,
praefica est; nam mortuum coUaudat'. Claudius \fr. 8]. Paul
Fest. p. 223, 16 praeficae dicimtur mulieres ad lamentandum
mortuum conductae, quae dant ceteris modum plangendi, quasi
in hoc ipsum praefectae. Naevius: 'haec — collaudat'. cf. Non.
p. 66, 27. CGL II 156, 35. -F 324, 65.
1 ad luctum Tumehus; cf. Dion. H. 4, 15
12 im
querque^ram febrem — Aurelius)> Opillus frigidam
a^it dici et cum tremore iactan^tem.
Fest. p. 257^, 24 querque^ram febrem gravem et mag^nam
quidam ^a^ querc<^u dictam volunt, quod id genus^ arboris,
cum gra^ve sit ac durum, tum etiam in^ ingentem evada<[t
amplitudinem. AureUus autem^ OpiUus — ^iactan^tem. Santra
[fr. 12], cf, Paul. p. 256, 11. 259, 1. CGLII 591, 4. IV 158, 10.
Isq. suppletum ex Paulo 2 cum horrore tremen^tem
vg,: immutavi ex Paulo et Ludlio {cf. ad Santr. l, c)
13 [21\
<sanates> — <^Ser.> Sulpicius <[Rufus \fr, 9\ ....
y et Opillus ^Aurelius ita existimant)
dici inferio<^ris superiorisque loci socios,^ ut Tiburte{sj
Aurelius Opillus 91
supra Bomam aliosque qui cum^ populo Tibur^ti coniura-
verant in agro^ Tiburti, ide^mque in foedus et alios quos-
dam infe^riorisque loc^i populos receperant^.
Fest. p. 32t*, 8 ^sanateB quasi sana^ti appella/ti, id est
sanatae mentis. Ser.^ SuipiciuB — (^receperant. binc^ in Xll [1, 5S.'\ :
'nez^i mancipique cum p. B. idem^ foiti sanati^sque supra
infiaqae ius esto^, id est bonor^um et in fidem receptorum^ — .
CinciuB [fr. 13] — Valerius \fr. 1]. cf. Fest. p. 348\ 10. Paul.
p. 349, 10. Gell. 16, 10, 8.
Isq. suppl. HuscMce
14 [20]
sedum, alii sadum, appellant herbam, quam Opillus
Aurelius sesuvium vocari ait eamque in tegulis seri.
Fest. p. 343^, 25 sedum — Beri, nec quam ob rem id fiat in-
dicat. cf. CGL II 181, 34. 44.
15 [9]
scruppidam Aurelius scribit ab scauripeda.
Varro de l. L. 7, 65 ibidem [Plaut Nerool. fr. 7 L. cf.
GeU. 3, 3, 6\: ^f scraties ruppe ides rittabillae tantolae [Gell.:
Bciattae scrupedae strittivillae sordidae]'. ab excreando scraties
Biccas significat. Bcruppidam — scauripeda, luventius [fr. 1], Va-
lerius [fr. 2]. cf. Non, p. 169, 9. CGL IV 565, 7. V 482, 54.
578, 13. 631, 32,
Bcmpipedam OMue. scruppedam Skutsch, Berl, phil. W.
1895, 269 aoscauripeda: em. Bothe
16 [19]
spirillum vocari ait Opillus Aurelius caprae barbam.
Fegt. p. 330^, 33 Bpirinum — barbam. cf. Paul. p. 331, 12.
barbaram
17 [deest}
soloecismum latine nostri dixerunt, ut ait Aurelius
Opillus, stribHginem.
exe. ex comm. Don. CGK V 328, 8 boL — Btribi. Dioni.
p. 453, 28 soloecismus — latine a quibusdam stribiligo ap-
pellatuT. cf. Sinn. Cap. ad fr. 2. Schlepps, de soloedsmo (^r-
genU»-. 1873).
2 opiirs rubiginem
92 Orammaticae anteyarronianae fragmenta
18 ll6\
stribula, ut Opillus scribit, circum coxendices sunt bovis.
Varro de l. L. 7, 67 in f CesiBtione [Gacistione Bitschi:
Plaut fr. 1 L.]: ^dis stribnla [distribnla Flor.: em. Buech.'] aut
de lumbo obscena viscera' stribtiia — bo^; id Graecnm est ab
eins loci versnra. hoc veriloquium facilius Varroni vel eius
auctori ab OpiUo diverso tribuas, cwn Graecam originationem
in pau^culis quidem reliquiis hic non haheat.
coxa indicea Flor. vobis: em. Scioppius
19 [27]
tanne eo usque, ut Aelius Stilo \fr. 38] et Opillus
Aurelius interpretantur.
Fest. p. 359^, 26 tanne — interpretantar. cf. ttd Ael. StU. l. C.
20 [22]
<(tesca^ — Op<(illus Aure)>lius loca consecrata ad
^augurandum scrip^sit.
Fest. p. 356^, 14 ^tesca Aelius ai>t [fr. 75] ; 0p<mua antem
Aure^iins — <^rip>8it. cf. Fest. ihid. seq. Isid. or. 15 y 12,3. CGL
II 197, 47. IV 291, 38,
suppletum ex Paulo
21 [-25]
Opillus Aure^lius scripsit moll^em pulvillum, quem in
<^collo habent, ne l)>aedat, tomicem vo<^cari)>.
Fest. p. 356^, 3 ^tomices Graeco^ nomine appeilantnr <^e
cannabo impolito^ et sparto leviter tortae ^restes, ex quibus
fimes^ fiunt. Lucilins [1324 Ma.]i ^vidimns ^vinctum tomice
cann>abina'. Opiuus — vo<cari]>.
suppletum ex Paulo
22 [28]
yalgos Opillus Aurelius aliique complures aiunt dici
qui diversas suras habeant.
Fest. p. 375*, 15 vaigog — habeant. Plautus in milite glorioso
94] [qni talos vitiosos] ^maiorem partem videas valgis saviis
savis cod.y et in Sitelutergo [fr. 2 L.] 'f fi^ g* ^^ihi insigni-
tos pueros pariat postea / ant varum aut valgnm ant coxn-
[:
Aurelius Opillus 93
pemem aut paetum aut brocchum filium'. l^aul. p. 374, 5
valgos Aurelius intellegi vult qui diversas suras habent. cf.
Non. p. 25, 8. CGL II 432, 32. IV 188, 37. V 651, 53.
23 [8]
vesperugo stella quae vespere oritur, a quo eam
Opillus scribit vesperum.
Varro de h L. 7, 50 apud Plautum [Amph. 27 5\ : *nec iugulae
[ita Plaut.: neque iugula Varro] neque vesperugo neque ver-
giliae occidunt' — vesperago — Tesperum; itaque dicitur alter
vesper adest, quem dicunt Graeci disa^igiov. Paul. Fest.
p. 368, 16 vesperugo vesper stella. Plautus : 'nec vesperugo nec
vergiliae occidunt'. cf. Varro ihid. 6, 6. Smt. prat. p. 159 B.
Censor. d. n. 24, 4.
24 \32]
OpiUus veterinam dici vult quasi venterinam vel
uterinam, quod ad ventrem onus religatum gerat.
Paul. Fest. p. 369, 12 OpiUus — gerat. cf. supra Cato fr. 17.
1 venter- vg. veter- Monac. vater- Guelf. velut uter-
Guelf. vel veter- Monac: em. vg.
25 [23]
Alexander et Teucer dici debet, sed et Alexandrus et
Teucrus dici possunt, ut Vergilius Teucrus et Euandrus,
secundimi illam scilicet rationem, qua nomina Graeca in
og exeuntia latine in us exire Aurelio placet.
Char. p. 83, 30 (== Plin. dub. serm. p. 49, 17 B.) Aiexander
— piacet. contra quam tamen regulam qui a Graecis &yq6s
idem a nobis ager dicitur; ideoque et in his'et (my ceteris
ante onmia consuetudo sequenda est. cf. Plin. ibid. p. 50, 3 B.
Char. p. 122, 3. 4.
25"" [deest]
ut [ait] inquit Aurelius Opillus, Graeca nomina og
syllaba finita latine us ^debent)> terminari.
C^r. p. 128, 1 Euandrus Maro, quod nt — terminari; usus
tamen Euander.
1 ait 01». edit. princ, seclusi; cf. de verbo Hnquit^ Char.
p. 120, 10. 221, 9 2 debent add. KeU
94 Grammaticae antevarronianae fragmenta
DUBIA
26 [24]
ab his Gallos adortos ex insidiis plurimos
necatos
Frisc. p. 38X, 8 Aurelius: ab hi» — necatos, adortos i<pov£V'
^•ivrag. cf. Osann l. c. p. 196 et contra Hertz ad locum Prisc.
27 [29]
Fest. p. 317\ 22 = Ad, StUo fr, 70
28 [deest]
significatione [jparticipia etnomvna einsdem vocis differunt\
quia, quando nomen est, creaturam sive personam hominis
significat qualis sit, ut sapiens; quando vero participiuin,
Opillius ostendit, quid agit aut patitur in praesenti vel in
praeterito vel in futuro.
Anecd. H. p. 75, 30 memento tamen participiorom et no-
minum eiusdem vocis quinque modis differre, significatione con-
paratione servitute declinatione tempore; significatioiie — fataro.
Buecheler monente haec in dubium revocanda esse mihi persuasi;
ne enim de nimis incerta fide auctoris dicam, sentenUa fert ttt
facillimam mutationem ^OpUlius* in ^qpus Ulius^ fadamus.
4 <ut> Op. Hagen <^ali^quid idem
FALSA
29 [31]
manues Aurelius significare ait bonos.
Paul. Fest.p. 147, 13 manuea — bonoa. kaec respondent glossae
Festi p. 146^, 20 (= Ael, Stil. fr. 1), de quihus cf Beitzenstein,
Verr. Forsch. p. 90 adn. 2.
30 [7]
Fest p. 182^, 32 (ordinarium hominem) = Oppius fr. 1
31 [18]
Fest. p. 274^, 16 (ratitum quadrantem) = Oppius fr.2
32 [4]
Marcion Zmymaeus — rumpi scolopendras marinas
sputo tradit, item rubetas aliasque ranas, Ofilius serpentes.
Axirelius Opillus. Ser. Clodius 95
Plin. n. h. 28, 38 Marcion — serpentes.
2 opilius fort. Paris. Lat. 6797 Ofilius reU., ut in indice
lib. XXVIII
praeterea OpiUo liber ^de silvest/rihm arhoribua* Oppii {Macrob.
3, 18, 7. 19, 4) arbitrario tribuius est. OpiUi quidem eum esse
nuper rursus affirmavit Peter^ hist. Bom. reU. (Lips, 1906)
p. LXIV.
SER. CLODIUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^Ser, Claudius {Clodiusy Cic. Suet {ex Varr.) Plin. {ex
Varr.) GeU.; ^Claudius* Varro semper^ GeU. {ex Varr); ^Clodius'
Servius. de agnomine Scriba cf. praef. ad commentarios.
2. Suet. ae gramm. 2 {ex Varrone) gener Aelii Ser. Clo-
dins, — eques Komanus multique ac varii et in doctrina et
in re publica usus. cf Vwrro apud Plin. n. h. 25, 24.
3. Clodius anno fere 694/60 mortuus est {test. 5) aetate,
opinor, ingravescenti , si quidem iuxta Aelium socerum a/rtis
grammaticae auctor a Suetonio depingitu/r {test. 6).
4. Suet. de gramm. 3 {ex Varrone) Servius, cum librum
soceri nondum editum fraude intercepisset et ob hoc repu-
diatas pudore ac taedio secessisset ab urbe, in podagrae mor-
bum incidit; cuius inpatiens veneno sibi perunxit pedes et
enecuit ita, ut parte ea corporis quasi praemortua viyeret.
cf. Varro apud PUn. l. c.
5. Cic ad AU. 1, 20, 7 \a. 694/60] L. Papirius Paetus vir
bonas amatorque noster mihi libros eos, quos Ser. Claudius
reliquit, donavit. — et Graecis iis libris, quos suspicor, et
Latmis, quos scio illum reliquisse, mihi vehementer opus est.
id. ibid. 2, 1, 12 [eiusdem anni} Paetus, ut antea ad te scripsi,
omnes libros, quos frater saus reliquisset, mihi donavit. —
cum Giaecos tum vero diligenter Latinos ut conserves velim.
6. Suet. de gramm. 2 {ex Varrone) = Ael. StU. test. 13.
Cic. ad fam. 9, 16, 4 [a. 708/46 ad Papirium Paetum] Servius
^ater tuus, quem litteratissimum fuisse iudico, facile diceret:
'hic versus Plauti non est, hic est', quod tritas aures haberet
notandis generibus poetarum et consuetudine legendi.
SCRIPTORUM
7. GeU. 3,3,1 = Varro de comoed. Plaut. I fr. 88 {de
indice Plautino)
96 Grammaticae antevaironianae fragmenta
j
8. de commentarits cf. in fragmentis. de Plauto a Servio :
recognito arbitrario st<xiuit Bergk, Beitr. z. Lat. Gramm. {HaUe 1870) I
p. 124. cf etiam Lampad. ad test. 4 p. 21.
Clodii reliquias coUegerunt van Heusde, de L. Ael. Stil.
{Utr. 1839) p. 82 sq. Egger, Lat. serm. vet. rell. sel. (Paris 1843)
p. 14 sq., cuius posterioris numeros indusos nostris adiecimus.
cf Goetz, Pauhf-Wiss. BE 4, 65/11.
B. FRAGMENTA
COMMENTAKIORUM
quis Clodius Scriba Servii {estne corruptum hoc agnomen?)
sit, post Merkel {prol. Ov. fast. p. LXVI) saepius dubitatum
est; cf tamen Wissowa in BE 4 s. v. ^Clodius Tuscus'* et infra
fr. 2. ex eius commentariis glossae Varronis sine dubio flttxerunt.
1 [deest]
lib. IV. fomenta taleae excisae ex arboribus.
Serv. Dan. Aen. 1, 176 sane fomites sunt assulae quae ab
arboribus cadunt quando inciduntur, quod foveant ignem. Clo-
diuB Scriba commentariorum lY: fomenta — arboribos. cf. CGL
IV 78, 16.
2 \deest]
[fomenta\ astulae ambustae, ligna cayata a
fungis nomine excepto.
Serv. Dan. ibid. item alio loco: astuiae — excepto. Isid. or.
17, 6, 26 hastula a tollendo nuncupata — . fomes est hastula,
quae ab arboribus excutitur recisione, aut hastulae ambustae
Aut ligna cavata a fungis nomine accepto, quod ita capiat
ignem. de quo Vergilius [Aen. 1, 180"] : ^rapuitque in fomite
flammam'. cf id. ibid. 17, 10, 18. haec eadem Opilli sententia
est {OpiU. fr. 6); altera auiem Clodii explicatio (fr. 1) apud
Verrium rursus iuxta sententiam Opilli {ibid.) reperitur, ut apud
VaiTonem uterque coniungi solet; quo in genere cf. Opill. test 1.
itaque Clodium ex Opillo pendere perspicitur.
1 lignae Paris. <^aut^ ligna 'Kuvexd coni. Thtlo ^a f. n. exc'
ex laidoro adsu^a esse ratus
3 [deest]
insinuem, intro eam penitus
Servina Clodius 97
Serv. JDan, Aen. 2, 229 insinaat pro insinuatur. Clodius
Sciiba commentariorum : ins. — penitiu. c/. Non. p, 58, 16.
insinuem ut Paris.
4 [2]
Nerio dictum quasi Neirio, hoc est sine ira et cum
placiditate, ut eo nomine mitem tranquillumque fieri Martem
precemur.
GeU. 13, 23, 19 in commentario quodam Servii Claudii
Bcriptum invenimus, Nerio — precexnur; ne enim particula, ut
apud Graecos, ita plerumque in Latina quoque lingua piiva-
tiva est. cf. Lyd. de tnag. 1, 42. an haec de ^ne* particula
Servii sint dubium est.
5 [deestl
vasta, inania magna
Serv. Dan. Aen. 1, 52 sane vasto pro desolato veteres
ponebant. — ponebant et pro magno. Clodius commentario-
rum: ▼. i. m. cf. Non. 415, 9. CGL IV 576, 60.
mCERTAE SEDIS
6 [5]
Claudius scribit axitiosas demonstrari consupplicatrices,
ab agendo axitiosas: ut ab una faciendo factiosae, sic ab
una agendo axitiosae dictae. .
Varro de l. L. 7, 66 in Astraba [astriba Flor. : fr. 2 L.] :
'azitioBae [ac sitiose F] annonam caram e vili concinnant
viris'. ideo in Sitellitergo idem ait [fr. IL.]: ^A. mulier est,
uxorculavit. B. ego novi, scio axitiosa / quam sit [ac sitio
aquam sic: em. SSMell]\ ciandins — dictae. Paul. Fest. p. 3, 3
axitiosi factiofli dicebantur, cum pltures una quid agerent fa-
cerentque. axit autem dixisse antiquos pro egerit, manifestum
est; unde axites mulieres sive viri [dii codd.: em. Scal.'] dice-
bantur una agentes. cf. CGL V 6, 32. 440, 27. 561, 19. Goetz,
Arch. f. Lat Lex. 2, 339. Marx, Bh. Mus. 41, 551 sq.
8 axit. scripsi: actiosae
7 [5]
delicuum — Claudius ab eliquato.
Varro de l. L. 7, 106 in Casina [206]. — Aurelius scribit
delicnnm [fr. 5], Glandius ab el.
Gnnunaticae Bomanae fragmenta ed. Fukaioli 7
98 Grammaticae antevarroniaDae &agmenta
Claudins scribit: quae praeficeretur ancillis,
quem ad modum lamentarentur, praefica est dicta.
Varro de l. L. 7, 70 in Truculento [495']. — Aurelius [fr. 11];
ciaudiiig — dicta. utrumque ostendit a praefectione praeficam
dictam.
FALSA
9[i]
Gell. 17, 21, 45 ■= Porcius Lic. fr. 1, ubi corruptum codd,
verbum 'seruius^ non nuUi recipientes Servium Clodium significatum
esse Lerschio concesserunt
quod Egger (fr. 6) addit locum Ps-Apul. de orth. p. 90 Os.
memoria iam dignum vix est. ne quid desit cf Non. p. 535., 19
et de hoc loco Peter, hist. Eom. rell. {Lips. 1906) p. CVIII.
M. ANTONIUS GNIPHO
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^M. Antonius Gnipho^ Suet, omisso praenomine Suet.
Quint Macrob., ^Gnipho^ Char. Schol. Bern. Anon. expos. in Verg-
2. Suet. de gramm. 7 M. Antonius Gnipho, ingenuus in
Gallia natus sed expositus, a nutritore suo manumissus insti-
tutusque Alezandiiae (<^et^ quidem, ut aliqui tradunt, in cod-*
tubemio Dionysi Scythobrachionis, quod equidem non temere
crediderim, cum temporum ratio yix congruat). de hoc coti-
tubernio cf. Susemihl, Griech. Litt. d. Alac. Z. 2 {l4>z. 1892)
p. 47 adn. Vahlen, praef. ad Enn.^ p, XVIII adn. 4. QniphOj
qui annum aetatts quinquagesimum non excesait (jtest. 4) et Ci'
ceronem praetorem docuit [a. 688 [66]^ ante a. 638/116 natus
esse non potest {de mumre docendt et discipulis cf. De lud. Wtt.
supra); neque eius annus natalis ab hoc longius recedit, cutn
is Ateium Philologum {cf. ad hunc test. 3) et Caesarem pueruin
instituerit.
M. Antonius Gnipho 99
3. St*€t. ibid. M. Antonius Gnipho — fuiBse dicitur ingenii
magni, memoriae singularis, nec minus graece quam latine
doctns, praeterea comi facilique natura. cf. De lud. litt. l. c.
SCBIPTORUM
4. Suet. ibid. M. Antonius Gnipho — scripsit multa, quam-
vis annum aetatis quinquagesimum non excesserit. etsi Ateius
Philologus [fr. 10] duo tantum Tolumina de Latino sermone
reliquiBse eum tradit; nam cetera scripta discipulorum eius
esse, non ipsius, in quibus et suum alicubi reperiri nomen ut
hoc ♦ * huc pertinere videntfir praecepta analogiae fr. 4. alia
de scriptis infra.
cf. Goetz, Pauly-Wiss. BE 1, 2618
B. FRAGMENTA
COMMENTARn ENNE
Gniphonem Ennii annales explanavisse ex fr. 1 Buecheler
colkgit (Bh. Mm. 36. 1881 p. 333 sq.); nam quod alii de Gni-
phone quodam a M. Antonio diverso Vergiliano interpiete cogi-
taverunt, omni fundam>ento caret. huc, ut videtur, spectant fr. 2. 3.
Gnipho commentatur annalium libro decimo hanc
arborem [acanthum] in insula Cercina regionis Africae esse
opportunam tincturae, quae in floris sui colorem lanam
tinguat, unde yestis acanthia appellatur.
Schol. Bem, georg, 2^ 119 Acanthi. Gnipho — appeUatur. apud
Emium {ann. 330 V.*) urhs Acanthus memorata esse videtur
(Buedi. iikd. p. 334). Anon. brev. expos. in Verg. ad l. c. acanthi,
de qna Gnipho scripsit, quo in flore tincta vestis acanthia di-
citur. cf. Varro (ex Epicado) apud Serv. Dan. Aen. 1, 649.
1 Gnifo coromentator a. lib. X — esse dicit oport.
cod. aUer
INCERTAE SEDIS
Antonius Gnipho — Salios Herculi datos probat in
eo volumine, quo disputat quid sit festra, quod est ostium
100 Grammaticae antevarroiiianae fragmenta
minusGuluin in sacrario, quo verbo etiam Ennius usus
est [mc. 29 7.^.
Macroh. 3, 12, 8 Antonius Gnipho \cf. De lud. litt. sv^ra]
— U8U8 e8t. haec ad Ennii commentariwm redire puto, de Hercuh
a Saliis culto cf. Maurenbrech&i', carm. sal. rell. p. 329 sq. de
festra Paul. Fest. p. 91, 5 festram antiqni dicebant quam nos
fenestram. CGL V 23, 1. 70, 20. 105, 1.
1 antoninuB Paris. onipho Paris. cnipho Bamh. 2 feste
Bamb. hostia minusculu Paris. hostiu munusculum Bamh.
3
mox — Gnipho pro cito significare ait.
Char. p. 205, 1 mox Maro georgicon I r24] ^tuque adeo
quem mox quae sint habitura deorum / concilia incertum est',
ubi Gnipho — ait. alii paulo post. de singulari ^uhi' particulae
usurpatione apud Char. cf. Bitschl, Parerg. p. 363, licehitque hoc
loco Ennium rwrsus a Gniphone eocplanatum esse {cf ann. 86 V.*)
concedere. ceteroqui cf. Fest. p. 261*; 11. Paul. p. 260, 2. CGL
II 131, 5. IV 118, 16. 538, 51.
Gnifo cod.
Antonius Gnipho — robur quidem et ebur atque etiam
marmur fatetur esse, verum fieri vult ex his robura ebura
marmura.
Quint. 1, 6, 22 ebur et robur, ita dicta ac scripta summis
auctoribus, in o litteram secundae syllabae transferunt, quia
sit roboris et eboris, sulpur autem et guttur u litteram in ge-
netivo servent; ideoque iecur etiam et femur controversiam
fecerunt. quod non minus est licentiosum quam si sulpuri et
gutturi subicerent in genetivo litteram o mediam, quia esset
eboris et roboris; sicut Antonins Gnipho, qui robur — mannuTa.
1 Gnifo Ambros.
DUBIUM
5
Fest p. ^74^, 21 (de raiito triente) = Anton.
r. fr. 2
estne Gnipho is M. Antonius, quem 8erv. Dan. Aen. 12, 753
et Solin. coUect. 2, 11 memorant?
Gnipho. PompiliuB Andronicus. Sex. Ennius 101
M. POMPILIUS ANDEONICUS
TESTIMONIUM
Suet. de gramm. 8 M. Pompilius Andronicus natione
Syrus studio Epicureae sectae desidiosior in professione
grammatica habebatur minusque idoneus ad tuendam
scholam. itaque cum se in urbe non solum Antonio
Gniphoni sed ceteris etiam deterioribus postponi videret, 5
Cumas transiit ibique in otio vixit et multa composuit;
verum adeo inops atque egens, ut coactus sit praecipuum
illud opusculimi suum annalium Ennii elenchorum sedecim
milibus nunmaimi cuidam vendere, quos libros Orbilius
suppressos redemisse se dicit vulgandosque curasse nomine lo
auctoris.
Andronici ctetatem in tempora SulUma incidere patet. de
libro 'Annalium Ennii eJenchorum^ cf. Vahlen, praef. ad
Enn. p. XXIX*. de studiis Epicureis cf. Zeller, Phil. d.
Griech. 3, 1 (Lpz. 1880) p. 375 et Th Gomperz, Wien. Stud. 2
(1880) p. 139.
1 MarcuB varii codd. 8 opus cui titulum coni. OJdhn
Enni V(xtic, 10 volgandosq; Vatic.
SEX. ENNIUS
A. TESTIMONIA
1. Suet. de aramm. 1 qupd non nulli tradunt duos libros
de litteris Byllabisque, item de metris ab eodem Ennio
[jweto] editos, iure arguitL.Cotta non poetae sed posterioris Ennii
esBe, cnius etiam de augurandi disciplina volumina ferantur.
utrwn hic Ennius umquam fuerit an non, magna est con-
troversia, atque plerique, praesertim recentiores, negant {cf. de
diversis sententiis Froehde, Fleck. Jahrhh. suppl. 18. 1891 p. 594
et Weinberger, Philol. 63. 1904 p. 633 sq.). ego quidem ne rur-
8U8 de re saiis singulari dicam, ut cdii ita sentiant, anti-
quimmwm Ennium lihros grammaticos de liUeratu/ra et de metris
praeter augurandi disciplinam scripsisse, wnum premendtm
puto: nam cum Enmu>s quidam iuxta Ennium poetdm bis tra-
102 Grammaticae anteyarronianae &agmenta
dittis sit {test. 2. fr. 1), ea ratione ut aliquod intei' eos dis-
criminis signu/m necessaHum esse appareat, utroque in loco s
litteram supervacaneam ante ignottm Ennium reperimus; imde
quamvis altero loco in ^s ennius^ ^Sinniua^ latere vulgo existi-
metur, mihi suspicio oritur s notam praenominis esse (= SpnriuB,
ut iam Marx scripsit ImcH. carm. rell. 1 p. LVIII. CXXX,
aui Sextus, ut ego maluerim). de Sinnio certe valde dubito
{cf. ad hunc test. 1). quod si ita est, quamdo quidem isU
Ennius fuerit nesdmus; guem hic nos collocavimus, cum L. Cotta,
qui de eo memoriam prodidit, aequalis Caesaris esse videatur
{cf Suet lul. 79).
2. Anecd. Paris. CGK 533, 3 = Ael. StUo test. 21
B. DUBIA FRAGMENTA
topper forta^se valet in Enni et Pacui scriptis.
apud Ennium est [sc. 428 F.^]: Hopper quam nemo
melius scii' Pacuvius \y. 42iBihb.^\, Hopper tecum,
sist potestas, faxsit; sin mecum velit.' at in anti-
5 quissimis scriptis celeriter ac mature. in Odyssia
vetere \FFR 27 B!\: Hopper facit homones, ut
prius fuerunt.' \%bid. 28] ^topper citi ad aedis
venimus Circae, / simul duona coram portant ad
navis. / milia alia in isdem inserinuntur.'
Fest. p. 352^, 4 topper significare ait Artorius [fr. 5]. s en-
nius [= Sex. Ennius? cf supra test. 1] vero sic: topper — inaeri-
nuntur.
1 Pacuvi Urs. 4 sist Bibb.: sit sin Bibb.: si 6 homo-
nes OMu^.: homines ut prius Duentzer: utrius 7 fuerunt
Buecheler: -rint 8 coram OMue.: eorum 9 millia
erumnam Ennius ait per e solum scribi posse, quod
mentem eruat, et per a et e, quod maerorem nutriat.
Char. p. 98, 12 erasmuu — nutriat. cf. Paul. Fest. p. 24, t
Caper de verb. dub. p. 109, 10. Isid. or. 10, 12. cum scriptura
vocis ex etymologia pendeat (cf. Q. Ennium supra fr. 5 p. 9),
Sex. Enniai. Conieliufi Epicadus 103
hic fortasse veriloquium Ennii poetae lcUet: certe cUterum En-
nium a Charisio sive Bomano {ex Plinio?) denotatum esse,
magnam speciem veri non haibet. cf. Vahlen, prasf. ad Enn,^
p. XCVIII.
2 et e add. exc. Paris. merorem Neap.
COENELIUS EPICADUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^Comelius Epicadus^ Suet. et Victor.; ceteroqui ^Epi-
cadus*. Comelium lllyrica origine fuisse ex cognomine suspicari
possumus (Schulze, Lat. Eigenn. p. 131 adn. 1).
2. Sttet. de gramm. 12 Oomelius Epicadus L. Cornelii Sullae
dictatoris libertus calatorque in sacerdotio augurali filio quoque
eius Fausto gratissimus fuit; quare numquam non utriusque se
libertom edidit.
B. de Cornelii disciplina cf. supra De lud. litt. de hibliotheca
SuUana item De hiblioth. test. 3.
4. Amoh. 1, 59 aut igitur nuUa est culpa indifferenter
his [generihus nominum] uti et frustra nos dicitis soloecis-
morom obscenitate deformes, aut si certum est singula quibus
debeant rationibus explicari, in similibus vitiis vos quoque ver-
Bamini, quamvis Epicados omnes, Caesellios Yerrios Scauros
teneatis et Nisos.
5 epicam deos: em. Gelenius ascauros: em. S<ibaetis
SCRIPTORUM
5. Suet. de gramm. 12 Comelius Epicadus — libmm, quem
Salla noYissimum de rebus suis imperfectum reliquerat, ipse
supplevit. cf. Flut. Sull. 37 et de hoc loco Peter, hist. Bom.
rell. 1 p. CCLXXVIL
6. ex Macroh. 1, 11, 47 (nunc de sigiUaribus — Epicadus
refert c. q. s.; cf. etiam Serv. Dan. Aen. 1, 649 Varro ita refert:
-— ait — esse arbores — Epicadus in Sicilia e. q. s.) Peter, ibid.
adn. 1 conicit Epicadum lihrum de antiquitatibus scripsisse.
quod autem hoc opus putat non aliud esse ac commentarios
C. Epidii (= Epicadi) a Plin. n. h. 17, 243 aUatos {Bh. Mus. 22.
1867 p. 153) audacius est. ceteroqui cf. fr. 3.
7 libri grammatici infra memorantur. de Cornelio Naevii
interprete cf. infra p. 105.
104 arammaticae anteyarronianae fra^enta
B. FRAGMENTA
DE COGNOMINIBUS
Sibyllam Epicadus de cognominibus ait appellatum
qui ex [his] Sibullinis libris primo sacrum fecit, deinde
Syllam; qui quod flavo et compto capillo fuerit, similes
Syllae sunt appellati.
Char. p. 110, 3 (= PUn, duh. serm. p. 43, 16 B.) SibyDam —
appeiiati. inde effeminati hodieque in ludo syllae dicuntur, qaoB
vulgo imprudenter populus appellat. ceterum Psylli snnt in
Africa serpentibus medentes, sicut in Italia Marsi. de Plinii
fonte cf. Munzer, Quelletikr. d. Ng, d. Pl. p. 155. ceteroqui cf.
Varro fr. 368. PUn. n. h. 7, 13. Prisc. p, 524, 2. Macroh. 1,
17^ 27 bello PunicO hi ludi VApolUnares] ex libris Sibyllinis
primum sunt instituti suadente Gornelio ilufo decemviro, qni
propterea Sibylla cognominatus est et postea corrupto nomine
primus coepit Sylla vocitari.
2 his del. Ke%l facit 3 Syllam Fahriciusi syllabam
faerit Fahricius: -rint cod. fuit Keil
DE METRIS
hexameter versus
Victor. p. 209, 9 hexameter dicitur an hexametrus? utruin-
que ut Euander et Euandrus, quorum unum venit ex Graeca
enuntiatione , alterum ex Latina. quippe Comelius Epicadns
in eo libro, quem de metris scripsit, hex. inquit TenuB. Audax
exc. p. 336, 28 Comelius Epicadus in eo libro, quem de
metris scripsit, hex. inquit versus. cf. Aur. OpUl. fr. 25. 25*.
exametrum Paris.
DUBIUM
3
Comelius et Lutatius [fr. 4] scribunt eum locum
[Curtium l<icu/m] esse fulguritum at ex S. C. septum esse,
id quod factum est a Curtio consule, cui M. Genucius fuit
collega, Curtium appellatum.
Epicadus. Comelius. Vergilius 105
Yarro de l. L. 5^ 148 in foro lacum Curtium a Curtio dic-
tum constat, et de eo triceps historia; nam et Procilius non
idem prodidit quod Piso, nec quod is, Cornelius f Stilo secutus.
a Procilio relatum \fr. i]. Piso in annalibus scribit \fr. l"].
Corneiiiu et LntatinB — appeUatum. Comelium dlii Sisennam, Epi'
cadum alii inteUexerimt, hi quidem de libro ^antiquitatum* cogi-
tantes {test. 6; cf, Peter, ibid. CGLXXVII adn. 1). fortasse
tamen in ^Stilo^ ^StUla' latet atque ^secutus^ item corruptum
est, si quidem orationis concinnitas fert ut iuxta Cornelium dlter
auctor, sicut posteriore loco, sit. itaqu>e suspicari possumus ^et
Catidus* emendandum esse {nam de Lutatio Catulo altero loco
intellegendo vix dubito; cf ad Lut, Cat. p. 122, nec non apud
Plut. Mar. 25 Sullam et Catulum auctores simul allcUos), quam-
quam Varronis sermo minime condnnus esse solet.
CORNELIUS
quis hic Cornelius fuerit prorsus incompertum est. sunt
qui L. Comelium Sisennam intellegant, quippe qui Plauti inter-
pres fuerit, quod falsum est {cf. Sisenn. test. 3); sunt qui Cor-
neliim BaXbum {vd. ad hunc infra), de quo tamen omnia incerta;
smt qui Cornelium Epicadum, et hi quidem verisimilius, cum
notum grammaticum huius fere aetatis a Varrone denotatum
esse pateat {cf Epicad. test. 4).
FRAGMENTUM
COMMENTARn NAEVII
apud Naevium [FPR 62 J?.] ^atque prius pariet
lucusta lucam bovem': in Cornelii commentario erat ab
Libycis lucas.
Vairo de l. L. 7 , 39 apud Naevium — bovem. luca bos ele-
phans; cur ita sit dicta, duobus modis inveni scriptum. nam
et in Comeiii — lucas et in Vergilii [fr. 1].
2 lucustam Flor.
VERGILIUS
aliwtde atque ex Varrone h^mc Naevii interpretem non
nomnus, neque quis ille fuerit dici potest. aetati tamen Cornelii
superioris coniunctus fuit, paulo, ut videtur, iunior.
106 Grammaticae anteTarronianae fragmenta
FRAGMENTUM
COMMENTABn NAEVH
apud Naevium [FFE 62 J?.] *atque prius pariet lucusta
lucam bovem': — in Vergilii [cimmentario] ab Lucanis
lucaN: ab eo quod nostri, cum maximam quadripedem quam
ipni haberent vocarent bovem et in Lucanis Pyrrhi bello
r^ primum vidisBent apud bostis elepbantos, ideo [non] item
quadripedes comutas (nam quos dentes multi dicunt sunt
oomua), Lucanam bovem quod putabant, Lucam bovem
appftUaRHent.
Varro de l. L. 7 , 39 apud Naevium — bovem. [secuntuT quoe
in Oornt*Ui fr. scripta sunt] in Comelii commentario [fr. 1] et
I» VariiUU Ab Luoanii — appeUauent. si ab Libja dictae essent Incae,
fortaHfie an pantherae quoque et leones non Africae bestiae di-
o^rentur tied lucae, neque urei potius Lucani quam luci. quare
tufo lergo Flor.] arbibror potius lucas ab luce. similiter ac
VtirpiUua PUn. n,h.S, 16. Isid. or. 12, 2, 15. cf Buecheler,
Mh. Mua. 40, 149.
9 virgilii Flor. 4 pyrri Flor. 6 ideo seripsi: idem
non aeoluai 8 appellassent Ooth. Havn. appellasse Flor. vg.
STABEEIUS EKOS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. Suet. de gramm. 13 Staberius Eros natione Thrax emptus
de catasta et propter litterarum studium manumissus.
1 natione Thrax scripsi {cf. Sttet. ibid. 8. 18. 20 cdibi):
rnrui nametra heroBuo metre
iiero luo metre Vatic. herosnametra Leid. eros nametra
(^udian. Eroa (heros) nametra reU.
.y. PUn. M. h. 35, 199 (ex Varrone? cf. MOnzer, Quellenkr.
d. Ny. ii PUn, p. 148. 197) talem [cretatis pedihus ut ve-
mhin\ Piiblilium ^Ant^iochium mimicae scaenae conditorem et
aMtrt)h)giae consobrinum eius Manilium Antiochium, item gpram-
iuatioae Staberium Krotem eadem nave advectoa videre proavi.
huti futUm mif a. 67 i, 83, ^quo una eum Sulla ex Asia re-
(Umh (^rNMu nolv u (pi^Xov in urhem adfluxit^ ex Suetonio
Vergilius. Staberius. Hypsicrates 107
ibid. {De lt*d. litt. supra) prohabiliter collegit Hillscher l. c.
p. 366. cutn autem Stdbenm M. Ivmium Brututn docuerit (De
litd. Utt. ihid.), qui a. 675179 vel 676/78 natus ease videtur
{Nipperdey, opusc, 301), uUra a. fere 689/65 eum vixisse cer-
tum est.
SCRIPTORUM
3. Fronto p. 20 N. = Lampadio test. 4 {de lihris ad cri-
ticam rationem efnendatis)
B. FRAGMENTUM
DE PROPORTIONE
Quint. 1, 6, 3 analogia praecipue, quam proxime ex Graeco
tranflferentes in Latinum proportionem vocaverunt. {cf, Gell.
2,25,1).
non esse positiones regulae, a quibus inter*
dum analogia calumniatur.
Prisc. p. 385, 1 Staberius [staverius codd,] de proportione
[porportione Vel portione COdd,]: non esae — calnmniatur, ffvxoqpav-
titxtti.
HYPSICRATES
•
de Hypsicrate nihil aliud certi proditum est nisi grammaticum
fuisse, qui de verbis a Graecis acceptis scripserit ac Varronis
Cloatiique Veri auctor fuerit. itaqm Sullanis fere temporibus
grammaticis studiis floruit. utrum tmus idemque Amisenus sit qui
de rebus gestis, de terrarum situ, de picturis scripsit {cf. Strabo,
Biog. Laert., Ps-Lucian.), in medio relinquo.
FRAGMENTA
1
cohortem in villa Hypsicrates dicit esse graece xoqxov
apud poetas dictam.
Varro de l. L. 5, 88 cohors quae in villa, quod circa eum
lociun pecus coerceretur, tametsi cohortem — dictam. cf, Isid.
or. 15, 9, 1.
1 ipsicrates Flor. cohorton F: em. Twrnebus
108 Grammaticae antevarronianae fragmenta
2
Cloatius Verus — in libro quarto ^verhcrum a Crraecis
tractorunC fr. i\ faenerator inquit appellatus est quasi
€paivtQ<xxuiQ &7cb rov €paLvB6^ai inl rb x^az&teQOv, quo-
niam id genus hominum speciem ostentent humanitatis et
5 commodi esse yideantur inopibus nummos desiderantibus,
idque dixisse ait Hypsicraten quempiam grammaticuni^
cuius libri sane nobiles sunt super his, quae a Graecis
accepta sunt.
GeU. 16, 12, 5 cioatitis Yenu \fr. 2, 3. 4]. commode haec sane
omnia et conducenter. sed in Ubro quarto — acoepta sant. sive hoc
autem ipse Cloatius siye nescio quis alius nebulo effiitivit^ ni-
hil potest dici insuisius. — M. Varro [de serm. Lai. III fr. 36\.
sive haec Gellius ab ipso Gloatio sumpsit (Mercklin, Fleck. Jahrhb.
suppl. 3. 1860 p. 649; Kretzschmer, de Gell. font. p. 9. 49), sive
a Verrio {Hoaius^ praef ad Gell. p. LIT), neque Cloatius ex
Varrone pendere videtur neque Varro e ClocUio; quod si ita est,
Hypsicrati vindicanda etiam sunt quae uterque communia hdbet,
de l. L. 5, 102 = Cloat fr. 5; de l. Lat. 6, 96 {inc. ineert.
lihr. 14.) = Cloat. fr. 3.
2 quasi om. Paris. Voss. Lat. F 7 4 hominem Paris.
m. 1 Vo88. idem
DUBIUM
3
Hippocrates medicus de nomine inyentoris id [atiruf>i]
dictum putat, quem yocitatum ait Aurion.
Paul. Fest. p. 8, 14 aurum dictum quia praecipue custo-
ditur; graece enim d}(fBtv custodire dicitur, unde et theBauram.
Hippocrates — Aorion.
1 Hypsicrates pro Hippocr. em. Scal. Urs.
Q. COSCONIUS
1. quin Q. Cosconius vitae Terentii idem sit <tc Cosconitts
Varronis de l. X., duhitari non potest; nam eius memoria ad
eundem auctorem Varronem redit {cf ad hunc fr. 301). is igitur
ad aetatem antevarronianam pertinet. universe cf Norden, de
Stil. Coscon. Varr. gramm. comm^ntatio {Greifswald 189S); Goete,
Pauly-Wiss. BE 4, 1669/11.
Hypsicrates. Q. CoBConiuB 109
PRAGMENTA
ACTIONUM
Cosconius in actionibus scribit praetorem accensum
solitum tum esse iubere, ubi ei videbatur horam esse
tertiam, inclamare boram tertiam esse itemque meridiem
et boram nonam.
Varro de l. L. 6, 89 accensum solitum ciere Boeotia osten-
dit, quam comoediam A<[qui)>lii esse dicunt, hoc yersu [lOBihb.*]:
'ubi primum accensus clamarat meridiem'. hoc idem Coaoonius
in utioiiibiu — nonam. vods ^ciccensus* explicatio turisperiti, non
grammatici est, naturaque libri ^actionim^ manifesta est {cf. Hertz^
Fleck. Jahrhb. 85. 1862 p. 52. de actionibus scaenicis cogitave-
rat iniuria IHtschl op. 3, 256); nam quod Beitzenstein {Varro
u. loh. V. JEuch. p. 41) Hn actionibus^ libri inscriptionem non
esse contendit^ alienum est.
2 tum secludit Spengel
INCERTAE SEDIS
quibus ex libris grammaticis haec manaverint nescimus. ad
fr. 2 Reitzenstein opus ^de verhis^ animo fingit^ unde alia com-
phra Varro hauserit {ibid. p. 38. 41. 82. 83 adn.).
cum verborum declinatuum genera sint quattuor, unum
quod tempora adsignificat neque habet casus, ut ab lego
leges lege, alterum quod casus habet neque tempora ad-
significat, ut ab lego lectio et lector, tertium quod habet
uti-umque et tempora et casus, ut ab lego legens lecturus, 5
quartum quod neutrum habet, ut ab lego lecte ac lectis-
sime, horum verborum si primigenia sunt ad mille, ut
Cosconius scribit, ex eorum declinationibus verborum discri-
mina qningenta milia esse possunt ideo, quia singulis
verbis primigeniis circiter quingentae species declinationibus lo
fiunt. primigenia dicuntur verba ut lego scribo sto sedeo
et cetera quae non sunt ab aliquo verbo, sed suas habent
radices. contra verba declinata sunt quae ab aliquo oriimtur,
ut ab lego legis legit legam et sic indidem hinc permulta.
110 Grammaticae antevarronianae fragmenta
Varro de l. L. 6^ 36 cum ▼erbonun — permuita. quare si quis
primigeniorum yerborum origines ostenderit, si ea mille simt,
quingentum milium simplicium yerborum causas aperuerit una.
1 declinativum Ilor. 3 lege] lego F 7 admitte: em.
Victorius 9 quia] quod a coni. LSpengel 10 primigenii:
em. vg. 12 aliquo] alio Augustimis fort. recte 14 in indidemF
3
Q. Cosconius redeuntem e Gi-aecia \Terentium\ perisse
in mari dicit cum [0 et VIII] fabulis conversis a Menandro.
Su>€t. vit Ter. = Varro fr. 301 de morte eius Volcacius sic
tradit [fr. 5]. Q. Cosconius — Menandro. cf. ad Varr. l. c.
4
a gubematore Aeneae appellatnm Palinurum, a tubiciDe
Misenmn, a consobrina Leucosiam insulam inter omnes per-
spicue convenit; a nutrice Caietam, ab uxore Lavinium,
quod post Troiae excidium, sicuti Cosconius perhibet, quarto
anno extructum est.
Solin. COUect. 2, 13 a gnbematore — extructum est. CUr Mommsen
{praef. ad Solin. p. XIII) hunc Cosconium a superiore diversum
existimet mn video {cf. Norden 2. c. p. VIIT),
SABIDIUS
quin Sdbidius quidam, quod nomen vulgatissimum apud Bo'
manos est {Schulze, Lat. Eigenn. p. 222), carminum Saliorum
interpres extiterit, causam cur duhitemus in optimo fonte seho-
liorum Veronensium ego quidem nuXlam invenio, neque aliter de eo
Maurenbrecheri silentium {praef ad carm. sal. rell. p. 323) inter-
pretor ac si illum idem non noverit. qui quando vixerit certo
argui non poiest; vetustior tamen fortasse fuit, si quidem ^Saliorum
carmina vix sacerdotibus suis satis intellecta' sunt {Quint 1, 6, 40),
quamquam huius modi siudia ne ab aetate quidem Hadriana
prorsu^s abhorrent
FRAGMENTUM
VERSUUM SALIORUM COMMENTARn
Sabidius commentar. XII vers. Salior.: ut in exercitu
<(prius quam acies instrueretur, is, penes que^m imp^erium
Q. CosconiuB. Sabidius. Incert. gramm. libri 111
auspici^umque erat, in tabemaculo in sella <(se^dens
auspicabatur, coram exercitu pullis e cavea liberatis
{positisque in lo^cum circum sellam suam ^dicebat^, 5
obnuntiato a^ugurium bon^um <^sinisterum solisti^mum,
quisqu^is vestrum viderit^, tripudi<^atum nunt]>iato. silentio
deinde facto residebat et dicebat: equites et pedites nomen-
que Lati<^num, contuberna)>les, cincti armati paludati,
{quicmnque in haec castra et boc bellum me ducem 10
vestrum^ estis secuti, ^nunc tripu)>d<(i^um sinisterum
solistiraum quisquis vestrum vider<(it, nuntiato^. deinde
il<^le augurio^ nuntiato diceba<^t iterum: ergo di)>, uti placet,
a legionibus invocentur faciantque, quod iis imperabitur,
<^milite8^ imp<^eriumque^ fidemque m<^eam servent. quod 15
con)ducat salutareque siet, viros voco, proeliuna ineant.
deinde exercitu in aciem educto iterum <[ibi auspicaba]>tur.
isterim ea mora utebantur, qui testamenta in procinctu
facere volebant.
Schol. Veron, Am. 10, 241 Sabidiua — voiebant. cf. carm. sal,
reU. 16 M.
1 «g. "ktcunas suppl. Blume Keil Herrmann cf. Mommsen,
Jim. Staatsrecht 1, 84 4 lib^rtatis 14 invocarentur Mat
INCERTORUM GRAMMATICORUM LIBRI
GLOSSEMATA
Quint 1, i, 35 potest [jpuer] interpretationem linguae
secretioris, quas Graeci yXateaccg vocant, dum aliud agitur,
ediscere. id. i, 8, 15 circa glossemata etiam, id est voces minus
nsitatas, non tdtima eius [grammatict] professionis diligentia est,
Diom. p. 426, 24 enarratio — est exquisitix), per quam unius
cuiuBque rei qualitatem poeticis glossulis exsolvimus. cf Suet.
de gramm, 22. Gell. 18, 7, 3. aliter interpretatur gJossam Isidorus
or. 1, 30, 1. ceteroqui veterum glossa/rum interpretes a grammaticis
qwis supra enumeravimus separandos esse, e Festo {fr. 6) videmiis.
cf. Lersch, Sprachphil. d, Alt. 1, 111, 3, 134 sq. Jordan, Gesch.
d, Lat. Spr. p, 127 sq. Goetz, progr, len. aest, 1886 p. Xsq,
112 Giammaticae anteYarronianae fragmenta
1
Char, p, 229, 30 ast apud antiquos variam vim con-
tulit vocibus, pro atque, pro ac, pro ergo, pro sed, pro
tamen, pro tum, pro cum, ut in glossis antiquitatum
legimos scriptum.
2
Char. p, 242, 10 butubatta. hoc Plautus \fdb, inc.
fr. 61 Z/.] pro nibilo et pro nugis posuit, ut in glossis veterum.
Paul, Fest. p. 36, 6 butubatta Naevius \II v. 131 Bihl^
pro nugatoriis posuit, hoc est nuUius dignationis.
3
Char. p. 242, 11 buttutti, fluctus quidam <aut)> sonus
vocis effeminatior, ut esse in sacris Anagninorum vocmn
veterum interpretes scribunt.
1 aut addidi: vel Keil S scrib' cod.
4
Varro de l, L. 7, 34 in Medo \^a(MV, v, 232 Ti?\
^caelitum camilla, expectata advenis: salve, hospita!'
^camilla' qui glossemata interpretati dixerunt administram.
cf. Serv. Dan. Aen. ll^ 543. Macrob. 3, 8, 7 Paul Fest.
p. 43, 13. 63, 12.
3 camillam OMueller glosemata Flor.
aiossa Vaticana (CGL IV 28, 2; cf ibid. 215,20)
cardens, vasa fretiva Salionmi \carm, sal, reU, inc. IM^
cf, Varro de l. L, 5, 121. de vit. P.B. I ap, Non. p. 547, 12.
Paul. Fest. p. 48, 9.
6
Fest. p. 166^, 6 naucum ait Ateius Philologus —
[/r. 5], Cincius — \fr. 20], AeHus Stilo — \fr. 19],
glossematorum autem scriptores, fabae grani quod haereat
in fabulo. Cliar. p. 207, 6 nauci pro mhili te duco. est
autem fabae granum, cum se aperit.
cf. Graff, Melang. Gre'co-Bom. 2, 306 sq,
S glosematorum
Incertorum grammaticorum libri 113
7
Yarro de l. L. 7, 107 apud Naevium — in Demetrio
[JI V. 4:9Bibb.^ persibus a perite; itaque sub hoc glossema
callide subscribunt. Faul. Fest p, 336, 3 sibus, callidus
sive acutus. Fest p. 217^, 26 persibus [persicus cod.:
em. Scal^ peracutum significare videtur, ut Plautus \fdb.
inc. 18 X.]: 'nihil deconciliare sibus nisi qui persibus
sapis'. Naevius \y. 116 B^\ 'et qui fuerit persibus carpenti
adstratio [ecqui — , cum argenti adest oratio? JRifeft.].'
8
Varro de l. L, 7, 10 quod addit templa ut sint tesca,
aiimt sancta esse qui glossas scripserunt.
cf. Ael Stil fr. 75. Aur. Opill. 20.
1 sit Flor, deztcra Fi em. TiimdMs
Xn TABULARUM INTERPRETATIONES
9
Varro de l, L, 5, 22 ambitus circuitus, ab eoque
duodecim tabularum interpretes ambitus parietis circuitum
esse describunt [7, 18^,
cf. Paul. Fest. p. 5, 4. 16, 16. Isid. or. 15, 16, 12. de hwius
eocplanationis auctore vd. ad Ael. Stil. fr. 39.
10
Dig. 40, 7, 21 et quod ita scriptum est 'videbitur'
pro hoc accipi debet 'videri poterit'; sic et verba legis
duodecim tabularum veteres interpretati sunt [7, 8 8.^
^si aqua pluvia nocet', id est si nocere poterit.
11
Fest. p. 274^32 \de ridnio mulierum; XII tab. 10, 3 &]
= Santra fr. 2
12
Fest. p. 335^ 9 ^tugu)>ria a tecto appellantur <^domidilia
rusticoi!am]> sordida. Afranius in V \v. 401 J®*56.*]
^tugurium est, turpe'; <(Caecilius in Hypo^bolimaeo
Orainmaticae Bomanae fragmenta ed. FuKAioXii 8
114 Grammaticae antevarronianae fragmenta
[v, 62 B,^ 'habitab<[at in tuguriolo pau]>percolo'. quo
nomine ^ in explana^tione Xll ait etiam
<[ signifi^ari.
' VaUrifM ' eoccidisse puto (cf, supra p, 79), ceteroqui cf, Serv.
buc.1,69, Schol, Bern. tbid. Isid.or.15,12,2. CGL IV 575,49,
V 334, 26. 487, 37 al,
DE DICTIS INVOLUTE
13
Fest p. 321^ 8 <(sanates quasi sana^ti appella^ti, id
est sanatae mentis^ [secuntur loci 8er. SiUpicii fr. 9,
Awrelii OpiUi fr, 13, Gincii fr. 13j VcUerii fr. 1] <^. . . .
ta]>men in eo libro, qu^i de dicids in^volute inscribitur,
5 for^ctos sanatisque^ duas gentis finitimas <^fuisse censet,
de quibus le^gem hanc scrip^tam esse, qua cautu^m, ut
id ius man<[cipii nexique quod populu^s R. haberent.
^neque alios, quam for]>ctos et sana^tes eam legem sig^ni-
ficare exis<timat hoc signific^atu.
tn lacuna ante Hamen^ particulam vulgo 'hic^ scrtbitur,
scilicet ^Valerius\ de quo supra p. 79; sed aliud etiam nomen
excidisse potest.
1 sq. suppl, Scal. Urs. Mue. 4 qu<^i^ supplevi: qu^em^ vg.
inscribi: -tur ego 7 man^^ifesto^ Mue.: mutavit Hwdikt
EX INCERTIS INCERTORUM LIBRIS
1
Varro de l. L, 5, 34 ager — ali quod id Graeci dicunt
ayqov,
notatio Varronis ^ager ab agtndo* deridetur a Quint, i, 6^ 37,
2
id. ibid, 5^ 45 Argeos dictos putant a principibus, qui
cum Hercule Argivo venerunt Bomam et in Satumia sub-
sederunt. cf Paul, Fest. p. 19, 10. Fest. p. 334/" 25.
2 ercule Flor,
ez incertis incertorum libris 115
id. ibld. 5, 157 Argiletom sunt qui scripserunt ab
Argo f laseu quod is huc venerit ibique sit sepultus,
alii ab argilla quod ibi id genus terrae sit. cf. Quint i, 6, 31,
Serv. Am. 8, 345,
1 Argola seu ^Argo^ Scal. Argo lasio cani. Buecheler
id. ibid. 5, 43 Aventinum aliquot de causis dicunt.
Naevius — [fr. i], alii ab rege Aventino Albano, quod
^ibi^ sit sepultus, alii Ayentinum ab adventu hominum,
quod commune Latinorum ibi Dianae templum sit con-
stitutum. '
3 ibi ctdd. Laetus
5
id. %bid, 7,46 catus Aelius Sextus non, ut aiunt, sapiens
sed acutus.
6
id. ibid. 6, 7 intempestam Aelius — \fr. l6\\ alii [in]
concubium appellarunt, quod omnes fere tunc cubarent;
alii — \ad Aur. Op. fr. 3], id. ibid. 7, 78 in Trinummo
[886] concubium a concubitu dormiendi causa dictum.
1 in del. Laetus
id. ibid, 5, 146 forum Cuppedinis — multi forum
Cupidinis a cupiditate. cf Varro fr. 121.
2 Cupid.] cuppedinis
8
id. ibid. 5, 49 alii has [Esquilias] scripserunt ab
eieubiis regis dictas, alii ab eo quod excultae a rege
Tullio essent.
2 ezcultae] aescu^is consi^tae ASp, 3 post essent
OMuelUr suppl, alii ab aesculetiB
8»
116 ' Grammaticae antevarronianae fragmenta
id. ibid. 5j 85 fratres Arvales — sunt qui a fratria
dixemnt. fraixia est Graecum vocabulum partis hominum.
2 patris: em. vg,
10
id. ihid. 5, 147 haec omnia postea quam contracta in
unum locum quae ad yictum pertinebant et aedificatus
locus, appellatum macellum, ut quidam scribunt, quod ibi
fuerit ortus, alii quod ibi domus fuerit, cui cognomen fuit
Macellus, quae ibi publice sit diruta, e qua aedificatum
hoc quod vocetur ab eo macellum. cf. Yarro rer. hum. fr. 121.
11
id. %bid. 5, 154 intumus circus ad Murcim vocatur, ut
ProciHus aiebat [fr. 2]; alii dicunt a murteto declinatum,
quod ibi id fuerit.
1 murtim vel murum vel mucim codd.
12
id. ibid. 5, 53 Palatium — alii a Palantio uxore Latini
putarunt. eundem hunc locum a pecore dictum putant
quidam. cf, Naev. fr. 2. Varro fr. 399.
13
id. ihid. 5, 51 collis Quirinalis — sunt qui a Quiritibus,
qui cum Tatio Curibus venerunt Bomam, quod ibi habuerint
castra.
cf Fest. p. 254 f>, 9. Serv. Aen. 7, 710.
1 coUes Flor. 2 ab roma F
14
id. ibid. 6, 96 — potissimum quae in Graeca lingua
putant Latina, ut scalpere a cywUvBiv et stemere a at^v'
vvhvy lingere a Jwj^i&a&aij i ab f^t, ite ab Ttc, gignitur s
ylYveTaij ferte a ^i^cre, providere T^iditvj errare ab
6 igQSiVj ab eo quod dicunt axgayyak&v strangulare, tingttere a
ex incertis incertoram libris 117
riyysiv\ praeterea f ades Y6C, ab eo quod illi (laXaaasiv
nos malaxare, ut gargarissare avayaQyaQl^Ea^aij putere a
nv^ifS&ai^ domare a 6a(idi£tv^ mulgere ab afiiXynv^ pectere a
;c£X£(v, stringere a axQayyetVy id enim a avQayydXtg ut
runcinare a runcina, cuius Qvxdvri origo Graeca. lo
cf. Hypsicr, fr. 2. Cloat. Ver. fr. 3. Paul Fest. p. 78, 6.
2 SCOIPSA Flor.: em. Bholandellits et om. Laetus
STRONYIN 8 AhY/Aacyrfi (Keil) Xhyfiacts (Groth) Flor. t ab
h€: em. ASp. hts 4 yiyvstai] YhYMOIT€ (KeiT), yhyvoits
{Grafh)F providete: em. XoetMS nP00h^€hN 6 €PP€hN
strangalam Tingue {Keit), tinguela {Groih) Flor. 6 TH NK€ AC
ades Y€C] depsere Ss^ijfstv coni. LSp. ab iatl est Buscheler
MAAAICN: em. LSp. 7 ANAPrAPHCT€: em. idem potare
8 TTOI6€CTae: em. idem Jiiaiahii, (Kett) J(iaLahv {Grofh)
Fhr.: em. idem AMCAFHN 9 neC€P€: em. idem
CPHNrHAC: em. ASp. CHNFHMHC {Ketl), IHNrHMHS {Groth)
Fhr.: em. Buttmann 10 PHXdNE: em. Scal.
15
id. ibid. 5, 30 de Tiberis nomine anceps historia. nam
et suum Etruria et Latium suum esse credit, quod fuerunt
qui ab Thebri vicino regulo Veientum dixerint appellatum
primo Thebrim. sunt qui Tiberis priscum nomen Latinum
Albulam vocitatum litteris tradiderint, posterius propter 5
Tiberinum regem Latinorum mutatum, quod ibi interierit;
Dam hoc eius ut tradunt sepulchrum.
ef Paul. Fest. p. 4, 10. 366, 2. Serv. Aen. 3, 500. 8, 330.
Isid. or. 13, 21, 27. myihogr. i, 193.
S-yenientum Flor. appellatam Flor. 4 Tiberim
16
id. ibid. 5, 120 trjblia et canistra quod putant esse
Latina, sunt Graeca.
1 triplia: em. vg.
17
id. iind. 7, 17 umbilicum dictum aiunt ab umbilico
nostro, quod is medius locus sit terrarum, ut umbilicus
in nobis; quod utrumque est falsum.
118 Grammaticae antevarronianae fragmenta
18
id. ibid. 5, 54 Yeliae unde essent plures accepi causas,
in quis quod ibi pastores Palatini ex ovibus ante tonsnram
inyentam vellere lanam sint soliti, a quo vellera dicontur.
2 ovibus VicUyrius : quibus 3 vellera Laetus : velle inera Flor.
19
id, ibid. 5, 51 collis Viminalis — sunt qui quod ibi
vimineta fuerint. cf. Fest. p. 376^ 8.
20
id. ibid. 8, 23 de eo \de ancUogia et anomalia] Graeci
Latinique libros fecerunt multos, partim cum alii putarent in
loquendo ea verba sequi oportere, quae ab similibus similiter
essent declinata, quas appellarunt &valoyiag, alii cum id ne-
glegendum putarent ac potius sequendam <^dis^Bimilitudinem,
quae in consuetudine est, quam vocant &vcoiucXiav. harum rerum
scriptores rursus diserte in l. 9, 111. 10, 9 memorantur, eorum-
que doctrina in libris VIII et IX effuse eaposita est^ stcut cum
verbis ^aiwnt errant dictmt affenmt^ et sim. largiter ustirpatis
ostenditur, tum toUus operis consilio, quo in iis Itbris aliorum
sententiis contra similitudinem et dissimilitudinem ea^lieatis, in
decimo ipse quid sentiat (cf. 10, 1 ipse exponam) Varro didt.
nos sane Graecos Latinosque distinguere non possumus.
VARII SCRIPTORES
L. OALPURNIUS PISO CENSORIUS FRUGI
tribwnus ph a. 605/149, cos. a. 621/133, censor a. 634/120
EX ANNALIBUS
1 [HEP 6 Peter]
Piso in annalibus scribit Sabino bello, quod fuit
Eomulo et Tatio, yirum fortissimum Mettium Curtium
Sabinum, cum Bomulus cum suis ex superiore parte
ez incert. inc. libr. CalpumiuB Fiso 119
impressionem fecisset, [Curtium] in locum palustrem, qui
tum foit in foro ante quam cloacae sunt factae, secessisse 6
atque ad suos in Capitolium recepisse. ab eo lacum
invenisse nomen.
Varro de l. L. 5, UB a Procilio relatum \fr. i]. Piso —
nomen. Comelius [Epic. 3\ et Lutatius [Cat. 4].
4 Curtium secl. ASp» lacum: em. Laetus 6 recep.]
xeceBsisse eoni. LSp.
2 [9]
tertia {jporta} est lanualis, dicta ab lano, et ideo ibi
positom lani signum et ius institutum a Pompilio, ut scribit
in annalibus Piso, ut sit aperta semper, nisi cum bellum
sit nusquam.
VarrO de l. L* 5, 165 tertia — nuBquam.
Italia a vitulis, ut scribit Piso.
Varro r, r. ^, 1, 9 denique itaUa — Piso. cf, Varro fr. 125.
4 [45]
novensiles Piso deos esse credit novem in Sabinis
apud Trebiam constitutos.
Amoh. d, 38 noyeiuUes — constitatoB. cf Aeh Sttlo fr. 22.
5 [44]
Piso Pilumnum dictum quia pellat mala infantiae.
Serv. Dan. Aen. 10, 76 Varro [/r. 376]. Piso — infantiae.
6 [43]
Piso ait vitolam victoriam nominari; cuius rei hoc
argumentum profert, quod postridie nonas lulias re bene
gesta, cum pridie populus a Tuscis in fugam versus sit,
unde popnlifugia vocantur, post victoriam certis sacrificiis
fiat vitulatio.
Maerob. 3, 2, 14 pibo — Tituiatio. quidam nomen eius ani-
madyersum putant, quod potens sit vitae tolerandae. cf, Varro
fr. 135.
1 pOBO
120 Grammaticae antevarronianae fragmenta
CN. GELLIUS
de Gellii aetate cf. Peter, vet hist, Bom. rell p. CCXXXIX
EX ANNALIBUS
1 [HRF ^Peter]
litteras semper arbitror Assyriis fuisse, sed alii apud
Aegyptios a Mercurio, ut Gellius, alii apud Syros repertas
volunt. utique in Graeciam attulisse e Phoenice Cadmmn
sedecim numero, quibus Troiano bello Palameden adiecisse
6 quattuor hac figura ZTOX^ totidem post emn Simoniden
melicum WSSIS^ quarum onmium vis in nostris reco-
gnoscitur.
Flin. n. h. 7, 192 litteras — recognoscitur. cf. Cinc. Alim.
fr. 1 p. 2. de Plinii fonte MUnzer, QueUenkr. d. Ng. d. Plin.
p. 377 adm,.
3 utique] uiri loel uirique pleri^^ codd. 5 Z]N:
em. Mayhoff 6 ^]|
Mar. Victor. p. 23, 17 =£ Cmc. AUm. fr. 1
3 {16]
Serv. Dan. Am. 8, 638 = Cato fr. 8
M. lUNIUS GEACCHANUS
Plvn. n. h. 33, 36 lunius — ab amicitia eius [C. Graceht]
GracchanuB appellatus est
EX LIBRIS DE POTESTATIBUS AD POMPONIUM
1 [^ lA Bremer]
lih. VIL a genere quaerendi quaestores initio dictos
et lunius et Trebatius \fr. 6] et Fenestella scribunt
Cn. Gellius. lunius Gracchaxius 121
Dig. 1, 13, 1, 1 et & genere — Bcribtmt (jpost laudat%m Itbrutn
VII operis ^de potesiaMhfAS*). Lyd. de mag. p. B. J24 &7t6 dh
ziig ir]^6Biog ovxang [qwxestores] dvofiaad^ijvciL aitohg 'lovviog %al
TQsfidtiog wxl ^svsatiXXa slnov. cf. Fest. p. 258^, 29.
INCERTAE SEDIS
quod ad equestrem ordinem attinet, antea
trossulos vocabant, nunc equites vocant ideo,
quia non intellegunt trossulos nomen quid valeat
multosque pudet eo nomine appellari.
Plin, n. h. 33, 35 equitum quidem etiam nomen ipsum
saepe yariatum est, in iis quoque, qui id ab equitatu liahe-
bant. celeres sub Bomulo regibusque sunt appellati^ deinde
flezuntes, postea trossuli, cum oppidum in Tuscis citra Yolsi-
nios p. VIUl sine uUo peditum adiumento cepissent eius voca-
bnli, idque duravit ultra C. Gracchum. lunius certe — scriptum
reliquit his verbis: quod ad — sppeUari. et causam, quae supra
indicata est, exponit invitosque etianmum tamen trossulos vo-
cari. cf. Varro rer. hum, fr, 122. Paul. Fest. p. 55, 2, Bion.
H. 2, 13. Gran, Licin. p, 4 Bonn. Serv. Aen, 11, 603. — Paul.
Fest. p. 367, 20, Non, p, 49, 1.. schol, Persii 1, 82.
3 [6]
subura lunius scribit ab eo, quod fuerit sub antiqua urbe.
Varro de l, L. 5, 48 subtura — - urbe. cf, CGL V 654, 35,
4 [7]
Luceres, ut lunius [ai(], ab Lucumone.
Varro Q)id, 5, 55 Lnceres — liacumone. cf, Enn, fr, 1 p, 7,
Varro ibid, 5, 81 et apud Serv, Aen, 5, 560, Ps-Ascon. p. 159,
15sq. Or,
5 [5«*]
Varro ibid, 6, 33 = Fidvius Nohil, fr, 1
6 [3--\
Varro ihid, 6, 34 ^ Fulv, Ndb. fr, 2
122 Grammaticae antevarronianae fragmenta
Q. LUTATIUS CATULUS
C08, a. 652/102, mortuus a. 667/87
EX COMMUNIBUS fflSTOBnS
FRAGMENTA
Lutatius vel Caiulus Varronis vix Q, Caiuli lihertus em
potest, quem auctores Suetonius sive Varro {cf. De ludis litt,
test. 16) et Plinius (». e, rursus Varro; cf. MuMZer ibid, p. 148]
cognomine ^Daphnis* a patrono distinguu/nt: itaque I/uitatius
communium historiarum scriptor Q, Lutatius Catulus, non Lu-
tcttius Baphnis esse videtur. contra sentit Jahn, Proleg, ad Pers.
CXLIII adn,, quem sequitur Peter, hist, Bom. fragm, p. 126:
cf. tamen Peter, prol. ad vet. hist. E. reU. p. CCLXXJX et
Buettner, Porcius Licinus p. 185 sq. et pra^esertim 193.
1 [HBF Lut. Daphn. 1 Peter]
Ub. I. ApoUo dicitur Musagetes, quia Musarum ^rex)
existimetur, ut Lutatius in primo communis historiae
ait: qui deorum curam egerat.
Prohus Verg. georg. 3, 293 ApoUo autem dicitur — egerai.
1 Musagetis rex add, Buecheler dnx Keil 2 Luc-
tatius Paris, prima Vatic, 3 quod earum chorum regat
speciose Haupt
l, IV, Lutatius lib. IV dicit Cumanos incolas a
parentibus digressos Partbenopen urbem constituisse, dictam
a Parthenope Sirena — . post autem pestilentia affectos
ex responsp oraculi urbem restituisse sacraque Parthenopes
6 cum magna religione suscepisse, nomen autem Neapoli ob
recentem institutionem imposuisse.
Serv. Dan, georg. 4, 563 Latatias — imposuisse. cf. Suet. reU.p. 350 B.
3 autem Cluverius: etiam
5 [5]
Serv. Dan. Aen. 9, 707 = Postum. Albin. fr.-l
INCERTAE SEDIS
4 [4]
Varro de l. L. 5, 148 = Comel. Epic. fr. 3
Lutatias Catulus. L« Afranius 123
5 [dces^]
nox quod, ut Catulus ait, omnia nisi interveniat sol,
pmina obriguerint, quod nocet nox, nisi quod graece
vv^ nox.
Varro ibid, 6, 6 nox quod — nox. cf. Suet, relh p. 159 B.
Serv. Aen. 1, 89. Isid. or. 5, 31,^. Virg. de cognom. XIV.
bic dies appellatur ita {Mnlusiriuin], quod in atrio
sutorio tubi lustrantur, quibus in sacris utuntur. Lutatius
quidem clavam eam ait esse in ruina Pala<^ti in]>censi a
Gallis repertam, qua Bomulus urbem inauguraverit.
Fi»8t. Praen. a. d. X Kal. Apr. CIL 1315 Uo dlea — inaugurayerit.
L. AFRANIUS
EX FABULIS
1 [SBP II V. 23 Bm.^
alius est amor,
alius cupido
Serv. Dan. Aen. 4, 194 ^cupidiiiem)> veteres inmoderatum
amorem dicebant. A£ranius f neraria [Cinerario prohaverunt
Hermann et Btbb.] : aiins — cupido. cf. Cato fr. 11.
2 [221]
amabit sapiens, cupient ceteri.
Non. p. 421, 12 cupido et amor idem significare videntur,
et est diversitas. cupido enim inconsideratae est necessitatis,
amor iudicii. — Afranius in Omine: amabit — ceteri. Serv. Dan.
Aen. 4, 194 <(cupidinem]> veteres inmoderatum amorem dice-
bant. Afranius Cinerario [fr. 1] * t^: amant — ceteri. {lacunam
signavit Btbbeck Hdem in umvne* exddisse ratus). Apul. apol. 12
qnapropter — pereleganter Afranius boc scriptum reiiquit:
amabit — ceterl.
amabit (ambit non nulli codd.) sapiens Non, amant sa-
pientes Serv. cupiunt Servii Amhros., Daniel
3 [29]
Terenti num similem dicetis quempiam?
124 Grammaticae antevarronianae fragmenta
Stiet. vit. Ter. = Va/rro fr, 301 hunc [TerenHutn] AfraniTis
qnidem omnibus comicis praefert scribens in Compitalibiis:
Terenti — qnemplam.
pra^terea cf. v. 92. 416
Q. MUCIUS P. f.'P. n. SCAEVOLA
tribunus a. 648/106, aedilis a. 650/104, praetor a. 654/100,
008. 659/95, mortuus a. 672/82
EX lURIS CIVILIS LIBRIS XVm
af. Pompon. dig. 1, 2, 2, 41
1 \p. 74 lA Bremer]
Ub.II. penus est quod esculentum aut posculen-
tum est, quod ipsius patris familias ^aut matris
familias)> aut liberum patris familias <(aut familiae)
eius, quae circum eum aut liberos eius est et opus
5 non facit, causa paratum est. * * — penus videri
debet. nam quae ad edendum bibendumque in dies
singulos prandii aut cenae causa parantur, penus
non sunt, sed ea potius, quae huiusce generis
longae usionis gratia contrahuntur et reconduntur.
10 ex eo, quod non in promptu est, sed intus et
penitus habeatur, penus dicta est.
CreU. 4, 1, 17 Quintum Scaevolam ad demonstrandam pe-
num his verbis usum audio: penuB eat inquit quod — paratam «t
* *, ut Mucius ait, penos — dicta est. Dig. 33, 9, 3 Quintus
Mucius scribit libro secundo iuris civilis, penu legata conti-
neri quae esui potuique sunt etc. cf. Cic. de n. d. 2, 68. Non.
p. 51, 3. Serv. Dan. Aen. 2, 508.
2 6^ 3 aut m. f. — aut f. add. Hertz 4 quam emn
vg.: 608 5 non] eorum Lambecius lcunmam indic. Mommsen
<id^ add. Hertz 10 est] sint vg. 11 habeatur Lugd. Bat.
habeantur rell. est Lugd. Bat. sunt reU.
INCERTAE SEDIS
luiec fere omnia ad eosdem libros de iu/re civili pertinent.
Q. MuciuB Scaevola 125
2 [>. 81 Bremer]
gentiles simt inter se qui eodem nomine sunt. non
est satis. qui ab ingenuis oriundi sunt. ne id quidem
satis est. quorom maiorum nemo servitutem servivit.
abest etiam nimc. qui capite non sunt dmdnuti. hoc
fortasse satis est. nihil enim video Scaevolam pontificem 5
ad hanc definitionem addidisse.
Cic, top, 29 gentiles — addldiBse.
3 |>. 75]
Bm. n. h. 14,93 = Ael. Stilo 18
4 Ip. 57]
<^nefrendes dictos asserit Q. Muci)>us Scaevola <^arietes,
quod dentibus frendere non pos^sint.
FesL p, 162^, 12 <nefirende8> — <po8>8int Paul, Fest, p, 163, 8
ne&endes arietes dixeruDt, quod dentibus fiendere non possint.
alii dicunt nefrendes infantes esse nondum frendentes, id est
frangentes.
5 [p, 71]
Mucius \nexum scrihU], quae per aes et libram fiant
ut obligentur, praeterquam mancipio dentur.
Varro de l, L, 7, 105 Muciu8 — dentur. cf, AeL Gatt, fr, 11,
Gaius », 101,
2 dentur v^,: detur
6 [p. 57]
petilam — Scaevola ait ungulam albam equi ita dici.
Fefi, p, 205\ 23 petilam suram siccam et substrictam vulgo
interpretantur. Scaeroia — did IM, or, 12, 1, 52 qui [equi]
autem albos tantum pedes habent petili appellantur, qui frontem
albam callidi. cf. Paul, Fest, p, 204, 6, aliter Non, p, 149, 7,
CGLII 146, 38, V 645, 20,
7 [p. 67]
pontifices, ut Scaevola Quintus pontifex maximus
dioebat, a posse et facere ut potifices.
YWTTO de h L, 5, 83 pontiilces — potiilceB.
1 ut a Scevola: em, Veneta 2 pontifices: ef». Tumebus
126 Grammaticae anteyarroniauae fragmenta
8 [p. 96]
Scaevola P. f. iunctum putat esse yerbum [fiosl'
Umimum\y ut sit in eo et post et limen; ut, quae a nobis
alienata, cum ad hostem pervenerint, ex suo tamquam
limine exierint, hinc ea cum redierint post ad idem limen,
postliminio redisse yideantur.
Cic, tqp. 37 postliminii yis quaeritur et verbum ipsum no-
tator; in quo Servius noster [Su^pic. fr. 8]; Scaeyoi» autem
P. f. — Yideantxir.
9 [>. 99]
Gell, 17, 7, 3 = M\ ManU, respons, p, 18
C. lULIUS L. f. CAESAR STRABO
TESTIMONIUM
Mar. Yictor, p. 8, 6 iuxta non ponebant [on^i]
cm; inde nec Alcmenam dicebant nec Tecmesam, sed
Alcumenam <^et Tecumesam)>; inde Alcumeo et Alcumena
^et Tecumesa^ tragoediae, donec lulius Caesar, qui yopiscus
5 et Strabo et Sesquiculus dictus est, primus Tecmesam
inscripsit tragoediam suam et in scaena pronuntiari iussit.
2 deinde Paris, VcUent: em, Bitschl tecmusam Vaient.
tescmusam Paris, 3 e^ 4 et T. add. Bitschl alcumeneo
codd,: cf, Bihheck, Fleck. Jahrhh, 1858 p, 192 6 Tec.] de
tecmuBam 6 et <^ita^ vg.
VOLNIUS
TESTIMONIUM
Varro de l L. 5, 55 omnia haec [Titienses Bamnensts
Luceres] vocabula Tusca, ut Volnius, qui tragoedias Tuscas
sciipsit, dicebat
luliuB Caesar. YolniuB. Antias. Sieenna 127
VALERIUS ANTIAS
VeJl, 2, 9 vetustior Sisenna foit Coelius, aequalis Sisennae
— Yalerius Antias.
EX ANNALIBUS
1 [HRF 10 Peter]
Ancom praenomen — Yalerius Antias scribit, quod
cubitimi yitiosum babuerit, qui graece vocatur &yK(ov,
Incert. de praenom. 4 Ancum praenomen Yarro [fr. 325],
Valerius — ityxdiv.
ovona Sb Tioivbv anavteg o^oi ^cypv KsHqioi [egmtes],
&g luv ot nkslovg yQccq^ovCtVy inl x^g o^vriyrog rc&v iitriQE'
Giobv^ — &g 8h OiaXigiog 6 Avtievg (priCiv^ iitl xov rjys-
IMvog aiz&v rovr' £%ovtog rovvoiia.
Dionys. JS. 2, 13 ovofia — toiivofia.
L. CORNELIUS SISENNA
natw cirea a. 635/119, mortuus a. 687/67
A. TESTIMONIA
1. Cic. Brut. 258 aq. solum quidem, inquit ille \^Pom-
ponius Atticm], et quasi fondamentum oratoris vides locutionem
emendatam et Latinam, cuius penes quos laus adhuc fuit, non
fmt rationis aut scientiae, sed quasi bonae consuetudinis. mitto
C. Laelium P. Scipionem: aetatis illius ista fuit laus tamquam
innocentiae sic latine loquendi (nec omnium tamen, nam illorum
aeqnales Caecilium et Pacuyium male locutos yidemus) sed
onmes tum fere, qui nec extra urbem hanc vixerant neque eos
aliqna barbaries domestica infuscaverat, recte loquebantur. sed
hanc certe rem deteriorem vetustas fecit et Bomae et in Gxae-
cia. confluxeront enim et Athenas et in hanc urbem multi
inqninate loquentes ex diversis locis. quo magis ezpurgandus
128 GrMBinatifme mBtcTaiioiiiaiuie fragmenta
est senno et adhibendA tamqnam obrnsss ntio, qnae mutari
ncm potest, nec ntendnm piaTinima consnetndinis regnla. —
Sisenna antem qnasi emoidator sermonis nsitati cnm esse yellet,
ne fts C. Bnmo qnidem accnaatoie detezreii potoit qno miniis
innsitatiB YeEbis nteretur. qnidnam istnc est? inqnit Brntos;
ant qnis est iste C. Bnnns? et ille: fnit accnsator, inqnii, Yetns,
qno accnaante C. ffirtilinm Suenna defendens dixit, qnaedam
eins spntatilifm eaee rrimin* tnm C. Bnsins: circnmyenior, in-
qnit, indioes, nim snbToiitis. Sisenna qnid dicat nescio; metao
insidias. spntatilica, qnid est boc? spnta qnid sit scio, tilica
neacio. marnmi lisns; aed ille tamen funiliaiis mens recte
loqni pntabat eflse innsitate loqnL cf. test. 2. fr. 3.
2. Varro t^. GtU. J?, 25, 9 Sisemia nnns ' adsentio ' in
oenatn dicebat ^ eom postea mnlti secnti, neqne tamen vincere
consnetndinem potnemnt. ^iitiiiL 1, 5, 13 Sisenna dixit 'assentio'
mnltiqne et hnnc et analogias soCTtL
3. quod Sisetma renum xripiot idem ae Plauti interpres
Fossib difof dim exuiimuitms ett, id qimam mtro errore factum
sit hodie iam eomgtaL cf. BmetMer, Lat. DdtUm.* p. 122. Bergk,
Beitr. s. LaL Gnmm. 124. FkM. 29, 328. ceteroqui de his
mberims in dttero votmmine dispmtabiwtms.
B. FRAGMENTA
EX HISTOBIIS
1 [HBF 133 Fder^
L^d. de mag. 3, 74 = Varro rer. hum. fr. 126
INCEBTAE SEDIS
2 \tx ine. script. 3^
mediterresm meUns qnam mediterraneam Sisenna
dici pntat.
PamLFesLp. 123,22
3 [deest]
item plures patres fiMniliafcR dicere non debuenmt, sed,
nt Sisenna scribity patres fJMniliannn.
Varro de l. L 8, 73 item — teoiun. Ptob. de mm.
p. 211, 27 pater familias an pater familiae? patw &iailia8 ab
aoiuinis dicebatnr secntna est et Messalla; sed
Sisenna. Tarquitius Priscus. Procilius 129
Sisenna Bcriptor Mstoriarum primus mutasse dicitur pater fa-
miliae dicendo. Char, p. 107,9 (= Plin. duh. serm. p. 2,27B.)
pater familias et mater familias antiqui magis usurpayerunt — .
sed emendatius — familiae dicimus; quod ne celebraretur
Sisenna effecit. ait enim eum qui diceret pater familiae etiam
pluraliter dicere debere patres familiarumetmatresfamiliarum;
quod quoniam erat durum et longe iucundius patrum familias
sonabat, etiam pater familias ut diceretur consuetudo conpro-
bavit. id. p. 120, 10 (== Plin. ihid. 3, 19 B.) Sisenna inquit eum
qui diceret pater familiae, patrum familiarum oportere dicere.
cf. explan. in Donat. p. 543, 17. Serv. Aen. 11, 801.
TAEQUITIUS PRISCUS
de Tarquitio cf. Teuffel, Geach. d. Bom, Lit. § 158, 2 et Ael.
Stil. test. 16
INCERTAE SEDIS
<(ratituin quadrantem^ Tarqui<^tiu8 in libro, quem in-
scribsit ^ et Oppius <^ dictum
putant, quod)> in eo et tri<^ente ratis fuerit effigies,^ ut
navis in as<(se; unde Lucilius \1272 Ma.] quadrantem^
quoque ratitum <^dixit.^
Fest. p. 274^, 16 <ratituin> — <^dixit.> cf. Plin. n. h. 33, 45.
Anton. Panurg. fr. 2.
1 sq. suppletum partim ex Paulo
PROCILIUS
Cic. ad Att. 2, 2, 2 [a. 694/60] o magnum hominem [Bicae-
archum] et unde multo plura didiceris quam de Procilio!
cf. Mimzer, Quellenkr. d. Ng. d. Plin. p. 165 sq.
INCERTAE SEDIS
1 [HBF 1 Peter']
in foro lacum Curtium a Curtio dictum constat — .
a Procilio relatum in eo loco dehisse terram et id ex
senatus consulto ad aruspices relatum esse. responsum
Orammaticae Bomanae fragmenta ed. Fustaioli 9
130 Graminaticae antevarronianae fragmenta
deum manio postilionem postulare, id est ciyem fortissmmin
6 eo dimitti. tum quendam Curtium virum fortem armatmn
ascendisse in equum et a Concordia versum cum equo eo
praecipitatum. eo facto locum coisse atque eius corpus
divinitus humasse ac reliquisse genti suae monmnentum.
Varro de l. L. 5, 148 m foro — constat, et de eo triceps
historia — a ProciUo — monmnentum. PisO [/f. 1]. Comelius
[Epicad. fr. 3] et Lutatius [Catid. fr. 4].
2 [3]
intumus circus ad Murcim vocatur, ut Procilius aiehat,
ah urceis, quod is locus esset inter figulos.
Varro de l. L. 5, 154 intimus — flguios. alii [inc. inc. libr, 11].
EX INCERTA INCERTI FABULA
religentem esse oportet^ religiosum nefas.
Gell. 4,9, 1 ^ Nig. Fig. fr. 4.
GRAMMATICAE AETATIS
VAERONLANAE FRAaMENTA
GRAMMATICI
OPPIUS CHAEES
A. TESTIMONroM
De Oppio grammatico Smtonii sive Varronis testimonium
habemtis {De litd. litt, test. 33); quem eimdem esse atque
Oppium a Festo m^moratum mihi persuasum est (cf. Mommsen,
Mm. MUnzw. 289 adn. 14 et Mimzer, Quellenkr. d, Ng. d.
PUn. p. 364 adn. 2). quod enim pro Oppio in Farnesino codice
duoibus locis tradito ^OpiUus^ scribere volunt {Beitzenstein, Verr.
Forsch. p. 94 adn. 1\ etsi priore in loco (fr. 1) cum Aelio Stilone
Opilli nomen optime quadrat, reperitm tamen Aelius cum gramma-
ticis aetatis qmque paulo inferioris, ut Santra Gincio Cloatio
Comificio. quid autem inter Oppium grammaticum et C. Oppium
rerum scriptorem intersit, incompertum est; fortasse tamen unus
idefnque C^ius fuit, qui de grammatica, de rehus gestis, de sil-
vestribus qmque arboribus {Macrob. 3, 18, 7. 19, 4 iuxta Cloa-
tium. Plin. indic. l. XI et 11, 252) scripsit.
B. INCERTAE SEDIS FRAGMENTA
ordinarium hominein Oppius ait dici solitum scurram
et improbum, qui assidue in litibus moraretur, ob eam-
que causam in ordine staret adeuntium praetorem.
Festp. 182^, 32 ordinarium — praetorem; at AeliuB Stilo [fr. 26].
cf. Paul. Fest. p. 183, 10.
2
Fest. p. 274,'' 16 == Tarquit Priscus fr. 1
134 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
L. ORBILIUS PUPILLUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. Suet. de gramm. 9 <L.>0rbiliu8 Pupillus Beneventanus
Lucius praeruymen in indice Suetonii l. c. est; ceteroqui is ^Or-
biHus* nwiruyapatfvt/r.
2. Suet. ibid. morte parentum una atque eadem die ini-
micorum dolo interemptorum destitntus, primo apparitoram
magistratibus fecit, deinde in Macedonia comiculo, mox eqno
meruit, fanctusque militia studia repetiit, quae iam inde a
puero non leviter attigerat; ac professus diu in patria quinqna-
gesimo demum anno Romam cOusule Cicerone [a. 691/63]
transiit — . vixit prope ad centesimum aetatis annum amissa iam
pridem memoria, ut versus Bibaculi docet [FPB 4 5.] : 'Orbi-
lius ubinam est, litterarum oblivio?'
3. Suet. ibid. fait autem naturae acerbae — [c/. de eius in
discipulos asperitate supra De lud. litt. test. 35]. ac ne prin-
cipum quidem virorum insectatione abstinuit, si quidem ignotus
adhuc cum iudicio frequenti testimonium diceret, interrogatus
a Yarrone diversae partis advocato quidnam ageret et quo arti-
ficio uteretur, gibberosos se de sole in umbram transferre re-
spondit^ quod Murena gibber erat.
5*. Macrob. 2, 6, 4 in eundem Galbam [oratorem] Orbi-
lius grammaticus acerbius inrisit. prodierat Orbilius in remn
testis; quem Galba ut confanderet, dissimulata professione eius
interrogavit 'quid artium facis?': respondit 4n sole gibbos soleo
fricare.' de indole Orbilii cf. AGLange, Verm, Schrift. u. Bed.
{Lpz. 1832) p. 182 sq.
4. Suet. ibid. reliquit filium Orbilium. cf. De lud. litt. test. 52.
5. Suet. ibid. 8 quos libros [annalium Ennii eUnchw
M. Pompilii Andronici] Orbilius suppressos redemisse se dicit
vulgandosque curasse nomine auctoris.
6. Su^et. ibid. 9 statua eius Beneventi ostenditur iu Capitolio
ad sinistrum latus marmorea habitu sedentis ac palliati ap-
positis duobus scriniis.
SCRIPTORUM
7. Su£t. ibid. iam persenez pauperem se et habitare snb
tegulis quodam scripto fatetur. cf. Grraefenhan, Gesch. d, class*
Phil. 2, 234.
L. OrbiliuB PupiUus 135
8. Su€t. ibid. (= Fetron. sat. p. 246 B.^) librum etiam cui
est titulus ^SQiaXyqg edidit continentem querellas de iniuriis,
quas professores negligentia aut ambitione parentum acciperent.
cf. fr. 3.
2 Ttsguclyris Toup perialogos codd, peri alogon Beroaldu^
9. Orhiliusne JjucUiwm emendavit? cf. Val. Cato test. 8.
B. INCERTAE SEDIS FRAGMENTA
inter criminatorem et criminantem hoc interesse auctor
Orbilitis putat, quod criminator sit qui alteri crimen inferat
et id saepius faciat, criminans autem qui crimen inferat
et cum suspicione quoque id faciat, qua re quis magis
noxius videatur.
Isid, diff. verb. 86 inter — videatur, ut Afranius [Prosa v. 282
Bibh.^i ^non sum' inquit *tam criminosa, quam tu vipera:
gannire ad aurem numquam didici dominicam'. cf Anecd. H,
p. CXXVL
sunt qui Ktteratum a litteratore distiaguant, ut Graeci
grammaticimi a grammatista, et illum quidem absolute,
hunc mediocriter doctum existiment. quonun opinionem
Orbilius etiam exemplis confirmat; namque apud maiores
ait, cum familia alicuius venalis produceretur, non temere
quem litteratum in titulo, sed litteratorem inscribi solitum
esse, quasi non perfectum in litteris sed imbutum.
Suet. de gramm. 4 sunt qni — imbutum. cf. Corn. Nep. fr. 14,
Mes8. Corv. fr. 5.
6 titulos plerique codd.
3
quae vix ab bominibus consequi possunt
Frisc. p. 381, 1 Orbilius : quae — posBunt, &vv£6&ai. haec ad
librum in test. 8 memoratum pertinere videntur.
136 Graminaticae aetatis Yarronianae fragmenta
L. ATEroS PRAETEXTATUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. Lucius praenomen et tn indice grammaticorum a Suetonio
praemisso et aptid Plinium extat: ceteroqui ^Ateius PhHologus'
(^Ateius Praeteostatus^ semel apud Asinium Pollionem) appeUatur.
2. Suet. de gramm. 10 Philologi appellationem assnmpsisRe
videtnr, quia sic nt Eratosthenes, qui primus hoc cognomen
sibi vindicavit, multiplici yariaque doctrina censebatur. cf.
test. 6.
3. Suet. ibid. <^L.^Ateiu8 Philologus libertinus Atbenis est
natus. ut verisimile est, M. Ateii centurionis, Ateii Capitonis
avi {Plut. Sulla 14), libertus fuit, cum eoque a. 668/86 Aihenis
in Italiam venit {Grraff, Melanges Greco-Bom. 2. 1859 — 66
p. 274sq. 291sq,), tunc viginti fere annos natus, si quidem
Ghraeca in*lingua ita volutatus erat, ut aetate ingravescens post
a. 703/51 se multo maiores progressus Graecis quam LaUnis in
litteris fecisse fateatur {test. 4). quae res cum eo convenit, quod
Ateius Grniphonis discipulus Claudios fraires docuit {De lud. litt.
test. 35), quorum Appius anno fere 657/97 natus est. Ateiiis
obiit post a. 725/29 (cf test. 8).
4. Suet. ibid. ipse ad Laelium Hermam scripsit se in
Graecis litteris magnum processum habere et in Latinis non
nullum^ audisse Antonium Gniphonem — . praecepisse autem
— Appio quoque et Pulchro Claudiis fratribus, quorum etiam
comes in provincia fueiit [a. 699/55 — 703/51].
5. Suet. tbid. coluit postea [post Glaudios, quorum Appius
a. 706/48 mortuus est, alter a. 702/52] familiarissime C. Sallu-
stium et eo defuncto [a. 719/35] Asinium Pollionem.
6. Suet. ibid, hunc Capito Ateius notus iuris consultus
inter grammaticos rhetorem, inter rhetores grammaticum fuisse
ait. de eodem Asinius Pollio in libro, quo Sallustii scriptd
reprehendit ut nimia priscorum verborum afPectatione oblita,
6 ita tradit [fr. 1]: ^in eam rem adiutorium ei fecit maxime qui-
dem Ateius Praetextatus nobilis grammaticus Latinus, decla-
mantium deinde auditor atque praeceptor, ad summam Philo-
logus ab semet nominatus'.
SCEIPTORUM
7. Suet. ibid. quod [varia doctrina] sane ex commentariis
eius apparet, quamquam ^aucissimi extent; de quorum tamen
copia sic altera ad eundem Hermam epistula significat: ^hylen
L. Ateius Praetextatus 137
nostram aliis memento commendare, quam omnis generis
coegimus, uti scis, octingentos in libros'.
8. Stiet. ibid. quos [C. Sallustiuni et Asinium PolUonem]
historiam componere aggressos, alterum breviario rerum
omnium Romanarum, ex quibus quas vellet eligeret, in-
struxit, alterum [a. 725/29] praeceptis de ratione scri-
bendi. quo magis miror Asinium credidisse, antiqua eum
verba et figuras solitum esse coUigere Sallustio, cum sibi sciat
nil aliud suadere quam ut noto civilique et proprio sermone
utatur, vitetque maxime obscuritatem Sallustii et audaciam in
translationibus. cf. Gh^aff ihid. p. 301 sq. 3X4.
9. Char. p. 127, 17 Ateius Philologus librum suum sic edidit
^in^scriptum *An amaverit Didun Aeneas,' ut refert
Plinius \duh. serm. p. 7, 18 B.). de huius modi disputationihm
cf. Lehrs, de Arist. stud. Hom. p. 200 ^sq. Graff ibid. p. 308 sq.
Valer. Cato test. 2.
10: de Ateii epistulis vd. test. 4. 7.
11. Ateius auctor PUnii commemoratur in indice Uhr. III. IV.
12. istis adde lihros glossematorum et pinacon, de quihus infra.
reiiquias coll. Egger, Lat. serm. vet. rell. sel. {JParis 1843)
p. 61 sq. universe cf. Graff, de Ateio Philologo nobiU gr.ammatico
Laiino in Melanges Greco-Bomains 2. 1859—66 p. 274 sq. Goetz,
PauJy-Wiss. BE 2, 1910/11.
B. FRAaMENTA
PINACON
horum lihrorum, qui ad tres numerantm, naturam eandem
esse ae pinads AureUi OpiUi {test. 4), in promptu est {cf. Bitschl,
Parerg. p. 244); nam quod eos Graff {ihid. p. 307) cum^ Uhns
Musarum eiusdem scriptoris vel cum Pandectis Tironis comparat,
id fieri vix potest; nam Ateii qujoque variae eruditionis opu^
novimus idque diverso nomine ^hyle^ praeditum {test. 7).
1 [4 Egger']
iugeris
Uh. III. Char. p. 134, 4 (= PUn. dub serm. p. 20, 18 B.)
iugeris Ateius Philologus pinacon III sed et
Cato his iugeris, ut notat Plinius eodem libro VI. la^cuna^ in
cod. esse videntur, ubi Keil scriptum fuisse suspicatu^: At. in-
quit Phil. pin. UI his iugeris.
GLOSSEMATORUM
de huius lihri indole cf. supra Inc. gramm. Uhr. praef. ad
Glossem. et ibid. fr. 6 {= infra fr. 3).
138 arammaticae aetatis Yanomanae &agmenta
3 13]
ocrem antiqui, ut Ateius Philologus in libro glosse-
matorum refert, montem confragosum vocabant, ut aput
Livium [I v, 31 Bibh}^ ^sed qui sunt hi, qui ascendimt
altum ocrim' et [32 -B.] ^celsosque ocris arvaque putria
B et mare magnum' <^et^ [34 B,\ ^namque Taenari celsos
ocris' et [35 J?.] 'haut ut quem Chiro in Pelio docuit
ocri'. unde fortasse etiam ocreae sint dictae inaequaliter
tuberatae.
Feat. p, 181^, 17 ocrem — tuberatae. cf. Paul. Fest. p. 180,4.
Varro de l. L. 5, 116.
1 Gloiemat- eod, 6 et om. cod. 7 ocriae: em. Vrs.
INCERTAE SEDIS
Festi quae secvmtur glossa^e ad eimdem glossematorum librum
pertinere videntur; de reliquis incerta res est.
3 [5]
naucum ait Ateius Philologus poni pro A^gis.
Fest. p. 166^, 0 naucum — nugi»; Cincius [fr. 20]; Aelius
Stilo \fr, 19]; glosBematorum aatem scriptores [fr. 6]. cf, CGL
V 501, 24. 507,48. 573,20,
4 [IQ-]
nuscitiosum Ateius Philologus ait appellari solitum,
qui propter oculorum vitium parum videret.
Fest. p. 173^, 21 nuscitiosum — videret; at Opillus Aurelius
[fr, 10]; Aelius Stilo [fr. 24].
5[6\
secundum A.teium Philologum opes numero tantum
plurali divitias significant, — numero tantum singuiari
auxilium, — ab utroque possibilitatem.
Serv. Aen. 1, 601 ^non opis est nostrae Dido' opis, possi-
bilitatis. et secundum — significant, ut [Aen. 2, 4] 'Troianas ut
opes', numero — auxiUum, ut [Ter. andr, 473] 'fer opem, serra
me obBecro', ab utroque poB8. de Servii auctore cf. Laemmerhirt,
Comment. phil. Jen. 4. 1890. de re cf. Char. p, 33, 17. Serv.
L. Ateius Praetextatus 139
Aefh 6, 325. 11, 532. id. Ban. Aen. 8, 377. Ps - Acro Hor.
c. 3, 3, 28. CGL II 138, 51. 139, 3. 403, 44. IV 132, 46, 49.
265, 2 al. V 126, 30. 524, 21.
1 sec. At. Phil.] secundum alios Pa/ris.
6\_3\
<^orchitiii Ateius)> Philologus in <^ ait
esse genus oleae^ ductum ex Graeco 0Q%Big^ <^quod testi-
CTilorum sit magni^tudinis, itaque v<^ocari ex eo orchitin,
quod sit genere consue^to grandior.
Fest. p. 181^f 18 <orclutin> — grandior. cf. Isid. OT. 17, 9, 43.
CGL V 376, 33.
1 post in fort, glossematis addendum reliqua suppleta
ex Paulo
7 [.ii\
stroppus est, ut Ateius Philologus existimat, quod
graece <5xQ6q>L0v vocatur, et quod sacerdotes pro insigni
habent in capite.
Fest. p. 313*, 12 stroppus — capite. quidam coronam esse
dicimt, aut quod pro corona insigne in caput inponatur, quale
Bit strophium. cf. Faul. Fest. p. 312, 1. Flin, n. h. 21, 3.
Non. p. 538, 7. Isid. or. 19, 33, 3.
1 Adeius 2 avQoq>toii
8 [12]
<^tudites mall^eos appellant antiqui a tunden<^do)> — .
inde Ateius <^Philolog)>us existimat Tuditano cognomen
(inditum, quod^ caput malleoli simile habuerit.
Fest. p. 352*, 30 ^tudites^ — a tunden<^do, quamv^is ali a
tudibus [ita Urs.: ali cruribusj tudites. inde — habuerit cf Faul.
Fest. p. 353, 5. Isid. or. 19, 7, 1.
1 sq. suppl. ex Fauh
9 [13]
Ateius Philolo<^gus verb^um [mcerram] ad male
dicendum magnae acerbitati<^s, ut sit^ vecors et vesanus
teste Livio qui^dicit [II v, fJ Bibh,^: Vacerrae malefica
vecordia'.
140 Grammaticae aetatis yaironianae fragmenta
Fest. p. 375*, 3 vaceiram <^Aelius> [fr, 77]; Ateius vero —
▼ecordia.
1 verbmn scripsi 3 vacenae Bmcheler: . . . corde et
4 vecordia: vacerra Scal.
10 [1]
Ateius Philologus duo tantum yoluinina de Latino
sermone reliquisse eum \M, Antoniwm Crniphanem] tradit;
nam cetera scripta discipulorum eius esse, non ipsius, in
quibus et suum alicubi reperiri nomen, ut hoc * ♦
Smt. de gramm, 7 Ateius — ut hoc * *
11 [deest]
Themistocles cum a formoso adsectaretur
Prisc. p, 383, 8 Ateius [Alpheus codd: em. Osann] Philo-
logus: Them. — adsect, passive, rj-KoXovd^stTo. cf. tcst. 8.
DUBIA
12 \8\
Varro \fr. 425] et Ateius contra sentiunt dicentes
divos perpetuos, deos qui propter sui consecrationem
timentur, ut sunt dii manes.
Serv, Aen. 5, 45 ^divum' et Meorum' indifFerenter pleruni-
que ponit poeta, quamquam sit discretio, ut deos perpetiios
dicamus, divos ex hominibus factos, quasi qui diem obierint;
unde divos etiam imperatores vocamus. sed Varro et Ateius — manefl.
de Ateio vd. ad fr, 14,
13 \deest]
<[nefrendes^ — Ateius <^ infantes esse nondum
fre^ndentes, id est <^frangentes. Livius ^ t
[J V. 38 Ribb.^', 'quem ego ne<^frendem alui lacteam im-
mulgen)>s opem'.
Fest. p. 16^, 12 <nef]tende8 dictos asserit Q. Muci^us Scae-
vola \fr. 4] ; Ateius — opem. et pro nefrendibus
<^alii> [Ael. Stilo fr. 64]. Beitzenstein {Verr, Forsch. p, 91 adn. l^
post ^Ateius^ ^Philologus^ exddisse putat, cum lAvii poetae
versus db eo dllatus legatur, quod in more Siteii Philologi est
(fr, 2, 9), atque tertia de nefrendihus explanatio Aelii Stilonis
L. AteiuB FraetextatuB 141
esse videatur, cum quo idem Ateius a Festo saepius coniu/ngitu/r.
extat tamen locus Plinii (w. h. 14, 93 = Ateius Cap. fr. S),
e Verrio, ut videtur, adscitus {Mimzer, Quellenkr, d. Ng, d, Plin,
p. 302 sq.), ubi Mucius Scaevola Aelius Stilo Ateius Capito auc-
tores memorantwr, neque prohabilis Bremeri coniedura est Plinium
'sive errore sive neglegentid^ Capitonem pro Philologo scripsisse
{lA 2, 274). itaque uter Ateius Festi supra auctor sit, valde
dubitare licet; nam ne Capito quidem ab exemplis antiquorum
poetarum scriptorumve ahhorruit {cf. fr. 2. 4 et Marx, Lucil.
carm. rell. 1 p. LVsq.).
Isq. suppletum ex Paulo
14 [7]
Ateius adserit Bomam ante adventum Euandri diu
Valentiam vocitatam, sed post Graeco nomine Bomen
Tocitatam.
Serv. Dan. Aen. 1, 273 Ateiua — vocitatam. cf. Fest. p. 266^, 34.
Solin. 1, 1. in hoc fr. et in fr. 12 plerique Capitonem intellegu/nt,
quod Ateius grammaticus alihi (supra fr. 5) addito agnomine
Phihlogo afferatur {Graff, ihid. p. 318 adn. 161. Laemmerhi/it
l. c. p. 377 adn. 1 etc.); at varietatem appellandi cum saepius
iam animadvertimus (cf. Valer. Sor. test. 1. Aur. Opill. test. 1),
tum in Servio reperimus (cf. huc. 3, 8 et Aen. 1, 546. 7, 273;
huc. 4,1 et huc. 3, 84. 4, 6. 7 etc). res ipsa historica huius fragm.
cwn Graeca verhi notatione ad Philologum hreviarii rerum om-
nium Bomanarum scriptorem optime quadrat {cf. fr. 6. 7), neque
tum dedecet discrimen inter divum et deum factum (fr. 12), si
conferimus fr. 5. duhitationem tamen mmet Varro in fr. 12 cum
Ateio coniu/nctus, cwm quam saepe Capito Varronem in usum
vocaverit notum sit (cf. Frederhing, PhUoh 19, 654 sq. 660 sq.)
P. VALERIUS CATO
A. TESTIMONIA
VTTAE
1. Suet. de gramm. 11 (F.y Valeriua Cato, ut non nuUi tra-
didenint, BuiBeni cuiuBdam libertus ex Grallia; ipse libello, cui
est titolus Indignatio, ingenuum se natum ait et pupillum
relictom eoque facilius licentia Sullani temporiB [a. 672/82
^674/80] exutum patrimonio. itaque ante a. fere 654/100
142 Grammaticae aetatis Yarronianae &aginenta
natus non est. neque tamen annus eius natalis multo inferius
amoveri potest, si quidem is Vettium PhUocomum audivit {test. 7),
de cuiua (utate vd. ad Q. Archd. test. 3.
2. Suet. ihid. yixit ad extremam senectam, sed in snmma
pauperie et paene inopia, abditns modico gurg^stio, postquam
Tusculana villa creditoribus cesserat, ut auctor est Bibaculus
[FFR 3 JB.J: *8i quis forte mei domum Catonis, y depictas minio
6 aBBulas, et illos / custodis videt hortulos Priapi, / miratur qni-
bu8 ille di8ciplini8 / tantam 8it 8apientiam a88ecutus, /quem
tre8 cauliculi, selibra farris, / racemi duo tegula sub una/ad
8ummam prope nutriant 8enectam'. et rursus [ibid,3]: ^Catonis
modo^ Galle,Tu8Culanum/tota creditor urbe venditabat. /mirati
10 sumuB unicum magiBtmm / Bummum grammaticum optimiuu
poetam / omnes solvere p088e quaeBtiones , / unum difficile ex-
pedire nomen. / en cor Zenodoti, en iecur Cratetisl' Mar. Plot
Sacerd. p. 480, 12 Bibaculu8 de Catone grammatico: ^en cor
Zenodoti, en iecur CratetiB'. Proh. cathol p. 29, 12 Bibaculus
de Catone grammatico: 'iecur Cratetis'. de Catone magistro cf.
supra De lud. litt. test. 36. de verbis ^omnes solvere posse quae-
stiones* cf. Lehrs, de Arist. stud. Hom. p. 207 ^sq.
1 Bummam -riem et p. inopiam codd. 5 assulas Beroaldus:
assylas (assyllas vel asillas) custodes plerique codd. hortnli
Priapos JScaliger 6 sap. sit plerique codd. 7 calculi
plerique codd. 11 diff.] deficere Toup
3. Suet. de gramm. 4 Messalla Corvinus [fr. 5J — non esse
sibi dicens rem cum Furio Bibaculo^ ne cum Ticida quidem
aut litteratore Catone; significat enim haud dubie Valerium
Catonem poetam simul grammaticumque notissimum.
SCllIFTORUM
4. Ovid. trist. 2, 435 Cinna quoque his comes est Cinna-
que procacior Anser; / et leve Cornifici parque Catonis opus.
cf. LSchwdbe, quaest. Catull. p. 305.
5. Suet. de aramm. 11 is [Cato] scripsit praeter gram-
maticos libelfoB etiam poemata, ex quibus praecipue pro-
bantur Lydia et Diana. Lydiae Ticida meminit [FPB 2 B.]:
'Lydia doctorum maxima cura liber'; Dianae Cinna [14 B.]:
'saecula permaneat nostri Dictynna Catonis'. carmina qme
pxtant Dirae et Lydia Catoni tributa sunt; de qua re cf. Teuffel,
Oesch. d. Bim, Lit. § 200, 2. Schanz, Bom. lAttg. 1\ 176.
6. Suet ibid. libello cui est titulus Indignatio (test. 1\
hucine pertinent quae in test. 7?
7. Suet. ibid, 2 quas [Lticilii saturas] legisse se apud
Archelaum Pompeius Lenaeus, apud Philocomum Yalerius Cato
liraedicant. cf test. 6.
P. Valerius Cato. C. lulius Caesar 143
6, Ps-Hor, sat. 1, 10:
Lucili, quam sis mendosus, teste Catone
defensore tuo pervincam, qui male factos
emendare parat versus: hoc lenius ille
quo melior vir <et)> est longe subtilior illo,
qui multum puer<(um^ et loris et fnnibus ussit
exoratus, ut esset opem qui ferre poetis
antiquis posset contra fastidia nos^a,
grammaticorum equitum doctissimus.
de Catanis in LucUio emendando opera cf. Marx, proleg. ad
Lveil. 1 p. CXXX. alterwn Lueilii existimatorem 'grammati-
corum equitum doctissimum* Marx (Eh. Mus. 41, 552 aq.) Vet-
tium Fhilocomum inteUegit, Orbilium Pupillum alii multi: utra
autem sententia reeta sit, duhito.
4 et add. codd. dett. 5 puerum Reisig ussit Marx:
iidis 6 exhoratus non nuUi codd.
B. DUBIUM FRAGMENTUM
diaeresis est quotiens una syllaba in duas dividitur,
synaeresis est e contrario quotiens duae syllabae in unam
contrahuntur. nam diaeresis est [Enn. ann. 33 F.^]
'Albai Longai' pro eo quod est ^lbae Longae. — legite
Verrium Flaccum \fr. 36\ et Catonem et ibi invenietis.
Pomp. comment. p. 297, 28 item duo contrarii sibi meta-
plasmi, diaeresis et synaeresis. diaeresis — Longae, ut est illud apud
Vergilium \Aen. 9, 26] Mives pictai vestis et auri', [5, 554]
'anlai medio libabant pocula Bacchi' : una syllaba in duas di-
visa est. legite — inyenietis. ita enim scribebant maiores nostri
aulai, a et i. de Catone cf. ad Verr, l. c.
C. lULIUS CAESAK
A. TESTIMONIA
VITAE
1. natua a. 654/160, quaestor a. 637/67, aedilis a. 689/65,
pontifex maximus a. 691/63, praetor a. 692/62, propraetor
0. 693/61, consul 695/59, proconml in Gallia a. 696/58^704/50,
cofWttZ iterum a. 706/48, tertium. a. 708/46, item sine collega
et dictator reip. constituendae 709/45, 710/44, interfectus Id.
Mart. a. 710/44.
144 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta l
2. praeceptore Caesar usus est M, Antonio Grniphone; cf. De
lud. liU. test. 19, \
y
SCRIPTORUM
3. SueU lul. 56 feruntur et a puero et ab adnlescentulo
qnaedam scripta, ut Laudes Herculis, tragoedia Oedipus,
item Dicta collectanea, quos omnis libellos vetuit Augustus
publicari in epistula, quam brevem admodum ac simplicem ad
Pompeium Macrum, cui ordinandas bibliothecas delegaverat,
misit. cf. Plut Caes. 2. Tac. de orat. 21. Plin. epist, 5, 3, 2. 5.
de Itinere vd. test. 8. poeticum fragm. infra 31.
4. Suet. ihid. 55 eloquentia militarique re aut aequavit
praestantissimorum gloriam aut ezcessit. Cie. Brut 262 ora-
tiones eius [Caesaris] mihi vehementer probantur, compluris
autem legi. cf. id. Brut 252. Quint. 10, 1, 114. Tac. ann. 13, 3.
de orat 21.
5. Suet. ibid. 56 reliquit et rerum suarum commentarios
Gallici civilisque belli Pompeiani; nam Alexandrini Africique
et Hispaniensis incertus auctor est: alii Oppium putant, alii
Hirtium, qui etiam Gallici belli novissimum imperfectumque
librum suppleverit.
6. Cic. ad fam. 9, 16, 4 [a. 708/46] audio Caesarem, cnm
▼olumina iam confecerit ^Ttocpd^syiidzcDv, si quod afferatur
ad eum pro meo, quod meum non sit, reicere solere. cf. test. 3.
7. Macfrdb. 1, 16, 39 lulius Caesar — siderum motus, de
quibuB non indoctos libros reliquit, ab Aegyptiis discipliuis
hausit. Plin. n. h, 1, 18 ex — L. Tarutio, qui graece de astrifl
scripsit. Caesare dictatore, qui item.
8. Suet lul. 56 reliquit — Anticatones totidem [libros
duos] ac praeterea poema, quod inscribitur Iter. quomm libro-
rum — sequentes [Anticatones] sub tempus Mundensis proelii
[a. 709/45] fecit, novissimum dum ab urbe in Hispaniam
ulteriorem quarto et vicensimo die pervenit [a. 708/46].
9. Suet. ibid. epistulae quoque eius ad senatum extant,
quas primus videtur ad paginas et formam memorialis libelli
convertisse, cum antea consules et duces non nisi transversa
charta scriptas mitterent. extant et ad Ciceronem, item ad
familiares domesticis de rebus, in quibns, si qua occultias per-
ferenda erant, per notas scripsit, id est sic structo litterarom
ordine, ut nuUum verbum effici posset; quae si quis investigaie
et persequi volet, quartam elementorum litteram, id est d pio
a et perinde reliquas commutet. cf. GeU. 17,9. C. lul. Vid.
ars rhet. XXVII de epist p. 124 M. {Bhet. Lat min. p.448H.).
Weichert, imp. Caes. Aug. rell. p. 147 sq.
C. lulius Caesar 145
DOCTRINAE
10. Quint. Ij7 , 21 iam optimus maximns, ut mediam i
litteram, quae yeteribus u fuerat, acciperent, Gai primum Cae-
saris inscriptione traditur factum. Vel. Long. p. 67, 4 varie
etiam scriptitatum est mancupium aucupium manubiae, si
qnidem C. Caesar per i scripsit, ut apparet ex titulis ipsius,
at Augustus [i] per u, ut testes sunt eius inscriptiones.
et qui per i scribunt, illam rationem secuntur, quod aliae
quoque denominationes per eandem litteram exeant, ut cum
manicas <^dicimus et^ maniculam. Comut ap. Cassiod. orth.
p. 150, 10 {Isid. or. 1, 27, IS) = Varro fr. 269. cf. Mar. Vict.
p. 9, 3. Brambach, Neugestalt. d. Lat. Orthogr. p. 108 sq.
Caesaris grammaticas reliquias coUegeru/nt Lersch, Sprachphil.
d. Alt. (Bonn 1841) 1, 132 sq.; Egger, serm. Lat. vet rell. (Paris
1843) p. 41 sq. Nipperdey, Caesar. edit (Lips. 1847) p. 753 sq.;
Schlitte, de Gaio lul. Cacs. grammatico (Halae 1865) p. 13 sq.;
Dinter, Caes. edit {Lips. 1890) 2, 125 sq. Kuebler, Caes. edit
{Lips. 1897) 3, 140sq. cf. Bitschl op. 2, 574sq. 4 passim, Hauser,
C. lul. Caes. eommentariorum de b. Gall. et de b. civ. qui vocatur
cum prcteceptis grammat. ab eodem scriptore in libris de anal.
traditis comparatio {Villach 1883). Hendrickson, Class. Philo-
logy 1906 p. 97 sq.
B. FRAGMENTA
DE ANALOQIA AD M. TULLIUM CICERONEM
LIBRORUM n
Suet. lul. 56 reliquit et de analogia duos libros et Anti-
catones [test. 8]; quorum librorum primos in transitu Alpium,
cum ex citeriore Gallia conventibus peractis ad exercitum
rediret — fecit [an a. 700/54? cf Hendrickson p. 113\
Fronto p. 221 N. fac memineris et cum animo tuo cogites,
C. Caesarem atrocissimo bello Gallico cum alia multa mili-
taria, tom etiam duos de analogia libros scrupulosissimos scri-
psisse inter tela volantia de nominibus declinandis^ de ver-
bonun aspirationibus et rationibus inter classica et tubas.
Quint 1, 7, 34 vim C. Caesaris fregerunt editi de analogia libri ?
loh. Saresb, Metalog. 1, 21 C. Caesar de analogia libros
edidit. cf. Suidas s. v. rdiog 'lovX. Kala.
opus primum generatim quaestiones de analogia et de ra-
iiane latine loquendi, deinde de declinaUone, in quam potissimum
nervoa suos Aristarehii contenderant , ampkxum esse videtur.
itaque priori libro fr. 11 — 15 vulgo tribuuntur, alteri fr. 16sq.
de opere ad Ciceronem scripto vd. fr. 1. 3.
Grammaticae Bomanae fragmenta ed. Funaioli 10
146 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
1 {1 SchlUte]
lib, L in maxumis occupationibus ad te ipsum [Cicero-
nem\ de — ratione latine loquendi accuratissume scripserit
[C7ae?sar] primoque in libro dixerit verborum dilectum
originem esse eloquentiae tribueritque, mi Brute, huic
6 nostro [CiceronQ , qui me de illo maluit quam se
dicere, laudem singularem; nam scripsit his verbis, cum
hunc nomine esset adfatus: ac si, ut cogitata prae-
clare eloqui possent, non nulli studio et usu
elaboraverunt, cuius te paene principem copiae
10 atque inventorem bene de nomine ac dignitate
populi Komani meritum esse existimare debemus,
hunc facilem et cotidianum novisse sermonem
nunc pro relicto est habendum.
Cic. Bi^ut. 252 ut esset perfecta illa bene loquendi laus,
multis litteris et iis quidem reconditis et exquisitis summoque
studio et diligCDtia est consecutuB. qui etiam jn maxaims —
ipsnm, inquit [Atticus] in me intuens^ de ratione — habendom.
hic Caesarem causam aperuisse, qua lihros de analogia ad
Ciceronem miserit, patet; qui quomodo de Caesaris conatu cor-
ruptae consuetudinis emendandae iudicaverit, vd. in BrtU. 258
— 261. de re cf. Hendrickson p. 114.
12 facile multi codd. 13 num non nulli edd.
l, I. tamquam scopulum sic fugias inauditum atque
insolens verbum.
Gell. 1, 10, 4 vive ergo moribus praeteritis, loquere verbis
praesentibus atque id, quod a C. Caesare excellentis ingenii ac
prudentiae viro in primo de analogia libro scriptum est, habe
semper in memoria atque in pectore, ut tamqnam — verbnm.
Macrob. 1, 5, 2 ego enim id, quod a C. Caesare excellentis in-
genii ac prudentiae viro in primo analogiae libro scriptom est
habeo semper in memoria atque in pectore, ut tamquam — Terbam.
loh. Saresb. Policr. 8, 10 fideliter exseqnendum erit, quod in
primo libro de analogia scripsit C. Claudius Caesar vir excel-
lentis ingenii magnaeque pmdentiae. ait enim: ^tamquam sco-
pulum nautae fagiunt, sic fugiendnm est infrequens atque in-
. solens verbum'. idem Metalog. 1, 15 Caesar in libro de analogia
grammaticus quidem est, et evitandum esse denuntiat quidquid
auditori perito potest esse absurdum: ^ut nautae' inquit 'sco-
C. lulius Caesar 147
pulum fuginnt, sic fug. esk infr. atqne ins. v.' m eodeni pro-
posito quam aliter ac Sisenna procedat Caesar vd. apud Sisenn.
test. 1. 2, de re cf. etiam Varro fr. 464,
1 fiigiam infrequens atque Ma^db.
3 [7]
l. 1. Gaius Caesar — in libris, quos ad M. Ciceronem
de analogia conscripsit, harenas yitiose dici existimat, quod
harena nmnquam multitudinis numero appellanda sit, sicuti
neque caelum neque triticum; contra autem quadrigas,
5 etiamsi currus unus, equorum quattuor iimctorum agmen
unum sit, plurativo semper numero dicendas putat, sicut
arma et moenia et comitia et inimicitias.
Gdl. 19, 8, 3 [loquitu/r Comelius Fronto] Gaius enim Gaesar — ,
vir ingenii praecellentis, sermonis praeter alios suae aetatis
castissimi, in libris — inimicitias, nisi quid contra ea dicis [i. e
fan^Uiaris quidam Frontonis], poetarum pulcherrime, quo [quod
codd,] et te pur|res et non esse id vitium demonstres. de caelo,
inqnit ille, et tntico non infitias eo, quin singulo semper numero
dicenda sint, neque de armis et moenibus et comitiis, quin
figura multitudinis perpetuacenseantur; videbimus autem potius
[post codd.: em. JSositts] de inimicitiis et quadrigis. ac fortas-
se an de quadrigis veterum auctoritati concessero, inimicitiam
tamen, sicuti inscientiam et inpotentiam et iniuriam, quae ratio
est, quam ob rem C. Caesar vel dictam esse a veteribus vel dicen-
dam a nobis non putat, quando Plautus linguae Latinae decus
deliciam quoque hix&g dixerit pro deliciis — [Foen. 365] ? inimi-
citiam autem Q. Ennius in illo memoratissimo libro dixit
[v. 326Ribb.^]. haec poeta/rum exempla Caesari certo, licet Mercklin
aUter sentiat {Fleck. Jahrbb. suppl. 3. 1860 p. 650), ignota fuenmt
GeUio ipso teste. de his libro I adsignandis vd. fr. 3\
6 sicut circa arma Paris. s. castra a. Vogel.
_ 5« [7]
L I. cum supra dixisset neque caelum neque triticum
neque harenam multitudinis signiiicationem pati, num
tu inquit [Caesar] harum rerum natura accidere
arbitraris, quod unam terram et plures terras et
5 urbem et urbes et imperium et imperia dicamus,
neque quadrigas in unam nominis figuram redigere
neque harenam multitudinis appellatione con-
vertere possimus?
10*
148 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
Gell. ibid. 7 sq. tunc prolato libro de analogia primo verba
baec ex eo pauca memoriae mandavi. nam cum supra — posnjniu?
— Fronto ita respondit: quadrigae semper, etsi multiiugae non
sunt, multitudinis tamen numero tenentur, quoniam quattuor
simul equi iuncti quadrigae quasi quadriiugae vocantur, neque
debet prorsus appellatio equorum plurium includi in singuluis
numeri unitatem. eandemque rationem <^barenae^ babendam
sed in specie dispari; nam cum barena singulari in numero
dicta multitudinem tamen et copiam significet minimarum, ex
quibus constat, partium, indocte et inscite barenae dici videntur,
tamquam id Yocabulum indigeat numeri amplitudine, cum ei
singulariter dicto [dici codd.: em. Mculvtg] ingenita sit naturalis
sui multitudo. — nam cum caelum semper kvfK&g dicatur,
mare et terra non semper, et pulvis ventus et furnus non semper,
cur indutias et caerimonias scriptores veteres non numquam
singulari numero appellaverunt, ferias et nundinas et inferias et
exsequias numquam? cur mel et vinum atque id genus cetera
numerum multitudinis capiunt, lacte non capiat? Frontanianae
disputationis fimdamentum fartasse apud Caemrem ipsum erat
(cf. Kretzschmer, de Gell. font p. 60), quando GeUius veteretn
appellationem ^numerus multitudinis^ pro plurcUi imirpat. de
forma ^lacte^ vd. infra fr. 14. ceteroquicf Varro de l. L. 10, 66. 67.
Char. p. 33, 15. 93, 4. 96, 7. 103, 22. 154, 1 et pamm in CGK.
Serv.Aen.2,272. 12,164. CGL II 454,24. 321,30. 402,21. 452,35.
1 neque tr. Paris. triticumve Magliah. Begin. 597 et 1646
triticum rell. 4 adplures Paris. Voss. Lat. F7, unde ac pl.
Hertz 7 in inult. appellationem Maglidb. Regin. 597 et 1646
Vo88. Lat F 112
4 [4]
l. I. legimus apud maiores nostros primas apud
Bomanos XI litteras ftdsse tantum modo, ut dicit Caesar
in libro analogiarum primo; in libro analogiarum Caesar
hoc dicit XI fuisse.
Pomp. comment p. 108, 9 legimus — fuiaae. Varro docet
\fr. ^]. de ha^ Caesaris dodrina a Pompeio tantum Uradita est
quod ambigatur. cf. WHmanns, de Varr. libr. grammat.
p. 121 sq.
3 pr. in om.. Wolfenb. Paris. 1179
5 [10]
L II. fagos populos ulmos
C. lulius Caesar 149
Char. p. 130, 6 (— Plin. duh. serm. p. 17,9 B.) fagus Varro
de gente p. B. [/r. i^5]; fagos C. Caesar de analogia H: fagos —
tOmoB. cf. Varro de l. L. 9, 80.
6 [11-]
1. II. lacer an laceris? ut tener puer; ultimam enim
vocalem si ablativus ami<^serit)>, dabit scire <^qualis^ esse
debeat nominativus. — quod ita dici <[debere et^ Caesar
de analogia 11 nec non et Valgius de rebus per epistulam
quaesitis \fr. 3] <^p^utant.
Char. p. 135, 20 (= Plin. dub. serm. p. 51, 23 B.) lacer —
nominativiiB. Ovidius [met. 3, 522] ^mille lacer spargere locis',
quod ita — <p>utant. cf. Char. p. 135^ 17. 136, 22 (= Plin. ihid.)
Varro de l. L. 10, 62.
adn. crit. vd. ad Valg. Buf. l. c.
7 [15]
2. II. Caesar de analogia 11 turbonem, non turbinem
etiam in tempestate dici debere ait, ut Carbo Garbonis,
non ut homo hominis.
Char. p. 144, 30 (= Plin. duh. serm. p. 4, 26 B.) Turbo
Turbonis, si proprium sit hominis nomen; turbinis, si procellam
voluerimus exprimere, aut in ed, inquit Plinius, qui est in lusu
puerorum. sed Caesar — hominiB. eodem quae Plinius hahent
Char. p. 64, 26. 145, 8. Proh. d^ nom. exc. p. 210, 30. Prisc.
p. 207, 17. Serv. Aen. 1, 83. 7, 378. Beda orth. p. 293, 14.
AJbin. orth. p. 311, 21.
2 caro caronis: em. Buecheler Cato Catonis Fahricius
{cf. Proh. ibid. p. 210, 36)
8 [18]
L II. panis genetivum pluralem Caesar de analogia 11
panium dixit.
Char. p. 90, 7 panis autem genetivum — dixit, sed Verrius
[fr. 19]. idem p, 141, 20 {Plin. duh. serm. p. 25, 10. 31, 23 B.)
panimn Caesar de analogia libro 11 dici debere ait, sed Verrius
[fr. idem]. cf Inc. de nom. CGK V 586, 18.
9 [M]
l. II. C. Caesar in libro de' analogia secundo huius
die et huius specie dicendum putat.
150 Graminaticae aetatis Yarroiiianae fragmenta
GeO. 9, 14, 25 sed c. Cacnr — patat. ego quoqne in Ingnrtha
Salliistii ramniae fidei et reTerendae TetnBtatis libro die casn
patrio Bcriptom invenL Terba haec ita erant [97, 3]: Wix
decima paite die leliqna'. cf. Qmni. 1, 6, 26. Char. p. 55, 13.
U^, 12. Prisc. p. 366, 9. fragm. Bob. de nom. CGK V 556, 8.
1 C. OM. Bem. Faris. Voss. Lat. F 7 2 diei iidem codd.
speciei Bem.
10 \2S\
l. II. Caesar libro II singalariter idem, pluraliter
isdem dicendum confirmat. sed consuetudo hoc non servai
se et sese pronomina ita distingait, ut se dicamus, cum
aliquem quid in alium fedsse ostendimus, ut puta Hlle
5 dicit se hoc illi fecisse'; cum autem in se ipsum, tunc
dicamus sese, velut ^dixit sese hoc sibi fecisse'.
Char. p. 110, 23 (= Plin. dub. serm. p. 33, 32 B.) <de
pi*onomine^ is homo idem conpodtnm facit * * , nisi qoia
CHeMT — feeiaM. lacunam signavit RitsM (op. 4, 138. 313), quam
Keil Uam singuJariter qttam pluraiiter' exjAevit. rectius fortasse
e$t quod Ritschl Xipperdeyo mdU inteUecto tribuit, ut apud
Caesarem ^sing. isdem, plur. idem^ {Bitschl Udem phir., sing.
isdem^) scribamus, quae singularis forma in titulis extat {SchliUe
p. 33) et apud Plaut. Amphitr. 945. cum ^is-dem^ cf. etiam
^quis-nam, quis-quam^ et sim.
8 distingnunt coni. KeU.
ll\Si\
quae est analogia? conparatio similium: latine pro-
portio dicitur. — fit octo modis: ut sint <]similes^ sex
illae partes, quae accidunt nomini; sex autem accidunt
nomini ista, qualitas conparatio genus numerus figura
h easus, ecce sex partes; exitus syllabarum ut sit similis,
puta illud in us exit et illud in us; paenultimarum ratio
ut sit similis, ut aut vocales similes sint aut con-
Honantes; deinde ut tempora sint similia; si illa brevis
H«t, et illa breyis sit. de istis omnibus rebus si unum
10 minus fuerit, iam non stat analogia; de his rebus, quae
poHitae sunt apud Caesarem, si quid minus fuerit, iam
iion stabit ratio analogiae. ait enim Caesar: ^nisi omnia
r/onHentiant inter se, non potest fieri ut nominis simili-
tijrjo hit'.
C. Inlius Caesar 151
JPomp. comment p. 197, 31 quse est — dicitor: analogia graece,
latine proportio. sed ita illam definit [Donatas] ^analogia
est comparatio'. fit octo — simmtudo 8it. Serv, [Serg.] comm. in
DoncU. p. 435, 15 analogia dicitnr ratio declinationis nominum
inter se omni parte similium; latine proportio Yocatnr. nomina
aatem similia snnt omni parte, si octo rebns sint similia, id
est sex illis quae accidnnt nomini, qnalitate conparatione genere
nnmero fignra casn, deinde exitu syllabamm, deinde consonan-
tium ratione paenultimamm. atqne si nna res de istiB octo
similibus desierit, dicimus [enim] nomen nulla ratione similiter
declinari. cf. Donat ars. p. 373, 4. Varro de l. L. 10, 21. Quint
1, 6, 3. Prob. inst. a/rt. p. 47, 23. Mart. Cap. 3, 290. Isid.
or. 1, 28, 1. Pompeius octo analogiae rationes a Servio recipiens,
nonam de similibus temporibus perperam addidit; quas an omnea
re vera Caesar noverit nescimt^. de compluribus tamen dubitari
non licet, quippe qua>e Alexandrinis iam notae fuerint, ^genus
qudlitas sive species figura num,erus casus eoDitus* (cf. Aristoph.
Byz. et Arist. ap. Char. p. 117, 1. Grammat Bekker. Anecd.
p. 629 — 43 § 14), ex quibus ^genus^ apud Caesarem primum
ohtinuit locum, si fides est Choerobosco (Bekker Anecd. p. 1177;
cf. ScMitte p. 21), qui vulgatum contrarium ordinem ^qualitas
genus^ ApoUonio Herodiano Eomano vindicat
2 sim. om. codd. 7 similes scripsi : syllabae 9 sit]
est Paris. 1180
12 {8]
duae simt Albae, alia ista quam noyimus in Aricia et
alia hic in Italia. yolentes Bomani discretionem facere,
istos Albanos dixerunt, illos Albenses.
Pomp. comment p. 144, 17 (= Plin. dub. serm. p. 39, 17 B.)
Alba civitas: alii dicunt Albanus, alii Albenses. quae ratio
est? numquid possumus scire, quare sic [quidl invenitur?
Caesar quidem in libris analogicis voluit dicere discretionem.
ait sic Caesar in libris analogiae: duae — Aibezues. — Plinius
Secnndus negat et ait sic: ^ indifferenter haec inveniuntur'.
Varro de l. L. 8, 35 cum duae sint Albae, ab una dicuntur
Albani, ab altera Albenses. cf. Char. p 106, 1. verba non
ipsius Caesaris sunt
1 aluae Wolfenb. atcia Paris. 1179 et 1180 'Arida'
ex Marsia corruptvm, ^ltalia^ autem inepte pro Latio siibstitutum
a Pompeio coni. Nipperdey p. 754
13 [5]
cum onines artis latores, praecipueque Caesar, propter
152 Graminaticae aetatis Yarronianae fraginenta
rationem metricam et structnrarum qualitates singularum
litterarum sonos ponderarent, hac ratione semivocales mutis
praeferendas iudicaverunt, quod semivocales gemiaatae ad
6 sonum Yocalibus occurrunt, hoc est ut syllabam facere
possint, ut puta fla ars mons iners et cetera talia; at
vero mutae geminatae, si vocalibus occun*ant, nec syllabam
nec sonum scilicet facere possint. quis enim bcdkpqtg
geminatas vocaJibus misceat et sonum syllabae potest
10 audire?
Prob. inst. art. p. 50, 21 nunc quaeritur de consonantibus,
quare in duas partes dividantur, hoc est in semivocales et
mutas. hac de causa, quoniam semivocales maiorem potestatem
habent quam mutae. nam com onmes — andire? cf. Varro
fr. 241 sq. et supra fr. 4, cum quo hoc et fr. 14. 15 cohaerent.
14 [6\
ille [Varro fr, 27 3\ dicit: lac non debemus dicere,
sed lact. sed dixit Caesar contra ipsum rem valentissimam,
nuUum nomen duabus mutis terminari.
Pomp. comment. p. 199, 14 iUe — terminari. cxc. cx comm, in
Donat. CGK V 326, 27 Caesar dixit rem valentissimam contra
ipsum [ Varronem\ id est nullum nomen duabus mutis terminari
posse. Anecd, H. p. 120, 7 Varro \fr. ideni]. Caesar: nullum
nomen duabus mutis terminatur. cf Varro ad l. c. Vaigius
fr. 6. utrum Caesar ante an post Varronem de his scripserit
nescimus.
15 [9]
Pompeiii quoque genetivum per tria i scribebant, quorum
duo superiora loco consonantium accipiebant, ut si dicas
Pompelli; nam tribus i iunctis qualis possit syllaba pro-
nuntiari? quod Caesari doctissimo artis grammaticae placitum
6 a Victore quoque in arte grammatica de syllabis com-
probatur.
Pritsc. p. 14, 10 unde Pompeiii — comprobatur. cf Coes. Vindex
ap. Cassiod. arth. p. 206, 6. Cicero test. 3. 5*. Anecd. H. p. 104, 6.
4 nam postremum i pro vocali est accipiendum post pro-
uimtiari add. non nulli codd. 6 a Vict.] auctore vel auctori
plerique codd. cf. Osann, Beitr. z. Griech. u. Eom. Littg. 2, 377
C. lulius Caesar 153
16 [deest]
crinis generis masculini, ut Caesar de analogia.
Inc. de dub. noniin. CGK V 575, 11 (— Flin. dub. semi.
]). 64, 8 B.) crmis — de anaiogia. Proh. inst. art. p. 124., 17 quae-
cmnque nomina inanimalia Latina dum taxat nominativo casu
nmneri singularis disyllaba esse reperiuntur et nis syllaba ter-
minantur, haec secundum analogicam disciplinam masculini
generis esse probantur. cf. Cha/r. p. 101, 7. exc. Char. p. 555, 25.
Froh. de nom. exc. p. 209, 31. [Serg.] expl. in Donat. p. 538, 34.
Caper orth. p. 101, 19. Serv. Aen. 2, 554. Gell 13, 21, 12.
Non. p. 202, 22.
ut C. de anal. om. Monac.
17 [W]
Probus et Caesar hoc poUen poUinis declinaverunt.
Frisc. p. 250, 17 haec poUis poUinis: sic Charisius. Probus
autem et — declmaverunt. cf. Ckar. p. 42, 2. CGL II 153, 2.
Probus cath. p. 9, 10 neutri generis multa reperiuntur en in
nominativo correpta, in genetivo e in i mutata, ut hoc poUen
poUinis carmen carminis lumen luminis gluten glutinis crimen
criminis limen liminis.
18 [1J3]
in is desinentia longam cuiuscumque sint generis Latina
ablata s addita tis faciunt genetivum, ut haec lis litis, hic
et haec dis ditis — hic et haec Samnis huius Samnitis:
sic Caesar de analogia.
Prisc. p. 248, 15 in is — ditis, unde hi et hae dites et haec
ditia, cuius nominativum singularem in usu non inveni. debet
tamen secundum analogiam hoc dite esse; nam in is finiri
nentrum non potest — Wc et haec — de anaiogia. cf. Mar. Victor.
p. 18, 8. 224, 13.
19 [13\
illa tam in is quam in er finita nomina regulam servant
in er terminatorum, id est accepta is faciunt genetivum,
ut hic pulvis et pulver pulveris, hic cucumis et cucumer
cucumeris, hic cinis et ciner cineri^, hic vomis et vomer
vomeris. praeterea Caesar declinat pubis puberis.
154 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
Prisc. p. 249, 15 iiia quoque tam in is — puberis, quidam ut
ProbuB pubes puberis, quidam puber puberis. cf. Prob. cath.
p. 19, 30. Schol. Bem. georg. 4, 122.
1 nomina] omnia non nulli codd.
20 [16]
nunc recentiores instituerunt Graecis nominibus Graecas
declinationes potius dare, quod tamen ipsum non semper
fieri potest. mihi autem placet rationem Latinam sequi,
quo usque patitur decor. neque enim iam Calypsonem
5 dixerim ut lunonem, quamquam secutus antiquos C. Caesar
utitur hac ratione declinandi.
Quint. 1, 0, 63 nnnc — deciinandi. Bod auctoritatem consue-
tudo superavit. cf. Char. p. 127, 17.
8 lat. rat. BM 4 patietur Ambros. b
21 [i7]
ne illa quidem ratio recepta est, quam C. Caesar ponit
in femininis, ut puppim restim pelvim * * ; hoc enim modo
et ab hoc cani dicemus et ab hoc iuv^eni.)>
Chao'. p. 122, 23 (== Flin. dub. serm. p. 9, 19 B.) amni Maro
[georg. 3, 447] 'secundo defluit amni'. ubi Plinius eodem libro:
ab antiquis, inquit, quos Varro reprehendit [fr. 254] — . ne m» —
iuy<^eni)>. hinc perspidtur Caesaris praeceptum de ablativo nomi-
num im in cuxusativo habentium fuisse, qua de re cf. [PcHaem.]
a/rt. CGK V 539, 42 illa quoque feminina in i etiam exeunt,
quae accusativos in im mittunt, ut puppim puppi, restim resti.
ut tamen ea quae Pliniu^s Caesari obicit inteUegamus, aliquid stip-
plere debemus, quod de iis ^qvxie similem genetivum nominativo
habenf generatim fuisse Keil ad hwnc l. suspicatus est coU. Char.
p. 33; cf etiam ibid. p. 120, 24. de hac re cf. DetUfsen, Symh.
Bonn. p. 701. Brambach, Neugest. d. Lat. Orih. p. 169. 176 adn.
3 puppi resti pelvi Nipperdey 3 et ab hoc cani d. et
ab hoc cane idem,
22 [20'\
Plinius Secundus animal, non animale ait dici debere.
C. Caesar, quasi indiscretum hoc sit, ait 1 littera nominativo
singulari neutra finita nomina eandem definitionem capere
quam capiunt e littera terminata, huic animali et ab hoc
K animali, huic puteali et ab hoc puteali.
C. Inlius Caesar 155
Char. p. 119, 3 (= Plin. dub. serm. p. 52, 25 B.) animal
animale faciet, ut autnmnal autnmnale capital capitale tiibunal
tribunale, quae patiendi non sunt, ut supra diximus. PUnius
— putealL
5 puteoli et ab boc puteoii
23 \21\
omnium nominum quae sunt neutri generis et in e
terminantur, ait Plinius Caesarem scisse eosdem esse abla-
tivos quales simt dativi singulares.
Char. p. 122, 14 (= Plin, duh. serm. p. 9, 12) aplustre.
omnimn — singniaree. cf. Prisc. p. 350, 24. neque Mnc ncquc ex
seqq. frctgm. 24, 24^ colligere licet Gaesarem ^dblativus* appeUa-
tionem navisse, ut Lersch opinatur {Sprachphil. d. Alt. 2, 231);
Varro certe aliquot post annos in libris De l. L. sextum casum
td Latinum casum tantum modo usurpat.
2 scisse i. e. iussisse a sciscendo
24 \22'\
ar litteris nomina neutralia terminata item non minus
[eosdem hdbere ablativos quales dativos singvlares\ ait
Caesar, quia dativo et ablativo pari iure funguntur, ut
idem Plinius scribit.
Char. p. 122, 16 (= Plin. dub. serm. p. 9, 15 B.) ar utteri»
— seribil
1 item Nipperdey: idem
^4« [22']
Pliniufi ait inter cetera etiam istud C. Caesarem de-
disse praeceptum, quod neutra nomina ar nominativo clausa
per i dativum ablativumque singulares ostendant; iubar
tamen ab bac regula dissidere. nam ut buic iubari dicimus,
ab hoc iubare dicendimi est, ut buic farri et ab boc farre.
Char. p. 133, 18 (= PUn. dub. serm. p. 12, 32 B.) iubare
[-bar cod.]. Fiinius — faire. cf. Brambach l. c. p. 165.
2 quod Fahricius: qf (= quorum)
25 [19]
Caesar in analogicis barum partum.
156 Grammaticae aetatiB Varronianae fragmenta
Char. p. 141, 24 (= FUn, dub. serm, p. 25, 15 B.) partQm.
Cueaai — partam, ComeliuB NepoB inlnstrimn XY ^(c ^tc [fr, 2 P.] et
Ennins \ann. 593 F.*] 'iamqne fere quattuor partum', qnoniAm
ab hac parte facit et nas ptutes. sed consuetudo, inquit Plinins,
ut praegnatium [regnatium eod.] optimatium.
^6 [^23]
in libris analogicis omnia istius modi [^enetivos d
daiivos singtUares nominum qtiartae dedinaiionis] sine i
littera dicenda censet [C7ae5ar].
Gdl. 4, 16, 8 C. etiam Caesar gravis auctor Latinae linguae
in Anticatone [3, 145 Kuebler]: 'nnius' inquit ^arrogantiae
Buperbiae dominatuque'. item in Dolabellam actionis I lib. I
[3, 135 Kue.'\ : ^sti, quorum in aedibus fanisque posita et honori
erant et omatu'. in llbziB quoque analogicis — oenBet. cf. NotL
p. 501,24. Prisc. p. 363, 15. Serv. et Schol Bern. georg. 4, 158. 198.
Detlefsen l. c. p. 712sq.
2 i codd. deterr.: om. rell. S censent codd. opt.
27 [26^
mortuus ex qua parte orationis declinetur incertum
est. nam sicut ait Caesar, ab eo quod est morior, in
participio praeteriti temporis in tus exire debuit, per unum
scilicet u, non per duo. nam ubi geminata est littera^
6 nomen est, non participium, ut fatuus arduus.
Isid. or. 11, 2, 33 mortuus autem ex — srdniu. August. reg.
CGK V 520, 22 est unum participium praeteriti temporis in
omni Latino sermone, quod in formam nominis vel declinationem
conversum est, ut est mortuus. est enim ab eo quod morior,
et participium praeteriti temporis in tus exire debuit per unum
u, non per duo. nam ubi geminata u littera in nominativo
est, nomen est, non participium, ut fEttuus ingenuus arduas
carduus exiguus beluus, ut Cicero dixit. cf. Prob. inst. art.
p. 126, 16. Frisc. p. 502, 3.
28 [27'\
Caesar non incongrue protulit ens a verbo sum es,
quomodo a verbo possum potes, potens.
Brisc. III 239, 5 Graeci autem participio utuntur sub-
stantivo: knoXlmvtog oiv Si9dG%si,gj Tgvqxov av iioiv^dvng^ quo
no8 quoque secundum analogiam possemus uti, nisi usus de-
ficeret participii frequens. quamvis Caeaar — potens.
C. lulius Caesar 157
INCERTAE SEDIS
29 \deest:\
siremps tantum per nominativum et ablativum de-
clinatur, siremps ut tabes et pluris, ab hac sirempse plure
tabe; Caesar ergo siremps lex esto quasi sacram
violaverit dixisse pronuntiandus est, nisi forte quidam
adverbialiter legere maluerint, similiter lex esto.
Giar. p. 143, 33 (= Plin. dub. serm. p. 28, 20 B.) siremps
— lex esto. cf. Bitschl op. 4, 61 sq. Huschlce ibid. p. 80. Hertz,
Philol 11, 680. de voce 'siremps^ cf. Stolz, Wien. Stud. 13 {1891)
p. 293 sq. Ux Caesariana fortasse respicitur.
1 ablativum Char. p. 93, 24: vocativum 3 caesare ergo
Siremps cod. Caesar de analogia siremps — dixit pro nominativo
esse, nisi Mitschl
30 [p. iP]
M. TuUius [7F« p. 412 CFWMueller] et C. Caesar
mordeo memordi pungo pepugi spondeo spepondi dixerunt.
GeR. 6, 9, 15 sic M. Tumus — dixerunt. cf GelUi totum caput
et Char. p. 245, 4. 248, 2. Biom. p. 367, 30. Prisc. p. 526, 14.
iniuria opinar haec Lersch et Kuehler libro II de analogia
tribuerunt, cwm iuxta Caesarem Cicero sit. de hac consu£tudine
cf. pro Sex. Bosc. 60.
31 [FPR p. 326, 2 ^.]
tn quoque tu in summis, o dimidiate Menander,
poneris et merito, puri sermonis amator.
lenibus atque utinam scriptis adiuncta foret vis,
comica ut aequato virtus polleret honore
cum Graecis, neve hac despectus parte iaceres!
unum hoc maceror ac doleo tibi deesse, Terenti.
Suet. vit. Ter. p. 34 B. Cicero in Limone [fr. 4]. item
C. Caesar: ta quoque — Terenti.
5 neve Both: neque
unum restat fragm. Capri orth. p. 101, 17, quod a solo Lersch
grammatico Caesaris libro temere adscriptum est (cf. ScMitte
p. 20). nuper duo fr. (Cic. Brut. 258. Plin. n. h. 7, 117) ad-
didit Hendrickson p. 116sq., an recte dubito.
158 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
R NIGIDIUS FIGULUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. *P. Nigidius* est saepissime apiid GeUiuni vel ^Nigiditis
Figulus* ; ^Nigidius^ apud Nonium semper, plerumque apud
reliquos auctores.
2. Schoh in Lucan, 1, 639 Nigidium Figulum dicit, qui
ideo hoc nomen accepit, quia regressus a Grraecia dixit se
didicisBe orbem ad celeritatem rotae figuli torqueri. August.
civ. d. 5, 3 'de argumento, quod ex rota figuli Nigidius mathe-
maticus adsumpsit in quaestione geminorum'. frustra itaque
adfertur nobile illud commentum de figuli rota, quod respondisse
ferunt Nigidium hac quaestione turbatum, unde et Figulus ad-
pellatus est. dum enim rotam figuli vi qua potuit intorsisBet,
currente illa bis numero de atramento tamquam uno eius loco
summa celeritate percussit; deinde inventa sunt signa quae
fixerat desistente motu, non parvo intervallo in rotae iUius
extremitate dist^ntia. ^sic' inquit ^in tanta rapacitate caeli
etiamsi alter post alterum tanta celeritate nascatur, quanta
rotam bis ipse percussi, in caeli spatio plurimum est; hinc
sunt' inquit ^quaecumque dissimillima perhibentur in moribm
casibusque geminorum'.
3. Hieron. ad Euseh. chron. ol. 183, 4 [= a. 709/45] Nigidius
Figulus Pythagoricus et magus in exsilio moritur. annus natalii
posterior non est quam 655/99, cum Nigidius a. 695/59 praetor
fuerit {test. 6).
4. Cic. pro SuUa 41 [a. 691/63] introductis in senatum ic-
dicibus constitui senatores, qui omnia indicum dicta interrogata
responsa perscriberent. at quos viros! non solum summa
virtute et fide, cuius generis erat in senatu facultas maxima.
sed etiam quos sciebam memoria scientia celeritat-e scribemii
facillime quae dicerentur persequi posse, C. Cosconinm — ,
M. Messallam — , P. Nigidium, App. Claudium. credo esse
neminem, qui his hominibus ad vere referendum aut fidem
putet aut ingenium defnisse. Plut. An seni resp. ger: sit 27
KiyLiQcav dh avrbg dfioXoysl xa ndXXiata %al fiiyiffra r&v cvfi-
PovXsv^dtcov^ olg GiQ&^oDasv vnatsvav tiiv TtaxQtda, iLsta IlfmXiov
Niyidiov tov fpiXoGOfpov avv&hlvai. Plut. Cic. 20 6fi.oi(0$ 6i
[naQii^vvBv KmiQOiva inl tovg avdQag] xal K6ivtog 6 adBl-
ffbg xorl t&v &7tb (piXoao<plag itaiQ(ov IlonXiog Niyidtog, » ra
nXstata xal {Uyiata naQo, tag noXiti%ag i%Qffto nQdJ^stg.
5. Cic. dd Att. 2, 2, 3 [a. 694/60] sed neus tu, ecquid vides
Kalendas venire, Antonium non venire? iudices cogi? nam
P. Nigidius Figulus 159
ita ad me mittunt, Nigidium minari in contione se iudicem,
qui non adfuerit, compellaturum.
6. Cic. ad Q. fr. 1, 2, 16 [a. 695J59] praetores habemus
amicissimos et acerrimos cives^ Domitium Nigidium Memmium
Lentulum.
7. Cic. Titn. 2 qui [P. Nigidius] cum me in Ciliciam
proficiscentem Ephesi expectavisset Romam ex legatione ipse
decedens venissetque eodem Mytilenis mei salutandi et visendi
causa Cratippus Peripateticorum omnium, quos quidem ego
audierim, meo iudicio facile princeps, perlibenter et Nigidium
vidi et cognovi Cratippum. ac primum quidem tempus saluta-
tionis in percontatione consumpsimus ...
8. Cic. ad AU, 7, 24 [a. 705/49] ecce postridie Cassi litterae
Capua a Lncretio familiari eius, Nigidium a Domitio Cajpuam
venisse. eum dicere Yibullium- cum paucis militibus e Piceno
ciurere ad Gnaeum, confestim insequi Caesarem, Domitium non
habere militum III milia.
9. dc. ad fam. 4, 13 [a. 708/46] M. Cicero S. D. P. Figulo.
Cicero Nigidium exsilii fortuna adfiictum consolatm, unum om-
nium doctissimum et sanctissimum et sibi certe amicissimum
appeMans.
10. Cic. Tim. 1, 1 multa sunt a nobis et in Academicis
conscripta contra physicos et saepe <cum^ P. Nigidio Carneadeo
more et modo disputata. foit enim vir ille cum ceteris artibus,
qaae quidem dignae libero essent, omatus omnibus, tum acer
investigator et diligens earum rerum, quae a natura involutae
videntur ; denique sic iudico post illos nobiiesPjthagoreos, quorum
disciplina extincta est quodam modo^ cum aliquot saecla in
Italia Siciliaque viguisset, hunc extitisse, qui illam renovaret.
11. Schol. Boh. ad Cic. in Vatin. 6, 1 p. 317 Or. fuit autem
illis temporibus Nigidius quidam vir doctrina et eruditione
stadiorum praestantissimus, ad quem plurimi conveniebant. haec
ab obtrectatoribus velut factio minus probabilis iactitabatur,
quamvis ipsi Pythagorae sectatores existimari veUent. cf. test. 3.
4 velut factio Bueckeler: veluti actio
12. Ps-Cic. in SaU. controv. 14 at hercules lapsus aetatis
tirocinio postea se correxit [Sallitstius]. non ita est, sed abiit
in sodalicium sacrilegii Nigidiani.
13. Apul. de maa. 42 memini me apud Yarronem philo-
sophum — hoc etiam legere — ; itemque Fabium, cum quingen-
t08 denarium perdidisset, ad Nigidium consultum venisse; ab
eo pueros carmine instinctos indicavisse, ubi locorum defossa
esset crumina cum parte eorum, ceteri ut forent distributi;
onxun etiam denarium ex eo numero habere Catonem philo-
sophum, quem se a pedisequo in stipem ApoIIinis accepisse
Cato confessns est.
160 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
14. Suet. Aug. 94 quo natus est die [Octavianiis]^ cum
de Catilinae coniuratione ageretur in curia et Octavius ob uxoris
puerperium serius adfuisset, nota ac vulgata res est P. Nigidium
comperta morae causa, ut horam quoque partus acceperit, ad-
firmasse dominum terrarum orbi natum.
15. Cass. Dio 45, 1, 3 &QTt xb 6 Ttcctg [Octavianusj iyaygwijTO,
•nocl Niyidiog ^LyovXog povXsvtijg nagarQfjfia ccbxo} xriv cfvraprtav
ifuxvTSvtsocTO' aQi6xa yccQ x&v v.a^' Eavthv xi/jv xs xov TtoXov
StaTide iiriciv xal xag x&v aaxiQtav SiatpOQdg, Sea xs TLad"' kavtovg
yiyv^yksvoi xal 06a aviL^tyvvvisg dcXXriXoig iv xs xatg diuXiaig
'nal iv xalg diaaxdasatv iScTtotsXovai^ Stiyvco nal xaroe rovro xal
alxLav mg xtvag dnoQQ^qxovg dtaxQt^ag notovy,svog ^axsv. ovros
o^v xoxs xbv 'OnxaovXov ^QadvreQov ig xb avvsdQtov Stcc tov xov
natSbg x6xov {hvxs yccQ §ovXr} o^aa) Scnavxi^aavxa icvifiQSxo^ Sta
xL ipQddvvs' xal ^d^av xr^v alxLav Scvs§6riasv, ott Ssan^triv
ijiLZv iyivvriaag. xal aitbv i%xaQa%^ivta inl xovxm xal ^ia-
(pd^stQat xb natdLov id^eXrjaavxa inia%sv slnmv, 8xt &dvvar6v
iaxt xotovx6v ri a^bxb nad^stv. cf. Zonar. annal. 10, 13, Cedrentis I
p. 301 ed. Bonn.
16. Lucan. Phars. i, 639 sq.
at Figulus, cui cura deos secretaque caeli
nosse fiiit, quem non stellarum Aegyptia Memphis
aequaret visu numerisque moventibus astra,
aut hic errat, ait, nuUa cum lege per aevum
mundus et incerto discurrunt sidera motu,
aut si fata movent, urbi generique paratur
humano matura lues.
17. Gell. 19, 14, 1 — 3 aetas M. Ciceronis et C. Caesaris
praestanti facundia paucos habuit, doctrinarum autem multi-
formium variarumque artium, quibus humanitas erudita est,
columina habuit M. Varronem et P. Nigidium. — Nigidianae
autem commentationes non proinde in volgus exeunt, et ob-
scuritas subtilitasque earum tamquam parum utilis derelicta
est. 4, 9, 1 Nigicfius Figulus homo, ut ego arbitror, iuxta
M. Yarronem doctissimus 4, 16, 1 M. Yarronem et P. Nigidiam
viros Romani generis doctissimos 10, 11, 1 P. Nigidius homo in
omnium bonarum artium disciplinis egregius 11, 11, 1 P. Nigidii
hominis in studiis bonarum artium praecellentis, quem M. Cicero
ingenii doctrinarumque nomine summe reveritus est 13, 10, ^
P. Nigidius homo inpense doctus 15, 3, 5 P. Nigidii hominis
eruditissimi 17, 7, 4 P. Nigidius civitatis Bomanae doctiaomas
cf. test. 4. 10.
18. Serv. Aen. 10, 175 Nigidius autem solus est post
Yarronem, licet Yarro praecellat in theologia, hic in com-
munibus litteris; nam uterque utrumque scripserunt.
P. Nigidius Figulus 161
SCRIPTORUM
19. Quint. 11, 3, 143 togam veteres ad calceos usque
demittebant, ut Graeci pallium. idque ut fiat, qui de gestu
Bczipserunt circa tempora illa, Plotius Nigidiusque praecipiunt.
20. operis ^de diis^ usque ad decem et novem libros testi-
monia extant, ad quod certo pertinent fr. 42 — 45.
21. Lydus de ostent. 45 6 Niyl^iog iv rj t&v 6vsIqg)v
inisytBipsi de iq)iiiriQog ^QOvtoaxonla cf. Laur. Lyd. de
ost. c. 27 sq. et Wachsmuth p. XXXVIIL
22. Serv. Dan. georg. 1, 218 Nigidius commentario
sphaerae graecanicae idem g. 1, 19 Nigidius sphaerae
barbaricae
23. Gell. 2, 22, 31 in secundo librorum, quos de vento
composuit ruminatu^ etiam liber quartus reperitur {Schol. Bem.
georg. 1, 428).
24. Serv. Ban. Aen. 1,177 Nigidius de hominum natura-
libus IV
25. reliqua scripta infra in fragmewtis sunt.
DOCTBINAE
26. Gell. 4, 16, 1 = Varro test. (de genet. senatuis)
Nigidii reliquias grammMicas post ABiccohoni (Bas. 1579)
ei IButgers, Var. Lect. {Leiden 1618) collegenmt Egger, Lat.
serm. vet. rell. sel. {Paris 1843) p. 50 sq.; Swdboda, P. Nigid. Fig.
operum reU. {Vvndobonae 1889) p. 67 sq. cf. MHertz, de P. Nig.
Fig. studiis atque operibus {Berol. 1845). IKlein, Quaestt. Nigid.
{Bofm 1861). HBoehrig, de Nig. Fig. eapp. II {Coburg 1887).
Giambelli, de P. Nig. Figulo {Pinerolii 1895),
B. FRAGMENTA
COMMENTARIORUM GRAMMATICORUM
libri usque ad viginti novem numerantur, guorum inter se
rationem nullam certam fuisse ex fragmentis 1 — 15 apparet.
qua de re cf. Swoboda p. 4sq. opus ante Varronis libros De L Lat.
et De serm. Lat. scriptum est {cf. Varro infra).
1 [i Swobodd\
lib. IV, sempiternum inmortalium rerum, perpe-
tuum mortalium est; perpetuitas enim in nostra
natnra est, quae perpeti accidentia potest, sempi-
ternitas infinita est, eo quod semper.
Onmmaticfte Bomanae fragmenta ed. Fitkaioli 11
162 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
Stiet verb. diff. p. 289 B. sempiternum et perpetaum.
Nigidius in libro quarto ait: sempitemuxn — semper. cf. Isid. diff.
verh. 496.
l. IX. ita irascere. quid nunc irascitur?
Non. p. 127, 8 irascere pro irasci. Pomponius : [v. 30 BM.^\
Nigidius commentariis [ita Quicherat: commento vel commentio
codd., ortum ex comment.] grammaticis lib. IX : ita — irMcitar.
quod (Butgers) nunc irasci dicitur Quicherat
5 [5]
l. X. dicemus quae yetustate deteriora fiunt
vetustiscere, inveterascere quae meliora.
Non. p. 437, 23 vetustiscere et veterascere. quid intersit
Nigidius commentariorum ^ammaticorum [ita Quich.: com-
mentator grammaticus] lib. X deplanavit: dicemus — meiiora.
1 dicimus Quich. dicens Boih 2 quam Lugd.
4 [4]
l. XL ^religentem esse oportet, religiosum
nefas'. —
hoc inclinamentum semper huiuscemodi verborum,
ut vinosus mulierosus religiosus, significat copiam
quandam inmodicam rei, super qua dicitur. quo-
5 circa religiosus is appellabatur, qui nimia et
superstitiosa religione sese alligaverat, eaque res
vitio assignabatur.
Gell. 4, 9, 1 sq. Nigidius Figulus — in undecimo com-
mentariorum grammaticorum versum ex antiquo carmine refert
memoria hercle dignum [I p. 297 Btbh.^]: reiigentem — nefu-
cuius autem id carmen sit non scribit. atque in eodem loco
Nigidius: hoc inquit inclinamentum — aaeignabatnr. cf. Cic. de
nat. d. 2, 75. Non. p. 431, 23. Masur. Sab. apud Gell 4, 9, 8.
Serv. Aen. 8, 349. Nigidium impugnat Gellius ibid. § 12. guod
Nonius p. 379, 2 ex eodem Nigidii libro aliam explicationem
vocis ^religiosus* addit, id perperam ex Gellio ibid. § 5 exscriptvn^
esse complures perspeocerwnt. cf. Hertz^ Fleck. Jahrbb. 85, 788 sq-
Kretzschmer, de Gell. font. p. 31.
1 ted esse Fleckeisen esse ted Bibb. religiosuB ne
fuas Fleck. set religiosum nefas coni. Hertz
P. Nigidius FignluB 163
5 19]
l. XVIIL itaque ex re in Saliaribus [i8 Maur^
^adtanus tintinnat', id est sonat.
Non. p. 40,12 tintinnire dicitur sonare, unde et tintin-
nacnla sunt appellata. Afranius Yopisco: [t?. 392 Bibb.^\
Nigidins lib. XViU: itaque — sonat. haec ab Hertz post Butgers
libris ^de diis^ adscribuntur, sed cf, Swoboda p. 15 sq. ceterum opus
^de diis* bis tantum a Nonio libri numero omisso commemoratw.
ex re] aere vel ex aere vg, 2 attanus Swoboda Albanus
Lipsius tintinat Harl. id e. s. Nonio dant alii
6 [10]
l. XIX, id quod dico huius modi est: uti f acit
noi£(J^ i^ta facitur noistrai est.
Non. p. 507, 13 facitnr pro fit. NigidiuB commentariis
Scommentatione codd.] grammaticis lib. XIX: id quod — est.
Pitinins Qninto [v, 95 Itibb.^: ^stultitia f cupidinis petunt con-
silinm bonum gratia parvi ut faciatur [bonum Prisc. bona Non.
bona bonorum Hermann parvi ut Prisc p. 801 ut p. Non,
parvi Prisc. p. 789]\ Titinii glossa fortasse ex Nigidio fluodt
eeteroqui cf Prisc, p, 377, 3, 398, 21,
1 nti Bo^: tui (cui Bamh,) 2 noiBta facitur tinaetaee
(-ta esse): em. Boih
7 [11]
l. XX. cuius modi genus adverbiorum a verbis
motus quod venit, ut expulsim oursim
Non. p. 104, 28 expulsim dictum a frequenti pulsn — .
NigidiuB conmentariomm lib. XX: cuius modi — cursim. cf CGL
Vm,5.
1 adverbiorum adverbii motu quae: em. Mercier 2 quae
veni^un^t Lindsay
8 [34]
l, XXIII. legis veteris Atiniae verba sunt \Font.
iur. B, p. 45, 6 Br.^^: *quod subruptum erit, eius rei aetema
auctoritas esto'. quis aliud putet in bisce verbis quam
de tempore tantum futuro liBgem loqui? sed Q. Scaevola
fr. P] patrem suum [mj?.] et Brutum [re^jp.] et Manilium 5
rwp.] viros adprime doctos quaesisse ait dubitasseque,
utnun ne in post facta modo furta lex valeret an etiam
11*
164 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
in ante facta, quoniam ^subruptum erit' utrumque tempus
videretur ostendere tam praeteritum quam futurum. itaque
10 P. Nigidius — super dubitatione hac eorum scripsit in
tertio vicesimo grammaticorum commentarionun. atque
ipse quoque idem putat incertam esse temporis demon-
strationem, sed anguste perquam et obscure disserit, ut
signa rerum ponere videas ad subsidium magis memoriae
15 suae quam ad legentium disciplinam. videbatur tamen
hoc dicere suum verbum et <^est'^ esse et 'erit': quando
per sese ponuntur, habent atque retinent tempus suum;
cum vero praeterito iunguntur, vim temporis sui amittunt
et in praeteritum contendunt. cum enim dico *in campo
20 est' et ^in comitio est', tempus instans significo; item cum
dico *ui campo erit', tempus futurum demonstro; at cum
dico *factum est, scriptum est, subruptum est', quamquam
*est' verbum temporis est praesentis, confunditur tamen
cum praeterito et praesens esse desinit. sic igitur in-
25 quit etiam istud, quod in lege est: si dividas
separesque duo verba haec 'subruptum' et ^erit',
ut sic audias ^subruptum ^erity tamquam ^certa-
men erit' aut ^sacrificium erit', tum videbitur
lex in postfuturum loqui; si vero copulate per-
somixteque dictum intellegas, ut ^subruptum erit'
non duo, sed unum verbum sit itaque finita patiendi
declinatione sit, tum hoc verbo non minus prae-
teritum tempus ostenditur quam futurum.
Gell, 17, 7 legis veteris — faturum. de Nigidio toUus capitis
atActore cf. Kretzschmer l. c. p. 8.
2 surruptum 3 alius (-iis Voss. Lat.F 112) codd.: m. vg.
10 hac Vo88. idem m. 2 h(a)ec rell. 11 gramm.] com-
(m)aticbrum 14 videatur Klein 16 est add. Herti
18 admittunt Paris. 19 concedunt vg. 20 gignificatio
Voss. Lat. F 7 23 est post.] Paris. om. Vo88. Lat F 7
sit reU. 27 erit add. Hertz 30 ut] vis Paris. Voss-
Lat. F 7 31 itaque Paris. itque Voss. idem idque reU. ^9-
finita scripsi: unita
9 [35]
l. XXIV. deinde voculatio qui poterit servarii
P. NigidiuB FiguluB 165
si non sciemus in nominibus, ut Valeri, utrum
interrogandi sint an vocandi? nam interrogandi
secunda syllaba superiore tonost quam prima,
deinde novissima deicitur; at in casu vocandi
summo tonost prima, deinde gradatim descendunt.
Gell. 13, 26, 1 P. Nigidii verba sunt ex commentariorum
grammaticorum yicesimo quarto — : deinde inquit vocuiatio —
deflcendnnt sic quidem Nigidius dici praecipit. sed si quis nunc
Yalerium appellans in casu vocandi eecundum id praeceptum
Nigidii acuerit primam, non aberit quin rideatur. summum
autem tonum TtQoamdiuv acutam dicit et, quem accentum nos
dicimuB, yoculationem appellat et casum interrogandi eum
dicit, quem nunc nos genetivum dicimus. cf. LmcU. fr. 10<*.
Varro infra. Serv. Aen. 1,451. Friec. p. 302,13. Schoell, acta
80C. fhil. lApa. 6, 58,
2 valerii 4 super.] si interiore Voss. Lat F 112
10 [36\
l. XXIV. si huius amici vel huius magni scri-
bas, unum i facito extreraum; sin vero hi magni,
hi amici casu multitudinis recto, tum <^i^ ante i
scribendum erit, atque id ipsum facies in similibus.
GeU. ibid. 4 id quoque in eodem libro Nigidiano animad-
yertimus: d huius inquit amici — simmbuB. cf Mar. Vict. p. 17,21.
in ffenetivo simpliciter per i significando Nigidim LucUium
{fr. IQa. 10 ^) contra Varronem sequitm, in nominativo plurali
Accii geminationia rationem {Acc. fr. 24) dilatat; quominus enim
ei pro t, ut in codd. praeter Parisinum est, scripsisse credapur
fr. 18 impedvre videtur. ceteroqui cf Swohoda p. 22 sq. de alia
Cttw Accio similitudine fr. 17.
2 sui Paris hi Paris. Magliah. Begin. 597 hii
reU. magni Paris. magnei et amicei Begin. 597 et 1646 Voss.
Lat.F 112 8 hi Magliab. Begin. 597 hii rell. causa
Parw. ^iy add. Eussner 4 erit Paris. erit e reU.
11 [57]
l. XXIV. si huius terrae scribas, i littera sit
extrema, si huic terrae, per e scribendum est.
Gell ibid. item: si huius — est. cf. Lucil. fr. 11<^. Pavi.
Fest. p. 25, 14 aesyllabam antiqui Graeca consuetudine per ai
166 Qrammaticae aetatis Varronianae fragmenta
scribebant, ut anlai Musai. cf. Ter. Scaur. p. 24, 10, Papirian.
ap. Cassiod. orih. p. 158, 10.
1 terr(a)e codd. terrai vg.
12 {38\
l. XXIV. mi qui scribit in casu interrogandi,
velut cum dicimus mi studiosus, per i unum scribatf
non per e; at cum mei, tum per e et i scribendum
est, quia dandi casus est.
Gell. tbid. item: mi qni — casns est de dativo ^mei^ cf. Stco-
boda p. 23.
1 et2 mei vel miei codd.: cf. Bu>echeler, Lat. decl. p. W^
2 studiosis Paris. Voss. Lat. F 7 3 ac iidem codd., Magliah.
Begin. 597 m. 1 miei Voss. Lat. F 7
13 [40']
l. XXV. nixurit, qui niti vult et in conatu
saepius aliqua re perpellitur.
Non. p. 144, 18 nixurire, niti yelle. Nigidius commentario-
rum grammaticorum XXV: nixurit — perpeuitur. cf. CGL V 644, 58.
1 nuxust re Lugd. in eo natu Lugd. m.l 2 repellitor
Madvig praepeditur LMudkr
14 [42]
l. XXIX. avarus non simplex vocabulum sed iunctum
copulatumque esse P. Nigidius dicit in commentariorum
undetricesimo. avarus enim inquit appellatur qui
avidus aeris est. sed in ea. copula e littera inquit
detrita est.
Gell. 10, 5, 1 avarus - detrita est. cf GloSS. Bdff. 21 (Bh. Mw. 16,7).
Non. p. 442, 9. Isid. or. 10, 9. diff. verh. 4. CGL IV 311, 51
2 P.] p Paris. om. rell. 3 appellatus Magliah. Begin. 597
15 [44]
l. XXIX. locupletem dictum ait [P. Nigidius] ex
conpositis vocibus, qui pleraque loca, hoc est qui multas
possessiones teneret.
Gell. ibid. 2 item locapletem — teneret. cf. Cic. de re p. 2, 16
(= Non. p. 42, 22. Isid. or. 10, 156), Ovid. fast. 5, 281. Fad.
P. Nigidius Figulus 167
Fest. p. 119, 2. Quint. 5, 10, 55. Plin. n. h. 18, 11. Inc. ,
de diff. CGK VII 525,4. Isid. diff. verb. 137. 166. schol. Ter.
heaut2,3,17. Anecd.H.p.277,19. Gloss. Beiff.22 {Eh.Mus.16,7).
CGL IV 110, 27,
16 [55]
a et o semper principes sunt, i et u semper
subditae, e et subit et praeit; ^praeit^ in Euripo,
subit in Aemilio. si quis putat praeire u in his
verbis Valerius Vennonius Volusius, aut i in his
iampridem iecur iocus iucundum, errabit, quod 5
bae litterae, cum praeeunt, ne yocales quidem sunt.
GeU. 19, 14 sicuti [obscurdj suut quae paulo ante legimus
in conmieiitariiB eius [P. Nigidit], quos grammaticos inscripsit,
ez quibuB quaedam ad demonstrandum scripturae gehus exempli
gratia sumpsi. nam cum de natura atque ordine litterarum
dissereret, quas grammatici vocales appellant, verba haec
scripsit, quae reliquimus inenarrata ad exercendam legentium
intentionem: a et o — «int. cf. Char, p. 8, 1. Diom, p. 422, 14.
426, 32. Prisc. p. 14, 1. Prob. inst. art. p. 49, 14. de ult. syll.
p. 220, 36.
1 aeto Voss. Lat. F 112 m.l a e i o u Paris. Voss. Lat. F 7
2 e] est iidem coddi subdit: em. vg. praeit add. Heiftz
eumpo subit en fere codd. 4 verbis om. Paris. Voss. Lat. F 7
5 iocnm
17 [54]
inter litteram n et g est alia yi#, ut in nomine
anguis et angari et ancorae et increpat et incurrit
et ingenuus. in omnibus his non verum n sed ad-
nlterinum ponitur. nam n non esse lingua in-
dicio est; nam si ea littera esset, lingua palatum 5
tangeret.
GeU. ibid. 7 item ex eodem libro verba haec sunt: inter
utieram — tangerei cf. Acdus fr. 25. Varro dc orig. ling. Lat. I.
1 et S n om. Paris. Voss. Lat. F 7 2 anc.] angore
iid. codd. 8 enim ante his codd. praeter Paris. Voss.
Lat. F 7 4 indictio Magliab. Begin, 597 Voss. Lat. F 112
iuditio Voss. Lat, F 7
18 \_5^
Graecos non tantae inscitiae arcesso, qui ov
168 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
ex 0 et t; scripserunt, <^quantae)> qui ei ex e et i;
illud enim inopia fecerunt, hoc nulla re subacti.
Gell. ihid. 8 alio deinde in loco ita scriptum: OraecoB —
subactd. cf, Accius fr. 24, Lucil. fr. 10,
1 notat(a)e Paris. Voss. Lat, F 7 2 o et v] o. ei. (oei)
iidem codd. quantae add, vg, ei] i Hertz e et ei Paris.
19 [5<?]
Nigidius Figulus in commentariis suis nec k posuit
nec q nec x.
Mar, Vict. p. 8, 16 Nigidius — nec x. idem p, 21, 1 postea
quam a Graecis £ et a nobis x recepta est, abiit et iUomm
et nostra perplexa ratio et in primis observatio Nigidii, qui
in libris sms x littera non est usus antiquitatem sequens.
cf. Acdus fr. 26. Varro infra.
20 157]
idem [Nigidius Figulu^ h non esse litteram, sed notam
adspirationis tradidit.
Mar. Vict. p. 8, 16 idem — tradidit. cf. Varro infra.
21 \39\
quas Graeci 7r()0(rG)d/ag dicunt, eas veteres docti tum
notas Yocum, tum moderamenta, tum aecentiunculas, tum
Yoculationes appellabant; quod nunc autem barbare quem
loqui dicimus, id yitium sermonis non barbarum esse, sed
rusticum et cum eo vitio loquentes rustice loqui dicti-
tabant. P. Nigidius incommentariis grammaticis: rusticus
fit sermo inquit, si adspires perperam.
Gell. 13, 6 quas Graeci — perperam. de prosodiarum appella-
tion%b%i8, quas Nigidius respicit, cf. Swdboda p. 76 adn. ista
awtem ad lib. XXIV pertinere videntur; vd, fr. 9. ceteroqui cf.
Cic. oi-at 160. Quint. 1, 5, 22. Diom, p. 431, 1. Serv. m Don.
p. 426, 7. Pomp. comment. p. 125, 36. Mar. Vict. p. 43, 26,
Audax exc. p. 329, 12, Dosith. p. 377, 6, fragm. Bdb, p. 539, 17,
Mart. Cap. 3, 273, Bhet. Lat. min. 19, 5 H, Isid. or. 1, 18.
CGL VI 12. Schoell, acta soc. phil. Lips. 6, 89. Birt, der
Hiat. b. Plaut. {Marb. 1901) p. 155.
P. Nigidius Figulus 169
22 [121
sunt etiam adsimulanter dicta haec, canatim
suatim bovatim, quae ab animalibus sumuntur.
Non. p, 40, 21 canatim suatim bovatim, canum et suum et
boum genere. Nigidius commentariis grammaticis [conmen vel
commento grammo codd.l^: sunt — sumuntur.
1 adsimutanter Lugd,
23 \4i\
nomina verbaque non positu fortuito sed quadam vi
et ratione naturae facta esse P. Nigidius in grammaticis
eommentanis docet, rem sane in pbilosophiae discertationi-
bus celebrem. quaeri enim solitum aput philosophos, (pv0Bi
xa ovoiutta sint i) ^icEi. in eam rem multa argumenta 5
dicit, cur yideri possint verba esse naturalia magis quam
arbitraria. ex quibus hoc visum est lepidum et festivum:
vos inquit cum dicimus, motu quodam oris con-
veniente cum ipsius verbi demonstratione utimur
et labeas sensim primores emovemus ac spiritum lo
atque animam porro versum et ad eos, quibus-
cum sermocinamur, intendimus. at contra cum dici-
mus nos, neque profuso intentoque flatu vocis ne-
queproiectis labris pronuntiamus, sed et spiritum
et labeas quasi intra nosmet ipsos coercemus. i5
hoc idem fit et in eo, quod dicimus tu ego et
tibi et mihi. nam sicuti, cum adnuimus et ab-
nuimus, motus quidam ille vel capitis vel ocu-
lorum a natura rei quam significat non abhorret,
ita in his vocibus quasi gestus quidam oris et 20
spiritus naturalis est. eadem ratio est in Graecis
quoque Yocibus, quam esse in nostris animad-
vertimus.
GeJl. 10,4 nomina— animadvertiinus. cf. Chrysipp. apud Galen. V
p. 216 K. BSchmidt, de Stoic. grammat. p. 34.
3 diserationibuB Voss. Lat.F 112 disceptationibus Mercklin,
9ed cf. Goetz, Arch. f. Lat. Lex, 2, 347 5 Td^O nominata
Bunt (sint Bem.) Bern. Paris. Voss. Lat. JB 7 6 d. cur] dr
Bern, Voss. idem dnf Paris. natura {ex natu Paris.) alia iidem
170 Qrammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
codd. 8 inquit] enim Begin. 1646 10 6^ 15 labas Mcigliah.
Begin. 597 et 1646. Voss. Lat F 112 11 quibns conserm.
(cumserm. Voss. Lat. F 7) Bem. Voss. 16 tu om. Voss.
Lat. F 7 tum Paris. Bern. tu et Begin. 1646 20 id iam
hi(i)s (iambis Bem.) Bem. Paris. Voss. Lat F 7 ita iam
hifl Hertz
24 [51\
invenimus in commentario Nigidiano verbum ^autumo'
compositum ex *ab' praepositione et verbo ^aestumo' dictum-
que intercise autumo quasi abaestumo, quod significaret
totum aestumo, tamquam abnumero.
Gell. 15, 3, 4 invenimns autem in — abnumero. Sed, quod sit
cum houore multo dictum P. Nigidii hominis eruditisBimi,
audacius hoc argutiusque esse videtur quam Terius. Macrob.
exc. CGK V 600, 19 Nigidius tamen putat verbum autumo
<^ez^ eadem praepositione conponi, quasi abaestimo, sicut ab-
numero idem est et numero. id. exc. Bob. (bid. p. 632, 6
Nigidius in commentariis grammaticalibus verbum autumo con-
positum ait ez praepositione ab et verbo aestimo, dictumque
intercise autumo, tamquam si diceretur abaestimo, quod signi-
ficaret totum aestimo. id ihid. p. 637, 27 eadem repetit Nigtdio
appellato. cf. Cic. orat 158. Quint 1, 5, 69. Prisc. p. 18, U.
39, 3. 46, 16. Macroh. exc. ibid. p. 600, 17. 637, 20. Vd.
Long. p. 60, 7. Ann. Com. ap. Cassiod. orth. p. 161, 22.
Anecd. H. p. 295, 24. CGL IV 23, 6.
2 ab vg. eau Magliab. m. 1 au Maglidb. m. 2 et rell.
25 [43\
quia qui parcior est, suo contentus est, quod
avarus non facit.
Serv. Dan. georg. I, 47 avari, id est quamvis avari. et
plus est quam si dizisset parci. Nigidius : qoia — fadt. haecine
in lib. XXIX erant? (cf. fr. 14); nam de commentario grammatico
nulla dtibitatio est (cf. etiam eundem Serv. ad fr. 27).
26 [5]
bibendi avidum P. Nigidius in commentaiiis grammaticis
bibacem et bibosum dicit.
Gell. 3, 12, 1 bibendi — dicit. bibacem ego ut edacem [ego
vedacem codd."] a plerisque aliis dictum lego, bibosum dictom
nondum etiam usquam repperi, nisi apud Laberinm; neque
P. Nigidius Figulus 171
alind est quod simili inclinatu dicatur. non enim simile est
nt TinoBus ant vitiosus ceteraque, quae hoc modo dicuntur,
quoniom a vocabulis, non a verbo inclinata siint. Laberius
in mimo, qui Salinator inscriptus est, verbo hoc ita utitur
[v. 80 Btbb,*]: ^non mammosa non annosa non bibosa non
procax'. cf, UGL II 414, 48. Laheriine versus a Nigidio aUatus
sit dubito {cf. Kretzschmei' ibid. p. 55 et contra Boehrig l. c. p. 12).
de coUoccUume huius fr. cf fr. 4, cui fortasse adiungendum est.
27 [62\
ipoQ^ri <(herba^. sed antea fibra dicta est, ut
nunc etiam rustici dicunt.
Sero. Dan. georg. 1, 120 ^et amaris intiba fibris' .... alii
fibras proprie diount rei cuiusque extremitates — . alii fibras
herbas adserunt, ut Nigidius commentario grammaticali: <poi)(t*i
— dicimt. cf Paul Fest. p. 84, 4. 90, 3. Md. or. 11, 1, 126.
1 herba add. Commelinus. cf. Salmasius, exercit. Flin.
p. 280 D.
28 [50]
frater est dictus quasi fere alter
GeU. 13, 10, 4 fratris autem vocabulum P. Nigidius — non
minus arguto subtilique Miup [quam Labeo Ant. fr. 7] inter-
pretatur; frater inquit eat — aiter. Non. p. 35, 32 fratrum proprie-
tatem Nigidius acutissime dixit : frater est inquit dictus — aiter.
(= Fest. p. 90, 7. CGLV 650, 47). cf Macrdb. 1, 17, 65.
Anecd. H. p. 238, 28. Ghss. Beiff. 43 {Eh. Mus. 16, 11).
Isid. or. 9, 6, 5.
29 [47]
infestum est a festinando dictum; nam qui
instat alicui eumque properans urget opprimere-
que eum studet festinatque, aut contra de cuius
periculo et exitio festinatur, is uterque infestus
dicitur ab instantia atque imminentia fraudis, 5
quam vel facturus cuipiam vel passurus est.
Gell. 9, 12, 6 nos igitur de origine et ratione verbi quaere-
bamus atque ita in Nigidianis scnptum invenimus: mfestum —
iitftat inquit aUoxii — pagsoraa est. Non. p, 51, 16 infesti proprie-
tatem hanc esse Nigidius voluit, quasi nimium festinantis ad
Bcelug vel ad fraudem. cf Non. p. 129, 12. CGLV 650, 54.
172 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
Mercklinio Mum fere Gellii caput Nigidio tribuenti recte opinor
Swohoda post alioa adversatur; vd. p. Gsq.
1 est om. Bem. Magliah. Begin. 1646 3 at Mcigliab.
Begin. idem cuins Mercier: alicuius
30 [48]
mature est, quod neque citius est neque serius,
sed medium quiddam et temperatum est.
Gell. 10, 11, 1 mature nunc significat propere et cito contra
ipsius yerbi sententiam; aliud enim est mature, quam dicitiiT.
propterea P. Nigidius — : matnre inquit est — temperatiim eet. bcne
atque proprie r. Nigidius; nam et in &ugibu8 et in pomis
matura dicuntur, quae neque cruda et inmitia sunt neque
caduca et decocta, sed tempore suo adulta maturataqne.
Macrob. 6, 8, 8 Nigidius — matore inquit est — temperatom eft
bene atque proprie Nigidius; nam — caduca et nimium cocta
sed tempore suo temperate adulta. pariter ex Gellio Serv. Dan.
aeorg. 1, 260 Aulus Gellius: mature veluti celeriter dicimus.
Nigidius mature fieri, quod neque cito neque taide fiat; quod
hinc debet intellegi, quia poma, quae neque acerba sint neque
putrida, matura dicuntur. hanc extremam explicationem Nigidii,
non Gellii fuisse verisimile est. cf, etiam Char. p. 204, 25.
Non. p. 51, 18. Serv. Aen. 1, 137. Cato fr. 10. de commerUariis
grammatid^ hic intellegendis cf. Hertz l. c. p. 46.
1 est alt.^ om. Macrob.
31 [49]
inter mendacium dicere et mentiri distat. qui
mentitur, ipse non fallitur, alterum f allere conatur;
qui mendacium dicit, ipse fallitur.
GeU. 11, 11, 1 yerba sunt ipsa haec P. Nigidii — : inter
mendacinm — faUitur. Non. p. 441, 11 mentiri et mendacium dicere
quem ad modum distent Publius Nigidius — manifestigsime
separavit : qtu mentitur — ipse faiiitur. cf. Isid. or. 10, 176. diff. verh.
220 H Oato fr. 14). 357. 381, Gloss. Beiff. 29 {Bh. Mm. 16, 8).
licet disertum testimonium desit, hoc et fr. 31% 31 ^ ad commen-
tarios grammaticos Butgers auctore recte sine duhio referuntur:
cf Kreteschmer xbid. p. 56 et supra fr. 1. 3. 4.
2 non falsus Nonius
31'' [49]
qui mentitur fallit, quantum in se est, at
P. Nigidius Figulus 173
qui mendaciuiu dicit ipse non fallit, quantum
in se est.
GeU. ibid. 2 item hoc addidit: qtd m. inquit faiiit — in se est.
31^ [49]
vir bonus praestare debet ne mentiatur, prudens
ne mendacium dicat; alterum incidit in hominem,
alterum non.
€Ml. ibid. 3 item hoc quoque super eadem re dicit: vir
i)oniiB — aiterom non. Tarie me hercule et lepide Nigidius tot
sententias in eandem rem, quasi aliud atque aliud diceret,
disparavit. Non. p. 441, 13 [post fr. 31\ quantum in se est,
vir bontiB — alterom non.
1 et ne Nonim 2 iudicet in homine item
32 {52]
^quin' particula, quam grammatici coniunctionem appel-
lant, variis modis sententiisque conectere orationem videtur.
aliter enim dici putatur, cum quasi increpantes vel inter-
rogantes vel exhortantes dicimus ^quin venis?' ^quin legis?'
'quin fugis?', aliter cum ita confirmamus ^non dubiuin 5
est quin M. Tullius omnium sit eloquentissimus', aliter
autem, cum sic componimus, quod quasi priori videtur
contrarium 'non idcirco causas Isocrates non defendit, quin
id utne esse et honestum existumarit'; a quo illa signi-
ficatio non abhorret, quae est in tertia origine M. Catonis 10
\fr. 73 P.]: *haut eos' inquit ^eo postremum scribo, quin
populi et boni et strenui sient'. in secunda quoque origine
M. Cato non longe secus hac particula usus est \fr. 36F^\
'neque satis' inquit ^habuit, quod eum in occulto vitiaverat,
quin eius famam prostitueret'. praeterea animadvertimus 15
Qaadrigarium in octavo annalium particula ista usum esse
obscurissime. verba ipsius posuimus [/r. 70 P.]: 'Romam
venit; vix superat, quin triumphus decematur'. item in
sexto annali eiusdem verba haec sunt \fr. 58 P.] : ^paene
factom est, quin castra relinquerent atque cederent hosti'. so
non me autem praeterit dicere aliquem posse de summo
peciore nil esse in his verbis negotii; nam quin utrobique
174 Gramiuaticae aetatis Yarronianae &agmenta
positum pro ut planissimumque esse, si ita dicas: ^Bomam
venit; vix superat ut triumplius decernatur'; item alio in
85 loco: ^paene factum est ut castra relinquerent atque
cederent hosti'. sed utantur sane, qui tam expediti sunt,
perfugiis commutationum in verbis, quae non inteUeguntur,
utantur tamen, ubi id facere poterunt, verecundius. hanc
vero particulam, de qua dicimus, nisi si quis didicerit
30 compositam copulatamque esse neque vim tantum con-
iungendi habere, sed certa quadam significatione factam^
numquam profecto rationes ac varietates istius comprehen-
surus est. quod quia longioris dissertationis est, poterit,
cui otium est, reperire hoc in P. Nigidii commentariis,
35 quos grammaticos inscripsit.
Gell. 17, 13 quin particula — inacripBit. cf. FrisC. III 100, 16.
467, 34. Donat Ter. phorm. 3, 2, 1 ». CGL VII 173. Gloss.
Beiff. 41 {Bh. Mus. 16, 10). ista hic inter origines expliccUionesve
vocum recepimus, cum Nigidius ^quin^ particulae non solum vim
coniungendi, sed originem etiam significationemque aperuerit. de
toto Gellii capite Nigidio vindicando communis est consensus.
8 causa (-sam Paris.) si socrates Paris. Voss. Lat. F 7
causam hanc non def. socrates Ghss. Meiff. 12 fient iidem codd.
secundo q. originum m. catonis Begin. 1646 16 enim
advertimus Voss. Lat. F 112 et7 20 hosti om. Paris. 26 hoetis
educantur (caduc -Pam.) Paris. Voss. Lat.F 7 27 perfogii:
em. vg. 29 vero om. iid. codd. si Paris om. rell. 32 veri-
tates Paris.
33 {58\
clamat, quiritatur
Non. p. 21, 18 quiritare est clamare, tractum ab is qni
Quirites invocant. Lucilius saturarum lib. YI [261 Ma^ : 'haec,
inquam, rudet e rostris atque heiulitabit, / concursans veluti
Ancarius, clareque quiritans'. Nigidius commentariis gram-
maticis: cL qTiir. caries est etc. Lucilii locus apud Nigtdium
esse potuit.
quiritatum: em. Turnebus, Scaliger <[qui> quir. Swoboda
34 [45]
ex Apollinari didicimus vanos proprie dici, non ut
vulgus diceret, desipientis aut hebetes aut ineptos, sed, iit
P. Nigidius Figulus 175
Yeterum doctissimi dixissent, mendaces et infidos et levia
inaniaque pro gravibus et veris astutissime componentes;
stolidos autem yocari non tam stultos et excordes quam 5
taetros et molestos et inlepidos, quos Graeci (lox&YjQovg
Kocl tpoqvtKovg dicerent. etyma quoque harum vocum et
origines scriptas esse dicebat in libris Nigidianis.
Gell. 18,4, 10 nos autem postea ex Apoiiizuui — NigidianiB. quas
requisitas ego et repertas cum primarum significatioDum exem-
plis, ut commentariis harum noctiTun inferrem, notavi et intulisse
iam me aliquo in loco commentationibus istis existimo. Gellius
respicit n. a. 8, 14 lemma atque ibidem a P^ Nigidio origines
vocabulomm exploratae (cf. Hertz, op. GeU. p. 131. Swoboda
l c. p. 17). cf. Non. p. 416, 27. Serv. Dan. Aen. 1, 392. 11, 715.
Serv. ihid. 2, 80. Isid. or. 10, 279. CGL V 559, 8. — Fest.
p. 317^, 12.
6 castros Voss. Lat. F 7 stautros Paris. taetros vel tetros
reil. austeros Hertz 7 xaC} ET Voss. Lat. F 7
35 [59]
Nigidius celari quaerit, utrum plenum sit an pressum.
Don. Ter. phorm. 1, 4, 4 Nigidiua — presBum. de Nigidio hinc
et ex fr, 36. 37 Terentii interprete fdlso existimoito vd. Bitschl,
Parerg. p. 363 sq.
36 [60]
'protinus in pedes '. protinam fuit et sic Nigidius legit.
Donat. tbid. 1, 4, 13 protiinw — legit. cf Varro de l. L. 7, 107.
Paul. Fest. p. 226, 20. Non. p. 375, 31.
37 [6i\
non pudere. hic Nigidius adnotavit neminem videri
pudere ante delictum.
Donat. ibid. 2, 1, 3 non pudere — delictam.
EX AUGUHn PRIVATI LIBRIS
38 [80]
lib. L discrepat dextra sinistrae, praepes
inferae.
176 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
Gell. 7y 6, 10 avibus autem praepetibus contrarias aves in-
feras appellari Nigidius Figulus in libro primo augurii privati
ita dicit: discrepat — inferae. ex quo est coniectare praepetes
appellatas quae altius sublimiusque yolitent, cum difPerre a
praepetibuB Nigidius inferas dixerit. cf. JBest. p. 205^, 26.
245^, 22. Prisc. p. 156, 19. 8erv. Aen. 3, 361. Laet. Stat.
Theb. 9, 122. Hygin. fr. 6.
1 praepetes
EX HBRO DE EXTLS
39 [81]
P. Nigidius in libro, quem de extis composuit, bidentes
appellari ait non oves solas, sed omnes bimas hostias, ne-
que tamen dixit apertius, cnr bidentes.
GeU. 16, 6, 12 p. autem Nigidius — bidentes. Macrob. 6, 9, 5
Publiua autem Nigidius — neque tamen dizit CUr ita appellentui.
39"" [81]
Nigidius Figulus dicit bidental vocari, quod bimae
pecudes inmolentur.
Non. p. 53, 20 Laberius in Paupertate: [v. 69 Eibb.^]* et
NigidiuB — inmoi. cf. Hygin. fr. 3.
EX LIBRO DE ANIMALIBUS
40 [114]
asilus est musca varia, tabanus, bubus maxime
nocens. hic apud Graecos prius myops yocabatur,
postea<(a^ magnitudine incommodi oestrum appel-
larunt.
8erv, Dan. georg. 3, 146 Nindius de animalibus: asUai
— appeUarunt. Serv. ibtd. 3, 148 ^atQos autem Graecum est,
latine asilus , vulgo tabanus vocatur = Isid. or. 12, 8, 15.
cf. Lact. Stat T}id>. 1, 32. Schol. Bem. g. l. c.
2 myor Vatic.: em. Ursinus 3 a add. Thilo incommodi
incommodi Vatic m. 1 magnit. incomm. m. 2
INCERTAE SEDIS
41 [64]
GeU. 5, 21, 6 = Ad. Stilo fr. 48
P. Nigidius Figulus 177
42 [73]
sunt qui lanum eundem esse atque Apollinem et
Dianam dicant, et in hoc uno utrumque exprimi numen
adfirment. et enim, sicut Nigidius quoque refert, apud
Graecos Apollo colitur qui d'VQ(xtog vocatur, eiusque aras
ante fores suas celebrant, ipsum exitus et introitus demon- 5
strantes potentem; idem ApoUo apud illos et ayvuvg
nuncupatur, quasi viis praepositus urbanis (illi enim vias,
quae intra pomeria sunt, ScyvLccg appellant); Dianae vero
nt Triviae viarum omnium tribuunt potestatem. sed apud
nos lanum omnibus praeesse ianuis nomen ostendit, quod lo
est simile &vqai(p. nam et cum clavi ac virga figuratur
quasi omnium et portarum custos et rector viarum. pro-
Duntiavit Nigidius Apollinem lanum esse Dianamque lanam
adposita d littera, quae saepe i litterae causa decoris ad-
ponitur, reditur redhibetur redintegratur et similia. i5
Macroh, 1, 9, 5 nam sunt qui — et simiiia. hoc fragm. cum
fr. 43. 44. 45 fortasse ad opus De diis pertinet. cf. Cornif.
fr, 2. Gav. JBoss. fr. 9.
4 eiPAIOC PaHs. 6 ATYI€YC Bamb. m. 1 7 viis]
vis Bamb. m. 1 11 est om. Paris.
43 [72]
nostris veteribus caesia dicta est, quae a Graecis
ylttvoi&mg^ ut Nigidius ait, de colore caeli, quasi caelia.
Gell. 2, 26, 19 nostria autem veteribus — caeUa. cf. Cic. de
nat. d. 1, 83. CGL n 95, 39. V 275, 65. Schol. Ter. p. 145
Schlee. de collocatione cf. ad fr. 42.
1 caetia (-cia Vatic.) Paris. Lugd-Bat. Vatic.
44 [71]
alii dicunt, ex quibus Nigidius, omnes deos indigetes
cognominari, quia nuUius indigent.
Schoh Bem. georg. 1, 498 indigetes a Latinis qui a Graecis
iiLliAJxoi [ennichi: em. Sintenis] dicuntur. aiii — indigent alii
indigetes proprie interpietantur, quorum propria nomina igno-
rantor, ut sunt dii Penates, item dii Lares et dii Consentes,
qnonim singulorum nomina ignorantur. alii: indigetes proprie
Bont dii ex hominibus facti, quasi in diis agentes, abusive
Orammaticae Romanae fragmenta ed. FuxAioiii 12
178 GramiDaticae aetatis Yarronianae £cagmenta
ut Aeneas et Romulus. Schol. cod. Leid. Voss. F 29 ad hunc l
indigetes omnes dii dicuntur, qui nullius egent, Nigidius dicit.
cf. Lucret. 2, 650. Serv. Aen. 12, 794. georg. 1, 498. my&iogr.
3, 2, 1. 2. CGLV 27, 19. 553, 9. aliter Paul Fest p. 106, 10.
Macroh. aomn. Scip. 1, 9, 7. Schol. in Lucan. 1, 556. cf. Agroec.
orih. p. 125, 1. de collocatione vd. fr. 42.
45 [70]
possumus, si yidetur, summatim aliquid et de Laribus
dicere, quos arbitratur vulgus vicorum atque itinerum deos
esse ex eo quod Graecia yicos cognominat lavQag^ in
diversis Nigidius scriptis modo tectorum domumque custo-
des, modo Curetas illos, qui occultasse perhibentur lovis
aeribus aliquando yagitum, modo Digitos Samothracios,
quos quinque indicant, graece Idaeos Dactylos nuncupari
Arnob. 3, 41 poasumuB — nuncupari. cf Straho 10, 466. S(hol
Arat. 33. Paus. 5, 7, 6. Diom. p. 478, 16. Hygin. fah. 139.
Lact. Stat. Theh. 4, 784. de coVocatione cf fr. 42.
3 XavQotg Sahaeus: laude 4 domuumque edd. vett.
6 occultas: em. Gelenius 7 Graeci Beifferscheid dens
dactulos: em. Salniasius
46 [103] .
stiva, gubernaculum aratri, ut Nigidius ait.
Schol. Bem. georg. 1, 174 stiva — ait Serv. (Dan.) ibid.
stivaque manica aratri, qua regitur, id est gubemaculuin.
cf CGL II 593, 58. V 246, 3. 4. ad grammaticos commentarios
retttUit Boehrig l. c. p. 45, ad sphaeram harharicam Sujoboda p. 50.
DUBIA
47 [46]
rudentes ea causa sapientissimi dictos volunt, quod
funes, cum yento yerberentur, rudere existimentar, atque
hunc sonum proprium funium, non asinorum putant.
Non. p. 51, 13 rudentes — putant. de Nigidio auctore cf Hertz,
op. Gell. p. 96 sq.
2 budere vel ludere midti codd.
48 [deest]
erat qui diceret legisse se in grammaticis commentariis
P. Nigidii, saltem ex eo dictum, quod esset ^si aliter', id-
P. Nigidius Figulus. M. Terentius Varro 179
que ipsum dici solitum per defectionem, nam plenam esse
sententiam ^si alit^r non potest'. sed id nos in isdem
commentariis P. Nigidii, cum eos non opinor incuriose 5
legissemus, nusquam invenimus.
GeU. 12, 14, 1 saltem particula quam haberet principem
significationem quaeque vocis istius origo esset, quaerebamus.
— atque erat qui — inyenimus. videntur autem verba ista ^si aliter
non potest' a significatione quidem voculae huius, de qua
quaerimus, non abhorrere. sed tot verba tamen in paucissimas
litteras cludere inprobae cuiusdam subtilitatis est. de Nigiddo
auctore est quod dubitemus; cf. Swoboda ihid. p. 19 sq. ceteroqui
vd. Serv. Dan. Aen. 4, 327. Donat. Tei: andr. 2, 1, 13. adelph.'
2, 2, 41. Anecd. H. p. 263, 22 adn.
1 se om. Paris. Voss. Lat. F 112 4 hi(i)sdem Bem.
Paris. Voss. Lat. F 7 Magliab. Begin. 597 et 1646
complura alia Nigidio vindicata sunt {cf. Swoboda p. 6sq.),
qwie, cum Tpimis incerta sint, hic memorare satis est. en igitur:
Kon. p. 433,26 morata; p. 28,24 mulierosi; p. 21,31 virosae;
p. 76,11 altematim; p. 40,24 cossim; p. 98,26 dubitatim;
p. 104, 21 efflictim; jf. 111, 36 fluctuatim; p. 111, 39 fortuna-
tim; p. 112, 3 frustatim; p. 127, 22 incursim; p. 127, 32 iux-
tim; p. 139, 27 morsicatzm; p. 147, 24 ossiculatim; p. 154, 10
populatim; p. 154,28 properatim; p. 166,28 rusticatim; p. 176,6
singulatim; p. 178, 17 taxim; p. 178, 23 testatim; p. 178, 25
tractim; p. 179, 29 tuatim; p. 183, 16 vicissatim; p. 183, 18
visceratim.
quod autem Usener Nigidio apicis primam uswpationem
trihuit (Rh. Mus. 24, 107), id nutlis argumentis ab eo con-
firmatm et falsum esse videtwr (cf. fr. 10).
aliud £tymmi ad Nigidium fortasse pertinens vd. apud
L. Cinc. test. 1 (Maia a magnitudine).
M. TEEENTIUS VAERO
A. TESTIMONIA
VITAE
1. M. Terentius Varro, ita a non nullis nominatus, plerumqu^
ah auctoribus simpliciter ^ Varro* vel ^M. Varro* appellatur, inter-
dtim ^Terentiu^ Varro^ vel ^Terentius^
12*
180 Grammaticae aetatis Yarronianae &agmenta
J2. Symm. ep. i, 2 Terentium, non comicnm, sed Reatimiiii
illiim cf. Varro r. r. 2, 8, 3. in errore versatur Augusi.
dv. d. 4, 1 (Romae natns).
5. Stiet. rell, p, 94 E. = Hieron. 2 p. 131 Sch. M. Terentius
Varro philosophus et poeta nascitur [a. 638/116']. Suet. reR.
p. 94 B. = Hieron. 2 p. 141 Sch. M. Terentius Varro philo-
Bophus prope nonagenarius moritur \a. 727/27^. cf, test, 16.
4. Cic. Brut. 205 quam scientiam Varro noster accept«ni
ab illo [L. Aelio Stilone] — explicavit. Gell. 16, 8, 2 qoi
[X. Aelius] magister Varronis fuit Cic. acad. post. 1, 12 AriBtum
Athenis audivit aliquam diu [Brutus]^ cuius tu [Farro] fratrem
Antiochum.
5. Gell. 14, 7, 2 Pompeius — M. Varronem familiarem suum
rogavit, uti commentarium faceret siGaytoyiyLOv — . Pompeio,
praster hunc, duros libros dicatos novimus. Cic. ad Att. 2, 25, 1
cum aliquem apud te [Atticum] laudaro tuorum familiarium^
Yolam illum scire ex te me id fecisse, ut nuper me scis scrip-
sisse ad te de Varronis erga me officio, te ad me rescripsisBe
eam rem summae tibi voluptati esse. cf. Varro r. r. 2, 1, 25.
2, 2, 2. de Cicerone Varronis familiari cf. Botft, tjber das
Leben d. M. Varro (Basel 1857) p. 8.
6. Varro rer. hum. XXI ap, Gell. 13, 12, 6 ego triumvirran
vocatus a Porcio tribuno plebis non ivi auctoribus principibnfl
et vetus ius tenui. item tribunus cum essem, vocari neminem
iussi nec vocatum a conlega parere invitum.
7. nummi testantu/r Varronem pro quaestore procanstilis
Pompeii fuisse (a. 678/76 in Hispama? cf. Boih, ibid. 12).
8. Vitruv. 2, 8, 9 item Lacedaemone e quibusdam parietibus
etiam picturae excisae — in comitium ad omatum aedilitatis
Varronis et Murenae fuerunt adlatae. cf, Plin. n. h, 35, 173.
9. Varro r. r. 2 praef. 6 — cum piratico bello inter
Delum et Siciliam Graeciae classibus praeessem [a. 687/67]
cf. Plin. n, h. 3, 101. Flor. 1, 41, 10. ex hoc beUo ei Pompeius
Magnus coronam navalem dedit {Plin. n. h. 7, 115. 16, 7).
10. Themist. p. 453 Dind. BocQtov rrjv k^a7tils%vv ^QXfv
diQxV''^' c/*. Appian. b. c. 4, 47.
11. Plin. n. h, 7, If^ Varro quoque auctor est XXviro ae
agros dividente Capuae quendam qui efferretur foro domom
remeasse pedibus [a. 695/59]. cf. Varro r. r. 1, 2, 10,
12. Flor. 2, 13, 29 sic citerior Hispania recepta est, nec
ulterior moram fecit. quid enim una post quinque legiones?
itaque ultro cedente Varrone Gades fretum Oceanus, omnift
felicitatem Caesaris sequebantur [a. 705/49], cf, Caes, b. c.
1, 38, 2, 17^20.
13 Suet, lul. 44 bibliothecas Graecas Latinasque quM
M. Terentius Varro 181
maximas posset publicare, data Marco Varroni cura comparan-
daram ac digerendarum [a, 707/47] cf. Isid. or. 6, 5, 1.
14. PUn: n. h. 7, 115 M. Varronis in bibliotheca, quae
prima in orbe ab Asinio Pollione ex manubiis publicata Romae
est, uniuB yiyentis posita imago est.
15. Cic. acad. post. 1, 9 \ad Varroneni] nos in nostra urbe
peregrinantis errantisque tamquam»hospites tui libri quasi
domum reduxerunt, ut possemus aliquando, qui et ubi essemus,
agnoscere. tu aetatem patriae, tu discriptiones temporum, tu
sacrorum iura, tu sacerdotum, tu domesticam, tu bellicam
disciplinam, tu sedem regionum locorum, tu omnium divinarum
bumanarumque rerum nomina genera officia causas aperuisti
plurimumque idem poetis nostris omninoque Latinis et litteris
luminis et verbis attulisti atque ipse varium et elegans omni
fere numero poema fecisti philosophiamque multis locis in-
choasti, ad impellendum satis, ad edocendum parum. Cic.
Bmt 60 Varro noster diligentissimus inyestigator antiquitatis
Cic. ad Att. 13, 18, 2 ipse [Varro] homo TtoXvyQacpmtaTog
16. Val. Ma^jc. 8, 7, 3 Terentius autem Varro humanae yitae
expleto spatio non annis, quibus saeculi tempus aequayit, quam
Btilo yiyacior fuit; in eodem enim lectulo et spiritus eius et
egregiorum operum cursus extinctus est.
17. Quint. 10, 1, 95 alterum illud etiam prius saturae genus
sed non sola carminum yarietate mixtum condidit Terentius
Varro, yir Romanorum eruditissimus. plurimos hic libros et
doctissimos composuit, peritissimus linguae Latinae et omnis
antiquitatis et rerum Graecarum nostrarumque, plus tamen
Bcientiae coUaturus quam eloquentiae. id. 12, 11, 24 [quam
multa, paene omnia, tradidit Varro!
18. Apul. apol. 42 Varronem philosophum yirum accuratis-
sime doctum atque eruditum
19. Auson. comm. prof. Burd. XX 9 p. 66 P.
omnis doctrinae ratio tibi cognita, quantam
condit sescentis Varro yoluminibus.
20. August. civ. d. 6, 2 qui [M. Varro] tam etsi minus est
Buayis eloquio, doctrina tamen atque sententiis ita refertus
est, ut in omni eruditione, quam nos saecularem, illi autem
liberalem yocant, studiosum rerum tantum iste doceat, quantum
studiosum yerborum Cicero delectat. — iste igitur yir tam
insignis excellentisque peritiae et, quod de illo etiam Terentianus
elegantissimo versiculo breyiter ait [metr. 2846],
yir doctissimus undecumque Varro,
qui tam multa legit, ut aliquid ei scribere yacuisse miremur,
tam multa scripsit, quam multa yix quemquam legere potuisse
credamus. cf. id. ihid. passim.
182 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
21. Plut. Bom. 12 BaQQfova xbv <ptX6aofpov — , avSga 'PofUKuov
iv latOQla pipXiaxoiTarov
22. Dionys. H. 2, 21 TsQivriog Oi}dQQ<ov — avriQ reov xcrc
triv a{)t7jv rjUnlav &xiiaadvttov nolvTCstQotatog cf. passim infra
in fragmentis.
SCRIPTORUM
23. Hieron. index \e4itm a RitscM, Bh. Mus. 12. 1857
p. 150] Marcum Terentinm Varronem miratur antiquitas, quod
apnd Latinos innumerabiles libros scripserit. — scripsit igitur
Varro: XLV libros antiquitatum. IIII de vita populi
5 Romani. imaginum XV. XoyiatoQix&v LXXVI. de
lingua Latina aXV. disciplinarum Villl. de sermone
Latino V. quaestionum Plautinarum V. annalium
m. de origine linguae Latinae IIL de poematis m. de
originibus scaenicis lEL de scaenicis actionibns
10 in. de actis scaenicis IQ. de deBcriptionibus-III. de
proprietate scriptorum m. de bibliothecis m. de
lectionibus m. de similitudine verborum m. lcga-
tionum m. suasionum m. de Pompeio m. singulares
X. de personis m. de iure civili XV. iytitofirjv anti-
15 quitatum ex libris XLII libros Vim. iTeitofirjv ex
imaginum libris XV libros IQI. initofLriv de lingua
Latina ex libris XV libros Vim. de principiis nume-
rorum libros Vim. rerum rusticarum libros m. de
valetudine tuenda librum L de sua vita libros IIL de
80 forma philosophiae libros m. rerum urbanarum
libros m. saturarum Menippearum libros CL. poe-
matum librosX. orationum librosXXII. pseadotragoe-
diarum libros VI. saturarum libros im et alia plurima.
quae enumerare longum est. vix medium descripsi indicem et
25 legentibus fastidium est.
5 aottoc ToTttxov 9 scaenicis pr.'] saeculi vel Bcli
19 suavitate 24 invicem
24. Anecd. Paris. CGK VII 533, 3 = Ael. StUo test. 21
etiam si Varronis nomen recte traditum est, librorum ab eo
recognitorum vestigia desiderantur. cf Leo, Pl. F. p. 33 sq.
25. complura alia opera, quae in indice Hieronymi desuni,
infra passim memorata invenis.
DOCTRINAE
26. Gdl. 4, 16, 1 M. Varronem et P. Nigidium viroa Romaiu
generis doctissimos comperimus non aliter elocutos esse et
scripsisse quam senatuis et domuis et fluctuis, qui est patrius
casuB ab eo, quod est senatus domus <[fluctuB^; huic senfttoi
^domui^ fiuctui ceteraque iis consimilia pariter dixisse. 'cf. Det-
lefsen, symh. phil. Bonn. p. 712sq.
M. Terentius Varro 183
B. FRAGMENTA
I. UBRORUM GRAMMATICORUM
rdiquicis colleg. et iXlustr. WUmanns, de M. Ter. Varr. libr.
gramm. {Berol. 1864), cuius numeri in canceUis indusi nostris
adiecti sunt. cf. praeterea BitscM opusc. 3 passim. Usener,
Bh. Mus. 34, 94sq. Sitzh. d. Bayer. Akad. hist-phil. Cl. 1892
p. 582 sq.
DE ANTIQUITATE LITTERARUM
AD L. ACCIUM
hoc opus, cuius libri quot fuerint ignoramus, ad Accium
poetam missum esse pro certo haberi potest {Bitschl l. c. p. 469.
WUmanns l. c. p. 117 sq.). inde qua Varro aetate illud confecerit
efficitur, si quidem Accius anno fere 84 a. Ch. n, deeessit
(cf. Aecius test. 3). inscriptio a solo Brisciano servata est
(fr. 1); materies autem ex duobus frustulis quas certa extant clare
perspicitur. agebatur enim de invento, de numero, de ordine,
de nominibus litterarum. fortasse ex istis libris fr. 240. 241
petita sunt, praesertim cum haec rursu^s Prisciani et interpretis
cuiusdam Donati benefkio tradita habeamus.
1 [103 WUmanns]
lib. II. sunt indeclinabilia tam apud Graecos elemen-
tomm nomina quam apud Latinos, sive quod a barbaris
inventa dicuntur, quod esse ostendit Yarro in U de anti-
qoitate iitterarum, docens lingua Olialdaeorum singularum
nomina litterarum ad earum formas esse facta et ex hoc 5
certum fieri, eos esse primos auctores litterarum, sive quod
siraplicia haec et stabilia esse debent quasi fundamentum
omnis doctrinae immobile, sive quod nec aliter apud Latinos
poterant esse, cum a suis vocibus vocales nominentur,
semivocales vero in se desinant, mutae a se incipientes lo
voe&li terminentur, quas si flectas, significatio quoque
nominum una evanescit.
Prisc. p. 7, 26 accidit igitur litterae nomen figura potestas :
nomen, velut a b. et simt indeclinabilia — ima eyanescit de Uttera-
rum indedinahili natura etiam Probus p. 48, 36 (fr. 243\ qui
uirum hoc an alio ex Itbro Varronis siM duocerit, dubium est.
184 Grammaticae aetatis Yarronianae &agmenta
de origine litterarum cf. Mar. Vtct p. 33, 14 {supra p. 2).
Audax exc. p. 325, 1. Plin. n. h. 7, 192. Tac. ann. 11, U.
Serv. in Don. p. 421, 1. explan. in Don. p. 519, 2. Pomp.
comment. p. 98, 10. Cledon. p. 26, 32, Isid. or. 1, 3 et 4.
Wilmanns ibid, p. 119 sq.
3 — 6 verba quod esse — auctores litt. om. plerique codd.
cf. Bitschl op. 3, 401. 469
2 [104]
litterae apud maiores nostros non fuerunt XXTTT,
sed XVI. postea additae sunt aliae. ita etiam tracta-
turus est [Donatus], ut doceat olim XVI fuisse, postea
ex superfluo additas alias litteras et factas XXm. habe-
5 mus hoc in libris ad Accium apud Varronem, et cur tot
sint et quare eo ordine positae et quare isdeni nominibus
vocentur.
Pomp. comvient. p. 98, 20 istae utterae — vocentur. Pomp.
comment. p. 108, 10 Varro docet in aliis libris, quos ad Accium
[actium codd.^ scripsit, litteras XVI fuisse, postea tamen crevisse
et factas esse XXIIE. tamen primae quae inventae sunt fue-
runt XI [cf. Caesar fr. 4], postea quae inventae sunt fuerunt X7I;
postea autem XXIII factae sunt. illic commemoratur, qui illam
litteram fecit, qui illam. Prisc. p. 11, 1 apud antiquissimoR
Graecorum non plus sedecim erant litterae, quibus ab illis ac-
ceptis Latini antiquitatem servaverunt perpetuam. cf.. Mar.
Vict. p. 23, 14 {supra p. 2).
5 attium vel actium codd.
DE ORIGINE LINGUAE LATINAE
LIBRORUM m
hi libri, quorum in indice Hieronymi {test. 23) et apud
Priscianum {fr. 3) certa notitia extat, rerum cognatione quadam
eum superioribus De antiquitate litterarum sine dubio coniuncti
erant; Varro enim de origine linguae Latinae agens sonos litteras-
que eius omittere non poterat. horum etiam aetatem prorsus dis-
similem non fuisse putare licet, praeseHim si huc pertineat
prooemium r&v Ttgbg IIoimriLOv avtS) {Varroni) ysyQcmiUvfov,
de quo Lydus loquitur ifr. 295); nam neque iUud operi De lin-
gua Latina auctore Ritschl {op. 3, 470 sq.) reddi potest, ut non
nulli volueru/nt, neque eius reconditum grammaticum argumentum
ceteris libris, qu^s ad Pompeium scriptos esse a^cepimus, aocotn-
M. Terentius Varro 185
modatum est. idem tamen inferius collocavi, cum omnia Var-
ronis opera nota non sint. incertior etiam de altero Lydi loco
coniectura est {fr. 296).
3 [107]
lib. I. ut lon scribit, quinta vicesima est
littera, quam vocant agma, cuius forma nulla est
et vox communis est Graecis et Latinis, ut his
verbis aggulus aggens agguilla iggerunt. in eius-
modi Graeci et Accius noster bina g scribunt, alii 5
n et g, quod in hoc veritatem videre facile non
est. similiter agceps agcora.
Frisc. p. 30, 12 sequente g vel c, pro ea [w] g scri-
bunt Graeci et quidam tamen vetustissimi auctores Romanorum
euphoniae causa bene hoc facientes, ut Agchises agceps ag-
^lus aggena, quod oatendit Varro in primo de origine lin-
guae Latinae his verbis : ut lon — agcora. cf. Accius fr. 25. Ni-
gidiiis fr. 17. de lone cf. Schneidewin Rh. Mus. 7, 463.
1—4 ut lon — his verbis om. Paris. 7496 Bamb. Halb.
"l uyyiLtt Wilm. Brinkium seciitus 4 aggula Sang. aggilla
Carol. agguila Lugd. huiuscem. Sang. Lugd. huiusm. Carol.
6 ver. f. vid. <(est, in illo^ n. e. Ritschl non fac. Lugd.
DE SIMILITL^DINE VERBORUM
LIBRORUM in
quid inter hos libros, ab Hieronymo in indice Charisioque
traditos, et eos qui proxime secuntiir De utilitate sermonis intersit,
Vanonis ipsius verbis explicatur, de l. L. 8, 23. 9, 48. 10, 3al.;
fuerunt enim iUi de anahgia, hi de anomalia. de horum tem-
porOms nihil proditum est; sed cum in iisdem argumentis ver-
sati sint, in quibu>s libri VIII — XIII De lingua Latina^ illos
oh his aliquo temporis spatio segregatos esse Iwrumque velut
praeparationem fuisse credidcrim. non solum enim hoc Varronis
scribendi mori ac rationi optime accommodatiim est, sed Varronem
^ema iam aetate opus De l. Latina confectum simul in his
librfs dilatavisse et in Epitome Disciplinarumque primo con-
traxisse longius a verisimilitudine recedit.
4 [109]
lib. II, pix singulariter dicitur.
Char, p. 91, 26 pix-— dicitur, ut ait Varro de similitudine
verborum n, quamvis Vergilius dixerit [g. 3, 450^: ^idaeasque
186 Grammaticae aetatis YaiTOiiianae &agmenta
picea et pingues unguine ceras'. inc. de dtib. nom. CGK V587, 13
pix generis feminini, ut Yarro 'Idaeasque pices'. cf. JProh. cath.
p. 31, 30. Pomp. comment. p. 106, 14. Isid. or. 17, 7, 72.
CGL II 408, 13. V 382, 43.
huc addendum fortcuise fr. 256. cf. prasf. ad Disc. I p. 206
DE UTILITATE SERMONIS
solius Charisii auctoritate intercedentibtis Bomano et PHnio
notitiam huius operis adepti sumus, cuius libri quattuor vel
quinque fortasse fueru/nt. de rebus temportbusque supra p. 185.
5 [110]
lib. IV. aenigmatis Varro de utilitate sermonis TTII.
ait enim Plinius [dub. serm. p. 20, 12 J?.], quamquam ab
hoc poemate his poematibus facere debeat, tamen consue-
tudini et suavitati aurium censet summam esse tribuendam —
5 et quia Graeca nomina non debent Latinis ^regulis^ alligari.
Char. p. 123, 3 aenigmatis — tribaendam, ut in Aceste et An-
chise Maroni diximus placitum [cf p. 67, lo\ et quia — aiugui
Consent. p. 357, 18 item Graeca neutra quae e littera correpta
terminantur, ut ab hoc schemate. haec enim liberum est nobis
et ad nostram regulam declinare, ut horum schematum his et
ab his schematibus, et in contrarium ducere, quia nostra non
sunt, ut schematorum schematis declinemus, sicut plemmqne
et in Cicerone et in Varrone legimus. cf. fr. 14. 65. cditer
alibi docuit Varro {cf. fr. 256).
5 regulis add. Fabricius
DE LINGUA LATINA
LIBRORUM XXV
teste Hieronymo * {supra p. 182) libri huius operis XXV
fuerunt, qui usque ad quartum vicesimum ciUati reperiuntur.
de horum consilio cf. Wilmanns p. 12 sq., qui Varronis ipsius
testimoniis infra relatis et libeHo Auqustini De dicttectica
nixus est. ei adde Beitzenstein, qui in tripartita Varronis
rerum divisione quadruplicem aliam in libris V — X, qui extarU,
lcUere vidit {cf Usener, Sitzb. d. Bayer. Akad. hist-phtl. Cl. 1892
p. 632. 641) j et qua ratione Varro in rebus in artem redi-
gendis utatur ostendit {M. Ter. Varr. und loh. Maurop. v. Eu^.
Lpz. 1901). quod tamen idem addit, Augustini opusculum ex pro-
M. Terentiufl Varro 187
m
oemio operis nostri totum derivatum esse, hoc mihi omnino non
permasit {cf. Goetz, Berl, Phil Wochschr. 21 Jahrg. 1891 p. 1033) ;
quamquam qui Augustini excerpendi rationem novit ne cum
Wilmannsio quidem consentiet, eum illud ex diversis horum
lihrorum partibus consarcinavisse. quid igitur si admittimus ex
libro de dialectica Disciplinarum haec fluocisse? nos enim, qui
grammaticam officinam in omnibus Varronis libris deprehendi-
mus, Umga disputatio de etymologiis huius modi in Itbro minus
quam WUmannsium (p. 19) offenderit, aeque a>c singularis
consensus, quem Augustini libeUus cum libris De l. Latina
praebet, si quidem quam saepe Varro in infinita studiorum agi-
tatione eadem exposuerit, inter omnes constat. illud enim nobis
gravius videtur, quod Augustini libelluSf 'de diaJectica^ sicut
Disciplinarum Itber quidam inscriptus, in extremis capitibus
VII— X proprie philosophicam disputationem continet^ quae cum
item a Varrone repetenda esse videatur, a libro grammatico
aliquid abhon^et, atque compluries cum tractatione Martiani
CapeHae (2. 4) congruit, qui Disciplinarum libris usus est. sed
cum haec ipse Wtlmanns sibi obiecerit neque tamen Augustini
libellum ex parte huc referre dubitaverit, graviora addenda sunt.
mm Augustinus nullum nobis fragmentum vel operis De l. L.
vel ceterorum grammaticorum librorum servavit, praeter wnum
qtwd Wilmanns recte, ut videtur, libro primo Disciplinarum
adscripsit. idem e contrario Disciplinis Varronis uberius us^is
est ( Wilm. p. 18). debuit sane Varro propter cognationem gram-
Moticae et dialecticae eadem in Ubris De l. L. pertractare;
i^ed quomodo quatenusque id fecerit, nesdmus. etiam de reliquis
fragmentis, quae sine certis testimoniis WUmanns libris XI— XIII-'
fere omnia vindicavit, a tribus aliis libris simUibus (De sim. verb.,
Le uiU. serm., IIsqI x^Qcntt.) res lubrica fit, praesertim cum ho-
rum apud solum Charisium memoria extet, cuius ipsius beneficio
pleraque superiora accepimus. omitto enim primum librum Dis-
eiplinarum, ubi haec rursus strictim exposita sunt. alteram par-
tem, XIV— XXV, de ea quae vocatur syntaxis fuisse WHmannsio
adsentior {p. 19 sq.); eoque libentius quod magister Varronis,
Aelius StHo, qui opus De proloquiis confecit, quantam vim in
eius doctrinam habuerit iam melius didicimus (cf Beitzenstein,
ibid. p. 31 — 43). isto enim in genere neque Mudleri coniectura
digna est quae memoretur ( Wilm. p. 37 sq.), neque meliora Biese
txcogitavit (PhUol. -27. 1868 p. 295 sq.). quid? si librorum in-
concinna divisio, FJ+ VI et XII, dubium movet, nonne libri XXV
rerumhum. in Antiquitatibus et XVI divin. opponuntur?
magis intricata de libris ad Septimium et Ciceronem scriptis
quaestio est; quae alteram controversiam de anno, quo hoc opus
editum sit, amplectitur, ac primum libri II — IV ad Septimium
certo missi sunt {de l. L. 5, 1. 7, 109); indeque concludendum
188 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
est eos prius quam ceteros in lucem prodiisse; id quod aliis dt
causis Usener quoque statuit {ihid. p. 632). hinc etiam sequi-
tur primum librum ab his alienum esse; qui potuit enim Varro
multo uheriore prooemio praefari, quam cui opus responderet?
missum enim facio disertum scriptoris testimonium. Varro igitur
in lihris ad Ciceronem, ut videtur, nihil aliud, nisi opu^-
culum Septimio dicatum retractavit atque dilatavit. at de his
ipsis lihris amhigitur. Cicero enim in Academicis post. 1, 1, 2
et in epist. ad Att. 13, 12, 3 generatim, codex Florentinus in-
euntihus lihris quinto et decimo plurimique grammatici nomi-
natim omnes lihros V — XXV ad Ciceronem missos esse testantur.
quod si Servius (Aen. 12^ 139) Philargyrius (&mc. 2, 63) 'Bio-
medes sive Valerius Frohus {p. 377, 12) tertium quoque librum
tamquam ad Ciceronem scriptum laudant, hoc longe ahest ut vim
testimonimum grammaticorum dehilitet, id quod Biese contendit
{Philol. 27, 297)'. atque etiam nohis eo graviori indicio est, quod
hinc intellegitur fama Ciceronis, maximam operis partem iUu-
strans, Septimii nomen prorsus ohscurasse: hoc saltem nusqmm
apud auctores apparet. e contrario Varro tribus locis (de l. L.
5, 1. 6, 97. 7, 109) Ciceronem alloquitur, ut ad eum tres Ubros
scribat, quod in sequentibus VIII — X iam non facit: unde
Biese effici vult {ibid. p. 297) re vera ad Ciceronem lihros tan-
tum V — VII missos esse, de ceteris autem Varroni solam volun-
tatem faisse, quae oh repentinam Ciceronis mortem inrita fuerit.
at si paulo studiosius Varronis verha legimuSf is totius operis
tres solos lihros Ciceroni se dicavisse non didt, sed tres eorum
lihrorum, ubi ^quem ad modum rehus Latina nomina sint impo-
sita^ disputavit. quod qua de causa fecerit, diversa dicatione in
duahus operis partihus eiusdem argumenti explicatur. ceteroquin
si, quam arguta ac henigna coniitate Cicero in Academicis post.
Varronem alloquatur, ut promissum munus roget, non flagitet,
considero, Varronem Ciceroni pari voluntate in prooemio rescri-
here dehuisse mihi persuadeo; nam quod Varro initio quinti
libri simpliciter hreviterque 'ad te scribam^ ait, nomine ipso
Ciceronis omisso, hoc in homine urhano vix satisfacit. cum
igitwr superiora grammaticorum codicisque Flor. testimonia cum
testimonio Varronis aliquo modo conciliari possint, atque in
lihris V — VII Cicero vivus iiiemoretur, ante eius mortem [71143]
lihros De l. L., qui iam inde ah a. 707/47 promissi erant
{Cic. ad Att. 13, 12, 3) ahsolutos atque editos esse constituerim.
cf. LSpengel, Ahh. d. Bayer. Akad. 7 B. 2 Aht. 1854 p- 443
Wilmanns p. 37 sq. Beitzenstein ibid. p. 31 sq. et praesertim p. 80
INDICIA
1. Varro d. l. L. 7, 110 omnis operis de lingua Latina
tris feci partis, primo quem ad modum vocabula imposita esseu
M. Terentius Vafiro 189
rebus [II—VII], secuDdo quem ad modum ea in casus declina-
rentur [VIII — XIII] ^ tertio quem ad modum coniungerentur
[XIV—XXV]. id. ibid. 8, 1 quom oratio [ratio Fhr.] natura
tripertita esset, ut superioribus libris ostendi, cuius prima pars
quem ad modum vocabula rebus essent imposita [II — VII\ se-
cunda quo pacto de his declinatu discrimina fierent [ VIII— XIII].,
tertia ut ea inter se ratione coniuncta sententiam efferrent
[XIV— XXV], prima parte exposita de secunda incipiam hinc.
2. id. ibid. 5, 1 quem ad modum vocabula essent imposita
rebus in lingua Latina^ sex libris exponere institui. de his tris
ante hunc feci quos Septumio misi, in quibus est de disciplina,
quam vocant ixviLoXoyi%riv [i/— -/F]; quae contra eam dice-
rentur, volumine primo; quae pro ea, secundo; quae de ea,
tertio. in his ad te [Ciceronem] scribam.
3. id. ibid. 7, 109 quare institutis sex libris [II — VII\
quem ad modum rebus Latina nomina essent imposita ad usum
nostrnm, e quis tris scripsi P. Septumio qui mihi fuit quaestor,
tris tibi [Ciceroni], quorum hic est tertius, priores de dis-
ciplina verborum originis, posteriores de verborum originibus,
in illis qui ante sunt [II — iF], in primo volumine est quae
dicantor, cur itvpboXoyLiiri neque ars sit neque ea utilis sit, in
secmido quae sint, cur et ars ea sit et utilis [et illis Flor.] sit,
in tertio quae forma etymologiae, in secundis tribus [V — VIF]
quos ad te [Ciceronem] misi item generatim discretis, primum
in quo sunt origines verborum locorum et earum rerum quae
in locis esse solent, secundum quibus vocabulis tempora sini
notata et eae res quae in temporibus fiunt, tertius hic, in quo
a poetis item sumpta ut illa quae dixi in duobus libris soluta
oratione.
4. id. ibid. 5, 6 reperiet enim esse conmiutata [verha\
ut in superioribus libris [II — IV] ostendi, maxime propter bis
quatemas causas. litterarum enim fit demptione aut additione
et propter earum tralationem [tractationem Flor.: em. LSp. coU.
Bhet. ad Her, 4, 29] aut commutationem, item syllabarum
[productione] ; quae quoniam in superioribus libris cuius modi
essent exemplis satis demonstravi, hic ammonendum esse modo
putavi. cf. Leo, Hermes 24, 269 adn, 5. Usener l. c. p. 625 sq,
5. id. ibid. 8,24 de quibus utriusque generis [&vocXoyiag
et &v<ofLaXiccs] declinationibus libros faciam bis ternos, prioris
tris — , posterioris [XI—XIIT] de eius disciplinae propaginibus.
6. id, ibid. 8, 2 de huiusce multiplici natura discriminum
orae sunt hae, cur et quo et quem ad modum in loquendo de-
clinata sunt verba. de quibus duo prima duabus causis per-
cniTam breviter, quod et tum, cum de copia verborum scribam,
erit retractandum et quod de tribus tertium quod est habet suas
peimultas ac magnas partes.
190 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
7. id. ihid. 8, 20 in verborum genere quae tempora adsigni-
ficant, quod ea erant tria, praeteritum praesens futurum, de-
clinatio facienda fuit triplex, ut ab saluto salutabam salutabo:
cum item personarum natura triplex esset, qui loqueretur, {ad
quem>, de quo, haec ab eodem verbo declinata, quae in copia
verborum explicabuntur. hoc et superiore loco libros XI — XIII
denotari recte OMueller {praef. Varr. De l. L. p. L) vidit; m-
que aliter de loco proxime sequenti ividicari potest.
8. id. ibid. 10, 33 huius generis verborum cuius species
exposui [a copulis infecti et perfecti, a seniel et saepiuSf fa-
ciendi et patiendi, singularis et multitttdinis] quam late quid-
que pateat et cuius modi efficiat figuras, in libris qui de for-
mulis verborum erunt [XI — XIII] diligentius expedietur.
6 [4]
lih. III, ita respondeant cur dicant deos, cum
<^de^ omnibus antiqui dixerint divos.
Serv. Dan. Aen. 12, 139 deus autem vel dea generale nomen
est omnibus ; nam quod graece d^o?, latine timor vocatur, inde
deus dictus est, quod omnis religio sit timoris. Varro ad Ci-
ceronem tertio : ita — divos. cf. Serv. Aen. 5, 45 ap. At. Fhil
fr. 12. 8, 275. Isid. diff. verh. 168.
1 deus Paris. 7929 2 de add. Thilo omnis Cowi-
melinus -es Masvicius et Wilmanns
7 [5]
l, III. fixum
Diom. p. 377, 12 figor ambigue declinatur apud veteres tem-
pore perfecto; reperimus enim fictus et fixus. Scaurus de vita
sua 'sagittis' inquit ^confictus', Varro ad Ciceronem tertio fixwn.
8 16]
l. IIl. sicut nocent panthera et lea
Fhilarg. buc. 2, 63 hoc nomen [leaena] licet veteres La-
tinum negent, auctoritate tamen valet. dicebant enim leonem
masculum et feminam, ut Plautus in Vidularia [XVIII L.]:
^nam audivi feminam ego leonem semel parire'. Cicero de
gloria libro . . . [IV^ p. 332 CFWMueUer] sic ait: ^statuenmt
simulacrum leaenae'. leam vero Varro ad Ciceronem dicit
libro m [mi Paris. 7960] : Bicut - lea. Non, p. 134, 7. Isid.
or. 12, 2,3, CGL II 121, 56.
noce Laur. plut. XLV Paris. 7960 no cest Paris, 1130S
hoc est coni. Buecheler docet Both
M. TerentiuB Varro 191
9 [7]
L IV, prolubium et [pro] lubidinem dici ab
80 quod lubeat; unde etiam lucus Veneris Luben-
tinae dicatur.
Non. p, 64, 15 Varro de lingua Latina lib. IV [Y Jyugd,]:
proiubiiun — dicator. Varro de l. L. 6, 47 lubere ab labendo
dictom, quod lubrica mens ac prolabitur^ ut dicebant olim. ab
lubendo libido, libidinosus ac Venus Libentina et Libitina, sic
alia. ef. Isid. or. 10, 16^. diff. verb. 331. COL V 554, 12.
1 proluviem: em. Guietus proluvidine Lugd. m.l 2 lu-
bentina (Iib-Xt4^d m. 1)
LIBRI V— X SERVATI SUNT IN CODICE
FLORENTINO LI 10
mnt tamen in eo lacimae, quae fr. 10. 11. 12partim supplentm.
10 [dee8t'\
l. VII. ratis dicta navis longa propter remos,
quod hi super aquam sublati dextra et sinistra
duas rates efficere videntur. ratis enim, unde
hoc translatum, ubi plures mali aut asseres iuncti
aqua ducuntur: hinc naviculae cum remis ratiariae 5
dicuntur.
Serv. Dan. Aen. 1, 43 Varro ad Ciceronem: ratiB — dicuntur.
cf Isid. or. 19, 1, 9. haec ex parte in cod. Flor. de l. L. 7, 23
exciderunt: ratis dicta navis longa propter remos, quod hi,
cnm per aquam sublati sunt dextra et sinistra, duas rates
efficere videntur. ratis enim, unde hoc tralatum, illi ubi plures
mali aut asseres ....
1 rates et naves Fuld. cf Neue, Formenl. d. lat. Spr. 1 *
p. 184 2 super scripsi: supra 3 rates alt loco Paris. unde
hoc transl. om Paris. 4 asseres Varro: trabes codd. vel tr.
Bunt iuncti Paris. 5 ratiamae (i. e. ratiariae) Fuld. Paris.
cf Bh. Mus. 59, 321
11 [deest\
l. VIII, sicuti cum dicimus lupus lupi, probus
probi et lepus leporis, item paro paravi et lavo
lavi, pungo pupugi, tundo tutudi et pingo pinxi.
cumque a ceno et prandeo et poto et cenatus sum
192 Grammaticae aetatis Vaironianae fragmenta
5 et pransas sum et potus sum dicamus, a destringor
tamen et extergeor et lavor destrinxi et extersi
et lavi dicimus. item cum dicamus ab Osco Tuscc
Graeco osce tusce graece, a Gallo tamen et Mauro
gallice et maurice dicimus; item a probus probe,
10 a doctus docte, sed a rarus non dicitur rare, sed
alii raro dicunt, alii rarenter.
Gell. 2y 25, 5 M. Varronis liber ^d Ciceronem de lingua
Latina octavus nullam esse observationem similium docet in-
que omnibus paene verbis consuetudinem dominari ostendit:
sicuti c. d. inquit lupna — cumque mquit a ceno — rarenter. cf. VatfO
de l. L. 8, 66. 9, 106. hctec erant in extremo libro octavo, ubi
disputatio ^sqI Qijiiarog amissa est, non sectis atque ea qm
secuntur in fr. 12.
6 labor 10 a his codd. dett.: om. rell.
12 [deest^
l. VIII. sentior nemo dicit et id per se nihil
est, adsentior tamen fere omnes dicunt. Sisenna
unus adsentio in senatu dice-bat et eum postea
multi secuti, neque tamen vincere consuetudinem
5 potuerunt.
Gell. ihid. 9 inde M. Varro in eodem libro: sentior inquit
nemo — potnerunt. cf. Siscnna test. 2. Diom. p. 381, 23. Prisc
p. 399, 12. 435, 10. 436, 3. Donat. ars gr. p. 383, 19. Pomf.
comment. p. 233, 34. Consent. p. 369, 14. Caper orih. p. 107, 9.
13 [iP]
l. XI. rure ordinatum arbustum
Char. p. 142, 18 rure Terentius in Eunucho [971]: 'ex
meo propinquo rure hoc capio commodi'. itaque et Varro ad
Ciceronem XXII: [fr. 20]. quem Plinius [duh. serm. p. 15, 11 B]
ad eundem XI mre — arbuBtam dixisse laudat, sed et Terentiam
in Adelphis [542] ^filium negat esse rure', sed et Titinium in
Hortensio [v. 60 Bibh.^] 'in foro aut in curia / posita potius
quam rure apud te in clauRa', cum nemo dubitet. cf. Bro»-
hach, Neugest. d. Lat. Orth. p. 167.
ambustum Neap.
14 [2i\
l XL Varro — dicit — ad Ciceronem XI horum
poematorum et his poematis oportere dici.
M. Terentius Varro 193
Char. p. 141, 29 poexnatorum et in II et in III idem Varro
adsidue dicit et his poematis, tam quam nominativo hoc poe-
matum sit et non hoc poema. nam et ad CiceTonem — did. id,
p. 140, 5 poematis, quamvis ratio poematibus faciat. nam sic
inscribit Varro libro suo 'de poematis'. cf. Accitis fr. 8, Lael.
Arch. test. 5. Varro fr. 5. 65. aliter fr. 256.
15 [33]
l. XI. git. Varro ad Ciceronem XI per onmes casus
id nomen ire debere conmeminit.
Char. p. 131, 7 git. — oonmeminit; vulgo autem hoc gitti di-
cnnt. itaque ut Plinius sermonis dubii libro VI* [p. 28, ^5J5.]
c/*. Char. p. 34, 27. 35, 28. 102, 7. exc. gramm. p. 546, 36. 551, 17.
Beda orih. p. 274, 7. Anecd. H. p. 123, 31.
16 [25]
l. XI. catinuli
Char. p. 79, 23 catinus — deminutive catillus fit, ut Asi-
nius contra maledicta Antonii Wolitantque urbe tota catilli'.
sed Varro ad Ciceronem XI catinuU dixit, non catilli. cf. Varro
de I. L. 9, 74. Diom. p. 326, 7.
praeterea ad librum XI fortasse pertinent fragmenta 245 sq.
cf. WUmanns ibid. p. 26. 35. 151 sq. (vd. tamen etiam praef.
p. 186 sq.)
17 [30]
l XIII. palpetras
Char. p. 105, 14 (= Plin. dub. serm. p. 73, 9B.) paipetras
per t Varro ad Ciceronem XIII dixit; sed Fabianus de anima-
libug primo palpebras per b. alii dicunt palpetras genas, pal-
pebras autem ipsos pilos. cf. Cic. de nat. d. 2, 143. Caper de
verb. dub. p. 110, 19. Lact. de opif d. 10, 1 ad fr. 447. Isid.
or. 11, 1, 39. diff. rer. 54. SBrandt, Wien. Stud. 13 {1891)
p. 260sq.
18 [31]
l. XIII. olivo et 0X0 putat fieri.
Char. p. 139, 15 oxo. Varro ad Ciceronem XIII: oUto — fieri,
inqnit Plinius sermonis dubii libro VI [p. 42, 4B.].
19 [33]
l. XVIIL quibus nos in hoc libro, proinde ut
oihil intersit, utemur indiscriminatim promisce.
Oiammatioae Bomanae fragmenta ed. FxTirAioiii 13
194 Gfmmmaticae aciatis Vanroiiiaiiae fragmenta
Nim. f. tS7y M mdMcriminatiiii , indifferenter. Yarro de
liagua Lalma Hb. XVIJl: toibM — proaine.
20 [34]
2. XXII. rure veni
C^. p, l^, IS (« Flu^ dub. 9erm. p. 15, lOB.) rure — .
Yairo ad Cioeronem XXII: m tobL ^. fir. 13.
21 [3S\
h XXIII ingluTies tori sunt circa gu.l&m, qui
propter pinguedinem fiunt atque interiectas ha-
bent rugas.
^Snr. Dmm. §, S, 4S1 Yairo ad CSceronem in libro XXIII:
tii^^rtti toci inquit «nt ~ n«as. sed nunc pro gpla poflitam.
SdWil. Bem. f . tM. inghiTiem, gulam. ingluvies est Bpatium.
S»e, unde ei f^tum et ghittire didmui pw ingluviem aliqoid
oiUere; nam et gluttinatos est quasi golae ictus. Patil.
Fm*.p. ll^, M. C«fMr dt mh, dmb, p. HO, 4. Uid. or. 10, 138.
am. XXIII dr jirop. ^mn. m. Beda orA. p. 276, 12. Agroec
•rft. p. 121, 5. CGL V ^, 4.
22 \SS\
K XXIY. M. Tano alias profata, alias proloquia
appeUat [«11«^»«?«]. — M. Tarro in libro de lingaa
Latina ad Oieeronem quarto Ticesimo expeditissime ita
finit: ^proloquium «bI sententiay in qua nibil desideratar'.
% erit autem planius^ quid istud ^t^ si exemplmn eios
dixerimn& 6^im(iM igitur^ siTe id proloquium dicere pLacet^
buiusee modi eet : ^annibai Foienus luit'; ^Scipio Numantiam
deleTit'; ^Milo eaedis damnatus est^; 'neque bonum est
Toluptas neque mahim^; et omninoy quioquid ita dicitiir
leplena atque p^eeta Texbonmi sententiay ut id neoesse
sit aut Temm aut falsum esse^ id a dialeetieis a^Uafitt
appellatum est^ a M. Yanroiie^ sieuti dixi, proloquiimi. —
sed quod Graeei ^nffifinr^r i^imfut dieunt^ id alii noetronim
adiunetum, alii Gonexttm dixerunt. id eonexum tale est:
u *si Plato ambulat^ Rato moTetnr^; ^si dies eflt| sol super
tenras est^. itmn quod illi tfvyai»ffiUyyt»ery no6 Tel con-
iunetum Tel eopulatnom dieimns> q«od est eiiadem modi:
M. Terentius Varro 195
T. Scipio Pauli filius et bis consul fiiit et triumphavit
et censura fiinctus est et collega in censura L. Mununii
fuit'. in omni autem coniuncto si unum est mendaciurn, 20
etiamsi cetera vera sunt, totum esse mendacium dicitur.
nam si ad ea omnia, quae de Scipione illo vera dixi,
addidero *et Hannibalem in Africa superavit', quod est
falsum, universa quoque illa, quae coniuncte dicta sunt,
propter hoe imum, quod falsum accesserit, quia simul 25
dicentur, vera non erunt. est item aliud, quod Qraeci
dLslsvynivov a^Ccnfia, nos disiunctum dicimus. id huiusce
modi est: 'aut malum est voluptas aut bonum aut neque
bonum neque malum est'. omnia autem quae disiun-
guntur, pugnantia esse inter sese oportet, eorumque op- 30
posita, quae &vrL%slfieva Graeci dicunt, ea quoque ipsa
inter se adversa esse. ex omnibus, quae disiunguntur,
unum esse verum debet, falsa cetera. quod si aut nihil
omnium verum aut omnia plurave, quam unum^ vera
erunt aut quae disiuncta sunt, non pugnabunt aut quae 35
opposita eorum sunt, contraria inter sese non erunt, tum
id disiunctum mendacium est et appellatur TtaQadLS^svyiiivov,
sicuti hoc est, in quo, quae opposita, non sunt contraria:
^aut curris aut ambulas aut stas'. nam ipsa quidem inter
se adversa sunt, sed opposita eorum non pugnant; 'non 4»
ambulare' enim et *non stare' et 'non currere' contraria
inter sese non suint, quoniam contraria ea dicuntur, quae
simul vera esse non queimt; possis enim simul eodemque
tempore neque ambulare neque stare neque currere.
Gdl. 16, 8 cum in disciplinas dialecticas induci atque im-
btti yellemus, necessus fuit adire atque cognoscere, quas vocant
dialectici slaaymydg. tum, quia in primo tvsqI &^i(oiidr(ov dis-
cendum, quae M. Vanro — appeUat, commentarium de proloquiis
L. Aelii docti hominis, qui magister Yarronis fuit, studiose
quaeBivimuB — . redimus igitur necessario ad Graecos libros.
ex quibus accepimus &^i(ofLa esse his verbis: Istitbv aiycotsXsg
&n6<puvtov Zeov i(p aiycm. hoc ego supersedi vertere, quia
noTis et inconditis vocibus utendum fuit, quas pati aures per
inBolentiam viz possent. sed m. Varro — dizi, proioqniam, a M. autem
Cicerone [tusc. 1, 14"] pronuntiatum , quo ille tamen vocabulo
tantisper uti se adtestatus .est, ^quoad melius' inquit ^in-
196 Gianunaticae aetatiB yanoniaiiae &agmenta
yenero'. Md quod Onaci — neqiia cumie. Ps-Apul. dogm. Plot. 3,265
Oud, est una inter lias ad picpositam potissima, qnae pronim-
tiabilis appellator, absolntami sententiun comprehendens, sola
ex omnibus veritati aut falsitati obnoxia, qnam Tocat Sergins
effatam, Varro proloqainm, Cicero ennntiatam, Graeci xQOtaciv,
tum &iUaiux. cf, Chrysipp. ap. Varr, de l. L. 6, 56 et Diog. L
7, 65. Mart. Cap. 4, 390. Bhet. Lat. min. 246, 2H. Isid. or.
2, 31, 1. CGL U 442, 55. 446, 20.
2 in 1. 09it. Paris. Voss. Lat. F 7 17 einscemodi IFGro-
mvius 32 adiunguntar Begin. 597 35 adiancta Begin.
id. Vo88. Lat F 112 42 contrarie dic. Faris. Voss. Lat. F 7
43 posses Begin. id.
23 [57]
L XXIV. cum indidem haurierint
Prisc. p. 540, 3 invenitur tamen etiam haurivi vel haurii-
Varro in XXTTTI [XXIII Sang. Lugd.] ad Ciceronem: enm -
haurierint.
haurierint Paris. 7496 -runt Lugd.
24 [dees{\
potestatis nostrae est illis rebus dare genera,
quae ex natura genus non habent. secundum
qualitatem locutionis similis quaerenda est oratio et
sicut placitum nobis manet, dicitur uni cuique nomen.
Anecd. H. p. CCVI [cod. Bem. ^07] auctoritas maiorum
deiuerit: quid faciendum est? scribsit Varro ad Giceronem:
pot«iUtia — noxuen. verha sec. — nomen Varronis esse non possunt.
lulian. exc. CGK V 318, 32 scripsit Varro ad Gioeronem:
pot«itatia — non habeni cf. Pomp. comment. fr. 245. Cledon. fr. 246.
Serv. in Don. p. 407, 39. 492, 37. Prisc. p. 141, 4. Consent.
p. 343, 7. Isid. or. 1, 6, 33. Jeep ibid. p. 127. fr. 24-^27 ad
T. XI referenda esse videntur.
2 a nat. lulianus 3 qualitatis
25 [13]
hio naevus
De dub, nom. CGKV 584, 27 (= Plin. dub. aerm. p. 71, 32 B)
DH.avuH generii neutri, sed Yarro ad Oiceronem hio naerqi.
litiuui Monac. Vindoh.
M. Terentius Varro 197
26114]
Varro de lingua Latma ait talia ex Graeco sumpta ex
masculino in femininum transire et a littera finiri: 6 KOxXlccg
haec cochlea, 6 %dqxriq haec charta, 6 yavadnrig haec gausapa.
Prisc, p. 333, 9 antiquissimi — et hic gaasapes et haec
gausapa et hoc gausape et plurale neutri haec gausapa quasi
a nominatiyo hoc gausapum protulisse inveniuntur, unde Cas-
siuB ad Maecenatem: 'gausapo purpureo salutatus'. Varro vero
de lixigaa — haec gansapa. Char. p. 104., 9 (== Plin. dub. serm.
p. 67, 21 B) gausapa Ovidius neutraliter dixit [ars am. 2, 300]
'gausapa si sumpsit, gausapa sumpta', et Cassius Severus ad
Maecenatem 'gausapo purpureo salutatus'. sed Augustus in
testamento: 'gausapes, lodices purpureas et colorias meas'.
VaETO autem ait vocabula ex Graeco sumpta, si suum genus
non retineant, ex masculino in femininum latioe transire et a
littera terminari, velut %o%XLag cochlea, ^Eqyi^fig herma, %dQxif\g
charta, ergo yavcdnrig gausapa. cf. Char. p. 108, 4. Schol. in
Pers. 4, 37. 6, 46. CGL III 93, 1.
1 Bumta Lugd'Bat ex] et Pa/ris. 7496 == E 2 a litt.
Char. aliterea E et ea littera in mg. r aliterea Carol. aliter ea
Bamb. Bern. HdO). Sang. Lugd-Bat. KOXAEAC Lugd-Bat
KOXAHAC Carol. KOKAIAC Er KOKIaIC Halb. 3 coclea
HBamb. HaJb. coclia Bem. Sang. Lugd-Bat. XAPTEC jR
cartha E rAYCAHEC Bamb. Halb. Sang. Carol.
27 [1^]
vas terminata et sis faciunt genetiyo et dis: hoc vas
huius vasis, hic vas huius vadis. utrumque Varro ait de
lingua Latina.
Prob. cath. p. 30, 27 va» terminata — Latiiia. Cicero [jpro Sest.
19]: 'vultu tamquam vade'. Prob. caih. p. 19, 16 vas terminata
tertiae Bunt decHnationiB, sis vel dis faciunt genetivo: vas va-
sis Terentius [ht. tim. 141] ^nec vas nec vestimentum' ; vas
vadis Cicero [p. Sest. 19] Hamquam vade' et si qua talia.
eadem Mar. Plot Sac. p. 482, 7. cf. Beda orth. p. 293, 31. Al-
bin. p. 312, 21.
1 hoc vas h. v.; utfumque V. a. de 1. L.: hic vas h. v.
Vindob.: em. Spengel
28 [241
secundum Varronem senior et iunior comparativi sunt
per inminutionem.
198 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
Serv. Aen. 5, 409 'senior' aecnndum — inminationem. hinc est
\6, 804^ ^iam senior, sed cruda deo yiridisque senectus'; addi-
tum enim hoc est ad ezprimendum, quid sit senior; item
Ovidius \met. 12, 4641 'ii^ter iuvenemque senemque'. et re vera
non convenit hunc satii senem accipi, qui et vincere potest et
uno ictu taurum necare. ergo senior non satis senez, siout in-
nior non satis iuvenis, in&a iuvenem, sicut pauperior iDtia
pauperem. dicit autem hoc Yarro in libris ad Cicero-
nem. id. Aen. 6, 304 4am senior' aut pro positivo posnit, id
est senex^ aut, ut diximns, senior est virens senex, ut iunior
intra iuvenem est: quam rem a Yarrone tractatam con-
firmat et Plinius [serm. dttb. p. 41, 12B.\ cf. Isid. or. 11, 2, 25.
diff. verb. 531. Don. Ter. eun. prol. 4*. hec. prol. ait. 3.
phorm. 2, 3, 15. Prisc. p. 90, 1. 92, 6.
iuvenior et senior Laurent. Hamb., quod probavit WHmanns
29 {401
de fenestella quiritatur.
Diom. p. 381, 21 solent in verbis etiam peritiores errare,
incerti utrum cum r an sine r debeant proferri. quirito, Li-
vius in attico [activo cod. Seioppii et Piitschius octavo OMueUer
ad Varr. de l. L. p. 268"^ quirit. Yarro ad Ciceronem: da
feneet qoir. est autem quintare Quirites ciere. utrum vetba
Varronis exdderint et FenesteUa agnoscendtM sit (cf. Diom.
p. 365, T), an ^de fenesteUa g.' sit scribendum (ita JBiereldin,
Philol. 3, 151. Poeih, de Fenest. diss. Bonn. 1849 p. 6, guos
WUmanns sequitur; cf. Peter FHB* p. CXIII adn. 4), cerium
non est. de v. ^quiritare^ cf. Varro de l. L. ff, 68 quiritare dicitur is
qui Quiritum fidem clamans inplorat. cf Nigid. fr. 33. Non. 21^ 18.
30 {38]
datum illi [cop/^] hoc nomen est, ut quidem Varro
ad Oiceronem scribit, quod hinc capiant initium sensuB
ac nervi.
La<^. de opif. d. 5, 6 in summo vero constructionis eius,
quam similem navali carinae dizimus [4], caput conlocavit, in
quo esset regimen totius animantis, datamque mi — nerri. Lactan-
tium excripsit Isidorus or. 11, 1, 25. diff. rer. 50. cf. SBrandt,
Wien. Stud. 13 {1891) p. 260.
31 [39]
non nulli proprie calamos lupinonun alas dici putant^
ut Aelius [fr. 5] ^alae ex lupino, 8<^urculi sine fo^liis*,
M. TerentiuB Varro 199
Cato in originibus [fr. 122 P.] * alae ex lup<(ino^ leg<[n-
mine'. Varro]> de Ungna Latina: alam culmnm fabae
dic ♦ ♦.
Sei-V. Dan. ^. 1, 75 non nalU — dic • •
post dic septem fere litterae eocciderunt. dicere Daniel dici
docet cont. ThHo
32 [de€si\
proceres qui processerunt ante alios; unde et
proceres tigna quae alia tigna porro excessernnt.
Verg. cod. Ambros. ad Aen. 3, 58 [ef. BSabhadini, Berl.
IhH. Wod^schr. 1906 p. 607] proceres Vairo ad Ciceronem
dixit: pioceiM — exoewenmi Serv. Aen. 1, 740 proceres antem ideo
Becmidiun Vanonem principes ciyitatis dicuntur, quia emineni
in ea, sieiit in aedificiis mutuli quidam, hoc est capiia trabium,
qoae proeeres nominantur. item CGL V 235, 42 (Varrone ap-
peRorfo). cf. ibid. 236, 1. leid. or. 9, 4, 17. Ihm, Bh. Mu8. 62, 156.
Varronem eummarium novem lihrorum operis De h L. con-
fecisse apud Hieronymum scriptum videmus {supra p. 182) ; quo-
nm praeter primum singuli temos operis plenioris amplexi esse
ffidentur. cf. Bitschl op. 3, 466. Wtlmanns ihid. p. 46. aliter
Biese. Philol. 27, 298 adn. 9.
DE SERMONE LATINO AD MARCELLUM
LIBRORUM V
^f numerus librorum huius operis in indice Hieronymi est,
eum tenendum esse censeo, etiam si his apud Bufinum VII Ither
traditus est; awt enim VII pro UII inrepsit {OJahn, Ber,
d. Sdchs. Ges. d. Wiss. 2. 1850 p. 114. vd. infra idem men'
dum ad fr. 83), aut grammaticus ipse erravit. de temporibus,
9^ihus hoc opus seriptum est (sine duhio post a. 707/46) ef,
Y^xtmanns p. 97 et tfsener ihid. p. 635. Marcdlus quis fuerit
i*^ompertum est de argwmento contra operis nutta est duhitatio;
(meb<ttw enim de verhorum recta appdlatione ac scriptura, de
ton^is, de numeris, de virtutihus. nam de primis dudbus rebus
tx Velio praesertim Scauroque (fr. 271 sq.), nec non ex aliis or-
^^aphiae scriptorihus certa fere quaedam argui possumt. {cf.
^tlmanns p. 84 sq. 88 sq.); de accentihus tesUxtus est GeUius
ifr 45), de numeris Bufinus (fr. 38. 39. 46), de virtutihus vitiia-
9ue sermonis Charisius et Donatus (fr. 40. 43). sed si de rerum
200 Graminaticae aetatis Varronianae fragmenta
dispositione qtMerimiis, de argumento quinti libri, et si de testi-
monio Bufini recte iudicavimus, quarti solim modo constcU; in
reiiquis enim libris firma testimonia desiderantur. quod si WH-
mawns {ibid. p. 88. 93) ^Varronem vn tertio de (tdspinUione
egisse* adfirmat, proinde ac si hoc a GeUio {fr. 45) proditum
sit, id mendum est, quod ne Eiese quidem vidisse miror (JPhHoi
Uf7, 300). h sam litteram exVarronis praeceptis ad accentus per-
tinere verisimile est, cum is Ulam aspirationis , non litterat
notam esse eocistimet {fr. 240. 279 sq.); at id quod Ps-Aero de
accentibus testatur, in libri numero quam luhricum sU ne WUmann'
sium quidem fugit (p. 62 sq.) ; cf. ad fr. 44. resta^t duo primi libri,
quorum Wilmanm locos quosdam Diomedis pro fundamento po-
suit (p. 81. 83), qui sunt fr. 238. 243, ubi inscriptio ipsa operis
deest, ego quidem in his non solum de libri numero, sed de opere
etiam dubitaverim; argumenta enim ad librum Disciplinarum
quoque primum quadrant, ex quo fonte altero sane audore inter-
cedmte in eundem Diomedis librum secimdwm fra^mentum de
grammaticae officiis {236) fluxisse WUmanns constituit; neque
iniuria Usener reliquias Varronis, quae in secwndo Diomeiiis
libro eoctant, primo Disciplinarum adscripsit {ibid. p. 624 adn.
1, 642 adn. 2. Eh. Mus. 24. 1869 p. 102). libris De serm. Lat
certa fere ratione tribuenda sunt fr. 239. 266 — 94. 322.
33 [48']
lib. L 'Cretenses' Ennius \wm. 604 F.*]
Char. p. 124, 12 {= Plin. dub. serm. p. 57, 26 B.) 'Cretum'
Cicero Tusculanarum libro II [34] 'Cretum legis', 'Cretenaes'
Enniui, ut Yarro libro I de sermone Latino scribit.
34 [53]
l. II. M. Varro in libro secundo ad Marcellum de
Latino sermone aeditumum dici oportere censet magis
quam aedituum, quod alterum sit recenti novitate fictuiD,
alterum antiqua origine incorruptum.
Oeil. 12, 10 aeditimus verbum Latinum est et vetus ea
forma dictum, qua finitimus et legitimus. sed pro eo a pleris-
que nunc aedituus dicitur nova et commenticia usurpatione
quaii a tuendis aedibus appellatus. satis hoc esse potuit ad-
monendi gratia dixisse « « propter agrestes quosdam et indo-
mitoB certotores, qui nisi auctoritatibus adhibitis non compri-
muntur. m. Varro ^ incorraptoxn. cf. Varro de l. L. 7, 12. 8, 61.
r. r, 1, 2, 1. Cic. top. 36. Paul Fest. p. 13, 6. Char. p. 75, 18.
Aneod. H. p. 214, 17. dig. 26,1,1,1. CGLV 497, 52. VI 31.
M. Terentius Varro 201
35 [54] '
i, II, quae Graeci dicunt aenigmata, hoc genus qui-
dam ex nostris veteribus scirpos appellaverunt. quale
est — :
semel minusne an bis minus sit, non sat scio,
an utrumque eorum; ut quondam audivi dicier,
ipsi lovi regi noluit concedere.
hoc qui nolet diutius aput sese quaerere, inveniet quid
sit in M. Varronis de sermone Latino ad Marcellum libro
secundo.
Ged, 12y 6 quae Graeci — quaie est, quod nuper invenimus per
hercle anticmn, perquam lepidum, tribus versibus senariis com-
positum aenigma, quod reliquimus inenarratum, ut legentium
coniecturas in requirendo acueremus. versus tres hi sunt: semei —
Hbro aecundo. ^ Terminus^ tntellegitur {Buechekr, Rh. Mu8:46, 159).
4 non sit sed (sat Begin. uterque Vo88. Lat. F 112 Maglidb.'^
scio: em. Buecheler sit nescio Ireinsheim 6 at Herz ipsi
dicier iovi: transp. Buech. 7 noluit Bern. Pari8. Vo88. Lat
F 7 nolit Hertz
36 [62]
l. IIL faenerator, sicuti M. Varro in libro tertio de
sennone Latino scripsit, a faenore est nominatus; faenus
autem. dictum ait a fetu et quasi a fetura quadam pecu-
niae parientis atque increscentis. idcirco et M. Catonem
[supra test, 2 p. 10] et ceteros aetatis eius feneratorem
sine a littera pronuntiasse tradit, sicuti fetus ipse et
feconditas appellata.
GeU. 16, 12, 7 faenerator enim Bicuti — appeUata. cf. Gloat. Ver.
fr. 1. Non. p. 53, 28 faenus ab eo dictum est, quod pecuniam
pariat increscentem [-enti codd.] tempore, quasi fetus aut
fetnia; nam et graece toxog dicitur Scnb to^ tUtsiv^ quod est
parere. Varro lib. III de Latino sermone: ^fenus autem dictum
a fetu et quasi fetura quadam pecuniae'. nam et Catonem et
ceteros antiquiores sine a littera faenus pronuntiasse conten-
dit, ut fetus et fecunditas. simUiter Non. p. 439, 15, cf OFroehde,
de Non, Marc. et Verr. Fl, (Berol. 1890) p. 21. adde Varro de
l L. 7, 96. Faul. Fest, p. 86, 1 fenus et feneratores et lex de
credita pecunia fenebris a fetu dicta, quod crediti nummi alios
pariant, ut apud Graecos eadem res tdxos dicitur. item 94, 1.
liid, or. 10, 97.
202 Giammaticae aetaids Yanonianae firagmenta
l. III. utrumque mulieres, et epicrocum viri
quoque habitarunt.
Non. p. 318, 26 habitare , uti. Yarro sermone Latino lib.
m : tttnuaque — habitamnt.
38 [67]
l, IV, clausulas quoque primum appellatas
dicunt, quod clauderent sententiam, ut apud Ac-
cium [v. 665 Rihb.^y. ^an haec iam obliti sunt
Phryges?' non numquam ab his initium fit, ut
6 apud Caecilium [v. ^80 Ribb.^z ^dei boni! quid
hoc?* apud Terentium [adelph. 610]: ^discrucior
animi'.
Bufin. p. 556, 7 Varro in lUI [in septimo Paris. 7496 Ull
Paris. 7501 in omisso, in UII Begin. 1709 cf.praef.'] : ciansaiM— uiiim.
cf. PatU. Fest. p, 56, 8. Mar, Vict. p. 60, 27 nuDC de metEonmi,
prout versus processerit, praescripto et legitimo fine dausula-
que dicemus. nam metrica lege in fine versuum quadripertita
conclusio est, per quam exitus metri statusque dinoscitor,
utrum pede seu semipede vel dipodia sit terminatom. hanc
Graeci xcctdXri^tv vocant, id est cum legitimum metrum in «j-
zygia simplicem pedem, in monopodia vero, id est in simpliei
pede, sjllabam perdit. cf id. p. 79, 1 (Bufin, p. 557, 13). IHom.
p. 300, 23. Isid, or, 1, 39, 24.
3 haec iam haec deil. altero haec Paria. 7496 4 Brogef
BitscM 6 dei b. Paris. 7496 Begin. 733 de . . Paris. 7501
39 [73]
l. IV, at in extremum senarium totidem semi-
pedibus adiectis fiet comicus quadratus, ut hic
\Ter. em, 539]\ 'heri aliquot adulescentuli coimus
in Piraeo'.
Bufin. p, 556, 14 idem Yarro in eodem mi [septinio
Paris. 7496 UII Paris. 7501 Be^n. 733 libro add. vg.] de
lingua Latina ad Marcellum sic dicit: at is extremnm ~ in Pin«a
Diom. p. 515, 3 septenarium versum Yarro fieri dicit hoc modo,
cum ad iambicum trisyllabus pes additur et fit tale: 'quid in-
merentibus noces, quid invides amicis?' similis in Terentio
versus est \hec. 349y, ^nam si remittent quippiam Philumenae
M. TerentiuB Vanro 203
dolores'. et in Plaato saepius tales reperiuatux. item Char,
utrumque ad litteram transcripait Rufin. p. 565, 5. 16,
1 ant Paris. 7501 et Begin. 733 (?) 2 fiat: em. WUmawns
libro quarto addendum est fr. 46, et ut videtur fr. 384 — 94,
cf. tamen stxtur. cynodid. fr. 100.
40 [81]
l. V, j^d-ri — nullis aliis servare convenit,
quam Titinio Terentio Attae; Ttd&ri vero Trabea
Atilius Caecilius facile moverunt. [Ter. eun. 65]
^egone illam? quae illum? quae me? quae non?
sine modo, / mori me malim; sentiet qui vir siem'. 6
praecise — [gener]ad animi passionem. quo|d novi
generis cum non sit interiectio sed ademptio,
tamen interiecti animi causa vocitamus. [Ter.
addph, 111] ^tu me homo adigis ad insaniam'. ira-
scentis et haec oratio est, licet nulla sit inter- lo
iecta particula. [Ter. adelph. 127] ^tun consulis
quicquam?' et haec irascentis oratio est. \Ter.
em.84] Hremo horreoque, postquam aspexi hanc';
adfectus ob amorem. [8RP I p. 274 Bibby] 'heus
heus pater, heus Hector'; a dolore mentis adfectae. ib
[SBP I p. 284Bibh.^ ^mane mane, porro ut audiasl'
capiditatis adfectus est.
Char. p. 241, 27 Il9ti, ut ait Varro de Latino sermone
libro V, nuUiB — conrenit inquit quam — Trabea inquit AtUios —
pnecise inquit Varro [gener]at — adfectus ett Don. Ter. eun.
1, 1, 20 \ 5, 8, 20 *-•. andr. 1, 5, 36 (cf 1, 5, 50 *). Schol. Ter.
P. 92, 22 ScMee. Serv. Aen. 1, 135. Macroh. 4, 6, 20. Prisc. III
P' 111, 4. 328, 13 K.
1 ali: em. Bitschl 2 atte pathe 4 illamq: 6 pcis^
generat: em. Buechder secundum Bevensium 15 adolere
41 [83]
l. V. later lutum iugmenta
Char. p. 135, 17 (= Flin. dub. serm. p. 51, 20 B.) later an
Iftteris? et huic nominativum singularem ablativus restituet
■ingnlaris, si e litteram deponat. Varro de sermone Latino V:
^ — iugment». cf. Char. exc. p. 552, 11. Pomp. comment. p. 138, 3.
204 Grammaticae aetatis yarronianae fiagmenta
187, 1. Prisc. p, 228, 18. III 145, 6. Anecd. H. p. M4, 12.
BueckeUr, Bh. Mus. 60, 317.
42 [57]
l. V. domi suae
Cha/r. p. 126, 22 {= Plin. dub. serm. p. 6, 24 B.) domi iom
Yarro de sermone Latino libro Y; nec enim potest adYerbiam
dici cui suae pronomen adest.
43 [88]
l. V. mutuo, ut Varro de sermone Latino libro V
loquitm', in consuetudine est; mutue vero ut docte sic
puta[n]t.
Char. p. 205, 15 mutuo, ut — puta[ii]t, nec non- et illi qui de
differentiis scribunt.
2 cons.] cognoe sic] dicendum coni. KeU putant cod. vg.
44 [60^^]
Varro ait — ad Marcellum de lingua Latina quattuor
foraminum fuisse tibias apud antiquos; nam et se ipsum
ait in Marsyae templo yidisse tibias quattuor foraminum.
Ps-Acro in Hor. AP 202 Varro autem ait in tertio disci-
plinarum et ad MarceUum — foramiiium. quatema enim foramina
antiquae tibiae habuerunt; alii dicunt non plus quam tria.
comm. Cruq, ihid. Varro in tertio disciplinarum et ad Mar-
cellum de lingua Latina quattuor foraminum fuisse tibias apiid
antiquos ait, et se ipsum in Marsyae templo eas yidisse reiert.
cf, fr.283. istis locis etiam si lihnm tertium recte traditum svve
alio mutandum esse concedimm, restat dubitatio isne liber ad
dlteram quoque inscriptionem referendus sit. perverse certe WU-
manns staiuit (p. 62 sq.) numerum ah illo loco alienum postpO'
nendum esse; quid enim de genetivo ^disciplinarum^? fortasse
potiu>s III ex ^lih.^ corruptum est.
45 [61]
in priore verbo graves prosodiae, quae fuerunt,
manent, reliquae mutant.
Gell. 18, 12, 8 Varro libris quos ad Marcellum de lingQt
Latina fecit: in priore — mutant; <(mutant)> inquit elegantisaime
pro mutantur. cf, Schoell, acta soc, ph. Lips. 6, 129.
M. Terentius Vairo 205
46 [47]
quare in huiusce modi locis poDi oportet no-
tam I transyersam inter sjllabas, frequentius ad
extremum yersum senarium et similes, si pro
longa breyem habebunt extremam, ut in hoc [Ter.
Fhortn. ^5]: ^amicus summus meus et popularis Geta'.
Bufin. in metr. Terent. p. 555, 11 Yarro de lingua Latina
ad Marcellum sic : qnare — Qeta. de colhcatione cf. ad/n. post
fr. 39.
47 [82]
id praesente legatis omnibus exercitu pro-
nuntiat.
Don. Ter. eun. 4, 3, 7^~* ^nescio quid profecto abscnte
nobis turbatum est domi' aut subdistinguendum et subaudien-
dum me, aut dQxaKSii^s est figura absente nobis pro absentibus
nobis. Pomponius in Ergastulo [sine ergo istuc: em. Bibb.
SRP I* V.47] ^praesente amicis inter cenam d. o.'; Varro
in Marcello [ad Marcellum Wilmanm; logistoriconm librum
significari putat Schodl, sed cf. Bitschl op. 3, 407] : id — pionun-
tiat absente nobis cum dicit, pro praepositione ponit absente
Tit si diceret ^coram amicis'. Non. p. 76, 15 absente nobis et
praesenie nobis, pro absentibus nobis et praesentibus nobis.
Plautus Amphitryone [400 ut vidit ISchroeder] : 'nec nobis praesen-
test [aliquis] quisquam, nisi ego, servus Sosia'. A&anius Au-
ctione [v. 6Md)b.*]: ^adeste, si hic absente nobis venierit puer'.
Sdiol. Ter. p. 106, 19 ScMee. CGL V 531, 23. 638, 32. cf Birt,
Mh. Mu8. 51, 248.
exercitui Wilmamts, sed cf. Prisc. p. 363, 6
48 [85]
iterum ex gallo gallinaceo castrato fit capus.
Char. p. 103, 26 (= Plni. dub. serm. p. 56, 10 B.) capo di-
citai nunc, sed Varro de sermone Latino: iterum ait ex gaUo —
eapiu. Beda orih. p. 266, 28 capo nuhc, sed Varro de sermone
Latino ait: ex gaUo — capos. cf Varro r. r. 2, 7, 15.
DISCIPLINARUM I DE GRAMMATICA
primum locum grammaticam vn Disciplinarum libris obti-
^Miue, certum est (Bitschl op. 3, 353 sq.), neque dubitari potest
9^n m hoe Itbro Varro totam grammcUicam artem, quantum in
9
206 Grammaticae aetatis YairoBianae fragmenta
operibus interioris eruditionis antea investigaverat adumhraivent.
ex qua ipsa re quam diffictle sit, quae reliquiae huc, quae dlio
pertineant, distingtiere, intdUgitur, cum praesertim ex Di^dpU-
nanm primo unum solum fragmentum diserte traditum tiL
rerum tamen quandam dispositionem Wilmanns (p. 989q.) es-
cogitamt, quem quatenus sequi poasimus, in singulis fragmentit
videbimus, hic unum contra eum dicemus. qua enim ratioiu
fr. 256 huc referendum sit (Wilma^ns p. 34. 110), non per-
sptdmus, cum analogiam dedinaiionum Varro in libro quogue
JDe sim^tud. verl>. persecutus sit, praeceptumque Uli superiori
prorsus contrarium in contrario libro De util. serm. (fr. 5) le-
gatur, neque Charisius, qui ea prodidit, ex dlius scriptoris menuh
ria acceperit nisi Plinii, ex quo notitia quoque libri De simi-
litud. verb. in Charisium fluxisse videtu/r {Beek, C, Plin. Sec.
duh. serm. rell. p. XXIII. cf. ASchottmueller, de C. Plin. Sec.
libr. gramm. p. 19 sq. Morawski, Hermes 11. 1876 p. 339sq.)\ ne
dicam Charisium Disciplinarum librorum nonum tantum modo
memorare. totius operis in fr. 237 adumbratam imaginem habe-
mits, si re vera itlud hue pertinet (cf Usener, ibid. p. 642 adn. 3).
de temporibus vd. infra ad libr. Discipl. huc fortasse pertinent
fr. 234r—37. 243. 244.
49 [95]
litterarum partim sunt et dicuntur, ut a et b;
partim dicuntur neque sunt, ut h et x; quaedam
nequ^ sunt neque dicuntur, ut 9 et i|;.
Ann. Comut. ap. Cassiod. orth. p. 163, 1 praeterea in libzo qm
est de grammatica Yarro cum de litteris disiereret, item [iia
codd.] h inter litteras non esse disputayit [disputat codd.]^ quod
multo minus mirum, quam quod x quoqae litteram esse negai
in quo quid voluerit [yiderit codd.]^ nondum deprehendi; ip-
sius verba subiciam : litterarnm — ut ^ et xp. cf fr. 2. 279. Mar.
Vict. p. 5, 26. 6, 2. Donat. ars gr. p. 368, 7. leep ibid. p. 113.
1 ut A et B et h et X partim sunt quae neque dicantor
quaedam n. s. n. d. ut phi 7 Bem. 330 Paris. ut a et b h et
X (a b et h et X Cc^on.) partim sunt neque dicuntur ut phi W
Bruxdl. Colon.: em. Carrio^aiiique
nEPI XAPAKTHPSIN ,
hoc opus de formulis verborum fuisse neque dissimiU librit
XI—XIII De l, Lat. libroque De similitud. verb. contra Sit'
schelium {op. 3, 459) Usener recte statuit (FUck. Jahrbb. 95.
1867 p. 247 sq»). ef etiam Tryphonis Alexandrini ^re^l dwofuetm
M. Terentiufl Vairo 207
X9iQ«7ai^ifa>p apud Susemihl, Griech. Litt, d. Alex. 2, 21B. Grtiecis
auim- nominibua xccQccKvrjQ xvno^ {fTCoietyiia lcfUne fi§wram for-
mukm formam respondere ex CGL («. his voeibus) perapicitur,
de mmero WMrorum non eonstat, sed ires fuisse suspieaH licet.
de temfpsiriSbus nihil compertwm est,
50 [deest]
Ub. IIL propius proxime
Cha^. p. 189, 25 Yftrro sic ait in Ul nB^l ;|ro;^xr^^(»i>
propitui pr.
QUAESTIONUM PLAUTINARUM LIBRORUM V
quoad ex paucis pairvisque reliquiis, quae ad nos pervene-
runt, iudicare possumus, hoe in libro Flauti grammaticae quae^
stiones erant, ut in libro Be comoediis Flautinis fabula/rtm
Plautinarum controversiae, neque est cur MitseJd secuti {op. 3,455)
mmerum librorum ab Hierowymo traditum {teat 23) in dubium
revocemus,
51 [deest}
Ub, II, amussis est aequamen leyamentum, id
est aput fabros tabula quaedam, qua utuntur ad
saxa coagmentata.
Non. p, 9, 3 examuBsim dicitur examinate ad regalam vel
coBgmentam; est enim amussis regula fabrorum, quam archi-
tecti, cum opus probant^ rubrica inlinunt. — idem \yarr6\
qnaestionnm Flautinaram lib. 11: amiiflais — coagmentata. cf. Paut.
Fest, p.6,9. CGLV 8, 2. 265, 33. 439, 43. 649, 6.
8 coagmentanda Lmius
52 [deesi\
l. II. satura est uva passa et polenta et nuclei
pini ex mulso consparsi. ad haec alii addunt et
de malo Punico grana.
IHom, p, 485, 30 satura dicitur carmen apud Romanos,
nnnc qnidem maledicum et ad carpenda hominom vitia archaeae
coBioeduie charactere canpositam, quale scripserant Lucilius et
Hoxatinfl et Persins; aet olim [et otim eodd,] carmen qnod ex
varii0 poematibus constabat satnra vocabator, quale scripse-
nmt racnTins et Ennins. satura autem dicta sive a satnris.
208 Grxammaticae aetatis Yairomanae firagmenta
quod similiter in hoc carmine ridiculae res pudendaeque di-
cuntur velnt quae a saturis proferuntur et fiunt; sive satura a
lance, quae referta variis multisque primitiis in sacro apud
priscos dis inferebatur et a copia ac saturitate rei satura ?o-
cabatur — ; sive a quodam £enere farciminis, quod multis
rebus fefertum saturam dicit Varro vocitatum. est autem hoc
positum in II libro Flautinarum quaestionum: satora — graiu.
alii autem dictam putant a lege satura, quae uno rogatu multa
simul conprehendat, quod scilicet et satura carmine multa
simul poemata conprehenduntur; cuius saturae legis Luciliiis
meminit in primo [48 Ma.] ^per saturam aedilem factum qui
legibus solvat' et Sallustius in lugurtha [29, 5] 'deinde
quasi per saturam sententiis exquisitis m deditionem accipitur'.
cf. Fest. p. 314f>, 25 {Paul p. 315, 7). Qu,int. 10, 1, 93. JStMnih.
de fdb. 2, 5. Ps-Acro serm. 1 praef. Isid. or. 8, 7, 8. amnes
Diomedis etymologias Leo Varroni vindicat (Hermes 24. 1889
p. 69 sq. 39. 1904 p. 76); aliter iiidicat Marx (Lucil. earm.
rdl. 1 p. Xsq^).
1 satyra 2 pinei scripsit et ex secl. Leo {GGF Kaibel p. 56)
n. LIBRORUM AD fflSTORIAM LITTERARUM
PERTINENTIUM
DE BIBLIOTHECIS LIBRORUM ffl
cf. supra ind. Hieronymi p. 182. hoc opus conicias fuisse
de historia bibliothecarum Graecis prorsus non omissis, de
ratione bibliothecas ordina^ndi, de variis generibus librorum
scribendique instrumentis. idem anno 706/47 fere confectum est,
si, ut Bitschl suspicatur {op. 3, 452), negotium bibliothecarum di-
gerendarum Varroni a Caesare datum {test. 13) causa ei scri-
bendi fuit. huc quadrat fr. 297.
53
lib. IL vectigaliorum
Char. p. 146, 32 (= Plin. dub. serm. p. 22, 15 B.) Vairo de
bibliothecis 11 yectigalioTam.
54
glutine et citro reficit
Char. p. 87, 22 (= Plin. duh. serm. p. 54, 11 B.) gluten — qoa
declinatione usus est et Yarro de bibliothecis dicens : giuttne — xvAeit
est enim ^luten ut stamen subtemen et facit ab hoc glntine
^ut^ stanune subtemine. sed et glutinum in Scauro [fr. 80]. id.
M. Terentius Varro 209
p, 131, 23 (== Plin. dub. serm. p. 68, 5B.) glutine Varro de
bibliothecis giutine inquit et — refedi cf. Beda orth. p, 274, 5.
refecit Char. p. 131, 24
kic memarare lieeat libros III De lectionibus, qiiamvis ho-
rum ntdla extent vestigia, de quihus cf. supra ind. Hieronymi
p. 182. in iis, si quantum ponderis arti pradegendi sive recitandi
antiqui tribuerint consideramus , qui ipsum anagnostae munus
creaverunt atque lectionem seu Scvocyvoiatixbv iiiQog fundamentum
omnis scientiae grammaticae esse statuerunt (cf. Usener ibid.
p. 583)^ Varronem credere possumm a vetere consuetudine in
circulo complurium hominum legendi profectu/m (Eitschlop. 3,461,
^97 adn. 16), quae raUo esset recitcmdi, qui libri in lectionibus
praeferendi essent docuisse, cf. luvenal. 11, 180.
DE POETIS
operis testimonium apud Gellium et Priscianum habemus,
quiprimum librum commemorant. ibi Ghraecos poetas Varronem com-
pleonm non esse, ex argumento primi libri effidtur. tempora
fortasse eadem sunt quas operis De poematis. cf. fr. 66. cetero-
qui huc adde fr. 300—302.
55
lib. L annis postea paulo pluribus quam viginti
pace cum Poenis facta consulibus <(C.^ Glaudio Centhone
Appii Caeci filio et M. Sempronio Tuditano primus om-
nium L. Livius poeta fabulas docere Bomae coepit post
Sophoclis et Euripidis mortem annis plus fere centum et 6
sexaginta, post Menandri annis circiter quinquaginta duo-
bus [a. 514/240].
GeU. 17, 21, 42 annia deinde postea — duobus. brevi auctor
Varro primo de poetis libro adfertur. ceteroqui cf Euske, de
A. GeU. N. A. font. quaestt. sd. p. 26. Cie. Brut. 72 atqui hic
LiviuB primus fabulam C. Claudio Caeci filio et M. Tuditano
conBalibus docuit anno ipso ante quam natus est Ennius, post
Romam conditam autem quartodecumo et quingentensimo. Cic.
ttisc. 1, 3 serius poeticam nos accepimus; sero igitur a nostris
poetae vel cogniti vel recepti. cf. Leo, Hermes 39 {1904) p. 64.
Cassiod. a. 515/239 {Chron. min. 2, 128 Ms.) his cons. ludis
Bomanis primum tragoedia et comoedia a Lucio Livio ad scae-
nam data. aliter Accius fr. 18 et Hieron. 61. 148, 2 [a. 567/197]
LiviuB tragoediarum scribtor clarus habetur^ qui ob ingenii
GnmmaticM Romanae fragmenta ed. FuKAioiii 14
210 G^ammaticae aetatis Yacionianae fragmenta
meritum a Livio Salinatore, cnius liberos erudiebat, libertate
donatuB est. de Accii errore cf. Beiff, Suet. reU. p. 23 ad fr. 5
et infra fr. 58.
2 C. add. Hosius
56
l. L anno post Bomam conditam quingentesimo nn-
devicesimo Sp. Carvilius Euga primus Eomae de amiconun
sententia divortium cum uxore fecit, quod sterila esset
iurassetque apud censores uxorem se liberum quaeron-
5 dorum causa habere, eodemque anno Cn. Naevius poeta
fabulas apud populum dedit, quem M. Varro in libro de
poetis primo stipendia fecisse ait bello Poenico primo
idque ipsum Naevium [FPR 2 J?.] dicere in eo carmine,
quod de eodem bello scripsit. Porcius autem Lidnus
10 serius poeticam Eoniae coepisse dicit in his versibus \fr. i]:
Poenico bello secundo Musa pinnato gradu .
intulit se bellicosam in Eomuli gentem feram.
Gdl. 17, 21, 44 anno deinde poat — feram. de loco Licini cf.
Leo, Fl. F. p. 58 sq.
1 undev.] vicesimo tertio Gell. 4, 3, 2 3 sterilis Paris.
4 quaerundum Gell. tbid. 6 Cn.] .g. Paris. c. Begin. 597 et 1646
Vos8. Lat. F 112 Maglidb. centum Voss. Lat. F7 6 <primum)
ante dedit Teuffel 9 quo Eegin. 597 Voss. Lat F 7 Por-
cium — licinium servius: em. TorrentiUrS et Garrio Porcium —
dicere Bitschl et Schanz (Bh. Mus. 54, 19)
57
l. L inmortales mortales si foret fas flere,
flerent divae Camenae Naevium poetam.
itaque postquam est Orcho traditus thesauro,
obliti sunt Eomae loquier lingua Latina.
Gell. 1, 24 trium poetarum inlustrium epigrammata, Cn.
Naeyii Plauti ^L. Pacuvii, quae ipsi fecerunt et incidenda se-
pulcro suo reliquerunt — . epigramma Naevii plenum superbiae
Campanae, quod testimonium esse iustum potuisset, nisi ab
ipso dictum esset [FPBp. 296,3 B.]: inmortaie»— Latfa». Varronis
De poetis liber primus brevi ad Plautum (fr. 59) fons laudatur.
cf Kretzschmer, de A. Gdl. font. p. 52. Buske ibid. 26. Merdc-
M. Terentius Varro 211
Un, Fleck. Jahrbh. 83 (186 f) p. 719 (Bibbeck, rom. Dicht. 1, 26.
Bormann, Arch. ep. Mitth. aus Oest. 17, 232).
2 Casmenae LMueUer
58
l. I. annis fere post quiiideciin bellum adyersum
Poenos sumptum est, atque non nimium longe M. Cato
orator in civitate et Plautus poeta in scaena floruerunt;
isdemque temporibus Diogenes Stoicus et Cameades Aca-
demicus et Critolaus Peripateticus ab Atheniensibus ad
senatum populi Romani negotii publici gratia legati sunt.
Gdl. 17, 21, 46 ac deinde aimis — 8Tmt. aiidor Varro in eodem
libro I De poetis proxime supra memoratur (ef. fr. 66). cf. Kretz-
schmer ibid. 52. Buske ibid. 25. 26. 33. Hierpn. 61. 145, 1 =
Suet. reU. p. 24 B. Plautus ex Umbria Sarsinas Bomae moritur
[o. 554/200; moratur Hertz clarus habetur Beiff. collato Gellio
l. c.], qui propter annonae difficultatem ad molas manuarias
pistoii se locaverat, ibi quotiens ab opere vacaret scribere fa-
bulas solitus ac vendere. de hac fabella cf. Varro ap. Gell. 3, 3, 14
fr. 88, tempora cum iis non congruunt, quae Cicero Brut. 60
pradidit [a. 570/184]; quae certo ex Varronis anndlibus Attico
intercedente in Ciceronem transierunt. cf. Bitschl, Parerg. 47 sq.
Suetonium in falso mortis anno Accium poetam secutum esse
Kiefiling opinatur {Coniect. spicil. III ind. schol. Greifsw. 1886
P- F); sed cum ea qu>ae apud Suetonium post mortis tempora de
Plauto leguntur Varronis auctoritati teste Gellio tribuenda sint,
cur in ceteris ille eodem fundamento nixus non sit, haud Uquet.
in Livio quidem poeta ifr. 55) Suetonius in eundem rursus er-
rorem, quo Accius^ lapsus esse videtur (Kiefiling ibid. p. IV);
sed mihi coniectura Beifferscheidii magis probatury Accii narra-
tionem a Sueionio relatam narrationemque ipsim Suetonii Hiero-
niymwn permiscuisse. quod eo magis credo, qu^d Suetonius in
vita Naevii finienda a Varrone contra veteres commentarios stetit
(fr. 299).
2 longe ^post]) ut in £ 35 siMpicatur Hosius
59
l. I. postquam est mortem aptus Plautus, Comoedia
luget,
scaena est deserta, dein Eisus Ludus locusque
et Numeri innumeri simul omnes conlacrimarunt.
14*
212 Qrammaticae aetatis Vaironianae fragmenta
Odl. 1, 24^ 3 epimunma Plauti, quod dubitasBemns an
Plauti foret, nisi a \J. Varrone positum esset in libro de poetis
primO [^ITPR p. 296, 43^i postquun — conlacrimarant.
60
L L deinde ad Siculos se adplicavit.
Prise. p. 469, 9 Yarro de poetis libro I: deiiuie — adpUcavit
Ennium significarif qui Epu^mmm scripsit, constat.
61
l. I. Glaudium et Tnditanum consules secuntur
Q. Yalerius et G. Mamilius [a. 515/239^ quibus natum
esse Q. Ennium poetam M. Yarro in primo de poetis libro
scripsit eumque, cum septimum et sexagesimum annum
6 haberet, duodecimum annalem scripsisse idque ipsam
Ennium in eodem libro [j^. 67 7.*] dicere.
Gett, 17, 21, 43 ciaudimn — dioere. Cic. Bvut. 72 Livius primQs
fabulam — docuit anno ipso ante quam natus est Ennius, post
Bomam conditam autem quartodecumo et quingentensimo.
Hieron. cl. 135, 2 ^ Suet. reU. p. 24 B. Quintus Ennius poeta
Tarenti nascitur [a. 515/239]. hinc fortasse manaverwnt qwt
CreUius {12, 4, 4) Aelium StUanem de Ennio dixisse narrat (Ael
Stil. fr. 51). cf. Kretzschmer ibid. p. 52.
2 C.] consul Paris. manlius Begin. 1646 manibus Vo8S.
Lat. F 112 maniliuB reU. codd. : em. Columna 5 ageret Mag-
liab. Begin. 597 Voss. Lat. F 112
62
l. J. adulescens, tam etsi properas, hoc te saxulttm
rogat ut se aspicias, deinde quod scriptum est legas.
hic sunt poetae Pacuvi Marci sita
ossa. hoc Yolebam, nescius ne esses. vale.
GeU. 1,24,4 epigramma Pacuvii yerecundissimum et puriflsi-
mum dignumque eius elegantissima gravitate [FPBp. 296,53.]'
aduieMenB — raie. de Varrone auctore cf ad fr. 59. de titulo
Bueeheler, carm. ep. 848. Bh. Mus. 37 (1882) p. 521.
1 tam fiorU. codd. Paris. 4952 Vatic. 3307 tamen reU.
codd. te Baxulum Buecheler, te saxum Paris. Vatie. thesaunun
LugdrBat. 8 pacuuii marcii Vatic.
M. Terentius Varro 213
DE POEMATIS LIBRORUM 01
de forma ^poematis* ef, Char. p. 53, 13. 140, 5 praeter JSie"
ronymi indicem (jsupra p. 182\ ubi numerus quoque librorum pro-
ditus est. Varro sine dubio origine Latinae poeseos explicata ad
varia poematwn genera pertractanda transiit (cf. MitsM op.
3, 45^. ii po8t opus Be l. Lat. scripti sunt; cf ad fr. 66, huc
quadrant fr, 303 — 306 (cf tamen praef De scaen. orig.).
63
Hb. II. lentim
Char. p. 126, 6 (= Flin. dub. serm. p, 7, 28 B.) Varro de
poematis [poematon Neap,'\ 11 lentim.
64
l. II nunc vides in conviviis ita poni sal
et mel.
Char. p. 106, 18 (« Flin, dub. serm. p. 76 adn. B.) sal — et
Vano de poematis II : nimo — meL qUod genus etiam Verrio pla-
cuit. cf Non. p. 223, 11.
65
l. II et III. poematorum et in II et in III idem
Varro adsidue dicit et his p o e m a t i s.
Char. p. 141, 29 (= Flin. dub. serm, p. 22, 20 B.) poemato-
mm — poematiB, tam quam nominativo hoc poematum sit et non
hpc poema. cf fr. 5, 14.
66
antiquos poetas vates appellabant a versibus viendis.
Varr. d. l, L. 7, 36 antiquos — viendis, ut <de> poematis cum
Bcribam ostendam. id. ibid. 6, 52 dicti idem \fatidic%] vati-
cinari, quod vesana mente faciunt; sed de hoc post erit usur-
pandum, quom de poetis dicemus. significaturne hic opus De
poetis, an locus superior libri septimi, ubi Varro verba a poe-
tis sumpta enodat? nam quod LMueller (Q. Enn, p. 27 achi. 1)
loco 6, 52 fretus supra 7, 36 ^poetis^ pro ^poematis* scribere
vuit, id profecto reidendum est. meo quidem iudicio posterior
praestat sententia; in mira enim rerum repugnantia, potius
qwm eam miremur, aiiud Vw-ronis ineonstantiae documentum
Tidebimus. de re cf Varro ibid. 5, 62 et Fest. 375^, 21, ^ibus
in locis idem Ennii versus adfertur : ibant malaci viere Vene-
214 Grrammaticae aetatis YaiTOiiianae fragnienta
riam coroUam. praeterea Suet. reU. p. 4 B. Istd. or. 8, 7, 3 vates
a vi mentis appellatos Varro auctor est, vel a viendis carminibos
id est flectendis, hoc est modulandis, et proinde poetae latine
yates olim et scripta eorum vaticinia dicebantur, quod vi
quadam et quasi vesania in scribendo commoverentur, vel
quod modis verba conecterentur, viere enim antiqui pro vincirc
ponebant. Schol. Bem. app. II buc. 9, 34 vates dicuntur, sicut
Yarro ait, a vi mentis id est ab instinctu mentis, sive a viendis
et modulandis carminibus, si quidem viere significat viadie
conectere, unde vimen et viminea vasa dicuntur. Serv. Dan.
Aen. 3, 443 vates a vi mentis appellatos Varro auctor est.
cf. Isid. or. 7, 12, 15. Anecd. H. p. 223, 6.
antiqui LSpengel
67
Olyinpiam non accessit
Char. p. 99, 16 (= PUn. dub. semi. p. 72, 35 B.) Olympia
Varro ait — de poematis: oi. non acc.
EX HEBDOMADON VEL IMAGINUM LIBRIS XV
quae de indole et ordine huius operis sagacitate praesertifn
Bitschelii et Brunnii cognita sunt (BitscM op. 3, 508 sq.), in Phi-
lologo 13, 742 sq. a Mercklin contracta strictiusque apud Schanz
exposita (Gesch. d. Bom. Lit* 1, 368) invenis. fragmenta eoU.
ChChappuis, fragm. d. ouvrag. de M, Ter. Varr. intitules Lo-
gisiorici, Hebdomades vel De imagin., de forma philos. (Paris
1868 p. 87 sq.). apud Plinium luculentum extat testimonium,
n. h. 35, 11: imaginum amorem flagrasse quondam testes smit
Atticus ille Giceronis edito de iis volumine, M. autem Varro
benignissimo invento insertis voluminum suorum fecunditati
septingei^torum illustrium aliquo modo hominum imaginibus,
non passus intercidere figuras aut vetustatem aevi contra ho-
mines valere; inventor muneris etiam dis invidiosi, quando im-
mortalium non solum dedit, verum etiam in oninis terras misit,
ut praesentes esse ubique ceu di possent. cf, Suet. rell. p. 3 B.
temporis Varro ipae apud Gellium (3, 10, 17) in libro Hehdoma-
dum primo atcctor est: tum ibi addit se quoque iam duodeci-
mam annorum hebdomadam ingressum esse. cum enini anno
638/116 natus sit, sequitu/r ut anno fe^-e 715/39 libnm istum
conscripserit. huc pertinere videtur fr. 298.
68 [3 Chappuis]
lib. I. M. Varro in primo de imaginibus, uter \Home'
M. Terentius Varro 215
rusne an Hesiodm] prior sit natus, parum constare dicit,
sed noii esse dubium, quin aliquo tempore eodem yixerint,
idque ex epigrammate [AP 7, 53] ostendi, quod in tri-
pode scriptum est, qui in monte Helicone ab Hesiodo 6
positus traditur.
Gdl. 3, 11 super aetate Homeri atque Hesiodi non consen-
titur. alii Homerum quam Hesiodum maiorem natu fuisse scrip-
Benint, in quis FhiLochoruB [FHG 1, 393] et Xenophanes
[fr. 13 Die,], alii minorem, in quis L. Accius poeta [fr. 1] et
Ephoros historiae scriptor [FHG 1, 277 M.]. m. autem Varro —
taiditar. cf. Gell. 17,21,3. FHG 1, 392 sq. M. Suid. s. v.ViiriQog
Clem. Alex. strom. 1, 21. Hieron. ad a. Abr. 1104.
4 ex] et Bitsdhl
69 [4]
1.7. capella Homeri candida haec tumulum indicat,
qnod hac letae mortuo faciunt sacra.
GeU. 3, 11, 68q. de patria quoque Homeri multo maxime
dissenBum est. alii Golophonium, alii Smymaeum, sunt qui
Atheniensem, sunt etiam qui Aegyptium fnisse dicant, Aristo-
teles [fr. 66 Acad. Berol.'] tradidit ex insula lo. M. Yarro in
libro de imaginibus primo Homeri imagini epigramma hoc
apposuit: capella — sacra.
1 tumultui^ eodd. opt.: em. codd. deter. 2 Quod aciete
(acietem h ante a 88. Lugd-Bat.): em. Salmasius
DE SCAENICIS ORIGINIBUS LIBRORUM m
contra Hieronymi testimonium {supra ind. p. 182) nos De
9caen. orig., non De orig. scaen. scripsimits Nonium Censorintm
Charisium (ter sic, semel contra fr. 73) secuti; de quorum ido-
neis auctoribus cf. Cichorius, Comment. phil. ad hon. OBibb.
{Lipsiae 1888) p. 426 sq. numerus autem librorum ab Hieronymo
tradHm a scriptoribus confirm>atu/r. naturam operis Cichorius
definire conatus est {ibid. p. 417 sq. et praesertim 426); qui si
non nuUa Varroniana a Flinio servata eidem tribuit, quanta
prudentia ista in re opus sit Mmnzer recte monuit {Qu^Uenkr. d.
^g. d. Flin. p. 145 sq.). itaque ea ad incertae sedis fragmenta
rdegavimus (fr. 309—318) omissis Flinii n. h. 17, 6. 36, 204
{cf. 34, 36. 36^ 5. 50, 114), quae vehementer dubitari potest num
Varronis sint {Mumzer ibid. p. 146. 328. 332). ea quoque quae
de comoedia, de tragoedia, de theatro swnt (fr. 302 sq.), etsi
216 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
ab Aoc opere aliena non sunt (cf, Leo, Hermes 39. 1904 p. 75sq.\
tamen etiam in cUiis libris esse potuerunt (cf. praef. ad De
poemat), certius huc fr. 308 referre possis,
70
lih. I. cum multa portenta fierent et murus
ac turris, quae sunt inter portam Collinam et
Esquilinam, de caelo tacta essent et ideo libros
Sibyllinos XV viri adissent, renuntiarunt uti Diti
5patri et Proserpinae ludi Tarentini in campo
Martio fierent tribus noctibus et hostiae furvae
immolarentur, utique ludi centesimo quoque anno
fierent.
Censor. d. n. 17, 8 Yarro de scaenicis originibus libro
primo ita scriptum reliquit: cum moita — flerent cf. Ciehorius iind.
p. 420sq.
1 muros Vatic. 4929 S tracta Vatic. id. 4. XV. Colon-
XII. Fa^fc. id. et lemit. duodecim Vati^i. 4498 X MommaeH
71
l. I. matres familiae
Char. p. 107, 23 (= Plin. dub. serm. p. 3, 16 B.) et ideo
etiam matres f. Varro dixit de scaenicis originibus primo.
73
l. I. sub Buminali ficu
Char. p. 127, 29 (= Flin. dub. serm. p. 17, 13 B.) ficus - *
Varro quoque de scaenicis originibuB libro I eab s. f. cf. Chonr.
p. 95, 27.
73
l. II. a Claudio Pulchro aedile [a. 665199]
Char. p. 120, 17 (= Plin. duh. serm. p. 8, 6B.) aedile -
Varro de originibuB scaenicis II a gl p. aed. Val. Max. 2, 4, 6
Cl. Pulcher scaenam varietate colorum adumbravit, vacuis ante
pictura tabulis extentam. de Claudio cf. Bitsehl, Parerg. p. S2()
adn. et contra dchor, ibid. p. 422sq. Muenzer ibid. p. 145 adn. 1
74
l. III. matres familiae
i
M. Terentius Varro 217
Cfiar. p. 107, 23 et ideo m. f. YaiTO dixit de scaenicis ori-
ginibns — tertio. cf. fr. 71.
75
L III. ubi compitus erat aliquis
Non. p. 196, 5 compita — masculino Yarro de scaenicis
Originibus lib. III: nbi — aUqois.
hunc calamistrum
Char, p. 80, 11 (= Flin. duh. serm. p. 60, 17 B.) calamistros
Cicero in Oratore [78. oratione cod.: em. Fahrieius] maBCuline
dixit et Yarro de scaenicis originibus b. o. de ccUamistro ad
appaaratum scaenicum pertinenti cf. Norden, Bh. Mus. 48, 540.
77
Triptolemum
Serv. Dan. g. 1, 19 Yarro de scaenicis originibus yel in
Scauro [fr. 78] Triptolemum dicit. ServitM quis monstrator
aratri fuerit disputat. de duobm libris hoc loco distinctis,
ubi ^veV particula pro ^ef* usurpata est, cf. Norden, Bh. Mus.
48, 529 sq. {Usener, Sitzb. d. Bayer. Akad. hist-phil Cl. 1892
p. 604). ceteroquin isto in genere nuMum dubium esse potest, si
animadvertimus Scaurum alteri if^scriptioni poslpositum esse,
cum in logistoricis nomen hominis rerum appdlationi semper
anteeat, sicut Catus de liberis educandis Curio de deorum cultu
Orestes de insania etc.
SCAURUS
hunc logistoricum libro De scaen. orig. similem esse Norden
demonstravit (22^. Mus. 48, 529sq.). eiusdem fragm. collegerun^
Riese et Chappuis ibid.
78 \256 I Ricse^l
Triptolemum
Serv. Dan. g. 1, 19 == fr. 77
79 [256 11]
Varro in Scauro baltea dixit et Tuscum vocabulum
ait esse
218 Grammaticae aetatis YaiToniaiiae &aginenta
Ghar, p. 77, 5 (= PUn. duh. serm, p. 59, 28 B.) balteas —
Varro — esse. item humanarum XVIII [fr. 1161.
80 [^56 III]
glutinum Daedalum inyenisse
Char. p. 88, 2 {= Plin. duh. serm. p. 54, 15 B.) glutinmn
in ScaUTO: glutinum — invenisBe. cf. fr, 54.
81 [256 IV]
palumbi
Char. p. 106, 24 (= Plin. duh. serm. p. 55, 23 B.) pa-
lumbes — Yarro autem in Scauro paiiimbi dicit, quod conBae-
tudo quoque usurpavit. item Beda oriih. p. .285, 25.
DE ACTIONIBUS SCAENICIS LIBRORUM IH
de numero Itbrorum duo contraria testimonia extant; cum
enim eos Hieronymus {ind. supra p. 182) tres fuisse prodat, Cha-
risius quintum lihrum memorat (fr. 83) a Ritschl defensus, qw
in indice Hieronymi libros actionum scaenicarum cum Quaestio-
nihus Plautinis permutatos esse censet. verum tamen huius
coniectmae firmum fundamentum deest, atque verisimilius in co-
dicthus U pro II inrepsisse staiuas (cf. de hoc mendo supra
praef. ad De serm. Lat. et ad fr. 70). opus historia actionum
erat. cf. Bitschl, Parerg. p. 180. 321. op. 3, 455. FSchoeU, Eh.
Mus. 31, 471. huc fortasse pertinet fr. 307.
82
lib. II. haec galearia
Char. p. 80, 9 (= Plin. dub. serm. p. 67, 15 B.) Varro de
actione scaenica £1 h. g.
83
l. 11. inberbi iuvenes
Char. p. 95, 18 (= Piin. duh. serm. p. 51, 7B.) inberbi
autem dicuntur, non inberbes. sic enim et Varro de actionibuB
scaenicis II [V cod.; cf. supra] inb. inv.
84
l. III. vetere vino
M. Terentius Varro 219
Char. p, 147, 6 (=■ Plin. dub. serm. p. 16, 23 B.) vetere.
▼. ▼. Varro de actionibua scaenicis III, non veteri. cf. JRitschl,
Parerg. p. 321.
85
l. III. multifariam in patellis coquere caepe
^risc. p. 204, 1 hoc caepe — Varro de actionibus scaenicis III:
mtiltifariain — caepe.
86
scabillum
I>€ dub. nom. GGK V 590, 4 (= Fiin. dub. serm. p. 77,27 B.)
acabiUnm generis neutri, sicut scamnum, ut Varro in actionibus
scaenicis [scinis codd.: em. Haupt\
eiusdem fere generis dliorum Varronis operum memoria ex-
tat, quae hic memorare placet. ac primum De actis scaenicis
libr. ni {Hieron. ind. supra p. 182), quos Bitschl, ipse quidem
non sine aliqua duhitatione , De actibus scaen. eniendare stbi
tisus est (op. 3, 457); sed cf. FSchoell, Bh Mus. 31, 469sq. qui
opus 7t8Ql SlSccgkocXl&v fuissc optimo iure constituit. secu/ntw
De personis libri III, de quorum natura cf. Bitschl op. 3, 458.
ii cum Aristophaneis Ttsgi ngoamTtav comparari possu/nt (Nauck,
Aristoph. Byz. fragm. p. 275sq.), quos Varro certo noverat
{cf. Norden, Bh. Mus. 48, 536 sq.). accedant De descriptionibus
libri in, quos locm Ciceronis illustrat, top. 83: descriptio, qualis
sit avarus, qualis adsentator ceteraque eiusdem generis, in
quibus et natura et vita describitur. cf Bitschl op. 3, 459.
DE PROPRIETATE SCRIPTORUM LIBRORUM III
cf. ind. Hieron. supra p. 182. opus libro quinto De senn.
Lat. simile fuisse Bitschl recte iudicare videtur, nisi quod errat
cum ab eo non diversum esse modo Itbrum nsgl xagaTitiJQaiv,
modo De descriptionibus censet {op. 3, 365 adn. 459. 463).
87
quod aes aut quid aliud eius generis ferve-
factum conliquisset et informe esset infusum
Non. p. 334, 25 liquidum rursum significat moUe et fluzum
— idem [Foiro] de proprietate scriptorum: quod aes — infasom.
1 quod est aut (quod etanti aut Lugd.): em. Lipsius
220 Grammaticae aetatis YarTonianae fragmenta
DE COMOEDnS PLAUTINIS
in hoc libro exAlexandrinorum religiosa ratione agebatundeger-
manis adulierinisque Plauti comoediis, ut in libris Flautinarvm
quaestionum de rebus grammaticis, cf. Bitschl, Parerg. p. 73 — 245.
Leo, Pl. F, p. 17 sq., 33 sq. Paoli, Plautina (Estratto degli Annal&
delia Scuola Normaie superiore di Pisa 1891).
88
lib. I. verum esse comperior — non indicibus Aelii
nec Sedigiti nec Claudii nec Aurelii nec Accii nec Manilii
super his fabulis, quae dicuntur ambiguae, crediturum,
sed ipsi Plauto moribusque ingeni atque linguae eius. hac
6 enim iudicii norma Varronem quoque usum videmus. nam
praeter illas xmam et yiginti, quae Varronianae yocantur,
quas idcirco a ceteris segregavit, quoniam dubiosae non
erant, set consensu onmium Plauti esse censebantur, quas-
dam item alias probavit adductus filo atque facetia sermonis
10 Plauto congruentis easque iam nominibus aliorum occupatas
Plauto vindicavit, sicuti istam quam nuperrime legebamus,
cui est nomen Boeotia. nam cum in illis una et viginti
non sit et esse Aquili dicatur, nihil tamen Varro dubi-
tavit, quin. Plauti foret — . M. Varro in libro de comoediis
16 Plautinis primo Accii verba haec ponit [fr. 19]: ^nam nec
Geminei lenones nec Condalium, nec Plauti Anus nec Bis
compressa nec Boeotia umqiiam fuit, neque adeo Agroecus
neque Commorientes Macci Titi'.
in eodem libro Varronis id quoque scriptum et Plautium
90 fuisse quempiam poetam comoediarum. quoniam fabulae
<^eae^ Plauti inscriptae forent, acceptas esse quasi Plautinas,
cum essent non a Plauto Plautinae, sed a Plautio Plautianae.
feruntur autem sub Plauti nomine comoediae circiter
centum atque triginta; sed homo eruditissimus L. Aelius \fr.4]
95 quinque et viginti eius esse solas existimavit. neque tameo
dubium est, quin istaec, quae scriptae a Plauto non Tiden-
tur et nomini eius addicuntur, veterum poetarum fuennt
et ab eo retractatae <^et^ expolitae sint ac propterea
resipiant stilum Plautinum. sed enim Saturionem et Ad-
M. Terentiu» Varro 221
dictum et tertiam quandam, cuius nunc mihi nomen non so
subpetit, in pistrino eum scripsisse Varro et plerique alii
memoriae tradiderunt, cum pecunia omni, quam in operis
artificum scaenicorum pepererat, in mercatibus perdita inops
Bomam redisset et ob quaerendum victum ad circum-
agendas molas, quae trusatiles appellantur, operam pistori 85
locasset.
sicnti de Naevio quoque accepimus fabulas eum in
carcere duas scripsisse, Hariolum et Leontem, cum ob
assiduam maledicentiam et probra in principes civitatis de
Graecorum poetarum more dicta in yincula Bomae a trium- 40
viris coniectus esset. unde post a tribunis plebis exemptus
est, cum in his quas supra dixi fabulis delicta sua et
petulantias dictorum, quibus multos ante laeserat, diluisset.
Gdl. 3, 3 ▼erum esse comperior, quod quosdam bene litteratoa
homines dicere audivi, qui plerasque Plauti comoedias curiose
atque contente lectitarunt, non indiciboa — Fiauti foret, neque alius
qnlBquam non infrequens Plauti lector dubitaverit, si vel hos
B0I08 ex ea fabula versus cognoverit, qui quoniam sunt, ut de
iUiiiB Plauti more dicam, Plautinissimi, propterea et memini-
miis eos et ascripsimus. parasitus ibi esuriens haec dicit
[Plauti Boeot. fr. IL. Aquil. v. Isq. Bibh.^]: ^ut illum di per-
dant, primus qui horas repperit, / quique adeo primus statuit
hic solarium; / qui mihi comminuit misero articulatim diem. /
nam ^unum^ me puero venter erat solarium / multo omnium
iatcJnun optimum et verissimum. / ubivis [ubi iste codd.'] mo-
nebat esse , nisi cum nihil erat. / nunc etiam quod est , non
eBtui, nisi soli libet; / itaque adeo iam oppletum est oppidnm
solariifl, / maior pars populi aridi reptant fame'. Favorinus
qnoqne noster, cum Nervulariam Plauti legerem, quae inter
incertas habita est, et audissei ex ea comoedia versum hunc
r/r. 7X.] ^scrattae, scrupedae, strittivillae sordidae', delectatus
laceta verborum antiquitate meretricum vitia atque deformi-
tates significantium: Vei unus hercle' inquit ^hic versus Plauti
eBse hanc fabulam satis potest fidei fecisse'. nos quoque ipsi
nupeirime, cum legeremus Fretum (nomen est id comoediae,
qnam Plauti esse quidam non putant), haut quicquam dubita-
^mns, quin ea Plauti foret et omnium quidem maxime ge-
nnina. ex qua duo hos versus excripsimus, ut historiam quae-
reremus oraculi Arretini [fr. 1 L.] : ^nunc illud est, quod responsum
Aireti [Airetini r. coddT] ludis magnis dicitur: / peribo, si non
^ecero, si faxp, vapulaDo'. M. tamen vmto in Ubro -7 diioiuei
222 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
totum caput Varroni tribuunt Ritschl, Parerg. p. VSsq. Merddin,
Fleck. Jahrbh. suppl 3 {1860) p. 643 et 83 {1861) p. 721.
Kretzschmer, de A. Gell. font. p. 6. 18.40sq. 53. cf. Leo, Pl.F.61.
de poetids locis dissentit OFroehde, Festschrift fiir IVahlm
{Berlin 1900) p. 531; quos ego in re incerta in ipsam Varrom
orationem non recepi. ceteroqui ad v. 5sq. cf. Macrob. 2, 1, 11.
V. 23 sq. Serv. vit. Verg. p. 4 Th. Plautum alii dicunt unam
et viginti fabulas scripsiBBe, alii quadraginta, alii centam.
2 sedigitii (-cii Paris. Vatic.) li creditorum: em. IFGro-
novius 9 prObabit 13 Atilii Popma 14 Marcus 16 leo-
nes 18 m. accii (actii VcUic.) titi 20 <^cuius^ quoniam
vg. 21 eae add. Hertz 24 l[a]elius 26 istae Paris. ista
h' (ec ss.) Lugd-Bat. 28 et add. Carrio
DE COMPOSITIONE SATURARUM
argum^^nium huiu>s libri a xvvo8i8cca7iaXix&v satura non dis-
crepare Buechelero videtur {Petron. sat. Berol^ p. 188 n. 230 adn.)
89
pareutactae adsunt, mulier quae mulier, Venus
caput
Non. p. 67, 12 pareutactoi Varro de compositione satura-
rum: pareataietfiie — capnt. •
1 praeutactae Lugd. pareutacte Harl. m. 1 cf. Bueeh., Eh.
Mus. 48, 631 2 caput secl. Lindsay, Philol. 55, 167, sed. cf.
Buech. ibid. adm. 1
m. EX LIBRIS VARIAE NATURAE
EX SATURJS MENIPPEIS
saturaru/mMenippearum lihiCL inextremo indice Hieronymi
commemorantur. fragmenta collegerwnt Biese, M. Ter. Varr. satwr.
Menipp. rell. {lApsiae 1865). Buecheler, Petron. saturae et liber
Priapeorum {Berol. 1904).
90 [32 Bitedieler]
in reliquo corpore ab hoc fonte diffusast ani-
ma, hinc animus ad intellegentiam tributus.
M. Terentius Varro 223
Non. p. 426, 26 animns et anima hoc distant: animus est
quo sapimus, anima qua viYimus. Accius Epigone [fr. i^J.Varro
Andabatis: in reliqno — tribntas.
91 [420]
appellatur a caelatura caelutn, graece ab or-
natu KoCfAog^ latine a puritia mundus.
Proh. Verg. buc. 6, 31 caelum — quem eundem mundum
et 7i6<snov dictum probat Yarro in Cynicis, quam inscripsit
Dolium aut Seria, sic: Mundus — acceptat. Postumi cui sepla-
sia fetet [Postume cur Buech., post vinum Biese]: appeiiatar —
mnnduB. cf. Vorro de l. L. 6, 3. Ael. Stilo fr. 7. Plin. n. h. 2, 3.
92 [33']
idque alterum appellamus a calendo calorem,
alternm a fervore febrim.
Non. p. 46, 19 febris proprietatem a fervitate [feritate
no»ni#i?t codd. ferviditate Havet, Arch. f. Lat. Lex. 1, 318] morbi
vel mali, ut a calendo calorem vel caldorem Yarro Andabatis
aperiendam putat: idqae — febrim. laid. or. 4, 6, 2 febris a fervore
dicta est.
1 ideoque Both
93 [323]
grallatores qui gradiuntur, perticae sunt ligna
Non. p, 115, 19 grallatoreB — Yarro Mutuum muli sca-
bimt graece ^rfpl %(nQia\iov : ^ut graUatores — ligna fp^6Bi &%Lvr^€L^
Bed ab [lignaefynareinolet codd.] homine eo qui in is stat agi-
tantnr, sic illi animi nostri sunt grallae, crura ac pedes nos&,
fpvnu &xivr);toi, sed ab animo moventur'. Varro de l. L. 7, 69
gnilator a gradu magno dictus. cf, Paul. Fest p. 97, 12.
94 [100]
habes qui et cuius rei causa fecerim heca-
tomben: in quo ego ut puto, quoniam est luere
solvere, lutavi.
Non. p. 131, 16 lutavi pro lui. Y arro ixardfi^fi^g ytsgl ^vcimv :
habet — IvtaTL
224 Grrammaticae aetatis Yarronianae firagmenta
95 [384]
nasturcium non vides ideo dici quod nasum tor-
queat, ut vestispicam quod vestem spiciat?
Non, p. 12, 12 vestispici appellabantur vestium custodes
servi, quod &equenti diligentia vestia inspiciant. Plautofi —
Yarro Fappo aut indige [indigena Oehier]: nastnzoiiim — ipicui?
Varro d. l. L, 7, 12 sic dicta yestispica, quae yestem spiceiet,
id est videret yestum ac tueretur.
1 nasturcium indige non invides in eo: em. Ckh]ir
2 ut deest in plerisque libris
96 [398]
poema est lexis enrythmos, id est yerba plura
modice in quandam coniecta formam, itaque etiam
distichon epigrammation .yocant poema. poesis
est perpetuum argumentum e rjthmis, ut Ilias
sHomeri et annalis Enni. poetice est ars earam
rerum.
Non. p. 428, 5 poesis et poema hanc habent distantiam:
poesis est textus scriptorum [scripturorum nonntdli eodd.], poema
inventio parva, quae paucis verbis expeditur. Lucilius [fr.4et5j.
Yarro Parmenone: poema — rerom. cf. Isid. or. 1, 38, 21 poesis
dicitur Grraeco nomine opus multorum librorum, poema unius-
4 et rythmis, deinde interpositis alienis min ut ilias codd.
97 [179]
quid? tu non yides in yineis, quod tria pala
habeant, tripales dici?
Non. p, 219, 19 pali genere masculino. neutro Yano Flax*
tabulis-9repl ijcaQxi&vi qnid? — dici?
98 [61]
ideo fuga hostium graece yocatur t^ossij. hinc
spolia capta fixa in stipitibus appellantur tropaea.
Non. p. 55, 8 tropaei significantiam propriam Yarro Bi-
marco ostendit: ideo — tropaea cf, Serv, Aen, 10, 775. Isid. or.
18, 2, 3
M. TerentiuB Varro 225
99 [3991
in quibus partibus in argumentis Caecilius
poscit palmam, in ethesin Terentius, in sermoni-
bus Plautus.
Nm. p. 374, 5 poBcere, accipere. Yarro Parmenone: in
qoibiu — Piautua. cf. fr. 40 et Volc. Sedig. fr. 1.
100 [2301
Varro in cynodidascaJico Pbalaecion metrum ionicum
trimetrum appellat.
Caes. Bass. de metr. p. 261, 13 quinta divisio est hende-
casyllabi hoc exemplo: ^castae Pierides novem sorores'. nam
secundum primum spondeum insertua huic hendecaByllabo ana-
paestuB ionicum sotadeum facit sic: ^castae dociles Pierides
novem sorores'. ex quo non est mirandum quod Varro — appeUat,
quidam ionicum minorem. Terent. Maur. v. 2833 sq. et quin-
tam breviter tomen loquemur. / spondeum si quidem inter et
secundum / quem scis dactylon hic solere poni^ / si trudas ana-
paeston inserasqne, / iungas cetera, iam videbis ipsum / con-
sueto pede Sodaten locutum:/ ^carmen Pierides dabunt sorbreB'./
si dicam ^lepidae', palam est profecto, / quod sit pes anapae-
stuB: insero ergo / spondeo medium atque consequenti / hoc
nomen ^lepidae', fit omne tale: ^carmen lepidae Pierides da-
bmit sororefi'. / idcirco genus hoc Phalaeciorum/vir doctissimus
undecumque Varro / ad legem redigens ionicorum / hinc natos
ait esse, aed minores. id. v. 28828q. nec mirum puto, quando
Varro versus / hos, ut diximus, ex lone natos / distinguat
nomero pedum minores. cf. La^chmann, Terent. Mawr. praef
p.XV. Weil, Fleck. Jahrbh. 95 {1867) p. 132. WUamowitz, M4-
langes Weil 1898 p. 453.
EX AOnSTOPlKSlN LIBRIS LXXVI
de natura hortm librorum cf. Bitschl op. 3, 4038q. LMerk-
Kn, Fhilol. 13, 729 sq. fragmenta collegertmt Biese et Chappuis
ibid. logistoricum Scawrum supra collocavimus p. 217.
101 [255 II Biesel
est natio hominum iuxta agrum Praenestinum qui Car-
sitani vocantur ocTtb tcov xaQvcov^ cuius rei meminit Varro
in logistonGO qui inscribitur Marius de fortuna.
Gxmmmaticae Bomanae fragmenta ed. FuKAioiii 15
226 Grammaticae aetatis Yazronianae fragmenta
Macrob, 3, 18, 5 est autem natio — de fortanA; inde scilicet
Praenestinae nuces,
lO^ [248 VII]
hisce manibus lacte fit, non vino; Guninae
propter cunas, Euminae propter rumam id est
prisco Yocabulo mammam, a quo subrumi etiam
nunc dicuntur agni.
Non. p. 167, 24 rumam veteres mammam dixerunt. Yario
Gato vel de liberia educandis: hisoe — agnL cf, Va/rro r. r. 2,11,5
et infra fr. 137. 150. Fest. p. 306 \ 32.
1 his Semonibua Lipsius hisce nxmiinibus PreUer cu-
nina: em. lunius
103 [^55]
antiquos agrestes venandi peritos, cum pluri-
mum in silvis agerent, quod veluti Diana duce
ad investigandas feras solas et deyias silvas
peterent, Devianam appellasse deam, mox Dianam,
quod intellegerent eandem esse, quae diem nascen-
tibus daret.
Proh. Vera. buc. 6, 31 Yarro etiam in logistorico quem in-
scripsit Messalla de valetudine ait: antiquos — daiet cf. Cic de
nat. d. 2, 69. Varro d. 1. L. 5, 68. Md. or. 8, 11, 56.
104 [248 7]
educit enim obstetrix, educat nutrix, instituit
paedagogus, docet magister.
Non. p. 447, 34 educere et educare hanc habent distantiam:
educere est exhnhere, educare enutrire et provehere. Yarro
Gato vel de liberis educandis: educit — magiBter.
105 [249 X]
cum primo cibo et potione initiarent pueros,
sacrificabantur ab edulibus Edusae, a potione
Potinae nutrici.
Non. p. 108, 15 Edusam et Potinam deas praesidea ?ult
haberi puerorum Yarro Gato vel de liberis educandii: mm
primo — natrioi. Don. Tcr. phorm. 1, 1, 15 ' legitui^apud Vairo-
M. Terentiufl Varro 227
nem initiari pueroB Eduliae et Ppticae et Cubae diyig edendi
et potandi et cubandi, ubi primum a lacte et a cunis transierint.
8' nutricis (-es) Eieae
106 [249 XIII]
alii Statano et Statilino, quorum nomina habeht
scripta pontifices. sic cum primo fari incipie-
bant, sacrificabant divo Fabulino.
Nan, p. 532, 18 Statilinum et Statanum et Fabulinum pue-
zilitatifl praesides deos Yarro Cato vel de liberis educandis af-
firmat: aiU — Fabulino.
1 ali] ab Harl. m. 2 uti coni. Biese
107 [248 77]
ut qui contra celeriter erant nati fere Numerios
praenominabant, quod qui cito facturum quid se
ostendere volebat, dicebat numero id fore; quod
etiam in partu precabantur Numeriae, quam deam
solent indigitare etiam pontifices. 5
Non. p. 352, 10 numero significat cito — . Varro Cato vel
de libeiis educandis: ut qui — pontifices. cf. lest p. 17 0\ 18.
Varro r. r. 3, 16, 7.
1 numerias: em. Lugd. m. 1 2 praemo(-mu-)niebant
quid se luniiLS: quis sine 3 quo Lindsay 4 numeri et
codd. Numeriam Turnebus
108 [258]
salve et vale secundum Yarronem in logistoricis syno-
nyma sunt.
Serv. Aen. 5, 80 saiye — Bunt; unde his et in salutatione uti-
mur et in exsecrationibus , ut [Ter. andr. 696"] ^valeant qui
inter nos discidium volunt' ; unde etiam baec mortuis dicimus,
non quo eis optemus salutem, in quibus nulla esse potest, sed
nt significemus nos sic digredi, ut ostendamus eos numquam
in nostram communionem esse venturos. Serv. Aen. 11, 97 Yarro
in libris logistoricis dicit ideo mortuis salve et vale dici , non
quod aut valere aut salvi esse possunt, sed quod ab his rece-
dimuB, eos numquam visuri. cf. id. Aen. 3, 493. Don. ler. andr.
4,2,13\
15*
228 ' Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
109 [257 II^
Varro interpretatur vitellum appellatum, quiai geiieret
vitalia.
Froh. Ver^. huc. 6, 31 Varro mundo ovum comparavit in
iogistorico qui inscribitur Tubero de origine humana — . in
eodem etiam libro Varro mt«rpretatiir — Titalia.
EX ANTIQUITATDM LIBRIS XU
testimanium operis eiusque partitionis luculewtisnmum exkU
apfud Augustimm. civ. d. 6^ 3 {cf. Varro ap. Non. p. 92, 11
d. l. L. 5, 12)i fragmenta rer. humanarum coll. Mirsch, di
M. Ter. Varr. aniiq. rer. hum. lih. XXV {lApsiae 1882); rer.
divinarum Merkel, praef. ad Ovid. fast. p. CVIsq., praeterea
Agdhd lihrorum I XIV— XVI in Fleck. Jahrhh. suppl. 24
{1898) p. 58q. aliique. cf. Gruppe, Phil. Woehschr. 1883 p. 464sq.;
FHoffma/nn, de Festi de verh. sign. lihns {Koenisherg 188^
p. 28; Beitzenstein , Hermes 20, 515 adn. 1. de rerum disposi-
tione recentiore aetate potissimum scripservmt: Kettner, Krit. Be-
merk. zu Varro und lat. gloss. {Hdlle 1868) p. 14 sq. ; Grruppe,
Hermes 10, 54 sq.; Beitzenstein ihid. p. 532 sq. {cf. Detlefsei^f
Hermes 21, 240 sq.). huc pertinere videntur fr. 323 — 69. cf.
370 sq.
EX RERUM HUMANARUM LIBRIS XXV
110 [eMvrscli]
lib. IIL Salentini dicti, quod in salo ami-
citiam fecerint.
Froh. Verg. huc. 6, 31 Varro — in tertio rerum humanamm
refert: — Salentini — focerint. cf. Fest. p. 329 \ 32.
111 [5]
l. VI. *pro censu classis iuniorum' Ser. Tullius cum
dixit in discriptione centuriarum, accipi debet in ceinsu.
Fest. p. 246^, 30 pro censa — in censu, ut ait M. VaiTO iB
1. VI rerum humanarum, sicuti pro aede OastoriB pro tribn-
nali pro testimonio. Paul. Fest. p. 228, 13 pro signifioat iii,
ut pro rofltris pro aede pro tribunali. cf. Fest, p. 229^, 4. 21-
Paul. Fest. p. 226, 3. GelL 11, 3, 2 {cf. Hosius, praef. ad
M. Terentius Varro ^ 229
A. Gell. Noct. Att. p. XLII). GLK 1 234, 31. 414, 23. III 49, 6.
VII 283, 6, 307, 18, 417, 5. 501, 28.
112 \6]
l. VL Praerogativae centuriae dicuntur, ut docet
Varro rerum huTnanarum 1. VI, quo rustici Komani, qui
ignorarent petitores, facilius eos animadvertere possent.
Fcst. p. 249*, 7 Praerogatiyae — poseent.
1 centuri§B 2 qu§ rus . . .: eni. Ursinm
113 {21
l. VII. suffragato<^res dioebantur apud)> maiores hi
qni vulgo in usu <erant candidatis. nam quo meli]>us
apparerent iuncta su£fra<(gia, suffragator,^ quem quisque
fieri vellet, notabat <^apposito punc)>to scribtis candidatomm
hominu^m nominibus)>. 5
Fest. p. 347^, 28 siitfragato^res^ — <noinimbu8>. Varro in 1. VII
reram humanarum ^haec traaidit)>.
Isq. lacimas suppl. Ursinus
114 [deest]
l. VII. libros XII fuisse ipse Varro humanarum anti-
qoitatum VU, Antias secimdo [HRF 8 P.] libros fuisse
XII pontificales Latinos, totidem Graecos praecepta philoso-
phiae continentes; idem tertio \l5 P.] et SC. ponit quo
comburi eos placuerit.
Plin. n. h. 13, 87 [de l}hris Numae] libros — piacuerit.
2 Vn cod. Monei et Bicc. VI Vatic. Lat. 3861 edd. ante
Gelen. V Gelen. sexto Paris. Lat. 6795 et 6797 4 et SC.
Urlichs & S. C. Bicc. et se cod. Monei
115 [4]
l. VIII. Oppius appellatus est — ab Opitre Oppio
Tuscnlano, qui cum praesidio Tusculanorum missus ad
Bomam tuendam, dum Tullus Hostilius Veios oppugnaret,
consederat in Carinis et ibi castra habuerat. similiter
Cispium a Laevo Cispio Anagnino, qui eiusdem rei causa 5
230 Grammaticae aetatis YaiToniaiiae fragmenta
eam partem Esquiliaram, quae iacet ad yicam Patriciam
yersus, in qua regione est aedis Mefitis, tuitus est.
Fest. p. 348^^ ^9 Oppiag autem appeUatas est, ut ait Varro re-
mm humanarum 1. VIU, aij — tnitas eat.
1 Opita: em, Aug. Urs. 3 ve iua 6 Cispium] Cisitum
116 [1]
l XVIIL Ghar. p. 77, 10 = fr, 79
117 \16\ '
L XX. ut consules ac praetores qui secuntur
in castra, accensi dicti, quod ad necessarias res
saepius acciantur, yelut accensiti
Non, p. 59^ 1 accenai genus militiae est administrantibiu
proximum. Yarro rerum hunianarum [rhetoricorum codd.: m.
Scal^ lib. XX: ut consoies — accensiti; quos nunc dicimus depn-
tati. cf. Varro de l. L. 7,58, CGL V ,649, 24 accensi depo-
tati, ab acciendo dicti.
118 {ii\
l. XX, quod verbum censeo et arbitror idem
poterat ac yalebat.
Non. p. 519, 21 censere et arbitrari veteres cognatione
quadam socia ac similia verba esse voiuerunt. Varro lerom
humanarum [de re rustica codd.: em. Popma] lib. XX: qaod-
Taiebat. cf fr. 207. Paul Fest. p. 54, 11. Isid. or, 9, 4, 13.
119 [1]
l, XXI. yocabulum multae idem M. Yarro in udo
yicesimo rerum humanarum non Latinum, sed Sabinum
esse dicit, idque ad suam memoriam mansisse ait in
lingua Samnitium, qui sunt a Sabinis orti.
GeU. 11, 1, 5 ▼ocabaiam autcm ipsum mnitae — orti. sed turb»
grammaticorum novicia xara &vTiq>(focaiv, ut quaedam alia, hoc
quoque dici tradiderunt. cf Varro de l. L, 5, 177, 7, 29. Merkel,
prol. ad Otnd. fast, p. XCIX.
fortasse hoc ex libro Verrius haustt sim%Uima8 glossas: Faui
p. 24, 12 aestimata poena; Fest. p, 213\ 18 pecuIatuB.
M. Terentius Varro 231
120 [4]
l. XXV. ego CTtagra apud Homerum noD plus
spartum significare puto quam aTtccQxovg, qui
dicuntur in agro Thebano nati. in Graecia sparti
copia modo coepit esse ex Hispania. neque ea
ipsa facultate usi Liburni; set hi plerasque naves 5
loris suebant, Graeci magis cannabo et stuppa
ceterisque satiyis rebus, a quibus aTtaQra appel'-
labant.
GeU. 17, 3, 4 liber ab eo prolatus — M. Yarronis viceBimuB
qmntaB humanarum, in quo de isto Homeri verbo [aTedQta
B. 2, 135: xal dri io^ga aiariTts vs&v xal aitdQta Xih)vxai\ a
Yarrone ita scriptum est: ego an&qta — appeUabant cf. Plm. n. h,
19, 25. 24, 65. Sdiodl, acta 80c. phil. Lips. 6, 129.
121 \IX i\
NumeriusEquitiusGuppes et C.ManiusMacellus
singulari latrocinio multa loca habuerunt infesta.
his in exsilium actis bona publicata sunt, aedes ubi
habitabant dirutae eque ea pecunia scalae deum
penatium aedificatae sunt. ubi habitabant locus, 6
ubi yenirent ea, quae vescendi causa in urbem
erant allata. itaque ab altero macellum, ab altero
forum cuppedinis appellatum.
Bon. Tcr. eun. 2, 2, 25* Varro humanarum rerum: Nmne-
riofl Eq. Gappes inquit et — appeUatam. Paul. Fest. p. 48, 15
cuppes et cupedia antiqui lautiores cibos nominabant; inde et
macellum fomm cupedinis appellabant. cupedia autem a cupi-
ditate sunt dicta, vel, sicut Varro ait, quod ibi fuerit Guppe-
dinis equitis domus, qui fuerat ob latrocinium damnatus. cf.
Varro de l L. 5, 146. 147. Paul. Fest. p. 125, 7. Bon. Ter. eun.
2,2,26\ Schol. Ter. ewn. 2, 2, 24. 25. Non. p. 85, 9. Anecd. H.
p. 215, 3.
1 c manius VaUc. Lat. 2905 romanius Oxon. romanus Vatic.
Begin. Lat. 1595 et 1496 Manius Beitgenstein 0. Romanius
Stiibadim 6 ubi hab. repetitum, scribetidum publicatus coni.
Buedieler
122 [XXII 1]
equites apud yeteres flexuntae yocabantur.
8erv. Dan. Aen. 9, 603 flectere autem verbo antiquo xlbw
232 GTammaticae aetatis Yarroiiianae fragmenta
est; nam eqnites — yocabantur, sicut ait Varro rerum humananim.
cf. Plin. n. h. 33, 35. CGLV 22, 34. hoc fragtnento aliisque
eausis fretus Muenzer (ibid. p. 164 sq.) Gracehani quoque fr. 2
per Varranem in JPiinium fluxisse caniendit.
flexuniea PUnius
123 \XI 10]
hilum Varro rerum humanarum intestinum dicit tenuissi-
mum.
Char. p. 102, 15 (= Plin. du^. aerm. p. 72, 15 B.) cuius no-
minis [nihUi] origo haec est: hUniB — tentuMimim, quod alii
hillum appeliaverunt, ut intellegeretur intestinum propter simi-
litudinem generis. unde antiqui creberrime dempta litten
hilum quoque dixerunt; unde intellegimus nihil sine adspin-
tione vitiose dici. Isid. or. 10, 186 nihili compositum est ex ne
et hilo. hilum autem [enim Gu. 1] Varro ait sigrnificaie me-
duUam eius ferulae quam Graeci ^iftpdSsXov vocant, et sic dici
apud nos nihilum, quomodo apud Graecos oitSh ygv. cf, Varro
de l L. 5, 111. 9, 54. Paul. Fest p. 101, 8. Non. p. 121, 3.
Prisc. p. 215, 6. CGLV 25, 12. 74, 6. 109, 26. 570, 6.
124 [XXII 1]
indutiae sunt pax castrensis paucorum dierum.
(reU. 1, 25^ 1 duobus modis M. Varro in libro humanarom,
qui est de bello et pace, indutiae quid sint definit. indntiM
ennt inquit pax — dierum. cf Suet. reU. p. ^76 B. Don. Ter. «*».
i, 1, 15. dig. 49, 15, 19, 1. Isid. or. 18, 1, 11. CGL VI 567.
124^ [XXII 2]
indutiae sunt belli feriae.
Gell. ibid. item alio in loco : indutiae s. inquit b. fexlae. ioem
Awrelii OpHli, qui in GeUii extremo capite legitur {Aur. Op. fr. /9)
a Gruppe {Comment. Momme. p. 546) Vammi adetgnatur, 9ed re$
incerta est. cf. Mercklin, Fleck. Jahrbh. euppl. 3 {1860) p. 702
et Kretzsdmer ibid. p. 41. 45. liber ^de bdlo et paee* XXII
renm hum. fuisse videtur.
125 [X i\
Timaeus in historiis, quas oratione Graeca de rebus
populi Bomani composuit [FHQ 1, 195 M.% et M. Varro
in antiquitatibus rerum humananun terram Italiam de
M. Terentmfl Varro 233
Graeco yocabiQo appellatam scripserunt, quoniam bores
Graeca vetere lingua itaXol yocitati sunt, quorum in Italia 5.
magna copia faerit, bucetaque in ea terra gigni pascique
solita sint complurima.
Gdl. ll^ i, 1 TixnaetiB ~ complnTima. cf. VatTO r. T. 2^ 1, 9. 5, 3.
de l. L. 5, 96. Paul. Fest. p. 106^ 7. Colum. 6 pr. 7. Serv. Aen.
1, 533. Isid. or. 14, 4, 18. 5, 16. haec ex libro XXI derivcUa
esse videntur; cf. Mercklin, Fleck. Jahrhb. suppl. 3 {1860)
p. 649 sq. Kretzschmer, de A. GeU. font. p. 38. 45. aliter Mirseh
ibid. p. 60 {cf. Hosius, GeU. praef. XLlIsq.).
5 italoe sint lAon
126 IXIII 16]
oCx(o [^llscctvoiig] 6e xb %e}Qlov ovoftatfO^vat Cv^-
pi^rjpuv i% Tov %b6hv oatsl^vg itcsi^ raXatibv t&v xeQi
Podavbv iniTKOovttov ty %(oQa Bqbvvov rjyrjCafiivov %al t^v
ofuovvfwv avtotg %(&Qav iii8i.%Biv ^La^ofiivcov^ &g OsveatilXag
[8 P.] xal Hicivag \133 P.] ot ^PcDfiatol tpaaiv^ &v tag
lQ^(iBig 6 BaQQfav ini t&v avd^QGiTtivGiv nQayfiatav avqyayev.
Lyd. de maff. 3, 74 itQbg Heaaivovvxi noXsi xfjg ra}MxLag
— oHtto — iivifjyaytv.
EX RERUM DIVINARUM LIBRIS XVI AD CAESAREM
127 \1 Merkel]
Hb. I. Varro primo rerum divinarum Victoriam ait
[Vacunam esse]^ quod ea maxime hi gaudent, qui sa-
pienti^« vacent.
Ps-Acro Hor. ep. 1, 10, 49 Vacunam alii Cerereni, aiii
deam Tacationis dicunt, alii Victoriam, qaa favente curis ya-
canmB. Vacunam apnd Sabinos plurimum cultam quidam Mi-
nervam, alii Dianam putaverunt; non nuUi etiam Venerem esse
dixeroilt; eed Varro — vacent.
2 hii non/nuUi codd. 3 vacant Monac. Lat. 14865
128 [3]
h V. aras primum asas dictas, quod esset necessa-
rium a sacrificantibus eas teneri, ansis autem teneri solere
234 Grammaticae aetatis Vaironiiuiae fragmenta
vasa quis dubitet? commutatione ergo litterarum aras
dici coeptas, ut Yalesios et Fusios dictos prius, nunc Ya-
6 lerios et Purios dici.
Macroh. 3, 2, 8 Varro divinarum libro quinto dicit am -
dioL Serv. Dcm. Aen. 4, 219 veteres aras asas dicebant; postea
iumutata littera s in r aras dixerunt, sicut Yalesios YiAerios,
FusioB Furios, quod Yarro rerum divinarum in libro quinto
plenius narrat; necesse enim erat aras a sacrificantibus teneri;
quod nisi fieret^ diis sacrificatio grata non esset. cf. Ovid. trisi.
5, 2, U. Ter. Scaur. p. 13, 13. 23, 16. Serv, Aen. 2, 515. Isid.
Of' 15, 4, 13.
4 et Fusios — Yalerios om. Paris.
129 \deesi\
l. XIII. Yarro diyinarum XTTT ita \amoletum] dixit,
sive a molliendo id est infringendo vim mali, sive ab
aemulatione.
Char. p. 105, 9 (= Plin. dub. senn. p. 42,27B.) (pvXce*tiiQtof
quod Graeci appellant, amoletum [amolitum cod.l latine dici-
mUB. nam et Varro — aemtOatione.
2 a molendo id est inserendo exc. Paria. 7530
130 \99 Agahd]
l. XIV. in quo L. Aelius noster, litteris orna-
tissimus memoria nostra, erravit aliquotiens. nam
aliquot verborum Graecorum antiquiorum, proinde
atque essent propria nostra, reddidit causas falaas.
5 non leporem dicimus, ut ait, quod est levipes, sed
quod est vocabulum anticum Graecum. multa
retera illorum ignorantur, quod pro his aiiis nunc
vocabulis utuntur; et illorum esse plerique igno-
rent Graecum, quod nunc nominant '^EAili^va, pu-
loteum, quod vocant q>qiaQ^ leporem, quod layiabv
dicunt. in quo non modo L. Aelii ingenium non
reprehendo, sed industriam laudo; successum enini
^fert^ fortuna, experientiam laus sequitur.
Gell. 1, 18, 1 in XIY remm divinarum libro M. Yazro doc-
tissimum tunc civitatis hominem L. Aelium errasse ostendit,
quod vocabulum Graecum vetns traductum in linguam Boma'
nam, proinde atque si primitus latine fictum esset, reaolverit
M. Terentius Varro 235
in Yoces Latinas ratione i etymologica falsa. yerba ipsa super
ea reVarronis posaimus: in quo — sequitur. cf, Varro r. r. 5, 12, 6.
Quint, 1, 6, 33. Isid. ar. 12, 1, 23. — Varro de l L. 5, 25. 6, 84.
Fest. p. 217\ 7. CGL VII 163. — Varro r. r. 3, 12, 6. de l. L.
5, 101. Isid. or. 12, 1, 23. 7, 53, 17, 5, 16. CGL VI 637.
1 leliuB 3 antiquatorum Lugd-Bat. 7 hiis 8 ut
— ignorant IFCrronovius 11 lelii 12 illustriam (11-
Lugd-Bat.) Paria. Lugd-Bat. 13 fert. add. Hirschfeld dat
Mommsen fundat Hertz {ex Amm. 17, 5, 8)
131 1100]
l. XIV. Varro — furem dieit ex eo dictum, quod
veteres Bomani furvum atrum appellaverint et.fores per
noctem, quae atra sit, facilius furentur.
GeU. 1, 18, 3 Vwro — in posteriore eiusdem libri [XIV]
parte fmrem — furentur. nonne sic yidetur Varro de fdre, tamquam
L. AeliuB de lepore [Ael. Stilo i^]? nam quod a Graecis nunc
vXinviig dicitur, antiquiore Graeca lingua q>atQ dictum est. hinc
per adfinitatem litterarum, qui (pa}Q graece, est latine fur.
Non. p. 50, 12 Varro rerum divinarum lib. XIV: 4urem ex eo
dictom, quod furvum atrum appellaverint et fures per obscuras
noctes atque atras facilius forentur.' cf. Paul. Fest. p. 84, 6.
93, 13. Serv. Dan. Aen. 2, 18. 9, 348. g. 3, 407. Schol. Bem.
g. ibid. Porphyr. et Ps-Acro Hor. c. 2, 13, 21. laid. or. 5, 26, 19.
10, 107. 12, 2, 39. diff. verb. 340. CGL V 650, 49.
132 1121
l. XIV. nam Parca inmutata una littera a
partu nominata, item Nona et Decima a partus
tempestivi tempore.
Gdl. 3, 16, 9 antiquos autem Bomanos Varro [in libro XIV
rerum divinarum, qui proxime supra adfertwr] dicit non re-
eepisse huiusce modi quasi monstruosas rantates, sed nono
mense aut decimp neque praeter hos alio [alios codd.x em.
Buechder^ partionem mulieris secundum>nataram &en existimasse,
idcircoque eos tfknina Fatis tribus fecisse a pariendo et a nono
fttque decimo mense. nam Parca inquit inmutata — tempore. cf.
Tert, de an. 37. Serv. buc. 4, 47. g. 1, 278. Aen. 1, 22. Mart.
Cap. 4, 360. Isid. or. 8, 11, 93. Hieron. Bonos. ep. 100. Philarg.
hue.4,47. CGLV 129, 10.
1 parga
236 Grammaticae aetatis Yarronianae &agmenta
133 [lOS]
l. XIV, petonitum est non ex Graecia dinudiatum,
sed totum Transalpibus; nam est vox Gallica. id scnptan
est in libro M. Varronis quarto decimo rerum divinaruiu,
quo in loco Varro cum de petorrito dixisset, esse id
5 yerbum Gallicum, lanceam quoque disit non Latihum, set
Hispanicum verbum esse.
Gell. 15, 30, 6 petoxritam enim est — esse. cf. Quint. 1, 5, 57.
Fest. p. 206\ 30. Isid. or. 20, 12, 4.
2 t. ^ortum^ trana A. Hertz t. tranaalpinum IChanovivs
{cf. Thielma/m, Arch. f. Lat. Lex. 4, 252) inscriptum
134 Il06\
l. XIV. Bd^^G^v iv T|J TsaaiXQsavMideKdfy t&v ^siw
n^ayfidtcDv q>rialv ccvtbv [^lcmtim] naQcc SovOTioig oiQdcvw
kiyscd-cci — %al Horcdvcova dia to iv xatg xaXivdaig ivu-
(piQSC&aL nonava.
Lyd. de mens. 4, 2 6 dh Bi^Qmv — n6nava.
3 Ttondiova Paris. Graec. 3084
135 [2]
l. XV. Varro in libro quinto decimo rerum divi-
narum ita refert quod pontifex in sacris quibusdam vitu-
lari soleat, quod Graeci naiavl^siv vocant.
Macroh. 3, 2, 11 de cuius verbi [©ttWari] significatu Ti*
tius [fr. 5]. Varro etiam in Ubro — Yocant.
136 [29]
l. XVI quid est Genius? deus qui praepositus
est ac vim habet omnium rerum gignendarum.
August. civ. d. 7, 13 qtdd — deiis inquit [ Varr6\ qui — gigntn-
damm. cf. August. fr. 2. de hoc fragmento et sequentibus de diis
selectis huic lihro trihuendis cf. August. ihid. 7, 2. 23.
137 [IS]
l. XVI. dixerunt eum [/otem] Victorem Invictum
Opitulum Inpulsorem Statorem Centumpedam Supinalem
M. Terentiug Varro 237
Tigillmn Almum Buminum — : quod omnia vinceret, quod
a nemine vinceretur^. quod opem indigentibus ferret, quod
haberet inpellendi statuendi stabilieiidi resupinandi pote- 5
statem, qnod tajuquam tigillus mundum contineret ac
sttstineret, quod aleret omnia^ quod ruma id est mamma
aleret animalia.
Augttst. tbid. 7, 11 dixenmt — Buminum et alia quae persequi
longum est. haec autem cognomina inposuerunt uni deo
propter causas potestateaque diyersas, non tamen prbpter tot
res etiam tot deos eum ease coegerunt: quod omnia — animaiia.
138 \3i\
l. XVI. ideo Mercurius quasi medius currens dicitur
appellatus, quod sermo currat inter homines medius;
ideo ^Egfifig graece, quod sermo vel interpretatio, quae ad
sermonem utique pertinet, SQ^rivela dicitur; ideo et merci-
bus praeesse, quia inter vendentes et ementes sermo fit
medius.
Attgust. ibid. 7, 14 nam ideo — medius. cf. id. 4, 11. Paul.
Fest. p. 124, 3. Arnoh. 3, 32. Serv. Dan. Aen. 4, 242. 8, 138.
hid. or. 8, 11, 45—49. myth. Vat 1, 119. 2, 42. Macrob. 1, 17, 5.
19, 9.
139 [26]
l. XVL quid est — Satumus? unus de princi-
pibus deus, penes quem sationum omnium domi-
natus est.
August. ibid. 7, 13 quid est enim et Saturnus — unus inquit
[Varro] de — est. cf. id. 7, 19. 6, 8. Varro de l L. 5> 64. Tert,
ad nat. 2, 12. Macrob. 1, 10, 20. Amob. 4, 9. Serv. g. 1, 21.
140 [4^«]
l. XVL. Tellurem putant esse Opem quod opere
fiat melior, Matrem quod plurima pariat, Magnam
quod cibum pariat, Proserpinam quod ex ea pro-
sarpant fruges, Vestam quod vestiatur herbis.
August. ibid. 7, 24 TiBUanm inquit [Farro] putant —
h«Ai«. cf. id. 4, 10. 7, 20. 23. Varro del. L. 5, 64. 68. 74.
Serv. Dan. Am. 2, 296. Isid. or. 8, 11, 61.
238 Grammaticae aetatis VarTOnianae fragmenta
141 137]
l. XVI. Venilia unda est quae ad litus yenit,
Salacia quae in salum redit.
August. ibid, 7, 22 Veniiia inquit [ Forrolimda — redit Vam
de l. L, 5, 72 Salacia Neptuni ab salo, venelia a Teniendo
ac vento. cf. Fest. p. 326\ 16. Serv. Aen. 1, 144. id, Dan, 10, 76.
142 [xiy 5i\
Afferenda est ab afferendis ^otibus,
Tert, €td n<xt. 2, 11 As. — dotibus. de fonte TertUilliani cf, prae-
sertim ibid. 2, 1.
143 [57«5g.]
Yocaverunt deam Agenoriam quae ad agendum exdtaret,
deam Stimulam quae ad agendum ultra modum stimularet,
deam Murciam quae praeter modum non moveret ac
faceret hominem, ut ait Pomponius \v, 195 i?t&6.'], murci-
dum id est nimis desidiosum et inactuosum, deam Stre-
niam quae faceret strenuum, — Quietem vero appellantes
quae faceret quietum.
August civ. d. 4, 16 yooayeraxit — qnietam. cf, tbid. 4, 11. Tert.
ad nat, 2, 11, Serv, Dan. Aen. 8, €36. Amob, 4, 9, Non. p. 16, 32.
de Varrane Augustini auctore in fragmentis quae secuniur cf.
civ. d. 4, 1, 27. 6, 3. 4. 6. 9. 7, 1. 2. 3. 6. 13. 17. 23 etc.
144 [20^. 103]
nam sicut Aius deus appellatus araque ei
statuta est, quae est infima nova yia, quod eo in
loco diyinitus vox edita erat, ita Yaticanus deus
nominatus, penes quem essent vocis humanae
5 initia, quoniam pueri, simul atque parti sunt,
eam primam vocem edunt, quae prima in Yaticano
syllabast; idcircoque yagire dicitur exprimente
yerbo sonum yocis recentis.
GeU. 16, 17 et agmm Vaticanum et eiusdem agri deum
praesidem appellatmn acceperamuB a yaticiniis, qnae Ti atque
instinctu eius dei in eo agro fieri solita eBsent. eed praeler
hanc cauBam M. Yarro in libris diyinarum aliam esse trBdit
M. Terentius Varro 239
istiuB nominis rationem: nam sicat Aius inquit deui — reoentis. cf.
Augugt. eiv. d. 4, 8. 11. 21. CGL V 427, 32. Elter, Bh. Mus.
46, 129.
1 arius: em. BeracUdus 7 dicit: em. vg. 8 sono Paris*
Voss. Lat. F. 7
145 [17]
quorum in nascendo non caput, sed pedes primi ex-
titerant, qxii partus difficillimus aegerrimusque habetur,
Agrippae appellati yocabnlo ab aegritudine et pedibus con-
ficto. esse autem pueros in utero Yarro dicit capite in-
fimo nixos, sursum pedibus elatis, non ut hominis natura 5
est, sed ut arboris. nam pedes cruraque arboris ramos
appellat, caput stirpem atque caudicem. quando igitnr
inquit contra naturam forte conversi in pedes
brachiis plerumque diductis retineri solent aegri-
nsque tunc mulieres enituntur, huius p«riculi de- lo
precandi gratia arae statutae sunt Eomae duabus
Carmentibus, quarum altera Postverta cognomi-
natast, Prorsa altera a recti perversique partus
et potestate et nomine.
Gell. 16, 16 qnoram — nomine. de collocotione cf. Kretzschmer
ibid. p, 46. de re August. civ. d. 4, 11. Tert. ad nat. 2, 11.
3 confixo Paris. Voss.Lat.F 7 confixoe rdl.: em. Carrio
4 in imo nixo Meurs 13 prosa Magliab. Regin. 597 Voss.
Lat. F. 112
146 [10. 12K W]
superstitio Bomana deam finxit Alemonam alendi in
utero fetus et Nonam et Decimam a sollicitioribus mensi-
bus et Partulam quae partum gubemet et Lucinam quae
producat in lucem.
Tert. de an. 37 supentitio — lucem. Varro de l. L. 5, 69 ficta
ab iuTando et luce luno Lucina. cf. August. civ. d. 4, 11.
147 [102]
taceo Ascensum ^a scansione^ et Clivicolam a clivis*
Tert. ad nat. 2, 15 taceo — oUTis.
a Bcans. add. OMer Cliyic. Bigaltius: levico iam
240 Grammaticae aetatis Vaxionianae fragmenta
148 116\
cum pri<^mum pariebant^, et Candelifera, quoniam ad
candelae lumina pariebant, et quae <^aliae deae sunt, ab
of&ciis part)>us dictae.
Tert. ad nat. 2, 11 cum — dictae.
laqi, lacwnas expl. Gothofredus et OMer
149 [17^]
quae . \deae\ fata nascentibus canunt et vocantur
Garmentes.
Auguat. civ. d. 4, 11 quae — Camentea. Tcrt. ad not. 2, 11
perveise nato ^partu Postyertae, recte ve^ro Prosae Cannentis
esse provin<ciam voluerunt>. cf. Plut Mim. 21. quaest. B. 56.
Bion. H. 1, 31. Serv. Dan. Aen. 8, 336.
150
[45. 19. 20''. 23\ 26''. 27. 29. 30''. 50. 90. 98]
quid opus erat deo Catio patre, qui eatos id est
acutos faceret? — quid necesse erat Opi deae commen'
dare nascentes, deo Yaticano vagientes, deae Cuninae
iacentes, deae Buminae sugentes, deo Statilino stantes, deae
6 Adeonae adeuntes, Abeonae abeuntes; deae Menti, ut bonam
haberent mentem, deo Volumno et deae Yolunmae, ut
bona vellent; diis nuptialibus, ut bene coniugarentur, dis
agrestibus, ut fructus uberrimos caperent, et maxime ipsi
divae Fructeseae; Marti et Bellonae, ut bene belligerarent,
10 deae Victoriae, ut vincerent; deo Honori, ut honorarentur,
deae Pecuniae, ut pecuniosi essent, deo Aesculano et filio
eius Argentino, ut baberent aeream argenteamque pecuniam?
Au,gust. ibid. 4, 21 aed si virtus non nisi ad ingeBiosam
posset venire, quid opus — pecuBiam? Varro de l. L. 7, 46 cata
acuta. Au^ust. ibid. 4, 11 ipse opem ferat nascentibus exci-
piendo eos sinu terrae et vocetur Opis, ipse in vagitu os ape*
riat et vocetur deus Vaticanus [cf. fr. t44\ — ipse cunas tueatiir
et vocetur dea Cunina \cf. fr. 102. Lact. d. i. 20, 36] — ; in
diva Bumina mammam parvulo immulgeat [cf August. ibid. 4, 34.
Tert. ad nat. 2, 11 fr. 102. 137\ Tert. ad nat. 2, 11 statu-
endi infantis Sta<[tina^. id. t&tV^.^adeundi Adeona, ab abeun^do
Abeona est. Domiducam et habent et deam ^Mentem quae
M. Terentius Varro 241
faciat mentem bonam aequ^e et malam, item yoluntatis Yo-
lumnum Voletam<que>. Varro de l. L, 5, 73 Bellona ab bello
nunc, quae Duellona a duello. — Honos ab honesto onere. cf.
Augtigt. eiv. d. 4, 24. 28,
6 Yolumino — Yoluminae Moncui. Lat. 3631 9 fructesae idem
f 151 [X 3 m]
cernuus equus dicitur qui cadit in faciem, quasi in
eam partem cadens qua cemimus; unde et pueri quos in
ludis videmus, ea parte qua cernunt stantes cernuli
vocantur.
Serv. Aen. 10, 894 ^cemuus', cernuus — vocantur, ut etiam Varro
in ludis theatralibus docet. liber decimus Ber. divin. hic signi^
ficcetus 6886 videtur {BitscM op. 3, 481). de re cf. Non. p. 20, 28.
1 dic. equus Carol. Sang. Floriac. 2 cadens om. Lips.
Hamb. Monac. quae Carol. Hamb. Mon. que Flor, quam Ste'
pkanw et Daniel 3 quae Carol. Sang. Hamb. cernui
Hamb. Mon.
152 [XIY 5. 8. 11 Ag.]
sit deus Consevius quidam, qui con<^satio^nibus con-
cubitalibus praesit, et Fluvionia, quae infantem in uter^o
nutriatX hiDC Vitumnus et Sentinus, per quem viviscat
infans et sentia<^t primum]), dehinc Diespiter, qui pue-
rum perducat ad partum. 5
Tert. ad nat 2, 11 ait — partum. cf. Paul. Fest. p. 92, 15.
Arnob. 3, 30. August.dv. d. 7,2 Vitumnus et Sentinus, quorum
alter vitam, alter sensum puerperio largiuntur = ibid. 7, 3
{saepius). August. ibid. 4, 11 Diespater qui partum perducat
ad dienu
1 consation. Gothofr. 3 nutriat Merkel retineat Oehler
4 piimum Gothofr. puerperam Wissowa
153 [46]
sit et deus Consus praebendo consilia et dea Sentia
sententias inspirando.
August. civ. d. 4, 11 ipse sU et — inspirando. Tert. ad nat, 2, 11
a consiHis Constun. cf. Tert. de spect. 5. Varro de l. L. 6^ 20.
Liv. 1, 9. Plut. Bom. 14. Amob. 3, 23. Paul. Fest. p. 41, 15.
Serv. Aen. 8, 636. mythogr. 1, 191.
GrammatioM Bomanae fragmenta ed. Fuitaioli 16
242 GTammaticae aetatis Yaironianae &agmenta
154 [VISMe.]
sicut locum in quo figerent candelam, cande-
labrum appellatum, ita m quo deum ponerent,
nominatum delubrum.
M(tcrob. 3, 4, 2 Vairo libro f octavo rerom diyinarum de-
lubrom ait alios aestimare, in quo praeter aedem sit area ad-
snmpta deum causa, ut est in circo Flaminio loTis Statoiis,
alioB in quo loco dei simulacrum dedicatum sit, et adiecit:
sicut — deiubrum. Serv, Dan. Aen. 2, 225 Varro autem rerom divi-
narum libro f XIX delubrum esse dicit aut ubi plura nmnina
sub uno tecto sunt, ut Capitolium, aut ubi praeter aedem area
sit adsumpta deum causa, ut in circo Flaminio loyi Statori,
aut in quo loco dei dicatum sit simulacrum, ut <^8icut^ in quo
figunt candelam, candelabrum appellant, sic in quo deum po-
nunt, delubrum dicant. — Masurius Sabinus delubrum, effigies,
a delibratione corticis; nam antiqui felicium arborum runoB
cortice detracto in effigies deorum formabant, unde Gneci
^dccvov dicant. alii delubrum dicunt templum ab eo quod nuili
iunctum aedificio pluyia diluatur. haec in libro sexto fuisse
recte videtur statuisse Merkei, prol. ad Ovid. fast. p. CXXIIL
cf. OGruppe, de Varr. antiq. rer. hum, rell. p. 6. de eadem re
cf Gvndus. fr. 16. Paid. Fest. p. 73, 1.
155 [XIV 53 Ag:\
domum est ducenda quae nubit, adhibetur et dens
Domiducus; ut in domo sit, adhibetur deus Domitius; ut
maneat cum viro, additur dea Mantu/na.
August. civ. d. 6, 9 sed domum — Mantnrna. cf Tert. od nat. 2, 11'
156 \2i\
^deus est dictus^ et ab effatu Farinus et alius a
lo<^quendo Locutius^.
Tert. ad nat. 2, 11 ^deiis^ — <LocutiTi8>. cf Varro de l. L. 6, 52
et fr. 106,
1 d. est dictus OeMer aliis: em. Wissowa Aius Hartel
2 loq. Loc. suppH. Gothofr. Oehler
157 [41, 89]
invocanda propter fessos diva Fessona, propter hoste*
depeUendos diya Pellonia.
M. Terentius Varro 243
AuguSt, Civ, d. 4, 21 CUr enim esset invocanda — Pelloxiia — ?
c/. Amoh. 2, 4.
1 foBsona Corh.
158 [V 5Me.']
focum dictum a fotu, ut colinam ab eo quod ibi ignis
colator.
Serv. Dan. Aen. 3, 134 sane Varro rerum divinarum refert
inter sacratas aras focos quoque sacrari solere, ut in Capitolio
lovi lunoni Minervae, nec minus in plurimis urbibus oppidisque,
et id tam publice quam privatim solere fieri. focum autem dic-
tum — coiator; nec licere vel privata vel publica sacra sine foco
fieri. Isid. diff. verh. 307 ignis ipsa flamma est, focus vero
fomes ac nutiimentum ignis; nam Varro focus ait dictus quod
foveat ignem. focus ergo dictus a fotu. cf. Isid. or. 20, 10, 1.
Paul Fest. p. 85, 5. Serv. Ban. Aen. 11, 211. Non. p. 481, 10.
de colloccUione cf. Merkel ihid. p. CXVIII.
1 fotu ThUo ex Isidoro fovi Flor. Amhros.
159 [XIV 103 Ag?^
tres deos isti posuerunt, Forculum foribus, Cardeam
cardini, Limentinum limini.
August. civ. d. 4, 8 tres — iimini. id. 6, 7 cur Forculus, qui
foribus praeest, et Limentinus, qui limini, di sunt masculi, ad-
que inter hos Cardea femina est, quae cardinem servat? cf.
Tert. ad nat. 2, 15. de idol. 15. de cor. 13,
1 cameam Colon. m. 1 Monac. Lat 6267
160 [18']
praesit [luppiter] fortuitis voceturque Fortuna.
August. civ. d. 4, 11 praesit — Fortuna. cf. Vorr de l. L. 5, 74.
160 "" [92]
Portuna, quae dicitur bona, sine uUo examine meri-
torum fortuito accidit hominibus *et bonis et malis, unde
etiam Fortuna nominatur.
August. Civ. d. 4, 16 Fortuna vero, quae — nominatur.
161 [6. 7^]
ipse primum lanus, cum puerperium concipitur, unde
16*
244 Grammaticae aetatis yarroniaDae fragmenta
illa cuncta opera siununt exordium minutatini minutis
distributa numinibus, aditum aperit recipiendo semini. ibi
est et Satumus propter ipsum semen; ibi Liber qui
5 marem efFuso semine liberat; ibi Libera quam et Veiierein
Yolunt, quae hoc idem beneficium conferat feminae, ut
etiam ipsa emisso semine liberetur.
August. civ. d. 7, 2 nam ipse — Uberetur. t^. 7, 3 confert enim
Belectus lanus aditum et quasi ianuam semini; confert selectiu
Satumus semen ipsum; confert selectus Liber eiusdem seminis
emissionem yiris; confert hoc idem Libera, quae Ceree sen
Venus est, feminis. cf. id. 6, 9.
162 [6i\
ab his tribus rebus tres nuncupatos deos, Litercidonam
a securis intercisione, Pilumnum a pilo, Deverram a
scopis, quibus dis custodibus contra vim dei Silvani feta
[muHer] conservaretur.
Aiigitst. civ. d. 6, 9 neque arbores caeduntur ac putantnr
sine ferro, neque far conficitur sine pilo, neque &uge8 coacer-
vantur sine SCOpis; ab hls autem tribus — conservaretiir.
2 deverrum Monac. Lat. 3831
163 152\
cum mas et femina coniunguntur, adhibetur deus
lugatinus.
Auguat civ. d. 6, 9 cum — lugatinofl. id. 4, 11 ipse \I%i/pp%teT]
in lugatino deo coniuges iungat.
1 masculus Monac. Lat 3831 et 6267 Colon. m. 2
164 [79]
sane Yarro in libris divinarum dicit deum esse Lactan-
tem, qui se infundit segetibus et eas facit lactescere.
Serv. g. 1, 315 sane — lactescere. Schol. Bem. %bid. Vano in
libris divinamm — lactescere. cf. August. civ. d. 4, 8.
1 deum esse om, Paris.
165 [22]
levet [luppiter] de terra et vocetur dea Levana.
Augu8t. civ. d. 4, 11 ipse levet — Levana. cf. Tcrt^ ad nat. 2, 11 ^
M. Terentius Varro 245
166 [9]
dea Mena quae menstruis fluoribus praeest
Angust. civ. d. 7, 2 ibi [m minutis nwmnibua] est et dea —
praeest. cf. id. 7, 3. 4, 11.
167 \_73sq:\
praefecerunt — geniculis nodisque cubaDLorum deum
Nodutum, involumentis foUiculorum deam Yolutinam; cum
foUiculi patescunt, ut spica exeat, deam Patelanam; cum
segetes novis aristis aequantur, quia veteres aequare hostire
dixerunt, deam Hostilinam; florentibus frumentis deam 5
Floram, lactescentibus deum Lactumum, maturescentibus
deam Matutam; cum runcantur id est a terra auferuntur,
deam Runcinam.
Augu8t. civ. d. 4, 8 praefeoerunt ergo Proseipinam framentis
geiminantibus, geniotOis — Bnncinam. cf. Amoh, 4, 7. 3, 23. — Fest.
p. 270 f>, 27. 314 b, 17. Serv. Ban. Aen. 2, 156. Non. p. 3, 26.
CGL pcusim.
168 [44]
Numeria quae numerare doceat
Auguat. civ. d. 4, 11 sit — Numeria— doceat. cf Anccd. H.p. 240, 8.
169 [XVI 10]
duas eum \Ianum\ facies ante et retro habere
dicunt, quod hiatus noster, ctun os operimus, mundo
similis videatur; unde et palatum Graeci oiqavov appel-
lant, et non nuUi inquit [Farro] poetae Latini
caelum vocaverunt palatum, a quo hiatu oris et
foras esse aditum ad dentes versus et introrsus
ad fauces.
August. Civ. d. 7, 8 duas — fauces.
170 [XIV 31^]
de pavore infantum [luppiter] Paventia nuncupetur.
August. civ. d. 4, 11 de — nunc. Tert. ad nat. 2, 11 ^habent
et Pave^ntinam pavoris. cf Varro de l. L. 6, 48.
246 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
171 \9i\
a pomis Pomonam, non Pomum, sicut a bubus Bubonanif
non Bovem
August. civ, d. 4, 24 appellabant — a pomis — Bovem.
172 [^5«]
in diva Potina potionem ministret [luppiter], in diva
Educa escam praebeat.
AugtlSt. Civ. d. 4, 17 in diva — praebeat. cf. fr. 105. Aug^.
ihid. 4, 34. 6, 9. Tert. ad nat 2, 11.
173 [36]
<(praestan]>tiae Praestitiam
Tert. ad nat. 2, 11 <^habent pr.^ Pr.
174 [XV 13]
Eomulus — ideo Quirinus <^est, quia^ tunc [cum vir-
gvnes dolo rapuit] parentibus quiritatum est per illum.
Tert. ad nat. 2, 9 Bomuiua — lUum. cf. Varro de l. L. 5, 73.
6, 68. Non. p. 21, 18. CGL IV 384, 10 V 478. 577.
1 eat quia add. Gothofr.
175 [J^^«]
cum religiosum a superstitioso ea distinctione discemat
[Farro], ut a superstitioso dicat timeri deos, a reli-
gioso autem tantum vereri ut parentes, non ut hostes timeri
August. civ. d. 6, 9 cum — timeri ctc. cf Nigid. Fig. fr. 4.
Serv. Aen. 6, 596. 8, 187. Isid. diff. verh. 486.
176 [XIV 68. 70. 71. 82]
nec agrorum munus uni alicui deo committendum
arbitrati sunt, sed rura deae Businae, iuga montium deo
lugatino, coUibus deam Collatinam, vallibus Valloni^m
praefecerunt. nec saltem potuerunt unam Segetiam talem
6 invenire, cui semel segetes conmiendarent, sed sata frumenta,
quamdiu sub terra essent, praepositam voluerunt habere
deam Seiam; cum vero iam essent super terram et segetem
facerent, deam Segetiam; frumentis vero coUectis adque
M. Terentius Varro 247
reconditis, ut tuto servarentur, deam Tutilinam prae-
posuenmt.
AugiMt. civ. d. 4, 8 neo— praeposuenmt. PUn.n.h. 18, 8 Seiam
a serendo, Segestam a segetibus appellabant. cf. Augtist. %bid.
4, 34. Ovid. fast. 2, 526. Macrob. 1, 16, 8. Tert. de spect. 8 {Suet.
rett. p. 336 B.).
177 \lOi\
etiam locorum urbis vel loca deos ar<^bitramini)>, —
montium <[septem^ Septemontium.
Tert. ad nat. 2, 15 etiam — Septemontium.
1 urbisve: em. Gothofredus 2 septem Oehler
178 [XV 14]
quid Stercu<(linus meruit)> ad divinitatem? si agros
stercoribus iuvando diligens fnit
Tert. ad nat. 2, 9 quid — fuit, plus fimi <Au>gia8 conferebat.
cf. Lact. d. i. 1, 20, 35. Isid. or. 17, 1, 3.
1 Stereulinus m. Gothofr. Sterculus Migaltius
179 [IV 7 Me.]
M. Varro — Sibyllinos libros ait non fuisse unius
Sibyllae, sed appellari uno nomine Sibyllinos, quod onmes
feminae vates sibjllae sint a veteribus nuncupatae vel ab
unius Delpbidis nomine vel a consiliis deorum enuntiandis.
ctovg enim deos, non d-eovg^ et consilium non j3ov^i}v, sed 6
^lkav appellabant Aeolico genere sermonis. itaque
sibyllam dictam esse quasi d^eo^ovlriv.
Lact. d. i. 1, 6, 7 m. Varro, quo nemo umquam doctior ne
apud Graecos quidem vixit, in libris rerum diyinarum quos ad
G. Caesarem pontificem maximum scripsit, cum de quindecim-
Tiris loqueretur, SibyUinoe - &eof{ovXijv. eddem fere Isid. or. 8, 8, 1.
Serv. Aen. 3, 445 sibylla appellativum est nomen, adeo ut Varro
quot sibyllae fuerint scripserit. sibylla autem dicitur omnis
paella, cuius pectus numen recipit; nam Aeolii avohg dicunt
deo8, §ovXri autem est sententia; ergo sibyllas quasi aiov povXccg
dixerunt. cf Hieron. adv. lovin. l. I vol. II 306 D Vdll. August.
civ. d. 18, 23.
2 sed] et nonniUli codd. 6 §ovXXav Wachsmuth boyaian
248 Grammaticae aetatis YarroDianae fragmenta
vd Bovaucv vd buletin vel bulean eodd. §6XXav Ahrens, de dial.
Aeol. p. 59 ctdn. 34
180 [I 18 Ag.]
aiunt quidam propterea deos ^&sovg appella]>tos, quod
^isiv id est tea&M pro currere ac motari interpretatio esi
Tert. ad nat. 2, 4 aiimt — est.
1 proptereas ^. appell. Wissowa fuisse app. GoWko-
fredus 2 thin & siesta: em. Hartel Q: et i^is6&ai Goihofr.
d". et asUa&ai Bigaltius procurrere
181 [XIV 32^]
de spe quae venit [luppiter numupetur^ Venilia.
August. civ. d. 4, 11 de — Yeniiia. Tert. ad nat. 2, 11 habent
et — spei Veniliam. Schol. Veron. Aen. 10, 78 <deam Veni-
lia^m alii Venerem quod in mari nata sit, alii Nympham
quam Graeci Bvvrrv vocant. <[Varro remm divin^arum XJLLil
de dis certis: ^Spes cum conciliata non frustra esset et
eveniss^et ]>bantur, quam deam cum Neptuno
. coniungunt.'
182 [58. 54. 55. 56]
numquid Venus sola parum esset, quae ob hoc etiam
dicitur nuncupata, quod sine vi femina virgo esse non
desinat? — et certe si adest Virginiensis dea, ut virgini
zona solvatur; si adest deus Subigus, ut viro subigatur;
5 si adest dea Prema, ut subacta, ne se commoveat, con-
primatur, dea Pertunda ibi quid facit?
AfAgust. ihid. 6, 9 namqaid — facit? Varro de l. L. 5, 61 horom
[maris et feminae'\ vinctionis vis Venus. de Virginiensi dea
cf. August. tbid. 4, 11.
2 sine eius vi edit. Paris.
183 [63]
^Vi^uus qui animam corpore viduet — , item Cae-
culus qui oculos sensu exanim<[et, item Or)>bana quae in
orbitatem semina extinguat.
Tert. ad nat. 2, 15 et tristitiae deos arbitros esse voltiB^
<^ut sit Vi^duua — extinguat. cf. Amoh. 4, 7.
1 Viduus Oehler: . . dius 2 exan. item Orb. Hildebr(md
M. TerontiuB Varro 249
184 [54. 55]
neque — audent aJiquas partes deae — tribuere —
Volupiae, quae a voluptate appellata est, aut Lubentinae,
cui nomen est a libidine.
Augiist. civ. d. 4, 8 neque ergo in hoc tam praeclaro opere et
tantae plenissimo dignitatis [imperium dilatandfi audent —
libidi^e. Vorro de l. L. 6, 47 ab lubendo libido , libidinosns ac
Yenus Libentina et Libitina. cf. August. ibid. 4, 11. Tert. ad
nat. 2, 11. Arnob. 4, 9. Serv. Dan. Aen. 1, 720.
EX LIBBIS DE GENTE POPULl ROMANI IV
opw scriptum est a. 711/43 {cf. Mommsen, Bom: Chron.
147 \ Kettner, Varr. stud. 38 sq.), fragmenta coUegerunt Kettner
ibid. p. 638q. ' HPeter, hist. Rom. rell. (Lipsiae 1906) p. 10 sq.
185 [J2 Peter']
lib. I. fagns quas graece (priyovg vocant.
Char. p. 130, 5 (= Plin. dub. serm. p. 17, 9B.) fagus Varro
de gente p. B. I: fagos — vocaiit
f 186 [8]
et ideo nec Areon pagon — vult \Marcm Varro] inde
accepisse nomen, quod Mars, qui graece 'jiQtig dicitur, cum
bomicidii crimine reus fieret, iudicantibus duodecim diis in
eo pago sex sententiis absolutus est — ; sed contra istam,
quae multo amplius est celebrata, opinionem aliam quan- 5
dam de obscurarum notitia litterarum causam nominis
buius conatur astruere, ne Areon pagon Athenienses de
nomine Martis et pagi quasi Martis pagum nominasse
credantur, in iniuriam videKcet numinum, a quibus litigia
vel iudicia existimat aliena. to
August. Civ. d. 18, 10 et Ideo — aUena.
187 [181
Varro dicit in gente populi Eomani Sabinos a Eomulo
250 Grammaticae aetatis Varroiiianae &agmenta
susceptos istum accepisse montem [Avmtinum]^ quem al)
Avente fluvio proyinciae suae Aventinum appeUaverunt.
Serv. Aen. 7, 657 Ayentinus mons urbis Bomae est, quem
constat ab avibus esse nominatum, quae de Tiberi ascendentes
illic sedebant — . quidam etiam rex Aboriginum, Ayentiniis
nomine, illic et occisus et sepultus est, sicat etiam Albanorum
rex AyentinuB, cui succesBit Procas. Vano tamen dicit — «ppeiia-
venmt. cf. Naev. fr. 1, Varro de l L. 5, 43, PatU. Fest. p. 19, 4.
Fest. p. 174^, 15. Liv. 1, 33. August. civ. d. 18, 21.
1 ingentem Sang. Eegin. Lips. Mon. 8 appell. ayent. Mon.
188 [^3]
circenses dicti, quia exhibebantur in circuitu ensibus
positis.
Serv. g. 3, 18 ^centum quadriiugos agitabo ad flumina'
i. e. unius diei exhibebo circenses, quia, ut Yarro dicit in
libris de gente populi Romani, olim XXV missus fiebant. sed
yicesimus quintus dicebator aerarius, eo quod de coUa-
tione popuU exhibebatur. — oHm enim in Utore fluminis cir-
censes agitabantor, in altero latere positis gladiis, ut ab utra-
que parte esset ignayiae praesens periculum; unde et circenMs
— positiB, Ucet aUi a circumeundo dicant circenses yocari. cf.
Varro de l L. 5, 153. 154. Serv. Aen. 8, 636. Isid. or. 18, 27, 3.
f 189 [i7]
nec idem propter aUud arbiti*atur historicus [Farro]
in Arcadia tale nomen adflctum Pani Ljcaeo et lovi
Ljcaeo nisi propter hanc in lupos hominum mutationem,
quod eam nisi yi divina fieri non putarent. lupus enim
5 graece kvyioq dicitur, unde Lycaei nomen apparet inflexum.
Komanos etiam Lupercos ex Ulorum mysteriorum yeluti
semine dicit exortos.
AugUSt. Civ. d. 18, 17 nec idem — ezortos. cf, Paul. FtSt.
p. 119, 16. hoc fr. cum 186 et 190 ex opere De,g. p. E. d¥C-
tum esse ex August. ibid. 18, 8. 13 [cf. 18, 3. 5. 9. 10. 16. 23.
40) patet, ne dicam hic Varronem ^historicum^ diserte appeUari.
190 [i5]
nominis huius [^i^i^], cur non Apis etiam post
mortem, sed Serapis appeUatus sit, facilUmam rationem
M. Terentius Varro 251
Varro reddidit. quia enim arca, in qua mortuus ponitur,
quod omnes iam sarcophagum vocant, aoQog dicitur graece,
et ibi enm venerari sepultum coeperant, priusquam templum 5
eius esset extructum, velut soros et Apis Sorapis primo,
deinde una littera, ut fieri adsolet, commutata Serapis
dictus est.
Aingust. civ. d. 18, 5 nominis autem huius — dictus est. cf. Vorro
de l. L. 5, 57.
EX LIBRIS DE VITA POPULI ROMANI AD ATTICUM IV
libri a. 711/43 scripti esse videntwr {cf. Ritschl op. 3, 450.
Kettner, M. Ter. Varr. de mta p. R. quae extant. Halae 1863
p. 3). fragmenta coll. Kettner ihidem.
191 [29 Kettner]
lib. I. adoreimi quoque ab eo dictum putat [Forro],
quod cibi ora id est principium sit far.
Non. p. 59, 5 [pOSt fr. 199] adoreum — far. cf. id. p. 52, 14.
Paul. Fest. p. 3, 10. Isid. or. 17, 3, 6.
192 [17]
l. I. itaque calendis calabantur id est voca-
bantur, et ab eo calendae appellatae, quod est
tractum a Graecis, qui yiakelv vocare dixerunt.
Non. p. 23, 27 calendamm Tocabulum proprium Varro con-
plexUB est de vita populi Bomani lib. I: Itaque — dixerunt. cf
Varro de l L. 6, 27. Paul. Fest. p. 225, 8 {38, 13). GeU.
15, 27, 2. Serv. Dan. Aen. 8, 654. Maerob. 1, 15, 10. CGL
VI 167.
193 [48]
l. I. quod, ante quam nomen dolii prolatum,
cum etiam id genus vasorum calpar diceretur, id
vinum calpar appellatum.
Non. p. 546, 28 calpar nomine antiquo dolium. Varro de
vita populi Bomani lib. I: quod — appeUatum. cf. Paul. Fest.
p. 46, 17. 65, 13.
252 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
194 [38\
l. L caltula est palliolum praecinctui, quod
nudae infra papillas praecinguntur.
Non. p. 548, 33 caltulam Yarro de vita populi Romani
lib. I palliolum breye yoluit haberi: caitoia — praecinguntur; ^quo
mulieres nunc et eo magie utuntur, postquam subucolia de-
sierunt'.
1 castula: em. lAndsay quod: quo ed. a. 1471
195 [41]
l. I. cocula, qui coquebant panem primum
sub cinere, postea in forno.
Non. p. 531, ^7 Varro de vita populi Romani lib. I:
cocula — in fomo. cf. Paul, Fest. p. 39, 3.
1 cocebat (coq.) plerique codd. primum om. pierique
codd. 2 cinerem codd. praeter Paris. 7666
196 [26]
l, I. in postica parte erat colina, dicta ab eo
quod ibi colebant ignem.
Non. p. 55, 19 Varro de vita populi Bomani lib. I: ^qua
fini sit antica et postica. in postica — ignem. lucupletiorum domus
quam fuerint angustiis paupertinis coactae, ipsa nomina de-
clarant'.
1 culina Lugd. (Voss. Lat. F 73) colina aiii codd,
197 [18]
l. L in eorum enim sacris liba cum sunt
facta, incerni solere farris semine; ac dicere se
ea februare id est pura facere.
Non. p. 114, 17 februare positum pro purgare et pure£a-
cere. Varro de vita populi Romani lib. I: in eomm — fiMtte.
cf, Varro de l. L. 6, 13 februm Sabini purgamentum. Pimtl.
Fest p. 85, 12. CGLV 641, 72.
2 incemere Quicheratus solere scripsi: solent
198 [42]
l, I. urceolum aquae manale vocamus, quod
eo aqua in trulleum effundatur; unde manalis
M. Terentius Varro 253
lapis appellatur in pontificalibus sacris, qui tunc
movetur cum pluyiae exoptantur; ita apud anti-
qitissimos manale sacrum vocari quis non noverit? 5
unde nomen illius.
Non, jp. 547, 3 trulleum quo manus perluuntur. Varro de
▼ita populi Romani lib. I — : urceoimn — iiiius. cf. Paid, Fest.
p, 128, 5, Fest. p. 157^, 29.
1 aquae manale Gen. Bem. aquae (aqua) manalem reU.
6 illis nonmUli codd.
199 [29]
L L nefarii — . a farre, quod adoreum est, id
quo scelerati uti non debeant, non triticum sed far.
Non. p. 59 y 5 nefarii proprietatem in lib. I de yita po-
puli Romani Varro patefecit: a farre — far. laid. diff. verb. 423
nefarins, ut Varro existimat, non dignus farre. cf. id. or»
10, 189. Ascon. Pedian. in Verr. 3.
1 id quo Onians: in quo vel quo codd.
200 \33\
l. I. ideoque hoc ab ore dicitur osculum, non
a suavitate, unde, quod simile est, savium.
Non. p, 424, 15 osculum et savium his intellectibus discer-
nuntur, quod ab ore osculum, savium a suavitate dicitur. Varro
de vita populi Bomani I: ideoque — savium. cf. Serv. Dcm. Aen.
1, 256. Isid. diff. 398. Don. Ter. eun. 3, 2, 3. CGL IV 289, 31.
370, 38. V 170, 33. MHaupt op. 2, 106.
2 simile] suave Mercier est scripsi: sit
201 [4]
l. L hanc deam Aelius [fr. 27] putat esse
Cererem; sed quod in asjlum qui confugisset, panis
daretur, esse nomen fictum a pane dando pandere,
quod est aperire.
Non. p. 44, 1 pandere Varro existimat ea causa dici, quod
qui ope indigerent et ad asylum Gereris confiigissent panis
daretur. pandere ergo quasi panem dare, et quod numquam
fanum talibus clauderetur. de vita populi Bomani lib. I:
hano — aperire.
254 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
1 AeliuB Carrio ex cod. Elnone^isi: melius 2 confu-
gissent ed. princ., sed cf. Class. Bev. 16, 50 4 hoc est Lugd
202 [30\
l. I. pastillos et panes: haec voeabula pastuSf
quod esse pascere dicebant.
Non. p. 63, 24 panis proprietatem a pascendo putant ve-
teres aestimandam. Yarro de yita populi Bomani lib. I: pMtfliM
— dicebaat. cf. Paul. Fest. p. 222, 18.
1 hae iMgd. {Voss. Lat. F 73) a pastu vel a pastu sunt
coni. LMueller 2 esset: em. Mue.
203 [li\
l, I. pecuniaque erat parva; ab eo paupertas
dicta. cuius paupertatis magnum testimonium est
Non. p. 43, 29 paupertas dicta est a pecunia parva. Varro
de vita populi Romani lib. I: pecuniaque — eet. aliter id. de l. L. 5, 92.
2 pattpertatis secl. LMueller
204 [35]
■ l. L nec pistoris nomen erat nisi eius qui
ruri far pinsebat. nominati ab eo quod pinsunt.
Non. p. 152, 12 pinsere, tundere vel molere. Varro Tenjpj
Msvinnov [527 Bus.'] — . idem de vita populi Bomani lib. I:
nec piBtorie — pinsunt. cf. Varro de l. L, 5, 138. Fest. p. 210^, 27.
Isid. or. 4, 11, 4. 15, 6, 4.
1 nisi e. q. ed. a. 1480: qui nisi eius 2 nominativa (vel
-tua ut vid.) quod eo: em. ed. a. 1480
205 \8\
l, I, quibus erant pecuniae satis, locupletis
adsiduos, contrarios proletarios.
Non, p. 67, 18 proletari dicti sunt plebei, qui nihil rei
publicae exhibeant, sed tantum prolem sufficiant. — Yarro de
vita populi Romani lib. I: quibua — proietarioa. cf. Faul. Fest
p. 226, 13. GeU. 16, 10, 10. Non. p. 155, 19.
1 erat LMusller
206 [55]
l, I. quod frontem lecticae struebant ez ea
M. Terentius Varro 255
herba torta, torum appellatum. hoc quod inicitur
etiam nnnc toral dicitur; lecticam qui invol-
vebant, segestria appellabant.
Non. p. 11, 12 torormn [torialim coddI\ et toralium desig-
nator est Yarro de vita populi Bomani lib. I : quod — appeUabant.
ef. Varro de l L. 5, 166. 167. Isid. oi'. 19, 26, 6.
1 quo Oniom struerant Lugd. (Voss. Lat. F 73) q.
fronde 1. struebantur, ex eo h. LMueUer
de aliis vasorutn nominibus, quae a Verrio ex hoc Varronis
libro tracta esse possunt, cf. Willers, de Verr. Fl. glossar. interpr.
(Halis Sax. 1898) p. 6sq.
207 {10]
l. IL itaque quod hos arbitros instituerunt
populi, censores appellarunt; idem enim valet
censer^ et arbitrari.
Non. p. 519, 21 censere et arbitrari veteres cognatione
qnadam socia ac similia verba esse voluerunt. — Varro de
vita populi Romani Kb. II : itaque — arbitrari. cf. fr. 118. Varro de
l L. 5, 81. Paul. Fest. p. 58, 8. Isid. or. 9, 4, 13.
2 idem ed. a. 1476: id
208 [&']
l. II. quod idem dicebantur consules et prae-
tores; quod praeirent populo praetores, quod
consulerent senatui consules.
Non. p. 23, 31 consulum et praetorum proprietas, quod con-
sulant et praeeant populis, auctoritate Yarronis ostenditur, de
vita populi Bomani lib. II: quod idem — consuieB. cf. Varro de l. L.
5, 81. Md. or. 9, 3, 27. 4, 16.
3 senatum Popma (cf. de l. L. 5, 80)
209 [91
l. IL itaque propter curam locus quoque, qua
suam quisque domo senator confert, curia appel-
latur.
Non. p. 57, 1 curiam a cura dictam Varro designat de
vita populi Bomani lib. II: itaque — appeiiator. cf. Va/rro del. L.
5, 155. 6, 46. Paul. Fest. p. 49, 1.
256 Qrammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
2 domum: em, Mercier curiam appellat: em, JP&pma 1(h
com — curiam appellat (vel -ant) coni. Lindsay
210 [ii\
l. IL cum in quintum gradum pervenerant at-
que habebant sexaginta annos, tum denique erant
a publicis negotiis liberi atque otiosi. ideo in
proverbium quidam putant venisse, ut diceretur
6 sexagenarios de ponte deici oportere, id est quod
suffragium non ferant, quod per pontem ferebant.
Non. p. 523, 22 sexagenarios per pontem mittendos male
diu popularitas intellexit, cum Varro de vita populi Romani
lib. n honestam cansam religiosamque patefecerit: com— ferebant
cf. Manil. fr. 3. Varr. sat. 494 Bue. Cic. pro Rosc. 100, Ovid.
fast. 5, 625. Sinn. Cap. fr, 21. Macroh. 1, 5, 10. Plut. quaest. B.32.
4 proverbio: em, ed. a. 1471 venisse se Lugd. (Voss.
Lat. F 73) 6 id cst deici op. LMueUer
211 llO'\
l, III, qui de ascriptivis cum erant adtributi
decurionibus et centurionibus, qui eorum habent
numerum, accensi vocabantur. eosdem etiam qui-
dam vocabant ferentarios, qui depugnabant fun-
5 dis et lapidibus, his armis quae ferrentur, non
quae tenerentur.
Non. p. 520, 5 decuriones et centuriones a numero, coi in
militia praeerant, dicebantur; accensi, qui his accenBebantor
id est adtribuebantur. Yarro de vita popnli Romani lib. III
[ini Escor. et Paris. Lat. 7667] : qui de — tenerentur. Paul. Fest.
p. 14, 13 adscripticii, vel uti quidam <ad]>scripti<vi> [sic
Beitzenstein coll. Non,^ Verr. Forsch, p. 31] dicebantor, qui
supplendis legionibus adscribebantur. hos et accensos dice-
bant, quod ad legionum censum essent adscripti. quidam ve-
latos, ^uiB, vestiti inermes sequerentur exercitum. non nulli
ferentarios, quod fundis lapidibusque proeliaturi ea modo fer-
rent, quae in hostes iacerent. similia Verrius p, 18, 6, 85, 7.
369, 4, quae rursus in De l. L. 7, 56. 57. 58 invenimus. quin
vero Verritts ex libro III Be vita p, B. hauserity nuUa fere duh^atio
est. cf. Beitzenstein, Verr. Forsch. p. 30sq.
M. Tteentius VarrO 267
1 qoi de ascribtiyis (-ipir) codd. quidam ascriptivi Meitzen^
gtein <^i^ qmdem ascriptiyi Quidieratus 4 quid pugn; Lugd,
(yo88. Lat, F 73) m. 1 fandis Popma: pugnis 5 et nis
nonnulli codd. qui ferentur nonnuUi codd.
212 117']
L IIL quod antiqui pluris tabulas coniunctas
codices dicebant; a quo in Tiberi navis codicarias
appellamus.
Non. p. 535, 12 codicarias nares etiam nunc consuetudo
appellat eo, quod in fluminibus sint usui. — Yairo de vita
populi Romani lib. III: quod — appeUamiu.
213 [9]
l. IIL tum appellatus est dilectus et ab elec-
tionelegio. ab hac supervacaneorum consuetudine
adscribuntur
Non. p. 57, 4 leffionum proprietatem a dilectu militum
Yarro de vita populi Bomani Hb. III dictam interpretatur:
tam — adacribuntur. cf. VwTTO dc l. X. 5, 88. 6, 66. Isid. Or. 9, 3, 46,
214 [12]
l. IIL referentibus centurionibus et decurioni-
bus adoptati in cohortes subibant, ut semper
plenae essent legiones. a quo optiones in turmis
decurionum et in cohortibus centurionum appellatL
Non. p. 67, 28 optiones in cohortibus qui sint honesti
gnulus, ut optatos, quod est electos, et adoptatos, quod ad-
scitos, Yarro de vita populi Bomani lib. m eidstimat appel-
IfttOB: zefeTentibiu — appellatl. cf. Vorro de l. L. 5, 91. PatU,
Fest. p. 184, 12. Fest. p. 198^, 11. Don. Ter. eun, 5, 8, 27 \
Isid. or, 9, 3, 41.
1 referentibus quidam ap. Bentinum: referentur et dec.
om. Lugd. (Voss. Lat. F 73) cdii
215 [11]
l. III, rorarii appellati quod imbribus fere
primum rorare incipit.
Non.p. 552, 30 rorarii appellabantur milites qui, ante quam
congzessae essent acies, primo' non multis iaculis inibant proe-
Orammaticae Bomanae fragmenta ed. Fchaigli 17
258 Grammaticae aetatis Yaironianae fragmenta
lium: traciom quod ante mazimas pluvias caelnm lorare in-
cipiat. — Yano de vita popnli Bomani lib. III: zorarii — indpit
ef. Varro de l. L. 7, 56. Verrii a/udor eerie Varro fuit {FomI
Fest. p. 14, 15. 264, 8).
1 imminentibns imbr. LMueOer
216 [17]
l. IV, in quo est supervacuum pro super-
yacaneo.
Non. p. 525, 11 supervacnum non putat oportere dici Yairo
de vita populi Bomani lib. lY, sed supervacaneum : in quo — sap»
Taeaneo. Cf. Fest. p. 293\ 33.
EX TRIBUUM LIBKIS
217
ab hoc quoque quattuor partis urbis tribus dictae ab
locis, Suburana Palatina Esquiliiia Colliiia, quinta quod
sub Boma Bomilia. sic reliquae triginta ab his rebus,
quibus in tribum libris scripsi.
Varro de l. L, 5, 56 ab hoc — sciipai
EX DISCIPLINARUM LIBMS IX
frafftnenta primi Ubri De grammatica supra ccilocavip. 205 sq.
de dispositione totius operis cf. Ritschl op. 3, 352 sq. et LMerd-
lin, Philol. 3 {185&) p. 736 sq.; item de temporibus Biisefd ibid.
p. 400 et contra OGruppe, Hermes 11, 235 sq.
218
Ub. V. aliud est quarto praetorem fieri et
aliud quartum, quod quarto locum adsignifieat
ac tres ante factos, quartum tempus adsignificat
et ter ante factum. igitur Ennius recte, quod
6 scripsit [arm. 295 V.^ 'Quintus pater quartum fit
consnl', et Fompeius timide, quod in theatro, ne
adscriberet *consul tertium' aut 'tertio', extremas
litteras non scripsit.
Gell. 10, i, 6 verba M. Yarronis ex libro diBciplinannA
quinto haec sunt: aiiud est — aoiipsit. Non. p. 435, 6 quartum et
M. TerentiuB Varro 259
quarto pmdentes differre dizerunt. Yarro disciplinarum Y:
aUud ert — flt consui. August. fcjf. GGK V 517^ 22 est etiam
qnaedam obBcuritas in adverbiis secundo tertio quarto quinto
sexto et secundum tertium quartum quintum sextum, ut puta
'secnndo factus est consul' et ^secundum fuit consul'. secundo
autem ad ordinem pertinet, secundum ad numerum; ut puta
cmn dico ^secundo factus est consul', pertinet, ut dizi, ad or-
dinem, quod primo alter factus sit et sic alter secundo; cum
autem dicimus secundum consul vel tertium vel quartum vel
qnintum vel sextum, adnumerum pertinet, quod sezies fuerit
consnl. inde Cicero de Mario sic ait \in Pis. 20] ^sextum
conBul', id est qui mx consulatus meruit, et ^septimum consul',
qnod est septies consulatum meruit. hoc Yan-o distinxit in
llbris numerorum. cf. Bitschl op. 3, 363.
1 et aliud Bem. (et codd. A^ Nonii) et rdiqui aliud codd.
B^ Nonii 2 quod om. Nonius 2 et S signif. Non. bis
8 et tres Non. templum Begin. 1646 Voss. Lat. F 112
219
l. TIII. vesperi non videre, quos appellant
lusciosos
Non, p. 135, 9 luscipsi, qui ad lucemam non vident et
iLvcansg vocantur [vocentur codd.J a Graecis. Varro disciplina-
nun lib. VJII: vesperi — luaciosos. cf. Paul. Fest. p. 120, 17. Ael.
Stil fr. 24. Aur. Op. fr. 10. At. Phil. fr. 4. Gell. 4, 2, 11.
M. Varro in libris disciplinarum scripsit observasse
sese in versu hexametro, quod omni modo quintus semipes
verbum finiret et qupd priores quinque semipedes aeque
magnam vim haberent in efficiendo versu atque alii
posteriores septem, idque ipsum ratione quadam geometrica 5
fieri disserit.
Gdl. 18, 15, 1 in longis versibus, qui hexametri vocantur,
item in senariis animadverterant metrici primos duos pedes,
item extremos duos habere singulos posse integras partes ora-
tioniB, medios haut umquam posse, sed constare eos semper ex
verbis aut divisis aut mixtis atque confusis. m. etiam Varro in
libriB— diaeerit. h€iec fortosse od quintum librum pertinent; cf. Bitschl
op. 3, 380, Mercklin, Fkck. JaJirbb. suppl. 3 {1860) p. 671.
Kretzsehmer ibid. p. 5. 50 sq.; quamquam verbis ratione quadam
17*
260 Gnmniaticae aetatis Vairoiuame fra^menia
i
geometrica ^uspieari etiam possuums kaec t» quarto Ubro 1
fuisse. I
2 se eodd. famHia prior 5 diometrica Begin: 1646 Vm. I
Lat, F 112 I
221
Vairo libro, quem de astrologia. conseripsit, steUiun
commeinorat ab stando dictam.
Cassiod. de art. et dise. 6 p, 560 statns stellarum est quod
Graeci &criQiyyLbv Tocant; qnia, dnm stella semper moYeatui, I
attamen in aliqnibnB locis stare videtnr. nam et VazTo libro-
dictonL ef. Mart. Cap. 8, 817. . Isid. or. 3, 59. 60. Xtbrm i^
astroiogia Diseiplinarum partem fuisse docmi J^itsM op, 3,
361. 396.
EX LIBRIS DE GRADIBUS
de operis argumento dissentiunt BitscM op. 3, 473 et SdwMZ,
Creseh. d. rom. Lit. 1 *, 273. fragmentum quod extat ad gradvs
cognationum spectat.
222
germanus est, secundum Yarronem iu libris de gradi-
bus, de eadem genitrice manans.
Serv. Aen. 5, 412 ^haec germanua' germaniu — mmua, noo,
nt multi dicnnt, de eodem germine, qnos ille tantum fratres
vocat. haec excripsit Isid. or. 9, 6j 6. diff. verb. 237. 273. dliter
Paul Fest. p. 95, 3. CGL IV 82, 44. 597, 5.
2 manans] natus Monac. 6394 et in marg. em. cod. Laurent
EX EPISTOMCARUM QUAESTIONUM LIBRIS
223
lih. L multam — M. Varro ait poenam esse, sed
pecuniariam, de qua subtiliter in 1. I quaestionum epist.
refert.
Fest. p. 142^, 21 miiitam Osce dici putant poenam quidam.
M. Varro — refert. cf. fr. 119.
224
l. I. pignoriscapio ob aes militare, quod aes
M. TerentiuB Varro 261
a^ tribuAa aerario zhiles accipere debebat, voca-
bultim s«6r'suin fit.
GeH: 6, 10 xit baec ususcapio dicitur copulato vocabulo *a'
litteta in eo tractim pronuntiata, ita pignoriacapio iuncte [sunt]
et producte dicebatur. verba Yarronis [Gatonis codd»: em:
Lipsius] Bunt ex primo epistolicarum quaestionum: pignoriBoapio
— fit. cf, Varro de l, L. 5, 181. Gaiiis 4, 26 sq, de Varronis
nomine pro Catone scribendo cf. Kretzschmer ibid. p. 39.
225
l. V. a deqrum sedQ cum in meridiem spectes,
ad sini^tram sunt partes mundi exorientes, ad
dexteram occidentes; <(eo^ factam arbitror, ut
sinistra meliora auspicia quam dextera esse ex-
istimentur.
Fest^p. 339^, 1 jsinistrae aves sinistrumque sive [est cod.:
em. OMue. Huschke] sinistimum auspicium, i. quod sinat fien«
yarro 1. V epistolicarum quaestionum ait: adeornm — existimezitar.
idem fere sentiunt Sinnius Capito \fr. U'] et Cincius [/r. 281.
1 ab ibuspiciorum sede Urs., sed cf. Mart. Cap. 1, 45
2 parte 3 eo- add. Hertz
226
' h VL quo loco per o et quo loci per i Varro posse
dici in' epistolicarum YI scribit, sed ita nt, si de pluri-
bus locis quaeras, velut in Italia quid puta sit an in
Gfraecia, quo loco dicas, respondetur hoc loco; si <^autem
de unius loci parte quaeras, tunc quo loci)> per i ; sicut 6
^quis is est homo?' in multitudine dicitur, cum autem
^quid hoc est hominis?' quaeritur, inquit, de alicuius
quaero homima.,quaIi;tat^.
Ohar,. p, 1jQ9, 1 («= Flin. dub. serm. p. 43^ 5 B.) quo loco --•
1 posse poBse dici et. epistSlicaf YI 3 loci 4 h. loco^
^ per. i. oad. reliquig omissis, quae ex p add. Putsch 6 q sis.
B. homo: em, Lindemwm .
227
l VLL. quintum tricensimum annum dici sinie con-
262 Grammaticae aetatis Vairoiiianae firagmenta
iunctione vnlt Yarro epistolicanim Vil et fiimiliaf nec
interponendam coniunctionem ipsa re cohaerente; velut si
dixero ^ad quintnm et tricensimum praedium habeo', iam
duo significabimtur, alterum ad quintum, alterum ad
trioensimum.
ChciT. p. 73, 3 qointam — ad tricensimiim.
Yarro rescripsit in memoria sibi esse, quod Q. Catulus
ourator restituendi Capitolii dixisset voluisse se aream
Capitolinam deprimere, ut pluribus gradibus iu aedezn
consoenderetur suggestusque pro fastigii magnitudine altior
6 fieret, sed faoere id non quisse, quoniani favisae impedis-
sent. id esse cellas quasdam et cistemas, quae in area
sub terra essent, ubi reponi solerent signa vetera, quae
ex eo templo collapsa essent, et alia quaedam religiosa
e donis consecratis. ac deinde eadem epistula negat qui-
lu d<?m se in litteris inyenisse, cur favisae dictae sint, sed
Q« Valerium Soranum solitum dicere ait, quos thesauros
Umeco nomine appellaremus, priscos Latinos flavisas dixisse,
(|uod in eos non rude aes ai^ntumque, sed flata signata-
qu^ p^cunia conderetur. coniectare igitur se detractam
u mt^ <}>^ w verbo seeundam litteram et favisas esse' dictas
c^t^Uas quasdam et specus, quibus aeditui Capitolii uteren-
tur ad eustodiendas res Teteres religiosas.
(iifUx ^» iO S^rriua Salpicius iuiia civilis auctor, vir bene
lUt%ialu« •cxipnil ad M. Taironem rogantque ut reBcriberet,
i\u\d M^i^^^M^I xiMrbaiii^ quod iu cenAOiifi libiis scriptum esset
\\\ «^ml Yt^rbuw ^l^vi$a« Capitolinae.' Vuro naoi^t — religiotM
AVh^ |< II^« ^ fimxvKtAs eaa diei YaEro aestimat, quos Giae<H
U^^Miuv^ nwaul^ ia ^«lula quam ad Seryium Sulpicium
Mi^i \Hvt^«« V«M««ii $MMA«M — tMAaafui. Fami. p, 88, 4 faviB-
tt>%^ Xs^K^xm M^ a|^llabaal.k iu quo enl aqua incluBa ciica
l^u)x)«. «uul ^uli^iiiji qui panuit, ftLvisaae eaae in Capitolio
^U* ^^i«WTui«H)a» «Uailtift^ ubi rmMu «miit soHta ea, quae in
l^ub)\> Yi^lu«laW «m«l l^<Hia inuhlia. cf. OvmL wei. 10, 6939q
k ' ic^X V 4^, l «kS, «.\ (^ ^. ^i, >>\ kmte m iibrii qpigtoU'
v^4'^4H i^^Mm^ti^¥im fktmit |wv^ «nrlwn «st.
^ «#4^ JII«irvWii\^ MMltNM S «I aL] talia leligiose
J
M. Terentias Varro 263
(-0880 ex ^oioBe Lugd-Bat) donis: em, Sahnasius 10 oum
Paris. 14 detracta (-ctura Lugd-Bat) Lugd-Bat Vatie*
EX EPISTULARUM LIBRIS
num Varranis epishdarum avlXoyii praeter epistolicaa quae-
stiones LatinMque episHUas {de his cf, Non. p. 121, 11, 141, 13t
419, 9. 473, 17. LHavet, Bev. de phil 7, 176) uHa fueri-
disptOatur (ef. BitscM op. 3, 476 sq, 494 adn. 6 et eontra L Merck-
lin, ind. schol, Dorpat. 1852 p. 12 sq.)^ neque ego in fr. 229
'epistolicarum* pro ^epistularum* scribere ausim, cum ita n^aus
ap. Ghar. p. 108, 10 in cod. traditum sit.
229
lib. IIL capillum — Yarro epistularom UI negabat
pluraliter dici debere.
Char^ p. 104f 20 oapmum priores Bingalaiiter dicebant, Bicut
barbam« nam Yuzo — debeze.
1 yar epistulicarum Bitschl et Keil
EX EPHEMEBIDE
de opere cf. Bergk, Bh. Mus. 1, 367 sq. (Bitschl op. 3, 473)
et BBeitgenstein, de scriptor. rei rust., qui intercedunt inter
Caton. et Coium., libris wperditis (JBerdl. 1884) p. 44. Hermes
20 (188S) p. 529.
230
postea honoris yirtutum causa lulii Caesaris,
qui fastus porrexit, mensis lulins est appellatus.
Prisc. p. 256, 20 fastus — Yarro in ephemeride: pottea —
appellatae.
1 onoris Sang. Lugd. Caroh 8 coirezit Popma p. B. corr.
cont. BuecheUr app. est Bawh. Halb. Bem. Sa/ng. Lugd.
♦ EX LIBRIS AD UBONEM
fortasse opus peeuliare hi libri non fuerunt (cf. Bitschl
op. 3, 480).
231
item quod quidam Tarentinas oyes vel nucea dicunt,
264 Grammaticae aetatis VarToni^nae fragmenta
quae sunt terentinae a tereno, quod est Sabinonmx lingua
moUe, unde Terentios quoque dictos putat Yarro ad
Libonem primo.
Mcicrob. 3, 18, IB nnx terentina dicituz quae ita mollis est^
nt yix adtrectata &angatur. de qua in libro Favorini [foboram
Bamh, yaria.l sic reperitur: item — primo.
1 terent. PaHs. 2 a tenero Bamb. Paris. lingua
aabin. Pa/ris. 3 terrentios Bamb.
*PE MORIBUS
ita fortasse inscribehatur liher quidam logistoricorum {Bitgdd
op. 3, 407). aliter Mirsch ibid. p. 85.
232 .
Yarro de moribus morem dicit esse in iudicio animi,
quem sequi debeat consuetudo.
Ma^sroh, 5, 8, 8 Varro — consuetudo. Scrv. Aen. 7, 601 Vairo
Yult morem esse communem consensum omnium simul habi-
tantium, qui inveteratus consuetudinem facit. cf. Isid. or, 5, 3, 3.
INCERTAE SEDIS PRAGMENTA
I. PRAECEPTORUM ARTIS GRAMMATICAE
DE VERBIS SIMPLICIBUS CONIUNCTISQUE
233 [deest apud WUmanns]
scire debemus, sicut Varro dicit, utilitatis alicuius
causa omnium artiimi extitisse principia. ars yero dicta
est, quod nos suis regulis artet atque constringat. alii
dicunt a Graecis hoc tractum esse vocabulum, &it6 xr^q
iqBxfig id est a Tirtute doctrinae, quatn diserti viri unios
cuiusque bonae rei scientiam vocant.
Cassiod, exc, p. 213, 10 dicendum prius est de wrte gram-
matica, quae est videlicet origo et fundamentum libeialiiim
litterarum. liber autem dictus est a libro id est arboris cor-
tioe 4empjliQ atq^ijQ libei^ato, ubi ante copiam chantacum antiqiii
M^ Terentius Varro - 265
cannina describebant. scire autem debemus r^ Tocaat. Varro
{AttgiAst. civ, d. 19, 3) virtus id est ars agendae vitae AugttsL ihid.
i, 21 ars quippe ipsa bene recteque vivendi virtus a veteribus
definita est. unde ab eo quod graece ScQSti} dicitur virtus,
nomen artis Latinos traduxisse putaverunt. . ef. Diom. p. 421, 4.
Serv. in Don. p. 405, 2. Pomp. comment. p. 95^ 4. Proh. inst.
art. p. 47, 16. Mar. Vict. p. 3, 7. Vict. p. 187, 2. Audax eocc.
p. 320, 5. Isid. or. 1, 1,2.
234 {9i\
ut Yarroiii placet, ars grammatica , quae a nobis
litteratura dicitur, scientia est <^eorum)> quae a poetis
historicis oratoribusque dicuntur ex parte maiore. eius
praecipua officia sunt quattuor, ut ipsi placet, scribere
legere intellegere probare.
Mar. Vict. p. 4, 4 ut Varroni — probare. Dion. Thrax p. 5, 2
UKlig yQaiJniariiiii iarlv iiLTCSLQia t&v TtaQCC Tcoitjtccts ts xal avyyQa-
(fsvciv mg i^l tb TtoXv XsyofiivcDv. Diom. p. 426, 13 gramma-
tica est specialiter scientia exercitata lectionis et expositionis
eoTum quae apud poetas et scriptores dicuntur — . tota autem
grammatica consistit praecipue intellectu poetarum et scrip-
torum et historiarum prompta expositione et in recte loquendi
Bcribendique ratione. Mart Cap. 3, 230 officium meum [gram-
nwtica loquitur} ttuic fuerat docte scribere legereque. nunc
etiam illud accessit, ut meum ait erudite inteliegere probare-
que. cf. Vict&r. p. 188, 1 {Audax p. 321, 6). de re cf. Wil-
manns, de M. Ter. Varr. lih. gramm. p. 99 sq. Steup, de Proh.
gramm.p, 36 sq. Jeep, Lekre von d. Bedet.p^ 106 sq. ad primum
librum Disdplinarum rettulit Wilmanns p. 101. 208 una cum
fr.235. 236.
2 eoTxnn ddd. Scal.
235 192]
audiri absentium verba non poterant. ergo illa ratio
peperit litteras notatis omnibus oris ac linguae sonis at-
que discretis. nihil autem horum facere poterat, si multi-
tudo rerum sine quodam defixo termino infinite patere
videretur. ergo utilitas numerandi magna necessitate 5
animadversa est. quibus duobus repertis nata est illa
librariorum et calculonum professio, velut quaedam gram- .
maticae infantia, quam Varro litterajtionem vocat — . poterat
266 Grammaticae aetatis Varronianae firagmenta
iam perfecta esse grammatica, sed quia ipso nomine pro-
lo^fiteri se litteras clamat, imde etiam latin^ litteratura did-
tur, factum est ut quicquid dignum memoria litteris man-
daretur, ad eam necessario pertineret.
Augnst. de ord. 2, 12, 35 illud quod in nobis est rationale,
id est qnod ratione utitur et rationabilia vel facit vel seqm-
tur, — vidit esse imponenda rebos vocabula id est significantes
quosdam sonos, ut quoniam sentire animos suos non poterant,
ad eoB sibi copulandos sensu quasi interprete uterentur. sed
andiri — vocat. — notavit etiam ista [^atia temparis, qiUbus
longae hrevesgue syllabae tenderentur] et in regulas certas di«-
posuit. poierat lam — pertineret. Asper 6 GK V 547 , 5 grammatica
est scientia recte scribendi et enuntiandi interpretandique poe>
tas vel historiam formata \ita scripsi: poetas per historiam
formatam cod. Goi^. interpretandique ceteris omissis Vatie.] ad
usum rationemque verborum, quam Terentius [et] Varro pri-
mum ut adhuc rudem appellatam esse dicit litteraturam [litte-
rationem Wilmanns]. Isid. or. 1, 3, 1 primordia grammaticae
artis litterae communes eristunt, quas librarii et calculatores
secuntur. quarum [quorum vg.] disciplina velut quaedam
grammaticae artis infantia est; unde et eam Varro litterationem
vocat. cf. id. 1, 5, 1. Mart. Cap, 3, 229 y^afifuxTM^ dicor [to-
quitur grammatica] in Grraecia, quod yQaiifii} linea et /pafLfMcra
Utterae nuncupentur mihique sit adtributimi litterarum formas
propriis ductibus lineare. hincque mihi Romulus Htteratorae
nomen ascripsit, quamvis' infantem me litterationem voluent
nuncupare, sic ut apud Graecos yQaii,iiari4Sti%ii primitus voci-
tabar. Diom. p. 421, 9 artium genera sunt plura, quarom
grammatice sola litteralis est, ex qua rhetorice et poetice con-
sistnnt; idcirco litteralis dicta, quod a litteris incipiat. nam
et grammaticus latine litterator est appellatus et grammatica
litteratura, quae formam loquendi ad certam rationem dirigii
cf. Quint. 2, 1, 4. de vodbus ^litteratio^ et ^litteratura* cf. WH-
manm Steup leep ibid.
236 \93'\
grammaticae of&cia, ut adserit Yarro, constant in parti-
bus quattuor, lectione enarratione emendatione iudicio. lectio
est — varia cuiusque scripti enantiatio seryiens dignitati
personarum exprimensque animi habitum cuiusque. enar
5 ratio est obsourorum sensuum quaestionumve explanatio — •
emendatio est — recorrectio errorum qui per scriptoram
M. Terentius Varro 267
dictionemYe fiunt. iadicium est — aestimatio qua poema
ceteraque scripta perpendimus.
Diom. p. 426, 21 grammaticae — lectio est aitificialiB interpre-
tatio yel vaiia — expianatio vel exquisitio per quam unius cuius-
que rei qualitatem poeticis glossulis exsolvimus. emendatio est
qna singula pro ut ipsa res postulat dirigimus aestimantes
aniversorum scriptorum diversam sententiam vel recorrectio —
iadidum est quo omnem orationem recte vel minus quam recte
pronuntiatam specialiter iudicamus vel aestimatio — perpendimus.
Dosith. ars gramm. p. 376, 3 artis grammaticae officium con-
stat partibus quattuor, lectione emendatione enarratione iiidicio.
lectio est varia cuiusque scripti pronuntiatio serviens dignitati
personarum exprimensque habitum animi cuiusque. emendatio
est recorrectio errorum , qui per scripturam dictionemve fiunt.
enarratio est obscurorum sensuum quaestionumque narratio.
iudicium est quo poemata ceteraque scripta perpendimus.
cf* Usener ibid. p. 599. Vicfor. p. 188, 6 grammatJLca« autem
officia sunt — quattuor — , lectio enarratio emendatio iudi-
ciom. lectio — secundum accentus et sensuum necessitatem
propria pronuntiatio. enarratio — secundum pbetae volun-
tatem unius cuiusque descriptionis explanatio. emendatio —
errorom apud poetas et figmentorum reprehensio. iudicium —
bene dictorum comprobatio. (Ai^dax exc. p. 322, 4). cf. Gassiod.
txc. p. 214, 19 et fr. 234.
4 cuiusque narr. Paris. 7494 cuius nari:. Pdris. 7493 Mona^.
5 quaestionum {sine ve) Paris. 7493 Monac. 7 <m poemata?
*J237 [deest]
grammaticae initia ab elementis surgunt, elementa
figorantur in litteras, litterae in sjUabas cioguntur, sjllabis
conprehenditur dictio, dictiones coguntur in partes orationis,
partibus orationis consummatur oratio, oratione virtus
omatur, virtui^ ad evitanda vitia exercetur. 5
Diom. p. 426, 32 grammaticae -rr exercetiir. Dosith. exc. p. 377,
1 artis grammaticae initia ab elementis surgunt, elementa figu-
lantnr in litteras, litterae coguntur ^in syllabas^, syllabis con-
prehenditur dictio, dictiones coguntur ih partes orationis, ora-
tio in virtutes ac vitia descendit. Varronis haec esse agnovit
Vsener p. 642 adn. 3,
3 dictio conprehendi . (conpraemendi Paris. 7493 Monac.)
dictionibus coguntur (concoguntur Paris. 7494) partes or. : em.
txe. eod. Paria. 7&3Q
268 Grammaticae aetatis Varrohianae fragmenta
*2a8 [42] >. .
vox est, ut Stoicis videtur, spiritus tenuis audita
sensibilis, quantmn in ipso est. fit autem vel exilis aurae
pulsu vel verberati aeris ictn. onmis vox aut articniata
est aut confusa. articulata est riationalis hx)minum loquel-
6 lis explanata. eadem et litteralis vel scriptilis appellatur,
quia litteris conprehendi potest. confusa est inrationaiis
vel inscriptilis, simplici vocis sono animalium effecta, quae
scribi non potest, ut est equi hinnitus, tauri mugitns.
Diom. p. 420, 9 yox eet — mugituB. cf, Diog. L. 7, 1, 38 (55..
Sen. n. q. 2, 6, 3. 29, Gell. 5, 15, 6, Lact. de opif. d. 15, 1. August.
de dial. 5, GLK II 5, 1. 6, 17. IV 47, 3. 367, 5. 4S7, l
530,4. VI 4, 13. 32,21. 189,9. VII 215, 4. 323,5, 381,2.
Anecd. H. p. XXXIL CLXXXI. 219, 6sq. 220, 18. Isid. or.
1, 15, SchoU in Caes. Germ. Arat. 57 ^. lihro I De serm. LaU.
tribuit WUmanns; cf tamen praef. ad libr. De serm, Lat
5 et om. Paris, 7493 Movuic. script.] scribalis Momc.
scripturalis Paris. 7493
239 [deest]
litterae Latinae cum XXIII sint, Yarro XVII dicit
esse; ceteras superfluas putat.
[Sergit] expl. in Don. p. 519, 11 litterae — putat. Diom. p. 423,
31 qnidam Latino sermoni snfficere decem et septem litterss
crediderunt, si quidem ^x viginti et tribus una adspirationis
nota est, h, una duplex, z, duae supervacuae, k et q, dnae
Graecae, y et z. de re ef. etiam Donat. ars gr. p. 368, 12, Mar.
Vict. p. 6, 3. Jsid. or. 1^4, 10. Usener ibid. p. 642 adn. 3. leep ibid.
p. 112. de collocatione vd. praef ad lilr. De serm. Lat. p. 199.
240 [105']
auctoritas tani Yarronis quam Macri teste Censorino
nec k nec q nec h in numero adhibet litteraruin.
Prisc. p. 13, 8 auctontaB quoque tam — litteramm. Diom,
p. 423, 11 quibusdam supervacuae videntur k et q, quod c
littera harum locum ppssit implere — . h quoque interdum con-
sonans, interdum adspirationis creditur nota. ef. Quint. 1,4,9.
Vd. Long. p. 52, 3. 53, 5. Mar. Vict. p. 5, 26. 33, 28. Victar.
p. 195, 19, Donat. ars grmim. p. 368, 7, Pomp. eomment. p. 110, 3.
Mart.Cap. 3,245. 252.258.259. Isid.or.1,4,10. U. 12.13, Virg.
gramm. de litt. II. haec ad libr. De antiq. Utt, pertinere videtUur.
M. TerentmB Varro 269
1 macri et censoriiii Sang. tjagd (in mg. teste l) 2 k] f
Carol. ante k unms litterae, post q duarum litterdrum (ve
ut vid.) litura in Paris. 7496
241 \deesi\
Varro dicit consonantes ab e debere incipere, quae
semiYOcales sunt, et in e debere desinere, quae mutae sunt.
[8ergii\ expl. in DoHi p. 520, 18 yarro — m. sunt. cf. Serv. in
Don. p. i22^ 15. Pomp. comment.p. 101, 14. Isid. or. 1, 4, 4. fr. 1.
igta libris De antiq. litt. rursm tribuas.
242 [94]
nomen unius cuiusque litterae omnes artis latores,
praecipueque Varro, neutro genere appellari iudicaverunt
et aptote declinari iusserunt.
Proh. inst. art. p. 48, 37 nomen iitterae est quo appellatur.
sane nomen. — iuMenmt cf. fr. 1. Pomp. comment.- p. 111, 10.
Cledon. p. 26, 32.
243 [49]
sjllabae, ut ait Varro, aliae sunt asperae aliae leves,
aHae procerae aliae retorridae, aliae barbarae aliae grae-
cidae, aliae durae aliae molles. asperae sunt ut trux crux
trans; leves ut lana luna; procerae sunt quae vocalem
longam extremam habent aut paenultimam, ut facilitas; 5
iretorridae simt quae mutam habent extremam, ut hic hoc;
barbajrae sunt ut gaza; graeculae ut hjmnos Zenon; durae
Qt ignotus; molles ut aedes.
Diom. p. 428, 22 syiiabae — aedes. libro II De serm. Lat.
adsignavit Wilmanm p. 83. 178, Disciplinarum I verisimilius
Usener ibid. p. 642.
1 leves Bunt Paris. 7494 levae Monac. 2 procere Paris.
7494 procereB Paris. 7493 Monac. gregulae Paris. 7493 Monac.
* proceres •- 7 gregulae Monac.
244 [96]
Probus et Varro, alter eorum in duas partes [ora-
^mem divisam] scribit et reliquas subiectas facit, alter in
quattuor, prout quisque potuit sentire
270 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
Cledon.p, 10,5 cnm ceteris de partibus orationis * * Fiobu
et — aentire. no8 vero conyenit Donati seqm anctoritatem. igitar
octo partes orationis esse dicimus. Varro de l. L. 8, 44 quomam
[orationis] sont divisiones plures, nunc ponam potissimmn eam
qua dividitur oratio secnndnm naturam in quattuor partis, in
eam quae habet casus et quae habet tempora et quae faabet
neutrum et in qua est utrumque. has vocant quidam appeilandi
dicendi adminiculandi iungendi. cf. ibid, 9, 31. 10, 17. de
partitione Diatecticorum cf. Frisc. p. 54, 5. Serv. in Don.
p. 428, 12. Cledon. p. 34, 23. Fomp, comment p. 134, 8. Quifit.
1, 4, 18. Isid. 01'. i, 6,1; de Stoicorum Serv. in Don. p. 428, 12.
Cledon. p. 34, 23. Pomp. comment. p. 134, 9 {135, 25). Quint
ibid.; de ulteriore divisione in octo pluresve partes cf. Quint.
Prisc. Cledon. Isid. ibid. Don. ars gramm. p. 372, 25. Prob.
inst. art. p. 51, 18 cUiosgue. ceteroquin vd. Sckoemann, Lehre vm
d. Bedet. p. 128q. Disciplinarum I Wxlmanm tribuit p. 115. 212.
cf. Usener ibid. p. 626,
1 alter orationem in coni, Hagen <[altercantur^. alter eor.
eorum
FSchoell Yasso altereutrum deleto e (eorum man. rec, supraser.)
Bern. 2 scribit] discribit coni. Wilmanns
245 [8]
Varro ait genera tantum illa esse quae generani
Pomp. comment. p. 159, 23 Vftrro — generant illa proprie di-
cimtur genera. quod si sequemur auctoritatem ipsius, non erunt
genera nisi duo, masculinum et femininum. nulla enim genera
creare possunt nisi haec duo. [Sergii] expl. in Don. p. 492, 37
Yarro dicit genera dicta a generando; quidquid enim gignit
aut gignitur, hoc potest genus dici et genus facere. quod si
verum est, nuUa potest res integrum genus habere nisi mascu-
linum et femininum. cf. Serv. in Don. p. 407, 39. Prise.
p. 141, 4. Consent p. 343, 7. Isid. or. 1, 7, 28. Anecd. H
p. 251, 9. de collocatione huius fr. eorumgue quae secunttsr dt
generibus cf, praef. ad libr. De l. L,
esse om, Paris. Sang. 1180
246 [9']
dicit Varro nuUam rem animalem XKutro genere
declinari.
Cledon. p. 41, 24 ostrea si primae declinationis fuerit, sicut
Musa, feminmo genere declinabitur, ut ad animal [animam cod.
animans Putsch] referamus; si ad testam, ostreum dicendum
est neutro genere et ad secundam declinationem , ut sit hiiiTis
ostrei huic ostreo [sicui ostri cod. : em. Keil]^ quia dicit — decU-
M. Terentius Varro 271
nui. Char. p, 57, 23 haec ostrea feminino genere singulari
niimero an hoc ostreum neutrali dicendum sit quaeritur. et
dicenda haec ostrea feminine singulari numero, quia ita ab
eruditis non yane adnotatum est, nullius animalis speciale
Domen inveniri quod neutrale sit. [8ergii\ expl. in Don.
p. 493, 14. Caper orth. p. 110, 17. Isid. or. 12, 6, 52. Beda orth.
p. 282, 17.
1 dicitur cod.
247 [10]
ait Plinius Seeundus [p. 39, 13 B,] secutus Varronem:
quando dubitamus principale genus, redeamus ad deminu-
tionem et ex deminutiYO cognoscimus principale genus.
Pomp. comment. p. 164, 13 ait Piinius — genus. puta arbor
ignoro cuius generis sit. fac diminutivum arbuscula, ecce hinc
intellegis et principale genus quale sit. item si dicas: colunma
cuius generis est? facis inde diminutivum, id est columella,
et inde intellegis quoniam principale feminini generis est.
cf. Char, p. 155, 13. Diom. p. 326, 9. Char. exc. p. 535, 19. Frisc.
p. 102, 1.
3 ex diminutione Paris. 8ang. 1180
248 [11]
hypocorismata semper generibus suis unde oriuntur
consonant, <^pauca dissonant velut haec rana^ hic ranun-
culus, hic unguis haec ungula, hoc glandium haec glandula,
^hic panis hic pastillus et^ hoc pastillum, ut Varro dixit,
haec beta hic betaceus, haec malva hic malvaceus, hoc 5
pistrinum haec pistrilla, ut Terentius in Adelphis [58^],
hic ensis ^haec ensicula et ensiculus;^ sic in Eudente
Plautus [1156].
Char, p. 37, 13 hypoooriamata — Piautos. Char. eocc. p. 551, 36
semper ^noxoQic\Laxa generibus suis unde oriuntur consonant,
panca dissonant, ut haec rana ranunculus unguis ungula beta
betaceus malva malvaceus pistrinum pistrilla ensis ensicula.
cf, Char, p. 94, 2. 155, 10. Biom. p 326, 9. Prisc. p. 115, 6.
Isq. ea quae iam in cod. legi non possunt, ex editione prin-
cipe suppleta sunt 3 hic pastillus add. Keil ex Char. p. 69. 73
249 [12]
dies commiinis generis est. qui masculino genere
272 Orftmmaticae aetaiis Tazn»iaiiae fiagmoata
dicendum putayerimt has causas reddidenmt, quod dies
festos auctores dixerunt, non festas; et qnartom et qnin-
tum kalendas, non quartam nee qinntam; et com hodie
5 dicimus, nihil aliud quam hoc die intellegitur. qui Tero
feminino, catholico utuntur, quod ablativo casu e non nisi
producta finiatur, et quod deminutio eius diecula sit, non
dieculus, ut ait Terentius [andr. 710\ 'quod tibi addo
dieculam'. Yarro autem distinxit ut masculino genere
10 unius diei cursum significaret, feminino autem temporis
ttpatium; quod nemo seryayit.
Cha/r. p. 110, 8 (= Plin. dub. «en». p. 65, 8B.) diM com-
mttnii — ioryavit. 'Serv. Bcm. Aen. 2, 324 dies autem si feminino
fenere ponaturf tempus significat, ut [5, 78S] ^quam nec longa
iei^; 11 masculinOf ipsum diem. et de masculmo genere tria
obnervanda lunt, in qualitate numero adverbio; in qualitate
'nerenui dies* dicitur, non 'serena' ; numero [2, 126] 'bis qui-
noi lilet ille dies', non 'bis quinas'; adyerbio ^hodie', non 'hac
die'. ceterum diecula nihil praeiudicat, quia multa deminu-
tiva recedunt a nominibus primae positionis, ut scutum bcq-
tula oanis canicula rana ranunculus. cf. id. 10, 467. Don. Ter.
andr. 4, 2, 27 * *. Prob. inst. art. p. 89, 19. de nmn. exc. ibid.
p, 210, 0. Non. p. 522, 2. Prisc. p. 158, 11. 365, 13. Anecd. H.
p, CCXV 34. S3, 12. 28. 133, 13. 18. 21. 245, 17. Ps-Ascon.
in Verv. 1, 6.
* a et quart.] ut: em. p 5 intellegatur: em. p 9 et
mfl.B gen6 u. d. c. significare cod. distincxit mascul. g. u. d. cursns
iign, pi em. Putaeh
250 [28'\
puer et in feminino sexu antiqui dieebant, ut Graeci
6 ntxl^ N«l -^ lUtiqy ut in Odyssia yetere, quod est anti-
quiasimum oarmen, [FPB 3 B^ ^mea puer, quid yerbi ex
tuo ore audio?' et in Nelei carmine [SBP I p. 271 Y JB.*]
6 aeque prisoo *sauoia puer filia sumam'; ubi tamen Varro
cum *a' puera putat dictum, sed Aelius Stilo magister eius
\fr. 47] et Asinius [/r. 6\ contra.
Chwr. p. 84, 5 Kr^ Plin. dub. serm. p. 49, 24 B.) pneret —
AtiaiiM oontr». cf. PHsc. p. 230, 27. 562, 8. Caper orih. p. 103. 4.
Don. Ter. andr. 2, 3, 26\ 3,2,10*. Non. p. 156, 11. Igid.
diff. fw. 7.9, Schoi. Bemb. adelph. 5, 7, 21. Ubro XIII De l L
tribuit Wiimanns p. 35. 160.
M. TerentiuB Varro 273
4 nel§i 5 eaqne: m. KeU eoque Putseh snmmam
edit. princ, Snmmani Hermann Salmonei OMuetter 6 aedi-
lius cilo
251 [111]
ablativum — Varro sextum [co^wm], interdum Latinum
appellat, quia Latinae linguae proprius est.
Diom. p. 302, 4 abiatiyum Graeci non habent. bunc tamen
Varro aextom — proprius est, cuius vis apud Graecos per genetivum
explicabitnr. C&nsent p. 351, 9 ablativum casum Graeci non
babent. denique hunc Varro interdum seztum — appeUat, quem
rectissime usub nostri sermonis invenit, quoniam plurimum a
dativo differt. cf. Donat ars gr. p. 377, 17. Pomp. comment.
p. 181, 33. Prisc. p. 187, 11. Anecd. H. p. 86, 25. 243, 25.
FGoetting, de Flav. Capro Consentii fonte {Eegimonti Bor. 1899)
p. Ssq.
252 [i7]
Lucius et Aemilius et cetera nomina quae ante u
habent i duplici ii genetivo singulari finiri debent, ne
necesse sit adversus observationem nominum nominativo
ininorem fieri genetivum; idque Varro tradens adicit voca-
tivum singularem quoque talium nominum per duplex ii 5
scribi debere, sed propter differentiam casuum corrumpi.
Lueilius tamen et per unum i genetivum scribi posse
existimat; ait enim \fr, 32]\ ^servandi numeri et versus
faciendi, / nos Caeli Numeri numerum.ut servemus modum-
que'. numquam enim hoc intulisset, nisi et Caelii et lo
Numerii per ii, huius Numerii faciendum crederet. de-
nique et in libro <^V^ini sic ait [/r. i^*]:''porro hoc
si filius Luci / fecerit, i solum ut Comeli Comificique'.
et paulo post \fr. 10^] : 'pupilli pueri Lucili, hoc unius fiet'.
Char. p. 78., 4 Lucius et — unius flet. ct Plinius quoque du-
bii sermonis V \p. 3, 27 B.] adicit esse quidem rationem per
<iao i Bcribendi, sed multa iam consuetudine superari. sane
[Varro Put8cK\ opinionem de vocativo casu traditam infirmat,
qnod hic pius in vocativo pii faciat. adeo enim [non] semper
vocativus casuB eandem scripturam patitur quam genetivus.
ef. Char. p. 71, 2. 122, 6. 141, 6. Vel Long. p. 57, 6. Ter.
Scaur. p. 22, 4. Prob. de nom, exc. p. 207, 11. Beda de art.
metr.p. 251, 1 et 19. Bramhach, N&ugest. d. Lat. Orthogr.p. 189 sq.
Marx, Lucil. carm. rell. 2, 134 sq.
Oranunaticae Bomanae fragmenta ed. FuKAioiii 18
274 Grammaticae aetatis yarronianae fragmenta
1 sq. quae in Neap. desunt codice Colon. Dousae exfieta
9wnt 2 genitiyoB singolares Dousa finixe debent Dousa:
finiri debent' ne] nt — non minor. Dousa 4 adiecit
Dousa voc. sing. quoque Dousa: que (qaae edit. princ.) sing-
6 corrompi .i. ccd. corripi Dousa 8 sq. vd. ad Lucil. fr. c.
12 libro nil sic ad cod. libro * quarto sic ait Dot4sa de
LucUii locis vd. ad hunc fr. c.
253 [16]
-vis et ipsa tertiae sunt declinationis et similem nomina'
tivo faciunt genetiynm: ^bic^ civis huius civis, haec vis
huius vis et plurali hae vis, sicut Lucretius et Varro,
nam hae vires numero semper plurali declinantur.
Froh. cath. p. 30, 28 -ves coiripiuntur omnia et tertiae siint
declinationis; nam -tis faciunt genetivo, hic dives huius divi-
tis — . via et ipsa — dedinantar. cf. id. p. 19, 19. Mar. Ftot. SoC.
p. 482, 10 Tis tertiae — hae Tis, nam hae — declinantor. Prisc. p. 249, 9.
de coUocatione cf. praef. ctd libr. De l. L. p. 187.
2 hic addidi 3 pluraliter hae vis Paris. phi hae m
alio atramento ut visum est Lindemanno, superscripta sunt m
Vindob. sicut reneus {em. renus) et varro Vindob. sicut
ritiennus et varro Paris. sicut Terentius et V. edit. princ.
(cf. Asper ad fr. 2S5\ sed cf. Probus p. 19, 22
254 [18']
Plinius eodem libro [p. 9, 19B,]: ^ab antiquis' inquit,
'quos Varro reprehendit, observatio omnis illa damnata
est, non quidem in totum. dicimus enim' inquit 'ab hoc
canali siti tussi febri. maiore tamen ex parte forma ma*
tata est; ab hoc enim cane orbe carbone turre falce igne
veste fine monte fonte ponte strigile tegete ave asse axe
nave classe dicimus'.
Char. p. 122, 23 amni Maro, ^secundo defluit amni' [g. 3, 447].
ubi piiniuB eodem — dicimus. cf. Varro de l. L. 9, 112. Caesar
fr. 21. Char. p. 47, 14. 120, 24. 122, 22. 139, 17. Bramhach
ibid. p. 169. de collocatione vd. pra^f. ad libr. De l. L.
255 [20]
'quorum nominum genetivi pluralis ante um syllabain
i litteram merebuntur, accusativus' inquit Plinius [diib. serm.
M. Terentius Varro 275
p, 26, 14 B^ 'per eis loquetur, moiitiuin monteis; licet Varro'
inquit ^exemplis hanc regulam confutare temptarit istius
modi: falcium falces, non falceis facit, nec has merceis, nec 5
hos axeis luntreis ventreis stirpeis urbeis corbeis vecteis
inerteis'.
Char. p. 129, 19 fonteis. quorom — inerteis. et tamen manus
dat piaemissae regulae ridicule, ut exceptis his nominibus va-
leat rejjnla. cf. Char. p. 129, 25. 137, 23. 139, 22. 144, 27. Varro
de l. X. 8, 66. 67. Ter. Scau^. p. 33, 1. Brambach ibid. p. 1498q.
de coUacatione vd. praef. ad libr. De l. L.
8 per? is 6 lyntreis corbeis ed. princ, : curueis
7 inepteis codd. nepteis ed. princ.
256 [98]
^glossemata ut toreumata enthymemata noemata sche-
mata poemata et his similia omnia Varronis regula' in-
quit Plinius [p. 19, 20 B^ Mativo et ablativo plurali in
bus derigit, quia singularis ablativus e littera finiatur'.
Cha^. p. 131, 10 gioBsemata ut — finiatar. melior tamen ratio
est, qnam sub a littera dedi [supra fr. 5]; et ideo haec et eius
modi ex alia formula genetivam pluralem et ex alia datiyum
BumnDt, horum glosBematum his glossematis [glossematibus cod.].
cf. Prisc. p. 356, 25. de collocatione cf. praef. ad Discipl. I p. 206.
257 [22]
Plinius sermonis dubii VI de Varrone [p. 31, 13 B^i
^quam maxime vicina Graeco gi'aece dicit, uti ne sche-
matis quidem dicat sed schemasin'.
Char. p. 53^, 15 Plautus schema pro schemate dixit in Am-
phitmone [jtrol. 117]: 'huc ergo processi cum servili schema'.
Hiiiing— BchemaaiiL cf. Char. p. 144, 17. Consent. p. 357, 19.
1 plenius : em, ed. princ. 2 greco grece dt nec
258 [29]
Leontion et Chrysion et Phanion ex neutris Graecis
feminina nostri fecere, et Plautus quod dixit haec
Phronesium et Caecilius Leontium. Varroni autem placet
talia nonoina dativo tantum casu et ablativo declinari, in
ceteris vero sic efferri ut nominativo. ^
18*
276 Grammaticae aetatis Yarronianae £ragiiienta
Guw, p. 104, 1 (= Plin. dvb, serm. p. 31, 18 B.) Leontion —
nomiiuktiTo. libro XIII De l. L. tribui vuU Wilnianns p. 35. 161.
1 thyTosion et faonion: em. Spengd greci 2 nostri]
neutra ante et lcunmam signavit KeU 4 in] de
259 [99]
sunt pronomina finita ego tu ille, infinita septem,
minos quam finita sex, possessiva quinque. et haec sunt
pronomina; in rerum natura plus non invenis. omoia pro-
nomina, quae sunt inventa in lingua Latina, ista sunt:
5 finita sunt tria, ego tu ille ; infinita septem, quis quahs
talis quantus tantus quotus totus; minus quam finita sont
sex, ipse iste is hic idem sui; possessiva sunt quinque,
meus tuus suus noster vester; alia pronomina non inyenies.
sed dicere mihi habes, dixisti. mihi alia pronomina non
10 inyeniri, sed inveni alia. dico tibi: ego dixi quia non
sunt primigenia, quae dicit Yarro, sed deductiva. multnni
interest, utrum sit aliquid naturale an aliquid deriyativuin.
Pomp. COmment p. 201, 29 sont autem pronomina — deriTativiUD.
cf. Char. p. 158, Ssq. Diom. p. 329, 28q. Proh. inst. art.
p. 131, 25 sq. Don. ars gr. p. 357 sq. Cledon. p. SOsq. lulian. exc-
p. 319, 22. Audax exc. p. 343 sq. Pnsc. p. 577 sq. Dosith. p. 401 sq.
Isid. or. 1, 8, 2. 5.
1 tria add. , ego tu ille secl. Wachsmutih 3 XXI post
pronom. a4d. Keil invenies Wilmanns 12 aliquid natu-
rale Wolf. m. rec. aliqui. naturale Wolf. aliquid a natnrali
Paris. Sang. 1179 et 1180 alterum aliquid secl. Keil deri-
vat . . um deriyatum Paris. Sang. 1179
260 [1001
pronomen quia <(non^ fungitur officio nisi praemisso
nomine. ideo haec pars a Yarrone succedanea dicitur,
quia non potest in eadem locutione esse, hoc est quia
bis nomen repeti non potest. ordo tamen hic custodiendus
5 est, ut nomen in praecedenti sit loco, pronomen in subiectis.
Cledon. p. 49, 21 pronomen qoia — snbiectis. [Seroiil in Bon.
p. 488, 14 pronomen dicitur qaod pro officio et loco noniinis
ponitur. — inventae sunt particulae, quae ipsam lepetitionem
excluderent succedendo in ipsam nominis signifioationem. id.
p. 498, 36 pronomen dictum est quasi pro nomine, eo qood
fangitur officio nominis — . ergo ideo dicuntur ista pronominfti
M. Terentius Varro 277
60 qnod iunguntur officio nominis, et ideo etiam in subiectis
locis ponuntur. cf. tbid. p. 488, 21. Isid. or. 1, 6, 2, 8, 1.
1 non add. Putsch 2 succedat in ea: em. Bondam
3 potes et 4 potes 5 subiectus: em. Putsch subiecto Keil
261 [26]
haec de quattuor coniugationibus quae pertinent ad
verba quae analogiae parent, quanun exempla passim per-
scripta sunt et sunt nota. quae si quis conceperit animo,
non facile labetur; sunt enim evidenter exposita et
Varroni Menippeo.
Biom. p. 371, 23 [postquam de speciebus temporis praeteriti
perfecti dixit] haec de — Menippeo. cf. Wtlmanns ibid. p. 35.
3 et sunt om. Monac. 5 varrom Paris. 7494 KeUio
videntur verba et V. Men. ad exemplum vd a grammatico vel
a librario omissum pertinere et dlieno loco interposita esse
262 [27']
placet dici — Aspro sapivi et sapui secundum Varronem.
Prisc. p. 499, 17 sapio tam sapui vel sapii quam sapiyi
[sapui quam sapii quam sapiyi Carol. sapiyi vel sapii quam
•
sapui Bamb. sapui vel sapii quam sapui Haib.] protulisse
auctores inveniuntur; Probo tamen sapui piacet dici, Charisio
sapui vel sapivi [p. 246, ii], Aspro — Varronem, quod Diomedes
[p. 369, 25] etiam approbat. Nonius tamen Marcellus de mutatis
coniugationibus sic ponit [p. 508, 16J: 'sapivi pro sapui'.
cf. Pkoca ars p. 433, 11. Mar. Plot. Sac. p. 488, 7.
et 8.] vel sapii Paris. 7496 m. 2 vel sapui Bern. m. 2 as-
sapui Bem. m. 1 sapui Diom.
263 [deest]
quibusdam [t^erfeis] deest praeteritum perfectum et
omnia quae ex eo nascuntur, ut ferio sisto tollo fero aio
ftiro, quod Varro ponit. »
Prisc. p. 418, 27 sunt alia verba, quibus desunt diversa
tempora usu deficiente, non ratione significationis. et quibasdam
— ponit.
2 frio Haib. ferio id. cod. m. 2 ferro Bern. fero id. m. 2
8 furo quod furio Varro Bem. posuit Halb.
278 Grammaticae aetatis Varronianae &agmenta
264 ll02\
ex his pronomiuibus sedecim tantum Varro adverbia
eius modi secundum sonorum rationem fieri demonstravit:
ille illic illiuc illuc illo, iste istic istinc istuc, bic hic
binc buc, idem ibidem, qui quo, quique quoque, quicum-
5 que quocumque, quidam quondam, quispiam uspiam, ali-
quis aliquo alicubi, qualis qualiter, meus meatim et signi-
ficat more meo, tuus tuatim et significat more tuo, suus
suatim et significat more suo, noster nostratim et significat
more nostro, vester yestratim et significat more yestro.
10 ex quibus pronominibus tantum quem ad modum adyerbia
iiant, sic uti Yarro docuit, demonstrayimus.
Proh, inst. art. p. 152, 30 de pronomine. ex hii proBoinuiibiu
— demonstravimus. cf. Char. p. 221, 6. Prtsc. III 74, 15, Nm
p. 179, 29. Pamp. comment. p. 243, 7. Virg. gramm. de pran. VI.
3 istic stinc Vatic. hic hac Bob. 4 quicque Vatie.
ad declinationem adicienda sunt testim^ia Gdlii 4, 16, 1
et 5, 21, 6 Varronem scripsisse genetivos ^aenatuis damuis flue-
tuis* et probavisse formas ^compluria et pluria^. cf. praeterea
Biom. p. 368, 10 de partidpio ^parsurus^ et Beda p. 266, 22 de
feminino ^capparim\
265 [32. 1. 2]
yerba aut simplicia sunt aut coniuncta. simplicia
sunt quae unum quiddam significant, ut com dicimus
^homo equus disputat currit'. — hoc includitur hac de-
finitione, qua non includitur cum dicimus loquor; quam-
6 yis enim unum yerbum sit, non habet tamen simplicexn
significationem, si quidem significat etiam personam quae
loquitur. ideo iam obnoxium est yeritati aut falsitati,
nam et negari et affirmari potest. omnis itaque prima
et secunda persona yerbi quamyis singillatim enuntietur,
10 tamen inter coniuncta yerba numerabitur, quia simplioem
non habet significationem. — tertia persona yerbi semper
inter simplicia numeratur et nondum aut affirmari aut
negari potest, nisi cum talia yerba sunt, quibus necessario
cohaeret personae significatio consuetudine loqaendi, ut
M. Terentius Varro 279
cum dicimus pluit vel ninguit, etiam si non addatur i6
quis pluat aut ninguat, tamen quia intellegitur, non potest
inter simplicia numerari. coniuncta verba sunt quae sibi
conexa res plures signifilcant, ut cum dicimus ^homo am-
bulat' aut ^homo festinans in montem ambulat' et si quid
tale. sed coniunctorum verborum alia sunt quae senten- 20
tiam comprehendunt, ut ea quae dicta sunt, <(alia quae)>
ezpectant aliquid <(ad conpletionem sententiae[>, ut eadem
ipsa quae nunc diximus, si subtrahas yerbum quod positum
est ambulat; quamvis enim verba coniuncta sint 'homo
festinans in montem', tamen adhuc pendet oratio. sepa- 25
ratis igitur his coniunctis verbis, quae non implent sen-
tentiam, restant ea verba coniuncta, quae sententiam com-
prehendunt. horum item duae species sunt. aut enim
sic sententia comprehenditur ut vero aut falso teneatur
obnoxia, ut est ^omnis homo ambulat' aut ^omnis homo so
non ambulat' et si quid huius modi est; aut ita impletur
sententia, ut licet perficiat propositum animi, a£&rmari
tamen negarive non possit, ut cum imperamus, cum opta-
mus, cum exsecramur et similia. nam quisquis dicit ^perge
ad villam' vel 'utinam pergat ad villam' vel *di illum 35
perduint', non potest argui quod mentiatur aut credi quod
verum dicat. nihil enim affirmavit .aut negavit, ergo nec
tales sententiae in quaestionem veniunt, ut disputatorem
requirant. sed illae quae requirunt aut simplices sunt
aut coniunctae. simplices sunt quae sine ulla copulatione 40
sententiae alterius enuntiantur, ut est illud quod dicimus
^onmis homo ambulat'; eoniunctae sunt de quarum copu-
latione iudieatur, ut est 'si ambulat movetur'. sed cum
de coniunctione sententiarum iudicium fit, tamdiu est
donec perveniatur ad summam. summa est autem quae 45
conficitur ex concessis. quod dico tale est: qui dieit ^si
ambulat movetur' probare vult aliquid, ut eum hoc con-
cessero verum esse, restet illi docere quod ambulet, et
summa consequatur, quae iam negari non potest, id est
quod movetur, aut restet illi docere, quod non movetur, 60
ut consequatur summa, quae item non potest non coneedi,
280 Granmiaticae aetatis Yarroniaiiae fragmenta
id est quod non ambnlet. rorsus si hoc modo velit dicere
'homo iste ambnlat', simplex sententia est, qnam si con-
cessero, et [alia quae aliquid expectant ad conpletionem
65 sententiae sententiam conprehendunt] adiunxerit aliam ^quis-
quis autem ambulat movetur', et hanc etiam concessero, ex
hac coniunctione sententiarum quamyis singillatim enuntia-
tarum et concessarum illa simmia sequitur, quae iam ne-
cessario concedator, id est ^homo iste igitur moyetur'.
60 his breviter constitutis singulas partes consideremus. nam
sunt primae duae, ima de his quae simpliciter dicuntor,
ubi est quasi materia dialecticae, altera de his quae con-
iimcta dicuntur, ubi iam quasi opus apparet. quae de
simplicibus est, vocatur de loquendo. illa vero quae de
66 coniunctis est, in tres partes dividitur. separata enim
coniunctione yerborum quae non implet sententiam, illa
quae sic implet sententiam, ut nondum faciat quaestionem
vel disputatorem requirat, vocatur de eloquendo; illa quae
sic implet sententiam, ut de sententiis simplicibus iudice-
70 tur, vocatur de proloquendo ; illa quae sic comprehendit
sententiam, ut de ipsa etiam copulatione iudicetur, donec
perveniatur ad summam, vocatur de proloquiorum sunima.
— verbum est unius cuiusque rei signum quod ab audiente
possit intellegi a loquente prolatum. res est quicquid
75 vel sentitur vel intellegitur vel latet. signum est quod
et se ipsum sensui et praeter se aliquid animo ostendit
loqui est articulata voce signum dare. articulatam autem
dico, quae comprehendi litteris potest. — omne verbum
sonat; cum enim est in scripto, non verbum sed verbi
80 signum est. — sed quod sonat, nihil ad dialecticam. de
sono enim verbi agitur, cum quaeritur vel animadvertitor,
qualiter vocalium vel dispositione leniatur vel concursione
dehiscat, item consonantium vel interpositione nodetur yel
congestione asperetur et quot vel qualibus syUabis constet^
85 ubi poeticus rhythmus accentusque a grammaticis solarom
aurium tractantur negotia. et tamen ciim de his disputator,
praeter dialecticam non est; haec enim scientia disputandi
est. sed cum verba sint rerum, quando d^ ipsis obtinent,
M. Terentius Varro 281
verborum autem illa quibus de his disputatur (nam cum
de verbis loqui nisi verbis nequeamus, et cum loquimur 90
non nisi de aliquibus rebus loquimur), occurrit animo ita
esse verba signa rerum, ut res esse non desinant. cum
ergo verbum ore procedit, si propter se procedit id est
ut de ipso verbo aliquid quaeratur aut disputetur, res
est utique disputationi quaestionique subiecta, sed ipsa 95
res verbum vocatur. quicquid autem ex verbo non auris
sed animus sentit et ipso animo tenetur inclusum, dicibile
vocatur. cum vero verbum procedit non propter se sed
propter aliud aliquid significandum, dictio vocatur. res
autem ipsa quae iam verbum non est neque verbi in 100
mente conceptio, sive habeat verbuib quo significari possit
sive non babeat, nihil aliud quam res vocatur proprio
iam nomine. haec ergo quattuor distincta teneantur, ver-
bum dicibile dictio res. quod dixi verbum, et verbum est
et verbum significat. quod dixi dicibile, verbum est nec 106
tamen verbum sed quod in verbo intellegitur et animo con-
tinetur significat. quod dixi dictionem, verbum est sed
quod iam illa duo simul id est et ipsum verbum et quod
fit in animo per verbum significat. quod dixi rem, ver-
bum est quod praeter illa tria quae dicta sunt quicquid 110
restat significat. — verba ipsa quispiam ex eo putat dicta
quod aurem quasi verberent; immo, inquit alius, quod
aerem. sed quid nostra? non magna lis est, nam uter-
que a verberando huius vocabuli originem trahit. sed de
transverso tertius vide quam rixam inferat; quod enim 115
vemm nos, ait, loqui oportet odiosumque fit natura ipsa
iudicante mendacium, verbum a vero cognominatum est.
nec ingenium quartum defoit; nam sunt qui verbum a
vero quidem dictum putant, sed prima syllaba satis animad-
versa secundam neglegi non oportere. verbum enim cum 120
dicimns, inquiunt, prima eius syllaba verum significat,
secunda sonum; hoc enim volunt esse ^bum', unde Ennius
[inc. 50 F.*] sonum pedum 'bombum pedum' dixit, et
P&ilaai Graeci clamare. — ergo verbum dictum est quasi
a verum boando, hoc est verum sonando. — Stoici 126
282 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
autumant — nullum esse verbum cuius non certa ex-
plicari origo possit; et quia hoc modo eos urguere facile
fuit, si diceres hoc infinitum esse, quibus verbis alicuius
verbi originem interpretaris, eorum rursus a te origo
130 <^quaeritur, illi docent hoc tamdiu quaeren^um esse,
donec perveniatur eo ut res cum sono verbi aliqua
similitudine concinat, ut cum dicimus aeris tinnitum,
equorum hinnitum, ovium balatum, tubarum clangorem,
stridorem catenarum. perspicis enim haec verba ita
135 sonare, ut ipsae res quae his verbis significantur. sed
quia sunt res quae non sonant, in his similitudinem
tactus valere, ut si leniter vel aspere sensum tangunt,
lenitas vel asperitas litterarum ut tangit auditum, sic eis
nomina pepererit, ut ipsum lene cum dicimus leniter sonat
140 quis iterum asperitatem non et ipso nomine asperam
iudicet? lene est auribus cum dicimus voluptas, aspenun
cum dicimus crux. ita res ipsae afficiunt ut verba sen-
tiuntur. mel, quam suaviter gustum res ipsa, tam leniter
nomine tangit auditum; acre in utroque asperum est; lana
145 et vepres ut audiuntur verba sic illa tanguntur. haec
quasi cunabula verborum esse crediderunt, ubi sensus renim
cum sonorum sensu concordaret. hinc ad ipsarum inter
se rerum similitudinem processisse licentiam nominandi,
ut cum verbi causa crux propterea dicta sit, quod ipsius
150 verbi asperitas cum doloris quem crux ef&cit asperitate
concordet, crura tamen non propter asperitatem doloris,
sed quod longitudine atque duritie inter membra cetera
sint ligno similiora, sic appellata sunt. inde ad abusio-
nem ventum, ut usurpetur nomen non rei similis sed
155 quasi vicinae. quid enim simile habet significatio parvi
et minuti, cum possit parvum esse, quod non modo nihil
minutum sit sed aliquid etiam creverit? dicimus tamen
propter quandam vicinitatem minutum pro parvo. sed haec
abusio vocabuli in potestate loquentis est; habet esim
160 parvum ut minutum non dicat. illud magis pertinet ad
id quod nunc volumus ostendere, quod cum piscina did-
tur in balneis, in qua piscium nihil sit nihilque simUe
M. Terentius Varro 283
piscibiis habeat, videtur tamen a piscibus dicta propter
aquam, tibi piscibus vita est. ita vocabulum non trans-
latum similitudine, sed quadam yicinitate usurpatum est. i65
quod si quis dicat homines piscibus similes natando fieri
et inde piscinae nomen esse natum, stultum est repugnare,
cum ab re neutrum abhorreat et utrumque lateat. illud
tamen bene accidit, quod hoc uno exemplo diiudicare iam
possumus, quid distet origo verbi quae de vicinitate arripi- 170
tur ab ea quae de similitudine ducitur. hinc facta pro-
gressio usque ad contrarium. nam lucus eo dictus putatur
quod minime luceat, et bellum quod res bella non sit, et
foederis nomen quod res foeda non sit; quod #i a foedi-
tate porci dictum est, ut non nulli volunt, redit origo ad 175
iUam vicinitatem, cum id quod fit ab eo per quod fit
nominatur. nam ista omnino vicinitas late patet et per
mnltas partes secatur; aut per efficientiam, ut hoc ipsum
a foeditate porci per quem foedus efficitur, aut per effecta,
ut puteus quod eius effectum potatio est creditur dictus, iso
aut per id quo continetur, ut urbem ab orbe appellatam
volunt, quod auspicato loco aratro circumduci solet, —
aut per id quod continet, ut si quis horreum mutata
littera affirmet ab hordeo nominatum, — vel a parte
totum, ut mucronis nomine, quae summa pars gladii est, i85
gladium vocamus, vel a toto pars ut capillus quasi capitis
pilus. — innumerabilia sunt verba, quorum origo, de qua
ratio reddi possit, aut non est, ut ego arbitror, aut latet,
ut Stoici contendunt. — vide tamen paululum quomodo
perveniri putant ad Ula verborum cunabula vel stirpem 190
potius atque adeo sementum, ultra quod quaeri originem
vetant, nec si quisquam velit potest quicquam invenire.
nemo abnuit syllabas, in quibus u littera locum obtinet
consonantis, ut sunt in his verbis primae: vafer velum
vinum vomis vulnus, crassum et quasi validum sonum 195
edere. quod approbat etiam loquendi consuetudo, eum
de quibusdam verbis eas subtrabimus ne onerent aurem.
nam unde est, quod amasti dicimus libentius quam ama-
visti et nosti quam novisti, et abiit, non abivit, et in hunc
284 Grammaticae aetatie Varronianae fragmenta
soomodum innumerabilia ? ergo cum dicimus vim, s<mus
verbi ut dictum est quasi validus congruit rei quam signi-
ficat. iam ex illa vicinitate per id quod efficiunt, hoc
est quia violenta sunt, dicta vincula possunt videri et
vimen, quo aliquid vinciatur. inde vites, quod adminicula
205 quibus innituntur nexibus prendunt. hinc iam propter
similitudinem incurvum senem vietum Terentius appellavit
[etm, 688^. hinc terra, quae pedibus itinerantium flexuosa
et trita est, via dicitur. si autem via, quod vi pedum
trita est, magis creditur dicta, redit origo ad iLlam vicioi-
210 tatem. sed faciamus a similitudine vitis vel viminis, hoc
est a flexii^ esse dictam. quaerit ergo a me quispiam:
quare via dicta est? respondeo, a flexu, quod flexum velut
incurvum vietum veteres dixerunt, unde vitos etiam quae
cantho ambiantur rotarum ligna vocant. persequitur quae-
215 rere unde vietum flexum dicatur, et hic respondeo, a simili-
tudine vitis. instat atque exigit, unde ita sit vitis nomen;
dico, quod vinciat ea quae comprehenderit. scrutatur
ipsum vincire unde dictum sit, dicemus a vi. vis quare
sic appellatur requiret; reddetur ratio quod robusto et
220 quasi valido sono verbum rei quam significat congruit.
ultra quod requirat non habet. quot modis autem origo
verborum corruptione vocum varietur, ineptimi est persequi.
Augtist. de dialect. 1 — 7 dialectica est bene dispatandi
scientia. diBputamus autem utique verbis. verba igitor ant —
corrit nec mireris quod disputat, quamvis ex duobus con^H)-
8itum sit, tamen inter simplicia numeratimi est. nam res de-
finitione illustratur. dictum est enim id esBe simplex, quod
unum quiddam significat. itaque hoc incladitar — ngnificalioBem.
sl quidem quisquis dicit ambulo et ambulationem facit in-
tellegi et se ipsum qui ambulat, et quisquiB dicit ambolas,
similiter et rem quae fit et eum qui facit significat. at vero
qui dicit ambulat, nihil aliud quam ipsam significat ambula-
tionem. quam ob rem tertia — proioqoioram Bomma. has ergo singolad
partes diligentius explicemus. yerbum est — litteria potest — omae
▼erbum — signum eat. quippe inspectis a legente litteris occnrrii
animo quid voce prorumpat. — sed qaod — significat. aed exem-
plis haec illustranda esse perspicio. — ecce enim verba ipia —
ciamare, et Vergilius [g. 3, 2231 'reboant silvae'. ergo ▼erbnia —
sonando. — stoici autamant, quos Ciccro [scio XJsener] In hao
M. TerentiuB Varro 285
re ut Cicero irridet, nuUum — circomduoi soiet, cuius rei et
Vergilius [Aen. 5, 755'] meminit ubi Aeneas urbem designat
arafi^o, aut per id — nominatum, aut per abusionem, ut cum hor-
reum dicimus et ibi triticum conditur [de his verbis cf.
Beitzenstein , M. Ter. Varr. und loh. Mawr. von Euch. p. 55],
yei a parte — capitis piiuB. quid ultra provehar? quicquid aliud
adnumerari potest, aut similitudine rerum et sonorum aut si-
militudine rerum ipsarum aut vicinitate aut contrario conti-
neri Yidebis originem verbi. quam persequi non quidem ultra
soni similitudinem possumus, sed hoc non semper utique pos-
SUmUS. innumeraMlia — contendunt. — Tide — est persequi.
1—69 cf. Mart Cap. 4, 388, 59—72 cf id. 4, 338, qui
eadem fere tr€Uiit. 110—126 Don. Ter. adelph. 5, 8, 29^ ver-
bum dixit veram sententiam, nam yerba a yeritate dicta esse
testatur Varro. cf Diom, p. 334, 5. Prisc. p. 369, 5. La>ct.
de opif d. 15, 1 {Brandt, Wien. Stud. 13. 1891 p, 265). Isid, or.
1, 9, 1. Augwt. de magistr. 5, 12. Virg. gramm. de verh. VII.
126 sq. cf. Beitzenstein tbid. p. 35 sq. 69 sq. Char. p. 276, 13.
Mart. Cap. 3, 360. 1^0 aq. cf Dion. Hal. de comp. verb. 16.
Demetr. de elocut. 178 sq. August. de dial, 7. 10 172 cf Quint.
I, 6, 34 173 aliter Varro de l. L. 7, 49 174 Serv.
Aen. 1, 62 foedus autem dictum vel a fetialibus — vel a
porca foede, hoc est lapidibus occisa. Serv. ibid. 8, 641,
Isid. or. 18, 1, 11. cf Fest. p. 234% 31 180 cf Varro de
l L. 5, 25. 6, 84. Fest, p. 217f>, 7 181 cf Varro de l, L.
5, 143 183 cf. Varro tbid. 5, 106 186 cf Lact, de
opif. d. 7, 9 {Brandt ibid. p. 264) 200 cf Varro ibid. 5, 37.
62. 102 204 cf Varro %bid. 5, 8. 22. 35. r. r. 1, 2, 14
(OMueUer praef ad Varr. p. VII). Mar, Vict. p, 56, 17, de
coUoeatione cf praef ad lihr. De l. L.
2 quidem P = Paris, Lat, 7730 15 ningit B = Bem. 363
ninguet D = Darmstadiensis 166 21 verba a. q. et ad c. s.
(m mg. alia quae C=^Bem. 548) explenda esse ex iis quae male
inrepsenmt in v. 54 vidit Crecelius 24 ambulat C om, rell.
31 et C est reU. 34 dicat C 35 dii 36 perdSnt B
-dant C -dunt P 37 dicit BDP 54 alia — conprehen-
dunt vd. ad V. 21 69 conceditur C concedit in extremo
wrsu P 73 rei om, BDP 74 quidq. DP 82 qualiter
Usener: quanta 89 — 91 nam — loquimur wicis incl, Usener
96 quidq. DP 113 nostram BD 116 sit: em. Usener
124 boesei B boese (J boesae D boase vel boose P 128 quod
ante quibus add. Wachsmuth 129 interpreta^re^ris vg,
origo dum esse BD or. querendum esse C or. dicenda est
P lacwnam expl. Crecdim et Buecheler 134 ita] ista B C
142 sentiuntur em. sentiantur D sentiantur BP 147 concorda-
286 GTaminaticae aetatis YaiTOiiianae firagmenta
rent 151 concordat CP -daret B 152 dnritie (>tiae B>
et BCD; sed in D pro et aniea ae scriptum fuisse videtwt
153 cmcis post ligno add. Louanienses sint BCL
154 nomen non cod. Carthuaianus Louaniensiutn : tamen n.
156 pamm BCD 162 pisc. sim. CP 163 dictam BD
170 qoid distet BC qaod istic P 186 vocant C dicimus B
capillos — piloB BP 198 inde CP 201 validiiiB 208 vi
pednm em. ex Tis pednm C vis p. JS nsn (supraser. yel vi) p. P
211 a ante me om. BDP 213 vietos (yictos I>)i em. Buet^uikr
214 canto C cantn reZZ. 217 qnod CP qoid JS2>
J266 [90]
qnando particalam pro cmn ponere Formianos et
Fundanos ait Varro.
Char. p. 111, 23 qoaado — Yaxro. scd et alii faciant nec
sine ezemplo. nam Plaatas in Menaechmis ita ait [547\. 'non
habeo. at ta qaando habebis, tom dato'. vitinm tamen esse
non dabiam eat. cf. Fest. p. 258 <*, 32. in l. V De serm. Lat
haee fuisse videntur.
267 {I0i\
per c, CTiiri adverbium erit temporis, ut *cum venerit
loquemur' 'cum voles ibimus' ^cum petieris feres'. —
Varro adverbia localia, quae alii praeverbia vocant \Yarro
de l. L. 6, 38\ quattuor esse dicit, ex in ad ab. ex locom
5 significat unde egredimur, ut ex area; in locum in qaem
inimus, ut in aream; ad locum ad quem adimus, ut ad
parietem ; ab locum a quo discedimus, ut ab pariete. horam
duorum adverbiorum, ex et ab, posteriores litterae solent
demi, alias recte, alias perperam. quando ergo ex, quando
10 e dici oporteat, ex consequentibus vocabulis animadvertitur.
nam si id quod sequitur litteram habet primam semi-
vocalem aut mutam, e dictum levius videbitur, ut ^e Grallia'
et ^e Tuscis'. quotiens vero vocales sequuntur, in eo qaod
sequitur a e o simplicem et eandem habent rationem,
15 quod ex praeponitur, ut in his ^ex arce ex Eryce ex
Olympo'; aliter enim fiunt hiulca, ut 'e arce e Eryce e
Olympo'. si vero in vocabulo quod sequitur princeps
littera vel u vel i faerit, duas habet rationes. nam si
aliqua vocalis proxima coniuncta est in syllaba eadem,
M. Terentius Varro 287
tunc sicut cum est semiyocalis aut muta, observari dixi 20
oportere, ita in his debet fieri, ut est 'e Vaticano e ludaea'.
sin Yocabulum duas vocales proximas non habuerit con-
iunctas, quarum sit littera princeps u aut i, proinde at-
que a e 0 sit, observandum quod potius dici oportet ^ex
Irpinis' quam 'e Irpinis', 'ex Umbria' quam 'e Umbria'. 35
similiter in h littera observari debet, ut in a e 0 litteris,
ne dicamus 'e Hymetto', sed *ex Hymetto'. similiter est
in ab. <[a]> quibusdam diligentioribus levitatis causa solet
demi b, cum praepositum <^est^ vocabulis aut nominibus
locorum. in quibus principes sunt litterae semivocales so
aut mutae, eam repudiant, ut ^a Baiis a Gapua a
Dertona'. contra non demitur b, cum in vocabulis aut
nominibus est primum a e 0, ut ^ab Aricia ab Eli ^ * b, ^ *\
sin u aut i, duplicem habent rationem. si enim sunt
solae, dicuntur ut reliquae vocales, ^ab Utica ab Hlyrico'; 85
sin proximas litteras vocales secimi habent coniunctas,
proinde observandum est, ac sint semivocales aut mutae,
'a Venusia a laniculo'. item <(ad^ et apud locum signi-
ficant, ut ^accede ad me' ^qui domi nati apud me sunt'
'apud illum est'. de quoque non numquam perperam 40
ponitur pro ex et non numquam pro a, ut cum de pro-
vincia venire quis se dicit; nam perperam est. imus enim
in provinciam, ut in navem et in circum; eximus ut e
nave e circo, sic e provincia. de provincia existimamus,
cum de ea bene aut male praedicamus; de nave dicimus, 4(
cum longa an oneraria sit rogamus, de circo, cum Flami-
nius an maximus. item vitiose dicitur ^senatum habere
apud aedem ApoUinis', quod ^in aede' dici oportet. et
'de senatus sententia' vitiose; nam debent dicere ut ^ex
mea sententia', ^ex tua sententia', sic ^ex senatus senten- 50
tia'. item qui dicunt 'de senatu redii' potius quam 'e
senatu', quod eo cum inimus, dicimus <(in^, inde cum
redimus, <[ex^. ^ex senatu eiectus' potius quam ^de senatu'.
male imperant qui dicunt de tabulis quid dicere; de
tabulis enim is dicit, qui eas laudat aut culpat; e tabu- 65
bs is dicit, qui quod est in his scriptimi recitat scriptum-
288 Grammaticae ae^atisXVarroxiiaxiae fragmenta
que pronuntiatur si eas viaet, et potius dici oportet 'legi'
quam ^dipi', contra eas <(si[> litteras non spectat. 'a capite
dempta' qui vocant, male appellant, quod sunt de capite
60 dempta, non a capite. ^ad caput additum' recte dicitar,
si est extra caput quod additur. qui transscribunt tabulas,
non describunt, sed exscribunt; qui quales sint scribunt,
ii describunt. a scaena venit spectator, e scaena yenit
qui egit; contra spectator e theatro, a theatro actor. de
65 scaena loquitur qui de ea, bene an male omata sit, loqui-
tur. in scaena pronuntiat <^actor^; qui hoc idem subtilius
vult dicere, non <^in^ scaena, sed pro scaena dicit pro-
nimtiare actorem, nam scaena significat graece domus.
e scaena actor exit, venit in pulpitum ac vestibulum;
70 <^pro^ scaena itaque actor est. cimi eo venit, dicimus
prodire, qui domo excedit procedere, qui ex ea quid
ducit producere. ^pro rostris' dici oportet, cum is qui
contionatur iis dicit, qui ante rostra sunt; pro enim et
ante idem sunt. in rostra ascendit, e rostris descendit,
75 de rostris dicit qui ea cuius modi sint dicit. in contione
stat, e contione venit, de contione dicit. inscribunt qui-
dam ^litterae datae e Grallia', item ^Boma', vitiose. nam
dici oportet ^in Gallia' et ^Bomae'. dantur enim in loco,
afferuntur e loco, sequitur ut dentur in Gallia et Bomae.
Ter. Scaur. p. 29, 5 per c — ferea. alii sic [alibi s. Usener]'.
quotiens u sequitur, q ponendum ut per quo litteras [-ram
codd.l 'mequom tequom quoius quolum' [quoituB quolm omtMO
tequom .Bem. quottusquohne Pa7.]; at quotiens ceterae vocales,
id est e o ^i^, c ponendum, ut ^cecidit Gomeliua citatus'. Vwro
— et Bomae. <^ex> praepositio non numquam per unam litteram
Bcribitur, sed per deminutionem, ut ebibit pro exbibit. ab Boma
venio 7iXBovaC{i6g est pro Boma. cf. Caper orth. p. 104, 6sq.
contra Lachmawnum {I/ucreU p. 186) et Wilmannsium (p. 113},
Usenerum in tota fere Scauri disputatione Varroni tribuenda
secutus sum (Bh. Mus, 24. 1869 p. 94 sq, lOSf) eoUatis firagm.
Parisino CGK VII 34, 5sq. et Dosiiheo p. 417, 10 {Beda
p, 263, 3), quibus adde Diom. p. 414, 32. Char. p. 203, 12,
qui scriptores, cum alius ex alio pendere non po$8it (ef. KeHt
Gramm. Lat. VII 368 sq.), ad eundem auctorem Scaurum nos
deducunt. his autem rebus aptior liber V De serm, Lat. esse
videtur, qiMm Disciplinarum I.
M. Terentius Varro 289
1 per 0 B = Bem. 330, Usener 4 mi JB nil P = Pal.
1741 ab ad P 6 inimus Usener ibimus B imus P
7 ab p.] A p. B 10 edicti P oportet B ex consonantibus
vocalibas B 13 et et .v. scis P 16 erico P serico B
17 in om. B 18 vel i vel u B nam WHmanns: unam
80 observare 22 proximi non babuerint 23 quorum: m.
Usener 25 umbra — umbra B 27 hymaesto: em. Putsch
est om. B add. h 28 a om. codd. 29 p, cum propos. vo-
cab. : em. Usener et Wilm. 31 post mutae lacunam signavit Keil
nt om. P 32 cum vocalibus P 33 nomin. <^locorum> Keil
elia codd. £lea WUm. lacunam signo/vit Usener 35 ab Ut.
scripsi ab als £ ab al s P ab Apso coni. WUm. ab Ulia
Usener ab urbe KeU. coll. fragm. Paris. CGK VII 34, 20, uhi
est ab Urbiano ab illi dico B abiilli dico P 36 sin] in
37 ac 6^ aut Usenen an e^ an post mutae add. ut Keil
38 item et apud 1. (ad add. b) B ad loc. P: em. KeH significan-
dum 39 acc. ad me secl. WUm. 40 quo {ctdd. que b) B
quodque P P^rp.] v & B 41 pro a, ut cum de om. P
42 qui se d. codd. quis d. KeU perpera in B 43 eximus in
nav^ (i superscr. b) circo Sic e prou. B exim. in navetis cosice
prou. P 45 aut] ut P nave] nam P 46 an Wilm.: aut
48 aedem 49 — 50 senatu B 51 it. ^^eri^ant^ KeU quidam
pro qui edit. pr. re dici P 52 quod eo quo P eo quod quo B
52 et 53 in e^ ex om. codd. 53 eiecto 55 his {deleta h)
dic qui eius B his dicet qui eas P 56 e scriptum quae pro-
nuntiantur si ea videt potius dici oportet legi quam dici
contra eas litteras non spectat P scriptumque pronuntiatur
si ea V. et p. d. o. 1. q. d. c. e. 1. n. sp. 62 sunt 63 ii
descr. Puts^: id' (id est P) tribuunt 66 actor add.Wachsm.
67 in om. codd. 68 nam sc. sign. Jahn: in scena significare
69 cum ante e cM. Keil - 70 pro add. Wilm. 71 excedit
ed. pr.: eo cedit ex ea quid WUm.: eo quod 73 contio-
naturus {add. his P) dicit pro] prorsus 74 sunt] signi-
ficat Usener 76 scribunt KeU 11 nam si P 78 Boma
e dantur P Roma Ceduntur B 79 Roma
DE LITTERATURA
268 [4i\
latinitas est incorrupte loquendi obseryatio secundum
Eomanam linguam. constat autem, ut adserit Yarro, his
quattuor, natura analogia consaetudine auctoritate. natura
verborum nominumque inmutabilis ^est^ nec quicquam
Grammaticae Bomanae fragmenta ed. Fuvaioli 19
290 Graminaticae aeiatis Yarronianae &agmenta
s aut minus ant plus tradidit nobis quam quod accepit.
nam si quis dicat scnmbo quod est scribo, non analogiae
yirtute sed naturae ipsius constitutione convincitur: ana-
logia sermonis a natura proditi ordinatio est secundum
technicos neqne aliter barbaram linguam ab erudita quam
10 argentum a plumbo dissociat. consuetudo non ratione
analogiae sed viribus par est, ideo solum recepta, quod
multorum consensione conyaluit, ita tamen ut illi artis
ratio non accedat sed indulgeat. nam ea e medio loquendi
usu placita adsumere consueyit. auctoritas in regula
16 loquendi novissima est. namque ubi omnia defecerint, sic
ad illam quem ad modum ad ancoram decurritur. non
enim quicquam aut rationis aut naturae aut consuetudims
habet, cum tantum opinione secundum yeterum lectionem
recepta sit nec ipsorum tamen, si interrogentur cur id
90 secuti sunt, scientium.
Diom. p. 439, 15 latimtas — scientiuin. Chor. p. 50, 25 conBtat
ergo Latinus sermo natura analogia consuetudine auctoritate.
natura ▼erborom nominomque inmutabilis est — sermonis a natora prodltl
Ordinatio est neque aliter — consuetudo non artc analogiae — nt iUi
artlS ratio — indulgeat. auctoritas in regula — quem ad modum ad arftm
sacram decurritur — habet; tantum opinione oratorum recepta
est, qui et ipsi cur id secuti essent si fuissent intezrogati,
nescire confiterentur. Quint. 1, 6, 1 sermo constat rationeyetu-
state auctoritate consuetudine. cf. 9, 3, 3. Victor. p, 189, 2 la-
tinitas quid est? observatio incoirupte loquendi secundum Bo-
manam linguam. quot modis constat latinitas? tribus. quibus?
ratione auctoritate consuetudine. cf. Proh. inst. art. p. 47, 19.
Aumist. ars p. 494, 3. Audax exc, p. 322, 21. Anecd. H.
p. XXXIV. de voce ^vetustas' pro ^natura' apud Quint. {ex
Palaemone?) usurpata deque tr^ici pro quadrupliei UUinitatis
divisione apud posteriores grammaticos cf Usener ibid. p. 6$4-
libro I Be serm. L. tribuit Wilmanns p. 79. 170, aliter Usener
ibid. p. 624. 641.
2 his om. B = Paris. 7493, M{onac.) 4 nominumque
Char. onmiumque A = Paris. 7494, M omnium qua B et
Wihnanns omnium in mg, cod. Char. inmutabili ne q. codd.
est add. Char. 6 pro eo quod Char, 9 emdit'' M
erudit AB 11 pars AM 12 consessione (-esio- B)
16 anchoram BM anachortam A aram sacram Char. 20 sint
PMtocH
M, Tercntius Varro 291
269 \4S]
lacrumae an lacrimae^ maxumus an maximus, et si
qua similia simt, . quo modo scribi debeant, quaesitum est.
Terentius Varro tradidit Caesarem per i eius modi verba
solitum esse enuntiare et:9cribere; inde propter auctori-
tatem tanti viri consiietudinem factam. 5
Ann. Comut. ap. CaSSiod. Orth. p. 150, 10 lacrumae — factam.
sed ego in antiquiorum multo libris [libr. m. Paris. 749 5]^ quam
Gaius Caesar est, per u pleraque scripta invenio, optmnus in-
tomus pulcherrumuB lubido dicundum faciundum maxume mo-
nmnentum contumelia minume. melius tamen est et ad enun-
tiandum et ad scribendum i litteram pro u ponere, in quod
iam consuetudo inclinavit. Isid. or. 1, 27, 15 maxumus an
maximus et si qua similia sunt qualiter scribi debeant quae-
situm est. Varro tradidit Caesarem per i huius modi verba
enuntiare et scribere solitum esse. inde propter auctoritatem
tanti viri consuetudinem factam, ut maximus optimus pessimus
scribatur. cf. Caesar test 10. hoc et quae secmitur fere omnia
fragmenta usque ad fr. 294 in libris De serm. L. fuisse videntur.
cf. Wilmanns p. 47 sq. 84 sq. et supra praef. ad hoc opus.
2 deb& (debent vg.) Bern. vg. debent, omisso quomodo,
Bruxel. Colon. : em. Carrio 3 tradit Bern. 4 adnunciare
(-tia- Colon.) Bruxel. Colon. et enunt. coni. Keil
270 \46\
est quaedam littera in J^ litterae speciem figurata, quae
digamima nominatur, quia duos apices ex gamma littera
habere videatur. ad huius similitudinem soni nostri con-
iunctas vocales digammon appellare voluerunt, ut est
votum virgo. itaque in prima syllaba digamma et vocalem 5
oportuit poni, /otum /irgo, quod et Aeolii fecerunt et
antiqui nostri, sicut scriptura in quibusdam libellis declarat.
hanc litteram Terentius Varro dum vult demonstrare, ita
perscribit, vau.
Ann. Cornut. ap. CaSSiod. p. 148, 5 est quaedam — perecribit,
▼an- Prisc. p. 15, 1 u vero loco consonantis posita eandem pror-
SQs in omnibua vim habuit apud Latinos quam apud Aeolis
digamma; unde a plerisque ei nomen hoc datur, quod apud
Aeolis habuit olim / digamma id est vau, ab ipsius voce
profectum teste Varrone et Didymo, qui id ei nomen esse
ostendunt. cf. Quint. 1, 4, 7. 12, 10, 29. Bon. Ter. andr. 1,2,2*.
19*
292 Grrammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
3, 4, 1 *. Char, p. 75, 4. Diom. p. 422, 21. Donat. ars gr. p. 367, 18.
Pomp. comment, p. 105, 3. Mar. VUst. p. 15, 3. Ter. Scaur.
p. 12, 11. 17, 2. Vel Long. p. 58, 4. Albin. p. 302, 6. frag. Bob.
p. 538, 21. Anecd. H. p. 223, 24. Isid. or. 1, 4,8. de re vd.
Bued%der, de Ti. Cl. Caes. gramm. p. 78q.
2 qnia] quae litera h. videtur Colon. 3 v coniunctam
vocali coni. Keil 6 quam et aeoli Bruacel. qua et eoli Colon.
quae et aeoli Bem.-. em. Carrio, qui Aeoli scripsit, Keil
Aeoles 7 nostri] non Bern. 8 Terentius Varro vg.: teren-
tiuB U8U raro 9 perscribit (percr. Bem.) vs,:*em. iSitsdd
271 [45]
miiun et commircium quoque per i antiquis relinquamus,
apud quos aeque et Mircurius per i dicebatur, quod miran-
damm rerum esset inventor, ut Varro dicit. — item miis
per i, non meis per e, ut Terentius \ht. 699]': ^at enim
6 istoc nibil est magis, Sjre, miis nuptiis adversum'.
Vel. Long. p. 77, 12 minm et — dicit. nostris iam auribus
placet per e, ut et [et ut cod.: em. Bitsehl] Mercurius et com-
mercia dicantur. item — adyersiim.
1 niniiTiTn et conmiercium Vatic.: em. Commelinus et lu-
niu8 2 mercirius per i dicebantur Vatic. 3 ut BitaM: at
272 [44]
Lucilius ubi i exile est per se iubet scribi, at ubi
plenum est praeponendum esse e credit his versibus [fr. 10]:
'meille' hominum, duo ^meilia', item huc ^e' utroque
opus, ^meiles'
^meilitiam'. tenues i, ^pilam' in qua lusimus; ^pilum'
5 quo piso, tenues; si plura haec feceris pila
quae iacimus, addes e, ^peila' ut plenius fiat.
quam inconstantiam Yarro arguens in eundem eirorem
diversa yia delabitur, dicens in plurali quidem numero
debere litterae i ^e^ praeponi, in singulari vero minime,
10 cum alioqui <^i^ non aliud in singulari quam <^in plurali,
neque aliud in media)> quam in extrema syllaba sonet, nt
in verbis manifestum est. dicimus enim ^mitto misi misi-
mus', nisi aliam hic vult esse rationem [quod absurdnm
M. Terentius Varro 293
est], ut, cum verba quoque ex syllabis constent, ex diversa
regula corrigantur. i6
Ter. Scaur. p. 18, 12 primum igitur per adiectionem illa
videntur esse vitiosa, quod Accius \fr. 24] geminatis vocalibus
scribi natura iongas syllabas voluit, cum alioqui adiecto vel
sublato apice longitudinis et brevitatis nota posset ostendi.
nam singulares vocales et produci et corripi possunt, unde
etiam Lucilius in nono saturarum de orthograpbia praecipiens
ait: [fr.7]. deinde: [fr.8]. itemque quod Lucflius — corrigantur. id.
p. 32, 21 singularis numerus per unam i litteram scribitur, ut
docilis facilis, pluralis autem per e et i, ut facileis docileis, ut
ex hoc appareat singularis item [idem Bern. m. 1 utrum sin^.
Keil] sit appellatio an pluralis. aureis quas modo aetheris
-reis Pal.] scribimus [quo add. Bern.] modo quibus audimus
-divi- Pal. aud. quibus Bem.]^ nec minus [ne Bern.] a nobis
anubis Pal.] i singularis in fraude produci potest, ut vidi scri-
)itur [ita codd.]. si autem cum eadem i littera aliud breve,
aliud iongum est, ut illa et pila: apices ibi poni debent, ubi
isdem litteris alia atque alia res designatur, ut venit et v^nit,
aret et aret, legit et legit ceteraque his similia, super i tameu
litteram apex non ponitur; melius enim i pHa [i in pila
Usener] in longum producetur. ceterae vocales, quae [quia codd.]
eodem ordine positae diversa significant, apice distinguuntur,
ne legens dubitatione impediatur, hoc est ne iiiXog ScriShg [ne
in 08 hos aedes Bern. nemo hos aedes Pal.: em. Buscheler]
pronuntietur:' ista Lachmann {Lucret. p. 186) et Usener Varroni
adsignant {Rh. Mm. 24, 104 sq.), negue db alio auctore, opinor,
ea quae suprd de Accio Scaurus tradit fluxerunt.
2 esse ei Pal. esse cr. Bern.: em. Putsch 3—6 vd. ad
Lucil. fr. c. 8 dilab. Bern. 9 e add. Keil 10 i om.
codd. non & aliunde in sing. quam in extrema sjllaba sonat
Bem. et in sing. non aliunde quam in extrema syll. s. Pal,:
m. Keil 12 mitto emisimus: em. Wilmanns 13 quod est
abs. Pal. secl. Wilm. 14 constant Bern. et diversa: em. Keil
273 [97']
lac non debemus dicere sed lact.
Pomp. comment. p. 199, 10 multi dicunt [inquirunt coni.
WUmanns]^ utrum lac dicamus an lact. et re vera si quaeras,
hoc rite facit nec aliud. nam si dixeris lac, erit genetivus
lacis, quem ad modum allec allecis. lectum est hoc saepius,
praecipue apud Varronem. ille dicit: lac — lact. contra Caesar
fr. 14. Valgius fr. 6. Verrius fr. 18. cf. Diom. p. 303, 3 omnia
QOiuina Latina nominativo casu singulari litteris duodecim
294 Grrammaticae aetatis Varronianae fragmenta
extremis terminantnr, vocalibus quinque a e i o u ^ et semi-
Yocalibus sex 1 m n r s x — , item muta una t ut caput. sunt
qui addunt c ut lac, quod Varro <lator]> [addidi coM. fr. 242;
doctissimus coni. Keil] artis grammaticae exterminat. exc. ex
comm. in Bonat COK V 326, 25 multi dixerunt quod lact
dici deberet, ut apud Yarronem, ea ratione quia si lac esset
nominatiyuB, lacis esset genetivus, ut alec aleci^. Anecd. H.
p. 120, 5 plerique putaverunt lact dici adiecta t. Yarro: btc -
lact eadem omisso Varronis nomine tradunt Caper orth. p. 95, 13.
Mar. Pht. Sac. p.471,23. Auson. grammaticomastix p.l68,154P.
Mart. Cap. 3, 307. Anecd. H. p. LXXXVI. cf. praeterea Varr.
sat. 26 B. de l L. 5, 104 {Prob. cath. p. 7, 5. Anecd. H.
p. XIX, de quibus testimoniis recte iudicavit W^manns p. 110).
dliter Cledon. p. 48, 23 lact ait Yarro non dici; numquam
enim nomen ex duabus mutis terminatur. is tamen Varronm
cum Caesare confudit. cf. Wilmanns ibid. et Caesar fr. 14. de
re etiam Wagener, N. phil. Rundschau 1899 nr. 4.
274 [47]
noD carent quaestione etiam plebs et urbs et Pelops,
quae Varro ita distinguit, ut per b et s ea nominatiyo
Casu putet esse scribenda, quae eandem litteram genetivo
<^singulari^ reddant, ut plebs plebis, urbs urbis, ea vero
5 per ps, quae similiter genetivo eiusdem [modi] numeri in
pis excurrant, ut Pelops Pelopis.
Ter. Schur. p. 27, 3 quaesitum est hiems utrum per pe
an per ms deberet scribi, cum alioqui dubium non sit, quin
per ms scribenda sit, quoniam genetiyo hiemis facit et quo-
niam per p et s ea scribuntur [-ban- codd.], quae apud Graecos
<^in^ 1/) desinunt. hanc autem non in ?^ desinere manifestum est
ex eo, quod quae illa littera terminantur, aut in nog ut niXo^
niXonog, aut in §og desinunt [in hoc - nat c6dd.'\ ut qpX^
tpXsp6g. hiems autem neutram harum sjllabarum genetiyo
[gen. om. Bern.] recipit. item non constat, obscurum utrum
per ob an per op debeat scribi, nec minus observo obsido,
cum in illis b littera evidenter sonum suum vindicet. lum <»•
lent — Peiopis. sed nobis utrumque per ps videtur esse scriben-
dum, quoniam ex his '^ littera constet, quam genetivo diximus
aut in bis aut in pis exire. Papirian. ap. Cassiod. orth.
p. 159, 22 traps ab eo quod dicitur trabis et urps per p de-
bent scribi, licet Yarro per b scribendum [fort. tnps — trabifl
et secludenda sunt et legendum debet] putet, quod in reliquifl
casibuB b habent [-eant Carrio]. cf. Ter. Scaur. p. 14, 7. 21, 6.
Vel. Long. p. 61, 5. 73, 12. Curt. Valer. ap. Cdssiod. w^.
M. TerentiuB Varro 295
p. 156, 22. Papman. ibid. p. 161, 17. Albin, orth. p. 303, 8.
307, 14. Mar. Vict. p. 20, lUq. Prisc. p. 33,3. 43, 9.
1 et non paret Bem. . non caret PcU. e pelobs Bem.
3 scribe noyamque quae Pal. 4 sing. add. Keil 6 modi
am. ed. Basil. 1527 6 excurrunt: em. Wtlmavm pelobs Bem.
275 [50'\
deliras placet Varroni, non delerus; non enim, ut qoi-
dam existimant, a Graeco tracta vox est nuQa zo XriQetv^
sed est latine <^a lira id est a^ sulco. ita sicuti boves,
cum se a recto actu operis detorserint, delirare dicuntur,
sic qui a recta via yitae ad pravam declinant, per simili- 5
tudinem translationis item delirare existimantur. placet
etiam ut Delmatiam quoque, non Dalmatiam pronuntiemuSf
quoniam a Delmino maxima civitate tractum nomen
existimatur. ferias etiam, non fereas, quoniam apud anti-
quos fesiae, non feseae dictae simt. item arispex ab lo
ariuga, quae esset hostia, non aruspex.
Vd. Long. p. 72, 22 nec non et ibi dgroi^sia doroyQatpia
coniancta est, ubi quaeritur faenoris an faeneris dicamus [di-
cant cod.]^ quoniam nomen inde tractum dicimus faenera-
torem. item facineris, non facinoris, quoniam facineroBum
TocamuB. sic etiam deiinu — non arnspez. Char. p. 76, 19 (= Plin.
duh. eerm. p. 47, 10 B.) delirus a lira aratri ductu iippellatur.
potest tamen delerus per e iacb xov XI^qoq conpositum videri.
cf. Non. p. 17, 32. Prob. app. p. 198, 19. Caper de verb. dfib.
p. 109, 6. Beda orih. p. 270, 20. Isid. or. 10, 78. di/f. verb. 140.
Schfjl. Ter. andr. 4, 4, 13. Don. Ter. phorm. 4, 4, 29 haruspex
ab hariga eius nominatur; nam hariga hostia dicitur ab hara,
in qua concluditur ac servatur; hara autem, in qua pecora in-
clndontur. cf. Merkel, prol. ad Ov. fast. CXVI. Varro de l. L.
5, 98. Paul. Fest. p. 100, 6. Non. p. 120, 20.
3 a 1. id est a euppl. Bitschl itaque ed. princ. 8 Del-
minio ed. pr. maz. ^eiusdem provinciae^ civitate Keil ex exc.
Cassiod. p. 155,6 9 existimatur Cassiod.i -etur 11 ariga
lunius, sed cf. Varro l. c.
276 [5i\
interyallam duas 1 habet; vallum enim ipsum non
aliter scribitur, a quo intervallom. Varro dicit inter-
valla esse spatia, quae sunt inter capita vallorum id est
296 Grammaticae aetatiB Yarroniaiiae fragmenta
stipitum, quibus yallum fit; unde cetera quoque spatia
* <ita^ dicuntur.
Ann. Comut. ap. CaSSiod. Orth. 151, 3 interralla — dieontui.
Albin. orth. p, 303, 23 intervallum per duo 1 scribendmn esi
3 sunt r<i8. Bem. st Paris. sint Bnixel. Colon. 5 ita
addidi intervalla Keil
277 \62\
narare per unum r scribitur, ut Varroni placet; secu-
tus est enim etymologiam nominis eius, qua gnarus dici-
tur qui scit et accipit quod loqui debeat. denique
compositio verbi ita scribitur, ignorare, quod non per
5 duo r, sed per unum scribitur. ideo et naratio unmn r
habere debet.
"Papvrian. ap. Cassiod. orfh. p. 159, 8 narare — debet Casmd.
exc. p. 212, 4. Vel. Long. p. 80, 8 sane in eo quod est narrare
observatum est ut unum r scriberemus, quoniam venit a gnaro,
cui est contrarium ignarus. ef. Varro de l. L. 6, 51. Caper
orth. p. 96, 6. Alhin. orth. p. 305, 34.
2 nominis eo quod gn. d. qui s. et accepit coni. KeU
3 qui loqui Paris. quid L Bem. 4 quod] que BrtAxel. Cohn.
DE SONO VOCUM
278 [5^
scire oportet vocem, sicut omne corpus, tns babere
distantias, ^longitudinem^ altitudinem crassitudinem. longi-
tudinem tempore ac sjllabis metimur; nam et quantum
morae enuntiandis verbis teratur et quanto numero modo-
5 que syllabarum unum quodque sit verbum, plurimum
refert. altitudinem discemit accentus, cum pars verbi aut
in grave deprimitur aut sublimatur in acntum. crassitndo
autem in spiritu est, unde etiam Graeci aspirationem
appellant; nam omnes voces aut aspirando fadmus pin-
10 guiores, aut sine aspiratu pronuntiando tenuiores.
[Sergit] expl. in Don. p. 525, 24 scire autem oportet — teBmoni.
cf. Prisc. III 519, 6. Diog. Lciert. 7, 55. Lucret. 4, 539. Lersdki
SpradhphU. d. Aiten 3, 119 sq. de vi cdllocationeque fragmeniti
cf. Wumawns ibid. p. 52.
M. Terentius Varro 297
2 longit. otn. codd. 3 quantum ore: em. Wilm. quantum
temporis ed. Vindoh. = v 6 sit t?: si 6 altit.] ab altitudine
codd, at altit. v 8 spiratu (-itu Lavant m. 2) adspirat.
app. &cc6sZav et il>iXi/jv coni. Keil adsp. nvsvfia daav Zippmann
9 aut aspiranda: em. v pinguires Lavant.
279 [56]
h sicnt in qnaestifne est, littera sit necne, sic nnm-
quam dubitatum est secundo loco a quacumque consonante
poni debere, quod solns Varro dnbitat; vult enim auctori-
tate sua ef&cere nt h prius ponatur ea littera, cui
aspirationem eonfert, et tanto magis hoc temptat suadere, 5
quod Yocalibns quoque dicit anteponi, ut heres hircus.
Ann. Comut. ap. Cassiod. orih. p. 152, 8 h sicat — hircus. sed
Varronem praeterit consonantem ideo secundo loco h recipere,
quod [quia Bem. Paris.] non possit ante aspirationem nisi
vocalis habere. itaque et ante et post h littera cuicumque vo-
cali adiungatur, consonabit [non so. codd.: em. Usener]. haec
enim natura yocalium est, ut ante se aut post se h habeant,
qnoquo genere enuntiationem non impediant [post se habeant
en. Bem. post se h en. Paris. ut quoquo g. en. Bruxel. Colon.].
cf. Prisc. p. 19, 12.
1 sic] sit 2 est ac Bem. Paris., unde Wilmanns est
an — deberet 8 quia solus Bern. quam s. Bruxel. Colon.
i cui Wilm. quae — confert (conferet, ew. conferret CoUm. m. 2,
Bem. Colon.) 6 persuadere Carrio et edd. 6 quae em.
qnod Bem. q. Bruxi qu§ Colon. ut Pa/ris. dicat
280 [55]
de h littera qnaeritur, qnae se multis ant inseruit
vocibus aut praeposnit. insemit ut in his Vehemens repre-
hendit', cum elegantiores et veementer dicant et reprendit
secundnm primam positionem; prendo enim dicimns, non
prehendo. at praeposuit, ut cum dicas [hostis harena 5
harenae] halicam et haliculam, cum ab alendo possit alica
^ci, et aliculam existiment dictam, qnod alas nobis iniecta
contineat hortus quoque non desiderabat aspirationem,
quod ibi herbae oriantur id est nascantur; sed tamen a
consuetudine accepit. et cohortes aeqne a cooriendo ex lo
6odem loco dictae sunt; et tam<^en^ differentiam quidam
298 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
esse maluerunt, ut cohortes militum cum aspiratione a
mutua hortatione dicantur. item non nulli harenam cum
aspiratione, sive quoniam haereat, sive quod aquam
15 hauriat, dicendam existimaverunt; aliis sine aspiratione
videtur enuntianda. nos non tam per illas causas quas
supra proposuimus <^arenam dicimus^, quam propter
originem vocis, si quidem, ut testis est Varro, a Sabinis
fasena dicitur, et sicut s familiariter in r transit, ita f in
so vicinam aspirationem mutatur. similiter ergo et haedos
dicimus cum aspiratione, quoniam faedi dicebantur apad
antiquos. item hircos, quoniam eosdem aeque fircos voca'
bant. nam et e contrario, quam antiqui habam dicebant,
nos fabam dicimus. cilonem quoque et- cocleam et cocleare
S5 sine aspiratione scribemus, et qnicquid per consuetudinem
aurium ita licuerit enuntiare; non enim firmum est catho*
Jicum grammaticorum , quo censent aspirationem conso-
nanti non esse iungendam, cum et Carthago dicatur et
pulcher et Gracchus et Otho et Bocchus.
Veh Long, p. 68, 14 et de h Uttera — et BocchaB.
1 de hac 1. ed. princ. ==^ B multis scripsi colh GeH
2, 3, 1 cum his codd. secl. Keil 3 vehementer repiehen-
dit 6 at secl. Keil aut lunius hostiB — harenae seel
Keil 6 .ha. halicam et halicam et aliculam 7 exiatimet
10 a coercendo JR 11 et tam: em. m, cod. Vaiic. et eam B
15 dicenda 16 per] propter Keil 17 har. d. odd. KeU
19 fassana: em. KeU coU, Vel. Long. p, 81, 11 20 hoedos R
21 foedi 22 fercos 29 gracchos et otho et bochus
^8^« [57]
Varroni placet r litteram, si primo loco ponatur, non
aspirari. lector enim ipse inquit intellegere debet
Bodum tamen etsi h non habet, Bhodum esse, reto-
rem rhetorem.
Ann. Cornut. ap. Cassiod. orth. p. 154, 1 YuToni etiam [enim
Bem, vp.] piacet — rhetozem. sed eadem observatio non neoeBsaiift
est [r htteraj. sunt enim verba primo loco r litteram habentift
non miuus Latina quam Graeca. itaque merito auferemua aat
amoyebimuB aspirationem, Roma regina rapa Bodus. cf. AU
bin orth. p. 303, 15.
M. Terentius Varro 299
t
1 h littera (-am Bruxel. Colon.) si pro (primo vg. p'^ r
Bruxel.): em. Carrio
280^ 158']
si ab ariditate dicitur, non habet \}i liMeram
harena\j si ab haerendo, ut in fabricis videmus,
habet.
Serv, Aen. 1, 172 ^harena' quaeritur habeat necne nomen
hoc aspirationem. et Varro sic definit: ai ab ariditate — habet.
melior tamen est superior etymologia.
2 si] sed Hanib. herendo Cass. Lips. Hamb.
280'' [58«]
peccant — qui prehensus cum aspiratione scribunt,
cum eam prima persona non habeat, et similiter yehemens,
cum a yi mentis dicator. quam quidam putant adicien-
dam, quoniam i non aliud putant esse quam ^ * alterius
ferri, cum huic yerbo sine dubitatione aspiretur. negat 6
Varro etiam Gracco aspirandum, quoniam a gerendo sit
cognominatus ; matrem enim eius, qui primus Graccus sit
dictus, duodecim mensibus utero eum gessisse. et pul-
chrum quamyis in consuetudine aspiretur, nihilo minus
tamen ratio exiliter et enuntiandum et soribendum esse lo
persuadet, ne una omnino dictio adversus Latini sermonis
naturam media aspiretur.
Ter. Scaur. p. 19, 13 similiter peccant — . item qui prehenaus
— aspiretor. quamvis Santra [fr. 11] a Graecis putet esse trans-
latnm quasi polichrum.
1 reprehensus KeU ex Vel. Long. fr. 280 2 persona]
positio Keil coU. Vel. Long. ihid. veemens Bern. 4 .i. non
a. p. e. q. a. ferri cum hoc Bern. hii pro i et fieri pro ferri
Pal. altius vehi, cmn hoc verbum coni. Schneider altius mentem
vehi, id eat ferri Wilmanm altius evehens vel ulterius vehens
KeU 6 gr|8o Bern. gracho Pal. 8 utero gessisset Bern.
nterum -isse Pal.: em. Ritschl 10 ex hi (ex i Pal.) littere
tennntiandum 12 natura media Bern. naturam mediam PcU.
280^ [58*]
Graccus et ortus sine aspiratione dici debere Varro
300 Grammaticae aetatis Yarrpnianae fragmenta
ait; et ortum quidem quod in eo omnia oriantur, Graccam
antem a gerendo, quod mater eius duodecim mensibus
utero eum gestaverit, vel a gracilitate corporis, ut qui-
dam volunt.
Char. p. 82, 7 (= Flin, dub. aerm. p. 47, J24B.) Graccmet-
voiant sed consuetudo et Gracchos et hortos cum aspiratioDe
usurpavit.
280' [58^
pulchrum Yarro aspirari debere negat, ne dnabns
consonantibus media intercedat aspiratio.
Char. p. 73, 17 {= Flin. duh. serm. p. 46, 4B.) pxaohxtm-
aBpiratio; quod minime rectum antiquis videbatur. unde et
sepulchrum hodieque manet, quod sit seorsum a pulchro prop-
ter recordationem doloris. CGL V 481, 52 sepulchrum placet
aliis compositum a semis et pulchro, eo quod superficie pul-
chrum intus ossibus plenum, sed pulchrum Yarro negat aspiiari
debere ne duabus consonantibus media intercedat aspiratio,
quod minime ab antiquis videtur secutum. cf. Santra fr. 11.
280 — 280'' de ^vehemens^ et W&prehendit* cf. Quint 1, 5, 19.
GeU. 2, 3, Isq. 5, 12, 10. 16, 6, 6. Macrob. 6, 8, 18. Don. Ter.
andr. 2, 2, 16 *. Ann. Comut. np. Cassiod. orth. p. 153, 7.
159, 18. Albin. ortih. p. 306, 13. 311, 26. de 'alica' Paul. Fesi.
p. 7, 17. de 'hortus' Faul. Fest. p. 102, 11. Vel Long. p. 68, 19.
Serv. Aen. 1, 289. de ^cohortes* Varro de l. L. 5, 88. VeL Long.
p. 74, 16. de 'harena' Char. p. 103, 21. Mar. Vict. p. 21, 24.
Vel. Long. p. 81, 10. Serv. in Don. p. 444, 28. Beda orth.
p. 274, 17. Anecd. H. p. CXXXVL Frob. Verg. g. 1, 70. Isid.
or. 16, 3, 11. 19, 10, 21. de 'haedus* Varro de h L. 5, 97. Paul
Fest. p. 84, 5 {83, 9. 103, 8). Ter. Scaur. p. 11, 3. 13, 8. Vel
Long. p. 81, 9. de ^dW cf. fr. 354. de ^pulcher^ Caper orih.
p. 93, 2. Probus caih. p. 38, 27. Don. Ter. andr. 1, 1, 101 *.
Serv. Verg. g. 3, 223. Schol. Bern. georg. ibid. de ^Graodtus'
Quint 1, 5, 20. praeterea cf. Varro de l. L. 5, 73. Serv. Aen.
1, 213. Verr. Fl fr. 5. Lehrs, de Arist. stud. Hom.* p. 317 sq.
adn. p. 323. BiH, der Hiatus bei Flautus {Marb. 1901)
p. 109 sq. 135sq.
281 [5P]
in accentu materia locus et natura prosodiae brevis-
sime conprehensa sunt. nam materia esse ostenditur vox,
et ea quidem qua verba possunt sonare, id est scriptihs;
locus autem syllaba, quoniam haec proprie verbi pan estf
M. Terentius Varro 301
quae recipit accentum. natura vero prosodiae in eo est, 5
quod aut snrsum est aut deorsum; nam in vocis altitudine
omnino spectatur; adeo ut, si onmes syllabae pari fastigio
vocis enuntientur, prosodia sit nulla.
ISergii] expl. in Dan. p. 525 ^ 18 in accentti — sit nnUa. cf. Wil-
nianns p. 50 sq.
1 nat. est proB. 3 qnae 4 probrie Lavant. 7 fasti-
gia Lav. (-gio man. 2)
282 [66]
quot sint prosodiae dicendum est. — Atbenodorus duas
esse prosodias putavit, unam inferiorem, alteram superio-
rem; flexam autem (nam ita nostra lingua TteQLOTCcofiivriv
Yocavimus) nihil aliud esse quam has duas in nna syllaba.
Bionysius autem Aristarcbi discipulus cognomento Tbrax 5
domo Alexandrius, is qui Bbodi docuit, lyricorum poe-
tarum longe studiosissimus, tres tradidit, quibus nunc
omnes utuntur, ^ccQetav 6^€tav TteQtaTtayfiivriv. Tyrannio
vero Amisenus, quem Lucullus Mitbridatico bello captum
Lucio Murenae concessit, a quo ille libertate simul et lo
eivitate donatus est, quattuor scribit esse prosodias, PaQetccv
liiariv o^etccv et TceQtOTtoDfiivriv. atqui memoriae proditum
est hunc ante alios fuisse pronuntiatione potiorem, quod
nequaquam assequi potuisset nisi tenore singularum vocum
diligentissime perquisito. in eadem opinione et Varro fuit; i5
quin leges suas redigit ad ductum scientiae et doctrinae
eius, qua onmibus a se propositis evidentissimas affert
probationes, ut id quoque pro media prosodia facit dicendo
ipsam naturam nibil facere totum, ubi non sit medium;
ut enim inter rudem et eruditum, inter calidum et frigi- 20
dum, amarum et dulcem, longum et brevem est quiddam
medium, quod neutrum est, sic inter imam summamque
Yocem esse mediam, ibique quam quaenmus prosodiam.
neminem musicum esse, qui mediam vocem in cantu
ignoraverit, nec quemquam potuisse dicere in sono chor- 25
darum aut voce tibiarum assave voce cantantium fAiatjv
esse, si non in onmi vocis natura esset medium; minime-
302 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
que miruin ut in hanc multorum sensus non animadvertat,
cum <^in^ illa quae in cithara aut tibia aliquanto uberior
30 est, saepe totum non sentiat meatum. praeterea minus
reliquis notam, primum quod ea sit principium aliarum^
ut fiiari in musica initium cantionis, et omnium rerum
initia semper obscura sint; dein quod omne medium in
angustis non videatur, ut punctum in quamvis magno
85 orbe, quod vocant hbvtqov, nullum esse corpus, ubi non
sit medium, et omnem yocem corpus esse; omnem igitor
Yocem medium habere. quod enim fiiit deorsum, prius in
medium succedere, quam evolet sursum, et quod sursum
est, ante eodem yenire quam deorsum, quare utriusque
40 compitum medium esse. et multa praeterea latius in eam
rem disputata profert, quae nunc nobis longum est iterare.
scire enim oportet rationis huius recens non esse commen-
tum, sed omnium qui ante Varronem et Tjrannionem de
prosodia aliquid reliquerunt plunmos et clarissimos quos-
45 que mediae huius fecisse mentionem, quos omnes sibi
fiiisse auctores Yarro commemorat, grammaticos Glaucum
Samium et Hermocraten lasium, item philosophum Theo-
phrastum peripateticum, cui divina facundia nomen ad-
sciyit, nec non eiusdem sectae Athenodorum summi acuminis
50 yirum, qui quandam prosodiam ^ovoxovov appellat, quae
yidetur non alia esse quam media, licet diyerso yocabulo.
nec desunt qui prosodias plures esse quam quattuor puta-
yerint, ut Glaucus Samius, a quo sex prosodiae propositae
sunt sub hisce nominibus, avBtfiivri fiiarj iTtitSTafiivTi %exXct-
55 OfAivri avtavaKXcciofiivrj * *. sed hic quoque non dissentit
a nobis; nam cuiyis ex ipsis nominibus intellectu procliTe
est tres primas esse simplices et non alias quam ^aQeiav
fiiariv d^etav, postremas autem tres duplices et quasi
species imius flexae, quae est genere una. hanc enim
60 flecti non uno modo onmes putayerunt; Eratosthenes ex
parte priore acuta in grayem posteriorem, Theodorus autem
aliquando etiam ex grayi in acutiorem escendere. ceterum
Varro in utra<^m^que parte^m^ moyeri arbitratur, neqne
hoc facile fieri sine media, eamque acutam plerumque esse
M. Terentius Varro 303
potius quam gravem, quod ea propius utra<^m^que est, 66
quam illa superior et inferior inter se. — prosodiam ibi
esse dicimus, ubi aut sursum est aut deorsum. quae
demissior est [quae] a pluribus PaQBia appellatur graece,
latine vero grayis, ideo quod deorsum est in sede scilieet
ponderum graviorum. at eam quae sursum est Glaucus 70
emTezafiivriv^ item alius aliter, sed nemo adhuc levem
vocavit, quamvis id erat gravi contrarium; verum ea nomen
obtinet o^etav^ latine acuta^m^, ideo quod tenuis et omne
acutum tenue. inter has est fiicrj^ latine media, quia
limes est per quem duae supra dictae ultro citroque comme- 75
ant. quartae illas coniungenti, quia ceteris perplexior est,
plura sunt vocabula. Ammonius Alexandrius, qui Aristarchi
scholae successit, o^v^aQvv vocat, Ephorus autem Cymaeus
TteQlanaaLVy Dionysius Olympius dkovov, Hermocrates lasius
evfinkeKrov^ Epicharmus Syracusius MxXaa^ivrjV] verum ea 80
nunc ab omnibus TteQiaTtco^ivrj graece vocatur, apud nos
flexa, quoniam primo ereeta rursus in gravem flectitur.
acuta exilior et brevior et omni modo minor est quam
gravis, ut est facile ex musica cognpscere, cuius imago
prosodia. nam et in cithara omnique psalterio quo quae- 85
que chorda acutior, eo exilior, et tibia tanto est voce
acutiore, quanto cavo angustiore, adeo ut comiculo aut
bamborio addito gravior reddatur, quod crassior exit in
aera. brevitatem quoque acutae vocis in isdem organis
animadvertere licebit, si quidem pulsu chordarum citius 90
acuta transvolat, gravis autem diutius auribus inmoratur.
etiam ipsae chordae quae crassius sonant longiores viden-
tur, quia laxius tenduntur; item in fistula duo calami
brevissimi, qui acutissimae vocis. tibiae quoque acutiores
quae breviores, et his foramina quam sunt ori proxima 95
et brevioris aeris motum persentiscunt, tam vocem red-
dunt acutam. sic in loquentiimi legentiumque voce, ubi
sunt prosodiae velut quaedam stamina, acuta tenuior est
quam gravis et brevis adeo, ut non longius quam per
unam syllabam, quin immo per unum tempus protrahatur; loo
cum gravis, quo uberior et tardior est, diutius in verbo
304 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
moretur et iunctim quamvis in multis syllabis residat.
quocirca graves numero sunt plures, pauciores acutae,
ilexae rarissimae.
105 acutae nota est yirgula a sinistra parte dextrorsum
sublime fastigata; gravis autem notatur simili virgula in
ea^m^dem parte<^m^ depressa fastigio. quae notae demon-
strant omnem acutam vocem sursum esse et gravem deor-
sum. ipsum etiam musicorum docetur diagrammate, in
110 quo tropi pro acumine vocum superiores scribuntur, deni-
que summus hyperlydius, quia acutissimus, infimus hypo-
dorius, quo nullus est gravior. flexa autem prosodia, quod
duplex est et ex acuta gravique ficta, notam habet nomini
potestatique respondentem; nam a sinistro cum surgens
115 arduo fastigio et sursum molli curvatura dextroversum
flexa praecipiti clivo deprimitur et speciem pronae c litterae
efficit, piiorem acutam et posteriorem gravem sibi inesse
significat. —
ordo in accentibus non adtenditur, verum varie, nunc
120 gravem, nunc acutum, non numquam flexum primo loco
poni dubium non recipit. — longitudo verborum duabus
in rebus est, tempore et sjllabis. tempus ad rhythmicos
pertinet, syllabae ad metricos. inter rhythmicos et metricos
dissensio non nulla est, quod rhythmici in versu longitudine
125 vocis tempora metiuntur et huius mensurae modulum
faciunt tempus brevissimum, in quo cum quae syllaba
enuntiata sit, brevem vocari. metrici autem versuum
mensuram syllabis conprehendunt et huius modulum sylla-
bam brevem arbitrantur. tempus autem brevissimum in-
180 tellegi, quod enuntiatione<(m)> brevissimae syllabae cohae-
rens adaequaverit. itaque rhythmici temporibus syllabas,
metrici tempora syllabis finiunt.
[Sergti] expl. in Don. p. 529, 1 quot ergo aint proaodiae —
est. — Athenodorus — inferior inter se. sed hoc mediae prosodiae [de
media prosodia ed. Vindoh.] satis, quo quis sciat esee quaeien-
dam. — [tres prosodias in usu esse scire oportet et * # media
autem, quae inter duas quasi limes est, quod gravioris quam
acutioris similior est, in inferioris potius quam superioris nume*
rum relegatur. in hoc enim fere doctissimorum consensuB eet.
M. Terentius Varro 306
acatam pliur ima in verbo esse non posse^ grayes esse coa-
plores. prooodiam ibi — inease ngniflcat mediae vero, CUiuB nunc
ufifns non habetur, notam non ponimus, quia neque a maioribus
accepimus neque fingere poBBumus. ordo — redpit — de verbi
longitndine dicendum est^ ea sola adtingentes, quae operi ne-
cessaria videbuntur. longitado — Byiiabis fixdunt cf. Aristoft. rhet.
3, 1 p. 1403\ 29. Dum. p. 430, 288q. Prisc. III 519, 28q.
Donat. ars gr. p. 371, 28q. Mar. Vict. p. 39, 6. Isid. or. 1, 18, 1.
de eollocatione fr. huiiM, proxime 8t4periori8 et inferioris cf. praef.
ad libr. De 8erm. Lat.
3 perispomen L = Lavant. (-me 0 = Oxon.) 4 voca^
mu8 Wilmanm 6 a qui rodii 8 baria noxian periBpo-
menon 9 iamiBenus q. lucillus captam L (-um l)
11 eflt] sit eodd. fuit ed. Vinddb. = v barian. mesehenoxiant
(mesehonoziant (T) 13 pot.] politiorem Biese, Philol. 27, 300
adn. 11 peritum WUm. 14 esse qui L 15 diligentisse L
IG scientia et doctrina: em. WeU qui in leges s. redegit ac-
centuum scientiam et doctrinam, isque Wilm. 20 rudem
l 0 lum. L 21 am. dulcem L 26 aut vo . . ce quarum
aliave voce L: efn. Wihn. ex Wasio qui buceinarum 27 si
si non L 29 eum i. q. in cjthara (chitera L) aut quia
aliquando u. est codd. cum illum, qui in c. aut tibia aliq.
ub. est WUm. aut auditur Wasiiis 32 musicae: em.
Wc^us 36 quem 37 fluit: em. Corssen 38 succen-
dere 39 eo devenire: em. WeU utrius O 41 dispu-
tatam locum est L locus non est v 44 relinq. quo-
que: em. Wasius 47 ioseum: em. Wasius 49 ut (a l)
henothorum 54 aDsimen himesip petamene (pent. O) cecas-
men antanaca homenehc sed: em. Wasius^ qui om. %b%X. et add.
vrftTi; xfxX. add. v Uunmam indic. Keil 7f£Qixeiil(xa(iiini desi-
derari rutus, ubi Hari Weil vr^ri Wilm. 55 desentit 57 va-
rian mesenoxian 60 erat ostenes 62 excend. 64 hic acu-
tae coniunctam WUm. 65 quod ea — inter se secl. Keil
68 quae sed. v ea Wilm. varia: em. v 70 eamque rur-
Bum L 72 numen obt. oxian L 73 acutam emendavi
75 commentat 76 illas con. scripsi illi coniungit li codd. illi
coniunctili Usener i. coniunctae WUm. con. secl. Keil 79 dit.
Corssen: aponon 80 x£x>l.] cetasmenen 82 grebem L
85 quoque quae: em. v 86 tibia v vita em. tivia L quia O
•
88 bomborio coni. v ef. Tkes. l. L. 91 transv. v -laS L
-lari 0 93 tendentur em. tenuentur L 94 tiviae (tibitiae 0)
qao ac. 9.5 sunt l sint LO 98 istamina codd. ducdTi^iiara
Wilm. p. 59 107 depre^iso Wilm. Keil, qui ab pro in; ef.
Dtom. p. 434, 2 111 sumus hic per Hdius 113 nominis
114 consurgens v 115 curvatur adextro versu: em. v
116 1. c cf. Keil coll. Diom. ibid. litt. V ef. v 126 in quo-
Qramniatioae Bomanae fragmenta ed. FuHAioiii 20
306 Grammaticae aetatia YarTODianae fiagmenta
cmnqne: em. WeU 128 et v xd L oni. 0 130 enimtia-
tionem Weil
283 [60^^
tibia Phrygia dextra unuin foramen habet,
sinistra duo, quorum unum acutum sonum habet,
alterum gravem.
Serv. Aen» 9, 615 tibiae aut Serranae dicuntur, quae sant
parefi et aequales habent cavemaB, aut Phrygiae, quae et im-
pares sunt et inaequales habent cavemas. — ut enim ait Yano:
tibia — gravem. cf. fir. 44.
Bufin. p. 573, 23 scripserunt — latine de numeris hi,
Cicero Victorinus Eusebius Terentianus Varro
DE NUMERIS
*284: [64]
rhythmus est pedum temporumque iunctura velox divisa
in arsin et thesin, vel tempus quo syllabas metimur;
latine numerus dicitur.
Mar. Vict. p. 41, 25 rhythmi — origo de arsi et thesi
manare dinoscitur. nam rhythmus — dicitnr. Dum. p. 473, 21
rhythmus est pedum temporumque iunctura cum levitate sine
modo. cf. August. de mus, 3, 1, 2. de ord. 2, 14, 40. IM. or.
1, 39, 3. Qumt. 9, 4, 55. Varroni tribuit Wilmamis ibid
p. 66. 195.
2 arsi et thesi
*285 [65]
metrum est compositio pedum ad certum finem deducta
— vel rhythmus modis finitus.
Mar. Vict. p. 50, 4 metrum est — dedncta seu dictionain
quantitas et qualitas pedibus terminata vei — flnitui. Dim.
p. 474, 2 metrum est pedum iunctura numero modoque finita.
vel sic, metrum est conpositio pedum ordine statuto decurrens
modum positionis sublationisque conservans. cf. At. Fort.
p. 282, 8. laid. or. 1, 39, 1. 5. Victor. p. 206, 3 {Audax exe.
p, 331, 14). Varroni vindicavit Wilmanns p. 65,
286 [66]
alienum pedem metra nisi recipiant, modus non facile
M. TerentiuB Varro 307
finitur et magis rhythmus est quam metron. et Yarro
dicit inter rhythmum, qui latine numerus vocatur, et
metrum hoc interesse quod inter materiam et regulam.
Diom. p. 512, 38 aUennin autem pedem — regulam. cf. MOT.
Vict. p. 41, 28, Char. p. 289, 15. Diom. p. 474, 5. At. Fort.
p. 282, 17. August. de tmis. 5, 1, 1. Quint, 9, 4, 50. fragm.
Paris. CGKVl 631, 14.
1 recipiantur Monac. modos Paris. 7493
*287 [68]
consideranda in metris cola, quae latine membra, item
comma, quod caesum a nobis proprie dicitur — . quorum
differentia talis est: colon est membrum quod finitis constat
pedibus, comma autem in quo vel pars pedis est. — ergo
versus, cum [ex] ea qua coniunctus erat parte dissolvitur, 5
cola efficit; cum vero ea qua coniunctus erat parte abs-
ciditur, particula quae divulsa ex eo est, comma dicetur,
ut in illis versus solvatur, in his caedatur. nam perio-
dus, quae Latina interpretatione circuitus vel ambitus
vocatur, [id] est compositio pedum triimi vel quattuor 10
vel complurium similium atque absimilium ad id rediens,
unde exordium sumpsit, sicut temporis lustrum vel sacro-
rum trieteris; vel<[ut^ in poematis, quando non ^uno^
versus omnes metri genere panguntur, sed ex variis ver-
sibus carmen omne compositum per circuitum quendam 15
ad ordinem suum decurrit.
Mar. Vict. p. 53, 27 consideranda piaeterea in metris — dicitor,
id est extrema et exigua pars in metris — . quorum differentia —
pediB eBt. erunt itaque cola particulae solutorum metrorum, ut
♦ ♦ [Aen. 1, i] 'arma virumque cano' \cf. At. Fort. p. 282, 29],
— ergo TeiBUB — decurrit. nBQloSog dicitur omne hexametri versus
modum ezcedens, unde ea quae modum et mensuram habent
metra dicta sunt. subsistit autem ex commatis colis et versi-
buB. cf. id. p, 64, 31. At. Fort. p. 282, 26. — Varro de l L,
5, 22. Fest. p. 217 \ 3. Varroni vindicavit Wtlmanns p. 65,
qui alteram quoque periodi definitionem ei adsignavit.
2 quod] quae Pa/ris. 6 ex del. Wilm. 7 divolsa
9 qui Paris. 10 id secl. Caesar, Grundziige d. Griech.
Hhytkm. p. 174 11 complurum Pal. abdissim. codd.
dissim. Wilin, 18 trieterici vel codd. triet. velut scripsi
20*
308 Grammaticae aetatis YarroDiauae fragmenta
trieteris. ita et Usener ap. Wilni. verbis id est compos. —
absimilium seclusis trieteris, dicitur Keil uno add. Wfhn.
14 eodem post omnes Keil
288 [69\
versus est, ut Varroni placet, verborum iunctura, quae
per articulos et commata ac rhythmos modulatur in pedes.
incipit autem a dimetro et procedit usque ad hexametrum,
in his dum taxat versibus qui per singulos pedes dirimun-
5 tur; in illis autem, qui per dipodiam, usque ad tetra-
metrum vel pentametrum, non numquam hexametrum
procedit. quibus de divisione ac scansione suum cuique
nomen est. quos latine taxatione simplicium <j)edum)
senarios trimetros, octonarios vero tetrametros vocaverunt.
10 abusiva vero haec appellatio habebitur, cum sincera et
propria significatione Graecorum versus herous hexameter
epos dicatur. apud nos autem versus dictus est a versuris,
id est a repetita scriptura ex ea parte in quam desinit.
primis enim temporibus, sicut quidam adserunt, sic soliti
15 erant scribere, ut cum a sinistra parte initium facere
coepissent et duxissent ad dextram, sequentem versum a
dextra parte inchoantes ad sinistram perducerent; quem
morem ferunt custodire adhuc in siiis liris rusticos. hoc
autem genus scripturae dicebant bustrophedon a boum
su versatione, unde adhuc in arando ubi desinit sulcus et
unde alter inchoatur versura proprio vocabulo nuncupatur.
omnis autem versus ab integra parte orationis indpit et
in integram desinit exceptis his, quae in comoediis iocTala-
riter dicta corrupta aut semiplena efferuntur, aut quae
85 raro apud epicos metri necessitate dividuntur. — pari
ratione in versu et apocope praeoepta est^ id est subtractio
syllabae syllabarumve cuiuslibet orationis metro cogente
facta, quae sive in verbo sive in nomine acciderit, pro
integra parte orationis accipietur, ut [Enn. cmn. 563 V.^
80 ^endo sua do' id est in sua domo. it«m [Enn. ann. 317 V.^
*ac famul infimus esset' pro famulo. similiter [LucU. 378
3f«.] 'proras despoliate et detundete guberna* id est
gubemacula — . versus autem distat a metro, quod in
M. Terentius Varro 309
yerstt statim auditur et metrum, in metro autem non
statim versus. S6
Mar. Vict. p. 55, 11 Tersiu est — necesBitate diyidnntar, ut apud
yergilium [g. 3, 381] ^septem subiecta trione'. pari ratione ~
gnbemacnla; sicut diximus, metli necessitate. versns — Btatim
vennui. cf. Diom. p. 494, 10. 506, 15. Pnsc. III 514, 27. CGK
VI 274, 11. fragm. Paris. CGK VI 631, 20. August. de ord.
2, 40, 1. de mus. 5, 3, 4. Isid. or. 1, 39, 2.
7 procedunt suum WUm.: sua 8 quodsi lat. — abu-
sive, vel haec app. tenebitur Usener ap. Wilm. seclmis verhis
versus her. — dicatur <^pedum appellaverunt, cum^ sen. Keil
10 abusive. vel h. app. (appellatione Paris.) codd. abusiva
vero h. app. scripsi 1 1 hexam. eposl cf. Diom. p. 501, 21
18 liris Valesim: litteris 19 bustropn. Valesius bustrophen
Pal. bostrophen Paris. 21 propria Pal. 24 qui Paris.
26 recepta est coni. Keil 27 ^partis]) or. Wilm. 32 deten-
dite et spoliate: em. Marx ex Nonio
289 [7i\
mensuram esse in fabulis, hoc est metron, Terentii
et Plauti et ceterorum comicorum et tragicorum dicunt
hi, Cicero Scaurus Firmianus Varro
Eufin. p. 565, 1 menBuram — Varro Victorinus, Caesius Bas-
8U8, Terentianus, Caecilius Vindex, Cinna Sisenna Diomedes
Albinus Quintilianus, Sosipater Charisius, Helenius Asper Fl.
Caper Arruntius Probus Plinius Euanthius Sacerdos, qui et
Donatus, luba. cf. Eitschl, Parerg. p. 358.
1 h. est m. secl. Osann
290 [7^]
hoc \trimetrt4m heroum] Varro ab Archilocho auctum
dicit adiuncta syllaba et factum tale: ^omnipotente parente
meo'. huic si auferas ultimam syllabam, erunt tales tres
pedes quos prior pars hexametri recipere consuevit.
Diom. p. 515, 14 trimeter [dimeter codd.] herous ex supe-
riore [hexametro]. iam de eo [iambico codd. : em. Leo, Hermes 24.
1889 p, 29 adn. 2. cf Diom. p. 512, 4. 514, 6] diximus. sed
hoc VaiTO — consnevit. .
291 [75]
octonarius est, ut Varro dicit, cum duo iambi pedes
310 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
iambico metro praeponuntur et fit versus talis: 'pater
meus dicens docendo qui docet dicit docens'.
Diovn. p. 515, 9 octonarlui — docens.
2 propon. 3 dicens em. ex docens codd.
292 [76]
<[ex^ iambico novum carmen refert Varro, cuius exem-
plum est tale: 'pedem rhythmumque finit'. si addas hic
quae detracta sunt ex iambico, eundem iambicum supple-
bis sic: ^pedem rhythmumque finit alta navium*. potest
B hoc comma tale esse quale illud \Ter. hec. 349] ^ Philu-
menae dolores', quod est ex iambico septenario.
Diotn. p. 518, 14 ^©x^ iambico — septenario.
1 ex om. codd. iambionicum Lachmann 6 phyl. Paris.
7493 Monac.
293 [77]
Archilochium Varro illud dicit quod est tale: *ex
litoribus properantes navibus recedunt'.
Diom. p. 515, 19 Axchiloohinm — recedunt.
^294 [deest]
structurae qualitates variis vocabulis traduntur. statuen-
dum quoque est quo quamque earum nomine appellemus.
si paenultimus fuerit pyrrichius, optime succedit paeon
primus, et erit structura quadrata; si paenultimus fiierit
6 spondeus et successerit tribrachys vel pyrrichiuS| erit
structura incisa; si paenultimus fuerit tribrachys vel pyr-
richius et paeones successerint primus et novissimus, erit
antiqua structura, quae dicitur confragosa, qua usus est
Cato; si in paenultimo tribrachys fuerit vel dactylus vel
10 pyrrichius et successerit vel tribrachys vel molossus vel
pyrrichius vel anapaestus, erit structura quae vel delum-
bis vel fluxa vel mollis dicitur, qua usus dicitur Antonius
maior.
Diom. p. 471, 31 structurae ~ AntoniuB maior. cf. id. p. 468, 1.
Mar. Plot, Sac. p. 492, 27. Bufin. p. 567, 30 $q, fragm. Bob.
M. TerentiuB Varro 311
CGK VI 627, haec Varroni vindicavit Usener ibid. p. 642 et
adn, 3,
6 erit — pyrrichius om, Paris. 7493
de origine et natura Varronianae metricae artis de eiusque
cogn€Uione cum rhythmis solutae orationis cf, Leo, Hermes 24
(1889) p. 280 sq. idem quid inter Ca^esium Bassum (p. 255 sq.)
Censorinique fragmentum ^de metris^ et Varronem intersit in-
dagavit. Censorinus enim generatim, singillatim Bassus ex
Varrone pendere videntur. cf Caes, Bass. p. 265 sq, {At. Fort.
p. 293, 24) et praesertim p. 266, 10 cum JDiom. p. 515, 5 {ad
fr, 39) et p. 271, 5 cum Varr. de l, L. 5, 6.
DE ORIGINE LINGUAE LATINAE
295 {106'\
oidh &yvoi^aag 6 ^lkofivXog^ i) ot wn airov^ SeUvvrai
%tn instvo wxigov t^v ^EXkcida gxovrjv^ riiv AloXlda keya)^
&g q>a6iv o re Kdrtav iv rcS tcbqI ^PcofiaMfjg &qxai6rrirog^
BaqQov re 6 itoXv(ia^e6rarog iv nQootfiloig rcbv TtQog
Ilofntriiov air& yeyQafifiivmv^ EiavSQOV %al r&v iikkayv ^
MQiiad(ov elg IrakUxv ik^ovrtov Ttore %al rrjfv Aioklda rotg
^aQ^&QOig ivdTteiQavrayv gxovriv,
Lyd. de mag. p. M, 1, 5 mats rvQavvog f^v 6 * PtofivXog^ 7tQ&'
Tov iikv tbv &6sX(pbv &v8kaiv wxl xhv ^isl^ova tuxI nQ&rx(ov &k6-
1f(0£ ta itQOCnLntovta. tavty xal KvQtvog TtQoariYOQSvd"!} olovsl
xvQiogj nav sl ^toysvucvS) t& Xs^iTioyQdicpqi [Xs^oyQ, cod.] &kXG)g
ioxf' oifS* y&Q deyvoi^aag — (poyvt^v. 7} y&Q yQafiiioctixotg TtuQa tavtr^v
slcayoyAvri itviioXoyluj (ist& avyyvAi^rig^ Pspiaatat' &nh KvQSmg
y&o noXlxvrig SaBlvmv ovtcog aiythv naQovo(iaiSd"fjvai povkovtat^
nttinsQ o^bx dQnmfisvov instb^sv, inl 9h tov HaXatLvov §ovvov
xsi^ivta ts naQ& tatg 6x^atg tov Ti^iQiSog xal tQatpivta i%st.
wglovg y&Q iavtovg xa^ &san6tag, &kX' oi> paaikiag tvQavvoi
tpiXovai TLaXstaQ-ai. cf. Plut. quaest. gr. 59. Victor. p. 194, 11.
rede fortasse haec Wihnanns praeeunte Bitschelio lihris De
orig. l. L, vindicavit, guippe qui ad Pompeium missi fuerint.
cf, WUmarms ibid, p. 128 sg.
2 ixsLvov Caseol, m. 1. em. id, m, 2 6 &kiiad(ov CcLseoh:
m, FussitM
296 {loa]
ri{v oilijv %^ra<i%eviiv rov Tte^t^dfiarog ot raXkoi xa^roj-
312 Grammaticae aetatis VarTomanae fragmenta
fiigav^ ^v xb nlj^d^og TiaQxdXccfiov i^ iSuozslccg 6vofia^£i.
orc 81 ov 'Pwfta/xov rovrl rb §ri(idrLOv^ (laQrvg 6 ^Pa>naiog
BaQQODv iv j5tj3A/o> "f nifinro) tisqI ^PcafiaCKrjg dtaXinrov^ bv
5 ^ SioQ^QOvrat^ noia fiiv ng Xiiig iariv AioJuM]^ nola &
rakhicri' xal ort iriQa fisv [rj] &ov(SKaiv^ akkti dh ^Etqov'
tfxcov, (5v cvyxvd^SKS&v 7} vvv XQarovOa r&v ^P(ona£<av am-
rsXic^ri ^coi^ij.
Lyd. de mag. p. B. 2, 13 <pi§ovXav aixiiv jtaxQitog ol 'Pa-
(Latoi xal pdXxsov xov ^oDGxfJQa XiyovGif tiiv Sh '6Xt]v — tpuiv/j, Varro-
nem doaiisse Latinam linguam e GaUica Etrusca Aeolica
ortam esse iniuria Wilmanns {p. 129 sq.) miratus est. cf, Norden,
de Stilone Coscon, Varr. gramrmt. comment. in ind. schol. Gry-
phisw. 1895 p. VIII sq. ; praeterea Biese, Philol 27 (1868) p. 302.
neque ita fidenter, ut Witmanns, hoc fragmentum operi De orig.
l. L. in diversa libri inscriptione diversoque numero adsigruive-
rim. ego quidem si considero libros II— IV De l. L. libeUo
De orig. l. L. rebus respondere, in quinto autem libro De l L.,
qui in Varronicma partitione secundo respondet, cUiquid simiU
aique hic apud Lydum reperiri (cf. 5, 25. 55. 100. 102. 116.
161. 167), pro V legendum esse II cogitaverim; nam quintus
reiciendus est, ubi neque vox TtaQxafiiga neque itla generaiia de
origine Bomanae linguae sunt. ceteroqui librine De h L. an
De serm. Lat. a Lydo significcntur plcme non Uquet.
1 QiSmiiaxog Caseol.: em. Fu^us 6 dtor^oihrat Caseol:
em. idem 7 \uv ii d". Caseol. ii del. Wuensch
n. RERUM AD HISTORIAM LITTERARUM PERTINENTIUM
m SCRIBENDI INSTRUMENTIS
297
et hanc [chartam] Alexandri Magni victoria reper-
tam auctor est M. Yarro condita in Aegypto Alexandria.
antea non fiiisse chartanun usnm. in palmarum foliis
primo scriptitatum, dein quarundam arhorum lihris. postea
5 puhlica monumenta plumheis yoluminihus, mox et priTata
linteis confici coepta aut ceris. pugillarium enim usam
fuisse etiam ante Troiana t^mpora invenimus apud Hpmerum
[Z 168], illo vero prodente ne terram quidem ipsam,
quae nunc Aegyptus intellegitur , *cum in Sehennu-
jo ti^jo et Spite ^iug nQmp pmni^ chartfk nwcatur, poste»
M. TerentiuB Varro 313
adaggeratam Nilo, si quidem a Pharo insula, quae nunc
Alexandriae ponte iungitur, noctis dieique velifico navigi
cursu terram afuisse prodidit. mox aemulatione circa
bibliothecas regum Ptolemaei et Eumenis supprimente
charta.s Ptolemaeo idem Vairo membranas Pergami tradit 15
repertas. postea promiscue repatuit usus rei qua constat
inmortalitas hominum.
Plin. n. h. 13, 68 prius tamen quam digrediamur ab Aegypto,
et papyri natura dicetur, cum chartae usu maxime humanitas
vitae constet, certe memoria. et hanc ~ hommum. cf. Lyd. de
mens. p. 14, 11 W. Hieron. ep. ad Chromat. VII. Suet. rell.
p. 130 B. (= Isid. or. 6, 9. 10. 11. 12) cerarum studium primi
Graeci tradidisse produntuf. Graeci autem et Tusci primum
ferro in ceris scripserunt, postea Romani iusserunt, ne graphium
ferreum quis haberet; unde et apud scribas dicebatur: ^ceram
ferro ne caedito'. postea institutum est, ut in cera ossibus scri-
berent, sicut indicat Atta in satura dicens [SBPII v. ISBibh.^]:
'vertamus vomerem, / in cera mucrone aeque [mucroneque
codd.: em. Bibb. mucrone exaremus prop. Bu€cheler\ aremus
osseo'. graphium autem graece, latine scriptorium dicitur.
nam yQutpii scriptura est. — chartarum usum primum Aegyptus
ministravit, coeptum apud Memphiticam urbem. — Pergameni
reges cum charta indigerent membrana primum excogitaveruDt.
— quaedam genera librorum certis modulis conficiebantur;
breviori forma carmina atque epistulae, at vero historiae maiori
modulo scribebantur; et non solum in charta et membranis,
sed etiam in omentis [momentis Gu. 1] elephantinis textilibus-
qne malvarom foliis atque palmarum. — circumcidi libros Si-
(iliae primum increbuit; nam initio pumicabantur. — codex
multorum librorum est, liber unius voluminis. et dictus codex
per translationem a caudicibus [codic. codd.: em. Arev.] arbo-
rum seu vitium [quasi caudex], quod in se multitudinem libro-
mm quasi ramorum contineat. volumen liber est a volvendo
dictuB. liber est interior tunica corticis, quae ligno cohaeret. —
onde et liber dicitur, in quo scribimus; quia ante usum char-
tae vel membranorum [-arum Monac. Gu. 1] de libris arbo-
ram volumina fiebant id est compaginabantur. unde et scrip-
tores a libris arborum librarios vocaverunt. librarios ante
bibliopolas dictos; librum enim Graeci pi.pXlov vocant. librarii
autem idem [id est Motmc. vg.: em. Beiff.] et antiquarii vocan-
tur. sed librarii sunt qui nova scribunt et vetera, antiquarii
qni tantum modo vetera, unde et nomen sumpserunt. a scri-
bendo autem scriba nomen accepit officium exprimens vocabuli
qualitate. instromenta sunt scribendi calamus et penna; ex
314 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
his enim verba paginis infiffontar, sed calamus arboiiB eet,
penna avis. dictus antem calamas quod liqnoiem ponat; nam
apud nautas calare [t. e. cbalare] ponere dicitur. penna aatem
a pendendo vocata id est volando; est enim, ut diximus, aTinm.
folia autem librorum appellata siye ex. similitudine foliornm
arborum, siye quia ez follibus fiunt, id est ez pellibus quae de
occisis pecudibus detrahi solent. ouius partes paginae dicuntar,
eo quod sibi inyicem compaginantur. yersus autem yocati valgo,
quia sic scribebant antiqui, sicut aratur terra ; a sinistra enim ad
dezteram primum deducebant stilum, deinde conyertebantni ab
inferiore et ruraus ad dexteram yersus; quos et hodie ras-
tici versus appellant. scheda est, quod adhuc emendatar et
necdum in libros redactum est; et nomen est Graecum, sicat
et tomus. Gasaiod, exc. p. 213, 11 liber autem dictus est a
libro id est arboris cortice dempto atque liberato, ubi ante
copiam chartarum antiqui carmina describebant. sequitw
fr. 233. cf. Non. p. 451, 19. Serv. Aen. 11, 554. buc. 10, 67.
CGL V 217, 25. 369, 1. verha versus autem — appellant
Varronis esse ex fr. 288 patet. de ^pa^ina^ cf. Paul. Fest.
p. 221, 7. de tota re Dziatzko, Unters. antik. Buchw. {Lpz. 1900)
p. 58 sq. haec omnia haud iniuria Varroni tribueris, libris, ut
videtur, de biblioihecis.
1 Al. M.] alexandrea nisi M = cod. Monei 9 lacunam
post. Aeg. sign. Mayhoff, qui qua n. Ae. papirum gignit.
intell. coniecit Sebennjtico Barbarus 10 saitie Bicc. saitae M
saltem vg. 16 tradidit Vatic. Paris. Lat. 6795. 6797 vg.
historia etiam biblioihecarum, quae a Suetonio (rell.p. 130 B.)
et Gellio (7, 17) consimilis nobis tradita est, a Varrone repetenda
esse videtur. cf. Ruske, de A. GelL noct. Att. font. p. 31.
DE POETIS
298
Menander a Philemone nequaquam pari scriptore in
certaminibus comoediarum ambitu gratiaque et factionibas
saepe numero vincebatur. eum cum forte habuisset ob-
yiam: ^quaeso' inquit Thilemo, bona yenia dic mihi, cum
6 me vincis, non erubescis ? ' Euripidem quoque M. Varro
ait, cum quinque et septuaginta tragoedias scripserit, in
quinque solis yicisse, cum eum saepe yincerent aliqnot
poetae ignavissimi. Menandrum autem alii centum octo,
partim centum noyem reliquisse comoedias fenmt. sed
M. TerentiuB Varro 315
ApoUodori scriptoris celebratissimi hos de Menandro versus lo
legimtis in libro, qui clironica inscriptus est [/r. 77
jp. 368 Ja^ : ^ Krjg^iCieijg &v in JtoTtsC^ovg (^xoHy TcazQog /
Ttgbg xoldiv i%axov itivxB yQcitpag dQdfiaxa / i^ihns Ttevxrj-
xovxcc xal Svetv ixa>v\ ex istis tamen centum et quinque
onmibus solis eum octo vicisse idem ApoUodorus eodem i5
in libro scribit.
CreUi 17, 4 Menander — scribit. Cf, Quint. 10, 1, 72. Aptd. flor.
16. Suid. 8. V. Ei^QiTt, Aelian. v. h. 2, 8. haec ex Imaginibus
ducta esse putant [cf. Mercklin, Bh. Mus. 13, 465. Ruske ihid.
6. 27), fcUso certe ex Itbris De poetis idem Mercklin antea sta-
tuerat {Fleck. Jahrbb. suppl. 3. 1860 p. 652). ceteroqui cf.
Ritschl op. 3, 453 et adn. Leo^ Griech-Rom. Biographie p. 27
ddn. 1. non minus in capite 15, 20 de Emipidis poetae genere
vita moribus Varronem Gellii auctorem fuisse Ruske (ibid. p. 28)
coniectat. cf. WUamowitz, Eurip. Hera^clid.^ 1, 12 adn. 18.
Leo ibid. 26.
1 paruo (o ex i) Paris. 12 KI<I>ICIEYC Magliab. Regin.
597 et 1646 lOON hxs Casaubonus AIOniGOYC(-OIC
Reg. 1646) codd. JioTtsid-sog Heyne (xov^ add. Meineke
13 TOYCKdTON Voss. Lat. F7 TOICEK. reU.i em. Casaubo-
nus rPaldC Reg. 1646 dPdMdT' (-dT Voss. Lat. F 7)
U Z^IEIN Reg. 1646 16 scribit Pa/ris. scripsit reU.
299
his consulibus \Cethego et Tuditano a. 204/550], ut
in veteribus commentariis scriptum est, Naevius est
mortuus; quamquam Varro noster diligentissimus investi-
gator antiquitatis putat in hoc erratum vitamque Naevii
producit longius.
Cic. Brut. 60 Ws enim conBuUbug — longius. Hieron. ol. 144, 3
= Suet. relh p. 23 R. Naevius comicus Uticae moritur
[a. 201/553] pulsus Roma factione nobilium ac praecipue Metelli.
de re cf. Ritschl, Parerg. p. 50. Leo, Pl. F. p. 59 sq. Cicero ex
AUico sumpsisse videtur, hic vero ex Varronis annalibus. cf. ad
fr. 58. Leo ibid. p. 57 sq.
*300
Q. Ennius T. Caecilium Teucrum fratremque eius praeci-
pue miratus propter eos sextum decimum adiecit annalem.
Plin. n. h. 7, 101 Q. Enniue — annaiem. haec Varroni tribuit
316 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
Mimzer (QtieUenkr. d. Ng. d. Plin. p. 147; cf. fr. 6T), pariier
atque ea quae narrat Plinim n. h. 7, 114 de statua Ennii tn
sepulchro Scipionum constituta. cf. Cic. pro Arch. 22. Fal.
Max. 8, 14, 1—3.
1 Q. Ricc. qua Leid. qnam Paris. Lat. 6797
301
Pablius Terentius Afer Carthagine natus servivit Bomae
Terentio Lucano . senatori, a quo ob ingeninin et formam
non institutus modo liberaliter, sed et mature manu mis-
sus est. quidam captum esse existimant. — hic cnm
5 multis nobilibus familiariter vixit, sed maxime cum Scipione
Africano et C. Laelio, quibus etiam corporis gratia con-
ciliatus existimatur — , quamvis — Porcius suspicionem
de consuetudine per haec faciat \fr. 4]: 'dum lasciviam
nobilium et laudes fucosas petit, / dum Africani vocem
10 divinam inhiat avidis auribus, / dum ad Philum se ceni-
tare et Laelium pulchrum putat, / dum se ab his amari
credit, crebro in Albanum rapi / _u-.u«u-w ob florem
aetatis suae, / post sublatis rebus ad summam inopiam
redactus est. / itaque ex conspectu omnium abiit Graedae
15 in terram ultimam. / mortuust Stymphali, Arcadiae <(in)
oppido. nil P<ublio> / Scipio profuit, nihil illi Laelius,
nil Furius, / tres per idem tempus qai agitabant nobiles
facillime: / eorum ille opera ne domum quidem habnit
conducticiam, / saltem ut esset quo referret obitum domini
20 servulus '. scripsit comoedias sex, ex quibus primam Andriam
cum aedilibus daret, iussus ante Caecilio recitare, ad cenan-
tem cum venisset, dicitur initium quidem fabulae, quod
erat contemptiore yestitu, subsellio iuxta lectulum residens
legisse, post paucos vero versus invitatus ut accmnberet
86 cenasse una, dein cetera percucurrisse non sine magna
Caecilii admiratione. et hanc autem et quinque reliquas
aequaliter populo probavit; quamvis Volcacius in enumera-
tione omnium ita scribat \fr. 2\, ^sumetur Hecjra sexta
exilis fabula'. Eunuchus quidem bis die acta est meroit-
so que pretium, quantum nulla antea cuiusquam comoedia,
id est octo milia nummorum. — nam Adelphorum
M. Terentius Varro 317
prineipium Yarro etiam praefert principio Menandri. non
obseura fama est adiutum Terentium in scriptis a Laelio
et Seipione; eamque ipse auxit numquam nisi leviter se
tutari conatus, ut in prologo Adelphorum [i55g.]: ^nam S5
quod isti dicunt malevoli, homines nobiles / bunc adiutare
assidueque una scribere; / quod illi maledictum vebemens
esse existumant, / eam laudem bic ducit maxumam, quom
illis placet, / qui vobis uniyersis et populo placent, / quo-
rum opera in bello in otio in negotio / suo quisque tem- 40
pore usust sine superbia'. videtur autem levius <[se)>
defendisse, quia sciebat et Laelio et Scipioni non ingratam
esse hanc opinionem, quae tum eo magis et usque ad
posteriora tempora yaluit. C. Memmius in oratione pro
se *P. AMcanus' inquit *a Terentio personam mutuatus, 46
quae domi luserat ipse, nomine illius in scaenam detulit'.
— post editas comoedias nondum quintum atque vicesi-
mum egressus anniun, animi causa et vitandae opinionis
qua yidebatur aliena pro suis edere, seu percipiendi
Graecorum instituta moresque quos non perinde expriraeret 50
in suriptis, egressus <^urbe)> est neque amplius rediit. de
morte eius Volcacius sic tradit [fr. 3]: 'sed ut Afer populo
sex dedit comoedias, / iter binc in Asiam fecit: ut navem
semel / conscendit, visus numquam est: sic vita vacat'.
Q. Cosconius [fr, 3] redeuntem e Graecia perisse in mari 55
dicit cum [C et VIII] fabulis conversis a Menandro, ceteri
mortuum esse in Arcadia [Stjmphali] sive Leucadiae tra-
dunt Cn. Comelio Dolabella M. Fulvio Nobiliore consuli-
bus, morbo implicatum ex dolore ac taedio amissarum
sarcinarum quas in nave praemiserat ac simul fabularum 60
quas novas fecerat. fuisse dicitur mediocri statura, gracili
corpore, colore fusco. reliquit fiHam, quae post equiti
Romano nupsit; item hortulos XX iugerum via Appia ad
Martis [villam]. quo magis miror Porcium scribere: ^Scipio
nil profuit, nil Laelius, nil Furius, / tres per idem tempus 65
qui agitabant nobiles facillime: / eorum ille opera ne
<lomum quidem habuit conducticiam, / saltem ut esset quo
referret obitum domini servulus'. hunc Afranius quidem
318 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
omnibus comicis praefert scribens in Gompitalibus [sn^a
70 fr. 5]: ^Terenti num sinulem dicetis quempiam?' Yolcaciiis
autem \fr. 1^^ non solum Naeyio et Plauto et Gaecilio,
sed Licinio quoque et Atilio postponit.
Suet vit. Ter. p. 26 R. Fablias Temtlas — existlmaiit; quod
iieri nullo modo potuisse Fenestella docet [HRF 9P.\ cum
inter finem secundi Punici belli et initium tertii natuB sit
et mortuus [natus est et coddi\\ nec si a Numidis et 6ae-
tulis captus sit, ad ducem [dominum IQranov.^ Bomanum
perrenire potuisse nullo commercio inter ItalicoB et A£ro8 Diai
post deletam Carthaginem coepto. hic cam moitiB — exiitimatiix;
quod et ipsum Fenestella arguit, contendens utroque maiorem
natu fuisse, quamviB et Nepos [/r. 10] aequales omnes foigBe
tradat et Porciaft — nammorom. propterea summa quoque titalo
ascribitur. nam — detaiit Nepos [cf. fr. 11] — . Santra [fr. 13] —■
poBt editas — AtiUo postponit. qui Cicerwiis et Caesaris versus te-
cuntur, eo8 a Varrone alienos existimavi. de Varrone Sue-
tonii auctore cf Bitachl, Parerg. p. 244. 622 sq. op. 3, 256. Leo,
Bh. Mu8. 38 {1883) p. 320. Kortge, diss. Hal. 14 {1901) p. 207.
de collocatione fr. Bitschl op. ibid. ceteroqui cf. Don. Ter.
adelph. prol. 15. Leo, Pl. F. p. 55 sq. Wessner, Donat, comm.
app. p. 498 sq.
1 servit A = Paris. Lat. 7920 4 quidem A 6 C.]
cum T = Vatic. Lat. 2905, F = Florent. Maruc. C 224, V =
Vatic. Regin. Lat 1496 7 portius AF pStius T 8 adn.
crit. vd. ad Porc. Lic. l c. 21 Caec. Hieron. caerio A cerio
TFV recitare — contempti om. A 22 dicitur Mommsen
dictus [-ctum TF] est TFV initio TJBV 28 <in> Bubfl.
Bitschl 26 deinde TFV percurrisse FV 26 caerii A
cerii rell. 27 volcatius (vulc.) denumeratione (de
ennm- TV) ATV de enunctiatione F <in]> dinum. Schopen; cf.
Leo, Bh. Mus. 38, 321 28 sumeretur T sumeret F h^ irajil
hecbirra TF 29 exilis Bergk: ex his die] deinceps Bitsdd
30 cuiusque ATF 31 id est del. BitscM lac. sign. Wolf,
ubi intercidisse videntur quaedam de ceteris fabulis 34 eam-
que Schopen namque A eandemque TFV se tutare TF ae
ditari V refutare A 36 conatur TV 36 ipsi ATF maliT.
TFV hunc] eum Ter. et Don. adelph. prol. 16 88 quomj
quod 39 quid A 40 usus est tempore V usus est ATF
41 se add. Bitschl se levius in ras. V^ laelius autem A lelios
TF 42 ex laeliio ex scipionis A et lelii et scipioniB TFV: em.
Heckeisen 43 tum eo scripsi tamen codd. tum Bitschl
44 C. A Q. reU. 46 se A se ait rell. inquit a Schopen qui
a V {ex quia em.) F quia AT 46 quae Aemulas erat A
M. Terentius Varro 319
cenam AT coenam F scoenam V 47 <^Bez^ comoed. BwStmna
trigesimuB "F XXX V 48 ingreBSUB Mitschl animi otn.
TFV 1 (= et) vitand§ A evitandae V -de TF 49 qua
Hareus qui A quia reU. percipiendi codd. dett. -da ATF
ad percipienda V 50 non om. TFV 51 urbe odc?. Murettis
53 comediaB ded. J. ite A navem (-vim TFV) ut
(cum V): transp. Bttechder ^in^ n. ut SchoeH 54 nuBquam V
55 periiBBe TFF 56 dicitur F om. A c et Vm -4F
del, JRitschl 67 Stymphali del. Eitsdil sive] Binu TV
59 implicitam A ex Bitschl ac ex J. acri reZZ. aut ex
Schoell 60 navem ^ navim TV navi F 62 poBt om.
TFV 64 villam secl. Schopen portium ATF 65 nil
1 et JH] nichil ^ nihil TF lediuB ^ nil ow. ATF
68 referet ^ 69 praeferri TFV 70 terentii ^ -tio
TV om. F num — dicetis Buecheler non (-4 et in marg. F*
owi. TF) — dicens codd. n. — dicent Bihbeck vulcanus A
71 nevio codd. ex plauto ex A celio J.T 72 livio TFV
*302
proxime celebrata est in foro boario aede Herculis
Pacui poetae pictura. Enni sorore genitus hic fuit
clarioremque artem eam Bomae fecit gloria scaenae.
Plin. n, h. 35, 19 proxime — scaenae. Varroni vindicavit
MUnzer tbid. p. 148.
DE POEMATIS
303
apud Romanos id carmen, quod cum lamentatione ex-
tremum atque ultimum mortuo accinitur, uenia dicitur,
TcaQa rb vbUlxov id est eoxarov (unde et in chordis extremus
nervus appellatns est vi}T?y); nam et elegia extrema mortuo
accinebatur sicuti nenia, ideoque ab eadem elogium vide- 5
tur tractum cognominari, quod mortuis vel morituris
ascribitur novissimum.
Diom. p. 484, 17 elegia est carmen conpositum hexametro
yersu pentametroque altemiti <^in^ vicem positiB. — elegia autem
dicta sive naQcc tb si Xiysiv xovg tsd^vs&tas (fere enim de-
functorum laudes hoc carmine conprehendebantur) sive Scnb
toi) iXdov id est miseratione, quod d^Qrjvovg Graeci ^vel^ iXBsia
isto metro SCriptitaverunt. — apnd BomanoB autem id carmen — no-
▼iwiinam. Paul. Fist. p. 163, 2 nenia est carmen quod in funere
320 Grainmaticae aetatis Varronianae fragmenta
landandi gratia cantatur ad tibiam [ad tibias et fides Varro
de vit. p. B. ap. Nan. p. 145, 28]. — quidam aiunt neniae ductiiin
nomen ab eztremi intestini vocabulo; Graeci enim vicctov eztre-
mum dicunt; sive quod chordarum ultima vifxTj dicitur, eztre-
mam cantionis vocem neniam appellarunt. Varronem auctorem
agnovit A Augustimta {cf. OMudUr ad hunc loc.). ceteroquin ef.
Produs chrestom. 6, Schol. IHon. Thr. p. 750, 10, 17 sq. de
Diomedis auctore auctoribusve in tota ^de poematibus* disputa-
tione alii alia sententia disputaverunt {cf. praesertim Usener ibid.
p. 614—22; Kaibd, ProUg. nsgl woiuoSiag GoU. Ahh, N, F. II
4. 1898. p. 19. 28sq. 49—52. 54. 64 sq.); mihique optimum
visum est inter fraymenta ea sola recipere, de quibus eertum
indidwn habemus. de ^satura^ cf. ad fr. 52.
5 ob eodem Paris. 7493 elegia: em. Babhow
304
tragoedia, ut quidam, a xqayfp et cod^ dicta est, quo-
niam olim actoribus tragicis xQayog id est hircus prae-
mium cantus proponebatur, qui Liberalibus die festo Libero
patri ob hoc ipsum immolabatur, quia, ut Yarro ait, de-
5 pascunt vitem.
Diom. p. 487, 11 tragoedia est heroicae fortunae in adver-
sis conprehensio. a Theophrasto ita definita est: ^xqaymiia
iatlv '^pcDtx^ff TvxTis nsQiaTaaig^, tragoedia — vitem; et Horatius
in arte poetica [220] — et Vergilius in georgicon secundo
[380] — . alii autem putant a faece, quam §raecoram quidaoi
tQvya appellant, tragoediam nominatam, per mutationem litte-
rarum v in a yersa, quoniam olim nondum peraonis a Thespide
repertis tales fabulas peruncti ora faecibus agitabant, ut rorBum
est Horatius testis sic [AP 275 — 77]. — alii <a> vino arbi-
trantur, propterea <quod> olim tgv^ dictitabatur, a quo tgv-
yritos hodieque yindemia est, quia Liberalibus apud Atfcicos
die festo Liberi patris vinum cantoribus pro corollario dabatur,
cuius rei testis est Lucilius in duodecimo [437 Ma.]. cf. Varro r. r.
1,2,19. Prob. Verg. georg. 2, 380—84. Tzetzes ««^) ^caqp.
novr^. 119 sq. Glossa etymol. magni p. 764, 1, Euanih. de fab.
1, 2. Bonat, de comoea. 5, 7 Kaib. Isid. or. 8, 7, 5. forkuse
omnes enodationes a Varrone repetendae sunt.
2 auctoribus 4 ipsud
305
comoedia dicta &nb xtbv xtofi&Vy xc^fiat enim appellan-
tur pagi id est conventicula rusticorum; itaque iuventus
M. Terentias Varro 321
Attica, ttt ait Varro, circum vicos ire solita faerat et
quaestus sui causa hoc genus carminis pronuntiabat; aut
certe a ludis vicinalibus; nam postea quam ez agris Athenas 5
commigratum est et hi ludi instituti sunt, sicut Eomae
conpitalicii, ad canendum prodibant et ab urbana Tnafiji
Tccel cidy comoedia dicta est; yel quod in ea yiculorum id
est humilium domuum fortunae conprehendebantur, non
ut in tragoedia publicarum regiarumque; yel &7tb xov lo
xcSfiot; id est comisatione, quia olim in eius modi fabulis
amantium iuvenum n&uoi canebantur.
Dum. p. 488, 3 comoedia est priyatae ciyiliBque fortunae
sine periculo [vitae] conprehensio, apud Graecos ita definita:
^TUOIup&ia iatlv IduoxinL&v ytifaypbdtav &'Kiv&vvog itSQioxii*' oomoe-
dia — canebantar. comoedia a tragoedia differt, quod in tragoe-
dia introducuntur heroes duces reges, in comoedia humiles
atque priyatae <[per8onae^, in illa luctus exilia caedes, in hac
amores, yirginum raptus; deinde quod in illa freqifenter et
paene semper laetis rebus ezitus tristes et liberorum for-
tunarumque priorum in peius * ^ adgnitio [tristes fortunarum-
que priorum in peius ^commutatio succedunt, in hac tristibus
rebus ezitus laeti yelut nuptiae^ et liberorum adgnitio Kaibel
CGF p. 58]. quare yaria [yariat vel yareat codd.] definitione
discretae sunt; altera enim &xlvdvvog 9r£pto^ij, altera t^xrig
nBQicxaaig dicta est [dictae sunt codd.]. tristitia namque &a-
goediae proprium; ideoque [ideo quod codd.] Euripides petente
Archelao rege, ut de se tragoediam scriberet, abnuit ac pre-
catus est ne accideret Archelao aliquid tragoediae [tragoe-
dice Usener ibid. p. 621 adn. i], ostendens nihil aliud esse
tragoediam quam miseriarum conprehensionem. poetae primi
comici fueront Susarion MuUus et Magnes. hi yeteris disci-
plinae iocularia [-atria AB] quaedam minus scite ac yenuste
pronuntiabant, in quibus hi yersuB fuerunt: ^ ^^ovaagioav xavzl
liyEL' I %a%hv yvvalyf^g* &XX* Oiuog, m 6riii6xaiy / o-fix ^axiv svQilv
olxiav &VSV xofxof)'. secunda aetate fuerunt Aristophanes Eu-
polis et Cratinus [oratius codd.: em. vg.]^ qui et principum
yitia sectati acerbissimas comoedias conposuerunt. tertia aetas
foit Menandri Diphili et Philemonis, qui omnem acerbitatem
comoediae mitigayerunt atque argumenta multiplicia gratis
[graecis codd.] erroribus secuti sunt. ab his Romani fabulas
transtulerunt, et constat apud illos primum Latino sermone
comoediam Liyium Andronicum scripsisse. sunt qui velint Epi-
charmum in Co insula exulantem primum hoc carmen frequen-
tasse et sic a Coo comoediam dici. antea itaque galearibus
Onunmaticae Romanae ftragmenta ed. FuKAioiii 21
522 GniDiiialicae aeUtiB Vaironiaiiae &agmenta
[-ler-eocU.]^ n<m peraonia ntebantnr, nt qualitas coloris indicmm
£ieerrt aetaiifi, com esaent aut albi aut nigri aut rufi. personis
Tero nti primiB coepit Boacins GaUas, praecipuus histrio, quod
oculiB penreisiB [eTersis eodd.: em. KeQ coU. Cic. de nat d. 1, 79]
erat nec satis decoruB sine [in codd.] personis nisi paraflituB
pronuntiabat. aUter Donat. de comoed. 6, 3 Kaibd personati
primi e^iaae dicuntnr comoediam Cincius [et] Faliscus, tragoe-
diam MmuciuB [et] ProthymuB. cf. Itibhedc, Bom. trag. p. 670.
V. 10 Varro de l. L. 7, 89 comiter hilare ac lubenter, cuins
origo Graeca xdofio$, inde comisatio latine dicta et in Graecis,
ut quidam scribunt, luofia&ia. cf. Arist. poet. 3. Kaibel CGF
p. Ssq. 11. 12. 62. 67. 72.' Isid. or. 8, 7, 6. haec omnia Varronis
esse satis verisimHe est, praesertim cum rara vox ^galearia* ab
eo in libro Ue actionibus scaen. uswrpata (fr. 82) hic rursus
deprehendatur,
1 comae B = Paris. 7493, M{onac.) comoe A = Paris. 7492
3 fuerit AM 6 ladi AM 7 compitalici (conp. A) comice
(-cae M) odae 8 yela enea AM 11 comisationem
(-esa-JB^ AB commirationem M qui AM 12 comae B
306
togatae fabulae dicuntur quae scriptae sunt secunduin
ritus et habitum hominum togatorum id est Eomanormn
(toga namque Eomana est), sicut Graecas fabulas ab
habitu aeque palliatas Yarro ait nominarL
Diom. p. 489, 14 initio togatae comoediae dicebantor,
quod omnia in publico honore confusa cemebantur; quae to-
gatae postea in praetextatas et tabemarias dividebantur. to-
gatae — nominari. togatas autem, cum sit generale nomen, specia-
liter tamen pro tabemariis non mbdo communis error usuipat,
qui Afrani [quia fauni codd.] togatas appellat, sed et poetae,
ut Horatius qui ait [A P 288\ : Vel qui praetextas vel qui do-
ouere togatas'. togatamm fabularum species tot fere Bunt qnot
et palliatamm. nam prima species est togatarum quae prae-
textatae dicuntur, in quibus imperatorum negotia agebantor et
Sublica et reges Romani yel duces inducuntur, perBonanun
ignitate et [personarum] sublimitate tragoediis simileB. prae-
textatae autem dicuntur, quia fere regnm yel magiBtratnum, qni
piaetexta utuntur, in eius modi fabulis acta conprehenduntnr.
Becunda species ^eet^ togatarum quae taberaariae dicuntur et
humilitate peisonarum et aigumentorum similitndine comoediis
paree> in quibus non magisiTatuB regesre sed humiles homines
et priTatae domus indueuntur, quae quidem [quaedam* eodd.]
oUm, quod tabuliB tegeientur, conmnuiiler tabemae [-nariae
wdd.] voeabantor, teitia species «it fiibularum Latinanim,
M. Terentius Varro 323
quae a civitate OBCoram Atella, in qua primum coeptae, ap-
pellatae sont Atellanae, arffumentis dictisque iocularibus si-
miles satyriciB fabulis Graecis. quarta species est planipediB,
qui graece dicitur mimuB. ideo autem latine planipes dictuB^
quod actorea pedibuB planiB id est nudiB proscenium introirent,
non nt iragici actoreB cum cotumis neque ut comici cum soccis;
sive quod olim non in suggeBtu Bcaenae sed in plano orchestrae
positis instrumentis mimicis actitabant. cuius planipedis Atta
togatarum scriptor ita in Aedilicia fabula meminit [v.lBibb.*]:
Maturin estis aurum? exultat planipes'. — togata praetextata
a tragoedia differt, quod in tragoedia heroes inducuntur, ut
Pacuvius tragoedias nominibus heroicis scripsit, Orestem Chrjsen
et his similia, item Accius, in praetextata autem ^duces Ro-
mani, ut in ea^ quae inscribitur Brutus vel Decius, item Mar-
cellns. togata tabemaria a comoedia differt, quod in comoedia
Graeci ritus inducuntur personaeque Graecae, Laches Sostrata,
in illa vero Latinae. togatas tabemarias in scaenam data-
verunt praecipue duo, L. Afranius et C. Quintius [g. quintius
AM quintilis B']; nam Terentius et Caecilius comoedias scrip-
serunt. Latina Atellana a Graeca satjrica differt, quod in sa-
tyrica fere satyrorum personae inducuntur aut si quae sunt
ridiculae similes satyris, Autoljcus Busiris in Atellana Oscae
persouae, ut Maccus. cf. Fest, p. 352 \ 8. Paul Fest. p. 223, 6.
Emnth. de fdb. Bonat. de comoed. I p. 13 — 31 We. Don. Ter.
adelph. praef. 7. Comm. Cruq. in Hor. AP 288. Lyd. de mag.
p. B. i, 40. alia de comoedia Biomedes tradidit (p. 491, 20)
Snetonio auctore tmis, quae una cum superioribus ad Varronis
auctoritatem revocari possint; sed certa mdicia desiderantur.
DE QUAESTIONIBUS SCAENICIS
307
docet Varro neque in hac fabula [Hecyra^ neque
in aliis esse mirandam, quod actus impares scaenarum
paginarumque sint namero, cum haec distributio in rerum
discriptione, non in numero versuum constituta sit, non
apud Latinos modo, verum etiam apud Graecos ipsos. 5
Don. Ter. hec. praef 3, 6 docet autem varro — ipaoB. cf. Don.
ondf. praef. 2, 3. 5, 6; eun. 1, 5^; adelph. 1, 4^. Scheide-
inantel, quaest. Euanih. p. 32 adn. 1. Leo, Pl. F. p. 209 sq. haec
rectius ad libros De actionibus scaen., quani De actis scaen.
Teferas. , a Varrone item praefationes Donatiani commentarii
od Terentium derivatae videntur; cf. Leo, Bh. Mus. 38 {1883)
p. 327. Hermes 24 {1889) p. 71.
324 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
2 imparii tenammqne poganammqne fuit nnmero cum cam
hec Oxon. 4 descriptione Vatie. Begin. Lat. 1496 (Dresd)
-ng Oxan. sint Oxan.
quid inter Varronem et Terentianas SiSaenallag irUersit vd.
apud DeiaUko, Bh. Mus. 20 {1863) p. 570 sq. 21 (1866) j^. Sisq.
cf. Karsten, Mnemos, 22 (1894) p. 176. supra De actxs seaen.
p. 219.
308
Antias \55 P.] et Varro et Liyius relatos esse [^r-
tos ludos saeculares] prodiderunt L. Marcio Censorino
M.' Manilio coss. post Eomam conditam anno DCV.
Censor. d. n. 17, 11 Antias enim et Varro — Dcv. ista em
fr. 70 De scaen. orig. artissime cohaerent. cf. CHchorius, CommetU.
Btbb. {Lipsiae 1888) p. 421. praeterea cf ap. Peter HBF
L. Piso fr. 39. Cn. Gell 28. Cass. Hem. 39.
2 m manlio cos. Darmst. cons. Vatic.
^309
in theatris [vela^ tantum umbram fecere, quod primus
omnium inyenit Q. Catulus, cum Capitolium dedicarei.
carbasina deinde vela primus in theatro duxisse traditur
Lentulus Spinther Apollinaribus ludis.
Plin. n. h. 19, 23 in theatris — ludia. mox Caesar dictator totom
forum Bomanum intexit viamque sacram ab domo sua et cli-
Yum usque in Capitolium, quod munere ipso gladiatorio mirft-
bilius visum tradunt. cf. Dio 43, 24, 2. Kettner, Varr. de vU.
p. B. p. 19. Kenipf, Val. Max. p. 20. Val. Max. 2, 4, 6 Q. Ca-
tuluB Campanam imitatus luxuriam primus spectantittm con-
sessum velorum umbraculis texit. haec Cichorius ibid. FafToni
reddidit non secus atque ea quae proxime ex Plinio seetmtur,
de quibus omnibus cf praef ad libr. De scaen. orig.
1 tantum] tenta coni. Mayhoff
"^310
versatilem [^cae^am] fecerunt Luculli, argentatis chora-
giis P. Lentulus Spinther adomavit.
Val. Max. 2, 4, 6 versatUem — adomavit. cf Munzer, QueUenkr.
d. Ng. d. Plin. p. 145.
1 luculi Laur. m. 1 lucuni Bem.: em. Sigonius
M. Terentins Varro 325
^311
Crassus Diyes primus argento auroque folia imitatus
ludis suis Goronas dedit, accesseruntque et lemnisci, quos
adici ipsarum coronarum honor erat, propter Etruscas, qui-
bus iungi nisi aurei non debebant. puri diu fuere hi;
caelare eos primus instituit P. Claudius Pulcher bratteas- ^
que etiam philyrae dedit.
Plin. n. h. 21, 6 CragBus — dedit. cf. Mtinzer ihid. p. 259. 315.
4 hic Paris. La/t. 6797 ii Bicc. 5 ?.] C. vtUt Munzer
p. 145 adn, 1 bracteagqiie {vd -ttias-)
"^312
C. Antonius ludos scaena argentea fecit, item L. Murena.
Plin. n. h. 33, 53 Caesar, qui postea dictator fiiitf primus
in aedilitate manere patris fanebri omni apparatu harenae
argenteo usus est, ferasque etiam argenteis vasis incessivere
tum primum noxii, quod iam etiam in municipiis aemulantur.
c. Antonias — L. Murena. c/. Val. Max. 2, 4, 6 quam totam {scaenam]
argento C. Antonius, auro Petreius, ebore Q. Catulus praetexuit.
cf. ad fr. 309.
*313
habuit et scaena ludis Claudii Pulchri magnam ad-
mirationem picturae, cum ad tegularum similitudinem
corvi decepti imagine advolarent.
Plin. n. h. 35, 23 habuit — advolarent. Vdl. Mo^. 2^ 4, 6 Clau-
dins Pulcher scaenam varietate coloram adumbravit vacuis
ante pictura tabulis extentam. cf. fr. 309. 310, BetJie, Proleg.
z. Gesch. d. Theat im AJtert. (Lpz. 1896) p. 307.
3 imaginem Bicc. Vatic. Leid. advolarant iidem codd.
-assent suspic, Mayhoff coll. Plin. 35, 66
*314
theatra iuxta duo fecit \C. Curi6\ amplissima ligno,
cardinum singulorum yersatili suspensa libramento, in qui-
bus utrisque antemeridiano ludorum spectaculo edito inter
sese ayersis, ne invicem obstreperent scaenae, repente
circumactis, ut constat, post primos dies etiam sedentibus 5
aliquis, comibus in se coeuutibus faciebat amphitheatrum.
326 Grammaticae aetatis Yarronianae &agmenta
Plin. n. h. 36, 117 theatra — amphitheatmm gladiatoraTDqne
proelia edebat, ipsum magis auctoratum populum Romanimi
circumferens. cf. ad fr. 309.
1 amplisBime Leid. -ma e Bicc. Paris. Lat, 6797: em. Bar-
harus 3 editio Ricc. aedicio Ldd. 6 contra stat Ricc.
poBt trinos Paris. Lat. 6797 Tolet. positrimoB Leid. poBtremoB
Bicc: em. Barbarus
315
apud maiores theatri gradus tantum fuerunt, nam
scaena de lignis ad tempus fiebat. — scaena autem quae
fiebat, aut yersilis erat aut ductilis; versilis tunc erat, com
subito tota machinis quibusdam conyertebatur et aliam
5 picturae faciem ostendebat; ductilis tunc, cum tractis
tabulatis hac atque illac species picturae nudabatur in-
terior. — quod Varro et Suetonius [p. 341 JB.] com-
memorant.
Serv. Verg. g. 3, 24 apud maiorea — fiebat. undo hodieque per-
mansit consuetudo, ut componantur pegmata a ludorum thea-
tralium editoribus. scaena — interior. undc perite utrumque tetigit
dicens Wersis discedat frontibus' singula singulis complectens
sermonibus. quod — commemorant. cf Val. Max, 2, 4, 6.
2 bis schena Paris. 7959 scena rdl.
*316
translatum, antea Poenicis indutum tunicis M. Scaurus
exquisito genere yestis cultum induxit.
Vdl. Max. 2, 4, 6 transiatnm — induxit cf. MHnzer tbid. l. c.
1 poeniceis cod. Atrehat. Pighii; cf. Val. Max. 2, 6, 2 et
Lachmann ad Lucr. p. 123
*317
Cn. Pompeius ante omnes aquae per semitas decursu
aestivum minuit fervorem.
Val. Max. 2, 4, 6 Ctl. — fervorem.
1 gpaeiuB Laur. gneus Bem.
M. Terentius Varro 327
318
^anno demum qtdnto et sexagesimo' haec aetas est, ut
Varro ait, etiam comicorum senum.
JDon. Ter, adelph, 5, 8, 15 • anno — senam. cf. id, eun, 2, 1, 25 •.
DE GENERIBUS LITTERARUM
ORATIONE SOLUTA SCRIPTIS
319
prosa est producta oratio a lege metri soluta; prosnm
enim antiqui productum dicebant et rectum; unde ait
Varro apud Plautum ^prosis lectis' significari rectis. unde
etiam quae non est perflexa numero sed recta, prosa oratio
dicitur, in rectum producendo. — praeterea tam apud s
Graecos quam apud Latinos longe antiquiorem curam faisse
carminum quam prosae; omnia enim prius yersibus conde-
bantur, prosae autem studium sero viguit. primus apud
Graecos Pherecydes Syrus soluta oratione scripsit, apud
Romanos autem Appius Caecus adversus Pyrrhum solutam lo
orationem primus exercuit. iam exhinc et ceteri prosae
eloquentia contenderunt.
Isid, or. 1, 38, 1 prosa est — prodacendo. alii prosam aiunt
dictam ab eo, quod sit profasa, vel ab eo quod spatiosius
proniat et excurrat nullo sibi termino praefinito. praeterea —
contendemnt. cf, CGL V 576, 62. Wtlwanns Ubris De serm. Lat.
tribuit.
4 perplexa Bem. 95 per?lexa Bem. 36 9 ferecides
fort. Syrius 10 pirnim 11 exin Wilmanns
320
grammatica Romae ne in usu quidem olim, nedum
in honore ullo erat, rudi sciLicet ac bellicosa etiam tum
ciyitate necdum magnopere liberalibus disciplinis vacante.
initium quoque eius mediocre extitit, si quidem antiquis-
simi doctorum, qui idem et poetae et semigraeci erant 5
(Livium et Ennium dico, quos utraque lingua domi foris-
qne docuisse adnotatum est) nihil amplius quam Graecos
interpretabantur, aut si quid ipsi latine composuissent
328 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
praelegebant. — primus igitur, quantum opinamur, stadiiun
10 grammaticae in urbem intulit Crates Mallotes Aristarclii
aequalis, qui missus ad senatum ab Attalo rege inter
secundum ac tertium Punicum bellum sub ipsam Ennii
mortem, cum regione Palatii prolapsus in cloacae foramen
crus fregisset, per omne legationis simul et valetudinis
15 tempus plurimas acroasis subinde fecit assidueque disse-
ruit ac nostris exemplo fuit ad imitandum. hactenus tamen
imitati, ut carmina parum adhuc divolgata vel defunctomm
amicorum vel si quorum aliorum probassent, diligentios
retractarent ac legendo commentandoque etiam ceteris nota
20 facerent; ut C. Octavius Lampadio Naevii Punicum bellum,
quod uno volumine et continenti scriptura expositum diyi-
sit in septem libros; ut postea Q. Yargunteius annales
Ennii, quos certis diebus in magna frequentia pronuntiabat:
ut Laelius Archelaus Yettiusque Philocomus Lucilii saturas
26 familiaris sui. — instruxerunt auxeruntque ab omni parte
grammaticam L. Aelius Lanuvinus generque Aelii Ser.
Clodius, uterque eques Eomanus multique ac varii et in
doctrina et in re publica usus. Aelius cognomine duplici
fait; nam et Praeconinus, quod pater eius praeGonimn
30 fecerat, vocabatur, et Stilo, quod orationes nobilissimo
cuique scribere solebat, tantum optimatium fautor, nt
Metellum Numidicum in exsilium comitatus sit. Servins,
cum librum soceri nondum editum &aude intercepisset et
ob hoc repudiatus pudore ac taedio secessisset ab urbe,
86 in podagrae morbum incidit; cuius inpatiens veneno sibi
perunxit pedes et enecuit ita, ut parte ea corporis quasi
praemortua viveret. posthac magis ac magis et gratia
et cura artis increvit, ut ne clarissimi quidem viri abs-
tinuerint quo minus et ipsi aliquid de ea scriberent, ut-
40 que temporibus quibusdam super viginti celebres scholae
foisse in urbe tradantur, pretia vero grammaticormn tanta
mercedesque tam magnae, ut constet Lutatium Dapbnidem
— septingcntis milibus nummum a Q. Catnlo emptom ac
brevi manumissum, L. Apuleium ab Aeficio Calvino equite
46 Bomano praedivite quadringenis annui^ conduciam ut
M. TerentiuB Vwro 329
osce doceret. nam in provincias quoque grammatica
penetraverai, ac non nulli de notissimis doctoribus peregre
docnerunt, maxime in Gallia togata; inter quos Octavius
Teucer et Sescennius lacchus et Oppius Chares; hic qui-
dem ad ultimam aetatem et cum iam non ingressu modo 6o
deticeretur sed et visu.
iS^. de gramtn. 1 grainmatica Bomae — praelegebant nam quod
non nulli tradunt duoB libroB de litteiis sjllabisque, item de metriB
ab eodem Ennio editos, iure arguit L. Cotta non poetae sed
posterioriB Ennii esse, cuius etiam de augurandi [-rali Vindob.
Ottob.] disciplina volumina ferantur. pximiu — famJiiariB iid, quas
legiese se apud Archelaum Pompeius Lenaeus, apud Fhilocomum
YaleriuB Cato praedicant. instnxxenmt — Daphnidem, quem Laevius
MelisBUB per cavillationem nominis Ilavbg iLyoatriyM [Panosaga-
cema (panaB-) vd pansagacema (-gasan sema) codd. : em, Toupiua]
dicit, septingexitis — et viiTi. de crrore temporum Attalicae legationis
cf. Leo, P1. F. p. 29 adn. 1. de agnomine * Praeeoninus^ a Varrone
tradito cf. MimeeT ibid. p. 268. de Luttstio Daphn. Plin. n. h.
7, 128. de Varrone Plinii auetore Miinzer ibid. p, 148. 272. cetero-
qui de Varrone totius capitis auctore Leo ibid. p. 28 adn. 1.
Both, Suet. praef. adn. 58. GKdrtge, Diss. Hal. 14 {1901) p. 267.
5 qui idem Lachmann: quidem (-dam Gudian. -dem Neap.)
7 adnot. Beroaldus annotatum Neap. et I = Vatic. 1518 ad-
notum V = Vatic, 1862, Ottob. sat notum La^hmann {cf. Rh.
Mu8. 9, 14) 17 imitati sed. IFGronovius et Beiff. 19 etiam]
et VLeid. 23 pronunciabat codd. praeter Leid. 24 Yectiusq^
Vindob. Vectius Q. (-ett- Ottob. -us %t Q. Leid.) 26 familiari-
bus Buis van Heusde 26 gener Q. codd. praeter Vindob.
Leid. 29 Praeconius (vd Prec-): em Beroaldua 80 Istilo
31 tm Neap. 32 Metellum Vindob. M. Met. rdl. 37 prae-
mortni ipel prem.) : em. Stephanm post hoc V Ott. I 43 Catullo V
-llo Letd. 44 aefiio (-tio) Vindob. Ott. Eficio (-tio) rell.
46 conductoB mutoscedo doceret Vindob. Ott. -os (-um ut '
Gudian.) multos edoc. reU. : em. Buechder 46 nam codd. iam
22et/f. 49 Fescennius Leid. m. 2
DE lUDICIO LITTERARUM
321
in comoedia mazime claudicamus, licet Yarro Musas
Aelii Stilonis sententia Flautino dicat sermone locuturas
fuisse, si latine -loqui vellent.
Qumt. 10, 1, 99 in comoedia — reUeni
330 Giftminaticae aetatie Varronianae &ag^enta
et in Garmine et in soluta oratione genera dicendi
probabilia sunt tria, quae Graeci laQccKTrjQag yocant nomina-
que eis fecerunt adQov laxvov fAifSov. nos quoque, qn^m
primum posuimus, uberem vocamus, secundum graciiem,
5 tertium mediocreuL uberi dignitas atque amplitudo est,
gracili venustas et subtilitas, medius in confinio est utrius-
que modi particeps. bis singulis orationis yirtutibus vitia
agnata sunt pari numero, quae earum modum et habitum
simulacris falsis ementiuntur. sic plerumque sufflati at-
10 que tumidi fallunt pro uberibus, squalentes et ieiunidici
pro gracilibus, incerti et ambigui pro mediocribus. yera
autem et propria buiusce modi formarum exempla in Latina
lingua M. Varro esse dicit ubertatis Pacuvium, graciKtatis
Lucilium, mediocritatis Terentium. sed ea ipsa genera
16 dicendi iam antiquitus tradita ab Homero sunt tna in
tiibus: magnificum in Ulixe et ubertum, subtile in Menelao
et cohibitum, mixtum moderatumque in Nestore. animad-
versa eadem tripertita varietas est in tribus philosophis,
quos Athenienses Bomam ad senatum populi ^B.^ lega-
80 verant inpetratum, uti multam remitteret, quam fecerat
is propter Oropi vastationem. ea multa fiierat talentom
fere quingentum. erant isti philosophi Carneades ex Aca-
demia, Diogenes Stoicus, Critolaus Peripateticus. et in
senatum quidem introducti interprete usi sunt C. Aciho
96 senatore; sed ante ipsi seorsum quisque ostentandi gratia
magno conventu hominum dissertaverunt. tum admirationi
fuisse aiunt Rutilius [HBF 3 P.] et Polybius [33, 2
p. 1287 H^ philosophorum trium sui cuiusque generis
facundiam. violenta inquiunt et rapida Carneades
30 dicebat, scita et teretia Critolaus, modesta Dio-
genes et sobria.
Gell. 6, 14 et in caimine — et sobria. unum quodque autem
genus, ut diximus, cum caBte pudiceque omatur, fit iUustrius,
cum fucatur atque praelinitur, fit praestigiosum. 1 sq. cf. QuitU.
12, 10, 58. Fronto p. 54 N. Ehet. lat, min. p. 126, 1, 438, 9.
515, 27. 561, 7 H. Schol Bern. p. 742, 58 H. VGL VI 207. 499.
KroU, Bh. Mm. 62, 86. ll«g. cf. Fronto p. 113 N. Ewxnih.
H. TerentiuB Varro 331
de fab. 3, 5. Serv. Verg. g. 4, 150. Usq. Quint. 12, 10, 64 (Cic.
Brut. 50^ Ausan. proftBurd. XXI16; grat act. VIII 19; ep. XII
10 $q. P.). llsq. cf. Varro fr. 58. Macrob. 1, 5, 14. Cic. de or.
2, 155. tusc. 4, 5. acad. post. 2, 137. ad AU. 12, 23, 2. Flut. Cato
ma. 22 {Flin. n. h. 7, 112). Aelian. v. h. 3, 17. Lact. d. i. 5, 14, 3.
haec ad V librum De serm. Lat. collato fr. 40 pertinere videntur.
3 apponicx. (-ixc Vatic.) non mecon codd. (om. Liu/d-Bat.) :
em. IFGronovius nosque Vatic. 19 R. add. Hertz dubi-
tans; sed. cf. GeU. 17, 21, 49 legaverunt imperatum Lugd-Bat.
20 remitterent — fecerant Lugd-Bat. Vatic. 24 cacilio Paris.
cecilio Lugd-Bat. Vatic. Caelio Macrohius
m. VERBORUM ORiamUM EXPLICATIONUMVE
de disciplina verborum originis apud antiquos cf. Woelfflin,
Arch. f. Lat. Lex. 8, 420—40. 561—85. Steinthal, Gesch. d.
Sprachw. (Berlin 1891) 1, 331 sq.
PRAENOMINUM
323
Yarro simplicia in Italia nomina fuisse ait existima-
tionisque suae argumentum refert, quod Eomulus et Bemus
et Faustulus neque praenomen ullum neque cognomen
tabuerint. — Romanos autem arbitrandum est maxime
ab Albanis et Sabinis multiplicandorum nominum con- s
suetudinem traxisse, quoniam ab illis orti sunt. omnia
autem, quae ad unum quemque nostrum definiendum ex-
cogitata sunt, eandem vim significandi bominis obtinent.
quod proprie tale dicitur, hoc distat, quia eo gens cognosci-
tur, ideoque dicitur gentilicium. cetera ordine variantur; lo
nam quod praeponitur praenomen, quod post fertur
cognomen, quod ad ultimum, dicitur agnomen. — genti-
licia nomina Yarro putat fuisse numero oo, praenomina
circa XXX. pueris non prius quam togam YiriLem sumerent,
puellis non ante quam nuberent praenomina imponi moris i6
fuisse Q. Scaevola auctor est. quae olim praenomina
fuerunt, nunc cognomina sunt, ut Postumus Agrippa
Proculus Caesar.
Inc. de praenom. 1 — 3 Varro — habuerint qui ab eo dissen-
tiunt aiunt matrem. eorum Ream Silviam vocatam, ayum Sil-
332 GTammaticae aetatis Varronianae fragmenta
yinm Numitorem, fratrem eins Amulium Silvium ac superioiee
Albanorum reges Capetum Silvium, Agrippam Silvium poste-
rioresque duces Mettium Fufetium et Tutorem Cloelium vocatofi.
nec contenti his ad SabinoB transgxediuntur: Titum Tatium,
Numam Pompilium — . in hunc modum YarroniB sententu
subruitur. Bomanos — agnomen. quorum series non ita, ut exposui,
semper servata est; animadyerto enim in consulum fastis per-
plexum usum praenominum et cognominum fuisse. — gvntmdB
— CaeBar. de re cf. Mommsen, Bom. Forsch. 1, 20. 31. 62. gwtn
cum hoc ea quoque quae secuntur fragmenta, ubi semel denuo
Varro auctor laudatur {fr. 324\ ad eum referenda sint, dubitari
non potest (cf. Mommsen, Bh. Mus. 15, 181 adn. 24); neque
aliunde Verrius sua de iisdem praenmninibus hausit. cf. Beitzen-
stein, Verr. Forsch. p. 23 sq. fortasse de his Varro in Antiq. rer.
huni. disputavit, certe non in libris JDe vita p. B. {cf. Kettner,
M. Ter. Varr. de vita p. B. p. 16).
1 fuisse nom. a = cod. Bern. schedulae Paridis epit. partem
continentes 6 nomina Gertz 8 <[non> eand, Gertz
optinent cod. m. 2 et a 9 proprie tale scripsi <propri^etate a
per proprietatem cod. m. 2 per om. m. 1 proprie ita Gertz
12 dicitur a Hdlm adic. cod. est post agn. (idd. Pighius
324
Ancum praenomen Yarro e Sabinis translatmn putat,
Valerius Antias \fr. i\ scribit, quod cubitiim vitiosmn
habuerit, qui graece yocatur aywhv.
Ibid. 4 Anonm — ayxdiv. Paul. Fest. p. 19, 15 Ancus appel-
latur, qui aduncum bracbium habet et exporrigi non potest.
2 Antias Pighius antea cod. Mai ita vocatum regem
Ancum post Antias add. Gertz quo 8 ANKCON
325
Appius ab Atto eiusdem regionis \8abinae\ prae-
nomine.
Ibid. 6 AppinB — prMnomine. cf. od fr. 323.
326
Auli \iudicantur did%\^ quod iis [parentiibus\ aventibu»
nascuntur.
Ibid. 5 Aoli — nawnntar. cf. ad fr. 323.
dis alentibus eod. m. 2 Halm; sed ef, fr. 346
M. Terentius Varro 333
' 327
Oaesones adpellati simt quod mortuis matribus ezsecti
erant.
Ibid, 6 CaeBones — erant Puul. Fcst. p. 57, 13 CaesoneB ap-
pellantur ex utero matris exsecti. cf. Plin. n. h. 7, 47. Isid. or.
9, 3, 12. ceteroqui cf. ad fr. 323.
1 mortua
. 328
Faustus a favore
Ibid. 4 Statius — , Faustus a. f. praenomina ceperunt [coep.
cod.]. Non. p. 426, 15 faustum quasi a fayendo dictum ac per
hoc prosperum et propitium. cf. ad fr. 323.
329
Gai iudicantur dicti a gaudio parentum.
Ihid. 5 Gai — parentam.
Gaii Mai Cn cod.
330
Gnaeus ob insigne naevi adpellatus est. quod unum
praenomen varia scriptura notatur; alii enim Naeum, alii
Gnaeum, alii Cnaeum scribunt. qui G littera in hoc prae-
nomine utuntur, antiquitatem sequi videntur, quae multum
ea usa littera est. oUm enim dicebatur frugmentimi, nunc 5
frumentum eflfertur, et forgtis, non fortis, et gnatura, non
natura. ergo etiam qui in oorporibus gigni solet gnaevus
adpellabatur. qui Cn. ponunt, correptione syllabae delectari
videntur, qui Naeus, levitate.
Ibid. 5 GnaeuB — levitate. Paul. Fest. p. 96, 8 Gnaeus [Gneus
honi codd.] et corporis insigne et praenomen a generando
dicta esse, et ea ipsa ex Graeco yl/yvsad-ai^ apparet.
2 naevum 3 G vett. edd. : C 6 et fertur et forgtisl cum
dim diceietur forctis {cf Paul. Fest. p. 84, 8. Fest. p. 348^,15),
hic interpolationem laiere suspicatur Gertz 8 corruptione
BoHm 9 lenitate Gertz
331
Hostus praenomen fuit in eo, qui peregre apud hospi-
384 Grammaticae aetatig Varroniaiiae fragmenta
tem natus erat, idque habuit Lucretius Tricipitinus, collega
L. Sergii.
Ibid. 4 HostuB — Sergii. cf. Varro de l. L. 5, 3. Paul FesL
p. 102, 7.
1 Hostus Pighius hospes cod. Mai
332
Lartis praenomen sumptum est a Laribus, Tuscum
autem esse creditum, faitque consul Lars Herminius cum
T. Verginio <^Tri)>costo.
Ihid. 4 Lartia — <[Tri>co8to. cf. od fr. 323.
1 laertis 2 conBularis herm.: ein. Pighius qui Lar, ut
sane Char. p. 136, 13 3 costo
333
Lucii coeperunt adpellari qui ipso initio lucis orti
erant, aut, ut quidam arbitrantur, a Lucumonibus Etruscis.
Ibid. 5 Luoii -- EtruBci» Varro de l. L. 9, 60 qui luci [natus],
Lucius. Paul. Fest. p. 119, 15 Lucius praenomen est eius, qui
primum fait, quia oriente luce natus est.
334
Manii qui mane editi erant, yel ominis causa quasi
boni; manum enim antiqui bonum dicebant.
Ibid. 5 Manii — dicebant Varro de l. L. 9, 60 forsitan »b eo,
qui mane natus diceretur, ut is Manius easet. Paui. Fest.
p. 148, 16 Manius praenomen dictum est ab eo, quod mane
quis initio natus sit, ut Lucius qui luce. cf. Ael. StU. fr. 6(1
Paul. Fest. p. 125, 14.
335
Marci Martio mense geniti.
Ibid. 5 Marci — geniii.
Marci] M
336
Numeriis sola tantum modo patricia familia usa est
Fabia, idcirco quod trecentis sex apud Cremeram flumen
caesis, qui unus ex ea stirpe extiterat, ducta in matri-
M. Tercntms Varro 335
monimn uxore filia Numerii Otacilii Maleyentani sub eo
pacto, ut quem primum filium sustulisset, ei matemi avi 5
praenomen inponeret, obtemperavit.
Ibid. 6 Nozneriis — obtemperavit. prOTSUS eodem FestUS p. 170^,32.
de re cf. fr. 107, de Vanone a^uctore ad fr. 323.
1 numerii 4 numeri iotacilii 6 avi cod. m. 2 aut m. 1
337
Opiter qui patre mortuo, avo vivo gignebatur.
Ihid. 4 Opiter — gignebatux. Paul. Fest. p. 184, 10 Opiter est
coins pater avo vivo mortuus est ducto vocabulo, aut quod
obitu patris gcnitus sit, aut quod avum ob patrem babeat id
est pro patre. cf Quint. 1,4,25. CGLVI 25. cf ad fr. 323.
vocabatur ante qui add. Gertz
338
Publi \iudicantur dictt\ qui prius pupilli facti erant
quam praenomina haberent, "1* alii ominis causa e pube.
Ihid. 5 Publi — e pube. cf. od fr. 323.
2 alii] aut Gertz recte ut videtur
339
Sertor qui per sationem natus erat adpellatus est.
Ihid. 4 Sertor — eat. Fest. p. 340\ 22 Sertorem quidam pu-
tant dictum a prendendo, quia cum cuipiam adserat manum,
educendi eius gratia ex servitute in libertatem, vocetur ad-
sertor, cum verisimilius sit dictum, qui sereret quid. cf ad fr. 323.
340
Servius quod mortua matre in utero servatus est.
Ibid. 6 Servlus — est cf od fr. 323.
341
Spurii patre incerto geniti quasi anoqadriv.
Ihid. 6 Spurii — oTtoQ. cf od fr. 323.
CTTOPAAII: em. Gertz -di^i Halm
336 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
342
Statius a stabilitate.
Ihid, 4 St. a Btab. cf. ad fr. 323,
343
Tiberii vocitari coepenmt qui ad Tiberim nascebantur.
Ihid, 6 Tiberii — naaceb. cf. ad fr. 323.
344
Titus e Sabino Domine Tito fluxit.
Ihid. 6 TituB — fluxit. Faul. Fest. p. 366, 9 tituli milites
appellantur quasi tutuli, quod patriam tnerentur, unde et Titi
praenomen ortum est. cf. ad fr. 323.
nomine titulo coni. Perizonius ex Paulo l. c. Titio an
Tatio ? cf Varro de l L. 5, 55
345
Tullus praenominatus est ominis gratia quasi tollendus
o littera in u conyersa.
Ibid. 4 TuUui — converaa. cf. od fr. 323.
346
Volero in praenomen abiit, quod volentibus nasci liberi
parentibus videbantur, quo usus est Publi^li^us Philo.
Ihid. 4 Voiero — Phiio. cf. ad fr. 323.
1 liberis par. (a par. Grotef.) indebatur Pi^hius, Grotefend
in Zeitsch. f. Altertw. 1843 p. 179 2 pubhus: em. Pighiu$
347
Vopiscus qui in utero matris geminus conceptus altero
abortu eiecto incolumis editus erat.
Ihid. 4 VopiscuB — erat. Plin. n. h. 7, 47 Vopiscos appella-
bant e geminis qui retenti utero nascerentur altero interanpto
abortu. Non. p. 557, 3 Vopiscus qui ez duobus conceptis uno
abortu ezcluso ad partum legitimum deducitur. cf. Piut. Co-
nol. 11. Quint. 1, 4, 25.
M. TerentiuB Varro 337
348
antiquanim nxulierum frequeati in usu praenomina
fuenmt, Butila Caesellia Eodacilla Murrula Burra, a colore
ducta. illa praenomina a virilibus tracta sunt, Gaia Lucia
Publia Numeria. ceterum Oaia usu super omnes celebrata
est; ferunt enim Gaiam Caeciliam Tarquinii Prisci regis 6
uxorem optimam lanificam fuisse, et ideo institutum, ut
novae nuptae ante ianuam mariti interrogatae quaenam
vocarentur, Gaias esse se dicerent..
Ihid, 7 antlqaarain — dicerent. Tauh Fest. p, 224, 14 praeno-
minibus feminas eBse appellatas testimonio sunt Caecilia et
Tarracia, quae ambae Gaiae solitae sint appellari, pari modo
Lucia et Titia. id, p. 95, 13 Gaia Caecilia appellata est,
ut Bomam venit, quae antea Tanaquil Tocitata erat, uxor
Tarquinii Prisci regis Bomanorum, quae tantae probitatis
fuit, ut id nomen ominis boni causa frequentent nubentes;
quam Bummam asseverant lanificam fuisse. cf, Varro de
l L, 9, 60. 61. Flin. n. h. 8, 194.
2 rutilia: em. Kempf coll. Varr. de l. L. 7, 83 et Mueller ap.
Fest p, 262^, 20 Caesulla coni. Kempf coll. Fest. p. 274 f>, 9
Murtidla Grotefend 3 viris Halm 5 fenmt] qiuiie secuntur
exlant in a
ex istia quae in fragmentis adnotavimtis verisimillimum fit
a Varrone reliqua quoque Verrii praenominum veriloquia repe-
tenda esse: p. 26, 11 Aquilius (ab aquilo colore); p. 130, 1 Ma-
mercus praenomen Oscum; p. 359, 19 Talus in Sabinorum
nominibuB praenominis loco videtur fuisse. vd. p. 151, 1 Man-
liae gentis. cf. Beitzenstein, Verr. Forsch. p. 25.
COGNOMINUM AGNOMINUMQUE
de hominum nominibus Varronem via ac ratione scripsisse
tx ineerto auctore De praenominibus (fr. 323 sq. et praesertim 348)
non dliter atque ex fr, 368 patet. cf. etiam Varro r. r. 2, 1, 10
quod nomina multa babemus ab utroque pecore, a maiore et
a minore. ^a minore^ Porcius Ovinius Caprilius, sic a maiore
Equitius Taurius. cognomina adsignificant [-ri cod.\ quod
dicuntur ut Anni Caprae, Statili Tauri, Pomponi Yituli; sic a
pecudibus alii multi. eorundem complura vestigia apud Plinium
aliosque extare Miimer demonstravit (ibid. p.2658q.). cf Reitzen-
stein ibid. p. 25. Willers, de Verr. Fl. glossar. interpr. p. 17 sq.
brammaticae Bomanae fragmenta ed. Fuitaioli 22
338 Grammaticae aetatis VarroniaDae fragmenta
349
in pedes procidere nascentem contra natnram est, quo
argimiento eos appellavere Agrippas ut aegre partos.
Flin. n. h. 7, 45 in pedes — partos, qualiter et M. Agrippam
ferunt genitum, imico prope felicitatis exemplo in omnibns ad
hunc modum genitis. c/1 Varro fr. 145. Quint. 1, 4, 25. Sen.
Dan. Aen. 8, 082. Non. p. 557, 1. Solin, 1, 65. Anecd. E.
p. 239, 19. CGL VI 46 {Inc. de praenom. 3).
1 procedere Leid. m. 2 Bicc. m. 2 vg. Solin. 1, 65
*350
luniorum <^in^ familia Bubulcum nominarunt, qui
bubus optime utebatur.
Plin. n. h. 18, 10 luniorum — utebatur. cf. 8upra Varro r. r.
2, 1, 10. eadem Plinii paragrapho certum Varronis fragmenium
(358) continetur.
<^e^ Mayhoff, qui de in quoqtte cogitawt
*351
Scipio Africanus prior natus primusque Gaesarom a
caeso matris utero dictus.
Plin. n. h. 7, 47 auspicatius enecta parente gignuntnr; sic-
ut Scipio — dictus, qua de causa et CaeBones appellati. cf. Tert.
de an. 25 qui exsecto matris utero vivi aSrem hauserunt,
Liberi aliqui et Scipiones. Non. p. 556, 26 CaesareB dicti qni
caesa matre nascuntur. aliter Paulus Fest. p. 57, 14 (a cae-
sarie). cf. Isid. or. 9, 3, 12.
*352
Calpumi a Calpo Numae regis filio sunt oriundL
Paul. Fest. p. 47, 2 Caipumi — oriundi. dc hoc PltU. Numa 21.
Laus Pison. 15 (PLM I 226 B.). Schol. Cruq. in Hor. art.
p. 292. cf MUnzer ihid. p. 268. glossa^ quae apud Verrium
proxime praecedit, ^calix* ex Varrone ad litteram fere hausta est
(de l. L. 5, 127).
*353
Chilo dicitur cognomento a magnitudine labrorum, Cilo
sine aspiratione cui frons est eminentior ac dextra sinistra*
que veluti recisa videtur.
M. Terentius Varro 339
Paul. Fest. p. 43, 10 cuio — yidetor. Vel. Long, p. 74, 13
item aJinin esse cilonem, alium chilonem [volv^rimt]^ et cilones
Yocari homines angusti capitis et longi, chilones vero impro-
bioribuB labris homines a Graeco ^ccqcc ra ^c/Xt]. cf. supra
fr. 280sq. Vel. Long. ap. Cassiod. orth. p. 155, 12. eadem fere
tradit Char. p. 102, 1. Caper oHh. p. 97, 17. CGL VI 211.
*354
ab iisdem [^iritibus] qui altero lumine orbi nasceren-
tur Coclites vocabantur, qui parvis utrisque Ocellae, Luscini
iniuriae cognomen habuerunt.
Plin. n. h. 11, 150 ab — babuenmt Varro d. l. L. 7, 71 ab
oculo Cocles ut ocles, dictus qui unum haberet oculum. cf. Plut.
Popl. 16. Bion. H. 5, 23. de 'Luscinio' cf fr. 219.
^355
cognomina etiam prima inde: [558]. iam Fabiorum
Lentulorum Ciceronum, ut quisque aliquod optime genus
sereret.
Plin. n. h. 18, 10 cognomina — sereret. hoc fr., 350, 358 apud
Plinium inter se excipiunt. aliter de ^Fabif Paul. Fest. p. 87, 7.
de ^Lent^ cf. Cic. ad Att. 1, 19, 2. de ^Cicero^ Drumann, Ge.
Boms 5, 207.
1 Lentinorum: em. Barharus
356
Ghar. p. 82, 7 (= Plin. duh. serm. p. 47, 24 B.) = fr. 280^
*357
in nullo genere aeque facilis mixtura cum fero, qua-
liter natos antiqui hybridas vocabant ceu semiferos, ad
homines quoque ut C. Antonium Ciceronis in consulatu
collegam appellatione tralata.
Plin. n. h. 8, 213 in nuUo — traiata. Val. Max. 8,6,4 Q. autem
Varius propter obscurum ius civitatis Hybrida cognominatus
cf. Mimzer ihid. p. 265.
358
cognomina etiam prima inde: Pilumni, qui pilum pistri-
nis invenerat, Pisonis a pisendo.
22*
340 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
Plin. n. h. 18, 10 cognomina — pisando. cf. Varro ap, Serv, Ban.
Aen. 10, 76 (fr, 37S) et Isid. or. 4, 11, 6. Fest. p. m\ 24.
Laus Pison. 15 sq, {FLM I 226 B),
^359
apud Romanos quoque honos mature huic arti [pk-
turae\ contigit, si quidem cognomina ex ea Pictorum
traxerunt Fabii clarissimae gentis, princepsque eius cogno-
minis ipse aedem Salutis pinxit anno urbis conditae COCCL.
Plin. n. h. 35, 19 apud — CCGGL, quae pictura duravit ad
nostram memoriam aede ea Claudi principatu exusta. Vdl.
Max. 8, 14, 6 C. Fabius nobilissimus civis, qui cum in aede
Salutis, quam C. lunius Bubulcus dedicaverat, parietes pinxisset,
nomen his suum inscripsit cf. MHnzer ihid. p. 231. 268.
^360
Yola homini tantum exceptis quibusdam. namque et
hinc cognomina inventa, Planci Plauti Pansae Scanri^
sicut a cruribus Vari Vatiae Vatini.
PUn, n. h. 11, 253 sq. voia — Vatini, quae vitia et in quadripe-
dibuB. Quint 1, 4, 25 scrutabitur — origines nominum, qnae ex
habitu corporis Rufos Longosque fecerunt; ubi erit aliud secre-
tius, SuUae Burri Galbae Plauti Pansae Scauri taliaque. Paul.
Fest. p. 231, 3 plancae tabulae planae, ob quam causam et planci
appellantur, qui supra modum pedibus plani sunt. Fest.p. 238*^31
<^Plotos appellant^ Umbri pedibus planis <[nato8. hinc soleas
dimidiatas, qui^bus utuntur in venando <^quo planius pedem
ponant, vo]>cant semiplotia et <^ unde et Macci^iu
poeta, quia Umber Sarsinas erat, a pedum planitia initio Flo-
tos, postea Plautus coeptus est dici. haec excipit Varrtmu
fr. 361.
361
Postumus cognominatur post patris mortem natus.
Plautus in Aulularia [162]: ^post mediam aetatem qui
mediam ducit uxorem domum, / si eam senex anum prae-
gnatem fortuito fecerit, / quid dubitas quin sit paratuni
5 his nomen pueris Postumi?'
Fest. p. 238 f>, 2 Po«tumufl — PoBtumi? Varro de I. L. 9, 60 qui
post patris mortem [natus], Postumus.' 61 videmus — Po-
M. Terentius Varro 341
stumam a multis post patris mortem etiam nunc appellari. cf.
Inc. de praenom. 3. Plut Coriol. 11. Quint. 1, 4, 25.
3 sine xanum 5 Postumi Urs.: Postume
*362
vulgo purpura latiore tunicae usos invenimus etiam
praecones, sicut patrem L. Aelii Stilonis Praeconini ob
id cognominati.
Flin. n. h. 33, 29 anuli distinxere alterum ordinem a plebe,
nt semel coeperant esse celebres, sicut tunica ab anulis sena-
tum, quamquam et boc sero, Toigoque porptira — cognominatd. cf.
fr. 320.
*363
Proculum inter cognomina eum dicunt, qui natus est
patre peregrinante a patria procul. Proculos sunt qui
credant ideo dictos, quia patribus senibus quasi procul
progressis aetate nati sunt.
Faul, Fest. p. 225, 2 Procuium — aunt. cf. Plut. Goriol. 11
i<5vvxviict ysviasas)' Inc. de praenom. 3. CGL V 607, 11 Pro-
culus qui patre longius peregrinante nascitur. cf C GL VI 135.
^364
laeva sinistra, quam Graeci a%cciav\ unde tractum
cognomen Scaevola.
Paul. Fest. p. 117, 6 laeva — Scaevoia. Varro de l. L. 7, 97
pueris turpicula res in collo quaedam suspenditur, ne quid ob-
sit, bonae scaevae causa Scaevola appellata. ea dicta ab
Bcaeva id est sinistra — . id a Graeco est, quod hi sinistram
vocant a%aLdv. cf. Plut Popl. 17.
1 Bcean boni codd.
*365
pampinatio inventa primo Stoloni dedit nomen.
Plvn. n. h. 17, 7 ita [stolo] appellatur in ipsis arboribus
fruticatio inutilis, unde et pampinatio — nomen. Varro r. r. 1, 2, 9
qui [C. Licinius Stoh] propter diligentiam culturae Stolo-
nimi confirmayit cognomen, quod nullus in eius fundo reperiri
poterat stolo, quod effodiebat circum arbores e radicibus quae
nascerentui e solo, quos stolones appellabant.
342 Grammaticae aetatis Yarronianae firagmenta
*366
uni animalium homini depravantur [oct«/i], unde cogno-
mina Strabonum et Paetorum.
Flin. n. h. 11, 150 xau. — Paetonun. cf Cic. de nat d. 1, 80.
Hor. sat 1, 3, 44 sq. et Porphyr. ibid. Non. p. 27, 1. haee ap.
Flin. fr. 354 in eadem pa/i-agrapho proxime antecedunt.
*367
Tcov 81 (SGificctiKcbv ov fiovov Uvlkccg oiSe NCyQOvg ovdi
^Povcpovg^ &kXcc Kal Kcclnovg kccI KkoodCoijg iitavvfilccg
ttd^svrcci.
Plut Coriol. 11 twv — ti&svtai. cf. fr. 360. Gomel. Epie.
fr. 1. Macroh. 1, 17, 27.
368
Varro cum de suo cognomine disputaret, ait eum qui
primus Varro sit appellatus, in Illyrico hostem Varronem
nomine quod rapuerat et ad suos portaverat, ex insigni
facto vocabulum meruisse.
Serv. Dan. Aen. 11, 743 Varro enim cum — meruiaae.
3 ad suos Commelinus ad vos Floriac. 4 voc. ow.
Horiac.
praeterea alia similia commemora/re liceat, quae pltis minus
certa ratione Varroni vindicata sunt: Paul. Fest. p. 12,9
Attae (propter vitium crurum aut pedum — attingunt magis
terram quam ambulant). cf. CGL VI 111; Plin. n. h. 11, 159
Brocchi; id. lO^ 21 Buteo; Paiil. Fest. p. 41, 9 Cossi (a simili-
tudine vermium ligno editorum). cf. Plin. n. h. 11, 113. 17, 220;
Plin. n. h. 7, 68 Dentatus (cum dentibus nasci); Paid. Feat
p. 88, 8 Falcones (quorum digiti poUices in pedibus intro sunt
curvati, a similitudine falcis). cf. id. 43, 14; Plin. n. h. 11, 136
Flaccorum (aures homini tantum inmobiles, ab iis Fl. cogno-
mina). cf. Cic. de nat d. 1, 80; id. 11, 159 Labeones (a labris);
id. 19, 59 Lactucinos; Fest. p. 182^, 13 Orata (quod duobus
anulis aureis uteretur). cf. Va/rro r. r. 3, 3, 10, Cohm, 8, 16;
Plin. n. h. 11, 244 Sedigitas (digiti quibusdam in manibns
seni); id. 18, 20 Serranum (serentem inveneront). cf. Vai.
Max. 4, 4, 5; id. 11, 158 Simiorum et Silonum (avibns ser-
pentibus piscibus foramina tantum ad olfactns sine naribuft,
^t hinc cognomiua). cf Fest. 340\ 13. Non. p. 25, 17; Fest.
M. Terentiiufl Varro 343
p. 37 5 \ 15 ValgOB (qui diversas suras habeant). cf. Non.
p, 25, 8, Weichert, poett Latt. reU. 231 adn. 16. adde Cic. de
nat. d. 1,80 Capitones; id. ibid. Frontones; Varro de l. L. 7,46
Catus.
DEORUM NOMINUM
haec quae secuntur fragmenta ex rerum divinarum libris
mcusima ex pa/rte fhucerunt.
369
quam Varro \Feroniam matrem] Libertatem deam
dicit, Feroniam quasi Fidoniam,.
Serv. Dan. Aen. 8, 564 quam — Fidoniam. cf. Varro de l. L.
5, 74.
370
Imporcitor, qui porcas in agro facit arando; porca
autem est inter duos sulcos terra eminens.
Paul. Fest. p. 108, 9 Imporoitor — emlnens. Fest. p. 238^, 7
porcas, quae inter duos sulcos fiunt, ait Vano dici, quod porri-
gant frumentum. Varro r. r. 1, 29, 3 quod est inter duos sul-
coB elata terra, dicitur porca, quod ea seges frumentum porri-
cit. hinc tamen Verrium non hausisse haud iniuria contendit
Reitzenstein, Verr. Forsch. p. 33 adn. 2. aliter Varro de l. L.
5, 39.
371
quod abiectis infantibus [Romulo et Remo^ pepercit
lupa non mitis, Luperca — dea est auctore appellata
Varrone. — Praestana est — dicta, quod Quirinus in
iaculi missione cunctorum praestiterit viribus; et quod
Tito Tatio, Capitolinum ^ut^ capiat coUem, viam pandere 5
atque aperire permissum est, dea Panda est appellata vel
Pantica.
Amoh. 4, 3 qnod — Pantica. cf. fr. 201.
5 ut add. Sahaeus caperet Ursinus
372
Varro haesitans nunc esse illos [Xares] Manes et
ideo Haniam matrem esse cognominatam Larum, nunc
344 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
a{?rio8 rursus deos et heroas pronuntiat appellari, nmic
antiquorum sententias sequens Laruas esse dicit Lares,
5 quasi quosdam genios et functorum animas.
Arnoh. 3, 41 Varro similiter haeiitans — animaa [mortaorQm].
cf. Ael. Stil fr. 1. Cic. de leg. 2, 22. Plut quaest. R. 52.
Serv. Aen. 3, 63. (Isid. or. 8, 11, 100). Non. p. 66, 8. Macrob.
1, 3, 13.
1 manas 3 haerohas 5 effanctorum: em. Steweehm
373
Novensiles — novenarium numerum tradit Varro,
quod in movendis rebus potentissimus semper habeatnr et
maximus.
Amob. 3, 38 NovenaUes — maximufl. cf. Varro de l. L. 5, 74.
Piso fr. 4. Aelius Stilo fr. 22. Cincius fr. 22. Comificius fr. 8.
2 in novandis Ursinus
374
Varro qui sunt introrsus atque in intimis penetralibus
caeli deos esse censet quos loquimur [Pena^e^], nec
eorum numerum nec nomina sciri. hos Gonsentes et
Complices Etrusci aiunt et nominant, quod una oriantur
6 et occidant una, sex mares et totidem feminas, nominibus
ignotis et miserationis parcissimae; sed eos summi lovis
consiliarios ac participes existimari.
Amob. 3, 40 Varro qni — existimari. cf Frob. Vcrg. huc. 6, 31
Serv. Dan. Aen. 2, 296. id. ibid. 3, 12 [Varrone auctore\ quos
iiomani penitus in cultu habent, quos nisi Bacerdoti yideie fas
nulli sit, qui ideo penates appellantur^ quod in penetralibus
aedium coli soleant; nam et ipsum penetral penus dicitur, ut
hodie quoque penus Vestae claudi vel aperiri dioitur. ef. ifa-
crob. 3, 4, 8.
6 memorationis Ursinu^ 7 participes Scaliger: principeB
375
Varro Pilumnum et Pitumnum infantium deos esse
ait eisque pro puerpera lectum in atrio stemi, dum ex-
Dloretur an vitalis sit qui natug est; Piso [fr. 5] Pilum-
M. TerentiuB Varro 345
niun dictum, quia pellat mala infantiae. sed Pilumnus
idem Stercutius, ut quidam dicunt, qui propter pilum 6
inventum, quo fruges confici solent, ita appellatus est.
Serv. Dan. Aen, 10, 76 Vairo — app. est. cf, fr. 358. Serv. ibiijl.
9, 4. Fest. p. 205^, 24. Isid. or. 17, 1, 3. mythogr. 2, 183.
Non. p. 528, 11 {ex Varronis de vit p. E. II, unde haec fortasse
numaverimt).
1 Pit.] picumnum Fhriac. 3 vitalis Gasaubonus utilis
Turon. utili Floriac. 4 pellet — infantia Floriac.: em.
Daniel 5 stercutiuB Turon. strictus Floriac. structus Antiss.
376
Portunus, ut Varro ait, deus por<^tuum porta^rumque
praeses, quare huius dies festus Portunalia.
Schol. Veron. Aen. 5, 241 Portunufl — Portunaiia, quo aput
veteres claves in focum ad<^dere prope^ mare inBtitutum. hunc
Graeci Palaemona vocant. cf. Varro de l. L. 6, 19. Cic. de
nat. d. 2, 66. Ovid. fast. 6, 547. Paul. Fest. p. 56, 5. 243, 1.
Serv. Aen. 5, 241. g. 1, 437.
1 lac. suppl. Mai
LOCORUM POPULORUMQUE NOMINUM
explicaitionum quae secuntur nominum duo fontes proferri
solent, aut Antiquitates humanae {Reitzenstein, Hermes 20. 1885
p. 515sq.\ aut qpus De ora maritima {Detlefsen, Hermes 21.
1886 p. 255 sq.). aUera sententia saltem in fragmentis ad loca
non Itdlica pertinentihus vera esse videtur. Verrii quoque eno-
dationes infra relatae sunt, quarum similes in Itbris qui extant
de l. L. reperiuntur, cum his Verrius vix usus sit; quam-
qu>am eae ad Varronem Verriumque ex communi fonte manare
potuerunt. cf. 0 Mueller, praef ad Fest. XXIX adn. 6 et prae-
terea Wilmanns ibid. p. 45.
377
Aegaeum mare appellatur, quod crebrae in eo sint
insulae, ut procul aspicientibus species caprarum videantur.
Fa/Ul. FeSt. p. 24, 10 Aegaeum — videantur; flive quod [ut COdd.]
in eo Aege Amazonum regina perierit, sive quod [in] eo [eo
quia Monac.] Aegeus pater Thesei se praecipitaverit, Varro
346 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
de h L. 7y 22 Aegaeum dictum ab insuliB, quod in eo mari
scopuli in pelago vocantur ab similitudine caprarum Aeges.
cf. Flin. n. h, 4, 51. Solin. 11, 1. Mart. Cap, 6, 658.
378
Dovem insulae, quae stmt post fretum Siciliae, appel-
lantur Aeoliae ab Aeolo rege Hippotae filio, licet habeant
et propria nomina. — poetae quidem fingunt hunc regem
esse ventorum, sed, ut Varro dicit, rex fuit insularum, ex
5 quarum nebulis et fumo Vulcaniae insulae praedicens
futura flabra ventorum inperitis visus est ventos stia
potestate retinere.
Serv. Aen. 1, 52 novem — nomina; xmde et Vergilius ait
[Ae. 8, 4161 ^Aeoliam Liparem'. poetae — retinere. cf. Isid. or.
14, 6, 36, mythogr. 2, 52. 3, 4, 10.
6 imperitis mythogr. 2 ab inp- vel ab imp- codd. et Isid.
ab imp- creditus est myiihogr. 3
379
sane omnes altitudines montium licet a Gallis Alpes
vocentur, proprie tamen iuga montium Gallicorum sunt.
quas quinque viis Varro dicit transiri posse: una, quae
est iuxta mare per Ligures; altera, qua Hannibal transiit;
5 tertia, qua Pompeius ad Hispaniense bellum profectus
est; quarta, qua Hasdrubal de Gallia in Italiam venit;
quinta, quae quondam a Graecis possessa est, quae exinde
Alpes Graiae appellantur.
Serv. Dan. Aen. 10, 13 sane — appellantar. cf. Isid. or. U,
8, 18. Paul. Fest. p. 4, 5.
380
amineum vinum quasi sine minio dictum id est sioe
rubore, nam album est. vel Amineos Pelasgos fuisse
Varro ait. hinc ab agro Amineo hanc vitem translatam
dicunt.
Schol. Bem. g. 2^ 97 amincum — dicunt cf. Brev. expos.
Verg. ibid.
M. Terentius Varro 347
381
hic lacTis [-4.t;efnw5] ante silvanmi densitate sic ambie-
batur, ut exbalans inde per angustias aquae sulpureae odor
gravissimus supervolantes aves necaret; unde et Ayemus
dictus est quasi aoQvog.
Serv. Aen, 5, 443 sane hio laoitg — aoQvog. Flin, n. h. 31^ 21
Coelixis \tradit\ apud nos in Averno etiam folia subsidere, Varro
avcB quae advolaverint emori. eadem Serviits Aen. 7, 563, qui
addit: sciendum sane Yarronem enumerare quot loca in Italia
sint huius modi [gravi odore infesta]. cf. id. Aen. 7, 84. Isid.
or. 13, 19, 8. Samter, quaest. Varron. p. 71.
2 exalans snlpureae CasseU. sulphureae reU.
382
Postumius de adventu Aeneae \fr. i\ et Lutatius com-
munimn historiarum \fr. 3\ Boiam Euximi comitis Aeneae
nutricem et ab eius nomine Boias vocatas dicunt; veteres
tamen portum Baias dixisse. Yarro a Baio TJlixis comite,
qui illic sepultus est, Baias dictas tradit.
8erv. Dan. Aen. 9, 707 PostamiuB — tradit. cf. id. ibid. 6, 107.
1 Postumius MasvicifAS postuinus Floriae. postunius Autiss.
2 historiam Floriac: em. Daniel {cf. Biese, Bh. Mus. 18, 448 sq.)
Euxeni Beifferscheid, Bh. Mus. 15, 609 3 nutricae Floriac.
-ce Au^s. Boias Commelinu>s baias Floriac.
383
Varro putat Caere oppidum Etruriae <[a)> Pelasgis,
cum sitientes inventum fllumen proximum
salutassent xaiQs atque ea causa id vocabulum oppido
datum.
SchoL Veron, Aen. 10, 183 Varro — datmn. eadem fere Hyginus
fr. 13. ef Dionys. H. 3, 58, 1, 1, 20, 5.
2 ab illo oppido suppl. Ketl
384
Varro [refeti] filiam Campi Campam dictam, unde
provinciae nomen; post vero, sicut dictum est, Chaoniam
348 Grammaticae aetatis yanonianae fragmenta
ab Heleno appellatam, qui fratrem suum Cbaonem, vel
ut alii dicunt comitem, dum venaretur, occiderat.
Serv. Dan. Aen. 3, 334 Varro — ocoiderat. alii filiam Campi
Oestriam ab Heleno ductam uxorem, et <^eum]> de nomine Boceri
Campos, de nomine Chaone Chaonas dixisse. cf. id. 3, 335.
1 Campaniam Daniel 3 ab heno Floriac. 4 vene-
rator Floriac.
385
Varro dicit propter caeli temperiem et caespitis fecundi-
tatem campum eundem Capuanum cratera dictum, qnasi
sinum salutis et fructuum.
Serv. Dam. Aen. 10, 145 Varro — fractaom. cf. Isid. or.
15, 1, 54. Varro de l L. 5, 36. Pata. Fest. p. 43, 14. Bin.
n. h. 5, 63.
2 capuanum sive campanum dictum cratera Turon. capna
nume oratera d. Floriac.
386
qui nunc Circeius mons a Circe dicitur, aliquando, ut
Varro dicit, insula foit, nondum siccatis paludibus quae
eam dividebant a continenti.
Serv. Aen. 3, 386 qni — continenti. cf. id. ibid. 7, 10. PK»-
n. h. 3, 57. Straho 5, 232. Beitzenstein, Hermes 20, 544.
1 circa nonnulli codd.
387
<Svvayayo^v xsiga nolXriv r&v nsgi ixBiva xa %<oqift
oi%ovvtG)v [Modtog]^ iv bXiy^ itavv XQOvo) nxi^st xag jcaXov-
^iivaq KvQEvg^ &g (liv xivsg t6xoQOV6iv i%l xov SaCiiovog^
i^ ol ysvia&ai loyog avxbv elxs^ xoivofiux xy nokei ^ifuvog^
5 &g S^ sxsQOL yqacpovCiv inl xfjg aixfifjg' xvQSig yaq oi
Sa^LvoL rag aixfiag Kalovdiv. xavxa filv ovv TsQivnog
Ova^^oov yQaipsi.
Dionys. H. 2, 48 ayyayaywv $1] /«?^a - y^<ig)»i. cf. Verr. fast-
Praen. apud Pascal in Atene e Roma 1906 p. 212 sq. Pavi.
Fest. p. 49, 10. 63, 2. Fest. p. 254^, 14. 27. Ovid. fast. 2, 477.
Macrob. 1, 9, 16. aliter Varro de l. L. 5, 51. Liv. 1, 13, 5.
Ovid. fast. 2y 479. Steph. Byz. 8. v, Kovqlui.
M. Terentius Varro 349
388
ultra Pelusiacum ostium Arabia est ad Bubrum perti-
nens mare, quod Erythraeum ab Erjthra rege Persei
et Andromedae filio, non solum a colore appellatum
Varro dicit.
Solin collect, 33, 1 idtpa — dicit. cf, Curtius Buf. 10, 1, 13.
Pompon. Mela 3, 72.
*389
Erythea dicta est, quoniam Tjri aborigenes earum
orti ab Erythro mari ferebantur.
Plin. n. h. 4, 120 Brythea — ferobantur. Ghar, p. 61, 7 idem
\Varro], inquit [Plinius]^ antiquitatium humanarum XII: ^ab
Erythro mare orti'. haec ad lihrum a Charisio commemoratum
pertinere fere certum est.
*390
hi inmutato h in f Falisci dicti sunt, sicut — Formiae
quae Hormiae fuerunt &jtb xilg o^jx^^; nam posteritas in
multis nominibus f pro h posuit.
Serv, Aen. 7, 695 Faliscos Halesus condidit. hi autem
mmutato — sicut febris dicitur quae ante hebris dicebatur, Por-
miae — posuit. cf Paul. Fest. p. 83, 9. Plin. n. h. 3, 59. Strdbo
5, 233. Solin. 2, 7. de Varrone auctore cf. Samter ihid. p. 73.
Reitzenstein, Hermes 20, 533.
1 dicti 8.] nominantur nonnulli codd.
*391
dicti sunt ipsi populi Hirpi Sorani; nam lupi Sabi-
norum lingua vocantur hirpi.
Serv. Aen. 11, 785 Soractis mons est Hirpinorum in Flami-
nia conlocatus [sequitur historia de lupis qui huc venerunt].
dietisimt — hirpi. Sorani vero a Dite, nam Ditis pater Soranus
vocatur; quasi lupi Ditis patris. hasc ex Varrone manavisse
cottatis Plin, n. h. 31, 27. Serv. Aen. 7,563. Isid. or. 14, 9, 2
^it Samter ibid. p 70. de Hirpinis rwrsus locutus est Va/rro
(Serv. Aen. 11, 787. PUn. n. h. 7, 19) fortasse in lihro disci-
plinarum de medicina.
350 Grammaticae aetatis yarronianae &agmenta
392
Interainiiae et Antemnae dictae snnt, quod inter anmes
sint positae vel ante se habeant amnes.
Pavl. Fest. p, 17, 6 amneses appellantor urbes sitae prope
amnem, ut a mari maritimae. unde interamnae — amneB. Varro
de l. L. 5, 28 oppidum Interanma dictum, quod inter ftmnis
est constitutum; item Antemnae, quod ante amnis, qua Anio
[quanto Flor.: em. LSp. et Btiech.] influit in Tiberim. Um
Serv. Aen. 7, 631.
393
vult Varro Icarum Creten ibi [w Iccmo mari] in-
terisse naufragio et de exitu bominis inpositum nomenloco.
Solin. collect. 11, 30 vtat ergo Varro — loco.
1 cretae vel cretem nonmUli codd.
394
Varro Latium dici putat, quod latet Italia inter prae-
cipitia Alpium et Apennini.
Serv. Aen. 8, 322 et Vergilius Latium vult dici, quod illic
Satumus latuit. — Varro autem Latium — Apennini. quidam fe-
runt a Latino dictum Latium, alii ipsum Latinnm a Latio.
cf. Isid. or. 14, 4, 18, 15, 1, 50. CGL IV 449, 26. Saufeius
fr. 1. dliter Varro de l, L. 5, 32.
1 praecip. Hamb. praempta muiti codd,
395
dicta Libya, — ut Varro ait, quasi hni^vux id est egens
pluviae.
Serv. Aen. 1, 22 dicta autem Libya, vel quod inde libs flat,
hoc est africus, vel nt Varro — piuyiae. ttem Schol. in iMcan.
1, 368. cf. Isid, or. 14, 4, 1, 5, 1. Hygin. fab, 149,
1 Xtnvla roO vslv vg,
396
in universam Hispaniam M. Varro pervenisse Hiberos
et Persas et Phoenicas Geltasque et Poenos tradit; lusum
enim Liberi patris aut lyssam cum eo bacchantium nomen
dedisse Lusitaniae et Pana praefectum eius universae.
I^hn. n. h. 3, 8 in unlyersam — aniyenae.
M. Terentius Varro 351
397
Oenotria dicta est — ut Varro dicit, ab Oenotro rege
Sabinomm.
Sero, Aen. 1, 532 Oenotria autem dicta est vel a yino optimo,
quod in Italia nascitur, vel nt Varro — Sabinoram.
398
Palatinus — secundum Varronem et alios a filia Euandri
Pallantia ab Hercule vitiata et postea illic sepulta, vel certe
a Pallante eius filio illic sepulto — ; alii [Naevius fr. 2\
a balatu ovium Balanteum volunt dictum et exinde per
antistoichon Pallanteum dictum. 6
Serv, Aen. 8, 51 hic autem mons PaiatinnB secundum Ver-
gilinm a Pallante avo Euandri est dictus, secundum Varronem —
sepoito inmaturae aetatis; alii a filio Euandri, qui post mortem
patris seditione occisus est; aiii — dictum. cf. Varro de l. L.
5, 53. Dionys. H. 1, 43. Paul. Fest. p. 220, 5. PUn. n. h. 4, 20
Soltn. 1, 15. Samter ibid. p. 26 sq.
4 parantis titron vel per antistichon: em. Masviciiis
399
insulam Samum scribit Varro prius Partheniam nomina-
tam, quod ibi luno adoleverit ibique etiam lovi nupserit.
Lact. d. i. 1, 17, 8 insulam — nupserit.
400
Philochorus ait ideo nominatos Pelasgos, quod velis
et verno tempore advenire visi sunt, ut aves. Hyginus
\fr, 17] dicit Pelasgos esse qui Tyrrheni sunt. hoc etiam
Varro commemorat.
Serv. Dan. Aen. 8, 600 Philochorua — commemorat.
401 .
^Puteolos dictos putant ab aquae ca^ldae pu<^tore,
quidam a multitudine puteorum ear]>undem <^aquarum
gratia factorum)>.
Fest. p. 218^, ^ <^Puteoio8> — <factorum)>. Varro de l. L.
'0, 25 a puteis oppidum ut Puteoli, quod incircum eum locum
&qiiae &igidae et caldae multae, nisi a putore potius, quod
352 Grammaticae aetatis yarronianae fTagmenta
pntiduB odoribns [odor ibi OMueUer] saepe ex gnlplmie et
alnmine. cf, Strabo 5, 245.
Isq. suppletum ex Paulo
402
<(Bomain antea Bomulam appel^latam Terentius qui-
dem <^Varro censet ab RomuPo]>, deinde detortam • voca(buli
formam in Bomam existimat^ credibile.
Fest. p. 269^, 28 <^Bomam> — oredibile. cf. Varto de l L.
9, 50. Ateius Phil fr. 14.
l8C[. suppl. Urs. OMue.
*403
^Bosea in agro Beatino camp^us appellator, ^quod in
eo arva rore u^mida semper seront.
Fest. p. 282\ 21 <Bosea> — aenmt. cf. Varro r. r. 1, 7, 10.
id. apud Serv. Aen. 7, 712. de Varrone auctore vd. Eeitzengtein,
Hermes 20, 539. Samter ibid. p. 64 sq.
Isq. suppl. ex Paulo 2 serent cod. seruntur Paulus
, 404
Sabini dicti, ut ait Varro , quod ea
gens pp praecipue colat de^os, id est iLith xov} ai^s^^M-
Fest. p. 343^, 32 SabiBi — aifi9a9ai. pariter Plin. n. h. 3, 108.
cf, Isid. or. 9, 2, 85.
1 in lacima Terentius add. Urs., libri nomen excidisse putat
OMueller 2 pp] penates interpr. Urs. estne proprios? ««fip'-
ex Paulo
*
405
»_i
Tusci a frequentia sacrificii dicti sunt, hoc est ccrto
TOiJ ^VBIV.
Serv. Aen. 2, 781 [jpostquam de Lydo et Turrheno fratribus
lociUus est] Tnaci autem a — &ijeiy. cf. Fcst. p. 355^, 22. Dionys. H.
1, 28. Plin. n. h. 3, 50. Isid. or. 9, 2, 86. de Varrone auetort
Beitzemtein, Hermes 20, 536. Samter ibid. p. 38. 39.
M. TerentiuB Varro 353
406
Varro dicit Romuluin dimicantem contra Titum Tatium
a Lucumonibus, hoc est Tuscis, auxilia postulasse; unde
quidam venit cum exercitu, cui recepto iam Tatio pars
Tirbis est data; a quo in urbe Tuscus dictus est vicus.
Serv, Aen, 5, 560 Varro tamen dioit — vicaa. Fest. p. 355^, 17
M. Varro [Tuscum vicum dictutn ait] quod ex Cae<^lio in eum
locum deducti> eint [Ccteles et Vibennd]. cf. Varro de l. L. 5, 46.
praeterea Varronianam doctrinam in huius modi nominilms
apud Festum plus minus certis indiciis saepius deprehendes,
uti in his: Paul. p. 20,8 Aenariam {Plin. n. h. 3,82); p. 22,11
Anxur {Plin. n. h. 3, 59. Serv. Aen. 7, 799; cf. Samter ibid.
p. 74); p. 34, 14 Beneventuni (Plin. n. h. 3, 105; cf. Liv.
9, 27); p. 69, 1 Daunia {Plin. n. h. 5, 99. Serv. Aen. 8, 9);
p. 100, 15 Hernici (Serv. Aen. 7, 684. Schol Veron Aen. 7, 683.
Schol. luven. 14, 180; cf. Samter ihid. p. 74 adn. 4); p. 115, 15
Lectosia (Dionys. H. 1, 53. Solin. 2, 13); Fest. p. 355 f>, 25 <Tu8-
calum> {Plin. n. h, 3, 50. Serv. Dan. Aen, 10, 164. Isicl. or,
14, 4, 22). pariter Varrone Verrium u»um esse in tribuum appd-
lationibus enodandis LMcrcklin demonstravit {ind. lect. Dor-
pat 1852 p. 5sq.). eae igitur sunt: Paul. p. 55, 10 Crustamina
tribus a Tuscorum urbe Crastumeria; p. 115, 11 Lemonia tri-
bus a pago Lemonio; p. 136, 13 Maecia tribus a quodam castro;
Fest. p. 194^, 2 Oafentinae tribus (afe Oufente flumine); p. 233 *>, 8
^Pomptina tribns a PomeMia ar<be>; p. 233 f>, 10 <Pa>piria
<triba8 a Papirio^; p. 233^, 21 ^Pupinia tribus^ {ab agro
Pupinio) ; p. 233 *, 25 Popillia tri^bus — a progenetrice Popil-
lioram^; p. 254^, 14 Quirina tribus a Carensibns Sabinis;
p. 270 <^, 1 <Romuliam tribum^ {ab agro quem Bomulus cepit
a Veientibus); p. 302^, 15 Suburanam <tribum> Qocus est cor-
ruptus); p, 343 ^<, 26 S^captia tribus a iio]>mine urbis Scaptiae;
p. 343^,28 Stellati<na tribus^ {a SteUatino campo); p. 343 f>, 31
Sabati<na a lacu Saba)>te ; Paul. p. 367, 16 Tromentina tribus
a campo Tromento dicta; p. 368, 11 urbanas tribus appellabant,
in quas urbs erat dispertita a Servio Tullio rege, id est Subu-
rana Palatina Esqnilina CoUina. ista tamen ex libris Antiqui-
taium potius quam ex libro Tribuum, ut Mercklin opinatur,
manavisse puto; cf, Reitzenstein, Verr. Forsch. p. 54.
VARIORUM NOMINUM PROPRIORUM
407
Varro Feralium diem ait a ferendis in sepulchra
■epulis dici.
Orammaticae Bomauae fragmenta ed. Funaioli 28
354 Grammaticae aetatis VaiTonianae fragmenta
Macrob. 1, 4, 14 sed et ipsa festomm nomina secimduiii
regulam declinata apnd veteres reperio, si qnidem Vairo — did
non dixit ^Feraliorum'. idem veriloquium est apud Varr. de
l. L, 6, 13, sed ibi deest genetivus ^Fercdium*,
1 ferialium codd.
408
nomiiia decem mensibus antiquis Eomulum fecisse
Fulvius \fr. i] et lunius [fr. 5] auctores sunt; et quidem
duos primos a parentibus suis nominasse, Martium a Marte
patre, Aprilem ab Aphrodite id est Yenere, unde maiores
5 eius oriundi dicebantur; proximos duos a populo, Mainm
a maioribus natu, Iimium a iunioribus; ceteros ab ordine
quo singuli erant, Quintilem usque Decembrem peiinde a
numero. Varro autem Bomanos a Latinis nomina mensum
accepisse arbitratus auctores eorum antiquiores quam urbem
10 fuisse satis argute docet. itaque Martium mensem a Marte
quidem nominatum credit, non quia Bomuli fuerit pater^
sed quod gens Latina bellicosa; Aprilem autem non ab
Aphrodite, sed ab aperiendo, quod tunc fere cuncta gignaD-
tur et nascendi claustra aperiat natura; Maium vero non
15 a maioribus sed a Maia nomen accepisse, quod eo mense
tam Komae quam antea in Latio res divina Maiae fit et
Mercurio ; lunium quoque a lunone potius quam iunioribns,
quod illo mense maxime lunoni bonores habentur; Quintilem
quod loco iam apud Latinos fuerit quinto, item Sextilem
so ac deinceps ad Decembrem a numeris appellatos. ceterum
lanuarium et Februarium postea quidem additos, sed
nominibus iam ex Latio sumptis; et lanuarium ab lano,
cui adtributus est, nomen traxisse, Februarium a februo.
est februum quidquid piat purgatque et februamenta
s» purgamenta, item februare purgare et purum facere.
februum autem non idem usquequaque dicitur; nam aliter
in aliis sacris februatur, hoc est purgatur. in hoc autem
mense Lupercalibus, cum Homa lustratur, salem calidum
ferunt, quod februum appellant, unde dies Lupercalium
so proprie februatns et ab eo porro mensis Februarius
▼ocitatur.
M. Terentius Varro 35&
Censor. d. n. 22, 9 nomizia — vocitatur. hacc Varro in libr.
de l. L. 6, 33 strictius repetivit
6 a post Maium om. Vatic. ceteris 9 arbitrantur
Darmst. -tratur Vatic. Darmst. m. 2: em. Jahn actores
Darmst. 10 argute Carrio arkti Darmst. arkyti Vatic.
13 ferre Darmst. 19 loiam Vatic. 20 numis appellatus
Darmst. 24 februm expiat Vatic. ex initio superscr.
in Darmst m. 2 26 februm
409
Cincio [fr. 6^ etiam* Varro consentit adfirmans nomen
Veneris ne sub regibus quidem apud Bomanos vel Latinum
vel Graecum foisse et ideo non potuisse mensem a Venere
nominari. sed cum fere ante aequinoctium vemum triste
sit caelum et nubibus obductum, sed et mare navigantibus 5
clausum, terrae etiam ipsae aut aqua aut pruina aut nivi-
bus contegantur, eaque omnia vemo id est hoc mense
aperiantur, arbores quoque nec minus cetera, quae continet
terra, aperire se in germen incipiant, ab his omnibus
mensem Aprilem dici merito credendum est quasi Aperilem, lo
sicut apud Athenienses av&earriQiiDv idem mensis vocatur
ab eo quod hoc tempore cuncta florescant.
Macrob. 1, 12, 13 Cincius \fr. 6']. Cincio — floreBcant. Serv.
g. 1. 43 Aprilis vero dictus est quasi terras tepore aperiens.
cf. Fulv. NobU. fr. 1.
1 cingio (cangio ut vid. Paris. m. 1) 2 regulis Paris.
apnd R.] Romanorum Paris. m. 1 S mentem Bamb. m. 1
6 nubibus: em. Veneta
410
^Ta]>u<[rios)> ludos Varro ait vocari, quod <^eis ludis
discipu^lns pendens a doctore in cr^udo corio tauri^ soli-
tus sit inpelli, atque us<(que eo inibi cogi^ docere, quoad
consisteret <^atque virtu^te talorum constaret pedu<(m
finnitas)>.
Fest. p. 351^, 15 <(Tauri ludi in^stituti dis inferis — <^8ed
T»>ii<;rioi> — <firmita«>. cf. Varro dc l. L. 5, 154. Liv. 39, 22.
Serv. Dan. Aen. 2, 140.
23*
356 Grammaticae aetatis YarTonianae fragmenta
NOMINUM COMMUNIUM
411
ager arcifinius, sicut ait Varro, ab arcendis hostibus
est appellatus.
Frontin. grom. Lat. I 6 nam ager — appeUatos. IV Dtsaplt-
narum tribuit Bitschl op. 3, 359.
412
Varro diis superis altaria, terrestribus aras, inferis
focos dicari adfirmat.
Serv. Dan. huc. 5, 66 noyimua enim aras et diis esse snperis
et inferis conseeratas, altaria vero esse supemorum taDtum
deorum, quae ab altitudine constant esse nominata. — Tuto
— adfirmat. Isid. opp. XXIII diff. verh. 227 inter altaria et
aras hoc interest, quod altaria deo ponuntur, arae etiam de-
functiB [= Schol. Bem. huc. 5, 651. *^ <^^' ^^> 4, 13 aram
quidam vocatam dixerunt, quod ibi incensae victimae ardeant
f» de l. L. 5, 38] ; alii aras dicunt a precationibus, id est qnas
Graeci &Qccg dicunt, unde contra imprecatio xora^a dicitiir
[» Serv. Aen. 2, 5151 « ^^^^ volunt ab altitudino aras, sed male-
14 altare autem ab altitudine constat esse nominatnm qnasi
alta ara. cf. Paul. Fest. p. 5, 8. 29, 10. Maeroh. 3, 2, 8 (= Varr.
fr. 128). Antiq. div. V tribuit Merkel.
413
amoena — quasi amunia, hoc est siue fractu, ut Varro
et Carminius docent.
Serv. Aen. 6, 638 amoena autem, quae solum amorem prae-
«tant, vel, Ut supra diximus [5,7341, quasi amunia — doo«ni Isid.
or. 14, 8, 33 amoena loca Verrius Flaccus [fr. 271 ; Varro [Verrius
PlaccuB codd., (iui Varro antea] quod sine munere sunt, nec quid-
quam in his officii, quasi amunia hoc est sine fiructu, unde fractus
nulluB exBolvitur; inde etiam nihil praestantes immunes vocantur
[= Serv. Aen. 5, 7341 cf Isid. diff. verh. 42. CGL V 439, 36.
414
arundo dicta, quod cito arescat. hanc veteres can-
nam vocaverunt, arundinem vero postea: dixit Varro.
Isid. or. 17, 7, 57 arundo ~ Varro. Agrotc. orth. p. 122, IS
arondo canna est ab ariditate dicta.
M. Terentius Varro 357
415
auruginein Varro appellari ait a colore auri.
Isid. or. 4, 8, 13 aaraginfim vero Varro — auri. Disciplinorufn
VIII adsignavit BUschl op. 3, 368.
416
baxeas calciamenta feminarum, ut Varro dicit.
De dub. nom. CGK V 572, 21 baxeas — dicit
417
8ux, xL %o(5^LOV6i xovg itaidag rotg TtEQLdEQaCotgj & PovlXag
mXovGi; — 0 fiiv yccQ oi nBQl Bd^QCDva kiyovCLv^ oi ni^avov
Igxi^ xfjg PovkTjg iTto Aiolmv pdlXag TTQoaayoQevofiivrig^
xovTO avfifiolov svPovlCag mQixl^sc^at, xovg Ttatdag.
Plut. quaest. B. 101 dta ti — naidag. cf. id. Eom. 20.
3 §ovXlirig edd.
418
caelum quidem haut dubie caelati argumento diximus^
ut interpretatur M. Varro.
Plin. n. h. 2, 8 caeiam — Varro. cf. supra fr. 91. Ael. Stilo
fr. 7. Schol. in Lucan. 9, 578. Isid. or. 3, 31, 1. Gruppe, Hermes
11, 238. Disciplina/rum VI tribuit Bitschl op. 3, 396.
419
auctore M. Varrone is demum latine caper dicitur qui
excastratus est.
Geil. 9, 9, 8 quo enim pacto diceret [Vergilius'] ^xb nccXbv
^B(piXriiLivs\ verba hercle non translaticia sed cuiusdam nativae
dulcedinis? hoc igitur reliquit et cetera vertit non infestiviter
[Theocr. 3, 3sq. Verg. buc. 9, 23 sq.']^ nisi quod caprum dixit
quem Theocritus ivdgxocv appellavit. auctore enim M. Varrone — est.
cf. Varro de l L. 5, 97. r. r. 2, 3, 7. Paul. Fest p. 48, 14.
Isid. or. 12, 1, 15. CGL V 275, 17. VI 176. libro V De
serm. Lat. tribuit Wilmanns.
420
carceres quasi arceres secundum Varronem.
Serv. Aen. 5, 145 carcer est numero tantum singulari custo-
dia noxiorum; carceres vero tantum plurali ostia, quibus equi
358 Graminaticae aetatis Yarronianae fragmenta
arcentur; unde et carceres — Yarronem. id. Acn. 1, 54 carcer antem
undecumque prohibemur exire, dictus quasi arcer ab arcendo.
item Serv. g. 3, 104. Schol. Bem. ihid. cUiter Varro de l L
5, 151 carcer a coercendo quod exire prohibentur. id. 153 car-
ceres dicti quod coercuntur equi, ne inde exeant. cf. Isid. or.
5, 37, 13. 15, 2, 46. 18, 32. utrum Varronis etymon a Servio re-
latum ex locis De l. Jj. perverse immixtatum sit, an alio in libro
Varronis fuerit dubitat WoelffUn, Arch. f. Lat. Lex. 8, 573, sed
cf. fr. 354. aliud etymon ap. Santram fr. 12.
421
coram de praesentibus nobis, palam etiam de
absentibus.
Serv. Dan. Aen. 1, 595 et coram non nuUi ad personam.
ut 'coram Yergilio [viro Paris. 1750]^^ palam ad omnes referri
volunt, ut 'palam omnibus'. Varro: coram — absentibuB. Serv.Dan.
Aen. 2, 538 et coram ad personam certam refertur, palam ad
onmes. cf. Prvic. III 52, 13. Caper orth. p. 97, 10. Audax exc.
p. 354, 18. Anecd. H. p. 277, 22. 216, 17. Suet reU. p. 286 B.
Don. Ter. andr. 3, 2, 10 \ adelph. 4, 3, 17. Isid. diff. verh. 91.
app. XXIII diff. verb. 16. CGL IV 136,28. 224, 13. libro V
De serm. Lat. tribuit Wilmanm.
422
curculio. Varro ait hoc nomen per antistoechum dictum
quasi gurgulio, quoniam paene nihil est nisi guttur.
5etT. g. 1, 186 curcuUo — guttur. Schol. Bern. ibid. cmcniio
Varro — gurguiio. curculio, gcnus bestiae. cf Schol. in Pers. 4, S'^
{et adn. Jahni). Isid. or. 12, 8, 17.
423
'dimidium librum legi' aut 'dimidiam fabulam audivi
vel quid aliud huiusce modi raale ac vitiose dici existumat
Varro. oportet enim inquit dicere 'dimidiatum
librum', non 'dimidium', et ^dimidiatam fabulam ,
6 non ^dimidiam'. contra autem si <^ex^ sextario
hemina fusa est, non ^dimidiatum sextarium fusum
dicendum est, et qui ex mille nummum, quod ei
debebatur, quingentos recepit, non dimidiatura
recepisse dicemus, sed dimidium. at si scyphus
10 inquit argenteus mihi cum alio communis in duas
M. Terentius Varro 359
partis disieetus sit, diinidiatum eum esse dicere
scypbum debeo, non dimidium, argentum autem,
quod in eo scypbo inest, dimidium meum esse,
non dimidiatum, disseritque ac dividit subtilissime
quid dimidium dimidiato intersit, et Q. Ennium scienter is
boc in annalibus dixisse ait [536 F.*J: ^sicuti si quis ferat
vas vini dimidiatum'. sicuti pars quae deest ei vaso, non
dimidiata dicenda est, sed dimidia. omnis autem disputa-
tionis eius, quam subtiliter quidem, sed subobscure ex-
plicat, summa baec est: dimidiatum est quasi dismediatum so
et in partis duas. pares divisum, dimidiatum ergo nisi
ipsum, quod divisum est, dici baut convenit; dimidiiim
vero est, non quod ipsura dimidiatum est, sed quae ex
dimidiato pars altera est. cum igitur partem dimidiam
libri legisse volumus dicere aut partem dimidiam fabulae 25
audisse, si ^dimidiam fabulam' aut ^dimidium librum'
dicimus, peccamus; totum enim ipsum quod dimidiatum
atque divisum est, dimidium dicis. itaque Lucilius eadem
secutus [1342 Ma.^: 'uno oculo' inquit ^pedibusque duobus
dimidiatus / ut porcus'; et alio loco [1283 Ma.^: 'quidni? 3o
et scruta quidem ut vendat scrutarius laudat, / praefractam
strigilem, soleam: inprobus dimidiatam'. iam in vicesimo
manifestius ^dimidiam boram' dicere studiose fugit, sed
pro dimidia dimidium ponit in bisce versibus [571 Ma.^:
'tempestate sua atque eodem uno tempore et horae / dimi- 36
dio et tribus confectis dum taxat eandem / ad quartam'.
nam cum obvium proximumque esset dicere ^dimidia
et tribus confectis', vigilate atque attente verbum non
probum vitavit. per quod satis apparet ne ^boram' qui-
dem 'dimidiam' recte dici, sed vel ^dimidiatam boram' 40
vel ^dimidiam partem borae'. propterea Plautus quoque
in Baccbidibus [1189] ^dimidiimi auri' dicit, non Mimidia-
tum aurum'; item in Aulularia ^dimidium obsoni', non
*dimidiatum obsonium', m hoc versu [^^i]: 'ei adeo
obsoni bic iussit dimidium dari'; in Menaechmis autem 45
'dimidiatum diem', non ^dimidium' in hoc versu [j^57]:
^dies quidem iam ad umbilicum dimidiatus mortuust.'
•a->
360 Gramniaticae aetatis YaiTOiiianae firagmenta
M. etiam Cato in libro, quem de agri cultura conscripsit
[i5i]: 'semen cupressi serito crebrum, ita uti linum seri
50 solet. eo cribro terram incemito dimidiatum digitum.
iam id bene tabula aut pedibus aut manibus complanato'
^dimidiatum' inquit Migitum', non ^dimidium . nam 'digiti
quidem ^dimidium', digitum autem ipsum dimidiatum dici
oportet. item M. Gato de Carthaginiensibus ita scripsit
65 [^. 56 fr. 3 J.^: ^homines defoderunt in terram dimidiatos
ignemque circumposuenmt, ita interfecerunt '. neque quis-
quam omnium, qui probe locuti sunt, his verbis sequius
quam dixi usus est.
Gell. 3, 14 dimidium libram — ubub est. cf. Agroec. Orth.p. 116,21.
Beda oiih. p. 269, 27. Anecd. H. p. 287, 21. Md. diff. verb. 146.
haec V Disciplinarum vulgo adscribuntur ; cf Ritschl op. 3, 363.
Kretzschmer, de Gell. font p. 10. 51. Buske, de Gell. Noct. Attic.
font. p. 29.
4: et 6 non dim. om. Lugd-Bat. 5 ex add. codd. deterr.
6 <[dimidium^, non dim. edd. vett. dim. ^sed dimidiom)
Skutsch 9 ac Paris. Vatic. 12 delebo Lugd-Bat. argenti
Lugd-Bat. Vatic. 13 eum 16 dixisset Paris. Vatic. m. 1
18 dimidiato Paris. m. 1 Lugd-Bat. Vatic. 28 eandem Paris.
Vatic. 30 dimiditus Lugd - Bat. Vatic. dimidius Paris.
81 yendat et praefactam Lugd-Bat. Vatic. 35 hora:
em. codd. deterr. •'^6 at codd. optt. 37 dimidiam: em.
Hertz 40 dicit Paris. Lugd-Bat. 46 obsonii {ita
et Vatic.) hinc Plautus 47 mortuus est 51 tabnlam
56 igneque Lugd-Bat. Vatic. 57 sequi usquam
divos perpetuos, deos qui propter sui consecrationem
timentur, ut sunt dii manes.
Serv. Aen. 5, 45 'divum' et ^deorum' indifferenter plerum-
que ponit poeta, quamquam sit discretio, ut deos perpetuoB
dicamus, divos ex hominibus factos, quasi qui diem obierint;
unde divos etiam imperatores vocamus. sed Yarro et Ateins
[Phii fr. 12. Cap. l^ contra sentiunt dicentes divos — manet.
ef Serv. Aen. 8, 275. Isid. diff. verb. 168.
425
dolo est — secundum Varronem ingens contus cum
ferro brevissimo. dolones autem a fallendo dicti sunt,
quod decipiant ferro cum speciem praeterant ligni.
M. Terentiufl Varro 361
Serv. Aen. 7, 664 doio est aut flagellum intra cuius vir-
gam latet pugip aut secuBdam — ligni. Isid. or. 18, 9, 4 dolones
autem a dolo dicti sunt, quod fallant et decipiant ferro cum
speciem praeferant ligni. item CGL V 551, 34. aliter Don.
Ter. ewn. 3, 3, 9 \
1 dolon plerigue codd. Varr. oni. Begin.
426
frendere signi£cat dentibus frangere, unde nefrendes
infantes, quia nondum habent dentes. et Varro frenos
hinc putat dictos.
Serv. Dan. Aen. 8, 230 proprie inixendens est inter se con-
primenB dentes; nam et frendere — diotos. frendere ergo quoquo
modo frangere, ut 'fresa faba' fracta. Varro r. r. 2, 4, 17
amisso nomine lactantes dicuntur nefrendes ab eo, quod non-
dum fabam frendere possunt id est frangere. item Ter. Scaur.
p. 12, 3. cf. Muc. Scaev. fr. 3. At. Phil fr. 13, Paul Fest.
p. 91, 12. 74, 17. Non. p. 447, 14. Lact. Plac. Stat. Theb.
5, 663. 9, 446. Isid. or. 4, U, 3. 10, 106. 138. 17, 4, 4. 20, 16, L
diff. verb. 226. CGL V 33, 39. Wessner, Comment. Jen. 6*, 107
1 unde et Daniel
427
oculorum orbes concavis foraminibus [c?et*5] conclusit,
a quo foratu frontem nominatam Varro existimat.
Laet. de opif d. 8, 6 ac primum quod ocuiornm — exiBtimaty
eo8 neque minus neque amplius quam duos esse voluit. Isid.
or. 11, 1, 35 frons ab oculorum foraminibus nominata est. cf id,
diff. rer. 53. haec ad logistoricum Tuheronem pertinere videntwr,
nm secus ac fr. 433. 437. 448. 461 cf SBrandt, Wien. Stud. 13
{1891) p. 266.
2 fora cum spatio Floria^c.
428
facem de fune, ut Varro dicit, unde et funus dic-
tum est.
Serv. Aen. 6, 224 facem — eat id. Aen. 1, 727 funalia sunt
quae intra ceram sunt, dicta a funibus, quos ante usum papyri
cera circumdatos habuere maiores; unde et funera dicuntur,
quod fanes incensos mortuis praeferebant. — [Dan.l Varro de
▼ita p. R. [1, 52 Kettn.']: 'facibus aut candela simplici f aut ex
362 Giammaticae aetatig Yarronianae &agmeiita
eo fonicnlo &cto earom yestigia quod nbi ea figebant appellarnnt
funalia'. cf. id. JDan. 11, 143. Isid. or. 11, 2, 34. 19, 4, 1. 20, 10,5
Don. Ter. andr. 1, 1, 81 \ 88. 100. aliter Paul Fest. p. 84, 6.
429
hilnm Yarro ait significare medullam eius ferulae,
quam Graeci &.(5tp6dBlov vocant, et sic dici apud nos
nihilum, quomodo apud Graecos ovdl yqv.
Isid. or. 10, 186 hiimn — rqv. Varro de l. L. 9, 54 quod
rniAtJt] est ex ne et hili; quare dictus est nihili qni non
hili erat. item 10, 81. Paul. Fest. p. 101, 8 hilum putant esse,
quod grano fabae adhaeret, ex qno nihil et nihilum. cf. id.
p. 175, 3. Non. p. 121, 2. supra fr. 123.
430
ex senatus consulto et Maenia lege ad propitiandum
lovem additus est illis circensibus dies, isque instaura-
ticius dictus est non a patibulo, ut quidam putant, Graeco
nomine ano xov (Sxavqovy sed a redintegratione, ut Yarroni
placet, qui instaurare ait esse instai* novare.
Macrob. 1, 11, 5 ex senatos itaque constilto — noTare. cf. Patl/.
Fest. p. 111, 4. Serv. Aen. 2, 15 {Serv. I)an. Aen. 2, 669). Isid.
or. 19, 10, 1. CGL V 78, 15.
431
idem Yarro spargendarum nucum hanc dicit esse
rationem, ut lovis omine matrimonium celebretur, ut nupta
matrona sit, sicut luno; nam nuces in tutela sunt lovis,
unde et iuglandes vocantur quasi lovis glandes.
Serv. huc. 8, 29 idem — giandes. Varro de l. L. 5, 102 nux
iuglans — similis glandis, haec glans optima et maxima a
love et glande iuglans est appellata. cf. Plin. n. h. 15, 91.
Macroh. 3, 18, 3. Non. p. 122, 30. cum Servius proxime antea
Varronis Aetia ad institutum quoddam in nuptiis explicandum
memoret pergatque ^idem Varro' etc, ex eodem opere haec
ducta esse videntur.
4 iugulandes Paris. (vigul- Hamh.) fort. recte dicuntur
Bem. Lemov.
432
cur triumphantes lauro coronentur haec ratio est, quo-
M. Terentius Varro 363
niam apud veteres a laude habuit nomen, nam laudum
dicebant.
Sero. hiic. 8, 12 cur tamen triumphanteB — dicebant. — . Varro
ait Liberum patrem propter calorem vini hedera coronatum.
idem Varro etiam Musas ait hedera coronari. cf. Paul. Fest.
p. 117, 13 et praesertim Macrob. S, 12, 3. haec l. II Antiq. hum,
tribuenda esse videntm.
433
Varro a ligando cibo putat linguae noraen inpositum.
Lact. de opif. d. 10, 16 itaque Varro — inpositum. Isid.
cr. 11, 1, 51 linguae a ligando cibo putat Varro nomen in-
positum. cf id. diff. rer. 58. de collocatione cf. ad fr. 427.
*434
hinc et locupletes dicebant loci, hoc est agri, plenos.
pecunia ipsa a pecore appellabatur. etiam nunc in tabulis
censoriis pascua dicuntur omnia, ex quibus populus reditus
habet, quia diu hoc solum vectigal fuerat. multatio quo-
que non nisi ovium boumque inpendio dicebatur, nec 5
omittenda priscarum legum benevolentia. cautura quippe
est, ne bovem prius quam ovem nominaret qui indiceret
multam. ludos boum causa celebrantes Bubetios vocabant.
Plin. n. h. 18, 11 hinc et — vocabant. Servius rex ovium
boumque effigie primum aes sigoavit. Varro de l. L. 5, 92 pe-
cunia a pecu 95 in pecore pecunia tum pastoribus consistebat.
Ovid. fast. 5, 280 aut pecus aut latam dives habebat humum,/
hinc etiam locuples, hinc ipsa pecunia dicta est. cf Plin.
n. h. 33, 43. Varro r. r. 2, 1, 9. Inc. de diff. CGK VII 525, 5.
Nig. Flg. fr. 15. Verrius {Paul. Fest. p. 119, 2). de Varrone
auctore Miimer ibid. p. 252 sq.
5 nec Leid. m. 2 Detlefsen non vg. 7 ne quis bovem
Leid. m. 2 cod. Chiffletian. Detl.
435
Varro lu<(dios a ludo id est a^ lusu interpretatur,
sicut et Lupercos lud^i>os appel<^labant, quod lude^ndo
discurrant.
Tert. de spect. 5 (= Suet. rell. p. 333 B.) <^in>de [ab
Etruria] Bomani arcessitos artifices [Lydos] mutuantur tem-
<^pu8 enuntiatio^nem, ut ludii a Lydis vocarentur. sed etsi
364 Grammaticae aetatis yaiTOiiianae &agmenta
Yarro — ducnmxit, tamen eum lusTim iayenum et (lie<1t|a8 festiB et
tem^plis et religionibuB reputat. Isid, or. 18, 16, 2 varro autem
dicit ludoB a lusu vocatos, quod iuvenes per dies festos sole-
bant ludi exultatione populum delectare. an ex libro IX aut
X Antiq. div.? cf. Krahner, Zeitsch. f. Alttc. 1852. 10 Jahrg.
p. 409. Samter, quaest. Varron. 38 adn. 4. dliter Cichorius,
Comment. Ribb. p. 425. ceterum cf. etiam Varro de vita p. R I
{Non. p. 530, 21; fr. 25 KeUner).
1 lu<dioB> Beiff. lu^dos^ vg. 2 lud^i^os OehUr
436
omnes candido tantum marmore usi sunt e Paro insula,
quem lapidem coepere lychnitem appellare, quoniam ad
lucemas in cuniculis caederetur, ut auctor est Varro.
Plin. n. h. 36, 14 x^mnes autem candido — Varro, multis podtea
candidioribuB repertis, nuper vero etiam in Lunensiimi lapici-
dinia. Varro de L L. 5, 119 lucema post inventa, quae dicta a
luce aut quod id vocant Xvxvov Graeci.
437
ut oculi munitiores essent ab iniuria, eos ciliorum
tegminibus occuluit [dete^], unde oculos esse dictos Var-
roni placet.
La>ct de opif. d. 10, 1 ut igitur ocuii — piacet. nam ipsae pal-
pebrae, quibus mobilitas id est palpitatio vocabulum triboit,
pilis in ordinem stantibus vallatae saeptum oculis decentiBsi-
mum praebent. cf. Isid. or. 11, 1, 36. diff. rer. 54. fortasse
palpebrarum quoque etymologia Varronis est. cf. supra fr. 17.
de coUocatione ad fr. 427.
2 occulit Bonon.
*438
ovalis corona est murtea, quam habebant qui ovantes
introibant, cum bella non erant indicta aut sine sanguine
confecta.
Paul Fest. p. 195^ 7 ovaiis — confecta. cf PhU. Marc. 2^.
Dionys. H. 5, 47. Suet rell. p. 283 R. GeU. 5, 6, 21. Festi
glossas de coronis militaribus ex Varronis Antiquitatibus {ex
libro, ut videtur, de bdlo et pace; cf Gruppe, CommefU. Momms.
p. 646) sumptas esse ostendit Merklin, ind. lect. Dorpat. 1859.
M. Terentiiis Varro 365
venm, tatnen etymon in hac sola inest, nisi quod fortasse ^corond*
quoque glossa {Paid. Fest. p. 37, 1) Varronis est. cf. etiam
Fest. p. 313% 12 et Plin. n. h, 21, 3 {Varro de l. L. 6, 64) et
de his Cichorius, Comment. Ribh. p. 429.
439
onlfiicc di rcc CTivkd cprjCi BaQQmv^ Tiad^ovL xal t^v
TttQLOVoCav 07t€fi kiyovOiv.
Plut. Rom. 16 onifxia - XeYovaiv. cf. Fest. p. 186 ^, 21. Liv,
1, 10. 4, 20. Serv. Aen. 6, 855.
440
ostentum, quod aliquid hominibus ostendit;
portentum, quod aliquid futurum portendit; pro-
digium, quod porro dirigit; miraculum, quod
mirum est; monstrum, quod monet.
Serv. Da/n. Aen, 3, 366 prodigium portentum <et> monstrum
modico fine discemnntur, sed confuse pro se plerumque po-
nuntur. Yarro sane haec ita definit: ostentom — mouet. Isid. diff.
verh. 459 portentum nascitur et in sua permanet qualitate;
ostentum vero subito offertur oculis et subducitur. sic porten-
tum dicitur a portendendo id est porro ostendendo, sicut et
prodigium, quod porro dicat id est futura de longe praedicat.
monstmm sane a monitu vel monstrando dictum, qaod aliquid
significando demonstret et statim. quinque sunt autem genera
prodigioram, ut Varro dicit, id est portentum ostentum prodi-
gium miraculum et monstrum. cf Isid. ihid. 457. or. 11, 3, 1.
Ael. Stih fr. 17. Sinn. Cap. fr. 7. August. civ. d. 21, 8. Non.
p. 375, 27. 429, 1. 435, 27. Inc. de diff. CGK VII 520, 20.
de prodigiis Varro in Antiq. humanis {Serv. Dan. Aen. 8, 526\
in libris De gente p. R. {August. l. c), in logistorico De admi-
randis locutus est.
3 p. dicit fort. ex Isid. scrihendum
441
secundum Varronem palla dicta est ab inrugatione et
mobilitate, quae est et circa finem huius modi vestium,
«TTO zov TcdkXstv.
Serv. Aen. i, 648 pallam rigentem. — significat autem
tunicopallium, quod seotindum — rtdcXXsiv. cf Isid. or. 19, 25, 2.
Nan. p. 537, 32. aliter Varro de 1. L. 5, 131.
3 nalXiv*CasseU. -Xsi Lips. -Xasiv Monac.
366 GramiDaticae aetatis Yarroniauae fragmenta
442
Yarro refert Pilumniiin quendam in Italia fuisse, qm
pinsendis praefuit arvis; unde et pilumni et pistores. ab
hoc igitur pilum et pilam inventa, quibus far pinsitur, et
ex eius nomine ita appellata.
Isid. or. 4, 11, 5 est enim pila vas concaYnm,et mediconun
apta asui, in qua proprie ptisanae fieri et pigmenta confici
[concidi vg.] solent. Varro autem refert — appeUata. cf, supra
fr. 358. 475. Varro de l L. 5, 138. Disctplinarum VIII tribuU
Bitschl op. 3, 368.
2 pinsendi praebuit artem fionnulli codd, Pilumni cnl-
torcs pist. Bitschl coU. Serv. Aen. 9, 4 8 inventam
^443
qui versus facit naQcc ^to^ noietv dictus est jcoit^ii?,
Latina lingua vates, quod verba modulatione conectat; viere
enim conectere est; imde vimen dictum virgulti. species
et viti in rotis.
Mar. Vict. p. 56, 16 qui — in rotia. poctice est ars ipsa; nam
poesis et poema distant eo, quod poema <^uno^ tantum modo
clauditur carmine, ut tragoedia vel rapsodia, poesis autem ex
pluribus [id] est, corpus operis confecti, ut Ilias Homeri et
Aeneis Vergilii. Don. Ter. andr. prol.^ 'quas fecisset fabulaB*
bene ^fecisset', non ^scripsisset' ; unde et poetae a faciendo dieti
sunt, &7tb Tov noLBlv. cf. Diom. p. 491, 18. de Varrone auctore
cf fr. 66.
1 xb add. edit. princ. 2 vates dicitur qui Paris. 4 vitu
et vietores Keil
444
poscere est secundum Varronem quotiens aliquid pro
merito nostro deposcimus, petere vero est cum aliquid
humiliter et cum precibus postulamus.
Seiv. Aen. 9, 192 poscere — poBtoiamus. cf. Don. Ter. andr
2, 5, 11*. Non. p. 375, 14. Isid. diff. verh. 438. CGL V 556, 7.
*445
procum patricium in discriptione classium, quam fecit
Ser. TulHus, significat prooerum; i enim sunt* principes.
M. Terentius Varro 367
Fest. p, 249 f^, 1 procum — principes. Vurronem auctorem esse
apparet ex fr. 32 {cf. fr. 111. 112. 113). cf. Mommsen, die Bdm.
Tribus p. 216.
1 discriptionec eas sium cod. 2 pioceres enim post
significat inierpungem Beitzemtein, Verr. Forsch. p. 28 adn. 1
446
Varro pronubam dicit quae ante nupsit et quae uni
tantum nupta est.
Serv. Dan. Aen. 4, 166 Varro — est. ideoque auspices deli-
gimtur ad nuptias. cf Paul. Fest p. 244, 3. Fest. p. 242 f>, 29.
hid. or.9,7,8. CGL V 325, 35.
1 nupserit Floriac. vei quae Turon. et in marg. Amhros.
Meque Floriac. neque Daniel et Ambros. et quae Scal.
447
Varro quinque gradus aetatis aequabiliter putat esse
divisos, unum quemque scilicet praeter extremum in
annos XV. itaque primo gradu usque annum XV pueros
dictos, quod sint puri id est inpubes; secundo ad tricensi-
miun annum adulescentes ab alescendo sic nominatos; in 5
tertio gradu qui erant usque quinque et quadraginta annos
iuvenis appellatos, eo quod rem publicam in re militari
possent iuvare; in quarto autem adusque sexagensimum
annum seniores vocitatos, quod tunc primum senescere
corpus inciperet; inde usque finem vitae imius cuiusque 10
iiuintum gradum factum, in quo qui essent senes appel-
latos, quod ea aetate corpus iam senio laborarei
Censor. d. n. 14, 2 Varro — laboraret. cf Paul. Fcst. p. 5, 6.
hid. or. 11, 2, 1 sq.
4 Becimdus Colon. -dos Vatic. 4929 5 allescendo Colon.
Vatic. id. 6 erat
448
quos [nmc5] ait Varro ita dictos, quod rivi ab his
obsceni umoris oriantur.
iMCt. de opif. d. 14, 3 quid rienum gemina 8imilitud6 ? quo
ait ~ oriantor. item Isid. or. 11, 1, 97. de coUocatione cf fr. 427.
2 umores Bonon. m. 1 humoris Bonon. m. 2 is in ras. et
^ postea eras. humoris Valent. hu in ras.
368 Grammaticae aetatis Vazioniaiiae fragmeiita
449
Varro regiimi cognomiiiatain arquatorom morbum tradit,
qnoniam mulso curetur.
Plin. n. h. 22, 114 Varro — coretur.
1 marquatorom Micc. arquatum Barbarus
450
robigo est — vitium obsceuae libidinis, quod
ulcus vocatur.
Serv. g. 1, 151 robigo autem genus est vitii, quo culmi
pereunt — . inde et Robigus deus et sacra eius decimo [sep-
timo Masviciusj Ki. Maias Robiginalia appellantur. sed naec
res abusive robigo dicitur; nam proprie robigo est, ut Vairo dicit,
Titiiun — Yocattir. Schol. Bcrn. ihid. rubigo genus vitii, quo culmi
pereunt, abusiye. proprie vitiam — yocatnr, ut VaiTO ait. Anecd. H.
p. CL XXVIII rubigo est ▼itium obsc. Ub. vel obsceni livoris, ut
Varro ait, quod u. voc. haec a Disciplinarum VIII Mitsehl
(op. 3, 400) dubitanter, ab Antiq. div. Agahd ducta esse putant.
1 rubigo nonnulli codd.
451
Varro asinos rudere, canes gannire, pullos pipare dixit.
Non. p. 450, 6 gannire cum sit proprie canum (Vazxo — dudt,
et Lucretius lib. V [1070'] 'alio pacto gannitu vocis adulent'),
etiam humanam vocem non nuUi gannitum vocavenmt. ef,
Varro de l. L. 7, 103. Paul Fest p. 177 a, 21. Non. p. 156,21.
Suet. reU. fr. 161 R. Woelfflin, Arch. f. Lat. Lex. 8, 432sq. lib. II
De l. L. tribuit Wilmanns.
1 garrire Lugd. 73 Harl. m. 2 Gudian. Bamb.
452
<^ruminalem ficum appel)>latam ait Varro <^prope curiam
sub veter^ibus, quod sub ea ar^ore lupa a monte decur-
rens]> Remo et Romulo <(mammam dederit. mamm^a
autem rumis di<^cebatur, unde rustici lactenses haed^os
s subrumos vo<^cant, quia adhuc sub mammis habentnr^.
Fest. p. 270 <*, 21 ruminaiem — ^habentur^. alii [alibi cod.] autem
Bunt ^'qui dictam putent, quod sub ea pecus^ ruminari solitum
<e8Bet>. cf fr. 102. Varro r. r. 2, 1, 11. de l. L. 5, 54.
Isq. suppl. Vrs. ex Paulo 3 ded. scripsi ex Paulo prae-
buerit vg. 4 <haedos lactent]>e8 vg. 6 subrimios cod.
M. Terentius Vairo 969
453
sacellum — sacra cella est.
Don. Ter. adelph. 4, 2, 37 ^ et saoeUam, ut Vano ait, s. c. ect.
cf. Trebatius fir. 3. Antiq. div. V tribuit Smutny, de scihol. Terent.
auct. et font. 121.
454
saltatores nominatos Varro dicit ab Arcade Salio, quem
Aeneas in Italiam secum adduxit quique primo docuit
Bomanos adulescentes nobiles saltare.
Isid. Or. 18, 50 saltatoies autem nominatOB — sfataie. cf. Fest.
p. 326 f>, 32. Dionys. H. 1, 49. Strabo 13, 608. Serv. t>an. Aen. 8, 285.
455
Yarro ait sparum telum missile, a piscibus ducta
similitudine, qui spari vocantur.
Serv. Dan. Aen. 11, 682 Varro — yoo^tur. alii sparus a sp^-
geDdo dici putant (= Fest.p. 330 ^, 16). cf. Non.p. 224,1. 555,20.
Isid. or. 12, 6,31. CGL V 515, 24. 647, 1. 2.
456
spiracula appellata omnia loca pestiferi spiritus, quae
Graeci yx^thveia appellant vel Acherontea. etiam Varro
spir^culum dicit huiusce modi locum, et spiracula ex eo
dicuntur loca, qna terra spiritum edit.
Isid. or. 14, 9, 2 spiracaia — edit. ha>e€ cx Antiq. htm. (cf. Serv
Aon. 7, 563) tracta esae pt^to.
1 quae Arev. quem vg.
457
^talas^sionem in nuptiis Yarro ait <^signum esse
lani^fici, xakaQov id est quasillum, i<^nde enim so)>litum
appellari talassionem.
Fest. p. 351^, 27 <[tala8^8ionem — talaasionem. cf. Liv. 1, 9.
PhU. Bam. 15 {lyba fr. 9). Vionya. H. 2, 30. Serv. Aen. 1, 651.
Aetiis tribuit Thilo, de Varr. Flut. quaest. Bom. auctore praecipuo
{Bonnae 1853) p. 25, sed fortasse Antiquitates anteponendae sunt.
Grammatftoae Romanae fragmenta ed. Funaioli 24
370 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
458
valvae sunt — quae revolvuntur et se velant
Serv. Aen. 1, 449 TaiTae antem Bimt, ut dicit Yarro,
459
Plautus in Faeneratrice [1 X.]: ^heus tu, in barbaiia
quod dixisse dicitur / libertus suae patronae, id ego dico
<^tibi^: / '^Libertas salve, vapula Papiria". in barbaria est
in Italia. Aelius [fr. 44] hoc loco vapula positum esse
6 ait pro dole, Varro pro peri teste Terentio in Phormione
[845]: /non ^manes ? / vapula. id quidem tibi iam fiet,
nisiy resistis verbero*. et Plautus in Curculione [56*^]: 'red-
(lin an non mulierem / prius, quam te huic meae machaerae
obicio, mastigia? / vapulare ego te vehementer iubeo, ne
10 me territes'.
Fest. p. 372^, 27 Wapula Papiria' in proverbio foit anti-
quis — . Haiitua — me territes. cf. Sinn. Cap. fr. 22. an ex Plau-
tinis quaestionibus?
2 dizisse vg.i fecisse id eo dico cum spatio cod.: em.
Scal. 8 liberta 6 num tu resistiB ver-
bero: em. ct sttppl. ex Ter.
460
vestibulum, ut Yarro dicit, etymologiae non habet
proprietatem, sed fit pro captu ingenii; nam vestibulum —
dictum ab eo, quod ianuam vestiat.
SerV. Aen. 6, 273 Testibuluin — n. yestibQlmn, ut Bupra [2, 469]
diximuB, dictam — vestiat alii dicunt a Yesta dictiun per uuainu»
tionem; nam Yestae limen est consecratum. alii dicunt ab eo,
quod nulluB illic stet; in limine enim boIub est transitns: quo-
modo vesanus dicitur non sanus, sic veBtibulum quasi non 8t»>
bulum. cf. Gell 16, 5. Macrob. 6, 8, 14 sq. Prisc. p. 124, 10.
Isid. or. 15, 7, 2 {8, 11, 61). CGL VII 409.
461
vir nuncupatus est, quod maior in eo vis est quam
in femina, et hinc virtus nomen accepit; item muHer, ut
Yarro interpretatur, a mollitie inmutata et detracta littera
velut mollier.
M. TerentiuB Yarro. L. Cincius 371
Lact. de opif. d. 12, 16 yh itaque nuncapatus — moiiier. Isid. or^
11, 2, 17. 18. diff. rer. 82 rir itaque nuncupatus, ut ait Lactan-
tiuB, quod — moUier. Varro dc l. L. 5, 73 virtus ut viri vis [viri.
iuB Fhr. viritus 8001.1 a virilitate. cf. Cic, tusc. 2, 43. de collO'
catione cf. fr. 427.
1 nuncup. Paris. m. 1 nominatus Bonon. Valent., sed cf^
Isid. ibid.
FALSA
462
nebulones — Varro obscuros, ignoto loco natos.
Ps-Acro Hor. ep. 1, 2, 28 nebuionea, perditi luxuriosi moUes
inepti. Varro — natoB. cf. de Varronis auctoritate Wilmanns
J. c. p. 138.
463
ego insolens atque infrequens verbum proferre
velut spinam calcare devito.
Cod. Asburnhamensis 27 [XI sasc.] Varro: ego — devito. Tmicc
initio evXXoyfjg cuitisdam sententiarum legit Beitzenstein^ qui
collato l. 9, 20 de l. L. ea ex libro quodam Varronis graanma-
tico tracta esse coniedt (M. Ter. Varr. u. loh. von JEuch. p. 64
adn.); at ^devito^ cum infinitivo Varronis esse non potest, ut me
Buecheler monuit, nec placet ^duhito', itaque ista inter Varronis
sententias recipienda censeo.
2 velud
L. CINCIUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. de Lucio (praenomen vd. in fr. 2S) Cindo grammatico
ab antiquo rerum scriptore seiungendo hodie nemo iam dubitat
{cf. Hertz, de Luciis dnciis. Berol. 1842 p. 61 sq. Peter, vet. hist.
Bom. reU. p. Cllllsq.); qui tamen quando vixerit, certo statui
non potest, cum alius esse videatwr atque Attici procurator, in
quo Utteratissimum iUum hominem totius antiquitatis studiosum
latere nuUum extat indicium {Cic. ad Att. 1,1, 1. 7. 8, 2.
16, 17. 20, 1. 7; 4, 4«; 6, 2, 1; ad Q. fr. 2, 2, 1). neque vero ab
24*
372 GfimTnmticae aeiatis YajToiiianae fragmenta
tit qm CineiuM eommewionmt muUum luxc in re iuvamur, gm
fum sine temporum eanfueione seriptores apud eoe (xffermtvr
{FesL p. 170 Santra Adius Cineius; p. 173 Cincius Sanira;
p. 277 Cineius AeUus ete. Char. p. 132 Varro TuUius Cin-
eius; Amob. 3, 38 Piso Granius Varro Comificius Mamlm
Cincius); nisi quod GeOius Cincii industriam eeJebrans eum
mter AeUum et Santram cottoeat {test. 2) ad aetatemque fereVam-
nis deducit. quae res a natura ipsa varietateque Cineianae doetn-
nae confirmatur; in hae enim, ut in Varroniana et Nigidiana,
studiorum maturitas dueet, quae StHonis aetatem secuta est {cf.
etiam Ad. StHo test. 8 et infra ad fr. 27). uter tamen senior
fuertt, Cinciusne an Varro, ex Macrobio (fr. 6 Cincio Varro
consentit) eoUigere non audeo, qui svmmum indicio miki est
Cincium De fastis librum emte Varronis Antiquitates «crqasisse,
ubi ea Varro exposuisse videtur, quae in fr. 6 Uguntur. de verho
^consentire* ap. Macrob. cf. etiam 1, 12, 20 adfiimant quidam (i^i-
gidius? cf. Swoboda, Nig. Fig. reU. p. 26. 28), qmbns Comelixis
Labeo consentit; 1, 16, 33 Tuditanus — CasBius — Greminus —
cui rei etiam Varro consentit. Hertz ibid. p. 72.
2. Gea. 7, 15, 5 = Ael StUo test. 15 (ne si Aelii quidem,
Cincii et Santrae dicendum ita censuissent) •
SCEIPTORUM
5. Fest, p. 241^, 8 Cincius in libro de consulum po-
testate
4. reliqui Cincii libri infra infragmentis reperiuntur. qvid
praeterea inter hunc Cindum et vetustiorem in annaiibus intersit
vd. apud Mommsen, Bom. Chron. p. 315^ sq. multo incertior
coniectura est Fluessii, de Cinciis rer. Eom. scriptortbus
(Bonn 186S) p. 24 sq.
Cvndi reliquias collegenmt Herte l. c. p. 32 sq. Egger, Lat.
serm. vet. rell. sel. (Paris 1843) p. 34sq. Huschke, iurisprud.
anteiust,^ p. 84 sq. Bremer, iuri^rud. antehadr. {Lips. 1896}
1, 252 sq. cf. Pluess l. c. Wissowa BE 3, 2555/3.
B. FRAGMENTA
DE VERBIS PRISCIS
1 [11 Bremer^
peremere Ginoius in lib. de verbis priscis ait signi'
'fioare idem quod prohibere.
L. CinciuB 373
Fesi, p, 214^, 31 peromere — prohibere; at Cato in li. qni est
de re militari pro vitiare usus [est] est [4 J.]. cf, Poml. Fest.
p. 216, 14.
2 [13]
reconduit refecerit, ut condere urbem facere, aedificare,
ut Cincius testatur in libro de verbis priscis.
Fest, p, 277 <^, 3 recoBdoit — priscis.
1 reconductae fecerit: em, SccU, ut OMue.i et
3 [15]
quem ad modum omnis fere materia non de-
formata rudis appellatur, sicut vestimentum rude
non perpolitum, sic aes infectum rudusculum.
apud aedem Apollinis aes conflatum iacuit, id
ad rudus appellabant, ^et adhuc]) in aestimatione 5
censoria aes infectum rudus appellatur. rudiari
ab eodem dicuntur, qui saga nova poliunt.
Fesf, p. 265 f^, 4 roduB vel raudus significat rem rudem et
inperfectam; nam saxum quoque raudus appellant poetae, ut
AcciuB in Melanippo [v. 437 JRi66.']: 'constitit [constituit cod,:
em. Augustinusli cognovit sensit, conlocat sese in locum / cel-
sum, hinc manibus rapere raudus saxeum grande et grave'; et
in Chrysippo [v. 263y. 'neque quisquam a telis vacuus, sed ut
cuiqae obviam / fuerat, ferrum alius, <(alius^ saxi rodera [saxio
rudem cod.: em. Buechdery. vulgus quidem in usu habuit,
non modo pro aere inperfecto, ut Lucilius cum ait [1192 Ma.'\
'plumbi paxillum rodus linique mataxam [matexam cod^^, sed
etiam ^pro^ signato, quia in mancipando cum dicitur ^rudusculo
libram fento', asse tangitur libra. Cincius de verbis priscis
sic ait: quem ad modiun — poliunt. hominem inpeiltum rudem
dicimus. totam ghssam e Cincio promptam esse puto.
1 nondum formata Huschke 2 rudem : em. Urs. 8 ru-
dus cuium: em. Urs. rudus. quia dlii 5 et adhuc add,
u
Huschhe inestimatione 6 rudis 7 quod vg.
4 [17]
scenam — Cincius in libro, qui est [ei] de verbis pris-
cis, dolabram ait esse pontificiam.
374 Grrammaticae aetatis Varroiiianae fragmenta
Fest. p. 330^^ 33 scenam genus ^^fuisse ferri^ inanifeBtnm
est, sed ntrum [fnturum cod.] securis an dolabra sit ambigitnr;
quam Cinciiu — pontificiam. Livius in Lydio [II v. 2 Bihh.*\: 'cor-
ruit quasi ictus scena, haut [secena. <^8icine?^ hau Ribb^ multo
secus'. eadem fere Fest. p. 31S^, 16. cf. PatU. Fest. p. 319, 8.
Isid. or. 19, 19, 11.
1 ei seclusi
huc accedere videntwr glossae a Festo et Amobio sine Cin-
cii Itbro alUxtae, i. e. fr. 17 — 30 {cf etiam fr. 16).
DE COMITnS
5 [i?. 253]
patricios Cincius ait in libro de comitiis eos appellari
solitos, qui nunc ingenui vocentur.
Fest. p. 241<^, 21 patricioa — vocentur. cf Isid. OT. 9^ 3,25.
Schol. in Lucan. 9, 479. CGL IV 418, 36.
DE FASTIS
e[i\
Cincius in eo libro, quem de fastis reliquit, ait im-
perite quosdam opinari Aprilem mensem antiquos a Venere
dixisse, cum nuUus dies festus nuUumque sacrifi.cium in-
signe Veneri per hunc mensem a maioribus institutoin
5 sit, sed ne in carminibus quidem Saliorum Veneris olla
ut ceterorum caelestium laus celebretur.
Macrob. 1, 12, 12 sed Cincius — ceiebretur. Cincio etiam
Varro consentit [fr. 409]. cf. Fulv. Nohil. fr. 1.
1 Cingius festis Paris.
KlyKiog 6 ^Pcofiatog (Soq^iOtrig q^rjCi ti^v ^AfpQodlxriv il
&q)Q0v T6%&fivcct^ otovEi ix Tov iLOvmdovg aiQog xca T^g
"ipvxQ&g ovalag xh ^ccq &7C0Tex&rjvai„
Lyd. de mens. 4, 44 Klyxtos Sh 6 — imottx&ffvai.
L. CinciuB 375
8 [3]
Cincius mensem [itfatum] nominatum putat a Maia,
quam Vulcani dicit uxorem, argumentoque nititur, quod
flamen Yulcanalis kalendis Maiis huic deae rem divi-
nam facit.
Macrob. i, l^, 18 Cinciua — fadi sed Piso [fr. 42 P.] uxo-
rem Yulcani Maiestam non Maiam dicit vocari. cf. Fulv.
Nolnl. fr. 1.
3 mais Paris. maias Bamb.
9 [4]
lunius Maium sequitur — nominatus — , ut Cincius arbi-
tratur, quod lunonius apud Latinos ante vocitatus diuque
apud Aricinos Praenestinosque hac appellatione in fastos
relatus sit.
Macroh. 1, 12, 30 Itmlus — relatua sit. cf. Paul. Fest. p. 103, 14.
Fulv. Nohil. fr. 1.
10 [5]
KlyKtog iv r& tvsqI t&v ioQt&v Uyei rbv NoifiPQiov
icaQa totg nakaiOLg MeQ%ridtvov dvofiaC^vaL oasavel fiicd^o-
<p6qov ' iv axn& yccQ totg KtrjtOQdiv ot fAKSd^mtol tag TtQoa-
odovg elaeq>eQov roif naQeX^ovtog xvxAot; eteQoav KaQTt&v
av^ig iiteQxofuvGyv. NoifiPQtog ' Sh CcteQOv G)vo(i^a^ri ix 5
tov OQid^fiov' evvatog yccQ ix tov MaQtiov.
Lyd. de mens. 4, 92 Klynio; — Ma^iov. cf. Ftdv. Nobil. fr. 1.
MYSTAaoaiCON
11 [p. 260]
l%b. II. trientem tertium pondo coronam auream de-
disse se lovi donum scripsit T. Quintius dict<(ator^, cum
per novem dies totidem urbes et decimam Praeneste oepisset.
id significare ait Cincius in mystagogioon 1. II duas libras
pondo et trientem. s
* Fest. p. 363^, 26 trientem — et trientem, qua consuetudine
hodieque utimur, cum lignum bes alterum dicimus, id est pe-
376 Grammaticae aetatfs YMTonianae fragmenta
dem et besem latitudinis habens, et Bestertinm id est dnos
asBes et Bemissem tertium. item si tres aBses snnt et ^qna-
dians, est^ quartns qnadrans.
DE OFFiaO lURISCONSULTI
12 [ij
l, IL nuncupata pecania est, ut ait Cincius in 1. H
de officio iurisconsulti, noniina<^ta^, certa, nominibus pro-
priis pronuntiata [XJJ tdb, 6, 1 &]: *cum nexum faciet
mancipiumque, uti lingua nuncupassit, ita ius esto^; id
5 est uti nominarit locutusve erit, ita ius esto. vota nuncu-
pata dicuntur, quae consules praetores, cum in provinciam
proficiscuntur, faciunt; ea in tabulas praesentibus multis
referuntur.
Fest p. 173^, 9 nimcupata — refenmtur. at Santra [fr. 1].
Varro de l. L. 6, 60 nuncupare nominare yalere appaiet in le-
gibuB, ubi nuncupatae pecuniae sunt scriptae. cf. Cic. de off.
3, 65. Gai. inst. 2, 104. IM. or. 6, 24, 12. CGL V 88, 10.
1 nucupata: em. Urs. 2 nomina cod. ta suppl. XJrs.
nomine concepta Huschke 4 nuncupasset Festua et Cic. de
or. i, 245: em. ManuUus eosto id est Urs.: ita
13 [2]
<^sanates — sunt^ qui et infe<(riores dici putant oolo-
nias)>, quae sunt <(deductae in pris^cos Latinos, <^qiia8
Tarqxdnius rex in^gerit secundiun <(mare in^fira
Romam in c^iyitates Latinorum^, eosque sanati^s, quod
5 Priscus]) praeter opinio<(nem eos debellavis^set sanavis-
se^t])q<(ue ac cum iis pa^isci poihiisset, no<^minatos esse,
ut ait]> Cincius 1. 11 de <^officio iuriscon^sulti.
Fest. p. 321 f>, 8 ^'sanates) — <Serv.> SuIpiciuB <EufQB>
[/V. 9] et OpilluB <J;AureliuB> (fr. 13]. <Bimt> qui - <iiiriBo<m>mltL
ne Valeriufl <quidem> [fr. 1].
Isq. suppl. Scal. Urs. OMue. 2 quae Urs.i qti«
8 ijub>eg6rit Husckke 4 eos qu§: «m. Urs.
li [5]
Nubioi ar<ies dicitur, qui pro occiso datur,> quod fit
L. Cincius 377
ut ait Ciiicius <(in libro de officio iuris^consTilti, exemplo
At<^hainantiSy ex quo]) expiandi gratia aries ni<^actatur ab
60, qui invitus sce)>lus admisit poenae p<^endendae loco^.
Fest, p. 347^, 2 snbici — <ioco.> cf. AnUst, Lctbeo fr. 5. Cic.
top. 64. Serv. Dan. huc. 4, 43. g. 3, 387.
Isq. suppL Scal. Urs. 8 At^henienBinm, apnd quos^
iidem At^ham., ex quo> Mercklin, PhUol. 12, 201 4 poene
EX LEBRIS DE RE MILITARI
15 [4]
Ub. YI. alae dictae exercitus equitum ordines,
quod circum legiones dextra sinistraque tam-
quam alae in avium corporibus locabantur. in
legione sunt centuriae sexaginta, manipuli tri-
ginta, cohortes decem.
Gdl. 16, 4, 6 item in libro sexto [de re mUita/ri Cincii'^
hoc scriptum est: aiae — decem. cf. Serv. Aen. 4, 121. 11, 604,
Isid. or. 9, 3, 62. Veget. 2, 1. Sckol. in Lucan. 1, 476. Lact,
liac. Stat. Theh. 2, 553. CGL VI 46.
mCERTAE SEDIS
16 [De verh. pr. i\
alii, ut Cincius, dicunt delubrum esse locum ante tem-
plum, ubi aqua currit, a deluendo.
Serv. Aen. 2, 225 delubrum dicitur quod uno tecto plura
conplectituj^ numina, quia uno tecto deluitur, ut est Capitolium,
in quo est Minerva luppiter luno. alii, nt Ginciiu — a delaeudo.
est autem eynecdoche, hoc est a parte totum. Varro \fr. 154].
cf. id, ihid. 4, 56. Istd. or. 15, 4, 9. diff. verh. 407. Schol, in
Lucan. 2, 29. Ps-Ascon. in divincU. p. 101 Or, Inc, de diff.
CGK VII 523, 25. CGL IV 227, 32. V 421, 29. 659,3. de
eoUocaiione fr. huius et sqq. cf. supra p. 374.
17 [3\
gentiles mihi sunt, qui meo nomine appel-
lantur.
Paul. Fest, p. 94, 9 gentilis dicitur et ex eodem genere
378 Graminaticae aetatis Yarronianae fragmenta
ortus et is, qoi BimiK nomine appellatur, nt ait Gincins: gen-
tUes — appellantur. cf. Isid. or. 9, 2, 1. CGL II 383, 12.
18 [4\
naccae appellantur vulgo fullones, ut ait Cariatius
[/r. i], quod nauci non sint, id quod est nullius preti.
idem sentit et Cincius.
Fest. p. 166 f>, 2 naccae — Cincius. quidam ainnt, qaod om-
nia fere opera ex lana vanri [i^ace cod.l dicantur a Graecis.
cf. Faul. Fest. p. 167,-4. Apul. met. 9, 22. CGL IV 122, 34.
huitM modi etyma yLatoc &vtiq>QaaLv vd. ap. Ael. Stil. fr. 15. 26.
2 nanci
19 [5]
<[natio in eadem terra hominum genu^s natum. Cin-
<^oius genus hominum, qui non aliunde vener^unt, sed ibi
<^nati sunt, significari ait, idemque n^ationem ait <(non
tantum universim de om)>nibus, set e<(tiam de singularibus
8 hominib]>us seiuncti<[m dici solere]>.
Fest. p. 166<^^ 7 <natio> — <Boiere>. < autem Capi>to
[fr. 24]. cf Paul. Fest. p. 167, 1. Isid. or. 9, 2, 1. 4, 4. CGL
II 132, 42.
Isq. suppl. Scal. Urs. OMue. partim ex Paulo 4 ee
te cod.
20 [61
naucum — Cincius quod in oleae <(nucleo^ nudsque
intus sit.
Fest. p. 166 f>, 6 naucum ait Ateius Philologua [fr. 5], Ciii-
oiuB — Bit, Aelius Stilo [fr. 19], glossematorum autem scriptores
[inc. gramm. lihr. fr. 6 p. 112]. cf Prisc. p. 204, 13.
ole§ . . cod. nucleo addidi ex Paulo pro oleae aut
nucis nucleo Paulu>s C. cutim oleae nucis, quae Huschkt
21 [7]
<(novalem a)>grum — <(C)>incius eum esse [ai(], ubi
<(terra sine cultura ad novam^ sementem sit relic^ta).
Fest. p. 174^, 16 <novaiem a>grum Aelius <Stilo> [fr. 21\
<8ed c>inciu8 — reUo<ta>. cf Paul. Fcst. p. 175, 4.
Isg. suppUtum ex Paulo
L. Cincius 379
22 [8]
novensiles — Cincius numina peregrina novitate ex ipsa
appellata pronuntiat; nam solere Eomanos religiones urbium
superatarum partim privatim per famiHas spargere, partim
publice consecrare; ac ne aliquis deorum multitudine aut
ignorantia praeteriretur, brevitatis et compendii causa uno 5
pariter nomine cunctos Novensiles invocari.
Amoh. 3, 38 noyenaiieB Piso [fr. 4], Grranius [fr. 3 et Ael.
StOo fr. 22], Varro \fr. 373], Comificius [fr. 8], Manilius [fr. 2],
CincitiB — invocari
23 [9]
nuptias dictas esse [aitmf] — Aelius [fr. 23] et Cincius,
quia flammeo caput nubentis obvolvatur, quod antiqui
obnubere vocarint; ob quam causam legem quoque "f parens
tam iubere caput eius obnubere, qui parentem necavisset,
quod est obvolvere. 5
Fest. p, 170^, 24 nuptiaa d. esse ait Santra [fr. 9], Comificius
[fr. 12], CJuriatius [fr. 2], AeUus et Cincius — obvolvere. adn. crit.
ad Ael. Stil. h c.
24 [10]
obstitum — Cincius [esse ait] quom qui deo deaeque
obstiterit, id est qui viderit quod videri nefas esset.
Fest, p. 193% 4 obstitum Cloatius [fr. 13] et Aelius Stilo
\fr. 25]\ Gincius — nefas esset. cf. Ael. Stilo ad l. C.
1 deeque cod. deaeve Huschke
25 [12]
<[praecidanea porca prod)>ucta syllaba <(secunda pro-
nuntianda est. ea enim, quod)>, ut ait L. Cin<[cius, ante-
quam novam frugem secant, fa^miliae pur<^gandae causa
Cereri caeditur, prae)>cidanea dicitur.
Fest. p. 218 <^, 17 <^praecidanea)> — dicitur. <(alii praecidariam
dixerant^, quod genus hostiae quod <^ante novam fmgem cae-
ditur, prae^cidarium appellabant [-bat cod.]. cf. Paul. Fest
p. 219, 3. 223, 19. Cato de agri c. 134. Gell. 4, 6, 7. Non.
p. 163, 17. Mar. Vict. p. 25, 16.
l«g. suppl. OMue. partim ex Paulo
380 Graminaticae aetatis Yarroiiianae fraginenta
26 [14]
refriva faba dicitur, ut ait Cincius quoque, quae ad
saLcrificiuin referri solet domum ex seget^ auspici causa,
quasi revocans fruges, ut domum dotantes 'f tevirtico ad
rem divinam faciendam
Fest. p. 277 <^, 17 i«friva — faciend»m. Aelius [fr. 53]. sed
opinionem Cinci adiuvat, quod in sacrificis publicia, cum pnlfl
fabata dis datux, nominatur xefriya. cf. PatU. Fest. p. 276, 4.
Plin, n. h. 18, 119 {Munzer, QueUenkr. d. Ng. d. PUn, p. 301sq.).
Macrob. 1, 12, 33.
1 frabra: em. Urs. ut Ur».: via 3 revocans OMue.:
- cant dotantes scripsi : datantes tritico Scai.
27 [16]
Salias virgines Cincius ait esse conducticias, quae ad
Salios adhibeantur, cum apicibus paludatas.
Fest. p. 329% 18 Saiias — paiudatas, quas Aelius Stilo [/r. 34].
his verhis ita afficimurj ut Cincius Stihnem attulerit {cf. HeriM
l. c. p. 72 sq.). et revera eorum studia vincu^ quodam eoniuneta
esse ex reliquiis apparet, sive inter se consentiunt, ut in fr. 23
et hoc, sive dissentiu/nt, ut in fr, 20. 21. 22. 24. cf. etiam fr. 18.
28 [18]
sinistrae aves sinistrumque sive sinistimum auspicium, id
est quod sinat fieri. Varro 1. V epistolicarum quaestionum
ait [fr, 225]: ^a deorum sede cum in meridiem spectes, ad
sinistram sunt partes mundi exorientes, ad dexteram occi-
^ dentes; <(eo^ factum arbitror, ut sinistra meliora auspici&
quam dextera existimentur'. idem fere sentiimt Sinnius
Capito [fr. 11] et Cincius.
Fest. p. 339% 1 Blnistrae aves — Cinciiu. cf Plui. qumtsL
R. 78. ac(n. crit vd. ad Varr. \. c.
29 [19]
<(t^uditantes, tundentes <(negotium id est a^^ntes signi-
ficare ait Cincius
Fest. p. 352% 25 <t>uditanteB — Cincius <En>nius 1. n
[a/nn. 135 V.*]: 'haec inter se totum <^egere diem tuditan^tes'; et
L. CinciuB 381
Lacretins item libro 11 [1142]: ^nec ^tuditantia^ rem cessant
extringecus uUam'. cf. CGL V M9, 2B. 398, 2.
Isq. supplettm ex Paulo 2 m lacuna de verbis priscis
9cr%psit Hertz
30 [26]
yindiciae olim dicebantur illae, quae ex fundo
Bumptae in ius adlatae erant.
Fest. p. 376^, 16 vindiciae appellantur res eae, de quibus
controversia est; quod potius dicitur vis quae [ius quia cod.'] fit
inter eos, qui contendunt. — de quo verbo Cincius sic ait:
▼mdiciae — erant. at Ser. Sulpicius \fr. 12\ cf. Gell. 20, 10, 7.
1 illae] glebae Bevard
31 \dees{\
huius Sarapis et huius Isis
Char. p. 132^ 27 Jnm pro Iridem [-de cod.] Maro Aeneidos
Vlin [21] 'Irim de caelo misit Satumia luno', cum constet
omnia G(xaecae figurae nominativo singulari is syllaba terminata
genetivo singulari syllaba crescere, licet Yarro et TuUius et
Cincius, ut de consortio casuum diximus [p. 89^ 24], huias —
IbU ^dixerint.^ haec t^i fuerint diiudicari non potest.
DUBLi VEL FALSA
32 [JDe vcrb. pr. 2]
Serv. Dm. g. 1, 10 = Cinc. AHment. p. 7
33 [deest]
Mar. Vict. p. 23, 14 = Cinc. AUment. p. 2
34 [deest]
silicemios dici voluerunt senes iam incurvos quasi iam
sepulcrorum suorum silices cementes; unde et Cinoius
Alimentus historia de Gorgia Leontino scribit dicens: qui
dum iam silicernius finem sui temporis exspec-
taret, etsi mori non potuit, tamen infirmitatibus 6
6xiiltav.it.
382 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
Fulgent. exp. serm. ant. 8 siiicemios — exuitavit. cf. Non.
p. 48, 3 et Wessner, Comment phil. Jen. 6^, 109. haec non nirfk'
Cincio grammatico trihuerunt; cf. tameit Hertz p. 79; Pluessp.lO.
1 silicemos Paris. 7581 Harl. 2 cintius Paris. 242
Bem. Harh Cinctisus Paris. 3088 6 morti Paris. 242 Leid.
Bem. Paris. 3088 mordi Paris. 7581
de C. Titii fragmentis Cincio adscriptis vd, infra ad Titiu».
CURTIUS NICIAS
TESTIMONIA
VITAE
1. Cic. ad AU. 7, 3, 10 [a. 704/50] Nicias Cous vd. Niciam
tyrannum ap. Crinagoram et Strabonem.
2. Suet. de gramm. 14 Curtius Nicia haesit Cn. Pompeio
et C. Memmio, sed cum codicillos Memmii ad Pompei uxorem
de stupro pertulisset, proditus ab ea Pompeium offendit, domo-
que ei interdictuin est. cum discordia inter Pompeium et Mem-
mium intra a. 696/58 — 700/54 orta sit, ante hoc tempus Nicias
Bomae fmt. ceteroqui a. 701/53 amhitus reus C. Memmius Athe-
nas in perpetuum exsilium ivit (cf. Cic. ad Q. fr. 3, 2, 3. 8, 3
al. Smt. lul. 73).
3. Suet. ihid. fuit et M. Ciceronis familiaris. cf. test. sqq-
et praesertim 16.
4. Cic. ad Att. 12, 51, 1 [a. 709/45] venit etiam Nicias
[in TusculoMum'] et Yalerium hodie audiebam esse ventamnL
id. ihid. 12, 53 hic nobiscum sunt Nicias et Valerius. id. ad
fam. 9, 10 Niciam nostrum — suavissimum avi^^uovi^v
5. Suet. de gramm. 14 = Cic. ad fam. 9, 10, 1 [a. 709/45
in cuius [Ciceronis'] epistula ad Dolabellam haec de eo [Nieia
legimus: ^nihil Bomae geritur quod te putem scire curare, nisi
forte scire vis me inter Niciam nostrum et Yidimii iudioem
esse. profert alter, opinor duobus versiculis, expensum ^Niciae,)
alter Aristarchus hos dpsXi^st; ego tamquam criticus a&tiquiu
iudicaturuB sum, utrum sint rov <^7foi,rixov an ffapfftj3£^Xf]filro()'.
6. Cic. ad AU. 12, 26, 2 [a. 709/45] de Nicia quod scribiB,
si ita me haberem ut eius humanitate frui possem, in primifl
vellem illum mecum habere ; sed mihi solitudo et recessuB pro-
vincia est. quod quia facile ferebat Sicca, eo magis iUiim
desidero. praeterea nosti Niciae nostri imbecillitatem moUitiem
L. Gincius. Cnrtius Nicias 383
consnetudineiu victus. cur ergo illi molestus esse velim, cum
mibi ille iucundus esse non possit? voluntas tamen eius mihi
grata est. item Suet. de gramm. 14.
7. Cic. ibid. IS, 1, 3 [a. 709/45] Nicias te [AUicum], ut
debet, amat vehementerque tua sui memoria delectatur.
8. Cic. ibid. 13, 9, 2 [a. 709/45] a te exspecto, si quid de
i>ruto, quamquam Nicias confectum putabat, sed divortium non
probari.
9. Cic. tbid. 13, 28, 3 [a. 709/45] Nicias a Dolabella magno
opere arcessitus (legi enim litteras), etsi invito me, tamen eodem
me auctore profectus est.
10. Cic. ibid. 13, 29, 1 [a. 709/45] cum quasi alias res
nuaererem de philologis e Nicia, incidimus in Talnam. ille de
ingenio nihil nimis, modestum et frugi, sed hoc mihi non pla-
euit; se scire aiebat ab eo nuper petitam Comificiam Q. filiam^
vetulam sane et multarum nuptiarum.
11. Cic. ibid. 13, 52, 2 [a. 709/45] Rolabellae villam cum
praeteriret, omnis armatorum copia dextra sinistra ad equum
nec usquam alibi: hoc ex Nicia.
12. Cic. ibid. 14, 9, 3 [a. 710/44] ita mihi videtur bellum
illud [Farthicum] instare, sed Dolabella et Nicias viderint.
13. Cic. ibid. 15, 20, 1 [a. 710/44] Dolabellae mandata sini
quaelibet) mihi aliquid, vel quod Niciae nuntiem.
SCRIPTORUM
14. Suet. de gramm. 14 huius [Nicia>e] de Lucilio libro»
etiam Santra comprobat. de natura horum librorum cf. Marx.^
LucH. carm. reU. 1 p. LII.
15. idem esse videtur Aristarcheus Nicias, qui apud Hero-
dianum in scholiis nsgl 'IX. ngoa. memoratiir {B 717. 839. r240.
J 212. 423. 452. E 163. 203. 638. 1 6. K 38. 95. M 137. N 390.
n 95. 483. $ 588. Sl 235). vd. test. 5.
DOCTRINAE
16. Cic. ad AU. 7, 3, 10 [a. 704/50] venio ad Tiraeea', in
qno magis reprehendendus sum, quod homo Romanus Piraeea
Bcripserim, non Piraeum (sic enim omnes nostri locuti sunt)
quam <^in^ quod addiderim; non enim hoc ut oppido praepo-
sni, sed ut loco. et tamen — qui est nobiscum, Nicias Cou»
non rebatur oppidum esse Piraeea. cf. De lud. liU. test 29.
quod in hac epistula, quae aetate ceteris antecedit, Nicias adiecto
nmine patria^ appellatur, ut credamus facit evm nondum AUico-
eiusque amicis familiarissimum fuisse (cf. Hilhcher, Fleck. Jahrbb.
9Ufpl. 18. 1892 p. 373).
384 Grrammaticae aetatis Yarroaianae fragmenta
SANTRA
A. TESTIMONIA
VITAE
1. Santra et propter nomen ItaVus vulgo non hahdw et
oh id quod Latinorum verborum a Graecis originem repeUre
solet (cf, Mercklin, Philol, 3, 1848 p. 344); at neque Jioc quidqwm
habet ponderis (cf, Cloat. Ver. fr. l8q.\ et Santra noitien Etna-
cum esse videtur {Schulze, Lat. Eigenn. p, 343. 369).
2. Vanoni Cindo Niciae Santra aetate suppar fuit, sed
omnibus iunior (cf. test. 6, 4 et fr. 1. 14); quem post a. 700-54
clarum extitisse Buecheler constituit (Eh. Mus. .40, 148),
3. Martial. 11, 2, 7 lectores tetrici salebrosum ediscite
Santram.
4. GeU. 7, 15, 5 = Ael StHo test. 15 (ne si Aelii qnidem,
Cincii et Santrae dicendom ita censniBBent)
SCRIPTORUM
5. Non. p. 78, 27 et 104, 17 Santra ISTuntiiB Bacchia
(= SRP I p. 264 Bt^b.^. cf Btbbeck, Bom. Trag. p. 616.
6. Hieron. de vir, tll. praef fecerunt quidem hoc idem
Uit de viris illustribus scriberent] — apud Latinos Varro
Santra Nepos Hyginus et — Tranquillus. hinc fluxertmt fr, 13—15.
Santrae reliquias collegerunt Lersch, Zeitsehr. f. AUw. 1839
p, 100 sq. Egger, Lat. serm. vet. rell. sel. (Paris 1843) p. 18 sq.
B. FRAGMENTA
DE ANTIQUITATE VERBORUM
1 [10 Egger]
lib. IL Santra 1. 11 de verborum antiquitate satis
multis nuncupata conligit nou derecto nondpata significare^
sed promissa et quasi testificata circumsoripta recepta, quod
etiam in yotis nuncupandis esse conyenientius.
Fest, p, 173% 9 nuDCupata pecunia est, ut ait Gincius
\fr, 12]. at Santra — conTenientiiu. Cincii expUcationem SarUfix^
novisse cum Beitzenst^nio consentio {Verr. Forseh. p, 87 adm.].
2 directo Huschke
Santra 385
2 [71]
l, 11, recinium onme yestimentum quadratuin hi qui
Xil interpretati sunt [inc, gramm, libr, fr, 11 p. 113]
esse dixerunt, ut togam <(qua)> mulieres utebantur prae-
textam clavo purpureo; unde reciniati mimi planipedes.
quam rem diligenter exsequitur Santra 1. II de antiquitate 6
verborum.
Fest. p. 274 f>, 32 recimum — vetborum. cf, Varro de l. L. 5, 132
et ap. Non. p, 542, 1. Serv. Aen. 1, 282. Isid. or. 19, 25, 4.
3 nt scripsi: vir {cf. supra Gell. ad fr. 1 et L. Cine.
fr. 2$) toga qua add. Urs, virilem togani qua Urs. Ver.
[= YerriuB] togam qua Lipsius praetextum
3 [12]
l. IIL Santra de antiquitate verborum libro III ait
. . . dracones genus accipi pro locorum
geniis ideoque loc<(o> go bene accipere pio . . .
Schol. Veron, Aen. 5, 95 Santra — pio . . . unde etiam Per-
flius [1,112}: veto quisquam faxit oletum; / pinge duos angues:
pueri, sacer est locus'.
1 Sandra 2 genus Herrmann genu Mai KeU, fort. postea
svppl. serpentium 8 loc<^o^ syppl. Herrmann
4 [13]
l. III, scis enim geniales homines ab antiquis
appellatos qui ad invitandum et largius adparan-
dum cibum promptiores essent.
N(m. p. 117, 14 genialis, hospitaliB. Santra de antiquitate
verborum lib. ni: tdB enim — essent. eadem Schol. Bem, georg,
1, 302. cf CGL V 298, 5. 642, 7.
2 quid ad Lugd, m. 1 3 promtioreB
5 [2]
l. III, quod volumen unum nos lectitavimus
et postea invenimus septemfariam divisum.
Non, p. 170, 17 septemfariam ut multifariam. Santra de
▼erborum antiquitate IH: quod — divitum. cf, CGL V 647, 15,
de re cf, Buecheler, Bh. Mus. 40, 149.
GTunmatlcae Bomanae ftragmenta ed. FuvaioIiI 26
386 Grammaticae aetatds Yanonianae fragmenta
6 [14]
quidam etiain paludem interpretantur, ut Santra anti-
quitatium libris.
Schol. Veron. Aen. 2, 171 alii in Libya esae con-
firmant. qnidam etlain — Ubris; (jbAH quod graece tygslv sit fpO'
pstad^ai et Minerva hominibus in proeliis metum iniciat.
agitur de Tritonia
ad istos libros pertinent procul dubio Festi PauU Scaurigue
gUmae, quae infra secuntur.
INCERTAE SEDIS
7 [6]
<^quam [portam] ideo nominari ait Collina^m Sajitra,
pro^xime eam quod coUis Quirina^lis est.
Fest. p. 25i<^, 14 Quiri<nalia porta eadem quae et CoUina
dicebatur,^ ut le^gimus apud antiquos scriptoreB; pos^itom
autem ^unius nomen pro alterius reperitur, quod ini^tio ita
con^iunctae fuerunt, unam tantum fmsse qu^asi id suffira^ge-
tur, quam ideo^ — ett
Isq. suppl. Urs. OMue.
8 [4]
dalivum — Santra dici putat ipsum, qnem Graed
SBlkaiov^ id est propter cuius fatuitatem quis misereri
debeat.
Paul Fest. p. 68, 1 daiivnm — Aurelius [fr. 4], AeliuB \fr. B];
Santra vero dici — debeat
9 [5]
nuptias dictas esse ait Santra ab eo quod wfupsk
dixerunt Graeci antiqui ydiiov^ inde novam nuptam vkiv
vvfiq>riv,
Fest. p. 170 f>. 24 nuptiae — rii/uyiyi'. ComificiUB [fr, 12]y Co-
riatius [fr. 2], Aelius [fr. 23] et Cinciue [fr. 23]. cf. PaMi. Ftst.
p, 171, 2,
X nymphaea: em. Scal. 2 gamon
Santra 387
10 [deesi]
oscillum Santra dici ait, quod os cillant id est in-
clinent, praecipitesque a£ferantur.
Fest. p. 194 ^, 8 osoiUam — afferantur. Schol. Bem. georg. 2, 389
OBcilla ab eo qnod os cilleatur. cf. Sero. g, 2, 389. 387, Isid. or.
20, 14, 11. mydiogr, 1, 19, 2, 61.
1 oscillent 2 efferantur cont. Urs. (cf. Comifickts fr. 14)
11 [S]
pulchnun, quamvis in cpnsuetudine aspiretur, nihilo
minus tainen ratio exiliter et enuntiandum et scribendum
esse persnadet, ne una omnino dictio adyersus Latini
sermonis natnram media aspiretur, quamyis Santra a
Graecis put^ esse translatum quasi polichrum.
Ter, Scaur. p. 20, 4 et paichrnm — poiichrum. cf, Varro fr.280*.
2 ex hi (i Fal,) littere tenundiandimi 4 natura media
Bem, naturam mediam Fal. quamvi santra Bern, quamviB
antea Pal,: em, PiUsch 5 polichrunim Pcd, cf, Hesych. noXXoc-
XQ^Vj naXdv
12 [7]
Santra eam [querquercm fehrern] ex Gr^raecis ducit,
qui tremo^rem eius modi TiaQwxgov <^dicunt, unde dictum
esse^ etiam carcerem.
Fest. p, 257 f>, 24 querque^ram febrem cravem et maK^nam
quidam [vd. Aw. OpiU, ckd fr. 12]. ^Aurelius autem^ Opillus
[fr. 12], Santra — oarcerem. Plau<tu8 in Frivolaria [fr. 2L,]: 'ia
mi^ erat bilis querque^ra tuBsis'. Lucilius [1194 Ma.]:
^. . . ,y iactans me ut feb^ris querquera ^r'. et alibi
[iJ277]: *querque<ra consequitur ♦ j^ capitisque dolores^.' vd,
aliud etymon vocis 'carcer* ap. Varro fr, 420,
\8q. suppL Scal. Urs, OMue.
13 [3]
Santra Terentium existimat, si modo in scribendo adiu-
toribus indiguerit, non tam Scipione et Laelio uti potuisse,
qui tunc adulescentuli fuerunt, quam C. Sulpicio Gallo
homine docto et cuius consularibus ludis initium fabularum
dandarum fecerit, yel Q. Fabio Labeone et M. Popillio i
26*
388 Grammaticae aetatis Yarronianae fra^enta
consulari utroque ac poeta. ideo ipsum non iuyenes
designare qui se adiuvare dicantur, sed viros quorum
operam et in bello et in otio et in. negotio populus sit
expertus.
Suet. vit. Ttr. p. 31 R. Santra — exp«rtaa. cf. Vorro ff. 301.
Nepo8 fr. 11. de collocatione vd. test. 6.
1 Santra Erasmus: satra (sacra) 3 fuef Paris. fuere
reU. faerint Ititschl 4 et quo consule <^Megalens^ibu8 Bitschl
6 popillo Paris. popiHo (pomp-) rell.: em. Muretw 7 dicim-
tur vel dicunt codd.: em. Pitschl
14 [deest]
huius [Curtii Niciae] de Lucilio libros etiam Santra
comprobat.
Suet. de gramm. 14 hnias — comprob»t de coUocatione vd. test. 6.
1 Santra edd. santya (satyra ss.) Vindob. satora vel satyra reU.
15 [1]
et antiqua quidem illa divisio inter Atticos atqne
Asianos fuit, cum hi pressi et integri, contra inflati illi
et inanes haberentur, in bis nibil superfiueret, illis iudi-
cium maxime ac modus deesset. quod quidam, qnorum
i et Santra est, hoc putant accidisse, quod paulatim sermone
Graeco in proximas Asiae civitates influente nondum satis
periti loquendi facundiam concupierint, ideoque ea qnae
proprie signari poterant circuitu coeperint eniintiare ac
deilide perseverarint.
Quint^ 12, 10, 16 et antiqna — pexseyerarint. mihi antein 01*-
tionis diiferentiam fecisse et dicentium et audientium natam
yidentur, quod Attici limati quidam et emuncti nihil inane
aut redundans ferebant, Asiana ffens tumidior alioqui atque
iactantior vaniore etiam dicendi ^oria inflata est. de eoUoca-
tione vd. test. 6,
FALSUM
16 [9] .
orbi pro orbe Giceronem de re publica libro V 'orhi
terrarum conprehensos', sed et Puplium Butilium de vita
Santra. Curiatius 389
sna V [fr. 11 P.] 'ex orbi terrarum', et frequenter an^ti-
quos^ita Idcutbs Plinius eodem libro VI [p. 14, ^5J5.] notat.
Char. p. 139, 17 orbi — notat.
3 an<[tiquo8)^ Hertz an . . . cod. Santra edit. princ.
OURIATroS
longe a vero aberraturi nohis non videmur, si Curiatium
una cum Cindo et Santra collocamus, cum quihus a Verrio tam-
quam ad eorum pertinens coetwm coniungitur; nam suhtiliu^ de
eius aetate quaerere va/num est. quod enim Festus (fr. 1) ait
idem quod Curiatium Cincium sentire, id in utramque partem
acdpi potest, tamquam et Curiatius Cincium secutiis sit, ut
Wissowa su^spicatur (JRE 4, 1831/1), et contra Cincius cum Cu-
riatio consentiat neque plus fr. 3 proficimus, ubi uter auctor
fuerit, Curiatiusne Varronis, ut temere OMueUer adfvrmat {pra>ef.
ad Fest.p. XXIX adn. 6 et adn. ad locum; cf. Wilmanns, de Varr.
Uhr. gramm. p. 44 sq.), an Curiatii Varro incompertum eat. quam
vero eodem in loco Mercklin coniecturain fecit {de Varr. tralat.
scribendi genere. Dorp. 1858 p.ll), eam supervacaneam existimo.
si quicquam, hoc ob consmtudinemVarronis aequaUs perraro com-
memorantis conicere possis, ab eo Curiatium tacite exscriptum esse.
FRAGMENTA
1
naccae appellantur vulgo fullones, ut ait Curiatius,
quod nauei non sint, id quod est nuUius preti.
Fest. p. 166^, 2 naccae — preti. idem sentit et Cincius[/r.i8|.
2
nuptias dictas esse ait — Curiatius quod nova ratio fiat.
Fest. p. 170 ^, 24 ntxptiaB dictas esse ait Santia [fr. 9], Comificiufl
[fr. 12]^ CTuiatiaa — flat, Aelius [fr. 23] et Cincius [fr. 23]. cf. AeL
Stilo ad l. c.
Curiatus
3
turmam equitum dictam esse ait Curiatius quasi teri-
mam, quod ter deni equites ex tribus tribubus Titiensium
390 Grammaticae aetatis yarronianae £ragmenta
Bamnium. Lucernm fiebant. itaqne primi singularom de-
curiarum decuriones dicti, qui ex eo in singalis turmis
Bunt etiam nunc temi.
Fest. p, 355 <^, 6 turmam — temi. VafTO dc L L. 5, 91 tam&
ierima (e in u abiit), quod ter deni equites ez tribus tribnbus
Titiensium Ramnium Lucerum fiebant. itaque primi singala-
rum decuriarum decuriones dicti, qui ab eo in singulis tonnis
sunt etiam nunc terni. cf. Paul. Fest p. 354^ 2. Isid. or. 9, 3, 51.
1 adictam quase
M. TULLIUS TIRO
A. TESTIMONIA
TITAE
1. 'M. TulUus Tiro' Hieron., 'TuUius Tiro' Plin. Gdl
Schol.Boh., ^Tiro Tullius^ Gell. saepius, ^Tiro^ vtUgo. Tiro fof-
Uisse in domo ipsa Ciceronis rema fMtus est {cf Engdbromery
de M. Tullio Tirone. Amstelod. 1804 p. 6; Jaufmann, M. TuBius
Tiro. DiUingen 1897 p. 16): certe Graecus origine non erat
(Cic. ad fam. 16, 4, 2).
2. Hieron. ad a. Ahr. 2019 = StAct. reU. p. 135 B. [a. 749/5.
750/4] M. Tullius Tiro Ciceronis libertus — in Puteolano prae-
dio Buo usque ad centesimum annum consenescit. cum Cicero
ipse Tironem instituerit (test. H) eumque a. 704/50 adulescentem
appeUet (test. 11\ anno 649/105 vel 650/104, ut quidam tx
Hieronymo coUegerunt, natt^ esse non potest. quare sicut svb
certo anno Suetonius verhis ' clarus hahetur^ scriptoris lucu-
lentissimim vitae spatium denotare solet, ita hic opinor voce
^consenescif curriculum senectutis designat, non vitae terminum,
quem idem uhique ^mori^ verho significat.
3. GeU. 6, 3, 8 eo [Tirone'] ab ineunte aetate liberaliter
instituto adminiculatore et quasi administro in studiis littera-
rum Cicero usus est. Cic. ad fam. 16, 3, 1 [ad Tironem a. 704/50]
tu si nos omnes amas et praecipue me magistrum tuum, con-
firma te. GeU. 13, 9, 1 Tullius' Tiro M. Ciceronis alumnus et
libertus adiutorque in litteris studiorum eius. Cic. ad fam.
16, 4, 3 [ad Tironem a. 704/50] innumerabilia tua sunt in me
officia domestica forensia, urbana provincialia, in re privata
in publica, in studiis in litteris nostris. cf. ad AU. 7, 5, 2.
13, 25, 3 al.
Curiatius. M. TuUias Tiro 391
4. Cic. ad fam. 16, 10, 1 \ad Tironem a. 700/54] graviflsime
aegrotasti, inedia et purgationibus et vi ipsiue morDi consump-
tuB 68. graves solent onensiones esse ex grayibus morbis, si
quae culpa commisBa est. iam ad id biduum, quod fneris in
yia, dum in Cumanum venis, accedent continuo ad reditum
dies quinque. ego in Formiano a. d. m E. esse volo; ibi te
ut firmum offendam, mi Tiro, effice. item de hoc morbo ad
fam. 16, 13, 14. 15.
5. Cic. ad fam. 16, 16, 1 [Quintm ad Marcum fr.; a. 701/53?
cf. Jaufmann l. c. p. 26 adn. 2] de Tirone, mi Marce, ita te
meumque Ciceronem et tuam TuUiolam tuumque filium videam,
ut milu gratissimum fecisti, quod eum indignum iila fortuna^
[ac] nobis amicum quam servum esse maluisti. mibi crede,
tuis et iliius litteris perlectis exsilui graudio et tibi et ago gra-
tias et gratulor. cf. test. 2. 3. 12. 14 al.
6. Cic. ad AU. 5, 20, 9 [in Cilicia a. 703/51] Alexis quod
mihi toties salutem ascribit, est gratum; sed cur non suis
litteris idem facit, quod meus ad te Alexis [jT/ro] facit. cf.
Hartung, de procons. Cicerone CUiciemi ( Wurzhurg 1868) p. 27.
7. Cic. ad Att. 6, 7, 2 [Tarsi a. 704/50] Tiro ad te de-
disset litteras, nisi eum graviter aegrum Issi [esse: em. Manu-
tius] reliquissem, sed nuntiant melius esse; ego tamen angor.
de hoc aecundo morbo iterum Cic. ibid. 7, 2,3.5,1. ad fam. 16, 1, 2.
2. 3, 2. 4, 2 etc; qu4 quam diu permanserit vd. ad fam. 16, 8.
ad Att. 8, 6, 3. 9, 17, 2.
8. Cic. ad Att. 12, 34, 1 [Asturae Kal. Apr. 709/45] Tironi
melius est. id. ibid. 12, 51, 1 [in Tuseulano XIII Kal. lun.
709/45] Tironem habeo citius quam verebar. cf. de tertio morbo
ibid. 12, 10. ad fam. 16, 17, 1. 22, 1.
9. Cic. ad fam. 16, 21, 7 [Cicero f. ad Tironem a. 710/44]
emigse te praedium vehementer gaudeo feliciterque tibi rem
istam evenire cupio. cf. test. 2.
10. Tiro amicos praeter M. Tullium habuit praesertim Q.
Ciceronem (ad fam. 16, 8), Marci filium {ibid. 16, 21), AUicum
{ad Att. 7, 5, 2 al.), M.' Cu/rionem {ad fam. 7, 29, 2 al.) aliosque.
11. Cic. ad AU. 6, 7, 2 [a. 704/50] nihil enim illo adu-
lescente [Tirone] castius, nibil diligentius. id. ibid. 7, 2, 3
[a. 704/50] Tironem Patris aegrum reliqui, adulescentem <^doc-
tumX u^ nosti, et adde, si quid vis, probum; nibil vidi melius.
id. ibid. 7, 5, 2 propter humanitatem et modestiam malo sal-
▼um [Tironem] quam propter usum meum. huius modi iudicia
de Tironis moribus apud Ciceronem abundant; cf. ad fam.
16, 9, 3. ad Att. 8, 6, 3.
12. Gell. 6, 3, 8 Tiro autem Tullius M. Ciceronis libertus
sane quidem fuit ingenio homo eleganti et bautquaquam rerum
392 Grrammaticae aetaidB YaiTonianae fragmenta
litterarumque veterum indoctus. cf. etiam ad fr. 5. TifOVM
littertte ingeniumqm saepissime a Cicerone in epistulis 2at(-
dantur. cf. ad fam. 16, 10, ^. 17, 1.
SCEIPTORUM
13. Cic. ad fam. 16, 18, 3 [ad Tironem a. 709/45] an
pangis aliquid Sophocleum? mc opus appareat.
14. Quint. 6, 3, 5 utinamque libertus eiuB Tiro aut aUns,
qmBquis fuit, qui triB hac de re [de iocis Ciceronis] libiofl
ediditf parcius dictorum numero indulsisBent et plus iudidi in
eligendis quam in congerendis studii adhibuissent; minus
obiectuB calumniantibuB foret. Macrob. 2, 1, 12 Cicero autem
quantum in ea re valuerit quis ignorat, qui vel liberti eins
libroB quos is de iocis patroni composuit, quos quidam ipdus
putant esse, legere curavit? cf. Schol. Boh. pro Sest. 64. ante
Tironem €. Trebonius Marci iocos collegisse videtur (Cie. ad
fam. 15, 21, 1—3; a. 707147).
15. Cic. ad Att. 16, 5, 5 [a. 710/44] mearum epistularum
nulla est avvayay]^, sed habet Tiro instar septuaginta et qni-
dem sunt a te quaedam sumendae; eas ego oportet perspidam
corrigam, tum denique edentur. id. ad fam. 16, 17, 1 [ad Tiro-
nem a. 708/46] tuas quoque epistulas vis referri in volumina.
sed heus tu, qui xavcbi' esse meorum scriptorum soles, unde
illud tam ayivQov Waletudini fideliter inserviendo', unde in istum
locum 'fideliter' venit? cui verbo domicilium est propiimn in
officiOf migrationes in alienum multae; nam et doctrina et
domus et ars et ager etiam fidelis dici potest, ut sit, quomo-
do Theophrasto placet, verecunda tralatio. cf. id. ad Att. 8, 9, 1.
de editione Ciceronis epistularum cf. Teuffel-Schwdbe, Gesdi. d.
E(m. Lit. 1 § 187, 3. 4. Schanz, Bom. LiUg. 1\ 300sq. de Ti-
ronis ^nstuHis praeter fr. 6 et 7 cf. test. 6. Cic. ad Att. 9, 17, 2.
12, 19, 4. 48. 16, 15, 5 etc.
16. Quint. 10, 7, 30 hi de quibus loquor commentarii
[Ciceronis orationum] ita sunt exacti, ut ab ipso mihi in meuo-
riam posteritatis videantur esse compositi; nam Ciceronis ad
praesens modo tempus aptatos libertus Tiro contraxit. cf.
Quint. 4, 1, 69. Hieron. contra Bufin. 2, 471 Vall.
17. GeU. 13, 9, 2 is [Tullius Tiro] libros complurig de
usu atque ratione linguae Latinae, item de variis
atque promiscis quaestionibus composuit. de vodbus
^usus^ (= anomalia) et Watio^ (= analogia) cf. Gell. 1, 18, B.
12, 13, 4. priores libros cf. cum Varr. de l. L. libr. 8^10, de
posterioribus vd. infra praef. ad Pandectas.
18. Isid. or. 1, 21, 1 Romae primus Tullius Tiro Ciccronii
libertus commentatus est notas, sed tantum praepositiO'
M. TuUius Tiro 393
num = Hieron. ad a. Abr. 2019 (Suet relL p. 136 B.)^ qui
rectius scripsit ^commentus est^. Cic. ad Att. 13, 25, 3 ergo
ne Tironi quidem dictavi, qui totas ^sgioxccs persequi solet.
cf. PlfU, Caio mi. 23. Sen. ep. 91. IHdori locum iUustravit
Trauhe, Areh. f. Stenogr. 53 {1901) p. 196 sq, cf. eiiam supra ad
Ennium p. 4. nottts Tvronianas quae vocantur collegit WSchmite
(Lpg. 1903).
19. Tiro auctor commemoratur a Plinio n. h. 1, 2.
20. libri grammatici, quorum fragmenta exstant^ infra sunt.
reliquias grammaticas ex parte coU. Egger, Lat. serm. vet,
reU. sel. {Paris 1843) p. 58 sq. cf. ALion, Tironiana {Seebodes
Arch. 1. 1824 p. 246sq.). Prosop. imp. Bom. 3, 341/282.
B. PRAGMENTA
CICERONIS LIBRORUM
EDITIONIS
de editione orationum cf. PHildebrandt, de scholiis Cic. Bo-
hiens. (Berlin 1894) p. 14sq.; LGurliU, Berl. phil Woch. 1895
p. 551 sq. eiusdem rei indicium habemus in duabus suhscrip-
tionibus, qutie ex vetustissimo exemplari exscripta in codidbus
reperiwntu/r'. Statilius Maximus rursum emendavi ad Tyronem
et Laetanianum et dom. et alios veteres. III oratio eximia.
et: emendavi ad Tjronem et Laecanianum. acta ipso Cicerone
et Antonio conss. oratio XXIIII. cf. Jahn, Ber. d. sdchs.
Ges. d. Wiss. 1851 p. 329; Kiefiling, coniect. I (ind. schol.
Gryphisw. 1883) p. 6; supra Lampadio test. 4.
1 \deest ap. Egger^
homines tenues obscuro loco nati navigant,
adennt ad ea loca quae numquam antea adierant.
neque noti esse iis, quo venerunt, neque semper
cum cognitoribus esse possunt, hac una tamen
fiducia civitatis non modo apud nostros magi- 5
stratus, qui et legum et existimationis periculo
continentur, neque apud cives solum Romanos,
qui et sermonis et iuris et multarum rerum socie-
tate iuncti sunt, fore se tutos arbitrantur, sed
394 Grammaticae aetatis Varronianae fragmenta
10 quocumque venerint, hanc sibi rem praesidio
sperant futurum.
Gell, 1, 7, 1 in oratione Ciceronis quinta in Yerrem [W]
in [in Buslid,: om^ reU.] libro spectatae fidei Tironiana cnn
atque disciplina facto [sic Pal-Vatic.: ita facto ita reU.] scrib-
tum fait: homineB — faturam. videbatur compluribuB in extremo
yerbo menda esse; debuisse enim scribi patabant non fdtiiram,
eed futuram. cf. Prisc. p. 475, 18.
2 viderunt ubi neque Cic. 3 esge iis Pal-Vatic. Cic.
essetis rell. 4 ac 6 periculum 11 futuram Cic.
2 \deest]
perangusto fretu divisa
GeU. 13, 21, 15 sicuti Marco etiam Ciceroni mollius tere-
tiusque visum in quinta in Verrem [169] fretu scribere
quam freto : perang. iuquit tt. divlsa. erat emm crassius iam yeta-
Btiusque 'perangusto freto' dicere. de Tirone editore vd. fr. 3.
3 \deesi\ ^
nemo ita vivebat, ut nulla eius vitae pars sum-
mae turpitudinis esset expers, nemo ita in mani-
festo peccatu tenebatur, ut cum inpudens fuisset
in facto, tum inpudentior videretur, si negaret.
GeU. ihid. 16 itidem in secunda simili usus modulamme
^manifesto peccatu' inquit, non ^peccato'; hoc enim scriptum in
uno atque in altero antiquissimae fidei libro Tironiano repperi.
verba sunt Ciceronis haec [191] : nemo — negaret.
*4 [deest]
<(Tiro^ posuit hanc [in L. Pisonem] inter eas orationes,
quas dixit Cicero L. Domitio Appio Claudio coss. [a. 700/54],
ultimam.
Aacon. in L. Pis. p. 1 K-S. <^Tiro> quidem poioit — aitimuiL
sed ut ego ab eo dissentiam facit primum^ quod Piso revenus
est ex provincia Pompeio et Crasso consulibus, Gabinius Domitio
et Appio; hanc autem orationem dictam ante Gabini reditom
ex ipsa manifestum est; deinde quod magis [m. q. C7J naturale
est, ut Piso [ita Rinkes: ipao C] recenti reditu invectus sit in
Ciceronem responderitque insectationi eius, qua revocatus erat
ex provincia, quam post anni intervallum.
1 Tiro add. in lac. KiefiUSchoeU Nepos praefert Hilde-
"^andt p. 15
M. TulliuB Tiro 395
5 [deesf]
apud eundem poetam [Hom. IL 7, 89] Aiax cum
Hectore congrediens depugnandi causa agit, ut
sepeliatur, si sit forte victus, declaratque se velle
ut suum tumulum multis etiam postsaeculis prae-
tereuntes sic loquantur: 'hic situs est vitae iam-
pridera lumina linquens, / qui quondam Hectoreo
perculsus concidit ense. / fabitur haec aliquis,
mea semper gloria vivet'.
Gell. 15, 6, 1 in libro M. Tullii, qui est secundus de gloria,
manifestus error est non magnae rei, quem eriorem esse possit
cognoscere non aliquia eruditorum, ued qui tantum legerit
^Ofni^ov t6 ri \89 — 91\ quam ob rem non tam id mirabamur
enasse in ea re M. TuUium, quam non esse animadversum hoc
postea correctumque vel ab ipso vel a Tirone liberto eius,
diligentissimo homine et librorum patroni sui etudiosissimo. ita
enim scriptum in eo libro est [/F* p. 331 GF WMueller] :
«pad eimdein — gloria yivet.
EPISTULARUM
DE REBUS GRAMMATICIS RHETORICISQUE
6 [deest]
culpavit [Tiro Tullius] primum hoc quod Cato ineru-
dite et ^vayoSycog, ut ipse ait, principio nimis insolenti
nimisque acri et obiurgatorio usus sit, cum vereri sese
ostendit, ne patres gaudio atque laetitia rerum prospere
gestarum de statu mentis suae deturbati non satis con- r>
siperent neque ad recte intellegendum consulendumque
essent idonei. in principiis autem inquit patroni,
qui pro reis dicunt, conciliare sibi et complacare
iudices debent sensusque eorum expectatione cau-
sae suspensos rigentesque honorificis verecundis- lo
que sententiis commulcere, non iniuriis atque
imperiosis minationibus confutare. ipsum deinde
principium apposuit, cuius verba haecsunt [V iJord.]: 'scio
solere plerisque hominibus rebus secundis atque
396 Grammaticae aetatiB Varronianae £raginenta
15 prolixis atqae prosperis animum excellere atque
saperbiam atque ferociam augescere atque cre-
scere. quo mihi nunc magnae curae est, quod
haec res tam secunde processit, ne quid in con-
sulendo adyorsi eveniat, quod nostras secundas
80 res confutet, neve haec laetitia nimis luxuriose
eveniat. advorsae res edomant et docent, quid
opas siet facto, secundae res laetitia transvorsum
trudere solent a recte consulendo atque intelle-
gendo. quo maiore opere dico suadeoque, uti haec
86 res aliquot dies proferatur, dum ex tanto gaudio
in potestatem nostram redeamus'. quae deinde
Oato iuxta dicit, ea inquit confessionem faciunt,
non defensionem, neque propulsationem trans-
lationemve criminis habent, sed cum pluribus aliis
30 communicationem, quod scilicet nihil ad purgan-
dum est. atque etiam inquit insuper profitetur
Bodienses, qui accusabantur, quod adversus
populum Eomanum regi magis cupierint faverint-
que, id eos cupisse atque favisse utilitatis suae
a5 gratia, ne Romani Perse quoque rege victo ad
superbiam ferociamque et inmodicum modum in-
solescerent. eaque ipsa verba ponit, ita ut infra scrip-
tum [F/2/.]: ^atque ego quidem arbitror Bodienses
noluisse nos ita depugnare, uti depugnatum est,
40 neque regem Persen vinci. sed non Bodienses
modo id noluere, sed multos populos atque multas
nationes idem noluisse arbitror atque haut scio
an partim eorum fuerint, qui non nostrae con-
tumeliae causa id noluerint evenire; sed enim id
45 metuere, <^ne)> si nemo esset homo, quem verere-
mur, quidquid luberet, faceremus. ne sub solo
imperio nostro in servitute nostra essent, liber-
tatis suae causa in ea sententia fuisse arbitror.
atque Kodienses tamen Persen publice numquam
60 adiuvere. cogitate, quanto nos inter nos privatim
cautius facimus. nam unus quisque nostrum, si
M. TumuB Tiro 397
quis advorsus rem suam quid fieri arbitratur,
summa vi contra nititur, ne adyorsus eam fiat,
quod ilii tamen perpessi'. — postea verba haec ex
eadem oratione ponit [F5/.]: ^ea nunc derepente 56
tanta beneficia ultro citroque, tantam amicitiam
relinquemus? quod illos dicimus voluisse facere,
id nos priores facere occupabimus?' hoc inquit
enthjmema nequam et vitiosum eJBt; responderi
enim potuit: occupabimus certe, nam si non occu- 60
paverimus, opprimemur incidendumque erit in
insidias, a quibus ante non caverimus. recteque
inquit hoc vitio dat Lucilius [1169 MaJ\ poetae
Euripidae, quod cum Polyphontes rex propterea
se interfecisse fratrem diceret, quod ipse ante de 65
nece eius consilium cepisset, Meropa fratris uxor
hisce ad<^eo> eum verbis eluserit [fr. 451 NJ]i ^sl
yuQ tf' ifiekXev^ w^ ci) (prig^ xtsCvbiv itoiSiq^ / XQrjv
Kal 6s (liXketVy &£ XQOvog naQi^Xvd^sv^ at hoc enim
inquit plane stultitiae plenum est, eo consilio atque 70
ea fini facere velle aliquid, uti numquam id facias
quod velis. — post deinde usum esse Catonem dicit in
eadem oratione argimientis parum honestis et nimis auda-
cibus ac non viri eius, qui alio<^qui]> fuit, sed vafris ac
fallaciosis et quasi Graecorum sophistarum soUertiis. nam 75
cum obiceretur inquit Bodiensibus, quod bellum
populo Bomano facere voluissent, negavit poena
esse dignos, quia id non fecissent, etsi maxime
voluissent, induxisseque eum dicit, quam dialectici
hcayciyyriv appellant, rem admodum insidiosam et sophisti* 80
cam neque ad veritates magis quam ad captiones repertam:,
cum conatus sit exemplis decipientibus conligere confirmare-
qiie neminem, qui male facere voliiity plecti aequum esse,
nisi quod factum yoluit, etiam fecerit. verba autem ex
ea oratione M. Gatonis haec sunt [F 4/.]^ 'qui acer- 85
rime advorsus eos dicit, ita dicit hostes voIuis's^
fieri. ecquis est tandem, qui vestrorum, quod ad
sese attineati, aeq.uum censeat poenas dare ob eam
398 Grammaticae aetatis Vanonianae fragmenta
rem, quod arguatur male facere voluisse? nemo
90 opinor, nam ego, quod ad me attinet, nolim'. deinde
paulo infra dicit [F5/.]: 'quid nunc? ecqua tan-
dem lex est tam acerba, quae dicat ^^si quis illnd
facere voluerit, mille minus dimidium familiae
multa esto; si quis plus quingenta iugera habere
95 Yoluerit, tanta poena esto; si quis maiorem pecuum
numerum habere voluerit, tantum damnas esto"?
atqui nos omnia plura habere yolumus, et id
nobis impune est'. postea ita dicit [F^J'.]: ^sed si
honorem non aequum est haberi ob eam rem, quod
100 bene facere voluisse quis dicit neque fecit tamen,
Bodiensibus oberit, quod non male fecerunt, sed
quia voluisse dicuntur facere?' his argumentis Tiro
Tullius M. Catonem contendere et conficere dicit Bodien-
sibus quoque impune esse debere, quod hostes quidem esse
105 populi Bomani voluissent, ut qui maxime non fuisseni
dissimulari autem non posse ait, quin paria et consimiha
non sint plus quingenta iugera habere velle, quod plebiscito
Stolonis prohibitum fuit, et beUum iniustum atque impium
populo Bomano facere velle, neque item infitiari posse,
110 quin alia causa in praemio sit, alia in poenis. nam bene-
ficia inquit promissa opperiri oportet neque ante
remunerari quam facta sint, iniurias autem immi-
nentis praecavisse iustum est quam exspectavisse.
summa enim professio stultitiae inquit est non ire
115 obviam sceleribus eogitatis, sed manere opperiri-
que, ut cum admissa et perpetrata fuerint, tum
denique, ubi quae facta sunt infecta fieri non
possunt, poeniantur.
Gell. 6, 3, 8 [postquam causam orationis a CcUane pro Bst
diensibus habitae explanavit] Tiro autem Tullius — profecto
pluB auBus est quam ut tolerari ignoscique possit. namqiie
epifltulam conscripsit ad Q. Axium [anxium eodd.] familiarem
patroni sui confidenter nimis et calide [callide codd^l, in qoa U;
bimet visus est orationem istam pro RodienBibus acri [sacn
eodd.l subtilique iudicio percenBuisse. ex ea epistula lubitiini
forte nobis eat reprehensiones eius quasdam attingere; mtion
M. Tullius Tiro 399
scilicet yenia reprehensuri Tironem, cnm ille reprehenderit Car-
tonem. caipavit antem primum — poexdantax. omtst quae a Gellio
refutantur. ceteroqui cf. ad fr. 7.
12 mnnicionibuB Paris. Lugd-Bat. 14 in rebus GeU.
13, 25, 14 17 quo] quod 21 se domant (m ex n Vatic.):
em. JPirieaeus 28 recto 26 dum vg.: cum 80 pugnan-
dum: em. vg. 40 yinci. sed Madvig: yicisBe Paris. Vatic.
vicise Lugd-Bat. 45 ne add. ASchaefer 46 quid quod
Paris. Vatic. 47 nfe (nr^ Lugd-Bat.) Bent (sunt Paris.) codd.:
em. Vatic. m. 3 et codd. dett. 49 perse codd. persem Vatic.
m.3 50 adiuvare cogitare m.YBitimi em.IFGronoviu^ 58 ea
'>8 occupavimuB. hoc inquam 67 ad<[eo> Hertz 68 XPH:
e». Casaubonus 69 XQ.]z^Xog LMueUer ndPHdAY0€N
74 alio^qui^ Hertz: alio 77 paene sed ignosci quia: em.
Madvig 87 et quis : em. Gronovius 91 et qua Paris. Vatic.
et quae Lugd-Bat: em. HMeyer 96 dam(p)na: em. Ursinus
97 atque: em. vg. 101 oberit Gronovius: taberit codd. (Paris.
m.l? n aberit Paria. m. 2) id ob. Jordan non oberit — facere.
Mommsen labes erit Hertz olim 105 ut Hertz : et 108 cploniB :
em. Bentley
7 [5]
cum Pompeius aedem Victoriae dedicaturus
foret, cuius gradus vicem theatri essent, nomen-
que eius et honores scriberentur, quaeri coeptum
est utrum ^consul tertio' inscribendum esset an
Hertium'. eam rem Pompeius exquisitissime ret- 5
tnlit ad doctissimos ciyitatis, cumque dissen-
tirentur et pars tertio, alii tertium scribendum
contenderent, rogayit Ciceronem Pompeius, ut
quod ei rectius videretur scribi iuberet. tum
Ciceronem iudicare de yiris doctis veritum esse, ne quorum lo
opinionem inprobasset, ipsos yideretur inprobasse. per-
suasit igitur Pompeio ut neque tertium neque
tertio scriberetur, sed ad secundum usque t fierent
litterae, ut yerbo non perscripto res quidem
demonstraretur, sed dictio tamen ambigua yerbi i5
lateret.
GeU. 10, 1, 7 quod de Pompeio Varro [fr. UIS] breyiter et
Babobscure dixit, Tiro Tullius Giceronis libertuB in epistula
quadam enairatiuB scripBit ad hunc ferme modum: etun Pompeiiit
inquit aedem — rogavit inquit Gioeronem — lateret HVC Tiro de diS'
400 Grammaticae aetatis Yarronianae £raginenta
crimine vocum ^tertio^ et Hertium' disputavit, sive tantum modo
de Pompeio narratiimculam exposuit, ex hoc et superiore frag-
mento patet eum ad grammaticae rhetoriccieque argtmenta per-
tractanda epistulis, ut Varronem et Valgium Bufum, ustm esse.
S inscriberentur complures codd. 13 t] tercium Bem,
Paris. Vo88. Lat. F 7
DE VTTA M. TULLI CICERONIS
8 [HRE 2 Peter]
lib, IV, de oppugnata domo \L. CaecUii\ nusquam
adhuc legi; Pompeius tamen, cum defenderet Milonem
apud populum de vi accusante Clodio, obiecit [et], ut legimus
apud Tironem libertum Ciceronis in libro TTTT de vita
5 eius, oppressum <^a]> Clodio L. Caecilium praetorem.
Ascon. in Milon. p, 43 K-S. de oppugnata — praetoram.
8 obstitit et ut: em, Madvig et Baiter 5 a add, vg,
C. Caesar in consulatu, quem cufn M. Bibulo gessit,
quattuor solos extra ordinem rogasse sententiam dicitur.
ex his quattuor principem rogabat M. Crassum, sed post-
quam filiam Cn. Pompeio desponderat, primum coeperat
Pompeium rogare. eius rei rationem reddidisse eum
senatui Tiro TuIIius M. Ciceronis libertus refert, itaque
se ex patrono suo audisse scribit.
Gell, 4, 10, 5 [ex Ateio Capitone] c. Caesar — scribit cf. Sud,
lul 21.
t ^o W
a^xal elciv at Xey6(i€vai xfig dMif(7ratf£G>$ [Ciceronis
et Terentiae] svTiQeTtiaxaTai 7tQog>aa£tg, xy 61 TeQevtla jmx*
xavxag a^vovfiivj^ kafinQav eTColri^Se tt^v aTtoXoyCav avxog
inetvog ftfr' oi noXvv iqovov yrifiag naQ^ivov^ &g (^^
5 'fl TeQevxCa xaxeq^rmt^evj eQODXt r^g &Q^S^ &9 ^i TIqov
6 roti KiniQoavog oTceXev&eQog yiyQaqtev^ svitOQlag eveti^
TtQbg 6idXvCi,v daveionv» rjfv yaQ ri rcalg 6ip66Qa JtXcv^
xofl TT^v ov(SCav a^dxrjg 6 KtxiQow iv itCavei fdriQwifiog
M. TuUitia Tiro 401
ditoXeup^alg dieq^vXattsv. iq^sCkcov de TtokXag fivQiccdag vnb
x&V q>CXmv %al olxsCcav ijcsCcd^fi ri^v jcatda yr^fiai Ttaq 'fiXinCav^ lO
Kal Tovg davei6rag &7CaU.d^ai, rotg ixeCvrig %QfjCdfievov.
Phlt. CiC. 41 a5tat ydff tiatv - XQtJoajuevov. cf. CoSS. DtO 46, 18, 3,
5 rriQCDv: em. ASchotefer
11 [4]
ut de Cicerone ipso loquar, Hirtio nempe et Pansa
eonsulibus [a. 7ii/45], ut Tiro libertus eius scripsit,
septinu) idus <(Decembres^ occisus est.
Tac. de orat 17 ut de Cicerone — occisus est. cf. Flut. CtC. 49,
1 ipQe Farnes. 2 scribit Andresen 3 septimum
Vatic. Bec. add. Lipsim, lactmam indicant Leid. m. 2 Vatic.
nANJEKTAI
... Gell. 13, 9, 2 Tullius Tiro — libros compluria — de variis
atque promiscis quaestionibus composuit. in his esse praecipui
yidentur, quos .Graeco titulo nccviixtccg inscripsit, tamquam
omne rerum atque doctrinarum genus continentis. licet vulgo
existimetwr in verbis ^de variis atque prom. quaest^ eitis operis
inscriptionemi latere, cuius Fandectae pars fuerint, Gellium com-
plures variosque Tironis lihros ihi significavinse, ex quihus Pan-
dectae per se fuerint, cuni Kretzschmero consentio {de Gell. font.
p. 63). non aliter Suetonius postquam Aurelii OpiUi varuie
erudiiionis aJiquot volumina tetigit, unum ex his Musas nomine
appeUavit (Aur. OpiU. fr. 1) : atque fuit Musarum et Pcmdectarum
eadem natura. hm^s modi inscriptiones vd. ap. Plin. n. h.
praef. 24. GeU. praef 6. Pandectas inscripsit item librum sutm
Borothe^s {Clem. Alex. stront. 1, 21, 133 iv to} utQmtco Tcccvdixtjj).
ntmeri singularis formam in inscriptiqne prctefert Schopen, de
Terentio et Donato p. 41.
.; l^l^Eggerl
novissime Tiro in pandecte non recte ait dici, adicit-
que quod siia coeperit aetate id adverbium.
Ghar. p. 207, 30 noviasime — adverbium; ubi Fl. Caper de
latinitate: 'miror' inquit ^iddixisse Tironem', cum Valerius
Antias libro 11 \fr. 14 P.]: ^mater.cum novissime aegrotasset',
inquit 'vovisse fertur'; idem XXII [fr. 58 P^-. 'quod novissime
nobiscum foedus fecissent'. cf. Ael. Stilo test 24. Gell. 10,
2t, 1 non paucis verbis, quorum frequens usus est nunc ej) fuit,
Orammatioae Bomanae fragmenta ed. Fdkaioli 26
402 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
M. Ciceronem nolmgte nti manifestum est, qnod ea non pio-
baretj yelut est et noyissimiis et novissime. cf. tamm Ck. prt
Bo8c. com. 30.
13 [i\
adeo yeteres Bomani litteras Graecas nesci-
yerunt et rudes Graecae linguae fuerunt ut stellas,
quae in capite tauri sunt, propterea suculas appel-
larint, quod eas Graeci iadag yocant, tamquaEi id
6 yerbum Latinum Graeci yerbi interpretamentuni
sit, quia graece tfcg, sues latine dicantur. sed
iudtq ov% &%h t&v i&v id est non a subus, ita ut
nostri Opici putayerunt, sed ab eo quod est dfiv
appellantur; nam et cum oriuntur et cum occi-
10 dunt, tempestates pluyias largosque imbres cient
pluere autem Graeca lingua {fetv dicitur.
Gell, 13, 9, 4 ibi [in Tcccv^ixtccte] de his stelliB quae appel-
lantar snculae hoc Bcriptum est: »deo inquit T«tei«t — nd ^k
in^uit odx &n6 — dicitar. haec quidem Tiro in pandectiB. aed
enim yeteres nostri non nsque eo rupices et agreBtes fuenint,
ut stelias hyadas idcirco suculas nominarent, quod ^eg lataiie
sues dicantur, sed ut quod Graeci ^tt^^, noB super dieiniitt,
quod illi ^viog, noB BupinuB, quod iUi 4>q>OQ66g, noB Bubnlcos,
quod item illi vnvog^ nos primo Bypnus [ita Ald.: Bomniu
codd."]^ deinde per j Graecae Latinaeque ^o^ litterae cogna-
tionem somnus, sic quod ab illis 'bdSsg^ a nobis primo Byaaes,
deinde suculae appellatae. Cic. de nat. d. 2, 111 eiuB [Tam%\
caput stelliB conspersum est frequentibus : 'has Graeci sielliB
hyadas yocitare suerunt,' a pluendo; vb%.v enim est plueie. iiOBtri
inperite Buculas, quasi a subus eflsent, non ab imbribuB noni-
natae. cf. Cic. Arat. 178. Fest. p. 301 f>, 33, Owd. fast. 5, 166.
6, 197. Phn. 2, 106. 18, 247 {cf. Mumer, QueUenkr. d. N§. i.
FUn. p. 988q.). Serv, g. 1, 138. Aen. 1, 744. IHd. or. 3, 70, 12.
Ampel. 3. Schol. in Caes. Germ. Arat. 56». CGL VII 311
cf etiam Varro de l. L. 5, 96. Fest. p. 290^, 5. CGL VII 279.
317. 320. 322.
6 <quae^ post quia add. Skutach 7 Bubus Vo88. IM. F 7
suibuB rell.
INCEBTAE SEDIS
14 [2]
Tiro ToUitts M. Oiceronis libertus lictoran Tel a hmo
yel a licio dictum acripsit; licio enim transyerse^
M. Tnllius Tixo. Pompeius Lenaeus 403
quod limum appellatur, qui magistratibus inquit
praeministrabant, cincti erant.
Geil. 12, 3, 1 YalgiuB Bufus [fr. 1]. et nos sane cum illo
sentiiauB, sed Tiro TaUiiu — Gincti erani si quis autem est, qui
propterea putat probabilius esse quod Tiro dixit, quoniam
prima syllabar in lictore, sicuti in licio, producta est et in eo
yerbo quod est ligo coixepta est, nibil ad rem istud pertinet.
nam ncut it ligando lictor, et a legendo lector et a Tiendo
yitor [ita LachnUmn: viTendo victor codd.] et tnendo tutor et
Btruendo structor productis, quae corripiebantur, vocalibuB
dicta iunt. ef. Grom. Lat. I 29, 15. 167, 18. 366, 18. Serv.
Aen. 12, 120. Isid. or. 15, 14, 2. 19, 22, 26. 33, 4. haee ad Pan-
dectas pertmere pvsto, sed ad epistulas quoque apte quadrant
{cf. Vaig. Buf l c).
POMPEIUS LENAEUS
TESTIMONIA
VITAE
1. Suet. de gramm. 15 Lenaeus Magni Pompei libertus et
paene onmium expeditionum comes defuncto eo [a. 706/481
filiisque eius [a. 719/35 SexU)} schola se BUBtentayit [t^cJ. De lud.
Utt. test. 38], — traditur autem puer adhuc Atfaems subreptus
refngisse in patriam, perceptisque liberalibus disciplinis pretium
snum domino rettidisse, yerum ob ingenium atque doctrinam
gratis manxmiissus. AtJienis a. 668/86 subreptus esse videtur
(c/*. Hmscher, Fkck. Jahrhb. suppl. 18. 1892 p. 377); qua aetate
si puer erat, intra annos 654/100 — 660/94 naius est.
2. Schol. in luven. 1, 20 (Auruncae flexit alumnus) — vel
Lenaeum dicit^ qui et ipse saturas scripsit. si recte pro tradito
^lenium* ita Casaudonus emendavit {vd. item ^lenius^ in codd.
FUna n. h. 25,33)^ aliter hic proditum de patria Lenaei hahe-
mu6 atque ap. Suetonium {cf. Marx, Lucil. carm. reU. 1 p. LT).
3. Suet. de gramm. 2 ^ Be lud, litt. test. 14 {de Archelao
Lenaei magistro)
SCRIPTORUM
4. Suet de gramm.lS ^= Petron. sat, p. 245 B.*) Lenaeus
— tanto amore erga patroni memoriam extitit, ut Sallustium
Mstoricum, quod etim oris probi, animo inverecundo scripsisset,
acerbissima satura lacerarit, lastaurum tt Inrconem et nebu-
26*
404 GnBmaticae aetBtu Yarroiiuuuie fragmenta
lonena pc^iiKMiemqne appellans et vita sciiptisque monfltroflimi,
pneteiea priacoium Calonis ▼erbomm inernditissimam fnreiiL
Uber, m quo SaUuttnu Pmmpeium vituperaverat, historiae sunt
(c/*. Mamrtmbreeker fr. 2, 16). epigranmui in SaUustium CkUonis
verborum furem exiat apud QuM, 8, 3,29 {FPR p. 329,15 B).
cf. etiam tett. 2.
5. PUn. u. k. 25, 5 antea condideiat solns apud nos^ qaod
eqmdem inTeniam, Pompeios Lenaens l^gni libertus, qno
piimmn tempore hanc acientiam [medicinam^ ad nosto»
perreniMe animo adveito. namqne Mithiidates — singala ex-
qnirens gciininm commentationom haram et ezemplaiia effectas-
qne in arcanis sniB leliqnit, Pompeins autem omni piaeda regia
potitos transfeire ea seimone nostio libeitom suum Lenaeum
giammaticae aitiB iuBsit, Titaeque ita piofuit non minuB quam
leipublicae Tictoiia illa. fragmenta extant ap. Plin. n. h. 15, 127.
25, 63 al {cf. Plinii ind.). GeU. 17, 16, 2.
CORNELIUS NEPOS
A. TESTIMONIA
VITAE
Nepos Ticino, ut videtur, ortus {Mommsen, Hermes 3, 62
adn. 1\ a. fere 655/99 natus CatuUo et Attico cmicis supentes
fuit et Augusto imperatore mortuus est (Flin. n. h. 9, 137), de
vita cf. Peter, hist. Bom, reU.* p. XXXXsq
8CRIPT0RUM
1. Plin. epist. 5, 3, 6 intei quos [qui carmina scriptitarunt]
yel praecipue numerandus est P. Yergilius, Comelius Nepos et
prius Acciiis Enniusque.
2. Char.p. 146, 19 Nepos exemplorum n GeU. 6,18,11
Cornelius Nepos in libro exemploram quinto cf. LTraube, Sittb.
4. Bayer. Akad. 1891 p. 397. 405. MUmer, Quellenkr. d. Ng-
d. Plin. p. 322 sq. hine loci Pliniani fluxisse videntfw; cf. iftd-
libr. 7. 12. 34. opus scriptum est post a. 711/43 (cf fr. 5 P.;.
3. Nep. Cat. 3, 5 huius [M. Catonis] de vita et mori-
but plura in eb libro persecuti sumus, quem separatim de eo
fecimuB rogatu T. Pomponii Attici.
4. Fronto p. 20 N = Lampctdio test. 4 (de libris ad criti-
eam rationem emendatis, qtuimquam a Frontone existimatorem
hominem librariumque in Attici et Nepqtis^ commemoraitioM .per-
mutatos esse credo)
5. Chronica, Be vita M. TuUi Cicerow, De iniuslrQm
ftiris inf^a memorantur.
i
Pompeius Lenaeus. Comelius Nepos 405
B. FRAGMENTA
EX CHRONICIS
CatuU. 1, 5 \Nefpot{\ iam tum cum ausus es unus Italorum /
omne aevum tnbus explicare chartis / doctis, luppiter, ei
laboriosis. itcLque Chronica ante a. 700/54 {cf. Feter l. c. p. L)^
id est ante Annalem Attici et Imagines Varronis, edita 8vmt.
1 [HER ^Peter]
lib. L de Homero et Hesiodo inter omnes fere scriptores
constitit aetatem eos egisse vel isdem fere temporibus vel
Homemm aliquanto antiquiorem, utrumqne tamen ante
Bomam conditam vixisse Silviis Albae regnantibus annis
post bellum Troianum, ut Cassius in primo annalium [supra 6
fr. i\ de Homero atque Hesiodo scriptum reliquit, plus
centum atque sexaginta, ante Bomam autem conditam, ut
Comelius Nepos in primo chronico de Homero dicit, annis
circiter centum et sexaginta.
Gell. 17, 21, 3 de Homero — sexaginta. cf. fragm. hist. Graec
1, 392 sq. M. Clem. Alex strom. 1, 21, 117. Hieron. ad a
Abr. 1104 et praesertim Cic. de re p. 2, 18 {de his Rohde, Rh
Mu8. 36, 533). vd. etiam Varro fr. 68. de loco Cassii a Nepote
aUato Meyer, Rh. Mus. 37, 615 adn. 1.
6 Cassius Voss. Lat. F 112 m. 3 sassius vel sallius (?) vel
iassius rell. 8 cbronicomm Magliab. Regin. 597 et 1646
Vo8S. Lat. F 112
2 [4]
Archilochum Nepos Coraelius tradit TuUo Hostilio
Romae regnante iam tunc fuisse poematis clarum et
nobilem.
Gell. ibid. 8 ArchUochum autem Nepos — nobUem. cf. CtC. ttMC. 1, 3.
Hieron. dd a. Abr. 1352. Rohde, Rh. Mus. 36, 558. de Chronicis
hic significaiis vd. fr. 1 et Gell. ibid. 1. eodem loci sine dvhio
sexta quoque paragraphus de Pythagora pertinet.
DE VITA M. TULLI CICERONIS
3 [1]
lib. L. Cornelius Nepos — in librorum primo, quos
de vita illius [Cicaronis] composuit, errasse videtur, cum
406 Granunaticae aetatis YaEToniaDae fragmenta
eiun scripsit tres et viginti annos natom primum cansam
iudicii publici egisse Sextumque Eoscium parricidii reum
defendisse.
Gell. 15, 28, 1 Goxneiiiu NepoB et rerum menioriae non indili-
gens et M. Ciceronis ut qui maxime amicua familiaris liiii
atque is tamen in iibroram primo — defendiwe. sequttwr GelUi
refutcUio. cf. Suet. rell. p. 81 E.
3 primum Paris. primam reU.
EX LIBRIS DE INLUSTRIBUS VIRIS
libri, qui primum anno, ut videtur, 720/34 {Nipperdeyy
praef. ad Com. Nep. p. XXI) in vulgus propositi 9unt, deinde
rursus intra a. 723/31^727/27 (cf ibid. p. XXXXI), sedeciw
minimum fusrtmt (fr. 6), fortasse septem et decem, quorum ivmimw,
ut videtur, prooemium sicut in Vaironis Imaginibus amplexus
est, deinde, ut recentiores existimant (cf. Wissowa RE 4, 1412.
Peter l. c. p. LV), II et III reges, IV et V duces, VI et VII
poetas, VIII et IX oratores, X et XI pkilosophos, XII et XIII
historicos, XIV et XV grammaticos, XVI et XVII rhetores.
4 [14]
lih, XIIL iuste venusteque admodum reprehendisse did-
tui* Aulum Albinum M. Oato. Albinus, qui cum L. Lucnllo
consul fuit, res Romanas oratione Graeca scriptitavit in
eius historiae principio [fr. 1 P.] scriptum est ad hanc
5 sententiam: neminem suscensere sibi convenire, si quid in
his libris parum composite aut minus eleganter tum scrip-
tum foret; ^nam sum' inquit 'homo Bomanus natus in
Latio, Graeca oratio a nobis alienissima est'; ideoque
veniam gratiamque malae existimationis, si quid esset
10 erratum, postulavit. ea cum legisset M. Cato: 'ne tu', in-
quit ^AuIe, nimium nugator es, cum maluisti colpam
deprecari quam culpa vacare. nam petere veniam solemus
aut cum inprudentes erravimus aut cum compulsi pec*
cavimus. te', inquit 'oro te, quis perpulit, ut id com-
16 mitteres, quod priusquam faceres, peteres ut ignoscere-
tur*? scriptum hoc est in libro Corneli Nepotis de in-
lustribus viris XIII.
ComeliuB Nepos 407
GeU. 11, 8 iuste ▼enoBteque — TiriB xm. eodem Mocrob, sat.
praef. 13 sq, cf, Polyb. 39, 1, Isq, Plut Cat. 12. apopth. Cat 29.
de AJbino etiam Cic. Brut 81.
4 primo Macrob. 6 tum om. codd. famtlia prior et
Maerob. 10 ea Macrob.: eam 14 te om. altero te Macrob.
tibi codd. ta tibi {veniam petis)? ThVogel dic coni. Hosivs
17 viris Maglidb. m. 2 Eegin, 1646 m. 1 libris rell. et Begin.
m. 2 Xim Vo88. Lat F 112 om. Paris. Voss. Lat F 7
L XV. partum [^pro partium]. — Comelius Nepos
inlustrium XV ♦ *
Char. p. 141, 24 purtum. Caesar \fr. 2S^, CoxneUns — xv * *
6 [3]
L XVL a fratre patruele
C^r. p. 141, 13 patruele, ab hoc patruele. Comelius Nepos
inlustrium virorum libro XVI a. fr. p. inquit * ^ rem necessitu-
dinis, sed etiam personam ostendat [-it cod.'],
9
7 ilS\
yerba ex epistula Comeliae Gracchortim matris ex libro
Coraelii Nepotis de Latinis historicis excerpta:
dices pulchmm esse inimicos ulcisci. id neque maius
neque pulchrius cuiquam atque mihi esse videtur, sed si
liceat re publica salva ea persequi. sed quatenus id fieri 6
non potest, multo tempore multisque partibus inimici nostri
non peribunt atque, uti nunc sunt, emnt potius quam
res publica profligetur atque pereat.
eadem alio loco:
verbis conceptis deierare ausim, praeterquam qui Ti- lo
berium Gracchum necarunt, neminem inimicum tantum
molestiae tantumque laboris, quantum te ob has res, mihi
tradidisse; quem oportebat omnium eorum, quos antehac
habui liberos, partis eorum tolerare atque curare, ut quam
minimum solUcitudinis in senecta haberem, utique quaecum- 15
que ageres ea velles maxime mihi placere, atque uti nefas
haberes rerum maiorum adversum meam sententiam quic-
quam facere, praesertim mihi, cui parva pars vitae super-
est. ne id quidem tam breve spatium potest opitulari,
408 GTaxxunaticae aetatis Yarroniaxiae fragmenta
so qtiin et mihi adversere et rem publicam profiiges? denique
quae pausa erit? ecquando desinet familia nostra in-
sanire? ecquando modus ei rei haberi poterit? ecquando
desinemus et habentes et praebentes molestiis insistere?
ecquando perpudescet miscenda atque pertnrbanda re publi-
SK ca? sed si omnino id fieri non potest, ubi ego mortoa
ero, petito tribnnatum; per me facito quod lubebit, com
ego non sentiam. ubi mortua ero, parentabis mihi et
invocabis deum parentem. in eo tempore non pudet te
eonmi deum preces expetere, quos vivos atque praesentes
80 relictos atque desertos habueris ? ne ille sirit luppiter
te ea perseverare nec tibi tantam dementiam venire in
animum! et si perseveras, vereor ne in omnem vitam
tantum laboris culpa tua recipias, uti in nuUo tempore
tute tibi placere possis.
Libri mss. Com. Nep. ad extremum yerba ex epistoi* — pU-
oere posda.
1 gracorum matris ex eodem libro Cornelii Nepotis ex-
cerpta {cod.) G{udianus) verba Comeliae Gracchorum matris
ex cornelii nepotis libro exc. It{oinanu8) 2 hist.] oratoribos
Nipperdey op. p, 99 6 malo temperes Bergk, Philol 16, 637
m. part.] cf. Nipp. p. 116 9 verba eiusdem alio loco ad
C. Gracchum filium M 11 inimicum om. cod. Gifanii tao-
tae G 18 eorum om. ed. Savaronis meorom JRoth 80 ad-
verses G -ses R 21 qua B 2.S insiBt. Nipp. desistere codd,
dehiscere coni. Buech. 28 deum p.] cf. Jordan, Hermes 15, 530
pudebit Haupt in Nipp. op. p. 119
8 [13]
eodem tempore [jquo PlcUoncm, Dionysius] Philistum
historicum Sjracusas reduxit, hominem amicum non magis
tyranno quam tyrannidi. sed de hoc in eo libro plui»
sunt exposita, qui de historicis Graecis conscriptus est.
N^, Dion. 3, 2 eodemque tempore — conaorlptas est
3 tyrannidi Ascensiusi tyrannis in eo cod. Dan. ei
Parc. in eo meo rell.
9 [17]
non ignorare debes unum hoc genus Latinarnitt
litterarum [historiain'] adhuc non modo.non respon-
Cornelius Nepos 409
dere Graeciae, sed omninG rude atque inchoatum
morte Ciceronis relictum. ille enim fuit unus,
qui potuerit et etiam debuerit historiam digna 5
voce pronuntiare, quippe qui oratoriam eloquen-
tiam rudem a maioribus acceptam perpoliverit,
philosophiam ante eum incomptam Latinam sua
conformarit oratione. ex quo dubito, interitu eius
utrum res publica an historia magis doleat. — lo
locuples ac divina natura, quo maiorem sui
pareret admirationem ponderatioraque sua essent
beneficia, neque uni omnia dare nec rursus cui-
quam omnia voluit negare.
Anon. Grud. cod. 575 Comelius Nepos in libro de histori-
cis Latinis de laude Ciceronis: non ignorare — doieat idem:
locuples — negare.
9 conformayit oratione cod.: em. Heusinger 11 locuplex
INCERTAE SEDIS
in libris De vnl. viris sine dubio fuerunt fr. 10. 11. 13., in
libro De vita M. Tulli Cic. fr. 12 verisimilius est fuisse; fr. 14 ambi-
gitur utrum ex peculiaH libro petitum sit {Leo, Biogr. p. 193
adn.) a/n ex prooemio librorum de grammatieis {Peter l. c. p. 40;
cf. praef, ad De inl. vir.); meo ivdicio illud prasstat reliqua
frustula operis De inl. vvr. ab hominibus litteratis aliena omisi.
10 [11 De inl. vir.l
quamvis et Nepos aequales omnes [Terentium, Scipionem
Africamim, C. Ladium] fuisse tradat
Suet. vit. Ter. p. 27 JR. hic [Terentius] cum multis nobi-
libnB familiariter vixit, sed maxime cum Scipione Africano et
C. Laelio, quibus etiam corporis gratia conciliatus existimatur.
quod et ipsum Fenestella arguit contendens utroque maiorem
natu faissef qnamviB — tradat.
11 [1^]
Nepos auctore certo comperisse se ait C. Laelium
quondam in Puteolano kalendis Mai*tiis admonitum ab '
uxore, temperius ut discumberet, petisse ab ea ne
410 Grammaticae aetatiB Yarronianae &agmenta
interpellaretur, seroque tandem ingressum triclinium dixisse
6 non saepe in scribendo magis sibi successisse. deinde
rogatum ut scripta illa proferret, pronnntiasse yersus, qni
sunt in Heautontimorumeno [7^5]: 'satis pol proterve
me Syri promissa huc induxerunt'.
Suet. vit Ter. p. 31 B. Nepos — induxenmt. cf. Varro fir. 301.
Santra fr. 13.
1 auctore cerio Regin. S se poat ne add. BUsdil
4 interpellaret A, Ritschl interpollaretur Begin. -pell- reU. sero-
que A serius rell. ingressum A -sus reU.
12 [2 JDe vita Cic.]
refert Comelius l^epos se praesente iisdem paene
yerbis, quibus edita est, eam pro Comelio seditioso tnbuno
defensionem peroratam.
Hieron. contra loann. Hierosol, 12 {2, 419 VaU.) xef«rt
enim Gomelius — peroratam [a. 689/65].
13 [16 Be ifU. vir.]
primus [X. VoUacUius] omnium libertinomm, ut Cor-
nelius Nepos opinatur, scribere historiam orsus non nisi
ab honestissimo quoque scribi solitam ad id tempus.
Suet. de rhet. 3 primua — tempua.
14 [18]
Comelius Nepos libello, quo distinguit litteratum ab
emdito, litteratos yulgo quidem appellari ait eos, qui
aliquid diligenter et acute scienterque possint aut dioere
aut scribere, ceterum proprie sic appellandos poetarum
5 interpretes, qui a Graecis grammatici nominentur.
Suet. de gramm, 4 appellatio grammaticorum Graeca coo-
suetudine inyaluit, sed initio litterati vocabantur. Gozneiias quo-
que NepoB — nominentor. cf. OrbiUus fr. 2. Mess. Gorv. fr, 5.
in libro De dub. nom. (CGK V 576, 12 culmum generis neu-
tri, ut Nepos vult) alium Nepotem DonaJti interpretem, ^i est tn
commento Bob., quod occessit (ad Don. p, 388, 7. 13)^ mgf^
ficatum esse contendit Sabbadini (Studi ital. 11, 1903 p. 171).
Cornelius Nepos. L. Cotta. Sp. Maecius Tarpa 411
L. COTTA
quis sit L. Cotta hic, qui Suetonio auctore libros De litteria
syllabisque et De metris Ennio poeta^e abiudicavit, nescimus;
fortasse non alius est qui a Suetonio alias {lul. 79) memoratur,
quamquam et L, Auruncv^ius Cotta Caesaris legoitus esse potest,
is qui hieme a. 700/54 — 701/53 in Gallia interfectus est, cuius
«<pl r^ff ^PofuificDv noXirsiocg avyyga^viux nocimus (Athen. 6, 273^;
cf. Buecheler, Fleck. Jahrbb. 111, 1875 p. 136). certe quidem
L. Cotta tribunus pl. a. 659/95, qui a Cicerone (Brut. 137) in
numerum mediocrium oratorum refertur, ob tempora non quadrat.
FRAGMENTUM
quod non nulli tradunt duos libros de litteris syllabis-
que, item de metris ab eodem Ennio [poc^a] editos, iure
arguit L. Cotta non poetae sed posterioris Ennii esse, cuius
etiam de augnrandi disciplina volumina ferantur.
Suet. de gramm. 1 nam quod non nuiii — ferantur. cf. Sex. Enn.
p. 101.
SP. MAECIUS TARPA
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^Sp. Maecius* Cic^ ^Maecius^ Hor. Suet., ^Tarpa"* Hor.
^Maeeius Tarpa^ Porphyr., ^Sp. Ma^cius Tarpd* achol. Cruq.
depraenomine iniuria dubitationem movit Jordan, Hermes 8, 89;
cf. test. 5.
2. MaedtAS a. 699/55 a Pompeio ad iudicanda^s fabulas,
quae in ludis edenda^ essent, delectus [test. 3) iunior triginta
fere annis ea aetate esse non poterat, neque t^men multo senior, si
quidem intra a. 743/11 — 746/8, cum Horatius artem poeticam
seripsit, eodem munere fungebatur {test. 5) aut functus recenti
hude florebat.
3. Cic. ad fam. 7, 1, 1 [a. 699/55] nobis autem erant ea
perpe^enda, qua^' Sp. Maecias probavisset [ad theatrum].
4. Hor. sat. 1, 10, 37 haec ego ludo, / quae neque in aede
Bonent certantia iudice Tarpa. Porphyr. ibid. 38 ait se id genus
412 Grammaticae aetatis YaTronianae fragmenta
carminiB scribere, quod Maeci Tarpae arbitrio non subiciatar;
nam hi fere qui scaenae scribebant ad Tarpam hunc yekt
emendatorem ea adferebant. Ps-Acro ibid. ^iudice Tarpa)
qui deferenda carmina poetarum ad <^8^caena8 antea probaTii
c/*. Schoh Vindob. ibid.
5. Hor. A P 386 si quid tamen olim / Bcripseris, in Maed
descendat iudicis aures. Porphyr. ibid. 387 Maecius perdiligeni
carminum fuit aestimator. Ps-Acro ibid. Maecius iUis tempori-
buB criticuB summus fuit. cf. schol. Otuq. ibid. (Sp. Metius Tarpa).
B. FRAGMENTDM
duos Terentios poetas fuisse scribit Maecius, quomm
alter Fregellanus fuerit Terentius Libo, alter libertinus
Terentius Afer patria.
Don. vit Ter. p. 9 W. nam dnoe Terentios — patcU, de quo
nunc loquimur. cf. Weichert, poett. Latt. reV. p. 334 sq.
1 MaeciuB FUckeisen: maetius Paris. metius rdL 2 flagel-
lanus Paris. Vatic. 2905
INCEETOEUM GEAMMATICOEUM LIBRI
COMMENTARn LUCIUI
1
Gdl. J2, 24, 4 hanc Lucilius poeta legem [JFVinntam]
significat cum dicit [1172 Ma.^: 'Fanni centussis miselliis'.
in qno errayerunt quidam commentariorum in Lucilium
scriptores, quod putaverunt Fannia lege perpetuos in omne
6 dierum genus centenos aeris statutos. centum enim aeris
Fannius constituit, sicuti supra dixi, festis quibusdam
diebus eosque ipsos dies nominavit, aliorum autem dienim
omnium in singulos dies sumptum inclusit intra aerifl
alias tricenos, alias denos.
de temporibus et natura harum commentariortim ef. Marx,
Lucil. cami. rell. 1 p. LVsq., qui probabili ratione iis vindied
magnam partem disputationis Macrob. 3, 16. 17 {vd. praesertim
17, 5) €t locos Paul. Fest.p. 54, 2. 96, 3. Fest. p. 270^, 4. 340», H.
8p. Maecius Tarpa. Inc. gramm. libri. ex inc. inc. libris 413
343 <*, 7, cf, etiam Marx ibid. p. Lllsq. fortasse eodem §8 — 10
CreUii de lege Licinii pertinent.
2 miselluB Pal-Vatic. -llos reU. 8 sumptum Pal-Vatic,
8imi(p)tn8 reU.
COMMENTARn DE ANTIQUIS LITTERIS
Vel. Long. p, 49, 10 Graecorum vero qui de antiquis
litteris scripserunt commentaria, item Latinorum qui illos
secuti sunt eadem littera veteres soKtos scribere osten-
dunt ^nQog (laiCQOv (juxxq^ et confusas fuisse o et ov
et o; apud nos quoque antiqui ostendunt, qui aeque con- s
fusas 0 et u litteras habuere.
cf. Mar. Vict. p. 11, 9. 24^ 3^ de incerto Velii auctore vd.
Wilmanns, de Varr. libr. gramm. p. 125 sq.
4 0 et v 6 quia
Char. p. 205, 16 (illi qui de differentiis scribunt, non scrip-
semnt, ut ait Beck, de differentiqrum scriptoribw Lat. Crro^
ningae 1883 p. 6) huius aetatis scriptores non respicit. ,
EX INCEKTIS INCERTORUM LIBRIS
Quintiliani {1, 6, 32 sq.) ea infra desunt veriloquia, quae aut
eertis scripUyribus vindicari possu/nt {ut ^constd* Accius fr. 17
et complura Varronis de l. L.) aut verisimili coniectura variis
grammaticis tributa {ut ^cJassis' Ael. Stilo fr. 52) alibi relata stmt.
1
Plut. quaest. conv. 8, 6, 5 {Mor. 4, 331 B.) Acc^LTtqlaq iq>ti
[fLvqUo xaPcDficcixa dsC^SLv otxctore^a T&v^EkkriviKobv ovoftara — .
TO (uv yccQ dsiTtvov (fctCi Kfjva dta ri^v %oiv(oviav %al.Bi6^ai'
xa^d* iavxoig yaq riqlfSzmv imetTi&g ot Ttdkai ^PcDfiarot aw-
duTCvovvtsg to^ q>CXoig. ro 6^ aqiaxov ixAij^fj nqavdiov 5
ojso xfig &Qag' tvSiov yccQ xo deihvovj nal xi^v jlict' oQtaxov
ivaTCavCiv ivdidSeiv' 9j TtQOitviqv xiva ariuaivovreg i()G)8iiv
rl XQoqyqv^ y ;|r^GOi/Tat Ttglv ivdeetg yevia^ai. xal fi-^v Tv'
hp& xa axqdnnaxa^ ^V^^ ^ov o7vov xb (Aeh xoiXaiov x6
yevaaa&ai x6 nqoitielv^ exeqa TtdfiitokXa xoig avxoig ovofiaat io
414 Grammaticae aetatis VaiTOBianae firagmenta
7iaxaq>av&g XQ(OfUva' xig o^^x av Binot inl %&(iov ^EllTiviix&g
Tcwfuacatov kiysa&at^ wxl xb KeQccaai fiMTx^^ xad'^ lOfiij^y
[Od, 10, 356\ *7j d avr' iv nQritrJQL ^uXUpqova olvov S^uOyt'^
%al fiiivaav fuv ri^v TQaTieiav &7tb xi]g iv fiiacj} d^iaecogj
15 ytav€(A de rbv aqxov &g isviivxa xi^v ntlvav' tbv 6i axiq>avov
xoQ&vav &nb xfjg %eg)akfjgy &g "^OfAi^Qog [IL 7, 12\ xb %Qdvoq
eXnaai nov axetpavy' "|" to Se xatQB 6iQe xai divxtig xovg o6iv-
xag Tial Xa§Qa xa %eiXri &7tb xov Xafipdveiv r^v fioQav di avx&v.
cf. Varro de l L. 7, 89. 5, 118. 105. 62. 135. Faul. FeO.
p. 223, 5. 41, 3. 37, 2. Buecheler, Bh. Mu8. 56, 321.
11 xb 8e Siqeiv TiaideQe Wyttenb. tb d' Usiv i^BQe Buech.
2
Quint. 1, 6, 34 etiamne hominem appellari, quia sit
humo natus, quasi vero non omnibus animalibus eadem
origo, aut illi primi mortales ante nomen inposuennt
terrae quam sibi?
cf. Hygini fabtdam 220 desinentem ; homo Tocetor quoniain
ex humo videtur esse factus {Bemays op. 2, 218. Buecheler, Bk
Mus. 41, 5).
3
Qmnt 1, 5, 66 ex thbus [vocihus] nostrae utique lingnae
non concesserim, quamvis — inveniantur qui Lupercalia aeqne
tris partes orationis esse contendant quasi luere per caprom.
aliter Varro de h L. 6, 13.
4
Gell, 18, 6y 8 idonei vocum antiquarum enarratores
tradiderunt matronam dictam esse proprie, quae in matri-
monium cum viro conyenisset, quoad in eo matrimonio
maneret, etiam si liberi nondum nati forent, dictamqne ita
5 esse a matris nomine non adepto iam, sed cum spe et
omine mox adipiscendi, unde ipsum quoque matrimoniQm
dicitur, matrem antem familias appellatam esse eam solam,
qnae in mariti manu maneipioque aut in eius, in euios
maritus, manu mancipioque esset, quoniam non in matri-
10 monium tanti^n, sed in familiam quoqne mariti et in sii
beredis locum venisset.
ex incertiB incertorum libris 415
c/. Faul Fegt. p. 125^ 16. Ael. Mdiss. ap. Gell. l. c. § 4.
Nan. p. U2, 1. Suet. p. 280 B. Serv. Dan. Aen. 11, 476. Serv.
Aen. 11, 581. Isid. or. 9, 7, 13. huius modi veriloquia vd. ap.
Nigidium (fr. 28).
6 apiscendo vel adipiscendo codd.: em. IGronovius
5
Fest. p. 326**, 3 ^Sa^mnitibus nomen <inditiun esse
tradit . . .^ s propter genus <[hastae, quod GavvCya appel-
lent <[Graeci^.
cf. Plin. n. h. 3, 107 et Graec. 'Zavvttai\ si OMueller recte
supplevit, nomen auctoris evanuit, qui Verrius esse vix potest, cum
aliarum sententia sequatur {\alii aiunyf ; cf. Ael. Stilo ad fr. 75).
1 ^Sa^nnitibuB
6
Porphyr. Hor. serm. 1, 3, 1 non nulli tamen veterum
grammaticorum sic appellationes has diviserunt, ut Sardum
putarent dici eum, qui in Sardinia natus sit, Sardiniensem
autem incolam Sardiniae.
cf Paul. Fest. p. 60, 11.
7
Fest. p. 347\ 9 sesterti no^tam . . . . ait signa con-
tmere^ dupundi et semissis, ^unde sestertius dictus quasi
8emi8]>tertius; sed auctos ess^e postea asses in sestertio^.
apud antiquos autem <[denarii denorum assium e^rant et
valebant de<^eussem, qui tum dicebantur quadriga^^ti bigati. s
qninquessis <^autem quinarium .... auctor^ est numerum
aeris perduct<^um esse ad XYI asses lege Fla^minia minus
solyendi, cu<^m HannibaJis bello premere^tur p. R.
cf. Fest. p. 334 f>, 33. Varro de l L. 5, 173. Plin. n. h. 33,
i4. Apui. ap. Ptise. p. 251, 1.
2 lemifis
8
Quint. 1, 6, 35 sic perveniemus eo usque ut stella
luminis stilla credatur, cuius etymologiae auctorem clarum
lane in litteris nominari in ea parte, qua & me repren-
fitor, inhumannm est.
416 Grammaticae aetatis Yarronianae fragmenta
aliter Varro fr. 221. fortasse Juiec posteriore aetate Verriut
excogita/(^U; ef. Fest. p, 313 f>, 13 (Verrio atictorei stelionem —
dic^tom, qnia yirus in^stillet cibo).
Quint. 1, 6, 38 quidam non dubitAnmt etjmologiae
subicere omnem nominis causam, ut — ex sono stertere
mormurare; etiam derivata, ut a yelocitate dicitur velox,
et composita plura bis similia, quae sine dubio aliimde
originem ducunt, sed arte non egent.
10
Quint. 1, 5, 67 solitaurilia iam persuasum est esse
suovetaurilia, et sane ita se habet sacrum, quale apud
Homerum quoque est.
aliter Valg. Ruf.fr. 2. cf. Fest p. 293% 10. Serv. Aen.
9, 624. CGL II 186, 1. IV 289, 56.
praeterea huic fere aetati innumerabtlia etyma tribmida
sunt, quae a Paulo Festoque omisso nomine auctoris tradwntur.
11
quibus otium et studium fuit vit^ atque aetates
doctorum hominum quaerere ac memoriae tradere, de
M. Pacuvio et L. Accio tragicis poetis historiam scripsenmt
huiusce modi: cum Pacuvius inquiunt grandi iam
9 aetate et morbo corporis diutino adfectus Taren-
tum ex urbe Boma concessisset, Accius tunc haut
parvo iunior proficiscens in Asiam, oum iu oppi-
dum venisset, devertit ad Pacuvium comiterque
invitatus plusculisque.ab eo diebus retentus tra-
10 goediam suam, cui Atreus. nomen est, desideranti
legit. tum Pacuvium dixisse aiunt sonora quidem esse,
quae scripsisset, et grandia, sed videri tamen ea sibi
duriora paulum et acerbiora, ita est, inquit Aocius, uti
dicis, neque id me sane paenitet; meliora enim
16 fore spero, quae deinceps ^cribam. nam quod in
pomis, itidem inquit esse aiunt in ingeniis; ^uae
ex inc. inc. libris. Auctor ad Her. M. Tullius Cicero 417
dura et acerba nascuntur, post fiunt mitia et iu-
cunda, sed quae gignuntur statim yieta et mollia
atque in principio sunt uvida, non matura mox
fiunt sed putria. relinquendum igitur yisum est ao
in ingenio, quod dies atque aetas mitificet.
Gell. 13, 2 quibuB — mitifloet hoc fr. libro I De poetis
Varronis vindicant Kitschl op. 3, 454. Bmke l. c. p, 26 {Beiffer-
sdteid, Suet. rell. p. 424 adn,); cf. tamen Accius test. 10.
3 L. om. Paris, Voss. Lat. F 7 13 paululum Begin. 1646
14 molliora Oisel 16 pomis est Begin. 597 et 1646 Voss.
Lat. F 112 et 7 fl9 sunt om, JParis. 21 mitificaret Jensen
hic etiam memorare liceat Quint. 1, 4, 3 quo [iudicio'] quidem
ita severe sunt usi veteres grammatici, ut non versus modo cen-
soria quadam yirgula notare et libros, qui falso viderentur
inscripti, tamquam subditos submovere familia permiserint sibi,
sed auctores alios in ordinem redegerint^ alios omnino exeme-
rint numero.
VARn SCRIPTORES
AUCTOR AD HERENNIUM
Bhet, ad Her, 4, 12, 17 haec qua ratione vitare possu-
mus, in arte grammatica dilucide dicemus.
cf, Marx, proleg. ad rhet. p, 95. non nullius fnomenti ad
grammaticae historiam est interpretationis Flautinae documentum
ad rhet. 2, 23, 35, ad quod attentum me fecit Marx ibid. p. 98 sq.;
deinde adnominatio tractata 4, 21,
M. TULLIUS CICERO
dcei^onem grammaticam coluisse et par est et disertis testi-
moniis confirmatwr, si quidem Varro et Caesar grammaticos
libros ad ewm scripserunt et ipse complura nomina in libris suis,
praesertim in De nut. d. et in Oratore, enodavit (cf, etiam Oic,
ad Att. 1, 20, 7) ; sed quod Schlag eum vere proprieque grammaticum
Gru&matioae Bomanae fragmenta ed. Fmrjiioiii 27
418 Graminaticae aetatis YaTronianae fragmenta
fuisse contendU {Jahresber. d. Beaiffymn. zu Siegen 1868 p. Isq),
id omni fundamento destitutum est. non solum enim Ciceronis in
huius modi doctrina talis inscitiae indida hahemus, qualis in gram-
matico vix admitti possit {cf de or. 1, 187 et Usener, Sitzh. d.
Bayer. Akad. phil-hist. Cl. 1892 p. 597 sq.), sed argumenta a
Sehlagio dllata vel ntUla sunt vd ad prorsus contrariam sententiam
dueunt, huitAS natura^ sunt loci Tac. de orat. 30 (in libris Ciceroms
deprehendere licet non geometriae, non musicae, non granimft>
ticae, non denique ullins ingenuae artis scientiam ei deftuase)
et Quint. 1, 7, 34 (an ideo minor est M. Tullius orator, quod idem
artis huius [grammaticae] diligentisBimus fuit et in filio, ut
epistulis apparet^ recte loquendi asper quoque exactor? aut
vim C. Caesaris fregerunt editi de analo^a libri? aut ideo
minufl Messalla nitidus, quia quosdam totos libellos non verbis
modo singulis, sed etiam litteris dedit?); ne enim de priore
dicam, si Cicero Ithrum grammaticum confecisset, hic a Quinti-
liano siyie dubio iuxta Caesaris et Messallae Uhros commemon^
ttis esset ceteroqui quid de se grammcUico ipse Cicero sentiat
vd. ap. Atticum test. 5. de alterius autem generis argumentis,
quae in fr. 1 — 5« consistunt, vd. Goetz, Berl. phil. Woch. 1890
p. 195. quod autem in vetere indice lihrorum opus Ciceroms De
orthographia memoratur {Schlag p. IS), ihi aut ^de chorographid*,
eadem permutatione qua in codd. Prisciani p. 267, 5, legendum
est aut intellegendus liher synonymorum, de quibus cf. test. 1.
postremo de Lucretio a Cicerone edito vd. test. 2.
A. TESTMONIA
1. Char. in indice operis extremo p. 6, 12 synonyma Cicero-
nis indifferenter. cod. Harleian. Ps-Cyrilli Inc. Sinonima * * *
IH Ciceronis de copia linguae Latinae. Isid. Anecd. H. p. CXX
venit nuper ad manus meas quaedam schedula CiceroniB, quam
synonyma dicunt. Isid. Bhet. Lat. p. 518^ 20 H. synonymia esi
quotiens in conexa oratione pluribus verbis unam rem signifi-
camus, ut ait Cicero \in Cat. 1, S] : 'nihil agis, nihil moliiis, nihil
cogitas' ; et itemfi^ 10] : ^non feram, non pafiar, non sinam'. hmu^
modi libelli recentiori aetate ex Ciceronis lihris sine duhio eoagmen'
tati sunt. cf Goetz l. c. p. 196 {aliter Sittl^ Arch. f Lat. Lex. 6, 595).
2. Hieron. ad a. Abr. 1924 = Suet. rell. p. 38 B. Titns
Lucretius — cum aliquot b'bros per intervalla insaniae con-
scripsisset, quos postea Cicero emendavit de M. TulUo, wm
Quinto (ut volu/nt Laehmann et Both) hic inteUegendo d/Mtatt
non Ueet (Bergk op. 1, 426. 2, 726); qui nihil aUud nisi LueretU
earmen sine mendis edendum curavit; hoc enim 'ememdare* snfrm
significat. ef. Marx, Bh. Mus. 43, 137. Leo, H. F. p. 37.
3. Bufin. p. 565, 3 = Varro fr. 289
M. Tullius Cicero 41 &
B, FRAGMENTA
1
litterae ipsae, si ad elementa referamas, neutri generis
sunt, sicut Tullius dixit, ut hoc m hoc 1, si ad ipsas
litteras, feminini.
Cledon. p. 26, 32 litterae — feminini.
omnes litterae generis sunt neutri et semper indeclinabilia
sunt [numquam declinantur}. ait Cicero in Siciliensibus [m
Yerr, 2, 187\. *usque ad alterum r litterae essent integrae'.
Cledan. p. 28, 17 omnes — integrae. eodem docet Varro fr. 1.
2 n. decl. secl, Keil BicelyensiuB cod. (-sibus em. rec. m.)
an Siciliensi 11? 3 q. adaliamm eri ^ ^ littera essetinte*
giae (cf. Bertsch, praef. ad CUdon. p. IV)
1'
genere neutro legimus litteras. legistis in Cicerone:
'ut usque alterum r'. litteram non declines.
Fomp, COmment. p. 111, 10 et genere — deoUnes.
1 g. neutro in cicerone figura qua scribitur cod. S. PatUi
Lavant. 2 alteram codd. praeter Paris, Sa^g. 1179; sed cf
Cic. in Verr. 2, 187 ut usque ad alterum r
consonantes inter se [cognaiae vocantur^^ sed proprie
sunt cognatae, quae simili figuratione oris dicuntur, ut
est b f [s] m p, quibus Cicero adicit v, non eam quae
accipitur pro vocalL, sed eam qiiae consonantis obtinet
vicem et anteposita vocali fit ut aliae quoque consonantes. 5
Mar. Vict. p. 18, 14 item consonantes — quoqne conBonantes.
cf Cic. orat 168 ifiell. 15, 3, 1 sq.). Nig. Fig. fr, 24. Vel.
Long. p. 60, 7.
8 s secl. edd.
3
sciat etiam [grammaUcus] Ciceroni placuisse aiio
Maiiamque geminata i scribere; quod si est, etiam iungetur
ut eonsonans.
27*
420 Grammaticae aetatis Yaironianae fragmenta
Quint. 1, 4, 11 sciat — conaonan». cf. Prisc, p, 37, 22. 39, 20.
III 467, 16, Serv. Dan, Aen. 1, 1. Pomp. comment. p, 105, 30.
Isid. or. 1, 27, 11, 32, 7. vd, praeter alios FUckeisen {FUck
Jahrbh. 107, 1873 p. 406), qui Accio hanc scripturam vindicat.
et in plerisque Oicero videtur auditu emensus scrip-
tionem, qui et Aiiacem et Maiiam per duo ii scribenda
existimavit.
Vel. Long, p. 54, 16 et in plerisque — existimayit. cf, iM.
p. 66, 18. 72, 2.
2 aiiace
de Ciceronis scribendi ratione conferendus etiam est Quint.
1, 7, 20 quid quod CiceroniB temporibus paulumque infra fere
quotiens s littera media vocalium longarum t^I subiecta longis
esset geminabatur, ut caussae cassns diviBsiones ? quomodo et
ipsum et Yergilium quoque scripsisse manus eorum doceni
atqui paulum superiores etiam illud, quod nos gemina s dici-
mus, iussi, una dixerunt. vd, etiam 1, 5, 44 {de forma ^scripsere*).
praeterea in libris Ciceronis, ut dicnimus, plurimae verbarum ori-
gines reperiuntm, qtMis sa>epius a grammatids aliisve seriptori'
&US allatas legimus, ut a Quint. 1, 5, 66 (capsis = cape si vis
cf. orat. 154). 8, 6, 73, cf. etiam Ael. Stilo ad fr. 12. n&n nullas
eollegit Woel/flin, Arch. f, Lat. Lex. 8, 426. de aliia gramma-
Ueis quaestionibus cf Gell. 2, 17 (= orat. 159) et 13, 21, 24
.(= orat, 168).
4
tn quoque, qui solus lecto sermone, T.erenti,
conversum expressumque Latina voce Menan-
drum
in medium nobis sedatis motibus effers,
quiddam come loquens atque omnia dulcia
dicens.
Su£t. f^t. Ter. p. 34 B, Cicero ii;i Limone hact^nus [Teren'
tium] laudat: tu quoque — dicens. cf. Cic. ad Att. 7,3, 10. Caesar
fr. 31, Vell. Pat. 1, 17, 1. Quint, 10, 1, 99, Auson. ad nep,
Ausm, 58 sq. p. 264 P. Ter. heaut. prol. 46.'
8 in medium nobis] in dium Flor. medium T =■ Vatie.
Lat. 2905 in medium certe V = Vatic. Ikgin. 1496 motibna
Barth: vocibus 4 quiddam Parii;. quid quod TFV diceni]
miscens Bitschl
M. TnlliiiB Cicero. C.AqiiiliusGallus. Ser. Salpicins BnfdB 421
FALSUM
5
GJossa cod, Vatic, 1489 {saec, X) eresim Cicero sine
aspiratione scribi debere ait.
Ciceronis nomen ex eo huc fluxit, quod in glossarum lihris
magistellonm arbitratu nomina scriptorum in marginibus adde-
hantur.
C. AQUILIUS GALLUS
praetor a. 688/66 cwm Ciceronef m4)rtuiis ante a. 710/44,
cf. Bremer, iurispr. antehadr. 1, 111 sq.
EX RESPONSIS
Cic. top. 32 solebat igitm* Aquilius conlega et familiaris
meus,cum de litoribus ageretar,quae omnia publica esse vultis,
quaerentibus iis, qnos ad id pertinebat, quid esset litus,
ita definire: qua fluctus eluderet.
similiter Quint 5, 14, 34. cf. Dig. 50, 16, 96. exc. Crronov.
ap Fest. p. 382, 15.
SEE. SULPICIUS Q. f. EUFUS
natus a. 649/105, guaestor a. 680/74, praetor a. 689/65,
cos. a. 703/51, proconsul Achaiae a. 707/47, mortuus a. 711/43.
vir hene litteratus {Gell. 2, 10, 1) reliquit prope CLXXX Itbros
(Pompon. dig. 1, 2, 2, 43). cf. Bremer, iurispr. antehadr. 1, 139sq.
A. TESTIMONIUM
Quint. 9, 4, 37 ceterum consoDantes quoque, earumque
praecipue quae sunt asperiores, in commissura verboram rizan-
tnr, ut si b nltima com x proxima confligat; quarum tristior
etiam, si binae collidantur, stridor est/ut 'ars studiorum'. qnae
422 Graminaticae aetatis Yarronianae fragmenta
fnit causa et Servio, ut dixi, subtrahendae s litterae, quotienB
ultima esset aliaque consonante susciperetur. Servius videtur
8ulpieii4s esse; cf. Quint 9, 3, 21, ceteroqm cf. Mess. Corv.
ad fr. 3,
B. EX RESPONSIS
1 [11€ Bretner]
I)ig, 50, 16, 30 pr. Gaius libro septimo ad edictum
provinciale: silva caedua est, ut quidam pntant, quae in
hoc habetur ut caederetur. Servius eam esse, quae suc-
cisa rursus ex stirpibus aut radicibus renascitur.
C. PRAGMENTA
EX LIBRIS DE SACRIS DETESTANDIS
2 [p. 225]
lib, II. Servius Sulpicius iureconsultus vir aetatis
suae doctissimus in libro de sacris detestandis secundo qoa
ratione adductus testamentum verbum esse duplex scri-
pserit, non reperio; nam compositum esse dixit a mentis
contestatione.
Gell. 7, 12, 1 SerTioB — contestatione. quid igituT calciamentum,
quid paludamentum, quid pavimentum, quid vestimentiuD,
quid aLia mille per huiusce modi formam producta, etiamne
ista omnia composita dicemus? cf. Ulpian. fr. 20, 1. Instit.2,
10 pr. {Dig. 28, 1, 2). Isid. or. 5, 24, 2. CGL V 157, 17.
EX LIBRO DE DOTIBUS
3[1]
qui uxorem ducturus erat, ab eo unde ducenda
erat stipulabatur eam in matrimonium datum iri.
qui ducturus erat, itidem spondebat. is contractus
stipulationum sponsionumque dicebatur sponsalia.
5 tunc quae promissa erat, sponsa appellabatur, qui
spoponderat ducturum, sponsus.
Gell. 4, 4, 1 sponsalia in ea parte Italiae, quae Latium
•>pellatur, hoc more atque iure solita fieri scripsit SerFius
Ser. Sulpicius Rufas 423.
Solpicius in libro, quem scripBit de dotibus: qni oxorem inqnit
duotonu — sponsiu. qiMe Servivts dicere pergit nihtl ad nos. pror-
9U8 similia Varro de l. L. 6, 69 sq., qui Sulpido fortasse usm
est (ef. de l. L. 5, 40 ; contra Bremer l, c. p. 226). cf. Serv.
Aen. 10, 79. Non. p. 439, 4. Big. 23, 1, 2 {Amoh. 4, 20).
2 ducturum iri. cni: em. OtJiO, complwra suppl. Mommsen
daturum ; ductum iri, qui Hertz 6 sponderat (-ra Lugd-Bat) codd.
mCERTAE SEDIS
Sulpicium commentarium ad XII tdbulas scripsisse, quam-
vis certum indidu/m desideretur, verisimillimum est (cf Schoell,
ieg^^.XII tah. rell. p. 34); qui si extitit certo fr. 4. 6. 9 — 13
amplexus est, quibus satis audaeter addas fr. 5. 7 {cf Beitzen-
stein, Verr. Forsch. p. 86, qui etiam glossas pairet p. 233^, 25;
portum p. 233 a, 28; patrocinia p. 233^, 31 Sulpicii esse
suspiccftur). de huius modi iurisperitorum commentariis cf Ael.
Catm et L. Acil. p. 15. Antist. Ldheo infra,
4 [p. 229, 6']
<^noxia^, ut Ser. Sulpicius Ru<^fus ait, danmuiD signi-
ficat^, apiid poetas autem et oratores ponitur pro culpa.
at noza peccatum aut pro peccato poenam, ut Accius in
Melanippo \y. 429 Btbh.^\. 'tete esse buic noxae obnoxium'.
item cum lex \XII iah, 12, 3 5.] iubet noxae dedere, pro 5
peccato dedi iubet.
Fest. p. 174% 32 <^noxia> — lubet Caccilius in Hypobolimaeo
Chaerestrato \y. 85 Bihh.^Y* ^nam ista quidem noxa muliebre
est [ita Bothe: -em et cod.] magis quam Tiri'. fortasse Sul-
picii henefido CaecUii quoque versus nohis traditus est; de
poetis, de oratorihu^, de Accio propter legem infra aUatam non
dubitavi. vd. etiam fr. 5 et Schoell l. c. p. 65 sq. de re cf Serv.
Am. 1, 41. Non. p. 438, 19. CGL III 457, 80. IV 126, 3.
1 9uppletum ex Patdo 8 ad
5 [p. 241, J/]
^o^rba apud poe<[tas significatur privata aliqua^ per-
sona cara, apud ^oratores quae patrem amisit aut^ matrem,
ut Ser. <(Sulpicius ait, aut liberos quasi oc^ulos.
Fest. p. 182a, 1 <o>rba — <oo>uios. cf Paut. Fest p, 183, 2. 3.
Isid. or. 10, 201. diff. verh. 408. CGL IV 134, 11.
Isq. suppleium partim ex Paulo 2 matr.: em. Urs.
424 Grammaticfte aetatis Yarroiiiaiiae fragmenta
6 [p, 229, i\
^pedem struit* in XII \l, 2S^ significat fugit, ut adt
Ser. Sulpicius.
Fest. p. 210^, 26 pedem — StapicitiB. cf. tbid. p. 310^, 35.
7 [jp. 239, i\
posticam lineam in agris dividendis Ser. Sulpicius
appellavit ab exori<[ente sole ad occasum spectantem.)
FeSt. p. 233 <*, 33 posticain — <^spectaa«Bm.)> cf. Isid. or. 15,4,7.
2 supplettm ex Paulo
8 [p. 240, 2]
in quo [posUiminio] Serviua noster, ut opinor, nibil
putat esse notandmn nisi post et liminium; illud pro-
ductionem esse verbi vult, ut in finitumo legitumo aedi-
tumo non plus inesse tumtmi quam in meditullio tulliiun.
Cic. top. 36 ipsius postliminii vis quaeritur et verbun
ipsum notatur. in qno — tuUitim. Scaevola autem P. f. [fr. 8].
cf Ael. Gall. fr. 2. noli cogitare de Ser. Claudio qui pride»
ohierat.
9 [p. 229, 2]
Fest. p. 321\ 8 = Aur. OpiU. fr. 13 (sanates)
10 [p. 229, 5]
sarcito in XII [8, 9 S^ Ser. Sulpicius ait significart
damnum solvito, praestato.
Fest. p. 3226, 14 Barcito — praeatato» cf Gell. 11, 18, 8. Di^
47, 9, 9. CGL V 481, 22.
11 [p. 229, 5]
tutela est, ut Servius definit, vis ac potestas in capite
libero ad tuendum eum, qui propter aetatem sua spontp
se defendere nequit, iure civili data.ac permissa.
. Dig. 26, 1, 1 pr. Paulus libro trigesimo octavo ad edietuiD:
tutela — ac permissa. cf. lcg. XII tab. 5,38.
1 vis] iu8 Instit. 2 vel sexum post aet. add. Bremer
Ser. SulpiciuB Rufas 425
12 [p. 229, 4]
Servius Sulpicius <^nomine et)>iam singulariter formato
yindiciam esse ait <^dictam q)>aa de re controversia est,
»b 60 quod vindicatur. '(inde^ et in XII [12, 45.]: 'si
vindiciam falsam tulit sive litis . . . ^prae^tor arbitros
tris dato, eorum arbitrio . . . fructus duplione damnum 6
decidito'.
Fest, p, 376^, 23 de quo verbo [vindiciis\ Cincius sic ait
[fr, 30], at Serviaa — decidito. locmi de XII tfitb. contra dliorum
senientiam in Sulpicii contextum recepi, cf. fr, 4,
1 n. et suppl, Scal, 2 dict. suppl. Sckoell 3 inde ego
4 si velit is 6 arbitrio vg. -ii cod.
13 [p, 230, 10]
duobus negativis verbis quasi permittit lex magis quam
probibnit, idque etiam Servius animadvertit.
Dig, 50, 16, 237 idem \Gaius\ libro quinto ad legem duo-
decim tabularum: duobvs — animadvertit.
DUBIA
U [p, 241, 5]
Servius Sulpicius religionem esse dictam tradidit
quae propter sanctitatem aliquam remota ac seposita a
nobis sit, quasi a relinquendo dicta, ut a carendo caeri-
monia.
Macrob, 3, 3, 8 Servius — caerimoma. GeU. 4, 9, 8 MasuriuB
autem Sabinus in commentariis, quos de indigenis composuit:
'religiosum' inquit 'est quod propter sanctitatem aliquam remo-
tum ac sepositum a nobis est; verbum a relinquendo dictum,
tamquam caerimoniae a carendo'. cf. Non. p, 432, 4. Grom.
Lat, 123, 21. August: retr, 2, 37, Isid. or. 6, 19, 36, CGL VI 163,
Maerolni auctoritatem GeUius in duhium revocat, neque tamen
uter verus etymologiae auctor sit, Sulpidusne a/n Masurius,
certo did potest (cf. Kretzschmer, de GeU, font. p. 79 et contra
Mumer, Quellenkr, d, Ng, d. Flin. p, 163 a>dn. 1). fortasse
tamen Masurius Sulpicium exscripsit eorumqtie nomina utrius-
que recte prodita sunt. aliquid simile est ap. Cu/riat. fr. 3 et Ael,
426 Grrammaticae aetatis Varronianae fragmenta
GaU. fr. 11 coU. M\ Manilio fr. 1. de Servio Masurii auetore
cf. Bremer 3\ 322 {Thilo, quaest. Serv. 22).
1 dictam esse Bamb.
memorare etiam placet Fest. p. 142^, 12 (u&i est qmda»
^Servitts filius' ; cf. Beitzenstein, Verr. Forach. p. 86) et GeU.
4, 3, 3sq. (de verbo ^peUice' cf. Kretzschmer t. c. p. 59).
APPIUS CLAUDIUS AP. f. PULCHER
augur a. 695/59, cos. a. 700/54, procos. CUiciae a. 701/53,
censor a. 704/50, mortuus a. 706/48. L. Ateio FkUdogo tna-
gistro usus est {cf De lud. litt. 3S). fragmenta ap. Brmer,
iurispr. antehadr. 1, 243 sq.
EX AUGURALIS DISCIPLINAE LIBRIS
cf Cic. ad fam. 3, 4, 1 (a. 703/51) et 3, 9, 3 (a. 704/50)
1 [1 Bremer]
Jib. I. sollistimum Ap. Pulcher in auguralis disciplinae
1. I ait esse tripudium, quom avi excidit ex ore quod illa
fert, saxumve solidum aut arbos viviradix ruit, quae nec
prae vitio humanave vi caedanturve iacianturve peUan-
6 turve.
Fest. p. 298 f>, 26 solliatimum -^ peUanturve. cf Cic» de div. 2, 72.
Sabidius p. 110.
1 Ap pulcher 2 quom OMue.: quod avi |7f».:
aut ore OMue.: eo 4 humanave vi coni. AugusHnus:
humani caedantur vei aciantur ve
^ [deest]
oscines aves Ap. Claudius esse ait quae ore canentes
faciant auspicium, ut corvos comix noctua; aUtes qw
alis ac volatu, ut buteo sanqualis aquila inmusulus vul-
turius. pici autem Martius Feroniusque et parra et in
6 oscinibus et in alitibus habentur.
Ap. Claudius Pulcher. M. Valerius Messalla 427
Fest, p, 197 f^, 8 oscines — habentur. siniiUa Paul. Fest 3, 5.
Fest. p. 197a, 3. Serv. Aen. 3, 361. Isid. or. 12, 7, 76. 77.
CGLIV266,12. V 555, 25.
1 Claudianus: em. Aldina 2 alites Augustinus: aut
4 picam aut cod. picus autem AugusHnus
3 \deesi\
<^soni^vium tripu<^dium dictum ait Appius^ Pulcher,
quod ^sonet cum ex ore exci)>dit puls quadr<^upedibus
pullisve^.
FesU p. 297 f>, 20 <goni>Tium — <puUi8ve>. cf. Fcst. p. 290<^, 31
{— carm. scUiar. 16 Maur.\ 245^, 33. Cic. de div. 2, 73. Serv.
Dan. Aen, 3,90.
1 dictum ait suppl. Maurenbrecher ut ait OMu>e. 2 sonet
c. OMue. ex ore supplevi 3 pullisve suppl. Mavi/r.
M. VALERIUS MESSALLA RUFUS
Macroh. 1, 9, 14 Marcus etiam Messalla Cn. Domitii in
consulatu collega [a. 701/53] idemque per annos quinquaginta
et quinque augur. de cognomine Bufo cf. Brunn, de auct. Plin.
p. 13. Peter, Fleck. Jahrbb. 125 {1882) p. 108. reliquiae sunt
ap. Egger, Lat. serm. vet. rell. sel. {Paris 1843) p. 46sq. Smchke,
iurispr. anteiust^ p. 103. Bremer, iurispr. antehadr. 1, 263 sq.
hunc Messallam intellegendum esse puto ap. Mar. Vict.
p. 9^ 5 (= infra Iwn, Brut. p. 439), primo loco ut est ante Bru-
tim et Agrippam.
EX LIBRIS DE AUSPICHS
de inscriptione cf Gell. 13, 15, 3 {— fr. 1 Br.)
1 [9 Bremer]
^Mars pedis' sive sine r littera ^Mas pedis' in precatione
solitaurilium quid significet, ne Messalla quidem augur in
explanatione auguriorum reperire se potuisse ait.
FeSt. p. 161^, 27 Maw pedia — ait.
1 marspedis — maspedis edd. inprecaticie sesita
vallium quod: em. Tumebus Scal. Urs. 2 Messalia
428 Graiiimaticae aetatis Yaiionianae fragmeiita
: ^ ^^^^
^ecnnia^j qaae erogatar ^in Indos et spectacuk,
appellatur lu)>cari edicta quod (ex lads captetor . . .)
in eodem libro ^acar a lace y dixi existiinat
<^ Mes^salla in explana^tione
5 auguriorum^.
Fest. p. 253 *>, 18 <pecnma> — ^ngiutionim)>. cf, Poul. FtSt.
p. 119, 6. 9. Plta. quaest. R. 88. CGL IV 256, 6. V 554, 20.
1 pec. tisque ad lucari suppl. Urs. 2 ex 1. c. supfi. ex
Paulo S 1. a 1. suppl. Dacier dici em. Urs. vg. 4 chItu
opinioniB est et Yalerius Mes suppl. OMue. male fkomine ' VaU'
rius^ addito {cf. SchoeU, leg. XII tah. p. 37) 5 aog. suppU
recte Schoell ihid. p. 35 Xn tab. OMue.
3 [5]
^serpula serpserLt' ait idem Messalla serpens inrepserit.
Fest. p. 351^, 13 BerptO» — inrepserit. Ftstum festinontius
reddidit Paulus p. 350, 2; cf. Veranius fr. 8.
1 serpsit vult Schoell ibid. p. 36 adn. 2 coU. Fest. p. 348», 21
/serpsi^t antiqui pro serpserit <[u8i sunt^
4 [6]
solino idem [Messalla] ait esse consulo.
Fest. p. 351^, 14 Bollno — conBulo.
5 [4]
^bene sponsis beneque voleris' in precatione augurali
Messalla augur ait significare spoponderis, yolaens.
FeSt. p. 35 1<*, 10 bene — YolneriB.
1 Yolueris: em. Scal. {cf. Schoell ibid. p. 36 adn. 1)
6 [7]
^suad ted' idem [MessaMa] ait esse sic te.
Fest. p. 351 <*, 15 saad — te.
7 [8]
Verni sera' Messalla auguria.
Paul. Fest. p. 379, 18 y. b. m. ang.
yernisera vg. messalia codd. quod servarunt alii aut if*
mensalia mutarunt {Scal.)
M. Valerius Messalla. Yeranius 429
DUBIA
8 [deest]
pomerium quid esset, augures populi Romani, qui libros
de auspiciis scripseruiit, istius modi sententia definierunt:
pomerium est locus intra agrum effatum per totius
urbis circuitum pone muros regionibus certeis
determinatus, qui facit finem urbani auspicii. 5
GeU. 13, 14, 1 pomerium — auspicii. cf. Vorro de l. L. 0, 143.
lAv. 1, 44. Antist. Laheo fr. 6. Plut. Rom. 11 {luba p. 435). CGL
VII 104. Sehol. in Lttcan. 1, 594. MessaUa paulo post ad § 5
commemoratur, neque quisquam alius ex auspieiorum ecriptoribus
significatus esse videtur. cf. Kretzschmer, de Gell. font. p. 5.
4 certe is Maglidb. Begin. 597 m. 2 { Voss. Lat. F 112) certe
(-ta Paris. Voss. Lat. F T) hiB reU.
alias etiam commemorare attinet Festi glossas augwralem dis-
ciplinam spectantes, qwie ei vindicaiae sunt: p. 253 f>, 23 <pijpu-
lum); 24 promel^lere^ ; 25 <^purime tetinero^; 26 <^peregrinus
ager). cf. Beiteenstein, Verr. Forsch.p. 50 sq.
FALSA
diu VcUerius MessaUa ob locos Festi p. 321^, 30 (flanatefi)
et 355^, 9 (tuguria) XII tabularum interpres habitus est; sed
ef. Valerius p. 79 et Inc. gramm. libr. 12 p. 114. eidem ne
libelU quidem de litteris recte tribuuntur {vd. Mess. Corv. praef.).
VERANIUS
vensimilis Hirschfeldi coniectura est, Veranium rerum sa-
erarum scriptorem eum esse Verartium Flaccum, qui ab Augusto
(8uet. Aug. 86) per iocum M. Antonio ad imitandum proponitur
{Wien. Stud. 3. 1881 p. 110). idem rursu^ fortasse apud Ma-
crob. 1, 15, 21 agnoscendus est (Verrium Flaccum iuris pontificii
peritissimum dicere solitum refert Tarro), ubi Verrius tempori-
bus alienus est. minus bene Huebner {ephem. ep. 2, 73) Q. Ve-
ranium Germamci legcttum ipse dubitans conferri iiAssit {Tae.
ann. 3, 10).
430 Grammaticae aetatis Yarr<mianae fragmenta
reliquias coUegerunt Egger, Lat. aerm, vet, rell. sel (Paris
1843) p. 398q. Huschke, iurispr. anteiust.^ p. 106. Bremer,
iurispr, antehadr. 2\ Ssq.
EX AUSPICIORUM LIBBIS
1 [1 Bremer]
referri diem prodictam id est ante ferri religiosam
est, ut ait Yeranius in eo qui est anspiciomm de comi-
tiis, idque exemplo conprobat L. luli et P. Licini cen-
sorum [a. 664/90]^ qui id fecerint sine ullo decreto
augurum et ob id lustrum panim felix fuerit.
Fest. p. 289% 21 refern — faerit.
paludati in libris auguralibus significat, ut ait Yeramns,
armati, omati; onmia enim militaria oraamenta paluda-
menta dici.
Fest. p. 253% 2 paindati — did. cf, Foul. Fest. p. 252, 1.
Varro de L L. 7, 37. Isid. 19, 24, 9.
hue spectat etiam glossa non grammatica (silentio 8Uigere)
Fest. p. 348% 29, cui ex Beitzensteinii coniectura accedunt:
manaliB fons p. 157% 29; manes di 157 ^, 32; minora templi
157% 24; peremne 245% 32; puls 245% 33 {Verr, For8eh.p.47),
BX PONTIFICALIUM QUAESTIONUM UBKIS
9uam quemque huius operis librum inscripHonem hdbmsse
tx eo cognoscitur, quod Maxrotnus {3, 6, 14) ait: YeranioB ponti-
ficaliam eo libro quem fecit de suppUcationibuB; neque alikr
in libris Auspiciorum {fr. 1) invenimus. itaque librum qjMfie
De verbis pontifiealibus non p^ se extitisse, sed PonHf&dlim
quatetionmm peirtem fuisse mihi persuasum est; eui minime ob-
ekU quod Maarobius illum, quasi singularis fuerit, memorat
{fir, 3); cf Oett. 10, €, 4 et 4, 14, 1.
3 [i]
felices arbores putantur esse quercus aesculns
Uex suberies fagus corulus sorbus, ficus alba, pirus
malua vitis prunus cornus lotus.
Veranius 431
Macrob. 3, 20, 2 ait enim Yeranius de verbis pontificalibus :
feiicea — lotus. c/. Cloat. Ver. fr. 9. 10 et praef. ad Ordinat,
Graec. libr.
2 suberius Paris. superus Vatic.
4 [5]
Yeranius in pontificalibus quaestionibus docet eximias
dictas hostias, quae ad sacrificium destinatae eximantur e
grege vel quod eximia specie quasi offerendae numinibus
eligantur.
Macrob. 3, 5, 6 eximii quoque in sacrificiis vocabulum non
poeticum inld^stov, sed sacerdotale nomen est. YeraniuB enim in
ptmtif. — eiigantur. c/l Paul. Fest. p. 82, 3. Don. Ter. hec. 1, 1, 9*~\
2 eximuntur Paris.
mCERTAE SEDIS
fuiec omnia ad Pontificdles quaestiones pertinere et potissi-
rmm ad librum De verbis verisimile est.
5 [Pontif. quaest 2]
^(jxnHle urbium protinu^s stetit pro regno' ^dixisse ait
,y Veranius in 1. < y
cum, quod ei summae <^antiquitatis esse videtur eique>
causam Grrae<(cus sermo dedisse^ yXiMg et itXiddBg^ eo
autem non <(amplius uti Latinos^. 5
Fest, p. 158a, 1 <miiie> — <iiatino8>. cf. Gell. 1, 16. Vorro
de l L. 9, 82. 85.
Isq. suppl. Urs. OMue. 2 libro <qui est de verbis ponti-
fi>cum Bcitzenstein, Verr. Forsch. p. 49 adn. 1
6 [10]
muries est, quem ad modum Veranius docet, ea quae fit
ex sali sordido in pila pisato et in ollam fictilem coniecto
ibique operto gypsatoque et in fomo percocto, cui virgines
Vestales serra ferrea secto et in seriam coniecto, quae
est intus in aede Vestae in penu exteriore, aquam iugem 6
yel quamlibet, praeterquam quae per fistulas venit, ad-
dunt atque ea demum in sacrificiis utuntur.
432 Grammaticae aetatis yarronianae fragmenta
Fest. p. 158 f>, 28 muries — uttmtur. cf. Paul. Fest. p. 159, 10.
Varro ap. Nm. p. 223, 17. Serv. Dan buc. 8, 82.
1 mnri est: em. Urs. 6 addent
7 [14]
offendices — Veranius coriola existimat, quae sint
in loris apicis, quibus apex retineatur et remittatur, quae
ab offendendo dicantur; nam quom ad mentum perventum
sit, offendi mentum.
Fest. p. 205 <^, 2 offendiceB ait esse TitiuB \fr. 1\. at veMmiu
— mentum. cf. Paul. Fest. p. 204, 1.
4 offendimentum cod. offendit mentum vg.
8 [15]
oletum stercus humanum.' Yeranius: sacerdotula in
sacrario Martiali fecit oletum.
Paul. Fest. p. 203, 1 oietum — f. oietum. PatUus Veranio ipsi
verba ^sac. — oV adscripsit fesHnantius ut supra tvp. Val
Mess. fr. 3.
9 [il]
Veranius ex primo libro Pictoris [lA 1, 10 Br^ ita
dissertationem huius verbi [porricere] exsecutus est: exta
porriciunto, dis danto in altaria aramve focumve
'eove, quo exta dari debebunt.
Macrob. 3, 2, 3 nam et ex disciplina haruspicum et ex
praecepto pontificum verbum hoc [porricere^l sollemne sacrifi-
Cantibus est, sicut Veranius — debebunt cf. Istd. OT. 10, 216.
2 est I exsecutus est Bamb. 3 poriciunt | Paris. di-
stato in altaramve Bamb. distanto araiiliYe id. m. rec.
10 Il2\
praesen<^tanea]> porca dicitur, ut ait Yeranius, quae
familiae purgandae causa Cereri immolatur, quod pars
quaedam eius sacrifici fit in conspectu mortni eius, cuius
funus instituitur.
Fest. p. 250^, 25 praesen^taaea^ — inatitnitnr. cf. Cic. dt kg.
. 2, 57. Mar. Vict. p. 25, 20.
1 preaan cod. suppl. et em. Tumebus 8 pugnaa-
dae: em. Urs.
Yeraniua. GfraniuB Flaccus 433
" 19]
prodiguae hostiae vocantar, ut ait Veranius, quae
consumuntur, unde homines quoque luxuriosi prodigi.
Fegt. p, 250^, 9 piodigoM — prodigL cf. Paui. Fest. p. 251, 4.
J9S8, $. ^prodiffims^ h&aM<M appdlant aeta hidorum saeeidanuin.
DUBIA
12 13]
TWB eoBi pro «<^troqtte ponatur, ut ait Vera^nins in
eo qu^i est de , qui aut di^cit pro se
a^ut contra te agit, uterque sacramen^to tuo ttti p^otest^.
Fest. p. 289 b, 5 reua — p<ote8t>. cf. Ael. Gall fr. o.
Isq. suppl. Urs. Sin^nius suppl. Urs. OMue. Yera^niuB
verisimHius Hertz (cf. Beitzemtein, Vetrr. For8ch. p. 49 aan. 1).
glossa ne Crranium quidem dedecet, Sinnius autem prarsus non
quaitrat {vd. hune test. 1)
13 \deesi\
xica est ^yestimentuni quadratuBi> fimbriatum pur-
p^uareiun, qao flaminieae pro> palliolo mitrav^e utebantur,
ut y existimat.
Fest. p. 289 *, 19 zio» - eziBtimat Titi<u8> \fr. 2}. cf. Fest.
p. 274^, 32. 277 a, 5. Gran. Fl. fr. 2. Varro de l L. 5, 130.
cum «M saera voee Titius supra {fr. 7) Veramo opponatur, Veranii
hat^ gloseam esse suspicaius sum.
l8q. suppleiim ex Paulo 2 mitrai
BeitzensUin (ibid. p. 48) addi iuhet: Paul. Fest. p. 64, 11
cuiiales mensae; Feet. p. 157^, 25 <men>8ae; p. 245 f>, 25 pe-
cnnia; p. 289 f^, 32 religio8um.
GRANIUS PLACCUS
Granius Caesari aetate auppa/r fuit, ad quem librum De
indiffiitamentis ser^sit {Censor. d. n. 3, 2; ef. etiam Maercb,
1, 18, 4 et Amoh. 3, 38). cf. Gran. Licin. p. 46 sq. ed. Bonn.
Bremer^ iurispr. antehadr. 1, 260 sq.
Onunmatioae Bomanae fragmenta ed. Fuitaioli 28
434 Gramxiiaticae aetatiB Yarronianae fragmenta
EX UBBIS D£ lUBE PAPIBIANO
1 \2 Bremer]
Granios Flaccus in libro de inre Papiriano scnhit
peUicem nnnc Yolgo yooari, quae cnm eo cui uxor sit
corpus misceat, quosdam eam quae uxoris loco sine nuptiis
in domo sit, quam TcaXXcaiiiv Graed Yocant.
Dig, 50, 16, 144 Paulus libro decimo ad legem luliam et
Papiam. — Gnmiu — Toouii. cf. Paul. Fest. p. 22^, 3. GtU. 4, 3, S.
Masur. in dig. 50, 16, 144. CGL V 130, 39. VII 62.
8 <m quondam?
mCERTAE SEDIS
2 [Dc iwre Fapir. 3\
Gran<[ius^ quidem [ricatn] ait esse muliebre dngnliini
capitis, quo pro yitta flaminica redimiatur.
Fest. p. 277 a, 5 ricae et riculae vocantur parva ricinia, ut
palliola ad usum capitis facta. GTBix<itiB^ — xedimiatar. ef. Vera-
nim fr. 13. haiec ex libro De iwre Papir. ducta esse puto eoU.
Macroh. 3, 11, 5,
3 [De indig. 4]
novensiles — Granius Musas putat consensum accom-
modans Aelio [fr. 22\
Amob. 3, 38 noyenBiles PisO [fir. 4]. llOS Granint — AeUa hUC
tma cum Amob. 3, 31. Macrob. 1, 18, 4 (cf. Censor. d. n. 3, H)
in libro De vndig. fuisse verisimUe est.
DUBIDM
4 \deest\
peremptalia folgura f Grapus ait yocari quae superion
fulgura aut portenta vi sua peremant duobus modis, priori-
bus toUendis aut maiore manubia, ut tertia secunda6)
secunda primae cedat; nam ut omina superentur fulgore)
6 sic ictum fulgur <[maioribus^ manubiis yinci.
Granius Flaccus. T. Pomponius Atticus ^Sb^
Fest. p, 214^, 22 peremptaUa — ▼inci. cf. Fest. p. 129 <^, 16^
Sm. nat. qwiest. 2, 49. nullum aliud nomen ad libri Famesint
exemplum tam prope accedit quam GHranius: Gracchus certe, ut%
€mte Thewrewki editionem apud Festum scriptum legebatur, ne
litteris quidem quadrat cum tamen ista de Ftrtisca disciplina vix
ad traditos Granii Uhros accommodata sint, audmiora olim con-
ieceram. nam si Huschke {iurispr. anteiust^. p. 109) apud
Amoh. 5, 18 suib nomine Flacd Gra/nium, non Verrium intdie-
gendum esse recte vidit {nam quod obicit Bremer, iurispr. ante-
hadr. 1, 262, parum ponderis hahet; cf. Amob. 1, 59), eum po-
Uus quam Verrium in scholiis Veron. {Aen. 10, 183. 200
Flaccus primo Etiuscarum) denotatum esse haud abswrdum cre-
dideram, cum ibi ista de fulguribus tradi potuerint. cf. tamen
Schol. Bem. huc. 6, 61 ap. Verr. fr. 33.
de Diom. p. 365, 17 (Verrius et Flaccus de aspiratione
verbi Hnchoo^) vd. item Verr. ad fr. 7. de Fest. p. 289^, 3 vd.
Veranius ad fr. 12.
TITUS POMPONIUS ATTICUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. natus a. 645/109, mortuus a. 722/32. cf. Peter, hist. Bom.
rell.* p, XX sq.
2. Cic. ad AU. 12, 6, 2 [a. 708/46] venio ad Tyrannionem.
ain tu? verum hoc fuit, sine me? at ego quotiens cum essem
otiosus, sine te tamen nolui? quo modo hoc ergo lues? uno
Bcilicet, si mihi librum miseris, quod ut facias etiam atque
etiam rogo. etsi me non magis liber ipse [de accentihu^]
delectabit, quam tua admiratio delectavit; amo enim Ttdvra
(pdoSriiiov teque istam tam tenuem d^ECDQiav tam valde ad-
miratum esse gaudeo, etsi tua quidem sunt eius modi omnia.
3. Cic. ibid. 1, 14, 3 meis orationibus quarum tu [Atticus]
Aristarchus es
4. Cic. ibid. 15, 14, 4 me ad 6vvrd^sLg dedi, quae quidem
vereor, ne miniata cerula tua [Attici] pluribus locis notandae
sint. cf 16, 11, 1.
5. Cic. ibid. 7, 3, 10 [postquam qumstionem explicavit,
yfyrum JPiraeus oppidum sit an locus; cf. Curt. Nic. test. 14]
Bed quoniam grammaticus es, si hoc tv^riiia persolveris, magna
me molestia liberaris.
28*
436 Grammaticae aetatii Yarronianae £ragmenta
SCRIPTORUM
6, Plin. n. h. 35, 11 ima^inum amorem flagrasse ^uon-
dam testes sunt Atticus ille GiceroniB edito i.e iis vakmuiie,
M. Yarro. AUicits auctor a Plinio cammemoratur m tnd. libr.
VII. XXXIII. Com. Nep. AU. 18, 5 attigit poeticen quoque —
namque versibus <^de iiB.y qui honore rerumque gestarom ampli-
tudine ceteros Romani populi praestiterunt, exposuit ita, ut ffnb
^ngulorum imaginibus faota magistratuBque eorum non ampliiu
quatemis quinisve yersibus descripserit.
7. Fronto p. 20 N. = Lampadio test. 4 {yna cwn Lampa-
dione, Aelio Stilone, Staberio Erote, Gomelio Nepoie Atiicus
ciliorum scriptorum editor mem^atur; quod quomodo mteUegen-
dum sit vd. ap. Com. Nep. test 4)
B. ANNALIS FRAGMENTUM
1 \HBB 5 Peter]
hic Livius primus fabulam C. Claudio Caeci filio et
M. Tuditano consulibus [a. 514/^240] docuit anno ipso ante
quam natus est Ennius, post Eomam oonditam autem
quarto decimo et quingentesimo, ut hic [J./^*cm5] ait, quem
5 nos sequimur; est enim inter scriptores de numero annorum
controversia. Accius [fr. 18] autem a Q. Maximo quin-
tum consule [a. 545/^09] captum Tarento scripsit Livium,
annis XXX post quam eum fabulam dociiisse et Atticos
scribit et nos in antiquis commentariis invenimus, docuisse
10 autem fabulam annis post XI C. Comelio Q. Minucio con-
sulibus [a. 556/198] ludis luventatis, qnos Salinator
Senensi proelio voverat. in quo tantus error Acci fuit,
Tit his consulibus XXXX annos natus Ennius fuerit; cui
si aequalis fuerit Livius, minor fuit aliquanto is, qui
15 primus fabulam dedit quam ii, qui multas docuerant ante
hos consules, et Plautus et Naevius.
Cic. Brut. 72 atqui hio lmub — et NaaTlw. baec si mious
apta videntur huic seimoni, Brute, Attico adsigna, qai me in-
flammayit studio inlustrium bominum aetates et tempora p«>
sequendi.
13 cui ai aeq. edit princ. quod aeq. pkrigMe codd.; cf*
Bitschl, Parerg. p. 548q.
T. Pomponius Atticus. C. Trebatius Testa 437
C. TEEBATIUS TESTA
Velia fortasse orvmdus, eques Romanus Ciceronis familiaris
fuiit OBiesarisque sectator; hoc a/utem mortuo muUum apud
Auffustum graUa vaiudt €f. HuseMBe, w/riapr. anteiust.^p. 100 sq,
Bremer, iurispr. antehadr. 1, 376 sq.
EX LEBRIS DE RELIGIONIBUS
Porphyr. Hor. serm. 2, 1, 1 Trebatins — libros — conpo-
sxiit — de religionibus noyem. Macrohius tamen librum deei-
mum affert (fr. 4).
1 [1 Bremer]
lib, L sacrum est, ut Trebatius libro primo de reli-
gionibus refert, quicquid est quod deorum habetur.
Maeroh 3, 3, 2 saorum — habetor. cf. Ael. GoU. fr. 21.
1 ** libro Paris.
2 M
l. I, Trebatius profanum id proprie dici ait quod ex
religioso vel saoro in hominum usum proprietatemque con-
versum est.
Macroh. 3, 3, 4 Trebatias — est
3 [5]
h II. sacellum est locus p&rvus deo sacratus
cum ara. — sacellum ex duobus verbis arbitror
compositum, sacri et cellae quasi sacra cella.
Gell. 7, 12, 5 in libro de religionibus secundo: saceUnm est
inqnit [TrehatiiM] locu»— ara. deinde addit yerba haec: saceUom
~ ceUa. cf. Varro fr. 453. Fest. p. 318^, 33. Inc. de diff.
CGK VII 523, 26. Prisc. p. 111, 11.
l, X (f). sanctimi est, ut idem Trebatius libro decimo
religionum refert, interdum idem quod sacrum idemique
quod reHgiosum, interdum aliud, hoc est nec sacrum nec
refigiosum est.
Macroh. 3, 3, 5 Banotum — reL eet
438 Grammaticae aetatis yaironianae fragmenta
5 16]
compita, ut Trebatio placet, locus ex pluribus partibus
in se vel in easdem partes ex se vias atque itinera
dirigens, sive is cum ara siye sine ara, sive sub tecto sive
sub divo sit, ubi pagani agrestes bucina convocati solent
^ certa inire concilia; hinc et lares compitalicii et feriae
compitaliciae.
Serv. Dan, g. 2, 383 compita — compitaUoiae. cf. Vcurro de
l L. 6, 25. 43. Paul Fest. p. 40, 3.
1 nt relatio: em. Saimasim 5 compitalici
mCERTAE SEDIS
6 [p. 4^4]
a genere quaerendi quaestores initio dictos et lunius
\fr. 1] et Trebatius et Fenestella scribunt. •
Dig. 1, 13, 1, 1 Ulpianus libro singulari de of&cio qnae-
storis. — et a genere — Bcribunt. cf. Iim. CrraCCh. l. C.
SAUFEIUS
Saufeius idem esse videtur atque eques Ramanus Attici
famUiaris, de quo cf. Corn. Nep. Att, 12, 3 et Cic. ad Att. 14,
18, 4 al. {cf. Drumawn, Gesch. Boms 5, 78).
EX mCERTO LIBRO
[HRB 1 Peter]
Saufeius Latium dictum ait, quod ibi latuerant incolae,
qui quoniam in cavis montium vel occultis caventes sibi
a feris beluis vel a valentioribus vel a tempestatibos
habitaverint, Cascei vocati sunt, quos posteri Aborigines
6 cognominarunt, quoniam ab iis ortos esse recognosoebani
ex quibus LatLnos etiam dictos.
Saufeius. Cn. Pompeius. Brutus. P. Terentius Varro 439
Serv, Dcm. Aen. 1, 6 Saufeius — dictos. cf. Serv. ibid. 8, 322
(Varro fr. 394). — PauL Fest. p. 19, 1. Bionys. H, 1, 10.
4 Cassei Scioppius e Ftdd. 5 quo aliis Cassdl. quoniam
ab illiB Niebuhr qnom ab iis Bergk se cognoscebant Bergk
CN. POMPEIUS MAGNUS
Mar. VicL p, 8, 14 Cn. Pompeius Magnus ,et scribebat
et dicebat kadamitatem pro calamitate.
2 pro ^alamitate Paris, pro kalamitatem Valent.
M. romUS BRUTUS
Mar, Vict. p. 9, 5 Messalla Brutus Agrippa pro sumus
simus [scripserunt^.
cf. Mess. Rufus p. 427.
P. TERENTIUS VARRO ATACINUS
EX ARGONAUTIS
[FPR 11 -B.]
pars Partborum Media est appellata a Medo filio Medeae
et Aegei, ut existimat Yarro, qui quattuor libros de
Argonautis edidit.
Proh. Verg. georg, 2, 126 pan — edidit ^fort. e Choro»
graphia^ Riese.
440 Grammatieae aetatis Yaironianae firagmeBta
C. LlCmiUS CALVUS
Cdho famquam ptxtrono nvuntu dat Snlla littenitor tfm-
geriem lyricorum Latinorum (Catull. 14).
Mar, Vict, p, 9, 1 Lidnins Calvus q littera non est
nsns. consultum senati ipse scripsit, et ad C. Caesarem
senatus consultum. idem optimus maximus' seripsit, non
ut nos per u litteram.
cf. Pomjp. Macer p. 525*
2 senatuB Paris, saepe coni. Keil oc demde seaatius
C. HELVIUS CINNA
Bufin. p, 565, 1 mensuram esse in fabulis, hoc est
metron, Terentii et Plauti et ceterorum comicorum et
trftgicorum dicunt hi, Cicero Seaurus FinmaBiis YaRO —
Cinna Sisenna Diomedes — .
cf. Varro fr. 289.
GRAMMATICAE
AETATIS AUGUSTEAE
FRAGMENTA
GRAMMATICI
PHILOXENUS
de aetate et Bcriptis cf. supra JDe lud. litt. et mag, test. 39
»
nEPI TH2J TSIN PSIMAISIN JIAAEKTOT
non nuUa fragmenta coll. MSchmidt, FhUol. 6, 6678q. de indole
libri cf. Beitzenstein, M. Ter. Varro tmd loh. von Euch. p. 87,
1
aQ7t&' i| 0-5 ro &Q7tci^(o' iv XQrjaeL fjiev ovk olda <^t6^
TtQvnoxvnov. xh Sh &Q7t& avxb TtaQ&yayyov &7tb xod aQ7tri
TtaQfiyfiivov' aQ7tri ^^ ioxiv sldog dQviov' &Q7taKXL7i6v yccQ.
G)g gxavri gxovmy aidi^ avdm^ (Siyri 0iy&^ oVxoDg ccQTtti &Q^oa.
0^(0 OLlo^svog 7t6Ql ^PoafiaicDv SiakiKXOV. 6
Etym. genuin. p. 87 Beite, ocqnGu - diaXextov. cf etym. m>agn^
m, 16. Hesych. p. 232, 26 S.
2
6 Oiko^svog iv xrj TtSQi ^Pao^naloiv Siakinxov &vxl xov
oQvriQ XQOTtfj xov Q slg X.
Etym. magn. 71, 23 6 81 <t>iX. — etg T.
3
xatlfa' xaTtro Qijfia drikovv xb xo(iQ&' 7taQa x6 xai/;a)
xai/;a, a)g do^G) do^a^ ri %G}QriXMii ovCa x&v ivxid^Sfiivoav
avx^, &(57tSQ y&Q &7tb xov So^ca So^a nal a^m a^a. o&coDg
Oilo^svog iv x^ 7tSQl ^jRwfta&Di/ StakiKTOv. kiysi Ss Sxi dv-
vaxai xorl 7taQa xo Ka(i7txai TWfiilfon, xafit|;a slvai xal xai/;a. 6
Etym. genuin. p, 180 Mi. x&rpa — xai x&\pa, iTtsL&ii i% %s%a{ir-
fUvatv ^vXayv aifxriv avvBCx^/jaavxo, cf. etym. magn. 494, 20. etym,
Gud. p. 308, 51 St.
4t ^iX. MUler ^iXcnv etym. Gud.; sed cf, Kleist, de PhUoxm
gramm. Jlex. studiis etym. p. 14
444 Grammaticae aeiatis Augnsteae fragmenta
4
TiogwvYj %al iitl roi; to^oi; xal iitl r^g ^vqaq %ciL hd
xriq nQVfivrig rov ytXoloVj ri wxl xoQiavig^ dia rb iTCLMXfinig.
eiQtiraL dh ravra &nb rfjg xoQcovqg tov foSoi;* evXvyuirov
yccQ s%st %al olov imxa^nfi rbv rQaifjlov. %al i^d fiiQOvg
6 de adtfiarog^ &g inl rov ayTiwvog, olov re naqayeiS^ai. ovrm
OiXo^evog iv Tca neQl ^PcafmCoiiv duxXixrto.
Ei/ym. magn. 530, 54 xoQcbvtj — SiaXixtoi. cf. ibid. 530, 16 sq.
Athen. 15, 680d. Hesych. p. 909, 3 8. etym. Gud. p. 339, 23 St.
Faul. Fest. p. 37, 2. Quint. 1, 5, 20.
5
f/ioilog' Tiaqa t6 Ofioi; xal rriv %Xeiv ixeiv cbvofiatfTai,
og a(/La aira rrjy vXelv e%ei. o^to 0tl6^evog iv ry sce^
^P€0[ial(ov diaXi^rtp' aXlaiov di <priai,v' naQa rb [ioX& ao%kbg
nXEOvaafA& rov ^.
Orio p. 103, 3 ffo/Ug — tov X' b dl 'HQ&Siavbg nuQa xb
i)Xto tb avvixm' iieal xcel X>fiaiQog [12. 12, 121'] dxfia Uy^t %hm
fioxXov. etym. magn. 592, 11 i/^oxXog' nceQa rb 6fiot} ixei-v zijw
TiXstVj hg afiM ai)ta trjv ftXstv ^x^l' rj naQ& tb fioXm nXBfyvac-
fim vov X-
1 xal tb post xXstv add. Beitzensftein
6
^iarrjg ^PmfiaiKov iari rb ovofia' rbv yaQ naQ* '^f^rv ^|
oQi^fibv avrol XiyovOi ai^^ xat fjLsrQOV rivbg naQ* airoig
t6 ixTov Xiysrat ai^rov' diM 61 siqxovlav t6 ai^rr^g Xiysrai
^iarrig fisra^iaet rov g. oQrm ^M^evog iv r& neQi
5 'PcofAaltav diaXsKrov.
Orio p. 112, 11 l«arjy<? — dtaXextov. poriter iisdem fere verbtM
ctym. Gud. p. 414, 40 St. etym. magn. 610, 54. exe, Pari$,
p. 187, 37 St. iPhilQxeno nominato).
8 t6 I|t6i^ Schmidt aiTttav etym. Gud. siffpmvimv
etym. Gud. et magn. -viag Oriq 4 xirra fLStaJ^scLv tAv
atoLxsLmv etym. magn.
7
dnatniQ' Smm xcm i^ «'UTOi; Sv9^ ^i/furr(«6v onii uti
dLnXaaiaafibg imonri. o^rm Oikol^evog iv t^ neQl ^Piojuiimv
StaXlKrov.
Oriop. 120,16 6ncjnii—6iaXiKtov. cf.etym.magn. 596,50. 6S8,4i.
Philoxenus 445
S
ycaidvbg tWQCcog inl rov veoimrov TtaiSog' Ttaqa rb
TtaC^Gi. rb Ttatdvog^ &g aXanaf-on akaTtadvog» oiSrcng OcXo-
^sv^g iv v& naql ^PtaiiaCiiov.
Etym. genmn. p, 2B4 M4. naMg — 'Fiufiaiatv. cf. etym,
magn, 657, 55. Gud. p. U6, 54 St. Orio p. 134, 14 St. Hesych.
p. 1172, 32 S.
2 ^d. MiOer, ied cf, Kleist l. c. p. 28; Gohn, Comment, in
han. Beiff. p, 88 et ap. Orionem proximam glossam PhHoxeni
(yeovtog), cuius JDe Stefani me comwjonefecit
9
arvyvog ' &g naQa t6 srQayov r^ayavog, em^ov md^avog^
olfrai TtacQa rb ecrvyov arvyavbg %ai tfvyxojrg Grvyvog. ol
Sk naqa ri\v Zrvya q>aolv elgfiG&at' ot yocQ oQjaioi ra fjiiv
&riSrj Kal XvTtriQa aTtb iIw%qov 6vo{ulciov6^v ^ ra de ridia xal
teQTtva anb r&v d-eQfioiv, rb ovv orvye.lv %ai q>o^el6^ai &
hth %^g Hrvyog^ n^rte.Q fiv^everat i/;t;;|(^oraTOi/ 7raQe%eiv ^diOQ,
imI bfioCe^g & 0rvyvbg TtaQ avrriv eiQVfcai, rr^v 6e reQi\nv
^aXncDQiiv TtaQa ro riQnead^ai zal iaCveC&aij wxl [Hom, II, P, ^]
^q>6^ov nQvoevrog^ * ^ . OtXo^evog iv rm neQt ^PoDfiaCav
diaXiicrov, lO
Orio p. 145, 33 St. atvyvdg — duxXextov. eodem fere etym.
magn, 731, 15 Philoxeno aw^ore appellato elt elym. Gud.
p, 307, 16 St. Philoxeni nomine omisao. cf etiam etym. Gud.
p. 513, 50 St.
3 ei)Qf\is^ai: em, Sturz ex etym. miagno 9 lac. signa/oi,
quae ex etym, Crudiano supplenaa esse videtwr &nb rov %^vovg
10
iitiQtvov rb 0q>66Qa XenroV iv& iari ^7](ux rb iKKevm'
SOsv iniQivov avdQa XiyovCt rbv Xenrbv nal Kevbv 6aQ%G)v,
OiXol^evog iv rS> neQl rrjg ^PmfiaCmv dtaXiKrov.
Orio p. 157, 6 St. 6TtiQivov — 6iaXUtov. eadem fere etym.
magn, 779, 6.
mCERTAE SBDIS
ea quae secwntwr a libro negl rijg t&v ^Pafi. ^iocXixrov
minime cUiena sunt. cf Schmidt, PhtlQl. 6, 664 9q.
446 Grammaticae aetatiB Angiuteae fraginenta
11
Miiog' Otko^svog Sh Xiyu ozi Tiaq jHoIbwSi 17 y^afpii
iia xoH i&za, iati Si Maiog im^oviSucCtiig &g i% rov
(uxyioraxog, &7ib Malag xfig "AxXavxog xov 'E^fiov ovOfuvtfdE^.
Mdiov xaxa dLaXvCiv roi) i&xa.
Eiym, Gud. p. 377, 31 St. MAto; — iiAi. too isra. ef. Fuiv.
Nohil. ^r. 1. Isid. or. 5, 33, 8, Lyd. de mens. 4, 76. eeterum
* liayietatog* ^maiestatis* vaiere vidit Schmidt, Ihilol. 6, €65.
1 ^lX. dh XiysL post iiayiat. iransponenda et dvoiLae^rivai
scrtbendum esse coni. Schmidt
12
vlmog 6 viog naig i^ ^EXXrivi%1]g ixvfioXoyiag 6 lyyovog
Xiyexai, &g KaX&g 6 OiXo^svog slitsv' nepos is %al 6
aCcDTOg^ onsQ %al aixo XQoniK&g. xal %ccxa d^sooQictv xaja
xotg "EXXfiOi, nagay^coQritiov^ oxi xov OnoQniov ol ^F&iuxuh
6 TcaxQimg vinav %aXovaiv olovsl arcoia naxa OxiQrfiiv {xijy
yccQ ne OvXXapiiv oxsQrixiTia XQOTtm Xafipdvovai *Pio(iau>t,
SiOnsQ ''EXXrivsg vriXmog vriyyxog vr^QSxog vqivfiog) i% xov
xara q^vaiv avfi^aivovxog x& ^Qup,
Lyd. de mag. p. R. 1, 42 rinwg -» ^rjgiiu. &Qa [mg oqu em.
(OQa cod. m. l.\ em. Bekker] yccQ xsiii&vog xal aifzog slxovag i
axoQTtLog tfi yfj ^ad^dnSQ xca ra ofilXtt t&v iQnet&v 'bnovsTiQm^els
xcrrttt, iMTiisv itSQOv naQ* ai>tr\v iad^imv. rivixa ovv n&aav t^v
nsQl kavtbv ii&iiiiov yfjv savtS) danavi^ari^f t&v liiatv xad^dnn-
tai nXsxtav&v xal ndaag a^ag &vsnaia%rj;zmg nuxxavaUaxn.
r\Q0g dh dvaTiaXoiivtog ai^tbv fista t&v aXXav slg tp&g vifuo tiis
(pvasoig^ iLvano9o\itai xal nQbg %aXa\LlvQr\v tb tp%nbv iQxofisrog
^LOvin tfj &wfj tijg ^otdvrjg &vaXafipdvsL tb dQifi^ xal atsyavovtaiy
xa&dnsQ otpLg tfj naQad^at' od^sv iial vsnitav tryv xaXaiUv^r
^PoiiialOL xaXoHaLV. tavtji ^ovgy oxoQnLatag vinanag [viafag
cod.: em. BeJcker to^g addito] dnoxaXoHaLv ainoi^ ola t&v iiit^
tisX&v ^Lafpd^OQSlg. cf. etym. magn. 601, 33. FatLl. Fest. p. 164, 8. 10.
1 olovsl viog coni. B{ekker) 2 xal %aX&g: em, B v^oe
8 a^btbg: em. Wuensch 6 Ve 7 vrjXvnog: em. B.
DIDYMUS
Macroh. 5, 18, 9 grammaticonun omniom facile eraditutt-
mu8 id. 6, 22, 10 ^ammaticoram omnium qnique sint qni*
^ue f^erint inBtructisBimus
Philoxenufi. Didyinus 447
de Didymi aetate cf. supra JDe lud. Utt. test. 40. de scriptia
et existimatione, qua floruit apud antiquos, cf. CrudemoM, Crnmdr.
0, Gesch. d. class, Phil. p. 48 sq.
nEPI THZ HAPA PSIMAIOIZ ANAAOriAZ
8IVE
DE LATINITATE
fragmmta coll MSchmidt, Bidymi Chalc. gramm. Alex.
fragm. quae superswnt omnia {Lipsiae 185^ p. 345 sq. utrum
Didymo Chdlcentero libro De latinitoite an itmiori Claudio
vindicandi sint amhigitur; ego tamen Schmidt (ihid» p. 34$) recte
iudicare puto. neque ad alios libros fr, 1. 3. 4, ubi qperis
appeUatio desideratur, pertinere posstmt, cum Didymi sectator
Prtecianus eos tantum noverit
1 [1 Schmidt]
u loco consonantis posita eandem prorsus in oninibus
yiin habuit apud Latinos quam apud Aeolis diganuna;
unde a plerisque ei nomen hoc datur, quod apud Aeolis
habuit olim J^ digamma, id est yau ab ipsius Yoce pro-
fectum teste Varrone [fr. 270] et Didymo, qui id ei 6
nomen esse ostendunt.
Prisc. p. 15,1x1 vero loco -r ostendunt. pro quo Caesar \ClaU'
dius] hanc S, figuram scribi yoluit, quod quamyis iUi recte
yJBum est, tamen consuetudo antiqua superavit. cf. Varro h c.
2 et ^ aeoles vel eoles mulii codd.
2\2-\
Stoici — articulum et pronomen imam partem ora-
tionis accipiebant, infinitum articulum yocantes, quem
grammatici articulum, eique adiungentes etiam infinita
nomina vel relativa, quod etiam Didymus facit tractans
de latinitate.
Prisc. p, 548, 2 qui tertio loco participium posuerunt,
rectiuB fecisse videntur. cum enim nomen et yerbum primum et
Becundum tenuerunt locum, participium quod ez utroque nas-
citur Bequentem iure exigit. quaesitum est tamen an bene
448 Grammaticae aetatis Au^^teae firagmenta
i^aiaveiint id ab aliis partibnB grammatici et piimnB Trypho,
qnem Apollonins qnoqne seqnitnr, mazimnB -anctor artiB gramma-
ticae. stoioi enim qnomodo articiikim — de Uttnitats (finitum aotena
articnlnm dicebant idem Stoici, qnod nnnc pronomen vocamiis
finitnm, qnod et vera ratione solnm pronomen est dicendom:
ergo Bomani qnoqne artium Bcriptores Stoicomm secnti magis
traditionem pronomina finita dixernnt et infinita, nam articalo«
non habent), sic igitnr snpra dicti philoBoplii etiam partiei-
pinm aiebant appeUationem eBse reciprocam id est &wavd'Kltt'
arov nQoariyoQiav hoc modo: ^legens est lector' et ^lector le-
gens'. cf, etiam Ptisc, III 492^ 8 {denuo Didymus appdkOnr).
universa de re RSchmidt, de Stoic, gramm. p. 39 sq.
3 13]
sciendum quod videmur in praeterito perf<Bcto plmvBi-
que barytona qnoqne Graecorum imitari in commntatioiiie
consonantium teste Didjmo, qui ostendens omnia quae
habent in arte Graeci habere etiam Latinos, exemplis hoe
5 approbat. nam cum primam coniugationem dicunt ^aqv-
rovGiVj quae tres cognatas habet oonsonantes, id est § it q>^
pro qua dos ph scribimufi in plensqiie, et in omnibns
huius coniugationis yerbis per t^ declinant «xo^t^ov, koc
est praeteritum infinitum spatio temporis, utrum panlo
10 ante an multo sit perfectnm, ut x^vjSco Ik^vt^cc, Xsiim
iXsttfta^ iXel(pm rjlstilfa^ nos quoque in praeterito peifBcto
— cum in praesenti in bo vel in po desinat ▼erinim,*
plerumque in psi facimus praeteiitum peifectum in tertia
coniugatione, nt scribo scripsi, nubo nupsi, scalpo scalpsi,
16 repo repsi; nam pro i|; Grraeca duplici in principio sylla-
barum posita Eomani ps solent scribere.
Prisc. p. 445, 13 soiendiun tamen quod — no6 qaoq^ue in pnM.
perf., qnod pro 7caQa7isi(tivov id est panlo ante perfecto et pro
&oQLarov teste PTO^bo habemns, nam amavi acsipilrpttt scd ifpi-
tfiaa significat, simiLiteir feci nsw^lrixa nal inair^aoL, vidi iA^«-
%a %al bISov et sic Omnia Cetera, cnm in pneMnta — nriben. ef.
Macroh. exc. Paris. CGK V605. QuifU. 1, 6, 31. Aihen, 10, A25:
sestertius dicitur semis tertius — , hoc e0t post
duo sequens teitio loco est semis. hoc quoque secundmn
Atticos et lonas, qui r^^v xf^ltov dicebant pro dio
Didymus 449
7]iii<sv teste etiam Didjmo, qui hoc pomt ostendens in
omni parte orationis et constructionis analogiam Grae- &
corum secutos esse Romanos, unde et Herodotus in I historia-
rum [50]: ^inomxo 61 wxl kiovxog eiKOva xQvao^O aTtiq^d-ov
ekxovaav ata^fibv raXavta di»a, oixog 6 Aeov, iitelxB
fuxxenaUxo 6 iv jdeXg)ot0i vaog^ Kaxijteaev &7tb r&v "^fit-
Ttkiv&lwv (im yccQ xovxoig i'dQvxo\ xorl vvv %eixai iv tc5 lo
KoQiv^lcav d^riCavQ^j elKtov axad^^ibv e§6o(Wv rifiixdkavrov^,
tSov okov eiTtcDV dena raXdvxiov yeyevfic&ai xbv
kiovxaj xarof kiyei ¥%etv e^dofiov ri(iixcckavxov^ xov-
xiariv "i^ ri(iiav rdkavra.
Prisc, III 408, 1 seBtertiiu — tertlua, de quo Arruntius haec
ait: 'sestertius olim dupondius et semis quasi semis tertius,
quo tempore denarius decussis valebat', hoc est — tiXavta. sep-
timum semitalentum dixit pro sex semis talenta [semitalenta
codd.: em. Vinettts].
2 duos (em. duo R = Faris. 7496) R Amien. dua Paris. 7530
12 EIAOIAQNEYnQNAEKA Amim. EldOYAOONinQNdEKA
Lugd'Bat.
5 [5]
"Iciveg Kal ^ArriKol Ta dvo Tjfiiav ilfiLav rQlrov
g>aalvy xorl va ^§ rlfitav rdkavra %^6o(iOv 'fKiirdkaV'
rov %al rovg riaaaQag r^fiiav Ttrjieig TtifiTtrrjv aiti^a-
fi^qv^ ^ad^djteQ cpi^alv ^HQodorog [2,106]. ♦ * ^Qod^elg
t6 [PLG Archil. 104 Bergk^] 'iv de Barovatddrjg' iv 6
To TteQi fiovaiTifig i%L<piQei ^rQirov rjfitJtodLov^ ofVTl
ToiJ Svq rifiiav Ttodeg. xai aad^okov^ orav ^ovkmvrai
aQi^fiov xiva drjkovv Kal fiOQiov xi TtQoaaelfievov^
t6 6fi<DVVfiov rov aQtd^fiov acl toi; ytkeovd^ovrog
kapdvreg t6 okov (paalv^ olov ra *^§ 9ifitav e^dofiov lo
fifiiav (paatVj rov ejtra e^dofiov^ og fiovddi %keovd^ei
rov e^, t6 bfKovvfiov ka^ovreg. Kal ^Paofiatot dh
eiQed^rlaovrai rovra> %Q(afievoi tc5 axrif^ccrt. Ta yocQ
6vo Tjfiiav aaadQia^ aiteQ rjv riaaaQa rov drjvaQtov
(diKa yaQ rjdvvaro daadQta t6 drjvdQtov^ G)g ai&Toi 16
kiyovatv denarius TtaQcc t6 dijva ia%rifiartafiivog)j
ariariQrtovfi (paatv^ rov fiev ari t6 rjfitav drikovvrog,
Gxaiiunaticae Bomanae firagmenta ed. FukaioXiI 29
450 Grammaticae aetatis Augusteae firagmenta
&g iv TcS ^rifAodiovfi Gri<SKOvag arjGKOVTtlay xov Sl
xiQTiovfi tb tqLxovj %ai iotiv ^fi&tfi; tqIxov. xa Si
so ilkta 6ri0TiqTia itoiti dtaxoOia TtsvTrjxovTa drivaqia
aQyvQ&j di%a Sb iQv6a^ arcBQ Kal fiills vovfifiQg
cpacCv, t6 ds <Sri6%ovag Ovv&etov iCTiv anb tov ffiy
xal rot; KOVfi xal roi) ag aooig^ %ai icTiv i^fiisv 6vv
&iS6aQi(Xif TOVTitSxiv ^v rifiKSv aoCaQiov. &67Csq ds
9b rjfiidcfivov kiyov6iv jiTTiKol &vtI to v ri(iLfiidnivoVj
oCToog nal oiTOt (Srifiodiovfi Ttlsova^ovTog tov i.
Prisc, III 411, 9 [aUato Varrone de l L. 6, 169—74 pergit^
Didymus etiam ea confirmet. %al jdidvfiog iv tm ifsgl rfjg %ccQa
*P(OfiaLoig &vaXo'yiag' *'Ia)vtg — toO a.
4 *Jfp(id.] gramrnaticum quendam intellexer<U Lindemann
'HXidStoQog, og ngoad^slg tb iv Ss coni. Hermann, lacunam siw.
Keil 11 tov knta kpsdfiov: em. Vinetus 14 AnENTECCAPA
Monac. (qm. Leid.): em. LSpengel verha ansg riv — th Sr^d-
QLOV om., otg aircol — ^<^Z^fi- tn v. 21 post &QyvQ& transp. Linde-
mann 16 ECXHMATICMENYC Leid. -CNENOIC M(mac.:
em. Buecheler 26 nXsovdSovtsg tois: em. Lindemann
SELEUCUS
Seleucum Homericum non cUium esse atque qui apud
Tiberium versatus ab eodem capitis damncttus est {Suet. Tib. 56),
satis verisimile reddiderunt Maass {de biogr. Graec. p. 33 sq.) d
Bapp {Comment. Bibb. Lips. 1888 p. 262 sq.): de qua re cf. eHam
Max. Mueller, de Sdeuco Homerico {GoUingae 1891) p. 2sq. idem
uirum in Homerids commentariis a Didymo Chaicentero usur-
patus sit necne, dubitatur {cf. MueUer p. 27 sq. et cantra Susemihl,
Griech. Litt. d. Alex. 2, 197 adn. 264); sed cum Messapiorum ser-
monis sciens deprehendatur (fr. 43 M.), quod vix post Augusteam
aetatem fieri potuit, si re vern sub Seleucis auctor unus idemque
latet, erat is aetate ingravescenti cum Tiberii contubemio utdHxtur.
EX LIBRIS nEPI EAAHNI2JM0T
1 [70 MueUer]
lib. V. mXsvKog 8^ iv tc5 ni^icttp ttsqI ^ElXr^via^'
Ta&g' 7taQak6y<Dg d' of ^AttikoI zal daCvvovCi %ai
nsqiCTttbai. Toig di nqtoTOig t&v fpatvrjivTa^v xatcr
DidyxQus. Seleucus. luba 451
rag anlag xwv 6vo(icix(ov iK(pOQag OvvtntpiqBOQ-ai
i^ilsi xai ivtav^OLfCQoarrovaa %al rd%iov in&iovCa 5
8i imitoXrig i<Sri r&v ki^soov. rsKiiatQOfisvoi ovv
^Ad^rjvaio i %al (Jtclf rf^g rdl^soig t^v ivovdav ri}
fCQoacndla tpvCiv ovk iitl rwv gxovriivxfov ai^rrjv
ri^iaiSiv &07t6Q xag allag^ nQb ds rovrcav rdooovCiv,
oliiai is xal dia rov h <sroi%slov rvntocaa^ai rovg lo
fcaXaiovg rijv Sadsiav. dionsQ nal ^PcDfiaiot TtQO
ftdvrcDv r&v Saavvofiivcov ovofidrmv rb h TtQo-
yQdq>oviSij ro 'fjySfioviKbv avrf^g diaafifialvovrsg.
sl ds rotavrri 4i daavrfig, fnriitot^ aXoycDg xata t^v
rsXsvr&aav avlka^iiv 6 racag jtQbg r&v ^Arrtn&v u
TtQogTtvstrat.
Aihen. 9, 398 ^ 2iXavxog — Tt^oanvtttai. de re*cf. Trypho ap.
Athen. 9, 397 ^ (p. 8 sq, Velsen).
5 ivxBv^sv coni. Kaibel fCQdxxovaa sitperscr. d Paris.
Tcgdxtovaa Ma/rc. 15 xov xa&g Paris. xb xaatg coni. Kaibel
lUBA
Plut. Sert. 9 xov ndvxmv laxoQtxaytdxov BaaiXicav Plin. n.
h. 5, 16 studionun claritate memorabilior etiam quam regno
Aihevt. 3, 83^ &vdQa TCoXvfiad^iaxaxov de luha litterato rectius
iudicavit HPeter, iR>er den Wert d. hist. Schriftstellerei von Konig
luba II V. Mauretanien {Meifien 1879). fragmerUa collegenmt
CMueUer, firctgm. hist. Graec. 3, 465 sq. WPlagge, de luba II
rege Mawretamae (Monasterii 1849); AGorlitz, lubae II regis
Mauritaniae vita et fragmentorum pars I {Vratisl. 1848); de
lubae II regis Maurit fragmentis pars altera (Vrastil. 1862).
a luba rege lubam metricum distinguendum esse constat (cf. Schanz,
Bom. Littg. § 606).
0M0I0THTE2J
1 [85 Mueller]
lib. XV, xa^Ti/* elSog [(larCov %aqd ^lo^a iv u tuqI
29*
452 Grraiumaticae aetatis Augusteae fragmenta
Hesych, p. 816, 19 8. MdcQttj — dfioiot. id. p. 906, 28 xoptijr
ndQ&oi iod^ij^ta xuXovolv, rjv lafipdvovai nat&sg slg &vSQas &(pi''
it6fLBvoi. praetexta virilis BomaMorum comparabatur.
2 [84]
^rjftifixiov di el Kal 6 tQaTteioKOfiog 6 avrog icxi la
xqa^jtB^onoi^. ^lopag yccQ 6 pa6iXevg iv xaig 6fioi6x}]6i xbv
avxbv slvai (pr^^t <^xbvy XQa7te^07i6fiov xal xbv ijtb ^PoafiaUiv
KaXovfievov OXQOvnxfOQa^ TtaQaxL&ifievog £x dQafiaxog ^Ale^av-
5 6qov €0 imyQafpii II6xog \CAF 3 Kock\' ^ eig aiQiov (U
6ei lafietv avlritQCda. / <^B.^ XQane^onoibv drifuovQybv
Iri^ilfOfiai' I irtl xovx* artifsxeii i\ icyQoii fi 6 deiSTt6xfig\
ixdXovv de xgajte^OTtotbv xbv xQaite^&v intfukrjxriv xal xfig
aklrjg evoiOCfilag.
Athen. 4, 170^ Cijtijteov -— tdxoa/niag.
3 tbv add. Kaibel 4 atQovxxoQa Marc. 6 B. i^dd.
Wilamowitz
EX LIBRIS PSIMAIKH2J IZTOPIAU
de inscriptione cf. Peter p. 3
3 [2]
lib. I. Aapivtov^ 7t6kig ^lxakiag^ Aiveiov %xia(ui. %§ag
iv 7tQ(6xco' &nb xfig xov ^aaikimg ^vyaxQbg AaPivlag.
Steph. Byz. p. 405 Mein. Jafihiov — Jafitviag. haee luba wb-
scripsit e Dionys. H. 1, 59 {cf. Kiefiling, Bh. Mus. 23, 672).
cf. Varro de l. L. 5, 144.
INCERTAE SEDIS
fragmenta qua^ secuntur fere omnia 6fkotoxi^aiv libris adr
signanda esse videntur (cf Peter p. 12), qu^mquam ne ab historia
quidem Bomana dbhorrent {ita Mueller).
4 [8]
a^nag de xag itikxag \x&v Saki(ov\ dyKvkta Tuxkoiici iia
xb oxrjfia' xvTikog yaQ ov% eCxiv ov6e aTtoSidfoaiv, &g nikx%
T^v 7teQLg>iQeiav^ dXt inxofiiiv ?xei yQcifififjg ikiKoeiioHSj ^J
Iuba 453
€ci 7C6Qauxi Ka(AJtccg s^ji^ovOat Kcel (Svv67Ci0tQig)ov0at ry nvKvo-
rr}ri TCQog &lXrikag ay%vXav ro fS%fi^a jtoiovacV -3) 6ia rbv 5
&ym)va tvsqI ov nsQicpiQOvraL. ravra yccQ 6 ^lofiag sHqtixs
yXi%6(isvog i^sXlrivlcaL rovvo^ia.
PltU. Numa 13 aMq — toijvo/ua. aliter Varro de l. L. 7, 43.
Ovid. fast. 3, 377. Paul. Fest. p. 131, 8. Serv. Aen. 7, 188. 8, 664.
Isid. or. 18, 12, 3. CGL VI 67.
dsvrsQov ds roig ovacv tsQSvai, jdiog xal "AQSOig rQlrov
^F&HLvXov JtQO(SKars0rri(Ssv [Nov^iag^y ov g)lci(iLva KvQLvdhov ,
€ov6iAa(Ssv. iKdXovv ds nal rovg itQoysvscriQOvg (pXa^itvag
dbro r&v TtSQiHQavCoov itil.mvj ovg %sqI raig %sq)aXaig tpoQOVGi
mXafiivag rivag ovrag^ mg taroQOVGi^ r&v ^EXlrivtx&v 6vo- 6
(laroyv r6rs (laXXov 5) vvv rotg AarCvoig &va7Csy.Qa(iivG)v.
Kal yccQ ag iq)6Q0VV oi isQslg XaCvag 6 ^16§ag ^XaCvag q^riGiv
slvai Tcal rov iTtrjQsrovvra tw isQSt rov Aibg &(ig)id'aXf]
jtaida Xiyso&ac wx(iiXXoVy &g nal rbv ^EQ(iriv oCroDg sviot
r&v ^EXXrivoDV KaS(iiXov &7tb rflg dtaKOvCag TtQOtSrjy^QSVov. lo
Plut. Nvma 7 Seike^ov — nqoariY^qtvov. cf. id. quaest. B. 40.
flaminis etymon in luhae contextum recepi verhis toiv 'EXXriv. —
&vayLsxQ. cum yXtx^^isvog — ro^vo(ia fr. 4 coUatis aeque ac cum
Varrone de l. L. 5, 84 et Dionysio Hal. 2, 64, quos lubae cotn-
plura subministrasse constat (cf ABarth, de lubae 6(iot6rri6iv.
Gottingae 1876 p. 16 sq.). cf. etiam Serv. Aen. 8, 664. Isid. or. 7,
12y 18. — etymi vocis ^laena' {pro claena) Varronem auctorem {de
l. Jj. 6, 133) Barth reperire sibi visits est, sed cf Peter p. 11 adn. 2
et Usener, Bh. Mus. 23, 676; idem Grraecum veriloquium est ap.
Paul. Fest. p. 117, 10. cf Serv. {Dan,) Aen. 4, 262. Suet. rell
p. 267 B. CGL VI 620. - de 'camillus' similiter Varro de l L.
7, 34 {cf. Macrob. 3, 8, 6. Serv. Dan. Am. 11, 543) et Diorvys. H.
2, 22. cf Paul. Fest. p. 43, 13. Serv. Aen. 11, 558. CGL VI 171.
7 Xsalvag: em. Stephanus
Sia rC rQstg rov (irjvbg &Qxag %ai 7tQ0^s6(iCag sxpvGiv
ov ra^ljrb did(Srrj(ia r&v ri(iSQ&v (isra^v Xa^i^dvovrsg; fc6rsQ0v^
&g ot TtSQl rbv I6^av t6roQOv0LV^ ori ralg %aXdv8aig iKoXovv
rov 6ri(iov ot aQ%ovrsg Kal KarrjyysXXov sig 7ci(i7trriv rag
vovvag^ sldo\)g 6s 'fKiiQav tsQccv iv6(it^ov; • 5
454 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
Plut quaest, B, 24 dtit ti — iv6/ut^ov; non cUiter Vatro fr.l92
et de l L, 6, 27, cf, CGL VI 167.
7 lli\
6ia xl xa JCvQtvdlut (io)q&v ioQvriv ovofid^ovCiv; rj on
xi^v rjfiiQav xavxriv aTtodsddKeCav^ mg ^lo^ag (prjaCj xotg xag
aix&v g>QaxQlag ayvoovCLv; i) xotg fi^ dvCa^iv^ &<i7t6Q ot
XoLTtol^ Kccxa gyuXag iv xotg 0ovqvi%aXloig St* aCioXlav 7;
6 &'jto6ri(ilav ^ ayvoiav iSo^ri xrj "fKiiQa xavxr^ xi^v ioQxiiv
i^elvriv &jtola^stv;
Plut, quaest, B, 89 6tit tl — icnoXa^ttv^ similiter Varro de l
* L. 6, 13. Ovid, fast. 2, 513 (cf. FBeuss, de lubae reg. historia
Bom, a Plutarcho expressa. Wetzlar 1880 p, 6).
8 [28]
luba de Fortunatis ita inquisivit: — in conspectu
earum [lunoniae et Caprariae insularum} esse Ninguariam,
quae hoc nomen acceperit a perpetua niye, nebulosam.
proximam ei Canariam vocari a multitudine canum ingentis
5 multitudinis.
Plin, n, h. 6, 203 luba — muititudiniB. cf. Solin. 56, 16 sq.
Mart. Cap. 6, 702. haec ad Libyca pertir^ere videntwr.
2 ninguiiam Bicc, Nivariam Barharus ex Solin, et Cap.
aTtavxsg ovv xbv TaXdotov ipoav ot xicg naQ^vov;
KOfiC^ovxsg' xal Slcc xovxo xotg ydfiotg rtaQa^Uvsi xh i^og-
ot Ss rclstcxot vofiltovaiVy &v xcrl 6 ^lo^ag icxi, naQdxlrfiiv
sJvai Kal mxQaxiksvOLv slg (piXsQylav xorl xaXaotav^ oiito
6 xoxs xotg ^EXXriviKotg ovofiaat xS>v ^IxaXiK&v iniKspjfiivem-
Plut, Bom. 15 aTtavtti — iTttxexvfiivcav. cf, id. quoest, B. 31
Varro fr, 457,
1 i§6(ov rbv TaX. nonnuHli codd. 4 ovra coni, Solta»
fort, recte (cf, fr. 5)
10 [9]
xbv fi^i/a x&Qxov [Os^QOvdQiov] nXri^f^al fprimv i
MavQovOiog 'IdjSag anb x&v %axovSaUov tpo^Oiv %ax ival'
Qsaiv x&v Sstfidxoiv.
luba 455
Aihen, 3, 98 ^ t6v &h fAfjva — dtifi&tav. cf. Flut qitaest.
JR, 25, 34. prorsus aliter Varro fir. 408.
11 [i5]
duL tl Kocvbg tjv Pa)(i,bg ^HQanXiovg %al MovaS)v\ i)
ow yQdfifiata rovg TtSQl Eiavdgov idlda^ev ^//(^axA^g, wg
^lo^ag [aroQYixe^j koI rb TtQ&yfia 0£fivbv ivo(ilt^ro g)ilovg
Tcal avyysvetg didaaKOvraV otlfe d' fiQ^avto (ii^ad^oii 8iSaa%eiv^
%al nQcbrog ivim^e yQafifiarodLdaaxaleiov EitoQiog KaQ§lkiog i
OTceXev&eQog KaQ^Lklov rov TCQmrov yanerijv iK^akovrog.
Plut. quaest. B. 59 6iix ti — ix^akovtog. de ygdy^y^eLv in
Italiam ah Euandro introductis cf. su^a p. 2, de Carvilio p. 3.
quamvis inter Plutarchum et lubam quae ratio intercedat
adhuc prorsus non eluceat, Latinas tamen voces qtiae in
vitis Momuii Numaeque et in quaestiontbus Bomanis deprehen-
dwntur, hic enumerare opera^ pretium existimavi, cum ibi com-
pluries luba auctor nwncupetur, ex quo multa quae secuntwr
derivata esse possunt. cf. de hac re Barth et Beuss l. c.
etyma haec sunt: Bom. 1. 2. 19 Roma cf. Varro fr. 402, Dionys.
m 1, 72. Fest. p. 266 b, 13. Solin. 1, 1. Serv. Aen. 1, 273;
Bam. 3 CermaluB (a Bomulo et Bemo germanis fratribus) cf.
Varro de l. L, 5, 54. Faul. Fest. p. 55, 4; Bom. 4 ficus rumi-
nalis (a Bomulo vel a pecoribus ruminantibu^s vel a pueris lac-
tentibus) cf. id. quaest. B. 57. Varro fr. 102. 137. 452; Bom. 4
Larentalia {ab Acca Larentia) cf. Varro de l. L. 6, 23. Ovid.
fast. 3, 57; Bom. 5 Velabrum (a vehendo vel a velis) cf. Varro
de l. L. 5, 43. 156; Bom. 6 Romulus et Bemus (a ruma; aliter
Paul. Fest. p. 267, 5); Bom. 8 manipularis (a manipulo) cf.
Ovid. fast. 3, 117. Varro de l. L. 5, 88. 6, 85. r. r. 1, 50, 1;
Bom. 10 celeres (a Celere Bemi interfectore ; aliter id. Bom. 26.
Numa 7) cf Dionys. H. 2, 13. Paul. Fest. p. 55, 2. Plin. n.
h. 33, 35; Bom. 11 pomerium (xara avytiOTtiiv quasi post vel
pone mx>enia) cf. Varro de l. L. 5, 143. Fest. p. 249 ^, 28 (Antist.
Ldbeo infra); Bom. 13 legio {ab eligendo) cf. Varro fr. 213;
Bom. 13 populua (a plebe); Bom. 13 senatus (a senectute) cf.
Varro de l. L. 5, 156. Dionys. H. 2, 12. Cic. de re p. 2, 23.
Fest. p. 339% 11; Bom. 13 patricii (a patribm vel a patronis)
cf. id. quaest. B. 58. Dionys. H 2, 8. 9. Cinciu^ fr. 5; Bom. 13
patrocinium (a Patrone Euandri sodo); Bom. 14 Consus (a
constdendo) cf. Varro fr. 153. 208. Dionys. H. 1, 33. 2, 31;
Bom. 16 feretrum (a feriendo) cf. id. Marc. 8. Varro de l.
L. 5, 166. Paul. Fest. p. 92, 1; Bom. 18 Tarpeius (a Tarpeia)
cf. id. Numa 7. Varro de l. L. 5,. 41; Bom. 18 lacus Curtius
456 Gmniiuiticae aeftadB Augasteae fragmenta
a Curtio: ef. Varro de 7. X. 5, 148; Bam. 19 Qnirites (a Tatii
paiHa cf. id. Bom. 29. Smma 3. quatst. B. 87. Vanro fir. 387.
Dumy9. H. 2, 48. Ocid. fatt 2, 475; Bom. 19 comitimii a
eooindo cf. Varro de l. L. 5, 155. Paui. Fest. p. 38, 12;
Bom. 20 KamnrnBcs a Bomulo' , Tatieiises (a Tatio), Luceres
> Imco^ cf. id. quacsL B. 88. Varro de l. L. 5, 55; Bom. 20
tribas et tribimi (a numtero 'ires*) cf. Varro de l. L. 5, 35. 55.
Dion^. H. 2, 7; Bam. 20 Inilla (a figura dieta) rf. Varro
fr. 417; Bom. 21 Cajrmentali& (a Carmenta) ef. Varro de l
L. 6, 12, Cbmnenta (a Parea hominum ortus praeside vel a
yieostrata vd a cartndo wientej cf. Varro fir. 149. Strdbo 5, 230.
Dionys. H 1, 31. Oeid. fast. 1, 467. SoHin. 1, 10; Bom. 21
Lupercalia a februatione) cf. id. quaesL B. 68. 111. Caes. 61.
Anton. 12. Varro de h L. 6, 13. Ocid. fast. 2, 381. Censor. d.
n. 22, 15; Bom. 26 lictores (a ligando vel a Iriixm et lam) cf. id.
quaest. B. 67. Tiro fir. 14. ^ VaJg. Buf. fir. 1; 'Bom. 29 popli-
fioigia et nonae Caprotinae cf. id. Xuma 2. Varro de 1. L. 6, 18;
Xuma 9 ponti£ces (a potestate vd a ponte faciendo) cf. Varro
de l. L. 5, 83. Dionys. H. 2, 73; Numa 11 Vesta (focus) cf.
JOionys. H. 2, 66. Varro ap. August. civ- d. 4. 10. Ovid.
fast. 6, 291; Xuma 12 fetiales (a pace facienda) cf. Vamro de
l. L. 5, 86. Xon. p. 529, 17. Dionys. H. 2, 72; Xuma 13 Salii
a saliendo) cf. Varro de 1. L. 5, 85. Dionys. H. 2, 70. 71.
Fest. p. 326 \ 32; Numa 19 Martins ApriHs Maios ImiiuB
FebraarinB lanuarins ef. id. quaest. B. 19. 68. 86. Bom. 21.
Varro fir. 408; quaest. B. 20 Mnrcia cf. Varro de l. L. 5, 154;
quaesi. B. 24 celaie (a clam); quaest. B. 24 nonae (a novQunio),
idns (ab siSu) cf. Varro de l L. 6, 28. Fest. p. 173% 26; quaest.
B. 32 Argei {db Argis) cf. Varro de l. L. 5, 45. 7, 44. Dionys.
H 1, 38. Ovid. fast. 5, 621. Paul. Fest. p. 15, 12; quaesl. B. 46
Horta {ab hortando vel aib Hora), Hora {ab oq&v); quaest. R 51
praestites {oi nQOBor&TBg) cf. PavX. Fest. p. 223, 14; quaesi.
B. 52 Mana (a manando); quaest. B. 54 macellnm (a ^ytl^
vel a MaceUo latrone Bomano) cf. Varro fr. 121; quaest. B. 60
Pinarii (a nsivav); quaest. B. 62 pater patratos {pater tnvo
patre factus); quaest. B. 70 fdrcifer (a furcae gestatione); qiMest.
R. 77 lono {ab iuvene vd iuniort), Lucina {quasi lueifera)
aliter de lunone, simiUter de Lucina Varro de l. L. 5, 67. 69.
cf. Fest. p. 305 \ 14; quaest. B. 78 siniflter (a sinendo); ^ta^
HH lucar (a lucis) cf. Mess. Bufus fr. 2; quaest it. 103
te patre); quaest. B. 107 hisiaiones {ab j '
Val. Max. 2, 4, 4. Paul. Fest. p. 101, 1.
Hjiurius {sine patre); quaest. B'Jl07 histriones {ab Histro) cf.
Kiv, 7,2.
luba. Sinnias Capito 457
SINNIUS CAPITO
A. TESTIMONIA
VITAE
1. Sinnius Capito nomine et cognomine ah omnibm aucto-
rihus appellaUtr, hoc ordine constanter a Festo quater deeies,
semel verso ordine ^Capito Stnnius^, ihidemque praeterea sexies
in lactmis codicis solum nomen cognomenve cum extet, cognomen
nomenve eocpleta sunt. unus, ut solet, Paulus hanc legem non
sequitur, cf, Sex. Enn. test. 1 et Veranius fr. 12.
2. de Sinnii temporihus omnia a/rgum^nta collegit subtiliter'
que excussit MHertz (Sinniu^s Capito. Berlin 1844 p. 6 — 15), ut
inde concluderet Sinnium Varrone aliqua/nto iuniorem fuisse. et
eum vel hominum aetaiis spatio post Aurelium OpUlum clarum
extitisse eo confirmatur, quod cum soloecismum Sinnius eiusque
aeqwdes imparilitatem appdlaverint, strihiliginem autem ^vetu-
stiores* (fr. 2), hos OpiUi fere aequales esse ab interprete quodam
Donati aecepimus (Aur. Opill. fr. 17). cf etiam ad fr. 1. 5.
3. GeU. 5, 21, 9 Sinni Capitonia doctissimi viri cf. test. 4.
SCBJPTORUM
4. Hieron. in Gen. 3, 319 VaU. le^amus Varronis de
antiquitatibns libros et Sinnii Capitoms et Graecum Pble-
gonta ceterosque eruditissimos viros et videbimus omnes paene
insulas et totius orbis litora terrasque mari vicinas Grraecis
accolis occupatas. cf. Hertz ibid. p. 23. 25 et infra praef. ad
inc. sed. fr. p. 459.
2 Sisinni codd.
5. Laet. d. i. 6, 20, 35 paulatim tamen et ceteris diis [antea
memorantur Saturnus Liher Neptunu^] idem honos tribui coepit
singulique ludi nominibus eorum consecrati sunt, sicut Sinnius
Capito in libris spectaculorum docet.
6. praeterea Sinnius grammaticas epistulas, lihellum De
syUabis, fortasse etiam de proverhiis scripsit, de quihus infra.
vd. etiam de notis Ael. Stilo test. 21. /
reliquias coUegerimt Egger, Lat. serm. vet. rell. sel. (Paris
1843) p. 63 sq. MHertz l. c. p. 27 sq. cf Prosop. imp. Bom.
3, 249/532.
458 Grammaticae aetatis Augasteae fragmenta
B. PRAGMENTA
EPISTULARUM
1 \1 Hertg]
PLURIA NON PLUBA DICI DEBERE
in ea epistula ratioiies grammaticas posuit, per quas
docet [Smniiis Capito] pluria Latinum esse, plura bar-
barum. — pluria sive plura absolutum esse et simplex,
non — comparativam.
GeU. 5, 21, 6sq. doceas nos cur pluria siye compluria, niliil
enim differt, non latine eed barbare dixerint M. Cato [fr. 24 P],
Q. Claudius [fr. 90 P.], Valerius Antias [fr. 65 P.], L. Aeliua
[fr. 48], P. Nigidius [fr. 41], M. Varro [adn. post fr. 264], qooa
BubscnptoreB approbatoresque huius verbi habemus praeter
poetarum oratorumque veterum multam copiam. — tum ille ami-
cuB noster — : ^Sinni', inquit ^Capitonis doctissimi viri epiBtnlae
sunt uno in libro multae positae opinor in templo Pacis. prima
epistula scripta est ad Pacuvium Labeonem, cui titulns prae-
BcriptuB est ^^pluria non plura dici debere". in ea epiBtuia — Ux-
baram. ad Capitonem igitur te dimittimus. ex eo id quoque
simul disces, si modo assequi poteris, quod in ea epistola
BCriptum est, pluria — non, ut tibi videtur, comparatlTam'. St totius
Gdlii capitis summa ex Sinnio sumpta est, t^ vulgo concedituff
Sinniigue beneficio traditum iudicium de Nigidio et Varrone
hahemus, quod supra de aetate diximus egregie confirmatur.
eo accedit quod Pacuvius Labeo, cui epistula scripta est, pater
Antistii fuit Brutique amicus et legatus. de huius modi eptshdis
cf. Varro et Tiro supra, Valg. Buf. infra.
-2 [-8]
soloecismus est impar atque inconveniens com-
positura partium orationis.
Gell. 5, 20, 1 soloecismus Latino vocabulo a Sinnio Cftpi-
tone eiusdemque aetatis aliis inparilitas appellatus yetustioribus
Latinis stribiligo dicebatur a versura, videlicet et piavitate
tortuosae orationis tamquam strobiligo quaedam. quod Titimn
Sinnius Capito in litteris, quas ad Clodium Tuscum dedit,
hisce verbis definit : soloecismua eet inquit impar — orationie. cf. AUT.
Opill. fr. 17. de Clodio Tusco infra p. 467. in verbis Swnii
soloecismum pro imparilitate a Gdlio scriptum esse ex superioribHS
collegit Hertz p. 27 adn. 28.
Sinnius Capito 459
DE SYLLABIS
3 [deest]
f sola praeponitur liqiddis, nulla alia de semiyocalibus;
nam praeponitur liquidis duabus sola f; praeponitur
1 litterae, si dicas Flavius; praeponitur r litterae, si dicas
frater. est libellus de sjllabis, legite illum. non de
sjUabis dicit ad artem grammaticam pertinentibus, sed &
dicit tibi r littera quot syllabas facit et conputat, puta
illa et illa littera facit quattuordecim syllabas, et illa et
illa tot facit, nec ulterius. Sinni est liber Capitonis.
Pomp, comment p, 109, 32 ista f soia — Capitoma. de natura
huiiis Itbri cf. Becker, Zeitschr. f. Altw. 1847 p. 1057 sq.
1 liq. duabus Wolfenb. 6 pertinentes: em. Paris.
Sang. 1179 m. 2 sed dicit ibi Wolfenb. m. 2 Paris. Sang.
1179. 1180 sed ibi Wolfenb. m. 1 6 quod Wolfenb. m. 1
8 sini Paris. Sang. 1179
INCERTAE SEDIS
frustula qiMte aecwntur cum varii generis sint, unde mana-
verint haud facile dixeris, cum praesertim neque nuni re vera
liber singularis de antiquitatibu^ a Sinnio scriptus sit (fest. 4),
neque guid inter eum, si quidem extitit, et libium spectactUorum
intercedat constet. ex Hertzii coniectura pertinent ad illum fr. 5. 6.
11. 12, ad hunc fr. 13 et 23, ad epistularum librum fr. 8. 9; de
fragmentis autem 4. 7. 10 res prorsus incerta est. rdiqua 14sqq.
ex pecuHiari quodam libro de proverbiis adscita esse possunt
[cf Hertz, Phihl. 1, 610 sq. Mercklin, ind. lect. Dorpat. 1854
p. 14), cui fortasse hae quoque Festi glossae vindicandae sunt:
p. 149<*, 2 manum et mentum; 165^, 17 nec mulieri nec gremio
credi oportere; 173^, 5 non omnibus dormio; 197 <^, 20 Oscu-
lana pugna; 290 f^, 32 <^8ine sacris hereditas^; 298<^, 12 <^Syrium
non Scyr>ium; 310 <^, 32 Su<trium quasi eant>; 310f>, 18 sus
Minervam; 330^, 10 in scirpo nodum quaerere; 545«, 11 sero
sapiunt Phryges; 355<*, 18 Tyria maria; 363 <^, 17 tam perit
quam eztrema faba; 372 f>, 4 vae victis. cf etiam Paul. p. 96, 3.
Fest. p. 169 1>, 25.
4 [22]
alterum Sinnius ait idem significare quod apud Graecos
460 GTammaticae aetatis Augasteae fragmenta
Paul. Fest p. 6^ 16 aiterum — its^ov. quidam vero ex utro-
que esse compositum aXXog et irsQog. cf. Istd. or. 10, 21.
CGL II 15, 29. 315, 55.
5 [9-]
graece arae ipsae LitTtov v&ra dicuntur, ut Sinnius
Capito tradidit, secundum Homerum.
Serv. Dan. Aen. 1, 110 dorsum autem hoc loco non ab-
surde ait, quia graece — Homeram. Siwniusne ipse ista ad locum
Vergilii animadverterit an non, in medio relinquendum est.
6 [1^]
tertia liaec est interrogandi species, ut Sinnio Gapitoni
videtur, pertinens ad officium et consuetudinem senatoriam;
quando enim aliquis sententiam loco suo iam dixerat et
alius postea interrogatus quaedam yidebatur ita locutus,
5 ut refutari posse iustissime viderentur, postulabat ille qni
iam sententiam dixerat, ut sibi liceret interrogare, hoc
est illum redarguere cuius sententia in multis quasi men-
dax et calumniosa redargui posset.
Schol. Boh. in Cic. p. 342 Or. proprie interrogatio dice-
batur, qua testes redarguebantur. tertia haeo — posset.
3 aliquid 5 posset 7 sententiam
7 [23]
monstrum — Sinnius Capito quod monstret futorum
et moneat voluntatem deorum.
Feat. p. 138 f>, 18 monBtrum, ut Aelius Stilo interpretator
\fr. 1T\. item Smnius — deorum.
8 [5]
nec coniunctionem grammatici fere dicunt esse disiunc-
tivam, ut ^nec legit nec scribit', cum si diligentius in-
spiciatur, ut fecit Sinnius Capito, intellegi possit eam
positam esse ab antiquis pro non, ut et in XII est [5, 7<S\]:
5 *ast ei custos nec escit'; item [8,16S^i 'si adorat forto
quod nec manifestum erit'. et apud Plantum in Phasmate
Sinniag Capito 461
[most 246\\ 'nec recte si illi dixeris'; et Turpilium in
Demetrio \y, 24 jRifefe.®]: ^nec recte dici mihi quae iam
dudmn audio'.
Fest. p. 162 f>, 14 noc coniimctioiiem — audio. cf, Paul. Fest.
p. 163, 17. CGL II 388, 58. haec cwm GeUii 10, 29 confert
Kretzschmer, de Gdl. font. p. 62,
X coniugationem 5 nece scit 8 mihique
9 [6^
antiquos, nimium
Sinnius Capito; esse enim um Wos estis
minime <(laude digni ni num^ero perbiterint', nisi cito
^perierint y mium ^si isso, qui exeam numero' * ♦
^estis mortui, lioc exemplo ut pingeretis' id est cur cito 5
mortui estis? item in Nelei [I p. 270, 2 Ribh?\, 'num-
quam numero matri faciemus volup' id[em] est numquam
Tiimium faciemus. apud Naevium \I v. 58 Bibh.^^ : 'nemi-
nem vidi, qui numero sciret quicquid scito opust' id est
nimium sciret. lo
Fest. p. 170^, 29 ... . antiqao — sciret. at Panurgus Antoniug
\fr. i]. Sinnitis tUramque ^numero^ vocis significationem ^cito^
et 'nimium^ prohasse videtv/r, cum contra Panurgus priorem
tantum rectam iudicaverit.
Isq. lacunae expleri ncn possunt 2 <^apud Pacuvi>um
suppl. Bergk, qui etiam explevit quae secu/ntur in t?. 3. 4
3 ninume 4 <[apud En^nium: ^si i., q. exeam nume<^ro
domo'. apud Plautum: 'o Apella, o Zeuxis pictor, / cur numeSro
estis' suppl. et add. Bergk {cf. Plaut. Poen. 1271—72) 7 vomi:
em. Vrs. id em. Augustinus 9 quicq. Buecheler: qui
quod scito Scal.: scit, id (= id est) opust Bihheck: opus
10 [24]
pacem a pactione condicionum putat dictam Sinnius
Capito, quae utrique inter se populo sit observanda.
Fest. p. 230 f>, 19 pacem — observanda. cf. Paul. Fest. p. 231, 11.
Suet. verh. diff. p. 276 B. Isid. or. 18, 1, 11. CGL V 509, 39.
11 [10]
Fest. p. 339"^, 1 (sinistrae aves) = Varro fr. 228 et
dneius fr. 28
462 GruDinaticae aetatiB AugoBteae &agmenta
12 \ii\
Sin^nins Capito ait cum ciy^is necaretnr, i^nstitatuin
fdisse ut^ Semoniae res s^acra fieret verve^ce bidente, (nt
eo sacrificio poe^na solutis c^iyibus caput ipsum dam)iiati
patrim<^oniumque, coi deo deberetur), id fieret sac^r^u{iii.
6 atque inde fuisse^ solitum ut, ^quia tunc in pubKcum
suppli^candi causa ^rodiret rex sacro^rum, ut id yoc^are-
tor supplicium. id ve^ro saepe rela<^tum a multis. qno
exem^plo docet suppli<[cia dicta supplicamenta).
Fest. p. 309^, 6 <Buppli>cium a supp^liciiB differt, ut
U0UB ar^goit, quod ^ex consuetudine loquendi) haec deormn,
^illud bominum sit). — Sm^nius) — ^suppUcamenta^. nunc fere
Buppli<^cia pro poenis dicun^tur. cf. Ad. StHo fr. 73. Non.
p. 398, 15. 19. Isid. ar. 5, 27, 3. 6, 19, 82. Schol in Lucan, 2, 539.
Isq. suppl. Scal. OMtte. 3 salutis: etn. Scal. Urs.
7 semper ela<tum>: em. Urs.
13 [7-]
tensam ait vocari Sinnius Capito yehiculum, quo exuyise
deorum ludicris circensibus in circum ad pulyinar yehuntnr.
Fest. p. 364^, 10 tensam — vehuntur. fuit et ex ebore, ut
apud Titinium in Barbato [v. 14 Bibb.^, et ex argento. cf. Paul.
Fest. p. 365, 1. CGL U 196, 50. IV 183, 10.
14 [14]
^multi. Mani Ariciae'. Sinnius Capito — ait turpes et
deformes significari, quia maniae dicuntur deformes personae,
et Ariciae genus panni 'j' manici fieri, quod "1* manici
appelletur.
Fest. p. 145 a, 17 Manius Egeri^us lucum> Nemorensem
Dianae consecravit, a quo multi et clari viri orti sunt et per
multos annoB fuerunt; unde et proverbium: moiti — Capito longe
aliter sentit ; ait enim turpes — appeUetur. cf. Pers. 6, 56 d
Schol. ihid.
8 Aricinae
15 [21]
^nequam aurum est auris quod vis yehementius ambit'
hoo versu Lucili [1220 Ma.] significari ait Sinnius Capito
SiimiuB Capito 463
nequam esse aunim qaod auris laedat, vel pondere in-
aurium, cum mollissima pars auris inciditur; vel ex auro
intellegi pecuniam, cuius respectu et nimia cupiditate
homines ad peccandum adduci.
Fest. jp. 165 <^, 11 nequam — addnoi cf. Faul. Fest. p. 164,2,
1 quod vi Dousa ambit Paulus: ambiat 2 signi-
ficare: em. Urs.
16 [13]
Xnuces mitti m} Cerialibus' Capito Si^nnius solitum
esse dici]> ait, cum yelimus sig^ni£care missilia Ceria^libus
in circo mitti, <^quod cum mitti nuces mos es]>set, plane
Yolumus ^a parte totum designare]), quia adeo diligantur
s^upra omnia alia missilia^, prae flamma cum sunt u<(stae,
quae sparguntur nuces).
FeSt. p. 177^, 20 <iiuce8> — <8parg. nucea^.
2 yellimus
17 [IS]
'quot servi tot hostes' in proverbio est, de quo Sinnius
Capito existimat errorem hominibus intervenisse praepostere
plurimis enuntiantibus. vero enim similius esse dictum
initio *quot hostis tot servi', ^quod^ tot captivi fere
ad servitutem adducebantur ; unde etiam mancipia nec
san^e . . . seru . . . eptu . . . rint . . . gia
. . . turbat . . . rent
. . . ut persi . . . nificae .
ancillae u . . . omnis un . .
sed u . . . s altius fixu . .
. uncii . . . Sinniu
. omnibus a . . .
me part . . . regula
ferenddm quod . . . lo
Fest. p. 261 «, 30 quot servi — ferendum quod ... cf. Mocroh,
1, 11, 13,
1 quod servitute hostes: em. Urs, 3 yero] ve 4 quot]
qnod quod (M. OMue. reliqua expleri nequeunt
18 [16]
'rideo, inquit Galba canterio' proverbium est, quod
Sinnius Capito ita interpretatur, in iis qui principio rei
464 Grammaticae aetatifl Augusteae fragmenta
alicuius inchoatae deficiunt animo. Sulpicius Galba, com
in provinciam exiens ad portam ipsam canterium suum
6 animadyertisset cecidisse, rideo, inquit, canteri, te iam las-
sum esse, cum tam longum iter iturus vix id sis ingressus.
FeSt. p, 282^, 10 zideo — ingreBBUs.
2 in iis 8cal. nisi cod. si OMue. 6 canteritae
19 [18]
^Sabini quod <^volunt somniant' vetus^ proverbimn
e<(88e et inde manasse ait^ Sinnius Capito, <J]quod quoties-
cumque sacri^ficium propte<^r viam fieret, hominem^ Sabi-
num ad <(illud. adhibere solebant^; nam is pro^mittebat
6 se pro illis somniatu^rum. idemque ^ostquam evigilasset,
sacra^ facientibus ^narrabat omne quicquid^ in quiete
vi^disset, quod quidem esset ex sacri^fici religione. <^unde
. venisse dicitur]> in proverbium ^Sabinos solitos quod)
vellent somn<(iare. sed quia propter avidi^tatem bibendi
10 q<^uaedam anus mulieres^ id somnium cap<^tabant, vulga-
tum est^ illud quoque: 'anus <(quod volt som^niat'. fere
enim quo<^d vigilantes^ animo volvimus, <^idem dormien-
tibus ap^parere solet.
Fest p. 325 *, 14 Sabini quod — goiet alterum quoque praverbium
^anus quod voU somniaf ex Svnnio hauMum esse pro certo Aofreo.
Isq. lacunas eocpl. Scdl. 4 ad Urs.i at is Urs.: his
^O [17]
'Sardi venales <^alius alio nequ^ior'. — Sinnius Capito
ait Ti. Gracchum consulem, coUegam P. Valeri Faltonis,
Sardiniam Corsicamque subegisse, nec praedae quicquam
aliud quam mancipia captum, quorum vilissima multitudo
fi fuerit.
Fest. p. 322**, 27 Sardi — <nequ>ior. cx hoc natum (pro-
verbium vi^detur, quod ludis ^Capitolinis, qui^ fiunt a Ticanis
\ita Scal: vicinis cod.] ^praetextatis, au^ctio Yeientium (fieri
Bolet>, in qua novissimus ^idemque dete^rrimus prodncitur
<a praecone> senex cum toga praetexta oullaque [parct ex
tabuUa qu§ cod.] aurea, quo cultu regee soliti sunt eese E)tru-
s>corum, qui Sardi appellantur, quia Etmsca gens orta est
Sinnius Capito 465
Sardibus ex Lydia. Tyrrhenus enim inde profectus cum magna
manu eorum occupayit eam partem Italiae, quae nunc vocatur
Etruria. at Sinmus — fuerit. cf. Plut quaest. B. 53.
1 yemales
^l [19]
sexagenarios <^de ponte olim deiciebant^ — . explora-
tissimum illud est causae, quo tempore primum per
pontem coeperunt comitiis suflEragium ferre, iuniores con-
clamaverunt ut de ponte deicerentur sexagenari, qui iam
nullo publico munere fungerentur, ut ipsi potius sibi quam 6
illi deligerent imperatorem; cuius sententiae est etiam
Sinnius Capito.
Fest. p. 334O', 16 sexagenarios — ^deiciebant^, cuius causam
Mani<(lius^ [fr. 3]. <^alii dicun^t morante in Italia ^Hercule,
quod quidam e^ius comitum habitaYe<(rint secundum rip^am
Tiberis \ita Scal.: haberi cod,] atque Arga<(eo8 se e patria
voca^verint Argis [ita OMue.: arvi cod.], quorum pro^pagatam
memori^am redintegrari eo ge^nere sacri. alii e Graeci^a le-
gatum quondam Arga^eum temporibus antiqu^is Bomae mo-
ratum esse. is ut <^diem obieri^t, institutum esse a sacerdoti-
bus, ut <(effigies s^cirpea ex omnibus, cumque publicae ^
nu^ntiavisset, per flumen ac mare in patriam remitteretur.
sunt qui dicant post urbem a Gallis liberatam ob inopiam ci-
batus coeptos sexaginta annorum homines iaci in Tiberim, ex
quo numero unus filii pietate occultatus saepe profuerit ^pa^-
triae consilio sub persona filii. id ut sit cognitum, ei iuveni
esse ignotum, et sexagenaris vita [ulta cod.] concessa. latebras
autem eas [eius cod.l^ quibus arcuerit senem id est cohibuerit
et celaverit, sanctitate dignas esse visas ideoque arcaea appel-
lata. sed expioratiBsimiiin — Capito. vanam autem opinionem de
ponte Tiberino confirmavit Afranius inBepudiato [v.397 Bibl).^].
cf. Varro fr. 210. cum Maniliibs alibi apud Festum non appa-
reat, eum Verrio per Sinnium notum fuisse Sinniique totam
glossam esse puto.
5 muner§ 6 sententia
22 [20]
Wapula Papiria' in proverbio fuit antiquis, de quo
Sinnius Capito sic refert, tum dici solitum esse, cum vel-
lent minantibus sibi significare se eos neglegere et non
curare fretos iure libertatis.
Fest. p. 372 f>, 22 vapuia — libertatis. cf. Varro fr. 459.
Grammaticae Bomanae fragmenta ed. FuKAioiii 30
466 Grammaticae aetatis AuguBteae &agmenta
23 [8\
refert [Ferriws] Sinni Capitonis verba, quibns eos
ludos Apollinares Claudio et Fulvio cos. [a. 541/213]
factos dicit ex libris Sibyllinis et vaticinio Marci yatis in-
stitutos.
Fest. p. 326^, 17 wfert — inatltatoB.
8 Sybillinis Marci] m.
DUBIA
24: [25]
<^. . . . Capi]>to omnia fe<^re genera hondnum per
nationes dividi [ai/j, ut Picent^es Sabinos ^esse gente,
natione Picentes^.
Fest, p. 166'^, 12 <^natio in eadem terra hominum genn)8
natum. Cin^cius \fr. 19]. Capi^to — ^Pioentea^. 8ifinium hic
iuxta Cincium loco suo appdlari existimo (cf. fr. 11): certe
Ateius Capito cum grammaticis a Festo non coniungitw.
Isq, expl. OMue,
25 [26]
Fest, p, 289^, 3 (reus) = Vermius fr. 12
26 [27]
^supparum autem dictum ait . . . .^ Capito yelnt
se<^paratum et disiunctum a reg^ione interioris <^navis).'
Fest. p. 340 <^, 20 <supparum ap)pellant dolonem, ^velum
minus in nayi, ut) acation, maius. <^>uppamm) — ^naTii). cf. Fett.
p. SlOa, 17. Schol. in lAican. 2, 364. 5, 429. Isid. or. 19, 3, l
CGL IV 180, 1. V 623, 27, 'Ateius' potius guam 'Sinnius'
excidisse oh glossae naturam censeo,
Isq. suppl. Scal. Urs. OMue.
27 [28]
Fest. p, 352\ 4 (topper) = Sex. Enn. fr. 1, ef, Sex.
Ihin. test. 1
Sinnius Capito. Clodius Tuscus 467
CLODIUS TUSCUS
A. TESTIMONIA
1. Clodim Tuscus grammaticus a Tusco historico (Sen. suaa,
2, 22) eerte, a poeta (Ovid. ex P. 4, 16, 20) fortasse distinguen-
dus est {cf. Wa>chsmulJh, proleg, ad Lyd. de ost. p. XLIIsq.; aliter
Merkel, proleg. ad Ovid. fast. p. LXVI. Hertz, Siwnius Capito
p, 12). idem Sinnii Capitonis aetate vixit {test. 2).
2. Gell, 5, 20, 2 Sinnius Capito in litteris quas ad Clo-
dium Tuscum dedit {de re grammatica; cf. Sinn, Cap. fr. 2)
3. Lyd. de ost. p, 117 Wachsm. icprifisQlg tov ytavrbg
iviavtov [ijyovv crifisiaeig initoX&v rs xal dvaiL&v t&v iv ovQavm
(paivonivcav] in t&v KXavdiov tov Qovcxov %a&' kgiirivsiav
«Qog Uiiv. cf ibid. p. 157 et Caesar test, 7.
de Clodio Tusco cf, Wissowa RE 4, 104/61, Frosop. imp,
Bom. 1, 424/941.
B. PRAGMENTUM
ubi vox ^mu^are* a Clodio tractata sit incompertum est; ei
enim commentarios a Servio Vergilii interprete cdlatos ahiudi-
candos esse censuimus {cf. Ser, Clod. praef. ad Comment, et fr, 2).
mussare est ex Graeco; conprimere oculos
Graeci (iv6at, dicunt.
Serv. Lan. Aen, 12, 657 yeteres mussat pro timet, Ennius
[ann. 426 F.*] mussare pro tacere posuit. Clodius Tuscus:
miuBare — dicunt. cf ihid. Aen. 11, 345. g. 4, 188. Varro de l. L.
7, 101, Paul. Fest. p. 144, 14. Non. p. 427, 12. Bon. Ter.
iidelph. 2, 1, 53. Lact. Stat. Theb, 3, 92. Schol Bem. georg.
4, 188. CGLIV 260, 5. V 467, 12.
2 iLvaai Daniel myrae Floriac.
CLOATIUS VEEUS
Cloatiusns Verus Gellii Macrohiique auctor idem sit ac
Cloatius a Festo traditu^s causa est cur duhitemus, cum Testus
scriptores afferens cognomen agnomenve nomini addere soleat
30*
468 Grrammaticae aetatiB Angusteae fragmenta
{cf. Aur. OpHl., At. FhU., Sinn. Cap. test. 1; Ad. Gall, At. Cap.
in fragm.). tamen neque hic constafis Festi mos est {cf. Ad. SiQo
test. 2, Mess. Bufvs, Antist. Labeo), et CJoatius Verus a Gdlio
una cum Varrone, a Macrobio cum Gavio Basso, cum Veranio,
cum Oppio aliisque vetustioris aetatis scriptoribus commemoratur;
quare de uno eodemque homine agi satis verisimHe est. qui cum
ficum Augustam noverit ifr. 9) Verriique auctor fuerit, initio fere
Augusteae aetatis clarus extitit; id quod cum eo convenit quod
Festw Cloatium tamquam ex Stilone pendentem saepius inducU,
Ateio Phiiologo, Cincio Santrae plerumque adiunctum. temere hac
in re iudicavenmt Egger, Lat. seim. vet. rell. sel. p. 32 adn. 1
et Mirsch, de Varr. antiq. rer. hum. p. 11 adn. 2 (cf. p. 51).
reliquias coll. Egger, Lat. serm. vet. rell. sel. {Paris 18i3)
p. 31 sq. cf Goetz, Pauly-Wiss. BE 4, 61. Prosop. imp. Bm.
1, 414/901.
PRAGMENTA
VERBORUM A GRAECIS TRACTORUM
Gell. 16, 12, 1 Cloatius Verus in libris, quos inscripsit ver-
borum a Graecis tractorum, non pauca hercle dicit curiose et
saffaciter conquisita, neque non tamen quaedam futtilia et fri-
voTa. inscriptio a Macrobio confirmatur {fr. S). de re cf. Hypsi-
crates p. 108. verba in litteras digesta non erant, si qwdeM
Gellius {16, 12) in glossis afferendis Cloatii ordinem seeutus est.
nos tamen morem nostrum pe^'sequemur.
1 \1 Egger]
lib, IV. in libro quarto \CloaMus\ faenerator in-
quit appellatus est quasi (paivsQax^oQ &Tto xov
cpaiveoQ^ai in\ xo %Qriax6xsQ0v^ quoniam id genus
hominum speciem ostentent humanitatis et commodi esse
5 videantur inopibus nummos desiderantibus, idque dixisse
ait Hypsicraten quempiam grammaticum, cuius libri sane
nobiles sunt super his, quae a Graecis accepta sunt.
Crell. 16, 12, 5 sed in Ubro qnarto \^verborwn a Graecis trae-
torum^l — aooepta sirnt. sive hoc autem ipse Cloatius siTe nescio
quis alius nebulo efPatiyit, nihil potest dici insulBius. oltter
"^flrtyo fr. 36. de Gellii auctore cf. Hypsicraies ad fr. 2.
Cloatius VeruB 469
alucinari factum scripsit [Cloatius] ex eo, quod dicitur
graece &Xvsiv^ unde elucum quoque esse dictum putat a
littera in e versa tarditatem quandam animi et stuporem,
qui alucinantibus plerumque usu venit.
Gell ibid. 3 item aiucinari — venit. PatU. Fest p. 24, 14
alacinatio erratio. idem p. 75, 17 elucum significat languidum
ac Bemisomnum yel, ut alii Yolunt, alucinatorem et nugarum
amatorem siye halonem, id est hestemo yino languentem,
quod Salov vocitant Grraeci. aliter idem p. 100, 8. cf. Non.
p. 121, 20. Fulgent serm. ant 52. GGL II 15, 43. IV 15, 9.
V 615, 3. 642, 39. de Crellii auctore cf. Hypsicrates ad fr. 2.
2 dY. El non delutum Paris. unde lucum relL: em. Caelius
Wiodiginus a litt. in e Paris. d litt. in c reU.
3[1]
errare dictum est anb rov sqqsiv \ait Cloatim] versum-
que infert Homeri, in quo id verbum est [Od. 10, 72\\
^tqQ £71 vqaov d^ctaaovj iliy%L(SxE fcoovTcov'.
GeU. ihid. 1 Cloatius Verus in libris, quos inscripsit ver-
borum a Graecis tractorum, — errare inquit dictiun — ^(o6vt(ov.
cf. Inc. inc. libr. 14 p. 116 et de GeHii atictore Hypsicrates
ad fr. 2.
4[1]
fascinum appellat [CloaUus] quasi bascanum et fasci-
nare esse quasi bascinare.
Gell. ihid. 4 item fascinum — bascinare. cf. Prisc. III 284, 13.
CGL II 256, 30. aliter Paul. Fest p. 88, 14.
1 appellatum Skutsch
5 [9]
iuglans (d praetermissum est) quasi diuglans
id est Jibg pccXavogj sicut Theophrastus ait: i'dia
8e r&v oQBLv&v a iv xoig TtBdioig ov (pvexai^ xeQe^iv-
^og ngivog q>i>lvQr} atpdQnri TiaQva^ ^ zal jdtbg ^dXa--
vog. hanc Graeci etiam basilicam vocant.
Macrob. 3, 18, 4 Cloatius autem Verus in libro a Graecis
tractorum ita memorat: lugians — vocant. cf. Gav. Bass. fr. 5.
470 Grammaticae aetatis AuguBteae fragmenta
Varro de l. L, 5, 102 nux iuglans, quod cum liaec nux ante-
quam puigatur, similis glancBs, liaec glans optima et maxima
' a loTe et glande iuglans est appellata. cf. Hypsicrates ad fir. 2.
1 iugulans. di. Paris. iugulans {posteriore u deleto) de
Bamh, diiuglans
ORDINATORUM GRAECORUM
ho8 lihros a superiorihm discemendos esse hodie iam omnes,
quod sciam, consentiunt; non solum enim inscriptio voce 'ordina-
torum\ quam Gellius supra ignorat, constanter diversa est, sed
differunt etiam ii natura rerum. quod enim ex paucis frustulis
videmus, in hoc Cloatii opere nomina variarum rerum, sacraiium
in l. II, fructuum in IV, coUecta et litterarum ordine in singtdis
capitihus disposita erant. de qua grammaticorum consuetudine
apud Graecos et Bomanos vd. ISdioenemann, de lexicographis
antiquis {Ha/nnov, 1886) p. 44 sq. cum appellatione ^ordincUorum^
contrariae conferendae sunt, ut confusae quaestiones, arcata,
tfvfiftty^ al. de voee ^Crraecorum* cf Schoenemann p. 54 adn. 9.
6 [2]
lib. II. Deli ara est Apollinis revixoQog, in
qua nullum animal sacrificatur, quam Pythagoram
velut inviolatam adoravisse produnt.
MacToh. 3, 6, 2 constat enim, sicut Cloatius Verus ordi-
natorum libro secundo docet, esse Deli aram, apud quam ho-
stia non caeditur, sed tantum soUemni deum prece venerantar.
yerba Cloatii haec sunt: Deii — produnt. cf. Aristot. ap. Diog-
Laert. 8, 13.
l. IV. sunt autem genera malorum: Amerinum
cotonium citreum coccymelum conditivum irtt-
^r\Vig musteum Mattianum orbiculatum Ocra-
tianum praecox pannuceum Punicum Persicum
6 Quirianum prosivum rubrum Scandianum silvestre
struthium Scantianum Tibur Verianum.
Macroh. 3, 19, 2 malorum enumeranda sunt genera, q^w
Cloatius in ordinatorum Graecorum libro quarto ita diligenter
enumerat: sunt autem — Verianum. cf Isid. OT. 17, 7, Ssq.
2 coccymeliu Paris. 3 ogratianum 6 scaudiancu
Paris. Scaudianum Jan struciu Paris. strutiu Bamh.
Cloatius Verus 471
8 [10]
L IV, nux Graeca amygdale.
Macrob. 3, 18, 8 nux Graeca haec est, quae et amygdale
dicitur, sed et Thasia eadem nuz vocatur. testis est Cloatius
in ordinatorum Graecorum libro quarto, cum sic ait: naz G. a.
cf. Plin. n. h. 15, 89. Serv. g. 1, 187. huc. 2, 52. Schol. Bem.
g. ibid. Isid. ar. 17, 7, 23. CGL III 264, 14.
9 \13']
Africa albula arundinea asinastra, atra pa-
lusca, Augusta bifera Oarica, caldica alba nigra,
Ghia alba nigra, Calpurniana alba nigra, cucur-
bitiva duricoria Herculanea Liyiana ludia lepto-
ludia Marsica Numidica pulla Pompeiana praecox, 5
Tellana atra.
Macrob. 3, 20, 1 admonent nos et fici aridae, ut enume-
remns genera ficorum eodem Cloatio nos de his ut de aliis
instruente. sic enim diversas ficos diligentiae suae more dinu-
merat: AfWc» — atra. cf. Isid. or. 17, 7, 17.
4 laYianea Vatic. 6 numica Paris.
10 [12]
Anicianum cucurbitivum cirritum cervisca
calculosum Orustuminum decimanum Graeculum
LoUianum Lanuvinum laureum Lateresianum
myrapium Milesium murteum Naevianum orbi-
culatum Praecianum rubile Signinum Tullianum
Titianum thymosum, Turranianum praecox, vole-
mum; mespilum serum, sementivum serum, Taren-
tinum serum, Yalerianum serum.
Macroh. 3, 19, 6 pira — yarietas nominum numerosa dis-
cemit; nam idem Cloatius sic eorum vocabula describit:
Aniclannm — Berom. cf Istd. Or. 17, 7, 15.
fortasse ex Cloatio olearum quoque enumeratio fluxit, Macroh.
3, 20, 6.
INCERTAE SEDIS
cum neuiter liher, quem vidimus, ad glossas quae secu/ntwr
accommodatus esse videatur, tertium extitisse admittendum erit.
472 Grammaticae aetatis Augusteae &agmenta
ubi verha praesertim sacra illustrata sint caveas tamen ne Ulum
in libris sacrorum, quos Festus commemorat (fr. 11), quaeras;
ibi enim libros pontificios, non Cloatii commentarios signifkatos
esse, coUatis locis Festi p. 165^, 3. 286^, 17. 360 f>, 17 BPeter
ostendit (quaest. pontif. specimen p. 6). cf. etiam Serv. Ban.
Aen. 3, 287. 9, 406. buc. 7, 31.
11 [3\
Cloatius et Aelius [fr. 62] in libris sacroram molu-
crum esse aiunt lignum quoddam quadratum, ubi im-
molatur.
Fest p. 141^, 25 cioatius — immoiaturj idem Aelius [fr. 2].
Aurelius Opillus [fr. 7]. cf PatU. Fest. p. 140, 9. adn. crit.
ad Ael. Stil fr. 62.
12 [4]
Obscum — Cloatius putat eo vocabulo significari sacrum,
quo etiam leges sacratae obscatae dicantur.
Fest. p. 189^, 24 Obscnm daas diversas et contrarias signi-
ficationes babet. nam Gioatias — dioantor. et in onmibus fere
antiquis commentariis scribitur Opicum pro Obsco, ut in Titini
fabula Quinto [v. 104 Bibb.^]: ^qui obsce et volsce fabulantur,
nam latine nesciunt.' a quo etiam verba impudentia elata
appellantur obscena, quia frequentissimus fuit usus Oscis libi-
dinum spurcamm. sed eodem etiam nomine appellatur locus
in agro Yeienti, quo frui soliti produntur augures Romani.
cf Paul. Fest. p. 188, 1. Fest. p. 198 f>, 29. Beitzenstein, Verr.
Forsch.p. 77. 78 adn.
2 sacrae cod.
13 [6]
obstitum Oloatius et Aelius Stilo \fr. 25] esse aiunt
violatum attactumque de caelo.
Fest p. 193**, 4 obBtitum — caeio; Cincius [fr. 24].
14 [5]
piacularis porta appellatur — ^quod^, ut ait Cloatius,
cum ex facto per aliquem piaculo solvitur, ibi aliqua
piandi propitiandique causa immolantur.
Cloatius Yerus. Cornificius Longus 473
Fest. p. 213*^, ^7 piactaari» p. app. <^propter aliqua piacula,
quae ibidem fiebant; vel qnod^, ut ait — iimnolantar. cf. Pauh
Fest. p. 212, 5. {GGL IV 272, 46. V 39, 3. 575, 60).
1 quod suppl. Huschke OMue. 2 ex] r. p. coni. Huschke
ea Bacier facto Augustinus: sacro ibi OMue.i ut
15 [S]
<(sa^criina est, <(ut Aelius Stilo \fr. 69\ et Clo^atius
dicunt, ^mustuin indi^tum in amphoram <(Meditrinalibus
sacr^ifici causa, pro <[vineis et vasis et ipso vino^, quae
quasi sacra <(ea re fiunt; quod Lib^ero fit, ut prae<(metium
de spicis^ Cereri.
Fest. p. 318**, 23 ^sa^crima — Cereri. odn. crit. vd. ad Ael.
Stil. l. c.
16 [7]
subuculam Aelius Stilo \fr. 57] et Oloatius isdem fere
verbis demonstrant vocari, quod dis detur ex alica et
oleo et melle.
Fest p. 309 <*, 25 «ubuctaam — meUe. cf. Ael. Stilo ad l. c.
DUBIA
qua de causa glossas quae secuntur Cloatii esse verisimile
existimem vd. ad Ael. Stil. fr. 69.
17 [deest']
Fest. p. 174'', 16 «novalem a>grum) = Ael Stilo fr. 21
18 \deest'\
Fest. p. 297\ 15 (sobrium vicum) == Ael. StUo fr. 35
apud Servium (g. 2, 383) in verbis 'ut relatio placet^ ^ut
Vero Cloatio pV latere EUnger temere suspicatus est (de C. Valgii
Rufi. poematis commentatio. Halis 1848 p. 273 adn. 22). cf. Tre-
hatius ad fr. 5.
CORNIPICIUS LONGUS
quid intercedat inter Cornificium poetam (Catull. 38. Ovid.
irist. 2, 436. Macrob. 6, 4, 12. 5, 13), Cornificium Vergilii oh-
trectatorem (Cledon. p. 43, 2), Comificium grammaticum versa-
tissima quaestio est. in uno quidem omnes fere consentiwnt.
474 Grammaticae aetatis Aagusteae fragmenta
Comifieium Longum Servii auctorem (fr. 4) eundem esse, qwm
libros De etymis deorum scripsisse accepimus (fr. 1. 2), mfnt
alium Festi in nominihus divinis sacrisve auctorem aut AmMy
qui ad vocem ^novensQes* Cornifidum cum Adio et Cindo wm
aliter 04: Festus coniumgit {cf. Wissowa BE 4, 1630. de Ma-
crob. scUum. font. p. 43). sed si quaerimus guid Comificio Longo
cum poeta commwne fuerit, hos diversos esse plerique putant [ef.
Schwahe, qttaest. Catull. p. 300; Wissowa ibid. Teuffd-Schwabe
Schanz etc.), eundem alii {Bergk op. 1, 546. Bibbeck, proleg. ad
Verg. p. 96). et quidem certe nihil miri Comificium poetm
artem grammaticam, ut Valerium Catonem aliosque, professm
esse; at cum iUum HieronymtM (ad a. Abr. 1976) a. 713/il
mortwum esse tradat, si is, ut vulgo putatur, a Quinto Caesofis
propraetore Ciceronisque familiari diversus non est, tempora vix
consonant cwm enim in etymis (fr. 2) Ciceronis l%bri De natura
deorum a. 710/44 editi memorentur, quomodo Comificius in
Syria et Africa intra annos 709/45 — 713/41 bellis impUcatus
eos legere et opus eruditionis plenum scribere potuisse creditur?
prudentius igitur poetam a grammatico discememus, etiam si
utrwmque Macrobiu^ Cornificio nomine simpliciter affert, quae
incuria apud Latinos scriptores saepius deprehenditur (cf. ipsum
Macrob. de Labeonibus). contra Vergilii obtrectatorem, cum
tempora non obstent (cf. Weichert, poett. Latt. rdl. p. 165
adn. 11), non alium esse puto ac z&v vsaziQmv CatuUique ami-
cum, cum praesertim Ovidius ibid. Anserem Vergilii obtrecta-
torem memoret, qui rursus a Donato in vita Verg. {p. 66 R)
cwm Cornificio consodatur. neque id adversatwr, quod Servius
in georgicis {1, 210), qua£ post interitum Cornificii edita suntf
versum refertj quo is formam ^hordea^ obiurgavit; haec enim
in bu^olicis (5, 36) quoque invenitur.
Comifidus Longtis post a. 710/44 et ante editos Verrii libros
De verborum significatu scripsit.
PRAGMENTA
DE ETYMIS DEORUM
operis inscriptionem a Macrobio minutam Priscianus rtetius
tradidit. cum in primo libro nomen c littera ineipiens {fir, Xj,
in tertio autem littera i (fr. 2) explicetur, deorum appeUaticnes t»
ordinem litterarum digestas esse suspicari licet. hcu: diMOS^ione
nos omnes glossas deos respicientes , etiam iibi liber Oomifieii
nominatus non est, referemus. cf. Bergk op. 1, 458.
ComificiuB Longus 475
1
lib, L ipsis vero ad Cereris memoriae noyaiidae
gratia lectus sternuntur.
Frisc. p. 257, 5 etiam huius lectus antiquissimi protulerunt.
Comificius in I de etymis deorum: ipsiB — atemxmtar.
2 gratia Bern. Lugd-Bat Carol. gratiam vel -tiae (-tie) rell.
l, LIL. Cicero [de nat d. 2, ^7] non lanum sed
Eanum nominat ab eundo.
Macrob. 1, 9, 11 alii mundum id est caelum esse voluerunt
lanumque ab eundo dictum, quod mundus semper eat, dum in
orbem volvitur et ex se initium faciens in se refertur; unde
et Comificius etymoram libro tertio: Clcero inquit non — enndo.
hinc et Phoenices in sacris imaginem eius exprimentes draco-
nem finxemnt in orbem redactum caudamque suam devorantem,
at appareat mundum et ex se ipso ali et in se reyolyi. ideo
et apud nos in quattuor partes spectat, ut demonstrat simu-
lacmm eius Faleris advectum. cf. Nig. Fig. fr. 42. Gav. Bass.
fr. 9. Isid. or. 8, 11, 37. verba ^hinc — advectum* fortasse
Comificio tribuenda swnt
3
Comificius arbitratur Apollinem nominatum &7to xov
ccvanoketv^ id est quia intra circuitum mundi, quem Graeci
TtoXov appellant, impetu latus ad ortus refertur.
Maxyrob. 1, 17, 9 [postquam Flatonis Chrysippi Speusippi
Cleanthis etyma attulii\ Comificias — refertor. sequitur de eadem
re longa disputatio. cf. Varro de l. L. 5, 68. Cic. de nat
d. 2, 68.
4
invenitur apud Comificium Longum lapydem et Icadium
profectos a Creta in diversas regiones venisse, lapydem
ad Italiam, Icadium vero duce delphino ad montem Parna-
sum, et a duce Delphos cognominasse et in memoriam
gentis, ex qua profectus erat, subiacentes campos Crisaeos 5
vel Cretaeos appellasse et aras constituisse.
Serv. {Dan.) Aen. 3, 332 patrias aras alii Achilleas intelle-
gant — . alii patrias Apollineas Tolunt a Patris Achaiae civi-
tate, in qua Patrius ApoUo colitur — . sunt qui dicunt ab
476 Grammaticae aetatis Augusteae fTagmenta
Aesculapio aras Apollini statutas patrias nominatas. alii in
templo ApoUinis dicunt aram fuisse inBcriptam IIATPIOT
ATIOAASINOZ — . inTenitur tamen apud — constitoisae. de Apol-
line sdlicet disputans haec Cornifidtts seripsit.
1 iapidum et iacadium Floriac. 2 a crata in diversa
regione idem 3 duci idem
5
Ooi^oq appellatus, ut ait Comificius, iato xov tpoixav
pia quod vi fertur.
Macroh. 1, 17, 33 <t^oTfio; — fertnr; plerique autem a specie
et nitore ^ol§ov id est Ka^ocgbv xal Xap^Tt^bv dictum putant.
cf. Isid. or, 8, 11, 54.
1 0OITON Paris. 2 quo die Bamh.
6
nec ipse luppiter rex deorum naturam solis videtur
excedere, sed eundem esse lovem ac solem claiis docetur
indiciis. nam cum ait Homerus \IL 1, 4^3^.
Zevg yccQ ig ^SlKsavbv fi€T' a(iv(iovag Aid^iOTCfjag
6 X^i^t^g ffJ''? ftf^a daita^ dsol d^ a(ia navxsg snovxOj
S(odsy,dxi^ 6s xoi avd^tg iksvcstai OvXv(i7t6v6sj
lovis appellatione solem intellegi Comificius scribit, cui
unda Oceani velut dapes ministrat. ideo enim, sicut et
Posidonius et Cleanthes adfirmant, solis meatus a plaga
10 quae usta dicitur non recedit, quia sub ipsa currit Oceanus,
qui terram et ambit et dividit.
Ma^croh. 1, 23, 1 nec ipse — dividit. huius modi per inversioneiH
explicationes Stoicorum more factae nunc primum apttd Bomanos
reperiuntur.
1 ante nec add. 66 lOVe Bamh. 6 XGIZON 8 apes
codd. m. 1 9 affirmant Paris.
7
Cornificius quod fingatur pingaturque minitans armis,
eandem [Minervam] dictam putat.
Paul. Fest. p. 123, 1 Minerva dicta quod bene moneat;
hanc enim pagani pro sapientia ponebant. Cornificias vero quod
— putat. cf Cic. de nat. d. 2, 67. aliter Fest. p. 205^, l^. Varro
de l. L. 5, 74. Isid. or. 8, 11, 71. 15, 1, 44. Mart. Cap. 7, 73S.
ComificiuB Longus 477
8
novensiles — novitatum Comificius praesides [esseputat]^
quod curantibus his omnia novitate integrentur et constent.
Amob. 3, 38 novensiies Piso [fr. 4], Granius [fr. 3 et Aeh
Stilo fr. 22\ Varro \fr. 37 3\ novitatum — constent, deos novem
Manilius [/**. 2\ Cincius \fr. 22\
1 praesides Sabaeus: praesidens
cum sol in signo Cancri aestivum solstitium facit, in
quo est longissimi diei terminus, et inde retrogressum agit
ad deminutionem dierum, Pythius eo tempore appellatur
oog jtvfiaxov ^icav^ o iczi xov xEXevxaiov dQO^iov XQixmv.
idem ei nomen convenit et cum Capricomum rursus in- 5
grediens ultimum brevissimi diei cursum intellegitur pere-
gisse, et ideo in alterutro signorum peracto annuo spatio
draconem Apollo, id est flexuosum iter suum, ibi con-
fecisse memoratur. hanc opinionem Comificius in etymis
rettulit. , 10
Macrob. 1, 17, 61 de Pythii cognomine BufQcere ista po-
tuissent, ni haec quoque se ratio eiusdem appellationis ingereret.
cum enim soi — rettuiit. ideo autem his duobus signis, quae por-
tae solis vocantur, Cancro et Capricomo haec nomina contige-
runt, quod cancer animal retro atque oblique cedit, eademque
ratione sol in eo signo obliquum, ut solet, incipit agere retro-
gressum, caprae vero consuetudo haec in pastu videtur, ut
semper altum pascendo petat, sed et sol in Capricorao incipit
ab imis in alta remeare. cf Isid. or. 8, 11, 54. 55. fortasse
haec quoque de Cancro et Capricorno Cornificii sunt.
4 eeON Bamb.
10
<(Bediculi fanum extra portam^ Capenam Cornifi<[cius
statuit pr^opterea appel^latum esse, quia
accedens ad u^rbem Hannibal <(ex eo loco redierit qui-
bus^dam visis perterritus.
Fesi. p. 282<^, 23 <BedicuU> — perterritua.
1 sq. suppletum ex Paulo 2 optere
478 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
mCERTAE SEDIS
haec quae secuntur ab iisdem libris De etymis alkna
nan mnt,
11
nare a nave ductimi Comificius ait, quod aqua feratDx
natans ut avis.
Fest p. 166 f>, 26 nare — ayis. cf, Non, p. 353, 26, 28.
2 navis Paulus
12
Comificius nuptias dictas esse ait — quod nova petantur
coniugia.
Fest, p, 170f>,24 nnptias dictaa esse ait Santra f/r. d], ComiilQiiu
— coniugia, Curiatiufl [fr, 2\ Aelius [fr. 23^ et Cincius [fr, 23\
ef, Ael, Stilo ad l, c,
13
o^rba y stautior . . .
^ in eo libro
pontificatu
. . puella sine sacrae
a nupta
6 cui fnisset
Cornificius in
. . on.
Fest. p, 182^, 7 o<rba> — . . . . on. Hyginus \fr. 20]. haec
glossa a Festi superiore eiu^sdem generis, ubi Ser. Suipidus
(fr. 5) et Ael. GaUus (fr, 12) afferuntur, separanda esse vtdetur;
cf. Paul. p. 183, 2. 3. lacunae expleri non possunt.
14
oscillantes, ait Comificius, ab eo quod os celare sijit
soliti personis propter yerecundiam, qui eo genere lusns
utebantur. causa autem eius iactationis proditur Latinus
rex, qui proelio, quod ei fuit adversus Mezentium Caeritom
6 regem, nusquam apparuerit iudicatusque sit luppiter factus
Latiaris. itaque solitos iis diebus feriatos liberos servos-
CornificiaB Longus 479
que requirere eum non solmn in terris, sed etiam qua
videtur caelum posse adiri per oscillationem, velut ima-
ginem quandam yitae humanae, in qua altissima interdum
<^ad infimum delabuntur, interdum^ infima ad sunmium lo
efferuntur. atque ideo memoriam quoque redintegrari
initio acceptae yitae per motus cunarum lactisque ali-
mentum, quia per eos dies feriarimi et oscillis moveantur
et lactata potione utantur.
Fest. p. 194^, 10 oBciUantefl — utantur. cf. Santra fr. 10.
1 08 cel. OMue.i eos celeres 4 ei Ald.: eis 6 sol.
iis d. OMue.: scit eius dies 8 videntur 10 lac. expl, Btiech.
15
^putiim pro puro dixisse)> antiquos ^et inde putatas
vites et arbores, quibus^ decisum est id <(quod impedi-
mento erat, Cor^nifici^us^ ait.
Fest. p. 217^, 16 ^putum^ — ait. neque <^aliter accepit
Ennius cum dixit^ in Alexandro [I v. 62 Bibb. '] : ^
amidio purus pui^us'; et Plautus [Psend. 1200]: ^purus putu&
hic> sycophanta est'. cf. Paul. p. 108, 20. 216, 8. Non,
p. 27, 19. Isid. or. 17, 5, 32. CGL V 525, 29. num a Comificio
exempla Ennii Plautique sumpta sint decemi non potest.
1 sq. suppletum ex Paulo 2 dicisum: em. Urs.
16
tallam Comificius posuit, unde et Talassus.
Fest. p. 359^, 10 talam — Talassug.
talam cod.
alias Festi Paulive glossas de deorum nominihus Willer»
(de Verr. Fl. glossar. interpr. p. 26 sq.) congessit, ex Comifidi
De etymis haustas esse suspicatus, quae sunt: p, 22, 14 Apel-
linem; 22, 15 Aperta; 43, 16 Camenae; 51, 14 Cybebe; 52, t
Cybele; 52,2 Cytherea; 52,3 Cyllenius; 52,6 Cypria; 52,8 '
C^thius; 72, 2 Dictynna; 99, 20 Hecate; 100, 10 Heliconides;
100, 14 Hercules; 101, 2 Herceus; 101, 11 Hippius; 103, 3
Hyperionem; 105, 15 Itonida; 119, 16 Lycii; 182^, 30 Oreos;
185^,18 Orestiades; 212,8 Pegasides; 212,10 Pimpleides;
214^, 5 Pierides; 220, 10 Pallas; 222, 8 Paeana {cf Macroh.
1,17,17); 356 f>, 6 Thymbreum; 55^,4 Th. Terpsicore; 367, 9
Tritogenia.
480 Grammaticae aeiatis Augusteae fragmenta
FALSUM
17
ut folia, quae frugibus arboreis tegmina
gignuntur
Serv. g. 1, 55 ^arborei fetus alibi' id est poma. et arboream
[cnm] aliqui duobus modis .... accipiunt; aliter enim in
Aeneide [12,888] de telo ^ngens arboreum'. Cornificius: atfoua
-— gignuntnr. cum et poetica verha et numeri in istis sint, Comificio
poetae, tum grammatico contra Bergkium trtbuo ; uhi fortasse
Servius post verha ^ut folia* non nihil omisit.
AKTORIUS
quin Artorius Verrii auctor idem sit ac C. Artorim Pro-
culu^ rhetor, de quo apud Quint. 9, 1, 2 notitia extat, nihil ob-
stat {cf. Hertz, Sinn. Cap. p. 11; aliter FSchoeU ad Flaut.
Cas. 646). is ineunte fere Augustea aetate fuit. cf. Klebs,
Pauly-Wiss. BE 2, 1461/1. Prosop. imp. Bom. 1, 156 '977''.
FRAGMENTA
1
Artorius procestria, quae sunt ante castra.
Paul. Fest. p. 225, 12 procestria — Aeliue [fr. 31] ; Aztoriiu
— castra. etiam qui non habent castra, propugnacula qmbos
pro castris utuntur aedificant. cf. Char. exc. p. 550, 12. CGL
II 385, 67. 381, 13. V 475, 54.
2
tentipellium Artorius putat esse calciamentum ferra-
tum, quo pelles extenduntur, idemque Afranium dixisse in
Promo [v. 281 Bihh.^\ 'pro manibus credo habere ego
illos tentipellium '.
Fest p. 364 f>, 16 tentipeiUnm — i. tentipeUium. Titinniiun autem
Yerrius existimare, id medicamentum esse, quo rugae exten-
dantur, cum dicat [v. 173 Bibh.^ Hentipellium inducitur, rugae in
ore extenduntur', cum ille tQOitiyt.&^ dixerit. cf. CGL 11196,54.
2 indeque vg.
Gomificius Longus. Artorius. Antonius Panurgus 481
topper significare ait Artorius cito fortasse celeriter
temere. cito, sic in Nelei carmine [I p. 270, 3 Ribh.^i
'topper fortunae commutantur hominibus'. citius, sic
Cn. Naevi<us> \FFB 49 B^i ^topper saevi^ capesset
flammam Volcani'. cito, sic in eodem [Liv. 22 Bi\: ^nam- 6
que nullum peius macerat homonem, / quamde mare saevum.
vires cui sunt magnae, topper / confringent inportunae
undae'. fortasse, sic Coelius 1. VII \fr. 47 P.]: 'ita uti sese
quisque vobis studeat aemulari in statu fortunae reip.,
eadem re gesta, topper nibilo minore negotio acto, gratia lo
minor esset*. fortasse, sic Accius in lo \v, 387 J?.'] : ^topper,
ut fit, patris te eicit ira'.
Fest. p. 352^, 4 topper — ira. s ennius [Sex. Enn. fr. 1].
cf. Quint. 1, 6, 40. CGL V 517, 5.
4 C. Naevicapesset cod. topper s. add. Havet t. navis
Buechder 6 in Odyssia coni. Hermann 6 humanum: em,
Urs., qui macit coniecit 7 viret 8 unde si se Meltzer
12 te eiecit Vatic. Bibb. ira Urs.: iras (seq. ennius)
ANTONIUS PANURGUS
in contraria aliorum sententia (cf. FSchodl ad Flaut.
Gas. 646) Antonium tamen putare perperam pro Artorio traditum
esse vel versa vice, cum necesse non est {Artor. praef) tum ne
consentaneum quidem; ipse enim Antonius semel atque iterum
fortasse (fr. 2) nuncupatur, et iniuria scriptor qui Artorio apud
Festum opponitu/r (Artor. fr. S) is Sinnius creditus est, qui infra
(fr. 1) Antonii sententiae refragatur (cf. Sex. Enn. test. 1).
FRAGMENTA
1
Panurgus Antonius haec ait: numero nimium cito^
celeriter nimium, ut Plautus in Casina [^4^]: *ere
mi. quid vis mea ancilla? nimium saevis. numero
dicis' nimium cito. Accius in Oenomao [v. 502 Bibb.^:
Grammatioae Bomanae firagmenta ed. FuhaioiiI 31
482 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
5 'ego ut essem adfinis tibi, non ut te extinguerem,/
tuam petii gnatam; numero te expugnat timor'.
Afranius in Suspecta [v. 3^0 B.^i ^per falsum et abs
te creditum numero nimis' celeriter. Caecilius in
Aethione [v. ^J?.*]: 'ei perii; quid ita? numero venit;
10 fuge domum'. Afranius in Simulante [t;. 312 B?]:
^me miseram. numero ac nequicquam egi gratias'.
Fest. p. 170^, 5 [postquam Sinnii sententiam rettulit fr. 9]
at [an cod.] Panurgus — gratias. cf. Non. p. 352, 16. CGL V
33, 34. 88, 8. 122, 45.
2 Casin§ remi 3 saepius 6 petii vg.: peti gnir
tam Urs.: gnata expugnat OMue. expurgat cod. expurgasti
Non. 8 te 9 Aethxione Urs. perii vg.: peri 10 nice:
em. Augustinus Simulante emisera 11 nequiqnam Bibb.
DUBIUM
2
<(meminit etiam trientis^ ratiti Antonius, <^qui ex hac
causa ratitos dici^ trientes putat <^quod
par^s assis sit, quin nulla
sic, sed se <^ sex^tans. nec hac
re ra ac legionum unam
<^ s^ignificat. quod hi pe-
<^ ra)>tio cum his putaretnr
<^ es^sent.
Fest. p. 27 4<^, 16 ^ratitum quadrantem^ Tarqui<^tiii8>[/r.fl
et Oppius [fr. 2]. <^memmit> — ^es^sent. cum Festus AntoniuiH
Crniphonem nusquam memoret, Panurgum hic denuo respexisse
videtur,
1 sq. expl. ex parte Scdl.
C. VALGIUS RUFUS
A. TESTIMONIA
¥ITAE
1. 'C. Vcdgius' Plin. Quint., ' Valgius Bufus* GeU., 'Vdlgim'
vulgo. de praenomine cf. BUnger, de C. Valgii Bufi poemaHs
commentatio {Halis 1848) p. 135 sq.
Antonius Panurgus. C. Valgius Rufus 483
2. Hor. carm, 2, 9, 5 amice Valgi Porphyr, ihid. Valgium
consnlarem amicum suum solatur morte delicati pneri graviter
adfectum. cf. Ps-Acro ibid. 1. Vdlgius Messallae quoque
Corvini familia/ris fuit de eius aetate cf. etiam test. 3. 4. 5.
3. Quint. 3, 5, 17 Appollodorus , ut interpretatione Valgi
discipuli eius utar cf test. 8.
4. Valgius consid fuit a. 742/12 cum C. Sulpicio Quirinio,
8uff. in l. M. Valerii Messallae Barhati. cf. test. 2 et JProsop.
imp. Eom. 3, 382/169.
5. Plin. n. h. 25, 4 Gaius Valgius eruditione spectatus
Paneg. ad Mess. 179 {Tihull. 4, 1) est tibi qui possit magnis se
accingere rebus / Valgius, aetemo propior non alter Homero.
cf. Hoi: carm. 2, 9, 18. id. sat. 1, 10, 81 [enumerat poetas
recentiores optimos atque carminum iudices] Plotius et Varius,
Maecenas Vergiliusque / Valgius et probet haec Octavius
optimus atque / Fuscus.
SCRIPTORUM
6. Ps-Acro carm. 2,9,9 ^flebilibus modis' quia poeta
erat Valgius et m<^a^erorem suum luctuosis carminibus
solabatur. Hor. ca/rm. 2, 9, 9 tu semper urges flebilibus modis /
Mysten ademptum — 17 desine mollium / tandem querelarum.
Serv. Dan. huc. 7, 22 Codrus poeta eiusdem temporis fuit, ut
Valgius in elegiis suis refert. cf. Schol. Veron. ihid. Serv.
Aen. 11, 457. fragmenta sunt ap. Baehrens, FPB p. 342.
7. Char, p. 108, 7 Valgius in epigrammate an hucolica
etiam scripsit? {cf. Unger tbid. p. 283 sq.)
8. Quint 3, 1, 18 sed Apollodori praecepta magis ex
discipnlis cognoscas, quorum diligentissimus in tradendo fuit
latine C. Valgius, graece Atticus. cf. ihid. 3, 5, 17 {test. 3).
5, 10, 4. Diom. p. 387, 6 (?).
9. Plin. n. h. 25, 4 post eTim [Catonem,] unus inlustrium
temptavit Gaius Valgius — inperfecto volumine [de herhis]
ad divum Augustum, inchoata etiam praefatione religiosa, ut
omnibus malis humanis illius potissimum principis semper
mederetur maiestas. Valgius Plinii etiam auctor fuit in lihr.
XX — XXVII {de herhis et medidna).
B. PRAGMENTA
DE REBUS PER EPISTULAM QUAESITXS
cf. Varro Tiro Sinnius supra, Epicurus ap. Diog. Laert.
10, 35 multique alii
31*
484 Grammaticae aetatis Angusteae fragmenta
lib, II. Valgius Rufus in secundo librorum, quos in-
scripsit de rebus per epistulam quaesitis, lictorem dicit a
ligando appellatum esse, quod cum magistratus populi
Bomani virgis quempiam verberari iussissent, crura eius
6 et manus ligari yincirique a \riatore solita sint, isque qui
ex conlegio viatorum officium ligandi haberet lictor sit
appellatus; utiturque ad eam rem testimonio M. Tulli
yerbaque eius refert ex oratione, quae dicta est pro
C. Babirio \13\i Uictor,' inquit ^conliga manus'. haec
10 ita Yalgius.
Gell. 12, 3, 1 Vaigius EufuB — Vaigius. et no8 sane cum illo
sentimus, sed Tiro Tullius [fr. i4]. cf. Non. p. 51, 26. Pflirf.
Fest. p. 115, 16. Gl. Beiff. 30 (Bh. Mus. 16, 8), ubi ' Vakrius'
(t. e. Valgius) appellatm.
6 is qui Bem. Paris. Voss. Lat. F 7 <et inde> is Mommsen
2
Yalgius de rebus per epistulam quaesitis solitaurilia
dicta ait esse a solis ^ ^ maribus sumptum esse.
Gha/r. p. 108, 27 (= Plin. dub. serm. p. 43, IB.) suove-
taurilia quidam putant dicenda a victimis sue ove tauro. sed
VaigiuB — 6886. cf. Inc. inc. libr. fr. 10 p. 416.
2 esse ait a s. m., tauri autem nomen maribus s. esse ad-
notavit Bondam e cod. IDousae tauri autem n. pro onmibua
maribus s. e. Putsch, lacunam post maribus siffn. KeU
3
lacer an laceris? ut tener puer; ultimam enim voca'
lem si ablativus ami<^serit^, dabit scire <[qualis^ esse
debeat nominativus. — quod ita dici <[debere et^ Caesar
de analogia libro II \fr. tf] nec non et Valgius de rebus
6 per epistulam quaesitis <(p^utant.
Char. p. 135, 20 (— Plin. dub. serm. p. 51, 23 B.) lacer -
^p^utant. Valgium rationis, non consuetiidinis sectatorem esse
eticm ex fr. 4 et 6 perspidtur.
2 ami cum lacuna cod. suppl. <o » edit. princ. qualifl
add. 00 8 deb. et suppl. Keil solet Caesar <o 5 ^p^utant
st*pplevi <disp>utant Keil
C. Valgius RufuB 485
ratio qua Plinius [dub, serm, p, 22, 6 5.] ait Valgium
niti talis est: nomiiia semper pluralia, si ante noyissimam
a litteram i habebunt, deposita a et adsumpta um facere
genetivos plurales, velut Liberalia Floralia Liberalium
Floraliimi; si autem ante a i non habebunt, in rum 6
faciant necesse est genetivum. itaque exta castra extorum
castrorumque faciunt.
Char. p. 143, 19 Satumalium. a littera finita nominativo
plurali <^genetiYo)> alia um, alia rum terminabuntur. inspi-
cienduB itaque nobis est datiyus et ablativus pluralis, in is
sjllabam an in bu8 exeant. itaque fiilmina fulminum, lupana-
lia lupanarium, Satumalia Satumalium. bus enim syllaba dar
tiTUs et ablatiyus clauduntur. balneoram vero et ferreomm
ideo dicimus, quod eorum datiyi et ablativi non bus sed is
terminantur. secunda ratio qna — faoixmt. cf. Char. p. 52, 17.
141, 29. 146, 31. Serv. in JDon. p. 435, 2. Pamp. comment
p. 168, 5. 196, 19. Non. p. 489, 25. Macroh. 1, 4, 38q.
6 sin 6 facient 7 facit
INCERTAE SEDIS
5
secus Valgius putat ex Graeco quod est eKccg dictum.
Fest. p. 297 a, 1 secuB — dictum. absurde scilicet; significat
enim aperte aliter exemplis omnium fere, qui eam vocem
usurpant. cf. Patd. Fest. p. 296, 1. GGL II 181, 14. V41,2.
haec in lihris epistularum fuisse existimo.
et Valgius et Verrius [/V. 18] et Trogus de animalibus
[beres] lacte dicunt.
Char. p. 102, 9 (=« Plin. dub. serm. p. 53, 18 B.) lacte sine
vitio dicemus; nam et Cato sic dixit, [/). 85, llJ.] et in Italia
atras capras lacte album babere. sed et YaigioB.— dicunt. at con-
suetudo tamen aliud sequitur. cf. Caesar fr. 14. utrum prae-
ceptum hic an vocis simplex usurpatio referatur quaeri poteat;
haec tamen verisimilior est {cf Unger 1. c. p. 189).
2 heres secl. KeU ut ex seq. heres v. 20 intersertum saepe
coui. Lindemami
486 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
restant Inc. de duh. nom. CGK V 586, 4 (pelves generis
feminini, ut Vallius ^perfusam pelvem') et Char. p. 73, 20
{adn. KeiT). illic tamen, etiam si ^Valgius' in 'Vdllius' cor-
ruptum esse recte Haupt coniecit, locus ex carmine quodam,
non ex libro grammatico sumptus esse videtur; hic aidem pro
^alius^ arhitrario ^Valgius^ positus est {cf. Schoell, leg. XII tab.
rell. p. 33).
GAVIUS BASSUS
A. TESTIMONIA
1. de Gavio Basso a Caesio distinguendo nulla iam dubi-
tatio est^ {cf. Jahn, praef ad Pers. Fl. p. XXVIII adn.); qui
qucmdo fuerit ex eo patet, quod equum Seiamim Argis vidit,
qui a Doldbella a. 7 J 1/43 in Syriam eunte Argis ahducttis est
{fr. 4; cf. Roth, Heidelb. Jahrbb. 4. 1845 p. 613). cum autem
ifef. Antonii triumviri interitum (a. 724/30) ipse atiigisse videatur
{fr. 4), post hoc tempus scripsit.
2. Gell. 3, 19, 1 Gavii Bassi eruditi viri varia de eius ety-
mis iudicia vd. ad fr. 1. 3. 6. 7. 8.
5. Fulgent. expos. serm. antiq. 33 [= Peiron. sat. p. 245, 3 B.*\
Gavius Bassus in satiris ait: Weruina confodiende , non te
nauci facio'. diffidendum scilicet.
reliquias coll. Lersch, Gavius Bassus und Caesius Bcusus
{Philol 1. 1846 p. 618sq.).
B. FRA6MENTA
DE ORIGINE VERBORUM ET VOCABULORUM
integram operis inscriptionem tradidit semel Gellius (3, 19, 1);
breviorem enim 'de orig. vocab.\ quam is alibi usurpat {2, 4,3.
5, 7, 1. 11, 17, 4), decurtatam esse totus loquendi modus verbo 'eom-
posuif addito ostendit {cf Kretzschmer, de GeU. font. p. 16. 18).
quin autem altera inscriptione 'commentarii* eundem librum
Geiliits intellegat {3, 9, 1. 18, 3) non dubito {cf. Kretzschmer ibid.
p. 99), praesertim cum ei appellationi ^sui^ pronomen culiungat.
res litterarum ordine digestas esse ex locis GeUianis, qui ita
procedtmt, Hosius coniecit {praef ad Gdl. p. LVIII).
C. YalgiuB Rufus. Gayius Bassus 487
1 [3 Lersch]
lib. IIL divinatio iudicium appellatur, quo-
niam divinet quodam modo iudex oportet, quam
sententiam sese ferre par sit.
Gelh 2, 4, 3 GayiuB BassuB in tertio librorum, quos de
origine yocabulorum composuit: diyinatio inquit iudicium — sit
nimis quidem est in yerbis Gayi Bassi ratio inperfecta vel
magis inops et ieiuna. sed yidetur tamen significare yelle id-
circo dici diyinationem, quod in aliis quidem causis iudex ea,
<^quae^ didicit quaeque argumentis yel testibus demonstrata
sxmt, sequi solet, in hac autem re, cum eligendus accusator
est, parva admodum et exilia sunt, quibus moyeri iudex possit,
et propterea, quinam magis ad accusandum idoneus sit, quasi
divinandum est. haec Bassus. cf. Ehet. Lat. min. 97, 1 H.
Ps-Ascm. in divinat. p. 99 Or. CGL IV 333, 11.
2 divine
2 [7]
l. VII. dixit ibi quispiam nobiscum sedens amicus
meus in libro se Gavi de origine vocabulorum VII legisse
retas vocari arbores, quae aut ripis fluminum eminerent
aut in alveis eorum extarent, appellatasque esse a retibus,
quod praetereuntes naves inpedirent et quasi inretirent. 5
Gell. 11, 17, 2 tum in quodam edicto antiquiore ita scrip-
tum invenimus : ^qui flumina retanda publice redempta habent,
fli quis eorum ad me eductus fuerit, qui dicatur quod eum ex
lege locationis facere oportuerit, non fecisse'. retanda igitur
quid esset quaerebatur. dixit ibi — iuretirent; idcircoque sese arbi-
trari retanda flumina locari solita esse, id est purganda, ne
quid aut morae aut periculi navibus in ea virgulta incidenti-
bus fieret. cf. Fest p. 27 3 <^, 34. CGL V 479, 54. ni fallor,
horum omnium origo a Gavio repetenda est.
2 gaii Paris. m. 2 gabii Begin. 1646 VII om. Bern.
Paris. Vo88. Lat. F 7 3 refertas iidem codd.
5[1]
ingeniose visus est Gavius caelibes dicere veluti caelites,
quod onere gravissimo vacent, idque Graeco argumento
iuvit; rjC^iovQ enim eadem de causa dici adfirmat.
Quint. 1, 6, 36 qui vero talia [veriloquia] libris complexi
8unt nomina sua ipsi inscripserunt, ingenioseque visus — adfirmat.
488 Grftnmuiticae aetotu AagaBieae fcagmenta
nec ei cedit Modestiu inYeiitione; nam qnia Caelo SatoniiiB
genitalia absciderit, hoc nomine appellatos qni nxore caieaiit
ait. cf, Isid. or. 10, 34. Prise. p. 18, 10. AJbin. orih. p. 299, 27.
verUoquum Stdcarum prineipiarum lumine BeiteensUin iOmbrtsi
{M. Ter. Va/rro u. loh. v. Euchaita p. 35). dt Gaivio Modisti
oMCtore cf. etiam fr. 4.
1 gayininB Ambros. 2 Tacant nonnulU eodd.
4 18]
Gavius Bassus in commentariis snis, item Inlius Mo-
destus in secundo quaestionnm confusarom historiam de
equo Seiano tradunt dignam memoria atque admiratione:
Gnaeum Seium quempiam scribam fuisse eumque habmsse
5 equum natum Argis in terra Graecia, de quo fama con-
stans esset, tamquam de genere equorum progenitus foret,
qui Diomedis Thracis fuissent, quos Hercules Diomede oc-
ciso e Thraoia Argos perduxisset. eum equum fuisse dicunt
magnitudine invisitata, cervice ardua, colore poeniceo,
10 flora et comanti iuba omnibusque aliis equorum laudibus
quoque longe praestitisse; sed eundem equum tali fuisse
fato sive fortuna ferunt, ut quisquis haberet eum possi-
deretque, ut is cum omni domo familia fortunisque onuiibus
suis ad internecionem deperiret. itaque primum illum
15 Gnaeum Seium dominum eius a M. Antonio, qui postea
triumvinun reipublicae constituendae fuit, capitis dam-
natum miserando supplicio affectum esse; eodem tempore
Comelium Dolabellam consulem in Syriam proficiscentem
fama istius equi adductum Argos devertisse cupidineque
80 habendi eius exarsisse emisseque eum sestertiis centniD
milibus; sed ipsum quoque Dolabellam in Syria bello
civili obsessum atque interfectum esse; mox eundem equum,
qui Dolabellae fuerat, C. Cassium, qui Dolabellam obsederat,
abduxisse. eum Cassium postea satis notum est vietis
»6 partibus fusoque exercitu suo miseram mortem oppetisse;
deinde post Antonium post interitum Cassii parta victoha
equum illum nobilem Cassii requisisse et, cum eo potitiis
esset, ipsum quoque postea victum atque desertum detesta-
blLi exitio interisse. hinc proverbium de hominihus cala-
GaTins Bassus 489
mitosis ortum dicique solitum: ^ille homo habet equum so
Seianum'. — hunc equum Gavius Bassus vidisse Argis
refert haut credibili pulcritudine vigoreque et colore exu-
berantissimo. quem colorem nos, sicuti dixi, poeniceum
dicimus, Graeci partim (polviMXy alii CTtcidiKa appellant,
quoniam palmae termes ex arbore cum fructu avulsus S5
spadix dicitur.
Gell. 3, 9 Oayiiu BaasQs — SeianYun. eadem sententia est illius
qnoque yeteris proyerbii, qnod ita dictam accepimuB 'anrum
Tolosanum'. nam cum oppidum Tolosanum in terra Gallia
[ita JSraamus: italia vel italica codd.] Quintus Caepio consul
diripnisset multumque auri in eius oppidi templis fuisset,
quiBquis ex ea direptione aurum attigit, misero cruciabiliqne
exitu periit. himc equum — dicitur. cf. Otto, Sprtchw. p. 315.
Gell. 2, 26, 9. 10. Prob. et Serv. georg. 3, 82. Md. or. 12, 1, 49.
CGL V 245, 13. haec suh v. ^equtts Seianus' exposita esse
videntur.
7 quos] quod Paris. Vatic. 9 inusitata Paris. Lugd-
Bat. 16 triumvir Paris. 31 vidisse se codd. deterr.
5 14]
iuglans arbor proinde dicta est ac lovis glans;
nam quia id arboris genus nuces habet, quae sunt
suaviore sapore quam glans est, hunc fructum
antiqui illi, qui egregium glandique similem
ipsamque arborem deo dignam existimabant, lovis 5
glandem appellaverunt, quae nunc litteris inter-
lisis iuglans nominatur.
Macroh. 3,18,2sq. et Servius: ^nux ista iuglans secundum
non nullorum opinionem a iuvando et a glande dicta existi-
matnr'. Gavius vero Bassus in libro de significatione verborum
hoc refert: iugians — nominatur. Cloatius autem Verus [fr. 5].
prorsus similiter Va/rro de l. L. 5, 102. cf. Serv. buc. 8, 29.
Non. p. 122, 30. Isid. or. 17, 7, 21. CGL IV 245, 51. V 366, 4.
642, 50. Anecd. H. p. 180, 4.
6 [5]
parcus composito vocabulo est dictus quasi
par arcae, quando, sicut in arca omnia recon-
duntur eiusque custodia servantur et continentur,
490 GTammaticae aetatis Augosteae fragmenta
ita homo tenax parToque contentns omnia custo-
& dita et recondita habet sicati arca; quam ob cau-
sam parcus qaasi pararcns est nominatus.
GeU. 3, 19, 1 legebatur GaTii Bassi — liber de oiigine
Terboram et Tocaboloram. in qno ita Bcriptum fdit: paicni —
■iftiMif tom FaTorinus, ubi baec audiTit: ^superstitiose' in-
quit 'et nimis moleste atque odiose confabricatus commolitos-
tiue magis est originem Tocabuli GraTius iste Bassus, quam
enaizaTit'. cf. Serv. Dan. et Schol. Bem. georg. 1, 47. 3, 403.
6 pamcus] pararce ex parce Lugd-BcU. VcUic.
non panci sont qni opinantur pedarios senatores appel-
latos, qni sententiam in senatu non verbis dicerent, sed
in alienam sententiam pedibus irent. quid igitur? cum
senatus consnltum per discessionem fiebat, nonne universi
s senatores sententiam pedibus ferebant? atque haec etiam
vocabnli istins ratio dicitur, quam Gavius Bassus in
commentariis suis scriptam reliquit. senatores enim dicit in
veterum aetate, qni curulem magistratum gessissent, curru
solitos bonoris gratia in curiam vehi, in quo curru sella
10 esset, super quam considerent, quae ob eam causam curulis
appellaretur; sed eos senatores, qui magistratum curulem
nondum ceperant, pedibus itavisse in curiam; propterea
senatores nondum maioribus honoribus pedarios nominatos.
Gell. 3, 18, 1 non pauci — nomlnatos. cf. VatrO Sat fr. 220
Bue. Paul Fest. p. 49, 17. Serv. Aen. 11, 334. Isid. or. 20,
11, 11. CGL VI 299.
6 Gavius] G. 10 consideret: em. codd. deterr. cju-
rulis 12 ita vis se Vatic. ita ivisse Lugd-Bat. intravisse
Paris, 18 hon. functos codd. deterr. usos mavtUt Hertz
8 [6]
lepide mihercules et scite Gavius Bassus in libris,
quos de origine vocabulorum composuit, unde appellata
persona sit interpretatur; a personando enim id vocabulmn
factum esse coniectat. nam caput inquit et os coperi*
6 mento personae tectum uudique unaque tantum
vocis emittendae via pervium, quoniam non vaga
Gavins Bassus. Aufustius 491
neque diffusa est, in unum tantum modo exitum
collectam coactamque vocem ciet, magis claros
canorosque sonitus facit. quoniam igitur indu-
mentum illud oris clarescere et resonare vocem lo
facit, ob eam causam persona dicta est o littera
propter vocabuli formam productiore.
Gdl. 5, 7 lepide — productiore. cf, Fest, p, 217% 18, Anecd,
H, p. 202, 2. 248, 33.
1 et site: em. Paris. m, 2 7 diffuflest Vatic. difu est
Lugd'Bat. diff. est, (^set^ Mommsen
DE DIS
9\_i\
Gavius Bassus in eo libro, quem de dis composuit,
lanum bifrontem fingi ait quasi superum atque inferum
ianitorem, eimdem quadriformem quasi universa climata
maiestate conplexum.
Ma^rOh. 1, 9, 13 Gavlua BassuB — conplexum. cf. Nig. Fig, fr. 42.
I/yd. de mens, 4, 2.
1 diis Bamb,
INCERTAE SEDIS
10 [De dis 2]
Faunus — sororem suam Fentam Faunam eandem- .
que coniugem consecravit, quam Gavius Bassus tradit
Fatuam nominatam, quod mulieribus fata oanere con-
suesset, ut Faunus viris.
Lact. d, i. 1, 22, 9 Faunus — sororem — viris. cf Varro de h L.
7, 36. Jmob. 1, 36. Macrob. 1, 12, 22. Serv, Dan. buc. 6, 27,
g. 1, 10. Mart. Cap. 2, 167. Isid. or. 10, 103. ista etsi verisimilim
ad Itbros De dis referas, ne origines quidem grammaticas dedecent.
2 gauius Paris, gabinius Pal-Vatic. gabius rell. tradidit
Bonon. Pal-Vatic.
AUFUSTIUS
Aufustium ante Verrium scripsisse accepimus {fr. 2); sed
quod Usener (Rh. Mus. 24,101sq.) eum arbitratur disputationem
de imperfectis iri -ibam 'iebam finitis Asinio Pollioni adu-
492 Grammaticae aetatis AugxLsteae &agmenta
Uscenti XVI vel XVIII annorum inscripsisse (fr. 1), cum h%m
modi controversia post initium octavi saeculi iam fieri non p-
tuerit, vix recte iudicat. forma enim -ibam cum apud poetas
Augusteae aetatis, interdum etiam sine metri necessitate, hattd
rara est, tum apud scriptores reperitur, ut Varronem lAvium
Ta>citum Plinium iuniorem (cf. Skutsch, Atti d. Congr. Intemaz.
di Scienze stor. Boma 1903 p, 202, Neue-Wagener, Formetd.
d. Lat. Spr. 3, 317 sq.). romanicum ipsum imperfectum coniu-
gationis in -ire desinentis in ore loquentium -ibam formam per-
stitisse docet (cf. Meyer-Liihke, Gramm. d, roman. Spr. 2,2848q.i
itaque nihU impedit quominus Aufustius ad Asinium iam non
indoctum adulescentem sed existimatione litteratorum hominui»
florentem, ut Caesar et Varro ad Ciceronem, librum suum miserit.
FRAGMENTA
LIBBI AD ASmiUM POLLIONEM
1
est nunc genus dilatandi verba, quae io litteris
finiuntur, de quo et Aufusti grammatici liber est ad
Asinium PoIIionem, rectius dici veniebam audiebam sallie-
bam leniebam molliebam, quam venibam audibam sallibam
6 lenibam mollibam, tamquam venio prima correpta venie-
bam. rursus veneo prima producta venibam, non veniebam;
audio audiebam, audeo audebam.
Fragm. Paris. {Ter. Scaur.) CGK 35, 1 est enim nunc -
audebam.
1 est -H" N genus 2 dequo "I abnesti. fasti gramatici
liber ^ ad assinum pollionimi cod. de quo est A. g. I. ad A P.
em. Usener de quo est I. ad A. P. Aristi Fusci gr. conieeerat
Haupt 6 venibam] venebam
mCERTAE SEDIS
2
genius est deorum filius et parens hominum,
ex quo homines gignuntur. et propterea genius
meus nominatur, quia me genuit.
Paul. Fest. p. 94, 16 geniam appellabant deom qni vim
obtineret rerum omninm gerendarum. Aufustius: geaiiu inquit
AnfTistins. C. Asinius Follio 493
est — me gennit. alii genimn esse putarnnt unius cuiusque loci
deum. cf. Varro fr. 136. Paul Fest. p. 95, 9. Serv. g. 1, 302.
Ptisc. III 478, 5. Mwrt. Cap. 2,152. Isid. or. 8,11,88. CGL
V 362, 55.
3
omnia argumentata nomina
Priac. p. 383, 9 AufuBtius : o. arg. n., argumentata passiye,
'7naTa}d'ivTcc.
C. ASINIUS CN. f. POLLIO
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^Pollio' saepissime, ^Asinius^ interdum {Strabo Prisc),
^Asinius Pollio^ vel ^Pollio Asinius^ plerumque. de nomine
^Pollio^ geminata rectius quam simplici l scribendo cf Bitschl
op. 3,249. 4,771. Groebe, Pauly-Wiss. BE 2,1589. aliter
Woelfflin, de bdlo Afric. praef p. X.
2. CatuU. 12, 1 [ad Asinium Gaii fratrem] Marrucine Asini
de aJiis Asiniis Marrucinis cf Liv. per. LXXIII et Schwabe,
quaest, CatM. p. 301 sq.
3. Tac. de orat. 34 altero et yicesimo [aetatis anno^ Asinius
PoUio C. Catonem [a. 700154; cf Cic. ad Att. 4, 15, 4. 16, 5.
Ascon. in Scaur. p. 16 K-S.l , non multum aetate antecedens
CalvuB Yatinium iis orationibus insecuti sunt, quas hodieque
cum admiratione legimus. itaqu^ natus est a. 678/76. Tac,
ibid. 17 Asinius paene ad extremum [Augusti prindpatum]
duravit. Hieron. ad a. Abr. 2020 = 758/5 Asinius Pollio orator
et cousularis, qui de Dalmatis triumpnayerat, LXXX aetatis
suae anno in villa Tusculana moritur. cum eo consentit Seneca
cantrov. 4 praef 5. supervacanea igitur coniectura est Beiffer-
scheidii, Suet. rell. praef VIII {cf ibid. p. 83 ad fr. 62).
4. Asinii vitae curriculum hoc est: a. 698/58 in Graecia,
700/54 C. Catonis aceusator {test. 3. Quint. 12, 6, 1), 707147 tri-
bunus plebis, 709/45 praetor { Vell. Pat. 2, 73, 2. Cass. Bio 43, 47.
Wehrmann, fast. praet. 80), inde propraetor in Hispania {Ap-
pian. b. c. 4, 84. Vell. ibid. et Dio 45, 10. Cic. ad fam. 10, 32, 4),
mox Galliae transpadanae praefectus {Serv. buc. 2, 1. 6, 6. 9, 11.
Suet. vita Verg. p. 59 Beiff.), a. 714/40 consul {CIL V p. 60. 64.
X 5159. Philarg. buc. 4, 3), 715/39 Partfiinorum Dalmatarum-
que victor {CIL V p. 50, 77. Hor. carm. 2, 1, 15. Verg. buc.
8, 7. Serv. Dan. ibid. 12 et Philarg. ibid. 13. Hieron. test. 3).
494 Grammaticae aetatis Augiiflteae fiag;menta
tn repvblica prius Caesarem seeutus est {Cic. ad fam. 10, 31, 2.
Flut. Caes. 32), deinde AnUmium (Vell. 2, 63, 3. 73, 2. 76, 2.
Liv. per. CXX. Appian. b. c. 3, 9T), eui postea inimicus fac-
tU8 (Char. p. 80, 2) a cictlibm dissensiontbus remotus {TeU.
2, 86, 3) in litteris otium suum cofisumpsit.
5. 8uet. Aug. 29 ab Asinio Pollione atrium libeitatis [ex-
structum est]. cf. Ovid. trist. 3, 1, 71 et supra De biblioih. test. 13.
6. Sen. controv. 4 praef. 2 Pollio AjBinins nnmqnam ad-
missa moltitadine declamaTit, nec illi ambitio in btudiis de*
fiiit; primns enim omnium Romanornm adyocatis hominibas
scripta sua recitavit. cf. Suet. Aug. 89. Sen. epist. 95. Hencig,
de recitatione poetarum apud Bom. {Marbwrg 186^.
7. Asinius commercium habuit cum CcttuUo (CatuU. 12\
Cinna (Char. p. 124, 5), Caesare (Cic. ad fam. 10, 31. Plut.
Caes. 32), Ateio Philologo (ad hunc test. 5. 8), Horatio (sat.
1, 10, 85. carm. 2, 1), VergUio (PhHarg. 6mc. 3, 88. Fhocas wto
Verg. p. 70, 31 B.), Messalla Corvino (Sen. sims. 6, 2T), Comelio
Gdllo (Cic. ad fam. 10, 32, 5), Aufustio (supra fr. 1), Flaneo
(fr. 2). de Cicerone cf. test. 10. 14. fr. 4.
8. Tac. ann. 11, 6 meminissent C. Asinii, M. Messallae ac
recentiorum Amintii et Aesemini; ad summa provectos incor-
rupta vita et facundia. cf. Quint 12, 11, 28 (— Mess. Corv. test. 5).
9. Catull. 12, 6 crede Polioni / fratri qni tua furta vel ta-
lento/mutari velit; est enim leporum / disertus puer ac face-
tiarum. Quint. 6, 3, 110 de Pollione Asinio aeriis iocisque
pariter accommodato dictum est esse eum omnium horaruiD.
10. Sen. controv. 4 praef. 4 hominem natura contomacem
Tac. ann. 1, 12 Pollionis — Asinii patris ferociam retineret
[Asinius Gallus]. Plin. n. h. 36, 33 Pollio Asinius fdit acris
vehementiae. Sen. ibid. praef. 3 illud strictum eius [-4«ntt] et
5 asperum et nimis iratum ingenio suo iudicium adeo cessabat,
ut in multis illi venia opus esset quae ab ipso vix inpetrabatur.
S&n. suas. 6, 27 Sextilius Ena in domo Messallae — in prin-
cipio hunc versum non sine assensu recitavit \FPP p. 3bbB\'
'deflendus Cicero est Latiaeque silentia linguae'. Pollio ABininB
10 non aequo animo tidit et ait: ^Messalla, tu, quid tibi libemm
sit in domo tua, videiis; ego istum auditums non sum, cni
mutus videor'; atque ita consurrexit. cf. VeU. PcU. 2, 86, 3.
5 incendio suo: em. Kiefiling in censendo Jahn
8CRIPT0RUM
11. Plin. epist. 5, 3, 5 enumerat inter poetas lyricos M. Tol-
lium, C. Calvum, Asinium PoUionem, M. Messallam etc. dt rdi-
quiis carminum cf Harder, Fleck. Jahrbb. 137 (1888) p. 372.
Woelfflin, Sitzb. d. Bayer. Akad. phil-hist. Cl. 1889 p. 325.
C. AsiniuB Pollio 495
12. Philarg, buc. 3, 88 Asinius Pollio consnlaris Tir, tra-
^oedographuB Verg. buc. 8, 9 en erit nt liceat totum mihi
ferre per orbem / sola Sophocleo tua carmina digna cothumo?
tibi Servii Dan, adnotatio perversa interpretatione niti videtwr.
Hor. sat 1, 10, 42 PoUio regum / facta canit pede ter per-
CU680. cf, id. carm. 2, 1, Osq. Tac. de orat. 21.
13. Sen. epist. 100, 7 compositio — Pollionis Asinii sale-
brosa et ezsiliens et ubi minime exspectes relictura. denique
omnia apud Ciceronem desinunt, aput Pollionem cadunt ex-
ceptis paucissimis, quae ad certum modum et ad unum exemplar
adstricta sunt. cf. Quint. 10, 1, 113. 2, 25. VeU. Pat. 2, 36, 2.
Plin. n. h. 7, 115. Sen. controv. 4 praef. 3. Tac. de orat. passim.
orationum fragmenta ap. Meyer, orat. Bom. fragm.* p. 491 sq.
14. Asinii exta/nt epistulae ad Ciceronem datae a. 711/43
{Cic. ad fam. 10, 31 — 33). an etiam ad Caesarem extitenmt?
(cf. Char. p. 134, 3).
15. Asinius auctor Plinii commemoratur in ind. n. h. l, VII.
16. de Asinio philosophiae scriptore cf. Sen. epist. 100, 9.
AuUwd, de Asin. Poll. vita et scriptis (Paris 1877) p. 72. de bello
Africo ei fdlso tributo cf. Schanz, Bom. Littg. 1 *, 213. Groebe
1. c. p. 1596 sq. reliqui libri infra reperiuntur.
DOCTEINAE
17. cf. iudida de rhetoribus, de AreUio Fusco Sen. suas. 2, 10;
de Buteone controv. 7, 4, 3; de Q. Haterio ibid. 4 praef 11; de
Porcio Latrone ibid. 2, 3, 13; de Triario ibid. 2, 3, 19. de
coloribus Eomanii Hisponis, Pompei SUonis, Cestii Pii, Porcii
Latronis ibid. 4, 6; de incerto %bid. 2, 5, 10. ab Asinio laudantur
servtentiae Albucii Sili ibid. 7 pra>ef. 2 et Vibii Bufi tbid. 9,
2, 25. de vocibus 'fimbriatum' et ^figulatum^ ab Asinro novatis
vd. Quint. 8, 3, 32.
de vita Asinii cf IB Thorbecke, de C. As. PoU. vita et studiis
(Lugd. 1820). FJakob, As. PoU. (LUbeck 1852). OHendecourt,
de vita, gestis et scriptis As. PoU. (Lovanii 1858). Groebe, Pauly-
Wiss. BE 2, 1589/25. Prosop. imp. Bom. 1, 163/1025.
B. FRAGMENTA
LIBRI NOTANTIS SALLUSTIUM
1
in eam rem \verborum prisconm affectaMonein\ adiu-
torium ei [SaMtcstio^ fecit maxime quidem Ateius
496 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
Praetextatus nobilis grammaticus Latinus, de-
clamantium deinde auditor atque praeceptor,
ad summam Philologus ab semet nominatus.
Suet, de gramm. 10 de eodem [L, Ateio Phtlologo] Asinius
Pollio in libro, quo Sallustii scripta reprehendit ut nimia pris-
corum yerborum affectatione oblita, ita tradit: in eam rein — nomi-
natus. cf, Pomp. Lenaem test. 4. Augusttis ap. Suet. Aug, 86.
2 quidem Jahn: quidam
EPISTULAE AD PLANCUM
%t^Hm haee epistvia a Itbro superiore distinguenda sit an
HOH, variis sententiis disputatum est; potuit tamen liber Ule ex
epistulis <nd exemplum Sinnii Capitonis (cf. supra) constare. eius-
dem argumenti est fir. 12,
Asinio PoUioni in quadam epistala, quam ad Plancum
soripsit, et quibusdam aliis C. Sallustio iniquis dignum
nota visum est, quod in primo historiarum maris transitum
transmissumque navibus factum transgressum appellaTit
ft eosque, qui fretum transmiserant, quos transfretasse dici
solitum est, transgressos dixit. verba ipsa Sallusti posui
[/>\ i.» 104 M^x ^itaque Sertorius levi praesidio relicto in
Mauretauia nanctos obseuram noctem aestu secundo fur-
tim aut oeleritate Titare proelium in transgressu conatos
10 est\ ac deinde infira ita sciipsit [/r. 1, 105 Jlf.]: ^^trans-
gressos omnis reeipit mons praeceptus a Lusitanis'. hoc
igitur et minus proprie et ianQiiSKhrxmg et nullo grayi
auotore dietum aiunt. nam transgressus inquit a
transgrediendo dieitur idque ipsum ab ingressu
u et a pedum gradu appellatum. ideirco verbuin
^transgredi^ eonvenire non putaTit neque Tolantibus neque
s^rpentibus neque naTigantibaSy sed liis solis qui giadi-
untur et pedibus iter emetiuntur. propterea n^rant aput
seriptorem idoneum aut naTium transgressnm reperiri
Mposse aut pro transfiretatione tnuDSgressiun.
C. Asinius Pollio 497
Gell. 10, 26, 1 Asinio PoUioni — transgressum. sequitm refutatio
Gellii. cf. Non. p. 452, 28. de loco cf. Kretzschmer, de Gell.
font. 7. 65.
2 salustio/// iquis Paris. 8al(l)u8ti(i) in. relL 6 posui
Voss. Lat F 112 Eegin. 597 m. 2 posuit rell. 10 ac inde
quin {segi. tra-, unde infra) Non. 14 dicuntur plerique codd.
EX ORATIONE PRO LAMIA
3 [p. 492 OBF^ Meyer]
itaque numquam per Ciceronem mora fuit,
quin eiuraret suas [esse], quas cupidissime effu-
derat, orationes in Antonium, multiplicesque
numero et accuratius scriptas illis contrarias
edere ac vel ipse palam pro contione recitare
pollicebatur.
Sen. suas. 6, 15 Pollio — dixit in ea oratione, quam pro
Lamia edidit. Asini PoUionis: itaque — poiiicebatur.
2 esse secl. HMueller
EX HISTORnS
cf. FKomemarm, die hist. Schriftst. d. As. Poll. in Fleck.
Jdhrbb. suppl. 22 {1896) p. 555 sq. Peter, hist. Bom. rell.
{Lips. 1906) p. LXXXVsq.
4 [HBB 5 Peter]
quoniam in hanc suasoriam incidimus, non alienum
puto indicare, quomodo quisque se ex historicis adversus
memoriam Ciceronis gesserit. nam quin Cicero nec tam
timidus fuerit ut rogaret Antonium, nec tam stultus ut
exorari posse eum speraret, nemo dubitat excepto Asinio 5
Pollione, qui iufestissimus famae Ciceronis permansit. —
adieceratque his \fr. 3] alia sordidiora multo, ut cuilibet
facile liqueret hoc totum adeo falsum esse, ut ne ipse
quidem Pollio in historiis suis ponere ausus sit. — PoUio
quoque Asinius, qui Verrem Ciceronis reum fortissime lO
morientem tradidit, Ciceronis mortem solus ex omnibus
maligne narrat, testimonium tamen quamvis invitus plenum
Grammaticae Romanae fragmenta ed. Fukaioli 32
498 Grammaticae aetatis Augusteae &agmenta
ei reddidit. Asini Pollionis: huius ergo viri tot tan-
tisque operibus mansuri in omne aevum prae-
15 dicare de ingenio atque industria superva<^cuiim
est^. natura autem atque fortuna pariter obsecnta
est ei, si quidem facies decora ad senectutem
prosperaque permansit valetudo, tum pax diutina,
cuius instructus erat artibus, contigit. namqne
80 ad priscam severitatem iudiciis exactis maxima
noxiorum multitudo provenit, quos obstrictos
patrocinio incolumes plerosque habebat. iam feli-
cissima consulatus ei sors petendi et gerendi
(magna munera deum) consilio industriaque uti-
26 nam moderatius secundas res et fortius adversas
ferre potuisset! namque utraeque cum evenerant
ei, mutari eas non posse rebatur. inde sunt in-
vidiae tempestates coortae graves in eum certior-
que inimicis adgrediendi fiducia; maiore eniffl
80 simultates adpetebat animo quam gerebat. sed
quando mortalium nulli virtus perfecta conti)^it,
qua maior pars vitae atque ingenii stetit, ea iudi-
candum de bomine est. atque ego ne miserandi
quidem exitus eum fuisse iudicarem, nisi ipse tam
85 miseram mortem putasset.
Sen. SiUlS. 6, 14 quoniam in hanc — pennaziflit. — [i5] adieeerfttqn^
— auBus sit. — [,24] PoUio quoque — putasset. de Astnio AffiOlM
(fi. c. 2, 15) auctore cf. Peter p. LXXXXL is etiam dceronis
orationis vitia complurihvs locis insecuttis est {Quint 12, 1, 22^-
3 quin IFGhronovius: que 6 posse eum Kiefiling poasem
vel posse codd. 7 adiec. CFWMueller: ceteraquo ut c.
CFWMue. ut tibi codd, ut ibi HMudler 13 redidit Antverp-
xeddit rell. 14 mansuris: em. JBursian 16 supervac. e.
Schott: superba 18 tunc 20 a prisca severitate indicia^
exacti maximorum nox. : em. Gronovius 24 exclamationis si^"
num post deum posuit Peter, alii alia temptaverunt 26 Teoe-
rant: em. CFWMus. 28 gr. in eo codd. grayissimae, ^
Kiefiling 29 maiores
mCERTAE SEDIS
u^i de genere et numero nominum (fr. 5. 6) et de verbopi^
formis (fr. 7) Asinius disputaverit (nam quin t> a Charisio «<
C. AfliniuB PolHo 499
Ihrisciano significatus sit nulla iam dubitatio est), ambigitur.
ista tamen adeo reconditae interiorisque naturae sunt, ut ad
ortUiones, qum BergJc cogitavit {op. 2, 751. cf. lyHendecowrt
l. c. p. 61 et JBeck, Plin. dub. serm. rell. p. 31 ad/n.), vix ac-
commodata sint faciliusgue in libro quodam grammatico, fortasse
in ^istulis, locum suum inveniant {cf. Haupt op. 2, 67 sq,
Hwrder, Fleck. Jahrbb. 137. 1888 p. 369). de loco GGK V 574, 6
(caminus generis masculini, sicut PoUio Asinius) cf. Ha/rder ibid.
p. 371. ad huius modi libellos etiam fr. 8. 10 pertinere poterant,
aeque atque existimatio Ciceroniani sermonis {vd. ad fr. 4); fr. 9
contra ex oratione pro Urbiniae heredibus jiuacisse verisimilius
puto, cum eo tetnpore Asinius adversaHi patronum Labienum
habuerit, hominem, ut ait Seneca {controv. 4 praef. 2) ^mmtis
guam lin^ua^ amarioris'* . fr. 11 historiis vulgo adscribitur.
hos pugillares et masculino genere et semper plura-
liter dicas, sicut Asinius in Yaler<(ium^; quia pugill\is est
qui plures tabellas continet in seriem sutas. attamen
haec pugillaria saepius neutraliter dicit idem Gatullus
in hendecasyllabis [4^, 5]. item Laber<(ius in Piscatore)> 5
\v, 71^ Bihb.^ singulariter hoc pugillar dicit.
Char. p. 97, 10 (= JPlin. dub. serm. p, 75, 7 B.) ho8 pu-
giiiares — dicit. cf. Beda orth. p. 285, 16.
2 in Valer. expl. Keil {cf. Haupt l. c. p. 68) in Valerium
lib. I. Putsch in Labienum vir quidam ap. Bondam 6 Lab.
in P. Putsch ex Beda
6
in Nelei carmine [I p. 271 Y Ribb.^ aeque prisco
'saucia puer fOia sumam', ubi tamen Varro \fr, 250^
cum ^a' puera putat dictum, sed Aelius Stilo magister
eius \fr, 47^ et Asinius contra.
Giar. p. 84, 8 (= Plin. dub. serm, p, 49, 24 B,) in Neiei
— contra.
7 [p. 501 OBF^ Meyer]
nanciscor etiam nactum facit absque n, ut Probo et
Capro et Pollioni et Plinio placet.
Prisc. p. 513, 7 (= Plin. dub. serm. p, 39, 4 B.) nanciscor —
piacet. de PoUione cf. Harder l. c, p. 369.
32*
500 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
8 [p. 500]
neque tuburchinabundum et lurchinabundum iam in
nobis quisquam ferat, licet Cato sit auctor [inc. 49 /.],
nec hos lodices, quamquam id Pollioni placet.
Quint, 1, 6, 42 neque enim taburcliijLabundum — placet, neC gla-
diola, atqui Messalla dixit, nec pairicidatum, quod in Caelio
vix tolerabile videtur, nec collos mihi Calvus persuaserit. verho
^placeV fortasse praeceptum indicatur; cf. JSarder l. c. p. 370.
aliter Meyer, ORF* p. 500.
9 [p. 496]
iam evaluit ^rebus agentibus', quod Pollio in Labieno
damnat.
Quint. 9, 3, 13 ut iam — damnat, et contumeliam fecit, quod
a Cicerone xeprendi notum est; afQci enim contumelia dicebant.
1 iam Spalding: nam lavieno vel lameno codd.
10
in Tito Livio mirae facundiae viro putat inesse Pollio
Asinius quandam Patavinitatem.
Quint. 8, 1, 3 et in Tito — Patavinitatem. quare, si fieri potest,
et verba omnia et vox huius alumnum urbis oleant, ut oratio
Bomana plane videatur, non civitate donata. item Quint 1,
5, 55 peregrina porro ex omnibus prope dixerim gentibus, at
homines, ut instituta etiam multa veneront. taceo de Tuscis
et Sabinis et Praenestinis quoque, nam ut eorum sennone
utentem Yettium Lucilius insectatur, quem ad modum Pollio
reprendit in Livio Patavinitatem , licet omnia Italica pro
Bomanis habeam. quae haec Fatavinitas fuerit saepe quaesi-
tum est; orationis colorem quendam peregrinum fuisse ego
existimo.
11 [HBR 4 Peter]
Pollio Asinius parum diligenter parumque integra
veritate compositos putat [commmtatios Caesaris], cum
Caesar pleraque et quae per alios erant gesta temere
crediderit et quae per se, vel consulto vel etiam memoria
lapsus perperam ediderit, existimatque rescripturum et
correcturum fuisse.
Suet. lul, 56 PoUio — fuiflse.
C. Asinius PoUio 501
DUBIUM
12
verba Sallustii haec sunt [Cat 3, 2\i 'ac mihi qui-
dem, tam etsi hautquaquam par gloria sequitur scriptorem
et auctorem rerom, tamen inprimis arduum videtur res
gestas scribere, primum quod facta dictis exaequanda
sunt, dein quia plerique, quae delicta reprehenderis, mali- 5
Yolentia et invidia dicta putant. ubi de magna virtute
atque gloria bonorum memores, quae sibi quisque facilia
factu putat, aequo animo accipit, supra veluti ficta pro
falsis ducit'. proposuit, inquiunt, dicturum causas, quam
ob rem videatur esse arduum res gestas scribere atque ibi lo
cum primam causam ^dixerit, dein non alteram causam)>
sed querellas dicit. non enim causa videri debet, cur
historiae opus arduum sit, quod hi qui legunt aut inique
interpretantur quae scripta sunt, aut vera esse non credunt.
obnoxiam quippe et obiectam falsis existimationibus eam rem i5
dicendam aiunt quam arduam, quia quod est arduum sui
operis difficultate est arduum, non opinionis alienae erroribus.
Gell. 4, 15, 1 elegantia orationis Sallustii verborumque
fingendi [findi codd.] et novandi studium cum multa prorsus
invidia fuit, multique non mediocri ingenio viri conati sunt
reprehendere pleraque et obtrectare. in quibus plura inscite
aut maligne vellicant. non nuUa tamen videri possunt non in-
digna reprehensione, quale illud in Catilinae historia repertum
est, quod habeat eam speciem quasi parum adtente dictum.
verba SaUiutii — erroribas. haec illi malivoli leprehensores dicunt.
ista Asinio vindicaverunt Mercklin, Fleck. Jahrhb. suppl. 3
{1860) p. 663. Kretzschmer, de Gell. font. p. 65.
4 exequenda: em. Vatic. m. 3 5 repr. Sall. deprehen-
deris (-etis Vatic. -istis Lugd-Bat.) codd. 8 supra ea Sall.
11 dix., d. n. alt. c. add. Hertz et Ho»ius 16 obnoxi
autem q. Paris.
de aliis locis Gellii, ubi de Sallustio rwrsus disputatur
{13, 30, 2. 20, 6, 14), res nimis incerta est, ut eos non referam.
FALSA
de Pollione VergiUi interprete magna dissensio est; sunt
enim qui etmdem ac superiorem esse putent, sunt qui diversum
502 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
{cf. de ea quaestione G Laemmerhirt, Comment. phU. Jen. 4. 1890
p. 320). mihi hoc posterius persuasum est; licet enim Servius
dlterum ah altero Pollione non discemat, quam consuetudinem
apud Latinos scriptores saepius reperiri supra vidimus, nugas
Pollionis Aeneidos interpretis ab Asinio illo homine sani iudicii
suhtilisque elegantiae plam alienas esse Bibheck docuit {proleg.
ad Verg. p. 114 sq.). fuerunt Asinii Polliones etiam postea minus
nohiles {cf. modo Prosop. imp. Eom. 1, 163 et 167 sq.), et de
persona interpretis Servius errasse potest.
13
illud quod Asinius Pollio dicit caret ratione, de
Achaemenide dictum 'miles Ulixi', Mjrmidonas vero et
Dolopas praesentes esse acceptos ab Heleno; sic enim
dicti frangitur dignitas.
Serv. Aen. 2, 7 ^aut duri miles Ulixi'. duri non laboriosi
sed Crudelis — . iUud autem quod — dignitas.
U
de illo loco multi quaerunt [Aen. 6, 561]: ^quis tantus
clangor ad auras?' et PoUio dicit Aeneae et Sibyllae, quas
illi secum traxerant, cum constet esse etiam illic auras.
Serv. Aen. 6, 554 auras autem inferis congruas intellegamas.
Statius de Mercurio ait [cf. Theh. 2, ^] : pigrae aurae eius inpe-
diebant yolatum. de iUo enim loco — suras.
15
'extulerat lucem'. Asinius Pollio dicit ubique Vergilium
in diei descriptione sermonem aliquem ponere aptum
praesentibus rebus, ut hoc loco, quia funerum et sepul-
turarum res agitur, dicit extulerat; item in quarto, quia
est navigaturus Aeneas et relicturus Didonem, dicit \5dS\\
^Tithoni croceum linquens Aurora cubile*.
Serv. Aen. 11, 183 extiUerat — cubUe.
LURAOTUS
Luranium vel Loranium Augusteae aetatis grammaticum
tenendum esse puto, cum de nomine in codieibus consensio s^
(lauranius cod. Argent.) neque fragmenti eius argumenium ad
C. AsiniuB Pollio. LuraniuB. M.ValeriusMessallaCorvinus 503
Vercmti Itbros, td non nulli voluerunt, quadret. Loranios habes
in CIL VI 21507 sq. praeterea cf. Schulze, Lat. Eigenn. p. 359
et Prosop. imp. Bom. 2, 307/314.
FRAGMENTUM
quae fuit causa et Servio [Stdp, supra fe5^.],« ut dixi,
subtrahendae s litterae, quotiens ultima esset aliaque con-
sonante susciperetur, quod reprendit Luranius.
Quint. 9, 4, 38 quae foit — Luranius, Messalla defendit [fr. 3].
1 dixit Lachmanm
M. VALBKIUS M. f. MESSALLA COKVINUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^Messalla Cormnua* vel 'Corvinus MessalW plerumqtte,
saepius simpliciter ^Messalld* vel ^Corvinus', interdum ^M. Mes-
salla^ vel ' Valerius Messalld*. de eius origine cf FMHmzer, de
gente Valeria {Oppollae 1891) p. 3sq., de agnomine Corvino
ibid. p. 25, de cognomine Messalla de eiusqtte scribendi ratione
LWiese, de M. Val. Mess. Corv. vita et studiis doctr. {diss.. Berol.
1829) p. 4 et 5 ad/n. 5. Brunn, de auct. ind. Plin. {Bonnae 1856)
p. 13. de altero agnomine Publicola M. Valerio iniu/ria, ut
videtur, tributo cf Prosop. imp. Bom. 3, 363 sq.
2. Hieron. ad a. Abr. 1958 = 695/59 Messalla Corvinus
orator nascitur et T. Livius Patayinus scribtor historicus. id.
ad a. Abr. 2027=764/11 Messalla Corvinus orator ante bien-
nium quam moreretur ita memoriam et sensum amisit/ ut vix
pauca verba coniungeret, et ad extremum ulcere sibi circa
sacram spinam nato inedia se confecit anno aetatis LXXTT.
Ovid. ex P. 1, 7, 29 cui [Messdllae'^ nos et lacrimas, supremum
in fnnere munus, / et dedimus medio scripta canenda foro. Sttet.
Tib. 70 in oratione Latina secutus est [Tiberius n. a. 712/42,
m. 790 /3T] Corvinum Messallam, quem senem adulescens ob-
s^rvarat. Ooid. ex P. 1, 7, 27 [ad Messalvnum] nec tuus est
genitor nos infitiatus amicos, / hortator studii causaque fax-
que ipei. cf. etiam Quint. 12, 11, 28. Vell. Pat. 2, 71. his
omnibus locis inter se comparatis apparet Hieronymum in errore
versari, ut iam Borghesi intellexit {op. 1, 408 sq.); natus enim
videtu/r MessaUa anno fere 690/64, mxyrtuus a. 766/13 {cf. Prosop,
504 Grammaticae aetatis Augusteae &agmenta
imp. Botn. 3, 364). hac de controversta cf. etiam Nipperdey op.
p. 289 sq. Marx, Wien. Stud. 19 {189^) p. 151.
3. MessaUae vitae cwrriculum hoc est: a. 709/45 — 710/44
Athenis studiorum causa {Cic, ad Att. 12, 32, 2. 15, 17, 2) mora-
tus, a. 712/42 pugnat ad PhHippos (PltU, Brut. 42), inde primo
ad Antonium transit (Appian. b. c. 5, 113. VeH. Pat. 2, 71),
mox ad Octavianum (Plin. n. h. 33, 50. Appian. b. c. 4, 38,
Plut. Brut. 53), a, 718/36 augur (Cass. JDio 49, 16), a. 720/34
Sahissos domat {Appian. Illyr. 17. Dio 49, 38. cf. Ttbull. 4,
1, 107), a. 723/31 pugnat ad Actium {Appian. b. c. 4, 38), a. eodem
consul {Tac. ann. 13, 34. Fasti Amit. CIL I* p. 61), a. 727/27
{cf. SchoMZ, Bom. Littg. 2^, 19) Aquitanos vincit et triumphat
{Tibull. 1, 7, 7. CIL I p. 461), inde SyHae praeses (Tibull 1,
3, 1. 7, 13, Dio 51, 7), praefectus urbi {Tac. ann. 6, 11. Hieron.
ad a. Abr. 1991), a. 743/11 primus curator aquarum {Frontin.
de aq. 99. 102), a. 752/2 defert Augusto appellationem ^pater
patriae^ {Suet. Aug. 58), iam admodum senex memoria captus
est {Plin. n. h. 7, 90. Sdlin. 1, 110).
4. Messdlla amicis usus est: Bruta et Cassio {VeU. Pat.
2, 71. Plut. Brut. 40. Tac. ann. 4, 34), TibuUo {Tibull. 1,
5, 31 al.), Ovidio {cf. test. 2), Horatio {Hor. carm. 3, 21, 7 et
Porphyr. ad h. l.), Asinio PoUione {Sen. suas. 6, 27), Antonio,
Octaviano {test. 3) aliisque. de coetu MessaUae cf. Baehrens,
TibuU. BlaU. p. 46. 50.
5. Cic. ad Brut. 1, 15, 1 cave putes probitate constantia
cura studio reip. quicquam illi [MessaUae] esse simile. Quint.
12, 11, 28 an Pollio et Messalla — parum in vita dignitatis
habuerunt? cf. Asin. PoUio test. 8. VeU. Pat. 2, 71. Plut.
Brut. 53. Appian. b. c. 4, 38. 5, 113. Tac. ann. 4, 34.
6. Sen. controv. 2, 4, 8 fuit autem Messalla exactissimi in-
genii quidem in omni studiorum parte, <^Bed^ Latini utique
sermonis observator diligentissimus. cf. Hor. sat. 1, 10, 29. 85.
Tac. de orat. 12. de studio sapientiae cf. Hor. carm. 3, 21, 9.
SCRIPTORUM
7. Quint. 10, 5, 2 vertere Graeca in Latinum veteres
nostri oratores optimum iudicabant — . id MesHallae placuit^
multaeque sunt ab eo scriptae ad hunc modnm orationes, adeo
ut etiam cum illa Hyperidis pro Fhryne difficillima RomaniB
subtilitate contenderet.
8. Verg. catal. 9, 13 [ad MessaUam] pauca tua in noBtras
venerunt carmina chartas, / carmina cum lingua tnm sale
Cecropio, / carmina quae Pylium saeclis accepta fdturis, / car-
mina quae Pylium vincere dlgna senem. Latina carmina ludicra
significavit Plin. epist. 5, 3, 5.
M. Valerius Messalla Corvinus 505
9. Cic. ad Brut 1, 15, 1 Messallam habes. — eloquentia,
qua mirabiliter excellit reliqua testinionia cum fragmentis ap.
Meyer, OBF^ p, 507 sq.
10. commentariorum de bello civili fragmenta apud Peter,
HBB^ p. 65 sq. cf p. LXXVIIIsq.
DOCTRINAE
11. Quint. 1, 6, 42 gladiola — Messalla dixit. cf Asin.
Pollio fr. 8.
12. Quint. 8, 3, 34 Messalla primus reatum [dixit].
13. Sen. suas. 2, 17 cognomen vel, ut Messalla ait, cogno-
mentum
14. Porphyr. Hor. serm. 1, 10, 28 Pedius Publicola et
Messalla adeo curasse dicuntur ne Graeca Latinis verbis inmis-
cerent, ut Messalla primus funambulum dixerit, ne 6%oivo§dxriv
diceret. cf Schol. Cruq. Hor. ibid.
15. Sen. suas. 2, 20 ^quidquid ad adversae cessatum est
moenia Troiae, / Hectoris Aeneaeque manu victoria Graium /
haesit' [Verg. Aen. 11, ^S^sq.^j. Messalla aiebat hic Vergilium
debuisse desinere: quod sequitur 'et in decimum vestigia ret-
tulit annum' explementum esse. cf Bibheck, proleg, ad Verg.
p. 86. 111.
16. de Mar. Vict. p. 9, 5 cf Mess. Bufus p. 427. Messdlla
rhetorum existimator ap. Sen. controv. 2, 4, 8. 10.
B. FRAGMENTA
quod BSchoell {leg. XII tdb. p. 36 adn, 2) contendit scripta
grammMica Messallae Corvino a Quintiliano adsignata Messallae
auguris esse, mihi non persiiasit; quomodo enim QuintUianus dili'
gentissimus scriptor clarissimos illos viros permiscuerit non in-
teUego, ne dicam apud Suetonium eiusdem vocis atque OrbUium
grammaticum et Nepotem auctorem in epistula Corvinum repe-
riri. et erant fortasse MessaUae libeUi grammatici in epistularum
formam redacti pariter ac Va/rronis Sinnii Valgii alioru/mque
{vd. test. seq.).
DE S LITTERA
Quint. 1, 7, 35 ideo minus MessaJla nitidus, quia quosdam
totos libellos non verbis modo^ sed etiam litteris dedit?
1
quid? non Cato Censorius dicam et faciam dice et
facie scripsit \inc. 55 J^ eundemque in ceteris, quae similiter
506 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
cadiint, modmn tenuit? quod et ex yeteribiis eins libris
manifestum est et a Messalla in libro de s littera positum.
Quint 1, 7, 23 quid — poaitum. c/". Faul. Fest. p. 26, 13.
72, 6. Fest, p. 201% 23. 286 f>, 21.
1 dice et facie vel dicae et faciae (face Ambras, Paris. 7723)
3 et ex] ex Anibros.
2
s non nnlli litteram non putaront; nam Messalla quen-
dam sibilum dixit.
MaH, Gap. 3, 244 s non niim — dbdt. quae tamen utnmqne
p litterae copulatur, ut spado psittacus, et c q t sequentes am-
plectitur, ut Scaurus squama stella. fragm. Bcib. GGK VII
538, 32 8 aliquando sibilus, non littera iudicatur.
3
quae fuit causa et Servio [SiUp. supra test^^ ut dixi,
subtrahendae s litterae, quotiens ultima esset aliaque con-
sonante susciperetur, quod reprendit Luranius \fr. i],
Messalla defendit; nam neque Lucilium putant uti eadem
5 ultima, cum dicit [.149 Ma^ ^Aeseminus fuit' et [150 Jfa.]
^dignus locoque' et Cicero in oratore \l6i\ plures anti-
quorum tradit sic locutos.
Quint. 9, 4, 38 quae fuit — locutos. cf. Leo, Pl. F. p. 230 sq^
1 dixit Lachmann 4 putat Spalding fort. recte 5 seri-
nus: em. LFSchmidt coll. Non. p. 393
f i
duapondo et trepondo usque ad nostram aetatem ab
omnibus dictum est, et recte dici Messalla confirmat.
Quvnt 1, 5, 15 nam et dua et tre pondo diyersomm gene-
rum sunt barbarismi; at duspondo — conflrmst
EPISTULAE
5
eosdem [grammaticos^ litteratores yocitatos Messalla
Coryinus in quadam epistula ostendit, non esse sibi dicens
rem cum Furio Bibaculo, ne cum Ticida quidem aut
M.ValeriusMeflsallaCorvinus. M. Aristius Fuscus. Porcellus 507
litteratore Catone; significat enim haud dubie Valerium
Catonem poetam simul grammaticumque notissimum. 5
Sttet. de gramm, 4 appellatio grammaticorum Graeca con-
suetudine invaluit, sed initio litterati vocabantur. Comelius
quoque Nepos [fr. 14]. eoedem — notiBsimuin. sunt qui [Orbilitts fr. 2].
M. AEISTIUS FUSCUS
TESTIMONIA
1. praenomm est in inscriptione Hor. ca/rm, 1, 22; alias in-
veniPur ^Fuscus Aristiuis' vel simpliciter ^Fuscus^ vel ^Aristius*.
2. Hor. sat. 1, 9, 61 Fuscus Aristius occurrit mihi carus.
id. ep, 1, 10, 1 urbis amatorem Fuscum salvere iubemus / ruris
amatores, hac in re scilicet una / multum dissimiles, at cetera
paene gemelli / fratemis animis; quidquid negat alter, et
alter: / adnuimus pariter vetuli notique columbi. cf. Fs-Acro
et Porphyr. Hor. test. 3 et carm. 1, 22, 1. erat igitur Aristius
Horatio aetate suppar.
3. PS'Acro Hor. ep. 1, 10, 1 ad Aristium Fuscum gram-
maticum scribit. id. serm. 1, 9, 62 Aristius Fuscus grammati-
cus doctissimus illius temporis amicus Horatii. Porphyr, Hw,
serm. 1, 9, 60 Aristius Fuscus praestantissimus grammaticus illo
tempore et amicus Horatii fuit. ei Haupt {op. 2, 69) fr. 1
Aufustii vindicaverat , sed de Aristii litteris grammaticis nihil
traditum est. quam magna in existimatione eum Horatius ut
earminum iudicem hdbuerit, vide apud Valgium test. 5.
4. Porphyr, H(yr. ep. 1, 10, 1 ad Aristium Fuscum scrip-
torem comoediarum cf. Prosop. imp. Bom. 1, 133/860.
POKCELLUS
Porcelli aetas ex eo fere statui potest, quod Seneca in Suaso-
riis {post armos 784/31—787/34 scriptis) eum mortuum memorat
{cf. test. seq. arguebat et accusabat).
A. TESTIMONIUM
8en. suas. 2, 12 edicta in posterum diem pugna epulantes
milites inducit [Cornelius Severus] et ait [FPR 11 JB.] : ^stra-
508 Grammaticae aetatis Augueteae fragmenta
tique per herbam: / hic meus est, dixere, dies'. — illud PorceUus
grammaticus arguebat in hoc yersu quasi soloecismum, quod
cum plures induxisset diceret ^hic meus est dies', non 'hic
noster est', et in sententia optima id accusabat quod erat
optimum. Jioc iudicium litteris mandatum non esse videtur.
B. FALSUM FRAGMENTUM
quae 1 littera finiuntur in declinatione gemi-
nant eandem litteram, tamquam mel mellis et fel
fellis. facit ita tribunal tribunallis et animal animallis.
Suet. diff. serm. p. 310, 28 JRoth tribunal an tribunale et
animal an animale. Porcellus [ita Both p, XCVII Proc. codd.]
ait: quae 1 — animaiiiB. sed erravit, primum quia monosjUaba in
exemplo posuit, deinde [qua] quia [re] 1 non geminat nec Yigil
nec pugil. haec quae apud Reifferscheid Suet. rell. non inveni
quam fidem hdbeant ignoro. sed a vetere scriptore sive PoreeVo
sive Procilio sive quo alio nomine fuit, istae nugae omnino ab-
horrent
ANTONIUS RUFUS
num Antonius Bufus idem sit, qui praetextarum togatarum-
qus scriptor a Ps-Acrone (Hor. AP 288) memorcUur, nescimus:
cei^te a Bufo ^Pindaricae lyrae fidicine^ (Ovid. ex P. 4, 16, 2b)
is diversus esse videtu/r {cf. Beifferscheid , ind. schol. Vratisl.
1880/81 p. 7). de Bufo cf. Goetz, Pauly-Wiss. BE 1,2637/91
Pros<t>. imp. Bom. 1, 104/692.
FRAGMENTA
1
locutionem quoque Antonius Rufus per q dicit esse
scribendam, quod sit ab eo quod est loqui; item pericnlTun
et ferculum.
Vel. Long. p. 79, 13 locutionem — ferctdum. cf. LucU. fr. U-
Vd. Long. p. 70, 15. Caper orth. p. 93, 4. Ann, Comut. ap.
Cassiod. p. 160, 22. Papirian. tbid. p. 158, 18. 164, 19. Caes.
Vtndex ibid. p. 207, 1. Alhin. orih. p. 299, 23.
Porcellus. Antonius Rufus. M. Verrius Flaccus 509
2
fuerunt qui nobis quoque adicerent dualem ^scripsere
legere', quod evitandae asperitatis gratia moUitum est, ut
apud veteres pro ^male mereris' ^male merere'. ideoque
quod vocant duale in illo solo genere consistit, cum apud
Graecos et verbi tota fere ratione et in nominibus depren-
datur et sic quoque rarissimus eius sit usus, apud nostrorum
vero neminem haec observatio reperiatur, quin e contrario
[Aen. 1, 365] ^devenere locos' et [Aen. 2, 1\ ^conticuere
omnes' et
doceant ni
Ovid, met. 13, i\ ^consedere duces' aperte nos
lil horum ad duos pertinere, dixere quoque, lo
quamquam id Antonius Eufus ex diverso ponit exemplum,
de pluribus patronis praeco pronuntiet.
Qmnt. 1, 5, 42 fuenmt qni — pronuntiet. 81, ut vtdetur, VergtUani
loci et OvidiamLS a Sufo allati sunt, eius aetas certioribus
terminis definitur.
11 quamquam id] quod Ambros.
M. VERRIUS FLACCUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^M. Verrius Flaccus' Suet. {cf. ind. gramm. et test. 2)
et Hieron., ceteroqui ^Verniis Flaccus^ plerumque, interdum
^Verrius^ et fortasse etiam ^FIaccus\
2. Suet. de gramm. 17 M. \ita ut vid. Vindoh. m. 1] Verrius
Flaccus libertinus. itaque alius est Verrius Flaccus M. f trihu
Fdlerna CIL X 3086^; cf 3734 (aliter Schulze, Lat. Eigenn. p. 495).
3. Hieron. ad a. Ahr. 2024=761/8 Athenodorus Tarsen-
sis stoicus philosophus et M. Verrius Flaccus grammaticus in-
signes habentur. Suet. de gramm. 17 decessit aetatis exactae
Bub Tiberio [767/14 — 790/37]. ah eodem Suetonio accepimus
Verrium anno fere 744/10 ah Augusto nepotum magistrum elec-
tum in Palatium transiisse {cf. De lud. litt. test. 50), unde eum
XXXV minimum annos natum tv/nc fuisse effici potest. quod
8i, ut prohabtle est, quae Praenestinis fastis usque ad a. 775/22
addita sunt Verni heneficio hahemus, is, qui admodum senex
decessit, spatio annorum 694/60 — 704/50 natus est. cf. test. 4.
4. Suet. de gramm. 17 statuam habet Fraeneste in inferiore
fori. parte circa hemicyclium, in quo fastos a se ordinatos et
510 Grammaticae aetatis Augusteae &agmenta
marmoreo parieti incisos publicarat. hinc Verrium Praenestimm
esse vult Hirschfeld, Hermes 9 (187 S) p. 105; cf, tamen Beiffer'
scheid, ind. schol. Vratisl. 1877178 p. 5 et Vahlen op. l,438q. priori
fastorum tabviae (a. 75212 — 763110) altera accedit usque ad
a. 775/22, de qua cf. test. 3 et Mommsen, CIL I p. 295 (cf. CIL P
p. 206, 11). fragmenta sunt in CIL J* p. 231. cf. Gatti, Atti
d. E. Accad. d. Lincei Ser. 5 Vol. 5 T. 2 (Boma 1897) p. 421
et Pascal, Atene e Boma 1906 n. 90 — 91 p. 212 sq.
5. Amob. 1, 50 Epicados omnes, CaeBellios Yerrios Scanros
teneatis et Nisos. cf. Cornel. Epic. test. 4 et Gell. ad fr. 2.
6. Macrdb. 1, 15, 21 Verrium Flaccum iuris pontificii peri-
tissimum sed cf. praef. ad Veranium.
SCRIPTORUM
7. Prisc.p. 383, 12 Verrius: ^blanditusque labor molli cura-
bitur arte'. ita^ue poeta etiam fuisse videtur. versum omisit
Baehrens, FPB; cf. tamen Verrium Paeti amicum (Cic. ad
fam. 9, 20, 2).
8. Gell. 4, 5, 6 ea historia de aruspicibus ac de versu isto
senario [^malum consilium consultori pessimum est' FPB
p. 37 B.^ scripta est in annalibus maximis libro undecimo
\fr. 3 P.] et in Verri Flacci libro primo rerum memoria
dignarum. videtur autem versus hic de Graeco illo Hesiodi
versu expressus \]^Qya 2661'- ^V ^^ xax^ povXii to5 §ovXsv6avtt
xccKlatri^ hinc hau>sisse videtur Plinius n. h. ind. lAr. III VII
VIII XIV XV XVIII XXVIII XXIX XXXIV XXXV
et 7, 180 de mortihus repentinis; 8, 17 de dephantis; 9, 77 de
praetextatis anguiUarum tergore verheratis; 18, 62 de farre;
28, 18 de deorum evocatione; 33, 63 de Tarquinio Prisco; 33, 111
de lovis simulacri facie minio illita. ceterum cf. Munzeff
Quellenkr. d. Ng. d. Plin. p. 299 sq.
9. Schol. Veron. Aen. 10,183 Flaccus primo Etruscarum
item tbid. 10, 200. cf. Peter, hist Bom. rdh^ p. CVHIsq. (t
supra Gra/n. Fl. ad fr, 4.
10. Macroh. 1, 4, 7 Verrius Flaccus in eo libello qui Sa-
turnus insciibitur — et in eodem libro: 'dilucide me' inquit
^de constitutione Satumaliorum scripsisse arbitror'. hunclibrum
non dedecent hd Lact. d. i. 1,20. Serv. Ban. Aen. 8,203. 11,143.
Macroh. 1, 6, 15. 10, 7 (=fr. 28). 12, 15. Ps-Acro carm. saee.8
(si quidem pro ^ ValeHus Flaccus^ ^ Verrius FIJ* emendandum est],
quamquam alii in commentario De fastis, alii verisimdlius in
lihris De verhorum significatu ista fuisse suspicaii su/nt, cf. IM,
de Verrii Fl. fastorum libris (Bonnae 1904) et Bh. Mus. 59, €038q.
11. Suet. de gramm. 19 Scribonius Aphrodisius — docuit
quo Verrius tempore, cuius etiam libris de orthographia
M. VerriuB Flaccus 511
rescripsit non sine insectatione studiorum morumque eius. na-
turam hmus libri definire conatus est LMackensen, Camment.
phil. Jen. 6, 2 p. 3 — 62, qui Scauro Longo Quintiliano Victorino
inter se coUatis locisque ad litteratmam pertinentibus ex libris De
verhorum significatu excerptis {p. 50 sq.) iUius spedmen quoddam
proposuit {p. 59 sq.); in quo si operam suam prorsus non per-
didit, ultra verisimilitudinis spedem non processit. de reliquiis
huius libri cf. praef. ad inc. sedis fragmenta.
12. de fastis Praenestinis vd. test. 4.
Verrii reliquias coll. OMueller, praef ad Festi de verb, signif
p. XIlFsq. : qui cum numeros iis non adsignaverit, contra morem
nostrum vn singulis glossis silentio praeteribitur.
B. FRAGMENTA
EPISTULARDM
de huius modi epistulis cf Varro Ti/ro Sinnius Valgius supra
1
hoc pro huc — crebro in antiquis lectionibus in-
venitur, sicut in epistiQis probat Verrius Flaccus exemplis
auctoritate ratione, dicens in adverbiis pro u o plerum-
que maiores ponere consuetos.
Serv. Aen. 8, 423 et hoo pro huo posuit secundum antiquum
morem, nam antea hoc adverbium loci fait, quod nunc abole-
vit; nam crebro — consaetos. et sic pro huc hoc veteres dicere
Bolebant, sicut pro illuc illo dicimus. cf Prisc. III 64, 5. quam
disciplinae grammaticae formulam Verrius secutus sit, ex verbis
^exemplis auctoritate ratione^ perspicitur.
3 pro u o] probo Carol. 116 Sang. provo Floriac,
DE OBSCURIS CATONIS
huc pertinere videtwr fr. 24. cf etiam GeU. 6, 13. 10, 5, 19
et Kretzschmer, de Gell. font. p. 75sq.
2
lib. II. M. Cato Voconiam legem suadens verbis hisce
usus est \XXXII 1 /.]: ^principio vobis mulier magnam
dotem adtulit, tum magnam pecuniam recipit quam in
512 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
yiri potestatem non conmittit, eam pecuniam viro mutuam
5 dat; postea, ubi irata facta est, servum recepticium sect^
atque flagitare virum iubet'. quaerebatur servns recepticius
quid esset. libri statim quaesiti allatique sunt Verrii Flacci
de obscuris Catonis. in libro secundo scriptum et inventum
est recepticium servum dici nequam et nuUi pretii, qui
10 cum venum esset datus redbibitus ob aliquod vitium
receptusque sit. propterea inquit servus eius modi
sectari maritum et flagitare pecuniam iubebatur,
ut eo ipso dolor maior et contumelia gravior viro
fieret, quod eum servus nihili petendae pecuniae
15 causa conpellaret.
Gell. 17, 6, 1 M. Cato — conpeiiaret cum pace autem cumque
venia istorum, si qui sunt, qui Verrii Flacci auctoritate ca-
piuntux, dictum hoc sit; recepticius enim seryus in ea re, quam
dicit Cato, aliud omnino est quam Verrius scripsit. Verritis
in libros De verh. signif. haec iterum iisdem fere verbis rettuUt
(Fest. p. 282^, 24); qua in re haud recte iudicavit OMueUer 1.
c. p. XVI. de ratione qitas inter lihros De obsc. Cat. et De verb.
signif intercedit cf Willers, de Verr. Fl. glossar. interpr. p. 34.
ceterum cf Non. p. 54,7. CGL V 651, 24.
3 recepit Eegin. 1646 Voss. Lat. F 7 4 conmittat Paris.
6 flagit.] cf Usentr, Bh. Mus. 56, 11 8 et Paris. om.
rell. 14 ni(c)hil Paris. Voss. Lat. F 7 et 112 m.l 15 con-
pelleret Paris. Voss. Lat. F 7
DE VERBORUM SiaNIFICATU
inscriptio a Gellio tradita est (fr. 3. 4). quando autem fere
confeetus liber sit, ex Festo p. 347% 25 {cf p. 154 f>, 3. 1S5<^,
28. 270% 1) Merkel collegit (proleg. ad Ovid. fast. p. XCIVsq:;
ibi enim legitur: ubi nunc est aedis Concordiae inter Capitohnm
et forum, quae a. 763/10 dicata est. singulae vero litterae, quarum
ordine id opus dispositum erat, complures libros ampl&etebantur
(cf. Fest. p. 326^, 2). de Verrii auctoribu^s et de Festi breviario
cf.praesertim Beitzenstein, Verr. Forsch. (JBresl. phU. Abh.l. 18i>7 .
3
Ub. IV. urbe a Gallis Senonibus recuperata
L. Atilius in senatu verba fecit Q. Sulpicium
M. Verrius Flaccus 513
tribunum militum ad Alliam adversus Gallos
pugnaturum rem divinam dimicandi gratia postri-
die idus fecisse, tum exercitum populi Eomani 5
occidione occisum et post diem tertium eius diei
urbem praeter Capitolium captam esse, complures-
que alii senatores recordari sese dixerunt, quo-
tiens belli gerendi gratia res divina postridie
kalendas nonas idus a magistratu populi Eomani lo
facta esset, eius belli proximo deinceps proelio
rem publicam male gestam. esse. tum senatus
eam rem ad pontifices reiecit, ut ipsi quod videre-
tur statuerent. pontifices decreverunt nullum his
diebus sacrificium recte futurum. i6
Gell. 5, 17 Verrius Flaccus in quarto de verborum signifi-
catu dies, qui sunt postridie kalendas nonas idus, quos vulgus
imperite nefastos dicit, propter hanc causam dictos habitosque
atros esse scribit. urbe inquit a GaiiiB — faturom. ante diem quo-
que quartum kalendas vel nonas vel idus tamquam inomi-
nalem diem plerique vitant. eius observationis an religio uUa
sit tradita, quaeri solet. istius glossae vestigia apud Fest.
p. 178 a, 6 extant. de re cf. Varro de l. L. 6, 29. Ovid. fast. 1, 57.
Liv. 6, 1, 11. Flut. quaest. B. 25. Fast. Praen. CIL V p. 231.
Suet. rell. p. 155 B. Gell. 4, 9, 5. Non. p. 73, 30. Macroh. 1,
15, 22. 16, 22.
2 Aquinius Macroh. q Lugd-Bat. Vatic. que Paris.
5 cum Paris. Vatic. exercitu Vatic. 10 a mag. fere
Paris. Vatic. a ma Gf. Lugd-Bat.
l. IV. historiam ab annalibus quidam differre eo
putant, quod, cum utrumque sit rerum gestarum narratio,
earum tamen proprie rerum sit historia, quibus rebus
gerendis interfuerit is qui narret, eamque esse opinionem
quorundam Verrius Flaccus refert in libro de significatu
verborum quarto. ac se quidem dubitare super ea re
dicit, posse autem videri putat non nihil esse rationis in
ea opinione, quod t<sxoqla graece significet rerum cogni-
tionem praesentium. — ita historias quidem esse aiunt
Grammaticae Bomanae fragmenta ed. Funaioli 33
514 Grammaticae aetatis Augusteae &agmenta
10 rerum gestarum vel expositionem vel demonstrationem vel
quo alio nomine id dicendum est, annales vero esse, cum
res gestae plurium annorum observato cuiusque anni ordine
deinceps componuntur. cum vero non per annos, sed per
dies singulos res gestae scribuntur, ea historia Graeco
15 vocabulo i<pfifiEQig dicitur, cuius Latinum interpretamentom
scriptum est in libro Semproni Asellionis primo [fr. 1 P.],
ex quo libro plura verba ascripsimus, ut simul ibidem
quid ipse inter res gestas et annales esse dixerit osten-
deremus. Werum inter eos', inquit ^qui annaJes relinquere
20 voluissent, et eos, qui res gestas a Romanis perscribere
conati essent, onmium rerum hoc interfuit. annales libri
tantum modo quod factum quoque anno gestum sit ea
demonstrabant, id est quasi qui diarium scribunt, quam
Graeci i<p7ifUQl6a vocant. nobis non modo satis esse video,
25 quod factum esset, id pronuntiare, sed etiam quo consilio
quaque ratione gesta essent demonstrare'. paulo post idem
Asellio in eodem libro [fr, 2 P.]: ^nam neque alacriores'
inquit ^ad rempublicam defendundam neque segniores ad
rem perperam faciundam annales libri commovere quicquam
;{0 possunt. scribere autem bellum initum quo consule et quo
confectum sit et quis triimiphans introierit ex eo, libro
<^vero^ quae in bello gesta sint [iterare id fabulas] non
praedicare aut interea quid senatus decreverit aut quae
lex rogatiove lata sit, neque quibus consiliis ea gesta
35 sint iterare, id fabulas pueris est narrare, non historias
scribere'.
Crett. 5, 18 hiBtoriam — praeBentium. sed n08 audire SOliti SU-
mus annales omnino id esse quod historiae sint, historias non
omnino esse id quod annales sint; sicuti quod est homo, id
necessario animal esse, quod est animal, non id necesse est
hominem esse. iU historlas — non historiaa Bcribere. AseUionis VOiKl
Verrio trtbui Kretzschmerum secuitus {l. c. p. 7(X); cf. etiam
LBttske, de Gdl Noct. Att. font, p. 17. 72 et Sarv. Aen.
1, 373. Isid. or. 1, 41, 1. 44, 3 sq, adde Isid. or. 1, 44, l
CGL VI 72. 524.
22 quid — esset Nipperdey 26 quid Nipp. 32 Tero
addidi'. <et eo> 1. Hertz it. id f. dd. Carrio (vd, v. 86)
M. VerriuB Flaccus 515
mCERTAE SEDIS
fr, 5 — 13 ad libros De orthographia {test. 11) certa fere
ratione pertinent cetera autem de dubiis generibus, de nominum
verborumque declinatione, de differentiis vocum, de figu/ris hic illic
traditis in libris spargi potuerunt, praesertim m iisdem De orth.
et in epistulis. certe quddem nuXla iusta caifsa Graefenhan {Gesch.
d. class. Phil. 4, 154) librum de dubiis generibus excogitavit.
5
alicain sine adspiratione dictam Verrius tradit.
Char. p. 96, 9 (= Plin. dub. serm. p. 48, 30 B.) aUcam ~
tradit, et sic multi dixerunt, ^quamvis]) Lucilius XV [496 Ma.l
'nemo est halicoriuB [-caribus cod.^ posterior te' cum adspira-
tione ^dixerit^. cf. Paul. Fest. p, 7, 17. Caper de verb. dub.
p. 107, 12. Vel Long. p. 68, 18.
camara dicitur, ut Verrius Flaccus adfirmat, non
camera per e.
Char. p. 58, 23 (= Plin. dub. serm. p. 45, 21 JB.) camara —
per e. sed Lucretius [ad l. VI Lachmann in Lucret. p. 5P5]
'cameraeque caminis f exterritibuB [ex teretibus Beday dicendo
etiam cameram dici posse ostendit. Beda orth. p. 266, 12 camara —
per e. cf. PavU. Fest. p. 43, 17. Serv. g. 3, 55. Macrob. 6, 4, 23. Non.
p. 30, 7. Isid. or. 15, 8, 5, Brambach, Neugest. d. Lat. Orth. p. 72sq.
1 dicitur Beda dicuntur Neap. non camera Montepess.
e
Bedae non camaru Neap.
Verrius et Flaccus in postrema syllaba adspirandum
probayerunt [mc^oo]; cohnm enim apud veteres mundum
significat, imde subtractum incohare.
Diom. p. 365, 16 inchoo inchoavi: sic dicendum putat
lulius Modestus, quia sit conpositum a chao, initio rerum.
sed Verritifl — incohare. cf. Paul. Fest. p. 39, 5. 107, 8. Ter. Scaur.
p. 12, 10. Prob. cath. p. 38, 27. Schol. Bem. georg. 3, 223.
1 Verrius FL — probavit Casaubonus fort. recte: certe Granium
Flaccum hic significatum esse non crediderim 2 et S cohum —
incohare Putsch coU. Paul. Fest. p. 39, 5: choum et inchoare
33*
516 Graminaticae aetatis Augusteae fragmenta
8
manibias per duo i dicendum, quia sunt a manibus,
Tit putat Verrius <^Flaccus, dictae^.
Char. p. 97, 15 (= Plin. duh. serm. p, 49, 3 B.) manibias -
^diotae]). sed et manubiae per u dici possunt a m^anu, quia
8unt)> virtute contractae. cf. Ps-Ascon. in Verr. p, 199 Or. GeU.
13, 25, 3. Md. or. 18, 2,8. CGL VI 678.
1 duo] n 2 Fl., d. suppl. PutscJh
9
nomenclator sine u dicitur, ut Verrius ait, velut
nominis calator.
Char. p. 106, 20 (= Plin. duh. senn. p. 49, 13 B.) nomen-
clator — calator. cf. Paul. Fest. p. 38, 13. CGL V 314, 23.
2 calator Ursinus: clarator
10
polenta dici debet per o, cuius rei Verrius Flaccus
rationem <(hanc reddit, quod ad^ usus onmium poliatur.
Char. p. 96, 13 (= Plin. duh. serm. p. 48, 33 B.) poienu -
poUatur. Beda orth. p. 384, 21 polenta, non pulenta dioendum
est, eo quod ad usus hominum poliatur. cf. Caper orth. p. 106, 4.
2 h. r. , q. ad suppl. Fahricius Putsch KeU hominum
Beda {sed omnium Mont^ess.)
11
Verrio Flacco videtur eandem esse apud nos u litteram,
quae apud Graecos v; namque his exemplis argumentatur:
quod illi dicunt ^v^iivov nos cuminum, quam illi invnaQiddw
nos cupressum, illi Tiv^SQvrjfCTiv nos gubematorem, nec non
5 ex eius modi Theseus Menoeceus Peleus et similibus ad-
firmat.
Vel. Long. p. 49, 6 Verrlo — adfirmat.
3 xv^.] cyminum %vndQicxov 4 <^quem^ illi Keil nec] et
12
Verrio Flacco placet mutas esse \x et z]^ quoniam a
mutis incipiant, una a c, altera a d. quod si quos moTet
M. Veirius FlaccuB 517
quod <^m} semivoealem desinant, sciant inquit z litteram
sd scribi ah iis qui putant illam ex s et d con-
stare, ut sine dubio muta finiatur. 5
Vel. Long. p. 51, 1 Verrio — fixdatur. mihi videtur nec aliena
^Latino^ sermoni faisse, cum inveniatur in carmine saliari, et
esse aliud z, aliud Giyyi,oc xal d, nec eandem potestatem nec
eundem sonum eBse, sed Becundum diversas dialectos [id est
linguas] enuntiari. cf. Mihbeck, Bh. Mus. 12, 419 sq.
2 d] p 3 in add. Keil 4 sd Keilium secutiM scripsi
sic codd. <^per^ sd Keil sic {i. e. ds) non s. Bibh. b]c
13
non nulli circa synaloephas quoqae observandam talem
scriptionem existimaverunt, sicut Verrius Flaccus, ut,
ubicumque prima vox m littera finiretur, sequens a vocali
inciperet, m non tota sed pars illius prior tantum scribere-
tur, ut appareret exprimi non debere. *
Vel. Long. p. 80, 18 non nuUi — debere.
1 Bynaliphas quoque circa obs. qualem 4 totam 6 apparet
14
inveniuntur quidam veterum etiam haec allex feminino
genere protulisse, quod Oaper ostendit de dubiis generibus,
Verrium Flaccum posuisse allecem hanc dicens.
Prisc. p. 212, 4 in c duo sunt generis neutri, lac lactis
— et allec allecis. — inveniontar tamen quidam — dicens. Anecd.
H, p. 120, 13 Priscianus autem dicit: — etiam haec allex fe-
minino genere Verrius dixit, allecem hanc.
15
clunes — Verrius Flaccus masculino genere dici pro-
bat, quoniam nis syllaba terminata anima carentia nomina-
tivo singulari masculina sunt, ut panis cinis crinis et similia.
Char. p. 101, 4 (= Plin. duh. serm. p. 63, 9 B.) ciunes femi-
nino genere dixit Melissus [fr. 4]. sed Verrius — simiUa. Beda orth.
p. 266, 6 ciunes — Verrius — probat. cf. Caper de verb. dub. p. 108, 17,
Prisc. p. 160, 11. Serv. Aen. 2, 554. Non. p. 196, 33. C. Meliss.
ad l. c.
2 nis Keil ex exc. Boh. Char. p. 555, 25 et ex Servio: in is
518 Grammaticae aetatis Angnsteae fmgmenta,
16
sal — Fabianus causarum naturalium 11 neutraliter
dixit — . et Varro de poematis 11 [fr. 64]: ^nunc vides
in conyiyiis ita poni sal et mel'. quod genus etiam Yenio
placuit.
Char. p. 106, 12 (= Flin. duh. serm. p. 76 adn. B.) •»!
masculini generis est nec habet pluialem; nam et Sallustiiis
ita usuB est [lug. 89]: ^neque salem neque alia iniitamenta
gulae quaereoant'. sed ^abianns — dixit: ^cur sal aliud perlu-
cidum, aliud inquinatum aut nigmm? quia sal ez arido con-
gelatum est'. idem etiam pluraliter dmt 'haerescunt infiui
sales', cum pluraliter facetias tantum significari grammatici
tradiderint. et Varro — piacuit. cf. Prob. de nom. exc. p. 209, 6.
17
bic \nomen excidU] masculine dicendus est, ut Yerrius
ait, quoniam neutra in i et us non exeunt.
Char. p. 109, 7 * ♦ qui necesse sit. Wc — exennt
18
et Yalgius \fr. 6] et Yerrius et Trogus de animalibus
[heres] lacte dicunt.
GMr. p. 102, 10 (= Plin. dub. serm. p. 53, 20 B.) et v»i-
gius — dicnnt. at consuetudo tamen aliud sequitur. adn. crit. vd.
ad Valgium l. c.
19
panis genetivum pluralem Oaesar de analogia II [fr. 8]
panium dixit, sed Yerrius panum sine i.
Char. p. 90, 7 panis autem genetlTnm — sine L Char. p. 141, 20
(= Flin. duh. serm. p. 25, 10 B.) panium Caesar [fr. tdem], sed
Yerrius contra; nam i detraota panum ait dici debere. neutnun
autem puto posse dici, quia de his est nominibus quae, ciuii
pondere numero mensuraque constent, semper sunt singnlaria.
20
ambos Terentius in Adelphis [5^^]: ^usque a pueris
curavi ambos sedulo*. — idque Helenius Acron sic oporfcere
dici in eadem Terentii fabula disputavit Yerriumque dicit
errare, qui putat hos ambo dici debere.
M. Verrius Flaccus 519
Char. p. 119, 9 amboB — aeduio. Sallustius quoque historia-
rum libro IIII [fr. 69, 15 M.] : ^inter me atque LucuUum prope
inopia rursus ambos incessit.' idque — debere. — ambo Afranius
in Panteleo [t;. 234 Bibh.^]: ^revocas nos ambos ad periculum';
Terentius in Andria [3451: 'hem, Charine; ambo opportune, vos
volo'; Maro georgicon IIII [88]: Werum ubi ductores acie revo-
caveris ambo'; idem in bucolicis [6, 18]: ^nam saepe senex spe
carminis ambo / luserat'; quod genus Graecadeclinatione pro-
fertur, illi enim aftqpco dicunt. Char. p. 65, 22 non nulli tamen
Graecos secuti, quia illi xohg dvo et xovg &pL(pa dicunt, hos
duo et hos ambo dixermit (= Beda orth. p. 264, 1).
d
2 itque 4 hos ambos: em. edit pnnc.
21
^diligente Verrius Flaccus' inquit Plinius; eorum nonii-
num quae us finiuntnr casu nominatiyo ablativus in e
derigendus est.
Char. p. 126, 9 (= PUn. diib. serm. p. 11, 5 B.) diUgente —
deiigendas est. cf. PUn. ibid. p. 10, 20. 25. 27. 11, 24. 29. 13, 6. 8. 10.
22
ns litteris terminata uno modo ex se faciunt adverbia
ter terminata, ut decens decenter. non nulli etiam ex
participiis putaverunt talia figurari, ut Verrius Flaccus,
qui ab eo quod est audens audenter <(dicit)>.
Char. p. 184, 10 na utteria — <^dicit>. cf. Pomp. comment.
p. 243, 19. Anecd. H. p. CCXVII.
2 term. (o = edit. princ., evanuit in Neap. 3 puta-
verunt to putave cum spatio Neap. 4 aud. . . au
Neap.: suppl. (o dicit suj^l. Keil
23
differt fatigatus a fesso, ut Verrius ait, quod fatigatus,
cum quis per alium laborare conpellitur, ut lassatus, fessus
vero, cum quis labore deficitur, <^ut^ lassus.
Diom. p. 376, 19 (= PUn. dub. serm. p. 36, 24 B.) diifert
autem fatigatus — lassus. cf. Prob. de nom. exc. p. 212, 4. Non.
p. 304, 12. Isid. or. 10, 102.
1 fat. <^dicitur> cum Caesarius 3 ut add. vg.
520 Grammaiicae aetatis Augnsteae fragmenta
'festinare' et ^properare' idem significare atque in ean-
dem rem dici videntur. sed M. Cato id differre existimat
eaque hoc modo diyisa (verba sunt ipsius ex oratione,
quam de suis virtutibus habuit \supra fr. 10\)'. 'aliud est
& properare, aliud festinare. qui unum quid mature trans-
igit, is properat; qui multa simul incipit neque perficit, is
festinat'. Verrius Flaccus rationem dicere volens differentiae
huius: festinat inquit a fando dicitur, quoniam isti
ignaviores, qui nihil perficere possunt, plus ver-
10 borum quam operae habent.
Gell. 16, 14, 1 festmare — habent. GeUius oliter sentit. de re
vd. ad Catonem l. c. ista ad libros Be obse. Catonis referre
praestat, quamvis loctis Catonis apud Festum quoque legatur
{cf Mercklin, Fleck. Jahrbh. suppl. 3. 1860 p. 660. Kretzschmer
l. c. p. 75).
25
gibber, ut Verrius ait, ipsum vitium dicitur, ut tuber,
gibberosus habens gibberem, ut tuberosus.
Char. p. 85, 6 (= Plin. dub. serm. p. 54, 24) gibber — tn-
beroBug. ct sane LuciliuB ita loquitur \ll79 Ma.'] ^gibbere
magno'. sed Plinius gibbus vitium ipsum, ut ulcus, inaluisse
consuetudinem tradit. cf Caper orth. p. 110, 3. CGL V 569^40.
1 Verrius recte Putsch et IDousa: verg
26
labra et labia — . Verrius Flaccus sic distinxit, modica
esse labra, labia inmodica, et inde labiones dici; nam et
Terentius [eu/n, 336] 'labiis demissis gemens' et Plautus
\mil. 93] 'labiis dum ductant eum'.
Char. p. 103, 4 (= Plin. dub. serm. p. 69, 21 B.) i»br» et
labia indistincte dicuntur, et deminutio labella, non labiae, nt
quidam volunt; nam Vergilius ait [buc. 2, 34]-. 'calamo trivissc
labellum'. Verrius autem Fiaccus — eum. cf Don. Ter. eun. 2,
3, 45*. 45^. Serv. buc. 2, 34. Isid. or. 11, 1, 50. di/f. vcrb.
336. 344. diff. rer. 58. Beda orth. p. 277, 26. Agroec. or(h.
p. 116, 5. Virg. gramm. de cognom. XIV. fragm. Mediol. p. 101 S.
CGL s, v. labium et labrum.
3 g« 4 labiis Ter. et Plautus: labris 4 d. eum Fabrid^
ductantem cod. ducant (-unt PaUHeidelb.) eum PlauH codd.
M. Verrius Flaccus 521
27
amoena loca Verrius Flaccus dicta ait eo quod solum
amorem praesteut et ad <(se]> amanda alliciant.
Isid, or. 14, 8, 33 amoena — aUiciant; Vairo [fr. 413]. StrtC'
tius Paul. Fest p. 2, 9 amoena dicta sunt loca, quae ad se
amanda alliciant id est trahant.
1 Verr, Fl.] Varro et infra Verr. Fl. codd.; sed cf. Serv. ap.
Varr. l. c. 2 praestent vg.: praestant se add. vg.
28
quam Verrius Flaccus Angeroniam dici ait quod an-
gores ac soUicitudines animorum propitiata depellat.
Macroh. 1, 10, 7 quam — depeUat Pa%d. Fcst. p. 17, 11 Ange-
ronae deae sacra a Romanis instituta sunt, cum angina onme
genu^ animalium consumeretur , cuius festa Angeronalia dice-
bantur. cf. Varro de l. L. 6, 23, de collocatione cf test. 10.
29
Verrius Flaccus iuniperum iuvenem pirum dicit.
Serv. Dan. buc. 7, 53 Verrius — dicit. vere autem iuniperus
est quasi aculeis praedita bacas ad piperis speciem gerens.
cf Isid. or. 17, 7, 35.
30
diaeresis est quotiens una syllaba in duas dividitur,
sjnaeresis est e contrario quotiens duae syllabae in unam
contrahuntur. nam diaeresis est [Enn, ann, 33 F.^] ^Albai
longai' pro eo quod est ^Albae longae', ut est illud apud
Vergilium \Aen, 9, 26] : ^dives pictai vestis et auri', [3, 354]
^aulai medio libabant pocula Bacchi': una syllaba in duas
divisa est. legite Verrium Flaccum et Catonem [cf Val,
fragm.^ et ibi invenietis.
Pomp. comment. p. 297, 28 diaeresi» — invenletis. ita enim
scribebant maiores nostri aulai, a et i. de litteratma haec
atque in libro De obscuris Catonis fuisse videntwr; Catonem
certe, qui iuxta Verrium quasi rei grammaticae auctor memo-
ratur, P. Valerium esse vix credibile est.
522 Grammaticae aetatis Augusteae firagmenta
DUBIUM
31
misit \I)omitius Ins(mus\ paulo post Favorino libmm,
quem promiserat (Verri opinor Flacci erat), in quo scripta
ad hoc genus quaestionis pertinentia haec fuerunt: senatum
dici et pro loco et pro hominibus, civitatem et pro loco
5 et oppido et pro iure quoque omnium et pro hominiim
multitudine, tribus quoque et decurias dici et pro loco et
pro iure et pro hominibus, contionem autem tria signi-
ficare, locum suggestumque unde verba fierent — item
significare coetum populi adsistentis — item orationem
10 ipsam quae ad populum diceretur.
Gell. 18, 7, 5 miBit autem panio — fieient, sicut M. Tullius in
oratione, quae inscripta est contra contionem Q.Metelli \IV* p.270
CFWMmller]'. 'escendi' inquit 'in contionem, concursus est po-
puli factus' ; item — adaistentis, sicuti item M. Tullius in oratore
ait Ti&S]: ^contiones saepe exclamare vidi, cum apte verba
cecioissent. et enim exspectant aures, ut verbis conligetur sen-
tentia' ; item — diceretur. exempla in eo libro scripta non erant.
prorma similia sunt ap. Paul. Fest. p. 84, 9 (forum) et 41, 16
(conventus)^ adeo ut ex Verrio ista fluxisse omnino videantur {cf.
Kretzschmer L c. p. 72).
2 ut op. complu^es codd. 3 haec] id Faris, Voss. Lat.
F 7 6 omn.] civium Otho Quiritium Skutsch del. Vassis
FALSA
etsi in fr. 33 ^Flaccus* Verrius videatur esse, id tamen non
adfmnaverim, cum simplici cognomine is numquam ah auctori-
hUfS certo nwncupetur {cf. Gran. Fl. ad fr. 4 et supra test. 1). cUgue
in codice schol. Bern. georg. 3, 532 ^fUxgius* Jegitur pro Philar-
gyrio seu Flagrio. fragmenta 32. 34. 35 Verrio trdmit Hagen
(Fleck. Jahrbb. suppl. 4. 1867 p. 716) non recte, nam ^Homerus*
nomen tam constanter pro ^Verrius' scriptum quis credet?
32
ambo pro ambos, hos ambo. sic et Homerus.
Schol. Bern. buc. 6, 18 senex pro senes. ambo — Homeras.
lunilius dicit. de re cf. fr. 20 cum adnotatis (ait^pm).
sicut ait Verrius coni. Hagen l. c. et ad bue. 8, 30 schol
.JSem.
M. Verrius Flaccus. L. Crassicius Pasicles 523
33
^miratam mala puellam'. hic participium passivum \ agit,
quia more Graecorum aput veteres "j* agunt, ut Flaccus adiuvat.
Schol. 'Bem. huc. 6, 61 miratam — adiuvat. de re cf. Gell. 15, 13.
Non. lib. VII. Frisc. al.
1 et 2 acti<^ve> coni. Buecheler 2 adnotat Hagen
34:
'sparge marite nuces*. ita enim primo factum est, quando
luno lovi iuncta est, ut Homerus, et abhinc apud anti-
quos moris fuit in nuptiis nuces spargere propter veneficia.
Sdwl. Bern. huc. 8, 30 sparge — venefloia. cf. fr. 35.
2 ut Verrius ait Hagen l. c. respexit princeps auctor II.
14, 347 sq,
35
^oleaeque Minerva'. sunt qui dicunt Athenis prolatum
esse olivae ramum a Minerva; sunt qui putant olei humorem
Minervae idcirco convenire, quod nulli possit misceri in-
corruptus et integer, comparabilis virgini deae, quae ex
uno parente progenita est, qaam sapientiam interpretantur, 6
virtutem inviolabilem, ut Homerus.
Schol. Bem. georg. 1, 18 oieaeque — Homerus. ollegorias Home-
ricas respexit auctor,
6 ut ait Verrius Hagen l. c.
quod Bibbeck (proleg, ad Verg. p, 174 sq,) coniecit apud
Vergilii interpretes sub nomine Ebi'ii vel Hebrii Verrium latere,
improbandum est (cf. Hagen l. c. p. 732). de Amoh. 5, 18 vd.
Gran. Fl. ad fr. 4.
L. CRASSICIUS PASICLES
A. TESTIMONIA
VITAE
1. Suet. de gramm. 18 L. Crassicius genere Tarentinus or-
dinis libertini cognomine Pasicles mox Pansam se transnomi-
navit. de cognomine Pansa cf Plin. n. h. 11,254 {Varro fr, 360).
524 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
2. (letas Crassicii inde fere constitui potest, quod lulum
Antanium triumviri fUium {natum a. 710/44) docuit {vd. De lud.
litt. test. 51), cum iam Zmymae commentarium edidisset, ut ex
Suetonio apparet. Verrii igitur aemulus {Suet. ibid.) Crassicius
aliquanto maior natu fuit.
3. Suet. de gramm. 18 hic initio circa scaenam versatus
est, dum mimographos adiuvat. cf. Hillscher, Fleck. Jahrtb.
mppl. 18 {1892) p. 382.
4. Suet. ibid. dimissa repente schola [De lud. litt. ibid]
transiit ad Q. Sexti philosophi sectam. de Sextiis cf. Zeller,
Phil. d. Griech. 5», 1 p. 675.
SCRIPTORUM
5. Suet ibid. commentario Zmyrnae edito adeo incla-
ruit, ut haec de eo scriberentur [FPB p. 348 B.y. ^uni Crassi-
cio se credere Zmyma probavit, / desinite indocti coniugio hanc
petere. / soli Crassicio se dixit nubere velle, / intima cui soli
nota sua extiterint'. Philarg. buc. 9, 35 {ex scholio cod. Laur.
ab Ursino edito) Cinna Zmymam scripsit, quam nonum post
annum, ut CatuUus ait [95, 1\ edidit. — fuit autem liber ob-
scums adeo, ut et non nuUi eius aetatis grammatici in eum
scripserint magnamque ex eius enarratione sint gloriam consecati.
B. FRAGMENTUM
est per tempora in declinatione defectus, cum ut signi-
ficationem temporis expleamus, verbum, ut ait Pansa,
alterius generis subrogamus, ut est adfert et ferit. in his
enim dissimili voce significationem praeteriti temporis
5 declarabimus; dicimus enim adfert attulit, item dicimus
ferit percussit praeterito perfecto.
Consent. arS p. 378, 22 item est per tempora — perfecto.
1 ut om. Leid. 2 ad Pansa adscr. in marg. ungimus Leid.
3 alt. voce gen. Bem. Leid. 6 decl. Putsch declaravimus Bern.
Leid. declinamus Monac.
SCEIBONIUS APHRODISIUS
TESTIMONIUM
Suet. de gramm. 19 Scribonius Aphrodisius Orbili servus
atque discipulus mox a Scribonia Libonis filia, quae prior
Augusti uxor fuerat [tepudiata ab Augusto a. 7l5l39\
L. Crassicius. Scribonius Aphrodisius. Macer. Hyginus 525
redemptus et manumissus docuit quo Venius tempore,
cuius etiam libris de orthographia rescripsit non sine
insectatione studiorum morumque eius.
quae libri in Verrium natwra fuerit diiudicari non potest;
nam aut commentarium de UUeratura ampliorem fuisse suspicari
licet aut singularem contra Verrium libellum ohtrectandi causa
confectum.
POMPEIUS MACEK
de variis Macris magna est controversia ; cf. Schanz, Bom.
Littg.* 2, 246 et Prosop. imp. Bom. 3, 67/472. Augustus
Pompeio Macro ordinandas bibliothecas delegaverat (cf. De bib-
liolh. test. 14), qui fortasse Theophanis Mytilenaei filius fuit {Strdbo
12, 618). poeta ille fuit Ovidio amicus {ex P. 2, 10), grammaticum
fuisse testatur nemo.
FALSUM FRAGMENTUM
auctoritas tam Yarronis \fr. 240] quam Macri teste
Censorino nec k nec q nec h in numero adhibet litterarum.
PrisC. p. 13, 9 auctoritas quoque tam — litterarum. cf. VarrO
ad l. c. sine dubio lAcinivs Calvus dicitu/r Macri filius et ipse
Macer appeUat^f^; cf. Weichert, poett. Latt. rell. p. 105 adn. 14.
Drumann, Gesch. Boms 4, 195 adn. 72. Schwabe, quaest. Catull.
p. 261 (vd. supra p. 440). aliter cogitaverat Hertz ad Prisc. l. c.
C. lULIUS HYGINUS
A. TESTIMONIUM
VITAE
1. Suet. de gramm. 20 C. lulius Hyginus Augusti libertus,
natione Hispanus (non nuUi Alexandrinum putant et a Caesare
puerum Romam adductum Alexandria capta \a. 707 /^^'[j. con-
trariae sententiae hac fortasse via conciliandae sunt, ut Hyginus
genere Hispanus, Alexandrinus patria fuerit, aut in Hispa-
nia natus admodum puer AUxand/riam migraverit. idem ab
Hieron. ^C. lulius Hyginus^ appellatur, ^lulius Hyginus^ vel
^Hyginus lulius^ a Golum. Gdl. Char. Macrob., ^C. Hyginus^
ab Asconio, ^Hyginus^ plerumque.
2. Hieron. ad a. Abr. 2008 = 745/9 C. lulius Hyginus
cognomento Polyhistor grammaticus habetur inlustris. de cogno-
526 Grammaticae aetatis Angusteae fragmenta
Niffiitf Polyhistore ex Akxandro magistro ad Hyginvm faiso
UrttHskUo vd, test 3. ex Hieronymi Suetoniiqtte {test. 1) indidis
eolligitur Hyginum circa a, 694/60 natum esse, quae res eo
eonfirmatur, quod AUxandrum Polyhistorem Eomae audiit,
qui a. fere 647/107 natus a Sullae (letate usque ad a. 714/40
ibi fuisse videtur {Susemihl, Griech. lAtt. d. Alex. 2, 357; rd.
supra De lud. litt, test. 12). quod autem Beitzenstein (de script-
tor, rei rust. libr. deperd. Berol. 1884 p. 18) Vergilio natu maiorem
Hyginum fuisse vuH, non recte intellegit (cf. Bunte, de C. lul.
Hyg. vita et scriptis Marh. 1846 p. 11. 54 et Peter, hist. Bom.
reff. Lips. 1906 p. CIII adn. 1); contra eum etiam test. 4 est.
3. Suet. de gramm. 20 C. lulins Hjginus — stadiose et
audiit et imitatus est Coinelium Alexandrum CTammaticum
Graecum, quem proptei antiquitatis notitiam Poljhistorem
multi, quidam Historiam yocabant.
4. Suet. ibid. fiiitque familiarissimus Ovidio poetae [ncUo a.
754/43} et Clodio Licino consulari historico [cos. suff. a. 757/4].
qui eum [Hyginum] admodum pauperem decessisse tradit et
liberalitate sua quoad yixerit sustentatum. Ovidii tristia 3, 14
ad Hyginum scripta esse videntur {cf. praesertim Peter l. c.
p. Glllsq.). de paupertate Hygini cf. Unger, Ahh. d. Akad.
d. Wiss. zu MUnch. 16 (1881) p. 219.
5. Suet. ibid. huius libertus fuit lulius Modestus, in studiis
atque doctrina vestigia patroni secutus.
6. de Hygini munerOnts cf. supra De lud. litt. test. 54, De
hiblioih. 14.
7. Gell. 1, 21, 2 Hyginus non hercle ignobilis grammaticiis
8. G^ll. 16, 6, 14 Hyginus lulius , qui ius pontificum non
videtur ignorasse
SCRIPTORUM
9. Char. p. 142, 15 Hjginus quoque de agri culturall
reliquiae sunt ap. Bunte l. c. p. 51 sq. et Beiteenstein l. c. p. 53.
utrum liber, quem Columella 0, 13, 8) memorat de apibus, pecu-
liaris fuerit (ita malunt Bwnte p. 49 et Beitsenstein p. 19), an
pars operis De agri cultura non liquet.
10. GeU. 1, 14, 1 Hyginus in libro de yita rebusque
inlustrium virorum sexto Ascon. in L. Pis. p. 12 K-S.
lulius Hyginus dicit in libro priore de viris claris cf. Hieron.
de vir. Ul. 2, 821 Vall. quomodo haec testimonia intdlegenda
sint, docti homines dissentiunt, quorum opiniones vd. ap. Peter
l. c. p. CV.
11. Serv. Aen. 5, 389 secundum Hjginum qui de familiis
Troianis scripsit reliqui libri historici infra in fragm. mt-
morantwr.
C. luliuB HyginuB 527
12. Macrob. 3, 8, 4 Hygimifl de proprietatibus deorum
apud Macrob. 3, 2, 13 (Hyllus libro quem de dis composuit)
Mommsen Hyginus scripsit (fr, 23).
13. Macrob. 3, 4, 13 addidit Hyginus in libro quem de
dis Penatibus scripsit vocari eos d^sovs Ttargcoovg.
14. Hyginus a Plinio auctor commemoratur in ind, libr.
III—VI. X—XII. XIV. XV— XXII.
15. de libris De astrologia et de fabulis Hygino fdlso tri-
butis cf. Schanz, Bom. Littg.* 2, 331 sq.
reliquias grammaticas collegerunt Suringar, hist. crit. schol.
Lat. {Lugd. Bat. 1834) 1, 264. 2, 175 sq. Bunte l. c. p. 22 sq.
BibbecJc, proleg. ad Verg. p. 117 sq.
B. FRAGMENTA
IN CINNAE PROPEMPTICON
ex Hygini commenta/rio loci omnes qui extant Oinruie car-
minis fluxerunt. cf. Ba^ehrens, FPB p. 323 sq.
1 [i Bwnte\
ab Actio navigantes stadia <(circiter)> LX
Yeniiint ad Isthmum Leucadiensium. ibi solent
iteris minuendi causa remulco, quem graece
7ra^xrci}i/a)> dicunt, navem traducere.
•
Char.p. 134, 12 iteris lulius Hyginus in Cinnae propemptico:
ab Actio — traduoere.
1 circiter suppl. Keil 4 itd^xxiovay Fabricius
quaerunt etiam non nulli quam ob rem ^a
Cor^cura iubeat Action navigare, quod est e
regione traductionis Leucadiensis, et rursus ab
Actio circa insulam moneat ire, quam a Oorcura
rectum itiner ad Leucatam.
Gha/r. p. 134, 17 itiner idem in eodem : quaerunt inquit etiam —
liencatam.
1 a Cor suppl. Keil 5 itener
528 Granmiaticae aetatis Augusteae fragmenta
DE VERGILIO LIBRORUM
quin lulitAS Hyginus librorum d^ VergUio scriptor (GeU.
fr. 3) et Hyginus (m lemmate ^lulius Hyginus*) commentariorum
ad VergUium {Gell. fr. 4) unus idemque homo sit, miUa mihi
dubitatio est {cf. fr. 6 reprehendit lulius Hyginus, fr. 7 repre-
hendit Hyginus de Vergilio utroque in loco), qui sine dubio Augusti
libertus est {cf. Bunte l. c. p, 31 sq.), licet denuo recentiori aetate
Borgius aiiter sentiat {de tempor. quihus Verg. georgica scripta
et perf. sint Hal. Sax. 1875 p. 28 adn. 57), qui verecundae
Hygini in VergUium ohtrectationis oblitus {GeU. 10, 16, 1. 11.
18 = fr. 7 sq.) in vita Donati inter putidos homunciones Ver-
gilii dbtrectatores Hyginum nominari debuisse putat. libri inserip-
tionem idoneis argumentis Kretzschmer constituit {de GeU, font.
p. 17. 77. 81): ego verum propriumque ad VergiUum commen-
tarium fuisse vix crediderim {cf Bunte p. 29 sq. Eibbeck p. 117).
huic sententiae ne id quidem favet, quod GeUius {10, 16) tres
eiusdem Aeneidos Ubri locos sed eos non continuos (v. 365.
122. 838 Ubri VI) memorat Hyginum manifesto secut%is.
3 [5]
lib. IV. quae bidens est hostia, oportet habeat
dentes octo, sed ex his duo ceteris altiores, per
quos appareat ex minore aetate in maiorem tran-
scendisse.
GeU. 16, 6, 14 Hyginus tamen lulius — in quarto librorum.
quos de Yergilio fecit, bidentes appellari scripsit hostias, quae
per aetatem duos dentes altiores haberent. verba illius ipsa
posui: quae b. est inquit hostia — transcendiBse. haec Hygini Opinio
an vera sit, non argumentis sed oculis videri potest. Ma-
crob. 6, 9, 7 Hyginus tamen — in quinto [ita errore Macrob.]
librorum, quos de Yergilio fecit, bidentes appellari scripsit
hostias, quae per aetatem duos dentes altiores haberent, per
quos ex minore in maiorem transcendisse constaret aetatem.
de re cf Nig. Fig. fr. 39. Paul. Fest. p. 4, 17. 33, 10. 35, 2. 66, 16.
Serv. Aen. 4, 57. 6, 39. Non. p. 53, 13. Isid. or. 12, 1, 9. Schol.
in Lucan. 1, 607. Ps-Acro Hor. carm. 3, 23, 14. CGL IV
529, 18. V 172, 38. 616, 29.
2 iis nonnuUi codd. duos Paris.
4 [1]
versus istos ex georgicis Vergilii [2, 246'] plerique
onines sic legunt: 'at sapor indicium faciet manifestua
C. lulius Hyginus 529
et ora / tristia temptantum sensu torquebit amaro'. Hygi-
nus autem — in commentariis, quae in Vergilium fecit,
confirmat et perseverat non hoc a Yergilio relictum, sed 6
quod ipse invenerit in libro, qui fuerit ex domo atque
familia Vergilii 'et ora / tristia temptantum sensus tor-
quebit amaror', neque id soli Hygino, sed doctis quibus-
dam etiam viris complacitum, quoniam videtur absurde
dici 'sapor sensu amaro torquet', cum ipse, inquiunt, sapor lo
sensus sit, non aKum in semet ipso sensum habeat, ac
proinde sit quasi dicatur 'sensus sensu amaro torquet'.
Gell. 1, 21 veraii» ifltoB — torquet. sed enim cum Favorino Hy-
gini commentarium legissem atque ei statim displicita esset
insolentia et insuavitas illius ^sensu torquebit amaro', risit et
^lovemlapidem', inquit ^quod sanctissimum iusiurandum habitum
est, paratus ego iurare sum Vergilium hoc numquam scripsisse,
sed Hyginum ego vernm dicere arbitror. non enim primus
finxit hoc verbum Vergilius insolenter, sed in carminibus Lu-
creti invento usus est [inventus est codd»: em. EhrenthaT] non
aspematus auctoritatem poetae ingenio et facundia praecellen-
tis'. verba ex IV Lucreti [223'] haec sunt: ^dUutaque contra /
cum tuimur misceri absinthia, tangit amaror'. non verba autem
sola, sed versus prope totos et locos quoque Lucreti plurimos
sectatum esse Vergilium videmus. cf. Serv. g. 2, 247. verba
^sed enim — videmus' in Hygini exemplar referre aitsus non
sum>, quamvis eius esse possint (cf. Froehde, Festschr. f. I VaJilen.
Berlin 1900 p. 542. Eibheck p. 117 sq.).
6 quid Paris. Vatic. atque ex Vatic.
5 [2]
Upse Quirinali lituo parvaque sedebat / sub-
cinctus trabea laevaque ancile gerebat.' in his
versibus \Am, 7, i87] errasse Hyginus Vergilium scripsit,
tamquam non animadverterit deesse aliquid hisce verbis
^ipse Quirinali lituo'. nam si nihil inquit deesse 5
animadverterimus, videtur ita dictum, ut fiat
Uituo et trabea subcinctus', quod est inquit ab-
surdissimum; quippe cum lituus sit virga brevis
in parte, qua robustior est, incurva, qua augures
utuntur, quonam modo ^subcinctus lituo' videri lo
potest?
Grammsticae Bomsnse fragmenta ed. FukaioiiI 34
530 Grammaticae aetatiB Augusteae fragmenta
Gdl. 5, 8, 1 ipse QnizixiaU — potest? immo ipse Hyginus pa-
rum animadyertit sic hoc esse dictum, ut pleraque dici pei
defectionem [defensionem codd,'] solent. pergit GeUii refutatio.
eadem fere Macrob, 6, 8, 1 (cf. Serv, Aen, 1, 7o). de lituo Cic.
de div, 1, 30. Plut. Bom, 22. Serv, Aen. 7, 187. CGL IV
450, 21. V 368, 35,
6 [3]
^Daedalus, ut fama est, fugiens Minoia regna /
praepetibus pennis ausus se credere caelo'. in his
Vergilii versibus [Aen. 6, 14] reprehendit lulius Hyginus
'pennis praepetibus' quasi inproprie et inscite dictum.
6 nam praepetes inquit aves ab auguribus appel-
lantur, quae aut opportune praevolant aut idoneas
sedes capiunt. non apte igitur usum verbo augurali
existimavit in Daedali volatu nihil ad augurum disciplinam
pertinente.
Gell. 7, 6, 1 Daedaiiu — pertinente. sed Hjginus nimis hercle
ineptus fuit, cum quid praepetes essent se scire ratus est, Yer-
gilium autem et On. Matium doctum virum ignorasse, qui in
secundo [septimo Carrio coll. II. 7, 291 »g.] Iliadis Victoriam
volucrem praepetem appellavit in hoc versu [FPB 3 B.]: 'dum
dat vincendi praepes Victoria palmam'. cf Nig. Fig. fir. 3ti.
Fest. p. 245 b, 22, Serv. Dan. Aen. 6, 15. 3, 246. 4, 462. Isid.
or, 12, 7, 77. Ps-Acro Hor. carm. 3, 27, 11. CGL IV 269, 5. 53.
7 [4]
reprehendit Hyginus Vergilium correcturumque eum
fuisse existimat, quod in libro sexto [^^5] scriptum est.
Palinurus est aput inferos petens ab Aenea, ut snum
corpus requirendum et sepeliendum curet. is hoc dicit:
5 ^eripe me his, invicte, malis, aut tu mihi terram /
inice, namque potes, portusque require Velinos^
quo inquit modo aut Palinurus novisse et nominare
potuit portus Velinos aut Aeneas ex eo nomiDe
locum invenire, cum Velia oppidum, a quo portnm,
10 qui in eo loco est, Velinum dixit, Servio Tullio
Bp.mae regnante post annum amplius sescentesi*
mum, quam Aeneas in Italiam venit, conditnm in
agro Lucano et eo nomine appellatum est? nam
C. lulius Hyginus 531
qui ab Harpalo inquit regis Cyri praefecto ex terra
Phocaide fugati sunt, aliiVeliam, partimMassiliam 15
condiderunt. inscitissime igitur petit, ut Aeneas
portum Velinum requirat, cum id nomen eo tem-
pore fuerit nusquam gentium. neque simile inquit
illud videri debet, quod est in primo carmine [^J
'Italiam fato profugus Lavinaque venit / litora', 20
et aeque in sexto libro [i7] ^Chalcidicaque levis
tandem super astitit arce', quoniam poetae ipsi
quaedam xara jtQolrjiifiv historiae dicere ex sua
persona concedi solet, quae facta ipse postea scire
potuit, sicut Vergilius scivit de Lavinio oppido 26
et de colonia Chalcidicensi. sed Palinuros qui
potuit inquit scire ea, quae post annos sescentos
facta sunt, nisi quis eum divinasse aput inferos
putat, proinde ut animae defunctorum solent?
sed et si ita accipias, quamquam non ita dicitur, so
Aeneas tamen, qui non divinabat, quo pacto potuit
requirere portum Velinum, cui nomen tunc, sicut
diximus, nuUum usquam fuit?
Gell. 10, 16, 1 reprehendit — usquam fuit? cf. ScrV, Acn. 6, 359.
Dum. p. 443, 29,
18 fuerit Begin. 1646 fuit rell. 20 laviniaque Begin. 697
et 1646 23 nistoria plerique codd. 24 scire Begin. 1646
sciri reU. 26 c(h)alc(h)idinensi (alch. Voss. Lat. F 7) codd.
27 id inquit Magliab. B^gin. 597 et 1646
8 [4]
item hoc quoque in eodem libro reprehendit [Ht/ginus]
et correcturum fuisse Vergilium putat, nisi mori occupasset.
nam cum Thesea inquit inter eos nominasset, qui
ad inferos adissent ac redissent, dixissetque
[Aen, 6, 122] *quid Thesea, magnum / quid memorem 5
Alciden? et mi genus ab love summo est', postea
tamen infert [6, 617]: ^sedet aeternumque sedebit /
infelix Theseus'. qui autem inquit fieri potest, ut
aeternum aput inferos sedeat, quem supra cum is
nominat, qui descenderint illuc atque inde rur- 10
34*
/
532 Gratamaticae aetatis Augusteae fragmenta
sum eyaserint, praesertim cum ita sit fabula de
Theseo atque si Hercules eum evellerit e petra
et in lucem ad superos eduxerit?
Gelh ibid. 11 item hoc — eduxerit? cf. Serv. Aen. 6, 617.
2 esse Paris. et codd. fam. alt. mors codd. fam. alt
4 dixisset stne que Bem. Paris. Voss. Lat. F 7
9 [4]
item in his versibus errasse Vergilium dicit [Aen. 6, 838]:
^eruet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas /
ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achilli /
ultus avos Troiae, templa intemerata Minervae*.
5 confudit inquit et personas diversas et tempora;
nam neque eodem tempore neque per eosdem
homines cum Achaeis et cum Pyrro bellatum est.
Pyrrus enim, quem dicit Aeaciden, de Epiro in
Italiam tranagressus cum Bomanis depugnavit
10 adversus Manium Curium in eo bello ducem.
Argivum autem bellum id est Achaicum multis
post annis a L. Mummio imperatore gestum est.
potest igitur inquit medius eximi versus, qui de
Pyrro inportune inmissus est, quem Vergilius
16 procul dubio exempturus inquit fuit.
Gell. ibid. 14 item in Mb — inquit fuit cf Serv. Aen. 6, 839.
4 et temerata Verg. 8 (a)eacidem Paris. -ida Bem.
Voss. Lat. F 7 -id(a)e rell. de epyro Begin. 597 de pyiro
Begin. 1646 dea e pyro Voss. Lat. F 112 et e pirro (epyrro
Paris.) rell. 10 manlium Paris.
f ^O [7]
sane Hesiodus [theog. 1011] Latinum Circes et Uhiis
filium didt, quod et Vergilius tangit dicendo [Aen. 12 y 164]
^Solis avi specimen'. sed quia temporum ratio non pro-
cedit, illud accipiendum est Hygini, qui ait Latinos plures
6 fuisse, ut intellegamus poetam abuti, ut solet, nominum
similitudine.
Serv. Aen. 7, 47 sane — aimiiitudine. eadem fere id. Aen. 12, 164.
spreta contraria sentenUa non nullorum {cf Kirckner, Fkd:.
C. lulms Hyginns 533
Jahrbh. suppl. 8. 1876 p. 482) haec superioribus similia fidenter
libris De Vergilio adsignavi {cf. Bunte p. 28. Bibbeck p. 118
Serviumque auctorem in flr. 11),
1 circae Carol. Lips, -ce Sang. -cis Begin. Hamb, circis ex
circes Floriac. 4 ygini
11 [8]
Velati lino' — . Caper et Hyginus hoc loco dicunt
lectionem esse corruptam, nam Vergilium ita reliquisse
confirmant Velati limo'. limus autem est vestis, qua ab
umbilico usque ad pedes prope tegimtur pudenda poparum.
haec autem vestis habet in extremo sui purpuram limam id 5
est flexuosam, unde et nomen accepit; nam limum obli-
quum diciinus, unde et Terentius [emi. 60 i\ ^limis oculis'
dicit, id est obliquis.
Serv. Aen. 12, 120 Seiati lino'. atqui fetiales et pater patra-
tus, per quos bella vel foedera confinnabantur, numquam ute-
bantur vestibus lineis. — Caper tamen et HyginuB — obiiquis. cf.
Don. Ter. ewn. 3,5,53*-\ Isid. or. 15,14,2. 16,1,2. 19,33,4.
Tvro fr. 14. ista ex libris solum De Vergilio manavisse possunt;
cf. fr. 4.
EX EXEMPLIS
l^ [HEB 1 Peter]
ad eas laudes [Maitsoli regis] decertandas venisse
dicuntur viri nobiles ingenio atque lingua praestabili,
Theopompus Theodectes Naucrates; sunt etiam qui Iso-
cratem ipsum cum his certavisse memoriae mandaverint;
sed eo certamine vicisse Theopompum iudicatum est. is 5
fuit Isocratis discipulus. extat nunc quoque Theodecti
tragoedia, quae inscribitur Mausolus, in qua eum magis
quam in prosa placuisse Hyginus in exempHs refert.
Qell. 10, 18, 6 ad eas laudes — refert.
3 naucrites socratem (sacr. Voss. Lat. F 7) codd.: em.
Magliab. m. 2 6 socratis Paris.
EX URBIUM ITALICARUM LIBRIS
13 [8]
lib. IL qui [Vergilius] cum legisset Hernicos, quorum
est Anagnia, a Pelasgis oriundos appellato^que ita a quo-
534 Giammaticae aetatis Augusteae fragmenta
dam Pelasgo duce suo, qui Hemicus nominabatnr, morem
quem de Aetolia legerat, Hemicis adsignavit, qni sunt
& vettis colonia Pelasgorum. et Hemicum quidem hominem
Peiasgum ducem Hemicis fuisse lulius Hyginus in libro
secundo urbium non paucis yerbis probat.
MiKTob. 5, IS, 15 qm — - probat.
:i qaod£^ om. Pnris.
14 [12]
Agvlla civitas est Tusciae a conditore Agella appellata,
cui ex inscitia Bomana aliud est inditum nomen. nam
cuiu Romani euntes per Tusciam interrogarent Agyllinos
viuae dioeret\ir oivitas, illi ut pote Graeci, quid audirent
I ivruomntes et optimum ducentes si prius eos salutarent,
diSLerunt x^M^^> ^^^^^ salutationem Bomani nomen civi-
tHtis e^se putaverunt et detracta aspiratione eam Caere
twnuiuarunt^ ut dioit Hjginus in urbibus italicis.
v^iT. AtH. 8» ^97 A» Ua — itaiicis. — alii Caere montem puta-
baul> ab hoo oppidum dictum. c/l id. ihid. 10, 183. Strabo 5, 220.
4 audief Bt^in. audieiant Lips. -erint ex -erent Monac.
6 XHl^ LiV»^\ XEHPE Monac. 7 cere 8 ign Begin.
i)fiuu$ /.j/KW Hitmb. yginus Monac. Floriac.
15 [11]
Arvloa quasi ardua — ^ licet Hyginus in italicis urbibus
ab «ku^rurio aris ardeae dictam velit.
8m\ Aen. 7. 4/.^ Aidea qwL aidaa dicta est id est magna
et noUilis^ u<^t -- v«iit. illud namque Ovidii in metamorpboBeos
[t4s ^T^i] fkbulosum est, incensam ab Hannibale Ardeam in
tiano avem e«se couversam. sciendum tamen ardeam aTem
ntcrk ^rti<r^<xfStr diot^im, quod brevitate pennamm altius non
volat cf\ ihri^L ibid.y qui fortasse Hyginum secuhts est. vd. etiam
hiKi. or. l^, 7y :^L
t ardoam Lips. Hamb. Monac,
t le [5]
It^Ua Hesperia dicitur a &atre Atlantis, qui pulsas
a gonnano ItaJiam teuuit eique nomen pristinae regionis
iuposuit, ut Hyginus docet.
N<»rr. Aen. 1, 5SO ceterom itau* — docet.
5 doc, Hyg» nonHuUi codd.
C. lulius HyginuB 535
f 17 [6\
regionem istam, quae nunc vocatur Italia, regno lanus
optinuit, qui, ut Hyginus Protarchum Trallianum secutus
tradit, cum Camese aeque indigena terram hanc ita parti-
cipata potentia possidebant, ut regio Camesene, oppidum
laniculum vocitaretur. post ad lanum solum regnum 5
redactum est, qui creditur geminam faciem praetulisse, ut
quae ante quaeque post tergum essent intueretur; quod
procul dubio ad prudentiam regis sollertiamque referendum
est, qui et praeterita nosset et futura prospiceret, sicut
Antevorta et Postvorta, divinitatis sciHcet aptissimae 10
conaites, apud Romanos coluntur. hic igitur lanus, cum
Satumum classe pervectum excepisset hospitio et ab eo
edoctus peritiam ruris ferum illum et rudem ante fruges
cognitas victum in melius redegisset, regni eum Societate
muneravit. cum primus quoque aera signaret, servavit45
et in hoc Saturni reverentiam, ut quoniam ille navi fuerat
advectus, ex una quidem parte sui capitis effigies, ex
altera vero navis exprimeretur, quo Saturni memoriam in
posteros propagaret. — cum inter haec subito Satumus
non compamisset, excogitavit lanus honomm eius augmenta. 20
ac primum terram omnem dicioni suae parentem Saturniam
nominavit, aram dejnde cum sacris tamquam deo condidit,
quae Satumalia nominavit.
Udci^oh. 1, 7, 19 regionem — propageret. — cum lnter — nominavit.
f ^S [7]
hi [Pelasgt] primi Italiam tenuisse perhibentur. —
Hyginus dicit Pelasgos esse qui Tyrrheni sunt. hoc etiam
Varro \fr. 400] commemorat.
Serv. {Dom.) Aen. 8, 600 hl — perhlb. — Hyginua — commemorat.
cf. Dionys. H. 1, 25.
19 [9]
Sabini a Lacedaemoniis originem ducunt, ut Hyginus
ait de origine urbium italicanmi, a Sabo, qui de Perside
Lacedaemonios transiens ad Italiam venit et expulsis Siculis
tenuit loca quae Sabini habent. nam et partem Persamm
536 Grammaticae aetatis Angnsteae &agmenta
5 nomine Caspiros appellare coepisse, qui post corrupte
Gasperini dicti sunt.
Serv. Dan, Aen, 8, 638 Sabini — dieti snnt. cf, Porc, Cato
fr. 8.
1 dicmit FQariac.) 2 in orbimn italascim F Sabo
Daniel Sabone F 6 Casp. Buechder caspeiin F Caspemli
Daniel dicti Daniel victi F
INCERTAE SEDIS
J20 [deest ap. Bunte^
0 <^rba^ — Hyginns inter-
serunt adnocros
sse.
Fest. p. 182 f^, 7 o^rba y Comificius [fr. i5]. Hyginiw —
. . 886. cf. Comifieius ad l. c.
1 ryginus cod.
21 [15 Peter]
ut Hyginus et Tubero dicunt, macbinamentum beUicum
fuit [equus Trdanu^]^ quod equus appellatur, sicut aries,
sicut testudo, quibus muri vel discuti vel subrui solent.
Serv. (Dan.) Aen. 2, 15 de hoc equo [IVotano] varia in
historiis lecta sunt. ut Hyginos — soient. cf. Plin. n. h. 7, 202.
iniuria Bu/nte (p. 28) haec libris De Vergilio iribuit, cum Ser-
vius et ex historiis se hausisse diserte dicat, et rerum scriptorem
iuxta Hyginwm commemoret {cf. Bibbeck p. 12f).
DUBIUM
22 [deest ap. Bunte]
scriptiim in quodam commentario repperi versus istos a
Vergilio ita primum esse recitatos atque editos [g. 2, 224]:
Halem dives arat Capua et vicina Vesevo / Nola iugo*;
postea Vergilium petisse a Nolanis, aquam uti duceret in
6 propincimi rus, Nolanos beneficium petitum non fecisse,
poetam ofPensum nomen urbis eorum, quasi ex hominran
memoria, sic ex carmine suo derasisse oramque pro Nola
mutasse atque ita reliquisse: ^et vicina Vesevo / ora iugo*.
C. lulius Hyginus. C. Maecenas Melissus 537
Gell, 6, 20, 1 scriptum — iugo ea res verane an falsa sit,
non laboro; quin tamen melius suaviusque ad aures sit ora
quam Nola, dubium id non est. nam vocalis in priore yersu
extrema eademque in sequenti prima canoro simul atque iu-
cundo hiatu tractim sonat. cf. Serv. Dan, g. 2, 224. Serv. Aen.
7, 740. iata narratitmcula vulgo Hygino tribuitur (cf. Bibbeck
p. 23), Proho contra a Nettleshipo (Lectures and essays. Oxford
1885 p. 274). ego de mutatione vods Nolas a Vergilio fa^ta non
duhito, sed causa mutoitionis tam futilis ac maximo viro indigna
est, ut eam aetate posteriore vel ab obtrectatore quodam Vergilii
fictam esse credam, quod eo facilius fieri potuit cum Nola, apud
quam Vergiliu^ acceptum secessum habebat (Suet. vita Verg.
p. 57 E.), nusquam in georgids aut alibi legeretur.
FALSUM
23
Hyllus libro quem de dis composuit ait Vitulam vocari
deam, quae laetitiae praeest.
Macrob. 3, 2, 13 HyUus — praeest ^Hyllus^ nomen est pro-
bum et usitatum; de supposito Hygino cf. test. 12. de re Varro
fr. 135. Piso fr. 6.
1 hylus Paris.
G. MAECENAS MELISSUS
A. TESTIMONIA
VITAE
1. ^C. Melissus^ Suet. Ps-Acro {qui falso ^Grneus^), ^Maecenas
Melissus^ Plin., ceteroqui ^Melissus*.
2. Suet. de gramm. 21 C. Melissus Spoleti natus in^enuus,
sed ob discordiam parentum expositus, cura et industna edu-
catoris sui altiora studia percepit ac Maecenati pro gramma-
tico muneri datus est. cui cum se gratum et acceptum in
modum amici videret, quamquam asserente matre, permansit
tamen in statu servitutis praesentemque condicionem verae
origini anteposuit; quare cito manumissus Augusto etiam in-
sinuatus est.
3. Hieron. ad a. Abr. 2013 — 750/4 Melissus Spoletinus
grammaticus agnoscitur. itaque fuit Hygino aetate suppar (cf.
J)e btbHoth. test. 15).
4. Plin. n. h. 28, 62 triennio Maecenatem Melissum acce-
pimns silentium sibi imperavisse a convolsione reddito sanguine.
cf. Mii/nzer, Quellenkr. d. Ng. d. Plin. p. 367.
538 Grammaticae aetatis Augasteae fragmenta
SCRIPTORUM
5. Suet. de gramm. 21 G. Melissus — fecit et novum geaiiB
togatarum inscripsitque trabeatas. Ovid. ex P. 4, 16, 29
musaque Turrani tragicis innixa cothumis ; / et tua cum socco
muBa, Melisse, levi. Ps-Acro Hor. AP 288 praetextas et
togatas scripserunt Aelius Lamia, Antonius Rufas, Gneus Me-
lissus, Afranius [Africanus codd.\ Fomponius.
6. Suet. ibid, atque, ut ipse tradit, sexagesimum aetatis
annum agens libellos ineptiarum, qui nunc iocorum inscii-
buntur, componere instituit absolvitque 0 et L, quibus et alios
diyersi operis postea addidit. de horum Uhellorum fragmeviii
vd. Buecheler, Eh. Mus. 54, 1 sq. Mimzer l. c. p. 358 aq^.
7. Serv. Aen. 7, 66 Melissus qui de apibus scripsit cf.
infra praef. ad fragm.
8. Mdissus auctor a Plinio usurpatv/r in ind. n. h. libr. VII
(homo) IX (animalia marivm amnium stagnorumque) X (aves)
XI (insecta) XXXV {jpictwrd).
de Melissi industria cf. Bibheck, proleg. ad Verg. p. 89. 122.
Mimzer l. c. p. 358 sq.
B. PRAGMENTA
cum Melissus aliquid de Vergilio tradiderit {fir. f), quod
sane libros ineptiarum prorsus non dedecet {Munzer p, 359),
librum de Vergilio eum scripsisse suspica/ri absurdum non est,
quem et test 7 {aliter GlocJcner, Bh. Mus. 33, 159) et fr. 2
respiciant {cf. Harder, die Fragm. d. Maecencu p. 21): Servii
certe Melissos diversos inter se non esse perstiosum habeo. utrum
in fr. 3 Melisstis an Modestus Vergilii interpres an MiUsita
quidam in ^Milestos^ nomine lateat, incompertum est rdiqM
fragmenta {4 sqq.) vulgo Aelio Melisso {Gell. 18, 6) tribui soUfd,
quae res ideo verisimilis esse videatur, quod Aelius Melissus
{Gell. ibid.) et Melissus Charisii auctor {jfr. 4) comieos poetos
afferunt {Miinzer p. 369); at Melissus Verrio a Charisio opfo-
situ^ {fr. 4) eius aequalis habebitu/r rectius {de Charisiani loci
auctore cf. ad fr. 4 et Beck, Philol. 52, 510).
in sermone tardissimum ac paene indocto similem [Fff-
gUiurn\ fuisse Melissus tradidit.
Suet. rell. p. 58 B. in Bermone — tradidit.
C. Maecenas Melissus 539
DUBIA
2
'pictique Agathyrsi' — . hos Melissus ab Homero
f Achabas appellari ait.
Serv, Dan. Aen. 4, 146 ^piotique Agathyrd' populi Bunt Scy-
thiae — . hos — ait
2 Ach.] 'A§iovg Heyne; cf. B, 13, 6
3
Olympionicas multos fuisse adfbrmat Milestos.
Schol, Veron. Aen. 3, 705 oiympionicas — Miie8to& cf, supra
praef. ad fragm,
4
clunes feminino genere dixit Melissus et habet auctorem
Laberium, qui in Ariete sic ait [v. 7 JBiftft.^] : *vix sustineo
clunes' * * et Horatius \saL 1, 2, 89\ ^pulchrae clunes^'
et Scaevola \FFB 2 JB.] 'lassas clunes'.
Ghar. p. 101, 4 (= Plin. duh. serm, p. 63, 9 B.) ciunes femi-
nino— 1. cinnes. sed Verrius [fr. 15]. hinc Beda orth. p. 266, 6 clunes
feminino genere dixit Melissus, sed Verrius Flaccus \fr. idemy
Inc. de dub. nom. CGK V 575, 24 clunes generis feminini;
ut Scaevola 'lassas clunes'. fortasse primus horum auctor
Caper fuit (cf. de verh. dub. p. 108, 17 clunis hic, non haec et
Keil, praef. ad Caprum p. 88 sq.). cf. Verrius ad l. c.
3 clunes sc^vola et horatius et lassas clunes: lacun^m
sign., locum em. Haupt
5
clibanus generis masculini, ut Melissus docet.
Inc. de dub. nom. CGKV 575, 8 (= Flin. duh. serm.
p. 62, 6 B.) ciibanuB — docet. haec opinor ex Capro (cf. de verb.
dub. p. 108, 16 clibanus hic, non clibanum) manaverunt; cf. KeU,
praef. ad JDe dub. nom. p. 570.
Clibanum Laud. Glybanum Monac.
myotacismus est quotiens inter duas vocales m positum
exprimitur, ut si dicas ^hominem amicum', 'oratorem opti-
540 Grammaticae aetatiB Augusteae fragmenta
mum'. non enim videris dicere 'hominem amicum' sed
^homine mamicimi', quod est incongruum et inconsonans.
5 similiter 'oratorem optimum' videris dicere 'oratore mopti-
mnm'. bonam rationem dixit Melissus, quo modo yitan-
dum est hoc yitium, ne incurramus in aliud yitiuiiL
plerumque enim aut suspensione pronuntiatur aut ex-
clusione: suspensione pronuntiatur si dicas* 'honiinem
loamicum', interponas aliquid puta, ^oratorem optimam';
aut certe si velis excludere, ^homine amicum', ^oratore
optimum'. nos quid sequi debemus? quid? per suspen-
sionem tantum modo. qua ratione? quia si dixeris per
suspensionem ^hominem amicum', et hoc vitium vitabis
15 myotacismum et non cades in aliud vitium id est in
hiatum.
Pomp. comment. p. 287, 7 myotaciBmiis — in hiatum. hic vide-
tur €886 Adius Melissua ut qui scripserit de loquendi proprietate
{Gdl).
8 excl.] ex Bolutione Paris. Sang. 1179 et 1180 Berol.
10 int. al. p. sed. Keil 16 hiatus iideni codd. et Paris. 7530
de C. Mdisso in gloss. Verg. {g. 2, 402 ex cod. Vatic.
saec. XV) falso inteUecto cf. Mommsen, Herm. 8 {1874) p. 67 sq.
pariter de alio loco Melisso tributo cf. infra Maecenas test. 2.
COENELIUS BALBUS
Comdius BcUbus i^riYrirLx&v scriptor is esse videtur qui
^minor' appellatur {cf Cic. ad Att. 8, 9, 4. 11, 5. 15% 3. 9, 6, 1.
11, 12, 1). 'L. Comdius P. f Balbus' {CILI* p. 50) Gadita-
nus {St/raho 3, 169. Vell Pat. 2, 51, 3) BaXbi famaiarissimi
Caesari nepos {Suet. lul. 81; a. 706 /48) a. 710/44 quaestor {Cic.
ad fam, 10, 32, T), a. 722/32 consui ut videtur suffectus {CILI*
p. 66. 68; cf Prosop. imp. Bom. 1, 440/1073. 439/1057^,
a. 735/19 proconsul Africae de Garamantibus triumphavit {fJILP
p. 50. Plin. n. h. 5, 36. Solin. 29, 7. Vell. Pat. 2, 51, 3. Slirabo
3, 169), pontifex {Vell); theatium Bomae, quod a. 741/13 aper-
tum est, aedificavit {Plin. n. h. 36, 60. Suet. Aug. 29. Tae. ann,
3,72. Cass. Dio 54,25,2), scripsit praetextam de suo iHnere
ad Lentulum procos. soUicitandum {Gic. ad fam. 10, 32, 3),
C. Maecenas Melissus. Gornelius Balbus 541
PRAGMENTA
ESHrHTIKSlN
i|fjyi]tfi9 potest inteUegi tam pontificia (ut apvd fana Graeca
i^Tiyrfcal erant religionum interpretes) quam grammatica. hi
i^r\y7^i%&v libri, si non verus propriusque Vergtlii commentarius
fuertmt, Vergilianas quaestiones amplexi esse videntur (cf. fr, 1,2).
quod si ita est, Comeliu>s, qui in fr. 3 legitur, idem Balbus esse
potest (cf. Ribbeck, proUg. ad Verg. p. 28). multo incertior de
fr. 4 res est; si tamen pro Comuto Scholiorum Bem, et Comificio
PhUargyrii recte Comelius restitutus est, argumentum melius ad
Comelium Balbum quam ad Comelium Gailum {sic vuU Bibbeck
ibid. p. 97) quad/rat. denique de fr. 5, quod fortasse a Fomponio
Laeto ex Probi scholiis locupletioribus haustum est, cf. Jahn,
proleg. ad Pers. CXLVII adn. 1; de Serv. Dan. g. 1, 12 cf,
Bibbeck p. 27.
1
lib. XVIII. 'haec ubi dicta, dapes iubet et sublata
reponi / pocula gramineoque viros locat ipse sedili'
[Aen. 8, 17 S\. non vacat quod dixit sedili; nam propria
observatio est in Herculis sacris epulari sedentes, et
Comelius Balbus i^T^yy/rtxc&v libro octavo decimo ait apud 5
aram maximam observatum, ne lectistemium fiat.
Macrob. 3, 6, 16 haec ubi — fiat. cf. ScTV. Aen. 8, 176.
5 exhegeticon ait] ita Bamb. id Paris.
t 2
Comelius Balbus Hymenaeum ait Magnetis filium
musicae artis peritum pulchritudine muliebri, dimi nuptias
Liberi patris et Althaeae religiosis cantibus celebrat, ex-
spirasse; propter quod ei talis honor in nuptiis adtributus
est, ut celebratio nominis eius nuptiarum iungendamm 6
perpetuum omen esset.
Serv. Dan. Aen. 4, 127 ^hic Hymenaeus erit' id est hae
erunt nuptiae. — ComeUus — esset.
6 omen Masvicius: nomen
DUBIA
3
Ne^rine patronymicon Graecum est. aliter Cornelius^ epi-
theton dicit Nerine, ut declararet <(Sicu^lam esse Galateam.
542 Gxmmmaticar aeiatiB Augiuteae fragmenta
SdkoL Vertm. buc 7, 37 (jalatea Neiei filia a Polyphemo
cjclope adamata conplexum eins evitans in mare se praecipi-
taiit. Xe^^xme^ — GalatesiiL
1 N. patr. G. est suppl. ThHo cott. Servio ad hunc l
aL Com. Jahn alii Comelii Mai KeU
dicit Comelius ab ipso Yergilio audisse, quod Caelium
Mantuanum quendam tetigit \yergil%us\^ qui consumptis
omnibus fiacultatibus nihil sibi reliquit nisi locum trium
ulnarum, spatium ad sepulturam et Caeli pro Caelii
9 dixit. — item Asconius Pedianus ait se audisse Yergi-
lium dicentem in hoc loco se granmiaticis crucem fixisse;
quaesituros eos si quis studiosius occuleretur. dicit antem
propter Caelium Mantuanum.
Schol. Bem. buc. 3, 105 dicit Comeliiu — dixit. — item — Mantaanum.
fUm I^Harg. ad hwnc l. cf. Serv. ibid.
1 ComeliuB Bibbeck Comutus cod. Comificius PhHarg. cf.
Hagen, Fleck. Jahrbb. suppl. 4 (1867) p. 712 aud. <8e>
vg. caelum 5 Ascon. Ped.] rum quadrat ob tempora:
cf. Ribbeck p. 97 sq.
*et tandem'. Probus: his duobus versibus, inquit, fini-
tur hic liber in Tuccae et Comelianis conmientariis, et
Yergilium ita etiam finisse manifestum est et inchoasse
sextum librum 'obvertunt'.
Pompon. Sabin. ad Aen. 6, 1 et tandem — obTertont.
2 Com.] Vari Vergilianis coni, Wagner
VEKGILIl OBTRECTATORES
Suet, reU. p. 65 B. obtrectatores Vergilio numquam defu-
emnt, nec mimm ; nam ne Homero quidem. de Homeri obtree-
tatoribus sophietis rhetoribu^ grammaticis cf. Lehra, de Arist.
8tud. Hom.* p, 199 sq. inter Vergtlii obtrectatores huc soU»
grammatieos rettuli; poetas inferius collocttvi. de M. Vipsanio
Agrippa vd. item inferius.
Comelius Balbus. Vergilii obtrectatores 543
CARVILroS PICTOR
Suet. rell. p. 65 B. est et adversus Aeneida liber
Carvili Pictoris titulo Aeneomastix.
^CarbiW (ita traditur) per v scribendwm est, ut correxit ChrO'
novius. huic scriptori locus Servii Aen. 5, 521 {—fragm. guod
contiwuo sequitur) vulgo iribuitu/r; sed cum a Servio ad versum
bucolicorum {buc. 2, 23 — ibid. fr. 2) rursus Vergiliomastix sic
ut aitero loco memoretur, quod ad ^ Aeneomastix* vix aptari
potest, Vergiliomastigis scriptor a Carvilio segregandus esse videtur.
2 aeneidosmastix Sang., unde Aeneidomastix Hagen post
Lehrsium qui tamen ipse comparavit ^OiiriQondarii et Cicero-
mastix {Gell. 17, 1, 1)
VERGILIOMASTIX
1
'artemque pater arcumque sonantem'. culpat hoc
Vergiliomastix, artem enim in vacuo aere ostendere non
poterat.
Serv. Aen. 5, 521 artemque — poterat. quamquam dicant periti
posse ex ipso sagittariorum gestu artis peritiam indicari.
2
sane hunc versum male distinguens Vergiliomastix
vituperat: 'lac mihi non aestate novum, non frigore; / defit'
id est semper mihi deest.
SerV. buc. 2, 23 sane hnnc — deest.
HERENNIUS
Suet. rell. p.65B. Herennius tantum vitia eius [VergUii^
— contraxit.
huius vituperaiionis in mores et in artem VergUii scriptae
vestigia apud Servium et Macrobium extant, quae Bibbeck sub-
tHiter indagavit {l. c. p. 99 sq.). de VergUii turpibus amoribus
cf. Serv. buc. 2, 1. 5, 89. 2, 15. 5, 20 {Suet. rell. p. 57 B); de
poetico artificio cf Serv. Aen. 8, 552. 288. 291. 1, 275. 450.
3, 276. 10, 157. 861. 12, 83 etc. Macrob. lib. VI.
544 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
PERELLIUS FADSTUS
Suet, rell. p, 65 B. Perellius Faustus fiirta contraxit
[ VerffUit].
id. ibid. p. 66 Asconius Pedianus libro, quem contra ob-
trectatores Vergilii scripsit, pauca admodum obiecta ei pro-
ponit eaque circa historiam fere et quod pleraque ab Homero
sumpsisset, sed hoc ipsum crimen sic defendere assuetum ait,
cur non illi quoque eadem furta temptarent; yerum intellec-
turoB facilius esse Herculi clayam quam Homero yersum sub-
ripere. cf, Eibheck, proleg. ad Verg. p. 99. 112.
gentile nomen in titulis saepius scribitm Perelius faasti-
nus Sang.
Q. OCTAVIUS AVITUS
Suet. rell. p. 65 B. sed et Q. Octavi Aviti SfioioxiqTiov
octo volumina, quos et unde versus transtulerit [Ver^Uitis]y
continent.
versus, qms VergUius cUiunde petivit, investigantur a Serv.
Aen. 1, 140. 224. 2, 241. 274. 4, 404. 6, 219. 625. 845. 8, 631.
9, 163. 225. 501. 10, 104. 396. 11, 27. 259, 601. 608. 660.
12, 115. 499. 552. g. 2, 42. 98. 3, 76. Macrob. 5, 2, 17 sq. et
lib. VI. scriptor fortasse idem est cum Octavio Avito legato pro-
consulis Afi^icae in Plinii epist. 9, 33, 9 {cf. Prosop. imp. Rom.
2, 426/21): tum propius afuit aetate a Traiano quam ab Augusto.
1 sed codd. sunt vg. (unde quae ante quos add. Iteiffer-
scheid) quinti octavi aviti Sang. Paris. quae octaviani Bem.
m. 1 6ftoftOT. Hagen OMOIOTEAEYTQN Sang, homoeothe-
leuton rell. homoeon elenchon Reifferscheid
EX IGNOTIS COMMENTARIIS
Fest. p. 210^ y 2 pedam vestigium homani praecipue
pedis appellasse antiquos in commentariis quibusdam in-
venui solet.
Vergilii obtrectatores. ex ignot. commentariiB. C.Ael. GalluB 545
VARE SCRIPTORES
C. AELIUS GALLUS
^ C. {de praenomine cf, fr. 7 ; etiamne GIA III 577?) Aelius
Gallua iwrisperiiMS idem procul dubio est ac praefectus Aegypti
ab anno 727127 {Strabo 2, lls. 17, 806), qui a. 729/25-730/24
in Arabiam arma intulit {Strabo 16, 780 sq. 17, 819 sq,; Plin.
n. h. 6, 160. Cass. Dio 53, 29 al.) et Strabonis familiaris fuit
{Strabo 2, 118. 17, 806); ita enim ut stntuamus nthil obstat.
qui si a Bremero ^non iuris consultus sed potius grammaticus
iuris non ignarus* habetwr {iwispr. antehadr. 1, 245), frustula
tamen quae extant aliter rem esse ostendunt, ubi verborum tan-
tum definitiones significationesve doctrinam iurisperiti redolentes
deprehendu/ntwr {cf. Beitzenstein, Verr. Forsch. p. 81 sq.).
PRAGMENTA
DE SIGNIFICATIONE VERBORQM
QUAE AD lUS CrVILE PERTINENT
operis libri duo fu^unt {Lachmann, Zeitschr. f. gesch.
Bechtsw. 11, 117), quos rerum potius quam litterarum ordinem
secutos esse cum Beitzensteinio consentio (i. c. p. 84 adn. 2).
vide etiam in fr. 18 voces ^religionus sacer sanctus' simtd per-
tractatas.
1 \IA 5 Bremerl
lib. L paries est, sive murus sive maceria est.
Dig. 50, 16, 157 Aelius Gallus libro primo de verborum
quae ad ius pertinent significatione : paries — m. est.
3 [9]
l. L postliminium receptum Gallus Aelius in libro
primo significationum, quae ad ius pertinent, ait esse eum
qui liber, ex qua civitate in aliam civitatem abierat, in
eandem civitatem redit eo iure, quod constitutum est de
postliminis; item qui servos a nobis in hostiimi potestatem b
pervenit, postea ad nos redit in eius potestatem, cuius
antea fuit, iure postlimini. equi et muli et navis eadem
Orammaticae Bomanae flragmenta ed. Fuitaioli 36
^l^ GzumMticae aefaitia Angosteae &aginenta
ntio est postHniiiiiiim receptioiiis quae servL quae genera
ranEzm ab hostibiis ad nos postiiminiiun redennt, eadem
M genoa remm \a^ nobis ad bostis redire possunt. cam
popnlis Hberis et cum foederatis et cnm regibus post-
limininm nobis est ita nti cnm bostibns; qnae nationes m
didone noslia snnty cnm bis ^postlimininm non est^.
Feat. p. ;?i8^ 19 >wffi»hirai. - <iian «rt>. cf. Ser. Sulp.
fr, 8. Ifid. or. 5, 37, 28, CGL IV 146, 32. 274, 6. V 37, 29.
235, 5. €03, 29. 52 «I.
1 poet limiiiiam GalliQS 5 itemqne 8 reciptom is
qnae drri 10 a add. OMue. 13 dic] opinione
3 [24\
L L Tia est, siye semita siye iter est.
Dig, 50, 16, 157 [port /r. 1] item li» — iter est
4 i22\
L LL torrens — significat etiam fluvium subitis im-
bribus concitatum, qui alioqni siccitatibus exaresdt, cuius
aqnam ipsam qnae flnit flnmen recte dici ait Aelius Gallus
1. n, qnae ad ins pertinent. ceterum yolgi consuetadine
5 utrumqne iam dici flumen, et perennem fluvium et torreniem.
Fest. p. 352^, 27 tonens participialiter pro exurens ponitui,
nt est apnd PacuTinm in Antiopa \v. 13 Itibb.^y. 'flammeo v»-
pore torrens terrae fetnm exussent'. significat — toirentem. cf.
Isid. or. 13, 21, 1. 2. diff. verb. 244. app. XXIII diff. verb. S.
Sero. et Schol. Veron. Aen. 2, 305. Schol. Bem. app. II georg.
2, 147. 451. CGL IV 185, 17. 397, 35. V 201, 26.
2 cuiuB aquam] qui usa quam
5 [12]
L IL reus est qui cum altero litem contesta-
tam habet, siye is egit siye cum eo actum est
reus stipulando est idem qui stipulator dicitur,
quippe suo nomine ab altero qui stipulatus est,
5 non is qui alteri adstipulatus est. reus pro-
mittendo est qui suo nomine alteri quid promisit.
<non> qui pro altero quid promisit.
C. Aelius Gallus 547
Fest. p. 27 3 (^, 13 reus nunc dicitur qui causam dicit, et
item qui quid promisit spoponditve ac debet. at Gallus Aelius
1. n significationum verborum, quae ad ius pertinent, ait: reus
eet — ait. quid promisit. at Capito Ateius \fr. IGi]. cf. Isid. or.
10, 238. 18, 15, 7. CGL III 276, 60. IV 279, 57.
2 is] his 4 quibus pepulatus est, non his qui alter:
em. Urs. 7 non add. OMue. quive vg.
6 [15]
l. 11. saltus est ubi silvae et pastiones sunt,
quarum causa casae quoque: si qua particula in
eo saltu pastorum aut custodum causa aratur,
ea res non peremit nomen saltus, non magis quam
fundi, qui est in agro culto et eius causa habet 5
aedificium, si qua particula in eo habet silyam.
Fest. p. 302 f>, 20 saltum Gallus Aelius 1. II significationum,
quae ad ius pertinent, ita definit: saitnB est — sUyam. cf. Varro
de l. L. 5, 36. Non. p. 387, 7. Isid. or. U, 8, 25. 17, 6, 8.
CGL IV 166, 10. 281, 30.
4 saltui cod. saltuis Scdl. an saltuus.^ {cf. fr. 17, 3)
7 [23'\ •
l. II. C. Aelius Gallus in libro de significatione ver-
borum, quae ad ius ciyile pertinent, secimdo yestibulum
esse dicit non in ipsis aedibus neque partem aedium, sed
locum ante ianuam domus vacuum, per quem a via aditus
accessusque ad aedis est, cum dextra sinistraque ianuam 6
tectaque sunt yiae iuncta atque ipsa ianua procul a via
est area yacanti intersita.
GeU. 16, 5, 2 animadverti enim quosdam hautquaquam
indoctos viros opinari vestibulum esse partem domus primorem,
quam vulgus atrium vocat. C Aeiios — intersita. Macrob. 6, 8, 16
G. AelioB [caecilius Paris.] OaUns vir doctissimus in libro — aooeBsns-
qtie ad fores aedium sit. ipsa enim ianua procul a via fiebat,
area intersita quae vacaret. cf Non p. 53, 3. Serv. Aen. 2, 469.
6, 273 {Varro fr. 460).
1 CeliuB Paris. C(a)ecilius rell.: em. Pontantis 6 tecta
quae Magliah. Begin. 597 et 1646 Paris. m. 2 tecte Voss.
Lat. F 112 tecta Carrio tecta saepiunt Mad/oig <^antae^ tecta-
que Mommsen
35*
548 GTammaticae aetatis Augasteae fragmeiita
8[1]
Gallas Aeliiis putat si Yestimenta aut scyphus petita
sint, in fractn haec numeranda esse, quod locata ea re
mercedis nomine capi potuerit.
Dig. 22, 1, 19 GaiuB libro sexto ad legem duodecim tabu-
laruiEL. — Oannfl — potueiit.
2 et 3 quae et potuerint Heimbach
9 12]
municeps est — qui in municipio liber natus
est, item qui ex alio genere hominum muniis
functus est, item qui in municipio ex servitute
se liberayit a municipe.
Fest. p. 142 ^, 6 miimceps esi, ut ait Aelius GralluB, qoi — mmii-
cipe. cf. Faul. p. 131, 3. 127, 1. GeU. 16, 13. Isid. or. 9,
3, 21. 4, 21. 15, 2, 10. diff. verb. 371. Anecd. H. p. 242, 25.
Dig. 50, 1, 1. 16, 18. CGL IV 259, 41. V 32, 17. 85, 14. lo.
10 [5]
necessari sunt — qui aut cognati ant adfines
sunt, in quos necessaria officia conferuntur prae-
ter ceteros.
Fest. p. 162^, 9 necessari sont, ut Gallus AeliuS ait, qni — cet»-
roa. cf. Paul p. 163, 15. GeU. 13, 3, 4. Xon. p. 354, 7. CGL
II 380, 3. IV 124, 8.
1 aut adf.] aut aut adf.
11 [4]
nexum est — quodcumque per aes et libram
geritur; id quod necti dicitur. quo in genere
sunt haec: testamenti factio, nexi datio, neii
liberatio.
FeiSt. p. 165^, 20 nemm est, ut ait Crallus AeliUB, qnode -
Uberatio. cf. M\ ManQ. fr. 1. Muc. Scaev. fr. 5.
3 facidone • XI • dando nexi liberanto
C. Aelius Gallus 549
12 \deest\
orba est tris est ante
< G^allus Aelius
Fest. p. 182^, 4 orba — Aeiius ... cf. Ser, Sulp. fr. 5,
1 sq. lacuna expleri non potest fort. pa^tris
13 [6]
perfagam Gallus Aelius ait qui liber aut servus aut
hostis sua voluntate ad hostes transierit.
Fest. p, 214 ^, 14 perfugam — tranBierit. qui idem dicitur trans-
fuga, quamquam sunt qui credant perfugam esse non tam qui
alios ^giat quam qui ob spem commodorum ad quempiam
perfagiat. ista qmque fortasse ad Aelium pertinent de re cf
Serv. Dan. Aen. 1, 2. Isid. app. XXIII diff. verh. 197. CGL II
200, 42. 369, 21. IV 397, 47. V 486, 56.
2 sui
14 [7]
petra est qui locus dextra ac sinistra fornicem
expletur usque ad libramentum summi fornicis.
Fest. p. 206^, 12 petrarum genera sunt duo, quorum alte-
rum naturale saxum prominens in mare — ; alterum manu fac-
tum, ut docet Aelius Gallus: petra est — fomicis.
15 [«]
possessio est — usus quidam agri aut aedi-
fici, non ipse fundus aut ager. non enim possessio
est <(e^ rebus quae tangi possunt, ^neque^ qui
dicit se possidere is habere <^se^ potest dicere.
itaque in legitimis actionibus nemo ex his qui 5
<^agunt^ possessionem suam vocare audet, sed ad
interdictum venit, ut praetor his verbis utatur:
'uti nunc possidetis eum fundum q. d. a., quod nec
vi nec clam nec precario alter ab altero possi-
detis, ita possideatis: adversus ea vim fieri veto^ lo
Fest. p. 233 <^, 1 possessio est, ut definit Gallus Aelius, usus
— veto. cf Fest, p. 241% 23. Isid. or. 15, 13, 3. CGL II 356, 1.
III 356, 44. IV 378, 33. Dig, 43, 17, 1. Gai. inst. 4, 153 sq.
550 Grammaticae aetatis AnguBteae fragmenta
3 e culd. HuscMce neque add. Cuiacius nec snum
Mommsen 4 his yere cod. is hab. se scripsi is suam rem
Huschke 5 nemo ex iuxe Quiiitum coni. Cuiacius 6 agant
addidi 8 i. e. q(uo) d(e) a(gitur)
16 [deest]
reciperatio est — cum inter populum et reges
nationesque et ciyitates peregrinas lex conyenit,
quomodo per reciperatores reddantur res reci-
perenturque, resque priyatas inter se perse-
quantur.
Fesi. p. 274 f>, 21 reciperatio est, ut ait GalluB AeliuB, cnm —
peraeqtumtar. cf. CGL II 238, 30. 277, 32. III 336, 45. V 659, 26.
17 \deest\
relegati dicuntur proprie, quibus ignominiae aut poenae
causa necesse est ab urbe Eoma alioYe quo loco abesse
lege senatausye consulto aut edicto magistratuus, ut etiam
Aelius (jallus indicat.
Fest. p. 278 f>, 6 relegati — indicat. cf. Isid. OT. 5, 27, 29.
diff. verh. 200. CGLII 304, 12. V 386, 40. 387, 18.
1 propri§ poene 3 leges: em. Urs. flenatuique:
em. Eeitzenstein, Verr. Forsch. p. 84 adn. 1
18 [10]
<^r6ligiosum ait^ esse Gallus Aelius quod homini ita
facere non liceat, ut si id faciat contra deorum volun-
tatem Tideatur facere. quo in genere simt haec: in aedem
Bonae deae virum introire, adversus auspicia legem ad
6 populum ferre, die nefasto apud praetorem lege agere.
inter sacrum autem et sanctum et religiosum differentias
bellissime refert: sacrum aedificium consecratum deo,
sanctum murum qui sit circum oppidum, religiosum sepul-
crum ubi mortuus sepultus aut humatus sit, satis constare
10 ait; sed illa proportione quadam et temporibus eadem
videri posse, si quidem quod sacrum est idem lege aut
instituto maiorum sanctum esse putant, <^at]) violari id
sine poena non possit. idem religiosum quoque esse, qiio-
''^'am sit aliquid quod ibi homini facere non liceat, quod
C. Aelius Gallus 551
si faciat adversus deorum voluntatem videatur facere. i5
similiter de muro et sepulcro debere observari, ut eadem
et sacra et sancta et religiosa fiant, sed eo modo quo
supra expositum est, cum de sacro diximus.
Fest. p, 278^, 15 ^reUgiosum ait> — diximus. cf, fr, 21» Fest.
p. 289<*, 32. Nig. Fig. fr, 4. Trebatius fr. 4. Cic. de leg. 2, 57.
Serv. Aen. 2, 365. 686. 11, 158. Isid. or. 10, 241. 15, 4, 1.
diff. verb. 341. 498.
1 relig. add. Urs. ait OMue. 3 videantur ge-
ner^ edem 4 adv. mjstici elegem id: em. AugusHnus
10 illa prop. scripsi {cf. Antist. Laoeo fr. 16, 2) ita portione
cod. ut pro ratione — possint OMue. item ratione alii 12 pu-
tat ut Augustinus 13 quoniam Augu^inusi qui non iam
17 quo modo quod: em. Urs.
19 iii\
remancipatam Gallus Aelius esse ait quae mancipata
sit ab eo, cui in manum convenerit.
Fest. p. 277 <*, 12 remancipatain — convenerit. cf Gai. inst. 1, 137.
CGL II 171, 50.
20 [13]
inter legem et rogationem hoc interest: rogatio
est genus legis; quae lex, non continuo ea rogatio
est. <^rogatio> non potest non esse lex, si modo
iustis comitiis rogata est.
Fest. p. 266^, 6 Gallus Aeliua ait: inter legem — rogata est.
cf Non. p. 383, 13. Isid. or. 2, 10, 1. 5, 10. diff. verb. 338.
339. Schol. in Lucan. 1, 176. CGL V 523, 19.
3 rog. add. Augustinus Urs.
21 [14]
Gallus Aelius ait sacrum esse quodcumque more atque
instituto civitatis consecratum sit, sive aedis sive ara sive
signum sive locus sive pecunia sive quid aliud quod dis
dedicatum atque consecratum sit; quod autem privati suae
religionis causa aliquid earum rerum deo dedicent, id 5
pontifices Bomanos non existimare sacrum; at si qua sacra
privata succepta sunt, quae ex instituto pontificum stato
die aut certo loco facienda sint, ea sacra appellari, tam-
552 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
quam sacnficlmn: ille locus ubi ea sacra priyata facienda
10 sunt,' vix videtur sacer esse.
FeSt. p. 318^, 34 GaUus — sacer esse. cf. fr. 18.
1 quocumque modo: em. Lachmann 2 || Sive aedis
8 II Siye locum 4 privatis
22 [17]
senatus decretum a consulto Aelius Gallus sic distinguit,
ut id dicat particulam quandam esse senatus consulti, nt
cnm provincia aJicui decemitur, quod tamen ipsum senatos
consulti est.
Fest. p. 339^, 20 Benatos decretom — consulti est cf. Istd.
or. 5, 12. 9, 4, 9. Schol in Lucan. 1, 176. CGL II 480, 39.
III 276, 39. IV 48, 33. V 331, 59. 406, 42.
23 [18']
<^8epu)>lchrum *est — <(locu8 in quo)> mortuus
sepultus est, quod anti<(qui bustum appel^Iabant;
isque cippis aut ali<(qua alia re mor)>tui causa
designatus est, intra <(quos fines se)>pultura est
facta.
Fest. p. 339 *, 29 ^sepu^lchrum est, ut ait Grallus Ael<^ius, locua^
— facta. cf. Paul. p. 32, 4. Cic. de leg. 2, 64. Varro fr. 280*.
Serv. Ban. Aen. 3, 22. 11, 185. 201. Isid. or. 15, 11, 1. diff.
verh. 522. app. XXIII diff. verb. 216. Schol. in Lucan. 9, 3.
carm. epigr. 52, 2 B.
1 sq. expl. TJrs. OMue. 3 hisque
24 [19]
sobrinus est — patris mei consobrini filius
et matris meae consobrinae filius. femina isdem
de causis appellat fratrem et fratrem patruelem
et consobrinum et propius sobrino et sobrina.
5 idem gradus in sobrina quoque sunt.
Fest. p. 297 <*, 6 sobrinus est, ut ait Gallus Aelius, patris — sant
Fest. p. 230 f>, 31 propius sobrino mibi est consobrini mei
filius et consobrinae meae filius [filia cod.'] et patris mei con-
sobrinus et matris meae consobrinus [seguitwr fr. 15]. cf. Don.
C. Aelius Gallus 653
Ter. andr. 4, 5, 6. Non. p. 557, 9. 10. Isid. or. 9, 6, 13. 14.
CGL II 226, 42. 301, 26. IV 172, 49. 286, 49. V 246, 20.
2 post femina interpungit cod. 4 sobrino Urs. con-
sobrino cod.
25 {20'\
stirps est gent^is propagatio, ut^ quis a quo-
que est progna<[tus^.
Fest. p. 313^, 33 quam [stirpem] Gall<^us Aelius eic de>-
finit: stirps est — progna<^tiui>. cf. Isid. or. 9, 5, 13. CGL IV
286, 29.
1 stirpest qui
26 [21]
Aelius Gallus de verbis ad ius ciyile pertinentibus
yallos tegulas grandes, quae supra coUicias infimae ponun-
tur, appellat.
Serv. Ban. g. 1, 264 vallos quos aliqui palos, Graeci xccQayiag^
Homerus [ut II. 7, 441] ayioXoTtag <^vocat^. Aeiius — appeUat.
cf. CGL IV 294, 32. V 334, 38.
DUBIA
^7 [16]
sanctum — Aelius ^ quod utrumque esse^
videatur, e^t sacrum et religiosum)>.
Fe8t.p. 317^,22 sanotam <ait dici Opillus Aure>liu8 [fr.27]^
quod <^nec sacrum est nec religiosum^ ; at Aeiius — ^^reiigiosom^.
cf. Ael. Stilo fr. 70.
28 \deest]
tumulus est <^cumulus are^nae editus secun-
dum mare fluctibus in <^altum ele)>vatus; unde
similiter etinanu fac<[tus et na^turalis proprie
dici potest.
Fest. p. 355 f>, 28 <^tumulum> Aelius sic definit: tumuius —
potest. cf. Ael. Stilo fr. 76.
Meitzenstein {Veir. Forsch. p. 27) Aelio Gallo has quoqu^e
Pauli glossas vindicavit: p. 115, 11 levir; 136, 5 matertera;
6 matertera; 7 maior patruus; 8 maior avunculus; 9 maior
amita; 10 maior socer; 11 maior socrus. similia sunt ibid.
554 Grammaticae aetatis Au^steae fragmenta
p. 13, 13 ayus; 17 abavus; 18 atavus; 14, 1 avunculus; 4 amita.
de Aelio tamen aiMStore dubito, quippe qui nusquam verborum
vim perseqttatur (aliter Willers, de Verr, Fl. glossar. interpr. p. 5).
FALSA
de Char. p. 73, 20 cf. Vdlg. Buf. p. 486 et Schoell, leg. XII
tdb. rell. p. 33. de lods nomine Galli simplidter traditis vd.
Bremer p. 112. 245. praeterea cf. Ael. Stilo okd fir. 21.
P. (?) ALFENUS VARUS
P. (cf. Klebs, Pauly-Wis8. BE 1, 1472(8) Alfmus Varus est
consul suff. anni 71 5/39 (CIL J* p. 158), pater fortasse P. Alfeni
Vari cos. a. 755/2. cf AKdrte, Bh. Mus. 45, 173 sq. Klehs
ibid. p. 1472 sq. Joers ibid. p. 1473 sq. Prosop. imp. Bom. 1,
49/379.
FRAGMENTA
EX DIGESTORUM LIBRIS XXXX
Ind. Florent. *Ak(privoii digeston pipXia xBaaaQOMOvxa. horum
Coniectanea (fr. 1) partem fuisse contra aliorum sententiam mihi
persuasum est, cum duplid inscriptione rursus a Gellio unus
idemque liber denotetur (Gell. 1, 22, 19 = Cic. ad fam. 10, 33, 5;
cf. Mercklin, Fleck. Jahrbb. suppl. 3. 1860 p. 654 adn. 3); cui rei
^autem* particulae praepositio favet (fr. 1).
«
1 [lA 99 Bremer]
lib. XXXIV. in foedere, quod inter populam
Bomanum et Carthaginienses factum est, scriptum
invenitur at Carthaginienses quotannis populo
Eomano darent certum pondus argenti pari puti,
5 quaesitamque est, quid esset purum patum.
respondi ego putum esse valde purum, sicut novam
novicium dicimus et proprium propicium angere
atque intendere volentes novi et proprii signi-
ficationem.
C. Aelius Gallus. P. (?) Alfenus Varus. Titius 555
Gell. 7, 5, 1 Alfenus iureconsultus Servii Sulpicii discipu-
lus rerumque antiquarum non incuriosus in libro digestorum
tricesimo et quarto, coniectaneorum autem secundo: in foedere,
inquit quod — respondi inquit ego — significationem. sequitw GelUi
refixtatio. cf, Varro de l L. 6, 63. Fest. p. 217^, 16. Paul
Fest. p. 108, 20. Don. Ter. andr. 2, 6, 11. adelph. 5, 3, 10\
Non. p. 27, 19. 157, 30. Isid. or. 17, 5, 32. CGL V 525, 29.
2 [55]
Paulus libro secundo epitomarum Alfeni digestorum.
lumen, id est ut caelum videretur; et interest inter lumen
et prospectum, nam prospectus etiam ex inferioribus locis
est, lumen ex inferiore loco esse non potest.
T^ig. 8, 2, 16 FauloB — potest.
3 [17]
Paulus libro secundo epitomarum Alfeni. pueri appel-
latio tres significationes habet: unam cum omnes servos
pueros appellaremus; alteram cum puerum contrario nomine
puellae diceremus; tertiam cum aetatem puerilem demon-
straremus.
JDig. 50, 16, 204 Paulus — demonstraremus.
4 [4]
Pomponius libro singulari enchiridii. — urbs ab urbo
appellata est; urbare est aratro definire. et Yarus ait
urbum appellari curvaturam aratri, quod in urbe condenda
adhiberi solet.
Dig. 50, 16, 239 Pomponiua — ench. — 6 urbs — solet. cf. Varro
de l L. 5, 127. 135. 143. Fest. p. 37 5<^, 29. OMueller pro ' Varus'
^ Varro^ legendum esse putat, sed Varus simplidter Alfenus Varus
in digestis saepius nu>ncupatur; cf. fr. 41. 45. 56 al. apud Bremer.
praeterea in loco simili {Dig. 50, 16, 87) Alfenus auctor reperitur
(cf. fr.4^ Br.).
TITIUS
etsi Titium umquam fuisse Merkel negavit (prol. ad Ovid.
fast. p. LXXVI; cf. etiam Mmnmsen CIL I 58), nunc de eo
nulltm esse potest duhium {Hertz, de L. Cinciis p. 35 sq.); qui
556 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
cum Veranio a Festo opponaiur (fr. 1), a Macrohio autem in
eodem capite una cum Veranio de verhis sacris item disputans
inducatur (fr. 3), iurisperitus rerum sacrarum scriptor potius
quam grammaticus habmdus est. itaque mihi JSertzii coniectura
{ibid. p. 39) valde probatur non alium esse Tertium Macrobii
auctorem {3, 11, S), qui de loco quodam Vergilii disptUarii
(Aen. 1, 736) et de ritu sacrorum scripsit. certe quidem ^ Tertius'
corruptum esse videtur, cum veteri aetate {recentioris enim Tertius
esse non potuit) Tertius pfaenomen tantum sit (cf. Pauly
RE 6, 1714). cf. etiam Macrob. 1, 16, 28 (Titus de feriis inter
Varronem et Itdium Modestiim).
FRAGMENTA
1 \IA 1 Bremer^
offendices ait esse Titius nodos quibus apex retineatur
et remittatur.
Fest. p. 205^, 2 oifendices — remittatur. at YeraniUB {fr. 7].
cf. CGL IV 132, 3.
2\2\
Titi<(us autem ait, quod ex lana fiat^ sucida alba
vest<(imentum dici ricam idque esse^ triplex, quod con-
<^ficiant yirgines inge^nuae patrimae m<^atrimae cives,
quod confec^tum lavetur aqua p<^erenni et tingendo fiat
caeru^leum.
Fest. p. 289^, 22 Titi<u8> — <caeru>iemii. cf. Veranius fr. 13.
Gran. Fl. fr. 2.
Isq. suppl. Urs. OMue. Titi<u8> OMue. <Titi>niuB TJtb.
3 [deesi]
vitulari est voce laetari.
Macrob. 3, 2, 11 primo pontificii iuris libro apud Pictorem
\IA 1, 11 Br.'] hoc positum est, vitulari, de cuius verbi signi-
ncatu Titius ita rettulit: vit. est t. L secuntur Varro fr. ISo.
Hyllus {cf Hyginus fr. 23), Piso fr. 6. Pictorem a Titio alUi'
tum esse puto, non aliter ac paulo antea in eodem capite (§ 3
= Veranius fr. 9) a Veranio. de re cf. Non. p. 14, 15. CGL V
651, 52.
Titius. M. Antistius Labeo 557
M. ANTISTIUS LABEO
Pacuvii Antistii Labeonis filitis {cf. Sinn. Cap, ad fr. 1),
Trebatii disciptdus (Dig. 1, 2, 2, 47), praetor (Tac. ann. 3, 75),
post a. 758/5 consulatum ah Augusto ohlatum susdpere noluit
(Dig. ihid.); mortuus est ante a. 775/22; cf, Pernice, M. Antist.
Laheo p. 9sq.
A. TESTIMONIUM
Gell. 13, 10, 1 Labeo AntiBtius iuris quidem civilis disci-
plinam principali studio exercuit et consulentibus de iure
publice responsitayit; ceterarum quoque bonarum artium non
expers fuit, et in grammaticam sese atque dialecticam litteras-
que antiquiores altioresque penetraverat Latinarumque vocum
origines rationesque percalluerat eaque praecipue scientia ad
enodandos plerosque iuris laqueos utebatur.
ex verhis ^vocum orig. rationesque perc^ et ex fr. 16 Schanz
recte collegit in grdmmatica Antistium analogiam secutum esse
(Philol 42, 309 sq. cf Hennes 25. 1890 p. 36 sq.), quod idem
si Scha/nzium audimus, in iwrisprudentia fedt, sed quantrm, ad
hanc disdplinam iureconstdti aliter sentiunt {cf Joers, Pauly-
Wiss. BE 1, 2555).
B. FRAGMENTA
EX LIBRIS DE roRE PONTIFICIO
lihri u>sque ad XV nominantu/r, vel usque ad XVIII, si
recte Pemice coniedt (l. c. p. 47) apud Macrohium 3, 10, 4 pro
^sexagesimo et octavo lihro^ ^L{thro) XVIII [IthroY scribendum
esse {de huius modi mendis cf. GeU. 14, 7, 13. 8, 2); nam quin
Labeo a Macrohio iu^a Atdum Capitonem memoi'atus AntisUus,
non Comelius sit, duhitare non licet. lihris De iure pontificio
pleraeque Festi glossae, etiam uhi ii non appellantur, recte tri-
htmntur (fr. 15 sq.).
1 [lA 14 Bremer]
lib. VIIIL proculiunt promittunt ait significare Anti-
stius de iure pontificali 1. VilLl.
Fest, p. 253% 12 procuUtmt — 1. vim.
558 GraminAticae aetatis AuguBteae fragmenta
2 \1S\
l. X, spnrcum vinum est quod sacris adhiberi non
licet, ut ait Labeo Antistius 1. X commentari iuris poBti-
fici, coi aqua admixta est, defrutumye ant igne tactam
est, mustumve ante quam defervescat.
Fest. p. 348 ^ 19 spnTCiim — deferveacat. cf. Paul. Fest. p. 349, 15.
Isid. or. 20, 3, 4. 7.
3 de fractum ve
3 {16]
l. XI. prox bona yox, yelut quiddam praesignificare
yidetur, nt ait Labeo de iure pontificio 1. XI.
Fest. p. 253^, 7 prox — l xi. cf, Paul. Fest. p. 252,2. Solmm,
z. Lat. Lautg. (Strafib. 1894) p. 122.
1 quidam
4 [17]
l. XV. sistere fana cum in urbe condenda dicitur,
significat loca in oppido futurorum fanorum constitnere,
quam^quam^ Antistius Labeo ait in conmientario XV iuris
pontifici fana sistere esse lectistemia certis locis et dis
habere.
Fest. p. 351 a, 4 astexe — habere.
3 quam: em. Hmchke
5 [18]
l. XV. subigere arietem in eodem libro Antistius
esse ait dare arietem, qui pro se agatur, caedatur.
Fest. p. 351% 8 subigere — caedatur. cf. CincilAS ff. 14.
1 et 2 aryetem
6 [4]
<(posime^rium esse ait Antistius <[in commentario iuris
ponti^ficalis pomerium id est K^ocum pro muro, ut ait)
Cato [duh. 1 t/".] olim quidem onm<[em urbem ambibat
praeter Aven)>tinum, nunc etiam intra ae<(dificia finitur.
5 diotum autem pomerium^ quasi promoerium.
Fest. p. 249 f>, 28 <posIme>rium — promoeriunL Fcsti glom
longius pergit, quam totam Antistio adsignat Bremer. de re
M. Antistms Labeo 559
cf. Faul, p. 248, 15, Varro de l L. 5, 143. Liv. 1, 44, 3. Plut
Rom. 11. Gell. 13, 14, Prisc. III 475, 9, Schol. in Lucan,
1, 594. CGL IV 554, 36. 37, V 380, 12.
1 sq, lacunas expl, Scal. Urs. OMue, posimirinm Paultts
4 dictnm aut. pom. scripsi ex Paulo ita pom. est OMue,
EX LIBRIS AD EDICTUM PRAETOBIS
qucte ab Ulpicmo ex libris Ad edictum praetoris urbani
quaeque ex Itbris Ad peregrini afferuntur ad idem opus duas in
partes divisum pertinere verisimile est (cf, Pernice p, 59), id quod
inseriptio ipsa Gellii (fr, 7) confirmat, hinc fluxisse videntur
fr, 19. 24.
7 [2]
l. IV. soror appellata est quod quasi seorsum
nascitur separaturque ab ea domo, in qua nata
est, et in aliam familiam transgreditur.
Gtll. 13, 10, 3 praeterea in libris, quos ad praetoiis edic-
tum sciipsit, multa posuit partim lepide atque argute xeperta.
sicuti hoc est, quod in quarto ad edictum libro scriptum le-
gimus : soror inquit appellata — traoBgredittix. Non. p. 52, 3 AntistiuB
Labeo: soror inquit appellata — nata est. cf, Isid, Or. 9, 6, 12,
EX POSTERIORIBUS LIBRIS
GeU. 13, 10, 2 sunt adeo libri post mortem eius [Labeonis
Antistit] editi, qui posteriores inscribuntur, quorum librorum
tres continui, tricesimus octavus et tricesimus nonus et quadra-
gesimus, pleni sunt id genus rerum ad enarrandam et inlu-
strandam linguam Latinam conducentium. de verbo ^enarrare*
cf, supra ex inc, inc, Itbr. fr. 4 p, 414,
8 [169\
l, XXXVIII, Labeo libro trigensimo octavo poste-
riormn peculatum definit pecuniae publicae aut sacrae
fortum noD ab eo factum, cuius periculo fuit, et ideo
aedituum in his, quae ei tradita sunt, peculatum non ad-
mittere.
Dig. 48, 13, 11, 2 Paulus libro singulari de iudiciis pu-
blicis. — Labeo — admittere. itcm Fest, p, 213<^, 18. cf. p. 237 ^, 13.
Paul. p, 75, 11,
560 Grammaticae aetatis Augusteae fragpienta
9 [36]
inter proiectum et immissum hoc interesse ait Labeo,
quod proiectum esset id quod ita proveheretur ut nus-
quam requiesceret, qualia maeniana et suggrundae essent;
immissum autem, quod ita fieret ut aliquo loco requiesceret,
6 yeluti tigna trabesque inmitterentur.
Dia. 50, 16, 242, 1 lavolenus libro secundo ex poBteriori-
bus LabeoniB. — inter proiectam — ixunitteretor.
5 tr. quae inmitteretur codd. trabesque quae immitterentor
Oramer
10 [119]
yiduam non solum eam, quae aliquando nupta fuisset,
sed eam quoque mulierem, quae virum non habuisset,
appellari ait Labeo, quia vidua sic dicta est quasi vecors
vesanus, qui sine corde aut sanitate esset; similiter viduam
fi dictam esse sine duitate.
Dig, 50, 16, 242, 3 lavolenus libro secundo ex posteriori-
bus Labeonis. — vidnam — duitate.
INCERTAE SEDIS
11 [De ime pont 19]
cliviam quoque avem ab antiquis nominatam animad-
verto ignorari; quidam clamatoriam dicunt, Labeo pro-
hibitoriam.
PUn. n. h. 10, 37 cUviam — prohibitoriam. Paul. FeSt. p. 64, 10
clivia auspicia dicebant, quae aliquid fieri prohibebant; omnia
enim difficilia clivia vocabant, unde et clivi loca ardna.
12 [Ad praet offic. 116]
cognati appellati sunt quasi ex uno nati aut, ut Labeo
ait, quasi commune nascendi initium habuerint.
Dig. 38, 8, 1, 1 Ulpianus libro quadragensimo sexto ad
edictum. — oognati autem app. — habuerint.
13 [Ad praet. offic. 114]
inter donum et munus hoc interest, quod inter genus
«t speciem; nam genus esse donum Labeo a donando
M. Antistius Labeo 561
dictum, mimus speciem, nam munus esse donum cum
causa, ut puta natalicium, nuptalicium.
Dig. 50, 16, 194 inter donnin — nuptalicium. cf. Isid, OT. 6,
19, 26 sq. app. XXIII cUff. verb. 108.
14 \inc. sed. 166'\
furtum a farvo id est nigro dictum Labeo ait, quod
clam et obscuro fiat et plerumque nocte.
Dig. 47, 2, 1 pr. Paulus libro trigensimo nono ad edictum.
fortnm — nocte. cf. Varro fr. 131.
I
15 [De iure pont 12]
olvatum Antistius Labeo ait esse mensurae genus.
Fest. p. 205 ^, 7 oivatum — genuB. vox ignota est.
16 \^16]
penatis singulariter Labeo Antistius posse dici putat,
quia pluraliter penates dicantur, cum patiatur proportio
etiam penas dici, ut optimas primas Antias.
Fest. p. 253% 9 penatlB — AntiaB.
2 portio
17 [mc. sed. 106]
possessio appellata est, ut et Labeo ait, a sedibus
quasi positio, quia naturaliter tenetur ab eo qui ei in-
sistit, quam Graeci Ttccroxriv dicunt.
Dig. 41, 2, 1 pr. posBesBio — dicunt.
1 a pedis sedibus HCannegieter
18 [De iure pont 3]
potitus servitu<(te ab antiquis dicebatur^ qui, ut ait
Xabeo, servitu<^tem servit^.
Fest. p. 250% 30 potitus — <8ervit>.
19 [Ad praet. offic, i5]
praevaricator est quasi varicator, qui diversam partem
sidiuvat prodita causa sua; quod nomen Labeo a varia
certatione tractum ait, nam qui praevaricatur, ex utraque
parte constitit, quin immo ex adversa.
Grammaticae Bomanae fragmenta ed. Funaioli S6
562 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
Dig. 3, 2, 4, 4 Ulpianus libio sexto ad edictum. — pneyui.
cator autem est — ex advena, item Dig. 47, 15, 1 pr. cf, 50, 16, 212.
4 ex adv.] ex altera Dig. 47, 15, 1 pr.
20 [De iure pont 13]
prop . . sta dolia ait dioi Labeo qui
Fest. p. 253^, 34 prop . . — qui . .
prop^e adu]>8ta coni. Huschke
21 {2]
Secespitam esse Antisti^us Labeo ait cultrum^ ferreum
oblongum, mani<^brio ebumeo rotund^o solido vincto ad
ca<j)ulum auro argentoque^, fixum clavis aeneis ae<^re
Cyprio, quo flami^nes flaminicae virgi<^nes pontificesque
6 ad sa^criflcia utuntur.
Fest. p. 348 <^, 4 secespitam — utuntur. prorsus eodem Serv.
Dan. Aen. 4, 262. cf. Paul. p. 336, 9.
1 sq. suppletwm ex Paulo
22 [7]
Septimontio — hisce montibus feriae: Palatio,
cui sacrificium quod fit, Palatuar dicitur; Veliae,
cui item sacrificium; Fagutali Suburae Germalo,
Oppio Caelio monti, Cispio monti.
Fest. p. 348 f>, 24 septimontio, ut ait AntistiuB Labeo,
hiBce — monti. cf. Paul. Fest. p. 341, 2. Varro de l. L. 6, 24.
CGL III 171, 40. IV 283, 45.
2 villae 8 Faguali 4 cis pto
23 [inc. sed. 15]
Labeo ait originem fuisse supellectilis, quod olim lus,
qui in legationem proflciscerentur, locari solerent quae
sub pellibus usui forent.
Dig. 33, 10, 7 pr. Celsus libro nono decimo digestoroiD.
Labeo — forent.
M, Antistms Labeo. C. Ateius Gapito 563
24 \Ad praet. offic. 133]
tnrbam appellatam Labeo ait ex genere tumultus id-
que verbum ex Graeco tractum anb rov ^oqv^Biv.
Dig. 47, 8, 4, 2 Ulpianus libro quinquagensimo sexto ad
edictum. — turbam autem app. — ^o^v^tlv.
25 [i54]
Labeo inter turbam et rixam multum interesse ait;
namque turbam multitudinis hominum esse turbationem
et coetum, rixam etiam duorum.
IHg. ibid. 3 Labeo — dnorum.
aliae verbonm expUinationes plurimae apud Labeonem sunt,
sed eae iurisperiti magis propriae quam grammatici.
FALSUM
26 [De iure pont. 1]
Fest p. 165\ 27 (nautea) = Ael. Stilo fr. 63
C. ATEIUS L. f. CAPITO
C, Ateius L. f. L. n. Capito {CIL V p. 29 ad a. 758/ o) avo
centurione Sullano, patre praetorio {Tac. ann. 3, 75; cf Cic. ad
fam. 8, 8, 5. 6), a. 758/5 cos. suff. (CIL ibid. Tac. ann. 3, 75),
ab a. 766/13 usque ad obitum curcUor aquarum, a. 775/22 mor-
tuus (Tac. ann. 3, 75). cf. Bremer, iurispr. antehadr. 2^, 261 sq.
FRAGMENTA
EX CONIECTANEIS
libri, qui ad novem numerantu/r (de Gell. 14, 7, 13. 8, 2 cf
Hertz ad hos locos) suam quisque inscriptionem habuisse videntwr
(Gell. 4, 14, 1). huc fortasse pertinent fr. 6. 10. 14.
1 \IA 9 Bremer]
nos in Capitonis Atei coniectaneis inyenimus siticines
appellatos, qui apud sitos canere soliti essent, hoc est
36*
564 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
vita fnnctos et sepultos, eosque habuisse proprium genus
tubae qua canerent a ceterorum tubicinum differens.
Gell. 20, 2, 3 nos autem in Gapitonis — diffezens. cf. Ck. de
leg. 2, 57. Non. p. 54, 23 ^siticines'. ut liticines a lituo, ut
tubicines a tuba, ita siticines, qui aput funeratos vel vita fiutctos
et sepultos, hoc est iam sitos, canere soliti erant honoris causa
cantuB lamentabilis. hoc in libris coniectaneis Atei Capitonis
invenitur, et Cato [orat. LXVIIIIJ.] id vocabulum indubitanter
adposuit.
3 functos et fan(c)tos et Magliab. Begin. 597 et 1646
EX LIBRIS DE lURE PONTIFICIO
2 [2]
lib. VI. mundus — ter in anno patere solet,
diebus his: postridie Volcanalia et ante diem
<^in Non. Oct. et ante diem> VI Id. Nov.; qui quid
ita dicatur, sic refert Cato in commentariis iuris
5 civilis \supra fr. 18\\ ^mundo nomen inpositum est
ab eo mundo qui supra nos est; forma enim eius
est, ut ex his qui intravere cognoscere potui, ad-
similis illae'.
Fest. p. 154^, 30 mundus, ut ait Capito Ateius in 1. VI pon-
tificali, ter — adaimiiis iUae. pergit OTotio Ateii. de re cf Fest.
p. 142<^, 22. Paul. p. 156, 1.
2 Yolkanali^ tante 3 ni — diem suppl. OMue.
3 [15]
pollex, qui nomen ab eo quod pollet accepit,
nec in sinistra cessat nec minus quam tota manus
semper in officio est; unde et apud Graecos avxliBt^
vocatur quasi manus altera.
Macrob. 7, 13, 11 in medium profero quae de hac eadem
causa apud Ateium Capitonem pontificii iuris inter primos
peritum legisse memini — [Ateii verba de iure usugue anulorvm
omisj]. nam poUex — dcvti/eiQ inquit vocatur — aitera — [pcrgit Atfii
oratio]. haec sunt, quae lectio pontificalis habet. cf. Isid.
^. 11, 1, 70. CGL II 152, 45. V 556, 8.
• C. AteiuB Capito 565
mCERTAE SEDIS
4 \Be iwre pont 17'\
Ateius Capito annuin a circuitu temporis putat dictum,
quia veteres an pro circum ponere solebant, ut Cato in
originibus \fr. 124 P.] 'oratorum an terminum' id est cir-
cum terminum, et ambire dicitur pro circumire.
Macrob. 1, 14, 5 AteiuB — circumire. cf. Varro de l. L. 6, 6.
Serv. Aen. 1, 269. 5, 46. 85. Isid. or. 5, 36, 1. de na*. rer.
6, 1. 2.
1 ab eius Faris. atteiua Bamb. (ab eius m. 2)
5 [cf. p. 274]
PUn. n. h. 14, 92 (de mwrrina) = Ael. StHo fr. 18
6 [Coniect. 10]
certum fit Atei Capitonis sententia <^co^cos tum [usque
ad Persicum hellum] panem lautioribus coquere solitos
pistoresque tantum eos qui far pisebant nominatos.
Plin. n. h. 18, 107 artoptas iam Plautus appellat in fabula
quam Aululariam scripsit [400^], magna ob id concertatione
eruditorum, an is yersus poetae sit illius, certumque fit — nominatos.
cf. Varro fr. 204. Paul. Fest. p. 58, 14. Miinzer, Quellenkr.
d. Ng. d. Plin. p. 302. quod ex hoc et ex superiore loco com-
mentarium alii ad XII tabulas, ad Plautum alii excogitaverunt,
memoria vix dignum est.
7 [De iure sacrif. 4]
porcam auream et argenteam dici ait Capito Ateius,
quae et si numero hostiarum non sint, nomen tamen
earum habere; alteram ex auro, alteram ex argento factam
adhiberi sacrificio Ceriali.
Fest. p. 238^, 11 porcam — CeriaU.
3 alterum bis, sed factam cod.
8 [6]
propudialis porcus dictus est — qui in sacri-
ficio gentis Claudiae velut piamentum et exsolutio
omnis contractae religionis est.
566 Grammaticae aetatis Augustea^ £ragmenta
Fest. p. 2S8 ^, 17 propndiaiiB p. d. est, ut ait Capito AteinSf
qni — Mt. similia stmt apud GrelUutn 4, 6 de porcis praeddaneis
et succida/neis, ubi extremo in capite quintus Itber operis De ponti'
ficio iure Ateii appellatur; itaque inde et totum GeUii caput et
fir. 7. 8 stiscepta esse videntur {cf. Kretzschmer, de Gell. font.p.67).
1 piopudi ait cod. propudianus vg. em. Beitzenstein, Verr.
Forsch. p. 29 qui in] quin 2 plamentum
*9 [5]
pulcher bos appellatur ad eximiam pinguitudinem per-
ductus.
Fest. p. 238 f>, 16 poicher — perductoa. de Ateio auctore dubi-
tari vix potest; cf Beitzenstein p. 29.
10 [Coniecf. 5]
Gallus Aelius 1. n significationum yerborum, quae ad
ius pertinent, ait — [fr. 5]. at Capito Ateius in eadem
quidem opinione est, sed exemplo adiuyat interpretationem.
cum in secunda tabula secunda lege inquit scrip-
Btum est [2, J2 8.^ 'quid horum fuit unum iudici
arbitrove reove, eo dies diffensus esto', tum uter-
que actor reusque in iudicio rei vocantur item-
que accusator de via citur'more vetere et consue-
tudine antiqua.
Fest. p. 273^, 13 reua — GaUua AeUu« — antlqaa.
2 Capitonactus 4 cum scripsi Numa cod. nam vg. in-
quit Huachke: in qua 6 sei quid h. fuat Tumebus 6 dies
Tumebus: die tum scripsi: nunc 7 actorum reiquae in
iudicio me vocatur cod. actor reusque {Augustinus Scal. Urs.)
in iud. rei vocantur OMue. 8 de vi accitur cod. de via c
Turnebus Scal. Urs. nunc uterque actor et qui in iudicimn
vocatur itemque acpusator reus dicitur Mommsen
11 [Be iure sacrif. 3\
rutilae canes id est non procul a rubro colore immo-
lantur, ut ait Ateius Capito, canario sacrificio pro frugibus
deprecandae saevitiae causa sideris caniculae.
Fest. p. 285% 31 ratUae — caniculae.
C. Ateius Capito 567
12 [Be iure aug. 2\
sinistrum in auspicando significare ait Ateius Capito
laetom et prosperum auspicium, ut sileutium ubi dum
taxat yacat vitio. igitur silentio surgere cum dicitur,
significat non interpellari quominus rem gerat; at sinistrum
hortari quoque auspicia ad agendum, quod animo quis 5
proposuerit.
Fest, p, 351<^, 19 siniBtruin — proposuerit. cf, Serv. (Dan.) Aen,
2, 693. Md, (yr. 11, 1, 68. Schol in Lucan. 1, 601. Sehol. Bem.
gearg. 4, 7. CGL V 557, 8.
2 ut Meitzenstein aut cod. at Urs. OMue. dubi 4 ad
13 {i\
stellam significare ait Ateius Capito laetum et pro-
sperum <(auspicium^ auctoritatem secutus P. Servili auguris,
stellam quae ex lamella aerea adsimilis stellae locis in-
auguratis infigatur.
Fest. p. 351 a, 16 Bteiiam — inflgatur. ex hoc ct supcriore fr.
non nulli collegerwnt Ateium de iure auguraU librum scripsisse,
sed ne librum quidem De iure pontif. ista prorsus dedecent.
1 letum 2 ausp. add. Eeitzenstein 8 ^ob^ stellam
Huschke ^cuius rei indicium esse eam^ st. Beitz. extamella
14 [Coniect. 11]
hunc [L. Ateium Philologum] Capito Ateius notus
iurisconsultus inter grammaticos rhetorem, inter rhetores
grammaticum fuisse ait.
Suet. de gramm. 10 honc — ait.
DUBIA
15 [De iure pont. 18]
Serv. Aen. 5, 45 (divos, deos) = Ateius PhU. fr. 12
16 [p. 274]
Fest. p. 162'', 12 (nefrendes) = Ateius PhU. fr. 13
568 GTaminaticae aetatis Augnsteae fragmeiita
17 [Be iure pont. 19]
Serv. Dan. Aen. 1, 273 (Roma) = Aieius JPM. fr. 14
praeterea plurimas Festi glossas Ateio vindieandas esst
Beitzenstein docuit {Verr. Forseh. p. 29. 45 sq. 50 sq. 53. 54; cf.
etiam Gruppe, Berl phil. Wock. 1883 p. 467 et WHlers, de Verr.
Fl. glossar. interpr, p. 10 sq.). de glossa tamen ^solida seUa'
p. 347^, 17 {cf. Beitz. p. 13) vehemewter etiam hanc ob causam
dubito, quod in ipsis scriptorum verbis referendis Festus nusr
quam''ut* coniimctionem awte ^ait^ verbum omittit, sicUt hia
Bolida sella, At<[eiaB Capito ait, .... sedere^ inbetar ete.
T. LIVIUS
Quint. 1, 7, 24 sibe et quase scriptnm in multoram libris
est, sed an hoc yoluerint auctores nescio. T. Livium ita bis
usum ex Pediano comperi, qui et ipse eum sequebatur.
IMPERATOK AUGUSTUS
TESTIMONIA
i. Suet. Aua. 87 notavi et in chirograpbo eius illa prae-
oipue: non diyidit yerba nec ab extrema parte yersuum abun-
dantis litteras in alterum transfert, sed ibidem statim subicit
ciroumduoitque. orthographiam, id est formulam rationem-
6 quo Bcribendi a grammaticis institutam, non adeo custodit ac
videtur eorum potius sequi opinionem, qui perinde scribendum
ao loquamur existiment. nam quod saepe nbn litteras modo
MOil syllabas aut permutat aut praeterit, communis hominum
error est, neo ego id notarem, nisi mihi mirum yideretor
10 tnuUiUiiHe aliquos legato eum consulari successorem dedisse
ut ruili ot indooto, ouius manu ixi pro ipsi scriptum animad-
vertt>rit. ef Buecheler, de Ti. Cl Caes. gramm. p. 8sq.
A^. (Jh^int. 1, 7, 22 here nunc e littera terminamus, at ve-
t'«jr\au (^omiiHvrum adhuo libris inyenio 'heri ad me yenit', qnod
»ji«ui In epiHtulis Augusti^ quas sua manu scripsit aut emen-
Havii, iU|irt)uditur, cf. Suet Aug. 71.
C. Ateius Capito. T. Livius. Augustus. C. Maecenas 569*
3. GelL 10, 24, 1 die quarto et die quinto, quod Graeci sig
tstdQxriv %al slg ni\i7cxr\v dicunt, ab eruditis nunc quoque dici
audio, et qui aliter dicit pro rudi atque indocto despicitur.
sed Marci TuUii aetas ac supra eam non, opinor, ita dixerunt ;
diequinte enim et diequinti pro adverbio copulate dictum est
secunda in eo syllaba correpta. divus etiam Augustus liuguae
Latinae non nescius munditiarumque patris sui in sermonibus
sectator in epistulis plurifariam significatione ista dierum non
aliter ueus est.
4. Vel, Long. p. 67, 4 varie etiam scriptitatum est man-
cupium aucupium manubiae, si quidem C. Caesar per i scripsit,
ut apparet ez titulis ipsius, at Augustus [i] per u, ut testes
sunt eius inscriptiones. cf. Caesar test. 10.
5. Quint. 1, 6, 19 Augustus quoque in epistulis ad C. Cae-
sarem scriptis emendat, quod is calldum dicere quam caldum
malit, non quia id non sit Latinum, sed quia sit otiosum et,
ut ipse Graeco verbo significavit, nsgisQyov. cf. Bramhach,
Neugest. d. Lat. Orth. p. 202.
6. Mar. Vict. p. 9, 4 divus Augnstus genetivo casu huius
domos meae per o, non ut nos per u litteram scripsit. Mes-
saUa Brutus Agrippa pro sumus simus. Suet. Aug. 87 item
simus pro sumus et domos genetivo casu singulari pro domus.
7. Suet. Aug. 88 quotiens autem per notas scribit [Augur
stiMJ^ b pro a, c pro b ac deinceps eadem ratione sequentis
litteras ponit, pro x autem duplex a. cf. Cic. ad Att. 13, 32, 2.
8. de falso testimonio Petri Diac. CGK IV 334, 26 ad
litteras y et z cf Isid. or. 1, 4, 15 et Brambach l. c. p. 202. 281.
C. MAECENAS
TESTIMONIA
1. Sen. suas. 1, 12 corruptissimam rem omnium, quae um-
quam dictae sunt, ex quo bomines diserti insanire coeperunt,
putabant Dorionis esse in metaphrasi dictam Homeri, cum ex-
caecatus Cyclops saxum in mare reiecit: .... haec quo modo
ex corruptis eo perveniant, ut et magna et tamen sana sint,
aiebat Maecenas apud Yergilium inteUegi posse. tumidum 5
est [cf. Hom. Od. 9, 481; ex Philox. Wilamotoitz, Hermes 14.
1879 p. 172] l)Qovg OQog &'jto(S'jt&xai\ Vergilius quid ait? rapit
[Aen. 10, 128] ^haud partem exiguam montis'. ita magnitudini
studet, ^ut^ non inprudenter discedat a fide. est inflatum xal
Xsigia pdXXsrotL vfj66og; Yergilius quid ait [qui] de navibus? 10
tAen. 8, 691] ^credas innare reyolsas / Cycladas'. non dicit
Loc fieri sed videri. cf. test. 2.
570 GzmminAticae aeiatis Angosteae fragmenta
2. Sen. suas. 2, 20 notate prae ceteris quanto decentiiis
Yergiliiu dixerit hoc, qnod valde erat celebre ^belli moza con-
cidit Hector' \Aen. 11, 288'\-' ^qnidqnid ad adversae cessatom
est moenia Troiae, / Hectoris Aeneaeque manu victoria Graium /
6 haeeit'. Messalla aiebat hic Yergilium debuisse desinere: quod
sequitor [290\ ^et in decimnm vestigia rettulit annum' exple-
mentum esse; Maecenas hoc etiam priori conparabat.
Harder {die Fragm. d. Maec. p. 21) hie et supra (jbest, 1)
Maeeenatem Melissum Gaii libertum denotatum esse ptUat, sed
eum Seneca inter varios scriptores eiusdem nominis perspieue
dis^inguere soleat idemque C. Maecenatem quinquies praeterea
solo semper hoc nomine significet (controv. 2, 4, 13 bis. 9, 3, 14. 10
praef. 8. s%uis. 3, 5), ab eo dissentio.
M. VIPSANIUS AGRIPPA
TESTIMONIA
1. Mar. Vict. p. 9, 5 Messalla Brutus Agrippa pro sumus
simus [scripserunt].
2. Suet, rell. p. 65 B. M. Yipsanius a Maeoenate eum
[Vergilium'] suppositum appellabat novae cacozeliae repertoiem,
non tumidae nec exilis, sed ex communibus verbis atque ideo
latentis. cf. Weichert, poett. Latt. rell. p. 275. Ribbeck, prokg.
ad Verg. p. 100. de Agrippa hic intellegendo non nuUi sine
causa, opinor, dubitant {cf Prosop, imp. Bom. 3, 442/457); fuit
enim is 'vir rusticitati prqpior quam deliciis', ui Plinius ait
(n. h. 35, 26).
1 yipranius
VIPSANIUS PHILAEGYRUS
Suet rell. p. 136 B. post eum [IVroneml YipsaniuB Philar-
gyrus et Aquila libertus Maecenatis alias [notas'] addideruni
MAECENAS AQUILA
Suet. rell. p. 136 B. — Vips. Philarg. 1. prave Cass. Dio 55,
7, 6 (de Maecenate) ng&tog arifisld xiva ygafnidtmv TCQbg xa%fH
iisHQe xffl a^bzcc &icc lAnvlov &neXsv^4Q0v avxvo^s i^sdldaif.
O.Maecenas. Agrippa. Philargyrus. Aquila. Trogus. L.Varius 571
POMPEIUS TROGUS
lustin. 38, 3, 11 Pompeius Trogus — in Livio et in Sal-
lustio repiehendit quod contiones diiectas pro sua ratione
operi suo inserendo historiae modum excesserint.
2 oratione: em. Wbelfflin pervorsa ratione GhUschmid
L. VARIUS RUFUS
in numerum scriptorum historiae litterarum Varium referre
ausus non sum, quamquam ex Quintiliano (fr. 1) et GeU. 17,10, 2
suo iu/re Spalding coniecit Varium de ingenio moribusque Ver-
gUii (an in eius editione?) scripsisse (cf. etiam Bihbeck, proleg.
ad Verg, p. 89; aliter Pascal, Biv. di fil. 17. 1888 p. 152).
huius modi lihello Bihheck ea quae de ratione, qua Vergilius
Aeneidem confecit, tradita su/nt (Suet. rell. p. 59 B.) adsignat.
PRAGMENTA
1
Vergilium paucissimos die composuisse versus auctor
«st Varius.
Quint. 10, 3, 8 yergmnm quoque paucissimoB — Variua.
2 Varus Bem. Bamh.
VERGILIANA EDITIO
8uet. vit Verg. p. 64 B. Vario ac simul Tuccae scripta
flua sub ea condicione legavit, ne quid ederent quod non a se
editum esset. edidit autem auctore Augusto Varius sed
summatim emendata, ut qui versus etiam imperfectos sicut
erant reliquerit. Vergilianae editionis omm.is hoc unum certum
est documentum; quod enim Vario alihi Tucca adiungitu/r, ex
€0 ortum est quod Tucca cum Vario a Vergilio heres scriptus est
(cf. Norden, Hermes 28. 1893 p. 501. Leo, Pl. F. p. 38 sq.). ita-
que emendationis egent haec: Suet vit. Verg. p. 63 B. heredes
fecit — L. Varium et Plotium Tuccam, qui eius Aeneida
post obitum iussu Caesaris emendaverunt \auctor Sulpicius
Carthaginiensis memoratur]. Hieron. ad a. Abr. 2000 Varius
572 Grammaticae aetatis Augusteae fragmenta
et Tncca — Aeneidum postea libros emendarunt Bub lege
ea ut nihil adderent. neque rectitis de Varii opera pro-
didit Servius praef. Aen. p. 2, 12 Th. Augustus vero, ne tantran
opus penret, Tuccam et Varium bac lege iussit emendare,
ut superflua demerent, nibil adderent tamen; prorm
eontra FhUargyrim in Verg. huc. p. 9^, 5 Th-H. Varius et
Tucca — Aeneidos postea libros emendaverunt sub ea con-
dicione ut nihil delerent. his secum pugnantibus testifnoniis
accedit, quod traditae Vergiliani exempli emendationes (fr. 2sq.)
variis de catisis a Vario ahiudicandae sunt, de quo cf. Ribbeck,
proUg, ad Verg. p. 88 sg. et Leo ibid. itaque Varius Vergilii libros
sine mendis tctntum edendos, sicui VergUius reliquerat, curavit.
FALSA
Nisus grammaticus audisse se a senioribus aiebat
Varium duorum libroram ordinem commutasse et qui
nunc secundus sit in tertium locum transtulisse, etiam
primi libri correxisse principium bis versibus demptis:
s ^ille ego qui quondam gracili modulatus ayena / carmina
et egressus sUvis vicina coegi, / ut quamvis avido parerent
arva colono, / gratum opos agricolis, at nunc horrentia
Martis / arma virumque cano.'
^S^t rit Verg, p. 64 R. Nisua — vinunque cano. Serv, proef.
AtH. ps 4, 16 Ui. ordo quoque manifestus est, licet quidam
supernue dicant secundum pzimum esse, tertium secundum
et primum tertium^ ideo quia primo Ilium concidit, post
erraTii Aeneas, inde ad Didonis regna pervenit, nescientes
hane <^sse aitem poeticam, ut amediis incipientes per nazrationem
primani nHidamus et non numquam futura praeoccupemus ut
viet vmtidnationem. de versibus ^iUe ego — Martis* cf. Serc
•W i*. ;?» 16 Th.
3 duorum «^. Bdffersdkeid 3 tunc sec. esset Hagen
»««. sit iu primum, tertium in secundum et primum in tertium
^tiff. itJt Strno
3
^ignibus aegni dedere*. post hunc versum hi versos
tViwint^ qui a Tucca et Tario obliti sunt.
vS^iftn». Jkm. A^ s:?, o66 ignibuB — «ant. versus 555— ^*
4i/fVf^M^Mr <i «Srrrio -iew. praef. p. 2, 22 sq. Th. {cf. uJ. Ach.
^, Mi^\ ifm 9pwrii s^ftt; cf Leo 1 c. p. 39 adn. 3.
L. Yarius Bufas. Numitorius 573
^quam mihi cmn dederis cumulatam'. quam lectionem
Tucca et Varius probant, nam male quidam legunt ^quam
mihi cum dederit' id est Aeneas.
Scrv. A.€fl. 4y 436 quam mihi cam dederia — Aeneas.
5
sciendum sane Tuccam et Varium hunc finem quinti
esse voluisse, nam a Vergilio duo versus sequentes huic
iuncti fiierunt; unde in non nuUis antiquis codicibus sexti
initium est: ^obvertunt pelago proras, tum dente tenaci'.
Serv. Aen. 5, 871 sciendum — tenaci. cf. Pompon. Sabin. ad
Aen. 6, 1 {Gom. Balb. fr. 5) et de eo Bibheck, proleg. ad Verg. p. 28.
'farit intus aquai fumidus' — . hanc autem diaeresin
Tucca et Varius fecerunt, nam Vergilius sic reliquerat
^furit intus aquae amnis' et [4:65] ^exuberat amnis', quod
satis asperum fuit.
Serv* Aen. 7, 464 forit — fumidus — . hanc — asperum fuit.
praeterea cf, Serv. Aen. 3, 204. 6, 289
NUMITORIUS
Suet. vit. Verg. 65 B. prolatis bucolicis Numitorius quidam
rescripsit aDtibucolica, duas modo eclogas, sed insulsissime
naQ(piiiJ6ag^ quarum prioris initium est: ^Tityre, si toga calda
tibi est, quo tegmina fagi?' sequentis: ^dic mihi, Damoeta,
cuium pecus, anne Latinum? / non; veram Aegonis nostri sic 5
rure locuntur'. alius recitante eo ex georgicis [1, 299] 'nudus
ara, sere nudus' subiecit: ^habebis Mgore febrem'.
1 numinatoris Bern. m. 2 nuinatorus vel nimiinatoriis reU.:
• •
em. Bibbeck Woelfflin Hagen innominatus Daniel
inter Vergilii obtrectatores Cornificius Bavius Mevius Anser
poetcie numerandi sunt, ex quorum circulo versus in Vergilium
prodiit: Cledon. p. 43, 2 Cornificius Gallus inde reprehend'
574 Grammaticae aetatifl Augosteae fragmenta
Yergiliimi: 'ordea qui dixit, Buperest ut tritica dicat'; Serv.
Dan. g. 1, 210 sane leprehensus Yergilius dicitur a Bavio et
Mevio hoc versu: ^hordea qui dixit, superest ut tritfca dicat'.
de hv4u8 versus aiACtore omnia incerta rnnt; neque enim fide
dignim testimonium Servii est qui eum duobus poetis commwni
opinione fretus tribuit, neque suspicione Ckdonius vacat, homo
in litteris LcUinis paene indoctus.
EX mCEKTORUM LIBRIS
AD lUS PONTIFICUM
id scriptum inyenimus in commentariis quibusdam ad
* ius pontificimi pertinentibus bidennes primo dictas d littera
inmissa quasi biennes, tum longo usu loquendi corruptam
Yocem esse et ex bidennibus bidentes factum, quoniam id
6 videbatur esse dictu facilius leniusque.
Gell. 16, 6, 13 id scriptum — leniusque, cf. Nig. Ftg. fr. 39.
Hygin. fr. 3. si haec, ut veri dissimile non est {cf. Kretzschmerj
de Gell. font. p. 68), per Hyginum in Gellium fluxerunt, eom-
mmtarii scriptor aut Ateius Capito aut Antistius Labeo esse
potuit.
EX mCERTIS LIBBIS
»
'amici' inquit [Favorinus] 'familiaresque P. Vergilii in
his, quae de ingenio moribusque eius memoriae tradiderunt,
dicere eum solitum ferunt parere se versus more atque
ritu ursino. namque ut illa bestia fetum ederet ineffi-
5 giatum informemque lambendoque id postea, quod ita edi-
disset, conformaret et fingeret, proinde ingenii quoque sui
partus recentes rudi esse facie et inperfecta, sed dein-
ceps tractando colendoque reddere iis se oris et yultus
liniamenta. hoc virum iudicii subtilissimi ingenue atque
10 vere dixisse res' inquit ^indicium facit. nam quae reli-
quit perfecta expolitaque quibusque inposuit census atque
NumitoriuB. ex incertoram libria 575
dilectus sui supremam manmn, omni poeticae yenustatis
laude florent; sed quae procrastinata sunt ab eo, ut post
reoenserentur, et absolvi, quoniam mors praeverterat, nequi-
yerunt, nequaquam poetarum elegantissimi nomine atque 15
indicio digna sunt. itaque cum morbo obpressus adventare
mortem viderat, petivit oravitque a suis amicissimis
inpense ut Aeneida, quam nondum satis elimavisset,
adolerent'.
CrelL 17, 10, 1 amici inquit — adolorent. 1 «g. cf, Suet. vit, Verg.
p. 59 R. Hieron. in Zachar. 6, 881 Vall. ; epiat. ad Gdlat 7, 485 V
— 16 «g. cf. Suet. ibid. p. 63 B. Serv. Aen. p. 2 Th. Macroh. 1,
24, 6. Anth. Lat. 653 praef Plin. n. h. 7, 114. Hygini alii,
alii Varii {cf praef ad himc) vestigia in istis vident,
8 redderetis Paris. Voss. Lat F 7 9 vemm: em. vg.
10 dixisses (-et Paris.) inq. Paris. Voss. idem
INDICES
auctores secundum nomina gentilicia afferuntur
L MAGISTRI
L. Aellus StUo p. Xm test. 15.
< M. Antonius Gnipho XIY 19.
*Aper XXm 48.
Apolloniu8 Molo XI 9.
L. Apuleius Xin 16.
Aristodemus maior XI 8.
Ari8todemu8 minor XY 34.
Aristonicus XXII 43.
Asclepiades XVH 37.
L. Ateius Praetextatus XX 35.
Aurelius Opillus XZY 18.
S. Caeeilius Epirota XXin 49.
p. Carrilius IX 3.
ChUo X 3.
Chrysippus XVH 28.
Comelius Alexander Poly-
histor Xn 13.
Corn^lius Epicadus XIY 31.
L. Crassicius Pasicles XXIY
51.
Crates Mallotes X 5.
Curtius Nicias XX 37.
Didymus XXI 40.
Dionysius Attici libertus XVII
39.
Dionysius Thrax XII 11.
Diophanes Mytilenaeus XI 7.
Q. Ennius IX 1.
Uabro XXIH 47.
Heracleo XXII 43.
Isocrates grammaticus XI 6.
€. lulius Hyginus XXV 54.
Q. Laeliiis Archelaus XHE 14.
Lirius Andronlcus IX 1.
Lutatius Daphnis Xm 16.
C. Maecenas Melissus XXV 55.
OctaTlus Teucer XIX 33.
C. Octarius Lampadio XTTI
13.
Oppius Chares XIX 33.
OrbiUus Lucii filius XXV 53.
L. OrbUius PupiUus XIX 34.
PhUoxenus XX 39.
Pompeius Lenaeus XX 38.
M. PompiUus AndronicusXIV
30.
Ptolemaeus maior XXn 44.
Ptolemaens minor XXII 45.
Sarpedo XQ 10.
Scribonius Aphrodisins XXV
53.
Sescennius lacchus XIX 33.
Sevius Nicanor XIV 17.
Sphaerus XIX 30.
Staberius Eros XV 32.
Theo XXI 41.
'^rannio maior XV 26.
Tyrannio minm XXII 46,
P. Yalerius Cato XX 36. ^
S. Yargunteius Xin 13.
. Yerrius Flaccus XXTV 50.
Yettius PhUocomus XITT 14.
de ignotis sermo fit p. X test. 4.
XI 7. XV 33. 35. XIX 31.
I. magigtri II. bibliothecae III. scriptores 577
n. BIBLIOTHECAE
Aemilii Pauli p^ XXV test. 2.
AUici XXVII 7.
M. Ciceronis XXVII 8.
Q. Ciceronis XXVIII 9.
Fausti XXVm 10.
Luculli XXVI 4.
Sullae XXV 3.
Varronis XXVII 6.
Vergilii XXVEI 11.
tabulina antiquissima XXV 1.
ApolUnis XXIX 14.
Asinii Pollionis XXIX 13.
Caesaris XXIX 12.
Tyrannionis maioris XXVII 5. porticus Octaviae XXX 15.
III. SCRIPTORES
L. Accius jD. 22.
L. Aelius StUo 61.
Antonius Panurgus 481.
Antonins Rufus 608. /
M. Antonius Gniplio 98. ^
M. Aristius Fuscus 607.
Artorius 480.
€. Asinius Pollio 493.
L. Ateius Praetextatus 136.
Aufustius 491.
Aurelius Opillus 86.
Caryilius Pictor 643.
Sp. Carrilius 3.
L. Cincius 371.
Cloatius Terus 467.
Clodius Tuscus 467.
Ser. Clodius 96.
Cornelius 105.
Cornelius Balbus 640.
Cornelius Epicadus 103.
Cornelius Nepos 404.
Corniiieius Longus 473.
?. Cosconius 108.
• Cotta 411.
L. Crassicius Pasicles 523.
Cnriatius 389.
Curtins Nicias 382.
Didymus 446.
Sex. Ennins 101.
Garius Bassus 486.
Herennius 643.
Hypsicrates 107.
i
C. lulius Caesar 143.
C. lulius Hyginus 525.
luba 451.
Laelius Arclielaus 60.
Lucilius 32.
Luranius 602.
C. Maecenas Melissus 637.
Sp. Maecius Tarpa 411.
L. Manilius 84.
P. ITigidius Figulus 158.
C. Octarius Lampadio 21.
Q. Octayius Aritus 644.
Oppius Chares 133.
L. OrbUius Pupillns 134.
PereUius Faustus 544.
Pliiloxenus 443.
Pompeius Lenaeus 403.
Ponipeius Macer 525.
M. Pompilius Andronicus
101.
PorceUus 507.
Porcius Licinus 79.
Sabidius 110.
Santra 384.
Scribonius Aplirodisius 624.
Seleucus 460.
Serius Mcanor 86.
Sinnius Capito 457.
Staberius Eros 106.
M. Terentius Varro 179.
M. TuUius Tiro 390.
Talerius 79. •
Orammatloae Bomanae fragmenta ed. Funaioi<i
37
578
Indices
M. Yaleriu8 Mcssalla Corri-
nus 50S.
• P. TaleriuA Cato 141.
v/0. Valerius 77.
C. Talgius Rufus 482.
0. Targunteius 50.
Yergilii obtrectatores 542.
Yergilius 105.
M. Yerrius Flaccus 509.
Yettins Pliilocomus 51.
Yolcacius Sedigitus 82.
L. Aciiins 15.
C. Aelius Gallus 545.
Sex. Aelius Paetus Catus 14.
L. Afranius 128.
P. (F) Alfenus Yams 554.
M. Antistius Labeo 557.
C. Aqnilius Gallus 421.
C. Ateius Capito 563.
Auctor ad Herenninm 417.
Imperator Augnstns 568.
L. Calpnrnins Piso 118.
L. Cassius Hemina 17.
L. Cincius Alimentus 2. 7.
Ap. Claudius Caecus 1.
Ap. Claudins Pulcher 426.
L. Cornelius Sisenna 127.
P. Cornelius Scipio Aemi-
lianus 4.
Ennins 3. 7.
Fabius Pictor 2. 7.
Fnlyius NobiUor 15.
Cn. GeUius 120.
Granius Flaccus 433.
C. Helrius Cinna 440.
Indigitamenta 6.
C. lulius Caesar Strabo 126.
?
M. lunins Brutus iurisperitus
18.
M. lunius Brntus Cctesam
interfector 439.
M. lunius Gracchanus 120.
luyentius 16.
C. Licinius Calrus 440.
T. Liyius 568.
S. Lutatius Catnlus 122.
aecenas Aqnila 570.
C. Maecenas 569.
M'« Manilius 18.
P. Mucius Scaeyola 18.
. Mucius Scaeyola 124.
n. I^aeyins 6.
Nnniitorins 573.
Pompeius Trogus 571.
Cn. Pompeius Magnns 439.
T. Pomponins Atticus 435.
M. Porcins Cato 9.
A. Postumins Albinns 17.
Procilius 129.
Saufeins 438
Ser. Sulpicins Bufos 421.
Tarquitius Priscus 129.
P. Terentius Yarro Ataeinns
439.
Titius 555.
C. Trebatius Testa 487.
M. Tullius Cicero 417.
Yalerius Antias 127.
M. Yalerins Messalla Bnfns
427.
L. Yarius Bnfns 571.
Yeranins 429.
Yipsanins Philargyms 570.
M. Yipsanins Agrippa 670.
Yolnius 126.
IV. LIBm
de actionibus Bcaenicis Var- Aeneomastix Carvilii Pietorii
ronis p. 218. 543.
de actis Bcaenicis Varronis 182 an amayeritDidunAeneasuiieii
test. 23. Phil 187 9.
m. Bcriptores IV. libri
579
de analogia Caesaris 145. —
nsgl r^g jtaQcc^PoDiJLOciois &vot-
Xoyiag Didymi 447.
de antiquitate litteramm Var-
ronis 183.
de antiquitate verbonim San-
trae 884.
ad Asinium Pollionem Aufustii
492.
de bibliothecis Varronis 182 23.
nsgl xagwKtiJQcov Varronis 206.
de cognominibuB Epicadi 104.
commentarii Ser. Clodii 96 —
commentarii grammatici Ni-
gidii 161. — commentarii car-
minum saliarium Stilonis 57.
Sabidii 110. — XII tabula-
rum Valerii 79. incertorum
113 {cf. Ael. Stilo 67 ^^.
Ser. Sulp. 423). — commen-
tarins Ennii Gniphonis 99.
— commentariuB Lucilii 412.
— commentariuB Naevii Cor-
nelii 106. Vergilii 106. —
commentarius in Ginnae pro-
pempticon Hygvni 527. —
commentarius Zmymae Cro/s-
sicii 624 5.
de comoediis Plautinis Varro-
nis 220.
de compositione saturaram Var-
ronis 222.
de descriptionibuB Varronis 182
de dictis involute 114.
didascalicon Acdi 25.
disciplinarum I de grammatica
Varronis 205.
editiones criticae: * Attid 436
7. *Ser, Clodii 96 8. *Sex.
Ennii 102 2. Lampadionis
21 3. 4. *N€potis 404 4.
Staberii 107 5. StHonis 54
m ^i. Ttronw 392 i5. 393.
*Varronis 182 ^4 (c/*. Val.
Cato 143 8. Cicero 418 2.
Varius 571).
^nnalium Ennii elenchi Pom-
pilii Andronici 101.
nsQl *EXXrivtaiiov Seleu^ci 450.
ihpriyr\xiiimv Balhi 541.
epistolicae quaestiones Varro^
nis 260.
epistulae grammaticas Asinii
496. Sinnii 46S. TtVonis 395.
Ferm 611. — de rebus per
epistulam quaesitis Vatgii
483.
de etymis deorum Corniflcii
474.
glossemata 111. — glossemata
AUii Phil. 137.
hyle AUii Phil. 136 7.
index Plautinus: Acdi 25 18.
Ser. Clodii 95 7. ManHii
85 4. Opi72t 87 4, Sedigiti
82 4. Stilonis 68.
grammatici libelli Valerii Ca-
tonis 142 5.
de lingua Latina Varronis 186.
— iTCLTotii} de lingua Latina
Farrow*s 182 23. — nsQl tfjg
r&v ^Pco{Lai(ov diaXiwtov Phi-
loxeni 443.
de litteris syllabisque Sex. JEn-
nii 101 1 {cf. de syllabis).
de antiquis litteris 413 (cf. de
antiquitate litterarum).
de Lucilio Niciae 383 14.
de metris Sex. Ennii 101 1.
Epicadi 104.
Mnsae OpiUi 87.
de obscuriB Catonis Verrii 511.
b^LOLoxTitsg tuba>e 451. Octavii
Aviti 544.
ordinatorum Graecorum Cloatii
470.
de origine linguae Latinae Var-
ronis 184.
de origine verborum et voca-
bulorum Bassi 486.
37 *
580
Indices
de BcaeniciB originibus Varro-
nis 215.
de orthographia Aphrodisiib^b,
Verrii 510 11.
navSiY,tai Tironia 401.
de personis Varronis 182 23.
pinaces Ateii Phil. 137. OpUli
87 4.
de poematis Varronis 213.
de poetis Sedigiti 82. Varronis
209.
praecepta de ratione scribendi
Ateii Phil. 137 8.
pragmaticon Accii 27.
de proloquiis Stilonis 54 19.
de proportione Staberii 107.
de proprietate scriptorum Var-
ronis 219.
de yariis atque promiscis quaes-
tionibus Tironis 392 17.
quaestionum Plautinarum Var-
ronis 207.
de s littera Messallae Corvini
505.
liber notans SaUusHum Asinii
495.
Scaurus (ex logistorids) Varro-
nis 217.
de sermone Latino Grniphonis
99 4. Varronis 199.
de verborum significatu Verrii
612.
de similitudine verborum Var-
ronis 185.
de syllabis Svnnii 459 (c/*. de
litteris).
de usu atque ratione linguae
Latinae Tironis 892 17 {cf.
de analogia ; de proportione ;
de similit. verb.; de util.
serm.).
de utilitate sermonis Varronis
186.
de verbis priscis Cttictt 372.
verborum a Grraecis tractorum
Cloatii 468.
de Yergilio Hygini 528.
Yergiliomastix 543.
de inlustribus viriBJVepot»s406.
SoMtrae 384 6. — de vita
rebusque inluBtrium virorum
Hygini 526 10.
de vita M. Tulli Ciceronie Nepo-
tis 405. Tirmis 400.
de vitiis virtutibusque poema-
torum Archelai 61 5.
actiones Cosconii 109.
de agri cultura Hygini 526 9.
— rerum insticarum Varro-
nis 182 33.
de animalibus Nigidii 176.
annales Accii 24 13, Varronis
182 23 {cf. Atticus 436).
Anticatones Caesaris 144 6.
antiquitatum Varronis 228. —
imto(iri antiquitatum Varro-
nis 182 23. — de antiqxdta-
tibus Sinnii 457 4. * Epicadi
103 6.
de apibus Melissi 538 7.
Apollodoripraecepta latine tra-
dita Valaii 483 8.
&7CO(p9'syiiaT€ov Caesaris 144 6.
de astris Cassaris 144 7.
augurii privati Nigidii 176.
de bello civili MessaUae Cor-
vini 505 iO.
breviarium rerum onmium Ro-
manarum Ateii PhH. 137 8.
carmina: Accii 24 17. Asinii
494 ii. Messallae Corvini
504 8. JVcpoti» 404 i. Fa^ertf
Catonis 142 4. 5. Ffl^t 48S
6. Varronis 1S2 23. *Verrii
510 7.
de M. Catoue Nepotis 404 3.
ohronica Nepotis 405.
de comitiis Cincii 874.
commentarii Caesaris 144 5.
commentarii Ciceronie orati-
onum Tironis 392 i^.
rv. Hbri
581
comoediae Aristii Fusci 607 4.
trabeatae Melissi 538 5.
dicta collectanea Caesaris 1443.
de dis Bassi 491. Nigidii 161
20. de dis Penatibus JSyaini
527 13. de proprietatibus
deorum Hygini 627 12.
de augurandi disciplina Sex,
Ennii 101 1.
disciplinarum Varronis 258.
ephemeris Clodii Tmci 467 5.
Farronw 268. — icpipLriQog
PgottoaxoTtia Nigidii 161 21,
epigramma Vdlaii 483 7.
Tfflv dvslQoov ijtlcniifjLg Nigidii
161 ^i.
epistulae:-4smM496 i4. J./eM
PM7. 137 10. Caesaris 144 9.
Clodii Tusci 467 ^. jSfmaZ-
Zoe Corvini 506. Tironis 392
i5. Varronis 263.
Etruscarum * F^mi 510 9.
exempla Hygini 533. Nepotis
404^.
de extis Nigidii 176.
de familiis Troianis Hygini
626 ii.
de fastis Oitim 374.
fasti Praenestini Femt 61112.
de gente populi Romani Far-
ronis 249.
de gestu Nigidii 161 ip.
de gradibus Farrowis 260.
de berbis Valgii 483 9.
historiae Asinii 497.
imagines Farronis 214. iTiLtoiiii
ex imaginum libris Farront^
182 23,
indignatio Vdlerii Catonis 142 6,
ineptiarum sive iocorum Me-
lissi 638 6.
de iocis Ciceronis Tironis 392 14.
de iure civili Varronis 182 ^3.
laudes Herculis Caesaris 144 5.
de lectionibuB Varronis 182 ^5.
legationum Varronis 1S2 23.
*ad Libonem Varronis 263.
XoyLatoQLnmv Varronis 225.
<ie medicina lihri ex Graeco
translati Lenaei 404 5.
de re militari Cincii 377.
*de moribus Varronis 264.
mystagogicon Cmm 375.
de hominum naturalibus Ni-
gidii 161 24.
de officio iurisconsulti Cincii
376.
orationes : Asinii 495 13, Cae-
saris 144 4. Messallae Cor-
vini 506 9. Stilonis 54 i7.
Varronis 182 ^5.
parergon J.ccii 24 15.
de forma philosophiae Farrowts
182 23 {cf. etiam Asinius
496 16).
de Pompeio Varronis 182 23,
de consulum potestate Cincii
372 5.
*praxidica J.cm 24 14.
de principiis numerorum Var-
ronis 182 ^5.
de rebus suis Epicadi 103 5.
rerum memoria dignarum Ver-
rii 510 8.
saturae: *Bassi 486. Lenaei
403 4. Varronis 182 ^5. —
ycsQLccXYTJg Orhilii 135 8. —
saturae Menippeae Farrowts
222.
Satumus Verrii 610 i(?.
singulares Varronis 182 ^5.
Sotadicorum J.c(?n 24 16.
spectaculorum Sinnii 467 5,
sphaerae barbaricae Nigidii
161 22.
sphaerae graecanicae Nigidii
161 22.
suasionum Varronis 182 ^5.
tragoediae: Acdi 24 i^. Jls»-
nii 496 i^. — Oedipus Ca:e-
saris 144 3. — nuntii Bacchi
582
Indices
Santrcie 384 5. — pseudotra-
goediaram Varranis 182 ^d.
— praetexta Balhi 540 (cf,
Tiro 392 13).
tribuum libri Varronis 268.
rerum urbanarum Varronis 182
23.
urbes Italicae Hyffini 533.
de valetudine tuenda Varrmis
182 ^5.
de vento Nigidii 161 ^3.
de vita populi Bomani Varronis
251.
de 8ua yita Varronis 182 23.
V. PRAECEPTA GRAMMATICA
adverhia: ex pronominibus
formata p. 278 fr. 264. item ex
verbismottis 163 7. m-atim
169 22 (cf. 278 264 et 179
a(2n.). in -im 179 ocin. (c/*.
163. 7.) in -ter 519 22. — hoc
jpro huc 511 i. intus, intro
46 39. protinam (in Phor-
mione Terentii) 116 36. mutue
204 45. novissime 401 12 (cf.
novissimus s. memorahilia).
analogia quid sit 150 11. —
analogia et anomalia 191 11,
192 12 {cf. 118 test 20. 277
fr. 261).
celari verbum plenumne sit an
pressum 175 35.
coniugatio: I. numerus 277
261. — 11. tempora: praesens
adsentio, adsentior 192 12,
facitur 163 ^. irascere (inf.)
1Q2 2. ena 16^28. ferienteis
70 49«. — imperfectum ver-
horum in -io desinentium 492
1. — praeteritum perfectum
in verhis Graeds et Latinis
cognatum 448 3. in non nullis
verbis deest 277 263. in -pei
desinens 448 3. sapivi, sapui
277 262. reconduit 373 2,
serpserit 428 3. bene spon-
sis beneque voleris [volueris
cod.] 428 5. mortufl 156 27.
nactus 499 7. deperfecti for-
ma -ere 509 2 (cf. Bcripsere
420 adn.). — futurum teti-
nero 429 adn. parsurus 278
adn. — de variis formis m-
nius verhi 524.
etymologiarum doctrina Stoi-
corum 282 265: per abusio-
nem 282 265. nctxa &vti'
q>Qa6i,v] per id quod vox
continet; per id quo conti-
netur; per effectum; per ef-
ficientiam, a parte totum;
a toto pars 285 265.
grammatica ars: definiiio
et officia 265 234. 266 236.
•267 237. litteratio, litte-
ratura 265 235.
litterae: I. origo 2. 120 GeU. 1.
183 1. 455 11. g 3 test.l.
z 1 2. — II, numerus 148
fr. 4, 184 2. 206 49, 268 239.
h in numero litterarum non
relatvm 168 20. 26S239. 240.
450 1. item k 168 19. 268
239. 240. item q 168 19. 268
239. 240. 440. item x 16 19
268 239. item j 31 26. 268
239, item z 31 26. 268 239.
— III. genus neutntm 269
242. 419 1. la. Ib. — IV. na-
tura et appellatio: vocdlium
167 16, 516 11. — semivoca'
lium 151 13, 269 241. f /i-
quidis pra^situm 469 3
n ante g 31 ^5. .167 17. r
40 15. B 40 16, 606 2. vau
IV. libri V. praecepta grammatica
583
291 270, 447 1. — mutarum
269 Ul. q 40 U. x 616 12.
z 516 ij9. — consonanieB inter
86 cognatae 419 ^.
litteratura: I. vocales. Skpro-
ducta geminata 30 24, non ge-
minata 36 8. a pro e, camara
516 ^. — e producta gemi-
nata 30 24, non geminata 36
9. P«. e pro a, Delmatia 295
275, e pro ae, erumoa 102 2.
scena 30 23. e pro i, delerus
296 275. ei pro i producta
36 iO. — i producta quomodo
scrihenda sit 30 24. 36 i(?.
292 274. i geminata, aiio
Aiiax Maiia 419 d. 420 3«.
i pro ae, pertisum 44 55 {cf.
p. 4). i pro e, commircium
mius Mircurius 292 271. i
pro u, arispex 296 275. auci-
pium lacrimae mancipium
manibiae maximus optimus
146 test 10. 291 fr.269. 440.
516 8. {cf. memorabilia s. or-
thogr.). — 0 6* u confusae 413
2. polenta 516 10. — u pro-
ducta geminata 30 24. u pro
o, ebura marmura robura
100 ^. u omissa nomenclator
516 9 (cf. Hercles Hercules).
— apex 179 adn. — II. con-
sona/ntes. geminatio 4 test. 2.
— ggproug^lfr.25. 186 5.
g omissum, fortis forgtis, fru-
mentum frugmentum, naevus
gnaevus, natura gnatura 333
330. — h consonanttbus ante-
ponendum 297 279. h voci-
bus insertum, cilo coclea co-
clear coors Graccus prensus
pulcer vemens 297 280 sq.;
falso praepositum, alica 297
280. 516 5. alicula arena
eresis ortus 297 280. h pro
f, haedi faedi harena fasena,
hirci firci 298 280. haba faba
298 280. Falisci, Formiae
Hormiae 349 390. h omit-
tendum post r primo loco
positum, Rodus 298 280<^. —
incoho 515 7 {cf 168 21). —
1 gem^inatum, intervallum 295
^6. — m, dice et facie pro
dicam et faciam 506 1. min
synaloepha totum non scriben-
dum 611 13. m in extremis
vocibus 32 adn. — -ps -bs ter-
minationes nominum 29^274.
— praepositiofies ad et per
in compositis 39 12. 12<^. 13.
— qu pro cu 32 ad/n. ferqu-
lum loqutio periqulum 608 1.
— r simplex, narare 296 277.
r pro 8 inter voccUes 1 test. 1.
234 fr. 128 {cf 295 275). —
s eoctremum alia consonante
susceptum 421. 603. 606 5. —
cf. infra nomina et declin. et
memorabilia s. orthogr.
metrica ars: definitio metri
*S06 285. rhythmi * B06 284.
versus 308 288. quid inter-
sit inter metrum et rhythmum
306 286. inter versum et
metrum 308 288. rhythmi-
corum et metricorum ratio
in metiendis versibus 304 282.
colon, comma *307 287. pe-
riodu^ *307 287. clausulae
202 38. monosyllaba in ex-
tremo versu 45 36. structu-
rarum genera *310 294. I
transversa inter syllabas,
firequentius ad extremum
versum senarium 206 46. —
versuum spedes 308 288:
archilochius 310 293. hexa-
meter 269 220. trimeter
herous 309 290. octonarius
309 291. Phalaecion me-
trum 226 100. septenariuB
584
Indices
202 39. dlius versus ex sena-
rio iambico ortus 310 :^92
(cf, Mar. Flot. Sac. p. 520,
6). — metra in fabolis comi-
coram et tragicoram S09 269.
nomina et declinatio: Al-
bani, Albenses 151 12. tnr-
bonem 149 7. — nominativus
secundae: ei pro i producto
37 10 b. 292 272 (cf. 167 18).
item * ii 165 10. tertiae sing. :
lac, lact, lacte 154 14. 293
273. 485 8. penaa 561 16.
penatis ibid. pix 185 4. yin-
dicia 425X2. plur.:nominum
in -vis 274 253. — genetivus
primae: ai pro ae 38 11.
521 30. pa&es familiarum
128 3. secundae: i (ut pueri)
37 iO*. 165 10. nominum
in -ius 37 IQa. 44 32. 273
252. Pompeiii 162 15 {cf aiio
8. litteratura). Val^ri 164 9.
tertiae sing.: nominum in
-ie -er 153 19. item in -is
153 18. item in -vas 197
27. item in -vis 274 253.
plur.: nominum in -ia -a
4854. paniuml49^. panum
518 i9. ]^&rt\imlb625lcfi01
5). quartae sing. : u {ut do-
minatu) 156 26. quintae
sing.: e (ut die specie) 149
9. — dativus primae : 38 11.
11 a. 165 11. tertiae sing.:
ei 38 10 c. nominum in -ar
155 24. 24 a. item in -e
155 23. quartae sing. : u {ut
dominatu) 166 26. — accu-
sativussecundae: fagOBpopn-
los ulmos 148 5. tertiae: es,
eis 276 255. — vocativus
secundae: nominum in -ius
273 252. V&leri 165 9. —
ahlativus tertiae sing.: 274
254. nominum in -ar 155
24. 24<^. item in -e 155 23.
item in -1 154 22. item in
-ns 519 21. nominum -im
in acc. habentium 154 21. —
nominum numerus t-antum
singularis: caelum 147 3.
capillus 263 229. harena
147 3. 5«. triticum 147 3.
tantumpluralis: comitia ini-
micitiae quadrigae 147 3.
3*^. pugillares 499 5. —
nominum genus: in -iuB 618
17. rerum anima carentium
196 24 {in -nis 517 15). ani-
malium 270 246. deminuU'
vorum 271 248. ex deminu-
tivo agnoscitur 271 247. in
verbis ex Graeco sumptis
mutatum 197 26. — femini-
num: allex 517 14. "^clunis
539 4. dies 271 249. puer
69 47. 272 50. 499 6. virile:
*clibanus 539 5. cluniB 617
15. crinis 163 16. dicB 271
249. lodix 600 8. naevus
196 25. pugillares 499 5.
neutrum : pollen 153 17. sal
518 i^. — indedinabilia:
duapondo, trepondo 506 4.
git 193 15 (cf. siremps 157
29). — nomina Graeca: uni-
verse 154 20. graece og la-
tine UB 93 25. 25 f^ (Alexan-
druB Teucrus). poematorum
192 14. aenigmatiB {doL)
186 5. poematiB (dat.) 192
14. aenigmatibus poemati-
buB et sim. {dat.) 275 256.
8chema8in275^57. CalypBO-
nem 164 20. Hectorem,
Hectora 78 3. Piraeea 383
test.l6. aenigmatibuBpoema-
tibus et sim,{ahl.) 275 /r. 256.
nomina prqpria in -ium (toir)
fem. generis et tribus casibus
declinanda 275 258. — no-
V. praecepta grammatica VI. res ad hist. litt. pertinentes 585
mina adiectiva: in -obus 162
4 {cf. 179 ad/n.). mediterreus
128 :2. lacer, laceris 149 6.
484 3. ferocioreis 64 49.
pluria, plura 468 1 {cf. 69
46. 278 adn.). diligente
{ahl.) 619 21, quintus trice-
simus sine et particula 261
327. — vd. supra s. coniugatio
et infra memorahilia 8. decli-
natio.
numerorum figmae 449 5.
orationis partes 269 344, 447 2.
praepositiones: *ab abs 60
51. ad apud 46 39. ab ad
ex in 286 267. de 287 267.
pronomina: succedanea dicta
216260. —genera 276 259. —
declinatio: mi {gen.)^ mei
{dat.) 166 12. ambo {acc.)
618 ^(> {cf 622 5^). *idem
(sin^r.), isdem {plwr) 150 i(?.
illi {dat), illei (wom.) 38 iO<i.
— se, sese inter se distincta
160 10.
pronuntiatio rustica: Ceci-
lius pretor 44 34 {cf Lind-
say-Nohl, Lat. Spr. p. 47).
cf 168 21.
prosodiae: Latinae appella-
tiones 168 21. locus materia
natura 300 281. numerus
301 282. notae 304 282. —
tibiae 204 44. 303 282. ti-
bia Phrygia 306 283. — cf
204 45.
sermo: latinitas quid sit et
quot modis constet 289 268. —
ornamenta: climax 46 40.
interiectio 203 40. euphona
verba 47 41. metaplasmi:
apocope 308 288. diaeresis,
synaeresis 621 30. vitia:
myotacismus 539 6. soloe-
cismus 46 38. 39. 426 13
(quando pro cum). 468 2,
608.
sermo Latinus ex Aeolico ortus
311 295 {cf De lud. litt. test.
26). item ex Aeolico Gallico
Etrusco 311 296.
syllaharum varia genera 269
243 {cf 469 3).
syntaxis: verha simplicia et
coniuncta 278 265. d|tdbfio;ra
*75 74. 194 22. de loquen-
do, djB eloquendo, de prolo-
quendo , de proloquiorum
summa 279 sq. 265. res et
verbum quid sint 281 265.
dicibile et dictio quid sint
281 265. — mille urbium
431 5, senior, ixmioi per immi-
nutionem 19728. nocet (=no-
cerepoterit) 113i(?. subrup-
tum erit 18. 163 8. nec
coniunctionis vis 460 8. ne-
gatio duplicata 426 13. quin
particulae vis 173 32. —
cf adverhia et praepositiones.
verhane cpvcH an i^iest sint
169 23. verba primigenia
109 2.
vox quae sit, qui fiat, qu^modo
distinguatur * 268 238. vocis
distantiae 296 278.
VI. RES AD HISTORIAM LITTERARUM
PERTINENTES
L. Accius: quando fahulam
docuerit 30 20. vituperat
Euripidis choros 26 6. item
Ludlium? 28 13. de a>etcUe
Homeri et Hesiodi 25 1. de
anno quo Livius fahulam
586
Indicefl
docuerit 29 18. de fabulis
Ptautini829 19. depoesiscae-
niea 26 5. de genenbtu poe-
nuUorum 278. — cf. PacuTine.
L. Aelius Stilo : de Ennii ver-
sibus ann. 234—51 F.* 70
51. de fabulis Flautinis 58
4. de Plauti Ungua 70 50.
— cf Terentiua Varro.
L. Afranius de Terefttio iudp-
cium facit 123 3.
Anser Vergilii obtrectcUor 573
adn.
Archilocfaos ef. Gom. Nepos.
Asianum genus oratorium cf
Santra.
C. Asinius Pollio: vituperat
Caesaris commentarios 500
11. Ciceronis indolem 497
3. 4. item orationum vitia
498 adn. Labieni sermonem
500 9. Livii Patavinitatem
500 10. Sallustii sermonem
496 1. 496 3 [cf 501 12).
iudicium de rhetoribus 495
test. 17.
C. Ateius Capito de L. Ateio
Pra£textato iudicium facit
567 fr. 14.
L. Ateius Praetextatus : ab
semet Philologus nominatus
496 1. SaUustium in scri-
bendo adiuvat 495 1. de
Gniphonis litterarum agita-
tione 140 10. — cf. Ateius
Capito.
Atticum genus oratorium cf.
Santra.
Bavius Vergilii obtrectator 573
adn.
L. CassiusHemina de aetate Ho-
meri et Hesiodi disputat 17 1.
cofnoediae origo 320 305. comi-
corum senum aetas 327 318.
Comeliae Gra^chorum matris
epistula 407 7.
Comelius Balbus de VergiUo
(^buc. 3, 105. *7, 37. Aen.
4, 127. *6, 1. 6, 175) 641 sq.
Comelius Nepos: de aetate
Homeri et Hesiodi 405 1.
item Archilochi 405 2. Phi-
listus historicus Syracusas
reductus 408 8. de Ladio
Terentii adiutore 409 11, de
Terentii Sdpionis Laelii
aetate 409 10. quando Ci-
cero primam causam egerit
405 3. oratio Ciceronis pro
Comelio tribuno 410 12. de
historia Bomana et de Ci-
cerone historico iudicium 408
9. L. VolUMcilius primus
libertinorum historicus 41013.
L. Comelii Sisennae sermo 128
test. 1. 2.
ComificiuB Vergilii obtrectator
573 adn. (cf 473 sq.).
Q. Cosconius: de morte Terentii
110 fr. 3,
L. Cotta: de duobus Enniis 411.
Curtius Nicias cf Santra.
Q. Ennius cf Ael. Stilo. Luci-
lius. Porcius Licinus. Teren-
tius Varro. Yargunteius.
Euripides cf Accius. Lucilius.
Terentius Varro.
grammaticae Bomanae primor-
dia cf p. X ^TerentiusVaiTO.
Hesiodus cf Accius. Cassius
Hemina. Com. Nepos. Teren-
tius Varro.
Homems cf Accius. Cassios
Hemina. Com. Nepos. Mae-
cenas. Terentius Varro.
Herennius mores et artificium
Vergilii vituperat 543.
C. lulius Caesar: iudidum de
Terentio Ibl 31. de Cicerone
146 1. — cf Ajsinius.
C. lulius Hjginus: Theopompi
Theodecti Naucratis de Mau-
VI. res ad hiBtoriam litterarum pertinentes 587
solo rege fahulae 533 12.
reprehmdit Vergilium (Aen. 6,
14. 122. 365. 638. 7, 187.
12, 164) 629 sq. ad criticam
rationem emendat Vergilium
(g. 2, 246. 12, 120) 628 4. 633
11 (cf. 536 22).
Q. LaeliuB Archelaus retractat
iMcilii saturas 61 test. 4.
LiyiuB Andronicus cf, Accius.
Fomponius Atticus. Teren-
tiuB Varro.
C. Lucilius: vituperat poetas
scaenicos 43 fr. 27. 28. Accium
33 1. 43 29. Ennium 47 44.
Pacuvium 34 3. 44 31. poetas
et oratores 40 17. 41 18. 19.
*47 45. T. Alhucium 48 47.
49 49. L. lAcinium Crassum
48 48. oratorum homoeote-
leuta 34 2. *Platonicos 42
23. sophistas 49 50. Stoicos
42 24. 25. 43 26. VeUium
46 35. — de En/nio iudidum
47 43. de tragoediae nomine
et origine 41 21. de oratore
iudicium 48 46. — cf. Accius.
Laelius Archelaus. Val.
Gato. Vettiufl Philocomus.
ludi litterarum antiquissimi IX.
T. Maccius Plautus cf Accius.
Ael. Stilo. Terentiufl Varro.
C. Maecenafl: de Dorione iudi-
cium 569 test. 1. item de
Vergilio 569 1. 670 2.
C. Maecenas Melissus: de Ver-
gtlii loquendi ratione 538 fr. 1,
Sp. MaeciuB Tarpa: de duobus
Terentiis 412.
Menander cf. Terentius Varro.
MeviuB Vergilii obtrectatoi' 573
adn.
Cn. Naevius cf Octavius Lam-
padio. Santra. Terentius
Varro.
notae: criticae 54 test 21. 417
adn. secretiores 669 7. Ti-
ronianae 392 18. 570. vuU
gares 4 3.
NumitoriuB in Vergilium 573.
C. Octayius Lampadio: Naevii
Punicum bellum in septem
libros dividit 21 3. Ewnii
ann. 232 V* ad criticam
rationem emendat 22.
Q. OctaviuB Avitus: de Vergilii
furtis 644.
M. Pacuyius: de Accii fabulis
iudicium 416 /r. 11.
Perellius Faustus: de Vergilii
furtis 544.
Philemo cf Terentius Varro.
poema poesis 36 4. de poema-
torum generibus cf Accius.
Pompeius Trogus Livii et
Sallustii contiones vituperat
671.
T. Pomponiufl Atticus: quando
primum Livius fabulam do-
cuerit 436 1.
Porcius Licinus : de Ennii do-
micilio 80 2. de Atilio iudi-
cium 80 3. de Terentii vita
80 4. de origine poetices 80 1.
M. Porcius Cato Auli Albini
historiam vituperat 406 4. —
cf Terentius Varro.
proverbia: anus <^quod volt
som^niat 464 19. non om-
nibus dormio 469 adn. ille
homo habet equum Seianum
489 4. tam perit quam ex-
trema faba 459 adn. <^Bine
sacris hereditas^ 469 adn.
multi Mani Ariciae 462 14.
manum et mentum 459 adn.
nec mulieri nec gremio
credi oportere 459 adn. ne-
quam aurum est auris quod
vis vehementiufl ambit 462
15. <^nucefl mitti in^ Ceria-
libuB 463 16. Osculana
588
IndiceB
pugna 469 adn, quot servi
tot hostes 468 17, . rideo,
inquit Galba canterio 468
/v^. Sabini quod <volunt
«omniant^ 464 19, Sardi
venales ^alius alio nequ>ioi
464 ^. in Bcirpo no^um
qaaerere 469 adn, Bero sa-
piunt Phrjges 469 adn. 8e-
xagenarioK de ponte 266
^HK 466 J^L BU8 MinerTam
469 i$dn, Su<^trium quasi
•antN 469 adn. <^Syrium
nou ScyrNium 469 adn,
Tvria maria 469 adn, vae
vivtis 469 adh. vapula Pa-
(uria 466 .^^.
0. SuUustius Crispus ef, Aei-
uiu». Ateius rraeteztatus.
IVmpoius lYo^us.
Santra i dt Mh l\mici> yatvH
«H jtf^t^v^ lil>n^ ditiso 886
%\. dt 7Vm»#i* m seribtmio
mii^hH^hm 8^7 tS. probiU
Sicii^ dt L^cdio libros 888
(4s dt AmiHO ei Attieo
fTHtrt dktndi S88 IX
^iuuiu» C^ipito: dt Indis Apol-
hmmbm 466 ^o\
Mv IVwnUu* Varro: (wfw? Ho-
m^i H Ihs^HHd ai4 e»^\
|H»tWt« iiomtrinbt>9. JEWt-
f^idt^a in \^HiH*iHt $olis (ro-
j^v«ff«K<rH^kr8U ;?!<s\ Mtnan-
\lri %>m%s\ihH 814 .5^n\ Mt-
H^Hdtrti l%$itmoibki. fmn-
dy% I itiHHi ^i^hMw dotHtrit
\^09 A>\. XitmV iiHirs 816 .:«*v<).
d%i \s ^t^MMw dotHtrit SIO
»\f*\ UaiioUu ti L^n /ti-
fnW m ^y^rrtrt « X «r^
hw Wt x>{Sx KhhH mmm
^f^h^ik^ T^X^ Kl. Ii\ Kpi-
♦^*»m» >V»>^*hH^ iU f»>K ftM
serit 212 61. *XVIanndiis
origo 315 300. Flauti inL^i
211 58. P. epigramma 211
59. Saturio et Addictos
fahulae a P. in pistrino
scriptae 221 88. P. fabtdae
quae Varronianae vocantwr
228 88. P. lingua 329 321.
de P. iudicium 225 99. de
Caecilio iudidum 225 99.
M. Catonis &xiirj 211 58.
Pacuvii epigramma 212 62.
P.pictura* 319 302. Terentii
vita 316 301. de T. iudiciutn
225 99. de Ael Stilone
iudicium 284 130. Diogenes
Cameades Critolaus Bomam
missi 211 58. 330 322. —
poema poesis poetice 224 96.
poetices origo 210 5^. poetice
prosa antiquior 327 319.
nenia 319 303. tragoediae
nomen et origo 320 304. item
eotnoediae 320 305. fabulae
togatae et pdlliatae 322 306.
fabidarum actus 323 307.
1/^ et Tcdd^ in fahulis 203
40. de theatro et apparatu
seatnico 216 70 sqq. 324
308 sqq. — prosae definitio
827 319. grammaticae Bo-
manae primordia 327 320.
— tria genera dicendi 330
322. — scribendi instrumenta
812 297. — nomina genti-
iicia et preienomina anti-
quissima^S1323. t>d.^S2sqq.
884 599.
P. Terentius cf. A&anius. Con.
Nepos. Cosconiua. Maecius.
Porcius LicinnB. Santra.
Terentius yarro. TulliuB
Cicero. YolcaciuB.
M. TulIiusCicero: an gramma-
iieam iraeiaotrit 417 cg. de
Ttrtntio iudieium 420 4. —
VI. res ad hist litt. pertinentes VII. verborum origines 589
cf. Asinius. Com. NepoB.
Tullius Tiro.
M. Tullius Tiro: de vita Ci-
ceronis 400 8. 9. 10. 401 11.
*orationi8 in L. Pisonem
tempora 394 4. Catonis ora-
tionem pro Bhodiensibus re-
prehendit 396 6.
M. Valerius Messalla Gorvinus
rhetortm existimator 505 test.
16,
L. VariuB Bufus: qua ratione
Vergilius versus scripmit 571.
Q. Yargunteius Ennii anndks
retractat 50 3.
P. Vergilius Maro Aeneidem
adoleri moriens iuhetblb fr. 2.
versus more ursino scribit
574 ^. — cf. Anser. Bavius.
Comificius. Herennius. Hy-
ginus. C. Maecenas. C. Mae-
cenas Melissus. Numitorius.
Octayius Avitus. Perellius.
Vipsanius.
Vettius Philocomus retractat
Lucilii satwras 51 test. 4.
M. Vipsanius Agrippa Vergi-
lium vituperat 570 ^.
Volcacius Sedigitus: de poetis
comicis iudidum 82 fr. 1. 83
i« Terentii mors 83 3.
Terentianae fabulae 83 2.
*U4.
L. Voltacilius cf. Com. Nepos.
Vn. VERBORUM ORIGINES EXPLICATIONESVE
abavuB p. 554 adn. Abeona
240 fr. 150 Aborigines 438
vestis acanthia 99 1 ac-
censi 230 117. 256 211
accensus 109 1 Adeona
240 150 adoreum 251 191
adulescens 367 447 aeditu-
mus 200 34 Aegaeum mare
345 377 Aenaria 353 adn.
Aeoliae insulae 346 378
AesculanuB 240 150 aesti-
mata poena 230 adn. Af-
ferenda 238 142 Agenoria
238 143 ager 114 1 ag-
nomen 331 323 Agrippa
239 145. 338 349 &yvtsvg
ApoUo 17142 Agylla 534 14
Aius 238 144 ala calami
198 31 alae — exercitus
377 15 Albanus mons 11 4
Alemona 239 146 Alezander
8 2 alites 426 2 Almus
luppiter 237 137 Alpes 346
379 altaria, arae, foci 356
412 alter 459 4 alucinari
469^ ambitusll3d ami-
neum vinum 346 380 amita
554 adn. amoenus 356 413.
521 27 amoletum 234 129
amor cupido, amare cupere
12 11. 123 1. 2 amussis
207 51 amygdale 471 S an-
cilia 452 4 Ancus 127 1.
332 324 Andromacha 8 3
Angeronia 521 28 anima,
animus 28 15. 222 90 an-
nus 565 4 Antemnae 350
392 Antevorta 635 17 An-
xur 353 adn. Apellinem 479
adn. Aperta ApoUo 479 adn.
Aphrodite 374 7 ApoUo 475
3 AppiuB 332 325 ApriliB
16 1. 354 408. 355 409. 374
6. 7. 456 adn. Aquilius
337 adn. ara 233 128 arae
graece tTtTtov v&vcc 460 5
arcifiniuB ager 356 411 Ar-
dea 634 15 Areopagus 249
186 Argei 114 2. 466 adn.
Argentinus 240 150 Argi-
590
Indices
letiixnll5d AigoS4 Aii-
cia 17 2 arispex 295 275
are 264 233 anmdo 356 414
AscensaB 239 147 asilns
176 40 asBidnus 59 6, 254
205 a8tll2i ataTa8 554
adn. Atta 342 adn. An-
luB 332 326 auris 9 adn.
aurugo 357 415 * aurum 1 08
3 autumare 170 ^4 ava-
rus 166 14 AventiiiUB 6 1.
115 4. 250 187 AvemuB
lacuB 347 381 avunculuB
554 adn. avua 554 adn.
axitiosus 97 6.
Baiae 17. 347 382 bazea
357 416 Bellona 240 150
bellum 283 265 Beneven-
tum 353 adn. bibaz, bibo-
BU8 170 26 bidens 176 39.
528 3. 574 1 bidental 176
39<* BrocchuB 342 adn.
Bubetii ludi 363 434 Bu-
bona 246 171 *BubulcuB
cognomen 338 350 bulla
357 417. 456 adn. Burra
837 348 buBtrophedon 308
288 bustum 552 23 Bu-
teo 342 adn. buttutti 112
3 butubatta 112 2.
GaeculuB deus 248 183 *Cae-
CUB 342 367 oaedua silva
422 1 caelebB 487 d cae-
lum 59 7. 223 91. 357 418
Gaere 347 383. 534 14 cae-
rimonia 425 14 *CaeBar
338 351 CaeBellia 337 348
caesiuBl774d Caeso 333.3^
Caieta 110 4 calendae 251
192.A6S6 calor223d^ cal-
par251 iP3 * Calpurnus 338
352 caltula 252 194 Ca-
menae 479 adn. camilla
112 4 camillus 453 5
Campania 347 384 Cana-
ria 454 8 candelabmm 242
154 Candelifera 240 148
caper 357 419 capillus 283
265 Capito 343 ocln. capsa
443 3 capsis 420 adn.
caput 198 30 carcer 357
420 Cardea 243 159 car-
dens 112 5 Caimenta 456
adn. Carmentalia 456 adn.
Carmentes 240 149 Carsi-
tani 225 101 Cascei 438
Casperini 536 19 Catius
deu8 240 150 catns 115 5
celare 456 adn. cena 413
1 censeo^ arbitror 230 118.
255 207 censor 256 207
Centumpeda luppiter 236
137 centuBsis 412 i cer-
nuluB 241 151 cemuus 241
151 *cem8 bonuB 72 60
Ghaonia 347 384 *Chilo
cognomen 338 353 *Gicero
839 355 *CUo cognomm
338 353 Circeiufl mons 348
386 circenses 250 188
CiBpius mons 229 115 * dvi-
tas 522 3i *cla88icaB, in&a
classem 13 1;^ *cla88i8 70
52 clauBula 202 38 Cli-
vicola 239 147 •ClodiuB
342 367 *CocleB 889 354
cocula 252 195 codez 257
212 navis codicaria 257
212 cognatuB 560X2 cohors
107 1. 297 280 cohuB 516
7 colina 243 158. 252 196
Collatina dea 246 176 Col-
lina porta 386 7 Collina
tribus 258 217. 363 adn.
comissatuB 413 i comitiuiii
456 adn. comoedia 302
305 compitum 438 5 Com-
plices dii 344 374 ConaeD-
tes 344 374 Consevius 241
152 consul 29 17. 255 208
VII. verbonim origineB explicationesve
591
Consus 241 153. 455 ad/n.
conticinnum 88 3 *contio
522 31 coram, palam 358
421 corona 414 1. 444 4
GosBus 342 adn. Cretaeus
475 4 criminans, crimi-
nator 135 i Crisaeus 475
4 Crustumerium 175 Cra-
stumina tribus 853 adn.
Cunina 226 102. 240 150
cupiditas, capido 43 30
curculio 858 422 Cures
848 387 curia 265 209
curiales mensae 483 adn.
CurtiuB lacuB *104 3. 118 1.
129 1. 455 adn. curulis
490 7 Cybebe 479 adn,
Cybele ibid. Cyllenius ibid.
Cynthius ibid. Cypria ibid.
Cytherea ibid.
dalivus 60 8. 88 4. 386 8
Daunia 858 adn. December
15 1. 854 408 Decima 285
132. 289 146 *decuria 522
31 deiicuus 89 5. 97 7
delirus 295 275 Delmatia
295 275 Delphi 475 4
delubrum 242 154. 877 16
denarius 449 5 dens 414
1 Dentatus 842 adn. deus
248 180 Deverra 244 162
Dianal77 4^. 226103 Dic-
tynna 479 adn. dies ne-
fasti 512 3 Diespiter 241
152 dimidius, dimidiatus
858 423 *Diti8 72 59 *dius
71 53 dius Fidius 60 9
divinatio 487 i divus, deus
*140 12. 190 6. *360 424
dolo 860 425 domare 117
14 Domiducus 242 155
Domitius 242 155 donum,
munuB 560 13 draco 385 3.
edere [corruptum] 414 1 Educa
246 172 educere, educare
226 104 Edusa 226 105
elogium 819 303 7]\Li8LiLvov
450 5 *endoplorare 71 54.
76 73 equus Troianus 586
21 "EQiifjg 287 138 errare
116 14. 469 3 erumna,
aerumna *102 ^ *Erythea
849 389 Erythraeum mare
849 388 Esquiliae 115 d
Esquilina tribus 258 217.
358 adn. Europa 85 1
eximae hostiae 481 4 iq)ri-
lUQlg 514 4.
•Fabius 889 355 Fabulinus
227 106 faenerator 108 2.
201 36. 468 1 faenus 201
36 fagus 249 185 Falco
cognomen 842 a^n. *Fali8ci
849 390 falsarius, mendax
Id 14 fanum 7 Farinus
242 156 fascinare 469 4
fascinum 469 4 fatigatus,
fessus 519 ^d Fauna Fatua
491 10 Faustus 883 328
favisae 262 228 febris 228
92 februare 252 197 Fe-
bruarius 18 ^. 854 408. 454
10. 456 adn. felices ar-
bores 480 3 Feralium dies
858 407 ferentarii 256 211
feretrum 455 adn. Feronia
848 369 ferte 116 14
Fessona 242 157 festinare
520 24 festinare, properare
12 10. 520 24 festra 99 2
fetialis 456 adn. fibra 171
27 ficorum genera 471 P
FlaccuB H42 adn. flamen
458 5 flexuntae [flexuntes
Plin.] 231 122 Flora 245
167 flumen 546 4 Flu-
vonia 241 152 focus 248
158 foedus 9 5. 283 265
^otpog 476 5 fomentum
96 1. 2 fomes 89 6 For-
592
Indices
culuB 248 159 ^Formiae
849 S90 Fortuna 248 160.
160<^ •forum 71 55 forum
cuppedinis 115 7. 231 121
frater 171 J28 fratres Ar-
Yales 116 9 fratria 116 9
frenus 861 436 frons 861
427 Fronto 848 adn. Fruc-
teBea 240 150 funus 861
42S fur 286 131 furcifer
466 odn. furtum 661 14.
Qaia 887 348 Gaius 883 329
gargariBsare 117 14 geni-
alis 886 4 Genius 286 136
gpuiuB 492 2 gentilicium
nomen 881 323 gentilis
126 2. 877 17 genus 270
245 germanus 260 222
gibber, gibberosus 620 25
gignitur 116 14 Gnaeus
888 330 Graccus 299 280 c
Uraoeus 284 130 Graiae
Alpos 846 379 grallator
^:)8 93 grammaticuSf litte-
ratuB 606 «"> Graviscae 115.
hat^auB ^98 2S0 halicula 297
.^SO har^ua 298 280 ha-
mia» an^na 299 2^0*^ He-
eatt^ 479 (K^H. Heliconides
479 mlH. Heroeus luppiter
4T9 «n^M. Henniles 479 adn.
H«^nuoi 868 ti4/N. 688 13
H«>i»p«M ia 6H4 W hilus 282
I ^.\\ 8ea 4.;^*> Hippius 479
«U«. hmHw498:?S(> •Hirpi
849 v^\«U hi^toria. annahs
618 4 hi^Uio 466 min
howo 414 ^ Houor 240
JM^ Hora 46t3i «m^#«, hor-
x^ww «S8 .^ti^ Horta 466
«.U. hvvrlu». orlu* i9T .;*v^>.
)»99 ^v(*^ Ho^tilitta 246
-Svii )l Y brui* iiy«<tUMe^M SUjUS
^;>r • HYjM^rivMi 4T9 «mIm.
i (tmper.) 116 14 Icariom
mare 350 393 idas 466
(Mdn. Imporcitor 343 370
indigetes 177 44 indntiae
88 2. 232 124. 124^ iners
42 22 infestuB 171 29 in-
gluTies 194 21 ^inplorare
71 56. 74 67 Inpulaor
luppiter 236 137 insinuare
96 3 instaurare 362 430
instauraticius dies 362 430
instituere, docere 226 104
intempesta nox 60 10. 115
6 Interamnae 350 392
Intercidona 244 162 inter-
rogatio 460 6 intervallum
295 276 Invictus luppiter
236 137 latogCa 513 4
ItaUa 119 3. 232 125 ite
{itnper.) 116 14 Itonida 479
adn.
Janualis porta 119 2 lanua-
rius 16 ^. 864 408. 456 adn.
lanus 236 134. 475 2. 491 9
lugatinus 244 163. 246 176
iuglans*72 5a 362 45i. 469
5. 489 5 mensis lulius
368 230 iuniperus 621 29
lunius mensis 15 1. 354
408. 375 9. 466 adn. luno
456 adn. luppiter (sol) 476
6 iuvenis 367 447.
Kdgvri 461 1 Earthago 13 13
KsXi^ioi 127 2 xdtfftoff 223
9L
Labeo 342 odn. labio 62026
labrom 414 1 labrum, la-
bium 520 26 Lactans 244
364 Lactucini 342 adn.
Lactunius 245 167 laena
4535 Iancea286i33 Laren-
talia 456 adn. Lares 178
43 Lai8 334 332 Larvae
344 372 Latini 438 La-
Vn. verbormn origines explicationesve
593
tium 360 394. 438 latro
60 11 laurus 362 432 La-
vinium 110 4. 452 3 Lec-
tosia 353 adn. legio 257
213. 455 adn. Lemonia
353 adn. *Lentulus 339
355 lepus 61 12. 234 130
lesBum {aec.) 15. 61 13
Leucosia 110 4 Levana
244 165 levir 553 ad/n.
Liber 244 161 Libera 244
161 Libya 350 395 Uctor
402 14. 484 1. 456 adn.
Limentinus 243 159 limus
633 11 lingere 1 1 G i4 lin-
gua 363 433 litterator, lit-
teratus 135 ^ litteratus,
eruditus 410 14 litus 421
locuples 166 15. 363 434
locutio 508 1 Locutius 242
156 Lubentina 249 184
lucar 428 2. 456 adn. luca
bos 105. 106 Luceres 121
4. 126. 466 adn. Lucia
337 348 Lucina 239 146.
456 adn. Lucius 334 333
lucus*72 59. 2SS 265 lu-
dius 363 435 *ludus 72
59 lumen, prospectus 666
2 Luperca 343 371 Lu-
percalia 414 3. 456 adn.
Luperci 250 189 *Lusci-
nus cognomen 339 354 lu-
sciosus 259 219 Lusitania
350 396 lutare 223 94
Lycaeus 250 189 lychnites
364 436 Lycii 479 adn.
macellum 116 10, 231 121.
466 adn. Maecia tribus
358 a>dn, Magna Telliis
237 140 Maia 179 adn.
maior amita bbSadn. maior
avunculus ibid. maior pa-
truus ibid. maior socer
ibid. maior socrus ihid.
Grammaticae Bomanae fragmenta ed.
Maius mensis 16 1. 354 408.
375 8. 446 11. 456 adn.
malaxare 117 14 malorum
genera 470 7 Mamercus
praenomen 337 adn. Mana
456 adn. manale 253 198
manalis lapis 252 196 ma-
nes *72 60 Mania 343 372
maniae 61 14. 462 14 ma-
nibiae 516 8 manipularis
455 adn. Manius 334 334
Manlia gens 337 adn. Man-
tuma 242 155 manus
{adiect.) 67 1. *72 60 {cf. 94
29) mapalia 10 3 Mar-
cus 334 335 Marrucini 10
1 Mars pedis 427 i Mar-
tius mensis Ib 1. 354 408.
466 adn. Mater Tellm 287
140 mater familias 414 4
Mater Matuta *72 60. 245
167 matertera 553 adn.
matrimonium 414 4 ma-
trona 414 4 mature 172
30 maturus *72 60 Media
489 meltom*72^1 Mena
245 166 mendacium dicere,
mentiri 172 31. 31^. 31 f>
Mens 240 150 mensa 414
1 Mercedinus mensis 375
10 Mercurius 237 138 mi-
les 61 15 mina {adiect.)
62 16 Minerva 476 7 mi-
racula (fem.) 80 22 mira-
culum 365 440 mirio 80
22 miscere 414 1 Mise-
num 110 4 molucrum 58
2. *72 62. 89 7. 472 11
monstrum 62 17. 365 440.
460 7 moratus 179 adn.
mos 264 232 mox 100 3
^ioxXdg 444 5 mucro 288
265 mulgere 111 14 mu-
lier 870 461 multa 230 119.
260 223 mundus *14 18.
228 91. 564 2 municeps
FUNAIOLI 88
594
Indices
548 9 Murcia 2S8 U3. 466
ad/n, circns adMurcimllG
11. 180 2 maries 431 6
murmnrare 416 9 murrina
62 18 Murrula 887 348
Musagetes ApoUo 122 1
mussare 467 1.
nacca 378 18, 889 1 nare
478 11 narrare 296 277
nasturcium 224 95 natio
878 19. *466 24 naucus 62
19, 112 6, 138 5. 378^0 nau-
tea*73^5. 89 8 nebulo63
20 {cf. 871 462) necessarius
89 9. 648 10 nefarius 268
199 nefrens *78 64. 125
4, ^140 13, 361 426 nenia
819 303 nepos 446 12
Nerine *641 3 Nerio 97 4
nexum 18 i. 126 5. 548 ii
Niger *842 367 Ninguaria
464 8 nixurire 166 13 No-
dutus 245 167 nomenclator
516 9 Nona 285 132, 289
146 nonae 456 adn. no-
valis ager 63 21, 878 21
November 15 i. 864 408.
876 10 Novensiles 68 22.
86 2, 119 4, 344 575. 879
22. 434 5. 477 5 nox 128
5 noxia 428 4 Numeria
dea 227 i^7. 245 168 Nu-
meria pro^nomen 387 348
Numerius 227 107. 884 336
numero 227 107. 461 9. 481
i nuncupare 884 1. 376
i^ nuptiae 63 23. 379 ^5.
886 9. 389 ^. 478 XS nusci-
tio 90 10 nuscitiosus 64
24. 188 4.
ob vos sacro *73 65 obscae-
nuB 80 23 Obscus 472 12
obstitus 64 25. 379 24. 472
73 Occator 6 OceIla*889
354 ocris 138 2 October
15 1. 354 408 oculns 364
437 Oenotria 351 397
ofiPendix 432 7. 566 i oletum
482 8 olvatum 661 15 opi-
ma spoUa 365 439 Opiter
835 337 Opitulus luppiter
286 137 d^amrj 444 7
OppiuB 229 115 Ops 287
140. 240 150 ops, opes
188 5 optio 257 214 Orata
342 adn, orba 428 5. 478
18. 536 20. 549 12 Orbana
248 i85 orchitis 139 6
ordinarius 64 26. 133 1
Oreos 479 cu^n. Orestiades
479 adn. oscillatio 478 14
oscillum 387 10 oscines
426 ^ Osculana pugna 46U
adn. osculum 268 200 os-
tentum 366 440 Oufentina
tribus 863 adn. ovalis co-
rona *864 438.
Paeana 479 adn. Paetus * 842
366 ncciM9^4t68 Palatina
tribus 258 217. 853 adn.
Palatinus 851 398 Pala-
tium 6 2. 116 12 palatum
245 169 Palinurus mons
110 4 palla 865 441 Pal-
las 479 adn. palliata /o-
hida 822 306 paludatus
430 2 Panda et Pantica 343
371 pandere 253 201 pa-
nis 254 202, 414 1 Pansa
* 340 360 Papiria tribus 353
adn. Parca 235 132 par-
cus, avarus 170 25 paicus
489 6 paries 545 1 Par-
thenia insula 851 399 Par-
thenope 112 2 Partula 239
146 pastilluB 254 202
Patelana 245 167 pater
patratus 456 adn. patri-
cius 374 5. 455 adn. pa-
YII. verborum origines explicationesve
595
tiocinimn 456 adn. pan-
pertas 264 203 Paventia
245 170 pax 461 10 pec-
tere 117 14 peculatus 230
adn. 569 8 Pecnnia 240
150 pecunia 363 434. 433
adn. peda 544 pedarius
490 7 pedem struit 424 6
Pegasides 479 adn. Pelasgi
U1400. bZ618 pellex434
1 pelliculatio * 18 15 Pel-
lonia 242 157 Penates 344
374 pennatas impenna-
tasque agnas * 74 66 penus
124 1 peregrinus ager
429 adn. peremere 372 1
perempialia fulgura *434 4
perfiiga 549 13 persibus
118 7 per8ona490 8 per-
tinacia, pervicacia 28 16
pertinax 9 adn. Pertunda
248 182 pescia 58 3 IIsg-
civo^g 233 126 petaurista
64 28 petilus 125 6 pe-
torritum 286 133 petra 549
14 piacularis porta 472
14 Pictor * 340 359 Pieri-
des 479 adn. pignoriscapio
260 224 pila 366 442 pi-
lum 866 442 Pilumnus 119
5. 244 162. 389 358. 344
375. 366 442 Pimpleides
479 adn. Pinarii 456 adn.
pipulum 429 adn. pirorum
genera 471 10 piscina 282
265 Piso 389 358 pistor
264 204. 366 442. 565 6
pituita 65 29 Plancrs • 340
360 Plautus *ibid. plo-
rare inplorare *74 67 vi-
ginti quinque poenae * 76 78
'xoir^xrig *866 443 polenta
516 10 Politorium 11 6
pollex 564 3 pomerium
♦429 8. 465 adn. 558 6
Pomona 246 171 Pomptina
tribus 363 adn. pontifex
126 7. 456 adn. Ilonoivtov
lantts 236 134 Popillia
tribus 858 adn. poplifiigia
et nonae Caprotinae 456
adn. populus 455 adn.
porca 843 370 porca aurea
et argentea 565 7 porri-
cere 482 9 portentum 365
440 porti8Culus6656> Por-
tunus 345 376 poscere,
petere 366 444 possessio
549 15. 561 17 postica
linea 424 7 postliminium
126 8. 546 2 Postumus
340 361 Postverta 239 145.
536 17 Potina 226 105.
246 172 potitus servitute
561 18 praecidanea porca
879 25 Praeconinus *341
362 praefica 90 11. 98 8
Praeneste 11 7 praenomen
331 323 praepes 175 38
Praerogativae centuriae 229
112 praesentanea porca
432 10 Praestana 343 371
praestites .456 adn. Prae-
stitia 246 173 praetor 46
37. 265 208 praevaricator
561 19 prandium 413 1
Prema 248 182 pro censu
classis iuniorum 228 111
proceres 199 32 procestria
66 31. 480 1 procubitores
14 16 proculiunt 557 1
Proculu8*841 5^3 procum
patricium *866 445 pro-
digium 365 440 prodiguae
hostiae 433 11 prodigus
ibid. profanuB 487 ^ pro-
hibitoria avis 560 11 pro-
iectum, immissum 560 9
proletarius 254 205^ pro-
lubium, lubido 191 9 pro-
mellere 429 adn. pronomen
276 260 pronuba 367 446
38*
596
Indices
pxopudialiB porcus 565 8
Prorsa 239 145 prosa 327
319 Proserpina TeUtts 237
140 providerell6i4 prox
658 3 Pnblia praenomen
837 348 Publius 335 338
puer 867 447. 555 3 pul-
cher 387 11 pulcher bos
566 9 Papinia tribus 353
adn. Puteoli 351 401 pu-
tere 117 i^ puteus 283
265 puticulae653^ putua
479 15. 554 1 Pythius
Apollo 477 9.
quaestor 120 i. 438 6 quar-
tum, quarto praetor 258 218
querquera febria 90 12, 387
12 Quies 238 143 Quin-
tilis mensis 15 1. 354 408
Quirina tribus 353 adn.
Quirinalia 454 7 Quirinalis
116 i5 Quirinus 246 174
quiritari 174 33 Quirites
456 adn. quo loco, quo
loci 261 226.
Ramnensens 7 1. 126. 456 adn.
rapere 448 1 ratiaria 191
10 ratis 191 10 ratitus
quadrans 94 31. 129 rati-
tus triens *48 22 receptici-
UB servuB 512 ^ (cf. 13 adn.)
reciniatus 385 2 recinium
385 2 reciperatio 550 16
Rediculi fanum 477 10 re-
ferre diem prodictam 430 1
refriva faba 66 33. 380 26
regium morbum 368 44^ re-
leffatus 650 17 religens,
religiosus 130. 162 ^ re-
ligio *425 14 religioBUS *75
70. 433 adn. 650 18 reli-
gioBUB, BuperstitioBus 246
175 remancipata 551 19
retae 487 2 reus •433 12.
546 5. 566 10 reus promit-
tendo 546 o reus stipulaiido
546 5 rica *433 13. 434^.
556 2 rienes 367 448 ro-
bigo 368 450 Rodacilla
praenomen 337 348 rogatio,
lex 551 20 Roma *141 14.
352 402. ^bbadn. Romilia
irtbus 258 217. 353 adn.
Romulus et Remus 455 adn.
rorarii 257 215 Rosea * 352
403 rudens * 178 47 ru-
dere, gannire, pipare 368 451
rudiarius 373 3 rudus, ru-
dusculum 373 3 Rufus
♦342 367 Rumina 226 102.
240 150 ruminalis ficus
368 452. 455 adn. Ruminus
luppiter 237 137 Runeina
245 167 runcinare 117 i4
Rusina 246 176 Rutila
praenomen 337 348 rntilae
canes 566 11.
Sabatina trihus 353 adn. Sa-
bini 11 8. 352 404. 535 19
sacellum 369 453. 437 3
sacer *75 70. 437 1. 550 18.
551 21 sacrima * 74 69. 473
15 Salacia 238 141 Salen<
tini 228 110 Saliae yirgines
380 27 Salii 456 adn. sal-
tator 369 454 saltem *178
48 saltus 547 6 salTe,
vale 227 108 SaDmites 415
5 Banates 79. 90 13. 114
13. 376 13. 424 9 sanctus
♦75 70. 437 4. 550 18. •^SS
27 8arcire42410 Sardua,
Sardiniensis 415 6 Sarri-
tor 6 Sator 6 satura 207
52 SatumaUa 535 17 Sa.
tumia 535 17 Satumus 237
139.24A161 savium253j3a0
Scaevola ^341 364 scal-
pere 116 14 Scaptia tiibuB
VII. verborum origines explJcationesYe
597
368 adn, Scaurus * 340 360
scena 373 4 scirpus 201 35
Bcruppida 16. 78 2. 91 15
secespita 562 21 secus 485
5 Sedigitus 342 adm. se-
dum, sadum 91 14 Segetia
246 176 segestria 255 206
Seia 24^6176 sempitemus,
perpetuus 161 1 senatus
455 adn. *522 31 senatus
decretum, consultum 552 22
senex 367 447 senior 367
447 Sentia 241 153 Sen-
tinuK 241 152 September
15 1. 364 408 Septimon-
tium 247 177. 662 22 se-
pulchrum 652 23 Serapis
260190 Serranus 342 a(2n.
Sertor 335 339 Servius 335
340 6TJ67iovccg 450 5 ses-
tertius 416 7. 448 4, 460 5
sex 444 6 Sextilis mensis
15 1 354 408 sextum 444
6 sibus 113 7 Sibyllinus
247 179 sicinnista 28 14
silentium 567 12 silicemius
381 34 Silo cognomm 342
adn. Simius cognomen 342
adn, simultas *lb 71 si-
nister380^$. 466 adn. 66712
sinistra — auspicia— , dex-
tera 261 225 sistere fana
558 4 siticen 563 1 so-
brinus 552 24 sobrius vicus
66 35 sola terrae *76 72
solino (praes. ind.) 428 4
solitaurilia 416 10. 484 2
soUistimum — tripudium 426
1 sonivium tripudium 427 d
Bonticus morbus 66 36 so-
ror 559 7 spadix 489 4
spartum 231 120 sparus
369 455 spiraculum 369
456 8pirillum91i^ spon-
salia sponsa sponsus 422 3
spurcum vinum 558 2 Spu-
rius 336 341. 456 adn. Sta-
tanus Statilinus 227 106. 240
150 Statius 336 342 Sta-
tor Iwppiter 236 137 stella
260 221. 415 8 stella (aw-
spidum) 567 13 Stellatina
tribus 363 adm,. Sterculi-
nius 6 Sterculinus 247 i7S
Stercutius 345375 stemere
116 i4 8tertere416d Sti-
mula 2Z%143 stirps 653^5
stiva 1 78 46 stolidus 175 54
Stolo * 341 365 Strabo * 342
366 strangulare 116 14
Strenia 238 143 stribligo
91 i7 stribula 92 18 strin-
gere 117 14 stroppus 139 7
6xvyv6g4469 suadted428^
subicere arietem 376 14. 558
5 Subigus 248 182 subu-
cula66 37. 473 16 *sub
vos placo 73 65. 76 73 sub-
mmus 226 102. 368 452 su-
bura 121 d Suburana trihus
258 217. 353 adn. suculae
402 13 su£Eragator 229 113
SuUa *342 367 supellex
662^3 supervacuus, super-
vacaneus 258 216 Supina-
lis luppiter 236 137 sup-
pamm * 446 26 supplicium
462 12 Sylla 104 1.
talassio 369 457 Talassius
454 9 Talassus 479 16 Ta-
lus praenom^tn? 337 adn.
tanne 67 38. 92 19 Tar-
peius 455 adn. Tatienses
456 adn. Tauri ludi 355
410 tensa 462 13 tenti-
pellium 480 2 terentina
nux 263 231 Terentius 263
231 termen 29 adn. Terp-
sicore 662 4 terra 67 39.
284 265 consul tertio, ter-
tium 399 7 tesca *76 75.
598
Indices
92j90. 118 d teBtamentmxi
422 j9 Thesnnti Tanriani
10 ^ Thymbreum 479 adn.
Tiberis 117 15 Tiberins 336
343 Tibnr 11 9 TigiUns
luppiter 237 137 tingnere
116 14 tintinnire 163 5
Titienses 7 1. 126 Titns
886 344 togata fabnla 322
306 tomix 92 31 tongere
67 40 topper • 102 1. 481 3
toral 266 206 torrens 646
4 toms 264 206 tragoe-
dia 41 J9i. 820 304 trans-
STessns 496 2 transqne
dato 67 4i. *76 73 t^na-
^o*6nos 462 j9 tribns *622
31. 466 adn, tribimns 466
adn. triens tertins 376 11
triones 67 4.9 tripalis 224 97
Tritogenia 479 adn, Trito-
nia [deesi tn eon^eaciu] 886 6
Tromentina tribns 363 adn,
tiopaeum 224 98 trossnli
m^ tiyblinm 117itf tu-
ber, tubttrosuB 620 25 tn-
bilttsirium 128 6 tudes 189
^' tuditaie 880 29 tngn-
riam 118 12 Tullns 336 345
tumulua *76 76. *668 28
Apollo — <K^af09 .177 42
turba 668 s^4 turba, rixa
668 .;>a turma 889 3 Tus-
culum 858 adn. Tuscns
"*" 862 4iK> Tuscns Ticus 868
4iHi ttttela 424 11 Tuti-
lina 247 176.
umbiliottm 117 17 ^ni^^vov
446 10 nrbare 666 4 ui-
bttm 666 4 urbs 283 265.
666 4 ttr««oltt8 262 198.
Taewra*76r7. 189 .♦> Vacttna
288 m vagiit) 288 lU
Yalgius 343 adn. yalgns
92 22 vallns 553 26 Val-
lonia 246 176 yalva 370 458
vanns 174 34 yapulare 69
44. 370 459 Varro 342 368
Vams * 340 360 yastns 975
yates 213 66. * 366 443 Vatia
*340 360 Vaticanns dens
238 144. 240 150 Vatinius
♦ 340 360 yehemens 299 280^
Velabmm 455 adn. Veliae
118 16 yelox 416 9 Veni-
Ka 238 141. 248 181 Ve-
nns 248 182 Venns Ln-
bentina 191 d verbum 281
265 vemi sera 428 7 ver-
sns 308 288 vesperago 93
23 Vesta TeUus 237 140.
466 adn. vestibnlnm 370
460. 547 7 vestispica 224
95 yeterina bestia * 14 i7.
93^ vetnsciscere, invete-
rascere 162 3 via 284 265.
646 3 victima 69 45 Vic-
tor Inppiter 236 137 Victo-
ria 240 150 vidna 560 10
Vidnns 248 183 vietuB 284
265 vimen 284^^5. *366
443 ViminaliB 118 19 yin-
cire 284 265 vinculnm 284
265 vindicia 426 12 vin-
didae 381 30 vir 370 461
Viiginiensis dea 248 182
yis 284 265 yitellns 228
109 vitis 284 265 Vitula
*537 23 vitnla 119 6 vi-
tnlatio Hnd. vitulaii 286
135. 666 3 Vitmnnus 241
152 vituB 284 265. *866
443 Volero praenomen 386
346 volpes 69 46 Volnpia
249 184 Volnmnus Vo-
lumna 240 150 Volntina
245 167 Vopiscus 886 347
Vulsci 7.
VIL verborum origines VIII. nomina propria 599
Vin. NOMINA PROPRIA
L. AcciuB p. 43 /r. 29. 78 5.
186 3. afferuntur *Brutu8
[Cassii jwo Accii codd,] 60 10.
lo 481 3. *MelanippuB 423
4. Oenomaus 481 i. incerta
fabula 202 38. iudicium de
fabulis Plautinis {fr. 19) 220
88.
Achaei 632 9.
AchaicuB 632 9.
AchiUes 26 1.
Actium 627 1, 2.
AeficiuB Calyinus 328 320.
Aegyptii 120 1.
AegyptuB 312 297.
L. Aelius Stilo *341 362. L.
Aelius 328 320. Aelius 434
3. auctor affertur 199 31,
220 88. 234 130, 263 201,
370 459.
M. Aemilius Scaurus 326 316.
Aemilius 167 16.
Aeneas 11 6. 17. 110 4. 369
454. 630 7.
Aeolii 291 270. 867 417.
Aeolus rex 346 378.
L, AfraniuB : affermtur Compi-
talia 317 301. Promus 480
2. Simulans 482 1. Sus-
pecta 482 1. incerta fabula
113 12,
Afirica ficus 471 9.
Agella 634 14.
Agrippa praenomen 331 323.
Alba fonga 11 4. *143. 161 12.
621 30,
Albani 331 323.
Albanum 81 4.
T, AlbuciuB 49 49.
Alcmena 126.
Alexander, Alexandrus 93 25.
Alexander comicus: affertu/r
ndtos 462 2.
Alexandria 312 297.
Allia 613 3.
Amerinum mal^m 470 7.
Ammonius Alexandrius 303
282.
Anagninorum sacra 112 3.
Anicianum pirum 471 10.
*C. AntoniuB cum Cic. cos. 326
312. 339 357.
M. Antonius triumvir 488 4.
Antonius 497 3.
M. Antonius Gnipho 140 10.
Apollinares ludi 324 309.
aedis ApoUinis 287 267. 373 3.
ApoUo 122 1. 177 42. 470 6,
477 9.
via Appia 317 301
L. Apuleius 828 320.
Arcadia 81 4. 250 189. 317 301.
ArchUochuB auctor affertur
449 5.
liQsg "Aqbs 36 8.
Axgivus 8 4. 632 9.
Aricia 287 267. 462 14. Ari-
cini 376 P.
fratres Arvales 116 d.
Asia 83 3. 388 15. 416 ii. Asi-
ani 388 15,
Assyrii 120 1.
L. Ateius PraetextatuB 496 1.
L. Ateius PhUoIoguB 667 14,
Athenae 49 49. 321 305, Athe-
nienses 461 alibi.
Athenodorus 301 282.
AtiUuB comicus 83 1. 203 40,
L. AtiliuB 612 3.
lex Atinia 18.
Atta 203 40.
Attalus rex 329 320.
Attici 388 15, 448 4. 449 5,
460 1.
Augusta ficus 471 9.
AureUas Opillus 220 88.
AventinuB Albanus rex 116 4.
600
IndiceB
Baebins 27 8,
Baiae 287 267.
Bocchns 290 280.
Gadmus 2. 120 1.
Gaia Gaecilia Tarquinii Prisci
regis nxor 3S7 348,
GaeciHus Statius 83 1. Gaeci-
lius 203 40/226 99. 276 258.
316 301. affenmttMr Aethrio
fAethio cod.] 482 1. Hypo-
Dolimaeus 118 12. incerta
fabula 202 38.
C. Caecilius Metellu^ Capra-
ritis (?) 44 34.
•T. Gaecilius Teucei 316 300.
Gaelius 44 32.
*Gaelius Mantuanus 642 4.
Caesar pra,enomen 331 323.
Galpumiana alba nigra fiais
471 9.
L. Calpurnius Piso au4itor af-
fertur 344 375.
*Calpus Numae regis filius
338 352.
porta Gapena 477 10.
Gapitoliumll91. 262228. »324
309. 343 371. 613 3.
Gapua 287 267.
Garbo [caro cod.] 149 7.
Garica fictts 411 9.
Garmentes 239 145.
Cameades 211 58. 330 322.
Garthago 298 280. 316 301.
Gartha^nienses 664 1.
Sp. Garvmus magister 466 11.
Sp. Garvilius Ruga 210 56.
465 11.
G. Gassius Longinus 488 4.
L. Gassius Hemina auctar af-
feHwr 406 1.
Gastor 60 9.
Gatillus Arcas 11 9. 12 9.
*Q. Gatulus cwm M. Lepido
cos. %24 309.
Gercina 99 1.
Geres * 74 69. 253 201. 473 U.
379^5. 432 m 4751. Ceri-
alia 463 16.
Germalus 662 22.
colonia Chalcidicensis 531 7.
Chaldaei 183 1.
Ghia alba nigra fieus 471 9.
Ghrysion 276 258.
Laevus Gispius Anagninas 229
115.
Gispius mons 662 22. "
gens Claudia 565 8.
Ap. Claudius Caecus 327 319.
Ap. Claudius Pulcher cos. o.
541/213 466 23.
•Ap. Claudius Pukher cos. a.
700/54 394 4.
<C.> Claudius Gentho Appii
Gaeci filius 209 55.
C. Claudius Pulcher 216 73.
*P. [fort. G.] Claudius Pulcher
326 311. 313.
Q. Claudius Quadrigarius aue-
tor affertur 173 32.
Ser. Claudius 220 88. Ser. Qo-
dius 328 320.
Gleanthes 476 6.
L. Coelius Antipater auctor af-
fertur 481 3.
porta Gollina 216 70.
Corcura 627 2.
Gornelia Gracchorum mater
407 7.
Gomelius 37 lO^.
C. Comelius tribunus 410 12.
G. Comelius Cethegus eos. 29 18.
Gn. Gomelius Dolabella 317
301. Comelius Dolabella
488 4.
L. Comelius Sisenna attctor
affertur 283 126. cf. 192 12.
M. Comelius Gethegus eos. 316
299.
*P. Comelius Scipio Afiricanus
prior 338 351.
Vill. nomina propiia
601
P. Cornelius Scipio Africamis
minor 78 1 (? fort. est Nasica).
196 33. Scipio 194 32. 887
13. AfricanuB 80 4. 316 301.
ComificiuB 87 10«.
GoTsica 464 30.
Q. Cosconius auctor affertwr 317
301.
*P. Crassus Dives 326 311.
Crates Mallotes 828 330.
Critolaus 211 58. 330 333.
Crustuminum pirum 471 iO.
*C. Curio 326 314.
M.' Curius 682 9.
Curtius consul *104 5. 129 1.
Cyclops 26 1.
Daedalus 218 80.
Delus 470 6.
Delminum 296 375.
Demetrius Fhalereus 2.
Dertona 287 367.
Diogenes Stoicus 211 58. 830
333.
Diomedes Thrax 488 4.
Dionysius Olympius 303 383.
Dionysius — Thrax 301 383.
^idGxoQOv 60 9.
Dis pater 216 70.
L. Domitius AenobarJms cos.
394 4.
"'EXXriva 234 130.
Q. Ennius 47 43. (44.) 80 3.
83 1. *319 303. 327 330.
328 330. annalis Enni 224
96. annales E. 36 5. affe-
runtur annales 22. 70 51.
*148. 200 33. 212 61. 268
318. 308 388. 369 433. 621
30. *scaenica 102 i. locus
incertae sedis 100 3. cf 461 9.
Ephorus Cymaeus 803 383.
Epicharmus Syracusius 303^^^.
Epirus 632 9.
Numerius Equitius Cuppes 231
131.
Eratosthenes 302 383.
Eryx 286 367.
Erythras rex 349 388.
*Erythrum mare 849 389.
porta Esquilina 216 70.
Euander 2. 7. 11 9. '141 14.
361 398.
Euandrus 93 35.
Eumenes 818 397.
Euripides 26 6. 209 55. auctor
affei-tur 397 6.
Euripus 167 16.
Europa Agenoris 86 1.
Fabii 340 359.
Q. Fabius Labeo 387 13.
Q. Fabius Maximus cos. 29 18.
Ser. (?) Fabius Pictor 482 9.
Fagutal 662 33.
lex Fannia 412 1.
Faunus 491 10.
Faustulus 331 333.
lex Flaminia 416 7.
Fiavius 469 3.
Floralia 486 4.
Fortunatae insulae 464 8.
M. Fulvius Nobilior cos. 317
301.
Q. Fulvius Flaccus 466 33.
L. Furius Philus 81 4.
M. Furius Bibaculus 606 5.
Gallia 286 367. 288 367. 346
379. Gallia togata 329 330.
Galli *94 36. 311 396. 346
379. Galli Senones 612 3.
Gallicus 236 133. 312 396.
346 379.
Glaucus Samius 302 383.
Gracchus 298 380.
Ti. Gracchus consul 464 30.
Graecia 2. 110 3. 231 130.
236133. 409 d. 4884. Graeci
saepius passim.
Graeculum pirum 471 10.
602
Indices
Haimibal 194 22. 477 10 oL
HarpaluB 631 7.
HelenuB 848 384.
Herculanea ficus 471 d.
Hercules 60 9, 85 B. 99 2. 488
4. 682 8, 641 1.
Hermocrates 2.
HermocrateB lasiuB 302 282.
HerodotuB auctor affertur 449
4. 5.
HesioduB auctor affertur 25
1 bis. 215 68. 582 10.
A. HirtiuB cos. 401 11.
HiBpania 281 120. 850 396.
HiBpanicuB 286 133.
HomeruB 86 5. 47 43. 216 68.
69. 880 d^^. IliaB Homeri
224 96. Uiaa 85 5. af-
feruntur Ilias 25 1. 68 ^i.
281 120. 812 <3P7. 395 5.
414 1. 445 P. 476 6. Odys-
aea 414 i. 469 3. cf 460 5.
689 2.
HoratiuB auctor affertur (?)
589 4.
HymettuB 287 267,
HypBicrateB auctor affertur
468 1.
IcaruB 850 393.
Illyricum 287 267. 842 368.
incertorum tragicorum fabulae
208 40.
lones 448 4. 449 5.
Irpini 287 267.
Italia «aepissime |>am'm
laniculum 287 267.
lanus 3^8. 248 161, 686 17 a2.
letae 216 69.
lon a«40tor affertur 185 d.
ludea 287 267.
C. luliuB Caesar 268 230. Cae-
sar 291 ^tfP. auctor affertur
484 3.
lunionius mensis 376 9.
^luniorium familia 338 350.
luppiter M^ptmM^ jmus»m
ludi luyentatis 29 18.
Laberius: afferuntur Aiies 539
4. Piscator 499 5.
Laelius Archelaus 328 320.
C.LaeliuE814. 316301. 387 i3.
Lanuvini 73 64.
Lanuvinum pirum 471 10.
Lars Herminius cos. 334 332.
Lateresianum pirum 471 10.
Latinus sa^issime passim
Layema 42 24.
Lavinia 452 3.
Lavinium 531 7.
*P. LentuluB Spinther 324 310.
*Lentulus Spinther 324 .309.
Leontion 275 258. Leontiitm
tbid.
Leucadia 317 301. Isthmus
Leucadiensium 527 1.
Leucata 527 2.
Liber »74 69. 350 396. 473
15. 541 2.
Liberalia 41 l^i. 320304. 4864.
Libumi 231 120.
Libyci 105.
Licinius Imbrex 83 1.
L. Licinius Crassus 48 48.
L. Lidnius Murena 301 282.
♦825 312.
Liviana ficfAS 471 9.
Liyius Andronicus 827 320.
afferuntur Odyssia ^102 1.
272 250. 481 3. incertae
fabulae 138 2 quater. 139 9.
140 13.
LoUianum pirtm 471 10.
Lucanus 106. ager Lucanus
630 7.
Luceies 390 3.
Lucilius 87 iO*. •60 51.
C. Lucilius 328 320. 330 322.
auetor affertur 273 253. 308
288. 369 423. 397 6. 412 i.
462 15. 606 3.
Vni. nomina pxopria
603
Lncius 37 iOa.
Lucietius Tricipitinus 334 331.
•Luculli 824 310.
Lucumol214. 33433^. 353^0^.
Luscius Lammmis 83 1.
Lutatius Daphnis 328 320.
Q. iMtatitis Catulus 262 228.
I. Maccius Plautus 584. 83 1.
220 88. 226 99. 276 258.
309 289. afferuntur Addic-
tus 220 88. AgroecuB 29 19.
AnuB 29 19. Aulularia 340
361. 369 423. Bacchides 369
423. Bis compressa 29 19.
Boeotia 29 19. Casina 481
1. Commorientes 29 19.
Condalium ^9 19. Curculio
370 459. Faeneratrix 370
459. Geminei lenones 29 19.
Menaechmi 369 423. Miles
620 26. Mostellaria 460 8.
Pseudolus 62 18. Rudens
271 248. Saturio 220 88.
ineertae fdMae 112 2. 113
7. cf. 461 P. — Plautinus
sermo 329 321.
C. Mamilius cos. 212 61.
L. Manilius 220 88.
C. ManiuB Macellus 281 121.
Marsica ficus 471 9.
Marsus 10 i.
Marsyae templum 204 44.
campus Martius 216 70.
Massilia 631 7.
Mattianum malum 470 7.
MauruB 192 11.
Medus 489.
C. Memmius auctor a/fertur 817
301.
Menander 110 d. 167 31, 4204.
Menelaus 880 322.
Menoeceus 616 11.
Msf^TidZvos mensis 876 10.
Metellus Numidicus 328 320.
MercuriuB 120 1.
Mettius Curtius 118 i.
Milesium pirum 471 10.
Q. Minucius Bufus cos. 29 18.
Q. MiMiius Scaevola avictor af-
fertur 331 323.
Q. Mucius Scaevola auctor affer-
tur 639 4.
L. Mummius 632 9.
Musa 42 24. 80 1. 87 1. 122
1. 329 321.
Naevianum pirum 471 10.
Cn. Naevius 88 1. i«. 210 57.
221 88i affenmtur bellum
Poenicum 106. 106. 210 56.
481 3. Demetrius 113 7.
incertae fabulae 113 7. 461 P.
Naucrates 683 12.
Nelei carmen affertur 69 47.
461 9. 481 3.
Nestor 26 2. 330 322.
•Nola 636 22.
Numantia 194 22.
Numerius 44 32.
Numidica ficus 471 9.
OceanuB 476 6.
Ocratianum malum 470 7.
OctaviuB Teucer 329 320.
C. Octavius Lampadio 328 320.
Oenotrns rex Sabinorum 861
397.
Olympia 214 67.
Olympus 286 267.
nostri Opici 402 13. cf. Otto,
Sprichw. p. 256.
Opiter 229 115.
Oppius CaeliuB mons 662 22.
Oppius Cbares 329 320.
Orbilia 88 ii«.
Osci 60 8. Obcus 129 11.
Numerius Otacilius Maleven-
tanus 385 336.
Otho 298 280.
6()4
Indices
rtkcuviMmm exordiam 44 31.
M rncvtvius 80 m •819 302.
8»0 :?;?^. 416 11. PacuviuB
Mimnti 9U (i'J. afffruntur
Mtniui 119 •!. iMCfrfae /a5ti-
W »4 X ♦lOa i. cf. 461 P.
l\«Uiu^i^ 9. tSO i.
lYUMtutm 11« i^.
I^Utuim ^69 ;^.^. t^^o PiJatii
i\Uuuiu< ^^0 r.
I\!U* J^M ;c>\v\
\>^\\,Wtw\*^ 5^\rruA laa i>\
^Vvu* tcv t ^Xf^ tL
lVt^t"uw j^i^ i^r.
\v»^'ouiu «Mv^*! 4W r.
LS^^iW ^ X.< ;.K t*K^ ^:S S<-4*
s¥,n't*tUi v%v «•*-(♦ f(tH%i(^ t4s^
V :Vi^. •♦^vx .w.' •,{;
ijVv.v*-'^ - v»;*'4<v k»**,^ *//•■>♦*♦•#■
'i ^ K*. .v> *v,i $.\r it.^
4. de agri caltora 360 123.
Cf. 606 i. •^^l 30. *564 2.
Posidonins 476 6.
A. Postumins Albiniu 406 4.
Postamus prcienomen 331 323,
Praecianum pirum 471 10.
Praenestini 46 55. 67 40. *73
€4al
Proculus prctenomen 331 323.
Proseipina 216 70.
Protaichns Trallianas auctor
a/fertur 685 17.
Ptolemaens Soter 318 297.
Publilias Philo 836 346.
malom Punicum 207 5^. 4707.
Puteolanam 409 11.
Pythagoras 85 1. 470 6.
Qaizianum malUm 470 7.
Ramnes 890 3.
Remas 331 323. 343 371. 368
Khodus 298 280. 301 282.
Boma saepissime passim. Ro-
manus 49 49aL
Romalus 80 i. 331 323 et sae-
P. RatilioB Bufus auctor af-
•W^jr S30 322.
S»)vtatt$ 49 419 et MwpMtt.
SttKfi» 11 >\ 535 19.
^rnts^ WMnos 312 297.
^S^tvvrum cimina afferuniur 67
1. i$ :?- 5. • 14 66. 110. 112
3^ l«S 3. 374 6. Salii ^73
rv.
^ ;1 $£0 i7. 462 4.
Affri/mt f iOl IX
:^toi\^;si 4U <k 464 A).
4T0 7.
4«0 7.
A db MtMi S12
HK
■W.V
Vlll. nomina propria
605
equuB Seianus 488 4.
Cn. Seius 488 4.
Sempronius Asellio auctor af-
fertur 614 4.
M. Sempronius Tuditanus cos,
209 55. 316 299.
Sescennius lacchus 329 320.
Sibyllini libri 104 1. 216 70.
466 23.
Siculi 212 60. 536 19.
Siculus 17 5.
Signinum pirum 471 10.
Simonides 2. 120 1,
Sophocles 209 55.
•Stoici 268 238.
Stymphalus 316 301.
Subura 662 22.
C. Sulpicius Galba cos. 387 13.
Q. Suipicius tr. mil. 612 3.
Ser. Sulpicius Galba 464 18.
Servius Sulpicius Bufus aitctor
affertur 603. 606 3.
Syri 120 1. Syria 488 4.
ludi Tarentini 216 70.
Tarentinum serumpsrum 4,1110.
Tecmesa 126.
Tellana atra ficus 471 P.
Terentia 88 ii«.
Terentia Cic. uxor 400 10.
Terentius Lucanus 316 301.
P. Terentius Afer 316 301.
Terentius 83 1. ^84 4. 128
5. 167 31. 226 99, 309 289.
380 322. 387 13. 420 4.
P<ubliu8> 81 4. Afer 88 3.
afferuntur Adelphoe 202 38.
20Z40ht8. 271248. Sn 301.
Andria 272 249 {cf 316 301).
Eunuchus 202 3d. 2Q%40h%8.
620 26. 633 11. Heauton-
timorumenoB 292 271. 410
11. Hecyra 83 2. 310 292.
323 307. Phormio 206 46.
370 459.
Teucer, Teucrus 93 25.
affer Thebanus 231 120.
Themistocles 140 11.
Theodectes 633 12.
TheodoruB 302 282.
Theophrastus 302 282. 469 5.
Theopompus 533 12.
Theseus 516 11. 531 8.
TiberinuB rex Latinorum 117
15.
Tiberis 6 1. 85 3. 257 212.
336 343.
Ti. GracchuB consul 464 20.
Tibur malum 470 7.
Tiburtus 12 P.
Ticida 507 B.
Titianum piium 471 10.
Titienses 389 3.
Timaeus auctor affertur 232
125.
Titinius 208 40.
Titus 336 344. Titus Tatius
343 371. 363 406.
Trabea 83 1. 203 40.
TriptolemuB 217 77. 78.
Tullianum pirum 471 10.
M. Tullius Cicero 147 3. Cicero
399 7. 409 9. 497 3. af-
feruntur De natura deorum
476 2. Orator 606 3. oratio
pro C. Rabirio 484 1.
Ser. Tullius 228 111. •366 U5.
530 7.
TuUuB HostiliuB 229 115. 406
^. rex Tullus llb 8.
Sex. Turpilius 88 1. affertwr
DemetriuB 461 8.
Turranianum praecoz piru/m
471 10.
Tusci 45 35 et saepius.
Tutilinae loca 80 2.
Tyrannio 301 282.
Ulixes 330 322. 682 10.
Umbria 287 267.
Utica [corruptum] 287 267.
606
Indices
Valerianiiin Beram pirum 471
10.
ValeriuB 166 9. 167 16.
Valerius Antias auctor affertiwr
229 lU. 824 SOS, 882 3^4.
C. Valerius GatulliiB auctar af"
fertwr 499 5.
P. Valerius Cato 607 5.
P. ValeriuB Falto cos. 464 20.
Q. Valerius co«. 212 61.
Q. Vargunteius 828 d^(>.
VaticanuB 287 267.
Velia 680 7.
Veliae 662 ^^.
Vennonius 167 16.
VenuB 222 SP. 864 408, 874 ^.
VenuBia 287 267.
Verianum mahm 470 7.
Vemlius 98 ^5.
P. VergiliuB Maro: afferu/ntur
Aeneis 621 30. 629 5. 680
tf. 7. 681 7. 8. 582 9. 10.
641 i. ^. georgica 628 4.
•636 ^^.
Vettius Philocomus 828 H20.
aedis Victoriae 899 7.
VolcaciuB 316 301. SedigituB
220 88.
Volcanalia 564 2.
VoluBius 167 16.
Zenon 269 243.
IX. MEMORABILIA,
kSf^^v genus dicendi 880 322.
adveroia: septemfariam 386
5. ad Bummam 496 i. ini-
miciter 26 3. rarenter 192
11. indiscriminatim 198 19.
lentim 218 63. statim pro
statute et ordinate 27 9. te-
meriuB 26 6.
aenigmata 201 35.
&yiid}v 127 1.
&Yvuig 177 42.
albula ficus 471 9.
&Xvuv 469 2.
SniiXysLv 117 14.
&vocyaQyaQLSs69ai> 117 14.
&vayo}yoiig 896 6.
&vanoX6tv 475 3.
&vsLiiivri prosodia 302 282.
&v&S6rriQi>mv 366 409.
&vtava%Xatoiiivri prosodia 802
282.
&vtLxsl^sva 196 22.
natci &vtL(pQa6iv 61 15.
&vxL%siQ 564 3.
&OQVog 847 381.
&nsQic%i'Xtaig 496 ^.
e
arundinea /Scus 471 P.
asinastra ficus 471 P.
d:(r9)<$d£Zot' 862 429.
atechnon 34 2.
atra palusca ficus 471 P.
dgifflfta 194 ^^.
BaQsta prosodia 801 ^^.
bascanum 469 5.
basilica 469 5.
La 476 5.
i^era /icu8 471 P.
PovXtflf 247 i7P.
jSovZXas^ 247 179.
cacosyntheton 40 15.
CaescMT donat civitcUe medieos
et liberaliwm artium doetores
XIX 3^.
calculoBum pirum 471 10.
caldica alba nigra ficua 471 9.
%aXstv 261 192.
canina lingua 40 15.
%dQ%aQOv 387 12.
&nb t&v %aQV(ov 225 101.
dandi casuB 166 12. inteiro-
gandi 166 9. 166 Z2. LatinuB
278 251. seztua 278 251.
yni. nomina propria IX. memorabilia
607
Yocandi 166 9. mnltitudinis
166 10,
x6%Xa6iihri prosodia 802 282.
xivtQOv 302 282,
cerviBca pirum 471 10.
chaere 49 49. ;^ar^£ 847 383.
864 14.
XocQccxtfjQsg 820 322.
XOCQmvsLa 869 456.
Xdtccg et ;^iltadcff 481 5.
turma omnis chorasque 49 49.
cirritum pirum 471 10.
citreum malum 470 7.
coccymelum malum 470 7.
6 xoxllocg 197 26.
comicuB quadratuB versus 202
39.
conditivum maJum 470 7.
xdtffioff 228 di.
cotonium mailum 470 7.
itv|5«pfi}rT]v 616 11.
cucurbitiya ficus 471 9.
cucurbitiyum pirum 471 i(?.
xviiLvov 616 ii.
xv9ra^ttf<iov 616 11.
woiLrj 821 3(75.
xdbftov 821 305. x&iioi, ibid.
Sa^Latsiv 117 14.
decimanum pirtm 471 10.
isiXaLOv 886 8.
SisisvyiUvov df^oofta 196 ^^.
distichon 224 96.
^ibg pdXavog 469 5.
Sitovov prosodiam 808 ^8^.
di;o 7JfU6v 448 4.
duricoria /tcu8 471 9.
intra agrum effatum 429 8.
i]C»iovg 487 5.
kxdg 486 5.
^ftMFt; tQitov 448 4.
enrythmoB 224 d^.
enthymema 86 5. 897 ^.
inaymy/iv 897 ^.
^ttI t6 ^pTjcrroTCpos' 108 ^.
epicrocum 202 37.
epigrammation 224 96.
iytiiLfiXig malwm. 470 7.
iititstayiivri proaodia 802 ^S^.
^Troff 36 5.
^QQSLv 116 14. 469 5.
hxatov 819 505.
irfipoi' 469 4.
^-e^ 208 40.
yafiot^ 886 9.
6 yav6dnr\g 197 26.
yiyvstai 116 i4.
£iB(;^o;t 248 180.
incemi farriB semine 262 197.
tnnov vSna 460 5.
laxvdv genus dicendi 880 322.
hs 116 14.
Hd-v 116 14.
Xayaoov 284 150.
laureum pirum 471 10.
leptoludia ficus 471 P.
^Lrjpgrv 296 275.
lerodes 34 2.
lex XII tabularum a/fertur 61
15. *71 57. *74t68. •76 75.
*76 78. 79. 118 Pfigg. 876
12. 886 ^. 428 4. 424 6. 10.
(11.) 426 12. 13. 460 S &M.
666 10.
XixiL&cQ^ui 116 14.
Xv%og 260 ISd.
ludia /ictM 471 9.
machaeras 26 7.
{uxXdoasiv 117 14.
ft^cTT] prosodia 801 <28<2.
fii(roi^ ^enii« (2icen<2t 880 322.
mespilum serum 471 10.
prosodiam [Lovotovov 302 282.
mulier quae mulier 228 89.
murteum pirum 471 10.
yi/voai 467 1.
musteum malum 470 7.
myrapium ^irum 471 10.
viav vdfitpriv 886 d.
^s^e^povff 78 64.
vi/jtri 819 505.
nomina et declinatio: vetus
adagio est 78 1. aequamen
608
Indices
207 51. baltea 26 7. 217 79.
hoc caepe 219 85. capnB 206
^. cogiiomentiim505fes^.i3.
compitns 217 /V. rj. compofli-
torm 458 2. copenmentum
490 8. koc cnlmnm 410 adn.
dactabilitate 28 13. daitate
660 10, ibiiio 262 195. fbnam-
balam 606 ttai. 14. galeaiia
218 fr. S:i. glntine 208 54.
bexameter 104 ;?. imminen-
tia ITl ;ij>. instantia 171 29.
ileris 621 i. itiner 627 2.
insmenla 20S 41. Iabea8l69
:?.i tacte mim.^ 518 iS. later
20S4f. M ms. leTamen-
tum:h>IJif. imi^erioaumina*
tk^AtbQB S:»6 <^\ oxo 193 IS,
k* |viuc=ii:i 218 >i. ^iir pe-
aa32i$ 3^1 r< peiABsaa pi^
Yvm 4^M«. fMiperimdine
:fe> :.v cvv&v^«riGUna 2T 11.
WkVs^ is^ :^ kntt sal il3
9^ t^KS2.<iL 2:^4M«. Tassoais
n^^K ^uxx^^^ :it^ Ti. ciiNBiaiji-
tt»»L ;$ittfc4at 44<A f%.'«saas^caaa
:^^ J^ ^ fft ^Stm^ $>l
t-J^* : th^«itiia:i$^ it;j' ih
v^vw^t ;>;« .*. 1,'ivtmt: ti^r :ft«
29 16. imminentis 398 6.
locupletis 254 205. nayis
257 212. pluris 257 212.
ablativus: yetere 218 84. pa-
tniele 407 6. ingeris 137 1.
ficn 216 72. loeaUvusi die-
qninte et dieqninti 569 test. 3
{ef. orthogr.). — deminutivai
catinnli 193 /r. 16. capella
215 69. ^fenestella 198 29.
gladiola 505 tesf. ii. patellis
219 /r. $5. scabilinm 219 S^.
serpnla 428 3. — nomina ad-
ieeUvaz caldns, calidns 569
tesL 5. Cretenses 200 /r. 33.
excelsiBsimei 27 10. fabidica
26 4. inberbi inrenes 218 83.
^libripens 71 57. magnifi-
eissimei 27 10. noyissimns
57fesi.J^. odibilis 26 /r. 4.
peiperoe 28 12. rbetorico-
teros 48 48. semigraecei 40
16. imocofais 25 i.
^«f s 386 9.
o^ii^ 382 frsf. 5.
leg^ ~ obscatae 472 fir. 12.
ti^i 320 304. 321 305.
o^trom 176 40.
«ftrihteiKlatiim muUum 470 7.
«KQKsIatnm ^arwai 471 10.
^ia» w^ mfm^ 349 390.
JB^S»^ 139 «».
«^wapfe*: ae |vo aiGraeeo,
<&iiieire~4S 49. pareatactae
222 .S9. e pro i, sibe et
«^iBwe 66S. e fwo o, Tortiees
«t Twns 6 fert 2. ei pro I,
^«■mnK ^ fr^l9. oerteiB 429
^ EBsmxatiKm 34 2. seis
4:^:*^.. i jffw tt Crmeeo, Eis-
«Hfiafflem 34 ;2l oe ^ro oi
*^m»^ f/Amtifmnn 46 38.
^^ tmA 4^
^oa» $i6^4 <j^
IX. memorabilia
609
s. Utteratwra). — heri 668 2.
— Alcumena Tecumesa 126.
— kadamitas pro calamitas
489. Rodienses 896 6 {cf.
codd. Nonii ad Ludl. 86 5.
8. enthymema). Tecmesa 126.
iusi 420 adn. caussae cassns
divisBiones 420 adn. Eisso-
cratium 84 2. palpetrae 198
17. atproad46 3P. *Pacui
120 1. ixi pro ipsi 668 test. 1.
mg nvfucrov d'icDV 477 fr. 9.
ov ex 0 et V 167 18.
oi>dh ygv 862 429.
oi^Qavdv 246 169.
d^slav prosodiam 801 282.
Slvpaifvv prosodiam 808 282.
naiavLiBiv 286 1B5.
6 jcaig xal ij natg 272 250.
ndxx(ova 627 i.
naXXaxijv 484 1.
ndXlBi/if 866 441.
pannuceum maium 470 7.
naQaiisievyfiivov {&^lm(iM) 196
22.
nagoi rb vslarov 819 303.
pareutactae 222 89.
nddTi 208 40.
nixsiv 117 14.
ngbg &iQa nitaxai 64 28.
nsQlanaCLv prosodiam 808 282.
nsQiana}(Livriv prosodiam 801
282.
(paivsQdxGiQ 468 1.
(paivsa&ai 108 2. 468 1.
ffmyovg 249 185.
(pBQSXS 116 14.
(poivma 489 4.
cpoix&v 476 5.
(poQPrj 171 27.
<PQiaQ 284 130.
*noislv 866 443.
ndXov 476 3.
praecox malim 470 7.
Naevius — pretio in tertiost 88 1.
nQoidslv 116 14.
xaxa nQdXri^tjJi.v 631 7.
pronimtiatio: fenerator 10 ^e^. 2.
rederguisse 4. cf supra or-
thogr.
propulBationem translationem-
ve criminis habent 896 /r. 6.
prosivum malum 470 7.
pulla ficus [an Numidica puUa ?
cf Numid. s. nom. propr.]
471 9.
rubile pirum 471 10.
rubrum mcUum 470 7.
Qvxdvri 117 14.
aavvia 416 5.
aipsa^ai 862 404.
sementivum Berum j^irum ^7110,
*axaidv 841 364.
axaXs^bsiv 116 14.
siffma 40 16.
silvestre malwm 470 7.
aiovg 247 179.
ao<p6g 261 idO.
anddixa 489 4.
andQxa et andQtovg 281 i^(7.
anoQd6riv 886 d4i.
(Travpoi) 862 idO.
(TTpofy/aZat' 116 14. axQayydXig
117 i4.
axQdyysiv 117 i4.
(Xrpcoi/yvcti; 116 i^.
axQOKpLOv 189 7.
struljiium mo^um 470 7.
avfinsnXsyiiivov (&ilaiiia)l 94 ^^.
avftnXsxxov prosodiam 808 ^8^.
symmiraciodes 84 ^.
s^n^oo^: domi suae 204 42. a
Corcura— navigare 627^. iti-
ner ad Leucatam 527 2. rure
ordinatum arbustum 192 13.
rure veni 194 20. Olympiam
non accessit 214 67. multos
incertos certare hanc rem
vidimus 82 1. flagitare pe-
cuniam 612 ^. alteri adsti-
pulatus est 646 5. magistra-
tibus praeministrabant 408
Grammatioae Bomanae fragmenta ed. FuNAioiii
89
610
Indicefl
/4. insequi Licininm fado
Aiiliam 88 1, olarescere et
resonare vooem facit 491 8,
recitare poUioebatur 497 3.
iti eam rem adintorinm ei
fWoit 496 1. numqnam per
Oiceronem mora fuit 497 3.
|>rac«ente legatis omnibus
»06 47. dum velint S6 5.
ftlkKt^¥ 869 4^r.
n^f9k¥ 117 14«
4tT .«.
(N««r »4^ IvV^l.
«^f^Vi^^r »4T i79s
(K»y^«yW 669 ^
♦iSswr 3t6« 4<»vV
<S^*vs \XX 4i?x
Mvt^^yjt^M i^mm 4TI HK
^^*»^ tt4 i*S.
v^^^ ^ ^\ a4|KUvHi^Til9t^
tata (pass.) 493 3, aasentio
128 test, 2. baednare 469
fr.4, calnmniafear(|Mi».) 107.
calvitoT 43 26. Gommiileere
896 6. complacare 396 6.
conliquisset 219 07. conse-
qui (pass,) 136 3, aniTnaft
defunctorum 631 7. dedi-
caturus foret 399 7. figola-
tum 496 adn. fimbriatnm
iHd. fiznm 190 7. fioat
[ciat cod.l 29 17. habitare
pro uti 202 37. hanrierint
196 23. indigitare 227 107.
lurchinabundum 600 8. mac-
tavit pro honoravit 26 2.
memordi 167 30. mitificet
41711. pepugi 167 30. que-
nntur 80 21. redhostiant 26
5. epepondi 167 30. tubur-
chinabnndum 600 8.
^9t9 402 13.
mv 402 13. VBs 402 13. anh
T«^ tov 402 13.
voc«m ciet 491 8.
Yoculatio pro accentue 164 9
Tolaiemnm jMntm 471 10.
ADDENDA ET CORRIGENDA
non nuLla praemUtam; ac prifmm p, 134 test. 1. 136
3. 141 1 tmci auferendi svmt in praenominibiis , quorwm
duo in codice Vindohonenai extare db Ihmo (Eh. Mus.
61, 548) sero didici, cmus commentariolum si suo tempore
cognoscere potmssem, genetivos omms nommum in -ius
per imum i apud Suetonium scripsissem. doleo eUam quod
Terentii JPhormionem ter in principio mi/nuta p IMtera scribere
malm, quam roMonem postea non tenui: in Andria quoque A
rectius qtwm a utendum erat, praeterea in longa enumc'
raUone Varronis fragmentorum error codids ma/m scripti
effedt ut in parte antevarroniam, iam typis exscripta ha^
Varronis numerorum signa um gradu dttiora essent: p, 62
test. 3 nr. 363. p. 69 fr, 44 nr. 460. p. 86 2 nr. 374.
p, 104 1 nr. 368. p. 116 12 nr. 399. p. 119 5 nr. 376.
p. 127 1 nr. 325. p. 140 12 nr. 425. pariter p. 22 test, 2
V, 8 pro 15 lege 16. p, 48 fr. 48 pro (ad fr.) 48 lege 47.
p. hl test. 24 pro (Tiro fr.) 8 lege 12. p. 86 3 adn. crit.
pro 6 lege 6. p. 134 test. 3 v. 2 lege 34. p. 147 fr. 2
pro (Varro fr.) 464 lege 463. p. 193 fr. 17 v. 5 pro
(ad fr.) 447 lege 448. p. 347 383 pro (Hyginns fr.) 13
lege 14. p. 351 400 v. 3 lege 18. ceterum molestiora
corrigam addamque non nuUa quae ad historiam Utterarum
cUiquid ponderis haibent.
p. 9 adn. de etymis vetustiorum comicorum adde Don.
adelph. 26 p. 12 W. nomina personanim in comoediis
dum taxat habere debent rationem et etymologiam. et
enim absurdnm est comicum, ^cum^ apte argumenta con-
fingat, vel nomen personae incongruum dare vel officium,
89*
612 Addenda et coixigenda
quod sit a nomine diyersiun. hinc seryus fidelis Fumeno,
infidelis Syrus vel Geta, miles Thraso yel Polanon,
iuvenis Pamphilus, matrona Mjrrina et pner Tel ab
odore Storax vel a ludo et gesticnlatione Sdrtos et item
similia. in quibus summum poetae vitium est, si qind
e oontrario repugnans contrarium diTersomqne protol-
erit, nisi per &vxlq>qcLaiv ioculariter nomen imponit, ot
Misargyrides in Plauto dicitur trapezita. id. andr. 226
j). 98 W. semper nomina comicorum servorom aot a
nationibus sunt indita, ut Mysis Syrus, aut ex acci-
dentibus, ut Lesbia yelut ebriosa a Lesbo insola, qoae
ferax est suayissimi candidissimique vini, aut a moribos
et yemilitate, ut Pseudolus, aut ex negotio, ut Cbrysalos,
aut ex qualitate corporis, ut Thylacus, aut ex specie
formae, ut Pinacium. cf. BUschl op. 3, 301. Sckmidt,
Hermes 37 {190.2) p, 1738q. 353 sq. 608 sq.
p. 17 /r. ^ V. 1 lege Arohilocho
p. 21 ie$i. 3 pro inclinatis cancellis recH ponendi sunt
i>. 29 fr. 18 V. 5 ei p. 436 fr. 1 v. 11 lege a. 667/197
p. 63 /K 21 V. 4 lunulae ^ ' d€S%mt
p. 79 Valer. praef lege reicienda
p. 85 adn. lege firagm. poet. Bom. et deinde iurispr. antehadr.
p. 149 fr. 6 V.4 adde libro ante H
p. 155 /r. 23 V. 1 adn. adde B. post p. 9, 12
p. 187 V. 2. 199 fr. 32 v. 1 adn. 228 praef ad Antiguit
V. 7 lege Berl. phil, Woch.
p. 252 posi fr. 197 adde:
[25]
l. L quod ludis pueri praesules essent glabri ac
depilis propter aetatem, quos antiqoi Bomani lydios
appellabant, ut est in lib. I Varronis de yita popoli
Romani, ideo Plaotus in Aololaria [^Oi]: ^to istum
5 gallum, si sapis, /glabriorem reddes mihi quam toIsos
lydiust'.
Non. p. 530, 21 qaod Indii — lydiQst
^ satis leddis 6 lydios
Addenda et conigenda 613
p. 256 post fr, 210 adde:
l, IL in conviviis pueri modesti ut cantarent
carmina antiqua, in quibus laudes erant maio-
rum, et assa voce et cum tibicine.
Non. p. 77, 1 assa yoce, sola vice linguae tantum modo
aut vocis humanae non admixtis aliis musicis esse voluerunt.
Yarro de vita populi Romani lib. 11: in conTiTiis — tibicine.
1 conviis Lugd,
j). 257 post fr, 213 adde:
[12]
l, IV. ibi a muliere, quae optuma voce esset,
perquam laudari; dein neniam <3antari solitam
ad tibias et fides eorum qui ludis tricas curi-
tassent. haec mulier vocitata olim praefica
usque ad Poenicum bellum.
Non. p. 145, 24 nenia ineptum et inconditum carmen,
quod a conducta muliere, quae praefica diceretur, is quibus
propinqui non essent, mortuis exhiberetur. Yarro de vita
populi Bomani lib. IIII: ibi a mullere — et fldea. Nm. p. 67, 8
Yairo de vita populi Bomani lib. IIII: dein neniam — beUmn.
cf. fr. 303. Cic. de leg. 2, 62. PoUux 4, 79. I Wehr, de
Bomanorum nenia (Gotting. 1868). H. de la ViHe de Mirmont,
Bev. de phil. 26 (1902) p. 263. 335. PMNUlson, Arch. f
Bdigionsw. 9 (1906) p. 2868q.
1 optuma] obtutum a: em. GCanterus 2 deinne (seq. ne)
Lugd. p. 145 cantari codd. p. 145 cantoris vel cantaoris
codd. p. 67 8 vides codd. p. 145 eorumque ludistricas
cursicassent: em. BuecheHer
jp. 261 fr. 225 v. 2 adn. pro i. quod lege id est quod
p. 267 fr. 236 v. 15 adn. pro Usener ibid. lege Usener,
Sitzb. d. Bayer. Akad. phil.-hist. Cl. 1892
p. 311 inscriptionem De origine linguae Latinae ad simstram
transpone
p.311 fr. 295 V. 11 adn. pro (Plut. quaest.) gr. lege R.
p. 320 fr. 303 v. 10 adn. lege xcDiimdlag
614 Addend* et cofngendft
p, 329 /r. 320 v. 44 adn. crtt. lege we&ao pro
p. 390 tesl, 2v.l lege 2013 pro 2019
j), 400 fr, 9 et 10 a/nie numerarum sigma legtf pro i*
|). 418 it$l, 2 V. 1 lege 1923 pro 1924
j). 471 ^. iO 1^6 yolaemmn
|>Mfir^iim deest p, 6 ics^. r. 1 post Senr. — />. 31 fir. 24
t>. 15. 32 Usl, 3 V, 2. 170 /r. ^4 v. iO adm. jmi id. in
id iUd. — i>. 171 /r. 28 post alter e^ oli&t; ddemdmm
est p, 12 /V* 10 V, 8 adn. post ad. — p. 150 /r. 10adm.cHL
posi Keil fi ol.
Hy;^^ de-es^ p, 44 /r. 5/2 r. 1 post fadendL — jp. 127
test. 1 i\ 7 ante sed. — p. 291 /r. ^(? t^. 5 olfi. post
digamma, uhi virgfdam dele post yau. — p. 327 /r. 5^
t>. 7 aN<f iiihil; delenda est p. 31 fr. 24 v. 16 post esse. —
p. 458 /V*. 1 €tdn. v. 7 ante inqnit et oZ.
DIE KULTUR DER GEGENWART
IHRE ENTWICKLUNQ UND IHRE ZIELE.
HERAUSGEQEBEN YON Prof. PAUL HINNEBERQ
— ^^— ^— TEIL 1 ABT. 8. — _i»^—
DIE GRIECHISCHE UND
LATEINISCHE LITERATUR
UND SPRACHE
BEARBEITET VON U. VON WILAMOWITZ-MOELLENDORFF.
K. KRUMBACHER. J. WACKERNAGEL. FR. LEO. E. NORDEN.
F. SKUTSCH.
2., vermehrte und verbesserte Auflage
[VIII u. 494 S.] Lex.-8. 1907. geh. M. 10.—, in Leinwand
geb. M. 12.—
I n h a 1 1 : I. Die griechische Literatur und Sprache. Die
griechische Literatur des Altertums: U. v. Wilamowitz-Moellen-
dorff. — Die griechische Literatur des Mittelalters: K. Krum-
bacher. — Die griechische Sprache: J. WackemageL — II. Die
lateinische Literatur und Sprache. Die rOmische Literatur des
Altertums: Fr. Leo. — Die lateinische Literatur im Obergang*
vom Altertum zum Mittelalter: E Norden. — Die lateinische
Sprache: F. Skutsch.
„In grofien Zflgen wird uns die griechisch - rdmische Kultur als eine kon-
tinuierliche Bntwicklung vorgefQhrt, die uns zu den Grundlagen der modernen
Kultur fQhrt. Hellenistische und christliche, mittelgriechische und mittel-
lateinische Literatur erscheinen als Qlleder dieser grofien Entwicklung, und
die Sprachgeschichte erdffnet uns einen Blick in die ungeheuren Weiten, die
rOckwarts durch die vergleichende Sprachwissenschaft , vorw&rts durch die
Betrachtung des Portlebens der antiken Sprachen im Mittel- und Neugriechischen
und in den romanischen Sprachen erschlossen sind."
(Deutsche Literaturzeitung.)
Probeheft und Spezial-Prospekt '■^^ ^ZZ Z
Herausgebers , der InhaltsQbersicht des Gesamtwerkes , dem Autoren-Ver-
zeichnis und mit Probestflcken aus dem Werke) umsonst und postfrei vom
Verlag.
VERLAO VON B.O. TEUBNER IN LEIPZIO UND BERLIN
Terlas ^on ^O.TeQbMier in Leipzig uiid Berlin.
PUtotogie. VoiL Prof . Ei
A- 'Taiemaa. T^ n- »4 S-] gr. a 1907. geh..C 4.80, in Lek-
Zieses Kaaqieauiiziin. iac one ▼•lHiff nmyfffciiTtite vad tcdemteBd erwQitezte AaagsM
-«nt ies . i^iiii ra CTUSinea of ifaie Hisiorr of niloiogy (S. Asfl. 1903). BEMiptaweck dei
Bocaes J9C. aia ^^itaaeisan. fSlr T"ii» i liiilnniiU ■iingiiB am dienett; doeh dllzfte ea sidi
^irht ainidpr Km ?«S7scacaiiiiim enpfe&In.
In «na«n ^ »:^*»«^ ^nd ttbczsiciuiicikisr Foam gibt es aadL den <f»i»i<»tt»ii<l<m Abacimitteii <
lr««r 3^«r:f xad Eincealoiuf ds P^fintngae. aovie der TBrThiedenen HrfiMwnimifitiwotitrtHffii
-^intsi ,_ 3»?r?lif k •Sber die bedenaendaSffiB. TieiUeler der llHeiliiiiiBwiiniiiiHfTiafl nnd i2iT«r
'^^rk» :ieb-«c «eacimelgaeiL. Aoer aorsfiJgg geinrhteten Litantanngmbeao. Bna BucJi liili^
^xnem wtrklieiien BiedArSnm ab« dik one dae gvkae Ccbiet innfaneffnnlf DnxstBlIimg^ der 6r-
MhicnTg :«»' IT—Miii iiiMi HLualaase fl>» ihee|it aoch nieiit Torbaaden ist.
Von R Usener. |T u. 259 S.] gr. 8. 1907
geii. Jt 5. — . in LeinmAd geb. JL 6. —
Aoa den nocb. nicIiE TeroffiHitTiehtHi kTrineien SAziften TJaenen ut hier eine Ans-
wahl ▼<>& Tarc»^«a. und Aitfiirtpn "——*■*' c i '* ', die fBr einen weitein liOeerkreiB
b*>«Qnims and. Sie aoQen, ^Amw.. die Ar gewehichtliehe Wi— enschafl Terathndnit» nnd
T<*ibuJune hab^ai, inab«aaad»e eher jungen Hiilolog» Anregnng nnd Ezhebniig brin.gen
und ihnen ein BlLd g^oi Ton der Hobe nnd Weite der iriwfifiiinTiBflTinhfm Ziele dieser
Fhilologie-^. Den InbAls bild^ die Abheadhmgen dieaes groBen dahingegangenen Meisters.
£a 9xnd dies: Fhilologie jsnd Gf^rlrichtnriinipn schsft, Mydiologie, Organiaation derwissen-
schaftlichen Arbeix. ttbtf Tergleichende Sitte»- nnd "R^l»#^;gfi^chiff*»tft, Gebort nnd Kindheit
Cbristi; Pelngia. die Pezie am der Cfsrhiphte eines Bildes). AIs Awfcmny heigefilgt ist
die IioTelle ,^e ilncht Tor dem Weibe*^, die als Benrbeitnng einer altchristlichen
Legende dch nngeawimgm. MisrhTieftt.
Ana^wiUle Uelse SekriflcB. Ton Heinrich Gelzer. Mit einem
Bildc Gelzers. [T u. 429 S.J gr. 8. 1907. geh. Ut 5.—, in Lein-
wand geb. ^C 6. —
Die hier geaaametten Aafutze -wenden sieh nn die weiteren Kreise der Oebildeten.
Bie ersten drei fohren in die bjxentinische Zeit ein, die dam Verf. besonden nahe lag.
Sie beachaftigen sieh mit einem grieehischen Tolksschzillsteller des 7. Jahrhanderts
(Ijeomtios ^on XeapoUs^. dem Teihaltnis Ton Staat nnd Kirche in Bysans, sowie den
KonzOien als Beichsparlamenten. Die folgenden Schildemngen des annenischen Klosten ,'
San Lauaro in Tenedig, nnd des altasten Gotteshanses diesseits der Alpen, St. Manzice,
sowie der Antetx pro monachis zeigen als einen gans 8i>esiellen Charaktezzog Oelzen
eelne TorHebe fBz KlOstez nnd MOnehtiim. Bafi ez abez tzotadem kein Mann waz, dei
sich in seine Stadiezstnbe znzaekzog, sondezn dessen Beobachtnng nnd Uzteil ganz den
staatlichen vnd VtwMi«»i**»wi Iie1>en seinez Zeit gehOzte, beweisen Aofs&tze flbez Biscbof
Ton Hefele nnd seine Bede anf den GzoBhezzog Cazl Alexandez. Ganz besondezes IntezesK
dOzfen abez seine «Wandeznngen nnd Gespzache mit Eznst Coztins**, sowie sein AnfMtx
flbez Jacob Bozkhazdt ezregen, da sie eine FOlle nnmittelbazer Aufieznngen diesez beidcB
enthalten. So ist diese Answahl wohl geeignet, eine Tozstellnng von Gelzezs ▼ielseitige&
Intezessen nnd von seinez schazfiimziasenen PezsOnlichkeit zn geben.
Pompeji. eine heUenistiselte Stadt in Italien. Yon Professor Pr
Friedrichv. Dnhn. Mit 62 Abbildungen. |TVn. 115S.] gr.8. 1906
geh. JC 1. — , in Leinwand geb. JC 1.25.
Sucht, durch zahlreiche Abbildungen untersttltzt, an dem besondezs gzeifbam
Beispiel Pompejis die ^bertragung der griecluschen Kultnr und Kunst nach Italien, lir
Werden zur Weltkultur und Weltkunst veret&ndlich zu machen, wobei die Hanptpiha««-r
der Entwicklung Pompejis, immer im Hinblick auf die gestaltende Badentnng, die gex%ci
der Hellexdsmus fttr die AusbUdung der Stadt, ihrer Lel^ens- und Kunstfdzmen gdiab:
hat, zuT Darstellung gelangen.
Verlag von B. O. Teubner in Leipzig iind Berlin.
GrundriA der Oescblcltte der klassisehen Philolo^e. yon Frof. Di.
A. Grudeman. [YI u. 224 S.] gr. 8. 1907. geh. JC 4.80, in Lein-
wand geb. JC 5.20.
DieBes Kompendlnm ist eine vOllig ximgearbeitete tmd bedeutend erweiteite Ansgab«
Yon des YerfasserB Ontlines of the HiBtory of Philology (5. Anfl. 1902). Hanptsweck dea
Bnches ist, als Yademekum fttr UniyerBitfttBTorleBnngen zn dienen; dooh dtlrfte es sich
nioht minder znm Selbststndinm empfehlen.
In engem Bahmen nnd tLbersichtlicher Form gibt es nach den einleitenden Abschnitten
ttber Begiiff nnd Einteilnng der Philologle, sowie der yerschiedenen Behandlnngemethoden
einen tjberblick tLber die bedentendsten Yertreter der Altertnms-wiuenschalt nnd ihrer
Werke nebst reichhaltigen, aber sorgfftltig gesichteten Literatnrangaben. Sas Bnch hiUt
einem wirklidhen BedtLrfnis ab, da eine das ganse Gebiet nmfassende Dantellnng der 6e-
schiohte der klassischen Philologie tlberhanpt noch nicht vorhanden ist.
Yortrftge nnd Aufsfttze. Yon H. Usener. [V u. 269 S.] gr. 8. 1907.
geh. JC 5. — , in Leinwand geb. «^6. —
Ans den noch nicht verdffentliohten kleineren Sohrifton Useners ist hier eine Ans-
wahl Ton Yortrftgen nnd Anfs&tzen zusammengesetzt, die fOr einen weiten liozerkreifl
bestimmt sind. Sie soUen „denen, die ftlr geschichtliohe WissenBohalt YerstftndniB nnd
Teilnahme haben, insbesondere aber jnngen Philologen Anregung und Erhebnng biingen
und ihnen ein Bild geben Ton der HOhe nnd Weite der wissensohaftliohen Ziele dieser
Philologie". Den InhiBdt bilden die Abhandlnngen dieses grofien dahingegangenen. Meistezs.
£s sind dies: Philologie und Geschichtswissenschaft, Mytiiologie, Organisation derwissen-
schaftlichen Arbeit, tlber Tergleidhende Sitten- und Beohtsges(diichte, Oeburt nnd Kindheit
Ghristi; Pelagia, die Perle (ans der Gesohiohte eines Bildes). Als Anhang beigefllgt ist
die NoTelle „Die Flncht Tor dem Weibe", die alz Bearbeitnng einer altchiiztliehen
Legende sich ungezwungen anschliefit.
AasgewUilte kleine Schriften. Yon Heinrich Gelzer. Mit einem
Bilde Gelzers. [Y u. 429 S.] gr. 8. 1907. geh. ^ 6.—, in Lein-
wand geb. JC Q. —
Die hier gesammelten Anfsfttze wenden sich an die weiteren Kreize der 0«bildeten.
Die ersten drei ftLhren in die byzantinische Zeit ein, die dem Verf. besonderz nahe lag.
Sie beschftftigen sich mit einem griechischen Yolksschriftsteller des 7. Jahrhnndeits
(Leontios Ton Neapolis), dem Yerhftltnis Ton Staat nnd Kizohe in Byzanz, zowie dea
Konzilien als Beichsparlamenten. Die folgenden Sohildemngen des armenischen Klosten
San Lazzaro in Yenedig, und des ftltesten Gotteshauses diesseits der Alpen, St. Manrice,
sowie der Auftatz pro monachis zeigen als einen ganz speziellen Charaktersnif Gelzen
seine Yorliebe fCLr KlOster und MOnohtnm. Dafi er aber trotsdem kein Mann war, der
sich in seine Studierstnbe zurtlckzog, sondem desBen Beobadhtung nnd Urteil ganz dem
staatlichen und kirchllchen Leben seiner Zeit gehOrte, beweiBen Aufsfttze liber Bischof
Ton Hefele und seine Bede auf den Orofiherzog Garl Alexander. Ganz besonderes JntereMc
dtLrfen aber seine „Wanderungen und Gesprftche mit Emst Gnrtins**, sowle sein AnfBsti
tLber Jacob Bnrkhardt erregen, da sie eine FtLlIe unmittelbarer Aufiemngen dieser beiden
enthalten. So ist diese Answahl wohl geeignet, eine Yorstellnng Ton Gelzers yielseitigea
Interessen und Ton seiner scharfnmrissenen PersOnlichkeit zn geben.
Pompeji. eine heUenistlselie Stadt in Italien. Yon Professor Dr. t
Friedrich V. Duhn. Mit 62 Abbildungen. [lYu. 116S.] gr. 8. 1906 {
geh. JC 1. — , in Leinwand geb. JC 1.26.
Sucht, durch zahlreiche Abbildungen untersttLtzt, an dem besonders greifbarsD
Beispiel Pompejis die Obertragung der griechiBohen Kultnr und Knnst nach ItaUen, i^
Werden zur Weltkultur nnd Weltknnst Terstftndlich zu machen, wobei die Hanptpbss«B
der Entwicklung Pompejis, immer im Hinblick auf die gestaltende Bedentnng, die gersd«
der Hellenismus fttr die Ausbildnng der Stadt, ihrer Lebena- und Kunstformen gehs^t
hat, zur Darstellung gelangen.
The boiTOwer must letum tfais item on or befoce
the last date stamped below. If another user
places a recall for tfais item, die borrower will
be notified of tfae need for an eailier letunL
Non-receipt ofoverdue notices does nat exempt
the borwwerfrom overdue fines.
Harvard CoUege Widener library
Cambridge, MA 02138 617-495-2413
Please handle with care.
Thank you for helping to presorve
library collections at Harvaid.
. CONSERVEDj
iuRVARDCOLLiS^P
UBRARY
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11