Skip to main content

Full text of "Grammaticae Romanae fragmenta collegit"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  tliis  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  lcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  thisprojcct  and  hclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http://books.qooqle.com/| 


GRAMMATICAE  ROMANAE 

FRAGMENTA 


COLLEGIT  RECENSUIT 


HYGINUS  FUNAIOLI 


VOLUMEN  PRIUS 


HCMVII 

LIPSIAB 
IN  AEDIBUa  B.  G.  T"ET3B^m\ 


I 


^ 

a 

^ 


'•o«J\«>' 


Lni-'. 


1 

1     -i 

1 

•w 

-1    -.' 

r.  !. 


PRAEFATIO 

disiecta  grammaticonLiii  frosta  ut  colligerem  ante  hos 
tres  fere  amios  Baecheler  mihi  auctor  fuit:  en  habes, 
lector,  studiorum  primitias,  quas  quaeso,  qualescumque  sunt, 
benigne  accipias.  non  multa  deesse  spero,  multa  perpolita 
non  esse  scio,  alia  fortasse  errata  erunt,  quae  tironi  bene- 
Yole  ignosces.  ac  praesertim  doleo  quod  in  auctorum 
rerumque  nominibus  decurtandis  non  semper  constans  fai, 
ut  p.  107  fr.  1. 100,  2.  113, 8.  116, 13  Varronis  Florentinum 
codicem  primum  'Flor.'  indicavi,  deinde  ^F';  quod  idem 
interdum  in  litteratura  accidit  (cf.  Addenda  et  corrigenda). 

de  ratione  libri  haec  monenda  sunt.  in  quattuor  scilicet 
partes  ex  temporum  rationibus  divisus  grammaticos  vetus- 
tiores  usque  ad  Tiberii  aetatem  continet:  grammaticis  acce- 
dunt  varii  scriptores,  sive  nomina  enodaverunt  sive  granmia- 
ticam  Htterasque  tetigerunt;  in  quibus  tamenbrevitatis  causa 
intra  terminos  eorum,  quorum  fragmenta  tantum  habemus, 
manendum  fuit.  quod  autem  Lucilium  inter  grammaticos 
rettuli,  noli  errori  tribuere;  eum  enim  ab  Accio  separandum 
non  esse  putavi.  Festi  locos  verbis  'alii  dicunt'  et  sim. 
incipientes  suscipere  non  potui,  nisi  totum  opus  exscribere 
volebam.  reliquias  ita  disposui,  ut  certae  semper  a  dubiis, 
incertae  sedis  res  a  certae  sedis  fere  semper  seiungerentur; 
quae  tamen  ratio  in  Yarrone  tenenda  non  fiiit,  ne  eae  nimis 
dispertirentur:  hic  igitur  potissimum  discriminis  signis  uti 
necesse  fuit.  ceterum  in  praeceptis  grammaticis  rerum, 
in  etymis  litterarum  ordinem  secutus  sum.  vitae  etiam 
librorumque  testimonia,  quoad  fieii  potuit,  omTna.  ^xci\?Q^\ 
ubi  longior  matezda  suppeditabat,  in  gra^MKi^  ^^o^^-^. 


VI  Praefatio 

in  indicibus  conficiendis  comiter  me  adiuverunt  amici 
optimi  lAistermann  et  PBecker,  seminarii  pliilologorum 
Bonnensis  seniores.  in  libro  autem  emendando  ultro  imhi 
operam  dedit  FSolmsen,  qui  magna  ex  parte  plagulas  legit; 
nec  defuit  Vitellii  prompta  voluntas  auctoritasque.  consiliis 
etiam  FBamorino  et  BSabbadini  me  adiuverunt.  his  omni- 
bus  yiris  gratiam  habeo  magnam.  sed  nemini  tantum  me 
debere  profiteor  quantum  Buechelero,  eiusque  nomen  auspi- 
catissimum  libri  exordium  esse  volui,  ut  quae  ab  eo  accepi 
ei  redderem.  non  solum  enim  publice  et  privatim  docendo 
auctor  et  dux  operis  ftdt,  sed  in  plagulis  etiam  emendandis 
multa  et  pulchra  addidit,  complura  falsa  reiecit,  alia  manca 
supplevit  aut  obscuriora  illustravit.  quod  si  tamen,  prae- 
stantissime  magister,  hoc  donum  meum  summo  viro  non 
satis  dignum  est,  Plinii  verba  in  memoriam  redigas  yelim: 
^dis  lacte  rustici  multaeque  gentes  et  mola  litant  salsa 
qui  non  habent  tura,  nec  ulli  fuit  vitio  deos  colere  quoquo 
modo  posset'. 

Dabam  Bonnae  mense  Augusto  MGMVII. 


SIGLA 

Anecd.  H.  =  Anecdota  Helvetica  {Gramm,  Lat  suppl.  ed.  Hagen) 
CAF  ==  comicorum  Atticorum  fragmenta,  ed.  Kock 
CGF  =  comicortm  Graecorum  fragmenta,  ed.  Kaibel 
CGK  {GLK)  =  corpua  grammaticorum  Latinorum,  ed.  KeU 
CGL  =^  corpus  ghssariorum  Latinorum,  ed.  Goetz  et  Grunder- 

ma/nn 
CIA  =  corpus  inscriptionum  Atticarum 
CIL  ==  corpus  inscriptionum  Latinarum 
FHG  ==  fragmenta  historicorum  Grascorum,  ed.  CMueller 
F  Plt  =  fragmenta  poetarum  Bomanorum,  ed.  Baehrens 
HBF=  historicorum  Bomanorum  fragmenta,  ed.  Peter  {Lipsiae 

1883) 
HBB  =  historicorum  Bomamrum  rdiquiae,  ed.  Peter  {Lipsiae 

1906) 
lA  =  iurisprudentiae  antehadrianae  quae  supersunt,  ed.  Bremer 
IGronovius  ==  lacobus  Crronovius 
IFGronovius  =  loa.  Fr.  Chronovius 
OBF^  =  oratorwm  Boma/norum  fragmenta,  ed.  Meyer  {Twrici 

1842) 
Pauly-Wiss.  BE  {Pauly  BE)  =  Pauly -Wissowa   {Pauly) 

BecU-Encydopadie 
PLG  =  poetae  lyrici  Graeci,  ed.  Bergk 
PL  M  =  poetae  Latini  minores,  ed.  Baeh/rens 
SEP  =  scaenicae  Bomanorum  poesis  fragmenta,  ed.  Bibbeck 

{Lipsiae  1897  et  1898) 
Serv.  {Dan.)  significat  verha  quae  affermtur partim  additamenta 

Danielis  esse. 
verba  wnds  ^ita^  inclma  addita  vel  suppleta  swnt,  caivt^V» 

[itaj  spuria,  [ita]  adnotata. 


Vm  Sigla 

t  m  contextu  orationis  verba  corrupta  indicat,  f  ante  numeros 
fragmentorum  Itbros,  u/nde  haec  sum^pta  sint,  nominatos  non 
esse  monet. 

*  indicat  dubium  vel  scriptortbus  coniectura  tributum  fragmentum, 
**  lcuiunam,  ....  codicum  vacuum  spatium,  —  verba  omissa, 
///•ramram. 

Festtm  attuli  secwnd/um  paginas  Muelleri,  grammaticos  Latinos 
Keilii,  Nonium  Merceri  (versum  Lindsayi),  Suetonium  Eeiffer- 
scheidii;  ca/rmina  Saliorum  secundum  num^ros  Maurenbrecheri, 
Catonem  lordani,  Ennium  Vahleni,  legem  XII  tdbularum 
Schoellii,  Luctlium  Marxii,  Plautum  Leonis. 


PROLEGOMENA 

A.  DE  LUDIS  LITTERARUM 
ET  MAGISTRIS 


Suei.  de  gratnm,  t  =.  Yarro  />*.  390  gramxnatioa  Bomae  ne 
in  U8U  quidem  olim,  nedum  in  honore  ullo  erat,  rudi  scilioet  ac 
bellicosa  etiam  tum  civitate  necdum  magnopere  liberalibus  dis- 
ciplinis  vacante. 

antiquissimi  ludi  litterarum  msm^orantur  a  lAvio  3,  44,  6. 
9,  36,  3.  6,  25,  9,  Dionys.  H.  11,  28.  PliU.  Bom.  6.  de  eorum 
appdlatione  cf.  Festus  p.  347 <^,  31.  de  materia  docendi  Plaut. 
most.  126,  Cic.  de  leg.  2,  9.  59  (Schoell,  leg.  XII  tab.  p.  4), 
Varro  de  vita  p.  B.  ap.  Non.  p.  77 ,  2.  Hor.  ep.  2,  1,  69. 
universe  de  re  cf.  L  Friedldnder ,  Darstell.  au^  d.  Sittengesch. 
Itoms^  3,  331  sq.  Eckstein,  Encycl.  d.  Erzieh,-  u.  Unterrichtsw.* 
4,  204  sq.  de  magistris  praesertim  AHillscher,  Fleck.  JaJvrhh. 
suppl.  18  {1892)  p.  355  sq.  EJullien,  les  professeurs  de  littira- 
ture  dans  Vandenne  Bome  {Paris  1885).  lESandys,  History 
of  class.  scholarship  {Camhridge  1903)  p.  105  sq.  166  sq. 

1.  Sud.  de  gramm.  1  =  Yarro  fr.  320  initinm  quoque 
eius  [grammaticae]  mediocre  extitit,  si  quidem  antiquissimi 
doctorum,  qui  idem  et  poetae  et  semigraeci  erant  (Livium 
et  Ennium  dico,  quos  utraque  lingua  domi  forisque  do- 
cuisse  adnotatum  est),  nihil  amplius  quam  Graecos  inter- 
pretabantur,  aut  si  quid  ipsi  latine  composuissent  praele- 
gebant.     de  Ennio  vd.  p.  38q.  7sq. 

2.  PhU.    quaest  B.  59    dijfh    d'  T]Q|avto    v^i6%o^    ^v^a- 


X  Prolegomena 

KaqpCXiog  ccTtsXevd^EQOg  Kccq^lXIov  xov  TCQcorov  yccfistriv 
iK^aXovrog.  ^.  Carvilius  Buga  a.  520/234  consul  fuit,  qua 
aetate  Carvtlim  Itbertus  eius  au^ctoritate  floruisse  credendus  est. 
de  Carvilio  grammatico  vd.  p.  3. 

3.  Plut.  Cato  ma.  20  yaqUvra  dovXov  bXib  yqafi^a- 
xKSriiv  ovo^a  XCkcDva  Ttokkovg  diddCTiovra  Ttatdag. 

4.  Flut.  Aem.  Paul.  6   ov   yag  fiovov   yQa(jLiiarLKol   Y.al 

CotpKSral  %al  ^rjroQEg^   alXa  Kal  TtXdarai  —  '^'EkXrivEg  rjCav 

TtEgl  xo^g  vsavlcSKOvg.    haec  tempus  ante  hellum  Macedonicum 

respidv/nt.    id.  ibid.  33  ra  rsKva  rov  §a6iXEcag  riysro  8ovXa 

Kal  cijv   aifroig   rqoq>i(ov    %al   dcdaiSKdXcov   Tial   TtaLdayayy&v 

dEdaKQViiivcov  oxXog  [a.  587/167].  cf.  Polyb.  32,  10 
(a.  588/166). 

hac  antecratetea  aetate  una  ciim  grammaticis  rhetores  et 
philosophi  Graeci  Bomae  docehant;  cf.  Athen.  12,  547  (^. 

II 

Suet.  de  gramm,  4  appellatio  graxninaticorum  Graeca  con- 
suetudine  invaluit,  sed  initio  litterati  vocabantur.  —  veteres 
grammatici  et  rhetorioam  dooebant,  ao  multorum  de  utraque  arte 
commentarii  feruntur.  seoundum  quam  oonsuetudinem  posterio- 
fi  res  quoque  ezistimo  (luamquam  iam  discretis  professionibus  ni- 
hilo  minus  vel  retinuisse  vel  instituisse  et  ipsos  quaedam  genera 
meditationum  ad  eloquentiam  praeparandam,  ut  problemata  para- 
phrasis  allocutiones  ethologias  atque  alia  hoc  genus,  ne  scilicet 
sicoi  omnino  atque  aridi  pueri  rhetoribus  traderentur. 

cf.  Orhil.  fr.  2.  Nepos  fr.  14.  Mess.  Corv.  fr.  5.  de  officio 
grammatici  cf.  Varro  fr.  234  sq.  et  Chtdeman,  Grundr.  z.  Gesch. 
d.  class.  Phil.  {Lpz.  1907)  p.  4  sq. 

7  meditat.  Vindob.  Ottoh.  institutionum  superscr.  Tmedi- 
tationum  Neap.  institxit.  in  mg.  meditat.  Gudian.  institut.  rell. 
cf.  Ihm,  Bh.  Mu8.  61,  550     8  aethiologias  (-tliy-):  em.  BeroaldvjS 

5.  Suet.  de  gramm.  2  =  Varro  fr.  320  primus  igitur, 
quantum  opinamur,  studium  grammaticae  in  urbem  in- 
tulit  Crates  Mallotes  Aristarchi  aequalis,  qui  missus  ad 
senatum  ab  Attalo  rege  inter  secundum  ac  tertium  Puni- 

6  cum  bellum  sub  ipsam  Ennii  mortem  [a.  5851 169\  cum 

regione  Palatii  prolapsus  in  cloacae  foramen  crus  fregisset, 

per  omne  legationis  simul  et  valetudinis  tempus  plurimas 

Wroasis    subinde     fecit    assidueque     diasftx\ji\.    «^^    TiCi^\x\s» 


De  ludis  litterarum  et  magiatris  XI 

exemplo  fuit  ad  imitandum.  hactenus  tamen  imitati,  ut 
carmina  parum  adhuc  divolgata  vel  defunctorum  amico-  lo 
rum  yel  si  quorum  aliorum  probassent,  diligentius  retrac- 
tarent  ac  legendo  commentandoque  etiam  ceteris  nota 
facerent.  legatio  Cratetis  eadem  esse  videtur  quae  ad  a.  586/168 
a  Livio  memoratwr  {45,  13,  12;  cf,  Leo,  Pl  F,  p.  29  adn.  1). 
aJiter  Jullien  p.  369.  cf.  etiam  Sandys  p.  156  sq.  ceterum  vim 
Cratetis  ad  Bomanorum  grammaticam  altius  tolli  non  licere, 
verba  ^quantum  opinamur'  ostendunt  (cf.  praesertim  Su^semiM, 
Griech.  Litt.  d.  Alex.  2,  4sq.).  adn.  crit.  vd.  apud  Varr.  l.  c. 
de  Cratete  cf.  CWachsmuith,  de  Cratete  Mallota  {Lipsiae  1860). 

6.  a.  594/160  Isocrates  grammaticus  captivus  a  Syria 
Bomam  venit,  sed  is  mente  captus  (Polyb.  31, 33, 5.  32, 4, 2.  3,  6. 
Diod.  31, 29). 

7.  Cic.  Brut  104  fuit  Gracchus  [Tiherius  a.  591/163 
naius]  diligentia  Comeliae  matris  a  puero  doctus  et 
Graecis  litteris  eruditus.  nam  semper  habuit  exquisitos 
e  Graecia  magistros,  in  eis  iam  adulescens  Diophanem 
Mytilenaeum  Graeciae  temporibus  illis  disertissimum.  6 
cf  Plut.  Ti.  Gr.  8.  20.  Plut.  C.  Gr.  19  ^  KoQvriXla  —  rjv 
di  7CoXv(piXog  %al  6uc  q>LXo^svlav  eixQcimiog^  ael  fiev  ^EXXri-' 
vmv  xal  (pi^Xokoydov  neQi  avxiiv  ovroav.  Yal.  Max.  4,  4,pr. 
Comelia  Gracchorum  mater,  cum  Campana  matrona  apud 
illam  hospita  omamenta  sua  pulcherrima  illius  saeculi  lo 
ostenderet,  traxit  eam  sermone,  <^donec^  e  schola  redirent 
liberi,  et  ^haec'  inquit  ^omamenta  sunt  mea'. 

11  donec  add.  Gertz  dum  vg. 

8.  Strdbo  14,  650  %al  IkaaxQaxog  de  6  a6eXg)bg  xov 
^AQtCxodrifiov  \cf.  test.  24\  %al  aXkog  ^AQtGxodrjfiog  ave^tffibg 
aircov  6  7CaL6sv0ag  Mayvov  UofiTCiqLOv  a^tokoyot,  ysyovaCc 
ygafifiaxMoL  ad  spatium  annortm  654/100 — 664/90  deducimu/r 
{HiOscherp.  378).  cf.  Susemihl  2, 183sq.  Gercke,  Bh.  Mus.  62, 119. 

9.  Cic.  Brut.  312    eodem    tempore   [a.  673/81]  Mo- 
loni   dedimus    operam;    dictatore    enim    SuUa  legatus   ad 
senatum  de   Bhodiorum  praemiis  venerat.     fortasse  Apollo- 
nius  Molo  iam  anno  667/87  alteritis  Ehodi(ynim  lcgatioKixs  cum 
Posidomo   (JP^ut.  Mar.  45)  particeps    fuerat    ^Cic.  Brut.  ^OT , 

^«aw  Jikwm  seclusit  Bake).     idem  cim,  rhctorica   grttwmatxwKW. 


Xn  Prolegomena 

artem  professus  est  {cf.  Marx,  Berl.  phil.  Woch.  1890  p.  1007). 
tmiverse  Brzoska,  Pauly-Wiss,  RE  2,  141  sq. 

10.  Plut.  Cato  mi.  1  to5  fiivzoi  Ttatdaydoycli  rbv  Kd- 
T(ova  [a.  659/95  natum\  Tteld^sad^aL  fisv  Xiyov6L  Tial  TtoLStv 
aitav  xo  nQO0rarr6(isvov  y  s%d(Srov  ds  ri^v  airtav  aTtairslv 
%al  rb   did  rl  Ttvvd^dvscd^ai.     tuxI  yaQ  fjv  yaQisig    6  naida- 

5  y(Qybg  airtov  xal  Xoyov  s%{ov  rov  mvdvXov  nQoysLqorsQOv^ 
Svofia  SaQTtrjdcov. 

11.  Suidas p.299B.  JLovvaLog^AXs^avdQSvg^  ©(>«§ 
6s  ^^Tuxiy  &Jtb  rov  narQbg  TrjQov  TTJQog  rovvofia  oiXri^slg^ 
j4QL6rdQiov  fiad^rjriig  yQafifiarLKog^  og  i6o(plGrsv0sv  iv  ^Pioiirj 
ijti  nofinriCov   rov    fisydXov   xai   i^rjyrjGaro   TvQavvlcovL   tw 

5  TtQorsQOi^  Ovvira^s  rd  nkslGra  yQafifiarknd  rs  rm  avvray- 
fiarLKa  xal  'bnofivrifiara.  cum  Aristarchus  anno  circiter 
610/144  mortuus  sit  {GBusch,  de  biblioth.  Alexandr.  qui 
feruntur  primis  p.  51  sq.),  eius  disdpulus  Dionysius  inter  annos 
684/70 — 702/52  {iTtl  Ilofinriiov)  vix  docere  potuit  {cf.  Hillscher 
p.  360.  Cohn,  PauJy-Wiss.  BE  5,  977/134);  sed  Suidas  in 
temporibus  definiendis,  praesertim  a  Ptolemaeo  Euergeta  II 
{a.  608/146—637/117)  usque  ad  Augustum  {Bohde,  Bh.  Mus. 
33,  168  adn.  6  al.),  incuria  peccavisse  videtur,  non  aliter  atque 
in  Asinio  PoUione  Trdlliano,  quem  Timagenis  {cf.  Sen.  de 
ira  3,  23)  schola  suscepta  Borime  inl  IIofiTtriiov  rov  fisydXov 
item  docuisse  dicit.  nam  qmd  Clinton  verba  Zg  —  fisydXov  trans- 
ponens  ad  Tyrannionem  rettulit,  minime  satisfacit;  Suidas  enim 
auditores  sub  magistri  nomine  tangere  solet,  alia  de  iis  suo 
cuiu^sque  loco  exponit.  aliter  de  re  iudicat  Susemihl  2,  168 
adn.  139.    Sandys  p.  138. 

2  xal  add.  Marx,  Berl.  phil  Woch.  1890  p.  1007  TrJQov 
TijQog]  cf  Su^emihl  ibid. 

12.  Suidas  p.  61  B.  ''AXi^avdQog  6  MtXi^aLog^  og 
IIoXvlariOQ  insKXiqd^ri  xal  KoQvrjXLog^  SiorL  KoQvrjXlco  Asv- 
rovX(p  aiifiaXoirLa^slg  iitQdQ"^  xai  avr&  naLdayayybg  iysvsro^ 
slra  rjXsvd^SQCod^rj.   rjv  6s  iv  ^Pcofiri  ini  roov  2JvXXa  xq6vg)v  xoti 

6  inl  rdds.  avrjQi&rj  8s  iv  AavQSvratg^  inb  nvQbg  rrjg  oLKiag 
q>^aQsiarig'  ^^^  V  yw^  avToi;  ^EXivrj  fiad^ovaa  t6  avfi^dv 
aTtrjy^aro.    rjv  ds  yQafifiarLTibg  r&v  KQdrrjrog  fiad^rjr&v,    ovrog 

iTvr/^paips  /Si^Xla  d^iS^fiov  KQsirrco^  xal  Ttsql  ^Pcofirig  ^L^Xia 
«5f^»'.     Serv.  Dan.  Aen.   10,  388  \ioc  totvxm  k\^iL^Ti^feT 


De  ludifl  litterarum  et  magistris  XITT 

Polyhistor   tradit,    quem  Lucius  Sulla   civitate   donavit  lo 

[a.  673/81].     Suet,  de  gromm.  20  C.  lulius  Hyginus  — 

studiose   et   audiit  et  iniitatus  est  Cornelium  Alexan- 

drum  grammaticum  Graecum,   quem  propter  antiquitatis 

notitiam  Poljhistorem  multi,  quidam  Historiam  vocabant. 
qimm  late  verha  Suidae  inl  rdds  extendenda  sint,  ea  res  docet 
guod  Alexander  Hyginum  instituit  (cf.  Hygin.  test.  2).  eiusdem 
in  magisterio  «ixft^  ah  anno  circiter  684/70  statui  potest,  in 
agitatione  litterarum  aliquanto  posterior  (cf.  Unger,  Philol.  47, 
177  sq.).  reliquias  vd.  ap.  Mueller,  FHG  3,  206  sq.  ceterum 
ef.  Schwartz,  Pauly-Wiss.  BE  1,  1449/88.  ah  eo  distinguendus 
esse  videtur  Alexander  Peripateticus  Crassi  magister  (Plut.  Crass,3; 
ef.  Unger  ibid.  182  sq.). 

hoc  temporum  spatio  magna  apud  Bom^nos  au>ctoritate  duo 
Stoici  philosophi  valuerunt,  Panaetius  Cratetis  discipulus  eiusque 
auditor  Posidonius.    de  circulo  Scipionis  cf.  Cic.  de  or.  2,  154. 

13.  de  Lampadione  et  Vargunteio  cf.  infra  p.  21.  50. 

14.  Suet.  de  gramm.  2  =  Varro  fr.  320  Lucilii  sa- 
turas  —  legisse  se  apud  Archelaum  Pompeius  Lenaeus, 
apud  Philocomum  Valerius  Cato  praedicant.  de  Arche- 
lao  cf.  p.  50  sq.    de  Philocomo  p.  51. 

15.  Cic.  Brut.  207  —  interfui,  cum  essem  apud  Aelium 

adulescens  eumque  audire  perstudiose  solerem.  de  Varrone 
Aelii  Stilonis  discipulo  vd.  Va/rro  test.  4.  de  Aelio  wniverse 
p.  51  sq. 

16.  Suet.  de  gramm.  3  =  Varro  fr.  320  posthac 
post  L.  AeUum]  magis  ac  magis  et  gratia  et  cura  artis 
^ammaticae]  increvit,  ut  ne  clarissimi  quidem  viri  ab- 
stinuerint  quo  minus  et  ipsi  aliquid  de  ea  scriberent,  ut- 
que  temporibus  quibusdam  super  viginti  celebres  scholae  5 
fuisse  in  urbe  tradantur,  pretia  vero  grammaticorum  tanta 
mercedesque  tam  magnae,  ut  constet  Lutatium  Daph- 
nidem,  quem  Laevius  Melissus  per  cavillationem  nominis 
Ilavbg  &yd7tri(ia  dicit,  septingentis  milibus  nummum  a 
Q.  Catulo  emptum  ac  brevi  manumissum,  L.  A.^\A^vq:is^^s^ 
ab  Ae&cio  Calvino  equite  Eomano  prae9ivi\)ft  Q^^^Tvsi^«oh& 

annais   conductnm    nt    osce    doceret.       Plin.  n.  K.  7 »  ^^^ 
pretium   hominis    m    servitio    geniti    ma^imxvm^    ^^  ^^^^ 


XIV  Prolegomena 

diem,   quod   equidein  compererim,  fiiit  grammaticae  artis 
isDaphnin    Ac<(c]>io    Pisaurense    vendente    et    M.    Scauro 

principe  civitatis  IIi.  DCC  licente.  M.  Scaurus  is  Aemilius 
est  qui  consul  a,  639/115  post  princeps  senatus  fuit  {cf.  Detlefsen, 
Bh.  Mus.  18,  238).  utrum  Accius  poeta  apud  Flinium  signi- 
ficetur  an  alius,  amhigitur  {cf.  Marx,  Pauly-Wiss.  BE  1,  142). 
de  libro  quodam  Lutatio  tributo  cf.  Q.  Lutat.  Catul.  p.  122. 

1 — 12  cf.  adn.  crit.  apud  Varr.  L  c.  16  daphni  natio: 
em.  Detlefsen;  an  retinendum  Atio? 

17.  Suet.  de  gramm.  5  Sevius  Nicanor  primus  ad 
famam   dignationemque   docendo  pervenit.     alia  vd.  p.  86. 

18.  Suet.  de  gramm.  6  Aurelius  Opillus  —  philo- 
sophiam  primo,  deinde  rhetoricam,  novissime  grammaticam 
docuit.     vd.  p.  86  sq. 

19.  Suet.  de  gramm.  7  M.  Antonius  Gnipho  —  nec 
unquam  de  mercedibus  pactus,  eoque  plura  ex  liberalitate 
discentium  consecutus.  docuit  primum  in  divi  luli  domo 
pueri   adhuc   \nati  a.  654/100]^    deinde    in    sua    privata. 

5  docuit   autem   et   rhetoricam,    ita    ut    quotidie    praecepta 

eloquentiae  traderet,    deelamaret    vero  non  nisi   nundinis. 

scholam    eius    claros    quoque     viros     frequentasse     aiunt, 

in    his    M.    Ciceronem,    etiam    ciun    praetura    fungeretur 

[a.  688/66].     Macrob.  3,  12,  8   Antonius   Gnipho    vir 

10  doctus,   cuius   scholam   Cicero  post  laborem  fori  frequen- 

tabat,    Salios  Herculi  datos   probat.     Suet.  ibid.  10  ipse 

[Ateius  Fhilologus]  ad  Laelium  Hermam  scripsit  se  —  audisse 

Antonium  Gniphonem  eiusque  f  haere  postea  docuisse. 

de  verbis  ^nec  unquam  —  consecutus^  cf.  Jullien  p.  27.  fragm^nta 

vd.  p.  99  sq.    cf.  test.  20. 

haere  haere 

13  haere  in  mg.  hermam  Vindoh.  herma;    Vatic.  hermam 

Neap.  hSrma  in  mg.  a@re  Gfudian.  hermam  rell.  eiusque  haeresim 

<secutum>  coni.  Mercklin,  Philol.  19, 158  e.  theoremata  Vahlen; 

an  eiusque  heredem.^ 

20.  Suet.  de  gramm.  8  de  M.  Pompilio  Andronico  vd. 
infra  p.  101. 

^J.  Cornelius  Epicadus,  q\ki  mter  claros  'professores  a 
S^^nio    de  gramm.  12    num^ratur,    Faitstum    SuUae   fiXvww. 
TfTfasiiFe  docuit.     de  eo  vd.  p.  103  sq. 


De  ludis  litterarum  et  magistris  XY 

22.  Suet.  de  gramm,  13  Staberius  Eros  —  docuit  inter 
ceteros  Brutam  et  Gassimn.  sunt  qui  tradant  tanta  eum 
honestate  praeditum,  nt  temporibus  Sullanis  proscriptormn 
liberos  gratis  et  sine  mercede  ulla  in  disciplinam  rece- 
perit.     vd.  p,  106  sq. 

hac  aetcUe  Bomae  latine  dieendi  praeceptores  docere  coepe- 
runt  exemplum  L,  Flotii  Galli  secwti,  qui  puero  Cicerone  primus 
omnium  Latinus  rhetor  fuit.  cf.  Suet  de  rhet.  2.  Sen.  controv. 
2,  8.    Quint.  2,  4,  42.  11,  3,  143.    Hieron.  ad  a.  Abr.  1929. 

23.  Yarro  de  l.  L.  7,  107  apud  Naevium  —  in  Nagi- 
done  \II  V.  62  Bibh.^^  clucidatus  [caudacus  Flor^  suavis, 
tam  etsi  a  magistris  accepimus  mansuetum. 

in 

24.  Strabo  14,  650  avdQeg  Ss  yeyovaaLv  evdo^oi  Nvaaeig 
—  MeveTiQcirrjg  IdQiGxccQiov  (lad^rjr^qg^  Kal  ldQi6r68rifiog 
iTieivov  viog^  o-S  dLrjxovCafiev  ri(ieig  e(Syax6yriQ(o  veot,  nccvre- 
X&g  iv  rfi  NvCrj  —  6  d'  ri(iireQog  %al  iQQr^r^Qeve  Kal  iv 
T^  ^P6S<p  Kal  iv  ry  naxQlSv  dvo  Gxokag  6vveixe^  TtQOoi  (lev  6 
Ti^v  ^rjroQiK^qv^  deCXrjg  8i  rr}v  yQa(i(iarMriv  GxoXrjv'  iv  6e 
rj}  ^Pa^C^ri  r&v  Mdyvov  Ttaldcov  imarar&v  rjQKeLro  ry  yQcc(i- 
fjuxriTifl  (j%oXr].  cum  Pompei  fUii  intra  annos  78 — 75  nati  sint^ 
iam  inde  fere  ab  a.  65  institui  potuerunt  annb  vero  circiter  50 
Aristodemus  Bomam  reliquit,  si  Strabonem  adulescentem  (viov 
nccvrsX&g),  qui  a.  63  tiatus  esse  videtur  (Niese,  Hermes  13,  37  sq. 
Mh.  Mus.  38,  567  sq.),  Nysae  docuit;  atque  erat  is  tunc  iaxccto- 
yriQcog.  cf.  Susemthl  2,  183  sq.  Schwartz,  Pauly-Wiss.  RE 
2,  925/30.  reliquiae  sunt  apud  Mueller,  FHG  3,  307  sq.  de 
JHomericis  studiis  cf.  Hefermehl,  Bh.  Mus.  61,  296. 

25.  Plut.  quaest.  conv.  9,  1,  3  {Mor.  4,  360  B.)  no(i- 
TTTj/o  Mdyv(o  (paclv  aito  r^g  (leydXrjg  iitavriiiovri  orQarelag 
\a.  693/61]  rbv  dtddCKaXov  rijg  d-vyarQog  a7t6deL^tv  di- 
66vra  ^i^Xlov  Tio^iLGd^evrog  ivdovvai  rfj  TtaM  roLavrrjv  dQp]v 
[Hom.  II.  3,  428]:  ^rjXvd^eg  i%  itoXi^iov'  &g  &q)eXeg  avro^d''  6 
dXiad^at^.  hunc  neminem  alium  esse  nisi  Aristodemum  veri- 
simile  est. 

^ff.    Suidas  p.   1051  B.     Tv^avvtcov   'Enttv.qctxl^Q'^^ 
W   .^tvd^s    ^^e§avdQivrjg ^    'AfiLCrivdq'     ^XQ^AV^^^^^    ^^ 


XYI  Piolegomena 

KoQV(i§ov^  ysyoviog  im  IIofiTtTjlov  tov  (isyaXov  Kai  TtQOts- 
QOVy  (lad^TjTrig  &klG)v  ts  %ctl  ^EcTialov  tov  IdfiKSrjvoVj  'btp* 
6  ov  xorl  TvQuvvltov  oi)voficc<5&ri  &g  xccTatQi^oov  tS>v  6(io6x6k<x)v^ 
fCQOTSQOv  7iaXov(isvog  GsocpQaaTog.  sha  dLriKovas  xal  jdio- 
vvclov  Tov  BQa%hg  iv  'P6d(0'  ccvTS6oq)l6TSvas  dh  JrifiriTQlca 
To5  ^EQv&Qalco'  rix^rj  ds  ilg  Pcofirjv  kr}q>&slg  alxfialcDTog  V7tb 
AovKovXXov^    OTS    TiaTSTtoXifirjas    Mt&QtdaTrjv    riv     Hovtov 

10  ^aCiXsvCavTa.  diaitQsnrig  ds  ysvofisvog  iv  ^Patfirj  %al  nXov- 
(Siog  imriCaTO  Tcal  Pi^Xlcov  insQ  Tccg  TQSig  fivQtadag.  iTS- 
XsvTTjas  dh  yrjQai^g^  inb  noddyQag  TtaQaXvd^slg  ^  oXvfiJtid- 
dcfQK^  iv  T&  y'  Itsi  r^g  oXvfiiTtid^og.  Flut  I/uctdl.  19 
t6ts  [^Amisi  a.  684/70^  Kal  TvQavvlcov  6  yQafifian%bg  sdXcD' 

15  MovQTjvag  8^  avTbv  i^rjTi^aaTO  Tial  XofjSdbv  dTtrjXsvd^iQcnasv 
dvsXsvd^SQCDg  Trj  dcDQSa  'ji^Qrjadfisvog.  ov  yccQ  rj^lov  Aov- 
novXXog  avSQa  Slcc  itaidsiav  iaTtovdaafiivov  8ovXov  ysviad^ai 
TtQ^TSQOv^  sh  aTtsXsvd^SQOv.  d(paiQsaig  yccQ  rjv  Tfjg  VTtaQ- 
Xovarjg  tj  Tfjg  SoKOvarjg  iXsv&SQiag  doaig.     dXXd  MovQrjvag 

20  fisv  ovK  ivTavd^a  fi6vov  clxpd^r}  TtoXv  Tfjg  tov  aTQCCTrjyov 
TiaXoyiayad^iag  dTtodicDv.  Strdbo  12,  548  fiixQi  fisv  dr} 
dsvQO  ^AfiLarjviq.  dvSQsg  Ss  ysy6vaaiv  cc^iol  fivrjfirig  xara 
itaiSsiav  ivTav&a'  fiad^rjfiaTLKol  fiiv  — ,  yQafifiaTc%bg  Ss 
TvQavvicDv^  oi  rjfisig  rjKQoaadfisd-a.     Cic.  ad  Q.  fr.  2,  4,  2 

25  [Bomae  a.  698/56^  Quintus  tuus,  puer  optimus,  eruditur 
egregie;  hoc  nunc  magis  animum  adverto,  quod  Tyrannio 
docet  apud  me.  Tyrannionem  maiorem  significat  Cic.  ad 
AU.  2,  6,  1.  12,  6,  2.  ad  Q.  fr.  3,  4,  5.  5,  6  {Planer,  de  Tyrann. 
gramm.  Berlin  1852  p.  4sq.).  de  voce  ysyov&g  (=  dytfid^cav) 
cf.  Bohde,  Bh.  Mus.  33,  161sq.  de  verbis  ixQVi^-  Sk  Koq.  cf 
Planer  p.  2sq.  de  scriptis  cf  Tyrann.  min.  test.  46  et  Varro 
fr.  282.  ex  iis  tmum  nobis  grave  est  quod  inscribebatur  nsgl 
rfjg  'PoafiaCTifjg  SiaXiTitov  ozi  ^etiv  i%  tfjg  ^EXXriviTtfjg^  cuiu,s 
nulla  quidem  extant  fragmenta,  sed  summa  doctrinae  originem 
Latinae  linguae  a  Graeca  ducentis,  cuius  primus  auctor  Hypsi- 
crates  nobis  traditus  est  (cf  p.  107  sq.),  post  Tyrannionem  pluri- 
mum  vcUuit  {cf  Varro  fr.  295. 296.  de  l  L.  5,  26.  96  al.  Philox. 
infra  p.  443,  Bidym.  infra  p.  447.  Seleuc.  infra  p.  450. 
luba  infra  p.  451  sq.  Dionys.  Hal.  ap.  ABarth,  de  lubae  ofioLor. 
a  J^2ut  eapressis.     GoUingae  1876  p.  8 ,  quibus  alii  accedunt,  ut 

^  ^e/.  Sify/o  /r.  J21.  38  et  praesertim  Bani/ra  et  Cloot.  Yerus.  cf . 

^  'ra^  gumt.  1,  6,  31.  5,  55).         alia  de  Tyrauuiotie  -od^mfTa 


De  ludis  litterarum  et  magistris  XVII 

De  hiblioih.  test.  3.  8.  ceterum  is  post  a.  684/70,  fortasse  iam 
inde  ab  a.  688/66,  Bomae  docuit.  universe  cf.  Planer  l.  c.  et 
SusemiM  2,  179sq. 

13  Qity*  (a.  45)  coni.  Schmidt  qtcti'  (a.  25)  Bernhardy 

27.  Suidas p.  182  B.  ^Aa^Xi^TtidSrig  /dioxl^iov  Mvq- 
keavog  (TtokLg  di  icxi  Bi&vvlag  rj  vvv  ^ATtd^eLa  Kalov^ivri' 
zb  de  avcod^ev  yivog  rjv  NiKaevg)'  yQafifiauKog  ^fiad^Yirrjg 
ATtokXavlov.  yiyove  8e  iitl  xov  ^AxxdXov  Tial  Ev}Aevovg 
Tc6v  iv  IleQyd^G)  ^aCLXioiv.  eyQai^^e  (piXoiSotptov  ^i^XIcdv  5 
diOQd^axiiid.J  iitaldhviSe  de  %ai  elg  ^Pco^iriv  iTtl  TlofiTtrjLov 
tov  fieydlov  [[xal  iv  Idle^avdQela  iitl  xov  8'  IlxoXe^aLov 
viog  ^LexQL^tl^eJ'  eyQatlfe  TtoXXd.  aliter  ac  Lehrs  voluit  Strabo 
12,  566  av8Qeg  8^  a^LoXoyoL  %axa  itaL^eiav  yeyovaOL  iv  xfj 
Bi^vvia  —  KXeoq)dvrig  xe  qi^xcoq  6  MvQleavbg^  ^AaTilriTtLd'  lo 
8rig  xe  laxQog  6  IlQovGLevg.  in  glossa  Suidae  duos  scriptores 
confusos  esse  vidit  Leh/rs,  Analecta  gramm.  {Begimontii  1846) 
p.  1 — 10,  qui  fragmenta  addidit.  cf  Sirabo  3,  157.  Wentzel, 
Pauly-Wiss.  BE  2,  1628/28. 

3 — 6.    7 — 8  seclusi  quae  aliena  sunt 

28.  Cic.  ad  AU.  7,  2,  8  [VKal.  Bec.  ut  vid.  a.  704/50] 
Chrysippum  vero,  quem  ego  propter  litterularum  nescio 
quid  libenter  vidi,  in  honore  habui,  discedere  a  puero  in- 
sciente  me!  mitto  alia  quae  audio  multa,  mitto  furta;  fugam 
non  fero,  qua  mihi  nihil  visum  est  sceleratius.  idem  ut  5 
homo  bibliothecarum  peritus  una  cum  Tyrannione  a  Cic.  ad  Q. 
fr.  3,  4,  5  {a.  700/54)  laudatur  {De  biblioth.  test.  9).  cf  Dru- 
mann,  Gesch.  Boms  6,  115.  402  sq. 

29.  Cic.  ad  Att.  4,  11,  2  [in  Cumano  a.  699/55]  nos 
hic  voramus  litteras  cum  homine  mirifico,  ita  mehercule 
sentio,  Dionysio.  id.  ibid.  6,  2,  3  [Laodiceae  a.  704/50] 
Peloponnesias  civitates  onmes  maritimas  esse  hominis  non 
nequam  sed  etiam  tuo  iudicio  probati,  Dicaearchi,  tabulis  5 
credidi.  is  multis  nominibus  in  Trophoniana  Chaeronis 
narratione  Graecos  in  eo  reprendit,  quod  mare  tantum 
secuti  sint,  nec  ullum  in  Peloponneso  locxmi  ^^l^yy^. 
qvtom  mihi  auctor  placeret  (etenim  erat   i(SX0QLY.0ixaxo(i  ^^ 

vireint  in  Peloponneso),  admirabar  tameTi  et  V\x  ^^Q.x^^^^'^»  v 

GTHmmaticae  Bomanae  fragmenta  ed.  Punaioi.1  \> 


XVHI  Pfolegomena 

communicavi  cum  Dionysio.  atque  is  ptimo  est  commb- 
tus,  deinde,  quod  defdeo  cum  isto  Dicaearcho  non  minus 
bene  existum^-bat  quam  tu  de  C.  Vestorio,  ego  de  M.  Clu- 
vio,  non  dubitabat  quin   ei   crederemus.     Arcadiae   cense- 

15  bat  esse  Lepreoh  quoddam  maritumum;  Tenea  autem  et 
Aliphera  et  Tritia  vsoKZLarcc  ei  videbantur,  idque  za  x&v 
v6G>v  narakoya  confirmabat,  ubi  m^entio  non  &t  istorum. 
itaque  istum  ego  locum  totidem  verbis  a  Dicaearcho 
transtuli.     id.    ibid.  7,  3,  10    \in   Trehulmo    a.  704/50] 

20  venio  ad  Tiraeea',  in .  quo  magis  repreHendendus  sum, 
quod  homo  Romanus  Piraeea  scripserim,  non  Piraeum 
(sic  enim  omnes  nostri  locuti  sunt),  quam  <an>  quod 
addiderim;  non  enim  hoc  ut  oppido  praeposui^  sed  lit 
loco.      et  tamen  Dipnysius   noster   -^  non  rebatur  oppi- 

26  dum  esse  Piraeea.  tf:  Gurt.  Nicias  test  16.  id.  ibid,  7,  4,  1 
\in  Fompeimo  a.  704/60^  Dionysium  flagrantem  desiderio 
tui  [-^f^ici]  inisi  ad  te  nec  mehercule  aequo  animo,  sed 
fuit  concedendum.  quem  quidem  cognoyi  quom  doctum, 
quod  mihi  iam  ante  erat  notum,  tum  sane  pletium  officii, 

30  studiosum  etiam  meae  laudis,  frugi  hominem  ac,  ne-  liber- 
tinum  laudare  videar,  plane  virum  bonum.  de  Dionysii 
disciplina  vd.  id.ibid.  4,  15,  10  \B<mae  a.  704/50J 
Dionysium  velim  salvBre  iubeas  et  eum  roges  et  hortere, 
ut  quam  primum  veniat,  ut  possit  Ciceronem  meum  atque 

36  etiam  me    ipsum    erudire.     id.   ibid.  6,  1,  12   \Laodiceae 

a.  704/50]  Cicerones  pueri  ainant  inter  se,  discunt,  exer- 

centur  — .    Dionysius  mihi  qtiidem  in  ainoribus  est;  pueri 

auteni   aiunt  eum  furenter  irascd;   sed  homo   nec  doctior 

nec  sanctior  fieri  potest  nec  tui  meique  amantior,  itaqud 
Dionysius  cum  ChrysippQ  aliisque  lihertis  Ciceronem  in  CUi- 
ciqLm  cornitatus  est,  ut  filium  et  nepotem  eius  institueret.  deinde 
gratid  eius  amissa  a.  709/45  pueros  docendi  cupidu^s  rursus 
apparet  (Cic.  ihid.  13,  5*).  uberiora  de  eo  dabit  Drumann 
{&,  403  sq.),  qui  recte  Dionysium  hunc  Attici  libertum  a  Dio- 
nysio  Ciceronis  servo  distinxit.    cf.  praeterea  De  bibliopi.  test.  8. 

Ttantum  Orel}i  aliiqus  tsaai  vg.:  tum      8  sunt:  69^.  JErnesti 
12  deormn  mjsta  coni.  CF  WMudUr  colh  Eurip.  fr.  Cret,  475, 10 
^.  ^(?JJ\r.^  tum  de  isto  (cum  de  isto  Medic.  m.  2^  ^plot»  T-yTteU 
^  see/uso   tum  Boot         22   cui  quod  add.  Medlc.  m.  1  QjvMtaa 


De  ludis  litteramin  et  magiBtris  XIX 

quod  add.  Medie.  m.  2  quam  <^in^  quod  add.  Buecheler  quam 
quod  add.  <^in^  Otto 

30.  Cass.  Dio  46,  33,  1  xavrd  re  ovv  oijrcog  iv  to5 
ersi'  iyieCvm  [a.  714/40]  iitqay^^ri^  nctl  21(paiqov  6  KataaQ 
Ttaidaymyov  re  %al  ils^BXev^BQov  avrov  yevofiBvov  dYifioaCa 
i^aiffe.  crnn  Octaviawus  Caesar  a.  691/63  natua  sit,  ItUii 
Sphaeri  opera  et  industria  in  aetatem  Ciceronianam  incidit. 

31  Dig.  17,  2,  71  (JPaul.  l.  III  epit.  Alfeni  dig.)  duo 
societatem  coierunt,  ut  grammaticaiii  docerent,  et  quod  ex 
eo  artificio  quaestns  fecissent,  commune  eorum  esset. 

32.  Suet.  lul.  42  omnisque  medicinam  Eomae  pro- 
fessos  et  liberalium  artium  doctores,  quo  libentius  et  ipsi 
urbem  incolerent  et  ceteri  adpeterent,  civitate  donavit 
{Caesar\ 

poetas  rhetores  philosophos  maihematicos  medicos  Bomae 
commorantes  complures  hac  aetate  invenimus,  quos  Hillscher 
numeravit.  oh  Caesaris  autem  gratiam  memoria  digni  su/nt 
Theopompus  mythographus  {Plut.  Caes.  48.  Strabo  14,  656. 
Cic.  ad  Att.  passim),  Artemidorus  eius  fUiu^  {Strabo  ibid.)  rhetor 
{Plut.  Caes.  65),  Sosigenes  ma^ihematicus  {Flin.  n.  h.  18,  211). 

33.  Suet.  de  gramm.  3  =  Yarro  fr.  320  nam  in  pro- 
yincias  quoque  grammatica  penetraverat,  ac  non  nuUi  de 
notissimis  doctoribus  peregre  docuerunt,  maxime  in  Gallia 
togata;  inter  quos  Octavius  Teucer  et  Sescennius 
lacchus  et  Oppius  Chares;  hic  quidem  ad  ultimam  5 
aetatem  et  cum  iam  non  ingressu  modo  deiiceretur  sed 
et  visu.  de  Octavio  Teucro  nihil  aliud  traditum  est.  lacchum 
scriptorem  fuisse  ex  Flinio  perspicitur,  qui  eum  bis  in  indice 
n.  h.  mem>orat,  in  l.  XXXII  {de  medicina  ex  aquatilibus;  cf. 
Munzer,  QuellenJcr.  d.  Ng.  d.  Plin.p.  368)  et  XXXVII {de  gemmis), 
semel  autem  atMtorem  refert  n.  h.  37,  148  {de  gemma  aegyptUla). 
de  Oppio  cf.  p.  133. 

34.  Suet.  de  gramm.  9   L.    Orbilius    Pupillus  — 
Itomam    consule    Cicerone   [a.  691/63^   transiit   docuitque 
inaiore    fama   quam   emolumento.  —  f\iit  a\x.\,em  mfeaT^ftk 
aeerbae  non  modo  in  antisophistas,  quos  oimn.  \}si\  oe,^"^- 

sione  laoeravit,  sed   etiam    in    discipuloa,  ut   «t  B.at^^vas» 


XX  Prolegomena 

significat  plagosum  eum  appellans  [rp.  2,  1,  70]  et  Domi- 
tius  Marsus  scribens  \FPIt  3  jB.]:  ^si  quos  Orbilius  ferula 
scuticaque  cecidit/  Hor.  ep.  2,  1,  69  non  equidem  in- 
sector  delendave  carmina  Livi  /  esse  reor,  memini  quae 
10  plagosum  mihi  parvo  /  Orbilium  dictare  [Horatius  natiis  est 
a.  689/65].  cf.  Porphyr.  et  Ps-Acro  ad  hunc  loc,  qui  Orbi- 
lium  ^saevum^  appellant.  Ps-Hor.  sat.  1, 10  (=  Val.  Cato  test.  8). 
alia  de  eo  p.  134  sq. 

4  in  del.  Vindob.  m.  rec.  et  Eeiff.  coll.  Suet.  Glaud.  42 

35.  Suet.  de  gramm.  10  L.  Ateius  Philologus  — 
ad  Laelium  Hermam  scripsit  se  —  praecepisse  —  multis 
et  claris  iuvenibus,  in  quis  Appio  quoque  [cos.  a.  700/54] 
et  Pulchro  Claudiis  fratribus.  ipse  discipulus  Gniphonis  fuit 
(fest.  19).    ceterum  vd.  p.  136  sq. 

36.  Suet  de  gramm.  11  P.  Valerius  Cato  —  docuit 

multos    et    nobiles    visusque    est     peridoneus     praeceptor 

maxime  ad  poeticam  tendentibus,  ut  quidem  apparere  vel 

his  versiculis  potest  [FPR  Blbac.  1  jB.]:  ^Cato  gramma- 

5  ticus,    Latina    Siren,  /   qui    solus    legit    ac    facit    poetas'. 
ipse  Philocomi  auditor  fuit  (test.  14).    ceterum  vd.  p.  141  sq. 

37.  Suet.  de  gramm.  14  in  numerum  nobilium  professorum 
Curtium  Niciam  refert,  cuius  discipulorum  nullum  cogno- 
vimus,  nisi  fortasse  Talnam  quendam  {cf.  Cic.  ad  Att.  13,  29,  1. 
16,  6,  1).    ceterum  vd.  p.  382. 

38.  Suet.  de  gramm.  15  Lenaeus  Magni  Pompei  li- 
bertus  —  defuncto  eo  [a.  706/48]  filiisque  eius  [a.  719/35 
Sexto]  schola  se  sustentavit,  docuitque  in  Carinis  ad  Tel- 
luris,  in  qua  regione  Pompeiorum  domus  fuerat.  ipse 
audivit  Archelaum  {cf.  test.  14).     ceterum  vd.  p.  403. 

IV 

Suet.  Aug.  -49  cum  venalicias  et  lanistarum  familias  pere- 
grinosque  omnes  exceptis  medicis  et  praeceptoribus  partimque 
servitionmi  urbem  expulisset  lAugu^tu»] 

SS^. Suidas p.  1093 B.  Oilo^Evog  L^Aalavd^fug  y^aft- 
^T^xog,   og  iaofpCazBvGBV   iv  ^Pwii^g,  itEQi  ^ovoG-vjU.a.^Qiv   ^tv^ 
^arat/y    jcs^l    arifjLsloiv    r&v  iv    ttj  'IXtdSi,  itEQl  x5iv    d^"v^\. 


De  ludie  litteraram  et  magistris  XXI 

Xriy6vrG)v  ^rjficcTODVj  nsQl  dLTtXccOLaOfioVy  TtsQl  fjUtQcov^  tvsqI 
trjg  Tcoi/  UvQaKOVdliDv  diaXiyitov^  tvsqI  ^EXkrjviafiov  g\  neQi  5 
av^vyi&v^  TtBQl  yXG)6a&vE\  7i£Qlt&vnaQ  ^OfirjQG)  yX(o60cbv^  %6qI 
trjg  AaKtovcDv  dLaXiTitoVy  neQi  trjg  ^lddog  dLaXiyitov  Tial  tcov 
Xom&v.  PhHoxenus  extremis  liberae  reipublicae  temporibus  et 
ineunte  Augustea  a^ate  vixisse  optimo  iure  creditur  {Beitzenr- 
stein,  Cresch.  d.  Griech.  Etym.  p.  180.  M.  Terr.  Varr.  und 
loh.  V.  Euch.  p.  87),  quod  autem  Kleist  (de  Philox.  gramm. 
Alex.  studiis  etymol.  Gryphisic.  1865  p.  8)  contendit  librum  eius 
nsgl  rfjg  tmv  rcDiiaioDv  ^iaXiyiTov  a  Suida  omissum  (cf.  Schmidt, 
Philol.  4,  630)  ante  Varronis  libros  De  lingu^  Latina,  in  quibus 
nullum  illius  vestigium  eoctat,  scriptum  non  esse,  praesertim  cum 
PhUoxenus  Bomae  docuerit  {HiUscher  p.  371  adn.  4  Kleistii 
sententiam  imperfectam  referens  refutare  sibi  videtur,  eique  ad- 
sentitur  Susemihl  2,  226  adn.  21^),  ratione  prorsus  non  caret, 
nisi  quod  operis  Varroniani  XIX  libros  desideramus,  ac  Varro 
ibi  novam  Philoxeni  vocum  enodandaru/m  doctrinam  cognitam 
hahuisse  videtu/r  (cf  Beitzenstein ,  Gesch.  d.  Gr.  Et.  p.  186), 
quam  ex  recentiore  quodam  illius  scripto  percipere  potuit.  frag- 
menta  infra  p.  443  sq. 

40.  Suidas  p.  288  B,  jdldvfiog  JLdvfiov  taQiypn(o- 
Xov^  yQaiifiatLTibg  IdQLiStaQxsLog^  IdXs^avdQSvg^  ysyovoog  inl 
AvtcDvlov  xal  KLKiQovog  Tial  mg  AvyovCtov^  XaXaivtSQog 
KXrjd^sig  Slcc  ti^v  itSQL  ta  ^L^XLa  imfiov^v'  q^acl  yccQ  avtbv 
CvyysyQacpivaL  irtSQ  ta  tQL<SiLXLa  %aL  nsvtaTCoOLa  pL^Xla.  id. 
p.  531  (SvvrjKfia^s  ds  avt^  \Iubae  reg{\  jdldvfiog  6  XaX- 
KivtSQOg.  Didymum  Bomcte  docuisse  certum  testimonium  deest; 
quod  enim  Schmidt  (de  Didymo  Chalc.  p.  2)  in  glossa,  qua  Suidas 
Didymum  iuniorem  grammaticam  Bomae  docuisse  iradit,  offen- 
dens  eandem  ad  Didymum  maiorem  refert,  id  arbitrarium  est. 
cum  tamen  Ciceronem  constet  in  libris  nsQl  tfig  KLTiiQavog  ito- 
XLTsiag  a  Didymo  vituperatum  esse  (Amm.  Marc.  22,  16,  16. 
Suidas  s.  v.  TQay%vXXog),  inde  hunc  saltem  in  Italia,  verisimilius 
in  ipsa  Boma  fuisse  perspicitu/r.  nam  sine  causa  suspicatus 
est  Cohn,  Didymi  scriptum  in  Ciceronem  ad  Claudium  Didy- 
mum  pertinere  (Pauly-Wiss.  BE  5,  471.  473);  cf  etiam  Gude- 
man  p,  52  adn.  1. 

41,  Stddas  p,  140  B.  ^AtcLcov  b  nXsLCStovUov  —  inal- 
dsvCs  6s  inl  Tl^sqLov  KaLcaQog  xai  KXavdLov  iv  ^Pcofirj. 
riv  Ss  Suidoxog  &ioi)vog  tov  yQafifiatLKQv,  TFiccmem  Alemu- 
ariae,  non  jSomae  docuisse  ex  tstis  verbis  non  YiuHi  imuTxa,  vX 

e^o  sentto,   e/fecerunt;    cf.  Susemihl  2,    186    adn.  207.      TKeo 


Xin  P.'cLeizonu*sifl 

/h/^/fififH/,  /iali<i9nutjmnjti  aettsU  ^pptw  fwiMe  ciiprtur  HuLidufr 
p.  ,3^'-^;.  Mi*4<:4$rK  ^,  COiea^^r  **?  Th^,cm^  yramm.  'tittsquii  rniiquii-i 

42.  Suid/t* p.  4%J  B.  Hi^axjLiav  Aiyv-xzLO^,  c^so  xei- 
f^Tf^   TtAMrti^i  fjfiCrr^i  i:m  rg  'H^^asuityvg  :s6k£u  ygauaezixog' 

Xieuc  iarjf^iuv  'AUt  liq  ztyvi  kvffizovg,  ^f^s  zav  rtao  Oar^- 
s  ^  ^^fHtaxTiTU^  ^^uaxiov.  SfhoL  B  B.  21.  581  fffialv 
HQa%iiiav  iv  ^Ptoui^  xoftzo  zi^iaC^aL.  A^Agugti  aetati  coh- 
iundtuA  fyiMe  exi^imatur.  ef,  BieUr  Doatogr.  p.  91  adn.  2. 
Hmemihl  2,  20«^^. 

43.  Suidm  p.  169  B.  ^A^tarovtxog  ^Ale^avdQSvg 
yifauuaTtyJtfi  ly^fafji  niQl  z&v  0r,fui4ov  t&v  iv  rg  ^eoyo- 
vl^  'HcUf^ov  ymI  x&v  zffg  ^lliadog  vjai  ^OhvooiUig^  acvvraK' 
tvtv  hvouuTwv  ^i^Xiag.  Htraho  1,  38  ^AgiGToviKog  —  6 
xa0^  f^uag  yffU^iuiTiY,6q.     ef.  test.  44. 

44.  Suidas  p.  906  B,  nToleuaiog  6  ^AQiarovixov  tov 

yifU^n^TtKOV  TUcTT^Qj  xul  aijTog  yQaufkaxixog'   afigxo  di  iite- 

dtlM^VVTO    iv  'Poifv^,     Tu    Sfwiiog    iiqrifdva   TOig    TQayixoig^ 

ilg  ''OfMTiQOV   fitfikia  v\   tU   itaQa   tgo  itoiriT^   ^ivag  i<ST0Qfi- 

i  niva^  TU  tuqI  Movatbv  xal  NriQfiiSarv.  cum  apud  Athen.  11, 481  ^. 
Hchftl.  A  II.  4,  423  Ftolemaeus  fUius,  non  nutriQ  Artstonid 
fjippetletm;  Suddam  eon  permutavisse  concedendum  est  {Suse- 
mm  2,  2ir,  adn.  380.  Cohn,  Pauly-Wiss.  BE  2,  964/17). 
uterf/ue  Aufjvstea  aetate  Romae  docuit  {cf.  Strabo  test.  43). 

45.  Suidas  p,  906  B.  nToXsfiaiog  6  lAaxakaiviTifig 

yQaufuxTiKdg^    og    inaidsvasv    iv   'Putfirj^   iyQuijfS   TCQoamdiav 

0(irjQMr}V^  TtSQVEklrjvLaiio^O  i^tol  iQ^osTtsiag  pt^kia  is\  ttsqI 

filTQtov^  TtiQl  Tfjg  iv  ^ObvfSasia  ^Aqkstuqiov  SiOQd^caascDg^  TtSQl 

6  6wq)0Q&g  ki^S(ov  kuI  stsqu  yQUfifiuTiKd.  etsi  de  Ptolemaei 
aetatc  mhil  traditum  est,  praeter  testimonium  Stephani  Byzanzii, 
(fui  rum  Aristarchi  yvmQiiiov  appellat,  aliis  tamen  indiciis  ille 
tul  AuguHti  tempora  pertinere  videtur.  cf.  Susemihl  2,  156  sq. 
et  ndn.  ft7.  aliter  Blau,  de  Aristarchi  discipulis  {lenae  1883) 
p.2()8q.  cf.  M  Baege,  de  Ptolemaeo  Ascal.  {Hal.  Sax.  1882). 

40.  Snidas  p.  1050  B.  TvQuvvioav  6  vscotSQog  Qotvi^ 
:rraT^dg  ^pTifiiddQOV  ^  fKu^Tix^g  TuQavvioavoq   xov  TtQSC^vti- 
'V   di6    xal    dvofidad^    TvQavvtcov,  itQoxE^ov   mlk^v^^^^ 


De  ludis  litteraram  et  magistriB  XXIII 

^ioxA^g.  alxfAalGycQg  dh  yEv&fisvog  aal  avtbg  iTcl  wO 
noXiiiov  jivxovCov  wxl  Kalda^og  ijto  rivog  Jvfiavrog  wvi^'  * 
-i^,  tov  Kal0aqog  Svxog  ccTCslBv^iQOv^ .  ^lta  idojgrid-Ti  Tsqbv^ 
tla  tfi  tov  KLKSQmvog  yvvavAi.  iksvd-SQ^d^slg  ds  vtc  a^itrig 
ieqfpLctsvCsv  iv  ^PtQ^i^,  lihri  qui  deinde  a  Suida  Tyrannioni 
odaignantur,  magna  ex  parte  ab  eo  abiudicandi  et  Tyrannioni 
seniori  vindicandi  stint.  cf.  Planer,  de  Tyrann.  gramm.  p.  7  sq.  et 
Susemihl  2,  182  sq.  de  aetate  eius  cf.  praesertim  Susemihl  2, 181 
adn.  186. 

47.  Suidas  p.  8  B.Zi^Qcov  Oqv^  rj  ^PoSiog  yQafifian- 
Kog^  lia&ritr}g  TQvq)covog^  ao(ptatsv6ag  iv  ^Pcofir}^  ysyovoag  6s 
iii  doi;Aov,  &g  cpriciv  "EQfiimtog.  de  aetate  Tryphonis  Sui- 
das  p.  1048  B.  TQvgxov  ^AfifKovtov  ^Aks^avSQSvg  yQafifiatt- 
Kog  xal  noLritrig  ysyovoog  ^ata  tovg  Avyovatov  iQOvovg 
Kal  TtQOtSQOv.  cf.  Chraefenhan,  de  Tryph.  Alex.  p.  3  sq. 
Tryphonis  igitur  discipulus  extrema  AiiguMi  imperatoris  aetate 
clarus  extitit.    cf.  Susemthl  2,  213  adn.  375. 

48.  Suidas  p.  480  B.  ^HQa^Xsidrig   ILovtimg  —  ijxot;- 

6BV  'AnsQog  tov  ^AQLOtdQiov  fuxd^ritoii  si^doTiLfioi^vto^   Kata 

T^v  ^l^ofiriv  TtoJiXd  ts  tbv  ACdvfiov  diaavQOvtog  —  slg  ^Pta- 

(iriv    ds    Mfilaag    xal    tov   "ArcsQog    %ataq>avslg    %atsfisivs 

GlohxQifpv  iv  avtri  iicl  Kkavdlov  %al  NiQODVog.    et  tempora  5 
et  nomen  huius  grammatici  Didymi  obtrectatoris  satis  confusa 
sunt.    verba  tov  '  Aqlct.  fiad'.  sine  dubio  emendationis  aut  ex- 
purgationis  egent.  cf.  Blau,  de  Aristarchi  discipulis  p.  3.    Cohn, 
Paidy-Wiss.  BJE  1,  2697/6. 

2  *^AnsQG)$  codd.  "AnsQog  (i.  e.  Apri)  vg.  ^AcnsQog  Bergk  'Avti- 
Qootog  Westermann  'Aniavog  Hertz,  Bh.  Mus.  17,  584 

« 

ignotus  paedagogus  Gaii  filii  Augusti  mem^atur  a  Suet. 
Aug.  67.  de  Seleuco  cf.  infra  p.  450.  ceterum  alii  cognatis  arti- 
hu8  nobiles  viri  Bomae  Augusto  regnante  fuerunt,  ut  Diodorus, 
Dionysius  Halicarnassensis,  Strabo  luba  (cf.  p.  451)  Timagenes, 
Asinius  Pollio  Trallianus. 

49.  Suet.  de  gramm.  16  Q.  Caecilius  Epirota  Tus- 
culi  natus  libertus  Attici    equitis  Romani,  ad  quem  sunt 
Ciceronis  epistulae,  cum  filiam  patroni  nuptam  M.  Agrip- 
pae  doceret,  suspectus  in  ea  et  ob  lioc  Tenio\»ws>^  %.^  ^^^- 
nelium    GaJlum    se    contulit   vixitque    \ma   i^m^Aaa^a^vxx^^^^ 


XXIV  Prolegomena 

quod  ipsi  Gallo  inter  gravissima  crimina  ab  Augusto 
obicitur.  post  deinde  damnationem  mortemque  Galli 
[a.  728126  vel  727l27^  scholam  aperuit,  sed  ita  ut  paucis  et 
tantum  adulescentibus  praeciperet,  praetextato  nemini,  nisi  si 
10  cuius  parenti  hoc  officium  negare  non  posset.  prunus  dicitur 
latine  ex  tempore  disputasse  primusque  Vergilium  et  alios 
poetas  novos  praelegere  coepisse,  quod  etiam  Domiti 
Marsi  versiculus  indicat  \FPB  2  B.\,  'Epirota  tenellorum 
nutricula  vatum.'  familiaritas  cum  Gallo  {nato  a.  685/69 
vel  684/70)  ut  putemtis  facit  Caecilium  huius  a^qualem  fuisse, 
fortasse  aliquanto  maiorem,  si  quidem  filiam  Attici  instituit.  de 
eius  opera  in  docenda  cf.  Graefenhan,  Gesch.  d.  class.  JPhil.  2,  333. 
Bibbeck,  proleg.  ad  Verg.  p.  114  {cui  sine  ulla  causa  adversatur 
Steup,  de  Probis  gramm.  p.  5  adn.  4). 

2  Attici  Beroaldus:  Satti  (Satti  Leid.)  vel  Sacti  ad  — 

epistulae  secl.  Beifferscheid ,  sed  cf  eundem,  Bh.  Mus.  15,  610 
(Suet.  Tib.  7)  7  obicitur  Vindob.  obiic.  rell.  vg.  11  Vir- 
gilium  codd.  praeter  Vindob.  Gudian.  13  et  epirota  (epyr- 

epirr-)  codd.  et  del.  Pontanus 

50.  Suet.  de  gramm.  17  M.  Verrius  Flaccus  liber- 
tinus  docendi  genere  maxime  inclaruit.  namque  ad  exer- 
citanda  discentium  ingenia  aequales  inter  se  committere 
solebat,  proposita  non  solum  materia  quam  scriberent  sed 

5  et  praemio  quod  victor  auferret.  id  erat  liber  aliquis  anti- 
quus,  pulcher  aut  rarior.  quare  ab  Augusto  quoque  ne- 
potibus  eius  praeceptor  electus  transiit  in  Palatium  cum 
tota  schola,  verum  ut  ne  quem  amplius  posthac  discipu- 
lum  reciperet,   docuitque  in  atrio  Catulinae  domus,  quae 

10  pars  Palatii  tunc  erat,  et  centena  sestertia  in  annum  ac- 
cepit.  Gaii  et  Lucii,  Augusti  nepotum,  vitae  fines  su/nt  734/20 — 
757/4  et  737/17  —  755/2.    de  Verrio  vd.  p.  509  sq. 

1  M.  Vindob.  m.  1  ut  vid.,  om.  rell.  2  excitanda  Beiffer- 
scheid        8  ne  quem  Vindob.  Ottob.  neque  (neq;  Vatic.)  rdl. 

51.  Suet  de  gramm.  18  L.  Crassicius  —  in  pergula 
docuit  — .  sed  cum  doceret  iam  multos  ac  nobiles,  in  his 
lulum  Antonium  triumviri  filium  \natum  drca  a.  710/44], 
ut  Verrio   quoque  Flacco    compararetur,    dimissa   repente 

6  schola  transiit  ad  Q.  Sexti  philosophi  s^etsbm.     alia  de  eo 


De  ludis  litterarum  et  magistris.     De  bibliothecis    XXV 

1  percula  Vindob,  Ottob.  parcula  rell.  2  et  doceret  (et 
edoc.  Vindob.  doc.  sine  et  Ottob.)  codd.,  unde  edoceret  vg.  cf. 
Ihm,  Rh.  Mus.  61,  550  adn.  1;  lacunam  post  cum  sign.  Beiffer- 
scheid  3  lulium  plerique  codd.  5  ad  Q.]  atque  Ottob.  atque 
post  Q.  nonnulli  codd. 

52.  Suet  de  gramm,  9  L.  Orbilius  Pupillus  —  reli- 
quit  filium  Orbilium  et  ipsum  grammaticum  professorem. 

2  Orbilium  f.  Ottob.  Orb.  secl  Beiff. 

53.  Suet.  de  gramm.  19  Scribonius  Aphrodisius 
—   docuit  quo  Verrius  tempore.     de  eo  vd.  p.  524  sq. 

54.  Suet.  de  gramm.  20  C.  lulius  Hyginus  —  pluri- 
mos   docuit.     fragmenta  p.  527  sq. 

55.  Suet.  de  gramm.  21  exfremum  Augusteae  aetatis 
C.  Melissum  professonm  memorat,  de  qu^  p.  537  sq. 


B.  DE  BIBLIOTHECIS 

cf.  Dziatzko,  Beitr.  z.  Kenntn.  d.  antik.  Buchw.  {1892) 
p.  17 sq.  Pauly-Wiss.  BE  3,  415 sq.  Ihm,  Centralbl.  f.  Btblio- 
theksw.  10  {1893)  p.  513  sq.  0  Hirschfeld,  die  kaiserl.  Verwaltungs- 
beamten  {Berlin  1905)  p.  298  sq. 

I.  PRIVATIS 

1.  Flin.  n.  h.  35,  7  tabulina  codicibus  implebantur 
et  monimentis  rerum  in  magistratu  gestarum.  Fest. 
p.  356^,  33  tablinum  proxime  atrium  locus  dicitur,  quod 
antiqui  magistratus  in  suo  imperio  tabulis  ^reponendis 
eum  destinaverant)>.  item  Paul.  p.  357,  12.   cf.  Vitruv.  6,  4. 

2.  Mut.  Aem.  Paul.  28  iiovcc  xa  §L§Ua  xov  ^aadiog 
[Persae  Macedonis^  q)iXoyQafjLfiaTOv6i  voig  viiciv  iTtixQf^ev 
il^BUad^ai  \a.  587/167~\.  Isid.  or.  6,  5,  1  Romam  primus 
librorum  copiam  advexit  Aemilius  Paulus  Perse  Mace- 
donum  rege  devicto.    item  Petr.  Diac.  CGK  IV  333,  11. 

3.  Btrabo  13,  608  ix   ds  xfig  Zv.iii^i^Q,  ot  xe  Scii^qti- 


XXVI  Prolegomena 


vibg  NfiXsvg^  avriQ  nal  AQiatoxilovg  ijitQoafiivog  %al  Sso- 
<PQd<ftov^  diaSsdsyfiivog  ds  t-^v  ^tpXto^^^riv  tov  Sso(pQd6t6v!f 

6  iv  ji  fiv  ymI  'fj  toH  ^AQLGzotiXovg'  6  y&Ov  ^AQi6totiXr]g  tiiy 
savtov  0soq)Qdatco  TtaQidoDKSv  — .  Ssoq^Qaatog  ds  Nr}let 
TtaQidcnKSv'  6  d'  sig  Uxffil^Lv  ^oyilcag  toig  fter'  avxov  TtaQi- 
ScoTtsv^  idtataig  avd^QOiTtoig^  o?  xatdnXsiOta  sl^^ov  ta  ^ipXCa 
ov8     iiti^sX&g    Kslfisva'    iitsidii   8s   ija&ovto    rijv    aitovdiiv 

10  Tcbv  ^AttaXiK&v  ^aatXiarv  -69'  olg  tjv  tj  noXig^  ^ritovvt(ov 
^t^Xla  slg  T^v  naiaaKSvriv  tfig  iv  IIsQyd(iG}  ^tjSXto^i^itt^g, 
nata  yfjg  SKQvtpav  iv  duoQvyi  ttvt'  ino  ds  votiag  nal  ari' 
Tcov  KanmMvta  6t/;f  ttot^  aitiSovto  ot  d7to  tov  yivovg 
^AitsXXm&vtv  To3  Triioi  %oXX&v  aQyvQicov  td  ts  AQiatotiXovg 

15  xal  td  tov  SsocpQaatov  §L^Xia'  rjv  8h  8  AnsXXix&v  g)tX6- 
^i^Xog  (laXXov  ^  g}d6aog>og'  810  Tcal  ^rjt&v  iitavoQd-a^atv 
t&v  8ia§QaifLdt(Qv  sig  avtiyQaq>a  naivd  fkstrivsyxs  tr^v  yQa- 
cpi\v  &va7tXriQ&v  oux  fu,  xal  i^iScoKSv  afiaQtd8(ov  TtXi^Qri  td 
pi^Xia.  —   TtoXv    8s    sig    tovto   %al  ri  'Pco(iri    TtQoasXdpsto' 

20  svd^vg  yaQ  fietd  ti^v  ^ATtsXXtTC&vtog  tsXsvtiiv  UvXXag 
rjQS  tijv  ^ATtsXXiK&vtog  pi§Xto^riKrjv  6  tdg  Id^rjvag  sXchv 
[a.  6681 86\  8svqo  8\  %ofiia^siaav  TvQavyicov  t^  6  yQafi- 
(lattabg  8tsxsLQiaato  cpiXaQtatotiXrig  dJv,  ^SQaitsvaag  thy 
ijtl  tfjg  ^LpXiod-rjKrig^  xal  ^i^Xioit&Xai  tivsg  yQacpsvat  cpav-r 

26  Xoig  iQcofisvoi  xofl  ovTi  dvtt^dXXovtsg  y  OTtSQ  xal  iTtl  tcov 
dXXcov  avfi^aivsL  t&v  sig  JtQctauv  yQacpofiivcov  ^t^Xicov  xal 
iv^d8s  xal  iv  ^AXs^av^Qsia.  Plut.  SuUa  26  i^siXsv  iavt^ 
tiiv  ^ATtsXXiK&vog  tov  Trjtov  PtpXLod^rjKrjv^  iv  ri  td  TcXslata 
Tc&v  ^AQiatotiXovg  Kal  QsocpQdatov  pipXlcov  i^v,    oijTtco   tots 

30  aacpcbg  yvcoQi^ofisva  totg  TtoXXoTg.  Xiystai  8s  KOfiidd^starjg 
avtfjg  slg  'Ptofirjv  TvQavvicova  tbv  yQafifiatiTibv  ivaxsvdaa- 
ad^at  td  TtoXXd  v.a\  itaQ  avtov  tbv  ^P68l6v  ^Av8q6vl710v  simo- 
Qr^aavta  t&v  dvtLyQdcpcov  slg  fiiaov  Q^slvaL  nal  dvayQdi\)ai 
tovg  vvv  cpsQOfiivovg  JtivaKag  etc.  •  eadem  fere  tradit  Plutar* 

85  cho  auctore  aUato  Suidas  s.  v.  2vXXag.  v.  2S  tbv  inl  ti^g  fitPUor 
^rjyiris  Cornelius  Epicadus  esse  videtur  HiUschero  (jp.363.adn,^). 

4.  Cic.  de  fin.  3,  7  In  Tusculano  cum  essem  yellemque 

e  bibliotheca,  pueri   Luculli   quibusdam   libris    uti,    veni 

in  eius  viUajn,  ut  eos  ipse,  ut  soVeibam,  ^^^Tomax^ca..   q^^;^ 


De  bibHothecis  XXVH 

cum  yenissem,  M.  Catoneiu,  quem  ibi  esse  nescieram,  vidi 
in   bibliotheca    sedentem,    multis   circumfusum  Stoicorum   6 


j^ost  Aemilium  Faulvm 
Lucullus   e    Pontica 


libris.  Isid.  or.  6,  5,  1  deinde 
Bomam  librorum  cqpiam  advexit 
praeda  [a.  684/70].  item  Fetr.  Diac.  CGK  IV  333,  13. 
Plut.  LucfuM.  42  CTtovdTJg  d^  a^ta  xal  loyov  rcc  Ttegl  xiiv  r&v 
pt^XUov  KaraaKSvrjv.  Kal  yag  TtoXka  koI  ysyqa^^iva  xa-  lo 
X&g  Ovvf^ev^  rj  re  XQfjOtg  riv  g)LkorifioreQa  rf^g  Krrjaecog^ 
&v€ifAev(ov  7ta<SL  rebv  ^i^Xio^riK&v  %al  r&v  TteQi  avrag  TtSQc- 
narmv  xal  (5iohx6rriQi(ov  axoolvrcog  "^nodeiofievcov  rovg 
"EXXrivag  SxSiteQ  elg  MovC&v  n  Karaytoyiov  iKetae  (poLX&v- 
rag  Kal  (SvvStrifiSQevovrag  aXXiQXoig  aito  rcbv  aXXoav  %QevG>v  i5 
&6(iiv(og  &7torQiiovrag, 

5.   de  hihlioiheca    Tyrannionis  maioris  cf.  supra  De  lv>d. 
litt.  test.  26. 

6.  Gell.  3,  10,  17  tum  ibi  [in  prlmo  Hebdomadum 
Yarr6\  addit  se  quoque  iam  duodecimam  annorum  heb- 
domadam  ingressum  esse  et  ad  eum  diem  septuaginta 
hebdomadas  librorum  conscripsisse,  ex  quibus  aliquam- 
multos,  cum  proscriptus  esset,  direptis  bibliothecis  suis  6 
non  comparuisse.     cf.  id.  14,  7,  3. 

7.  Cic.  ad  Att.  1,  10,  4  [a.  687/67]  bibliothecam 
tuam  caye  cuiquam  despondeas,  quamyis  acrem  amatorem 
inyeneris.  id.  ibid.  4,  14,  1  \a.  700/54]  yelim  domum  ad 
te  scribas,  ut  mihi  tui  libri  pateant  non  secus  ac  si  ipse 
adesses,  cum  ceteri  tum  Varronis.  cf.  ibid.  13,  31,  2.  32,  2  6 
et  praesertim  1,  4,  3. 

8.  Cic.  de  div.  2,  8  in.  bibliotheca,  quae  in  Lycio 
est,  adsedimus.  Lydum  gymnasium  erat  Tusculani,  de  quo 
cf.  id.  ad  Att.  1,  4,  3.  10,  3.  4.  11,  3.  de  div.  1,  8.  id.  ad 
Att.  1,  7  [Bomae  a.  687/67]  tu  yelim  ea,  quae  nobis 
emisse  et  parasse  scribis,  des  operam  ut  quam  primum  5 
habeamus,  et  yelim  cogites  id  quod  mihi  poUicitus  es,  quem 
ad  modum  bibliothecam  [Tusculcmi]  nobis  conficere  possis, 
id.  ibid.  2, 1, 12  [Bomae  a.  694/60^  Paetua  —  OTmfe^'^^^^'^^ 
qaos  frater  suus  [Ser.  Claudius]  xeliquia^^,,  mOoi  ^orft»^. 


XXVm  Prolegomena 

10  hoc  illius   munus   in  tua   diligentia   positum   est.     si   me 

amas,    cura   ut   conserventur   et   ad  me  perferantur;    hoc 

mihi  nihil  potest  esse  gratius.    et  cum  Graecos  tum  vero 

diligenter  Latinos  ut  conserves  velim.    id,  ad  fani.  16,  20 

ad  Tironem]  libros  compone,  indicem.    id.  ad  AU.  2,  6,  1 

15  [Anti  a.  695/59]  libris  me  delecto,  quorum  habeo  Anti 

■estivam  copiam.     id.  ihid.  4,  d'^,  1  \in  Antiati  a.  698/56] 

perbelle  feceris,  si  ad  nos  veneris.    offendes  designationem 

Tyrannionis    miriticam    librorum    meorum    [bibliothecam], 

quorum  reliquiae  multo  meliores  sunt,  quam  putaram.    et 

20  velim  mihi  mittas  de  tuis  librariolis  duos  aliquos,  quibus 
Tyrannio  utatur  glutinatoribus,  ad  cetera  administris,  iis- 
que  imperes,  ut  sumant  membranulam,  ex  qua  indices 
fiant,  quos  vos  Graeci,  ut  opinor,  GtXXvpovg  appellatis. 
id.  ibid.  4,  8, 2  [Anti  a.  698/56]  postea  vero  quam  Tyrannio 

25  mihi  libros  disposuit,  mens  addita  videtur  meis  aedibus. 
qua  quidem  in  re  mirifica  opera  Dionysi  et  Menophili 
tui  fuit.  nihil  venustius  quam  iUa  tua  pegmata,  post- 
quam  mi  sillybis  libros  illustrarimt.  id.  ibid.  4,  5,  3 
\in  Antiati  a.  698/56]  bibliothecam  mihi  tui  pinxerunt  con- 

30  structione  et  sillybis.  eos  velim  laudes.  aliam  bibliothecam  in 
Cumano  fuisse  perspidtur  ex  epist.  ad  Q.  fr.  2,  12.  3,  5  et  6, 1, 

9.  Cic.  ad  Q.  fr.  3,  4,  5  [a.  700/54]  de  bibliotheca 
tua  Graeca  supplenda,  libris  commutandis,  Latinis  com- 
parandis,  valde  velim  ista  confici,  praesertim  cum  ad  meum 
quoque  usum  spectent;  sed  ego  mihi  ipsi  ista  per  quem 
agam,  non  habeo,  neque  enim  venalia  sunt,  quae  quidem 
placeant,  et  confici  nisi  per  hominem  et  peritum  et  dili- 
gentem  non  possunt.  Chrysippo  tamen  imperabo  et  cum 
Tyrannione  loquar.     cf.  id.  ibid.  3,  6,  6. 

10.  Cic.  Att.  4,  10,  1  [m  Cumano  a.  699/55]  ego  hic 
pascor  bibliotheca  Fausti.  fortasse  haec  nulla  alia  est 
nisi  Apellicontis  et  Sullae  {test.  3)  ad  huius  filium  Faustum 
delata  hereditate.    cf.  quae  Boot  ad  hunc  l.  adnotavit. 

JJ.  Suet.  vit    Verg.  p.  66  R.    eius  [yergilii\  biblio- 
theca  non  minus  aliis   doctis  patebat  c\mm  ^^\. 


De  bibliothecis  XXIX 

privatas  bibliothecas  iam  inde  ah  netate  Ciceronis  litterati 
ac  divites  homines  fere  onmes  habmrv/nt.  eaedem  in  provindis 
ipsis  non  deerant  {cf.  Folyb.  12,  27)^  atque  una  fortasse 
Dertonae  {CIL  V  7376  a,  732/22)  erat,  aUera  certo  Smyrnae 
{Strabo  14,  646)  et  AOienis  {Athm.  5,  207e.  CIA  II  468. 
478.   482). 

n.  PUBLICIS 

13.  Suef.Itil.44  destinabat — bibliothecas  Graecas  Lati- 
nasque  quas  maximas  posset  publicare  dataMarco  Yarroni  eura 
comparandarum  ac  digerendarum.  Isid.  or.  6,5,  1  Caesar 
dedit  Marco  Varroni  negotium  quam  maximae  bibliothecae 
construendae.  item  Petr.  Diac.  CGK  IV  333,  13.  cf  Tac.  de  5 
orat.  21.  Caesaris  consilium  ob  eius  repentinum  interitum  perac- 
tum  non  est. 

13.  Isid.  or.  6,  5,  2  primum  autem  Romae  bibliothecas 
publicavit  Pollio,  Graecas  simul  atque  Latinas,  additis 
auctorum  imaginibus  in  atrio  [Libertatis^  quod  de  manubiis 
magnificentissimum  instruxerat.  cf  Petr.  Diac.  ibid.,  qui  Pub- 
lius  pro  PoUio  habet.  Plin.  n.h.7, 115  M.  Varronis  in  biblio-  5 
theca,  quae  prima  in  orbe  ab  AsiDio  Pollione  ex  manu- 
biis  publicata  Romae  est,  unius  viventis  posita  imago  est. 
id.  ibid.  35,  9sq.  non  est  praetereundum  et  novicium  in- 
ventum,  si  quidem  icones  ex  auro  argentove  aut  certe  ex 
aere  in  bibliothecis  dicantur  illis,  quorum  inmortales  jo 
animae  in  locis  iisdem  locuntur,  quin  inmio  etiam  quae 
non  sunt  finguntur,  pariuntque  desideria  non  traditos 
vultus,  sicut  in  Homero  evenit.  —  Asini  Pollionis 
hoc  Romae  inventimi,  qui  primus  bibliothecam  dicando 
ingenia  hominum  rem  publicam  fecit  [a.  715/39].  cf  Ovid.  i5 
trist.  3,  1,  71sq.  Suet.  Aiig.  29.  de  imaginibus,  quae  biblio- 
thecam  exornabant,  cf.  Plin.  n.  h.  36,  23  sq.  Suet.  Calig.  34. 
de  loco  ubi  ea  sita  fuerit  cf  Ihm  l.  c.  p.  515,  10. 

9  icoDes  Detlefsen:  non 

14.  Suet.  Aug.  29    templum    ApolUiiia   m   ^^  ^^\^fc 
Palatinae  domus  excitavit,  quam  falmine  ictBim  ^'fc^\.^«t^:cv 

a   deo    baruspices    pron untiarant ;     addidit    i^OTV.\fi\xa    eNv-ci. 


XXX  Prolegomena 

bibliotheca  Latina  Graecaque  [a.  726l28\.    Cass. 

5  Dio  53,  1  x6  %B  IdTtoHfavLov  t6  iv  r&  TlaXaxito  %al  xo 
xt\kivi^\m  xo  TtB^X  avxo^  xag  xb  &7to^riKag  xcbv  ^i^XUov 
i^BTtolrjaB  Kul  7ta^UQ(oaB.  cf.  Ovid.  trist.  3,  1,  60  sq.  Schol. 
luven.  1,  128.  Fronto  p.  68  N.  Tac.  ann.  2,  37.  incertius 
Ps-Acro  Hor  ep.  1,  3,  17  {cf.  Serv.  buc.  4,  10).    Suet.  lul.  56 

10  in  epistula,  quam  brevem  admodum  ac  simplicem  ad  Pompeium 
Macrum,  cui  ordinandas  bibliothecas  delegaverat  [Augustus], 
misit.  vd.  de  Macro  p.  525.  Suet.  de  gramm.  20  C.  lulius 
Hjginus  —  praefoit  Palatinae  bibliothecae.  verum  nomen 
bibliotheca  ApoUinis  vel  templi  Apollinis  statuit  Ihm  (ibid. 
p.  517.  525)  ex  CIL  VI  5188.  5189.  5191.  5884.  alia  de 
historia  hibliothecae,  quae  saeculo  IV  p.  Ch.  n.  conflagravit  (Amm. 
Marc.  23,  3,  3),  congessit  Ihm  p.  517. 

15.  Cass.  Dio  49,  43,  8  imM)  xb  ot  jdekfidxat  navxB- 

XSig    iKB^Btqtovxo^    xdg  xb    axoag   ano    xcbv   Xaq)VQO)v    avx&v 

Kal    xag    a7tod"rixag    x&v    ^i^Xtcov    xdg  ^Oxxaovtavdg 

iitl  XT^g  ddBkq)fig  avxov  Tiktjd^BtOag  KaxBOKBvaGev.  annus  signi- 
ficatur  721/33,  quam  tamen  falsam  esse  notationem  ac  post  mortem 
Marcelli  deducendam  {a.  731/23),    Becker  ex  Plut.  Marc.  30 

vidit  (Topogr.  p.  610 sq.  cf.  Ihm  p.  518).  Suet,  de  gramm.  21 
C.  Melissus  —  [Augusto^  delegante  curam  ordinandarum 
bibliothecarum  in  Octaviae  porticu  suscepit.  de  Melisso 
cf.  p.  537.  ceterum  cf.  Suet.  Aug.  29.  Ovid.  ars  am.  3,  391. 
trist.  3,  1,  69  sq.  de  vero  nomine  bibliotheca  porticus  Octaviae 
Ihm  p.  526.  de  bibliothecae  fortuna  Cass.  Dio  56,  24  et  denuo 
Ihm  p.  518. 


aRAMMATICAE  PRIMORDIA 


LITTERATURA 


APPIUS  CLAUDIUS  CAECUS 

censor  442/312,  cos.  447/307  et  458/296 

TESTIMONIA 

1,  Pompon.  dig.  1,  2,  2,  36  idem  Appius  Claudius 
—  r  litteram  invenit,  ut  pro  Valesiis  Valerii  essent  et 
pro  Fusiis  Furii. 

Cic.  ad  fam.  9,  21,  2  princeps  L.  Papirius  Mugillanus,  qui 
censor  cum  L.  Sempronio  Atratino  [a.  312/442]  fuit  — .  sed  tum 
Papisii  dicebamini.  post  hunc  XIII  fuerunt  sella  curuli  ante 
L.  Papirium  Grassum,  qui  primum  Papisius  est  vocari  desitus 
[praet.  et  dict.  a,  414/340].    cf.  Quint.  1,  4,  13. 

horum  testimoniorum  fidem  in  dubium  revocare  voluit  Jordan, 
Krit.  Beitr.  z.  Gesch.  d.  Lat.  Spr.  {Berlin.  1879)  p.  155;  sed 
cf.  Cichorius,  Leipz.  Stud.  9  (1886)  p.  175  sq.  (Unger,  Fleck. 
Jahrbb.  143,  1891  p.  302)  et  Meyer,  Zeitschr.  f.  ost.  Gymn.  31 
(1880)  p,  121.  de  s  littera  pro  r  inter  vocales  posita  cf.  etiam 
Varro  de  t  L.  7,  26.  27  et  infra  passim.  Paul.  Fest.  p.  9,  2. 
15,  3.  23,  17.  68,  13.  121,  1.  264,  6.  Fest.  p.  213^,  11.  Quint. 
1,  4, 13.    FVonto  p,  213  N.    CGL  V  25,  15.  73,  10.  108,  1. 

2.  Mart,  Cap.  3,  261  z  idcirco  Appius  Claudius  dete- 
statur,    quod    dentes    mortui    dum    exprimitur    imitatur. 

Anecd    H.  p.  308,  12   a    verO  idclrco  —  imitatur. 

z  littera  invenitur  antiquitus  in  carmine  saliari  et  in  nummis. 
utrum  postea  etiam  Andronicus  et  Naevius  ea  usi  sint  an  non, 
€tmbigitur   (Mar.  Vict.  p.  8,  12;   cf.  Ritschl  op.  4,  150,   a  quo 
dismUiunt  Mueller  Baehrens  Schoell.    vd.  ad  Accium  fr.  <^^. 
eeteroffUf  ef.  Sp.  Carvil.  test.  1. 

2  montnri  cont.  Biiechele^*  dentis  morsxiB  Mcwnwseix 

GrammBticBe  BomAnae  ftagmenta,    ed.    FuNAiOLi  1 


2  Grammaticae  primordia 

Q.  FABIUS  PICTOR 

Liv.  1,  44,  2  Bcriptorum  antiquissimus  Fabius  Pictor 

EX  HlSTORnS 

[HBF  1  Peter] 
Mar.   Vict.  p.  23,  14  —  Cinc.  Aliment.  fragm. 

L.  CINCIUS  ALIMENTUS 

praetor  a.  543/211^  anno  insequenti  pro  praetore 
in  Siciliam  missus  est 

EX  HISTORnS 

[HBF  1  Peter] 

repertores  litterarum  Cadmus  ex  Phoenice  in  Graeciam 
et  Euander  ad  nos  transtulerunt  a  b  c  d  e  [h]  i  k  (V}  m  n 
0  p  [q]  r  s  t  <^u^  litteras  numero  XVI.  postea  quasdam 
a  Palamede  et  alias  a  Simonide  adiectas  implesse  nume- 
6  rum  XXrV  [in  comoedia  scriptum  erat  ellum;  non  recte 
vos  fecistis  illum;  est  enim  ^en  illum']  grammatici,  prae- 
terea  Demetrius  Phalereus,  Hermocrates,  ex  nostris  autem 
Cincius  Fabius  [fr.  l\  Gellius  [fr,  2\  tradiderunt.  ex  qui- 
bus  Cincius  paucis  inquit  commutatis,  ut  ad  linguam 

10  nostram  pervenirent.    eas  namque  Cadmus  ex  Phoenice 
in  Graeciam,  inde  ad  nos  Euander  transtulerunt. 

Mar.    Vict.  p.  23,  14  repertores  —  transtulenmt.    cf.    Victor,  p. 

194,  11.  Varro  infra.  quin  Cincius  una  cum  dudbus  rerum  scrip- 
torihus  laudatus  antiquus  ille  histoiia^  auctor,  non  recentior 
grammaticus  sit,  ego  non  duhito.  cf.  Gell.  infra  fr,  1  et  Peter, 
vet.  hist.  Bom.  rell.  pp.  Cl  40.    aliter  Hertz,  de  L.  Cinciis  p.  81  sq. 

1  rep.  litt.  ex  marg.  inlata  esse  coni.  Schady       2  h  secl.  1  add. 

edit.  princ.       3  q  secl.  u  add.  Vossius        6 — 6  in — illum  secl. 

Sertz.     ea  quae   de    Graecis   grammaticis   leguntur  perturhata 

su/i^y  nam  Mermocratem  inter  grammaticos  rettulit  Farro  infra 

11  unde:  em.  Schady 


FabiuB.     Cincius.     Carvilius.    EDnius  3 

SP.  CARVILIUS 

de  eius  aetate  ae  doeirina  cf.  Be  lud.  litt.  test.  2 

TESTIMONIA 

1.  JPlut  quaest,  M.  54  t6  x  TtQog  t6  y  cvyyivBiav  ^iyei 
Ttaq  avxoig  \Itomanis\.  6t\)B  yccQ  iiQrjaavro  tw  ydiifia 
KaQ^iklov  Eitoqlov  7CQ06eS,BVQ6vxog.     Ter.  Scawr.  p.  15,  16 

a  Spmio  Carvilio  novam  formam  G  litterae  propositam 
haec  indicia  a  titulis  confirmantur,   qui   G  litteram  ante 

Carvilii  aetatem  non  praehent.    quod  autem  Jordan  (ibid.  157  sq.) 

hanc  scripturae  mutationem  eidem,  qui  Z  e  litteris  Latinis  abs- 

tuUt,   Appio  Claudio  vindicare  voluit,  hoc  necessarium  non  est. 

cf.  LHavet,  Bev.  de  phil.  2  {1878)  p.  15  sq.  praeterea  Bitschl, 

op.  4,  J226  sq.  Goetz,  Fauly-Wiss.  RE  3,  1629/5. 

4  Carvilio  Schneider:  corrutio  em.  carr.  Bem.    caruttio  Pal. 

novae  Bern.         propositam  scripsi:  praep -codd.  positam  Keil 

DUBIUM 
1  ^.  Isid.  or.  1,  4,  12  k  litteram  Salvius  ludimagister 
primus  Latinis  adiecit,  ut  in  sono  discrimen  faceret  duarum 
litterarum  c  et  q.  quae  ideo  supervacua  dicitur,  quia  ex- 
ceptis  Kalendis  supervacua  iudicatur;  per  c  enim  universa 
exprimimus.  Betr.  Biac.  CGK  lY  334,  22  sane  litteram 
k  Salvius  magister  primus  Romanis  adiecit,  ut  in  sono 
duarum  discretionem  faceret  b  et  q;  quod  ideo  supervacue 

dicantur  quod  exceptis  Kalendis  superflua  videantur. 

sub  nomine  Salvii  magistri  vel  Salustii,  ut  in  Gu.  1  et  su- 
prascr.  in  Gu.  2  legitur,  Carvilii  nomen  latere  puto,  quippe  qui 
G  non  K,  ut  perverse  Isidorus  tradit,  Latinis  litteris  adiecerit;  G 
enim  solum  ex  a/ntiquissimis  gutturis  elementis  evanuit,  ut,  non 
aliter  atque  apud  Etruscos,  C  Utterae  locum  daret.  adde  eandem 
utriusque  auctoris  Salvii  Salustiive  et  Carvilii  professionem  docendi 
et  de  nomine  ^Salustius^  cf.  supra  ^Caruttius^  Pal.  cod.  Scauri. 

Bitschl  {op.  4,  228)  u  etiam  litteram  pro  o,  i  pro  e  in 
decUnatuum  terminationibus  a  Carvilio  primumpositas  esse  coniecit. 
cf.  Bibbeck,  Fleck.  Jahrbb.  75,  312. 

Q.  ENNIUS 

natus  Budiis  a.  515/239  Bomam  cum  Catone   quaestore  a. 
550/204  venit,  ubi  Latina  lingua  docuit  (De  lud.  litt.  1^\  poslea 
cum  M.  J^uivio  JVodilzore  in   Aetolia    militavit^    a    culxis  fiXxo 
ftfthio  civitaie  a.  570/184  donatus  est.     moHuus  cst   a.  585|1G^ 


4  Grammaticae  primordia 

TESTIMONIA 

1,  Suet,  de  gramm,  1  =■  Enn,  granm,  test,  1 

2,  Fest.  p.  293^,  30    nulla   tunc    [antiquiius]    gemi- 

nabatur  littera  in  scribendo.    quam  consnetudinem  Ennius 

mutavisse  fertur,  ut  pote  Graecus  Graeco  more  usus,  quod 

illi  aeque  scribentes  ac  legentes  duplicabant  mut-a.s,  semi- 

<vocales  et  liquidas)>. 

cf.  Paul.  lest.  p.  6,  7.  19, 3.  23, 13.  Fest.p.  158\  6  <mutas 
et  sem^ivocales  <antiqui  non  duplicabant  in  sc^ribendo,  aut 

<.  .  .  .  et  ita  primum  Ennium  scrip]>si8se,  in  eo  < 

a  quo  littera  . .  .>  duplicata  sit  <primum>.  id.  p,  355 <*,  1  torum, 
ut  significet  torridum,  aridiim,  per  unum  quidem  r  antiqua 
consuetudine  scribitur,  sed  quasi  per  duo  r  scribatur  pronuntiari 
oportet.  nam  antiqui  nec  mutas  nec  semivocales  litteras  gemina- 
bant^  ut  fit  in  Ennio  Arrio  Annio.  cf,  Brctuse,  librar,  de  discipl. 
augur.  rell,  fr.  22  (=  Varro  de  l.  L.  5,  21).  de  hoc  litteratwrae 
invento,  quod  nos  in  peculiari  lihro  ab  Ennio  explicatum  esse 
vix  credimus  {cf.  supra  test.  1)^  a^que  ac  de  introductione  hexa- 
metri  versus  in  litteras  Latinas  {cf.  Isid.  or.  1,  38,  6.  Cie.  de 
leg.  2,  68.  At.  Fort.  p.  284,  7  K.)  et  de  iis  quae  in  metris  ab 
eo  novata  stmt  cf.  praesertim  Skutsch,  Pauly-Wiss.  BF  5,  2620 
sq.  2627. 

3,  Isid,  or.  1,  21^  1  {ex  Suet,  %iql  6fiaslcov)  vulgares 

notas  Ennius  primus  mille  et  centum  invenit. 

cum  haec  certo  a  Suetonio  repetenda  sint  {LTraube,  Axch. 
f.  Stenogr.  53,  1901  p.  199),  quin  Ennius  poeta  hic  denotetur 
vix  dubitare  licet.  de  vidgaribus  noUs  (=  litteris  singutaribus?) 
cf  Weinberger,  Arch.  f,  Stenogr.  54  (1902)  p.  204  sq,  Philol, 
63  (1904)  p.  635  sq.  Skutsch,  ibid.  2627. 

Ennii  veriloquia  vd.  infra  p.  7 

P.  COENELIUS  SCIPIO  AEMILIANUS 

natus  569/185  (cf  Both,  Bh.  Mus.  12,  183),  cos  607/147 
et  620/134y  censor  612/142,  mortuus  625/129 

TESTIMONIA 

1,  Fest.  p.  273^^  7  rederguisse  per  e  litteram  Scipio 
Africanus  Pauli  filius  dicitur  enuntiasse,  ut  idem  etiam 
pertisum.    cuius  meminit  LuciLius,  cum  ait  [963  Jfa.]: 

quo  facetior  videare  et  scire  plus  c\mm.  <^^tm^ 
pertiaum  iiomineiQ  non  pertaesum  diceT^'^  ietvsmwcB.  ^^ifiiA&. 


EnniuB.     Scipio  Aemilianus  5 

id.  p.  217^,  4  <^pertr>8um  di^xerunt  antiqui  pro  pertaesum 

>   qui  Paul< ^  .    .    .>. 

Paul.  Fest.  p.  216.,  6  pertisum  pro  pertaesum  dixerunt.  Cic. 
orat.  159  ex  quo  quidam  pertisum  etiam  volunt,  quod  eadem 
consuetudo  non  probavit.  cf.  Paul.  Fest.  p.  81,  7  et  Bibbeck, 
Fleck.  Jahrhh.  75,  322. 

1   redarguisse  6   hominum  —  humanum  genus  Marx 

aermnnamst  opus  Lachmann 

2,  Qumt  i,  7,  25  quid  dicam  vortices  et  vorsus  cetera- 

que  in  eundem  modum,  quae  primus  Scipio  Africanus  in 

e  litteram  secundam  vertisse  dicitur? 

cf.  Cic.  d^  or.  1,  255  multi  oratores  fuerunt,  ut  illum 
Scipionem  audimus  et  Laelium,  qui  omnia  sermone  conficerent 
paulo  intentiore.  de  re  cf.  Thurneysen^  Kuhns  Zeitschr.  30, 496 
et  Solmsen,  z.  Lat.  Lautg.  {Strafib.  1894)  p.  19. 


VEEBORUM  ENODATIONES 


INDIGITAMENTA 

TESTIMONIUM 

Serv  g.  1,  21  noinina  haec  numinum  in  indigitamentis 
inveniuntur,  id  est  in  libris  pontificalibus,  qui  et  nomina 
deorum  et  rationes  ipsorum  nominum  continent;  quae 
etiam  Varro  dicit.  nam  —  nomina  numinibus  ex  officiis 
constat  inposita:  verbi  causa  ab  occatione  deus  Occator 
dicitur,  a  sarritione  Sarritor,  a  stercoratione  Sterculinius, 
a  satione  Sator. 

cf.  Prerbisch,  quaest  de  libr.  pontif.   ( Vratisl.  1874)  p.  5  sq. 

CN.  NAEVIUS 

de  Naevii  vita  cf.  Varronem  ad  lihr.   De  poetis 
EX  BELLO  POENICO 

1  [26  BF  Mueller   27  Baehrens] 

Aventinum  Naevius  [c^m^]  ab  avibus,  quod  eo  se  ab 
Tiberi  ferrent  aves. 

Varro  de  l.  L.  5,  43  Aventinum  —  aves.  cf.  Varro  infra. 
Incert.  inc.  libr.  4. 

2  [27  M.    28  B.] 

k         Iiunc  locum  [Palatiurn]   a  pecore  d\c.\»m  -^xsi^x^t  <\ui- 
■*?zo/  itaque  Naevius  Balatium  appeWat. 


Indigitamenta.    Naevius.    Fabius.     Cincius.     Ennius        7 

Varro  de  l.  L.  5,53  hunc  —  appeUat.  Paul.  Fest.  p.  220,  5 
Palatium,  id  est  mons  Romae,  appellatus  est  quod  ibi  pecus 
pascens  balare  consueverit,  vel  quod  palare  id  est  errare  ibi 
pecudes  solerent.  cf.  Solin.  1, 15.  Serv.  Aen.  8,  51  (ex  Varrone). 
Isid.  or.  15,  3,  5. 

Q.  FABIUS  PICTOR 

EX  HISTORnS 
[HBF  2  Peter] 

Fabius  ^a^  Siculis  profectos  corrupto  nomine  Vulscos 

ait  dictos. 

Isid.  codd.  eccles.  Tolet.  ad  or.  4,  7,  34  Alexander  historio- 
graphus  ait:  Vulscos  quidam  appellatos  aiunt  a  Vulsco  Anti- 
phatae  Laestrygonis  filio.    Fabius  quoque  a  —  dictos. 

1  a  Sic.]  sicolicis  vel  sic  colicis  codd. 

L.  CINCIUS  ALIMENTUS 

EX  HISTORnS 

[HBF  2  Peter] 

Cincius  et  Cassius  [fr.  3]  aiunt  ab  Euandro  Faunum  deum 

appellatum,  ideoque  aedes  sacras  faunas  primo  appellatas, 

postea  fana  dicta,  et  ex  eo  qui  futura  praecinerent  fanaticos  dici. 

Serv.  Ban.  g.  i,  10  Cinciua  —  dici.  Inc.  de  diff.  CGK  VII 
523^  28  fanum  Fauno  consecratum,  unde  Fauni  appellabantur 
priuB  et  illi  qui  vagabantur  fanatici.  cf  Varro  de  l.  L.  6,  54. 
Proh.  Verg.  g.  l.  c.  utrum  haec  ad  Alimentum  an  ad  alterum 
Cincium  pertineant.,  duhium  est;  sed  nomen  Ca>ssii  adiectum  ad 
priorem  melius  fadt,  neque  rerum  scriptorem  veriloquium  dedecet, 
quamquam  Servius  L.  Cincium  rursus  afferens  grammaticum 
inteUegit  {cf.  ad  hunc  fr.  16). 

Q.  ENNIUS 

EX  ANNA;.IBUS 

1  [59   Vahlen^] 

nominatae  [/ribus],  ut  ait  Ennius,  Titiens^^  «iNi  ^^Hag^ 
Bamnenses  ab  Romulo. 


8  Grammaticae.  primordia 

Varro  de  l.  L.  5,  .).>  a^er  Romanus  primum  divisus  in  par- 
tis  tris,  a  quo  tribus  appellata  Titiensium  [idX-codd.']  Ram- 
nium  Lucerum.  nominatae  —  Romuio,  Luceies,  ut  Junius  \fr.  4\ 
a  Lucumone.  cf.  id.  ibid.  5,  81.  89.  91.  Cic,  de  r.  p.  2,  14.  36. 
Liv.  1,  13,  8.  36,  2.  Fest.  p.  344  f>,  23.  Paul.  Fest.  p.  349,  13. 
Serv.  Aen.  5,  560.    CGL  IV  278,  4. 

1  nominati  LSpengel 

EX  ALEXANDRO 

2  [8RPI  P.23V  Bihheck^] 

quapropter  Parim   pastores   nunc  Alexandrum 

vocant 
Varro  de  l.  L.  7,  82  apucl  Ennium:  [5].  itera:  quapropter  — 
vocant.  imitari  dum  voluit  Euripiden  [-peden  Flor.]  et  ponere 
hviiov,  est  lapsus;  nam  Euripides  [-pedes  Flor.]  quod  Grraeca 
posuit,  hvfia  sunt  aperta.  —  hoc  Ennii  quis  potest  intellegere 
[in]  versum  significare  [3],  Alexandrum  ab  eo  appellatum,  in 
Grraecia  qui  Paris  fuisset,  a  quo  Herculem  quoque  cognomi- 
natum  Alexicacon,  ab  eo  quod  defensor  esset  hominum?  cf. 
Apollod.  bibl.  lU  150  (12,  5, 19). 

EX  ANDROMACHA  AECHMAL. 

3  [II  p.  26  E.^] 

Andromachae     nomen     qui    indidit,     recte[ei] 

indidit. 

Varro  de  l.  L.  7,  82  apud  Ennium:  AndromJMjiiae  —  indidit 
itenL:  [2].  ille  [Furipides]  ait  ideo  nomen  additum  Andro- 
mache,  quod  &v&qI  iidxstai  [  andromachete  JBlor.] ;  hoc  Ennii  quis 
potest  intellegere  [inj  versum  significare  Andromache  —  indidit? 

1  ei  Flor.:  deest  altero  loco 

EX  MEDEA 

4  [I  p.  49  J?.3] 

quae    [nat;/^]    nunc    nominatur    nomine   /   Argo, 

quia    Argivi    in    ea    delecti    viri  /  vecti    petebant 

pellem  inauratam  arietis 

Bhet.  ad  Her.  2, 22^  34  q^ae  —  arietis.    eadem  ap.  Cic.  tiisc.  i, 

20^  45.    Prisc.  III 424, 4.    cf.  etym.  magn.  s.  v.  Idgyiii.    hoc  veri- 

loquium,  quod  in  Euripidis  Medea  (1  sq.)  deest,  ex  qua  Ennius 

^ausit,  ^rammaticorum-  vi  in  hunc  fluxisse  Leo  docuiti^Pl.  F,^.86  sq-V 

I  sq.  in  verbis  constituendis  Ribbeckium  accutus  «vwmv 


Ennius.    Porcius  Cato  9 

INCERTAE  SEDIS 

5  [inc.  48  7.^ 

foedus  quod  fidus  Ennius  scribit  dictum 

Varro  de  l.  L.  5,  86  mittebantur,  antequam  {bellum] 
conciperetur,  qui  res  repeterent,  et  per  hos  etiam  nunc  fit 
foeduB  —  dictom.  cf.  Patd.  Fcst.  p.  84,  2.  Cicero  ap.  Serv.  Dan. 
Aen.  8,  641  Cicero  foedera  a  fide  putat  dicta.  Liv.  5,  51,  10. 
CGL  VI 460.  haec  iniuria  ad  alterum  Ennium  ab  Hertz  {Sin- 
niUfS  Cap.  p.  10)  relata  esse  puto;  ut  enim  Varro  auctores  suos 
interdum  neglegentius  memoret,  qua  tanta  incuria  nomen  illud 
Ennii  poetae  quadragies  septies  laurdatum  ab  obscuriore  gram- 
matico  minime  discreverit,  vix  intellegitur.  nequs  vero  dliud  in 
Ennii  verbis  latet  nisi  veriloquium,  aut  si  placet  lusus  verborum, 
cf.  Vahlen,  Enn.  poes.  relP.  p.  XXXV IIL 

DUBIUM 

5  [inc.  49  V.^] 

Char.  p.  98,  12  =  Enn.  gramm.  fr.  2 

Varro  {de  l.  L.  6,  83)  auris  hv^ov  ab  avendo  in  Alexan- 
dro  [SRPI  p.  22  II B.^]  Ennium  ostendere  velle  opinatur: 
iam  dudum  ab  ludis  animus  atque  aures  avent/avide  ex- 
pectantes  nuntium.  at  hic  potius  lusu>s  verborum  esse  videtur 
(cf.  Lersch^  die  Sprachphil.  d.  Alten  3,  117),  non  secus  ac  saepe 
apud  antiquos  poetas,  praesertim  Plautum,  qui  ioco  saepe  falsas 
etymologias  profert  (cf.  Bacch.  284.  Men.  263),  interdum  etiam 
vera^^  ut  in  Capt.  288:  Quid  ais?  tenaxne  eius  pater?  Immo 
edepol  pertinax. 


M.  POKCIUS  CATO 

natus    Tu^culi   a.   520/234,    quaestor   a.  550/204,    aedilis 
'  a.  556/198,  cos.  a.  559/195,  censor  a.  570/184, 


a.  555/199,  praetor 
mortuus  est  a.  605/149 


A.  TESTIMONIA 


1.  Isid.  diff.   verb.  praef.   de  his    [differcutiis  8eTm(wuw\ 
apud  LatinoB  C&to  primus  scripsit,    ad   cuma  ex.eici^\\Max  v^^^ 
paoeissjmas  partlm  edidi,  partim  ex  auctoxum  \\\>to  ^e^xom^^^-' 


10  Grammaticae  primordia 

supervacanea  coniectura  Lerschii  est  {ibid.  3,  139),  quem 
Crraefenhan  sequitur  {Gesch.  d.  class.  Phil.  2^  329),  Porcium 
Catonem  ab  Isidoro  cum  Valerio  Catone  permutatum  esse;  nam 
si  non  in  libro  singulari,  carptim  tamen  in  orationibus  (cf.  OJahn^ 
acta  soc.  Sax.  1850  p.  271)  Cato  verborum  differentias  pertrac- 
tavit,  q^ms  excerplas  Isidorus  aut  au^tor  eius  vidit  (J'r.  10. 11. 14). 
cf.  Jordan,  M.  Cat.  quae  extant.     {Lipsiae  1860)  p.  GVII 

2.   Varro  ap.  Gell.  16,  12^  8    idcirco  [qmd  faenerator 

a  faenore  nominatus  est,  faenus  a  fetii\  et  M.  CatoDem  et 

ceteros   aetatis   eius    ^feneratorem'    sine  a  littera  pronun- 

tiasse  tradit. 

cf.  Varro  de  serm.  Lat.  lib.  III.  Jordan,  Beitr.  z.  Gesch. 
d.  Lat.  Spr.  p.  125. 

B.  FRAGMENTA 

EX  ORIGINIBUS 

1  [18  Jordan  53  Peter] 

lib.  II.  Marsus  hostem  occidit  prius  quam  Pae- 
lignus;  propterea  Marrucini  vocantur,  de  Marso 
detorsum  nomen. 

Prisc.  p.  487,  9  Cato  in  II  [ita  Bern.,  III  rell.  codd.  Hertzii] 

Onginum:  Marsus  —  nomen. 

2  [1  J.    71  P.] 

lib.  III.  Thesunti  Tauriani  vocantur  de  fluvio, 
qui  propter  fluit. 

Prob.   Verg.  buc.  p.  326  H.  item  Cato  Originum  III:   The- 

sunti  —  fluit    e.   q.   S. 

1  Theseunti  Vatic. 

3  [2  J.    78  P.] 

lib.  IV.    mapalia  vocantur  ubi  habitant  [Pomi]; 

ea  quasi  cohortes  rotundae  sunt. 

Fest.  p.  146^,  25  mapalia-  casae  Poenicae  appellantur,  in 

quibus  qaia  nihil  est  secreti,  solet  solute  viventibus  obici  id 

vocabulum.  Cato  originum  libro  quarto :  mapaiia  —  sunt.  8erv.  Dan. 

^en.  J,  dj91  C&to  orfginum  \numervim  om.  Casscll.  ^ToxiQ  'Poun.s^ 

magaliaa.edi&cisb quaai cohortesrotundaa  dicit.  cf .  Isi*. ot .  15,1^,4:, 


Porcius  Cato  11 

f  4  [114  J.  et  P.] 

qui    [Ca^o]   Albanum    montem    ab   Alba    longa    putat 

dictum 

Serv.  Dan.  Aen.  12,  134  ^nunc  Albanus  habetur'  Catonem 

sequitur,   qui  —  dictum. 

Albanum  Masvicim:  albonem 

5  [II 20  J.    46  P.] 

ideo  Graviscae  dictae  sunt,  quod  gravem  aerem 

sustinent. 

Serv.  Aen.  10,  184  ^intempestaeque  Graviscae'  —  intem- 
pestas  ergo  Graviscas  accipimus  pestilentes  secundum  Plinium 
in  naturali  historia  [deest  apud  Plinium]  et  Catonem  in  ori- 
ginibus,  ut  intempestas  intellegas  sine  temperie,  id  est  tran- 
quillitate;  nam,  ut  ait  Cato,  ideo  —  gustinent. 

6  [II 26  J.    54  P.] 

de    quo    [PoZeYe]    Cato    in    originibus    dicit,    quod   ad 

Italiam  venerit  et  segregatus  ab  Aenea  condiderit  oppidum 

Politorium  a  suo  nomine 

Sei'v.  Aen.  5,  564  'Polite  progenies'  — ;  de  quo  —  nomine. 

t  7  [II 23  J    60  P.] 

Cato    dicit:    quia    is    locus    montibus    praestet, 

Praeneste  oppido  nomen  dedit. 

Serv.  Ban.  Aen.  7 ,  682  'altum  Praeneste'  Cato  —  dedit. 
Paul.  lest.  p.  224,  6  Praeneste  dicta  est,  quia  is  locus,  quo 
condita  est,  montibus  praestet.    aliter  Mart.  Cap.  ^,  642. 

f  8  [17  J    II51P.] 

Cato  et  Gellius  [fr.  3]   a  Sabo  Lacedaemonio  trahere 

eos  [Sahinos]  originem  referunt. 

Serv.  Dan.  Aen.  8,  638  Cato  autem  et  GeiUus  —  referunt. 
aliter  Varro  infra.  Plin.  n.  h.  5, 108.  cf.  Sil.  Ital.  8,  420  sq.  et 
Schulze^  Lat.  Eigenn.  p.  479. 

f  9  [II  24  J    56  P^, 

Tibur,   sicut  Cato  facit  testimonium,   a  Catillo  Arcade 
praefecto    classis   Euandri    [conditum]   — .     CatiiVws»    ^TiiccDL 
Amphiarai  Elius    post   prodigialem    patris    a^^Ji^  T>a^^^^ 
interitnm,    Oeelei  avi   iussu   cum    omni    ietu    Ne^TC    ^«OTOSSi. 


12  Grammaticae  primordia 

6  missus  tres  liberos  in  Italia  procreavit,   Tiburtum  Coram 

Catillum,  qui  depulsis  ex  oppido  Siciliae  veteribus  Sicanis 

a  nomine  Tiburti   fratris  natu  maximi  urbem  vocaverunt. 

Solin.  collect.  2,  8  Tibur  —  Euandri,    sicut  Sextius,    ab  Ar- 

giva  iuventute.   CatiUus  —  vocaverunt.   cf.  ScTV.  Am.  7,  670,  672. 

EX  ORATIONIBUS 
DE  SUIS  VIRTUTIBUS  CONTRA  THERMUM 

10  [XI 4  j:\ 

aliud  est  properare,  aliud  festinare.  qui  unum 
quid    mature    transigit,    is    properat;     qui    multa 

simul  incipit  neque  perficit,  is  festinat. 

Gell.  16,  14,  1  festinare  et  properare  idem  significare 
atque  in  eandem  rem  dici  videntur.  sed  M.  Cato  id  differre 
existimat  eaque  hoc  modo  divisa  (verba  sunt  ipsius  ex  oratione, 
quam  de  suis  virtutibus  habuit):  aUud  —  featinat.  Fest.  p.  234  f>^ 
17  .  .  .  apud  Catonem  in  ea  quae  est  contra  Thermum  de  suis 
vrrtutibus :  aUud  —  featinat.  Paul.  p.  235,  14  properare  aliud  est, 
aiiud  —  festiuat  Non.  p.  441, 18  Cato  oratione  quam  de  suis 
virtutibus  scripsit :  aiiud  —  featinat.  Schol.  Bob.  ad.  Cic.  p.  289  Or. 
aliud  esse  properare,  aliud  fe^tinare  ipse  nos  —  Cato  docuit  in 
oratione  quae  inscribitur  de  virtute  sua  contra  Thermum.  — 
nam  aUud  —  featinat.  Isid.  diff.  verh.  440  inter  properare  et  festi- 
nare:  Marcus  Cato  sic  distinguit  dicens:  qui  —  festinat.  eadem 
fere  ap.  Sxiet.  p.  285  R.  Serv.  Dan.  g.  1,  260.  cf.  Inc.  de  diff. 
CGK  VII  527,  5. 

1  unum  quodque  Fest.  Suet.  al.  u.  quicquid  nonnulU  codd. 
Non.  3  simul]  sibi  Faris.  Voss.  Lat.  F  7  percipit  Paris.  is 
om.  Non.  al. 

IN  L.  QUINCTIUM  FLAMININUM 

f  11  [XVII  3] 

aliud  est,  Philippe,  amor,  longe  aliud  cupido. 

accessit  ilico  alter,  ubi  alter  recessit;  alter  bonus, 

alter  malus. 

Isid.  diff.  verb.  5  inter  amorem  et  cupidinem;  aiiud  est, 
inquit  Cato,  PhiUppe  —  maius.  de  collocatione  cf  supra  test.  1» 
de  re  Afran.  fr.  1.  2.    Flaut.  Baccli.  20. 

1  pbilippi  cod.  Barthii,  Basil.  teste  OreUi  longe  quam 
^ar$s.  1.  aJiudque  Arev.  2  ubi  Paris.  Arei).  t^\^.  Ba8i\.  c»d. 
*^aftkn  om.    Vatic. 


Porcius  Cato  13 

SUASIO  LEGIS  VOCONIAE 

*  12  [XXXII  3] 

in  M.  Catonis   oratione,    qua  Voconiam   legem   suasit, 

quaeri  solet,  quid  sit  ^classicus',  quid  'infra  classem'. 

Gell.  6,  13  ^classici'  dicebantur  non  onmes,  qui  in  quinque 
classibus  erani,  sed  primae  tantum  classis  homines,  qui  centum 
et  viginti  quinque  milia  aeris  ampliusve  censi  erant.  ^infra 
classem'  autem  appellabantur  secundae  classis  ceterarumque 
omnium  classium,  qui  minore  summa  aeris,  quod  supra  dixi, 
censebantur.  boc  eo  strictim  notavi,  quoniam  in  M.  Catoms  — 
ciassem.  cf.  Paul.  Fest.  p.  113,  12.  quamquam  utrum  Cato  ipse 
ista  explicaverit  verha  incertum  est^  haec  aliena  visa  non  sunt  a 
proposito  nostro.  ♦ 

interpretationem  vocis  ^recepticius*  in  eadem  oratione  factam 
vd.  ap.  Verrium  fr.  2. 

DE  BELLO  KARTHAGINIENSI 

f  13  [XXXYII  4] 

urbem  istam  [Karthagineifn]^  ut  Cato  in  oratione 
senatoria  autumat,  cmn  rex  lapon  rerum  in  Libya  potiretur, 
Elissa  mulier  extruxit  domo  Phoenix  et  Karthadam  dixit, 
quod  Phoenicum  ore  expi;^mit  civitatem  novam. 

Solin.   COUect.  27,  10  urbem  —  novam. 

2  iapum  vel  lapum  codd,  deteriores 

EX  INCERTIS  ORATIONIBUS 

14  [11] 

tu,    inquam,     si    verum    supprimis,     falsarius 

agnosceris;  si  falsa  confingis,  mendax  esse  videris. 
Isid.  diff.  verb.  220  inter  falsitatem  et  mendacium:  negare 
quod  verum  est  falsitas  est,  fingere  quod  verum  non  est  menda- 
cium  est.  unde  et  Cato:  tu  —  videris.  de  collocatione  cf.  test. 
1.  de  re  Nig.  Fig.  fr.  31. 

*i5  [9] 

pelliculatio^nem  Cato   a  peIIicien]>do,    quod  est  indu- 

cen^do,  dixit  in  ea  oration^e,  quam  scripsit  de  <^ )>. 

Fest.p.  242  <^,  21  pemcuiatio<(nem>  —  de  ...  Paid.  Fest.p.  243^  4 
pelliculationem  Cato  a  pelliciendo  dixit.   poterat  apud  Ca\on(v«m 
etymm  esse,  quamquam  verisimtlius  Ytrrii  ipsio^s  est.  idem  ca^^X. 
w  /ir.  JT. 


14  Grammaticae  primordia 

DE  RE  MILITARI 

16  [5] 

procubitores  dicuntur  fere  velites,  qui  noctu  custodiae 

causa  ante   castra   excubant,    cum  castra   liostiuin  in  pro- 

pinquo  sunt. 

Fest,  p.  253^,  27  procubitores  —  sunt,  ut  M.  Cato  in  eo  quem 
de  re  militari  scxipsit. 

1  feri  vetites 

INCEETAE  SEDIS 
*i7   [57] 

veteriniim  bestiam  iumentum  Cato  appellavit  a  vehendo. 

Paul.  Fest.  p.  369,  12  vetermam  —  vehendo.  sequttm  dtversa 
OpilU  etymologia  {fr.  24).  Non.  p.  13,  6  veterina  animalia 
dicuntur  omnia  quae  vehere  quid  possunt.  CGL  II  207,  45. 
V  651,  51.     cf.  ad  fr.  15. 

DUBIUM 
18  [p.  84\ 

mundo  nomen    inpositum  est  ab  eo  mundo  qui 

supra  nos  est;  forma  enim  eius  est,  ut  ex  his  qui 

intravere  cognoscere  potui,^  adsimilis  illae. 

Fest.  p.  154^,  30  mundus  —  ter  in  anno  patere  solet  — ; 
qui  quid  ita  dicatur  sic  refert  Cato  in  commentariis  iuris  ci- 
vilis :  mundo  —  iUae.  an  Catonis  filii  hi  sunt?  cf.  Jordan,  ibid. 
p.  CV.    Bremer,  iurisprud.  antehadr.  1,  21. 

2  est,  ut]  est,  est        !i  illi  Scal. 

FALSUM 

a  Gellii  codd.  {6, 10)  epistulicarum  quaestionum  in  re  gram- 
matica  auctor  Cato  pro  Varrone  proditus  est.  cf.  Varr.  rell. 
ad  epistul.  quaest.  et  Jordan  ihid.  p.  CVIII  sq. 


SEX.  AELIUS  PAETUS  CATUS 

aedilis  cur.   554/200,  duumvir  coloniae  Narniae  augendae 
555/199,  cos.  556/198,  censor  560/194 

A.  TESTIMONIUM 

JPompon.  diff.  1,  2,  2,  38  Sextum  Aelium  etiam  Ennius 
Jaudavit   et   extat   iJJius    liber    qui    inseribitvxT    \xT^fe"t^\\a.. 


Cato.    Sex.  Aelius.    Fulvius  Nobilior  15 

qui  liber  veluti  cunabula  iuris  continet.    tripertita  autem 

dicitur,     quoniam    lege    duodecim    tabularum    praeposita 

iungitur  interpretatio,  deinde  subtexitur  legis.  actio. 

forensem^  non  grammaticam  interpretationem  fuisse  Schoell 
iure  contendit  (Leg.  XII  tab.  rell.  Lips.  1866  p.  22\  quamquam, 
ut  par  est,  hic  Hlic  nominum  obscuriorum  grammatica  investigatio 
non  defuit. 

B.  EX  TRIPERTITIS 
\IA  4   Bremer^ 

'mulieres  genas  ne  radunto  neve  lessum  funeris  ergo 
habento'  hoc  veteres  interpretes  Sex.  Aelius  L.  Acilius 
non  satis  se  intelligere  dixerunt,  sed  suspicari  vestimenti 
aliquod  genus  funebris. 

Cic.   de  leg.  2,  59  mtdieres  —  fimebris. 

L.  ACILIUS 

a  Pomponio  (dig.  1,  2,  2^  38)  P.  Atilius  hic  nuncupatur,  sed 
cf.  Cic.  Lael.  6  et  Schoell,  tbid.  p.  25. 

EX  mCERTO  LIBRO 

[JJ.  p.  18  Bremer^ 

Cic.  de  leg.  2,  59  =  Sex.  Aelius  Paetus.  cf.  Schoell,  leg. 
XII  tab.  rell.  p.  7.  25  sq. 


M.  FULVIUS  NOBILIOE 

cos.  565/189,  censor  575/179 

EX  FASTIS 

2 
nomina    decem    mensibus    antiquis    Romulum    fecisse 
Fulvius    et  lunius   [fr.  5]   auctores  sunt;    et  quidem  duos 
primos   a   parentibus    suis    nominasse,    Martium    a    Marte 
patre,  Aprilem  ab  Aphrodite  id  est  Venere,  unde  maiores 
eius  oriundi  dicebantur;  proximos  duos  a  populo,  Maivim^^Tj 
niaioribus  natu,  lunium  a  iumoribus ;  ceteros  ab  OT^Mi^  q^<^ 
smguUerant,  Quintilem  usq ue  Decembrem.  perm^e  ^.iD^jLmexio. 


16  Grammaticae  primordia 

Censor,  d,  n.  22,  9  {ex  Varrone)  nomfaia  —  nomero.  Varro 
de  l.  L.  6,  33  primus  [mensis]  a  Marte;  secundus,  ut  Ful- 
vius  scribit  et  lunius,  a  Venere,  quod  ea  sit  'AtpQodCxri  — ; 
tertius  a  maioribus  Maius,  quartus  a  iunioribus  dictus  lunius. 
dehinc  quintus  Quintilis  et  sic  deinceps  usque  ad  Decembrem 
a  numero.  Macroh.  1,  12,  5  haec  fuit  Bomuli  ordinatio,  qui 
primum  anni  mensem  genitori  suo  Marti  dicavit  8  secundum 
mensem  nominavit  Aprilem,  ut  quidam  putant,  cum  aspiratione 
quasi  Aphrilem,  a  spuma  quam  Graeci  &(pq6v  vocant,  unde 
orta  Venus  creditur  [Ov.  fast.  4,  61.  Lyd.  de  mens.  4  passim'].  16 
Maium  Romulus  tertium  posuit,  de  cuius  nomine  inter  auctores 
lata  dissensio  est.  nam  Fulvius  Nobilior  in  fastis  quos  in 
aede  Herculis  Musarum  [cf.  Plin.  n.  h.  35,  66.  De  Mossi, 
bidl.  archeol.  1869  p.  3]  posuit  Romulum  dicit,  postquam  po- 
pulum  in  maiores  iunioresque  divisit,  ut  altera  pars  consilio 
altera  armis  rempublicam  tueretur,  in  honorem  utriusque  partis 
hunc  Maium,  sequentem  lunium  mensem  vocasse.  cf.  Varro  infra. 
Cincius  fr.  6.  Omd.  fast.  1,  41.  5,  1  sq.  427.  Fest.  p.  134  f>,  27. 
Plut  Num.  19.  Suet.  rell.  p.  163  B.  Isid.  or.  5,  33,  5  sq.  Lyd. 
de  mens.  4,  56.  August.  contra  Faustum  18,  5.  civ.  d.  7,  7. 
Serv.  g.  1,  43.     Cassiod  var.  1,  35.    CGL  VI  535. 

7  usque  ad  Vatic.  4498  et  lesuit. 

2 

ad  hos  [decem  menses]  qui  additi,  prior  a  principe  deo 
lanuarius  appellatus,  posterior,  ut  idem  dicunt  scriptores 
[Fulvius  et  Itmius]  cf.  lun.  fr.  6\  ab  diis  inferis  Februarius 
appellatus,  quod  tum  his  parentetur. 

Varro  de  l,  L.  6,  34   ad  hos  —  parentetur.    cf.  Varro  infra. 

4  parentur:  em.  vg. 


lUVENTIUS 

EX  INCERTA  FABULA 

[SBP  II96  V  BibhecJt^] 

scruppidam  —  luventius  comicus  dicebat  a  vermiculo 
piloso,  qui  solet  esse  in  fronde  cum  multis  pedibus. 

Farro  de  l  L.  7 ,  65  scruppidam  Aui^lma  \fr.  IS^^  \>««a5eLwa 
dibiu;   Valeriua  [fr.  J2].    cf.  Awr.  Op.  l.  c. 


Fulv.  Nobilior.  luventius.  Postumius  Albinus.  Cassius  Hemina  17 

A.  POSTUMIUS  ALBINUS 

praetor  a.  599/155,  cos.  a.  603/151,  Catone  minor  natu 

EX  mCERTO  LIBRO 

[HBF  3  Feter] 

Postumius  de  adventu  Aeneae  et  Lutatius  communium 

historiarum  [fr.  3]  Boiam  Euximi  comitis  Aeneae  nutricem 

et    ab   eius   nomine  Boias   vocatas   dicunt;   veteres   tamen 

portum  Baias  dixisse. 

Serv.  Dan.  Aen.  9,  707  Postumiua  —  dixisse.  Varro  [infraX    de 
inscriptione  ^de  adv.  Ae.^  cf.  Peter,  vet.  hist.  B.  rell.  p.  CXXV. 

L.  CASSIUS  HEMINA 

vetitstissimm  auctor  annalium  {Flin.  n.  h.  13,  84)  quartis 
ludis  saeeidaribus  (a.  608/146)  vivebat  (Censor.  d.  n.  17,  11) 

EX  ANNALIBUS 

1    [HBF  8  Peter] 
GeU.  17,  21,  3  =  Corn.  Nepos  fr.  1 

2  [2] 

notum  est  —  constitutam  —  Ariciam  ab  Archiloco 
Siculo,  unde  et  nomen,  ut  Heminae  placet,  tractum. 

Solin.   COllect.   2^  10  notum  —  tractum. 

3  [5] 

Cassius    Hemina    tradidit,    Siculum    quendam    nomine 

xixoris    suae    Clytemestrae    condidisse    Clytemestrum,    mox 

corrupto  nomine  Crustumerium  dictum. 

Serv.  JDan.  Aen.  7,  631  Cassiua  —  dictum.  alii  volunt  a  cru- 
stula  panis,  quam  Troiani  coacti  fame  exedisse  dicuntur, 
appellatum. 

Seri^,  Dan.  y.  1,  IQ  =  Cincius  Alim.  p.  7 

Gr»mmaticae  Momanae  fragmenta   ed.  PuNAiOM  1 


18  Grammaticae  primordia 

M'.  MANILIUS 

C08.  605/149 

EX  RESPONSIS 

[lA  4  Brtmer] 

GeU.  17,7, 1  legis  veteris  Atiniae  verba  sunt  [Font.  iur,  H. 

p,  45,  6  Bruns^]   'quod  subruptum  erit,   eius  rei   aetema 

auctoritas  esto'.     quis   aliud   putet   in   bisce  verbis   quam 

de  tempore  tantum  ftituro  legem  loqui?    sed  Q.  Scaevola 

6  [fr,  9]  patrem  suum  [resp,  infra]  et  Brutum  [resp.  infra]  et 

Manilium  viros  adprime  doctos  quaesisse  ait  dubitasseque, 

utrum  ne  in  post  facta  modo  furta  lex  valeret   an  etiam 

in  ante  facta,  quoniam  'subruptum  erit'  utrumque  tempus 

videretur  ostendere,  tam  praeteritimi  quam  futurum. 

cf  Nig.  Fig.  fr.  8.    Dig.  50,  16,  123. 

3  alius  (aliis  Voss.  Lat.  F  112)  6  manlium  Begin.  597 

et  1646  Vo88.  Lat.  F 112 

INCERTAE  SEDIS  FRAGMENTUM 

[nexum]    Manilius    scribit   omne    quod   per   libram    et 

aes  geritur,  in  quo  sint  mancipia. 

Varro  de  l.  L.  7,  105  ManiUus  —  mancipia.    cf  Mucius  Scaev. 
et  Ael.  GaU.  infra. 

1  Mamilius  Flor.  em.  Laetus   2  geratur  Christ,  Philol.  16, 464 

M.  lUNIUS  BEUTUS 

Cic.  ad  fam.  7,  22    M'.  Manilium,    M.  Brutum;   contrario 
ordine  Gell.  17,  7,  3.    Dig.  41,  2,  3,  3 

EX  RESPONSIS 
[lA  5  Bremer] 
Gell.  17,7y  3  =  Manilius  resp. 

P.  MUCIUS  SCAEVOLA 

C08.  621/133 

EX  RESPONSIS 
[4  J5r.] 
^    6^^//.  17,  7,  3  =  Manilius  resp. 


aRAMMATICAE 
ANTEVAERONIANAE  FEAGMENTA 


GRAMMATICI 

C.  OCTAVIUS  LAMPADIO 
A.  TESTIMONIA 


VITAE 


1.  origo  Lampadionis^  ut  Archelai  et  Philocomi,  incomperta 
est.  si  enim  hi  una  cum  Vargunteio  'nostri^  a  Suetonio  sive 
Varrone  {de  gramm.  2)  vocantur,  quomodo  haec  intellegenda  sit 
appeUatio,  verene  p^oprieque  pro  Romanis  an  semigraecis,  qui 
Moma^  Cratetis  vestigia  presserint^  haud  liquet.  certe  tamen 
paulo  ante  Suetonius  in  Livio  Ennioque  posteriu^s  nomen  diserte 
usurpat  cf.  Hillscher,  Fleck.  JaJirbb.  suppl.  18.  1892  p.  364  et 
contra  Leo,  Pl.  F.  p.  29  adn.  3.  de  Philocomo  etiam  Val.  Cat. 
test.  8  et  Lucil.  fr.  36. 

2.  Lampadionem  ineunte  fere  Gracchorum  aetate  (a.  620/134), 
aut  etiam  dliqaantum  temporis  antea,  clarum  extitisse.,  si  ex 
Suetonio  {ibid.)  ac  Frontone  {test.  4.)  colligimus,  longe  a  vero 
non  aberrabimus  {Bu£cheler,  Rh.  Mus.  40,  148).  haud  recte 
Bergk  op.  1,  603  adn. 

SCRIPTORUM 

5.  Suet.  de  gr.  2  {ex  Varrone)  C.  Octavius  Lampadio 
[diligentius  retractavit  ac  legendo  commentandoque  et  ceteris 
notum  fecitj  Naevii  Punicum  bellum,  quod  uno  volumine  et 
continenti  scriptura  expositum  divisit  in  septem  libros. 

de  huius  Ubrorum  divisionis  fato  cf.  Santra  fr.  5  et  Buecheler 
ibid.  149,  qui  eam  inde  tantum  a  Caesariana  aetate  a  doctis 
hominibus  receptam  esse  demonstramt. 

4.  Fronto  p.  20  N.  contigisse  quid  tale  M.  Porcio  aut 
Quinto  Ennio,  C.  Graccho  aut  Titio  poetae?  quid  Scipioni  aut 
Numidico?  quid  M.  TuUio  tale  usu  venit?  quorum  lihTil  ^x^- 
tiosiores  habentur  et  snmmam  gloriam  retiiieiit,  «v  wvoife  <^ 

LampadioneantStaherio  au <;....  vi  aut ....  aut  A.e\io ^^   ^ 

Attieo  antNepote.    mea  oratio  extabit  M.  CaeBaiia  m«sv\3i  ^ern^^^»»- 


22  Grammaticae  antevarronianae  fragpnenta 

4   a   add.  Mai  5   aut]   desunt  IV  fere  litterae   aut 

<Ser>vi<o  Cl>aud<(io>  coni.  Naher  aut  <Se>vi<o>  aut  <Tirone> 
Kessler  Tirone  iam  Mai 

B.  PRAGMENTUM 

GelL  18,  5,  11    contentus,   inquit   [AfUonim  IuUanm 

rhetor],    ego    his    non   fui   et,   ut  non  turbidae  fidei    nec 

ambiguae,    sed   ut   purae  liquentisque  esset,   'equus^ne  an 

^eques'     scriptum     Ennius    reliquisset,     librum     summae 

5  atque   reverendae   vestustatis,   quem   fere   constabat  Lam- 

padionis   manu  emendatum,   studio  pretioque  multo  unius 

versus   inspiciendi   gratia   conduxi  et  ^eques',  non  ^equus' 

scriptum  in  eo  versu  inveni  [versm  est  ex  VII  ann,  232  V} 

denique  vi  magna  quadi-upes  eques  atque  elepbanti/proici- 

10  imt  sese]. 

quod  ex  priore  loco  Lersch  {Mus.  d.  rhein.-westph,  Schulm. 
IIL  1845,  3  p.  233  sq.)  suspicatwr  Lampadionem  Catonis  origines 
in  septem  Itbros  distinxisse,  omni  fwndamento  destitutum  est 
{cf.  Peter,  vet.  hist.  B.  rell.  p.  CXXX  sq.).  eum  contra  JEnnii 
annales  emendavisse  ex  Gellio  et  Frontone  (fest.  4)  concludi  debet. 


L.  ACCIUS 

A.  TESTIMONIA 


VTTAE 


L  Lucius  praemmen  a  scriptorihus  omitti  solet;  invenity/r 
tam^n  apud  auctorem  ad  Herennium,  Ciceronem,  Plinium  maiorem, 
Gellium  Hieron^mum  Macrobitm.  ^Accius'  autem  scriptura 
longe  ante  ceteras  'Attius^  vel  ^Actius^  praestat,  quippe  qtMe  ab 
optimis  codicibus  commendetur. 

2.  Suet.  rell  p.  36  B.  =  Hieron.  ad  a.  Abr.1878  {2, 129  Sch.) 
L.  Accius  tragoediarum  scriptor  clarua  habetur  [a.  615/139\ 
natus  Mancino  et  Serrano  coss.  [a.  584/1701  parentibus  libertinis, 
et  seni  iam  Pacuvio  Tarenti  sua  scripta  recitavit.  a  quo  et 
fundus  Accianus  iuxta  Pisaurum  dicitur,  quia  illuc  inter  colonos 
fuerat  ex  urbe  deductus.  de  anno  7iatali  cf.  etiam  fr,  20.  de 
patria  Pisau/ro  certum  testimonium  deest  {de  Plin.  n.  h.  7, 128  cf. 
supra  De  lud.  litt.  15),  nam  extrema  verba  quia  —  deductoB 
a^  hunc  Accium  falso  relata  «unt,  cum  d^dMCtio  a.  570/184 
acctdertt;  sed  iamen  ad  Acdum  patrcm  perliifveTe  'oidei^AMur  V^ 
£"nn$um    cum  Accio  permutatum    putat     Morx,    Paw^|-^%». 


C.  Octayius  Lampadio.     L.  Accius  23 

MJE 1, 142),  ceteroqui  de  Accia  gente  Pisauremi,  cuius,  ut 
videtur,  L.  Accii  pater  libertus  fuerat,  cf,  Cic.  Brut.  271.  pro 
Clicent.  156. 

3.  Cic.  Brut.  107  D.  Brutus  M.  filius,  ut  ex  familiari 
eiuB  L.  Accio  poeta  sum  audire  solitus  hinc  Accium  usque  ad  a. 
cirdter  670/84  vel  diutius  vixisse  efficitur.  cf  etiam  Varr.  de 
antiq.  litt.  praef. 

4.  Cic.  de  leg,  2,  54  doctum  hominem  sane  [D.  Brutum], 
cuiuB  foit  AcciuB  perfamiliaris  cf,  test.  3.  17. 

5.  a.  614/140  fabulam  docuit.  cf.  fr,  20, 

6.  Cic,  Phil.  1,  36  nisi  forte  Accio  tum  plaudi  et  sexagesimo 
post  anno  palmam  dari,  non  Bruto  putabatis  cum  haec  ad 
^  Tereus*  tragoediam  a.  710/44  iterum  actam  pertineant,  a.  650/104 
ea  primum  data  est,  in  ipso  Accii  nominis  flore. 

7.  Val.  Max.  3,7,11  is  [Accim]  —  lulio  Caesari  [^Straboni] 
amplissimo  ac  florentissimo  viro  in  conlegium  poetarum  venienti 
numquam  adsurrexit,  non  maiestatis  eius  inmemor,  sed  quod 
in  comparatione  communium  studiorum  aliquanto  se  superiorem 
esse  confideret. 

8.  Bhet.  ad  Her.  1,  24  mimus  quidam  nominatim  Accium 
poetam  conpellayit  in  scaena.  cum  eo  Accius  iniuriarum 
agit.  hic  nihil  aliud  defendit,  nisi  licere  nominari  eum,  cuius 
nomine  scripta  dentur  agenda.  id.  2,  19  P.  Mucius  eum,  qui 
L.  Accium  poetam  nominaverat^  condemnavit.  5 

2  caenaculum;  eo  Herbip.  caenaculo.  Eum  Leid.  cenaculo 
(caen -Cor6.)  meo.  vel  eius,   eo  vel  eum  rell.:  em.  Minutianus 

9.  Quint,  5,  13,  43  aiunt  Accium  interrogatum,  cur  causas 
non  ageret,  cum  apud  eum  in  tragoediis  tanta  vis  esset  optime 
respondendi,  hanc  reddidisse  rationem,  quod  iUic  ea  dicerentur 
qnae  ipse  vellet,  in  foro  dicturi  adversarii  essent  quae  minime 
vellet. 

10.  Gell.  13,  2  quibus  otium  et  studium  fuit  vitas  atque 
aetates  doctorum  hominum  quaerere  ac  memoriae  tradere,   de 
M.  Pacuvio    et   L.  Accio  tragicis  poetis  historiam  scripserunt 
buiuscemodi:    cum  Pacuvius,  inquiunt,  grandi  iam  aetate  et 
morbo    corporis    diutino    adfectus    Tarentum    ex    urbe   Roma   5 
concessisset,    Accius    tunc   haut   parvo    iunior   proficiscens    in 
Asiam,    cum     in    oppidum    venisset,    devertit    ad    Pacuvium 
comiterque   invitatus  plusculisque  ab  eo  diebus  retentus  tra- 
goediam  suam,  cui  Atreus  nomen  est,  desideranti  legit.     tum 
Pacuyium  dixisse  aiunt  sonora  quidem  esse,   quae  scripsisset,  10 
et  grandia,  sed  videri  tamen  ea  sibi  duriora  paulum  et  acer- 
biora.     ita    est,    inquit  Accius,    uti  dicis,    neque  id  me  sane 
paenitet;    meliora   enim    fore   spero,    quae   dem(ie^^   ^cr^wca.. 
nsm  quod  in  pomis,    itidem,    inquit,   esse  aiMTi^  m  m^^\iS^a\ 

qaae  dura  et  acerba  nascuntur,    post  fiunt  m\t\a  eX.  VwwsltA^^'' 


24  Grammaticae  antevarroniaDae  fragmenta 


sed  quae  gignuntur  statim  vieta  et  mollia  atque  in  principio 
sunt  uvida,  non  matura  mox  fiunt  sed  putria.  relinquendum 
igitur  visum  est  in  ingenio,  quod  dies  atque  aetas  mitificet. 
cf.  test.  2.  haec  narratiuncula  Marxio  {ihid.  143)  veri  dissimilis 
videtur. 

13  moUiora  Oisel        14  est  post  pomis  non  nulli  codd, 

11.  Plin.  n.  h.  34,  19  notatum  ab  auctoribus  et  L.  Accium 
poetam  in  Camenarum  aede  maxima  forma  statuam  sibi  po- 
suisse,  cum  brevis  admodum  fuisset.  cf.  Lucil.  fr.  30.  simu- 
lacrum  quoddam  Accii  creditur  extare  (Bernoulli,  Rom, 
Ikonogr.  1,  289). 

1  Attium  vel  Actium  codd. 

SCEIPTORUM 

12.  Vell.  Fat.  1,  17,  1  in  Accio  circaque  eum  Romana 
tragoedia  est.  id.  2^  9,  3  clara  etiam  per  idem  aevi  spatium 
tuere  ingenia  in  togatis  Afranii,  in  tragoediis  Pacuvii  atque 
Accii.  Cic.  pro  Planc.  59  gravis  et  ingeniosus  poeta  cf.  id, 
pro  Sest.  120.  orat.  36.  acad.  1,  10.  Hor.  ep.  2,  1,  56 
aufert/Pacuvius  docti  famam  senis,  Accius  alti  Ps-Acro  ad 
hunc  l.  Accius  iunior  poeta  suo  ingenio  praecelluit  Euripidem, 
qui  fuit  altus  et  sublimis  ingenio.  adde  test.  3.  6.  8.  9.  10. 
Ovid.  am.  1,  15,  19.  Vitruv.  9,  16.  Pers.  1,  76.  Colum. 
praef.  21.    Accius  scripsit  et  praetextas. 

13.  Annalium  libri  memorantur  a  Feslc  {p.  146b,  31, 
ubi  numerus  XXVII  dubitationem  movet)  Prisciano  Ma^robio. 

14.  Plin.  n.  h.  18,  200  Accius  in  Praxidico  id.  index 
ad  hunc  l.  ex  Accio  qui  Praxidica  scripsit  de  astris  videtur 
liber  fuisse,  sed  de  L.  Accio  auctore  dubitatio  est.  cf  Crusius, 
Philol.  57,  642.  Wilamowitz,  Hermes  34,  637.  hic  Praxidicia 
altero  loco  scribendum  esse  conicit. 

15.  Parergon  libri  semel  a  Nonio  (p.  61,  19)  laudantur, 
de  quibus  audacior  coniectura  BibbecJcii  Bh.  Mus.  41  (1886)  p.  631, 

i^.  Sotadicorumlibrumla  Gellio  et Prisciano menwratum 
rectius  a  Bidascalicis  contra  Lachmann  (Kl.  Schrift.  2,  69) 
aliosque  separabimus. 

17.  Cic.  pro  Arch.  27  Decimus  quidem  Brutus  summus  vir 
et  imperator  Acci  amicissimi  sui  carminibus  templorum  ac 
monimentorum  aditus  exornavit  suorum.  Schol.  Bob.  ad  hunc  l. 
p.  359  Or.  hic  Brutus  Gallaecus  fuit  cognomento  ob  res  in 
Hispania  non  minus  strenue  quam  feliciter  gestas.  eius  etiam 
nomini  (dicsituB  Accii^  poetae  tragici  extat  liber,  cuius  plurimos 
versudf  q uos  saturnios  appellav eroiit,  \ es^\Vi\i.o  \.«m?^ '^^&s^« 
superscripsit  BnituB.     similia  Val.  Max.  8, 14,  2. 


L.  Accius  25 

18.  Varro  infra  de  comoed.  Plaut.  I  Accium  indicem 
Plautinum  scripsisse  tradit,  in  quo  cf.  fr.  19. 

19.  accedunt  Didascalicon  et  Pragmaticon  libri  ad  historiam 
littei-arum  pertinentes,  de  quibu^  infra. 

Accii  fragmenta  scaenica  coll.  Bibbeck,  SEPI^pp.  157 — 263. 
326 — 331.  reliqua  L  Mueller,  Lucil.  sat.  rell  (Lipsiae  1872) 
pp.  303—311.  Baehrens,  FPB  {Lips.  1886)  pp.  266—272.  de 
Accii  grammatica  cf  Bitschl  op.  4,  142  sq.  359  sq.  dl.  de 
Didascalids  praesertim  Madvig,  op.  acad.  (Kopenh.  1887) 
p.  70  sq.    Norden,  Bh.  Mus.  48  (1893)  p.  530  sq. 

B.  FRAGMENTA 

DIDASCALICON 

libri  ad  novem  laudantur,  ad  Baebiuw  quendam  vel  ex  parte 
missi  (fr.  8),  in  quibus  Accius  artem  poeticam  Graecorum 
Latinorumque  persecutus  esse  videtur.  eosdem  et  oratione  et  ver- 
sibus  compositos  esse,  Buechelero  (Bh.  Mus  35.  1880  p.  401) 
concedendum  est;  numeri  enim  certo  desunt  in  fr.  1.  5.  6.  S,  sunt 
in  aliis  Menippeamque  formam  habemus  (cf.  etiam  Marx  ibid. 
Leo,  Pl.  F.  p.  32  adn.  1).  huc  spectare  videntur  fr.  18 — 23. 
tempora,  quibus  libri  scripti  sunt,  circa  a.  634/120  constitui possunt. 

1  [1  Mueller  7  Baehrens] 

lih.  L     Accius  in  primo  didascalico  levibus  admodum 

argumentis  utitur,  per  quae  ostendi  putat  Hesiodum  natu 

priorem:    quod   Homerus    inquit    cum    in    principio 

carminis    \Il.  J,  7]    Achillem   esse  filium  Pelei  di- 

ceret,    quis   esset   Peleus   non   addidit,    quam   rem 

procul  inquit   dubio  dixisset,   nisi  ab  Hesiodo  iam 

[/>*.  102  Bz^    dictum    videret.      de    Cyclope    itidem 

inquit    vel    maxime    quod    unoculus    fuit    rem    tam 

insignem    non    praeterisset,     nisi     aeque     prioris 

Hesiodi   carminibus    \theog.  142\    involgatum   esset. 

Gell.  3,  11,  4  Accius  autem  in  primo  —  esset.  cf  infra  Varro 
de  imag.  L    aliter  sentit  Aristarchu^  (Lehrs,  ArisL^  p.  226). 

2  [4  M.  10  ^.] 
l.  I.     sapientiaeque   invictae    gratia.   a\)C\\5Lfe  V^- 
noris  patera  Nestorem  mactavit  auxea 


26  Grammaticae  anteyarronianae  fragmenta 

Non.  p.  341,  23  mactare,  honorare.  Acciusdidascalicolib.I: 
sapientiaeque  —  aurea.    versus  satyrnii  €sse  poterant. 

2-  pater  honesto  rem:  em.  Tt^rnehm 

3  \3  M.  9  B:\ 

l.  I.  placare  hostem  ferocem  inimiciterque 
accensum 

Non.  p.  514,  20  inimiciter.     Accius   didascalicorum  lib.  I: 

plac.  —  acoenBum. 

placere  Lugd.  73        fer.  host.  Lachmann  sotadeum  efficiens 

4  [5  M.  11  5.] 

l.    I.       audax,   falsidica,   gnati  mater  pessimi, 

odibilis,    natura  impos,    excors  et   fera 

J?risc.  p.  253,  11  impos  impotis.  Accius  in  I  didascalicon 
[-lium  jBcrw.]:  auxad.  —  fera.  lunonem  Martis  matrem  hic  signi- 
ficatam  esse  suspicatur  Buecheler  ibid. 

fals.  audax  codd.  transposuit  Buecheler^  qui  senarios  versus 
constituit  {cf.  Havet,  Rev.  de  phil.  15.  1891  p.  131)  falsifica  non 
mdli  codd,  ignati  Sang.  Lugd. 

5  [II 1  M.   12  B] 

l.  II.  ut,  dum  velint  brevitatem  consequi 
verborum,  aliter  ac  sit  relatum,  redhosti^ant^ 
responsum 

Nmi.  p.  165,  21  redhostit,  reddit  [redit  codd.l.  Accius  Am- 
phitryone  \v.  92  Bihh.\  idem  didascalico  lib.  11:  ut  —  responsum. 
haec  ad  poesis  sca^nicae  atLxoiivd^lav  pertinent, 

1   brev.  vel.  sotadeos  faciens  scripsit  Lachm.  2   aliter 

assit  Flor.  m.  3    aliter  aliter  Lugd.  73         redhostire  (-dost-) 
sponsmn:  em.  Hermann 

6  \2  M.   13  B:\ 

l.  II.  sed  Euripidis,  qui  choros  temerius  in 
fabulis 

Non.  p.  178,  20  temerius.  Accius  didascalicon  [-co  Lugd. 
m.  1  -lo  Gudian.l^  lib.  II:  sed  —  fabuiis.  Euripidem  item  vitth 
peratum  vd.  apud  Lucil.  infra. 

7  \YIU1  M.  14  B.\ 
/-   VIII.     actoribus  manuleos  \>«.\\.fe^  m^Oft.^^T^'^ 


L.  Accius  27 

Non.  p.  194,  17  neutro  [balteum]  Varro  rerum  divinarum 
lib.  XI:  ^lfagica  vincula  baltea  sunt'.  Accius  didascalicon  [-co 
Ludg.  m.  1]  lib.  VIII:   act.  —  machaeras.    cf.  Varro  infra-fr.  79. 

8  [IX  1  M,  15  B.] 

l.  IX.  nam  quam  varia  sint  genera  poematorum, 

Baebi,  quamque  longe  distincta  alia  ab  aliis,  nosce. 

Char.  p.  141^  34  poematorum  — .    Accius  quoque  didascali- 

COrum  IX:  nam  —  noBce. 

1  b§b;  q  q  (i.  e.  baebus  quam  quae) 

9  [3  M.   16  B:\ 

l.  IX.  vectigalia  i*  legerant  vestra  et  servantur 

statim 

Char.  p.  220,  9  statim  Accius  in  didascalicon  IX:  vectig. 
—  statim,  pro  statute  et  ordinate.  allocutio  in  Pragmat.  fr.  13 
rursus  apparet. 

1   locantur    coni.    Buecheler    egerant    Lachm.  serv.] 

struantur  Lachm. 

10  [2  M.  17  5.] 

l.IX.  etmagnificissimei  excelsissimeique  honore 

Brisc.  p.  92,  4  Accius  in  IX  didascalicon :  et  —  honore.  cf. 
Paul.  Fest.  p.  151,  7.    sotadeus  esse  poterat. 

magnificissime  (-gnicis-  Halberst.):  em.  Hertz  excellis- 
sime  excellissimique  vel  excellentissimique :  em.  Hertz 

PRAGMATICON 

librorum  numerum  ignoramus,  sed  ii  complures  fuerunt  (cf. 
fr.  11),  atque  trochaicis  septenariis  aliisque  fortasse  metris  con- 
scripti.  agebatur  autem  in  iis,  quod  ex  parvuUs  frustulis  percipere 
possumus,  de  itQay^aci  scaenicis,  de  argum^ntis,  de  rjd^sciv  (cf. 
Norden,  Bh.  Mus.  48.  1893  p.  531  sq.,  qui  singula  fragmenta 
illustravit),  ita  ut  Pragmatica  a  Didascalids  non  aliter  distingui 
videantur  ac  Varronis  libri  De  descriptionibus  a  De  poematis 
(cf.  fr.  12). 

11  \i  M.  24  b:\ 

l.  I.  et  cuncta  fieri  cetera 

inbecilla  f  non  quod  ponderitatem   gravitateraq^ue 

nominis 

JVa^.  p.  J56',  3  pondentatem    a  pondeTe ,   ut  ^«*V\\»X»«ai., 
Acciua  PTagmatico  lib.  I:  et  —  nominis. 


28  Grammaticae  anteyarronianae  fragmenta 

2  inb.  ob  pond.  Madvig  inb.  nunc/ob  p.  Havet  duolms 
iamhicis  senariis  factis  (Bev.  de  phil.  15.  1891  p.  130) 

12  \mc.  libr,  1  M.  25  J?.] 

describere  in  theatro  perperos 
popularis 
Non.  p.  150,  11   perperoB   indoctos   Btultos  rudis   influlsos 
mendaces.    Accius  pragmaticis :  descr.  —  pop. 

13  [2  M,  26  B.] 

et   eo  plectuntur  poetae   quam   suo   vitio   saepius, 

^aut^  ductabilitate  nimia  vestra  aut  perperitudine 
Non.  p.  150,  15  Accius  pragmaticis  \fr.  12].    idem  eodem: 

et  —  perp.    haecine  contra  LuciUum?    cf.  ad  hunc  fr.  9. 
2  aut  add.  Hermann  duct.  <^animi^  Onions 

14  [5  M.  27  J5] 

L.  Accius  poeta  in  pragmaticis  appellari  —  sicinnistas 

ait  nebuloso  nomine. 

Gelh  20,  3  quos  ''sicinistas'  vulgus  dicit,  qui  rectius  locuti 
sunt,  ^sicinnistas'  littera  [n  add.  vg.]  gemina  dixerunt;  sicin- 
nium  enim  .genus  veteris  saltationis  fuit.  saltabundi  autem 
canebant,  quae  nunc  stantes  canunt.  posuit  hoc  verbum  L.  Accios 
—  appeUarique  siciniustaB  —  nomine;  credo  propterea  nebuloso, 
quod,  sicinnium  cux  diceretur,  obscurum  esset. 

EX  EPIGONIS 

15  [v.  296  Bibb.^] 

sapimus  animo,  fruimur  anima:  sine  animo  anima 

est  debilis. 

Non.  p.  426 y  25  animus  et  anima  boc  distant:   animus  est 

quo  sapimus,  anima  qua  vivimus.    Accius  Epigone  [-gonis  Bothe 

Erigona  Mercier] :  sap.  —  deb.    Varro  Andabatis  [infra  ad  satm.]. 

EX  MYRMIDOISIIBUS 
haec  fdbula  fortasse  non  diversa  est  ab  Achille 

16  [v.  4  5g.] 

tu  pertinaciam    esse,    Antiloche,    hanc   praedicas, 
e^^o  pervicaciam  aio  et  ea  me  uti  no\o. 
"?-Z2z  pervicacem  dici  me  esse  et  ^inGexe 


L.  Accius  29 

perfacile  patior,  pertinacem  nil  moror. 

haec  fortis  sequitur,  illam  indocti  possident;  s 

tu  addis   quod  vitio  est,   demis  quod  laudi  datur. 

Non.  p.  433  y  31  pervicacia  et  pertinacia  hoc  distant:  per- 
vicacia  est  interdum  bonarum  rerum  perseverantia,  pertinacia 
semper  malarum.  Accius  Myrmidonibus :  tu  —  datur.  JEnn.  v. 
408  Bibb.   pervince  pertinaci  pervicacia.    cf.  Varro  de  l.  L.  5, 2. 

2  ai:  em.  Aldina  et  ea  Fruter,  JRibb.:  et  a  3 — 4  post 
6 — 6  Bothe,  Bibb.  3  dicis:  em.  Scal. 

EX  BRUTO 

17  [v.  39  praefext  Bibb.^] 

qui  recte  consulat,  consul  fuat. 

Varro  de  l.  L.  5,  80  consul  nominatus,  qui  consuleret  po- 
pulum  et  senatum,  nisi  illinc  potius  unde  Accius  ait  in  Bruto: 
qtii  —  faat    cf.  Varro  fr.  208.    Quint.  1,  6,  32. 

consulciat:  em.  Atigustinv^  c.  cluat  Palmeriu^  c.  siet  Niebuhr 

de  Crraeca  forma  ^Hectord*  ab  Accio  in  tragoediis  usurpata  cf. 
Valer.  Sor.  infra.  has  item  spectare  videtur  verbum  termen  (terimen 
coni.  Spengel)  pro  terminus  usurpatum,  ut  ait  Varro  {de  l.  L.  5, 21), 
a  terendo  (cf.  Bibbeck  ibid.  p.  262). 

mCERTAE  SEDIS 

18  [pidasc.  ex  libr.  inc.  1  M.  19  jB.] 

Accius    a   Q.  Maximo    quintum    consule    [a.  545/209] 

captum  Tarento   scripsit   Livium,    annis  XXX   post   quam 

eum  fabulam  docuisse  et  Atticus  scribit  [fr.  1]  et  nos  in 

antiquis  commentariis  invenimus,  docuisse  autem  fabulam 

annis  post  XI  C.  Comelio  Q.  Minucio  consulibus  [a.  556/198]   6 

ludis   luventatis,    quos   Salinator  Senensi  proelio   voverat. 

Cic.  Brut.  72  est  enim  iuter  scriptores  de  numero  anuorum 
controversia.  Accius  autem  a  Q.  —  voverat.  in  quo  tantus  error 
Acci  fuit,  ut  his  consulibus  XL  annos  natus  Ennius  fuerit.  de 
Accii  errore  cf.  Varro  fr.  55.  de  collocatione  fr.  cf.  Didasc.  praef. 

19  [4  M.  20  B:] 

nam  nec  Geminei  ienones  nec  CoTi^a\\'v\.m^  \^^^ 
Plauti  Anus  nec  Bis   compressa  nec  "Bo©o\.\«*»  'Q^^- 


30  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

quam     fuit,     neque     adeo    Agroecus     neque    Com- 

morientes  Macci  TitL 

GeU.  3,  3, 9  nam  —  Titi.  cf.  Varro  de  comoed.  Flavi.  I  et  Leo, 
Pl.  F.  p.  32  adn.  1.    de  collocatione  fr,  cf.  Didasc.  pr(zef. 

20  \2  M,  21  5.] 

Accius  isdem  aedilibus  [a.  614/140]  ait  se  et  Pacuvium 
docuisse  fabulam,  quom  ille  octoginta,  ipse  triginta  annos 
natus  esset. 

Cic.  Brut,  229  ut  Accius  —  esset.  de  collocatione  fr,  cf,  Didasc. 
praef. 

21  [5  M,  18  5.] 

unde  omnia  perdisci  ac  percipi  queuntur 

Diom.  p.  385, 22  Accius  [actius  Far.  7493  attius  rell.']  quitus 
sum  ponit  pro  quivi  hoc  modo  [Bibh.  v.  661\  idem  alibi  eodem 
modo:  unde  —  queuntur.  versus  cst  sotadeus.  ad  Aristophanis 
Byzantii  opera  haec  refert  Norden  ibid.  p.  538.  de  collocatione 
fr.  cf.  Didasc.  praef. 

quaeuntur 

22  [6  M.  29  B.] 

miraculae  a  miris  id  est  monstris,  a  quo  Accius  ait 
personas  distortis  oribus  deformis  miriones. 

Varro  de  l.  L.  7,  64  miraculae  —  miriones.    cf.  CGL   V  33,25. 

84,  6.    de  coUocatione  fr.  cf.  Didasc.  prasf.  et  fr.  7. 
2  distortas  Flor.:  em.  Madvig 

23   [ad  script.  verh.  4  M.  31  B^] 

obscaenum  dictum  ab  scaena;  ea<^m)>  ut  Graeci  [aut] 
Accius  scribit  'scena'. 

VarrO  de  l.  L.  7,  96  obscaenum  —  scena.  cf.  fr.  24  et  Luctl.  fr.  34. 

1  obscenum  et  scena  Flor.  ea,  ut  G.  axrivi^y  ut  A.  LacJi- 
mann:  em.  L.  Spengel,  qui  etiam  suspic.  scaena,  aut  graece  ut  A 

21  [1  M.  33  B.] 

Accius   geminatis   vocalibus   scribi  natura  longas   syl- 

Jabas  roluit. 

Ter.  Scaur.  p.  18,  12  primum  igvtvii  "^eiX  «tt^\fe^\KoTiKa2L  \11& 
videntuT  esBe  vitiosa,  quod  Acciua  —  vo\\ut,  cxffli  ^oq^\  ^i^^s^ 


L.  Accius  31 

vel  siiblato  apice  longitndinis  et  brevitatis  nota  posset  ostendi. 
Quint.  1,  7, 14  semivocalis  geminare  diu  non  fuit  usitatissimi 
moris,  atque  e  contrario  usque  ad  Accium  et  ultra  porrectas 
syllabas  geminis,  ut  dixi,  vocalibus  scripserunt.  cf.  id.  1,  4,  10 
{Bitschl  op.  4,  142  adn,  3,  726).  Vel.  Long.  p.  55,  25  nam  nec 
Accium  secuti  sumus  semper  vocales  geminantem,  ubicumque 
producitur  syllaba,  quoniam  expedita  debet  esse  condicio  scri- 
bendi.  Mar.  Vict.  p.  8,  13  cum  longa  syllaba  scribenda  esset, 
duas  vocales  [Accius]  ponebat  f-bant  codd.:  em.  Bitschl], 
praeterquam  quae  in  i  litteram  inciderant;  hanc  enim  per  e  et 
i  scribebat  [-bant  codd.].  Prisc.  p.  298, 4  veteres  i  finalem,  quae 
est  longa,  per  ei  dipthongum  scribebant,  longas  autem  vocales 
vetustissimi  etiam  geminare  solebant.  id  ibid.  10  vetustissimi, 
ut  supra  diximus,  pro  una  longa  vocali  solebant  duas  scribere. 
hanc  consuetudinem  a  e  u  longarum  geminandi  Bitschl  docuit 
{op.  4, 156  sq.)  ab  Oscis  sumptam  esse,  {cf.  etiam  Jordan,  Krit.  Beitr. 
Berlin  1879  p.  125).  eadem  iam  inde  ab  a.  622/132  in  Popilii 
miliario  {CIL  I  551  paastores)  apparens  usque  ad  a.  circiter 
680/74  viguit  ulteriusque  mansit.  {estne  rursus  postea  apud 
Plinium  maiorem?  cf.  Detlefsen,  symb.  phil.  Bonn  p.  712).  de 
eius  in  lege  XII  tab.  vestigiis  cf.  BSchoell^  leg.  XII  tab.  reU. 
p.  84  sq.  utrum  idem  m^s  peculiari  in  libro  an  in  Didascalicis  vel 
Pragmaticis  comm^endatus,  aut  solum  in  scribendo  ab  Accio  usita- 
tus  sit,  dici  non  potest:  quae  eadem  quaestio  cadit  in  fr.  23, 25  sq. 

1  longa  Bem. 

25  [2  M.  34  -B.] 

Accius  cmn  scriberet  anguis  angulus,  <^agguis^  aggulus 
ponebat. 

Mar.  Vict.  p.  8,  11  AccIub  vero  cum  —  ponebat.  id.  p.  19,  11 
anceps  ancilla  Angitia  angustum  anquirit  ancora  [anc.  a^d. 
Bitschl  ex  Vict.  inferiore  loco]  f  non  iudicat  [la^mnam  signavit 
Keil  iam  dixi  Accium  non  Bi.]  per  an,  sed  more  Graecorum 
per  ag  solitum  scribere  etc.  eadem  tradit  Prisc.  p.  30,  15  ex 
Varr.  de  orig.  ling.  Lat.  I.  cf.  Mar.  Vict.  p.  16,  6sq.  de 
collocatione  fr.  cf.  fr.  24. 

1  anguis  anguies  angules  p.  codd.i  angulus  aggulus 
p.  Bitschl  anguis  aggueis,  agma  interponebat  Schady  Usenero 
auctore:  emendavi 

26  [3  M.  35  JB.] 

idem  [Accius]  nec   z   Jitteram    nec   y   m  Ysk^iTO^  ^wa^ 
rettuht 


32  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

Mar.  Vict.  p.  8^  11  idem  —  rettuiit,  quod  aeque  [quia  quae 
codd.  quamquam  <(id^  vel  <illud;>  JRitsM  op.  4,  144.  159  quia 
neque  FSchoell:  em.  Baehrens]  ante  fecerant  Naevius  et  Livius. 

1  libro  8U0  retulit 

Bitschl  (op.  4,  166.  492  adn.  687)  Accii  aitctoritaU  mndi- 
candas  esse  suspicatur  huius^nodi  scripturas  qum  qura  pequB 
pequnia  pequlatus,  g^wae  frequenter  in  monumentis  post  a.  620/134 
reperiuntur  {cf.  Brambach ,  Neugest.  d.  Lat.  Orth.  pp.  21.  221), 
non  aliter  ac  m  litterae  in  extremis  vocabulis  adiectae  con- 
stantiam. 


G.  LUCILIUS 

A.  TESTIMONIA 


VITAE 


1.  Gaium  praenom^en  testantur  Cicero  identidem,  Apuleius 
JSieronymus  (test.  5);  ceteroqui  ^Lucilius^  vel  ^LucUius  poeta^ 
simpliciter  reperitur. 

2.  luven.  1,  19  per  quem  [campum]  magnus  equos 
Auruncae  flexit  alumnus,  ubi  schol.  Lucilium  [Lucium  cod.] 
satyricum  dicit  qui  fuit  Auruncus.  cf.  Auson.  epist.  ad  Tetrad. 
sat.  script.  p.  173  Sch.  237  Peip.  de  Auruncis  cf.  Nissen,  Ital. 
Landeskunde  2^  (Berl  1902)  p.  656  sq. 

3.  Schol.  ad  Hor.  seiin.  2,  1,  29  fuit  valde  nobilis  Lucilius, 
ut  pote  qui  esset  Magni  Pompei  avus.  id  ibid.  75  fertur  Lncilius 
avunculus  fuisse  Pompei  Magni.  Porphyr.  ibid.  75  constat  enim 
Lucilium  <^avunculum>  maiorem  Pompei  fuisse;    et  enim  avia 

^  Pompei  Lucilii  soror  fiierat.  Vell.  Pat.  2,  29,  2  fuit  hic  [Poim- 
peius]  genitus  matre  Lucilia  stirpis  senatoriae.  de  errore  Por- 
phyrionis  cf.  Marx,  Lucil.  rell,  p.  XIX;  nam  Lucilius  Pompeii 
patruus  magnus  fuit. 

4.  Hieron.  ad  a.  Abr.  1869  [ex  cod.  Amand.,  ex  aliis  1870] 
=  606/148,  607/147  Lucilius  poeta  nascitur.  hoc  ex  aliis  in- 
diciis  (Vell.  Pat.  2,  9,  3.  Gell.  17,  21,  49  =  test.  8.  Macrob.  3, 
16^  14)  falsum  esse  apparet;  quare  Hauptii  probanda  est  con- 
iectu/ra,  qua  A.  Postumium  Albinum  C.  Calpurnium  Pisonem 
a.  574/180  consules  cum  Sp.  Postumio  Albino  L.  Calpurnio 
Pisone  a.  606/148  coss.  ab  Hieronymo  permutatos  esse  statuit 
{FlecTc.  Jahrbb.  107.  1873  p.  72.  365). 

5.  Hieron.  ad  a.  Abr.  1915  \ex.  cod.  Amand.,  ex  rell,  1914] 
=  652/102 j  653/101  Gaius  Lucilius  saturarum  scriptor  Neapoli 

moritur  ac  publico  funere  efPertur  anno  2b^^a.\.\»  'XXNl.   cf ,  Gic. 
^  ^ra^.  2,  7J2.  J2,  25.  3,171.    de  falso  anno  aetatis  cf.Usfc.  4:, 


L.  Accius.     C.  Lucilius  33 

2  Gaius  Luc.  Oxon.  Berol.  (Hermes  24.  1889  p.  396)  c  vel 
gaius  lucius  rell.         satyrarum 

reliqua  vitae  testimonia  vd.  apud  LMmller^  Lucil.  satur. 
rell.  (Lipsiae  1872)  p.  172  sq.  (illustrata  p.  290  sq.)  et  accuratius 
apud  Marx,  Lu>cih  carm.  rell.  (Lipsiae  1904)  p.  CXXVII  sq. 
(pertractata  p.  XXJVsq.). 

SCRIPTORUM 

6.  Schol.  Hor.  praef.  in  serm.  1  sciendum  quia  saturarum 
carmen  a  primo  omnium  auctore  Lucilio  repertmn  est.  Diom. 
p.  485,  30  satura  dicitur  carmen  apud  Romanos  nunc  quidem 
maledicum  et  ad  carpenda  hominum  vitia  archaeae  comoediae 
charactere  conpositum,  quale  scripserunt  Lucilius  et  Horatius  5 
et  Persius.  Hor.  serm.  2^  1,  62  est  Lucilius  ausus  /  primus  in 
hunc  operis  conponere  carmina  morem.  Quint.  10, 1,  93  in  qua 
[satu^a]  primus  insignem  laudem  adeptus  Lucilius.  carminum 
lihri  XXX  fuerunt,  quorum  omnium  reliquiae  extant  II.  XXI, 
XXIV  exceptis.  iidem  in  tria,  ut  videtur,  corpora  divisi  intra 
annos  622/132 — 649/105  variis  metris  scripti  sunt,  quorum  aetate 
anteriores  eoctremi  quinque  sunt  (Marx,  ihid.  proleg.  pp.  XXIX— L). 

1.  3  satyr. 

7.  Quint  10,  1, 94  eruditio  in  eo  [Lucilio]  mira  et  liber- 
tas  atque  inde  acerbitas  et  abunde  salis.  Cic.  de  (yrat.  2,  25 
C.  Lucilius  homo  doctus  et  perurbanus  cf.  ibid.  1,  72. 

8.  Gell.  17,  21,  49  {ex  Varrone)  postea  Q.  Ennius  —  et 
subinde  et  Pacuvius  et  Pacuvio  iam  sene  Accius  clariorque  tunc 
in  poematis  eorum  obtrectandis  Lucilius  fuit.  Hor.  serm.  1, 10 
53  nil  comis  tragici  mutat  Lucilius  Acci?  /  non  ridet  versus 
Enni  gravitate  mindres.^  /  cum  de  se  loquitur  non  ut  maiore 
reprensis.    cf,  fr.  1.  3.  6sq.  28  sq.  32  sq.  44  sq. 

reliqua  testimonia  de  poesi  Luciliana  coll.  et  illustr.  iidem 


I/ucilii  reliquias  nuper  denuo  edidit  et  pertractavit  F  Marx, 
Ludl.  carm.  reU.  (Lipsiae  1904.  1905).  de  Ludlii  grammatica 
cf.  Ritschl,  op.  2,  624.    626.    4,  153  sq.    361.    376.    771sq. 

B.  FRAGMENTA 

EX  CARMINUM  LIBRIS  XXX 

1  [148  Marx] 
lih.  IIL      Porphyr.  Hor.  serm.  l^  10,  53    ^nil  co\jaL^ 
tr&gici  mntat  Luoilius  Acci?'     facit  autem  \i"au^c,  \i\3LC^\aa 
enm  aJias,  tum  vel  maxime  in  tertio  libro;  meixiiTa\.T3L  ^^»"^« 

Orsmmsticae  Bom»n»e  fragmenta    ed.  Ftjkaioi.i  % 


34  Grainiiiaticae  antevarronianae  fragmenta 

nuUa  quidem  huitis  insectationis  vestigia  tertio  in  libro  ex- 
tare  mirum  est,  cum  in  libris  IX  et  X  complura  reperiantur; 
sed  tamen  audacius  Baehrefis  scripsit:  in  tertio  libro^rnin  cor- 
pore>,  ad  l.  XXVI  Porphyrionis  testimonium  referens. 

2  {181] 

L   V.      quo  me  habeam  pacto,  tam  etsi  non  quaeris, 

docebo, 

quando  in  eo  numero  mansi,  quo  in  maxima 

non  est 
pars  hominum    .  .  . 

ut    per<^i)>isse    velis,    quem    visere    nolueris 

cum 

5  debueris.     hoc  'nolueris'  et  'debueris'  te 

si  minus  delectat,   quod  atechnon  et  Eisso- 

cratium  hoc 

lerodesque  simul  totum   ac   symmiraciodes, 

non  operam  perdo,  si  tu  hic. 

Gell,  18,  8  diLoi^otiXsvTcc  et  leo^KaxaXri^xa  et  Ttdgica  et  [xat 
ter  non  nulli  codd.^  dfioLonttDta  ceteraque  huius  modi  scitamenta 
—  quam  sint  insubida  et  inertia  et  puerilia,  facetisdime  hercle 
significat  in  quinto  saturamm  Lucilius.  nam  ubi  est  cum  amico 
conquestus,  quod  ad  se  aegrotum  non  viseret,  haec  ibidem  addit 
festiviter:  quo  —  hic.  cf.  Leo,  Gott.  gelehrt.  Anz.  1906  Nr.  11 
p.  845  sq. 

4  perisse  6  atexnon  (atex  Voss.  Lat.  F 112)  eis  socratium. 
(-ticum  Voss.  Lat.  F  T)  Paris.  Voss.  id.  eisocr -Foss.  Lat.  F 
112  eisocratium  est  Regin.  597  et  1646  Magliah.  hoc/ler.l 

HOXAHAP(*)AeCqu§  Voss.  Lat  F 112  m.  1  OXAHPQAECqu^ 
fere  rdl.:  em.  Marx  ibid.  2,  79  (/Lrj^ebdfffque  iam  Scaiiger) 
7  si  multorum  Voss.  Lat.  112  Megin  1646  si  miratio  des 
Faris.    synmiraciodes  fere  rell.  cf.  Leo  ibid. 

3  [212] 

l.  V.    lascivire  pecus  nasi  rostrique   repandum 

Non.  p.  158,  31  pecus  non  solnm  quadrupes  animal,  verum 

omnia  animalia  pecudes  dicuntur.  —  Lucilius  saturarum  [satyr. 

codd.]  lib.  V :  lasc.  —  rep.  tangitur  Pacuvius  {v.  408  Bibb.    Nerei 

j^pandirostmm  incurvicervicum  pecus)  prohdbiUter  per  iocum. 

msi  (niri  Lugd.  m.  f)  nostrique:  em.  VeiwitOT  el  OtviU\m% 


C.  LuciliuB  35 

4  [338] 

l.  IX.     non  haec   quid   valeant,    quidve   hoc   inter- 

siet  illud, 

cognoscis.     primum  hoc  quod   dicimus  esse 

poema. 

pars  est  parva  poema. 
Nan.  p.  428,  5  poesis  et  poema  hanc  habent  distantiam: 
poesiB  est  textus  scriptorum^  poema  inventio  parva,  quae  paucis 
verbis  ezpeditur.  Lucilius  saturarum  lib.  IX:  non  — poema.  cf. 
Accius  fr.  8.  Varro  fr.  96.  Posidonius.  ap.  Diog.  Laert.  7, 60, 
Schol.  ad  Bionys.  Thrac.  aH.  p.  179, 26  H.  alia  ap.  Marx  2, 129. 

1  valeat:  em.  Lachmann        huic  IDousa 

5  [341] 

l.  IX.     .  u      epistula     item     quaevis     non     magna 

poema   est. 

illa  poesis  opus  totum,  <^ut^  tota[que]  Ilias 

una  est, 

una  d^iacg  sunt  annales  Enni  atque  k'7tog  unum, 

et  maius    multo    est    quam    quod    dixi    ante 

poema. 

quapropter  dico:  nemo,  qui  culpat  Homerum,  6 

perpetuo  culpat  neque  quod  dixi  ante  poesin: 

versum  unum   culpat,   verbum,   enthymema 

locumve. 
Non.  p.  428,  11  Lucilius  saturarum  lib.  IX  \fr.  4].    idem: 

epistula  —  locomye.     cf.  fr.  4. 

2  totum  totaque  illa  summa  est:  em.  IDousa  3  sunt 
Ziachmann:  ut  ^nog  Lachm.:  estoc  4  et  Lindsay:  est 
2 — 4  (tota[que]  I.  una/est,  una  ut  6.  a.  E.)  a.  opus  u./est  Marx 
6  poesin  in        7  tima  (tema)  locum  {seq.  v  vel  que):  em.  Lachm. 

6  [348] 

l  IX     Porphyr.  Hor.  Serm.  i,  10,  53  =  fr.  1 

7  [351] 

l.  IX.     a  primum   est,   hinc  incipiam,    et   quae 

nomina    ab    hoc   s\jL\i.t 
Ter.  Scaur.  p.  18,  15    Lucilius    in    nono    a«tet«jrQLXs\.   ^vi 
ortbograpbia,  praecipienB  ait:  a  —  sunt.    deinde  ad-ocrbium,  qj*^d 
^  /9-.  a  prox$me  sequenti  separat,  Marx  Lucilio  tribuxt. 


36  Grammaticae  antevarroniaiiae  fragmenta 

8  [352] 

l,  IX.     a   primum  longa  <^ac>  brevis  syllaba.      nos 

tamen  unum 
hoc  faciemus   et  uno   eodemque  ut   dicimus 

pacto 
scribemus:    pacem   placide,    lanum   aridum 

acetum, 

'Agsg  ''Ageg  Graeci  ut  faciunt. 

2'er.  Scaur.  p.  18,  18  deinde:  a  —  faciunt.  Acdus  gram- 
maticus  vituperatur  {cf.  ad  hunc  fr.  24),  vit  in  seqq.  vd.  fr,  1. 

1  ac  addidi  aa  geminum  longa,  <^a>  br.  Ribbeck  4  apec 
ape  E  Pdlat,    arpe  cape  e  Bem.:  em.  IJDousa 

9  [356\ 

l.  IX,     fervere,   ne  longum.     vero;   hoc  lectoribus 

tradam. 

Non.  p.  503,  16  ab  eo  quod  est  fervit  breviato  accentu 
fervere  facit  — .  Lucilius  saturarum  lib.  IX:  fervere  —  tradam 
e  litterae  geminatio  reicitur. 

lictoribus:  em.  Palmerius 

9^   [557] 
L  IX,      fervit   aqua  et  fervet,    fervit   nunc,   fervet 

ad  annum 
Quint.  1,  6,  8  at  quae  o  solam  habent,  dum  modo  per 
eandem  litteram  in  infinito  exeant,  brevia  fiunt,  ^lego  dico 
curro,  legere  dicere  cuirere',  etiam  si  est  apud  Lucilium:  fervit 
—  annmn.  Non.  p.  502,  31  fcrvit  pro  fervet.  Lucilius  lib.  IX: 
fervit  nunc  —  annnm.  Inc.  de  ult.  syll,  GGK  IV  241^  22  sed  in 
hoc  verbo  [fervere]  recte  corripitur  [paenultima  sylldba'],  quo- 
niam  antiqui  tertiam  coniugationem  magis  quam  secundam 
esse  voluerunt,  ut  Lucilius :  fervit  n.  —  annum.  Prisc.  p.  478, 18 
'ferveo'  quoque  etiam  ^fervo'  invenitur.  —  Lucilius:  fervit  [sie 
Paris.  7496  m.  2;  fervet  rell,]  n.  —  annum.    cf.  fr.  9. 

10  [358] 

l,  IX.     ^meille'   hominum,   duo    ^meilia',   item  huc 

^e'  utroque  opus,  ^meiles' 
^meilitiam'.  tenues  i,  'pilam'  in  qua  lusimus; 

pilum 
quo  piao,  tenues;  si  plura  \La.ftc  i^c^xi^  i^ila 
guaeiacimus,  addes  e, 'peiW  \3l\.  ^\^ta^v^ i\^V 


C.  Lucilius  37 

Ter.  Scaur.  p.  18,  23  itemque  quod  Lucilius  ubi  i  exile  est 
per  se  iubet  scribi,  at  ubi  plenum  est  praeponendum  esse  e 
credit,  his  versibus:  meiUe  —  fiat  Vel.  Long.  p.  56,  13  idemque 
peila,  quibus  milites  utuntur,  per  e  et  i  scribenda  existimat; 
at  pila,  in  qua  pinsetur,  per  i.  Mar.  Vict.  p.  18,  3  pilum  aiunt 
militare  et  vinea  —  per  e  et  i  scribenda,  at  si  pilum  sit  quo 
pinsitores  utuntur  —  per  i.  itaque  I  brevetn  simplicitery  %  longam 
modo  %  modo  ei  scribendam  esse  praecipit  iMcilius^  Accio  rursus 
adversatus  {cf.  ad  hunc  fr.  24)  et  a  Varrone  ipse  oppugnatus. 
quatefnus  auetor  ad  Her.  Lucilium  secutus  sit  vd.  apud  Marx, 
prooem.  Gryphisw.  1891  p.  XVII  et  Bhet.  ad  Her.  proleg.  p.  96. 

1  et  2  mille  milia  miles  militiam:  em.  Scaliger  2  pilam 
qua  ludimus  Scal.  3  piso  Scal.:  ipso  4  adde  se  pella 

Palat.  adesse  pella  Bern.:  em.  Scal.  plenus  Bern. 

W  [362] 

l.  IX.  porro  hoc  si  filius  Luci 

fecerit,  i  soluin,  ut  ^Corneli  Cornificique' 

Char.  p.  78,  8  Lucilius  tamen  [contra  Varro  infra]  et 
per  unum  i  genetivum  scribi  posse  existimat.  ait  enim: 
[fr.  32].  denique  et  in  libro  <^V^  IIII  sic  ait:  porro  —  Comificique. 
supplementa  e  cod.  Coloniensi  nunc  amisso  a  F  Dousa  sumpta 
sunt.  Beda  aii;.  metr.  p.  251,  18  nisi  forte  regulam  Lucilii 
secuti  sunt^  qui  Lucium  [lucilium  Paris.  m.  2  Leid.]  et  Aemi- 
lium  et  cetera  nomina,  quae  ante  u  habent  i,  non  solum  in  vo- 
cativo,  sed  etiam  in  genetivo  casu  per  unum  i  existimat  scribi 
posse.  cf.  Ter.  Scaur.  p.  22, 4.  Beda  ibid.  p.  278,  5.  Albin.  orth. 
p.  304,  21.  perverse  Caesell.  Vind.  ap.  Cassiod.  orth.  p.  206,  25 
si  autem  Lucius  Magnius  Magius  proferantur,  duo  i  in  gene- 
tivo  habebunt,  Lucii  Magnii  Magii,  quod  ipsum  Lucilius  adno- 
tavit,  cum  a  numero  Numerius  discemeret  [fr.  32\. 

1   si  f.  L.  Dousa  e  *cod.  Colon.  uui  pro  Luci  Neap. 

2  feceris  FLSchmidt        i  solum  Schmidt  colum  Neap.  coUum 
Dousa  comelii  comificiiq. 

lO^  [364] 

l.IX.  iam^puerei  venere':  epostremum  facitoatquei, 

ut  puerei  plures  fiant.     i  si  facis  solum, 

'pupilli  pueri  Lucili',  hoc  unius  fiet. 

Vel.  Long.  p.  56,  2  alii  vero,    quorum  est  item  Lucilius 
varie  scriptitaverunt,  si  quidem  in  iis  quae  producerentur  alia 
per  i  longam  [solam  coni.  Bitschl],  alia  pei  e  e^t  \  xicAi^^s^tNa^^ 
velni  dMerentia  quadam  separantes,  ut  cum  (\\cet«niM^  ^^SfC  ^ 
sj  eBBent  pluiea,  per  e  et  i  scriberemus ,  si  ^exo  e^%^^  ^ssisvs». 


38  Grammaticae  anteyarronianae  firagmenta 

^viri'  per  i  notaremus.  et  Lnciliu8  in  nono:  iam  —  fiet.  Quint 
1,  7,  15  diutius  duravit  ut  e  et  i  iungendis  eadem  ratione  qua 
Graeci  si  uterentur.  ea  casibus  numerisque  discreta  est,  ut 
Lucilius  praecipit:  iam  —  flant.  Char,  p.  78,  15  \fr.  10  f^]  et 
paulo  post:  pupiiii  p.  —  flet.  Luciliwn  sequitur  Nigidius  Fig. 
fr.  10.    cf.  Ter.  Scaur.  p.  32,  21. 

1  puerbi  Velius  pueri  (puere)  Quint.  et  non  nulli  codd. 
Quint.  Velius  2  pueri  Quint.,  om.  Velius         fiant]  faciant 

Velius        3  lucii  Char.  et  Lucilli  Velius 

W  [367] 

l.  IX.  mendaci    furique    addes    e,    cum    dare    furei 

iusseris 

Quint.  1,  7,  15  [^post  fr.  10  *]  ac  deinceps  idem :  mendaci  — 
iusBeris.  quod  quidem  cum  supervacuum  est,  quia  i  tam  longae 
quam  brevis  naturam  habet,  tum  incommodum  aliquando.  hoe 
scripturae  genus  Lucilii  aetate  commune  erat.  ceteroqui  LucHius 
contra  Accium  semper  se  domestici  moris  studiosum  praestat. 

1  furi 

10"^  [369] 

l.  IX.  ^hoc  illi  factum  est  uni',  tenue  hoc  facies  i: 

^haec  illei  fecere',  addes  e,  ut  pinguius  fiat. 

Vel.  Long.  p.  56, 10  [post  fr.  10^]  item:  hoc  —  flat.  sequibwr 
fr.  10,  inde:  hoc  mihi  videtur  supervacaneae  esse  observationiB 
e.  q.  s. 

2  ille  facere        fiat]  facit 

11  [371] 

1.  IX.  ae  syllabam,  cuius  secundam  nunc  e  litteram 
ponimus,  varie  per  a  et  i  efferebant  — .  est  in  hao  quo- 
que  parte  Lucili  praeceptum,  quod  quia  pluribus  explicatnr 
versibus,  si  quis  parum  credet,  apud  ipsum  in  nono 
requirat. 

Quint.   1,   7,   18  ae  syUabam  —  eflferebant,    quidam    semper    ut 

Graeci,  quidam  singulariter  tantum,  cum  in  dativum  vel  gene- 
tivum  casum  incidissent,  unde  'pictai  vestis'  et  'aquai'  Vergi- 
lius  amantissimus  vetustatis  carminibus  inseruit.  in  eisdem 
plurali  numero  e  utebantur,  ^hi  Sullae,  Galbae'.    est  in  —  requirat 

ii^  [37 2\ 
buic  Terentiae  Orbiliae  •\  Ik^ciiiY^jL^ 


C.  Lucilius  39 

Mart.  Cap.  3,  266  Lucilins  in  dativo  casu  a  et  e  coniungit 
dicens  h.  T.  o.  f  i^  3-  ®*  i  ©*  Lucretius  crebro  et  noster  Maro 
^aorai  pictai'.  Vel.  Long.  p.  57,  20  illud  etiam  adnotandum 
circa  i  litteram  est,  quod  ea  quae  nos  per  ae  antiqui  per  ai 
scriptitaverunt  ^luliai'  ^Claudiai'.  sed  et  quidam  in  hac  quo- 
que  scriptione  voluerunt  esse  differentiam,  ut  pluralis  quidem 
numeri  nominativus  casus  per  a  et  e  scriberetur,  genetivus  vero 
singularis  per  a  et  i.  praecepium  Lucilii  in  teneoris  latet;  cf. 
tatnen  Nig.  Fig.  fr.  11,  qui  forta^e  rwrsus  e  Lucilio  pendet. 

<^quando>  h.  <^iste>  T.  <^et^  0.  Licinus  <^dat>  coni.  Marx 
terrentiae  licinius  vel  lucinius 

12  1375] 

l.  IX.  atque  accurrere  scribas 

dne  an  c,  non  est  quod  quaeras  atque  labores. 

Vel.  Long.  p.  61, 14  sic  in  his  partibus  orationis,  quae  in- 
cipiunt  a  littera  c,  non  facile  potest  hac  praepositione  admota 
sonare  d  littera.  haec  similiter  littera  geminatur  in  eo  quod 
est  capio  accipio;  itaque  Lucilius  atque  —  labores.  ille  quidem 
non  putavit  interesse  scripturae.  de  coUocatione  huius  fragm. 
cum  res  tum  Veiius  Longus  auctor  {cf.  superiora  fragmenta) 
oninem  duhitationem  removent. 

1  scribes:  em.  IDou>sa  2  c]T  quot  atque]  aeque: 
eque  Marx 

12^  [374] 

l.  IX.     ^KjKj  abbi<]be^ro:  non  multum  est  d  siet  an  b. 

Vel.  Long.  p.  62,  18  abbibere  [abbire  cod.]  etiam  quidam 
geminata  b  maluerunt  et  dicere  et  scribere  intermissa  d,  et 
<^iny  hoc  nullam  differentiam  putat  esse  Lucilius  qui  ait:  ab- 
bibero  —  an  b.    de  collocatione  cf  fr.  12 

abbire:  abbi^be^ro  scripsi  abbi<^be>re:  <^hic>  Marx 

13  [381] 

L  IX,     pelliciendu,  quod  est  inducendus,  geminat  l. 

Vel  Long.  p.  65, 11  ^per'  vero  praepositio  omnibus  <^vocibus 
fort.  add.y  integra  praeponitur,  nisi  cum  incidit  in  1  htteram, 
adfinem  consonantem,  quam  elegantioris  sermonis  viri  geminare 
malunt  [volunt  cod.]  quam  r  litteram  exprimere,  ut  cum  pella- 
bor  malunt  dicere  quam  perlabor.  nec  aliter  apud  Lucilium 
legitur  [in  praepositionem] :  peUiciendu  —  i.  pell\ce\ft  Ta».\»L\sfe 
quam  peThcere.  de  collocatione  cf.  fr.  12.  15. 
per  1  liciendo  —  inducendo:  em.  Marx 


40  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

li  [382] 

l.  IX.      q  littera    tunc  recte  ponitur,   cum  illi  statim 

u  littera  et  alia  quaelibet  una  pluresve  vocales  coniunctae 

fuerint  ita  ut  una   syllaba  fiat;   cetera  per  c  scribuntur. 

hoc  Lucilio  quoque  videtur. 

Ann.  Cornut.  ap.  Cassiod.  ortli.  p,  149,  1  q  uttera  —  videtur. 
Cart.  Valerian.  ap.  Cassiod.  ibid.  p.  155,24  q  littera  tunc  recte 
ponitur,  cum  eam  statim  u  littera  sequitur  iuncta  cum  alia 
vocali  vel  vocalibus  [dipthongis]  ita  ut  unam  syllabam  faciat, 
ut  Quirites  quaestio  quaerite.  cetera  vero  per  c  scribi  debent, 
ut  cuius  Cumae  et  reliqua  huius  modi.  an  Jiaec  quoque  contra 
Accium?    cf.  Acc.  p.  32. 

3  lucio  vel  Lutio  codd.:  em.  Semler 

15  [377] 

l.IX.   [a]  r[e]:    non    multum   [ab]est,    hoc    cacosyn- 

theton  atque  canina 

si  lingua  dico:  nihil  ad  me,  nomen^j^hocilli  est. 

Vel.  Long.  p.  47,  1  sed  si  hoc  sectentur,  possint  etiam 
plerasque  consonantes  et  omnes  semivocales  pro  syllabis  ponere. 
nam  apud  Lucilium  in  nono,  in  quo  de  litteris  disputat,  omnes 
vicem  syllabarum  implent,  cum  dicit :  r  —  iiii  est.  item :  [fr.  16]. 
apparet  ergo  baec  nihil  aliud  quam  locum  syllabae  tenere  nec 
tamen  syllabas  esse.  cf.  Lu^cil.  v.2  Ma.  de  tota  re  Marx  2, 138 sq. 

1  a  e  ab  secl.  Marx  2  hoc]  enim  scripsit  Marx;  cor- 

ruptelam  signavi 

16  [379] 

l.IX.  s  nostrum  et  semigraecei  quod  dicimus  sigma 
nil  erroris  habet 
Vel.  Long.  p.  47,  7  [post  fr.  15]  item:  s  —  habet. 
1  semigraece:  em.  Marx  2  nihil 

reliqua  libri  IX  fragmenta  an  vere  de  re  grammatica  fuerint 
nescimus. 

17  [383] 

l.  X,      Vita  Persii  p.  59,  27  Buech.^     sed  mox  ut  a 
sebola    magistrisque    devertit,    leeto   liuc\\\  VibiTo   decimo 
rehementer  saturas  componere  inatitmt.    eum^  \^tv  ^To^fc^^ 


C.  Lucilius  41 

pium  imitatus  est  sibi  primo,  mox  omnibus  detrectacturus 
cum  tanta  recentium   poetarum  et  oratorum   insectatione,  5 
ut  etiam  Neronem  principem  illius  temporis   inculpaverit. 
3  cuius  —  est  secl,  Marx 

18  [386] 

l,  X,     horum  est  iudicium  crassum,  ut  descripsimus 

ante, 

hoc  est,   quid   sumam,   quid  non,    in   quoque 

locemus 

Non.  p.  396,  13  sumere  etiam  significat  eligere.  —  Lucilius 

saturarum  lib.  X:  horum  —  locemus.    verborum  delectum  in  elo- 

quentia  Buecheler,  rerum  in  poesi  Marx  haec  spectare  suspi- 

cantur. 

honorum :  em.  Both  bonorum  IDousa  crassis  ut  discribi- 
mus :  phrasis  ut  descrips.  Buecheler  Crassi  sicut  describ.  Corpet 
crisis  ut  discribimus  Marx  crassum  scripsi;  alia  nuper  tentavit 
Leo,  G6U.  gelehrt.  Anz.  1906  p.  850 

19  [388] 

l.    X.      ^ne  u  in    arce    bovem    descripsi    magnifice' 

inquit 

Donat.  ler.  and/r.  2, 1, 24^  'ne'  valde,  aut,  ut  quidam  volunt, 

o  quam.    Lucilius  in  decimo:  ne  —  inquit.    poeta  quidam  deri- 

deri  videtur.    in  versu  Atticum  proverhium  §ovs  iv  TtoXsi  agno- 

vit  OJahn,  Hermes  3.  {1869)  p.  181. 

ne  quem  vg.  {ex  neque  codd.  deteriorum)  vr}  x6v  Buecheler  ne 
<^illum  ego]>  Marx  in  arce]  marce  Vatic.  Begin.  Lat.  1496  —  V 
descripsit  Oxon.    -psisti  V 

20  [384] 

l.  X     Porphyr,  Hor.  serm,  1,  lO^  53  =  fr.  1 

reliqua  libri  X  fragmenta  ad  huiu>s  modi  argumenta  referre 
possis^  sed  res  nimis  incerta  est. 

21  [437] 

l.  XII.  alii  <(a]>  vino  arbitrantur  [tragoediam  nominatam], 
propterea  ^quod)>  olim  tqv^   dictitabatur,   a  quo  tQvyrirog 
hodieque  vindemia  est,  quia  Liberalibus  apud  A.tt\Q.o%  ^^ 
festo  Ifiheid  patris  vinum  cantoribus  pro  coxoWaxio  ^^^^ist. 
cnius  rei  testis  est  Lucilius  in  duodeeimo. 


42  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

Diom.  p.  487,  23  alii  autem  putant  a  faece  [teste  Hor.  AP 
275]  — .  aiii  —  duodecimo.  ut  Horattum  ita  Lucilium  de  nomine 
et  origine  tragoediae  dixisse  Marx  prohabiliter  contendit.  de  hoc 
loco  cf.  Varro  infra  fr.  304. 

22  [462] 

l.  XIII.    ut  perhibetur  iners,  ars  in  quo  non  erit  ulla. 

Serv.  Dan.  georg.  4,  25  quae  vox  [tners]  ponitur  —  pro 
eo  qui  sine  arte  sit,  ut  apud  Lucilium  [-Uum  codd.]  in  tertio 
decimo :  ut  —  uiia.  id.  Aen.  4, 158  iners  proprie  quid  sit  Lucilius 
declarat:  ut  —  uiia.  cf.  Cic.  de  fin.  2,  115.  Paul.  Fest.  p.  110,  9. 
Serv.  buc.  8,24.  Isid.  or.  10,142  diff.  verb.  296.  Schol.  Bem. 
buc.  8,24.  Donat.  Ter.  andr.  3,5,2.^  CGL  VI 568.  cum  ItAsu 
verborum  Varro  sat.  359  B.  Ovid.  ars  am.  5,  208. 

erit]  est  Serv.  georg. 

23  [495] 

l.  XF.      scit  poeeticon  esse,    videt  tunica  et  toga 

quid    sit. 

Non.  p.  536,  15  tunica  est  vestimentum  sine  manicis.  — 
Lucilius  saturarum  lib.  I:  [12  Ma.].  idem  lib.  XV:  sdt  —  sit. 
philosophi  praedpue  Platonici  faceta  significatione  appellari  vi- 
dentur  {Marx  2,  184). 

poeeticon  Keller:  poeticon  tunicam 

24  [549] 

l.  XVII.       si    messes    facis    *  *    Musas    si    vendis 

Lavernae 

Non.  p.  134^  35  Laverna,  <^d^ea  cui  supplicant  fures.  — 
Lucilius  lib.  XVII:  si  —  Lavemae.  in  hoc  ct  scqq.  fragm.  Stoici 
contemnuntur. 

si  semissi'  Dousa  et  Onions  facis  <^et>  Marx;  lacu/nam 
signavi 

25  [550] 

l.  XVII.     cetera  contemnit  et  in  usura  omnia  ponit 

non  magna;   proprium  vero  nil  neminem 

habere. 

Non.  p.  361^  27  proprium  rursum  significat  perpetuum.  -;- 
LuciJius  saturarum  lib.  XVII:  cetera  —  habere.    cf.  LucU.  fr.  701 
^a.     Varro  sat.  71  B.  de  re  fr.  24. 

J  contempni  Lugd.  m.  1 


C.  Lucilius  43 

26  [552\ 

h  XVIL      *si  non  it,  capito'  inquit  'eum  et  si  cal- 

vitur'.     'ergo 
fur  dominum?' 
JVow  p.  6,  21  calvitur  dictum  est  frustratur  —  Lucilius  sa- 
turarum  b'b.  XVIl:  gi  —  dominum.    de  re  cf.  fr.  24. 

27  {587'] 

l.  XXVI.     nisi     portenta     anguisque     volucris    ac 

pinnatos  scribitis 
Non.p.  191, 13  angues  masculino  genere— .  Luciliua  lib.  XXVI : 
nisi  —  Bcxibitis.  td.  p.  436 y  7  portenta  ostenta  quae  aliquid  inminere 
significant.  Lucilius  lib.  XXYI:  nisi  —  scribitia.  in  hoc  et  seq. 
fragm.  tumar  nohilissimorum  tragicorum  perstringitiir  ipsorum 
verbis  ad  vrrisionem  usurpatis.  de  hoc  fr.  cf.  Pacuv.  v.  397  B.^ 
volucres  Non.  p.  436 

28  [597] 

l.  XXVI.     squalitate   summa  ac  scabie,   surama  in 

aerumna,    obrutam 

neque  inimicis  invidiosam  neque  amico 

exoptabilem 
Non.  p.  126^  3  invidiosum,   quod  sit  vitabile  ad  videndum 

fvivendum    C0dd\      LuciliuS    lib.    XXVI:    squalitate   —  exoptabilem. 
id.    p.  226^    7    <TjUCiliuS    lib.    XXV1)>:    squaUtate  —   obrutam.     id. 

p.  401y  31  Bummum,  extremum.  —  Lucilius  lib.  XXVI:  squaiitate 
—  obrutam.  cf.  fr.  27  et  Pacuv.  V.  20a.  356 B\  (Mueller  l.  c.p.  247). 
1  sculitate  Non.  p.  126  isculitate  401        ac  om.  226.  401 
in  re  summa  126  obruta  226 

huc  accedunt  fortasse  vv.  599.  601.  605.  606.  607.  608.  610. 
653.  654.  655.  656  eiusdem  l.  XXVL 

29  [794] 

l.    XXVIII.     quare  pro  facie,  pro  statura  Accius  _u 

Non.p.  226 j  25  statura  generis  feminini.  Lucilius  lib.  XXVIII : 
quare  —  Accius.  acerho^  facetios  1  ene  intellexit  Marx:  Hngenium 
Accii  exiguum,  sicuti  statura  et  corpus.^    cf  Accius  test.  11. 

30  [806] 

7.   XXIX.  (i\3L^\^\^^^ 

ex  homine  *  *,    cupido   ex  ^\»\\\\»ci  Ti^y.x£i- 


44  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

Non.  p.  436y  32  cupiditas  et  cupido  diversa  sunt,  nam  cupi- 
ditas  levior  est.  Lucilius  lib.  XXIX  [XVIIII  codd.:  em.  Lach' 
mannY'  cupidita^s  —  toiiitur;  quod  cupiditas  pars  quaedam  sit  tempe- 
rantior,  defluens  ex  cupidine.  cf.  Cato  fr.  11.  Afran.  fr.  1.  2. 
Luctl.  808  Ma. 

2  lacunam  signavit  Marx     cupido  adiect.  intellegit  Lindsay 

31  \875\ 

l,    XXIX,      verum    tristis    contorto    aliquo    ex 

Pacuviano  exordio 
Non.  p.  30,  23  exordium  est  initium  — .  Lucilius  lib.  XXIX; 

verum  —  exordio.     cf.   PaCUV.   V.   383  Blbh.^ 

virum:  em.  Mercier 


INCERTAE  SEDIS 

32  [1294] 

—  —  servandi  numeri  et  versus  faciendi 

nos  Caeli  Numeri  numerum  ut  servemus  modumque 

Char.  p.  78,  8  Lucilius  tamen  et  per  unum  i  genetivum 
scribi  posse  existimat;  ait  enim:  geryandi  —  modumque.  numquam 
enim  hoc  intulisset,  nisi  et  Caelii  et  Numerii  [ita  Colon.  Numerum 
Neap.]  per  ii  [i  Neap..],  huius  Numerii  faciendum  crederet. 
denique  et  in  libro  <V>  IIII  [fr.  70«].  cf  de  his  Marx  2, 134sq. 
409  sq.  utrum  idem  ae  vocativo  praeceptvm  Lucilii  {cf  Beda 
ad  fr.  10  ^,  infra  fr.  49)  fuerit,  an  aliud  non  constat  (Char. 
p.  71,  9  =  V.  1310  Ma.). 

1 — 2  et  —  N.  om.  Neap.,  add.  Colon.  Lousae  2  modum- 
que  Colon.  que  legit  etiam  tunc  in  Neap.  editor  princeps  Charisii 

33  [963] 

quo  facetior  videare  et  scire  plus  quam  ceteri, 

pertisum  hominem,  non  pertaesum,  dicere  "j*  ferum 

nam  genus 

Fest.  p.  273^,  9  cuius  [pronuntiationis]  meminit  Lucilius, 
cum  ait:  quo  —  genus.    cf.  Scipio  Aemil.  test.  p.  4. 

1 — 2  adn.  crit.  ad  l.  c. 

34  [11S0\ 
^  u  i^  Gecilius  pretor  ne  xustiexjL^  i\^\. 


C.  Lucilius  45 

Varr,  de  l,  L,  7,  96  in  pluribus  verbis  a  ante  e  alii  ponunt, 
alii  non,  ut  quod  partim  dicunt  ^scaeptrum  partim)>  sceptrum, 

&  o 

alii  Plauti  Faeneratricem  [fen-  Flor.']  alii  Feneratricem  [fen- 

Flor.:  em.  Lctetus],  sic  faenisicia  ac  renisicia  [foen-  Flor.],  ac 

rustici  pappum  Mesium  non  Maesium  [maes-  et  moes-  Flor,]; 

a  quo  Lucilius  scribit:  Cec.  —  fiat.    Diom.  p.  453,  15  detractione 

temporis  litterae  syllabae  adspirationis :  —  litterae,  ut  si  de- 

tracta  a  littera  pretor  dicamus,  ut  Lucilius  [lucius  codd,']i  pretor 

—  fiat,  cum  debeat  ae  pronuntiari  praetor.    ad  l.  IX  Schmidt 

aliique   rettulerunt,   ad  V  verisimilius  Marx;   agitur  enim  de 

rustica  pronu/ntiatione ,  non  de  scriptura,  ut  in  fr.  35  (cf.  Sittl, 

die  loTc.  Versch.  d.  Lat.  Spr.  p,  5  sq.J.    cf.  Cato  test.  2  p.  10. 

pretor  om.  Varronis  cod.       fias  Diomedis  Paris.  7494.  7493 

35  [1322] 

taceo    de   Tuscis    et   Sabinis    et   Praenestinis    quoque; 

nam  ut  eorum  sermone  utentem  Vettium  Lucilius  insectatur. 

Quint.  1,  5, 56  taceo  —  msectatur,  quem  ad  modum  Pollio  re- 
prehendit  in  Livio  Patavinitatem.  eadem  Praenestini  semionis 
irrisio  apud  Flautum  {Trin.  609.  Truc.  691  cf.  Ritschl,  Parerg. 
p.  196).  similiter  Titin.  v.  104  Rihb.^  qui  obsce  et  volsce 
fabulantur,  nam  latine  nesciunt.  quominus  autem  Vettius  Ludln 
familiaris  sit,  nihil  ohstat:  eadem  certe  insectatio  in  Scipionem 
amicum  ab  eo  facta  est  (cf.  fr.  33). 

2  vetticium  Bamh.  m.  2  Amhros. 

36  [1209] 

^conspicitur  sus/  Horatius  \ep.  1,  2, 26]  ^et  amica 
luto  sus'.  sciendum  tamen  hoc  esse  vitiosum,  monosyl- 
labo  finiri  versum,  nisi  forte  ipso  monosjUabo  minora 
explicentur  animalia,  ut  [Ilor.  AF  139]  ^parturient  montes, 
nascetur  ridiculus  mus';  gratiores  enim  versus  isti  sunt  5 
secundum  Lucilium. 

Serv,  Aen.  9,  83  conapicitur  —  Lucilium. 

de  si/rmtu/ra  versus  LucUiani  cf.  etiam  Mar,  Vict.  p.  28,  3 
(de  correpta  vocali  in  s  desinenti  et  ab  dlia  consonante  excepta). 

37  [1160] 

ergo  praetorum  est  ante  et  praeire. 

Varro  de  l  L.  5,  80  praetor  dictus  qm  pT«beVt^^  Vwx.^  %N» 
exereitu.   a  quo  id  Lucilius :  ergo  -—  praeiie.    Cic.  dc  leg .  3 ,  B  %.  \rcafc- 
asdo  —praetores.   aliter  Isid.  or.  P,  3,2.1,  4, 16.  cf.  VttXTO  wfTa. 


46  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

item  veriloquium  vidit  Varro  in  v.  1340  Ma.  'vis  est  vita, 
vides*  {est  poUus  lusus  verborum),  Verrius  in  v.  1298  Ma.  dur 
bitanter  {cf.  Ael.  Stilo  ad  fr.  28). 

38  [1100] 

adde  soloecismon   genera  atque  vocabnla  centum 

Pomp.  comment.  p.  289, 6  quot  modis,  ait,  fiunt  soloeciBmi? 
Donatus  redegit  se  ad  summam  brevitatem  et  dixit  ^duobus 
tantum'  [CGK IV  393,  18].  Lucilius  autem  dixit  ^centum' 
et  enumeravit  onmes:  extat  liber  ipsius,  dicit  illud  et  illud. 
nam  ait  sic  adde  —  centum,  et  ^per^currit  ipsa  vocabula  versibus 
Bcriptis  arte  et  ibi  enumeravit  lUa  omnia.  Serv.  in  Don.p.  446, 19 
soloecismorum  genera  centum  dicit  esse  Lucilius.  Jsid.  or.  1,  33, 5 
nam  Lucilius  centum  genera  soloecismorum  dixit,  quos  onmes 
vitare  potius  quam  sequi  debet,  qui  regulam  recte  loquendi 
tenere  studet.  cf.  fr.  39,  Awr.  Opill.  et  Sinn.  Cap.  infra.  de  re 
GSchlepps,  de  soloecismo  {Strafiburg  1875). 

soloecismo  Paris.  Sang.  1180  Berol  -smos  Paris.  Sang,  1179 
-smum  Paris.  7530:    em.  editt.  vett. 

39  [1215'] 

nam    velut   intro   aliud  longe   esse   atque  intus 

videmus, 

sic  <[et^  'apud  se'    aliud  longe  est,  neque  idem 

valet  ^ad  se': 

intro  nos  vocat  at  sese,   tenet  intus  <^apud   se^. 

Char.p.  lll^  16  intro  est  in  locumf  intus  in  loco  dicimus,  ut 
etiam  apud  Graecos  %G(o.,  sfaa  hocI  Mov.  ideoque  Lucilius  ait:  nam 
—  <^apud  se^.  cf.  Quint.  1, 5, 50.  Char.  p.  266, 30.  Prob.  inst.  art. 
p.  155,  19.  JDonat.  ars  gr.  p.  393,  24.  Serv.  in  Don.  p.  446,  27. 
explan.  in  Bon.p.  510, 20.  CUdon.p.  21, 19.  64, 21.  67, 30.  Pomp. 
comment.  p.  248,  7.  290,  29.  291,  31.  August.  Beg.  p.  517,  19. 
518,  2.  Mar.  Plot.  Sac.  p.  450,  26.  Caper  p.  92,  5.  110,  7. 
vd.  fr.  38. 

1  veluti  Neap.  m.  2  2  et  add.  Dousa  item  Lachmann 

se  L  a.  esse  Neap.  te  L  alid  est  Dousa  aL  L  transp.  Marx       idem 
Bousa:  eadem      se]  te  3  vocas:  em.  Marx      ap.  se  cuid. 

Dousa 

40  [1133] 

ut   ait  Lucilius,    bonum    schema    est    quotiens    sensus 
variatur  in  iteratione  verborum,  et  in.  ^^  "^c>^\\ja^  ^^o^utis 
^t  exordium;  qui  appellatur  climax. 


C.  Lucilms  47 

Serv.  Aen.  9,  570  'Caenea  Tumus  Turnus  Ityn'  ut  ait  —  ver- 
bonun  [Daw.],  et  in  —  ciimax.  Marx  od  Isid.  Bhet.  Lat.  p.  517. 
518  H  delegcU. 

41  [1168] 

quid   hic  aliud   observabiinus?     ut   quae   verba  magis 

sonantia  sxint,  ea  potius  conlocemus,  quae  Lucilius  euphona 

appellat,   id  est   quasi   vocalia.     ut  pro  Caelio    [Cic.  67] 

'aliut    fori    lumen    est,    aliut    lychnorum',    cum    potuisset 

etiam  structius  dicere  ^aliut  lucemarum'.  6 

Chir.  Fortunat.  3,  6  BL  p.  124,  7  H  quid  —  lucemarum.  hoc 
fr.  et  pleraque  superioi  um  libro  nono  ante  Marodum  temere  tri- 
Imta  sunt. 

42  [1169] 

GdL  6,  3,  28  {de  Euripide)  =  Tiro  fr.  6 

43  [1189] 

Homerus  alter  ut  Lucilius  de  Ennio  suspicatur 

Hieron.  comment.  in  Micham  2,  7  {VI p.  518.  519  Vallars) 
sed  et  poeta  sublimis  —  non  Homerus  —  suspicatur,  sed  primus 
Homerus  apud  Latinos.  Hor.  ep.  2,  1,  50  Ennius  et  sapiens  et 
fortis  et  alter  Homerus^  ut  critici  dicunt. 

44  [1190] 

horret  et  alget 

Serv.  Aen.  11,  601  'horret  ager'  terribilis  est.  est  autem 
yersus  Ennianus,  vituperatus  a  Lucilio  dicente  per  inrisionem 
debuisse  eum  dicere  h.  et  a.;  unde  Horatius  de  Lucilio  [serm. 
i,  10,  54]  'non  ridet  versus  Enni  gravitate  minores? '  cf.  Macroh. 
6,  4,  6. 

versum  JjuciUanum  ex  Macrobio  Marx  restituit:  ^(sparsis 
hastis  longis  campus  et^  h.  et  a. 

45  [385] 

inprobus   confidens    nequam  malus   <^ut^   videatur 

Non.  p.  262,  5  confidentia  rursimi  temeritas,  audacia.  Pacu- 
vius  in  Atalanta:  [v.  47  Bibb.^].  *  *  idem  lib.  [X  Guelf:  alterum 
lAuilii  exenwlum  evanuisse  vidit  Mercier,  hoc  autem  iam  IDousa 
lALcQio  vinaicavit] :  inprobus  —  videatur.  Jji*cilium  in  oratorem  s^wxe. 
aeUUis  mpeht  comeeit  Buecheler,  Mh.  Mus.  39  y.884^  p.  ^8B. 
nt  add.  Zachmann 


48  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

46  [1241\ 

sed  ut  solebat  C.  Lucilius  saepe  dicere,  homo  tibi 
[Q.  Mucio  Scaevolae]  subiratus,  mihi  [L,  lAcinio  Crasso^ 
propter  eam  ipsam  causam  minus  quam  volebat  familiaris, 
sed  tamen  et  doctus  et  perurbanus,  sic  sentio,  neminem 
5  esse  in  oratorum  numero  habendum,  qui  non  sit  onanibus 
iis  artibus,  quae  sunt  libero  dignae,  perpolitus. 

Cir.  de  or.  1,  72  sed  ut  —  perpoUtus.    de  re  cf.  fr.  45.    de  verbis 
'dicere  solehaf  Marx  2,  393. 

47  [84] 

quam  lepide  lexis  compostae  ut  tesserulae  omnes 
arte  pavimento  atque  emblemate  vermiculato 

Cic.  de  or.  3,  171  \loquitur  Cra^ssus]  conlocationis  est  com- 
ponere   et  struere  verba  sic,    ut  neve  asper  eorum  concursus 
neve  hiulcus  sit,  sed  quodam  modo  coagmentatus  et  levis.    in 
quo  lepide   soceri  mei   [Q.  Mucii  Scaevolae]  persona   lusit  is, 
qui  elegantissime  id  facere  potuit,  Lucilius:  quam  —  yermicuiato. 
quae  cum  dixisset  in  Albucium  inludens,  ne  a  me  quidem  abs- 
tinuit.    Non.  p.  188,  18  vermiculatum  pro  minuto.    Cicero  ia 
oratore  lib.  III  [IV  Lugd,] :  lexis  —  vermicuiato.    Cic.  orat.  149  quod 
apud  Lucilium  scite  exagitat  in  Albucio  Scaevola:  quam  —  ver— 
micuiato.    id.  Brut.  274  nullum  nisi  loco  positum  et  tamquam  irx 
vermiculato  emblemate,  ut  ait  Lucilius,  structum  verbum  videres  . 
Flin.  n.  h.  36, 185  frequentata  vero  pavimenta  ante  Cimbricunci. 
[heUum]    magna  gratia   animorum  indicio   est  Lucilianus  ilLe 
versus:  arte  —  vermic     Quint.  9,4,  113  si  quidem  relicto  reruxxi 
pondere  ac  nitore  contempto  tesserulas,  ut  ait  Lucilius,  stru^t 
et  vermiculate  [-ata  Amhros.]  in<^ter>  se  lexis  committet.    €J^ 
T.  Alhucio  oratore  hic  laeso  cf.  Cic.  Brut.  131.    lihro  II  suo  itM^e 
trihuit  Marx  1  p.  XLIsq. 

1  ex  his  de  or.  conposui  et  ut  Non.  compositae  ut  r^Zl- 

tessurulae  Non.  2  pavimenti  i?eZ-ta  Flin. 

48  [86] 

Crassum  habeo  generum,  ne  rhetoricoterus  tu  sei^ 

Cic.  de  or.  3,  171    [jpost  fr.  47]  ne  a  me  [Crasso]  quicLeDO 
abstinuit:  CT&asum  —  seis.    de,  re  ct  collocatione  cf,  ad  fir.  48, 

rhetorico  te  rustus  eia 


C.  Lucilius  49 

49  [88] 

Graecum    te,     Albuci,     quam    Eomanum     atque 

Sabinum, 
municipem  Ponti,  Tritani,  centurionum, 
praeclarorum     hominum     ac     primorum     signi- 

ferumque, 
maluisti  dici.     graece  ergo  praetor  Athenis, 
id  quod  maluisti,  te,  cum  ad  me  accedis,  saluto:   s 
chaere,    inquam,    Tite.      lictores,    turma    omnis 

chorusque: 
^chaere,    Tite.'     hinc   hostis   mi  Albucius,    hinc 

inimicus. 

Cic.  de  fin.  1,  8  res  vero  bonas  verbis  electis  graviter  oma- 
teque  dictas  quis  non  legat?  nisi  qui  se  plane  Graecum  dici 
velit,  ut  a  Scaevola  est  praetore  salutatus  Athenis  Albucius. 
quem  quidem  locum  cum  multa  venustate  et  omni  sale  idem 
Lucilius,  apud  quem  praeclare  Scaevola:  Graecum  —  inimicus. 
litteratorum  plane  Graecortm  insania  lepide  obiurgatm.  de 
coUocatione  cf.  fr.  47. 

2    pontii  tritanii   Palat.  m.  2  Erlang,    tritunii  Vatie. 

tiranii  Palat.  m.  1.        6  care  Erlang.       cohorsque  PManutiiis 
7  cite  Vatic.  hic  Pdlat  m.  1  Erlang.  Vatic 


50  [1384] 

quis    hunc    currere    equom    nos    atque    equitare 

videmus, 
his  equitat  curritque.    oculis  equitare  videmus: 
ergo  oculis  equitat. 

Gell.  18,  5,  8  pleraque  enim  veterum  aetas  et  hominem 
equo  insidentem  et  equum  qui  insideretur  equitem  dixerunt; 
propterea  equitare  etiam,  quod  verbum  e  vocabulo  equitis  in- 
clinatum  est,  et  homo  equo  utens  et  equus  sub  homine  gradiens 
dicebatur.  Lucilius  adeo  vir  adprime  linguae  Latinae  sciens 
equum  equitare  dicit  his  versibus:  quis  —  equitat.  Non.  p.  106, 
31  equitare  quoque  Lucilius  ecum  dicit,  cum  sit  hominis  ecum 
[secum  codd.]  insidentis:  quia  —  ocuiis.  Ma>croh.  6,  9,  11  Lucilius 
namque  vir  adprime  lin/^ae  Latinae  scivia  ^c^yxum  ^q^sc^^q»'^.^ 
diojt  boc  versu:  nempe  hunc  —  videmua.  sophistarum  lue-ji^xaA 
poefam  deHdere  intelleocit  Sccaiger.    cf.  v.  1117  Ma. 

Gnunmaticae  BomanM  fitagmeniA   ed.    FxraAiou:  4 


50  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

1  quis]  nempe  Macrob.  hinc  pleriqtie  Gellii  codd,  ecum 
Nonii  Lugd.,  Gellii  Begin.  597  equ  vel  equum  rell.:  equom 
sci'ip8i  cf.  Bersu^  die  Guttur.  p.  56        non  aquae  et  videbat  Non. 

cdiis  locis  passim  iMcUius  de  litteris  litteratisve  iudicium 
facere  videtur,  quos  tamen  ut  pote  nimis  incertos  omisi. 

DUBIUM 
51  [373] 

antiquos  scimus  et  abs  te  dixisse  —  scimus  ipsos  et 

ab  Lucilio  dixisse. 

Vel.  Long.  p.  60, 14  antiquos  —  te  dixisse,  nos  contenti  Bumus  a 
te  dicere.  scimus  —  dixisse.  inter  Lucilii  praecepta  de  praeposi- 
tionuni  scriptura  recepit  Marx  auctore  IBeckero,  Philol.  6,  756. 


Q.  VARGUNTEIUS 

TESTIMONIA 


VITAE 


1.  Varguntei  reperiuntwr  in  Sahinis  et  Hernicis  {SchtUze 
Lat.  Eigenn.  p.  160) 

2.  de  Q.  Varguntei  aetate  nihil  dliud  a^cepiwus,  nisi  eius 
&%iirjv  post  Lampadionem  (^postea^  ait  diserte  Suetonius  test.  3) 
et  fortasse  paululo  ante  Archelaum,  Philocomum  Stilonisque 
grammaticam  industriam  constituendam  esse. 

3.  Suet.  de  gramm.  2  {ex  Varrone)  postea  Q.  Vargunteius 
[dUigentiu^s  retractavit  ac  legendo  commentandoque  etiam  ceteris 
notos  fecif]  annales  Ennii,  quos  certis  diebus  in  magna  fre- 
quentia  pronuntiabat.  cf  Vahlen,  Enn.  poes.  rell.^  p.  XXV  et 
Lael.  Archel.  test.  4. 

SCRIPTORUM 

4.  Anecd.  Paris.  CGK  VII  534,  5  =  Ael.  Stilo  test.  21 


Q.  LAELIUS  ARCHELAUS 

TESTIMONIA 


VITAE 


J.  ffmntus  praenomen  a  Charisio  (tcst.  5^  tradxtum  est*,  <juw 
^/?/^  gs/e  Q.  Laelim  ^exprincipihus  gramwaticis'  Laelius  A3f<3^/&.w» 


Lucilius.  Yargunteius.  Laelius  Archelaus.  Philocomus.  Stilo  51 

sit  ego  non  duhito  (de  Laelio  Decumo  olim  cogitaverat  Marx, 
m.  Mu8.  41,  555), 

2.  de  Archelai  origine  vd.  Lampad.  test.  1 

3.  cum  in  test.  4  ^erba  ^famUiaris  suV  proxime  superioribus 
'carmina  defunctorum  amicorum  nota  facerenf  manifesto 
respondeant,  Archelaus  et  Philocomus  post  annum  ImcUH  mortis 
{102  vel  101;  cf.  Lucil.  test.  5)  eius  saturas  in  puhlico  legerunt, 
aetate  tu/nc  iam  satis  provecti^  si  quidem  LucUii  familiares 
fuerunt,  iidem  tamen  Lucilio  haud  paulo  iuniores,  quippe  qui 
Lena^um  alter,  aiter  Vdlerium  Catonem  docuerint  {cf.  De  lud,  litt. 
test.  13),  de  quorum  aetate  vd.  infra  ad  singtUorum  testimonia. 

4.  &uet.  de  gramm.  2  {ex  Varrone)  Laelius  Archelaus  Vettius- 
que  Philocomus  Lucilii  saturas  familiaris  sui  [dUigentius  re- 
tra^ctarunt  ac  legendo  commentandoque  etiam  ceteris  notas  fecerunt]. 
hic  emendatio  quoque  significata  esse  potest. 

SCRIPTORUM 

5.  Char.  p.  141,  33  Q.  Laelius  ex  priucipibuB  grammaticis 
librum  suum  ita  inscripsit  ^de  vitiis  virtutibusque  poema- 
torum'. 

6.  Anecd.  Paris.  CGK  VII 534,  5  =  Ael.  Stilo  test  21 


VETTIUS  PHILOCOMUS 

TESTIMONIA 

VITAE 

1.  de^  Vettius*  nominis  scriptura  cf.  WSchtUze,  Lat.  Eigenn. 
p.  101.  425.  de  Vettii  origine  supra  Lampad.  test.  1;  item  de 
aetate  Archel.  test.  3;  de  munere  docendi  supra  De  lud.  litt.  test.  13. 

2.  Suet.  de  gramm.  2  =  Archel.  test.  4.    cf.  Val.  Cato  test.  8. 

SCRIPTORUM 

3.  Quint,  1,  5,  56  =  Lu4^l.    fr.  35 


L.  AELIUS  STILO 

TESTIMONIA 

VITAE 

1.    Varro  de  l  L.  8,  81  quod  si  Marcus  Perpeioi^L  V\n\fc  ^^*^ 
nomen  et  analogia  sequenda,  Lucius  Aelia  et  QwmtvjA  I&xslQA»» 
nalia  aomina  esse  debebunt  praenomen  praeterca  trttdideTUTfi\. 


52  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

idem  Varro  in  Antiquitatibus  et  rer.  rust.  libris^  Cicero  Plinius 
Suetonius  Gellius.    cf.  etiam  test  6. 

2.  Aelius  sine  aliis  appellationibus  memoratus  deprehenditur 
semper  apud  Varronem  in  Jibris  De  l.  Lat  et  Paulum  Festi, 
saepius  apud  Ciceronem  Festum  (cf.  BSchoell,  leg.  XII  tab.  reTl. 
p.  26  sq.,  Beitzenstein  Verr.  Forsch.  p.  88 sq.)  Gellium,  sicut  etiam 
apud  Quintilianum  Frontonem  Arnobium  Servium  Nonium 
Isidorum  Priscianum  (y).  cf.  Ael.  Gall.  fr.  28  infra.  ^Laelius^ 
etiam  librariorum  errato  invenitur  pro  ^L.  Aelius*. 

3.  Suet  de  gramm.  2  {ex  Vairone)  Aelius  cognomine 
duplici  fuit;  nam  et  Praeconinus,  quod  pater  eius  praeconium 
fecerat,  vocabatur  et  Stilo,  quod  orationes  nobilissimo  cuique 
scribere  solebat.  de  Praeconino  cf.  test.  9  et  Varro  fr.  363. 
^Aeliu^  StUo^  nuncupatur  plerumque  ille  a  Festo. 

4.  Suet.  de  gramm.  2  {ex  Varrone)  L.  Aelius  Lanuvinus 
generque  Aelii  Ser.  Clodius  uterque  eques  Romanus  Cic.  Brut.  205 
fuit  is  [L.  Aelius]  omnino  vir  egregius  et  eques  Bomanus  cum 
primis  nonestus.    de  genero  ab  eo  repudiato  cf.  test  18. 

5.  Aelii  annus  natalis  ex  eius  amicorum  aetate  (test.  6.  7) . 
ineunte  fere  saeculo  septimo  u.  c.  statui  potest  (cf.  patisaimum 
Boesch,  de  XII  tab.  lege  a  graec.  petita.    Gottingae  1893  p.  54); 
qicod  ex  fr.  43  egregie  confirmatur.    annus  mortis  post  a.  664/90 
fuit  (test  8.  12.  17). 

6.  Cic.  orat.  230  et  hic  quidem  [Coelius  Antipater]  hanc 
a  L.  Aelio,  ad  quem  scripsit,  cui  se  purgat,  veniam  petit. 
Bhet.  ad  Her.  4,  12,  18  quo  in  vitio  \yerborum  transiectione] 
est  Coelius  adsiduus,  ut  haec  est  [deest  apud  Peter]:  in  priore 
libro  has  res  ad  te  scriptas,  Luci,  misimus,  Aeli.  cf.  FMarx, 
Stud.  Lucil.  {Borm  1882)  p.  90.  Coelii  autem  aetas  ex  eo  argui 
potest^  quod  L.  Crassi  a,  614/140  nati  magister  fuit  (Civ. 
Brut  102). 

2  Laelio:  em.  Popma         4  caelius  vd  cecilius  eodd. 

7.  Suet.  de  gramm.  2  (ex  Varrone)  L.  Aelius  —  tantum 
optimatium  fautor,  ut  Metellum  Numidicum  [consulem  a.  6451109] 
in  exsilium  comitatus  sit  [a.  654/100].  de  eo  Liv.  per.  69  in 
exsilium  voluntarium  Rhodum  profectus  est  ibique  legendo  et 
audiendo  magnos  viros  avocabatur.  Bhodi  docebat  iunc  Dio- 
nysiUfS  Ule  Thra^x  Aristarchi  discipulus,  de  cuius  ratione  cum  Adio 
coniecturam  fecit  Marx  {Ind.  lect  Bostoch.  1888/89  p.  10.  Bhet. 
ad  Her.  proleg.  p.  138  sq.).    ceterum  cf  De  lud.  litt.  ad  Dionysium. 

8.  de  Cicerone  et  Varrone  Aelii  discipu^is  cf.  Varro  test.  4. 
iis  L.  Cincius  grammaticus  coniectura  additur  {Hertz^  de  L. 
Oi^ie.  p.  7S). 

^.    J^im.  n.  h.  37,  9  est  apud  auctote»  ^^  \ELW^^\A»&»m. 
illum,    cuius  patrem  Scipio  Aemi\ian\is  ^t.  ip^No^^cjwifc  Vs^W- 


L.  Aelius  Stilo  53 

fecerat,  pugnae  effigie  eius  signasse  volgato  Stilonis  Praeconini 
sale,  quidnam  fuisse  facturum,  si  Scipio  a  patre  eius  inter- 
emptus  fuisset.  de  loco  Cic.  ad  fam.  9,  15,  2  cf.  Mentz,  de  L. 
Ael.  Stil.  p.  9. 

10.  Cic.  pro  Scaw.  23  pueris  nobis  audisse  videor  L.  Aelium 
libertinum  hominem,  litteratum  ac  facetum.  fuit,  ut  videtwr, 
Aelii  Stilonis  Itbertus. 

11.  quod  OreUi  apud  Cic.  de  or.  i,  265  pro  Laelio  ^L.  Adio* 
scribens  inde  eum  vUlam  in  Tu^sculano  hahuisse  efficit,  valde  in- 
certum  est  neque  tamen  id  absurdum. 

12.  Cic.  Brut.  205  L.  Aelius  —  fuit  —  eruditissimus  et 
Graecis  litteris  et  Latinis,  antiquitatisque  nostrae  et  in  inventis 
rebus  et  in  actis  scriptorumque  veterum  litterate  peritus.  — 
sed  idem  Aelius  Stoicus  esse  voluit,  orator  autem  nec  studuit 
nmquam  nec  fuit.  id.  acad.  post.  1,  8  [loquitu^  Varro  a.  5 
709/45]  quae  autem  nemo  adhuc  docuerat  nec  erat  unde  stu- 
diosi  scire  possent,  ea  —  feci  ut  essent  nota  nostris ;  a  Graecis 
^im  peti  non  potuerant  ac  post  L.  Aelii  nostri  occasum  ne  a 
Latinis  quidem.  id.  de  or.  1,  193  sive  quem  haec  Aeliana  stu- 
dia  delectant,  plurima  est  et  in  omni  iure  civili  et  in  ponti-  lO 
ficum  libris  et  in  XII  tabulis  antiquitatis  effigies,  quod  et  ver- 
borum  vetustas  prisca  cognoscitur  et  actionum  genera  quaedam 
maiorum  consuetudiuem  vitamque  declarant.  L.  Aelium  hic 
denotatum  esse  puto  (cf.  Mentz  ibid.  p.  58):  aliter  nuper  Norden, 
de  Stilone  Cosconio   Varrone  gramm.  comment.  p.  IV. 

8  Laelii        9  aliena:  em.  Madvig 

13.  Varro  de  l.  L.  7,  2  Aelii  hominis  in  primo  in  litteris 
Latinis  ei;;ercitati  id.  rer.  div.  XIV  ap.  GeU.  1,  18,  2  L.  Aelius 
noster  litteris  ornatissimus  memoria  nostra 

14.  Suet.  de  gramm.  2  {ex  Varrone)  instruxerunt  auxerunt- 
que  ab  omni  parte  grammaticam  L.  Aelius  —  Ser.  Clodius 
—  multi  ac  varii  et  in  doctrina  et  in  re  publica  usus. 

15.  GeU.  7,  15,  5  [de  verbo  ^quiesco',  an  e  littera  corripi 
an  produci  debeat]  noster  autem  [amicm\,  qua  est  rerum 
omnium  verecunda  mediocritate,  ne  si  Aelii  quidem  Cincii  et 
Santrae  dicendum  ita  censuissent,  obsecuturum  se  fuisse  ait 
contra  perpetuam  Latinae  linguae  consuetudinem.  id.  1,  18,  1 
doctissimum  tunc  civitatis  hominem  L.  Aelium  id.  10,  21,  2  qui 
doctissimus  eorum  temporum  fuerat,^L.  Aelius  Stilo  id.  3,  3,  12 
homo  eruditissimus  id.  16,  8,  2  L.  Aelii  docti  hominis 

16.  Verg.  catdl.  5,  3  et  vos  Selique  Tarquitique  Varroque, 
scholasticorum  natio  madens  pingui.  pro  ^Selique'  HeijTftA  scrx-^i^. 
^StUo^ite^  sed  necesse  non   est.      cf.    JBitecKelcr,   KU.   M.U&.  ^^ 

(JS^S)  p.  old. 


54  Grammaticae  antcvarronianae  fragmenta 

SCRIPTORUM 

17.  Cic.  Brut.  206  scribebat  [L.  Aelius]  orationes,  quas 
alii  dicerent,  ut  Q.  Metello  f(ilio)  [a.  657197'],  ut  Q.  Caepioni, 
ut  Q.  Pompeio  Rufo  [a.  664/90]^  quamquam  is  etiam  ipse 
sciipsit  eas,  quibus  pro  se  est  usus,  sed  non  sine  Aelio;  his 
enim  scriptis  etiam  ipse  interfui.  id.  ibid.  169  illa  [oratio 
T.  Betucii  Barr*]  Romae  contra  Caepionem  nobilis  sane,  cui 
orationi  Caepionis  ore  respondit  Aelius,  qui  scriptitavit  ora- 
tiones  multis,  orator  ipse  numquam  fuit.  ibid.  205  Cottae  pro 
se  lege  Yaria  quae  inscribitur,  eam  L.  Aelius  scripsit  Cottae 
rogatu  [a.  664'90].  ibid.  207  Cottam  miror  summum  ipsum 
oratorem  minimeque  ineptum  Aelianas  levis  oratiunculas  vo- 
luisse  existimari  suas.    cf.  teat,  3. 

18.  Su^t.  de  gramm,  3  (ex  Varrone)  Servius  cum  librum 
soceri  [Aelit]  nondum  editum  fraude  intercepisset  — 

19.  Gell.  16,  8,  2  commentarium  de  proloquiis  L. 
Aelii  —  studiose  quaesivimus  eumque  in  Facis  bibliotheca 
repertum  legimus.  sed  in  eo  nihil  edocenter  neque  ad  insti- 
tuendum  explanate  scriptum  est,  fecisseque  videtur  eum  librum 
Aelius  sui  magis  admonendi  quam  aliorum  docendi  gratia. 
erat  tcsqI  &^i,concit(ov  ex  Stoicorum  ratione.  cf.  Varro  lihr.  de 
l.  L.  XIV  infra  et  Wilmanns,  de  Varr.  libr.  gramm,  p.  15. 

20.  Fronto  p.  20  N  =  Lampad.  test.  4 

21.  Anecd.  Faris.  CGK  VII 533,  3  —  obelus.  -><-  asteris- 
cus.    v^  —  asteriscus  cum  obelo.    ^  simplex  ductus.    >  diple. 

^    diple    periestigmene.       0    antisigma.       D    antisigma    cum 

puncto.       L    coronis.      >  —    diple   obelismene.       |  ^   aversa 
5  obelismene.    X  ceraunion.    —  obelus  adpunctus.     —  <C  obelus 

cum  aversa.      >   diple    super<^ne>   obelata.      X   recta   et 
aversa  supeme  obelatae.     )^  chi  et  ro.     <p  fi  et  ro.    J  ancora 

superior.     ^   ancora   inferior.     alogus.     his    solis    in    adnota- 
tionibus  Ennii  Lucilii  et  historicorum  usi  sunt  Varro  S.  Ennius 
10  Aelius  aeque  et  postremo  Probus,  qui  illas  in  Vergilio  et  Horatio 
et  Lucretio  apposuit,  ut  Homero  Aristarchus. 

—  obelus  versibus  apponitur  hac  causa.    Pisistratus  quon- 

dam  Atheniensium  tyrannus  inordinata  et  confusa  adhuc  poesi 

Homeri  praemio  sollicitare  proposuit  eos  qui  ordinarent  iisque 

15  praemii  nomine  in  singulos  versus  singulos   obolos  constituit. 

mercede   multi   inducti   pauperes,    quibus   ingenium   affluebat, 

quoniam  aut  invenire  aut  <Cut)>  disponere  debebant  non  pote- 

rant,  fiDgendo  plurimos  versus  operis  nobilitatem  corruperunt. 

unde  evenit  ut  postea  prudentiores  viri,  quorum  summus  in  hac 

^o  re  fuit  AnstarcbuBj  quotiens  inpxobaxeTil  \ei«vx^  ^^%\  ■a^j.V»  xcalQs 

""^  noB  Homeiicos,    obelum  potisaime  iio\.«uti^\mi  ei\%^flx\ajt<so^. 


L.  Aelius  Stilo  55 

nam  et  ipsius  Homeri  proprios  et  non  eo  dignos  eadem  hac 
nota  condemnarunt. 

^  asteriscum   Aristophanes   apponebat  illis   locis   quibus 
sensus  deesset,  Aristarchus  autem  ad  eos,  qui  in  hoc  puta  loco  25 
positi  erant,  cum  aliis  scilicet  non  recte  ponerentur.    item  Pro- 
bus  et  antiqui  nostri. 

^-  —  asteriscus  cum  obelo  propria  nota  est  Aristarchi. 
utebatur  autem  ea  in  his  versibus,  qui  non  suo  loco  positi 
erant.    item  antiqui  nostri  et  Probus.  30 

*^  simplex  ductus  inter  versus  ponebatur  ad  separandas  res  a 
rebus,  quae  inconexae  currerent,  quem  ad  modum  <^in^  catalogo, 
ciim  loca  a  locis  aut  <^regiones  a^  regionibus  et  in  agone  prae- 
mia  a  praemiis,  certamina  a  diversis  certaminibus  separantur. 

>  diplen  aperistikton  primus  Leagoras  Sjracusanus  appo-  35 
suit  Homericis  versibus  ad  separationem  Olympi  a  caelo,  proprie 
Olympum  ab  eo  pro  monte  positum  adnotans,  nusquam  pro 
caelo,  quod  saepe  oi^gavbv  sijgvv  dicat  et  fiayiQbv  OXviinov^ 
neque  e  coutrario  epitheta  permutet.  ponebat  autem  tam  ad 
montis  significationes  quam  ad  caeli:  utrimque  manifestatur  40 
Yoluntas  eius.  usus  et  in  multis  Aristarchus,  nunc  ea  quae 
praeter  consuetudinem  tam  vitae  nostrae  quam  ipsius  poetae 
apud  eum  invenirentur  adnotans,  nunc  proprias  ipsius  figuras, 
interdum  ea  in  quibus  copiosus  est,  rursus  quae  semel  apud  eum 
ponerentur.     similiter  in  nostris  auctoribus  Probus.  45 

^  diple  periestigmene  apponebatur  <^in  his^,  quae  Zenodo- 
tus  Ephesius  non  recte  adiecerat  aut  detraxerat  aut  permu- 
taverat.    [in  his]  et  nostri  ea  usi  sunt. 

0  antisigma  ponebatur  ad  eos  versus,  quorum  ordo  per- 
mntandus  erat.    sic  et  in  nostris  auctoribus  invenitur.  50 

3  antisigma  cum  puncto  ponebatur,  cum  eiusdem  sensus 
versus  duplices  essent  et  dubitaretur,  qui  potius  legendi.  sic 
et  apud  nostros. 

L  coronis  tantum  in  fine  libri  posita  invenitm*. 

X  ceraunium  ponitur,   quotiens  multi  versus  inprobantur,  55 
ne  per  singulos  obelentur. 

^  aversa  obelismene  f  in  ore  ponitur,  quae  ad  aliquid 
respiciunt,  ut  [Verg.  Aen.  10 ^  8&\  ^nosne  tibi  fluxas  Phrygiae.' 

—  obelus  cum  puncto  ad  ea,  de  quibus  dubitatur,  toUi  de- 
beant  necne.  60 

> —  diple  obelismene  ad  separandas  in  comoediis  et 
tragoediis  periodos. 

—  <  aversa,  quotiens  strophae  antiatropVioft  in^etWt. 

^  diple  supeme  obelata,  ponitur  ad  coTidie\oiie>m  V>cq.xv>ss^ 
reJ  temporum  rel  personarum  mutatam. 


56  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

>  <^  recta  et  aversa  superne  obelatae  ponuntur  f  cum 
eadem  significant  similemque  sequentem  esse. 

^  chi  et  ro.     haec  sola  [vix]  ad  voluntatem  unius  cuius- 
que  ad  aliquid  adnotandum  ponitur. 
70  (|>  fi  et  ro.     haec  apponuntur,  quotiens  vel  emendatio  vel 

sensus  versus  sollicitius  est  inspiciendus. 

^  ancora  superior  ad  aliquod  praecipue  dictum. 

l  ancora  inferior  ad  humilius  vel  inconvenientius  quid 
enuntiatum. 

satis  similia  tradit  Isidarus  or.  1,  21,  de  cuivbs  ratume  cum 
scriptore  Anecdoti  Paris.  vd.  Trauhe^  Arch.  f.  Stenogr.  53  (1901) 
p.  194.  cf.  etiam  Curt.  Nic.  test.  5.  Cic.  a4  Att.  8, 2.  Quint.  1, 4, 3, 
Lehrs,  de  Arist.  stud.  Hom.^  p.  332  sq.  (praesertim  adn.  240). 
de  superiorihus  grammaticis,  qui  istis  signis  ante  Probum  usi  sunt 
{id  quod  iniuria  huic  primum  tribuit  Steup,  de  Prob.  p.  53  sq)^ 
res  admodum  dubia  est;  cur  tamen  cum  Bergk  {op.  1, 595)  non 
consentiens  nomina  tradita  libentiu^  servaverim,  vd.  ad  Enn. 
gramm.  test.  1.  Aelium  autem  videmus  in  describendis  libris,  ut 
verisimile  est,  Metelli  Numidici  (Scipionis  quoque  et  Titii  vult 
Lersch)  ratione  profecto  existimatoris  {cf.  Lampad.  test.  4)  oc- 
cupatum  fuisse,  ut  eius  nomen  supra  minime  dedeceat.  videas 
etiam  eius  studia  Plautina  et  Enniana  in  fr.  44.  50.  51, 

6  -i-  cod.  6  superne  Isid.        >  —  cod.  7  obelata 

fi]   ^  fi    ut  vid.  cod.         anchora  bis  cod.  9   hennii  lucii: 

em.  Bergk  varros  hennius  haelius  aequae:  Vargunteiua  Lae- 
lius  Archelaus  Bergk  Vargunteius  Ennius  Aelius  aeque  (Aelius- 
que  Reiff.)  Hertz  Beiff.  Varro  Sinnius  Aelius  aeque  Nauck 
LMueller  13  comfusa  a.  poeesi  14  quia:  qui  eam  Beiif. 
ordinassent  15  obelos  17  ut  addidi  debebat  20  in- 
probaret  22  et  alt.\  sed  Beiff.  24  aristofanes  29  ute- 
bantur  32  in  conexu  Pans. /siVZ. :  emetidavi  32—33  in  — reg.  a 
add.  Isid.  34  adversis  c.  separan  — :  em.  Isid.  37  prae  celo 
39  permutat  40  utrumque:  em.  Beiff.  46  in  his  add.  Keil 
48  in  his  seclusi  54  tantum  Isid:  au  57  in  ore  p.]  fort. 
interponitur  58  nos.  te.  frygi^  62  traguediis  68  ^obelus 
cum^  aversa  Keil  strofe  66  fort.  ut  monadem  significent 
cf.  Isid.  or.  i,  20,  20  68  ad  vol.]  ex  vol.  Isid.  71  sensus 
Bergk:  eius  72  et  73  anchora 

22.  Aelii  reliquos  certos   libros   vd.  in   fragmentis.    eidem 

temere  alii  tributi  sunt,   antiquitatium  {at  cf   Cic.   a^ad.  post. 

J,  (9  m  test.  12)   historiarum  rhetoricae  (Nipperdey  op.  315sq.\ 

^rammattcae  commentariorum  in  Plautum  PXauti  ed.\t%,  c^m- 

guam  Sttlonem.,   cuiiis  temporibus  prima  Plauti  eOLitio  foxAxx  es^ 


L.  Aelius  Stilo  57 

{Leo,  Pl.  F.  p.  28  sq.),  occasione  data  verbis  Plauti  emendandis 
operam  dedisse  par  est.  interpretationis  autem  legis  XII  tabularum 
librum  peculiarem  pro  certo  recipere  aursu^  non  sum,  quem  tam^n 
extitisse  credo  complurtbus  indiciis  (fr.  6.  13.  36.  54—57.  65.  67. 
68.  73.  78).    de  libro  quodam  etymologico  Aelio  tributo  cf.  p.  59. 

23.  Aelius  auctor  Plinii  commemoratur  in  indice  libr.  IX 
XIV  XV. 

DOCTRINAE 

24.  Varro  de  l.  L.  ^,  59  novissimum  —  mea  memoria  ut 
Aelius  sic  senes  aliquot  nimium  novum  verbum  quod  esset 
vitabant.    cf  Gell.  10,  21,  2.    Tiro  fr.  8. 

25.  Varro  rer.  div.  XIV  infra  L.  Aelius  —  erravit  ali- 
quotiens;  nam  aliquot  verborum  Graecorum  antiquiorum,  proinde 
atque  essent  propria  nostra,  reddidit  causas  falsas.  cf.  Gell.  i,  i8, 1 
et  fr.  12. 

L.  Adii  reliquias  coUegerunt  van  Heusde,  de  L.  Aelio  Stil. 
Ciceronis  in  rhet.  magistro,  rhetor.  ad  Her.  auctore  ( Utr.  1839). 
Lersch,  SprachphU.  d.  Alt.  (Bonn  1841)  5,  146  sq.  Egger,  Lat. 
serm.  vet.  rell.  sel.  (Paris  1843)  p.  2 — 13.  Mentz,  Comment. 
phil.  Jen.  4  (1890)  p.  3 — 60  {cum  commentario).  adde  ex  parte 
Suringar,  hist.  crit.  schol.  Lat.  {Lugd.  Bat.  1834)  p.  26.  39. 
cf.  Meitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  88  sq.;  M.  Ter.  Varro  und 
lohan.  Mauropus  v.  Euchaita  (Leipzigl901).  Goetz,  PauHy- 
Wiss.  BE.  1,  532  sq. 


B.  FRAGMENTA 

CARMINUM  SALLiRIUM  EXPLANATIONIS 

Varro  de  l.  L.  7,  2  Aelii  —  interpretationem  carminum  Sa- 
liorum  videbis  et  exili  littera  expeditam  [-ta  Flor.\  et  praeterita 
obscura  [-tam  -ram  Flor^  multa. 

1  [4  Mentz\ 

manuos  in  carminibus  saliaribus  [fr.  12  Mi\  Aelius  Stilo 
significare  ait  bonos,  ut  inferi  di  manes  pro  boni  dicantur 
a  suppliciter  eos  venerantibus  propter  metum  mortis,  ut 
immanes  quoque  pro  valde  <(non  bonis^  dieatv»:. 

J^e^.  p.  146^,  J20  manuoB  —  dicatur.      Mocrob.    1,  3,  13    XCka?a» 

autem  dictum  —  ah  omme  honi  nominis.   nam  et  "LaikMNixa  xsvajcia 


58  Grammaticae  antevarronianae  &agmenta 

pro  bono  dicunt,  sicut  apud  nos  quoque  contrarium  est  inimane 
—  pro  non  bono.  cf.  Patd.  Fest.  p.  122, 4  (==  /r.  60).  125, 14. 
147, 13  (==  Aur.  OpQl.  fcOs.  29).  159,  7.  Serv.  Ban.  Aen.  1, 110. 
139.  2, 268.  3,  63.  Non.  p.  66, 8.  Isid.  or.  5,  30, 14.  8,  11,  100. 
10,  140.  Mart.  Cap.  2,  162.  Ps-Acro  Hor.  carm  i,  4,  16. 
Anecd.  H.  p.  241,  1. 

1  saecularibus  Urs,  2  ut  scripsi:  et  cod,  unde  Paulus 

bonis  Paul.  4  non  b.  suppl.  Aldina  ex  Paulo 

Aelius  in  explanatione  carminum  saliarium  [fr.  15  M.] 

eodem    nomine    [^no^Mcro]    appellari    ait,    quod    sub  mola 

supponatur. 

Fest.  p.  141%  20  molucrum  non  solum  quo  [qui  cod.^  molae 
teruntur  [vemmtur  Paul.']  dicitur,  id  quod  Graeci  [LvXrixoQov 
appellant,  sed  etiam  tumor  ventris,  qui  etiam  virginibus  incidere 
solet,  cuius  meminit  Afranius  in  Virgine  \y.  336 Bibh.^.  Cloatius 
fr.  11]  et  Aelius  [fr.  62] ;  idem  Aeiius  —  sapponator.  Aurelius 
pillus  [fr.  7].     cfCGLV  33,  27.    84,  25.    117,  46, 


K 


pescia  in  saliari  carmine  [/r.  9  iHf.]  Aelius  Stilo  dici 
ait  capitia  ex  pellibus  agninis  facta,  quod  Graeci  pelles 
vocent  pesce  neutro  genere  pluraliter. 

Fest.  p.  210^,  5  pescia  —  pluraUter.     Hesych.  ^SGxicav ,  &SQiLci- 

T(ov.     item  ytiaTtov,  ytLTcgov  ri  xm&iov  t)  Sigfuc. 

huc  etiam  pertinere  possunt  frag.  14.  17.  25.  33.  34,  37.  38. 
(cf.  60.  63.  66).  ceteroqui  parvulae  reliquiae,  quae  canninum 
saliarium  extant,  omnes  ex  Aelii  commentario  fluxisse  videntur, 
cum  eas  VarronisVerrii  paucorumque  ex  his  pendentium  scriptorum 
beneficio  haheamus  (carm.  sal.  rell.  ed.  B  Mawrenbrecher.  lApsiae 
1894).  de  locis  Fest.  p.  205,  10—26;  290,  26—32  cf.  Beitzen- 
stein,  Verr.  Forsch.  p.  91. 

INDICIS  PLAUTmi 
cf.  Varro  de  comoed.  Plaut.  I 

4  \test.  14] 

L.  Aelius  quinque   et  viginti  eivxa  \Plaut%\  ^'s&^  ^olas 
^^'^moedias]  exishmavit. 


L.  Aelius  Stilo  59 

Gdl.  3,  3,  12  (=  Varro  xbid.)  feruntur  autem  sub  Plauti 
nomine  comoediae  circiter  centum  atque  triginta,  sed  —  l.  AeUns 
—  exMtiinavit.  cf.  Varro  od  l.  c.  de  Pseudolo  et  Faeneratrice  cf. 
fr.  18.  U. 

INCERTAE  SEDIS 

etsi  unde  ea  qwie  secuntur  manaverint  incompertum  sit, 
probaMi  tamen  eoniectura  librum  quendam  glossarum  Mentz 
assecutus  est,  qui  verthquia  verhorumque  explanationes  amplexus 
sit  iis  exceptis,  quae  ad  carmina  saliaria  spectare  videantur 
(ibid.  p.  21.  cf.  etiam  fr.  51  et  Meitzenstein,  Varro  u.  loh.  v.  Euch. 
p.  31  sq.  37  sq.).  inde  varios  poetarum  praedpue  locos  glossis 
saepe  apud  auctores  adiunctos  petitos  esse  verisimile  apparet, 
quos  tamen  ah  exemplis  fragmentorum  separavimus.  in  his  autem  i  ^ 
omnibus  StHo  Stoicorum  sectatorem  se  praestat.  de  fr.  49 — 51  • 
fonte  difficilior  res  est  {cf.  ad  fr.  51). 

5  [i] 

alae  ex  lupino,  s<^urculi  sine  fo^liis 

Serv.  Dan.  georg.  I,  75    Aelius:   aiae  —  ^fo^uis.     cf.  Varro 
de  l.  Lt.  infra. 

suppl.  Daniel 

6  [26] 

is  est  assiduus,  ut  ait  Aelius,  appellatus  ab  aere  dando. 

Cic.  top.  10  cum  lex  [XII  tab.  i,  4  S^  assiduo  vindicem 
assiduum  esse  iubeat,  locupletem  iubet  locupleti,  is  est  enim 
-  duLdo.  ef.  Cic.  de  re  p.  2, 20.  Quint.  5, 10, 55.  GeU.  16, 10, 15 
{db  aere  dando).  Paul.  Fest.  p.  9,  9.  Char.  p.  75,  10.  Prisc. 
p.  118, 18.  Isid.  or.  10,  17.  CGL  V  561,  53  {ab  asse  dando). 
aliter  Varro  de  l.  L.  7,  99. 

7  [15] 

caelum  dictum  seribit  Aelius,   quod  est  caelatum,   aut 

contrario  nomine  celatum,  quod  apertum  est. 

yairro  de  l.  L.  5, 18  caeiom  —  est.  cf.  Varro  sat.  fr.  91  Isid. 
or.  3,  31, 1.  13,  4, 1.  de  nat.  rer.  12,  2.  Beda  orth.  p.  268,  28. 
^n.  orih.  p.  299, 8.  Anecd.  H.  p.  215, 23.  237,  7.  Virg.  gramm. 
^  cognom.  14.  epist.  1.  fragm.  Mediol.  p.  100  Huemer.  etym. 
ym.  642, 9.  Schol.  Arat.  AchUl.  p.  36, 12  M.  aliter  Varro  ibid. 
^^lSsq.  Paul.  Fest.  p.  39,5.  paragraphos  quoque  16 — 17  Aelui 
tribuit  Beitzenstein  ibid.  p.  36  sq. 

1  celAtam  J^/or, 


60  Grammaticae  antevarronianae  &agmenta 

8  [14] 

dalivnin  —  ait  esse  —  Aelius  stultum.    Oscorum  quoque 
lingua  significat  insanum. 

Paul.  Fest.  p.  68,  1  daUvum  supinum  ait  e.  Aurelius  \fr.  4], 
Aeiius  —  insanum.    Hesych.  daXlg,  luoQdg.      cf.  Santra  fr.  8. 

9  [15] 

Aelius  Diimi  Fidium   dicebat  Diovis  filium,   ut  Qraeci 

^toaKOQOv    Castorem,    et    putabat    hunc    esse    Sancum    ab 

Sabina  lingua  et  Herculem  a  Graeca. 

Varro  de  l.  L.  5,  66  AeUus  —  Graeca.  Paul.  Fest.  p.  147,  7 
medius  Fidias  compositum  videtar  et  significare  lovis  filius,  id 
est  Hercules,  quod  lovem  graece  jdla  et  nos  lovem,  ac  fidium 
pro  filio,  quod  saepe  antea  pro  1  littera  d  utebantur.  quidam 
existimant  iusiurandum  esse  pro  divi  fidem,  quidam  per  diumi 
temporis  id  est  diei  fidem.  cf.  Ovid.  fast.  6,  213.  Fest.  p.  229*', 
13.  241\  2.  Serv.  l)an.  Aen.  4,  204.  8,  301.  Anecd.  H.  p.  212, 
37.  260,  10.  CGL  II 54,  1.  de  imperfecto  'dicebaf  cf  luvent. 
p.  16  et  infra  fr.  10.  12.  51. 

1  fidum  Flor.  2  dioscoron  Flor.  putabant  sanctum: 
em.  Scal. 

10  [17] 

inter  vesperuginem  et  iubar  dicta  nox  intempesta,   ut 

in  Bruto  Cassii  quod  dicit  [Acc.  praet.  v.  dlBibb.^  'Lucretia 

nocte   intempesta   nostram   devenit   domum':    intempestam 

Aelius  dicebat  cima  tempus  agendi  est  nuUum. 

Varro  de  l.  L.  6,  7  inter  vesperuginem  —  nuUum.  idem  ibtd.  7,  72 
quod  est  apud  Cassium  ^nocte  —  domum',  intempesta  nox  dicta 
a  tempestate,  tempestas  ab  tempore,  nox  intempesta  quo  tempore 
nihil  agitur.  cf.  Inc.  inc.  lihr.  fr.  6  infra.  Aur.  Opill.  fr.  3.  Paul. 
Fest.  p.  110, 19  intempestam  noctem  dicimus  pro  incertiore  tem- 
pore,  quia  non  tam  facile  noctis  horae  quam  diei  possint  intellegi. 
tempestatem  enim  antiqui  pro  tempore  posuere.  Serv.  Aen.  2, 
268.  3,  587.  georg.  1,  247.  id.  Ban.  Aen.  12,  846.  Schol.  Bem. 
g.  ibid.  Isid.  or.  5, 31, 9sq.  de  nat.  rer.  2,3  =  Suet.  prat.  p.  160  B. 
Macrdb.  1,  3,  15.  Beda  orth.  p.  275, 1.  Albin.  orth.  p.  303,  31. 
CGL  IV  356,  32.  V  461,  22.  552,  62.  de  imperf  'dicebaf  cf 
fr.  9. 

11  \2-\ 
latro  est   iatero  ab  latere,  iiiS\^\«>.Voic  V\%.^. 


L.  Aelius  Stilo  61 

Isid.  or.  10,  160  latro  insessor  est  viarum  a  latendo  dictus. 
AeliuB  \ita  Arev.  alias  Gu  1,  melius  Gru  ^]  autem  latro  est  inquit 
utero  —  viae.  Aelium  excvipserunt  Varro  de  l.  L.  7,  52  (Serv. 
Aen.  12,  7,  Isid.  ihid.  cf.  Goetz,  Berl.  phil  W.  1886  p.  742,  25) 
et  Verrius  Paul.  p.  118, 16.  cf.  Non.  p.  134, 29.  Isid.  diff.  verb. 
340,    CGLIV  105,  43.     V  30,  7.  621,  9. 

12  [18] 

L.  Aelius  putabat  ab  eo  dictmn  leporem  a  celeritudine, 

quod  levipes  esset. 

Varro  r.  r.  3,  12,  6  L.  Aeiius  —  egset.  ego  arbitror  a  Graeco 
vocabulo  antico,  quod  eum  Aeolis  [et  bonum]  UnoQtv  appella- 
bant.  de  re  item  Varro  rer.  div.  XIV,  ubi  pro  ^putabat^ 
legitur  ^ut  ait\  cf.  Cic.  Arat.  121  levipes  lepus.  Quint.  1, 6, 33. 
Isid,  or.  12,  1,  23. 

13  [19] 

L.  Aelius  lessum  [suspicatur]  quasi  lugubrem  eiulationem, 

ut  Yox  ipsa  significat. 

Cic.  de  leg.  2,  59  toUit  etiam  lamentationem  lex  XII  tabu- 
larum  [10,  4  S.]  'mulieres  genas  ne  radunto  neve  lessum  funeris 
ergo  habento'.  hoc  veteres  interpretes  Sex.  Aelius  \fr.  1], 
L.  Acilius  [fr.  1\  L.  Aeiiua  —  significat;  quod  eo  magis  iudico  verum 
esse,  quia  lex  Solonis  id  ipsum  vetat.  cf.  id.  tusc.  2,  55.  legem 
translatam  Aeliim  ignoravisse  contendit  FBoesch  ibid.  p,  21sq. 

1  Laelius:  em.  Turnebus 

14  [7] 

manias  Aelius  Stilo  dici  ait  ficta  quaedam  ex  farina 
in  hominnm  figuras,  quia  turpes  fiant,  quas  alii  maniolas 
appellent.     manias   autem,   quas  nutrices   minitentur  par- 

ynlis  pueris,  esse  larvas. 

Fest.  p.  129^,  26  maniaa  —  larvag,  id  est  mancs  deos  deasque, 
qni  aut  ab  inferis  ad  superos  emanant  aut  Mania  est  eorum 
avia  matema  [fort.  materve];  sunt  enim  utriusque  opinionis 
auetorefi.  Varro  de  l.  L.  9,  61  videmus  enim  Maniam  matrem 
larom  dici,  Luciam  Yoluminam  [Volaminiam  Flor.:  em.  Zander} 
Saliorum  carminibus  appellari.  cf.  Sinn.  Cap.  fr.  14.  Paul.  Fest. 
p.  128,8.   Amob.3,41.   Serv.  Dan.  Aen.  4, 490.   CGLV 604,48. 

1  dici  ait  Ald.:  dicit  quaedam  Ald.:  quae 

15  [2i\ 

militem  Aelius  a  moUitia  tcccxcc  &vxlq>^a6iv  ^\e\Ami  ^M^y^, 
eo  qnod  nibil  moUe  aed  potius  aspenim  <\m^  g^Ti^X.. 


62  Grammaticae  antevanoDianae  fragmenta 

PauJ.  Fest.  p.  122,  15  militem  —  gerat.  cf.  fr.  dub.  59  €t 
Isid.  or.  9,  5,  45.  aliter  Varro  de  l.  L.  5, 89.  Suet.  dereg.p.  318, 
5  R.  Isid.  or.  9,  3,  32.  45.  Euseh.  armen.  01.  11,  3.  Hieron.  01 
7,  1.    SynceU.  p.  367.     Ulpian.  dig.  29,  1,  1.     cf.  Lucil.  fr.  10. 

16  [22] 

minaiu  Aelius   vocitatam   ait  mammam   alteram   lacte 

deficientem,  quasi  minorem  factam. 

Paul.  Fest.  p.  122,  8  minam  —  factam.  Varro  r.  r.  2,  2,  6 
minam    \overn\,    id    est    ventre    glabro.     cf.  Plaut.  Truc.  654. 

1  an  manmia  altera  scribendum? 

17  {8\ 

monstrum,    ut  Aelius  Stilo    interpretatur,    a   monendo 

dictum  est,  velut  monestrum. 

Fest.  p.  138^,  18  momtrum  —  monestrum.  item  SinniuB  Capito 
\fr.  T].  cf.  Varro  infra.  Paul.  p.  140,  5.  Cic.  de  div.  1, 42.  Serv. 
Aen.  2,  681.  Isid.  or.  11,  3,  3.  diff.  verh.  459.  CGL  IV 
119,  22.  28. 

2  dictus  monectrum 

18  \tcst  30] 

Scaevolam    [fr.  3]    quoque    et    L.  Aelium   et  Ateium 

Capitonem   \fr.  5]   in  eadem   sententia  fuisse  video,   quo- 

niam  in  Pseudolo   sit   [740^:   ^quod  si  opus  est  ut   dulce 

promat  indidem,  ecquid  habet?  rogas?  /  murrinam  passum 

5  defnitum    mella',    quibus    apparet    non    inter    vina    modo 

murrinam,  sed  inter  dulcia  quoque  nominatum. 

Plin.  n.  h.  14, 92  lautissima  apud  priscos  vina  erant  myrrhae 
odore  condita,  ut  apparet  in  Plauti  fabula  quae  Persa  inscri- 
bitur  [87],  quamquam  in  ea  et  calamum  addi  iubet:  ideo  qui- 
dam  aromatite  delectatos  maxime  credunt.  sed  Fabius  Dossen- 
nus  his  versibus  decernit:  ^mittebam  vinum  pulchrum  murri- 
nam',  et  in  Acharistione  \fr.  2  L.] :  ^panem  et  polentam,  vinum 
murrinam'.  Scaevoiam  —  nominatum.  cf.  Wefiner,  Hermes  41  (1906) 
p.  467  sq. 

1  L.  Aelium  cod,  Monei  laelium  t?cneliu  rell.  4  promant 
id  est  (idem)  et  qui  habeat  (habitat)  roga:  em.  vg.  ex  PlatUo 

19  [2S\ 
naucum   ait  —   Aelius   Stilo  oiMmmi  Tcer>aLm  "^xs^assi^ix. 


L.  Aelius  Stilo  63 

Fest.  p,  166^,  6  naucum  ait  Ateius  Philologus  [fr.  5],  Cin- 
cius  [fr.  20]^  AeiiuB  —  putamen,  glossematorum  autem  scriptores 
l/r.  61 

20  [24] 

nebulo  dictus  est,  nt  ait  Aelius  Stilo,  qui  non  pluris 
est  quam  nebula  aut  qui  non  facile  perspici  possit  qualis 
sit,  nequam  nugator. 

Fest.  p.  165*',  31  nebulo  —  nugator.  =  Faul.  p.  164^  5.  cf. 
Non.  p.  18,  24.  Donat.  Ter.  eun.  2,  2,  38\  4,  7,  15\  Forphyr. 
Hor.  serm.  1,2, 12.  Ps-Acro  Hor.  ad  h.  l.  et  ep.  1,2,28.  Schol. 
Terent.  eun.  2,  2,  38.  4,  4,  49.  CGL  IV  122,  44.  367,  40. 
V  225,  19. 

.    21  [dub.  6] 

^novalem   a)grum   Aelius  ^Stilo   et 

Graecum   vocabulum])  aiunt  esse,   ^cum  Graeci  eum   vblov 

dixerint.     in  qua  re  Ho^mero  quoque  <^teste  utuntur,  qui 

dixit  \Il.  18,  547']''  vyBioio  ^cc^Blrjg  i:i<^kaov  t%i6^ai}. 

Fest.  p.  174*",  16  <^novalem>  —  ^lxio^ocL  .  .  .  sed  C^incius 
[fr.  21].  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  39.  Paul.  p.  175,  4.  Serv.  georg. 
1,  71.  Schol.  Bem.  g.  ibid.  Isid.  or.  15, 13, 12.  CGL II 588, 11. 
de  Stilone  auctore  non  duhito;  neque  enim  Aelius  Gallus  Cfrae- 
cam  umquam  etymologiam  hxibet  {de  Graeco  loco  cf.  fr.  28), 
nequ€  cum  grammaticis  a  Festo  coniungitur;  quod  contra  saepius 
in  Stilone  et  Cincio  fit,  ut  una  reperiantur  {cf.  ad  Cinc.  fr.  27). 
de  tei-tio  ignoto  cf.  Cloat.  fr.  17. 

1  sq.  suppl.  Ursin.,  OMue.  Stilo  Mue.  Gallus  Urs.  cf 
Hertz,  de  Cinciis  p.  53  4  xiXeov  Scal:  ni^^Xaovy 

22  [25] 

novensiles  —  Granius  Musas  putat  consensum  accom- 
modans  Aelio. 

Arnoh.  3,  38  novensileB  PisO  [fr.  41.     bos  Granlus  —  AeUo.     cf 

Varro  fr.  374.  Manil.  fr.  2.  Cornif.  fr.  8.  Cincius  fr.  22.  Mar. 
Vict.  p.  26 ,  1  novensiles  sive  per  1  sive  per  d  scribendum  — 
novensiles  autem,  quos  Graeci  Gvvivvza,  post  novendii  a  con- 
sidendo,  id  est  eadem  sede  praediti. 

23  [26] 

nuptias  dictas  esse  [aitmt]  —  Aelius  et  Cixieiv\x&  \fT.^5\^ 
qms  Hammeo   c&put   ii}ihejiii&    obvolT^at\ir,    c^uoQl   «bOJCva^ 


64  Grammaticae  antevarroiiianae  fragmenta 

obnubere  vocarint;  ob  quam  causam  legem  quoque  "f  parens 

tam  iubere  caput  eius  obnubere,  qui  parentem  necavisset, 

quod  est  obvolvere. 

Fest.  p.  170^,  24  nuptiaB  d.  esse  ait  Santra  [fr.  9\  Comificius 
\fr.  121 »  Curiatius  \fr.  i] ,  AeUus  —  obvoivere.  cf,  Varro  de  l.  L. 
5,  72.  Paul.  p.  184,  4.  Caper  orth.  p.  103,  14.  Suet.  de  nat. 
rer.  p.  226  E.  Augtist.  de  off.  19.  Serv.  Aen.  11,  77.  Isid. 
or.  9,  7, 10.  13,  7, 2.  Bonat.  Ter.  hec.  4, 4, 34 '.  CGLV  34, 10. 
36,  4.    Landgraf,  Arch.  f.  Lat.  Lex.  9,  401. 

3  pervetustam  Egger  aliique  Praenestinam  Bergk  fort.  Papi- 
riam  cf.  Gran.  Fl.  JDig.  50,  16,  144  infra  4  capud 

24   [27] 

nuscitiosum  —  ait  appellari  solitum  —  Aelius  Stilo 
qui  plus  videret  vesperi  quam  meridie,  nec  cognosceret 
nisi  quod  usque  ad  oculos  admovisset. 

Fest.  p.  173'',  21    nuacitiosum  Ateius  PhilologUS   [fr.  4]   ait  app. 

Boi.  — ;  at  OpiUus  Aurelius  [fr.  10],  Aeiius  —  admovisset  eadem 
Paul.  Fest.  p.  171,  7.  Fulgent.  exp.  serm.  ant.  13  W.  Papias  s. 
V.  luscitius.  CGL  IV  127,  5.  V  226,  34.  cf.  praesertim  Aur. 
Opill.  l.  c.  et  Wessner,  Comm.  Jen.  6,  2  p.  112 sq. 

1  nusciciosum :  em.  0  Mueller  cf.  Bugge,  Jahns  Jdhrbb.  105. 
1872  p.  103 

25  [9] 

obstitum   Cloatius    [/>'.  13]   et  Aelius  Stilo  esse  aiunt 

violatum  attactimique  de  caelo. 

Fest.  p.  193*,  4  obstitum  —  caeio;  Cincius  [fr.  24].  cf.  Cic. 
de  leg.  2,  21.    Paul.  p.  192,  1.    CGL  II  346,  12.  588,  21. 

26  [28] 

ordinarium  hominem  —  ait  dici  solitum  —  Aelius 
Stilo  qui  minime  ordine  viveret. 

Fest.  p.  182^,  32  ordinanum  h.  Oppius  [fr.  1]  ait  d.  •.  — ;  at 
AeUus  T-  viveret.     cf.  Paul.  p.  183^  10. 

27  [29] 

Non.  p.  44,  1  =  Varro  de  vit.  P.  B.  I  infra  fr.  201 

28  [3] 
petauristsL    proprie    gxaece  *\^^o   q^\SlQ^  \*  n^og 


L.  Aelius  Stilo  65 

Fest  p.  206^,  26  petauristas  Lucilius  a  petauro  appellatos 
existimare  videtur,  quom  ait  [1298  Ma,']  'sicuti  mechanici 
cum  alto  exiluere  peteuro  [petauro  vg.]';  at  Aelius  Stilo  <(quod^ 
in  aere  volent,  cum  ait :  petaunsta  —  nitatai.  Non.  p.  56,  27  pe- 
tauristae  a  veteribus  dicebantur  qui  saltibus  vel  schemis  le- 
vioribus  moverentur;  et  haec  proprietas  a  Graeca  nominatione 
descendit,  icitb  xov  nixocGQ^ai.  Claud,  Paneg,  MarU.  Theod.  cons. 
320  p.  188  Birt  vel  qui  more  avium  sese  iaculentur  in  auras. 

is   Urs.:  his 

29  {30\ 

Aelius  pituitam  [appellatam  ait\^  quia  petat  vitam. 
Quint.  1,  6,  37  AeUua  —  vitam,  etymologiam  deridens. 

30  [3i\ 

portisculus   est,   ut   scribit  Aelius  Stilo,   qui  in   portu 

modum  dat  classi. 

JFest.  p.  234^  j  4  portiscuius  —  ciasBL  id  autem  est  malleus, 
cuius  meminit  Cato  in  dissuasione  de  rege  Attalo  et  vectigali- 
bus  Asiae  [fr.  LXIII  J.] :  'C.  Licinio  Pr(aetore)  remiges  scribti 
cives  Bomani  [-nis  cod.]  sub  portisculum,  sub  flagrum  conscribti 
veniere  passim'.  cf.  Faul.  p.  235,  11  {qui  ^porticulvs*  scribit). 
Non.  p,  151,  17,    Isid.  or.  19,  2,13.     CGL  V  380,  40, 

31  [32] 

Aelius  procestria  aedificia  dixit  esse  extra  portam. 
Paul.  Fest.  p.  225,  12  procestria  dicuntur,   quo  proceditur 
in  muro.    AeUus  —  portam;  Artorius  [fr.  1].   cf.  CGL  V  525,  27, 

32  [34] 

ut  Aelius  scribit,  puticulae  quod  putescebant  ibi  cada- 
vera  proiecta. 

Varro  de  l.  L.  5,  25  extra  oppida  a  puteis  puticuli,  quod 
ibi  in  puteis  obruebantur  homines,  nisi  potius,  ut  Aeiius  —  pro- 
iecta,  qui  locus  publicus  ultra  Esquilias.  itaque  eum  Afranius 
\v.  430  Bibb.*]  'puticulos'  [ita  Laetus  cutilucos  Flor,  petilucos 
vel  cupilucos  coni.  Bibb.]  m  togata  appellat.  Fest.  p.  217^,  8 
<[puticulos  dicunt  esse  ap^peliatos,  <(quod  vetustissimum  ^enus 
sepulturae  in  pute^is  fuerit  ^'eumque   locum  fuisse   pubucum 

y  extra  p<^ortam  Esquihnam at^  inde  p<^otiu3 

appellatos  esse  existimat  puticu^los  Aeliu<^s  Stilo,  quod  cum 

in  eum  locum  patres^  familias  <^ pecudes  morticYCL^ 

et^  vilia  proicer^ent  mmcipia,^  ibi  cadaveia^  ^«.  ^\xX»^^c^Cj«o^. 
€f.  JPaul.  p.  ^16,  6.     Ps-Acro   Hor,  serm.  1,  8,  10.     CGrX»  N" 
^ZZ,  dO,    607,  j^7, 

Onmmatieae  BomauAe  fragmenU   ed.  Ftjhaiom  h 


66  Gramiuaticae  anteyarronianae  fragmenta 

33  llO\ 

refriva  faba  —  Aelius  dubitat  an  ea  sit,  quae  prolata 
in  segetem  domum  referatur,  an  quae  refrigatur  quod  est 
torreatur. 

Fest.  p.  277*-,  17  refiriva  faba  dicitur,  ut  ait  Cincius  \jr,  ^^]; 

Aelios  —  torreatur. 

1  frabra 

34  [ii] 

Salias  virgines  —  Aelius  Stilo  scribsit  sacrificium  facere 
in  Eegia  cum  pontifice  paludatas  cum  apicibus  in  modum 
Saliorum. 

Fest.  p.  329%  17  SaUas  virg.    CinciuB  [fr.  27]^  quas  AeUus  -- 

Saliomin. 

35  [35] 

sobrium  vicimi  ^dictum  putant ]>  et  Aelius, 

quod  <^in  eo  nullus  tabemae^  locus  neque  caup^onae  fuerit)>. 

Fest.  p.  297^,  15  Bobrium  —  <(fuerit> ;  ali,  quod  in  eo  M^ercurio 
lacte,  non^  vino,  solitum  <[8it  supplicari^.  cf.  Cloixtius  fr.  16. 
CGL  II  376,  31. 

Isq.  suppl.  SccUiger  ex  Faulo 

36  [36] 

sonticum  morbum  in  XII  [2, 2  /S.]  significare  ait  Aelius 

Stilo  certum  cum  iusta  causa. 

Fest.p.  290^,24  Bonticum  —  causa,  quem  non  nulli  putant  esse 
qui  noceat,  quod  sontes  [-te  cod.]  significat  nocentes.  Naevius 
ait  [II  V.  128  Bibb.^] :  'sonticam  esse  oportet  causam  quam 
ob  rem  perdas  mulierem'.  Paul.  p.  291,  9  sonticum,  iustum. 
Naevius:  ^sonticam'  e.  q.  s.  Fest.  p.  344\  8  <sontica>  causa 
dicitur  a  morbo  <^sontico,  propter  quem  quod  est  g^erendum, 
agere  <desistimus>.  iUmGell.  16,4,4.  Dig.42,1,60.  CGL  IV 
392,  32.  oliter  Paul.  Fest.  p.  111,  16  (Fest  p.  297\  22).  GeU. 
20,  1,  27.    Big.  21,  2,  65.     50,  16,  113.     CGL  II  257,  49, 

37  [12] 

5ubncu]am  Aelius  Stilo  et  Cloatius  [/r.  16]  isdem  fere 
verbis  demonstrant  vocari,  quod  ^s  ^eto  ex.  ^<^  ^t  oleo 
et  melle. 


L.  Aelius  Stilo  67 

Fest.  p.  309^,  25  subucuiam  —  meUe ;  nam  de  tunicae  genere 
notum  est  onmibus  [yarro  de  h  L.  5,  131].  cf.  PatU.  p.  308,  6. 
arictores  Verrii  fortasse  de  genere  tunicae  etiam  disputaverant. 

2  quiddis         alica 

38  [57] 

tanne  eo  usque,  ut  Aelius  Stilo  et  Opillus  Aurelius 
[/r.  19]  interpretantur. 

Fest.p.  359*^,26  tanne  —  interpretantur.  itaque  Afranius  \y.  410 
Mihb.^:  Hanne  arcula  tua  plena  est  aranearum'.  Faulusp.  358, 3 
tanne  eo  uaque.    Afranius :  Hanne'  c.  q.  8.    cf.  Carm.  sal.  fr.  34  Maur. 

39  [38] 

terra  dicta  ab  eo,  ut  Aelius  scribit,  quod  teritur. 

Varro  de  l.  L.  5,  21  terra  —  teritur.  itaque  tera  in  augurum 
libris  scripta  cum  r  uno.  forta^se  totus  locus  §  21 — 22  e  Stilone 
fluxit  eiusque  nomen  inter  tahularum  interpretes  latet  {cf.  Inc. 
gramm.  libr.  fr.  9):  haud  iniuria  certe  extrema  huius  capitis  verha 
iUi  tributa  su/nt  (fr.  dub.  72).  ceteroqui  terra  a  terendo  rursus 
apud  Serv.  Dan.  Aen.  1,  744.  Schol.  Bem.  georg.  3,  381.  Isid. 
or.  3,  71,  7.  12^  1,  30.  14,  1,  1.  app.  expos.  in  miss.  35.  Virg. 
gramm.  de  cognom.  14.    fragm.  Mediol.  p,  100  Huemer. 

40  [39] 

<^tongere  Aelius  Sti^lo  ait  noscere  esse,  <(quod  Prae- 
nestini  tongi)tionem  dicant  pro  no<^tionem)>. 

Fest.  p.  356^,  9  <^tongere)  —  no<^tionem.  significat  et  la^tius 
dominari.  Ennius  [fr.  var.  28  F.*}:  <^^alii  rhetorica)  tongent'. 
et  vincere  <^etiam  quandoque)  videtur  significare. 

Isq.  suppl.  Vrs.  OMueller  ex  Paulo 

41   [dub.  10] 

<^transque  dato  nota^vit  Aelius  in  XII  signi<(ficare 
traditoque). 

FeSt.  p.  352^,  5     ^^transque)  —  <^traditoque.) 

supph  RSchoell  ibid.  p.  29  coll.  Fest.  p.  309^,  33  =  fr.  73 

42  [40] 

sed  ego  quidem  cum   L.  Aelio  et  M.  Varrone  &eiLtk>^ 
qui  inones  rustico  cetera  vocabulo  boYea  a^^eW.^aiX.Oia  ^vsrissKXxs^ 
gnasj  quosdam  ternones. 


68  Grammaticae  antevarroniauae  fragmenta 

Gell.  2,  21,  8  sed  ego  —  terriones,  hoc  est  arandas  colendae- 
que  terrae  idoneos.  itaqne  hoc  sidus,  quod  a  figura  positura- 
que  ipsa,  quia  simile  plaustri  videtur  [-eatur  Paris.  5765]^ 
antiqui  Graecorum  &iloc^ccv  dixerunt,  nostri  quoque  veteres  a 
bubus  iunctis  septentriones  appellarunt,  id  est  septem  stellis, 
ex  quibus  quasi  iuncti  triones  figurantur.  praeter  hanc,  inquit, 
opinionem  id  quoqae  Yarro  addit  dubitare  sese,  an  propterea 
magis  hae  septem  stellae  triones  appeliatae  sint,  quia  ita  sunt 
sitae,  ut  temae  stellae  proximae  quaeque  inter  sese  faciant  tri- 
gona,  id  est  triquetras  figuras.  Va,rro  de  l.  L.  7,  74  has  septem 
stellas  Graeci  ut  Homerus  [II.  18,  489.  Od.  5,  375']  vocant 
a^^ccv  et  propinquum  eius  bootem  signum,  nostri  eas  septem 
stellas  boves  et  temonem,  et  prope  eas  axem;  triones  enim  et 
boves  appeUantur  a  bubulcis  etiam  nimc  maxime  cum  arant 
terram;  e  quis  —  omnes  qui  terram  arabant  a  terra  terriones, 
unde  triones  ut  dicerentur  de  tritu.  —  possunt  triones  dicti, 
septem  quod  ita  sitae  steliae,  ut  temae  trigona  faciant  [aliquod 
videtur  ad  ea  qua£  secuntur  pertinere].   Fest.  p.  339^^  2  ^septen- 

triones)>  septem  stellae  appell^antur a  bu^bus  iunctis, 

quos  trio<^nes  a  terra  mstici^  appellent,  quod  iun<^cti  simul 
terram  arent^  quasi  terriones.  <^et  plaustmm  appellantur,]> 
quod  id  astmm  Grae^ci  &iLa^av  dicunt,  idque  habet]>  partem 
quandam  ^temonis  specie;  unde  ait^  Ennius  [Sc.  216  V.*]:  ^su- 

perat  ^temo  stellas'.    sed>  et  physici  eum  su 

conten  .  .  .  temp ^septentriones  dici]>  aiunt,  quod  ita 

sunt  ^septem  stellae  sitae,^  ut  temae  proximae  <(quaeque  inter 
se  faciant^  trigona.  fortasse  horum  locorum  communis  auctm' 
Aelim  fuit  {Mente  ibid.  p.  50 sq.  cf.  praeterea  de  loco  Varronis 
Beitzenstein,  Varro  u.  loh.  v.  Euch.  p.  32).  ceteroqui  cf.  Proh. 
Verg.  georg,  1,  227.  Serv.  Dan.  Aen.  1,  744.  3,  516.  Isid.  or.  3, 
71,  7.  12,  1,  30,  14,  1,  1.  de  nat.  r.  26,  5.  Schol,  Bern.  georg. 
3, 351.  381.   Schol.  Arat.  p.  355, 23  M.   C  GL II  201, 50.  V251, 5. 

1  quidem  Lugd-Bat  (?)  quid  rell.    2  c(a)etero :  em.  JFGronoviu^ 

43  [4i\ 

—    cum    Aelius    Stilo    lugurthino    bello    \a,  643/111 

—  649/105]  unionum  nomen  imponi  cum  maxime  grandibus 
margaritis  prodat 

Plin.  n.  h.  9,  123  Bomae  in  promiscuum  ac  frequentem 
usum  venisse  [margaritas]  Alexandrea  in  dicionem  redacta 
[-ctam  codd.],  primum  autem  coepisse  circa  SuUana  tempora 
minutas  et  viles  Fenestella  tradit  manifesto  errore,  com  Aeiius 

—  prodat    cf.  FUn.  tbid.  9,  112.  Isid.  or.  16,  10,  1. 

2  inpoBitum  DeUefsen:  iroMta  verba  scrvcioi  coXl.  Q;wviftt.  6, 
/.  .^S  al.  auetore  Buecheler 


L.  Aelius  Stilo  69 

44  [42]     • 

Aelius  hoc  loco  [Plauti  Faenet'atricis  fr,  1  JD.]  vapula 
positum  esse  ait  pro  dole. 

Fest.  p.  372^,  31  Aeiius  —  doie.  locum  Plauti  vd.  ad  Va/rr. 
fr.  460.    cf.  Sinn.  Cap.  fr.  22. 

45  [43] 

victimam  Aelius  Stilo  ait  esse  vitulum  ob  eius  vigorem. 

Fest.  p.  371^,  6  victimam  —  vigorem;  alii  aut  quae  vincta  ad- 
ducatur  ad  altare  aut  quae  ob  hostis  victos  immoletur.  hae 
nan  Aelianae  etymologiae  rursus  sunt  apud  Ovid.  fast.  1,  335. 
Serv.  Aen.  1,  334.    Isid.  or.  6,  19,  34.    CGL  V  45,  28.    399,  9. 

46  [44] 

volpes,  ut  Aelius  dicebat,  quod  volat  pedibus. 

Varro  de  l.  L.  5,  101  voipes  —  pedibua.  Quint.  1,  6,  33  iam 
sit  —  vulpes  volipes.  cf.  Caper  de  verb.  dub.  p.  112,  4.  Isid. 
or.  12, 2, 29.   Anecd.  H.  p.  180, 2.    de  imperf.  ^dicehaf  cf  fr.  9. 

47  [33] 

in  Nelei  carmine  [I p.  271  V  Jiilib.^  aeque  prisco 
'saucia  puer  filia  sumam',  ubi  tamen  Varro  [fr.  250]  cum 
*a'  puera  putat  dictum,  sed  Aelius  Stilo  magister  eius  et 
Asinius  [fr.  6]  contra. 

Ckar.  p.  84,  10  {=  Plin.  dub,  serm.  p.  49,  24  B.)  in  Neiei 
—  contra.    cf.  Varro  l.  c. 

48  [test.  22] 

pluria  sive  compluria 

Gell.  5, 21,  6  velim  doceas  nos  cur  piuria  sive  compiuria, 
nihil  enim  differt,  non  latine  sed  barbare  dixerint  M.  Cato 
[fr.  24  P.] ,  Q.  Claudius  \fr.  90  P.] ,  Valerius  Antias  \fr.  65  P.], 
L.  Aelius  pelius  codd.],  P.  Nigidius  [/r.  41],  M.  Varro  [adn.  post 
fr.  264],  quos  subscriptores  approbatoresqne  huius  verbi  habemus. 
cf  Char.  p.  60, 10.  73, 12.  125,  3.  Prisc.  p.  89,  6.  315, 15.  350, 11 
(Schol.  Ter.  Phorm.  4,  3,  6).  Donat.  Ter.  ibid.  utrum  Aelius  de 
his  praeceptum  dederit  an  tantum  ^pluria^  formam  Ursurpaverit, 
non  liquet. 

49  [16] 
ferocior    tam    qu&m    peior    melior    «A.t   ^^Slo    "«^    ^"^ 
aecusativo  posse  proferri,  ferocioreis. 


70  Grammaticae  antevanonianae  fi*agmenta 

Char.  p.  129,  31  (=«  Plin.  dub.  serm.  p.  26,  30  B.)  ferocior 
—  ferocioreis.  cf.  B&itzenstein,  Varro  u.  Idh.  v.  Euch.  p.  52  adn.  3. 

49""  [16] 

ferientium  ferienteis   idem  Stilo   putat   facere  debere, 

ut  docenteis  saltanteis,  quoniam  quaecumque  secum  verbi 

iura   traxissent,    ea   accusativis   pluralibus    adiuvante  [re] 

dum  taxat  genetivo  plurali  in  eis  sonarent. 

Char.  p.  130,  1  ferientium  —  sonarent.  hoec  c  PUnio  poriter 
fltixenmt,  qui  de  his  complura.  cf.  libr.  dub.  serm.  rdl.  p.  23sq.  Beck. 

3  re  secl.  KeU       4  gene  plu  in  eis  sonare:  em.  KeU 

50  [test.  19] 

Quint.  10,  i,  99  (iudicium  dePJauti  lingua)  =  Varro  fr.  321 

51  [test  24] 

L.  Aelium  Stilonem  dicere   solitum  ferunt  Q.  Ennium 

de   semet  ipso   haec    [ann.  VII  234 — 51   V.^    scripsisse 

picturamque    istam    morum    et    ingenii    ipsius    Q.    Ennii 

factam  esse. 

Gell.  12,  4,  5  [praecedunt  versus  Ennii,  ^quibus  depingitw 
ingenium  comitasque  hominis  minoris  erga  amicum  superiorem*, 
qui  fortasse  ab  Aelio  relati  erant]  l.  AeUum  —  esse.  si  ad  Varro- 
nem  au^orem,  ut  verisimile  est,  haec  redeunt  {cf.  Kretzschm^r, 
de  Gell.  font.  p.  52),  in  eius  oratione  consuetia.  forma  ^Aelius 
dicebaf  fusrit,  quae  quid  significet  vidimus  (fr.  9.  10.  12.  46). 
ceteroqui  non  aliter  Crassus  apud  Cic.  de  or.  2, 25  versum  iMcilii 
laudat  {592  Ma.)  his  verbis  ^L.  dicere  solebaf  aequ>e  atqm  denuo 
ad  Lucil.  supra  fr.  46.  de  hac  scriptorum  consuetudine  cf.  etiam 
Beitzenstein,  Hermes  35, 611.  itaque  inter  fragmenta  ha£c  recipere 
mcdui,  etsi  ad  librum  glossarum  vix  faciunt,  ut  superiora  49. 
49^.  50,  eommque  fontem  ignoro. 

DUBIA 

52  [1] 

classis  a  calando 

Quint.  1,  6,  33  iam  sit  et  ciassis  a  c.  et  lepus  levipes  f/r.  i^] 
et  mlpea  rolipea  j/r.  46].    cf.  Serv.  Acn.  1,  39.  6,  I.    id.  Ban. 
^^u/.  ff,  1  (Lact.   Plac.  Stat  Ach.  1,  444.     Isid.  ot.  1^,1,  l^V 
^c.  III48J2,  21 K.     Aelio  tnhuit  Lersch. 


L.  Aelius  Stilo  71 

53  [3] 

dixun,  quod  sub  caelo  est  extra  tectum,  ab  love  dice- 

batur  et  Dialis   flamen  et  dius   heroum   aliquis   ab  love 

genus  duoens. 

Paul.  Fest.  p.  74,  15  dium  —  ducens.  idem  p.  71,  "6  dium 
antiqui  ex  Graeco  appellabant  ut  a  deo  ortum  et  diumum  sub 
caelo  lumen,  &7e6  r&v  di6g.  cf.  id.  p.  74,  7  s,  v.  dies.  OMudler 
conferri  iussit  Aelii  fr.  9. 

54  [13] 

endoplorato  implorato,  quod  est  cum  questione  in- 
clamare. 

Patd.  Fest.  p.  77,  1  endoplorato  —  inclamare.     Cic.  pro  Tull.  50 

[ex  Xlltabulis  8, 12  S.'\  endo  plorato,  hoc  est  conclamato.  Aelio 
tribuit  Eeitzenstein.  cf.  CGL  II  61,  39.  V  193,  26  et  Paul. 
Fest.  p.  76,  9  endoitium;  77,  3  endo  procinctu,  quae  omnia  ah 
Aelio  prorsus  non  abhorrent  (Eitschl  op.  3^  831  sq.).  simUia 
complura  in  CGL  VI  388. 

55   [deest] 

forum  —  cum   id   forum    antiqui    appellabant,    quod 

nunc  vestibulum  sepulchri  dici  solet. 

Paul.  Fest.  p.  84,  9  fomm  sex  modie  intellegitur.  —  quarto 
cum  id  —  aoiet.  Cic,  de  leg.  2,  61  [XII  tab.  10, 11 S.]  quod  autem 
forum,  id  est  vestibulum  sepulchri  — .  Aelio  tribuit  Boesch 
ibid.p.  13  sq.  eimdem  au^ctorem  Ciceronis  Verriique  fuisse  statu>ens. 

2  dicari 

56  [14] 
inplorare  inclamare,  ad  auxilium  invocare. 

Paul.  Festp.  109,  3  implorare  —  invocare.    cf.  CGL  V  29,  12. 

77,  34  et  fr.  54.  67. 

57  [spur,  1] 

Aelius:  inpubes  libripens  esse  non  potest  neque 

antestari,   nqodLctyiaqxvqri^rivaL  [XII  tab.  8,  ^2  S.]. 

Prisc.  p.  382,  1  AeUus  —  rtQod.  cf  Gell.  7,7,2.  15,  13,  11 
(Hiosque.  Aelio  Gallo  vulgo  tribuitur,  Stiloni  rectius  a  BSchoell 
ibid.  p.  32. 

1  melius  optimi  codd.  (item  codd.  Nonii  ad  fr.  Ti  et  cod.. 
^  Z  Isid.  ad  fr.  11)   l&eliua  dlii  celiua   Hoilberst.  (^):    k.^^»% 


72  Grammaticae  anteyarronianae  fragmenta 

58  [5] 

sunt   qui   honori   nomen   [itiglandis]    interpretentur   et 

lovis  glandem  esse  dicant. 

Plm.  n.  h.  15,  91  Bunt  —  dicant.  cf,  Gav.  Bass.  fr.  5.  Aelio 
tribuit  Mentz,  an  recte  valde  duhito. 

59  [4] 

lucus  quia  mnbra  opacus  parum  luceat  et  ludus  quia 

sit  longissime  a  lusu  et  Ditis  quia  minime  dives. 

Quint.  1,  6,  34  etiam  ne  a  contrariis  aliqua  sinemus  trahi, 
ut  lucus  —  divea?  Patil.  Fest.  p.  122,  15  militem  Aelius  [fr.  15] ; 
sic  ludum  dicimus,  in  quo  minime  luditur.  cf  etiam  Varro 
de  l.  L.  5,  92  et  Quint.  ad  fr.  52.    Aelio  trihuit  Lersch. 

60   [dees(\ 

Matrem  Matutam  antiqui  ob  bonitatem  appellabant  et 

maturum  idoneum  usui  et  mane  principium  diei  et  inferi 

dii    manes,    ut    suppliciter    appellati   bono    essent,    et    in 

carmine    saliari     [/>*.  12    Jf.]     cerus    manus     intellegitur 

creator  bonus. 

Paul.  Fest.  p.  122,  4  Matrem  —  bonuB.  cf  fr.  1.  Varro  de 
l.  L.  6,4  diei  principium  mane,  quod  tum  manat  dies  ab 
oriente,  nisi  potius  quod  bonum  antiqui  dicebant  manum.  Ver- 
rium  et  Varronem  eodem  auctore  Aelio  usos  esse  patet.  de  ^Cerus* 
cf.  Buecheler,  XJmhrica  p.  99.    Aelio  trihuit  Beitzenstein. 

61  [18] 

meltom  meliorem  dicebant. 

Paul.  Fest  p.  122,  3  meitom  —  dic.  carmini  saliari  vindi- 
cavit  Mamenhrecher  fr.  27.    Aelio  trihuit  Beitzenstein. 

meltom]  meliosem  Thetvrewk  coll.  Varro  de  l.  L.  7,  27. 
cf  Bugge,  Fkck.  Jahrhh.  105  {1872)  p.  101 

62  [5] 

Cloatius  [fr,  li\  et  Aelius  in  libris  sacrorum  molucrum 

esse  aiunt  lignum  quoddam  quadratum,  ubi  immolatur. 

Fest.  p.  141^,  25  cioatius  —  immoiatur;  idem  Aelius  [fr.  2]. 
de  re  vd.  alia  apud  Cloat.  et  Ael.  l.  c. 

1  etAeliuB  scripsipro  etiam  cotZ.,  quodcorruptumesse  videtwr, 
uielucerte  nomen  exddisse  cnm.  plurdli '  aiuifif  tum  •oerbis^idem  ^4.«,' 
t^erz  stmilltmum  esse  iam  Ursinus  intellexit.  poteTot  c^*^^^*''"^  A.«1>wa 


L.  AeUus  Stilo  73 

in  proxime  sitperioribm  glossis,  quae  in  codice  evanuerunt,  me- 
maratus  esse,  ut  re  vera  hrevi  intervallo  s.  v.  ^monstrum^  lauda- 
tur  [fr.  i7],  aliusque  auctor  cum  Cloatio  fuisse;  sed  tamen  de 
Cloatio  et  Aelio  ap.  Festum  coniunctis  cf.  infra  ad  fr.  69. 

63  \dees{\ 

<^Aelius    Stil^o   in   commeii<(tario    carminum   saliarium 

ait,    nauteam    rubi)>dum    quiddam    <(esse,    quo     Saliorum 

yestimenta  quaedam^  colorant. 

Fest.  p.  165^,  27  <nauteam  ait  Opi>  llus  Aurelius  [fr.  S\ 
^Aeiius^  —  coiorant.  hacc  Ursino  ouctore  ad  Labeonem  [fr.  36] 
vulgo  referuntur;  at  neque  Opillus  apud  Festum  cum  hominibus 
Augusteae  aetatis  coniunctus  reperitur,  neque  Labeo  cum  gram- 
mcUicis,  qui  plerumqus  solus,  raro  cum  iurisperitis  apparet.  prior 
contra  est  una  cum  Ateio  Philologo,  Cincio  Santra  praeser- 
timque  cum  Aelio  Stilone  (sexies),  cui  antecedere  solet,  in  car- 
minum  ipsorum  sdliarium  glossis  {cf.  supra  fr.  2).  mrsus  de 
pictis  vestimentis  Saliorum  cf,  TGutberleth,  de  Saliis  Martis 
sacerd.  apud  Bom.  liber  sing.  1704  p.  47  sq.  et  ^pescia^  ad  fr.  3. 
varietas  etiam  appellationis  (Hn  commentario',  quod  supra  ^in 
carm.  saliar.^  et  Hn  explanatione*  est)  in  more  Festi  est;  cf.  Labeo 
de  iu/re  pontif  passim. 

1  sq.  <[Labe^o  in  commen<^tario  iuris  pontifici  ait,  nauteam 
rabi^dum  quiddam  ^esse,  quo  pontificum  vestimenta  quaedam^ 
colorant  suppl.  Urs. 

64  [19] 

pro  nefrendibus  <^alii  nefrundines  intellegunt,  quos^ 
usus  recens  <^dicit  vel  rienes  vel  testicul)>os,  quos  Lanu<^vini 
appellant  nebrundine)>s,  Graeci  vetpgo^vg^  Praenestini  ne- 
frones^. 

Fest.  p.  162\  12  ^nefrendes  dictos  asserit  Q.  Muci)>us  Scae- 

V0la.[/r.  4];    Ateius   [rhilologUS?  fr.  13];    pro  nefrendlbus  —   <^ne- 

frones^.  id.  p.  277^^  13  riencs  quos  nunc  vocamus  antiqui  ne- 
£run(une8  appellabant,  quia  Graeci  vs^pQovg  eos  vocant.  Plautus 
in  Saturione  [fr.  3  L.] :  'male  tibi  evenisse  video.  glaber  erat 
tamquam  rien'.    Aelio  tribuit  Beitzenstein. 

1  prae  alii  etc.  suppl.  Urs.  OMueller  ex  Paulo  2  rienes 
Beitzenstein 

65  [15] 

ob  Y08  aacro  in  quibusdam  precatioTnb\xs  ^^\.  ^^^  ^'^'3» 
obsecro,  ut  sub  vos  placo  pro   supplico. 


74  Urammaticae  anteyarronianae  fragmenta 

Fest  p.  190^,  2  ob  V08  —  suppUco.  cf.  fr.  73.  Aelio  trihuit 
Beitzenstein. 

66  [7] 

pennatas  impennatasque  agnas  in  saliari  carmine 
[fr.  13  Jlf.]  spicas  significat  cum  aristis  et  alias  sine 
aristis;  *  *  agnas  novas  voluit  intellegi. 

Paul.  Fest  p.  211,  1  pennataa  —  inteUegi. 

3  ante  agnas  mmen  Aelii  excidisse  suspicatur  OMueller 

67  [i^] 

plorare  flere  [inclamare]  nunc  significat  et  cum  prae- 
positione  inplorare,  id  est  invocare;  at  apud  antiquos 
plane  inclamare. 

Fest.  p.  230  f>,  10  plorare  —  inclamara     cf.  fr.  56.    Aelio  trtbuit 

Beitzenstein. 

1  incl.  secl.  OMueller 

68  [deesi] 

inde  illa  XII  tabularum  lex  [^IO,  7  /S.]:   *qui  coronam 

parit   ipse   pecuniave   eius,    virtutis   suae   ergo    duitor  ei'. 

quam    servi     equive     meruissent,     pecunia    partam    lege 

dici   nemo    dubitavit.     quis  ergo    honos?    ut   ipsi    mortuo 

parentibusque  eius,  dum  intus  positus  esset  forisve  ferretur, 

sine  fraude  esset  inposita. 

Plin.  n.  h.21,7  inde  —  inpoaita.  Gic.  de  leg.  2,  60  illa  iam 
significatio  est  laudis  ornamenta  ad  mortuos  pertinere,  quod 
coronam  virtute  partam  et  ei  qui  peperisset  et  eius  parenti 
sine  frande  esse  lex  inpositam  iubet.  Plinius  a  Varrone  sump- 
sisse  videtur,  Varro  autem  et  Cicero  ab  eodem  auctore  Aelio 
(Schoell  ibid.  p.  11.    Miinzer,  Qmllenkr,  d.  Ng.  d.  Plin.  p.  260). 

2  virtutisue:  em.  Turnebvs  duitur  vel  duuitur  codd.:  em. 
Gronovius  3  legem 

69  [deesi] 

<(sa)>crima  est,    ^ut  Aelius  Stilo   et  Clo^atius   [/r.  lo\ 

dicunt,    <^mustum   indi^tum  in   amphoram  <^Meditrinalibus 

saer}i£ci  causa   pro   <vineis  et  vasis  et  ipso  vino,^   quae 

quasi  sacra  <ea  re  fiunt;  quod  LiV)eTO  ^t.,  -aX.  \ft^.^<5afttium 

de  spicis)'   Cereri, 


L.  Aclius  Stilo  75 

Fest.  p.  318<',  23  <^ga>crima  —  Cereri.  quanta  verisimilitudine 
Ursinus  ^Aelius^  restituerit  {^StUo^  addidi)  vide  ad  fr.  2.  25.  37^ 
ubi  eadem  Aelii  Cloatiique  sententia  rurst^  in  vocibus  sacris  de- 
prehenditur. 

1  sq.  suppl.  Urs.  OMueller  ex  PaiUo  3  vasisque  Mue. 
et  V.  scripsi  ex  Paulo 

70  \26\ 

sanctum  <[ait  dici  Opillus  Aure^lius,  quod  <(nec  sacrum 

est  nec  religiosum)>;    at  Aelius   <[ quod  utrumque 

esse^  videatur,  e\t  sacrum  et  religiosum^. 

Fest.  p.  317  ^y  22  sanctum  —  <(reUgioBum>.  etsi  post  ^  Aelim^  s 
litteram  in  cod.  Famesino  cemere  non  potui^  ut  Thewrewk, 
^^Opillus  Au/reyiius*,  ^Aelius  <^5ti?o>'  supplendum  esse  puto 
(cf.  Beitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  89).  vd.  tamen  Ael.  Gall.  fr.  18. 21. 

1  sq.  suppl.  Urs.  OMiiller        8  et]  c  cod. 

71  \8\ 

simultas  id  est  odium  dicta  ex  contrario,  quia  minime 

sint  odientes  se  simul. 

Paul.  Fest.  p.  337 ^  7  simuitas  —  simui:  potest  et  a  simula- 
tione  dicta  existimari,  quia  simulata  loquuntur  ad  invicen]. 
Aelio  temere  tribuit  Lobeck  (cf.  ap.  Mentz). 

72  [9] 

poetae  appellarunt   summa  terrae  quae  sola  teri  pos- 

sunt,  sola  terrae. 

Varro  de  l.  L.  5,  22  igitur  tera  terra  et  ab  eo  poetae  — 
terrae.    Adio  tribuit  Mentz  coll.  fr.  39. 

73  m 

sub  vos   placo  in  precibus   fere  cum  dicitur   significat 

id  quod  supplico,  ut  in  legibus  \inc,  sed,  3  /S.]    Hransque 

dato'  et  'endoque  plorato'. 

Fest.  p.  309 a^  30  aub  vos  —  piorato.  Paul.  p.  308,  7  sub  vos 
placo  supplico.    Adio  tribuit  Beitzenstein;  cf.  fr.  41.  54.  65. 

2  supplicio        8  edendo  que 

74  [2i\ 

avvrififiivov  a^lcaiia  —  alii  nostrorum  admiLCWm.j  ^2^ 
conexuw  dixerunt  —  (fvfi7CS7vley(iivov   nos  \e\  coTCmTL^V\«sv 
vel  copulatuin  dicimus. 


76  Grammaticae  antevarroniaiiae  firagmenta 

Gdl.  16,  8,  9  (ex  Varrone)  awijiu.  -  dicimua.  priorem  ex- 
pUcationem  Adii  fuisse  smpicatm  est  WUma/nns. 

75    \deesi\ 

^tesca  Aelius   ai^t   loca    augurio    desig^nata,    quo   sit 

term^ino  finis  in  terra  auguri. 

Fest.  p.  356^^  14  <]te8ca^  —  auguri.  Op^illus  autem  Aure^lius 
[fr.  201.  ^f'  Varro  de  l.  L.  7,  10  {Beitzenstein,  Varro  u.  loh, 
V.  Euch.  p.  37).  cum  Opillo  post  Aelianam  glossam  ^tongere^ 
(fr.  40)  Aelius  fuisse  credi  potest;  ^Verrius^  certe  qui  vuZgo  sup- 
pletur  reici  debet,  quippe  qui  semper  ultimus  a  Festo  afferoitur. 

76  [11] 

tumulus  est  <^cumulus  are^nae  editus  secundum 
mare  fluctibus  in  <^altum  ele^vatus;  unde  similiter 
et  manufac<(tus  et  na^turalis  proprie  dici  potesi 

Fest.  p.  355%  28  ^tumulum^  Aelius  sic  definit:  tnmuiuB  — 
potest.  cf.  Serv.  Aen.  5,  22.  Isid.  or.  14^  5,  21.  15^  ll^  2,  Schol. 
Pers.  ly  39.  CGL IV  425, 24.  487,  43.  res  {cf  Aeh  GaU.  fr.  14) 
et  verbum  ^definit^  {cf  ibid.  fr.  6.  15.  25)  ut  de  GaXlo  potius 
cogitemus  faciunt,  de  Stilone,  simplex  nomen  ^Aelius^  {cf,  test.  2). 

1  sq.  suppl.  Urs, 

77  \12\ 

vacerram  <(Aelius)>  et  alii  complures  vocari  aiunt 
stipitem,  <^ad  quem^  equos  soleant  religare. 

Fes;t.  p.  375%  3  vacerram  —  reUgare.  Ateius  vero  Philolo^gus^ 
[/r.  9\    cf.  Colum.  6,  19.    9,  1.    CGL  V  625,  4. 

1  Aelius  Festi  editt.  probabUiter         2  ad  quem  Paulus 

78   [deest] 

viginti  quinque  poenae  in  XII  [8,  4  S.]  significat 
viginti  quinque  asses. 

Fest.  p.  371  f>,  5  vigmti  —  asses.  cf.  Plin.  n.  h.  17,  7  {ut  vide- 
tur  ex  Varrone;  Mimzer  ibid.  p.  259).  Gdl.  20,  1,  12.  apud 
Festum  sequitur  glossa  ^victimam'  (fr.  4S).  Adio  tribuit  Willers, 
de  Verr.  tl.  gloss.  interpr.  p.  24. 

FALSUM 

79  [spur.  2\ 
Varro  de  l.  L.  5,  148  =  Cornel.  Ep\c.  S 


L.  Aelius  Stilo.     Q.  Valerius  77 

Q.  VALEEIUS 

A.  TESTIMONIA 

YITAE 

1.  Quintum  praenomen  Cicero  Varro  {apud  Gellium)  Plu- 
tarchus  testantur;  consueta  vero  auctorum  appellatio  ^Valerim 
Soranua'  est.  ita  semel  Varro  de  l.  Lat.  primo  loco  (fr.  1),  bis 
poslea  simplid  nomine  ^Valerius\  ut  solet  (cf.  Aelius^  Porcius 
etc.)^  eadem  fere  varietate  qua  in  Aurelio  Opillo  u,sus  est  (cf,  ad 
hunc  test.  1). 

2.  Cic.  Brut.  169  [a.  708/46]  apud  socios  et  Latinos  oratores 
babiti  sunt  Q.  Vettius  v  ettianus  e  Marsis,  quem  ipse  cognovi  — ; 
Q.  D.  Valerii  Sorani  vicini  et  familiaris  mei,  non  tam  in  di- 
cendo  admirabiles  quam  docti  et  Graecis  litteris  et  Latinis.  cum 
(Hii  sequantur  om/nes  patriae  appellatione  praediti,  ^Sorani*  cog- 
nomen  non  est,  quod  a  vocihus  ^Latinos^  et  ^vicini*  etiam  con- 
firmatur.  cf.  praeterea  fr.  4  et  Cichorius^  Hermes  41  {1906)  p.  59 sq.^ 
cum  quo  etiam  consentio  Q.  Valerium  Ciceronis  vicinum  gram- 
maticum  esse  {tbid.  p.  65.    BuUner,  Porcius  Licinus  p.  124). 

3.  Plut.  Pomp.  10  rdiog  ^h  "ChcTtiog  6  KaiGagog  kratQog 
&nccvd'Qm7CG}g  gjijtfl  xal  Koivto)  O^haXaQidct  XQ''^^^^^^^  '^^'^  IIo^- 
Tcrjiov.  inicxdiLBvov  yccQ^  Sg  iari  (piXoXoyog  SivriQ  nccl  (piXofice- 
^7}g  iv  dXiyoLg  6  OvaXiQLog,  mg  ijx^ri  TtQbg  a^htdv,  iTtiGnaad^ 
{LBvov  xal  0v\LnBQi7catri6avta  xal  nv^oiisvov  e&v  ^XQV^^  *^^ 
liad^ovta,  TCQoatc^at  totg  VTCriQitatg  s^b^^g  dvsXstv  dnayayovtag 
[a.  672/82  Pompeio  in  SicUia  propraetore].  Serv.  {Dan.)  Aen. 
1,  277  urbis  illius  [Bomae]  verum  nomen  nemo  vel  in  sacris 
enuntiat.  denique  tribunus  plebei  quidam  Valerius  Soranus, 
ut  ait  Varro  et  multi  alii,  hoc  nomen  ausus  enuntiare,  ut  qui- 
dam  dicunt  raptus  a  senatu  et  in  crucem  levatus  est,  ut  alii, 
metu  Bupplicii  fugit  et  in  Sicilia  comprehensus  a  praetore  prae- 
cepto  senatus  occisus  est.  falso  de  his  Leutsch  Philol.  39  {1880) 
p.  90.  cf.  Plut.  quaest.  B.  61.  Plin.  n.  h.  5,  65,  Solin.  i,  4. 
Lyd,  de  mens.  4, 50.  Cichoriu^  Plutarchi  locum  recte  ad  Valerium 
grammaticum  referens  hinc  eius  aetatem  intra  terminos  614/140 
circa  et  672/82  circumscripsit  {ibid.  p.  62  sq.),  ac  Q.  Valerium 
Orcam  praetorem  anni  697/57  eius  fUium  fuisse  coniecit. 

4.  Cic.  de  or.  3^  43  [a.  663/91  loquitur  Crassusl  nostri 
minus  student  litteris  quam  Latini;  tamen  ex  istis,  quos  nostis, 
urbanis,  in  quibus  minimum  est  litterarum,  nemo  est  quin 
litteratissimum  togatorum  omnium  Q.  Valerium  Soranum  leni- 
tate  vocis  atque  ipso  oris  pressu  et  sono  facile  vincat.  cf  test,  2. 

SCRIPTORUM 

5.  J¥m.  n.  h.  praef,  33  quid   singulia    contmftXftXivrt  \^tv^ 
bnic  epistnlae  snbiunxi  — .    hoc  ante  me  f ecit  m  Yvttexi^  Tio%\2CA 


78  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

Valerius  Soranus  in  libris,  quos  inontLdcov  inscripsit.     inde 
vix  manaverunt  ea  qua£  de  nomine  Romae  in  test.  3  swnt. 

6.  August.  civ.  d.  7,  9  quosdam  yersus  Yalerii  Sorani 
exponit  idem  Yarro  in  eo  libro,  quem  seorsum  ab  istis  de  cultn 
deorum  scripsit,  qui  yersus  hi  sunt  [4  Baeh.']: 

luppiter  omnipotens  rerum  regumque  repertor, 

progenitor  genetrixque  deum,  deus  unus  et  idem. 

de  Valerii  carmine  phHosophorum  m^yre  confecto  cf.  Susemihi, 
Gesch.  d.  Griech.  LiU.  (Lpz.  1891)  1,  896. 

4  regum  rerumque  deumque  August. :  em.  my^ogr.  6  idem 
m/tfth.  omnis  August. 

7.  temere  Tappulas  legis  convivalis  scriptorem  Q.  VcUerium 
esse  suspicatus  est  Ba^hrens,  FPR  p.  423. 

DOCTRINAE 

8.  Gelh  2,  10,  3  =  Varro  epist.  ad.  Ser.  Sulpic.  fr.  228 

Valerii  reliquias  coU.  Ba^hrens  Fragm.  Poet  Rom.  {Lipsiae 
1886)  p.  272  sq.,  cuius  numeros  inclusos  meis  addidi. 


B.  FRAGMENTA 

INCERTAE  SEDIS 

^  [^] 
vetus  adagio  est,  o  P.  Scipio 

Varro  de  l.  L.  7,  31  apud  Yalerium  Soranum:  yetu»  — 
Scipio,  quod  verbum  usque  eo  evanuit,  ut  Graecum  pro  eo  po- 
situm  magis  sit  apertum;  nam  id  est  quod  TtaQOLnuxv  yocant 
Graeci. 

verba  recte  tradita  puto 

scruppidam  —  Valerius  a  pede  ac  scrupea. 

Varro  de  l.  L.  7,  65  Bcruppidam  Aurelius  \fr.  i5],  luventius 

[fr.  i],   ValeriuB  —  ecrupea.     cf.   ad  Aur.   OpiU.   l.  C. 

3  [2] 

Accius  Hectorem  nollet  facere,  Hectora  mallet 

Farro  de  l.  L.  10,  70    AccVxia  \i«.^c  \Hectwem  'Ke«(»rem\ 
Jn   tragoediis  largius   a  prisca  consM^W^Yaft  mw«i^  ^m^i^;»  ^ 


Q.  Valerius.    Valerius.    PorciuB  Licinus  79 

ad  formas  Graecas  yerborum  magis  revocare,  [et]  a  quo  Vale- 
rius  ait  [Acc.  v.  697  Bibb.^]:  Acciug  —  maUet. 

nolet  et  malet  complttres  ex  cod.  Havniensi 

de  Vallegio  qmdam^  sub  cuius  nomine  Keil  Vdlerium  latere 
suspicatu>s  est,  cf.  Volcac.  Sedig.  fr.  4. 


VALERIUS 

haud  prorsu>s  reiicienda  ratione  Valerium  XII  tabularum 
interpretem  Soranum  tsse  Sckoell  (leg.  XII  tab.  p.  35  sq.)  assecutus 
est:  optimo  certe  iure  MessaXlae  nomen  a  Mudlero  restitutum  is 
removit  {ibid.  p.  37).  an  tamen  potius  L.  Valerius  iwreconsultus 
Ciceronis  famHiaris  {ad  fam.  1,  10.  5,  i,  5)  intellegendus  sit, 
ambigitur.  cf.  Bremer,  iurisprud.  antehadr.  1,  105,  131.  245. 
alia  infra  Incert.  gramm.  libr.  12.  13. 

[Sorano  Bremer] 

<^sanates)>  —  ne  Valerius  ^quidem )>  in  XII  ex- 

planati^one  rem  expedivit.^ 

Fest.  p.  321^^  8  ^sanatea  quasi  sana^ti  appella<(ti,  id  est 
sanatae  mentis.    Ser.^  Sulpicius  [fr.  9]  et  Opillus  [fr.  13]  — 

Cincius  [fr.  13].     ne  Valeriua  —  expedivit. 


PORCIUS  LICINUS 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  ^Porcius^  appellationem  afferunt  Varro  Suetoniu^  {ex 
Varrone)  Apuleivs;  ^IAcinus^  Cicero;  ^Porcius  Lidnus*  GeUivLS 
et  Charisius.  in  codd.  plemmque  ^Licinius^  pro  recta  forma  legitur. 

2.  Licini  aetatem  ex  Cic.  de  or.  5,  225  a^curatius  consti- 
tuere  posse  BUttner  sibi  visus  est  {Porc.  Lic.  p.  80sq.\  sed  tamen 
in  indiciis  Gellii  Apvdeique  {fr.  3)  acquiescendum  est. 

SCRIPTORUM 

3.  Gell.    19,  9,  10     versus    cecinit    [Antonius  luUanus] 
Valerii  Aeditui  veteris  poetae,  item  Porcii  Licini  et  Q.  G«»t».lv 
quibus  mundius  venustius  limatius  texBiua  6Taftc^3axi\j»»\I\\i^sKi^ 
nihj]'  quicqnam    repenri    puto.    —    item   dvxit   ^««.^x^  '^ot^s^ 

Zjcujj  hosce  [fr.  5  B.].    Apul,  apol.  9  feceTe  tamcu  fe\»  «^vs^  WC^»» 


80  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

Sludicros  et  amatorios  ver8u>s]  — ;   apud  nos  vero  Aeditmis  et 
'orcius  et  Catulus  [cos.  652/103]. 

2  et  b  licinii  3  tersius  Salmcts.   persius  Paris.   pessius 

vel  pressius  rett. 

reliquias  colL  Baehrens^  Fragm.  Poet.  Bom.  {Lipsiae  1886) 
p.  277  sq.  universe  cf.  B  Biiettner^  Porc.  Licin.  wnd  d.  Litt.  Kreis 
d.  Q.  Lutat.  Cat.  {Lpz.  1893). 


B.  FRAGMENTA 

INCERTAE  SEDIS 

1    [1  Baehrens'] 

Poenico  bello  secundo  Musa  pinnato  gradu 

intulit    86    bellicosam    in    Eomuli    gentem    feram. 

Gell.  17,  21,  45  =  Varro  de  poet.  I  fr.  56  Porcius  autem 
Licinus  serius  poeticam  Romae   coepisse  dicit  in  his  versibus: 

Poenlco  —  feram.     de  Ve  cf.   od    Vavr.   l.  C. 

.  .    ligionem  Porcius   designat  cum  de  Ennio   scribens 
dicit  eum  coluisse  Tutilinae  loca. 

Varro  de  l.  L.  .",  163   [post  lacunam]   .  .   ligionem  —  loca. 
ad  Ennii  habitationem  haec  vulgo  referuntur. 
1  <(re^ligionem  vg.   regionem  Turnebiis 

3  [3] 

ferreum  scriptorem,  verum,   opinor,   scriptorem 

tamen 
ut  legendus  sit 
Cic.  de  fm.  1,  5  cum  Sophocles  vel  optime  scripserit 
Electram,  tamen  male  conversam  Atilii  mihi  legendam  pntem, 
de  quo  Licinus  [-nius  codd.]:  ferrenm  —  sit.  alii  Licino  verba 
tantum  ^fer.  script^  tribuwnt^  qua  de  re  cf.  BUttner  p.  53  sq. 
ceteroqui  cf.  Cic.  ad  Att.  14,  20,  3, 

4  [4] 

dum  iasciyiam  nobiliumet  laudes  fucosas  petit, 
dum     -Africani    vocem    d\v\TL«;.iDL    \TOa.\^\,    ^'^\4ia 


Poicius  Licinus  81 

dum  ad  Philum  se  cenitare  et  Laelium  pulchrum 

putat, 
dum  se  ab  his  amari  credit,  crebro  in  Albanum 

rapi 
_u-u-u_w  ob  florem  aetatis  suae,  5 

post  sublatis  rebus  ad  summam  inopiam  redac- 

tus  est. 
itaque   ex  conspectu  omnium  abiit  Graeciae  in 

terram  ultimam. 
mortuust  Stymphali,  Arcadiae  <^in^  oppido.    nil 

P<ublio> 
Scipio  profuit,  nihil  illi  Laelius,  nil  Furius, 
tres    per    idem    tempus    qui    agitabant    nobiles  10 

facillime: 
eorum    ille    opera    ne    domum    quidem    habuit 

conducticiam, 
saltem    ut    esset    quo    referret    obitum    domini 

servulus. 
Stiet.  vit.  Ter.  =  Varro  fr.  301  Porcius  — :   dum  laBciviam  — 

gervTilas. 

1  laud.  f .  J.  =  Faris.  7920  f.  laud.  rell.  2  voce  dum  et 
inhuius  et  ^        3  Philum  Bothi  fixum  A  furium  rell.       4  am.  ab 

his :  transposui  credat  A  credit  rell.  tradita  servavi  rapit  A 
5  lacunam  sign.  Vahlen  6  post  A  ipsus  (ipsis)  rell.  suis  post- 
latis  Bitschl  7  abit  A  abiit  in  rell.  ubi  abit  Bergk  graeciam 
(greciam)  8  mortuus  est  infalo  (in  phalo) :  em.  Bergk  in  add. 
Both  Publio  supph  Bitschl  9  illi  A  ei  rell.  furius  tres] 
siministros  A   (em.  in  mg.  m.  rec.)  11  habuit]  si  abuit  A 

12  servulo  A 

5  15] 

salsi  fretus 

Char.  p.  129.,  6  fretus,  huius  fretus  Porcius  Licinus  [lucinni 
cod.  m.  1  licinni  m.  2\  ut  Plinius  eodem  sermonis  dubii  libro 
VI  refert  [p.  17,  18  B.],  saisi  fretus.  arbitrario  Lidno  versus  Lu- 
cilii  939  Ma.  vulgo  trtbuitur.  ceteroqui  fr.  hoc  et  6  huc  rettuli- 
mu8,  ne  quid  desit;  argumentum  enim  ignotum  est. 

6  \dte8i\ 

Onmmmtioae  BomBnae  fragmenta,  ed.  Fuka.iom  ^ 


82  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

Varro  de  l.  L.  7,  103 — 104  multa  ab  animalium  vocibus 
tralata  in  homines,  partimque  sunt  aperta,  partim  obscura  — . 
minus  aperta  Porcii  ab  lupo:  voi.  ui. 


VOLCACIUS  SEDIGITUS 

A.  TESTIMONIA 


VITAE 


1.  de  nomine  per  c,  non  per  t  scrtbendo  cf.  Buecheler^ 
Bh.  Mm.  33  {1878)  p.  492.  de  cognoniine  Flin.  n.  h.  11,  244 
(test.  3),  a  qiio  et  Gellio  hoc  memoriae  proditum  est;  alibi  enim 
^VolcacitLS*  simplidter  reperitur. 

2.  Q.  Valerio,  Porcio  Licino  aetate  maior  Volca^ciuSy  ut 
Buettner  vult  (ihtd.  p.  34  sq.),  vix  esse  potest^  si  quidem  Ennium 
^causa  antiquitatis^  memorat  (fr.  1);  missum  enim  TurpUium 
facio  ah  eo  laudatum  (id.  fr.),  qui  ut  a.  650/104  vel  631/103 
mortuus  sit,  erat  tam^n  tunc  admodum  senex.  videas  etiam 
ordinem,  quo  iudicia  de  Terentio  in  vita  Suetonii  afferu/ntur 
^Afranius  (Scipionis  Laeliique  aequalis)  Volcacius  Cicero  Cassar"*. 

3.  Plin  n.  h.  11,  244  Volcacium  Sedigitum  inlustrem  in 
poetica. 

SCRIPTORUM 

4.  Varro  de  comoed.  Plaut.  I  =  fr.  88  Volcacium  indicem 
Plautinum  scripsisse  tradit,  qui,  opinor,  in  l.  De  poetis  erat  ut 
sine  duhio  Terentii  fabularum  cnumeratio  (fr.  2), 


reliquias  coU.  Baehrens,  Fragm.  Poet.  Bom.  (lApsiae  1886) 
p.  279  sq.    cf.  Buettner  l.  c.  p.  34  sq. 

B.  FRAGMENTA 

DE  POETIS  LIBRI 

GeU.  15,  24  ind.  quid  Volcacius  [Yulc -codd.]  Sedigitus  in 
libro,  quem  de  poetis  scripsit,  de  comicis  Latinis  iudicarit. 

1  [1  Baehrens] 

multos  incertos  certare  Yiane  r^m  ^idimiis^ 
palmam  poetae  comico  cwi  dei^raTi^i. 


Volcacius  SedigituB  83 

eum  meo  iudicio  errorem  dissolvam  tibi, 

ut  contra  si  quis  sentiat  nihil  sentiat. 

Caecilio  palmam  Statio  do  mimico,  5 

Plautus  secundus  facile  exsuperat  ceteros; 

dein  Naevius,  qui  fervet,  pretio  in  tertiost; 

si  erit  quod  quarto  detur,  dabitur  Licinio;    " 

post  insequi  Licinium  facio  Atilium; 

in  sexto  consequetur  hos  Terentius,  lo 

Turpilius  septimum,  Trabea  octavum  optinet; 

nono  loco  esse  facile  facio  Luscium, 

decimum  addo  causa  antiquitatis  Ennium. 

Gell.  15,  24  Sedigitus  in  libro,  quem  scripsit  de  poetis, 
quid  de  his  sentiat,  qui  comoedias  fecerunt,  et  quem  ex  omni- 
bus  praestare  ceteris  putet  ac  deinceps,  quo  quemque  in  loco 
et  honore  ponat,  his  yersibus  suis  demonstrat:  muitos  —  Eimiuxn. 

1  videmus  vg.  4  nil  vg.  5  dominico  Parts.  Voss.  Lat. 
i^7  do  cominico  Voss.  Lat.  F 112  do  comico  relL:  em.  IGronow 
7  servet:  em.  edd.  vett.  servet  pretium,  tertiust  Bitschl.  9  licium 
Maglidb.  Eegin.  597  10  consequitur:  em.  Pithoeus  13  antiq. 
causa:  transp.  vg. 

1-  [5] 

Suet.  vii.  Ter.  =  Varro  fr.  301  Volcacius  autem  non 
solum  Naevio  et  Plauto  et  Caecilio,  sed  Licinio  quoque  et 
Atilio  postponit  [Termtium]. 

sumetur  Hecyra  sexta  exilis  fabula 

&uei.  vit.  Ter.  =  Varro  fr.  id.  Volcacius  in  enumeratione 
onmium  ita  — :  gumetur  —  fabuia.   adn.  crit.  cf  ad  Varr.  l.  c. 

sed  ut  Afer  populo  sex  dedit  comoedias, 

iter  hinc  in  Asiam  fecit:  ut  navem  semel 

conscendit,  visus  numquam  est:  sic  \\\.«u^^^^\^. 

x5W.  pf/.  Ter.  =   Varro  fr.  id,   de  moxte   e\\xft  VTeTe-nilV,^^ 
Volcacius  sic  tndit:  sed  ut  —  vacat.     adn.  crit.  cf.  ad  VaTT.\.  e. 


84  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

DUBIUM 

4  13] 

hae  quae  vocantur  fabulae  Terenti  opus, 

cuiae   sunt?    non   has,   iura   qui  populis   [reten- 

tibus]  dabat, 

summo  <(ille)>  honore  affectus  fecit  fabulas? 

Donat.  vit.  Ter.  p.  9,  18  W.  Scipionis  fabulas  edidisse 
Terentium  f  Vallegius  in  actione  [Vagellius  coniecerat  Buecheler, 
postea  prohabilius  Volcacius,  qusm  secuttAS  Leo,  Bh.  Mus.  38. 
1883  p.  321   reliqua  in   enumeratione  immutavit]   ait:    hae  — 

fabulag.     Cf.  fr.  2. 

1  hae  (he):  tuae  Windischmann  Ter.  op.  Btiecheler  ex 
seq.  ret.  2  qui  iura :  transp.  Bitschl  retentibus  Paris.  {in  mg. 
terentius  Daniel)  recensentibus  rell. :  del.  Bitschl       3  ille  add.  idem 


L.  MANILIUS 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1,  ^Manilius*  legitur  apud  Varronetn  {de  l.  L.  his)  Plinium 
{^Mdmilius^  sem^l  in  codd.,  ^ManiUu^s*  [mamilius  Biccard.]  itemm 
et  in  indice)  Arnobium  Festu/m;  'Manlius'  apud  Varronem  {de 
ave  Phoenice,  ut  Manilius  Plinii);  ^Asvxlos  MaXlLog^  apud 
Dionysium;  suh  quibus  nominihus  Mommsen  eundem  hominetn 
latere  intdlexit  {Bh.  Mus.  16.  1861  p.  284  sq.).  hunc  auteni 
eundem  esse  atque  gramvfiaticum  eo  verisimilius  est,  quod  de  poste- 
riore  testimonium  {infra  4)  aeque  atque  prioris  omnia  fragmenta 
a  Varrone  a>ccepta  su/nt.  alioquin  cf.  Bitschl^  Parerg.  p.  242. 
aliter  sentit  Hirschfeld,  Sitzh.  d.  Preufi.  ATccid.  d.  Wsch.  phil.- 
hist.  Cl.   1903  p.4. 

2.  Plin.  n.  h.  lO^  4  primus  atque  diligentissime  togatorum 
de  eo  [ave  phoenice]  prodidit  Manilius  senator  ille  maximis 
nobilis  doctnnis  doctore  nullo  — .  5  cum  huius  alitis  vita  magni 
conversionem  anni  fieri  prodit  idem  Manilius  —  et  fuisse  eius 
conversionis  annum  prodente  se  P.  Licinio  Cn.  Comelio  consu- 
libus  [a.  657/97]  CCXV.  Mommsen  ihid.  eum  non  alium  esse 
suspicatwr  ac  L.  Manlium  proqu^aestorem  Sullae  a.  670/84  Gallia^- 
que  Narhonensis  praesidem  a.  677/77. 

SCBWTOBUM 

3.  librum  rerum  wemorabilium  a  M(mi\\o  sm;ptw«v  cwe  €« 
^o  J>/mu  (test.  2),  ex  Varr.  de  l.  L.  5, 32,  ex  I)ww\j«w>  HdX,  onv^vv, 


Yolcacias  Sedigitus.    L.  Manilius  85 

i,  19  perspicitwr,  extant  etiam  poeticae  reliqmae  {Varro  de 
l.  L.  7,  16  bis\  inter  quas  epigramma  (id.  ibid.  7,  38).  de  loco 
Macrob.  i,  10,  4  dubitatio  est. 

4.  GeU.  3,  3,  1  —  Varro  de  comoed.  Flaut.  I  fr.  88  (de 
indice  Plautino) 

reliquias  collegerwnt  partim  Baehrens,  Fragm,  Poet.  Bom. 
(Lipsiae  1886)  p.283sq.  partim  Bremer^  Jwrispr.  Antehadr. 
(Lipsiae  1896)   i,  107. 


B.  FRAGMENTA 

1    [deest  ap.  Bremer^ 

Europa  ab  Europa  Agenoris,  quam  ex  Phoenice  Manilius 

scribit  taurum  exportasse,  quorum  egregiam  imaginem  ex 

aere  Pythagoras  Tarenti. 

Varro  de  l.  L.  5,  32  Europa  —  TarentL  item  Paul.  Fest.  p.  75,  7. 
de  collocatione  cf.  test.  3. 

1  fenice  Flor.        manlius  Flor. 

mCERTAE  SEDIS 

2  [2] 

novensiles  —  deos  novem  Manilius,  quibus  solis 
luppiter  potestatem  iaciendi  sui  permiserit  fulminis. 

Arnob,  5,  38  novenBiies  Piso  [fr.  4],  Granius  [fr.  3  et  Ael. 
Stilo  fr.  22],  Varro  [fr.  574],  Cornificius  [fr.  8],  deos  —  fuiminis, 
Cincius  [fr.  22]. 

3[1] 

sexagenarios  ^de  ponte  olim  deiciebant,)>  cuius  causam 
Mani<^lius  hanc  refert,  quod  Eomam^  qui  incoluerint 
^primi  Aborigenes,  aliquem]>  hominem,  sexaginta  <^annorum 
qui  esset,  inmiolar^e  Diti  patri  quot^annis  soliti  fuerint.^ 
quod  facere  eos  de^stitisse  adventu  Her^culis.  sed  religio- 
^sa  veteris  ritus  observatione  s^cirpeas  hominum  ef<(figies 
de  ponte  in  Tiberim  antiquo)>  modo  mittere  <institvusa«v^, 

Fest,  p.  334^^16  Bexagenarioa  —  ^inatituiw»).     cf.    Siwa.  Cof^. 
/r.  ^J,     Farro  de  l  L.  7,  44.    Paul  p.  15,  12. 
1  sq.  m^.  Scal  Urs.         4  editi 


86  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

SEVIUS  NICANOR 

TESTIMONIA 
VITAE 

i.  de  ^Sevius^  sine  dipthongo  scrihendo  cf.  Hertz^  Fleck. 
Jahrbb.  107  (1873)  p.  340;  Schulze,  Lat.  Eigenn.  p.  223,  de  Sevii 
ortu  ac  duplici  cognomine  test.  3. 

2.  Suet.  de  gramm.  5  sunt  qui  tradant  ob  infamiam  quan- 
dam  eum  [Sevium  Nicanorem]  in  Sardiniam  secessisse  ibique 
diem  obisse.  aetas  ex  eo  fere  argui  potest,  qmd  Sevius  primu^ 
omnium  professorum  a  Su,etonio  memmatur  (cf.  De  Itid.  litt. 
supra),  atque  in  eius  satura  quae  extat  corripitur  vocaHis  in  s 
desinens  ah  alia  consonante  excepta  (cf.  Leo,  Pl.  F.  p.  230). 

SCRIPTORUM 

3.  Suet.  ibid,  Sevius  Nicanor  —  fecit  praeter  com- 
mentarios,  quorum  tamen  pars  maxima  intercepta  dicitur, 
saturam  quoque,  in  qua  libertinum  se  ac  duplici  cognomine 
esse  per  haec  indicat  \FFB  p.  294  J5.] : 

Sevius  Nicanor  Marci  libertus  negabit: 

Sevius  f  post  huius  idem  ac  Marcus  docebit. 
5  post  huius  (posthus) :  Postumus  Bergk      idem  at  Vatic.  1518 

S  an 

idem  at  Gudian.  is  demae  Neap.  idem  ac  rell.:  idem  ABC  Bergk 


AURELIUS  OPILLUS 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  ^Aurelius  OpiUus^  Festu^s  semel,  Suet.  Gdl.  Char.   (lul. 

Bmn.)    Comm.    Donati;    ^OpiUus   Aurelius^    Festus    ceteroqui; 

^Au/relius^  Varro  ter  {ex  Servio  Claudio  ut  videtur;  cf.  Usener, 

Bh.  Mus.  23.    1868  p.  682)    GeUius   {ex  Varrone)   Paul.  Festi 

Char.  {lul.  Bom.);   ^OpiUus^   Varro  ter,  Paulus.     de  scriptura 

'OpiUus^  {osce  TJpils)  cf.  Buecheler^  Jen.  Littzeit.  1874  p.  610*; 

Bh.  Mus.  30  {1875)  p.  446.    eadem  tradita  est  apud  Varr.  de 

l  L.  7,  50;  Fest.  p.  162  f>,  6.  321  f>,  8.  356<^,  3.  359%  26;  Comm. 

Don.  p.  328,  8;  Symmmhum  {^OpUlius'*  ter  Fest.   cf.  Anecd.  H. 

m  fi\  J28  et  test.  4).     Campanus  origiue  O^pillus  fuisse  videtur. 

^.  Smt.  de  gramm.  6   Auielma  Op\W\x»  'Si^Vc^n^^.  «svaaA^iMa. 

libertus  —  dimiaaa.  schola  [cf.  Be  Ittd.Iitt.  s^i^a^^&xiNI^mm^^i^^ 


f: 


Sevius  Nicanor.    Aurelius  Opillus  87 

trib.  mil,  a.  630/134,  C08.  a.  649/105]  damnatum  in  Asiam 
a.  662/92  vel  inseq.]  secutus  ibidem  Smyrnae  simulque  conse- 
nuit  [Buiilius  post  a.  676/78  mortuus  est].  hinc  tempora  fere 
iudicari  possuMt^  de  quihus  non  recte  Osann  (Ztschr.  f.  Altw. 
1849.  25  p.  194)  et  Bitschl  (Parerg.  p.  239  sq.).  de  commoratione 
Mytilenis  ac  Smyrnae  facta  cf.  Cic.  pro  Balb.  28;  Brut.  85. 
Tac.  ann.  4, 43.  Oros.  5, 17  Rutilius  quoque  vir  integerrimus  — 
peiurio  iudicum  condemnatus  est;  qui  Smjmam  conmigrans 
litterarum  studiis  intentus  consenuit. 

3.  Symm.  ep.  1,  20,  2  sed  cui  eveniet  aut  tam  felix  disci- 
pulus  aut  tam  memor  debitor?  an  ignoramus  Magnum  illum, 
cui  supra  votum  fortuna  fluxit,  Stagiritae  suo  nihilum  commo- 
dasse,  nisi  quia  Ennio  ex  Aetolicis  manubiis  captiva  tantum 
chlamys  muneri  data  Fulvium  decolorat?  enim  vero  neque 
Panaetio  Africanorum  secundus,  neque  Opillo  Rutilius  vel  Cineae 
Pyrrhus  aut  Metrodoro  suo  Mithridates  Ponticus  liberalium  dis- 
ciplinamm  pretia  solverunt. 

SCEIPTOEUM 

4.  Suet.  de  ^ramm.  6  huius  [Aurelii  Opillt]  cognomen 
in  plerisque  indicibus  et  titulis  per  unam  <^L^  litteram  scriptum 
animadverto,  verum  ipse  id  per  duas  effert  in  parastichide  libelli, 
qui  inscribitur  pinax.  de  a>crostichis  apud  Bomanos  cf.  WMeyer, 
Abh.  Bayer.  Akad.  17,  2  p.  370.  ex  hoc  pinace  index  Plautinus 
fluxisse  videtur  (Varro  fr.  88). 

5.  Suet.  ibid.  composuit  variae  eruditionis  aliquot  volumina. 
cf.  fr.  1. 

Aurelii  reliquias  coll.  Egger^  Lat.  serm.  vet.  rell.  sel.  (Paris 
1843)  p.  27  sq.  cf.  Lersch,  Spraxihphil.  d.  Alt.  3,  150.  u/niverse 
cf  Osann,  Au/r.  Opilius  d.  Crrammatiker  l.  c.  nr.  25 — 28.  Bitschl, 
Parerg.  et  opusc.  passim.  Goetz^  Pauly-Wiss.  BE  2,  2514/176. 


B.  FRAGMENTA 

MUSARUM  LIBRORUM  IX 

1  [1  Eggcr] 

lih.  I.    Aurelius  Opillus  —  coinposuit  variae  eruditionis 
aliquot  volmnina;    ex  quibus  novem  unius  corporis,   [qui] 
quia  scriptores  ac  poetas  sub  clientela  MxxsaTvmi  m"^\Ra.xfe\»^ 
non  ahsurde  et  fecisse  et  ^in^scripsisse  se  a\\.  e^  ^xaxvet^ 
divaram  et  appellatione. 


88  Grammaticae  antevanonianae  firagmenta 

Suet  de  gramm.  6  Aureiius  —  appeUatione.  huius  modi  librorum 
inscriptiones  apud  Grraecos  coll.  JSilUcher^  Fleck,  Jdhrhb.  suppi. 
18  (1891)  p.  360  adn.  1.  cf.  etiam  Gell.  praef.  6.  opus  ab 
Aurelio  in  exsilio  scriptum  est  post  a.  fere  662 j  92. 

2  qui  del.  Ernesti  4  in  add,  Wolf 

3  [2] 

l.  I.     indutiae  dicuntur,    cum  hostes  inter  sese 

utrimque  utroque  alteri  ad  alteros  inpune  et  sine 

pugna   ineunt;    inde    adeo   nomen   factum   videtur 

quasi  initiae,  hoc  est  initus  atque  introitus. 

Gell.  1,  25,  17  Aurelius  autem  Opillus  in  primo  librorum, 
quos  Musarum  inscripsit:  indutiae  inquit  dicuntur  —  adeo  inquit 
nomen  —  introitus.  cf.  Varro  rer.  hum.  fr.  124.  124^,  de  l.  L.  5, 60 
exitus  inde  exitium,  ut  cum  in  unum  ineunt  [anima  et 
corpus],  initia. 

2  alter:  alteri  vg.  4  initiae  Lamhecius  induitiae  Fleck' 
eisen:  inuiae 


mCERTAE  SEDIS 

ad  Mrisarum  lihros  pleraque  quae  secu/ntur  pertinere  suspi- 
cari  licet,  uhi  Aurelii  heneficio  fortasse  versus  Plautinos  cum 
fragnientis  cohaerentes  adepti  sumus. 

3  [12] 

conticinnum  — ,   ut  Opillus  scribit,   ab  eo  cum  conti- 

cuerunt  homines. 

Varro  de  l.  L.  7,  79  in  Asinaria  [685] :  'videbitur.  factum 
volo.  redito  [ita  Varro  infra:  ad  reditum  hic  Flm\  redito  huc 
JPlaut.]  conticinno'.  putem  a  conticiscendo  conticinnum,  sive,  ut 
—  homines.  id.  ihid.  6,  7  alii  ab  eo  quod  sileretur  silentium  noctis, 
quod  idem  Plautus  tempus  conticinnum;  scribit  enim  'vide- 
bimus.  factum  volo.  redito  conticinno'.  item  Suet.  prat.  p.  160  JR. 
Non.  p.  62,  20.  Censor.  d.  n.  24,  2.  Isid.  or.  5,  31,  8.  CGL 
IV  223,  34.  V  58,  25.  650,  5.  25.  aliter  Serv.  Ban.  Aen.  5,  587. 
Macroh.  1,  3,  12.    CGL  II 114,  35.    V  15,  24. 

conticinnam  Flor. 

4  i36\ 
dalivum  supmum  ait  esse  A\ire\ius. 


Aurelius  Opillu8  89 

Paid.  Fest.  p.  68, 1  daUYum  —  AuieUua,  Aelius  Vfr.  S\,  Santra 
[fr.  S]. 

5  [_13\ 

Aurelius  scribit  delicuum  esse  ab  liquido. 

Varro  de  l.  L.  7, 106  in  Gasina  [^06]  'sine  amet,  sine  quod 
lubet  id  faciat/,  quando  tibi  domi  nihil  delicuum  est'  dictum 
ab  eo  quod  deliquandum  non  sit  [s  JPZor.],  ut  turbida  quae 
sunt  deliquantur,  ut  liquida  fiant.  Aureiius  —  Uquido,  Glaudius 
[fr.  71    cf.CGL  V  17,35. 

6  [3] 

Opillus  adustas  iam  [assulas]  fomites  vocari  existimat. 

Paul.  Fest.  p.  84,  17  fomites  sunt  assulae  ex  arboribus, 
dum  caeduntur,  excussae:  dictae  quod  in  eo  opere  occupati 
cibis  potuque  confoventur.  at  OpiUuB  —  exiatimat  fomites  alii 
vocari  putant  scintillas,  quae  ex  ferro  candenti  malleis  excu- 
tiuntur;  dictae  autem  ita,  quia  igni  sunt  confotae.  pari  modo 
assulae,  quae  sunt  securibus  excussae.  cf.  Ser.  Clod.  fr.  1.  2. 
Schol.  in  Lucan.  8,  776.  CGLII 580,  38.  V  70,  2.  202,  8.  9. 
carm.  priap.  86,  3  B. 

7  [261 

molucrum   —   Aurelius   Opillus    appellat  ubi  molatur. 
Fest.  p.  141%  20  moiucrum  —  Gloatius  [fr.  11]  et  Aelius  [fr.  62] ; 

idem  Aelius   [fr.  2],  AureUus  —  molatur. 

8  [IS] 

^nauteam    ait    Opi^llus   Aurelius    herb<(ae   genus    esse 

granis  nigris,^   qua  coriari  utuntur,   <^cuius  videri  a  nave 

duc^tum  nomen,  quia  nauseam  fa<(cit,  permutatione  t  et^  s 

litterarum  interme^diarum  antiquis  consueta^. 

Fest.  p.  165^,  27  <^nauteam>  —  <^coii8ueta>.    Plautus  iu  Ar- 

temone   [fr.  2  L.]  <^ mu^lionum  nauteam 

fecisset cf  Non.  p.  8,  5.    CGLII132,53.    V  33,  32. 

86,  12.    119,  29.    Ael.  Stil.  fr.  63. 

1  sq.  suppletum  ex  Paulo 

9  [14] 

necessarium  ait  esse  Opillus  AureUus,  m  c\vvo  tiq\i  "sv^ 
cessandum,    aut  sine  quo   vivi   non    possit,    m\>  ^^^i^   ^^ 
non  bene  rivatur,  ant  quod  non  possit  px6b.Ti\>e>T\  c^v>ml  ^-^- 


90  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

FeSt.  p.  162^^  6  necessarium  —  fiat.     cf.  Paul.p,  163,  14.   Schoh 

in  Lucan.  2,  5. 
3  prohibere 

10  [16] 

Opillus    Aurelius    nuscitiones    esse    [ait]    caecitudines 

nocturnas. 

Fest.  p.  173*,  23  nuscitiosum  Ateius  Philologus  [fr.  4] ;  at 
OpiUus  —  noctumas;  Aelius  Stilo  [fr.  24].  Aurdium  sectmtu/r 
Varro  Discipl.  VIII  fr.  219.  Plin  n.  h.  28, 170.  Non.  p.  135,  9. 
Isid,  or.  10,  164.    Ulpian.  dig.  21,  1,  10,  1.    GGL  V  643,  67. 

1  Popilius        nusciciones 

11  [11] 

dicta  [praefica]^  ut  Aurelius  scribit,  ab  luco  quae  con- 
duceretur,  quae  ante  domum  mortui  laudis  eius  caneret. 

Varro  de  1.  L.  7,  70  in  Truculento  [495] :  ^sine  virtute  ar- 
gutum  civem  mihi  habeam  pro  praefica  dicta  —  caneret.  —  qui- 
bus  testimonium  est  quod  f  fretum  [tritum  Buech.  facetum  Bibh.] 
est  Naevii  [II  v.  129  Bibb.^]:  ^haec  quidem  hercle,  opinor, 
praefica  est;  nam  mortuum  collaudat'.  Claudius  [fr.  8].  Paul. 
Fest.  p.  223,  16  praeficae  dicuntur  mulieres  ad  lamentandum 
mortuum  conductae,  quae  dant  ceteris  modum  plangendi,  quasi 
in  hoc  ipsum  praefectae.  Naevius:  ^haec  —  coUaudat'.  cf.  Non. 
p.  66,  27.    CGL  II 156,  35.    V  324,  65. 

1  ad  luctum  Turnebus;  cf.  Dion.  H.  4,  15 

12  [17] 

querque<^ram  febrem  —  Aurelius^  Opillus  frigidam 
a<(it  dici  et  cum  tremore  iactan^tem. 

Fest.  p.  257^,  24  querque^ram  febrem  gravem  et  mag^nam 
quidam  <^a^  querc<^u  dictam  volunt,  quod  id  genus^  arboris, 
cum  gra<^ve  sit  ac  durum,  tum  etiam  in^  ingentem  evada<^t 
amplitudinem.  AureUus  autem^  OpiUus  —  ^iactan^tem.  Santra 
[fr.  12].    cf  Paul.  p.  256, 11. 259, 1.    CGLII 591, 4.  IV 158, 10. 

1  sq.  suppletum  ex  Paulo  2  cum  horrore  tremen^tem 

vg,:  immutavi  ex  Paulo  et  Lucilio  {cf.  ad  Santr.  l.  c.) 

13  [21] 

(sanates^  —  <^Ser.)>   Sulpicius   ^Rufus    [fr.  9]    .... 

y    et    Opillus    <^A.\ire\\vxa  \\.'a.   ^^t^ant^ 

djoi    inferio^ris    superiorisque    loci    aocio^^    ^s^  'XL^xaX.^ 


Aurelius  Opillus  91 

supra  Bomain  aliosque  qui  cum^  populo  Tibur<(ti  coniura- 

verant  in  agro^  Tiburti,  ide<mque  in  foedus  et  alios  quos- 

dam  infe^riorisque  loc^i  populos  receperant^. 

Fest.  p.  321^,  8  ^^sanates  quasi  8ana)>ti  appella<[ti ,  id  est 
sanatae  mentis.  Ser.^  Stdpicias  —  <^receperant.  hinc^  in  Xn  [1,  55.] : 
'nex<i  mancipique  cum  p.  R.  idem^  forti  sanati^sque  supra 
infraque  ius  esto^,  id  est  bonor<(um  et  in  fidem  receptorum^  — . 
Cincius  \fr.  13]  —  Valerius  [fr.  1].  cf.  Fest.  p.  348\  10.  Paul 
p.  349,  10.     Gell.  16,  10,  8. 

Isq.  mppl.  Huschke 

14  [20] 

sedum,    alii    sadum,    appellant   herbam,    quam   Opillus 

Aurelius  sesuvium  vocari  ait  eamque  in  tegulis  seri. 

Fest.  p.  343^,  25  sedum  —  seri,  ncc  quam  ob  rem  id  fiat  in- 
dicat.    cf.  CGL  II 181,  34.  44. 

15  [9] 

scruppidam  Aurelius  scribit  ab  scauripeda. 

Varro  de  l.  L.  7,  65  ibidem  [Plaut,  Nervol  fr.  7  L.  cf. 
GeU.  3,  3,  6\:  ^f  scraties  ruppe  ides  rittabillae  tantulae  [Gell.: 
Bcrattae  scrupedae  strittivillae  sordidae]'.  ab  excreando  scraties 
siccas  significat.  Bcruppidam  —  scauripeda,  luventius  [fr.  1],  Va- 
lerius  [fr.  2].  cf  Non,  p.  169,  9.  CGL  IV  565,  7,  V  482,  54. 
578,  13.  631,  32, 

scrupipedam  OMus.  scruppedam  Skutsch,  Berh  phil.  W. 
1895,  269        auscauripeda:  em.  Bothe 

16  il9\ 
spirillum  vocari  ait   Opillus  Aurelius   caprae   barbam. 

Fest.  p.  330^,  33  spiriUum  —  barbam.     cf  Paul.  p.  331,  12. 

barbaram 

17  [deesf] 

soloecismum    latine    nostri    dixerunt,    ut    ait    Aurelius 

Opillus,  stribliginem. 

exc.   ex  comm.  Bon.  CGK  V  328,  8  boI.  —  stribi.    Diom. 
p.  453,  28   soloecismus  —  latine   a  quibusdam  stribiligo  aij- 
pellatur.    cf  Sinn.  Cap.  ad  fr.  2.    Schlepps,  de  8o1.oec\mo  ^At- 
ge9d09\  1873). 

2  opilVa  rubiginem 


92  Grammaticae  antevanonianae  firagmenta 

18  [10] 

stribula,  ut  Opillus  scribit,  circum  coxendices  sunt  bovis. 

Varro  de  l.  L.  7,  67  in  f  Cesistione  [Cacistione  RitsM: 
PlatU.  fr.  1 L.] :  ^dia  stribnla  [distribnla  Flor. :  em.  Buech.']  aut 
de  lumbo  obscena  viscera'  gtriboia  —  boyis;  id  Graecum  est  ab 
eius  loci  yersura.  hoc  veriloquium  facilius  Varroni  vel  eius 
auctori  ab  OpiUo  diverso  trilmas,  cum  Graecam  originationem 
vn  paumlis  quidem  reliquiis  hic  non  hdbeai. 

coxa  indices  Flor.         vobis:  em.  Scioppius 

19  [J27] 

tanne  eo  usque,  ut  Aelius  Stilo  [fr.  38]  et  Opillus 
Aurelius  interpretantur. 

Fest.  p.  359^,  26  tanne  —  interpretantur.    cf.  ad  Ael.  StU.  l.  C. 

20  [22] 

<^tesca)>  —  Op<(illus  Aure)>lius  loca  consecrata  ad 
<^augurandum  scrip^sit. 

Fest.  p.  356*^  14  ^tesca  Aelius  ai^t  [fr.  75] ;  Op<^maa  autem 
Aure^Uus  —  <^crip>8it.  cf.  Fest.  ibid.  scq.  Isid.  or.  15y  12,3.  CGL 
II 197,  47.    IV  291,  38. 

suppletum  ex  Paulo 

21  [25] 

Opillus  Aure<(lius  scripsit  moll^em  pulvillum,  quem  in 
<^collo  habent,  ne  l^aedat,  tomicem  vo<(cari^. 

Fest.  p.  356\  3  <[tomice8  Graeco^  nomine  appeilantur  <e 
cannabo  impolito^  et  sparto  leviter  tortae  ^restes,  ex  quibus 
funes^  fiunt.  Lucilius  [1324  Ma.]:  'vidimus  <[vinctum  tomice 
cann^abina'.    OpiUns  —  vo^cari^. 

suppletum  ex  Paulo 

22  [28] 

valgos   Opillus  Aurelius   aliique    complures   aiunt   dici. 
qui  diversas  suras  habeant. 

Fest.  p.  375^,  15  vaigoa  —  habeant.   Plautus  in  milite  glorio&o 

fP^J  [qni  taloB  vitiosos]   ^maiorem  partem  videas  valgis  savi^! 

[Bavis  cod.y  et  in  Sitellitergo  [fr.  2  L."\  '-^  ^\»  ^^  laSci  VsaSsBoS 

^s  pueroB  pari&t   postea  /  aut   varum  avit  n«\^qdbi  w&»  waf 


AureliuB  Opillus  93 

pemem  aut  paetum  aut  brocchum  filium'.  Faul.  p.  374,  5 
valgos  Aurelius  intellegi  vult  qui  diversas  suras  habent.  cf. 
Non.  p.  25,  8.    CGL  II 432,  32.    IV  188,  37.    V  651,  53. 

23  [8] 

vesperugo    stella    quae    vespere    oritur,    a    quo    eam 
OpiUus  scribit  vesperum. 

Varro  de  l,  L.  7, 50  apud  Flautum  [Amph.  275] :  'nec  iugulae 
[ita  Plaut:  neque  iugula  Varro]  neque  vesperugo  neque  ver- 
giliae  occidunt'  —  Tesperago  —  Yespermn;  itaque  dicitur  alter 
vesper  adest,  quem  dicunt  Graeci  duaTtBQiov.  Paul.  Fest. 
p.  368, 16  vesperugo  vesper  stella.  Plautus :  'nec  vesperugo  nec 
vergiliae  occidunt'.  cf.  Varro  ihid.  6,  6.  Suet.  prat.  p.  159  B. 
Censor.  d.  n.  24,  4. 

24  [32] 

Opillus    veterinam    dici    vult    quasi     venterinam    vel 

uterinam,  quod  ad  ventrem  onus  religatum  gerat. 

Paul.  Fest.  p.  369,  12  OpiUus  —  gerat.    cf.  supra  Cato  fr.  17. 

1  venter-  vg.  veter-  Monac.  vater-  Guelf.  velut  uter- 
Guelf.   vel  veter-  Monac:  em.  vg. 

25  [23] 

Alexander  et  Teucer  dici  debet,  sed  et  Alexandrus  et 

Teucrus  dici   possunt,   ut  Vergilius  Teucrus   et   Euandrus, 

secundum  illam   scilicet  rationem,    qua  nomina  Graeca  in 

og  exeimtia  latine  in  us  exire  Aurelio  placet. 

Char.  p.  83,  30  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  49,  17  B.)  Aiexander 
—  placet.  contra  quam  tamen  regulam  qui  a  Graecis  &yQ6s 
idem  a  nobis  ager  dicitur;  ideoque  et  in  his  et  <^in^  ceteris 
ante  omnia  consuetudo  sequenda  est.  cf.  Plin.  ibid.  p.  50,  3  B, 
Char.  p.  122,  3.  4. 

25^  [deest] 

ut  [ait]  inquit  Aurelius  Opillus,  Graeca  nomina  og 
syllaba  finita  latine  us  <^debent^  terminari. 

Char.  p.  128,  1  Euandrus  Maro,  quod  ut  —  terminari;  usus 
tamen  Euander. 

1  ait  om.  edit.  princ.,  seclusi;  cf.  de  'ocrbo  ^wqjnJiW    CSVvaT 
/^-  Z^t?,  10.  ^JSl,  9       2  debent  add.  Keil 


94  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

DUBIA 

26  [24\ 

ab    his    Gallos    adortos    ex    insidiis    plurimos 

necatos 

Prisc.  p.  381^  8  Aurelius:  ab  his  —  necatos,  adortoB  itpovsv- 
d^ivtag.    cf.  Osann  l.  c.  p.  196  et  contra  Hertz  ad  locum  Prisc. 

27  \29\ 

Fest.  p.  317\  22  =  Ad.  StUo  fr.  70 

28   \dee8{\ 

significatione  [participia  etnomina  eiusdemvocis  diffenmt\j 

quia,  quando  nomen  est,  creaturam  sive  personam  honiinis 

significat  qualis  sit,  ut  sapiens;  quando  vero  participium, 

Opillius  ostendit,  quid  agit  aut  patitur  in  praesenti  vel  in 

5   praeterito  vel  in  futuro. 

Anecd.  H.  p.  75,  30  memento  tamen  participiomm  et  no- 
minum  eiusdem  vocis  quinque  modis  differre,  eignificatione  con- 
paratione  servitute  declinatione  tempore;  sigiiificatione  —  fatazo. 
JBmcheler  monente  haec  in  dubium  revocanda  esse  mihi  persuasi; 
ne  enim  de  nimis  incerta  fide  auctoris  dicam,  sententia  fert  ut 
facillimam  mutationem  ^Opillius*  in  ^opus  illius^  faciamtis. 

4  <ut>  Op.  Hagen        <^ali^quid  idem 

FALSA 
29  \31\ 

manues  Aurelius  significare  ait  bonos. 

Paul.  Fest.p.  147, 13  manues  —  bonos.  haec  rcspondcnt  glossue 
Festip.  146^,  20  (=  Ael.  Stil.  fr.  1),  de  quihus  cf.  Beitzenstein, 
Verr.  Forsch.  p.  90  adn.  2. 

30  \7\ 
Fest  p.  182^,  32  (ordinariimi  hominem)  =  Oppius  fr.  1 

31  \18\ 
Fest.  p.  274^,  16  (ratitum  quadrantem)  =  Oppius  fr.2 

32  [4\ 
Marcion    Zmjrrnaeus  —  rumpi    swAo^exidr^^s    marinas 
sputo  tradit,  item  rubetas  aliasque  xams^  0^\>a&  ^w^^^j^fc^^' 


f 


Aurelius  Opillus.     Ser.  Clodius  95 

Plin.  n.  h.  28,  38  Marcion  —  serpentes. 

2  opilius  fort.  Paris.  Lat.  6797  Ofilius  rell.,  tU  in  indice 
lib.  XXVIII 

praeterea  OpiUo  liber  ^de  silvestribus  arhortbus^  Oppii  (Macrob. 
3,  18,  7.  19,  4)  arbitrario  trtbutus  est.  OpiUi  quidem  eum  esse 
nuper  rursus  affirmavit  Peter,  hist.  Rom.  reU.  (Lips.  1906) 
p.  LXIV. 


SEE.  CLODIUS 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  ^Ser,  Claudiu^  (Clodiusy  Cic.  Suet  (ex  Varr.)  Plin.  (ex 
yarr.)  GeU.;  ^Claudius^  Varro  semper,  GeU.  (ex  Varr.);  ^Clodius^ 
Semus,    de  agnomine  Scriba  cf.  praef.  ad  commentarios. 

2.  Suet.  de  gramm.  2  (ex  Varrone)  gener  Aelii  Ser.  Clo- 
dius,  —  eques  Romanus  multique  ac  varii  et  in  doctrina  et 
in  re  publica  usus.    cf.  Varro  apud  Plin.  n.  h.  25,  24. 

3.  Clodius  anno  fere  694/60  mortuus  est  (test.  5)  aetatCj 
opinor,  ingravescenti ,  si  quidem  iuxta  Aelium  socerum  artis 
grammaticae  auctor  a  Suetonio  depingitu/r  (test.  6). 

4.  Suet.  de  gramm.  3  (ex  Varrone)  Servius,  cum  librum 
Boceri  nondum  editum  fraude  intercepisset  et  ob  hoc  repu- 
diatus  pudore  ac  taedio  secessisset  ab  urbe,  in  podagrae  mor- 
bam  incidit;  cuius  inpatiens  veneno  sibi  perunxit  pedes  et 
enecuit  ita,  ut  parte  ea  corporis  quasi  praemortua  viveret. 
c/".  Varro  apud  Plin.  l.  c. 

5.  Cic  ad  Att.  1,  20,  7  [a.  694/60]  L.  Papirius  Paetus  vir 
bonus  amatorque  noster  mihi  libros  eos,  quos  Ser.  Claudius 
leliquit,  donavit.  —  et  Graecis  iis  libris,  quos  suspicor,  ei 
Latjnis,  quos  scio  illum  reliquisse,  mihi  vehementer  opus  est. 
*rf.  ibid.  2,  1,  12  [eiitsdem  anni]  Paetus,  ut  antea  ad  te  scripsi, 
omiies  libros,  quos  frater  saus  reliquisset,  mihi  donavit.  — 
cam  Graecos  tum  vero  diligenter  Latinos  ut  conserves  velim. 

6.  Suet.  de  gramm.  2  (ex  Varrone)  =  Ael.  Stil.  test.  13. 
^.  ad  fam.  9,  16,  4  [a.  708/46  ad  Papirium  Paeturn]  Servius 
l^ter  tuuB,  quem  litteratissimum  foisse  iudico,  facile  diceret: 
bic  versus  Plauti  non  est,  hic  est',  quod  tritas  aures  haberet 
i^otandis  generibus  poetarum  et  consuetudine  legendi. 

SCRIPTORUM 

.     7.  GeU.  3,8,1  =  Vairo  de  comoed.  Plaut.  I  fr.88  Vde 
^ndieiff  J>lautino) 


96  Grammaticae  anteyanonianae  fragmenta 

8.  de  commentariis  cf.  in  fragmeniis.  de  Plauto  a  Servio 
reeognito  arhitrario  statuit  Bergk^  Beitr.  z.  Lat.  Gramm.  {HaUe  1870) 
p.  124.    cf  etiam  Lampad.  ad  test.  4  p.  21. 


Clodii  reliquias  coUegerunt  van  Heusde,  de  L.  Ael.  Stil. 
(Utr.  1839)  p.  82 sq.  Egger,  Lat.  serm.  vet.  rell.  sel.  {Paris  1843) 
p.  14  sq.,  cuius  posterioris  numeros  indusos  nostris  adiedmus. 
cf.  Goetz,  Pauly-Wiss.  BE  4,  65/11. 


B.  FRAGMENTA 

COMMENTARIORUM 

quis  Clodius  Scnba  Servii  {estne  corruptum  hoc  agnomen?) 
sitf  post  Merkel  {prol.  Ov.  fast.  p.  LXVI)  saepius  duhitaium 
est;  cf.  tamen  Wissowa  in  BE  4  s.  v.  ^Clodius  Tuscus"*  et  infra 
fr.  2.    ex  eius  commentariis  glossae  Varronis  sine  duhio  fluxerunt. 

1  [deest^ 

lib.  IV.     fomenta   taleae    excisae   ex    arboribus. 

Serv.  Dan.  Aen.  1,  176  sane  fomites  sunt  assulae  quae  ab 
arboribus  cadunt  quando  inciduntur,  quod  foveant  ignem.  Clo- 
dius  Scriba  commentariorum  IV:  fomenta  —  arboribus.  cf.  CGL 
IV  78,  16. 

2  [deest^ 

lfomenta\    astulae     ambustae,     ligna     cavata    a 

fungis  nomine  excepto. 

Serv.  Dan.  ibid.  item  alio  loco:  astuiae  —  excepto.  Isid.  or, 
17,  6,  26  hastula  a  tollendo  nuncupata  — .  fomes  est  hastiila, 
quae  ab  arboribus  excutitur  recisione,  aut  hastulae  ambustae 
aut  ligna  cavata  a  fungis  nomine  accepto,  quod  ita  capiat 
ignem.  de  quo  Vergilius  [Aen.  1,  180"] :  ^rapuitque  in  fomite 
flammam'.  cf.  id.  iMd.  17,  10,  18.  haec  eadem  Opilli  sententia 
est  {OpiU.  fr.  6);  aUera  autem  Clodii  explicatio  {fr.  1)  apud 
Verrium  rursus  iuxta  sententiam  OpilH  {ibid.)  reperitur,  ut  apud 
Varronem  uterque  coniungi  solet;  quo  in  genere  cf,  OpiU.  test  1- 
itaque  Clodium  ex  OpiUo  pendere  perspicitur. 

1  lignae  Paris.  <^aut)>  ligna  xccvatd  coni.  Thilo  *a  f.  n.  exc' 
ex  Isidoro  adsuta  esse  ratus 

3  [deest\ 
insinuem,  intro  eam  peuitu^ 


Servius  Clodius  97 

Serv.  Dan.  Aen,  2,  229  insinuat  pro  insinuatur.  ClodiuB 
Scriba  commQntariorum :  ins.  —  pemtus.    c/.  Non.  p,  58.  16, 

insinuem  ut  Paris. 

Nerio    dictum   quasi  Neirio,   hoc   est  sine   ira  et  cum 

placiditate,  ut  eo  nomine  mitem  tranquillumque  fieri  Martem 

precemur.  • 

GeU.  13, 23,  19  in  commentario  quodam  Servii  Claudii 
scriptum  inyenimus,  Xeno  —  precemor;  ne  enim  particula,  ut 
apud  Graecos,  ita  plerumque  in  Latina  quoque  lingua  priva- 
tiva  est.  cf.  Lyd.  de  mag.  1,  42.  an  haec  de  ^ne^  particula 
Servii  sint  dubium  est. 

5   [deesi] 

yasta,  inania  magna 

Serv.  Dan.  Aen.  1,  52  sane  vasto  pro  desolato  veteres 
ponebant.  —  ponebant  et  pro  magno.  Clodius  commentario- 
rum:  v.  i.  m.    cf.  Non,  415,  9,    CGL  IV  576,  60. 

mCERTAE  SEDIS 

Claudius  scribit  axitiosas  demonstrari  consupplicatrices, 

ab  agendo  axitiosas:  ut  ab  una  faciendo  factiosae,  sic  ab 

una  agendo  axitiosae  dictae. 

Varro  de  l.  L.  7,  66  in  Astraba  [astriba  Flor. :  fr.  2  L.] : 
'axitiosae  [ac  sitiose  F]  annonam  caram  e  vili  concinnant 
viria'.  ideo  in  Sitellitergo  idem  ait  [fr.  IL.]:  'A.  mulier  est, 
nxorculavit.  B.  ego  novi,  scio  axitiosa  /  quam  sit  [ac  sitio 
aqoam  sic:  em.  SchoellY-  ciaudius  —  dictae.  PauL  Fest.  p.  3,  3 
axitiosi  factiosi  dicebantur,  cum  plures  una  quid  agerent  fa- 
cerentque.  axit  autem  dixisse  antiquos  pro  egerit,  manifestmn 
est;  nnde  axites  mulieres  sive  viri  [dii  codd.:  em.  Scdl.]  dice- 
bantur  una  agentes.  cf.  CGL  V  6,  32.  440,  27.  561,  19.  Goetz, 
Arch.  f.  Lat.  Lex.  2,  339.    Marx,  Bh.  Mus.  41,  551  sq. 

3  axit.    scripsi:  actiosae 

7  [5] 
delicuum  —  Claudius  ab  eliquato. 
Vafro  de  l  L.  7,  106  in  Casina  \20^\  —  kxjLr^voA  ^cf^-^5s» 

daUcnnm  [fr.  5],    ClAudiua  ab  el. 
GnmmMticae  Somanae  fragmenta,    ed.  Fusaiow  1 


98  Grammaticae  actCTazTOiiiaiube  frmgmenta 

8  [4] 

Clandins  scribit:  qnae  praeficeretnr  ancillis, 
quem  ad  modum  lamentarentnr,  praefica  est  dicta. 

Varro  de  1.  L.  7, 70  in  Trucnlento  [490].  —  AnielinB  [fr.  11]; 
iiMdiM  —  dieta.  ntnmique  ottendit  a  praefectione  pimeficam 
di^am. 

FALSA 

9[1] 

Gdl.  17,  21,  45  =  Porcius  lAc.  fr.  1,  ubi  corruptum  codd. 
verbum  ^seruius^  non  nulU  recipienies  Servium  Oodium  significatum 
esse  Lernchio  coneesserunt 

quod  Egger  (fr.  6)  addit  locum  Fs-Apul.  de  orih.  p.  90  Os. 
memoria  iam  dignum  vix  est.  ne  quid  desit  cf.  Non.  p.  535^  19 
et  de  hoc  loco  Peter,  hist.  Rom.  reU.  (Lips.  1906)  p.  CVIU. 


M.  ANTONIUS  GNIPHO 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  *M.  Antonius  Gnipho^  Suet.,  omisso  pi'aenomine  Suet. 
QtUnt.  Macroh.,  'Gnipho^  Char.  Schol.  Bem.  Anon.  expos.  in  Verg. 

2.  Suet.  de  gramm.  7  M.  Antonius  Gnipho,  ingenuns  in 
Gallia  natuB  sed  exposituB,  a  nutritore  suo  manumiBsus  insti- 
tutuBque  Alexandriae  (^et^  quidem,  ut  aliqui  tradunt,  in  con- 
tubernio  Dionysi  ScythobrachioniB,  quod  equidem  non  temere 
crediderim,  cum  temporum  ratio  vix  congmat).  de  hoc  con^ 
tubernio  cf.  Susemihl,  Ghriech.  Litt.  d.  Alex.  Z.  2  (ipxf.  1892) 
p.  47  adn.  Vahlen,  praef.  ad  Enn.*  p.  XVIIl  adn.  4.  Grnipho, 
qui  annum  aetatis  quinquagesimum  non  excessit  (test.  4)  et  Ci- 
ceronem  praetorem  docuit  [a.  688/66],  ante  a.  638/116  naius 
esse  non  potest  (de  mifMere  docendi  et  discipulis  cf.  De  lud.  litt. 

fiupra);  neqi^e  eius  annus  natalis  ah  hoc  longius  recedit^  cum 
_M  Afetum  JPhilologum  {cf.  ad  hunc  test.  3^  ct  Cae%aTem  igiMieflrum 


M.  AntoniuB  Gnipho  99 

3.  Suet.  ibid.  M.  Antonius  Gnipho  —  fuisse  dicitur  ingenii 
magni,  memoriae  Bingularis,  nec  minus  graece  quam  latine 
doctus,  praeterea  comi  facilique  natura.    cf.  De  lud.  litt.  l.  c. 

SCBIPTORUM 

4.  Suet.  ihid.  M.  Antonius  Gnipbo  —  scripsit  multa,  quam- 
vis  annum  aetatis  quinquagesimum  non  ezcesserit.  etsi  Ateius 
Philologus  [fr.  10]  duo  tantum  volumina  de  Latino  sermone 
reliquisse  exun  tradit;  nam  cetera  scripta  discipulorum  eius 
esse,  non  ipsius,  in  quibus  et  suum  alicubi  reperiri  nomen  ut 
hoc  *  ♦  hiic  pertinere  videniur  praecepta  analogiae  fr.  4.  alia 
de  scriptis  infra. 

cf  Goetz,  Pauly-Wiss.  EE  1,  2618 


B.  FRAGMENTA 

COMMENTARn  ENNH 

Gniphonem  JEnnii  annales  explanavisse  ex  fr.  1  Buscheler 
collegit  {Bh.  Mus.  36.  1881  p.  333  sq.);  nam  quod  alii  de  Gni- 
phone  quodam  a  M.  Antonio  diverso  Vergiliano  interprete  cogi- 
taveruMt,  omni  fimdam^nto  caret.  hu>c,  ut  videtu/r,  spectant  fr.  2.  3. 


Gnipho     eommentatur     annalium    libro    decimo    hanc 

arborem  \ac(mthum\  in  insula  Cercina  regionis  Africae  esse 

opportunam  tincturae,    quae   in   floris  sui   colorem   lanam 

tinguat,  unde  yestis  acanthia  appellatur. 

Schol.  Bern.  georg.  2,  119  Acanthi.  Gnipho  —  appeiiatur.  apud 
JEnnium  {ann.  330  F.*)  wrhs  Acanthus  memorata  esse  videtur 
{Buech.  ihid.  p.  334).  Anon.  hrev.  expos.  in  Verg.  ad  l.  c.  acanthi, 
de  qua  Gnipho  scripsit,  quo  in  flore  tincta  vestis  acanthia  di- 
citur.    cf.  Varro  {ex  JEpicado)  apud  Serv.  Dan.  Aen.  1,  649. 

1  Gnifo  commentator  a.  lib.  X   —   esse   dicit   oport. 

cod.  alter 

mCERTAE  SEDIS 


Antonius  Gnipho  —  Salios   Hercuii   4.ato^   ^rcci^^^  ^ 
eo  Yolumine,  quo  disputat  quid  sit  festra,  qvio^  ^^^  o^voasi 


100  Grammaiiicae  antevanonianae  fragmenta 

minusculum    in    sacrario,    quo    verbo    etiam    Emiius    usus 

est  [inc.  29  F.^.' 

Macroh.  3,  12,  8  Antonius  Gnipho  [cf.  Dc  lud.  ItU.  supro] 
—  U8U8  est.  hnec  ad  Ennii  commentariwm  redire  puto.  de  HercuJe 
a  Saliis  culto  cf.  Maurenbrecher,  carm.  sal.  rell.  p.  329  sq.  de 
festra  Paul.  Fest.  p.  91,  5  festram  antiqui  dicebant  quam  nos 
fenestram.    CGL  V  23,  1.  70,  20.    105,  1. 

1  antoninus  Paris.  onipho  Paris.  cnipho  Bamh.  2  feste 
Barnb.        hostia  minusculu  Paris.   hostiu  munusculum  Bamh. 

3 

mox  —  Gnipho  pro  cito  significare  ait. 

Cha/r.  p.  205,  1  mox  Maro  georgicon  I  [24']  ^tuque  adeo 
quem  mox  quae  sint  habitura  deorum  /  concuia  incertum  est', 
ubi  Gnipho  —  ait.  alii  paulo  post.  de  singulari  'uhi^  particulae 
usurpatione  opud  Char.  cf.  Bitschl,  Parerg.  p.  363,  licehitque  hoc 
loco  Ennium  ru/rsus  a  Gnxphone  eocplanatum  esse  (cf.  ann.  86  V.*) 
concedere.  ceteroqui  cf  Fest.  p.  261^,11.  Paul.  p.  260,2.  CGL 
II 131,  5.    IV  118,  16.    538,  51. 

Gnifo  cod. 

4 

Antonius  Gnipho  —  robur  quidem  et  ebur  atque  etiam 

marmur  fatetur  esse,  verum  fieri  vult  ex  his  robura  ebura 

marmura. 

Quint.  1,  6,  22  ebur  et  robur,  ita  dicta  ac  scripta  sunimis 
auctoribus,  in  o  litteram  secundae  syllabae  transferunt,  quia 
sit  roboris  et  eboris,  sulpur  autem  et  guttur  u  litteram  in  ge- 
netivo  servent;  ideoque  iecur  etiam  et  femur  controversiam 
fecerunt.  quod  non  minus  est  licentiosum  quam  si  sulpuri  et 
gutturi  subicerent  in  genetivo  litteram  o  mediam,  quia  esset 

eboris  et  roboris;  sicut  Antonius  Onipho,  qui  robur  —  mannura. 

1  Gnifo  Amhros. 


DUBIUM 

5 

Fest.    p.    274^,  21     (de    ratUo    triente)    =    Anton. 
J^anur^.  fr.  J2 

estne  Grntpho  is  M.  Anioniu&y  qwem  Sero.  I>«n..  Aw.  ISi,^^^ 
*^  Sblm.  coHect.  3,  11  memorant? 


Gniplio.    Pompilius  Andronicus.    Sex.  Ennius        101 

M.  POMPILIUS  ANDEONICUS 

TESTIMONIUM 

Suet  de  granm.  8     M.  Pompilius  Andronicus  natione 

Syrus    studio   Epicureae    sectae    desidiosior  in   professione 

grammatica    habebatur     minusque     idoneus    ad    tuendam 

scholam.     itaque    cum    se    in    urbe    non    solum    Antonio 

Gniphoni  sed  ceteris   etiam   deterioribus   postponi  videret,  3 

Cumas   transiit  ibique   in  otio   vixit  et  multa    composuit; 

verum  adeo  inops  atque  egens,  ut  coactus  sit  praecipuum 

illud  opusculum  suum  annalium  Ennii  elenchorum  sedecim 

milibus    nummum    cuidam    vendere,    quos    libros   Orbilius 

suppressos  redemisse  se  dicit  vulgandosque  curasse  nomine  lo 

auctoris. 

Andronid  aetatem  in  tempora  Sullana  incidere  patet.  de 
libro  ^Annalium  Ennii  elenchorum^  cf.  Vahlen,  praef.  ad 
Enn.  p.  XXIX*.  de  studiis  Epictireis  cf.  Zeller,  Phil.  d. 
Griech.  3,  1  {Lpz.  1880)  p.  375  et  ThGomperz,  Wien.  Stud.  2 
(1880)  p.  139. 

1  Marcus  varii  codd.  8  opus  cui  titulum  coni.  OJahn 

Enni  Vatic,        10  volgandosq;   Vatic. 

SEX.  ENNIUS 

A.  TESTIMONIA 

1.  Suet.  de  gramm.  1  quod  non  nulli  tradunt  duos  libros 
de  litteris  syllabisque,  item  de  metris  ab  eodem  Ennio 
[poetd]  editos,  iure  arguit  L.  Cotta  non  poetae  sed  posterioris  Ennii 
esse,  cuius  etiam  de  augurandi  disciplinavoluminaferantur. 

utrum  hic  Ennius  umquam  fuerit  an  non,  magna  est  con- 
troversia,  atque  plerique,  praesertim  recentiores,  negant  (cf.  de 
diversis  sententiis  FroeMe,  Fleck.  Jahrhh.  suppl.  18.  1891  p.  594 
et  Weinberger,  Fhilol.  63.  1904  p.  633  sq.).  ego  quidem  ne  rur- 
»us  de  re  saiis  singulari  dicam,  ut  dlii  ita  sentiant^  antv 
quissimum  Ennium  libros  grammaticos  de  littcTatwa  e^  ^^  m«\«^» 
praeter  augt^randi  disciplinam  scripsisse,  •w/num  •premenrv^^ww^ 
pu^.'  nam  cum  Ennim  quidam  luxta  Enniim  po€tam  "b^  ^*^^' 


102  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

ditits  sit  {test.  2.  fr.  1),  ea  ratione  ut  aliquod  inter  eo8  dis- 
eriminis  sigrnm  necessarium  esse  appareat,  utroque  in  loco  s 
litteram  superva^aneam  ante  ignotum  Ennium  reperimus;  unde 
quamvis  altero  loco  in  ^s  ennius*  ^Sinnius*  latere  vulgo  existi- 
metur,  mihi  suspido  oritur  s  notam  praenominis  esse  (—  Spurius, 
ut  iam  Marx  scripsit  ImcH.  carm.  rell.  1  p.  LVIII.  CXXX, 
aut  SextuB,  ut  ego  maluerim).  de  Sinnio  certe  valde  dubito 
(cf.  ad  hunc  test.  1).  quod  si  ita  est,  quando  quidem  iste 
JEnnius  fuerit  nescimus;  quem  hic  nos  collocavimus,  cum  L.  Cotta, 
qui  de  eo  memoriam  prodidit,  aequalis  Caesaris  esse  videoitur 
{cf  Suet.  lul  79). 

2.  Anecd.  Paris.  CGK  533,  3  =  Ael.  Stilo  tcst.  21 


B.  DUBIA  FRAGMENTA 


topper  fortasse  valet  in  Enni  et  Pacui  scriptis. 
apud  Ennium  est  \sc.  428  F.^]:  ^topper  quam  nemo 
melius  scit.'  Pacuvius  \y.  4:24Bihb.^\  Hoppertecum, 
sist  potestas,  faxsit;  sin  mecum  velit.'  at  in  anti- 
5  quissimis  scriptis  celeriter  ac  mature.  in  Odyssia 
vetere  [FFB  27  B^\  Hopper  facit  homones,  ut 
prius  fuerunt.'  \i})ld.  2S\  ^topper  citi  ad  aedis 
venimus  Circae,  /  simul  duona  coram  portant  ad 
navis.  /  milia  alia  in  isdem  inserinuntur.' 

Fest.  p.  352^,  4  topper  significare  ait  Artorius  [fr.  5].  s  en- 
nius  [=  Sex.  Ennius?   cf  supra  test.  1]  vero  sic:  topper  —  inseri- 

nuntur. 

1  Pacuvi  Urs.  4  sist  Bibb. :  sit  sin  Bibb. :  si  6  homo- 
nes  OMue.:  homines  ut  prius  Duentzer:  utrius  7  faerunt 
Buecheler:  -rint  8  coram  OMue.:  eorum  9  millia 


erumnam  Ennius   ait   per  e  solum   scribi  posse,    quod 
mentem  eruat,  et  per  a  et  e,  quod  maerorem  nutriat. 

Char.jO.  98^  12    erumnam    —   nutriat.     cf.  Paul.  Fest.  p.  24,  1. 

Oaper  de  verb.  dub. p.  109,  10.    Isid.  or.  10,  12.    cum  sonptura 
^^^s  ew  etj/mologia  pendeat   (cf.  Q.  EtiYiium  swpra  ft.  5  •!&.  ^, 


Sex.  Eniiius.    GorxieliuB  Epicadus  103 

hic  fortasse  veriloquium  Ennii  poetae  lcUet:  certe  alterum  En- 
nium  a  Charisio  sive  Bomano  {ex  Plinio?)  denotatum  esse, 
magnam  speciem  veri  non  hdbet.  cf.  Vahlen,  praef.  ad  Enn.^ 
p.  XCVIII. 

2  et  e  add.  exc.  Paris.        merorem  Neap. 


COKNELIUS  EPICADUS 

4..  TBSTIMONIA 


VITAE 


1.  ^Comelius  Epicadus''  Suet.  et  Victor.;  ceteroqui  ' Epi- 
cadus*.  Comeliwm  Illyrica  origine  fuisse  ex  cognomine  suspicari 
possumus  {Schulze,  Lat.  Eigenn.  p.  131  adn.  1). 

2.  Suet.  de  gramm.  12  uomelius  Epicadus  L.  Comelii  Sullae 
dictatoris  libertus  calatorque  in  sacerdotio  augurali  filio  quoque 
eius  Fausto  gratissimus  fuit;  quare  numquam  non  utriusque  se 
libertum  edidit. 

3.  de  Cornelii  disdplina  cf.  supra  De  lud.  litt.  de  bibliotheca 
Sullana  item  De  biblioth.  test.  3. 

4.  Arnob.  1,  59  aut  igitur  nuUa  est  culpa  indifferenter 
his  [generibus  nominum]  uti  et  frustra  nos  dicitis  soloecis- 
momm  obscenitate  deformes,  aut  si  certum  est  singula  quibus 
debeant  rationibus  explicari,  in  similibus  vitiis  vos  quoque  ver- 
samini,  quamvis  Epicados  onmes,  Caesellios  Yerrios  Scauros 
teneatis  et  Nisos. 

5  epicam  deos:  em.  Gelenius        ascauros:  em.  Sabaeus 

SCRIPTORUM 

5.  Suet.  de  gramm.  12  Comelius  Epicadus  —  libmm,  quem 
SuUa  novissimum  de  rebus  suis  imperfectum  reliqueratf  ipse 
supplevit.  cf.  Plut.  Sull.  37  et  de  hoc  hco  Peter,  hist.  Bom. 
rell.  1  p.  CCLXXVIL 

6.  ex  Macrob.  1,  11,  47  (nimc  de  sigillaribus  —  Epicadus 
refert  e.  q.  s.;  cf.  etiam  Serv.  Dan.  Aen.  1,  649  Varro  ita  refert: 
—  ait  —  esse  arbores  —  Epicadus  in  Sicilia  e.  q.  s.)  Peter,  ibid. 
adn.  1  conicit  Epicadum  librum  de  antiquitatibus  scripsisse. 
quod  autem  hoc  opus  putat  non  aliud  esse  ac  commentarios 
C.  Epidii  (=  Epicadi)  a  Plin.  n.  h.  17, 243  aUatos  {Bh.  Mus.  22. 
1867  p.  153)  audadus  est,    ceteroqui  cf.  fr.  S. 

7  lihri  grammatici  infra  memoranXm.    de  CorYieUo  "Saeroxi 
mierprete  cf.  infra  p.  105. 


104  Graminaticae  antevarronianae  fragmenta 

B.  FRAGMENTA 

DE  COGNOMTNIBUS 


Sibyllam    Epicadus    de    cognominibus    ait    appellatum 

qui  ex  [his]    SibuUinis   libris   primo   sacrum   fecit,    deinde 

Syllam;   qui  quod  flavo  et  compto   capillo   fuerit,   similes 

Syllae  sunt  appellati. 

Char.  p.  110,  3  (=  PUn.  dub.  serm.  p.  43,  16  B)  SibyUam  — 
appeiiati.  inde  effeminati  hodieque  in  ludo  syllae  dicuntur,  quos 
vulgo  imprudenter  populus  appellat.  ceterum  Psylli  sunt  in 
Africa  serpentibus  medentes,  sicut  in  Italia  Marsi.  de  JPlinii 
fonte  cf.  Miinzer^  Quellenkr.  d.  Ng.  d.  Pl.  p.  155.  ceteroqui  cf. 
Varro  fr.  368.  Plin.  n.  h.  7,  13.  Prisc.  p.  524,  2.  Macroh.  1, 
17,  27  bello  Punico  hi  ludi  [Apollinares]  ex  libris  Sibyllinis 
primum  sunt  instituti  suadente  Cornelio  Rufo  decemviro,  qui 
propterea  Sibylla  cognominatus  est  et  postea  corrupto  nomine 
primus  coepit  Sylla  vocitari. 

2  his  del.  Ketl       facit  3  Syllam  Fahridus:  syllabam 

fuerit  Fabricius:  -rint  cod.  fuit  Keil 

DE  METRIS 


hexameter  versus 

Victor.  p.  209,  9  hexameter  dicitur  an  hexametrus?  utrum- 
que  ut  Euander  et  Euandrus,  quorum  unum  venit  ex  Graeca 
enuntiatione ,  alterum  ex  Latina.  quippe  Comelius  Epicadus 
in  eo  libro,  quem  de  metris  scripsit,  hex.  inquit  yersus.  Audax 
exc.  p.  336,  28  Cornelius  Epicadus  in  eo  libro,  quem  de 
metris  scripsit,  hex.     inquit  vereus.    cf.  Aur.  Optll.  fr.  25.   25*. 

exametrum  Paris. 

DUBIDM 

3 

Comelius    et    Lutatius    [fr.  4]    scribunt    eum    locum 
[Curtium  lacmn]  esse  fulguritum  at  ex  S.  C.  septum  esse, 
id  quod  factum  est  a  Curtio  C0Tis\i\e,  e\3i  "M^,  Geiiucius  fuit 
coUega,   Curtium  appellatum. 


Epicadus.     Comelius.    Vergilius  105 

Varro  de  l.  L,  5^  148  in  foro  lacum  Curtium  a  Curtio  dic- 
tum  constat,  et  de  eo  triceps  historia;  nam  et  Frocilius  non 
idem  prodidit  quod  Piso,  nec  quod  is,  Cornelius  f  Stilo  secutus. 
a  Procilio  relatum  [/r.  1\  Piso  in  annalibus  scribit  \fr.  i\. 
Gomeiias  et  Lntatius  —  appeiiatmn.  Cornelium  alU  Stsennam,  Ept- 
cadum  alii  intellexerunt,  hi  quidem  de  libro  ^ antiquitatum*  cogi^ 
tantes  (test.  6;  cf.  Peter,  ibid.  CCLXXVII  adn.  1).  fortasse 
tam^n  in  ^Stilo^  'Sulla'  latet  atqu;e  ^secutus^  item  corruptum 
est,  si  quidem  orationis  concinnitas  fert  ut  iuxta  Cornelium  alter 
auctor,  sicut  posteriore  loco,  sit.  itaque  suspicari  possumus  ^et 
Catulus*  emendandum  esse  {nam  de  Lutatio  Catulo  altero  loco 
intellegendo  vix  duhito;  cf  ad  Lut.  Cat.  p.  122,  nec  non  apud 
Plut.  Mar.  25  Sullam  et  Catulum  auctores  simul  allatos),  quam- 
quam  Varronis  sermo  minim£  concinnus  esse  solet. 


COENELIUS 

quis  hic  Cm^nelius  fuerit  prorsus  incompertum  est.  sunt 
qui  L.  Cornelium  Sisennam  intellegant,  quippe  qui  Plauti  inter- 
pres  fuerit,  quod  falsum  est  (cf  Sisenn.  test.  3);  sunt  qui  Cor- 
nelivm  Balbtim  (vd.  ad-  hunc  infra),  de  quo  tamen  omnia  incerta; 
stmt  qui  Cornelium  JEpicadum,  et  hi  quidem  verisimilius ,  cum 
notum  grammaticum  huius  fere  aetatis  a  Varrone  denotatum 
esse  pateat  {cf  Epicad.  test.  4). 

PRAGMENTUM 

COMMENTARn  NAEVII 

apud  Naevium  [FPR  62  B^  'atque  prius  pariet 
lucusta  lucam  bovem':  in  Comelii  commentario  erat  ab 
Libycis  lucas. 

Varro  de  l.  L.  7 ,  39  apud  Naeyium  —  bovem.  luca  bos  ele- 
phans;  cur  ita  sit  dicta,  duobus  modis  inveni  scriptum.  nam 
et  in  Corneiii  —  lucas  et  in  Vcrgilii  [fr.  1]. 

2  lucustam  Flor. 


VERGILIUS 

aliunde   atque   ex  Varrone   hunc   .^TaeDii    inteTpTe\.%m  tv,w>b 
novimuSj  negiue  quis  ille  fuerit  dici  pot€8t.    aetati  tameu  CoT-tveVV-x 
sujperwris  coniunctus  fuit,  paulo^  ut  ridetur,  i^mior. 


106  Grammaticae  anteTarronianme  fragmenta 

FRAGMENTUM 

COMMENTABn  NAEVH 

apud  Naevium  [FPR  62  Bi\  *atque  prius  pariet  lucusta 

lucam  bovem':   —   in  Vergilii   [commentario]   ab   Lucanis 

lucas:  ab  eo  quod  nostri,  cum  maximam  quadripedem  quam 

ipsi  haberent  vocarent  bovem  et  in  Lucanis  Pyrrhi  bello 

5  primum  vidissent  apud  hostis  elephantos^  ideo  [non]  item 

quadripedes  comutas  (nam  quos  dentes  multi  dicunt  sunt 

comua),   Lucanam   bovem   quod  putabant,    Lucam  bovem 

appellassent. 

Varro  de  l.  L.  7 ,  39  apud  Kaeviam  —  boTem.    [secuntiM'  quae 
in  Comelii  fr,  scripta  smit]  in  Comelii  commentario  [fr.  i]  et 

in  Vergilii  ab  Lacanis  —  appellaasent     si  ab  Libja  dictae  essent  lucae, 

fortaBse  an  pantherae  qaoque  et  leones  non  Africae  bestiae  di- 
cerentur  sed  lucae,  neque  ursi  potius  Lucani  quam  luci.  quare 
ego  [ergo  Flor.]  arbikor  potius  lucas  ab  luce.  similiter  ac 
VergUim  Plin.  n.  h,  8,  16.  Isid.  or.  12,  2,  15.  cf.  Buecheler, 
Eh.  Mu8.  40,  149. 

2  virgilii  Flor.         4  pyrri  Flor.         6  ideo  scripsi:  idem 
non  seclusi        8  appellassent  Goth.  Havn.  appellasse  Flor.  vg. 


STABERIUS  EROS 

A.  TESTIMONIA 


VITAE 


1.  Suet.  de  gramm.  13  Staberius  Eros  natione  Thrax  emptus 
de  catasta  et  propter  litterarum  studium  manumissus. 

1    natione   Thrax   scripsi   {cf.  Suet.  ibid.  8.  18.  20  al%b%)i 

reros  nametra  herosno  metre 

hero    suo    metre      Vatic.   herosnametra   Leid.     eros   nametra 
Gudian.    Eros  (heros)  nametra  rell. 

2.  Plin.  n.  h.  35,  199  {ex  Varrone?  cf.  Miinzer,  Quellenkr. 
d.  Ng.  d.  Plin.  p.  148.  19T)  talem  [cretatis  pedibus  ut  ve- 
nnlem']  Publilium  <^Ant^iochium  mimicae  scaenae  conditorem  et 
astrologiae  consobrinum  eius  Manilium  Antiochium,  item  gram- 
maticae  Staberium  Erotem  eadem  nave  advectos  videre  proavi. 

^^c  /actutn  esse  a.  671/83,   'quo  una  cum  Sulla.  cx  Aiia  re- 
deunte  denuo    noXv  xi   cpvXov   in  XMrbem  adfluowfc^    ex  ^(Mi^^xywi^ 


Vergilius.    Staberius.    Hjpsicrates  107 

ihid.  (De  lud.  litt.  sttpra)  prohabiliter  collegit  Hillscher  l.  e. 
p.  366.  cum  autem  Staherius  M.  Itmium  Brutum  docuerit  (De 
lud.  liU.  ihid.),  qui  a.  675/79  vel  676/76  natus  esse  videtur 
(Nipperdey,  opusc,  301),  uUra  a.  fere  689/65  eum  vixisse  cer- 
tum  est. 

SCRIPTORUM 

3.  Fronto  p.  20  N.  =  Lampadio  test.  4  (de  Uhris  ad  cri- 
ticam  rationem  emendatis) 

B.  FRAGMENTUM 

DE  PROPORTIONE 

Quint.  1,  6,  3  analogia  praecipue,  quam  proxime  ex  Graeco 
transferentes  in  Latinum  proportionem  vocaverunt.  {cf.  Gell. 
2,  25,  1). 

non  esse  positiones  regulae,  a  quibus  inter- 
dum  analogia  calumniatur. 

Prisc.  p.  385,  1  Staberius  [staverius  codd.']  de  proportione 

[porportione  Vel  portione  COdd.J :   non  esse  —  calomniatur,    (Fvxoqpofv- 


HYPSICRATES 

de  Hypsicrate  nihil  aliud  certi  proditum  est  nisi  grammaticum 
fuisse,  qui  de  verhis  a  Graeds  a^ceptis  scripserit  ac  Varronis 
Cloatiique  Veri  auctor  fu>erit.  itaque  Sullanis  fere  temporibus 
grammatids  studiis  floruit.  utrum  unus  idemque  Amisenus  sit  qui 
de  rehus  gestis,  de  terrarum  situ,  de  picturis  scripsit  {cf  Straho, 
Diog.  Laert.,  Ps-Ludan.),  in  medio  relinquo. 

FRAGMENTA 


cohortem  in  villa  Hypsicrates  dicit  esse  graece  xoqzov 
apud  poetas  dictam. 

Varro  de  h  L.  5,  88  cohors  quae  in  villa,  quod  circa  eum 
locum  pecus  coerceretur,  tametsi  cohortem  —  dictam.  cf.  Isid. 
or.  15,  9,  1. 

1  ipaicratea  Flor.        cohorfcon  F:  cw.  Tiwmebxis 


108  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 


Cloatius  Verus  —  in  libro  quarto  [^verborum  a  Graecis 
tractorunC  fr,  i\  faenerator  inquit  appellatus  est  quasi 
(paivBqaxGiq  &.%o  xov  (palvscd^ai.  inl  x6  %QrjGx6x6QOV^  quo- 
niam  id  genus  hominum  speciem  ostentent  humanitatis  et 
5  commodi  esse  videantur  inopibus  nummos  desiderantibus, 
idque  dixisse  ait  Hypsicraten  quempiam  grammaticum, 
cuius  libri  sane  nobiles  sunt  super  his,  quae  a  Graecis 
accepta  sunt. 

Gell.  16,  12,  5  cioatiua  Verus  [fr.  2.  3.  4],  commode  haec  sane 
omnia  et  conducenter.  sed  in  libro  quarto  —  accepta  suxit.  sive  hoc 
autem  ipse  Cloatius  sive  nescio  quis  alius  nebulo  effativit^  ni- 
hil  potest  dici  insulsius.  —  M.  Varro  [de  serm.  Lat.  III  fr.  36]. 
sive  haec  GelUus  ab  ipso  Cloatio  sumpsit  (Mercklin,  Fleck.  Jahrbb. 
suppl.  3.  1860  p.  649;  Kretzschmer,  de  Gell.  font.  p.  9.  49),  sive 
a  Verrio  (Hosiu^^  praef.  ad  Gell.  p.  LIT),  neque  Cloatius  ex 
Varrone  pendere  videtur  neque  Varro  e  Cloatio;  quod  si  ita  est, 
Hypsicrati  vindicanda  etiam  sunt  guae  uterque  commu/nia  hahet, 
de  l.  L.  5,  102  =  Cloat.  fr.  5;  de  l.  Lat.  6,  96  {inc.  incert. 
libr.  14.)  =  aoat.  fr.  3. 

2  quasi  om.  Paris.    Voss.  Lat.  F  7  4  hominem  Paris, 

m.  1   Voss.  idem 

DUBIUM 

3 

Hippocrates  medicus  de  nomine  inventoris  id  [aurum] 
dictimi  putat,  quem  vocitatum  ait  Aurion. 

Paul.  Fest.  p.  8^  14  aurum  dictum  quia  praecipue  custo- 
ditur;  graece  enim  oj^slv  custodire  dicitur,  unde  et  thesaurum. 

Hippocrates  —  Aurion. 

1  Hypsicrates  pro  Hippocr.  em.  Scal.  Urs. 


Q.  COSCONIUS 

1.  quin  Q.  Cosconius  vitae    Terentii  idem  sit  ac  Cosconitis 

Varronis  de  l.  X.,  dubitari  non  potest;  nam  eius  memoria  ad 

eundem  auctorem  Varronem  redit  (cf  ad  hunc  fr.  301).    is  igitur 

ad  aetatem  antevarronianam  pertinet.    universe  cf.  Norden,  de 

Stt7.  Coscon.  Varr.  gramm.  cowimentatio  (^Grcif auiaWl  189ff\ ;  Gfoetg, 

J^auli/-Wtss,  BE  4,  1669111. 


Hjpsicrates.     Q.  Cosconius  109 

FRAGMENTA 

ACTIONUM 


Cosconius    in    actionibus    scribit    praetorem    accensum 

solitum    tum   esse    iubere,    ubi    ei   videbatur    horam    esse 

tertiam,  inclamare   horam  tertiam  esse   itemque   meridiem 

et  horam  nonam. 

Varro  de  l.  L.  6,  89  accenBuin  solitum  ciere  Boeotia  osten- 
dit,  quam  comoediam  A^qui^lii  esse  dicunt,  hoc  versu  [lOBihb.^] : 
'ubi  primum  accensus  clamarat  meridiem'.  hoc  idem  Cosconius 
in  actioiiibtis  —  nonam.  vocis  ^occensus*  eocplicatio  iurisperiU^  non 
grammatici  est,  natmaque  lihri  'actionum^  manifesta  est  {cf.  Hertz^ 
Fleck.  Jahrbh.  85.  1862  p.  52.  de  actionihus  scaenids  cogitave- 
rat  iniuria  Bitschl  op.  3,  256);  nam  quod  Reitzenstein  (Varro 
u.  loh.  V.  Euch.  p.  41)  'in  actionihu^s^  lihri  inscriptionem  non 
esse  contendit^  alienum  est. 

2  tum  secludit  Spengel 

INCERTAE  SEDIS 

quihus  ex  lihris  grammaticis  haec  manaverint  nescimus.  ad 
fr.  2  Reitzenstein  opus  ^de  verhis^  animo  fingit^  unde  alia  com- 
plura  Varro  hauserit  {ibid.  p.  38.  41.  82.  83  adn.). 


cum  verborum  declinatuum  genera  sint  quattuor,  unum 
quod  tempora   adsignificat  neque  habet  casus,    ut  ab  lego 
leges  lege,   alterum  quod  casus  habet  neque  tempora  ad- 
significat,  ut  ab  lego  lectio  et  lector,  tertium  quod  habet 
utnimque  et  tempora  et  casus,  ut  ab  lego  legens  lecturus,   5 
quartum  quod  neutrum  habet,  ut  ab  lego  lecte  ac  lectis- 
sime,    honmi   verborum   si  primigenia   sunt   ad   mille,    ut 
Cosconius  scribit,  ex  eorum  declinationibus  verborum  discri- 
mina    quingenta    milia    esse    possunt    ideo,    quia    singulis 
verbis  primigeniis  circiter  quingentae  species  declinationibus  lo 
fiunt.    primigenia  dicimtur  verba  ut  lego  scribo  sto  sedeo 
et  cetera  quae  non  sunt  ab  aliquo  verbo,  ^^^  ^xxas»  V^«^ 
Tt^ces.    contra  verha  declinata  sunt  quae  «Jo  ?X\C3^o  ofvxyssfeKt^ 
ut  ab  lego  legis  legit  legam  et  sic  md\9Lem  \mi^  ^wctts^^ 


i 


110  Grammaticae  antevarroniaiiae  fragmenta 

Varro  de  l.  L.  6,  36  cum  yerboram  —  permaita.  quare  si  quis 
primigeniorum  verborum  origines  ostenderit,  si  ea  mille  sunt, 
quingentum  milium  simplicium  verborum  causas  aperuerit  una. 

1  declinativum  J^lor.  3  lege]  lego  F  7  admitte:  m. 
Victorius  9  quia]  quod  a  coni.  LSpengel  10  primigenii: 
em.  vg.      12  aliquo]  alio  Augtistinus  fort.  recte      14  in  indidem^F 

3 

Q.  Cosconius  redeuntem  e  Graecia  [Terentium]  perisse 

in  mari  dicit  cum  [C  et  VIII]  fabulis  conversis  a  Menandro. 

Suet.  vit.  Ter.  —  Varro  fr.  301  de  morte  eius  Yolcacius  sic 
tradit  [fr.  3].    Q.  Coaconius  —  Menandro.   cf.  ad  Varr.  l.  c. 

4 

a  gubernatore  Aeneae  appellatum  Palinurum,  a  tubicine 
Misenum,  a  consobrina  Leucosiam  insulam  inter  omnes  per- 
spicue  convenit;  a  nutrice  Caietam,  ab  uxore  Lavinium, 
quod  post  Troiae  excidium,  sicuti  Cosconius  perhibet,  quarto 
anno  extructum  est. 

Solin.  CoUect.  2,  13  a  gubematore  —  extructum  eat.    CUr  Mommsen 

(praef.  ad  Solin.  p.  XIIT)  hunc  Cosconium  a  superiore  diversum 
existimet  non  video  {cf.  Norden  l.  c.  p.  VIIT). 


SABIDIUS 

quin  Sdbidius  quidam,  quod  nomen  vtUgatissimum  apud  Bo- 
manos  est  {Schulze,  lat.  Eigenn.  p.  222),  carminum  Saliorum 
interpres  eoctiterit,  causam  cur  duhitemus  in  optimo  fonte  scho- 
liorum  Veronensium  ego  quidem  nullam  invenio^  neque  aliter  de  eo 
Maurenhrecheri  silentium  {praef.  ad  carm.  sal.  reU.  p.  323)  inter- 
pretor  ac  si  illum  idem  non  noverit.  qui  quando  vixerit  certo 
argui  non  potest;  vetustior  tamen  fortasse  fuit,  si  quidem  ^Saliorufi^ 
carmina  vix  sacerdotihus  suis  satis  intellectd*  sunt  {Quint.  1,6,40), 
quamquam  huius  modi  stu4ia  ne  ah  aetate  quidem  Hadriana 
prorsu^s  ahhorrent. 

FRAGMENTUM 

VERSUUM  SALIORUM  COMMENTARH 

Sabidius   commentar.  Xll  Nera.  ^«i^ot.\  ^iX»  Ssi  wst^a^ 
<j>rius  quam  acies  instrueTetur,  is,  pene^  oja^m  SHs^TVSJa». 


Q.  Cosconius.     Sabidius.    Incert.  gramm.  libri        111 

auspici^umque    erat,     in    tabemaculo    in    sella   <^se)>dens 

auspicabatur,     coram    exercitu    pullis    e    cavea    liberatis 

<j)ositisque    in    lo)>cum    circum    sellam    suam    ^dicebat^,   5 

obnuntiato    a<ugurium    bon>um  <sinisterum    solisti>mum, 

quisqu<is  vestrum  viderit>,  tripudi<atum  nunt>iato.    silentio 

deinde  facto  residebat  et  dicebat:  equites  et  pedites  nomen- 

que    Lati<num,    contuberna>les,    cincti    armati    paludati, 

<quicumque    in    haec    castra    et    hoc    bellimi    me    ducem  10 

vestrum>    estis    secuti,    <nimc    tripu>d<i>um    sinisterum 

solistimum   quisquis  vestrum   vider<it,    nuntiato>.     deinde 

il<le  augurio>  nuntiato  diceba<t  iterum:  ergo  di>,  uti  placet, 

a  legionibus   invocentur  faciantque,   quod   iis  imperabitur, 

<milites>  imp<^eriumque>  fidemque  m<eam   servent.    quod  15 

con)ducat   salutareque   siet,   viros   voco,    proelium   ineant. 

deinde  exercitu  in  aciem  educto  iterum  <ibi  auspicaba>tur. 

interim   ea  mora   utebantur,    qui  testamenta  in  procinjctu 

facere  volebant. 

Schol.  Veron,  Aen.  10, 241  Sabidiua  —  voiebant.     cf.  carm.  sal. 
reU.  16  M. 

1  sq,  lacunas  suppl.    Blume  Keil  Herrmann  cf.  Mommsen, 
7?ow.  Staatsrecht  1,  84        4  libertatis        14  invocarentur  Mai 


INCERTORUM  GRAMMATICORUM  LIBRI 

GLOSSEMATA 

Quint  1,  i,  35  potest  [j?W€r]  interpretationera  linguae 
secretioriB,  quas  Graeci  yXmeeccg  vocant,  dum  aliud  agitur, 
ediscere.  id.  i,  8,  15  circa  glossemata  etiam,  id  est  voces  minus 
uaitatas,  non  ultima  eius  [jgrammatici]  professionis  diligentia  est. 
^iom.  p.  426,  24  enarratio  —  est  exquisitio,  per  quam  unius 
c^usque  rei  qualitatem  poeticis  glossulis  exsolvimus.  cf.  Suet. 
^  gramm,  22.  GeU.  18, 7, 3.  dliter  interpretatur  ghssam  Isidortis 
^-  i,  30, 1.  ceteroqui  veterum  glossarum  interpretes  a  grammati^ 
^wofi  supra  enumeravimus  separandos  esse,  c  Festo  (Jr.  6^  'oidefwvw». 
^jLersch,  SprachphU.  d.  Alt.  1,  111,  3,  134  sq.  Jordau.,  GescU. 
«  •^Z.  ^.    p,  1^7 sq.     Goetz,  progr,  len,  aest.  1886  p.  X  sq. 


112  Gramiuaticae  antevarronianae  fragmenta 

1 

Char,  p.  229,  30  ast  apud  antiquos  variam  vim  con- 
tulit  vocibus,  pro  atque,  pro  ac,  pro  ergo,  pro  sed,  pro 
tamen,  pro  tum,  pro  cum,  ut  in  glossis  antiquitatum 
legimus  scriptum. 

2 

Char.  p,  242,  10  butubatta.  hoc  Plautus  \fab.  inc. 
fr.  61 1/.]  pro  nihilo  et  pro  nugis  posuit,  ut  in  glossis  veterum. 
Paul.  Fest.  p.  36,  6  butubatta  Naevius  [II  v.  131  Bibh.^ 
pro  nugatoriis  posuit,  hoc  est  nullius  dignationis. 

3 

Ghar.  p.  242,  11  buttutti,  fluctus  quidam  ^aut^  sonus 

vocis   effeminatior,   ut  esse  in  sacris  Anagninorum   vocum 

veterum  interpretes  scribunt. 

.  1  aut  addidi:  vel  Keil        3  scrib'  cod. 

4 

Varro  de  l  L.  7,  34  in  Medo  \Pamv.  v.  232  2?.^ 
'caeHtum  camilla,  expectata  advenis:  salve,  hospita!' 
'camilla'  qui  glossemata  interpretati  dixerunt  administram. 

cf.  Serv.  Dan.  Aen.  11,  543.  Macroh.  5,  8,  7  Paul.  Fest. 
p.  43,  13.   63,  12. 

3  camillam  OMueller      glosemata  Flor. 

5 

Glossa  Vaticana  (CGL  IV  28,  2;  cf  ibid.  215,20) 
cardens,  vasa  fretiva  Saliorum  [carm.  sal.  reU.  inc.  IM] 

cf  Varro  de  l.  L.  5,  121.  de  vit.  P.B.  I  ap.  Non.  p.  547, 12. 
Paul.  Fest.  p.  48,  9. 

6 

Fest.  p.  166^,  6  naucum  ait  Ateius  Philologus  — 
[fr.  5],  Cincius  —  [fr.  20],  Aelius  Stilo  —  [fr.  I9l 
glossematorum  autem  scriptores,  fabae  grani  quod  haereat 
in  fabulo.  CJiar.  p.  207,  6  nauci  pro  nihili  te  duco.  est 
Butem  fahae  granum,  cum  se  aperit. 

e/.  Graff,  Melang.    6rreco-Eom.  2,  306  sq.. 

3  gloBematoTum 


Incertoium  grammaticoruni  libri  113 

7 

Varro  de  l.  L.  7,  107  apud  Naevium  —  in  Demetrio 
[II  V.  49Bihh.^  persibus  a  perite;  itaque  sub  hoc  glossema 
callide  subscribunt.  Faul,  Fest.  p.  336,  3  sibus,  callidus 
sive  acutus.  Fest,  p,  217^,  26  persibus  [persicus  cod.: 
em.  Scdl.^  peracutum  significare  videtur,  ut  Plautus  [fah. 
mc.  18  X.]:  ^nihil  deconciliare  sibus  nisi  qui  persibus 
sapis'.  Naevius  \y.  116 R^i  ^et  qui  fuerit  persibus  carpenti 
adstratio  [ecqui  — ,  cum  argenti  adest  oratio?   Itihh^.^ 

8 

Varro  de  l.  L,  7, 10  quod  addit  templa  ut  sint  tesca, 
aiunt  sancta  esse  qui  glossas  scripserunt. 
cf,  Ael,  Stil.  fr.  75.    Aur.  Opill,  20. 
1  sit  Flor.        dextra  Fi  em.  Tumehus 

Xn  TABULARUM  INTERPRETATIONES 

9 

Varro  de   l.  L.   5, 22    ambitus    circuitus,    ab    eoque 

duodecim  tabularum  interpretes  ambitus  parietis  circuitum 

esse  describunt  [7,  1  8i\. 

cf.  Taul.  Fest.  p.  5, 4.  16, 16.  Isid.  or.  15, 16, 12.  de  huius 
explanationis  auctore  vd,  ad  Ael.  Stil.  fr.  39, 

10 

Dig.  40,  7, 21  et  quod  ita  scriptum  est  Videbitur' 
pro  hoc  accipi  debet  Videri  poterit';  sic  et  verba  legis 
duodecim  tabularum  veteres  interpretati  sunt  [7,  8  &] 
*si  aqua  pluvia  nocet',  id  est  si  nocere  poterit. 

11 

Fest.  p,  274^ 32  [de  ridnio mulierum;  XII  tah,  10, 3  S,} 
=  Santra  fr.  2 

12 

Fest,  p,  335^  9  <^tugu)>ria  a  tecto  appellantur  <da\s^<s^^ 

rusticorum^  sordida,    Afranius  in  V \3).  401^>X>^^ 

^tuguhum    est,     turpe' -^     <Caeciliu8    m    "Hy^o>\ic}Mva«» 

Grmmmatioae  BomuiAe  fra^enta  ed.  l^jKA.ioi.1  ^ 


114  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

[y.  5/2  i?.]    'habitab<^at    in    tuguriolo    pau)>percolo'.  .  quo 

nomine    <^ in    explana]>tione    XII    ait    etiam 

<^ signifi)>cari. 

'  VaUrius '  excidisse  puto  (cf,  supra  p.  79),  ceteroqui  cf,  Serv. 
huc.1,69,  Schol.Bern.ibid.  l8id.or.l5,12,2.  CGL IV  575,49. 
V  334,  26.    487,  37  al, 

DE  DICTIS  INVOLUTE 

13 

Fest  p.  321^  8   <^sanates  quasi  sana)>ti  appella<^ti,  id 

est    sanatae    mentis)>     [secuntur   loci   Ser.   Sulpidi    fr.  9, 

Awrelii  Opilli  fr.  13,  Cincii  fr.  13,   VcUerii  fr.  1]    <^.  .  .  . 

ta)>men   in  eo  libro,   qu<(i  de  dictis  in^volute  inscribitur^ 

5  for<^ctos   sanatisque)>  duas  gentis  finitimas  <^fuisse   censet, 

de  quibus  le)>gem  hanc  scrip^tam  esse,    qua  cautu)>m,  ut 

id    ius    man<^cipii    nexique    quod    populu)>s    R.   haberent. 

<^neque  alios,  quam  for)>ctos  et  sana<(tes  eam  legem  sig]>ni- 

ficare  exis<^timat  hoc  signific)>atu. 

in  lacuna  ante  Hamen'  particulam  vulgo  ^hic*  scribitur^ 
scilicet  ^Valeriu>s\  de  quo  supra  p.  79;  sed  aliud  etiam  nomen 
excidisse  potest. 

1  sq.  suppl.  Scal.  Urs.  Mue.  4  qu<[i>  supplevi:  qu<^em)>  vff. 
inscribi:  -tur  ego  7   man^ifesto^  Mue.:  mutavit  Huschke 


EX   INCEETIS   INCEETORUM  LIBEIS 

1 

Varro  de  l.  L.  5,34  ager  —  ali  quod  id  Graeci  dicunt 
ayQov. 

notatio  Varronis  ^ager  ab  agendo*  deridetur  a  Quint.  i,  6, 37. 

2 

id.  ihid.  5,  45  Argeos  dictos  putant  a  principibus,  qui 
cum  Hercule  Argivo  venerunt  Romam  et  in  Satumia  sub- 
sederunt     cf.    Paul.   Fest.  p.  19,  10.     Fest.  :p.  334,''  26. 
2  ercule  Flor. 


cx  incertis  incertorum  libris  115 


id.  ibld.  5,  157  Argiletum  sunt  qui  scripserunt  ab 
Argo  "I"  laseu  quod  is  huc  venerit  ibique  sit  sepultus, 
alii  ab  argilla  quod  ibi  id  genus  terrae  sit.  cf.  Quint.  i,  6,  31. 
Serv.  Aen.  5,  345. 

1  Argola  seu  <Argo]>  Scal.  Argo  lasio  eoni.  Buechder 


id.  ibid.  5,  43  Aventinum  aliquot  de  causis  dicunt. 
Naevius  —  [fr.  i],  alii  ab  rege  Aventino  Albano,  quod 
<^ibi)>  sit  sepultus,  alii  Aventtnum  ab  adventu  hominum, 
quod  commune  Latinorum  ibi  Dianae  templum  sit  con- 
stLtutum. 

3  ibi  add.  La^us 


id.  ibid.  7,46  catus  Aelius  Sextus  non,  ut  aiunt,  sapiens 
sed  acutus. 

6 

id.  ibid.  6,7  intempestam  Aelius  —  \fr.  10\]  alii  [in] 
concubium  appellarunt,  quod  onmes  fere  tunc  cubarent; 
alii  —  [ad  Aur.  Op.  fr.  5].  id.  ibid.  7,  78  in  Trinummo 
[85^]   concubium  a  concubitu  dormiendi  causa  dictimi. 

1  in  del.  Laetus 


id.  ibid.  5,  146    forum    Cuppedinis    —    multi    forum 
Cupidinis  a  cupiditate.     cf.   Varro  fr.  121. 
2  Cupid.]  cuppedinis 

8 

id.   ibid.  5,  49     alii    has    {Esquilias]    scripserimt    ab 

excubiis    regis   dictas,    alii   ab    eo   quod   excultae   a  reg^e 

Tullio'  essent. 

2  eicnltaej  Aescul^iB  consi^tae  ASp.  ^   post  ^%%^^^» 

OMueUer  sujppl  alurab  aescnlens 


116  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 


id.  tbid.  5y  85    fratres  Aryales  —  sunt  qui  a  fratria 
dixerunt.    fraMa  est  Graecimi  vocabulum  partis  hominum. 
2  patris:  em,  vg. 

10 

id.  ihid.  5,  147  haec  omnia  postea  quam  contracta  in 
unum  locum  quae  ad  yictum  pertinebant  et  aedificatus 
locus,  appellatum  macellum,  ut  quidam  scribunt,  quod  ibi 
fuerit  ortus,  alii  quod  ibi  domus  fuerit,  cui  cognomen  fuit 
Macellus,  quae  ibi  publice  sit  diruta,  e  qua  aedificatum 
hoc  quod  vocetur  ab  eo  macellum.  cf.  Ya/rro  rer.  hum.  fr.  121. 

11 

id.  ibid.  5,  154  intumus  circus  ad  Murcim  vocatur,  ut 
Procilius  aiebat  [fr.  2\ ;  alii  dicunt  a  murteto  declinatimi, 
quod  ibi  id  fnerit. 

1  murtim  vel  murum  vel  mucim  codd. 

12 

id.  ibid.  5,  53  Palatium  —  alii  a  Palantio  uxore  Latini 
putarunt.  eundem  hunc  locum  a  pecore  dictum  putant 
quidam.     cf,  Naev.  fr.  2.     Yarro  fr,  399. 

13 

id.  ibid.  5,  51  collis  Quirinalis  —  sunt  qui  a  Quiritibus, 
qui  cum  Tatio  Curibus  venerunt  Bomam,  quod  ibi  habuerint 
castra. 

cf  Fest.  p.  254f>,  9.    Serv.  Aen.  7,  710. 

1  coUes  Flor.         2  ab  roma  F 

14 

id.  ibid.  6,  96   —   potissimum  quae  in  Graeca  ling^^ 

putant  Latina,  ut  scalpere  a  a^aXBvsiv  et  stemere  a  ar^oov 

pvstv,  lingere  a  Xii^aO^cn^  i  ab  T^t,  ite  ab  Tt*,  gignitu.xr 

p^/jyvetaij    ferte   a    q>BQBXB^    providete   itQoi^Eiv^  errare       ^ 

^  ip^eivj  ah  eo  qaod  dicunt  OT^ayyaXav  ^^iwv^gvxliascft,»  \M^gQ«r«:^ 


ex  incertis  incertoram  libris  117 

Tcyyetv;  praeterea  f  ades  Y6C,  ab  eo  quod  illi  fiaJidaaeiv 
nos  malaxare,  ut  gargarissare  avayaQyaQliead^aL^  putere  a 
nvd-Bad^ai^  domare  a  dafia^siVj  mulgere  ab  afiikyetv^  pectere  a 
TtiKEiv,  stringere  a  GrQdyysiVy  id  enim  a  axQayydXig  ut 
runcinare  a  runcina,   cuius  QWidvri  origo  Graeca.  lo 

cf.  Eypsicr,  fr.  2.    Cloat  Ver.  fr.  3.    Paul  Fest.  p.  78,  6. 

2  SCOIPSA  Flor.:  em.  EJiolandelltis  et  om.  Laetus 
8TRONYIN  8  AhVfiaffirf  (Keit)  Viynaets  {Groth)  Fhr.  i  ab 
h€:  em.  ASp.  hts  4  yiyvstai]  VhVMOIT€  (JT^tT),  yhyvoits 
{Groth)  F  providete;  em.  Laetus  nP(K)h*€hN  6  €PP€hN 
strangalam  Tingue  {Keil),  tinguela  {Groih)  Flor.  6  THNK€A€ 
ades  Y€C]  depsere  Ss^i^^slv  coni.  LSp.  ab  iatl  est  Buecheler 
MAAAZCN:  em.  LSp.  7  ANAPrAPHCTC:  em.  idem  potare 
8  TTOI0€CTae:  em.  idem  Jnaiahfi  {Keil)  Jfiaiahv  {Groth) 
Flor.:  em.  idem  AMCAFHN  9  TT€C€P€:  em.  idem 
CPHNrHAC:  em.  ASp.  CHNfHMHC  {KetJ),  ZHNrHMHS  {Groth) 
Flor.:  em.  Butimann            10  PHXdNE:  em.  Scal. 

15 

id,  ibid.  5,  30  de  Tiberis  nomine  anceps  historia.    nam 

et  suum  Etruria  et  Latium  suum  esse  credit,  quod  fuerunt 

qui  ab  Thebri  vicino  regulo  Veientum  dixerint  appellatum 

primo  Thebrim.    sunt  qui  Tiberis  priscum  nom^n  Latinum 

Albulam   vocitatum  litteris  tradiderint,    posterius   propter  5 

Tiberinum  regem  Latinorum  mutatum,  quod  ibi  interierit; 

nam  hoc  eius  ut  tradunt  sepulchrum. 

cf  Paul  Fest.  p.  4,  10.   366,  2.    Serv.  Aen.  5,  500.    8,  330. 
Isid.  or.  13,  21,  27.    mythogr.  1,  193. 

3  venientum  Flor,        appellatam  Fhr.  4  Tiberim 

^^ 
id.  ibid.  5,  120   tryblia  et  canistra   quod  putant  esse 
I^atina,  sunt  Graeca. 

1  triplia:  em.  vg. 

17 
id.  ibid.  7,  17    umbilicum    dictum   aiwnt  ^  wss^^^^ 
'^c^siro,   quod  is  medius  locus   sit  terroram.,  '«fe  >aas^^^'^ 
nobis;  quod  utrumqne  est  falBum. 


118  Grammaticae  antevaiTonianae  fragmenta 

18 

id,  ibid.  5,  54  Veliae  unde  essent  plures  accepi  causas, 
in  quis  quod  ibi  pastores  Palatini  ex  ovibus  ante  tonsuram 
inventam  yellere  lanam  sint  soliti,  a  quo  vellera  dicuntur. 

2  ovibus  Victorius :  quibus    3  vellera  Laettis :  velle  inera  ^  tor. 

19 

id.  ibid.  5,  51  collis  Viminalis  —  suut  qui  quod  ibi 
vimineta  fuerint.     cf.  Fest.  p.  376^  8. 

20 

id.  ibid.  8,  23  de  eo  \de  ancdogia  et  anomalia]  Graeci 
Latinique  libros  fecerunt  multos,  partim  cum  alii  putarent  in 
loquendo  ea  verba  sequi  oportere,  quae  ab  similibus  similiter 
essent  declinata,  quas  appellarunt  &vocXoYias,  alii  cum  id  ne- 
glegendum  putarent  ac  potius  sequendam  <^dis^8imilitudinem, 
quae  in  consuetudine  est,  quam  vocant  &va}iucXlav.  harum  rerum 
scriptores  rursm  diserte  in  l.  P,  111.  10,  9  memorantur,  eorum- 
que  doctrvna  in  libris  VIII  et  IX  effHse  exposita  est,  sicut  cum 
verbis  ^aiwnt  errant  dicunt  affertmt*  et  sim.  largiter  usu/rpatis 
ostenditwr,  tum  totius  operis  consilio,  quo  in  iis  libris  aliorum 
sententiis  contra  similitudinem  et  dissimilitudinem  expliaxtis,  in 
dedmo  ipse  quid  sentiat  (cf.  10,  1  ipse  exponam)  Varro  dicit. 
nos  sane  Graecos  Latifhosque  distingiiere  non  possumtis. 


VARII  SCRIPTORES 

L.  OALPUENIUS  PISO  CENSORIUS  FRUGI 

tribunus  pl.  a.  605/149,  cos.  a.  621/133,  censor  a.  634/120 

EX  ANNALIBUS 

1  [HBP  6  Peter] 

Piso   in    annalibus    scribit    Sabino    bello,    quod   fuit 
Momulo    et   Tatio,    virum.   iortissraivmv  ^«ttium   Curtium 
Sabinum^     cum    Bomulus    c\imL    «viis    cx.    «vjL^ftfst^   ^^»:^ 


ez  incert.  iuo.  libr.    Calpumius  Piso  119 

impressionem  fecisset,   [Curtium]  in  locum  palustrem,  qui 

tum  fuit  in  foro  ante  quam  cloacae  sunt  factae,  secessisse  s 

atque    ad    suos    in    Capitolium    recepisse.      ab    eo    lacum 

invenisse  nomen.  * 

Varro  de  l.  L.  5,  148  a  Procilio  relatum  \fr.  1\    puo  — 
nomen.    Comelius  [Epic.  S]  et  Lutatius  [Cat.  4]. 

4  Curtium  secl.  ASp.  lacum:  em.  Laettis  6  recep.] 
recesBisse  coni.  LSp. 

tertia  [por/a]  est  lanualis,  dicta  ab  lano,  et  ideo  ibi 
positum  lani  signum  et  ius  institutum  a  Pompilio,  ut  scribit 
in  annalibus  Piso,  ut  sit  aperta  semper,  nisi  cum  bellum 
sit  nusquam. 

VarrO  de  l.   L.  5,  165  tertia  —  nasquam. 

3[1] 

Italia  a  vitulis,  ut  scribit  Piso. 
Vcirro  r.  r.  2^  i,  9  denique  itaUa  —  pibo.   cf.  Varro  fr.  125, 

4  [45] 

novensiles    Piso    deos    esse    credit    novem    in    Sabinis 
apud  Trebiam  constitutos. 

Amob.  5,  38  novengiles  —  oonstitutos.     cf.  Ael.  Stilo  fv.  22. 

5  [44] 

Piso  Pilumnum  dictum  quia  pellat  mala  infantiae. 
Serv.  Don.  Aen,  lO^  76  Varro  \fr.  376\    pibo  —  infantiae. 

6  [43] 

Piso    ait   vitulam    victoriam    nominari;    cuius  rei  hoc 

argumentum  profert,  quod  postridie  nonas  lulias  re  bene 

gesta,   cum  pridie  populus  a  Tuscis  in  fugam   versus  sit, 

^^de  populifugia  vocantur,  post  victoriam  certis  sacrificiis 

fiat   vitulatio. 

JHacrob.  3,  2,  14  Piso  —  yitaiatio.    quidam  nomen  eius  ani- 
^adversum  putant,  quod  potens  sit  vitae  toYei^iidL^A.   ct.Vwrro 

1  POBO 


120  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

CN.  GELLIUS 

de  Gdlii  aetate  cf.  Peter,  vet  hist.  Bom.  rell.  p,  CCXXXIX 

EX  ANNALIBUS 

1  \HRF  2Peter'] 

litteras  semper  arbitror  Assyriis  foisse,  sed  alii  apud 
Aegyptios  a  Mercurio,  ut  Gellius,  alii  apud  Syros  repertas 
volunt.  utique  in  Graeciam  attulisse  e  Phoenice  Cadmum 
sedecim  numero,  quibus  Troiano  bello  Palameden  adiecisse 
6  quattuor  hac  figura  ZTOX,  totidem  post  emn  Simonideti 
melicum  ^^SSIS^  quarum  omnium  vis  in  nostris  reco- 
gnoscitur. 

Plin.  n.  h.  7,  192  litteras  —  recognoBcitur.  cf.  Cinc.  Alim. 
fr.  1  p.  2.  de  Plinii  fonte  Mimzer,  Quellevikr.  d.Ng.  d,  Plin. 
p.  377  adn. 

8   utique]   uiri   vel  uirique  pleriqtie   codd.  5    Z]N: 

em.  Mayhoff  6  ^]g 

2i3\         '  . 
Mar.   Vicior.  p.  23^  17  =  Cinc.  Alim,  fr,  1 

3  [10\ 
Serv.  Ban.  Am.  8,  638  =  Cato  fr.  8 


M.  lUNIUS  GRACCHANUS 

Plin.  n.  h.  33,  36  lunius  —  ab  amicitia  eius  [C  Gracchi'] 
Gracchanus  appellatus  est 

EX  LIBRIS  DE  POTESTATIBUS  AD  POMPONIUM 

1   [2  lA  Bremer\ 

^id.    VIL     SL  genere  quaerendi  c\)ia.e.«tocft^  Ixkitio  diotos 
et  lunius  et  Trebatius  \fr.  6\  et  ¥eT\e«»\*^"a.  ^cr^^oj^. 


Cn.  Grellius.    lunius  Grftcchanus  121 

Dig.  1,  13,  1,  1  et  A  genere  —  scribunt  {post  laiMlatum  Itbrum 
VII  operis  ^de  potesUxtibus*).  Lyd.  de  mag.  p.  B.  24  &jcb  Sh 
rfjg  iritrjesag  ovtag  [quaestoresJi  dvoiMxod^^vaL  ainovg  'lovvtog  xal 
Tgs^dtiog  xal  ^svsaziXXa  slnov.    cf.  Fest.  p.  258^,  29. 


INCERTAE  SEDIS 

quod    ad    equestrem    ordinem    attinet,     antea 

trossulos    vocabant,     nunc    equites    vocant    ideo, 

quia*  non  intellegunt  trossulos  nomen  quid  valeat 

multosque  pudet  eo  nomine  appellari. 

Flin,  n.  h.  33,  35  equitom  quidem  etiam  nomen  ipsum 
saepe  variatum  est,  in  iis  quoque,  qui  id  ab  equitatu  txahe- 
bant.  celeres  sub  Bomulo  regibusque  sunt  appellati^  deinde 
fiexuntes,  postea  trossuli,  cum  oppidum  in  Tuscis  citra  Yolsi- 

nios  p.  Viill  sine  ullo  peditum  adiiimento  cepissent  eius  voca- 
buli,  idque  duravit  ultra  G.  Gracchum.  lunius  certe  —  scriptum 
reliquit  his  verbis:  qnod  ad  —  appeUari.  et  causam,  quae  supra 
indicata  est,  exponit  invitosque  etiamnum  tamen  trossulos  vo- 
cari.  cf.  Varro  rer.  hunu  fr.  122.  Paul.  Fest.  p.  55,  2.  Dion. 
M,  2, 13.  Gran.  Licin.  p.  4  Bonn.  Serv.  Aen.  11,  603.  —  PomI. 
Fest.  p.  367,  20.    Non.  p.  49,  1.    schol.  Persii  1,  82. 

3  [6] 

subura  lunius  scribit  ab  eo,  quod  fuerit  sub  antiqua  urbe. 
Varro  de  l.  L.  5,  48  subura  —  urbe.    c/.  CGL  V  654,  35. 

4  [7] 
Luceres,  ut  lunius  [ai(],  ab  Lucumone. 

Va^rO  ibid.  5,  55  Luceres  —  Lucumone.  cf.  Enn.  fr.  1  p,  7, 
Varro  ibid.  5,  81  et  apud  Serv.  Aen.  5,  560.  Ps-Ascon.  p.  159, 
15  sq.  Or. 

5  [5«*] 

Varro  ibid.  6,  33  =  Fulvius  Nobil.  fr.  1 

6  [5«] 

Farro  ibid.  6,  34  =  Fulv.  Ndb.  fr.  2 


122  Grrammaticae  antevarronianae  i^agmenta 

Q.  LUTATIUS  CATULUS 

cos,  a,  6521102,  mortum  a.  667/87 

EX  COMMUNIBUS  HISTORnS 
FRAGMENTA 

iMtatius  vel  Catulus  Varronis  vix  Q.  Catuli  libertus  em 
potest,  quem  auctores  Suetonius  aive  Varro  (cf,  De  ludis  litt. 
test.  16)  et  Plinius  (».  e.  rursus  Varro;  cf.  MHnzer  ibid.  p.  148) 
cognomine  ^Daphnis^  a  patrono  distinguunt:  itaque  Lutatius 
communium  historianm  scriptor  Q.  Lutatius  Catulus,  non  Lu- 
tatius  Daphnis  esse  videtur.  contra  sentit  Jdhn,  Proleg.  ad  Pers. 
CXLIII  adn.,  quem  sequitw  Peter,  hist.  Bom.  fragm.  p.  126; 
cf.  tamen  Peter,  prol.  ad  vet.  hist.  B.  rell.  p.  CCLXXIX  et 
Buettner,  Porcius  lAcinus  p.  185  sq.  et  praesertim  193. 

1   [HBF  Lut.  Daphn.  1  Peter] 

Uh.  I.    ApoUo  dicitur  Musagetes,  quia  Musarum  <^rex^ 

existimetur,    ut    Lutatius    in    primo    communis    historiae 

ait:  qui  deorum  curam  egerat. 

Prohus  Verg.  georg.  3,  293   Apoiio  autem  dicitur  —  egerat. 

1  Musagetis      rex  add.  Buecheler    dux  KeH  2  Luc- 

tatius  Paris.        prima  Vatic.  3  quod  earum  chorum  regat 

speciose  Haupt 

l.    IV.      Lutatius    lib.   IV    dicit    Cumanos    incolas    a 

parentibus  digressos  Parthenopen  urbem  constituisse,  dictam 

a  Parthenope  Sirena    — .     post  autem  pestilentia  affectos 

ex  responso  oraculi  urbem  restituisse  sacraque  Parthenopes 

6  cum  magna  religione  suscepisse,  nomen  autem  Neapoli  ob 

recentem  institutionem  imposuisse. 

Serv.  Dan.  georg.  4, 563  imtatius — imposuisse.  cf.  Suet.  rell.p.  350 B. 

3  autem  Cluverius:  etiam 

3  13] 
Serv.  Dan.  Aen.  9,  707  ==  Postum.  Alhin.  fr.  1 

m 

INCERTAE  SEDIS 
Varro  de  L  L.   5,  lAS  =   CorneX.  Yi^.  fT,  ^ 


Lutatias  Catulus.     L.  Afranius  123 

5  [dee^^] 

nox  quod,  ut  Catulus  ait,   omnia  nisi  interveniat  sol, 

pruina    obriguerint,    quod    nocet    nox,    nisi    quod    graece 

vv^  nox. 

Varro  ibid.  6,  6  nox  quod  —  nox.  cf,  Stiet.  relh  p.  159  R. 
Serv.  Aen.  i,  89.   Igid.  or.  5,  31,  1.    Vvrg.  de  cognom.  XIV. 

6  [5] 

hic  dies  appellatur  ita  \ttibUu8triuin\,  quod  in  atrio 
sutorio  tubi  lustrantor,  quibus  in  sacris  utuntur.  Lutatius 
quidem  clavam  eam  ait  esse  in  ruina  Pala^^ti  in/censi  a 
Gallis  repertam,  qua  Bomulus  urbem  inauguraverit. 

Fast.  Pram.  a.  d.  X  Kai.  Apr.  CIL 1315  hic  die«  —  inMUffmrerit, 


h.  AFKANIUS 

EX  FABLXLS 

1  [SBP  II  V.  23  Bibb.^ 

alius  est  amor, 
alius  cupido 

Serv.  Dan.  Aen.  4,  194  <^cnpidiiiem/  reteres  iomoderatiun 
^nunem  dioebant.  AirwmuB  f  naauiz  [Cinezario  probaverunt 
Semann  et  Bibb.]:  aiuu  —  «qi&do.    ef.  Cato  fr.  11. 

2  \22i\ 

amabit  sapiens.  cupient  ceterL 

Kim.p.  431,  12  enpido  et  amcir  idem  fignifieare  ridentur, 
^  est  direrritM.  cnpido  enim  iniQ<c«jidi»mftM;  eft  n^»eeintatui, 
•QMf  indieiL  —  Afinoiof  in  Omin^:  tmMn  —  mwI  Serv.  iMn. 
^en.  4, 194  /enpidiiMn/  TetenEst  inn»9deratam  asMem  di/^ 
litti  Afianm  Cinecauio  'fr.  1]  m  m:  «Mia«t  —  o«*e»i.  ^UuMwtm 
ft^MtwK  BibbeA  'idem  in  Omine^ex^sidi»^  ratwi;,    Ap^.  ayA.  12 


amabit    famhit  mcm  nmb  tfM.    upieKif  AVw.    amaot  «*- 
pientes  fisrr.        ca^AmX  ServU  Amhr^A. ,  iJani^ 


124  (jrrammaticae  antevarronianae  fragmenta 

Suet,  vit.  Ter,  —  Varro  fr.  301  hunc  [Tereniium]  Afranius 
qnidem    omnibus   comicis   praefert   scribens   in  Compitalibus: 

Terenti  —  quempiam. 

praeterea  cf.  v.  92.  416 


Q.  MUCIUS  P.  f.  P.  n.  SOAEVOLA 

tribunus  a.  648/106,  aedilis  a.  650/104,  praetor  a.  654/100, 
co$.  659/95,  mortuus  a.  672/82 

EX  lURIS  CIVILIS  LIBRIS  XVm 
cf.  Fompon.  dig.  1,  2,  2,  41 

1  [p.  74  lA  Bremer] 

lih.II.  penus  est  quod  esculentum  aut  posculen- 
tum  est,  quod  ipsius  patris  familias  <^aut  matris 
f amilias^  aut  liberum  patris  familias  <^aut  familiae^ 
eius,  quae  circum  eum  aut  liberos  eius  est  et  opus 

5  non  facit,  causa  paratum  est.  ♦  *  —  penus  videri 
debet.  nam  quae  ad  edendum  bibendumque  in  dies 
singulos  prandii  aut  cenae  causa  parantur,  penus 
non  sunt,  sed  ea  potius,  quae  huiusce  generis 
longae  usionis  gratia  contrahuntur  et  reconduntur. 

10  ex    eo,    quod    non    in    promptu    est,    sed    intus    et 

penitus  habeatur,  penus  dicta  est. 

GeU.  4,  1,  17  Quintum  Scaevolam  ad  demonstrandam  pe- 
num  his  verbis  usum  audio:  penas  est  inquit  quod  —  paratom  ett 
if  *  ^  ut  MuciuS  ait^  penns  —  dicta  est.  Dig.  33,  9,  3  QuintoB 
Mucius  Bcribit  libro  secundo  iuris  civilis,  penu  legata  conti- 
neri  quae  esui  potuique  sunt  etc.  cf.  Cic.  de  n.  d»  2,  68.  Non. 
p.  51,  3.    Serv.  JDan.  Aen.  2,  508. 

2  et  S  aut  m.  f.  —  aut  f.  add.  Hertz  4  quam  enm 
vg.:  eos  5  non]  eorum  Lamhecius  lacu/nam  indic.  Mommsen 
<id^  add.  HJertz  10  est]  sint  vg.  11  habeatur  Lugd.  BaU 
habeantur  rell.         est  Lugd.  Bat.    sunt  reU. 

INCERTAE  SEm 
^e  fere  amnia  ad  eosdm,  libros  de  iwre  ciinXi  ^^ct^mwmiX* 


Q.  Mucius  Scaeyola  125 

2   \jp.  81  Bremer] 

gentiles  sunt  inter  se  qui  eodem  nomine  sunt.  non 
est  satis.  qui  ab  ingenuis  oriundi  sunt.  ne  id  quidem 
satis  est.  quorum  maiorum  nemo  servitutem  servivit. 
abest  etiam  nunc.  qui  capite  non  sunt  deminuti.  hoc 
fortasse  satis  est.  nihil  enim  video  Scaevolam  pontificem  5 
ad  hanc  definitionem  addidisse. 

Cic.  top,  29  gentUes  —  addldisse. 

3  [>.  75] 
Pli/n.  n.  h.  14,  92  =  Ael.  Stilo  18 

4  [p.  57] 

<^nefrendes  dictos  asserit  Q.  Muci^us  Scaevola  <^arietes, 
quod  dentibus  frendere  non  pos^sint. 

Fest.  p.  162%  12  <iiefrende8>—  <po8>8lnt  Faul.  Fest.  p.  163, 8 
nefrendes  arietes  dixeruDt,  quod  dennbus  frendeie  non  possint. 
alii  dicunt  nefrendeB  infantes  esse  nondum  frendentes,  id  est 
frangentes. 

5  |>.  71] 

Mucius   [nexum  scrihit],  quae  per  aes  et  libram  fiant 

ut  obligentur,  praeterquam  maneipio  dentur. 

Varro  de  l.  L.  7 ,  105  Muciua  —  dentur.  cf.  Ael.  Gdtt.  fr.  11. 
Gaius  2,  101. 

2  dentur  vg.:  detur 

6  [>.  57] 

petilam  —  Scaevola  ait  ungulam  albam  equi  ita  dici. 

Fest.  p.  205*;  23  petilam  suram  siccam  et  substrictam  vulgo 
interpretantur.  Scaeyoia  —  dioi  Isid.  or.  12,  1,  52  qui  [equi\ 
autem  albos  tantum  pedes  habent  petili  appellantur,  qui  frontem 
albam  callidi.  cf.  Paul.  Fest.  p.  204,  6.  aliter  Non.  p.  149,  7. 
CGL  II  146,  38.     V  645,  20. 

7  [p.  57] 

pontifices,     ut    Scaevola    Quintus    pontifex    maximus 
dicebat,  a  posse  et  facere  ut  potifices. 
Varro  de  l  L.  5,  83  pontlflces  —  poti&cfta. 
1  nt  a  Scevola:  em.  Veneta  ^  poii\.\^<i^*^  e^^-  Turivetow» 


126  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

8  [p,  96] 

Scaevola    P.    f.    iimctuin    putat    esse    verbum     \jposi- 

liminimn],  ut  sit  in  eo  et  post  et  limen;  ut,  quae  a  nobis 

alienata,    cum  ad  hostem    pervenerint,    ex   suo   tamquam 

limine  exierint,  hinc  ea  cum  redierint  post  ad  idem  limen, 

postliminio  redisse  videantur. 

Cic.  top,  37  postliminii  vis  quaeritur  et  verbum  ipsum  no- 
tatur;    in    quo    Servius   noster  [Sulpic.  fr,  8];    Sca«voia  autem 

P.  f.  —  yideantar. 

9  [p.  99] 

Gell.  17,7,  3  =  M'.  ManU.  respons.  p.  18 


C.  lULIUS  L.  f.  CAESAR  STRABO 

TESTIMONIUM 

Mar.   Victor.  p.  8,  6    iuxta   non   ponebant    [aw%wi] 

cm;    inde    nec    Alcmenam    dicebant    nec    Tecmesam,    sed 

Alcumenam  <^et  Tecumesam^;  inde  Alcumeo  et  Alcumena 

<^et  Tecumesa)>  tragoediae,  donec  lulius  Caesar,  qui  Vopiscus 

5  et   Strabo    et    Sesquiculus    dictus    est,    primus    Tecmesam 

inscripsit  tragoediam  suam  et  in  scaena  pronuntiari  iussit. 

2  deinde  Paris.  Valent.:   em.  Bitschl        tecmusam  Vdlent. 
tescmusam  Paris.  %  et  A:  et  T.  add.  Bitschl         alcumeneo 

codd.:   cf.  Eihbeck,  Fleck.  Jahrbb.  1858  p.  192         5  Tec.]  de 
tecmusam  6  et  <(ita^  vg. 


VOLNIUS 

TESTIMONIUM 

Varro  de  l.  L.  5,  55  omnia  haec  [Titienses  Bamnmses 
j^uceres]  vocabula  Tusca,  ut  Volnius,  qva  tt^ij^oediaa  Tuscas 
scripsit,   dicebat 


lulius  Caesar.    Yolnius.     Antias.     Sisenna  127 


VALERIUS  ANTIAS 

VdL  2,  9  vetustior  Sisenna  fuit  Coelius,  aequalis  Sisennae 
—  Valerius  Antias. 

EX  ANNALIBUS 

1  [HRF  10  Peter] 

Ancuin   praenomen   —  Valerius   Antias    scribit,    quod 
eubitum  vitiosum  habuerit,  qui  graece  vocatur  ayxwv. 
Incert  de  praenom,  4    Ancum  praenomen    Varro    [/r.  325], 

Yalerias  —  Ayxeuv. 

ovofia  Si  xoivbv  wjtavxBg  o^oi  iCypv  KekiQtoi,  [equites], 
wg  fiev  01  nXsiovg  yQcig>ov6iv^  inl  r^g  d^vrrjrog  rS>v  {^itriqB- 
Cicbv^  —  &ig  dh  OvaXiQiog  6  IdvxLevg  q^rjCiVj  ijtl  xov  -^yf- 
fiovog  avT&v  tovx*  eiovtog  roivo^a, 

Dionys.  S.  2,  13  ovo/na  —  toiirofia. 


L.  CORNELIUS  SISENNA 

natus  circa  a,  635/119,   mortuus  a.  687/67 

A.  TESTIMONIA 

i.  Cic.  Brut.  258  sq.  solum  quidem,  inquit  ille  \^Pom- 
ponius  Atticus],  et  quasi  fundamentum  oratoris  vides  locutionem 
emendatam  et  Latinam,  cuius  penes  quos  laus  adhuc  fuit,  non 
foit  rationis  aut  scientiae,  sed  quasi  bonae  consuetudinis.  mitto 
C.  Laelium  P.  Scipionem:  aetatis  illius  ista  fuit  laus  tamquam 
innocentiae  sic  latine  loquendi  (nec  omnium  tamen,  nam  illorum 
aequales  Caecilium  et  Pacuvium  male  locutos  videmus)  sed 
omnes  tum  fere,  qui  nec  extra  urbem  hanc  vixerant  neque  eos 
aliqua  barbaries  domestica  infuscaverat,  recte  loquebantur.  sed 
hanc  certe  rem  deteriorem  vetustas  fecit  ^t  ¥Um^  ^X»  ycl  ^t.^^- 
cia.  conAnxenint  enim  et  Athenas  et  m  \i^TL<^  x);!^^m  xd;»^^ 
JDquinBte  loqnentea  ex  diversis  locia.    qjao  m»i^'ft  «xjgvxs^^sc^^^ 


128  CrTammaticae  anteyarronianae  fragmenta 

est  sermo  et  adhibenda  tamquam  obrussa  ratio,  quae  mutari 
non  potest,  nec  utendum  prayissima  consuetudinis  regula.  — 
Sisenna  autem  quasi  emendator  sermonis  usitati  cum  esse  vellet, 
ne  a  C.  Rusio  quidem  accusatore  deterren  potuit  quo  minus 
inusitatis  verbis  uteretur.  quidnam  istuc  est?  inquit  Brutus; 
aut  quis  est  iste  C.  Rusius?  et  ille:  fuit  accusator,  inquit,  vetus, 
quo  accusante  C.  Hirtilium  Sisenna  defendens  dixit,  quaedam 
eius  sputatilica  esse  crimina.  tum  C.  Rusius:  circiunYenior,  in- 
quit,  iudices,  nisi  subvenitis.  Sisenna  quid  dicat  nescio;  metuo 
insidias.  sputatilica,  quid  est  hoc?  sputa  quid  sit  scio,  tilica 
nescio.  maxumi  risus;  sed  ille  tamen  familiaris  meus  recte 
loqui  putabat  esse  inusitate  loqui.    c/*.  test,  2,  fr,  3. 

2.  Varro  ap,  Gell.  2,  25,  9  Sisenna  tmus  ^  adsentio '  in 
senatu  dicebat  et  exun  postea  multi  secuti,  neque  tamen  vincere 
consuetudinem  potuerunt.  Quint  1, 5, 13  Sisenna  dixit  ^assentio' 
multique  et  hunc  et  analogias  secuti. 

3.  quod  Sisenna  rerum  scriptor  idem  ac  Plauti  interpres 
Vossio  duce  diu  existimatus  est,  id  quam  miro  errore  factum 
sit  hodie  iam  constat.  cf.  Buecheler,  Lat.  Deklin.^  p.  122.  Bergk, 
Beitr.  z.  Lat.  Gramm.  124.  Philol.  29,  328.  ceteroqui  de  his 
uberius  in  altero  volumine  disputabimus. 


B.  FRAGMENTA 

EX  HISTORnS 

1  [HBF  133  Peter] 

Lyd.  de  mag.  3,  74  =   Varro  rer.  htm.  fr.  126 

mCERTAE  SEDIS 

2  [ex  vnc.  script.  5] 

mediterream     melius     quam     mediterraneam     Sisenna 
dici  putat. 

Paul.  Fest.  p.  123,  22  mediterream  —  putat. 

3   [deest] 

item  plures  patres  familias  dicere  non  debuerunt,  sed, 
ut  Sisenna  scribit,  patres  familiarum. 

Farro  de  l  L.  8,  73    item  —  famiiiarum.      Proh.   de    nom, 
jf.  ^JJj,  ^7  pater  familias  an  patex  f omilisb^^i  ^«^«t  issnilLas  ah^ 
MitiqniB  dicebatur .  aec\ituft  ^%t  ^  "^«wsiJ^X  >^^ 


Sisenna.    Tarqidtias  Priscus.    Procilius  129 

Sisenna  scriptor  hiBtoriarum  primus  mutasse  dicitor  pater  fa- 
miliae  dicendo.  Char.  p,  107, 9  (=  Plin.  dtU).  serm.  p.  2, 27 B.) 
pater  familias  et  mater  familias  antiqui  magis  asurpayerunt  — . 
sed  emendatius  —  familiae  dicimus;  qaod  ne  celebraretur 
Sisenna  effecit.  ait  enim  eum  qui  diceret  pater  familiae  etiam 
pluraliter  dicere  debere  patres  familiarum  et  matres  familiarum; 
quod  quoniam  erat  duram  et  longe  iucundius  patrum  familias 
sonabat,  etiam  pater  fandlias  ut  diceretur  consuetudo  conpro- 
bavit.  id.  p.  120, 10  (=  Plin.  ibid.  3, 19  B.)  Sisenna  inquit  eum 
qui  diceret  pater  familiae,  patrum  familiarum  oportere  dicere. 
cf.  explan.  in  Donat.  p.  543,  17.    Serv.  Aen.  11,  801. 


TAKQUITIUS  PKISCUS 

de  Tarquitio  cf.  Teuffel,  Gesch.  d.  Bom.  Lit.  §  158, 2  et  Ael. 
Stil.  test.  16 

mCERTAE  SEDIS 

<(ratituin  quadrantem^  Tarqui<^tius  in  libro,  quem  in- 

scribsit ^  et  Oppius  <( dictum 

putant,  quod^  in  eo  et  tri<(ente  ratis  fuerit  efifigies,^  ut 
navis  in  as<(se;  unde  Lucilius  \^1272  Ma.]  quadrantem^ 
quoque  ratitum  <^dixit.^ 

Fest.  p.  274%  16  <rBtitum>  —  <dixit>    cf  Plin.  n.  h.  33,  45. 
Anton.  Panttrg.  fr.  2. 

1  sq.  suppletum  partim  ex  Paulo 


PKOCILIUS 

Cic.  ad  Att.  2, 2, 2  [a.  694/60]  o  magnum  hominem  [Dicae- 
archum]  et  unde  multo  plura  didiceris  quam  de  Procilio! 
cf.  Mimzer,  Quellenkr.  d.  Ng.  d.  Plin.  p.  165  sq. 

INCERTAE  SEDIS 

1  [HEF  1  Peter'] 

in   foro   lacum  Curtium   a  Curtio   ^etvmi   ^^xi^V^aX»  — . 
a  Procilio  relatum   in    eo    loco    dehisse  \.eiT«»m  ^^»  *^^  ^"^ 
senatus  consulto   ad   aruspices    relatMm   eas^.     x^^^orsv^^^^ 

0rsmm»ticae  BomanM  fr»gmenta   ed.  Pi:saioi.x  ^ 


130  Grammaticae  antevarronianae  fragmenta 

deum  manio  postilionem  postulare,  id  est  civem  fortissimum 
5  eo  dimitti.  tum  quendam  Curtimn  virum  fortem  armatum 
ascendisse  in  equum  et  a  Concordia  versum  cum  equo  eo 
praecipitatum.  eo  facto  locum  coisse  atque  eius  corpus 
divinitus  humasse  ac  reliquisse  genti  suae  monumentum. 
Varro  de  l.  L.  5,  148  in  foro  —  congtat,     et   de   eo   triceps 

historia  —   a    Procilio   —  monumentmn.       Piso     [fr.    1].        Comelius 

[Epicad.  fr.  3]  et  Lutatius  [Catul.  fr.  4]. 

2  [3] 

intumus  circus  ad  Murcim  vocatur,  ut  Procilius  aiebat, 
ab  urceis,  quod  is  locus  esset  inter  figulos. 

Varro  de  l.  L.  5,  154  intimus  —  figuios.  alii  [inc.  inc.  Itbr.  11]. 


EX  INCERTA  INCERTI  FABULA 

religentem  esse  oportet,  religiosum  nefas, 
aell  4,9,1  =  Nig.  Fig.  fr.  4. 


GRAMMATICAE  AETATIS 
VARRONIANAE  FRAGMENTA 


GRAMMATICI 

OPPIUS  CHARES 

A.  TESTIMONIUM 

J)e  Oppio  grammatico  Suetonii  sive  Varronis  testimonium 
luibemus  {De  lud.  litt.  test,  33);  quem  eundem  esse  atque 
Oppium  a  Festo  memoratwm  mthi  persuasum  est  {cf.  Mommsen, 
Bom.  Miinzw.  289  adn.  14  et  Mimzer,  Quellenkr.  d.  Ng.  d. 
Plin.  p.  364  adn.  2).  quod  enim  pro  Oppio  in  Fo/mesino  codice 
duohus  lods  tradito  ^OpiUus*  scribere  volunt  (Eeitzenstein,  Verr. 
Forsch.  p.  94  adn.  i),  etsi  priore  in  loco  ifr.  1)  cum  Aelio  Stilone 
Opilli  nomen  optime  quadrat,  reperitur  tamen  Aelius  cum  gramma- 
ticis  aetatis  quoque  paulo  inferioris,  ut  Santra  Cincio  Cloatio 
Comificio.  quid  autem  inter  Oppium  grammaticum  et  C.  Oppium 
rerum  scriptorem  intersit,  incompertum  est;  fortasse  tamen  unus 
idemque  Oppiu;S  fuit,  qui  de  grammatica,  de  rebus  gestis,  de  siU 
vestribus  quoque  a/rhorihus  {Macroh.  3,  18,  7.  19,  4  iuocta  Cloa- 
tium.    Plin.  indic.  l.  XI  et  11,  252)  scripsit. 

B.  INCERTAE  SEDIS  PRAGMENTA 

ordinarium  homiDem  Oppius  ait  dici  solitum  scurram 
et  improbum,  qui  assidue  in  litibus  moraretur,  ob  eam- 
que  causam  in  ordiue  staret  adeuntium  praetorem. 

Festp.  182^,  32  ordmarium  —  praetorem;  at  Aelius  Stilo  [fr.  26]. 

cf.  Paul.  Fest.  p.  183, 10. 

2 
I^est,  p.  ^74,''  16  =   Targuit.  Priscus  \t.  ^ 


134  Grammaticae  aetatis  yarronianae  fragmenta 


L.  ORBILIUS  PUPILLUS 


A.  TESTIMONIA 


VITAE 


1.  Suet.  de  gramm.  9  ^L.^Orbilius  Pupillus  Beneventanus 
Lucius  praenomsn  in  indice  Suetonii  l.  c.  est;  ceteroqui  is  ^Or- 
bilius'  nuncupatur. 

2.  Suet.  ibid.  morte  parentum  una  atque  eadem  die  ini- 
micorum  dolo  interemptorum  destitutus,  primo  apparituram 
magistratibus  fecit,  deinde  in  Macedonia  comiculo,  mox  equo 
meruit,  fanctusque  militia  studia  repetiit,  quae  iam  inde  a 
puero  non  leviter  attigerat;  ac  professus  diu  in  patria  quinqua- 
gesimo  demum  anno  Romam  consule  Cicerone  [a.  691/63] 
transiit  — .  vixit  prope  ad  centesimum  aetatis  annum  amissa  iam 
pridem  memoria,  ut  versus  Bibaculi  docet  [FPB  4  B.] :  *Orbi- 
lius  ubinam  est,  litterarum  oblivio?' 

5.  Suet.  ibid.  fuit  autem  naturae  acerbae  —  [cf,  de  eim  in 
discipulos  a^peritate  supra  De  litd.  litt.  test.  35].  ac  ne  prin- 
cipum  quidem  virorum  insectatione  abstinuit,  si  quidem  ignotus 
adhuc  cum  iudicio  frequenti  testimonium  diceret,  interrogatus 
a  Varrone  diversae  partis  advocato  quidnam  ageret  et  quo  arti- 
ficio  uteretur,  gibberosos  se  de  sole  in  umbram  transferre  re- 
spondit,  quod  Murena  gibber  erat. 

5*.  Macrob.  2,  6,  4  in  eundem  Galbam  [oratorem]  Orbi- 
lius  grammaticus  acerbius  inrisit.  prodierat  Orbilius  in  reum 
testis;  quem  Galba  ut  confunderet,  dissimulata  professione  eius 
interrogavit  ^quid  artium  facis?':  respondit  ^in  sole  gibbos  soleo 
fricare.'  de  indole  Orbilii  cf.  AGLange,  Verm.  Sctirift.  u.  Bed. 
{Lpz.  1832)  p.  182  sq. 

4.  Suet.  ibid.  reliquit  filium  Orbilium.  cf.  De  lud.  litt.  test.  52. 

5.  Suet.  ibid.  8  quos  libros  [annalium  Ennii  eUnchos 
M.  Pompilii  Andronici]  Orbiliiis  suppressos  redemisse  se  dicit 
vulgandosque  curasse  nomine  auctoris. 

6.  Suet.  ibid.  9  statua  eius  Beneventi  ostenditur  in  Gapitolio 
ad  sinistrum  latus  marmorea  habitu  sedentis  ac  palliati  ap- 
positis  duobus  scriniis. 

SCRIPTORUM 

/^   Snet.  tbid.  iam  persenex  pauperem  se  et  habitare  sub 
te^lia  quodam  scrinto  fatetur.    cf.  Grracf  criKau,  GeacK.  d,  closs. 


L.  Orbilius  PupiUus  135 

8.  Suet  ibid.  (=  Petron.  sat.  p.  246  B.*)  librum  etiam  cui 
est  titulus  jcsQLuXyi^g  edidit  continentem  querellas  de  iniuriis, 
quas  professores  negligentia  aut  ambitione  parentum  acciperent. 
cf.  fr.  3. 

2  nsQLaXyrjg  Tovp  perialogos  codd,  peri  alogon  Beroaldus 

9.  Orhiliu^sne  Ltmliim  emendavit?   cf.  Val.  Cato  test.  8. 


B.  mCERTAE  SEDIS  FRAGMENTA 


inter  criminatorem  et  criminantem  hoc  interesse  auctor 

Orbilius  putat,  quod  criminator  sit  qui  alteri  crimen  inferat 

et  id  saepius  faciat,   criminans   autem  qui  crimen  inferat 

et  cum   suspicione   quoque  id   faciat,    qua  re   quis   magis 

noxius  videatur.  5 

Isid.  diff.  verh.  86  inter  —  videatur,  ut  Afranius  [Prosa  v.  282 
Bibh^]:  'non  sum'  inquit  Ham  criminosa,  quam  tu  vipera: 
gannire  ad  aurem  numquam  didici  dominicam'.  cf,  Anecd.  H, 
p.  CXXVI. 

2 

simt  qui  litteratum  a  litteratore  distinguant,  ut  Graeci 

grammaticum   a  grammatista,    et  illum    quidem   absolute, 

hunc  mediocriter   doctum   existiment.     quorum    opinionem 

Orbilius  etiam  exemplis  confirmat;    namque  apud  maiores 

ait,  cimi  familia  alicuius  venalis  produceretur,  non  temere   5 

quem  litteratum  in  titulo,  sed  litteratorem  inscribi  solitum 

esse,  quasi  non  perfectum  in  litteris  sed  imbutum. 

SuM.  de  gramm.  4  aimt  qui  —  imbutuin.  cf  Corn.  Nep.  fr.  14. 
Mess.  Corv.  fr.  5. 

6  tituloB  plerique  codd. 


quae  vix  ab  hominibus  consequi  possunt 

Prisc.  p.  381,  1  Orbilius :  quae  —  poaaiaBt,  &v'I)BG%«.v.   "Vvae&  oAi 
librum  in  test.  8  memoratum  pertinere  vidmiwr. 


136         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

L.  ATEIUS  PRAETEXTATUS 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  Imcius  praenomen  et  in  tndice  grammaticorum  a  Smtonio 
praemisso  et  apud  Plinium  extat:  ceteroqui  ^Ateiu^s  Fhilologus^ 
{^Ateim  JPra^textatus^  semel  apud  Asinium  Pollionem)  appeUatur. 

2.  Suet.  de  pramm.  10  Philologi  appellationem  assumpsisfle 
videtur,  quia  sic  ut  Eratosthenes ,  qui  primus  hoc  cognomen 
sibi  vindicavit,  multiplici  variaque  doctrina  censebatur.  cf. 
test.  6. 

3.  Suet.  ibid.  <^L.)>Ateiu8  Philologus  libertinus  Athenis  est 
*^   natus.     ut  verisimiie  est,   M.  Ateii  centurionis,  Ateii  Capitonis 

avi  {Plut.  Sulla  14),  liberttis  fuit,  cum  eoque  a.  668/86  Athenis 
in  Italiam  venit  {Graff,  Melanges  Greco-Rom.  2.  1859 — 66 
p.  274  sq.  291sq.),  tunc  viginti  fere  annos  natus,  si  quidem 
Crraeca  in  lingua  ita  volutatus  erat,  ut  aetate  ingravescens  post 
a.  703/51  se  multo  maiores  progressus  Crraecis  quam  Latinis  in 
litteris  fecisse  fateatur  {test.  4).  quae  res  cum  eo  convenit,  quod 
Ateius  Gniphonis  discipulus  Claudios  fratres  docuit  {De  lud.  litt. 
test.  35),  quorum  Appius  anno  fere  657/97  natu>s  est.  Ateius 
ohiit  post  a.  725/29  {cf.  test.  8). 

4.  Suet.  ibid.  ipse  ad  Laelium  Hermam  scripsit  se  in 
Graecis  litteris  magnum  processum  habere  et  in  Latinis  non 
nullum,  audisse  Antonium  Gniphonem  — .  praecepisse  autem 
—  Appio  quoque  et  Pulchro  Claudiis  fratribus,  quorum  etiam 
comes  in  provincia  fuerit  [a.  699/55 — 703/51]. 

5.  Suet.  ibid.  coluit  postea  [post  Claudios,  quorum  Appius 
"-    a.  706/48  mortuus  est,  alter  a.  702/52]  familiarissime  C.  Sallu- 

stium  et  eo  defancto  [a.  719/35]  Asinium  Pollionem. 

6.  Suet.  ibid.  hunc  Capito  Ateius  notus  iuris  consultus 
inter  grammaticos  rhetorem,  inter  rhetores  grammaticum  foisse 
ait.  de  eodem  Asinius  Pollio  in  libro,  quo  Sallustii  scripta 
reprehendit  ut  nimia  priscorum  verborum  affectatione  oblita, 

6  ita  tradit  [fr.  1] :  ^in  eam  rem  adiutorium  ei  fecit  maxime  qui- 
dem  Ateius  Praetextatus  nobilis  grammaticus  Latinus,  decla- 
mantium  deinde  auditor  atque  praeceptor,  ad  summam  Philo- 
logus  ab  semet  nominatus'. 

SCBJPTORUM 

7.  Suet.  ibid.  quod  [varia  doctrina]  sane  ex  commentariis 
ejus  apparetf   quamquam  paucisBimi  extent*^  de  c^uorum  tamen 

)^fiopia  sic  altera,  a,d  eundem  Hermam  ep\%\.\3\«.  ^\^ca&R.^\»\  ^Vj^^ii 


L.  Ateius  PraetextatuB  137 

nostram    aliis    memento    commendare,    quam    omnis    generis 
coegimus,  uti  scis,  octingentos  in  libros'. 

8.  Suet.  ibid.  quos  [C.  SaUustiuni  et  Asinium  Pollionem] 
historiam  componere  aggressos,  alterum  breviario  rerum 
omnium  Eomanarum,  ex  quibus  quas  vellet  eligeret,  in- 
struxit,  alterum  [a.  725/29]  praeceptis  de  ratione  scri- 
bendi.  quo  magis  miror  Asinium  credidisse,  antiqua  eum 
yerba  et  figuras  solitum  esse  colligere  Saliustio,  cum  sibi  sciat 
nil  aliud  suadere  quam  ut  noto  civilique  et  proprio  sermone 
utatur,  vitetque  maxime  obscuritatem  Sallustii  et  audaciam  in 
translationibus.    cf.  Graff  ibid.  p.  SOlsq.  314. 

9.  Char.  p.  127, 17  Ateius  Philologus  librum  suum  sic  edidit 
^in^scriptum  ^An  amaverit  Didun  Aeneas,'  ut  refert 
^linius  {^ub.  serm.  p.  7,  18  B.).  de  huius  modi  disputationibm 
cf.  Lehrs,  de  Arist.  stud.  Hom.  p.  200  ^sq.  Graff  tbid.  p.  308  sq. 
Valer.  Cato  test.  2. 

10.  de  Ateii  epistulis  vd.  test.  4.  7. 

11.  Ateius  auctor  Plinii  commemoratur  in  indice  libr,  III.  IV. 

12.  istis  adde  libros  glossematorum  et  pinacon,  de  quibus  infra. 


v 


reliquias  coll.  Egger,  Lat.  serm,  vet.  rell,  sel.  {Paris  1843) 
p.  61  sq.  universe  cf.  Grajf,  de  Ateio  Philologo  nobili  grammatico 
Latino  in  Melanges  Greco-Bomains  2.  1859 — 66  p.  274  sq.  Goetz, 
PauJy-Wiss.  BE  2,  1910/11. 

B.  PRAGMENTA 

PINACON 

horum  Itbrorum,  qui  ad  tres  numerantm,  naturam  eandem 
esse  ac  pinacis  Aurelii  OpiUi  {test.  4),  in  promptu  est  {cf.  Bitschl, 
Parerg,  p,  244);  nam  quod  eos  Graff  {ibid.  p.  307)  cum  libris 
Musarum  eiusdem  scriptoris  vel  cum  Pandectis  Tironis  compa/rat, 
id  fieri  vix  potest;  nam  Ateii  quoque  varias  eruditionis  opus 
novimus  idque  diverso  nomine  ^hyle*  praeditum  {test.  7). 

1    [4  Egger'] 

iugeris 

lib.  III.    Char.  p.  134,  4  (=  Plin.  dub   serm.  p.  20,  18 B.) 

iugeris  Ateius PhilologuB  pinacon  III sed  et 

Cato  his  iugeris,  ut  notat  Plinius  eodem  libro  VI.  la^cunas  in 
cod.  esse  viaentur,  ubi  Keil  scriptum  fuisse  suspicatur:  At.  in- 
quit  Phil.  pin.  UI  his  iugeris. 

GLOSSEMATORUM 

de  huius  libri  indole  cf.  supra  Inc.  gramm.  liibT .  '^ae,^  •  ^ 
Okmem.    et  ibid.  fr.  6  (=  infra  fr,  B). 


138         Grrammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

3  [3] 
ocrem  antiqui,  ut  Ateius  Philologus  in  libro  glosse- 
matorum  refert,  montem  confragosum  vocabant,  ut  aput 
Livium  [J  v.  31  Bibb?^  ^sed  qui  sunt  hi,  qui  ascendunt 
altum  ocrim'  et  [32  Ri\  'celsosque  ocris  arvaque  putria 
6  et  mare  magnum'  <(et^  [34:  B,\  ^namque  Taenari  celsos 
ocris'  et  [35  i?.]  ^haut  ut  quem  Chiro  in  PeKo  docuit 
ocri'.  unde  fortasse  etiam  ocreae  sint  dictae  inaequaliter 
tuberatae. 

Fest.  p.  18 1^,  17  ocrem  —  tuberatae.     cf.  Paul.  Fest.  p.  180,4. 

Varro  de  l.  L.  5,  116. 

1   Gloiemat-  cod.         5  et  om.  cod.         7  ocriae:  em.  Vrs. 


INCERTAE  SEDIS 

Festi  quae  secu/ntur  glossae  ad  evmdem  glossematorum  lihrim 
pertinere  videntur;  de  reliquis  incerta  res  est. 

3  [5] 

naucum  ait  Ateius  Philologus  poni  pro  nugis. 

Fest.  p.  166^,  6  naucum  —  nugia;  Cincius  [fr.  20]'^  Aelius 
Stilo  [fr.  i^];  glossematorum  autem  scriptores  ]fr.  6\  cf.  CGL 
V  501,  24.    507,  48.    573,  20. 

4  [10] 

nuscitiosum  Ateius  Philologus  ait  appellari  solitum, 
qui  propter  oculorum  vitium  parum  videret. 

Fest.  p.  173'',  21    nuscitiosum  —  videret;     at    OpiUus    Auielius 

[fr.  10] ;   Aelius  Stilo  [fr.  24]. 

5  [6] 

secundum  Ateium  Philologum  opes  numero  tantum 
plurali  divitias  significant,  —  numero  tantum  singulari 
auxilium,  —  ab  utroque  possibilitatem. 

Serv.  Aen.  1,  601  ^non  opis  est  nostrae  Dido'   opis,  poasi- 

bilitatis.    et  gecundum  —  significant,  ut  [Aen.  2,  4]  ^Troianas   ut 

opes\  numero  —  auxiiium,  ut  [Ter.  andr.  473]  ^fer  opem,  serva 

jne  oi?secro%  ab  utroque  poss.    de  Servii  auctore  cf.  Laemmerhirt, 

Oom//ient.  phtl  Jen.  4.  1890.    de  re  cf .  CKar.  p.  3^,  17 .    Smi. 


L.  Ateius  Praetextatiis  139 

Aen.  6,325,  11,  53i2.  id.  Ban.  Aen.  8,377.  Ps-Acro  Hor. 
c.  3,  3,  28.  CGL  II 138,  51.  139,  3.  403,  44.  IV  132,  46,  49. 
265,  2  al.   V  126,  30.    524,  21. 

1  sec.  At.  Phil.]  secundum  alios  Paris. 

6  [5] 

<(orchitin  Ateius^  Philologus  in  <( ait 

esse  genus  oleae^  ductum  ex  Graeco  o(»%etg,  <^quod  testi- 
culorum  sit  magni)>tudinis,  itaque  v<(ocari  ex  eo  orchitin, 
quod  sit  genere  consue^to  grandior. 

Fest  p.  181^ y  18  <orchitm>  —  grandior.    cf.  Isid.   Or,  17,  9,  43. 

GGL  V  376,  33. 

1  post  in  fort.  glossematis  addendum  reliqua  suppleta 
ex  Paulo 

7  \ii\ 

stroppus  est,  ut  Ateius  Philologus  existimat,  quod 
graece  (Sx^otpiov  vocatur,  et  quod  sacerdotes  pro  insigni 
habent  in  capite. 

Fest.  p.  313^,  12  stroppus  —  capite.  quidam  coronam  esse 
dicunt,  aut  quod  pro  corona  insigne  in  caput  inponatur,  quale 
sit  strophium.  cf.  Paul.  Fest.  p.  312,  1.  Plin.  n.  h.  21,  3. 
Non.  p.  538,  7.    Isid.  or.  19,  33,  3. 

1  Adeius  2  GvQotpion 

8  [12] 

<(tudites  mall^eos  appellant  antiqui  a  tunden<^do)>  — . 

inde    Ateius    ^Philolog^us    existimat    Tuditano    cognomen 

<^inditum,   quod^  caput  malleoli  simile  habuerit. 

Fest.  p.  352^,  30  ^tudites^  —  a  tunden<^do,  quamv^is  ali  a 
tudibus  [ita  Urs.:  ali  cruribus]  tudites.  inde  —  habuerit.  cf.  Paul. 
Fest.  p.  353,  5.    Isid.  or.  19,  7,  1. 

1  S€i.  suppl.  ex  Paulo 

9  [13] 

Ateius    Philolo<^gus     verb)>um     \yacerram]     ad    male 
dicendum  magnae  acerbitati<^s,   ut  sit^  vecors  et  vesanwis 
teste  Livio   gui   dicit  [II  v,  6'  Eibb.^:  S^Q,«n:?.^  tmjX»^^'^ 
vecordia  \ 


140         G-rammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

Fest.  p.  375\  3  vacerram  <[Aeliu8^  [/n  77];  Ateius  vero  — 

vecordia. 

1  verbum  scripsi  3  vacerrae  Buecheler:  .  .  .  corde  et 

4  vecordia:  vacerra  Scal. 

10  [i] 

Ateius  Philologus  duo  tantum  yolumina  de  Latino 
sermone  reliquisse  eum  \M.  Antoniwm  Grmphanem\  tradit; 
nam  cetera  scripta  discipulorum  eius  esse,  non  ipsius,  in 
quibus  et  suum  alicubi  reperiri  nomen,  ut  hoc  *  ♦ 

Suet  de  gramm,  7  AteixM  —  ut  hoc  ♦  * 

11    [deesi] 

Themistocles  cum  a  formoso  adsectaretur 

Prisc.  p.  383,  8  Ateius  [Alpheus  codd:  em.  Osann]  Philo- 
logus:  Them.  —  adsect.,   passive,  ^xoXov&^rro.    cf.  test.  8. 


DUBIA 

13  [8] 

Varro    \fr.  425]    et   Ateius    contra    sentiunt    dicentes 

divos    perpetuos,    deos    qui    propter    sui    consecrationem 

timentur,  ut  sunt  dii  manes. 

Serv.  Aen.  5,  45  Mivum'  et  'deorum'  iDdifferenter  plerum- 
que  ponit  poeta,  quamquam  sit  discretio,  ut  deos  perpetuos 
dicamus,  divos  ex  hominibus  factos,  quasi  qui  diem  obierint; 
unde  divos  etiam  imperatores  vocamus.  sed  Yano  et  Ateios  —  manes. 
de  Ateio  vd.  ad  fr.  14. 

13  \deest] 

<^nefrendes^  —  Ateius  <( infantes  esse  nondum 

fre^ndentes,  id  est  ^frangentes.     Livius ^  t 

[J  V.  38  Ililib.^]:   ^quem  ego  ne<(frendem  alui  lacteam  im- 

mulgen^s  opem'. 

Fest.  p.  162^,  12  <^nefrende8  dictos  asscrit  Q.  Muci^us  Scae- 

vola  \fr.  4] ;  Ateiua  —  opem.     et pro  nefrendibuB 

<^alii5  \Ael.  Stilo  fr.  64].   Eeitzenstein  {Verr.  Forsch.  p.  91  adn.  1) 
jpost    'Ateius^    ^Phtldlogus^    excidisse  putat,    cum  Livii  poetae 
t^ersus  ab  eo  allatus  legatur,   quod  in  morc  Atexi  PKilologt  est 
(^-  ^.  ^J,   atque  tertia  de  nefrendihus  cacplaifiatio  Ae\\\  ^\,>\xy«w>& 


L.  AteiuB  Praetextatus  141 

esse  mdeatur,  cum  quo  idem  Ateius  a  Festo  saepius  coniu/ngitu/r. 
extcU  tamen  locus  Plinii  (n.  h.  14,  93  =  Ateius  Cap.  fr.  S), 
e  Verrio,  ut  videtm,  adscitus  {Mimzer,  Quellenkr.  d.  Ng.  d.  Plin. 
p.  302  sci.),  uhi  Mudus  iScaevola  Aelius  Stilo  Ateius  Capito  auc- 
tores  memorantur,  neque  prdbabilis  Bremeri  coniectura  est  Plinium 
^sive  errore  sive  neglegentia '  Capitonem  pro  Philologo  scripsisse 
(lA  2,  274).  itaque  uter  Ateius  Festi  supra  auctor  sit,  vaMe 
dubitare  licet;  nam  ne  Capito  quidem  ab  exemplis  antiquorum 
poetarum  scriptorumve  abhorruit  (cf.  fr.  2.  4  et  Marx,  Lueil. 
carm.  rell.  1  p.  LVsq.). 

1  sq.  suppUtum  ex  Pauh 

14  [7] 

Ateius  adserit  Bomam  ante  adventum  Euandri  diu 
Yalentiam  vocitatam,  sed  post  Graeco  nomine  Bomen 
vocitatam. 

Serv.  Dan.  Aen.  1, 273  Ateiua  —  vocitatam.  cf.  Fest.  p.  266^,  34. 
Solin.  1, 1.  in  hoc  fr.  et  in  fr.  12  plerique  Capitonem  intellegunt, 
quod  Ateius  grammaticus  alibi  {supra  fr.  5)  addito  agnomine 
Philologo  afferatur  {Graff,  ibid.  p.  318  adn.  161.  Laemmerhirt 
l.  c.  p.  377  adn.  1  etc.);  at  varietatem  appellandi  cum  saepius 
iam  animadvertimus  (cf.  Valer.  Sor.  test.  1.  Aur.  Opill.  test.  i), 
tum  in  Servio  reperimus  (cf.  buc.  3,  8  et  Aen.  1,  546.  7,  273; 
buc.  4, 1  et  buc.  3, 84.  4, 6.  7  etc.).  res  ipsa  historica  huius  fragm. 
cum  Graeca  verbi  notatione  ad  Philologum  breviarii  rerum  om- 
nium  Bomanarum  scriptorem  optime  quadrat  {cf.  fr.  6.  7),  nequs 
eum  dedecet  discrimen  inter  divum  et  deum  factum  (fr.  12),  si 
conferimu^s  fr.  5.  dubitationem  tamen  movet  Varro  in  fr.  12  cum 
Ateio  coniu>nctus,  cum  quam  saepe  Capito  Varronem  in  usum 
vocaverit  notum  sit  {cf.  Frederking,  Philol.  19,  654  sq.  660  sq.) 


P.  VALERIUS   CATO 

A.  TESTIMONIA 


VITAE 


1.  Suet.  de  gramm.  11  <^P.J>  Valerius  Cato,  ut  non  nulli  tra- 
diderunt,  Burseni  cuiusdam  nbertus  ex  Gallia;  ipse  libello^  cwi 
est  titulus  Indignatio,   ingenuum   se  natvmi  «.M  ^\>  ^^^^^^^^^asv 
jrelictam   eoqne  faciliuB   Jicentia  Suilani   tem-^ox\a  \a.  ^T^\^^ 
—ff7d/S0]  exatnm  patrimonio.      itaque   anXt   a.  fete   ^b4:\1.00 


142         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

natus  non  est.  neque  tamen  annus  eius  natalis  multo  inferius 
amoveri  potest,  si  quidem  is  Vettium  Philocomum  audivit  (fest.  7), 
de  cuius  aetate  vd.  ad  Q.  Archel.  test.  3. 

2.  Suet.  ibid.  yixit  ad  extremam  senectam,  sed  in  summa 
pauperie  et  paene  inopia,  abditus  modico  gurgustiOj  postquam 
Tusculana  villa  creditoribus  cesserat,  ut  auctor  est  Bibaculus 
[FPB  3  J5.J:  'si  quis  forte  mei  domum  Catonis,  y  depictas  minio 

5  assulas,  et  iUos  /  custodis  videt  hortulos  Priapi,  /miratur  qui- 
bus  ille  disciplinis  /  tantam  sit  fiapientiam  assecutus,  /  quem 
tres  cauliculi ,  selibra  f arris,  /  racemi  duo  tegula  sub  una  /  ad 
summam  prope  nutriant  senectam'.  et  rursus  [ibid.2^:  ^Catonis 
modo,  Galle,  Tusculanum  /  tota  creditor  urbe  venditabat.  /  mirati 

10  Bumus  unicum  magistrum  /  summum  grammaticum  optimum 
poetam  /  omnes  solvere  posse  quaestiones ,  /  unum  difficile  ex- 
pedire  nomen.  /  en  cor  Zenodoti,  en  iecur  Cratetisl'  Mar.  Plot. 
Sacerd.  p.  480,  12  Bibaculus  de  Catone  grammatico:  ^en  cor 
Zenodoti,  en  iecur  Cratetis'.  Proh.  cathol  p.  29,  12  Bibaculup 
de  Catone  grammatico:  ^ecur  Cratetis'.  de  Catone  magistro  cf. 
s^ipra  De  lud.  litt.  test.  36.  de  verbis  ^omnes  solvere  posse  quae- 
stiones^  cf.  Lehrs,  de  Arist.  stud.  Hom.  p.  207  *  sq. 

1  summam  -riem  et  p.  inopiam  codd.  6  assulas  Beroaldus: 
assylas  (assyllas  t;62  asillas)  cuBtodeB  pUrique  codd.  hortuli 
Priapos  JScaliger  6    sap.  sit  plerique  codd.  7    calculi 

plerique  codd.  11  diff.]  deficere  Toup 

3.  Suet.  de  gramm.  4  Messalla  Corvinus  [fr,  5]  —  non  esse 
sibi  dicens  rem  cum  Furio  Bibaculo,  ne  cum  Ticida  quidem 
aut  litteratore  Catone;  significat  enim  haud  dubie  Valerium 
Catonem  poetam  simul  grammaticumque  notissimum. 

SCRIPTORUM 

4.  Ovid.  trist.  2,  435  Cinna  quoque  his  comes  est  Cinna- 
que  procacior  Anser;  /  et  leve  Cornifici  parque  Catonis  opus. 
cf.  LSchwabe,  quaest.  Catull.  p.  305. 

5.  Suet.  de  gramm.  11  is  [Cato]  scripsit  praeter  gram- 
maticos  libellos  etiam  poemata,  ex  quibus  praecipue  pro- 
bantur  LydiaetDiana.  Lydiae  Ticida  meminit  [FPB  2  B.]-. 
'Lydia  doctorum  maxima  cura  liber';  Dianae  Cinna  [14  B.]: 
^saecula  permaneat  nostri  Dictynna  Catonis'.  carmina  quae 
extant  Dirae  et  Lydia  Catoni  tributa  sunt;  de  qua  re  cf,  Teuffel, 
Gesch.  d.  Bom.  Lit.  §  200,  2.    Schanz,  Bom,  lAttg.  1  *,  176, 

6.  Suet.  ibid.  libello  cui  est  titulus  Indignatio  {test,  X). 
hncine  pertinent  quae  in  test.  7? 

7.  Suet.  tbid,  2    quas    ^lAiciXii   8atwas\  \^^%^^  ae   apud 
Archelsbum  Pompeius  Lenaeus,  apud  WiiVo^iomxrQi^^^TO&^'^^ 
praedicant     cf,  test.  6. 


P.  Valerius  Cato.    C.  lulius  Caesar  143 

8.  Ps-Hor.  sat.  1,  10: 

Lucili,  quam  sis  mendosuB,  teste  Catone  ' 

defensore  tuo  pervincam,  qui  male  factos 

emendare  parat  versus:  hoc  lenius  ille 

quo  melior  vir  <[et^  est  longe  subtilior  illo, 

qui  mnltum  puer<^um^  et  loris  et  fnnibus  ussit 

exoratus,  ut  esset  opem  qui  ferre  poetis 

antiquis  posset  contra  fastidia  nostra, 

grammaticorum  equitum  doctissimus. 

de  Catonis  in  Lucilio  emendando  opera  cf.  Mafx,  proUg,  ad 
Jjucil.  1  p.  CXXX.  alterim  iMcHii  exisHmatorem  'grammati- 
corum  equitum  doctissimum*  Marx  (Rh.  Mus.  41,  552  SC[.)  Vet- 
tium  Philocomum  intellegit,  Orbilium  Pupillum  alii  multi'.  utra 
autem  sententia  recta  sit,  dubito. 

4  et  add.  codd.  dett.  5  puerum  Reisig       ussit  Marx: 

udis  6   exhoratus  non  nuUi  codd. 

B.  DUBIUM  FRAGMENTUM 

diaeresis   est  quotiens   una   syllaba  in  duas   dividitur^ 

synaeresis  est  e  contrario  quotiens  duae  syllabae  in  unam 

contrahuntur.      nam    diaeresis    est    [Enn.    ann.    33   F.^] 

^Albai  Longai'   pro  eo  quod  est  Albae  Longae.  —  legite 

Verrium  Flaccum    [/r.  30\    et  Catonem   et  ibi  invenietis; 

Pomp.  comment.  p.  297,  28  item  duo  contrarii  sibi  meta- 
plasmi,  diaeresis  et  Bjnaeresis.  diaeresis  —  Longae,  ut  est  illud  apud 
Vergilium  [Am.  9,26]  ^dives  pictai  vestis  et  auri',  [5,  554] 
^aulai  medio  libabant  pocula  Bacchi' :  una  syllaba  in  duas  di- 
visa  est.  legite  —  inveiuetis.  ita  enim  scribebant  maiores  nostri 
aulai,  a  et  i.    de  Catone  cf.  ad  Verr.  l.  c. 


C.  lULIUS  CAESAK 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

i.  natus  a.  654/100,  quaestor  a.  637/67,  aedilis  a.  689/65, 
pontifex  maximus   a.  691/63,   praetor  a.  692/62,  propraetor 
a.  693/61,  consul  695/59,  proconsul  in  Gallia  a.  696  (58—704^^0, 
consul  iterum  a.  706/48,    tertium  o.  708/46,   item  sme  <ioV\«.^a 
d^  dtctator  reip.  constituendae  709145,   710  44,  vatfcTfectev*»  lA.- 
Jfart.  a.  710/44. 


144         Grrammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

^.  praeceptore  Caesar  usus  est  M.  Antonio  Gniphme;  cf.  De 
lud.  litt.  test.  19. 

SCRIPTORUM 

S.  Suet  lul.  56  feruntur  et  a  puero  et  ab  adnlescentulo 
quaedam  scripta,  ut  Laudes  Herculis,  tragoedia  Oedipus, 
item  Dicta  collectanea,  quos  omnis  libellos  vetuit  Augustus 
publicari  in  epistula,  quam  brevem  admodum  ac  simplicem  ad 
Pompeium  Macrum,  cui  ordinandas  bibliothecas  delegaverat, 
misit.  cf.  Flut.  Ca^.  2.  Tac.  de  orat.  21.  Flin.  epist  5, 3, 2.  5. 
de  Itinere  vd.  test.  8.    poeticum  fragm.  infra  31. 

4.  Suet.  ibid.  55  eloquentia  militarique  re  aut  aequavit 
praestantissimorum  gloriam  aut  excessit.  Cic.  Brut.  262  ora- 
tiones  eius  [Cassaris']  mihi  vehementer  probantur,  compluris 
autem  legi.  cf  id.  Brut.  252.  Quint.  10,  1,  114.  tac.  ann.  13, 3. 
de  orat.  21. 

5.  Suet.  ibid.56  reliquit  et  rerum  suarum  commentarios 
Gallici  civilisque  belli  Pompeiani;  nam  Alexandrini  Africique 
et  Hispaniensis  incertus  auctor  est:  alii  Oppium  putant,  alii 
Hirtium,  qui  etiam  Gallici  belli  novissimum  imperfectumque 
librum  suppleverit. 

6.  Cic.  ad  fam.  9,  16,  4  [a.  708/46]  audio  Caesarem,  cum 
volumina  iam  confecerit  &jto(p9'S'ypLdt(ov,  si  quod  afferatur 
ad  eum  pro  meo,  quod  meum  non  sit,  reicere  solere.    cf  test.  3. 

7.  Macrob.  1,  16,  39  lulius  Caesar  —  siderum  motus,  de 
quibus  non  indoctos  libros  reliquit,  ab  Aegyptiis  disciplinis 
hausit.  Plin.  n.  h.  1, 18  ex  —  L.  Tarutio,  qui  graece  de  astris 
scripsit.     Caesare  dictatore,  qui  item. 

8.  Suet.  lul.  56  reliquit  —  Anticatones  totidem  [libros 
dt*os]  ac  praeterea  poema,  quod  inscribitur  Iter.  quorum  libro- 
rum  —  sequentes  [Anticatones]  sub  tempus  Mundensis  proelii 
[a.  709/45]  fecit,  novissimum  dum  ab  urbe  in  Hispaniam 
ulteriorem  quarto  et  vicensimo  die  pervenit  [a.  708/46]. 

9.  Suet.  ibid.  epistulae  quoque  eius  ad  senatum  extant, 
qaas  primus  videtur  ad  paginas  et  formam  memorialis  libelli 
convertisse,  cum  antea  consules  et  duces  non  nisi  transversa 
charta  scriptas  mitterent.  extant  et  ad  Ciceronem,  item  ad 
familiares  domesticis  de  rebus,  in  quibus,  si  qua  occultius  per- 
ferenda  erant,  per  notas  scripsit,  id  est  sic  structo  litterarum 
ordine,  ut  nullum  verbum  effici  posset;  quae  si  quis  inveetigare 
et  peraequi  volet,  quartam  elementorum  litteram,  id  est  d  pro 

a  et  perinde  reJiquas   commutet.    cf.  GcU.  17,9,    C.  htl.  Vict, 
arsrhet,  XXVII  de  epist.  p.  124  M.    C^RKet.  liat.  mw.  «B.i^^H^j, 
"^eic/iert,  imp.  Caes.  Aug.  rell.  p.  147  sq. 


C.  lulius  Caesar  145 

DOCTRINAE 

10.  Quint  1,  7 ,  21  iam  optinius  maximus,  ut  mediam  i 
litteram,  quae  yeteribas  u  fuerat,  acciperent,  Gai  primum  Cae- 
saris  inscriptioue  traditur  factum.  Vel.  Long.  p.  67,  4  varie 
etiam  scriptitatum  est  mancupium  aucupium  manubiae,  si 
quidem  C.  Caesar  per  i  scripsit,  ut  apparet  ex  titulis  ipsius, 
at  Augustus  [i]  per  u,  ut  testes  sunt  eius  inscriptiones. 
et  qui  per  i  scribunt,  illam  lationem  secuntur,  quod  aliae 
quoque  denominationes  per  eandem  litteram  exeant,  ut  cum 
manicas  ^dicimus  et^  maniculam.  Comut  ap.  Cassiod.  orth. 
p.  150,  10  {Isid.  or.  1,  27,  15)  =  Varro  fr.  269.  cf.  Mar.  Vict 
p.  9,  3.    Branibach,  NeugestaU.  d.  Lat  Orthogr.  p.  108  sq. 


Ca^esaris  grammaticas  reliquias  coUegerunt  Lersch,  Sprachphtl. ' 
d.  AU.  (Bonn  1841)  1,  132  sq.;  Egger,  serm.  Lat  vet  reU.  (Paris 
1843)  p.  41  sq.  Nipperdey,  Caesar.  edit  (Lips.  1847)  p.  753  sq.; 
SchUtte,  de  Gaio  lul.  Caes.  grammatico  {Halae  1865)  p.  13  sq.; 
Dinter,  Caes.  edit  {Lips.  1890)  2,  125  sq.  Kuebler,  Caes.  edit 
(Lips.  1897)  3, 140 sq.  cf.  Bitschl  op.  2,  574  sq.  4  passim.  Hauser, 
C.  lul.  Caes.  commentariorum  de  b.  GaU.  et  de  b.  dv.  qui  vocatur 
eum  praecepiis  grammat.  ab  eodem  scriptore  in  Ubris  de  anal. 
traditis  comparatio  {Villach  1883).  Hendrickson,  Class.  Philo- 
logy  1906  p.  97  sq. 

B.  FRAGMENTA 

DE  ANALOGIA  AD  M.  TULLIUM  CICERONEM 

LIBRORUM  n 

Suet  lul.  56  reliquit  et  de  analogia  duos  libros  et  Anti- 
catones  \test.  8];  quorum  librorum  primos  in  transitu  Alpium, 
cum  ex  citeriore  Gallia  conventibus  peractis  ad  exercitum 
rediret  —  fecit  [an  a.  700 154*^    cf.  Hendrickson  p.  113]. 

Fronto  p.  221 N.  fac  memineris  et  cum  animo  tuo  cogites, 
C  Caesarem  atrocissimo  bello  Gallico  cum  alia  multa  mili- 
taria,  tum  etiam  duos  de  analogia  libros  scrupulosissioios  scri- 
psisse  inter  tela  volantia  de  nominibus  declinandis^  de  ver- 
borum  aspirationibus  et  rationibus  inter  classica  et  tubas. 

Quint  1, 7, 34  vim  C.  Caesaris  fregerunt  editi  de  analo^ia  libri  ? 

loh.  Saresb.  Metalog.  1,  21  C.  Caesar  de  analogia  libros 
edidit.     cf.  Suidas  s.  v.  Fdiog  'lovX.  Kata. 

optts  primum  generatim  quaesUones  de  analogia  et  de  ra- 
timie  latine  loquendi,  deinde  de  deeUnatione,  in  quam  <pot\%%\m>Mnv. 
nervos  suos  Aristarehii  contenderant ,   amplexum    e8%e   'o\d**wr. 
ifag^pHorilt6rofr.ll—15  vulgo  tribwwnifwr,  alteT\  fr.  1^^^- 
^  ojffer^  ad  Ciceronem  scripto  vd.  fr.  1.  3. 

Orammsticae  Bomanae  A-«firmenta  ed.  ¥uii  jliom  10 


146         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

1  [1  Schlitte] 

lih.  I.  in  maxumis  occupationibus  ad  te  ipsum  \Cicero- 
nem]  de  —  ratione  latine  loquendi  accuratissume  scripserit 
[Cae^^ar]  primoque  in  libro  dixerit  verborum  dilectum 
originem    esse    eloquentiae    tribueritque,    mi   Brute,    huio 

5  nostro  [Ciceroni],  qui  me  de  illo_maluit  quam  se 
dicere,  laudem  singularem;  nam  scripsit  his  verbis,  cum 
hunc  nomine  esset  adfatus:  ac  si,  ut  cogitata  prae- 
clare  eloqui  possent,  non  nulli  studio  et  usu 
elaboraverunt,    cuius   te   paene   principem    oopiae 

10  atque    inventorem    bene    de    nomine    ac    dignitate 

populi  Romani  meritum  esse   existimare  debemus, 

hunc    facilem    et    cotidianum    novisse    sermonem 

nunc  pro  relicto  est  habendum. 

Cic.  Brut.  252  ut  esset  perfecta  illa  bene  loquendi  laus, 
multis  litteris  et  iis  quidem  reconditis  et  exquisitis  summoque 
studio  et  diligentia  est  consecutus.     qui   etiam  in  maxmnis  — 

ipsum,  inquit  [Atticus]  in  me  intuens^    de  ratloiie   —   habendum. 

hic  Caesarem  causam  aperuisse,  qua  libros  de  analogia  ad 
Ciceronem  miserit,  patet;  qui  quoinodo  de  Caesaris  conatu  cor- 
ruptae  consuetudinis  emendandas  iudicaverit,  vd.  in  Brut.  258 
— 261.    de  re  cf.  Hendrickson  p.  114. 

12  facile  multi  codd.  13  num  non  nulli  edd. 

2\_2\ 

l.  I.  tamquam  scopulum  sic  fugias  inauditum  atque 
insolens  verbum. 

Gell.  1, 10,  4  vive  ergo  moribus  praeteritis,  loquere  verbis 

praesentibus  atque  id,  quod  a  C.  Caesare  excellentis  ingenii  ac 

prudentiae  viro  in  primo  de  analogia  libro  scriptum  est,  habe 

semper   in   memoria    atque    in  pectore,    ut  tamquam  —  verbum. 

Macrdb.  1,  5,  2  ego  enim  id,  quod  a  C.  Caesare  excellentis  in- 

genii  ac  prudentiae  viro  in  primo  analogiae  libro  scriptum  est, 

habeo  semper  in  memoria  atque  in  pectore,  ut  tamquam  —  verbum. 

loh.  Saresb.  Policr.  8,  10   fideliter   exsequendum  erit,  quod  in 

primo  libro  de  analogia  scripsit  C.  Claudius  Caesar  vir  excel- 

lentis  ingenii  magnaeque  prudentiae.    ait  enim:  Hamquam  sco- 

pulum  nautae  fugiunt,  sic  fugiendum  est  infrequens  atque  in- 

aolens  verbnm  \    idem  Metalog.  1, 15  Caeaar  in  libro  de  analogia 

gra^namaticua  quidem  est,  et  evitandum  ea^fe  dfeTi\sai^\^\i  Q^<\<(^d 

anditori  perito  potest  esse  absuidum;  'ut  TMto\x\».^^  Yanjf».^  ^^^^- 


C.  luliuB  Caesar  147 

puium  fugiunt,  sic  fug.  est  infr.  atque  ins.  v.'  m  eodem  pro- 
posito  quam  aliter  ac  Sisenna  procedat  Caesar  vd,  apud  Sisenn. 
test.  1.  2,    de  re  cf.  etiam  Varro  fr.  464. 

1  fiigiam  infrequens  atque  Macroh. 

3   [7] 

1. 1.    Gaius  Caesar  —  in  libris,  quos  ad  M.  Ciceronem 

de  analogia  conscripsit,  harenas  vitiose  dici  existimat,  quod 

harena  numquam  multitudinis  numero  appellanda  sit,  sicuti 

neque    caelum    neque    triticum;    contra    autem    quadrigas, 

6  etiamsi  currus  unus,   equonmi  quattuor   iimctoruni  agmen 

unom  sit,   plurativo  semper  numero  dicendas  putat,   sicut 

arma  et  moenia  et  comitia  et  inimicitias. 

Getl.  19,  8, 3  [loquitm'  Comelius  Fronto]  Gaios  enim  Caesar  — , 
vir  ingenii  praecellentia,  sermonis  praeter  alios  suae  aetatis 
castissimi,  in  Ubris  —  inimicitiaB,  nisi  quid  contra  ea  dicis  [«'.  e 
familiaris  quidam  Frontonis],  poetarum  pulcherrime,  quo  [quod 
codd,]  et  te  purges  et  non  esse  id  vitium  demonstres.  de  caelo, 
inquit  ille,  et  tritico  non  infitias  eo,  quin  singulo  semper  numero 
dicenda  sint,  neque  de  armis  et  moenibus  et  comitiis,  quin 
figura  multitudinis  perpetua  censeantur;  videbimus  autem  potius 
[post  codd.i  eni.  Hosius]  de  inimicitiis  et  quadrigis.  ac  fortas- 
se  an  de  quadrigis  veterum  auctoritati  concessero,  inimicitiam 
tamen,  sicuti  inscientiam  et  inpotentiam  et  iniuriam,  quae  ratio 
est,  quam  ob  rem  C.  Caesar  vel  dictam  esse  a  veteribus  vel  dicen- 
dam  a  nobis  non  putat,  quando  Plautus  linguae  Latinae  decus 
deliciam  quoque  kvix&g  dixerit  pro  deliciis  —  [Poen.  365]?  inimi- 
citiam  autem  Q.  Ennius  in  illo  memoratissimo  libro  dixit 
[v.  326  Bibb.^].  haecpoetarum  exempla  Caesari  certo,  licet  Merckliu 
aliter  sentiat  {Fleck.  Jahrhb.  siippl.  3.  1860  p.  650),  ignota  fuerunt 
GeUio  ipso  teste.    de  his  libro  I  adsignandis  vd.  fr.  3*. 

6  sicut  circa  arma  Paris.  s.  castra  a.   Vogel. 

5*»  [7] 

l.  L  cum  supra  dixisset  neque  caelum  neque  triticum 
iieque  harenam  muititudinis  significationem  pati,  num 
tn  inquit  [Caesor]  harum  rerum  natura  accidere 
arbitraris,  quod  unam  terram  et  plures  terras  et 
5  urbem  et  urbes  et  imperium  et  imperia  dicamus^ 
neque  quadrigas  in  unam  nominis  ^gw.T^m  x^^S-%^^^ 
neque  baren&m  muJtitudinis  ap^^eW^^V^^^^^  ^c^w- 
vertere  possimns? 


148         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

Gell.  ibid.  7  sq.  tunc  prolato  libro  de  analogia  primo  verba 
haec  ex  eo  pauca  memoriae  mandavi.  nam  cum  snpra  —  possimiu? 
—  Fronto  ita  respondit:  quadrigae  semper,  etsi  multiiugae  non 
sunt,  multitudinis  tamen  numero  tenentur,  quoniam  quattuor 
simul  equi  iuncti  quadrigae  quasi  quadriiugae  vocantur,  neque 
debet  prorsus  appellatio  equorum  plurium  includi  in  singularis 
numeri  unitatem.  eandemque  rationem  ^harenae^  habendam 
sed  in  specie  dispari;  nam  cum  harena  singulari  in  numero 
dicta  multitudinem  tamen  et  copiam  significet  minimarum,  ex 
quibus  constat,  partium,  indocte  et  inscite  barenae  dici  videntur, 
tamquam  id  vocabulum  indigeat  numeri  amplitudine,  cum  ei 
singulariter  dicto  [dici  codd.:  em.  Madvig]  ingenita  sit  naturalis 
sui  multitudo.  —  nam  cum  caelum  semper  ivfK&g  dicatur, 
mare  et  terra  non  semper,  et  pulvis  ventus  et  fumus  non  semper, 
cur  indutias  et  caerimonias  scriptores  veteres  non  numquam 
singulari  numero  appellaverunt,  ferias  et  nundinas  et  inferias  et 
exsequias  numquam?  cur  mel  et  vinum  atque  id  genus  cetera 
numerum  multitudinis  capiunt,  lacte  non  capiat?  FrontoniarKie 
disputationis  fimdamentum  fortasse  aptid  Caesarem  ipsum  erat 
(cf.  Kretzschmer,  de  Gell.  font.  p.  60),  qwmdo  G^llius  veterem 
appellationem  ^mmerus  multitudinis^  pro  plurdli  uMirpat.  de 
forma  ^lacte^  vd.  infra  fr.  14.  ceteroqui  cf,  Varro  de  1.  L.  10, 66.  67. 
Char.  p.  33, 15.  93,  4.  96,  7.  103,  22.  154, 1  et  passim  in  CGK. 
Serv.Aen.2,272. 12,164.  CGLII454,24.  321,30.  402,21.  452,35. 

1  neque  tr.  Faris.  triticumve  Magliab.  Begin.  597  et  1646 
triticum  rell.  4  adplures  Paris,  Voss.  Lat.  p7,  u/nde  ac  pl. 
Hertz  7  in  mult.  appellationem  Magliab.  Begin.  597  et  1646 
Voss.  Lat.  F  112 

4  [4] 

l.  I.  legimus  apud  maiores  nostros  primas  apud 
Bomanos  XI  litteras  foisse  tantum  modo,  ut  dicit  Caesar 
in  libro  analogiarum  primo;  in  libro  analogiarum  Caesar 
hoc  dicit  XI  fuisse. 

Pomp.  comment.  p.  108,  9  legimus  —  foiase.  Varro  docet 
[fr.  2].  de  hac  Caesaris  doctrina  a  Pompeio  tantum  tradita  est 
quod  ambigatur.  cf.  Wilm^inns,  de  Varr,  libr,  grammat. 
p.  121  sq. 

3  pr.  in  om.   Wolfenb,  Paris.  1179 


5  il6\ 
^'  ^^'     fagos  populos  ulmoa 


C.  lulius  Caesar  149 

Char,  p.  130,  6  (=  Plin,  dub.  serm.  p.  17,9  B.)  fagus  Varro 
de  gente  p. B.  [fr,185];  fagos  C.  Caesar  de  analogia  fi:  fagos  — 
uimos.    cf.  Varro  de  l.  L.  9,  80. 

6  ili\ 

L  11.    lacer  an  laceris?    ut  tener  puer;  ultimam  enim 

vocalem  si  ablativus  ami<^serit^,  dabit  scire  <(qualis)>  esse 

debeat  nominativus.  —  quod  ita  dici  ^debere  et^  Oaesar 

de  analogia  II  nec  non  et  Valgius  de  rebus  per  epistulam 

quaesitis  [fr.  3]  <(p^utant. 

Char.  p.  135,  20  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  51,  23  B.)  lacer  — 
nominativus.  Ovidius  \met.  3,  522]  ^miUe  lacer  spargere  locis', 
quod  ita  —  <p>utant.  cf.  Ckar.  p.  135^  17.  136^  22  (=  Plin.  ibid.) 
Varro  de  l.  L.  10,  62. 

adn.  crit.  vd.  ad  Valg.  Buf.  l.  c. 

7  \15\ 

l.  II.     Oaesar  de  analogia  11  turbonem,  non  turbinem 

etiam  in  tempestate   dici  debere   ait,   ut   Oarbo  Oarbonis, 

non  ut  homo  hominis. 

Char.  p.  144,  30  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  4,  26  B.)  Turbo 
Turbonis,  si  proprium  sit  hominis  nomen;  turbinis,  si  procellam 
voluerimus  exprimere,  aut  in  eo,  inquit  Plinius,  qui  est  in  lusu 
puerorum.  sed  Caesar  —  hominis.  codem  quae  Plinius  habent 
Char.  p.  64,  26.  145,  8.  Prob.  de  nom.  exc.  p.  210,  30.  Prisc. 
p.  207,  17.  Serv.  Aen.  1,  83.  7,  378.  Beda  orth.  p.  293,  14. 
Albin.  orth.  p.  311,  21. 

2  caro  caronis:  em.  Buecheler  Cato  Catonis  Fdbricius 
{cf  Prob.  ibid.  p.  210,  36) 

8  [18'\ 

l.  II.    panis  genetivum  pluralem  Oaesar  de  analogia  11 

paniimi  dixit. 

Char.  p.  90,  7  panis  autem  genetiyum  —  dizit,  scd  Verrius 
[fr.  19].  idem  p.  141, 20  {Plin.  dub.  serm.  p.  25, 10.  31, 23  B.) 
panium  Caesar  de  analogia  libro  II  dici  debere  ait,  sed  Verrius 
[fr.  idem].    cf  Inc.  de  nom.  CGK  V  586,  18. 

9  i24\ 

l  II.     C.  Caesar  in  libro  4e  m^Xo^^^u  ^^^NxsAci  \jk»»s* 
die  et  buius  specie  dicendum  putat. 


150         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

Gell.  9,  14,  25  sed  c.  CacBar  —  putat.  ego  quoque  in  lugartha 
Sallustii  Bummae  fidei  et  reverendae  vetustatis  libro  die  casu 
patrio  scriptum  inveni.  verba  haec  ita  erant  \97,  3]:  Wix 
decima  parte  die  reliqua'.  cf.  Quint.  1,  6,  26.  Char,  p.  55,  13. 
128, 12.    Prisc.  p.  366, 9.    fragm.  Boh.  de  nom.  CGK  V  555, 8. 

1  C.  om.  Bem.  Paris,  Voss.  Lat  F  7  2  diei  iidein  codd. 
speciei  Betn. 

10  [25] 

l.  II.  Caesar  libro  II  singulariter  idem,  pluraliter 
isdem  dicendum  confirmat.  sed  consuetudo  hoc  non  servat. 
se  et  sese  pronomina  ita  distinguit,  ut  se  dicamus,  cum 
aliquem   quid   in  alium   fecisse  ostendimus,    ut  puta  ^ille 

5  dicit  se   hoc  illi  fecisse';    cum  autem   in  se  ipsum,   tunc 

dicamus  sese,  velut  ^dixit  sese  hoc  sibi  fecisse'. 

Char.  p.  110,  23  (=  Plin.  duh.  serm.  p.  33,  32  B.)  <de 
pronomine^  is  homo  idem  conpositum  facit  *  * ,  nisi  quia 
Caeaar  —  fecisae.  locunam  signavit  Ritschl  {op.  4,  138.  313),  quam 
Keil  Uam  singulariter  quam  pluraliter^  explevit.  rectiu^  fortasse 
est  quod  Eitschl  Nipperdeyo  male  intetlecto  tribuit,  ut  apud 
Caesarem  ^sing.  isdem,  plur.  idem^  {Bitschl  Udem  plur.,  sing. 
isdem'')  scrihamus,  quae  singularis  forma  in  titulis  extat  {Schlitte 
p.  33)  et  apud  Plaut.  Amphitr.  945.  cum  ^is-dem^  cf.  etiam 
^quis-nam,  quis-quam^  et  sim. 

3  distinguunt  coni.  Keil. 

11  [5] 

quae  est  analogia?  conparatio  similium:  latine  pro- 
portio  dicitur.  —  fit  octo  modis:  ut  sint  <similes]>  sex 
illae  partes,  quae  accidunt  nomini;  sex  autem  accidunt 
nomini    ista,    qualitas    conparatio    genus    numerus    figura 

6  casus,  ecce  sex  partes;  exitus  syllabarum  ut  sit  similis, 
puta  illud  in  us  exit  et  illud  in  us;  paenultimarum  ratio 
ut  sit  similis,  ut  aut  vocales  similes  sint  aut  con- 
sonantes;  deinde  ut  tempora  sint  similia;  si  illa  brevis 
est,   et  illa  brevis   sit.     de  istis   omnibus  rebus  si  unum 

10  minus  fuerit,   iam  non  stat   analogia;    de  his  rebus,   quae 

positae   sunt   apud  Caesarem,    si   quid   minus   fuerit,    iam 

non  stabit  ratio  analogiae.     ait  enim  Caesar:  ^nisi  bmnia 

consentiant  inter  se,    non   poteat-  ^en.  "vjAj  tiotdmka  ^Ssxaiv- 

t^udo   sit\ 


C.  lulius  Caesar  151 

Pomp.  comment.  p.  197, 31  quae  est  —  didtur:  analogia  graece, 
latine  proportio.  sed  ita  illam  definit  [DonattM]  ^analogia 
€8t  comparatio'.  fit  octo  —  simiiitudo  sit.  Serv.  [Serg.]  comm.  in 
Donat.  p.  435y  15  analogia  dicitor  ratio  declinationis  nominum 
inter  se  omni  parte  similium;  latine  proportio  vocatur.  nomina 
autem  similia  sunt  omni  parte,  si  octo  rebus  sint  similia,  id 
«st  sex  illis  quae  accidunt  nomini,  qualitate  conparatione  genere 
numero  tigura  casu,  deinde  exitu  syllabarum,  deinde  consonan- 
tium  ratione  paenultimarum.  atque  si  una  res  de  istis  octo 
similibus  desierit,  dicimus  [enim]  nomen  nuUa  ratione  similiter 
declinari.  cf.  JDonat.  ars.  p.  373, 4.  Varro  de  l.  L.  10, 21.  Quint. 
1,  6,  3.  Prob.  inst.  art.  p.  47,  23.  MaH.  Cap.  5,  290.  Isid. 
or.  1, 28, 1.  Pompeius  octo  analogiae  rationes  a  Servio  recipiem, 
nonam  de  simUibus  temporibus  perperam  addidit;  quas  an  omnes 
re  vera  Caesar  noverit  nescimus.  de  compluribus  tamen  dubitari 
non  licet,  quippe  quae  Alexandrinis  iam  notae  fuerint,  ^genus 
qudlitas  sive  species  figura  numerus  casus  exitus^  (cf.  Aristoph. 
Byz.  et  Arist  ap.  Char.  p.  117,  1.  Grammat.  Bekker.  Anecd. 
p.  629 — 43  §  14),  ex  quibus  ^genus^  apud  Cae.sarem  primum 
obtinuit  locum,  si  fides  est  Choerobosco  {Bekker  Anecd.  p.  1177; 
cf.  Schlitte  p.  21\  qui  vulgatum  contrarium  ordinem  ^qualitas 
genus^  ApoUonio  Herodiano  Bomano  vindicat. 

2  sim.  om.  codd.  7  similes  scripsi:  syllabae  9  sit] 

est  Paris.  1180 

12  [8] 

.  duae  sunt  Albae,  alia  ista  quam  novimus  in  Aricia  et 

alia  bic  in  Italia.     volentes   Bomani   discretionem   facere, 

istos  Albanos  dixerunt,  illos  Albenses. 

Pomp.  comment.  p.  144, 17  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  39, 17  B.) 
Alba  civitas:  alii  dicunt  Albanus,  alii  Albenses.  quae  ratio 
est?  numquid  possumus  scire,  quare  sic  [quidl  inveniturV 
Caesar  quidem  in  libris  analogicis  voluit  dicere  discretionem. 
ait  sic  Caesar  in  libris  analogiae:  duae  —  Aibenses.  —  Plinius 
Secundus  negat  et  ait  sic:  '  indiflferenter  haec  inveniuntur'. 
Varro  de  l.  L.  8,  35  cum  duae  sint  Albae,  ab  una  dicuntur 
Albani,  ab  altera  Albenses.  cf.  Char.  p  106,  1.  verba  non 
ipsius  Caesaris  sunt 

• 

1  aluae  Wolfenb.  arcia  Paris.  1179  et  1180   ^Aricia^ 

ex  Marsia  corruptum,  ^Bxilia '  autem  inepte  pro  Latio  substitutum 
a  Pompeio  coni.  Nipperdey  p.  754 

13  [5] 

cum  omnes  axtis  latores,  praedpueq]ae>  Cj^^^^wc.^  ^xo^^^sst 


152         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fiagmenta 

rationem  metricam  et  stnictm*arum  qualitates    singularum 

litterarum  sonos  ponderarent,  hac  ratione  semivocales  mutis 

praeferendas  iudicaverunt,  quod  semiyocales  geminatae  ad 

5  sonum    Yocalibus    occurrunt,    hoc   est   ut    &jllabam   facere 

possint,   ut  puta  fla  ars  mons   iners   et  cetera   talia;   at 

vero  mutae  geminatae,  si  vocalibus  occurrant,  nec  syllabam 

nec  sonum  scilicet  facere  possint.    quis  enim  bcdkpqtg 

geminatas    vocalibus    misceat    et    sonum    syllabae    potest 

10  audire? 

Proh.  inst.  art.  p.  50, 21  nunc  qnaeritar  de  consonantibus, 
quare  in  duas  partes  dividantur,  hoc  est  in  semivocales  et 
mutas.  hac  de  causa,  quoniam  semivocales  maiorem  potestatem 
habent  quam  mutae.  nam  cum  onmes  —  andire?  cf.  Varro 
fr.  241  sq.  et  mpra  fr.  4,  cum  qtw  hoc  et  fr.  14.  15  cohaerent. 

U  {6\ 

ille    [Varro  fr.  273]    dicit:    lac  non    debemus    dicere, 

sed  lact.  sed  dixit  Caesar  contra  ipsum  rem  valentissimam, 

nuUum  nomen  duabus  mutis  terminari. 

Pomp.  comment.  p.  199, 14  iUe  —  terminari.  exc,  ex  comm,  in 
Donat.  CGK  V  326,  27  Caesar  dixit  rem  valentissimam  contra 
ipsum  [  Varronem],  id  est  nullum  nomen  duabus  mutis  terminari 
posse.  Anecd.  H.  p.  120,  7  Varro  \fr.  ideni\.  Caesar:  null^ 
nomen  duabus  mutis  terminatur.  cf.  Varro  ad  l.  c.  Vcdgius 
fr.  6.  utrum  Caesar  ante  an  post  Varronem  de  his  scripsent 
nescimus. 

15  [5] 

Pompeiii  quoque  genetivum  per  tria  i  scribebant,  quorum 
duo  superiora  loco  consonantium  accipiebant,  ut  si  dicas 
Pompelli;  nam  tribus  i  iunctis  qualis  possit  syllaba  pro- 
nuntiari  ?  quod  Caesari  doctissimo  artis  grammaticae  placitum 
5  a  Victore  quoque  in  arte  grammatica  de  syllabis  com- 
probatur. 

Prisc.  p.  14, 10  unde  Pompeiii  —  comprobatnr.  cf.  Coes.  Vindex 
ap.  Cassiod.  orth.  p.  206,  6.    Cicero  test.  3.  5*.   Anecd.H.  p.  104, 6. 

4  nam  postremxxm  i  pro  vocali  est  accipiendum  post  pro- 
nunti&ri  add.  non  nulli  codd.         5  a  \\cV.^  «bXxsiWt^  wil  ^M^c^in. 
jflertgue  codd.    cf.  Osann,  Beitr.  z.  Grricch.  u.  Hom.  IaUq.  a,^11 


C.  lulius  Caesar  153 

16  [deest] 

crinis  generis  masculini,  ut  Caesar  de  analogia. 

Inc.  de  dub.  noniin.  CGK  V  575,  11  (=  Flin.  dub.  serm. 
p.  64,  8  B.)  crinifl  —  de  anaiogia.  Prob.  tnst.  art.  p.  124^  17  quae- 
cumque  nomina  inanimalia  Latina  dum  taxat  nominativo  casu 
numeri  singularis  disyllaba  esse  reperiimtur  et  nis  syllaba  ter- 
minantur,  haec  secundum  analogicam  disciplinam  masculini 
generis  esse  probantur.  cf.  Char.  p.  101,  7.  exc.  Char.  p.  555, 25. 
Frdb.  de  nom.  exc.  p.  209,  31.  [Serg.]  expl.  in  Donat.  p.  538,  34. 
Caper  orth.  p.  101,  19.  Serv.  Aen.  2,  554.  Gell.  13,  21,  12. 
Non.  p.  202,  22. 

ut  C.  de  anal.  om.  Monac. 

17  [W] 

Probus  et  Caesar  hoc  pollen  pollinis  declinaverunt. 

Frisc.  p.  250,  17  haec  pollis  pollinis:  sic  Charisius.  Probns 
autem  et  —  deciinaverunt.  cf.  Char.  p.  42,  2.  CGL  II  153,  2. 
Probus  cath.  p.  9,  10  neutri  generis  multa  reperiuntur  en  in 
nominatiyo  correpta,  in  genetivo  e  in  i  mutata,  ut  hoc  pollen 
pollinis  carmen  carminis  lumen  luminis  gluten  glutinis  crimen 
criminis  limen  liminis. 

18  [1J2] 

in  is  desinentia  longam  cuiuscumque  sint  generis  Latina 

ablata  s  addita  tis  faciunt  genetivum,  ut  haec  lis  litis,  hic 

et  haec  dis  ditis  —  hic  et  haec  Samnis   huius  Samnitis: 

sic  Caesar  de  analogia. 

Prisc.  p.  248, 15  in  is  —  ditis,  unde  hi  et  hae  dites  et  haec 
ditia,  cuius  nominativum  singularem  in  usu  non  inveni.  debet 
tamen  secundum  analogiam  hoc  dite  esse;  nam  in  is  finiri 
neutrum  non  potest  —  hic  et  haec  —  de  analogia.  cf.  Mar.  Victor. 
p.  18,  8.  224,  13. 

19  [13] 

illa  tam  in  is  quam  in  er  finita  nomina  regulam  servant 
in  er  terminatorum,   id  est   accepta  is  faciunt  genetivum, 
ut  hic   pulvis  et  pulver  pulveris,  hic  c\icwia\&  ^\»  ^\i5ssissi<st 
cucumerz^,  hic  cinis  et  ciner   cineris,  \i\e.  NoncDAS  ^^»  Novs^sst 
vomeris.    praeterea,  Caesar  declmat  p\ife\s  ^xiXicna». 


154         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

Prisc.  p.  249  f  15  iUa  quoque  tam  in  is  —  puberia,  quidam  ut 
Probus  pubes  puberis,  quidam  puber  puberis.  cf.  Prob.  cath. 
p.  19,  30.    Schol.  Bem,    georg.  4,  122. 

1  nomina]  omnia  norh  milli  codd. 

20  [16] 

nunc  recentiores  instituerunt  Graecis  nominibus  Graecas 

declinationes  potius  dare,    quod  tamen  ipsum  non  semper 

fieri  potest.     mihi  autem  placet  rationem  Latinam   sequi, 

quo  usque    patitur   decor.      neque   enim  iam   Calypsonem 

5  dixerim  ut  lunonem,  quamquam  secutus  antiquos  C  Caesar 

utitur  hac  ratione  declinandi. 

Quint.  1,  5,  63  nonc  —  deoiinandi.  sed  auctoritatem  consue- 
tudo  superavit.    cf.  Char.  p.  127,  17. 

3  lat.  rat.  BM        4  patietur  Ambros.  b 

21  [J!7] 

ne  illa  quidem  ratio  recepta  est,  quam  C.  Caesar  ponit 
in  femininis,  ut  puppim  restim  pelvim  *  ♦ ;  hoc  enim  modo 
et  ab  hoc  cani  dicemus  et  ab  hoc  iuv<^eni.^ 

Char.  p.  122,  23  {—  Plin.  dub.  serm.  p.  9,  19  B.)  amni  Maro 
[georg.  3,  447]  'secundo  defluit  amni'.  ubi  Plinius  eodem  libro: 
ab  antiquis,  inquit,  quos  Varro  reprehendit  [fr.  254]  — .  ne  iiia  — 
iuv<^eni^.  hinc  perspicitur  Caesaris  praecepttm  de  ablativo  nomi' 
num  im  in  accusativo  habentium  fuiase,  qua  de  re  cf.  [Pdlaem.] 
art.  CGK  V  539,  42  illa  quoque  feminina  in  i  etiam  exeunt, 
quae  accusativos  in  im  mittunt,  ut  puppim  puppi,  restim  resti. 
ut  tamen  ea  quae  Plinius  Caesari  obicit  inteUegamus,  aliquid  sup- 
plere  debemus,  quod  de  iis  ^quae  similem  genetivum  nominativo 
hahenf  generatim  fuisse  Keil  ad  hwnc  l.  suspicatus  est  coU.  Char. 
p.  33;  cf.  etiam  ibid.  p.  120,  24.  de  hcui  re  cf  Detlefsen,  Symh. 
Bonn.  p.  701.  Brambach,  Neugest.  d.  Lat.  Orih.  p.  169.  176  adn. 

2  puppi  resti  pelvi  Nipperdey  3  et  ab  hoc  cani  d.  et 
ab  hoc  cane  idem 

22  \20] 

Plinius  Secundus  animal,  non  animale  ait  dici  debere. 

C.  Caesar,  quasi  indiscretum  hoc  sit,  ait  1  littera  nominativo 

singulari  neutra,  finita  nomina  eandem  definitionem  capere 

quam  capiunt  e  littera  termmata,  W^^  ^■ca.\xv'?U!c^  ^\.  ^  Wi 

'imaliy  huic  puteali  et  ab  \ioe  i^mlX.^^^. 


C.  lulius  Caesar  155 

Char.  p.  119,  3  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  52,  25  B.)  animal 
animale  faciet,  ut  autumnal  autumnale  capital  capitale  tribunal 
tribunale,   quae  patiendi  non  sunt,  ut  supra  diximus.    Piinius 

—  puteali. 

5  puteoli  et  ab  hoc  puteoii 

23  [2i\ 

omnium    nominum    quae    sunt   neutri   generis  et    in  e 

terminantur,  ait  Plinius  Caesarem  scisse  eosdem  esse  abla- 

tivos  quales  sunt  dativi  singulares. 

Char.  p.  122,  14  (=  PUn.  duh.  serm.  p.  9,  12)  aplustre. 
onmium  —  singuiares.  cf.  Prisc.  p.  350,  24.  neque  hinc  neque  ex 
seqq.  fragm.  24,  24*"  colligere  licet  Caesarem  ^ablativus^  appella- 
tianem  novisse,  ut  Lersch  opinatur  {Sprachphil.  d.  Alt.  2,  231); 
Varro  certe  aliquot  post  annos  in  libris  De  l.  L.  sextiim  casum 
vel  Latinum  casum  tantum  modo  usurpat. 

2  scisse  i.  e.  iussisse  a  sciscendo 

24  [22] 

ar  litteris  nomina  neutralia  terminata  item  non  minus 
[eosdeni  hdbere  ablativos  quales  dativos  singvlares]  ait 
Caesar,  quia  dativo  et  ablatiyo  pari  iure  funguntur,  ut 
idem  Plinius  scribit. 

Char.  p.  122,  16  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  9,  15  B.)  ar  utteri» 

—  Bcribit. 

1  item  Nipperdey:  idem 

24""  [22] 

Plinius  ait  inter  cetera   etiam  istud   C.  Caesarem  de- 

disse  praeceptum,  quod  neutra  nomina  ar  nominatiyo  clausa 

per  i   dativum   ablativumque    singulares    ostendant;   iubar 

tamen  ab  hac  regula  dissidere.    nam  ut  huic  iubari  dicimus, 

ab  hoc  iubare  dicendum  est,  ut  huic  farri  et  ab  hoc  farre. 

Char.  p.  133,  18  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  12,  32  B.)  iubare 
[-bar  cod.].   Piinius  —  farre.    cf.  Bramboch  l.  c.  p.  165. 

2  quod  Fabricius:  qf  (=  quorum) 

35  il9\ 
Caesar  in  analogicis  harum  partiim. 


156         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

Char.  p,  141,  24  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  25,  15  B.)  partum. 
Caesar  —  parttun,  Comelius  Nepos  inlustrium  XV  *  *  [fr.  2  JP.]  et 
Ennius  \ann.  593  V.^  ^amque  fere  quattuor  partum',  quomam 
ab  hac  parte  facit  et  nas  partes.  sed  consuetudo,  inquit  Plinius, 
ut  praegnatium  [regnatium  cod.]  optimatium. 

26  [23] 

in    libris    analogicis    omnia    istius    modi    [cfenetivos   et 

dativos  singulares  nominum   qtmrtae   declinaiionis]    sine  i 

littera  dicenda  censet  [Caesar]. 

Gell.  4, 16, 8  C.  etiam  Caesar  gravis  auctor  Latinae  linguae 
in  Anticatone  [5,  145  Kuehler]:  'unius'  inquit  'arrogantiae 
superbiae  dominatuque'.  item  in  Dolabellam  actionis  I  lib.  I 
[3, 135  Kue.] :  'isti,  quorum  in  aedibus  fanisque  posita  et  honori 
erant    et    omatu'.     in  libris    quoque    analogicis  —  oenset.     cf.  Non. 

p.  501,24.  Prisc.  p.  363,15.  Serv.  et  Schol.  Bern.  georg.  4,158. 198. 
Detlefsen  l.  c.  p.  712sq. 

2  i  codd.  deterr.:  om.  rell.  3  censent  codd.  opt 

27  [26] 

mortuus   ex    qua   parte    orationis    declinetur    incertum 

est.      nam   sicut   ait   Caesar,    ab   eo   quod   est  morior,   in 

participio  praeteriti  temporis  in  tus  exire  debuit,  per  unum 

scilicet  u,   non   per   duo.     nam  ubi   geminata   est   littera, 

5  nomen  est,  non  participium,  ut  fatuus  arduus. 

Isid.  or.  11,  2,  33  mortuua  autem  ex  —  ardutis.  August,  reg, 
CGK  V  520,  22  est  unum  participium  praeteriti  temporis  in 
omni  Latino  sermone,  quod  in  formam  nominis  vel  declinationem 
conversum  est,  ut  est  mortuus.  est  enim  ab  eo  quod  morior, 
et  participium  praeteriti  temporis  in  tus  exire  debuit  per  unum 
u,  non  per  duo.  nam  ubi  geminata  u  littera  in  nominativo 
est,  nomen  est,  non  participium,  ut  fatuus  ingenuus  arduus 
carduus  exiguus  beluus,  ut  Cicero  dixit.  cf.  Prob.  inst.  art. 
p.  126,  16.     Frisc.  p.  502,  3. 

28  [27]    . 

Caesar   non   incongrue   protulit    ens   a   verbo    sum  es, 

quomodo  a  verbo  possum  potes,  potens. 

JPrisc.  III 239,  5    Graeci    autem   participio    utuntur   sub- 
stantivo:  ^TroXXaviog  mv  dtddcxsis,  Tqv^jxov  oar  ^iav^dvng^  quo 
no8  quoqne  secundum   analogiam  "^oa^wanL^  xy^h..,  \xv«s.  \>sq&  de- 
£ceret  participii  frequens.     quam^ia  c«««aat  —  ^o\«i». 


C.  lulius  Caesar  157 

INCERTAE  SEDIS 

29  \dcest:\ 

siremps    tantum    per    nominativum    et    ablativum    de- 

clinatur,  siremps  ut  tabes  et  pluris,  ab  hac  sirempse  plure 

tabe;    Caesar    ergo    siremps    lex    esto    quasi    sacram 

violaverit   dixisse   pronuntiandus   est,   nisi  forte  quidam 

adverbialiter  legere  maluerint,  similiter  lex  esto.  5 

Char.  p.  143,  33   (=  Plin,  dub.  serm,  p.  28,  20  B.)  siremps 

—  lex  esto.    cf.  Bitschl  op.  4,6l8q.    Huschke  ihid.  p.  80.  Hertz, 

Phtlol  11,  680.   de  voce  'siremps*  cf.  Stolz,  Wien.  5«wd.  13  (1891) 
p.  293  sq.    lex  Caesariana  fortasse  respicitur. 

1  ablativum  Char.  p.  93,24:  vocativum  3  caesare  ergo 
Siremps  cod.  Caesar  de  analogia  siremps  —  dixit  pro  nominativo 
esse,  nisi  Bitschl 

30  [p.  19] 

M.  Tullius  [7F»  p.  412  CFWMueller]  et  C.  Caesar 
mordeo  memordi  pungo  pepugi  spondeo  spepondi  dixerunt. 

GeU.  6,  9, 15  sic  M.  Tuiiitis  —  dixerunt.  cf.  GellH  totum  caput 
et  Char.  p.  245,  4.  248,  2.  Diom.  p.  367, 30.  Prisc.  p.  526, 14. 
iniuria  opinor  hasc  Lersch  et  Kuehler  lihro  II  de  analogia 
tribuerunt,  cum  iuxta  Caesarem  Cicero  sit.  de  hac  cormietudine 
cf  pro  Sex.  Bosc.  60, 

31  [FPB  p.  326,  2  -B.] 

tu   quoque   tu  in   summis,   o   dimidiate  Menander, 
poneris  et  merito,  puri  sermonis  amator. 
lenibus  atque  utinam  scriptis  adiuncta  foret  vis, 
comica  ut  aequato  virtus  polleret  honore 
cum  Graecis,  neve  hac  despectus  parte  iaceres!        5 
unum  hoc  maceror   ac  doleo  tibi   deesse,    Terenti. 
Buet.  vit.  Ter.  p,  34  B.     Cicero  in  Limone   [fr.  4].    item 

C.  Caesar:  tu  quoque  —  Terenti. 

5  neve  Both:  neque 

u/num  restat  fragm.  Capri  orth.  p.  101, 17,  quod  a  solo  "Ler^^ 
grammatico  Caesans  libro  temere   adscriptyjm  est  ^cf.  ^^SpiX^^^*» 
j?.  SO).     nuper  duo  fr.  (Cic.  Brut.  258.    Plw.  n.Ti.  7 ,  IIT^   «-^- 
ifufflf  mndrit^on  p.  116 sq.,  an  recte  dubtto. 


158         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

R  NIGIDIUS  FIGULUS 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  ^P.  Nigidim^  est  saepissime  apud  Gellium  vel  ^Nigidius 
Figulus* ;  ^Nigidius*  apud  Nonium  semper,  plerumque  apud 
reliquos  auctores. 

2.  Schol.  in  Lucan.  1,  639  Nigidium  Figulum  dicit,  qui 
ideo  hoc  nomen  accepit,  quia  regressus  a  Graecia  dixit  se 
didicisse  orbem  ad  celeritatem  rotae  figuli  torqueri.  August. 
civ.  d.  5,  3  'de  argumento,  quod  ex  rota  figuli  Nigidius  mathe- 
maticus  adsumpsit  in  quaestione  geminorum'.  frustra  itaque 
adfertur  nobile  illud  commentum  de  figuli  rota,  quod  respondisse 
ferunt  Nigidium  hac  quaestione  turbatum,  unde  et  Fi^fulus  ad- 
pellatus  est.  dum  enim  rotam  figuli  vi  qua  potuit  intorsisset, 
currente  illa  bis  numero  de  atramento  tamquam  uno  eius  loco 
summa  celeritate  percussit;  deinde  inventa  sunt  signa  quae 
fixerat  desistente  motu,  non  parvo  intervallo  in  rotae  iUiuB 
extremitate  distantia.  ^sic'  inquit  'in  tanta  rapacitate  caeli, 
etiamsi  alter  post  alterum  tanta  celeritate  nascatur,  quanta 
rotam  bis  ipse  percussi,  in  caeli  spatio  plurimum  est;  hinc 
sunt'  inquit  'quaecumque  dissimillima  perhibentur  in  moribus 
casibusque  geminorum'. 

3.  Hieron.  ad  Euseb.  chron.  ol.  183, 4  [=  a.  709/46]  Nigidius 
Figulus  Pythagoricus  et  magus  in  exsilio  moritur.  annus  ncMis 
posterior  non  est  quam  655/99,  cum  Nigidifis  a,  695/59  praetor 
ft*erit  {test.  6). 

4.  Cic.  pro  Sulla  41  \a.  691/63]  introductis  in  senatum  in- 
dicibus  constitui  senatores,  qui  omnia  indicum  dicta  interrogata 
responsa  perscriberent.  at  quos  viros!  non  solum  summa 
virtute  et  fide,  cuius  generis  erat  in  senatu  facultas  maxima, 
sed  etiam  quos  sciebam  memoria  scientia  celeritate  scribendi 
facillime  quae  dicerentur  persequi  posse,  C.  Cosconium  — , 
M.  Messallam  — ,  P.  Nigidium,  App.  Claudium.  credo  esse 
neminem,  qui  his  hominibus  ad  vere  referendum  aut  fidem 
putet  aut  ingenium  defuisse.  Plut.  An  seni  resp.  ger.  sit  27 
Kvnigcov  $h  ocvtbg  ^fioXoysr  rcc  xdXXi^ata  xal  fiiytdra  r&v  avii- 
povXtviidrav^  olg  a^Qd^oiasv  vnarsvoov  rrjv  Ttati^iSa^  fisrcc  IIoTtXlov 
Niyidlov  rov  (piXoaofpov  avvd^slvai.  Plut.  Cic.  20  diioiag  Sl 
[naQm^vvsv  Kiiiiq(ova  iitl  rovg  avSQag]  nal  K6tvrog  6  icSsl' 
gpdff  xal  r&v  Scnb  (piXoaofpiag  kraigiov  Ilo^Xiog  Niyl&tog,  ip  rk 

TrXslffTcc  xal  /idyiara  ^aQU  xk^  iioUxim^  ^'(^'yvco  TCQa^fit^. 

^.  Ow.  ad  AU.  2, 2, 3  [a.  694|60\  ^^^  )^«v»  H».^  <ii^5«isxA^^'®. 
Kalendas    venire,   Antoninm  noii  v^iirce^'^    *\\i^^<i%  ^^^"l    ^fisass. 


P.  Nigidius  Figulus  159 

ita  ad  me  mittunt,   Nigidium  minari  in  contione  se  iudicem, 
qui  non  adfuerit,  compellaturum. 

6.  Cic.  ad  Q.  fr,  1,  2,  16  [a.  695/59]  praetores  habemus 
amicissimos  et  acerrimos  cives^  Domitmm  Nigidium  Memmium 
Lentulum. 

7.  Cic.  Tim.  2  qui  [P.  Nigidius]  cum  me  in  Ciliciam 
proficiscentem  Ephesi  expectavisset  Romam  ex  legatione  ipse 
decedens  venissetque  eodem  Mytilenis  mei  salutandi  et  visendi 
causa  Cratippus  Peripateticorum  omnium,  quos  quidem  ego 
audierim,  meo  iudicio  facile  princeps,  perlibenter  et  Nigidium 
vidi  et  cognovi  Cratippum.  ac  primum  quidem  tempus  saluta- 
tionis  in  percontatione  consumpsimus  .  .  . 

S.  Cic.  ad  Att^  7, 24  [a.  705/49]  ecce  postridie  Cassi  litterae 
Capua  a  Lucretio  familiari  eius,  Nigidium  a  Domitio  Capuam 
venisse.  eum  dicere  Vibullium  cum  paucis  militibus  e  Piceno 
currere  ad  Gnaeum,  confestim  insequi  Caesarem,  Domitium  non 
habere  militum  in  milia. 

9.  Cic.  ad  fam.  4, 13  [a.  708/46]  M.  Cicero  S.  D.  P.  Figulo. 
Cicero  Nigidium  exsilii  fortuna  adflictum  consolatur,  unum  om- 
nium  doctissimum  et  sanctissimum  et  sihi  certe  amicissimum 
appeUans. 

10.  Cic.  Tim.  1,  1  multa  sunt  a  nobis  et  in  Academicis 
conscripta  contra  physicos  et  saepe  <(cum^  P.  Nigidio  Carneadeo 
more  et  modo  disputata.  fuit  enim  vir  ille  cum  oeteris  artibus, 
quae  quidem  dignae  libero  essent,  omatus  omnibus,  tum  acer 
investigator  et  diligenB  earum  rerum,  quae  a  natura  involutae 
videntur ;  denique  sic  iudico  post  illos  nobiiesPythagoreos,  quorum 
disciplina  extincta  est  quodam  modo^  cum  aliquot  saecla  in 
Italia  Siciliaque  viguisset,  hunc  extitisse,  qui  illam  renovaret. 

11.  Schol.  Boh.  ad  Cic.  in  Vatin.  6, 1  p.  317  Or.  fuit  autem 
illis  temporibus  Nigidius  quidam  vir  doctrina  et  eruditione 
studiorum  praestantissimus,  ad  quem  plurimi  conveniebant.  haec 
ab  obtrectatoribus  velut  factio  minus  probabilis  iactitabatur^ 
quamvis  ipsi  Pythagorae  sectatores  existimari  vellent.  cf  test.  3. 

4  velut  factio  Bu£che1er:  veluti  actio 

12.  PS'Cic.  in  Sall.  controv.  14  at  hercules  lapsus  aetatis 
tirocinio  postea  se  correxit  [Sallustius].  non  ita  est,  sed  abiit 
in  sodalicium  sacrilegii  Nigidiani. 

13.  Apul.  de  mag.  42  memini  me  apud  Yarronem  philo- 
sophum  —  hoc  etiam  legere  — ;  itemque  Fabium,  cum  quingen- 
to8  denarium  perdidisset,  ad  Nigidium  consultum  venisse;  ab 
eo  pueros  carmine  instinctos  indicavisse,  ubi  locorum  defossa 
esset  crumina  cum  parte  eorum,  ceteri  ut  forent  dvstacvViXi^V, 
unum  etiam  denarium  ex  eo  numero  loiabwfe  C»2AiO\i«ta.  ^SSft- 
sophumf  quem  se  &  pedisequo  in  atipem  Xpo\\m\s.  ^t^^vft."*» 

CBto  confeBBtts  eat. 


160         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

14.  Suet.  Aug.  94  quo  natus  est  die  [Octavianus]^  cuin 
de  Catilinae  coniuratione  ageretur  in  curia  et  Octavius  ob  uxoris 
puerperium  serius  adfuisset,  nota  ac  vulgata  res^  est  P.  Nigidium 
comperta  morae  causa,  ut  horam  quoque  partus  acceperit,  ad- 
firmasse  dominum  terrarum  orbi  natum. 

15.  Cass.  Dio  45, 1, 3  &QtL  ts  6  Ttcclg  [Octavianus']  iysyivvrito, 
Tial  NLyi^Log  ^iyovXog  povXsvtrjg  TtccgaxQfjticc  ccvtG)  triv  ccbtagviav 
iiLavtBvcato'  aQieta  yccQ  t&v  xa-O"*  savtbv  trjv  ts  tov  noXov 
diayidGtirieiv  xal  tccg  t&v  icGtiQ(ov  diaq^OQdg,  Sea  xs  %a9''  iavrovg 
yiyvdiLsvoi  xal  oaa  eviLfiiyvvvtEg  &XlrjXoig  iv  ts  tatg  diivXiaig 
%al  iv  tatg  diaataGseiv  &notsXovai,  diiyvo)  xorl  xata  tovto  xal 
aitiav  (og  tivag  ScnoQQrjtovg  diatQi§ag  noioviisvog  ia^sv.  ovtog 
ovv  t6ts  tbv  'OittaovCov  §Qa&vtsQOv  ig  tb  cvvsSqiov  8uc  tov  to^ 
naidbg  toxov  {hvxs  yccQ  povXr}  o.vaa)  Scnavfnaavta  &vi^qsto,  dia 
ti  i§QdSvvs'  xcrl  iiad^atv  trjv  altiav  &vs§oriasv,  ott  8s(sn6tr\v 
ijpbtv  iyivvriaag.  xal  avtbv  ititaQax^ivta  inl  tovtco  xal  dia- 
q^d^stQai  tb  naidiov  id^sX^qaavta  iniaxsv  sindav,  oti  dSvvatov 
iati  tOLOvt6v  n  a^btb  na^^stv.  cf.  Zonar.  annal.  10, 13.  Ced/renus  1 
p.  301  ed,  Bonn. 

16.  Lucan.  Phars.  i,  639  sq. 

at  Figulus,  cui  cura  deos  secretaque  caeli 

nosse  fnit,  quem  non  stellarum  Aegyptia  Memphis 

aequaret  visu  numerisque  moventibus  astra, 

aut  hic  errat,  ait,  nuUa  cum  lege  per  aevum 

mundus  et  incerto  discurrunt  sidera  motu, 

aut  si  fata  movent,  urbi  generique  paratur 

humano  matura  lues. 

17.  Gell.  19,  14,  1—3  aetas  M.  Ciceronis  et  C.  Caesaris 
praestanti  facundia  paucos  habuit,  doctrinarum  autem  multi- 
formiam  variarumque  artium,  quibus  humanitas  erudita  est, 
columina  habuit  M.  Varronem  et  P.  Nigidium.  —  Nigidianae 
autem  commentationes  non  proinde  in  volgus  exeunt,  et  ob- 
scuritas  subtilitasque  earum  tamquam  parum  utilis  derelicta 
est.  4,  9,  1  Nigidius  Figulus  homo,  ut  ego  arbitror,  iuxta 
M.  Varronem  doctissimus  4,  16,  1  M.  Varronem  et  P.  Nigidium 
viros  Bomani  generis  doctissimos  10, 11, 1  P.  Nigidius  homo  in 
omnium  bonarum  artium  disciplinis  egregius  11, 11, 1  P.  Nigidii 
hominis  in  studiis  bonarum  artium  praecellentis,  quem  M.  Cicero 
ingenii  doctrinarumque  nomine  summe  reveritus  est  13,  10,  4 
P.  Nigidius  homo  inpense  doctus  15,  3,  5  P.  Nigidii  hominis 
eruditissimi  17,  7,  4  P.  Nigidius  civitatis  Bomanae  doctissimus 
cf,  test.  4,    10. 

18.  Serv.    Aen.    10,  175    Nigidius    autem    solus    est    post 
VarroDem,    Jicet  Yarro   praeceViat  m  \5D.wi\o5gias  ^^*^  ^  <ion^- 

mnnihus  litteris;  nam  uterque  \xtmmc\yx^  ^Q,Ti.^%OToss^». 


P.  Nigidius  Fignlus  161 

SCRIPTORUM 

19.  Quint.  11,  3,  143  togam  veteres  ad  calceos  usque 
demittebant,  ut  Graeci  pallium.  idque  ut  fiat,  qui  de  gestu 
scripserunt  circa  tempora  illa,  Plotius  Nigidiusque  praecipiunt. 

20.  operis  ^de  diis^  usque  ad  decem  et  novefin  libros  testi- 
monia  extant,  ad  quod  certo  pertinent  fr.  42 — 45. 

21.  Lydus  de  ostent.  45  6  Ntyldi,os  iv  tfj  t&v  6v8Lq(ov 
int,a%iil>SL  de  itpiiiriQoe  §Qovroaxo7tia  cf.  Lau/r.  Lyd.  de 
08t.  c.  27 8q,  et  Wachsmuih  p.  XXXVIIL 

22.  Serv.  Dan.  georg.  1,  218  Nigidius  commentario 
sphaerae  graecanicae  idem  g.  1,  19  Nigidius  sphaerae 
barbaricae 

23.  Gell.  2,  22,  31  in  secundo  librorum,  quos  de  vento 
composuit  nominatus  etiam  liber  quartus  reperitur  {Schol.  Bem. 
georg.  1,  428). 

24.  Serv.  Dan.  Aen.  1,177  Nigidius  de  hominum  natura- 
libus  IV 

25.  reliqua  scripta  infra  in  fragmentis  sunt. 

DOCTRINAE 

26.  Gell.  4,  16,  1  =  Varro  test.  (de  genet.  senatuis) 


Nigidii  reliquias  grammaticas  post  ABiccohoni  (Bas.  1579) 
et  IButgers,  Var.  Lect.  (Leiden  1618)  collegertmt  Eg^er,  Lat. 
serm.  vet.  reU.  sel.  (Paris  1843)  p.  50  sq.;  Swohoda,  P.  Ntgid.  Fig. 
operum  rell.  (Vindohonae  1889)  p.  67 sq.  cf.  MHertz,  de  P.  Nig. 
Fig.  studiis  atque  operihus  (Berol.  1845).  IKlein,  Quaestt.  Nigid. 
(Bonn  1861).  HBoehrig,  de  Nig.  Fig.  capp.  II  (Cohurg  1887). 
Giamhelli,  de  P.  Nig.  Figulo  {Pinerolii  1895). 

B.  FRAGMENTA 

COMMENTARIORUM  GRAMMATICORUM 

libri  usque  ad  viginti  novem  numerantur,  quorum  inter  se 
r<xtionem  nullam  certam  fuisse  ex  fragmentis  1 — 15  apparet. 
qua  de  re  cf.  Swohoda  p.  4sq.  opus  ante  Varronis  lihros  De  l.  Lat 
et  De  serm.  Lat.  scriptum  est  {cf.  Varro  infra). 

1  [1  Swobodd] 

lib.  IV,   s6mpiternum  inmortalium  rerum,  perpe- 
tuum   mortalium   est;    perpetuitas   enim  in  nostr& 
natura  est,  quae  perpeti  accidentia  "^o\»^%\j^  ^^tsiYv- 
ternitas  infinita  estj  eo  quod  sem"|^©T. 

QnmmBticae  Bomanae  A-agment»    ed.  VxrBAXOi:!  W 


162         GraiDiiiaticae  aetatis  Yarronianae  fiagmenta 

Stiet.  verh.  diff.  p.  289  E.  sempitemum  et  perpetunm. 
Nigidius  in  libro  quarto  ait:  sempitenium  —  semper.  cf.  Isid.  diff. 
verb.  496. 

2  [2] 

l.  IX.     ita  irascere.     quid  nunc  irascitur? 

Non.  p.  127,8  irascere  pro  iraBci.  Pomponius :  \v.  30  Btbb.^]. 
Nigidius  commentariis  [ita  Quicherat:  commento  vel  commentio 
codd.,  ortum  ex  comment.]  grammaticis  lib.  IX :  ita  —  irascitor. 

quod  (Butgers)  nunc  irasci  dicitur  Quicherat 

3  [3] 

l.  X.     dicemus   quae   vetustate   deteriora   fiunt 

vetustiscere,  inveterascere  quae  meliora. 

Non.  p.  437,  23  vetustiscere  et  veterascere.  quid  intersit 
Nigidius  commentariorum  grammaticorum  [ita  Quich.i  com- 
mentator  grammaticus]  lib.  X  deplanavit:  dicemus  —  meiiora. 

1  dicimus  Quich.  dicens  Both  2  quam  Lugd. 

4  [4]   ' 

l.  XI.      'religentem    esse    oportet,    religiosum 

nefas'.   — 

hoc  inclinamentum  semper  huiuscemodi  verborum, 

ut  vinosus  mulierosus  religiosus,  significat  copiam 

quandam  inmodicam  rei,  super  qua  dicitur.     quo- 

5  circa    religiosus    is    appellabatur,     qui    nimia    et 

superstitiosa  religione  sese  alligaverat,  eaque  res 

vitio   assignabatur. 

Gell.  4,  9,  Isq.  Nigidius  Figulus  —  in  undecimo  com- 
mentariorum  grammaticorum  versum  ex  antiquo  carmine  lefert 
memoria  hercle  dignum  [I  p.  297  Bibb.^]:  reiigentem  —  nefas. 
cuius  autem  id  carmen  sit  non  scribit.     atque  in  eodem  loco 

Nigidius:     hoc     inquit     inclinamentam  —  assignabatnr.       cf.     Cic.     dc 

nat.  d.  2,  75.  Non.  p.  431, 23.  Masur.  Sab.  apud  Gell.  4,  9,  8. 
Serv.  Aen.  8,  349.  Nigidium  impugnat  Gellius  tbid.  §  12.  quod 
Noniiis  p.  379,  2  ex  eodem  Nigiaii  libro  aliam  explicationem 
vocis  Weligiosus^  addit,  id  perperam  ex  Gellio  ibid.  §  5  exscriptum 
esse  complures  perspexenmt.  cf.  Hertz^  Fleck.  Jahrbb.  85,  788  sq. 
JTreUschmerj  de  Gell.  font.  p.  31. 

1    ted   esse  Fleckeisen   esse  ted    Kibb.  religiosus   ne 

^uae  JPTee^.     set  religiosum  nefaa  coni.  Hcrta 


P.  Nigidius  FiguluB  163 

5  [9] 

l.  XVIIL    itaque  ex  re  in  Saliaribus  [18  Maur.^ 

^adtanus  tintinnat',  id  est  sonat. 

Non.  p.  40,  12  tintinnire  dicitur  sonare,  unde  et  tintin- 
nacula  sunt  appellata.  Afranius  Yopisco:  \v.  392  B%bh.*\ 
Nigidius  lib.  XVIII:  itaque  —  sonat.  haec  ab  Hertz  post  Rutgers 
lihris  ^de  diis*  adscrihuntur,  sed  cf.  Swohoda  p.  ISsq.  ceterum  opus 
^de  diis*  his  tantum  a  Nonio  lihri  numero  omisso  commemorattM', 

ex  re]  aere  vel  ex  aere  vg.         2  attanus  Swohoda  Albanus 
lApsius        tintinat  Harl.        id  e.  s.  Nonio  dant  alii 

6  [10] 

l.  XIX,    id  quod  dico  huius  modi  est:  uti  facit 

Ttois^ij   i^ta  facitur  Tcoistrat  est. 

Non.  p,  507,  13  facitur  pro  fit.  Nigidius  commentariis 
fcommentatione  codd.]  grammaticis  lib.  'XIX:  id  quod  —  est. 
Titinius  Quinto  [v.  95  Ribb.^]:  'stultitia  f  cupidinis  petunt  con- 
silium  bonum  gratia  parvi  ut  faciatur  [bonum  Prisc.  bona  Non. 
bona  bonorum  Heimann  parvi  ut  Prisc  p.  801  ut  p.  Non. 
parvi  Prisc.  p.  789^.  Titinii  glossa  fortasse  ex  Nigidio  fluant 
ceteroqui  cf.  Prisc.  p.  377,  3.  398,  21. 

1  uti  Roth:  tui  (cui  Bamb.)  2  ytoistcc  facitur  tinaetaee 

(-ta  esse):  em,  Roth 

7  \li\ 

l.  XX.    cuius  modi  genus  adverbiorum  a  verbis 

motus  quod  venit,  ut  expulsim  cursim 

Non.  p.  104,  28  expulsim  dictum  a  frequenti  pulsu  — . 
Nigidius  conmentariorum  lib.  XX:  cuius  modi  —  cursim.  cf.  CGL 
V  641,  5, 

1  adverbiorum  adverbii  motu  quae:  em.  Mercier  2  quae 
veni^un^t  Lindsay 

8  [34] 

l.  XXIII  legis  veteris  Atiniae  verba  sunt  \Font. 
iur.  B,  p,  45,  6 Br.^]:  ^quod  subruptimi  erit,  eius  rei  aetema 
auctoritas  esto'.  quis  aliud  putet  in  hisce  verbis  quam 
de  tempore  tantum  faturo  legem  loqui?  sed  Q.  Scaevola 
fr.  9]  patrem  suum  [rc5p.]  et  Brutum  [resp.\  «t  ^^6s^:^!Ci»sss.  "i» 
resp.^  viros  adprime  doctos  quaesisa^  ^\\i  ^xi^^'^^^'^»^^^^ 
utrum  ne  in  post  facta  modo  furta  W  ^^«t^^  '^is^  ^^»ss^ 


164  Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

in  ante  facta,  quoniam  ^subruptum  erit'  utrumque  tempus 
videretur  ostendere  tam  praeteritum  quam  futurum.    itaque 

10  P.  Nigidius  —  super  dubitatione  hac  eorum  scripsit  in 
tertio  vicesimo  granmiaticorum  commentariorum.  atque 
ipse  quoque  idem  putat  incertam  esse  temporis  demon- 
strationem,  sed  anguste  perquam  et  obscure  disserit,  ut 
signa  rerum  ponere  videas  ad  subsidium  magis  memoriae 

15  suae  quam  ad  legentium  disciplinam.  videbatur  tamen 
hoc  dicere  suum  verbum  et  <^*est'^  esse  et  'erit*:  quando 
per  sese  ponuntur,  habent  atque  retinent  tempus  suum; 
cum  vero  praeterito  iunguntur,  vim  temporis  sui  amittunt 
et  in  praeteritum  contendunt.     cum  enim  dico   ^in  campo 

20  est'  et  'in  comitio  est',  tempus  instans  significo;  item  cum 
dico  'in  campo  erit',  tempus  futurum  demonstro;  at  cum 
dico  'factum  est,  scriptum  est,  subruptum  est',  quamquam 
^est'  verbimi  temporis  est  praesentis,  confimditur  tamen 
cum  praeterito  et  praesens   esse  desinit.     sic    igitur    in- 

25  quit  etiam  istud,  quod  in  lege  est:  si  dividas 
separesque  duo  verba  haec  ^subruptum'  et  ^erit', 
ut  sic  audias  'subruptum  <^erity  tamquam  ^certa- 
men  erit'  aut  ^sacrificium  erit',  tum  videbitur 
lex   in    postfuturum    loqui;    si   vero   copulate    per- 

somixteque  dictum  intellegas,   ut   'subruptum  erit' 

non  duo,  sed  unum  verbum  sit  itaque  finita  patiendi 

declinatione   sit,   tum  hoc  verbo  non  minus  prae- 

teritum  tempus  ostenditur  quam  futurum. 

Gell.  17,  7  legiB  veterig  —  futurum.    de  Nigidio  toUus  capitis 
auctore  cf.  Kreteschmer  l.  c.  p.  8. 

2  surruptum        3  aliua  (-iis  Voss.  Lat.F  112)  codd.:  em.  vg. 
10  hac  Vo88.  idem  m.  2      h(a)ec  rell.  11  gramm.]   com- 

(m)aticorum  14   videatur  Klein  16    est   add.  Hertz 

18  admittunt  Paris.  19  concedunt  vg.  20  significatio 

Vo88.  Lat.  F  7  23  est  post.']  Paris.  om.  Voss.  Lat.  F  7 

sit  reU.  27  erit  add.  Hertz  30  ut]  vis  Paris.  Voss. 

Lat.  F  7  31  itaque  Pari8.  itque  Vo88.  idem  idque  reitt.  vg. 
Bnita  scripsi:  unita 

9  \.35\ 
l-  XXIV.     deinde  -roculaUo  c^via  ^oW\\.  %%\'^%.\v, 


P.  Nigidius  Figulus  165 

si    non    sciemus    in    nominibus,    ut   Valeri,    utrum 

interrogandi  sint  an   vocandi?     nam   interrogandi 

secunda    syllaba    superiore    tonost    quam    prima, 

deinde    novissima    deicitur;     at    in    casu    vocandi   5 

summo  tonost  prima,  deinde  gradatim  descendunt. 

Gell.  13,  26,  1  P.  Nigidii  verba  sunt  ex  commentariorum 
grammatic6rum  vicesimo  quarto  — :  deinde  inquit  vocuiaido  — 
deecendunt.  sie  quidem  Nigidius  dici  praecipit.  sed  si  quis  nunc 
Yalerium  appellans  in  casu  vocandi  secundum  id  praeceptum 
Nigidii  acuerit  primam,  non  aberit  quin  rideatur.  summum 
autem  tonum  itQoetpSiav  acutam  dicit  et,  quem  accentum  nos 
dicimus,  voculationem  appellat  et  casum  interrogandi  eum 
dicit,  quem  nunc  nos  genetivum  dicimus.  cf.  Lucil.  fr.  lO^. 
Varro  infra.  Serv.  Aen.  1, 4  51.  Prisc.  p.  302, 13.  Schoell,  acta 
80C.  phil.  Lips.  6,  58. 

2  valerii  4  super.]  si  interiore   Voss.  Lat  F  112 

10  [36] 

l.  XXIV.     si  huius  amici  vel  huius  magni  scri- 

bas,   unum  i  facito  extremum;   sin  vero   bi  magni, 

hi  amici   casu  multitudinis   recto,   tum  <^i^  ante  i 

scribendum  erit,  atque  id  ipsum  facies  in  similibus. 

Gell.  ihid.  4  id  quoque  in  eodem  libro  Nigidiano  animad- 
vertimus :  si  huius  inquit  amici  —  simmbua.  cf.  Mar.  Vict.  p.  17, 21. 
in  genetivo  simpliciter  per  %  significando  Nigidius  Litcilium 
ifr.  10  <^.  10  f>)  contra  Varronem  sequitwr,  in  nominativo  plurali 
Accii  geminationis  rationem  {Acc.  fr.  24)  dilatat;  quominus  enim 
ei  pro  t,  ut  in  codd.  praeter  Parisinum  est,  scripsisse  credatu/r 
fr.  18  impedire  videtur,  ceteroqui  cf  Swoboda  p,  22  sq.  de  alia 
cum  Accio  similitudine  fr.  17. 

2    sui    Faris  hi    Paris.    Magliah,    Begin.    597     hii 

rell.      magni  Paris.  magnei  et  amicei  Begin.  597  et  1646  Voss, 
Lat,  F  112  3  hi  Magliab.  Begin,  597     hii  rell,        causa 

Paris,       (iy  add.  Eussner  4  erit  Paris.    erit  e  reU, 

11  [57] 

l.  XXIV.  si  huius  terrae  scribas,  i  littera  sit 
extrema,  si  huic  terrae,  per  e  scTibeii^NjLm  ^^*^. 

(?e^l  ibid.   item:    si  hulug  -  est.      cf.   Lucxl.   ft.  II*.    "P».'^' 
J^e^.  p.  J9d,  14  ae  fljUabam  antiqui  Gxae<^«b  eoiisvj^^^^^^^^  ^^^  ^"^ 


166         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

scribebant,  ut  aulai  Musai.    cf.  Ter.  Scaur.  p.  24, 10.    Papirian. 
ap.  Cassiod.  ortJi.  p.  158,  10. 

1  terr(a)e  codd.    terrai  vg. 

12  [58] 

l.  XXIY.     mi  qui  scribit  in  casu   interrogandi, 

velut  cum  dicimus  mi  studiosus,  per  i  unum  scribat, 

non  per  e;  at  cum  mei,  tum  per  e  et  i  scribendum 

est,  quia  dandi  casus  est. 

Gell.  ibid.  item:  mi  qtd  — caBUB  eat.  de  dativo  'mei^  cf.  Swo- 
hoda  p.  23. 

1  et  2  mei  vel  miei  codd.:  cf.  Buecheler,  Lat.  decl.  p.  112* 
2  studiosis  Paris.  Voss.  Lat.  F  7  3  ac  iidem  codd.,  Magliab. 
Begin.  597  m.  1  miei  Voss.  Lat.  F  7 

13  [40] 

l.  XXV.      nixurit,    qui    niti    vult   et    in    conatu 

saepius  aliqua  re  perpellitur. 

Non.  p.  144, 18  nixurire,  niti  velle.  Nigidiua  conmientario- 
rum  grammaticorum  XXV:  nixurit  —  perpeUitur.  cf.  CGLV644,58. 

1  nuxust  re  Lugd.  in  eo  natu  Lugd.  m.  1  2  repellitur 
Madvig    praepeditur  LMudler 

14  [42] 

l.  XXIX.  avarus  non  simplex  vocabulum  sed  iunctimi 
copulatumque  esse  P.  Nigidius  dicit  in  commentariorum 
imdetricesimo.  avarus  enim  inquit  appellatur  qui 
avidus  aeris  est.  sed  in  ea  copula  e  littera  inquit 
detrita  est. 

Gell.  10, 5, 1  avarus  -  detrita  est.   cf.  GIOSS.  Eeiff.  21  {Bh.  Mu8. 16,7). 

Non.  p.  442, 9.    Isid.  w.  10, 9.    diff.  verh.  4.    CGL  IV  311, 51. 

2  P.]  p  Paris.  om.  rell.        3  appellatus  Magliah.  Begin.  597 

15  [44] 

l.  XXIX.      locupletem    dictum    ait    [P.  Nigidius]    ex 

conpositis  vocibus,   qui  pleraque  loca,  hoc  est  qui  multas 

possessiones  teneret. 

G^ell.  ibid.  2   item   locupietem  —  tenexe^.    cf .  Ci.c.  Afc  tt  i^.  ^^l^ 
-  JVon.  p.  43,22.    Isid.  or.  10, 156V    Omd.  f<Mrt..  5,281,   "PomX. 


P.  Nigidius  Figulus  167 

Fest.  p.  119,  2.  Quint  5,  10,  55.  Plin.  n.  h.  18,  11.  Inc. 
de  diff.  CGK  VII  525,4.  Isid.  diff.  verh.  137.  166.  schol.  Ter. 
heaut2,3,17.  Anecd.H.p.277,19.  Gloss.  Beiff.22  (Bh.Mu8.16,7). 
CGL  IV  110,  217. 

16  [53] 

a   et   0   semper   principes    sunt,    i   et  u   semper 

subditae,  e  et  subit  et  praeit;  ^praeit^  in  Euripo, 

subit  in  Aemilio.     si   quis   putat  praeire  u  in  his 

verbis  Valerius  Vennonius  Volusius,   aut   i  in  his 

iampridem    iecur   iocus    iucundum,    errabit,    quod  5 

hae  litterae,  cum  praeeunt,  ne  vocales  quidem  sunt. 

GeU.  19,  14  sicuti  [ohscura]  sunt  quae  paulo  ante  legimus 
in  commentariis  eius  [P.  Nigidii],  quos  grammaticos  inscripsit^ 
ex  quibus  quaedam  ad  demonstrandum  scripturae  genus  exempli 
gratia  sumpsi.  nam  cum  de  natura  atque  ordine  litterarum 
dissereret,  quas  grammatici  vocales  appellant,  yerba  haec 
scripsit,  quae  reliquimus  inenarrata  ad  exercendam  legentium 
intentionem:  a  et  o  —  sunt.  ef.  Char.  p.  8,  1.  Diom.  p.  422,  14. 
425,  32.  Prisc.  p.  14,  1.  Proh.  inst.  art.  p.  49,  14.  de  ult  syU. 
p.  220,  36. 

1  aeto  Vo88.  Lat  F 112  m.l  a  e  i  o  u  Pari8.  Vo88.  Lat  F  7 
2  e]  est  iidem  codd.  subdit:  em.  vg.  praeit  add.  Hertz 
eumpo  subit  en  fere  codd.  4  verbis  om.  Pari8.  Fo«8.  Lat  F  7 
f)  iocum 

17  [54] 

inter  litteram  n  et  g  est  alia  vis,  ut  in  nomine 

anguis  et  angari  et  ancorae  et  increpat  et  incurrit 

et  ingenuus.     in  omnibus  his  non  verum  n  sed  ad- 

ulterinum    ponitur.      nam   n    non    esse    lingua    in- 

dicio  est;  nam  si  ea  littera  esset,  lingua  palatum  5 

tangeret. 

GeU.  ihid.  7  item  ex  eodem  libro  verba  haec  sunt:  inter 
litteram  —  tangeret.    cf.  Acciu8  fr.  25.    Varro  dc  orig.  ling.  Lat  I. 

1  cf  8    n   om.  Pari8.  Vo88.  Lat  F  7  2    anc.]   angore 

iid.   codd.  3    enim   ante   his   codd.  praeter   Pari8.    Vo88. 

Lat  F  7  4  indictio  Magliah.  Begin.  597    Vo88.  Lat.  F  112 

iuditio  Vo88.  Lat  F  7 

18  [55] 

Graecos  non   tantae   inscitiae    axe^e^^o^  «0^"^  ^"^ 


168         Grammaticae  aetatis  Yarromaiiae  fragmenta 

ex  0  et  v  scripserunt,   <^quantae^  qui  ei  ex  e  et  i; 
illud  enim   inopia  fecerunt,   hoc  nulla  re  subacti. 

Gdl.  ibid.  8  alio  cteinde  in  loco  ita  scriptum:  Graecos  — 
aubacti.    cf.  Acctus  fr.  24.    Lucil.  fr.  10, 

1  notat(a)e  Paris.  Voss.  Lat.  F  7  2  o  et  v]  o.  ei.  (oei) 

iidem  codd.        quantae  add.  vg.        ei]  i  Hertz        e  et  ei  Paris. 

19  [56] 

Nigidius  Figulus   in   commentariis   suis   nec  k  posuit 

nec  q  nec  x. 

Mar.  Vict.  p.  8,  16  Nigidius  —  nec  x.  idem  p.  21,  1  postea 
quam  a  Graecis  |  et  a  nobis  x  recepta  est,  abiit  et  illorum 
et  nostra  perplexa  ratio  et  in  primis  observatio  Nigidii,  qui 
in  libris  suis  x  littera  non  est  usus  antiquitatem  sequens. 
cf.  Acdus  fr.  26.     Varro  infra. 

20  157] 

idem  [Nigidius  Figulus]  h  non  esse  litteram,  sed  notam 
adspirationis  tradidit. 

Mar.  Vict.  p.  8,  16  idem  —  tradidit.    cf.  Varro  infra. 

21  [39] 

quas  Graeci   TtQoaadLag  dicunt,    eas  veteres  docti  tum 

notas  Yocum,  tmn  moderamenta,  tum  accentiunculas,  tum 

voculationes  appellabant;  quod  mmc  autem  barbare  quem 

loqui  dicimus,  id  vitium  sermonis  non  barbarum  esse,  sed 

rusticum   et   cum   eo   vitio   loquentes    rustice   loqui    dicti- 

tabant.    P.  Nigidius  in  commentariis  grammaticis :  rusticus 

fit  sermo  inquit,  si  adspires  perperam. 

Gell.  13,  6  quas  Graeci  —  perperam.    de  prosodiarum  appella- 

tionibus,  quas  Nigidius  respidt,    cf.  Swoboda  p.  76   adn.  ista 

autem  ad  lib.  XXIV  pertinere  videntwr;  vd.  fr.  9.    ceteroqui  cf. 

Cic.  orat.  160.    Quint.  1, 5, 22.    Diom.  p.  431, 1.    Serv.  in  JDon. 

p.  426,  7.    Pomp.  comment.  p.  125,  36.     Mar.  Vict.  p.  43,  26. 

At^ax  exc.  p.  329, 12.   Dosith.  p.  377, 6.   fragm.  Bob.  p.  539, 17. 

Mart.   Cap.  3,273.    Ehet.  Lat.  min.  19,  5  H.    Md,  or.  1,18. 

£^-L  VI 12.      Sclwell,   acta  soc.  phil.  Li^ps.  6,  B^.     ^vrt.,  ^ 

"^.  b.  Plaut.  (Marh.  1901)  p.  155. 


P.  Nigidius  Figulus  169 

22  [121 

sunt  etiam   adsimulanter   dicta  haec,   canatim 

suatim  bovatim,  quae  ab  animalibus  sumuntur. 

Non.  p.  40, 21  canatim  suatim  bovatim,  canum  et  suum  et 
boum  genere.  Nigidius  commentariis  grammaticis  [conmen  vel 
commento  grammo  codd.^'.  sunt  —  Bumuntnr. 

1  adsimutanter  Lugd, 

23  [41] 

nomina  verbaque  non  positu  fortuito  sed  quadam  vi 
et  ratione  naturae  facta  esse  P.  Nigidius  in  grammaticis 
commentariis  docet,  rem  sane  in  pbilosopbiae  discertationi- 
bus  celebrem.  quaeri  enim  solitum  aput  philosophos,  q>vasL 
Tcc  ovofiara  sint  rj  d^iaec.  in  eam  rem  multa  argumenta  5 
dicit,  cur  videri  possint  verba  esse  naturalia  magis  quam 
arbitraria.  ex  quibus  hoc  visum  est  lepidum  et  festivum: 
vos  inquit  cum  dicimus,  motu  quodam  oris  con- 
veniente  cum  ipsiuS  verbi  demonstratione  utimur 
et  labeas  sensim  primores  emovemus  ac  spiritum  lo 
atque  aniraam  porro  versum  et  ad  eos,  quibus- 
cum  sermocinamur,  intendimus.  at  contra  cum  dici- 
mus  nos,  neque  profuso  intentoque  flatu  vocis  ne- 
que  proiectis  labris  pronuntiamus,  sed  et  spiritum 
et  labeas  quasi  intra  nosmet  ipsos  coercemus.  i5 
hoc  idem  fit  et  in  eo,  quod  dicimus  tu  ego  et 
tibi  et  mihi.  nam  sicuti,  cum  adnuimus  et  ab- 
nuimus,  motus  quidam  ille  vel  capitis  vel  ocu- 
lorum  a  natura  rei  quam  significat  non  abhorret, 
ita  in  his  vocibus  quasi  gestus  quidam  oris  et  so 
spiritus  naturalis  est.  eadem  ratio  est  in  Graecis 
quoque  vocibus,  quam  esse  in  nostris  animad- 
vertimus. 

GeU.  10,4  nomina  — animadvertimus.    cf.  Chrysipp.  apud  Gdlen.  V 

p,  216  K.    BSchmidt,  de  Stoic.  grammat.  p.  34.  ' 

3  diserationibus  Fo5S.  XatJFii^  disceptationi^im  MeT^^m, 
sed  cf.  Goetz,  Arch,  f.  Lat  Lex.  2,  347  b  T^O  tiwfilYaaX»» 

sun^  (sint  £ern.)  Bern,  J^aris.  Vos8.  LaX,  17  ^  ^.  ^^s^^^ 

Bern,  Foss,  idem  dnr  Faris.      natura  (ex  natvx  Paris^  ^^  xiA^t-w- 


170         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

codd.  8  inquit]  enim  Begin.  1646  10  et  15  labas  Magliah. 
Begin.  597  et  1646.  Voss.  Lat.  F  112  11  quibus  conserm. 
(cumserm.  Voss.   Lat.  F  7)   Bem.  Voss,  16   tu   om.  Voss. 

Lat.  F  7    tum  Paris.  Bem.    tu  et  Begin,  1646  20  id  iam 

lii(i)s  (iambis  Bem.)  Bem.  Paris.  Voss,  Lat.  F  7  ita  iam 
his  H^z 

24  [51] 

invenimus  in  conimentario  Nigidiano  verbum  ^autumo' 
compositum  ex  'ab'  praepositione  et  verbo  'aestumo*  dictum- 
qne  intereise  autumo  quasi  abaestumo,  quod  significaret 
totum  aestumo,  tamquam  abnumero. 

Gell,  15,  3y  4   inyexdiniu  autem  in  —  abnnmero.     sed,    quod  sit 

cum  houore  multo  dictum  P.  Nigidii  hominis  eruditissimi, 
audacius  hoc  argutiusque  esse  videtur  quam  verius.  Macrob. 
exc,  CGK  V  600,  19  Nigidius  tamen  putat  verbum  autumo 
^ez^  eadem  praepositione  conponi,  quasi  abaestimo,  sicut  ab- 
numero  idem  est  et  numero.  id.  exc.  Bob.  tbid.  p.  632,  6 
Nigidius  in  commentariis  grammaticalibus  verbum  autumo  con- 
positum  ait  ex  praepositione  ab  et  verbo  aestimo,  dictumque 
intercise  autumo,  tamquam  si  diceretur  abaestimo,  quod  signi- 
ficaret  totum  aestimo.  td  ibid.  p.  637, 27  ead^m  repetit  Nigidio 
appellato.  cf.  Cic.  orat.  158.  Quint.  1,  5,  69.  Prise,  p,  18,  14, 
39,  3.  46,  16,  Macrob.  exc,  ibid.  p,  600,  17.  637,  20.  Vd, 
Long,  p.  60,  7.  Ann,  Corn,  ap.  Cassiod,  orth.  p,  161, 22, 
Anecd.  H.  p,  295,  24,     CGL  IV  23,  6. 

2  ab  vg.    eau  Magliah.  m,  1    au  Magliab,  m.  2  et  rell. 

25  [43] 

quia  qui  parcior  est,   suo  contentus  est,   quod 

avarus  non  facit. 

Serv.  Dan.  georg.  1,  47  avari,  id  est  quamvis  avari.  et 
plus  est  quam  si  dixisset  parci.  Nigidius :  qnia  —  fadt.  haecine 
in  lib.  XXIX  erant?  (cf.  fr.  14);  nam  de  commentario  grammatico 
nulla  dubitatio  est  (cf.  etiam  eimdem  Serv.  ad  fr,  27). 

26  [5] 

^    bibendi  avidum  P.  Nigidius  in  commentariis  grammaticis 
bibacem  et  bibosum  dicit. 

(rell.  3,  12,  1  bibendi  —  dicit.    \)\V>«.cem  Qgo  ut  edacem  [ego 
redacem  codd,]  a  plerisque  aliia  dictviLm  \ft^o,  \y^Q«vsasL  ^<c^!^ 
^nduzn   etiam    tisquam   reppexi,  msv  «^^iA.  \i"a)o«ns3aa.\  "Qftn^      \ 


P.  Nigidius  Figulus  171 

aliud  est  quod  simili  inclinatu  dicatur.  non  enim  simile  est 
ut  vinosus  aut  vitioBus  ceteraque,  quae  hoc  modo  dicuntur, 
quoniam  a  vocabulis,  non  a  verbo  inclinata  sunt.  Laberius 
in  mimo,  qui  Salinator  inscriptus  est,  verbo  hoc  ita  utitur 
[v.  80  JRibb.^]:  ^non  mammosa  non  annosa  non  bibosa  non 
procax'.  cf.  UGL II 414, 48.  Laberiine  versus  a  Nigidio  aUatus 
sit  dubito  {cf.  Kretzschmer  ibid.  p.  55  et  contra  Boehrig  l.  c.  p.  12). 
de  coUoeatione  huius  fr.  cf.  fr.  4,  cui  fortasse  ckditmgendum  est. 

27  \62\ 

g>OQ^iq   <^herba^.     sed   antea   fibra  dicta  est,  ut 

nunc  etiam  rustici  dicunt. 

8erv.  Dan.  georg.  1, 120  'et  amaris  intiba  fibris'  ....  alii 
fibras  proprie  dicunt  rei  cuiusque  extremitates  — .  alii  fibras 
herbas  adserunt,  ut  Nigidius  commentario  grammaticali:  (po()^vi 
~  dfctmt.    cf.  Paul.  Fest.  p.  84,  4.  90,  3.    Isid.  or.  11,  1,  126. 

1  herba  add.  Commelinus.  cf.  Salmasius,  exercit.  Plin. 
p.  280  B. 

28  [50\ 

frater  est  dictus  quasi  fere  alter 

GeU.  13, 10, 4  firatris  autem  vocabulum  P.  Nigidius  —  non 
minus  arguto  subtilique  iTvy^m  [quam  Ldbeo  Ant.  fr.  7]  inter- 
pretatur;  frater  inquit  est  —  aiter.  Non.  p.  35,  32  fratrum  proprie- 
tatem  Nigidius  acutissime  dixit:  frater  est  inquit  dictus  —  aiter. 
(=  Fest.  p.  90,  7.  CGLV  650,  47).  cf  Macrob.  1,  17,  65. 
Anecd.  H.  p.  238,  28.  Gloss.  Beiff.  43  (Bh.  Mus.  16,  11). 
Isid.  or.  9,  6,  5. 

29  147] 

infestum    est    a    festinando    dictum;    nam    qui 

instat   alicui  eumque  properans  urget  opprimere- 

que  eum   studet  festinatque,    aut  contra  de  cuius 

periculo  et  exitio   festinatur,   is  uterque   infestus 

dicitur    ab    instantia    atque    imminentia    fraudis,  5 

quam  vel  facturus  cuipiam  yel  passurus  est. 

Gell.  9,  12,  6  nos  igitur  de  origine  et  ratione  verbi  quaere- 
bamus  atque  ita  in  Nigidianis  scriptum  inveuim.\i«*.  \£i«>«\»an.  — 

instat  inquit  aUcni  —  paaBuraa  eat      Non.  p.  51,  16    \ni^«Xiv  ^TO^T^^- 

tatem  hanc  ease  Nigidina  Foluit,   quasi  nimivxm  i^^^Ti».xi^Ha  ^^ 
fgcelnB  rel  ad  fraodem,     cf.  Non,  p.  129,  12.     CGL  V  050,54. 


172         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

Mercklinio  totum  fere  Gellii  captU  Nigidio  tribuenti  recte  opinor 
Swoboda  post  alios  adversatur;  vd.  p.  Ssq. 

1  est  om,  Bem.  Magliab.  Begin.  1646  S  at  Magliab. 

Begin,  idem        cuius  Mercier:  alicuius 

30  [48] 

mature  est,  quod  neque  citius  est  neque  serius, 

sed  medium  quiddam  et  temperatum  est. 

Gell,  10, 11, 1  mature  nunc  significat  propere  et  cito  contra 
ipsius  verbi  sententiam;  aliud  enim  est  mature,  quam  dicitur. 
propterea  P.  Nigidius  — :  mature  inquit  est  —  temperatom  est.  bene 
atque  proprie  P.  Nigidius;  nam  et  in  frugibus  et  in  pomis 
matura  dicuntur,  quae  neque  cruda  et  inmitia  sunt  neque 
caduca   et   decocta,    sed    tempore    suo    adulta    maturataque. 

Macrob.   6,  8,  8    Nigldius   —  mature    inquit    est  —  temperatum  est. 

bene  atque  proprie  Nigidius ;  nam  —  caduca  et  nimium  cocta 
sed  tempore  suo  temperate  adulta.  pariter  ex  Gellio  Serv.  Da/n. 
georg.  1,  260  Aulus  Gellius:  mature  veluti  celeriter  dicimus. 
Nigidius  mature  fieri,  quod  neque  cito  neque  tarde  fiat;  quod 
hinc  debet  intellegi,  quia  poma,  quae  neque  acerba  sint  neque 
putrida,  matura  dicuntur.  hanc  extremxim  explicationem  Nigidii, 
non  Gellii  fuisse  verisimile  est.  cf,  etiam  Char,  p.  204,  25. 
Non.  p.  51, 18.  Serv.  Aen.  1, 137.  Cato  fr.  10.  de  commentariis 
grammaticis  hic  intellegendis  cf.  Hertz  l.  c.  p.  46. 

1  est  alt.^  om,  Macrob. 

81   [49] 

inter  mendacium  dicere  et  mentiri  distat.    qui 

mentitur,  ipse  non  fallitur,  alterum  fallere  conatur; 

qui  mendacium  dicit,  ipse  fallitur. 

GeU.  11,  11,  1  verba  sunt  ipsa  haec  P.  Nigidii  — :  inter 
mendacium  —  faUitur.  Non.  p.  441, 11  mentiri  et  mendacium  dicere 
quem  ad  modum  distent  Publius  Nigidius  —  manifestissime 
separavit:  quimentitur  — ipBefaUitur.  cf.  Isid,  or,  10,176,  diff.verb. 
220  (==  Gato  fr.  14).  357.  381,  Gloss,  Beiff,  29  (Bh.  Mus.  16, 6), 
licet  disertum  testimonium  desit^  hoc  et  fr.  31%  31  ^  ad  commen- 
torios  gramm^ticos  Butgers  auctore  recte  sine  dubio  referu/ntur; 
cf  Kretzschmsr  ibid.  p.  56  et  supra  fr.  1,  3.  4, 

2  non  falsus  Nonius 

qui    mentitur    falUt,    c\w«i.ii\,\3LX£i    va.  ^^    ^^\»^  ^H» 


P.  Nigidius  Figulus  173 

qui    mendacium    dicit    ipse    non    fallit,    quantum 
in  se  est. 

Gell.  ibid.  2  item  hoc  addidit:   qni  m.  inquit  faiiit  — in  se  est. 

31^  \49\ 

vir  bonus  praestare  debet  ne  mentiatur,  prudens 

ne  mendacium  dicat;  alterum  incidit  in  hominem, 

alterum  non. 

GeU.  ihid.  3  item  hoc  quoque  super  eadem  re  dicit:  vir 
bonuB  —  aiterom  non.  varie  me  hercule  et  lepide  Nigidius  tot 
sententias  in  eandem  rem,  quasi  aliud  atque  aliud  diceret, 
disparavit.     Non.  p.  441,  13  [post  fr.  31]  quantum  in  se  est, 

Tir  bonns  —  alterum  non. 

1  et  ne  Nonius  2  iudicet  in  homine  ite^n 

32  152'] 

'quin'  particula,  quam  grammatici  coniunctionem  appel- 
lant,  variis  modis  sententiisque  conectere  orationem  videtur. 
aliter  enim  dici  putatur,  cum  quasi  increpantes  vel  inter- 
rogantes  vel  exhortantes  dicimus  ^quin  venis?'    'quin  legis?' 
^quin   fugis?',    aliter   cum  ita   confirmamus    'non   dubium   5 
est    quin   M.  TuUius    onmium   sit   eloquentissimus',    aliter 
autem,    cimaL   sic   componimus,    quod   quasi  priori  videtur 
contrarium  ^non  idcirco  causas  Isocrates  non  defendit,  quin 
id  utile   esse  et  honestum   existumarit';    a  quo  illa   signi- 
ficatio  non  abhorret,  quae  est  in  tertia  origine  M.  Catonis  lo 
\fr.  73  P.]:   'haut  eos'  inquit  'eo  postremum  scribo,  quin 
populi  et  boni  et  strenui  sient'.    in  secimda  quoque  origine 
M.  Cato  non  longe  secus  hac  particula  usus  est  \fr.  36P^\ 
'neque  satis'  inquit  'habuit,  quod  eum  in  occulto  vitiaverat, 
quin  eius  famam  prostitueret'.     praeterea  animadvertimus  is 
Quadrigarium  in  octavo  annalium  particula  ista  usum  esse 
obscurissime.     verba  ipsius  posuimus  [/r.  70  P.] :  ^Romam 
venit;  vix  superat,   quin  triumphus  decematur'.     item  in 
sexto  annali  eiusdem  verba  haec  sunt  [/r.  58  P.] :    ^paene 
f actum  est,  quin  castra  relinquerent  atqu^  c^^^x^vi^  V^'^  .  'SJk 
non  me  autem  praeterit   dicere   a\iq\iQm  ■^o^'?»^  ^^  ^xxxcassa 
pectore  nil  esse  in  his  verbis  negotii*,  uani  o^vmi  >a.\xc5^^o^^ 


174         Grftmmaticae  aetatis  Yarroniaiiae  fragmenta 

positum  pro  ut  planissimumque  esse,  si  ita  dicas:  ^Bomam 
venit;  vix  superat  ut  triumphus  decernatur';  item  alio  in 

25  loco:  'paene  factum  est  ut  castra  relinquerent  atque 
cederent  hosti'.  sed  utantur  sane,  qui  tam  expediti  sunt, 
perfugiis  commutationum  in  verbis,  quae  non  intelleguntur, 
utantur  tamen,  ubi  id  facere  poterunt,  verecundius.  hanc 
vero   partieulam,    de   qua   dicimus,    nisi   si   quis   didicerit 

30  compositam  copulatamque  esse  neque  vim  tantum  con- 
iungendi  habere,  sed  certa  quadam  significatione  factam, 
numquam  profecto  rationes  ac  varietates  istius  comprehen- 
surus  est.  quod  quia  longioris  dissertationis  est,  poterit, 
cui    otium    est,    reperire    hoc   in   P.  Nigidii    commentajnis, 

35  quos  grammaticos  inscripsit. 

Gell.   17,  13  quin  particula  —  inscripsit.      cf,    PrtSC.  III  100,  16. 

467,  34.  Donat  Ter.  phorm.  3,  2,  1 ».  CGL  VII  173.  Gloss. 
Reiff.  41  {Rh.  Mus.  16, 10),  ista  hic  inter  origines  explicationesve 
vocum  recepimus,  cum  Nigidiu^s  ^quin*  parHculae  non  solum  vim 
coniu/ngendi,  sed  originem  etiam  significationemque  aperuerit.  de 
toto  Gellii  capite  Nigidio  vindicando  communis  est  consensus. 

8  causa  (-sam  Paris.)  si  socratea  Paris.  Voss.  Lat.  F  7 
causam  hanc  non  def.  socrates  Gloss.  Beiff,  12  fient  iidem  codd. 
secundo    q.   originum   m.   catonis    Begin.   1646  15    enim 

advertimus  Voss.  Lat.  F 112  et  7  20  hosti  om.  Paris.  26  hostis 
educantur  (caduc -PaWs.)  Paris.  Voss.  Lat.F  7  27  perfogii: 
em.  vg.  29  vero  om.  iid.  codd.  si  Paris  om.  rell.  32  veri- 
tates  Paris. 

33  [58] 

clamat,  quiritatur 

Non.  p.  21,  18  quiritare  est  clamare,  tractum  ab  is  qui 
Quirites  invocant.  Lucilius  saturarum  lib.  VI  [261  Jfa.] :  ^haec, 
inquam,  rudet  e  rostris  atque  heiulitabit,  /  concursans  veluti 
Ancarius,  clareque  quiritans'.  Nigidius  conmientariis  gram- 
maticis:  ci.  quir.  caries  est  etc.  Ludlii  locus  apud  Nigtdium 
esse  potuit 

quiritatum:  em.  Turnehus,  Scaliger  <[qui)>  quir.  Swohoda 


34  [45] 

ex  ApoUina.ri    didicimus   vauos  ipto^xi^ft  dici^   non  ut 
diceretj   desipientis  aut  \iebe\ift^  «uxxX»  *m«^\»^^  %^^^  xsi^ 


P.  Nigidins  Figulus  175 

veterum  doctissimi  dixissent,  mendaces  et  infidos  et  levia 

inaniaque  pro  gravibus  et  veris  astutissime   componentes; 

stolidos    autem  vocari  non  tam  stultos  et  excordes  quam  5 

taetros  et  molestos   et  inlepidos,    quos   Graeci   fiox^^rj^ovg 

9uct  (po^tKovg  dicerent.     etjma   quoque   harum  vocum  et 

origines  scriptas  esse  dicebat  in  libris  Nigidianis. 

Gell.  18, 4, 10  nos  antem  postea  ex  Apoiiinari  —  Nigidianis.  q«as 
requisitas  ego  et  repertas  cum  primarum  significationum  exem- 
plis,  ut  commentariis  harum  noctiTun  inferrem,  notari  et  intulisse 
iam  me  aliquo  in  loco  commentationibus  istis  existimo.  GelUus 
respicit  n.  a.  8,  14  lemma  atque  ibidem  a  P.  Nigidio  origines 
vocabulorum  exploratae  (cf.  Hertz,  op.  GeU.  p.  131.  Swohoda 
l.  c.  p.  17).  cf.  Non.  p.  416, 27.  Serv.  Dan.  Aen.  1, 392.  11,  715. 
Serv.  ibid.  2,  80.  Isid.  or.  10,  279.  CGL  V  559,  8.  —  Fest. 
p.  317%  12, 

6  castros  Vo8S.  Lat.  F  7  stautros  Paris.  taetros  vel  tetros 
rell.   austeros  Hertz  7  xaL]  ET  Voss.  Lat.  F  7 

35  [59] 

Nigidius  celari  quaerit,  utrum  plenum  sit  an  pressum. 

Don.  Ter.  phorm.  1,  4,  4  Nigidius  —  preseum.  de  Nigidio  hinc 
et  ex  fr.  36.  37  Terentii  interprete  falso  existimato  vd.  Bitschl^ 
Parerg.  p.  363  sq. 

36  [60] 

'protinus  in  pedes '.    protinam  fuit  et  sic  Nigidius  legit. 

Donat.  ibid.  1, 4, 13  protinus  —  legit.  cf.  Varro  de  l.  L.  7, 107. 
Paul.  Fest.  p.  226,  20.    Non.  p.  375,  31. 

37  [6i\ 

non  pudere.  hic  Nigidius  adnotavit  neminem  videri 
pudere  ante  delictum. 

Donat,  ibid.  2,  1,  3  non  pudere  —  delictum. 

EX  AUGURII  PRIVATI  LIBRIS 

38  [80] 

lib.    I.      discrepat    dextra    siTiis\.T «b^ ^    ^x^^^'^'^» 
inferae. 


176         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

GeU.  7,  6,  10  avibns  autem  praepetibus  contrarias  aves  in- 
feras  appellari  Nigidius  Figulas  in  libro  primo  augurii  privati 
ita  dicit:  discrepat  —  inferae.  ex  quo  est  coniectare  praepetes 
appellatas  quae  altius  sublimiusque  yolitent,  cum  differre  a 
praepetibus  Nigidius  inferas  dixerit.  cf,  test.  p.  205  ^,  26. 
245  f>,  22.  Frisc.  p.  156,  19.  Serv.  Aen.  3,  361,  Lact.  StaU 
Theh.  9,  122.    Hygin.  fr.  6. 

1  praepetes 

EX  LIBRO  DE  EXTIS 

39  \8i\ 

P.  Nigidius  in  libro,  quem  de  extis  composuit,  bidentes 
appellari  ait  non  oves  solas,  sed  omnes  bimas  hostias,  ne- 
que  tamen  dixit  apertius,  cur  bidentes. 

Gell.  16,  6,  12  P.  autem  Nigidiua  —  Wdentes.    Macroh.  6,  9,  5 

Fublias    autem    Nigidius  —  neque  tamen  dixit     CUr    ita    appellentur. 

39''  [81] 

Nigidius    Figulus    dicit    bidental    vocari,    quod    bimae 

pecudes  inmolentur. 

Non.  p.  53,  20  Laberius  in  Paupertate:  [v.  69  Bihh.^].  et 
Nigidius  —  inmoi.    cf.  Hygin.  fr.  3. 

EX  LIBRO  DE  ANIMALIBUS 

40  [114] 

asilus  est  musca  varia,  tabanus,  bubus  maxime 

nocens.     hic  apud  Graecos  prius  myops  vocabatur, 

postea  <^a^  magnitudine  incommodi  oestrum  appel- 

larunt. 

Serv.  Dan.  georg.  3,  146  Nigddius  de  animalibus:  asiias 
—  appeUarunt.  Serv.  ihid.  3,  148  olaxQog  autem  Graecum  est, 
latine  asilus,  vulgo  tabanus  vocatur  =  Isid.  or.  12, 8,  15. 
cf.  Lact.  Stat.  Thdf.  1,  32.    Schol.  Bern.  g.  l.  c. 

2  myor  Vatic:  eni.  Ursinus  3  a  add.  Thilo  inconmiodi 
incommodi  Vatic  m.  1  magnit.  incomm.  m.  2 

INCERTAE  SEDIS 

41  \64\ 
(^ell.   5,  21,  6  =  Ael.  Sttto  fr.  48 


P.  Nigidiufi  Figulus  177 

42  [75] 

siuxt    qiii   laQum    eundem    esse    atque    Apolliuem    et 

Diauam  dicant,   et  in   hoc  uno  utrumque   exprimi  numen 

adfirment.      et  enim,    sicut  Nigidius  quoque  refert,    apnd 

Graecos  ApoUo  colitur  qui  &vQaLoq  vocatur,   eiusque  aras 

ante  fores  suas  celebrant,  ipsum  exitus  et  introitus  demon-  5 

strantes    potentem;    idem  Apollo    apud   illos    et    &yvuhg 

nuncupatur,  quasi  viis  praepositus  urbanis  (illi  enim  yias, 

quae  intra  pomeria  sunt,  &yvi.aq  appellant);  Dianae  vero 

ut  Triviae  viarum  omnium  tribuunt  potestatem.    sed  apud 

nos  lanum  omnibus  praeesse  ianuis  nomen  ostendit,  quod  lo 

esjt  sixnile   &vQaCG).     nam  et  cum  clavi  ac  virga  figuratur 

quasi  omnium  et  portarum  custos  et  rector  viarum.    pro- 

nuntiavit  Nigidius  ApoUinem  lanum  esse  Dianamque  lanam 

adposita  d  littera,  quae  saepe  i  litterae  causa  decoris  ad- 

ponitur,  reditur  redhibetur  redintegratur  et  simUia.  i6 

Macroh.  1,  9,  5  nam  Btmt  qtd  —  et  simiiia.  hoc  fragm,  cum 
fr.  43.  44.  45  fortasse  ad  opm  De  diis  perUnet.  cf.  Comif. 
fr.  2.     Gav.  Bass.  fr.  9. 

4  eiPAIOC  Paris.  6  ATYievC  Bamb.  m.  1  7  viis] 

vifi  Bamb.  m.  1  11  est  om.  Paris. 

43  {72'\ 

nostris  veteribus  caesia  dicta  est,  quae  a  Graecis 
yXavKWtLq^  ut  Nigidius  ait,  de  colore  caeli,  quasi  caelia. 

Gell.  2,  26,  19  nostris  autem  veteribus  —  caeUa.  cf.  Cic.  de 
nat.  d.  1,  83.  CGL  II  95,  39.  V  275,  65.  Schol.  Ter.  p.  145 
Schlee.     de  colhcatione  cf.  ad  fr.  42. 

1  caetia  (-cia  Vatic.)  Paris.  Lugd-Bat.  Vatic. 

44  [71] 

alii  dicunt,  ex  quibus  Nigidius,  omnes  deos  indigetes 
cognominari,  quia  nullius  indigent. 

Schol.  Bern.  georg.  1, 498  indigetes  a  Latinis  qui  a  Graecis 
^liliAJxoi    [ennichi:    em.  Sintenis]   dicuntur.    aiii  —  indigent.    alii 
indigetes  proprie  interpretantur,  quorum  propria  nomina  igno- 
raninlr,  ut  sunt  dii  Penates,  item  dii  LiLTea  q\>  ^yv  ^cstL^«Q^fi^> 
guorDm  sbjgnlorum  nomina  ignorantax.    «k^\*.  m^^'^^^^  ^ptoi^^rifc 
0unt  dii  ex  bominihns  facti,    quaai  in    di\B   «b^eii\fe^,  ^x^k^' 

enmmaticae  Bomtai&e  fragmenta   ed.  13*xwxxoiii  "V.^ 


178         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  &agmenta 

nt  Aeneas  et  Romulus.  Schol.  cod.  Leid.  Voss,  F  29  ad  humc  l. 
indigetes  omnes  dii  dicnntor,  qui  nullius  egent,  Nigidius  dicit. 
cf.  Lucret.  2, 650.  Serv.  Aen.  12, 794.  georg.  1, 498.  mythogr, 
3, 2, 1.  2.  CGLV  27, 19.  553, 9.  aliter  Paul.  Fest.  p.  106, 10. 
Macrob.  somn.  Scip.  1,  9,  7.  Schol.  in  Lman.  1,  556.  cf.  Agroec, 
orth.  p.  125,  1.    de  collocatione  vd.  fr.  42. 

45  [70] 

possumus,  si  yidetur,  summatim  aliquid  et  de  Laribus 

dicere,  quos  arbitratur  vulgus  vicorum  atque  itinerum  deos 

esse    ex    eo    quod    Graecia    yicos    cognominat    XavQag,    in 

diyersis  Nigidius  scriptis  modo  tectorum  domumque  custo- 

6   des,  modo  Curetas  illos,   qui  occultasse   perhibentur  lovis 

aeribus    aliquando    vagitum,    modo   Digitos   Samothracios, 

quos  quinque  indicant,  graece  Idaeos  Dactjlos  nuncuparL 

Arnob.  3, 41  poBsnmus  —  nunoupari  cf.  Strobo  10, 466,  Schol. 
Arat.  33.  Paus.  5,  7,  6.  Diom.  p.  478,  16.  Hygin.  fab.  139. 
Lact.  Stat.  Theb.  4,  784.  de  collocatione  cf.  fr.  42. 

3   XavQocg  Sabaeus:    laude  4   domuumque   edd.   vett. 

6  occultas:  em.  Gelenius  7   Graeci  Reifferscheid        deus 

dactulos:  em.  Salmasius 

46  [103] 

stiva,  gubemaculum  aratri,  ut  Nigidius  ait. 

Schol.  Bern.  georg.  1,  174  stiva  —  ait.  Serv.  (Dan.)  ibid. 
stiyaque  manica  aratri,  qua  regitur,  id  est  gubemaculum. 
cf.  CGL II  593,  58.  V  246, 3.4.,  ad  grammaticos  commentarios 
rettulit  Boehrig  l.  c.  p.  45,  ad  sphaeram  barbaricam  Swoboda  p.  50. 

DUBIA 

47  [46'] 

rudentes   ea   causa    sapientissimi   dictos   yolunt,    quod 

funes,  cum  yento  yerberentul:,   rudere   existimentur,   atque 

hunc  sonum  propriimi  funium,  non  asinorum  putant. 

Non.  p.  51, 13  rudentes  —  putant  de  Nigidio  auctore  cf.  Hertz, 
op.  Gell.  p.  96  sq. 

2  budere  vel  ludere  multi  codd. 

48  [deest] 

erat  qui  diceret  legisse  se  m  gr9jxmi^\ic.^a  (^ommentariis 
*  Nigidiij  saltem  ex  eo  dictum,  qao^  ^^^^^  ^^"v  ^kJctef  ^S^- 


P.  Nigidius  Figulus.    M.  Terentius  Varro  179 

que  ipsum  dici  solitum  per  defectionem,  nam  plenam  esse 

sententiam    ^si   alit«r  non   potest'.     sed  id   nos   in  isdem 

commentariis    P.  Nigidii,    cum    eos    non   opinor   incuriose  6 

legissemus,  nusquam  invenimus. 

Gdl.  12,  14,  1  saltem  particula  quam  haberet  principem 
significationem  quaeque  vocis  istius  origo  esset,  quaerebamus. 
—  atque  erat  qai  —  inyenimus.  videntur  autem  yerba  ista  ^si  aliter 
non  potest'  a  significatione  quidem  yoculae  huius,  de  qua 
quaerimus,  non  abhorrere.  sed  tot  verba  tamen  in  paucissimas 
litteras  cludere  inprobae  cuiusdam  subtilitatis  est.  de  Nigidio 
auctore  est  quod  dubitemus;  cf.  Swoboda  ihid,  p,  19  sq.  ceteroqui 
vd.  Serv.  Dan.  Aen.  4,  327.  JDonat.  Ter.  andr.  2, 1, 13.  adelph. 
2,  2,  41.    Anecd.  H.  p.  263,  22  adn. 

1  se  om.  Paris.  Voss.  Lat.  F  112  4  hi(i)sdem  Bem. 

Paris.  Voss.  Lat.  F  7  Maglidb.  Begin.  597  et  1646 

complura  alia  Nigidio  vindicata  sunt  {cf.  Swoboda  p.  6sq.), 
quae,  cim  nimis  incerta  sint,  hic  memorare  satis  est.  en  igitur: 
Non.  p.  433, 26  morata ;  p.  28, 24  mulierosi ;  p.  21, 31  virosae ; 
p.  76,  11  alternatim;  p.  40,  24  cossim;  p.  98,  26  dubitatim; 
p.  104,  21  efflictim;  p.  111,  36  fluctuatim;  p.  111,  39  fortuna- 
tim;  p.  112,  3  frustatim;  p.  127,  22  incursim;  p.  127,  32  iux- 
tim;  p.  139,  27  morsicatim;  p.  147,  24  ossiculatim;  p.  154,  10 
populatim;  p.  254,  ^5  properatim;  p.  2^^,^8rusticatim;  p.  176,6 
singulatim;  p.  178,  17  taxim;  p.  178,  23  testatim;  p.  178,  25 
tractim;  p.  179,  29  tuatim;  p.  183,  16  vicissatim;  p.  183,  18 
Yisceratim. 

quod  autem  Usenei'  Nigidio  apicis  primam  usurpationem 
tribuit  (Eh.  Mus.  24,  107),  id  nMis  argumentis  ab  eo  con- 
fmnattir  et  falsum  esse  videtwr  (cf.  fr.  10). 

dliud  etymon  ad  Nigidium  fortasse  pertinens  vd.  apud 
L.  Cinc.  test.  1   (Maia  a  magnitudine). 


M.  TERENTIUS  VAREO 

A.  TESTIMONIA 
VITAE 

1.  M.  Terentius  Varro,  ita  a  non  nullis  Yiomimlus,  plefruw*^ 
ab  attctorilms  simpliciter  ^  Varro*  vel '  M.  Yarro*  a/ppeClatut,  w\«r- 
iUm  ^Terentius  Varro^  vel  ^  Terentius* . 


180         Grammaticae  aetatlB  Yarronianae  fragmenta 

2.  Symm.  ep,  1,  2  Terentium,  non  comicum,  sed  Beatinum 
iUnm  cf.  Varro  r,  r.  2,  8,  3.  in  errore  versatur  A^gust 
eiv.  d.  4,  1  (Romae  natns). 

3.  Suet.  reU.  p.  94  B.  =  Hieron.  2  p.  131  Sch.  M.  Terentius 
Varro  philosophus  et  poeta  nascitur  [a.  638/116].  Suet.  reU. 
p.  94  B.  =  Hieron.  2  p.  141  Sch.  M.  Terentius  V arro  philo- 
BophuB  prope  nonagenarius  moritur  [a.  727/27].    cf.  test.  16. 

4.  Cic.  Brut.  205  quam  scientiam  Varro  noster  acceptam 
ab  illo  [L.  Aelio  Stilone]  —  explicayit.  GelL  16,  8,  2  qui 
[L,  Aeliu>s]  magister  Varronis  fuit  Cic.  acad.  post.  1, 12  Aristum 
Athenis  audivit  aliquam  diu  [BnUus]^  cuius  tu  [Farro]  fratrem 
Antiochum. 

5.  GeU.  14, 7, 2  Pompeius  —  M.  Varronem  familiarem  suum 
rogavit,  uti  commentarium  faceret  £l6ay<oyi%6v  — .  Pompeio, 
praeter  hunc,  duos  libros  dicatos  novimus.  Cic.  ad  Att.  2,  25,  1 
cum  aliquem  apud  te  [Atticum]  laudaro  tuorum  familiarium, 
Yolam  illum  scire  ex  te  me  id  fecisse,  ut  nuper  me  scis  scrip- 
sisse  ad  te  de  Varronis  erga  me  officio,  te  ad  me  rescripsisse 
eam  rem  summae  tibi  voluptati  esse.  cf.  Varro  r.  r.  2, 1,  25. 
2,  2, 2.  de  Cicerone  Varronis  familiari  cf.  BoHh,  tjfher  das 
Leben  d.  M.  Varro  (Basel  1857)  p.  8. 

6.  Varro  rer.  hum.  XXI  ap.  Gell.  13, 12,  6  ego  triumvirum 
vocatus  a  Porcio  tribuno  plebis  non  ivi  auctoribus  principibus 
et  yetus  ius  tenui.  item  tribunus  cum  essem,  vocari  neminem 
iussi  nec  Tocatum  a  conlega  parere  invitum. 

7.  nummi  testantur  Varronem  pro  quaestore  proconsulis 
Pompeii  fuisse  (a.  678/76  in  Hispa/nia?    cf.  Both,  tbid.  12). 

8.  Vitrm.  2, 8,  9  item  Lacedaemone  e  quibusdam  parietibus 
etiam  picturae  excisae  —  in  comitium  ad  omatum  aedilitatiB 
Varronis  et  Murenae  fuerunt  adlatae.    cf.  Plin.  n.  h.  35,  173. 

9.  Varro  r.  r.  2  praef.  6  —  cum  piratico  bello  inter 
Delum  et  Siciliam  Grraeciae  classibus  praeessem  [a.  687/67] 
cf.  Plin.  n.  h.  3, 101.  Flor.  1, 41, 10.  ex  hoc  beUo  ei  Pompeius 
Magnus  coronam  navalem  dedit  (Plin.  n.  h.  7,  115.  16,  7). 

10.  Themist.  p.  453  Dind.  BdQODv  ti^v  ^uTciXsnvv  i^QX^ 
&QX^v.    cf.  Appian.  b.  c.  4,  47. 

11.  Plin.  n.  h.  7, 176  Varro  quoque  auctor  est  XXviro  se 
agros  dividente  Capuae  quendam  qui  efferretur  foro  domum 
remeasse  pedibus  [a.  695/59].    cf.  Varro  r.  r.  1,  2,  10. 

12.  Flor.  2,  13,  29  sic  citerior  Hispania  recepta  est,  nec 
ulterior  moram  fecit.  quid  enim  una  post  quinque  legiones? 
itaque   ultro   cedente  Varrone  Gades  fretum  Oceanus,   omnia 

feljcitatem  Caea&ns  sequebantur   [o.  705/49].     cf,  Ca^,  b,  c. 

13  Suet.   lul.  44    biblioihecaa  Gtxaw»»  \j»*B«aaA^sjw^  ^s$q3i& 


M.  Terentms  Varro  181 

maxiiiiaB  posset  publicare,  data  Marco  Varroni  cura  comparan- 
damm  ac  digerendarum  [a.  707/47]  cf.  Isid.  or.  6,  5,  1. 

14.  Plin.  n.  h.  7,  115  M.  Varronis  in  bibliotheca,  quae 
prima  in  orbe  ab  Asinio  Pollione  ex  manubiis  publicata  Romae 
est,  unius  Yiyentifl  posita  imago  est. 

15.  Cic.  cuickd.  post.  1,  9  [ad  Varronem]  nos  in  nbstra  urbe 

Seregrinantis  errantisque  tamquam  hospites  tui  libri  quasi 
omum  reduxerunt,  ut  possemus  aliquando,  qui  et  ubi  essemus, 
agnoscere.  tu  aetatem  patriae,  tu  discriptiones  temporum,  tu 
sacrorum  iura,  tu  sacerdotum,  tu  domesticam,  tu  bellicatn 
disciplinam,  tu  sedem  regionum  locorum,  tu  onmium  diyinarum 
humanarumque  rerum  nomina  genera  officia  causas  aperuisti 
plurimumque  idem  poetis  nostris  onminoque  Latinis  et  littens 
luminis  et  yerbis  attulisti  atque  ipse  varium  et  elegans  omni 
fere  numero  poema  fecisti  philosophiamque  multis  locis  in- 
choasti,  ad  impellendum  satis,  ad  edocendum  parum.  Cic. 
j^rut.  60  Varro  noster  diligentissimus  investigator  antiquitatis 
Cic.  ad  Att.  13,  18,  2  ipse  [Forro]  homo  TtoXvyQafpmratog 

16.  Val.  Max.  8,  7,  3  Terentius  autem  Varro  humanae  yitae 
expleto  spatio  non  annis,  quibus  saeculi  tempus  aequayit,  quam 
stilo  yiyacior  fuit;  in  eodem  enim  lectulo  et  spiritus  eius  et 
egregiorum  operum  cursus  extinctus  est. 

17.  Qtddnt.  10, 1, 95  alterum  illud  etiam  prius  saturae  genus 
sed  non  sola  carminum  varietate  mixtum  condidit  Terentius 
Varro,  vir  Eamanorum  eruditissimus.  plurimos  hic  libros  et 
doctissimos  composuit,  peritissimus  linguae  Latinae  et  omnis 
antiquitatis  et  rerum  Graecarum  nostrarumque,  plus  tamen 
scientiae  coUaturus  quam  eloquentiae.  id.  12,  11,  24  [quam 
multa,  paene  omnia,  tradidit  Varro! 

18.  Apul.  apol.  42  Varronem  philosophum  yirum  accuratis- 
sime  doctum  atque  eruditum 

19.  Auson.  comm.  prof.  Burd.  XX  9  p.  66  P. 

omnis  doctrinae  ratio  tibi  copiita,  quantam 
condit  sescentis  Varro  Yoluminibus. 

20.  August.  civ.  d.  6,  2  qui  [M.  Varro]  tam  etsi  minus  est 
suavis  eloquio,  doctrina  tamen  atque  sententiis  ita  refertus 
est,  ut  in  omni  eruditione,  quam  nos  saecularem,  illi  autem 
libexalem  vocant,  studiosum  rerum  tantum  iste  doceat,  quantum 
studiosum  verborum  Cicero  delectat.  —  iste  igitur  vir  tam 
insignis  excellentisque  peritiae  et,  quod  de  iUo  etiam  Terentianus 
elegantissimo  yersiculo  breyiter  ait  [metr.  2846], 

vir  doctissimus  undecumque  Varro, 
qui  tam  multa  legit,  ut  aliquid  ei  scribftt^i  -^^«j^ns»^  \s>^9sassss..^ 
tam  muite  acnpait,  quam  multa  vix  qxiemc^wsi  \^^«t^  ^Q^Nc^^^k^ 
credamna.     cf.  id.  ibid.  passim. 


182  Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

31.  Plid.  BotH.  12  BccQQtova  tbv  (piX660(pov  —^  &vdQa'P(o^i(ov 
iv  iaroQia  ^i(iXia%mxaxov 

22.  bionys.  H.  2, 21  TsQ^vtiog  OvdQQ(ov  —  &vrjQ  t&v  xata 
t^v  aiycrjv  rjXmiav  &%{Laa<kvt(ov  noXvjtBiQotatog  cf.  passim  infra 
in  fragmentis. 

SCRIPTORUM 

23.  Hieron.  index  [editus  a  Bitsdhl,  Bh.  Mus.  12.  1857 
p.  150J  Marcum  Terentium  Yarronem  mirator  antiqnitas,  quod 
apnd  LatinoB  innumerabiles  libros  scripserit.  —  scripsit  igitur 
Varro:    XLV  libros    antiquitatum.     IIII  de  vita  populi 

5  Bomani.  imaginum  XV.  XoyiatoQix&v  LXXVL  de 
lingua  Latina  XXV.  disciplinarum  Vllli.  de  sermone 
Latino  V.  quaestionum  Plautinarum  V.  annalium 
m.  de  origine  linguae  Latinae  m.  de  poematis  m.  de 
originibus     scaenicis  m.      de    scaenicis     actionibus 

10  m.  de  actis  scaenicis  m.  de  descriptionibus  m.  de 
proprietate  scriptorum  m.  de  bibliothecis  m.  de 
lectionibus  m.  de  similitudine  yerborum  m.  lega- 
tionum  m.  suasionum  m.  de  Pompeio  m.  singulares 
X.  de  personis  m.     de  iure  civili  XV.     inttoitriv  anti- 

15  quitatum  ex  libris  XLII  libros  viiii.  imtoybriv  ex 
imaginum  libris  XV  libros  im.  initopLrjv  de  lingua 
Latina  ex  libris  XV  libros  Vllll.  de  principiis  nume- 
rorum  libros  VEDI.  rerum  rusticarum  libros  m.  de 
yaletudine  tuenda  librum  L     de  sua  vita  libros  m.    de 

20  forma  philosophiae  libros  m.  rerum  urbanarum 
libros  m.  saturarum  Menippearum  libros  CL.  poe- 
matum  librosX.  orationum  librosXXII.  pseudotragoe- 
diarum  libros  VI.  saturarum  libros  im  et  alia  plurima, 
quae  enumerare  longum  est.    vix  medium  descripsi  indicem  et 

26  legentibus  fastidium  est. 

5  aotLoc   Tojtixov  9   scaenicis   pr.']    saeculi   vel    scli 

19  suavitate  24  invicem 

24.  Anecd.  Paris.  GGK  VII  533,  3  =  Ael.  StHo  test.  21. 
etiam  si  Varronis  nomen  recte  traditum  est,  librortm  od  eo 
recognitorum  vestigia  desiderantu/r.    cf.  Leo,  Pl.  F.  p.  33  sq. 

25.  complura  cUia  opera,  quae  in  indice  Hieronymi  desunt, 
infra  passim  memorata  invenis. 

DOCTBINAE 

26.  Gdl.  4,16,1  M.  Varronem  et  P.  Nigidium  viros  Bomani 
generis  doctissimos  comperimus  non  aliter  elocutos  Qsse  et 
scripsisse  quam  senatuis  et  domuis  et  fluctuis,  qui  est  patriuB 

caBus  ab  eo,  quod  est  senatua  dom\x«  <fluctu8^;  huic  senatui 
^domui^  Enctui  ceteraque  iia  conaimii^Bb  -^«utA^i  ^ksvsA.^.  ^^.BfA- 
Wif^^j  symh.  phil.  Bonn.  p.  TlSsq. 


M.  TerentiuB  Varro  183 

B.  FRAGMENTA 

I.  LIBRORUM  GRAMMATICORUM 

rdiquicis  coUeg.  et  tUtutr,  WHmanns,  de  M,  Ter,  Varr.  libr. 
gramm.  {Berol.  1864),  cuiiM  numeri  in  canceUis  indusi  nostris 
adiecti  stmt.  cf.  praeterea  Ritschl  opusc.  3  passim.  Usener, 
Bh.  Mu8.  24,  94  sq.  Sitzb.  d.  Bayer.  JJcad.  hist-phil.  Cl.  1892 
p.  582  sq. 

DE  ANTIQUITATE  LITTERARUM 

AD  L.  ACCIUM 

hoc  opu8,  cuiiM  libri  quot  fuerint  ignoramus,  ad  Accium 
poetam  missum  ease  pro  certo  haberi  potest  {Bitschl  l.  c.  p.  469. 
WUmanns  l.  c.  p.  117 sq.).  inde  qua  Varro  aetate  illud  confecerit 
efficitur,  si  quidem  Accius  anno  fere  84  a.  Ch.  n.  decessit 
{cf.  Accius  test.  3).  inscriptio  a  solo  Prisciano  servata  est 
{fr.  1) ;  materies  autem  ex  duobus  frustulis  quae  certa  exta^t  dare 
perspicitur.  agebatur  enim  de  invento,  de  numero,  de  ordine, 
de  nominibus  litterarum.  fortasse  ex  istis  libris  fr.  240.  241 
petita  su/nt,  praesertim  cum  haec  rursus  Prisciani  et  interpretis 
cuiusdam  Donati  beneficio  tradita  habeamus. 

1  [103   WUmanns] 

lib.  II.    sunt  indeclinabilia  tam  apud  Graecos  elemen- 

torum  nomina   quam  apud  Latinos,    sive  quod  a  barbaris 

inyenta  dicuntur,  quod  esse  ostendit  Yarro  in  U  de  anti- 

qoitate  litterarum,  docens  Hngua  Chaldaeorum  singularum 

nomina  litterarum  ad  earum  formas  esse  facta  et  ex  hoc  5 

certum  fieri,  eos  esse  primos  auctores  litterarum,  sive  quod 

simplicia  haec  et  stabilia  esse  debent  quasi  fondamentum 

onmis  doctrinae  inmiobile,  sive  quod  nec  aliter  apud  Latinos 

poterant    esse,    cum  a   suis    vocibus    vocales   nominentur, 

semivocales  vero  in  se  desinant,    mutae   a  se  incipientes  lo 

vocali    terminentur,    quas    si    flectas,    significatio    quoque 

nominum  una  evanescit. 

Prisc.  p.  7,  26  accidit  igitur  litterae  nomen  figure.  ^<iWi^^^\ 
nomen,   velut  a  b.  et  annt  indeclixiabma  —  una  «^«nffiMW    Oi.«  AA.\X^Ta- 

rum  fndedmabili  natura  etiam  Probtw  p.  48,  ^6  ^t.  li4S^^  ^^ 
M^nvm  A%?  an  alio  ex  libro   Farrotits   sua  duxetit ,  d.viJtt>^MW.  w 


184         Grammaticae  aetatis  Varroiiianae  fragmenta 

de  origine  litterarum  cf.  Mar.  Vict.  p.  23^  14  (supra  p.  2). 
Audax  exc.  p.  325,  1.  Plvn.  n.  h.  7,  192.  Tac.  ann.  11,  14. 
Serv.  in  Bon.  p.  421,  1.  explan.  in  Don.  p.  519,  2.  Pomp. 
comment.  p.  98,  10.  Cledon.  p.  26,  32.  Isid.  or,  1,  3  et  4. 
Wilmanns  ibid.  p.  119  sq. 

3 — 6  verha  quod  esse  —  auctores  litt.  om.  pleri^^  codd. 
cf.  BitscM  op.  3,  401.  469 

2  [104] 

litterae  apud  maiores  nostros  non  fuerunt  XXTTT, 
sed  XVI.  postea  additae  sunt  aliae.  ita  etiam  tracta- 
turus  est  [Donatus]^  ut  doceat  olim  XVI  fuisse,  postea 
ex  superfluo  additas  alias  litteras  et  factas  XXILL  habe- 
6  mus  hoc  in  libris  ad  Accium  apud  Vatronem,  et  cur  tot 
sint  et  quare  eo  ordine  positae  et  quare  isdem  nominibtis 
vocentur. 

Pomp.  comment.  p.  98,  20  istae  litterae  —  vdfcenttxr.  Pomp. 
comifnent.  p.  108, 10  Varro  docet  in  aliis  libris,  qiios  ad  Accium 
[actium  codd.]  scripsit,  litteras  XVI  fuisse,  postea  tamen  creyisse 
et  factas  esse  XXIII.  tamen  primae  quae  inventae  sunt  fue- 
runtXI  [cf  Caesar  /r.  4],  postea  quae  inventae  sunt  fueruntXVI; 
postea  autem  XXTTT  factae  sunt.  illic  commelnoratur,  qui  iUam 
litter|km  fecit,  qui  illam.  Prisc.  p.  11,  1  apud  antiquisBimos 
Graecorum  non  plus  sedecim  erant  litterae,  quibus  ab  iUis  ac- 
ceptis  Latini  antiquitatem  servaverunt  perpetuam.  cf.  Mar. 
Vict.  p.  23,  14  (supra  p.  2). 

5  attium  vel  actium  codd. 

DE  OEIGINE  LINGUAE  LATINAE 

LIBRORUM  m 

hi  libri,   quorum  in  indice  Hieronymi  (fest.  23)   et  apud 

Priscianvm  (fr.  3)  certa  notiUa  extat,  rerum  cognatione  quHaam 

cum  superioribus  De  antiquitate  litterarum  sine  dubio  coniuncH 

erant;  Varro  enim  de  origine  linguae  Latinae  agens  sonos  Utteras- 

que  eius  omittere  non  poterat.   horum  etiam  a^tem  prorsus  dis- 

similem  non  fuisse  putare   licet,   praesertim  si  huc   pertineait 

prooemium  t&v  ngbg  IIoiinrJLOv  wbtSi  {Varr&ni)   YByQa\L\Uv<ov, 

de  quo  Lydus  loquitur  (fr.  295);  nam  neque  ittud  operi  De  2en- 

^a  Zatina  auctore  BitscM  (op.  ^,  470  sq.)  reddi  potesty  ut  non 

nulit  voltienmt,  neque  eius  reconditum  grammaticMim  AT^meiittcm 

ceeerfs  Itbns,  qtws  ad  Pompeiwm  scriptos  ease  o«ce^^vnv«&,  QAcofHr 


M.  Terentiufl  Vtoro  185 

modatum  est,  idem  tamen  inferius  €ollocavi,  cum  omnia  Va^- 
ronis  opera  nota  non  sint  incertior  etiam  de  altero  Lydi  loco 
coniectura  est  {fr.  29^. 

3  [107] 

lih,  L     tit    ton     sCribit,     quintia    vicesima     est 

littera,  quam  Yocant  agma,  cuius  forma  nulla  est 

et  Yox   commnnis    est   GraeCis   et  Latinis,    ut  his 

yerbis  aggulus  aggens  agguilla  iggerunt.    in  eius- 

modi  Graeci  et  Accius  noster  bina  g  scribunt,  alii   s 

^  ®^  g»   quod  in  hoc  veritatem  fidere  facile  non 

est.     similiter  agceps  agcora. 

Prisc.  p.  30,  12  sequente  g  vel  c,  pro  ea  \n\  g  scri- 
bunt  Graeci  et  quidam  tamen  yetustissimi  auctores  Romanorum 
euphoniae  caasa  bene  hoc  facientes,  ut  Agchises  agceps  ag- 
gulus  aggens,  quod  ostendit  Yarro  in  primo  de  origine  lin- 
guae  Latinae  his  verbis :  ut  lon  —  agcora.  cf.  Accius  fr.  25.  Ni- 
gidius  fr.  17.    de  lone  cf.  Schneid&ivin  jRh.  Mus.  7,  463. 

1—4  ut  lon  —  his  verbis  om.  Paris.  7496  Bamb.  Halb. 
2  ayyiLOL  WiJm.   Brvnkium  seciUus  4  aggula  Sang.    aggilla 

Carol.  agguila  Lugd.  huiuscem.  Sang.  Lugd.  huiusm.  Carol, 
6  ver,  f.  vid.  <est,  in  illo^  n.  e.  Bitscht  non  fac.  Lugd. 

DE   SIMILITUDINE  VERBORUM 

LIBRORUM  m 

quid  inter  hos  libros,  ab  Hierdnymo  in  indice  Charisioque 
traditos,  et  eos  qui  proxime  secuntur  De  utilitate  sermonis  intersit, 
Varronis  ^sius  verbis  explicatur,  de  l.  L.  8,  23.  9,  48.  10,  3aL; 
fuerunt  enim  illi  de  anahgia,  hi  de  anomalia.  de  horum  tem- 
poribus  nihil  proditum  est;  sed  cum  in  iisdem  argumentis  vei'- 
sati  sint,  in  quibus  libri  VIII — XIII  3e  lingua  Latina^  illos 
ab  his  aliqm  temporis  spatio  segregatos  esse  horumque  vdut 
praeparationem  fuisse  crediderim.  non  solum  enim  hoc  Varronis 
scribendi  mori  ac  rationi  opUme  accommodatum  isst,  sed  Varronem 
tictrema  iam  aetate  opus  Be  l.  Latina  confectum  simul  in  his 
libris  dilatavisse  et  in  JBpiiome  Disciplinarumque  primo  con- 
irascisse  longius  a  verisimUitudine  recedit. 

4  [109] 

lib.  IL     pix  singulariter  dicitur. 
Char.  p.  PJ,  ^ff  pix  ^  dicitai,  ut  a\t 'Vteto  ^"fc  ^\xs3SC^x^.^^»ssfc 
verborum  U,  quamvia  Vergilius  dixerit  \g.  3,  450Y  ^\^^^^^^^ 


186         Graminaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

pices  et  pingues  unguine  ceras'.  inc,  de  dub.  nom.  CGK  Vo87f  13 
pix  generis  feminini,  nt  Yarro  ^ldaeasque  pices'.  cf.  Prob,  cath. 
p.  31,  30.  Pomp.  comment  p.  108,  14.  laid.  or.  17,  7,  72. 
CGL  II  408,  13.    V  382,  43. 

huc  addendum  fortasse  fr.  256.   cf.  praef.  ad  Disc.  I p,  206 


DE  UTILITATE  SERMONIS 

8oliu8  Charisii  auctoritate  intercedentibus  Bomcmo  et  Plinio 
notitiam  huius  operis  adepti  sumus,  cuiu>8  libri  quatttwr  vel 
quinque  fortasse  fueru/nt.    de  rebus  temporibusque  supra  p.  185. 

5  [110] 

lib,  IV.     aenigmatis  Varro  de  utilitate  sermonis  mi. 

ait  enim  Plinius  [dub.  serm.  p.  20,  12  J5.],  quamquam  ab 

hoc  poemate  his  poematibus  facere  debeat,  tamen  consue- 

tudini  et  suavitati  aurium  censet  summam  esse  tribuendam  — 

6  et  quia  Graeca  nomina  non  debent  Latinis  ^regulis^  alligari. 

Char.  p.  123,  3  aexdgmatis  —  tribuendam,  ut  in  Aceste  et  An- 
chise  Maroni  diximus  placitum  [cf.  p.  67, 15"],  et  qnia  —  aiiigari. 
Consent.  p.  357, 18  item  Graeca  ^eutra  quae  e  littera  correpta 
terminantur,  ut  ab  hoc  schemate.  haec  enim  liberum  est  nobis 
et  ad  nostram  regulam  declinare,  ut  horum  schematum  his  et 
ab  his  schematibus,  et  in  contrarium  ducere,  quia  nostra  non 
sunt,  ut  schematorum  schematis  declinemus,  sicut  plerumque 
et  in  Cicerone  et  in  Varrone  legimus.  cf.  fr.  14.  65.  aliter 
alibi  docuit  Varro  {cf.  fr.  256). 

6  regulis  add.  Fabricius 

DE  LINGUA  LATINA 

LIBRORUM  XXV 

teste  Hieronymo  {supra  p.   182)   libri  huius  operis  XXV 

fueru/nt,   qui  usque   ad  quartum  vicesimum  allati  reperiuntur. 

de  horum  consilio  cf.  Wilmanns  p.  12  sq.,  qui  Varronis  ipsius 

testimoniis    infra    relatis    et    libello    Augustini    De    diaUctica 

nixus   est.     ei  adde  Beitzenstein,    qui  in    tripartita   Varronis 

rerum  divisione  quadruplicem  aliam  in  libris  F— X,  qui  extant, 

Jatere  vidit  {cf.  Usener,  Sitzb.  d.  Bayer.  Akad.  hist-phA  Cl.  1892 

p.  ffSJ^.    641)^    et  qua  ratione  Varro  m  rthvLS  in  artem  redi- 

^endis  utatm  ostendit  {M.  Ter.  Vcmtt.  umd  loK.  Ma^wrwp.  •<o.'EMidv. 

-^-^.  JMJ).    quod  tamm  idem,  addit,  AiAgurtitii  ojwacUXwm.  e»  iit^ 


M.  Terentius  Varro  187 

oemio  operia  nostri  totum  derivatum  esse,  hoc  mthi  omnino  non 
persuasit  (cf.  Goetz,  Berl  Phil.  Wochschr.  21  Jahrg.  1891  p.  1033) ; 
quamquam  qui  Augustini  excerpendi  rationem  novit  ne  cum 
Wilmannsio  quidem  consentiet,  eum  Hlud  ex  diversia  horum 
librorum  partibus  consarcinavisse.  quid  igitur  si  admittimus  ex 
libro  de  dialectica  Disdplinarum  haec  fluxisse?  nos  enim,  qui 
grammaticam  officinam  in  omnibus  Varronis  libris  deprehendi- 
mu8,  longa  disputatio  de  etymologiis  huius  modi  in  libro  minus 
quam  WUmannsium  (p.  19)  offenderit,  aeque  ac  singularis 
consensus,  quem  Augustini  libeUus  cum  libris  De  l.  Latina 
praebet,  si  quidem  quam  saepe  Varro  in  infinita  studiorum  agi- 
tatione  eadem  exposuerit,  inter  omnes  constat.  illud  enim  nobis 
gravius  videtur,  quod  Augustini  libellvs,  ^de  dialectica^  sicut 
Disciplinarum  liher  quidam  inscriptus,  in  extremis  capitibus 
VII— X  proprie  philosophicam  disputationem  continet,  quae  cum 
item  a  Varrone  repetenda  esse  videatur,  a  libro  grammatico 
aliquid  abhorret,  aique  compluries  cum  tractatione  Martiani 
Capellae  (l.  4)  congruit,  qui  Disciplinarum  libris  tisus  est.  sed 
cum  haec  ipse  Wtlmanns  sibi  obiecerit  neque  tamen  Augustini 
libellum  ex  parte  huc  referre  duhitaverit,  graviora  addenda  sunt. 
nam  Augustinus  nullum  nobis  fragmentum  vel  operis  De  l.  L. 
vel  ceterorum  grammaticorum  librorum  servavit,  praeter  unum 
quod  Wilmanns  recte,  ut  videtur,  libro  primo  Disciplinarum 
adscripsit.  idem  e  contrario  Disciplinis  Varronis  uberius  ustis 
est  {Wilm.  p.  18).  debuit  saneVarro  propter  cognationem  gram- 
maticae  et  dialscticae  eadem  in  libris  De  l.  L.  pertractare; 
sed  quomodo  quatenusque  id  fecerit,  nescimus.  etiam  de  rdiquis 
fragmentis,  quae  sine  certis  testimoniis  Wilmanns  libris  XI— XIII 
fere  omnia  vindicavit,  a  tribus  aliis  libris  simHibus  (De  sim.  verb., 
De  util.  serm.,  IIbqI  xaQocttt.)  res  lubrica  fit,  praesertim  cu/ni  ho- 
rum  apud  solum  Charisium  memoria  extet,  cuius  ipsius  beneficio 
pleraque  superiora  accepimus.  omitto  enim  primum  librum  Dis- 
dplinarum,  ubi  haec  rursus  strictim  exposita  sunt.  alteram  par- 
tem,  XIV— XXV,  de  ea  quae  vocatur  syntaxis  fuisse  WUmawnsio 
adsentior  (j>.  19  sq.);  eoque  libentius  quod  magister  Varronis, 
Aelius  Stilo,  qui  opus  De  proloquiis  confecit,  quantam  vim  in 
eius  doctrinam  habuerit  iam  melius  didicimus  (cf  Reitzenstein, 
ibid.  p.  31 — 43).  isto  enim  in  genere  tieque  Muelleri  coniectura 
digna  est  quae  memoretur  ( Wilm.  p.  37  sq.\  neque  meliora  Riese 
excogitavit  (Fhikil.  27.  1868  p.  295  sq.).  quid?  si  librorum  in- 
condnna  divisio,  VI -\-  VI  et  XII,  duhium  movet,  nonne  libri  XXV 
rerum  htm.  in  Antiquitatibus  et  XVI  divin.  opponuntur? 

magis  intricata  de  libris  ad  Septimium  et  Ciceronew.  8cn'^t\& 
^aestio  est;  quae  alteram  coni^oversiam  de  a/n/m),  c^^o  "Wie  «^>*» 
edUfwi  sit,  amplectitur.   ac  primum  libri  II — IV  (id.  ^e'5>\\m\>ww. 
certo  mtm  sunt  (de  l  L,  5,1.  7,  109);   indeque  cowsluAc*^'^^ 


188         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

est  eos  prius  quam  ceteros  in  lucem  prodiiase;  id  quod  aUis  de 
cdusis  Usener  quoque  stcUuit  {ihid.  p.  632).  hinc  etiam  sequi- 
tur  primum  librum  ab  his  alienum  esse;  qui  potmt  enim  Varro 
muUo  uheriore  prooemio  praefari,  quam  cui  opus  responderet? 
missum  enim  facio  disertum  scriptoris  testimoniwm,  Varro  igitur 
in  libris  ad  Ciceronem,  ut  mdetur,  nihil  aliud,  nisi  opus- 
culum  Septimio  dicatum  retractavit  atque  dilatamt.  at  de  his 
ipsis  librts  ambigitur.  Cicero  enim  in  Academieis  post.  1,  1,  2 
et  in  epist.  ad  Att.  13,  12,  3  generatim,  codex  Florentinus  tn- 
etmtibus  libris  quinto  et  decim^  plurimique  grammatici  nomi- 
natim  omnes  libros  V — XXV  ad  Ciceronem  missos  esse  testantur. 
quod  si  Servius  {Aen.  12,  139)  FhUargyrius  (Zmc.  2,  63)  [Du}- 
medes  sive  Valerius  Probiis  (p.  377, 12)  tertium  quoqm  librum 
iamquam  ad  Ciceronem  scriptum  laudant,  hoc  longe  abest  tU  vim 
testimonuyrum  grammaticorvm  debilitet,  id  quod  Biese  contendit 
(Philol.  27,  297) :  atque  etiam  nobis  eo  graviori  indieio  est,  quod 
hinc  intellegitur  fama  Ciceronis,  maoiimam  operis  partem  ittu- 
strans,  Septimii  nomen  prorsus  obscurasse:  hoc  saJtem  nusquam 
apud  auctores  apparet.  e  contrario  Varro  tribt^  locis  (de  l.  L. 
5,  1.  6,  97.  7,  109)  Ciceronem  alloquitur,  ut  ad  eum  tres  Ubros 
seribat,  quod  in  sequentibus  VIII — X  iam  non  faeit:  unde 
Riese  effici  vult  {ibid.  p.  297)  re  vera  ad  Ciceronem  libros  tan- 
twm  V—VIl  missos  esse,  de  ceteris  autem  Varroni  solam  volun- 
tatem  fuisse,  quae  ob  repentinam  Cieeronis  mortem  inrita  fuerit. 
at  si  paulo  studiosius  Varronis  verba  legimus,  is  totius  operis 
tres  solos  libros  Ciceroni  se  dicavisse  non  didt,  sed  tres  eorum 
librorum,  ubi  'quem  ad  modum  rebus  Latina  nomina  sint  impo- 
sitd*  disputavit.  quod  qua  de  causa  fecerit,  diversa  dieatione  in 
duabus  operis  partibus  eiusdem  argumenti  explietUur.  ceteroquin 
si,  quam  arguta  ac  benigna  comitate  Cicero  in  Academicis  post. 
Varronem  alloquatur,  ut  promissum  munus  roget,  non  flagitet, 
considero,  Varronem  Ciceroni  pari  voluntate  in  prooemio  rescri- 
bere  debuisse  mihi  persuadeo;  nam  quod  Varro  initio  quinti 
libri  simpliciter  breviterque  ^ad  te  scribam^  ait,  nomine  ipso 
Ciceronis  omisso,  hoc  in  homine  urbano  vix  satisfadt.  eum 
igitur  superiora  grammaticorum  codicisque  Flor.  tesUmonia  eum 
testimonio  Varronis  aliquo  m^do  concUiari  possint,  atque  in 
libris  V—  VII  Cicero  vivus  memoretwr,  ante  eius  mortem  [711/43] 
libros  De  l.  L.,  qui  iam  inde  ab  a.  707/47  promissi  erant 
{Cic.  ad  Att.  13,  12,  3)  absolutos  atque  editos  esse  constituerim. 
ef.  LSpengd,  Abh.  d.  Bayer.  Akad.  7  B.  2  Abt.  1854  p.  443 
Wilmanns  p.  37  sq.    Beitzenstein  ibid.  p.  31  sq.  et  praesertim  p.  80 

INDICIA 

J,    Varro  d.  l.  L.  7,  110   omma  o^cna  ^^  Y\TiV53A.  Latina 
Ms  feci  partis,  primo  quem  ad  modxmy.  NO^«^i\J^ai  Ssii^^Q^sXa.  ^^^"^ 


M.  TerentiuB  Vajrro  189 

rebns  [JJ— FJZJ,  secundo  quem  ad  modum  ea  in  casus  declina- 
rentur  [FJJJ — XJJZ"],  tertio  quem  ad  modum  coniungerentur 
[XIV— -XXV}.  id.  ibid.  8,  1  quom  oratio  [ratio  Fk)r,'\  natura 
tripertita  esaet,  ut  superioribus  libris  ostendi,  cuius  prima  pars 
quem  ad  modum  vocabula  rebus  essent  imposita  \II—  VII\  se- 
cunda  quo  pacto  de  his  declinatu  discrimina  fierent  [  VIII— XIII], 
tertia  ut  ea  inter  se  ratione  coniuncta  sententiam  efferrent 
[XIV— XXV],  prima  parte  exposita  de  secunda  incipiam  hinc. 

2.  id.  ibid.  5, 1  quem  ad  modum  vocabula  essent  imposita 
rebus  in  lingua  Latina^  sex  libris  exponere  institui.  de  his  tris 
ante  hunc  feci  quos  Septumio  misi,  in  quibus  est  de  disciplina, 
quam  vocant  itviLoXoYinrjv  [II— -IV];  quae  contra  eam  dice- 
rentur,  yolumine  primo;  quae  pro  ea,  secundo;  quae  de  ea, 
tertio.  in  his  ad  te  [Ciceraneni]  scribam. 

3.  id.  ibid.  7,  109  quare  institutis  sex  libris  [II — VII\ 
quem  ad  modum  rebus  Latina  nomina  essent  imposita  ad  usum 
nostrum,  e  quis  tris  scripsi  P.  Septumio  qui  mihi  fuit  quaestor, 
tris  tibi  [CiceToni],  quorum  hic  est  teitius,  priores  de  dis- 
ciplina  verborum  originis,  posteriores  de  verborum  originibus, 
in  illis  qui  ante  sunt  [II—IV]^  in  primo  volumine  est  quae 
dicantur,  cur  iTVfu>itoytxf^  neque  ars  sit  neque  ea  utilis  sit,  in 
secundo  quae  sint,  cur  et  ars  ea  sit  et  utilis  [et  illis  Flor.'\  sit, 
in  tertio  quae  forma  etymologiae,  in  secundis  tribus  [  F—  VII] 
quos  ad  te  [Ciceronem]  misi  item  generatim  discretis,  primum 
in  quo  sunt  origines  verborum  locorum  et  earum  rerum  quae 
in  locis  esse  solent,  secundum  quibus  vocabulis  tempora  sini 
notata  et  eae  res  quae  in  temporibus  fiunt,  tertius  hic,  in  quo 
a  poetis  item  sumpta  ut  illa  quae  dixi  in  duobus  libris  soluta 
oratione. 

4.  id.  ibid.  5,  6  reperiet  enim  esse  commutata  [verbdj^ 
ut  in  superioribus  libris  [II— IV]  ostendi,  maxime  propter  bis 
quatemas  causas.  litterarum  enim  fit  demptione  aut  additione 
et  propter  earum  tralationem  [tractationem  Flor.:  em.  LSp.  coU. 
WUt.  ad  Her,  4,  29]  aut  commutationem,  item  syllabarum 
[productione] ;  quae  quoniam  in  superioribus  libris  cuius  modi 
essent  exemplis  satis  demonstravi,  hic  ammonendum  esse  modo 
putavi.    cf.  Leo,  Hermea  24,  289  adn,  5.   Usener  l.  c.  p.  625  sq, 

5.  id.  ibid.  8,24  de  quibus  utriusque  generis  [&vaXoyiag 
et  &v(oiiaXiccg]  declinationibus  libros  faciam  bis  temos,  prioris 
tris  — ,  posterioris  [XI — XIIT]  de  eius  disciplinae  propaginibus. 

6.  id,  ibid.  8,  2  de  huiusce  multiplici  natura  discriminum 
orae  sunt  hae,  cur  et  quo  et  quem  ad  modum  in  loquendo  de- 
clinata   sunt  verba.     de  quibus  duo  prima  duabus  caufiis  ^ex- 
cuiram  breviter,  quod  et  tum,  cum  de  copia»  ^ei^oTvssa.  ^^T&ajn^^ 
erit  retractandum  et  qnod  de  tribns  tertiom  c^o^  fe^\i>aaXi^^»  «oa» 

pezmultas  ac  magnas  partea. 


190         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

7.  id.  ibid.  8, 20  in  verborum  genere  quae  tempora  adsigni- 
ficant%  quod  ea  erant  tria,  praeteritum  praesens  fiiturum,  de- 
clinatio  facienda  fuit  triplex,  ut  ab  saluto  salutabam  salutabo; 
cum  item  personarum  natura  triplex  esset,  qui  loqueretur,  ^ad 
quem^,  de  quo,  haec  ab  eodem  verbo  declinata,  quae  in  copia 
verborum  explioabuntur.  hoc  et  superiore  loco  lihros  XI — XIII 
denotari  recte  OMttdler  {praef.  Varr.  De  l.  L.  p.  L)  vidit;  ne- 
que  aliter  de  loco  proxime  sequenti  iudicari  potest. 

8.  id.  ibid.  10,  33  huius  generis  verborum  cuius  species 
exposui  [a  copulis  infecti  et  perfecti,  a  senid  et  saepius,  fa- 
ciendi  et  pattendi,  singularis  et  multitudinis]  quam  late  quid- 
que  pateat  et  cuius  modi  efficiat  figuras,  in  libris  qui  de  for- 
mulis  verborum  erunt  [XI — XIII]  diligentius  expedietur. 

6  [4] 

lib.  III.     ita  respondeant  cur  dicant  deos,  cum 

(dey  omnibus  antiqui  dixerint  divos. 

Serv.  Dan.  Aen.  12, 139  deus  autem  vel  dea  generale  nomen 
est  omnibus ;  nam  quod  graece  &iog,  latine  timor  vocatur,  inde 
deus  dictus  est,  quod  omnis  religio  sit  timoris.  Yarro  ad  Gi- 
ceronem  tertio :  ita  —  diYos.  cf.  Serv.  Aen,  5,  45  ap.  At.  Phil. 
fr.  12.    8,  275.     Isid.  diff.  verb.  168. 

1  deus  Paris.  7929  2  de  add.  Thilo        omnis   Com' 

melinus   -es  Masvicius  et  WUmanns 

7  [5] 

L  III.     fixum 

Diom.  p.  377, 12  figor  ambigue  declinatur  apud  veteres  tem- 
pore  perfecto;  reperimus  enim  fictus  et  fibcus.  Scaurus  de  vita 
sua  'sagittis'  inquit  ^confictus',  Varro  ad  Ciceronem  tertio  fLxnm. 

8  16] 

l.  III,     sicut  nocent  panthera  et  lea 

Philarg.  buc.  2,  63  hoc  nomen  [leaena]  licet  veteres  La- 
tinum  negent,  auctoritate  tamen  valet.  dicebant  enim  leonem 
masculum  et  feminam,  ut  Plautus  in  Vidularia  [XVIII  L.]: 
^nam  audivi  feminam  ego  leonem  semel  parire'.  Cicero  d.e 
gloria  libro  .  .  .  [IV^  p.  332  CFWMueUer]  sic  ait:  'statuerunt 
simulacrum  leaenae'.  leam  vero  Varro  ad  Ciceronem  dicit 
libro  m  [Iin  Paris.  7960] :  sicut  -  lea.  Non.  p.  134,  7.  Isid. 
or.  19,  4  3,    CGL  II  121,  56. 

nocif  Zaur.  plut.  XLV   Pans.  7960  iio  ^fe%\»  "PaTVi.  11B08 
hoc  eat  cont.  Buecheler     docet  Roth 


M.  TerentiuB  Varro  191 

9  [7] 

l,  IV.     prolubium    et    [pro]    lubidinem    dici    ab 

80  quod  lubeat;   unde  etiam  lucus  Veneris  Luben- 

tinae   dicatur. 

Non.  p.  64,  15  Varro  de  lingua  Latina  lib.  IV  fV  Lugd,] : 
proiubinm  —  dioator.  Varro  de  l.  L.  6,  47  lubere  aD  labendo 
dictum,  quod  lubrica  mens  ac  prolabitur^  ut  dicebant  olim.  ab 
lubendo  libido,  libidinosus  ac  Yenus  Libentina  et  Libitina,  sic 
alia.    cf.  Isid.  or.  10,  162.    diff.  verh,  331.  CGL  V  554,  12. 

1  proluviem:  em.  Cruietus  proluvidine  Lugd.  m.l  2  lu- 
bentina  (^-lAAgd.  m.  1) 

LIBRI  V— X  SERVATI  SUNT  IN  CODICE 

FLORENTINO  LI  10 
swnt  tamen  in  eo  lactmae,  quae  fr.  10,11, 12partim  supplentur. 

10  [deesi\ 

l.  VII.     ratis  dicta  navis  longa  propter  remos, 

quod  hi   super  aquam    sublati    dextra   et  sinistra 

duas    rates    efficere    videntur.      ratis    enim,    unde 

hoc  translatum,  ubi  plures  mali  aut  asseres  iuncti 

aqua  ducuntur:  hinc  naviculae  cum  remis  ratiariae  6 

dicuntur. 

Serv.  Dan,  Aen.  1,  43  Varro  ad  Ciceronem:  ratis  —  dicuntur. 
cf,  Isid.  or.  19,  1,  9.  haec  ex  parte  in  cod.  Flor.  de  l.  L.  7,  23 
exciderunt:  ratis  dicta  navis  longa  propter  remos,  quod  hi, 
cum  per  aquam  sublati  sunt  dextra  et  sinistra,  duas  rates 
ef&cere  videntur.  ratis  enim,  unde  hoc  tralatum,  illi  ubi  plures 
mali  aut  asseres  .... 

1  rates  et  naves  FtM.  cf.  Neu>e,  Formenl.  d.  lat.  Spr.  1 ' 
p.  184  2  super  scripsi:  supra  3  rates  alt,  loco  Pa/ris.  unde 
hoc  transl.  om  Paris.  4  asseres  Varro:  trabes  codd.  vel  tr. 
sunt  iuncti  Paris.  5  ratiamae  {i.  e.  ratiariae)  Fuld.  Paris. 

cf  Bh.  Mus.  59,  321 

11  \dees{\ 

l.  VIII,     sicuti  cum  dicimus  lupus  lupi,  probus 
probi  et  lepus  leporis,   item  paro   paravi  et  Ifk^^c^ 
lavi,  pungo  pupugi,   tundo  tutuAi  ft\.  V^^^^  ^vo.^^. 
cnmqne  a  ceno  et  prandeo  et  poto  o\.  ^^tl'»>»\.\s^^  ^nv.^ 


192         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

K  et  pransus  sum  et  potus  sum  dicamus,  a  destringor 

tamen   et   extergeor  et  lavor   destrinxi  et   extersi 

et  lavi  dicimus.    item  cum  dicamus  ab  Osco  Tuscq 

Graeco  osce  tusce  graece,  a  Gallo  tamen  et  Mauro 

gallice  et  maurice  dicimus;  item  a  probus  probe, 

10  a  doctus  docte,    sed  a  rarus  non  dicitur  rare,  sei 

alii  raro  dicunt,  alii  rarenter. 

Gell.  2,  25,  5  M.  Varronis  liber  ad  Ciceronem  de  lingua 
Latina  octayus  nullam  esse  observationem  similium  docet  in- 
que  omnibuB  paene  verbis    conBuetudinem  dominari  ostendit: 

aicati  c.  d.  inquit  lupQB  —  cumqae  inquit  a  ceno  —  rarenter.     cf.  Vcurro 

de  l.  L.  8,  68.  9,  106.  haec  erant  in  extremo  libro  octavo,  tM 
disputatio  neQl  ^^qiLccvog  amissa  est,  non  secus  atque  ea  quae 
aectmtwr  in  fr.  12. 

6  labor  10  a  &t8    codd.  dett.:  om.  reU. 

12  [deest] 

l.  VIII.     sentior    nemo   dicit   et  id  per   se   nihil 

est,  adsentior  tamen  fere  omnes  dicunt.     Sisenna 

unus    adsentio   in  senatu    dicebat   et   eum    postea 

multi  secuti,  neque  tamen  yincere  consuetudiDenA 

5  potuerunt. 

Gell.  ibid.  9  inde  M.  Yarro  in  eodem  libro:  aentior  inquit 
nemo  —  potaenmt  cf  Sisenna  tcst.  2.  Diom.  p.  381,  23.  Frisc. 
p.  399,  12.  435,  10.  436,  3.  Donat.  ars  gr.  p.  383,  19.  Pomp, 
comment.  p.  233,  34.  Consent  p.  369^  14.  Caper  orih.  p.  107^  9. 

13  {19'\ 

l.  XI.     rure  ordinatum  arbustum 

Char.  p.  142,  18  rure  Terentius  in  Eunucbo  [97!]:  *ex 
meo  propinquo  rure  boc  capio  commodi'.  itaque  et  Yarro  ad 
Gic^onem  XXH:  [fr.  20].  quem  Plinius  [duJb.  serm.  p.  15, 11  B.\ 
ad  eundem  XI  rare  >- arbastom  dixisse  laudat,  sed  et  Terentimn 
in  Adelphis  [542]  ^filium  negat  esse  rore',  sed  et  Titinium  in 
flortensio  [v.  60  Ribb.^  'in  foro  aut  in  Quria  /  posita  potiua 
quam  rure  apud  te  in  clauHa',  cum  nemo  dubitet.  cf.  Bram- 
bach,  Neugest.  d.  Lat.  Orth.  p.  167. 

ambustum  Neap. 

14  [21] 

l.  XI.     yarro  —  dicit  —  ^d  Oiceronem  XI   horum 
poematorum  et  his  poematiB  opox^x^  ^m. 


M.  Terentius  Varro  193 

Char.  p,  141,  29  poematorum  et  in  n  et  in  III  idem  Varro 
adsidue  dicit  et  his  poematis,  tam  quam  nominativo  hoc  poe- 
matum  sit  et  non  hoc  poema.  nam  et  ad  Ciceronem  —  dicL  id. 
p.  140,  5  poematis,  quamvis  ratio  poematibus  faciat.  nam  sic 
inscribit  Varro  libro  suo  'de  poematis'.  cf.  Accins  fr.  8,  Lctel. 
Arch.  test.  5.    Varro  fr.  5.  65.   dliter  fr.  256. 

15  [23] 

l.  XI.     git.  Varro  ad  Ciceronem  XI  per  omnes  casus 

id  nomen  ire  debere  conmeminit. 

Ghar.  p,  131,  7  git.  —  comneminit;  vulgo  autem  hoc  gitti  di- 
cunt.  itaque  ut  Plinius  sermonis  dubii  libro  VI*  \p.  28,  25  B.] 
ef.  Char.  p.  34, 27.  35, 28.  102,  7.  exc.  gramm.  p.  546, 36.  551, 17. 
Beda  orth.  p.  274,  7.   Anecd.  H.  p.  123,  31. 

16  [251 

l.  XI.     catinuli 

Char.  p.  79,  23  catinus  —  deminutive  catillus  fit,  ut  Asi- 
nius  contra  maledicta  Antonii  ^volitantque  urbe  tota  catilli'. 
sed  Varro  ad  Ciceronem  XI  catinuii  dixit,  non  catilli.  cf.  Varro 
de  l  L.  9,  74.    Diom.  p.  326,  7. 

praeterea  ad  librum  XI  fortasse  pertinent  fragmenta  245  sq. 
cf.  Wilmamis  ihid.  p.  26.  35.  151  sq.  {vd.  tamen  etiam  praef. 
p.  186  sq.) 

17  [30\ 

l.  XIII.     palpetras 

Char.  p.  105,  14  (==  Plin.  dub.  serm.  p.  73,  9B.)  paipetras 
per  t  Varro  ad  Ciceronem  XIII  dixit;  sed  Fabianus  de  anima- 
Ubus  primo  palpebras  per  b.  alii  dicunt  palpetras  genas,  pal- 
pebras  autem  ipsos  pilos.  cf.  Cic.  de  nat.  d.  2,  143.  Caper  de 
verh.  duh.  p.  110,  19.  Lact.  de  opif.  d.  10,  1  ad  fr.  447.  Isid. 
or.  11,  1,  39.  diff.  rer.  54.  SBrandt,  Wien.  Stud.  13  (1891) 
p.  260sq. 

18  [3i\ 

l.  XIIL     olivo  et  0X0  putat  fieri. 

QMr.  p.  139,  15  0X0.  Varro  ad  Ciceronem  XIII:  oUto  — fleri, 
inquit  Plinius  sermonis  dubii  libro  VI  [p.  42,  4  j?.]. 

19  [33] 

l.  XVIII.     quibus  nos  in  lioe  libxo^  ^xo\^^^  ^*^ 
nihjJ  jntersitf    ntemur   indiscr\m\iia\»\\xv  ^xotsA^^^- 

0i»Bua»tioMe  BomtuiBe  tragmenU  ed.  FTrHAtox.x  "V^ 


194         Grammaticae  aeiatis  Yarronianae  fragxnenta 

Non,  p.  127,  24  indiflcriniinatim ,  indifferenter.  Yarro  de 
lingua  Latina  lib.  XVUi:  quibos  —  promisce. 

20  \34] 
l,  XXIL     rure  veni 

Char.  p.  142,  18  (—  Plin.  dub.  serm,  p.  15,  10  B.)  rure  — , 
Varro  ad  Giceronem  XXII:  mre  veni   ef.  fr.  13, 

21  [55] 

l.  XXIIL     ingluvies  tori  sunt  circa  gulam,  qui 

propter  pinguedinem   fiunt  atque  interiectas   ha- 

bent  rugas. 

Serv.  Dan.  g.  3,  431  Varro  ad  Ciceronem  in  libro  XXIII: 
ingiuTies  tori  inquit  sunt  —  mgas.  sed  nunc  pro  gula  positnm. 
Scihol.  Bem.  g.  ibid.  ingluviem,  gulam.  ingluvies  est  spatiimi 
gulae,  unde  et  glutum  et  gluttire  dicimus  per  ingluviem  aliquid 
demittere;  nam  et  gluttinatus  est  quasi  gulae  ictus.  Taul. 
Fest.  p.  112,  2.  Caper  de  verh.  dub.  p.  110,  4.  Isid.  or.  10, 136. 
app,  XXIII  de  prop.  serm.  112.  Beda  orth.  p.  276,  12,  Agroec, 
orih.  p.  121,  5.  CGL  V  29,  4. 

22  [36] 

l.  XXIV,  M.  Varro  alias  profata,  alias  proloquia 
appellat  [<3;^t(»fiaTa].  —  M.  Varro  in  libro  de  lingua 
Latina  ad  Ciceronem  quarto  vicesimo  expeditissime  ita 
finit:   ^proloquium  est  sententia,  in  qua  nihil  desideratur'. 

5  erit  autem  planius,  quid  istud  sit,  si  exemplum  eius 
dixerimus.  &^lcD(ia  igitur,  sive  id  proloquium  dicere  placet, 
huiusce  modi  est:  ^Hannibal  Poenus  fuit';  ^Scipio  Numantiam 
delevit';  ^Milo  caedis  danmatus  est';  ^neque  bonum  est 
voluptas  neque  malum';    et  onmino,    quicquid   ita  dicitur 

10  plena  atque  perfecta  verborum  sententia,  ut  id  necesse 
sit  aut  verum  aut  falsum  esse,  id  a  dialecticis  c^lcnfui 
appellatum  est,  a  M.  Varrone,  sicuti  dixi,  proloquium.  — 
sed  quod  Graeci  (Svvri(ifiivov  &^i(0(ia  dicunt,  id  alii  nostroruni 
adiunctum,   alii   conexum   dixerunt.     id  conexum  tale  est: 

u  ^si  Plato  ambulat,  Plato  movetur';  ^si  dies  est,  sol  super 
terras  est'.     item  quod  iili  cv^wiEukE^V^vov.j  ^'j^*  "^el  con- 

iunctam   vel  eopulatum  dicimus,  c\vio^  «a\.  cvsvsAkbs.  ts^^s^* 


M.  Terentius  Varro  195 

'P.  Scipio  Pauli  filius  et  bis  consul  fuit  et  triumphayit 
et  ieiensura  fanctus  est  et  collega  in  censura  L.  Mummii 
fuit'.  in  omni  autem  coniuncto  si  unum  est  mendacium,  so 
etiamsi  cetera  vera  sunt,  totum  esse  mendacium  dicitur. 
nam  si  ad  ea  onmia,  quae  de  Scipione  illo  vera  dixi, 
addidero  ^et  Hannibalem  in  Africa  superavit',  quod  est 
falsum,  universa  quoque  illa,  quae  coniimcte  dicta  sunt, 
propter  hoc  unum,  quod  falsum  accesserit,  quia  simul  S5 
dicentui*,  vera  non  erunt.  est  item  aliud,  quod  Graeci 
dt€^Bvy(iivov  &^l(Ofia,  nos  disiunctum  dicimus.  id  huiusce 
modi  est:  'aut  malum  est  voluptas  aut  bonum  aut  neque 
bonum  neque  malum  est'i  omnia  autem  quae  disiun- 
guntur,  pugnantia  esse  inter  sese  oportet,  eorumque  op-  ao 
posita,  quae  &vu9isl(i€va  Graeci  dicunt,  ea  quoque  ipsa 
inter  se  adversa  esse.  ex  omnibus,  quae  disiunguntur, 
unum  esse  venmi  debet,  falsa  cetera.  quod  si  aut  nihil 
omnium  verum  aut  omnia  plurave,  quam  unum,  vera 
erunt  aut  quae  disiuncta  sunt,  non  pugnabunt  aut  quae  35 
opposita  eorum  sunt,  contraria  inter  sese  non  erunt,  tum 
id  disiunctum  mendacium  est  et  appellatur  TtaQccdu^svyfiivov^ 
sicuti  hoc  est,  in  quo,  quae  opposita,  non  sunt  contraria: 
^aut  curris  aut  ambulas  aut  stas'.  nam  ipsa  quidem  inter 
se  adversa  sunt,  sed  opposita  eorum  non  pugnant;  'non  40 
ambulare'  enim  et  ^non  stare'  et  'non  currere'  contraria 
inter  sese  non  sunt,  quoniam  contraria  ea  dicuntur,  quae 
simul  vera  esse  non  queimt;  possis  enim  simul  eodemque 
tempore  neque  ambtdare  neque  stare  neque  currere. 

Gell.  16,  8  cum  in  disciplinas  dialecticas  induci  atque  im- 
bui  yellemuB,  necessus  fuit  adire  atque  cognoscere,  quas  vocant 
dialectici  slaaycayag.  tum,  quia  in  primo  nsgl  &^LonLdt(ov  dis- 
cendum ,  quae  M.  Varro  —  appeUat,  commentarium  de  proloquiis 
L.  Aelii  docti  hominis,  qui  magister  Yarronis  fait,  studiose 
quaesiyimuB  — .  redimus  igitur  necessario  ad  Graecos  libros. 
ex  quibus  accepimus  &^iGHLa  esse  his  verbis:  Xsnxhv  ai)xotsX%g 
&n6(pavtov  Zaov  iq>'  aiytm.  hoc  ego  supersedi  vertere,  quia 
noyis  et  inconditis  vocibus  utendum  fuit,  quas  pati  aures  per 
insolentiam  vix  possent.  sed  m.  Vairo  —  dixi,  pxoVoq^iiQxa^  ^^.  ^^^^tsl 
CiceTdHe  [iuse,  1,  Jdl  pronuntiatum ,  q\io  tW^  \,«Aafeii  ^^^^-s^^^ 
tantisper   nti  se    aatestatns   est,    'quoad  m^wi^''    v^iQJQ^^^  ^"^' 


196         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  &agmenta 

venero'.  sed  quod  Graeci  — neque  correre.    Ps-Apul.  dogw.  Plot.  3,265 

Oud,  est  una  inter  has  ad  propositum  potissima,  quae  pronnn- 
tiabilis  appellator,  absolutam  sententiam  comprehendens,  sola 
ex  omnibus  veritati  aut  falsitati  obnozia,  qnam  vocat  Sergius 
eifatum,  Yarro  proloquium,  Cicero  enuntiatum,  Graeci  «poratftv, 
tum  &^la)iuc.  cf.  Chrysipp.  ap.  Varr.  de  l.  L.  6,  56  et  Diog.  L. 
7,  65.  Mart.  Cap.  4,  390.  Bhet.  Lat.  min.  246,  2  H.  Isid.  or. 
2,  31,  1.  CGL  II  442,  55.  446,  20. 

2  in  1.  om.  Paris.  Voss.  Lat.  F  7        17  eiuscemodi  IFGro- 
novius  32  adiunguntur  Begin.  597  35  adiuncta  Begin. 

id.  Vo88.  Lat.  F  112  42  contrarie  dic.  Paris.  Voss.  Lat.  F  7 
43  posses  Begin.  id. 

23  [37] 

l.  XXIV.     cum  indidem  haurierint 

Prisc.  p.  540,  3  invenitur  tamen  etiam  haurivi  vel  haurii. 
Varro  in  XXTTTI  [XXIII  Sang.  Lugd.]   ad  Ciceronem:   cum  — 

haurierint. 

haurierint  Paris.  7496  -runt  Lugd. 

24  [deest] 

potestatis  nostrae  est  illis  rebus  dare  genera, 

quae     ex     natura     genus     non     habent.       seciindum 

qualitatem    locutionis    similis    quaerenda    est     oratio     et 

sicut  placitum  nobis  manet,  dicitur  imi  cuique  nomen. 

Anecd.  H.  p.  CCVI  [cod.  Bem.  207]  auctoritas  maiorum 
defuerit:  quid  faciendum  est?  scribsit  varro  ad  Ciceronem: 
potestatis  —  nomen.  vcrba  scc.  —  nomen  Varronis  esae  non  posst4nt. 
luJian.  exc.  CGK  V  318,  32  scripsit  Varro  ad  Ciceronem: 
potestatis  —  non  habent.  cf.  Pomp.  comment.  fr.  245.  CUdon.  fr.  246. 
Serv.  in  Don.  p.  407,  39.  492,  37.  Prisc.  p.  141,  4.  Consent. 
p.  343,  7.  Isid.  or.  1,  6,  33.  Jeep  ibid.  p.  127.  fr.  24—27  ad 
l.  XI  referenda  esse  videntur. 

2  a  nat.  Iidianus        3  qualitatis 

25  [13] 
hic  naevus 

Dedub.nom.  CGK  V 584,27  (=  Plin.  dub.serm.p.71,32B.) 
naevus  generia  neutri,  sed  Vatto  «td.  Cj\Qi«toiiWDa.  \^<&  tmavus. 

nenuB  Monac.  Ftndob. 


M.  Terentiu8  Varro  197 

26  [14] 

Varro  de  lingua  Latma  ait  talia  ex  Graeco  sumpta  ex 

masculino  in  femininum  transire  et  a  littera  finiri:  6  %oxXiag 

haec  cochlea,  6  xccQTrjg  haec  charta,  6  yavGdTtrjg  haec  gausapa. 

Prisc.  p.  333,  9  antiquissimi  —  et  hic  gaasapes  et  haec 
gausapa  et  hoc  gausape  et  plurale  neutri  haec  gausapa  quasi 
a  nominativo  hoc  gausapum  protulisse  inveniuntur,  unde  Cas- 
siuB  ad  Maecehatem:  ^gausapo  purpureo  salutatus'.  Varro  vero 

de  lingna  —  haec  gansapa.      Char.    p.   104^  9    (=  PUft.    duh.    Serm. 

p.  67,  21 B.)  gausapa  Ovidius  neutraliter  dixit  [ars  am.  2,  300\ 
^gausapa  si  sumpsit,  gausapa  sumpta',  et  Cassius  Severus  aa 
Maecenatem  'gausapo  purpureo  salutatus'.  sed  Augustus  in 
testamento :  'gausapes,  lodices  purpureas  et  colorias  meas'. 
Varro  autem  ait  vocabula  ex  Graeco  sumpta,  si  suum  genus 
non  retineant,  ex  masculino  in  femininum  latine  transire  et  a 
littera  terminari,  velut  %o%XLctg  cochlea,  'Epfi^?  herma,  %aqtr\g 
charta,  ergo  yavadnrig  gausapa.  cf.  Char.  p.  108,  4.  Schol.  in 
Pers.  4,  37.  6,  46.  CGL  III  93,  1. 

1  sumta  Lugd-Bat.  ex]  et  Paris.  7496  =  22  2  a  litt. 
Char.  aliterea  R  et  ea  littera  in  mg.  r  aliterea  Carol.  aliter  ea 
Bamb.  Bem.  HaXb.  Sang.  Lugd-Bat         KOXAEAC  iMgd-Bat. 

KOXAHAC  Carol.  KOKAIAC  Br  KOKIaIC  Halb.  3  coclea 
BBamb.  HdW.  coclia  Bern.  Sang.  Lugd-Bat.  XAPTEC  B 

cartha  B        rAYCAHEC  Bamb.  Halb.  Sang.  Carol. 

27  [i^] 

vas  terminata  et  sis  faciunt  genetiyo  et  dis:  hoc  vas 
huius  vasis,  hic  vas  huius  vadis.  utrumque  Varro  ait  de 
lingua  Latina. 

Prob.   Cath.  p.  30,  27   vas  terminata  —  Latina.     Cicero   [prO  Sest. 

19] :  'vultu  tamquam  vade'.  Prob.  caUi.  p.  19,  16  vas  terminata 
tertiae  sunt  decHnationis,  sis  vel  dis  faciunt  genetivo:  vas  va- 
sis  Terentius  \ht,  tim.  141]  ^nec  vas  nec  vestimentum' ;  vas 
vadis  Cicero  [p.  Sest.  19]  Hamquam  vade'  et  si  qua  talia. 
eadem  Mar,  Plot.  Sac.  p.  482,  7.  cf.  Beda  orih.  p.  293,  31.  Al- 
bin.  p.  312,  21. 

1  hoc  vas  h.  v.;  utrumque  V.  a.  de  1.  L.:  hic  vas  h.  v. 
Vindob.:  em.  Spengel 

28  [^4] 

secuDdum  Y&rronem  senior  et  iumot  e,ow^^^vTv  'socc^» 
per  inminutionem. 


198         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

Serv.  Aen.  5,  409  ^senior'  secundum  —  iiuninutioiiem.  hinc  est 
[6,  304]  4am  senior,  sed  cruda  deo  viridisque  senectus';  addi- 
tum  enim  hoc  est  ad  exprimendumf  quid  sit  senibr;  item 
OvidiuB  [met.  12,  464]  'inter  iuvenemque  senemque'.  et  re  vera 
non  convenit  hunc  satis  senem  accipi,  qui  et  vincere  potest  et 
uno  ictu  taurum  necare.  ergo  senior  non  satis  senex,  sicut  iu- 
nior  non  satis  iuvenis,  intra  iuvenem,  sicut  pauperior  intra 
pauperem.  dicit  autem  hoc  Yarro  in  libris  ad  Gicero- 
nem.  id.  Aen.  6,  304  ^am  senior'  aut  pro  positivo  posnit,  id 
est  senex^  aut,  ut  diximus,  senior  est  virens  senex,  ut  iunior 
intra  iuvenem  est:  quam  rem  a  Yarrone  tractatam  con- 
firmat  et  Plinius  [serm.  dub.  p.  41,  12 B.].  cf.  Isid.  or,  llj  2,  25. 
diff.  verh.  531.  Don.  Ter.  eun.  prol.  4*.  hec.  prol,  alt.  3. 
phonn.  2,  3,  15.  Frisc.  p.  90,  1.  92,  6. 

iuvenior  et  senior  Laurent.  Hamb.,  quod  probavit  Wilmanns 

29  [40] 
de  fenestella  quiritatur. 

Diom.  p.  381,  21  solent  in  verbis  etiam  peritiores  errare, 
incerti  utrum  cum  r  an  sine  r  debeant  proferri.  quinto,  Li- 
vius  in  attico  [activo  cod.  Scioppii  et  Putschius  octavo  0  Mueller 
ad  Varr.  de  l.  L.  p.  268'^  quirit.  Yarro  ad  Ciceronem:  de 
fenest  qoir.  est  autem  quintare  Quirites  ciere.  utrum  verba 
Varronis  exciderint  et  FenesteUa  agnoscendus  sit  (cf,  Diom. 
p.  365,  7),  an  ^de  fenestella  q.^  sit  scribendum  (ita  Mercklin, 
Philol.  3,  151.  Poeth,  de  Fenest.  diss.  Bonn.  1849  p.  6,  quos 
WUmanns  sequitur;  cf.  Peter  FHB^  p.  CXIII  adn.  4),  certum 
non  est.  de  v.  ^quiritare^  cf.  Varro  de  l.  L.  6^  68  quiritare  dicitur  is 
qui  Quiritum  fidem  clamans  inplorat.  cf.  Nigid.fr :  33.  Non.  21, 18. 

30  [38] 

datum  illi  [copi^i]  hoc  nomen  est,  ut  quidem  Varro 
ad  Ciceronem  sciibit,  quod  hinc  capiant  initium  sensus 
ac  nervi. 

Lact.  de  opif  d.  5,  6  in  summo  vero  constructionis  eius, 
quam  similem  navali  carinae  diximus  [4],  caput  conlocavit,  in 
quo  esset  regimen  totius  animantis,  datumque  mi  —  neryi.  Lactan- 
tium  excripsit  Isidorus  or.  11,  1,  25.  diff.  rer.  50,  cf.  SBrandt, 
Wien.  Stud.  13  {1891)  p.  260. 

31  [39\ 

non  nnlli  proprie  calamos  \vi^mOxvmi  %^a&  ^^y  ^x^ajss^»^ 
ot  Aelius  [fr,  5]    'alae   ex  lupmo,  ^<iMCvi^  ^vcva  Hs^^^Sii  ^ 


M.  TerentiuB  Varro  199 

Cato  in  originibus  [fr,  122  P.]  '  alae   ex  lup<^iiio>  leg<^ii- 
mine'.     Yarro^  de  lingua  Latina:  alam  culmum  fabae 

dic  *  *. 

Serv,  Dan,  g.  1,  75  non  naUi  —  dio  »  • 

post  dic  septem  fere  liUerae  exciderunt  dicere  Daniel  dici 
docet  cani.  Thilo 

32  [deestl 

proceres  qui  processerunt  ante  alios;   unde  et 

proceres  tigna  quae  alia  tigna  porro  excesserunt. 

Verg.  cod.  Amhros.  ad  Aen.  3,  58  [ef.  BSahbadini,  Berl. 
Phil.  Wochschr.  1906  p.  60T\  proceres  Varro  ad  Giceronem 
dixit:  proceres  —  exceflserunt  Scrv.  Aen.  1,  740  proceres  autem  ideo 
secundum  Yarronem  principes  ciyitatis  dicuntur,  quia  eminent 
in  ea,  sicut  in  aedificiis  mutuli  quidam,  hoc  est  capita  trabium^ 
quae  proceres  nominantur.  item  CGL  V  235,  42  (Varrone  ap- 
pellato).  cf.  ibid.  236, 1.  Md.  or.  9, 4, 17.  Ihm,  Bh.  Mus.  62, 156. 

Varronem  summarium  novem  lihrorum  operis  De  l.  L.  con- 
fecisse  apud  Hieronymum  scriptum  videmus  (supra  p.  182);  quo- 
rum  praeter  primum  singuli  temos  operis  plenioris  ampleayi  esse 
videntur.  cf.  Bitschl  op.  3,  466.  Wilmanns  ihid.  p.  46.  aliter 
Biese,  Philol.  27,  298  adn.  9. 


DE  SERMONE  LATINO  AD  MARCELLUM 

LIBRORUM  Y 

qui  numerus  lihrorum  huius  operis  in  indice  Hieronymi  est, 
eum  tenendum  esse  censeo,  etiam  si  his  apud  Bufmum  VII  liher 
traditus  est;  atU  enim  VII  pro  UII  inrepsit  {OJahn,  Ber, 
d.  ScicJis.  Ges.  d.  Wiss.  2.  1850  p.  114.  vd.  infra  idem  men- 
dum  ad  fr.  83),  aut  grammaticus  ipse  erravit.  de  temporihus, 
quihus  hoc  opus  scriptum  est  (sine  duhio  post  a.  707/46)  cf. 
yrUmanns  p.  97  et  Usener  ihid.  p.  635.  Marcellus  quis  fuerit 
incompertum  est.  de  argumento  contra  operis  nuHa  est  dubitatio; 
q,gehatw  enim  de  verhorum  recta  appellatione  ac  scriptura,  de 
sonis,  de  numeris,  de  virtutihus.  nam  de  primis  duahus  rehus 
ex  Velio  praesertim  Scauroque  (fr.  271  sq.),  nec  non  ex  aliis  or- 
Ihographiae  scriptorihus  certa  fere  quaedam  argui  possunt  (cf, 
Wilmawns  p.  84  sq.  88  sq.);  de  occenttbus  testaAAiiA  e«l  Qr^\>» 
l/r.  45),  de  numeris  Bufvnus  {fr.  38.  39.  46\  dc  mTlut^ayu»  m\.\Vfe- 
gue  sermonts  Charmus  et  Donatus  (/r.  40.  43"^.  »edi  %%  ^  xcnw^ 


200         Graminaticae  aetatis  Varroxiianae  fragmenta 

dispositione  quc^erimua,  de  argumento  quinti  libri,  et  si  de  testi- 
monio  Bufini  recte  iudicavimus ,  quarti  solum  modo  constat;  in 
reliquis  enim  libris  firma  testimonia  desiderantur.  quod  si  WH- 
ma/nns  {ibid.  p.  88.  93)  ^Varronem  in  tertio  de  adspiratione 
egisse*  adfirmat,  proinde  ac  si  hoe  a  Gellio  ifr.  45)  proditum 
sit,  id  mendum  est,  quod  ne  Eiese  quidem  vidisse  miror  {JPhiloh 
27,  300).  h  sa/ne  litteram  exVarronis  praecepiis  ad  accentus  per- 
tinere  verisimile  est,  cum  is  illam  aspirationis ,  non  litterae 
notam  esse  existimet  (fr.  240.  279  sq.);  at  id  quod  Ps-Acro  dt 
accentibus  testatur,  in  libri  numero  quam  lubricum  sit  ne  Wilma/nn- 
sium  quidem  fugit  {p.  62  sq.) ;  cf.  ad  fr.  44.  restant  du>o  primi  libri, 
quorum  Wilmanns  locos  quosdam  Diomedis  pro  fu/ndamento  po- 
suit  {p.  81.  83),  qui  sunt  fr.  238.  243,  ubi  inscriptio  ipsa  operis 
deest.  ego  quidem  in  his  non  solu/m  de  libri  numero,  sed  de  opere 
etiam  dubitaverim;  argumenta  enim  ad  librum  JDisciplinarum 
guoque  primum  quadrant,  ex  quo  fonte  altero  sane  auctore  inter- 
cedente  in  ewndem  Diomedis  librum  secu/ndum  fragmentum  de 
grammaticae  officiis  {236)  fimxisse  WUrnanns  constituit;  neque 
iniuria  Usener  rdiquias  Varronis,  quae  in  secundo  Diomedis 
libro  extant,  primo  Disdplinarum  adscripsit  {ibid.  p,  624  adn. 
1.  642  adn.  2.  Eh.  Mus.  24.  1869  p.  102).  libris  De  serm.  Lat. 
certa  fere  ratione  tribuenda  sunt  fr.  239.  266 — 94.  322. 

33  [48-] 

lib,  I,     'Cretenses'  Ennius  [ann.  004  F.^ 

Char,  p.  124,  12  {=  Plin.  dub.  serm.  p,  57,  26  B.)  'Cretum' 
Cicero  Tuscnlanarum  libro  II  [54]  'Cretum  legis',  'Cretenses* 
EnniuB,  ut  Yarro  libro  I  de  sermone  Latino  scribit. 

34  [55] 

l,  II,     M.  Varro   in   Hbro   secundo    ad  Marcellum  de 

Latino    sermone    aeditumum    dici    oportere    censet    magis 

quam  aedituum,  quod  alterum  sit  recenti  novitate  fictum, 

alterum  antiqua  origine  incorruptum. 

Geil.  12,  10  aeditimus  verbum  Latinum  est   et   vetus   ea 

forma  dictum,  qua  finitimus  et  legitimus.  sed  pro  eo  a  pleris- 

que  nunc  aedituus  dicitur  nova  et   commenticia   usurpatione 

quasi  a  tuendis  aedibus  appellatus.    satis  hoc  esse  potuit  ad- 

monendi  gratia  dixisse  «  »  propter  agrestes  quosdam  et  indo- 

mitos  certatores,  qui  nisi  auctoritatibus  adhibitis  non  compri- 

muntur,    M.  Varro  —  incorruptum.    cf.  Farro  de  l.  L.  7,  12,  8,  61. 

r.  r.  1,  4  1.   Cic.  tap.  36.   Paul.  Fcst.  p.  13,  6.  awiT.  ip.lb^l^, 

imeaa,  H.  p.  214,  17.  dig.  26,  1,  1, 1.  CGL  V  497,  5^.  Vl^V 


M.  Terentius  Varro  201 

35  [54] 

l.  II,  quae  Graeci  dicunt  aenigmata,  hoc  genus  qui- 
dam  ex  nostris  veteribus  scirpos  appellaverunt.  quale 
est  — : 

semel  minusne  an  bis  minus  sit,  non  sat  scio, 

an  utrumque  eorum;  ut  quondam  audivi  dicier,  5 

ipsi  lovi  regi  noluit  concedere. 

hoc  qui   nolet  diutius   aput  sese   quaerere,    inveniet  quid 

sit  in  M.  Varronis  de  sermone  Latino  ad  Marcellum  libro 

secundo. 

Gell.  12,  6  quae  Oraeci  —  quaie  est,  quod  nupcr  invenimus  per 
hercle  anticum,  perquam  lepidum,  tribus  yersibus  senariis  com- 
positum  aenigma,  quod  reliquimus  inenarratum,  ut  legentium 
coniecturas  in  requirendo  acueremus.  versus  tres  hi  sunt:  semei  — 
libro  secundo.    '  Terminus*  intellegitur  {Buechekr,  Eh.  Mus.  46, 159), 

4  non  sit  sed  (sat  Begin.  uterque  Voss.  Lat.  F 112  Magliah.) 
Bcio:  em.  Buecheler  sit  nescio  Ireinsheim  6  at  Herz  ipsi 
dicier  iovi:  transp.  Buech.  7  noluit  Bern.  Paris.  Voss.  Lat. 
F  7  nolit  Hertz 

36  \62\ 

l.  III.  faenerator,  sicuti  M.  Varro  in  libro  tertio  de 
sermone  Latino  scripsit,  a  faenore  est  nominatus;  faenus 
autem  dictum  ait  a  fetu  et  quasi  a  fetura  quadam  pecu- 
niae  parientis  atque  increscentis.  idcirco  et  M.  Catonem 
[supra  test,  2  p.  10]  et  ceteros  aetatis  eius  feneratorem 
sine  a  littera  pronuntiasse  tradit,  sicuti  fetus  ipse  et 
fecunditas  appellata. 

Gell.  16,  12,  7  faenerator  enim  ricuti  —  appeUata.  cf.  Cloat,  VcT. 

fr.  1.  Non.  p.  53,  28  faenus  ab  eo  dictum  est,  quod  pecuniam 
paxiat   increscentem    [-enti  codd.]   tempore,   quasi    fetus   aut 
fetura;  nam  et  graece  t6xog  dicitur  &n6  xov  TUtsiv,  quod  est 
parere.  Varro  lib.  III  de  Latino  sermone:  ^fenus  autem  dictum 
a  fetu  et  quasi  fetura  quadam  pecuniae'.    nam  et  Catonem  et 
ceteroB   antiquiores  sine  a  littera  faenus  pronuntiasse  conten- 
dit,  ut  fetuB  et  fecunditas.  similiter  Non.  p.  439, 15,  cf.  OFroehde, 
de  Non,  Marc.  et  Verr.  Fl,  {Berol.  1890)  p.  21.  adde  Varro  de 
l.  L.  7,  96.  Faut.  Fest,  p.  86, 1  fenus  et  ieneratoiei&  ^^  \«v  ^^ 
credita  pecunia  fenebris  a  fetu  dicta,  qvxo^  c,T^dL\^\  nxmoc^  ^^ 
paiiant,  ut  apud  Gr&ecoa  eadem  rea  x6>i08  ^<atet.    y^x^ft^  ^»  ^ 
Ind,  ar.  10,  97. 


202         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  firagmenta 

37  [63] 

l.  IIL  utrumque  mulieres,  et  epicrocum  viri 
quoque  habitarunt. 

Non.  p.  318,  26  habitare,  uti.   Varro  sermone  Latino  lib. 

m :  atnunqoe  —  habltaront. 

38  [671 

l.  IV,      clausulas    quoque    primum    appellatas 

dicunt,  quod  clauderent  sententiam,  ut  apud  Ac- 

cium     [v.  665  Rihb.^y.     *an    haec    iam    obliti    sunt 

Phrjges?'     non   numquam   ab   his  initium   fit,    ut 

6  apud    Caecilium    [v.  JS80  Ribb.^i     *dei    boni!     quid 

hoc?'     apud    Terentium    [adelph.  610]:    'discrucior 

animi'. 

Bufin.  p.  556,  7  Varro  in  mi  [in  septimo  Paris.  7496  UII 
Parts.  7501  m  omisso,  in  UII  Begm.  1709  cf.praef.] :  dauflaiM — imimL 
cf  PaiU.  Fest.  p.  56,  8.  Mar.  Vict.  p.  60,  27  nimc  de  metrorum, 
prout  verBus  processerit,  praescripto  et  legitimo  fine  clausula- 
que  dicemus.  nam  metrica  lege  in  fine  versuum  quadripertita 
conclusio  est,  per  quam  exitus  metri  statusque  dinoscitur, 
utrum  pede  seu  semipede  vel  dipodia  sit  terminatum.  hanc 
Graeci  %axaX7ilt>v  vocant,  id  est  cum  legitimum  metrum  in  sy- 
zygia  simplicem  pedem,  in  monopodia  vero,  id  est  in  simplici 
pede,  BjIIabam  perdit.  cf  id.  p.  79^  1  {Bufin.  p.  557,  13).  IHom. 
p.  300,  23.   Isid.  or.  1,  39,  24. 

3  haec  iam  haec  del.  altero  haec  Paris.  7496  4  Bruges 
BitscM        6  dei  b.  Paris.  7496  Begin.  733  de  .  .   Paris.  7501 

39  [73] 

l.  IV.     at  in  extremum  senarium  totidem  semi- 

pedibus   adiectis   fiet   comicus   quadratus,    ut  hic 

[Ter.  efu/n.  539]\  ^heri  aliquot  adulescentuli  coimus 

in  Piraeo*. 

Bufin.  p.  556,  14  idem  Varro  in  eodem  im  [septimo 
Paris.   7496  UH   Paris.   7501  Be^in.  733   libro  add.  vg.]  de 

lingua  Latina  ad  Marcellum  sic  dicit:    at  in  extremom  —  in  Piraeo. 

Dtom.  p.  515,  3  septenarium  versum  Varro  fieri  dicit  hoc  modoi 
cum  ad  iambicum  trisyUabua  pe^  ad^W  ^\>  ^t^  Wa:  ^quid  in- 
mereutihua   noces,    quid  invidea  wxAcv^*^^    «sicaaa  Vsl  ^«ttoiasi 
yerauB  eat  [hec.  349]i   *nam  ai  T©m\tfeft\il  o^i^^Haaa. W^ssmATafc 


M,  Terentiua  Varro  203 

dolores?.  et  in  Plauto  saepius  tales  reperiuntur.  item  Ckar. 
ubrumque  ad  Utteram  transcripsit  Rufin.  p.  555,  5.  16. 

1  aut  Paris.  7501  et  Regin.  733  (?)         2  fiat:  em.  Wilmanns 

libro  quarto  addendum  est  fr.  46,  et  ut  videtur  fir.  284 — 94, 
cf.  tamen  satwr.   cynodid.  fr.  100. 

40  [81] 

l.  V,  7}d"ri  —  nullis  aliis  servare  convenit, 
quam  Titinio  Terentio  Attae;  Ttoc^fi  vero  Trabea 
Atilius  Caecilius  facile  moverunt.  [Ter.  eun.  65] 
^egone  illam?  quae  illum?  quae  me?  quae  non? 
sine  modo,  /  mori  me  malim;  sentiet  qui  vir  siem'.  6 
praecise  —  [gener]ad  animi  passionem.  quo|d  novi 
generis  cum  non  sit  interiectio  sed  ademptip, 
tamen  interiecti  animi  causa  vocitamus.  [Ter. 
adeVph.  111]  'tu  me  homo  adigis  ad  insaniam'.  ira- 
scentis  et  haec  oratio  est,  licet  nulla  sit  inter-  lo 
iecta  particula.  [Ter.  adelph.  1^7]  ^tun  consulis 
quicquam?'  et  haec  irascentis  oratio  est.  [Ter. 
eun.  84]  Hrenio  horreoque,  postquam  aspexi  hanc'; 
adfectus  ob  amorem.  [8RPI  p.  274  Rihb.^]  'heus 
heus  pater,  heus  Hector';  a  doldre  mentis  adfectae.  15 
[SRF I  p.  284Ribb.^  *mane  mane,  porro  ut  audiasl' 
cupiditatis  adfectus  est. 

Char.  p.  241,  27  Ij^fj^   ut   ait  Varro   de   Latino   sermone 

libro  V,  nullis  —  convenit  inquit  quam  —  Trabea  inquit  AtllinB  — 
praecise    inquit     Varro     [gener]at   —   adfectna    est     Don.    Ter.    eu/n. 

1,  1,  20  \  5,  8,  20  ^-\  andr.  1,  5,  36  (cf.  1,  5,  50^).  Schol  Ter. 
p.  92,  22  ScKUe.  Serv.  Aen.  1,  135.  Macroh.  4,  6,  20.  Prisc.  III 
p.  111,  4.  328,  13  K. 

1  ali:  em.  Ritschl        2  atte  pathe       4  illamq:        6  pcis^ 
generat:  em.  Buecheler  secundum  Revensium        15  adolere 

41  [83] 

l.  y.     later  lutum  iugmenta 

Char.  p.  135,  17  (=  Flin.  dub.  serm.  p.  51,  20B>j  \^H«t  «^ca. 
lateris?    ei  hnic  nominativum  8in{;^\at«Qi  «^\a.VYqw&  x«?^b^^ 
BiDgnlaria,  si  e  litteram  deponat.  Yatro  ^e  ^otxvoix»'^'^^®^^^** 
uiar—iagmmta.  cf.  Char.  exc.  p,  552, 11.  Pomp.  commwt.  ^.1-W,^ 


204         Grammaticae  aetatiB  Yarronianae  fragmenta 

187,  1.    Frisc.  p,  228,  18.  III  145,  6.    Anecd.  H.  p.  244,  12. 
Buechekr,  Eh.  Mm.  60,  317. 

42  [87'] 

l.  V.     domi  suae 

Char.  p.  126,  22  {—  Flin.  dub.  serm.  p.  6,  24  B.)  domi  sum 
Yarro  de  sermone  Latino  libro  Y;  nec  enim  potest  adverbium 
dici  cui  suae  pronomen  adest. 

43  [88] 

l.  y.  mutuo,  ut  Varro  de  sermone  Latino  libro  V 
loquitur,  in  consuetudine  est;  mutue  vero  ut  docte  sic 
puta[n]t. 

Char.  p.  205,  15  mutuo,  ut  —  puta[xi]t,  nec  non  et  illi  qui  de 
differentiis  scribunt. 

2  cons.]  cognoe      sic]  dicendum  coni.  KeU     putant  cod.  vg. 

44  [60^1 

Varro  ait  —  ad  Marcellum  de  lingua  Latina  quattuor 

foraminum   fuisse  tibias  apud  antiquos;   nam  et  se  ipsum 

ait  in  Marsyae  templo  vidisse  tibias  quattuor  foraminum. 

Fs-Acro  in  Hor.  AP  202  Varro  autem  ait  in  tertio  disci- 
plinarum  et  ad  MarceUum  —  foraminum.  quatema  enim  foramina 
antiquae  tibiae  habuerunt;  alii  dicunt  non  plus  quam  tria. 
comm.  Cruq.  ihid.  Yarro  in  tertio  disciplinarum  et  ad  Mar- 
cellum  de  lingua  Latina  quattuor  foraminum  fuisse  tibias  apud 
antiquos  ait,  et  se  ipsum  in  Marsyae  templo  eas  vidisse  reiert. 
cf.  fr.283.  istis  locis  etiam  si  lihrvm  tertium  recte  traditum  sive 
alio  niutandum  esse  concedimus,  restat  duhitatio  isne  liher  ad 
alteram  quoque  inscriptionem  referendm  sit.  perverse  certe  Wih 
manns  statuit  (p.  62  sq.)  numerum  ah  illo  loco  alienum  postpo- 
nendum  esse;  quid  enim  de  geneHvo  ' disciplinarum^ ?  fortasse 
potius  III  ex  ^lih.^  corruptum  est. 

45  [61] 

in  priore  verbo  graves  prosodiae,  quae  fuerunt, 
znanenty  reliquae  mutant. 

^e/l  18,  12,  8  Varro  libria  q\xoa  «t^  ^«kX^i^Wsmx  de  lingua 
Latina  fecit:   in  priore  —  mutaaif,  <m\x\«XiV>  \asvvx\\.  ^^\g»)^3asfiiK&% 
mutantnr.   cf,  Schodl,  acta  soc.  ph.  Irt-ps.  6,ia^. 


M.  TerentiuB  Varro  205 

46  [47] 

quare  in  huiusce   modi  locis   poui   oportet  no- 

tam  I  transversam  inter  syllabas,  frequentius  ad 

extremum    versum    senarium    et    similes,    si    pro 

longa  brevera  habebunt  extremam,  ut  in  hoc  [2'er. 

Phorm.  55]:  'amicus  summus  meus  et  popularis  6eta\ 

Rufin,  in  metr.  Terent.  p.  555,  11  Varro  de  lingua  Latina 
ad  Marcellum  sic:  quare  —  Geta.  de  collocatione  cf.  adn.  post 
fr.  39. 

47  [8J2] 

id  praesente  legatis  omnibus  exercitu  pro- 
nuntiat. 

Don.  Ter.  eun.  4,  3,  7*~*  ^nescio  quid  profecto  absente 
nobis  turbatum  est  domi'  aut  subdistinguendum  et  subaudien- 
dum  me,  aut  &Qxcci,6y,6s  est  figura  absente  nobis  pro  absentibus 
nobis.  Pomponius  in  Ergastulo  [sine  ergo  istuc:  em.  Rihb. 
SBP  P  V.  47]  'praesente  amicis  inter  cenam  d.  o.';  Varro 
in  Marcello  [ad  Marcellum  Wilmanns;  logistoricorum  lihrum 
significari  putat  Schoell,  sed  cf.  Bitschl  op.  3,  407] :  id  —  pronun- 
tiat.  absente  nobis  cum  dicit,  pro  praepositione  ponit  absente 
ut  si  diceret  ^coram  amicis'.  Non.  p.  76,  15  absente  nobis  et 
praesente  nobis,  pro  absentibus  nobis  et  praesentibus  nobis. 
Flautus  Amphitryone  [400  ut  vidit  ISchroeder] :  ^nec  nobis  praesen- 
test  [aliquis]  quisquam,  nisi  ego,  servus  Sosia'.  Afranius  Au- 
ctione  [v.  6  Rtbb.*]:  ^adeste,  si  hic  absente  nobis  venierit  puer'. 
Sehol  Ter.  p.  106,  19  ScMee.  CGLV  531,  23.  638,  32.  cf.  Birt, 
Eh.  Mus,  51,  248. 

exercitui  Wilmanns,  sed  cf.  Prisc.  p.  363,  6 

48  [85] 

iterum  ex  gallo   gallinaceo   castrato  fit  capus. 

Char.  p.  103,  26  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  56,  10 B.)  capo  di- 
citur  nunc,  sed  Varro  de  sermone  Latino:  iterum  ait  ex  gaUo  — 
oapus.  Beda  orth.  p.  266,  28  capo  nunc,  sed  Varro  de  sermone 
Latino  ait:  ex  gaUo  —  capu».    cf  Varro  r.  r.  2,  7,  15. 

DISCIPLINARUM  I  DE  GRAMMATICA 

primum  locum  grammaticam  in  Disciplma/rum  \iibT%»  ^"^- 
nudfisej  certum  est  (Eitschl  op.  3,  353  sq.^ ,  Yiequc  dwito\\.wr\  '^'^^ 
gum  m  hac  libro  Varro  totam  prammaticam  ariem,  qu«nft*vMWi  >i<^ 


206         Giammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

op&ribus  interioris  eruditionis  antea  investigaverat  adumbraverit, 
ex  qua  ipsa  re  quam  difficile  sit,  quae  rdiquiae  huc,  quae  dlio 
pertinea/nt,  distinguere,  intdlegitur,  cum  praesertim  ex  Disdpli-' 
narum  primo  wnum  solum  fragmentum  diserte  traditum  sit. 
rerum  tamen  quandam  dispositionem  WHmanns  (p.  98  sq.)  exr 
cogitavit,  quem  quatenu^  sequi  possimus,  in  singulis  fragmentis 
videbimus.  hic  unum  contra  eum  dicemus.  qua  enim  raiione 
fr.  256  huc  referendum  sit  {Wilmanns  p.  34.  110),  non  per- 
spicimus,  cum  anahgiam  dedinationum  Varro  in  Itbro  quoque 
De  similitud.  verh.  persecutus  sit,  praeceptumque  Hli  superiori 
proi'sus  contrarium  in  contrario  libro  De  util.  serm.  (fr.  5)  k- 
gatwr,  neque  Charisius,  qui  ea  prodidit,  ex  alius  scriptorts  memO' 
ria  a4iceperit  nisi  Plinii,  ex  quo  notitia  quoque  libri  De  simi- 
litud.  verb.  in  Gharisium  fluxisse  videtur  (Beck,  C.  JPlin.  Sec. 
dub.  serm.  rdl.  p.  XXIII.  cf.  A  Schottmueller,  de  C.  Flin.  Sec. 
libr.  gramm.  p.  19  sq.  Morawski,  Hermes  11.  1876  p.  339  sq.);  ne 
dicdm  Charisium  DiscipHnarum  librorum  nonum  tantum  modo 
memorare.  totius  operis  in  fr.  237  adumbratam  imaginem  habe- 
mus,  si  re  vera  illud  huc  pertinet  {cf.  Usener,  ibid.  p.  642  adn.  3). 
de  temporibus  vd.  infra  ad  libr.  Discipl.  huc  fortasse  pertinent 
fr.  234—37.  243.  244. 

49  [95] 

litterarum  partim  sunt  et  dicuntur,  ut  a  et  b; 

partim  dicuntur  neque  sunt,   nt  h   et  x;    quaedam 

neque  sunt  neque  dicuntur,  ut  9  et  t/;. 

Ann.  Cornut.  ap.  Cassiod.  orth.  p.  153, 1  praeterea  in  libro  qui 
est  de  grammatica  Yarro  cum  de  litteris  dissereret,  item  [ita 
codd.]  h  inter  litteras  non  esse  disputayit  [disputat  codd.]^  quod 
multo  minus  mirum,  quam  quod  x  quoque  litteram  esse  negat. 
in  quo  quid  voluerit  [Tiderit  codd.]^  nondum  deprehendi;  ip- 
sius  verba  subiciam:  litterarum  —  ut  <p  et  v-  cf  fr.  2.  279.  Mar. 
Vict.  p.  5,  26.  6,  2.   Donat.  oflrs  gr.  p.  368,  7.    leep  tbid.  p.  113. 

1  ut  A  et  B  et  h  et  X  partim  sunt  quae  neque  dicuntor 
quaedam  n.  s.  n.  d.  ut  phi  j  Bern.  330  Paris.  ut  a  et  b  h  et 
X  (a  b  et  h  et  X  Colon.)  partim  sunt  neque  dicuntur  ut  phi  ^ 
Bruxdl.  Colon.:  em.  Carrio  aliique 

nEPI  XAPAKTHPSIN 

?U)C  opus  de  formulis  verborum  fuisse  neque  dissimile  libris 
XI— XIII  De  l,  Lat,  l%broqut  De  %imilitud.  verb.    contra  Bit- 
schelmm    {cp,  3,  459)  Usener  rccte  «tatuit  ^eck.  3t])KirlAi.  95. 
ISer  p.  J2478q.).  cf.  etiam  rr^phonis  AXcxon^wi  iit^X  Ikv^i^xwi 


M.  Terentius  Varro  207 

XaQccxf/jQtov  apud  Susemihl,  Griech.  Litt,  d,  A2ex.  2, 213,  Graecis 
atUem  nominibus  x^^f^^^^VQ  tvnog  vytoSsiYiia  latine  figuram  for- 
mtUam  formam  respondere  ex  CGL  («.  his  vodbus)  perspidtttr, 
de  ntmero  librorum  non  constat,  sed  tres  fuisse  suspicoH  licet 
de  temporibtts  nihil  compertum  est. 

50  [deest] 

Ub.  IIL     propius  proxime 

Char.  p.   189,  25  Yarro   sic  ait   in  III   nBgi  xaQaxti^gatv 
propins  pr. 


QUAESTIONUM  PLAUTINARUM  LIBRORUM  V 

quoad  ex  paucis  parvisque  rdiquiis,  quae  ad  nos  pervene- 
runt,  iudicare  possu/mus,  hoc  in  libro  Plauii  grammaticae  quae" 
stiones  erant,  ut  in  libro  De  comoediis  Plautvnis  fabutarum 
Plautinarum  controversiae.  neque  est  cur  Bitschl  secuti  {op. 3,455) 
numerum  librorum  ab  Hieronym^  traditum  (test  23)  in  dubium 
revocemus. 

51  [deest] 

lib.  II.     amussis  est  aequamen  levamentum,  id 

est  aput  fabros  tabula  quaedam,   qua  utuntur  ad 

saxa  coagmentata. 

Non.  p.  9,  3  examussim  dicitur  examinate  ad  regulam  vel 
coagmentum;  est  enim  amussis  regula  fabrorum,  quam  archi- 
tecti,   cum  opuB  probant^  rubrica  inlinunt.  —  idem  [Varro] 

quaestionum  Plautinarum  lib.  II:  amnaais  —  ooagmentata.   cf.  Paul. 
Fest.  p.6,9.  CGLV  8,  2.  265,  33.  439,  43.  649,  6. 

3  coagmentanda  lunius 

52  [deesi\ 

l.  II.    satura  est  uva  passa  et  polenta  et  nuclei 

pini  ex  mulso  consparsi.     ad  haec  alii   addunt  et 

de  malo  Punico  grana. 

Diom.  p.  485,  30  satura  dicitur  carmen    apud  Romanos, 
nunc  quidem  maledicum  et  ad  carpenda  hominum  vitia  archaeae 
comoediae  charactere  conpositum,  quale  scripserunt  Lucilius  et 
Horatius  et  Persius;  set  olim  [et  olim  codd.'^  CAxmftT^  o^^^  ^ 
yariifl  poemaidhuB  constabat  Batuia  'voca\>«u^OTLi^  o^^^  vscv:^'^^- 
nmt  PacuviuB  et  EmdxiB.     sataia  «u.t6ixv  ^e\»i  «vis^  ^  ^a^soarv^ 


208         (jianmiftticae  aetatifl  Yarronianae  fragmenta 

quod  similiter  in  hoc  carmine  ridicnlae  les  pndendaeqne  di- 
cnntnr  velnt  qnae  a  satnris  profemntnr  et  finnt;  sive  satnia  a 
lance,  quae  referta  variiB  multisqne  primitiiii  in  sacro  apnd 
priscofl  dis  inferebatnr  et  a  copia  ac  satnritate  rei  satnra  vo- 
cabatnr  — ;  sive  a  quodam  genere  farciminis,  qnod  mnltis 
rebus  refertum  satnram  dicit  Varro  vocitatum.  est  antem  hoc 
positum  in  II  libro  Plautinamm  quaestionnm:  sataxa  —  gnna. 
alii  autem  dictam  putant  a  lege  satnra,  qnae  nno  rogatn  muita 
simul  conprehendat,  quod  scilicet  et  satnra  carmine  multa 
simul  poemata  conprehenduntur;  cuius  satnrae  legris  Lncilius 
meminit  in  primo  [48  Ma.]  ^per  saturam  aedilem  factum  qui 
legibus  solvat'  et  Sallustius  in  lugnrtha  [29,  5]  'deinde 
quasi  per  saturam  sententiis  exquisitis  in  deditionem  accipitur'. 
cf.  Fest.  p.  314^,  25  {Paul.  p.  315,  7).  Quint.  10,  1,  93.  Euanth. 
de  fab.  2,  5.  Ps-Acro  serm.  1  praef.  Istd.  or.  8,  7,  8.  omnes 
Diomedis  etymologias  Leo  Varroni  vindiecU  (Hermes  24.  1889 
p.  69  sq.  39.  1904  p.  76);  cditer  iudicat  Marx  (LucU.  carm. 
reU.  1  p.  Xsq.). 

1  satjra      2  pinei  scripsit  et  ex  sed.  Leo  (CGF  Kaibd  p.  56) 


n.  LIBRORUM  AD  HISTORTAM  LITTERARUM 

PERTINENTIUM 

DE  BIBLIOTHECIS  LIBRORUM  m 

cf.  supra  ind.  Hieronymi  p.  182.  hoc  opus  conicias  fuisse 
de  historia  bibliothecarum  Graecis  prorsus  non  omissis,  de 
ratione  bibliothecas  ordinandi,  de  variis  generibus  librorum 
scribendique  instrumentis.  idem  anno  706/47  fere  confectum  est, 
si,  ut  Ritschl  suspicatur  (op.  3,  452),  negotium  biblioihecarum  di- 
gerendarum  Varroni  a  Caesare  datum  (test.  13)  causa  ei  scri- 
bendi  fuit.    huc  quadrat  fr.  297. 

53 
lib,  IL     vectigaliorum 
Char.  p.  146,  32  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  22,  15  B.)  Varro  de 

bibliothecis  II  rectigaliorum. 

54 
glutine  et  citro  reficit 

Char.  p.  87, 22  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  54, 11 B.)  gluten  —  qua 
declinatione  uaua  est  et  Yarro  de  bibliothecis  dicens :  gintine — reftoit 
est  enim  gluten  ut  stamen  aubtemeii  e\t  i^c»^  ^b  hoc  glutine 
^e/>  Btannne  sabtemine.  sed  et  g\utuiumm%<i.%Ka^\jT.^(5\«  \4i. 


M.  Terentius  Varro  209 

p.  131,  23   (=  Flin.  duh.  serm.  p.  68,  5B.)   glutine    Varro    de 
bibliothecis  giutine  inquit  et  —  refedt  cf.  Beda  orth.  p.  274,  5. 

refecit  Char.  p.  131,  24 

hic  memorare  liceat  Ubros  III  De  lectionihm,  qiiamvis  ho- 
rum  ntdla  eoctent  vestigia,  de  quibUfS  cf.  supra  ind.  Hieronymi 
p.  182.  in  iis,  si  quantum  ponderis  arti  pra^legendi  sive  recitandi 
antiqui  tribuerint  consideramus ,  qui  ipsum  anagnostae  munus 
creaverunt  atque  lectionem  seu  &vayv(ocrLxbv  ^igos  fundamentum 
omnis  scientiae  grammaticas  esse  statuerunt  (cf.  Usener  ibid. 
p.  583),  Varronem  credere  possumus  a  vetere  consuetudine  in 
circulo  complurium  hominum  legendi  profectum  (Bitschlop.  3,461. 
497  adn.  16),  quae  ratio  esset  recitandi,  qui  lihri  in  lectionibus 
praeferendi  essent  docuisse.    cf.  luvenal.  11,  180. 


DE  POETIS 

operis  testimonium  apud  Gellium  et  Priscianum  habemus, 
quiprimum  librum  commemorant.  ibi  Graecos  poetas  Varronem  com- 
plexum  non  esse,  ex  argtmento  primi  lihri  efficitur.  tempora 
fortasse  eadem  sunt  quae  operis  De  poematis.  cf.  fr.  66.  cetero- 
qui  hu^  adde  fr.  300—302. 

55 

lib.  I.      annis    postea    paulo    pluribus    quam    viginti 

pace  cum  Poenis  facta  consulibus  <^C.)>  Claudio  Centhone 

Appii  Caeci  filio   et  M.  Sempronio  Tuditano   primus   om- 

nium  L.  Livius   poeta   fabulas   docere  Bomae   coepit  post 

Sophoclis  et  Euripidis  mortem  annis   plus  fere  centum  et  6 

sexaginta,  post  Menandri  annis  circiter  quinquaginta  duo- 

bus  [a.  514/240]. 

Gell.  17,  21 ,  42  annis  deinde  postea  —  duobus.  brevi  auctor 
Varro  primo  de  poetis  libro  adfertu/r.  ceteroqui  cf  Buske,  de 
A.  GeU.  N.  A.  fmit.  quaestt.  sel.  p.  26.  Cic.  Brut.  72  atqui  hic 
Livius  primus  fabulam  C.  Claudio  Caeci  filio  et  M.  Tuditano 
consulibus  docuit  anno  ipso  ante  quam  natus  est  Ennius,  post 
Romam  conditam  autem  quartodecumo  et  quingentensimo.  Cic. 
tusc.  1,  3  serius  poeticam  nos  accepimus;  sero  igitur  a  nostris 
poetae  vel  cogniti  vel  recepti.  cf  Leo,  Hermes  39  (1904)  p.  64. 
Cassiod.  a.  515/239  (Chron.  min.  2,  128  Ms.)  his  cons.  bidi& 
Bomanis  primum  tragoedia  et  comoediSi  ^  livJLCvo  \ivi\si  ^^  ^Raft.- 
nam  data.  aliter  Accim  fr.  18  et  Hieron.  ol.  14B,  ^  \o..  o^7\^^^\ 
Zlrius  tragoediarum   scribtor    clarus  \i«k\>etac,   o^'^  ^  \:si"^«oa. 

Gnmmaticae  Bomanae  fragmenta   ed.   TxrsAioiii.  "V^ 


210         Grammaticae  aetatis  Yazxonianae  fragmenta 

meritum  a  Livio  Salinatore,  coias  liberos  eradiebat,  libertate 
donatas  est.  de  Accii  errore  cf.  Etiff.  Suet.  reU.  p.  sis  ad  fr.  5 
et  infra  fr.  58. 

2  C.  add.  Hosius 

56 

l.  I.  anno  post  Bomam  conditam  quingentesimo  nn- 
deyicesimo  8p.  Carvilins  Buga  primns  Eomae  de  amicornm 
sententia  divortimn  cnm  uxore  fecit,  quod  sterila  esset 
mrassetque    apud    censores    uxorem   se   liberum    quaerun- 

s  dorum  causa  habere,  eodemque  anno  Cn.  Naevius  poeta 
fabulas  apud  populum  dedit,  quem  M.  Yarro  in  libro  de 
poetis  primo  stipendia  fecisse  ait  bello  Poenico  primo 
idque  ipsum  Naevium  \FPR  2  J9.]  dicere  in  eo  carmine, 
quod    de    eodem    bello    scripsit.     Porcius    autem    Licinus 

10  serius  poeticam  Bomae  coepisse  dicit  in  his  yersibus  \fr.  i\\ 

Poenico  bello  secundo  Musa  pinnato  gradu 
intulit  se  bellicosam  in  Bomuli  gentem  feram. 

Gdl.  17,  21,  44  anno  deinde  post  —  feram.  de  loco  lAeini  cf. 
Leo,  Fl.  F.  p.  56  8q. 

1  TindeY.]  vicesimo  tertio  GeU.  4,  3,  2  8  sterilis  Pairis. 

4  quaerundum  GeU.  ibid.  6  Cn.]  .g.  Paris.  c.  Begin.  597  et  1646 
Vo88.  Lat.  F 112  Magliah.  centnm  Voss.  Lat.  F7  6  ^primum^ 
ante  dedit  Teuffel  9  quo  Eegin.  597  Voss.  Lat.  F  7  Por- 
cium  —  licinium  servius:  em.  Torrentius  et  Carrio  Porcium  — 
dicere  Bit8chl  ei  Schanz  (Bh.  Mu8.  54, 19) 

57 

l.  I.  inmortales  mortales  si  foret  fas  flere, 
flerent  divae  Camenae  Naevium  poetam. 
itaque  postquam  est  Orcho  traditus  thesauro, 
obliti  sunt  Bomae  loquier  lingua  Latina. 

Gdl.  1,  24  trium  poetarum  inlustrium  epigrammata,   Cn. 

Naevii  Plauti  Ai.  Pacuvii,  quae  ipsi  fecerunt  et  incidenda  se- 

pulcro  Buo  reliquerunt  — .  epigramma  Naevii  plenum  superbiae 

Campanae,  quod   testimonium  eHse  iustum  potuisset,  nisi  ab 

ipso  dictum  easet  [FPBp.29Qy^B\\  inmottaieB— Lattn».  Varroni» 

-De  poetts  liher  primus  brevi  od  Plautwm  Ifr.  59"^  tw»  \QLMyd.Qdbur. 

<5^  JK^reteschmer,  de  A.  GeU.  font.  p.  52.  Buske  ibid.  ^^.  Xvr^- 


M.  Terentius  Varro  211 

Im,  Fleck.  Jahrbb.  83  (1861)  p.  719  {Eibbeck,  rom.  JDicht  1,  26. 
Bormann,  Arch.  ep.  Mitth.  aiis  Oest.  17,  232). 

2  Casmenae  LMueller 

58 

l.  I,     annis    fere    post    quindecim    bellmn    adversum 

Poenos  smnptum   est,    atque   non   nimium   longe  M.  Cato 

orator  in  civitate   et  Plautus    poeta  in  scaena  floruerunt; 

isdemque  temporibus  Diogenes  Stoicus  et  Cameades  Aca- 

demicus    et    Critolaus   Peripateticus    ab   Atheniensibus    ad 

senatum  populi  Bomani  negotii  publici  gratia  legati  sunt. 

Geil.  17,  21,  46  ac  deinde  amus  —  Bunt.  aiictor  Varro  in  eodem 
libro  I  De  poetis  proxime  supra  mem^atur  {cf,  fr,  66).  cf.  Kretz- 
schmer  ibid.  52.  Euske  ibid.  25.  26.  33,  Hieron,  61,  145,  1  = 
Suet.  rell.  p.  24  B.  Plautas  ex  Umbria  Sarsinas  Bomae  moritur 
[a.  554/200;  moratur  Hertz  clarus  habetur  Beiff,  collato  Gdlio 
l.  c.],  qui  propter  annonae  difficultatem  ad  molas  manuarias 
pistori  se  locaverat,  ibi  quotiens  ab  opere  vacaret  scribere  fa- 
bulas  solituB  ac  vendere.  de  hac  fabella  cf  Varro  ap,  Gell,  3, 3, 14 
fr,  88,  tempora  cum  iis  non  congruunt,  quae  Cicero  Brut,  60 
tradidit  [a.  570/184];  quae  cei-to  ex  Varronis  annalibus  Attico 
intercedente  in  Ciceronem  transierwnt.  cf.  Bitschl,  Parerg.  47 sq. 
Suetonium  in  falso  mortis  anno  Accium  poetam  secutum  esse 
Kiefiling  opinatur  {Coniect.  spicil.  III  ind.  schol.  Greifsw.  1886 
p.  F);  sed  cum  ea  quxie  apud  Saetonium  post  mortis  tempora  de 
Plauto  legu/ntur  Varronis  au^ctoritati  teste  Gellio  ti'ibuenda  sint^ 
cur  in  ceteris  ille  eodem  fundamento  nixus  non  sit,  haud  liqu^. 
in  Livio  quidem  poeta  (fr,  55)  Suetonius  in  eundem  rursu^  er- 
rorem,  quo  Acdus^  lapsus  esse  videtm  {Kiefiling  ibid.  p.  IV); 
sed  mihi  coniectura  Beifferscheidii  magis  probatur,  Accii  narra- 
tionem  a  Suetonio  relatam  narrationemque  ipsiu>s  Suetonii  Hiero- 
nymum  permiscuisse.  quod  eo  magis  credo,  quod  Suetonius  in 
vita  Naevii  finienda  a  Varrone  contra  veteres  comm^ntarios  stetit 
(fr.  299), 

2  longe  ^post^  ut  in  ^  35  STAspicatur  Hosius 

m 

59 
L  I,     postquam  est  mortem   aptus  Plautus,   Comoedia 

scaena  est  deserta,   dein  'R.VBwa  livAm^a^^A^^ 
et  Numeri  innumeri  simul  omxi^^  ciQrc\i8.cnsaaxNss5^- 


212         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

Gell.  1,  24,  3  epiCTamma  Plauti,  quod  dubitassemus  an 
Plauti  foretf  nisi  a  M.  Varrone  positum  esset  in  libro  de  poetis 

primO   [^lf^PIt  p.  296 f  4J5.]:   postquam  —  conlacrimaruiit. 

60 

l,  L     deinde  ad  Siculos  se  adplicavit. 

Frisc.  p.  469,  9  Varro  de  poetis  libro  I:  deinde  —  adpiicavit 
Enniim  significari,  qui  Epicharmtm  scripsit,  constat 

61 

l.    I.      Claudium     et     Tuditanum     consules    secuntur 

Q.  Valerius   et  C.  Mamilius    [a.  515/239^    quibus    natum 

esse  Q.  Ennium  poetam  M.  Varro  in  primo  de  poetis  libro 

scripsit   eumque,    cum    septimum   et  sexagesimum   annum 

6  haberet ,     duodecimum    annalem     scripsisse    idque    ipsum 

Ennium  in  eodem  libro  \jp.  67  F.^]  dicere. 

Gell,  17,  21,  43  ciaudium  —  dicere.  Cic.  Bvut.  72  Livius  primus 
fabulam  —  docuit  anno  ipso  ante  quam  natus  est  Ennius,  post 
Bomam  conditam  autem  quartodecumo  et  quingentensimo. 
Hieron.  61,  135,  2  =  Suet.  rell.  p.  24  B.  Quintus  Ennius  poeta 
Tarenti  nascitur  [a.  515/239].  hinc  fortasse  manaverunt  quae 
Gellius  {12,  4,  4)  Aelium  StUonem  de  Ennio  dixisse  narrat  {Ael. 
Stil.  fr.  51).   cf  Kretzschmer  ibid.  p.  52. 

2  C.]  consul  Paris.  manlius  Begin.  1646  manibus  Voss. 
Lat.  F  112  manilius  reU.  codd. :  em.  Columna  6  ageret  Mag- 
liab,  Begin.  597  Voss.  Lat.  F  112 

62 

l,  I.     adulescens,    tam   etsi  properas,    hoc  te  saxulum 
rogat  ut  se  aspicias,  deinde  quod  scriptum  est  legas. 
hic  sunt  poetae  Pacuvi  Marci  sita 
ossa.     boc  Yolebam,  nescius  ne  esses.     vale. 

Gell.  1,24,4  epigramma  Pacuvii  verecundissimum  et  purissi- 
mum  dignumque  eius  elegantissima  gravitate  [FPB p. 296,5 B.]: 
aduiescens  —  vaie.  de  Varrone  auctore  cf.  ad  fr.  59.  de  Utulo 
JBuecheler,  carm.  ep.  848.  Bh.  Mus.  37  {1882)  p.  521, 

1    tam   floril.    codd.   Pcwis.   4952  Vatic.  3307  tamen  reU. 
codd.      te  saxulum  Buscheler  te  BB.xQLm  Pam.  Vatvi.  'Oci^R^\a:Qs&. 
J^UffdSat.         3  pacuuii        marcii  Vatic. 


M.  Tcrentius  Varro  213 


DE  POEMATIS  LIBRORUM  ni 

de  forma  ^poematis'  cf,  Char.  p.  53,  13.  140,  5  praeter  Hie- 
ronymi  indicem  {supra  p.  182\  uhi  num^rus  quoque  librorum  pro- 
ditus  est,  Varro  sine  dubio  origine  Latinae  poeseos  explicata  ad 
varia  poematum  genera  pertractanda  transiit  {cf.  EitscM  op. 
3,  454).  ii  post  opus  De  l.  Lat.  scripti  sunt;  cf  ad  fr.  66.  huc 
quadrant  fr.  303 — 306  (cf  tam>en  praef  De  sca^en.  orig.). 

63 

lib.  II.     lentim  • 

Char.  p.  126,  6  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  7,  28  B.)  Varro  de 
poematis  [poematon  Neap.']  11  lentini. 

64 

l.  II.  nunc  vides  in  conviviis  ita  poni  sal 
et  mel. 

Char.  p.  106, 18  (=  Flin.  dub.  serm.  p.  76  adn.  B.)  sal  —  et 
Varro  de  poematis  11 :  nnnc  —  mei.  quod  genus  etiam  Verrio  pla- 
cuit.     cf  Non.  p.  223,  11. 

65 

l.  II  U  III.     poematorum   et  in  11  et  in  III   idem 
•Varro  adsidue  dicit  et  his  poematis. 

Char.  p.  141,  29  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  22,  20 B.)  poemato- 
rum  —  poematis,  tam  quam  nominativo  hoc  poematum  sit  et  non 
hoc  poema.     cf  fr.  5.  14. 

66 

antiquos  poetas   vates   appellabant  a  versibus   viendis. 

Varr.  d.  l.  L.  7,  36  antiqnos  --  viendig,  ut  <de^  poematis  cum 
scribam  ostendam.  id.  ibid.  6,  52  dicti  idem  \fatidic%]  vati- 
cinari,  quod  vesana  mente  faciunt;  sed  de  hoc  post  erit  usur- 
pandum,  quom  de  poetis  dicemus.  significaturne  hic  opus  De 
poetis,  an  locus  superior  libri  septimi,  ubi  Varro  verba  a  poe- 
tis  sumpta  enodat?  nam  quod  LMueUer  {Q.  Enn.  p.  27  adn%.  1) 
loco  6,  52  fretus  supra  7 ,  36  ^poetis^  pro  ^poematis^  scribere 
vult,  id  profecto  reiciendum  est.  meo  quidem  iudido  posterior 
praestat  sententia;  in  mira  enim  rerum  repugnantia^  ']^ot\m 
quam  eam  mvremur,  aliud  Varronia  iticonstaifvkicie  d^cumerivX^wWi 
videbtmus.  de  re  cf.  Varro  ibid.  5,  62  ct  Fest.  Zlh^,  ai>  cij^-v»» 
in  lacis  idem  Ennii  versm  adferturi  ibant  m^«i.c\  NASJt^^^^^' 


214         Grrammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

riam  corollam.  praeterea  Suet,  relh  p.  4  B.  Is%d.  or.  8, 7, 3  vate» 
a  vi  mentis  appellatos  Varro  auctor  est,  vel  a  viendis  carminibns 
id  est  flectendis,  hoc  est  modulandis,  et  proinde  poetae  latine 
vates  olim  et  scripta  eorum  vaticinia  dicebantur,  qnod  vi 
quadam  et  quasi  vesania  in  scribendo  commoverentur,  vel 
quod  modis  verba  conecterentur,  viere  enim  antiqui  pro  vincire 
ponebant.  Schol.  Bem.  app.  II  buc.  9,  34  vates  dicuntur,  sicut 
Varro  ait,  a  vi  mentis  id  est  ab  instinctu  mentis,  sive  a  viendis 
et  modulandis  carminibus,  si  quidem  viere  significat  vincire 
conectere,  unde  vimen  et  viminea  vasa  dicuntur.  Serv.  Dan. 
Aen.  3,  443  vates  a  vi  mentis  appellatos  Varro  auctor  est. 
cf.  Isid.  or.  7,  l^,  15.    Anecd.  H.  p.  223,  6. 

antiqui  LSpengel 

67 

Oljmpiam  non  accessit 

Char.  p.  99,  16  (=  Flin.  dub.  serm.  p.  72,  35  B.)  Olympia 
Varro  ait  —  de  poematis:  ol  non  aco. 


EX  HEBDOMADON  VEL  IMAGINUM  LIBRIS  XV 

quae  de  indole  et  ordine  huius  operis  saga^ntate  praeserHm 
Bits^lii  et  Brunnii  cognita  sunt  {Bitschl  op.  3, 508  sq.),  in  Php- 
lologo  13,  742  sq.  a  Mercklin  contracta  strictiusque  apud  Schanz 
eonposita  {Gesch.  d.  Bdm.  lAt.^  1,  368)  invenis.  fragmenta  eoU. 
ChChappuis,  fragm.  d.  ouvrag.  de  M,  Ter.  Varr.  intitules  Lo-* 
gistorid,  Hebdomades  vel  De  imagin.,  de  forma  philos,  (Pom 
1868  p.  87  sq.).  apud  Plinium  luculentum  extat  testimonium, 
n.  h.  35,  11:  imaginum  amorem  flagrasse  quondam  testes  sunt 
Atticus  ille  Ciceronis  edito  de  iis  volumine,  M.  autem  Varro 
benignissimo  invento  insertis  voluminum  suorum  fecunditati 
septingentorum  illustrium  aliquo  modo  hominum  imaginibus, 
non  pasBus  intercidere  flguras  aut  vetustatem  aevi  contra  ho- 
mines  valere;  inventor  muneris  etiam  dis  invidiosi,  quando  im- 
mortalium  non  solum  dedit,  verum  etiam  in  omnis  tenas  misit, 
ut  praesentes  esse  ubique  ceu  di  possent.  cf  Suet.  reU.  p.  3  B, 
temporis  Varro  ipse  apud  Gellium  {3,  10,  17)  in  libro  Hebdoma- 
dum  primo  auctor  est:  tum  ibi  addit  se  quoque  iam  duodeci- 
mam  annorum  hebdomadam  ingressum  esse.  cum  enim  anno 
638/116  natus  sit,  sequitur  ut  anno  fe^^e  715/39  librwm  istum 
conscripserit.    huc  pertinere  videtu/r  fr.  298. 

68  [S  ChappAXs"\ 
/^i^.  X    M   Varro  in  primo  de  imai^i^xvs^  >>^^  \Hswwr 


M.  TerentiuB  Yarro  215 

riMne  an  Hesiodus]  prior  sit  natus,  parum  constare  dicit, 

sed  non  esse  dubium,  quin  aliquo  tempore  eodem  yixerint, 

idque   ex  epigrammate   [AP  7,  53]   ostendi,    quod  in  tri- 

pode   scriptum   est,    qui   in    monte   Helicone    ab   Hesiodo  6 

positus  traditur. 

GelL  3,  11  Buper  aetate  Homeri  atque  Hesiodi  non  consen- 
titur.  alii  Homerum  quam  Hesiodum  maiorem  natu  fuiBse  scrip- 
serunt,  in  quis  PhUochorus  [FHG  1, 393]  et  Xenophanes 
[fr.  13  Die.] ,  alii  minorem,  in  quis  L.  Accius  poeta  [fr.  1]  et 
Ephorus  historiae  scriptor  [FHG  1,  277  M.].  M.  autem  Varto  — 
trmditor.  cf.  GeU.  17,21, 3.  FHG  1,  3928q.  M.  Suid.  8.  «.TOftijpos 
Ckm.  AUx.  strotn.  1,  21.   Hieron.  ad  a.  Abr.  1104. 

4  ex]  et  Bitschl 

69  [4] 

l.I.  capella  Homeri  candida  haec  tumulum  indicat, 
quod  hac  letae  mortuo  faciunt  sacra. 

Gell.  3,  11,  Ssq.  de  patria  quoque  Homeri  multo  maxime 
dissensum  est.  alii  Colophonium,  alii  Smymaeum,  sunt  qui 
Atheniensem,  sunt  etiam  qui  Aegyptium  fdisse  dicant,  Aristo- 
teles  [fr.  66  Acad.  Berol.l  tradidit  ex  insula  lo.  M.  Varro  in 
Ubpo   de   imaginibus    primo  Homeri  imagini   epigramma  hoc 

apposuit:  cspella  —  sacra. 

1  tumultum  codd.  opt.:  em.  codd.  deter.  2  Quod  aciete 
(acietem  h  ante  a  88.  Lugd-Bat.):  em.  Salma8iu8 


DB  SCAENICIS  ORIGmiBUS  LIBRORUM  lU 

contra  Hieronymi  testimoniwm  {supra  ind.  p.  182)  noe  De 
scaen.  orig.,  non  De  orig.  8caen.  ecripsimue  Nonium  Censorvnum 
Charieium  (ter  sic,  semel  contra  fr.  73)  8ecuti;  de  quorum  ido- 
neis  auctoribus  cf.  Cichorius,  Comment.  phH.  ad  hon.  OBibb. 
(lApsiae  1888)  p.  426 8q.  numetus  autem  librorum  ab  Hieronymo 
tradUus  a  scriptoribm  confrnnatiMr.  naturam  operis  Cichorius 
definire  concxtus  est  (ibid.  p.  417  eq.  et  praeeertim  426);  qui  si 
non  nuUa  Varroniana  a  Plinio  eervata  eidem  tribuit,  quanta 
prudentia  ista  in  re  opus  8it  Muenzer  recte  monuit  {QueUenhr.  d. 
Ng.  d.  Plin.  p.  145  sq.).  itaque  ea  ad  incertae  sedis  fragmenta 
rehgavimus  (fr.  309—318)  omiesis  Plinii  n.  h.  17,  6.  36  ^  204. 
(cf.  34,  36.  36,  5.  50,  114),  quae  vehem&tdev  dubitan  -^o^^^X.  ww». 
Varranis  sini  (Muenzer  ihid.  p.  146.  32S.  332^  ea  qa^qjiufc  <l?Mifc 
dfi  comoedia,  de  tragoedia,   de  fheatro   simt    ^t.  30aaq>i»  «^'^ 


216         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  &agmenta 

ab  hoc  opere  cUiena  non  sunt  (cf.  Leo,  Hertnes  39,  1904  p.  758q.), 
tamen  etiam  in  aliis  libris  esse  pottierunt  (cf.  praef.  ad  De 
poemat).    certius  huc  fr.  308  referre  possis, 

70 

lih.  I.     cum    multa    portenta    fierent    et    murus 

ac    turris,    quae    sunt    inter    portam    Collinam    et 

Esquilinam,    de  caelo   tacta   essent  et  ideo   libros 

Sibyllinos  XV  viri  adissent,  renuntiarunt  uti  Diti 

6  patri    et    Proserpinae    ludi    Tarentini    in    campo 

Martio    fierent   tribus  noctibus  et  hostiae   furvae 

immolarentur,  utique  ludi  centesimo  quoque  anno 

fierent. 

Censor,  d.  n.  17,  8  Varro  de  scaenicis  originibus  libro 
primo  ita  scriptum  reliquit:  cum  muita  —  fierent  cf  Cichoritis  ibid. 
p.  420  sq. 

1  muros  Vatic.  4929  3  tracta  Vatic.  id.  4.  XV.  Colon. 
XII.  Vatic.  id.  et  lemit.  duodecim  Vatic.  4498  X  Mommsen 

71 

l.  I.     matres  familiae 

Char.  p.  107,  23  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  3,  16  B.)  et  ideo 
etiam  matres  f.  Varro  dixit  de  scaenicis  originibus  primo. 

73 
l.  I.     sub  Ruminali  ficu 

Char.  p.  127,  29  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  17,  13  B.)  ficus  — 
Varro  quoque  de  scaenicis  originibus  libro  I  sub  R  f.  cf.  Char. 
p.  95,  27. 

73 

l.  II.     a  Claudio  Pulchro  aedile  [a.  665/99] 

Char.  p.  120,  17  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  8,  6B.)  aedile  — 
Varro  de  originibus  scaenicis  II  a  ci.  p.  aed.  Val.  Max.  2,  4,  6 
Cl.  Pulcher  scaenam  varietate  colorum  adumbravit,  yacuis  ante 
pictura  tabulis  extentam.  de  Claudio  cf.  Eitachl,  Parerg.  p.  320 
adn.  et  contra  Cichor.  ibid.  p.  422 sq.  Muenzer  ibid.  p.  145  adn.  1 

74 
/.  Z/Z    matres  familiae 


M.  Tercntiua  Varro  217 

Char,  p.  107,  23  et  ideo  m.  f.  Varro  dixit  de  scaenicis  ori- 
ginibus  —  tertio.  cf.  fr.  71. 

75 

l.  III.     ubi  compitus'  erat  aliquis 

Non.  p.  196,  5  compita  —  masculino  Varro  de  scaenicis 
originibus  lib.  IQ:  uk  —  aUquig. 

76 
hunc  calamistrum 

Char.  p.  80,  11  {=  Plin.  dub.  serm.  p.  60,  17  B.)  calamistros 
Cicero  in  Oratore  [78.  oratione  cod.:  em.  Fabridus]  masculine 
dixit  et  Varro  de  scaenicis  originibus  h.  c.  de  calamistro  ad 
apparatimi  scaenicum  pertinenti  cf.  Norden,  JRh.  Mus.  48,  540. 

77 
Triptolemum 

Serv.  Dan.  y.  1,  19  Varro  de  scaenicis  originibus  vel  in 
Scauro  [fr.  78]  Triptolemum  dicit.  Serviiis  quis  monstrator 
aratri  fuerit  disputat.  de  duobus  libris  hoc  loco  distinctis, 
ubi  'veV  particula  pro  'et^  usu/rpata  est,  cf.  Norden,  Rh.  Mus. 
48,  529  sq.  (JJsener,  Sitzb.  d.  Bayer.  Akad.  hist-phil.  Cl.  1892 
p.  604).  ceteroqmn  isto  in  genere  nullum  dubium  esse  potest,  si 
animadvertimu^  Scau/rum  alteri  inscriptioni  postpositum  esse, 
cum  in  logistoricis  nomen  hominis  rerum  appdkttioni  semper 
anteeat,  sicut  Catus  de  liberis  educandis  Cu/rio  de  deorum  cultu 
Orestes  de  insomia  etc. 


SCAURUS 

hunc  logistoricum  libro  Djs  scaen.  orig.  similem  esse  Norden 
demonstravit  (Bh.  Mus.  48,  529sq.).  eiusdem  fragm.  collegeru/nt; 
Riese  et  Chappuis  ibid. 

78  [256  I  Rv:se'\ 
Triptolemum 
Serv.  Ban.  g.  1,  19  =  fr.  77 

79  [256  ir\ 

Varro  in  Scauro    baltea   dixit   et  Ixxacxmi  ^oQ»i«vi^^asi 
aJt  ease 


I 


218         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

Char.  p.  77,  5  (==  Flin.  dtd).  serm.  p,  59,  28  B.)  balteus  — 
Varro  —  esse.   item  humanarum  XVIII  [fr.  1161. 

80  [^56  III] 

glutinum  Daedalum  invenisse 

Char.  p.  88,  2  (=  Flin.  dub.  serm.  p,  54,  15  B.)  glutinum 

in  ScaUTO:  glutinam  —  InTeniBse.  cf.  fr.  54. 

81  [256  IV] 

palumbi 

Char.  p.  106,  24  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  55,  23  B.)  pa^ 
lumbes  —  Varro  autem  in  Scauro  paiumbi  dicit,  quod  consue- 
tudo  quoque  usurpavit.  item  Beda  orth.  p.  285,  25. 


DE  ACTIONIBUS  SCAENICIS  LIBRORUM  m 

de  mmero  librorum  duo  coniraria  testimonia  extant;  cum 
enim  eos  Hieronymua  (ind.  supra  p.  182)  tres  fuisse  prodat,  Cha» 
risius  quintum  librwm  m>emorat  (fr.  83)  a  Bitschl  defensus,  qui 
in  indice  Hieronymi  libros  actionum  scaenicarum  cim  Qtuiestio- 
nibus  Plautinis  permutatos  esse  censet.  vertm  tamen  huius 
coniecturae  firmum  fu/ndamentum  deest,  atque  verisimilius  in  co- 
dictbits  U  pro  II  inrepsisse  statuas  (cf.  de  hoc  mendo  supra 
praef.  ad  De  serm.  Lat.  et  ad  fr.  70).  opus  historia  actionum 
erat.  cf  BitscM,  Parerg.  p.  180.  321.  op.  3,  455.  FSchoeU,  Sh. 
Mus.  31,  471.  huc  fortasse  pertinet  fr.  307. 

82 

Ub,  II.     haec  galearia 

Char.  p.  80,  9  (==  Plin.  dub^  serm.  p.  67,  15B.)  Varro  de 
actione  scaenica  11  h.  g. 

83 
l.  II.     inberbi  iuyenes 

Char.  p.  95,  18  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  51,  7B.)  inberbi 
autem  dicuntur,  non  inberbes.  sic  enim  et  Vairo  de  actionibus 
scaenicis  II  [V  cod.;  cf.  supra]  inb.  iuv. 

84 
l  IIL     retere  yino 


M.  Terentiua  Varro  219 

CJMr.  p.  147,  6  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  16,  23  B.)  vetere. 
▼.  T.  Varro  de  actionibus  scaenicis  III,  non  veteri.  cf.  Bitsehl, 
Parerg.  p.  321. 

85 

l.  IIL   multifariam  in  patellis  coquere  caepe 
Prisc.  p.  204, 1  hoc  caepe  —  Varro  de  actionibus  scaenicis  III: 

miiltdfariain  —  caepe. 

86 
scabillum 

De  duh.  nom.  CGK  V 590, 4  (==  Plin.  dub.  serm.  p.77,27B.) 
•cabiUum  generis  neutri,  sicut  scamnum,  ut  Varro  in  actionibus 
Bcaenicis  [scinis  codd.:  em.  Haupt"], 

eiusdem  fere  generis  aliorum  Varronis  operum  me(noria  ex- 
tat,  quae  hic  memorare  placet.  ac  primum  De  actis  scaenicis 
libr.  ni  {Hieron,  ind.  supra  p.  162)^  quos  Bitschl,  ipse  quidem 
non  sine  aliqua  dubitatione,  De  actibus  scaen.  emendare  sibt 
visus  est  (op.  3,  457);  sed  cf.  FSchoell,  Bh.  Mus.  31,  469 sq.  qui 
W*s  TtSQl  dvSaa^aU&v  fuisse  optimo  iu/re  constituit.  secuntur 
De  personis  libri  m,  de  quorum  natura  cf.  BitsM  op.  3,  458. 
ii  cum  Aristophaneis  nBgl  nQoamntov  comparari  possimt  (Nauck, 
Aristoph.  Byz.  fragm.  p.  2758q.),  quos  Varro  certo  noverat 
(cf.  Norden,  Bh.  Mus.  48,  536 sq.).  accedamt  De  descriptionibus 
Ubri  ni,  qum  locus  Ciceronis  illustrat,  top.  83:  descriptio,  qualis 
sit  avarus,  qualis  adsentator  ceteraque  eiusdem  generis,  in 
quibus  et  natura  et  vita  describitur.    cf.  BitscJU  op.  3,  459. 


DE  PROPRIETATE  SCRIPTORUM  LIBRORUM  IH 

cf.  ind.  Hieron.  supra  p.  182.  opt^  libro  quinto  De  serm 
Lat.  simile  fuisse  Bitschl  recte  itidicare  videtwr,  nisi  quod  errat 
cum  db  eo  non  diversum  esse  modo  librum  Ttsgl  ^^apofxri^paii' 
modo  Be  descriptionibus  censet  (op.  3,  365  adn.  459.  463). 

87 

quod    aes    aut    quid    aliud    eius   generis    ferve- 

factum  conliquisset  et  informe  esset  infusum 

Non.  p.  334,  25  liquidum  rursum  significat  moUe  et  fluzum 
—  idem  [Varro']  de  proprietate  scriptorum*.  <v^odLM%— Vx&q»q3&. 

1  quod  eat  ant  (quod  etanti  aut  Lugd.^\  em,  lA-fiWvu* 


220         Grammaticae  aetatis  VarTonianae  fragmenta 

DE  COMOEDnS  PLAUTINIS 

in  hoc  libro  exAlexandrinorum  religiosa  ratione  agebattir  de  ger- 
manis  adulterinisque  Plauti  comoediis,  ut  in  libris  Flautinarum 
quaestionum  de  rebu^  grammaticis.  cf.  Bitschl,  Parerg.  p.  73 — 245. 
Leo,  Pl.  F.  p.  17 sq.,  33  sq.  Paoli,  Plautina  {Estratto  degli  Anndli 
della  Scuola  Normale  superiore  di  Pisa  1891), 

88 

lib.  I.  verum  esse  comperior  —  non  indicibus  Aelii 
nec  Sedigiti  nec  Claudii  nec  Aurelii  nec  Accii  nec  Manilii 
super  his  fabulis,  quae  dicuntur  ambiguae,  crediturum, 
sed  ipsi  Plauto  moribusque  ingeni  atque  linguae  eius.  hac 
5  enim  iudicii  norma  Varronem  quoque  usum  videmus.  nara 
praeter  illas  imam  et  viginti,  quae  Varronianae  vocantur, 
quas  idcirco  a  ceteris  segregavit,  quoniam  dubiosae  non 
erant,  set  consensu  omnium  Plauti  esse  censebantur,  quas* 
dam  item  alias  probavit  adductus  filo  atque  facetia  sermonis 

10  Plauto  congruentis  easque  iam  nominibus  aliorum  occupatas 
Plauto  vindicavit,  sicuti  istam  quam  nuperrime  legebamus, 
cui  est  nomen  Boeotia.  nam  cum  in  illis  una  et  viginti 
non  sit  et  esse  Aquili  dicatur,  nihil  tamen  Varro  dubi- 
tavit,  quin  Plauti  foret  — .    M.  Varro  in  libro  de  comoediis 

16  Plautinis  primo  Accii  verba  haec  ponit  \fr.  lOy.  'nam  nec 
Geminei  lenones  nec  Condalium,  nec  Plauti  Anus  nec  Bis 
compressa  nec  Boeotia  umquam  fuit,  neque  adeo  Agroecus 
neque  Commorientes  Macci  Titi'. 

in  eodem  libro  Varronis  id  quoque  scriptum  et  Plautium 

20  fuisse  quempiam  poetam   comoediarum.     quoniam   fabulae 

<(eae^  Plauti  inscriptae  forent,  acceptas  esse  quasi  Plautinas, 

cum  essent  non  a  Plauto  Plautinae,  sed  a  Plautio  Plautianae. 

feruntur  autem  sub  Plauti  nomine   comoediae    circiter 

centum  atque  triginta;  sed  homo  eruditissimus  L.  Aelius  \fr,  4] 

85  quinque  et  viginti  eius  esse  solas  existimavit.    neque  tamen 

dubium  est,  quin  istaec,  quae  scriptae  a  Plauto  non  yiden- 

tur  et  nomim  eius  addicuntur,  veterum  poetarum  fuerint 

et   ab    60    retractatae    ^et^    expo\\\,3Le>    ^\Ti\,  ^<i.  ^T^^tftcea 

^sipiant  stilum  Plautinum.     sed  eavm  "^^X^oiOTifcTDL  ^\»  ^- 


M.  Terentius  Varro  221 

dictum  et  tertiam  quandam,  cuius  nunc  mihi  nomen  non  80 
subpetit,  in  pistrino  eum  scripsisse  Varro  et  plerique  alii 
memoriae  tradiderunt,  cimi  pecunia  omni,  quam  in  operis 
artificum  scaenicorum  pepererat,  in  mercatibus  perdita  inops 
Bomam  redisset  et  ob  quaerendum  victum  ad  circum- 
agendas  molas,  quae  trusatiles  appellantur,  operam  pistori  85 
locasset. 

sicuti  de  Naevio  quoque  accepimus  fabulas  eum  in 
carcere  duas  scripsisse,  Hariolum  et  Leontem,  cum  ob 
assiduam  maledicentiam  et  probra  in  principes  civitatis  de 
Graecorum  poetarum  more  dicta  in  vincula  Romae  a  trium-  40 
viris  coniectus  esset.  unde  post  a  tribunis  plebis  exemptus 
est,  cum  in  his  quas  supra  dixi  fabulis  delicta  sua  et 
petulantias  dictorum,  quibus  multos  ante  laeserat,  diluisset. 

Gell.  3,  3  verum  esse  eomperior,  quod  quosdam  bene  litteratos 
homines  dicere  audivi,  qui  plerasque  Plauti  comoedias  curiose 
atque  contente  lectitarunt,  non  indicibus  —  Piauti  foret,  neque  alius 
quisquam  non  infrequens  Plauti  lector  dubitaverit,  si  vel  hos 
soloB  ex  ea  fabula  versus  cognoverit,  qui  quoniam  sunt,  ut  de 
illius  Plauti  more  dicam,  Plautinissimi ,  propterea  et  memini- 
mus  eos  et  ascripsimus.  parasitus  ibi  esuriens  haec  dicit 
[Plauti  Boeot.  fr.  IL.  Aquil.  v.  Isq.  Bibb.^]:  ^ut  illum  di  per- 
dant,  primus  qui  horas  repperit,  /  quique  adeo  primus  statuit 
hic  solarium;  /  qui  mihi  comminuit  misero  articulatim  diem.  / 
nam  ^unum^  me  puero  venter  erat  solarium  /  multo  omnium 
istorum  optimum  et  verissimum.  /  ubivis  [ubi  iste  codd.]  mo- 
nebat  esse ,  nisi  cum  nihil  erat.  /  nunc  etiam  quod  est ,  non 
estur,  nisi  soli  libet;  /  itaque  adeo  iam  oppletum  est  oppidum 
solariis,  /  maior  pars  populi  aridi  reptant  fame'.  Favorinus 
quoque  noster,  cum  Nervulariam  Plauti  legerem,  quae  inter 
incertas  habita  est,   et  audisset  ex  ea  comoedia  versum  hunc 

ffr.  7  L.]  ^scrattae,  scrupedae,  strittivillae  sordidae',  delectatus 
aceta  verborum  antiquitate  meretricum  vitia  atque  deformi- 
tates  significantium :  Vel  unus  hercle'  inquit  ^hic  versus  Plauti 
esse  hanc  fabulam  satis  potest  fidei  fecisse'.  nos  quoque  ipsi 
nuperrime,  cum  legeremus  Fretum  (nomen  est  id  comoediae, 
quam  Plauti  esse  quidam  non  putant),  haut  quicquam  dubita- 
vimus,  quin  ea  Plauti  foret  et  omnium  quidem  maxime  ge- 
nuina.  ex  qua  duo  hos  versus  excripsimus,  ut  hiatori&m  q^<^- 
reremus  oraculi  Airefcini  \fr.  i  X.] :  ^nunc  iWwd  ft^\»,  Q^c>^^««^^"Si»Qsss. 
Arreti  [ArTetini  r.  codd.]  ludis  magnia  dicite-.  |  ^«rC^'^^  ^'^  "^^"^ 
fecero,   ei  faxo,    yapulabo'.     m.  tamQn  Vmo  Vsx  ^^>to  —  ^^32«»^^ 


222         Grammaticae  aetatis  Vaironianae  fragmenta 

totum  caput  Varroni  tribuunt  Eitschl,  Parerg.  p,  73  sq.  Mercklin, 
Fleck.  Jahrbh.  sujwl.  3  {1860)  p.  643  et  83  {1861)  p,  721. 
Kretzschmer,  de  A.  GelL  font.  p.  6. 18.  dOsq.  53.  cf.  Leo,  Pl.F.61. 
de  poeticis  locis  dissentit  OFroehde,  Festschrift  fur  IVahlm 
{Berlin  1900)  p.  531;  quos  ego  in  re  incerta  in  ipsam  Varrom 
orationem  non  recepi.  ceteroqui  ad  v.  58q.  cf.  Macroh.  2, 1, 11. 
V.  23  aq.  Serv.  vit.  Verg.  p.  4  Th.  Plautum  alii  dicunt  nnam 
et  yiginti  fabulas  BcripsisBe,  alii  quadraginta,  alii  centom. 

2  sedigitii  (-cii  Paris.  Vatic.)  3  creditorum:  em.  IFGro- 
novius  9  probabit  13  Atilii  Popma  14  MarcuB  16  leo- 
nes  18  m.  accii  (actii  Vatic.)  titi  20  ^cuiuB^  quoniam 

vg.  21  eae  add.  Hertz  24  l[a1eliuB  26  iBtae  Paris.  ista 
h'  (ec  88.)  Lugd'Bat.        28  et  ada.  Carrio 


DE  COMPOSITIONE  SATURARUM 

argumentwm  huius  libri  a  itvvodLdaa%aUit&v  satura  non  dis- 
crepare  Buechelero  vid^ur  {Petron.  sat.  Berol.^  p.  188  n.  230  ad/n) 

89 

pareutactae    adsunt,    mulier    quae    mulier,    Venus 
caput 

Non.  p.  67,  12  pareutactoi  Varro  de  compositione  satura- 

rum:   pareutactae  —  caput. 

1  praeutactae  Lugd.  pareutacte  Harl.  m.  1  cf  Btiech.,  Bh. 
Mus.  £s,  631  2  caput  secl.  Lindsay,  Philol.  55, 167,  sed.  cf* 
Buech.  ibid.  adn.  1 


m.    EX  LIBRIS  VARUE  NATURAE 
EX  SATURIS  MENIPPEIS 

satu/rarumMenippearum  libriCL  inextremo  indice  Hieronymi 
commemorantur.  fragmenta  collegerunt  Biese,  M»  Ter.  Varr.  scUur. 
Menipp.  rell.  {Lipsiae  1865).  Buecheler,  Petron.  saturae  et  liber 
Priapeorum  {Berol.  1904). 

90  [32  Btiedieler] 

in  reiiquo  corpore  a\)  \iOG  ioTi\.^  ^\il.\i.^^^\i  %?Bi- 
^a,  hinc  animus  ad  inteWe^^ii^'^^^ '^'t'^^'^^^^* 


M.  Terentius  Varro  22i> 

Non.  p.  426,  26  animus  et  anima  hoc  distant:  animus  est 
quo  sapimus,  anima  qua  viYimus.  Accius  Epigone  [fr.  i^J.YiEUTO 

Andabatis:  in  reliquo  —  tributns. 

91  \420\ 

appellatur  a  caelatura  caelum,  graece  ab  or- 
natu  xotffiog,  latine  a  puritia  mundus. 

Prdb.  Verg.  huc.  6,  31  caelum  —  quem  eundem  mundum 
et  %66fLov  dictum  probat  Yarro  in  Cynicis,  quam  inscripsit 
Dolium  aut  Seria,  sic:  Mundus  —  acceptat.  Postumi  cui  sepla- 
sia  fetet  [Postume  cur  Buech.,  post  yinum  Riese^i  appeiiatar  — 
mnndiu.   cf.  Varro  de  l.  L.  6,  3.  Ael.  Stilo  fr.  7.  Plin.  n.  h.  2,  3. 

92  \33'\ 

idqne  alterum  appellamus  a  calendo  calorem, 
alternm  a  fervore  febrim. 

Non.  p.  46,  19  febris  proprietatem  a  fervitate  [feritate 
nownvMi  codd.  ferviditate  Havet,  Arch.  f.  Lat.  Lex.  1,  SlS]  morbi 
vel  mali,  ut  a  calendo  calorem  yel  caldorem  Yairo  Andabatis 
aperiendam  putat:  idque  —  febrim.  Isid.  or.  4,  6,  2  febris  a  fervore 
dicta  est. 

1  ideoque  Both 

93  [323'] 

grallatores  qui  gradiuntur,  perticae  sunt  ligna 

Non.  p.  115,  19  grallatores  —  Yairo  Mutuum  muli  sca- 
bunt  graece  TtBQl  %OiQl6\LOV :  ^ut  grallatoree  —  ligna  (pv6Bi  &%Lvr^cc^ 
sed  ab  [lignaefynareinolet  codd.]  homine  eo  qui  in  is  stat  agi- 
tantur,  sic  illi  animi  nostri  sunt  grallae,  crura  ac  pedes  nos&i, 
9^<r€t  &%Lvi}[coi^  sed  ab  animo  moventur'.  Varro  de  l.  L.  7,  69 
gralator  a  gradu  magno  dictus.    cf.  Paul.  Fest.  p.  97, 12. 

94  [100] 

babes  qui  et  cuius  rei  causa  fecerim  heca- 
tomben:  in  quo  ego  ut  puto,  quoniam  est  luere 
solyere,  lutavi. 

Non^jp.  131,  Ifflut&vi  pro  lui.  Varro  ^xaxiiL^^f)  wt^jl  J&«o«v5k'»' 


224         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

95  [384] 

nasturcium  non  vides  ideo  dici  quod  nasum  tor- 

queat,  ut  vestispicam  quod  vestem  spiciat? 

Non.  p.  12,  12  veBtispici  appellabantur  vestium  custodes 
servi,  quod  frequenti  diligentia  vestis  inspiciant.  Plautus  — 
Yarro  Pappo  aut  indige  [^indigena  OeMer]:  nMtnxoiiun  —  spiciat? 
Varro  d.  l.  L.  7,  12  sic  dicta  vestispica,  quae  vestem  spiceret, 
id  est  videret  vestum  ac  tueretur. 

1  nasturcium  indige  non  invides  in  eo:  em,  Oehler 
2  ut  deest  in  plerisqae  libris 

96  [398] 

poema  est  lexis  enrjthmos,  id  est  verba  plura 

modice  in  quandam  coniecta  formam,  itaque  etiam 

distichon    epigrammation    vocant   poema.      poesis 

est    perpetuum    argumentum   e   rythmis,    ut   Ilias 

6  Homeri   et   annalis   Enni.      poetice   est   ars   earum 

rerum. 

Non.  p.  428,  5  poesis  et  poema  hanc  habent  distantiam: 
poesis  est  textus  scriptorum  [scripturorum  nonmUli  codd.],  poema 
inventio  parva,  quae  paucis  verbis  expeditur.  Lucilius  [fr.4etSj. 
Varro  Parmenone:  poema  —  rerom.  cf.  Isid.  or.  1,  38,  21  poesis 
dicitur  Graeco  nomine  opus  multorum  librorum,  poema  unius. 

4  et  rythmis,  deinde  interpositis  alienis  min  ut  ilias  codd. 

97  [179] 

quid?  tu  non  vides  in  vineis,  quod  tria  pala 
habeant,  tripales  dici? 

Non.  p.  219,  19  pali  genere  masculino.  neutro  Varro  Flax- 

tabulis  7C8qI  iltaQXl&Vl   quld?  —  dici? 

98  [61] 

ideo  fuga  hostium  graece  vocatur  XQOitr^,    hinc 

spolia  capta  fixa  in  stipitibus  appellantur  tropaea. 

^on.  p,  55,  8  tropaei  signift.caii^am  propriam  Varro   Bi- 
marco  ostendit:  ideo  —  tropaoa.    cf.  Scro,  Aca.  10, TT?»»  la^A.  w. 


M.  Terentius  Varro  225 

99  [399] 

in    quibus    partibus    in    argumentis    Caecilius 

poscit  palmam,  in  ethesin  Terentius,  in  sermoni- 

bus  Plautus. 

Non.  p.  374,  5  poscere,  accipere.  Varro  Parmenoiie:  i» 
quibvs  —  Piautufl.  cf.  fr.  40  ct  Volc.  Sedig.  fr.  1. 

100  [230] 

Varro  in  cynodidascalico  Phalaecion   metrum  *  ionicum 

trimetrum  appellat. 

CcLes.  Ba88.  de  metr.  p.  261,  13  quinta  divisio  est  hende- 
casyllabi  hoc  exemplo:  ^castae  Pierides  novem  sorores'.  nam 
secundum  primum  spondeum  insertus  huic  hendecasyllabo  ana- 
paestus  ionicum  sotadeum  facit  sic:  ^castae  dociles  Pierides 
novem  sorores'.  ex  quo  non  est  mirandum  quod  Yarro  —  appeiiat, 
quidam  ionicum  minorem.  Terent.  Maur.  v.  2833 sq.  et  quin- 
tam  breviter  tomen  loquemur.  /  spondeum  si  quidem  inter  et 
secundum  /  quem  scis  dactjlon  hic  solere  poni^  /  gi  trudas  ana- 
paestoa  inserasque,  /  iungas  cetera,  iam  videbis  ipsum  /  con- 
sueto  pede  Sodaten  locutiun:  /  ^oarmen  Pierides  dabnnt  sorbres'./ 
.si  dicam  ^lepidae',  palam  est  profecto,  /  quod  sit  pes  anapae- 
stus:  insero  ergo  /  spondeo  medium  atque  consequenti  /  hoc 
nomen  ^lepidae',  fit  omne  tale:  ^carmen  lepidae  Pierides  da- 
bunt  sorores'.  /  idcirco  genus  hoc  Phalaeciorum/vir  doctissimus 
undecnmque  Varro  /  ad  legem  redigens  ionicorum  /  hinc  natos 
ait  esse,  sed  minores.  id.  v.  28828q.  nec  mirum  puto,  quando 
Varro  versus  /  hos,  ut  diximus,  ex  lone  natos  /  distinguat 
numero  pedum  minores.  cf.  Lacfimann,  Terent.  Mawr.  praef, 
p.  XV.  Weil,  Fleck.  Jahrbh.95  {1867)  p.  132.  WUamowitz,  Mi- 
Janges  Weil  1898  p.  453. 


EX  AOnSTOPIKSlN  LIBRIS  LXXVI 

de  natura  horum  librorum  cf  Bitschl  op.  3,  403 sq.  LMerk- 
iin,  Phtlol.  13,  729  8q.  fragmenta  collegerunt  Biese  et  Chappuis 
ibid.  logistoricum  Scaurum  supra  collocavimus  p.  217. 

101  \255IIBie8e\ 

est  natio  hominum  iuxta  agrum  Praenestinum  (\ui  Oar- 
sitani  yocantur  ccTtb  z&v  xa^i^oov,  cuiws  rek\  meoivKyJii^-^xx^ 
in  logistorico  qui  inscribitur  Mariuft  Ae  iotba?a»». 

&rminm»t2o»e  jBomjuiae  fragmenta   ed.   T3*TJSAxoiii.  "Vo 


226         Grammaticae  aetatis  YaiTonianae  fragmenta 

Miicrob.  3,  18,  5  wt  autem  natio  —  de  fortaxui;  inde  scilicet 
Piaenestinae  nuces. 

10J2  [^48  VII] 

hisce    manibus    lacte    fit,    non   vino;    Cuninae 

propter    cunas,    Buminae    propter   rumam    id   est 

prisco   vocabulo  mammam,    a   quo   subrumi    etiam 

nunc  dicuntur  agni. 

Noiu  p.  167,  24  rumam  veteres  mammam  dizerunt.  Yano 
Gato  yel  de  liberis  educandis :  hisce  —  «gxd.  cf,  Varro  r.  r.  2, 11, 5 
et  mfra  fr.  137.  150.    Fest.  p.  306^,  32. 

1  his  SemonibuB  lApsiua  hisce  nnminibus  FreUer  cu* 

nina:  em*  lunius 

103  [2551 

antiquos  agrestes  venandi  peritos,  cum  pluri- 

mum  in  silvis   agerent,    quod   yeluti  Diana   duce 

ad    inyestigandas    feras     solas    et    devias    silvas 

peterent,  Devianam  appellasse  deam,  mox  Dianam, 

quod  intellegerent  eandem  esse,  quae  diem  nascen- 

tibus  daret. 

Proh.  Vera.  buc.  6,  31  Yarro  etiam  in  logistorico  quem  in- 
Bcripsit  MeBsalla  de  yaletudine  ait:  antiqnot  —  daxet  cf.  Cic,  de 
nat.  d.  2,  69,  Varro  d.  1.  L.  5,  68.  Isid.  or.  8, 11,  56. 

104  [248  F] 

educit  enim  obstetrix,  educat  nutrix,  instituit 

paedagogus,  docet  magister. 

Non.  p.  447, 34  educere  et  educare  hanc  habent  distantiam: 
educere  est  extrahere,  educare  enutrire  et  proyehere.  Yarro 
Cato  vel  de  liberiB  educandis :  educit  —  magister. 

105  [249  X] 

cum  primo  cibo  et  potione  initiarent  pueros, 
sacrificabantur  ab  edulibus  Edusae,  a  potione 
Potinae  nutrici. 

JVon.  p.  108,  15  Edusam  e.t  PotY!X'&m  deas  praesides  vult 
haberi  puerorum  Varro   Cato  n%\  d^  "\a\i«n&  ^W»a^^\    ml 
pzdmo  —  nutriol    Dofi.    TcT.  pTiorm.  1,  1, 15*  \<b\SLW>\SvA^«ia. 


M.  Tcrentius  Vairo  227 

nem  initiari  pneros  Ednliae  et  Poticae  et  Cnbae  divis  edendi 
et  potandi  et  cnbandi,  nbi  primnm  a  lacte  et  a  cnnis  transieTint. 

8  nntricis  (-es)  Biege 

106  [249  XIII] 

alii  Statano  et  Statilino,  qnorum  nomina  habent 

scripta    pontifices.     sic   cum    primo    fari    incipie- 

bant,  sacrificabant  divo  Fabnlino. 

Non.  p.  532, 18  Statilinnm  et  Statannm  et  Fabnlinnm  pue- 
rilitatis  praesides  deos  Yarro  Cato  yel  de  liberis  educandis  af- 

firmat:  am  —  Fabnllno. 

1  ali]  ab  Harl.  m.  2  uti  cottt.  Biese 

107  [248  Vr\ 

ut  qui  contra  celeriter  erant  nati  fere  Numerios 

praenominabant,   quod  qui  cito   facturum  quid  se 

ostendere  volebat,   dicebat  numero  id  fore;   quod 

etiam  in  partu  precabantur  Numeriae,  quam  deam 

solent  indigitare  etiam  pontifices.  5 

Non.  p.  352, 10  numero  significat  cito  — .  Varro  Cato  vel 
de  liberi»  edncandis:  ut  qui  —  pontifices.  cf.  lest.  p.  170*,  18. 
Varro  r.  r.  3,  16,  7. 

1  numerias:  em.  Lugd.  m.  1  2  praemo(-mu-)niebant 
quid  se  limius:  quis  sine  3  quo  Lindsay         4  numeri  et 

codd.  Numeriam  Turnebus 

108  [258] 

salve  et  vale  secundum  Varronem  in  logistoricis  syno- 

nyma  sunt. 

Serv.  Aen.  5,  80  saiTe  —  vont;  unde  his  et  in  salutatione  uti- 
mur  et  in  exsecrationibus ,  ut  [Ter.  andr.  6^6]  'yaleant  qui 
inter  nos  discidium  volunt' ;  unde  etiam  haec  mortuis  dicimus, 
non  quo  eis  optemus  salutem,  in  quibus  nulla  es^e  potest,  sed 
ut  significemus  nos  sic  digredi,  ut  ostendamus  eos  numquam 
in  nostram  conmiunionem  esse  venturos.  Serv.  Aen.  11,  97  Y arro 
in  libris  logistoricis  dicit  ideo  mortuis  salve  et  vale  dici^  notL 
qnod  ant  valere  ant  salvi  esse  posBunt ,  «Q^  c^odi  ^  Vv^  x^^^- 
dhDoa,  eoB  nnmqnam  visuri.   cf.  id.  Aen.  3,  493.  Don.  let.a-^Ajt 


228         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

109  [357  II] 

Varro  interpretatur  vitellum  appellatum,  quia  generet 

vitalia. 

Prob.  Verg.  buc,  6,  31  Varro  mundo  ovum  comparavit  in 
logistorico  qui  inscribitur  Tubero  de  origine  bumana  — .    in 

eodem  etiam  libro  Varro  interpretatar  —  yitalia. 


EX  ANTIQUITATUM  LIBBIS  XLI 

testimonium  operis  eiusque  partitionis  luculentissimum  extat 
apud  Augustinum  civ.  d.  6^  3  {cf.  Varro  ap.  Non.  p.  92,  11. 
d.  l.  L.  5,  12).  fragmenta  rer.  humanarum  coll.  Mirsch,  de 
M,  Ter.  Varr.  antiq.  rer.  hum.  lib.  XXV  (lApsiae  1882);  rer. 
divinarum  Merkel,  praef.  ad  Ovid.  fast.  p.  CVIsq.,  prcieterea 
Agahd  librorum  I  XIV— XVI  in  FUck.  Jahrbb.  suppl.  24 
(1898)  p.  5sq.  aliique,  cf.  Gruppe,  Phil.  Wochschr.  1883  p.  464sq.; 
FHoffm^nn,  de  Festi  de  verb.  sign.  lih-is  (Koenisberg  1886) 
p.  28;  Beitzenstein ,  Hermes  20,  515  adn.  1.  de  rerum  dispo^ 
tione  recentiore  aetate  potissimum  scripserunt:  Kettner,  Krit.  Be- 
merk.  zu  Varro  vmd  lat.  gloss.  {Halle  1868)  p.  14  sq, ;  Gruppe, 
Hermes  10,  54  sq.;  Meitzenstein  ibid.  p.  532  sq.  (cf.  DeUefsen, 
Hermes  21,  240  sq.).  hm  pertinere  videntiw  fr.  323 — 69.  cf. 
370  sq, 

EX  RERUM  HUMANARUM  LIBRIS  XXV 

110  [eMirschl 

lib.  III,      Salentini    dicti,    quod    in    salo    ami- 
citiam  fecerint. 

Prob,  Verg.  bu>c.  6,  31  Varro  —  in  tertio  rerum  kumanarum 

refert:   —  Salentlni  —  fecerint.     cf.  Fest.  p.  329  \  32. 

111  [5] 

l,  VI,     *pro  censu  classis  iuniorum'  Ser.  Tullius  cum 
drdt  in   dis^riptione   centuriaram,    accipi  debet  in  censu. 

Fest.  p.  246^,  30  pro  oenBu  —  in  censa,   ut   ait   M.  Vam>   in 

L  VI  rerum  humanarum,    sicuti  pro  aede  Castoris  pro  tribu- 

nali  pro  tostimonio.     Paul.  Fest.  p.  22S,  13  pto  significat  in, 

nt  pro  roaiiria  pro  aede  pro  fcii\i\m«»\v    cf.  Eesfc,  -^.  ^^^^ ,  4..  Itt., 

^au/.   Fest.  p.  226,  3.     Gell.  11,  3,  2   (^cf.  Hmu&,  ^ii*^,  <A 


M.  Tercntius  Varro  229 

A,  GeU.  Noct.  Att.  p.  XLII).  GLK  1 234,  31,  414, 23.  III 49, 5. 
Vn  283,  6,  307,  18.  417,  5.  501,  28. 

112  {6\ 

l.  VL  Praerogativae  centuriae  dicuntur,  ut  docet 
Varro  rerum  huraanarum  1.  VI,  quo  rustici  Bomani,  qui 
ignorarent  petitores,  facilius  eos  animadvertere  possent. 

Fest.  p.  249^,  7  Praerogativae  —  possent. 

1  centuii§8        2  qu§  rus  .  .  .:  em.  Ursinus 

113  \2\ 

l.  VII.     suffragato<(res    dicebantur   apud^   maiores   hi 

qui  Yulgo   in   usu   <erant   candidatis.     nam   quo   meli^us 

apparerent  iuncta   suffira^gia,   suffragator,^   quem   quisque 

fieri  vellet,  notabat  <^apposito  punc)>to  scribtis  candidatomm 

hominu^m  nominibus^.  ^ 

Fest.  p.  347^,  28  «uiiragato<re8^  —  <iiominibu8>.  Varro  in  1.  Vn 
rerum  humanarum  <^haec  tradidit^. 

Isq.  lacimas  suppl.  XJrsinus 

114  [deest^ 

l.  VII.  libros  XII  fuisse  ipse  Varro  humanarum  anti- 
quitatmn  VH,  Antias  secundo  [HEF  8  P.]  libros  fuisse 
Xn  pontificales  Latinos,  totidem  Graecos  praecepta  philoso- 
phiae  continentes;  idem  tertio  \_15  P.]  et  SC.  ponit  quo 
comburi  eos  placuerit. 

Plin.  n.  h.  13,  87  [de  lihris  Numae']  ubros  —  piacuerit. 

2  VII  cod.  Monei  et  Bicc.  VI  Vatic.  Lat.  3861  edd.  ante 
Gelen.  V  Gehn.  sexto  Paris.  Lat.  6795  et  6797  4  et  SC. 
Urlichs  &  S.C.  Bicc.  et  se  cod.  Monei 

115  [4] 

l.  VIII.     Oppius   appellatus   est  —   ab   Opitre  Oppio 
Tusculano,    qui    cum   praesidio    Tusculanorum   missus   ad 
Bomam  tuendam,  dimi  TuIIus  HostiUus  Y«vo^  o^^xsjgaaat^ 
consederat  in    Carinia   et   ibi   castra  ^iaiXswftT^.      i\ssSii^^ 
Cispium  a  Laevo  Cispio  Anagnino,  c^i  ©vw&^eia^  "^^^  ^'ssassw 


230         Grammaticfte  aetatis  yanonianae  fragmenta 

eam  partem  Esquiliaram,  quae  iacet  ad  vicum  Patricium 

yersus,  in  qua  regione  est  aedis  Mefitis,  tuitus  est. 

Fest.  p.  348^^  29  Oppius  autem  appeUatos  est,  ut  ait  Yarro  le- 
mm  humanaram  1.  yill,  ab  —  tuituB  est. 

1  Opita:  em,  A^ug.  Urs.         3  ve  ius        6  Cispium]  Oisitum 

116  [1] 

l  XVIIL     Char.  p.  77,  10  =  fr.  79 

117  \10\ 

l,  XX.  ut  consules  ac  praetores  qui  secuntur 
in  castra,  accensi  dicti,  quod  ad  necessarias  res 
saepius  acciantur,  yelut  accensiti 

Non,  p.  59^  1  accensi  genus  militiae  est  administrantibus 
proximum.  yarro  rerum  humanarum  [rhetoiicorum  cadd.:  em. 
Scal.']  lib.  XX:  ut  consuies  —  accensiti;  quos  nunc  dicimus  depu- 
tati.  cf.  Varro  de  l  L.  7,  58.  CGL  V  649,  24  accensi  depo- 
tati,  ab  acciendo  dicti. 

118  \ii\ 

l.  XX,     quod   verbum    censeo  et   arbitror   idem 

poterat  ac  valebat. 

Non.  p.  519,  21  censere  et  arbitrari  veteres  cognatione 
quadam  socia  ac  similia  verba  esse  yoluerunt.  yarro  rerum 
humanarum  [de  re  rustica  codd.:  em.  Popma]  lib.  XX:  qaod  ~ 
▼aiebat.    cf.  fr.  207.    Paul.  Fest.  p.  54,  11.    Isid.  or,  9,  4,  13. 

119  [1] 

l,  XXI.  yocabulum  multae  idem  M.  Varro  in  uno 
yicesimo  rerum  humanarum  non  Latinum,  sed  Sabinum 
esse  dicit,  idque  ad  suam  memoriam  mansisse  ait  in 
lingua  Samnitium,  qui  sunt  a  Sabinis  orti. 

Gell.  11,  1,  5  Yocabuium  autcm  ipsum  muitae  —  orti.  sed  turba 
grammaticorum  novicia  %ccxa  ScvticpQoiaiv^  ut  quaedam  alia,  hoc 
quoque  dici  tradiderunt.  cf.  Varro  de  l.  L,  5, 177.  7, 29.  Merkel, 
prol  ad  Ovid.  fast,  p,  XCIX. 

/ortasse  hoc  ex  Itbro  yerritts  Ha^isit  similUma*  ^iA>%%oA^  '^qnX. 
P'  J^4,  IJS  aestimata  poena;  Fcst.  p.  21^*',  IB  ^^f^^^^W. 


M.  Terentius  Varro  231 

120  [4] 

l.  XXV.     ego  aTcdQxa   apud  Homerum  noD  plus 

spartum     significare    puto    quam    andQtovgy     qui 

dicuntur  in  agro  Thebano  nati.    in  Graecia  sparti 

copia   modo    coepit    esse    ex  Hispania.     neque    ea 

ipsa  facultate  usi  Liburni;  set  hi  plerasque  nayes  s 

loris    suebant,    Graeci    magis    cannabo    et    stuppa 

ceterisque  sativis  rebus,    a  quibus   67tdqxa  appel- 

labant. 

Gdl.  17,  3,  4  liber  ab  eo  prolatus  —  M.  Yarronis  viceBimut 
quintuB  humanarum,  in  quo  de  isto  Homeri  verbo  [andQtec 
H.  2,  135 1  in,al  9i\  ioirQoc  aiariTCB  vs&v  xal  endQTu  X4Xvvtat\  a 
Yarrone  ita  scriptum  est:  ego  an&Qta  —  appeUabant  cf.  Plin.  n.  h, 
19,  25.  24,  65,    Sckoell^  acta  soc,  phil,  Lipa,  6, 129. 

121  [IX  i\ 

NumeriusEquitius  Cuppes  et  C.  ManiusMacellus 
singulari  latrocinio  multa  loca  habuerunt  infesta. 
his  in  exsilium  actis  bona  publicata  sunt,  aedes  ubi 
habitabant  dirutae  eque  ea  pecunia  scalae  deum 
penatium  aedificatae  sunt.  ubi  habitabant  locus,  i 
ubi  yenirent  ea,  quae  yescendi  causa  in  urbem 
erant  allata.  itaque  ab  altero  macellum,  ab  altero 
forum  cuppedinis  appellatum. 

Don.  Ter.  eun.  2,  2,  25  *  Varro  humanarum  rerum :  Numa- 

zins   Eq.    Guppes    inquit    et    —    appellatam.       Paul.    Fcst.    p.    48,  15 

cuppes  et  cupedia  antiqui  lautiores  cibos  nominabant;  inde  et 
macellum  forum  cupedinis  appellabant.  cupedia  autem  a  cupi- 
ditate  sunt  dicta,  vel,  sicut  Yarro  ait,  quod  ibi  faerit  Cuppe- 
dinis  equitis  domus,  qui  faerat  ob  latrocinium  damnatus.  cf. 
Varro  de  1,  L.  5, 146,  147.  Paul.  Fest.  p.  125,  7,  Don.  ler.  eun, 
2, 2, 26*,  Schol  Ter.  eun.  2,  2,  24,  25,  Non.  p,  85,  9.  Anecd,  U. 
p.  215,  3, 

1  c  manius  Vatic.  Lat,  2905  romanius  Oocon.  romanus  Vatic, 
Begin.  Lat.  1595  et  1496  Manius  Reitzenstein  C.  Bomaniun 
Sdbbadini  5  ubi  hab.  repetittm,  scribendum  publicatus  coni 
Buecheler 

122   [XXII  1] 
eguita^  apud  yeteres  flexuntae  \o^%^iVJi\.^^^. 
i5fefv.  I?an.  Aen,  9,  603  flectere  autem  yw>oo  «jdJgvss^^  ^«^ 


232         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

est;  nam  equites  —  Yocabantor,  sicut  ait  Vairo  rerom  humanarom. 
cf.  Plin.  n.  h.  33,  35.  CGLV  22,  34.  hoc  fragmento  aliisque 
caims  fretus  Muenzer  {ibid.  p.  164  sq.)  Gracehani  quoque  fr.  2 
per  Varronem  in  Flinium  flu^xisse  contendit. 

flexontes  Plinius 

123  \XI  16\ 

kilnm  Varro  rerum  humanarum  intestinum  dicit  tenuissi- 

mum. 

Char.  p.  102,  15  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  72,  15  B.)  cuius  ho- 
minis  [nihUi]  origo  haec  est:  htium  —  ieniiissimimi ,  quod  alii 
hillum  appellaverunt,  ut  intellegeretur  intestinum  propter  simi- 
litudinem  generis.  unde  antiqui  creberrime  dempta  littera 
hilum  quoque  dixerunt;  unde  intellegimus  nihil  sine  adspira- 
tione  vitiose  dici.  Isid.  or.  10,  166  nihili  compositum  est  ez  ne 
et  hilo.  hilum  autem  [enim  Gu.  1]  Yarro  ait  significaie  me- 
dullam  eius  ferulae  quam  Graeci  &aq)6d8Xov  vocant,  et  sic  dici 
apud  nos  nihilum,  quomodo  apud  Graecod  oi^ds  yo^,  cf.  Varro 
de  l.  L.  5,  111.  9,  54.  Paul.  Fest.  p.  101,  8.  Non.  p.  121,  3. 
Prisc.  p.  215,  6.    CGL  V  25,  12.  74,  6.  109,  26.  570,  6. 

124  [XXII  1] 

indutiae  sunt  pax  castrensis  paucorum  dierum. 

GeU.  1,  25^  1  duobug  modis  M.  Vairo  in  libro  humanarum, 
qiii  est  de  bello  et  pace,  indutiae  quid  sint  definit.  indntiao 
8tint  inquit  pax  —  diemm.  cf  Suet.  reU.  p.  276  R.  Don.  Ter.  eun, 
1,  1,  15.  dig.  49,  15, 19,  1.   Isid.  or.  18,  1,  11.    CGL  VI  567. 

124^  \XXII  2^] 

indutiae  sunt  belli  feriae. 

G^U.  ibid.  item  alio  in  loco :  indutiae  s.  inquit  b.  feriae.  locus 
Awrelii  OpiUi,  qui  in  GeUii  extremo  capite  legitur  {Aur.  Op.  fr.  2) 
a  Gruppe  {Comment.  Momma.  p.  546)  Varroni  adsignatur,  sed  res 
incerta  est.  cf.  Mercklin,  Fleck.  Jahrhb.  suppl.  3  (1860)  p.  7QSi 
et  Kretzschmer  ibid.  p.  41.  45.  liber  ^de  beUo  et  pace^  XXII 
rerum  hum.  fuisse  videtur. 

125  [X  1] 

Timaeus  in  historiis,  qvias  oratione  Graeca  de  rebus 
populi  Bomajii  composuit  \^FHG  1,  195  M.?^.»  ^\»'^.'^^sto 
M    Afl^fq  ui tatibus    rerum    \iumwx«bT>Kca  Xfcrc^aa.  ^^»&asc&.  ^^      ^ 


M.  Terentms  Varro  238 

Graeco    vocabulo    appellatam   scripserunt,    quoniam   boyes 
Graeca  vetere  lingua  ixakol  vocitati  sunt,  quorum  in  Italia  5 
magna  copia  fuerit,  bucetaque  in  ea  terra  gigni  pascique 
solita  sint  complurima. 

Gell.  11,  i,  1  Timaeus  —  compltufima.  cf.  VarrO  r.  f.  ^,  1,  9.   5,  5. 

de  l.  L.  5,  96.  Paul.  Fest.  p.  106,  7.  Colum.  6  pr.  7.  Serv.  Aen. 
1,  533.  Isid.  or.  14,  4,  18.  5,  16.  kaec  ex  libro  XXI  derivata 
esse  videntwr;  cf.  Mercklin,  Fleck.  Jahrhb.  suppl.  3  {1860) 
p.  649  sq.  Kretzschmer,  de  A.  GeU.  font.  p.  38.  45.  aliter  Mirsch 
ibid.  p.  60  (cf.  Hosius,  GeU.  praef.  XLIIsq.). 

5  italoe        sint  Lion 

126  [XIII 16] 

o^Otfi)  [IleoaivcOgl  ds  xb  %(OQiov  ovofiaisd-fjvai.  avfi- 
fii^rixsv  iK  Tov  maetv  ccjtel^vg  inei^  raXjux&v  z&v  neQl 
'Poditvbv  iitnteaovxGyv  xy  %(XiQct  Bgevvov  Tjyrjaafiivov  tucI  xi^v 
SfKovvfiov  avxotg  x€OQav  i%diKeiv  ^ia^Ofiivayv^  &g  0eve6xikkag 
\8  P.]  x«l  Zioivag  [133  P.]  ot  ^PonfiaioC  tpaaiv^  (5v  xag 
IQviaeig  6  Ba^Qcov  iitl  x&v  av^Qa^nivtov  TtQayfiaxoiv  avriyayev. 

Lyd.  de  mag.  3,  74  jtQhg  Tleaaivovvxi  noXei  rfig  VaXttxlag 

—  odtia  —  iri/yoy«v. 


EX  RERUM  DIVINARUM  LIBRIS  XVI  AD  CAESARBM 

127  [1  Merkel] 

lib.  I.  Varro  primo  rerum  divinarum  Victoriam  ait 
[Vacunam  essc\^  quod  ea  maxime  hi  gaudent,  qui  sa- 
pientiae  vacent. 

Ps-Acro  Hor.  ep.  1,  10,  49  Vacunam  alii  Cererem,  alii 
deam  vacationis  dicunt,  alii  Victoriam,  qaa  favente  curis  va* 
camus.  Vacunam  apud  Sabinos  plurimum  cultam  quidam  Mi- 
nervam,  alii  Dianam  putaverunt;  non  nulli  etiam  Venerem  esse 

dixerunt;   sed   Varro  —  ▼aceiit. 

2  hii  nonnuUi  codd.        3  vacant  Mona^.  Lat.  14865 

128  [3] 

»  /.  y.     aras  primum   asas   dictaS)  (\\xo9l  «e»ek\»  Ti^^^^ear 
rium  a  saerificanUhua  eas  teneri,   ansis  «bMLtam  \«ttKCv  ^^««^ 


234         Grammaticae  aetatig  Vaironianae  &agmenta 

yasa  quis  dubitet?      commutatione   ergo   litterarum    aras 
dici  coeptas,  ut  Yalesios  et  Fusios  dictos  prius,  nunc  Ya- 
6  lerios  et  Furios  dici. 


McLcroh.  3,  2,  8  Yarro  divinarum  libio  quinto  dicit 
dioi.  Serv.  Dan.  Aen.  4,  219  veteres  aras  asas  dicebant;  postea 
inmutata  littera  s  in  r  aras  dixerunt,  sicut  Yalesioa  Yalerios, 
FusioB  Furios,  quod  Yarro  rerum  divinarum  in  libro  quinto 
plenius  narrat;  necesse  enim  erat  aras  a  sacrificantibus  teneri; 
quod  nisi  fieret^  diis  sacrificatio  grata  non  esset.  cf.  Ovid.  trist. 
5,  2,  44.  Ter.  Scaur.  p.  13,  13.  23,  16,  Serv.  Aen.  2,  515.  IM, 
or.  15,  4,  13. 

4  et  Fusios  —  Yalerios  om.  Paris. 

129  \dee8i\ 

l,  XIII,   Yarro  divinarum  XM(  ita    [afn(Mum]    dixit, 

sive    a   molliendo    id  est  inMngendo  vim  mali,    sive  ab 

aemulatione. 

Char.  p.  105,  9  (=  Plin.  duh.  serm.  p,  42,27B.)  fpvXccxri/JQiov 
quod  Graeci  appellant,  amoletum  [amolitum  cod,]  latine  dici- 

mus.     nam  et  Yarro  —  aemalatioiie. 

2  a  molendo  id  est  inserendo  exc.  Paris.  7530 

130  [99  Agahd] 

l,  XIV.  in  quo  L.  Aelius  noster,  litteris  orna- 
tissimus  memoria  nostra,  erravit  aliquotiens.  nam 
aliquot  yerborum  Graecorum  antiquiorum,  proinde 
atque  essent  propria  nostra,  reddidit  causas  falsas. 

5  non  leporem  dicimus,  ut  ait,  quod  est  levipes,  sed 
quod  est  vocabulum  anticum  Graecum.  multa 
vetera  illorum  ignorantur,  quod  pro  bis  aliis  nunc 
Yocabulis  utuntur;  et  illorum  esse  plerique  igno- 
rent  Graecum,    quod  nunc  nominant '^EilAri^va,   pu- 

loteum,  quod  vocant  (pgiaQ^  leporem,  quod  laymbv 
dicunt.  in  quo  non  modo  L.  Aelii  ingenium  non 
reprebendo,  sed  industriam  laudo;  successum  enim 
^ferty  fortuna,  experientiam  laus  sequitur. 

Gell.  1,  18,  1  in  XIY  rerum  divinarom  libro  M.  Yarro  doc- 
tissimum  tvmc  civitatis  bomiivem  L.  Aelium  errasse  osteni^t, 
quod  Focabulum  Graecum  vetua  \it«idwc,\»Msa.  m\cs^gQ»sa\.'^'\&sbr 
aam,  proinde  atque  si  primitua  laAMi^  ^cteom  «%»^\i^  ^^Jwss^ 


M.  Terentius  Varro  235 

in  Toces  Latinas  ratione  etymologica  falsa.  verba  ipsa  super 
ea  reVarronie  posuimas:  in  quo  ■—  sequitur.  cf.  Varro  r,  r.  5,  12,  6. 
Quint.  1,  6,  33.  Md.  or.  12,  1,  23.  —  Varro  de  l  L.  5,  25.  6,  84. 
Fest.  p.  217^,  7.  CGL  VII  163,  —  Varro  r.  r.  5, 12,  6.  de  l  L. 
5,  101.   Md.  or.  12,  1,  23.  7,  53.  17,  5,  16.    CGL  VI  637. 

1  leliuB  3  antiquatorum  Lugd-Bat        7  hiis        8  ut 

—  ignorant  IFGronovius  11  lelii  12  illustriam  (11- 

iMgd-Bat)  Paris.  Lugd-Bat.  13  fert.  add.  Hirschfdd  dat 

Mommsen  fundat  Hertz   (ex  Amm.  17,  5,  8) 

131  ll06\ 

l.  XIV,     Varro  —  furem   dicit   ex   eo   dictum,   quod 

veteres  Romani   furvum  atrum   appellaverint  et  fures  per 

noctem,  quae  atra  sit,  facilius  furentur. 

GeU.  1,  18,  3  Varro  —  in  posteriore  eiusdem  libri  [XJFJ 
parte  fnrem  —  fnrentur.  nonne  sic  yidetur  Varro  de  fnre,  tamquam 
L.  Aelius  de  lepore  [Ael.  Stilo  12]?  nam  quod  a  Graecis  nunc 
xXinrris  dicitur,  antiquiore  Graeca  lingua  q>d}Q  dictum  est.  hinc 
per  adfinitatem  litterarum,  qui  cpcb^  graece,  est  latine  fur. 
Non.  p.  50,  12  Varro  rerum  diyinarum  lib.  XIV:  ^furem  ex  eo 
dictum,  quod  furrum  atrum  appellayerint  et  fures  per  obscuras 
noctes  atque  atras  facilius  furentur.'  cf.  Paul.  Fest.  p.  84,  6. 
93,  13.  Serv.  Dan.  Aen.  2,  18.  9,  348.  g.  3,  407.  Schol  Bem. 
g.  ibid.  Porphyr.  et  Ps-Acro  Hor.  c.  2,  13,  21.  Isid.  or.  5,26, 19. 
10,  107.  12,  2,  39.    diff.  verb.  340.    CGL  V  650,  49. 

132  [121 

l.  XIV.  nam  Parca  inmutata  una  littera  a 
partu  nominata,  item  Nona  et  Decima  a  partus 
tempestivi  tempore. 

Gell.  3, 16, 9  antiquos  autem  Bomanos  Varro  [in  libro  XIV 
rerum  divinarum,  qui  proxime  supra  izdfertur]  dicit  non  re- 
cepisse  huiusce  modi  quasi  monstruosas  raritates,  sed  nono 
mense  aut  decimo  neque  praeter  hos  alio  [alios  codd.:  em. 
Buecheler]  partionem  mulieris  secundum  naturam  fieri  existimasse, 
idcircoque  eos  nomina  Fatis  tribus  fecisse  a  pariendo  et  a  nono 

atque    decimo    mense.     nam    Parca   inquit   inmutata  —  tempore.      c/. 

Tert.  de  an.  37.  Serv.  huc.  4,  47.   g.  1,  278.    Aen.  1,  22.     Mart. 
Cap.  4,  360.  Isid.  or.  8,  11,  93.    Hieron.  Bonos.  ep.  100.    PK\\.wr^. 
buc.  4,  47.  CGLV  129,  10. 

.     1  pargB 


236         Grammaticae  aetatig  Yarronianae  &agmenta 

183  llOS] 

L  XIV.     petorritum   est  non  ex  Graecia   dimidiatum^ 

sed  totum  Transalpibus;  nam  est  vox  Gallica.    id  scriptum 

est  in  libro  M.  Varronis  quarto  decimo  rerom  diyinarum, 

quo    in    loco   Varro    cum    de    petorrito    dixisset,    esse   id 

5  verbum  Gallicimi,  lanceam  quoque  dixit  non  Latinum,  set 

Etispanicimi  verbum  esse. 

Gell.  15,  30,  6  petorritum  enim  est  —  eese.  cf,  Quifit.  1,  5,  57. 
Fest.  p.  206^,  30.  Isid.  or.  20,  12,  4. 

2  t.  <(ortum^  trans  A.  Hertz  t.  transalpinum  IGronovius 
{cf.  Thiehnann,  Arch.  f  Lat.  Lex.  4,  252)        inscriptum 

134  {106] 

l.  XIV.  Bd^^fov  iv  x'^  xecaaQSCwxidexatif  x&v  ^elav 
TtQayfidxGyv  q^rjolv  avxbv  [lamrni]  TCaqa  Sovoxotg  oi^vbv 
Xiyacd^aL  —  Tial  Hondvoiva  6ia  xb  iv  xalg  xalivdaig  iva- 
g^i^sGd^at  TtOTtava. 

Lyd.  de  mens.  4,  2  6  dl  Bd^f^ojv  —  n6navo. 

3  noTtdmva  Paris.  Graec.  3084 

135  [2] 

l.  XV.  Varro  in  libro  quinto  decimo  rerum  divi- 
narum  ita  refert  quod  pontifex  in  sacris  quibusdam  vitu- 
lari  soleat,  quod  Graeci  itaiavi^Biv  vocant. 

Macroh.  3,  2,  11  de  cuius  verbi   [vitiUart]  significatu  Ti- 

tius   [fr.  3].     Varro   etiam  in  libro  —  vocaxit. 

136  [J29] 

l.  XVI.  quid  est  Genius?  deus  qui  praepositus 
est  ac  vim  habet  omnium  rerum  gignendarum. 

August.  dv.  d.  7,  13  quid  —  deus  inquit  [  Varro]  qui  —  gigiLea- 
darum.  cf.  August.  fr.  2.  de  hoc  fragmento  et  sequentibus  de  diia 
selectis  huic  libro  tribuendis  cf.  August.  ihid.  7,  2.  23. 

137  [18] 

L    XVI.      dixerunt   eum  \lovem\  NviXKt^ni  ^xc^^tum 
Opittdum    Inpulsorem   StatoTem  Q,eiTi\xim^^^'wx\..^\fi^^^ 


M,  Terentius  Varro  237 

Tigilluin  Almum  Euminum  — :  quod  omnia  vinceret,  quod 

a  nemine  vinceretur,  quod  opem  indigentibus  ferret,  quod 

haberet  inpellendi   statuendi   stabiliendi   resupinandi  pote*  5 

statem,    quod    tamquam    tigillus    mundum    contineret    ac 

snstineret,  quod  aleret  omnia,  quod  ruma  id  est  mamma 

aleret  animalia. 

Attgust.  ibid.  7,  11  dixenmt  —  Baminum  et  alia  quae  persequi 
longum  est.  haec  autem  cognomina  inposuerunt  uni  deo 
propter  causas  potestatesque  diyersas,  non  tamen  propter  tot 

res   etiam  tot   deos   eum  «SSe    COegerunt:   qnod  omnia  —  animalia. 

138  \3i\ 

l.  XVI.     ideo  Mercurius  quasi  medius  currens  dicitur 

appellatus,    quod    sermo    currat    inter    homines    medius; 

ideo  'EQfi7]g  graece,  quod  sermo  vel  interpretatio,  quae  ad 

sermonem  utique  pertinet,  igfirjvelcc  dicitur;  ideo  et  merci- 

bns  praeesse,   quia  inter  vendentes  et   ementes    sermo   fit 

medius. 

AugiMt.  ibid.  7,  14  nam  ideo  —  mediua.  cf.  td.  4,  11.  Paul. 
Fest.  p.  124,  3.  Amob.  3,  32.  Serv.  Dan.  Aen.  4,  242.  8,  138. 
Isid.  or.  8,  11,  45—49.  myth.  Vat.  1,  119.  2,  42.  Macrob.  1, 17,  5. 
19,  9. 

139  [26] 

l.  XVL     quid  est  —  Saturnus?     unus   de  princi- 

pibus  deus,    penes  quem    sationum   omnium  domi- 

natus  est. 

At$gu8t.  ibid.  7,  13  quid  ect  enim  et  Saturnus  —  unua  inquit 
[  Varrol  de  —  eat.  cf.  id.  7,  19.  6,  8.  Varro  de  h  L.  5,  64.  Tert. 
ad  nat.  2,  12.  Macrob.  1,  10,  20.  Amob.  4,  9.  Serv.  g.  1,  21. 

140  [46''] 

L  XVL  Tellurem  putant  esse  Opem  quod  opere 
fiat  melior,  Matrem  quod  plurima  pariat,  Magnam 
quod  cibum  pariat,  Proserpinam  quod  ex  ea  pro- 
serpant  fruges,  Vestam  quod  vestiatur  herbis. 

August,   ibid.    7,  24     TeUuzem    inquit   \^VarTd\    vo^^mdx.  — 
ef.  id.  4,  10.  7,  20.  23.     Forro  de  X.  L.  5,  64.  6B.  T4. 
'.  Dan.  Am.  2,  296,    Isid,  er.  8,  11,  61. 


238         Grammaticae  aetatis  Varronianae  £raginenta 

141  [37'] 

l.  XVI.    Venilia  unda  est   quae  ad  litus  yenit, 

Salacia   quae  in  salum  redit. 

August.  ihid.  7,  22  Veniiia  inquit  [  VarroX  tmda  —  rodit.  Varro 
de  l.  L.  5,  72  Salacia  Neptuni  ab  salo,  Venelia  a  veniendo 
ac  vento.  cf.  Fest.  p.  326^,  16.  Serv.  Aen.  1,  144.  id.  Dan.  10,  76, 

142   [XIV  51] 

Afferenda  est  ab  afferendis  dotibus, 

Tert.  a4  nat,  2,11  Aff.  —  dotibus.  de  fonte  Tertuttiani  cf.  prae" 
sertiin  ibid.  2,  1. 

143  [57  «5^.] 

vocaverunt  deam  Agenoriam  quae  ad  agendum  ezcitaret, 
deam  Stimulam  quae  ad  agendum  ultra  modum  stimularet, 
deam  Murciam  quae  praeter  modum  non  moveret  ac 
faceret  hominem,  ut  ait  Pomponius  \y.  195  jBt66.*],  murci- 
dum  id  est  nimis  desidiosum  et  inactuosum,  deam  Stre- 
niam  quae  faceret  strenuum,  —  Quietem  vero  appellantes 
quae  faceret  quietum. 

Aug^lSt.  civ.  d.  4,  16  TooaTenmt  —  quietum.  cf.  ibid.  4, 11.  Tert, 
ad  nat.  2,  11.  Serv.  Dan.  Aen.  8, 636.  Amob,  4, 9.  Non.  p.  16,  32. 
de  Varrone  Augustini  auctore  in  fragmentis  quae  secuntw'  cf. 
civ.  d.  4,  1.  27.  6,  3.  4.  6.  9.  7,  1.  2.  3.  5.  13.  17.  23  etc. 

144  \2&,    103] 

nam    sicut    Aius     deus     appellatus    araque    ei 

statuta  est,  quae  est  infima  nova  via,  quod  eo  in 

loco  divinitus  vox  edita  erat,  ita  Yaticanus  deus 

nominatus,     penes    quem  .essent    vocis     humanae 

5  initia,    quoniam    pueri,    simul    atque    parti    sunt, 

eam  primam  vocem  edunt,  quae  prima  in  Yaticano 

syllabast;    idcircoque    vagire    dicitur    exprimente 

verbo  sonum  vocis  recentis. 

GeU.  16,  17  et  agmm  Vaticanum  et  eiusdem  agri  deum 
praeaidem  appellatum  accepetoxxiXiB  ^  ^«i^imTvm.^  <\uae  vi  atque 
mstinctn  eius  dei  iu   eo   agro  ^erv  ^o\i\ai  ^^wd^».    ^^  ^t^s^ 
banc   cana&m  M.  Varro  in  lib™  Axs\Ti«>itv»a.  ^wai  ««m^  Nx«^ 


M.  Terentius  Varro  239 

istiuB  DOminis  rationem:    nam  sicut  Aius  inquit  deus  —  recentis.     cf. 

August.  civ.  d.  4,  8.  11.  21.    CGL  V  427,  32.    Elter,  Bh.  Mus. 
46,  129, 

1  arius:  em.  Beroaldus      7  dicit:  em.  vg.      8  sono  Paris. 
Vos8.  Lat.  F.  7 

145  [17] 

quorum  in  nascendo  non  caput,    sed   pedes  primi  ex- 

titerant,    qui   partus    difficillimus    aegerrimusque    habetur, 

Agrippae  appellati  vocabulo  ab  aegritudine  et  pedibus  con- 

ficto.     esse   autem  pueros  in  utero  Varro  dicit   capite  in- 

fimo  nixos,   sursum  pedibus  elatis,  non  ut  hominis  natura  5 

est,    sed  ut  arboris.     nam  pedes    cruraque    arboris  ramos 

appellat,  caput  stirpem  atque  caudicem.     quando  igitur 

inquit    contra    naturam    forte    conversi    in    pedes 

brachiis  plerumque  diductis  retineri  solent  aegri- 

usque  tunc  mulieres  enituntur,  huius  periculi  de-  lo 

precandi  gratia  arae  statutae  sunt  Eomae  duabus 

Oarmentibus,    quarum   altera  Postverta  cognomi- 

natast,   Prorsa   altera  a  recti  perversique   partus 

et  potestate  et  nomine. 

GeU.  16,  16  qnorom  —  nomine.  de  coUocatione  cf.  Kretzschmer 
ibid.  p,  46.   de  re  August.  civ.  d.  4,  11.    Tert,  ad  nat.  2,  11. 

3  confixo  Paris.  Voss.Lat.F  7  confixos  reil.:    em.   Carrio 
4  in  imo  nixo  Meu/rs  13  prosa  Magliab.  Regin.  597  Voss. 

Lat.  F.  112 

146  [10.  12^.  14] 

superstitio   Eomana   deam   finxit  Alemonam   alendi  in 

utero  fetus  et  Nonam  et  Decimam  a  soUicitioribus  mensi- 

bus   et  Partulam  quae  partum  gubemet  et  Lucinam  quae 

producat  in  lucem. 

Tert.  de  an.  37  auperstitio  —  lucem.  Varro  de  l.  L.  5,  69  ficta 
ab  iuvando  et  luce  luno  Lucina.   cf.  August.  civ.  d.  4, 11. 

147  [102] 
taceo  Ascensum  ^a  scansione]>  et  Clivicolam  a  Qlvn& 
Tert.  ad  nat.  2,  15  taceo  —  divlB. 
A  BcanB.  add.  Oehler        Clivic.  Higaltius:  \e^CiQ  ^«•'ak 


1 


240         Grammaticae  aetatis  Varronianae  £ragmenta 

148  [16] 

cnm  pri<^mum  pariebant^,  et  Candelifera,  quoniam  ad 
candelae  lumina  pariebant,  et  quae  <^aliae  deae  sunt,  ab 
officiis  part^us  dictae. 

Tert.  ad  nat.  2,  11  cum  —  dictae. 

Isq.  lacunas  expl.  Gcfthofredus  et  Oehler 

149  [17^] 

quae  [dede]  fata  nascentibus  canunt  et  vocantur 
Carmentes. 

AugUSt.  Civ.  d.  4,  11  quae  —  Garm«nt60.  TeH.  ad  not.  2,  11 
perverse  nato  <^partu  Postvertae,  recte  ye]>ro  Prosae  Cannentis 
esse  provin^ciam  voluerunt^.  cf.  Plut  Bom.  21.  quaest  JR.  56. 
Dion.  H.  1,  31.    Serv.  Ban.  Aen.  8,  336. 

150 
[45.  19.  20''.  23^.  26''.  27.  29.  30'',  50.  90.  98] 

quid  opus  erat  deo  Catio  patre,  qui  catos  id  est 
acutos  faceret?  —  quid  necesse  erat  Opi  deae  commen- 
dare  nascentes,  deo  Yaticano  vagientes,  deae  Cuninae 
iacentes,  deae  Euminae  sugentes,  deo  Statilino  stantes,  deae 

5  Adeonae  adeuntes,  Abeonae  abeuntes;  deae  Menti,  ut  bonam 
baberent  mentem,  deo  Volumno  et  deae  Yolunmae,  ut 
bona  vellent;  diis  nuptialibus,  ut  bene  coniugarentur,  dis 
agrestibns,  ut  fructus  uberrimos  caperent,  et  maxime  ipsi 
divae  Fructeseae;  Marti  et  Bellonae,  ut  bene  belligerarent, 

10  deae  Victoriae,  ut  vincerent;  deo  Honori,  ut  honorarentiu', 

deae  Pecuniae,  ut  pecuniosi  essent,  deo  Aesculano  et  filio 

eius  Argentino,  ut  baberent  aeream  argenteamque  pecuniam? 

AugvLst.  ibid.  4,  21    sed  si  virtus  non  nisi  ad  ingeniosum 

posset  venire,  quid  opus  —  pecuniam?   Varro  de  l.  L.  7,  46  cata 

acuta.    August.  ibid.  4,  11  ipse  opem  ferat  nascentibus  exci- 

piendo  eos  sinu  terrae  et  vocetur  Opis,  ipse  in  vagitu  os  ape- 

riat  et  vocetur  deus  Vaticanus  [cf  fr.  144],  —  ipse  cunas  tueatur 

et  vocetur  dea  Cunina   [cf.  fr.  102.  Lact.  d.  i.  20,  36]  — ;   in 

diva  Emuina  mammam  parvulo  immulgeat  [cf  Augu9t.  ibid,  4, 34. 

Tert.   ad  nat  2,  11  fr.  102.  137^.     Tert.  ad  nat.  2,  11  statu- 

endi  infantiB  Sta^tina^.  id. ibid.<a.^cv3LXi^\  ki^fewi»^^^  ^^Wyifl 

Abeona  est.     Domiducam  et  \va.\>©Tti^  «k^i  ^woi  O&swtoa.  «s^afc 


M.  Terentius  Varro  241 

faciat  mentem  bonam  aequ]>e  et  malam,  item  yoluntatis  Yo- 
lumnum  Voletam<que>.  Varro  de  l.  L.  5,  73  Bellona  ab  bello 
nunc,  quae  Duellona  a  duello.  —  Honos  ab  honesto  onere.  cf. 
August.  dv.  d.  4,  24.  28^ 

6  Yolumino  —  voluminae  Monac.  Lat.  3831    9  fxuctesae  idem 

f  151  [X  3  Me.] 

cemuus    equus    dicitur   qui  cadit  in  faciem,   quasi   in 

eam  partem  cadens  qua  cemimus;  imde  et  pueri  quos  in 

ludis     videmus,     ea    parte    qua    cernimt     stantes    cernuli 

vocantur. 

Serv.  Aen.  10, 894  ^cemuus',  cernuus  —  vocantur,  ut  etiam  Varro 
in  ludis  theatralibua  docet.  liber  dedmus  Ber.  divin.  hic  signi- 
ficatus  esse  videtur  {BitscM  op.  3,  481).  de  re  cf.  Non.  p.  20,  28, 

1  dic.  equus  Carol.  Sang.  Floriac.  2  cadens  om.  Lips. 

Hanib.  Monac.  quae  Carol.  Hamb.  Mon.  que  Flor.  quam  Ste- 
phanus  et  Daniel  3  quae  Carol.  Sang.  Hamb,  cemui 

Harnb.  Mon. 

152  [XIV  5.  8.  11  Ag,] 

sit  deus  Consevius  quidam,  qui  con<^satio)>nibus  con- 
cubitalibus  praesit,  et  Fluvionia,  quae  infantem  in  uter<^o 
nutriat^,  hinc  Vitumnus  et  Sentinus,  pet  quem  viviscat 
infans  et  sentia<^t  primum^,  dehinc  Diespiter,  qui  pue- 
rom  perducat  ad  partum*  5 

Tert.  ad  nat.  2,  11  sit  —  partuin.  cf.  Paul.  Fest.  p.  92,  15. 
Arnob.  3,  30.  August.  dv.  d.  7, 2  Vitumnus  et  SentinuB,  quorum 
alter  vitam,  alter  sensum  puerperio  largiuntur  =  ibid.  7,  3 
(saepitts).  August.  ibid.  4,11  Diespater  qui  partum  perducat 
ad  dienu 

1  consation.  Gothofr.  3  nutriat  Merkel  retineat  Oehler 

4  primum  Gothofr.        puerperam  Wissowa 

153  [46] 

sit  et  deus  Consus  praebendo  consilia  et  dea  Sentia 
sententias  inspirando. 

AugUSt.  dv.  d.  4,  11  ipse  elt  et  —  inspirando.    Tert.  ad  VMXt,  2.^  tt 

A  consiuis  Consum.  cf.  Tert.  de  spect.  5.  Varro  de\,  X*.  ^^'iiO. 
Liv.  1,  9.    Plut  Bom.  14.    Amoh.  3,  23.    Paul.  Eesl.  ■».  4X,  \^ 
Serv.  Am.  8,  636.   mythogr,  1, 191, 

QrunmmOoMe  Ronuuuie  fr»gmenta  ed.  FxncAioiii  \.^ 


242         Grammaticae  aetfttis  YaiTonianae  fragmenta 

154  [VISMe,] 

sicut  locuiu  in  quo  figerent  candelam^   cande- 

labrum    appellatum,    ita    m    qu.o    deum    ponerent, 

nominatum  delubrum. 

Macrob.  3,  4,  2  Varro  libro  f  octavo  rerum  diTinarum  de- 
lubrum  ait  alios  aeetimare,  in  quo  praeter  aedem  sit  area  ad- 
Bumpta  deum  causa,  ut  est  in  circo  Flaminio  lovis  Statoris, 
alios  in  quo  loco  dei  simulacrum  dedicatum  sit,  et  adiecit: 
ticut  —  deiubrum.  Serv.  Dan.  Aen.  2,  225  Varro  autem  rerum  divi- 
narum  libro  f  ^^  delubrum  esse  dicit  aut  ubi  plura  numina 
Bub  uno  tecto  sunt,  ut  Capitolium,  aut  ubi  praeter  aedem  area 
sit  adsumpta  deum  causa,  ut  in  *circo  Flaminio  lovi  Statori, 
aut  in  quo  loco  dei  dicatum  sit  simulacrum,  ut  ^sicut^  in  quo 
figunt  candelam,  candelabrum  appellant,  sic  in  quo  deum  po- 
nunt,  delubrum  dicant.  —  Masurius  Sabinus  delubrum,  effigies, 
a  delibratione  corticis;  nam  antiqui  felicium  arborum  ramos 
cortice  detracto  in  efEgies  deorum  foimabant,  unde  Graeci 
^davov  dicant.  alii  delubrum  dicunt  templum  ab  eo  quod  nulli 
iunctum  aedificio  pluvia  diluatur.  haec  in  libro  sexto  futsse 
recte  videtur  statuisse  Merkd,  prol.  ad  Ovid.  fast.  p.  CXXIII. 
cf.  OGruppe,  de  Varr.  antiq,  rer.  hum.  rdl.  p.  6.  de  eadetn  re 
cf.  dncius.  fr.  16.   Paul.  Fest.  p.  73,  1. 

155  [XIV  53  Ag.] 

domum  est  ducenda  quae  nubit,  adhibetur  et  deus 
Domiducus;  ut  in  domo  sit,  adhibetur  deus  Domitius;  ut 
maneat  cum  viro,  additur  dea  Mantuma. 

August.  civ.  d.  6,  9  sed  domum  —  Mantuma.  cf.  Tcrt.  ad  nat.  2, 11. 

156  [21] 

<^deus  est  dictus]>  et  ab  effatu  Farinus  et  alius  a 
lo^quendo  Locutius^. 

Tert.  ad  nat.  2, 11  ^deus^  —  <^Locutiu8>.  cf.  Varro  de  l.  L.  6, 52 
et  fr.  106. 

1  d.  est  dictus  Oehler  aliis:  em.  Wissowa  Aius  Hartd 

2  loq.  Loc.  suppl.  Gothofr.  Oehler 

157  [41.  89] 

invoc&ndsL  propter  fessos  dWa  '^e^^cm^  ^tq^W  >aa^\ft^ 
depellendos  diva  Pellonia. 


M.  Terentiufl  Vacro  243 

AMgUSL  dv.  d.  4,  21    CUr  enim  esset  ixLTOcanda  —  PeUonia  — ? 

cf.  Arnob.  2,  4. 

1  foaBOna  Carb. 

158   [V  SMe.] 

focnm^dictain  a  fotu,  ut  colinain  ab  eo  quod  ibi  ignis 
colatur. 

Serv.  Dan.  Aen.  3,  134  sane  Vairo  rerum  diyinarum  refert 
inter  Bacratas  aras  focos  quoque  sacrari  solere,  ut  in  Capitolio 
lovi  lunoni  Minervae,  nec  minus  in  plurimis  urbibus  oppidisque, 
et  id  tam  publice  quam  privatim  soliBre  fieri.  fooum  autem  dio- 
tum  —  coiatur;  nec  liccre  vel  privata  vel  publica  sacra  sine  foco 
fieri.  Isid.  diff.  verb.  307  ignis  ipsa  flamma  est,  focus  vero 
fomes  ac  nutrimentum  ignis;  nam  Yairo  focus  ait  dictus  quod 
foveat  ignem.  focus  ergo  dictus  a  fotu.  cf.  Isid.  or.  20,  10,  1. 
Paul  Fest.  p.  85,  5.  Serv.  Dan.  Am.  11,  211.  Non.  p.  481,  10. 
de  collocatione  cf.  Merkel  ibid.  p.  CXVIII. 

1  fotu  Thilo  ex  Isidoro  fovi  Flor.  Ambros. 

159  [XIV  103  Ag:\ 

tres  deos  isti  posuenmt,  Forculum  foribus,  Cardeam 
cardini,  Limentinum  limini. 

AugiLSt.  civ.  d.  4,  8  tres  —  Umini.  id.  6,  7  cur  Forculus,  qui 
foribus  praeest,  et  Limentinus,  qui  limini,  di  sunt  masculi,  ad- 
que  inter  hos  Cardea  femina  est,  quae  cardinem  servat?  cf. 
Tert.  ad  nat.  2,  15.    de  idol.  15.    de  cor.  13. 

1  cameam  Colon.  m.  1  Monac.  Lat  6267 

160    [18'] 
praesit  [luppiter]  fortuitis  voceturque  Fortuna. 
August.  civ.  d.  4,  11  praesit  —  Fortuna.  cf.  Varr  de  l.  L.  5,  74. 

160^    [92] 

Fortuna,  quae  dicitur  bona,  sine  ullo  examine  meri- 
torum  fortuito  accidit  hominibus  et  bonis  et  malis,  unde 
etiam  Fortuna  nominatur. 

AuguSt.   Civ.   d.   4,  18  Fortuna  vero,   quae  —  nominatur. 

161  [6.    7*"^ 
ipse  primum  lanus,   cum  pueTpencmm  ccm^Y^"^Nix.  ns»^^ 


244         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

illa    cuncta    opera    sumunt    exordium    minutatim    minutis 

distributa  numinibus,  aditum  aperit  recipiendo  semini.     ibi 

est    et    Saturnus    propter    ipsum    semen;    ibi    Liber    qui 

5  marem  efPuso  semine  Uberat;   ibi  Libera  quam  et  Yenerem 

Yolimt,    quae  boc  idem   beneficium  conferat   feminae,   ut 

etiam  ipsa  emisso  semine  liberetur. 

August.  civ.  d.  7,  2  nam  ipse  —  uberetur.  id.  7,  3  confert  enim 
selectus  lanus  aditum  et  quasi  ianuam  semini;  confert  selectus 
Satumus  semen  ipsum;  confert  selectus  Liber  eiusdem  seminis 
emissionem  yiris;  confert  hoc  idem  Libera,  quae  Ceres  seu 
Venus  est,  feminis.    cf.  id.  6,  9. 

162  [6i\ 

ab  liis  tribus  rebus  tres  nuncupatos  deos,  Intercidonam 

a    securis    intercisione,    Pilumnum     a   pilo,    Deverram   a 

scopis,    quibus  dis  custodibus  contra  vim  dei  Silvani  feta 

[muUer]  conservaretur. 

August.  civ.  d.  6,  9  neque  arbores  caeduntur  ac  putantur 
sine  ferro,  neque  far  conficitur  sine  pilo,  neque  firuges  coacer- 

vantur  sine  SCOpis;  ab  his  autem  trlbus  —  consenraretor. 

2  deverrum  Monac.  Lat.  3831 

163  [5^] 

cimi  mas  et  femina  coniunguntur,  adhibetur  deus 
lugatinus. 

August.  civ.  d.  6,  9  cum  —  lugatiiwig.  id.  4,  11  ipse  llu^^fptter] 
in  lugatino  deo  coniuges  iungat. 

1  masculus  Monac.  Lat.  3831  et  6267  Colon.  m.  2 

164  [7P]| 

sane  Yarro  in  libris  divinarum  dicit  deum  esse  Lactan- 
tem,  qui  se  infundit  segetibus  et  eas  facit  lactescere. 

Serv.  g.  1,  315  sane  —  lactescere.  Schol.  Bem.  tbid.  Yarro  in 
libris  diTinarom  —  lactescere.     cf.  August.  civ.  d.  4,  8. 

1  deum  esse  onu  Paris. 

165  [22\ 

levet  [Zuppiter]  de  terra  et  NoeeWc  ^^^  \ik^^%.. 

■^UfftCSt.  dv.  d.  4,  11  ipse  levet  —  ljav«a».  cf .  TeffU  a.A'Yi<A.a,'W' 


M.  Terentius  Varro  245 

166  {9\ 

dea  Mena  quae  menstruis  fluoribus  praeest 

August.  civ.  d.  7,  2  ibi  \in  minutis  numinibtui]  est  et  dea  — 

praeest.      c/.   id.    7,  3.  4,  11. 

167  \73sq?i 

praefecerunt    —    geniculis    nodisque    culmorum    deum 

Nodutum,  involumentis  foUiculonmi  deam  Volutinam;  cum 

folliculi  patescimt,   ut  spica  exeat,  deam  Patelanam;   cum 

segetes  novis  aristis  aequantur,  quia  veteres  aequare  hostire 

dixerunt,    deam    Hostilinam;    florentibus    frumentis    deam  6 

Floram,   lactescentibus   deum   Lactumum,   maturescentibus 

deam  Matutam;    cum  runcantur  id  est  a  terra  auferuntur, 

deam  Buncinam. 

August.  civ  d.  4,  8  praefecenmt  ergo  ProseipinaxD  frnmentis 
germinantibufl,  genlctiiiB  —  Rimcmam.  cf.  Arnob.  4,  7.  3,  23.  —  Fest, 
p.  270  b,  27.  314  f>,  17.  Serv.  Dan.  Aen.  2,  156.  Non.  p.  3,  26. 
CGL  pamm. 

168   [44] 

Nimieria  quae  numerare  doceat 

August. civ. d.4,11  sit  —  Nmneria— doceat.  cf.  Anecd. H.p. 240, 8. 

169  [XVI  10] 

duas  eum  [lanum]  facies  ante  et  retro  habere 
dicunt,  quod  hiatus  noster,  cum  os  operimus,  mimdo 
similis  videatur;  imde  et  palatum  Graeci  oiQavov  appel- 
lant,  et  non  nulli  inquit  [Farro]  poetae  Latini 
caelum  vocayerunt  palatum,  a  quo  hiatu  oris  et 
foras  esse  aditum  ad  dentes  yersns  et  introrsus 
ad  fauces. 

AugUSt.  Civ.  d.  7,  8  dnas  —  fauces. 

170  [XIV  31^] 

de  pavore  infantmn  [Jwppiter^  "P«i.NeiC^"ai.  xiXflitcToc^^vsQct. 
udu^ust.  civ.  d.  4,  11  de  -  nTmc.     Tert.  ad  wfct.  a,  W-  <>^«^ 
et  Pa.Te}ntma.m  paToriB.     cf.  Farro  de  X.  li.  ^>  4^- 


246         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

171  \_91\ 

a  pomis  Pomonam,  non  Pomum,  sicut  a  bubus  Bttbonam, 
non  Bovem 

August,  civ.  d.  4,  24  appellabant  —  a  pomis  —  Bo^«m. 

172  [^5«] 

in  diva  Potina  potionem  ministret  [ Jt«|)pi^0r] ,  in  diva 
Educa  escam  praebeat. 

AugUSt.  dv.  d.  4,  17  in  diva  —  praebeat.     cf.  fr.  105.    AuffUet. 

ibid.  4,  34.  6,  9.    Tert.  ad  nat.  2,  11. 

173  [36] 

<^praestan)>tiae  Praestitiam 

Tert.  ad  nat.  2,  11  <^habent  pr.>  Pr. 

174  \XV  13] 

Eomulus  —  ideo  Quirinus  <^est,  quia)>  tunc  [cum  mr' 

gmes  dolo  rapuit]  parentLbus  quiritatum  est  per  illum. 

Tert.  ad  nat.  2,  9  Bomuiua  —  mum.    cf.  Varro  de  l.  L.  5,  73. 
6,  68.   Non.  p.  21,  18.    CGL  IV  384,  10  V  478.  577. 

1  est  quia  add.  Gothofr. 

175  [J^^«] 

cum  religiosum  a  superstitioso  ea  distinctione  discemat 

[Farro],    ut    a    superstitioso    dicat    timeri  deos,    a   reli- 

gioso  autem  tantum  vereri  ut  parentes,  non  ut  hostes  timeri 

August.  civ.  d.  6,  9  cum  —  timeri  ctc.    cf.  Nigid.  Fig.  fr.  4. 
Serv.  Aen.  6,  596.  8,  187.   Md.  diff.  verb.  486. 

17€  {XIY  68.  70.  71.  82] 

nec    agrorum    munus    uni    alicui    deo    committendmn 

arbitrati.  sunt,   sed  rura  deae  Rusinae,  iuga  montium  deo 

lugatino,    coUibus    deam    Oollatinam,    yallibus   Valloniam 

praefecerunt.     nec  saltem  potuerunt  unam  Segetiam  talem 

6  invenire,  cui  semel  segetes  commendarent,  sed  sata  frumenta, 

guamdiu  sub  terra  essent,  pxAe^o^^m  -^^iVxsLWKD^  \!Li^Q.i:e 

iieazn  Seiam ;  oum  vero  iam  eaaenX»  ^xx^et  Xfitt^sa.  ^\.  ^^^^Syssa. 

'^erent,    deam    Segetiam-,    fc:umeu\Aa  ^wok  <sft\Xft^\^  '«^^^ 


M,  Terentius  Varro  247 

reconditis,    lit    tuto    servarentur,    deam    Tutilinam    prae- 
posuerunt. 

August.  dv,  d.  4,  8  nec  — praepoBuerunt.  Plin,n,h.  18, 8  Seiam 
a  serendo,  Sdgestam  a  segetibus  a^ellabant.  cf.  Auguat.  %b%d. 
4,  34.  Ovid.  fast.  2,  526,  Macroh.  1, 16, 8.  Tert.  de  spect.  8  (Suet 
rell  p.  336  R.), 

177  [101\ 

etiam  locorum  urbis  vel  loca  deos  ar<bitramini>,  — ^ 
montium  <^septem^  Septemontium. 

Tert.  ad  nat.  2,  15  etiam  —  Septemontium. 

1  nrbisvfe:  em,  Gothofredus       2  septem  OMer 

178  [XY  14] 

quid  Stercu<^linus  meruit^  ad  divinitatem?  si  agros 
stercoribus  iuvando  diligens  fait 

Tert.  ad  nat.  2,  9  quid  —  fuit,  plus  fimi  ^Au^gias  conl*erebat. 
cf.  Lact.  d,  i.  1,  20,  35,   Isid.  or.  17,  1,  3, 

1  Sterculinus  m.  Gothofr.  Sterculus  Migaltius 

179  [IV  7  Me,] 

M.  Varro  —  Sibyllinos   libros    ait   non    fuisse    unius 

Sibyllae,  sed  appellari  imo  nomine  Sibyllinos,  quod  onmes 

feminae  vates  sibjUae  sint  a  veteribus  nuncupatae  vel  ab 

unius  Delpbidis  nomine  vel  a  consiliis  deoram  enuntiandis. 

aio^g  enim  deos,  non  ^bovQj  et  consilium  non  ^ovXriv,  sed  5 

^ovkkav    appellabant    Aeolico    genere    sermonis.       itaque 

sibyllam  dictam  esse  quasi  d^sopovXriv. 

La>ct.  d.  i.  1,  6,  7  M.  Varro,  quo  nemo  umquam  doctior  ne 
apud  Graecos  quidem  vixit,  in  libris  rerum  divinarum  quos  ad 
C.  Caesarem  pontificem  maximum  scripsit,  cum  de  quindecim- 
viris  loqueretur,  sibyiiinos  -  &to(ioi)Xijv.  eadem  fere  Isid.  or,  8, 8, 1, 
Serv.  Aen.  3,  445  sibylla  appellativum  est  nomen,  adeo  ut  Varro 
quot  sibyllae  fuerint  scripserit.  sibylla  autem  dicitur  omnis 
puella,  cuius  pectus  numen  recipit;  nam  Aeolii  ciohg  dicunt 
deos,  povli}  autem  est  sententia;  ergo  sibyllas  quaai  ^sio^u  $<^'ut.«L<^ 
dixeruii^.  e/l  Sierm.  adv.  lovin,  l.  I  «ol.  II  SOft  D  VoSX.  Augi^» 
<»b.  ^.  18,  :23. 

2  aed]  et  nonnulli  codd.         6  povUav  Waclvsttvu^  \i<5ri^vs>s! 


i 


248  Grammaticae  aetatis  VarroniaDae  fragmenta 

vel  Bovaiav  vel  buletin  vel  bulean  codd,  p6XXav  Ahrens,  de  dial. 
Aeol.  p.  59  adn.  34 

180  [J  18  Ag:\ 

aiunt  quidam  propterea  deos  (^^sovg  appella]>tos,  quod 
^isiv  id  est  uo^ai  pro  currere  ac  motari  interpretatio  esi 
Tert,  ad  nat.  2,  4  aiimt  —  est. 

1  proptereas  '9'.  appell.  Wissowa  fuisse  app.  Grotho- 
fredus  2  thin  &  siesta:  em.  Hartel  d:  et  i^Lsed-ai  Gothofr. 
^.  et  aslsad^ai  Rigaltius        procurrere 

181   [XIY  32'''] 

de  spe  quae  venit  {luppiter  nimcupetur]  Venilia. 

August.  civ.  d.  4,  11  de  —  Veniiia.  Tert.  ad  nat.  2,  11  habent 
et  —  spei  Yeniliam.  Schol.  Veron.  Aen.  10,  78  <deam  Veni- 
lia^m  alii  Venerem  quod  in  mari  nata  sit,  alii  Nympham 
quam  Graeci  Bvvriv  vocant.  ^Varro  rerum  divin)>arum  XIQI 
de   dis    certis:     'Spes    cum   conciliata   npn    frustra   esset    et 

eveniss<^et ^bantur,  quam  deam   cum  Neptuno 

coniungunt.' 

182  [58.  54.  55.  56] 

numquid  Venus  sola  parum  esset,  quae  ob  hoc  etiam 
dicitur  nuncupata,  quod  sine  vi  femina  virgo  esse  non 
desinat?  —  et  certe  si  adest  Virginiensis  dea,  ut  virgini 
zona  solvatur;  si  adest  deus  Subigus,  ut  viro  subigatur; 
5  si  adest  dea  Prema,  ut  subacta,  ne  se  commoveat,  con- 
primatur,  dea  Pertunda  ibi  quid  facit? 

August.  ibid.  6,  9  numquid  —  facit?  Varro  de  l.  L.  5,  61  horum 
[maris  et  feminae']  vinctionis  vis  Venus.  de  Virginiensi  dea 
cf.  August.  ihid.  4,  11. 

2  sine  eius  vi  edit.  Paris. 

183    [63] 

<^Vi^duus  qui  animam  corpore  viduet  — ,  item  Cae- 
culus  qui  oculos  sensu  exanim<^et,  item  Or^bana  quae  in 
orbitatem  semina  extinguat. 

Terl.  ad  nat.  2,  15  et  tristit\a.e  d^o^  ^\AtxQ«  Qsae  voltis^ 

i^ut  Blt  Vi^dvLVLB  —  extinguat.     cf.  Arnob.  4.,  7 . 

1   ViduuB  Oehkr:  . .  dius  ^  e^^^i^.  *^^^  ^^*  md^Jwosiva. 


M.  Terentius  Varro  249 

184  [34,  35\ 

neque   —   audent  aliquas  partes  deae  —  tribuere  — 

Volupiae,  quae  a  voluptate  appellata  est,  aut  Lubentinae, 

cui  nomen  est  a  libidine. 

Augiist.  civ.  d.  4, 8  neque  ergo  in  hoc  tam  praeclaro  opere  et 
tantae  plenissimo  dignitatis  [imperium  dilatandt]  audent  — 
Ubidine.  Vorro  de  l.  L.  6,  47  ab  lubendo  libido,  libidinosus  ac 
Venus  Libentina  et  Libitina.  cf.  August.  ibid.  4,  11.  Tert.  ad 
nat.  2,  11.    Arnoh,  4,  9.    Serv.  Ban.  Aen.  1,  720. 


EX  LIBRIS  DE  GENTE  POPULI  ROMANI  IV 

opus  scriptum  est  a,  711/43  {cf.  Mommsen,  Bom.  Chron, 
147*.  Kettner,  Varr.  sttid.  38 sq.).  fragmenta  collegerunt  Kettner 
ibid.  p.  63sq.    HPeter,  hist.  Bom.  rm.  (Lipsiae  1906)  p.  10 sq. 

185  [2  Peter] 

lib,  L     fagns  quas  graece  fpriyovg  vocant. 

Char.  p.  130,  5  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  17,  9B.)  fagus  Varro 
de  gente  p.  R.  I:  fagus  —  Tocaxit 

t   186  [8] 

et  ideo  nec  Areon  pagon  —  vult  [MarcusVarro]  inde 
accepisse  nomen,  quod  Mars,  qui  graece  "Aqrig  dicitur,  cum 
homicidii  crimine  reus  fieret,  iudicantibus  duodecim  diis  in 
eo  pago  sex  sententiis  absolutus  est  — ;  sed  contra  istam, 
quae  multo  amplius  est  celebrata,  opinionem  aliam  quan-  s 
dam  de  obscurarum  notitia  litterarum  causam  nominis 
huius  conatur  astruere,  ne  Areon  pagon  Athenienses  de 
nomine  Martis  et  pagi  quasi  Martis  pagum  nominasse 
credantur,  in  iniuriam  videlicet  numinum,  a  quibus  litigia 
vel  iudicia  existimat  aliena.  to 

August.  Civ.  d.  18,  10  et  Ideo  —  aUena. 

187  ll8'\ 
Vairo  dicit  in  gente  populi  Uomam  S^mo^  ^  "^xk^^^ 


250         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  ^agineiita 

susceptos  istum   accepisse  montem  [^Avmtinum]^  quem   ab 

Avente  fluvio  provinciae  suae  Aventinum  appellaverunt. 

Serv.  Aen.  7 ,  657  Aventinus  mons  urbis  Bomae  est,  quem 
constat  ab  avibus  esse  nominatum,  quae  de  Tiberi  ascendentes 
illic  sedebant  — .  quidam  etiam  rex  Aboriginum,  Aventinus 
nomine,  illic  et  occisus  et  sepultus  est,  sicut  etiam  Albanortun 
rex  Aventinus,  cui  successit  Procas.  Varro  tamen  dicit  —  appeiia- 
verunt.  cf.  Naev.  fr.  1,  Varro  de  l.  L.  5,  43,  Paul.  Fest.  p.  l^,  4. 
Fest.  p.  174a,  15.  Liv.  1,  33.  August.  civ.  d.  18,  21. 

1  ingentem  Sang.  Begin.  Ltps.  Mon.    8  appell.  avent.  Mon. 

188  [23] 

circenses   dicti,   quia  exhibebantur  in  circnitu  ensibus 

positis. 

Serv.  g.  3,  18  ^centum  quadriiugos  agitabo  ad  flumina' 
i.  e.  unius  diei  exhibebo  circenses,  quia,  ut  Yarro  dicit  in 
libris  de  gente  populi  Komani,  olim  XXY  missus  fiebant.  sed 
vicesimus  quintus  dicebatur  aerarius,  eo  quod  de  colla- 
tione  populi  exhibebatur.  —  olim  enim  in  litore  fluminis  cir- 
censes  agitabantur,  in  altero  latere  positis  gladiis,  ut  ab  utra- 
que  parte  esset  ignaviae  praesens  periculimi;  unde  et  cizcenBes 
—  positis,  licet  alii  a  circumeundo  dicant  circenses  vocari.  cf. 
Varro  de  l  L.  5, 153.  154.  Serv.  Aen.  8,  636.  Isid.  or.  18,  SPf,  3. 

f  189  [17] 

nec  idem  propter  aliud  arbitratur  historicus  [Farro] 
in  Arcadia  tale  nomen  adfictum  Pani  Lycaeo  et  lovi 
Lycaeo  nisi  propter  hanc  in  lupos  hominum  mutationem, 
quod  eam  nisi  vi  divina  fieri  non  putarent.  lupus  enim 
5  graece  XvKog  dicitur,  unde  Lycaei  nomen  apparet  inflexum. 
Eomanos  etiam  Lupercos  ex  illorum  mysteriorum  veluti 
semine  dicit  exortos. 

AugvM.  Civ.   d.   18,  17  nec  idem  —  exortos.       cf,    Paul.    Fest. 

p.  119,  16.  hoc  fr.  cum  186  et  190  ex  opere  De  g.  p.  B.  duc- 
tum  esse  ex  August.  ibid.  18,  8.  13  {cf.  18,  3.  5.  9.  10.  16.  23. 
40)  patet,  ne  dicam  hic  Varronem  ^historicum^  diserte  appellari. 

190  ^13"^ 

ziominis     huius     [^Ajois^,    e\Mc    iiati    k^\^    ^"^^sft.  ^^'^ 
moHem,    sed   Serapis    appeW^Ltu^  ^Vc,  WJJmmcqi  t^^^^vks 


M.  Terentitis  Varro  251 

Varro  reddidit.  quia  enim  arca,  in  qua  mortuus  ponitur, 
quod  omnes  iam  sarcophagum  vocant,  aoQbg  dicitur  graece, 
et  ibi  eum  yenerari  sepultum  coeperant,  priusquam  templum  s 
«ius  esset  extructum,  velut  soros  et  Apis  Sorapis  primo, 
deinde  una  littera,  ut  fieri  adsolet,  conunutata  Serapis 
dictus  est. 

AugUSt.  civ.  d.  18,  5  nomixiia  autem  huius  —  dlotas  est.  cf.  VcMTTO 

de  l.  L.  5,  57. 


EX  LIBRIS  DE  VITA  POPULI  ROMANI  AD  ATTICUM  IV 

libri  a.  711/43  scripH  esse  videntwr  (cf.  Bitschl  op.  3,  450, 
Kettner,  M.  Ter.  Varr,  de  vita  p.  B.  quae  extant,  Halae  1863 
p.  3).    fragmenta  coll.  Kettner  ihidem. 

191  \29  Kettner] 

lih.  I,  adoreum  quoque  ab  eo  dictum  putat  [FarroJ 
quod  cibi  ora  id  est  principium  sit  far. 

Non,  p.  59,  5  [pOSt  fr.  199]  adoreum  —  far.    cf,  id,  p.  52,  14. 

Paul.  Fest.  p,  3,  10.   Isid.  or.  17,  3,  6. 

192  [17] 

l.  I.     itaqne   calendis   calabantur  id   est  voca- 

bantur,    et   ab   eo   calendae    appellatae,   quod   est 

tractum  a  Graecis,  qui  KaXetv  vocare  dixerunt. 

Non.  p.  23,  27  calendarum  yocabulum  proprium  Varro  con- 
plexus  est  de  yita  populi  Romani  lib.  I;  itaque  —  dixerunt  cf. 
Varro  de  l.  L.  6,  27.  Paul.  Fest.  p.  225,  8  (38,  13).  GeU. 
15,  27,  2.  Serv.  Ban.  Aen,  8,  654,  Macrob.  1,  15,  10.  CGL 
VI  167, 

193  [48] 

l.  I.  quod,  ante  quam  nomen  dolii  prolatum, 
cum  etiam  id  genus  vasorum  calpar  diceretur,  id 
vinum  calpar  appellatum. 

JVon.  p.  546^  28  calpar  nomine  aiiU.qyio  ^otom»  ^^jcc»  ^^ 

Tlto  populi   Rom&ni    lib.  I:     auod  —  awefllaAram.     cf .   ^awX.  ^«^' 
p.  '4S,  17.  65,  13. 


252  Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

194  [38] 

l.  L  caltula  est  palliolum  praecinctui,  quod 
nudae  infra  papillas  praecinguntur. 

Non.  p.  548,  33  caltulam  Varro  de  yita  populi  Bomani 
lib.  I  palliolum  breye  yoluit  haberi :  caitaia  —  praecinguntur;  'quo 
mulieres  nunc  et  eo  magis  utuntur,  postquam  subuculis  de- 
sierunt'. 

1  castula:  em.  Lindsay        quod:  quo  ed.  a.  1471 

195  [41] 

l.  L  cocula,  qui  coquebant  panem  primum 
sub  cinere,  postea  in  forno. 

Non.  p.  531,  27   Varro    de   vita   populi   Romani   lib.  I: 

cocula  —  in  fomo.     cf.  Paul,   Fest.  p.  39,  3. 

1  cocebat  (coq.)  plerique  codd.  primum  om.  plerique 
codd.        2  cinerem  codd.  praeter  Paris.  7666 

196  [J26] 

l.  L.  in  postica  parte  erat  colina,  dicta  ab  eo 
quod  ibi  colebant  ignem. 

Non.  p.  55,  19  Varro  de  vita  populi  Romani  lib.  I:  ^qua 
fini  sit  antica  et  postica.  in  postica  —  ignem.  lucupletiorum  domus 
quam  fuerint  angUBtiis  paupertinis  coactae,  ipsa  nomina  de- 
clarant'. 

1  culina  Lugd.  ( Voss.  Lat.  F  73)  colina  alii  codd. 

197  [18] 

l.  L.     in    eorum     enim    sacris     liba    cum    sunt 

facta,   incerni   solere  farris    semine;   ac  dicere  se 

ea  februare  id  est  pura  facere. 

Non.  p.  114,  17  februare  positum  pro  purgare  et  purefa- 
cere.  Varro  de  vita  populi  Bomani  lib.  I:  in  eomm  —  faoere. 
cf.  Varro  de  l.  L.  6,  13  februm  Sabini  purgamentum.  Paul. 
Fest.  p.  85,  12.    CGLV  641,  72. 

2  incemere  Quicheratus        solere  scrtpsi:  solent 

198  \42\ 

/.  jT.      urceolum    aquae   mauaV^   NQ^^m^sL^s^.^  q^^\ 
^o    aqua    in    truUeum     eiiuii^atuT;,    \vtl^^   mvsi.^\» 


M.  Terentius  Varro  253 

lapis  appellatur  in  pontificalibus  sacris,  qui  tunc 

movetur   cum  pluviae   exoptantur;   ita  apud   anti- 

quissimos  manale  sacrum  vocari  quis  non  noverit?  5 

unde  nomen  illius. 

Non,  p,  547,  3  trulleum  quo  manus  perluuntur.  Varro  de 
vita  popuu  Romani  lib.  I  — :  nrceoiam  —  iiiius.  cf.  PaiU.  Fest. 
p,  128,  5.    Fest.  p.  157  \  29. 

1  aquae  manale  Gen.  Bem.  aquae  (aqua)  manalem  reU. 
6  iilis  nonntAlU  codd. 

199  [^P] 

l.  I.     nefarii  — .     a  farre,  quod  adoreum  est,  id 

quo  scelerati  uti  non  debeant,  non  triticum  sed  far. 

Non.  p.  59,  5  nefani  proprietatem  in  lib.  I  de  vita  po- 
puli  Romani  Varro  patefecit:  a  fwre  —  far.  Isid.  diff.  verb.  423 
nefarius,  ut  Varro  existimat,  non  dignus  farre.  cf.  id.  or, 
10,  189.    Ascon.  Pedian.  in  Verr.  3. 

1  id  quo  Onions:  in  quo  vel  quo  codd. 

200  [33^ 

l.  I.     ideoque  hoc  ab  ore  dicitur  osculum,  non 

a  suavitate,  unde,  quod  simile  est,  savium. 

Non.  p.  424,  15  osculum  et  savium  his  intellectibus  discer- 
nuntur,  quod  ab  ore  osculum,  savium  a  suavitate  dicitur.  Varro 
de  vita  populi  Eomani  I:  ideoque  —  sayiam.  cf.  Serv.  Dan.  Aen. 
1,  256.  Isid.  dift.  398.  Don.  Ter.  eun.  3,2,3.  CGL  IV  289, 31. 
370,  38.  V  170,  33.    MHaupt  op.  2,  106. 

2  simile]  suave  Mercier        est  scripsi:  sit 

301  [4] 

l.  I.      hanc    deam    Aelius     \fr.  27]     putat    esse 

Cererem;  sed  quod  in  asylum  qui  confugisset,  panis 

daretur,  esse  nomen  fictum  a  pane  dando  pandere, 

quod  est  aperire. 

Non.  p.  44,  1  pandere  Varro  existimat  ea  causa  dici,  quod 
qui   ope   indigerent   et  ad  asylum  Cereris   confugissent  pania 
daretur.    pandere  ergo  quasi  panem  dwce ,  e\»  oivsLCi^  TsMSELQjQasss. 
fanum    talibus   clauderetui.      de   vita  pop^vVV  ^6kOT£k»Jo^  ^^-  ^* 

bano  —  aperire. 


254         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

1  Aelius  Carrio  ex  cod.  Elnonensi:  melius  2  confii- 

gissent  ed.  princ,  sed  cf.  Clciss.  Eev.  16,  50  4  hoc  est  Lugd. 

202  [30'\ 

l.  I.     pastillos  et  panes:  haec  vocabula  pastus, 

quod  esse  pascere  dicebant. 

Non.  p.  63,  24  panis  proprietatem  a  pascendo  putant  ver 
teres  aestimandam.   Yarro  de  vita  populi  Bomani  lib.  I:  pastuios 

—  dicebant.    cf.   Paul  Fcst.  p.  222,  18. 

1  hae  Lugd.  ( Voss.  Lat.  F  73)  a  pastu  vel  a  pastu  sunt 
coni.  LMtieller       2  esset:  em.  Mue. 

203  [ii] 

l.  I.     pecuniaque   erat  parva;    ab  eo  psrupertas 

dicta.    cuius  paupertatis  magnum  testimonium  est 

Non.  p.  43,  29  paupertas  dicta  est  a  pecunia  parva.  Varro 
de  vita  populi  Romani  lib.  I:  pecmuaque  —  est.  aliter  id.  de  L  L.  5, 92. 

2  paupertatis  secl.  LMu^ller 

204  [35] 

l.  I.  nec  pistoris  nomen  erat  nisi  eius  qui 
ruri  far  pinsebat.     nominati  ab   eo   quod   pinsunt. 

Non.  p.  152,  12  pinsere,  tundere  vel  molere.  Varro  Tatpy 
MsvLnnov  [527  Bue.']  — .  idem  de  vita  populi  Bomani  lib.  1: 
nec  piatorifl  —  pinflunt.  cf.  Varro  dc  L  L.  5, 138.  Fcst.  p.  210^,  27. 
Isid.  or.  4,  11,  4.  15,  6,  4. 

1  nisi  e.  q.  ed.  a.  1480:  qui  nisi  eius  2  nominativa  (t^ 
-tua  ut  vid.)  quod  eo:  em.  ed.  a.  1480 

205  [8] 

l.  I.  quibus  erant  pecuniae  satis,  locupletis 
adsiduos,  contrarios  proletarios. 

Non.  p.  67,  18  proletari  dicti  sunt  plebei,  qui  nihil  rei 
publicae  exhibeant,  sed  tantum  prolem  sufficiant.  —  Varro  de 
vita  populi  Komani  lib.  I:  quibuB  —  proietanofl.  cf.  Paul.  Fest. 
p.  226,  13.    GeU.  16,  10,  10.   Non.  p.  155,  19. 

1  erat  LMusller 

206  V53\ 

^-  ■!'•       quod   frontem  l^Gtie^ek   ^\.T>\%\i^TiV    «^t.  ^^ 


M.  Terentius  Varro  2bb^ 

iLerba  torta,  torum  appellatum.   hoc  quod  inicitur 

etiam    nunc    toral    dicitur;     lecticam    qui    invol- 

vebant,   segestria  appellabant. 

Non.  p.  11,  12  tororum  [torialim  codd.l  et  toralium  desig- 
nator  est  Varro  de  vita  populi  Bomani  lib.  I :  quod  —  appeiiabaat 
cf.  Varro  de  l  L.  5,  166.  167.   Isid.  or.  19,  26,  6. 

1  quo  Onions  struerant  Lugd.  (Voss.  Lat.  F  73)  q. 
fronde  1.  struebantur,  ex  eo  b.  LMueUer 

de  aliis  vasorum  nominibus,  qtuie  a  Verrio  ex  hoc  Varronis 
libro  tracta  essepossunt,  cf.  Willers,  de  Verr.Fl.  glossar.  interpr. 
{Halis  Sax.  1898)  p.  6sq. 

207  llO\ 

l.  II.     itaque    quod    bos    arbitros    instituerunt 

populi,    censores    appellarunt;    idem    enim    valet 

censere  et  arbitrari. 

Non.  p.  519,  21  censere  et  arbitrari  veteres  cognatione 
quadam  socia  ac  similia  verba  esse  voluerunt.  —  Varro  de 
vita  populi  Romani  lib.  II:  itaqne  —  arbitrari.  cf.  fr.  118.  Varro  de 
l.  L.  5,  81.   Faul.  Fest.  p.  58,  8.    Isid.  or,  9,  4,  13. 

2  idem  ed.  a.  1476:  id 

208  [8] 

l,  II.     quod  idem  dicebantur  consules  et  prae- 

tores;    quod    praeirent     populo     praetores,    quod 

consulerent  senatui  consules. 

Non.  p.  23, 31  consulum  et  praetorum  proprietas,  quod  con- 
sulant  et  praeeant  populis,  auctoritate  YarroniB  ostenditur,  d& 
vita  populi  Bomani  lib.  II:  quod  idem  —  coiutaes.  cf.  Varro  de  l.  L. 
5,  81.    Isid.  or.  9,  3,  27.  4,  16. 

3  senatum  Popma  (cf.  de  l.  L.  5,  80) 

209  [9] 

l.  II.     itaque  propter  curam  locus  quoque,  quo 

suam  quisque  domo  senator  confert,  curia  appel- 

latur. 

Non.  p.  57,  1  cuiiam   a   cura  diciam  N«Jcto  ^«s^\\ga»i^  ^^ 
vit»  populi  Bomani  Jib.  U:  itaque  —  app«ll»itai.    cf.YoflfTO  ^"V.."!^ 
^  I^^.  e,  46.  Paul.  Fe8t.  p.  49,  1. 


256         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

2  domum:  em.  Mercier  curiam  appellat:  em.  Popma  lo* 
com  —  curiam  appellat  (vel  -ant)  coni.  Lindsay 

210  [li\ 

l.  II.  cum  in  quintum  gradum  pervenerant  at- 
que  habebant  sexaginta  annos,  tum  denique  erant 
a  publicis  negotiis  liberi  atque  otiosi.  ideo  in 
proverbium  quidam  putant  venisse,  ut  diceretur 
5  sexagenarios  de  ponte  deici  oportere,  id  est  quod 
suffragium  non  ferant,  quod  per  pontem  ferebant. 

N<m.  p.  523,  22  sexagenarios  per  pontem  mittendos  male 
diu  popularitas  intellexit,  cum  Yarro  de  yita  populi  Romani 
lib. n  honestam  causam  religiosamque  patefecerit:  cum— ferebant 
cf.  Manil.  fr.  3.  Varr.  sat.  494  Bue.  Cic.  pro  Bosc.  100,  Ovid. 
fast.  5, 625.  Sinn.  Cap.  fr,  21.  Macrob.  1, 5, 10.  Plut  quaest.  B.32, 

4  proverbio:  em.  ed.  a.  1471  venisse  se  Lugd.  {Voss. 

Lat.  F  73)        5  id  est  deici  op.  LMueller 

211  [lO^ 

l.  III.  qui  de  ascriptivis  cum  erant  adtributi 
decurionibus  et  centurionibus,  qui  eorum  habent 
numerum,  accensi  vocabantur.  eosdem  etiam  qui- 
dam  vocabant  ferentarios,  qui  depugnabant  fun- 
5  dis  et  lapidibus,  his  armis  quae  ferrentur,  non 
quae  tenerentur. 

Non.  p.  520,  5  decuriones  et  centuriones  a  numero,  cui  in 

militia  praeerant,  dicebantur;   accensi,  qui  his  accensebantur 

id  est  adtribuebantur.    Yarro  de  vita  populi  Bomani  lib.  III 

[Iin  Escor.  et  Paris.  Lat.  7667]:  qvd  de  —  tenerentur.  Paul.  Fest. 

p.  14,  13   adscripticii,   vel  uti   quidam   ^ad^scripti<^vi^    \sic 

Beitzenstein  coll.   Non.,   Verr.  Forsch.  p.  31]   dicebantur,   qui 

supplendis   legionibus   adscribebantur.    hos   et  accensos  dice- 

bant,  quod  ad  legionum  censum  essent  adscripti.    quidam  ve- 

latos,    quia   vestiti  inermes   sequerentur  exercitum.     non  nuUi 

ferentarios,  quod  fundis  lapidibusque  proeliaturi  ea  modo  fer- 

rent,   quae  in  hostes  iacerent.    similia  Verrius  p.  18,  6.  85,  7. 

Se9,  4,  quae  rmsm  in  De  l.  L.  7,  56.  57.  58  %mem'«au%.     q^in 

vero  Verrivs  ex  lihro  III  De  viia  p.  B.hausmt.^-A.uUtt twt  d.M(^Q^Mk 

^^.   c/:  Heitzenstein,  Ven\  Forsch.  p.  SOsq. 


M.  Terentius  Varro  257 

1  qui  de  ascribtiyis  (-ipt-)  codd.  quidam  ascriptivi  Beitzen- 
stein  <^i^  quidem  ascriptiyi  Quicheratus  4  quid  pugn.  Lugd, 
{Vo88.  Lat.F  73)  m.  1        fundis  Popma:  pugnis  6  et  nis 

nonnulli  codd.  qui  ferentur  nonnuMi  codd. 

212  [i7] 

l.  III.     quod  antiqui  pluris  tabulas  coniunctas 

codices  dicebant;  a  quo  in  Tiberi  navis  codicarias 

appellamus. 

Non.  p.  535,  12  codicarias  naves  etiam  nunc  consuetudo 
appellat  eo,   quod  in  fiuminibus  sint  usui.   —  YaiTO  de  vita 

populi  Romani  lib.  III:   quod  —  appeUamns. 

213  [9] 

l.  III.     tum  appellatus  est  dilectus  et  ab  elec- 

tione  legio.    ab  bac  supervacaneorum  consuetudine 

adscribuntur 

Non.  p.  57,  4  le^onum  proprietatem  a  dilectu  militum 
Yarro  de  vita  populi  Bomani  lib.  III  dictam  interpretatur: 
tum  —  adBcribimtur.  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  88.  6,  66.  Isid.  or.  P,  3,  46, 

214  112] 

l.  III.    referentibus  centurionibus  et  decurioni- 

bus    adoptati    in    cohortes    subibant,    ut    semper 

plenae  essent  legiones.     a  quo  optiones  in  turmis 

decurionum  et  in  cohortibus  centurionum  appellatL 

Non.  p.  67,  28  optiones  in  cohortibus  qui  sint  honesti 
gradus,  ut  optatos,  quod  est  electos,  et  adoptatos,  quod  ad- 
scitos,  Varro  de  yita  populi  Romani  lib.  m  existimat  appel- 

latoS:    referentibua  —  appellati.      cf.    Vorro  de    l.    L.   5 ,  91.      Faul, 

Fest.  p.  184,  12.    Fest.  p.  198^,  11.    Bon.  Ter.  eun.  5,  8,  27 \ 
laid.  or.  9,  3,  41. 

1  referentibus  quidam  ap.  Bentintm:  referentur  et  dec. 
<m.  Lugd.  {Voss.  Lat.  F  73)  dlii 

215  [11] 

l.  III.  rorarii  appellati  quod  imbribus  fer^ 
primum  rorare  incipit. 

JVon.p.  552,  30  rorarii  appeliabaxitux  iia!^V,«>^  c^H^^  «o^^  o^wa^ 
congreBBae  easent  acies,  primo  noii  muWia  Va.cvxSi'^  m-^Jo^Ti^»  \f^^^- 

Or»Bunatio»e  Bom»nae  fragmenta    ed.  :Pt31SA101.i  V^ 


258         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

lium:  tractum  quod  ante  maximas  pluvias  caelum  rorare  in- 
cipiat.  —  Yarro  de  vita  populi  Bomani  lib.  Hl:  zorarii  — -  ineipit 
cf.  Varro  de  l.  L.  7,  58.  Verrii  auctor  certe  Varro  fuit  {Faiul. 
Fest.  p.  14,  15.  264,  8). 

1  imminentibuB  imbr.  LMueUer 

216  117'] 

l.  IV,      in    quo    est    superyacuum     pro    super- 

yacaneo. 

Non.  p.  525,  11  supervacuum  non  putat  oportere  dici  Varro 
de  vita  populi  Bomani  Ub.  IV,  sed  supervacaneum :  in  quo  —  nqiec- 
vacimeo.    cf.  Fest.  p.  293^,  33. 

EX  TRIBUUM  LIBBIS 

217 

ab  hoc  quoque  quattuor  partis  urbis  tribus  dictae  ab 
locis,  Suburana  Palatina  Esquilina  Collina,  quinta  quod 
sub  Eoma  Bomilia.  sic  reliquae  triginta  ab  his  rebus, 
quibus  in  tribum  libris  scripsi. 

Varro  de  l.  L,  5,  56  ab  hoc  —  BcripsL 

Ex  discipu:nabum  LIBBIS  IX 

fragmenta  primi  libii  De  granmatica  supra  collocavip.  205  sq. 
de  dispositione  totius  operis  cf.  Eitschl  op.  3,  352  sq,  et  LMerch- 
Ivn,  Philol.  3  (1858)  p.  736  sq.;  item  de  temportbus  Bitschl  ibid, 
p.  400  et  contra  OGruppe^  Hermes  11,  235  sq. 

218 

lib.  V.  aliud  est  quarto  praetorem  fieri  et 
aliud  quartum,  quod  quarto  locum  adsignificat 
ac  tres  ante  factos,  quartum  tempus  adsignificat 
et  ter  ante  factum.  igitur  Ennius  recte,  quod 
5  scripsit  [ann,  295  V.^  *Quintus  pater  quartum  fit 
consul',  et  Pompeius  timide,  quod  in  theatro,  ne 
adseriberet  ^consul  tertium'  aut  Hertio',  extremas 
litteras  non  scripsit. 

GelL  10,  1,  6    verba  M.  ^anoma   ex.  Aafex^  ^vwiY^ttasfic^ 
quinto  iiaec  sunt:  aUud  est  -  wTipAi.   Non.  p.  4^^>^  ^^fMstonv  ^N. 


M.  Terentius  Varro  259 

quarto  prudentes  differre  dixerunt.  Varro  disciplinarum  V: 
aUud  eat  —  fit  codbui.  August.  re^.  CGK  V  517^  22  est  etiam 
quaedam  obscuritas  in  adverbiis  secundo  tertio  quarto  quinto 
sexto  et  secundum  tertium  quartum  quintum  sextum,  ut  puta 
^secundo  factus  est  consul'  et  ^secundum  fait  consuP.  secundo 
autem  ad  ordinem  pertinet,  secundum  ad  numerum;  ut  puta 
cum  dico  ^secundo  factus  est  consul',  pertinet,  ut  dixi,  ad  or- 
dinem,  quod  primo  alter  factus  sit  et  sic  alter  secundo;  cum 
autem  dicimus  secundum  consul  vel  tertium  vel  quartum  vel 
quintum  yel  textum,  ad  numerum  pertinet,  quod  sexies  fuerit 
consul.  inde  Cicero  de  Mario  sic  ait  [in  Pis.  20]  'sextum 
consul',  id  est  qui  sex  consulatus  meruit,  et  'septimum  consul', 
quod  est  septies  consulatum  meruit.  hoc  Yarro  distinxit  in 
libris  numerorum.    ef.  Ritsehl  op.  3,  363. 

1  et  aliud  Bem.  {et  codd.  A^  Nonix)  et  rdiqui  aliud  codd. 

B"^  Nonii  2  quod  om.  Nonius  2  et  S  signif.  Non.  his 

3  et  tres  Non.        templum  Begin.  1646  Voss.  Lat.  F  112 

219 

l.  VIII.  vesperi  non  videre,  quos  appellant 
lusciosos 

Non.  p.  135,  9  lusciosi,  qui  ad  lucemam  non  vident  et 
ILv(oof£g  vocantur  [vocentur  codd.]  a  Graecis.  Varro  disciplina- 
rum  lib.  VIII:  vesperi  —  luaciosos.  cf.  Paul.  Fest.  p.  120,  17.  Ael. 
Stil  fr.  24.    Awr.  Op.  fr.  10.    At  Phil.  fr.  4.    Qell.  4,  2,  11. 

220 

M.  Yarro  in  libris  disciplinarom  scripsit  observasse 
sese  in  versu  bexametro,  quod  onini  modo  quintus  semipes 
verbum  finiret  et  quod  priores  quinque  semipedes  aeque 
magnam  vim  haberent  in  efficiendo  versu  atque  alii 
posteriores  septem,  idque  ipsum  ratione  quadam  geometrica  5 
fieri  disserit. 

Gell.  18,  15,  1  in  longis  versibus,   qui  hexametri  vocantur, 
item  in  senariis  animadverterunt   metrici  primos  duos  pedes^ 
item  extremos  duos  habere  singulos  posse  integras  partes  ora- 
tionis,  medios  haut  umquam  posse,  sed  constare  eos  semi^er  «^ 
verbis  aut  divisis  aut  mixtis  atque  conivi«v^.    "»..  ^\»Ywai  ^wt»\a. 
ijbri0 — tUatent  h(iec fortosse  ad  quintum  librum  pertwefat  -,  c^  •  'RVXagtjV' 
op.  4  sm    Jferekim,   Fleck,    Jahrbh.   SM^pl.  B  ^IB^^^  ■»*  ^7^ 
JTretgsi^mer  ibid.  p.  6.  50  sq.;  quamquam  -oerbis  Ta.^Vo^^  ojjisw^^ 

\1* 


260         Grammaticae  aetatis  yarronianae  fragmenta 

geometrica    mspicari    eliam .  possumus    haec    in    quarto    libro 
fuisse. 

2  se  codd.  familia  prior  5  diometrica  Begin.  1646  Voss, 
Lat  F  113 

221 

Varro   libro,   quem   de   astrologia   conscripsit,  *stellam 

commemorat  ab  stando  dictam. 

Cassiod.  de  art.  et  disc,  6  p,  560  statos  Btellarum  eet  qnod 
Graeci  arriQiyiibv  vocant;  quia,  dum  stella  semper  moveatur, 
attamen  in  aliquibus  locis  stare  videtur.  nam  et  Varro  libro  — 
dictam.  cf,  Mo/rt,  Cap.  8,  817.  Isid.  or,  3,  59,  60.  librum  de 
astrologia  Disciplinarum  partem  fuisse  docuit  Bitschl  op,  3, 
361.  396. 


EX  LIBRIS  DE  GRADIBUS 

de  operis  argumento  dissentiunt  Bitschl  op,  3,  4:73  et  Schanz, 
Gesch,  d,  rom.  lAt.  1  *,  273.  fragmentum  quod  extat  ad  gradus 
cognationum  spectat. 

222 

germanus  est,  secundum  Varronem  in  libris  de  gradi- 

bus,  de  eadem  genitrice  manans. 

Serv.  Aen,  5,  412  ^haec  germanus'  germanus  —  manana,  non, 
ut  multi  dicunt,  de  eodem  germine,  quos  ille  tantum  fratres 
vocat.  haec  excripsit  Isid,  or,  9, 6,  6,  diff,  verb.  237.  273,  aliter 
Faul.  Fest.  p,  95,  3.     CGL  IV  82,  44,    597,  5. 

2  manans]  natus  Monac,  6394  et  in  marg,  em.  cod,  Lawrent, 

EX  EPISTOLICARUM  QUAESTIONUM  LIBRIS 

223 

lib,  I.  multam  —  M.  Varro  ait  poenam  esse,  sed 
pecuniariam,  de  qua  subtiliter  in  1.  I  quaestionum  epist. 
refert. 

Fest.  p.  142^^  21  muitam  Osce  dici  putant  poenam  quidam. 

M.  VaiTo  —  refert.    cf.  fr,  119. 

224: 

/.  J:     pignoriscapio   ob  aea  m\\vW^,  ^>a.^^  ^'i^^ 


M.  Terentms  Varro  261 

a  tribuno   aerario   miles    accipere   debebat,    voca- 
bulum  seorsum  fit. 

Gdl.  6y  10  ut  haec  ususcapio  dicitur  copulato  vocabulo  ^a' 
littera  in  eo  tractim  pronuntiata,  ita  pignoriscapio  iuncte  [sunt] 
et  producte  dicebatur.  verba  Varronia  [CatoniB  codd.:  em. 
Lipsius]  sunt  ex  primo  epistolicarum  quaestionum:  pignoriBcapio 
—  fit.  cf.  Varro  de  l.  L.  .5,  181.  Gaius  4,  26  sq.  de  Varronis 
nomine  pro  Caione  scribendo  cf.  Kretzschmer  ihid.  p.  39. 

225 

l.  V.     a  deorum  sede  cum  in  meridiem  spectes, 

ad    sinistram    sunt    partes    mundi    exorientes,    ad 

dexteram    occidentes;    <^eo^    factum    arbitror,    ut 

sinistra   meliora   auspicia   quam  dextera   esse  ex- 

istimentur. 

Fest.  p.  339^,  1  sinistrae  aves  sinistrumque  sive  [est  cod.: 
em.  OMue.  Huschkel  siniBtimum  auspicium,  i.  quod  smat  fieri. 
Varro  1.  V  epistolicarum  quaestionum  ait:  adeorom  —  existimentar. 
idem  fere  sentiunt  Sinnius  Capito  \fr.  ii]  et  Cincius  [fr.  28"]. 

1  ab  auspiciorum  sede  Urs.y  sed  cf.  Mart.  Cap.  1,  45 
2  parte  3  eo  add.  Hertz 

226 

L  VL  quo  loco  per  o  et  quo  loci  per  i  Varro  posse 
dici  in  epistolicarum  VI  scribit,  sed  ita  ut,  si  de  pluri- 
bus  locis  quaeras,  velut  in  Italia  quid  puta  sit  an  in 
Graecia,  quo  loco  dicas,  respondetur  hoc  loco;  si  <(autem 
de  tmius  loci  parte  quaeras,  tunc  quo  loci^  per  i;  sicut  5 
*quis  is  est  homo?'  in  multitudine  dicitur,  cum  autem 
^quid  hoc  est  hominis?'  quaeritur,  inquit,  de  alicuius 
quaero  hominis  qualitate. 

Char.  p.  109,  1  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  43.,  5  B.)    quo  loco  — 

qnalitate. 

1  posse  posse  dici  et  epistSlicar  VI       3  loci       4  h.  loco. 

$  per.  i.  cod.  reliquis  omissis,  qua>e  ex  p  add.  Puisch  6  q  sis. 

B.  homo:  em.  Lindemann 

227 
l.   VII,     quintum    tricensimum  aTLwaim  ^vs^  ^"«^^  ^^^" 


262         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

iunctione  vult  Varro  epistolicarum  Vll  et  similia,  nec 
interponendam  coniunctionem  ipsa  re  cohaerente;  velut  si 
dixero  ^ad  quintum  et  tricensimum  praedium  habeo',  iam 
duo  significabuntur,  alterum  ad  quintum,  alterum  ad 
tricensimum. 

Chdr.  p.  73,  3  qaintum  —  ad  tricensimum. 

Varro  rescripsit  in  memoria  sibi  esse,  quod  Q.  Oatulus 
curator  restituendi  Capitolii  dixisset  voluisse  se  aream 
Capitolinam  deprimere,  ut  pluribus  gradibus  in  aedem 
conscenderetur  suggestusque  pro  fastigii  magnitudine  altior 

5  fieret,  sed  facere  id  non  quisse,  quoniam  favisae  impedis- 
sent.  id  esse  cellas  quasdam  et  cistemas,  quae  in  area 
sub  terra  essent,  ubi  reponi  solerent  signa  vetera,  quae 
ex  eo  templo  collapsa  essent,  et  alia  quaedam  religiosa 
e  donis  consecratis.     ac  deinde .  eadem  epistula  negat  qui- 

10  dem  se  in  litteris  invenisse,  cur  favisae  dictae  sint,  sed 
Q.  Valerium  Soranum  solitum  dicere  ait,  quos  thesauros 
Graeco  nomine  appellaremus,  priscos  Latinos  flavisas  dixisse, 
quod  in  eos  non  rude  aes  argentumque,  sed  flata  signata- 
que   pecunia    conderetur.     coniectare   igitur   se    detractam 

15  esse  ex  eo  verbo  secundam  litteram  et  favisas  esse  dictas 
cellas  quasdam  et  specus,  quibus  aeditui  Capitolii  uteren- 
tur  ad  custodiendas  res  veteres  religiosas. 

GeU.  2,  10  Servius  Sulpicius  iuris  civilia  auctor,  vir  bene 
litteratuB  scripgit  ad  M.  Varronem  rogavitque  ut  rescriberet, 
quid  significaret  verbum,  quod  in  censorie  libris  scriptum  esset. 
id  erat  verbum  'favisae  Capitolinae.'  Varro  rescriprit  —  reiigiosu. 
Non.  p.  112,  26  flavisas.  eas  dici  Varro  aestimat^  quos  Graeci 
thensauros  vocant,    in   epistula    quam    ad  Servium  Sulpicium 

dedlt:   Quintum  Valerium  Soranum  —  conderetur.    JPaul.  p.  88,  4  favis- 

sae  locum  sic  appellabant,  in  quo  erat  aqua  inclusa  circa 
templa.  sunt  autem  qui  putant,  favissas  esse  in  Capitolio 
celiis  cistemisque  similes,  ubi  reponi  erant  solita  ea,  quae  in 
templo  vetustate  erant  facta  inutilia.  cf.  Ovid.  met.  10,  693  sq. 
CGL  Vj32,1.  68,6.  69,2.  641,58.  haec  w  U*bm  epistoH- 
carum  quctestionum  fuisse  prope  certum  est. 

3  aedem  Mercier:  eadem  %  «>^  ^A^ai^Mw         x^^^^^ftfc 


M.  TerentiuB  Varro  263 

{-oue  ex  -onise  Lugd-Bat)  donis:  m.  Sdlmasius  10  cum 

Paris,  14  detracta  (-ctara  Lugd-Bat)  Lugd-Bat  Vatic. 


EX  EPISTULARUM  LIBRIS 

ntm  Varronis  epistularum  avlXoyi}  praster  epistolicas  quae- 
stiones  LaUnasque  epistulas  (de  his  cf,  Non.  p.  121, 11.  141,  13t 
419,  9.  473,  17.  LHavet,  Bev.  de  phil.  7,  176)  uOa  fueri- 
disputatwr  {cf.  Bitschl  op.  3, 476  sq.  494  adn.  6  et  contra  L  Merck- 
lin,  ind.  schol.  Dorpat  1852  p.  12  sq.),  neque  ego  in  fr.  229 
^epistolicarum*  pro  ^epistuiarum'  scribere  ausim,  cum  ita  ru/rsu^ 
ap.  Char.  p,  108,  10  in  cod.  traditum  sit   . 

229 

lih.  IIL  capillum  —  Varro  epistularum  IH  negabat 
pluraliter  dici  debere. 

Cha/r,  p.  104,  20  oapiUum  priores  singulariter  dicebant,  sicut 

barbam.  nam  Varro  —  debere. 

1  var        epistulicarum  Bitschl  et  KeU 

EX  EPHEMERIDE 

de  opere  cf.  Bergk,  Bh.  Mus.  1,  367  sq.  (Bitschl  op.  3,  473) 
et  BBeitzenstein,  de  scriptor.  rei  rttst.,  qui  intercedimt  inter 
Caton.  et  Golum.,  Hbris  aeperditis  {Berol.  1884)  p.  44.  Hermes 
20il88S)p,  529. 

230 

postea  honoris  yirtutum  causa  lulii  Oaesaris, 

qui  fastus  porrexit,  mensis  lulius  est  appellatus. 

Prisc.  p.  256,  20  fastus  —  Varro  in  ephemeride:  postea  — 

•iPpeUatiUL 

1  onoris  Sang.  Lugd.  Carol.  2  correxit  Papma  p.  B.  corr. 
eoni,  BuecheUr        i^p.  est  Bamh.  Halb,  Bem.  Sang.  Lugd. 

*  EX  LIBBIS  AD  UBONEM 

fortasse  opus  peculiare  hi  libri  non  fuerunt  {cf.  Bitschl 
op.  3,  480). 

231 

itmn  quod  quid&m  Tarentiiias    o^^b  n^\  TWLft^^^  ^^xxsi^^ 


264         Grammaticae  aetatis  Yanonianae  fragmenta 

quae  sunt  terentinae  a  tereno,  quod  est  Sabinorum  lingua 

moUe,    unde    Terentios    quoque    dictos    putat  Varro    ad 

Libonem  primo. 

Mcicrob.  3,  18,  13  nux  terentina  dicitur  quae  ita  mollis  est, 
ut  yix  adtrectata  frangatur.  de  qua  in  libro  Favorini  [fobomm 
Bamh,  Paris.^    sic  reperitur:   item  —  pximo. 

1  terent.  Paris.  2   a  tenero  Bamb.  Paris.        lingua 

sabin.  Paris.  8  terrentios  Bamb. 


*  DE  MORIBUS 

ita  fortasse  inscribebatwr  liber  quidam  logistoricorum  (Bitschl 
op.  3,  407).    aliter  Mirsch  ibid.  p.  85. 

232 

Varro  de  moribus  morem  dicit  esse  in  iudicio  animi, 
quem  sequi  debeat  consuetudo. 

Macrob,  3,  8,  8  Varro  —  consuetado.  Scrv.  Acfi.  7,  601  Varro 
vult  morem  esse  communem  consensum  omnium  simul  habi- 
tantium,  qui  inveteratus  consuetudinem  facit.    cf.  Isid.  or,  5, 3, 3. 


INCERTAE  SEDIS  FRAGMENTA 

I.  PRAECEPTORUM  ARTIS  GRAMMATICAE 

DE  VERBIS  SIMPLICIBUS  CONIUNCTISQUE 

233  \deest  apud   Wilmanns] 

scire    debemus,    sicut  Varro    dicit,    utilitatis    alicuius 

causa  omnium   artiimi  extitisse   principia.     ars  vero  dicta 

est,    quod   nos   suis  regulis  artet   atque    constringat.     alii 

dicunt  a  Graecis   hoc   tractum   esse   vocabulum,    &7tb    rfjg 

&QEri]g  id  est  a  virtute  doctrinae,  quam  diserti  viri  unius 

cuiusque  bonae  rei  scientiam  vocant. 

Cassiod,  exc,  p,  213,  10  dicendum  prius  est  de  arte  gram- 
matica,    qnae   est  videlicet  origo   et  i\md.^m«;\it\mi  Uberalium 
litteramm,     liher  autem  dictua  e«t  «b  "\3\jitci  HA.  ^\.  ^^orv^  ^t- 
tice  dempto  atque  liberato,  \ibi  antfe  coT^iaasi  «^tivsXaa^im  vcM^n^ 


M.  Terentius  Varro  265 

carmina  describebant.  scire  autem  debemus  —  Tocant.  Varro 
(August.  civ.  d.  19, 3)  virtus  id  est  ars  agendae  vitae  Aitgust.  ihid. 
4,  21  ars  quippe  ipsa  bene  recteque  vivendi  virtus  a  veteribus 
definita  est.  unde  ab  eo  quod  graece  ccqbxti  dicitur  virtus, 
nomen  artis  Latinos  traduxisse  putaverunt.  cf.  Diom.  p.  421,  4. 
Serv.  in  Don.  p.  405,  2.  Pomp.  comment.  p.  95,  4.  Prob.  inst. 
art.  p.  47,  16.  Mar.  Vict.  p.  3,  7.  Vict.  p.  187,  2.  Audax  eax. 
p.  320,  5.     Isid.  or.  1,  1,  2. 

234  [9i\ 

ut   Varroni    placet,    ars    grammatica,    quae    a    nobis 

litteratura    dicitur,    scientia    est  <[eorum^    quae    a   poetis 

historicis    oratoribusque   dicuntur   ex  parte   maiore.     eius 

praecipua   of&cia   sunt  quattuor,    ut  ipsi  placet,    scribere 

legere  intellegere  probare. 

Mar.  Vict.  p.  4,  4  ut  Varroni  —  probare.  Dion.  Th/rax  p.  5,  2 
Uhlig  yga^iiiaTitir}  ietlv  iiiTtstQioc  z&v  jtagcc  noirj^atg  tb  xal  avyyga- 
(pev6Lv  mg  i%l  tb  ycoXv  Xsyofiivoiv.  Diom.  p.  426,  13  gramma- 
tica  est  specialiter  scientia  exercitata  lectionis  et  expositionis 
eorum  quae  apud  poetas  et  scriptores  dicuntur  — .  tota  autem 
grammatica  consistit  praecipue  intellectu  poetarum  et  scrip- 
torum  et  historiarum  prompta  expositione  et  in  recte  loquendi 
scribendique  ratione.  Mart.  Cap.  3,  230  officium  meum  [gram- 
matica  loquitur]  tunc  faerat  docte  scribere  legereque.  nunc 
etiam  illud  accessit,  ut  meum  sit  erudite  intellegere  probare- 
que.  cf.  Victor.  p.  188,  1  (Audax  p.  321,  6).  de  re  cf  WU- 
manns,  de  M.  Ter.  Varr.  lib.  gramm.  p.  99  sq.  Steup,  de  Prob. 
gramm.  p.  36  sq.  Jeep,  Lehre  von  d.  Eedet.  p.  106  sq.  ad  primum 
librum  Disciplinarum  rettulit  Wilmanns  p.  101.  208  una  cum 
fr.  235.  236. 

2  eorum  add.  Scal. 

235  \92'\ 

audiri  absentium  verba  non  poterant.     ergo  illa  ratio 
peperit   litteras  notatis  omnibus  oris  ac  linguae  sonis  at- 
que  discretis.    nihil  autem  horum  facere  poterat,  si  multi- 
tudo    rerum    sine   quodam    defixo    termino    infinite   patere 
videretur.      ergo    utilitas    numerandi    magna    necessitate  5 
animadversa    est.     quibus    duobus    repertis   ikafca*  «^  '"^^ 
Whraiiomm  et  caicuionum  professio,  \e\u\>  c^^ft^^snv  sgt«ss\^ 
maticae  infantia,  quam  Varro  litteTatvoTiemNOC^X*— -  ^'^^^"«^ 


266         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

iam  perfecta  esse  grammatica,  sed  quia  ipso  nomine  pro- 
10  fiteri  se  litteras  clamat,  unde  etiam  latine  litteratura  dici- 
tur,  factum  est  ut  quicquid  dignum  memoria  litteris  man- 
daretur,  ad  eam  necessario  pertineret. 

August.  de  ord.  2,  12,  35  illud  quod  in  nobis  est  rationale, 
id  est  quod  ratione  utitur  et  rationabilia  vel  facit  vel  sequi- 
tur,  —  vidit  esse  imponenda  rebus  vocabula  id  est  significantes 
quosdam  sonos,  ut  quoniam  sentire  animos  saos  non  poterant, 
ad  eos  sibi  copulandos  sensu  quasi  interprete  uterentur.  sed 
andiri  —  vocat.  —  notavit  etiam  ista  [apatia  temporis,  quibtu 
Imgae  h'evesque  syllahae  tenderentur]  et  in  regulas  certas  dis- 
posuit.  poterat  iam  —  pertineret.  Asper  uGK  V  547, 5  granunatica 
est  scientia  recte  scribendi  et  enuntiandi  interpretandique  poe- 
tas  vel  bistoriam  formata  [ita  scripsi:  poetas  per  historiam 
formatam  cod.  Goth.  interpretandique  ceteris  omissis  Vaiic.]  ad 
usum  rationemque  verborum,  quam  Terentius  [et]  Varro  pri- 
mum  ut  adhuc  rudem  appellatam  esse  dicit  litteraturam  [litte- 
rationem  WUmanns].  Isxd.  or.  1,  3,  1  primordia  grammaticae 
artis  litterae  communes  existunt,  quas  librarii  et  calculatores 
secuntur.  quarum  [quorum  vg.]  disciplina  velut  quaedam 
grammaticae  artis  infantia  est;  unde  et  eam  Varro  litterationem 
vocat.  cf.  id,  1,  5,  1.  Mart.  Cap.  3,  229  ypafi^rix^  dicor  [lo- 
quitur  grammatica]  in  Graecia,  quod  ygapbii^ii  linea  et  ygd^yi4xxa 
litterae  nuncupentur  mibique  sit  adtnbutum  litterarum  formas 
propriis  ductibus  lineare.  hincque  mihi  Romulus  litteraturae 
nomen  ascripsit,  quamvis  infantem  me  litterationem  voluerit 
nuncupare,  sic  ut  apud  Graecos  yQu\LiLaxiaxi%fi  primitus  voci- 
tabar.  Diom.  p,  421,  9  artium  genera  sunt  plura,  quarum 
grammatice  sola  litteralis  est,  ex  qua  rhetorice  et  poetice  con- 
sistunt;  idcirco  litteralis  dicta^  quod  a  litteris  incipiat.  nam 
et  grammaticus  latine  litterator  est  appellatus  et  grammatica 
litteratura,  quae  formam  loquendi  ad  certam  rationem  dirigit. 
cf.  Quint.  2,  1,  4.  de  voeibus  ^litteratio^  et  ^litteratura*  cf,  WH- 
manns  Steup  leep  ibid, 

236  [93\ 

grammaticae  officia,  ut  adserit  Varro,  constant  in  parti- 

bus  quattuor,  lectione  enarratione  emendatione  iudicio.  lectio 

est  —  varia  cuiusque  scripti  enuntiatio  serviens  dignitati 

personamm  exprimensque  animi  \ia.\i\tvxm  cuiusque.     enar- 

5  ratio  est  obscurorum  sensuum  c^a.fta\iOT5M3xi^^  OT^^ssaiasi  — . 

emendatio  est  —  recoxrectio  eTtoxwm  0^0^  v»^  ^^^Wwa. 


M.  TcrentiuB  Varro  267 

dictionemye  fiant.     iudiciam  est  —  aestimatio  qua  poema 
ceteraqne  scripta  perpendimus. 

Diam.  p.  426,  21  grammaticM  —  lectio  Mt  artifksiAlis  interpre- 
tatio  vel  varia  —  expianatio  vel  exquisitio  per  quam  unius  cuius- 
que  rei  qualitatem  poeticis  glossulis  exsolvimus.  emeadatio  est 
qua  sing^a  pro  ut  ipsa  res  postulat  dirigimus  aestimantes 
uniyersorum  scriptorum  diversam  sententiam  vel  recorrectio  — 
iodiciiim  est  quo  omnem  orationem  recte  vel  minus  quam  recte 
pronuntiatam  specialiter  iudicamus  vel  aestimatio  —  perpendimm. 
Dosith.  ars  gramm.  p.  376,  3  artis  grammaticae  officium  con- 
stat  partibus  quattuor,  lectione  emendatione  enarratione  iudicio. 
lectio  est  varia  cuiusque  scripti  pronuntiatio  serviens  dignitati 
personarum  exprimensque  habitum  animi  cuiusque.  emendatio 
est  recorrectio  errorum,  qui  per  scripturam  dictionemve  fiunt. 
enarratio  est  obscurorum  sensuum  quaestionumque  narratio. 
iudicium  est  quo  poemata  ceteraque  scripta  perpendimus. 
ef.  Usener  ibid.  p.  599.  Victor.  p.  188,  6  grammaticae  autem 
officia  sunt  —  quattuor  — ,  lectio  enarratio  emendatio  iudi- 
cium.  lectio  —  secundum  acc^tus  et  sensuum  necessitatem 
propria  pronuntiatio.  enarratio  —  secundum  poetae  volun- 
tatem  unius  cuiusque  descriptionis  explanatio.  emendatio  — 
errorum  apud  poetas  et  figmentorum  reprehensio.  iudicium  — 
bene  dictorum  comprobatio.  (AtMkix  exc.  p.  322,  4).  cf.  Cassiod. 
exc.  p.  214,  19  et  fr.  234. 

4  cuiusque  narr.  Paris.  7494  cuius  nair.  Paris.  7493  Monac. 
6  quaestionum  (sine  ve)  Paris.  7493  Monac.        7  an  poemata? 

*237  [deest] 

grammaticae  initia  ab  elementis  surgimt,  elementa 
figarantur  in  litteras,  litterae  in  syllabas  coguntur,  syllabis 
conprehenditur  dictio,  dictiones  coguntur  in  partes  orationis, 
partibus  orationis  consummatur  oratio,  oratione  virtus 
omatur,  virtus  ad  evitanda  vitia  exercetur.  5 

Diom.  p.  426,  32  grammaticae  —  exercetar.    Dosith.  CXC.  p.  377, 

1  artis  grammaticae  initia  ab  elementis  surgunt,  elementa  figu- 
rantur  in  litteras,  litterae  coguntur  <^in  syllabas^,  syllabis  con- 
prehenditur  dictio,  dictiones  coguntur  in  partes  orationis,  ora- 
tio  in  virtutes  ac  vitia  descendit.  Varronis  haec  esse  agnovit 
Usener  p.  642  adn.  3. 

3  dictio  conprehendi    (conpraemendi  Pam.  749S  M.w\«fc>j 
dictionibuB  coguntur  (concoguntur  Paris.  7494"^  -^w^ft»  Qt.\  ^m. 
eofff.  cod.  Paris.  7530 


268         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

*238  \42\ 

vox    est,    ut    Stoicis    videtur,    spiritus    tenuis    audita 

sensibilis,  quantum  in  ipso  est.    fit  autem  vel  exilis  aurae 

pulsu  vel  verberati  aeris  ictu.     omnis  vox  aut    articulata 

est  aut  confusa.    articulata  est  rationalis  hominum  loquel- 

5  lis  explanata.    eadem  et  litteralis  vel  scriptilis  appellatur, 

quia  litteris   conprehendi  potest.     confusa  est  inrationalis 

vel  inscriptilis,  simplici  vocis  sono  animalium  effecta,  quae 

scribi  non  potest,  ut  est  equi  hinnitus,  tauri  mugitus. 

Diom.  p.  420,  9  vox  est  —  mugitufl.  cf.  Diog.  L.  7,  1,  38  {55). 
Sen.  n.  q.  2,  6, 3.  29.  Gell.  5, 15, 6,  Lact.  de  opif,  d.  15, 1.  August. 
de  dial.  5.  GLK  II  5,  1.  6,  17.  IV 47,  3.  367,  5.  487,  4. 
530,  4.  VI 4,  13.  32,  21.  189,  9.  VII 215,  4.  323,  5.  381,  2. 
Anecd.  H.  p.  XXXII.  CLXXXI.  219,  daq.  220,  18.  Isid.  or. 
1,  15.  SchoL  in  Caes.  Germ.  Arat.  37^.  libro  I  De  serm.  L(xt, 
trtbuit  WUmanns;  cf.  tamen  praef.  ad  lihr.  De  serm.  Lat. 

5  et  om.  Paris.  7493  Monac.  script.]  scribalis  Monac. 

scripturalis  Paris.  7493 

239  [deest^l 

litterae   Latinae    cum  XXIII   sint,    Varro   XVII   dicit 

esse;  ceteras  superfluas  putat. 

[Sergi%\  expl.  in  Don.  p.  519, 11  mterae  —  putat.  Diom.  p.  423, 
31  quidam  Latino  sermoni  sufficere  decem  et  septem  litteras 
crediderunt,  si  quidem  ex  viginti  et  tribus  una  adspirationis 
nota  est,  h,  una  duplex,  x,  duae  supervacuae,  k  et  q,  duae 
Graecae,  y  et  z.  de  re  cf.  etiam  Donat.  ars  gr.  p,  368,  12.  Mar. 
Vict.  p.  6, 3.  Isid.  or.  1, 4, 10.  Usener  ibid.  p.  642  adn.  3.  leep  ibid. 
p.  112.    de  collocatione  vd.  praef  ad  litr.    De  serm.  Lat.  p.  199. 

240  [105] 

auctoritas  tam  Varronis  quam  Macri  teste  Censorino 
nec  k  nec  q  nec  h  in  numero  adhibet  litterarum. 

PrisC.    p.   13,  8    auctoritas    quoque    tam    —    litterarum.      Diom. 

p.  423,  11  quibusdam  supervacuae  videntur  k  et  q,  quod  c 
littera  harum  locum  possit  implere  — .  h  quoque  interdum  con- 
sonans,  interdum  adspirationis  creditur  nota.  cf  Quint.  1, 4, 9. 
Vei.  Long.  p.  52, 3.  53, 5.    Mar.  Vict.  p.  5, 26.  33, 28.    Victor. 

p.  195,19.  JDonat  ars  gramm>.  p.  368,7 .  Poiwp.  cwwiM.ut.^,  IIO,  3. 

Mart.Cap.  3,245.  252.258.269.  l8id.oT.l,4,10. 11.  l^.l^.^Vwv 
fframm.  de  liU.  II.    haec  ad  lihr.    De  autiq.liU.-peTU-tvwetA^^^w, 


M.  TerentiuB  Varro  269 

1  macri  et  censorini  Sang.  iMgd  (in  mg.  teste  T)  2  kl  f 
Carol.  ante  k  unit$s  litterae,  post  q  dtMirum  litterarum  (ve 
ut  vid.)  litura  in  Paris.  7496 

241  [deesi\ 

Varro  dicit  consonantes  ab  e  debere  incipere,  quae 
semivocales  sunt,  et  in  e  debere  desinere,  quae  mutae  sunt. 

\8ergi%\  expl.  in  Don.  p,  520, 18  Varro  —  m.  sont.  cf.  Serv.  in 
Don.  p.  422 y  15.  Pomp.  comment.p,  101, 14.  Isid.  or.  1, 4, 4.  fr.  1. 
ista  lihris  De  antiq.  litt.  rursus  trtbuds. 

242  [94] 

nomen    unius    cuiusque    litterae    omnes    artis    latores, 

praecipueque  Varro,   neutro  genere  appellari  iudicaverunt 

et  aptote  declinari  iussemnt. 

Proh.  inst.  art.  p.  48,  37  nomen  litterae  est  quo  appellatur. 
sane  nomen  —  iuaseront  cf.  fr.  1.  Pomp.  comment.  p.  111,  10. 
Cledon.  p.  26,  32. 

243  \49'\ 

syllabae,  ut  ait  Varro,  aliae  sunt  asperae  aliae  leves, 

aliae  procerae  aliae  retorridae,  aliae  barbarae  aliae  grae- 

culae,  aliae  durae  aliae  moUes.    asperae  sunt  ut  trux  crux 

trans;    leves   ut  lana  luna;    procerae   sunt   quae  vocalem 

longam    extremam  habent  aut  paenultimam,    ut   facilitas;  5 

retorridae  sunt  quae  mutam  habent  extremam,  ut  hic  hoc; 

barbarae  sunt  ut  gaza;  graeculae  ut  hymnos  Zenon;  durae 

ut  ignotus;  molles  ut  aedes. 

Diom.  p.  428,  22  syUabae  —  aedeg.  lihro  II  De  serm.  Lat. 
adsignavit  Wilmanns  p.  83.  178,  Disciplinarum  I  verisimilius 
Usener  ihid.  p.  642. 

1  leves  sunt  Paris.  7494  levae  Monac.  2  procere  Paris. 
7494  proceres  Paris.  7493  Monac.  gregulae  Paris.  7493  Monac. 
4  proceres    '    7  gregulae  Monac: 

244  [96] 

Prohns  et  Varro,    alter   eorum   in  ^w^<&  ^%?[\fc^  \cyta- 
Uonem  divisam]  acnhii  et  reliquas  8\i\>iec\ai»  l-MsvJt»,  «aN^x  vb^ 
quattuor,  prout  quiaque  potuit  aeiitire 


270         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

Cledon.  p.  10,  5  cum  ceteris  de  partibus  orationis  *  *■  Probtu 
et  —  aentire.  noB  Yero  conyenit  Donati  sequi  auctoritatem.  igitur 
octo  partes  orationis  esse  dicimus.  Varro  de  l.  X.  8, 44  quoniam 
[orationis^  sunt  divisiones  plures,  nunc  ponam  potissimum  eam 
qua  dividitur  oratio  secundum  naturam  in  quattnor  partis,  in 
eam  quae  habet  casus  et  quae  habet  tempora  et  quae  habet 
neutrum  et  in  qua  est  utrumque.  has  vocant  quidam  appellandi 
dicendi  adminiculandi  ixmgendi.  cf.  ibid.  9,  31.  lO^  17.  de 
partitione  Dialecticorum  cf.  Prisc.  p.  54,  5.  Serv.  %n  Don. 
p.  428,  12.  Cledon.  p.  34,  23.  Pomp.  comment.  p.  134,  8.  Quint. 
1, 4, 18.  I»id.  or.  1,  6, 1;  de  Stoicorum  Serv.  in  Don.  p.  428, 12. 
Cledon.  p.  34,  23.  Pomp.  comment.  p.  134,  9  {135,  25).  Quint. 
ihid.;  de  ulteriore  divisione  in  octo  pluresve  partes  cf.  Quint 
Prisc.  Cledon.  Isid.  tbid.  Don.  a/rs  gramm.  p.  372,  25.  Proh. 
inst.  art.  p.  51, 18  aliosque.  ceteroquin  vd.  Schoemann,  Lehre  von 
d.  Bedet.  p.  12sq.  Disciplinarum  I  Wilmanns  tribuit  p.  115.  212. 
cf.  Usener  ibid.  p.  626. 

1  alter  orationem  in  coni.  Hagen  ^altercantur]>.  alter  eor. 

eorum 
FSchoeU  Vasso  altereutrum  deleto  e  (eorum  man.  rec.  suprascr.) 

Bern.  2  scribit]  discribit  coni.  Wtlmanns 

245  \8] 

Varro  ait  genera  tantum  illa  esse  quae  generant. 

Pomp.  comment.  p.  159,  23  Varro  —  generant.  illa  proprie  di- 
cuntur  genera.  quod  si  sequemur  auctoritatem  ipsius,  non  erunt 
genera  nisi  duo,  masculinum  et  femininum.  nuUa  enim  genera 
creare  possunt  nisi  haec  duo.  [Sergii}  expl.  in  Don.  p.  492,  37 
Yarro  dicit  genera  dicta  a  generando;  quidquid  enim  giffnit 
aut  gignitur,  hoc  potest  genus  dici  et  genus  facere.  quod  si 
verum  est,  nuUa  potest  res  integrum  genus  habere  nisi  mascu- 
linum  et  femininum.  cf.  Serv.  in  Don.  p.  407,  39.  Prisc. 
p.  141,  4.  Consent.  p.  343,  7.  Isid.  or.  1,  7,  28.  Anecd.  H 
p.  251,  9.  de  collocatione  huius  fr.  eorumque  quae  secuntur  de 
generibus  cf.  praef.  ad  libr.  De  l.  L. 

esse  om.  Paris.  Sang.  1180 

246  [9] 

dicit    Yarro    nuUam    rem     animalem    neutro     genere 

declinari. 

Cledon.  p.  41,  24  ostrea  si  primae  declinationis  fuerit,  sicut 

Muaa,  femimno  genere  declinabitxix^  ut  ad  animal  [animam  cod. 

animana  Putsch]  referamus;  ai  «b^  tft«\«m.^  Q^^aKosa.  ^^tv^sos^ 

est  neutro  genere  et  ad  secxmdwxi  dfe«^«.^wi«Bi^  ^35t  «^Vssssa^ 

ostrei  huic  ostreo  [sicui  ostxi  cod.:  em.  Ke\l\  o^vs^  «^^^^.  —  ^«^ 


M.  TerentiuB  Vaxro  271 

nari.  Char.  p,  57,  23  haec  ostrea  feminino  genere  singnlari 
namero  an  hoc  ostreum  neutrali  dicendum  sit  quaeritur.  et 
dicenda  haec  ostrea  feminine  singulari  numero,  quia  ita  ab 
eruditis  non  vane  adnotatum  est,  nullius  animalis  speciale 
nomen  inveniri  quod  neutrale  sit.  \Sergi%\  expl.  in  Don. 
p.  493 y  14.  Caper  orth.  p.  110,  17.  Isid.  or.  12,  6,  52.  Beda  orth, 
p.  282,  17. 

1  dicitur  cod. 

247  [10] 

ait  Plinius  Secundus  [p.  39,13B^  secutus  Varronem: 

quando  dubitamus  principale  genus,  redeamus  ad  deminu- 

tionem  et  ex  deminutivo  cognoscimus  principale  genus. 

Pomp.  comment.  p.  164,  13  ait  piinius  —  genus.  puta  arbor 
ignoro  cuius  generis  sit.  fac  diminutivum  arbuscula,  ecce  hinc 
intellegis  et  principale  genus  quale  sit.  item  si  dicas:  columna 
cuius  generis  est?  facis  inde  diminutivum,  id  est  columella, 
et  inde  intellegis  quoniam  principale  feminini  generis  est. 
cf.  Char.  p.  155,  13.  Diom.  p.  326, 9.  Cha/r.  exc.  p.  535, 19.  Prisc. 
p.  102,  1. 

3  ex  diminutione  Paris.  Sang.  1180 

248  [ii] 

hypocorismata    semper    generibus    suis    imde    oriuntur 

consonant,  <^pauca  dissonant  velut  haec  rana^  hic  ranun- 

culus,  hic  unguis  haec  ungula,  hoc  glandium  haec  glandula, 

^hic  panis  hic  pastillus  et)>  hoc  pastillum,  ut  Varro  dixit, 

haec  beta  hic  betaceus,    haec  malva   hic  malvaceus,    hoc  5 

pistrinum   haec  pistrilla,  ut  Terentius  in  Adelphis   [584], 

hic   ensis    <^haec    ensicula    et    ensiculus;^    sic  in   Budente 

Plautus  111561. 

Char.  p.  37,  13  hypocorismata  —  Piautus.  Char.  exc.  p.  551,  36 
semper  vnoyLOQiG^oixa  generibus  suis  unde  oriuntur  consonant, 
pauca  dissonant,  ut  haec  rana  ranunculus  unguis  ungula  beta 
betaceus  malva  malvaceus  pistrinum  pistrilla  ensis  ensicula. 
c/*.  Char.  p.  94,  2.    155,  10.    Diom.  p  326,  9.    Prisc.  p.  115,  6. 

1  sq.  ea  quae  iam  in  cod.  legi  non  possunt,  ex  editione  prin- 
cipe  suppleta  swnt        3  hic  pastillus  add.  Keil  ex  Char.  p.  69.  78 

249  [^12\ 

dies    commums    generis     est.     qyd    m^aoaXiSv^    ^«asst^ 


• 

272         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

dicendum  putaYerimt  has  causas  reddiderunt,  quod  dies 
festos  auctores  dixerunt,  non  festas;.  et  quartum  et  quin- 
t\mi  kalendas,   non   quartam  nec  quintam;    et  cum   hodie 

5  dicimus,  nihil  aliud  quam  hoc  die  intellegitur.  qui  yero 
feminino,  catholico  utuntur,  quod  ablativo  casu  e  non  nisi 
producta  finiatur,  et  quod  deminutio  eius  diecula  sit,  non 
dieculus,  ut  ait  Terentius  \andr.  710]  ^quod  tibi  addo 
dieculam'.     Yarro    autem    distinxit    ut    masculino    genere 

10  unius   diei   cursum   significaret^    feminino   autem  temporis 

spatium;  quod  nemo  servavit. 

Char.  p.  110,  8  {—  Plin.  dub.  serm.  p.  65,  8B.)  dies  com- 
mimis  —  Beryavit.  Serv.  Dan.  Aen.  2,  324  dies  autem  si  feminino 
genere  ponatur,  tempus  significat,  ut  \5,  783]  ^quam  nec  longa 
dies^;  si  masculino,  ipsum  diem.  et  ae  masculino  genere  tria 
observanda  sunt,  in  qualitate  numero  adverbio;  in  qualitate 
^serenus  dies'  dicitur,  non  'screna' ;  numero  [2,  126]  ^bis  qui- 
nos  silet  ille  dies',  non  ^bis  quinas';  adverbio  ^hodie',  non  ^hac 
die'.  ceterum  diecula  nihil  praeiudicat,  quia  multa,  deminu- 
tiva  recedunt  a  nominibus  primae  positionis,  ut  scutum  scu- 
tula  canis  canicula  rana  ranuuculus.  cf.  id.  10,  467.  Don.  Ter. 
andr.  4, 2,  27  *~*.  Proh.  inst.  art.  p.  89,  19.  de  nom.  exc.  ibid. 
p.  210,  6.  Non.  p.  522, 2.  Prisc.  p.  158, 11.  365, 13.  Anecd.  H. 
p.  CCXV  34.  83,  12.  28.  133,  13.  18.  21.  245,  17.  Ps-Ascon. 
in  Verr.  1,  6. 

3  et  quart.]  ut:  em.  p  5  intellegatur:  em.  p  9  et 

mas  gene  u.  d.  c.  significare  cod.  distinczit  mascul.  g.  u.  d.  cursus 
sign.  p:  em.  Putsch 

250  [28] 

puer  et  in  feminino  sexu  antiqui  dicebant,  ut  Graeci 
6  italq  xal  i^  Ttarg,  ut  in  Odyssia  vetere,-  quod  est  anti- 
quissimum  carmen,  \FPB  3  J?.]  ^mea  puer,  quid  verbi  ex 
tuo  ore  audio?'    et  in  Nelei  carmine  \SBP  I  p,  271  V  B,^ 

6  aeque  prisco  ^saucia  puer  filia  sumam';  ubi  tamen  Varro 
cum  ^a'  puera  putat  dictum,  sed  Aelius  Stilo  magister  eius 
\fr.  47]  et  Asinius  \fr.  6]  contra. 

Char.  p.  84,  5  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  49,  24  B.)  puer  et  — 
Aainius  contra.    cf.  Prisc.  p.  230,  27.  562,  8.   Ca-^peT  wtK,  '^.  103,  4. 
Dan.    Ter.    andr.  2,  3,  26^,    3,2,10*.    m-a.  •]^.  1?>^,1X,   l«vA., 
^f/f:  rer.  79,    Schol.  Bemb.  adeXpK  5,7,21.  \*ToXai  "D^VA.. 
Mduit  Wtlmanns  p.  35.  160. 


M.  TerentiuB  Varro  273 

« 

4  nel^i  6  eaque:  em.  Keil  eoque  Putsch        summam 

edit.  princ.  Summani  Hermann  Salmonei  OMiteller         6  aedi- 
liu8  cilo 

^51  [111] 

ablativum  —  Varro  sextum  [caswm],  interdum  Latinum 

appellat,  quia  Latinae  linguae  proprius  est. 

Diom.  p.  302,  4  abiativum  Graeci  non  habent.  hunc  tamen 
Varro  seztam  —  proprius  est,  cuius  vis  apud  Graecos  pcr  genetivum 
explicabitur.  Gonsent.  p.  351,  9  ablativum  easum  Graeci  non 
habent.  denique  hunc  Yarro  interdum  fleztom  —  appeUat,  quem 
rectissime  usus  nostri  sermonis  invenit,  quoniam  plurimum  a 
dativo  differt.  cf.  Donat.  ars  gr.  p.  377,  17.  Pomp.  comment. 
p.  181,  33.  Prisc.  p.  187,  11.  Anecd.  H.  p.  86,  25.  243,  25. 
FGoetting,  de  Flav.  Capro  Consentii  fonte  (Begimonti  Bor.  1899) 
p.  Ssq. 

252  [i7] 

Lucius  et  Aemilius  et  cetera  nomina  quae  ante  u 
habent  i  duplici  ii  genetiyo  singulari  finiri  debent,  ne 
necesse  sit  adversus  observationem  nominum  nominativo 
minorem  fieri  genetivum;  idque  Varro  tradens  adicit  voca- 
tivum  singularem  quoque  talium  nominum  per  duplex  ii  5 
scribi  debere,  sed  propter  differentiam  casuum  corrumpi. 
Lucilius  tamen  et  per  imum  i  genetivum  scribi  posse 
existimat;  ait  enim  \fr.  32]:  ^servandi  numeri  et  versus 
faciendi,  /  nos  Oaeli  Numeri  numerum  ut  servemus  modum- 
que'.  numquam  enim  hoc  intulisset,  nisi  et  Caelii  et  lo 
Nmnerii  per  ii,  huius  Numerii  faciendum  crederet.  de- 
nique  et  in  libro  <(V>Iin  sic  ait  [fr,  10'*]:  ^porro  hoc 
si  filius  Luci  /  fecerit,  i  solum  ut  Corneli  Comificique'. 
et  paulo  post  [fr.  10^]:  'pupilli  pueri  Lucili,  hoc  unius  fiet'. 

Char.  p.  78j  4  Lucius  et  —  unius  flet.    et  Plinius  quoque  du- 
bii  sermonis  V  [p.  3,  27  B.]  adicit  esse  quidem  rationem  per 
duo  i  scribendi,  sed  multa  iam  consuetudine  superari.     sane 
[Varro  Putsch]  opinionem  de  vocativo  casu  traditam  infirmat, 
quod  hic  pius  in  vocativo  pii  faciat.     adeo  enim  [non]  semper 
vocativus  casus  eandem    scripturam   patitur   quam    genetivus. 
<?/.   Char.  p.  71,2.  122,6.  141,6.     Vel  Loug.  «p.  57,^,     Tct. 
Scaur.  p.  :22,  4.    Jh-ob.  de  nom,  exc.  p.  207, 11.    BeAoi  Aa  atX. 
metr.p.  ^51,letl9.  Brambach,  JVeugcst.  d.  Lat.  OrtlvoQT.i&.ia^*^ 
J^ara:,  I/ueil.  carm,  rell,  2,  134  sq. 

ar»mmatio»e  JtomAnae  fra^menta   ed.  :P\3WA^ioia  "V^ 


274         Grammaticae  aetatis  Yarionianae  fragmenta 

1  sq.  quae  in  Neap.  desunt  codice  Colon.  Dousae  expUta 
8unt  2  genitivos  singulares  Dousa  finire  debent  Dousa: 
finiri  debent'  ne]  ut  —  non  minor.  Dousa  4  adiecit 
Dousa  voc.  sing.  quoque  Dousa:  que  (quae  edit.  princ.)  sing. 
6  corrumpi  .i.  cod.  corripi  Dousa  8  sq.  vd.  ad  Lucil.  fr.  c. 
12  libro  ini  sic  ad  cod.  libro  *  quarto  sic  ait  Dousa  de 
LueHii  locis  vd.  ad  hunc  fr.  c. 

253  [i5] 

-vis  et  ipsa  tertiae  sunt  declinationis  et  similem  nomina-: 

tivo  faciunt  genetiyum:   <(hic]>  civis   huius  civis,    haec  vis 

hnius    vis   et  plurali   hae   vis,    sicut  Lucretius    et  Varro, 

nam  hae  vires  numero  semper  plurali  declinantur. 

Prdb.  cath.  p.  30, 2S  -ves  corripiuntur  omnia  et  tertiae  sunt 
declinationis;   nam  -tis  faciunt  genetivo,  hic  dives  huius  divi- 

tis  — .  vis  et  ipsa  —  declinantur.    cf.  id.  p.  19,  19.      Mar.  Plot.  SaC. 
p.  482,  10  vis  tertiae  —  hae  vis,  nam  hae  —  declinantur.     FrisC.  p.  249,  9. 

de  coUocatlone  cf.  pra^f.  cid  libr.  De  l.  L.  p.  187. 

2  hic  addidi  8  pluraliter  hae  vis  Pa/ris.  pki  hae  viSf 
alio  atramento  ui  visum  est  Lindemanno,  superscripta  sunt  in 
Vindob.  sicut  reneus  {em.  renus)  et  varro  Vindob.  sicut 
ritiennus  et  varro  Paris.  sicut  Terentius  et  V.  edit.  princ. 
(cf.  Asper  ad  fr.  23S),  sed  cf.  Probus  p.  19,  22 

254  [18] 

Plinius  eodem  libro  [jp.  9,  19 B.^i  ^ab  antiquis'  inquit, 

'quos  Varro   reprehendit,   observatio   onmis   illa   danmata 

est,  non  quidem  in  totum.    dicimus  enim'  inquit  'ab  hoc 

canali  siti  tussi  febri.     maiore  tamen  ex  parte  forma  mu- 

tata  est;  ab  hoc  enim  cane  orbe  carbone  turre  falce  igne 

veste  fine  monte  fonte  ponte  strigile   tegete  ave  asse  axe 

nave  classe  dicimus'. 

Char.  p.  122, 23  amni  Maro,  'secundo  defluit  amni'  [g.  3, 447\ 
ubi  piinius  eodem  —  dicimuB.  cf.  Varro  de  l.  L.  9,  112.  Gaesar 
fr.  21.  Char.  p.  47,  14.  120,  24.  122,  22.  139,  17.  Brambach 
ibid.  p.  169.    de  collocatione  vd.  praef  ad  libr.  De  h  L. 

255  [201 

^quorum  -nominum  genetivi  T^l^a^^  ^^s^  '^qml  ^^^^^«sss^ 
ilitter&m  merebuntur,  accu8at\^\xa?  \TiQia\\.^\fli^sv^\^«^w^ 


M.  Terentius  Varro  275 

p.  26, 14  B^  'per  eis  loquetur,  montimn  monteis;  licet  Varro' 

inquit    ^exempli»  hanc  regulam  confutare  temptarit  istius 

modi:  falcium  falces,  non  falceis  facit,  nec  has  merceis,  nec  5 

hos   axeis  luntreis  ventreis   stirpeis  urheis   corheis   vecteis 

inerteis'. 

Char.  p.  129,  19  fonteis.  qnorum  —  inerteis.  et  tamcn  manus 
dat  praemissae  regulae  ridicule,  ut  exceptis  his  nominihus  va- 
leat  regula.  cf.  Char.  p.  129,  25.  137,  23.  139,  22.  144, 27.  Varro 
de  l.  L.  8,  66.  67.  Ter.  Scau/r.  p.  33, 1.  Brambach  ibid.  p.  149 sq. 
de  collacatione  vd.  praef.  ad  lihr.  De  l.  L. 

3  per^  is  6  lyntreis  coiheis  ed.  princ.:    curueis 

7  inepteis  codd.  nepteis  ed.  princ. 

256  \98\ 

^glossemata  ut  toreumata  enthymemata  noemata  sche- 

mata  poemata  et  his  similia  omnia  Yarronis  regula'   in- 

quit  Plinius  [jp.  19,  20  B^  'dativo  et  ahlativo  plurali  in 

bus  derigit,  quia  singularis  ahlativus  e  littera  finiatur'. 

Char.  p.  131,  10  gioBsemata  nt  —  finiatur.  melior  tameu  ratio 
est,  quam  suh  a  littera  dedi  [supra  fr.  5];  et  ideo  haec  et  eius 
modi  ex  alia  formula  genetivum  pluralem  et  ex  alia  datiyum 
simiunt,  horum  glossematum  his  glossematis  [glossematihus  cod.^. 
cf.  Prisc.  p.  356,  25.  de  collocatione  cf.  praef.  ad  Discipl.  I  p.  206. 

257  [22] 

Plinius  sermonis  duhii  VI  de  Varrone  [p.  31,  13  5.]: 

^quam   maxime   vicina   Graeco   gi'aece   dicit,  uti  ne   sche- 

matis  quidem  dicat  sed  schemasin'. 

Char.  p.  53,  15  Plautus  schema  pro  schemate  dixit  in  Am- 
phitruone  [prol.  117]:  ^huc  ergo  processi  cum  servili  schema'. 
piinius — schemasin.    cf.  Chor.  p.  144,  17.    Consent.  p.  357,  19. 

1  plenius:  em.  ed.  princ.        2  greco  grece  dt        nec 

258  [29] 

Leontion   et  Chrysion   et  Phanion   ex   neutris   Graecis 
feminina     nostri     fecere,     et    Plautus     quod     dixit     haec 
Phronesium  et  Caecilius  Leontium.    N^axtOTsi  %mX.««^.  ^"wye^ 
t&lia  nomina  dativo  tantum  casa  et  «b\>\«i\»v5[o  ^^Oi^saaxv^  'xss. 
eetens  vero  sic  efferri  ut  nominatWo. 


276         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  &agmenta 

Ghcvr,  p.  104,  1  (=  Flin.  duh.  serm.  p.  31,  18  B.)  Leontion  — 
nomin»tivo.  Ubro  XIII  Be  L  L,  tribui  vult  Wilmanns  p.  35.  161. 

1  thyrusion  et  faunion:  em.  Spengel        greci  2  nostri} 

neutra      ante  et  lactmam  signavit  KeU  4  in]  de 

259  199] 

sunt  pronomina  finita  ego  tu  ille,  infinita  septem, 
minos  quam  finita  sex,  possessiva  quinqae.  et  haec  sunt 
pronomina;  in  rerom  natura  plus  non  invenis.  omnia  pro- 
nomina,    quae  sunt   inventa  in  lingua  Latina,    ista  sunt: 

5  finita  sunt  tria,  ego  tu  ille ;  infinita  septem,  quis  qualis 
talis  quantus  tantus  quotus  totus;  minns  quam  finita  sunt 
sex,  ipse  iste  is  hic  idem  sui;  possessiva  simt  qoinque, 
meus  tuus  suus  nostervester;  alia  pronomina  non  invenies. 
sed  dicere  mihi   habes,    dixisti  mihi   alia  pronomina  non 

10  inveniri,  sed  inveni  alia.  dico  tibi:  'ego  dixi  quia  non 
sunt  primigenia,  quae  dicit  Varro,  sed  deductiva.  multum 
interest,  utrum  sit  aliquid  naturale  an  aliquid  derivativum. 

Pomp.  COmmsnt.  p.  201,  29  sunt  autem  pronomlna  —  derlyatiTum. 

cf.  Char.  p.  158,  3sq.  Biom.  p.  329 ^  2sq.  Proh.  inst.  art. 
p.l31,25sq.  Don.arsgr.p.357sq.  Cledon.  p.  50sq.  Iulian.exe. 
p.  319, 22,  Audax  exc.  p.  343 sq.  Prisc.  p.  577  sq.  Dosith.  p.  401  sq. 
Isid.  or.  1,  8,  2.  5. 

1  tria  add. ,  ego  tu  ille  secl.  Wachsmuth  8  XXI  post 

pronom.  add.  Keil  invenies  Wilma/nns  12  aliquid  natu- 
rale  Wolf.  m.  rec.  aliqui.  naturale  Wolf.  aliquid  a  naturali 
Paris.  Sang.  1179  et  1180  alterum  aliquid  secl.  Keil  deri- 

vat  .  .  um  derivatum  Paris.  Sang.  1179 

260  [100'] 

pronomen  quia  <(non)>  fungitur  officio  nisi  praemisso 
nomine.  ideo  haec  pars  a  Varrone  succedanea  dicitur, 
quia  non  potest  in  eadem  locutione  esse,  hoc  est  quia 
bis  nomen  repeti  non  potest.     ordo  tamen  hic  custodiendus 

6  est,  ut  nomen  in  praecedenti  sit  loco,  pronomen  in  subiectis. 

Cledon.  p.  49,  21  pronomen  quia  —  subieotis.    [Seraii]  in  Don. 

p,  488,  14  pronomen  dicitur  quod  pro  officio  et  loco  nominis 

ponitur.  —  inventae  sunt  partvc\s\«i^,  o^^ife  V^^^tel  x^^^tltionem 

exclnderent  succedendo  in  ipaam.  noimm^  «^ga&.^-^HkorMssaL.    %^, 

*>.  ^^<9,    36  pronomen   dictum  eat  Qsyxa«v^xo  wssosfl^^^^  «6Si  ^JssstfA. 

mgitur  ofjficio  nominis  — .   exgo  \^^o  ^\w«i\»x\%\»^^tq^^^^ 


M.  TerentiuB  Varro  277 

60  quod  funguntur  officio  nominis,  et  ideo  etiam  in  subiectis 
locis  ponuntur.     cf.  ibid.  p.  488,  21.  Isid.  or.  1,  6,  2,  8,  1, 

1  non  add.  Putsch  2  succedat  in  ea:  em.  Bondam 
3  potes  et       4  potes       5  subiectus:  em.  Putsch  subiecto  KeU 

261  [26] 

haec   de   quattuor   coniugationibus    quae   pertinent   ad 

verba  quae  analogiae  parent,  quarum  exempla  passim  per- 

scripta  sunt  et  sunt  nota.     quae  si  quis  conceperit  animo, 

non    facile    labetur;     sunt    enim    evidenter     exposita    et 

Varroni  Menippeo. 

Diom.  p.  371,  23  [postquam  de  speciehus  temporis  praeteriti 
perfecti  dixit]  haec  de  —  Menippeo.     cf.  WUmanns  ibid.  p.  35. 

3  et  Bunt  om,  Monac.  6  varrom  Paris.  7494  KeUio 
videntur  verha  et  V.  Men.  ad  exemplum  vel  a  grammatico  vd 
a  librario  omissum  pertinere  et  alieno  loco  interposita  esse 

262  [27] 

placet  dici  —  Aspro  sapivi  et  sapui  secundum  Varronem. 

Prisc.  p.  499,  17  sapio  tam  sapui  vel  sapii  quam  sapivi 

[sapui  quam  sapii  quam  sapivi  Carol.  sapivi  vel  sapii  quam 

sapui  Bamb.  sap^i  vel  sapii  quam  sapui  Halb.]  protulisse 
auctores  inveniuntur;  Probo  tamen  sapui  piacet  dici,  Charisio 
sapui  vel  sapivi  [p.  246,  ii],  Aspro  —  Varronem,  quod  Diomedes 
[p.  369, 25]  etiam  approbat.  Nonius  tamen  Marcellus  de  mutatis 
coniugationibus  sic  ponit  [p.  508,  16]:  'sapivi  pro  sapui'. 
cf.  Phoca  ars  p.  433,  11.     Mar.  Plot.  8ac.  p.  488,  7. 

et  s.]  vel  sapii  Paris.  7496  m.  2  vel  sapui  Bern.  m.  2  as- 
sapui  Bern.  m.  1  sapui  Diom. 

263  [deesi\ 

quibusdam    [vcr&js}    deest    praeteritum    perfectum    et 

omnia  quae  ex  eo  nascuntur,   ut  ferio  sisto  tollo  fero  aio 

furo,  quod  Varro  ponit. 

Prisc.  p.  418,  27  sunt  alia  verba,  quibus  desunt  diversa 
tempora  usu  deficiente,  non  ratione  significationis.   et  quibiudam 

—   ponit. 

2  frio  Bdlb.  feiio  id.  eod.  m.  2        Iotco  Bemv.  ^«t^  Vd..  •«^ 
S  fuTo  quod  fiiho  Varro  Bern.         poamt  HoJb. 


278         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  firagmenta 

264  1102] 

ex  his  pronominibus  sedecim  tantum  Yarro  adverbia 
eius  modi  secundum  sonorum  rationem  fieri  demonstravit: 
ille  illic  illiuc  illuc  illo,  iste  istic  istinc  istuc,  hic  hic 
hinc  huc,  idem  ibidem,  qui  quo,  quique   quoque,  quicum- 

5  que  quocumque,  quidam  quondam,  quispiam  uspiam,  ali- 
quis  aliquo  alicubi,  qualis  qualiter,  meus  meatim  et  signi- 
ficat  more  meo,  tuus  tuatim  et  significat  more  tuo,  suus 
suatim  et  significat  more  suo,  noster  nostratim  et  significat 
more   nostro,   yester   vestratim   et   significat  more   vestro. 

10  ex  quibus  pronominibus  tantum  quem  ad  modum  adverbia 
fiant,  sic  uti  Yarro  docuit,  demonstravimus. 

Prob.  vnst.  art.  p.  152,  30  de  pronomine.  ex  hiB  pronominibaa 
—  demonBtravimuB.  cf.  Char.  p.  221,  6.  Prisc.  III  74^  15.  Non. 
p.  179,  29.  Pomp.  comment.  p.  243,  7.  Virg.  gratnm.  de  pron.  VI. 

3  istic  Btinc  Vatic.      hic  hac  Boh.        4  quicque  VciHc. 

ad  decUnationem  adicienda  simt  testimonia  Gdlii  4,  16,  1 
et  5,  21,  6  Varronem  scripsisse  genetivos  ^senatuis  domuis  fluc- 
tuis'  et  prohaviase  formas  ^compluria  et  pluria*.  cf.  praeierea 
Diom.  p.  368,  10  de  participio  ^parsurus*  et  Beda  p.  266, 22  de 
feminino  ^capparim^. 


265  [32.  1.  2] 

verba  aut  simplicia  sunt  aut  coniuncta.  simplicia 
simt  quae  unum  quiddam  significant,  ut  cum  dicimus 
^homo  equus  disputat  currit'.  —  hoc  includitur  hac  de- 
finitione,   qua  non  includitur  cum   dicimus  loquor;   quam- 

5  yis  enim  unum  yerbum  sit,  non  habet  tamen  simplicem 
significationem,  si  quidem  significat  etiam  personam  quae 
loquitur.  ideo  iam  obnoxium  est  yeritati  aut  falsitati, 
nam  et  negari  et  affirmari  potest.  omnis  itaque  prima 
et  secunda  persona   yerbi  quamyis   singillatim   enuntietur, 

10  tamen  inter  coniuncta  yerba  numerabitur,  quia  simplicem 

non  hahet  significationem.  —  tertia  persona  yerbi  semper 

inter  simplicia,   numeratur   et  lioiQAxrDa.  ^\A»  ^^xm&rl  aut 

negari  potest,  nisi  cum  taWa  xeT\>a  svro.^.^  q^\«»  i^^^^^i^^ 

obaeret   personae    signi&ca\io    eoiisu^w^^  \QQj\Kf^^^  \!^. 


M.  Terentius  Yarro  279 

cam    dicimus    pluit    yel    ninguit,    etiam    si    non    addatur  is 
quis  pluat  aut  ninguat,  tamen  quia  intellegitur,  non  potest 
inter  simplicia  numerari.     coniuncta  verba  sunt  quae  sibi 
conexa  res  plures  significant,  ut  cum  dicimus   ^homo  am- 
bulat'  aut  ^homo  festinans  in  montem  ambulat'  et  si  quid 
tale.     sed  coniunctorum   verborum  alia  sunt  quae  senten-  ao 
tiam  comprehendunt,   ut  ea  quae  dicta  sunt,  <^alia  quae^ 
expectant  aliquid  <^ad  conpletionem  sententiae^,  ut  eadem 
ipsa  quae  nunc  diximus,  si  subtrahas  verbum  quod  positum 
est   ambulat;    quamvis   enim  yerba  coniuncta  sint    ^homo 
festinans  in  montem',   tamen  adhuc  pendet  oratio.     sepa-  96 
ratis  igitur  his  coniunctis  yerbis,    quae  non   implent  sen- 
tentiam,  restant  ea  yerba  coniuncta,  quae  sententiam  com- 
prehendunt.     horum    item   duae    species    sunt.     aut   enim 
sic    sententia    comprehenditur  ut  yero   aut  falso   teneatur 
obnoxia,   ut  est   ^onmis  homo  ambulat'   aut   ^omnis  homo  so 
non  ambulat'  et  si  quid  hnius  modi  est;  aut  ita  impletur 
sententia,   ut   licet   perficiat   propositum    animi,    afi&rmari 
tamen  negariye  non  possit,  ut  cum  imperamus,  cum  opta- 
mus,  cum  exsecramur  et  similia.    nam  quisquis  dicit  ^perge 
ad   yillam'   yel    ^utinam  pergat  ad  yillam'   yel   *di  illum  $6 
perduint',  non  potest  argui  quod  mentiatur  aut  credi  quod 
yerum  dicat.     nihil  enim  affirmayit  aut  negayit,  ergo  nec 
tales   sententiae  in  quaestionem  yeniunt,   ut  disputatorem 
requirant.     sed    illae   quae   requirunt   aut    simpHces    sunt 
aut  coniunctae.    simplices  sunt  quae  sine  ulla  copulatione  io 
sententiae  alterius  enuntiantur,  ut  est  illud  quod  dicimus 
^onmis  homo  ambulat';   coniunctae  sunt  de  quarum  copu- 
latione  iudicatur,    ut  est  ^si  ambulat  moyetur'.     sed  cum 
de    coniunctione    sententiarum    iudicium    fit,    tamdiu    est 
donec  peryeniatur  ad  summam.     sunmia  est  autem    quae  45 
conficitur  ex  concessis.     quod   dico  tale  est:    qui  dicit  ^si 
ambulat  moyetur'   probare  yult  aliquid,   ut  cum  hoc  con- 
cessero   yerum   esse,   restet  illi  docere   quod  ambulet,   et 
summa  consequatur,    quae  iam  negari  liOTi  -^oiWX»^  S^  ^*^ 
quod  movetuTj   aut  restet   illi  docere^  o^o^  1^011  TCkSs^^^soct^'^ 
ut  consequatur  summa,  quae  item  noti  i^o\«k^\»  ^^^  ^<3^^^ 


280         Granimaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

id  est  quod  non  ambulet.  rursus  si  hoc  modo  velit  dicere 
^homo  iste  ambulat',  simplex  sententia  est,  quam  si  con- 
cessero,   et    [alia  quae   aliquid  expectant  ad  conpletionem 

55  sententiae  sententiam  conprehendunt]  adiunxerit  aliam  ^quis- 
quis  autem  ambulat  movetur',  et  hanc  etiam  concessero,  ex 
hac  coniunctione  sententiarum  quamvis  singillatim  enimtia- 
tarum  et  concessarum  illa  summa  sequitur,.  quae  iam  ne- 
cessario   concedatur,    id   est    ^homo   iste   igitur  movetur'. 

60  his  breviter  constitutis  singulas  partes  consideremus.  nam 
sunt  primae  duae,  una  de  his  quae  simpliciter  dicuntur, 
ubi  est  quasi  materia  dialecticae,  alter&  de  his  quae  oon- 
iuncta  dicuntur,  libi  iam  quasi  opus  apparet.  quae  de 
simplicibus   est,  vocatur  de  loquendo.     illa  vero   quae  de 

65  coniunctis  est,  in  tres  partes  dividitur.  separata  enim 
coniunctione  verborum  quae  non  implet  sententiam,  illa 
quae  sic  implet  sententiam,  ut  nondum  faciat  quaestionem 
vel  disputatorem  requirat,  vocatur  de  eloquendo;  illa  quae 
sic  implet  sententiam,  ut  de  sententiis  simplicibus  iudice- 

70  tur,  vocatur  de  proloquendo ;  illa  quae  sic  comprehendit 
sententiam,  ut  de  ipsa  etiam  copulatione  iudicetur,  donec 
perveniatur  ad  summam,  vocatur  de  proloquiorum  summa. 
—  verbum  est  unius  cuiusque  rei  signum  quod  ab  audiente 
possit    intellegi    a   loquente    prolatum.     res    est    quicquid 

75  vel  sentitur  vel  intellegitur  vel  latet.  signum  est  quod 
et  se  ipsum  sensui  et  praeter  se  aliquid  animo  ostendit 
loqui  est  articulata  voce  signum  dare.  articulatam  autem 
dico,  quae  comprehendi  litteris  potest.  —  onrne  verbum 
sonat;    cum   enim   est  in  scripto,   non  verbum   sed   verbi 

80  signum  est.  —  sed  quod  sonat,  nihil  ad  dialectieam.  de 
sono  enim  verbi  agitur,  cum  quaeritur  vel  animadvertitur, 
qualiter  vocalium  vel  dispositione  leniatur  vel  concursione 
dehiscat,  item  consonantium  vel  interpositione  nodetur  vel 
congestione  asperetur  et  quot  vel  qualibus  syllabis  constet, 

85  ubi  poeticus  rh^rthmus  aQcentusque  a  grammaticis  solarum 

Burium  tractantur  negotia.   et  tamen  cum  de  his  disputatur, 

praeter  diaJecticam  non  est-,  \L«i,fec»  «tma  ^cafirD^aa.  ^^^s^oX^di 

est    sed  cum  verba  sint  xervmi^  o^xx^kxAo  ^^  Vv»s.  ^^^^\^»^ 


M.  TerentiuB  Varro  281 

verborum  autem  illa  quibus  de  his  disputatur    (nam  cum 
de  verbis   loqui  nisi  verbis  nequeamus,   et  ciun   loquimur   90 
non  nisi  de  aliquibus  rebus  loquimur),  occurrit  animo  ita 
esse  verba   signa  rerum,   ut  res  esse  non    desinant.     cum 
ergo  verbum   ore  procedit,    si  propter  se  procedit  id  est 
ut   de  ipso   verbo    aliquid    quaeratur   aut   disputetur,    res 
est  utique   disputationi   quaestionique    subiecta,    sed  ipsa  95 
res  verbum  vocatur.     quicquid  autem  ex  verbo  non  auris 
sed  animus  sentit  et  ipso  animo  tenetur  inclusum,  dicibile 
vocatur.     cum  vero  verbum  procedit  non   propter  se  sed 
propter   aliud   aliquid    sigoificandum,  dictio   vocatur.     res 
autem    ipsa    quae   iam   verbum   non    est   neque   verbi   in  100 
mente  conceptio,  sive  habeat  verbum  quo  significari  possit 
sive   non   habeat,    nihil   aliud   quam  res    vocatur   proprio 
iam  nomine.    haec  ergo  quattuor  distincta  teneantur,  ver- 
bum  dicibile  dictio  res.    quod  dixi  verbum,  et  verbum  est 
et  verbum  significat.     quod  dixi  dicibile,   verbum  est  nec  lOB 
tamen  verbum  sed  quod  in  verbo  intellegitur  et  animo  con- 
tinetur   significat.     quod   dixi   dictionem,   verbum   est   sed 
quod  iam  iUa  duo  simul  id  est  et  ipsum  verbum  et  quod 
fit  in  animo  per  verbum  significat.     quod  dixi  rem,   ver- 
bum  est   quod   praeter  illa  tria  quae  dicta  sunt  quicquid  110 
restat  significat.  —  verba  ipsa  quispiam  ex  eo  putat  dicta 
quod    aurem   quasi   verberent;    immo,   inquit  alius,   quod 
aerem.    sed  quid   nostra?    non   magna  lis  est,  nam  uter- 
que  a  verberando  huius  vocabuli  originem  trahit.    sed  de 
transverso   tertius  vide   quam  rixam   inferat;    quod   enim  116 
verum  nos,   ait,  loqui  oportet  odiosumque  fit  natura  ipsa 
iudicante   mendacium,   verbum  a  vero   cognominatum  est. 
nec   ingenium   quartum   defiiit;    nam  sunt   qui  verbum  a 
vero  quidem  dictum  putant,  sed  prima  syllaba  satis  animad- 
versa>  secundam  neglegi  non  oportere.    verbum  enim  cum  120 
dicimus,    inquiunt,    prima   eius    syllaba   verum    significat, 
secunda  sonum;  hoc  enim  volunt  esse  ^bum',  unde  Ennius 
\inc,  50  F.^]    sonum   pedum    ^bombum   pedum'    dixii»^  ^ 
fio^ifm  Graeci  ciamare.  —  ergo  verbwm  ^<5iWnv  ^^  o^ia^ 
a    j^rum    boandoj    hoc    est    -veram    sow«u\Ao.    —   ^\ss\$sv^a 


282  Grammaticae  aetatis  Varronianae  &agmenta 

autumant  —  nullum  esse  verbum  cuius  non  certa  ex- 
plicari  origo  possit;  et  quia  hoc  modo  eos  urguere  facile 
fuit,  si  diceres  hoc  infinitum  esse,  quibus  verbis  alicuius 
verbi    originem    interpretaris,    eorum    rursus    a    te    origo 

130  <^quaeritur,    illi    docent    hoc    tamdiu    quaeren^dum    esse, 
donec    perveniatur    eo    ut    res    cum    sono    verbi    aliqua 
similitudine    concinat,    ut    cum    dicimus    aeris    tinnitum,    ' 
equorum  hinnitum,    ovium   balatum,   tubarum   clangorem, 
stridorem    catenarum.       perspicis    enim    haec    verba    ita 

135  sonare,  ut  ipsae  res  quae  his  verbis  signi&cantur.  sed 
quia  sunt  res  quae  non  sonant,  in  his  similitudinem 
tactus  valere,  ut  si  leniter  vel  aspere  sensum  tangunt, 
lenitas  vel  asperitas  litterarum  ut  tangit  auditum,  sic  eis 
nomina  pepererit,  ut  ipsum  lene  cum  dicimus  leniter  sonat. 

140  quis  iterum  asperitatem  non  et  ipso  nomine  asperam 
iudicet?  lene  est  auribus  cum  dicimus  voluptas,  asperum 
cum  dicimus  crux.  ita  res  ipsae  afficiunt  ut  verba  sen- 
tiuntur.  mel,  quam  suaviter  gustum  res  ipsa,  tam  leniter 
nomine  tangit  auditum;  acre  in  utroque  asperum  est:  lana 

145  et  vepres  ut  audiuntur  verba  sic  illa  tanguntur.  haec 
quasi  cunabula  verborum  esse  crediderunt,  ubi  sensus  rerum 
cimi  sonorum  sensu  concordaret.  hinc  ad  ipsarum  inter 
se  rerum  similitudinem  processisse  licentiam  nominandi, 
ut  cum  verbi  causa  crux  propterea  dicta  sit,  quod  ipsius 

150  verbi  asperitas  cum  doloris  quem  crux  efficit  asperitate 
concordet,  crura  tamen  non  propter  asperitatem  doloris, 
sed  quod  longitudine  atque  duritie  inter  membra  cetera 
sint  ligno  similiora,  sic  appellata  sunt.  inde  ad  abusio- 
nem    ventum,    ut    usurpetur    nomen    non   rei    similis   sed 

155  quasi  vicinae.  quid  enim  simile  habet  significatio  parvi 
et  minuti,  cum  possit  parvum  esse,  quod  non  modo  nihil 
minutum  sit  sed  aliquid  etiam  creverit?  dicimus  tamen 
propter  quandam  vicinitatem  minutum  pro  parvo.  sed  haec 
abusio  vocabuli  in  potestate  loquentis  est;  habet  enim 
iso  parvum  ut  minutum  non  ^e^t.  \H\\.d  ma^s  pertinet  ad 
id  quod  Dunc  volumus  ostfeiid«t^.j  q^jqlO^  <s\fls^  ^"saKoiL^  ^^ 

tur  in    baJneis,    in  qua   piscium  u^^  %>5^  xScSinjafc  iasSs& 


M.  Terentius  Varro  283 

piscibus   habeat,   yidetur   tamen  a  piscibus   dicta   propter 
aquam,   ubi  piscibus  yita  est.     ita  yocabulum   non  trans- 
latum  similitudine,   sed  quadam  yicinitate  usurpatum  est.  les 
quod  si  quis  dicat  bomines   piscibus  similes   natando  fieri 
6t  inde  piscinae  nomen  esse  natum,  stultum  est  repugnare, 
cum  ab  re  neutrum    abborreat  et  utrumque  lateat.     illud 
taroen  bene  accidit,  quod  boc  uno  exemplo  diiudicare  iam 
possumus,  quid  distet  origo  yerbi  quae  de  yicinitate  arripi-  i70 
tur  ab  ea  quae  de  similitudine   ducitur.     hinc  facta  pro- 
gressio  usque  ad  contrarium.    nam  lucus  eo  dictus  putatur 
quod  minime  luceat,  et  bellum  quod  res  bella  non  sit,  et 
foederis  nomen  quod  res  foeda  non  sit;   quod  si  a  foedi- 
tate  porci  dictum  est,  ut  non  nulli  yolunt,  redit  origo  ad  175 
illam   yicinitatem,    cum  id   quod   fit   ab   eo  per  quod   fit 
nominatur.     nam  ista  omnino  yicinitas   late  patet  et  per 
multas  partes  secatur;  aut  per  efficientiam,  ut  hoc  ipsum 
a  foeditate  porci  per  quem  foedus  efficitur,  aut  per  effecta, 
ut  puteus  quod  eius  effectum   potatio  est  creditur  dictus,  18O 
aut  per  id  quo  continetur,   ut  urbem  ab  orbe  appellatam 
yolunt,    quod   auspicato   loco   aratro   circumduci  solet,  — 
aut  per   id   quod   continet,    ut   si   quis    horreum    mutata 
iittera    affirmet    ab    hordeo   nominatum,   —    yel   a  parte 
totum,  ut  mucronis  nomine,  quae  summa  pars  gladii  est,  i85 
gladium  yocamus,  yel  a  toto  pars  ut  capillus  quasi  capitis 
pilus.  —  innumerabilia  sunt  yerba,  quorum  origo,  de  qua 
ratio  reddi  possit,  aut  non  est,  ut  ego  arbitror,  aut  latet, 
ut  Stoici   contendunt.  —  yide  tamen   paululum   quomodo 
peryeniri   putant  ad  illa   yerborum   cunabula  yel  stirpem  i90 
potius  atque  adeo  sementum,  uitra  quod  quaeri  originem 
yetant,    nec  si  quisquam  yelit  potest   quicquam  inyenire. 
nemo  abnuit  sjllabas,   in  quibus  u  littera  locum  obtinet 
consonantis,    ut   sunt  in  his  yerbis   primae:   yafer  yelum 
yinum   yomis    yulnus,    crassum   et   quasi   yalidum   sonum  195 
edere.     quod    approbat   etiam    loquendi    consuetudo,    cum 
de  quibusdam   yerbis  eas  subtrahimus  n^  o\i«t«vi\»  ^xst^sca.. 
nam  unde  estf  quod  amasti  dicimus  WbeiAaxxa  a^"Ma.  ^xa»»- 
vJsti  et  nosti  quam  noyisti,  et  abiit,  uon  «^i\V\V  «^»^».^^^^:^^ 


284         Graminaticae  aetatis  Varronianae  £ragmenta 

200  modum  innumerabilia  ?  ergo  cum  dicimus  vim ,  sonus 
verbi  ut  dictum  est  quasi  validus  congruit  rei  quam  signi- 
ficat.  iam  ex  illa  vicinitate  per  id  quod  efEciunt,  hoc 
est  quia  violenta  sunt,  dicta  vincula  possunt  videri  et 
vimen,  quo  aliquid  vinciatur.    inde  vites,  quod  adminicula 

205  quibus  innituntur  nexibus  prendunt.  hinc  iam  propter 
similitudinem  incurvum  senem  vietum  Terentius  appellavit 
[etm.  688].  hinc  terra,  quae  pedibus  itinerantium  flexuosa 
et  trita,  est,  via  dicitur.  si  autem  via,  quod  vi  pedum 
trita  est,  magis  creditur  dicta,  redit  origo  ad  illam  vicini- 

210  tatem.  sed  faciamus  a  similitudine  vitis  vel  viminis,  hoc 
est  a  flexu  esse  dictam.  quaerit  ergo  a  me  quispiam: 
quare  via  dicta  est?  respondeo,  a  flexu,  quod  flexum  velut 
incurvimi  vietum  veteres  dixerunt,  unde  vitos  etiam  quae 
cantho  ambiantur  rotarum  ligna  vocant.    persequitur  quae- 

216  rere  unde  vietum  flexum  dicatur,  et  hic  respondeo,  a  simili- 
tudine  vitis.  instat  atque  exigit,  unde  ita  sit  vitis  nomen; 
dico,  quod  vinciat  ea  quae  comprehenderit.  scrutatur 
ipsum  vincire  unde  dictum  sit,  dicemus  a  vi.  vis  quare 
sic   appellatur   requiret;    reddetur   ratio    quod   robusto   et 

220  quasi  valido  sono  verbum  rei  quam  signiflcat  congruit. 
ultra  quod  requirat  non  habet.  quot  modis  autem  origo 
verborum  corruptione  vocum  varietur,  ineptum  est  persequi. 

August  de  didlect.  1 — 7  dialectica  est  bene  disputandi 
scientia.  disputamus  autem  utique  verbis.  verba  igitur  aut  — 
currit.  nec  mireiis  quod  disputat,  quamvis  ex  duobus  compo- 
situm  sit,  tamen  inter  simplicia  numeratum  est.  nam  res  de- 
finitione  illustratur.     dictum  est  enim  id  esse  simplex,  quod 

unum    quiddam    significat.      itaque  hoc  includitur  —  algnificationem. 

si  qnidem  quisquis  dicit  ambulo  et  ambulationem  facit  in- 
tellegi  et  se  ipsum  qui  ambulat,  et  quisquis  dicit  ambulas, 
similiter  et  rem  quae  fit  et  eimi  qui  facit  significat.  at  vero 
qui  dicit  ambulat,  nihil  aliud  quam  ipsam  significat  ambula- 
tionem.   quam  ob  rem  tertia  —  proioquiorum  summa.  has  ergo  singulas 

partes  diligentius   explicemus.    Tcrbum  est  —  litteris  potest.    —   omae 

verbum  —  signum  est.    quippe  inspectis  a  legente  litteris  occuirit 
animo  qaid  voce  prorumpat.  —  eed  quod  —  significat.  sed  exem- 
plls  haec  iliustranda  esse  peTspieio.  —  ^<i.Q.^  ^iasa.  ^«^^^^  \3^  — 
^oismAre,  et  yerffilius  \q.  3,  22S\  *xe\ioaii\.  ^VV^^^"*.  «%q  ^«vmiv  — 

■•    umdo.   —   Stoici    autumaitt,     qUO^    CVc«0    \.^Q.Vo    Xi^e-WBrX  Vs^  W 


M.  Terentius  Vaoro  285 

re  ut  Cicero  irridet,  nuUum  —  ciroximduci  aoiet,  cuius  rei  et 
Vergilius  [Aen.  5,  755]  meminit  ubi  Aeneas  urbem  designat 
ara^o,  ant  per  id  —  nominatum,  aut  per  abusionem,  ut  cum  hor- 
reum  dicimus  et  ibi  triticum  conditur  [de  his  verhis  cf. 
Beitzenstein ,  M.  Ter.  Varr.  tmd  loh.  Maur.  von  Euch.  p.  55], 
▼ei  a  parte  —  capitis  pUus.  quid  ultra  provehar?  quicquid  aliud 
adnumerari  potest,  aut  similitudine  rerum  et  sonorum  aut  si- 
militudine  rerum  ipsarum  aut  vicinitate  aut  contrario  conti- 
neri  videbis  originem  verbi.  quam  persequi  non  quidem  ultra 
soni  similitudinem  possumus,  sed  hoc  non  semper  utique  pos- 

SUmuS.     innumerabilia  —  contendunt.  —  vide  —  est  persequi. 

1—69  cf.  Mart.  Cap.  4,  388.  69—72  cf  id.  4,  338,  qui 
eadem  fere  tradit.  110 — 125  Don.  Ter.  adelph.  5,  8,  29^  ver- 
bum  dixit  yeram  sententiam,  nam  yerba  a  yeritate  dicta  esse 
testatur  Varro.  cf.  Diom,  p.  334,  5.  Prisc.  jp.  369,  5.  Lact. 
de  opif  d.  15, 1  {Brandt,  Wien.  Stud.  13.  1891  p.  265).  Isid.  or. 
1,  9,  1.  August.  de  magistr.  5,  12.  Virg.  gramm.  de  verh.  VII. 
125  sg.  cf.  Beitzenstein  tbid.  p.  35 sq.  69 sq.  Char.  p.  276,  13. 
Mart.  Cap.  3,  360.  lA^Osq.  cf.  Dion.  Hal.  de  comp.  verh.  16. 
Dem£tr.  de  elocut.  178 sq.  August.  de  dial.  7.  10  172  cf.  Quint. 
1,  6,  34  173   aliter  Varro  de  l.  L.  7,  49  174  Sero. 

Aen.  1,  62  foedus  autem  dictum  vel  a  fetialibus  —  vel  a 
porca  foede,  hoc  est  lapidibus  occisa.  Serv.  ibid.  8,  641. 
Isid.  or.  18,  1,  11.    cf  Fest.  p.  234%  31  180  cf  Varro  de 

l  L.  5,  25.  6,  84.     Fest.  p.  217f>,  7  181  cf   Varro  de  l.  L. 

5,  143  183   cf  Varro  ihid.  5,  106  186  cf  Lact.  de 

opif  d.  7,  9  (Brandt  ibid.  p.  264)  200  cf.  Varro  ihid.  5,  37. 
62.  102  204  cf   Varro  ibid.   5,  8.  22.  35.   r.  r.  1,  2,  14 

{OMueUer  praef.  ad  Varr.  p.  VII).  Mar.  Vict.  p.  56,  17.  de 
coUocatione  cf  praef.  ad  libr.  De  l.  L. 

2  quidem  P  =  Paris.  Lat.  7730  15  iiingit  B  =  Bern.  363 
ninguet  D  =  Darm.^tadiensis  166  21  verha  a.  q.  et  ad  c.  s. 
(in  mg.  alia  quae  C=  Bern.  548)  explenda  esse  ex  iis  quae  maie 
inrepserunt  in  v.  64  vidit  Crecelius  24  ambulat  C  om.  reU. 

31  et  C  est  reU.  34  dicat  C  35  dii  36  perdSnt  B 
-dant  C  -dunt  P  37  dicit  BDP  54  alia  —  conprehen- 

dunt   vd.  ad  v.  21  59   conceditur  C  concedit  in  extremo 

versu  P  73  rei  om.  BDP  74  quidq.  DP  82  qualiter 
XJsener:  quanta  89 — 91  nam  —  loquimur  unds  incl.  Usener 
96  quidq.  DP  113  nostram  BD  116  sit:  em.  Usener 

124  boesei  B  boese  (J  boesae  D  boase  vel  boose  P  128  quod 
ante   quibus   add.  Wachsmuth  129    iuter^te^^CT^^^Tv^  «ti^. 

origo  dum  esae  BD    or.  querendxan.  wae  C    Cix.  ^wsA^  ^^ 
J'  lacimam  expl.  Crecdius  et  JBuecMer  "V^^  '^^  '^^^'^  ^^ 

142  Bentinntur  em.  sentiantur  B  sentiaii\.\3LT  BP        ^'^'^  ^i^^^crt^^- 


286         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  &agmenta 

rent  151  concordat  CP  -daret  B  152  duritie  (-tiae  B) 
et  BCD;  sed  in  D  pro  et  antea  ae  scriptum  fuisse  videtur 

153  crucis    post    ligno    add.    Louanienses  sint    BCD 

154  nomen  non  cod.  Carthusianus  Louaniensium :  tamen  n. 
156  parum  BCD  162  pisc.  sim.  CP  168  dictam  BD 
170  quid  distet  BC  quod  istic  P  186  vocant  C  dicimus  B 
capillos  -  pilos  BP  198  inde  CF  201  validius  208  vi 
pedum  em.  ex  vis  pedum  C  vis  p.  B  usu  {suprascr.  vel  vi)  p.  P 
211  a  ante  me  om.  BDP  213  vietos  (victos  D):  em.  Buecfieler 
214  canto  C  cantu  rell          217  quod  CP  quid  ^D 

quando    particulam    pro    cum    ponere    Formianos    et 

Fundanos  ait  Varro. 

Char.  p.  111,  23  quando  —  Varro.  scd  et  alii  faciunt  nec 
sine  exemplo.  nam  Plautus  in  Menaechmis  ita  ait  [547]:  ^non 
habeo.  at  tu  quando  habebis,  tum  dato'.  vitium  tamen  esse 
non  dubium  est.  cf.  Fest.  p.  258  a,  32.  in  h  V  De  serm.  Lat. 
haec  fuisse  videntur. 

267  llOi\ 

per  c,  cum  adverbium  erit  temporis,  ut  *cum  venerit 
loquemur'  'cum  voles  ibimus'  ^cum  petieris  feres'.  — 
Varro  adverbia  localia,  quae  alii  praeverbia  vocant  [Yarro 
de  l,  L.  6, 38\  quattuor  esse  dicit,  ex  in  ad  ab.  ex  locum 
5  significat  unde  egredimur,  ut  ex  area;  in  locum  in  quem 
inimus,  ut  in  aream;  ad  locum  ad  quem  adimus,  ut  ad 
parietem ;  ab  locum  a  quo  discedimus,  ut  ab  pariete.  homm 
duorum  adverbiorum,  ex  et  ab,  posteriores  litterae  solent 
demi,  alias  recte,  alias  perperam.    quando  ergo  ex,  qnando 

10  e  dici  oporteat,  ex  consequentibus  vocabulis  animadvertitur. 
nam  si  id  quod  sequitur  litteram  habet  primam  semi- 
vocalem  aut  mutam,  e  dictum  levius  vid«bitur,  ut  ^e  Gallia' 
et  ^e  Tuscis'.  quotiens  vero  vocales  sequuntur,  in  eo  quod 
sequitur    a   e   o    simplicem    et    eandem    habejit   rationem, 

16  quod   ex   praeponitur,    ut   in   his    ^ex    arce    ex  Eryce   ex 

Olympo';    aliter  enim  fiunt  hiulca,   ut  *e  arce  e  Eryce  e 

Olympo'.     si    vero    in   vocabxdo    (\uod   sequitur   princeps 

littera.    vel   u  vel  i  fuerit,   dms  \i«i\ie\»  T^Q\i«&,    T^ass^  ^ 

aHqua    vocalis    proxima    conixxiictsi.  e«^  m  «f^^^  ^^^ 


M.  TerentiuB  Varro  287 

tunc   sicut   cum  est  semiyocalis  aut  muta,   observari  dixi  20 
oportere,  ita  in  his  debet  fieri,  ut  est  'e  Vaticano  e  ludaea*. 
sin  vocabulum   duas   vocales   proximas   non  habuerit  con- 
iunctas,   quarum  sit  littera  princeps  u  aut  i,   proinde  at- 
que  a  e  0  sit,  observandum  quod  potius  dici  oportet  'ex 
Irpinis'  quam  'e  Irpinis',    'ex  Umbria'  quam  *e  Umbria'.  25 
similiter  in  h  littera  observari  debet,  ut  in  a  e  0  litteris, 
ne  dicamus  'e  Hymetto',   sed  *ex  Hymetto'.     similiter  est 
in  ab.    <^a)>  quibusdam  diligentioribus  levitatis  causa  solet 
demi  b,    cum  praepositum  <^est^  vocabulis  aut  nominibus 
locorum.     in    quibus    principes    sunt    litterae    semivocales  so 
aut    mutae,    eam    repudiant,    ut    ^a    Baiis    a    Capua    a 
Dertona'.     contra   non   demitur  b,    cum  in  vocabulis  aut 
nominibus  est  primum  a  e  o,  ut  ^ab  Aricia  ab  Eli  *  *  a  *  ♦'. 
sin   u   aut  i,    duplicem   habent   rationem.     si   enim    sunt 
solae,  dicuntur  ut  reliquae  vocales,  'ab  Utica  ab  IUyrico';  36 
sin    proximas    litteras    vocales    secum    habent    coniunctas, 
proinde   observandum  est,   ac  sint  semivocales  aut  mutae, 
'a  Venusia  a  laniculo'.     item  <^ad^  et  apud  locum  signi- 
ficant,   ut  ^accede  ad  me'   ^qui  domi  nati  apud  me  simt' 
apud   illum    est  .     de    quoque    non    numquam    perperam  40 
ponitur  pro  ex  et  non  numquam  pro  a,   ut  cum  de  pro- 
vincia  venire  quis  se  dicit;  nam  perperam  est.    imus  enim 
in   provinciam,   ut  in  navem  et  in  circum;    eximus   ut  e 
nave  e  circo,   sic  e  provincia.     de  provincia  existimamus, 
cum  de  ea  bene  aut  male  praedicamus;  de  nave  dicimus,  45 
cum  longa  an  oneraria  sit  rogamus,   de  circo,  cum  Flami- 
nius  an  maximus.     item   vitiose   dicitur   ^senatum  habere 
apud   aedem  Apollinis',    quod    Hn   aede'   dici  oportet.     et 
'de  senatus  sententia'    vitiose;    nam  debent   dicere  ut   'ex 
mea  sententia',  ^ex  tua  sententia',  sic  'ex  senatus  senten-  50 
tia'.     item   qui   dicunt   'de   senatu   redii'   potius   quam  'e 
senatu',    quod    eo    cum   inimus,    dicimus   <(in^,    inde   cum 
redimus,  <^ex^.    'ex  senatu  eiectus'  potius  quam  ^de  senatu'. 
male    imperant    qui    dicunt    de    tabulis    quid    die^Y^V  4a 
tabulis  enim  is  dicity  qui  eas  laudaA.  «k."\jL\>  cvil^^\»%.  ^  Xs^"^-  '^^ 
lis  18  dicity  qui  quod  est  in  his  scxr^tvmi  Tfe^\V»^>  ^<2?k^*^2«ss^- 


288         Gnmmaticae  aetatis  VaxToniaiime  fragmeiitft 

qae  proimntiatiir  si  eas  Tidet,  et  potius  dici  oportet  'legi' 
quam  'dici',  contra  eas  <^si^  litteras  non  spectat  'a  capite 
dempta'  qui  vocant,  male  appellant,  quod  sont  de  capite 

M  dempta,  non  a  capite.  "^ad  caput  additom'  recte  didbtar, 
si  est  extra  capnt  quod  additnr.  qni  transscribnnt  tabnlas, 
non  describnnt,  sed  exscribunt;  qui  qnales  sint  scribnnt, 
ii  describant.  a  scaena  yenit  spectator,  e  scaena  yenit 
qui  egit;  contra  spectator  e  theatro,  a  theatro  actor.    de 

•5  scaena  loquitur  qui  de  ea,  bene  an  male  omata  sit,  loqui- 
tur.  in  scaena  pronuntiat  ^actor^;  qui  hoc  idem  subtilius 
Tult  dicere,  non  ^in^  scaena,  sed  pro  scaena  dicit  pro- 
nuntiare  actorem,  nam  scaena  significat  graece  domus. 
e   scaena   actor   exit,    yenit   in    pulpitum  ac  vestibulum; 

70  <^pro^  scaena  itaque  actor  est.  cum  eo  venit,  dicimus 
prodire,  qui  domo  excedit  procedere,  qui  ex  ea  quid 
ducit  producere.  *pro  rostris'  dici  oportet,  cum  is  qui 
contionatur  iis  dicit,  qui  ante  rostra  sunt;  pro  enim  et 
ante  idem   simt.     in   rostra  ascendit,  e  rostris   descendit, 

76  de  rostris  dicit  qoi  ea  cuius  modi  sint  dicit.  in  contione 
stat,  e  contione  yenit,  de  contione  dicit.  inscribunt  qui- 
dam  ^litterae  datae  e  Gallia',  item  ^Eoma',  vitiose.  nam 
dici  oportet  4n  Gallia'  et  'Romae'.  dantur  enim  in  loco, 
afferuntur  e  loco,  sequitur  ut  dentur  in  Gallia  et  Romae. 

Ter.  Scaur.  p.  29,  5  per  c  —  feres.   alii  sic  [alibi  s.  Usener] : 

quotiens  u   sequitur,  q  ponendum  ut  per  quo  litteras   [-ram 

codd.]  'mequom  tequom  quoius  quolum'  [quoitus  quolm  amisso 

tequom  Bem.  quottus  quolme  Pal.] ;  at  quotiens  ceterae  yocales, 

id  est  e  o  <^i^,  c  ponendum,  ut  ^cecidit  Comelius  citatus'.    Yanro 

-^  et  Bomae.    <[ex^  praepositio  non  numquam  per  unam  litteram 

Bcribitur,  sed  per  deminutionem,  ut  ebibit  pro  exbibit.  ab  Boma 

yenio  nXBovaafidg  est  pro  Boma.     cf.  Caper  (yrih.  p.  104,  6sq. 

contra  LachmoMnum  {Lucret.  p.  186)  et  WUmannstum  (p.  ii5), 

Usenerum  in  tota  fere  Scauri  disputatione  Varroni  triimenda 

aecutus  sum   (Bh.  Mus.  24.  1869  p.  94  sq.  102)   collatis  fragm. 

Pariaino    CGK  VII  34,  dsq.    et  Dositheo  p.  417,  10    {Beda 

p.  263,  3),   quihua  adde  Diom.  p.  414,  32.     Char.  p.  203,  12, 

gui  scriptores,  cum  alius  ex  alio  pendere  wm  possit  {cf.  Keil, 

Orcmm.   Lat.  VII  36*8  sg.),  ad  emdcm  aucto/rem  ^cMNtrtMnk  •««» 

r/fducunt    his  autem   rcbtts   aptior  Xibw  Y  I>e  %wm.  Ia^X.,  «s»r. 

videtur,  qimm  Disciplinarum  I. 

\ 


M.  TerentiuB  Varro  289 

1  per  0  B  =  Bem.  330,  Usener        4  IIII JB  nil  P  =  Pal. 
1741      ab    ad  P  6    inimus  Usener    ibimus  B    imus  P 

7  ab  p.]  a  p.  B  10  edicti  P  oportet  B  ex  consonantibuB 
vocalibus  B  13  et  et  .v.  scis  P  16  erico  P  serico  B 

n  in  om.  B  18  vel  i  vel  u  B  nam  WHmanns:  unam 

^O  observare  22  proximi  non  habuerint  23  quorum:  em. 
Usener  26  umbra  —  umbra  B  27  hymaesto:  em.  Putsch 
€st  om.  B  add.  h  28  a  om.  codd.  29  p,  cum  propos.  vo- 
<;ab. :  em.  Usener  et  Wilm.  31  post  mutae  lacunam  signavit  Keil 
ut  om.  P  32  cum  vocalibus  P  33  nomin.  <(locorum>  Keil 
«lia  codd.  Elea  Wilm.  la^unam  signavit  Usener  36  ab  Ut. 

scripsi  ab  als  J?  ab  al  s  P  ab  Apso  coni.  WUm.  ab  Ulia 
Usener  ab  urbe  Keil.  coll.  fragm.  Paris.  CGK  VII  34,  20,  ubi 
est  ab  IJrbiano         ab  illi  dico  B  abiilli  dico  P         36  sin]  in 

37  ac  et   aut  Usener:   an  et  an         post  mutae  add.  ut  KeU 

38  item  et  apud  1.  (ad  add.  b)  B  ad  loc.  P:  em.  KeU  significan- 
dum  39  acc.  ad  me  secl.  Wilm.  40  quo  {add.  que  b)  B 
quodque  P  perp.]  p  a  5  41  pro  a,  ut  cum  de  om.  P 
42  qui  se  d.  codd.  quis  d.  Keil        perpera  in  B       43  eximus  in 

• 

nav^  (i  superscr.  b)  circo  Sic  e  prou.  B  exim.  in  navetis  cosice 
prou.  P  46  aut]  ut  P  nave]  nam  P  46  an  Wilm.:  aut 
48  aedem  49 — 60  senatu  B  61  it.  <(errant]>  Ke%l  quidam 
pro  qui  edit.  pr.  re  dici  P  62  quod  eo  quo  P  eo  quod  quo  B 
62  et  63  in  et  ex  om.  codd.  63  eiecto  66  his  {deleta  h) 
dic  qui  eius  B  his  dicet  qui  eas  P  66  e  scriptum  quae  pro- 
nuntiantur  si  ea  videt  potius  dici  oportet  legi  quam  dici 
contra  eas  litteras  non  spectat  P  scriptumque  pronuntiatur 
si  ea  V.  et  p.  d.  o.  1.  q.  d.  c.  e.  1.  n.  sp.  62  sunt  63  ii 
descr.  Putsch :  id'  (id  est  P)  tribuunt  66  actor  add.  Wachsm. 
67  in  om.  codd.  68  nam  sc.  sign.  Jah/n:  in  scena  significare 
69  cum  a/nte  e  add.  Ketl  70  pro  add.  Wilm.  71  excedit 
ed.  pr.:  eo  cedit       ex  ea  quid  WUm,:  eo  quod  73  contio- 

naturus  {add.  his  P)  dicit  pro]  prorsus  74  sunt]  signi- 

ficat  Usener  76  scribunt  KeU  77  nam  si  P  78  Boma 
6  dantur  P   Roma  Ceduntur  B        79  Boma 


DE  LITTERATURA 

268  \4i\ 

latinitas  est  incorrupte  loquendi  observatio   secundum 
Romanam  linguam.     constat  autem,  ut  ^«^&^y^  ^wt^^^sis» 
quattuor,  natura  analogia  consuetxidiii^  axjLeton^'^'^.   ^^a^jocc^ 
verborum    nominimique    iniiiutabaia    ^ja^»^    ^^^    ojiviQ^^z^ 

Gnmmatic&e  Bomanae  fragmenta   ed.  Tt™ai.oia  V^ 


290         Grammaticae  aetAtu  Vanoiiiaiiae  fragmenta 

i  aut  minus  aat  plus  tradidit  nobis  quam  qnod  accepit 
nam  si  quis  dicat  scrimbo  quod  est  scribo,  non  analogiae 
yirtute  sed  naturae  ipsius  constitutione  convincitur.  ana- 
logia  sermonis  a  natura  proditi  ordinatio  est  secundum 
tecbnicos  neque  aliter  barbaram  linguam  ab  eradita  quam 

!•  argentum  a  plumbo  dissociat.  consuetudo  non  ratione 
analogiae  sed  viribus  par  est,  ideo  solum  recepta,  quod 
multorum  consensione  conyaluit,  ita  tamen  ut  ilH  artis 
ratio  non  accedat  sed  indulgeat.  nam  ea  e  medio  loquendi 
usu    placita    adsumere    consuevit.      auctoritas    in    regula 

15  loquendi  novissima  est.  namque  ubi  onmia  defecerint,  sic 
ad  illam  quem  ad  modum  ad  ancoram  decurritor.  non 
enim  quicquam  aut  rationis  aut  naturae  aut  consuetudims 
babet,  cum  tantum  opinione  secundum  vetenun  lectionem 
recepta  sit  nec  ipsorum  tamen,    si  interrogentur   cur  id 

so  secuti  sunt,  scientium. 

Diom.  p.  439,  15  latinitM  —  acientiam.  Chor.  p.  50,  25  constat 
ergo  Latinufl  sermo  natura  analogia  consuetudine  auctoritate. 

natara  verborum  nominnmqtte  inmntabilis  est  —  sermonia  a  nataxa  proditi 
Ordinatio  est  neque  aliter  —  consuetado  non  artc  analogiae  —  nt  ilU 
artlS  ratio  —  indolgeat.   aactoritas  in  regala  —  qaem  ad  modom   ad  aram 

sacram  decarritar  —  habet;  tantom  opinione  oratorom  recepta 
est,  qui  et  ipsi  cur  id  secuti  esBent  si  fuissent  interrogati, 
nescire  confiterentur.  Quint  1,  6,  1  sermo  constat  ratione  yetu- 
state  auctoritate  consuetudine.  cf.  9,  3,  3.  Vietor.  p.  189,  2  la- 
tinitag  quid  est?  observatio  incormpte  loquendi  secundum  Ro- 
manam  linguam.  quot  modis  constat  latinitas?  tribus.  quibus? 
ratione  auctoritate  consuetudine.  cf.  Prdb.  inst.  art.  p.  47,  19. 
Aitgust.  ars  p.  494,  3.  Audax  exc.  p.  322,  21.  Anecd.  H. 
p.  XXXIV.  de  voce  'vetustas'  pro  ^natura^  apud  Quint.  {ex 
Palaemone?)  umrpata  deque  triplici  pro  quadrupiici  latinitatis 
divisione  apud  posteriores  grammaticos  cf.  Usener  ibid.  p.  624. 
libro  I  De  serm.  L.  tribuit  WUmanns  p.  79.  170,  aliter  Usener 
ihid.  p.  624.  641. 

2  his  om.  B  =  Faris.  7493,  M{onac.)  4  nominumque 

Char.  omniumque   A  =  Paris.  7494,   M  omnium    qua   B  et 

Wihnanns  omnium  in  mg.  cod.  Char.      inmutabili  ne  q.  codd. 

eat  add.   Cha/r.  6  pro  eo  quod  Char.  9  erudit^  M 

erudit  AB  11  pars  AM  "V^  <s,Qra%««Kvsys\A  ^^wq-  JB) 

16  ancboram  JBM  anacb.ortam  A  Mttm.  ^wstwxi  C3rt«.T.      't^  ^so^ 


M.  Terentius  Vaarro  291 

269  [43] 

lacrumae  an  lacrimae,  maxumus  an  maximus,  et  si 
qua  similia  simt,  quo  modo  scribi  debeant,  quaesitum  est. 
Terentius  Varro  tradidit  Caesarem  per  i  eius  modi  verba 
solitum  esse  enuntiare  et  scribere;  inde  propter  auctori- 
tatem  tanti  viri  consuetudinem  factam.  5 

Ann.    Comut.   ap.   CaSSiod.  Orth.  p.  150,  10  lacrumae  —  factam. 

seil  ego  in  antiquiorum  multo  libris  [libr.  m.  Paris.  7495],  quam 
Gaius  Caesar  est,  per  u  pleraque  scripta  invenio,  optumus  in- 
tumus  pulchemimus  lubido  dicundum  faciundum  maxume  mo- 
numentum  contumelia  minume.  melius  tamen  est  et  ad  enun- 
tiandum  et  ad  scribendum  i  litteram  pro  u  ponere,  in  quod 
iam  consuetudo  inclinavit.  Isid.  or.  1,  27,  15  maxumus  an 
maximns  et  si  qua  similia  sunt  qualiter  scribi  debeant  quae- 
situm  est.  Varro  tradidit  Caesarem  per  i  huius  modi  verba 
enuntiare  et  scribere  solitum  esse.  inde  propter  auctoritatem 
tanti  yiri  consuetudinem  factam,  ut  maximus  optimus  pessimus 
scribatur.  cf.  Caesar  test.  10.  hoc  et  quae  secmitur  fere  omnia 
fragmenta  usque  ad  fr.  294  in  lihris  De  serm.  L.  fuisse  videntur. 
cf.  Wilmanns  p.  47 sq.  84  sq.  et  siipra  praef.  ad  hoc  opus. 

2  deb&  (debent  vg.)  Bern.  vg.  debent,    omisso  quomodo, 
Bruxel.  Colon.:  em.  Carrio  3  tradit  Bern.         4  adnunciare 

(-tia-  Colon.)  Bruxel.  Colon.  et  enunt.  coni.  Keil 

270  \4e\ 

est  quaedam  littera  in  /  litterae  speciem  figurata,  quae 
digamma  nominatur,  quia  duos  apices  ex  gamma  littera 
habere  videatur.  ad  huius  similitudinem  soni  nostri  con- 
iunctas  vocales  digammon  appellare  voluerunt,  ut  est 
votum  virgo.  itaque  in  prima  syllaba  digamma  et  vocalem  5 
oportuit  poni,  /otum  /irgo,  quod  et  Aeolii  fecerunt  et 
antiqui  nostri,  sicut  sciiptura  in  quibusdam  libellis  declarat. 
hanc  litteram  Terentius  Varro  dum  vult  demonstrare,  ita 
perscribit,  vau. 

Ann.    Cornut.   ap.    CaSSiod.  p.   148,  5    est  quaedam  —  perscribit, 

rau.    Prisc.  p.  15, 1  u  vero  loco  consonantis  posita  eandem  pror- 
sus  in  omnibus  vim  habuit  apud  Latinos  quam  apud  Aeolis 
digamma;  unde  a  plerisque  ei  nomen  hoc  dft.t\rt.,  ^^^  ^i^gs^Si. 
Aeohs  habuit  olim  Jr   digamma  id   ea^.  ^«ail,   ^  v^«s:aA  ^^^^ 
profectum   teste   Yarrone   et  Did^mo,   c^\  \^  ^^^  Tyom^s^  j^^^ 
oBtendunt.  cf.  Quint.  1,  4,  7.  12,  10,  29.  Dou.  Ter.  audrt-.^,-*'^^ 


292  Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

3, 4,V.  Char.  p.  75, 4.  Diom.  p.  422, 21.  Donat  ars  gr,  p,  367, 18, 
Pomp,  comment,  p,  105,  3.  Mar.  Vict,  p,  15,  3.  Ter.  Scaur. 
p.  12,  11.  17,  2,  Vel.  Long.  p.  58,  4.  Alhin,  p,  302,  6,  frag,  Bob. 
p.  538,  21,  Anecd.  H.  p.  223,  24.  laid,  or.  1,  4,8.  de  re  tfd, 
Buecheler,  de  Ti,  Cl.  Caes.  gramm.  p.  78q. 

2  quia]  quae  litera  h.  videtur  Colon.  3  v  coninnctam 
vocali  coni.  Keil  6  quam  et  aeoli  Bruxel.  qua  et  eoli  Colon. 
quae  et  aeoli  Bem.:  em.  Carrio,  qui  Aeoli  scripsit,  Keil 
Aeoles  7  nostri]  non  Bem.  8  Terentius  Varro  vg.:  teren- 
tius  U8U  raro        9  perscribit  (percr.  Bem.)  va:  em.  Mitschl 

271  \451^ 

mium  et  coiumircium  quoque  per  i  antiquis  relinquamns, 

apud  quos  aeque  et  Mircurius  per  i  dicebatur,  quod  miran- 

darum  renmi  esset  inventor,  ut  Varro  dicit.  —  item  miis 

per  i,   non  meis  per  e,   ut  Terentius    \ht.  699\i    ^at  enim 

5  istoc  nihil  est  magis,  Syre,  miis  nuptiis  adversum'. 

Vel.  Long.  p.  77,  12  mium  et  —  dicit.  nostris  iam  auribus 
placet  per  e,  ut  et  [et  ut  cod.:  em.  Bitschl]  Mercurius  et  com- 

mercia  dicantur.    item  —  advenam. 

1  nimium  et  commercium  Vatic.:  em,  Commelinus  et  lu- 
niu8        2  mercirius  per  i  dicebantur  Vatic.        3  ut  Bitschl:  et 

272  [44] 

Lucilius  ubi  i  exile  est  per  se  iubet  scribi,  at  ubi 
plenum  est  praeponendum  esse  e  credit  his  versibus  [fr.  10'] : 

'meille'  hominum,  duo  ^meilia',  item  buc  *e'  utroque 

opus,  ^meiles' 
^meilitiam'.    tenues  i,  ^pilam'  in  qua  lusimus;  ^pilum' 
5      quo  piso,  tenues;  si  plura  haec  feceris  pila 
quae  iacimus,  addes  e,  ^peila'  ut  plenius  fiat. 

quam    inconstantiam  Varro    arguens    in    eundem    errorem 

diversa   via   delabitur,    dicens   in  plurali   quidem   numero 

debere  litterae  i  <[e^  praeponi,   in  singulari  vero   minime, 

jo  cum  alioqui  <(i^  non  aliud  in  singulari  quam  <(in  plurali, 

neque  aliud  in  media^  quam  m  e>x\xetDa.  %^Yl^W  «oiLei^  ut 

in  verbis  manifestuin  est.    d\c\m\iLS  «c\m^xK^\ft  \xss&\\ssiss^- 

mus',    nisi   aliam  Mc  vu\t  esae  T^J^Qiiam  Xo^vva^  ^«oct^iOTs 


M.  Terentius  Varro  293 

est],  ut,  cum  verba  quoque  ex  syllabis  constent,  ex  diversa 
regula  corrigantur.  i6 

Ter.  Scaur.  p.  18,  12  primum  igitur  per  adiectionem  illa 
videntur  esse  vitiosa,  quod  Accius  \fr.  24]  geminatis  vocalibus 
scribi  natura  longas  syllabas  voluit,  cum  alioqui  adiecto  vel 
sublato  apice  longitudinis  et  brevitatis  nota  posset  ostendi. 
nam  singulares  vocales  et  produci  et  corripi  possunt,  unde 
etiam  Lucilius  in  nono  saturarum  de  orthographia  praecipiens 
ait:  [/K  7].  deinde:  [fr.  8].  itemque  quod  Luciiius  —  corrigantur.  id, 
p.  32,  21  singularis  numerus  per  unam  i  litteram  scribitur,  ut 
docilis  facilis,  pluralis  autem  per  e  et  i,  ut  facileis  docileis,  ut 
ex  hoc  appareat  singularis  item  [idem  Bem.  m.  1  utrum  sing. 
Keil\  sit  appellatio  an  pluralis.  aureis  quas  modo  aetheris 
-reis  Fal.]  scribimus  [quo  add.  Bern.]  modo  quibus  audimus 
-divi-  Pal.  aud.  quibus  Bern.]^  nec  minus  [ne  Bern.]  a  nobis 
anubis  Pal.]  i  singularis  in  fraude  produci  potest,  ut  vidi  scri- 
>itur  [ita  codd.].  si  autem  cum  eadem  i  Uttera  aliud  breve, 
aliud  longum  est,  ut  illa  et  pila:  apices  ibi  poni  debent,  ubi 
isdem  litteris  alia  atque  alia  res  designatur,  ut  venit  et  v^nit, 
aret  et  aret,  legit  et  legit  ceteraque  his  similia,  super  i  tamen 
litteram  apex  non  ponitur ;  melius  enim  i  plla  [i  in  pila 
Usener]  in  longum  producetur.  ceterae  vocales,  quae  [quia  codd.] 
eodem  ordine  positae  diversa  significant^  apice  distinguuntur, 
ne  legens  dubitatione  impediatur,  hoc  est  ne  pbiXog  &riShg  [ne 
in  os  hos  aedes  Bern.  nemo  hos  aedes  Pal.:  em.  Buecheler] 
pronuntietur.  ista  Lachmann  (Lucret.  p.  18&)  et  Usener  Varroni 
adsignant  {Bh.  Mm.  24, 104  sq.),  neque  ab  alio  auctore,  opinor, 
ea  quae  supra  de  Accio  Scaurus  tradit  fluocerunt. 

2  esse  ei  Pal.  esse  cr.  Bern.:  em.  Putsch  3—6  vd.  ad 

Lu>cil.  fr.  c.  8  dilab.  Bern.  9  e  add.  Keil  10  i  om. 
codd.  non  &  aliunde  in  sing.  quam  in  extrema  syllaba  sonat 
Bem.  et  in  sing.  non  aliunde  quam  in  extrema  syll.  s.  Pal.i 
em.  Keil  12  mitto  emisimus:  em.  Wilmanns  13  quod  est 
abs.  Pal.  secl.Wilm.      14  confltant  Bern.      et  diversa:  em.  Keil 

273  [97'] 

lac  non  debemus  dicere  sed  lact. 

Pomp.  comment.  p.  199,  10  multi  dicunt   [inquirunt  coni. 
Wilmanns]^  utrum  lac  dicamus  an  lact.  et  re  vera  si  quaeras, 
hoc  rite  nicit  nec  aliud.     nam  si  dixeris  lac,   erit  genetivus 
lacis,   quem  ad  modum  allec  allecis.    lectum  est  hoc  8ae^ui&., 
praecipue  apud  Varronem.    ille  dicit*.  \wi  —  \wiV    cwv\.to.  C»<jA%»rt 
/r.  14.     Valgius  fr.  6.    Verrius  fr.  18.    cf.  Biom.  •]&.  ^O^,^  qW». 
nomina   Latina    nominativo    caBU    BingviV^   ^x^X^cr^i   ^^^^'i.^^xsv 


294         GrTaminaticae  aeiatifl  yarroniaiiae  firagmenta 

eztremis  terminantor,  vocalibus  quinqoe  a  e  i  o  n  —  et  semi- 
Tocalibus  sex  1  m  n  r  s  x  — .  item  mnta  nna  t  nt  capat.  sunt 
qui  addunt  c  ut  lac,  quod  Varro  <(lator^  [addidi  eoU,  fr.  2i2; 
doctlBsimus  coni.  KeiJ]  artis  grammaticae  exterminat.  exe.  ex 
comm.  in  Donat.  CGK  V  326,  25  multi  dixerunt  quod  lact 
dici  deberet,  ut  apud  Yarronem,  ea  ratione  quia  si  lac  esset 
nominatiTUB,  lacis  esset  genetiviis,  ut  alec  alecis.  Af9€ed.  H. 
p.  120,  5  plerique  putaverunt  lact  dici  adiecta  t.  Yano:  imc  — 
lad  ecLdem  omisso  Varronis  nomine  tradunt  Caper  orih.p.9o,13. 
Mar.  Plot.  Sac.p.471,23.  Auson.  gramm^Uicomastix  p.  168, 154 P. 
Mart.  Cap.  3,  307.  Anecd.  H.  p.  LXXXVI.  cf.  praeterea  Varr. 
sat.  26  B.  de  l.  L.  5,  104  {Prob.  cath.  p.  7,  5.  Aneed.  H. 
p.  XJX,  de  quibus  testimoniis  recte  iudicavit  WUmanns  p.  110). 
aliter  Cledon.  p.  48,  23  lact  ait  Varro  non  dici;  numquam 
enim  nomen  ex  duabus  mutis  terminatur.  is  tamen  Varronem 
cum  Caesare  confudit.  cf.  Wilmanns  ibid.  et  Caesar  fr.  14.  de 
re  etiam  Wagener,  N.  phil.  Rundschau  1899  nr.  4. 

274   [47] 

noD   carent  quaestione   etiam  plebs  et  orbs  et  Pelops, 

qaae  Varro   ita   distinguit,   nt  per  b  et  s  ea  nominatiyo 

casu  putet  esse  scribenda,  quae  eandem  litteram  genetiyo 

<^8ingalari^  reddant,  ut  plebs  plebis,   urbs  urbis,   ea  vero 

5  per  ps,  quae  similiter  genetivo  eiusdem  [modi]  numeri  in 

pis  excurrant,  ut  Pelops  Pelopis. 

Ter.  Scaur.  p.  27,  3  quaesitum  est  hiems  utrum  per  ps 
an  per  ms  deberet  scribi,  cum  alioqui  dubium  non  sit,  quin 
per  ms  scribenda  sit,  quoniam  genetiTO  hiemis  facit  et  qno- 
niam  per  p  et  s  ea  scribuntur  [-ban-  codd.'^^  quae  apud  Graecos 
<^in/ 1^  desinunt.  hanc  autem  non  in  i/;  desinere  manifestum  est 
ex  eo,  quod  quae  illa  littera  terminantur,  aut  in  nog  ut  IliXo^ 
niXoytog,  aut  in  pog  desinunt  [in  hoc-nat  codd.]  ut  q>Xiip 
q)Xs§6g.  hiems  autem  neutram  harum  syllabarum  genetiyo 
[gen.  om.  Bern.]  recipit.  item  non  constat,  obscurum  utrum 
per  ob  an  per  op  debeat  scribi,  nec  minus  obseiro  obsido, 
cum  in  illis  b  littera  CTidenter  sonum  suum  Tindicet.  non  ca- 
rent  —  Peiopis.  sed  nobis  utrumque  per  p<>  Tidetur  esse  scriben- 
dum,  quoniam  ex  his  t^  littera  constet,  quam  genetiTO  diximus 
aut  in  bis  aut  in  pis  exire.  Papirian.  ap.  Cassiod.  orth. 
p.  159,  22  traps  ab  eo  quod  dicitur  trabis  et  urps  per  p  de-  . 
hent  scribif  licet  Varro  pei  b  acribendum  [fort.  trops  —  trabis 
e^  secltidenda  sunt  et  legmdxkm  debe^^  TgiviL\ft\»,  q^q^  va.  x^Xio^ 

casibuB  b  habent  [-eant  CarrioX    cf .  Ter.  Sca^wr.i&.lA:,!.  ^\,^. 

^/.   Zon^.  p.   01,  5.    73,  12.      Cwrt.  VoXer.  ai&.  CfMMswjd..  w^. 


M.  TerentiuB  Varro  295 

p.  156,  22.    Papirian,  ibid.  p,  161,  17.     Albin.  orth.  p.  303,  8, 
307,  14,     Mar.  Vict.  p.  20,  llsq.    Prisc.  p.  33,  3.   43,  9. 

1  et  non  paret  Bem,   non  caret  Pai.  e  pelobs  Bem. 

3  scribe  noyamque  quae  Pal.         4  sing.  add,  Keil        6  modi 
om.  ed,  Basil.  1527       6  excurrunt:  em.  Wilmanns     pelobs  Bem, 

275  [50'\ 

delims  placet  Yarroni,  non  delerus;  non  enim,  ut  qui- 

dam  existimant,  a  Graeco  tracta  vox  est  itaqa  xb  IriQEtv^ 

sed  est  latine  <[a  lira  id  est  a^  sulco.     ita  sicuti  boves, 

cum  se  a  recto  actu  operis  detorserint,  delirare  dicuntur, 

sic  qui  a  recta  yia  vitae  ad  pravam  declinant,  per  simili-  6 

tudinem  translationis  item  delirare    existimantur.     placet 

etiam  ut  Delmatiam  quoque,  non  Dalmatiam  pronuntiemus, 

quoniam    a    Delmino    maxima    civitate    tractum    nomen 

existimatur.    ferias  etiam,  non  fereas,  quoniam  apud  anti- 

quos    fesiae,    non    feseae   dictae    simt.      item    arispex   ab  lo 

ariuga,  quae  esset  hostia,  non  aruspex. 

Vel.  Long.  p.  72,  22  nec  non  et  ibi  dQXoinsia  6gxoyifaq>ia 
coniuncta  est,  ubi  quaeritur  faenoris  an  faeneris  dicamus  [di- 
cant  cod,'\^  quoniam  nomen  inde  tractum  dicimus  faenera- 
torem.  item  facineris,  non  facinoris,  quoniam  facinerosum 
YOcamuB.  sic  etiam  deiiros  —  non  anupex.  Ghar.  p.  76,  19  (=  Plin. 
dub.  serm.  p.  47,  10  B.)  delirus  a  lira  aratri  ductu  appellatur. 
potest  tamen  delerus  per  e  icnb  xov  X^gog  conpositum  videri. 
cf.  Non.  p.  17, 32.  Prob.  app,  p,  198,  19,  Caper  de  verb,  du>b. 
p.  109,  6,  Beda  orth,  p.  270, 20.  Md.  or.  10,  78.  diff.  verb.  140. 
Schol.  Ter.  andr,  4,  4,  13,  Don.  Ter.  phorm,  4,  4,  29  haruspex 
ab  hariga  eius  nominatur;  nam  hariga  hostia  dicitur  ab  hara, 
in  qua  concluditur  ac  servatur;  hara  autem,  in  qua  pecora  in- 
cluduntur.  cf.  Merkel,  prol.  ad  Ov.  fast.  CXVI,  Varro  de  l,  L, 
5,  98,    Paul.  Fest,  p,  100,  6,    Non,  p.  120,  20. 

3  a  1.  id  est  a  mppl,  Bitschl  itaque  ed.  princ.  8  Del- 
minio  ed,  pr,  max.  ^eiusdem  provinciae^  civitate  Keil  ex  eocc, 
Cassiod,  p,  155,  6  9  existimatur  Cassiod,:  -etur  11  ariga 
lunitis,  sed  cf.  Varro  l,  c, 

276  \5i\ 

intervallum   duas   1   habet^    yallum.  omm  y^<%<qss^  ^^^ 
aliter  scnbitur,    a    quo    intervaWam..    N«cto    ^c^^  *\si^Kt- 
vaUa  6886  spatia,    quae  sunt  inter  caip\\a.  -s^wassv  \5^  «^i^ 


I 


296         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

stipitum,    quibus  yallum  fit;    unde    cetera   quoque    spatia 
^  <]ita^  dicuntur. 

Afm.   Comut    ap,   CaSSiod.    Orth,   151,  3    interraUa  —   dicimtiir. 

Albin.  orth.  p.  303,  23  intervallum  per  duo  1  scribendum  est. 

3  sunt  ras.  Bern.  st  Paris.  sint  Bruxel.  Cohn.  5  ita 

addidi  intervalla  Keil 

277  [5^] 

narare  per  unum  r  scribitur,  ut  Varroni  placet;  secu- 

tus  est  enim  etymologiam  nominis  eius,  qua  gnarus  dici- 

tur    qui    scit    et    accipit    quod     loqui    debeat.      denique 

compositio   verbi    ita    scribitur,    ignorare,    quod   non    per 

5  duo  r,   sed  per  imum   scribitur.     ideo  et  naratio   unum  r 

habere  debet. 

"Papirian.  ap.  Cassiod.  orth.  p.  159,  8  narare  —  debet  Cassiod. 
exc.  p.  212, 4.  VeL  Long.  p.  80, 8  sane  in  eo  quod  est  narrare 
observatum  est  ut  unum  r  scriberemus,  quoniam  venit  a  gnaro, 
cui  est  contrarium  ignarus.  cf.  Varro  de  l.  L.  6,  51,  Caper 
orth,  p.  96,  6.     AJbin.  orth.  p.  305,  34. 

2  nominis  eo  quod  gn.  d.  qui  s.  et  accepit  coni.  Keil 
3  qui  loqui  Paris.  quid  1.  Bem,        4  quod]  que  Briixel.  Colon. 

D£  SONO  VOCUM 

278  [5^ 

scire  oportet  vocem,  sicut  onme  corpus,  tris  habere 
distantias,  <^longitudinem)>  altitudinem  crassitudinem.  longi- 
tudinem  tempore  ac  syllabis  metimur;  nam  et  quantum 
morae  enimtiandis  verbis  teratur  et  quanto  numero  modo- 
B  que  syllabarum  unum  quodque  sit  verbum,  plurimmn 
refert.  altitudinem  discernit  accentus,  cum  pars  verbi  aut 
in  grave  deprimitur  aut  sublimatur  in  acutum.  crassitudo 
autem  in  spiritu  est,  unde  etiam  Graeci  aspiraidonem 
appellant;  nam  omnes  voces  aut  aspirando  facimus  pin- 
10  guiores,   aut  sine  aspiratu  pronuntiando  tenuiores. 

[jSergifj  expl.  in  Don,  p,  525,  24  acire  autem  oportet  —  tenulorei. 

e/.  JPrtsc.  III 519,  6.  Diog,  Laert.  7,55.  LucTcfc.  4,5^9.    Ler$c^, 
SprachphU.  d,  Alten  3,  119  sq.     de  «i  coUocatiowiqj*e  iTaQ(viM?f^ 
c/:   Wtlmanns  ibid.  p.  52. 


M.  Tcrcntius  Varro  297 

2  longit.  om.  codd.  3  quantum  ore:  em.  Wilm.  quantum 
temporis  ed.  Vindob.  =  v  5  sit  t^:  si  6  altit.]  ab  altitudine 
codd,  at  altit.  v  8  spiratu  (-itu  Lavant  m.  2)       adspirat. 

app.  daaslav  et  t^tl^i/  coni.  Keil  adsp.  yevsviicc  dccav  Zippmann 
9  aut  aspiranda:  em.  v        pinguires  Lavant, 

279  [56] 

h  sicut  in  quaestione  est,   littera  sit  necne,   sic  num- 

quam  dubitatum  est  secundo  loco  a  quacumque  consonant« 

poni  debere,  quod  solus  Varro  dubitat;  vult  enim  auctori- 

tate    sua    ef&cere    ut    h    prius    ponatur    ea    littera,    cui 

aspirationem  confert,  et  tanto  magis  hoc  temptat  suadere,   & 

quod  vocalibus   quoque  dicit  anteponi,   ut  heres  hircus. 

Ann.  Cornut.  ap.  Cassiod.  orth.  p,  152, 8  h  Bicnt  —  hircus.  sed 
Yarronem  praeterit  consonantem  ideo  secundo  loco  h  recipere, 
quod  [quia  Bem,  Faris.^  non  possit  ante  aspirationem  nisi 
vocalis  babere.  itaque  et  ante  et  post  h  littera  cuicumque  vo- 
cali  adiungatur,  consonabit  [non  so.  codd.:  em.  Usener],  haec 
enim  natura  vocalium  est,  ut  ante  se  aut  post  se  h  habeant, 
quoquo  genere  enuntiationem  non  impediant  [post  se  habeant 
en.  Bern.  post  se  h  en.  Paris.  ut  quoquo  g.  en.  Bruxel.  Colon.'], 
cf.  Prisc.  p.  19,  12. 

1  sicl  sit  2  est  ac  Bem.  Paris.,  uv^e  Wilmanns  est 

an  —  deberet  3  quia  solus  Bern,  quam  s.  Bruxel,  Colon, 

4  cui  Wilm.  quae  —  confert  (conferet,  em,  conferret  Cohn.  m.  2, 
Bern.  Colon.)  6  persuadere  Carrio  et  edd,  6  quae  em. 

quod  Bern,   q.  Brux,   qu§  Colon.   ut  Paris.        dicat 

280  [58] 

de   h   littera   quaeritur,    quae    se   multis    aut   inseruit 
vocibus  aut  praeposuit.    inseruit  ut  in  his  Vehemens  repre- 
hendit',  cum  elegantiores  et  veementer  dicant  et  reprendit 
secundum  primam  positionem;   prendo  enim  dicimus,   non 
prehendo.     at    praeposuit,    ut    cum    dicas    [hostis    harena   5 
harenae]  halicam  et  haliculam,  cimi  ab  alendo  possit  alica 
dici,  et  aliculam  existiment  dictam,  quod  alas  nobis  iniecta 
contineat.     hortus    quoque   non    desiderabat   aspirationem, 
quod  ibi  herbae  oriantur  id  est  n.ascaiit\is:\  ^«^  \ass!kSso^  '«^ 
consuetudine  accepit.     et   cohortea  ^^c^^b  ^  ^qw^ssvA^  ^si- 
eodem  loco  dictsie  sunt;   et  tam<eTL>  ^VSw^dJgl^^  «5^^^ 


298  Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

esse  maluerunt,  ut  cohortes  militum  cum  aspiratione  a 
mutua  hortatione  dicantur,  item  non  nulli  harenam  cuni 
aspiratione,     sive    quoniam    haereat,    sive    quod     aquam 

i&  hauriat,  dicendam  existimaverunt;  aliis  sine  aspiratione 
yidetur  enuntianda.  nos  non  tam  per  illas  causas  quas 
supra  proposuimus  <(harenam  dicimus^,  quam  propter 
originem  vocis,  si  quidem,  ut  testis  est  Varro,  a  Sabinis 
fasena  dicitur,  et  sicut  s  familiariter  in  r  transit,  ita  f  in    ' 

so  vicinam  aspirationem  mutatur.  similiter  ergo  et  haedos 
dicimus  cum  aspiratione,  quoniam  faedi  dicebantur  apud 
antiquos.  item  hircos,  quoniam  eosdem  aeque  fircos  voca- 
bant.  nam  et  e  contrario,  quam  antiqui  habam  dicebant, 
nos  fabam  dicimus.    cilonem  quoque  et  cocleam  et  cocleare 

85  sine  aspiratione  scribemos,  et  quicquid  per  consuetudinem 
aurium  ita  licuerit  enuntiare;  non  enim  firmum  est  catho- 
licum  grammaticorum ,  quo  censent  aspirationem  conso- 
nanti  non  esse  iungendam,  cum  et  Carthago  dicatur  et 
pulcher  et  Gracchus  et  Otho  et  Bocchus. 

Vel.  Long.  p.  68,  14  et  de  h  Uttera  —  et  Bocchus. 

1  de  hac  1.  ed.  princ.  =  R  multis  scripsi  coll.  GeU. 

2,  3,  1  cum  his  codd.  secl.  Keil  3  vehementer  reprehen- 
dit  5   at  secl.  Keil  aut  lunitM        hostis  —  harenae  secl. 

Keil  6  .ha.  halicam  et  halicam  et  aliculam  7  existimei 
10  a  coercendo  B  11  et  tam:  em.  m.  cod.  Vatic.  et  eam  B 

15  dicenda  16  per]  propter  Keil  17  har.  d.  add.  Keil 

19  fassana:  em.  Keil  coll.  Vel.  Long.  p.  81,  11  20  hoedos  B 
21  foedi  22  fercos  29  gracchos  et  otho  et  bochus 

280^  [57] 

Varroni  placet  r  litteram,  si  primo  loco  ponatur,  non 
aspirari.  lector  enim  ipse  inquit  inteltegere  debet 
Bodum  tamen  etsi  h  non  habet,  Bhodum  esse,  reto- 
rem  rhetorem. 

Ann.  Cornut.  ap.  Cassiod.  orfh.  p.  154, 1  Varroni  etiam  [enim 
Bem.  vp.]  piacet  —  rhetorem.  sed  eadem  observatio  non  necessaria 
est  [r  litteraj.  sunt  enim  verba  primo  loco  r  litteram  habentia 
non  minus  Latina  quam  Graeca.    itaque  merito  auferemus  aut 

rebimuB  aspirationem,   Roma  regina  rapa  Bodus.     cf.  Ah 

^^.  p.  303, 16. 


M.  Terentius  Varro  299 

1  h  littera  (-  am  Bruxel.  Colon.)  si  pro  (primo  vg,  p'^  r 
Bruxel.):  em.  Carrio 

280^  [58'] 

si   ab    ariditate    dicitur,    non    habet    \1i  liUeram 

harena],    si  ab    haerendo,    ut  in   fabricis    videmus, 

habet. 

Serv.  Aen.  1, 172  'harena'  quaeritur  habeat  necne  nomen 
hoc  aspirationem.  et  Yarro  sic  definit:  si  ab  ariditate  —  habet. 
melior  tamen  est  superior  etymologia. 

2  si]  sed  Hamh.         herendo  Cass.  Lips.  Hamb. 

280'  [58«] 

peccant   —   qui   prehensus   cum    aspiratione    scribunt, 

cum  eam  prima  persona  non  habeat,  et  similiter  yehemens, 

cum  a  vi  mentis  dicatur.     quam  quidam  putant    adicien- 

dam,  quoniam  i  non  aliud  putant  esse  quam  *  *  alterius 

ferri,    cum  huic   verbo  sine   dubitatione   aspiretur.     negat   5 

Varro   etiam  Gracco   aspirandum,    quoniam  a  gerendo  sit 

cognominatus ;  matrem  enim  eius,  qui  primus  Graccus  sit 

dictus,   duodecim   mensibus  utero   eum   gessisse.     et  pul- 

chrum    quamvis   in   consuetudine    aspiretur,    nihilo    minus 

tamen   ratio    exiliter  et   enuntiandum   et  scribendum    esse  lo 

persuadet,  ne  una  omnino  dictio  adversus  Latini  sermonis 

naturam  media  aspiretur. 

Ter.  Scaur.  p.  19,  13  similiter  peccant  — .  item  qui  prebensus 
—  aspiretur.  quamvis  Santra  [fr.  11]  a  Graecis  putet  esse  trans- 
latum  quasi  polichrum. 

1  reprehensus  Keil  ex  Vd.  Long.  fr.  280  2  persona] 

positio  Keil  coU.  Vel.  Long.  ibid.  veemens  Bem.  4  .i.  non 
a.  p.  e.  q.  a.  ferri  cum  hoc  Bern.  hii  pro  i  et  fieri  pro  ferri 
Pal.  altius  vehi,  cum  hoc  verbum  coni.  Schneider  altius  mentem 
vehi,   id  eat  ferri  Wilmanns  altius  evehens  vel  ulterius  vehens 

Keil  6  greSo  Bem.  gracho  Pal.  8  utero  gessisset  Bern, 
uterum  -isse  Pal.:  em.  Bitschl  10  ex  hi  (ex  i  Pal.)  littere 

tenuntiandum        12  natura  media  Bern.  naturam  mediam  PcU. 

280^  [58*] 
Graccus   et  ortus  sine    aspiratione   dicv   ^^«t^  ^  ^xx^ 


300         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

ait;  et  ortum  quidem  quod  in  eo  omnia  oriantur,  Graccum 

autem    a    gerendo,    quod    mater   eius    duodecim    mensibus 

utero  eum  gestaverit,    vel  a  gracilitate   corporis,    ut  qui- 

dam  volunt. 

Char.  p.  82,  7  (=  Flin.  duh.  serm.  p.  47,  24  B.)  Graccus  et  — 
Toiunt  sed  consuetiido  et  Gracchos  et  hortos  cum  aspiratione 
usurpavit. 

280'  [58^ 

pulchrum   Varro    aspirari    debere    negat,     ne    duabus 

consonantibus  media  intercedat  aspiratio. 

Char.  p.  73,  17  {==  Plin.  dub.  serm.  p.  46,  4B.)  paichrum  — 
aspiratio;  quod  minimc  rectum  antiquis  videbatur.  unde  et 
sepulchrum  hodieque  manet,  quod  sit  seorsum  a  pulchro  prop- 
ter  recordationem  doloris.  CGL  V  481,  52  sepulchrum  placet 
aliis  compositum  a  semis  et  pulchro,  eo  quod  superficie  pul- 
chrum  intus  ossibus  plenum,  sed  puichrum  Yarro  negat  aspirari 
debere  ne  duabus  consonantibus  media  intercedat  aspiratio, 
quod  minime  ab  antiquis  videtur  secutum.     cf,  Santra  fr.  11. 

280 — 280^  de  ^vehemens*  et  Weprehendif  cf.  Quint.  1,  5,  19, 
GeU.  2,  3,  Isq.  o,  12,  10.  16,  5,  6.  Macroh.  6,  8,  18.  Don.  Ter. 
andr.  2,  2,  16  ^  Ann.  Cornut.  np.  Ca^ssiod.  orth.  p,  153,  7. 
159, 18.  Alhin.  orth.  p.  306, 13.  311, 26.  de  'alica'  Paul.  Fest. 
p.  7,  17.  de  'hortus'  Paul.  Fest,  p.  102, 11.  Vel  Long.  p.  68, 19. 
Serv.  Aen.  1,  289.  de  ^cohortes*  Varro  de  l.  L.  5,  88.  Vel.  Long. 
p.  74,  16.  de  'ha/rena'  Chrtr.  p.  103,  21.  Mar.  Vict.  p.  21,  24. 
Vel.  Long.  p.  81,  10.  Serv.  in  Don.  p.  444,  28.  Beda  orth. 
p.  274,  17.  Anecd.  H.  p.  CXXXVL  Prob.  Verg.  g.  1,  70.  Isid. 
or.  16,  3,  11.  19,  10,  21.  de  'haedus'  Varro  de  l.  L.  5,  97.  Paul. 
Fest.  p.  84,  5  (83,  9.  103,  8).  Ter.  Scawr.  p.  11,  3.  13,  8.  Vel 
Long.  p.  81,  .9.  de  ^ciW  cf.  fr.  354.  de  ^pulcher^  Caper  orth. 
p.  93,  2.  Prohus  caih.  p.  38,  27.  Don.  Ter.  andr.  1,  1,  101 K 
Serv.  Verg.  g.  3,  223.  Schol.  Bern.  georg.  ihid.  de  ^Gracchus^ 
Quint.  1,  5,  20.  pra£terea  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  73.  Serv.  Aen. 
1,  213.  Verr.  Fl.  fr.  5.  Lehrs,  de  Arist.  stud.  Hom.  *  p.  317  sq. 
adn.  p.  323.  Birt,  der  Hiatus  hei  Plautus  {Marh.  1901) 
p.  109  sq.  135  sq. 

281  {59] 

in  accentu  materia  locus   et  natura  prosodiae  brevis- 

sime  conprehensa  sunt.    nam  materia  esse  ostenditur  vox, 

et  ea  guidem  qua  verba  possunt  sonare,  id  est  scriptilis; 

locus  autem  sjUaba,  quoma.m  \v«tftc.  ^Tccypnfc  ^«t\sv  ^axa  est, 


M.  Terentius  Varro  301 

quae  recipit   accentum.     natura  vero  prosodiae  in  eo  est,  5 
quod  aut  sursum  est  aut  deorsum;  nam  in  vocis  altitudine 
omnino  spectatur;  adeo  ut,  si  onines  syllabae  pari  fastigio 
vocis  enuntientur,  prosodia  sit  nulla. 

ISergit]  expl.  in  Don.  p.  525,  18  in  accentu  —  ait  nuUa.    cf.  Wil' 

nianns  p.  50  sq. 

1  nat.  est  pros.       3  quae       4  probrie  Lavant.       7  fasti- 
gia  Lav.  (-gio  man.  2) 

282  [66] 

quot  sint  prosodiae  dicendum  est.  —  Atbenodorus  duas 
esse  prosodias  putavit,  unam  inferiorem,  alteram  superio- 
rem;  flexam  autem  (nam  ita  nostra  lingua  7tSQL6n(0fiivr}v 
vocavimus)  nibil  aliud  esse  quam  bas  duas  in  una  syllaba. 
Dionysius  autem  Aristarchi  discipulus  cognomento  Tbrax  5 
domo  Alexandrius,  is  qui  Ebodi  docuit,  lyricorum  poe- 
tarum  longe  studiosissimus,  tres  tradidit,  quibus  nunc 
omnes  utuntur,  ^ocQeiav  o^Etocv  TtSQtaTtcnfiivrjv.  Tjrannio 
vero  Amisenus,  quem  Lucullus  Mitbridatico  bello  captum 
Lucio  Murenae  concessit,  a  quo  ille  libertate  simul  et  lo 
civitate  donatus  est,  quattuor  scribit  esse  prosodias,  ^aQetav 
fiiariv  o^eiav  et  neQLCTtcofiivriv.  atqui  memoriae  proditum 
est  bunc  ante  alios  fuisse  pronuntiatione  potiorem,  quod 
nequaquam  assequi  potuisset  nisi  tenore  singularum  vocum 
diligentissime  perquisito.  in  eadem  opinione  et  Varro  fuit;  i5 
quin  leges  suas  redigit  ad  ductum  scientiae  et  doctrinae 
eius,  qua  omnibus  a  se  propositis  evidentissimas  affert 
probationes,  ut  id  quoque  pro  media  prosodia  facit  dicendo 
ipsam  naturam  nibil  facere  totum,  ubi  non  sit  medium; 
ut  enim  inter  rudem  et  eruditum,  inter  calidum  et  frigi-  20 
dum,  amarum  et  dulcem,  longum  et  brevem  est  quiddam 
medium,  quod  neutrum  est,  sic  inter  imam  summamque 
vocem  esse  mediam,  ibique  quam  quaerimus  prosodiam. 
neminem  musicum  esse,  qui  mediam  vocem  in  cantu 
ignoraverit,  nec  quemquam  potuisse  dicere  in  sono  cbor-  25 
darum  aut  voce  tibiarum  assave  voce  cantantium  fiiar{v 
essey  si  non  in  omni  vocis  natura  esaet  m^^axjim^  TKflsssafc- 


302  Grammaticac  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

que  mirum  ut  in  hane  multorum  sensus  non  animadvertat, 
cum  ^in)>  illa  quae  in  cithara  aut  tibia  aliquanto  uberior 

30  est,  saepe  totum  non  sentiat  meatum.  praeterea  minus 
reliquis  notam,  primum  quod  ea  sit  principium  aliarum, 
ut  fiiari  in  musica  initium  cantionis,  et  onmium  rerum 
initia  semper  obscura  sint;  dein  quod  omne  medium  in 
angustis    non   videatur,    ut    punctimi   in   quamvis    magno 

36  orbe,  quod  vocant  kbvtqov,  nuUum  esse  corpus,  ubi  non 
sit  medium,  et  omnem  vocem  corpus  esse;  omnem  igitur 
vocem  medium  habere.  quod  ^enim  fuit  deorsum,  prius  in 
medium  succedere,  quam  evolet  sursum,  et  quod  sursum 
est,    ante    eodem   venire  quam   deorsum,    quare   utriusque 

40  compitum  medium  esse.  et  multa  praeterea  latius  in  eam 
rem  disputata  profert,  quae  nunc  nobis  longimi  est  iterare. 
scire  enim  oportet  rationis  huius  recens  non  esse  comLmen- 
tum,  sed  omnium  qui  ante  Varronem  et  Tyrannionem  de 
prosodia  aliquid  reliquerunt  plurimos  et  clarissimos  quos- 

45  que  mediae  huius  fecisse  mentionem,  quos  omnes  sibi 
fuisse  auctores  Varro  commemorat,  granmiaticos  Glaucum 
Samium  et  Hermocraten  lasium,  item  philosophum  Theo- 
phrastum  peripateticum ,  cui  divina  facundia  nomen  ad- 
scivit,  nec  non  eiusdem  sectae  Athenodorum  summi  acuminis 

50  virum,  qui  quandam  prosodiam  (lovorovov  appellat,  quae 
videtur  non  alia  esse  quam  media,  licet  diverso  vocabulo. 
nec  desimt  qui  prosodias  plures  esse  quam  quattuor  puta- 
verint,  ut  Glaucus  Samius,  a  quo  sex  prosodiae  propositae 
sunt  sub  hisce  nominibus,  avstfiivrj  fiiarj  imrexccfiivTj  xcjt^- 

55  CfiivTj  avr avaTiXa^ofiivri  ♦  *.  sed  hic  quoque  non  dissentit 
a  nobis;  nam  cuivis  ex  ipsis  nominibus  intellectu  proclive 
est  tres  primas  esse  simplices  et  non  alias  quam  paQstav 
fiiarjv  o^sLavj  postremas  autem  tres  duplices  et  quasi 
species    imius   flexae,    quae    est   genere   una.     hanc    enim 

60  flecti   non  imo   modo  omnes   putaverunt;   Eratosthenes   ex 

parte  priore  acuta  in  gravem  posteriorem,  Theodorus  autem 

aliquando  etiam  ex  gravi  in  acutiorem  escendere.    ceterum 

Varro  in  utra^m^que  parte<^m^  moveri   arbitratur,   neque 

ioc  facile  &en  sine  media,  eamoiyie»  acvjLXam  ^Vsoasx^cj^e  esse 


M»  Terentius  Varro  303 

potius   quam   gravem,    quod   ea  propius    utra<^m)>que   est,   65 
quam  illa  superior  et  inferior  inter  se.  —  prosodiam  ibi 
esse    dicimus,    ubi    aut    sursum    est    aut    deorsum.     quae 
demissior  est  [quae]  a  pluribus   paQeta  appellatur  graece, 
latine  vero  gravis,  ideo  quod  deorsum   est  in  sede  scilicet 
ponderum   graviorum.     at  eam  quae   sursum   est  Glaucus   70 
iTtitsxaiiivriv^    item    alius    aliter,    sed    nemo    adhuc    levem 
vocavit,  quamvis  id  erat  gravi  contrarium;  verum  ea  nomen 
obtinet  o^eiav,  latine  acuta<^m^,  ideo  quod  tenuis  et  omne 
acutum  tenue.      inter  has   est    iiiotij    latine   media,    quia 
limes  est  per  quem  duae  supra  dictae  ultro  citroque  comme-   76 
ant.    quartae  illas  coniungenti,  quia  ceteris  perplexior  est, 
plura  sunt  vocabula.    Ammonius  Alexandrius,  qui  Aristarchi 
scholae  successit,  o^v^aQvv  vocat,  Ephorus  autem  Cymaeus 
7tsQla7ta6Lv^  Dionjsius  Olympius  dCTOvov,  Hermocrates  lasius 
aviiTtXsKxov,  Epicharmus  Syracusius  7is}tXaafjLSvr}v,  verum  ea   so 
nunc  ab    omnibus   TtSQiaTtoD^vrj   graece   vocatur,   apud  nos 
flexa,    quoniam   primo   erecta  rursus   in   gravem   flectitur. 
acuta  exilior    et   brevior   et  omni  modo  minor   est   quam 
gravis,   ut  est  facile  ex  musica   cognoscere,    cuius  imago 
prosodia.    nam  et  in  cithara  omnique  psalterio  quo  quae-   85 
que    chorda   acutior,    eo   exilior,    et   tibia   tanto    est  voce 
acutiore,   quanto   cavo   angustiore,    adeo  ut   comiculo  aut 
bamborio   addito  gravior  reddatur,    quod  crassior   exit  in 
aera.     brevitatem   quoque   acutae   vocis   in   isdem    organis 
animadvertere  licebit,    si  quidem   pulsu   chordarum  citius   90 
acuta  transvolat,  gravis  autem  diutius  auribus  inmoratur. 
etiam  ipsae  chordae  quae  crassius  sonant  longiores  viden- 
tur,    quia   laxius   tenduntur;    item'  in   flstula  duo    calami 
brevissimi,  qui  acutissimae  vocis.    tibiae  quoque  acutiores 
quae  breviores,    et  his  foramina  quam   sunt   ori   proxima   95 
et  brevioris   aeris   motum   persentiscunt,    tam   vocem  red- 
dunt  acutam.     sic  in  loquentium  legentiumque  voce,   ubi 
sunt  prosodiae  velut  quaedam   stamina,   acuta  tenuior  est 
quam    gravis   et  brevis   adeo,   ut  non   longius   quam   per 
unam  syllabam,  quin  immo  per  unum  tempus  protrahatur;  loo 
cum  gravis,    quo  uberior  et  tardior  est,  dva^m  xa.  ^«^<^ 


304         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fri^menta 

moretur  et  iunctim  quamvis  in  multis  syllabis  residat. 
quocirca  graves  numero  sunt  plures,  pauciores  acutae, 
flexae  rarissimae. 

105  acutae  nota  est  virgula  a  sinistra  parte  dextrorsum 
sublime  fastigata;  gravis  autem  notatur  simili  virgula  in 
ea<^m)>dem  parte<(m^  depressa  fastigio.  quae  notae  demon- 
strant  omnem  acutam  vocem  sursum  esse  et  gravem  deor- 
sum.     ipsum   etiam   musicorum   docetur   diagrammate,    in 

110  quo  tropi  pro  acumine  vocum  superiores  scribuntur,  deni- 
que  summus  hyperlydius,  quia  acutissimus,  infimus  hypo- 
dorius,  quo  nullus  est  gravior.  flexa  autem  prosodia,  quod 
duplex  est  et  ex  acuta  gravique  ficta,  notam  habet  nomini 
potestatique   respondentem;    nam   a   sinistro    cum    surgens 

115  arduo  fastigio  et  sursum  moUi  curvatura  dextroversum 
flexa  praecipiti  clivo  deprimitur  et  speciem  pronae  c  litterae 
efficit,  piiorem  acutam  et  posteriorem  gravem  sibi  inesse 
significat.  — 

ordo  in  accentibus  non  adtenditur,  verum  varie,  nunc 

120  gravem,  nunc  acutum,  non  numquam  flexum  primo  loco 
poni  dubium  non  recipit.  —  longitudo  verborum  duabus 
in  rebus  est,  tempore  et  syllabis.  tempus  ad  rhythmicos 
pertinet,  syllabae  ad  metricos.  inter  rhythmicos  et  metricos 
dissensio  non  nuUa  est,  quod  rhythmici  in  versu  longitudine 

125  vocis  tempora  metiuntur  et  huius  mensurae  modulum 
faciunt  tempus  brevissimum,  in  quo  cum  quae  syllaba 
enuntiata  sit,  brevem  vocari.  metrici  autem  versuum 
mensuram  syllabis  conprehendunt  et  huius  modulum  sylla- 
bam  brevem  arbitrantur.     tempus  autem  brevissimum  in- 

180  tellegi,  quod  enuntiatione<(m)>  brevissimae  syllabae  cohae- 
rens  adaequaverit.  itaque  rhythmici  temporibus  syllabas, 
metrici  tempora  syllabis  flniunt. 

[Sergit]  expl.  in  Don.  p.  529,  1  quot  ergo  sint  prosodiae  — 

eBt.  —  Athenodonis  —  inferior  inter  se.     sed  hoc  mediae  prOSOdiaC  [de 

media  prosodia  ed.  Vindoh.]  satis,  quo  quis  sciat  esse  quaeren- 

dam.  —  [tres  prosodias  in  usu  esse  scire  oportet  et  *  *  media 

antenij   quae  inter  duas  quasi  limes  est,  quod  giavioris  quam 

acutioria  similior  est,  in  inieTiom  Tpo\.vaa  Q^am  superioris  nume- 

rum  relegSLtui.     in  hoc  enim  iet^  doc\»WflSiQirQrai  ^orD&^TSkSs^^  ^i^ 


M.  Terentius  Varro  305 

acutam  plus  una  in  verbo  esse  non  posse^  graves  esse  con- 
plures.  proaodiam  ibi  —  iuesse  significat.  mediae  vero,  cuius  nunc 
U8US  non  habetur,  notam  non  ponimus,  quia  neque  a  maioribus 
accepimus  neque  fingere  possumus.  ordo  —  recipit  —  de  verbi 
longitudine  dicendum  est^  ea  sola  adtingentes,  quae  operi  ne- 
cessaria  videbuntur.  longitudo  —  syUabis  finiunt  cf.  Aristot.  rhet 
3,  1  p.  1403^,  29.  JDiom.  p.  430,  28 sq.  Prtsc.  III  519,  2sq. 
Donat.  ars  gr.  p.  371, 2sq.  Mar.  Vict.  p.  39,  6.  Isid.  or.  1,  18, 1. 
de  coUocatione  fr.  huiits,  proxime  superioris  et  inferioris  cf.  praef. 
ad  libr.  Be  serm.  Lat. 

3  perispomen  L  =  Lavant.  (-me  0  —  Oxon.)  4  voca- 

mus  Wilmanns  6  a  qui  rodii  8  baria  noxian  perispo- 

menon  9   iamisenus  q.  lucillus  captam  L   (-um  T) 

11  est]  sit  codd.  fuit  ed.  Vinddb.  =  v  barian.  mesehenoxiant 
(mesebonoxiant  0)  13  pot.]  politiorem  Biese,  Philol.  27, 300 
adn.  11  peritum  Wilm.  14  esse  qui  L  15  diligentisse  L 
16  scientia  et  doctrina:  em.  Weil  qui  in  leges  s.  redegit  ac- 
centuum  scientiam  et  doctrinam,  isque  WHm.  20  rudem 

l  0  rum  L  21  am.  dulcem  L  26  aut  vo  .  .  ce  quarum 
aliave  voce  L:  em,  Wilm.  ex  Wasio  qui  buccinarum  27  si 
si  non  L  29   cum  i.  q.  in  cythara  (chitera  L)  aut  quia 

aliquando  u.  est  codd.  cum  illum,  qui  in  c.  aut  tibia  aliq. 
ub.    est    WHm.    aut    auditur    Waaius  32    musicae:    em. 

Wasius  35  quem  37  fluit:  em.  Corssen  38  succen- 

dere  39  eo  devenire:  em.  WeU         utrius  O         41  dispu- 

tatam      locum  est  L   locus  non  est  v  44   relinq.      quo- 

que:  em.  Wasius  47  ioseum:   em.  Wasius  49  ut  (a  l) 

henothorum  54  ansimen  himesip  petamene  (pent.  0)  cecas- 
men  antanaca  homenehc  sed:  em.  Wasius^  qui  om.  xs%X.  et  add. 
vrjtri;  %s%X.  add.  v  lacunam  indic.  Keil  TtSQixsxXccaiiivr}  desi- 
derari  ratus,  ubi  l'ari  ^^*^  ^^'^^  WUm.  55  desentit  57  va- 
rian  mesenoxian  60  erat  ostenes  62  excend.  64  hic  acu- 
tae  coniunctam  Wilm.  65  quod  ea  —  inter  se  secl.  KeU 

68  quae  secl.  v  ea  Wilm.        varia:  em.  v  70  eamque  rur- 

sum  L  72  numen  obt.  oxian  L  73  acutam  emendavi 

16  commentat  76  illas  con.  scripsi  illi  coniungit  li  codd.  illi 
coniunctili  Usener  i.  coniunctae  Wilm.  con.  sed.  Keil  79  dLt. 
Corssen:  aponon  80  %s%X.']  cetasmenen  82  grebem  L 

85  quoque  quae:  em.  v        86  tibia  v  vita  em.  tivia  L  quia  0 

88  bomborio  coni.  v  cf.  Thes.  l.  L.  91  transv.  v  -laX  L 

-lari  0  93  tendentur  em.  tenuentur  L  94  tiviae  (tibitiae  0) 
quo  ac.  95  sunt  l  sint  LO  98  istamina  codd.  dtatfriffiarcK 
WHm.  p.  59  107  depresjso  Wilm.  Keil,  qui  ab  pro  in;  cf. 

Diom.  p.  434,  2         111  sumus  hic  per  lidius  113  nominis 

114   consurgens  v  115    curvatur    adextro   vei&u.*.    em.  *« 

116  I  c  e/.  Xeil  coll.  Biom.  ibid.  litt.  ^V  ei.  t>        Vi&  m  o^^- 

OnuDmMticMe  Bomtuiae  tngmenUk   ed.  PxrsAloiii  ^Q 


i 


306         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

cumqne:  em.  WeU  128  et  i?  ut  i  om.  0  130  enuntia- 

tionem  Weil 

283  [60^] 

tibia    Phrygia    dextra    unuin    foramen    habet, 

sinistra  duo,   quorum  unum  acutum  sonum  habet, 

alterum  gravem. 

Serv.  Aen.  9,  615  tibiae  aut  Serranae  dicuntur,  quae  sunt 
pares  et  aequales  habent  cavemas,  aut  Phrygiae,  quae  et  im- 
pares  sunt  et  inaequales  habent  cavemas.  —  ut  eniiu  ait  Yarro: 

tibia" —  gravem.     cf.  ff.  44. 

Rufin.  p.  573,  23  scripsemnt  —  latine  de  numeris  hi, 
Cicero  Victorinus  Eusebius  Terentianus  Varro 

DE  NUMERIS 

*284  \64'\ 

rhythmus  est  pedum  temporumque  iunctura  velox  divisa 
in  arsin  et  thesin,  vel  tempus  quo  syllabas  metimur; 
latine  numerus  dicitur. 

Mar.  Vict.  p.  41,  25  rhythmi  —  origo  de  arsi  et  thesi 
manare  dinoscitur.  nam  rhythmus  —  dicitur.  Diom.  p.  473,  21 
rhythmus  est  pedum  temporumque  iunctura  cum  levitate  sine 
modo.  cf.  August.  de  mu^.  3,  1,  2.  de  ord.  2,  14,  40.  Isid.  or. 
1,  39,  3.  Quint.  9,  4,  55.  Varroni  tribuit  Wilmanns  ibid. 
p.  66.  195. 

2  arsi  et  thesi 

*285  \65'\ 

metrum  est  compositio  pedum  ad  certum  finem  deducta 

—  vel  rhythmus  modis  finitus. 

Mar.  Vict.  p.  50,  4  metmm  est  —  dedncta  scu  dictionum 
quantitas  et  qualitas  pedibus  terminata  vei  —  finitua.  Diom. 
p.  474,  2  metrum  est  pedum  iunctura  numero  modoque  finita. 
vel  sic,  metrum  est  conpositio  pedum  ordine  statuto  decurrens 
modum  positionis  sublationisque  conservans.  cf.  At.  Fort. 
p.  282,  8.  Isid.  or.  1,  39,  1.  5.  Victor.  p.  206,  3  {Audax  exc. 
p.  331,  14).     Varroni  vindicavit  WUmanns  p.  65. 

286  [661 
alienum  pedem  metra  nm  t^ev^^SbSiX..^  m<i^Ns&  tjlwi  ^<;!>\Lq 


M.  Terentius  Varro  307 

finitur  et  magis  rhythmus  est  quam  metron.  et  Varro 
dicit  inter  rhythmum,  qui  latine  numerus  vocatur,  et 
metrum  hoc  interesse  quod  inter  materiam  et  regulam. 

Diom.  p.  512,  38    alienum  autem   pedem  — -  regulam.     cf.   Mar. 

Vict  p.  41,  28.  Ghar.  p.  289,  15.  Diom.  p.  474,  5.  At.  Fort. 
p.  282,  17.  August.  de  mus.  5,  1,  1.  Quint.  9,  4,  50.  fragm. 
Paris.  CGK  ¥1631,  14. 

1  recipiantur  Monac.  modos  Paris.  7493 

^287  [68'] 

consideranda  in  metris  cola,  quae  latine  membra,  item 
comma,  quod  caesum  a  nobis  proprie  dicitur  — .  quorum 
differentia  talis  est:  colon  est  membrum  quod  finitis  constat 
pedibus,  comma  autem  in  quo  vel  pars  pedis  est.  —  ergo 
versus,  cum  [ex]  ea  qua  coniunctus  erat  parte  dissolvitur,  5 
cola  efficit;  cum  vero  ea  qua  coniunctus  erat  parte  abs- 
ciditur,  particula  quae  divulsa  ex  eo  est,  comma  dicetur, 
ut  in  illis  versus  solvatur,  in  his  caedatur.  nam  perio- 
dus,  quae  Latina  interpretatione  circultus  vel  ambitus 
vocatur,  [id]  est  compositio  pedum  trium  vel  quattuor  lo 
vel  complurium  similium  atque  absimilium  ad  id  rediens, 
unde  exordium  sumpsit,  sicut  temporis  lustrum  vel  sacro- 
rum  trieteris;  vel<[ut)>  in  poematis,  quando  non  ^uno^ 
versus  omnes  metri  genere  panguntur,  sed  ex  variis  ver- 
sibus  carmen  omne  compositum  per  circuitum  quendam  15 
ad  ordinem  suum  decurrit. 

Mar.    Vict.  p.  53,  27  consideranda  praeterea  In  metris  —  dicitur, 

id  est  extrema  et  exigua  pars  in  metris  — .  quorum  dififerentia  — 
pedifl  est.  erunt  itaque  cola  particulae  solutorum  metrorum,  ut 
♦  ♦  [Aen.  1,  1]  ^arma  virumque  cano'  [cf.  At.  Fort.  p.  282,  29]. 
—  ergo  versuB  —  decurrit.  7tSQio8og  dicitur  omne  hexametri  versus 
modum  excedens,  unde  ea  quae  modum  et  mensuram  habent 
metra  dicta  sunt.  subsistit  autem  ex  commatis  colis  et  versi- 
bus.  cf  id.  p.  64,  31.  At.  Fort.  p.  282, 26.  —  Varro  de  l  L. 
5,  22.  Fest.  p.  217^,  3.  Va/rroni  vindicavit  WUmanns  p.  65, 
qui  dlteram  quoque  periodi  definitionem  ei  adsignavit. 

2  quod]  quae  Pa/ris.  6  ex  del.  Wilm.  7  divolsa 
9   qui   Paris.            10   id  secl.    Caesar,    GrundzUge  d.   Griech. 
Bhythm.  p.  174            11   complurum  Pal.          abd\a«vKi.  codd. 
di8Bim.   Wilm.             18  trieterici  vel  codd.  tdet.  N«\\i\»  »crves\ 


308  Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

trieteris.     ita  et  Usener  ap.   Wilin.   verbis   id    est  compos.  — 
absimilium  seclusis  trieteriu,   dicitur  Keil  uno  add.    WUm. 

14  eodem  post  omnes  Keil 

288  [69\ 

versus  est,  ut  Varroni  placet,  verborum  iunctura,  quae 
per  articulos  et  commata  ac  rhythmos  modulatur  in  pedes. 
incipit  autem  a  dimetro  et  procedit  usque  ad  hexametrum, 
in  his  dum  taxat  versibus  qui  per  singulos  pedes  dirimun- 

5  tur;  in  illis  autem,  qui  per  dipodiam,  usque  ad  tetra- 
metrum  vel  pentametrum,  non  numquam  hexametrum 
procedit.  quibus  de  divisione  ac  scansione  suum  cuique 
nomen  est.  quos  latine  taxatione  simplicium  <]pedum^ 
senarios  trimetros,  octonarios  vero  tetrametros  vocaverunt. 

10  abusiva  vero  haec  appellatio  habebitur,  cum  sincera  et 
propria  significatione  Graecorum  versus  herous  hexameter 
epos  dicatur.  apud  nos  autem  versus  dictus  est  a  versuris, 
id  est  a  repetita  scriptura  ex  ea  parte  in  quam  desinit. 
primis  enim  temporibus,   sicut  quidam  adserunt,  sic  soliti 

15  erant  scribere,  ut  cum  a  sinistra  parte  initium  facere 
coepissent  et  duxissent  ad  dextram,  sequentem  versum  a 
dextra  parte  inchoantes  ad  sinistram  perducerent;  quem 
morem  ferunt  custodire  adhuc  in  suis  liris  rusticos.  hoc 
autem    genus    scripturae    dicebant    bustrophedon    a    boum 

20  versatione,  unde  adhuc  in  arando  ubi  desinit  siilcus  et 
unde  alter  inchoatur  versura  proprio  vocabulo  nuncupatur. 
omnis  autem  versus  ab  integra  parte  orationis  incipit  et 
in  integram  desinit  exceptis  his,  quae  in  comoediis  iocula- 
riter  dicta   corrupta  aut   semiplena    eflferuntur,    aut   quae 

85  raro  apud  epicos  metri  necessitate  dividuntur.  —  pari 
ratione  in  versu  et  apocope  praecepta  est,  id  est  subtractio 
syllabae  syllabanmive  cuiuslibet  orationis  metro  cogente 
facta,  quae  sive  in  verbo  sive  in  nomine  acciderit,  pro 
integra  parte  orationis  accipietur,  ut   \Enn.  ann.  563  V.^ 

30  'endo  sua  do'  id  est  in  sua  domo.    item  [Enn.  ann.  317  Y.^ 

*ac  famul  infimus  esset'  pro  famulo.    similiter  \LncU.  378 

Jfa.]    *^proras    despoliate    et   detundete    guberna'    id    est 

guhem&cnlo,  — .    versus   awteni  ^«\»X»  «»»  m^Hx^^.^  q^<^<1  ia 


M.  Terentins  Varro  309 

yersu  statim  auditur  et  metrum,  in  metro  autem  non 
statim  versus.  86 

Mar.    Vict.  p.  55,  11  Terflas  est  —  necessitate  diTidtmtnr,  ut  apud 

Vergilium  [g.  3,  381]  'septem  subiecta  trione'.    pari  ratione  — 

gnbemacula;     sicut    diximUB,     metri    necessitate.       versns    —   statim 

versns.  cf.  Diom.  p.  494,  10.  506,  15.  Pnsc.  III  514,  27.  GGK 
VI  274,  11.  fragm.  Paris.  GGK  VI  631,  20.  August.  de  ord. 
2,  40,  1.    de  mu8.  5,  3,  4.    Isid.  or.  1,  39,  2. 

7  procedunt      suum  WUm. :  sua  8  quodsi  lat.  —  abu- 

sive,  vel  haec  app.  tenebitur  Usener  ap.  Wilm.  seclims  verbis 
versus  her.  —  dicatur  <^pedum  appellaverunt,  cum^  sen.  Keil 
10  abusive.  vel  h.  app.  (appellatione  Paris.)  codd.  abusiva 
vero  h.  app.  scripsi  11  hexam.  eposl  cf.  Diom.  p.  501,  21 

18  iiris  Valesius:  litteris  19  busfcropn.  Valesius  bustrophen 

Pal.   bostrophen  Paris.  21  propria  Pal  24  qui  Paris. 

26  recepta  est  coni.  Keil  27  ^partis]>  or.  Wilm.  32  deten- 
dite  et  spoiiate:  em.  Marx  ex  Nonio 

289  {7i\ 

mensuram   esse   in   fabulis,   hoc   est   metron,    Terentii 

et   Plauti   et  ceterorum   comicorum   et  tragicorum   dicunt 

hi,  Cicero  Scaurus  Firmianus  Varro 

Rufin.  p.  565,  1  mensuram  —  Varro  Victorinus,  Gaesius  Bas- 
sus,  Terentianus,  Caecilius  Vindex,  Cinna  Sisenna  Diomedes 
Albinus  Quintilianus,  Sosipater  Charisius,  Helenius  Asper  Fl. 
Caper  Arruntius  Probus  Plinius  Euanthius  Sacerdos,  qui  et 
Donatus,  luba.    cf  Ritschl,  Parerg.  p.  358. 

1  h.  est  m.  secl.  Osann 

290  [72] 

hoc    \trimetrum  keroum]  Varro  ab   Archilocho  auctum 

dicit  adiuncta  syllaba  et  factum  tale:  ^omnipotente  parente 

meo'.    huic  si  auferas  ultimam  syllabam,  erunt  tales  tres 

pedes  quos  prior  pars  hexametri  recipere  consuevit. 

Diom.  p.  515,  14  trimeter  [dimeter  codd.]  herous  ex  supe- 
riore  [hexametro].  iam  de  eo  [iambico  codd. :  em.  Leo,  Hermes  24. 
1889  p.  29  adn.  2.    cf.  Diom.  p.  512,  4.    514,  6]   diximus.    sed 

hoc  Varro  —  consneyit. 

291  [75] 

ootonaTius  estj  ut  Varro  dicit,  cum  9cvio  \asx^\  ^^\«a» 


310         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

iambico    metro    praeponuntur   et  fit   versus   talis:    ^pater 
meus  dicens  docendo  qui  docet  dicit  docens'. 

Diom.  p.  515,  9  ootonariui  —  docens. 

2  propon.  3  dicens  em.  ex  docens  codd. 

292  \76] 

<[ex^  iambico  novum  carmen  refert  Varro,  cuius  exem- 
plum  est  tale:  ^pedem  rhythmumque  finit'.  si  addas  hic 
quae  detracta  sunt  ex  iambico,  eundem  iambicum  supple- 
bis  sic:  ^pedem  rhythmumque  finit  alta  navium'.  potest 
6  hoc  comma  tale  esse  quale  illud  \Tei\  hec.  349]  'Philu- 
menae  dolores',  quod  est  ex  iambico  septenario. 

Diom.  p.  518,  14  <^e%.y  iambico  —  septenario. 

1  ex  om.  codd.  iambionicum  Lachmann  5  phyl.  Paris. 
7493  Monac. 

293  [77] 

Archilochium  Varro  illud  dicit  quod  est  tale :  ^  ex 
litoribus  properantes  navibus  recedunt*. 

Diom.  p.  515,  19   Archilocblam  —  recedunt. 

^294  \de€si\ 

structurae  qualitates  variis  vocabulis  traduntur.  statuen- 
dum  quoque  est  quo  quamque  earum  nomine  appellemus. 
si  paenultimus  fuerit  pyrrichius,  optime  succedit  paeon 
primus,   et  erit  structura  quadrata;    si  paenultimus   fuerit 

5  spondeus  et  successerit  tribrachys  vel  pyrrichius,  erit 
structura  incisa;  si  paenultimus  fuerit  tribrachys  vel  pyr- 
richius  et  paeones  successerint  primus  et  novissimus,  erit 
antiqua  structura,  quae  dicitur  confragosa,  qua  usus  est 
Cato;   si  in  paenultimo  tribrachys   fiierit  vel  dactylus  vel 

10  pyrrichius  et  successerit  vel  tribrachys  vel  molossus  vel 
pyrrichius  vel  anapaestus,  erit  structura  quae  vel  delum- 
bis  vel  fluxa  vel  moUis  dicitur,  qua  usus  dicitur  Antonius 
maior. 

Diom.  p.  471,  31  atnictixTae  —  Antoniua  maior.    cf.  id.  p,  466,  1. 

Mar.  Flot  Sac.  p.  49»,  27.    Rutin.  p.  567,^0^0^.   fTo.<^w,.  Bo^. 


M.  Terentius  Varro  311 

CGK  VI 627.    haec  Varroni  vindicavit  Usener  ibid.  p.  642  et 
adn.  3. 

6  erit  —  pyrrichius  om,  Paris.  7493 

de  origine  et  natura  Varronianae  metricae  artis  de  eimque 
cognatione  cum  rhythmis  solutae  orationis  cf.  Leo,  Hermes  24 
(18S9)  p.  2S0sq.  idem  quid  inter  Caesium  Bassum  (p.  255  sq.) 
Censorinique  fragmentum  ^de  metris^  et  Varronem  intersit  in- 
dagavit.  Censorinus  enim  generatim,  singillatim  Bassus  ex 
Varrone  pendere  videntur.  cf  Caes.  Bass.  p.  265  sq.  {At.  Fort. 
p.  293,  24)  et  praesertim  p.  266,  10  cum  Biom.  p.  515,  5  {ad 
fr.  39)  et  p.  271,  5  cum  Varr.  de  l.  L.  5,  6. 


DE  ORIGINE  LINGUAE  LATINAE 

^95  [106] 

ovds  ayvor^<Sag  6  'Ptofivkog^  i)  ot  xat'   avrov^    dslnvvrai 

xar    ixstvo  KaiQOv  triv  ^EXkada  qxovriv^   tt^v  AloXCSa  Xiym^ 

&g   q>a6tv   o  rs  Kdrtov  iv   tc3  Ttsgl  'ProfMJfix^g   aQxaLorrirog^ 

BdQQcav    rs    8    TtoXvfia&icrarog    iv    TtQOOifiCoLg    r&v    itqog 

Uointritov   avr&   ysyQafAfiivooVj    Ei)dv8Q0v    xai    r&v   aXAov  6 

jdQKaScov  slg    IraXlav  iXQovrtov  Tcors  xal  ri}^   AioXCda  rotg 

^aQ^dQOig  ivansiQdvrtov  q>fovriv. 

Lyd.  de  mag.  p.  R.  1,  5  &6ts  tvQovvog  ijv  6  '  PtofivXog^  TtQm- 
tov  iihv  tbv  ddsXtphv  dvsXoiv  xal  tbv  fLsi^ova  ytal  itQdttcav  itXo- 
ycog  ta  7CQ067ci7CtovTa.  tavtjj  xal  KvQtvog  TtQoariyoQSvd^  oiovsl 
KVQLog,  liccv  sl  ^ioysviavoi  t&  Xs^fnoygdtpa)  [Xs^oyQ.  cod.]  aXX(og 
doxj  •  oi;di  yccQ  &Y^otjaag  —  (pojvtjv.  rj  yccQ  yQa^ificcvLxotg  nuQcc  tavtrjv 
slaayoiiivri  itvnoXoylcCj  iisra  avyyv&iLTigy  pspiaaraL'  dnh  KvQScag 
yao  noXL%vrig  2JaBivoav  ovtcag  aiycbv  TcaQOvoiLaad^fjvaL  povXovtaL^ 
naLnsQ  ov%  bQiimpLSvov  instd^sv,  inl  dh  tov  IlaXativov  §ovvov 
tsx^ivra  ts  TcaQcc  tatg  6x^atg  tov  TL§iQLdog  xal  tQatpivta  i%st. 
%VQiovg  yccQ  kavtovg  xal  ds6n6tag,  &XX'  oij  PaCtXiag  tvQavvoi 
q>LXov6L  xaXsta&aL.  cf.  Plut.  quaest.  gr.  59.  Victor.  p.  194, 11. 
recte  fortasse  haec  Wilmann^  praeeunte  Ritschelio  libris  De 
orig.  l.  L.  vindicavit,  quippe  qui  ad  Pompeium  missi  fuerint. 
cf.   Wilmanns  ibid.  p.  128  sq. 

2  ixsLvov  Caseol.  m.  1.  em.  id.  m.  2  6  &X%dd(ov  Caseol.: 
em.  Fussius 

296  [108] 
rr)v  oXi^v  xaraOcsvijv  XQV  tceqc^cd^xo^  ol  riVVfti  •ws.^^r 


312         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

nigav^    r^v   t6    Ttkrj^og    KciQrcila(iov    i^    idi,(oxeCag    6vo(ia^ei, 

OXL  de  ov  ^PcofiaiTiov  xovxl   xb  ^rjfAaxioVj  (laQXvg  6  ^Ponfiatog 

BccQQCDV  iv  Pl§X[g)  f  nifiTcxco  tisqI    Poojuawc^g  SiaXiKXOv^   iv 

5  Go  diaQ^QOvxac^  rcota  fiiv  xig  Xi^ig   icxlv  AlokLxt]^   noCa  Se 

raXXi^ri'    %al  oxv  exiQa  (lev  [rj]   SovCxa^v^   akkrj  de  ^Exqov- 

(Txov,  wv  cvyivd^eiCmv  rj  vvv  KQaxovaa  x&v  ^PcafiaCGiv  «jrc- 

xeXiad^rj  (pcDvrj. 

Lyd,  de  mag.  p.  B.  2,  13  (pl§ovXav  avirr|/i;  TtatQLoas  ol  ^Pm- 
pialoi  xal  pdXtsov  tov  ^oDatfjQa  Xiyovaij  tljv  Sh  oXrjv  —  (pojvij.  Varro- 
nem  dociiisse  Latinam  linguam  e  GaUica  Etrusca  Aeolica 
ortam  esse  iniuria  Wilmanns  {p.  129  sq.)  miraius  est.  cf.  Norden, 
de  Stilone  Coscon.  Varr.  grammnt.  comment.  in  ind.  schol.  Gry- 
phisw.1895  p.  VIII sq.;  praeterea  Riese,  Fhilol.  27  (1868)  p.  302. 
neque  ita  fidenter,  ut  Wilmanns,  hoc  fragmentum  operi  De  orig. 

I.  L.  in  diversa  libri  inscriptione  diversoque  numero  adsignave- 
rim.  ego  quidem  si  considero  libros  II— IV  Be  l.  L.  libeUo 
De  orig.  l.  L.  rebu^  respondere,  in  quinto  autem  libro  De  l.  L., 
qui  in  Varroniana  partitions  secundo  respondet,  aliquid  simHe 
aique  hic  apud  Lydum  reperiri  (cf.  5,  25.  55.  100,  102,  116. 
161.  167),  pro  V  legendum  esse  II  cogitaverim;  nam  quintus 
reiciendus  est,  ubi  neque  vox  'nagtafiiQa  neque  itla  generalia  de 
origine  Bomanae  linguae  sunt.  ceteroqui  librine  De  h  L.  an 
De  serm.  Lat.  a  Lydo  signifiantur  plane  non  liquet. 

1  QitmiLatog  Ca^eol.:  em.  Fussius  5  &LaQd'ovtat  Caseol.: 
em.  idem  7  ^lIv  ij  ^.  Caseol.  ii  del.  Wuensch 

II.  RERUM  AD  HISTORIAM  LITTERARUM  PERTINENTIUM 

DE  SCRIBENDI  INSTRUMENTIS 

297 

et  hanc  [chartam]  Alexandri  Magni  victoria  reper- 
tam  auctor  est  M.  Varro  condita  in  Aegypto  Alexandria. 
antea  non  fuisse  chartarum  usum.  in  palmarum  foliis 
primo  scriptitatum,  dein  quarundam  arborum  libris.    postea 

5  publica  monumenta  plumbeis  voluminibus,  mox  et  privata 

linteis    confici   coepta  aut  ceris.     pugillarium   enim  usum 

fuisse  etiam  ante  Troiana  tempora  invenimus  apud  Homerum 

[Z  168^^    illo   vero   prodente   ne   terram    quidem   ipsam, 

quae    budc    Aegyptus    intellegitur ,     cum    in     Sebennu- 

'^'m?   et   Saite   eius   nomo   omma   Oaax^^  ^"as»^'^W^  ^%tA<k 


M.  TerentiuB  Varro  313 

adaggeratam  Nilo,  si  quidem  a  Pharo  insiQa,  quae  nunc 
Alexandriae  ponte  iungitur,  noctis  dieique  velifico  navigi 
cursu  terram  afuisse  prodidit.  mox  aemulatione  circa 
bibliothecas  regum  Ptolemaei  et  Eumenis  supprimente 
chartas  Ptolemaeo  idem  Varro  membranas  Pergami  tradit  15 
repertas.  postea  promiscue  repatuit  usus  rei  qua  constat 
inmortalitas  hominum. 

Plin.  n.  h.  13,  68  prius  tamen  quam  digrediamur  ab  Aegypto, 
et  papyri  natura  dicetur,  cum  chartae  usu  mazime  humanitas 
vitae  constet,  certe  memoria.  et  hano  —  hominum.  cf.  Lyd.  de 
mens.  p.  14,  11  W.  Hieron.  ep.  ad  Chromat  VII.  Suet  rell. 
p.  130  E.  (=  Isid.  or.  6,  9.  10.  11.  12)  cerarum  studium  primi 
Graeci  tradidisse  produntur.  Graeci  autem  et  Tusci  primum 
ferro  in  ceris  scripserunt,  postea  Romani  iusserunt,  ne  graphium 
ferreum  quis  haberet;  unde  et  apud  scribas  dicebatur:  ^ceram 
ferro  ne  caedito'.  postea  institutum  est,  ut  in  cera  ossibus  scri- 
berent^  sicut  indicat  Atta  in  satura  dicens  [SBFII  v.  12Eibb.^]: 
^vertamus  vomerem,  /  in  cera  mucrone  aeque  [mucroneque 
codd.:  em.  Eibb.  mucrone  exaremus  prop.  Buechder]  aremus 
osseo'.  graphium  autem  graece,  latine  scriptorium  dicitur. 
nam  yQottpri  scriptura  est.  —  chartarum  usum  primum  Aegyptus 
ministravit,  coeptum  apud  Memphiticam  urbem.  —  Pergameni 
reges  cum  charta  indigerent  membrana  primum  excogitaverunt. 
—  quaedam  genera  librorum  certis  modulis  conficiebantur; 
breviori  forma  carmina  atque  epistulae,  at  vero  historiae  maiori 
modulo  scribebantur;  et  non  solum  in  charta  et  membranis, 
sed  etiam  in  omentis  [momentis  Cru.  1]  elephantinis  textilibus- 
que  malvaram  foliis  atque  palmarum.  —  circimacidi  libros  Si- 
ciliae  primum  increbuit;  nam  initio  pumicabantm*.  —  codex 
multorum  librorum  est,  liber  unius  voluminis.  et  dictus  codex 
per  translationem  a  caudicibus  [codic.  codd.:  em.  Arev.]  arbo- 
rum  seu  vitium  [quasi  caudex],  quod  in  se  multitudinem  libro- 
rum  quasi  ramorum  contineat.  volumen  liber  est  a  volvendo 
dictus.  liber  est  interior  tunica  corticis,  quae  ligno  cohaeret.  — 
unde  et  liber  dicitur,  in  quo  scribimus;  quia  ante  usum  char- 
tae  vel  membranorum  [-arum  Monac.  Gu.  1]  de  libris  arbo- 
rum  volumina  fiebant  id  est  compaginabantur.  unde  et  scrip- 
tores  a  libris  arborum  librarios  vocaverunt.  librarios  ante 
bibliopolas  dictos;  librum  enim  Graeci  §ipXlov  vocant.  librarii 
autem  idem  [id  est  Monac.  vg.:  em.  Eeiff.]  et  antiquarii  vocan- 
tur.  sed  librarii  sunt  qui  nova  scribunt  et  vetera,  antiquarii 
qui  tantum  modo  vetera,  unde  et  nomen  sumpserunt.  a  scri- 
bendo  autem  scriba  nomen  accepit  officium  exprimena  vocd.b\L\\ 
qualitate,    inBtrumeDt»  sunt  scribendi  caVamu^  ^^  ^^tiU^X  ^^^. 


314  Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

his  enim  verba  paginis  infiguntur,  sed  calamTis  arboris  est, 
penna  avis.  dictus  autem  calamus  quod  liquorem  ponat;  nam 
apud  nautas  calare  [i.  e.  chalare]  ponere  dicitur.  penna  autem 
a  pendendo  vocata  id  est  volando;  est  enim,  ut  dizimus,  avium. 
folia  autem  librorum  appellata  sive  ex  similitudine  folioram 
arborum,  sive  quia  ez  foUibus  fiunt,  id  est  ez  pellibus  quae  de 
occisis  pecudibuB  detrahi  solent.  cuius  partes  paginae  dicuntnr, 
eo  quod  sibi  invicem  compaginantur.  versus  autem  vocati  vulgo, 
quia  sic  scribebant  antiqui,  sicut  aratur  terra ;  a  sinistra  enim  ad 
dezteram  primum  deducebant  stilum,  deinde  convertebantur  ab 
inferiore  et  rursus  ad  dezteram  versus;  quos  et  hodie  rus- 
tici  versus  appellant.  scheda  est,  quod  adhuc  emendatur  et 
necdum  in  libros  redactum  est;  et  nomen  est  Graecum,  sicnt 
et  tomus.  Cassiod.  cxc.  p.  213,  11  liber  autem  dictus  est  a 
libro  id  est  arboris  cortice  dempto  atque  liberato,  ubi  ante 
copiam  chartarum  antiqui  carmina  describebant.  sequitur 
fr.  233.  cf.  Non.  p.  451,  19.  Serv.  Aen.  11,  554.  buc.  10,  67. 
CGL  V  217,25.  369,1.  verha  versus  autem  —  appellant 
Varronis  esse  ex  fr.  288  patet.  de  ^pagina^  cf.  Paul.  Fest. 
p.  221, 7.  de  tota  re  Dziatzko,  Unters.  antik.  Bu^chw.  (Lpz.  1900) 
p.  58  sq.    haec  omnia  haud  iniuria  Varroni  tribueris,  libris,  ut 

videtur,  de  bibliothecis. 

• 

1  Al.  M.]  alexandrea  nisi  M  —  cod.  Monei  9  lacunam 

post.  Aeg.  sign.  Mayhoff,  qui  qua  n.  Ae.  papirum  gignit. 
intell.  coniecit  Sebennytico  Barbarus  10  saite  JRicc.  saitae  M 
saltem  vg.  16  tradidit  Vatic.  Paris.  Lat.  6795.  6797  vg. 

historia  etiam  hibliothecarum ,  quae  a  Suetonio  (rell.p.  130  R.) 
et  Gellio  {7, 17)  consimilis  nobis  Iradita  est,  a  Varrone  repetenda 
esse  vid^tur.    cf.  llmke,  de  A.  Gell.  noct.  Att.  font.  p.  3L 


DE  POETIS 

298 

Menander  a  Philemone  nequaquam  pari  scriptore  in 
certaminibus  comoediarum  ambitu  gratiaque  et  factionibus 
saepe  numero  vincebatur.  eum  cum  forte  habuisset  ob- 
viam:  ^quaeso'  inquit  'Philemo,  bona  venia  dic  mihi,  cum 

5  me  vincis,   non  erubescis  ? '      Euripidem  quoque  M.  Varro 

ait,  cum  quinque  et  septuaginta   tragoedias   scripserit,   in 

quinque   solis   vicisse,    cum   eum   saepe   vincerent    aliquot 

poetae  ig^aavissimi.     Menandrum   autem  alii  centum  octo, 

partim   oentwax  noyem  relic\mssft  ^oixiiQ^^v^'^  iwoijD^.    9fA 


M.  TerentiuB  Varro  315 

Apollodori  scriptoris  celebratissimi  hos  de  Menandro  versus  lo 
legimus  in  libro,  qui  chronica  inscriptus  est  [/r.  77 
p.  358  e/a.] :  ' Krjq>i0iEvg  &v  i%  ^iOTtsl&ovg  ^roiJ^  TtaxQog  / 
TCQog  xoIglv  BTiccxov  Ttivxs  y^atpa^  dgciiJLaxa  /  i^iXiTts  Ttsvxri- 
Kovxa  Kal  dvsLv  ix&v\  ex  istis  tamen  centum  et  quinquo 
omnibus  solis  eum  octo  vicisse  idem  ApoUodorus  eodem  i5 
in  libro  scribit. 

Gell.  17,  4  Menander  —  scribit.    Cf.  Quint  10,  1,  72.     Apvi.  flOT. 

16.  Suid.  8.  V.  EvQiTt.  Aelian.  v.  h.  2,  8.  haec  ex  Imaginibus 
ducia  esse  putant  {cf.  Mercklin,  Wi.  Mus.  13,  465.  Buske  ihid, 
6,  27),  falso  certe  ex  lihris  De  poetis  idem  MerckUn  antea  sta- 
tuerat  {Fleck.  Jahrbb.  suppl.  3.  1860  p.  652).  ceteroqui  cf. 
Bitschl  op.  3,  453  et  adn.  Leo,  Griech-Bom.  Biographie  p.  27 
adn.  1.  non  mintis  in  capite  15,  20  de  Euripidis  poetae  genere 
vita  moribus  Varronem  Gellii  auctorem  fuisse  Buske  {ibid.  p.  28) 
conicctat.  cf.  Wilamowitz^  Eurip.  Heraclid.^  1,  12  adn.  18. 
Leo  ibid.  26. 

1  paruo  (o  ex  i)  Paris.  12  KI<I>ICIEYC  Maglidb.  Begin. 
597  et  1646  lOON  hts  Casaubonus  AIOniOOYC(-OIC 
Beg.  1646)  codd.  Jionsid^sog  Heyne  (xovy  add.  Meineke 

13  TOYC«<dTON  Voss.  Lat.  F7  TOICEK.  reU.-.  em.  Casaubo- 
nus  rPdlaC  Beg.  1646         dPdMdT'  (-diT  Voss.  Lat.  F  7) 

14  ^IEIN  Beg.  1646  16  scribit  Paris.  scripsit  rell. 

299 

his   consulibus   [Cethego  d  Tuditano  a.  204/550^^   ut 

in    veteribus    commentariis    scriptum    est,    Naevius    est 

mortuus;    quamquam  Varro  noster  diligentissimus  investi- 

gator  antiquitatis   putat  in  hoc  erratum   vitamque  Naevii 

producit  longius. 

Cic.  Brut.  60  his  enim  consuiibua  —  longius.  Hieron.  ol.  144, 3 
=  Su^t.  rell.  p.  23  B.  Naevius  comicus  Uticae  moritur 
[a.  201/553]  pulsus  Roma  factione  nobilium  ac  praecipue  Metelli. 
de  re  cf.  Bitschl,  Parerg.  p.  50.  Leo,  Pl.  F.  p.  59  sq.  Cicero  ex 
Attico  sumpsisse  videtur,  hic  vero  ex  Varronis  annalibu>s.  cf.  ad 
fr.  58.    Leo  ibid.  p.  57 sq. 

*300 

Q.  Ennius  T.  Caecilium  Teucrum  fratremque  eius  praeci- 
pue  miratus  propter  eos  sextum  decimum  adiecit  annalem. 
Plm.  n,  h.  7,  101  q.  Bmuue  —  ai»ti.\<im,  hoAC  Yo,rrQm  Vf^^'^^' 


316  Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

Mimzer  {QiteUenkr.  d.  Ng.  d.  Plin.  p.  147;  cf.  fr.  61),  pariter 
atque  ea  qua^  narrat  Plinitis  n.  h.  7,  114  de  statua  JSnnii  in 
aepulchro  Seipionum  constituta.  cf.  Cic.  pro  Arch.  22.  Val. 
Max.  8,  14,  1—3. 

1  Q.  Ricc.   qua  Leid.    quam  Paris.  Lat.  6797 

301 

Publius  Terentius  Afer  Carthagine  natus  servivit  Romae 
Terentio  Lucano  senatori,  a  quo  ob  ingenium  et  formam 
non  institutus  modo  liberaliter,  sed  et  mature  manu  mis- 
sus    est.     quidam    captum    esse    existimant.   —    hic    cum 

5  multis  nobilibus  familiariter  vixit,  sed  maxime  cum  Scipione 
Africano  et  C.  Laelio,  quibus  etiam  corporis  gratia  con- 
ciliatus  existimatur  — ,  quamvis  —  Porcius  suspicionem 
de  consuetudine  per  haec  faciat  \fr.  4]:  ^dum  lasciviam 
nobilium  et  laudes   fucosas   petit,  /  dum  Africani   vocem 

10  divinam  inhiat  avidis  auribus,  /  dum  ad  Philum  se  ceni- 
tare  et  Laelium  pulchrum  putat,  /  dum  se  ab  his  amari 
credit,  crebro  in  Albanum  rapi  /  ^u-u»v^«vj  ob  florem 
aetatis  suae,  /  post  sublatis  rebus  ad  summam  inopiam 
redactus  est.  /  itaque  ex  conspectu  omnium  abiit  Graeciae 

15  in  terram  ultimam.  /  mortuust  Stymphali,  Arcadiae  <(in^ 
oppido.  nil  P<(ublio)>  /  Scipio  profuit,  nihil  illi  Laelius, 
nil  Furius,  /  tres  per  idem  tempus  qui  agitabant  nobiles 
facillime:  /  eorum  ille  opera  ne  domum  quidem  habuit 
conducticiam,  /  saltem  ut  esset  quo  referret  obitum  domini 

20  servulus '.  scripsit  comoediaB  sex,  ex  quibus  primam  Andriam 
cum  aedilibus  daret,  iussus  ante  Caecilio  recitare,  ad  cenan- 
tem  cum  venisset,  dicitur  initium  quidem  fabulae,  quod 
erat  contemptiore  vestitu,  subsellio  iuxta  lectulum  residens 
legisse,   post  paucos  vero  versus  invitatus  ut  accumberet 

85  cenasse  una,  dein  cetera  percncurrisse  non  sine  magna 
Caecilii  admiratione.  et  hanc  autem  et  quinque  reliquas 
aequaliter  populo  probavit;  quamvis  Volcacius  in  enumera- 
tione  omnium  ita  scribat  \fr.  2\,  ^sumetur  Hecyra  sexta 
exilis  fabula'.    Eunuchus  quidem  bis  die  acta  est  meruit- 

30  que  pretimnj  quantum  nuUa  antea  cuiusquam  comoedia, 
3d    est    octo    milia    uummorum,    —    T^^m    Kd^l^horum 


M.  Terentius  Varro  317 

principium  Varro  etiam  praefert  principio  Menandri.  non 
obscura  fama  est  adiutum  Terentium  in  scriptis  a  Laelio 
et  Scipione;  eamque  ipse  auxit  numquam  nisi  leviter  se 
tutari  conatus,  ut  in  prologo  Adelphorum  [155^.]:  *nam  S6 
quod  isti  dicunt  malevoli,  homines  nobiles  /  hunc  adiutare 
assidueque  una  scribere;  /  quod  illi  maledictum  vehemens 
esse  existumant,  /  eam  laudem  hic  ducit  maxumam,  quom 
illis  placet,  /  qui  vobis  universis  et  populo  placent,  /  quo- 
rum  opera  in  bello  in  otio  in  negotio  /  suo  quisque  tem-  40 
pore  usust  sine  superbia'.  videtur  autem  levius  ^se^ 
defendisse,  quia  sciebat  et  Laelio  et  Scipioni  non  ingratam 
esse  hanc  opinionem,  quae  tum  eo  magis  et  usque  ad 
posteriora  tempora  valuit.  C.  Memmius  in  oratione  pro 
se  *P.  Africanus'  inquit  ^a  Terentio  personam  mutuatus,  45 
quae  domi  luserat  ipse,  nomine  illius  in  scaenam  detulit'. 
—  post  editas  comoedias  nondum  quintum  atque  vicesi- 
mum  egressus  annum,  animi  causa  et  vitandae  opinionis 
qua  videbatur  aliena  pro  suis  edere,  seu  percipiendi 
Graecorum  instituta  moresque  quos  non  perinde  exprimeret  50 
in  scriptis,  egressus  <^urbe^  est  neque  amplius  rediit.  de 
morte  eius  Volcacius  sic  tradit  [fr.  5]:  'sed  ut  Afer  populo 
sex  dedit  comoedias,  /  iter  hinc  in  Asiam  fecit:  ut  navem 
semel  /  conscendit,  visus  numquam  est:  sic  vita  vacat'. 
Q.  Cosconius  [fr.  5]  redeuntem  e  Graecia  perisse  in  mari  55 
dicit  cum  [C  et  VIII]  fabulis  conversis  a  Menandro,  ceteri 
mortuum  esse  in  Arcadia  [Stymphali]  sive  Leucadiae  tra- 
dunt  Cn.  Comelio  Dolabella  M.  Pulvio  Nobiliore  consuli- 
bus,  morbo  implicatum  ex  dolore  ac  taedio  amissarum 
sarcinarum  quas  in  nave  praemiserat  ac  simul  fabularum  60 
quas  novas  fecerat.  fuisse  dicitur  mediocri  statura,  gracili 
corpore,  colore  fusco.  reliquit  filiam,  quae  post  equiti 
Eomano  nupsit;  item  hortulos  XX  iugerum  via  Appia  ad 
Martis  [villam].  quo  magis  miror  Porcium  scribere:  ^Scipio 
nil  profuit,  nil  Laelius,  nil  Furius,  /  tres  per  idem  tempus  65 
qui  agitabant  nobiles  faciUime:  /  eorum  ille  opera  ne 
domum  quidem  habuit  conducticiam,  /  saltem  ut  esset  quo 
referret   obitum  domini  servulus'.    Wii^i  Mx^\vvql^  q^^^s^s. 


B18  Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

omnibus  comicis  praefert  scribens  in  Gompitalibus   [supra 
70  /r.  3]:  ^Terenti  num  similem  dicetis  quempiam?'    Volca^nus 
autem    [fr.  i^]    non   solum  Naeyio  et  Plauto   et  Gaecilio, 
sed  Licinio  quoque  et  Atilio  postponit. 

Suet,    vit.    Ter.  p.  2611.      PabUuB  TerentiiiB  —  ezUtimant;    quod 

fieri  nuilo  modo  potuisse  Fenestella  docet  [HBF  9P.\  cum 
inter  finem  secundi  Punici  belli  et  initium  tertii  natua  ait 
et  mortuus  [natus  est  et  codd.y^  nec  si  a  Numidis  et  6ae- 
tulis  captus  sitf  ad  ducem  [dominum  ICrronov.^  Eiomanum 
pervenire  potuisse  nullo  commercio  inter  Italicos  et  Afiros  nifli 

post    deletam    Carthaginem    COepto.      hio  com  multis  —  existlmatar; 

quod  et  ipsum  Fenestella  arguit,  contendens  utroque  maiorem 
natu  fuissc,  quamvis  et  Nepos  [/r.  10]  aequales  omnes  fuisse 
tradat  et  Porcius  —  nummorom.  propterea  summa  quoque  titulo 
ascribitur.  nam  —  detuut  Nepos  [cf.  fr.  11\  — .  Santra  \fr.  1S\  — . 
post  editas  —  Atiiio  postponit.  qui  Ctceronis  tt  Caesarui  versus  t^e- 
cuntur,  €08  a  Varrone  alienos  existimavi.  de  Varrone  Stie- 
tonii  auctore  cf  Bitschl,  Parerg.  p.  244.  622  sq.  op.  3,  256,  Leo, 
Bh.  Mus.  38  (1883)  p.  320.  KoHge,  diss.  Hal.  14  {1901)  p.  257. 
de  colhcatione  fr.  Bitschl  op.  ibid.  ceteroqui  cf.  Don.  Ter. 
adelph.  prol.  15.  Leo,  Fl.  F.  p.  55  sq.  Wessner,  Donat  comm. 
app.  p.  498  sq. 

1  servit  A  =  Paris.  Lat.  7920  4  quidem  A  6  C.] 

cum  T  =  Vatic.  Lat.  2905,  F  =  Florent.  Maruc.  C  224,   V  = 

Vatic.  Begin.  Lat.  1496         7  portius  AF  potius  T         8  adn. 

crit.  vd.  ad  Porc.  Lic.  l  c.         21  Caec.  Hieron.  caerio  A  cerio 

TFV      recitare  —  contempti  om.  A         22  dicitur  Momnisen 

dictus  [-ctum  TF\  est  TFV      initio  TJB  V        28  <in>  subs. 

Bitschl        26  deinde  TFV        percurrisse  FV        26  caerii  A 

cerii   rell.  27   volcatius    (vulc.)  denumeratione   (de 

enum-  TV)  ATV  de  enunctiatione  F  <in>  dinum.  Schopen;  cf. 

Leo,  Bh.  Mus.  38, 321      28  sumeretur  T  sumeret  F     h§c  ira  A 

hechirra  TF        29  exilis  Bergk:  ex  his      die]  deinceps  Bitschl 

30  cuiusque  ATF        31   id  est  del.  Bitschl      lac.  sign.   Wblf, 

ubi  intercidisse  videniur  quaedam  de  ceteris  fahulis        34  eam- 

que  Schopen  namque  A  eandemque  TFV  se  tutare  TF  se 

tu 

ditari  V  refutare  A       36  conatur  TV       36  ipsi  ATF     maliy. 

TFV      hunc]  eum  Ter.  et  Don.  adelph.  prol.  16        88  quonDLl 

quod  39  quid  A  40  usus  est  tempore  V  usus  est  ATF 

41   se  add.  Bitschl  se  levius  in  ras.  V*  laelius  autem  A  lelius 

TF    42  ex  laeliio  ex  scipionis  A  et  lelii  et  scipionis  TFV:  em. 

Fleckeisen  43   tum   eo   scripsi   tamen   codd.    tum  Bitschl 

C.  A  Q.  rell.        45  se  A  se  ait  rell.      iuc^uit  a  Schopen  qui 

"  (hr  quia,  em.)  F  quia  AT  4^  qv3^«^^  K^wwqXxsa  «wSt  A 


M.  Terentms  Varro  319 

cenam  AT  coenam  F  scoenam  V       47  <^sez^  comoed.  Baehrens 

trigesimus  F  XXX  V  48  ingreBsus  Bitschl         animi  ofit. 

TFV  n  (=  et)  vitand^  A  evitandae  V  -de  TF  49  qna 
Hareus  qui  A  quia  reU.  percipiendi  codd,  dett.  -da  ATF 

ad  percipienda  F  60  non  om.  TFV  61  urbe  add.  Muretus 
53    comedias    ded.  A  ite  -4.  navem    (-vim   TFV)   ut 

(cum  y) :  transp.  Buechder  <^in>  n.  ut  Schoell  54  nusquam  F 
55  periisse  TFV  56  dicitur  jP  ow.  ^        c  et  Vm  AV 

del.  Bitschl  57  Stymphali  del.  Bitschl  sivel  sinu  TV 

69  implicitam  A  ex  Bitschl   ac  ex  J.    acri  rell.    aut  ex 

Schoell  60  navem  J.  navim  TF  navi  F  62  post  om. 

TFV  64  villam  sed.  Schopen  portium  ATF  66  nil 
i  et  3]  nichil  ^  nihil  TF  ledius  A  nil  om.  ATF 

68  referet  ^  69  praeferri  TFV  70  terentii  ^   -tio 

TV  om.  F  num  —  dicetis  Buecheler  non  (J.  et  in  marg.  F* 
ow.  TF)  —  dicens  codd.  n.  —  dicent  Bibbeck  vulcanus  A 
71  nevio  codd.      ex  plauto  ex  A      celio  J.r        72  livio  TFV 

*302 

proxime    celebrata   est    in   foro    boario   aede   Herculis 

Pacui    poetae    pictura.       Enni    sorore    genitus    hic    fuit 

clarioremque  artem  eam  Eomae  fecit  gloria  scaenae. 

Plin.  n.  h.  35,  19  proxime  —  gcaenae.  Varroni  vindicavit 
Mimzer  ibid.  p.  148. 

DE  POEMATIS 

303 

apud  Eomanos  id  carmen,  quod  cum  lamentatione  ex- 

tremum    atque    ultimum   mortuo    accinitur,   nenia   dicitur, 

TtaQcc  rb  vbIccxov  id  est  iGyjaxov  (unde  et  in  chordis  extremus 

nervus  appellatus  est  v-jjr?^);  nam  et  elegia  extrema  mortuo 

accinebatur  sicuti  nenia,  ideoque  ab  eadem  elogium  vide-  5 

tur    tractum    cognominari,     quod    mortuis    vel    morituris 

ascribitur  novissimum. 

Diom.  p.  484,  17  elegia  est  carmen  conpositum  hexametro 
versu  pentametroque  alternid  <^in^  vicem  positis.  —  elegia  autem 
dicta  sive  •naQa  xo  sv  Xiysiv  tovg  tsd^vs&ras  (fere  enim  de- 
functorum  laudes  hoc  carmine  conprehendebantur)  sive  &7tb 
tov  iXiov  id  est  miseratione,  quod  Q-Qrjvovs  Graeci  ^vel^  iXssta 
isto  metro  scriptitaverunt.  —  apud  Bomanos  autem  id  c8XQ\&\i.  —  \\si- 
tiaiiDinm    J*aul  Ftst.  p.  163,  2  neuia  est  carmeTi  «^vvo^  vcl  i\s:aKt» 


320  Grainmaticae  aetatis  yarronianae  fragmenta 

landandi  gratia  cantatnr  ad  tibiam  [ad  tibias  et  fides  Vanro 
de  vit  p.  R.  ap.  Non.  p.  145, 28].  —  quidam  aiunt  neniae  ductmn 
nomen  ab  eztremi  intestini  vocabulo;  Graeci  enim  viccxov  extre- 
mum  dicunt;  sive  quod  chordarum  ultima  vrixri  dicitur,  extre- 
mam  cantionis  vocem  neniam  appellarunt.  Va/rranem  auctarm 
agnovit  AAugustinm  {cf.  OMueller  ad  hunc  loc.).  ceteroquin  ef. 
Froclus  chrestom.  6.  Schol.  Dion.  Thr.  p.  750,  10,  17  sq.  de 
Diomedis  auctore  auctoribusve  in  tota  ^de  poematibiis*  diqouta- 
tione  alii  alia  sententia  disputaverunt  {cf.  praesertim  Usener  tbid. 
p.  614—22;  Kaibel,  ProUg.  tcsqI  xaiuodiag  GoU.  Abh.  N.  F.  II 
4.  1898.  p.  19.  28  sq.  49 — 52.  54.  64  sq.);  mihique  optimum 
visum  est  inter  fraymenta  ea  sola  recipere,  de  quibus  certtm 
indicium  habemus.    de  ^satura^  cf.  ad  fr.  52. 

6  ob        eodem  Faris.  7493        elegia:  em.  Babbow 

304 

tragoedia,  ut  quidam,  a  xqayui  et  C9^^  dicta  est,  quo- 

niam   olim   actoribus  tragicis  xqayog   id  est  hircus   prae- 

mium  cantus  proponebatur,  qui  Liberalibus  die  festo  Libero 

patri  ob  hoc  ipsum  immolabatur,  quia,  ut  Varro  ait,  de- 

6  pascunt  vitem. 

Diom.  p.  487,  11  tragoedia  est  heroicae  fortunae  in  adver- 
sis  conprehensio.  a  Theophrasto  ita  definita  est:  ^xQaymdla 
iaxlv  rjQOiixfls  xvxris  7tsQl6xaatg\  tragoedia  —  vitem;  et  Horatius 
in  arte  poetica  [220]  —  et  Vergilius  in  georgicon  secundo 
[380]  — .  alii  autem  putant  a  faece,  quam  Graecorum  quidam 
xQvya  appellant,  tragoediam  nominatam,  per  mutationem  litte- 
rarum  v  in  a  versa,  quoniam  olim  nondum  personis  a  Thespide 
repertis  tales  fabulas  peruncti  ora  faecibus  agitabant,  ut  rursum 
est  Horatius  testis  sic  [AP  275 — 77].  —  alii  <a>  vino  arbi- 
trantur,  propterea  <[quod]>  olim  xqv^  dictitabatur,  a  quo  xq^o^ 
yr^ofs  hodieque  vindemia  est,  quia  Liberalibus  apud  AtticoB 
die  festo  Liberi  patris  vinum  cantoribus  pro  coroUario  dabatur, 
cuius  rei  testis  est  Lucilius  in  duodecimo  [437  Ma.].  cf.  Va/rro  r.  r. 
1,2,19.  Prob.  Verg.  georg.  2,  380—84.  Tzetzes  ^tsQ)  &ia(p. 
Tcotr^.  119  sq.  Glossa  etymol.  magni  p.  764, 1.  Euanth.  de  fab. 
1,  2.  Donat.  de  comoed.  5,  7  Kaib.  Isid.  or.  8,  7,  5.  fortasse 
omnes  enodationes  a  Varrone  repetendae  stmt. 

2  auctoribus        4  ipsud 

305 

comoedia,  dicta  anb  xoiv  xcofirav,  x&fiat  enim  appellan- 
tur  pagi  id  est  conventicula  lua^^iiQnnxEci^  S^^a^^  Ysrt^xiJbaa 


M.  Terentias  Varro  321 

Attica,  ut  ait  Varro,  circum  vicos  ire  solita  faerat  et 
quaestus  sui  causa  hoc  genus  carminis  pronuntiabat;  aut 
certe  a  ludis  vicinalibus;  nam  postea  quam  ex  agris  Atbenas  6 
conamigratum  est  et  hi  ludi  instituti  sunt,  sicut  Eomae 
conpitalicii,  ad  canendum  prodibant  et  ab  urbana  Kcofirj 
xal  Gidrj  comoedia  dicta  est;  vel  quod  in  ea  viculorum  id 
est  humilium  domuum  fortunae  conprehendebantur,  non 
ut  in  tragoedia  publicarum  regiarumque;  vel  &nb  totf  lo 
xcofioi;  id  est  comisatione,  quia  olim  in  eius  modi  fabulis 
amantium  iuvenum  xcouo^  canebantur. 

Diom.  p,  488,  3  comoedia  est  priyatae  ciyilisque  fortunae 
sine  periculo  [vitae]  conprehensio ,  apud  Graecos  ita  definita: 
^•a^o^upSlcc  ictlv  ISuatiyL&v  TCQceyiuitav  ScnLv&vvog  TtSQLOxi^^.  oomoe- 
dia  —  canebantur.  comoedia  a  tragocdia  differt,  quod  in  tragoe- 
dia  introducuntur  heroes  duces  reges,  in  comoedia  humiles 
atque  priyatae  <^personae^,  in  illa  luctus  exilia  caedes,  in  hac 
amoreSf  yirginum  raptus;  deinde  quod  in  illa  frequenter  et 
paene  semper  laetis  rebus  exitus  tristes  et  liberorum  for- 
tunarumque  priorum  in  peius  ^  ^  adgnitio  [tristes  fortunarom- 
que  priorum  in  peius  <(commutatio  succedunt,  in  hac  tristibus 
rebus  exitus  laeti  yelut  nuptiae^  et  liberorum  adgnitio  Kaibel 
GGF  p.  581.  quaJ^e  yaria  [yariat  vel  yareat  codd.^  definitione 
discretae  sunt;  altera  enim  &xlvivvog  nsQvox'^^  altera  t^x^^f 
TceQLataaig  dicta  est  [dictae  sunt  codd.].  tristitia  namque  &a- 
goediae  proprium;  ideoque  [ideo  quod  codd.]  Euripides  petente 
Archelao  rege,  ut  de  se  tragoediam  scriberet,  abnuit  ac  pre- 
catus  est  ne  accideret  Archelao  aliquid  tragoediae  [tragoe- 
dice  Usener  ibid.  p.  621  adn.  1],  ostendens  nihil  aliud  esse 
tragoediam  quam  miseriarum  conprehensionem.  poetae  primi 
comici  fuerunt  Susarion  MuUus  et  Magnes.  hi  yeteris  disci- 
plinae  iocularia  [-atria  AB]  quaedam  minus  scite  ac  yenuste 
pronuntiabant,  in  quibus  hi  yersus  fuerunt:  ^ZovaaQloav  tavtl 
Xiyai'  I  Y.ayf.bv  yvvalnbg'  &XX'  o^ag,  m  dijft^Tat,  /  o-^x  iativ  BVQilv 
olxlav  avsv  xaxov'.  secunda  aetate  fuerunt  Aristophanes  Eu- 
polis  et  Cratinus  [oratius  codd.:  em.  vg.]^  qui  et  principum 
vitia  sectati  acerbissimas  comoedias  conposuerunt.  tertia  aetas 
fuit  Menandri  Diphili  et  Philemonis,  qui  omnem  acerbitatem 
comoediae  mitigayerunt  atque  argumenta  multiplicia  gratis 
[graecis  codd.]  erroribus  secuti  sunt.  ab  his  Bomani  fabulas 
transtulerunt,  et  constat  apud  illos  primum  Latino  sermone 
comoediam  Liyium  Andronicum  scripsisse.  sunt  qui  yelint  Epi- 
charmum  in  Co  insula  exulantem  primum  hoc  <i«iraiATL  ix^^aj^iK^- 
tBsse  et  sic  a  Coo  comoediam  dici.    ante^  \\»iC\vxfe  %ii\fc"ajcCtaKiA 

Onmmatic»e  Bomanae  fi-agmenta    ed.  ¥irsA.ioiii  ^iX 


322         Qrammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

S-ler  -  codd.],  non  personis  utebantur,  ut  qualitas  coloris  indicium 
aceret  aetatis,  cum  essent  aut  albi  aut  nigri  aut  rufi.  personis 
vero  uti  primis  coepit  Roscius  Gallus,  praecipuus  histrio,  quod 
oculis  perversis  [eversis  codd. :  em.  KeU  coU.  Cic.  de  nat.  d.  1,  79] 
erat  nec  satis  decorus  sine  [in  codd.]  personis  nisi  parasitus 
pronuntiabat.  aliter  Bonat.  de  comoed.  6,  3  Kaibel  personati 
primi  e^sse  dicuntur  comoediam  Cincius  [et]  Faliscus,  tragoe- 
diam  Mmucius  [et]  Prothymus.  cf.  Bibbeck,  Bom.  trag.  p.  670. 
V.  10  Varro  del.  L.  7,  89  comiter  hilare  ac  lubenter,  cuius 
origo  Graeca  x&iiog^  inde  comisatio  latine  dicta  et  in  Graecia, 
ut  quidam  scribunt,  xa^mSla.  cf.  Arist.  poet.  3.  Katbel  CGF 
p.  6sq.  11.  12.  62.  67.  72. '  Isid.  or.  8,  7,  6.  haec  omnia  Varronis 
esse  satis  verisimile  est,  praesertim  cum  rara  vox  ^galearid*  db 
eo  in  libro  De  actionibus  scaen.  usurpata  (fr.  82)  hic  rtirsus 
deprehendatur. 

1  comae  B  =  Paris.  7493,  M{onac.)  comoe  A  =  Paris.  7492 
3  fuerit  AM  6  ladi  AM  7  compitalici  (conp.  A)  comice 
(-cae  M)   odae  8  yela  enea  AM  11  comisationem 

(-esa-J5)  AB   commirationem  M       qui  AM        12  comae  B 

306 

togatae  fabulae  dicuntur  quae  scriptae  sont  secundum 

ritus  et  habitum  hominum  togatorum  id  est  Bomanoram 

(toga    namque    Komana    est),    sicut    Graecas    fabulas    ab 

habitu  aeque  palliatas  Yarro  ait  nominari. 

Diom.  p.  489,  14  initio  togatae  comoediae  dicebantur, 
quod  omnia  in  publico  honore  confusa  cemebantur;  quae  to- 
gatae  postea  in  praetextatas  et  tabernarias  dividebantur.  to- 
gatae  —  nominari.  togatas  aiitem,  cum  sit  generale  nomen,  specia- 
liter  tamen  pro  tabemariis  non  modo  communis  error  usurpat, 
qui  Afrani  [quia  fauni  codd.]  togatas  appellat,  sed  et  poetae, 
ut  Horatius  qui  ait  [A  P  288] :  Wel  qui  praetextas  vel  qui  do- 
cuere  togatas'.  togatamm  fabulamm  species  tot  fere  sunt  quot 
et  palliatamm.  nam  prima  species  est  togatamm  quae  prae- 
textatae  dicuntur,  in  quibus  imperatomm  negotia  agebantur  et 
publica  et  reges  Romani  vel  duces  inducuntur,  personarum 
dignitate  et  [personamm]  sublimitate  tragoediis  similes.  prae- 
textatae  autem  dicuntur,  quia  fere  regum  vel  magistratuum,  qui 
praetexta  utuntur,  in  eius  modi  fabulis  acta  conprehenduntur. 
secunda  species  ^est^  togatarum  quae  tabernariae  dicuntur  et 
humilitate  personamm  et  argumentomm  similitudine  comoediis 
pares,  in  quibus  non  magistratus  regesve  sed  hiuniles  homines 
et;  prirat&e  domus  inducuntur,  quae  quidem  [quaedam  codd.] 
olim^  quod  tabulis  tegerentux,  (iomm\3Lni\i«t  ^A&^ni^  ^uariae 
codd.]   Focabantur.     tertia   apeci^a   e«»\.  i»Nyd\wasi.  Yk^HjoiSBcas^ 


M.  Terentius  Varro  323 

quae  a  civitate  Oscorum  Atella,  in  qua  primum  coeptae,  ap- 
pellatae  sunt  Atellanae,  areumentis  dictisque  iocularibus  si- 
miles  satyricis  fabulis  Graecis.  quarta  species  est  planipedis, 
qui  graece  dicitur  mimus.  ideo  autem  latine  planipes  dictus^ 
quod  actores  pedibus  planis  id  est  nudis  proscenium  introirent, 
non  ut  tragici  actores  cum  cotumis  neque  ut  comici  cum  soccis; 
sive  quod  olim  non  in  suggestu  scaenae  sed  in  plano  orchestrae 
positis  instrumentis  mimicis  actitabant.  cuius  planipedis  Atta 
togatarum  scriptor  ita  in  Aedilicia  fabula  meminit  [v.lBibb.^: 
^daturin  estis  aurum?  exultat  planipes'.  —  togata  praeteztata 
a  tragoedia  differt,  quod  in  tragoedia  heroes  inducuntur,  ut 
Pacuvius  tragoedias  nominibus  heroicis  scripsit,  Orestem  Chrysen 
et  his  similia,  item  Accius,  in  praetextata  autem  ^duces  Ro- 
mani,  ut  in  ea^  quae  inscribitur  Brutus  vel  Decius,  item  Mar- 
cellus.  togata  tabemaria  a  comoedia  differt,  quod  in  comoedia 
Graeci  ritus  inducuntur  personaeque  Graecae,  Laches  Sostrata, 
ih  illa  yero  Latinae.  togatas  tabemarias  in  scaenam  data- 
vemnt  praecipue  duo,  L.  Afranius  et  C.  Quintius  [g.  quintius 
A  M  quintilis  B"] ;  nam  Terentius  et  Caecilius  comoedias  scrip- 
serunt.  Latina  Atellana  a  Graeca  satyrica  differt,  quod  in  sa- 
tyrica  fere  satyromm  personae  inducuntur  aut  si  quae  sunt 
ridiculae  similes  satyris,  Autolycus  Busiris  in  Atellana  Oscae 
personae,  ut  Maccus.  cf.  Fest.  p,  352%  8.  Paul.  Fest.  p.  223,  6. 
Euanth.  de  fdb.  Bonat.  de  comoed.  I  p.  13 — 31  We.  Don.  Ter. 
adelph.  praef.  7.  Comm.  Cruq.  in  Hor.  AB  288.  Lyd.  de  mag. 
p.  B.  l^  40.  alia  de  comoedia  Diomedes  tiadidit  (p.  491,  20) 
Sustonio  auctore  usm,  quae  una  cum  superioribus  ad  Varronis 
auctoritatem  revocari  possint;  sed  certa  indicia  desiderantwr. 


DE  QUAESTIONIBUS  SCAENICIS 

307 

docet    Varro    neque    in   hac    fabula    \Hecyr<i\    neque 

in   aliis   esse   mirandum,    quod   actus  impares    scaenarum 

paginarumque  sint  numero,  cum  haec  distributio  in  rerum 

discriptione,   non  in  numero  versuum   constituta  sit,   non 

apud  Latinos  modo,  verum  etiam  apud  Graecos  ipsos.       5 

Don.  Ter.  hec.  praef.  3,  6  docet  autem  Vaxro  —  ipsoB,  cf.  Don. 
andr.  praef.  2,  3.  5,  6;  eun.  1,  5^;  adelph.  1,  4^.  Scheide- 
mantel,  quaest.  Euanth.  p.  32  adn.  1.  Leo,  Pl.  F.  p.  209  sq.  haec 
rectius  ad  Itbros  De  actionibus  scaen.,  quam  De  actis  scaen. 
referas.  a  Varrone  item  praefationes  Donatiani  commentarii 
ad  Terentium  derivatae  videntur;  cf.  Leo,  EK.  Mus.  ^^  ^^^^^ 
j?.  3J97.    Hertnes  24  {1889)  p,  71. 


324         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

2  imparii  tenaromque  poganarumque  fuit  numero  cum  cum 
hec  Oxon.  4  deBcriptione  VcUic.  Begin.  LaL  1496  (Dresd.) 

-n6  Oxon.  sint  Oxon. 

quid  inter  Varronem  et  Terentianas  dLSaCTuxXias  intersit  vd. 
apud  Dziatzko,  Bh.  Mus.  20  {186o)  p.  570  sq.  21  (1866)  p.  64 sq. 
cf.  Karsten,  Mnemos.  22  {1894)  p.  176.  supra  De  actis  scaen. 
p.  219. 

308 

Antias  [55  P.]  et  Varro  et  Livius  relatos  esse  {jgmar- 
tos  ludos  saeeulares^  prodiderunt  L.  Marcio  Censorino 
M.'  Manilio  coss.  post  Eomam  conditam  anno  DCV. 

Censor.  d.  n.  17,  11  Antias  enim  et  Varro  —  DCV.  ista  cum 
fr.  70  De  scaen.  orig.  artissime  cohaerent.  cf.  Oichorius,  Comment. 
Eibb.  {Lipsiae  1888)  p.  421.  praeterea  cf.  ap.  Peter  HRF 
L.  Piso  fr.  39.    Cn.  Gell.  28.    Cass.  Hem.  39. 

2  m  manlio        cos.  Darmst.  cons.  Vatic. 

*309 

in  theatris  [vela^  tantum  umbram  fecere,  quod  primus 

omnium    invenit    Q.  Catulus,    cum    Capitolium    dedicaret. 

carbasina   deinde  vela  primus  in  theatro  duxisse   traditur 

Lentulus  Spinther  Apollinaribus  ludis. 

Plin.  n.  h.  19, 23  in  theatris  —  ludia.  mox  Caesar  dictator  totum 
forum  Eomanum  intexit  viamque  sacram  ab  domo  sua  et  cli- 
vum  usque  in  Capitolium,  quod  munere  ipso  gladiatorio  mira- 
bilius  viflum  tradunt.  cf.  Dio  43,  24,  2.  Kettner,  Varr.  de  vit. 
p.  B.  p.  19.  Kempf,  Val.  Max.  p.  20.  Val.  Max.  2,  4,  6  Q.  Ca- 
tulus  Campanam  imitatus  luxuriam  primus  spectantium  con- 
sesBum  velorum  umbraculis  texit.  haec  Cichorius  tbid.  Varroni 
reddidit  non  secus  atque  ea  quae  proxime  ex  Plinio  secuntur, 
de  quibus  omnibus  cf.  praef  ad  libr.  De  scaen.  orig. 

1  tantum]  tenta  coni.  Mayhoff 

.    ""310 

versatilem  [sca^am]  fecerunt  Luculli,  argentatis  chora- 
giis  P.  Lentulus  Spinther  adornavit. 

^  ^        Val.  Max.  2,  4,  6  versatiiem  —  adomavit.   cf  MUnzer,  QueUenhr. 
^f  JVj^.  d.  Plin.  p.  145. 

1  laculi  Laur.  m.  1  lucuni  Bcrn.:  ew.  Sigoiivxu» 


M.  Terenfcius  Varro  325 

*311 

Crassus  Dives  primus  argento  auroque  folia  imitatus 
ludis  suis  coronas  dedit,  accesseruntque  et  lemnisci,  quos 
adici  ipsarum  coronarum  honor  erat,  propter  Etruscas,  qui- 
bus  iungi  nisi  aurei  non  debebant.  puri  diu  fuere  hi; 
caelare  eos  primus  instituit  P.  Claudius  Pulcher  bratteas-  ^ 
que  etiam  philjrae  dedit. 

Plin.  n.  h.  21,  6  Craasus  —  dedit.    cf.  Miinzer  ihid.  p.  259.  315. 

4  hic  Paris.  Lat.  6797  ii  Bicc.  6  ?.]  C.  vuU  MUnzer 

p.  145  adn.  1        bracteasque  (vel  -ttias-) 

*31^ 

C.  Antonius  ludos  scaena  argentea  fecit,  item  L.  Murena. 

Plin,  n,  h.  33,  53  Caesar,  qui  postea  dictator  fuit,  primuB 
in  aedilitate  munere  patris  fnnebri  omni  apparatu  harenae 
argenteo  usus  est,  ferasque  etiam  argenteis  vasis  incessivere 
tum  primum  nozii,  quod  iam  etiam  in  municipiis  aemulantur. 
G.  AntoniuB  —  L.  Murena.  c/.  Val.  Max.  2, 4,  6  quam  totam  [scaenam] 
argento  C.  Antonius,  auro  Petreius,  ebore  Q.  Catulus  praetexuit. 
cf.  ad  fr.  309. 

*313 

habuit  et  scaena  ludis  Claudii  Pulchri  magnam  ad- 
mirationem  picturae,  cum  ad  tegularum  similitudinem 
corvi  decepti  imagine  advolarent. 

Plin.  n.  h.  35,  23  habuit  —  advolarent.  Vdl.  Max.  2^  4,  6  Clau- 
dius  Pulcher  scaenam  varietate  colorum  adumbravit  vacuis 
ante  pictura  tabulis  extentam.  cf.  fr.  309.  310.  Bethe^  Prokg. 
z.  Gesch.  d.  Theat.  im  Altert.  (Lpz.  1896)  p.  307. 

3  imaginem  Bicc.  Vatic.  Leid.  advolarant  iidem  codd. 
-assent  auspic.  Mayhoff  coll.  Plin.  35,  66 

*314 

theatra  iuxta  duo  fecit  [0.  Curio]  amplissima  Hgno, 
cardinum  singulorum  versatili  suspens^libramento,  in  qui- 
bus  utrisque  antemeridiano  ludorum  spectaculo  edito  inter 
sese  aversis,  ne  invicem  obstreperent  scaenae,  repente 
circumactis,  ut  constat,  post  primos  dies  etiam  sedentibus  6 
aliquiS;  coruibus  in  se  coeuntibus  {aci^WX»  «sxs^ts^^^^ross^. 


326         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

Plin.  n.  h.  36,  117  theatrs  —  amphiiheatrtun  gladiatorumque 
proelia  edebat,  ipsum  magis  auctoratum  populum  Romanum 
circumferens.    cf.  ad  fr.  309. 

1  amplissime  Leid,  -ma  e  Bicc.  Faris.  Lat  6797:  em.  Bar- 
barus  3  editio  Bicc.  aedicio  Leid.  5  contra  stat  Bicc. 
post  trinos  Paris.  Lat.  6797  Tolet.  positrimos  Leid.  postremos 
Bicc:  ern.  Barharm 

315 

apud  maiores  theatri  gradus  tantum  faerunt,  nam 
scaena  de  lignis  ad  tempus  fiebat.  —  scaena  autem  quae 
fiebat,  aut  versilis  erat  aut  ductilis;  versilis  tunc  erat,  cum 
subito  tota  machinis  quibusdam  convertebatur  et  aliam 
5  picturae  faciem  ostendebat;  ductilis  tunc,  cum  tractis 
tabulatis  hac  atque  illac  species  picturae  nudabatur  in- 
terior.  —  quod  Varro  et  Suetonius  [p.  341  jB.]  com- 
memorant. 

Serv.  Verg.  g.  3,  24  apud  maiores  —  fiebat  unde  hodieque  per- 
mansit  consuetudo,  ut  componantur  pegmata  a  ludorum  thea- 
tralium  editoribus.  scaena  —  interior.  unde  perite  utrumque  tetigit 
dicens  ^versis  discedat  firontibus'  singula  singulis  complectens 
Sermonibus.  quod  —  commemorant    cf.  Val.  Max.  2,  4,  6. 

2  his  schena  Paris.  7959  scena  rell. 


*316 

translatum,  antea  Poenicis  indutum  tunicis  M.  Scaurus 
exquisito  genere  vestis  cultum  induxit. 

Val.  Max.  2,  4,  6  transiatnm  —  induxit.    cf.  Mimzer  ibid.  l.  c. 

1  poeniceis  cod.  Atrebat.  Pighii;   cf.  Vdl.  Max.  2,  6,  2  et 
Lachmann  ad  Lucr.  p.  123 

*317 

Cn.  Pompeius  ^nte  omnes  aquae  per  semitas  decursu 
aestivum  minuit  fervorem. 

Fa^.  Max.  2,  4,  6  Cn.  —  fervorem. 

1  gneiuB  Laur.  gneus  Bem. 


M.  TerentiuB  Varro  327 

318 

^anno  demum  quinto  et  sexagesimo'  haec  aetas  est,  ut 
Varro  ait,  etiam  comicorum  senum. 

Don.  Ter,  addph,  5, 8, 15  '  anno  —  senam.  cf.  id.  eun,  2, 1, 25 '. 

DE  GENERIBUS  LITTERARUM 

ORATIONE  SOLUTA  SCRIPTIS 

319 

prosa  est  producta  oratio  a  lege  metri  soluta;  prosum 
enim  antiqui  productum  dicebant  et  rectum;  unde  ait 
Varro  apud  Plautum  'prosis  lectis'  significari  rectis.  unde 
etiam  quae  non  est  perflexa  numero  sed  recta,  prosa  oratio 
dicitur,  in  rectum  producendo.  —  praeterea  tam  apud  5 
Graecos  quam  apud  Latinos  longe  antiquiorem  curam  fuisse 
carminum  quam  prosae;  onmia  enim  prius  versibus  conde- 
bantur,  prosae  autem  studium  sero  viguit.  primus  apud 
Graecos  Pherecydes  Syrus  soluta  oratione  scripsit,  apud 
Romanos  autem  Appius  Caecus  adversus  Pyrrhiun  solutam  10 
orationem  primus  exercuit.  iam  exhinc  et  ceteri  prosae 
eloquentia  contenderunt. 

Isid.  or.  1,  38,  1  prosa  est.  —  producendo.  alii  prosam  aiunt 
dictam  ab  eo,  quod  sit  profasa,  vel  ab  eo  quod  spatiosius 
proruat  et  excurrat  nullo  sibi  termino  praefinito.  praeterea  — 
contenderunt.  cf.  CGL  V  576,  62.  Wilmanns  Ixbris  De  serm.  Lat. 
tribuit 

4  perplexa  Bern.  95  perPlexa  Bem.  36  9   ferecides 

fort.  Syxius  10  pirrum  11  exin  Wilmanns 

320 

grammatica  Romae  ne  in  usu  quidem  olim,  nedum 
in  honore  ullo  erat,  rudi  scilicet  ac  bellicosa  etiam  tum 
civitate  necdum  magnopere  liberaUbus  disciplinis  vacante. 
initium  quoque  eius  mediocre  extitit,  si  quidem  antiquis- 
simi  doctorum,  qui  idem  et  poetae  et  semigraeci  erant  5 
(Livium  et  Ennium  dico,  quos  utraque  lingua  domi  foris- 
que  docuisse  adnotatum  est)  nihil  amplius  quam  Graecos 
interpretabantur,    aut    si    quid    ipsi    latine    <Lom^Q%\)i^^'^ 


328         Graminaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

praelegebant.  —  primus  igitur,  quantimi  opinamur,  studimn 

10  grammaticae  in  urbem  intulit  Crates  Mallotes  Aristarchi 
aequalis,  qui  missus  ad  senatum  ab  Attalo  rege  inter 
secundum  ac  tertium  Punicum  bellum  sub  ipsam  Ennii 
mortem,  cum  regione  Palatii  prolapsus  in  cloacae  foramen 
crus   fregisset,    per   omne  legationis   simul   et  valetudinis 

15  tempus  plurimas  acroasis  subinde  fecit  assidueque  disse- 
ruit  ac  nostris  exemplo  fuit  ad  imitandum.  hactenus  tamen 
imitati,  ut  carmina  parum  adhuc  divolgata  vel  defunctorum 
amicorum  yel  si  quorum  aliorum  probassent,  diligentius 
retractarent  ac  legendo  commentandoque  etiam  ceteris  nota 

80  facerent;  ut  C.  Octavius  Lampadio  Naevii  Punicum  bellum, 
quod  uno  volumine  et  continenti  scriptura  expositum  divi- 
sit  in  septem  libros;  ut  postea  Q.  Vargunteius  annales 
Ennii,  quos  certis  diebus  in  magna  frequentia  pronuntiabat; 
ut  Laelius  Archelaus  Yettiusque  Philocomus  LucilLL  saturas 

26  familiaris  sui.  —  instruxerunt  auxeruntque  ab  omni  parte 
grammaticam  L.  Aelius  Lanuvinus  generque  Aelii  Ser. 
Clodius,  uterque  eques  Komanus  multique  ac  varii  et  in 
doctrina  et  in  re  publica  usus.  Aelius  cognomine  duplici 
fuit;    nam   et  Praeconinus,    quod   pater   eius   praeconium 

30  fecerat,  vocabatur,  et  Stilo,  quod  orationes  nobilissimo 
cuique  scribere  solebat,  tantum  optimatium  fautor,  ut 
Metellum  Numidicum  in  exsilium  comitatus  sit.  Servius, 
cum  librum  soceri  nondum  editum  fraude  intercepisset  et 
ob   hoc  repudiatus   pudore   ac  taedio    secessisset  ab  urbe, 

85  in  podagrae  morbum  incidit;  cuius  inpatiens  veneno  sibi 
perunxit  pedes  et  enecuit  ita,  ut  parte  ea  corporis  quasi 
praemortua  viveret.  posthac  magis  ac  magis  et  gratia 
et  cura  artis  increvit,  ut  ne  clarissimi  quidem  viri  abs- 
tinuerint  quo  minus  et  ipsi  aliquid  de  ea  scriberent,   ut- 

40  que  temporibus  quibusdam  super  viginti  celebres  scholae 
fuisse  in  urbe  tradantur,  pretia  vero  grammaticorum  tanta 
mercedesque  tam  magnae,  ut  constet  Lutatium  Daphnidem 
—  septingentis  milibus  nunmium  a  Q.  Catulo  emptum  ac 
hrevi  manumissum,  L.  Apuleium  ab  Aeficio  Calvino  equite 
f^dif  Bom&no    praedivite    quadrmgem^    ^iiXL\]i&    conductum    ut 


M.  TerentiuB  Varro  329 

osce  doceret.  nam  in  provincias  quoque  grammatica 
penetraverat,  ac  non  nulli  de  notissimis  doctoribus  peregre 
docuerunt,  maxime  in  Gallia  togata;  inter  quos  Octavius 
Teucer  et  Sescennius  lacchus  et  Oppius  Chares;  hic  qui- 
dem  ad  ultimam  aetatem  et  cum  iam  non  ingressu  modo  60 
deticeretur  sed  et  visu. 

Stiet.  de  gramm.  1  grammatioa  Bomae  —  praelegebant.     nam  quod 

non  nuUi  tradunt  duos  libros  de  litteris  syllabisque,  item  de  metris 
ab  eodem  Ennio  editos,  iure  arguit  L.  Cotta  non  poetae  sed 
post^oris  Ennii  esse,  cuius  etiam  de  augurandi  [-rali  Vindoh. 
Ottoh.']  disciplina  volumina  ferantur.  piimui  —  famiUaris  sui,  quas 
legisse  se  apud  Archelaum  Pompeius  Lenaeus,  apud  Philocomum 
Yalerius  Cato  praedicant.  iiutnixenmt  —  Dapimidem,  quem  Laevius 
Melissus  per  cavillationem  nominis  Uccvbg  ScyaTtri^  [Panosaga- 

cema  (panas-)  vel  pansagacema  (-gasan  sema)  codd. :  em.  Toupiiis] 
dicit,  septingentis  —  et  vieu.  de  enore  temporum  Attdliccie  legationis 
cf.  Leo,  Pl.  F.  p.  29  adn.  1.  de  agnomine  ^ Praeconinus^  a  Varrone 
tradito  cf.  Miinzer  ibid.  p.  268.  de  Lutatio  Daph/n.  Plin.  n.  h. 
7, 128.  de  Varrone  Plinii  auctore  Miinzer  ihid.  p.  148.  272.  cetero- 
qui  de  Varrone  totius  capitis  auctore  Leo  ihid.  p.  28  adn.  1. 
Roth,  Suet.  praef.  adn.  58.    GKortge,  Diss.  Hal.  14  (190 1)  p.  267. 

5  qui  idem  Lachmann:  quidem  (-dam  Gudian.  -dem  Neap.) 
7  adnot.  Beroaldus  annotatum  Neap.  et  I  =  Vatic.  1518  ad- 
notum  V  =  Vatic.  1862,  Ottoh.  sat  notum  Lachmann  (cf.  Rh. 
Mus.  9, 14)  17  imitati  secl.  IFCrronovius  et  Beiff.  19  etiam] 
et  VLeid.  23  pronunciabat  codd.  praeter  Leid.  24  Vectiusqj 
Vindoh.  Vectius  Q.  (-ett-  Ottoh.  -us  ^t  Q.  Leid.)  26  familiari- 
bus  suis  van  Heusde  26  gener  Q.  codd.  praeter  Vindoh. 

Leid.  29  Praeconius  (vel  Prec-):  em  Beroaldus  30  Istilo 
31  tm  Neap.  32  Metellum  Viridoh.  M.  Met.  rell.  37  prae- 
mortui  (vel  prem.) :  em.  Stephanus  post  hoc  V  Ott.  I  48  Catullo  V 
-llo  Leid.  44  aefiio  (-tio)   Vindoh.  Ott.    Eficio  (-tio)  rell. 

46  conductoB  mutoscedo  doceret  Vindoh.  Ott.  -os  (-um  ut 
Gudian.)  multos  edoc.  reU.:  em.  Buecheler  46  nam  codd.  iam 
B^iff.  49  Fescennius  Leid.  m.  2 

DE  lUDICIO  LITTERARUM 

321 

in  comoedia  maxime  claudicamus,  licet  Varro  Musas 
Aelii  Stilonis  sententia  Plautino  dicat  sermone  locuturas 
foisse,  si  latine  loqui  yeUent. 

Quint.  10,  1,  99  in  oomoedia  —  Tellen.t. 


330         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

322 

et  in  carmine  et  in  soluta  oratione  genera  dicendi 
probabilia  sunt  tria,  quae  Graeci  yaQaY,xfiqag  vocant  nomina- 
que  eis  fecerunt  adqov  layyov  fiiaov.  nos  quoque,  quem 
primum  posuimus,  uberem  vocamus,    secundum  gracilem, 

5  tertium  mediocrem.  uberi  dignitas  atque  amplitudo  est, 
gracili  venustas  et  subtilitas,  medius  in  confinio  est  utrius- 
que  modi  particeps.  his  singulis  orationis  virtutibus  vitia 
agnata  sunt  pari  numero,  quae  earum  modum  et  habitum 
simulacris   falsis   ementiuntur.     sic  plerumque  sufflati  at- 

10  que  tumidi  fallunt  pro  uberibus,  squalentes  et  ieiunidici 
pro  gracilibus,  incerti  et  ambigui  pro  mediocribus.  vera 
autem  et  propria  huiusce  modi  formarum  exempla  in  Latina 
lingua  M.  Varro  esse  dicit  ubertatis  Pacuvium,  gracilitatis 
Lucilium,    mediocritatis   Terentium.     sed   ea   ipsa    genera 

15  dicendi  iam  antiquitus  tradita  ab  Homero  sunt  tria  in 
tribus:  magnificum  in  Ulixe  et  ubertum,  subtile  in  Menelao 
et  cohibitum,  mixtum  moderatumque  in  Nestore.  animad- 
versa  eadem  tripertita  varietas  est  in  tribus  philosophis, 
quos   Athenienses   Bomam   ad   senatum   populi  ^R.^  lega- 

80  verant  inpetratum,  uti  multam  remitteret,  quam  fecerat 
is  propter  Oropi  vastationem.  ea  multa  fuerat  talentum 
fere  quingentum.  erant  isti  philosophi  Carneades  ex  Aca- 
demia,  Diogenes  Stoicus,  Critolaus  Peripateticus.  et  in 
senatum   quidem  introducti  interprete  usi   sunt   C.  Acilio 

26  senatore;  sed  ante  ipsi  seorsum  quisque  ostentandi  gratia 
magno  conventu  hominum  dissertaverunt.  tum  adncdrationi 
fuisse  aiunt  EutiUus  [HBF  3  P.]  et  Polybius  [33, 2 
p.  1287  H^  philosophorum  trium  sui  cuiusque  generis 
facundiam.     violenta    inquiunt   et   rapida    Carneades 

30  dicebat,  scita  et  teretia  Critolaus,  modesta  Dio- 
genes  et  sobria. 

Gdl.  6,  14  ei  in  canniiie  —  et  sobria.    unum  quodque  autem 

genus,  ut  disimus,   cum  caste  pudiceque  omatur,  fit  illustrius, 

cum  fucatur  atque  praelinitur,  fit  praestigiosum.   1  sq.  cf.  Quint, 

12,  10,  58.    Fronto  p.  54  N.  Ehet.  lat.  min.  p.  126,  1.  438,  9. 

dl5,J27.  561,  7H.    Schol.  Bern.  p.  742,  58  H.    CGL  VI 207.  499. 

^  Kroll,  Mh.  Mu$,  62,  86.        11  sq.  cf.  Fronto  -p.  US  N.   Euanih. 


M.  TerentiuB  Varro  331 

de  fab.  3, 5.  Serv.  Verg.  g.  4, 150.  Usq.  Quint  12, 10, 64  (Cic. 
Brut.  50.  Auson.  prof.  Burd,  XXI 16;  grat.  act.  VIII 19;  ep.  XII 
10  sq.  P.).  11 8q.  cf.  Varro  fr.  58.  Macroh.  1,  5,  14.  Cic.  de  or. 
2, 155.  tu8C.  4,  5.  acad.  post.  2, 137.  ad  AU.  12, 23,2.  Plut.  Cato 
ma.  22  (Plin.  n.  h.  7, 112).  AeUan.  v.  h.  3, 17.  Lact.  d.  i.  5, 14, 3. 
haec  ad  V  librum  De  serm.  Lat.  collato  fr.  40  pertinere  videntur. 

3  apponicx.  (-ixc  Vatic.)  non  mecon  vodd.  {om.  Lugd-Bat.): 
em.  IFGronovius  nosque  Vatic.  19  R.  add.  Hertz  duhi- 
tans;  sed.  cf.  Gell.  17, 21, 49  legavernnt  imperatum  Lugd-Bat, 
20  remitterent  —  fecerant  Lugd-Bat.  Vatic.  24  cacilio  Paris. 
cecilio  LugdrBat.  Vatic.  Caelio  Macrohius 

m.  VERBORUM  ORIGINUM  EXPLICATIONUMVE 

de  disciplina  verhorum  originis  apud  antiquos  cf.  Woelfflin, 
Arch.  f.  Lat.  Lex.  8,  420—40.  561—85.  Steinthal,  Gesch.  d. 
Sprachw.  {Berlin  1891)  1,  331  sq. 

PRAENOMINUM 

Varro   simplicia  in  Italia  nomina  fuisse  ait  existima- 

tionisque  suae  argumentum  refert,  quod  Eomulus  et  Bemus 

et    Faustulus    neque    praenomen    ullum    neque    cognomen 

habuerint.   —   Romanos    autem    arbitrandum    est   maxime 

ab   Albanis    et   Sabinis   multiplicandorum    nominum    con-   6 

suetudinem  traxisse,    quoniam   ab  illis  orti   sunt.     onmia 

autem,   quae  ad  unum  quemque   nostrum  definiendum  ex- 

cogitata  sunt,    eandem  vim  significandi  hominis  obtinent. 

quod  proprie  tale  dicitur,  hoc  distat,  quia  eo  gens  cognosci- 

tur,  ideoque  dicitur  gentilicium.     cetera  ordine  variantur;  lo 

nam    quod     praeponitur    praenomen,     quod    post    fertur 

cognomen,    quod  ad  ultimum,   dicitur  agnomen.  —  genti- 

licia  nomina  Varro  putat  fuisse  numero  cx),  praenomina 

circa  XXX.  pueris  non  prius  quam  togam  virilem  sumerent, 

puellis  non  ante  quam  nuberent  praenomina  imponi  moris  i6 

fiiisse    Q.  Scaevola    auctor    est.      quae    olim    praenomina 

fuerunt,    nunc    cognomina    sunt,    ut    Postumus    Agrippa 

Proculus  Caesar. 

Inc.  de  praenom.  1 — 3  Varro  —  habuerint.  qui  ab  eo  dissen- 
tiunt  aiunt  matrem  eorum  Ream  Silviam  NOca.Vwxi^  wxas^'^'^^.- 


332         Grammaticae  aetatiB  Varronianae  fragmenta 

vinm  Numitoremf  fratrem  eius  Amulium  Silvium  ac  supeiioreg 
Albanorum  reges  Capetum  Silvium,  Agrippam  Silvium  poste- 
rioresque  duces  Mettium  Fufetium  et  Tutorem  Cloelium  Yocatos. 
nec  contenti  his  ad  Sabinos  transgrediuntur:  Titum  Tatium, 
Numam  Pompilium  — .  in  hunc  modum  Yanonis  sententia 
subruitur.  Bomanos  —  agnomen.  quorum  series  non  ita,  ut  ezposui, 
semper  servata  est;  animadverto  enim  in  consulum  fastis  per- 
plexum  usum  praenominum  et  cognominum  fuisse.  —  gentiiicia 
—  Caesar.  de  re  cf.  Mommsen,  Bom.  Forsch.  1,  20.  31.  62.  quin 
cum  hoc  ea  quoque  quae  secuntur  fragmenta,  ubi  semel  denuo 
Varro  auctor  laudatur  (fr.  324),  ctd  eum  referenda  sint,  dubitari 
non  potest  (cf.  Momnisen,  Bh.  Mus.  15,  181  adn.  24);  neqtie 
aliunde  Verrius  sua  de  iisdem  praenominibus  hausit.  cf.  Reitzen- 
stein,  Verr.  Forsch.  p.  23  sq.  fortasse  de  his  Varro  in  Antiq.  rer. 
hum.  disputavit,  certe  non  in  libris  De  vita  p.  B.  (cf.  Kettner, 
M.  Ter.  Varr.  de  vita  p.  B.  p.  16). 

1  fuisse  nom.  a  =  cod.  Bern.  schedulae  Paridis  epit.  partem 
continentes  6  nomina  Gertz  8  <^non>  eand.  Gertz 
optinent  cod.  m.  2  et  a  9  proprie  tale  scripsi  ^propri^etate  a 
per  proprietatem  cod.  m.  2  per  om.  m.  1  proprie  ita  Gertz 
12  dicitur  a  Halm   adic.  cod.      est  post   agn.  add.  Pighius 

324 

Ancum  praenomen  Yarro  e  Sabinis  traDslatom  putat, 
Valerius  Antias  \fr.  i\  scribit,  quod  cubitum  yitiosnm 
habuerit,  qui  graece  vocatur  ayxc6i/. 

Ibid.  4  Ancum  —  iyxojv.  Paul.  Fcst.  p.  19,  15  Ancus  appel- 
latur,  qui  aduncum  brachium  habet  et  exporrigi  non  potest. 

2  Antias  Pighius  antea  cod.  Mai  ita  vocatum  regem 
Ancum  post  Antias  add.  Gertz      quo          8  ANKQN 

325 

Appius  ab  Atto  eiusdem  regionis  {Sdbinas]  prae- 
nomine. 

Ibid.  6  Appins  —  praenomine    cf.  ad  fr,  323, 

326 

Auli  [iudicafUur  dicH],  quod  iis  [parenttbtts]  aYentibus 
nascuntur. 

Ib$d.  5  Aull  —  nawmntur.    cf.  od  fr.  323. 

diB  aientibas  cod.  m.  2  Hdlm;  sed  cf.  fY.^4^ 


M.  TerentiTiB  Varro  .  333 

327 

Caesones  adpellati  sirnt  quod  mortuis  matribus  exsecti 

erant. 

Ihid.  6  GaetoneB  —  erant  Faid.  Fest.  p.  57,  13  Caesones  ap- 
pellantur  ex  utero  matriB  exsecti.  cf.  Plin.  n.  h.  7,  47.  Isid.  or, 
9,  3,  12.    ceteroqui  cf.  ad  fr.  323. 

1  mortua 

328 

Faustus  a  favore 

Ihid.  4  Statius  — ,  FaustuB  a.  f.  praenomina  ceperunt  [coep. 
cod.].  Non.  p.  426,  15  faustum  quasi  a  favendo  dictum  ac  per 
hoc  prosperum  et  propitium.    cf  ad  fr.  323. 

329 
Gai  iudicantur  dicti  a  gaudio  parentum. 

Ihid.  5  Gai  —  parentom. 

Gaii  Mai  Cn  cod. 

330 

Gnaeus  ob  insigne  naevi   adpellatus  est.     quod   unum 

praenomen  varia  scriptura  notatur;  alii  enim  Naeum,  alii 

Gnaeum,  alii  Cnaeum  scribunt.    qui  G  littera  in  hoc  prae- 

nomine  utuntur,  antiquitatem  sequi  videntur,  quae  multum 

ea  usa  littera  est.    olim  enim  dicebatur  fiTigmentum,  nunc  5 

frumentum  effertur,  et  forgtis,  non  fortis,  et  gnatura,  non 

natura.    ergo  etiam  qui  in  corporibus  gigni  solet  gnaevus 

adpellabatur.    qui  Cn.  ponunt,  correptione  syllabae  delectari 

videntur,  qui  Naeus,  levitate. 

Ihid.  5  Gnaeufl  —  levitate.  PatU.  Fest.  p.  96, 8  Guaeus  [Gneus 
honi  codd.]  et  corporis  insigne  et  praenomen  a  generando 
dicta  esse,  et  ea  ipsa  ex  Graeco  yiyvsa&cci,  apparet. 

2  naevum  3  G  vett.  edd. :  C  6  et  fertur  et  forgtis]  cum 
olim  diceietwr  forctis  {cf.  FaiU.  Fest.  p.  84,  8.  Fest.  p.  348^,  15), 
hic  interpolationem  latere  st^icatur  Gertz  8  corruptione 
Halm  9  lenitate  Gertz 

331 
Hostus  praenomen  fuit  in  eo,  qm  pwe^^  «^xsA.  Vois^-v- 


334         Grammaticae  aetatiB  VarronianAe  fragmenta 

tem  natos  erat,  idque  habuit  Lucretius  Tricipitinns,  coll^ 

L.  Sergii. 

Ibid.  4  Hovtiu  —  SeigiL  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  3.  PauZ.  Fest. 
p.  102,  7. 

1  HoBtus  Pighius  hospes  cod.  Mai 

332 

Lartis  praenomen  sumptum  est  a  Laribus,  Tuscum 
autem  esse  creditum,  fuitque  consul  Lars  Herminius  ciun 
T.  Verginio  <(Tri)>costo. 

Ihid.  4  Lartia  —  <Tri>corto.    cf.  ad  fr.  323. 

1  laertis  2  consulariB  herm.:   m.  Pighius  qui  Lar,  ut 

sane  Char.  p.  136,  13  8  costo 

333 

Lucii  coeperunt  adpellari  qui  ipso  initio  lucis  orti 
erant,  aut,  ut  quidam  arbitrantur,  a  Lucimionibus  Etruscis. 

Ibid.  5  Lncii  —  Etruacifl  Varvo  de  1.  L.  9,  60  qui  luci  [notu^], 
Lucius.  Paul.  Fest.  p.  119, 15  Lucius  praenomen  est  ems^  qui 
primum  fait,  quia  oriente  luce  natus  est. 

334 

Manii  qui  mane   editi   erant,   vel   ominis  causa   quasi 

boni;  manum  enim  antiqui  bonum  dicebant. 

Ibid.  5  Manii  —  dicebant  Varro  de  l.  L.  9,  60  forsitan  ab  eo, 
qui  mane  natus  diceretur,  ut  is  Manius  esset.  Paid.  Fest. 
p.  148,  16  Manius  praenomen  dictum  est  ab  eo,  quod  mane 
quis  initio  natus  sit,  ut  Lucius  qui  luce.  cf.  Ael.  StQ.  fr.  60. 
Paul.  Fest.  p.  125,  14. 

335 
Marci  Martio  mense  geniti. 

Ibid.  5  Marci  —  genitL 

Marci]  M 

336 

Numeriis   sola  tantum  modo   patricia  familia  usa  est 

Fabia,   idcirco  quod  treceivtVs  aex.  ^^wd  Oremeram  flumen 

iesiSj    qui   unus  ex  ea  stirp^  ex.\,\\,«t«\.^  ^^-^  \a.  \s!aj^- 


M.  Terentius  Varro  335 

monium  uxore  filia  Numerii  Otacilii  Maleventani   sub  eo 
pacto,  ut  quem  primum  filium  sustulisset,  ei  matemi  avi  6 
praenomen  inponeret,  obtemperavit. 

Ibtd.  6  Numeriis  —  obtemperavit.  proTSUs  eodem  Festus  p.  170^,32. 
de  re  cf.  fr.  107,  de  Varrone  auctore  ad  fr.  323. 

1  numerii      4  numeri  iotacilii       6  avi  cod.  m.  2  aut  m.  1 

337 

Opiter  qui  patre  mortuo,  avo  vivo  gignebatur. 

Ihid.  4  Opiter  —  gignebatur.  Paul.  Fest.  p.  184,  10  Opiter  est 
cuius  pater  avo  yivo  mortuus  est  ducto  vocabulo,  aut  quod 
obitu  patris  genitus  sit,  aut  quod  avum  ob  patrem  babeat  id 
est  pro  patre.    cf  Quint.  1,4,25.  CGL  VI  25.    cf  ad  fr.  323. 

vocabatur  ante  qui  add.  Gertz 

338 

Publi    [iudicantur  didi]    qui  prius    pupilli  facti   erant 
quam   praenomina  baberent,   '|'  alii  ominis  causa  e  pube. 
Ibid.  5  Pubu  —  e  pube.   cf.  od  fr.  323. 

2  alii]  aut  Gertz  recte  ut  videtur 

339 

Sertor  qui  per  sationem  natus  erat  adpellatus  est. 

Ibid.  4  Sertor  —  est.  Fest.  p.  340^,  22  Sertorem  quidam  pu- 
tant  dictum  a  prendendo,  quia  cum  cuipiam  adserat  manum, 
educendi  eius  gratia  ex  servitute  in  libertatem,  vocetur  ad- 
sertor,  cum  verisimilius  sit  dictum,  qui  sereret  quid.  cf  ad  fr.  323. 

340 

Servius  quod  mortua  matre  in  utero  servatus  est. 
Ibid.  6  BerviuB  —  est.    cf  od  fr.  323. 

341 

Spurii  patre  incerto  geniti  quasi  67C0Qccdriv. 
Ibid.  6  Spurii  —  a7to(j.   cf.  od  fr.  323. 

CrrOPAAIh  em.  Gertz  -dtoi  Halm 


!■■ 


336         Grammaticae  aetatiB  Varronianae  fragmenta 

342 
Statiiis  a  stabilitate. 
Ihid.  4  St.  a  tub.   cf.  ad  fr.  323. 

343 
Tiberii  vocitari  coeperunt  qui  ad  Tiberim  nascebaDtur. 

Ibid.  6  Tiberii  —  naMeb.    cf.  ad  fr.  323. 

344 

Titus  e  Sabino  nomine  Tito  fluxit. 

Ihid.  6  TituB  —  fluxit.  Patil.  Fest.  p.  366,  9  tituli  milites 
appellantur  quaai  tutuli,  quod  patriam  tuerentnr,  unde  et  Titi 
praenomen  ortum  est.     cf.  ad  fr.  323. 

nomine  titulo  coni.  Perizonius  ex  Paulo  L  c.  Titio  an 
Tatio  ?     cf  Varro  de  l.  L.  5,  55 

345 

TuUus  praenominatus  est  ominis  gratia  quasi  tollendus 
0  littera  in  u  conversa. 

Ibid.  4  TuUos  —  converaa.     cf   od  fr.  323. 

346 

Volero  in  praenomen  abiit,  quod  volentibus  nasci  liberi 
parentibus  videbantur,  quo  usus  est  Publi^li^us  Philo. 

Ihid.  4  Voiero  —  Phiio.   cf  ad  fr.  323. 

1  liberis  par.  (a  par.  Grotef)  indebatur  Pighius,  Grrotefend 
in  Zeitsch.  f.  Altertw.  1843  p.  179  2  publius:  em.  Pighim 

347 

Yopiscus  qui  in  utero  matris  geminus  conceptus  altero 
abortu  eiecto  incolumis  editus  erat. 

Ihid.  4  Vopiscus  —  erat.    PUn.  w.  h.  7,  47  Vopiscos  appella- 

bant  e  geminis  qui  retenti  utero  nascerentur  altero  interempto 

abortu.    Non.  p.  557,  3  Vopiacua  c^ui  ex  duobus  conceptis  uno 

Bbortu  eicluBO  ad  partum  \eg>\.\mu.m  dife^wftVW.    c\.  "PW*.  Oo- 

w/.  IJ.    Quint.  1,  4,  25. 


M.  Terentius  Varro  337 

348 

antiquarum    mulierum    frequenti    in    usu    praenomina 

fuerunt,  Butila  Caesellia  Eodacilla  Murrula  Burra,  a  colore 

ducta.    illa  praenomina  a  virilibus  tracta  sunt,  Gaia  Lucia 

Publia  Numeria.    ceterum  Gaia  usu  super  onmes  celebrata 

est;    ferunt  enim  Gaiam  Caeciliam  Tarquinii  Prisci  regis  6 

uxorem   optimam   laniiicam   fuisse,   et  ideo  institutum,   ut 

novae  nuptae   ante  ianuam   mariti   interrogatae    quaenam 

Yocarentur,  Gaias  esse  se  dicerent. 

Ibid.  7  antiqaarum  —  dicerent  PawZ.  Fest.  p.  224, 14  praeno- 
minibus  feminas  esse  appellatas  testimonio  sunt  Caecilia  et 
Tarracia,  quae  ambae  Gaiae  solitae  sint  appellari,  pari  modo 
Lucia  et  Titia.  id.  p.  95,  13  Gaia  Caecilia  appellata  est, 
ut  Eomam  venit,  quae  antea  Tanaquil  vocitata  erat,  uxor 
Tarquinii  Prisci  regis  Romanorum,  quae  tantae  probitatis 
fuit,  ut  id  nomen  ominis  boni  causa  frequentent  nubentes; 
quam  summam  asseverant  lanificam  fuisse.  cf.  Varro  de 
l.  L.  9,  60.  61.    Plin.  n.  h.  8,  194. 

2  rutilia:  em.  Kempf  coll.  Varr.  de  l.  L.  7, 83  et  Mueller  ap. 
Fest  p.  262\  20  Caesulla  coni.  Kempf  coll.  Fest.  p.  274  f>,  9 
MurtuUa  Grotefend  3  viris  Halm  5  ferunt]  quae  secuntur 
extant  in  a 

ex  istis  quae  in  fragmentis  adnotavimus  verisimillimum  fit 
a  Varrone  reliqua  quoque  Verrii  praenominum  veriloquia  repe- 
tenda  esse:  p.  26,  11  Aquilius  (ab  aquilo  colore);  p.  130, 1  Ma- 
mercus  praenomen  Oscum;  p.  359,  19  Talus  in  Sabinorum 
nominibuB  praenominis  loco  videtur  fuisse.  vd.  p.  151,  1  Man- 
liae  gentis.    cf.  Beitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  25. 


COGNOMmUM  AGNOMINUMQUE 

de  hominum  nominibu^  Varronem  via  ac  ratione  scripsisse 
ex  incerto  auctore  De  praenominibus  ifr.  323  sq.  et  praesertim  348) 
non  aliter  atque  ex  fr.  368  patet.  cf.  etiam  Varro  r.  r.  2,  1,  10 
quod  nomina  multa  babemus  ab  utroque  pecore,  a  maiore  et 
a  minore.  ^a  minore^  Porcius  Ovinius  Caprilius,  sic  a  maiore 
Equitius  Taurius.  cognomina  adsignificant  [-ri  cod.],  quod 
dicuntur  ut  Anni  Caprae,  Statili  Tauri,  Pomponi  Vituli;  sic  a 
pecudibus  alii  multi.  eorundem  complura  vestigia  apud  Plinium 
aliosque  extare  MHnzer  demonstravit  (ibid.  p.265sq^.  cf.  fieitzeu- 
stein  ibid.  p.  25.    Willers,  de  Verr.  Fl.  glossor.  iifticT^.  «j^.  ITJ  &^. 

Onunm»tioM0  Bom&nAe  fragmenta  ed.  Fui(A.ioiii  ^^ 


338  Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

349 

in  pedes  procidere  nascentem  contra  natnram  est,  quo 

argumento  eos  appellavere  Agrippas  ut  aegre  partos. 

Plin.  n.  h.  7,  45  in  pedes  —  partos,  qualiter  et  M.  Agrippam 
ferunt  genitum,  unico  prope  felicitatis  exemplo  in  onmibus  ad 
hunc  modum  genitis.  cf.  Varro  fr.  145.  Quint.  1,  4,  25.  Serv. 
Dan.  Aen.  8,  U82.  Non.  p.  557 ,  1.  Solin.  1,  65.  Anecd.  H. 
p.  239,  19.    CGL  VI  46  (Inc.  de  praenom.  3). 

1  procedere  Leid.  m.  2  Bicc.  m.  2  vg.  Solin.  1,  65 

^350 

luniorum  X^^  familia  Bubulcum  nominarunt,  qui 
bubus  optime  utebatur. 

Plin.   n.  h.   18,  10  Itmiorain  —  utebator.      cf.  SUpra  VatTO  T.  f. 

2,  1,  10.  eadem  Plinii  paragrapho  certtm  Varronis  fragmentum 
(358)  continetv/r. 

<^e^  Mayhoff,  qui  de  in  qmque  cogitavit 

*351 

Scipio  Africanus  prior  natus  primusque  Caesarum  a 
caeso  matris  utero  dictus. 

Plin.  n.  h.  7,  47  auspicatius  enecta  parente  gignuntur;  sic- 
ut  Scipio  —  dictus,  qua  de  causa  et  Caesones  appellati.  cf.  Tert. 
de  an.  25  qui  exsecto  matris  utero  vivi  aSrem  hauserunt, 
Liberi  aliqui  et  Scipiones.  Non.  p.  556,  26  Caesares  dicti  qui 
caesa  matre  nascuntur.  aliter  Paulus  Fest.  p.  57,  14  (a  cae- 
sarie).    cf.  Isid.  or.  9,  3,  12. 

*352 
Calpumi  a  Calpo  Numae  regis  filio  sunt  oriundi. 

Paul.  Fest.  p.  47, 2  Caipumi  —  oriundi.  de  hoc  Plut.  Numa  21. 
Laus  Pison.  15  {PLM  I  226  B.).  Schdl.  Cruq.  in  Hor,  art. 
p.  292.  cf.  MHnzer  ihid.  p.  268.  ghssa^  qtme  apud  Verrium 
proxime  praecedit,  ^calix^  ex  Varrone  ad  litteram  fere  hausta  est 
(de  l.  L.  5,  127). 

*  353 

Chilo  dicitur  cognomento  a  magnitudine  labrorum,  Cilo 
fc  sme  aspiratione  cui  frons  est  eminentior  ac  dextra  sinistra- 
■  que  veluti  recisa  yidetur. 


M.  Terentius  Varro  339 

Paul.  Fest.  p.  43,  10  Chiio  —  Tidetar.  Vel.  Long,  p.  74, 13 
item  alimn  esse  cilonem,  alium  chilonem  [vdlitenmt'],  et  cilones 
Yocari  homines  angusti  capitis  et  longi,  chilones  vero  impro- 
bioribus  labris  homines  a  Graeco  tcccqcc  rcc  XBiXri.  cf.  supra 
fr.  280  sq.  Vel.  Long.  ap.  Cassiod.  orth.  p,  155,  12.  eadem  fere 
tradit  Char.  p.  102,  1.    Caper  orth.  p.  97,  17.    CGL  VI 211. 

*354 

ab  iisdem  [QuinUbus]  qui  altero  lumine  orbi  nasceren- 

tur  Coclites  vocabantur,  qui  parvis  utrisque  Ocellae,  Luscini 

iniuriae  cognomen  habuerunt. 

Plin.  n.  h.  11,  150  ab  —  habuenmt.  Varro  d.  l.  L.  7,  71  ab 
oculo  Cocles  ut  ocles,  dictus  qui  unum  haberet  oculum.  cf.  Plut. 
Popl.  16.    Bion.  H.  5,  23.    de  'Luscinio'  cf  fr.  219. 

*355 

cognomina   etiam  prima  inde:   [558].     iam  Fabiorum 

Lentulorum  Ciceronum,  ut  quisque  aliquod  optime  genus 

sereret. 

PUn.  n.  h.  18, 10  cognomina  —  sereret.  hoc  fr.,  350, 358  apud 
Plinium  inter  se  exdpiunt.  aliter  de  ^Fahif  Paul.  Fest.  p.  87,  7. 
de  ^Lent^  cf.  Cic.  ad  Att.  1, 19,  2.  de  ^Cicero^  Drumann,  Ge. 
Eoms  5,  207. 

1  Lentinorum:  em.  Barbarus 

356 
Char.  p.  82,  7  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  47,  24  B.)  =  fr.  280^ 

*357 

in  nuUo  genere  aeque  facilis  mixtura  cum  fero,    qua- 

liter  natos   antiqui  hybridas   vocabant   ceu  semiferos,    ad 

homines    quoque   ut   C.  Antonium  Ciceronis    in    consulatu 

eollegam  appellatione  tralata. 

Plin.  n.  h.  8,  213  in  nuUo  —  traiata.  Val.  Max.  8,  6, 4  Q.  autem 
Varius  propter  obscurum  ius  civitatis  Hybrida  cognominatus 
cf  Miinzer  ibid.  p.  265.  ^ 

358 

cognomina  etiam  prima  inde:  Pilumni,  qui  pilum  pistri- 
nis  invenerat,  Pisonis  a  pisendo. 


340         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

Plin.  n.  h.  18, 10  cognomina  —  piBando.  cf.  Varro  ap,  Serv,  Dan. 
Aen.  10,  76  ifr.  375)  et  Isid.  or.  4,  11,  6.  Fest.  p.  205\  24, 
Laus  Piaon.  15 sq.  (PLM  I  226  B). 

*359 

apud  Bomanos  quoque  honos  mature  huic  arti  [^pic- 
turae]  contigit,  si  quidem  cognomina  ex  ea  Pictorum 
traxerunt  Fabii  clarissimae  gentis,  princepsque  eius  cogno- 
minis  ipse  aedem  Salutis  pinxit  anno  urbis  conditae  CCCCL. 

Plin.  n.  h.  35,  19  apud  —  ccccL,  quae  pictura  duravit  ad 
nostram  memoriam  aede  ea  Claudi  principatu  ezusta.  VaH. 
Max.  8,  14,  6  C.  Fabius  nobilissimus  civis,  qui  cum  in  aede 
Salutis,  quam  C.  lunius  Bubulcus  dedicaverat,  parietes  pinxisset, 
nomen  his  suum  inscripsit  cf.  Miinzer  ihid.  p.  231.  268. 

*360 

Yola  homini  tantum  exceptis  quibusdam.  namque  et 
hinc  cognomina  inventa,  Planci  Plauti  Pansae  Scauri, 
sicut  a  cruribus  Vari  Vatiae  Vatini. 

Plin.  n.  h.  11, 253  sq.  voia  —  Vatini,  quae  vitia  et  in  quadripe- 
dibus.  Quint.  1, 4, 25  scrutabitur  —  origines  nominum,  quae  ex 
habitu  corporis  Rufos  Longosque  fecerunt;  ubi  erit  aliud  secre- 
tius,  Sullae  Burri  Galbae  Plauti  Pansae  Scauri  taliaque.  Paul. 
Fest.  p.  231, 3  plancae  tabulae  planae,  ob  quam  causam  et  planci 
appellantur,  qui  supra  modum  pedibus  plani  sunt.  Fe8t.p.238\31 
<^Plotos  appellant^  Umbri  pedibus  planis  <^nato8.  hinc  soleas 
dimidiatas,  qui^bus  utuntur   in  venando  <(quo  planius  pedem 

ponant,   vo^cant   semiplotia   et   <^ unde    et   Macci^us 

poeta,  quia  Umber  Sarsinas  erat,  a  pedum  planitia  initio  Pio- 
tus,  postea  Plautus  coeptus  est  dici.  haec  excipit  Varronis 
fr.  361. 

361 

Postumus    cognominatur    post    patris    mortem    natus. 

Plautus   in  Aulularia    [162]:    ^post   mediam   aetatem   qui 

mediam  ducit  uxorem  domum,  /  si  eam  senex  anum  prae- 

gnatem   fortuito   fecerit,  /  quid  dubitas  quin  sit  paratum 

5  his  nomen  pueris  Postumi?' 

I^est.  p.  238  b,  2  Pottumn»  --  "Po%\mDa\^    Varro  de  l,  L.  9,  60  qui 
post  patria    mortem    [natus^^,  PoaVAmiXjL^.     61  N\^VGKa&  —  Po- 


M.  Terentius  Varro  341 

stumam  a  multis  post  patris  mortem  etiam  nunc  appellari.   cf. 
Inc.  de  praenom.  3.    Plut.  Coriol.  11,    Quint.  1,  4,  25, 

3  sine  xanum  5  Postumi  Urs.i  Postume 

*362 

vulgo   purpura   latiore  tunicae  usos   invenimus   etiam 

praecones,    sicut   patrem   L.  Aelii   Stilonis   Praeconini   ob 

id  cognominati. 

Flin.  n.  h.  33,  29  anuli  distinzere  alterum  ordinem  a  plebe, 
ut  semel  coeperant  esse  celebres,  sicut  tunica  ab  anulis  sena- 

tum,    quamquam  et  hoc  sero,  Tiilgoque  parpnra  —  oognominati.     cf. 

fr.  320. 

*363 

Proculum  inter  cognomina  eum  dicunt,    qui  natus  est 

patre   peregrinante    a   patria    procul.     Proculos    sunt   qui 

credant  ideo   dictos,    quia   patribus   senibus   quasi   procul 

progressis  aetate  nati  sunt. 

PaiU.  Fest.  p.  225,  2  Procuium  —  gunt.  cf.  Plut.  Coriol.  11 
(avvtv%ia  ysviasmg).  Inc.  de  praenom.  3.  CGL  V  607,  11  Pro- 
culus  qui  patre  longius  peregrinante  nascitur.   cf.  CGL  VI 135. 

^364 

laeva  sinistra,  quam  Graeci  cnaidv^  unde  tractum 
cognomen  Scaevola. 

Paul.  Fest.  p.  117,  6  laeya  —  ScaeYoia.  Varro  de  l.  L.  7,  97 
pueris  turpicula  res  in  coUo  quaedam  suspenditur,  ne  quid  ob- 
sit,  bonae  scaevae  causa  Scaevola  appellata.  ea  dicta  ab 
scaeva  id  est  sinistra  — .  id  a  Graeco  est,  quod  hi  sinistram 
vocant  CY.aidv.     cf.  Plut.  Popl.  17. 

1  scean  boni  codd. 

*365 

pampinatio  inventa  primo  Stoloni  dedit  nomen. 

Plin.  n.  h.  17,  7  ita  [gtolo]  appellatur  in  ipsis  arboribus 
fruticatio  inutilis,  unde  et  pampinatio  —  nomen.  Varro  r.  r.  1,  2,  9 
qui  [C.  Lidnius  Stolo]  propter  diligentiam  culturae  Stolo- 
num  confirmavit  cognomen,  quod  nullus  in  eius  fando  reperiri 
poterat  stolo,  quod  effbdiebat  ciicum  axiV^OT^^  ^  t^v^-^-n^l^  ^s^oaA^ 
naBcejrentuT  e  boIo,  quos  Btolones  appe\\a\>«Ai\i. 


342         Grammaticae  aetatis  VaTronianae  fragmenta 

*366 

uni  animalium  homini  depravantur  [oct«Z/],  unde  cogno- 

mina  Strabonum  et  Paetorum. 

Hin.  n.  h.  11,  150  uni  —  Faetonnn.  cf  Cic.  dc  nat.  d.  1,  80. 
Hor.  aat.  1,  3,  44  sq.  et  Porphyr.  ihid.  Non.  p.  27,  1.  haec  ap. 
Plin.  fr.  354  in  eadeni  pwagrapho  proxime  antecedunt. 

*367 

twv  Sh  (Soo^tLTimv  ov  ^ovov  2vXlccg  ovde  Nlygovg  oidi 

^Povtpovg^     &lXcc    Kal    KaUovg    xai    KXcodlovg     iTtcovv^Cag 

ti&svtcci. 

Plut.  Coriol.  11  t6}v  —  ti&evtat.  cf  fr.  360.  Comel.  Epic. 
fr.  1.    Macrob.  1,  17,  27. 

368 

Varro  cum  de  suo  cognomine  disputaret,  ait  eum  qui 
primus  Varro  sit  appellatus,  in  Illyrico  hostem  Varronem 
nomine  quod  rapuerat  et  ad  suos  portaverat,  ex  insigni 
facto  vocabulum  meruisse. 

Serv.  Dan,  Aen.  11,  743  Varro  enim  cum  —  meruisM. 

3  ad  SU08  Commelimis  ad   vos  Floriac.  4   voc.   om. 

Floriac. 

praeterea  alia  similia  commemorare  liceat,  quae  plus  minus 
certa  ratione  Varroni  vindicata  sunt :  Paul.  Fest.  p.  12, 9 
Attae  (propter  vitium  crurom  aut  pedum  —  attingunt  magis 
terram  quam  ambulant).  cf  CGL  VI 111;  Plin.  n.  h.  11,  159 
Brocchi;  id.  10 ^  21  Buteo;  Paul.  Fest.  p.  41,  9  Cossi  (a  simili- 
tudine  vermium  ligno  editorum).  cf  Plin.  n.  h.  11,  113.  17,  220; 
Plin.  n.  h.  7,  68  Dentatus  (cum  dentibus  nasci);  Pavi.  Fest. 
p.  88,  8  Falcones  (quorum  digiti  poUices  in  pedibus  intro  sunt 
curvati,  a  similitudine  falcis).  cf  id.  43,  14;  Plin.  n.  h.  11, 136 
Flaccorum  (aures  homini  tantum  inmobiles,  ab  iis  Fl.  cogno- 
mina).  cf.  Cic.  de  nat.  d.  1, 80;  id.  11, 159  Labeones  (a  labris); 
id.  19,  59  Lactucinos;  Fest.  p.  182^,  13  Orata  (quod  duobns 
anulis  aureis  uteretur).  cf  Varro  r.  r.  3,  3,  10.  Colum.  8, 16; 
Plin.  n.  h.  11,  244  Sedigitas  (digiti  quibusdam  in  manibns 
Beni);  id,  18,  20  Serranum  (serentem  invenerunt).  cf.  Val. 
Max.  4,  ^,  5;  id.  11,  158  Simioium  et  Silonum  (avibuB  ser- 
pentibus  piscibus  foiamma  t«i»u\>\mi  ^^l  ^^«^^^m  ^vofi  naribiu, 
et  hinc  cognomiixa).     cf.  Fest.  340^,  IS.   ^oth,  i^,^b,YI\  lE^    ^ 


M.  Terentius  Varro  343 

p.  375^,  15  Valgos  (qui  diversas  suras  habeant).  cf.  Non. 
p,  25,  8.  Weichert,  poett  Latt.  reU.  231  adn,  16.  adde  Cic.  de 
nat.  d.  1,80  Capitones;  id.  ibid.  Frontones;  Varro  de  l.  L.  7,46 
Catus. 


DEORUM  NOMINUM 

haec  quas  secuntur  fragmenta  ex  rerum  divinarum  lihris 
maxima  ex  parte  f/uxerunt. 

369 

quam    Varro    [Feroniam   matrem\     Libertatem    deam 

dicit,  Feroniam  quasi  Fidoniam. 

Serv.  Dan.  Aen.  8,  564  quam  —  Fidoniam.    cf.  Varro  de  l.  L. 
5,  74. 

370 

Imporcitor,    qui    porcas   in   agro    facit   arando;    porca 
autem  est  inter  duos  sulcos  terra  eminens. 

Paul.  Fest.  p.  108,  9  Imporcitor  —  eminena.      Fest.  p.  238^,  7 

porcas,  quae  inter  duos  sulcos  fiunt,  ait  Varro  dici,  quod  porri- 
gant  frumentum.  Varro  r.  r.  1,  29,  3  quod  est  inter  duos  sul- 
cos  elata  terra,  dicitur  porca,  quod  ea  seges  frumentum  porri- 
cit.  hinc  tamen  Verrium  non  hausisse  haud  iniu/ria  contendit 
Beitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  33  adn.  2.  aliter  Varro  de  l.  L. 
5,  39. 

371 

quod  abiectis  infantibus  [BomiUo  et  Bemo^  pepercit 
lupa  non  mitis,  Luperca  —  dea  est  auctore  appellata 
Varrone.  —  Praestana  est  —  dicta,  quod  Quirinus  in 
iaculi  missione  cunctorum  praestiterit  viribus;  et  quod 
Tito  Tatio,  Capitolinum  <(ut^  capiat  collem,  viam  pandere  6 
atque  aperire  permissum  est,  dea  Panda  est  appellata  vel 
Pantica. 

Amoh.  4,  3  quod  —  Pantica.    cf.  fr.  201. 
5  ut  add.  Sahaeus        caperet  TJrsinus 

372 

Varro    haesitans    nunc    esse    illos    [Xares]    Manes    et 
ideo  Manjam   matrem   esse   cogiiomvua.t8i,m  ^iW^m^  Tssxs^si» 


344         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

a^rios  rursus   deos   et  heroas   pronuntiat   appellari,    nunc 
antiquorum   sententias   sequens   Laruas    esse    dicit  Lares, 

5  quasi  quosdam  genios  et  functorum  animas. 

Arnob.  3,  41  Yarro  similiter  haeBitans  —  animas  [mortuorum]. 
cf.  Ael.  SUl.  fr.  1.  Cic.  de  hg.  2,  22.  Plut  quaest,  M.  52. 
Serv.  Aen.  3,  63.  {Isid.  or.  8, 11, 100).  Non.  p.  66, 8.  Macrob, 
1,  3,  13. 

1  manas         3  haerohas         5  effanctorum:  em.  Stewechhu 

373 

Novensiles  —  novenarium  numerum  tradit  Varro, 
quod  in  movendis  rebus  potentissimus  semper  habeatnr  et 
maximus. 

Amdb.  3,  38  Novengiiea  —  maximas.  cf.  Vavro  de  l.  L.  5,  74. 
Piso  fr.  4.    Aelius  Stilo  fr.  22.    dncius  fr.  22.    Comificius  fr,  8. 

2  in  novandis  Ursinus 

374 

Varro  qui  sunt  introrsus  atque  in  intimis  penetralibus 
caeli  deos  esse  censet  quos  loquimur  [Penato],  nec 
eorum  numerum  nec  nomina  sciri.  hos  Consentes  et 
Complices  Etrusci   aiunt  et  nominant,    quod  una  oriantur 

6  et  occidant  una,  sex  mares  et  totidem  feminas,  nominibus 

ignotis  et  miserationis   parcissimae;   sed   eos  summi  lovis 

consiliarios  ac  participes  existimari. 

Amoh.  3,  40  Varro  qui  —  existimari  cf.  Prob.  Verg.  buc.  6,  31. 
Serv.  Ban.  Aen.  2,  296.  id.  ibid.  3,  12  [Varrone  auctore]  quoa 
Komani  penitus  in  cultu  habent,  quos  nisi  sacerdoti  videre  fas 
nuUi  sit,  qui  ideo  penates  appellantur^  quod  in  penetralibus 
aedium  coli  soleant;  nam  et  ipsum  penetral  penus  dicitur,  ut 
hodie  quoque  penus  Vestae  claudi  vel  aperiri  dicitur.  cf.  Ma- 
crob.  3,  4,  8. 

6  memorationis  Ursinus       7  participes  Sealiger:  principes 

375 

Varro   Pilumnum    et   Pitumnum   infantium   deos   esse 

ff/^  eisque  pro  puerpera  lectum  in.  atrio  stemi,   dum  ex- 

^tur  an  vitalis  sit  qui  natus  est\  "Pi^o  \fY,  ^^^^mssw- 


M.  Terentius  Varro  345 

num  dictum,    quia  pellat  mala  infantiae.     sed  Pilumnus 

idem    Stercutius,    ut   quidam   dicunt,    qui   propter   pilum  6 

inventum,  quo  fruges  confiei  solent,  ita  appellatus  est. 

Serv.  Dan,  Aen.  10,  76  Varro  —  app.  est.  cf.  fr.  358.  Serv.  ihid. 
9,  4.  Fest.  p.  205\  24.  Isid,  or.  17,  1,  3.  mythogr.  2,  183. 
Non.  p.  528, 11  (ex  Varronis  de  vit.  p.  E.  II,  unde  haec  fortasse 
manaverunt). 

1  Pit.]  picumnum  Fhriac.  3  vitaliB  Casauhonus  utilis 
Turon.  utui  Floriac.  4  pellet  —  infantia  Floriac:  em. 

Daniel      5  stercutius  Turon.  strictus  Floriac.  structus  Antiss. 

• 

376 

Portunus,  ut  Varro  ait,  deus  por<(tuum  porta^rumque 

praeses,  quare  huius  dies  festus  Portunalia. 

Schol.  Veron.  Aen.  5,  241  Portimtis  —  Portonaiia,  quo  aput 
veteres  claves  in  focmn  ad<^dere  prope^  mare  institutmu.  hunc 
Graeci  Palaemona  vocant.  cf.  Varro  de  l.  L,  6,  19.  Cic.  de 
nat.  d.  2,  66.  Ovid.  fast.  6,  547.  Paul.  Fest.  p.  56,  5.  243,  1. 
Serv.  Aen.  5,  241.    g.  1,  437. 

1  "Uic.  suppl.  Mai 

LOCORUM  POPULORUMQUE  NOMINUM 

ea^licationum  quae  secuntur  nominum  duo  fontes  proferri 
solent,  aut  Antiquitates  humanae  (Beitzenstein,  Hermes  20.  1885 
p.  515sq.)y  aut  opus  De  ora  maritima  (Detlefsen,  Hermes  21. 
1886  p.  255  sq.).  aUera  sententia  saltem  in  fragmentis  ad  loca 
non  Itdlica  pertinentibus  vera  esse  videtur.  Verrii  qmque  eno- 
dationes  infra  relatae  sunt,  quarum  simUes  in  Itbris  qui  extant 
de  l.  L.  reperiuntur,  cum  his  Verrius  vix  usus  sit;  quam- 
quam  eae  ad  Varronem  Verriumque  ex  communi  fonte  m^nare 
potuerunt.  cf.  0  Mueller,  praef.  ad  Fest.  XXIX  adn.  6  et  prae- 
terea  Wilmanns  ibid.  p.  45. 

377 

Aegaeum  mare  appellatur,  quod  crebrae  in  eo  sint 
insulae,  ut  procul  aspicientibus  species  caprarum  videantur. 

Paul.  FeSt.  p.  24,  10  Aegaeum  —  videantur;  sive  quod  [ut  COdd.'] 

in  00  Aege  Amazonuni  regina  perierit ,  avjft  o^o^  \j»\  ^^  \^^ 
qiua  Monac.]  Aegeua  pater  Thesei  se  -^x^fc^cv^SX.w^f^»    Vart^ 


r 


346         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

de  l.  L.  7,  22  Aegaeum  dictum  ab  insaliB,  quod  in  eo  mari 
Bcopuli  in  pelago  vocantui  ab  similitudine  capramm  Aeges. 
cf.  Flin.  n.  h.  4,  51.    Solin.  11,  1.    Mart.  Cap.  6,  658. 

378 

Doyem  insulae,  quae  sunt  post  fretum  Siciliae,  appel- 
lantur  Aeoliae  ab  Aeolo  rege  Hippotae  filio,  licet  habeant 
et  propria  nomina.  —  poetae  quidem  fingunt  hunc  regem 
esse  ventorum,  sed,  ut  Varro  dicit,  rex  fuit  insularum,  ex 
6  quarum  nebulis  et  fnmo  Yulcaniae  insulae  praedicens 
futura  flabra  ventorum  inperitis  visus  est  yentos  sua 
potestate  retinere. 

Serv.  Aen.  1,  52  novem  —  nomina;  unde  et  Vergilius  ait 
[Ae.  8,  416]  ^Aeoliam  Liparem'.  poetae  —  letiixeTe.  cf.  Isid.  or. 
14,  6,  36,   myihogr.  2,  52.  3,  4,  10. 

6  imperitis  mythogr.  2  ab  inp-  vel  ab  imp-  codd.  et  Isid. 
ab  imp-  creditus  est  mythogr.  3 

379 

sane  omnes  altitudines  montium  licet  a  Gallis  Alpes 
vocentur,  proprie  tamen  iuga  montium  Gallicorum  sunt. 
quas  quinque  viis  Varro  dicit  transiri  posse:  una,  quae 
est  iuxta  mare  per  Ligures;  altera,  qua  Hannibal  transiit; 
6  tertia,  qua  Pompeius  ad  Hispaniense  bellum  profectus 
est;  quarta,  qua  Hasdrubal  de  Gallia  in  Italiam  venit; 
quinta,  quae  quondam  a  Graecis  possessa  est,  quae  exinde 
Alpes  Graiae  appellantur. 

Serv.  Dan.  Aen.  10,  13  saxie  —  appellantur.  Cf.  Isid.  01'.  14, 
8,  18.    Paul  Fest.  p.  4,  5. 

380 

amineum  vinum  quasi  sine  minio  dictum  id  est  sine 
rubore,  nam  album  est.  vel  Amineos  Pelasgos  fuisse 
Varro  ait.  hinc  ab  agro  Amineo  hanc  vitem  translatam 
dicnnt 

Schol.  Bern,  g.  2^  97  am\iv©um  —  ^"ax«xv    t\.  Brw,  ex^. 


M.  TerentiuB  Varro  347 

381 

hic  lacus  [-4yer»w5]  ante  silvarum  densitate  sic  ambie- 

batur,  ut  exhalans  inde  per  angustias  aquae  sulpureae  odor 

gravissimus   superyolantes  aves  necaret;   unde  et  Avemus 

dictus  est  quasi  aoqvoq. 

Serv.  Aen.  5,  442  sane  hic  lacus  —  aoQvo;.  Plin.  n.  h.  31,  21 
Coelius  \trad%t\  apud  nos  in  Avemo  etiam  folia  subsidere,  Yarro 
aves  quae  advolaverint  emori.  eadem  Servius  Aen.  7,  563,  qui 
dddit:  sciendum  sane  Yarronem  enumerare  quot  loca  in  Italia 
sint  huius  modi  [gravi  odore  infesta].  cf.  id.  Aen.  7,  84.  Isid. 
or.  13,  19,  8.    Samter,  quaest.  Varron.  p.  71. 

2  exalans        sulpureae  CasseU.  sulphureae  reU. 

382 

Postumins  de  adventu  Aeneae  \fr,  i\  et  Lutatius  com- 
mimium  historiarum  \fr.  ^]  Boiam  Euximi  comitis  Aeneae 
nutricem  et  ab  eius  nomine  Boias  vocatas  dicunt;  veteres 
tamen  portum  Baias  dixisse.  Yarro  a  Baio  Ulixis  comite, 
qui  illic  sepultus  est,  Baias  dictas  tradit.  5 

Serv.  Ban.  Aen.  9,  707  Portumiug  —  tradit.   cf.  id.  ibid.  6,  107. 

1  Postumius  Masvicius  postuinus  Flori(zc.  postunius  Autiss. 
2  historiam  Floriac:  em.  Daniel  (cf.  Biese,  Bh.  Mus.  18, 448  sq.) 
Euxeni  Beifferscheid,  Bh.  Mus.  15,  609  8  nutricae  Floriac. 
-ce  Autiss.        Boias  Commelinus  baias  Fhriac. 

383 

Varro    putat    Caere    oppidum    Etruriae   <^a^   Pelasgis, 

cum    sitientes    inventum   flumen   proximum 

salutassent    xcciqs    atque    ea    causa   id   vocabulum    oppido 

datum. 

Schol.  Veron.  Aen.  10, 183  Varro  —  datum.  eadem  fere  Hyginu>s 
fr.  13.    cf  Bionys.  H.  3,  58,  1.  1,  20,  5. 

2  ab  illo  oppido  suppl.  Keil 

384 

Yarro    [refert^    filiam   Campi   Campam.   dici^m.^  >is^^<i 
provinciae  nomen;  post  vero,  sicut  d\(A»\mi  ^^\i^  CStkJwats^assx 


348         Grannnaticae  aetatis  yarronianae  fragmenta 

ab  Heleno   appellatam,   qui  fratrem   suum  Chaonem,    vel 

ut  alii  dicunt  comitem,  dum  venaretur,  occiderat. 

Serv.  Dan.  Aen.  3,  334  Varro  —  occiderat.  alii  filiam  Campi 
Cestriam  ab  Heleno  dnctam  uxorem,  et  <^eum^  de  nomine  soceri 
Campos,  de  nomine  Chaone  Chaonas  dixisse.    cf.  id.  3,  335. 

1  Campaniam  Daniel  3  ab  heno  Floriac.  4  vene- 
rator  Floriac. 

385 

Varro  dicit  propter  caeli  temperiem  et  caespitis  fecundi- 

tatem  campum   eundem  Capuanum   cratera  dictum,    quasi 

sinum  salutis  et  fructuum. 

Serv.  Dan.  Aen.  10,  145  Varro  —  fructuum.  cf.  Isid.  or. 
15,  1,  54.  Varro  de  l.  L.  5,  36.  Paul  Fest.  p.  43,  14.  Plin. 
n.  h.  3,  63. 

2  capuanum  sive  campanum  dictum  cratera  Turon.  capua 
nume  oratera  d.  Floriac. 

386 

qui  nunc  Circeius  mons  a  Circe  dicitur,  aliquando,  ut 

Varro  dicit,   insula  fuit,   nondum   siccatis   paludibus   quae 

eam  dividebant  a  continenti. 

Serv.  Aen.  3,  386  qui  —  continenti.  cf.  id.  ibid.  7,  10,  Plin. 
n.  h.  3,  57.    Strabo  5,  232.    Peitzenstein,  Hermes  20,  544. 

1  circa  nonnulli  codd. 

387 

avvayayoDV    xstga    nolkriv    x&v    nBQl    ixstva    tcc    i([oqia 

OLKovvtcov  [ModLog]^  iv  6kly€0  Ttavv  %q6v(0  %rllsi  tccg  nalov- 

fiivag  KvQSig^    a)g   (liv  tivsg  tHtoqo^fSiv  inl  tov   daliiovog^ 

i^  ov  ysviiSQ^ai  koyog  avxov  €t%f,  TO^JJi/Ofia  t^  Ttoksi  d^i^isvog^ 

5  &g    d'    sxsQOt    yQd(pov(fiv    inl    xijg    ai%fifjg'    KVQSig    yicQ    ot 

Ea^ivoi   xag  aliiiag    'mXovfSiv.      xavxa    ^hv    ovv    TsQivtiog 

Ovcc^^cov  yQd(psi. 

Dionys.  S.  2,  48  auvayayMv  dr/  xti(jci  —  Y()&qm.    cf.  Vert.  fast. 

Praen.   apud  Pascal  in  Atene  e  Roma  1906  p.  212  sq.     PatU. 

J^est.p.  49,  10.   63,  2.    Fest.  p.  254\  14.  27.    Ovid.  fast.  2,  477. 

Mctcrob.  1,  9^  16.    aliter  Varro  de  X.  L.  5,  51,    liw.  1,  13,  5. 

^i^u^.  fast.  2,  479.    Steph.  Byz.  s.  v.  Kovqtut. 


M.  Terentius  Varro  349 

388 

ultra  Pelusiacum  ostium  Arabia  est  ad  Bubrum  perti- 

nens    mare,    quod    Erythraeum    ab  Erythra    rege    Persei 

et    Andromedae    filio,    non    solum  a    colore    appellatum 
Varro  dicit. 

Solin  coUect,  33,  1  uitra  —  dicit.  cf.  Curtim  Euf.  10,  1,  13, 
Pompon.  Mela  3,  72. 

*389 

Erythea  dicta  est,  quoniam  Tyri  aborigenes  earum 
orti  ab  Erythro  mari  ferebantur. 

Plin.  n.  h.  4, 120  Erythea  —  ferebantur.    Char,  p.  61,  7  idem 

tVarro\  inquit  \Pliniu8\  antiquitatium  humananuu  XII:   ^ab 
Irythro  mare  orti'.    ha^c  ad  librum  a  Charisio  commemoratum 
pertinere  fere  certum  est. 

^390 

hi  inmutato  h  in  f  Falisci  dicti  sunt,  sicut  —  Formiae 
quae  Hormiae  fuerunt  &%o  %rig  ^^fi^g;  nam  posteritas  in 
multis  nominibus  f  pro  h  posuit. 

Serv,  Aen.  7,  695  Faliscos  Halesus  condidit.  hi  autem 
ixunutato  —  sicut  febris  dicitur  quae  ante  hebris  dicebatur,  For- 
miae  —  posuit.  cf,  Paul,  Fest,  p.  83,  9.  PUn.  n.  h.  3,  59.  Straho 
5,  233.  Solin.  2,  7.  de  Varrone  auctore  cf.  Samter  ibid.  p.  73. 
Beitzenstein,  Hermes  20,  533, 

1  dicti  s.]  nominantur  nonnulli  codd. 

*391 

dicti  sunt  ipsi  populi  Hirpi  Sorani;  nam  lupi  Sabi- 
norum  lingua  vocantur  hirpi. 

Serv.  Aen.  11,  785  Soractis  mons  est  Hirpinomm  in  Flami- 
nia  conlocatus  [sequitur  historia  de  lupis  qui  huc  venei^unt]. 
dicti  Bunt  —  hirpi.  Sorani  vero  a  Dite,  nam  Ditis  pater  Soranus 
vocatur;  quasi  lupi  Ditis  patris.  haec  ex  Vairone  manavisse 
collatis  Plin,  n.  h.  31,  27.  Serv.  Aen.  7,  563.  Isid.  or.  14,  9,  2 
vidit  Samter  ihid.  p  70.  de  Hirpinis  rursus  locutu>s  est  Varro 
{Serv.  Aen.  11,  787.  Plin.  n.  h.  7,  19)  fortasse  in  lihro  disci- 
plinarum  de  medicina. 


350         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

392 

Interanmae  et  Antemnae  dictae  sunt,  quod  inter  anmes 

sint  positae  vel  ante  se  habeant  amnes. 

Favl.  Fest.  p.  17,  6  amneses  appellantur  urbes  sitae  prope 
amnem,  ut  a  mari  maritimae.  unde  interamnae  —  anmeg.  Varro 
de  l.  L.  5,  28  op^idum  Interamna  dictum,  quod  inter  anmis 
est  constitutum;  item  Antemnae,  quod  ante  amnis,  qua  Anio 
[quanto  Flor.:  em.  LSp.  et  Buech.]  influit  in  Tiberim.  item 
Serv.  Aen.  7,  631. 

393 

vult   Varro    Icarum    Creten    ibi    \in  Icario  mari^    in- 
terisse  naufragio  et  de  exitu  hominis  inpositum  nomen  loco. 
Solin.  collect.  11,  30  vuit  ergo  Varro  —  loco. 
1  cretae  vel  cretem  nonnulli  codd. 

394 

Varro  Latium  dici  putat,  quod  latet  Italia  inter  prae- 

cipitia  Alpium  et  Apennini. 

Serv.  Aen.  8,  322  et  Vergilius  Latium  vult  dici,  quod  illic 
Satumus  latuit.  —  Varro  autem  Latiam  —  Apennini.  quidam  fe- 
runt  a  Latino  dictum  Latium,  alii  ipsum  Latinum  a  Latio. 
cf.  Isid.  or.  14,  4,  18.  15,  1,  50.  CGL  IV  U9,  26.  Saufeius 
fr.  1.   aliter  Varro  de  l,  L.  5,  32. 

1  praecip.  Hamh.  praerupta  multi  codd. 

395 

dicta  Libya,  —  ut  Varro  ait,  quasi  hmvLcc  id  est  egens 
pluviae. 

Serv.  Aen.  1,  22  dicta  autem  Libya,  vel  quod  inde  libs  flat, 
hoc  est  africus,  vel  ut  Varro  —  piuviae.  item  Schol.  in  Lucan. 
1,  368.    cf  Isid.  or.  14,  4,  1.    5,  1.    Hygin.  fab.  149. 

I      1  Xiitvia  xov  vsiv  vg, 

396 

in  universam  Hispaniam  M.  Varro  pervenisse  Hiberos 
et  Persas  et  Phoenicas  Celtasque  et  Poenos  tradit;  lusum 
enim  Liberi  patris  aut  lyssam  cum  eo  bacchantium  nomen 
dedisse  Lusitaniae  et  Paiia.  praefectum  eius  universae. 

jP/m.    n.   h.   3,  8  in  imWeT«ani  —  umNWwaA. 


M.  Terentius  Varro  351 

397 

Oenotria  dicta  est  —  ut  Varro  dicit,  ab  Oenotro  rege 
Sabinorum. 

Serv.  Aen.  1,  532  Oonotria  autem  dicta  est  vel  a  vino  optimo, 

quod  in   Italia  nascitur,   vel  ut  Yarro  —  Sabinormn. 

398 

Palatinus  —  secundum  Varronem  et  alios  a  filia  Euandri 

Pallantia  ab  Hercule  vitiata  et  postea  illic  sepulta,  vel  certe 

a  Pallante  eius  filio  illic  sepulto  — ;  alii  \Naevius  fr.  2\ 

a  balatu   ovium  Balanteum   volunt  dictum  et  exinde   per 

antistoicbon  Pallanteum  dictum.  6 

Serv.  Aen.  8,  51  hic  autem  mons  Paiatinus  secundum  Ver- 
gilium  a  Pallante  avo  Euandri  est  dictus,  secundum  Varronem  — 
sepuito  inmaturae  aetatis;  alii  a  filio  Euandri,  qui  post  mortem 
patris  seditione  occisus  est;  aiii  —  dictum.  cf.  Varro  de  l.  L. 
5,  53.  Dionys.  H.  1,  43.  Paul.  Fest.  p.  220,  5.  PUn.  n.  h.  4, 20 
Solin.  1,  15.   Samter  ibid^  p.  26  sq. 

4  parantis  titron  vel  per  antistichon:  em.  Masvicius 

399 

insulam  Samum  scribit  Varro  prius  Partheniam  nomina- 
iam,  quod  ibi  luno  adoleverit  ibique  etiam  lovi  nupserit. 

Lact.   d.  i.   1,  17,  8  insulam  —  nupserit. 

400 

Philochorus  ait  ideo  nominatos  Pelasgos,  quod  velis 
et  verno  tempore  advenire  visi  sunt,  ut  aves.  Hyginus 
[/r.  17]  dicit  Pelasgos  esse  qui  Tyrrheni  sunt.  hoc  etiam 
Varro  commemorat. 

Serv.  Dan.   Aen.  8,  600  Philochorus  —  commemorat. 

401 

^(Puteolos  dictos  putant  ab  aquae  ca)>ldae  pu<^tore, 
quidam  a  multitudine  puteorum  ear^undem  <^aquarum 
gratia  factorum)>. 

Fest.  p.  218^,  2  <^Puteoiog>  —  <^factorum>.  Vurro  de  l.  L. 
5,  25  a  puteis  oppidum  ut  Puteoli,  quod  incircum  eum  locum 
aquae  frigidae  et  caldae  multae,  mai  a.  i^\)i\»ot^  ^qXKsxa^  q^q.^ 


352         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

pntidus   odoribnB   [odor  ibi  OMtieTler]   saepe   ex   sulphnre   et 
alumine.    cf.  Straho  5,  245. 

Isq^.  suppletum  ex  Pavlo 

402 

<^Bomam  antea  Bomulam  appel^latam  Terentius  qui- 
dem  <^Varro  censet  ab  Romulo^,  deinde  detortam  voca<^buli 
formam  in  Bomam  existimat^  credibile. 

Fest.  p.  269^,  28  <Bomam>  —  credibUe.  cf.  Varro  de  l.  L. 
9,  50.   Ateius  Fhil.  fr.  14. 

Isq.  suppl.  Urs.  OMue. 

*403 

^Bosea  in  agro  Beatino  camp^us  appellatur,  ^quod  in 
eo  arva  rore  u^mida  semper  serunt. 

Fest.  p.  282\  21  <^BoBea>  —  gerunt.  cf.  Varro  r.  r.  1,  7,  10. 
id.  apud  Serv.  Aen.  7, 712.  de  Varrone  auctore  vd.  Beitzenstein, 
Hermes  20,  539.   Samter  ibid.  p.  64sq. 

Isq.  suppl.  ex  Paulo         2  serent  cod.  seruntur  Paulus 

404 

Sabini  dicti,   ut  ait  Varro ,    quod   ea 

gens  pp  praecipue  oolat  de<(os,  id  est  a%Q  tovy  ai§B6^ai, 

Fest.  p.  343^,  32  Sabini  —  ai^ta^ai.  paviter  Plin.  n,  h,  3, 106. 
cf,  Isid.  or.  9,  2,  85. 

1  in  lactma  Terentius  add.  Urs.,  libri  nomen  excidisse  putat 
OMueller  2  pp]  penates  interpr.  Urs.  estne  proprios?  suppi. 
ex  PatUo 

*405 

Tusci  a  frequentia  sacrificii  dicti  sunt,  hoc  est  &'!tb 
tov  d^vsiv. 

Serv.  Aen.  2,  781  \jpostquam  de  Lydo  et  Twrrheno  frcUi-ibus 
hcuius  est]  TuBci  autem  a  —  &iieiv.  cf  Fest.p.  355^,22.  Dionys.  H. 
1,  J98,    Plin.  n.  h,  3,  50.    Isid.  or.  5,  2,  86.    de  Varrone  auctore 
Heitgemtein,  Hermea  20,  536.    Samter  ibid.  p.  ^B.  ^9. 


M.  Terentius  Varro  353 

406 
Varro  dicit  Romulum  dimicantem  contra  Titum  Tatium 
a  Lucumonibus,   hoc  est  Tuscis,   auxilia  postulasse;   unde 
quidam   venit   cum  exercitu,   cui  recepto   iam  Tatio   pars 
Tirbis  est  data;  a  quo  in  urbe  Tuscus  dictus  est  vicus. 

Serv.  Aen.  5,  560  Varro  tamen  dicit  —  vicus.  Fest.  p.  355^,  17 
M.  Varro  [Tiiscuni  vicum  dictum  ait]  quod  ex  Cae<^lio  in  eum 
locum  deducti^  sint  [Caeles  et  Vibenna].  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  46. 

praeterea  Varronianam  doctrinam  in  huius  modi  nominihus 
apud  Festum  plus  minus  certis  indidis  saepiu^  deprehendes, 
uti  in  his:  Patil.  p.  20,8  Aenariam  {Flin.  n.  h.  3,82);  p.  22,11 
Anxur  {Flin.  n.  h.  3,  59.  Sero.  Aen.  7,  799;  cf.  Samter  ibid. 
p.  74) ;  p.  34,  14  Beneventum  {Flin.  n.  h.  3,  105 ;  cf.  Liv. 
9,  27);  p.  69,  1  Daunia  (Flin.  n.  h.  5,  99.  Serv.  Aen.  8,  9); 
jp.  100,  15  Hernici  {Serv.  Aen.  7,  684.  Schol.  Veron  Aen.  7,  683. 
Schol.  luven.  14,  180;  cf.  Samter  ibid.  p.  74  adn.  4);  p.  115,  15 
Lectosia  {Dionys.  H.  1, 53.  Solin.  2, 13);  Feat.  p.  355  f>,  25  <Tus- 
culum^  (Flin.  n.  h.  3,  50.  Serv.  Dan.  Aen.  10,  164.  Isid.  or. 
14,  4y  22).  pariter  Varrone  Verrium  usum  esse  in  tribuum  appd- 
lationibus  enodandis  LMercklin  dtmonstravit  {ind.  lect.  Dor- 
pat.  1852  p.  5sq.).  eae  igitur  sunt:  Faul.  p.  55,  10  Cnistumina 
tribus  a  Tuscorum  urbe  Crustumeria;  p.  115,  11  Lemonia  tri- 
bus  a  pago  Lemonio;  p.  136, 13  Maecia  tribus  a  quodam  castro; 
Fest.  p.  194^,  2  Oufentinae  tribus  {ab  Oufente  flumine);  p.  233  f>,  8 
<^Pomptina  tribus  a  Pome>tia  ur<be>;  p.  233^,  10  <Pa>piria 
^tribuB  a  Papirio>;  p.  233  f>,  21  <Pupinia  tribus>  {ab  agro 
Fupinio) ;  p.  233  ^,  25  Popillia  tri^bus  —  a  progenetrice  Popil- 
liorum>;  p.  254^,  14  Quirina  tribus  a  Curensibus  Sabinis; 
p.  270^,  1  <Romuliam  tribum>  {ab  agro  quem  Eomulus  cepit 
a  Veientibus):,  p.  302^,  15  Suburanam  <tribum>  {locus  est  cor- 
ruptm);  p.  343^.,  26  S^captia  tribus  a  no^mine  urbis  Scaptiae; 
p,  343^,28  Stellati<na  tribus)  (a  Stellatino  campo);  p.  343  ^^,  31 
Sabati^na  a  lacu  Saba^te;  Faul.  p.  367,16  Tromentina  tribus 
a  campo  Tromento  dicta;  p.  368, 11  urbanas  tribus  appellabant, 
in  quas  urbs  erat  dispertita  a  Servio  Tullio  rege,  id  est  Subu- 
rana  Palatina  Esquilina  CoUina.  ista  tamen  ex  libris  Antiqui- 
tatum  potius  quam  ex  libro  Tribuum,  ut  Mercklin  opinatur, 
manavisse  puto;  cf.  Beitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  54. 

VARIORUM  NOMINUM  PROPRIORUM 

407 
Varro    Feraliuim    diem    ait    a    ferendis    in    sepulchra 
epulis  dici. 

Onmmaticae  Bomanake  fragmenta  ed.  1Ft3KA.ioia  ^'^ 


354         Grammaticae  oetatis  Yarronianae  fragmenta 

Macroh.  1,  4,  14  sed  et  ipsa  festorum  nomina  secundum 
regulam  declinata  apud  veteres  reperio,  si  quidem  Varro  —  dicL 
non  dixit  'Feraliorum*.  idem  veriloquium  est  apud  Varr.  de 
l.  L.  6,  13,  sed  ihi  deest  genetivits  ^Ferdlium*. 

1  ferialium  codd. 

408 

nomina  decem  mensibus  antiquis  Homulum  fecisse 
Fulvius  [fr.  1]  et  lunius  \fr.  5]  auctores  sunt;  et  quidem 
duos  primos  a  parentibus  suis  nominasse,  Martium  a  Marte 
patre,  Aprilem  ab  Aphrodite  id  est  Venere,  unde  maiores 
5  eius  oriundi  dicebantur;  proximos  duos  a  populo,  Maium 
a  maioribus  natu,  lunium  a  iunioribus;  ceteros  ab  ordine 
quo  singuli  erant,  Quintilem  usque  Decembrem  perinde  a 
numero.  Yarro  autem  Eomanos  a  Latinis  nomina  mensum 
accepisse  arbitratus  auctores  eorum  antiquiores  quam  urbem 

10  fuisse  satis  argute  docet.  itaque  Martium  mensem  a  Marte 
quidem  nominatum  credit,  non  quia  Eomuli  fuerit  pater^ 
sed  quod  gens  Latina  bellicosa;  Aprilem  autem  non  ab 
Aphrodite,  sed  ab  aperiendo,  quod  tuuc  fere  cuncta  gignan- 
tur  et  nascendi  claustra  aperiat  natura;  Maium  vero  non 

15  a  maioribus  sed  a  Maia  nomen  accepisse,  quod  eo  mense 
tam  Bomae  quam  antea  in  Latio  res  divina  Maiae  fit  et 
Mercurio;  lunium  quoque  a  lunone  potius  quam  iunioribus^ 
quod  illo  mense  maxime  lunoni  honores  habentur;  Quintilem 
quod  loco  iam  apud  Latinos  fuerit  quinto,  item  Sextilem 

80  ac  deinceps  ad  Decembrem  a  numeris  appellatos.  ceterum 
lanuarium  et  Februarium  postea  quidem  additos,  sed 
nominibus  iam  ex  Latio  sumptis;  et  lanuarium  ab  lano^ 
cui  adtributus  est,  nomen  traxisse,  Februarium  a  februo. 
est    februum    quidquid    piat    purgatque    et    februamenta 

J^purgamenta,     item    februare    purgare    et    purmn    facere. 

februum  autem  non  idem  usquequaque  dicitur;  nam  aliter 

in  aliis  sacris  februatur,  hoc  est  purgatur.    in  hoc  autem 

mense  Lupercalibus,   cum  Roma  lustratur,   salem  calidum 

ferunt,    quod    februum   appellant,   unde   dies  Lupercalium 

Pproprie    februatus    et    ab    eo    "^otto    Tc\«ii%ia    Eebruarius. 

'^oeitatur. 


M.  TerentiuB  Varro  SSS' 

Censor.  d.  n.  22,  9  nomina  —  vocitatur.    haec  Varro  in  lihr^ 
de  h  L.  6,  33  strictius  repetivit 

6  a  post  Maium  om.  Vatic.  ceterid  9  arbitrantur 

Dwrmst.  -tratur   Vatic.  Darmst.  m.  2:  em.  Jahn  actores 

Darm«t.  10    argute  Carrio   arkti  Darmst.   arkjti  Vatic, 

13  ferre  Darmst.  19  loiam  Vatic.  20  numis  appellatus 

Darmst.  24  februm  expiat  Vatic.   ex  initio  superscr. 

in  Darmst.  m.  2        26  februm 


409 

Cincio  \fr.  6\  etiam  Varro  consentit  adfirmans  nomen 
Veneris  ne  sub  regibus  quidem  apud  Bomanos  vel  Latinum 
vel  Graecum  fuisse  et  ideo  non  potuisse  mensem  a  Venere 
nominari.  sed  cum  fere  ante  aequinoctium  yemum  triste 
sit  caelum  et  nubibus  obductum,  sed  et  mare  navigantibus  5 
clausum,  terrae  etiam  ipsae  aut  aqua  aut  pruina  aut  nivi- 
bus  contegantur,  eaque  omnia  vemo  id  est  hoc  mense 
aperiantur,  arbores  quoque  nec  minus  cetera,  quae  continet 
terra,  aperire  se  in  germen  incipiant,  ab  his  omnibus 
mensem  Aprilem  dici  merito  credendum  est  quasi  Aperilem,  lo 
sicut  apud  Athenienses  av^eaxriqiiov  idem  mensis  vocatur 
ab  eo  quod  hoc  tempore  cuncta  florescant. 

Macroh.  1,  12,  13  CinciuB  [fr.  6'].  cincio  —  floreacant  Serv. 
g.  1,  43  Aprilis  vero  dictus  eat  quasi  terras  tepore  aperiens. 
cf.  Fulv.  Nobil.  fr.  1. 

1  cingio  (cangio  ut  vid.  Paris.  m.  1)  2  reguliB  Paria. 

apud  R.]  Bomauorum  Paris.  m.  1  8  mentem  Bamh.  m.  1 

6  nubibus:  em.  Veneta 

410 

<(Ta^u<^rios)>  ludos  Varro   ait  vocari,    quod  <eis   ludis 

discipu^lus  pendens  a  doctore  in  cr^udo  corio  tauri^  soli- 

tus  sit  inpelli,  atque  us^que  eo  inibi  cogi^  docere,  quoad 

consisteret    ^atque    virtu^te    talorum    constaret    pedu<(m 

firmitas^. 

Fest.  p.  351  f^,  15  <^Tauri  ludi  in^stituti  diB  infens  —  ^aed 
Ta>u<riof>  —  ^firmitas^.    cf,  Varro  d€  l.  L.  5,  154.    lAxi,  ^^,^^. 
S^rtf.  Dan.  Aen.  2,  140. 


356         Grammaticae  aetatiB  Yarronianae  fragmenta 

NOMINUM  COMMUNIUM 

411 

ager  arcifinius,   sicut  ait  Varro,   ab   arcendis   hostibus 

est  appellatus. 

Frontin.  grom.  Lat.  I  6  nam  ager  —  appeUatns.  IV  DtscipH' 
narum  trihuit  Ritschl  op.  3,  359. 

412 

Varro   diis   superis    altaria,    terrestribus    aras,    inferis 

focos  dicari  adfirmat. 

Serv.  Dan.  huc.  5,  66  novimus  enim  aras  et  diis  esse  superis 
et  inferis  consecrataB,  altaria  vero  esse  supemornm  tantum 
deorum,  quae  ab  altitudine  constant  esse  nominata.  —  Varro 
—  adfirmat.  Isid.  app.  XXIII  diff.  vcrb.  2f^  inter  altaria  et 
aras  hoc  interest,  quod  altaria  deo  ponuntur,  arae  etiam  de- 
functis  [=  Schol.  Bern.  btu:.  5,  65].  id.  or.  15,  4,  13  aram 
quidam  vocatam  dixerunt,  quod  ibi  incensae  yictimae  ardeant 
fs»  de  l.  L.  5,  381;  alii  aras  dicunt  a  precationibus,  id  est  quas 
Graeci  &Qag  dicunt,  unde  contra  imprecatio  xatdQoc  dicitur 
[=s=  Serv.  Aen.  2,  5i5];  alii  volunt  ab  altitudine  aras,  sed  male. 
14  altare  autem  ab  altitudine  constat  esse  nominatum  quasi 
alta  ara.  cf.  Paul.  Fest.  p.  5, 8.  29, 10.  Macrob.  3, 2, 8  (=  Varr. 
fr.  128).    Antiq.  div.  V  trihuit  Merkel. 

413 

amoena  —  quasi  amunia,  hoc  est  sine  fructu,  ut  Varro 

et  Carminius  docent. 

Serv.  Aen.  6,  638  amoena  autem,  quae  solum  amorem  prae- 
fltant,  vel,  ut  supra  diximus  [5,  734] ,  quasi  amunia  —  docent.  Isid. 
or.  14,  8, 33  amoena  loca  Verrius  Flaccus  [fr.  27] ;  Varro  [Verrius 
Flaccus  codd.,  t^ui  Varro  antea]  quod  sine  munere  sunt,  nec  quid- 
quam  in  his  officii,  quasi  amunia  hoc  est  sine  &uctu,  unde  fructus 
nuUus  exsolvitur;  inde  etiamnihil  praestantes  immunes  vocantur 
[r=x:  Serv.  Am.  5,  734].    cf  Isid.  diff.  verb.  42.  CGL  V  439,  36. 

414 

arundo  dicta,  quod  cito  arescat.  hanc  veteres  can- 
nam   vocayerunt,  arundinem  vero  postea:  dixit  Varro. 

Istd.  or.  17,  7,  57  aruudo  --  Natto.     AgToec.  ortfc.  p.  122,  18 
arando  canna  est  ab  aiidita^ie  d\c>\>a. 


M.  TerentiuB  Varro  357 

415 

auruginem  Varro  appellari  ait  a  colore  auri. 

Isid.  or.  4,  8,  13  anruginem  vero  Varro  —  auri.  Disciplinarufn 
VIII  adsignavit  Bitschl  op.  3,  368. 

416 

baxeas  calciamenta  feminarum,  ut  Varro  dicit. 
Be  dub.  nom.  CGK  V  572,  21  baxeas  —  dicit. 

417 

dccc  tC  KoafiovGi  Tovg  Ttatdag  roLg  TteQidsQaCoig^  a  povXkag 
xaXovai;  —  o  ^ev  yccQ  oi  TtBQi  Bd^Qtova  Xiyovovv^  ov  md^avov 
EGTt^  xfig  ^ovXrig  inb  AloXitov  ^ollag  TtQOOayoQevoiiivrigj 
Tovro  avfipokov  ev^ovXlag  neQi.rt^ea^ai  rovg  TtatSag, 

Plut.  quaest.  B.  101  dia  ti  —  naUa?.    cf.  id.  Bom.  20. 

3  povXXrig  edd. 

418 

caelum  quidem  haut  dubie  caelati  argumento  diximus, 
ut  interpretatur  M.  Varro. 

Plin.  n.  h.  2,  8  caeium  —  Varro.  cf.  supra  fr.  91.  Ad.  Stilo 
fr.  7.  Schol.  in  Lucan.  9, 578.  Isid.  or.  3, 31, 1.  Gruppe,  Hermes 
11,  238.   Disciplinarum  VI  trihuit  Bitschl  op.  3,  396. 

419 

auctore  M.  Varrone  is  demum  latine  caper  dicitur  qui 

excastratus  est. 

Gell.  9,  9,  8  quo  enim  pacto  diceret  [Vergiliiis]  ^tb  naXbv 
ne(pLXriiiivs\  verba  hercle  non  translaticia  sed  cuiusdam  nativae 
dulcedinis?  hoc  igitur  reliquit  et  cetera  vertit  non  infestiviter 
[Theocr.  3,  3sq.  Verg.  buc.  9,  23 sq.]^  nisi  quod  caprum  dixit 
quem  Theocritus  iv6Q%av  appellavit.  auctore  enim  M.  Varrone  —  est. 
cf.  Varro  de  l.  L.  5,  97.  r.  r.  2,  3,  7.  Paul.  Fest.  p.  48,  14, 
Isicl.  or.  12,  1,  15.  CGL  V  276,  17.  VI  176.  libro  V  De 
serm.  Lat.  tribuit  Wilmanns. 

420 

carceres  quasi  arceres  secimdum  Varronem. 

Serv.  Aen.  5, 145  carcer  est  numero  tantum  singulari  cuatA- 
dia  noxiorum;   carceres  vero  tantum  p\\M«\\  o^\!\«»^  Q^\5a^^  ^«jcis. 


358         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

arcentur;  unde  et  carceres  —  Varronem.  id.  Aen.  1,  54  carcerautem 
undecumque  prohibemur  exire,  dictus  quasi  arcer  ab  arcendo. 
item  Serv.  g.  3,  104.  Schol.  Bem.  ibid.  cUiter  Varro  de  l.  L. 
5,  151  carcer  a  coercendo  quod  exire  prohibentur.  id.  153  car- 
ceres  dicti  quod  coercuntur  equi,  ne  inde  exeant.  cf.  Isid.  or. 
5,  27 y  13.  15,  2,  46.  18,  32.  utrum  Varronis  etymon  a  Servio  re- 
latum  ex  locis  De  l.  L.  perverse  immutatum  sit,  an  alio  in  libro 
Varronis  fuerit  dubitat  Woelfflin,  Arch.  f  Lat.  Jjex.  8,  573,  sed 
cf  fr.  354.    aliud  etymon  ap.  Santram  fr.  12. 

421 

cot-am  de  praesentibus  nobis,  palam  etiam  de 
absentibus. 

Serv.  Dan.  Aen.  1,  595  et  coram  non  nuUi  ad  personam, 
ut  'coram  Vergilio  [viro  Paris.  1750]^^  palam  ad  omnes  referri 
volunt,  ut  'palam  omnibus'.  Varro:  coram  —  absentibus.  Serv.Dan. 
Aen.  2,  538  et  coram  ad  personam  certam  refertur,  palam  ad 
omnes.  cf  Prvic.  III  52, 13.  Caper  orth.  p.  97, 10.  Audax  exc. 
p.  354,  18.  Anecd.  H.  p.  277,  22.  216,  17.  Suet  rell.  p.  286  E. 
Don.  Ter.  andr.  3, 2, 10  ^.  adelph.  4,  3, 17.  Isid.  diff.  verb.  91. 
app.  XXIII  diff.  verb.  16.  CGL  IV  136,28.  224,13.  libro  V 
De  serm.  Lat.  tribuit  Wilmanns. 

422 

curculio.   Varro  ait  hoc  nomen  per  antistoechum  dictum 

quasi  gurgulio,  quoniam  paene  nihil  est  nisi  guttur. 

Serv.  g.  1,  186  curcuiio  —  guttur.  Schol.  Bern.  ibid.  curcuUo. 
Varro  —  gurguiio.  curculio,  gcnus  bestiae.  cf  Schol.  in  Pers.  4, 38 
(et  adn.  Jahni).    Isid.  or.  12,  8,  17. 

423 

'dimidium  librum  legi'  aut  'dimidiam  fabulam  audivi' 

vel  quid  aliud  huiusce  modi  male  ac  vitiose  dici  existumat 

Varro.       oportet     enim    inquit     dicere     ^dimidiatum 

librum',  non  ^dimidium',  et  'dimidiatam  fabulam', 

B  non   ^dimidiam'.      contra    autem    si    <^ex^    sextario 

hemina  fusa  est,  non  'dimidiatum  sextarium  fusum' 

dicendum   est,    et  qui  ex  mille   nummum,   quod  ei 

debebatur,    quingentos    recepit,    non    dimidiatum 

recepisse   dicemus,   sed  dimidium.     at   si   scyphus 

^ inquit  argenteus  milai  c"vxm  «A\o  Q.QT£im>\^\%  va.  duas 


M.  Terentms  Varro  359 

partis  disiectus  sit,  dimidiatum  eum  esse  dicere 
scyphum  debeo,  non  dimidium,  argentum  autem, 
quod  in  eo  scypho  inest,  dimidium  meum  esse, 
non  dimidiatnm,  disseritque  ac  dividit  subtilissime 
quid  dimidium  dimidiato  intersit,  et  Q.  Ennium  scienter  is 
hoc  in  annalibus  dixisse  ait  [536  F.*j:  ^sicuti  si  quis  ferat 
yas  yini  dimidiatum'.  sicuti  pars  quae  deest  ei  yaso,  non 
dimidiata  dicenda  est,  sed  dimidia.  omnis  autem  disputa- 
tionis  eius,  quam  subtiliter  quidem,  sed  subobscure  ex- 
plicat,  summa  haec  est:  dimidiatum  est  quasi  dismediatum  lo 
et  in  partis  duas  pares  diyisum,  dimidiatum  ergo  nisi 
ipsum,  quod  diyisum  est,  dici  haut  conyenit;  dimidium 
yero  est,  nbn  quod  ipsum  dimidiatimi  est,  sed  quae  ex 
dimidiato  pars  altera  est.  cimi  igitur  partem  dimidiam 
libri  legisse  yolumus  dicere  aut  partem  dimidiam  fabulae  85 
audisse,  si  ^dimidiam  fabulam'  aut  ^dimidium  librum' 
dicimus,  peccamus;  totum  enim  ipsimi  quod  dimidiatum 
atque  diyisum  est,  dimidiimi  dicis.  itaque  Lucilius  eadem 
secutus  [l342Mai\\  ^uno  oculo'  inquit  ^pedibusque  duobus 
dimidiatus  /  ut  porcus';  et  alio  loco  [1283  Ma^i  'quidni?  ao 
et  scruta  quidem  ut  yendat  scrutarius  laudat,  /  praefractam 
strigilem,  soleam  inprobus  dimidiatam'.  iam  in  yicesimo 
manifestius  ^dimidiam  horam'  dicere  studiose  fugit,  sed 
pro  dimidia  dimidiimi  ponit  in  hisce  yersibus  [571Ma^\ 
^tempestate  sua  atque  eodem  uno  tempore  et  horae  /  dimi-  36 
dio  et  tribus  confectis  dum  taxat  eandem  /  ad  quartam'. 

nam  cum  obyium  proximumque  esset  dicere  ^dimidia 
et  tribus  confectis',  yigilate  atque  attente  yerbima  non 
probum  yitayit.  per  quod  satis  apparet  ne  ^horam'  qui- 
dem  ^dimidiam'  recte  dici,  sed  yel  ^dimidiatam  horam'  40 
yel  ^dimidiam  partem  horae'.  propterea  Plautus  quoque 
in  Bacchidibus  [1189^  'dimidium  auri'  dicit,  non  ^dimidia- 
tum  aurum';  item  in  Aulularia  'dimidium  obsoni',  non 
^dimidiatum  obsonium',  in  hoc  yersu  [^Pi]:  ^ei  adeo 
obsoni  hic  iussit  dimidium  dari';  in  Menaechmis  autem  46 
*dimidiatum  diem',  non  ^dimidium'  in  hoc  yersu  [i57]: 
^dies  quidem  iam  ad  umbilicum  dim\di%.t\x&  T(iQi\^SQ;x>&\>^ 


360         Grammaticae  aetatis  Yarroniaiiae  fragmenta 

M.  etiam  Cato  in  libro,  quem  de  agri  cultnra  conscripsit 
[i5i]:  'semen  cupressi  serito  crebrum,  ita  uti  linum  seri 

60  solet.  eo  cribro  terram  incemito  dimidiatum  digitum. 
iam  id  bene  tabula  aut  pedibus  aut  manibus  complanato'. 
Mimidiatum'  inquit  'digitum',  non  'dimidium'.  nam  'digiti^ 
quidem  *dimidium',  digitimi  autem  ipsum  dimidiatum  dici 
oportet.     item  M.   Cato   de  Carthaginiensibus    ita   scripsit 

55  [_p.  56  fr.  3  J^\  'homines  defoderunt  in  terram  dimidiatos 
ignemque  circumposuerunt,  ita  interfecerunt '.  neque  quis- 
quam  omniimi,  qui  probe  locuti  sunt,  his  verbis  sequius 
quam  dixi  usus  est. 

Gdl.  3,  14  dimidium  Ubrom  —  twub  eat.  cf.  AgrOeC,  Orth.p.  116,21, 

Beda  oHh.  p.  269,  27.  Anecd.  H.  p.  2S7,  21.  Isid.  diff.  verb.  146. 
haec  V  DisdpUnarum  vulgo  adscrihuntur ;  cf.  Ritschl  op.  3, 363. 
Kretzschmer,  de  Gell.  font.  p.  10.  51.  Ruske,  de  Gell.  Noct.  Attic. 
font.  p.  29. 

4  ct  6  non  dim.  om.  Lugd-Bat.  5  ex  add.  codd.  deterr. 
6  <^dimidium^,  non  dim.  edd.  vett.  dim.  ^sed  dimidium^ 
Skutsch  9  ac  Paris.  Vatic.  12  delebo  Lugd-Bat.  argenti 
Lugd-Bat.  Vatic.  13  eum  16  dixisset  JParis.  Vatic.  m.  1 
18  dimidiato  Paris.  m.  1  Lugd-Bat.  Vatic.  28  eandem  Paris. 
Vatic.  30    dimiditus    Lugd  -  Bat.    Vatic.    dimidius   Paris. 

31   yendat  et  praefactam  Lugd-Bat.   Vatic.  36  hora: 

em.  codd.  deterr.  36  at  codd.  optt.  37  dimidiam:   em. 

Hertz  40    dicit   Paris.   Lugd-Bat.  46    obsonii    (ita 

et  Vatic.)  hinc  Plautus  47  mortuus  est  51   tabulam 

56  igneque  Lugd-Bat.  Vatic.  57  sequi  usquam 

424 

divos  perpetuos,   deos  qui  propter   sui   consecrationem 

timentur,  ut  sunt  dii  manes. 

Serv.  Aen.  5,  45  ^divum'  et  'deorum'  indifferenter  plerum- 
que  ponit  poeta,  quamquam  sit  discretio,  ut  deos  perpetuos 
dicamus,  divos  ex  hominibus  factos,  quasi  qui  diem  obierint; 
unde  divos  etiam  imperatores  vocamus.  sed  Varro  et  Ateius 
[Phil.  fr.  12.  Cap.  15]  contra  sentiunt  dicentes  divos  —  manes. 
cf  Serv.  Aen.  8,  275.    Isid.  diff.  verb.  168. 

425 
dolo   est  —   secundum  Varronem   ingens    contus   cum 
ferro    brevissimo,      dolones   autem   a  fallendo   dicti   sunt, 
quod  decipimt  ferro  c\im  spmem  ^T«»fc\«t^Ti\»  \\^, 


M.  TerentiuB  Varro  361 

Serv.  Aen.  7,  664  doio  est  aut  fiagellam  intra  cuius  Tir- 
gam  latet  pugio  aut  Becundam  —  ligni.  Isid.  or.  18,  9,  4  doloneB 
autem  a  dolo  dicti  sunt,  quod  fallant  et  decipiant  feiro  cum 
speciem  praeferant  ligni.  item  CGL  V  551,  34.  dliter  Don, 
Ter.  eun.  3,  3,  9  \ 

1  dolon  plerique  codd.        Varr.  oni.  Eegin. 

426 

frendere    significat   dentibus  frangere,    unde    nefrendes 

infantes,    quia   nondum   habent    dentes.     et  Varro   frenos 

hinc  putat  dictos. 

Serv.  Dan.  Aen.  8,  230  proprie  infrendens  est  inter  se  con- 
primens  dentes;  nam  et  frendere  —  dictos.  frendere  ergo  quoquo 
modo  frangere,  ut  ^fresa  faba'  fracta.  Varro  r.  r.  2,  4,  17 
amisso  nomine  lactantes  dicuntur  ne&endes  ab  eo,  quod  non- 
dum  fabam  frendere  possunt  id  est  frangere.  item  Ter.  Scaur. 
p.  12,  3.  cf.  Muc.  Scaev.  fr.  3.  At.  Phil.  fr.  13.  Paul.  Fest. 
p.  91,  12.  74,  17.  Non.  p,  447,  14.  Lact.  Plac.  Stat.  Theb. 
5,  663.  9,  446.  Isid.  or.  4,  0,  3.  10,  106.  138.  17,  4,  4.  20,  16,  1. 
diff.  verb.  226.  CGL  V  33, 39.    Wessner,  Comment.  Jen.  6*,  107 

1  unde  et  Daniel 

427 

oculorum   orbes  concavis   foraniinibus  [dms^  conclusit, 

a  quo  foratu  frontem  nominatam  Varro  existimat. 

La42i.  de  opif.  d.  8,  6  ac  primum  quod  ocoiorum  —  existimat» 
eo8  neque  minus  neque  amplius  quam  duos  esse  yoluit.  Isid. 
or.  11, 1,  35  frons  ab  oculorum  foraminibus  nominata  est.  cf  id. 
diff.  rer.  53.  haec  ad  logistoricum  Tuberonem  pertinere  videntur, 
non  secus  ac  fr,  433.  437.  448.  461  cf  SBrandt,  Wien.  Stud.  13 
{1891)  p.  266. 

2  fora  cum  spatio  Floriac. 

428 

facem    de    fune,    ut  Varro   dicit,    unde   et   funus   dic- 

tum  est. 

Serv.  Aen.  6,  224  facem  —  est  id.  Aen.  1,  727  funalia  sunt 
quae  intra  ceram  sunt,  dicta  a  fanibus,  quos  ante  usum  papyri 
cera  cixcumdatos  habuere  maiores;  unde  et  funera  dicuntur, 
quod  fanes  incensos  mortuis  praeferebant.  —  [Dan.J  Varro  de 
vita  p.  B.  [1,  52  Kettn,]:  'facibuB  aut  ettiid.^\«k  ^Vm-^Y^iS.^  ^soJ^  ^ 


362         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  togmenta 

eo  funicolo  facto  earam  yestigia  quod  nbi  ea  figebant  appellaront 
fanalia'.  cf.  id.  Dan.  11, 143.  Isid.  or.  11, 2,  34.  19, 4, 1.  20, 10,  5. 
Bon.  Ter.  andr.  1,  1,  81 K  88.  100.    aliter  Paul  Fest.  p.  84,  6. 

429 

hilom  Varro    ait    significare    medullam    eius    ferulae, 

quam    Graeci    a(S(p68BXov    vocant,    et    sic    dici    apud    nos 

nihilum,  quomodo  apud  Graecos  ovdi  yQV. 

Isid.  or.  10,  186  hUum  —  y(»t;.  Varro  de  l.  L.  9,  54  quod 
[ni/tt/i]  est  ex  ne  et  hili;  quare  dictns  est  nihili  qui  non 
hili  erat.-  item  10,  81.  Paul.  Fest.  p.  101,  8  hilum  putant  esse, 
quod  grano  fabae  adhaeret,  ex  quo  nihil  et  nihilum.  cf.  id. 
p.  175,  3.    Non.  p.  121,  2.    supra  fr.  123. 

430 

ex  senatus  consulto  et  Maenia  lege  ad  propitiandum 
lovem  additus  est  illis  circensibus  dies,  isque  instaura- 
ticius  dictus  est  non  a  patibulo,  ut  quidam  putant,  Graeco 
nomine  &7t6  tov  aravQOv,  sed  a  redintegratione,  ut  Varroni 
placet,  qui  instaurare  ait  esse  instai*  novare. 

Macroh.  1,  11,  5  ex  genatus  itaque  consiilto  —  novare.    cf.   Pavl. 

Fest.  p.  111,  4.  Serv.  Aen.  2,  15  {Serv.  Dan.  Aen.  2,  669).  Isid. 
or.  19,  10,  1.    CGL  V  78,  15. 

431 

idem    Varro    spargendarum    nucum    hanc    dicit    esse 

^ationem,  ut  lovis  omine  matrimonium  celebretur,  ut  nupta 

matrona  sit,   sicut  luno;   nam  nuces  in  tutela  sunt  lovis, 

unde  et  iuglandes  vocantur  quasi  lovis  glandes. 

Serv.  buc.  8,  29  idem  —  giandes.  Varro  de  l.  L.  5,  102  nux 
iuglans  —  similis  glandis,  haec  glans  optima  et  maxima  a 
love  et  glande  iuglans  est  appellata.  cf.  Plin.  n.  h.  15,  91. 
Macrob.  3,  18,  3.  Non.  p.  122,  30.  cum  Servius  proxime  antea 
Varronis  Aetia  ad  institutum  quoddam  in  nuptiis  explicandum 
memoret  pergatque  Hdem  Varro^  etc.,  ex  eodem  opere  haec 
ducta  esse  videntur. 

4  iugulandes  Paris.  (vigul-  Hamb.)  fort.  recte  dicuntur 

Bem.  Lemov. 

432 
cur  te*umphantes  lauro  C0TOii^Ti\Avi  V-aft^  x^V^a  ^%t^  quo- 


M.  Terentius  Varro  363 

niain  apud  yeteres  a  laude  habuit  nomen,  nam  laudum 
dicebant. 

SerV.   buc.  8,  12  cur  tamen  triamphantes  —  dicebant.   — .    VarrO 

ait  Liberam  patrem  propter  calorem  vini  hedera  coronatum. 
idem  Varro  etiam  Musas  ait  hedera  coronari.  cf.  Paul.  Fest. 
p.  117,  13  et  praesertim  JHacrob.  3,  12,  3.  haec  l.  II  Antiq.  hum, 
iribuend^i  esse  videntur. 

433 

Varro  a  ligando  cibo  putat  linguae  nomen  inpositum. 

Lact.  de  opif.  d.  10,  16  itaque  Varro  —  inpositum.  Isid. 
or.  11,  1,  51  linguae  a  ligando  cibo  putat  Varro  nomen  in- 
positum.     cf.  id.  diff.  rer.  58.    de  collocatione  cf  ad  fr.  427. 

*434 

hinc  et  locupletes  dicebant  loci,   hoc  est  agri,   plenos. 

pecunia  ipsa  a  pecore  appellabatur.     etiam  nunc  in  tabulis 

censoriis  pascua  dicuntur  omnia,  ex  quibus  populus  reditus 

habet,  quia  diu  hoc  solum  vectigal  fuerat.     multatio  quo- 

que    non    nisi    ovium    boumque    inpendio    dicebatur,    nec  5 

omittenda  priscarum  legum  benevolentia.     cautum  quippe 

«st,    ne  bovem  prius  quam  ovem  nominaret  qui  indiceret 

multam.    ludos  boum  causa  celebrantes  Bubetios  vocabant. 

Plin.  n.  h.  18,  11  hinc  et  —  vocabant.  Servius  rex  ovium 
boumque  efQgie  primum  aes  signavit.  Varro  de  l.  L.  5,  92  pe- 
cunia  a  pecu  95  in  pecore  pecunia  tum  pastoribus  consistebat. 
Ovid.  fast.  5,  280  aut  pecus  aut  latam  dives  habebat  humum,/ 
hinc  etiam  locuples,  hinc  ipsa  pecunia  dicta  est.  cf.  Plin. 
n.  h.  33,  43.  Varro  r.  r.  2, 1, 9.  Inc.  de  diff.  CGK  VII  525,  5. 
Nig.  Fig.  fr.  15.  Verrius  {Paul.  Fest.  p.  119,  2).  de  Varrone 
au^tore  Miinzer  ibid.  p.  252  sq. 

5  nec  Leid.  m.  2  Detlefsen  non  vg.  7  ne  quis  bovem 

Leid.  m.  2  cod.  Ghiffletian.  Detl. 

435 

Varro   lu<[dios    a   ludo   id    est    a)>   lusu    interpretatur, 

sicut  et  Lupercos   lud^i>os   appel<(labant,    quod   lude^ndo 

discurrant. 

Tert.  de  spect.  5  (==  Suet.  rell.  p.  333  B.)  <in>de  [ab 
Etrurial  Romani  arcessitos  artifices  [Lydos]  mutuantur  tem- 
<^pus   enuntiatio^nem ,  ut  ludii  a  Lyoi^  NO^-wtciiWt.    ^'Si^  ^^^ 


364         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

Yarro  —  discurrant,  tamen  eum  luBum  iuvenum  et  die<1bn8  festis  et 
tem)>plis  et  religionibus  reputat.  Isid.  or.  18,  16,  2  Varro  autem 
dicit  ludos  a  lusu  vocatos,  quod  iuvenes  per  dies  festos  sole- 
bant  ludi  exultatione  populum  delectare.  an  ex  libro  IX  aut 
X  Antiq.  div.?  cf.  Krahner,  Zeitsch.  f.  Altw.  1852.  10  Jahrg. 
p.  409.  Samter,  quaest.  Vanon.  38  adn.  4.  aliter  Cichorius, 
Comment.  Rihh.  p.  425.  ceterum  cf.  efiam  Varro  de  vita  p.  M.  I 
(Non.  p.  530,  21;  fr.  25  Kettner). 

1  lu<dio8)>  Beiff.  lu<[dos>  vg.  2  lud<[i>os  Oehler 

436 

omnes  candido  tantum  marmore  usi  sunt  e  Paro  insula, 

quem   lapidem   coepere   lychnitem   appellare,    quoniam   ad 

lucemas  in  cuniculis  caederetur,  ut  auctor  est  Varro. 

Plin.  n.  h.  36,  14  omneB  autem  candido  —  Varro,  multis  podtea 
candidioribus  repertis,  nuper  vero  etiam  in  Lunensium  lapici- 
dinis.  Varro  de  L  L.  5,  119  lucerna  post  inventa,  quae  dicta  a 
luce  aut  quod  id  vocant  kvxvov  Graeci. 

437 

ut  oculi  munitiores  essent  ab  iniuria,  eos  cilionim 
tegminibus  occuluit  [eims],  unde  oculos  esse  dictos  Var- 
roni  placet. 

Lact.  de  opif.  d.  10, 1  ut  igitur  ocuU  —  piacet.  nam  ipsae  pal- 
pebrae,  quibus  mobilitas  id  est  palpitatio  vocabulum  tribuit, 
pilis  in  ordinem  stantibus  vallatae  saeptum  oculis  decentissi- 
mum  praebent.  cf.  Isid.  or.  11,  1,  36.  diff.  rer.  54.  fortasse 
palpehrarum  quoque  etymologia  Varronis  est.  cf.  supra  fr.  17. 
de  coUocatione  ad  fr.  427. 

2  occulit  Bonon. 

*438 

ovalis  corona  est  murtea,  quam  habebant  qui  oyantes 
introibant,  cum  bella  non  erant  indicta  aut  sine  sanguine 
confecta. 

Paul.  Fest.  p.  195^  7  ovaiis  —  confecta.    cf  Plut.  Marc.  22. 
Bionys.  H.  5,  47.     Suet.  rell.  p.  283  B.     Gell.  5,  6,  21.     Festi 
^iossas  de  coronis  militarihus  ex  Varronis  Antiquitatihus    (ex 
f,  ut  videtm,  de  heilo  et  pacc ;  cf .  Gruppe,  Comment.  Momms. 
^d6)  sumptas  esse  ostendit  McrTclm,  md.  "lecl.  "Dw^jij*.,  1^59. 


M.  Terentius  Varro  365 

verum  tamen  etymon  in  hac  sola  inest,  nisi  qmd  fortaase  ^corond* 
quoque  glossa  (Paul.  Fest.  p.  37,  1)  Varronis  est.  cf.  etiam 
JFest.  p.  313 a,  12  et  Plin.  n.  h.  21,  3  (Varro  de  l  L.  6,  64)  et 
de  his  Cichorius,  Comment.  Bibb.  p.  429. 

439 

OTtlfiLa    8e    xa    6kvIcc    cprjai   Bd^^tov^     na^oxi    kccI    xijv 

TteQiovatav  OTtefi  keyov0iv. 

Plut.  Bom.  16  oTtifita  -  Uyovoiv.  cf.  Fest.  p.  186^,  21.  Liv, 
1,  10.  4,  20.    Serv.  Aen.  6,  855. 

440 

ostentum,    quod    aliquid    hominibus    ostendit; 

portentum,  quod  aliquid  futurum  portendit;  pro- 

digium,     quod    porro    dirigit;     miraculum,    quod 

mirum  est;  monstrum,  quod  monet. 

Serv.  Dan.  Aen.  3, 366  prodigium  portentum  <et>  monstrum 
modico  fine  discernuntur,  sed  confuse  pro  se  plerumque  po- 
nuntur.  Yarro  sane  haec  ita  definit:  ostentom  —  monet.  Isid.  diff. 
verb.  459  portentum  nascitur  et  in  sua  permanet  qualitate; 
ostentum  vero  subito  offertur  oculis  et  subducitur.  sic  porten- 
tum  dicitur  a  portendendo  id  est  porro  ostendendo,  sicut  et 
prodigium,  quod  porro  dicat  id  est  futura  de  longe  praedicat. 
monstrum  sane  a  monitu  vel  monstrando  dictum,  quod  aliquid 
significando  demonstret  et  statim.  quinque  sunt  autem  genera 
prodigiorum,  ut  Varro  dicit,  id  est  portentum  ostentum  prodi- 
gium  miraculum  et  monstrum.  cf.  Isid.  ibid.  457.  or.  11,  3,  1. 
Ael.  Stilo  fr.  17.  Sinn.  Cap.  fr.  7.  August.  civ.  d.  21,  8.  Non. 
p.  375,  27.  429,  1.  435,  27  Inc.  de  diff.  CGK  VII  520,  20. 
de  prodigiis  Varro  in  Antiq.  humanis  {Serv.  Dan.  Aen.  8,  526)^ 
in  libris  De  gente  p.  B.  (August.  l.  c),  in  logistorico  De  admi- 
randis  locutus  est. 

3  p.  dicit  fort.  ex  Isid.  scribendum 

441 

secundum  Varronem  palla  dicta  est  ab  inrugatione  et 
mobilitate,  quae  est  et  circa  finem  huius  modi  vestium, 
aiih  xov  nakXeiv, 

Serv.  Aen.  i,  648  pallam  rigentem.  —  significat  autem 
tunicopallium,  quod  ■ecundum  —  TtiXXeiv.  cf.  Isid.  or.  19,  25,  2. 
Non.  p.  537,  32.    aliter  Vairo  de  1.  L.  5,  131. 

3  TtaXXvif  Cassetl.  -lei,  Lips.  -Xaetv  MonoA. 


366         GramiDaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

442 

Varro  refert  Pilmnnum  quendam  in  Italia  fuisse,   qui 

pinsendis   praefuit  arvis;   unde  et  pilumni  et  pistores.    ab 

hoc  igitur  pilum  et  pilam  inventa,  quibus  far  pinsitur,  et 

ex  eius  nomine  ita  appellata. 

laid.  or.  4,  11,  5  est  enim  pila  vas  concavum  et  medicorum 
apta  usui,  in  qua  proprie  ptisanae  fieri  et  pigmenta  confici 
[concidi  vg.']  solent.  Varro  autem  refert  —  appeUata.  cf.  supra 
fr.  358.  475.  Varro  de  l.  L.  5, 138.  Bisciplinarum  VIII  tribuit 
Ritschl  op.  3,  368. 

2  pinsendi  praebuit  artem  nonnuUi  codd.  Pilumni  cul- 
tores  pist.  Bitschl  coU.  Serv.  Aen.  9,  4  3  inventam 

^443 

qui  versus  facit  naQcc  <^t6)>  itouiv  dictus  est   Tcotrjfqgy 

Latina  lingua  vates,  quod  verba  modulatione  conectat;  viere 

enim   conectere   est;   unde   vimen   dictum   virgulti   species 

et  viti  in  rotis. 

Mar.  Vict.  p.  56,  16  qui  —  in  rotiB.  poetice  est  ars  ipsa;  nam 
poesis  et  poema  distant  eo,  quod  poema  <^uno^  tantum  modo 
clauditur  carmine,  ut  tragoedia  vel  rapsodia,  poesis  autem  ex 
ploribus  [id]  est,  corpus  operis  confecti,  ut  Ilias  Homeri  et 
Aeneis  Vergilii.  Bon.  Ter.  andr.  prol.^  ^quas  fecisset  fabulas' 
bene  'fecisset',  non  'scripsisset' ;  unde  et  poetae  a  faciendo  dicti 
sunt,  &n6  tov  itoulv.  cf.  Biom.  p.  491,  18.  de  Varrone  auctore 
cf  fr.  66. 

1  t6  add.  edit.  princ.  2  vates  dicitur  qui  Paris.  4  vitis 
et  vietores  Keil 

444 

poscere  est  secimdum  Varronem  quotiens  aliquid  pro 
merito  nostro  deposcimus,  petere  vero  est  cum  aliquid 
humiliter  et  cum  precibus  postulamus. 

Serv.  Aen.  9,  192  poBcere  —  poBtiiiaimw.  cf  Don.  Ter.  andr. 
2,  5,  11  \  Non.  p.  375,  14.  Isid.  diff.  verb.  438.  CGL  V  556,  7. 

*445 

l^     procum  patricium  in  discxip^ioTi^  dA&^vvun.^  quam  fecit 
.  TtilliuSf  significat  procerxmi^  i  eDMxi  «volX,  "^TVfiSsc^. 


M.  Terentius  Varro  367 

Fest.  p,  249  <^,  1  procum  —  principes.  Varronem  auctorem  esse 
apparet  ex  fr.  32  {cf.  fr.  111.  112.  113).  cf.  Mommsen,  die  Bdm. 
Tribus  p.  216. 

1  discriptionec  eas  sium  cod.  2  pioceres  enim  post 

significat  interpungens  Beitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  28  adn.  1 

446 

Varro   pronubam  dicit   quae  ante   nupsit  et  quae   uni 

tantum  nupta  est. 

Serv.  Dan.  Aen.  4,  166  Varro  —  est  ideoque  auspices  deli- 
^runtur  ad  nuptias.  cf.  Paul.  Fest.  p.  244,  3.  Fest.  p.  242  f>,  29. 
Isid.  or.  9,  7,  8.    CGL  V  325,  35. 

1  nupserit  Floriac.  vel  quae  Turon.  et  in  marg.  Ambros. 
ueque  Floriac.  neque  JDaniel  et  Ambros.  et  quae  Scal. 

447 

Varro  quinque  gradus  aetatis  aequabiliter  putat  esse 
divisos,  unum  quemque  scilicet  praeter  extremum  in 
annos  XV.  itaque  primo  gradu  usque  annum  XV  pueros 
dictos,  quod  sint  puri  id  est  inpubes;  secundo  ad  tricensi- 
mum  annum  adulescentes  ab  alescendo  sic  nominatos;  in  5 
tertio  gradu  qui  erant  usque  quinque  et  quadraginta  annos 
iuvenis  appellatos,  eo  quod  rem  publicam  in  re  militari 
possent  iuvare;  in  quarto  autem  adusque  sexagensimum 
annum  seniores  vocitatos,  quod  tunc  primum  senescere 
corpus  inciperet;  inde  usque  finem  vitae  imius  cuiusque  lo 
quintum  gradum  factum,  in  quo  qui  essent  senes  appel- 
latos,  quod  ea  aetate  corpus  iam  senio  laboraret. 

CenSOr.  d.  n.  14,  2  Varro  —  laboraret     cf.  Paul.  Fest.  p.  5,  6. 
Isid.  or.  11,  2,  1  sq. 

4  secunduB  Colon.  -dos  Vatic.  4929         5  allescendo  Cohn. 
Vatic.  id.        6  erat 

448 

quos   [r/mc5]   ait  Varro   ita   dictos,    quod  rivi  ab  his 

obsceni  umoris  oriantur. 

Lact.  de  opif.  d.  14, 3  quid  rienum  gemina  similitudo?    qno 
ait  —  oriantur.    itcm  Isid.  OT.  11, 1, 97.    dc  coUocationc  cf.  fr.  427. 

2  umores  Bonon.  m.  1   humoris  Bonon.  m.  2  i&  m  tQ&.  ^t 
h  postea  eras.   humoris  Valent.  li\x  in  rcw. 


368         Grammaticae  aetatis  Yaironianae  fragmenta 

449 
Varro  reglTim  cognominatmn  arquatorum  morbum  tradit, 
quoniam  mulso  curetur. 

Flin.  n.  h.  22,  114  Varro  —  curetur. 

1  marquatorum  Ricc.  arquatum  Barbarus 

450 

robigo  est  —  vitium  obscenae  libidinis,  quod 
ulcus  vocatur. 

Serv.  g.  1,  151  robigo  autem  genus  est  vitii,  quo  culmi 
pereunt  — .  inde  et  Robigus  deus  et  sacra  eius  decimo  [sep- 
timo  Masviciiis]  Ei.  Maias  Robiginalia  appellantur.  sed  haec 
res  abusive  robigo  dicitur;  nam  proprie  robigo  est,  ut  Varro  dicit, 
▼itiuin  —  vocatur.  Schol.  Bem.  ihid.  rubigo  genus  vitii,  quo  culmi 
pereunt,  abusive.  proprie  vitium  —  vocatur,  ut  Varro  ait.  Anecd.  H. 
p.  CLXXVIII  rubigo  est  vitium  obsc.  lib.  vcl  obsceni  livoris,  nt 
Varro  ait,  quod  u.  voc.  haec  a  Disciplinarum  VIII  Ritschl 
(op.  3, 400)  dubitanter,  ab  Antiq.  div.  Agahd  ducta  esse  putant. 

1  rubigo  nonnuUi  codd. 

451 

Varro  asinos  rudere,  canes  gannire,  puUos  pipare  dixit. 

Non.  p.  450,  6  gannire  cum  sit  proprie  canum  (Varro  —  dixit, 
et  Lucretius  lib.  V  \1070^  'alio  pacto  gannitu  vocis  adulent'), 
etiam  humanam  vocem  non  nuUi  gannitum  vocaverunt.  cf. 
Varro  de  l.  L.  7, 103.  Paul.  Fest.  p.  177 a,  21.  Non.  p.  156,21. 
Suet.  rell.  fr.  161  R.  Woelfflin,  Arch.  f.  Lat.  Lex.  8,  432sq.  lib.  II 
De  l.  L.  tribuit  Wilmanns. 

1  garrire  Lugd.  73  Harl.  m.  2  Crudian.  Bamb. 

452 

<(ruminalem  ficum  appel^latam  ait  Varro  <]prope  curiam 

sub  veter)>ibus,  quod  sub  ea  ar<(bore  lupa  a  monte  decur- 

rens^    Remo    et    Romulo    <^manmiam    dederit.      mamm^a 

autem    rumis   di<[cebatur,    unde   rustici   lactenses   haed^os 

5  subrumos  vo<^cant,  quia  adhuc  sub  mammis  habentur)>. 

Fest.  p.  27 0<^,  21  ruminaiem  —  <^habentur>.  alii  [alibi  cod."]  autem 
sunt  ^'qui  dictam  putent,  quod  sub  ea  pecus^  ruminari  solitum 
(^esBBl}.   cf.  fr.  102.  Varro  r.  r.  2,  1,  11.   de  l.  L.  5,  54. 

1  sq.  suppl.  Vrs.  ex  FaMHo        ^  ^ft^.  scri^'  ex  Paulo  prae- 
buerit  vg.  4  <^haedo8  "lac^icn^^^^*  «9.  ^  ^^vjJax^asfiL^  «sxjdK 


M.  Terentius  Varro  369 

453 

sacellum  —  sacra  cella  est. 

Don.  Ter.  adelph.  4,  2,  37  *  et  saceUtun,  ut  Varro  ait,  s.  c.  e-t. 
cf.  Trehatim  fr.  3.  Antiq.  div.  V  trihuit  Smutny,  de  schol.  Terent. 
auct.  et  font.  121. 

454 

saltatores  nominatos  Varro  dicit  ab  Arcade  Salio,  quem 
Aeneas  in  Italiam  secum  adduxit  quique  primo  docuit 
Romanos  adulescentes  nobiles  saltare. 

Isid.  Or.  18,  50  saltatores  autem  nominatOB  —  saltare.      cf.  Fest, 

p.  326  f>,  32.  Dionys.  H.  1, 49.  Strabo  13, 608.  Serv.  Dan.  Aen.  8, 285. 

455 

Varro  ait  sparum  telum  missile,  a  piscibus  ducta 
similitudine,  qui  spari  vocantur. 

Serv.  Dan.  Aen.  11,  682  Varro  —  yocantur.  alii  sparus  a  spar- 
gendo  diciputant  (=  Fest.p.  330%  16).  cf.  Non.p.  224,1.  555,20. 
Isid.  or.  12,  6,31.    CGL  V  515,  24.  647,  1.  2. 

456 

spiracula  appellata  omnia  loca  pestiferi  spiritus,  quae 
Graeci  xaQ^vsLa  appellant  vel  Acherontea.  etiam  Varro 
spiraculum  dicit  huiusce  modi  locum,  et  spiracula  ex  eo 
dicuntur  loca,  qua  terra  spiritum  edit. 

Isid.  or.  14, 9, 2  gpiracuia  —  edit.  haec  ex  Antiq.  hum.  (cf.  Serv 
Aen.  7,  563)  tracta  esse  puto. 

1  quae  Arev.  quem  vg. 

457 

<^talas^sionem  in  nuptiis  Varro  ait  <(signum  esse 
lani^iici,  zakctqov  id  est  quasillum,  i<^nde  enim  so])litum 
appellari  talassionem. 

Fest.   p.   351  f>,  27    ^talas^slonem  —  talassionem.      cf  Liv.  1,  9. 

Plut.  Eom.  15  (luha  fr.  9).    Dionys.  H.  2, 30.    Sefv.  Aen.  1, 651. 
Aetiis  irihuit  Thilo,  de  Varr.  Plut.  quaest.  Rom.  auctore  •5(To*w&>Mi 
(B0nnael853)  p.  25,  sed  fortasse  Antiquitotes  antepo^-^vAaA  s\»nwX. 

&r»mmMtio»e  JBomaiute  fragmenta  ed.  'FuvAioiii  ^4l 


570         Grammaticae  aetatis  Yairotiiaiiae  fragmenta 

458 

valvae  sunt  —  quae  revolvuntur  et  se  velant. 
Serv.    Aen.   1,    449    yaiyae    autem    simt,    ut    dicit    YarrOy 

qnae  —  velant. 

459 

Plautus  in  Faeneratrice   [i  X.]:  /heus  tu,  in  barbaria 

quod  dixisse  dicitur  /  libertus  suae  patronae,  id  ego  dico 

<^tibi^:  /  ''Libertas  salve,  vapula  Papiria".    in  barbaria  est 

in  Italia.     Aelius  \fr.  44^   hoc   loco  vapula  positum  esse 

6  ait  pro  dole,  Varro  pro  peri  teste  Terentio  in  Phormione 

[849]:  ^non  <^manes  ?  /  vapula.     id  quidem   tibi  iam   fiet, 

nisi^  resistis  verbero'.   et  Plautus  in  Curculione  [56'^]:  'red- 

din  an  non  mulierem  /  prius,  quam  te  huic  meae  machaerae 

obicio,  mastigia?  /  vapulare  ego  te  vehementer  iubeo,   ne 

10  ine  territes'. 

Fest.  p.  372^,  27  Wapula  Papiria'  in  proverbio  fuit  anti- 
quis  — .  PiautoB  —  me  territeB.  cf.  Sifin.  Cap.  fr.  22.  an  ex  Plau' 
tinis  quaeitionibm? 

2  dixisse  vg.i  fecisse  id  eo  dico  cum  spatio  cod.:  em. 

Scal.  S  liberta  6  num  tu resistis  ver- 

bero:  em.  et  supph  ex  Ter. 

460 

vestibulum,   ut  Varro    dicit,    eiymologiae    non    ha;bet 

proprietatem,  sed  fit  pro  captu  inge'nii;  nam  vestibulum  — - 

dictum  ab  eo,  quod  ianuam  vestiat. 

Serv.  Aen.  6,  273  vestibtaum  —  n.  vestibtatim,  ut  Bupra  ^2,  4691 
diximus,  dictum  —  vestiat.  alii  dicunt  a  Yesta  dictum  per  inminii» 
tionem;  nam  Yestae  limen  est  consecratum.  alii  dicunt  ab  eo, 
quod  nuUus  illic  stet;  in  limine  enim  solus  eirt  transitus:  quo- 
modo  vesanus  dicitur  non  sanus,  sic  vestibulum  quasi  non  sta- 
bulum.  cf.  Gell.  16,  5.  Macrdh.  6,  8,  14  sq.  Prisc.  p.  124,  10. 
Isid.  or.  15,  7,  2  {8,  11,  61).  CGL  VII  409. 

461 

vir  nuncupatuij  est,   quod  maior  in   eo  vis   est  quain 
in  fetiiiiia,  et  hinc  viitus  nonien  accepit;  item  mulietr,  ui 
[    Varro  icteipretatur,  a  moWitie  \iim\x^\».  ^t  d«tracta  littera 
relat  mollier. 


M.  TerentiuB  Varro.    L.  Cincius  371 

Lact.  de  opif.  d.  12, 16  Tir  itaque  nuncupataB  —  moiiier.  Isid.  or. 
11,  2,  17.  18.  diff.  rer.  82  vix  itaque  nuncupatus,  ut  ait  Lactan- 
tius,  quod  —  moiiier.  Varro  de  l.  L.  5,  73  virtus  ut  viri  via  [viri 
iuB  Flor.  viritus  Scal.]  a  virilitate.  cf,  Cic.  tiASC.  2,  43.  de  collO' 
catione  cf  fr.  427. 

1  nuncup.  Paris.  m.  1  nominatus  Bonon.  Vaient,  sed  cf. 
Isid.  ibid. 

FALSA 

46J2 

nebulones  —  Varro  obscuros,  ignoto  loco  natos. 

Ps-Acro  Hor.  ep.  1,  2,  28  nebuiones,  perditi  luxuriosi  molles 
inepti.  Varro  —  natoB.  cf.  de  Varronis  auctoritate  Wilmanm 
l.  c.  p.  138. 

463 

ego  insolens  atque  infrequens  verbum  proferre 
velut  spinam  calcare  devito. 

Cod.  Asbumhamensis  27  [XI  saec.]  Varro:  ego  — devito.  haec 
initio  avXXoyfjg  cuiusdam  sententiarum  legit  Beitzenstein,  qui 
collato  l.  9,  20  de  l.  L.  ea  ex  libro  quodam  Varronis  grammor 
tico  tracta  esse  coniecit  {M.  Ter.  Varr.  u.  loh.  von  Euch.  p.  64 
adn.);  at  'devito^  cum  infinitivo  Varronis  esse  non  potest,  ut  me 
Buscheler  monuit,  nee  placet  ^dubito^,  itaque  ista  inter  Varronis 
sententias  recipienda  censeo. 

2  velud 


L.  GINCIUS 

A.  TESTBfONIA 


VITAE 


1.  de  Lucio  (praenomen  vd.  in  fr.  25)  Cincio  grammatico 
ab  antiquo  rerum  scriptore  seiungendo  hodie  nemo  iam  dubitat 
(cf  Hertz,  de  Luciis  Cinciis.  Berol.  1842  p.  61  sq.  Peter,  vet.  hist. 
jRom.  rell.  p.  Cllllsq.);  qui  tamen  quando  vixerit,  certo  statui 
non  potest,  cum  alius  esse  videatwr  atque  Attici  procurator,  in 
quo  Utteratissimum  illum  hominem  tottus  antiq^u.itotxs  ^^^x^sMm^ 
kg^re  nullum  extat  indidum  (Cic.  ad  Att.  1,  1,  1.  T  .  ^>  ^i^ 
Jff,  17.  J20,  1.  7;  4,  4«;  6,  2,1;  od  Q.  fr.  2,  ^,  l^.  •aequ.t^  'ViW^  ^» 


372         Grammaticae  aetatis  YaiTonianae  fragmenta 

iis  qui  Cincium  commemorant  multum  Jiac  in  re  iuvamur,  quia 
non  sine  temporum  confusione  scriptores  apud  eos  affertmtur 
(Fest.  p.  170  Santra  Aelius  Cincius;  p.  173  Cincius  Santra; 
p.  277  Cincius  Aelius  etc.  Char.  p.  132  Varro  Tullius  Cin- 
cius;  Arnob.  3,  38  Piso  Granius  Varro  Comificius  Manilius 
Cincius);  nisi  quod  Gellius  Cincii  industriam  celebrans  eum 
vnter  Aelium  et  Santram  collocat  (test.  2)  ad  aetatemque  fere  Varro- 
nis  deducit.  quae  res  a  natura  ipsa  varietateque  Cincianae  doctirt- 
nae  confirmatur;  in  hac  enim,  nt  in  Varroniana  et  Nigidiana, 
studiorum  maturitas  elucet,  quae  StUonis  aetatem  secuta  est  {cf. 
etiam  Ael.  Stilo  test.  8  et  infra  ad  fr.  27).  uter  tamen  senior 
fuerit,  Cinciusne  an  Varro,  ex  Macrohio  (fr.  6  Cincio  Varro 
consentit)  coUigere  non  audeo,  qui  summum  indido  mihi  est 
Cincium  De  fastis  librum  ante  Varronis  Antiquitates  scripsisse, 
ubi  ea  Varro  exposuisse  videtur,  quae  in  fr.  6  Uguntur.  de  verho 
^consentire^  ap.  Macroh.  cf.  etiam  1, 12, 20  adfirmant  quidam  {Ni- 
gidius?  cf.  Swohoda,  Nig.  Fig.  rell.  p.  26.  28)^  qnibus  Comelius 
Labeo  congentit;  1,  16,  33  Tuditanus  —  Cassius  —  Geminus  — 
cui  rei  etiam  Varro  consentit.    Hertz  ibid.  p  72. 

2.  Gell.  7,  15,  5  =  Ael.  Stilo  test.  15  (ne  si  Aelii  quidem, 
Cincii  et  Santrae  dicendum  ita  censuissent) 

SCRIPTORUM 

5.  Fest,  p.  241^,  8  Cincius  in  libro  de  consulum  po- 
testate 

4.  reliqui  Cincii  lihri  infra  in  fragmentis  reperiuntur.  quid 
praeterea  inter  hunc  Cindum  et  vetustiorem  in  annalibus  intersit 
vd.  apud  Momm^en,  JRom.  Chron.  p.  315*  sq.  muito  incertior 
coniectura  est  Pluessii,  de  Cindis  rer.  Bom.  scriptoribtts 
{Bonn  1865)  p.  24sq. 

Cindi  reliquias  collegeru^t  Hertz  l.  c.  p.  32 sq.  Egger,  LcU. 
:serm.  vet.  rell.  sel.  (Paris  1843)  p.  34  sq.  Huschke,  iurisprud. 
-anteiiLst,^  p.  84 sq.  Bremer,  iurisprud.  antehadr.  {Lips.  1896) 
1,  252  sq.    cf.  Pluess  l.  c.    Wissowa  BE  3,  2^55/3. 


B.  FRAGMENTA 

DE  VERBIS  PRISCIS 

1   [11  Bremer^ 

peremere   Gincms   in  lib.  de  verbis   priscis   ait   signi- 
£care  idem  quod  proliibere. 


L.  Cincius  373 

Fest.  p.  214^,  31  peremere  —  prohibere;    at  Cato  in  li.  qni  est 

de  re  militari  pro  vitiare  usus  [est]  est  [4  J.].    cf.  Pcml.  Fest, 
p.  215,  14. 

2  \13\ 

reconduit  refecerit,  ut  condere  urbem  facere,  aedificare, 
ut  Cincius  testatur  in  libro  de  verbis  priscis. 

Fest.  p.  277  o.,  3  reconduit  —  priacis. 

1  reconductae  fecerit:  em.  SccU.        ut  OMue.i  et 

3  [15] 

quem   ad   modum    omnis  fere    materia   non   de- 

formata  rudis  appellatur,  sicut  vestimentum  rude 

non    perpolitum,     sic    aes    infectum    rudusculum. 

apud    aedem    Apollinis    aes    conflatum    iacuit,    id 

ad  rudus  appellabant,  ^et  adbuc^  in  aestimatione  5 

censoria    aes    infectum    rudus    appellatur.     rudiari 

ab  eodem  dicuntur,  qui  saga  nova  poliunt. 

Fest.  p.  265<^,  4  roduB  vel  raudus  significat  rem  rudem  et 
inperfectam;  nam  saxum  quoque  raudus  appellant  poetae,  ut 
Accius  in  Melanippo  [v.  437  Ribb.^]:  'constitit  [constituit  cod,: 
em.  AugmtimisJ  cognovit  sensit,  conlocat  sese  in  locum  /  cel- 
sum,  hinc  manibus  rapere  raudus  saxeum  grande  et  grave' ;  et 
in  Chrysippo  [v.  263]:  'neque  quisquam  a  telis  vacuus,  sed  ut 
cuique  obviam  /  fuerat,  ferrum  alius,  <^alius^  saxi  rodera  [saxio 
rudem  cod.:  em.  BuecheUry.  vulgus  quidem  in  usu  habuit, 
non  modo  pro  aere  inperfecto,  ut  Lucilius  cum  ait  [1192  Ma^ 
^plumbi  paxillum  rodus  linique  mataxam  [matexam  cod^\  sea 
etiam  <^pro^  signato,  quia  in  mancipando  cum  dicitur  ^rudusculo 
libram  ferito',  asse  tangitur  libra.  Cincius  de  verbis  priscifl 
sic  ait:  quem  ad  modum  —  poiiimt  hominem  inperitum  rudem 
dicimus.    totam  glossam  e  Cindo  promptam  esse  puto. 

1  nondum  formata  Huschke         2  rudem:  em.  Urs.         8  ru- 

dus   cuium:    em.    Urs.   rudus.   quia  alii  6    et   adhuc   add, 

u 
Huschke  inestimatione  6  rudis  7  quod  vg. 

4  [17] 

scenam  —  Cincius  in  libro,  qui  est  [ei]  de  verbia  i^ris- 
cis,  dolabram  ait  esse  ponti&ciam.. 


374         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fra^enta 

Fest.  p.  330 f^,  33  scenam  genus  ^fuiese  ferri)>  manifestum 
ept,  sed  utrum  [futarum  cod.]  securis  an  dolabra  sit  ambigitur; 
quam  Cincias  —  pontificiam.  LiviuB  in  Lydio  [II V.  2  Bihb,^Y.  ^cor- 
ruit  quaei  ictus  scena,  haut  [secena.  <^8icine?]>  hau  iJi66.]  multo 
secus'.  eadem  fere  Fest.  p.  318  f>,  16.  cf.  Paul  Fest.  p.  319,  8. 
Isid.  or.  19,  19,  11. 

1  ei  aeclusi 

huc  accedere  videntur  glossas  a  Festo  et  Arnobio  sine  Cin- 
cii  libro  allatae,  i.  e.  fr.  17—30  (cf.  etiam  fr.  16). 


DE   COMITUS 

5  [i>.  253] 

patricios  Cincius  ait  in  libro  de  comitiis  eos  appellari 
solitos,  qui  nunc  ingenui  vocentur. 

Fest.  p.  241f^,  21    patricios  —  Yocentur.      cf.    Isid.  OT.   9y  3,  25. 

Sckol.  in  Lucan.  9,  479.    CGL  IV  418,  36. 

DE  FASTIS 

6[1] 

Cincius   in  eo  libro,   quem  de  fastis   reliquit,   ait  im- 

perite  quosdam  opinari  Aprilem  mensem  antiquos  a  Venere 

dixisse,    cum  nuUus  dies  festus   nuUumque   sacrificium  in- 

signe  Veneri   per   himc   mensem    a   maioribus   institutum 

6  sit,   sed  ne  in  carminibus   quidem  Saliorum  Veneris   ulla 

ut  ceterorum  caelestium  laus  celebretur. 

Ma^crob.  1,  12,  12    sed   Cincius  —  ceiebretur.     Cincio   etiam 
Varro  consentit  [fr.  409\    cf.  Fulv.  Nobil.  fr.  1. 

1  Cingius  festis  Paris. 

7  [2] 

KCyMog   6  ^Pco^iatog   (SotptGrrig   q^rjCi   t^v  ^Aq>qoSlxriv    i| 
&q>Q0v    t€%&7]vaiy    otovel  Ik  tov   xtovcoSovg   AiQog   xal   r^g 
^^v^ag  oialag  xo  eccQ  &jtoxe'ji^^f{vai. 

Jjyd.  de  mens.  4,  44  Kiyxio?  S^  6  —  itrtot%x^Vtt^- 


L.  CinciuB  375 

8  [3] 

Cincius  mensem   [Jfaitetn]   nominatum  putat  a  Maia, 

quam  Vulcani   dicit  uxorem,    argumentoque   nititur.   quod 

flamen   Yulcanalis    kalendis    Maiis    huic    deae    rem    divi- 

nam  facit. 

Macrob.  i,  12,  18  Cinciug  —  fjwit.  sed  Piso  [fr.  42  P.]  uxo- 
rem  Vulcani  Maiestam  non  Maiam  dicit  vocari.  cf.  FtUv. 
Nobil.  fr.  1, 

3  mais  Paris.  maias  Bamb. 

9  [4] 

lunius  Maium  sequitur  —  nominatus  — ,  ut  Cincius  arbi- 

'bratur,  quod  lunonius  apud  Latinos  ante  vocitatus  diuque 

apud  Aricinos  Praenestinosque   hac   appellatione  in  fastos 

relatus  sit. 

Macrob.  1, 12, 30  luniug  —  reiatus  sit.  cf.  Paul.  Fest.  p.  103, 14, 
Fulv.  NobU.  fr.  1. 

10  [5] 

KCyKtos  iv  tm  TtSQl  t&v  ioQx&v  liysi  xov  Noifi^Qiov 
naQcc  Toig  Ttakaiotg  MsQKtidtvov  ovoiiacd^vai  G)6avsl  fiiO&o- 
q^OQOV  iv  avt&  yaQ  totg  KtrjtOQiSiv  ot  ^KS^totol  tag  tcqoo- 

oSovg     slaitpEQOV     toH     TtaQsX^OVtOg     KVTiloV     StiQODV      KaQTt&V 

ai^ig   ijUQxo(iivGiv.     Noi(ipQiog   8h   GatSQOv    d)vo(ida&ri   in  5 
tov  aQt^(iov'  svvatog  yccQ  ix  rotf  MoQtiov. 

Lyd.  de  mem.  4, 92  Kiyxio?  —  Maqtiov.    cf  Fulv.  Nobil.  fr.  1. 

MYSTAGOaiCON 

11    Ip.  260] 

lib.  II.     trientem  tertium  pondo  coronam  auream  de- 

disse  se  lovi  donum  scripsit  T.  Quintius  dict<^ator^,  cum 

per  novem  dies  totidem  urbes  et  decimam  Praeneste  cepisset. 

id  significare  ait  Cincius  in  mystagogicon  1.  II  duas  libras 

pondo  et  trientem.  6 

Fest.  p.  363<^,  26  trientem  —  et  trientem,  qua  consuetudine 
iiodieque  utimur,  cum  lignum  bes  altemm  dicimus.,  id  oat  1^«- 


376         Grammaticae  aetatis  YarTomaiiae  fragmenta 

dem  et  besem  latitadinis  habens,  et  Bestertimn  id  est  duos 
aases  et  semissem  tertinm.  item  si  tres  asses  sont  et  ^qna- 
dians,  est^  quartns  qnadians. 

DE  OFFiaO  lURISCONSULTI 

12  [ij 

l,  11,  nuncupata  pecunia  est,  ut  ait  Cincius  in  L  II 
de  of&cio  iurisconsulti,  nomina<^ta^,  certa,  nominibus  pro- 
priis  pronuntiata  \XII  tab,  6,  1  5.]:  ^cum  nexum  faciet 
mancipiumque,  uti  lingua  nuncupassit,  ita  ius  esto';  id 
6  est  uti  nominarit  locutusve  erit,  ita  ius  esto.  vota  nuncu- 
pata  dicuntur,  quae  consules  praetores,  cum  in  provinciam 
proficiscuntur,  faciunt;  ea  in  tabulas  praesentibus  moltis 
referuntur. 

Fest  p.   173^,  9   niuictipata  —  refenmtur.      at    Santra    [fr.   i]. 

Varro  de  l.  L.  6,  60  nuncupare  nomiDare  yalere  apparet  in  le- 
gibuB,  ubi  nuncupatae  pecuniae  sunt  scriptae.  cf.  Cic,  de  off. 
3,  65,    Gai.  inst.  2, 104.    Isid.  or.  5,  24, 12.    CGL  V  88,  10, 

1  nucupata:  em.   Ura.  2  nomina  cod.  ta  suppl.   Urs. 

nomine  concepta  Huschke  4  nuncupasset  Festus  et  Cic.  de 

or.  i,  245 :  em.  Manutius        eosto        id  est  Urs. :  ita 

13  [2] 

<^sanates  —  sunt)>  qui  et  infe^riores  dici  putant  "colo- 

nias)>,    quae   sunt  <(dedactae   in   pris)>cos  Latinos,    <(quas 

Tarquinius  rex  in^egerit  secimdum  <(mare in^fra 

Eomam  in   c<^ivitates  Latinorum^,   eosque   sanati^s,   quod 

5  Priscus^   praeter    opinio<^nem    eos    debellavis^set   sanavis- 

se<^t)>q<^ue  ac  cum  iis  pa^^cisci  potuisset,  no<]minatos  esse, 

ut  ait^  Cincius  I.  11  de  <(officio  iuriscon)>suIti. 

Fest.  p.  321  f>,  8  ^^sanates)  —  <Serv.>  Sulpicius  <Rufa8> 
[fr.  9]  et  Opillus  <J^Aurelias>  [fr.  13].  <8Tmt>  qui  —  <iiizi8con>8iiitL 
ne  Valerius  <quidem>  [fr.  1]. 

Isq.   suppl.   SccU.    Urs.    OMue.  2    quae    Urs,:    que 

3  <sub>egerit  Huschke  4  eos  qa§:  em.  Urs. 

14  [5] 

k        subici  ar^ies  dicitur,  qui  pro  oe-<i^o  ^^\»\a^^  c^od  fit 


L.  Cincixis  377 

ut  ait  Cincius  <^in  libro  de  officio  iuris^consulti,  exemplo 

At^liamantis,  ex  quo^  expiandi  gratia  aries  m<actatur  ab 

eo,   qui  invitus  sce)>lus  admisit  poenae  p<(endendae  loco]J>. 

Fest.  p.  347^,  2  suWci  —  <ioco.>  cf.  Antist.  Labeo  fr.  5.  Cic. 
top.  64.   Serv.  Ban.  h\ic.  4,  43.   g.  3,  387. 

Isq.  suppl.  Scal.  Urs.  3  At^heniensium,  apud  quoB^ 

iidem  At<^ham.,  ex  quo>  Mercklin,  Philol.  12,  201  4  poene 

EX  LIBRIS  DE  RE  MILITARI 

15  [4] 

Uh.  VI.    alae  dictae  exercitus  equitum  ordines, 

quod    circum    legiones    dextra     sinistraque    tam- 

quam    alae    in    avium    corporibus    locabantur.     in 

legione    sunt   centuriae    sexaginta,    manipuli   tri- 

ginta,   cohortes  decem. 

Geil.  16,  4,  6  item  in  libro  sexto  \de  re  militari  Cincii} 
hoc  scriptum  est:  aiae  —  decem.  cf.  Serv.  Aen.  4, 121.  11,  604. 
Isid.  or.  9,  3,  62.  Veget.  2,  1.  Schol.  in  Lucan.  1,  476.  Lact. 
Plac.  Stat.  Theh.  2,  553.    CGL  VI  46. 

INCERTAE  SEDIS 

16  [Be  verh.  pr.  1] 

alii,  ut  Cincius,  dicimt  delubrum  esse  locum  ante  tem- 

plum,  ubi  aqua  currit,  a  deluendo. 

Serv.  Aen.  2,  225  delubrum  dicitur  quod  uno  tecto  plura 
conplectitur  numina,  quia  uno  tecto  deluitur,  ut  est  Capitolium, 
in  quo  est  Minerva  luppiter  luno.  aiii,  ut  Gincius  —  a  deiuendo. 
est  autem  synecdoche,  hoc  est  a  parte  totum.  Varro  [fr.  154]. 
cf  id.  ihid.  4,  56.  Istd.  or.  15,  4,  9.  diff.  verh.  407.  Schol.  in 
Lucan.  2,  29.  Ps-Ascon.  in  divinat.  p.  101  Or.  Inc.  de  diff. 
CGK  VII  523,  25.  CGL  IV  227,  32.  V  421,  29.  659,  3.  de 
collocatione  fr.  huius  et  sqq.  cf.  supra  p.  374. 

17  [5] 

gentiles  mihi  sunt,  qui  meo  nomine  appel- 
lantur. 

PauJ.  Fest.  p.  94,  9  gentiliB  dicitui  et  cx.   ^&o^^ai.  ^«ajst^ 


378  Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

ortus  et  is,  qai  simili  nomine  appellatur,  ut  ait  Cincius:   gen- 

tiles  —  appeUantur.     cf.   Isid.   OT.  9,  2,  1.     CGL  II  383,  12. 

18  [4] 

naccae    appellantur   vulgo    fulloDes,    ut   ait    Curiatius 

[/r.  i],    quod  nauci   non   sint,    id  quod  est  nullius   preti. 

idem  sentit  et  Cincius. 

Fest.  p.  166^,  2  nacoae  —  Cincius.  quidam  aiunt,  quod  om- 
nia  fere  opera  ex  lana  vdxri  [nace  cod.]  dicantur  a  Graecis. 
cf.  Paul  Fest.  p.  167,  4.  Apul.  rnet  9,  22.  CGL  IV  122,  34. 
huius  modi  etyma  xara  icvtitpQciGiv  vd.  ap.  Ael.  Stil.  fr.  15.  26. 

2  nanci 

19  [5] 

<[natio  in  eadem  terra  hominum  genu^s  natum.     Cin- 

^cius  genus  hominum,  qui  non  aliunde  vener^unt,  sed  ibi 

<(nati   simt,    significari  ait,    idepjque  n^ationem   ait  <^non 

tantum  universim  de  om^nibus,  set  e^tiam  de  singularibus 

5  hominib^us  seiuncti<^m  dici  solere^. 

Fest.  p.  166a,  7  <natio>  —  <Boiere>.    < autem  Capi^to 

[fr.  24].    cf  Paul.  Fest.  p.  167,  1.    Isid.  or.  9,  2,  1.  4,  4.   CGL 
II 132,  42. 

Isq.  suppl.  Scal.  Urs.  0  Mus.  partim  ex  Paulo  4  se 

te  cod. 

20  [6] 

naucum  —  Cincius   quod  in   oleae  ^nucleo)>  nuoisque 

intus  sit. 

Fest.  p.  166  f>,  6  naucum  ait  Ateius  Philologus  [fr.  3J,  cin- 
oius  —  Bit,  Aelius  Stilo  [fr.  19],  glossematorum  a(Utem  scnptoie^. 
[inc.  gramm.  libr.  fr.  6  p.  112].    cf.  Prisc.  p.  204,  13. 

ole§  .   .  cod.  nucleo   addidi  ex  Paulo  pro   oleae  aut 

nucis  nucleo  Paulus  C.  cutim  oleae  nucis,  quae  Huschke 

21  [7] 

<^novalem  a^grum  —  ^C^incius  eum  esse  [ai^],  ubi 
<^terra  sine  cultura  ad  novam^  sementem  sit  relic<^ta^. 

Fest.  p.  174a,  16  ^noralem  a>gram  AeliuB  <;Stilo>t  [fr.  21]. 
^aed  C^incius  —  relic<^ta>.    cf.  Paul.  Fest.  p.  175,  4. 

Isq.  suppUtum  ex  Paulo 


L.  Cincius  379 

22  [8] 

novensiles  —  Cincius  numina  peregrina  novitate  ex  ipsa 

appellata  pronuntiat;  nam  solere  Bomanos  religiones  urbium 

superatarum  partim  privatim  per  familias  spargere,  partim 

publice  consecrare;  ac  ne  aliquis  deorum  multitudine  aut 

ignorantia  praeteriretur,  brevitatis  et  compendii  causa  uno  5 

pariter  nomine  cunctos  Novensiles  inyocari. 

Armh.  3,  38  novenaUes  Piso  [fr,  4],  Granius  [fr.  3  et  Ael. 
StUo  fr.22\  Varro  [/r.  575],  Cornificius  \fr.  8\  Manilius  [fr.  2^ 

Oincius  —  InTocarL 

23  [9] 

nuptias  dictas  esse  \(mmt\  —  Aelius  \fr.  23\  et  Cincius, 
quia  flammeo  caput  nubentis  obvolvatur,  quod  antiqui 
obnubere  vocarint;  ob  quam  causam  legem  quoque  •{"  parens 
tam  iubere  caput  eius  obnubere,  qui  parentem  necavisset, 
quod  est  obvolvere.  5 

Fest.  p.  170^,  24  nuptias  d.  ease  ait  Santra  [fr.  9]^  Comificius 

[fr.  12]^    Curiatius    [fr.  ^J,   AeUus  et  Clnciug  —  obvolrere.     adn.  crtt. 

ad  Ael.  Stil.  l.  c. 

24  [10] 

obstitum  —  Cincius  [esse  ait]  quom  qui  deo  deaeque 
obstiterit,  id  est  qui  viderit  quod  videri  nefas  esset. 

Fest.  p.  193  a,  4  obstitum  Cloatius  [fr.  13]    et  Aelius    Stilo 

[/r.  25];  Gincius  —  nefas  easet.     cf.   Ael.  Stilo  ad  l.  C. 

1  deeque  cod.  deaeve  Hmchke 

25  [12] 

<^praecidanea  porca   prod^ucta   syllaba  <(secunda  pro- 

nuntianda  est.    ea  enim,  quod^,  ut  ait  L.  Gin<[cius,  ante- 

quam  novam   frugem  secant,   fa^miliae  pur<^gandae  causa 

Cereri  caeditur,  prae^cidanea  dicitur. 

Fest.  p.  218 a,  17  <praecidaaea>  —  dicitur.  ^alii  praecidariam 
dixerunt^,  quod  genus  hostiae  quod  <^ante  novam  &ugem  cae- 
ditur^  prae^cidarium  appellabant  [-bat  cod.].  cf.  Paul.  Fest. 
p.  219,  5.  223,  19.  Cato  de  agri  c.  134.  Gell.  4,  6,  7.  Non. 
p.  163,  17.    Mar.   Vict.  p.  25,  16. 

Isq.  suppl.  OMue.  partim  ex  Paulo 


380  Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

J26  [14] 

refriva  faba  dicitur,  ut  ait  Cincius  quoque,  quae  ad 
sacrificium  referri  solet  domum  ex  segete  anspici  causa, 
quasi  revocans  firuges,  ut  domum  dotantes  f  tevirtico  ad 
rem  divinam  faciendam. 

Fest   p.  377  a,  17    refWva  —  faciendam.     Aelius    [fr.    S3\      sed 

opinionem  Cinci  adiuvat,  quod  in  sacrificis  publicis,  cum  puls 
fabata  dis  datur,  nominatur  refriva.  cf.  Paul.  Fest.  p.  276,  4. 
Plin.  n.  h.  18, 119  (Munzer,  Qu^llenkr.  d.  Ng.  d.  Plin.  p.  301  sq.). 
Macroh.  1,  12,  33. 

1  frabra:  em.  Urs.  ut  Urs.:  via  3  revocans  OJfwe.: 

-  cant        dotantes  scripsi :  datantes        tritico  SccU. 

27  [16\ 

SaJias  virgines  Cincius  ait  esse  conducticias,    quae  ad 

Salios  adhibeantur,  cum  apicibus  paludatas. 

Fest.  p.  329a,  18  SaUas  —  paiudatag,  quas  Aelius  Stilo  [fr.  34]. 
his  verbis  ita  affidmu/r^  ut  Cincius  StUonem  attulerit  {cf.  Hertz 
I.  c.  p.  72  sq.).  et  revera  eorum  studia  vinculo  quodam  caniimcta 
esse  ex  reliqtiiis  apparet,  sive  inter  se  consentiunt,  ut  in  fr.  23 
et  hoc,  sive  dissentiunt,  ut  in  fr.  20.  21.  22.  24.    cf.  etiam  fr.  18. 

28  [18] 

sinistrae  aves  sinistrumque  sive  sinistimum  auspicium,  id 
est  quod  sinat  fieri.  Varro  1.  V  epistolicarum  quaestionum 
ait  [fr.  225]:  ^a  deorum  sede  cum  in  meridiem  spectes,  ad 
sinistram  sunt  partes  mundi  exorientes,  ad  dexteram  occi- 
fi  dentes;  ^eo^  factum  arbitror,  ut  sinistra  meliora  auspicia 
quam  dextera  existimentur'.  idem  fere  sentiunt  Sinnius 
Capito  [fr.  11]  et  Cincius. 

FeSt.    p.    339  <^,   1     sinistrae   avea  —   Cincius.       Cf.     Plut.     quaCSt. 

R.  78.    adn.  crit.  vd.  ad  Varr.  l.  c. 

29  [19] 

<(t^uditantes,  tundentes  <(negotium  id  est  ag^entes  signi- 
ficare  ait  Cincius 

I^est.  p.  3520',  25  ^t^uditaaotea  —  Gmcva& <En>niU8  1.  11 

vfi.  135  V.  *] ;  'haec  intei  ae  totum  <^&^e>x^  ^\eni  ^^\W>W  \  ^t 


L.  Cincius  381 

Lncretius  item  libro  11  [1142]:   ^nec  <^tuditantia^  rem  cessant 
extrinsecus  uUam'.     cf.  CGL  V  249,  23.  398,2. 

Isq.  suppletum  ex  Paulo  2  in  lacuna  de  verbis  priscis 
acripsit  Hertz 

30   [:20] 

yindiciae  olim  dicebantur  illae,  quae  ex  fundo 

sumptae  in  ius  adlatae  erant. 

Fest.  p.  376<*,  16  vindiciae  appellantur  res  eae,  de  quibus 
controversia  est;  quod  potius  dicitur  vis  quae  [ius  quia  cod.]  fit 
inter  eos,  qui  contendunt.  —  de  quo  verbo  Cincius  sic  ait: 
vindiciae  —  erant.    at  Ser.  Sulpicius  [fr.  12].    cf.  Gell.  20,  10,  7. 

1  illae]  glebae  HeDard 

31   [dcest'\ 

huius  Sarapis  et  huius  Isis 

Char.  p.  132,  27  Lim  pro  Lndem  [-de  cod.]  Maro  Aeneidos 
Vlin  [^  'Ldm  de  caelo  misit  Satumia  luno',  cum  constet 
onmia  Gixaecae  figurae  nominatiyo  singulari  is  syllaba  terminata 

genetivo  singulari  syllaba  crescere,  licet  Varro  et  TuUius   et 
incius,  ut  de  consortio  casuum  diximus   [p.  89,  24],  huiuB  — 
isis  ^dixerint.^    haec  ubi  fuerint  diiudicari  non  potest. 


DUBLi  VEL  FALSA 

3J2  [De  vcrb.  pr.  2] 
Serv.  Dan.  g.  1,  10  =  Cinc.  Aliment.  p.  7 

33  [deest'] 

Mar.  Vict.  p.  23,  14  =  Cinc.  AUment.  p.  2 

34  [deest] 

silicemios  dici  yoluerunt  senes  iam  incurvos  quasi  iam 
sepulcrorum  suorum  silices  cementes;  unde  et  Cincius 
Alimentus  historia  de  Gorgia  Leontino  scribit  dicens:  qui 
dum  iam  silicernius  finem  sui  temporis  exspec- 
taret,  etsi  moi*i  non  potuit,  tamen  infirmitatibus  6 
exultayit. 


382         Grammaticae  aetatis  YarroniaDae  fragmenta 

Fuigent.  exp.  serm.  ant.  8  siiicemios  —  exuitavit.  cf.  Nan, 
p.  48,  3  et  Wessner,  Comment.  phil.  Jen.  6*,  109.  haec  non  nuJli 
Cincio  grammatico  trihuerunt;  cf.  tamen  Hertz  p.  79;  Pluess  p.  10. 

1  silicernos  Paris.   7581  Harl.  2  cintius  Paris.  242 

Bern.  Harl.  Cinctisus  Paris.  3088        5  morti  Paris.  242  Leid. 
Bern.  Paris.  3088  mordi  Paris.  7581 

de  C.  Titii  fragmentis  Cincio  adscriptis  vd.  infra  ad  Titium. 


CUETIUS  NICIAS 

TESTIMONIA 


VITAE 


1.  Cic.  ad  Att.  7, 3, 10  [a.  704/50]  Nicias  Cous  vd.  Niciam 
tyranvium  dp.  Crinagoram  et  Strabonem. 

2.  Suet.  de  gramm.  14  Curtius  Nicia  haesit  Cn.  Pompeio 
et  C  Memmio,  sed  cum  codicillos  Memmii  ad  Pompei  uxorem 
de  stupro  pertulisset,  proditus  ab  ea  Pompeium  offendit,  domo- 
qiie  ei  int6rdictum  est.  cum  discordia  inter  Pompeium  et  Mem- 
mium  intra  a.  696/58  —  700/54  orta  sit,  ante  hoc  tempus  Nictds 
Bom>ae  fuit.  ceteroqui  a.  701/53  ambitus  reus  C.  Memmirn  Aihe- 
nas  in  perpetuum  exsilium  ivit  {cf.  Cic.  ad  Q.  fr.  3,  2,  3.  8,  3 
al.  Suet.  lul.  73). 

3.  Suet.  ihid.  fuit  et  M.  Ciceronis  familiaris.  cf.  test.  sqq. 
et  praesertim  16. 

4.  Cic.  ad  Att  12,  51,  1  [a.  709/45]  venit  etiam  Nicias 
[in  Tusculanitm]  ei  Yalerium  hodie  audiebam  esse  venturum. 
id.  ibid.  12,  53  hic  nobiscum  sunt,  Nicias  et  Valerius.  id.  ad 
fam.  9, 10  Niciam  nostruiti  —  ^uaVissimum  GVfL^uoti^v 

5.  Suet.de  gramm,  14  =^  Cic.  ad  fam.  9,  10,  1  [a.  709/45] 
in  cuius  [Ciceronis]  epistula  ad  Dolabellam  haec  de  eo  [^tctaj 
legimus:  ^nihil  Komae  geritur  qupd  te  putem  scire  curare,  nisi 
forte  scire  vis  me  inter  Niciam  nostrum  et  Vidium  iudicem 
esse.  profert  alter,  opinor  duobus  versiculis,  e^ensum  <^Niciae,^ 
alter  Aristarchus  hos  dpsXi^st;  ego  tamquam  criticus  antiquuB 
iudicaturus  sum,  utrum  sint  rov  (^TtoiriTov  an  TtocQSfipspXrip^ivoiy^ . 

/    6.    Cic.  ad  AU.  12,  26,2  [a.709/4^  de  Nicia  quod  scribia, 

si  ita  me  haberem  ut  eva&  humanitate  frui  possem,  in  prixois 

vellem  illum  mecum  habere;  sed  mihi  solitudo  etrecessus  nro- 

vincia,   eai.     quod   qnia  facile  iw^^^»  '^V^^'»»^  ^Q  mai^B  illum 

deaidero.  praeterea  noBti  l^iciae  Tio«\fi.S3x:^^^'i^\^»^'&^^^3^sie^ 


L.  CinciuB.     Curtius  Nicias  383 

consuetudinem  victus.  cur  ergo  illi  molestus  esse  velim,  cum 
mihi  ille  iucundus  esse  non  possit?  voluntas  tamen  eius  mihi 
grata  est.  item  Siiet  de  gramm.  14. 

7.  Cic.  ihid.  13,  1,  3  [a.  709/45]  Nicias  te  [Atticum]^  nt 
debet,  amat  vehementerque  tua  sui  memoria  delectatur. 

8.  Cic.  ibid,  13,  9,  2  \a.  709/45]  a  te  exspecto,  si  quid  de 
I^ruto,  quamquam  Nicias  confectum  putabat,  sed  divortium  non 
probari. 

9.  Cic.  tbid.  13,28, 3  [a.  709/45]  Nicias  a  DolabeUa  magno 
opere  arcessitus  (legi  enim  litteras),  etsi  invito  me,  tamen  eodem 
me  auctore  profectus  est. 

10.  Cic.  ibid.  13,  29,  1  [a.  709/45]  cum  quasi  alias  res 
quaererem  de  philologis  e  Nicia,  incidimuB  in  Talnam.  ille  de 
ingenio  nihil  nimis,  modestum  et  frugi,  sed  hoc  mihi  non  pla- 
cuit;  se  scire  aiebat  ab  eo  nuper  petitam  Cornificiam  Q.  filiamt 
vetidam  sane  et  multarum  nuptiarum. 

11.  Cic.  ibid.  13,  52,  2  [a.  709/45]  Dolabellae  villam  cum 
praeteriret,  omnis  armatorum  copia  dextra  sinistra  ad  equum 
uec  usquam  alibi:  hoc  ex  Nicia. 

12.  dc.  ibid.  14,  9,  3  [a.  710/44]  ita  mihi  videtur  bellum 
illud  [Parthicum]  instare,  sed  Dolabeila  et  Nicias  viderint. 

13.  Cic.  ibid.  15,  20, 1  [a.  710/44^  Dolabellae  mandata  sint 
quaelibet^  mihi  aliquid,  vel  quod  Niciae  nuntiem. 

SCRIPTORUM 

14.  Suet.  de  gramm,  14  huius  [Niciae]  de  Lucilio  librofr 
etiam  Santra  comprobat.  de  natura  horum  libr(irfi0n  cf.  Marso^ 
iMcil.  carm.  reU.  1  p.  LIL 

15.  idem  esse  videtur  Aristarcheus  Nicias,  qui  apud  Hero- 
dianu/m  in  schoUis  nsgl  'IX.  ngoa.  memoratur  {B  717.  839.  r240^ 
J  212.  423.  452.  E 163.  203.  638.  1  6.  K  38.  95.  M  137.  N  390. 
n  95.  483.    ^  588.    Sl  235).    vd.  test.  5. 

DOCTRINAE 

16.  Cic.  ad  AU.  7,  3,  10  [a.  704/50]  venio  ad  Tirae^a',  in 
qno  magis  reprehendendus  sum,  quod  homo  Romanus  Piraee^ 
scripserim,  nOn  Piraeum  (sic  eniin  oihnes  nostri  locuti  sunt) 
quam  ^in)>  quod  addiderim;  non  eniin  hoc  ut  oppido  praepo- 
sui,  sed  ut  loco.  et  tamen  —  qui  est  nobiscum,  Nicias  Cous 
non  rebatur  oppidum  esse  Piraeea.  :  cf.  De  lud.  litt.  test  29. 
quod  in  Hac  epistulay  qua^  a$tate  ceteris  antecedit,  Nicias  adiec^i^ 
nomine  patriae  appetlatur,  ut  credamus  faqit  eum  nondum  Attieo^ 
eiusque  amicis  familiarissimum  fuisse  {cf.  HilUckeXy  Fkck.  JoKtV^. 
suppl  18.  1892  p.  373). 


384         Grrammaticae  aetatiB  Varroniaiiae  fragmenia 

SANTRA 

A.  TESTIMONIA 

VTTAE 

1.  Santra  et  propter  nomen  Italus  vulgo  non  habetur  et 
ob  id  quod  Latinorum  verborum  a  Graecis  originem  repetere 
solet  (cf.  Mercklin,  PhiloL  3.  1848  p.  344);  at  neque  hoc  quidquam 
hahet  ponderis  {cf.  Cloat.  Ver.  fr.  l8q.\  et  Santra  nomen  JEtrus- 
cum  esse  videtur  {Schulze,  Lat.  Eigenn.  p.  343.  369). 

2.  Varroni  Cincio  Niciae  Santra  aetate  suppar  fuit,  sed 
omnibus  iunior  (cf  tetst.  6.  4  et  fr.  1.  14);  quem  post  a.  700.54 
clarum  extitisse  Buecheler  constituit  (Bh.  Mus.  40, 148). 

3.  Martial.  11,  2,  7  lectores  tetrici  salebrosum  ediscite 
Santram. 

4.  Gell.  7,  15,  5  =  Ael.  Stilo  test.  15  (ne  ai  Aelii  qnidem, 
Cincii  et  Santrae  dicendom  ita  censnissent) 

SCRIPTORUM 

5.  Non.  p.  78,  27  et  104,  17  Santra  Nuntiis  Bacchis 
(=  SRP  I  p.  264  Ribb.^.    cf  Ribbeck,  Rom.  Trag.  p.  616. 

6.  Hieron.  de  vir.  ill.  praef  fecerunt  quidem  hoc  idem 
hU  de  viris  illustribus  scriberent]  —  apud  Latinos  Varro 
Santra  Nepos  Hyginus  et  —  Tranquillus.  hinc  fluocertmt  fr.  13—15. 


Santrae  reliquias  collegerunt  Lersch,  Zeitschr.  f  Altw.  1839 
p.  100  sq.    Egger,  Lat.  serm,  vet  rell  sel.  (Paris  1843)  p.  18  sq. 


B.  FRAGMENTA 

DE  ANTIQUITATE  VERBORUM 

1  [10  Egger] 

lib.  IL     Santra   1.  11   de    verborum    antiquitate    satis 

multis  nuncupata  conligit  non  derecto  nominata  significare, 

sed  promissa  et  quasi  testificata  circumscripta  recepta,  quod 

etiam  in  votis  nuncupandis  esse  convenientius. 

Fest.  p.  17 3  <^,  9  nuncupata  pecunia  est,  ut  ait  Cincius 
[/r.  1^].  at  Santra  —  conyenientiua.  Cindi  explicotionem  Santram 
novisse  cum  Reitzensteinio  couseifvtio  (yerr.  Forsch.  p.  87  adn.). 

2  directo  Huschke 


Santra  385 

a[ii] 

l.  II.     re<^ium  omne  yestimentum  quadratmn  hi  qui 

Xn  interpretati  sunt    \inc.  gramm,   Ubr.   fr.  11  p.  113\ 

esse   dixerunt,  ut  togam  <^qua^  mulieres  utebantur   prae- 

textam   clavo   purpureo;    unde  reciniati   mimi   planipedes. 

quam  rem  diligenter  exsequitur  Santra  1.  II  de  antiquitate  5 

verborum. 

Fest.  p.  274  ^,  32  recmium  —  yerborum.  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  132 
et  ap.  Non.  p.  542, 1.    Serv.  Aen.  1,  282.    Isid.  or.  19,  25,  4. 

3  ut  scripsi:  vir  {cf  supra  Gdl.  ad  fr.  1  et  L.  Cinc. 
fr.  26)  .toga  qua  add.  Urs.  virilem  togam  qua  Urs.  Ver. 
[=  yerrius]  togam  qua  Lipsius        praetextum 

3  [12-] 

l.  III.     Santra  de  antiquitate   verborum  libro  m  ait 

.  .  .    dracones    genus accipi    pro    locorom 

geniis  ideoque  loc<^o^ go  bene  accipere  pio  .  .  . 

Schol.  Veron.  Aen.  5,  95  Santra  —  pio  .  .  .  unde  etiam  Per- 
sius  \1, 112] :  veto  quisquam  faxit  oletum ;  /  pinge  duos  angnes : 
pueri,  sacer  est  locus'. 

1  Sandra  2  genus  Hemnann  genu  Mai  Keil,  fort.  postea 
suppl.  serpentium        3  loc^o^  suppl.  Hemnann 

4  [13] 

l.  III.     scis  enim  geniales  homines  ab  antiquis 

appellatos  qni  ad  invitandum  et  largius  adparan- 

dnm  cibum  promptiores  essent. 

Non.  p.  117,  14  genialis,  hospitalis.  Santra  de  antiquitate 
verborum  lib.  lU:  scia  emm  —  esMnt.  eadem  Schol.  Bern.  georg. 
1,  302.    cf  CGL  V  298,  5.  642,  7. 

2  quid  ad  Lugd.  m.  1  3  promtiores 

5  [-8] 

/.  III.     quod    volumen    unum   nos   lectitavimus 

et  postea  invenimus  septemfariam  divisum. 

Nm.  p.  170,  17  septemfariam  ut  multifariam.    Santra  de 
verborum  antiquitate  IH:   quod  —  divitum.    cf.  CGL  V  647, 1&. 
de  re  cf.  Buecheler,  Ith.  Mus.  40,  149. 

CfruiunatioM  Bomanae  firagmenta  ed.  ¥uvaioi«\  ^^ 


386  Grammaticae  aetatis  yarronianae  fragmenta 

6  [i4] 

quidam  etiam  paludem  interpretantur,  ut  Santra  anti- 
quitatium  libris. 

Schol.  Veron.  Aen.  2,  171 alii  in  Libya  esse  con- 

firmant.    qnidam  etiam  —  Ubris;    <^alii  quod  graece  xyQBlv    flit  9)0- 

^BicQ^at,  et  Minerva  hominibus  in  proeliis  metum  iniciat. 
agitur  de  Tritonia 

od  istos  libroa  pertinent  procul  duhio  Festi  Pauli  Scaurique 
glossae,  quae  infra  secuntur. 


INCERTAE  SEDIS 

7  [6] 

^quam  [poriam]  ideo  nominari  ait  Collina]>m  Santra, 

.pro<^xime  eam  quod  coUis  Quirina]>lis  est. 

Fest.  p.  254  o,  14  Quiri<[nalis  porta  eadem  quae  et  Collina 
dicebatur,5  ut  le<^gimu8  apud  antiquos  scriptoreB;  poB^itum 
autem  ^unius  nomen  pro  alterius  reperitur,  quod  ini^tio  ita 
con^iunctae  fuerunt,  unam  tantum  faisse  qu^asi  id  suffira^ge- 

tur,  qnam  ideo^  —  est. 

Isq.  8uppl.  Urs.  OMue, 

dalivum  —  Santra  dici  putat  ipsum,  quem  Graeci 
Selkaiov,  id  est  propter  cuius  fatuitatem  quis  misereri 
debeat. 

Paul  Fest.  p,  68,  1  daiiTum  —  Aurelius  \fr.  4],  Aelius  \fr.  8]; 

Santra  vero  dici  >-  debeat 

5  [5] 

nuptias  dictas  esse  ait  Santra  ab  eo  quod  w^nq^iia 
dixerunt  Graeci  antiqui  ydfwv^  inde  novam  nuptam  vietv 
vv^^prjv, 

Fest.  p,  170  f>,  24  nnptiaa  —  riJ/iyi/v.    ComificiuB  [/r.  ij8],  Cu- 
riatius  [fr,  2\  Aelius  [fr.  231  et  Cinciua  [fr,  28].  cf.  Pavi.  Fest, 
p.  171,  ^. 

i  njmphaea:  em,  Scal.        'i  gwaxwi 


Santra  387 

10    \deesi] 

oscillum  Santra   dici   ait,    quod   os   cillant  id   est  in- 

clinent,  praecipitesque  afferantur. 

Fest.  p.  194  f>,  8  osciUum  —  afferantur.  Schol.  Bem.  geoTg.  2,  389 
oscilla  ab  eo  quod  ob  cilleatur.  cf.  Sero.  g.  2,  389.  387,  Isid.  or. 
20,  14,  11.  myihogr.  1,  19.  2,  61. 

1  oscillent        2  efferantur  coni.  Urs.  (cf.  Comificius  fr.  14) 

^       11  [«] 

pulchrum,  quamvis  in  consuetudine  aspiretur,  nihilo 
minus  tamen  ratio  exiliter  et  enuntiandum  et  scribendum 
esse  persuadet,  ne  una  omnino  dictio  adversus  Latini 
sermonis  naturam  media  aspiretur,  quamvis  Santra  a 
Graecis  putet  esse  translatum  quasi  polichrum. 

Ter.  Scaur.  p.  20, 4  et  pidchrum  —  poUchrum.  cf.  Varro  fr.280^. 

2  ex  hi  (i  Pal.)  littere  tenundiandum  4  natura  media 
Bem.  naturam  mediam  Pal.  quamvi  Bantra  Bem.  quamviB 
antea  PaL:  em.  Pvisch  5  polichrunim  Pal.  cf.  Hesych.  noXXa- 
XQ^v,  %aX6v 

12  [7] 

Santra  eam  [querqueram  febrem\  ex  G^raecis  ducit, 
qui  tremo]>rem  eius  modi  YM^agov  <^dicunt,  unde  dictum 
esse)>  etiam  carcerem. 

Fest.  p.  257^,  24  qnerque^ram  febrem  gravem  et  maK^nam 
quidam  \vd.  Aur.  Opill.  ad  fr.  12].  ^Aurelius  autem^  Opillus 
[fr.  12].  Santra  —  carcerem.  Plau<^tu8  in  Frivolaria  [fr.  2 L.]:  ^B 
miy    erat    bilia    querque^ra    tuBBis'.       Lucilius    [1194    Ma.y. 

\  .  .  .y   iactans   me  ut  feb<^riB    querquera >r'.    et   alibi 

[1277]:  'querque^ra  consequitur  *  *  capitiBque  dolores^.'    vd. 
aliud  etymon  vocis  ^carcer*  ap.  Varro  fr.  420. 

1  sq.  suppl.  Scal.  Urs.  0  Mue. 

13  [5] 

Santra  Terentium  existimat,  si  modo  in  scribendo  adiu- 
toribus  indiguerit,  non  tam  Scipione  et  Laelio  uti  potuisse, 
qui  tunc  adulescentuli  fuerunt,  quam  C.  Sulpicio  Gallo 
homine  docto  et  ^suius  consularibus  ludis  initium  fabularum 
dandarum  fecenij    vel   Q.  Eabio  La\>ftoivft   ^\»  ^.^^-^-^S^is 


388         Grammaticae  aetatis  Yairronianae  £ragmenta 

consulari  utroque  ac  poeta.  ideo  ipsum  non  iuyenes 
designare  qui  se  adiuvare  dicantur,  sed  viros  quorum 
operam  et  in  bello  et  in  otio  et  in  negotio  populus  sit 
expertus. 

Suet.  vit    Ttr.  p.  31  B.     Santra  —  expertaa.     cf.  VcMTO  fr.  30L 

Nepos  fr.  11.    de  collocatione  vd.  test.  6. 

1  Santra  Erasmtis:  satra  (sacra)  3  faer  Paris.  fuere 

rell.  faerint  Mitschl  4  et  quo  consule  (^Megalens^ibus  Mitschl 
6  popillo  Paris.  popilio  (pomp-)  rell.:  em.  Mwretus  7  dicun- 
tur  vel  dicunt  codd.:  em.  JRitschl  % 

14    [deest] 

huius   [Curtii  Niciae]   de   Lucilio   libros   etiam  Santra 
comprobat. 

Siiet.  de  gramm.  14  huius  —  comprobat.  de  collocatione  vd.  test.  6. 
1  Santra  edd.  santja  (satyra  ss.)  Vindob.  satura  vel  satyra  rell. 

15  [1] 

et  antiqua  quidem  illa  divisio  inter  Atticos  atque 
Asianos  fuit,  cum  hi  pressi  et  integri,  contra  inflati  illi 
et  inanes  haberentur,  in  his  nihil  superflueret,  illis  iudi- 
cium  maxime  ac  modus  deesset.  quod  quidam,  quorum 
6  et  Santra  est,  hoc  putant  accidisse,  quod  paulatim  sermone 
Graeco  in  proximas  Asiae  civitates  influente  nondum  satis 
periti  loquendi  facundiam  concupierint,  ideoque  ea  quae 
proprie  signari  poterant  circuitu  coeperint  enuntiare  ac 
«deinde  perseverarint. 

Quint.  12,  10,  16  et  antiqua  —  perseyerarint.     mihi  autem  orft- 

tionis  diiferentiam  fecisse  et  dicentium  ei  audientium  naturae 
videntur,  quod  Attici  limati  quidam  et  emuncti  nihil  inane 
aut  redundans  ferebant,  Asiana  sfens  tumidior  alioqui  atque 
iactantior  vaniore  etiam  dicendi  ^oria  inflata  est.  de  coUoca- 
tione  vd.  test.  6. 

FALSUM 

16  [9] 

orbi  pro  orbe  Oiceroiiem  de  re  publica   Hbro  V  ^orbi 
terrarum  conprehensos' ,  aed.  e\»  "^xi^Xixixii  ^^^.sQN^xnsv  ^'^  xita 


Santra.     CuriatiaB  389 

sna  V  [fr.  11  P.]  'ei  orbi  terrarum',  et  frequenter  an^ti- 
quos^ita  locutos  Plinius  eodem  libro  VI  [p,  14,  J23B.^  notat 

Char,  p.  139,  17  orbi  —  notat 

3  an^tiquos^  Hertz  an  .  .  .  cod.  Santra  edit.  princ. 


CURIATIUS 

longe  a  vero  aberraturi  nobis  non  videmur,  si  Ctmatium 
ima  cum  Cincio  et  Santra  collocamus,  cum  quibus  a  Verrio  tam" 
quam  ad  eorum  pertinens  coetum  coniungitur;  nam  subttlius  de 
eiu8  aetate  qua^rere  vanum  est.  quod  enim  Festus  (fr.  1)  ait 
idem  quod  Curiatium  Cindum  sentire,  id  in  utramque  partem 
accipi  potest,  tamquam  et  Curiatius  Cincium  secutus  sit,  ut 
Wissowa  suspicatur  (RE  4,  1831/1),  et  contra  Cincius  cum  Cu- 
riatio  consentiat.  neque  plus  fr.  3  profidmus,  ubi  uter  auctor 
fuerit,  Curiatiusne  Varronis,  ut  temere  OMueUer  adfirmaf  (praef. 
ad  Fest.p.  XXIX  adn.  6  et  adn.  ad  locum;  cf.  Wilmanns,  de  Varr. 
libr.  gramm.  p.  44  sq.),  an  Curiatii  Varro  incompertum  est.  quam 
vero  eodem  in  loco  Mercklin  coniecturam  fecit  {de  Varr.  tralaU 
scribendi  genere.  Dorp.  1858  p.  11),  eam  supervacaneam  existimo. 
si  quicquam,  hoc  ob  consuetudinem  Varronis  aequales  perraro  com- 
memorantis  conicere  possis,  ab  eo  Curiatium  tacite  eocscriptum  esse. 


PRAGMENTA 

1 

naccae  appellantur  vulgo  fuUones,  ut  ait  Curiatius, 
quod  nauci  non  sint,  id  quod  est  nullius  preti. 

Fest.  p.  166  *,  J3  naccae  —  preti.  idem  sentit  et  Cincius  [fr.  18]. 

2 

nuptias  dictas  esse  ait  —  Curiatius  quod  nova  ratio  fiat, 

Fest.  p.  170  ^,  24  nnptias  dictas  ene  ait  Santra  [fr.  d],  Comificius 
[fr.  12],  Cnriatiu»  -  flat,  Aelius  [fr.  23]  et  Cincius  [fr.  23].  cf.  Aet 
Stilo  aid  l.  c. 

Curiatus 

3 

turmam  equitum  dictam  esse  ait  Curiatius  quasi  teri- 
mam,  quod  ter  deni  equites  ex  tribxia  \.T\\i\i\ixxa '^^'^i^^^^^ 


390         Grammaticae  aetatis  Yarroiiianae  fragmenta 

BamDium  Lucerum  fiebant.  itaque  primi  singularum  de- 
euriarum  decuriones  dicti,  qui  ex  eo  in  singulis  turmis 
sunt  etiam  nunc  terni. 

Fest.  p,  355^,  6  tarmam  —  temi.  Varro  de  l,  L,  5,  91  turma 
terima  (e  in  u  abiit),  quod  ter  deni  equites  ez  tribus  tribubus 
Titiensium  Ramnium  Lucerum  fiebant.  itaque  primi  singula- 
rum  decuriarum  decuriones  dicti,  qui  ab  eo  in  singulis  turmis 
sunt  etiam  nunc  terni.  cf,  Paul.  Fest.  p,  354,  2,  Isid.  or,  9, 3, 51. 

1  adictam  quase 


M.  TULLIUS  TIRO 


_  A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  'M.  Tullius  Tiro'  Hieron.,  'Tullius  Tiro'  Plin.  Gell. 
Schol.Bob.,  'Tiro  Tullius^  Gell,  saepius,  ^Tiro*  vulgo.  Tiro  for- 
tasse  in  domo  ipsa  Ciceronis  rema  natus  est  (cf.  Engelhronner, 
de  M.  Tullio  Tirone.  Amstehd.  1804  p.  6;  Jaufmann,  M.  TuUius 
Tiro.  Dillingen  1897  p.  16):  certe  Graecus  origine  non  erat 
{Cic.  ad  fam,  16,  4,  2). 

2.  Hieron.  ad  a.  Ahr.  2019  =  Suet.  rell.  p.  135  E.  [a.  749/5. 
750/4]  M.  Tullius  Tiro  Ciceronis  libertus  —  in  Puteolano  prae- 
dio  suo  usque  ad  centesimum  annum  consenescit.  cum  Cicero 
ipse  Tironem  instituerit  (test.  H)  eumque  a.  704/50  cidulescentem 
appellet  (test.  11\  anno  649/105  vel  650/ 104  y  ut  quidam  ex 
Hieronymo  coUegerunt,  natus  esse  non  potest.  quare  sicut  st*5 
certo  anno  Suetonius  verbis  ^clarus  habetur^  scriptoris  lucu- 
lentissimum  vitae  spatium  denotare  solet,  ita  hic  opinor  voce 
^consenescif  curriculum  senectutis  designat,  non  vitae  terminum, 
quem  idem  ubique  ^mori'  verbo  significat. 

3.  Gell.  6,  3,  8  eo  [Tirone]  ab  ineunte  aetate  liberaliter 
instituto  adminiculatore  et  quasi  administro  in  studiis  littera- 
rum  Cicero  usus  est.  Cic.  ad  fam.  16,3,1  [ad  Tironem  a.  704/50] 
tu  si  nos  omnes  amas  et  praecipue  me  roagistrum  tuum,  con- 
firma  te.  Gell.  13,  9,  1  Tullius  Tiro  M.  Ciceronis  alumnus  et 
libertus  adiutorque  in  litteris  studiorum  eius.  Cic.  ad  fam. 
16,  4,  3  [ad  Tironem  a.  704/50]  innumerabilia  tua  sunt  in  me 
ofQcia  domestica  forenaia,   urbana  provincialia,   in  re  privata 

jn  pnblica,    in  studiiB  in  \\UftTO  Tvo^txia.     cf,  ad  Att,  7,  5,  2. 
13,  J25,  3  al. 


Curiatius.    M.  TuUias  Tiro  391 

4.  Cic.  ad  fam.  16,  10,  1  \ad  Tironem  a.  700/54]  gravissiiue 
aegrotasti,  iuedia  et  purgationibus  et  vi  ipsius  morbi  consump^ 
tus  es.  graves  solent  onensiones  esse  ex  gravibus  morbis,  si 
quae  culpa  commissa  est.  iam  ad  id  biduum,  quod  fneris  in 
yia,  dum  in  Cumanum  venis,  accedent  continuo  ad  reditum 
dies  quinque.  ego  in  Formiano  a.  d.  IU  K.  esse  volo;  ibi  te 
ut  firmum  offendam,  mi  Tiro,  effice.  item  de  hoc  morho  ad 
fam.  16,  13.  14,  15. 

5.  Cic.  ad  fam.  16, 16, 1  [Quintf4S  ad  Marcum  fr.;  a.  701/53? 
cf  Jaufmann  l.  c.  p.  26  adn.  2]  de  Tirone,  mi  Marce,  ita  te 
meumque  Ciceronem  et  tuam  Tulliolam  tuumque  filium  videam, 
ut  mihi  gratissimum  fecisti,  quod  eum  indignum  illa  fortuna, 
[ac]  nobis  amicum  quam  servum  esse  maluisti.  mihi  crede, 
tuis  et  illius  litteris  perlectis  exsilui  gaudio  et  tibi  et  ago  gra- 
tias  et  gratulor.    cf  test.  2.  3.  12.  14  al. 

6.  Cic.  ad  Att.  5,  20,  9  [in  Cilicia  o.  703/51]  Alexis  quod 
mibi  toties  salutem  ascribit,  est  gratum;  sed  cur  non  suis 
litteris  idem  facit,  quod  meus  ad  te  Alexis  [Tiro]  facit.  cf. 
Hartung,  de  procons.  Cicerone  Ciliciensi  ( Wiirzburg  1868)  p.  27. 

7.  Cic.  ad  Att.  6,  7,  2  [Tarsi  a.  704/50]  Tiro  ad  te  de- 
disset  litteras,  nisi  eum  graviter  aegrum  Issi  [esse:  em.  Manu- 
tius]  reliquissem,  sed  nuntiant  melius  esse;  ego  tamen  angor. 
de  hoc  secundo  morbo  iterum  Cic.  ibid.  7, 2, 3.  5, 1.  ad  fam.  16, 1, 2. 
2.  3,  2.  4,  2  etc.;  qui  quam  diu  permanserit  vd.  ad  fam.  16,  8. 
ad  AU.  8,  6,  3.  9,  17,  2. 

8.  Cic.  ad  AU.  12,  34,  1  [Asturae  Kal.  Apr.  709/45]  Tironi 
melius  est.  id.  ibid.  12,  51,  1  [in  Tusctdano  XIII  Kal,  lun. 
709/45]  Tironem  habeo  citius  quam  verebar.  cf.  de  tertio  morbo 
ihid.  12,  10.  ad  fam.  16,  17,  1.  22,  1. 

9.  Cic.  ad  fam.  16,  21,  7  [Cicero  f  ad  Tironem  a.  710/44] 
emisse  te  praedium  vehementer  gaudeo  feliciterque  tibi  rem 
istam  evenire  cupio.     cf.  test.  2. 

10.  Tiro  amicos  praeter  M.  TuUium  habuit  praesertim  Q. 
Ciceronem  {ad  fam.  16,  8),  Marci  filium  {ibid.  16,  21),  AUicum 
(ad  AU.  7,  5,  2  al.),  Ml  Curionem  (ad  fam.  7,  29,  2  al.)  aliosque. 

11.  Cic.  ad  AU.  6,  7,  2  [a.  704/50]  nihil  enim  illo  adu- 
lescente  [Tirone]  castius,  nihil  diligentius.  id.  ibid.  7,  2,  3 
[a.  704/50]  Tironem  Patris  aegrum  reliqui,  adulescentem  <^doc- 
tum^,  ut  nosti,  et  adde,  si  quid  vis,  probum;  nihil  vidi  melius. 
id.  ibid.  7,  5,  2  propter  humanitatem  et  modestiam  malo  sal- 
vum  [Tironem]  quam  propter  usum  meum.  huius  modi  iudicia 
de  Tironis  moribus  apud  Ciceronem  abwndant;  cf  ad  fam. 
16,  9,  3.  ad  Att.  8,  6,  3. 

12.  Gell.  6,  3,  8  Tiro  autem  Tullius  M.  Ciceronis  libertus 
sane  quidem  fuit  ingenio  homo  elegaiLti  ^\>  Y^^xv^a^^a^^usvx^cnsbv 


394         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

10  quocumque     venerint,     hanc    sibi    rem    praesidio 
sperant  futurum. 

Gell.  1,  7,  1  in  oratione  Ciceronis  quinta  in  Verrem  [167] 
in  [in  Baslid,:  om.  reU.]  libro  spectatae  fidei  Tironiana  cnra 
atque  disciplina  facto  [sic  Pal-Vatic.:  ita  facto  ita  reJZ.]  scrib- 
tum  fuit:  homines  —  fukurum.  videbatur  compluribus  in  extremo 
yerbo  menda  esse;  debuisse  enim  scribi  putabant  non  futurum, 
sed  futuram.    cf.  Prisc.  p.  475,  18. 

2  viderunt  ubi  neque  Cic.  3  esse  iis  Pal-VcUic.  Cic. 
essetis  rell.        4  ac        6  periculum        11  futuram  Cic. 

2  [deest\ 

perangusto  fretu  divisa 

Gell.  13,  21,  15  sicuti  Marco  etiam  Ciceroni  moUius  tere- 
tiusque  visum  in  quinta  in  Verrem  [169]  fretu  scribere 
quaii)  freto :  perang.  inquit  fr.  divisa.  erat  enim  crassius  iam  vetu- 
stiusque  ^perangusto  freto'  dicere.  de  Tirone  editore  vd.  fr.  3. 

3  [deest\ 

nemo  ita  vivebat,  ut  nulla  eius  vitae  pars  sum- 

mae  turpitudinis  esset  expers,  nemo  ita  in  mani- 

festo  peccatu  tenebatur,  ut  cum   inpudens   fuisset 

in    facto,   tum    inpudentior    videretur,   si    negaret. 

Gell.  ibid.  16  itidem  in  secunda  simili  usus  modulamine 
'manifesto  peccatu'  inquit,  non  'peccato';  hoc  enim  scriptum  in 
uno  atque  in  altero  antiquissimae  fidei  libro  Tironiano  repperi. 
verba  sunt  Ciceronis  haec  [191] :  nemo  —  negaret. 

<^Tiro>  posuit  hanc  [_in  L.  Pisonem]  inter  eas  orationes, 

quas  dixit  Cicero  L.  Domitio  Appio  Claudio  coss.  [a.  700/54]^ 

ultimam. 

Ascon.  in  L.  Pis.  p.  1  K-S.  <^Tiro)>  quidem  posuit  —  uitimam. 
sed  ut  ego  ab  eo  dissentiam  facit  primum,  quod  Piso  reversus 
est  ex  provincia  Pompeio  et  Crasso  consulibus,  Gabinius  Domitio 
et  Appio;  hanc  autem  orationem  dictam  ante  Gabini  reditum 
ex  ipsa  manifestum  est;  deinde  quod  magis  [m.  q.  C]  naturale 
est,  ut  Piso  [ita  Binkes:  ipso  OJ  recenti  reditu  invectus  sit  in 
Ciceronem  responderitque  insectationi  eius,  qua  revocatus  erat 
ex  provincia,  quam  post  anni  intervallum. 

J  Tiro   add.  in  lac.   Kiefil-Schodl  Nepos  praefert  HHde- 
brandt  p.  15 


M.  TuUius  Tiro  395 

,    apud  eundem  poetam  [^Hom.  II,  7,  89]  Aiax  cum 

Hectore    congrediens    depugnandi   causa    agit,    ut 

fiepeliatur,  si  sit  forte  victus,  declaratque  se  velle 

ut  suum  tumulum  multis  etiam  postsaeculis  prae- 

tereuntes  sic  loquantur:  ^hic  situs  est  vitae  iam- 

pridem  lumina  linquens,  /  qui  quondam  Hectoreo 

perculsus    concidit    ense.  /  fabitur    haec    aliquis, 

mea  semper  gloria  vivet'. 

Gell.  15,  6,  1  in  libro  M.  Tullii,  qui  est  secundus  de  gloria, 
manifestus  error  est  non  magnae  rei,  quem  errorem  esse  possit 
«ognoscere  non  aliquis  eruditorum,  tied  qui  tantum  legerit 
^O{LriQ0v  t6  t}  [89 — 9i\.  qiiam  ob  rem  non  tam  id  mirabamur 
errasse  in  ea  re  M.  Tuilium,  quam  non  esse  animadversum  hoc 
postea  correctumque  vel  ab  ipso  vel  a  Tirone  liberto  eius, 
diligentissimo  homine  et  librorum  patroni  sui  studiosissimo.  ita 
enim   scriptum   in   eo   libro   est   [/F*  p.  331   GF  WMusller] : 

«pud  eandem  —  gloria  Tiyet. 


EPISTULARUM 
DE  REBUS  GRAMMATICIS  RHETORICISQUE 

6  [deesi] 

culpavit  \_Tiro  Tullius]  primum  hoc  quod  Cato  ineru- 
•dite  et  icvaycoycog,  ut  ipse  ait,  principio  nimis  insolenti 
nimisque  acri  et  obiurgatorio  usus  sit,  cum  vereri  sese 
ostendit,  ne  patres  gaudio  atque  laetitia  rerum  prospere 
gestarum  de  statu  mentis  suae  deturbati  non  satis  con-  5 
siperent  neque  ad  recte  intellegendum  consulendumque 
€ssent  idonei.  in  principiis  autem  inquit  patroni, 
qui  pro  reis  dicunt,  conciliare  sibi  et  complacare 
iudices  debent  sensusque  eorum  expectatione  cau- 
sae  suspensos  rigentesque  honorificis  verecundis-  lo 
que  sententiis  commulcere,  non  iniuriis  atque 
imperiosis  minationibus  confutare.  ipsum  deinde 
principium  apposuit,  cuius  verba  haecsunt  \^V  IJord.]:  'scio 
solere  plerisque  hominibus  re\)\is  aeiC.-a^^V^  'aA»^<b 


396  GrTammaticare  aetatis  Varronianae  firag^enta 

15  prolixis  atque  prosperis  animum  excellere  atque 
superbiam  atque  ferociam  augescere  atque  cre- 
scere.  quo  mihi  nunc  magnae  curae  est,  quod 
liaec  res  tam  secunde  processit,  ne  quid  in  con- 
sulendo   advorsi    eveniat,    quod   nostras   secundas 

20  res  confutet,  neve  liaec  laetitia  nimis  luxuriose 
eveniat.  advorsae  res  edomant  et  docent,  quid 
opus  siet  facto,  secundae  res  laetitia  transvorsum 
trudere  solent  a  recte  consulendo  atque  intelle- 
gendo.    quo  maiore  opere  dico  suadeoque^  uti  haec 

S5  res  aliquot  dies  prof^ratur,  dum  ex  tanto  gaudio 
in  potestatem  nostram  redeamus'.  quae  deinde 
Cato  iuxta  dicit,  ea  inquit  confessionem  faciunt, 
non  defensionem,  neque  propulsationem  trans- 
lationemve  criminis  habent,  sed  cum  pluribus  aliis 

30  communicationem,  quod  scilicet  nihil  ad  purgan- 
dum  est.  atque  etiam  inquit  insuper  profitetur 
Rodienses,  qui  accusabantur,  quod  adyersus 
populum  Romanum  regi  magis  cupierint  faverint- 
que,    id  eos   cupisse   atque   favisse   utilitatis  suae 

.•^5  gratia,  ne  Romani  Perse  quoque  rege  victo  ad 
superbiam  ferociamque  et  inmodicum  modum  in- 
solescerent.  eaque  ipsa  verba  ponit,  ita  ut  infra  scrip- 
tum  [7/2/.]:  ^atque  ego  quidem  arbitror  Rodienses 
noluisse  nos   ita  depugnare,   uti  depugnatum  est, 

40  neque  regem  Persen  vinci.  sed  non  Rodienses 
modo  id  noluere,  sed  multos  populos  atque  multas 
nationes  idem  noluisse  arbitror  atque  haut  scio 
an  partim  eorum  fuerint,  qui  non  nostrae  con- 
tumeliae  causa  id  noluerint  evenire;   sed  enim  id 

45  metuere,  <^ne^  si  nemo  esset  homo,  quem  verere- 
mur,  quidquid  luberet,  faceremus.  ne  sub  solo 
iraperio  nostro  in  servitute  nostra  essent,  liber- 
tatis  suae  causa  in  ea  sententia  fuisse  arbitror. 
atque  Rodienses  tamen  Persen   publice   numquam 

50  adiuvere.  cogitate,  quanto  nos  inter  nos  privatim 
cautius  facimus.      nam  TniM^  <\\3i\^q^^  li.Q^&trum^  si 


M.  TulHus  Tiro  397 

quis  advorsus  rem  suam  quid  fieri  arbitratur, 
summa  vi  contra  nititur,  ne  advorsus  eam  fiat, 
quod  ilii  tamen  perpessi'.  —  postea  verba  haec  ex 
eadem  oratione  ponit  [F^eT".]:  *ea  nunc  derepente  66 
tanta  beneficia  ultro  citroque,  tantam  amicitiam 
relinquemus?  quod  illos  dicimus  voluisse  facere, 
id  nos  priores  facere  occupabimus?'  hoc  inquit 
enthymema  nequam  et  vitiosum  est;  responderi 
enim  potuit:  occupabimus  certe,  nam  si  non  occu-  60 
paverimus,  opprimemur  incidendumque  erit  in 
insidias,  a  quibus  ante  non  caverimus.  recteque 
inquit  hoc  vitio  dat  Lucilius  [1169  ifefa.]  poetae 
Euripidae,  quod  cum  Polyphontes  rex  propterea 
se  interfecisse  fratrem  diceret,  quod  ipse  ante  de  66 
nece  eius  consilium  cepisset,  Meropa  fratris  uxor 
hisce  ad<^eo>  eum  verbis  eluserit  [fr,  451  N,^]:  ^sl 
ydq  c  efielXev^  G)g  av  (prig^  TitsCveiv  TTOtftg,  /  XQrjv 
%al  <se  fiiXketVj  cog  xQOvog  nuQi^kvd-ev^  at  hoc  enim 
inquit  plane  stultitiae  plenum  est,  eo  consilio  atque  70 
ea  fini  facere  velle  aliquid,  uti  numquam  id  facias 
quod  velis.  —  post  deinde  usum  esse  Catonem  dicit  in 
eadem  oratione  argimientis  parum  honestis  et  nimis  auda- 
cibus  ac  non  viri  eius,  qui  alio<^qui^  fuit,  sed  vafris  ac 
fallaciosis  et  quasi  Graecorum  sophistarum  sollertiis.  nam  76 
cum  obiceretur  inquit  Rodiensibus,  quod  bellum 
populo  Romano  facere  voluissent,  negavit  poena 
esse  dignos,  quia  id  non  fecissent,  etsi  maxime 
voluissent,  induxisseque  eum  dicit,  quam  dialectici 
inayciyyriv  appellant,  rem  admodum  insidiosam  et  sophisti-  so 
cam  neque  ad  veritates  magis  quam  ad  captiones  repertam, 
cum  conatus  sit  exemplis  decipientibus  conligere  confirmare- 
que  neminem,  qui  male  facere  voluit,  plecti  aequum  esse, 
nisi  quod  factum  voluit,  etiam  fecerii  verba  autem  ex 
ea  oratione  M.  Catonis  haec  sunt  [F4/.]:  *qui  acer- 86 
rime  advorsus  eos  dicit,  ita  dicit  hostes  voluisse 
fieri.  ecquis  est  tandem,  qui  vestrorum,  quod  ad 
sese  attineat,  aequum  cenaeai  i|^o^tl%.%  Aa.t^  qT^  ^*^^ 


1 


398         Grammaticae  aetatiB  yarronianae  fragmenta 

rem,   quod  arguatur  male  facere  voluisse?     nemo 

90  opinor,  nam  ego,  quod  ad  me  attinet,  nolim'.  deinde 
paulo  infra  dicit  [F^/.]:  'quid  nunc?  ecqua  tan- 
dem  lex  est  tam  acerba,  quae  dicat  '^si  quis  illud 
facere  voluerit,  mille  minus  dimidium  familiae 
multa  esto;   si  quis  plus  quingenta  iugera  habere 

95  voluerit,  tanta  poena  esto;  si  quis  maiorem  pecuum 
numerum  babere  voluerit,  tantum  damnas  esto"? 
atqui  nos  omnia  plura  liabere  volumus,  et  id 
nobis  impune  est'.  postea  ita  dicit  [V  6  JJ]:  *sed  si 
honorem  non  aequum  est  haberi  ob  eam  rem,  quod 

loobene  facere  voluisse  quis  dicit  neque  fecit  tamen, 
Bodiensibus  oberit,  quod  non  male  fecerunt,  sed 
quia  voluisse  dicuntur  facere?'  his  argumentis  Tiro 
Tullius  M.  Oatonem  contendere  et  conficere  dicit  Rodien- 
sibus  quoque  impune  esse  debere,  quod  hostes  quidem  esse 

105  populi  Bomani  voluissent,  ut  qui  maxime  non  fuissent. 
dissimulari  autem  non  posse  ait,  quin  paria  et  consimilia 
non  sint  plus  quingenta  iugera  habere  velle,  quod  plebiscito 
Stolonis  prohibitum  fuit,  et  bellum  iniustum  atque  impium 
populo   Bomano   facere   velle,   neque  item    infitiari  posse, 

110  quin  alia  causa  in  praemio  sit,  alia  in  poenis.  nam  bene- 
ficia  inquit  promissa  opperiri  oportet  neque  ante 
remunerari  quam  facta  sint,  iniurias  autem  immi- 
nentis  praecavisse  iustum  est  quam  exspectavisse. 
summa  enim  professio  stultitiae  inquit  est  non  ire 

115  obviam  sceleribus  cpgitatis,  sed  manere  opperiri- 
que,  ut  cum  admissa  et  perpetrata  fuerint,  tum 
denique,  ubi  quae  facta  sunt  infecta  fieri  non 
possunt,  poeniantur. 

Gell.  6,  3,  8  [postquam  causam  orationis  a  Catone  pro  JBo- 
diensibtis  habitae  explanavit]  Tiro  autem  TuUius  —  profecto 
pluB  auBUB  OBt  quom  ut  tolerari  ignoBcique  poBBit.  namqne 
epistulam  conscripBit  ad  Q.  Axium  fanxium  codd.]  famiiiaifem 
patroni  Bui  confidenter  nimis  et  calide  [callide  coddJ]^  in  qua  ai- 
bimet  viBUB  eBt  orationem  istam  pro  Rodiensibus  acri  [sacri 
codd.]  sub^que  iudicio  peTcen«\na^e.  ex  ea  epistula  lubitom 
forte  nobia  est  reprehenBioneB  ema  c^^a^wqi  ^H^Mv^^^^tfe^  T&Ai<m 


M.  TulliuB  Tiro  399 

ficilicet  yenia  reprehensuri  Tironem,  cum  ille  reprehenderit  Ca- 
tonem.  ciUpavit  autem  primiun  —  poeniaatoT.  omisi  quoe  a  Gellio 
refutantw.    ceteroqui  cf,  ad  fr,  7. 

12  municionibus  Paris.  Lugd-Bat.  14  in  rebus  GeU, 

13,  25,  14  17  quo]  quod  21  se  domant  (m  ex  n  Vatic.); 
em,  Pricaeus  28  recto  25  dum  vg.-.  cum  80  pu^an- 
dum:  em,  vg,  40  vinci.  sed  Madvig:  vicisse  Paris.  Vatic. 

yidise  Lugd-Bat.  45  ne  add.  ASchaefer  46  quid  quod 

Paris,  Vatic,  47  nre  (nr§  Lugd-Bat.)  sent  (sunt  Paris.)  codd,: 
em.  Vatic.  ih.  3  et  codd.  Oett.  49  perse  codd.  persem  Vatic. 
in.3  50  ^iuyare  cogitare  nn  yatim :  em.XF(rronot7»W  68  ea 
58  occupayimus.  hoc  inquam  67  ad<eo>  Hertz  68  XPH: 
tm.  Casaubonus  69  ZQ']x^^S  LMueUer  ndPHdAY0eN 
74  alio^qui^  Hertz:  alio  77  paene  sed  ignosci  quia:   em. 

Madvig  87  et  quis:  em.  Gronovius  91  et  qua  Paris.  Vatic. 
et  quae  Lugd-Bat:  em.  HMeyer  96  dam(p)na:  em.  Ursinus 
97  atque:  em.  vg.  101  oberit  Chronovius:  taherit  codd.  (Paris. 
m.  1?  n  aberit  Paris.  m  2)  id  ob.  Jordan  non  oberit  —  facere. 
Mommsen  labes  erit  Hertz  olim  105  ut  Hertz :  et  108  colonis : 
em.  Bentley 

7  [3] 

cum  Pompeius  aedem  Yictoriae  dedicaturus 
foret,  cuius  gradus  vicem  theatri  essent,  nomen- 
que  eius  et  honores  scriberentur,  quaeri  coeptum 
est  utrum  ^consul  tertio'  inscribendum  esset  an 
Hertium'.  eam  rem  Pompeius  exquisitissime  ret-  6 
tulit  ad  doctissimos  ciyitatis,  cumque  dissen- 
tirentur  et  pars  tertio,  alii  tertium  scribendum 
contenderent,  rogarit  Ciceronem  Pompeius,  ut 
quod  ei  rectius  videretur  scribi  iuberet.  tum 
Oiceronem  iudicare  de  viris  doctis  veritum  esse,  ne  quorum  lo 
opinionem  inprobasset,  ipsos  videretur  inprobasse.  per- 
suasit  igitur  Pompeio  ut  neque  tertium  neque 
tertio  scriberetur,  sed  ad  secundum  usque  t  fierent 
litterae,  ut  verbo  non  perscripto  res  quidem 
demonstraretur,  sed  dictio  tamen  ambigua  verbi  i6 
lateret. 

CreU.  10,  1,  7  quod  de  Pompeio  Varro  yr.  218]  breviter  et 
Bubobscure  dixit,   Tiro  Tullius  Giceronis  ubertus  in  epistula 
-quadam  enarratius  scripsit  ad  hunc  ferme  modumrcum  Pompeiiii 
inquit  Md«m  — .  rogaTit  inquit  Ciceroiiem  —  \iiitoT«\.   «voe  TvTO  ^^  ^- 


400         Grammaticae  aetatis  Varronianae  £ragmenta 

crimine  vocum  ^teHio^  et  ^tertium'  di^nUavit,  sive  tantum  modo 
de  Pompeio  naricUiunculam  exposuit,  ex  hoc  et  superiore  frag- 
mento  patet  ewm  ad  grammaticae  rhetoricaeque  argumenia  per- 
tractanda  epistulis,  ut  Varronem  et  Valgium  Bufum,  usum  esse. 

3  inscriberentur  complures  codd.  13  t]  tercium  Bem. 

Paris.  Voss.  Lat.  F  7 


DE  VITA  M.  TULLI  CICERONIS 

8  \HBB  2  Peter'] 

lib.  IV.     de  oppugnata    domo    \L.  Caecilii\   nusquam 

adhuc   legi;    Pompeius   tamen,    cum    defenderet   Miloneni 

apud  populum  de  vi  accusante  Clodio,  obiecit  [et],  ut  legimus 

apud   Tironem    libertum  Ciceronis    in    libro  TfTT    de   vita 

5  eius,  oppressum  (d^  Clodio  L.  Caecilium  praetorem. 

Ascon.  in  Milon.  p.  43  K-S.  de  oppugnata  —  praetorem. 

3  obstitit  et  ut:  em.  Madvig  et  Baiter        5  a  add.  vg. 

C.  Caesar  in  consulatu,   quem   cum  M.  Bibulo   gessit, 

qnattuor  solos  extra   ordinem  rogasse  sententiam   dicitur. 

ex  bis  quattuor  principem  rogabat  M.  Crassum,  sed  post- 

quam  filiam  Cn.  Pompeio   desponderat,   primum   coeperat 

Pompeium    rogare.      eius    rei    rationem    reddidisse    eum 

senatui  Tiro  TuUius   M.  Ciceronis   libertus  refert,    itaque 

se  ex  patrono  suo  audisse  scribit. 

Gell.  4,  10,  5  [ex  Ateio  Capitone]  c.  Caesar  —  scribit.  cf.  Sitet. 
lul  21. 

t  10  [5] 

ahxal  H(Siv  at  Xeyofisvat  T^g  diaatdasiag  [Ciceronis 
et  Terentiae\  svTtQeniararai  TtQoqxxaeig.  rfj  dh  TsQSvrla  Tutl 
ravrag  aQvovfiiv'^  kafiTCQav  i7tolrj66  rrjv  &.%oXoylav  avrhg 
i%elvog    fier^    ov    noXvv    iqovov    yrjfiag    jtaQd-ivov,   &g   ftiv 

5  Tj  TeQEvrla  Kareq>ri(iL^BVj  eQ(ori  rrjg  &Qag,  &g  Sh  TlQiav 
6  rov  KtxiQODvog  aneXev&eQog  yiyQaq>6v^  evTCOQtag  eveiav 
TS^bg  8iakv6iv  daveCtav.     r^  ya^   ri  itatg  cg>66Qa  TsXofHSltf^ 

wl    TTjv    ov6lav   avTTjg    h    Kt^Qow   \v   itUxu  i^Vvvi^w^^ 


M.  Tullius  Tiro  401 

f 
iitokstfpd^elg  SiSfpvXarrsv,     6q>eiktov  6e  Ttoklocg  fAVQuiSag  ^716 
%&v  g>lkG>v  wxl  oimCmv  imic^ri  rrjv  TcatSa  yfifieti  na^  fjhiUaVj  10 
xofi  rovg  davei6rag  aTcalXd^ai  roig  iKSLVf}g  iqri^ik^svov, 

Plut  Cic,  41  aStat  ydq  eiatr  -  /^i/ffcr^/evov,    cf.  CcLSS.  Dio  46, 18,  3. 

6  trJQtov:  em.  ASchciefer 

11  [4] 

Ht  de  Oicerone  ipso  loquar,  Hirtio  nempe  et  Pansa 
oonsulibus  [a.  711/43]^  ut  Tiro  libertus  eius  scripsit, 
«eptimo  idus  <^Decembre6^  ocoisus  est. 

Tac.  de  Orat  17  ut  de  Cicerone  —  occisus  est.     Cf.   Plut  Cic.  49. 

l   ipse   Fames.  2   scribit   Andresen  3   septimum 

Vatic.       Dec.  add.  Lipsim,  lacimam  indicant  Leid.  m.  2  Vatie, 

nANJEKTAI 

Gell.  13,  9,  2  Tullius  Tiro  —  libros  compluris  —  de  variis 
«tque  promiscis  quaestionibus  composuit.  in  his  esse  praecipui 
yidentur,  quos  Graeco  titulo  nav9i%xag  inscripsit,  tamquam' 
omne  rerum  atque  doctrinarum  genus  continentis.  licet  vulgo 
existimetur  in  verbis  ^de  variis  atque  prom.  quaest'  eius  operis 
inscriptionem  latere,  cuius  Pandectae  pars  fuerint,  Gellium  com- 
jpiures  variosque  Tironis  lihros  ihi  signiflcavisse,  ex  quibus  Pan- 
dectae  per  se  fuerint,  cum  Kretzschmero  consentio  (de  GeU.  font. 
p.  63).  non  aliter  Suetonius  postquam  Aurelii  OpiUi  variae 
eruditionis  aliquot  volumina  tetigit,  unum  ex  his  Musas  nomine 
appeUavii  {Aur.  OpiU.  fr.  1) :  atque  fuit  Musasrum  et  Pandectarum 
tadem  natura.  htUus  modi  inscriptionfs  vd.  ap.  Plin.  n.  h. 
praef.  24.  GeU.  praef.  6.  Pcmdectas  inscripsit  item  librum  suu^n 
Dorotheus  {Clem.  Alex.  strom.  1,21, 133  iv  x&  ^Qmzai  Ttavdixxy). 
numeri  singularis  formam  in  inscriptione  praefert  Sckopen,  de 
Terentio  et  Donato  p.  41. 

12  \4  Egger] 

novissime  Tiro  in  pandecte  non  recte  ait  dici,  adicit- 
que  quod  sua  coeperit  aetate  id  adverbium. 

Char.  p.  207,  30    novissime  —   adverbium;     ubi    Fl.     Capcr    dc 

latinitate:  'miror'  inquit  'id  dixisse  Tironem',  cum  Valerius 
Antias  libro  11  [fr.  14  P]:  ^mater  cum  novissime  aegrotasset', 
inquit  ^vovisse  tertur';  idem  XXII  [fr.  58  P.]:  ^quod  novissime 
nobiscum  foedus  fecissent'.  cf.  Ael.  Stilo  test.  J24.  Gell.  10, 
^Xt  1  Aon  paucis  verbis,  quorum  frequena  m^w^  ^%\)  nxiXL^  ^\»  ^:^^ 

GimmmBtioae  Bomanae  fragmenta  ed.  YiiisaioijX  ^^ 


402         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

M.  Ciceronem  nolnisse  nti  manifestum  est,  qnod  ea  non  pro- 
baret^  yelut  est  et  noyissimns  et  novissime.  cf.  tamen  Cic.  pro 
Bo8C.  com.  30. 

13  [1] 

adeo   yeteres    Bomani    litteras   Graecas    nesci- 

yerunt  et  rudes  Graecae  linguae  fuerunt  ut  stellas, 

quae  in  capite  tauri  sunt,  propterea  suculas  appel- 

larint,  quod  eas  Graeci  iddccg  yocant,  tamquam  id 

5  yerbum   Latinum  Graeci  yerbi   interpretamentum 

sit,    quia   graece   vsgj    sues    latine    dicantur.     sed 

vddeg  ovk  ajtb  x&v  v&v  id  est  non  a  subus,  ita  ut 

nostri  Opici  putayerunt,   sed  ab  eo  quod  est  ^€i>v 

appellantur;    nam  et  cum   oriuntur   et  cum    occi- 

10  dunt,  tempestates  pluyias  largosque  imbres  cient. 

pluere  autem  Graeca  lingua  ^siv  dicitur. 

Gell.  13, 9,4  ihi  [in  Ttavdixtccig]  de  his  stelliB  quae  appel- 
lantur  suculae  hoc  scriptum  est:  adeo  inquit  Teteras  —  aed  Mss 
in€^uit  odx  dcjto  —  dicitor.  haec  quidem  Tiro  in  pandectiB.  sed 
emm  yeteres  nostri  non  usque  eo  rupices  et  agrestes  fuerunt, 
ut  stellas  hyadas  idcirco  suculas  nominarent,  quod  Zsg  latine 
sues  dicantur,  sed  ut  quod  Graeci  vni^^  nos  super  dicimus, 
quod  illi  vntiog,  nos  supinus,  quod  illi  {>q)OQ66g,  nos  subulcus, 
quod  item  illi  ^vog,  nos  primo  sypnus  [ita  Ald.:  somnus 
codd.]y  deinde  per  y  Graecae  Latinaeque  <^o^  litterae  cogna- 
tionem  somnus,  sic  quod  ab  illis  'bddsgy  a  nobis  primo  syades, 
deinde  suculae  appellatae.  Cie.  de  nat.  d.  2,111  eius  [Tatirt] 
caput  stellis  conspersum  est  frequentibus :  'has  Graeci  Btellas 
hyadas  yocitare  suerunt,'  a  pluendo;  ^siv  enim  est  pluere.  nostri 
inperite  suculas,  quasi  a  subus  essent,  non  ab  imbribuB  nomi- 
natae.  cf.  Cic.  Arat  178.  Fest.  p.  301  f>,  33.  Ovid.  fast.  5, 166. 
6,  197.  Plin.  2,  106.  18,  247  {cf.  Miinzer,  Quellenkr.  d.  Ng.  d. 
FUn.  p.  98  sq.).  Serv.  g.  1,  138.  Aen.  1,  744.  Isid.  or.  3,  70,  12, 
Ampel.  3.  Schol.  in  Caes.  Germ.  Arat.  56 ^.  CGL  VII  311. 
cf  etiam  Varro  de  l.  L.  5, 96.  Fest.  p.  290  f>,  5.  CGL  VII  279. 
317.  320.  322. 

6  <quae>  post  quia  add.  Skutsch  7  subus  Voss.  LcU.  F  7 
suibus  rell. 

INCERTAE  SEDIS 

14  [2] 

Tiro  TuUius  M.  Ciceronis  libertus  lictorem  yel  a  limo 
"^  '   a  licio    dictum    scripsit*,    \\ciio    ^TiVm  Vtvii^^^rao,» 


M.  TulliuB  Tiro.     Pompeius  Lenaeus  403 

quod  limum   appellatur,    qui  magistratibus   inquit 
praeministrabant,  cincti  erant. 

Gelh  12,  3, 1  ValgiuB  Rufus  \fr.  i].  et  nos  sane  cum  illo 
sentimuB,  eed  Tiro  TnUius  —  cincti  erant.  si  quis  ftutem  est,  qui 
propterea  putat  probabilius  esse  quod  Tiro  dixit,  quoniam 
prima  syllaba  in  lictore,  sicuti  in  licio,  producta  est  et  in  eo 
verbo  quod  est  ligo  correpta  est,  nihil  ad  rem  istud  pertinet. 
nam  sicut  a  ligando  lictor,  et  a  legendo  lector  et  a  viendo 
yitor  [ita  Lachmann:  viyendo  victor  codd,]  et  tuendo  tutor  et 
struendo  struetor  productis,  quae  corripiebantur,  yocalibus 
dicta  sunt.  cf.  Gnm.  Lat.  I  29,  15.  167,  18.  366,  18.  Serv. 
Aen.  12, 120.  Isid.  or.  15, 14, 2.  19, 22, 26.  33, 4.  haec  ad  Pan- 
dectas  pertinere  puto,  sed  ad  epistulas  quoque  apte  quadrant 
{cf.  Valg.  Buf.  1.  c). 


POMPEIUS  LENAEUS 

TESTIMONIA 


VITAE 


1.  Suet.  de  gramm.  15  Lenaeus  Magni  Pompei  libertus  et 
paene  omnium  expeditionum  comes  defuncto  eo  [a.  706/48] 
filiisque  eius  [a.  719/35  Sexto]  schola  se  Bustentayit  [vd.  De  lud. 
litt.  test.  38].  —  traditur  autem  puer  adhuc  Athems  subreptus 
refugisse  in  patriam,  perceptisque  liberalibus  disciplinis  pretium 
suum  domino  rettulisse,  yerum  ob  ingenium  atque  doctrinam 
gratis  manumissus.  Athenis  a.  668/86  subreptus  esse  videtur 
{cf.  HtHscher,  Fleck.  Jahrbh.  suppl.  18.  1892  p.  377)  \  qua  aetate 
si  puer  erat,  intra  annos  654/100 — 660/94  natus  est. 

2.  Schol.  in  luven.  1,  20  (Auruncae  flezit  alumnus)  —  yel 
Lenaeum  dicit,  qui  et  ipse  saturas  scripsit.  si  recte  pro  tradito 
^lenium^  ita  Casauhonus  emendavit  {vd.  item  'lenius^  in  codd. 
Plinii  n.  h.  25, 63)^  aliter  hic  proditum  de  patria  Lenaei  habe- 
mus  atque  ap.  Suetonium  {cf  Marx,  Lucil.  carm.  reJl.  1  p.  LI). 

3.  Suet.  de  gramm.  2  =^  De  lud.  litt.  test.  14  {de  Archelao 
Lenaei  magistro) 

SCRIPTORUM 

4.  Suet  de  gramm.  15  (=  Petron.  sat.  p.  245  B.*)  Lenaeus 
—  tanto  amore  erga  patroni  memoriam  extitit,  ut  Sallustium 
historicuin,  quod  eum  oris  probi,  animo  inyerecundo  scripsiaaet^ 
acerbissima  satura  lacerarit,  lastaumm  et  YvixQOTi^m.  ^\»  ti^x^- 


404         Gramnubticae  aetatig  Yaironiaiiae  fragmenta 

lonem  popinonemque  appellans  et  vita  scriptisqae  monstrosum, 
praeterea  priscomm  Catonis  verbomm  ineraditissimum  forem. 
liber,  in  quo  SdUustitis  Pompeium  vituperavercft,  historiae  sunt 
{ef.  Maurenhrecher  fr.  2,  16).  epigramtna  in  SaUustium  Catonis 
verborum  fu/rem  extat  apud  Quint.  8, 3, 29  (FPM  p.  329,  l^  B.). 
cf.  etiam  test.  2. 

5.  Plin.  n.  h.  25,  5  antea  condiderat  solus  aptid  nos^  ^nod 
eqnidem  inyeniam,  Pompeins  Lenaeus  Magni  libertas,  qno 
primnm  tempore  hanc  scientiam  {medicinam^  ad  Bostros 
perFenisse  animo  adverto.  namqne  Mithridates  —  singnla  ex- 
quirens  scrinium  commentationum  harum  et  exemplaria  effectas- 
que  in  arcanis  suis  reliquit,  PompeiuB  autem  omni  praeda  regia 
potitus  transferre  ea  sermone  nostro  libertam  suum  Lenaeam 
grammaticae  artis  iussit,  yitaeque  ita  profixit  non  miiius  4|uam 
reipublicae  victoria  illa.  fragmenta  extant  ap.  Plin.  n,  h.  iS^127. 
25,  63  al.  (cf  Plinii  ind.).    Gell.  17,  16,  2. 


COENELIUS  NEPOS 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

Nepos  Ticino,  ut  videtur,  ortus  {Mommsm,  Hermes  3,  62 
adn.  1\  a.  fere  655/99  naiMs  GatuUo  et  Attico  amids  superstes 
fuit  et  Augusto  imperatore  mortuus  est  (Plin.  n.  h.  9,  187).  de 
vita  cf  Peter,  hist.  Eom.  reli.*  p.  XXXXsq 

SCRIPTORUM 

1.  Plin.  epist.  5,  3, 6  inter  quos  [qui  earmina  seriptitarunt] 
yel  praecipue  numerandus  est  P.  Yergilius,  Gomelius  fiHepos  et 
prius  Accius  Enniusque. 

2.  Char.p.  146,  19  Nepos  exemplorum  11  GeJl.  €,18,11 
Comelius  Nepos  in  libro  exemplorum  quinto  cf  JLTraube,  Sitzh. 
d.  Bayer.  Akad.  1891  p.  397.  405.  Munzer,  Qudlenkr.  d.  Ng. 
d.  Plin.  p.  322  sq.  hinc  loci  Pliniani  fluxisse  videntur;  cf.  ind. 
lihr.  7.  12.  34,     opus  scriptum  est  post  a.  711/43  [cf.  fr.  5  P.). 

3.  Nep.  Cat.  3,  5  huius  [M.  Catonis]  de  vita  et  mori- 
bns  plura  in  eo  libro  persecuti  sumus,  quem  separatim  de  eo 
fecimus  rogatu  T.  Pomponii  Attici. 

4.  Fronto  p.  20  N.  =  Lampadio  test.  4  (de  libris  ad  criti- 
cam  rationem  emendatis,  quamquam  a  Frontone  eccistimatorem 
hominem  lihrariwmque  in  AUid  et  Nepotis  commemorathne  peT- 
mutatos  esse  credo) 

5.    Chronica,  De  tnta  M.  TuUi  Gicermis,  De  mtu^Uribm 
Jrw  infra  memora/nim. 


Pompeius  Lenaeus.    Comelius  Nepos  405 

B.  FRAGMENTA 

EX   CHRONICIS 

CaMl.  1, 5  [N^ott]  iam  tum  cum  ausus  es  unus  Italorum  / 
omne  aevum  tnbus  explicare  chartis  /  doctis ,  luppiter,  et 
laboriosis.  itaque  Chronica  ante  a.  700154  (cf.  Peter  l.  c.  p.  L), 
id  est  ante  Annalem  Attici  et  Imagines  Varronis,  edita  stmt. 

1  [HBR  J2Peter] 

lib.  J.  de  Homero  et  Hesiodo  inter  omnes  fere  scriptores 
constitit  aetatem  eos  egisse  vel  isdem  fere  temporibus  vel 
Homerum  aUquanto  antiquiorem,  utrumque  tamen  ante 
Bomam  eonditam  vixisse  Silviis  Albae  regnantibus  annis 
post  bellum  Troianum,  ut  Cassius  in  primo  annalium  \supra  5 
fr.  1]  de  Homero  atque  Hesiodo  scriptum  reliquit,  plus 
centum  atque  sexaginta,  ante  Eomam  autem  conditam,  ut 
Cornelius  Nepos  in  primo  cbronico  de  Homero  dicit,  annis 
circiter  centum  et  sexaginta. 

Gell.  17,  21,  3  de  Homero  —  sexaginta.    cf.  fragm.  hist.  Graec 
1,  392  sq.  M.      Clem.   Alex    strom.  1,  21,  117.     Hieron.   ad   a 
Ahr.  1104  et  praeseriim  Cic.  de  re  p.  2,  18   {de  his  Rohde,  Rh 
Mus.  36,  533).    vd.  etiam  Varro  fr.  68.    de  loco  Cassii  a  Nepote 
dllato  Meyer,  Rh.  Mus.  37,  615  adn.  1. 

6  Cassius  Voss.  Lat  F  112  m.  3  sassius  vel  sallius  (?)  vel 
iassius   rell.  8   chronicorum  Magliab.  Regin.  597  et  1646 

Voss.  JLat.  JP 112 

Archilocbum  Nepos  Comelius  tradit  Tullo  Hostilio 
Eomae  regnante  iam  tunc  fuisse  poematis  clarum  et 
nobilem. 

Gell.  ibid.  8  Archilochum  autcm  Nepog  —  nobilem.  cf.  Cic.  tuSC.  1,  3, 

Hieron.  ad  a.  Abr.  1352.  Rohde,  Rh.  Mus.  36,  558.  de  Chronicia 
hic  significatis  vd.  fr.  1  et  Gell.  ibid.  1.  eodem  loci  sine  dubio 
sexta  quogue  paragraphus  de  Pythagora  pertinet. 

DE  VITA  M.  TULLI  CICERONIS 

3  [1] 
K6.  J.     Comelius  Nepos   —   in  librorum  primo,   quos 
de  vita  illius  [Ciceronis]  composuit,   ert^^^fe  tv^^Hjq;^^  ^sqsss. 


( 


406         Grammaticae  aetatis  YarTonianae  fi'agmenta 

emn  scripsit  tres  et  viginti  annos  natum  primum  causam 

iudicii  publici   egisse  Sextumque  Eoscium  parricidii  reiun 

defendisse. 

Gell.  15,  28,  1  Gomeiias  Nepos  et  rerum  memoriae  non  indili- 
gens  et  M.  Ciceronis  ut  qui  maxime  amicus  familiaris  fait. 
atque  is  tamen  in  librorum  primo  —  defendisse.  sequitwT  GeUU 
refutatio.   cf.  Suet.  rell.  p.  81  JB. 

3  primum  Paris.  primam  reU. 

EX  LIBRIS  DE  INLUSTRIBUS  VIRIS 

libri,  qui  primum  anno,  ut  videtur,  720/34  (Nipperdey, 
praef.  ad  Corn.  Nep.  p.  XXI)  in  vulgu>8  propositi  simt,  deinde 
rursus  intra  a.  723131^727/27  {cf  ibid.  p.  XXXXI),  sedecim 
minimum  fueru/ni  (jr,  6),  fortasse  septem  et  decem,  quorum  primus, 
ut  videtur,  prooemium  sicut  in  Varronis  Imaginihus  amplexus 
est,  deinde,  ut  recentiores  existimant  (cf.  Wissowa  EJE  4,  1412. 
Peter  l.  c.  p.  LV),  II  et  III  reges,  IV  et  V  duces,  VI  et  VII 
poeta^,  VIII  et  IX  oratores,  X  et  XI  philosophos,  XII  et  XIII 
historicos,  XIV  et  XV  grammaticos,  XVI  et  XVII  rhetores. 

4  [14] 

lib,  XIIL  iuste  venusteque  admodum  reprehendisse  dici- 

tui*  Aulum  Albinum  M.  Cato.    Albinus,  qui  cum  L.  Lucullo 

oonsul  fuit,  res  Romanas  oratione  Graeca  scriptitavit.     in 

eius    historiae    principio    [fr.  1  P.]    scriptum   est   ad   hanc 

6  sententiam:  neminem  suscensere  sibi  convenire,  si  quid  in 

his  libris  parum  composite  aut  minus  eleganter  tum  scrip- 

tum  foret;    'nam  sum'    inquit    ^homo  Romanus  natus  in 

Latio,    Graeca    oratio   a  nobis    alienissima    est';    ideoque 

veniam    gratiamque    malae    existimationis,    si   qaid    esset 

10  erratum,  postulavit.    ea  cum  legisset  M.  Cato:  ^ne  tu',  in- 

quit    ^Aule,    nimium    nugator    es,    cum   maluisti    culpam 

deprecari  quam  culpa  vacare.    nam  petere  veniam  solemus 

aut   cum   inprudentes    erravimus    aut    cum    compulsi    pec- 

cavimus.    te',   inquit   ^oro  te,    quis   perpulit,   ut  id    com- 

16  mitteres,    quod   priusquam   faceres,    peteres  ut  ignoscere- 

^Mor^P    scriptum  hoc  eat  in.  libro  Corneli  Nepotis   de  in- 

^^^rihus  viris  XIII. 


Comelius  Nepos  407 

Gell.  11,  8  iuate  venuateque  —  viria  Xm.     eodem   Mocrob.    Sat. 

praef.  13 sq.  cf.  Polyb.  39, 1,  Isq.  Plut.  Cat.  12.  apopth.  Cat.  29. 
de  Albino  etiam  Cic.  Brut.  81. 

4  primo  Macrob.  6    tum   om.  codd.  familia  prior  et 

Macrob.  10  ea  Macrob.:  eam  14  te  om.  altero  te  Macrob. 
tibi  codd.  tu  tibi  {veniam  petis)?  ThVogel  dic  coni.  Hosivs 
17  viris  Magliab.  m.  2  Begin.  1646  m.  1  libris  rell.  et  Begin, 
m.  2  Xlin  Voss.  Lat.  F  112  om.  Paris.  Voss.  Lat.  F  7 

5  [2] 

l.  XV.     partum    [jpro  partium].  —    Comelius   Nepos 
inlustrium  XV  •  * 

Char.  p.  141,  24  partum.    Caesar  [fr,  25],  ComeUus  —  xv  ♦  * 

6  [3] 

l.  XVL     a  fratre  patruele 

Char.  p.  141,  13  patruele,  ab  hoc  patruele.    Comelius  Nepos 
inlustrium  viroram  libro  XVI  a.  fr.  p.  inquit  ♦  *  rem  necessitu- 

dinis,  sed  etiam  personam  ostendat  [-it  cod.']. 

7  [15] 

verba  ex  epistula  Comeliae  Gracchomm  matris  ex  libro 
Coraelii  Nepotis  de  Latinis  historicis  excerpta: 

dices  pulchrum  esse  inimicos  ulcisci.  id  neque  maius 
neque  pulchrius  cuiquam  atque  mihi  esse  videtur,  sed  si 
liceat  re  publica  salva  ea  persequi.  sed  quatenus  id  fieri  6 
non  potest,  multo  tempore  multisque  partibus  inimici  nostri 
non  peribunt  atque,  uti  nunc  sunt,  erunt  potius  quam 
res  publica  profligetur  atque  pereat. 

eadem  alio  loco: 

verbis  conceptis  deierare  ausim,  praeterquam  qui  Ti-  lo 
berium  Gracchum  necarunt,  neminem  inimicum  tantum 
molestiae  tantumque  laboris,  quantum  te  ob  has  res,  mihi 
tradidisse;  quem  oportebat  omnium  eorum,  quos  antehac 
habui  liberos,  partis  eorum  tolerare  atque  curare,  ut  quam 
minimum  sollicitudinis  in  senecta  haberem,  utique  quaecum-  i6 
que  ageres  ea  velles  maxime  mihi  placere,  atque  uti  nefas 
haberes  remm  maiorum  adversum  meanqi  sententiam  quic- 
quam  facere,  praesertim  mihi,  cui  parva  pars  vitae  super- 
est.     ne   id   quidem  tam    breve   spatixmi  '^cAjft^V  Q^-^\i^«2c\> 


I 


408         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

so  quin  et  mihi  adversere  et  rem  publicam  profliges?  denique 
quae  pausa  erit?  ecquando  desinet  familia  nostra  is'- 
sanire?  ecquando  modus  ei  rei  haberi  poterit?  ecquando 
desinemus  et  habentes  et  praebentes  molestiis  insistere? 
ecquando  perpudescet  miscenda  atque  perturbanda  re  publi- 

S6  ca?  sed  si  onmino  id  fieri  non  potest,  ubi  ego  mortua 
ero,  petito  tribunatum;  per  me  facito  quod  lubebit,  cum 
ego  non  sentiam.  ubi  mortua  ero,  parentabis  mihi  et 
invocabis  deum  parentem.  in  eo  tempore  non  pudet  te 
eorum  deum  preces  expetere,  quos  vivos  atque  pra.esent«6 

80  relictos  atque  desertos  habueris  ?  ne  ille  sirit  luppiter 
te  ea  perseverare  nec  tibi  tantam  dementiam  venire  in 
animuml  et  si  perseveras,  vereor  ne  in  onmem  vitam 
tantum  laboris  culpa  tua  recipias,  uti  in  nullo  tempore 
tute  tibi  placere  possis. 

Libri  mss.  Com.  Nep.  ad  extremum  verba  ex  epistoia  —  pi»- 

cere  possiB. 

1  gracorum  matris  ex  eodem  libro  Cornelii  Nepotis  ex- 
cerpta  (cod.)  G{udianu8)  verba  Comeliae  Gracchorum  matris 
ex  coruelii  nepotis  libro  exc.  B{omanu>8)  2  hist.]  oratoribus 
Nipperdey  op.  p.  99  6  malo  temperes  Bergk,  Philol.  16,  637 
m.  part.]  cf'.  Nipp.  p.  116  9  verba  eiusdem  alio  loco  ad 
C.  Gracchum  filium  B,  11  inimicum  om.  cod.  Gifanii  tas- 
tae  G  13  eorum  om.  ed.  Savaronis  meorum  Both  20  ad- 
verses  G  -ses  B  21  qua  B  2.S  insist.  Nipp.  desistere  codd. 
dehiscere  coni.  Buech.  28  deum  p.]  cf.  Jordan,  Hermes  15, 530 
pudebit  Haupt  in  Nipp.  op.  p.  119 

8  [13] 

eodem  tempore  [qiLO  Flatonem,  Dionysitis]  Pbilistum 
historicum  Syracusas  reduxit,  hominem  amicum  non  magis 
tjranno  quam  tyrannidL  sed  de  hoc  in  eo  libro  plura 
sunt  exposita,  qui  de  historicis  Graecis  conscriptus  est. 

Nep.  Dion.  3,  2  eodemque  tempore  —  conaoxiptos  eat. 

3  tyrannidi  Ascensimi  tjrannis  in  eo  cod.  Dan.  et 

Parc.  in  eo  meo  reU. 

9  [17] 
Jion  ignor3.re  debes  unum  hoc  genus  Latinarum 

aruin  [hi8toricm\  ad\i\x(t  tiotl  m^^^  ^^\i  ^^v^^-^l- 


Cornelius  Nepos  409 

dere  Oraeciae,   sed  omnino  rude  atque  inchoatum 

morte    Ciceronis    relictum.     ille    enim    fuit    unus, 

qui    potuerit   et   etiam   debuerit    historiam   digna   6 

voce  pronuntiare,  quippe  qiii  oratoriam  eloquen- 

tiam    rudem   a   maioribus    acceptam    perpoliverit, 

philosophiam    ante   eum   incomptam   Latinam   sua 

conformarit  oratione.    ex  quo  dubito,  interitu  eius 

utrum   res   publica   an    historia   magis    doleat.  —  lo 

locuples     ac    divina     natura,     quo     maiorem     sui 

pareret  admirationem  ponderatioraque  sua  essent 

beneficia,   neque   uni   omnia  dare  nec  rursus   cui- 

quam  omnia  voluit  negare. 

Anon.  Crud.  cod.  278  Comelius  Nepos  in  libro  de  histori- 
cis   Latinis   de   laude   Ciceronis:    non  ignorare  —  doieat.     idem: 

locuples  —  negare. 

9  conformavit  oratione  cod,:  em.  Heusinger         11  locuplex 

INCERTAE  SEDIS 

in  lihris  De  inl,  viris  sine  dubio  fuerunt  fr.  10.  11.  13.,  in 
libro  De  vita  M.  Tulli  Cic.  fr.  12  verisimtliu^  est  fuisse;  fr.  14  amhi- 
gitur  utrum  ex  pecuUari  lihro  petitum  sit  {Leo,  Biogr.  p.  193 
adn.)  an  ex  prooemio  Uhrorum  de  grammaticis  (Peter  l.  c.  p.  40; 
cf.  praef.  ad  De  inl.  vir.);  meo  iudicio  iUud  praestat.  rdiqua 
frustula  operis  De  inl.  vir.  ah  hominihus  Utteratis  aliena  omisi. 

10  [11  De  inl.  vir.] 

quamvis  et  Nepos  aequales  omnes  [Terentium,  Sdpionem 
Africcmum,  C.  Lacliurn]  fuisse  tradat 

SxAet.  vit.  Ter.  p.  27  It.  hic  [Terentius]  cum  multis  nobi- 
libus  familiariter  vixit,  sed  maxime  cum  Scipione  Aixicano  et 
C.  Laelio,  quibus  etiam  corporis  gratia  conciliatus  existimatur. 
quod  et  ipsum  Fenestella  arguit  contendens  utroque  maiorem 

natu  fuisse,   quamyig  —  tradat. 

11  [12] 

Nepos  auctore  certo  comperisse  se  ait  C.  Laelium 
quondam  in  Puteolano  kalendis  Martiis  admonitum  ab 
uxore,     temperius    ut    discumbeTet,    i^e^%^    ^    «^    "c^'^ 


410         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragpnenta 

interpellaretur,  seroque  tandem  ingressum  triclinium  dixisse 

5  non    saepe    in    scribendo    magis    sibi    successisse.     deinde 

rogatum  ut  scripta  illa  proferret,  pronuntiasse  versus,  qui 

sunt  in    Heautontimorumeno   [7/95]:    ^satis   pol     proterve 

me  Syri  promissa  huc  induxerunt*. 

Sttet.  vit  Ter.  p.  31 B.  NepoB  —  induxenmt.  cf.  Varro  fr.  301. 
Santra  fr.  13. 

1    auctore   cerio  Ttegin.  3    se  post   ne    add.  Bitschl 

4  interpellaret  A,  Bitschl  interpollaretur  Begin.  -pell-  reU.      sero- 
que  A  serius  rell.        ingressum  A  -sus  rell. 

12  [2  De  vita  Cic.] 

refert  Gornelius  Nepos  se  praesente  iisdem  paene 
verbis,  quibus  edita  est,  eam  pro  Comelio  seditioso  tribuno 
defensionem  peroratam. 

Hieron.   contra    loann,    HierosoL  12    (2, 419  Vall.)     refert 

enim  Gomelius  —  peroratam  [a.  689/65]. 

13  {16  De  ifd.  v/r.] 

primus  [X.  VoltacUius\  omnium  libertinorum,  ut  Cor- 
nelius  Nepos  opinatur,  scribere  historiam  orsus  non  nisi 
ab  honestissimo  quoque  scribi  solitam  ad  id  tempus. 

Suet.   de  rhet.  3  primus  —  tempus. 

14  [18] 

Comelius  Nepos   libello,    quo  distinguit  litteratum  ab 

emdito,    litteratos   vulgo    quidem    appellari   ait   eos,    qui 

aliquid  diligenter  et  acute  scienterque   possint  aut  dicere 

aut   scribere,    ceterum   proprie    sic   appellandos    poetarum 

5  interpretes,  qui  a  Graecis  grammatici  nominentur. 

Suet  de  gramm.  4  appellatio  grammaticorum  Graeca  con- 
suetudine  invaluit,  sed  initio  litterati  vocabantur.  Goineiius  quo- 
que  Nepoa  —  nominentur.    cf.  OrhiUus  fr.  2.    Mess.  Corv.  fr,  5. 

in  libro  De  dub.  nom.  {CGK  V  576, 12  culmum  generis  neu- 
tri,  ut  Nepos  vult)  dlium  Nepotem  Donati  interpretem,  qui  est  in 
commento  Bob.,    quod  occessit  (ad  Don.  p,  388,  7.  13\   signi- 
'*4m  esse  contendit  Sabbadini  (^Studi  ital.  11.  l^OS  -ip.  171). 


Comelins  Nepos.    L.  Cotta.     Sp.  Maecius  Tarpa      411 


L.  COTTA 

quis  sit  L.  Cotta  hic,  qui  Suetonio  auctore  lihros  De  litteris 
syllabisque  et  De  metris  Ennio  poetae  abiudicavit,  nescimu^; 
fortasse  non  alius  est  qui  a  Suetonio  alias  (lul.  79)  memoratur, 
quamquam  et  L.  AuruncuUius  Cotta  Caesaris  legatus  esse  potest, 
is  qui  hieme  a.  700/54  —  701/53  in  Gallia  interfectus  est,  cuius 
^sqI  tfjg  * Poaiialoav  ytoXctslag  avyyga^nLoi  nocimus  {Athen.  6,  273^; 
cf  Buecheler,  Fleck.  Jahrbb.  111.  1875  p.  136).  certe  quidem 
L.  Cotta  tribunus  pl.  a.  659/95,  qui  a  Cicerone  (Brut.  137)  in 
numerum  mediocrium  oratorum  refertur,  ob  tempora  non  quadrat. 


FRAGMENTUM 

quod  non  nulli  tradunt  duos  libros  de  litteris  syllabis- 

que,  item  de  metris  ab  eodem  Ennio  [poe/a]  editos,  iure 

arguit  L.  Cotta  non  poetae  sed  posterioris  Ennii  esse,  cuius 

^etiam  de  augurandi  disciplina  volumina  ferantur. 

Suet.  de  gramm.  1  nam  quod  non  nuUi  —  ferantur.    cf  Sex.  Enn. 
jp.  101. 


SP.  MAECIUS  TAEPA 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  ^Sp.  Maecius^  Cic,  ^Maecius*  Hor.  Suet.,  ^Tarpa^  Hor. 
^Maecius  Tarpa^  Porphyr.,  ^Sp.  Maecius  Tarpd*  schol.  Cruq. 
•de  praenomine  iniuria  dubitationem  movit  Jordan,  Hermes  8, 89; 
<?/*.  test.  5. 

2.  Maecius  a.  699/55  a  Pompeio  ad  iudicandas  fabulas, 
-quae  in  ludis  edendae  essent,  delectus  {test.  3)  iunior  triginta 
fere  annis  ea  aetate  es.se  non  poterat,  neque  tamen  multo  senior,  si 
quidem  intra  a.  743/11  —  746/8,  cum  Horatius  artem  poeticam 
scripsit,  eodem  munere  fungebalur  (test.  5)  aut  functu^  recenti 
laude  florebat. 

3.  Cic.  ad  fam.  7,  1,  1  [a.  699/55]  nobis  autem  erant  ea 
perpetienda,  quae  Sp.  Maecias  probavisset  [ad  theatrum]. 

4.  Hor.  sat.  1,  10,  37  haec  ego  ludo,  /  quae  neque  in  aede 
flonent  certantia  iudice  Tarpa.    Porphyr.  ibid.  38  ^\\»  ^^\.^  ^««a.% 


412         Grammaticae  aetatis  YarroiiiaDae  fragmenta 

carminis  scribere,  quod  Maeci  Tarpae  arbitrio  non  subiciatur; 
nam  hi  fere  qui  scaenae  scribebant  ad  Tarpam  hnnc  velut 
emendatorem  ea  adferebant.  Ps-Acro  ihid.  <^iudice  Tarpa^ 
qui  deferenda  carmina  poetarum  ad  <^8^caenas  antea  probayit. 
cf.  Schol.  Vindob.  ibid. 

5.  Hor.  A  P  386  si  quid  tamen  olim  /  scripBeris,  in  Maed 
descendat  iudicis  aures.  Porphyr.  tbid.  387  Maecius  perdiligenf 
carminum  fuit  aestimator.  Ps-Acro  ihid.  Maecius  illis  tempori- 
bus  criticus  summus  fuit.  cf.  sdiol,  Cruc[.  ihid.  (Sp.  MetiuB  Tarpa). 


B.  FRAGMENTUM 

duos  Terentios  poetas  fuisse  scribit  Maecius,  quorum 
alter  Fregellanus  fuerit  Terentius  Libo,  alter  libertinus 
Terentius    Afer  patria. 

Bon.  vit.  Ter.  p.  9  W.  nam  dnos  TerentloB  —  patria,  de  quo 
nunc  loquimur.     cf.  Weichert,  poett.  Latt.  rell.  p.  334  sq. 

1  Maecius  Fleckeisen :  maetius  Paris.  metius  rell.  2  flagel* 
lanus  Paris.   Vatic.  2905 


INCEKTOEUM  GRAMMATICORUM  LIBRI 

COMMENTARE  LUCILn 

1 

Gdl.  2y  24,  4  hanc  Lucilius  poeta  legem  [i^anMtafit] 
significat  cum  dicit  [1172 MaJ]:  'Fanni  centussis  misellus'. 
in  quo  erraverunt  quidam  commentariorum  in  Lucilium 
scriptores,  quod  putaverunt  Fannia  lege  perpetuos  in  onme 
5  dienim  genus  centenos  aeris  statutos.  centmn  enim  aeris 
Fannius  constituit,  sicuti  supra  dixi,  festis  quibusdam 
diebus  eosque  ipsos  dies  nominavit,  aliorum  autem  dierum 
omnium  in  singulos  dies  sumptum  inclusit  intra  aeris 
alias  tricenos,  alias  denos. 

de  temporibus  et  natura  horutn  commentariorum  cf.  Marx, 

Zrucil  carm.  rell.  1  p.  L  Vsq.,  qui  prohabili  ratione  iis  vindicai 

k  ma^fnam  paiiem  disputationis  Macrob.  3, 16.  17  (pd.  praesertim 

17;  ^  etlocosPaul.  Fest.p,  54,2.  96, S.  Eest.  p. 270^,4.. 'i4ft*, «4, 


Sp.  Maecins  Tarpa.    Inc.  gramm.  libri.    ez  inc.  inc.  libris    413 

545«,  7.    cf,  etiam  Marx  ibid.  p.  Lllsq.  fortasse  eodem  §8 — 10 
Gellii  de  Uge  Licinii  pertinent. 

2  misellus  Pal-Vatic.  -llos  rell.  8  snmptnm  Pal-Vatic, 
8um(p)tns  rell. 

COMMENTARE  DE  ANTIQUIS  LITTERIS 

2 

Vel,  Long,  p,  49,  10  Graecorum  yero  qui  de  antiquis 

litteris  scripserunt  commentaria,  item  Latiuorum  qui  illos 

secuti   sunt   eadem    littera   veteres   solitos    scribere   osten- 

dunt    ^KQo^   (iccKQOv    iicoiQ^   et   confusas   fuisse    o   et  ov 

et  «;  apud  nos  quoque  antiqui  ostendunt,  qui  aeque  con-  5 

fusaa  0  et  u  litteras  habuere. 

cf.  Mar.  Vict.  p.  11,  9,  ^4,  2.  de  incerto  Velii  auctare  vd, 
WilmannSy  de  Varr.  libr.  gramm.  p.  125  sq. 

4  0  et  i;  5  quia 

Char.  p.  205, 16  (illi  qui  de  differentiis  «cribunt,  non  scrip- 
serunt,  ut  ait  Beck,  de  differentiarum  gcriptoribus  Lat.  Gro- 
mngae  1883  p.  6)  huius  aetatis  scriptores  non  respicvt. 


EX  INCERTIS  INCERTORUM  LIBRIS 

Quintiliani  (1,  6,  32  sq.)  ea  infra  desunt  veriloquia,  quae  aut 
certis  scriptoribu^s  vindicari  possunt  {ut  'consrd^  Accius  fr.  17 
et  complura  Varronis  de  l.  L.)  aut  verisimili  comectwra  variis 
grammaticis  tributa  {ut  'dassis^  Ael.  Stilo  fr.  52)  alibi  relata  su/nt. 

1 
Plut.  quaest,  conv,  8,  6,  5  {Mar.  4, 3i$l  JB.)  Aa^TtqUtq  lg>fi 
(iv^ld)  raPoifiaiKa  del^iv  oimioxiQa  x&vEXXtivlk&v  ovofiaza — . 
%b  (Uv  yicQ  duTtvov  tpoiCL  afjvcc  6uc  t^v  KOiyoivlav  Tialeiad^ai' 
Had"^  iavxovg  yocQ  rjQloxcDv  imEtm)g  ol  jcdXai  ^Poftcaot  6vv- 
dsinvovvxBg    xoLg   cplXotg,     xo   S^  ccqusxov   iKlTJ&T]    TtQcivdiov  6 
ccMO  xijg  oiQag'  ivdtov  yccQ  x6  dsihvoVf  nal  xi^v  {isx*  ccqi0xov 
itvaicaviSiv   ivdtd^Biv'    9}  jCQmviqv  xiva  GtiuaCvovxeg   idcodriv 
i)  XQoq>iqVy   ]j  XQ&vxai  ^qIv  ivdestg  ysvic&ai,     xal  fii^v  iv 
iup&    xa   cxQ(o(iaxaj    eq>ri^    xov  cHvov   xb   (lih  xoiikatov  tb 
y€v6a(S&at  xo  TtQomsiv^  exeQa  7ra()i7to^lLa  to£(^  a^^x^l^^  ^v^^^vx^ 


414         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fxagmenta 

7iataq>av&g  xqcofuva'  xlg  ov%  av  sinoi  inl  x&(iov  'EXkrivLfi&g 

xcDfiiaaatov  Xiyead^ai^  xal  rb  KBQaaai  fiiaHTjQS  iuxd'  'X)(iriQOv 

[Od,  10,  356]  ^rj  d'  avz^  iv  nQriTfjQi  ^sXltpQOva  olvov  E(u0ys'' 

Kal   fifjvaav   fisv   t^v   TQans^av   &nb   trjg  iv   fiiaG}   ^iasmgj 

16  navsfi  8s  tbv  aQxov  mg  Aviivxa  xr^v  nslvav'  xbv  6s  axitpavov 

noQ&vav  ajtb  xfjg  7isq>aX7]g^  &g  iDfiriQog  [II,  7, 12\  xh  %Qavog 

sinaai  Ttov  axsq)dvy'  'f  t6  8s  oicciQS  SiQS  nal  divxrjg  xovg  odov- 

xag  %al  XdpQa  xa  %siXri  anb  xoH  Xafi^dvsiv  xr^v  ^OQav  8l  avx&v, 

cf.  Varro  de  l  L.  7,  89,  5,  118.  105.  62.  135.  Paul  Fest. 
p.  223,  5,  41,  3.  37,  2.   Buecheler,  Bh.  Mus.  56,  321. 

11  xb  81  8iQsiv  %ai8sQ8  Wyttenb.  tb  8'  %8siv  Usqb  Bueah. 

2 
Quint.  1,  6,  34    etiamne  hominem   appellari,    quia  sit 
humo   natus,    quasi  vero  non  omnibus   animalibus   eadem 
origo,    aut   illi   primi    mortales    ante    nomen    inposuerint 
terrae  quam  sibi? 

cf.  Hygini  fdbulam  220  desinentem ;  homo  Yocetor  quoniam 
ex  humo  yidetur  esse  factus  (Bemays  op.  2, 218.  Buecheler,  Eh, 
Mu8.  41,  5). 

3 

Qumt,  1,  5,  66  ex  tribus  [t^oci&te^]  nostrae  utique  linguae 
non  concesserim,  quamvis  —  inveniantur  qui  Lupercalia  aeque 
tris  partes  orationis  esse  contendant  quasi  luere  per  capmm. 

aliter  Varro  de  l.  L.  6, 13. 

4 

Gell,  18,  6,  8  idonei  vocimi  antiquarum  enarratores 
tradiderunt  matronam  dictam  esse  proprie,  quae  in  matri- 
monitun  cum  viro  convenisset,  quoad  in  eo  matrimonio 
maneret,  etiam  si  liberi  nondum  nati  forent,  dictamque  ita 
6  esse  a  matris  nomine  non  adepto  iam,  sed  cum  spe  et 
omine  mox  adipiscendi,  unde  ipsum  quoque  matrimonium 
dicitur,  matrem  autem  familias  appellatam  esse  eam  solam, 
quae  in  mariti  manu  mancipioque  aut  in  eius,  in  cuins 
maritus,  manu  mancipioque  esset,  quoniam  non  in  matri- 

ium  tantum,  sed  in  familiam  quoque  mariti  et  in  sui 

iis  locum  yenisset. 


ex  incertiB  incertoram  libris  415 

cf.  Paul.  Fest  p.  125^  16.  Ael.  Meliss.  ap.  Gell.  l.  c.  §  4, 
Non,  p.  U2,  1.  Suet.  p.  280  B.  Serv.  Dan.  Aen.  11,  476.  Serv. 
Aen.  11,  581.  Isid.  or.  P,  7,  13.  huitts  modi  vertloquia  vd.  ap. 
Nigidium  (fr.  28). 

6  apiscendo  vel  adipiscendo  codd.:  em.  IGronovius 

5 

Fest.  p.  326^,  3    <(Sa^miiitibus   nomen   ^inditum    esse 

tradit  .  .  .)>  s  propter  genus  ^hastae,  quod  6avvC}a  appel- 

lent  ^Graeci)>. 

cf  Flin.  n.  h.  3, 107  et  Graec.  ^Zavvlxoti\  si  OMueller  recte 
suppUvit,  nomsn  auctoris  evanuit,  qui  Verrius  esse  vix  potest,  cum 
aliorum  sententia  sequatur  {\alii  aiu/nyf ;  cf.  Ael.  Stilo  ad  fr.  75), 

1  ^Sa^nnitibus 

6 

Forphyr.  Hor.  serm.  1,  3,  1  non  nulli  tamen   veterum 
grammaticorum  sic  appellationes  bas  diviserunt,  ut  Sardum 
putarent  dici  eum,  qui  in  Sardinia  natus  sit,  Sardiniensem 
autem  incolam  Sardiniae. 
.   cf  Faul.  Fest.  p.  60,  11. 

7 

Fest.  p.  347^^  9  sesterti  no^tam  .  .  .  .  ait  signa  con- 

tinere^  dupundi  et  semissis,  <^unde  sestertius  dictus  quasi 

semis]>tertius;  sed  auctos  ess<^e  postea  asses  in  sestertio^. 

apud  antiquos  autem  ^denarii  denorum  assium  e]>rant  et 

valebant  de^cussem,  qui  tum  dicebantur  quadriga^ti  bigati.  s 

quinquessis  <^autem  quinarium  ....  auctor^  est  numerum 

aeris  perduct<^um  esse  ad  XYI  asses  lege  Fla^minia  minus 

solvendi,  cu<^m  Hannibalis  bello  premere^tur  p.  R. 

cf  Fest.  p.  334  f>,  33.  Varro  de  l.  L.  5,  173.  Flin.  n.  h.  33, 
44.   Apul.  ap.  Frisc.  p.  251,  1. 

2  semisis 

8 

Quint.  1,  6,  35  sic  peryeniemus  eo  usque  ut  stella 
luminis  stilla  credatur,  cuius  etymologiae  auctorem  clarum 
sane  in  litteris  nominari  in  ea  parte,  qua  a  ine  repren- 
dituTy  iDbumanum  est. 


416         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

aliter  Varro  fr.  221.  fortasse  haec  jposteriore  aetate  Verrius 
excogitavit;  cf.  Fest.  p,  313^,  13  (Verrto  aiictore:  stelionem  *- 
dic<[tnm,  qnia  virus  in^stillet  cibo). 


Quint  ly  6,  38  quidam  non  dubitarunt  etymologiae 
subicere  omnem  nominis  causam,  ut  —  ex  sono  stertere 
murmurare;  etiam  derivata,  ut  a  velocitate  dicitur  velox, 
et  composita  plura  his  similia,  quae  sine  dubio  uliunde 
originem  ducunt,  sed  arte  non  egent. 

10 

Quint  ly  5,  67    solitaurilia    iam    persuasum    est   asse 

suovetaurilia,  et   sane    ita   se   habet   sacrum,   qaale   apud 

Homerum  quoque  est. 

aliter  Valg.  Buf.  fr.  2.  cf  Fest  p.  293^,  10.  8erv.  Aen. 
9,  624.    CGL  II 186,  1.    IV  289,  56. 

praeterea  huic  fere  aetati  innumerabiUa  etyma  tribttenda 
sunt,  quae  a  Paulo  Festoque  omisso  nomine  auctoris  tradtmtwr. 

11 

quibus  otium  et  studium  fuit  vitas  atqne  aetates 
doctorum  bominum  quaerere  ac  memoriae  tradere,  de 
M.  Pacuvio  et  L.  Accio  tragicis  poeiis  historiam  scripserunt 
huiusce    modi:    cum    Pacuvius    inquiunt    grandi    iam 

s  aetate  et  morbo  corporis  dintino  adfectus  Tareji- 
tum  ex  urbe  Boma  concessisset,  Accins  tnnc  hant 
parvo  iunior  proficiscens  in  Asiam,  cnm  in  oppi- 
dum  venisset,  devertit  ad  Pacnvinm  comiterqiLe 
invitatus  pluscnlisque  ab  eo  diebus  retentns  tra- 

10  goediam  suam,  cui  Atreus  nomen  est,  desideranti 
legit.  tum  Pacnvium  dixisse  aiunt  sonora  qnidem  esse, 
qnae  scripsisset,  et  grandia,  sed  videri  tamen  ea  sibi 
dnriora  paulum  et  acerbiora.  ita  est,  inquit  Accius,  uti 
dicis,    neque   id  me  sane  paenitet;   meliora   «nim 

15  fore  spero,  quae  deinceps  scribam.  nam  qnod  iii 
pomis,    itidem   inquit  esa^  ^*\\jl\i\»  Vn  vcL^^\i.U8;  qnat 


ex  inc.  inc.  libris.    Auctor  ad  Her.    M.  Tullius  Gicero    417 

dura  et  acerba  nascuntur,  post  fiunt  mitia  et  iu- 

cunda,  sed  quae  gignuntur  statim  yieta  et  mollia 

atque   in  principio   sunt  uvida,    non  matura   mox 

fiunt  sed  putria.     relinquendum  igitur  yisum  est  ^o 

in  ingenio,  quod  dies  atque  aetas  mitificet. 

Gell.  13,  2  quibns  —  mitificet  hoc  ft,  Uhro  I  De  poetis 
Varronis  vindicant  Eitschl  op.  3, 454.  Buske  l.  c.  p.  26  (Beiffer- 
scheid,  Siiet.  rell.  p.  424  adn.);  cf.  tamen  Accius  test.  10. 

3  L.  om.  Parts.  Voss.  Lat.  F  7  13  paululum  Begin.  1646 
14  molliora  Oisel  16  pomis  est  Begin.  597  et  1646  Voss. 

Lat.  F  112  et  7        19  sunt  om.  Paris.        21  mitificaret  tfensen 

hic  etiam  memorare  liceat  Quint.  1, 4, 3  quo  [iudicio']  quidem 
ita  severe  sunt  usi  veteres  grammatici,  ut  non  versus  modo  cen-^ 
floria  quadam  virgula  notare  et  libros,  qui  falso  viderentni 
inscripti,  tamquam  subditos  submoyere  familia  permiserint  sibi, 
sed  auctores  alios  in  ordinem  redegerint^  alios  omnino  exeme- 
xint  numero. 


VARH  SCRIPTORES 


AUCTOR  AD  HERENNIUM 

Bhet.  ad  Her.  4,  12,  17  baec  qua  ratione  vitare  possu- 

mus,  in  arte  grammatica  dilucide  dicemus. 

cf.  Marx,  proleg.  ad  rhet.  p.  95.  non  nullitts  momenti  ad 
£frammaticae  historiam  est  interpretationis  Plautinae  documewtum 
4Md  rhet.  2, 23,  35,  ad  quod  attentum  me  fecit  Marx  ibid.  p.  98  sq.; 
deinde  adnominatio  tractata  4,  21. 


M.  TULLIUS  GICERO 

Ciceronem  grammaticam  coluisse  et  par  est  et  disertis  testi- 

moniis  confirmatur,   si  quidem    Varro   et  Caesar  grammaticos 

libroa  ad  eum  scripserunt  et  ipse  complura  nomina  in  libris  suis, 

praesertim  in  De  nat.  d.  et  in  Oratore,  enodavit  {cf.  etiam  Cic. 

ad  Att.  1,20, 7);  sed  quod  Schlag  eum  ucre  propricque  ^Tamma^vwwKv. 

QTmaammiicAe  Bomanae  fragmenta   ed.  'FmiAxoiA  ^^ 


418         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

fuisse  contendit  {Jahresber.  d.  Redlgymn.  zu  Siegen  1868  p.  1  sq.), 
id  omni  fu/ndamsnto  destitutum  est.  non  solum  enim  Ciceronis  in 
huius  modi  doctrina  talis  inscitiae  indicia  hahemus,  qtuilis  in  gram- 
matico  vix  admitti  possit  (cf.  de  or.  1,  187  et  Usener,  Sitzb.  d. 
Bayer.  AJcad.  phil-hist.  Cl.  1892  p.  597 sq.),  sed  argumenta  a 
Schlagio  allata  vel  nulla  sunt  vel  ad  prorsus  contrariam  sententiam 
ducunt.  huius  naturae  sunt  loci  Tac.  de  orat.  30  (in  libris  Ciceronis 
deprehendere  licet  non  geometriae,  non  musicae,  non  gramma- 
ticaCf  non  denique  ullins  ingenuae  artis  scientiam  ei  defuisse) 
et  Quint  1, 7, 34  (an  ideo  minor  est  M.  TuUius  orator,  quod  idem 
artis  huius  [grammaticae]  diligentissimus  fuit  et  in  filio,  ut 
epistulis  apparet^  recte  loquendi  asper  quoque  exactor?  aut 
vim  C.  Caesaris  fregerunt  editi  de  analogia  libri?  aut  ideo 
minus  Messalla  nitidus,  quia  quosdam  totos  libellos  non  verbis 
modo  singulis,  sed  etiam  litteris  dedit?);  ne  enim  de  priore 
dicam^  si  Cicero  librum  grammaticum  confecisset,  hic  a  Quinti- 
liano  sitie  dubio  iuacta  Caesaris  et  Messallae  libros  commemora* 
tus  esset.  ceteroqui  quid  de  se  grammatico  ipse  Cicero  sentiat 
vd.  ap.  Atticum  test.  5.  de  alterius  autem  generis  argumentis, 
quae  in  fr.  1 — 3«  consistunt,  vd.  Goetz,  Berl.  phil.  Woch.  1890 
p.  195.  quod  autem  in  vetere  indice  librorum  opus  Ciceronis  De 
orthographia  memoratur  (Schlag  p.  15),  ibi  aut  ^de  chorographid* , 
eadem  permutatione  qua  in  codd.  Prisciani  p.  267,  5,  legendum 
est  aut  intellegendus  liber  synonymorum,  de  quibus  cf.  test.  1. 
postremo  de  Lucretio  a  Cicerone  edito  vd.  test.  2. 

A.  TESTBIONIA 

1.  Char.  in  indice  operis  extremo  p.  6,  12  synonyma  Cicero- 
nis  indifferenter.  cod.  Harleian.  Ps-CyrilJi  Inc.  Sinonima  ♦  *  * 
lli  Ciceronis  de  copia  linguae  Latinae.  Isid.  Anecd.  H.  p.  CXX 
venit  nuper  ad  manus  meas  quaedam  schedula  Ciceronis,  quam 
synonyma  dicunt.  Isid.  Bhet.  Lat.  p.  518,  20  H.  sjnonymia  est 
quotiens  in  conexa  oratione  pluribus  verbis  unam  rem  signifi- 
camus,  ut  ait  Cicero  [in  Cat.  1, 8] :  ^nihil  agis,  nihil  moliris,  nihil 
cogitas' ;  et  item  [1, 10] :  ^non  feram,  non  patiar,  non  sinam'.  huius 
modi  libelli  recentiori  aetate  ex  Ciceronis  libris  sine  duhio  coagmen- 
tati  sunt.  cf.  Goetz  l.  c.  p.  196  (aliter  Sittl,  Arch.  f.  Lat.  Lex.  6, 595). 

2.  Hieron.  ad  a.  Abr.  1924  =  Suet.  rell.  p.  38  E.  Titus 
Lucretius  —  cum  aliquot  libros  per  intervalfa  insaniae  con- 
scripsisset,  quos  postea  Cicero  emendavit  de  M.  Tullio,  non 
Quinto  {ut  volunt  Lachmann  et  Both)  hic  inteUegendo  dubitare 
non  licet  (Bergk  op.  1, 426.  2,  726) ;  qui  nihil  aliud  nisi  LueretH 
carmen  sine  tnendis  edendum  cfwrami ;  fioc  tnim  ^emendare^  supra 

^fjp^ifieat.     cf.  Marx,  BJt.  Mus.  43, 1S7 .  I.eo,  m.  "F.  ^.  ^l . 
S.    Bufin.  p.  565,  3  =  Varro  fr.  289 


M.  Tnllins  Cicero  419 

B.  FRAGMENTA 

1 
litterae  ipsae,  si  ad  elementa  referamus,  neutri  generis 
sunt,   sicut  Tullius   dixit,   ut  hoc   m   hoc  1,   si   ad  ipsas 
litteras,  feminini. 

Cledon.  p.  26,  32  Utterae  —  feminim. 

omnes  litterae  generis  sunt  neutri  et  semper  indeclinabilia 
simt  [numquam  declinantur].  ait  Cicero  in  Siciliensibus  \in 
Yerr.  2,  187\i  ^usque  ad  alterum  r  litterae  essent  integrae'. 

Gledon.  p.  28,  17  omnefl  —  integrae.    eodem  docet  Varro  fr.  1. 

2  n.  decl.  aecl.  Keil  sicelyensius  cod.  (-sibus  em.  rec.  m.) 
an  Siciliensi  11?  3  q.  adaliarum  eri  ^  ^  littera  essetinte- 
grae  {cf.  Bertsch,  praef  ad  CUdon.  p.  IV) 

1' 

genere  neutro  legimus  litteras.  legistis  in  Cicerone: 
'ut  usque  alterum  r'.    litteram  non  declines. 

Pomp.  COmment.  p.  111,  10  et  genere  —  deoUnes. 

1  g.  neutro  in  cicerone  figura  qua  scribitur  cod.  8.  PauU 
Lavant.  2  alteram  codd.  praeter  Paris.  Sang.  1179;  sed  cf 
Cic.  in  Verr.  2,  187  ut  usque  ad  altenim  r 

2 
consonantes  inter  se  \cognaiae  vocardur^  sed  proprie 
sunt  cognatae,  quae  simili  figuratione  oris  dicuntur,  ut 
est  b  f  [s]  m  p,  quibus  Cicero  adicit  v,  non  eam  quae 
accipitur  pro  vocali,  sed  eam  quae  consonantis  obtinet 
yicem  et  anteposita  vocali  fit  ut  aliae  quoque  consonantes.  5 

]!dar.     Vict.   p.   18,  14     item    conBonaates  —  quoque  consonantes. 

cf  Cic.  orat  158   {Gell.  15,  3,  1  sq.).     Nig.  Fig.  fr.  24.     Vel. 
Long.  p.  60,  7. 

3  8  secl.  edd. 

3 

sciat    etiam    [granmaUcu8\    CicetOToi    ^^xsaaafc    "«^*^ 
Mau&wque  geminatsL  i  scribere;  quo^  ai  fta>\.^  ^^«xa.  vas^^^^^Q^ 
nt  consonans. 


Wi 


420         arammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

Quint  1,  4,  11  sciat  —  consonans.  cf.  Prisc.  p.  37,  22.  39,  20. 
III  467,  16.  Serv.  Dan.  Aen.  1,  1.  Powp.  comment.  p,  105,  30. 
Isid.  or.  1,  27,  11.  32,  7.  vd.  praeter  alios  Fleckeisen  {Fleck 
Jahrbh.  107.  1873  p.  406),  qui  Accio  hanc  scripturam  vindicat. 


et  in  plerisque  Cicero  videtur  auditu  emensus  scrip- 
tionem,  qui  et  Aiiacem  et  Maiiam  per  duo  ii  scribenda 
existimavit. 

Vel.    Lor^.  p.   54,  16     et    in    plerisque  —  existimayit.      cf.    ibid. 

p.  66,  18.    72,  2. 
2  aiiace 

de  Ciceronis  scribendi  ratione  conferendus  etiam  est  Quint. 
1,  7,  20  quid  quod  Ciceronis  temporibuB  paulumque  infra  fere 
quotiens  s  littera  media  vocalium  longarum  vel  subiecta  longis 
esset  geminabatur,  ut  caussae  cassus  divissiones?  quomodo  et 
ipsum  et  Yergilium  quoque  scripsisse  manus  eorum  docent. 
atqui  paulum  superiores  etiam  illud,  quod  nos  gemina  s  dici- 
mus,  iussi,  una  dixerunt.  vd.  etiam  1, 5, 44  (de  forma  ^scripsere*). 
praeterea  in  libris  Ciceronis,  ut  diximus,  plurimae  verborum  ori- 
gines  reperiuntur,  quas  sa>epius  a  grammoiticis.  alUsve  scriptori- 
bm  allaias  legimus,  ut  a  Quint.  1,  5,  66  (capsis  =  cape  si  vis 
cf.  orat.  154).  8,  6,  73.  cf.  etiam.  Ael.  Stilo  ad  fr.  12.  non  nullas 
collegit  Woelfflin,  Arch.  f.  Lat.  Lex.  8,  426.  de  aUis  gramma- 
ticis  quaestionibus  cf.  Gell.  2,  17  (=  orai.  159)  et  13,  21,  24 
(=  orat.  168). 

4 

tu  quoque,  qui  solus  lecto  sermon^e^  Terenti, 
conversum  expressumque  Latina  voce  Menan- 

drum 
in  medium  nobis  sedatis  motibus  effers, 
quiddam    come   loquens    atque   ommia   dulcia. 

dicens. 

Suet.  vit.  Ter.  p.  34  B.  Cicero  in  Limone  hactesius  \_Teren- 
tium]  laudat:  tu  quoque  —  dicens.  cf.  Cic.  ad  Att.  7,3, 10.  Caesar 
fr.  31.  Vell.  Pat.  1,  17,  1.  Quint.  10,  1,  99.  Auson.  ad  nep. 
Auson.  58  sq.  p.  264  P.    Ter.  heaut.  prol.  46. 

S  in  medium  nobis]  in  dium  Flor.   medium  T  =  Vatic. 
Z^at  J2905  in  medium  certe  V  =  Yatic.  Begviv.  14^6        motibus 
JSarth:  vocibas       4  qui^am  Paris.  «ioi^  Q£!<^^^  T^^^V      ^w^ 
miscenB  Hitschl 


M.  Tullins  Cicero.  C.  AquiliusGallus.  Ser.  Solpicius  Eufds  421 

PALSUM 

5 

Glossa  cod,  Vatic,  1489  (saec.  X)  eresim  Cicero  sine 
aspiratione  scribi  debere  ait. 

Ciceronis  nomen  ex  eo  huc  fluxit,  quod  in  glossarum  libris 
magistellorum  arbitratu  nomina  scriptorum  in  marginibus  addc' 
bantwr. 


C.  AQUILIUS  GALLUS 

praetor  a.  688/66  cwm  Cicerone,  mortuus  ante  a.  710/44, 
cf.  Bremer,  iurispr.  antehadr.  1, 111  sq. 


EX  RESPONSIS 

Cic.  top.  32  solebat  igitui*  Aquilius  conlega  et  familiaris 

meus,cum  de  litoribus  ageretur,quae  omnia  publica  esse  yultis, 

quaerentibus   iis,    quos  ad  id  pertinebat,    quid  esset  litus, 

ita  definire:  qua  fluctus  eluderet. 

similiter  Quint  5,  14,  34.     cf.  Dig.  50,  16,  96.    exc.  Gronov. 
ap   Fest.  p.  382,  15. 


SER.  SULPICIUS  Q.  f.  RUFUS 

natus  a.  649/105,  quaestor  a.  680/74,  praetor  a.  689/65, 
cos.  a.  703/51,  proconsul  Achaiae  a.  707/47,  mortuus  a.  711/43. 
vir  bene  litteratus  {Gell.  2,  10,  1)  reliquit  prope  CLXXX  libros 
{Pompon.  dig.  1, 2, 2, 43).    cf.  Bremer,  iurispr.  antehadr.  1, 139 sq. 


A.  TESTIMONIUM 

Quint.  9,  4,  37   ceterum    consonanteB    ci^QajQLft^   ^-M^osasa^^ 
praecipue  quae  annt  asperiores,  in  comm\a«>a3t«*  N«£tiOTQxa.  "ca^- 
tur,  ut  81  B  nltima  cum  x  proxima  coii^\^«A»\  Q^^-cv^^i.  ^^"^^^, 
etiam,  ai  hiD&e  coJJidantur,  stridor  eat,  wt  ^  «t^  «.\m^\OTk«^  •   ^ 


422         Grrammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

ftiit  causa  et  Servio,  ut  dixi,  subtrahendae  s  litterae,  qaotiens 
ultima  esset  aliaque  consonante  susciperetur.  Servitts  videtur 
Sulpicius  esse;  cf.  Quint  9,  3,  21.  ceteroqui  cf.  Mess.  Corv. 
ad  fr.  3. 

B.  EX  RESPONSIS 

1  [116  Bremer'] 

Lig.  50,  16,  30  pr,  Gaius  libro  septimo  ad  edictum 
provinciale:  silva  caedua  est,  ut  quidam  putant,  quae  in 
hoc  habetur  ut  caederetur.  Servius  eam  esse,  quae  suc- 
cisa  rursus  ex  stirpibus  aut  radicibus  renascitur. 

C.  FRAGMENTA 

EX  LIBRIS  DE  SACRIS  DETESTANDIS 

2  [i).  22S\ 

lib.  11.     Servius    Sulpicius    iureconsultus    vir    aetatis 

suae  doctissimus  in  libro  de  sacris  detestandis  secundo  qua 

ratione   adductus   testamentum   verbum   esse   duplex    scri- 

pserit,  non  reperio;   nam  compositum  esse  dixit  a  mentis 

contestatione. 

Gell.  7, 12, 1  Servius  —  conteatatione.  quid  igitur  calciamentum, 
quid  paludamentum,  quid  pavimentumf  quid  vestimentum, 
quid  alia  mille  per  huiusce  modi  formam  producta,  etiamne 
ista  omnia  composita  dicemus?  cf.  Ulpian.  fr.  20,  1.  Instit.  2, 
10  pr.  {Dig.  28,  1,  2).    Isid.  or.  5,  24,  2.    CGL  V 157,  17. 

EX  LIBRO  DE  DOTIBUS 

sVi\ 

qui  uxorem  ducturus  erat,  ab  eo  unde  ducenda 

erat   stipulabatur  eam  in  matrimonium  datum  iri. 

qui  ducturus  erat,  itidem  spondebat.    is  contractus 

stipulationum  sponsionumque  dicebatur  sponsalia. 

6  tunc  quae  promissa  erat,  sponsa  appellabatur,  qui 

spoponderat  ducturum,  spoii^u^. 

G^ell.  4,  4,  1  sponsalia  in   ea.  p^tV«>  \\a^A».^>  o^^  \aW^ 
ppellatar,    hoc    more   atque   roie  »0^«.  ^Y«t\  ^ccv^«v\.  ^tt»». 


Ser.  Sulpicius  Rufas  423 

Sulpicius  in  libro,  quem  scripsit  de  dotibus:  qui  uxorem  inqnit 
dactonu  —  sponsiu.  qime  Servim  dicere  pergit  nihtl  ad  nos.  pror- 
8U8  similia  Varro  de  l.  L.  6,  69  aq.,  qui  Sulpieio  fortasse  ustis 
est  (cf.  de  l.  L.  5,  40;  contra  Bremer  l,  c.  p.  226).  cf.  Serv. 
Aen.  10,  79.    Nm.  p.  439,  4.    Big.  23,  1,  2  (Amoh.  4,  20). 

2  ducturum  iri.  cui:  em.  Otho,  complura  suppl.  Mommsen 
daturum ;  ductum  iri,  qui  Hertz    6  sponderat  (-ra  Lugd-Bat.)  codd. 

mCERTAE  SEDIS 

Sulpicium  commentarium  ad  XII  tahulas  scripsisse,  quam- 
vis  certum  indidum  desideretur,  verisimillimum  est  (cf.  Schoell, 
leg.  XII  tab.  rell.  p.  34);  qui  si  extitit  certo  fr.  4,  6.  9 — 13 
amplexus  est,  quibus  satis  audacter  addas  fr.  5.  7  (cf.  Beitzen- 
stein,  Verr.  Forsch.  p.  86,  qui  etiam  glossas  parret^.  233  <^,  25; 
portum  p.  233  <*,  28;  patrocinia  p.  233  <^,  31  Sulpicii  esse 
suspicatur).  de  huius  modi  iurisperitorum  commentariis  cf.  Ael. 
Catus  et  L.  Acil.  p.  15.    Antist.  Labeo  infra. 

4  [p.  229,  6] 

<^noxia^,  ut  Ser.  Sulpicius  Ru<^fus  ait,  damnum  signi- 

ficat^,   apud  poetas  autem  et  oratores   ponitur  pro  culpa. 

at  noxa  peccatum  aut  pro  peccato  poenam,   ut  Accius  in 

Melanippo  \y.  429  Ribb.^\,  'tete  esse  huic  noxae  obnoxium'. 

item  cum  lex  \XII  tab.  12, 3  S.]  iubet  noxae  dedere,   pro  5 

peccato  dedi  iubet. 

Fest.  p.  174<^,  32  ^noxia^  —  iubet  Caecilius  in  Hypobolimaeo 
Chaerestrato  [v.  85  Bibb.^]:  'nam  ista  quidem  noxa  muliebre 
est  [ita  Bothe:  -em  et  cod.]  magis  quam  viri*.  fortasse  Sul- 
pidi  beneficio  CaecUii  quoque  versus  nobis  traditus  est;  de 
poetis,  de  oratortbus,  de  Accio  propter  legem  infra  aUatam  non 
dubitavi.  vd.  etiam  fr.  5  et  Schoell  l.  c.  p.  65  sq.  de  re  cf.  Serv. 
Aen.  1,  41.  Non.  p.  438,  19.  CGL  III  457,  80.  IV 126,  3. 

1  suppletum  ex  Paulo        3  ad 

5  [p.  241,  2] 

^o^rba  apud  poe^tas  significatur  privata  aliqua^  per- 

sona  cara,  apud  ^oratores  quae  patrem  amisit  aut^  matrem, 

ut  Ser.  <|Sulpicius  ait,  aut  liberos  quasi  oc^ulos. 

Fest.  p.  182%  1  <o>rba  -  <oo>uio».  cf.  Pau\.Pe%t.'p.l.^^.^«^' 
Isid.  or.  10,  201.    diff.  verb.  408.    CGL  IV  134, 11. 

Is^.  suppletum  partim  ex  Poulo  ^  TQaX»x.-.  ew.  v3t%. 


424         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

6  [p,  229,  i\ 

*pedem  struit'  in  XII  [i,  2S^  significat  fugit,  tit  ait 
Ser.  Sulpicius. 

Fest,  p.  210^,  26  pedem  —  Sulpicius.    cf,  %bid,  p.  310^,  35. 

7  [p.  239,  i\ 

posticam  lineam  in  agris  dividendis  Ser.  Sulpicius 
appellavit  ab  exori<(ente  sole  ad  occasum  spectantem.^ 

FeSt.  p.  233*^,  33  poattcam  —  ^gpectantem.^  cf.  Isid.  Or.  15,  4,  7. 

2  suppletum  ex  Paulo 

8  [p.  240,  2] 

in  quo    [postliminio]   Servius   noster,   ut  opinor,    nihil 

putat   esse   notandum   nisi   post  et   liminium;    illud   pro- 

ductionem  esse  verbi  vult,   ut  in  finitumo    legitumo  aedi- 

tumo  non  plus  inesse  tumum  quam  in  meditullio  tullium. 

Cic.  top.  36  ipsius  postliminii  vis  quaeritur  et  verbum 
ipsum  notatur.  in  quo  —  tuUium.  Scaevola  autem  P.  f.  [fr.  8]. 
cf.  Ael.  Gall.  fr.  2.  noli  cogitare  de  Ser.  Claudio  qui  pridem 
ohierat. 

9  [p.  229,  2] 

Fest.  p,  321^,  8  =  Aur.  OpiU.  fr.  13  (sanates) 

10  [p.  229,  5] 

sarcito  in  XII  [8,  9  S^  Ser.  Sulpicius  ait  significare 
damnum  solvito,  praestato. 

Fest,  p.  322^,  14  Bnrcito  —  praestato.  cf  Gell.  11,  18,  8.  JDiff. 
47,  9,  9.    CGL  V  481,  22. 

11  [p.  229,  3] 

tutela  est,  ut  Servius  definit,  vis  ac  potestas  in  capite 
libero  ad  tuendum  eum,  qui  propter  aetatem  sua  sponte 
se  defendere  nequit,  iure  civili  data  ac  permissa. 

Dig.  26,  1,  1  pr.  Paulus  libro  trigesimo  octavo  ad  edictum: 
tatela  —  ac  pennissa.  cf.   lcg.  XII  tdb.  5,  S  S. 

1  vib]  iuB  Instit,         2  v©\  fte^xxni  post  ^^^.  fwdA.  "Bt wwr 


Ser.  Sulpicius  Rufus  426 

12  [p.  229,  4] 

Servius  Sulpicius  ^nomine  et^iam  singulariter  formato 

vindiciam    esse  ait  <^dictam  q)>ua   de  re  controversia    est, 

ab   eo   quod  vindicatur.     <inde^  et  in  XII  \12,  48^\    *si 

vindiciam   falsam  tulit  sive   litis  .  .  .  ^prae^tor   arbitros 

tris   dato,    eorum   arbitrio  .  .  .  fructus   duplione  damnum  6 

decidito'. 

Fest.  p.  376^,  23  de  quo  verbo  [vindiciis]  Cincius  sic  ait 
[fr.  30].  at  Servins  —  decidito.  locum  de  XII  tob.  cofUra  aliorum 
sentewtiam  in  Sulpicii  contextum  recepi.  ef.  fr,  4. 

1  n.  et  suppl.  Scal.  2  dict.  suppl.  SchoeU  3  inde  ego 
4  si  velit  ia  5  arbitrio  vg.  -ii  cod. 

13  [p.  230,  10] 

duobus  negativis  verbis  quasi  permittit  lex  magis  quam 
prohibuit,  idque  etiam  Servius  animadvertit. 

Dig.  50,  16,  237  idem  [Gaius]  libro  quinto  ad  legem  duo- 

decim  tabularum:   duobne  —  animadvertit. 


DUBIA 

14   [p.  241,  3] 

Servius  Sulpicius  religionem  esse  dictam  tradidit 
quae  propter  sanctitatem  aliquam  remota  ac  seposita  a 
nobis  sit,  quasi  a  relinquendo  dicta,  ut  a  carendo  caeri- 
monia. 

Macrob.  3,  3,  8    Servin»    —   caerimonia.      Gell.  4,  9,  8  MaSuriuB 

autem  Sabinus  in  commentariis,  quos  de  indigenis  composuit: 
^religiosum'  inquit  'est  quod  propter  sanctitatem  aliquam  remo- 
tum  ac  sepositum  a  nobis  est;  verbum  a  relinquendo  dictum, 
tamquam  caerimoniae  a  carendo'.    cf.  Non.  p.  432,  4.     Grom. 
Lat.  123, 21.  August.  retr.  2, 37.  Isid.  or.  6, 19, 36.  CGL  VI 163. 
Macrobii  auctoritatem  Gellius  in  dubium  revocat,  neque  tamen 
uter   verus  etymologiae   auctor  sit,   Sulpiciusne   an   MasurivA^ 
certo  dici  potest  {cf.  Kretzschmer,  de  6feU.  fout.  i^.  T^  «^  w«^'>. 
Munzer,    Quellenkr.   d.  Ng.  d.  Flin.  p.  16^   adrt\..  1^>;    ^^^^*^^^. 
fyimen  Masurius  Sulpicium  exscripsit  eorumque  '^^^'^^  ^^  ^,^, 
gue  recte  prodita  sunt.     aliquid  simik  cst  ap.  G-wriat.  \f-  * 


426         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

GaU.  fr.  11  coU,  M\  Mcmilio  fr.  1.    de  Servio  Maswrii  auctore 
cf  Bremer  3\  322  {ThHo,  quaest.  Serv.  22). 

1  dictam  esse  Bamb. 

memorare  etiam  plaeet  Fest.  p.  142^,  12  {yhi  est  quidam 
^Servius  filiu8\'  cf  Beitzenstein,  Verr.  Forach.  p.  86)  et  GeU. 
4,  3,  38q.  (de  verbo  ^pellice*  cf  Kretzschmer  l.  c.  p.  59). 


APPIUS  CLAUDIUS  AP.  f.  PULCHBR 

augur  a.  695/59,  cos.  a.  700/54,  procos.  CUiciae  a.  701/53, 
censor  a.  704/50,  mortuus  a.  706/48.  L.  Ateio  PhUologo  ma- 
gistro  usus  est  {cf  Be  lud.  litt.  35).  fragmenta  ap.  Bremer, 
ittrispr.  antehadr.  1,  243  sq. 


EX  AUGURALIS  DISCIPLINAE  LIBRIS 
cf  Cic.  ad  fam.  3,  4,  1  {a.  703/51)  et  3,  9,  3    {a.  704/50) 

1  [1  Bremer] 

lib.  I.    sollistiinum  Ap.  Pulcher  in  auguralis  disciplinae 

1.  I  ait  esse  tripudium,  quom  avi  excidit  ex  ore  quod  illa 

fert,  saxumve  solidum  aut  arbos  viviradix  ruit,   quae  nec 

prae   vitio    humanave  vi  caedanturve   iacianturve    pellan- 

6  turve. 

FeSt.  p.  298  f>,  26  solUstimum  —  pellanturye.    cf  Cic.  de  div.  2,  72. 

Sabidius  p.  110. 

1    Ap   pulcher  2    quom    OMue.-.    quod  avi   Zfrs.: 

aut  ore  OMue.:  eo  4  humanave  vi  coni.  Augiistinus: 

homani  caedantur  vei  aciantur  ve 

^  [deest] 

oscines  aves  Ap.  Claudius  esse  ait  quae  ore  canentes 
faciant  auspicium,  ut  corvos  comix  noctua;  alites  quae 
alis  SLC  volatu,  ut  buteo  sanquaUs   aquila  inmusulus   vul- 

turiua.     pici    autem  "Miartius  Yetomwao^^  ^^»  ^w».  ^t  in 

oscinibus  et  in  alitibus  \ia\i©u\M;x. 


Ap.  Claudius  Pulcher.    M.  Valerius  Messalla         427 

Fest.  p.  197^,  8  oscinea  —  habentur.  similta  Paul.  Fest,  3,  5, 
Fest.  p.  197%  3.  Serv.  Aen.  3,  361.  Isid.  or.  12,  7,  76.  77. 
CGL  IV  266,  12.  V  555,  25. 

1   Glaudianus:   em.  Aldina  2   alites  Augiistinus:    aut 

4  picam  aut  cod.  picus  autem  At^ustinus 

3  [deest] 

<^soni]>vium    tripu<(dium   dictum    ait  Appius^  Pulcher, 

quod  <(sonet    cum    ex    ore    exci^dit    puls   quadr<^upedibus 

pullisve^. 

FesL  p.  297  f>,  20  <8oni>vium  —  ^puUiave).  cf.  Fest.  p.  290a,  31 
{=  carm.  saliar.  16  Maur.).  245%  33.  Cic.  de  div.  2,  73.  Serv. 
Dan.  Aen,  3,  90. 

1  dictum  ait  suppl.  Mamenbrecher  ut  ait  OMue.  2  sonet 
c.  OMue.        ex  ore  supplevi         3  pullisve  suppl.  Maur. 


M.  VALEKIUS  MESSALLA  EUFUS 

Macrob.  1,  9,  14  Marcus  etiam  Messalla  Cn.  Domitii  in 
€onsulatu  coUega  [a.  701/53]  idemque  per  annos  quinquaginta 
et  quinque  augur.  de  cognomine  Rufo  cf.  Brumn,  de  auct.  Plin. 
p.  13.  Peter,  Fleck.  Jahrbb.  125  {1882)  p.  108.  reliquiae  sunt 
ap.  Egger,  Lat.  serm.  vet.  rell.  sel.  {Paris  1843)  p.  46 sq.  Huschke, 
iurispr.  anteiust.^  p.  103.    Bremer,  iurispr.  antehadr.  1,  263  sq, 

humc  Messallam  intellegendum  esse  puto  ap.  Mar.  Vict. 
j9.  9j  5  (=  infra  Iim.  Brut.  p.  439),  prim^  loco  ut  est  ante  Bru- 
tum  et  Agrippam, 

EX  LIBRIS  DE  AUSPICnS 
de  inscriptione  cf.  Gell.  13,  15,  3  (=  fr.  1  Br.) 

1  [9  Bremer] 

^Mars  pedis'  sive  sine  r  littera  ^Mas  pedis'  in  precatione 
solitaurilium  quid  significet,  ne  Messalla  quidem  augur  in 
explanatione  auguriorum  reperire  se  potuisse  ait. 

Fest.  p.  161<^,  27  Mars  pedia  —  ait. 

1    marapedia    —    maspedis    tdd,.  \Tk^T<ftc»^Aev»    ^«».'^ 

v&Hium  quod:  em.  Tumebm  Scal.  Urs.  ^  U.e^^^^'^ 


428         Grammaticae  aetatie  Yarromanae  fragmenta 

2  [ii] 

<(pecunia)>,  quae  erogatur  <^in  ludos  et  spectacula, 
appellatur  lu)>cari   edicta   quod  ^ex   lucis   captetur   .  .  .^ 

in  eodem  libro  <^lucar  a  luce ^  dixi  existimat 

<^ Mes^salla    in    explana<^tione 

5  auguriorum^. 

FeSt.  p.  253  f>,  18  <pecimia>  —  <^iigurionun>.     cf.  Paul.   Fest. 

p.  119,  6.  9.    Plut.  quaest.  R.  88.  CGL  IV  256,  6.   V  554,  20. 

1  pec.  usque  ad  lucari  suppl.  Urs.  2  ex  1.  c.  supph  ex 
Paulo  S  1.  a  1.  suppl,  Dacier  dici  em.  Urs.  vg.  4  cuius 
opinionis  est  et  Yalerius  Mes  suppl.  OMue.  male  nomine  *  VaU' 
rius^  addito  (cf.  SchoeU,  leg.  XII  tab.  p.  37)  5  ang.  suppL 

recte  Schoell  ibid.  p.  35  XII  tab.  OMue. 

5  [5] 

^serpula  serpserit'  ait  idem  Messalla  serpens  inrepserit 

Fest.  p.  351<^,  13  BerpTda  —  inTepserit  Fistum  festinonHus 
reddidit  Paultu  p.  350,  2;  cf.  Veranius  fr.  8. 

1  serpsit  vult  SchoeU  ibid.  p.  36  adn.  2  coU.  Fest.  p.  348<^,  21 
/serpsi^t  antiqui  pro  serpserit  <(u8i  sunt^ 

solino  idem  [Messalla^  ait  esse  consulo. 

Fest.  p.  351*^,  14  eolino  —  comrolo. 

^bene  sponsis  beneque  voleris'  in  precatione  augurali 
Messalla  augur  ait  significare  spoponderis,  volueris. 

Fest.  p.  351°^,  10  bene  —  volueriB. 

1  volueris:  em.  Scdl.  {cf.  SchoeU  ibid.  p.  36  adn.  1) 

6  [7] 

'suad  ted'  idem  [Messalla^  ait  esse  sic  te. 

Fest.  p.  351  <*,  15  suad  —  te. 

7  [8] 

Vemi  sera'  Messalla  auguria. 
Paul.  Fest.  p.  379,  18  ir.  «,  m..  «a«. 

Temisera  vg.        measaAia  codd.  cpioA  swwwrwfA.  fiX\\  qm^  v^ 
9n8alia,  mutarunt  (Scal.) 


M.  ValeriuB  Messalla.    Yeranius  429 

DUBIA 

8  [deest] 

pomerinm  quid  esset,  augores  populi  Romani,  qui  libros 

de  auspiciis  scripserunt,  istius  modi  sententia  definierunt: 

pomerium  est  locus  intra  agrum  effatum  per  totius 

urbis    circuitum   pone    muros   regionibus    certeis 

determinatus,  qui  facit  finem  urbani  auspicii. 

GeU.  13,  14, 1  pomeriuin  —  auspicii.  cf.  Vorro  dc  l.  L.  5,  143, 
lAv.  1, 44.  Antist.  Labeo  fr.  6.  Plut.  Ram.  11  {luba  p.  455).  CGL 
VII 104.  Sahol.  in  Lucan.  1,  594.  MessaUa  paulo  post  ad  §  5 
commemoratur,  neque  quisquam  alius  ex  auspiciortm  scriptoribus 
significatus  esse  mdetur.    cf.  Kretzschmer,  de  Gell.  font.  p.  5. 

4  certe  is  Magliab.  Begin.  597  m.  2  { Voss.  Lat.  F 112)  certe 
(-ta  Paris.  Voss.  Lat.  F  7)  his  reU. 

alias  etiam  comiuemorare  attinet  Festi  ghssas  auguralem  dis- 
ciplinam  spectantes,  quas  ei  vindicatae  sunt:  p.  253^,  23  <pipu- 
lum>;  2i  promel^lere^ ;  25  <purime  tetinero>;  26  <[peregrinu8 
ager^.    cf.  Beitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  50  sq. 


FALSA 

diu  Valerius  MessaUa  ob  locos  Festi  p.  321^,  30  (sanates) 
et  355^,  9  (tuguria)  XII  tahularum  interpres  habitiM  est;  sed 
cf.  Vdlerius  p.  79  et  Inc.  gramm.  libr.  12  p.  114,  eidem  ne 
libeUi  quidem  de  litteris  recte  tribuuntur  {vd.  Mess.  Corv.  pra£f.). 


VBRANIUS 

verisimilis  Hirschfeldi  coniectura  est,  Veranium  rerum  sa- 
erarum  scriptorem  eum  esse  Veranivm  Flaccwn,  qui  ab  Augusto 
(Suet.  Aug.  86)  per  iocum  M..  Antonio  ad  imita/ndum  proponitur 
{Wien.  Stud.  3.  1881  p.  110).    idem  rwrsus  fortasse  apud  Ma- 
crob.  1,  15,  21  agnoscendus  est  (Verrium  Flaccum  iuris  pontificii 
peritissimxun  dicere  solitum  refert  Varro),  ubi  VeTT\u%  X.e.wgwV 
bus  alienus  est.    minus  bene  Huehner  (^epKcm.  ep.  ^i,^^^  .^'X^' 
ranmm  Germanici  kgatum  ipse   dulHtans  conferri  w»%>.t  VTojg. 
OMfi.  3,  10). 


430         Orammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 

reliquias  collegerunt  Egger,  Lat  serm,  vet.  rett.  ael.  {Fairis 
1843)  p.  39 sq.  Huschke,  iurispr.  anteiust.^  p.  106.  Bremer, 
iurispr,  antehadr.  2^,  Ssq. 

EX  AUSHCIORUM  LIBRIS 

1  [1  Bremer^ 

referri  diem  prodictam  id  est  ante  ferri  religiosimi 
est,  ut  ait  Yeranius  in  eo  qui  est  auspidorum  de  comi- 
tiis,  idque  exemplo  conprobat  L.  luli  et  P.  Licini  cen- 
sorum  [a.  664/ 90]  y  qui  id  fecerint  sine  ullo  decreto 
augtunm  et  ob  id  lustrum  parum  felix  fuerit. 

Fest.  p.  289^,  21  leferri  —  faerit. 

paludati  in  libris  auguralibus  significat,  ut  ait  Yeranius, 
armati,  omati;  omnia  enim  militaria  omamenta  paluda- 
menta  dici. 

Fest.  p.  253^,  2  paiudati  —  dici.  cf.  Paul.  Fest.  p.  252,  1. 
Varro  de  l  L.  7,  37.   Isid.  19,  24,  9. 

huc  spectat  etiam  glossa  non  grammatica  (silentio  surgere) 
Fest.  p.  348  a,  29,  cui  ex  Eeitzensteinii  coniectura  acceaunt: 
manaliB  fons  p.  157 ^,  29;  manes  di  157 <^,  32;  minora  templa 
157<^,  24;  peremne  245^,  32;  puls  245^,  33  (Verr.  Forsch.p.  47). 

EX  PONTIFICALIUM  QUAESTIONUM  LIBRIS 

su>am  quemque  huiu^  operis  librum  inscriptianem  Jiabuisse 
€x  eo  cognosdtur,  quod  Macrohius  (3,  6,  14)  ait:  Veranius  ponti- 
ficalium  eo  libro  quem  fecit  de  suppUcationibus;  neque  aliter 
in  libris  Auspidorum  (fr.  1)  invenimus.  itaque  librum  quoque 
De  verbis  pontificalibu^  non  per  se  extitisse,  sed  Pontificalium 
quaestionum  partem  fuisse  mSti  persuasum  est;  eui  minime  oh- 
stat  quod  Macrobius  illum,  quasi  singularis  fuerit,  memortU 
(fr.  3);  cf  Gdl.  10,  6,  4  et  4,  14,  1. 

3[1] 

felices  arbores  putantur  esse  quercus  aesoulus 
liex snberies  fagus  cor-alus  aoTW^^ii^Ns^^^^^^^V^^^txv^^ 
maJ^-      '^is  prunus  cornus  ^otu^. 


Veranius  431 

Macrob.  3,  20,  2  ait  enim  Yeranins  de  verbis  pontificalibns : 
feUccB  —  lotus.  c/.  Cloat.  Ver.  fr.  9.  10  et  praef.  ad  Ordinat 
Grraec.  libr. 

2  snberins  Paris.  snperus  Vatic. 

4  [8] 

Yeranius  in  pontificalibus  quaestionibus  docet  eximias 

dictas  hostias,  quae  ad  sacrificium  destinatae  eximantur  e 

grege  vel  quod  eximia  specie  quasi  offerendae   numinibus 

eligantur. 

Macroh.  3,  5,  6  eximii  qnoque  in  sacrificiis  vocabulum  non 
poeticnm  inld^stov,  sed  sacerdotale  nomen  est.  Yeraidns  enim  in 
pontif.  —  eUgantur.  cf.  Paul.  Fcst.  p.  82,  3.  Don.  TcT.  Jiec.  1,  1,  P*"'. 

2  eximnntnr  Paris. 

mCERTAE  SEDIS 

haee  omnia  ad  Pontificales  quaestiones  pertinere  et  potissi- 
mum  ad  librum  De  verbis  verisimile  est. 

5  [Pontif.  quaest,  2] 

Xmille  urbium  protinu^s  stetit  pro  regno'  ^dixisse  ait 

y    Veranius    in    1.    < ^ 

cum,    quod   ei  summae  <^antiquitatis   esse  yidetur  eique^ 

causam    Grae<^cus   sermo    dedisse^    %i>hag    et    xtXiddtg^    eo 

autem  non  ^amplius  uti  Latinos^.  6 

Fest.  p.  158a,  1  <mme>  —  <Latino8>.  cf.  GeU.  1, 16.  Varro 
ile  l   L.  9,  82.  85. 

Isq.  suppl.  Urs.  OMue.  2  libro  <qni  est  de  verbis  ponti- 
fi>cum  Beitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  49  adn.  1 

6  [10] 

muries  est,  quem  ad  modum  Veranius  docet,  ea  quae  fit 
ex  sali  sordido  in  pila  pisato  et  in  ollam  fictilem  coniecto 
ibique  operto  gypsatoque  et  in  fomo  percocto,  cui  virgines 
Vestales  serra  £errea  secto  et  in  seriam  coniecto^  0^«.^ 
est  intus  in  aede  Vestae  in  penu  ex^xioT^^  %«j|yMs\.'"v»-^j?sa^'^ 
vel  quamlibet,  pi^aeterquam  quae  pex  ^•a^xiX»»  N«tssi^^  '^^- 
dunt  atque  ea  demum  in   sacri&Giis  utea^xa. 


432         Grammaticae  aetatiB  yarronianae  fiagmenta 

Fest  p,  158  f>,  28  murlei  —  utuntnr.  cf.   Poul  Fcst.  p.  159,  10. 

Varro  ap.  Non.  p.  223,  17.    Serv.  Dan   huc.  8,  82, 

1  muri  est:  em.  Urs.        6  addent 

7  [14] 

offendices  —  Veranius  coriola  existimat,  quae  sint 
in  loris  apicis,  quibus  apex  retineatur  et  remittatur,  quae 
ab  offendendo  dicantur;  nam  quom  ad  mentum  perventum 
sit,  offendi  mentum. 

Fest.  p.  205  <^,  2  offendices  ait  esse  Titius  [fr.  i].  at  Veranius 
—  mentum.   cf.  Paul.  Fest.  p.  204,  1. 

4  offendimentum  cod.  offendit  mentnm  vg. 

8  [15] 

oletum    stercus    humanum.     Yeranius:    sacerdotula  in 

sacrario  Martiali  fecit  oletum. 

Paul.  Fest.  p.  203,  1  oietum  —  f.  oietum.  Paulus  Veranio  ipsi 
verha  ^sac.  —  oV  adscripsit  festinantius  ut  supra  «p.  Val. 
Mess.  fr.  3. 

9  [ii\ 

Veranius   ex  primo   libro  Pictoris    [lA  1,  10  Br^   ita 

dissertationem  huius  verbi  [porricere]  exsecutus  est:  exta 

porriciunto,  dis  danto  in  altaria  aramve  focumve 

eove,  quo  exta  dari  debebunt. 

Macrob.  3,  2,  3  nam  et  ex  disciplina  haruspicum  et  ex 
praecepto  pontificum  verbum  hoc  [porricere}  soUemne  sacrifi- 

'  Cantibus   est,  sicut  VeTanius  —  debebunt     cf.  Isid.  OT.   10,  216. 

2  est  I  exsecutus  est  Bamh.  3  poriciunt  |  Paris.  di- 
stato  in  altaramve  Bamh.  distanto  aramve  id.  m.  ree. 

10  [12'] 

praesen<^tanea^  porca  dicitur,  ut  ait  Veranius,  quae 
familiae  purgandae  causa  Oereri  immolatur,  quod  pars 
quaedam  eius  sacrifici  fit  in  conspectu  mortui  eiits,  cxiius 
funus  instituitur. 

Fest.  p.  250^,  25  praesen^tanea^  —  inttitnitur.     cf.   Cic.  dc  Ug. 

4  ^7.    Mar.  Vict.  p.  25,  20. 

1  presan cod.  suppl.  et  em.  Twnwi^k-wA       'i  ^Ti^v&r 

iae:  em.  Urs. 


yetanius.    Granias  ilaccaa  433 

prodiguae    hostiae    Yocantar,    ut    ait  Yeranius,    quae 

consumuntur,  unde  homines  quoque  luxuriosi  prodigi. 

Fest,  p.  350  f>,  9  piodignao  —  piodigL  cf,  Paul.  Fest.  jp,  JiSl,  4. 
228,  5.  ^prodigivas*  hosHas  appellant  acta  ludorum  saeeularium. 

DUBIA 

reus  cum  pro  u<(troque  ponatur,  ut  ait  Yera^nius  in 

60  qu^i  est  de ,   qui   aut  di^cit  pro  se 

a^ut  contra  te  agit,  uterque  sacramen^to  tuo  uti  p^otest^. 

Fest.  p.  289  f>,  3  tevm  —  p<ote8t>.   cf.  Ael.  GaXl,  fr.  5. 

Isq.  suppl.  Urs.  Sin^nius  suppl.  Urs.  OMue.  Yera^niaB 
verisimUius  Hertz  (cf.  Beitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  49  aan.  i). 
gjlossa  ne  Crranium  quidem  dedecet,  Sinnius  autem  prorsus  non 
q^uadrat  {vd.  hunc  test.  1) 

13   \dee8i\ 

lica    est   ^vestimentum   quadratum>   fimbriatum    pur- 

p^ureum,  quo  flaminicae  pro>  palliolo  mitrav^e  utebantur, 

ut y  existimat. 

Fest.  p.  289  f>,  19  rioa  —  exiatimat  Titi<as>  [/r.  2}.  cf.  Fest. 
p.  274  f>,  32.  277  a,  5.  Gran.  Fl.  fr.  2.  Varro  de  l  L.  5,  130. 
cn^  in  sacra  voce  Titius  supra  (fir.  7)  Veranio  opponatur,  Veranii 
hanc  glossam  esse  suspicatus  sum. 

Isq.  suppletum  ex  Paulo  2  mitrai 

Beitzenstein  (ibid.  p.  48)  addi  iubet:  Paul.  Fest.  p.  64, 11 
coriales  mensae;  Fest.  p.  157  f>,  25  <men>8ae;  p.  245^,  25  pe- 
conia;  p.  289*^,  32  religiosum. 


GRANIUS  FLACCUS 

Granius  Caesari  aetate  suppctr  fuit,  ad  qjMm  VhnrvMia  T^^ 
indigitam^tis   scrijmt   (Censor.  d.  n.  B,  2 ;    cf .  e*a,am  "Nlocc^* 
4  ^<y/  ^  e^  Amob.  3,  38).     cf.  Gran.  Liclu.  p.  46  a<i,  ^-  ;Baw^ 
Bremer,  iurispr.  antehaar.  1,  260  sq^. 

OnmmBaome  fiomanae  ttmgmvaXak  ed.  "FTJHAXOiii.  ^^ 


434  Grammsticae  aetatis  Yarromanae  fragmenta 

EX  LIBRIS  DE  lURE  PAPIBIANO 

1  [2  Bremer] 

Oranius  Flaccus  in  libro  de  iure  Papiriano  soribit 
pellicein  nunc  volgo  yocari,  quae  cum  eo  cui  uxor  sit 
corpus  misceat,  quosdam  eam  quae  uxoris  loco  sine  nuptiis 
in  domo  sit,  quam  TtaXXaoiiiv  Graeci  vocant. 

Dig.  50,  16,  144  Paulus  libro  decimo  ad  legem  luliam  et 
Papiam.  —  Granius  —  Tocant  cf.  PatU.  Fest.  p.  222, 3.  GreU.  4, 3, 5. 
Masur.  in  dig.  50,  16,  144.  GGL  V  130,  39.  VII  62. 

3  an  quondam? 

mCERTAE  SEDIS 

2  [De  iwre  Fa^r.  5] 

Gran<^ius^  quidem  [ricam]  ait  esse  muliebre  cingolum 
capitis,  quo  pro  vitta  fiaminica  redimiatur. 

Fest.  p.  277^,  5  ricae  et  riculae  yocantur  parya  ricinia,  ut 
palliola  ad  usum  capitis  facta.  GraiL<iiu^  —  x»4imiatajr.  ef,  Vera- 
niu8  fr.  13.  hctec  ex  lihro  De  iure  Papir.  ducta  esse  puto  coU. 
Macroh.  3,  11,  5. 

3  [De  inc^.  4] 

noyensiles  —  Granius  Musas  putat  consensum  accom- 
modans  Aelio  [/r.  22]. 

Amoh.  3,  38  noyeiuUes  Piso   [fr.  4].    h08  Graniot  —  AeUo.   hoee 

wna  cum  Amoh.  3,  31.    Macroh.  1,  18,  4  (cf.  Censor.  d.  n.  3,  2) 
in  lihro  De  indig.  fuisse  verisimile  est. 

DUBiaM 

4  [deest'] 

peremptalia  folgura  f  Grapus  ait  vocari  quae  superiora 

fulgura  aut  portenta  vi  sua  peremant  duobus  modis,  priori- 

bus   tollendis   aut  maiore   manubia,    ut   tertia   seGandae, 

secunda,  primae  cedat*,  uam.  m\>  omim  ^^^T^uto  ftilf^ore^ 

'    icttan.  iulgur  <^maiori\)\is^  msjv\i\m%  ^tv^\. 


Granius  Flaccus.    T.  Pomponiiis  Atticus  43& 

Fest.  p.  214  f>,  22    peremptaUa  —  vinci.      cf.  Fest.  p.   129^,  16. 

Sen.  nat.  quaest.  2,  49.  nullum  aliud  nomen  ad  libri  Famesini 
exemplum  tam  prope  accedit  quam  Granius:  Gracchua  certe,  uti 
ante  Thevyrewki  editionem  apud  Festwm  scriptum  legebcUur,  ne 
litteris  quidem  quadrat.  cum  tamen  ista  de  Etrusca  disdplina  vix 
ad  traditos  Crranii  libros  accommodata  sint,  audadora  olim  coh" 
ieceram.  nam  si  Huschke  {iurispr.  anteiust^.  p.  109)  apud 
Amob.  5,  18  sub  nomine  Flacci  Granium,  non  Verrium  inteUe' 
gendum  esse  recte  vidit  {nam  quod  obicit  Bremer,  iurispr.  ante- 
hadr.  1,  262,  parum  ponderis  habet;  cf.  Amob.  1,  59),  eum  po- 
tius  qucm  Verrium  in  scholiis  Veron.  {Aen.  10,  183.  200 
Flaccus  primo  Etruscarum)  denotatum  esse  haud  absu/rdum  cre- 
dideram,  cum  ibi  ista  de  fulgwribus  tradi  potuerint.  cf.  tamen 
Schol.  Bern.  buc.  6,  61  ap.  Verr.  fr.  33. 

de  Diom.  p.  365,  17  (Verrius  et  Flaccus  de  aspiratione 
verbi  Hnchoo^)  vd.  item  Verr.  ad  fr.  7.  de  Fest.  p.  289^,  3  vd. 
Veraniu^  ad  fr.  12. 


TITUS  POMPONIUS  ATTICUS 

A.  TESTIMONIA 


VITAE 


1.  natus  a.  645/109,  mortuu>s  a.  722/32.  cf.  Feter,  hist.  Rom. 
rell.*  p.  XX sq. 

2.  Cic.  ad  Att.  12,  6,  2  [a.  708/46]  venio  ad  Tyrannionem. 
ain  tu?  verum  hoc  fuit,  sine  me?  at  ego  quotiens  cum  essem 
otiosus,  sine  te  tamen  nolui?  quo  modo  hoc  ergo  lues?  uno 
Bcilicet,  si  mihi  librum  miseris,  quod  ut  facias  etiam  atque 
etiam  rogo.  etsi  me  non  magis  liber  ipse  [de  accentii^] 
delectabit,  quam  tua  admiratio  delectavit;  amo  enim  ndvtcc 
(fLXdSriiiov  teque  istam  tam  tenuem  &8(0Qlav  tam  valde  ad- 
miratum  esse  gaudeo,  etsi  tua  quidem  sunt  eius  modi  omnia. 

3.  Cic.  ibid.  1,  14,  3  meis  orationibus  quarum  tu  [Atticus] 
Aristarchus  es 

4.  Cic.  ibid.  15,  14,  4  me  ad  cvvtd^sLs  dedi,  quae  quidem 
vereor,  ne  miniata  cerula  tua  [Attict]  pluribus  locis  notandae 
sint.     cf.  16,  11,  1. 

5.  Cic.   ibid.    7,  3, 10     [postquam    quaestionem   eof^lwiowAX.» 
utrum  Pira£us  oppidum  sit  an  lociis ;   cf .  Ciwrt.  "Svi.  \«s*..  'V.C^ 
ped  quoniam  grammatdcus  es,  si  lioc  t^^twwt  -^ct^cJVN^r^A^  TSi»AE^^ 

me  molestia,  liberariB. 


436         Grammaticae  aetaiis  Varronianae  frag^enta 

SCREPTORUM 

6.  Flin.  n.  h.  35,  11  imaginum  amorem  fla^rasse  qnon- 
dam  testes  sunt  Atticus  ille  Ciceronis  edito  de  iis  volnmine, 
M.  Varro.  Attictis  auctor  a  FUnio  commemoratur  in  ind,  libr. 
VII.  XXXIII.  Corn.  Nep.  Att.  18,  5  attigit  poeticen  qnoqne  — 
hamque  versibus  ^de  iis.^  qui  honore  remmqne  gestarom  ampli- 
tndine  ceteros  Romani  populi  praestiterunt,  exposuit  ita,  nt  snb 
singulorum  imaginibus  facta  magistratusque  eomm  non  amplins 
quatemis  quinisye  yersibus  descripserit. 

7.  FrorUo  p,  20  N.  =  Lampadio  test.  4  (tma  cwn  Lampa- 
dione,  Aelio  Stilone,  Staberio  JErote,  Comelio  Nepote  Atticus 
dliorum  scriptorum  editor  memoratur;  quod  quomodo  inteUegen- 
dum  sit  vd.  ap.  Com.  Nep.  test.  4) 


B.  ANNALIS  FRAGMENTUM 

1  [HRR  5  Peter] 

hic  Livius  primus  fabulam  C.  Claudio  Oaeci  filio  et 
M.  Tuditano  consulibus  [a.  514/^40]  docuit  anno  ipso  ante 
quam  natus  est  Ennius,  post  Romam  conditam  autem 
quarto  decimo  et  quingentesimo,  ut  bic  [^/^iet^]  ait,  quem 

B  nos  sequimur;  est  enim  inter  scriptores  de  numero  annorum 
controversia.  Accius  [fr.  18]  autem  a  Q.  Maximo  quin- 
tum  consule  [a.  545/309]  captum  Tarento  scripsit  Livium, 
annis  XXX  post  quam  eum  fabulam  docuisse  et  Atticus 
scribit  et  nos  in  antiquis  commentanis  inyenimus,  docuisse 

10  autem  fabulam  annis  post  XI  0.  Comelio  Q.  Minncio  con- 
sulibus  [a.  556/198]  ludis  luventatis,  quos  Salinator 
Senensi  proelio  voverat.  in  quo  tantus  error  Acci  fuit, 
iit  his  consulibus  XXXX  annos  natus  Ennius  fuerit;  cui 
si    aequalis   fuerit   Livius,    minor   fuit   aliquanto   is,    qui 

15  primus  fabulam  dedit  quam  ii,  qui  multas  docuerant  ante 
hos  consules,  et  Plautus  et  Naevius. 

Cic.  Brut.  72  atqui  hio  LiTiua  —  et  NaeTicu.  haec  si  minus 
apta  yidentur  huic  sermoni,  Bmte,  Attico  adsigna,  qui  me  in- 
flammavit  studio  inlustrium  bominum  aetates  et  tempora  per- 
seqnendi. 

iS   cui   si   aeq.   cdit.  priTfwj.  qcqlQ^  ^^^.  i^VjtvjjiA  cxiA4i.>^  «s(. 
Hitschl,  Parerg.  p.  548q. 


T.  Pomponius  Atticus.    C.  TrebatiuB  Testa  437 

C.  TEEBATIUS  TESTA 

Velia  fortasse  ori%md/us,  eques  JRomanus  Ciceronis  familiaris 
fuit  Caesarisque  sectator;  hoc  autem  mortuo  multum  apud 
Augustum  gratia  valuit.  cf.  Huschke,  iurispr.  anteiust.^ p.  100 sq. 
Bremer,  iurispr.  antehadr.  1,  376  sq. 

BX  LIBRIS  DE  RELIGIONIBUS 

Forphyr.  Hor.  serm.  2,  1,  1  Trebatius  —  libros  —  conpo- 
suit  —  de  religionibus  noyem.  Macrohius  tamen  librum  deci' 
mum  affert  (fr.  4). 

1  [1  Bremer^ 

lib.  L  sacrum  est,  ut  Trebatius  libro  primo  de  reli- 
gionibus  refert,  quicquid  est  quod  deorum  habetur. 

Macrob.  3,  3,  2  saornm  —  habetor.     cf.  Ael.  Gott.  fr.  21. 
1  **  libro  Paris. 

2  [2] 

l.  L  Trebatius  profanum  id  proprie  dici  ait  quod  ex 
religioso  vel  sacro  in  hominum  usum  proprietatemque  con- 
versum  est. 

Macrob.   3,  3,  4  Trebatius  —  est 

3  [5] 

L  LL.     sacellum  est  locus  parvus  deo   sacratus 

cum   ara.    —   sacellum   ex   duobus  verbis   arbitror 

compositum,  sacri  et  cellae  quasi  sacra  cella. 

Gell.  7,  12,  5  in  libro  de  religionibus  secundo:  BaceUum  est 
inquit  [Trebatius^  Iocub  —  ara.  deinde  addit  verba  haec:  saceUum 
—  ceiia.  cf  Varro  fr.  453.  Fest.  p.  318^,  33.  Inc.  de  diff. 
CGKVII  623,  26.     Prisc.  p.  111, 11. 

4  [9] 

l.  X  (f).     sanctimi  est,  ut  idem  Trebatius  libro  decimo 
religionum  refert,    interdum  idem  quod   sacrum   idemque 
quod  religiosum,  interdum  aliud,  hoc  ^^\.  u^^  «»R?cvflSi.  Tife^ 
reJigiosum  est 

Maerob,  3,  3,  5  «anctuni  —  rel.  eet. 


438         Grammaticae  aetatis  Varronianae  fragmenta 

compita,  ut  Trebatio  placet,  locus  ex  pluribus  partibus 
in  se  yel  in  easdem  partes  ez  se  yias  atque  itinera 
dirLgens,  sive  is  cum  ara  sive  sine  ara,  sive  sub  tecto  sive 
sub  divo  sit,  ubi  pagani  agrestes  bucina  convocati  solent 
&  certa  inire  concilia;  hinc  et  lares  compitalicii  et  feriae 
compitaliciae. 

Serv,  Dan.  g,  2,  383   oompita  —  compitaiioiM.    cf,   Varro  de 
L  L.  6,  25,  43.    Paul.  Fest,  p,  40,  3. 

1  ut  relatio:  em.  Salmasius        5  compitalici 

INCERTAE  SEDIS 

6  [p,  424-] 

a  genere  quaerendi  quaestores   initio  dictos  et  Iiinius 
\fr,  i\  et  Trebatius  et  Fenestella  scribunt. 

Big,  1,  13,  1,  1  Ulpianus  libro  singulari  de  officio  quae- 

storis.   —  et  a  genere  —  acribtmt.      cf.  lun.   Crracch.  l,  C. 


SAUFEIUS 

Saufeius  idem  esse  videtur  atque  eques  Romanus  Attici 
familiaris,  de  quo  cf,  Com.  Nep.  Att.  12,  3  et  Cic.  ad  Att,  14, 
18,  4  al.  (cf.  Drumann,  Gesch.  Boms  5,  78). 

EX  INCERTO  LIBRO 

[HEB  1  Peter] 

Saufeius  Latium  dictum  ait,  quod  ibi  latuerant  incolae, 

qui  quoniam  in  cavis  montium  vel  occultis   caventes  sibi 

a   fens   beluis    vel    a    valentioribus    vel    a   tempestatibus 

habitaverint,   Cascei  vocati  sunt^  o^uos  posteri  Aboiigines 

4f  cognominanint,  quoniam  a\)  ^  ot^Q^  ^«»"&^  x^*i.Q^^'ewSa«a&», 

"x  quibus  Latinos  etiam  ^ctos. 


Saufeius.    Cn.  Pompeius.   Brutus.   P.  Terentius  Varro    439 

Serv.  Dan.  Aen.  1,  6  Saofeias  —  dictos.    cf.  Serv.  tbid.  8,  332 
(Varro  fr.  394).  —  Paul.  Fest.  p.  19,  1.    Dionys.  H.  1,  10. 

4  Cassei  ScioppiiM  e  Fuld.        5  qud  aliis  Cassell.  quoniam 
ab  illis  Niebuhr  quom  ab  iis  Bergk        se  cognoscebant  Bergk 


CN.  POMPEIUS  MAaNUS 

Mar.  Vict.  p.  8,14  Cn.  Pompeius  Magnus'et  scribebat 
et  dicebat  kadamitatem  pro  calamitate. 

2  pro  ^alamitate  Paris,  pro  kalamitatem  Valent 


M.  lUNIUS  BRUTUS 

Mar.  Vict.  p.  9,  5  Messalla  Bmtus  Agrippa  pro  sumus 
simus  [scripserunt]. 

cf.  Mess.  Bufus  p.  427. 


P.  TERENTIUS  VARRO  ATACINUS 


EX  ARGONAUTIS 

[FPB  11  B.] 

pars  Parthorum  Media  est  appellata  a  Medo  filio  Medeae 
et  Aegei,  ut  existimat  Varro,  qui  quattuor  libros  de 
Argonautis  edidit. 

lYod.   Verg.  georg,  2,  126    pai»  -  «»^v     ^fort.   ^   C\wo- 
ffraphia'  Eiese. 


440         Grammaticae  aetatis  Yarronianae  fragmenta 


G.  LICINIUS  CALVUS 

Ckdvo  tamquam  pfxtrono  munus  da^  Sulla  littexatQi  eon- 
geriem  lyricorum  Latinorum  {Catull.  14), 

Mar,  Vict,  p.  9,  1  Licinius  Calvus  q  littera  non  est 
nsus.  consultmn  senati  ipse  scripsit,  et  ad  C.  Caesarem 
senatus  consultum.  idem  optimus  maximus  scripsit,  non 
ut  nos  per  u  litteram. 

cf.  Pomp,  Macer  p,  525, 

2  senatuB  Paris,        saepe  coni,  Keil  ac  ddnde  senatuis 


C.  HELVIUS  CINNA 

Bufi/n,  p,  565,  1  mensuram  esse  in  fabulis,  hoc  est 
metron,  Terentii  et  Plauti  et  ceterorum  comicorum  et 
tragicorum  dicunt  hi,  Cicero  Scaurus  Firmianus  Varro  — 
Cinna  Sisenna  Diomedes  — . 

c/l  Varro  fr.  289. 


GRAMMATICAE 

AETATIS  AUaUSTEAE 

FRAGMENTA 


GRAMMATICI 

PHILOXENUS 

de  aetate  et  scriptis  cf.  aupra  De  lud.  litt.  et  mag.  test.  39 

nEPI  THZ  mN  PSIMAISIN  JIAAEKTOT 

non  nulla  fragmenta  coll.  MSchmidt,  FhHol.  6, 6678q,  de  indole 
libri  cf.  Beitzenstein,  M.  Ter.  Varro  und  loh.  von  Euch.  p.  87. 

1 

aQTtS)'  l§  0-5  ri  aQnai(o'  iv  XQvfiBi  jiifv  oi%  oWa  <^t6^ 

^qfozoxvitov.     xh  di  ccQTem   avxb   TtaQaycoyov  Aitb  xov  aqnri 

mxQfiyfiivov'   aQTtri   8i  ioxiv  sldog  hQvioV   oQTtaKXLKbv  yoQ, 

&g  qxovTj  (pcDvcb^  avSiq  aid&^  Oiyrj  (Siy&^  oZxtag  aQjtri  aQn&. 

ovxoD  OLXo^evog  neQl  ^PcDfiaCoov  StaXiKXOV.  5 

Etym.  genuin.  p.  87  Beitz.  &qTt(b  -  diaXixtov.  cf.  etym.  magn. 
148,  16.   Hesych.  p.  232,  26  S. 

2 
h   Oiko^Bvog  iv  xrj  neQL  ^PcDfia^cov   SiaUKXOV   ivxl   xov 
&Qxr}Q  XQOTtfj  xov  Q  slg  i. 

Etym.  magn.  71,  23  6  Sl  <t>a.  —  bI;  l 

3 
xdtifa'  KdTtxca  ^fifia  SriXovv  xb  xa)Q&'  naQcc  xb  xat/;(o 
Tidtlfaj  &g  So^o)  do§a,  "fj  icDQrjXLiiii  ov0a  x&v  ivxid^Sfiivcov 
avxrj.  &cneQ  yccQ  anb  xov  So^ca  So^a  wd  a^cD  a|a.  o^CfToo^ 
OLXo^evog  iv  x&  neQL  ^PtofiaCcDv  SLaXiKxov.  XiyeL  Sh  Sxl  Sv- 
vaxaL  v.al  naQcc  xb  Kdfinxa)  xaftt/^oo,  wxfi^tlfa  elvaL  xal  iidi\fa.  6 

Etym.  genuin.  p.  180  Mi.  xdcif/a  —  xal  x&\fja,  insLit}  i%  %s%afir- 
tiivcov  ^vXav  aiycrjv  avvsari^aavto.    c/*.  6tym.  magu.  4d4,<l0.  ^Xp^iis.. 
Gud.  p.  308,  51  St 

4  m.  Miller  ^llcav  etym.  Gud. ;  sed  cf .  KVeisfc,  ^  WV.ox. 
fframm.  Alex.  studiis  etym.  p.  14 


444  Grammaticae  aetatis  AugxiBteae  fragmenta 

oiOQavr}   Kal  inl   tov  xo^ov  nal    iitl  ri]g  d-vQag  tial  ijtl 

rfjg  nQVfivrig  xov  tcXoIov^  tj  xal  ^oqmvig^  8uc  x6  imxaimig, 

eLQTixai    8h   xavxa   «tto   xi^g  TiOQcovrig  xoH    fcoov*    6vXvyi6xov 

yaQ  iisi  %al  olov  imwxfinil  xhv  xqdiriXov,     %al  inl  fiiQOvg 

6  ds  adtfiaxog^  &g  ijtl  xov  ayTC&vog^  olov  xb  Ttagdyea^ai.    o^ta 

OiXo^svog  iv  tc5  TtSQl  ^PofiaCcDv  SLaXiKxm. 

Etym.  magn.  530,  54  xoQtvvti  —  dtaXixt^.  cf.  ibid.  530,  16  «g. 
Athen.  15,  680  d,  Hesych.  p.  909,  3  8.  etym.  Gud.  p.  339,  ^23  St. 
Paid.  Fest.  p.  37,  2.    Quint.  1,  5,  20. 

5 

fioxXog'    TtaQa  xb  6(iov  nal   xrjv  %Xstv   ^isiv   Avofiaaxai^ 

og  cifia   aifxm   xriv  %Xslv  ixsi.     oi^rco  OiXo^svog  iv  xrj  tcsqI 

PcDfialcav  SiaXiKXGi'  dXXaxov  8i  tpriGiv'  %aQa  xh  fnoXm  ao%X6^ 

nXsova(5fi&  tov  ^. 

Orio  p.  103,  3  ftox^^g  —  tov  x-  6  dh  ^HQtoSiavhg  naQa  tb 
6x(o  th  avvixto "  iitsl  xal  'X)firiQog  [11.  12,  121']  dxfja  Xiyst,  thv 
fioxXov.  etyw.  magn.  592, 11  fioxXog'  naQa  to  hiio^  ix^iv  tij9 
tiXslVy  hg  &fux  a^htm  tifv  TiXstv  ^x^i'  ^  yeaQic  th  fioX&  nXsova<h 
fim  tov  X' 

1  %al  th  post  kXsIv  add.  Beitzenstein 

6 
^icxrig  ^P(0fiai%6v  ifSxi  xh  ovofia'  xhv  yccQ  nuQ^   rjfitv  'IJ 
ccQid^fihv   avxol   Xiyovdi   ci^,  xal  fiixQOv  xtvhg  itaQ^   avxoig 
xh  SKxov  Xiysxat  ai^xoV  diic  8i  svtpcovlav  xh  ai^xrig  Xiyexai 

^iaxrjg     fisxa^icsi     xov    §.     o^xco    OiXoh^svog    iv    rc5    nsQl 

5  'PcDfialcDv  diaXsTixov. 

Orio  p.  112,  11  $iattj?  —  StaXextov.  poHter  iisdem  fere  verhis 
etym.  Gua.  p.  414,  40  St.  etym.  tnagn.  610,  54.  exc.  Paris. 
p.  187,  37  St.  {Phtloxeno  nominato). 

3  th  k^thv  Schmidt  cititov  etym.   Gtid.  sixpoaviav 

etym.   Gud.  et  magn.   -vlag   Orio  4   %atd   fistd&soiv   t&v 

6totxsl(ov  etym.  magn. 

7 

dTtcoTtrj'   oTtxat   %al  i|  ai^xov   ovofia   Qrifiaxiiihv  otti^   xal 

diTtXaauxOfihg  imonri.     cCTOd  <^(l64€vo^  iv  x&  mQl  ^Pcofiaicov 

^^uxUkxov. 

OHop.  120,16  6Ttwnt\^ii(xXUtov.  cf.etym,ma9f*v.&^^,^.^^.^. 


PhiloxenuB  445 

8 

ytccidvbg    KVQCcag    ijtl    rov    vscDToiTOv    itaidog'    TtaQoc    xb 

ftal^G).     rb  Ttaidvog^  &g  &Xand^<o  ahcTta^vog.    ofitag  0iX6- 

^svog  iv  To5  jtSQi  ^PcofialoDv. 

Etym.  genuin.  p.  234  M%.  naidvbg  —  "Fojfiaitop.  cf.  etym. 
magn.  657,  55.  Gud.  p.  446,  54  St  Orio  p.  134,  14  8t.  Hesych. 
p.  1172,  32  S. 

2  ^iX.  MiUer,  sed  cf.  Kleist  l.  c.  p.  28;  Cohn,  Comment.  in 
hon.  Beiff.  p.  88  et  ap.  Orionem  proxim^im  glossam  Philoxeni 
{jeovrog)^  cuius  De  Stefani  me  commonefecit 

9 

Grvyvog '  G)g  TtaQoc  t6  srQayov  rQayavog^  em^ov  Trtd^avog^ 

oCron  itaQcc  rb  lorvyov  (Srvyavbg  %ai  ovyKOJty    6rvyv6g.     ot 

6\  TtaQcc  rrjv  Ervya  (paolv  elQi^Gd^at'  ot  yccQ  ccQiatot  roc  fiiv 

aridri  kccI  kvTtrjQcc  aitb  ipv%QOv  dvo^id^ovOtv  ^  rcc  dl  Tjdia  Tial 

rsQTtvcc    aitb    r&v    d^SQii&v.     rb   ovv  arvyetv   %al   q)0§zi(S^av   5 

&7tb  rfjg  2Jrvy6g^  ^jtSQ  (iv&svsrai  il^vxQorarirv  7taQi%SLv  Q6g)q. 

xai  bfioloag  6  arvyvbg  naQ*  aijriiv  siQrirai.     rijv  6s  riQ^^iv 

^alTtoDQriv  TtaQcc  ro  riQTCScQ^ai  Y.al  ialvsC^ai^  nal  \Hom,  II.  P,  2\ 

^(p6§ov    y,Qv6svrog^  *  * .      0iX6^6vog    iv   tw  rcsQl  ^PoafialoDV 

SLakiTirov.  lo 

Orio  p.  145,  33  St.  att/y^ig  —  dtaiixtov.  eodem  fere  etym. 
magn.  731,  15  Philoxeno  auctore  appeUato  et  eiym.  &ud. 
p.  307,  16  St.  Philooceni  nomine  omisso.  cf  etiam  el/ym.  Crud. 
p.  513,  50  St. 

3  svQfjad^ai:  em.  Sturz  ex  etym.  magno  9  lac.  signavi, 
quae  ex  etym.  Gudiano  supplenda  esse  videtur  6c7cb  tov  x^ovg 

XOV   1\>V1Q0V 

10 

'hrtiQivov  To  OtpodQa  Xs7tt6v*    lv&  icri  Q^iia  rb  ixnsvw' 

S&sv  'hniQivov  avdQa  XiyovCi  rbv  Xsitrbv  wxl  Tcsvbv  OaQK&v. 

0il6^svog  iv  rm  mQi  t^j  ^PoD(iaCoiv  ducliKrov. 

Orio  p.  157,  6  St.  ^TtiQivov  —  Sialixtov.  eadem  fere  etym. 
magn.  779,  6. 

mCERTAE  SEDIS 

ea  quae   secuntur   a   libfo  «8qI  xf|s  x&v  ^Po»v^-  ^vctVW>K*w> 
mimtne  aliena  mnC.    cf.  Schmidt,  Philol.  6,  664  «l. 


446  Grammaticae  aetatis  Angnsteae  firagmenta 

11 

Mdiog'    OiXoi^ivoq  6h  Xiyei  ori  ituq'  Alolevat  rj  yQccgni 

6uc   Tov   i&za.     eart   de   Maiog   iTte^ovauuszrig   &g   €x   xov 

(Mxyioxatog^  anb  Malag  tfjg  "AzXavzog  xov  ^EQfwv  ovofucad^tg, 

Mdiov  naxa  diakvGiv  xov  i&za, 

Etym.  Gud.  p.  377,  31  St.  Miios  —  dt6X.  to€  isita.  ef.  Fulv.- 
Nohil.  fr.  1.  Isid.  or.  5,  33,  8.  Lyd.  de  mens.  4,  76.  ceterum 
^  lucyiataxos^  'maiestatis*  valere  vidit  Scfmidt,  FhUol.  6,  665. 

1  ^iX.  ds  Xiyn  post  fucyiax.  transponenda  et  6voiucif&^vai 
scribendum  esse  coni.  Schmidt 

12 

viitfog  6  viog  naZg  i^  ^EXXriviK7]g  ixvfnoXoylag  6  eyyovog 

XiyexaL^    &g   xaX&g    6    Oiko^evog    elitev'     nepos    de    aal  6 

aOtoxog,    OTteQ  nal  avxb  XQomm>g.     xat  tucxcc  ^efOQlav  xaja 

xolg  "EXh(\Oi  naQaicsQrixiov^    oxt   xbv   GxoQTtlov   ot  ^Ptofudoi 

5  TtaxQloig   vinav  %aXovGi>v   oiovei  aitoda  iucxa  CxiQrjOiv    (xii» 

yccQ    ne   CvklaPriv    axeQrixiKm    xQonm    kafi^dvovat    ^PafAatbij 

&aneQ  '^'EXXrjveg  vrjXinog  vriivxog  vrjyQexog  vr^SvfAog^  i%  rolf 

naxa  (pvaiv  avfi^alvovxog  x&  ^rjQlo). 

Lyd.  de  mag.  p.  B.  1,  42  vinajg  —  &r]Qiai.  &Qa  [mg  aQa  em. 
coQa  cod.  m.  1:  em.  Bekker]  yccQ  leiyi&vog  %al  airtog  elxdtcag  6 
axoQTtlog  tfj  y^  Ttad^dnsg  xal  td  aXia  t&v  kQnet&v  inovexQto&elg 
xettai,  fiTidsv  itSQOv  Tcag*  ainiiv  ia^lcav.  ijvlxa  ovv  n&aav  triv 
nsQl  kavtbv  i^AdLftov  yfjv  savtm  &anaviiarfj  t&v  I9iav  xa^dstts- 
rat  nXsxtav&v  xal  ndaag  aindg  dvsnaia^rjftfog  xatavaXlansi. 
riQog  8h  dvaxaXovvtog  aiytbv  fistd  t&v  dXXmv  sig  q)&g  v6fua  f^g 
q>vasa>gy  dvano^ovtat  xal  n^bg  xaXafiLvdriv  tb  <pvtbv  igxofisvog 
fLOVQ  t^  dwfj  tfjg  potdvng  dvaXafi^dvSL  tb  igifih  xal  atsyavovtai, 
xad^dnsQ  0(pig  t^  fjMgad^m'  od^sv  xa)  vsnitav  triv  xaXafiiv^v 
^Pofiatoi  xaXovacv.  tavtrj  ^toijgy  axoQmatdg  vinmtag  [vitotag 
cod.:  em.  Bekker  tovg  adaitol  dnoxaXovaiv  ainoi^  ola  t&v  iSitov 
fLsX&v  &ia<pe'OQStg.  cf.  etym.  magn.  601, 33.  Paul.  Fest.p.  164, 8. 10. 

1  oiovsl  viog  coni.  B{ekker)  2  xal  xaX&g:  em.  B  vspoa 
3  aMg:  em.  Wuensch         &  Vs         7  viqXvnog:  em.  B. 


DIDYMUS 

Macroh.  5, 18,  9  gtammaticomm  omnium  facile  ernditisBi- 
mns  id.  6,  22,  10    grammaticoram  oxasiYQm  ^^^  ^yd*»  opi- 
le  faerint  inBtractiBBimaB 


Philoxenus.    Didymns  447 

de  Didymi  <ietfxte  cf.  supra  De  lud.  litt.  test.  40.  de  scripHs 
et  existimatione,  qua  floruit  apud  aniiquos,  cf.  Gudeman,  Chrundr. 
z.  Oeseh.  d.  chm.  Phil.  p.  48  sq. 


nEPI  TH2]  HAPA  PSlMAIOIi:  ANAAOriAZ 

SIVE 

DE  LATINITATE 

fragmenta  coll.  MSchmidt,  Didymi  Ghalc.  gramm.  Alex. 
fragm.  quae  euperstmt  omnia  {Lipsiae  1854)  p.  345  sq.  utrtm 
Didymo  Chalcentero  libro  De  latinitate  an  iuniori  Claudio 
vindicandi  sint  ambigitur;  ego  tamen  Schmidt  {ibid.  p.  34C)  recte 
iudicare  puto.  neque  ad  alios  libros  fir.  1.  3.  4,  ubi  operis 
appellatio  desideratur,  pertinere  posstmt,  cum  Didymi  sectator 
Priscianus  eos  ta/ntum  noverit 

1  [1  8chmid{\ 

u  loco  consonantis  posita  eandem  prorsus  in  omnibus 

yim   habuit   apud  Latinos   quam   apud   Aeolis   digamma; 

unde  a  plerisque  ei  nomen  hoc  datur,   quod  apud  Aeolis 

habuit  olim  f  digamma,  id  est  vau   ab  ipsius  voce  pro- 

fectum    teste  Varrone    \fr.  270]    et   Didymo,    qui   id    ei  5 

nomen  esse  ostendunt. 

Prisc.  p.  15, 1  n  vero  loco  —  oetendimt.  pro  quo  Caesar  [Clau- 
dius]  hanc  <i  fignram  scribi  Toluit,  quod  quamyis  iUi  recte 
visum  est,  tamen  consuetudo  antiqua  superavit.   cf.  Varro  l.  c. 

2  et  8  aeoles  vel  eoles  mtilti  codd. 

Stoici  —  articulum  et  pronomen  unam  partem  ora- 

tionis    accipiebant,    infinitum    articulum    vocantes,    quem 

grammatici    articulum,    eique   adiungentes   etiam    infinita 

nomina  vel  relativa,   quod  etiam  Didymus   facit  tractans 

de  latinitate. 

Prisc.  p.  548,  2    qui    tertio   loco  participium  posuenixLt^ 
rectins  fecisse  videntur.   cum  enim  nomeii  «^  NC^\saxi  -^Tvsssssssi.  ^ 
Becundma  tenuerunt  locum,  participium  «^uodL  «:l  \j^w^^  ^^**^ 
citnT  aeqnentem   iuie  exigit.    qaaeBitmix   e%\i  \»asic^   «^  \i««^^ 


448  Grammaticae  aetatis  Aufjpisteae  &agmenta 

separaverint  id  ab  aliis  partibns  grammatici  et  primns  TryphOf 
qnem  Apollonins  quoque  sequitur,  maximus  auctor  artis  gran^na^ 
ticae.  stoioi  enim  quomodo  articaiam  —  de  latixdtate  (finitum'  ati^m 
articulum  dicebant  idem  Stoici,  quod  nunc  pronomen  vocamus 
finitum,  quod  et  vera  ratione  solum  pronomen  est  dicendum: 
ergo  Eomani  quoque  artium  scriptores  Stoicorum  secuti  magis 
traditionem  pronomina  finita  dixerunt  et  infinita,  nam  artiotdos 
non  habent),  sic  igitur  supra  dicti  philosophi  etiam  partici- 
pium  aiebant  appeUationem  esse  reciprocam  id  est  &vrccvoi%Xiit' 
cxov  7tQoar\yoQiccv  hoc  modo:  ^egens  est  lector'  et  ^lector  le- 
gens'.  cf.  etiam  Frisc,  III  492,  8  (dewuo  iMymiAS  appdlatwr), 
universa  de  re  BSchmidt,  de  Stoic.  gramm.  p.  39  sq. 

3  [5] 

sciendum  quod  videmur  in  praeterito  perfecto  plenim- 
que  barjtona  quoque  Graecorum  imitari  in  commutatiQne 
consonantium  teste  Didymo,  qui  ostendens  omnia  quae 
habent  in  ari^e  Graeci  habere  etiam  Latinos,  exemplis  hoc 

6  approbat.  nam  cum  primam  coniugationem  dicunt  §oc^' 
t6i/g)v,  quae  tres  cognatas  habet  consonantes,  id  est  fi  n  % 
pro  qua  nos  ph  scribimus  hi  plerisque,  et  in  omnibus 
huius  coniugationis  verbis  per  i^  declinant  &6Qtatov,  hoc 
est  praeteritum   infinitum   spatio   temporis,   utrom   paulo 

10  ante  an  multo  sit  perfectum,  ut  kqv^(o  lx^t;t/;a,  kei7t(o 
IXfttpa,  &Xelfpco  fjleii^cc^  nos  quoque  in  praeterito..  perfecto 
—  cum  in  praesenti.  in  bo  vel  in  po  desinat  yerbum, 
plerumque  in  psi  facimus  praeteritum  perfectum  in  tertia 
coniugatione,  ut  scribo  scripsi,  nubo  nupsi,  scalpo  scalpsi, 

16  repo  repsi;  nam  pro  i|;  Graeca  duplici  in  pr^ncipio  sjlla- 
barum  posita  Eomani  ps  solent  scribere. 

PrisC.  p.  445,  13   Boiendnm   tamen   quod  —  nos  quoque  in  praet 

perf.,  quod  pro  %ocQa%snLivov  id  est  paulo  ante  perfectp  et  pro 
&oqIcxov  teste  Probp  habemus,  nam  amavi  jes(plXrixa  Tccd  iq^L- 
Xriaa  significat,  similiter  feci  7ts7tolri%oc  xal  inoiriifa,  vidi  M^a- 
Xtf  xal  sldov   et   sic   Onmia  cetera,    oum  in  praeeenti  —^  eczfbere.    Cf. 

Macrob.  exc.  Paris.  CGK  V605.  Quint,  1, 6,31.  Aihen.  10, 425: 

sestertius    clicitur    semis    tertius    -^,    hoc  .est    post 
duo  sequens  tertio  loco  e^t  d^TDCk!^.   "W^  o^^^^  .^^fi9XB.4nmi 
Atticos    et    lonas,'  qui    ^yn^v    xqUov   ^Y^»8tt%as^»- -^  ^J^ 


Didymus  449 

fiiii6v  teste  etiam  Didymo,  qui  hoc  ponit  ostendens  in 
onmi  parte  orationis  et  constructionis  analogiam  Grae-  6 
corum  secutos  esse  Romanos,  unde  et  Herodotus  in  I  historia- 
rum  [5^]:  ^litoiBixo  6b  %al  Xiovtog  sUova  'ji^qvOov  aitiq^Q-ov 
£k%ov6civ  Ctccd^fibv  rdkavra  8B%a.  o^tog  6  kicov^  iTtsCrs 
TiarsTiaCero  6  iv  JBktpolOi  vaog^  Kari7ts6Bv  &7t6  r&v  Tjfii- 
TtXLv^Lcov  {iitl  yaq  rovrotg  i8Qvto\  xa/  vvv  Ksttat  iv  tc5  lo 
KoQivd^iODV  ^riaavQm^  bXticov  (Sra^^bv  SpSofiov  rifiLraXavrov' , 
tdov  oXov  slTtoDV  dina  raXdvrtov  ysysvficQ^ai  rhv 
Xiovra^  %ara  Xiysi  i'%Btv  Epdo(iov  rj(iLrdXavrov^  rov- 
rioriv  %^  rnLiGv  rdXavra. 

Prisc.  III 408,  1  seatertius  —  tertius,  de  quo  Ammtius  haec 
ait:  ^sestertius  olim  dupondius  et  semis  quasi  semis  tertius, 
quo  tempore  denarius  decussis  valebat',  hoc  est  —  tdXavta.  sep- 
timum  semitalentum  dixit  pro  sex  semis  talenta  [semitalenta 
codd.:  em.  ViYLetu8\. 

2  duos  {em.  duo  B  =  Paris.  7496)  E  Amien.  dua  Paris.  7530 
12  EIAOIACONEYnOONAEKA  Amim.  EldOYAQNmCONdEKA 
Lugd  -  Bat. 

5  [5] 

"Icovsg   Kal  ^ArriKol  ra  8vo   7]fiL6v   rjfii0v   rQirov 
cpaaCv^  %al  za  ^|  7](ic6v  rdXavra  E^dofiov  rjfiirdXaV' 
rov  nal  rovg  riccaQag  rjfii^v  itriisig  TtifiTtrrjv  CTti^a- 
fii^v^  Kad-dTtSQ  q)r}Glv  ^HQoSorog  [2,106].   *  *  TtQod-slg 
t6  [PLG  ArchU.  104  Bergk^]  'iv  6s  Barovaiddrig'  iv  6 
To5  TtBQL  fiov<SiK7]g  BTtiq^iQBi  ^t^/tov  rifiiTtod lov^  &vrl 
rov  Svo  rifiLGv  Ttodsg.    xaJ  aad^oXov^  orav  ^ovXcovrat 
aQLd^fiov   rLva   dr^Xovv   Kal   fiOQLov  Tt  itQocnsLfiiSvov^ 
t6    6^(ovvfiov    rov    aQL^fiov    dsl    rov    TtXsovd^ovrog 
Xapovrsg  t6  oXov  cpacLv^  olov  rd  ^^  r^fiiLiSv  ^^dofiov  lO 
rifiLGv  cpaGLV^  rov  sitrd  spSofiov^  og  fiovddL  TtXsovd^SL 
rov    £§5    t6    Sficovvfiov    Xa^ovrsg.     xal   ^PcofiaLOL    6s 
svQsd^iqaovraL  rovra)  %Q(afiBVOL  tw  G^ji^^qfiarL.     rd  yaQ 
Svo  rjfiLGv  dccdQLa^  UTtSQ  r^v  ri(S6aQa  toiJ  SrivaQ^CQM 
(diaa  yaQ  rjSvvaro   d(S(SdQLa  xh  STf^vtt^iov^   «ic^  o.^ix<i\^s* 
Xi/ovinv  denarius  TtaQcc  xo  6T|va   lC'j[^'Y\\x«.x\.<i^'^'>»^^'» 
4ri/ar/(friov/Li  (paaiv^  xov  \k\v  <Sf\  xb  Tf\v*'^<S'^  ^t\V«.o'>5'»"^^^'> 

Onznm»ticae  Boman&e  fragmenta  ed.  "FrjwAioiii.  ^^ 


450  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

&g  iv  Tc5  (S7i(i6diovfi  6rJ6K0vag  6rj<S}iov7tkay  xov  3h 
xiQtiovfi  ro  xqItov,   Tial  icxiv  r^yii(Sv  xqIxov.     xa  di 

80  %lXia  arjCxeQXLa  noist  8La7i66ta  TcevxrjTiOvxa  drjvaQia 
ccQyvQa^  de^ia  di  %QV(Sa^  aTteQ  xal  iitkke  vovfi^oDg 
q>a(sLv,  xo  Se  6ri(Siiovag  6vv^ex6v  icxiv  &%h  xov  6ri 
Tial  xov  KOVfi  Tial  xov  ag  a6Cig^  %ai  icxiv  rjfitCv  oiv 
a6(SaQiuij   xovxicxiv  "Iv  riiLiCv   aaaccQcov.     &(S7teQ  8e 

25  "^(lidiiivov  keyov(Siv  ^Axxi%ol  avxl  xov  rifii>(ii6i(ivov^ 

o^xcDg  xal  oixoL  (Sri(i6dtov(i  nkeovdiovxog  xov  a, 

Prisc,  III 411,  9  [allato  Varrone  ^  de  l  i.  6, 169—74  pergit] 
Didymus  etiam  ea  confirmet.  >xal  ^tdvftog  iv  x&  nsQl  xfjg  naQa 
'Pwfiaiotff  &vccXoyiccg'    "lojveg  —  toC  a. 

4  ^Hq6S.]  grammaticum  quendam  intellexerat  lAndemann 
^HXMtoQog,  og  itQoe&elg  xb  iv  Si  coni.  Hermann,  lacwnam  sign. 
Keil  11  xov  kitxcc  k§S6(Lov:  em.  Vinetus  14  AnENTECCAPA 
Monac.  {om.  Leid.):  em.  LSpengel  verha  ScjtSQ  fiv  —  xb  drivcc- 
QLOv  om.,  mg  ccvtol  —  i(>zjli^'  *^  ^-  21  post  ScQyvQcc  transp.  Linde- 
mann  16  ECXHMATICMENYC  Leid.  -CNENOIC  Monac.: 
em.  Buecheler        26  nXsovdtovxsg  xoa:  em.  Lindemann 


SELEUCUS 

Seleu^um  Homericum  non  alium  esse  atque  qai  apud 
Tiberium  versatus  ab  eodem  capitis  damnatus  est  (Suet,  Tib.  56), 
satis  verisimile  reddiderunt  Maass  (de  biogr.  Graec.  p,  33  sq.)  et 
Bapp  (Comment.  Btbb.  Lips,  1888  p.  262 sq.):  de  qua  re  cf.  etiam 
Max.  Mueller,  de  Seleuco  Homerico  (Gottingae  1891)  p.  2sq.  tdem 
utrum  in  Homerids  comm^ntariis  a  Didymo  Chalcentero  usur- 
patus  sit  necne,  dubitatur  {cf.  MueUer  p.  27  sq.  et  contra  Susemthl, 
Griech.  Litt.  d.  Alex.  2, 197  adn.  264);  sed  cum  Messapiorum  ser- 
monis  sciens  deprehendatur  (fr.  43  M.),  quod  vix  post  Augusteam 
aetatem  fieri  potuit,  si  re  vera  sub  Sdeuds  auctor  unu>s  idemque 
latet,  erat  is  aetate  ingravescenti  cum  Tiberii  contubemio  utebatur. 


EX  LIBRIS  nEPI  EJAHNIUMOT 

1   [70  Mueller] 
lib.  V.     ^iksvKog   S^  iv  to5   Tti^Ttxo)  TtSQl  ^EkkrivKSfiov' 

uaTt&Gi,      Totg  de    otQWXOiq  xwv   fpcj-vnrvUxuiv   ^«.x>f. 


DidymuB.    SeleucuB.    luba  451 

rccg  cTtXag  rcbv  ovofLcitav  in^poqag  avveKg^iQsa&ai 
i&iXti  xal  ivxav&ot TtqoixxoviSa  xal  xd%iov  i%^iovtSa  6 
6i  iitLTtoXfig  iaxt  x&v  li^eojv.  xsKfiaiQOfisvoi  ovv 
^AQ^rivalo  i  aal  dta  xffg  xd^scog  xrjv  ivovCav  xfj 
nQOOcadla  tpvOiv  ovti  iitl  x&v  (pcDvrjivxcav  avxiiv 
XL^iaatv  &a7tSQ  xag  allag^  TtQo  Ss  xovxcdv  xdccovGiv. 

olfiai.  ds  nal  dia  xov  h  axoL%slov   xv7t(o6aa&at  xovg  lO 
TtakaLOvg    xi^v    daasiav,      diootSQ    %al   ^Pcofiatot    TtQo 

ndvxcav    xcbv    daavvofiivcDv    dvofidxcDv    xo    h    TtQO- 

yQacpovai^    xo    TiysfiovtKov    a^drfjg    diaarjiialvovxsg, 

sl  8s  xoiavxrj  tj  daavxrig^    firjTtox^   dkoycog  naxd  xr^v 

xsXsvxcbaav    avkXa^riv    6    xacag    TtQog    xcbv    ^Axxt^cav  15 

TtQogitvslxai. 

Athen.  9,  398  <*•  siXtvxog  —  TtQoanveitat.     de  re  cf.  Trypho  ap. 
Athen.  9,  397 «  {p.  Ssq.  Velsen). 

6   ivTsv^sv  coni.  Kaibel        nQdtrovea  mperscr.  a  Paris, 
TCQdxxovaa  Ma/rc.  16  rov  taoag  Paris.  th  tadag  coni.  Kaibel 


lUBA 

Plut.  Sert.  9  tov  Ttdvtcov  ietogtTKotdtov  PaavXimv  Plin.  n. 
h.  5,  16  Btudiornm  claritate  memorabilior  etiam  quam  regno 
Athen.  3,  83^  dvdga  noXvfiad^iatatov  de  luba  litterato  rectius 
iudicavit  HPeter,  iiber  den  Wert  d.  hist.  Schriftstellerei  von  Konig 
luba  II  V.  Mauretanien  {Meifien  1879).  fragmenta  collegenmt 
CMueller,  fragm.  hist.  Graec.  3,  465  sq.  WPlagge,  de  luba  II 
rege  Mawreta/niae  (Monasterii  1849);  AGorlitz,  lubae  II  regis 
Mauritaniae  vita  et  fragmentorum  pars  I  {Vratisl.  1848);  de 
lubae  II  regis  Mau/rit.  fragmentis  pars  altera  {Vrastil.  1862), 
a  luba  rege  lubam  metricum  distingumdum  esse  constat  {cf.  Scha/nz, 
Bom.  LiUg.  §  606). 


OMOIOTHTEZ 

1   [85  MudUr\ 

lib.  XV.     xccQxri'    elSog  t^axlov  ita^a  'U^ct  ^v  U    -^^^^ 
J/uowri^ran/. 


452  Grammaticae  aetatis  Aogusteae  fragmenta 

Hesych.  p.  816,  19  S.  xdQttj  —  6fiotat.  id.  p.  906,  28  xoqttiv' 
ndQd^oi  ied^ijta  xcdovGiv,  rjv  XaiL^dvovCL  naidBg  sig  avdgag  &(pi' 
xonsvoi.  praetexta  mrilis  Romanorum  comparabatur. 

2  [84] 

irjftrixiov  61  el  xal  6  VQaTts^OKOfiog  o  avtog  icxi  xa 
xQam^oitOLa.  ^lo^ag  yaQ  6  Paaiksvg  iv  xaig  6fioi6x}]0L  xbv 
avxbv  slval  q>ri6i  ^xbvy  XQajts^oxofiov  xai  xbv  inb  ^Pofta/oov 
luxXovfLSvov  axQOVKxcDQaj  TtaQaxL&sfisvog  i%  dQafiaxog  Als^dv- 
5  Sqov  to  iitLyQaq^ri  Hoxog  [CAF  3  Kock\'  ^ slg  o^qiov  fu 
dsL  Xa^SLv  aiXr^tQlda.  /  <^B.)>  xQarts^OTtoibv  drifuovqybv 
Xri^^fOfLai'  I  iitl  xovx^  aTtsaxsL)!  6|  dyQOv  fi  6  dsortotrig^. 
indXovv  ds  XQaits^oitOLbv  xbv  xQaits^&v  imfuXrixriv  xal  xfjg 
aXXrig  simoOfilag. 

Athen.  4,  170*    ttittjthv  —  tuxoaftlag. 

3  tbv  add.  Kaibel  4  GXQovxxoQa  Marc.  6   B.  add. 

Wilamowitz 


EX  LIBRIS  PSIMAIKH2J  IZTOPIAU 

de  inscriptione  cf.  Peter  p.  3 

lib.  L    Aa^lvLOv^  TtoXig  ^lxaXiag^  Alvslov  nxUSfux.    'lo/Sag 

iv  TtQcoxtp'  aitb  xfjg  xov  PafSLXicag  d^vyaxQbg  Aa^ivLag, 

Steph.  Byz.  p.  405  Mein.  Ja^iviov  —  Ja(itvias.  haec  luba  ex- 
scripsit  e  Bionys.  H.  1,  59  {cf.  KiefiUng,  Bh.  Mm.  23,  672). 
cf  Varro  de  l.  L.  5,  144, 

INCERTAE  SEDIS 

fragmenta  quae  secuntm  fere  omnia  dfLOLoxrjtmv  libris  cid- 
signanda  esse  videntwr  {cf.  Peter^p.  12),  quamquam  ne  ab  historia 
quidem  Bomana  abhorrent  (ita  Mueller). 

aitccg  dh  xdg  itihctLg  \mv  2ttl.(iav\  &Yiwi.ta  %aXx>viSL  dtd 


Inba  453 

cc[  TtSQaLoct  %cc(i7tccg  i%ov(5ai  %al  avvsTtusrgiq^ovCai  r^  nvKvo- 

zriXL  Ttqhg  &kXrikag  ayavXov  xb  Oxrjfia  7Coioi)6iv'    ^)  Sta  rbv  6 

&y7icbva   TtSQl    ov  neQicpiqovrai.     raHra  yag  6  ^lo^ag    biqyi^b 

yhxofievog  i^sXXrivlaaL  roivofia. 

Fhtt.  Numa  13  ainug  —  toGvona.  aliter  Varro  de  l.  L.  7, 43. 
Ovid.  fast.  3,  377.  Paul.  Fest.  p.  131,  8.  Serv.  Aen.  7, 188.  8,  664. 
Isid.  or.  18,  12,  3.  CQL  VI  67. 

dsvrsQOv  ds  rotg   ovoiv   IsqsvCi  Jt>6g   %al  'jiQScag  rQirov 

^Pio^vXov  TtQoOTUxricrrjCsv  [iVovfifig],  ov  cpXdfiiva  KvQivdXtov 

wvofiaasv.     i^dXovv   8s   %al   rohg  itQoysvsariQOvg   cpXd^ivag 

dnh  r&v  jtSQtKQavlatv  nlXcDv^  ovg  nsQl  ralg  as^paXatg  g>OQOvOt> 

Ttda^ivag  rivag  ovrag^  cag  taroQOVOt^   rS>v  'EXXrivtK&v  dvo-   6 

(idrcov   rors   iiaXXov   ^   vvv   rotg   Aartvocg   &va7iS7iQafiivci)v. 

%al  ycLQ  ag  icpoQOVv  ol  tsQslg  Xalvag  i  ^I6^ag  iXaivag  cpriolv 

slvaL    Kal    rbv   iTtrjQsrovvra   rd5    isQst   rov   Jibg   &fAq)td'aXfj 

Ttalda   Xiysc^ai  %d\»,iXXov^   a)g  i^al   rbv  ^EQfifiv  oGroig   sviot 

r&v  'EXXrjvcov  KadfiHov   ditb   rfjg  6ia%oviag   itQOOriyoQSVov.  lo 

Plut.  Numa  7  deiktQov  —  nqoariYdQtvov.  cf.  id.  quaest.  B.  40. 
fiaminis  etymon  in  lubae  contextum  recepi  verbis  r&v  ^EXXrjv.  — 
dvayisxQ.  cum  yXLx^iisvog  —  to^voiia  fr.  4  collatia  aeque  ac  cum 
Va/rrone  de  l.  L.  5,  84  et  Dionysio  Hal.  2,  64,  quos  lubae  com- 
plv/ra  subministrasse  constat  {cf.  ABarth,  de  lubae  6iioi6rriaiv. 
Gottingae  1876  p.  16 sq.).  cf.  etiam  Serv.  Aen.  8,  664.  Isid.  or.  7, 
12, 18.  —  etymi  vocis  Haend'  (pro  claena)  Varronem  au^orem  (de 
l.  L.  5, 133)  Barth  reperire  sibi  visu^  est,  sed  cf.  Peter  p.  11  adn.  2 
et  Usener,  Bh.  Mus.  23,  676;  idem  Graecum  veriloquium  est  ap, 
Paul.  Fest.  p.  117,  10.  cf.  Serv.  (Dan.)  Aen.  4,  262.  Suet,  reU, 
p.  267  B.  CGL  VI  620.  —  de  ^camtllus'  similiter  Varro  de  l.  L, 
7,  34  (cf  Macrob.  3, 8,  6.  Serv.  Dan.  Aen.  11, 543)  et  Dionys.  H. 
2, 22.  cf  Paul.  Fest.  p.  43, 13.   Serv.  Aen.  11,  558.    CGL  VI 171. 

7  Xsalvag:  em.  Stephanus 

Slcc  ri  rQstg   rov  iir}vbg   &Q%ag   nal   nQO^sc^iag    sxovOlv 
ov  rairb  didorri^a  rcbv  i)(isq&v  fisra^v  Xa^i^dvovrsg;  TtSrsQOv^ 
&g  ot  %sqI  rbv  ^lo^av  lOzoqovClv^  ozi  latq  ml^av^oLV^^  Vfii^^^i^ 
rbv   dfjfiov   ol  aQiovrsg    xal    icaxtiY^EVkov    tl(^  TV.k\x.TVt'x\^  "^«-^ 
vovvag^  eldovg  81  ^(liQav   IsQav  lvd\x>iXfiv\ 


454  Grammaticae  aetatis  Augusteae  £ragmenta 

Plut  quaest  R.  24  Sta  ti  —  ivdnt^ov^  non  aliter  Varro  fr.  192 
et  de  l  L.  6,  27.   cf.  CGL  VI 167. 

Stoc  zl  ra  KvQLvdkia  fiooQcbv  ioQT7]v  ovoiidtovCtv;  5)  ori 

xiiv  TjfiSQav  xavxriv  aTtodsdtoKE^aVj  oog  'lojSag  q)rj6l^  xotg  xag 

aix&v  (pQaxQtag   ayvoovCtv^    i)  xoig   f*^  d^vCa^Lv^    &07t6Q  ot 

XoiTtolj    xaxa   (pvXag   iv   xotg  OovQVLKalCoLg   Sl*  &(S%oUav  Jj 

6  &7to6riiilav  rj  ayvoiav    idod^ri    xf^   "fjiiiQa   xavxr^    xi\v   eoQxriv 

iYslvriv  oTtoXa^SLv; 

Plut.  quaest.  B.  89  Stht  tl  —  itTtolapttv^  similiter  Varro  de  l. 
L.  6, 13.  Ovid.  fast.  2,  513  (cf.  FBeuss,  de  lubae  reg.  historia 
Bom.  a  Plutarcko  eocpressa,  Wetzlar  1880  p,  6). 

8  [28] 

luba    de   Fortunatis    ita    inquisivit:   —   in    conspectu 

earum  [lunoniae  et  Caprariae  insulartm]  esse  Ninguariam, 

quae  hoc  nomen    acceperit  a  perpetua   nive,   nebulosam. 

proximam  ei  Canariam  vocari  a  multitudine  canum  ingentis 

5  multitudinis. 

Plin.  n.  h.  6,  203  luba  —  muititudinis.  cf.  Solin.  56,  16  sq. 
Mart.  Cap.  6,  702.    haec  ad  Libyca  pertinere  videntur. 

2  ninguriam  Bicc.  Nivariam  Barhcmis  ex  Solin,  et  Cap. 

aitavxeg    ovp    xbv    TaXdOLOV    ip6(ov    ot   xag   itaQ^ivovg 

xofil^ovxeg'    xai  dia  xovxo   xoig  y(X(ioig    naQafiivet  x6  e^og. 

ot  dh  TtXstOxoi  vo(il^ov6t>Vj  av  Kal  6  ^lo^ag  i(Sxi^  7taQ(X7iXri6iv 

slvai   Koi   TtaQajiiXEvOcv   slg   tpilsQylav   Kal  xaXa(sCav^    o^jtuq 

5  xoxs    xolg  ^EXXrivi,Y,olg   6v6^a6i>   x&v  ^IxaXcK&v   iTttKSxvfiivow. 

Plut.  Bom.  15  artavtsg  —  iTttxsxv/nsrujv.  cf  id.  quoest.  B.  31. 
Varro  fr.  457. 

1  ip6(ov  xbv   TccX.  nomtuUi  codd.  4  ovtcd  coni.  Soltau 

fort.  recte  {cf.  fr.  5) 

10  [9] 
rbv    fi7]va    tovtov    ^Oe^qovocqcov^    KXrid-rival    g>fi(Siv    8 

pe(f£v  xdbv  dst^ccxiov. 


luba  455 

Aihen.   3,  98 f>    tov   Sh   fiTjva  —  det/udtcov.    cf.    Plut    quaest. 
R.  25,  34.  prorms  aliter  Varro  fr.  408. 

11  [i5] 

dicc   xl   KOLvbg   fjv    jSoftog  ^Hqa^^Xiovg    nccl   MovO&v;    rj 

oxi  yQoififiaxa   xovg  tcsqI  E^avdQOV   iSlda^sv  ^f/paxA^g,    a)g 

^lo^ag    [cxoQriKs;    Y.ai   xo   TtQ&yfia    Csiivbv    ivofil^sxo   g)lkovg» 

Tial  avyysvstg  didaCKOvxfov'  6i/;i  tf'  fiQ^avxo  (iiGd^ov  di8d<S%siv^ 

Kal  TtQGixog  Scvico^s  yQa^fiaxoSi,daa7iaXstov  EnoQiog  KaQpiXiog  5 

aitsXsv^SQog  KaQ^iXiov  xov  tiqcoxov  ya^sxriv  iK^aXovxog. 

Plut.  quaest.    B.    59   6iix  tl  —  ixfiaXdvtog.    de   YQcc^ifiaaLv    in 
Italiam  ab  Euandro  introductis  cf.  mpra  p.  2,  de  Garvilio  p,  3. 

quamvis  inter  Plutarchum  et  luham  quae  ratio  intercedat 
adhuc  prorsus  non  eluceat,  Latinas  tamen  voces  quae  in 
vitis  Romuli  Numaeque  et  in  qu^estionibus  Romanis  deprehen- 
duntur,  hic  enumerare  operae  pretium  existimavi,  cum  ibi  com' 
pluries  luba  auctor  nuncupetur,  ex  quo  multa  quae  secuntur 
derivata  esse  posmnt.  cf  de  hac  re  Barth  et  Reuss  l.  c. 
etyma  haec  mnt:  Rom.  1.  2.  19  Roma  cf.  Van'o  fr.  402.  Dionys. 
H.  1,  72.  Fest.  p.  266  f>,  13.  Solin.  1,  1.  Serv.  Aen.  1,  273; 
Rom.  3  Cermalus  (a  Romulo  et  Remo  germanis  fratribus)  cf 
Varro  de  l.  L.  5,  54.  Paul.  Fest.  p.  55,  4;  Rom.  4  ficus  rumi- 
nalis  (a  Romulo  vel  a  pecoribus  ruminantibus  vel  a  pueris  lac- 
tentibus)  cf.  id.  quaest.  R.  57.  Varro  fr.  102.  137.  452;  Rom.  4 
Larentalia  (ab  Acca  La/rentia)  cf  Va/rro  de  l.  L.  6,  23.  Ovid. 
fast.  3,  57;  Rom.  5  Velabrum  (a  vehendo  vel  a  velis)  cf  Varro 
de  l.  L.  5,  43.  156;  Rom.  6  Eomulus  et  Remus  (a  ruma;  aliter 
Paul.  Fest.  p.  267,  5);  Rom.  8  manipularis  (a  manipulo)  cf 
Ovid.  fast.  3,  117.  Varro  de  l.  L.  5,  88.  6,  85.  r.  r.  1,  50,  1; 
Rom.  10  celeres  (a  Celere  Remi  interfectore ;  aliter  id.  Rom.  26. 
Numa  7)  cf  Bionys.  H.  2,  13.  Paul.  Fest.  p.  55,  2.  Plin.  n. 
h.  33,  35;  Rom.  11  pomerium  (xara  avyyLonriv  quasi  post  vel 
pone  moenia)  cf  Varro  de  l.  L.  5, 143.  Fest.  p.  249  <^,  28  {Antist. 
Labeo  infra);  Rom.  13  legio  {ab  eligendo)  cf  Varro  fr.  213; 
Rom.  13  populus  (a  plebe);  Rom.  13  senatus  (a  senectute)  cf 
Varro  de  l.  L.  5,  156.  Dionys.  H.  2,  12.  Cic.  de  re  p.  2,  23. 
Fest.  p.  339  <^,  11;  Rom.  13  patricii  (a  patribus  vel  a  patronis) 
cf.  id.  quaest.  R.  58.  Dionys.  H.  2,  8.  9.  Cincius  fr.  5;  Rom.  13 
j^atrocinium  (a  Patrone  Euand/ri  socio);  Rom.  14  Consus  (a 
consulendo)  cf  Varro  fr.  153.  208.  Dion\i%.  ^-  ^^  ^^-  ^^  ^^'' 
Rom.  16  feretrum  (a  feriendo)  cf.  id.  MaTC.  B.  Yo.tto  ^e.  ^- 
^.  4  I^ff.  Paul.  Fest.  p.  92,  1 ;  Eom.  18  T^wxa  <^a  ^l^;^;^^^ 
e/:  id.  Numa  7.     Varro  de  l.  L.  5,  41 ;  Rom.  IB  \^^^s^  ^^ 


456  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

(a  Cwrtio)  cf.  Ya/rro  de  l.  L.  5,  148;  Eom.  19  Quirites  (a  Tatii 
patria)  cf.  id.  Rom.  29.  JSuma  3.  qwiest.  B.  87.  Varro  fr.  387. 
Dionys.  H.  2,  48.  Ovid.  fast.  2,  475;  Bom.  19  comitium  (a 
coeundo)  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  155.  Paul.  Fest.  p.  38,  12; 
Bom.  20  Bamnenses  (a  Bomulo),  Tatienses  (a  Tatio),  Luceres 
(a  laco)  cf.  id.  quaest.  B.  88.  Varro  de  l.  L.  5,  55;  Bom.  20 
tribus  et  tribuni  (a  numero  Hres^)  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  35.  55. 
Dionys.  JS.  2,  7 ;  Bom.  20  bulla  (a  figwra  dicta)  cf.  Varro 
*fr.  417 ;  Bom.  21  Carmentalia  (a  Carmenta)  cf.  Varro  de  l. 
L.  6,  12,  Garmenta  (a  Farca  hominum  ortus  praeside  vel  a 
Nicostrata  vel  a  carendo  mente)  cf  Varro  fr.  149.  Strabo  5,  230. 
Dionys.  H.  1,  31.  Ovid.  fast.  1,  467.  Solin.  1,  10;  Bom.  21 
Lupercalia  (a  februatione)  cf  id.  quaest.  B.  68.  111.  Caes.  61. 
Anton.  12.  Varro  de  l.  L.  6,  13.  Ovid.  fast.  2,  381.  Censor.  d. 
n.  22, 15;  Bom.  26  lictores  (a  ligando  vel  a  XriltG}  et  XaS))  cf.  id. 
qu^est.  B.  67.  Tiro  fr.  14.  Valg.  Buf.  fr.  1;  Bom.  29  popli- 
fugia  et  nonae  Caprotinae  cf.  id.  Numa  2.  Varro  de  l.  L.  6,  18; 
Numa  9  pontifices  (a  potestate  vel  a  ponte  faciendo)  cf.  Varro 
de  l.  L.  5,  83.  Dionys.  H.  2,  73;  Numa  11  Vesta  (focus)  cf. 
Dionys.  H.  2,  66.  Varro  ap.  August.  civ.  d.  4.  10.  Ovid. 
fast.  6,  291;  Numa  12  fetiales  (a  pace  facienda)  cf.  Varro  de 
l.  L.  5,  86.  Non.  p.  529,  17.  Dionys.  H.  2,  72;  Numa  13  Salii 
(a  sdliendo)  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  85.  Dionys.  H.  2,  70.  71. 
Fest.  p.  326  f>,  32;  Numa  19  Martius  Aprilis  Maius  lunius 
Februarius  lanuarius  cf  id.  quaest.  B.  19.  68.  86.  Bom.  21. 
Varro  fr.  408;  quaest.  B.  20  Murcia  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  154; 
quaest.  B.  24  celare  (a  clam) ;  quaest.  B.  24  nonae  (a  novilunio), 
idus  {ah  s18bi)  cf.  Varro  de  l.  L.  6,28.  Fest.  p.  173^26;  quaest. 
B.  32  Argei  {ab  Argis)  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  45.  7,  44.  Dionys. 
H  1,  38.  Ovid.  fast.  5,  621.  Paul.  Fest.  p.  15,  12;  quaest.  B.  46 
Horta  {ab  hortando  vel  ab  Hora),  Hora  {ab  oq&v);  quaest.  B.  51 
praestites  {ol  TtQosat&tsg)  cf.  Paul.  Fest.  p.  223,  14;  quaest. 
B.  52  Mana  (a  manando);  quaest.  B.  54  macellum  (a  (laysiQay 
vel  a  Macello  latrone  Bomano)  cf.  Varro  fr.  121;  quaest.  B.  60 
Pinarii  (a  nsivav);  quaest.  B.  62  pater  patratus  {pater  vivo 
patre  factus);  quaest.  B.  70  furcifer  (a  furcae  gestatione);  quaest. 
B.  77  luno  {ab  iuvene  vel  iuniort),  Lucina  {quasi  lucifera) 
aliter  de  lunone,  similiter  de  Lucina  Va/rro  de  l.  L.  5,  67.  69, 
cf.  Fest.  p.  305  b,  14;  quaest.  B.  78  sinister  (a  sinendo);  quaest. 
B.  88  lucar  (a  lucis)  cf.  Mess.  Bufus  fr.  2;  quaest.  B.  103 
Spurius  {sine  patre);  quaest.  B.  107  histriones  {ab  Histro)  cf. 
Liv.  7,  2.    Val.  Max.  2,  4,  4.    Paul.  Fest.  p.  101,  1. 


luba.     Sinnius  Capito  457 


SINNIUS  CAPITO 


A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  Sinnius  Capito  nomine  et  cognomine  db  omnibm  aucto- 
ribus  appeUatur,  hoc  ordine  constanter  a  Festo  quater  deeies, 
semel  verso  ordine  ^Capito  Sinnius\  ibidemque  pra^terea  sexies 
in  lacunis  codicis  sdlum  nomen  cognomenve  cum  extet,  cognomen 
nomenve  expleta  sunt.  unus,  ut  solet,  Paulus  hanc  legem  non 
sequitur.    cf.  Sex.  Enn.  test.  1  et  Veranius  fr.  12. 

2.  de  Sinnii  temporibus  omnia  argumenta  collegit  subtiliter- 
que  excussit  MHertz  {Sinnius  Capito.  Berlin  1844  p.  6 — 16),  ut 
inde  concluderet  Sinnium  Varrone  aliquanto  iuniorem  fuisse.  et 
eum  vel  hominum  aetatis  spatio  post  Aurelium  Opillum  clarum 
extitisse  eo  confirmatur,  quod  cum  soloecismum  Sinnius  eiusque 
aequales  imparilitatem  appellaverint,  stribiliginem  autem  ^vetur- 
stiores^  (fr.  2),  hos  Opilli  fere  aequales  esse  ab  interprete  quodam 
Donati  accepimus  {Aur.  OpiU.  fr.  17).    cf  etiam  ad  fr.  1.  5. 

3.  GeU.  5,  21,  9  Sinni  Capitonis  doctissimi  viri  cf.  test.  4, 

SCRIPTORUM 

4.  Hieron.  in  Gen.  3,  319  Vdll.  legamus  Varromfl  de 
antiquitatibus  libros  et  Sinnii  Capitonis  et  Graecum  Phle- 
gonta  ceterosque  eruditissimos  viros  et  videbimus  omnes  paene 
insulas  et  totius  orbis  litora  terrasque  mari  vicinas  Graecis 
accolis  occupatas.  cf.  Hertz  ibid.  p.  23,  25  et  infra  prasf.  ad 
inc.  sed.  fr.  p.  459. 

2  Sisinni  codd. 

5.  Lact.  d.  i.  6, 20,  35  paulatim  tamen  et  ceteris  diis  [antea 
memorantur  Saturnus  Liber  Neptunus]  idem  honos  tribui  coepit 
singulique  ludi  nominibus  eorum  consecrati  sunt,  sicut  Sinnius 
Capito  in  libris  spectaculorum  docet. 

6.  praeterea  Sinnius  grammaticas  epistulas,  libeUum  De 
syUabis,  fortasse  etiam  de  proverbiis  scripsit,  de  quibus  infra. 
vd.  etiam  de  notis  Ael.  Stilo  test.  21. 


reliquias  coUegeru^t  Egger,  Lat.  scrm.  'oet.  veXX.  seX.  v;^wtV» 
18dS)  p.  63sq.    MHertz  l.  c.  p.  27  sq,    cf.  Prosop.  \w.'^.   ^^' 
S,  J349/o3J2. 


458  Grammaticae  aetatis  Augusteae  &aginenta 

B.  FRAGMENTA 

EPISTULARUM 

1  [1  Hertz] 
PLUEIA  NON  PLURA  DICI  DEBERE 

in  ea  epistula  rationes   grammaticas  posiiit,  per  quas 

docet   [Siimius  Capito]    pluria  Latinum  esse,    plora  bar- 

barum.  —   pluria  sive  plura    absolutum   esse  et  simplex, 

non  —  comparativum. 

GeU.  5,  21,  68q,  doceas  nos  cur  pluria  siye  compluria,  nibil 
enim  differt,  non  latine  sed  barbare  dixerint  M.  Cato  [fr.  24  P.], 
Q.  Claudius  \fr.  90  P.],  Valerius  Antias  [fr.  65  P.],  L.  Aelius 
[fr.  48],  P.  Nigidius  [fr.  4i],  M.  Varro  [adn.  post  fr.  264"],  quoB 
Bubscnptores  approbatoresque  huius  verbi  habemus  praeter 
poetarum  oratorumque  yeterum  multam  copiam.  —  tum  ille  ami- 
cus  noster  — :  'Sinni',  inquit  'Capitonis  doctissimi  viri  epistulae 
sunt  imo  in  libro  multae  positae  opinor  in  templo  Pacis.  prima 
epistula  scripta  est  ad  Pacuvium  Labeonem,  cui  titulus  prae- 
scriptus  est  ^^pluria  non  plura  dici  debere".  in  ea  epistoia  —  bar- 
bamm.  ad  Capitonem  igitur  te  dimittimus.  ex  eo  id  quoque 
simul  disces,    si  modo   assequi  poteris,   quod  in  ea  epistula 

SCriptum  est,   plaria  —  non,  ut  tibi  videtur,  comparatiyiun'.    8%  totius 

Gellii  capitis  summa  ex  Sinnio  sumpta  est,  ut  vulgo  conceditur, 
Sinniique  beneficio  traditum  iudicium  de  Nigidio  et  Varrone 
hahemu^,  quod  supra  de  aetate  diayimus  egregie  confirmatur. 
eo  accedit  quod  Facuvius  Laheo,  cui  epistuia  seripta  est,  pater 
Antistii  fuit  Brutique  amicus  et  legatus.  de  huius  modi  epistulis 
cf.  Varro  et  Tiro  supra,  Valg.  Buf.  infra. 

2  [2] 

soloecismus  est  impar  atque  inconveniens  com- 
positura  partium  orationis. 

Gell.  5,  20,  1  soloecismus  Latino  vocabulo  a  Sinnio  Capi- 
tone  eiusdemque  aetatis  aliis  inparilitas  appellatus  vetustioribus 
Latinis  stribiligo  dicebatur  a  versura,  videlicet  et  pravitate 
tortuosae  orationis  tamquam  strobiligo  quaedam.  quod  vitium 
Sinnius  Capito  in  litteris,  quas  ad  Clodium  Tuscum  dedit, 
hlBCe  verbis  definit :  soloeclsmus  est  inquit  Impar  —  oratlcnis.  cf.  Aur. 

Opill.  fr.  17.    de  Glodio  Tu8co  iYifra  p.  467.    v(s.  ^erbis  Sinnii 
•eoioecismum  pro  iwparilitate  a  GclUo  scriTptum  me.  «x  «^«c\Arrfty«& 
cottegit  JETertz  p.  27  adn.  28. 


Sinnius  Capito  459 


DE  SYLLABIS 

3  [deest] 

f  sola  praeponitur  liquidis,  nulla  alia  de  semivocalibus; 

nam    praeponitur    liquidis    duabus    sola    f;     praeponitur 

1  litterae,  si  dicas  Flavius;  praeponitur  r  litterae,  si  dicas 

frater.     est    libellus    de    syllabis,    legite    illum.     non    de 

syllabis   dicit  ad   artem   grammaticam    pertinentibus,    sed  6 

dicit   tibi  r  littera  quot  syllabas   facit   et   conputat,  puta 

illa  et  illa  littera  facit  quattuordecim  syllabas,  et  illa  et 

illa  tot  facit,  nec  ulterius.     Sinni  est  liber  Capitonis. 

Pomp,  comment.  p,  109,  32  ista  f  soia  —  Capitonis.  de  natura 
huius  lihri  cf.  Becker,  Zeitschr.  f.  Altw,  1847  p.  1057  sq. 

1   liq.   duabus  Wolfenb.  5   pertinentes:    eni.  Paris. 

Sang.  1179  m.  2  sed  dicit  ibi  Wolfenh.  m.  2  Paris.  Sang. 

1179.  1180    sed  ibi  Wolfenb.  m.  1  6  quod  Wolfenh.  m.  1 

8  sini  Paris.  Sang.  1179 

mCERTAE  SEDIS 

frustula  quae  secuntur  cum  varii  generis  sint,  unde  mana- 
verint  haud  facile  dixeris,  cum  praesertim  neque  num  re  vera 
liber  singularis  de  antiquitatibm  a  Sinnio  scriptus  sit  {test.  4), 
neque  quid  inter  eum,  si  quidem  extitit,  et  librum  spectaculoru/m 
intercedat  constet.  ex  Hertzii  coniectura  pertinent  ad  illum  fr.  5.  6. 
11.  12,  ad  hunc  fr.  13  et  23,  ad  epistularum  librum  fr.  8.  9;  de 
fragmentis  autem  4.  7.  10  res  prorsus  incerta  est.  rdiqua  14sqq. 
ex  peculiari  quodam  lihro  de  proverbiis  adscita  esse  possunt 
(cf.  Hertz,  Philol.  1,  610  sq.  Mercklin,  ind.  lect.  Dorpat  1854 
p.  14),  cui  fortasse  hae  quoqus  Festi  glossae  vindicandae  sunt: 
p.  149 a^  2  manum  et  mentum;  165^,  17  nec  mulieri  nec  gremio 
credi  oportere;  173%  5  non  omnibus  dormio;  197  <*,  20  Oscu- 
lana  pugna;  290<^,  32  <^sine  sacris  hereditas^;  298<*,  12  ^Syrium 
non  Scyr>ium;  310<^,  32  Su<trium  quasi  eant>;  310  f>,  18  sus 
Minervam;  330  f>,  10  in  scirpo  nodum  quaerere;  545«,  11  sero 
sapiunt  Phryges;  355 <^,  18  Tyria  maria;  363^^,17  tam  perit 
quam  extrema  faba;  372^,  4  vae  victis.  cf.  etiam  Paul.  p.  96, 3. 
Fest.  p.  169  &,  25. 

4  \22\ 

alterum  Sinnius  ait  idem  signi^ciaT^  c\vxo^  ^^xsA.  ^x^'^'^^'^ 


460  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

Paul.  Fest  p.  6^  16  aiterum  —  6r«(>ov.  quidam  vero  ex  utro- 
que  esse  compoeitum  aXXog  et  irsQog.  cf.  Isid.  or»  10,  21. 
CGL  II  15,  29.  315,  55, 

5  [9] 

graece    arae    ipsae    iitnov   v&ra   dicuntur,    ut   Sinnius 

Capito  tradidit,  secundum  Homerum. 

Serv.  Dan.  Aen.  1,  110  dorsum  autem  hoc  loco  non  ab- 
Burde  ait,  quia  graece  —  Homerum.  Stnniusne  ipse  ista  ad  locum 
VergUii  animadverterit  an  non,  in  medio  relinquendum  est. 

6  [12] 

tertia  haec  est  interrogandi  species,  ut  Sinnio  Capitoni 

videtur,  pertinens  ad  officium  et  consuetudinem  senatoriam; 

quando   enim  aliquis   sententiam   loco  suo  iam  dixerat  et 

alius   postea  interrogatus   quaedam   videbatur  ita   locutus, 

5  ut  refutari  posse  iustissime  viderentur,  postulabat  ille  qui 

iam  sententiam   dixerat,    ut  sibi  liceret  interrogare,   hoc 

est  illum  redarguere  cuius  sententia  in  multis  quasi  men- 

dax  et  calumniosa  redargui  posset. 

Schol.  Bob.  in  Cic.  p.  342  Or.  proprie  interrogatio  dice- 
batur,  qua  testes  redarguebantur.    tertia  haec  —  posset. 

3  aliquid        5  posset        7  sententiam 

7  [^3] 

monstrum  —  Sinnius  Capito  quod  monstret  futurum 
et  moneat  voluntatem  deorum. 

Fest  p.  138^,  18  monstrum,   ut   Aelius   Stilo    interpretatur 

[fr.  17].      item  Siimius  —  deorum. 

8  15] 

nec  coniunctionem  grammatici  fere  dicunt  esse  disiunc- 

tivam,    ut    ^nec  legit  nec  scribit',    cum  si  diligentius  in- 

spiciatur,    ut    fecit  Sinnius   Capito,    intellegi    possit    eam 

positam  esse  ab  antiquis  pro  non.,  ut  et  in  XII  est  [5,  7S.]: 

5  ^ast  ei  custos  nec  escivt'',  it^ta  \S,1^  ^^\  "^i^.  %&ssr^  forto 

quod  nec  manifestiiiii  eTit?.    «^  ^^^^i. ^\w^N»mv \\s.^V's^^ 


Sinnius  Capito  461 

[most  240]:  ^nec  recte  si  illi  dixeris';  et  Turpilium  in 
Demetrio  \y.  24  Bibby\i  ^nec  recte  dici  mihi  quae  iam 
dudum  audio'. 

Fest.  p.   163  f>,  14   nec  coniunctionem  —  audio.      cf.   Paul.   Fest. 

p.  163,  17.  GGL  II  388,  58.  haec  cum  GeUii  10,  29  confert 
Kretzschmer,  de  Gell.  font  p.  62. 

1  coniugationem  5  nece  scit  8  mihique 

9{6-\ 

antiquos,   nimium 

Sinnius  Capito;  esse  enim um  Vos  estis 

minime  <[laude    digni   ni   num)>ero    perbiterint',   nisi    cito 

<^perierint ^  mium  *si  isso,  qui  exeam  numero'  ♦  * 

^estis  mortui,   hoc  exemplo  ut  pingeretis'    id  est  cur  cito  5 

mortui   estis  ?     item  in  Nelei  [I  p.  270,  2  Rihb?^ :  ^num- 

quam  numero  matri  faciemus  volup'  id[em]  est  numquam 

nimium  faciemus.    apud  Naevium  [ J  v.  58  Bihb.^] :  ^nemi- 

nem  vidi,  qui  numero   sciret  quicquid  scito  opust'  id  est 

nimium  sciret.  lo 

Fest.  p.  170  (^,  29  ...  .  antiquo  —  sciret.  at  Panurgus  Antonius 
[fr.  1].  Sinnius  utramque  ^num^ro*  vocis  significationem  'cito^ 
et  ^nimium^  probasse  videtur,  cutn  contra  Panmgus  priorem 
tantum  rectam  iudicaverit. 

1  sq.  lacunae  expleri  non  possunt  2  <(apud  Pacuvi^um 

suppl.  Bergk,  qui  etiam  explevit  quae  secu/ntur  in  v.  3.  4 
3  ninume  4  ^apud  En)>nium:   ^si  i.,  q.  exeam  nume<^ro 

domo'.  apud  Plautum:  ^o  Apella,  o  Zeuxis  pictor,  /  cur  numeSro 
estis'  suppl.  et  add.  Bergk  (cf.  Plaut.  Poen.  1271—72)  7  volui: 
em.   Vrs.  id  em.  Augustinu^  9   quicq.  Buecheler:   qui 

quod        scito  Scal.:  scit,  id  (=  id  est)        opust  Bibbeck:  opus 

10  [24] 

pacem  a  pactione  condicionum  putat  dictam  Sinnius 
Capito,  quae  utrique  inter  se  populo  sit  observanda. 

Fest.  p.  230  f>,  19  pacem  —  observanda.    cf,  Paul.  Fest.  p.  231,  11. 

Suet  verb.  diff.  p.  276  B.    Isid.  or.  18,  1,  11.    CGL  V  509,  39. 

11  [10\ 

Fesi.  p.  339  "^,  1  (sinistrae  aves)  =  YaTYO  ^r.  ^^^  ^ 
dncim  fr.  ^8 


462  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

12  [li\ 

Siii<^nius  Capito  ait  cum  civ)>is  necaretur,  i<^nstitutum 

fuisse  ut^  Semoniae  res  s<^acra  fieret  verve^ce  bidente,  ^ut 

eo  sacrificio  poe^na  solutis  c^ivibus  caput  ipsum  dam^nati 

patrim<oniumque,  cui  deo  deberetur^,  id  fieret  sac<^r^u<^m. 

5  atque   inde  ftiisse^  solitum   ut,   ^quia  tunc  in   publicum 

suppli^candi  causa  <^prodiret  rex  sacro)>rum,  ut  id  voc<^are- 

tur  supplicium.     id  ve)>ro  saepe  rela<^tum  a  multis.     quo 

exem^plo  docet  suppli<^cia  dicta  supplicamenta^. 

Fest.  p,  309^,  6  <^Buppli>cium  a  supp^liciis  differt,  ut 
usuB  ar>guit,  quod  <^ex  consuetudine  loquendi^  haec  deorum, 
^iUud  hominum  sit^.  —  Sin^^iduB^  —  <^8uppUcamenta^.  nunc  fere 
Buppli^cia  pro  poenis  dicun^tur.  cf.  Ael.  Stilo  fr.  73.  Non. 
p.  398, 15. 19.  Isid.  or.  5,  27,  3.  6, 19, 82.  Schol.  in  Lucan.  2, 539. 

Isq.    suppl.    Scal.    OMue.  3    salutis:    em.   ScaJ,   Urs. 

7  semper  ela<tum>:  em.  TJrs. 

13  [7] 

tensam  ait  vocari.  Sinnius  Capito  vehiculum,  quo  exuviae 

deorum  ludicris  circensibus  in  circum  ad  pulvinar  vehuntur. 

Fest.  p.  364<^,  10  tensam  —  yehimtur.  fuit  et  ex  ebore,  ut 
apud  Titinium  in  Barbato  [v.  14  Bibb.^,  et  ex  argento.  cf.  Paul. 
Fest.  p.  365,  1.  CGL  11  196,  50.  IV 183,  10. 

14  [14] 

^multi  Mani  Ariciae'.  Siimius  Capito  —  ait  turpes  et 
deformes  significari,  quia  maniae  dicuntur  deformes  personae, 
et  Ariciae  genus  panni  "}•  manici  fieri,  quod  "}•  manici 
appelletur. 

Fest.  p.  145%  17  Manius  Egeri<^u8  lucum^  Nemorensem 
Dianae  consecravit,  a  quo  multi  et  clari  viri  orti  sunt  et  per 
multos  annos  fuerunt;  unde  et  proverbium:  muiti  —  Gapito  longe 
aliter  sentit;  ait  enim  turpes  —  appeUetur.  cf.  Pers.  6,  56  et 
Schol.  ibid. 

3  Aricinae 

15  12  i\ 

'ii  equam  aurum  est  auxis  qj;)io^Vv^  ^^«ai^\5^a5i&  "^jbS^^ 
boc  versu  Lucili  ^1220  Mai\  s»\go:\^c,%xv  ^\.  ^\saflca&  v^i^^'^ 


Sinnius  Gapito  463^ 

nequam  esse  aurum  quod  auris  laedat,  vel  pondere  in- 
aurium,  cum  mollissima  pars  auris  inciditur;  yel  ex  auro 
intellegi  pecuniam,  cuius  respectu  et  nimia  cupiditate 
homines  ad  peccandum  adduci. 

Fest.  p.  165^,  11  nequam  —  adduci.    cf.  Paul,  Fest.  p.  164,2, 

1  quod  vi  Dousa  ambit  Paulus:  ambiat  2  signi- 
ficare:  em.  Urs. 

16  [13] 

Xnuces  mitti  in^  Cerialibus'  Capito  Si<[nnius  solitum 
esse  dici]>  ait,  cum  velimus  sig<^nificare  missiHa  Ceria^libus 
in  circo  mitti,  <^quod  cum  mitti  nuces  mos  es]>set,  plane 
volumus  <(a  parte  totum  designare)>,  quia  adeo  diligantur 
s<^upra  omnia  alia  missilia]),  prae  flamma  cum  sunt  u<(stae, 
quae  sparguntur  nuces^. 

Fest.  p.  177^,  20  ^nuces^  —  ^sparg.  nuces^. 

2  vellimus 

*       17  [15] 

'quot  servi  tot  hostes'  in  proverbio  est,  de  quo  Sinnius 
Capito  existimat  errorem  hominibus  intervenisse  praepostere 
plurimis  enuntiantibus.  vero  enim  similius  esse  dictum 
initio  'quot  hostis  tot  servi',  <^quod^  tot  captivi  fere 
ad  servitutem  adducebantur ;  unde  etiam  mancipia  nec 
san<[e  .  .  .  seru  .  .  .  eptu  .  .  .  rint  .  .  .  gia 
.  .  .  turbat  .  .  .  rent 
.  .  .  ut  persi  .  .  .  nificae  . 
anciUae  u  .  .  .  omnis  un  .  . 
sed    u     .    .    .    s  altius  fixu    .    . 


.  uncii  .    .    .  Sinniu 

.    omnibus  a  .    .    . 

me  part  .    .    .  regula 

ferendum  quod  .    .    .  lo 


Fest.  p.  261^,  30    quot  servi  —  ferendum  quod  ...     cf.  Mo^CTOh, 

1,  11,  13. 

1  quod  servitute  hostes:  em.  TJrs.        3  vero]  ve        4  quot] 
quod        quod  add.  OMue.        reliqua  expleri  nequeunt 

18  \_16'] 

^ndeo,   inquit   Galba   canterio'    pTONencVsMLm  ^"^*^^  ^^^^ 
Sinnius  Capito  ita   interpretatur,   m  ^^  c^  -^x^cv^^^*^  ^^"^ 


464  Grammaticae  aetatis  Augusteae  &agmeiita 

alicoius  inchoatae  deficiunt  animo.     Sulpicius  Galba,  cum 

in  provinciam   exiens   ad   portam  ipsam   canterium   suum 

6  animadvertisset  cecidisse,  rideo,  inquit,  canteri,  te  iam  las- 

sum  esse,  cum  tam  longum  iter  iturus  vix  id  sis  ingressus. 

Fest.  p.  282^,  10  ildeo  —  ingreasug. 

2  in  iis  Scal.  nisi  cod,  si  OMue.        6  canteritae 

19  [18] 

^Sabini  quod  <^volunt  somniant'  vetus]>  proverbium 
e<(sse  et  inde  manasse  ait^  Sinnius  Capito,  <[quod  quoties- 
cumque  sacri^ficium  propte^r  viam  fieret,  hominem^  Sabi- 
num  ad  <^illud   adhibere   solebant^;   nam  is  pro^mittebat 

5  se  pro  illis  somniatu^rum.  idemque  ^ostquam  evigilasset, 
sacra^  facientibus  <^narrabat  omne  quicquid^  in  quiete 
vi^disset,  quod  quidem  esset  ex  sacri^fici  religione.  <^unde 
venisse  dicitur^  in  proverbium  <^Sabinos  solitos  quod) 
vellent  somn<^iare.     sed  quia  propter  avidi)>tatem  bibendi 

10  q<[uaedam  anus  mulieres^  id  somnium  cap^tabant,  vulga- 

tum  est^  illud  quoque:  ^anus  <^quod  volt  som^niat'.    fere 

enim  quo<[d  vigilantes^  animo  volvimus,   <[idem  dormien- 

tibus  ap^parere  solet. 

Fest.  p.  325  *,  14  Sabini  quod  —  soiet.  alterum  quoque  praverhium 
'anus  quod  volt  somniaf  ex  Sinnio  haustum  esse  pro  certo  habeo. 

Isq.  lacunas  expl.  Scai.  4  ad  Urs.'.  at        is  Urs.i  his 

20  \17'\ 

*Sardi  venales  <(alius  alio  nequ^ior'.  —  Sinnius  Capito 
ait  Ti.  Gracchum  consulem,  coUegam  P.  Valeri  Faltonis, 
Sardiniam  Corsicamque  subegisse,  nec  praedae  quicquam 
aliud  quam  mancipia  captum,  quorum  vilissima  multitudo 

6  faerit. 

Fest.  p.  322  <^,  27  Sardi  —  <nequ>ior.  ex  hoc  natum  <^pro- 
verbium  vi^detur,  quod  ludis  <^Capitolinis,  qui]>  fiunt  a  vicanis 
[ita  Scal.i  vicinis  cod.]  <^praetextatis,  au^ctio  Veientium  ^fieri 
solet^,  in  qua  novissimus  <^idemque  dete^rrimus  producitui 
^a  pTaeconey  senex  cum  tog^  ^T«t.e;tAxtQi  oullaque  [paret  ex 
tabnUa,  qug  cod.]  auiea,  quo  oxiVW  x^^^^  «k^\I\  wos^  «^fc^Nsc^- 
ffycoramj   qui   Sardi   appeWwitaE,  0^0:1%,  Yto»^^  %«ftA  ^iN».  ^ 


SinniuB  Capito  465 

Sardibus  ex  Lydia.  Tyrrhenus  enim  inde  profectus  cum  magna 
manu  eorum  occupavit  eam  partem  Italiae,  quae  nunc  vocatur 
Etruria.     at  Sinnius  —  fuerit.    cf.  Plut  quaest,  B.  53. 

1  vemales 

^l  [19] 

sexagenarios  <^de  ponte  olim  deiciebant)>  — .  explora- 
tissimum  illud  est  causae,  quo  tempore  primum  per 
pontem  coeperunt  comitiis  suffragium  ferre,  iuniores  con- 
clamaverunt  ut  de  ponte  deicerentur  sexagenari,  qui  iam 
nullo  publico  munere  fungerentur,  ut  ipsi  potius  sibi  quam  6 
illi  deligerent  imperatorem;  cuius  sententiae  est  etiam 
Sinnius  Capito. 

Fest.  p.  334<^,  16    sexagenarios  —  <[deiciebant^,    CUius    causam 

Mani^lius^  [fr.  3].  ^alii  dicun^t  morante  in  Italia  ^Hercule, 
quod  quidam  e]>iu8  comitum  habitave<^rint  secundum  rip^am 
*riberi8  [tto  Scal.:  haberi  cod,]  atque  Arga<(eo8  se  e  patria 
voca^vermt  Argis  [ita  OMue.:  arvi  cod.]^  quorum  pro<(pagatam 
memori^am  redintegrari  eo  ge<(nere  sacri.  alii  e  Graeci^a  le- 
gatum  quondam  Arga<^eum  temporibus  antiqu^is  Romae  mo- 
ratum  esse.    is  ut  <(diem  obieri^t,  institutum  esse  a  sacerdoti- 

bus,  ut  <(effigies  s^cirpea  ex  omnibus,  cumque  publicae  <^ 

nu^ntiavisset,  per  flumen  ac  mare  in  patriam  remitteretur. 
sunt  qui  dicant  post  urbem  a  Gallis  liberatam  ob  inopiam  ci- 
batus  coeptos  sexaginta  annorum  homines  iaci  in  Tiberim,  ex 
quo  numero  unus  filii  pietate  occultatus  saepe  profuerit  ^pa^- 
triae  consilio  sub  persona  filii.  id  ut  sit  cognitum,  ei  iuveni 
esse  ignotum,  et  sexagenaris  vita  [ulta  cod.']  concessa.  latebras 
autem  eas  [eius  cod.]^  quibus  arcuerit  senem  id  est  cohibuerit 
et  celaverit,  sanctitate  dignas  esse  visas  ideoque  arcaea  appel- 
lata.  sed  expioratiBsimum  —  Capito.  vanam  autem  opinionem  de 
ponte  Tiberino  confirmavit  Afranius  inRepudiato  [v.397  Bihb.^]. 
cf.  Varro  fr.  210.  cum  Manilius  dlihi  apud  Festum  non  appa- 
reaty  eum  Verrio  per  Sinnium  notum  fuisse  Sinniique  totam 
glossam  esse  puto. 

5  muner§        6  sententia 

3J2  [30] 
Wapula  Papiria'   in  proverbio   fuit   antiquis,    de   quo 
Sinnius  Capito  sic  refert,  tum  dici  solitum  esse,  cum  vel- 
lent   minantibus   sibi   significare   se   eos  Tifc^^^^et^  '^  ^^"^ 
cnrare  fretos  iure  libertatis. 

I^es^.  p.  372  f>,  22    vapula  —  li\)erta.^.     cf.  VorrO  ^T.  4.^^- 
GrammaticAe  BomAnM  fragmenta   ed.  ■PiJHAioiA  ^^ 


466  Graminaticae  aetatiB  Augusteae  fragmenta 

23  [8\ 

refert  [Ferrto]  Sinni  Capitonis  verba,  quibus  eos 
ludos  Apollinares  Claudio  et  Fulvio  cos.  [a.  541/213^ 
factos  dicit  ex  libris  Sibyllinis  et  vaticinio  Marci  vatis  in- 
stitutos. 

Fest.  p.  326^,  17  refert  —  inrtitxitoB. 

3  Sybillinis        Marci]  m. 

DUBIA 

24  [25] 

<(....   Capi^to    omnia    fe<[re    genera    hominum    per 

nationes   dividi    [ai^],    ut  Picent^es  Sabinos   <^esse    gente, 

natione  Picentes^. 

Fest.  p.  166^,  12  ^natio  in  eadem  teira  hominum  genn^s 
natnm.  Cin<^ciu8  \fr.  19\  Capi^to  —  ^Picentes^.  Sinnium  hic 
iuxta  Cincium  loco  suo  appellari  eodstimo  {cf.  fr.  11):  eerte 
Ateius  Capito  cum  grammaticis  a  Festo  non  conitmgitur. 

Isq.  expl.  OMue. 

25  [26] 

Fest,  p.  28 9\  5  (reus)  =  Vercmius  fr.  12 

26  [27] 

<]supparum   autem   dictum  ait    .   .   .   .^    Capito   velut 

se<(paratum   et  disiunctum   a  reg])ione  interioris   <^navis]). 

Fest.  p.  340 a,  20  <Bupparum  ap^pellant  dolonem,  <velum 
minus  in  navi,  ut^  acation,  maius.  <^8upparum^  —  ^naTis^.  cf.  Fest. 
p.  310a,  17.  Schol.  in  Lucan.  2,  364.  5,  429.  Isid.  or.  19,  3,  4. 
CGL  IV  180,  1.  V  623,  27.  'Ateius'  potius  quam  'Sinnius' 
excidisse  oh  glossae  natmam  censeo. 

Isq.  suppl.  Scal.  Urs.  OMus. 

27  [28] 

'est.  p.  352^,4  (topp^T)  =  Sex.  ISrtm.  ^t.\.    t,^.  Swi. 
test.  1 


Sinnius  Capito.     Clodius  Tubcub  467 

CLODIUS  TUSCUS 

A.  TESTIMONIA 

1.  CloditAS  Tiisctis  grammaticus  a  Tusco  historico  {Sen.  suas. 
2,  22)  certe,  a  poeta  {Ovid.  ex  F.  4,  16,  20)  fortasse  distinguen- 
du8  est  (cf.  Wachsmuth,  proleg.  ad  Lyd.de  ost.  p.  XLIIsq.;  aliter 
Merkel,  proleg.  ad  Ovid.  fast.  p.  LXVL  Hertz,  Sinnius  Capito 
p.  12).    idem  Sivmii  Capitonis  aetate  viodt  (test.  2). 

2.  Gell.  5,  20,  2  Sinnius  Capito  in  litteris  quas  ad  Clo- 
dium  Tuscum  dedit  (de  re  grammatica;  cf.  Sinn.  Cap.  fr.  2) 

3.  Lyd.  de  ost.  p.  117  Wachsm.  itprnisQlg  tov  navxbg 
iviavxov  [ijyovv  arnisimOLg  inixoX&v  ts  nal  8v<S[l&v  r&v  iv  oijQavS 
qiaivoiiivav]  i%  x&v  KlavSlov  xo^  Govanov  %a^  iQfirivsiav 
ycQog  U^i^v.    cf.  ibid.  p.  157  et  Caesar  test.  7. 

de  Clodio  Tusco  cf,  Wissowa  RE  4,  104/61,  Prosop.  imp. 
Bom.  1,  424/941. 

B.  FRAGMENTUM 

ubi  vox  ^mussare^  a  Chdio  tra^ctata  sit  incompertum  est;  ei 
enini  commentarios  a  Servio  VergUii  interprete  allatos  abiudi- 
candos  esse  censuimus  {cf.  Ser.  Clod.  praef.  ad  Comment.  et  fr.  2). 

1 

mussare     est    ex    Graeco;     conprimere    oculos 

Graeci  fivaai,  dicunt. 

Serv.  Dan.  Aen.  12,  657  veteree  mussat  pro  timet,  Ennius 
[ann.  426  V.^]  mussare  pro  tacere  posuit.  Clodiuui  Tascus: 
muBsare  —  dicrmt.  cf.  ibid.  Aen.  11, 345.  g.  4, 168.  Vmro  de  l  L. 
7,  101.  Paul  Fest.  p.  144,  14.  Non.  p.  427,  12.  Bm.  Ter, 
adelph.  2,  1,  53.  Lact.  Stat.  Theb.  3,  92,  Sckol  Bem,  georg, 
4,  188.    CGL  IV  260,  5.    V  467, 12. 

2  ^Lvaai  Daniel  myrae  Floriac. 


CLOATIUS  VEEUS 

CloaHusne  Verus   Gellii   Macrobiique    auctor   \d«w.   *5^^*' 
C^atitcs  a  Festo  traditus  catisa  C8t  ciwr  dubitemu»,  ^>^  ^ 
scrtptores  afferens   cognomen   aatiomcnve   uomim    wA^ 


468  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

{cf.  Aur.  Opill.,  At.  Phil.,  Sinn.  Cap.  test.  1;  Ael.  GcUL,  At.  Cap. 
in  fragm.),  tamen  neque  liic  constans  Festi  mos  est  (cf.  Ael.  Stilo 
test.  2,  Mess.  Bufxis,  Antist.  Laheo),  et  Cloatitis  Verus  a  Gellio 
una  cum  Varrone,  a  Macrobio  cum  Gavio  Basso,  cum  Veranio, 
cum  Oppio  aliisque  vetustioris  aetatis  scriptorihus  comwemoratur; 
quare  de  uno  eodemque  homine  agi  satis  verisimile  est.  qui  cum 
ficum  Augustam  noverit  (fr.  9)  Verriique  auctor  fuerit,  initio  fere 
Augusteae  aetatis  clarus  extttit;  id  quod  cum  eo  convenit  quod 
Festm  CJoatium  tamquam  ex  Stilone  pendentem  saepius  inducit, 
Ateio  FhUologo,  Cincio  Santrae  plerumque  adiunctum.  temere  hac 
in  re  iudicaverwnt  Egger,  Lat.  serm.  vet.  rell.  sel.  p.  32  adn.  1 
et  Mirsch,  de  Varr.  a/ntiq.  rer.  hum.  p.  11  adn.  2  (cf.  p.  51). 


reliquia^  coll.  Egger,  Lat.  serm.  vet.  rell.  sel.  (Paris  1843) 
p.  31sq.  cf.  Goetz,  Pauly-Wiss.  BF  4,  61.  Prosop.  imp.  Bom. 
1,  414/901. 


FRAGMENTA 

VERBORUM  A  GRAECIS  TRACTORUM 

Gell.  16,  12,  1  Cloatius  Verus  in  libris,  quos  inscripsit  ver- 
borum  a  Graecis  tractorum,  non  pauca  hercle  dicit  curiose  et 
saffaciter  conquisita,  neque  non  tamen  quaedam  futtilia  et  fri- 
voTa.  inscriptio  a  Macrohio  confirmatur  {fr.  5).  de  re  cf.  Hypsi- 
crates  p.  108.  verha  in  litteras  digesta  non  erant,  si  quidem 
Gellius  {16,  12)  in  glossis  afferendis  Cloatii  ordinem  secuti4S  est. 
nos  tamen  morem  nostrum  psrsequemur. 

1  \1  Egger] 

lib.  IV.  in  libro  quarto  \Cloatius\  faenerator  in- 
quit  appellatus  est  quasi  q>aivBQat(oq  a^o  xov 
cpaivB0^ai>  Bitl  t6  iQfifSxoxBqov^  quoniam  id  genus 
hominum  speciem  ostentent  humanitatis  et  commodi  esse 
6  videantur  inopibus  nummos  desiderantibus,  idque  dixisse 
ait  Hypsicraten  quempiam  granmiaticum,  cuius  libri  sane 
nobiles  sunt  super  his,  quae  a  Graecis  accepta  sunt. 

Gell.  16,  12,  5  sed  m  u^jxo  qvnatto  {^verhonm  a  Graecis  trtic- 
lorumn  —  aocepta  wmX.  sive  Ylog  wi\»«m  *\^%^  ^^^fesia  ^^  xskfiacio 
quifli  alius  nebulo  effutivi^,  m\i\\  ^o\«»\»  ^^\  \a5s«^\aA.    fikSXfft 
Varro  fr.  36.     de  GeLlii  auctorc  cf.  K'\j'pswra\e&  oA  ^t.^. 


CloatiuB  Yeras  469 

alucinari  factum  scripsit  [Cloatius]  ex  eo,  quod  dicitur 

graece  &Xvhv,  unde  elucum   quoque  esse  dictum   putat  a 

littera  in  e  yersa  tarditatem  quandam  animi  et  stuporem, 

qui  alucinantibus  plerumque  usu  venit. 

Gell.  ihid.  3  item  aiucinari  —  venit.  Paul.  Fest  p.  24,  14 
alucinatio  erratio.  idem  p.  75,  17  elucum  significat  languidum 
ac  semisomnum  vel,  ut  alii  yolunt,  alucinatorem  et  nugarum 
amatorem  sive  halonem,  id  est  hestemo  yino  languentem, 
quod  ^(aXov  yocitant  Graeci.  aliter  idem  p.  100,  8.  cf.  Non. 
p.  121,  20.  Fulgent.  serm.  ant.  52.  GGL  II  15,  43.  IV  15,  9. 
V  615,  3.  642,  39.    de  Gellii  auctore  cf.  Hypsicrates  ad  fr.  2. 

2  dY.  El  non  delutum  Paris.  unde  lucum  relL:  em.  Caelius 
Rhodiginus        a  litt.  in  e  Paris.  d  litt.  in  c  reU. 

3[1] 

errare  dictum  est  &7tb  roi?  sqqscv  [ait  Cloatius]  versum- 

que   infert  Homeri,  in   quo   id   verbum   est   l[Od,  10,  72\: 

^SQQ^  sTi  vriaov  d-aaaov^  iXiy%L(STS  ^coovrcov'. 

Gell.  ibid.  1  CloatiuB  Verus  in  libris,  quos  inscripsit  ver- 
borum  a  Graecis  tractorum,  —  errare  inquit  diotum  —  ^tudvtojv. 
cf.  Inc.  inc.  libr.  14  p.  116  et  de  Gellii  auctore  Hypsicrates 
ad  fr.  2. 

4[i\ 

fascinum  appellat  [Gloatius]  quasi  bascanum  et  fasci- 

nare  esse  quasi  bascinare. 

Gell.  ibid.  4  item  fascinum  —  bagcinaro.  cf.  Pvisc,  III  284,  13, 
CGL  II  256,  30.    aliter  Paxil.  Fest.  p.  88,  14. 

1  appellatum  Skutsch 

5  [9] 

iuglans  (d  praetermissum  est)  quasi  diuglans 
id  est  Jt>6g  PaXavog^  sicut  Theophrastus  ait:  idicc 
6s  x(bv  6qslvS>v  &  iv  zotg  nsdLoig  ov  cpvszat^  tSQS^iv- 
^og  itQivog  g>iXvQ7]  &(paQ}irj  zaQva^  ij  TcalJibg  fiaXa- 
vog.     hanc  Graeci  etiam  basilicam  vocant. 

Macrob.  3,  18,  4  Cloatius  autem  \ex\ia  Vii  ViXix^  ^  ^'^'^f'^"^^ 
tractorum  ita  memorat:   iuglaus  —  voc&ut.    cf.   Ga'o.  "Boa*.  A"*» 


470  GrammAtieae  aetatis  Augiiflieae  fragmenta 

Varro  de  l.  L.  5,  102  nnx  ioglans,  quod  cnm  haec  nnx  ante- 
qoam  pmgatar,  simiHs  glandis,  haec  glans  optima  et  maxima 
a  loTe  et  glande  iuglans  est  appellata.    cf.  Hypsicrates  ad  fr.  2. 

1  ingolanfl.  di.  Paris.  ingnlami  {posteriore  n  deJeto]  de 
Bamb.        diinglami 

OEDINATORUM  GRAECORUM 

7i08  libros  a  superioribus  discemendos  esse  hodie  iam  omnes, 
quod  seiam,  consentiunt;  non  solum  enim  inscriptio  voce  ^ordina- 
torum',  quam  Gellius  supra  ignorat,  constanter  diversa  est,  sed 
differunt  etiam  ii  natura  rerum.  quod  enim  ex  paucis  frustulis 
videmus,  in  hoc  Cloatii  opere  nomina  variarum  rerum,  sacraiium 
in  l.  II,  fructuum  in  IV,  coUecta  et  litterarum  ordine  in  singtUis 
capitibus  disposita  erant.  de  qua  grammaticorum  consuetudine 
apud  Graecos  et  Bomanos  vd.  ISdioenemann,  de  lexicographis 
antiquis  (Hannov.  188 ff)  p.  44  sq.  cum  appeHatione  ^ ordinatorum* 
contrariae  conferendae  sunt,  ut  confusae  quaestiones,  SctaxxoL^ 
6vii,{uyfi  al.  de  voce  ^Graecorum*  cf.  Schoenemann  p.  54  adn.  9. 

lib.  II.     Deli    ara    est    Apollinis    rsvixoQog^    in 

qua  nullum  animal  sacrificatur,  quam  Pythagoram 

yelut  inviolatam  adoravisse  produnt. 

Macrob.  3,  6,  2  constat  enim,  sicut  CloatiuB  Yems  ordi- 
natorum  libro  secundo  docet,  esse  Deli  aram,  apud  quam  ho- 
stia  non  caeditnr,  sed  tantum  sollemni  deum  prece  yenerantur. 
verba  Cloatii  haec  sunt:  DeU  —  prodnnt.  cf.  Aristot  ap.  Diog. 
Laert.  8,  13. 

7  \ii\ 

l.  IV.     sunt  autem  genera  malorum:  Amerinum 

cotonium    citreum    coccymelum    conditivum    irci- 

(irjklg     musteum    Mattianum     orbiculatum    Ocra- 

tianum    praecox    pannuceum    Punicum    Persicum 

6  Quirianum  prosivum  rubrum  Scandianum  silvestre 

struthium  Scantianum  Tibur  Verianum. 

Macrob.  3,  19,  2  malorum  enumeranda  sunt  genera,  quae 
Cloatius  in  ordinatorum  Graecorum  libro  quarto  ita  diligenter 
enumerat;  sunt  autem  —  Votianum.    cf.  Isid.  or.  17,  7,  3sq. 

2  coccymeliu  Paris.  ^  o^^V\»i\i\mi        _\>  ^^voc^As&siii 

-Paw.  Scaudianum  Jan        ^\,toss^  Pam.  ^HiroNKSi  'Eaii^. 


Cloatius  Verus  471 

8  [10] 

l.  IV.     nux  Graeca  amygdale. 

Macrob.  3,  18,  8  nux  Graeca  haec  est,  quae  et  amjgdale 
dicitur,  sed  et  Thasia  eadem  nux  vocatur.  testis  est  Cloatius 
in  ordinatorum  Graecorum  libro  quarto,  cum  sic  ait:  nux  G.  a. 
cf.  Plin.  n.  h.  15,  89.  Serv.  g.  1,  187.  huc.  2,  52.  Schol.  Bem. 
g.  ihid.  Isid.  or.  17,  7,  23.     CGL  III  264,  14. 

9  [13] 

Africa   albula   arundinea   asinastra,    atra  pa- 

lusca,  Augusta  bifera  Carica,  caldica  alba  nigra, 

Chia  alba  nigra,    Calpurniana   alba  nigra,   cucur- 

bitiva  duricoria  Herculanea  Liviana  ludia  lepto- 

ludia  Marsica  Numidica  pulla  Pompeiana  praecox,  6 

Tellana  atra. 

Macroh.  3,  20,  1  admonent  nos  et  fici  aridae,  ut  enume- 
remus  genera  ficorum  eodem  Cloatio  nos  de  his  ut  de  aliis 
instruente.  sic  enim  diversas  ficos  diligentiae  suae  more  dinu- 
merat:  Africa  —  atra.    cf.  Isid.  or.  17,  7,  17. 

4  layianea  Vatic.  6  numica  Paris. 

10  [12\ 

Anicianum    cucurbitivum    cirritum    cervisca 

calculosum    Crustuminum   decimanum    Graeculum 

Lollianum    Lanuvinum    laureum    Lateresianum 

myrapium    Milesium    murteum    Naevianum    orbi- 

culatum  Praecianum  rubile   Signinum  Tullianum 

Titianum  thymosum,  Turranianum  praecox,  vole- 

mum;  mespilum  serum,  sementivum  serum,  Taren- 

tinum  serum,  Valerianum  serum. 

Macroh.  3,  19,  6  pira  —  varietas  nominum  numerosa  dis- 
cemit;     nam   idem    Cloatius    sic    eorum    vocabula    describit: 

Anlcianum  —  serom.      cf.   Isid.   OT.   17,  7,  15. 

fortasse  ex  Cloatio  olearum  quoque  enumeratio  fluxit,  Macroh, 
3,  20,  6. 

INCERTAE  SEDIS 

eum  neuter  liber,  quem  vidimus,  ad  glossos  qjA.aft  1^*^^^ 
accommodattis  esse  videatur,  tertium  extitlsse  admittenr^»»'^'^^  ^    * 


472  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

1*6*  verba  praesertim  sacra  illustrata  sint  caveas  tamen  ne  iUum 
in  libris  sacrorum,  quos  Festus  commemorat  (fr.  11),  quaeras; 
tbi  enim  lihros  pontificios,  non  Cloatii  commentarios  significatos 
esse,  collatis  locis  Festi  p.  165^,  3.  286^,  17.  360^,  17  BPeter 
ostendit  (quaest.  pontif.  specimen  p.  6).  cf.  etiam  Serv.  Dan. 
Aen.  3,  287.  9,  406.     buc.  7,  31. 

11  [5] 

Cloatius  et  Aelius  \fr.  62\  in  libris  sacrorum  molu- 
crum  esse  aiunt  lignum  quoddam  quadratum,  ubi  im- 
molatur. 

Fest,  p.  141^,  25  cioatius  —  immoiatur;  idem  Aelius  [fr.  2]. 
Aurelius  Opillus  [fr.  7].  cf,  Paul.  Fest.  p.  140,  9.  adn.  crit. 
ad  Ael  Stil.  fr.  62. 

12  [4] 

Obscum  —  Cloatius  putat  eo  vocabulo  significari  sacrum, 
quo  etiam  leges  sacratae  obscatae  dicantur. 

Fest.  p.  189 <^,  24  Obscum  duas  diversas  et  contrarias  signi- 
ficationes  babet.  nam  Gioatias  —  dicantnr.  et  in  omnibus  fere 
antiquis  commentariis  scribitur  Opicum  pro  Obsco,  ut  in  Titini 
fabula  Quinto  [v.  104  Bibb.^]:  ^qui  obsce  et  volsce  fabulantur» 
nam  latine  nesciunt.'  a  quo  etiam  verba  impudentia  elata 
appellantur  obscena,  quia  frequentissimus  fuit  usus  Oscis  libi- 
dinum  spurcarum.  sed  eodem  etiam  nomine  appellatur  locus 
in  agro  Veienti,  quo  frui  soliti  produntur  augures  Bomani. 
cf.  Paul.  Fest.  p.  188,  1.  Fest.  p.  198^,  29.  Beitzenstein,  Verr. 
Forsch.  p.  77.  78  adn. 

2  sacrae  cod. 

13  [6] 

obstitum  Cloatius  et  Aelius  Stilo  \fr.  25]  esse  aiunt 
violatum  attactumque  de  caelo. 

Fest.  p.  193 <*,  4  obstitum  —  caeio;  Cincius  [fr.  24]. 

14  [5] 

piacularis  porta  appellatur  —  ^quod^,  ut  ait  Cloatius, 
cum    ex  facto    per   aViqvxevix   ^\a.cvv\o   ^^V^osxt^  ^S.  ^lki^a 
piandi  propitiandique  ca\isa.  \mmo\Mi\iQx. 


Cloatius  Yerus.     CornificiuB  Longus  473 

Fest.  p.  213^,  27  piaoaiarit  p.  app.  <^piopter  aliqua  piacula, 
quae  ibidem  iiebant;  vel  qnod^,  ut  ait  —  immoiantar.  cf.  Paul. 
Fest.  p.  212,  5.    {CGL  IV  272,  46.    V  39,  3.  575,  60). 

1  quod  siippl.  HiMchke  OMue.  2  exj  r.  p.  coni.  Huschke 
ea  Dacier        facto  Augustinus:  aacro        ibi  OMue.:  ut 

15  [8] 

<(8a>criina  est,  <(ut  Aelius  Stilo   [fr.  69\   et  Clo]>atiu8 

dicunt,   ^mustum  indi^tum   in   amphoram  <^Meditrinalibu8 

sacr)>ifici  causa,  pro  <(vineis  et  vasis  et  ipso  vino^,   quae 

quasi  sacra  <^ea  re  fiunt;  quod  Lib]>ero  fit,  ut  prae<^metium 

de  spicis^  Cereri. 

Fest.  p.  318 (^,  23  <«a>crima  —  Cereri.  adn.  crit.  vd.  ttd  Ach 
Stil.  l.  C. 

16  [7] 

subuculam  Aelius  Stilo  \fr.  57]  et  Cloatius  isdem  fere 
verbis  demonstrant  vocari,  quod  dis  detur  ex  alica  et 
oleo  et  melle. 

Fent.  p.  309  <*,  25  ■ubucnlam  —  meUe.     cf.  Ael.  Stilo  ad  L  c. 

DUBIA 

qua  de  causa  glosnas  quae  secuntur  Cloatii  esse  verisimile 
existimem  vd.  ad  Ael.  Stil.  fr.  69. 

17  [deest\ 

Fest.  p.  174'',  16  «novalem  a>grum)  =»  Ael  Stilo  fr.  21 

18  \deest'\ 

Fest.  p.  297^  15  (sobrium  vicum)  =  Ael  Stilo  fr.  35 

apud  Servium  (g.  2,  383)  i/n  verbia  'ut  relatio  placet^  ^ut 
Vero  Cloatio  pV  latere  ItUnger  temere  suspicatus  est  (de  C.  Valgii 
Jiufi  poematis  commentatio.  Halis  1848  p.  273  adn.  22).  cf.  Tre- 
batius  ad  fr.  5. 


CORNIFIOIUS  LONGUS 

quid  intercedat  inter  Cornificium  poetam  (Oatutt.  SB.  OwA,. 
trist.  2,  436.    Macrob.  6,  4,  12.  5,  13"),  CovmtVcium  A^w^V\K.>.  ^- 
trectatorem  (Cledon.  p.  43,  2),   Comi^cium   (jxammalic^ww.  "^^r^*^ 
tmtma  quaestio    est.     in    tmo    qutdem    omuea    fw^   cwvae-^v.  ^ 


474  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

Comificium  Longum  Servii  aiuiorem  (fr.  4)  eundem  esse,  quem 
libros  De  etymis  deorum  scripsisse  accepimus  (fr.  1.  2),  neque 
alium  Festi  in  nominibus  divinis  sacrisve  auctorem  aut  Amobii, 
qui  ad  vocem  ^novensHes'  Cornifidum  cum  Adio  et  Cincio  non 
aliter  ac  Festus  coniungit  {cf.  Wissowa  BE  4,  1630.  de  Ma- 
crob.  saturn.  font.  p.  43).  sed  si  qua>erimus  quid  Comificio  Longo 
cum  poeta  commu/ne  fuerit,  hos  diversos  esse  plerique  putant  (cf. 
Schwabe,  quaest.  Catull.  p.  300;  Wissowa  ibid.  Teuffel-Schwabe 
Scha/nz  etc.),  eundem  alii  (BergJc  op.  1,  546.  Bibbeck,  proleg.  ad 
Verg.  p.  96).  et  quidem  certe  nihil  miri  Cornificium  poetam 
artem  grammaticam,  ut  Valerium  Catonem  dliosque,  professum 
esse;  at  cum  illum  Hieronymus  {ad  a.  Abr.  1976)  a.  713/41 
mortuum  esse  tradat,  si  is,  ut  vulgo  putatur,  a  Quinto  Caesaris 
propraetore  Ciceronisque  familiari  diversus  non  est,  tempora  vix 
consonant.  cum  enim  in  etymis  (fr.  2)  Ciceivnis  libri  De  natura 
deorum  a.  710/44  editi  memorentur,  quomodo  Cornificius  in 
Syria  et  Africa  intra  am>nos  709/45  —  713/41  bellis  implicatus 
eos  legere  et  opus  eruditionis  plenum  scribere  potuisse  creditur? 
prudentius  igitwr  poetam  a  grammatico  discememus,  etiam  si 
utrwmque  Macrobius  Comificio  nomine  simplidter  affert,  quae 
incuria  apud  Latinos  scriptores  saepius  deprehenditur  {cf.  ipsum 
Macrob.  de  Labeonibus).  contra  Vergilii  obtrectatorem,  cum 
tempora  non  obstent  {cf  Weichert,  poett.  Latt.  rell.  p.  165 
adn.  11),  non  alium  esse  puto  axi  t&v  vsareQtov  CatuUique  ami- 
cum,  cum  praesertim  Ovidius  ibid.  Anserem  VergiUi  obtrecta- 
torem  memoret,  qui  rursus  a  Donato  in  vita  Verg.  {p.  66  B.) 
cum  Cornificio  consociatur.  neque  id  adversatur,  quod  Servius 
in  georgicis  {1,  210),  quae  post  interitum  Cornificii  edita  sunt, 
versum  refert,  quo  is  formam  'hordea^  obiurgavit;  haec  enim 
in  bucolicis  {5,  36)  quoqus  invenitur. 

Cornificius  Longus  post  a.  710/44  et  ante  editos  Verrii  libros 
De  verborum  significatu  scripsit. 


FRAGMENTA 

DE  ETYMIS  DEORUM 

operis  inscriptionem  a  Macrobio  minutam  Priscianus  rectius 
tradidit.  cum  in  primo  libro  nomen  c  littera  indpiens  (fr.  1), 
in  tertio  autem  littera  i  (fr.  2)  eocplicetur,  deorum  appeilatianes  in 
ordinem  litterarum  digestas  esse  suspicari  licet.  hac  dispositione 
no8  omnes  glossas  deos  rcspicieYites ,  et%am  >Afe\  \>few  Qw«v\fA%t 
nominatm  non  est,  referemus.    cf.  Bcrgk.  op.  1,4^, 


Comificius  Longus  475 

1 

lib,  L    ipsis  vero  ad  Cereris  memoriae  novandae 

gratia  lectus  sternuntur. 

Prisc.  p.  257,  5  etiam  huius  lectus  antiquissimi  protuleront. 
Comificius  in  I  de  etymis  deoram:  ipds  —  Btemtintur. 

2  gratia  Bern.  Lugd-Bat  Carol.  gratiam  vel  -tiae  (-tie)  rell. 


l.  III.     Cicero    \de  nat  d.  2,  67]  non  lanum  sed 

Eanum  nominat  ab  eundo. 

Macrob.  1,  9,  11  alii  mundum  id  est  caelum  esse  voluerunt 
lanumque  ab  eundo  dictum,  quod  mundus  semper  eat,  dum  in 
orbem  volvitur  et  ex  se  initium  faciens  in  se  refertur;  unde 
et  Comificius  etymoram  libro  tertio:  Cicero  inquit  non  —  enndo. 
hinc  et  Phoenices  in  sacris  imaginem  eius  exprimentes  draco- 
nem  finxerant  in  orbem  redactum  caudamque  suam  devorantem, 
ut  appareat  mundum  et  ex  se  ipso  ali  et  in  se  revolvi.  ideo 
et  apud  nos  in  quattuor  partes  spectat,  ut  demonstrat  simu- 
lacram  eius  Faleris  advectum.  cf.  Nig.  Fig.  fr.  42.  Gav.  Bass. 
fr.  9.  Isid.  or.  8,  11,  37.  verba  ^hinc  —  advectum'  fortasse 
Comificio  tribitenda  simt 

3 

Cornificius  arbitratur  Apollinem  nondnatum  «tto  zov 
ccvanoXeLv,  id  est  quia  intra  circuitum  mundi,  quem  Graeci 
Tcolov  appellant,  impetu  latus  ad  ortus  refertur. 

Macrob.  1,  17,  9  [postquam  Platonis  Chrysippi  Spettsippi 
Cleanthis  etyma  attiUit]  Comificius  —  refertur.  sequitur  de  eadem 
re  Ibnga  disputatio.  cf.  Varro  de  l.  L.  5,  68,  Cic.  de  nat 
d.  2,  68. 

4 

invenitirr  apud  Comificium  Longum  lapydem  et  Icadium 

profectos  a  Creta  in   diversas  regiones   venisse,    lapydem 

ad  Italiam,  Icadium  vero  duce  delphino  ad  montem  Parna- 

sum,   et  a   duce   Delphos   cognominasse   et  in   memoriam 

gentis,  ex  qua  profectus  erat,  subiacentes  campos  Crisaeos  6 

vel  Cretaeos  appellasse  et  aras  constituisse. 

Serv.  (Dan.)  Aen,  3,  332  patriaa  axa,»  «\\\  k.Osi-O^ft^'!^  \s^^^7 
gunt  — .    alii  patriaa  Apollineas  volunt  a.  ^«i.\ina  k.Oa»Kaft  ^?^^''^ 
tate,   in    qna  Patriua  ApoUo   colitur  — .    «vm\.  ^^  ^^ev»^  ^ 


476  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

Aesculapio   aras  Apollini   statutas  patrias   nominata^.     alii   in 
templo    ApoUinis    dicunt    aram    fuisse    inscriptam    IIATPIOT 

AIIOAAStNOS  — .    invemtur    tamen   apud  —  constituisse.     de  Apol- 

line  sciltcet  disputans  haec  CornificitLS  scripsit. 

1  iapidum  et  iacadium  Floriac.  2  a  crata  in  diversa 

regione  idem  3  duci  idem 

5 

Oolpoq  appellatus,  ut  ait  Comificius,  a%o  xov  q>OLzav 
§Ca  quod  vi  fertur. 

Macrob.  1,  17,  33  <l^oiffo;  —  fertur;  plerique  autem  a  specie 
et  nitore  ^ol^ov  id  est  Kad^ccgbv  xal  XafiTtgbv  dictum  putant. 
cf.  Isid.  or.  8,  11,  54. 

1  0OITON  Paris.  2  quo  die  Bamh. 

6 

nec  ipse  luppiter  rex  deorum  naturam  solis  videtur 
excedere,  sed  eundem  esse  lovem  ac  solem  claris  docetur 
indiciis.     nam  cum  ait  Homerus  [IL  1,  423]: 

Zevg  yccQ  ig  ^SlTieavbv  ftft'   afiviiovag  Ald-tOTti^ag 
6         X^t^S^g  i'^1]  l^f^a  daira^  d^sol  S^  afia  Ttdvtsg  BTtovxo^ 

dcodsTidty  di  roi  av^^ig  ikevOsrat  OvXvfiTtovdej 

lovis   appellatione   solem   intellegi   Comificius   scribit,    cui 

unda  Oceani  velut   dapes   ministrat.     ideo   enim,   sicut  et 

Posidonius   et  Cleanthes   adfirmant,    solis   meatus  a  plaga 

10  quae  usta  dicitur  non  recedit,  quia  sub  ipsa  currit  Oceanus, 

qui  terram  et  ambit  et  dividit. 

Macroh.  1, 23, 1  nec  ipse  —  dividit.  huius  modi  per  inversionem 
explicationes  Stoicorum  more  factae  nunc  primum  apud  Bofna^m 
reperiuntur. 

1  ante  nec  add.  dC  IOV€  Bamh.  6  XGIZOM  8  apes 
codd.  m.  1         9  affirmant  Paris. 

7 

Cornificius  quod  fingatur  pingaturque  minitans  armis, 
eandem  \Minervarn\  dictam  putat. 

Paul.  Fest.  p.  123,  1  Minerva  dicta   quod   bene   moneat; 

hanc  enim  pagani  pro  sapientia  ponebant.     Corniflcios  vero  quod 

—  pntat.    cf.  Cic.  de  nat.  d.  2,67.   aXiteT  Fest.  '^.  205^,  12.    Varro 

de  l  L.  5,  74.    Isid,  or.  8, 11,  71.  15, 1, 44.    mrt.  ^«^.t  ,i^%. 


ComificiuB  Longus  477 

8 

novensiles  —  novitatum  Cornificius  praesides  [esseputat]y 

quod  curantibus  his  omnia  novitate  integrentur  et  constent. 

Amoh.  3,  38  novensiies  Piso  [flr.  4],  Granius  [fr.  3  et  Ael, 
StUo  fr.  22],  Varro  [fr.  373],  novitatum  —  conBtent,  deos  novem 
Manilius  [fr.  2],  Cincius  [fr.  22]. 

1  praesides  Sdbaeus:  praesidens 


cum  sol  in  signo  Cancri  aestivum  solstitium  facit,   in 

quo  est  longissimi  diei  terminus,  et  inde  retrogressum  agit 

ad  deminutionem   dierum,   Pythius  eo  tempore  appellatur 

G)g    Ttvfiaxov   -O^ewv,    o    i(StL   xov   XBXBvxaiov   Sqo^ov   XQeyjcov. 

idem   ei   nomen   convenit   et  cum  Capricomum   rufsus  in-   6 

grediens  ultimum  brevissimi  diei  cursum  intellegitur  pere- 

gisse,  et  ideo  in  alterutro  signorum  peracto  annuo  spatio 

draconem   ApoUo,    id   est  flexuosum   iter   suum,    ibi   con- 

fecisse  memoratur.     hanc  opinionem  Comificius  in  etymis 

rettulit.  10 

Macrob.  1,  17,  61  de  Pythii  cognomine  sufficere  ista  po- 
tuissent,  ni  haec  quoque  se  ratio  eiusdem  appellationis  ingereret. 
cum  enim  boI  —  rettuiit.  ideo  autem  his  duobus  signis,  quae  por- 
tae  solis  vocantur,  Cancro  et  Capricorno  haec  nomina  contige- 
runt,  quod  cancer  animal  retro  atque  oblique  cedit,  eademque 
ratione  sol  in  eo  signo  obliquum,  ut  solet,  incipit  agere  retro- 
gressum,  caprae  vero  consuetudo  haec  in  pastu  videtur,  ut 
semper  altum  pascendo  petat,  sed  et  sol  in  Capricorno  incipit 
ab  imis  in  alta  remeare.  cf  Isid.  or.  8,  11,  54.  55.  fortasse 
liaec  quoque  de  Cancro  et  Capricorno  Cornificii  sunt. 

4  eeON  Bamb. 

10 

<^Rediculi  fanum  extra  portam^  Capenam  Cornifi<^cius 

statuit    pr^opterea    appel<^latum    esse,    quia 

accedens   ad  u^rbem   Hannibal   <^ex   eo   loco   redierit  qui- 
bus]>dam  visis  perterritus. 

Fest.  p.  282a,  23  ^Eediculi^  —  peTtexntaxa. 

1  sq.  suppletum  ex  PavHo        2  optete 


478  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

mCERTAE  SEDIS 

haec  quae  seamtur  ab  iisdem  libris  JDe  etymis  aliena 
non  sunt. 

11 

nare  a  nave  ductnm  Comificius  ait,  quod  aqua  feratur 
natans  ut  avis. 

Feat  p.  166  f>,  26  nare  -  avia.   cf.  Non.  p.  353,  26,  28, 

2  navis  Faulus 

12 

Comificius  nuptias  dictas  esse  ait  —  quod  nova  petantur 
coniugia. 

Fest,  p,  170^,24  nuptias  dictas  esse  ait  Santra  [fr.  9],   GonufidTis 

—  coniugia,    Curiatius  [fr,  2]^  Aelius  [fr.  23]  et  Cincius  [fr,  23]. 
cf,  Ael,  Stilo  ad  l,  c, 

13 

o^rba y  stantior  .    .   . 

in  eo  libro 

pontificatu 

.    .   puella  sine sacrae 

.    .  a  nupta 

5 cui   fiiisset 

Comificius  in 

.    .    on. 

Fest,  p,  182^,  7  o<rba>  —  .  .  .  .  on.  Hyginus  [/r.  20].  haec 
glossa  a  Festi  superiore  eiusdem  generis,  ubi  Ser.  Sulpicius 
ifr.  5)  et  Ad.  GaUus  (fr,  12)  afferuntur,  separanda  esse  videtur; 
cf.  Paul.  p,  183,  2.  3.    lacunae  expleri  non  possuMt. 

14 

oscillantes,   ait  Cornificius,   ab  eo  quod  os  celare  sint 

soliti  personis   propter  verecundiam,   qui  eo  genere  lasos 

utebantur.     causa  autem  eius  iactationis  proditur  Latinus 

rexy  qui  proelio,  quod  ei  fuit  adversus  Mezentium  Gaeritnm 

6  regem,  nusquam  apparaeTit  i\v^Ci%.\NkS»a^^«s^^W^  •&«bis 

Latiaxis,     itaque  solitos  \is  aaftW^  iensJwi^  ^^«t^'^  ^»!:^^^- 


Cornificius  Longus  479 

que  requirere  eum  non  solum  in  terris,  sed  etiam  qua 
videtur  caelum  posse  adiri  per  oscillationem,  velut  ima- 
ginem  quandam  vitae  humanae,  in  qua  altissima  interdum 
^ad  infimum  delabuntur,  interdum^  infima  ad  sunmium  lo 
efferuntur.  atque  ideo  memoriam  quoque  redintegrari 
initio  acceptae  vitae  per  motus  cunarum  lactisque  ali- 
mentum,  quia  per  eos  dies  feriarum  et  oscillis  moveantur 
et  lactata  potione  utantur. 

Fest.  p.  194^,  10  osciUantes  —  utantur.    cf.  Santra  fr.  10. 

1  08  cel.  OMue.:  eos  celeres         4  ei  Ald.:  eis         6  sol. 
iis  d.  OMue.:  scit  eius  dies       8  videntur       10  lac.  expl.  Buech, 

15 

<(putum   pro  puro  dixisse^  antiquos   <(et  inde  putatas 

vites  et  arbores,    quibus^  decisum  est  id  <^quod  impedi- 

mento  erat,  Cor)>nifici<(us^  ait. 

Fest.  p.  217 f>,  16   <(putum>  —  ait.     neque   <^aliter   accepit 

Ennius  cum  dixit^  in  Alexandro  [I  v.  62  Btbh. '] :  ' 

amidio  purus  put<(us';  et  Plautus  [Pseud.  1200]:  ^purus  putus 
hic>  sycophanta  est'.  cf  Paul.  p.  108,  20.  216,  8.  Non. 
p.  27, 19.  Isid.  or.  17,  5,  32.  CGL  V  525,  29.  num  a  Cornificio 
exempla  Ennii  Plautique  sumpta  sint  decerni  non  potest. 

1  sg.  suppletum  ex  Paulo        2  dicisum:  em.  Urs. 

16 

tallam  Cornificius  posuit,  unde  et  Talassus. 

FeSt.  p.  359^,  10  talam  —  Talassus. 

talam  cod. 

alias  Festi  Paulive  glossas  de  deorum  nominihus   Willers^ 
(de  Verr.  Fl.  glossar.  interpr.  p.  26  sg.)  congessit,  ex  Comifidi 
De   etymis   haustas  esse  suspicatus,  quae  su/nt:  p.  22,  14  Apel- 
liaem;   22,  15  Aperta;  43,  16  Camenae;   51,  14  Cybebe;   52,  1 
Cybele;    5^,  ^  Cytherea;    5^,  5  Cyllenius;    5^,  tf  Cypria;   52,8 
Cynthius;  72,  2  Dictynna;  99,  20  Hecate;  100,  10  Heliconides; 
100,  14   Hercules;    101,  2    Herceus;    101,  11   Hippius;    103,  3 
Hyperionem;    105,  15  Itonida;    119,  16  Lycii;    182^,  30  Oreos; 
185%  18   Orestiades;    212,  8   Pegasides;    212,  10   Pimpleidft!%.v 
214  f>,  5  Pierides;    220,  10  Pallas;    222,  8  ^^^^ii'«^  Vfs^.  IJL^^- 
1,  17, 17);  356b,  6  Thymbreum;   552,4  TK.  1«re«\ss.ow,  ^<S1  ,^ 
Tntogema,. 


480  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

FALSUM 

17 

ut    folia,     quae    frugibus    arboreis    tegmina 

gignuntur 

Serv.  g.  1,  55  ^arborei  fetus  alibi'  id  est  poma.  et  arboreum 
[cum]  aliqui  duobus  modis  ....  accipiunt;  aliter  enim  in 
Aeneide  [13,888]  de  telo  ^ingens  arboreum'.  Cornificius:  utfoUa 
—  gignuntur.  cum  et  poetica  verha  et  numeri  in  istis  sint,  Cornificio 
poetae,  non  grammatico  contra  Bergkium  tribuo;  ubi  fortasse 
Servius  post  verha  ^ut  folia^  non  nihil  omisit. 


ARTORIUS 

quin  Artorius  Verrii  auctor  idem  sit  ac  C.  Artorius  Pro- 
culu^  rhetor,  de  quo  apud  Quint.  9,  1,  2  notitia  extat,  nihU  oh- 
stat  {cf  Hertz,  Sinn.  Cap.  p.  11;  aliter  FSchoell  ad  Plaut. 
Cas.  646).  is  ineunte  fere  Augustea  aetate  fuit.  cf.  Klehs, 
Pauly-Wiss.  RE  2,  1461/1.    Prosop.  imp.  Bom.  1,  1561 977 <^. 


FRAGMENTA 
1 

Artorius  procestria,  quae  sunt  ante  castra. 

Paul.  Fest.  p.  225, 12  procestria  —  Aelius  \fr.  5i] ;  Artoriu» 
—  caatra.  etiam  qui  non  habent  castra,  propugnacula  quibus 
pro  castris  utuntur  aedificant.  cf.  Char.  exc.  p.  550,  12.  CGL 
II 385,  67.  381,  13.   V  475,  54. 

2 

tentipellium  Artorius   putat   esse   calciamentum   ferra- 

tum,  quo  pelles  extenduntur,  idemque  Afranium  dixisse  in 

Promo    \y.  281  Bihh?\\    ^pro    manibus   credo    babere    ego 

illos  tentipellium'. 

Fest.  p.  364^,  16  tentipeUium  —  i.  tentipeUiuin.    Titinnium  autem 

Yerrius  existimare,  id  medicamentom  esse,  quo  rugae   exten- 

dantnr,  cum  dicat  \y.  173  Bihh.^  ^tentipellium  inducitur,  rugae  in 

ore  exteiid\mtui\  cum  iUe  tQO«iY.fi>«s  dYxftrvt.   cf.  CGL  II 196, 54, 

2  indeque  vg. 


ComificiuB  Longus.    Artorius.    Antonius  Panurg^s     481 


topper   significare   ait  Artorius   cito   fortasse   celeriter 

temere.     cito,   sic  in  Nelei   carmine   [I  p.  270j  3  Bihb.^: 

^topper    fortunae    commutantur    hominibus'.      citius,    sic 

Cn.  Naevi<^us)>    [FPR  49  J?.]:    ^topper   saevi^    capesset 

flammam  Yolcani'.    cito,  sic  in  eodem  [Liv.  22  B^i  *nam-   6 

que  nullum  peius  macerat  homonem,  /  quamde  mare  saevum. 

vires  cui   sunt  magnae,    topper   /   confringent  inportunae 

undae'.    fortasse,  sic  Coelius  1.  Vil  \fr.  47  P.] :  ^ita  uti  sese 

quisque   vobis    studeat    aemulari   in   statu   fortunae   reip., 

eadem  re  gesta,  topper  nihilo  minore  negotio  acto,  gratia  lo 

minor  esset'.    fortasse,  sic  Accius  in  lo  \v.  387 B.^^i  ^topper, 

ut  fit,  patris  te  eicit  ira'. 

Fest.  p.  852^,  4  topper  —  ira.  s  ennius  [Sex.  Enn.  fr.  1\ 
cf.  Quint.  1,  6,  40.    CGL  V  517,  5. 

4  C.  Naeyicapesset  cod.  topper  s.  add.  Havet  t.  navis 
Buecheler  6  in  Odyssia  coni.  Hermann  6  humanum:  em, 
Urs.,  qui  macit  coniedt  7  viret  8  unde  si  se  MeUzer 
12  te  eiecit  Vatic.  Bibb.        ira  Urs.:  iras  (seq.  ennius) 


ANTONIUS  PANURGUS 

in  contraria  aliorum  sententia  (cf.  FSchoell  ad  Plaut. 
Cas.  646)  Antonium  tamen  putare  perperam  pro  Artorio  traditum 
esse  vel  versa  vice,  cum  necesse  non  est  (Artor.  praef.)  tum  ne 
consentaneum  quidem;  ipse  enim  Antonius  semd  atque  iterum 
fortasse  (fr.  2)  nunaipatur,  et  iniu/ria  scriptor  qui  Artorio  apud 
Festum  opponitur  (Artor.  fr.  3)  is  Sinnius  creditus  est,  qui  infra 
(fr.  1)  Antonii  sententiae  refragatur  (cf.  Sex.  Enn.  test.  1). 


FRAGMENTA 
1 

Panurgus  Antonius  haec  ait:  numero  nimium  cito^ 
celeriter  nimium,  ut  Plautus  in  C^^\tsl^  \^4^\« '^  ^^^ 
mi.    quid  vis  mea  ancilla?    nimium  ^^^-^'"v^-  "^^"^^"^ 
dicis' nimium  cito.  Accius  in  Oeiiom«.o\o.^0^^>»^- v 

QrammBtiotLe  JBomaiiae  fragmenta  ed.  ■PTJWAXoXiX^  ^"^ 


482  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

5  'ego  ut  essem  adfinis  tibi,  non  ut  te  extinguerem,  / 
tuam  petii  gnatam;  numero  te  expugnat  timor'. 
Afranius  in  Suspecta  [v.  3J20 B^]:  ^per  falsum  et  abs 
te  creditum  numero  nimis'  celeriter.  Caecilius  in 
Aethione  [v.  ^2?.^:  ^ei  perii;  quid  ita?  numero  venit; 

10  fuge  domum'.    Afranius  in  Simulante  \v.  313  B.^y. 

^me  miseram.    numero  ac  nequicquam  egi  gratias'. 

Fest.  p.  170^,  5  Ipostquam  Sinnii  sententiam  rettulit  fr.  9] 
at  [an  cod.]  Panurgus  —  gratiaa.  cf.  Non.  p.  352,  16.  CGL  V 
33,  34.    88,  8.    122,  45. 

2  Casin§  renii  3  saepius  6  petii  vg.:  peti         gna- 

tam  Urs.:  gnata  expugnat  OMue.  expurgat  cod.  expurgasti 
Non.  8  tS  9  Aethrione  Urs.  perii  vg.:  peri  10  face: 
em.  Augustinus        Simulante  emisera         11  nequiquam  JR/ihb. 

DUBIUM 

2 

<^meminit  etiam  trientis)>  ratiti  Antonius,  <(qxii  ex  hac 

causa  ratitos   dici)>  trientes  putat    <^quod 

par)>s  assis  sit,   quin nulla 

sic,   sed  se  <( sex^tans.     nec   hac 

re  ra ac    legionum     unam 

<( s^ignificat.       quod    hi    pe- 

^ ra)>tio     cum     his     putaretur 

<( es)>sent. 

Fest.  p.  274^,  16  <ratitum  quadrantem>  Tarqui<tius>  [fr.l] 
et  Oppius  [fr.  2].  <^ineminit>  —  ^es^sent.  cum  Festus  Antonium 
Grniphonem  nusquam  memoret,  Panurgum  hic  denuo  respexisse 
videtur. 

1  sq.  expl.  ex  parte  Scal. 


G.  VALGIUS  EUFUS 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  ^C.  Valgius^  Plin.  Quint.,  ^  Valgius  Rufus^  Odl.,  ^Valgius* 
vulgo.  de  praenomine  cf.  EUYiger,  Ae  C.  VoX^\\  "Ru^  «sioematis 
iommentatio  {Halis  1848)  p.  135  sq. 


Antonius  Panurgus.     C.  Valgius  Rufus  483 

2.  Hor.  carm.  2,  9,  5  amice  Valgi  Porphyr.  ihid.  Valgium 
consularem  amicum  suum  solatur  morte  delicati  pueri  graviter 
adfectum.  cf.  Ps-Acro  ibid.  1.  Vdlgius  Messallae  quoque 
Corvini  familiaris  fuit.  de  eius  aetate  cf.  etiam  test.  3.  4.  5. 

3.  Quint.  3,  5,  17  AppoUodorus ,  ut  interpretatione  Valgi 
discipuli  eius  utar  cf.  test.  8. 

4.  Valgius  consul  fuit  a.  742/12  cum  C.  Sulpicio  Quirinio, 
suff.  in  l.  M.  Valerii  Messallae  Barhati.  cf.  test.  2  et  Prosop. 
imp.  Eom.  3,  382/169. 

5.  Plin.  n.  h.  25,  4  Gaius  Valgius  eruditione  spectatus 
Paneg.  ad  Mess.  179  (Tihull.  4, 1)  est  tibi  qui  possit  magnis  se 
accingere  rebus  /  Valgius,  aetemo  propior  non  alter  Homero. 
cf.  Hor.  carm.  2,  9,  18.  id.  sat.  1,  10,  81  [enumerat  poetas 
recentiores  optimos  atque  carminum  iudices]  Plotius  et  Varius, 
Maecenas  Vergiliusque  /  Valgius  et  probet  haec  Octavius 
optimus  atque  /  Fuscus. 

SCRIPTORUM 

6.  PS'Acro  carm.  2,  9,  9  ^flebilibus  modis'  quia  poeta 
erat  Valgius  et  m<^a^erorem  suum  luctuosis  carminibus 
solabatur.  Hor.  carm.  2, 9, 9  tu  semper  urges  flebilibus  modis  / 
Mysten  ademptum  —  17  desine  mollium  /  tandem  querelarum. 
Serv.  Dan.  hu^.  7,  22  Codrus  poeta  eiusdem  temporis  fuit,  ut 
Valgius  in  elegiis  suis  refert.  cf.  Schol.  Veron.  ibid.  Serv. 
Aen.  11,  457.    fragmenta  sunt  ap.  Baehrens,  FPB  p.  342. 

7.  Char.  p.  108,  7  Valgius  in  epigrammate  an  hucolica 
etiam  scripsit?  (cf.  TJnger  thid.  p.  283sq.) 

8.  Quint.  3,  1,  18  sed  Apollodori  praecepta  magis  ex 
discipulis  cognoscas,  quorum  diligentissimus  in  tradendo  fuit 
latine  C.  Valgius,  graece  Atticus.  cf.  ihid.  3,  5,  17  {test.  3). 
5,  10,  4.     Diom.  p.  387,  6  {?). 

9.  Plin.  n.  h.  25,  4  post  eum  [Catonem]  unus  inlustrium 
temptavit  Gaius  Valgius  —  inperfecto  volumine  [de  herhis] 
ad  divum  Augustum,  inchoata  etiam  praefatione  religiosa,  ut 
omnibus  malis  humanis  illius  potissimum  principis  semper 
mederetur  maiestas.  Valgius  Plinii  etiam  auctor  fuit  in  lihr, 
XX — XXVII  {de  herhis  et  medicina). 


B.  FRAGMENTA 

DE  REBUS  PER  EPISTULAM  QUAESrCl^ 

ef.   Varro  Tiro  Sinnius  supra,    Epicurus  ax^.  "D^o^.  X^^t\.. 
-/(^  StS^  multique  alii 


484  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 


lib.  11.  Valgius  Rufus  in  secundo  librorum,  quos  in- 
scripsit  de  rebus  per  epistulam  quaesitis,  lictorem  dicit  a 
ligando  appellatum  esse,  quod  cum  magistratus  populi 
Bomani  yirgis  quempiam  verberari   iussissent,   crura    eius 

6  et  manus  ligari  vincirique  a  viatore  solita  sint,  isque  qui 
ex  conlegio  viatorum  officium  ligandi  haberet  lictor  sit 
appellatus;  utiturque  ad  eam  rem  testimonio  M.  Tulli 
verbaque  eius  refert  ex  oratione,  quae  dicta  est  pro 
C.  Babirio  [13]:    Mictor,'    inquit  ^conliga  manus'.     haec 

10  ita  Valgius. 

Gell.  12f  3,  1  Vaigiu»  Rufus  —  Vaigius.  et  nos  sane  cum  illo 
sentimus,  sed  Tiro  TuUius  [/r.  i4].  cf.  Non.  p.  51,  26.  Paul. 
Fest.  p.  115,  16.  Gl.  Eeiff.  30  (Eh.  Mus.  16,  8),  ubi  '  Valerius' 
(i.  e.  Valgius)  appellatur. 

6  is  qui  Bem.  Paris.  Vosa.  Lat.  F  7  <(et  inde>  is  Mamtnsen 

2 

Valgius  de  rebus   per  epistulam   quaesitis    solitaurilia 

dicta  ait  esse  a  solis  ^  *  maribus  sumptum  esse. 

Char.  p.  108,  27  («=  Plin.  dub.  serm.  p.  43,  IB.)  suove- 
taurilia  quidam  putant  dicenda  a  victimis  sue  ove  tauxo.  sed 
VaigiuB  —  6886.    cf.  Inc.  inc.  libr.  fr.  10  p.  416. 

2  esse  ait  a  s.  m.,  tauri  autem  nomen  maribus  s.  esse  ad- 
notavit  Bondam  e  cod.  IDousae  tauri  autem  n.  pro  omnibus 
maribus  s.  e.  Putsch,  lacunam  post  maribus  sign.  Keil 


lacer  an  laceris?    ut  tener  puer;  ultimam  enim  voca- 

lem    si    ablativus    ami<^serit]>,    dabit    scire    <(qualis^    esse 

debeat  nominativus.  —  quod  ita  dici  <(debere  et]>  Caesar 

de  analogia  libro  11  [/r.  6]  nec  non  et  Valgius  de  rebus 

5  per  epistulam  quaesitis  <[p^utant. 

Char.  p.  135,  20  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  51,  23  B.)  Uoer  — 
<(p^utant.  Valgium  rationis,  non  consuetudinis  sectatarem  esse 
etiam  ex  fr.  4  et  6  perspicitur. 

2  ami  cum  lacvi/na  cod.  suppl.  w  —  eOiit.  'jflrWft.       cs^alis 
add,  co        3  deb.  et  suppl.  Keil  ao\ft\»  C>^^%«t  «i      ^  <^>q^»bs^ 
stipplevi  <^disp>utarLt  KdiX 


C.  ValgiuB  Rufus  485 

4 

ratio  qua  Plinius  \dub.  serm.  p,  22,  6  -B.]  ait  Valgium 

niti  talis  est:  nomina  semper  pluralia,  si  ante  novissimam 

a  litteram  i  habebunt,  deposita  a  et  adsumpta  um  facere 

genetivos    plurales,    velut    Liberalia   Floralia    Liberalium 

Floralium;    si    autem    ante    a    i    non   habebunt,   in    rum  5 

faciant  necesse  est  genetivum.    itaque  exta  castra  extorum 

castrorumque   faciunt. 

Char.  p.  143,  19  Satumalium.  a  littera  finita  nominativo 
plurali  <^genetiYO^  alia  um,  alia  rum  terminabuntur.  inspi- 
ciendus  itaque  nobis  est  dativus  et  ablativus  pluralis,  in  is 
syllabam  an  in  bus  exeant.  itaque  fuhnina  falminum,  lupana- 
ria  lupanarium,  Satumalia  Satumalium.  bus  enim  syllaba  da- 
tivus  et  ablativus  clauduntur.  balneomm  vero  et  ferreoram 
ideo  dicimus,  quod  eomm  dativi  et  ablativi  non  bus  sed  is 
terminantur.  secunda  ratio  qua  —  faciunt.  cf.  Char.  p.  52,  17, 
141,  29.  146,  31.  Serv.  in  Don.  p.  435,  2.  Pomp.  comment 
p.  168,  5.  196,  19.    Non.  p.  489,  25.    Macrob.  1,  4,  38q. 

5  sin         6  facient         7  facit 


INCERTAE  SEDIS 

5 

secus  Valgius  putat  ex  Graeco  quod  est  eKccg  dictum. 

Fest  p.  297 a,  1  secus  —  dictum.  absurde  scilicet;  significat 
enim  aperte  aliter  exemplis  omnium  fere,  qui  eam  vocem 
usurpant.  cf.  Paul.  Fest  p.  296,  1.  GGL  II  181,  14.  V41,2. 
haec  in  lihris  epistiUarum  fuisse  existimo. 

6 

et  Valgius  et  Verrius  [fr.  18]  et  Trogus  de  animalibus 
[beres]  lacte  dicunt. 

Char.  p.  102,  9  (=  Plin.  duh.  serm.  p.  53, 18  B.)  lacte  sine 
vitio .  dicemus ;  nam  et  Cato  sic  dixit,  [p.  85,  llJ.]  et  in  Italia 
atras  capras  lacte  album  habere.  sed  et  Vaigius  —  dicunt.  at  con- 
suetudo  tamen  aliud  sequitur.  cf.  Ca^sar  fr.  14.  utrum  prae- 
ceptum  hic  an  vocis  simplex  usurpatio  referatu/r  quaeri  potest; 
haec  tam^n  verisimilior  est  {cf  Unger  /.  c.  p.  189). 

2  heres  sec2.  Keil  ut  ex  seq.  Yieiea  "C.  ^O  mUT%eT\.uw.  ^'5^«^^'^ 
con/.  Z/tndemann 


486  Grammaticae  aetatis  Angusteae  fragmenta 

restcmt  Inc.  de  duh.  nom.  CGK  V  586,  4  (pelves  generis 
feminini,  ut  Vallius  ^perfusam  pelvem')  et  Char.  p.  73,  20 
(adn.  KeiT).  illic  tamen,  etiam  si  ^Valgius^  in  'Vallius'  cor- 
ruptum  esse  recte  Haupt  coniecit,  locm  ex  carmine  quodam, 
non  ex  libro  grammatico  sumptus  esse  videtur;  hic  autem  pro 
^alius^  arbitrario  ^  Valgius*  positus  est  {cf.  SchoeU,  leg.  XII  tah. 
rell.  p.  33). 


GAVIUS  BASSUS 

A.  TESTMONIA 

1.  de  Gavio  Basso  a  Caesio  distinguendo  nulla  iam  dubi- 
tatio  est^  {cf.  Jahn,  praef  ad  Pers.  Fl.  p.  XXVIII  adn.);  qui 
quando  fuerit  ex  eo  patet,  quod  equum  Seianum  Argis  vidit, 
qui  a  DolaheUa  a.  711/43  in  Syriam  eunte  Argis  abductus  est 
(fr.  4;  cf.  Roth,  Heidelb.  Jahrhb.  4.  1845  p.  613).  cum  autem 
M,  Antonii  triumviri  interitum  (a.  724130)  ipse  attigisse  videatur 
{fr.  4),  post  hoc  tempus  scripsit. 

2.  GeU.  3,  19,  1  Gavii  Bassi  eruditi  viri  varia  de  eius  ety- 
mis  iudicia  vd.  ad  fr.  1.  3.  6.  7.  8. 

3.  Fulgent.  expos.  serm.  antiq.  33  [=  Petron.  sat.  p.  245, 3  B.*\ 
Gavius  Bassus  in  satiris  ait:  Weruina  confodiende,  non  te 
nauci  facio'.     diffidendum  scilicet. 


reliquias  coU.  Lersch,  Gavius  Bassus  und  Caesius  Bassus 
{Philol.  1.  1846  p.  618  sq.). 


B.  FRAGMENTA 

DE  ORIGINE  VERBORUM  ET  VOCABULORUM 

integram  operis  inscriptionem  tradidit  semel  GeUius  {3, 19, 1); 
hreviorem  enim  'de  orig.  vocab.\  quam  is  alibi  usurpat  {2,  4, 3. 
5,  7, 1.  11, 17, 4),  decurtatam  esse  totus  hquendi  modus  verbo  ^com- 
posuif  addito  ostendit  {cf  Kretzschmer,  de  GeU.  font.  p.  16.  18). 
quin  autem  altera  inscriptione  ^  commentarii^  eunflem  librum 
GeUius  inteUegat  {3,  9, 1.  18, 3)  non  dubito  {cf.  Kretzschmer  ibid. 
p.  99),  praesertim  cum  ei  appeUationi  ^sui*  pronomen  adiungat. 
res  Uttera/rum  ordine  digestas  esse  ex  lods  GeUianis,  qui  ita 
procedtmt,  Hosius  co-niecit  (^rcief .  ad  GeW.  ip.  "LVlH^j. 


C.  Yalgius  Rufus.     Gayius  Bassus  487 

■ 

1  [3  Lersch] 

lih.  IIL     divinatio    iudicium    appellatur,    quo- 

niam  divinet   quodam   modo  iudex  oportet,    quam 

sententiam  sese  ferre  par  sit. 

Gell.  2,  4,  3  Gavius  Bassus  in  tertio  librorum,  quos  de 
origine  vocabulorum  composuit:  divinatio  inquit  iudioiom  —  git. 
nimis  quidem  est  in  verbis  Gravi  Bassi  ratio  inperfecta  vel 
magis  inops  et  ieiuna.  sed  videtur  tamen  significare  velle  id- 
circo  dici  divinationem,  quod  in  aliis  quidem  causis  iudex  ea, 
<^quae^  didicit  quaeque  argumentis  vel  testibus  demonstrata 
sunt,  sequi  solet,  in  hac  autem  re,  cum  eligendus  accusator 
est,  parva  admodum  et  exilia  sunt,  quibus  moveri  iudex  possit, 
et  propterea,  quinam  magis  ad  accusandum  idoneus  sit,  quasi 
divinandimi  est.  haec  Bassus.  cf.  Rhet  Lat.  min.  97,  1 H. 
Ps-Ascon.  in  divinat.  p.  99  Or.     CGL  IV  333,  11. 

2  divine 

2[7-\ 

l.  VII.     dixit   ibi   quispiam    nobiscum   sedens    amicus 

meus  in  libro  se  Gavi  de  origine  vocabulorum  VII  legisse 

retas  vocari  arbores,    quae  aut  ripis   fluminum   eminerent 

aut  in  alveis  eorum  extarent,  appellatasque  esse  a  retibus, 

quod  praetereuntes  naves  inpedirent  et  quasi  inretirent.       5 

Gell.  11,  17,  2  tum  in  quodam  edicto  antiquiore  ita  scrip- 
tum  invenimus :  ^qui  flumina  retanda  publice  redempta  habent, 
si  quis  eorum  ad  me  eductus  fuerit,  qui  dicatur  quod  eum  ex 
lege  locationis  facere  oportuerit,  non  fecisse'.  retanda  igitur 
quid  esset  quaerebatur.  dixit  iw  — inretirent;  idcircoque  sese  arbi- 
trari  retanda  flumina  locari  solita  esse,  id  est  purganda,  ne 
quid  aut  morae  aut  periculi  navibus  in  ea  virgulta  incidenti- 
bus  fieret.  cf.  Fest.  p.  27 3 a,  34.  CGL  V  479,  54.  ni  fallor, 
horum  omnium  origo  a  Gavio  repetenda  est. 

2  gaii  Paris.  m.  2  gabii  Begin.  1646  VII  om.  Bern. 
Paris.  Voss.  Lat.  F  7  3  referfcas  iidem  codd. 

ingeniose  visus  est  Gavius  caelibes  dicere  veluti  caelites, 
quod  onere  gravissimo  vacent,  idque  Graeco  argumento 
iuvit;  rfC^iovg  enim  eadem  de  causa  dici  adfirmat. 

Quint.  1,  6,  36  qui  vero  talia  ^i)CTiIoqu\ob\  X^xvs.  «ysrso^^^^ss^ 
snnt  nomina  sua  ipsi  inscripaemnt,  Va««iAo«»QiVift  v«paA  —  <a.?»&3sas*- 


488  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

nec  ei  cedit  Modestus  inventione;  nam  quia  Caelo  SatumuB 
genitalia  absciderit,  hoc  nomine  appellatos  qui  uxore  careant 
ait.  cf.  Isid.  or.  10, 34.  Prisc.  p.  18, 10.  Albin.  orth.  p.  299, 27. 
vertloquium  Stoicorum  prindpiortm  lumine  Beitzenstein  illustrat 
{M.  Ter.  Varro  u.  loh.  v.  JEuchaita  p.  35).  de  Gavio  Modesti 
auctore  cf.  etiam  fr.  4. 

1  gaiyinius  Ambros.  2  yacant  nonnMi  codd. 

4[_8] 

Gavius  Bassus  in  commentariis  suis,  item  lulius  Mo' 
destus  in  secundo  quaestionum  confusarum  historiam  de 
equo  Seiano  tradunt  dignam  memoria  atque  admiratione: 
Gnaeum  Seium  quempiam  scribam  fuisse  eumque  habuisse 

6  equum  natum  Argis  in  terra  Graecia,  de  quo  fama  con- 
stans  esset,  tamquam  de  genere  equorum  progenitus  foret, 
qui  Diomedis  Thracis  fuissent,  quos  Hercules  Diomede  oc- 
ciso  e  Thracia  Argos  perduxisset.  eum  equum  fuisse  dicunt 
magnitudine    invisitata,    cervice    ardua,    colore    poeniceo, 

10  flora  et  comanti  iuba  omnibusque  aliis  equorum  laudibus 
quoque  longe  praestitisse;  sed  eundem  equum  tali  fuisse 
fato  sive  fortuna  ferunt,  ut  quisquis  haberet  eum  possi- 
deretque,  ut  is  cum  omni  domo  familia  fortonisque  omnibus 
suis    ad    intemecionem    deperiret.      itaque    primum    illum 

15  Gnaeum  Seium  dominum  eius  a  M.  Antonio,  qui  postea 
triumvirum  reipublicae  constituendae  fuit,  capitis  dam- 
natum  miserando  supplicio  affectum  esse;  eodem  tempore 
Comelium  Dolabellam  consulem  in  Syriam  profiiciscentem 
fama   istius   equi   adductum  Argos   devertisse   cupidineque 

80  habendi  eius  exarsisse  emisseque  eum  sestertiis  centnm 
milibus;  sed  ipsum  quoque  Dolabellam  in  Syria  bello 
civili  obsessum  atque  interfectum  esse;  mox  eundem  equum, 
qui  Dolabellae  fuerat,  C.  Cassium,  qui  Dolabellam  obsederat^ 
abduxisse.     eum    Cassium    postea   satis   notum    est   victis 

25  partibus  fusoque  exercitu  suo  miseram  mortem  oppetisse; 

deinde  post  Antonium  post  interitum  Gassii  parta  victoria 

equum  illum  nobilem  Cassii  requisisse  et,  cum  eo  potitus 

essety  ipsmn  quoque  postesk.  NVcWm  ^^«^'b  dft^ettum.  detesta- 

bili  exiiio  interisse.    \miG  ij^TO^jet^Axvm  ^^  V^TssssSsffaa  t^iar 


GaTius  Bassus  489 

mitosis  ortum  dicique    solitum:    'ille   homo   habet   equmn  »o 

Seianum'.  —   hunc   equum   Gavius  Bassus   vidisse   Argis 

refert  haut  credibili  pulcritudine  vigoreque  et  colore  exu- 

berantissimo.     quem    colorem  nos,   sicuti  dixi,   poeniceum 

dicimus,    Graeci   partim   fpolvLKa^    alii   <S7ta6iKcc   appellant, 

quoniam    pabnae   termes    ex   arbore    cum    fiructu    avulsus  8& 

spadix  dicitur. 

Gell.  3,  9  GaviuB  Bassns  —  Seianum.  eadem  sententia  est  illius 
quoque  veteris  proverbii,  quod  ita  dictum  accepimus  ^aurum 
Tolosanum'.  nam  cum  oppidum  Tolosanum  in  terra  Gallia 
[ita  Erasmus:  italia  vel  italica  codd.]  Quintus  Caepio  consul 
diripuisset  multumque  auri  in  eius  oppidi  templis  fuisset, 
quisquis  ex  ea  direptione  aurum  attigit,  misero  cruciabiliqne 
exitu  periit.  hunc  eqaum  —  dicitur.  cf.  Otto,  Sprtchw.  p.  315, 
Gell.  2,  26,  9.  10.  Prob.  et  Serv.  georg.  3, 82.  Isid.  or.  12, 1, 49, 
CGL  V  245,  13.  haec  sub  v.  ^equm  Seianus^  exposita  esse 
videntur. 

7   quos]   quod  Paris.   Vatic.  9  inusitata  Paris.  Lugd' 

Bat.  16  triumvir  Paris.  81  vidisse  se  codd.  deterr. 

5  [4] 

iuglans  arbor  proinde  dicta  est  ac  lovis  glans; 

nam  quia  id  arboris  genus  nuces  habet,  quae  sunt 

suaviore    sapore    quam    glans    est,    hunc    fructum 

antiqui    illi,     qui    egregium     glandique     similem 

ipsamque  arborem  deo  dignam  existimabant,  lovis  8 

glandem  appellaverunt,    quae  nunc  litteris  inter- 

lisis   iuglans  nominatur. 

Macrob.  3,18,2sq.  et  Servius:  'nux  ista  iuglans  secundum 
non  nuUorum  opinionem  a  iuvando  et  a  glande  dicta  existi- 
matur'.  Gavius  vero  Bassus  in  libro  de  significatione  verborum 
hoc  refert:  iugians  —  nominatur.  Cloatius  autem  Verus  [fr.  5]. 
prorsu^s  similiter  Varro  de  l.  L.  5,  102.  cf.  Serv.  bv^c.  8,  29. 
Non.  p.  122,  30.  Isid.  or.  17,  7,  21.  CGL  IV  245,  51.  V  366,  4. 
642,  50.     Anecd.  H.  p.  180,  4. 

6  [5] 

parcus    composito    vocabulo    ^%^    ^\.^\*n5l's»    ^a^*^^^ 
par   arcae,    quando,    sieut   iii   ax^^    ^m^^S^^  "^^^^^*^ 
duntur  eiusque  custodia  ser^«i.ii.t\xT  ^"^  cot^^»Vb.^^ 


490  Graiumatieae  aetatis  Augasteae  fragmenta 

ita  homo  tenax  parvoque  contentns  omnia  eusto- 

K  dita  et  recondita  habet  sicuti  arca;  quam  ob  can- 

sam  parcus  quasi  pararcus  est  nominatus. 

Geil.  3,  19,  1  legebatuT  Gavii  Bassi  —  liber  de  oiigme 
yerborum  et  yocabulorum.  in  quo  ita  scriptnm  fuit:  pazoiu  - 
nominatas.  tum  Fayorinus,  ubi  haec  audiyit:  ^Buperstitiose'  in- 
quit  ^et  nimis  moleste  atque  odiose  confabricatus  commolitus- 
que  magis  est  originem  yocabuli  Gayius  iste  Bassus,  qnam 
enarrayit'.    cf.  Serv.  Dan.  et  Schol.  Bern.  georg.  1,  47.   3,  403. 

6  pararcus]  pararce  ex  parce  Lugd-Bat,  Vatic. 

non  pauci  sunt  qui  opinantur  pedarios  senatores  appel- 
latos,  qui  sententiam  in  senatu  non  verbis  dicerent,  sed 
in  alienam  sententiam  pedibus  irent.  quid  igitur?  cuin 
senatus  consultum  per  discessionem  fiebat,  nonne  universi 

5  senatores  sententiam  pedibus  ferebant?  atque  haec  etiam 
Yocabuli  istius  ratio  dicitur,  quam  GtLvius  Bassus  in 
commentariis  suis  scriptam  reliquit.  senatores  enim  dicit  in 
yeterum  aetate,  qui  curulem  magistratum  gessissent,  cum 
solitos  honoris  gratia  in  curiam  vehi,   in  quo   curru  sell» 

10  esset,  super  quam  considerent,  quae  ob  eam  causam  curulis 
appellaretur;  sed  eos  senatores,  qui  magistratum  curulem 
nondum  ceperant,  pedibus  itavisse  in  curiam;  propterea 
senatores  nondum  maioribus  honoribus  pedarios  nominatos. 

Gell.   3,  18,   1    non  pauci  —  nominatos.      cf.    ViMTO  SOt,  fr.  220 

Bue.  Paul.  Fest.  p.  49,  17.    Serv.  Aen.  11,  334.     Isid.  or.  20, 
11,11.     CGL  VI  299. 

6  Gavius]  G.  10  consideret:  em,  codd.  deterr,         cur- 

rulis  12  ita  vis  se  Vatic.   ita  ivisse  Lugd-Bat.    intrayiBse 

Paris.  13  hon.  fimctos  codd.  deterr,  usos  mavult  Herti 

8  [6] 

lepide    mihercules    et    scite   Gavius   Bassus    in   libris, 

quos   de  origine   vocabulorum    composuit,   unde    appellata 

persona  sit  interpretatur;  a  personando  enim  id  vocabuluin 

factum  esse  coniectat.     nam  caput  inquit  et  os  coperi- 

5ineiito   personae  teeWm  \jLTi^\o^xiL^  xsLTSL^o^^k  t«.ntttiii 

vocis  emittendae  ^ia.  pftx^\\J^^«,  Q^\v<^^\."a.TB.  tv^^  ^%j^ 


Gavins  Bassus.    Aufastius  491 

neque  diffusa  est,  in  unum  tantum  modo  exitum 
collectam  coactamque  vocem  ciet,  magis  claros 
canorosque  sonitus  facit.  quoniam  igitur  indu- 
mentum  illud  oris  clarescere  et  resonare  vocem  lo 
facit,  ob  eam  causam  persona  dicta  est  o  littera 
propter  vocabuli  formam  productiore. 

Gell.  5,  7  lepide  —  productiore.    cf.  Fest  p.  217  <*,  18.  Anccd, 
H.  p.  202,  2.  248,  33. 

1  et  site:   em.  Paris.  m,  2  7  difiusest  Vatic.  difu  est 

Lugd'Bat  difT.  est,  <8et>  Mommsen 

DE  DIS 

9[1] 
Gavius   Bassus   in   eo   libro,    quem   de   dis   composuit, 
lanimi   bifrontem   fingi   ait  quasi   superum    atque   inferum 
ianitorem,   eundem   quadriformem   quasi   universa   climata 
maiestate  conplexum. 

Macroh.  1,  9,  13  Gavias  BassoB  —  conplexuin.   cf.  Nig.  Fig,  fr.  42. 
I/yd.  de  mens.  4,  2. 

1  diis  Bamb, 

INCERTAE  SEDIS 

10  [De  dis  2] 
Faunus   —  sororem    suam   Fentam   Faunam   eandem- 
que    coniugem    consecravit,    quam    Gavius    Bassus    tradit 
Fatuam    nominatam,    quod    mulieribus    fata    canere    con- 
suesset,  ut  Faunus  viris. 

Lact  d.  i.  1,  22,  9  Faunus  —  sororem  —  viris.     cf.  VarrO  dc  l,  L. 

7,  36.  Arnoh.  1,  36.  Macroh.  1,  12,  22.  Serv,  Dan.  huc.  6,  27, 
g.  1, 10.  Mart.  Cap.  2, 167.  Isid.  or.  10, 103.  ista  etsi  verisimUius 
ad  Itbros  De  dis  referas,  ne  origines  quidem  grammaticas  dedecent 

2  gauius  Paris.  gabinius  Pal-Vatic.  gabius  rell.        tradidit 
Bonon.  Pal-Vaiic. 


AUFUSTIUS 

Aufustium  ante  Verrium  scripsisse  accepim'm  (fr.  ^^*,   %«^ 
quod  Usener  {Rh.  Mus.  24,101sq.)  eum  arbitratm  dx%pu\a\A.oi\^ 
^e  tmperfectis   in    -ibam   -ieham   finitis    Asimo   PoXliom    o».>*^ 


492  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

lescenti  XVI  vel  XVIII  annorum  inscripsisse  {fr.  1),  cum  huius 
modi  controversia  post  initium  octavi  saecuU  iam  fieri  non  po- 
tuerit,  vix  recte  iudicat.  forma  enim  -iham  cum  apud  poeta^ 
Augustea^  aetatis,  interdum  etiam  sine  metri  necessitate,  haud 
rara  est,  tum  apud  scriptores  reperitur,  ut  Varronem  Livium 
Tacitum  Plinium  iuniorem  (cf.  Skutsch,  Atti  d.  Congr.  Internaz. 
di  Scienze  stor.  Eoma  1903  p.  202.  Neue-Wagen^r,  Formenl. 
d.  Lat.  Spr.  3,  317sq.).  romanicum  ipsum  imperfectum  coniu- 
gationis  in  -ire  desinentis  in  ore  loquentium  -ibam  formam  per- 
stitisse  docet  {cf.  Meyer-Lubke,  Gramm.  d.  roman.  Spr.  2, 284  sq.). 
itaque  nihil  impedit  qiwminus  Aufustius  ad  Asinium  iam  non 
indoctum  adulescentem  sed  existimatione  litteratorum  hominum 
florentem,  ut  Caesar  et  Va/rro  ad  Ciceronem,  lihrum  suum  miserit. 


FRAGMENTA 

LIBRI  AD  ASmiUM  POLLIONEM 

1 

est  nunc  genus  dilatandi  verba,  quae  io  litteris 
finiuntur,  de  quo  et  Aufusti  grammatici  liber  est  ad 
Asinium  Pollionem,  rectius  dici  veDiebam  audiebam  sallie- 
bam  leniebam  molliebam,  quam  venibam  audibam  sallibam 
6  lenibam  mollibam,  tamquam  venio  prima  correpta  venie- 
bam.  rursus  veneo  prima  producta  venibam,  non  veniebam; 
audio  audiebam,  audeo  audebam. 

Fragm.  Paris.  {Ter.  Scaur.)  CGK  35,  1   est  enim  ntmc  — 

andebam. 

1  est  -H'  N  genas  2  dequo  1  abnesti.     fusti  gramatici 

liber  ^  ad  assinum  pollionum  cod.  de  quo  est  A.  g.  I.  ad  A.  P. 
em.  Usener  de  quo  est  I.  ad  A.  P.  Aristi  Fusci  gr.  coniecerat 
Haupt  6  venibam]  venebam 

mCERTAE  SEDIS 

2 

genius   est   deorum   filius  et  parens   hominum, 

ex   quo   homines   gignuntur.     et  propterea   genius 

meus  nominatur,  quia  me  genuit. 

Paul.  Fest.  p.  94,  16   genium  appellabant  deum  qui  vim 
eret  rerum  omnium  gerendarum.    Aufustius:  geninB  inquit 


^^^eu 


AufustiuB.     C.  Asinius  Pollio  493 

est  —  me  gennit.  alii  genium  esse  putarunt  unius  cuiusque  loci 
deum.  cf.  Varro  fr.  136.  Paul  Fest.  p.  95,  9.  Serv.  g.  1,  302. 
Prisc.  III  478,  0.  Mart.  Cap.  2,152.  Isid.  or.  8,11,88.  CGL 
V  362,  55. 

3 

omnia  argumentata  nomina 

Frisc.  p.  383,  9  Aufustius:  o.  arg.  n.,  argumentata  passiye, 


G.  ASINIUS  CK  f.  POLLIO 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  ^PolUo^  saepissime,  'Asinius^  interdum  (Strabo  Prisc), 
^Asinius  Pollio^  vel  ^Pollio  Asinius^  plerumque.  de  nomine 
^Pollio*  gemmata  rectius  quam  simplici  l  scribendo  cf.  Bitschl 
op.  3,249.  4,771.  Groebe,  Pauly-Wiss.  EE  2,1589.  aliter 
Woelfflin,  de  bello  Afric.  praef.  p.  X. 

2.  Catull.  12, 1  [ad  Asinium  Gaii  fratrem]  Marrucine  Asini 
de  aliis  Asiniis  Marrucinds  cf  Liv.  per.  LXjCIII  et  Schwabe, 
quaest.  Catull.  p.  301  sq. 

3.  Ta^c.  de  orat.  34  altero  et  yicesimo  [aetatis  annol  Asinius 
PoUio  C.  Catonem  [a.  700154;  cf  Cic.  ad  AU.  4,  15,  4.  16,  5. 
Ascon.  in  Scaur.  p.  16  K-S.],  non  multum  aetate  antecedens 
Calvus  Yatinium  iis  orationibus  insecuti  sunt,  quas  hodieque 
cum  admiratione  legimus.  itaque  natus  est  a.  678/76.  Tac. 
ibid.  17  Asinius  paene  ad  extremum  [Augu>sti  principatum] 
duravit.  Hieron.  ad  a.  Abr.  2020  =  75815  Asinius  Pollio  orator 
et  consularis,  qui  de  Dalmatis  triumpnaTerat,  LXXX  aetatis 
suae  anno  in  villa  Tusculana  moritur.  cum  eo  consentit  Seneca 
controv.  4  praef  5.  superva>canea  igitur  coniectwra  est  Eeiffer- 
scheidii,  Suet.  rell.  praef  VIII  [cf  ibid.  p.  83  ad  fr.  62). 

4.  Asinii  vitae  curriculum  hoc  est:  a.  698/58  in  Graecia, 
700/54  C.  Catonis  accusator  {test  3.  Quint.  12,  6, 1),  707/47  tri- 
bunus  plebis,  709/45  praetor  {Vell  Pat.  2, 73, 2.  Cass.  Dio  43, 47. 
Wehrmann,  fast.  praet.  80),  inde  propraetor  in  Hispania  {Ap- 

pian.  b.  c.  4, 84.  Vell.  ibid.  et  Bio  45, 10.  Cic.^ad  fam.  10, 32, 4), 
mox  Galliae  transpadanae  praefectus  {Serv.  buc.  2,  1.  6,  6.  9,  11. 
Suet.  vita  Verg.  p.  59  Beiff.),  a.  714/40  consul  {CIL  I*  p.  60.  64. 
X  5159.  Philarg.  buc.  4,  3),  715/39  Parihinorum  DcUmatarum- 
que  victor  {CIL  I*  p.  50.  77.  Hor.  carm.  2,  1,  15.  Verg.  buc. 
8,  7.    Serv.  Dan.  ibid.  12  et  PhHarg.  xbid.  13.    HieTWv.  \«^.  ^. 


494  Grammaticae  aetatis  Augusieae  fragmenta 

in  republica  prius  Caesarem  secutus  est  {Cic.  ad  fam,  10,  31,  2. 
Plut.  Caes.  32),  deinde  Antonium  {Vell.  2,  63,  3.  73,  2.  76,  2. 
Liv.  per.  CXX.  Appian.  b.  c.  3,  97),  cui  postea  inimicus  fa^i- 
tu^  (Char.  p.  80,  2)  a  civilibus  dissensiontbus  remotus  {VeU. 
2,  86,  3)  in  litteris  otium  suum  consumpsit. 

5.  Sust.  Aug.  29  ab  Asinio  PoUione  atrium  Libertatis  [ex- 
structum  est].    cf  Cvid.  trist.  3, 1,  71  et  supra  De  biblioth.  test  13. 

6.  Sen.  controv.  4  praef  2  Pollio  Asinius  numqnam  ad- 
missa  multitudine  declamayit,  nec  illi  ambitio  in  utudiis  de- 
fuit;  primus  enim  omnium  Romanorum  advocatis  hominibus 
scripta  sua  recitavit.  cf  Suet.  Aug.  89.  Sen.  epist.  95.  Herwig, 
de  recitatione  poetarum  apud  Bom.  {Marburg  1864). 

7.  Asinius  commercium  habuit  cum  Catullo  {Cattdl.  12), 
Cinna  {Char.  p.  124,  5),  Caesare  {Cic.  ad  fam.  10,  31.  Plut. 
Caes.  32)  t  Ateio  Fhilologo  {ad  hunc  test.  5.  8),  Horatio  {sat. 
1,  10,  85.  carm.  2,  1),  Vergilio  {Philarg.  buc.  3,  88.  Phocas  vita 
Verg.  p.  70,  31 B.),  Messalla  Corvino  {Sen.  suas.  6, 27),  Comelio 
Galfo  {Cic.  ad  fam.  10,  32,  5),  Aufustio  {supra  fr.  1),  Planco 
{fr.  2).    de  Cicerone  cf  test.  10.  14.   fr.  4. 

8.  Tac.  ann.  11,  6  meminissent  C.  Asinii,  M.  Messallae  ac 
recentiorum  Arruntii  et  Aesemini;  ad  summa  provectos  incor- 
mpta  vita  et  facundia.   cf  Quint.  12, 11, 28  (=  Mess.  Corv.  test.  S). 

9.  Catull.  12,  6  crede  Polioni  /  fratri  qui  tua  furta  vel  ta- 
lento  /  mutari  velit ;  est  enim  leporum  /  disertus  puer  ac  face- 
tiarum.  Quint.  6,  3,  110  de  Pollione  Asinio  seriis  iocisque 
pariter  accommodato  dictum  est  esse   eum  omnium  horarum. 

10.  Sen.  controv.  4  praef  4  hominem  natura  contumacem 
Tac.  ann.  1,  12  PoUionis  —  Asinii  patris  ferociam  retineret 
[Asinius  Gallusl.  Plin.  n.  h.  36,  33  PoUio  Asinius  fuit  acris 
vehementiae.    Sen.  ibid.  praef  3  illud  strictum  eius  [Asinii]  et 

5  asperum  et  nimis  iratum  ingenio  suo  iudicium  adeo  cessaoat, 
ut  in  multis  illi  venia  opus  esset  quae  ab  ipso  vix  inpetrabatur. 
Sen.  suas.  6,  27  Sextilius  Ena  in  domo  Messallae  —  in  prin- 
cipio  hunc  versum  non  sine  assensu  recitavit  [FPM  p.  355  B.] : 
'deflendus  Cicero  est  Latiaeque  silentia  linguae'.  Pollio  Asinius 
10  non  aequo  animo  tulit  et  ait:  'Messalla,  tu,  quid  tibi  libemm 
sit  in  domo  tua,  videris;  ego  istum  auditurus  non  sum,  cui 
mutus  videor';  atque  ita  consurrexit.     cf  Vell.  Pat.  2,  86,  3. 

6  incendio  suo:  em.  Kiefiling  in  censendo  JaJin 

SCRIPTORUM 

11.  Plin.  epist.  5,  3,  5  enumerat  inter  poetas  lyricos  M.  Tul- 
lium,  C.  Calvum,  Asinium  PoUionem,  M.  Messallam  etc.   de  reH- 

H^  Wiis  carminum  cf  Hardtr^  Fleck.  Jahrbb.  137  (1888)  p.  372. 
"  'Woelfflin,  Sitzb.  d.  Bayer.  Akad.  pKil->iisl.  C\,  vm  1?.  325. 


C.  Asinius  Pollio  495 

12.  Fhilarg.  buc.  3,  88  Asinius  Pollio  consulariB  yir,  tia- 
goedographus  Verg.  huc.  8,  9  en  erit  ut  liceat  totum  mihi 
ferre  per  orbem  /  sola  Sophocleo  tua  carmina  digna  cothumo? 
t*6t  Servii  Dan.  adnotatio  perversa  interpretatione  niti  videtur, 
Hor.  sat.  1,  10,  42  Pollio  regum  /  facta  canit  pede  ter  per- 
cusso.    c/*.  id.  carm.  2,  1,  9sq.    Tac.  de  orat.  21. 

13.  8en.  epist.  100,  7  compositio  —  Pollionis  Asinii  sale- 
brosa  et  exsiliens  et  ubi  minime  exspectes  relictura.  denique 
omnia  apud  Ciceronem  desinunt,  aput  Pollionem  cadxmt  ex- 
ceptis  paucissimis,  quae  ad  certum  modum  et  ad  unum  exemplar 
adstricta  sunt.  c/".  Quint.  10,  1,  113.  2,  25.  Vell.  Pat  2,  36,  2. 
Plin.  n.  h.  7, 115.  Sen.  controv.  4  praef.  3.  Tac.  de  orat.  passim. 
orationum  fragmenta  ap.  Meyer,  orat.  Bom.  fragm.*  p.  491  sq. 

14.  Asinii  extant  epistulae  ad  Ciceronem  datae  a.  711/43 
(Cic.  ad  fam.  10,  31 — 33).  an  etiam  ad  Caesarem  extiterwnt? 
{cf  Char.  p.  134,  3). 

15.  Asinius  auctor  Plinii  commemoratur  in  ind.  n.  h.  l,  VIL 

16.  de  Asinio  philosophiae  scriptore  cf.  Sen.  ^ist.  100,  9. 
Aulard,  de  Asin.  Poll.  vita  et  scriptis  {Paris  1877)  p.  72.  de  hello 
Africo  ei  falso  trihuto  cf.  Schanz,  Eom.  Littg.  1  *,  213.    Groehe 

1.  c.  p.  1596  sq.    reliqui  lihri  infra  reperiuntur. 

DOCTEINAE 

17.  cf.  iudicia  de  rhetortbus,  de  Arellio  Fusco  Sen.  suas.  2, 10; 
de  Buteone  controv.  7,  4,  3;  de  Q.  Haterio  ihid.  4  praef.  11;  de 
Porcio  Latrone  ihid.  2,  3,  13;  de  Triario  ihid.  2,  3,  19.  de 
colorihus  Bomanii  Hisponis,  Pompei  SHonis,  Cestii  Pii,  Porcii 
Latronis  ihid.  4,  6;  de  incerto  ihid.  2, 5, 10.  ah  Asinio  laudantwr 
sententiae  ATbucii  Sili  ihid.  7  praef.  2   et  Vihii  Bufi  ihid.  9, 

2,  25.    de  vocihus  'flnihriatum'  et  ^figulatum*  ah  Asinio  novatis 
vd.  Quint.  8,  3,  32. 

de  vita  Asinii  cf.  IB  ThorhecJce,  de  C.  As.  PoU.  vita  et  studiis 
(Lugd.  1820).  FJakdh,  As.  Poll.  {Luheck  1852).  OHendecowrt, 
de  vita,  gestis  et  scriptis  As.  Poll.  {Lovanii  1858).  Groehe,  Pauly- 
Wiss.  BE  2,  1589/25.    Prosop.  imp.  Bom.  1,  163/1025. 


B.  FRAGMENTA 

LIBRI  NOTANTIS  SALLUSTIUM 

1 

in  eam  rem  \yerhonm priscorum  affectationem\  a d i u - 
torium   ei   \SaMustio\   fecit   maxime   q^uideiSL   k.t^\?ia.^ 


496  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

Praetextatus  nobilis  grammaticus  Latinus,  de- 

clamantium    deinde    auditor    atque    praeceptor, 

ad  summam  Philologus  ab  semet  nominatus. 

Suet,  de  gramm.  10  de  eodem  [X.  Ateio  Fhilologo]  Asinius 
PoUio  in  libro,  quo  Sallustii  Bcripta  reprehendit  ut  nimia  pris- 
corum  verborum  affectatione  oblita,  ita  tradit:  in  eam  rem— nomi- 
natus.    cf.  Pomp,  Lenoeus  test.  4.    Augustus  ap.  Suet.  Aug.  86. 

2  quidem  Jahn:  quidam 


EPISTULAE  AD  PLANCUM 

utrum  haec  epistula  a  libro  superiore  distinguenda  sit  an 
non,  variis  sententiis  disputatum  est;  potuit  tamen  liber  Hle  ex 
epistulis  ad  exemplum  Sinnii  Capitonis  {cf.  supra)  constare.  eius- 
dem  a/rgumenti  est  fr.  12. 

2 

Asinio  PoUioni  in  quadam  epistula,  quam  ad  Plancum 

scripsit,    et   quibusdam    aliis  C.  Sallustio   iniquis    dignum 

nota  visum  est,  quod  in  primo  historiarum  maris  transitum 

transmissumque    navibus    factum    transgressum    appellavit 

6  eosque,   qui  fretum   transmiserant,   quos  transfretasse  dici 

solitum  est,  transgressos  dixit.     verba  ipsa  Sallusti  posui 

\fr.  1,  104  M.^:  ^itaque  Sertorius  levi  praesidio  relicto  in 

Mauretania   nanctus  obscuram   noctem  aestu  secundo  fiir- 

tim  aut  celeritate  vitare   proelium  in  transgressu   conatus 

10  est'.     ac  deinde  infra  ita  scripsit  [fr.  1,  105  JfeT.]:  ^trans- 

gressos  omnis  recipit  mons  praeceptus  a  Lusitanis*.     hoc 

igitur  et  minus   proprie   et   &7tBQi(S%i'jtxtoq    et  nullo    gravi 

auctore     dictum    aiunt.       nam     transgressus    inquit    a 

transgrediendo    dicitur   idque   ipsum   ab   ingressu 

15  et    a    pedum     gradu     appellatum.       idcirco    verbum 

Hransgredi'  convenire  non  putavit  neque  volantibus  neque 

serpentibus   neque   navigantibus ,   sed  his   solis  qui  gradi- 

untur  et  pedibus  iter  emetiuntur.     propterea  negant  aput 

I       /SCidptorem    idoneum    aut    navium    transgressum    reperiri 

^*oposse    aut  pro   tranafretaiUoTie  \,T«b\i^^eaaum. 


C.  Asinius  Pollio  497 

Gell.  10,  26,  1  Asinio  Pollioni  —  transgressum.    sequitv/r  Tefutatio 

Gellii.    cf.  Non.  p.  452,  28.    de  loco  cf.  Kretzschmer,  de  Gell. 
font.  7.  65. 

2  salustio/// iquis  Paris.    sal(l)u8ti(i)  in.  rell.  6  posui 

Voss.  Lat.  F  112  Begin.  597  m.  2  posuit  rell.  10  ac  inde 

quin  {segi.  tra-,  unde  infra)  Non.         14  dicuntur  pkriiiue  codd. 


EX  ORATIONE  PRO  LAMIA 

3  [i?.  492  OBF^  Meyer] 

itaque  numquam  per  Ciceronem  mora  fuit, 
quin  eiuraret  suas  [esse],  quas  cupidissime  effu- 
derat,  orationes  in  Antonium,  multiplicesque 
numero  et  accuratius  scriptas  illis  contrarias 
edere  ac  vel  ipse  palam  pro  contione  recitare 
pollicebatur. 

Sen.  suas.  6,  15  Pollio  —  dixit  in  ea  oratione,  quam  pro 

Lamia   edidit.  Asini  Pollionis :  itaqae  —  polUcebatar. 

2  esse  secl.  HMueller 

EX  fflSTORES 

cf.  EKomemarm,  die  hist.  Schriftst.  d.  As.  Poll.  in  Fleck. 
Jdhrbh.  suppl.  22  {1896)  p.  555  sq.  Peter,  hist.  Bom.  rell. 
{Lips.  1906)  p.  LXXXV  sq. 

4  [HBB  5  Peter] 

quoniam  in  hanc  suasoriam  incidimus,  non  alienum 
puto  indicare,  quomodo  quisque  se  ex  historicis  adversus 
memoriam  Ciceronis  gesserit.  nam  quin  Cicero  nec  tam 
timidus  fuerit  ut  rogaret  Antonium,  nec  tam  stultus  ut 
exorari  posse  eum  speraret,  nemo  dubitat  excepto  Asinio  6 
Pollione,  qui  infestissimus  famae  Ciceronis  permansit.  — 
adieceratque  his  \fr.  3]  alia  sordidiora  multo,  ut  cuilibet 
facile  liqueret  hoc  totum  adeo  falsimi  esse,  ut  ne  ipse 
quidem  Pollio  in  historiis  suis  ponere  ausus  sit.  —  Pollio 
quoque  Asinius,  qui  Verrem  Ciceronis  reum  fortissime  lo 
morientem  tradidit,  Ciceronis  mortem  solus  ex  omnibus 
maligne  narrat,  testimonium  tamen  quamvis  invitus  plenum 

Grammaticae  Bomanae  fragmenta   ed.  ¥t3«a.ioia  ^^ 


498  Grammaticae  aetatie  Augusteae  fragmenta 

ei  reddidit.  Asini  Pollionis:  huius  ergo  viri  tot  tan- 
tisque    operibus    mansuri    in    omne    aevum    prae- 

15  dicare  de  ingenio  atque  industria  superva<(cuum 
est^.  natura  autem  atque  fortuna  pariter  obsecuta 
est  ei,  si  quidem  facies  decora  ad  senectutem 
prosperaque  permansit  valetudo,  tum  pax  diutina, 
cuius   instructus   erat   artibus,    contigit.     namque 

20  ad  priscam  severitatem  iudiciis  exactis  maxima 
noxiorum  multitudo  provenit,  quos  obstrictos 
patrocinio  incolumes  plerosque  habebat.  iam  feli- 
cissima  consulatus  ei  sors  petendi  et  gerendi 
(magna  munera   deum)   consilio   industriaque  uti- 

26  nam  moderatius  secundas  res  et  fortius  adversas 
ferre  potuisset!  namque  utraeque  cum  evenerant 
ei,  mutari  eas  non  posse  rebatur.  inde  sunt  in- 
vidiae  tempestates  coortae  graves  in  eum  certior- 
que    inimicis    adgrediendi    fiducia;    maiore    enim 

30  simultates  adpetebat  animo  quam  gerebat.  sed 
quando  mortalium  nulli  virtus  perfecta  contigit, 
qua  maior  pars  vitae  atque  ingenii  stetit,  ea  iudi- 
candum  de  homine  est.  atque  ego  ne  miserandi 
quidem  exitus  eum  fuisse  iudicarem,  nisi  ipse  tam 

85  miseram  mortem  putasset. 

Sen.  SUas.  6,  14  qnoniam  in  hanc  —  permansit.  —  [J^5]  adieceratqae 
—  ansus    sit.  —  [54]    Pollio    qnoque  —  putasset.       de    Asinio    Appxani 

(6.  c.  2j  15)  avLCtore  cf.  Peter  p.  LXXXXI,  is  etiam  Ciceronis 
orationis  vitia  complv/ribm  locis  insecutits  est  {Quint  12,  1,  22). 

3  quin  IFGronovius:  qae  5  poBse  eum  Kiefiling  possem 
vel  posse  codd.  7  adiec.  CFWMtieller:  ceteraque  ut  c. 
CFWMue.  ut  tibi  codd.  ut  ibi  HMueller  13  redidit  Antverp. 
reddit  rell.  14  mansuria:  em.  Bursian  15  supervac.  e. 
Schott:  superba  18  tunc  20  a  prisca  severitate  iudicis 
exacti  maximorum  nox. :  em.  Gronovius  24  exclamationis  sig- 
num  post  deum  posuit  Peter,  alii  alia  temptaverv/nt  26  vene- 
rant:  em.  CFWMue.  28  gr.  in  eo  codd.  gravissimae,  eo 
Kiepling        29  maiores 

mCERTAE  SEDIS 

ubi  de  genere  et  numero  nominum  (fr.  5.  6)  et  de  verborum 
formis  (fr,  7)  Asinius  disputa-ocnt  (:mm  quin  is  a  Charisio  et 


C.  Asinius  PolUo  499 

Prisciano  significatus  sit  nulla  iam  dubitatio  est),  amhigitur. 
ista  tamen  adeo  reconditae  interiorisque  naturae  sunt,  ut  ad 
orationes,  quas  Bergk  cogitavit  (op.  2,  751.  cf.  lyHendecourt 
l.  c.  p.  61  et  Beck,  Plin.  duh.  serm.  rell.  p.  31  adn.),  vix  a^c- 
commodata  sint  faciliusqu^  in  libro  quodam  grammatico,  forta^sse 
in  epistulis,  locum  suum  inveniant  (cf.  Haupt  op.  2,  67  sq. 
Harder,  Fleck.  Jahrhh.  137.  1888  p.  369).  de  loco  CGK  V  574,  6 
(caminus  generis  masculini,  sicut  Pollio  Asinius)  cf.  Harder  ihid. 
p.  371.  ad  huius  modi  lihellos  etiam  fr.  8.  10  pertinere  poterant, 
aeque  atque  existimatio  Ciceroniani  sermonis  (vd.  ad  fr.  4);  fr.  9 
contra  ex  oratione  pro  Urhiniae  heredihus  fluxisse  verisimilius 
puto,  cum  eo  tempore  Asinius  adversarii  patronum  Lahienum 
hahuerit,  hominem,  ut  ait  Seneca  (controv.  4  praef.  2)  ^mentis 
quam  linguae  amarioris\    fr.  11  historiis  vulgo  adscribitur. 


hos  pugillares  et  masculino   genere  et  semper  plura- 

liter  dicas,  sicut  Asinius  in  Valer^ium)>,  quia  pugillus  est 

qui    plures    tabellas    continet    in    seriem    sutas.      attamen 

haec    pugillaria    saepius    neutraliter    dicit    idem    Catullus 

in  hendecasyllabis  [43,  5].    item  Laber<(ius  in  Piscatore^  5 

\v.  71^  Bihh.^^  singulariter  hoc  pugillar  dicit. 

Char.  p.  97,  10  (=  Plin.  dui).  serm.  p.  75,  7  B.)  hos  pu- 
giUares  —  dicit.    cf.  Bcda  orth.  p.  285,  16. 

2  in  Valer.  expL  Keil  (cf.  Haupt  l.  c.  p.  68)  in  Valerium 
lib.  I.  Putsch  in  Labienum  vir  quidam  ap.  Bondam  5  Lab. 
in  P.  Putsch  ex  Beda 

6 

in  Nelei  carmine  [I  p.  271  Y  Rihh.^  aeque  prisco 
^saucia  puer  filia  sumam',  ubi  tamen  Varro  [/r.  250^ 
cum  ^a'  puera  putat  dictimi,  sed  Aelius  Stilo  magister 
eius  \fr.  47^  et  Asinius  contra. 

Cfiar.  p.  84,  8   (==  Plin.  duh.  serm.  p,  49,  24  B.)  in  Neiei 

—  contra. 

7  [p.  501  ORF^  Meyer'] 

nanciscor  etiam  nactum  facit  absque  n,  ut  Probo  et 
Capro  et  Pollioni  et  Plinio  placet. 

Prisc.  p.  513,  7  (=  Plin.  duh.  serm.  p.  39,  4  B.)  nanciacor  — 
piacet.    de  Pollione  cf.  Ha/rder  l.  c.  p.  369. 


500  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragnienta 

8  [p.  500] 

neqne  tuburchinabunduin  et  lurchinabundum  iam  in 
nobis  quisquam  ferat,  licet  Cato  sit  auctor  [mc.  49  J.], 
nec  hos  lodices,  quamquam  id  Pollioni  placet. 

Quint.  1,  6,  42   neque  enim  taburclimabuxLdum  —  placet,   nec  gla~ 

diola,  atqui  Messalla  dixit,  nec  parricidatum,  quod  in  Oaelio 
vix  tolerabile  videtur,  nec  collos  mihi  Calvus  persuaserit.  verho 
^placeV  fortasse  praeceptum  indicatur;  cf.  Harder  l.  c.  p.  370. 
aliter  Meyer,  OBF*  p.  500. 

9  [p.  496] 

iam  evaluit  Vebus  agentibus',  quod  Pollio  in  Labieno 

damnat. 

Quint.  9,  3,  13  ut  iam  —  damnat,  et  contumeliam  fecit,  quod 
a  Cicerone  reprendi  notum  est;  af&ci  enim  contumelia  dicebant. 

1  iam  Spalding:  nam  lavieno  vel  lameno  codd. 

10 

in  Tito  Livio  mirae  facundiae  viro  putat  inesse  Pollio 
Asinius  quandam  Patavinitatem. 

Quint.  8,  1,  3  et  in  Tito  —  Patavinitatem.  quare,  si  fieri  potest, 
et  verba  omnia  et  vox  huius  alumnum  urbis  oleant,  ut  oratio 
Bomana  plane  videatur,  non  civitate  donata.  item  Quint.  1, 
5,  55  peregrina  porro  ex  omnibus  prope  dixerim  gentibus,  ut 
homines,  ut  instituta  etiam  multa  venerunt.  taceo  de  Tuscis 
et  Sabinis  et  Praenestinis  quoque,  nam  ut  eorum  sermone 
utentem  Vettium  Lucilius  insectatur,  quem  ad  modum  PoUio 
reprendit  in  Livio  Patavinitatem ,  licet  omnia  Italica  pro 
Romanis  habeam.  quae  haec  Fatavinitas  fuerit  sa>epe  quctesi- 
tum  est;  orationis  colorem  quendam  peregrinum  fuisse  ego 
eocistimo. 

11  [HBE  4  Peter] 

Pollio  Asinius  parum  diligenter  parumque  integra 
veritate  compositos  putat  [comnentarios  Caesaris],  cum 
Caesar  pleraque  et  quae  per  alios  erant  gesta  temere 
crediderit  et  quae  per  se,  vel  consulto  vel  etiam  memoria 
lapsus  perperam  ediderit,  existimatque  rescripturum  et 
correcturum  fuisse. 

/SW.  lul.  56  PoUio  --  MMft. 


C.  ABinius  Pollio  501 


DUBIUM 


12 

verba  Sallustii  haec  sunt    \Cat  3,  2\i    'ac  mihi   qui- 

dem,  tam  etsi  hautquaquam  par  gloria  sequitur  scriptorem 

et  auctorem  rerum,   tamen  inprimis   arduum    videtur  res 

gestas    scribere,    primum    quod    facta    dictis    exaequanda 

sunt,  dein  quia  plerique,  quae  delicta  reprehenderis,  mali-   6 

volentia   et  invidia   dicta  putant.     ubi  de  magna  virtute 

atque  gloria  bonorum  memores,   quae  sibi  quisque  facilia 

factu  putat,   aequo   animo  accipit,    supra  veluti  ficta  pro 

falsis  ducit'.     proposuit,  inquiunt,  dicturum  causas,  quam 

ob  rem  videatur  esse  arduum  res  gestas  scribere  atque  ibi  lo 

cum  primam  causam  <^dixerit,   dein  non  alteram  causam^ 

sed    querellas    dicit.      non   enim    causa  videri   debet,    cur 

historiae  opus  arduum  sit,  quod  hi  qui  legunt  aut  inique 

interpretantur  quae  scripta  sunt,  aut  vera  esse  non  credunt. 

obnoxiam  quippe  et  obiectam  falsis  existimationibus  eam  rem  i5 

dicendam  aiunt  quam  arduam,  quia  quod  est  arduum  sui 

operis  difficultate  est  arduum,  non  opinionis  alienae  erroribus. 

Gell.  4,  15,  1  elegantia  orationis  Sallnstii  verborumque 
fingendi  [findi  codd.l  et  novandi  stadium  cum  multa  prorsus 
invidia  fuit,  multique  non  mediocri  ingenio  viri  conati  sunt 
reprehendere  pleraque  et  obtrectare.  in  quibus  plura  inscite 
aut  maligne  vellicant.  non  nulla  tamen  videri  possunt  non  in- 
digna  reprehensione,  quale  illud  in  Catilinae  historia  repertum 
est,  quod  habeat  eam  speciem  quasi  parum  adtente  dictum. 
verba  SaUustii  —  erroribas.  haec  illi  malivoli  leprehensoreB  dicunt. 
ista  Asinio  vindicaverunt  Mercklin,  Fleck.  Jahrbb.  suppl.  3 
(1860)  p.  663.     Kretzschmer,  de  Gell.  font.  p.  65. 

4  exequenda:   em.  Vatic.  m.  3  5  repr.  Sall.  deprehen- 

deris  (-etis  Vatic.  -istis  Lugd-Bat.)  codd.  8  supra  ea  Sall. 

11    dix.,   d.   n.   alt.   c.    add.  Hertz  et  Hosius  16   obnoxi 

autem  q.  Paris. 

de  aliis  locis  Gellii,  ubi  de  SaUustio  rwrsus  disputatur 
(13,  30,  2.  20,  6,  14),  res  nimis  incerta  est,  ut  eos  non  referam. 

FALSA 

de  PolUone  Vergilii  interprete  magna  dissensio  est;  sunt 
enim  qui  eu/ndem  ac  superiorem  esse  putenty  «u/wt  qvjtA.  d.\'K)«T%'v».tiv 


502  Graminaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

{cf.  de  ea  quaestione  G  Laemmerhirt,  Comment.  phil.  Jen.  4.  1890 
p.  320).  mihi  hoc  posterius  persuasum  est;  licet  enim  Servius 
alterum  db  altero  PoUione  non  discemat,  quam  consuMudin&m 
apud  Latinos  scriptores  saepius  reperiri  supra  vidimus,  nugas 
Pollionis  Aeneidos  interpretis  ab  Asinio  illo  homine  sani  iudicii 
suhtilisque  elegantiae  plane  alienas  esse  Btbbeck  docuit  (proleg. 
ad  Verg.  p.  114  sq.).  fuerunt  Asinii  PoUiones  etiam  postea  minus 
nobiles  (cf.  modo  Prosop.  imp.  Bom.  1,  163  et  167 sq.),  et  de 
persona  interpretis  Servius  errasse  potest. 

13 

illud  quod  Asinius  Pollio  dicit  caret  ratione,  de 
Achaemenide  dictum  'miles  Ulixi',  Myrmidonas  vero  et 
Dolopas  praesentes  esse  acceptos  ab  Heleno;  sic  enim 
dicti  frangitur  dignitas. 

Serv.  Aen.  2,  7  'aut  duri  miles  Ulixi'.    duri  non  laboriosi 

sed  crudelis   — .      iUud  autem  quod  —  dignitaa. 

14 

de  illo  loco  multi  quaerunt  [Aen.  6,  56l]i  ^quis  tantus 

clangor  ad  auras?'    et  Pollio  dicit  Aeneae  et  Sibyllae,  quas 

illi   secum  traxerant,    cum   constet  esse  etiam  illic  auras. 

Serv.  Aen.  6, 554  auras  autem  inferis  congruas  intellegamus. 
Statius  de  Mercurio  ait  [cf.  Theb.  2, 2] :  pigrae  aurae  eius  inpe- 
diebant  volatum.     de  iUo  enim  loco  —  auras. 

15 

^extulerat  lucem'.  Asinius  Pollio  dicit  ubique  Vergilium 
in  diei  descriptione  sermonem  aliquem  ponere  aptum 
praesentibus  rebus,  ut  boc  loco,  quia  funerum  et  sepul- 
turarum  res  agitur,  dicit  extulerat;  item  in  quarto,  quia 
est  navigaturus  Aeneas  et  relicturus  Didonem,  dicit  [585]: 
^Tithoni  croceum  linquens  Aurora  cubile'. 

SerV.  Aen.  11,  183  extulerat  —  cubUe. 


LURANIUS 

Luraniu7n  vel  Loranium  Augusteae  aetatis  grammaticum 
^k  tmeNdum  esse  puto,  cum  de  nomine  in  codicibus  consensio  sit 
^    (laumniua  cod.  Argmt^  nequc  fragmefifitt  eius  argumentum  od 


C.  Asinius  PoUio.  LuraniuB.   M.ValeriusMessalla  Corvinus     503 

Veranii  libros,  ut  non  milli  voluerunty  quadret.  Loranios  hdbes 
in  CIL  VI  21507  sq.  praeterea  cf.  Schulze,  Lat.  Eigenn.  p.  359 
et  Prosop.  imp.  Rom.  2,  307/314:. 

FRAGMENTUM 

quae  fuit  causa  et  Servio  \Sulp.  supra  test.^,  ut  dixi, 
subtrahendae  s  litterae,  quotiens  ultima  esset  aliaque  con- 
sonante  susciperetur,  quod  reprendit  Luranius. 

Quint.  9,  4,  38  quae  fttit  —  Luranius,  Messalla  defendit  [fr.  3]. 

1  dixit  Lachma/nn 


M.  VALERIUS  M.  f.  MESSALLA  CORVINUS 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  ^Messalla  Corvinus^  vel  ^Corvinus  Messalld*  plerumque, 
sa^pius  simplidter  ^Messalla^  vel  ^Corvinusf*,  interdum  ^M.  Mes- 
salla^  vel  ^  Valerius  Messalld*.  de  eius  origine  cf.  FMimzer,  de 
gente  Valeria  (OppoUae  1891)  p.  3sq.,  de  agnomine  Corvino 
ibid.  p.  25,  de  cognomine  Messalla  de  eiusque  scribendi  ratione 
L  Wiese,  de  M.  Val.  Mess.  Corv.  vita  et  studiis  doctr.  (diss.  Berol. 
1829)  p.  4  et  5  adn.  5.  Brunn,  de  auct.  ind.  Plin.  {Bonnae  1856) 
p.  13.  de  altero  agnomine  Publicola  M.  Valerio  iniu/ria,  ut 
videtur,  tributo  cf.  Prosop.  imp.  Rom.  3,  363  sq. 

2.  Hieron.  ad  a.  Abr.  1958  =  695/59  Messalla  Corvinus 
orator  nascitur  et  T.  Livius  Patayinus  scribtor  historicus.  id. 
ad  a.  Abr.  2027=764/11  Messalla  Corvinus  orator  ante  bien- 
nium  quam  moreretur  ita  memoriam  et  sensum  amisit,  ut  vix 
pauca  verba  coniungeret,  et  ad  extremum  ulcere  sibi  circa 
sacram  spinam  nato  inedia  se  confecit  anno  aetatis  LXXII. 
Ovid.  ex  P.  1,  7, 29  cui  [Messallae]  nos  et  lacrimas,  supremum 
in  funere  munus,  /  et  dedimus  medio  scripta  canenda  foro.  Suet. 
Tib.  70^  in  oratione  Latina  secntus  est  [Tiberius  n.  a.  712/42, 
m.  790/37]  Corvinum  Messallam,  quem  senem  adulescens  ob- 
servarat.  Ovid.  ex  P.  1,  7,  27  [ad  Messalinu/m]  nec  tuus  est 
genitor  nos  infitiatus  amicos,  /  hortator  studii  causaque  fax- 
que  mei.  cf.  etiam  Quint.  12,  11,  28.  Vell.  Pat.  2,  71.  his 
omnibus  locis  inter  se  comparatis  apparet  Hieronymum  in  errore 
versari,  ut  iam  Borghesi  intellexit  (op.  1,  408  sq.);  natus  enim 
mdetur  Messalla  anno  fere  690/64,  mortuus  a.  766/13  {cf  Prosop. 


I 


504  Gramiiiaticae  aetatis  Augiisteae  fragmenta 

imp.  Rom.  3,  364).    hac  de  controversia  cf.  etiam  Nipperdey  op. 
p.  289  sq.    Marx,  Wien.  Stud.  19  {1897)  p.  151. 

3.  Messallae  vitae  cmriculum  hoc  est:  a.  709/45  —  710/44 
Athenis  studiorum  causa  (Cic.  ad  Att.  12, 32, 2.  15, 17, 2)  mora- 
tus,  a.  712/42  pugnat  ad  Fhilippos  {Plut.  Brut.  42),  inde  primo 
ad  Antonium  transit  {Appian.  b.  c.  5,  113.  Vdl.  Pat.  2,  71), 
mox  ad  Octavianum  (Plin.  n.  h.  33,  50.  Appian.  b.  c.  4,  38. 
Plut.  Brut.  53),  a.  718/36  augur  {Cass.  Dio  49,  16),  a.  720/34 
Salassos  domat  (Appian.  Illyr.  17.  Dio  49,  38.  cf.  Tibull.  4, 
1, 107),  a.  723/31  pugnat  ad  Actium  {Appian.  b.  c.  4, 38),  a.  eodem 
consul  {Tac.  ann.  13, 34.  Fasti  Amit.  CIL  /*  p.  61),  a.  727/27 
{cf.  Schanz,  Bom.  Littg.  2*,  19)  Aquitanos  vincit  et  triumphat 
{Tibull.  1,  7,  7.  CIL  I  p.  461),  inde  Syriae  praeses  {Ttbull.  1, 
3,1.  7, 13.  Dio  51,  7),  praefectus  urbi  {Tac.  ann.  6,  11.  Hieron. 
ad  a.  Abr.  1991),  a.  743/11  primus  curator  a>quarum  {Frontin. 
de  aq.  99.  102),  a.  752/2  defert  Augusto  appellationem  ^poiter 
patriae^  {Stiet.  Aug.  58),  iam  admodum  senex  memoria  captus 
est  {Plin.  n.  h.  7,  90.     Solin.  1,  110). 

4.  Messalla  amicis  usus  est:  Bruto  et  Cassio  {VeU.  Pat. 
2,  71.  Plut.  Brut.  40.  Tac.  a/nn.  4,  34),  TibuUo  {TibuU.  1, 
5,  31  al.),  Ovidio  {cf.  test.  2),  Horatio  {Hor.  carm.  3,  21,  7  et 
Porphyr.  ad  h.  l.),  Asinio  PoUione  {Sen.  su>as.  6,  27),  Antonio, 
Octaviano  {test.  3)  aliisque.  de  coetu  MessaUae  cf.  Baehrens, 
TibuU.  BldU.  p.  46.  50. 

5.  Cic.  ad  Brut.  1,  15,  1  cave  putes  probitate  constantia 
cura  studio  reip.  quicquam  illi  [MessaUae]  esse  simile.  Quint. 
12,  11,  2§  an  Pollio  et  Messalla  —  parum  in  vita  dignitatis 
habuerunt?  cf.  Asin.  PoUio  test.  8.  VeU.  Pat.  2,  71.  Plut. 
Brut.  53.    Appian.  b.  c.  4,  38.  5,  113.    Tac.  ann.  4,  34. 

6.  Sen.  controv.  2,  4,  8  fuit  autem  Messalla  exactissimi  in- 
genii  quidem  in  omni  studiorum  parte,  <^aedy  Latini  utique 
sermonis  observator  diligentissimus.  cf.  Hor.  sat.  1,  10,  29.  85. 
Tac.  de  orat.  12.    de  studio  sapientiae  cf.  Hor.  carm.  3,  21,  9. 

SCBIPTORUM 

7.  Quint.  10,  5,  2  vertere  Graeca  in  Latinum  veteres 
nostri  oratores  optimum  iudicabant  — .  id  MesBallae  placuit, 
multaeque  sunt  ab  eo  scriptae  ad  hunc  modum  orationes,  adeo 
ut  etiam  cum  illa  Hyperidis  pro  Phryne  difficillima  Romanis 
subtilitate  contenderet. 

8.  Verg.  catal.  9,  13   [ad  MessaUam]  pauca  tua  in  nostras 

venerunt  carmina   chartas,  /  carmina   cum    lingna  tum   sale 

Cecropio,  /  carmina  quae  Pylium  saeclis  accepta  ftitxiris,  /  car- 

mina,  Quae  Pjlium  vincere  digna  senem.   Latina  carmina  ludicra 

^gnificavit  Plin.  epist.  5,  3,  5. 


M.  Yalerius  MeBsalla  Corvinus  505 

9.  Cic.  ad  Brut  1,  15,  1  Messallam  habes.  —  eloquentia, 
qua  mirabiliter  excellit  reliqua  testimonia  cum  fragmentis  ap. 
Meyer,  OBF*  p.  507  sq. 

10.  commentariorum  de  hello  civili  fragmenta  apud  Peter, 
HBB*  p.  65 sq.  cf  p.  LXXVIIIsq. 

DOCTRINAE 

11.  Quint.  1,  6,  4:2  gladiola  —  Messalla  dixit.  cf.  Asin. 
Pollio  fr.  8. 

12.  Quint.  8,  3,  34  Messalla  primus  reatum  [dixit]. 

13.  Sen.  suas.  2,  17  cognomen  vel,  ut  Messalla  ait,  cogno- 
mentum 

14.  Porphyr.  Hor.  serm.  1,  10,  28  Pedius  Publicola  et 
Messalla  adeo  curasse  dicuntur  ne  Gxaeca  Latinis  verbis  inmis- 
cerent,  ut  Messalla  primus  funambulum  dixerit,  ne  c%oivo§dxriv 
diceret.  cf.  Schol.  Cruq.  Hor.  ibid. 

15.  Sen.  sua^.  2,  20  ^quidquid  ad  adversae  cessatum  est 
moenia  Troiae,  /  Hectoris  Aeneaeque  manu  victoria  Graium  / 
haesit'  [Verg.  Aen.  11,  ^SSsq.y  Messalla  aiebat  hic  Vergilium 
debuisse  desinere:  quod  sequitur  'ej;  in  decimum  vestigia  ret- 
tulit  annum'  explementum  esse.  cf.  Bihbeck,  proleg.  ad  Verg. 
p.  86.  111. 

16.  de  Mar.  Vict.  p.  9,  5  cf.  Mess.  Bufus  p.  427.  Messalla 
rhetorum  existimator  ap.  Sen.  controv.  2,  4,  8.  10. 


B.  PRAGMENTA 

quod  BSchoell  Qeg.  XII  tah.  p.  36  adn.  2)  contendit  scripta 
grammatica  Messallae  Corvino  a  Quintiliano  adsignata  Messallae 
augu/ris  esse,  mihi  non  persuasit;  quomodo  enim  QuintUianus  dili- 
gentissimus  scriptor  clarissimos  illos  viros  permiscuerit  non  in- 
telUgo,  ne  dicam  apud  SurCtonium  eiusdem  vocis  atque  OrhUium 
grammaticum  et  Nepotem  auctorem  in  epistula  Corvinu/m  repe- 
riri.  et  erant  fortasse  MessaUae  lihelli  grammatici  in  epistularum 
formam  redacti  pariter  ac  Varronis  Sinnii  Valgii  aliorumque 
{vd.  test.  seq.). 

DE  S  LITTERA 

Quint.  1,  7,  35  ideo  minus  Messalla  nitidus,  quia  quosdam 
totos  libellos  non  verbis  modo,  sed  etiam  litteris  dedit? 

1 

quid?  non  Cato  Censorius  dicam  et  faciam  dice  et 
facie  scripsit  \inc.  55  /.]  emidemque  in  ceteris,  quae  similiter 


506  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

cadunt,  modum  tenuit?     quod  et  ex  veteribus  eius  libris 
manifestum  est  et  a  Messalla  in  libro  de  s  littera  positum. 

Quint  1,  7,  23  quid  —  positum.  cf,  Paul.  Fest.  p.  26, 13. 
72,  6.    Fest.  p.  20U,  23.    286  f>,  21. 

1  dice  et  facie  vel  dicae  et  faciae  (face  Amhros.  Paris.  7723) 
3  et  ex]  ex  Amhros. 

2 

s  non  nulli  litteram  non  putarunt;  nam  Messalla  quen- 
dam  sibilum  dixit. 

Mart.  Cap.  3,  244  s  non  nuiii  —  dixit.  quae  tamen  utrimqne 
p  litterae  copulatur,  ut  spado  psittacus,  et  c  q  i  sequentes  am- 
plectitur,  ut  Scaurus  squama  stella.  fragm.  Bob.  CGK  VII 
538,  32  8  aliquando  sibilus,  non  littera  iudicatur. 

3 

quae  fuit  causa  et  Servio  [Sulp.  supra  test.^,  ut  dixi, 
subtrahendae  s  litterae,  quotiens  ultima  esset  aliaque  con- 
sonante  susciperetur,  quod  reprendit  Luranius  [fr.  i], 
Messalla  defendit;  nam  neque  Lucilium  putant  uti  eadem 
5  ultima,  cimi  dicit  [149  Ma.^  'Aeserninus  fuit'  et  [150  Jtfa.] 
'dignus  locoque'  et  Cicero  in  oratore  [161]  plures  anti- 
quorum  tradit  sic  locutos. 

Quint.  9,  4,  38  quae  fuit  —  locutos.   cf.  Lco,  Pl.  F.  p.  230  sq. 

1  dixit  Lachmann  4  putat  Spalding  fort.  recte  5  seri- 
nus:  em.  LFSchmidt  coU.  Non.  p.  393 

f  i 

duapondo  et  trepondo  usque  ad  nostram  aetatem  ab 

omnibus  dictum  est,  et  recte  dici  Messalla  confirmat. 

Quint.  1,  5,  15  nam  et  dua  et  tre  pondo  diversorum  gene- 
rum  sunt  barbarismi;  at  duapondo  —  confirmat. 

EPISTULAE 

5 

eosdem    [grammaticos]    litteratores    vocitatos    Messalla 

Corvinus  in  quadam  epistula  ostendit,  non  esse  sibi  dicens 

■    rem    cum  Furio    BibacuLo^    ne    cimi   Ticida    quidem    aut 


M.ValeriusMessallaCorvinuB.  M.  Aristius  Fuscus.  Porcellus    507 

litteratore   Catone;    significat   enim   haud   dubie  Valerium 

Catonem  poetam  simul  grammaticimique  notissimum.  5 

Suet  de  gramm,  4  appellatio  grammaticorum  Graeca  con- 
suetudine  invaluit,  sed  initio  litterati  vocabantur.  Comelius 
quoque  Nepos  [fr.  14].  eosdem  —  notissimum.  sunt  qui  [Orhilius  fr.  J3f]. 


M.  AEISTIUS  FUSCUS 

TESTIMONIA 

1.  praenomen  est  in  inscriptione  Hor.  carm,  1,22;  alias  in- 
'cenitur  ^Fuscus  Aristiu^s^  vel  simpliciter  ^FtMcus^  vel  ^Aristius'. 

2.  Hor.  sat.  1,  9,  61  Fuscus  Aristius  occurrit  mihi  carus. 
id.  ep.  1,  10, 1  urbis  amatorem  Fuscum  salvere  iubemus  /  ruris 
amatores,  hac  in  re  scilicet  una  /  multum  dissimiles,  at  cetera 
paene  gemelli  /  fratemis  animis;  quidquid  negat  alter,  et 
alter:  /  adnuimus  pariter  vetuli  notique  columbi.  cf.  Ps-Acro 
et  Forphyr.  Hor.  test.  3  et  carm.  1,  22,  1.  erat  igitur  Aristius 
Horatio  aetate  suppar. 

3.  Ps-Acro  Hor.  ep.  1,  10,  1  ad  Aristium  Fuscum  gram- 
maticum  scribit.  id.  serm.  1,  9,  62  Aristius  Fuscus  grammati- 
cus  doctissimus  illius  temporis  amicus  Horatii.  Porphyr.  Hm'. 
serm.  1,  9,  60  Aristius  Fu6cus  praestantissimus  granmiaticus  illo 
tempore  et  amicus  Horatii  fuit.  ei  Haupt  {pp.  2,  69)  fr.  1 
Aufustii  vindicaverat ,  sed  de  Aristii  litteris  grammaticis  nihif 
traditum  est.  quam  magna  in  existimatione  eum  Horatius  ut 
carminum  iudicem  hnhuerit,  vide  apud  Valgium  test.  5. 

4.  Porphyr.  Hor.  ep.  1,  10,  1  ad  Aristium  Fuscum  scrip- 
torem  comoediarum  cf.  Prosop.  imp.  JRom.  1,  133/860. 


PORCELLUS 

PorcelU  aetas  ex  eo  fere  statui  potest,  quod  Seneca  in  Suaso- 
riis  {post  annos  784/31—787/34  scriptis)  eum  mortuum  memorat 
{cf.  test.  seq.   arguebat  et  accusabat). 

A.  TESTIMONIUM 

Sen.  stuis.  2,  12  edicta  in  posterum  diem  pugna  epulantes 
milites  inducit  [Comelius  Severus]  et  ait  [FPJR  11  B\  :  ^stra-         d 


508  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

tiqne  per  herbam :  /  hic  meus  est,  dixere,  dies*.  —  illud  Porcellug 
grammaticus  arguebat  in  hoc  versu  quasi  soloecismum,  quod 
cum  plures  induxisset  diceret  ^hic  meus  est  dies',  non  ^hic 
noster  est',  et  in  sententia  optima  id  accusabat  quod  erat 
optimum.    lioc  iudicium  litteris  mandatum  non  esse  videtur. 


B.  FALSUM  PRAGMENTUM 

quae  1  littera  finiuntur  in  declinatione   gemi- 

nant  eandem  litteram,  tamquam  mel  mellis  et  fel 

fellis.     facit  ita  tribunal  tribunallis  et  animal  animallis. 

Suet.  diff.  serm.  p.  310,  28  Both  tribunal  an  tribunale  et 
animal  an  animale.  rorcellus  [ita  Roih  p.  XCVII  Proc.  codd.] 
ait:  quae  1  —  animaniB.  sed  erravit,  primum  quia  monosyllaba  in 
exemplo  posuit,  deinde  [qua]  quia  [re]  1  non  geminat  nec  vigil 
nec  pugil.  haec  quae  apud  Beifferscheid  Suet.  rell.  non  inveni 
quam  fidem  habeant  ignoro.  sed  a  vetere  scriptore  sive  Porcello 
sive  Procilio  sive  quo  alio  nomine  fuit,  istae  nugae  omnino  ah- 
horrent. 


ANTONIUS  EUFUS 

numi  Antonius  Rufus  idem  sit,  qui  praetextarum  togatarum- 
que  scriptor  a  Ps-Acrone  (Hor.  AP  288)  memoratur,  nescimus: 
certe  a  Rufo  ^Pindaricae  lyrae  fidicine^  (Ovid.  ex  P.  4,  16,  28) 
is  diversus  esse  videtur  {cf.  Reifferscheid ,  ind.  schol.  Vratisl. 
1880/81  p.  7).  de  Rufo  cf.  Goetz,  Pauly-Wiss.  RE  1,2637/94. 
Prosop.  imp.  Rom.  1,  104/692. 


FRAGMENTA 

1 

locutionem  quoque  Antonius  Rufus  per  q  dicit  esse 
scribendam,  quod  sit  ab  eo  quod  est  loqui;  item  periculxun 
et  ferculum. 

Vel.   Long.  p.  79,  13   locutionem  —  fercnlnin.     cf.   LucQ.  fr.   14. 

Vel.  Long.  p.  70,  15.  Caper  ortfi.  p.  93,  4.  Ann,  Comut,  ap. 
Cassiod.  p.  150,  22.  Papirian.  ibid.  p.  158,  18.  164,  19.  Caes, 
Vtndex  ibid.  p.  207,  1.   Albin.  oriK.  p.  299,  23.      . 


Porcellus.    Antonius  Rufus.    M.  Verrius  Flaccus       509 

2 

fuerunt  qui  nobis  quoque  adicerent  dualem   *scripsere 

legere',  quod  evitandae  asperitatis  gratia  mollitum  est,  ut 

apud  veteres  pro   ^male  mereris'    *male  merere'.     ideoque 

quod  vocant  duale  in  illo  solo  genere  consistit,  cum  apud 

Graecos  et  verbi  tota  fere  ratiooe  et  in  nominibus  depren-   5 

datur  et  sic  quoque  rarissimus  eius  sit  usus,  apud  nostrorum 

vero  neminem  haec  observatio  reperiatur,  quin  e  contrario 

[Aen.  1,  36S\   ^devenere  locos'  et   [Aen.  2,  i\   ^conticuere 

omnes'  et  [Ovid.  met.  13,  i]  'consedere  duces'  aperte  nos 

doceant   nihil    horum   ad   duos   pertinere,    dixere    quoque,  lo 

quamquam  id  Antonius  Rufus  ex  diverso  ponit  exemplimi, 

de  pluribus  patronis  praeco  pronuntiet. 

Quint  1,  5, 42  fuenmt  qui  —  pronuntiet.  8%,  ut  videtur,  VergiUani 
loci  et  Ovidianus  a  JRufo  allati  sunt,  eit^s  aetas  certioribus 
terminis  definitur. 

11  quamquam  id]  quod  Ambi^os. 


M.  VERRIUS  FLACCUS 

A.  TESTIMONIA 

VTTAE 

1.  ^M.  Verrius  Flaccus'  Su£t.  {cf.  ind.  gramm.  et  test.  2) 
et  Hieron.,  ceteroqui  ^Verrius  Flaccus'  plerumque,  interdum 
^Verrius^  et  fortasse  etiam  ^Flaccus\ 

2.  Sust.  de  gramm.  17  M.  [ita  ut  vid.  Vindob.  m.  i]  Verrius 
Flaccus  libertinus.  itaque  alius  est  Verrius  Flaccus  M.  f.  tribu 
Falerna  CIL  X  3086^;  cf  3734  (alitcr  Schulze,  Lat.  Eigenn.  p.  49S). 

3.  Hieron.  ad  a.  Ahr.  2024=761/8  Athenodorus  Tarsen- 
sis  stoicus  philosophus  et  M.  Verrius  Flaccus  grammaticus  in- 
signes  habentur.  Suet.  de  gramm.  17  decessit  aetatis  exactae 
siu)  Tiberio  [767/14 — 790/37].  ab  eodem  Suetonio  accepimus 
Verrivm  anno  fere  744/10  ab  Augusto  nepotum  m^gistrum  elec- 
tum  in  Palatium  transiisse  (cf.  De  lud.  litt.  test.  50),  unde  eum 
XXXV  minimum  annos  natum  tumjc  fuisse  effijci  potest.  quod 
si,  ut  probabile  est,  qttae  Praenestinis  fastis  usque  ad  a.  775/22 
addita  sunt  Verrii  beneficio  habemus,  is,  qui  admodum  senex 
decessit,  spatio  annorum  694/60 — 704/50  natus  est.    cf.  test.  4. 

4.  Suet.  de  gramm.  17  statuam  habet  Fraeneste  in  inferiore 
foii  parte  circa  hemicyclium,  in  quo  fastos  a  se  ordinatos  et 


510  Grammaticae  aetatis  Augofiteae  firagmenta 

marmoreo  parieti  incisos  publicarat.  hinc  Verrium  Praenestinum 
€886  vuH  Hirschfeld,  Hermes  9  {187 o)  p.  105;  cf,  tamen  Heiffer- 
scheid,  ind.  schol.  Vratisl.  1877;  78  p.  5  et  VahUn  op.  l,43sq.  priori 
fastorum  tahulae  (a.  752  2 — 763,10)  altera  accedit  usque  ad 
a.  775/22,  de  qua  cf.  test.  3  et  Mommsen,  CIL 1  p.  295  {cf  GIL  I^ 
p.  206,  11).  fragmenta  sunt  m  CIL  J*  p.  231.  cf.  Gatti,  Atti 
d.  B.  Accad.  d.  Lincei  Ser.  5  Vol.  5  T.  2  {Boma  1897)  p.  421 
et  Pascal,  Atene  e  Boma  1906  n.  90  —  91  p.  212  sq. 

5.  Arnob.  1,  50  Epicados  omnes,  CaesellioB  Verrios  Scanros 
teneatis  et  Nisos.     cf.  Cornel.  Epic.  test.  4  et  Gell.  ad  fr.  2. 

6.  Macrob.  1,  15,  21  Verrinm  Flaccum  iuris  pontificii  peri- 
tissimum    sed  cf.  praef.  ad  Veranium. 

SCRIPTORUM 

7.  Prisc.  p.  383, 12  Verrius :  ^blanditusque  labor  moUi  cura- 
bitur  arte'.  itaque  poeta  etiam  fuisse  videtur.  versum  omisit 
Baehrens,  FPB;  cf.  tamen  Verrium  Paeti  amicum  {Cic.  ad 
fam.  9,  20,  2). 

8.  Gell.  4,  5,  6  ea  historia  de  aruspicibus  ac  de  versu  isto 
senario  [^malum  consilium  consultori  pessimum  est'  FPB 
p.  37  B.^  scripta  est  in  annalibus  maximis  libro  undecimo 
\fr.  3  P.]  et  in  Verri  Flacci  libro  primo  rerum  memoria 
dignarum.  videtur  autem  versus  hic  de  Graeco  illo  Hesiodi 
versu  expressus  {J^qya  266]:  ^i]  8h  Ttcixr}  §ovXr}  t&  ^ovXsveavxi 
Ttccniarri^  hinc  haiisisse  videtur  Pliniu^s  n.  h.  ind.  libr.  III  VII 
VIII  XIV  XV  XVIII  XXVIII  XXIX  XXXIV  XXXV 
et  7,  180  de  mortibtis  repentinis;  8,  17  de  elephantis;  9,  77  de 
praetextatis  anguillarum  tergore  verberatis;  18,  62  de  farre; 
28, 18  de  deorum  evocatione;  33,  63  de  Tarquinio  Prisco;  33, 111 
de  lovis  simulacri  facie  minio  illita.  ceterum  cf.  MHnzer, 
Quellenkr.  d.  Ng.  d.  Plin.  p.  299  sq. 

9.  Schol.  Veron.  Aen.  10,183  Flaccus  primo  Etruscarum 
item  ibid.  10,  200.  cf  Peter,  hist.  Bom.  rdl.^  p.  CVIIIsq.  et 
supra  Gran.  Fl.  ad  fr.  4. 

10.  Macrob.  1,  4,  7  Verrius  Flaccus  in  eo  libello  qui  Sa- 
turnus  inscribitur  —  et  in  eodem  libro:  'dilucide  me'  inquit 
^de  constitutione  Satumaliorum  scripsisse  arbitror'.  hu/nclibrum 
non  dedecent  loci  Lact.  d.  i.  1, 20.  Serv.  Dan.  Aen.  8, 203.  11, 143. 
Macrob.  1,  6,  15.  10,  7  (=  fr.  28).  12,  15.  Ps-Acro  carm.  saec.  8 
{si  quidem  pro  ^  Valerius  Flaccm^  ^  Verrius  FIJ*  emendanduni  est), 
quamquam  dlii  in  commentario  I)e  fastis,  alii  verisimilius  in 
libris  De  verborum  significatu  ista  fuisse  suspicati  sunt.  cf.  lAtt, 
de  Verrii  Fl.  fastorum  libris  {Bonnae  1904)  et  Bh.  Mus.  59, 603sq. 

11.  Suet.  de  gramm.  19   Scribonius  Aphrodisius  —  docnit 
Verrius  tempore,   cnius   etiam  libris  de  orthographia 


M.  YerriuB  Flaccus  511 

rescripsit  non  sine  insectatione  studiorum  morumque  eius.  na- 
turam  huitis  libri  definire  conatus  est  LMackensen,  Comment. 
phil.  Jen.  6,  2  p.  3 — 62,  qui  Scawro  Longo  Quintiliano  Victorino 
inter  se  collatis  locisque  ad  litteratu/ram  pertinentibus  ex  libris  De 
verborum  significatu  excerptis  {p.  50  sq.)  illius  spedmen  quoddam 
proposuit  {p.  59 sq.);  in  quo  si  operam  suam  prorsus  non  per- 
didit,  ultra  verisimilitudinis  speciem  non  processit.  de  reliquiis 
huius  libri  cf.  praef.  ad  inc.  sedis  fragmenta. 

12.  de  fastis  Praenestinis  vd.  test.  4. 


Verrii  reliquias  coll.  OMueller,  praef.  ad  Festi  de  verb.  signif. 
p.  Xlllsq.:  qui  cum  numeros  iis  non  adsignaverit,  contra  morem 
nostrum  in  singulis  glossis  silentio  praeteribitur. 


B.  FRAGMENTA 

EPISTULARUM 
de  huius  modi  epistulis  cf.  Varro  Tiro  Sinnius  Valgiu^  supra 

1 

hoc  pro  huc  —  crebro  in  antiquis  lectionibus  in- 
venitur,  sicut  in  epistulis  probat  Verrius  Flaccus  exemplis 
auctoritate  ratione,  dicens  in  adverbiis  pro  u  o  plerum- 
que  maiores  ponere  consuetos. 

Serv.  Aen.  8,  423  et  hoc  pro  huc  posuit  secundum  antiquum 
morem,  nam  antea  hoc  adverbium  loci  fait,  quod  nunc  abole- 
vit;  nam  crebro  —  consuetos.  et  sic  pro  huc  hoc  veteres  dicere 
solebant,  sicut  pro  illuc  illo  dicimus.  cf.  Prisc.  III  64,  5.  quxim 
disciplinae  grammaticae  formulam  Verrius  secutus  sit,  ex  verbis 
^eocemplis  auctoritate  ratione*  perspicitu/r. 

3  pro  u  o]  probo  Carol.  116  Sang.  provo  Floriac. 

DE  OBSCUEIS  CATONIS 

huc  pertinere  videtur  fr.  24.  cf.  etiam  Gell.  6,  13.  10,  5,  19 
et  Kretzschmer,  de  Gell.  font.  p.  75sq. 

2 
lib.  II.    M.  Cato  Voconiam  legem  suadens  verbis  hisce 
usus  est  [XXXII  1  /.]:   ^principio  vobis  mulier  magnam 
dotem    adtulit,   tum   magnam  pecuniam   recipit   quam  in 


512  Grrammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

viri  potestatem  non  conmittit,  eam  pecuniam  viro  mutuam 
B  dat;  postea,  ubi  irata  facta  est,  servum  recepticium  sectari 
atque  flagitare  virum  iubet'.  quaerebatur  servus  recepticius 
quid  esset.  libri  statim  quaesiti  allatique  sunt  Verrii  Flacci 
de  obscuris  Catonis.  in  libro  secundo  scriptum  et  inventiun 
est  recepticium   servum   dici  nequam  et  nulli  pretii,    qui 

10  cum  venum  esset  datus  redhibitus  ob  aliquod  vitium 
receptusque  sit.  propterea  inquit  servus  eius  modi 
sectari  maritum  et  flagitare  pecuniam  iubebatur, 
ut  eo  ipso  dolor  maior  et  contumelia  gravior  viro 
fieret,  quod  eum  servus  nihili  petendae  pecuniae 

15  causa  conpellaret. 

Gell.  17,  6,  1  M.  Cato  —  conpeiiaret.  cum  pacc  autcm  cumque 
venia  istorum,  si  qui  sunt,  qui  Verrii  Flacci  auctoritate  ca- 
piuntur,  dictum  hoc  sit;  recepticius  enim  servus  in  ea  re,  quam 
dicit  Cato,  aliud  omnino  est  quam  Verrius  scripsit.  Verrius 
in  libros  De  verh.  signif.  haec  iterum  iisdem  fere  verbis  rettulit 
(Fest.  p.  282^,  24);  qua  in  re  haud  recte  iudicavit  OMtieller  l 
c.  p.  XVI.  de  ratione  quae  inter  libros  De  obsc.  Cat.  et  De  verh. 
signif  intercedit  cf  Willers,  de  Verr.  Fl.  glossar.  interpr.  p.  34. 
ceterum  cf  Non.  p.  54,7.  CGL  V  651,  24. 

3  recepit  Begin.  1646  Voss.  Lat.  F  7  4  conmittat  Paris. 
6  flagit.]    cf    Usener,    Bh.   Mus.  56,  11  8    et   Paris.    om. 

rell.         14  ni(c)hil  Paris.  Voss.  Lat.  F  7  et  112  m.l         16  con- 
pelleret  Paris.  Voss.  Lat.  F  7 


DE  VERBORUM  SiaNIFICATU 

inscriptio  a  Gellio  tradita  est  (fr.  3.  4).  quando  autem  fere 
confectus  liher  sit,  ex  Festo  p.  347 o-,  25  (cf.  p.  154^,  3.  18 5<^, 
28.  270a,  1)  Merkel  collegit  (proleg.  ad  Ovid.  fast.  p.  XCIVsq.); 
ibi  enim  legitur:  ubi  nunc  est  aedis  Concordiae  inter  Capitolium 
et  forum,  quae  a.  763/10  dicata  est.  singulae  vero  litterae,  quarum 
ordine  id  opus  dispositum  erat,  complu/res  libros  amplectebantur 
(cf.  Fest.  p.  326 f>,  2).  de  Verrii  auctoribm  et  de  Festi  breviario 
cf.praesertim  Beitzenstein,  Verr.  Forsch.  (Bresl.phil.  Abh.l.  1887). 


It 


3 

Ub.  IV.     urbe    a    Gallis    Senonibus    recuperata 
Atilius    in    senatu    verba    fecit    Q.    Sulpicium 


M.  Verrius  Flaccus  513 

tribunum  militum  ad  Alliam  adVersus  Gallos 
pugnaturum  rem  divinam  dimicandi  gratia  postri- 
die  idus  fecisse,  tum  exercitum  populi  Eomani  5 
occidione  occisum  et  post  diem  tertium  eius  diei 
urbem  praeter  Capitolium  captam  esse,  complures- 
que  alii  senatores  recordari  sese  dixerunt,  quo- 
tiens  belli  gerendi  gratia  res  divina  postridie 
kalendas  nonas  idus  a  magistratu  populi  Eomani  lo 
facta  esset,  eius  belli  proximo  deinceps  proelio 
rem  publicam  male  gestam  esse.  tum  senatus 
eam  rem  ad  pontifices  reiecit,  ut  ipsi  quod  videre- 
tur  statuerent.  pontifices  decreverunt  nullum  his 
diebus  sacrificium  recte  futurum.  i5 

GelL  5,  17  Verrius  Flaccus  in  quarto  de  verborum  signifi- 
catu  dies,  qui  sunt  postridie  kalendas  nonas  idus,  quos  vulgus 
imperite  nefastos  dicit,  propter  hanc  causam  dictos  habitosque 
atros  esse  scribit.  urbe  inquit  a  GaUis  —  fatumxn.  ante  diem  quo- 
que  quartum  kalendas  vel  nonas  vel  idus  tamquam  inomi- 
nalem  diem  plerique  vitant.  eius  observationis  an  religio  ulla 
sit  tradita,  qnaeri  solet.  istius  glossae  vestigia  apud  Fest. 
p.  17 8 a,  6  extant.  de  re  cf.  Varro  de  l.  L.  6, 29.  Ovid.  fast,  1,  57. 
Liv.  6,  1,  11.  Plut.  quaest.  B.  25.  Fast.  Praen.  CILV  p.  231. 
Suet.  rell.  p.  155  B.  Gell.  4,  9,  5.  Non.  p.  73,  30.  Macroh.  1, 
15,  22.  16,  22. 

2  Aquinius  Macrob.  q  Lugd-Bat,  Vatic,  que  Paris. 

6  cum  Paris.   Vatic.  exercitu   Vatic.  10  a  mag.  fere 

Paris.  Vatic.    a  ma  Gf.  Lugd-Bat. 


l.  IV.  historiam  ab  annalibus  quidam  differre  eo 
putant,  quod,  cum  utrumque  sit  rerum  gestarum  narratio, 
earum  tamen  proprie  rerum  sit  historia,  quibus  rebus 
gerendis  interfuerit  is  qui  narret,  eamque  esse  opinionem 
quorundam  Verrius  Flaccus  refert  in  libro  de  significatu 
verborum  quarto.  ac  se  quidem  dubitare  super  ea  re 
dicit,  posse  autem  videri  putat  non  nihil  esse  rationis  in 
ea  opinione,  quod  tcxoqla  graece  significet  rerum  cogni- 
tionem   praesentium.   —   ita   historias    quidem  esse   aiunt 

GrammHtioae  £omanae  fragmenta  ed.  'FxjISA.ioia  ^*^ 


514  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

10  rerum  gestarum  vel  expositionem  vel  demonstrationem  vel 
quo  alio  nomine  id  dicendum  est,  annales  vero  esse,  cum 
res  gestae  plurium  annorum  observato  cuiusque  anni  ordine 
deinceps  componuntur.  cum  vero  non  per  annos,  sed  per 
dies    singulos    res    gestae    scribuntur,    ea   historia    Graeco 

15  vocabulo  iq>rjfiSQlg  dicitur,  cuius  Latinum  interpretamentum 
scriptum  est  in  libro  Semproni  Asellionis  primo  [fr,  1  P.], 
ex  quo  libro  plura  verba  ascripsimus,  ut  simul  ibidem 
quid  ipse  inter  res  gestas  et  annales  esse  dixerit  osten- 
deremus.    \erum  inter  eos',  inquit  ^qui  annales  relinquere 

20  voluissent,  et  eos,  qui  res  gestas  a  Romanis  perscribere 
conati  essent,  omnium  rerum  boc  interfuit.  annales  libri 
tantum  modo  quod  factum  quoque  anno  gestum  sit  ea 
demonstrabant,  id  est  quasi  qui  diarium  scribunt,  quam 
Graeci  i(prnieQCScc  vocant.    nobis  non  modo  satis  esse  video, 

25  quod  factum  esset,  id  pronuntiare,  sed  etiam  quo  consilio 
quaque  ratione  gesta  essent  demonstrare'.  paulo  post  idem 
Asellio  in  eodem  libro  [fr.  2  P.]:  ^nam  neque  alacriores' 
inquit  'ad  rempublicam  defendundam  neque  segniores  ad 
rem  perperam  faciundam  annales  libri  commovere  quicquam 

80  possunt.  scribere  autem  bellum  initum  quo  consule  et  quo 
confectum  sit  et  quis  triimiphans  introierit  ex  eo,  libro 
<^vero)>  quae  in  bello  gesta  sint  [iterare  id  fabulas]  non 
praedicare  aut  interea  quid  senatus  decreverit  aut  quae 
lex    rogatiove    lata    sit,    neque    quibus    consiliis   ea   gesta 

85  sint  iterare,  id  fabulas  pueris  est  narrare,  non  historias 
scribere'. 

Gell.  5,  18  historiam  —  praesentiuni.     sed    nOS    audiie  SOliti  BU- 

mus  annales  omnino  id  esse  quod  historiae  sint,  historiae  non 
omnino  esse  id  quod  annales  sint;  sicuti  quod  est  homo,  id 
necessario  animal  esse,  quod  est  animal,  non  id  necesse  est 

hominem  esse.     Ita  hlstorias  —  non  historias  scribere.     AselltOnis  verha 

Verrio  tribui  Kretzschmerum  secutt^s  (l.  c.  p.  70);  cf.  etiam 
LRusJce,  de  Gell.  Noct.  Att.  font  p.  17.  72  et  Serv.  Aen. 
1,  373.  Isid.  or.  1,  41,  1.  44,  3  sq.  adde  Isid.  or.  1,  44,  1. 
CGL  VI  72.  524. 


I 


22  quid  —  esset  Nipperdey         25  quid  Nipp.         32  vero 
€uididt:  (^et  eo^  1.  flert»        it.  id  f.  dd.  Carrio  (vd.  v.  86) 


M.  VerriuB  Flaccus  515 

INCERTAE  SEDIS 

fr.  5 — 13  ad  libros  JDe  orthographia  {test.  11)  certa  fere 
ratione  pertinent.  cetera  autem  de  duhiis  generibus,  de  nominum 
verborumque  declinatione,  de  differentiis  vocum,  de  figuris  hic  illic 
traditis  in  libris  spargi  potuerunt,  praesertim  in  iisdem  De  orth. 
et  in  epistulis.  certe  quidem  nulla  iusta  causa  Graefenhan  {Gesch. 
d.  class.  Phil.  4,  154)  librum  de  dubiis  generibus  excogitavit. 

5 

alicam  sine  adspiratione  dietam  Verrius  tradit. 

Char.  p.  96,  9  (=  Plin.  dub.  serni.  p.  48,  30  B.)  aiicam  — 
tradit,  ct  sic  multi  dixerunt,  <[quamvis]>  Lucilius  XV  [496  Ma.] 
^nemo  est  halicarius  [-caribus  cod.]  posterior  te'  cum  adspira- 
tione  <^dixerit>.  cf.  Paul.  Fest.  p.  7,  17.  Caper  de  verb.  dub, 
p.  107,  12.    Vel  Long.  p.  68,  18. 


camara    dicitur,    ut    Verrius    Flaccus    adfirmat,    non 

camera  per  e. 

Char.  p.  58,  23  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  45,  21  B.)  camara  — 
per  e.  sed  Lucretius  [ad  l.  VI  iMchmann  in  Lucret.  p.  399] 
'cameraeque  caminis  f  exterritibus  [ex  teretibus  BedaY  dicendo 
etiam  cameram  dici  posse  ostendit.  Beda  orih.  p.  266, 12  camara  — 
per  e.  cf.  Paul.  Fest.p.  43, 17.  Serv.  g.  3, 55.  Macrob.  6, 4, 23.  Non. 
p.  30, 7.  Isid.  or.  15, 8, 5.  Brambach,  Neugest.  d.  Lat.  Orth.  p.  72sq. 

1  dicitur  Beda  dicuntur  Neap.         non  camera  Montepess. 

e 
Bedae  non  camaru  Neap. 


Verrius   et  Flaccus  in  postrema   syllaba   adspirandum 

probavenmt   [iwc^oo];   cohum  enim  apud  veteres  mundum 

significat,  unde  subtractum  incohare. 

Diom.  p.  365,  16  inchoo  inchoavi:  sic  dicendum  putat 
lulius  Modestus,  quia  sit  conpositum  a  chao,  initio  rerum. 
sed  Verrius  —  incohare.  cf.  Paul.  Fest  p.  39,  5.  107,  8.  Tev.  Scaur. 
p.  12,  10.  Prob.  cath.  p.  38,  27.  Schol.  Bern.  georg.  3,  223. 

1  Verrius  Fl.  —  probavit  Casaubomis  fort.  recte:  certe  Granium 
Flaccum  hic  significatum  esse  non  crediderim  2  et  S  cohum  — 
incohare  Putsch  coll.  Paul.  Fest.  p.  39,  5:   choum  et  inchoare 


I 


516  Grammaticfte  aetatiB  Augusteae  fragmenta 

8 

manibias  per  duo   i  dicendum,    quia  sunt  a  manibus, 

ut  putat  Verrius  <^Flaccus,  dictae)>. 

Char.  p.  97,  15  (—  Plin.  dub.  serm.  p.  49,  3  B.)  manibias  — 
^dicuey.  sed  et  manubiae  per  u  dici  possunt  a  m<^anu,  quia 
Buni^  virtute  contractae.  cf.  Ps-Ascan.  in  Verr.  p.  199  Or.  GeU. 
13,  25,  3.  Isid.  or.  18,  2,8.  CGL  VI  678. 

1  duo]  II  2  Fl.,  d.  suppl.  Putsch 

9 

nomenclator  sine  u  dicitur,  ut  Verrius  ait,  velut 
nominis  calator. 

Char.  p.  106,  20  (=  Plin.  duh.  semi.  p.  49,  13  B.)  nomen- 
clafcor  —  calator.     cf.  Paul.  Fest.  p.  38,  13.  CGL   V  314,  23. 

2  calator  Ursinus:  clarator 

10 

polenta  dici  debet  per  o,  cuius  rei  Verrius  Flaccus 
rationem  <^hanc  reddit,   quod   ad^  usus  omnium   poliatur. 

Char.  p.  96,  13  {—  Plin.  duh.  serm.  p.  48,  33  B.)  poienta  — 
poiiator.  Beda  orth.  p.  384,  21  polenta,  non  pulenta  dicendum 
est,  eo  quod  ad  usus  hominum  poliatur.  cf,  Caper  orth.  p.  106, 4. 

2  h.  r.,  q.  ad  suppl.  Fahricius  Putsch  Keil  hominum 
Beda  {sed  omnium  Montepess.) 

11 

Verrio  Flacco  videtur  eandem  esse  apud  nos  u  litteram, 
quae  apud  Graecos  i;;  namque  his  exemplis  argumentatur: 
quod  illi  dicunt  Tivficvov  nos  cuminum,  quam  iLIi  %vjtocQL<SGov 
nos  cupressum,  illi  Kv^SQvrivriv  nos  gubematorem,  nec  non 
6  ex  eius  modi  Theseus  Menoeceus  Peleus  et  similibus  ad- 
hrmat. 

Vel.   Long.  p.  49,  6  Verrio  —  adfirmat. 

3  xvfi.]  cyminum     xvTcdgLGtov     4  <^quem^  illi  Keil     nec]  et 

12 

Verrio  Flacco  placet  mutas  esse  [x  et  0],  quoniam  a 
xnutis  in cipiant,  una  a  c,  «bU^x^  a  d.    quod  si  quos  movet 


M.  Verrius  Flaccug  517 

quod  <^m)>  semiyocalem  desinant,  sciant  inquit  z  litteram 

sd   scribi   ah   iis   qui   putant  illam  ex  s  et  d   con- 

stare,  ut  sine  dubio  muta  finiatur.  6 

Vel.  Long.  p.  51,  1  Verrio  —  flniatur.  mihi  videtur  nec  aliena 
<[Latino^  sermoni  fuisse,  cum  inveniatur  in  carmiDe  saliari,  et 
esse  aliud  z,  aliud  aiy\La  %a\  ^,  nec  eandem  potestatem  nec 
eundem  sonum  eBse,  sed  secundum  diversas  dialectos  [id  est 
linguas]  enuntiari.    cf.  Bibbeck,  Bh.  Mus.  12,  419  sq. 

2  d]  p  8  in  add.  Keil  4  sd  Keilium  secutus  scripsi 
sic  codd.  <[per^  sd  Keil  sic  {i.  e.  ds)  non  s.  Ribb.        8]c 

13 

non  nulli  circa  synaloephas  quoque  observandam  talem 
scriptionem  existimaverunt ,  sicut  Verrius  Flaccus,  ut, 
ubicumque  prima  vox  m  littera  finiretur,  sequens  a  vocali 
inciperet,  m  non  tota  sed  pars  illius  prior  tantum  scribere- 
tur,  ut  appareret  exprimi  non  debere.  6 

Vel.  Long.  p.  80,  18  non  nulli  —  debere. 

1  synaliphas  quoque  circa  obs.  qualem     4  totam     5  apparet 

14 

inveniuntur  quidam  veterum  etiam  haec  allex  feminino 
genere  protulisse,  quod  Caper  ostendit  de  dubiis  generibus, 
Verrium  Flaccum  posuisse  allecem  hanc  dicens. 

Prisc.  p.  212,  4   in  c  duo  sunt  generis  neutri,  lac  lactis 

—    et  allec  allecis.   —  inyeniuntor   tamen    qaldam  —  dicens.    Anecd. 

H.  p.  120,  13  Priscianus  autem  dicit:  —  etiam  haec  allex  fe- 
minino  genere  Verrius  dixit,  allecem  hanc. 

15 

clunes  —  Verrius  Flaccus  masculino  genere  dici  pro- 

bat,  quoniam  nis  sjllaba  terminata  anima  carentia  nomina- 

tivo  singulari  masculina  sunt,  ut  panis  cinis  crinis  et  similia. 

Char.  p.  101,  4  (=  Plin.  dtib.  serm.  p.  63,  9  B.)  cixmeB  femi- 
nino  genere  dixit  Melissus  [fir.  4].  sed  Verrius  —  simiUa.  Beda  orth. 
p.  266,  6  ciunes  —  Verrius  —  probat.  cf.  Capev  de  vcrb.  dub.  p.  108, 17. 
Prisc.  p.  160,  11.  Serv.  Aen.  2,  554.  Non.  p.  196, 33.  C.  Meliss. 
ad  l.  c. 

2  nis  KeU  ex  exc.  Bob.  Char.  p.  555,  25  et  ex  Servio :  in  is 


518  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

16 

sal   —  Fabianus   causarum   naturalium  11  neutraliter 

dixit  — .     et  Varro  de  poematis  11  \fr.  64\i  ^nunc  vides 

in  conviviis  ita  poni  sal  et  mel*.    quod  genus  etiam  Verrio 

placuit. 

Char.  p.  106,  12  (=  Flin.  duh.  serm.  p.  76  adn.  B.)  sai 
masculini  generis  est  nec  habet  pluralem;  nam  et  Sallustius 
ita  uBus  est  [lug.  89]:  ^neque  salem  neque  alia  inritamenta 
gulae  quaerebant'.  sed  Fabianus  —  dixit:  ^cur  sal  aliud  perlu- 
cidum,  aliud  inquinatum  aut  nigrum?  quia  sal  ex  arido  con- 
gelatum  est'.  idem  etiam  pluraliter  dixit  ^haerescunt  infusi 
sales',  cum  pluraliter  facetias  tantum  significari  grammatici 
tradiderint.    et  Varro  —  piacuit.    cf.  Prob.  de  nom.  exc.  p.  209,  6. 

17 

hic  \nomen  excidit]  masculine  dicendus  est,  ut  Verrius 
ait,  quoniam  neutra  in  i  et  us  non  exeimt. 

Char.  p.  109,  7  *  *  qui  necesse  sit.    hic  —  exeunt. 

18 

et  Valgius  \fr.  6]  et  Verrius  et  Trogus  de  animalibus 

[heres]  lacte  dicunt. 

Char.  p.  102,  10  (=  Flin.  dub.  serm.  p.  53,  20  B.)  et  Vai- 
gius  —  dicunt.  at  consuetudo  tamen  aliud  sequitur.  adn.  crit.  vd. 
ad  Valgium  l.  c. 

19 

panis  genetivum  pluralem  Caesar  de  analogia  11  \fr.  8] 
panium  dixit,  sed  Verrius  panum  sine  i. 

Char.  p.  90,  7  panis  autem  genetivum  —  sine  L  Char.  p.  141,  20 
(=  Plin.  dub.  serm.  p.  25,  10  B.)  panium  Caesar  [fr.  idem]^  sed 
Verrius  contra;  nam  i  detracta  panum  ait  dici  debere.  neutrum 
autem  puto  posse  dici,  quia  de  his  est  nominibus  quae,  cum 
pondere  numero  mensuraque  constent,  semper  sunt  singularia. 

20 

ambos  Terentius  in  Adelphis   [P^.^]:   ^usque  a  pueris 
curavi  ambos  sedulo'.  —  idque  Helenius  Acron  sic  oportere 
ci  in  eadem  Terentii  fabula  disputavit  Verriumque  dicit 
re,  qui  putat  hos  ambo  dici  debere. 


M.  Verrius  Flaccua  519 

Char.  p.  119,  9  ambos  —  seduio.     Sallustius  quoque  historia- 

rum  libro  IIII  [fr.  69,  15  M.'] :  ^inter  me  atque  LucuUum  prope 

inopia  rursus  ambos  incessit.'    idque  —  debere.  —  ambo  Afranius 

in  Panteleo  \v.  234  Mihb.^l:  ^revocas  nos  ambos  ad  periculum'; 

Terentius  in  Andria  [5451:  ^hem,  Charine;  ambo  opportune,  vos 

volo';  Maro  georgicon  nil  [88]:  ^verum  ubi  ductores  acie  revo- 

caveris  ambo';  idem  in  bucolicis  [6,  18']:  ^nam  saepe  senex  spe 

carminis  ambo  /  luserat';  quod  genus  Graeca  declinatione  pro- 

fertur,  illi  enim  aftrpoo  dicunt.    Char.  p,  65,  22  non  nulii  tamen 

Graecos  secuti,  quia  iUi  xovg  dvo  et  xovg  &iicpa}   dicunt,  hos 

duo  et  hos  ambo  dixerunt  (=  Beda  orth.  p.  264,  1). 

d 
2  itque  4  hos  ambos:  em.  edit.  pnnc. 

21 

^diligente  Verrius  Flaccus'  inquit  Plinius;  eorum  nomi- 

num    quae   ns    finiuntur   casu   nominativo    ablativus    in   e 

derigendus  est. 

Char.  p.  126,  9  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  11,  5  B.)  diUgente  — 
derigenduB  est.   cf.  PUn.  iUd.  p.  10, 20.  25.  27. 11, 24. 29. 13,  6.  8. 10. 

22 

ns  litteris  terminata  uno  modo  ex  se  faciunt  adverbia 

ter    terminata,    ut   decens   decenter.      non  nuUi   etiam   ex 

participiis   putaverunt  talia    figurari,   ut  Verrius  Flaccus, 

qui  ab  eo  quod  est  audens  audenter  <(dicit)>. 

Char.  p.  184,  10  ns  utteris  —  <dicit]>.  cf.  Pomp.  comment. 
p.  243,  19.    Anecd.  H.  p.  CCXVII. 

2  term.  w  =  edit.  princ.,  eoanuit  in  Neap.  3  puta- 

verunt    (o   putave    cum  spatio  Neap.  4  aud.  .  .  au 

Neap.:  suppl.  ca  dicit  suppl.  Keil 

23 

differt  fatigatus  a  fesso,  ut  Verrius  ait,  quod  fatigatus, 
cum  quis  per  alium  laborare  conpellitur,  ut  lassatus,  fessus 
vero,  cum  quis  labore  deficitur,  <^ut]>  lassus. 

Biom.  p.  376,  19  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  36,  24  B.)  differt 
autem  fatigatus  —  lassus.  cf.  Prob.  de  nom.  exc.  p.  212,  4.  Non. 
p.  304,  12.   Isid.  or.  10,  102. 

1  fat.  <^dicitur^  cum  Caesarius  3  ut  add.  vg. 


520  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

24 

'festinare'  et  ^properare'  idem  significare  atque  in  ean- 

dem  rem  dici  videntur.     sed  M.  Cato  id  differre  existimat 

eaque    hoc   modo    divisa    (verba  sunt  ipsius   ex   oratione, 

quam  de  suis  virtutibus  babuit  \supra  fr,  10\)\  'aliud  est 

5  properare,  aliud  festinare.     qui  imum  quid  mature  trans- 

igit,  is  properat;  qui  multa  simul  incipit  neque  perficit,  is 

festinat'.  Verrius  Flaccus  rationem  dicere  volens  differentiae 

huius:  festinat  inquit  a  fando  dicitur,  quoniam  isti 

ignaviores,  qui  nihil  perficere  possunt,  plus  ver- 

10  borum  quam  operae  habent. 

Gdl.  16,  14,  1  festinare  —  habent.  GelUus  aliter  sentit.  de  re 
vd.  ad  Catonem  l  c.  ista  ad  libros  De  ohsc.  Catonis  referre 
praestat,  quamvis  locus  Catonis  apud  Festum  quoque  legatu/r 
(cf  Mercklin,  Fleck.  Jahrhb.  suppl.  3.  1860  p.  660.  Kretzschmer 
l.  c.  p.  75). 

25 

gibber,  ut  Verrius  ait,  ipsum  vitium  dicitur,  ut  tuber, 

gibberosus  habens  gibberem,  ut  tuberosus. 

Char.  p.  85,  6  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  54,  24)  gibber  —  tu- 
beroBns.  ct  sane  Lucilius  ita  loquitur  \ll79  Ma.l  ^gibbere 
magno'.  sed  Plinius  gibbus  vitium  ipsum,  ut  ulcus,  maluisse 
consuetudinem  tradit.   cf.  Caper  orth.  p.  110,  3.  CGL  V 569, 40. 

1  Verrius  recte  Putsch  et  IDousa:  verg 

26 

labra  et  labia  — .   Verrius  Flaccus  sic  distinxit,  modica 

esse  labra,   labia  inmodica,  et  inde  labiones  dici;  nam  et 

Terentius   [etm.  336]    Uabiis  demissis  gemens'    et  Plautus 

[mil.  93]  ^labiis  dum  ductant  eum'. 

Char.  p.  103,  4  (=  Plin.  dub.  serm,  p.  69,  21  B.)  labra^-et 
labia  indistincte  dicuntur,  et  deminutio  labella,  non  labiae,  ut 
quidam  volunt;  nam  Vergilius  ait  \buc.  2,  34]:  'calamo  trivisse 
labellum'.  verrius  autem  Fiaccus  —  eum.  cf.  Don.  Ter.  eun.  2, 
3,  45  ^  45^.  8erv.  buc.  2,  34.  Isid.  or.  11,  1,  50.  diff.  verb, 
336.  344.  diff.  rer.  58.  Beda  orth.  p.  277,  26.  Agroec.  orth. 
p.  116, 5.  Virg.  pramm.  de  cognom.  XIV.  fragm.  Mediol.  p.  101 H. 
CGL  s.  v.  labium  et  labrum. 

^         3  e*  4  labiis  Ter.  et  Plautus:  labris        4  d.  eum  Fabricius 
^^vctantem  cod.  ducant  (;-\mt  Fol-Heidelb.)  eum  Plauti  codd. 


M.  Verrius  Flaccug  521 

27 

amoena  loca  Verrius  Flaccus  dicta  ait  eo  quod  solum 
amorem  praestent  et  ad  <^se]>  amanda  alliciant. 

Isid,  or.  14,  8,  33  amoena  —  aiiiciant;  Varro  [fr.  413].  StriC' 
tiiis  Paul.  Fest  p.  2,  9  amoena  dicta  sunt  loca,  quae  ad  se 
amanda  alliciant  id  est  trahant. 

1  Verr.  Fl.]  Varro  et  infra  Verr.  Fl.  codd.;  sed  cf.  Serv.  ap. 
Varr.  l.  c.  2  praestent  vg.:  praestant  se  add.  vg. 

28 

quam  Verrius  Flaccus  Angeroniam  dici  ait  quod  an- 
gores  ac  soUicitudines  animorum  propitiata  depellat. 

Macrdb.  1,  10,  7  quam  —  depeUai  Paul.  Fest.  p.  17,  11  Ange- 
ronae  deae  sacra  a  Romanis  instituta  sunt,  cum  angina  omne 
genus  animalium  consumeretur,  cuius  festa  Angeronalia  dice- 
bantur.    cf.  Varro  de  l.  L.  6,  23.   de  collocatione  cf  test.  10. 

29 

Verrius  Flaccus  iuniperum  iuvenem  pirum  dicit. 

Serv.  Dan.  buc.  7,  53  Vemus  —  dicit.  vere  autem  iuniperus 
est  quasi  aculeis  praedita  bacas  ad  piperis  speciem  gerens. 
cf  Isid.  or.  17,  7,  35. 

30 

diaeresis  est  quotiens  una  syllaba  in  duas  dividitur, 
synaeresis  est  e  contrario  quotiens  duae  syllabae  in  unam 
contrahuntur.  nam  diaeresis  est  \Enn.  ann.  33  V.^  ^Albai 
longai'  pro  eo  quod  est  'Albae  longae',  ut  est  illud  apud 
Vergilium  [Aen.  9, 26] :  'dives  pictai  vestis  et  auri',  [3,  354] 
^aulai  medio  libabant  pocula  Bacchi':  una  syllaba  in  duas 
divisa  est.  legite  Verrium  Flaccum  et  Catonem  [cf  Val. 
fragm^  et  ibi  invenietis. 

Pomp.  COmment.  p.  297,  28  diaeresls  —  invenietiB.  ita  enim 
scribebant  maiores  nostri  aulai,  a  et  i.  de  litteratura  haec 
atque  in  lihro  De  obscuris  Catonis  fuisse  videntwr;  Catonem 
certe,  qui  iuocta  Verrium  quasi  rei  grammatica>e  auctor  memo- 
ratur,  P.  VaUrium  esse  vix  credtbile  est. 


522  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

DUBIUM 

31 

misit  {Domitius  Insanus\  paulo  post  Favorino  librum, 

quem  promiserat  (Verri  opinor  Flacci  erat),  in  quo  scripta 

ad  hoc  genus  quaestionis  pertinentia  haec  fuerunt:  senatum 

dici  et  pro  loco  et  pro  hominibus,   civitatem  et  pro  loco 

5  et  oppido  et  pro  iure  quoque  omnium  et  pro  hominum 
multitudine,  tribus  quoque  et  decurias  dici  et  pro  loco  et 
pro  iure  et  pro  hominibus,  contionem  autem  tria  signi- 
ficare,  locum  suggestumque  unde  verba  fierent  —  item 
significare    coetum    populi   adsistentis   —   item   orationem 

10  ipsam  quae  ad  populum  diceretur. 

Gell.  18,  7,  5  misit  autem  pauio  —  flerent,  sicut  M.  TuUius  in 
oratione,  quae  inscripta  est  contra  contionem  Q.  Metelli  [IV^p.270 
CFWMiteller]:  'escendi'  inquit  'in  contionem,  concuTBus  est  po- 
puli  factus' ;  item  —  adaiatentis,  sicuti  item  M.  TuUius  in  oratore 
ait  [1^8]:  ^contiones  saepe  exclamare  vidi,  cum  apte  verba 
cecidissent.  et  enim  exspectant  aures,  ut  verbis  conligetur  sen- 
tentia' ;  item  —  diceretur.  exempla  in  eo  libro  scripta  non  erant. 
prorms  similia  simt  ap.  Paul.  Fest.  p.  84,  9  (forum)  et  41,  16 
(conventus),  adeo  ut  ex  Verrio  ista  fluxisse  omnino  videantur  {cf. 
Kretzschmer  l.  c.  p.  72). 

2  ut  op.  complures  codd.  3  haec]  id  Paris.  Voss.  Lat. 

F  7  5  omn.]  civium  Otho  Quiritium  Skutsch  del.  Vassis 

FALSA 

etsi  in  fr.  33  ^Flaccus^  Verrius  videatur  esse,  id  tamen  non 
adfirmaverim ,  cum  simplid  cognomine  is  numquam  ah  auctori- 
bus  certo  nuncupetur  {cf.  Gran.  Fl.  ad  fr.  4  et  supra  test.  1).  atque 
in  codice  schol.  Bern.  georg.  3,  532  ^flagius^  legitur  pro  Philar- 
gyrio  seu  Flagrio.  fragmenta  32.  34.  35  Verrio  tril)uit  Hagen 
{Fleck.  Jahrbb.  suppl.  4.  1867  p.  716)  non  recte,  nam  ^Homerus* 
nomen  tam  constanter  pro  ^Verrius^  scriptum  quis  credet? 

32 

ambo  pro  ambos,  hos  ambo.     sic  et  Homerus. 

Schol.  Bern.  btic.  6,  18  senex  pro  senes.  ambo  —  Homerus. 
lunilius  dicit.    de  re  cf.  fr.  20  cum  adnotatis  (aftqpo)). 

sicut  ait  Verrius  coni,  Hagen  l.  c.  et  ad  buc.  8,  30  schol. 
1». 


M.  Verrius  Flaccus.    L.  Crassicins  Pasicles  523 

33 

^miratam  mala  puellam'.  hic  participium  passivum "["  agit, 
quia  more  Graecorum  aput  veteres  *[*  agunt,  ut  Flaccus  adiuYat. 

Schol.  Bem.  buC.  6,  61  miratam  —  adiuvat.  de  re  cf.  Gell.  15,  13. 
Non.  lib.  VII.   Prisc.  al. 

1  et  2  acti<^ve)>  coni.  Buecheler        2  adnotat  Hagen 

34 

'sparge  marite  nuces'.  ita  enim  primo  factum  est,  quando 
luno  lovi  iuncta  est,  ut  Homerus,  et  abhinc  apud  anti- 
quos  moris  fuit  in  nuptiis  nuces  spargere  propter  veneficia. 

Schol.  Bern.   huc.   8,  30  sparge  —  veneficia.    cf.  ft.  35. 

2  ut  Verrius  ait  Hagen  l.  c.  respexit  princeps  auctor  II. 
14,  347  sq. 

35 

^oleaeque  Minerva'.    sunt  qui  dicunt  Athenis  prolatum 

esse  olivae  ramum  a  Minerva;  simt  qui  putant  olei  humorem 

Minervae   idcirco  convenire,   quod  nulli  possit  misceri  in- 

corruptus  et   integer,   comparabilis   virgini   deae,   quae  ex 

uno  parente  progenita  est,  quam  sapientiam  interpretantur,  5 

virtutem  inviolabilem,  ut  Homerus. 

Schol.  Bern.  georg.  1,  18  oieaeque  —  Homeru».  allegorias  Home' 
ricas  respexit  auctor. 

6  ut  ait  Verrius  Hagen  l.  c. 

quod  Bibheck  (proleg.  ad  Verg.  p.  174  sq.)  coniecit  apud 
Vergilii  interpretes  sub  nomine  Ebrii  vel  Hebrii  Verrium  latere, 
improbandum  est  (cf.  Hagen  l.  c.  p.  732).  de  Amob.  5,  18  vd. 
Gran.  Fl.  ad  fr.  4. 


L.  CRASSICIUS  PASICLES 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  Suet.  de  gramm.  18  L.  Crasaicius  genere  Tarentinus  or- 
dinis  libertini  eognomine  Pasicles  mox  Pansam  se  transnomi- 
navit.    de  cognomine  Pansa  cf.  Plin.  n.  h.  11, 254  {Varro  fr.  360). 


524  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

2.  aetas  Crassicii  inde  fere  constitui  potest,  quod  lulum 
Antonium  triumviri  filium  (natum  a.  710/44)  docuit  {vd.  De  lud, 
litt.  test.  51),  cum  iam  Znvyrnae  commentarium  edidisset,  ut  ex 
Suetonio  apparet.  Verrii  igitur  aemulus  {Suet.  ibid.)  Crassicius 
aliquanto  maior  natu  fuit. 

3.  Suet.  de  gramm.  18  hic  initio  circa  scaenam  versatus 
est,  dum  mimographos  adiuvat.  cf.  Hillscher,  Fleck.  Jahrbb. 
suppl.  18  {1892)  p.  382. 

4.  Suet.  ibid.  dimissa  repente  schola  [De  lud.  litt.  ibid.] 
transiit  ad  Q.  Sexti  philosophi  sectam.  de  Sextiis  cf.  Zeller, 
Phil.  d.  Griech.  3\  1  p.  675. 

SCEIPTORUM 

5.  Suet.  ibid.  commentario  Zmyrnae  edito  adeo  incla- 
ruit,  ut  haec  de  eo  scriberentur  [FFBp.  348  B.]:  'uni  Crassi- 
cio  se  credere  Zmyma  probavit,  /  desinite  indocti  coniugio  hanc 
petere.  /  soli  Crassicio  se  dixit  nubere  velle,  /  intima  cui  soU 
nota  sua  extiterint'.  Philarg.  buc.  9,  35  {ex  scholio  cod.  Laur. 
ah  Ursino  edito)  Cinna  Zmymam  scripsit,  quam  nonum  post 
annum,  ut  CatuUus  ait  [95,  1],  edidit.  —  fuit  autem  liber  ob- 
scums  adeo,  ut  et  non  nulli  eius  aetatis  grammatici  in  eum 
scripserint  magnamque  ex  eius  enarratione  sint  gloriam  consecuti. 

B.  FRAGMENTUM 

est  per  tempora  in  declinatione  defectus,  cum  ut  signi- 
ficationem  temporis  expleamus,  verbum,  ut  ait  Pajisa, 
alterius  generis  subrogamus,  ut  est  adfert  et  ferit.  in  his 
enim  dissimili  voce  significationem  praeteriti  temporis 
5  declarabimus;  dicimus  enim  adfert  attulit,  item  dicimus 
ferit  percussit  praeterito   perfecto. 

Consent.   arS  p.   378,  22  item  est  per  tempora  —  perfecto. 

1  ut  om.  Leid.  2  ad  Pansa  adscr.  in  marg.  ungimus  Leid. 
3  alt.  voce  gen.  Bern.  Leid.  5  decl.  Putsch  declaravimus  Bern. 
Leid.  declinamus  3Ionac. 


SCRIBONIUS  APHRODISIUS 

TESTIMONIUM 

Suet.  de  gramm.  19  Scribonius  Aphrodisius  Orbili  servus 
^  atque  discipulus  mox  a  Scribonia  Libonis  filia,  qua,e  prior 
■  Angusti    uxor   fuerat    [repudia<a  ab  Au^usto  a.  715/39\, 


L.  GrassiciuB.    ScriboniuB  AphrodiBius.    Macei.    Hyginus     525 

redemptus    et    manumissus    docuit    quo   Verrius    tempore, 

cuius    etiam    libris    de    orthographia    rescripsit   non    sine 

insectatione  studiorum  morumque  eius. 

quae  lihri  in  Verrium  natura  fuerit  diiudicari  non  potest; 
nam  aut  commentarium  de  litteratura  ampliorem  fuisse  suspicari 
licet  aut  singularem  contra  Verrium  libellum  obtrectandi  causa 
confectum. 

POMPEIUS  MACEK 

de  va/riis  Macris  magna  est  controversia ;  cf  Schanz,  Bom. 
Littg.*  2,  246  et  Prosop.  imp.  Bom.  ^,  671472.  Augustus 
Pompeio  Macro  ordinandas  bibliothecas  delegaverat  (cf  De  bib- 
lioih.  test.  14),  qui  fortasse  Theophanis  Mytilenaei  filius  fuit  (Strabo 
12,  618).  poeta  ille  fuit  Ovidio  amicus  (ex  P.  2, 10),  grammaticum 
fuisse  testatur  nemo. 

FALSUM  FRAGMENTUM 

auctoritas  tam  Varronis  [fr.  240]  quam  Macri  teste 
Censorino  nec  k  nec  q  nec  h  in  numero  adhibet  litterarum. 

PrisC.   p.   13,  9    auctoritas  quoque  tam  —  litterarum.      cf.    VarrO 

ad  l.  c.  sine  dvhio  Licinius  Calvus  dicitu/r  Ma^ri  filius  et  ipse 
Macer  appeUatus;  cf  Weichert,  poett.  Latt.  rell.  p.  105  adn.  14. 
Drumann,  Gesch.  Roms  4,  195  adn.  72.  Schwabe,  qmest.  CatuU. 
p.  261  (vd.  supra  p.  440).    aliter  cogitaverat  Hertz  ad  Prisc.  l.  c. 


G.  lULIUS  HYGINUS 

A.  TESTIMONIUM 

VITAE 

1.  Su£t.  de  gramm.  20  C.  lulius  Hyginus  Augusti  libertus, 
natione  Hispanus  (non  nulli  Alexandrinum  putant  et  a  Caesare 
puerum  Romam  adductum  Alexandria  capta  [a.  707/47^  con- 
trariae  sententiae  hac  fortasse  via  conciliandae  sunt,  ut  Myginus 
genere  Hispanus,  Alexandrinus  patria  fuerit,  aut  in  Hispa- 
nia  natus  admodum  puer  Alexandriam  migraverit.  idem  ab 
Hieron.  ^C.  lulius  Hyginus^  appeUatur,  ^lulius  Hyginus^  vel 
^Hyginus  lulius^  a  Colum.  Gcll.  Char.  Macrob.,  ^C.  Hyginu^^ 
ab  Asconio,  'Hyginus^  plerumque. 

2.  Hieron.  ad  a.  Abr.  2008  =  745/9  C.  lulius  Hyginus 
cognomento  Polyhistor  grammaticus  habetur  inlustris.  de  cogno- 


526  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

mine  Polyhistore  ex  Alexandro  magistro  ad  Hyginum  falso 
translato  vd.  test.  3.  ex  Hieronymi  Smtoniique  (test.  1)  indidis 
colligitur  Hyginum  circa  a.  694/60  natum  esse,  guae  res  eo 
confirmatur,  quod  AUxandrum  Polyhistorem  Romae  audiit, 
qui  a.  fere  647/107  natus  a  Sullae  aetate  u^que  ad  a.  714/40 
ihi  fuisse  videtur  {Susemihl,  Griech.  Litt,  d.  Alex.  2,  357 ;  vd. 
supra  De  lud.  litt.  test.  12).  quod  autem  Beitzenstein  {de  script- 
tor.  rei  rust.  libr.  deperd.  Berol.  1884  p.  18)  Vergilio  natu  maiorem 
Hyginum  fuisse  vult,  non  recte  intdlegit  (cf.  Bunie,  de  C  lul. 
Hyg.  vita  et  scriptis  Marh.  1846  p.  11.  54  et  Peter,  hist.  Bom. 
reU.  Lips.  1906  p.  CIII  adn.  1);  contra  eum  etiam  test.  4  est. 

3.  Suet.  de  gramm.  20  C.  lulius  Hyginus  —  studiose  et 
audiit  et  imitatus  est  Comelium  Alexandrum  grammaticum 
Graecum,  quem  proj^er  antiquitatis  notitiam  Polyhistorem 
multi,  quidam  Historiam  vocabant. 

4.  Suet.  ibid.  fuitque  familiarissimus  Ovidio  poetae  [nato  a. 
754/43]  et  Clodio  Licino  consulari  historico  [cos.  suff.  a.  757/4], 
qui  eum  [Hyginum]  admodum  pauperem  decessisse  tradit  et 
Hberahtate  sua  quoad  vixerit  sustentatum.  Ovidii  tristia  3,  14 
ad  Hyginum  scripta  esse  videntur  {cf  praesertim  Peter  l.  c. 
p.  Clllsq.).  de  paupertate  Hygini  cf  TJnger,  Abh.  d.  AJcad. 
d.  Wiss.  zu  Miinch.  16  {1881)  p.  219. 

5.  Suet.  ibid.  huius  libertus  fuit  lulius  Modestus,  in  studiis 
atque  doctrina  vestigia  patroni  secutus. 

6.  de  Hygini  mu/neribus  cf  supra  De  lud.  litt.  test.  54,  De 
biblioth.  14. 

7.  Gell.  1,  21,  2  Hyginus  non  hercle  ignobilis  grammaticus 

8.  Gell.  16,  6,  14  Hyginus  lulius,  qui  ius  pontificum  non 
videtur  ignorasse 

SCRIPTORUM 

9.  Char.  p.  142, 15  Hyginus  quoque  de  agri  cultura  11 
reliquiae  sunt  ap.  Bunte  l.  c.  p.  51  sq.  et  Beitzenstein  l.  c.  p.  53. 
utrum  liber,  quem  Columella  {9, 13, 8)  memorat  de  apibus,  pecu- 
liaris  fuerit  {ita  malunt  Bunte  p.  49  et  Beitzenstein  p.  19),  an 
pa/rs  operis  De  agri  cultura  non  liquet. 

10.  GeU.  1,  14,  1  Hyginus  in  libro  de  vita  rebusque 
inlustrium  virorum  sexto  Ascon.  in  L,  Pis.  p.  12  K-S. 
lulius  Hyginus  dicit  in  libro  priore  de  viris  claris  cf  Hieron. 
de  vir.  ill.  2,  821  Vall.  quomodo  haec  testimonia  intellegenda 
sint,  docti  homines  dissentiunt,  quorum  opiniones  vd.  ap.  Peter 
l.  c.  p.  CV. 

11.  Serv.  Aen.  5,  389  secundum  Hyginum  qui  de  familiis 
^  Troianis  scripsit    reliqui  libri  historici  infra  in  fragm.   me- 

'^torantur. 


C.  luliuB  Hyginus  527 

12.  Macroh.  3,  8,  4  Hyginus  de  proprietatibus  deorum 
apud  Macroh.  3,  2, 13  (Hyllus  libro  quem  de  dis  composuit) 
Mommsen  Hyginus  scripsit  (fr.  23). 

13.  Macroh.  3,  4,  13  addidit  Hyginus  in  libro  quem  de 
dis  Penatibus  scripsit  vocari  eos  Q^bovs  7tatQ(6ovg. 

14.  Hyginm  a  Plinio  auctor  commemoratur  in  ind,  libr. 

III— VI.  x—xn.  XIV.  xv—xxiL 

15.  de  lihris  De  astrologia  et  de  fahulis  Hygino  falso  tri- 
hutis  cf.  Schanz,  Bom.  lAUg.*  2,  331  sq. 


reliquia^  grammaticas  collegerunt  Suringar,  hist.  crit.  schol. 
Lat.  {Lugd.  Bat.  1834)  1,  264.  2,  175  sq.  Bunte  l.  c.  p.  22  sq. 
Bibheck,  proleg.  ad  Verg.  p.  117  sq. 


B.  PRAGMENTA 

IN  CmNAE  PROPEMPTICON 

ex  Hygini  commentario  loci  omnes  qui  extant  Cinnae  car- 
minis  fluxeru/nt.    cf.  Baehrens,  FPB  p.  323  sq. 

1  [i  Bunte\ 

ab  Actio  navigantes  stadia  <^circiter^  LX 
veniunt  ad  Isthmum  Leucadiensium.  ibi  solent 
iteris  minuendi  causa  remulco,  quem  graece 
7td(^^x(ov(xy  dicunt,  navem  traducere. 

Char.  p.  134, 12  iteris  lulius  Hyginus  in  Cinnae  propemptico : 

ab  Actio  —  traducere. 

1  circiter  suppl.  Keil        4  Ttd^TLttavccy  Fahricius 

2  [^] 

quaerunt  etiam  non  nulli  quam  ob  rem  ^a 
Cor^cura  iubeat  Action  navigare,  quod  est  e 
regione  traductionis  Leucadiensis,  et  rursus  ab 
Actio  circa  insulam  moneat  ire,  quam  a  Corcura 
rectum  itiner  ad  Leucatam. 

Char.  p.  134,17  itiner  idem  in  eodem :  quaerunt  inquit  etiam  — 

liencatam. 

1  a  Cor  suppl.  Keil        5  itener 


528  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 


DE  VERGILIO  LIBRORUM 

quin  lulius  Hyginm  lihrorum  de  VergUio  scriptor  (Gell. 
fr.  3)  et  Hyginus  {in  lemmate  ^lulius  Hyginus*)  commentariorum 
ad  Vergilium  {Gell.  fr.  4)  u/nus  idemque  homo  sit,  nulla  mihi 
duhitatio  est  {cf.  fr.  6  reprehendit  lulius  Hyginus,  fr.  7  repre- 
hendit  Hyginus  de  Vergilio  utroque  in  loco),  qui  sine  dubio  Augusti 
Itbertus  est  {cf.  Bunte  l.  c.  p,  31  sq,),  licet  denuo  recentiori  aetate 
Borgius  aliter  sentiat  {de  tempor.  quihus  Verg.  georgica  scripta 
et  perf  sint  Hal.  Sax.  1875  p.  28  adn.  57),  qui  verecundae 
Hygini  in  Vergilium  dbtrectationis  oblitus  {Gell.  10,  16,  1.  11. 
18  —  fr.  7  sq.)  in  vita  Donati  inter  putidos  homunciones  Ver- 
gilii  obtrectatores  Hyginum  nominari  debuisse  putat.  Itbri  inscrip- 
tionem  idoneis  argumentis  Kretzschmer  constituit  {de  Gell.  font. 
p.  17.  77.  81):  ego  verum  propriumque  ad  Vergilium  commen- 
tarium  fuisse  vix  crediderim  {cf  Bunte  p.  29  sq.  Bibbeck  p.  117). 
huic  sententiae  ne  id  quidem  favet,  qu^d  Gellius  {10,  16)  tres 
eiusdem  Aeneidos  libri  locos  sed  eos  non  continuos  {v.  365. 
122.  838  libri  VI)  memorat  Hyginum  manifesto  secutus. 

5  [5] 

lih,  IV.    quae  bidens  est  hostia,  oportet  habeat 

dentes  octo,   sed  ex  his   duo   ceteris   altiores,   per 

quos  appareat  ex  minore  aetate  in  maiorem  tran- 

scendisse. 

Gell.  16,  6,  14  Hyginus  tamen  lulius  —  in  quarto  librorum, 
quos  de  Yergilio  fecit,  bidentes  appellari  scripsit  hostias,  quae 
per  aetatem  duos  dentes  altiores  haberent.     verba  illius  ipsa 

posui:   quae  b.  est  inquit  hostia  —  trangcendisse.    haec  Hygini   opinio 

an  vera  sit,  non  argumentis  sed  oculis  videri  potest.  Ma- 
crob.  6,  9,  7  Hyginus  tamen  —  in  quinto  [ita  errore  Macrob.] 
librorum,  quos  de  Vergilio  fecit,  bidentes  appellari  scripsit 
hostias,  quae  per  aetatem  duos  dentes  altiores  haberent,  per 
quos  ex  minore  in  maiorem  transcendisse  constaret  aetatem. 
de  re  cf.  Nig.  Fig.  fr.  39.  Paul.  Fest.  p.  4, 17.  33, 10.  35, 2.  66, 16. 
Serv.  Aen.  4,  57.  6,  39.  Non.  p.  53,  13,  Isid.  or.  12,  1,  9.  Schol, 
in  Lucan.  1,607.  Ps-Acro  Hor.  carm.  3,23,14.  GGL  IV 
529,  18.   V  172,  38.  616,  29. 

2  iis  nonnulli  codd.  duos  Paris. 

4  [1] 

versus    istos    ex    georgicis   Vergilii    [2,  246^    pleiique 
mes   sic   legunt:    ^at   sapoT  indicium  faciet   manifestus 


C.  lulius  Hyginus  529 

et  ora  /  tristia  temptantum  sensu  torquebit  amaro'.    Hygi- 

nus    autem  —  in  comraentariis ,    quae  in  Vergilium  fecit, 

confirmat  et   perseverat  non  hoc  a  Vergilio  relictum,   sed   5 

quod  ipse  invenerit  in  libro,    qui   fuerit   ex   domo   atque 

familia  Vergilii   ^et   ora  /  tristia   temptantum   sensus  tor- 

quebit  amaror',  neque  id  soli  Hygino,  sed  doctis    quibus- 

dam    etiam   viris    complacitum,    quoniam   videtur    absurde 

dici  ^sapor  sensu  amaro  torquet',  cum  ipse,  inquiunt,  sapor  lO 

sensus  sit,    non    alium   in    semet   ipso  sensum  habeat,    ac 

proinde  sit  quasi  dicatur  ^sensus  sensu  amaro  torquet'. 

Gell.  1,  21  versus  iatoB  —  torquet.  sed  enim  cum  Favorino  Hy- 
gini  commentarium  legissem  atque  ei  statim  displicita  esset 
insolentia  et  insuavitas  illius  ^sensu  torquebit  amaro',  risit  et 
^lovem  lapidem',  inquit  ^quod  sanctissimum  iusiurandimi  habitum 
est,  paratus  ego  iurare  sum  Vergilium  hoc  numquam  scripsisse, 
sed  Hyginum  ego  verum  dicere  arbitror.  non  enim  primus 
finxit  hoc  verbum  Vergilius  insolenter,  sed  in  carminibus  Lu- 
creti  invento  usus  est  [inventus  est  codd.:  em.  Ehrenthal]  non 
aspernatus  auctoritatem  poetae  ingenio  et  facundia  praecellen- 
tis'.  verba  ex  IV  Lucreti  [223]  haec  sunt:  ^dilutaque  contra  / 
cum  tuimur  misceri  absinthia,  tangit  amaror'.  non  verba  autem 
sola,  sed  versus  prope  totos  et  locos  quoque  Lucreti  plurimos 
sectatum  esse  Vergilium  videmus.  cf.  Serv.  g.  2,  247.  verba 
^sed  enim  —  videmus'  in  Hygini  exemplar  referre  au^us  non 
sum,  quamvis  eius  esse  possint  {cf.  Frofhde,  Festschr.  f.  I  Vahlen. 
Berlin  1900  p.  542.     Bibbeck  p.  117 sq.). 

6  quid  Paris.  Vatic.  atque  ex  Vatic. 

■  5  [3] 

^ipse  Quirinali  lituo  parvaque  sedebat  /  sub- 
cinctus  trabea  laevaque  ancile  gerebat.'  in  his 
versibus  \Aen.  7,  187]  errasse  Hyginus  Vergilium  scripsit, 
tamquam  non  animadverterit  deesse  aliquid  hisce  verbis 
Hpse  Quirinali  lituo'.  nam  si  nihil  inquit  deesse  5 
animadverterimus,  videtur  ita  dictum,  ut  fiat 
^lituo  et  trabea  subcinctus',  quod  est  inquit  ab- 
surdissimum;  quippe  cum  lituus  sit  virga  brevis 
in  parte,  qua  robustior  est,  incurva,  qua  augures 
iituntur,  quonam  modo  ^subcinctus  lituo'  videri  lo 
potest? 

Grammaticae  Bomanae  fragmenta  ed.  Yts^kkioia  %Nt 


530  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

Gell.  5,  8,  1  ipse  Quirinaii  —  potest?  immo  ipse  Hyginus  pa- 
rum  animadvertit  sic  hoc  esse  dictum,  ut  pleraque  dici  per 
defectionem  [defensionem  codd.']  solent.  pergit  GeUii  refutatio. 
eadem  fere  Macrob.  6,  8, 1  (cf  Serv.  Aen.  1,  7o).  de  lituo  Cic. 
de  div.  1,  30.  Plut.  Bom.  22.  Serv.  Aen.  7,  187.  CGL  IV 
450,  21.   V  368,  35. 

6  [3] 

^Daedalus,  ut  fama  est,  fugiens  Minoia  regna  / 

praepetibus  pennis  ausus  se  credere  caelo'.     in  his 

Vergilii  versibus   \Aen.  6,  14]   reprehendit  lulius  Hyginus 

'pennis    praepetibus'    quasi    inproprie    et    inscite    dictum. 

5  nam    praepetes    inquit    aves    ab    auguribus    appel- 

lantur,  quae  aut  opportune  praevolant  aut  idoneas 

sedes   capiunt.      non   apte   igitur  usum   verbo    augurali 

existimavit  in  Daedali  volatu  nihil  ad  augurum  disciplinam 

pertinente. 

Gell.  7,  6,  1  Daedaing  —  pertinente.  sed  Hyginus  nimis  hercle 
ineptus  fait,  cum  quid  praepetes  essent  se  scire  ratus  est,  Ver- 
gilium  autem  et  Cn.  Matium  doctum  virom  ignorasse,  qui  in 
secundo  [septimo  Garrio  coll.  II.  7,  291  sq^  Iliadis  Victoriam 
volucrem  praepetem  appellavit  in  hoc  versu  [FPB  3  B.]:  'dum 
dat  vincendi  praepes  Victoria  palmam'.  cf.  Nig.  Fig.  fr.  38. 
Fest.  p.  245  f>,  22.  Serv.  Dan.  Aen.  6,  15.  3,  246.  4,  462.  Isid. 
or.  12,  7, 77.    Ps-Acro  Hor.  carm.  3, 27, 11.  GGL  IV  269,  5.  53. 

7  [4] 

reprehendit  Hyginus  Vergilium  correcturumque  eum 
fuisse  existimat,  quod  in  libro  sexto  [5^5]  scriptum  est. 
Palinurus  est  aput  inferos  petens  ab  Aenea,  ut  suum 
corpus   requirendum   et  sepeliendum   curet.     is   hoc  dicit: 

5  ^eripe  me  his,  invicte,  malis,  aut  tu  mihi  terram  / 
inice,  namque  potes,  portusque  require  Velinos'. 
quo  inquit  modo  aut  Palinurus  novisse  et  nominare 
potuit  portus  Velinos  aut  Aeneas  ex  eo  nomine 
locum  invenire,  cum  Velia  oppidum,  a  quo  portum, 

10  qui   in  eo   loco   est,  Velinum   dixit,    Servio  Tullio 

Eomae  regnante  post   annum  amplius    sescentesi- 

mum,  quam  Aeneas  in  Italiam  venit,  conditum  in 

agro  Lucano  et  eo  nomiiL^  a^^ellatum  est?    nam 


C.  lulius  HyginuB  531 

qui  ab  Harpalo  inquit  regis  Cyri  praefecto  ex  terra 
Phocaide  fugati  sunt,  aliiYeliam,  partimMassiliam  15 
condiderTint.     inscitissime  igitur  petit,  ut  Aeneas 
portum  Velinum  requirat,    cum  id  nomen  eo  tem- 
pore  fuerit  nusquam  gentium.     neque  simile  inquit 
illud  videri  debet,  quod  est  in  primo  carmine  [^] 
'Italiam  fato   profugus  Lavinaque  venit  /  litora',  so 
et  aeque  in  sexto  libro   [i7]    ^Chalcidicaque  levis 
tandem  super   astitit    arce',   quoniam   poetae   ipsi 
quaedam    xara   TtQolrj^tlJiv   historiae    dicere    ex   sua 
persona  concedi  solet,  quae  facta  ipse  postea  scire 
potuit,   sicut  Vergilius   scivit  de   Lavinio   oppido  85 
et   de    colonia    Chalcidicensi.      sed   Palinuros   qui 
potuit  inquit    scire   ea,    quae  post  annos  sescentos 
facta  sunt,   nisi  quis   eum   divinasse  aput  inferos 
putat,    proinde    ut    animae    defunctorum    solent? 
sed  et  si  ita  accipias,  quamquam  non  ita  dicitur,  so 
Aeneas  tamen,  qui  non  divinabat,  quo  pacto  potuit 
requirere  portum  Velinum,  cui  nomen  tunc,  sicut 
diximus,  nullum  usquam  fuit? 

GelL  10,  16,  1  reprehendit  —  usquam  fuit?    cf.  ScrV,  Aen.  6,  359. 

Dum,  p.  443,  29. 

18  fuerit  Begin.  1646  fait  rell.  20  laviniaque  Begin.  597 
et  1646  28  historia  plerique  codd.  24  scire  Begin.  1646 
flciri  reU.  26  c(h)alc(h)idinen8i  (alch.  Voss.  Lat.  F  7)  codd. 

27  id  inquit  Magliah.  Begin.  597  et  1646 

8  [4] 

item  hoc  quoque  in  eodem  libro  reprehendit  [Hyginus] 
et  correcturum  fuisse  Vergilium  putat,  nisi  mori  occupasset. 
nam  cum  Thesea  inquit  inter  eos  nominasset,  qui 
ad  inferos  adissent  ac  redissent,  dixissetque 
[Aen.  6, 122\  'quid  Thesea,  magnum  /  quid  memorem  5 
Alciden?  et  mi  genus  ab  love  summo  est',  postea 
tamen  infert  [6,  617]:  'sedet  aeternumque  sedebit  / 
infelix  Theseus'.  qui  autem  inquit  fieri  potest,  ut 
aeternum  aput  inferos  sedeat,  quem  supra  cum  is 
nominat,   qui   descenderint  illuc   atque   inde  rur-  10 


532  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

sum  eyaserint,  praesertim  cum  ita  sit  fabula  de 
Theseo  atque  si  Hercules  eum  evellerit  e  petra 
et  in  lucem  ad  superos  eduxerit? 

Gell.  tbid.  11  item  hoc  —  eduxerit?  cf,  Serv.  Aen.  6,  617. 

2  esse  Paris.  et  codd.  fam.  alt.  mors  codd.  fam.  alt 

4  dixisset  sine  que  Bem.  Faris.   Voss,  Lat.  F  7 

9  [4] 

item  in his  versibus  errasse  Vergilium  dicit  [Aen.  6,  838]: 
^eruet  ille  Argos  Agamemnoniasque  Mycenas  / 
ipsumque  Aeaciden,  genus  armipotentis  Achilli  / 
ultus   avos  Troiae,   templa  intemerata  Minervae'. 

5  confudit  inquit  et  personas  diversas  et  tempora; 
nam  neque  eodem  tempore  neque  per  eosdem 
homines  cum  Achaeis  et  cum  Pyrro  bellatum  est. 
Pyrrus  enim,  quem  dicit  Aeaciden,  de  Epiro  in 
Italiam    transgressus    cum    Romanis    depugnavit 

10  adversus  Manium  Curium  in  eo  bello  ducem. 
Argivum  autem  bellum  id  est  Achaicum  multis 
post  annis  a  L.  Mummio  imperatore  gestum  est. 
potest  igitur  inquit  medius  eximi  versus,  qui  de 
Pyrro    inportune    inmissus    est,    quem    Vergilius 

15  procul  dubio  exempturus  inquit  fuit. 

Gell.  ibid.  14  item  in  Ms  —  inquit  fuit.   cf.  Scrv.  Acn.  6,  839. 

4  et  temerata  Verg.  8  (a)eacidem  Pari$.  -ida  Bem. 

Voss.  Lat.  F  7  -id(a)e  rell.  de  epyro  Begin.  597  de  pyrro 
Begin.  1646  dea  e  pyro  Voss.  Jjat.  F  112  et  e  pirro  (epyrro 
Paris.)  rell.        10  manlium  Paris. 

f   10  [7] 

sane  Hesiodus  [theog.  1011]  Latinum  Circes  et  Ulixis 
filium  dicit,  quod  et  Vergilius  tangit  dicendo  [^Aen,  12, 164] 
^Solis  avi  specimen'.  sed  quia  temporum  ratio  non  pro- 
eedit,  illud  accipiendum  est  Hygini,  qui  ait  Latinos  plures 

6  fuisse,  ut  intellegamus  poetam  abuti,  ut  solet,  nominum 
similitudine. 

fe|L        Serv.  Aen.  7, 47  sane  —  simiutudine.   eadem  fere  id.  Aen.  12, 164. 
reta  contraria  sententia  non  nuXloTum  (cf.  Kirctmer,  Flech 


C.  lulius  HyginuB  533 

Jahrhh.  suppl.  8.  1876  p.  482)  haec  superiorihus  similia  fidenter 
libris  De  Vergilio  adsignavi  {cf.  Bunte  p.  28.  Bibheck  p.  118 
Serviumque  auctorem  in  fr.  11). 

1  circae  Carol.  Lips.  -ce  Sang.  -cis  Begin.  Hamb.  circis  ex 
circes  Floriac.  4  ygini 

11  [8] 

Velati   lino'  — .     Caper  et  Hyginus   hoc  loco  dicunt 

lectionem    esse    corruptam,   nam  Vergilium    ita   reliquisse 

confirmant  Velati  limo'.     limus  autem  est  vestis,  qua  ab 

umbilico  usque  ad  pedes  prope  teguntur  pudenda  popanmi. 

haec  autem  vestis  habet  in  extremo  sui  purpuram  limam  id  6 

est  flexuosam,   unde  et  nomen   accepit;   nam   limum  obli- 

quum  dicimus,  unde  et  Terentius  [ewn.  601]  'limis  oculis' 

dicit,  id  est  obliquis. 

Serv.  Aen.  12,  120  'veiati  lino'.  atqui  fetiales  et  pater  patra- 
tus,  per  quos  bella  vel  foedera  confinnabantur,  numquam  ute- 

bantur    vestibus    lineis.    —    Caper  tamen  et  Hyginns  —  obliqnii.    cf. 

Don.  Ter.  eun.  3,5,53*-^.  Isid.  or.  15,14,2.  16,1,2.  19,33,4. 
Tiro  fr.  14.  ista  ex  lihris  solum  De  Vergilio  manavisse  possunt; 
cf.  fr.  4. 

EX  EXEMPLIS 

12  [HBB  1  Peter] 

ad  eas  laudes  [Mausoli  regis]  decertandas  venisse 
dicuntur  viri  nobiles  ingenio  atque  lingua  praestabili, 
Theopompus  Theodectes  Naucrates;  sunt  etiam  qui  Iso- 
cratem  ipsum  cum  his  certavisse  memoriae  mandaverint; 
sed  eo  certamine  vicisse  Theopompum  iudicatum  est.  is  6 
fuit  Isocratis  discipulus.  extat  nunc  quoque  Theodecti 
tragoedia,  quae  inscribitur  Mausolus,  in  qua  eum  magis 
quam  in  prosa  placuisse  Hyginus  in  exemplis  refert. 

Oell.  10,  18,   6  ad  eas  laudes  —  refert. 

3  naucrites         socratem  (sacr.  Voss.  Lat.  F  7)  codd.:  em. 
Magliah.  m.  2        6  socratis  Paris. 

EX  UEBIUM  ITALICARUM  LIBRIS 

13  [8] 

lih.  IL     qui  [yergilius]  cum  legisset  Hemicos,  quorum 
est  Anagnia,  a  Pelasgis  oriundos  appellatosque  ita  a  quo- 


534  Grrammaticae  aetatifl  Augiisteae  fragmenta 

dam  Pelasgo  duce  suo,  qui  Hemicus  nominabatnr,  morem 
quem  de  Aetolia  legerat,  Hemicis  adsignayit,  qui  simt 
5  vetos  colonia  Pelasgorum.  et  Hemicum  quidem  hominem 
Pelasgum  ducem  Hemicis  fuisse  lulius  Hjginus  in  libro 
secundo  urbium  non  paucis  verbis  probat. 

Macrob,   5,  18,  15  qui  —  probal 

2  quoda  om.  Paris. 

14  [12] 

Agylla  civitas  est  Tusciae  a  conditore  Agella  appellata, 

cui   ex  inscitia  Bomana   aliud   est  inditmn  nomen.     nam 

cum  Bomani   euntes   per  Tusciam  interrogarent  Agyllinos 

quae   diceretur  civitas,   illi  ut  pote  Graeci,    quid  audirent 

s  ignorantes  et   optimum    ducentes    si  prius  eos   salutarent, 

dixerunt   xalqB'^    quam    salutationem   Eomani   nomen    civi- 

tatis    esse   putayenmt   et  detracta   aspiratione  eam  Caere 

nominarunt,  ut  dicit  Hjginus  in  urbibus  italicis. 

Serv.  Aen.  8,  597  Agyiia  —  itaUcig.  —  alii  Caer e  montem  pnta- 
bant,  ab  hoc  oppidum  dictum.  cf.  id.  ibid.  10, 183.  Strabo  5, 220. 

4  audief  Begin.  audierant  Lips.  -erint  ex  -erent  Monac. 

6  XHP€  Lips.  XEHPE  Monac.  7   cere  8  ign   Eegin. 

iginns  Lips.  Hamb.  yginus  Monac.  Floriac. 

15  [11] 

Ardea  quasi  ardua  — ,  licet  Hyginus  in  italicis  urbibus 

ab  augurio  avis  ardeae  dictam  yelit. 

Serv.  Aen.  7,  412  Ardea  qnacd  ardna  dicta  est  id  est  magna 
et  nobilis,  licet  —  veiit.  illud  namqne  Qyidii  in  metamorphoseos 
[14,  574]  fabulosum  est,  incensam  ab  Hannibale  Ardeam  in 
nanc  avem  esse  conversam.  sciendum  tamen  ardeam  avem 
%atcc  &vtifpqaaiv  dictam,  quod  brevitate  pennarum  altius  non 
volat.  cf.  Ovid.  ibid.,  qui  fortasse  Hyginvm  secutus  est.  vd.  etiam 
Isid.  or.  12,  7,  21. 

2  ardeam  Lips.  Hamb.  Monac. 

t  16[5] 

Italia  Hesperia    dicitur   a  fratre  Atlantis,    qui   pulsus 

a  germano  Italiam  teuuit  eique  nomen   pristinae  regionis 

inposuit,  ut  Hyginus  docet. 
H        Serv.  Aen.  1,  530  ceterum  itaUa  —  docet. 

3  doc.  Hyg.  nonnulli  codd. 


C.  lulius  Hyginus  535 

regionem  istam,  quae  nunc  vocatur  Italia,  regno  lanus 
optinuit,  qui,  ut  Hyginus  Protarchum  Trallianum  secutus 
tradit,  cum  Camese  aeque  indigena  terram  hanc  ita  parti- 
cipata  potentia  possidebant,  ut  regio  Camesene,  oppidum 
laniculum  vocitaretur.  post  ad  lanum  solum  regnum  6 
redactum  est,  qui  creditur  geminam  faciem  praetulisse,  ut 
quae  ante  quaeque  post  tergum  essent  intueretur;  quod 
procul  dubio  ad  prudentiam  regis  sollertiamque  referendum 
est,  qui  et  praeterita  nosset  et  futura  prospiceret,  sicut 
Antevorta  et  Postvorta,  divinitatis  scilicet  aptissimae  lo 
comites,  apud  Bomanos  coluntur.  hic  igitur  lanus,  cum 
Satumum  classe  pervectum  excepisset  hospitio  et  ab  eo 
edoctus  peritiam  ruris  ferum  illum  et  rudem  ante  fruges 
cognitas  victum  in  melius  redegisset,  regni  eum  societate 
muneravit.  cum  primus  quoque  aera  signaret,  servavit  i5 
et  in  hoc  Saturni  reverentiam,  ut  quoniam  ille  navi  fuerat 
advectus,  ex  una  quidem  parte  sui  capitis  effigies,  ex 
altera  vero  navis  exprimeretur,  quo  Saturni  memoriam  in 
posteros  propagaret.  —  cum  inter  haec  subito  Satumus 
non  compamisset,  excogitavit  lanus  honorum  eius  augmenta.  20 
ac  primum  terram  omnem  dicioni  suae  parentem  Satumiam 
nominavit,  aram  deinde  cum  sacris  tamquam  deo  condidit, 
quae  Satumalia  nominavit. 

IdCLCroh.  1,  7,  19  regionem  —  propageret.  —  cmn  inter  —  nominayit. 

t  18  [7] 
hi    [^Pelasgil    primi   Italiam    tenuisse    perhibentur.   — 
Hyginus  dicit  Pelasgos  esse  qui  Tyrrheni  sunt.   hoc  etiam 
Varro  [/r.  400]  conmiemorat. 

SerV.  (Dan.)  Aen,  8,  600   hi  —  perhib.  —  Hyginus  —  commemorat. 

cf.  JDionys.  H.  1,  25. 

19  [9] 

Sabini  a  Lacedaemoniis  originem  ducunt,  ut  Hyginus 
ait  de  origine  urbium  italicarum,  a  Sabo,  qui  de  Perside 
Lacedaemonios  transiens  ad  Italiam  venit  et  expulsis  Siculis 
tenuit  loca  quae  Sabini  habent.    nam  et  partem  Persanur 


536  Grammaticae  aetatis  AuguBteae  fragmenta 

5  nomine    Caspiros    appellare    coepisse,    qui    post    corrupte 

Casperini  dicti  sunt. 

Serv.  Dan.  Aen,  6,  638  Sabini  —  dicti  sxmt.  cf.  Porc,  Cato 
fr.  8. 

1  dicunt  F{lai'tac.)  2  in  orbium  italascim  F  Sabo 
Daniel  Sabone  F  6  Casp.  Buecheler  casperin  F  Casperuli 
Daniel        dicti  Daniel  victi  F 

INCERTAE  SEDIS 

J20  [deest  ap,  Bunte] 

0  <^rba^  —  Hyginus inter- 

serunt adnocros 

sse. 

FeSt  p.  182 o-,  7  o^rba >  Comificius  [fr.  i5].    Hyginus  — 

.  .  886.   cf.  Cornificim  ad  l,  c. 

1  ryginus  cod, 

21  [15  Pefer] 

ut  Hyginus  et  Tubero  dicunt,  machinamentum  bellicum 

fuit  [equus  Troianus],   quod  equus  appellatur,  sicut  aries, 

sicut   testudo,    quibus   muri  vel   discuti  vel   subnii   solent. 

Serv.  (Dan.)  Aen.  2,  15  de  hoc  equo  [Troianol  varia  in 
historiis  lecta  sunt.  ut  Hyginu8  —  soient.  cf.  Plin.  n.  h.  7,  202. 
iniuria  Bunte  {p.  28)  haec  libris  De  Vergilio  tribuit,  cum  Ser- 
vius  et  ex  historiis  se  havsisse  diserte  dicat,  et  rerum  scriptorem 
iuxta  Hyginum  commemoret  {cf.  Bibbeck  p.  121), 

DUBIUM 

22  \deest  ap,  Bunte\ 

scriptum  in  quodam  commentario  repperi  versus  istos  a 
Vergilio  ita  primum  esse  recitatos  atque  editos  [g.  2,  224] : 
Halem  dives  arat  Capua  et  vicina  Vesevo  /  Nola  iugo'; 
postea  Vergilium  petisse  a  Nolanis,  aquam  uti  duceret  in 

5  propincum  rus,  Nolanos  beneficium  petitum  non  fecisse, 
poetam  offensum  nomen  urbis  eorum,  quasi  ex  hominum 
memoria,  sic  ex  carmine  suo  derasisse  oramque  pro  Nola 

*"     \itasse  atque  ita  reliquisse;  ^et  \ic\Tia  Vesevo  /  ora  iugo'. 


C.  lulius  Hyginus.    C.  Maecenas  Melissus  537 

GelL  6j  20y  1  scnptum  —  iugo  ea  res  verane  an  falsa  sit, 
non  laboro;  quin  tamen  melius  suaviusque  ad  aures  sit  ora 
quam  Nola,  dubium  id  non  est.  nam  vocalis  in  priore  versu 
extrema  eademque  in  sequenti  prima  canoro  simul  atque  iu- 
cundo  hiatu  tractim  sonat.  cf.  Serv.  Dan.  g.  2,  224.  Serv.  Aen. 
7,  740.  ista  narratiuncula  vulgo  Hygino  tribuitur  (cf.  Bibbeck 
p.  23),  Probo  contra  a  Nettleshipo  (Lectures  and  essays.  Oxford 
1885  p.  274).  ego  de  mutatione  vocis  Nolae  a  Vergilio  facta  non 
dubito,  sed  cama  mutationis  tam  futilis  ac  maximo  viro  indigna 
est,  ut  eam  aetate  posteriore  vel  ab  obtrectatore  quodam  Vergilii 
fictam  esse  credam,  quod  eo  facilius  fieri  potuit  cum  Nola,  apud 
quam  Vergilius  acceptum  secessum  habebat  {Suet.  vita  Verg. 
p.  57  B.),  nusquam  in  georgicis  aut  alibi  legeretur. 

FALSUM 

23 

Hyllus  libro  quem  de  dis  composuit  ait  Vitulam  vocari 

deam,  quae  laetitiae  praeest. 

Macrob.  3,  2,  13  HyUus  —  praeeat.  ^ Hyllus^  nomen  est  pro- 
bum  et  usitatum;  de  supposito  Hygino  cf  test.  12.  de  re  Varro 
fr.  135.    Piso  fr.  6. 

1  hylus  Paris. 

C.  MAECENAS  MELISSUS 

A.  TESTIMONIA 

VITAE 

1.  ^C.  Melissu£  Suet.  Ps-Acro  {qui  falso  ^Crneus^),  ^Maecenas 
Melissus'  Plin.,  ceteroqui  ^MeUssus\ 

2.  Suet.  de  gramm.  21  C.  Melissus  Spoleti  natus  ingenuus, 
sed  ob  discordiam  parentum  expositus,  cura  et  industria  edu- 
catoris  sui  altiora  studia  percepit  ac  Maecenati  pro  gramma- 
tico  muneri  datus  est.  cui  cum  se  gratum  et  acceptum  in 
modum  amici  videret,  quamquam  asserente  matre,  permansit 
tamen  in  statu  servitutis  praesentemque  condicionem  verae 
origini  anteposuit;  quare  cito  manumissus  Augusto  etiam  in- 
sinuatus  est. 

5.  Hieron.  ad  a.  Abr.  2013  =  750/4  Melissus  Spoletinus 
grammaticus  agnoscitur.  itaque  fuit  Hygino  aetate  suppar  {cf. 
De  biblioth.  test.  15). 

4.  Plin.  n.  h.  28,  62  triennio  Maecenatem  Melissum  acce- 
pimus  silentium  sibi  imperavisse  a  convolsione  reddito  sanguine. 
cf.  Mimzer,  Quellenkr.  d.  Ng.  d.  Plin.  p.  367. 


538  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fiagmenta 

SCRIPTORUM 

5.  Stiet.  de  gramm.  21  C.  Melissus  —  fecit  et  novum  genus 
togatarum  inscripsitque  trabeatas.  Ovid,  ex  P.  4,  16,  29 
musaque  Turrani  tragicis  innixa  cothumis ;  /  et  tua  eum  socco 
musa,  Melisse,  levi.  Fs-Acro  Hor.  AP  288  praetextas  et 
togatas  scripserunt  Aelius  Lamia,  Antonius  Rufas,  Gneus  Me- 
lissus,  AJ&anius  [Africanus  codd.^,  Pomponius. 

6.  Suet.  ihid,  atque,  ut  ipse  tradit,  sexagesimum  aetatis 
annum  agens  libellos  ineptiarum,  qui  nunc  iocorum  inscri- 
buntur,  componere  instituit  absolvitque  C  et  L,  quibus  et  alios 
diversi  operis  postea  addidit.  de  horum  libellorum  fragmentis 
vd.  Bu£cheler,  Eh.  Mu>s.  54,  1  sq.    Munzer  l.  c.  p.  358  sq. 

7.  Serv.  Aen.  7,  66  Melissus  qui  de  apibus  scripsit  cf. 
infra  praef.  ad  fragm. 

8.  Mdissus  auctor  a  Plinio  usurpatu/r  in  ind.  n.  h.  libr.  VII 
(homo)  IX  {animalia  mariu/m  amnium  stagnorumqu^)  X  (aves) 
XI  (insectd)  XXXV  (jpictura). 


fe 


de  Melissi  industria  cf.  Bibbeck,  proleg.  ad  Verg.  p.  89,  122. 
Mu/nzer  l.  c.  p.  358  sq. 

B.  FRAGMENTA 

cum  Melissus  aliquid  de  Vergilio  tradiderit  (fr.  f),  qtiod 
sane  libros  ineptiarum  prorsm  non  dedecet  {Miinzer  p,  359), 
librum  de  Vergilio  eum  scripsisse  su^spicari  absurdum  non  est, 
quem  et  test.  7  {aliter  Glockner,  Bh.  Mus.  33,  159)  et  fr.  2 
respiciant  {cf.  Harder,  die  Fragm.  d.  Maecenas  p,  21):  Servii 
certe  Melissos  diversos  inter  se  non  esse  persuasum  hdbeo.  tUrum 
in  fr.  3  Melissus  an  Modestus  Vergilii  interpres  an  Milesius 
quddam  in  ^Milestos^  nomine  lateat,  incompertum  est.  reliqua 
fragmenta  {4  sqq.)  vulgo  Aelio  Melisso  {Gell.  18,  6)  tribui  solent, 
quMe  res  ideo  verisimilis  esse  videatu/r,  quod  Aelius  Melissus 
{Gell,  ibid.)  et  Melissus  Charisii  auctor  Qr.  4)  comicos  poetas 
afferunt  {Mimzer  p.  369);  at  Melissus  Verrio  a  Charisio  oppo- 
situ^  ifr.  4)  eius  aequalis  hdbebitur  rectiu^  {de  Charisiani  loci 
auctore  cf.  ad  fr.  4  et  Beck,  Philol.  52,  510). 


in  sermone  tardissimum  ac  paene  indocto  similem  [Ver- 
fUiufn]  fuisse  Melissus  tradidit. 

Stiet.  rell.  p.  58  R.  Va  totoiou*  —  \.t«.ai^\. 


C.  Maecenas  Melissus  539 

DUBIA 

2 

'pictique  Agathyrsi'  — .  hos  Melissus  ab  Homero 
•|*  Achabas  appellari  ait. 

Serv.  Dan.  Aen.  4,  146  'piotique  Agathyrsi'  populi  sunt  Scy- 
thiae  — .  hos  —  ait. 

2  Ach.]  'Apiovg  Heyne;  cf.  B.  13,  6 

3 

Olympiouicas  multos  fuisse  adfirmat  Milestos. 

Schol.  Veron.  Aen.  3,  705  oiympionicas  —  Miie8to&  cf.  supra 
praef.  ad  fragm. 

4 

clunes  feminino  genere  dixit  Melissus  et  habet  auctorem 

Laberium,  qui  in  Ariete  sic  ait  [v.  7  i?*&&.^] :  'vix  sustineo 

clunes'  *  *  et  Horatius  \sat.  1,  2,  89\  Xp^chrae  clunes]>' 

et  Scaevola  [FFR  2  b!\  'lassas  clunes'. 

Char.  p.  101,  4  (=  Plin.  dub.  serm.  p.  63,  9  B.)  ciunea  femi- 
nino— Lciunes.  sed  Verrius  [fr.  15].  hinc  Beda  orih.  p.  266,  6  clunes 
feminino  genere  dixit  Melissus,  sed  Verrius  Flaccus  \fr.  idemj, 
Inc.  de  duh.  nom.  CGK  V  575,  24  clunes  generis  feminim; 
ut  Scaevola  Uassas  clunes'.  fortasse  primus  horum  auctor 
Caper  fuit  (cf.  de  verb.  dub.  p.  108,  17  clunis  hic,  non  haec  et 
Keil,  praef  ad  Caprum  p.  88  sq.).    cf.  Verrius  ad  l.  c. 

3  clunes  sc§vola  et  horatius  et  lassas  clunes:  lacunam 
sign.,  Jocum  em.  Haupt 

5 

clibanus  generis  masculini,  ut  Melissus  docet. 

Inc.  de  dtib.  nom.  CGKV  575,  8  (=  Plin.  dub.  serm. 
p.  62,  6  B.)  cUbanuB  —  docet.  haec  opinor  ex  Capro  (cf.  de  verb. 
dub.  p.  108, 16  clibanus  hic,  non  clibanum)  manaverunt;  cf,  KeU, 
praef.  ad  De  dub.  nom.  p.  570. 

Glibanum  Laud.  Clybanum  Monac. 

6 

myotacismus  est  quotiens  inter  duas  vocales  m  positum 
expnmitur,  ut  si  dicas  ^hominem  amicum',  ^oratorem  opti- 


540  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

mum'.  non  enim  videris  dicere  'hominem  amicum'  sed 
'homine  mamicum',   quod  est  incongruum  et  inconsonans. 

5  similiter  ^oratorem  optimum'  videris  dicere  ^oratore  mopti- 
mum'.  bonam  rationem  dixit  Melissus,  quo  modo  vitan- 
dum  est  hoc  vitium,  ne  incurramus  in  aliud  vitium. 
plerumque  enim  aut  suspensione  pronuntiatur  aut  ex- 
clusione:     suspensione    pronuntiatur    si    dicas     'hominem 

10  amicimi',  interponas  aliquid  puta,  ^oratorem  optimum'; 
aut  certe  si  velis  excludere,  ^homine  amicum',  'oratore 
optimum'.  nos  quid  sequi  debemus?  quid?  per  suspen- 
sionem  tantum  modo.  qua  ratione?  quia  si  dixeris  per 
suspensionem    ^hominem    amicum',    et  hoc  vitium  vitabis 

15  myotacismum  et  non  cades  in  aliud  vitium  id  est  in 
hiatum. 

Pomp.  comment.  p.  287,  7  myotacismus  —  in  hiatum.  Jiic  vide- 
tur  esse  Aelitis  Melissus  ut  qui  scripserit  de  loquendi  proprtetate 

{Gell). 

8  excl.]  ex  Bolutione  Paris.  Sang.  1179  et  1180  Berol. 
10  int.  al.  p.  sed.  Keil        16  hiatus  itdem  codd.  et  Paris.  7530 

de  C.  Melisso  in  gloss.  Verg.  (g.  2,  402  ex  cod.  Vatic. 
saec.  XV)  falso  intellecto  cf.  Mommsen,  Herm.  8  {1874)  p.  67sq. 
pariter  de  alio  loco  Melisso  tributo  cf.  infra  Maecenas  test.  2. 


CORNELIUS  BALBUS 

Cornelius  Balhus  i^riyrirLK&v  scriptor  is  esse  videtur  qui 
^minor^  appellatur  {cf  Cic.  ad  Att.  8,  9,  4.  11,  5.  15^,  3.  9,  6,  1. 
11,  12, 1).  'L.  Cornelius  P.  f  BaTbus'  {CILV  p.  50)  Gadita- 
nus  {Strabo  3,  169.  Vell.  Pat.  2,  51,  3)  Balbi  famUiarissimi 
Caesari  nepos  {Suet.  lul.  81 ;  a.  706/48)  a.  710/44  quasstor  {Cic. 
ad  fam.  10,  32,  1),  a.  722/32  consul  ut  videtur  suffectus  {CILI^ 
p.  66.  68;  cf  Prosop.  imp.  Bom.  1,  440/1073.  439/1057), 
a.  735/19  proconsul  Africae  de  Garamantibus  triumphavit  {CILI^ 
p.  50.  PUn.  n.  h.  5,  36.  Solin.  29,  7.  Vell.  Pat.  2,  51,  3.  Strabo 
3,  169),  pontifex  {VelL);  theatrum  Bomae,  quod  a.  741/13  aper- 
tum  est,  aedificavit  {Plin.  n.  h.  36,  60.  Sust.  Aug.  29.  Tac.  ann. 
3j72.  Class.  Dio  54,25,2).  scripsit  praetextam  de  suo  itinere 
d  Lentulum  procos.  soUicitaYid^wri  (Cic.  ad  faw.  10,  32,  3), 


C.  Maecenas  Melissus.    Comelius  Balbus  541 

FRAGMENTA 

ESnrHTIKSlN 

i^T^yriaig  potest  intellegi  tam  pontificia  (ut  apud  fana  Graeca 
i^riyrital  erant  religionum  interpretes)  quam  grammatica.  hi 
i^riyVttiTi&v  libri,  si  non  verus  propriusqu^e  VergUii  commentarius 
fuerunt,  Vergilianas  quaestiones  amplexi  esse  videntur  (cf  fr.  1. 2), 
quod  si  ita  est,  Cornelius,  qui  in  fr.  3  legitur,  idem  Balbus  esse 
potest  {cf  BibbecJc,  proleg.  ad  Verg.  p.  28).  multo  incertior  de 
fr.  4  res  est;  si  tamen  pro  Cornuto  Scholiorum  Bem,  et  Comificio 
Philargyrii  recte  Comelius  restitutus  est,  argumentum  melius  ad 
Comelium  Balbum  quam  ad  Comelium  Gallum  (sic  vult  Bibbeck 
ibid.  p.  97)  quad/rat.  denique  de  fr.  5,  quod  fortasse  a  Pomponio 
Laeto  ex  Probi  scholiis  locupletioribus  haustum  est,  cf.  Jahn, 
proleg.  ad  Pers.  CXLVII  adn.  1;  de  Serv.  Dan.  g.  1,  12  cf 
Bibbeck  p.  27. 

1 

lib.  XVIII.  'haec  ubi  dicta,  dapes  iubet  et  sublata 
reponi  /  pocula  gramineoque  viros  locat  ipse  sedili' 
[Aen.  8,  175].  non  vacat  quod  dixit  sedili;  nam  propria 
observatio  est  in  Herculis  sacris  epulari  sedentes,  et 
Comelius  Balbus  s^rjyrirLyi&v  libro  octavo  decimo  ait  apud  5 
aram  maximam  observatum,  ne  lectistemium  fiat. 

Macrob.  3,  6,  16  haec  ubi  —  fiat.   cf  Serv.  Aen.  8,  176. 

5  exhegeticon  ait]  ita  Bamb.  id  Paris. 

f  2 
Cornelius  Balbus  Hymenaeum  ait  Magnetis  filium 
musicae  artis  peritum  pulchritudine  muliebri,  dum  nuptias 
Liberi  patris  et  Althaeae  religiosis  cantibus  celebrat,  ex- 
spirasse;  propter  quod  ei  talis  honor  in  nuptiis  adtributus 
est,    ut    celebratio    nominis   eius    nuptiarum    iungendarum  6 

perpetuum  omen  esset. 

Serv.  Dan.  Aen.  4,  127  ^hic  Hymenaeus  erit'  id  est  hae 
erunt  nuptiae.  —  Comeiius  —  esset. 

6  omen  Masvidus:  nomen 

DUBIA 

3 

Ne<(rine  patronymicon  Graecum  est.  aliter  Cornelius^  epi- 
theton  dicit  Nerine,  ut  declararet  <^Sicu^lam  esse  Galateam. 


542  (rraminaticae  aetatis  Augusteae  fragmeuta 

Schol.  Veron.  6wc.  7,  37  Galatea  Nerei   filia  a  Polyphemo 
cyclope  adatnata  conplexum  eius  evitans  in  mare  se  praecipi- 

tavit.    Ne^rine^  —  Galateam. 

1   N.   patr.   G.   est  suppl.    Thilo  coll.   Servio   ad  himc   l. 
al.  Com.  Jahn  alii  Comelii  Mai  Ketl 


dicit  Comelius  ab  ipso  Vergilio  audisse,  quod  Caelium 
Mantuanum  quendam  tetigit  \^VergUius]^  qui  consumptis 
omnibus  facultatibus  nihil  sibi  reliquit  nisi  locum  trium 
ulnarum,  spatium  ad  sepulturam  et  Caeli  pro  Caelii 
5  dixit.  —  item  Asconius  Pedianus  ait  se  audisse  Vergi- 
lium  dicentem  in  hoc  loco  se  grammaticis  crucem  fixisse; 
quaesituros  eos  si  quis  studiosius  occuleretur.  dicit  autem 
propter  Caelium  Mantuanum. 

Schol.  Bern.  huC.  3, 105  dicit  Comelius  —  dixit.—  item  —  Mantuaniim. 

item  Philarg.  ad  hunc  l.  cf.  Serv.  ibid. 

1  Comelius  Rtbbeck  Cornutus  cod.  Comificius  PhHarg.  cf. 
Hagen,  Fleck.  Jahrbb.  suppl.  4  {1867)  p.  712  aud.  <se) 
vg.  caelum  5  Ascon.  Ped.]  non  gu,adrat  ob  tempora; 
cf.  Bibbeck  p.  97  sq. 

5 

'et  tandem'.  Probus:  his  duobus  versibus,  inquit,  fini- 
tur  hic  liber  in  Tuccae  et  Comelianis  commentariis ,  et 
Vergilium  ita  etiam  finisse  manifestum  est  et  inchoasse 
sextum  libmm  'obvertunt'. 

Pompon.  Sabin.   ad  Aen.   6,  1  et  tandem  —  obvertunt. 

2  Com.]  Vari  Vergilianis  coni.  Wagner 


VERGILII  OBTRECTATORES 

Suet  reU.  p.  65  B.  obtrectatores  Vergilio  numquam  defa- 

emnt,  nec  mimm;  nam  ne  Homero  quidem.    de  Homeri  obtreC' 

tatoribu^  sophistis  rhetoribus  grammaticis  cf.  Lehrs,  de  Arist. 

stud.    Hom.^  p.  199  sq.     inter    Vergilii   obtrectatores   huc   solos 

I     fframmaticos  rettuli;  poetas  inferius  collocavi.     de  M.  Vipsanio 

Affrtppa  vd.  item  inferius. 


Comelius  Balbus.    Vergilii  obtrectatores  543 


CARVILroS  PICTOR 

Suet  rell,  p.  65  R.  est  et  adversus  Aeneida  liber 
Carvili  Pictoris  titulo  Aeneomastix. 

^CarbiW  (ita  traditm)  per  v  scribendtm  est,  ut  correxit  Gro- 
novius.  huic  scriptori  loctts  Servii  Aen.  5,  521  (^fragm,  quod 
continuo  sequitnr)  vulgo  tribuitur;  sed  cum  a  Servio  ad  versum 
bucolicorum  (buc.  2,  23  =  ibid.  fr.  2)  rursm  Vergiliomastix  sic 
ut  cdtero  loco  memoretur,  quod  ad  ' Aeneomastix^  vix  aptari 
potest,  Vergiliomastigis  scriptor  a  Carvilio  segregandus  esse  videtur. 

2  aeneidosmastix  Sang.,  unde  Aeneidomastix  Hagen  post 
Lehrsium  qui  tamen  ipse  comparavit  *OnriQ0iu)iatL^  et  Cicero- 
mastix  (Gell.  17,  1,  1) 

VERGILIOMASTIX 


'artemque  pater  arcumque  sonantem'.  culpat  hoc 
Vergiliomastix,  artem  enim  in  vacuo  aere  ostendere  non 
poterat. 

Serv.  Aen.  5,  521  artemque  —  poterat.  quamquam  dicant  periti 
posse  ex  ipso  sagittariorum  gestu  artis  peritiam  indicari. 

sane  hunc  versum  male  distinguens  Vergiliomastix 
vituperat:  ^lac  mihi  non  aestate  novum,  non  frigore;  /  defit' 
id  est  semper  mihi  deest. 

SerV.   b%LC.  2,  23  sane  hunc  —  deest. 

HERENNIUS 

Suet.  rell.  p.  65  B.  Herennius  tantum  vitia  eius  [^Vergilii^ 
—  contraxit. 

huius  vituperationis  in  mores  et  in  artem  Vergilii  scriptae 
vestigia  apud  Servium  et  Mac7'obium  extant,  quae  Bibbeck  sub- 
tUiter  indagavit  (Z.  c.  p.  99  sq.).  de  VergUii  turpibus  amoribus 
cf  Serv.  buc.  2,  1.  5,  89.  2,  15.  5,  20  {Suet.  rell.  p.  57  B.);  de 
poetico  artificio  cf  Serv.  Aen.  8,  552.  288.  291.  1,  275.  450. 
3,  276.  10,  157.  861.  12,  83  etc.    Macrob.  lib.  VI. 


544  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 


PERELLIUS  FAUSTUS 

Suet  rell.  p.  65  R.  Perellius  Faustus  furta  contraxit 
[^VergUii]. 

id.  ibid.  p.  66  Asconius  Pedianus  libro,  quem  contra  ob- 
trectatores  Vergilii  scripsit,  pauca  admodum  obiecta  ei  pro- 
ponit  eaque  circa  historiam  fere  et  quod  pleraque  ab  Homero 
simipsisset,  sed  hoc  ipsum  crimen  sic  defendere  assuetum  ait, 
cur  non  illi  quoque  eadem  furta  temptarent;  verum  intellec- 
turos  facilius  esse  Herculi  clavam  quam  Homero  versum  snb- 
ripere.    cf.  Ribheck,  proleg.  ad  Verg.  p.  99.  112. 

gentile  nomen  in  titulis  saepius  scrihitur  Perelius  fausti- 
nus  Sang. 

Q.  OCTAVIUS  AVITUS 

Suet.  rell.  p.  65  R.  sed  et  Q.  Octavi  Aviti  6(iolozi^x(ov 
octo  volumina,  quos  et  unde  versus  transtulerit  \^Vergilius\ 
continent. 

versus,  quos  Vergilius  aliunde  petivit,  investigantu/r  a  Serv. 
Aen.  1,  140.  224.  2,  241.  274.  4,  404.  6,  219.  625.  845.  8,  631. 
9,  163.  225.  501.  10,  104.  396.  11,  27.  259.  601.  608.  660. 
12,  115.  499.  552.  g.  2,  42.  98.  3,  76.  Macroh.  5,  2,  17  sq.  et 
lih.  VI.  scriptor  fortasse  idem  est  cum  Octavio  Avito  legato  pro- 
con&ulis  Africae  in  Plinii  epist.  9,  33,  9  {cf.  Prosop.  imp.  Rom. 
2, 426/21):  tum  propius  afuit  aetaie  a  Traiano  quam  ah  Augusto. 

1  sed  codd.  sunt  vg.  (unde  quae  ante  quos  add.  Reiffer- 
scheid)  quinti  octavi  aviti  Sang.  Paris.  quae  octaviani  Bern. 
m.  1  6fM)tor.  Hagen  OMOIOTEAEYTOON  Sang.  homoeothe- 
leuton  rell.  homoeon  elenchon  Reifferscheid 


EX  IGNOTIS  COMMENTARIIS 

Fest.  p.  210^,  2  pedam  vestigium  humani  praecipue 
pedis  appellasse  antiquos  in  commentariis  quibusdam  in- 
veniri  solet. 


Yergilii  obtrectatores.  ex  ignot.  coinmentariis.  C.  Ael.  Grallus  545 

VAEE  SCRIPTORES 

C.  AELIUS  GALLUS 

C.  (de  praenomine  cf,  fr.  7 ;  ettamne  CIA  III  577?)  Aelius 
GcUlti^  ivf/risperitus  idem  procul  dubio  est  ac  prasfectus  Aegypti 
ab  anno  727/27  {Strabo  2,  ll^.  17,  806),  qui  a.  729/25-730/24: 
in  Arabiam  arma  intulit  (Strabo  16,  780  sq.  17,  819  sq,;  Plin, 
n.  h.  6,  160.  Cas8.  Dio  53,  29  cU.)  et  Sfrabonis  farkiliaris  futt 
{Strabo  2,  118.  17,  806);  ita  enim  ut  statuamus  nthil  obstat 
qui  si  a  Bremero  ^non  iuria  consultus  sed  potius  gramm^ticus 
iuris  non  ignarus^  habetwr  {iurispr.  antehadr.  1,  245),  frustula 
tamen  quae  extant  aliter  rem  esse  ostendunt,  ubi  verborum  tan- 
tum  definitiones  significationesve  doctrinam  iurisperiti  redolentes 
deprehenduntur  {cf.  Beitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  81  sq.). 

FRAGMENTA 

DE  SIGNIFICATIONE  VERBORUM 
QUAE  AD  lUS   CrVILE  PERTINENT 

operis  libri  duo  fuerunt  (Lachmann,  Zeitschr.  f.  gesch. 
Rechtsw.  11,  117),  quos  rerum  potius  quam  Utterarum  orainem 
secutos  esse  cum  Meitzensteinio  consentio  {l.  c.  p.  84  adn.  2). 
vide  etiam  in  fr.  18  voces  Weligiosus  sacer  sanctus'  simul  per- 
tractatas. 

1  \IA  5  Bremer] 

lib.  L     paries  est,  sive  murus  sive  maceria  est. 

Dig.  50,  16,  157  Aelius  Gallus  libro  primo  de  verborum 
quae  ad  ius  pertinent  significatione :  paries  —  m.  eat. 

2  [9] 
l.  L  postliminium  receptum  Gallus  Aelius  in  libro 
primo  significationum,  quae  ad  ius  pertinent,  ait  esse  eum 
qui  liber,  ex  qua  civitate  in  aliam  civitatem  abierat,  in 
eandem  civitatem  redit  eo  iure,  quod  constitutum  est  de 
postliminis;  item  qui  servos  a  nobis  in  hostium  potestatem  5 
pervenit,  postea  ad  nos  redit  in  eius  potestatem,  cuius 
antea  fuit,  iure  postlimini.     equi  et  muli  et  navis  eadem 

Grammatioae  Bomanae  ftragmenta  ed.  YttkjlLOIa  ^'^ 


546  Grammaticae  aetatis  Angusteae  fragmenta 

ratio  est  postlimiiiiuin  receptioiiis  quae  servi.  quae  genera 
rerum  ab  hostibus  ad  nos  postlrminium  redennt,  eadem 
10  genera  rerum  ^a^  nobis  ad  bostis  redire  possunt.  cum 
populis  liberis  et  cum  foederatis  et  cum  regibus  post- 
limininm  nobis  est  ita  uti  cum  bostibus;  quae  nationes  in 
dicione  nostra  sunt,  cum  bis  ^ostliminium  non  est^. 

Fegt.    p.  218^,  19    posflimimam  —  ^non  est^.       cf.    ScT.    Suip. 

fr.  8.    Md.  or,  5,27,28.    CGL  IV  146,  32.  274,  6.    V  37,  29. 
235,  5.  603,  29.  52  ah 

1  poBt  liminium  Gallius  5  itemque  8  reciptum  is 
quae  sirvi        10  a  tidd.  OMue.        13  dic.]  opinione 

3  [M-] 

l.  I.     yia  est,  sive  semita  sive  iter  est. 
Big.  50,  16,  157  \po8t  fr.  1]  item  via  —  iter  e«t 

4  [22] 

l.  II.  torrens  —  significat  etiam  fluvium  subitis  im- 
bribus  concitatum,  qui  alioqui  siccitatibus  exarescit,  cuius 
aquam  ipsam  quae  floit  flumen  recte  dici  ait  Aelius  Gallus 

1.  n,    quae  ad  ius  pertinent.     ceterum  volgi  consuetudine 
6  utrumque  iam  dici  flumen,  et  perennem  fluvium  et  torrentem. 

Fest.  p.  352^,  27  torrens  participialiter  pro  exurens  ponitui, 
ut  est  apud  Pacuvium  in  Antiopa  \y.  13  JB»56.']:  ^flammeo  va- 
pore  torrens  terrae  fetum  exuBsent'.  significat  —  torrentem.  cf. 
I8td.  or.  13,  21,  1.  2.  diff.  verb.  244.  app.  XXIII  diff.  verb.  8. 
Serv.  et  Schol.  Veron.  Aen.  2,  305.    Schol.  Bern.  app.  II  georg. 

2,  147.  451.    CGL  IV  185,  17.  397,  35.   V  201,  26. 

2  cuiuB  aquam]  qui  usa  quam 

5  [12\ 

l.  II.  reus  est  qui  cum  altero  litem  contesta- 
tam  habet,  sive  is  egit  sive  cum  eo  actum  est. 
reus  stipulando  est  idem  qui  stipulator  dicitur, 
quippe  suo  nomine  ab  altero  qui  stipulatus  est, 
5  non  is  qui  alteri  adstipulatus  est.  reus  pro- 
mittendo  est  qui  suo  nomine  alteri  quid  promisit, 
^    ^JQOH^  qui  pro  altero  quid  promisit. 


C.  Aelius  Gallus  547 

Fest.  p.  27 3  (^,  13  reus  nunc  dicitur  qui  causam  dicit,  et 
item  qui  quid  promisit  spoponditve  ac  debet.  at  Gallus  Aelius 
1.  n  significationum  verborum,  quae  ad  ius  pertinent,  ait:  reus 
est  —  ait.  quid  promisit.  at  Capito  Ateius  [fr.  10].  cf.  Istd.  or. 
10,  238.    18,  15,  7.    CGL  III  276,  60.    IV  279,  57. 

2  is]  his  4  quibus  pepulatus  est,  non  bis  qui  alter: 

em.   Urs.  7  non  add.  OMue.  quive  vg. 

6  [15] 

l.  11.     saltus   est  ubi  silvae  et  pastiones   sunt, 

quarum  causa  casae   quoque:   si   qua  particula  in 

80    saltu   pastorum    aut    custodum    causa    aratur, 

ea  res  non  peremit  nomen  saltus,  non  magis  quam 

fundi,    qui  est   in  agro  culto  et  eius   causa  habet  5 

aedificium,    si  qua  particula   in  eo   habet  silvam. 

Fest.  p.  302  f>,  20  saltum  Gallus  Aelius  1.  II  significationum, 
quae  ad  ius  pertinent,  ita  definit:  saitus  est  —  siivam.  cf.  Varro 
de  l.  L.  5,  36.  Non.  p.  387,  7.  Isid.  or.  14,  8,  25.  17,  6,  '8. 
CGL  IV 166,  10.  281,  30. 

4  saltui  cod.  saltuis  Scal.  an  saltuusP   {cf.  fr.  17,  3) 

7  [23] 

l.  II.     C.  Aelius  Gallus  in  libro  de  significatione  ver- 

borum,   quae  ad  ius  civile  pertinent,   secundo   vestibulum 

esse  dicit  non  in  ipsis  aedibus  neque  partem  aedium,  sed 

locum  ante  ianuam  domus  vacuum,  per  quem  a  via  aditus 

accessusque  ad  aedis  est,   cum  dextra   sinistraque   ianuam  5 

tectaque  sunt  viae  iuncta   atque  ipsa  ianua  procul  a  via 

est  area  vacanti  intersita. 

Gell.  16,  5,  2  animadverti  enim  quosdam  hautquaquam 
indoctos  viros  opinari  vestibulum  qbbq  partem  domus  primorem, 
quam  vulgus  atrium  vocat.    c.  Aeiius  —  intersita.    Macroh.  6,  8, 16 

C.  AeliuB  [caecilius  Paris.]  OaUus  Vir  doctissimus  in  libro  —  aocessas- 

que  ad  fores  aedium  sit.  ipsa  enim  ianua  procul  a  via  fiebat, 
area  intersita  quae  vacaret.  cf.  Non  p.  53,  3.  Serv.  Aen.  2,  469. 
6,  273  {Varro  fr.  460). 

1  Celius  Paris.  C(a)ecilius  rell:  em.  Pontanus  6  tecta 
quae  Magliab.  Begin.  597  et  1646  Paris.  m.  2  tecte  Voss. 
Lat.  F  112  tecta  Carrio  tecta  saepiunt  Madvig  <antae>  tecta- 
que  Mommsen 


548  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

8[1] 

Gallus  Aelius  putat  si  vestimenta  aut  scyphus  petita 
sint,  in  finictu  haec  niuneranda  esse,  quod  locata  ea  re 
mercedis  nomine  capi  potuerit. 

Dig.  22,  1,  19  Gaius  libro  sexto  ad  legem  duodecim  tabu- 

larum.   —  GaUiu  —  potaerlt. 

2  et  3  quae  et  potuerint  Heimhach 

9  [3] 

municeps  est  —  qui  in  municipio  liber  natus 
est,  item  qui  ex  alio  genere  hominum  munus 
functus  est,  item  qui  in  municipio  ex  servitute 
se  liberavit  a  municipe. 

Fest.  p.  142  *,  6  municeps  eat,  ut  ait  Aclius  Gallus,  qui  —  muni- 

cipe.  cf.  Paul.  p.  131,  3.  127,  1,  Gell.  16,  13.  Isid.  or.  9, 
3,  21.  4,  21.  15,  2,  10.  diff.  verh.  371.  Anecd.  H.  p.  242,  25. 
Dig.  50,  1,  1.  16,  18.    CGL  IV  259,  41.    V  32,  17.  85,  14.  15. 

10  [3] 

necessari  sunt  —  qui  aut  cognati  aut  adfines 
sunt,  in  quos  necessaria  officia  conferuntur  prae- 
ter  ceteros. 

Fest.  p.  162^,  9  necessari  sunt,  ut  Gallus  Aelius  ait,  qui  —  cete- 

ro8.  cf.  Paul  p.  163,  15.  Gell.  13,  3,  4.  Non.  p.  354,  7.  CGL 
II  380,  3.    IV  124,  8. 

1  aut  adf.]  aut  aut  adf. 

11  [4] 

nexum  est  —  quodcumque  per  aes  et  libram 
geritur;  id  quod  necti  dicitur.  quo  in  genere 
sunt  haec:  testamenti  factio,  nexi  datio,  nexi 
liberatio. 

Fest.  p.  165^,  20  nexum  est,  ut  ait  Gallus  Aelius,  quodc.  — 
liberatio.   cf.  M\  Manil.  fr.  1.    Muc.  Scaev.  fr.  5. 

"^  3  factione  •  XI  •  dando  nexi  liberanto 


C.  AeliuB  GalluB  549 

12   \deest\ 

orba   est tris  est  ante 

<^ G^allus  Aelius 

Fest.  p.  182^,  4  orba  —  AeUuB   ...   cf.  Scr.  Svlp.  fr.  5. 

1  sq.  lactma  expleri  non  potest  fort.  pa>tris 

13  [6] 

perfugam  Gallus  •Aelius   ait  qui  liber  aut  servus   aut 

hostis  sua  voluntate  ad  hostes  transierit. 

Fest.  p,  214:  f>,  14  perfugam  —  transierit.  qui  idem  dicitxuT  trans- 
fuga,  quamquam  Bunt  qui  credant  perfugam  esse  non  tam  qui 
alios  Aigiat  quam  qui  ob  spem  commodorum  ad  quempiam 
perfugiat.  tsta  quoque  fortasse  ad  Aelium  perttnent.  de  re  cf 
Serv.  Dan.  Aen.  1, 2.  Isid.  app.  XXIII  diff.  verb.  197.  CGL  II 
200,  42.  369,  21.  IV  397,  47.   V  486,  56. 

2  Bui 

14  [7] 

petra  est  qui  locus  dextra  ac  sinistra  fornicem 

expletur   usque   ad   libramentum    summi   fornicis. 

Fest  p.  206  ^,  12  petrarum  genera  sunt  duo,  quorum  alte- 
rum  naturale  saxum  prominens  in  mare  — ;  alterum  manu  fac- 

tum,  nt   docet  Aelius  Gallus:   petra  eat  —  fomicia. 

15  [8] 

possessio   est    —    usus   quidam   agri   aut   aedi- 

fici,  non  ipse  fundus  aut  ager.    non  enim  possessio 

est   ^e^    rebus    quae    tangi    possunt,    <(neque^    qui 

dicit    se   possidere    is    habere    <Cse^   potest    dicere. 

itaque   in   legitimis    actionibus    nemo    ex   his    qui   5 

<^agunt^  possessionem   suam  vocare  audet,   sed  ad 

interdictum   venit,    ut  praetor  his  verbis   utatur: 

'uti  nunc  possidetis  eum  fundum  q.  d.  a.,  quod  nec 

vi   nec   clam   nec   precario    alter   ab   altero   possi- 

detis,  ita  possideatis:  adversus  ea  vim  fieri  veto'.  lo 

Fest.  p.  233^,  1  poaseBsio  est,  ut  definit  Gallus  Aelius,  nras 
-  veto.  cf  Fest.  p.  241<^,  23.  Isid.  or.  15, 13, 3.  CGL  II 356, 1. 
III  356,  44.   IV  378,  33.     Dig.  43,  17,  1.    Gai.  inst  4,  153  sq. 


550  Grrammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

3   e   add.   Hmchke  neque   add.    Cuiaciits   nec    suum 

Mommsen  4  his  vere  cod.  is  hab.  se  scripsi  is  suam  rem 

Huschke         6  nemo  ex  iure  Quiritum  coni.  Cuia^dus         6  agunt 
addidi  8  i.  e.  q(uo)  d(e)  a(gitur) 

16  [deest] 

reciperatio  est  —  cum  inter  populum  et  reges 
nationesque  et  civitates  peregrinas  lex  convenit, 
quomodo  per  reciperatores  reddantur  res  reci- 
perenturque,  resque  privatas  inter  se  perse- 
quantur. 

Fest  p.  274  f>,  21  reciperatio  est,  ut  ait  GralluB  Aelius,  cum  — 
persequantur.  cf.  CGL  II 238,  30.  277,  32.  III 336,  45.  V 659, 26. 

17  [deest\ 

relegati  dicuntur  proprie,  quibus  ignominiae  aut  poenae 
causa  necesse  est  ab  urbe  Eoma  aliove  quo  loco  abesse 
lege  senatuusve  consulto  aut  edicto  magistratuus,  ut  etiam 
Aelius  Gallus  indicat. 

Fest.  p.  278  f>,  6    relegatl  —  indicat.      cf.    Isid.    OT.     5,    27,   29. 

diff.  verh.  200.    CGL  II  304,  12.    V  386,  40.  387,  18. 

1  propri§        poene  3  leges:  em.  Urs.  senatuique: 

em.  Eeitzenstein,  Verr.  Forsch.  p.  84  adn.  1 

18  [10] 

<^religiosum  ait]>  esse  Gallus  Aelius  quod  homini  ita 
facere  non  liceat,  ut  si  id  faciat  contra  deorum  volun- 
tatem  videatur  facere.  quo  in  genere  sunt  haec:  in  aedem 
Bonae   deae  virum  introire,    adversus   auspicia   legem   ad 

5  populum  ferre,  die  nefasto  apud  praetorem  lege  agere. 
inter  sacrum  autem  et  sanctum  et  religiosum  differentias 
bellissime  refert:  sacrum  aedificium  consecratum  deo, 
sanctum  murum  qui  sit  circum  oppidum,  religiosum  sepul- 
crum  ubi  mortuus  sepultus  aut  humatus  sit,  satis  constare 

10  ait;    sed   illa   proportione    quadam    et   temporibus    eadem 

videri  posse,   si   quidem   quod  sacrum  est  idem  lege  aut 

instituto   maiorum    sanctum   esse   putant,   <(ut^  violari   id 

sine  poena  non  possit.    idem  religiosum  quoque  esse,  quo- 

iam  sit  aJiquid  quod  ibi  komiiii  facere  non  liceat,  quod 


C.  AeHus  Gallus  551 

si    faciat    adversus    deorum    voluntatem    videatur    facere.  i* 
similiter  de  muro  et  sepulcro  debere  observari,  ut  eadem 
et  sacra   et   sancta   et  religiosa   fiant,    sed   eo   modo   quo 
supra  expositum  est,  cum  de  sacro  diximus. 

Fest.  p.  278  f>,  15  <religio8um  ait>  —  diximtifl.    cf.  fr,  21,  Fest. 

p.  289%  32.  Nig.  Fig.  fr.  4.  Trebatius  fr.  4.  Cic.  de  leg.  2, 57, 
Serv.  Aen.  2,  365.  686.  11,  158.  Isid.  or,  10,  241.  15,  4,  1, 
diff.  verb.  341.  498. 

1   relig.   add.    Urs.    ait   OMue.  3   videantur  ge- 

ner§  edem         4  adv.  mystici  ^legem  id:  em.  Augustinus 

10  illa  prop.  scripsi  (cf.  Antist.  Labeo  fr.  16,  2)  ita  portione 
cod.  ut  pro  ratione  —  possint  OMu^.  item  ratione  alii  12  pu- 
tat  ut  Augustinus  13  quoniam  Augustimts:  qui  non  iam 

17  quo  modo  quod:  em.  Urs. 

19  [11] 

remancipatam  Gallus  Aelius  esse  ait  quae  mancipata 
sit  ab  eo,*  cui  in  manum  convenerit. 

Fest.  p.  277  <^,  12  remancipatam  —  conyenerit.   cf.  Gai.  inst.  1,  137, 

CGL  II 171,  50. 

20  [13] 

inter  legem  et  rogationem  hoc  interest:  rogatio 
est  genus  legis;  quae  lex,  non  continuo  ea  rogatio 
est.  <rogatio>  non  potest  non  esse  lex,  si  modo 
iustis  comitiis  rogata  est. 

Fest.  p.  266  f>,  6    Gallus    Aelius    ait:     inter  legem  —  rogata  est. 

cf  Non.  p.  383,  13.  Isid.  or.  2,  10,  1.  5,  10.  diff.  verb.  338. 
339.    Schol.  in  Lucan.  1,  176.    CGL  V  523,  19. 

3  rog.  add.  Augustinus  Urs. 

21  [14] 

Gallus  Aelius  ait  sacrum  esse  quodcumque  more  atque 
instituto  civitatis  consecratum  sit,  sive  aedis  sive  ara  sive 
signum  sive  locus  sive  pecunia  sive  quid  aliud  quod  dis 
dedicatum  atque  consecratum  sit;  quod  autem  privati  suae 
religionis  causa  aliquid  earum  rerum  deo  dedicent,  id  5 
pontifices  Eomanos  non  existimare  sacrum;  at  si  qua  sacra 
privata  succepta  sunt,  quae  ex  instituto  pontificum  stato 
die  aut  certo  loco  facienda  sint,  ea  sacra  appellari,  tam- 


552  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

quam  sacnficium:  iUe  locus  ubi  ea  sacra  privata  facienda 
10  sunt,  vix  videtur  sacer  esse. 

Fest.  p.  318^,  34  GaUus  —  sacer  esse.    cf.  fr.  18. 

1   quocumque  modo:    em.   Lachmann  2   ||  Sive  aedis 

8  II  Siye  locum  4  privatis 

^^  [17] 

senatus  decretum  a  consulto  Aelius  Gallus  sic  distinguit, 
ut  id  dicat  particulam  quandam  esse  senatus  consulti,  ut 
cum  provincia  aJicui  decemitur,  quod  tamen  ipsum  senatus 
consulti  est. 

Fest.    p.    339^,  20     senataa   decretam  —  consulti  eat      cf.     Isid. 

or.  5,  12.  9,  4,  9.    Schol.  in  Lucan.  1,  176.    CGL  II  480,  39. 
III 276,  39.  IV  48,  33.  V  331,  59.  406,  42. 

23  [18] 

• 

<^sepu^lchrum  est  —  <^locus  in  quo^  mortuus 
sepultus  est,  quod  anti<[qui  bustum  appel^labant; 
isque  cippis  aut  ali<(qua  alia  re  mor)>tui  causa 
designatus  est,  intra  <^quos  fines  se^pultura  est 
facta. 

Fest.  p.  339  ^,  29  <^8epu>ichrum  est,  ut  ait  Gallus  Ael<^ius,  locus^ 
—  facta.  cf.  Paul.  p.  32,  4.  Cic.  de  leg.  2,  64.  Varro  fr.  280«. 
Serv.  Ban.  Aen.  3,  22.  11,  185.  201.  Isid.  or.  15,  11,  1.  diff. 
verh.  522.  app.  XXIII  diff.  verh.  216.  Schol.  in  Lucan.  9,  3. 
carm.  epigr.  52,  2  B. 

1  sq^.  expl.  Urs.  OMue.  3  hisque 

24  {19'] 

sobrinus    est    —    patris   mei    consobrini    filius 

et  matris  meae  consobrinae  filius.     femina  isdem 

de  causis   appellat  fratrem  et  fratrem   patruelem 

et    consobrinum    et    propius    sobrino    et    sobrina. 

5  idem  gradus  in  sobrina  quoque  sunt. 

Fest.  p.  297  <^,  6  sobrinus  eet,  ut  ait  Gallus  Aelius,  patris  —  8unt 

Fest.  p.  230  f>,  31   propius   sobrino    mihi    est    consobrini   mei 

filius  et  consobrinae  meae  filius  [filia  cod.]  et  patris  mei  con- 

obrinus  et  matris  meae  consobrinus  [sequitur  fr.  15].   cf,  Don. 


C.  AeliuB  Gallus  553 

Ter.  andr.  4,  5,  6.     Non,  p.  557,  9.  10,     Md.  or.  9,  6,  13.  14. 
CGLII  226,  42.  301,  26.    IV  172,  49.  286,  49.    V  246,  20. 

2  post  femina  interpungit  cod.  4   sobrino   Urs.  con' 

sobrino  cod. 

25  \_20'\ 

stirps  est  gent<^is  propagatio,  ut^  quis  a  quo- 
que  est  progna<^tus^. 

Fest.  p.  313  f>,  33  quam  [stirpern]  Gall<^u8  Aelius  sic  de>- 

finit:    Btirps  eat  —  progiia<tu8>.      cf.    Isid.    OT.   9,    5,  13.      CGL  IV 

286,  29. 

1  stirpest        qui 

26  [21] 

Aelius  Gallus    de    verbis    ad    ius    civile    pertinentibus 

yallos  tegulas  grandes,  quae  supra  coUicias  infimae  ponun- 

tur,  appellat. 

Sero.  Dan.  g.  1, 264  vallos  quos  aliqui  palos,  Graeci  ^apaxa^, 
HomeruB  [ut  II.  7,  441]  axdXoTtag  <^vocat>.  Aeilus  —  appeUat. 
cf.  CGL  IV  294,  32.    V  334,  38. 

DUBIA 

27  [16] 

sanctum  —  Aelius  ^ quod  utrumque  esse^ 

videatur,  e<^t  sacrum  et  religiosum^. 

Fest.  p.  317^,22  sanotum  <^ait  dici  OpilluB  Aure^lius  [fr.27\ 
quod  <^nec  sacrum  est  nec  religioBum)> ;  at  Aeiios  —  ^^reiigiogam^. 
cf  Ael.  Stilo  fr.  70. 

28   [deest] 

tumulus    est   <^cumulus    are])nae    editus    secun- 

dum    mare    fluctibus    in    <(altum    ele)>vatus;    unde 

similiter   et  manu    fac<[tus   et  na)>turalis    proprie 

dici  potest. 

Fest.  p.  355  f>,  28  <^tumulum>  Aelius  sic  definit:  tumuiua  — 
potest.    cf.  Ael.  Stilo  fr.  76. 

Eeitzenstein  (Verr.  Forsch.  p.  27)  Aelio  Gallo  has  quoque 
Pauli  glossas  vindicavit:  p.  115,  11  levir;  136,  5  matertera; 
6  matertera;  7  maior  patruus;  8  maior  avunculus;  9  maior 
amita;    10  maior  socer;   11  maior  socrus.    similia  stmt  ibid. 


h 


554  Grammaticae  aetatis  Au^steae  fragmenta 

p.  13, 13  avus;  17  abavtis;  18  atavus;  14,  1  avnnculus;  4  amita. 
de  Aelio  tamen  auctore  dubito,  quippe  qui  nusqu^m  verbonm 
vim  persequatur  (aliter  WilUrs,  de  Verr.  Fl.  glossar,  interpr.  p.  5). 


FALSA 

de  Char.  p.  73,  20  cf.  Valg.  Buf.  p.  486  et  Schoell,  leg.  XII 
tab.  rell.  p.  33.  de  locis  nomine  Galli  simplidter  traditis  vd. 
Bremer  p.  112.  245.   praeterea  cf.  Ael.  Stilo  ad  fr.  21. 


P.  (?)  ALFENUS  VAEUS 

P.  {cf.  Klebs,  Pauly  -  Wiss.  BE  1, 1472/8)  Alfmus  Varus  est 
consul  suff.  an/ni  715/39  (CIL  J*  p.  158),  pater  fortasse  P.  Alfeni 
Vari  cos.  a.  755/2.  cf.  AKorte,  Bh.  Mus.  45,173sq.  Klehs 
ibid.  p.  1472  sq.  Joers  ibid.  p.  1473  sq.  Prosop.  imp.  Bom.  1, 
49/379. 

FRAGMENTA 

EX  DIGESTORUM  LIBRIS  XXXX 

Ind.  Florent.  'AXtprivov  digeston  pLpXia  rseeaQdnovToc.  horum 
Coniectanea  {fr.  1)  partem  fuisse  contra  aliorum  sententiam  mihi 
persuasum  est,  cum  duplici  inscriptione  ru/rsus  a  Gellio  unus 
idemque  liber  denotetur  {Gell.  1,  22,  19  =  Cic.  ad  fam,  10,  33,  5; 
cf.  Mercklin,  Fleck.  Jahrbb.  suppl.  3.  1860  p.  654  adn.  3);  cui  rei 
^autem*  particulae  praepositio  favet  (fr.  1). 

1  [lA  99  Bremer'] 

lib.  XXXIV,  in  foedere,  quod  inter  populum 
Bomanum  et  Oarthaginienses  factum  est,  scriptum 
invenitur  ut  Oarthaginienses  quotannis  populo 
Eomano  darent  certum  pondus  argenti  puri  puti, 

5  quaesitumque  est,  quid  esset  purum  putum. 
respondi  ego  putum  esse  valde  purum,  sicut  novum 
novicium  dicimus  et  proprium  propicium  augere 
atque    intendere   volentes   novi   et   proprii    signi- 

ficati  onem. 


C.  Aelius  GalluB.    P.  {?)  Alfenus  Varus.    Titius       555 

GeU.  7,  5,  1  Alfenus  iureconsultus  Servii  Sulpicii  discipu- 

.  lus  rerumque  antiquarum  non  incuriosus  in  libro  digestorum 

tricesimo  et  quarto,  coniectaneorum  autem  secundo :  in  foedere, 

inquit  quod  —  respondi  inquit  ego  —  signmcationem.      Sequitv/T    GellU 

refutatio.  cf.  Varro  de  l  L.  6,  63.  Fest.  p.  217^,  16.  Paul. 
Fest.  p.  108,  20.  Don.  Ter.  andr.  2,  6,  11.  adelph.  5,  3,  10  *. 
Non.  p.  27,  19.  157,  30.    Isid.  or.  17,  5,  32.    CGLV  525,  29. 

2  [55] 

Paulus  libro  secundo  epitomarum  Alfeni  digestorum. 
lumen,  id  est  ut  caelum  videretur;  et  interest  inter  lumen 
et  prospectum,  nam  prospectus  etiam  ex  inferioribus  locis 
est,  lumen  ex  inferiore  loco  esse  non  potest. 

Dig.  8,  2,  16  Paulus  —  potest. 

3  [17] 

Paulus  libro  secundo  epitomarum  Alfeni.  pueri  appel- 
latio  tres  significationes  habet:  unam  cum  omnes  servos 
pueros  appellaremus ;  alteram  cum  puerum  contrario  nomine 
puellae  diceremus;  tertiam  cum  aetatem  puerilem  demon- 
straremus. 

Dig.   50,  16,  204  Paulus  —  demonstraremus. 

4  [4] 

Pomponius  libro  singulari  enchiridii.  —  urbs  ab  urbo 

appellata   est;    urbare    est   aratro    definire.     et  Varus   ait 

urbum  appellari  curvaturam  aratri,  quod  in  urbe  condenda 

adhiberi  solet. 

Dig.  50,  16,  239  Pomponius  —  ench.  —  6  urbs  —  soiet.  cf.  Varro 
de  l.  L.  5, 127.  135.  143.  Fest.  p.  375%  29.  OMuelUr  pro  '  Varus' 
^  Varrd*  legendum  esse  putat,  sed  Varus  simplidter  Alfenus  Varus 
in  digestis  saepius  nuncupatur;  cf.  fr.  41.  45.  56  al.  apud  Bremer. 
praeterea  in  loco  simili  {Dig.  50,  16,  87)  Alfenus  auctor  reperitur 
(cf  fr.  4f>  Br.). 

TITIUS 

etsi  Titium  umquam  fuisse  Merkel  negavit  {prol.  ad  Ovid. 
fast.  p.  LXXVI;  cf.  etiam  Mommsen  CIL  I  58),  nunc  de  eo 
nullum  esse  potest  dubium  {Hertz,  de  L.  Cinciis  p.  35s(i.\;  qwi 


556  Grammaticae  aetatis  Augusteae  £ragmenta 

cum  Veranio  a  Festo  oppanatur  (fr.  1),  a  Macrobio  autem  in 
eodem  capite  una  cum  Veranio  de  verbis  scuris  item  disputans 
inducatur  (fr.  3),  iurisperitus  rerum  sacrarum  scriptor  poUus 
quam  grammaticus  hahendus  est.  itaque  mihi  Hertzii  coniectwra 
(ibid.  p.  39)  valde  prohatur  non  dlium  esse  Tertium  Macrdbii 
auetorem  {3,  11,  S),  qui  de  loco  quodam  Vergilii  disputacit 
(Aen.  1,  736)  et  de  ritu  sacrorum  scripsit.  certe  quidem  ^  Tertius^ 
corruptum  esse  videtur,  cum  veteri  aetate  (recentioris  enim  Tertius 
esse  non  potuit)  Tertius  praenomen  tantum  sit  (cf.  Pauly 
RE  6,  171^.  cf.  etiam  Macrob.  1,  16,  28  (TituB  de  feriis  inter 
Varronem  et  lulium  Modestum). 


FRAGMENTA 

1  [lA  1  Bremer] 

ofifendices  ait  esse  Titius  nodos  quibus  apex  retineatar 
et  remittatur. 

Fest.  p.  205  a,  2   offendices  —  remittatur.      at    Veranius    \fr.   7]. 

cf.  CGL  IV  132,  3. 

2\2\ 

Titi<^u8    autem   ait,    quod    ex   lana   fiat^    sucida    alba 

vest^imentum  dici  ricam  idque  esse^  triplex,    quod   con- 

<^ficiant    virgines    inge]>nuae    patrimae    m<^atrimae    cives, 

quod   confec)>tum  lavetur   aqua  p<^erenni  et  tingendo  fiat 

caeru^leum. 

Fest.  p.  289  ^,  22  TitK^na^  —  <[caeru>ieuin.  cf.  Vcranius  fr.  13. 
Gran.  Fl.  fr.  2. 

Isq.  suppl.  Urs.  OMue.        Titi<u8>  OMv£.  <Titi>nius  Urs. 

3  [deestl 

vitulari  est  voce  laetari. 

Macrob.  3,  2,  11  primo  pontificii  iuris  libro  apud  Pictorem 
\IA  1,  11  J5r.]  hoc  positum  est,  vitulari,  de  cuius  verbi  signi- 
ncatu  Titius  ita  rettulit:  vit.  est  t.  l  secuntu/r  Varro  fr.  135, 
Hyllus  (cf.  Hyginus  fr.  23),  Piso  fr.  6.  Pictorem  a  Titio  dlla' 
tum  esse  puto,  non  aliter  ac  paulo  antea  in  eodem  capite  (§  3 
=  Veranius  fr.  9)  a  Veranio.  de  re  cf.  Non.  p.  14, 15.  CGL  V 
Sdl,  52. 


Titius.    M.  AntistiuB  Labeo  557 


M.  MTISTIUS  LABEO 

Pacuvii  Antistii  Ldbeonis  filius  {cf.  Sinn.  Cap.  ad  fr.  1), 
Trebatii  discipulm  {Dig.  1,  2,  2,  47),  praetor  (Tac.  ann.  3,  75), 
post  a.  75815  consulatum  db  Augtisto  oblatum  suscipere  noluit 
(Dig.  ibid);  mortuus  est  ante  a.  775/22;  cf.  Pemice,  M.  Antist, 
Labeo  p.  9sq. 

A.  TESTIMONIUM 

Gell.  13,  10,  1  Labeo  Antistius  iuris  quidem  civilis  disci- 
plinam  principali  studio  exercuit  et  consulentibus  de  iure 
publice  responsitavit;  ceterarum  quoque  bonarum  artium  non 
expers  fdit,  et  in  grammaticam  sese  atque  dialecticam  litteras- 
que  antiquiores  altioresque  penetraverat  Latinarumque  vocum 
origines  rationesque  percalluerat  eaque  praecipue  scientia  ad 
enodandos  plerosque  iuris  laqueos  utebatur. 

ex  verbis  ^vocvm  orig.  rationesque  perc^  et  ex  fr.  16  Schanz 
recte  collegit  in  gramrmtica  Antistium  analogiam  secutum  esse 
{Philol.  42,  309  sq.  cf.  Hermss  25.  1890  p.  36  sq.),  quod  idem 
si  Schanzium  audimus,  in  iwrisprudentia  fedt,  sed  qu4intum  ad 
hanc  disciplinam  iureconsulti  aliter  sentiunt  {cf.  Joers,  PauVy- 
Wiss.  BE  1,  2555). 

B.  PRAGMENTA 

EX  LIBRIS  DE  lURE  PONTIFICIO 

libri  iisque  ad  XV  nominantu/r,  vel  usque  ad  XVIII,  si 
recte  Pernice  coniecit  {l.  c.  p.  47)  apud  Macrobium  3,  10,  4  pro 
^sexagesimo  et  octavo  libro^  ^L{ibro)  XVIII  [libroY  scribendum 
esse  {de  huius  modi  msndis  cf.  Gell.  14,  7,  13.  8,  2);  nam  quin 
Labeo  a  Macrobio  iuxta  Ateium  Capitonem  memoratus  Antistius, 
non  Cornelius  sit,  dubitare  non  licet.  Itbris  De  iure  pontificio 
plera^que  Festi  glossae,  etiam  ubi  ii  non  appeUantur,  recte  tri- 
buuntur  (fr.  15  sq.). 

1  [lA  14  Bremer] 

lib.  VIIIL  proculiunt  promittunt  ait  significare  Anti- 
stius  de  iure  pontificali  1.  VJJLlI. 

Fest.  p.  253^,  12  procuUimt  —  i.  vim. 


558  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

2  \1S\ 

l,  X.  spurcum  vinum  est  quod  sacris  adhiberi  non 
licet,  ut  ait  Labeo  Antistius  1.  X  commentari  iuiis  ponti- 
fici,  cui  aqua  admixta  est,  defrutumve  aut  igne  tactum 
est,  mustumve  ante  quam  defervescat. 

Fest.  p.  348  ^,  19  spurcum  —  defervescat.  cf.  Pauh  Fest.  p.  349,  15. 

Isid.  or.  20,  3,  4.  7. 
3  de  fruetum  ve 

5  116] 

L  XI.     prox  bona  vox,   velut  quiddam  praesignificare 

videtur,  ut  ait  Labeo  de  iure  pontificio  1.  XI. 

Fest.  p.  253<^,  7  prox  —  l  xi.  cf.  Paul.  Fest.  p.  252, 2.  Solmsen, 
z.  Lat.  Lautg.  (Strafib.  1894)  p.  122. 

1  quidam 

4  [17] 

l.  XV.  sistere  fana  cum  in  urbe  condenda  dicitur, 
significat  loca  in  oppido  futurorum  fanorum  constituere, 
quam<^quam>  Antistius  Labeo  ait  in  commentario  XV  iuris 
pontifici  fana  sistere  esse  lectisternia  certis  locis  et  dis 
babere. 

Fest.  p.  351  a,  4  sistere  —  habere. 

3  quam:  em.  Huschke 

5  [18] 

l.  XV.  subigere  arietem  in  eodem  libro  Antistius 
esse  ait  dare  arietem,  qui  pro  se  agatur,  caedatur. 

Fest.  p.   351<^,  8  subigere  —  caedatur.      cf.   Cinciu^  fv.  14. 

1  et  2  aryetem 

6  [4] 

<(posime^rium  esse  ait  Antistius  <^in  commentario  iuris 

ponti^ficalis   pomerium    id  est  l<(ocum  pro  muro,   ut  ait^ 

Cato    \duh.  1  /.]    olim    quidem    omn<(em   urbem   ambibat 

praeter  Aven]>tinum,   nunc    etiam  intra   ae<^dificia   finitur. 

5  dictum  autem  pomerium^  quasi  promoerium. 

^^.  p.  249^,  28     <^posime)>rium  —  promoerium.      Festi    glossa 

pergit,  quam  totam  Autxstto  adsiqnat  Bremer.     de  re 


M.  Antistius  Labeo  559 

cf,  Paul  p.  248, 15.  Varro  de  l  L.  5,  143.  Liv.  1,  44,  3.  Plut 
Bom.  11*  Gell.  13,  14.  Prisc.  III  475,  9.  Schol.  in  Lucan. 
1,  594.     CGL  IV  554,  36.  37.    V  380,  12. 

1  sg.  lacunas  expl.  Scal.  Urs.  OMue.  posimirium  Paultts 
4  dictnm  aut.  pom.  scripsi  ex  Paulo  ita  pom.  est  OMu£. 

EX  LIBRIS  AD  EDICTUM  PRAETOEIS 

qtuie  ah  Ulpiano  ex  lihris  Ad  edictum  praetoris  wrhani 
qumque  ex  libris  Ad  peregrini  afferuntur  ad  idem  opus  duas  in 
partes  divisum  pertinere  verisimile  est  {cf.  Pernice  p.  59),  id  quod 
inscriptio  ipsa  Gellii  (fr.  7)  confirmat.  hinc  fluxisse  videntu/r 
fr.  19.  24. 

l.  IV.  soror  appellata  est  quod  quasi  seorsum 
nascitur  separaturque  ab  ea  domo,  in  qua  nata 
est,  et  in  aliam  familiam  transgreditur. 

Gell.  13,  10,  3  praeterea  in  libris,  quos  ad  praetoris  edic- 
tum  scripsit,  multa  posuit  partim  lepide  atque  argute  reperta. 
sicuti  hoc  est,  quod  in  quarto  ad  edictum  libro  scriptum  le- 

gimUS :  soror  inquit  appeUata  —  tranBgreditur.  Non.  p.  52,  3  Antistius 
Labeo:  Boror  inquit  appellata  —  nata  est.     cf.  Isid.  Or.  9,  6,  12. 

EX  POSTERIORIBUS  LIBRIS 

Gell.  13,  10,  2  sunt  adeo  libri  post  mortem  eius  [Labeonis 
Antistit}  editi,  qui  posteriores  inscribuntur,  quorum  librorum 
tres  continui,  tricesimus  octavus  et  tricesimus  nonus  et  quadra- 
gesimus,  pleni  sunt  id  genus  rerum  ad  enarrandam  et  inlu- 
strandam  linguam  Latinam  conducentium.  de  verbo  ^enarrare^ 
cf.  supra  ex  inc.  inc.  lihr.  fr.  4  p.  414. 

8  [169] 

l.  XXXVIII.     Labeo   libro  trigensimo   octavo  poste- 

riorum    peculatum    definit    pecuniae    publicae    aut    sacrae 

furtum  non   ab   eo   factum,    cuius  periculo   fuit,   et  ideo 

aedituum  in  his,  quae  ei  tradita  sunt,  peculatum  non  ad- 

mittere. 

Dig.  48,  13,  11,  2  Paulus  libro  singulari  de  iudiciis  pu- 
blicis.  —  Labeo  —  admittere.  item  Fest.  p.  213^,  18.  cf.  p.  237 o>,  13, 
Paul.  p.  75,  11. 


560  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

9  [36] 

inter  proiectum  et  immissum  hoc  interesse  ait  Labeo, 

quod  proiectum   esset  id  quod  ita  proveheretui'   ut   nus- 

quam  requiesceret,  qualia  maeniana  et  suggrundae  essent; 

immissum  autem,  quod  ita  fieret  ut  aliquo  loco  requiesceret, 

5  veluti  tigna  trabesque  inmitterentur. 

Dia,  50,  16,  242,  1   lavolenus  libro  secundo  ex  posteriori- 

bu8  LabeoniB.  —  inter  proieotam  —  inmitteretar. 

6  tr.  quae  inmitteretur  codd.  trabesque  quae  immitterentur 
Cramer 

10  [119\ 

viduam  non  solum  eam,  quae  aliquando  nupta  fuisset, 

sed    eam    quoque    mulierem,    quae    virum   non    habuisset, 

appellari  ait  Labeo,  quia  vidua  sic  dicta  est  quasi  vecors 

vesanus,  qui  sine  corde  aut  sanitate  esset;  similiter  viduam 

5  dictam  esse  sine  duitate. 

Dtfif.  50,  16,  242,  3  lavolenus  libro  secundo   ex  posteriori- 

bus  Labeonis.   —  viduam  —  duitate. 


INCERTAE  SEDIS 

11   [De  iwre  pont  19] 

cliviam  quoque  avem  ab  antiquis  nominatam  animad- 
verto  ignorari;  quidam  clamatoriam  dicunt,  Labeo  pro- 
hibitoriam. 

PUn.  n.  h.  10,  37  cUviam  —  prohibitoriam.    Faul.  Fcst.  p.  64, 10 

clivia  auspicia  dicebant,  quae  aliquid  fieri  prohibebant;  omnia 
enim  difficilia  clivia  vocabant,  unde  et  clivi  loca  ardua. 

12  [Ad  praet  offic.  116] 

cognati  appellati  sunt  quasi  ex  uno  nati  aut,  ut  Labeo 
ait,  quasi  conamime  nascendi  initium  habuerint. 

Dig.  38,  8,  1,  1    Ulpianus   libro   quadragensimo    sexto   ad 

edictum.   —  cognati  autem  app.  —  habuerint. 

13  [Ad  praet,  offlc.  114] 

inter  donum  et  munus  hoc  interest,  quod  inter  genus 
"^   speciem.',    nam    geuus    esse   donum   Labeo    a   donando 


M.  Antistius  Labeo  561 

dictum,    munus    speciem,    nam    munus    esse    donum   cum 
causa,  ut  puta  natalicium,  nuptalicium. 

Dig.  50,  16,  194    inter  donom  —  nuptalioiam.       cf.    Isid.    OT.  6, 

19,  26  sq.   app.  XXIII  diff.  verb.  108. 

14   [inc.  sed.  166] 

furtum  a  fiiryo  id  est  nigro  dictum  Labeo  ait,   quod 

clam  et  obscuro  fiat  et  plenmique  nocte. 

Dig.  47,  2,  1  pr.  Paulus  libro  trigensimo  nono  ad  edictum. 
fortum  —  nocte.    cf.  Varro  fr.  131. 

15  [De  iure  pont  12] 

olvatum  Antistius  Labeo  ait  esse  mensurae  genus. 
Fest.  p,  205^,  7  oivatum  —  genus.    vox  ignota  est. 

16   [10] 

penatis  singulariter  Labeo  Antistius  posse  dici  putat, 
quia  pluraliter  penates  dicantur,  cum  patiatur  proportio 
etiam  penas  dici,  ut  optimas  primas  Antias. 

Fest.  p.  253^,  9  penatls  —  Antiaa. 

2  portio 

17  [inc.  sed.  106] 

possessio  appellata  est,  ut  et  Labeo  ait,  a  sedibus 
quasi  positio,  quia  naturaliter  tenetur  ab  eo  qoi  ei  in- 
sistit,  quam  Graeci  %caoxriv  dicunt. 

Dig.  41,  2,  1  pr.  postessio  —  dicunt. 

1  a  pedis  sedibus  HCannegieter 

18  [De  iure  pont.  3] 

potitus  servitu^te  ab  antiquis  dicebatur^  qui,  ut  ait 
Labeo,  servitu^tem  servit^. 

Fest.  p.  250<*,   30  potitus  —  ^serrit). 

19  [Ad  praet.  offic,  15] 

praevaricator  est  quasi  varicator,  qui  diversam  partem 
adiuvat  prodita  causa  sua;  quod  nomen  Labeo  a  varia 
certatione  tractum  ait,  nam  qui  praevaricatur,  ex  utraque 
parte  constitit,  quin  immo  ex  adversa. 

Or»mm»tic»e  Bomanae  fragmenta  ed.  'Fiivm.oia  %^ 


562  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

Dig.  3,  2,  4,  4  Ulpianus  libro  sexto  ad  edictum.  —  praevan- 
cator  autem  est  —  ex  adversa.   ttem  Dig.  47^  15, 1  pr.   cf.  50, 16, 212. 

4  ex  adv.]  ex  altera  Dig.  47,  15,  1  pr. 

20  [Be  iure  pont,  13^ 
prop  .  .  sta  dolia  ait  dici  Labeo  qui 

Fest.  p.  253^,  34  prop  .    .  —  qui  .  . 

prop<^e  adu]>8ta  coni.  Huschke 

21  [2] 

Secespitam  esse  Aiitisti<(us  Labeo  ait  cultrum^  ferreum 

oblongum,   maiii<(brio   eburneo    rotund)>o  solido  vincto  ad 

ca<j)ulum    auro    argentoque^,    fiximi    clavis    aeneis    ae<(re 

Cyprio,    quo   flami)>nes   flaminicae   virgi<^nes    pontificesque 

5  ad  sa^crificia  utuntur. 

Fest.  p.  348  o,  4  secespitam  —  utuntur.  proTsm  eadem  Serv. 
Dan.  Aen.  4,  262.   cf.  Paul.  p.  336,  9. 

1  sq.  suppletum  ex  Paulo 

22  [7] 

Septimontio  —  hisce  montibus  feriae:  Palatio, 
cui  sacrificium  quod  fit,  Falatuar  dicitur;  Veliae, 
cui  item  sacrificium;  Fagutali  Suburae  Cermalo, 
Oppio  Caelio  monti,  Cispio  monti. 

Fest  p.  348^,  24  septimontio,  ut  ait  Antistius  Labeo, 
hiace  —  monti.  cf.  Paul.  Fest.  p.  341,  2.  Varro  de  l.  L.  6,  24, 
CGL  III 171,  40.  IV  283,  45. 

2  villae  3  Faguali  4  cis  pto 

23  [inc.  sed,  15] 

Labeo  ait  originem  fuisse  supellectilis,  quod  olim  his, 
qui  in  legationem  proficiscerentur,  locari  solerent  quae 
sub  pellibus  usui  forent. 

Dig.  33,  10,  7  pr.    Celsus  libro  nono  decimo   digestorum. 
—  forent. 


M^  Antistius  Labeo.     0.  Ateius  Capito  563 

24  [Ad  praet  offic.  133] 

turbam  appellatam  Labeo  ait  ex  genere  tumultus  id- 
que  verbum  ex  Graeco  tractum  a%o  xov  d^OQV^stv. 

Dig.  47,  8,  4,  2  Ulpianus  libro   quinquagensimo  sexto  ad 

edictum.   —  turbam  autem  app.   —  d-oqv^iXv. 

25  [154] 

Labeo  inter  turbam  et  rixam  multum  interesse  ait; 
namque  turbam  multitudinis  hominum  esse  turbationem 
et  coetum,  rixam  etiam  duorum. 

Dig.  tbid.  3  Labeo  —  daonun. 

aliae  verhonm  explanationes  plwrimae  apud  Labeonem  sunt, 
sed  eae  iurisperiti  magis  propriae  quam  grammatici. 

FALSUM 

26  [De  iure  pont,  1] 
Fest.  p.  165\  27  (nautea)  =  Ael.  StUo  fr.  63 


C.  ATEIUS  L.  f.  CAPITO 

C.  Ateius  L.  f.  L.  n.  Capito  {CIL  J*  p.  29  ad  a.  758/0)  avo 
centurione  Sullano,  patre  pra^torio  (Tac.  ann.  3,  75;  cf.  Cic.  ad 
fam.  8,  8,  5.  6),  a.  758/5  cos.  suff.  (CIL  ibid.  Tac.  ann.  3,  75), 
ab  a.  766/13  usque  ad  obitum  curator  aquarum,  a.  775/22  mor- 
tuus  {Tac.  ann.  3,  75).    cf.  Bremer,  iurispr.  antehadr.  2^,  261  sq. 


FRAGMENTA 

EX  CONIECTANEIS 

libri,  qui  ad  novem  numerantu/r  {de  Gell.  14,  7,  13,  8,  2  cf, 
Hertz  ad  hos  locos)  suam  quisque  inscriptionem  habuisse  videntur 
{Gell.  4,  14,  1).    huc  fortasse  pertinent  fr.  6.  10.  14. 

1    \IA  9  Bremer] 

nos  in  Oapitonis  Atei  coniectaneis  invenimus  siticines 
appellatos,   qui  apud   sitos   canere   soliti   essent,   hoc   est 


564  Grammaticae  aetatis  Augasteae  fragmenta 

vita  functos  et  sepultos,  eosque  habuisse  proprium  genus 
tubae  qua  canerent  a  ceterorum  tubicinum  differens. 

GelL  20,  2,  3    nos    autem   in  Capitonis  —  differens.     cf.    CtC.  de 

leg,  2,  57.  Non.  p,  54,  23  ^siticines'.  ut  liticines  a  lituo,  ut 
tubicines  a  tuba,  ita  siticines,  qui  aput  funeratos  vel  vita  functos 
et  sepultos,  hoc  est  iam  sitos,  canere  soliti  erant  honoris  causa 
cantus  lamentabilis.  hoc  in  libris  coniectaneis  Atei  Capitonis 
invenitur,  et  Cato  [orat  LXVIIIIJ.]  id  vocabulum  indubitanter 
adposuit. 

3  functos  et  fun(c)to8  et  Maglidb.  Begin,  597  et  1646 


EX  LIBRIS  DE  lURE  PONTIFICIO 

n^] 

lib,  VI,     mundus   —  ter   in   anno   patere    solet, 

diebus    his:    postridie    Yolcanalia    et    ante    diem 

^in  Non.  Oct.  et  ante  diem^  VI  Id.  Nov.;  qui  quid 

ita  dicatur,  sic  refert  Cato  in  comment&riis  iuris 

5  civilis  \supra  fr.  18]',  ^mundo  nomen  inpositum  est 

ab  eo  mundo  qui   supra  nos  est;   forma   enim  eius 

est,  ut  ex  his  qui  intravere  cognoscere  potui,  ad- 

similis  illae'. 

Fest.  p.  154^,  30  mundns,  ut  ait  Capito  Ateius  in  1.  VI  pon- 
tificali,  ter  —  adaimiUa  iUae.  pevgit  OTotio  Ateii.  de  re  cf.  Fest. 
p.  142<^,  22.    Paul.  p.  156,  1. 

2  Volkanali§  tante  3  IH  —  diem  siippl.  OMue. 

5  [15] 

pollex,   qui   nomen  ab  eo  quod  pollet   accepit, 

nec  in  sinistra  cessat  nec  minus  quam  tota  manus 

semper  in  officio  est;  unde  et  apud  Graecos  &vzlxbiq 

vocatur  quasi  manus  altera. 

Macrob.  7,  13,  11  in  medium  profero  quae  de  hac  eadem 
causa  apud  Ateium  Capitonem  pontificii  iuris  inter  primos 
peritum  legisse  memini  —  [Ateii  verba  de  iwre  umque  anulorum 
omist],  nam  poUex  —  &vtlxeiQ  inquit  yocatux  —  aitera  —  [pergit  Ateii 
oratu)].  haec  sunt,  quae  lectio  pontificalis  habet.  cf.  Isid. 
or.  11,  1,  70.     CGL  II  152,  45.  V  556,  B. 


C.  AteiuB  Capito  565 

INCERTAE  SEDIS 

4  {JDe  iwre  pont  17^ 

Ateius  Oapito  annum  a  circuitu  temporis  putat  dictum, 

quia  veteres   an  pro  circum  ponere   solebant,   ut  Cato  in 

originibus  [fr,  124  P.]  'oratorum  an  terminum'  id  est  cir- 

cum  terminum,  et  ambire  dicitur  pro  circumire. 

Macrob.  1,  14,  5  Ateius  —  circumire.  cf.  Varro  de  l.  L.  6,  8. 
Serv.  Aen.  1,  269.  5,  46.  85.  Isid.  or.  5,  36,  1.  de  nat.  rer. 
6,  1.  2. 

1  ab  eius  Faris.  atteius  Bamb.  (ab  eius  m.  2) 

5  [cf.  p.  274] 

PUn.  n.  h.  14,  92    (de  mmrina)  =  Ael.  StUo  fr.  18 

6  [Coniect  10] 

certum  fit  Atei  Capitonis  sententia  <(co^cos  tum  [tisque 

ad  Persicum  bdlum]    panem    lautioribus    coquere    soUtos 

pistoresque  tantum  eos  qui  far  pisebant  nominatos. 

PUn.  n.  h.  18, 107  artoptas  iam  Plautus  appellat  in  fabula 
quam  Aululariam  scripsit  [400],  magna  ob  id  concertatione 
eruditorum,  an  is  versus  poetae  sit  illius,  certomque  fit  —  nominatos. 
cf.  Varro  fr.  204.  Paul.  Fest.  p.  58,  14.  Munzer,  Quellenkr. 
d.  Ng.  d.  Plin.  p.  802.  quod  ex  hoc  et  ex  superiore  loco  com- 
m^ntarium  alii  ad  XII  tabulas,  ad  Plautum  alii  excogitaverunt, 
memoria  vix  dignum  est. 

7  [l)e  iure  sacrif.  4] 

porcam  auream  et  argenteam  dici  ait  Capito  Ateius, 
quae  et  si  numero  hostiarum  non  sint,  nomen  tamen 
earum  habere;  alteram  ex  auro,  alteram  ex  argento  factam 
adhiberi  sacrificio  Ceriali. 

Fest.  p.  238  f>,  11  porcam  —  Ceriali. 

3  alterum  bis,  sed  factam  cod. 

8  [6] 

propudialis  porcus  dictus  est  —  qui  in  sacri- 
ficio  gentis  Claudiae  velut  piamentum  et  exsolutio 
omnis  contractae  religionis  est. 


566  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

Fest.  p.  238  f>,  17  propudiaiia  p.  d.  est,  ut  alt  Capito  Ateius, 
qui  —  est.  similta  8wnt  apud  Gellium  4,  6  de  pords  praecidaneis 
et  succidaneis,  uhi  extremo  in  capite  quintus  iSer  operis  De  ponti- 
fido  iure  Ateii  appellatur;  itaque  inde  et  totum  Gellii  caput  et 
fr.  7.  8  suscepta  esse  videntu/r  {cf.  Kretzschmer,  de  Gell.  font.p.  67). 

1  propudi  ait  cod.  propudianus  vg.  em.  Beitzenstein,  Verr. 
Forsch.  p.  29  qui  in]  quin  2  plamentum 

*P  [5] 

pulcher  bos  appellatur  ad  eximiam  pinguitudinem  per- 

ductus. 

Fest.  p.  238^,  16  puicher  —  perductus.  de  Ateio  auctore  duhi- 
tari  vix  potest;  cf.  Reitzenstein  p.  29. 

10  [Coniect.  3] 

Gallus  Aelius  1.  11  significationum  verborum,  quae  ad 
ius  pertinent,  ait  —  \fr.  5].  at  Capito  Ateius  in  eadem 
quidem  opinione  est,  sed  exemplo  adiuvat  interpretationem. 
cum  in  secunda  tabula  secunda  lege  inquit  scrip- 
8tum  est  [^,  3  S.^  ^quid  horum  fuit  unum  indici 
arbitrove  reove,  eo  dies  diffensus  esto',  tum  uter- 
que  actor  reusque  in  iudicio  rei  vocantur  item- 
que  accusator  de  via  citur  more  vetere  et  consue- 
tudine  antiqua. 

Fest.  jp.  273^,  13  reus   —   GaUus  AeUus  —  antlqua. 

2  Capitonactus  4  cum  scripsi  Numa  cod.  nam  vg.  m- 
quit  Huschke:  in  qua  5  sei  quid  h.  fuat  Turnehu^  6  dies 
Turnehus:  die  tum  scripsi:  nunc  7  actorum  reiquae  in 
iudicio  me  vocatur  cod.  actor  reusque  {Augustinus  Scal.  Urs.) 
in  iud.  rei  vocantur  OMue.  8  de  vi  accitur  cod.  de  via  c. 
Turnehus  Scal.  Urs.  nunc  uterque  actor  et  qui  in  iudicium 
vocatur  itemque  accusator  reus  dicitur  Mommsen 

11  [De  ime  sacrif.  3] 

rutilae  canes  id  est  non  procul  a  rubro  colore  immo- 
lantur,  ut  ait  Ateius  Capito,  canario  sacrificio  pro  frugibus 
deprecandae  saevitiae  causa  sideris  caniculae. 

I^est.  p,  285^,  31  rutilae  —  cwtticulae. 


C.  Ateius  Capito  567 

12   \J)e  iure  aug,  2\ 

sinistrum  in   auspicando   significare   ait  Ateius  Oapito 

laetnm   et  prosperum    auspicium,    ut   silentium   ubi  dum 

taxat    vacat    vitio.     igitur    silentio    surgere    cum    dicitur, 

significat  non  interpellari  quominus  rem  gerat;  at  sinistrum 

hortari  quoque   auspicia   ad   agendum,    quod   animo   quis  5 

proposuerit. 

Fest.  p.  351<^,  19  sinistrum  —  proposuerit.  cf.  Serv.  {Dan.)  Aen. 
2, 693.  Isid.  or.  11, 1, 68.  Schol  in  Lucan.  1, 601.  Schol.  Bem. 
georg.  4,7.    CGL  V  557,  8. 

2  ut  Beitzenstein  aut  cod.  at  Urs.  OMue.       dubi        4  ad 

13  [i] 

stellam    significare   ait  Ateius  Capito   laetum   et   pro- 

sperum  <[auspicium^  auctoritatem  secutus  P.  Servili  auguris, 

stellam   quae  ex  lamella   aerea   adsimilis   stellae   locis  in- 

auguratis  infigatur. 

Fest.  p.  351<^,  16  steUam  —  inflgatur.  ex  hoc  ct  superiorc  fr. 
non  nulli  collegerunt  Ateium  de  iure  augurali  librum  scripsisse, 
sed  ne  librum  quidem  De  iu/re  pontif  ista  prorsus  dedecent. 

1  letum  2  ausp.  add,  Beitzenstein         8  <^ob]>  stellam 

Huschke  ^cuius  rei  indicium  esse  eam^  st.  Beitz.        extamella 

14  [Coniect  11] 

hunc  \_L.  Ateium  Philologum]  Capito  Ateius  notus 
iurisconsultus  inter  grammaticos  rhetorem,  inter  rhetores 
grammaticum  fuisse  ait. 

SrMt.  de  gramm.  10  hunc  —  ait. 

DUBIA 

15  [De  iure  pont.  18] 
Serv.  Aen,  5,  45   (divos,  deos)  =  Ateim  Phil.  fr.  12 

'  16  [p.  274] 
Fest.  p.  162'',  12   (nefrendes)   =  Ateius  BiU.  fn  13 


568  GTammaticae  aetatis  Augusteae  fragmeiita 

17  [Be  iure  pont.  19] 
Serv.  Dan.  Aen.  1,  273  (Roma)  =  Ateius  Phil.  fr.  14 

praeterea  plurimas  Festi  glossas  Ateio  vindicandas  esse 
Eeitzenstein  docuit  {Verr.  Forsch.  p.  29.  45 sq.  50 sq.  53.  54;  cf. 
etiam  Gruppe,  Berl,  phil.  Woch.  1883  p.  467  et  Willers,  de  Verr. 
Fl.  glossar.  interpr.  p.  10  sq.).  de  glossa  tamen  ^solida  seUd* 
p.  347^,  17  {cf.  Beitz.  p.  13)  vehementer  etiam  hanc  oh  causam 
dubito,  quod  in  ipsis  scriptm^um  verhis  referendis  Festus  nus- 
quam  ^ut^  coniwnctionem  ante  ^ait^  verhum  omittit,  sicut  hici 
solida  sella,  At<eius  Capito  ait,  ....  sedere^  iubetur  etc. 


T.  LIVIUS 

Quint.  1,  7,  24  sibe  et  quase  scriptum  in  multorom  libris 
est,  sed  an  hoc  Yoluerint  auctores  nescio.  T.  Livium  ita  his 
usum  ex  Pediano  comperi,  qui  et  ipse  eum  sequebatur. 


IMPERATOE  AUGUSTUS 

TESTDfONIA 

1.  Suet.  Aug.  87  notavi  et  in  chirographo  eius  illa  prae- 
cipue:  non  dividit  verba  nec  ab  extrema  parte  versuum  abun- 
dantis  litteras  in  alterum  transfert,  sed  ibidem  statim  subicit 
circumducitque.     orthographiam,    id   est   formulam   rationem- 

5  que  scribendi  a  grammaticis  institutam,  non  adeo  cnstodit  ac 
videtur  eorum  potius  sequi  opinionem,  qui  perinde  scribendum 
ac  loquamur  existiment.  nam  quod  saepe  non  litteras  modo 
sed  syllabas  aut  permutat  aut  praeterit,  communis  hominum 
error  est.  nec  ego  id  notarem,  nisi  mihi  mirum  videretur 
10  tradidisse  aliquos  legato  eum  consulari  successorem^  dedisse 
ut  rudi  et  indocto^  cuius  manu  ixi  pro  ipsi  scriptum  animad- 
verterit.    cf.  Buecheler,  de  Ti.  Cl.  Caes.  gramm,  p.  8sq. 

2.  Quvnt.  1,  7,  22  here  nunc  e  littera  terminamus,  at  ve- 
I  terum  comicorum  adhuc  libris  invenio  ^heri  ad  me  venit',  quod 
L  idem  in  epistulis  Augusti^  quas  sua  manu  scripsit  aut  emen- 
■  davit,  deprenditur.    cf.  Suet.  Aug.  71. 


C.  Ateius  Capito.    T.  Livius.    Augnstus.    C.  Maecenas       569 

5.  Gell.  10,  24,  1  die  quarto  et  die  quinto,  quod  Graeci  bI^ 
Tsxdqxriv  yLotl  slg  TciiLTttriv  dicunt,  ab  eruditis  nunc  quoque  dici 
audio,  et  qui  aliter  dicit  pro  rudi  atque  indocto  despicitnr. 
sed  Marci  Tullii  aetas  ac  supra  eam  non,  opinor,  ita  dixerunt; 
diequinte  enim  et  diequinti  pro  adyerbio  copulate  dictum  est 
eecunda  in  eo  syllaba  correpta.  divus  etiam  Augustus  linguae 
Latinae  non  nescius  munditiarumque  patris  sui  in  sermonibus 
sectator  in  epistulis  plurifariam  significatione  ista  dierum  non 
aliter  usus  est. 

4.  Veh  Long.  p,  67,  4  varie  etiam  scriptitatum  est  man- 
cupium  aucupium  manubiae,  si  quidem  C.  Caesar  per  i  scripsit, 
ut  apparet  ex  titulis  ipsius,  at  Augustus  [i]  per  u,  ut  testes 
sunt  eius  inscriptiones.    cf.  Caesar  test.  10. 

5.  Quint  1,  6,  19  Augustus  quoque  in  epistulis  ad  C.  Cae- 
sarem  scriptis  emendat,  quod  is  calldum  dicere  quam  caldum 
malit,  non  quia  id  non  sit  Latinum,  sed  quia  sit  otiosum  et, 
ut  ipse  Graeco  verbo  significavit,  TtsQiSQyov.  cf.  Brambach, 
Neugest.  d.  Lat.  OrHh.  p.  202. 

6.  Mar.  Vict.  p.  9,  4  divus  Augustus  genetivo  casu  huius 
domos  meae  per  o,  non  ut  nos  per  u  litteram  scripsit.  Mes- 
salla  Brutus  Agrippa  pro  sumus  simus.  Smt.  Aug.  87  item 
simus  pro  sumus  et  domos  genetivo  casu  singulari  pro  domus. 

7.  Suet.  Aug.  88  quotiens  autem  per  notas  scribit  [^Augu- 
stu>s]^  b  pro  a,  c  pro  b  ac  deinceps  eadem  ratione  sequentis 
litteras  ponit,  pro  x  autem  duplex  a.    cf  Cic.  ad  Att.  13,  32,  2, 

8.  de  falso  testimonio  Petri  Diac.  CGK IV  334,  26  ad 
litteras  y  et  z  cf.  Isid.  or.  1,  4,  15  et  BramhoAih  l.  c.  p.  202.  281. 


C.  MAECENAS 

TESTIMONIA 

1.  Sen.  suas.  1,  12  corruptissimam  rem  omnium,  quae  um- 
quam  dictae  sunt,  ex  quo  homines  diserti  insanire  coeperunt, 
putabant  Dorionis  esse  in  metaphrasi  dictam  Homeri,  cum  ex- 
caecatus  Cyclops  saxum  in  mare  reiecit:  ....  haec  quo  modo 
ex  corruptis  eo  perveniant,  ut  et  magna  et  tamen  sana  sint, 
aiebat  Maecenas  apud  Yergilium  intellegi  posse.  tumidum  5 
est  [cf.  Hom.  Od.  9,  481;  ex  Fhilox.  Wilamowitz,  Hermes  14. 
1879  p.  172]  6Qovg  l)Qog  ccTCoa^jt&xcLi^  Vergilius  quid  ait?  rapit 
[Aen.  10, 128]  ^haud  partem  exiguam  montis'.  ita  magnitudini 
studet,  <^ut^  non  inprudenter  discedat  a  fide.  est  inflatum  xal 
XSiqIoc  pdXXsrai  vfjaaog;  Vergilius  quid  ait  [cLiii]  de  navibus?  lO 
[Aen.  8,  691]  ^credas  innare  revolsas  /  Cycladas'.  non  dicit 
hoc  fieri  sed  videri.    cf.  test.  2. 


570  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragmenta 

2.  Sen.  sucis.  2,  20  notate  prae  ceteris  quanto  decentios 
YergiliuB  dixerit  hoc,  quod  valde  erat  celebre  ^belli  mora  con- 
cidit  Hector'  [Aen.  11,  288']:  'quidquid  ad  adverBae  cesBatnm 
est  moenia  Troiae,  /  Hectoris  Aeneaeque  manu  ▼ictoria  Graium  / 
6  haesit'.  Messalla  aiebat  hic  Yergilium  debuisse  desinere:  quod 
sequitur  \290]  ^et  in  decimum  vestigia  rettulit  annum'  exple- 
mentum  esse;  Maecenas  hoc  etiam  priori  conparabat. 

Harder  (die  Fragm.  d.  Maec,  p.  21)  hic  et  sttpra  (fest,  1} 
Maecenatem  Melissum  Gaii  libertum  denotatum  esse  puitat,  sed 
cum  Seneca  inter  varios  scriptores  eiusdem  nominis  perspicue 
distinguere  soleat  idemque  C.  Maecenatem  quinquies  praeterea 
solo  semper  hoc  nomine  significet  (controv.  2, 4, 13  his,  9,  3, 14. 10 
praef.  8.  suas.  3,  5),  ab  eo  dissentio. 


M.  VIPSANIUS  AGRIPPA 

TESTIMONIA 

1.  Mar.  Vict.  p.  9,  5  Messalla  Brutus  Agrippa  pro  sumus 
simus  [scripserunt]. 

2.  Sv£t.  rell.  p.  65  R.  M.  Yipsanius  a  Maecenate  enm 
[  Vergilium]  suppositum  appellabat  novae  cacozeliae  repertorem, 
non  tumidae  nec  exilis,  sed  ex  communibus  verbis  atqne  ideo 
latentis.  cf.  Weichert,  poett.  Latt.  rell.  p.  275.  Ribheck,  prohg. 
ad  Verg.  p.  100.  de  Agrippa  hic  intellegendo  non  nuUi  sine 
causa,  opinor,  dubitant  (cf  Prosop.  imp.  Rom.  3,  442/457);  fuit 
enim  is  ^vir  rusticitati  propior  quam  deliciis',  ut  JPlinius  ait 
{n.  h.  35,  26). 

1  vipranius 


VIPSANIUS  PHILARGYRUS 

Suet.  rell.  p.  136  R.   post  eum  [Tironem]  Yipsanius  Philar- 
gyrus  et  Aquila  libertus  Maecenatis   alias  [notc^s]  addiderant. 


1 


MAECENAS  AQUILA 

Su^.  rell.  p.  136  R.  =  Vips.  Philarg.  1.  prave  Ca^s.  Dio  55, 
7,  6  (de  Maecenate)  nQ&tog  arifislci  rivoc  yQaii^tmv  TCQbg  rdxos 
itsvQS  %al  avtcc  iicc  'AnvXov  &7tsXsvd'iQ0v  avxvohg  i^s^l^a^s. 


C.  Maecenas.  Agrippa.  Philargyrus.  Aquila.  Trogus.  L.Varius  571 


POMPEIUS  TROGUS 

lustin.  38,  3,  11  Pompeius  Trogus  —  in  Livio  et  in  Sal- 
lustio  reprehendit  quod  contiones  directas  pro  sua  ratione 
operi  8U0  inserendo  historiae  modum  excesserint. 

2  oratione:  em.  WoelffUn  pervorsa  ratione  Gutschmid 


L.  VAEIUS  EUFUS 

in  numerum  scriptorum  historiae  litterarum  Varium  referre 
ausus  non  sum,  quamquam  ex  Quintiliano  (fr.  1)  et  Gell.  17, 10, 2 
suo  iure  Spalding  coniecit  Varium  de  ingenio  moribusque  Ver- 
gilii  {an  in  eius  editione?)  scripsisse  (cf.  etiam  Bibbeck,  proleg. 
ad  Verg.  p.  89;  aliter  Pa^cal,  Biv.  di  fil.  17.  1888  p.  152). 
huius  modi  libello  Bibbeck  ea  quae  de  ratione,  qua  Vergilius 
Aeneidem  confecit,  tradita  su/nt  {Suet.  rell.  p.  59  B.)  adsignat. 


FRAGMENTA 

1 

Vergilium  paucissimos  die  composuisse  versus  auctor 
«st  Varius. 

Quint.  10,  3,  8  Vergilium  quoque  paucissimos  —  Varius. 

2  Varus  Bem.  Bamb. 

VERGILIANA  EDITIO 

^uet.  vit.  Verg.  p.  64  B.  Vario  ac  simul  Tuccae  scripta 
8ua  sub  ea  condicione  legavit,  ne  quid  ederent  quod  non  a  se 
editum  esset.  edidit  autem  auctore  Augusto  Varius  sed 
«ummatim  emendata,  ut  qui  versus  etiam  imperiectos  sicut 
erant  reliquerit.  Vergilianae  editionis  omnis  hoc  unum  certum 
est  documentum;  quod  enim  Vario  alibi  Tucca  adiungitur,  ex 
eo  ortum  est  quod  Tucca  cum  Vario  a  Vergilio  heres  scriptus  est 
{cf.  Norden,  Hermes  28.  1893  p.  501.  Leo,  Pl.  F.  p.  38  sq.).  ita- 
que  emendationis  egent  haec:  Suet  vit.  Verg.  p.  63  B.  heredes 
fecit  —  L.  Varium  et  Plotium  Tuccam,  qui  eius  Aeneida 
poflt  obitum  iussu  Caesaris  emendaverunt  [auctor  Sulpidus 
Carl^giniensis  memoratur].    Hieron.  ad  a.  Abr.  2000  Varius 


572  Grammaticae  aetatis  Augusteae  fragment^a 

et  Tucca  —  Aeneidum  postea  libros  emendarunt  sub  legc 
ea  ut  nihil  adderent.  neque  rectius  de  Varii  opera  pro- 
didit  Servius  praef.  Aen.  p.  2,  12  Th.  Augustus  vero,  ne  tantum 
opus  periret,  Tuccam  et  Varium  hac  lege  iussit  emendare, 
ut  superflua  demerent,  nihil  adderent  tamen;  prorsu^ 
contra  Philargyrius  in  Verg.  buc.  p.  9<^,  5  Th-H.  Varius  ei 
Tucca  —  Aeneidos  postea  libros  emendaverunt  sub  ea  con- 
dicione  ut  nihil  delerent.  his  secum  pugnantibus  testimoniis 
a^cedit,  quod  traditae  VergUiani  exempli  emendationes  (fr.  2sq.) 
variis  de  causis  a  Vario  abiudicandae  sunt,  de  quo  cf.  Bibbeck, 
proleg.  ad  Verg.  p.  88  sq.  et  Leo  ibid.  itaque  Varius  Vergilii  Itbros 
sine  mendis  tantum  edendos,  sicut  Vergilius  reliquerat,  cwravit. 


PALSA 

2 

Nisus    grammaticus    audisse    se    a    senioribus    aiebat 

Varium    duorum    librorum    ordinem    commutasse    et    qui 

nunc   secundus   sit   in   tertium   locum   transtulisse,    etiam 

primi    libri    correxisse    principium    his    versibus    demptis: 

5  'ille  ego  qui  quondam  gracili  modulatus  avena  /  carmina 

et  egressus  silvis  vicina  coegi,  /  ut  quamvis  avido  parerent 

arva   colono,  /  gratum  opus  agricolis,   at  nunc   horrentia 

Martis  /  arma  virumque  cano.' 

Suet.  vit.  Verg.  p.  64  B.  nibus  —  viromque  cano.  Serv,  projef. 
Aen.  p.  4,  16  Th.  ordo  quoque  manifestus  est,  licet  quidam 
superflue  dicant  secundum  primum  esse,  tertium  secundum 
et  primum  tertium,  ideo  quia  primo  Ilium  concidit,  posi 
erravit  Aeneas,  inde  ad  Didonis  regna  pervenit,  nescientes 
hanc  esse  artem  poeticam,  ut  a  mediis  incipientes  per  narrationem 
primam  reddamus  et  non  numquam  futura  praeoccupemus  ui 
per  vaticinationem.  de  versibus  HUe  ego  —  Martis^  cf.  Serv, 
ibid.  p.  2,  16  Th. 

2  duorum  secl.  Beifferscheid        3  tunc  sec.  esset  Hagen 
sec.  sit  in  primum,  tertium  in  secundum  et  primum  in  tertium 
Beiff.  ex  Servio 

3 

Mgnibus  aegra  dedere'.     post  hunc   versum  hi  versus 

fuerunt,  qui  a  Tucca  et  Vario  obliti  sunt. 

Serv.    Dan.    Aen.  2,  566  ignibuB  —  sunt.    versus   566 — 86 
afftruntur  a  Servio  Aen.  praef.  p.  2,  22  sq.  Th.    (cf.  id,  Aen 
.ji^Aoq^^  g^^  fipMTM  sunt;  cf  Leo  l  c.  p.  39  adn.  3. 


L.  Vairius  Rufus.    Numitorius  573 

4 

^quam  mihi  cum  dederis  cumulatam'.  quam  lectionem 
Tucca  et  Varius  probant,  nam  male  quidam  legunt  ^quam 
mihi  cum  dederit'  id  est  Aeneas. 

Serv.   Aen.   4,  436  quam  mihi  cum  dederis  —  Aeneas. 

5 

scieudum   sane  Tuccam  et  Varium   hunc   finem  quinti 

esse   voluisse,   nam  a  Vergilio  duo  versus   sequentes  huic 

iuncti  fuerunt;  unde  in  non  nullis  antiquis  codicibus  sexti. 

initium  est:   ^obvertunt  pelago  proras,   tum  dente  tenaci'. 

Serv.  Aen.  5,  871  sciendum  —  tenaci.  cf.  Pompon.  Sahin,  ad 
Aen.  6, 1  (Corn.  Balb.  fr.  5)  et  de  eo  Etbbeck,  proleg.  ad  Verg.p.  28. 

6 

^furit  intus  aquai  fumidus'  — .  hanc  autem  diaeresin 
Tucca  et  Varius  fecerunt,  nam  Vergilius  sic  reliquerat 
^furit  intus  aquae  amnis'  et  [4^5]  ^exuberat  amnis',  quod 
satis  asperum  fuit. 

Serv,  Aen.   7,  464  funt  —  fumidus  — .    hanc  —  asperum  fuit. 

prasterea  cf.  Serv,  Aen.  3,  204.  6,  289 


NUMITORIUS 

Suet.  vit.  Verg.  65  B.  prolatis  bucolicis  Numitorius  quidam 
rescripsit  aDtibucolica ,  duas  modo  eclogas,  sed  insulsissime 
TCocQcpiriaag^  quarum  prioris  initium  est:  ^Tityre,  si  toga  calda 
tibi  est,  (juo  tegmina  fagi?'  sequentis:  ^dic  mihi,  Damoeta, 
cuium  pecus,  anne  Latinum?  /  non;  veram  Aegonis  nostri  sic  6 
rure  locuntur'.  alius  recitante  eo  ex  georgicis  [1,  299]  ^nudus 
ara,  sere  nudus'  subiecit:  ^habebis  frigore  febrem'. 

1  numinatoris  Bem.  m.  2  nuinatorus  vel  numinatoriis  reU,: 
em.  Bibbeck  Wbelfflin  Hagen  innominatus  Daniel 

inter  Vergilii  obtrectatores  Cornificius  Bavius  Mevius  Anser 
poetae  numerandi  sunt,  ex  quorum  circulo  versus  in  Vergilium 
prodiit:   Cledon.  p.  43,  2    Cornificius   Gallus  inde  reprehendit 


574  Grammaticae  aetatki  Augusteae  fragmenta 

Vergilium:  'ordea  qui  dixit,  superest  ut  tritica  dicat';  Serv. 
Dan.  g.  1,  210  sane  reprehensus  Vergilius  dicitur  a  Bavio  et 
Mevio  hoc  versu:  ^hordea  qui  dixit,  superest  ut  tritica  dicat'. 
de  huius  versus  auctore  omnia  incerta  sunt;  neque  enim  fide 
dignum  testimonium  Servii  est  qui  eum  duobus  poetis  commu/ni 
opinione  fretus  tribuit,  neque  suspicione  Cledonius  va^cat,  homo 
in  litteris  Latinis  paene  indoctus. 


EX  INCERTOKUM  LIBRIS 

AD  lUS  PONTIFICUM 


id  scriptum  invenimus  in  commentariis  quibusdam  ad 

ius  pontificum  pertinentibus  bidennes  primo  dictas  d  littera 

inmissa  quasi  biennes,  tum  longo  usu  loquendi  corruptam 

vocem  esse  et  ex  bidennibus  bidentes  factum,  quoniam  id 

5  videbatur  esse  dictu  facilius  leniusque. 

Gell.   16,  6,  13    id  scriptmn  —  leniusque.      cf.   Nig.   Fig.  fr.  39. 

Hygin.  fr.  3.  si  ha£C,  ut  veri  dissimile  non  est  (cf.  Kretzschmer, 
de  Gell.  font.  p.  68),  per  Hyginum  in  Gellium  fluxerunt,  com- 
mentarii  scriptor  aut  Ateius  Capito  aut  Antistius  Labeo  esse 
potuit. 

EX  INCERTIS  LIBRIS 

^amici'  inquit  [Favorinus]  'familiaresque  P.  VergilLi  in 
his,  quae  de  ingenio  moribusque  eius  memoriae  tradiderunt, 
dicere  eum  solitum  ferunt  parere  se  versus  more  atque 
ritu  ursino.  namque  ut  illa  bestia  fetum  ederet  ineffi- 
5  giatum  informemque  lambendoque  id  postea,  quod  ita  edi- 
disset,  conformaret  et  fingeret,  proinde  ingenii  quoque  sui 
partus  recentes  rudi  esse  facie  et  inperfecta,  sed  dein- 
ceps  tractando  colendoque  reddere  iis  se  oris  et  vultus 
liniamenta.  hoc  virum  iudicii  subtilissimi  ingenue  atque 
yere  dixisse  res'  inquit  'indicium  facit.  nam  quae  reli- 
it  perfecta  expolitaque  qvnfeu^o^^  mi^osuit  census  atque 


NumitoriuB.     ex  incertorum  libris  575 

dilectus  sui  supremam  manum,  omni  poeticae  venustatis 
laude  florent;  sed  quae  procrastinata  sunt  ab  eo,  ut  post 
recenserentur,  et  absolvi,  quoniam  mors  praeverterat,  nequi- 
verunt,  nequaquara  poetarum  elegantissimi  nomine  atque  15 
iudicio  digna  sunt.  itaque  cum  morbo  obpressus  adventare 
mortem  viderat,  petivit  oravitque  a  suis  amicissimis 
inpense  ut  Aeneida,  quam  nondum  satis  elimavisset, 
adolerent'. 

Gell,  17,  10,  1  amici  inquit  —  adolorent.     1  sq,  cf,  Suet.  vit  Verg. 

p.  59  E.  Hieron.  in  Zachar.  6, 881  Vall ;  epist.  ad  Galat.  7, 485  V. 
—  l^sq.  cf.  Suet.  ibid.  p.  63  B.  Serv.  Aen.  p.  2  Th.  Macrob.  1, 
24,  6.  Anth.  Lat.  653  praef.  Plin.  n.  h.  7,  114.  Hygini  alii, 
alii  Varii  {cf.  praef.  ad  hu/nc)  vestigia  in  istis  vident 

8  redderetis  Paris.  Voss.  Lat  F  7  9  verum:   em.  vg. 

10  dixifises  (-et  Paris.)  inq.  Paris.  Voss.  idem 


INDICES 


atictores  secundum  nomina  gentiUda  afferuntur 

I.  MAGISTRI 


ti.  Aelins  Stilo  p.  Xm  test.  15. 
M.  Antonins  Oniplio  XIY  19. 
*Aper  XXm  48. 
ApoUonius  Molo  XI  9. 
L.  Apuleius  Xin  16. 
Aristodemus  maior  XI  8. 
Aristodemus  minor  XY  24. 
Aristonicus  XXII  43. 
Asclepiades  XVH  27. 
L.  Ateius  Praetextatus  XX  35. 
Aurelius  OpiUus  XIV  18. 
4).  Caecilius  Epirota  XXin  49. 
Sp.  Caryilius  IX  2. 
ChUo  X  3. 
Chrysippus  XVn  28. 
Cornelius   Alexander  Poly- 

histor  Xn  12. 
Comelius  Epicadus  XIV  21. 
L.  Crassicius  Pasicles  XXIV 

51. 
■Crates  Mallotes  X  5. 
Curtius  Nicias  XX  37. 
Didymus  XXI  40. 
J)ionysius  Attici  lihertus  XVII 

29. 
Dionysius  Thrax  Xn  11. 
Biophanes  Mytilenaeus  XI 7. 

S.  Ennius  IX  1. 
ahro  XXm  47. 
Heracleo  XXII  42. 
ocrates  grammaticus  XI  6. 
'  Iwlius  Hyginus  XXV  54. 


?.  Laelins  Archelaus  XTTT 14. 
iTius  Andronicus  IX  1. 
Lutatius  Daphnis  Xin  16. 
C.Maecenas  Melissus  XKY55. 
OctaTius  Teucer  XIX  33. 
C.  OctaTius  Lampadio  XTTI 

13. 
Oppius  Chares  XIX  33. 
Orhilius  Lucti  filius  XXV  52. 
L.  Orbilins  Pupillus  XIX  34. 
Philoxenus  XX  39. 
Pompeius  Lenaeus  XX  38. 
M.  Pompilius  Andronicus  XIV 

20. 
Ptolemaeus  maior  XX  TT  44. 
Ptolemaeus  minor  XXTT  45. 
Sarpedo  Xn  10. 
Scribonius  Aphrodisius  XXV 

53. 
Sescennius  lacchus  XIX  33. 
ScTius  Nicanor  XJV  17. 
Sphaerus  XIX  30. 
Staberius  Eros  XV  22. 
Theo  XXI  41. 
Tyrannio  maior  XV  26. 
Tyrannio  minor  XXII  46. 
P.  Valerius  Cato  XX  36. 

S.  Var^^unteius  Xm  13. 
.  Verrius  Flaccus  XXIV  50. 
Yettius  Philocomus  Xm  14. 
de  ignotis  sermo  fit  p.  X  test.  4. 
XI 7,   XV  23.  25.  XIX  31. 


I.  magistri    II.  bibliotbecae    III.  scriptoreB  577 


II.   BIBLIOTHECAE 


Aemilii  Pauli  p.  XXV  test.  2. 

Attici  XXVII 7. 

M.  Ciceronis  XXVII  8. 

Q.  Ciceronis  XXVIH  9. 

Fausti  XXVin  10. 

Luculli  XXVI 4. 

Sullae  XXV  3. 


Varronis  XXVII 6. 

Vergilii  XXVIH  11. 

tabuiina  antiqimsima  XXV  1. 

Apollinis  XXIX  14. 
Asinii  Pollionis  XXIX  13. 
Caesaris  XXIX  12. 


Tyrannionis  maioris  XXVII 5.      porticus  Octaviae  XXX  15. 


III.   SCRIPTORES 


L.  Accius  p.  22. 
L.  Aelins  Stilo  51. 
Antonias  Panurgus  481. 
Antonins  Rufus  508. 
M.  Antonius  Gnipho  98. 
M.  Aristius  Fuscus  507. 
Artorius  480. 
€.  Asinius  Pollio  493. 
L.  Ateius  Praetextatus  186. 
Aufustius  491. 
Aurelius  Opillus  86. 
Caryilius  Pictor  543. 
Sp.  Caryilius  3. 
L.  Cincius  371. 
Cloatius  Terus  467. 
Clodius  Tuscus  467. 
Ser.  Clodius  95. 
Cornelius  105. 
Cornelius  Balbus  540. 
Cornelius  Epicadus  103. 
Coruellus  ^'epos  404. 
Corniflcius  Longus  473. 

?•  Cosconius  108. 
•  Cotta  411. 
L.  Crassicius  Pasicles  523. 
Curiatius  389. 
Curtius  Nicias  382. 
Didynius  446. 
Sex.  Ennins  101. 
Oayius  Bassus  486. 
Herennius  543. 
Hypsicrates  107. 


? 


C.  lulius  Caesar  143. 
C.  lulius  Hyginus  525. 
luba  451. 

•  Laelius  Archelaus  50. 

•  Lucilius  32. 
Luranius  502. 

C.  Maecenas  Melissus  537. 

Sp.  Maecius  Tarpa  411. 

L.  Manilius  84. 

P.  Nigidius  Figulus  158. 

C.  Octayius  Lampadio  21. 

Q.  OctaTius  Ayitus  544. 

Oppius  Chares  183. 

L.  Orbilius  Pupillus  134. 

PereUius  Faustus  544. 

Philoxenus  443. 

Poinpeius  Lenaeus  408. 

Poinpeius  Macer  525. 

M.  Pompilius   Andronicus 

101. 
Porceilus  507. 
Porcius  Licinus  79. 
Sabidius  110. 
Santra  384. 

Scribonius  Aphrodisius  524. 
Seleucus  450. 
Seyius  Nicanor  86. 
Sinnins  Capito  457. 
Staberius  Eros  106. 
M.  Terentius  Varro  179. 
M.  Tullius  Tiro  390. 
Valerius  79. 


Grammaticae  Bomanae  fragmenta  ed.  Fcnaioli 


37 


578 


Indices 


8 


M.  Talerins  Messalla  Corri- 

nns  503. 
P.  Talerins  Cato  141. 

.  Talerius  77. 

.  Talgins  Bnfns  482. 
0.  Targnnteins  50. 
Yergilii  obtrectatores  542. 
Ter^ilins  105. 
M.  Terrins  Flacens  509. 
Tettins  Fhilocomns  51. 
Tolcacins  Sedigitns  82. 

L.  Acilins  15. 
€.  Aelins  GaUns  545. 
Sex.  Aelins  Faetns  Catns  14. 
L.  Afranins  123. 
F.  {?)  Alfenns  Tams  554. 
M.  Antistins  Labeo  557. 
C.  Aquilins  Oallns  421. 
C.  Ateins  Capito  563. 
Auetor  ad  Uerenninm  417. 
Imperator  Angnstns  568. 
L.  Calpnrnins  Fiso  118. 
L.  Cassins  Hemina  17. 
L.  Cincins  Alimentns  2.  7. 
Ap.  Clandins  Caecns  1. 
Ap.  Clandins  Fnlcher  426. 
L.  Cornelins  Sisenna  127. 
F.   Cornelins   Scipio   Aemi- 
Uanns  4. 

Ennins  3.   7. 

Fabins  Fictor  2.  7. 

FnlTins  Nobilior  15. 
Cn.  GeUins  120. 
Granins  Flaccns  433. 
C.  Helyins  Cinna  440. 
Indigitamenta  6. 
C.  Inlins  Caesar  Strabo  126. 


8 


M.  Innins  Brntns  iurisperitus 

18. 
M.   Innins   Brntns    Caesaris 

interfector  439. 
M.  Innins  Gracehanus  120. 
luTentins  16. 
C.  Licinins  CalTug  440. 
T.  LiTins  568. 
Q.  Lntatins  Catulns  122. 
Maecenas  AqnUa  570. 
C.  Maecenas  569. 
M\  ManiUns  18. 
P.  Mucins  ScacTola  18. 

.  Mucius  ScaeTola  124. 
n.  NacTins  6. 
Nnmitorins  573. 
Pompeins  Trosrus  571. 
Cn.  Pompeins  Magnus  439. 
T.  Fomponins  Atticus  435. 
M.  Forcius  Cato  9. 
A.  Fostnmins  Albinns  17. 
Procilins  129. 
Saufeins  438 

Ser.  Snlpicins  Bnfns  421. 
Tarqnitins  Priscns  129. 
F.  Terentins  Tarro  Atacinus 

439. 
Titins  555. 

C.  Trebatins  Testa  487. 
M.  Tnllins  Cicero  417. 
Talerins  Antias  127. 
M.  Talerins  Messalla  Bufus 

427. 

L.  Tarins  Bnfns  571. 
Teranins  429. 

Tipsanins   PhUargyrns   670. 
M.  Tipsanins  Agrippa  570. 
Tolnius  126. 


IV.  LIBRI 

de  actionibus   scaenicis    Var-  Aeneomastix  Carvilii  Pictoris 

ronis  jp.  218.  543. 

de  actis  scaenicis  Varronis  182  an  amaveritDidunAeneas^tetf 

test  23.  Phil  137  9. 


in.  scriptores    IV.  libri 


679 


de  analogia  Caeaaris  146.  — 
nsgl  t^g  TtocQcc^Paiucloig  &voc' 
Xoyiccg  Didymi  447. 

de  antiquitate  litterarum  Var- 
ronis  188. 

de  antiquitate  verborum  San- 
trae  884. 

ad  Asinium  Pollionem  Aufustii 
492. 

de  bibliothecis  Farroniff  182  23. 

nsgl  xccQccTttifiQtov  Varronis  206. 

de  cognominibuB  Epicadi  104. 

commentarii  Ser,  Clodii  96.  — 
commentarii  grammatici  Ni- 
gidii  161.  —  commentarii  car- 
Tninnni  BaHarium  Stilonis  57. 
Sabidii  110.  —  XII  tabula- 
rum  Valerii  79.  incertorum 
113  {cf.  Ael.  Stilo  57  22. 
Ser.  Sulp.  423).  —  commen- 
tariuB    Ennii   Crniphonis  99. 

—  commentarius  Luoilii  412. 

—  commentariuB  Naeyii  Cor- 
nelii  105.  Vergilii  106.  — 
eommentarius  in  Cinnae  pro- 
pempticon  Hygini  527.  — 
commentariuB  Zmymae  Cras- 
sicii  524  5. 

de  comoediis  PlautiniB  Varro- 

nis  220. 
de  compoBitione  Baturarum  Var- 

ronis  222. 
de  deBcriptionibuB  Varronis  182 

23. 
de  dictifl  involute  114. 
didascalioon  Accii  25. 
dlBciplinarum  I  de  grammatica 

Varronis  205. 
editiones  critica>e:  *Attici  486 

7.    *Ser.  Clodii  96  8.   *Sex, 

Ennii  102  2.    Lampadionis 

21   5.    4.      *Nepotis  404  4. 

iSto&ent  107  3.     iS^iZonis  54 

m  21.   Tironis  892  i5.  3P3. 

*Varroni8   182  ^4  (c/*.  Val. 


Cato  148  8.    Cicero  418  2. 

VariuB  571). 
annalium  Ennii  elenchi  Pom- 

pilii  Andronici  101. 
nsQl  *EXXrivL6(L0i}  Seleu,ci  450. 
i^riyriti,%ci)v  Balbi  541. 
epiBtolicae  quaestiones  Varro- 

nis  260. 
epistulae   grammaticae  Asinii 

496.  /Smnn  458.  rironis  896. 

Fcrru*  511.  •—  de  rebus  per 

epistulam    quaesitis    Vaigii 

483. 
de   etymis    deorum    Cornificii 

474. 
glossemata  111.  —  glossemata 

Ateii  Phil.  187. 
hyle  Ateii  Phil  136  7. 
index  Plautinus:  Accii  25  iS. 

Ser,    Clodii   96  7.     Jlfanau 

85  4.     Opilli  87  4.    Sedigiti 

82  4.     Stilonis  58. 
grammatici  libelli  Valerii  Ca- 

tonis  142  5. 
de  lingua  Latina  Varronis  186. 

—  iTfLtoiLTi  de  lingua  Latina 

Farronis  182  ^5.  —  tcsqI  tijg 

t&v  'PcDfucicav  di.aXiTitov  Phi- 

loxeni  448. 
de  litteris  syllabisque  Sex.  En- 

nii  101  1  {cf  de  syllabis). 
de  antiquis  litteris  413  {cf  de 

antiquitate  litterarum). 
de  Lucilio  Niciae  883  14. 
de  metris  Sex.  Ennii   101  1. 

Epicadi  104. 
Musae  OpiUi  87. 
de  obscurifl  Catonis  Verrii  611. 
6fiotdT72r£ff  lubae  451.    Octavii 

Aviti  644. 
ordinatorum  Graecorum  Cloatii 

470. 
de  origine  linguae  Latinae  For- 

roni«  184. 
de  origine  verborum  et  voca- 

bulorum  Bassi  486. 

37* 


i 


580 


Indices 


de  scaenicis  originibus  Varro- 

nis  216. 
de  orthographia  Aphrodisiih^i^b» 

Verrii  510  11. 
nccv$iv.tai  Tironis  401. 
de  personis  Varroni^  182  23. 
pinaces  Ateii  Phil.  137.    Opilli 

87  4. 
de  poematis  Varronis  213. 
de  poetis  Sedigiti  82.   Varronis 

209. 
praecepta  de  ratione  scribendi 

Ateii  Phil  137  8. 
pragmaticon  Accii  27. 
de  proloquiis  Stilonis  54  19. 
de  proportione  Staberii  107. 
de  proprietate  scriptorum  Var- 

ronis  219. 
de  yariis  atque  promiscis  quaes- 

tionibus  Tironis  392  17. 
quaestionum  Plautinarum  Var- 

ronis  207. 
de  s  littera  Messallae  Corvini 

505. 
liber  notans  Sallustium  Asinii 

495. 
Scaurus  {ex  logistoricis)  Varro- 

nis  217. 
de  sermone  Latino  Gniphonis 

99  4.    Varronis  199. 
de  verborum  significatu  Verrii 

612. 
de  similitudine  verborum  Var- 

ronis  185. 
de  syllabis  Sinnii  459  {cf.  de 

litteris). 
&e  usu  atque  ratione  linguae 

Latinae  Tironis  392  17  (cf. 

de  analogia ;  de  proportione ; 

de    similit.    verb.;    de   utiL 

serm.). 
de  utilitate  sermonis  Varronis 

186. 
de  verbis  priscis  Cincii  372. 
Ferborum  a  Graecia  tra.c\>oi:vrai 

Chatii  468. 


de  Vergilio  Hygini  528. 

Yergiliomastix  543. 

de  inlustribus  viriB^cpo*t»406. 

Santrae   384  6.   —  de   vita 

rebusque  inlustrium  virorum 

Hygini  626  10. 
de  vita  M.  Tulli  Ciceronis  Nepo- 

tis  406.     Tironis  400. 
de  vitiis  virtutibusque  poema- 

torum  Archelai  51  5. 

actiones  Cosconii  109. 

de  agri  cultura  Hygini  526  d. 
—  rerum  rusticarum  Varro- 
nis  182  23. 

de  animalibus  Nigidii  176. 

annales  Accii  24  13.  Varronis 
182  23  (cf  Atticus  436). 

Anticatones  Caesaris  144  8. 

antiquitatum  Varronis  228.  — 
iTtttonri  antiquitatum  Varro- 
nis  182  ^3.  —  de  antiquita- 
tibus  Sinnii  457  4.  *  JSpicadi 
103  ^. 

de  apibus  Melissi  538  7. 

Apollodoripraecepta  latine  tra- 
dita  Valpii  483  8. 

&'3tocpQ'£yihaxaiv  Caesaris  144  6. 

de  astris  Caesaris  144  7. 

augurii  privati  Nigidii  175. 

de  bello  civili  MessaUae  Cor- 
vini  606  iO. 

breviarium  rerum  omnium  Ro- 
manarum  Ateii  Phil.  137  8. 

carmina:  Accii  24  17.  Asinii 
494  li.  Messallae  Corvini 
504  8.  JV6fpo*is  404  i.  FaZent 
Ca^owwf  142  4.  5.  Valgii  483 
6.  Varronis  1S2  23.  *Verrii 
510  7. 

de  M.  Catone  Nepotis  404  3. 

chronica  Nepotis  405. 

de  comitiis  Cincii  374. 

commentarii  Caesaris  144  5. 

viOTamentarii    Ciceronis    orati- 


IV.  libri 


581 


comoediae  Aristii  Fusci  607  4. 

trabeatae  Melissi  538  5. 
dicta  collectanea  Caesaris  144  3. 
de  dis  Ba^si  4:91.    Nicfidii  1^1 

20.  de  dis  Penatibus  Hypni 

527   13.     de   proprietatibus 

deorum  Hygini  627  12. 
de  augurandi    disciplina  Sex. 

Ennii  101  1. 
disciplinarum  Varronis  258. 
ephemeriB  Clodii  Tusci  467  3. 

Farronw  268.  —   iq^BpbriQog 

PQO%to(f%oycia  Nigidii  161  21, 
epigramma  Vdlgii  483  7. 
r&i/  SvBiQcav  inlcTifilJig  Nigidii 

161  ^i. 
epistulae:  ^smn  495  i4.  ^teti 

PM7.  137  10.  Caesaris  144  P. 

Clodii  Tusci  467  ^.    Jtfe^sa/- 

lae  Corvini  506.    Tironis  392 

15.     Farroww  263. 
Etruscarum  *  Verrii  510  P. 
exempla  Hygini  538.   Nepotis 

404^. 
de  extis  Nigidii  176. 
de    familiis   Troianis   Hygini 

526  ii. 
de  fastis  Gincii  374. 
fasti  Praenestini  Femf  blll2. 
de  gente  populi  Romani  Far- 

ronis  249. 
de  gestu  Nigidii  161  id. 
de  gradibus  Farronts  260. 
de  herbifl  Valgii  483  9. 
historiae  Asinii  497. 
imagines  Varronis  214.  inttotii} 

ex  imaginum  libris  Farronis 

182  ^5. 
indignatio  Valerii  Catonis  1^2  6. 
ineptiarum  sive   iocorum  Me- 

lissi  538  6. 
de  iocis  GiceroniB  Tironis  392 14. 
de  iure  civili  Farronw  182  23. 
laudeB  Herculifl  Caesaris  144  3. 
de  lectionibuB  Farroni»  182  23. 
legationum  Varronis  1S2  23. 


*ad  Libonem  Varronis  268. 
XoyiGtoQi-A&v  Varronia  225. 
<2e   medidna   libri  ex   Graeco 

translati  Lenaei  404  5. 
de  re  militari  Cincii  Sll. 
*de  moribus  Varronis  264. 
mystagogicon  Cincii  375. 
de  hominum  naturalibuB  JVt- 

^ridw  161  24. 

de  officio  iuriBCOUBulti  Cincii 

376. 
orationes:  Asinii  495  13.   Cae- 

saris  144  ^.    Messallae  Cor- 

vini  505  P.     Stilonis  54  i7. 

Farronis  182  ^5. 
parergon  Accii  24  i5. 
de  forma  philoBophiae  Farroni^ 

182  23    {cf.   etiam    ABiniuB 

495  16). 
de  Pompeio  Varronis  182  23. 
de  couBulum  potestate  Cincii 

372  3. 
*praxidica  Accii  24t  14. 
de  principiiB  numerorum  Var- 

ronis  182  ^3. 
de  rebus  BuiB  Epicadi  103  5. 
rerum  memoria  dignarum  Fer- 

rii  510  8. 
Baturae:  *Bassi  486.    Xenaei 

403  4.     Varronis  182  ^3.  — 

^rfptaily^?   Orbilii  135  8.  — 

Baturae  Menippeae  Varronis 

222. 
SatumuB  Verrii  510  iO. 
Bingulares   Varronis  182  <93. 
Sotadicorum  Accii  24  i^. 
Bpectaculorum  Sinnii  457  5. 
Bphaerae    barbaricae    Nigidii 

161  ^^. 
sphaerae  graecanicae  Nigidii 

161  ^^. 
Buasionum  Varronis  182  ^3. 
tragoediae:  .^ccti  24  i^.    Asi- 

nii  495  i^.  —  OedipuB  Cae- 

saris  144  3.  —  nuntii  Bacchi 


582 


Indices 


Santrae  384  5.  —  pBeudotra- 
goediaram  Varronis  182  23, 
—  praetexta  BaXbi  640  (c/. 
Tiro  392  13). 

tribumn  libri  Varronis  258. 

rerum  nrbanarum  Varronis  182 
23. 


nrbes  Italicae  Hygini  533. 
de  valetudine  tuenda  Varronis 

182  ^5. 
de  vento  Nigidii  161  ^3. 
de  vita  populi  Bomani  Varronis 

251. 
de  sua  vita  Varronis  182  23. 


V.   PRAECEPTA  GRAMMATICA 


adverhia:  ex  pronominibus 
formatap.2TSfr.264.  itemex 
verbismotus  163  7.  in-atim 
169  22  (cf  278  264  et  179 
a(2n.).  in  -im  179  {win.  (c/*. 
163.  7.)  in  -ter  519  22.  —  hoc 
|}ro  huc  611  i.  intuB,  intro 
46  39.  protinam  (in  Phor- 
mione  Terentii)  116  36.  mutue 
204  43.  novissime  401  12  {cf 
novissimuB   s.   memorahilia). 

analogia  quid  sit  150  11.  — 
analogia  et  anomalia  191 11. 
192  12  (cf  118  test.  20.  277 
fr.  261). 

celari  verbum  plenumne  sit  an 
pressum  176  35. 

coniugatio:  I.  numerus  277 
261.  —  II.  tempora:  praesens 
adsentio,  adsentior  192  12. 
facitur  163  (>.  irascere  (inf) 
162  2.  en8  16628.  ferienteis 
70  4P«.  —  imperfectum  ver- 
borum  in  -io  desinentium  492 
1.  —  praeteritum  perfectum 
in  verbis  Graeds  et  Latinis 
cognatum  448  3.  in  non  nullis 
verbis  deest  277  263.  in  -psi 
desinens  448  3.  sapivi,  sapui 
277  262.  reconduit  373  2. 
serpserit  428  3.  bene  spon- 
sis  beneque  voleris  [volueris 
cod.]  428  5.  moxtua  15^  27. 
nactus  499  7.  de  pcrfccti  f or- 
ma  -ere  509  2  icf.  BCTipact^ 


420  adn.).  —  futurum  teti- 
nero  429  adn.  parsurus  278 
adn.  —  de  variis  formis  w- 
nius  verbi  624. 

etymohgiarum  doctrina  Stoi- 
corum  282  265:  per  abusio- 
nem  282  265.  xccrcc  Scvti- 
(pgaaiv;  per  id  quod  vox 
continet;  per  id  quo  conti- 
netur;  per  effectum;  per  ef- 
ficientiam,  a  parte  totum; 
a  toto  pars  285  265. 

grammatica  ars:  definiiio 
et  offidu  266  234.  266  236. 
•267  237.  litteratio,  Utte- 
ratura  265  235. 

litterae:  I.  origo  2. 120  GeU.  1. 
183  1.  466  11.  g  3  test.l. 
z  1  2.  —  11.  numerus  148 
fr.  4.  184  2.  206  49.  268  239. 
h  in  numero  litterarum  non 
relatum  168  20.  268  239. 240. 
460  1.  item  k  168  19.  268 
239.  240.  item  q  168  19.  268 
239.  240.  440.  item  x  16  iP. 
268  239.  item  j  31  26.  268 
^5d.  t*cw  z  31  26.  268  ^35. 
—  III.  genus  neutmm  269 
54^.  419  1.  la,  Ib.  —  IV.  na- 
tura  et  appeUatio:  vocalium 
167  16.  616  li.  —  semivoca- 
lium  161  i5.  269  241.  f  Zt- 
qi(t(2is  praepositum  459  3. 
11  oviU  %  ^V  ^^.  ^Rn  17.    r 


IV.  libri    V.  praecepta  grammatica 


583 


291  270.  447  1.  —  mutarum 
269  241.  q  40  14.  x  616  12. 
zS16  12.  —  consonantes  inter 
86  cognatae  419  2. 

litteratura:  I.vocales.  &pro- 
ducta  geminata  30  24,  non  ge- 
minata  86  8.  a  pro  e,  camara 

515  ^.  —  e  produ^ta  gemi- 
nata  30  24,  non  geminata  36 
9.  9^.  e  pro  a,  Delmatia  295 
275.  e  pro  ae,  erumna  102  2. 
scena  30  23.  e  pro  i,  delerus 
295  275.  ei  pro  i  producta 
36  iO.  —  i  producta  quomodo 
scribenda  sit  30  24.    36  iO. 

292  ^74.  i  geminata,  aiio 
Aiiax  Maiia  419  3.  420  3<3(. 
i  pro  ae,  pertisum  44  55  (cf. 
p.  4).  i  pro  e,  commircium 
mius  Mircurius  292  271.  i 
pro  u,  arispex  295  275.  auci- 
pium  lacrimae  mancipium 
manibiae  maximus  optimus 
145  test  10.  291  fr.269.    440. 

516  8.  {cf  memorabilia  s.  or- 
thogr.).  —  0  c*  u  confusae  413 
2.  polenta  516  10.  —  u  pro- 
ducta  geminata  30  24.  n  pro 
0,  ebura  marmura  robura 
100  4.  u  omissa  nomenclator 
516  9  {cf.  Hercles  Hercules). 

—  apex  179  adn.  — 11.  con- 
sonantes.  geminatio  4  test.  2. 

—  ggpronadlfr.25.  185  5. 
g  omissum,  rortis  forgtis,  fru- 
mentum  frug^entum,  naevus 
gnaevus,  natura  gnatura  333 
330.  —  h  consonantibus  cmte- 
ponendum  297  279.  h  voci- 
bus  insertum,  cilo  coclea  co- 
clear  coors  Graccus  prensus 
pnlcer  vemens  297  280  sq.; 
fdlso  praepositum,  alica  297 
280.  515  5.  alicula  arena 
eresis  ortus  297  280.  h  pro 
f,  haedi  faedi  harena  fasena, 


hirci  firci  298  280.  haba  faba 
298  280.  Falisci,  Formiae 
Hormiae  349  390.  h  omit- 
tendum  post  r  primo  loco 
positum,  Rodus  298^80«.  — 
incoho  515  7  {cf  168  21).  — 
1  geminatum,  intervallum  295 
276.  —  m,  dice  et  facie  pro 
dicam  et  faciam  506  1.  min 
synaloepha  totum  non  scriben- 
aum  517  13.  m  in  extremis 
vocibus  32  adn.  — ps  -bs  ter- 
minationes  nominum  294^74. 

—  praeposituynes  ad  et  per 
in  compositis  39  12.  12<*.  13. 

—  qu  pro  cu  32  adn.  ferqu- 
lum  loqutio  periqulum  508  1. 

—  r  simpUx,  narare  296 .277. 
r  pro  8  inter  vocdles  1  test.  1. 
234  fr.  128  {cf  295  275).  — 
s  eoctremum  alia  consonante 
susceptum  421.  503.  506  5.  — 
cf.  infra  nomina  et  declin.  et 
memorabilia  s.  orthogr. 

metrica  ars:  definitio  metri 
*S0Q285.  rhythmi  *  306  284. 
versus  308  288.  quid  inter- 
sit  inter  metrum  et  rhythmum 
306  286.  inter  versum  et 
metrum  308  288.  rhythmi- 
corum  et  metricorum  ratio 
in  metiendis  versibus  304  282. 
colon,  comma  *307  287,  pe- 
riodus  *307  287.  clausuUjLe 
202  38.  monosyllaba  in  ex- 
tremo  versu  45  36.  structu- 
rarum  genera  *310  294.  I 
transversa  inter  syllabas, 
frequentius  ad  extremum 
versum  senarium  205  46.  — 
versuum  spedes  308  288: 
archilochius  310  293.  hexa- 
meter  259  220.  trimeter 
herous  309  290.  octonarius 
309  291.  Phalaecion  me- 
trum  225  100.     septenarius 


584 


Indices 


202  39.  alius  versus  ex  sena- 
rio  ianibico  ortus  310  292 
{cf.  Mar.  Plot.  Sac.  p.  520, 
6).  —  metra  in  fabolis  comi- 
corum  et  tragicorum  300289. 
nomina  et  declinatio:  Al- 
bani,  Albenses  151 12.  tnr- 
bonem  149  7.  —  nominativus 
secundae:  ei  pro  i  producto 
37  10  K  292  272  {cf.  167  18). 
item  *  ii  165 10.  tertiae  sing. : 
lac,  lact,  lacte  154  U.  293 
273.  485  8.  penas  561  16. 
penatis  ihid.  pix  185  4.  vin- 
dicia  425 12.  plur. :  nominum 
in  -vis  274  253.  —  genetivus 
primae:  ai  pro  ae  38  11. 
521  30.  patres  familiarnm 
128  3.  secundae:  i  {ut  pueri) 
Zl  lO^.  165  10.  nominum 
in  -ius  37  lO^.  44  32.  273 
252.  Pompeiii  152 15  {cf.  aiio 
s.  litteratura).  Val^ri  164  9. 
tertias  sing.:  nominum  in 
-is  -er  153  19.  item  in  -Is 
153  18.  item  in  -vas  197 
27.  item  in  -vis  274  253. 
plur.:  nominum  in  -ia  -a 
485^1.  paniuml498.  panum 
61S 19.  partuml55-25(c/:407 
5).  quartae  sing. :  u  {ut  do- 
minatu)  156  26.  quintae 
sing.:  e  {ut  die  specie)  149 
9.  —  dativus  primae:  38  il. 
11  a.  165  11.  tertiae  sing.: 
ei  38  10  c.  nominum  in  -ar 
155  24.  24<*.  item  in  -e 
155  23.  quartae  sing.:  u  {ut 
dominatu)  156  26.  —  oceu- 
sativussecundae:  fagospopu- 
los  ubnos  148  5.  tertiae:  es, 
eis  275  255.  —  vocativus 
secu/ndae:  nominum  in  -ius 
273  252.  Valeri  165  9.  — 
ablativus  tertiae  sing.:  274 
^54.     nominum  in  -ar  155 


24.  24a.  item  in  -e  155  23. 
item  in  -1  154  22.  item  in 
-ns  519  21.  nominum  -im 
in  acc.  habentium  154  21.  — 
nominum  numerus  tantum 
singularis:  caelum  147  3. 
capillus  263  229.  harena 
147  3.  5«.  triticum  147  3. 
tantumpluralis:  comitia  ini- 
micitiae  quadrigae  147  3. 
5«.  pugillares  499  5.  ■— 
nominum  genus:  in  -ius  618 
17.  rerum  anima  carentium 
196  24  {in  -nis  517  15).  ani- 
malium  270  246.  deminuti- 
vorum  271  248.  ex  deminu- 
tivo  agnoscitur  271  247.  in 
verhis  ex  Graeco  sumptis 
mutatum  197  26.  —  femini- 
num:  allex  517  14.  ^clunis 
539  4.  dies  271  249.  puer 
69  47.  272  50.  499  6,  vinle: 
*clibanus  539  5.  clunis  517 
15.  crinis  153  16.  dies  271 
249.  lodix  oOO  8.  naevus 
196  25.  pugillares  499  5. 
neutrum:  pollen  153  17.  sal 
518  16.  —  indeclinabilia: 
duapondo,  trepondo  506  4. 
git  193  15  {cf  siremps  157 
29).  —  nomina  Graeca:  uni- 
verse  154  20.  graece  og  la- 
tine  us  93  25.  25  <^  (Alexan- 
drus  Teucrus).  poematorum 
192  14.  aenigmatis  {dat.) 
186  5.  poematis  (dat.)  192 
14.  aenigmatibus  poemati- 
bus  et  sim.  {dat.)  275  256. 
Bchemasin  275  257.  Calypso- 
nem  154  20.  Hectorem, 
Hectora  78  3.  Piraeea  383 
test.l6.  aenigmatibuspoema- 
tibus  et  sim.{abl.)  276  fr.  256. 
nomina  propria  in  -ium  {lov) 
fem.  generis  et  tribus  casibus 
declinanda  275  258.  —  no- 


V.  praecepta  grammatica    VI.  res  ad  hist.  litt.  pertinentes    585 


mina  adiectiva:  in  -osus  162 
4  (cf.  179  adn.).  mediterreus 
128  ^.  lacer,  laceris  149  6. 
484  3.  ferocioreis  64  49. 
pluria,  plura  458  1  (cf.  69 
48.  278  adn.).  diligente 
(ahl.)  519  31,  quintus  trice- 
simus  sine  et  particula  261 
237.  —  vd.  sti/pra  s.  coniugatio 
et  infra  meniorabilia  s.  decli- 
natio. 

numerorum  figurae  449  5, 

orationis  partes  269  344.  447  2. 

praepositiones:  *ab  abs  50 
51.  ad  apud  46  39.  ab  ad 
ex  in  286  367.    de  287  367. 

pronomina:  succedanea  dicta 
21Q360.  —genera  276  359.  — 
declinatio:  mi  (gen.),  mei 
(dat.)  166  13.  ambo  (acc.) 
618  30  (cf  622  33).  *idem 
(sing.)^  isdem  (plur.)  150  i(?. 
illi  (dat),  iUei  (wom.)  38  i(?d. 
—  se,  sese  inter  se  distincta 
150  10. 

pronuntiatio  rustica:  Ceci- 
lius  pretor  44  34  (cf  Lind- 
say-Nohl,  Lat.  Spr.  p.  47). 
cf  168  31. 

prosodiae:  Latinae  appella- 
tiones  168  31.  locus  materia 
natura  300  381.  numerus 
301  383.  notae  304  383.  — 
tibiae  204  44.  303  383.  ti- 
bia  Phrygia  306  383.  —  cf 
204  45. 

sermo:  latinitas  quid  sit  et 
quot  modis  constet  289  368.  — 


ornamenta:  climax  46  40. 
interiectio  203  40.  euphona 
verba  47  41.  metaplasmi: 
apocope  308  388.  diaeresis, 
synaeresis  521  30.  vitia: 
myotacismus  539  6.  soloe- 
cismus  46  38.  39.  425  13 
(quando  pro  cum).  468  3, 
508. 

sermo  Latinus  ex  Aeolico  ortus 
311  395  (cf  De  Jud.  liU.  test 
36).  item  ex  Acolico  Gallico 
Etrusco  311  396. 

sylldbarum  varia  genera  269 
343  (cf  459  3). 

syntaxis:  verha  simplicia  et 
coniuncta21S365.  &^L&iLaxa 
*75  74.  194  33.  de  loquen- 
do,  de  eloquendo,  de  prolo- 
quendo ,  de  proloquiorum 
summa  279  sqi.  365.  res  et 
verbum  quid  sint  281  365. 
dicibile  et  dictio  quid  sint 
281  365.  —  mille  urbium 
431  5.  senior,  iwaioTper  immi- 
nutionem  19138.  nocet  (=no- 
cere  poterit)  11310.  subrup- 
tum  erit  18.  163  8.  nec 
coniunctionis  vis  460  8.  ne- 
gatio  duplicata  425 13.  qu^ 
particulae  vis  173  33.  — 
cf  adverbia  et  praepositiones. 

verhane  (pvan  an  h^iasi  sint 
169  33.  verba  primigenia 
109  3. 

vox  quae  sit,  qui  fiat,  quomodo 
distinguatur  •  268  338.  vocis 
distantiae  296  378. 


VI.  RES  AD  fflSTORIAM  LITTERARUM 

PERTINENTES 


L.  Accius:  qimndo  fahulam 
docuerit  30  30.  vituperat 
Euripidis  choros  26  6.    item 


Lumlium  ?  28  13.  de  a^tate 
Homeri  et  Hesiodi  25  i.  de 
anno    quo   Livius    fahulam 


586 


IndiceB 


docuerit  29  18,  de  fdbuiis 
Flautinis^^^  19.  depoesiscae- 
niea  26  5.  de  generibus  poe' 
matorum  27  8.  —  cf.  Pacuvius. 

L.  Aelius  Stilo :  de  Ennii  ver- 
sibus  ann.  234— 51  F.*  70 
51.  de  fahulis  Flautinis  58 
4.  de  Plauti  lingua  70  50. 
—  cf  Terentius  Varro. 

L.  Afranius  de  Terentio  iudi- 
cium  facit  123  3. 

Anser  Vergilii  obtrectator  573 
adn. 

Archilochus  cf  Com.  Nepos. 

Asianum  genus  oratorium  cf. 
Santra. 

C.  Asinius  Pollio:  vituperat 
Caesaris  commentaHos  600 
11.  Ciceronis  indolem  497 
3.  4.  item  orationum  vitia 
498  adn.  Labieni  sermonem 
600  9.  lAvii  Patavinitatem 
600  10.  Sallustii  sermonem 
496  1.  496  2  [cf  601  12). 
iudicium  de  rhetoribus  495 
test  17. 

C.  Ateius  Capito  de  L.  Ateio 
Pra^etextato  iudicium  facit 
667  fr.  14. 

L.  Ateius  Praetextatus :  ab 
semet  Philologus  nominatus 
496  1.  SaUustium  in  scri- 
bendo  adiuvat  495  1.  de 
Gniphonis  litterarum  agita- 
tione  140  10.  —  cf.  Ateius 
Capito. 

Atticum  genus  oratorium  cf 
Santra. 

Bavius  Vergilii  obtrectator  678 
adn. 

L.  CassiusHemina  de  aetate  Ho- 
meri  et  Hesiodi  disputat  17 1. 

comoediae  origo  320  305.  comi- 
corum  senum  aetas  327  318. 

ipomeliae  Gracchorum  matris 
^pistula  407  7. 


Comelius  Balbus  de  Vergilio 
(^buc.  3,  105.  *7,  37.  Aen. 
4,  127.  *6,  1.  8,  175)  641  sg. 

Comelius  Nepos:  de  aetate 
Homeri  et  Hesiodi  405  1. 
item  Ardiilochi  405  2.  Phi- 
listus  historicus  Syracusas 
reductus  408  8.  de  Laelio 
Terentii  adiutore  409  11.  de 
Terentii  Scipionis  La^lii 
aetate  409  10.  qwmdo  Ci- 
cero  primam  causam  egerit 
405  3.  oratio  Ciceronis  pro 
Comelio  tribuno  410  X2.  de 
historia  Bomana  et  de  Ci- 
cerone  historico  iudicium  408 
9.  L.  Voltadlius  primus 
libertinorumhistoricus  410 13. 

L.  Cornelii  Siseunae  sermo  128 
test.  1.  2. 

ComificiuB  Vergilii  obtrectator 
573  ad^.  {cf  473  sq). 

Q.  CoBconiuB :  de  morte  Terentii 
110  fr.  3. 

L.  Cotta:  de  duobus  Enniis  411. 

CurtiuB  Nicias  cf,  Santra. 

Q.  Ennius  cf.  Ael.  Stilo.  Luci- 
lius.  Porcius  Licinus.  Teren- 
tius  Varro.   Vargunteius. 

Euripides  cf  Accius.  Lucilius. 
TerentiuB  Varro. 

grammaticae  Bomanae  primor- 
dia  cf  p,  X  c^TerentiuaVarro. 

HesioduB  cf  Accius.  CasBiuB 
Hemina.  Com.Nepos.  Teren- 
tius  Varro. 

Homems  cf  Accius.  CassiuB 
Hemina.  Com.  Nepos.  Mae- 
cenas.    Terentius  Varro. 

Herennius  mores  et  artificium 
Vergilii  vituperat  643. 

C.  lulius  Caesar:  iudiduni  de 
Terentio  157  31.  de  Oieerone 
146  1.  —  cf  Asinius. 

C.  lulius  Hyginus:  Theopompi 
Theodecti  Naucratis  de  Mau- 


YI.   res  ad  historiam  litterarom  pertinentes  587 


solo  rege  fabulae  633  X8. 
reprehenditVergiUum(Aen.  6, 
14.  122,  365.  638.  7,  187. 
12,  164)  629  sq.  ad  criticam 
rationem  emsndat  Vergilium 
(g.  2, 246. 12,  120)  528  4.  533 
11  (cf.  536  22). 

Q.  Laelius  Archelaus  retractat 
Lucilii  saturas  61  test.  4. 

Livius  Andronicus  cf  Accius. 
Pomponius  Atticus.  Teren- 
tius  Varro. 

C.  Lucilius:  vituperat  poetas 
scaenicos  43  fr.  27. 28.  Acdum 
33  1.  43  29.  Ennium  47  44. 
Pacuvium  34  3.  44  31.  poetas 
et  oratores  40  17.  41  18.  19. 
*47  45.  T.  Alhueium  48  47. 
49  49.  L.  Licinium  Crassum 
48  48.  oratorum  homoeote- 
leuta  34  2.  *Platonicos  42 
23.  sophistas  49  50.  Stoicos 
42  24.  25.  43  26.  Vettium 
45  35.  —  de  Ennio  iudicium 
47  43.  de  tragoediae  nomine 
et  origine  41  21.  de  oratore 
iudicium  48  46.  —  cf  Accius. 
Laelius  Archelaus.  YaL 
Cato.     Vettius   Philocomus. 

ludi  litterarum  antiquissimi  IX. 

T.  Maccius  Plautus  cf  Accius. 
AeL  Stilo.    Terentius  Varro. 

C.  Maecenas:  de  Dorione  iudi- 
cium  569  test.  1.  item  de 
Vergilio  669  1.  670  2. 

C.  Maecenas  Melissus:  de  Ver- 
gilii  loquendi  ratione  538  fr.  1, 

Sp.  Maecius  Tarpa:  de  duobus 
Terentiis  412. 

Menander  cf  Terentius  Varro. 

Mevius  Vergilii  ohtrectator  573 
adn. 

Cn.  Naevius  cf  Octavius  Lam- 
padio.  Santra.  Terentius 
Varro. 

notae:  criticae  54  test  21.  417 


adn.  secretiores  569  7.  Ti- 
ronianae  392  18.  570.  vul- 
gares  4  3. 

Numitorius  in  Vergilium  673. 

C.  Octavius  Lampadio:  Naevii 
Punicum   bellum   in  septem 

'  libros  dividit  21  5.  Ermii 
ann.  232  F.'  ad  criticam 
rationem  emendat  22. 

Q.  Octavius  Avitus:  de  Vergilii 
fu/rtis  544. 

M.  Pacuvius:  de  Accii  fabulis 
iudicium  416  fr.  11. 

Perellius  Faustus:  de  Vergilii 
furtis  544. 

Philemo    cf  Terentius  Varro. 

poema  poesis  35  4.  de  poema- 
torum  generibu^  cf  Accius. 

Pompeius  Trogus  Livii  et 
Sallustii  contiones  vituperat 
571. 

T.  Pomponius  Atticus:  quando 
primum  Livim  fabulam  do- 
cuerit  436  1. 

Porcius  Licinus :  de  Ennii  do- 
micilio  80  2.  de  Atilio  iudi- 
cium  80  3.  de  Terentii  vita 
80  4.   de  origine  poetices  80 1. 

M.  Porcius  Cato  Auli  Albini 
historiam  vituperat  406  4.  — 
cf  Terentius  Varro. 

proverbia:  anus  <[quod  volt 
som^niat  464  19.  non  em- 
nibus  dormio  459  ad/n.  ille 
homo  habet  equum  Seianum 
489  4.  tam  perit  quam  ex- 
trema  faba  459  adn.  ^sine 
sacris  hereditas]>  459  adn. 
multi  Mani  Ariciae  462  14. 
manum  et  mentum  459  adn. 
nec  mulieri  nec  gremio 
credi  oportere  459  adn.  ne- 
quam  aurum  est  auris  quod 
vis  vehementius  ambit  462 
15.  <nuces  mitti  in^  Ceria- 
libus    468    16.       Osculana 


588 


Indices 


pugna  459  adn.  quot  servi 
tot  hostes  463  17.  rideo, 
inquit  Galba  canterio  463 
18.  Sabini  quod  <^volunt 
Bomniant^  464  19,  Sardi 
venales  <^aliuB  alio  nequ^ior 
464  20.  in  scirpo  nodum 
quaerere  459  adn.  sero  sa- 
piunt  Phryges  459  cidn.  se- 
xagenarios  de  ponte  256 
310.  465  21.  sus  Minervam 
459  adn.  Su<^trium  quasi 
eant)>  459  adn.  <^Syrium 
non  Scyr)>ium  459  adn. 
Tyria  maria  459  adn.  vae 
victis  459  adn.  vapula  Pa- 
piria  465  22. 

C.  Sallustius  Crispus  cf.  Asi- 
nius.  Ateius  Praetextatus. 
Pompeius  Trogus. 

Santra:  de  bello  Pimico  Naevii 
in  septem  lihros  diviso  385 
5.  de  Terentii  in  scribendo 
adiutoribtis  387  13.  probat 
Niciae  de  Luctlio  Itbros  388 
14.  de  Asiano  et  Attico 
genere  dicendi  388  15. 

Sinnius  Capito:  de  ludis  Apol- 
lina/ribus  466  23. 

M.  Terentius  Varro:  a£ta>s  Ho- 
meri  et  Hesiodi  214  68. 
patria  Homeri  21b69.  Ewri- 
pides  in  quinque  solis  tra- 
goediis  victor  314  298.  Menan- 
dri  comoediae  314  298.  Me- 
nander  et  Philemo  ibid.  quan- 
do  Livius  fabulam  docu>erit 
209  55.  Naevii  mors  315  299. 
N  epigramma  210  57,  quan- 
do  N  fabulam  docuerit  210 
56.  Hariolus  et  Leon  fa- 
btUae  in  carcere  a  N  scrip- 
tae  221  88.  Ennii  a/nnus 
nataJis  212  61.  E.  Epi- 
charmi  sectator  212  60.  qua 
aetate  E.  XII  an/nalem  scrip- 


serit  21^  61.  *XVI  annalis 
origo  315  300.  Plauti  &yiiLri 
211  58.  P.  epigramma  211 
59.  Saturio  et  Addictus 
fabulae  a  P.  in  pistrino 
scriptae  221  88.  P.  fabulae 
quae  Varronianae  vocantur 
228  88.  P.  lingua  329  321. 
de  P.  iudicium  225  99.  de 
Ca^cilio  iudidum  225  99. 
M.  Catonis  &xiirj  211  58. 
Pacuvii  epigramma  212  62. 
P.pictwra*S19  302.  Terentii 
vita  316  301.  de  T.  iudicium 
225  99.  de  Ael.  StHone 
iudicium  234  130.  Diogenes 
Carneades  Critolaus  Homam 
missi  211  58.  330  322.  - 
poema  poesis  poetice  224  96. 
poetices  origo  210  5^.  poetice 
prosa  antiquior  327  319. 
nenia  319  303.  tragoediae 
nomen  et  origo  320  304.  item 
comoediae  320  305.  fabulae 
togatae  et  palliatae  322  306. 
fabularum  a>ctus  323  307. 
ijd-ri  et  Ttdd^  in  fdbulis  203 
40.  de  theatro  et  apparatu 
scaenico  216  70  sqq.  324 
308  sqq.  —  prosa^  definiiio 
327  319.  grammaticae  Bo- 
mana^  primordia  327  320. 
—  tria  genera  dicendi  330 
322.  —  scribendi  instrumenta 
312  297.  —  nomina  genti- 
licia  et  praenomina  anti- 
quissima  331 323.  vd.  332  sqq. 
334  sqq. 

P.  Terentius  cf.  Afranius.  Com. 
Nepos.  Cosconius.  Maecius. 
Porcius  Licinus.  Santra. 
Terentius  Varro.  Tullius 
Cicero.    Volcacius. 

M.  Tullius  Cicero :  an  gramma- 
ticam  tra^taverit  417  sq.  de 
Terentio  iudicium  420  4.  — 


VI.  res  ad  hist  litt.  pertinentes    YII.  verborum  origines      589 


cf.   Asinius.      Corn.   Nepos. 

TuUius  Tiro. 
M.  Tullius  Tiro:   de  vita  01- 

ceronis  400  8.  9.  10.  401 11. 

*orationis    in    L.    Pisonem 

tempora  394  4.    Catonis  ora- 

tionem  pro  Bhodiensibus  re- 

prehendit  396  6. 
M.  Valerius  Messalla  Corvinus 

rhetorim  existimator  505  test. 

16. 
L.  Varius  Rufus:  qua  ratione 

Vergilim  versus  scripserit  671. 
Q.  Vargunteius  Ennii  annales 

retractat  50  5. 
P.  Vergilius    Maro    Aeneidem 

adoleri  moriens  iubetblb  fr.  2. 


versus    more    ursino   scribit 

674  ^.  —  cf.  Anser.    Bavius. 

CornificiuR.   Herennius.   Hy- 

ginus.   C.  Maecenas.  C.  Mae- 

cenas  Melissus.   Numitorius. 

Octavius  Avitus.     Perellius. 

Vipsanius. 
Vettius    Philocomus    retractat 

Lucilii  saturas  51  test.  4. 
M.  Vipsanius   Agrippa  Vergi- 

lium  vituperat  670  ^. 
Volcacius  Sedigitus:  de  poetis 

comicis  iudicium  82  fr.  1.  83 

i«.       Terentii    mors    83    3. 

Terentianae    fdbulae    83  2. 

♦84  4. 
L.  Voltacilius  cf.  Com.  Nepos. 


Vn.   VERBORUM  ORIGINES  EXPLICATIONESVE 


abavus  p.  554  adn.  Abeona 
240  fr.  150  Aborigines  438 
vestis  acanthia  99  1  ac- 
censi  230  117.  266  211 
accensus  109  1  Adeona 
240  150  adoreum  251  191 
adulescens  367  447  aeditu- 
mus  200  34  Aegaeum  mare 
346  377  Aenaria  353  adn. 
Aeoliae  insulae  346  378 
Aesculanus  240  150  aesti- 
mata  poena  230  adn.  Af- 
ferenda  238  142      Agenoria 

238  143  ager  114  1  ag- 
nomen    331   323       Agrippa 

239  145.  338  349  &yvisvg 
ApoUo  17142  Agylla  634 14 
Aius  238  144  ala  calami 
198  31  alae  —  exercitus 
377  15  Albanus  mons  11  4 
Alemona  239 146  Alexander 
8  2  alites  426  2  Almus 
luppiter  237  137  Alpes  346 
379  altaria,  arae,  foci  356 
412     alter  459  4      alucinari 


469^  ambitusll3P  ami- 
neum  vinum  346  380  amita 
654  adn.  amoenus  366  413. 
521  27  amoletum  234  129 
amor  cupido,  amare  cupere 
12  11.  123  1.  2  amussis 
207  51  amygdale  471  ^  an- 
cilia  452  4  Ancus  127  1. 
332  324  Andromacha  8  3 
Angeronia  521  28  anima, 
animus  28  15.  222  90  an- 
nus  566  4  Antemnae  360 
392  Antevorta  535 17  An- 
xur  363  adn.  Apellinem  479 
adn.  Aperta  ApoUo  479  adn. 
Aphrodite  374  7  ApoUo  475 
3  Appius  332  325  Aprilis 
16  1.  354  408.  365  409.  374 
6.  7.  466  adn.  Aquilius 
337  adn.  ara  233 128  arae 
graece  imrov  vCbxoc  460  5 
arcifinius  ager  366  4jtl  Ar- 
dea  634  15  Areopagus  249 
186  Argeill4;?.  456  atiu. 
Argentinus  240  150       Ar^i- 


590 


Indices 


letum  115  5  Argo  8  4  Ari- 
cia  17  2  arispex  296  ^5 
are  264  233  arondo  356  414 
AscensnB  239  147  aBiius 
176  40  asBidnuB  59  6.  254 
205  ast  112  1  atavns  554 
ad/n.  Atta  342  adn.  An- 
Ins  332  326  anris  9  adn, 
anrngo  357  415  *  anmm  108 
3  antnmare  170  24  ava- 
ruB  166  14  AventinnB  6  i. 
115  4.  250  187  Avemufl 
lacuB  347  381  avnnculns 
554  ad/n.  avns  554  a^. 
axitiosns  97  ^. 

Baiae  17.  347  382  bazea 
357  416  Bellona  240  150 
bellnm  283  265  Beneven- 
tnm  353  adn.  bibax,  bibo- 
sns  170  26  bidens  176  39. 
528  3.  574  1  bidental  176 
39<i  Brocchns  342  ad^, 
Bubetii  Indi  363  434  Bu- 
bona  246  171  •Bnbnlcns 
cognomen  338  350  bnlla 
357  417.    456  adn.      Burra 

337  348  bustrophedon  308 
288  bnstnm  552  23  Bu- 
teo  342  adn.  bnttutti  112 
3      bntubatta  112  2. 

Caeculns  detis  248  183  *Cae- 
cns  342  367  caedna  silva 
422  1  caelebs  487  3  cae- 
Inm  59  7.  223  91.  357  418 
Caere  347  383.  534  14  cae- 
rimonia  425    14       ^Caesar 

338  351  Caesellia  337  348 
caesinsl7745  Caeso3335^ 
Caieta  110  4  calendae  251 
192.46^6  calor2239^  cal- 
par  251 193  *  Calpnmus  338 
352  caltula  252 194  Ca- 
menae  479  adn.  camilla 
112    4        camillns    453    5 


Campania  347  384  Cana- 
ria  454  8  candelabmm  242 
154  Candeiifera  240  148 
caper  357  419  capillns  283 
265  Capito343a(^.  capsa 
443  3  capsis  420  ciidn. 
capnt  198  30  carcer  357 
420  Cardea  243 159  car- 
dens  112  5  Carmenta  456 
adn.  Carmentalia  456  adn. 
Carmentes  240  149  Carsi- 
tani  225  101  Cascei  438 
Casperini  536  19  Catins 
deu8  240  150  catus  115  5 
celare  456  adn.  cena  413 
1  censeo^  arbitror  230 118. 
255  207  censor  265  207 
Centnmpeda  luppiter  236 
137  centnssis  412  i  cer- 
nnlus  241 151     cemuuB  241 

151  *cems  bonns  72  60 
Chaonia  347  384  *Chilo 
cognomen  338  353  *Cicero 
339  355  *Cl1o  cognomen 
338  353  CirceiuB  mons  348 
386  circenses  260  188 
Cispins  mons  229 115  *  civi- 
tas  522  31  *cla8sicu8,  in&a 
classem  13  l^  ^clasBis  70 
52  clausnla  202  38  Cli- 
vicola  239  147  ♦Clodins 
342  367  *Cocles  839  354 
cocnla  252  195  codex  257 
212  navis  codicaria  257 
212  cognatus  560  X2  cohors 
107  1.  297  280  cohns  515 
7  colina  243  158.  252  196 
Collatina  dea  246  176  Col- 
lina  porta  386  7  CoUina 
tribus  258  217.  353  adn. 
comissatns  413  i  comitinm 
456  adn.  comoedia  302 
305  compitum  438  5  Com- 
plices  dii  344  374  Consen- 
tes  344  374      Consevius  241 

152  consnl  29  17.  266  208 


VII.    verborum  origineB  explicationesYe 


591 


Consns  211  153.  465  adn. 
conticinnum  88  3  *contio 
622  31  coram,  palam  S68 
4^1  corona  414  1.  444  4 
Cossus  342  adn.  Cretaeus 
476  4  criminans,  crimi- 
nator  136  i  Crisaeus  476 
4  Crustumerium  175  Cru- 
stumina  tribus  363  adn. 
Cunina  226  lOJ^.  240  150 
cupiditas,  cupido  43  30 
curculio  368  4J23  Cures 
348  387  curia  266  209 
curiales  mensae  433  adn. 
Curtius  lacus  «104  3.  118  1. 
12d  1.  466  adn.  curulis 
'  490  7  Cybebe  479  adn. 
Cybele  ibid.  Cyllenius  ibid. 
Cynthius  tbid.  Cypria  ibid. 
Cytherea  ibid. 

dalivus  60  8.  88  4.  386  8 
Daunia  363  adn.  December 
16  1.  364  408  Decima  236 
132.  239  146  ♦decuria  622 
31  delicuus  89  5.  97  7 
delirus  296  275  Delmatia 
296  275  Delphi  476  4 
delubrum  242  154.  377  16 
denarius  449  5  dens  414 
1  Dentatus  342  adn.  deus 
248  180  Deverra  244  162 
Dianal77  4^.  226103  Dic- 
tynna  479  adn.  dies  ne- 
fasti  612  3  Diespiter  241 
152  dimidius,  dimidiatus 
368  4^5  •Bitis  12  59  *dius 
71  53  dius  Fidius  60  9 
divinatio  487  i  divus,  deus 
•140  12.  190  6.  «S^O  424 
dolo  360  425  domare  117 
14  Domiducus  242  155 
Domitius  242  155  donum, 
munuB  660  13     draco  386  3. 

edere  [corruptum]  414  Jf  Educa 
246  172      educere,  educare 


226  104  Edusa  226  105 
elogium  319  303  imidiiivov 
460  5  *endoplorare  71  54. 
16  73  equus  Troianus  636 
21  "EQiifig  237 138  errare 
116  14.  469  3  erunma, 
aerumna  *102  2  *Erythea 
349  389  Erythraeum  mare 
349  388  Esquiliae  116  9 
Esquilina  trtbus  268  217. 
363  adn.  Europa  85  1 
eximae  hostiae  431  4  itpri- 
liSQlg  614  4. 

*FabiuB  339  355      Fabulinua 

227  106  faenerator  108  2. 
201  36.  468  1  faenus  201 
36  fagus  249  185  Falco 
cognomen  342  adn.  *FaIisci 
349  390  falsarius,  mendax 
13  i4  fanum  7  Farinus 
242  156  fascinare  469  4 
fascinum  469  4  fatigatus, 
fessus  bl^  23  Fauna  Fatua 
491  10  Faustus  333  328 
favisae  262  228  febris  223 
92  februare  252 197  Fe- 
bruarius  16  ^.  364  408.  464 
10.  466  adn.  felices  ar- 
bores  430  3  Feralium  dies 
863  407  ferentarii  266  211 
feretrum  466  adn.  Feronia 
343  369  ferte  116  14 
Fessona  242  157  festinare 
620  24  festinare,  properare 
12  10.  520  24  festra  99  2 
fetialis  466  ad/n.  fibra  171 
27  ficorum  genera  471  P 
FlaccuB  H42  adn.  flamen 
463  5  flexuntae  [flexuntes 
Plin.']  231  122  Flora  245 
167  flumen  546  4  Flu- 
vonia  241  152  focus  243 
158  foedus  9  5.  283  265 
^olpos  476  5  fomentum 
96  1.  2      fomes  89  6      For- 


592 


Indices 


i! 


culus  243  159  •Formiae 
349  390  Fortuna  243  160. 
1600-  ♦  forum  7155  f orum 
cuppedinis  115  7.  231  121 
frater  111  28  fratres  Ar- 
vales  116  9  fratria  116  9 
freiius  361  426      frons  361 

427  Fronto343adw.  Fruc- 
tesea  240  150       funns  361 

428  fur  235 131  farcifer 
466  adn.       furtum  561  14. 

Oaia  337  548  Gaius  333  329 
gargarissare  111  14  geni- 
alis  385  4  Genius  236  136 
genius  492  2  gentilicium 
nomen  331  323  gentilis 
126  2.  377  17  genus  270 
245  germanus  260  222 
gibber,  gibberosus  520  25 
gignitur  116  14  Gnaeus 
333  330  Graccus  299  280  c 
Graecus  234  130  Graiae 
Alpes  346  379  grallator 
223  d3  grammaticus,  litte- 
ratus  506  5      Graviscae  115. 

haedus  298  280  halicula  297 
280  harena  298  280  ha- 
rena,  arena  299  280  ^  He- 
cate  479  adn.  Heliconides 
479  adn.  Herceus  luppiter 
479  adn.  Hercules  479  adn. 
Hernici  353  adn.  533  13 
Hesperia  534  16  hilus  232 
123.  362  429  Hippius  479 
adn.  hircus298^80  *Hirpi 
349  391  historia,  annalis 
513  4  histrio  456  adn 
homo  414  2  Honor  240 
150  Hora  456  adn.  hor- 
reum  283  265  Horta  456 
adn.  hortus,  ortus  297  280. 
299  280 d  Hostilina  245 
167  Hostus  praenomen  339 
331  Hybrida  cognomen  333 
557'       *Hyperion  479  adn. 


i  (imper.)  116  14  IcarimD 
mare  350  393  idus  456 
adn.  Imporcitor  343  37C 
indigetes  177  44  indutiae 
88  2.  232  124.  124a  iners 
^2  22  infeatxiB  111 29  in- 
gluvies  194  21  *inplorare 
71  56.  14:  67  Inpulsoi 
luppiter  236  137  insinuare 
96  5  instaurare  362  430 
instauraticius  dies  362  430 
instituere,  docere  226  104 
intempesta  nox  60  10.  115 
6  Interamnae  350  392 
Intercidona  244  162  inter- 
rogatio  460  6  intervallum 
295  276  Invictus  luppiter 
236  137  latoQla  513  4 
Italia  119  5.  232  125  ite 
(imper.)  11614  Itonida  479 
adn. 

lanualis  porta  119  2  lanua- 
rius  16  ^.  354  408.  456  adn, 
lanus  236  134.  475  2.  491  B 
lugatinus  244  163.  246  176 
iuglans  *  72  58.  362  431.  469 
5.  489  5  mensis  luIiuE 
263  230  iunipems  521  29 
lunius  mensis  15  1.  Z64 
408.  375  9.  456  adn.  lunc 
456  adn  Inppiter  (sol)  476 
6      iuvenis  367  447. 

Ttdgtri  451  i  Karthago  13  lc 
KsXsQLOL  127  2  TidGfios  222 
91. 

Labeo  342  adn.  labio  520  26 
labrum  414  1  labrum,  la- 
bium  520  26  Lactans  244 
164  Lactucini  342  adn 
Lactumus  245  167  laena 
4535  Iancea236i55  Laren- 
talia  455  adn.  Lares  17£ 
45  Lars  334  332  Larvac 
344  372      Latini  438       La- 


Vn.    verborum  origines  explicationesTe 


593 


tium  350  394.  438  latro 
60  11  laurus  362  432  La- 
vinium  110  4.  452  3  Lec- 
tosia  353  adn.  legio  257 
J213.  455  adn.  Lemonia 
353  adn.  *Lentulus  339 
355  lepus  61  12.  234  130 
lessum  (acc.)  15.  61  13 
Leucosia  110  4  Levana 
244  165  levir  553  adn. 
Liber  244  161  Libera  244 
161  Libya  350  395  lictor 
402  14.  484  1.  456  adn. 
Limentinus  243  159  limus 
533  11  lingere  IIG  i4  lin- 
gua  363  433  litterator,  lit- 
teratus  135  ^  litteratus, 
eruditus  410  14  litus  421 
locuples  166  15.  363  434 
locutio  508  1  Locutius  242 
156  Lubentina  249  184 
lucar  428  2.  456  adn.  luca 
bos  105.  106  Luceres  121 
4.  126.  456  adn.  Lucia 
337  348  Lucina  239  146. 
456  adn.  Lucius  334  333 
lucus  »72  59.  283  ^65  lu- 
dius  363  435  •ludus  72 
59  lumen,  prospectus  555 
2  Luperca  343  371  Lu- 
percalia  414  3.  456  adn. 
Luperci  250  189  *Lusci- 
nus  cognomen  339  354  lu- 
sciosus  259  219  Lusitania 
350  396  lutare  223  94 
Lycaeus  250  189  Ijchnites 
364  436      Lycii  479  adn. 

macellum  116  10.  231  121. 
456  adn.  Maecia  tribus 
353  adn,  Magna  TeUus 
237  140  Maia  179  adn. 
maior  amita  553  adn.  maior 
avunculus  ihid.  maior  pa- 
truus  ihid.  maior  socer 
ibid.       maior    socrus    ihid. 

Orammaticae  Bomanae  fragmenta 


Maius  mensis  Ib  1,  354  408. 
375  8.  446  11.  456  adn. 
malaxare  111 14  malorum 
genera  470  7  Mamercus 
praenomen  337  adn.  Mana 
456  adn.  manale  253  198 
manalis  lapis  252 198  ma- 
nes  *72  60  Mania  343  372 
maniae  61  14.  462  14  ma- 
nibiae  516  8      manipularis 

455  adn.  Manius  334  334 
Manlia  gens  337  adn.  Man- 
tuma  242  155  manus 
{adiect)  57  1.  *72  60  {cf.  94 
29)  mapalia  10  3  Mar- 
cus  334  335  Marrucini  10 
1  Mars  pedis  427  i  Mar- 
tius  mensis  16  1.    354  408. 

456  adn.  Mater  Telltis  237 
140  mater  familias  414  4 
Mater  Matuta  *72  60.  245 
167  matertera  553  adn. 
matrimonium  414  4  ma- 
trona  414  4  mature  172 
30  maturus  *72  60  Media 
439  meltom  *  72  61  Mena 
245 166  mendacium  dicere, 
mentiri  172  31.  31^.  31  f> 
Mens  240  150  mensa  414 
1  Mercedinus  mensis  375 
10  Mercurius  287 138  mi- 
les  61  15  mina  (adiect.) 
62  16  Minerva  476  7  mi- 
racula  (fem.)  30  22  mira- 
culum  865  440  mirio  30 
22  miscere  414  1  Mise- 
num  110  4  molucrum  58 
2.  *72  62.  89  7.  472  11 
monstrum  62  17.  365  440. 
460  7  moratus  179  ad/n. 
mos  264  232  mox  100  3 
^ioxXdg  444  5  •  mucro  288 
265  mulgere  117  i4  mu- 
lier  870  461  multa  230 119. 
260  223  mundus  *14  18. 
223  91.    564  2       municeps 

ed.  Fttv^ioli  88 


594 


Indices 


648  9  Murcia  288  143.  456 
adn,  circns  adMurcimll6 
11.  180  2  muries  431  6 
murmurare  416  P  murrina 
62  18  Murrula  837  348 
Musagetes  ApoUo  122  1 
mussare  467  1. 

nacca  378  18.  389  1  nare 
478  11  narrare  296  :277 
nasturcinm  224  95  natio 
878  19.  *466  M  naucus  62 
19.1126.  nS3.S7SJ^0  nau- 
tea*78^5.  89  8  nebulo  63 
20  {cf.  371 462)  necessarius 
89  9.  548  10  nefarius  258 
199  nefrens  *1S  64.  125 
4.  »140  13.  361  4^^  nenia 
819  303  nepos  446  i^ 
Nerine  «^^l  3  Nerio  97  4 
nexum  18  1.  125  5.  548  11 
Niger  *  342  567  Ninguaria 
454  8  nixurire  166  13  No- 
dutus  245 167  nomenclator 
516  9  Nona  285  132.  289 
146  nonae  456  adn.  no- 
valis  ager  63  21.  878  21 
November  15  1.  354  408. 
375  161  Novensiles  68  22. 
85  ^.  119  4.  344  575.  379 
22.  434  5.  477  8  nox  128 
5  noxia  423  4  Numeria 
dea  227  107.  245  168  Nu- 
meria  praenomen  887  548 
Numerius  227  107.  334  336 
numero  227  107.  461  9.  481 
1  nuncupare  884  1.  876 
l^  nuptiae  63  23.  379  ^5. 
386  9.  389  ^.  478  l^  nusci- 
tio  90  10  nuscitiosus  64 
24.  138  4. 

ob  vos  sacro  *73  65      obscae- 
nus  30  23      ObacMS  41«^  la 
obstitus  64  55.  ^l^  ^4.  m 
75     Occatox  ft     Oc^iW».*^^^ 


354  ocris  138  ^  October 
15  1.  854  408  oculus  364 
437  Oenotria  351  397 
offendix  432  7.  556 1  oletum 
482  8  olvatum  561 15  opi- 
ma  spolia  365  439  Opiter 
835  337  Opitulus  luppiter 
236  137  dTCamrj  444  7 
Oppius  229  115  Ops  237 
140.  240  150  ops,  opes 
138  5  optio  257  214  Orata 
342  a(2n.  orba  428  5.  478 
13.  536  20.  549  12  Orbana 
248  183  orchitis  139  6 
ordinarius  64  26.  138  1 
Oreos  479  adn.  Orestiades 
479  adn.  oscillatio  478  14 
oscillum  387  10  oscines 
426  2  Osculana  pugna  45U 
adn.  osculum  258  200  os- 
tentum  865  440  Oufentina 
tribus  853  adn.  ovalis  co- 
rona  *364  438. 

Paeana  479  adn.  Paetus  *  342 
366  naLMgU68  Palatina 
tribus  258  217.  353  adn. 
Palatinus  351  398  Pala- 
tium  6  2.  IIS  12  palatum 
245  169  Palinurus  mons 
110  4  palla  365  441  Pal- 
las  479  adn.  palliata  /io- 
hula  822  306  paludatus 
430  2  Panda  et  Pantica  843 
371  pandere  258  201  pa- 
nis  254  202.  414  1  Pansa 
*  840  360  Papiria  tribns  358 
adn.  Parca  285 132  par- 
cus,  avarus  170  25  parcuB 
489  6  paries  546  1  Par- 
thenia  insula  351  399  Par- 
thenope  112  ^  Partala  289 
146  pastillus  254  202 
Patelana  245  167  pater 
-«^^Hx.^^^  ^Si^  qj1<^,       patri- 


Vn.    verborum  origines  explicationesve 


595 


trocinium  455  adn.  pau- 
pertas  254  203  Paventia 
245  170  pax  461 10  pec- 
tere  117  14  peculatus  230 
adn.  559  8  Pecunia  240 
150  pecunia  363  434.  433 
adn.  peda  544  pedarius 
490  7  pedem  struit  424  6 
Pegasides  479  adn.  Pelasgi 
U1400.  535  i^  pellex434 
1  pelliculatio  *  13  i5  Pel- 
lonia  242  157  Penates  344 
374  pennatas  impenna- 
tasque  agnas  *  74  66  penus 
124  1  peregrinus  ager 
429  adn.  peremere  372  i 
peremptalia  fulgura  *434  4 
perfuga  549  13  persibus 
113  7  persona  490  8  per- 
tinacia,  pervicacia  28  16 
pertinax  9  adn.  Pertunda 
248  183  pescia  58  3  Ilsa- 
eivovg  233  126  petaurista 
64  28  petilus  125  6  pe- 
torritum  236  133  petra  549 
14  piacularis  porta  472 
14  Pictor*340  559  Pieri- 
des  479  adn.  pignoriscapio 
260  224  pila  366  442  pi- 
lum  366  442  Pilunmus  119 
5.  244  162.  339  358.  344 
375.  366  442  Pimpleides 
479  adn.  Pinarii  456  adn. 
pipulum  429  adn.  pirorum 
genera  471  10  piscina  282 
265  Piso  339  358  pistor 
254  204.  366  442.  565  6 
pituita  65  29  Plancr  s  *  340 
360  Plautus  *ibid.  plo- 
rare  inplorare  *74  67  vi- 
ginti  quinque  poenae  *  76  78 
Tcoiritrjg  *366  443  polenta 
51G  10  Politorium  11  ^ 
pollex  564  3  pomerium 
*429  8.  455  adn.  558  6 
Pomona  246  171     Pomptina 


tribus   353  adn.       pontifex 

125  7.  456  adn.  Hondvoiv 
lanus  236  134  Popillia 
tribus  353  adn.  poplifugia 
et  nonae  Gaprotinae  456 
adn.  populus  455  adn. 
porca  343  370  porca  aurea 
et  argentea  565  7  porri- 
cere  432  9  portentum  365 
440  portisculus6556>  Por- 
tunus  345  376  poscere, 
petere  366  444  possessio 
549  15.  561  17  postica 
linea  424  7      postliminium 

126  8.  545  2  Postumus 
340  361  Postverta  239  145. 
535  17  Potina  226  105. 
246  172  potitus  servitute 
561  18  praecidanea  porca 
879  25  Praeconinus  *341 
362  praefica  90  11.  98  8 
Praeneste  11  7  praenomen 
331  323  praepes  175  38 
Praerogativae  centuriae  229 
112  praesentanea  porca 
432  10  Praestana  343  371 
praestites  456  adn.  Prae- 
stitia  246  173  praetor  45 
37.  255  208  praevaricator 
561  19  prandium  413  1 
Prema  248  182  pro  censu 
classis  iuniorum  228  111 
proceres  199  32  procestria 
65  31.  480  1  procubitores 
14  16  proculiunt  557  1 
ProculuB*341  5^3  procum 
patricium  *366  445  pro- 
digium  365  440  prodiguae 
bostiae  433  11  prodigus 
ibid.  profanus  437  2  pro- 
hibitoria  avis  560  11  pro- 
iectum,  immissum  560  9 
proletarius  254  205  pro- 
lubium,  lubido  191  P  pro- 
mellere  429  adn.  pronomen 
276  260      pronuba  367  446 

38* 


596 


Indices 


piopndialis  porcns  665  8 
Prorsa  239  145  prosa  827 
319  Proserpina  Tellus  237 
140  providere  11614  prox 
658  3  Publia  praenomen 
337  348  Publius  385  338 
puer  867  447.  555  3  pul- 
cher  887  11  pulcher  bos 
566  9  Papinia  tribus  358 
adn.  Puteoli  351 401  pu- 
tere  111  14  puteus  283 
265  puticulae  65  32  putus 
479  15.  554  1  Pythius 
Apolh  477  9. 

quaestor  120  1.  438  6  quar- 
tum,  quarto  praetor  258  218 
querquera  febris  90  12,  387 
12  Quies  238  143  Quin- 
tilis  memis  16  1.  354  408 
Quirina  tribus  353  adn. 
Quirinalia  454  7  Quirinalis 
116  13  Quirinus  246  174 
quiritari  174  33  Quirites 
456  adn.  quo  loco,  quo 
loci  261  226, 

Ramnensens  7  1,  126.  456  adn, 
rapere  443  1  ratiaria  191 
10  ratis  191  10  ratitus 
quadrans  94  31.  129  rati- 
tus  triens  *48  22  receptici- 
us  servus  512  ^  (cf,lS  adn.) 
reciniatus  385  2  recinium 
385  2  reciperatio  550  16 
Bediculi  fanum  477  10  re- 
ferre  diem  prodictam  430  1 
refriva  faba  66  33.  380  26 
regium  morbum  368  44d  re- 
legatus  650  17  religens, 
reSgiosus  130.  162  4  re- 
ligio  *425  14  religiosus  *75 
70.  433  adn.  550  18  reli- 
giosus,  superstitiosus  246 
175  remancipata  551  19 
retae  487  2      reus  *433  12. 


546  5.  566  10  reus  promit- 
tendo  546  5  reus  stipulando 
546  5  rica*433i5.  434^. 
556  2  rienes  367  448  ro- 
bigo  368  450  Bodacilla 
praenomen  337  348  rogatio, 
lex  551  20  Roma  *141 14. 
852  402.  455  adn,  Bomilia 
trtbus  258  217,  353  adn. 
Bomulus  et  Bemus  455  adn. 
rorarii  257  215  Bosea  *  352 
403  rudens  *  178  47  ru- 
dere,  gannire,  pipare  368  451 
rudiarius  373  3  rudus,  ru- 
dusculum  373  3  BufiiB 
*342  367  Bumina  226  102. 
240  150  ruminalis  ficus 
368  452.  ^bbadn,  Bxumnas 
luppiter  237  137  Buncina 
245  167  runcinare  117  14 
Busina  246  176  Butila 
praenomen  387  348  rutilae 
canes  566  11, 

Sabatina  trilyus  353  adn,  Sa- 
bini  11  8,  352  404.  535  19 
sacellum  369  453,  437  3 
sacer  *75  70.  487  1,  650  18. 
551 21  sacrima  *  74  69.  473 
15  Salacia  238 141  Sal^- 
tini  228  110  Saliae  virgines 
380  27  Salii  456  adn,  sal- 
tator  369  454  saltem  *178 
48  saltus  547  6  salve, 
vale  227  108  Samnites  415 
5  sanates  79.  90  13.  114 
13,  876  13.  424  9  sanctus 
*76  70.  437  4,  650  18.  *658 
27  sarcire  424  10  Sardus, 
Sardiniensis  416  ^  Sarri- 
tor  6  Sator  6  satnra  207 
52  Satumalia  635  17  Sa- 
tumia  535  17  Satomns  237 
139. 244 161  savium  258  200 
Scaevola  *341  364  scal- 
pere  116  i4      Scaptia  tribus 


Vn.    verborum  origines  explicationesye 


597 


858  adn,  Scanrus  *  840  360 
Bcena  878  4  scirpus  201  35 
scruppida  16.  78  ^.  91  15 
secespita  562  ^l      secus  485 

5  Sedigitus  842  adn.  se- 
dum,  sadum  91 14      Segetia 

246  176  segestria  255  306 
Seia  246^7^  sempitemus, 
perpetuus   161  1       senatus 

455  adn.  *522  31  senatus 
decretum,  consultum  552  J32 
senex  867  447  senior  867 
447  Sentia  241  153  Sen- 
tinuB  241  153  September 
15  1.  854  408  Septimon- 
tium  247  177.  562  33  se- 
pulchrum  552  33  Serapis 
260190  Serranus  U2  adn. 
Sertor  385  339  Servius  885 
340  6rJ67iovces  460  5  ses- 
tertius  415  7.  448  4,  450  5 
sex  444  6  Sextilis  mensis 
15  i   854  408       sextum  444 

6  sibus  118  7      Sibyllinus 

247  179  sicinnista  28  14 
silentium  567  13  silicemius 
881  34  Silo  cognomen  842 
adn.  Simius  cognomen  842 
adn,  simultas  *lb  71  si- 
m8ter880^8.  456  odw.  567  i^ 
sinistra  —  auspicia— ,  dex- 
tera  261  335  sistere  fana 
558  4  siticen  568  i  so- 
brinus  552  34  sobrius  yicus 
66  35  sola  terrae  *75  73 
solino  {j^a^.  ind.)  428  4 
solitaurilia  416  10.  484  3 
soUiistimum  —  tripudium426 
1  sonivium  tripudium  427  5 
sonticus  morbus  66  36  so- 
ror  559  7  spadix  489  4 
spartum  281  130  sparas 
869  455       spiraculum    869 

456  spirillum91i^  spon- 
salia  sponsa  sponsus  422  3 
spurcum  vinum  558  3      Spu- 


rius  885  341.  456  adm,.  Sta- 
tanus  Statilinus  227  106,  240 
150  Statius  886  343  Sta- 
tor  lujppiter  286  137  stella 
260  331.  415  8  stella  (ai«- 
spicium)  567  13  Stellatina 
fiibus  858  a^.  Sterculi- 
nius  6  Sterculinus  247 178 
Stercutius  845575  stemere 
116  i4  stertere416P  Sti- 
mula  288  i43  stirps  558^5 
stiya  1784^  stolidus  17534 
Stolo  *  841 365  Strabo  •  842 
366  strangulare  116  14 
Strenia  238  143  stribligo 
9117  stribula  92 18  strin- 
gere  111 14  stroppus  189  7 
6tvyv6g  445  9  suad  ted  428  6 
subicere  arietem  876  14.  558 
5  Subigus  248 183  subu- 
cula66  37.  473  16  ♦sub 
vos  placo  78  65.  76  73  sub- 
rumus  226 103.  868  453  su- 
bura  121  3  Suburana  tribus 
258  317.  858  ad/n.  suculae 
402  13  suffragator  229  113 
SuUa  *842  367  supellex 
b^2  33  supervacuus,  super- 
yacaneus  258  316  Supina- 
lis  luppiter  286  137  sup- 
pamm  *  446  36  supplicium 
462  13      Sylla  104  1. 

talassio  869  457  Talassius 
454  9  Talassus  479 16  Ta- 
lus  pia^nomen?  887  a^. 
tanne  67  38.  92  19  Tar- 
peius  466  adn.  Tatienses 
466  adn.  Tauri  ludi  855 
410  tensa  462 13  tenti- 
pellium  480  3  terentina 
nux  268  331  Terentius  268 
331  termen  29  adn.  Terp- 
sicore  652  4  terra  67  39. 
284  365  consul  tertio,  ter- 
tium  399  7      tesca  '76  75. 


i 


598 


Indices 


92  20.  11S8  testamentum 
422  2  Thesonti  Tanriani 
10  2  Thymbrenm  479  adn. 
Tiberis  11715  Tiberius  386 
343  Tibnr  119  Tigillus 
lupptter  237  137  tingnere 
116  i4  tintinnire  163  5 
Titienses  7  1.  126  Titus 
836  344  togata  fabula  822 
306  tomix  92  31  tongere 
67  4^  topper  *102i.  4815 
toral  256  206  torrens  646 
4  torus  264  206  tragoe- 
dia  41  21.  320  304  trans- 
gressus  496  2  transque 
dato  67  41.  *76  73  XQaTts- 
fox<JfiOs  462  2  tribus  *622 
31.  466  adn.  tribunus  466 
adn.  triens  tertius  376  il 
triones  67  42  tripalis  224  97 
Tritogenia  479  adn.  Trito- 
nia  [deest  in  contextu]  386  6 
Tromentina  tribus  868  adn. 
tropaeum  224  98  trossuli 
121^  trybliumll7i^  tu- 
ber,  tuberosns  620  25  tu- 
bilustrium  128  6  tudes  189 
8  tuditare  380  29  tugu- 
rium  im2  Tullus  886 345 
tumulus  *76  76.  *668  28 
ApoUo  —  d-vQotlog  177  42 
turba  663  24  turba,  rixa 
663  25  turma  389  3  Tus- 
culum  353  adn.  Tuscus 
*  362  405  Tuscus  vicus  363 
406  tutela  424  11  Tuti- 
lina  247  176. 

umbilicum  111  17  vniQivov 
446  10  urbare  666  4  ur- 
bum  666  4  urbs  283  265. 
666  4      urceolus  262  198. 

vacerra*  76  77.  139  P  Vacuna 
238   127       vagire    288   lU 


Yalgius  848  adn.  valgus 
92  22  valius  558  26  Val- 
lonia  246 176  valva  370  458 
vanus  174  34  vapulare  69 
44.  870  459  Varro  342  368 
Vams  *  340  360  vastus  975 
vates  213  66.  *  366  443  Vatia 
•340  360  Vaticanus  deue 
238  lU.  240  150  Vatinius 
•  340  360  vehemens  299  280<: 
Velabrum  456  adn.  Veliae 
118  18  velox  416  9  Veni- 
lia  288  141.  248  181  Ve- 
nus  248  182  Venus  Lu- 
bentina  191  d  verbum  281 
265  vemi  sera  428  7  ver- 
sus  308  288  vesperugo  93 
23  Vesta  Tellus  237  140. 
466  adn.  vestibulmn  370 
460.  647  7  vestispica  224 
95  veterina  bestia  *14  17. 
98  24  vetusciscere,  invete- 
rascere  162  3  via  284  265. 
546  3  victima  69  45  Vic- 
tor  luppiter  286  137  Victo- 
ria  240  150  vidua  560  10 
Viduus  248  183  vietus  284 
265  vimen  284  265.  *866 
U3  Viminalis  118 19  vin- 
cire  284  265  vinculum  284 
265  vindicia  425  12  vin- 
diciae  381  30  vir  370  461 
Virginiensis  dea  248  182 
vis  284  265  vitellus  228 
109  vitis  284  265  Vitula 
*537  23  vitula  119  6  vi- 
tulatio  ibid.  vitulari  286 
135.  566  3  Vitumnus  241 
152  vitus  284  265.  *%^^ 
U3  Volero  praenomm  386 
346  volpes  69  46  Voiupia 
249  184  Volumnus  Vo- 
lumna  240  150  Volutina 
245  167  Vopiscus  336  347 
Vulsci  7. 


VII.  verborum  origines    YIII.  nomina  propria        599 


Vm.   NOMINA  PROPRIA 


L.  AcciuB  p.  43  fr.  29.  78  5. 
186  5.  afferuntur  *Brutus 
[CaBsii^o  Accii  codd.']  60 10. 
lo  481  3.  *Melamppus  423 
4.  Oenomaus  481  i.  incerta 
fabula  202  38.  iudicium  de 
fabulis  Plautinis  (fr.  19)  220 
88. 

Achaei  532  9. 

Achaicus  632  9. 

Achilles  25  1. 

Actium  627  i.   2. 

Aeficius  Calvinus  328  320. 

Aegyptii  120  1. 

Aegyptus  312  297. 

L.  Aelius  Stilo  *341  362.  L. 
Aelius  328  320.  Aelius  434 
3.  auctor  affertu/r  199  31, 
220  88.  234  130.  263  201. 
370  459. 

M.  Aemilius  Scaurus  326  316. 

AemiKus  167  16. 

Aeneas  11  6.  17.  110  4.  369 
454.  530  7. 

Aeolii  291  270.   357  417. 

Aeolus  rex  346  378. 

L.  Afranius :  afferuntu/r  Compi- 
talia  317  301.  Promus  480 
2.  Simulans  482  1.  Sus- 
pecta  482  1.  incerta  fabula 
113  12. 

Africa  ficus  471  9. 

Agella  534  14. 

Agrippa  praenomen   331  323. 

Alba  fonga  11  4.  *1U.  161 12. 
621  30. 

Albani  331  323. 

Albanum  81  4. 

T.  AlbuciuB  49  49. 

Alcmena  126. 

Alexander,  Alexandrus  93  25. 

Alexander  comicus:  affertur 
Ilotog  452  2. 

AJexandria  312  297. 


Allia  513  3. 

Amerinum  malum  470  7. 

Ammonius     Alexandrius     303 

282. 
Anagninorum  sacra  112  ^. 
Anicianum  pirum  471  10. 
*C.  Antonius  cum  Cic.  cos.  326 

312.   339  357. 

M.    Antonius    triumvir   488  4. 
Antonius  497  3. 

M.  Antonius  Grnipho  140  10. 
Apollinares  ludi  324  309. 
aedis  ApoUinis  287  267.  373  3. 
Apollo   122  1.   177  42.   470  6, 

477  9. 
via  Appia  317  301 
L.  Apuleius  328  320. 
Arcadia  81  4.  250 189.  317  301. 
ArchilochuB     auctoi'     affertwr 

449  5. 

liQsg  "Agsg  36  8. 

Argivus  8  4.  532  9. 

Aricia  287  267.  462  14.     Ari- 

cini  375  9. 
fratres  Arvales  116  .9. 
Asia  83  3.  388  15.  416  11.    Asi- 

ani  388  15. 
Assyrii  120  1. 
L.  Ateius  Praetextatus  495  1. 

L.  Ateius  Philologus  567 14, 
Athenae  49  49.  321  305.    Athe- 

nienses  461  alibi, 
Athenodorus  301  282. 
Atilius  comicus  83  1.    203  40. 
L.  Atilius  512  5. 
lex  Atinia  18. 
Atta  203  40. 
Attalus  rex  329  320. 
Attici  388  15.    448  4.    449  5. 

450  1. 

Augusta  ficus  471  9. 
Aurelius  OpUlus  220  88. 
AventinuB  Albanus  rex  115  4. 


604 


Indices 


Pacuvianum  ezordiam  44  31. 
M.  Pacuvius  30  30.  *819  303. 

380  333.    416  11.     Pacuvius 

Marcus  212  63.     affenmtur 

Medus  112  ^.   incertcte  fabu- 

lae  34  5.  ^102  1.    cf.  461  9. 
Paelignus  10  i. 
Palamedes  2.   120  1. 
Palantium  116  i^. 
Palatium  662  33.   regio  Palatii 

328  330. 
Palinurus  530  7. 
Pallas  851  398. 
Pallantia  361  398, 
C.  Pansa  cos.  401  11. 
Parthenope  Sirena  122  3, 
Peleus  26  1.   516  11. 
Pelops  294  374. 
Pergamum  313  397. 
Persicum  malum  470  7. 
Phanion  275  358. 
Pherecydes  Syrus  327  319. 
Phocais  631  7. 
Phoenice2.  86  i.  120 i.  Phoe- 

nix  13  13. 
Phronesium  276  358. 
Plato  194  33. 

Plautius  220  88.  Plautianus  ihid. 
Poenicum  bellum  80  1. 
Polites  11  ^. 
Polybius    auctor   affertur  380 

333. 
Pompeiana  ficm  471  9. 
Cn.  Pompeius  *^26  317.   Pom- 

peius  162  15.   258  318.    346 

379.   399  7. 
L.    Pomponius     Bononiensis: 

affertur  incerta  fahula  238 

143. 
M.  Popillius  387  13. 
Porcius  Licinus  auctor  affertur 

210  56.   316  301.   817  301. 
M.  Forcius  Cato  201  36.  ♦^IO 

394.  a/f6run^t«roratione8360 

433.    396  6.    611  3.    620  34. 
'  rines  173  33.  199  31.  665 


4.  de  agri  cultura  860  433. 
cf.  605  1.    ♦^^l  5(?.    *564  ^. 

PosidoniuB  476  6. 
A.  Fostumius  Albinus  406  4. 
Postumus  praenom^en  331  333. 
Praecianum  pirum  471  10. 
Praenestini  45  35.   67  40.  *73 

64  al. 
Proculus  pra^nmien  331  323. 
Proserpina  216  70. 
Protarchus   Trallianas    auctor 

affertwr  636  17. 
Ptolemaeus  SoUr  313  297. 
Publilius  Philo  336  346. 
malum  Punicum  207  52.  4707. 
Puteolanum  409  11. 
Pythagoras  85  1.  470  6. 

Quirianum  malum  470  7. 

Ramnes  390  3. 

Bemus  381  323.  343  371.  368 

452. 
Bhodus  298  ^O.   301  282. 
Boma  saepissime  passim.    Bo- 

manus  49  49  al. 
Bomulus  80  1.  331  323  et  sae- 

pius. 
P.  Butilius  Bufus  auctar  af- 

fertur  830  322. 

Sabinus  49  49  et  saepius. 
Sabus  11  8.  636  19. 
Saites  nomos  312  297. 
Saliorum  carmina  afferimtur  67 
1.  58^.  5.  *1^66.  110.  112 

5.  168  5.    874  ^.     Salii  ♦^^ 
63.  99  ^.   380  ^7.   462  4. 

C.  Sallustius    Crispus    auctor 

affertur  {?)  501  12. 
Samnis  163  18. 
SancuB  60  9. 
Sardinia  416  6.  464  20. 
Scandianum  mdlum  470  7. 
Scantianum  mdlum  470  7. 
Sebennuticum  Nili  ostium  812 

297. 


Vni.    nomina  propria 


605 


equns  Seianus  488  4. 

Gn.  Seius  488  4. 

Sempronius  Asellio  auctor  af- 

fertur  614  4. 
M.  Sempronius  Tuditanus  cos. 

209  55.   316  399. 
Sescennius  lacchus  329  320. 
Sibyllini  libri  104  1.    216  70. 

466  23. 
Siculi  212  60.   636  19. 
Siculus  17  5. 
Signinum  pirum  471  10. 
Simonides  2.    120  1. 
Sophocles  209  55. 
•Stoici  268  238. 
Stymphalus  316  30X. 
Subura  662  22. 
C.  Sulpicius  Galba  cos.  387  13. 
Q.  Sulpicius  tr.  mil.  612  5. 
Ser.  Sulpicius  Galba  464  18. 
Servius  Sulpicius  Bufus  a/uctor 

affertur  603.  606  3. 
Syri  120  1.     Syria  488  4. 

ludi  Tarentini  216  70. 
Tarentinum  serumpirum  47 1  iO. 
Tecmesa  126. 
Tellana  atra  ficus  471  d. 
Terentia  38  lU. 
Terentia  Cic.  uxor  400  10. 
Terentius  Lucanus  316  301. 
P.    Terentius    Afer    316    301. 

Terentius  83  1.    »84  4.    123 

3.   167  31.   226  99.  309  289. 

330    322.     387    13.    420  4. 

P<ubliu8>  81  4.    Afer  83  5. 

affenmtur  Adelphoe  202  38. 

20S  40bi8.  271248.  ^17  301. 

Andria  272  249  (cf  316  301). 

EunuchuB  202  3d.   20S40bis. 

620  26.    633  11.    Heauton- 

timorumenos  292  271.    410 

11.    Hecyra  83  ^.  310  292. 

323  307.  Phormio  206  46. 

370  459. 


Teucer,  Teucrus  93  25. 
aser  Thebanus  231  120. 
Themistocles  140  11. 
Theodectes  633  12. 
Theodorus  302  282. 
Theophrastus  302  282.    469  5. 
Theopompua  533  12. 
Theseus  516  11.  531  8. 
Tiberinus   rex  Latinorum  117 

15. 
Tiberis    6  1.    85  3.    267  212. 

336  343. 
Ti.  Gracchus  consul  464  20. 
Tibur  mMum  470  7. 
Tiburtus  12  9. 
Ticida  507  5. 
Titianum  pivum  471  10. 
Titienses  389  3. 
Timaeus    auctor   afferiur    232 

125. 
Titinius  203  40. 
Titus  336  344.     Titus  Tatius 

343  371.   363  406. 
Trabea  83  i.  203  40. 
Triptolemus  217  77.   78. 
TuUianum  pirum  471  10. 
M.  Tullius  Cicero  147  3.  Cicero 

399  7.    409  9.    497  3.     af- 

feruntur  De  natura  deorum 

476  2.    Orator  606  3.    oraUo 

pro  C.  Rabirio  484  1. 
Ser.  Tullius  228  111.  *366  445. 

630  7. 
Tullus  Hostilius  229  115.    406 

2.    rex  Tullus  116  8. 
Sex.  Turpilius  83  1.      affertur 

Demetrius  461  8. 
Turranianum    praecox   pirtm 

471  10. 
Tusci  45  35  et  sa^ius. 
Tutilinae  loca  80  2. 
Tyrannio  301  282. 

Ulixes  330  322.  682  10. 
Umbria  287  267. 


606 


Indices 


Valerianiiiu  Berum  pinm  471 

10. 
ValeriuB  165  9.   167  16. 
VaUrius  Antias  auctor  affertur 

229  114.   324  308.   332  334. 
C.  Valerius  CatuUus  auctor  af- 

fertur  499  5. 
P.  Valerius  Cato  607  5. 
P.  ValeriuB  Falto  cos.  464  30. 
Q.  Valerius  cos.  212  61. 
Q.  Vargunteius  328  330. 
VaticanuB  287  367. 
Velia  530  7. 
Veliae  562  33. 
Vennonius  167  16. 
VenuB  222  89.  354  408.  374  ^. 


VenuBia  287  367. 
Verianum  mdlum  470  7. 
VergiliuB  93  ^5. 
P.  VergiliuB  Maro:  afferu/ntw 

AeneiB   521  30.    529  5.  630 

<?.    7.    631  7.  5.    682  9.  10. 

541  i.   ^.     georgica  628  4. 

•536  ^^. 
VettiuB   PhilocomuB    328  330. 
aediB  Victoriae  399  7. 
VolcaciuB  316  301.     Sedigitus 

220  88. 
Volcanalia  664  3. 
VoluBiuB  167  16. 

Zenon  269  343. 


IX.    MEMORABILIA. 


aSq^v  genus  dicendi  330  333. 

adveroia:  Beptemfariam  385 
5.  ad  Bummam  496  1.  ini- 
miciter  26  3.  rarenter  192 
11.  indiscriminatim  193  19. 
lentim  213  63.  statim  pro 
statute  et  ordinate  27  9.  te- 
meriuB  26  6. 

aenigmata  201  35. 

icyncav  127  1. 

icyvidg  177  43. 

albula  ficus  471  9. 

&XvBiv  469  3. 

indXyBiv  117  14. 

icvayaQyaQl^seQ^ai  117  14. 

&vayG)yo}g  395  6. 

ScvanoXslv  475  3. 

&v8niiv7i  prosodia  302  383. 

&vd'£6triQLaiV  356  409. 

&vtava'KXa^oniv7i  prosodia  302 
383. 

&vttKsl^sva  195  33. 

xara  &vtiq)Qaaiv  61  15. 

&vti%siQ  564  5. 

aoQvog  347  381. 
Qic%intajg  496  3. 


e 


arundinea  ficus  471  d. 
asinastra  /^cw  471  9. 
&C(p6dsXov  362  4^9. 
atechnon  34  3. 
atra  paluBca  ficus  471  d. 
<S:£i(Ofta  194  33. 
BaQsla  prosodia  301  ^^. 
oascanum  469  5. 
basilica  469  5. 
ia  476  5. 
ilera  ficus  471  d. 
(Jov^LiJv  247  179. 
PovXXav  247  i7P. 
cacoBjntheton  40  15. 
Caesar  donat  dvitate  meddcos 

et  liberaliim  arUum  doctares 

XIX  5^. 
calculoBum  pirum  471  10. 
caldica  alba  nigra  fieus  471  9. 
%aXslv  251  193. 
canina  lingua  40  15. 
%aQyLaQOv  387  12. 
&nb  t&v  naQVfQV  226  101. 
dandi  casus  166  12.    inteiro- 

gandi  166  9.  166 12.  LatinuB 

273  351.     BextuB    273  251. 


VIII.  noiniiia  propria    IX.  memorabilia 


607 


vocandi  165  9,    multitudinis 

166  10. 
xstiXaeiLivri  prosodia  302  28Z 
xivtQOv  302  383. 
cervisca  pirum  471  10. 
chaere  49  49.     x^^^Q^  347  383. 

364  14. 
XCcgaTiTrjQSs  320  333. 
XccQoavsLCc  369  456. 
XiXiccg  et  ;|r(>lta^£?  431  5. 
turma  omnis  chorusque  49  49. 
cirritum  pirum  471  10. 
citreum  malum  470  7. 
coccymelum  malum  470  7. 
6  MxXlag  197  ^^. 
comicus  quadratus  verms  202 

conditivum  maZt^m  470  7. 
x^<Tfiog  223  di. 
cotonium  malum  470  7. 
nvPsQvrjrriv  516  ii. 
cucurbitiva  /?ci*5  471  9. 
cucurbitivum  pirum  471  iO. 
x'6y,ivov  616  ii. 
7ivndQi66ov  616  ii. 
xcoft^  321  3(>5. 

nmfiov    821  3(95.      x&fiOL    ibid. 
iaiid^SLv  117  i4. 
decimanum  pirwn  471  i(?. 
dciAaiot;  386  ^. 
dLsisvyiiivov  &^ia)y,a  196  ^^. 
disticbon  224  96. 
^ibg  pdXavog  469  5. 
Sitovov  prosodiam  303  ^8,2. 
^vo  rjniav  448  4. 
duricoria  /^eus  471  9. 
intra  agrum  effatum  429  8. 
i]C»iovg  487  3. 
k%dg  486  5. 
^fttfft;  tQixov  448  4. 
enrythmos  224  P^. 
enthymema  36  5;  397  ^. 
iTrayooytJi'  397  6. 
inl  tb  ^jrprjcFrdrfpov  108  3. 
epicrocum  202  37. 
epigrammation  224  96. 


inniriXig  malum  470  7. 

i7titstayi>ivri  prosodia  302  383. 

htog  35  5. 

fp9«r  116  14.   469  3. 

fo^^aTOV  319  303. 

itSQOv  459  4. 

^'0'7]  203  40. 

ya^ov  386  9. 

6  yavffaTTT^ff  197  ^^. 

vlyvstai  116  i4. 

tecr^O-at  248  180. 

incemi  farris  semine  262  197. 

ihtTCOv  i/cora  460  5. 

Iaxv6v  genus  dicendi  330  333. 

hs  116  i4. 

m  116  i4. 

Xayciov  234  130. 

laureum  jpirum  471  10, 

leptoludia  ficus  471  9. 

XriQslv  296  ^75. 

lerodes  34  3. 

lex  XII  tabularum  affertu/r  61 

i3.   *71  57.   *74^8.   *  76  73. 

*76  78.    79.    113  9sqq.   376 

i^.   386  3.  423  4.  424  ^.  10. 

(11.)    425  i^.  i3.   460  8  bis. 

666  iO. 
Xixt^^a^d^aL  116  i4. 
Zvxoff  260  189. 
ludia  /^c?i«  471  P. 
machaeras  26  7. 
liaXdcasLv  117  i4. 
ft^trrj  prosodia  301  ^S^. 
ft^ffor  ^ent««  (2tcen(2t  330  3^^. 
mespilum  serum  471  10. 
prosodiam  ^iovotovov  302  383. 
mulier  quae  mulier  228  89. 
murteum  pirum  471  10. 
fvvaai  467  i. 
musteum  malum  470  7. 
myrapium  pirum  471  iO. 
i^^av  vvfifpriv  386  9. 
♦vfiqppovs  73  64. 
vi/jtri  319  303. 
nomtna  e^  declinatio:  vetus 

adagio  est  78  i.    aequamen 


608 


Indices 


207  51.  baltea  26  7.  217  79. 
hoc  caepe  219  85.  capus  205 
48.  cognomentum505f6^.  13. 
compitas  217  /r.  75.  composi- 
tnra  458  2.  coperimentum 
490  8.  hoc  culmum  410  adn. 
ductabilitate  28  13.  duitate 
560  m  forno2521P5.  funam- 
bulum  505  test.  14.  galearia 
218  fr.  82.  glutine  208  54. 
hexameter  104  2.  imminen- 
tial71^P.  instantia  171  ^P. 
iteris  527  1,  itiner  527  2. 
iugmenta  203  41.  labeas  169 
23.  lacte(noTO.)  61818.  later 
203  41.  lea  1908.  levamen- 
tum  207  51 .  imperiosis  mina- 
tionibus  395  6.  oxo  198  18. 
hi  palumbi  218  81.  hic  pe- 
natis  561  16.  perfusam  pel- 
vem  486  adn.  perperitudine 
28  13.  ponderitatem  27  11. 
reatus  505  12.  hoc  sal  213 
64.  termen  29  adn.  usionis 
124  1.  — nominativm:  Pali- 
nuros  531  7.  genetivusi  ma- 
tres  familiae  216  71.  consul- 
tum  senati  440.  poematorum 
27  8.  213  65.    vectigaliorum 

208  53.  Isis  et  Sarapis  381 
31.  domos  569  test.  6.  ma- 
gistratuus  550 /r.l  7.  senatuus 
fsenatui  cod.~\  ihid.  senatuis 
domuis  fluctuis  278  adn.  da- 
tivtis:  illae  *14  18.  iugeris 
137  1.  poematis  213  65. 
ethesin  225  99.  exercitu  205 
47.  accusativm:  Olympiam 
214  67.  Action  527  2.  Aea- 
ciden  532  9.  Didun  137  test. 
9.  distichon  epigrammation 
224  fr.  96.  epicrocum  202  37. 
capparim  278  adn.  heca- 
tomben  223  94.  Hectora  29 
adn.  Thesea  531  8.    anguis- 

lUe  volucris   43  27.     fortis 


29  16.  imminentis  398  6. 
locupletis  254  205.  navis 
257  212.  pluris  257  212. 
ablativm:  vetere  218  84.  pa- 
truele  407  6.  iugeris  137  1. 
ficu  216  72.  locativtis:  die- 
quinte  et  diequinti  569  test.  3 
{cf.  orihogr.).  —  deminutiva: 
catinuli  193  fir.  16.  capella 
215  69.  *fenestella  198  29. 
gladiola  505  test- 11.  patellis 
219 /r.  85.  scabillum  2198^. 
serpula  428  3.  —  nomina  ad- 
iectiva:  caldus,  caliduB  569 
test.  5.  Gretenses  200  /r.  33. 
excelsissimei  27  10.  falsidica 
26  4.  inberbi  iuvenes  218  83. 
♦libripens  71  57.  magnifi- 
cissimei  27  10.  novissimas 
57  test.  24.  odibilis  26  /r.  4. 
perperos  28  12.  rhetorico- 
terus  48  48.  semigraecei  40 
16.    unoculus  25  1. 

vviKpsToc  386  9. 

dpsXl^st  382  Ust.  5. 

leges  —  obscatae  472  /r.  12, 

taSfi  320  304.   321  305. 

oestrum  176  40. 

orbiculatum  malim  470  7. 

orbiculatum  pirwn  471  10. 

*&nb  rfjs  dgiifjg  349  390, 

6qxsis  139  6. 

orthographia:  ae  pro  &iGraeco, 
chaere  49  49.  pareutactae 
222  89.  e  pro  i,  sibe  et 
quase  568.  e  pro  o,  vortices 
et  vorsus  5  test  2.  ei  pro  l, 
geminei  20  /r.  19.  certeis  429 
8.  Eissocratium  84  2.  seis 
48  48.  i  pro  ei  Chraeco,  Eis- 
socratium  34  2.  oe  pro  oi 
Graeco,  soloecismon  46  38. 
u  pro  i,  sumus  pro  simus 
569  test  6.  570  1.  —  au- 
cupium  mancupium  manu- 
biae  569  4  {cf.  supra  gramm. 


IX.  memorabilia 


609 


8.  litteratv/ra).  —  heri  668  2. 

—  Alcumena  Tecumesa  126. 

—  kadamitas  pro  calamitas 
439.  Bodienses  396  6  {cf. 
codd.  Nonii  ad  Ludl.  %b  5. 
8.  enthymema).  Tecmesa  126. 
iusi  420  adn.  caussae  cassus 
divissiones  420  adn.  Eisso- 
cratium  34^.  palpetrae  193 
17.  atproad46  59.  *Pacui 
120  1.    ixi  pro  ipsi  668  test.  1, 

mg  Tcvfucrov  Q^ioDV  477  fr.  9. 

<w  ex  o  et  v  167  18. 

o^bSh  yQV  362  429. 

oigavdv  246  169. 

d^etav  prosodiam  301  282. 

dlvPaoyv  prosodiam  303  282. 

natavi^siv  236  135. 

6  ^atg  xal  ij  nalg  272  250. 

ndxtava  621  1. 

xaXXaxfjv  434  1. 

nccXUw  366  Ul. 

pannuceum  malum  470  7. 

naqadistBvy^ivov  {&^imiia)  196 

22. 
naQa  xb  vsiarov  319  303. 
pareutactae  222  89. 
ndd^  203  40. 
nixsvv  117  14. 
nqbg  &iQa  nirarat,  64  28. 
nsQlanaeiv  prosodiam  303  282. 
nsqusnfoydvriv   prosodiam    301 

282. 
tpaivsQax(0{f  468  1. 
tpaivscQ-av  108  2.   468  1. 
qmyo^g  249  185. 
q>iosts  116  14. 
ipolvtiia  489  4. 
q>oirav  476  5. 
(poQprj  171  27. 
ipQiaQ  234  130. 
*notstv  366  443. 
n6lov  476  3. 
praecox  malwn  470  7. 
xTaevius— pretio  in  tertiost83 1. 
ngoiSstv  116  14. 


Ckammatioae  Bomanae  fragmenta  ed.  Fukaioli 


xara  ngdlTiipiv  631  7. 

prontmtiatio:  fenerator  10  test.  2, 
rederguisse  4.  cf.  supra  or- 
thogr. 

propulsationem  translationem- 
ve  criminis  habent  396  /r.  6. 

prosivum  m^lum  470  7. 

pulla  ficus  [an  Numidica  puUa  ? 
cf  Numid.  s.  nom.  propr.] 
471  9. 

rubile  pirum  471  10. 

rubrum  maHum  470  7. 

fvadvTi  117  14. 

6avvta  416  5. 

ai^s6%ai  362  404. 

sementivum  serum^irum  HllO, 

*6%aidv  341  364. 

enaXsvsiv  116  14. 

sigma  40  16. 

silvestre  malum  470  7. 

6L0vg  247  179. 

60(p6g  261  iPO. 

6ndSixa  489  4. 

^ndgra  et  67rdQtovg   231  i^(?. 

6noQdS7iv  336  d4i. 

ffrav^ov  362  430. 

ffTpcKyyaX&i^  116  14.  6rQayydXig 
117  i4. 

^rqdyysiv  117  i4. 

6rq(ovvvsiv  116  i4. 

6rQ6q)iov  139  7. 

struthium  ma7t«m  470  7. 

6v^nsnXsyn>ivov  {&^ia)  n>a)l  94:22. 

6viinXs7crov  prosodiam  303  ^8<2. 

symmiraciodes  34  2. 

syntaodsi  domi  suae  204  4^.  a 
Corcura—navigare  627-2.  iti- 
ner  ad  Leucatam  627  2.  rure 
ordinatum  arbustum  192  13. 
rure  veni  194  20.  Olympiam 
non  accessit  214  ^7.  multos 
incertos  certare  hanc  rem 
vidimus  82  1.  flagitare  pe- 
cuniam  612  ^.  alteri  adsti- 
pulatus  est  646  5.  magistra- 
tibus  praeministrabant  403 

39 


610 


Indices 


14.  insequi  Liciniam  facio 
Atilinm  83  1.  clarescere  et 
resonare  vocem  facit  491  8. 
recitare  pollicebatur  497  5. 
in  eam  rem  adiutorium  ei 
fecit  495  1,  numquam  per 
Ciceronem  mora  fuit  497  3. 
praesente  legatis  omnibus 
206  47.     dum  velint  26  5. 

tdXccQov  369  457. 

tiyysLV  117  14. 

tbv  teXsvtatov  ^QOfiov  tQiioav 
477  9. 

^isLv  248  180. 

^so^ovXy  247  179. 

d^icLg  35  5. 

^OQV^slv  563  24. 

^Q^vsiv  352  405. 

^VQalog  177  43. 

thymosum  ptrum  471  10. 

tQccyog  320  304. 

tQOTtri  224  98. 

verba  et  coniugatio:  adortos 
(j>ass.)U26.  adplicavit  212 
60.  adsectaretur  (pass.)  140 
11.  adsignificat  258  218. 
*antestari  71  57.    argumen- 


tata  (pass.)  493  3.  assentio 
128  test.  2.  bascinare  469 
fr.4.  calumniatur  (poss.)  107. 
calvitur  48  26.  commulcere 
395  6.  complacare  395  6. 
conliquisset  219  87.  conse- 
qui  (pass.)  135  3.  animae 
defunctorum  531  7.  dedi- 
caturus  foret  399  7.  figula- 
tum  495  adn.  fimbriatum 
ibid.  fixum  190  7.  fuat 
[ciat  cod.]  29  17.  habitare 
pro  uti  202  37.  haurierint 
196  23.  indigitare  227  107. 
lurchinabundum  500  8.  mac- 
tavit  pro  honoravit  25  ^. 
memordi  157  30.  mitificet 
41711.  pepugil67  50.  que- 
untur  30  21.  redhostiant  26 
5.  spepondi  157  30.  tubur- 
chinabundum  600  8. 

vdSsg  402  13. 

vsLv  402  13.  vsg  402  13.  ano 
t&v  'b&v  402  13. 

vocem  ciet  4^1  8. 

voculatio  pro  accentus  164  9. 

volaemum  pirum  471  10, 


ADDENDA  ET  COREIGENDA 

non  nulla  praemittam;  ac  primum  p.  134  test,  1.  136 
^.141  1  und  auferendi  swnt  in  praenominihus ,  quonm 
duo  im  codice  Vindohonensi  extare  db  Ihmo  (Wi,  Mus. 
61,  543)  sero  didici,  cmus  commentariolum  si  suo  tempore 
cognoscere  potuissem,  geneUvos  onmes  nominum  in  -ius 
per  unum  i  apud  Suetonium  scripsissem.  doleo  eticm  quod 
Terentii  JPhormionem  ter  in  principio  mi/nuta  p  littera  scrihere 
malui,  quam  rationem  postea  non  tenui:  in  Andria  quoque  A 
rectius  qucm  a  utendum  erat.  praeterea  in  longa  enume" 
raMone  Varronis  fragmentorum  error  codicis  mamt  scripti 
effecit  ut  in  parte  antevarroniana  iam  typis  exscripta  haec 
Varronis  numerorum  signa  u/no  gradu  altiora  essent:  p.  52 
test.  3  nr.  363.  p.  69  fr.  44  nr.  460.  p.  86  2  nr.  374. 
p.  104  1  nr.  368.  p.  116  12  nr.  399.  p.  119  5  nr.  376. 
p.  127  1  nr.  326.  p.  140  1J2  nr.  426.  pariter  p.  22  test.  2 
V.  8  pro  16  lege  16.  p.  48  fr.  48  pro  (ad  fr.)  48  lege  47. 
p.  57  test.  24  pro  (Tiro  fr.)  8  lege  12.  p.  86  3  adn.  crit 
pro  5  lege  6.  p.  134  test.  3  v.  2  lege  34.  p.  147  fr.  2 
pro  (Varro  fr.)  464  lege  463.  p.  193  fr.  17  v.  5  pro 
(ad  fr.)  447  lege  448.  p.  347  383  pro  (Hyginus  fr.)  13 
lege  14.  p.  351  400  v.  3  lege  18.  ceterum  molestiora 
corrigam  addamque  non  nulla  quae  ad  historiam  litterarum 
oMqmd  ponderis  hdhent. 

p.  9  ad/n.  de  etymis  vetustiorum  comicorum  adde  Don. 
addph.  26  p.  12  W.  nomina  personarmn  in  comoediis 
dum  taxat  habere  debent  rationem  et  etjmologiam.  et 
enim  absurdum  est  comicum,  ^cum]>  apte  argumenta  con- 
fingat,  yel  nomen  personae  incongruum  dare  yel  officium, 

39* 


612  Addenda  et  coiiigenda 

quod  sit  a  nomine  diversum.  hinc  servus  fidelis  Parmeno, 
infidelis  Syrus  vel  Oeta,  miles  Thraso  vel  Polemon, 
iuvenis  Pamphilus,  matrona  Myrrina  et  paer  vel  ab 
odore  Storax  vel  a  ludo  et  gesticnlatione  Scirtus  et  item 
similia.  in  quibus  sununum  poetae  vitium  est,  si  quid 
e  contrario  repugnans  contrarium  diversumque  protul- 
erit,  nisi  per  avxkpQaaiv  ioculariter  nomen  imponit,  ut 
Misargyrides  in  Plauto  dicitur  trapezita.  id,  cmdr.  226 
p.  98  W.  semper  nomina  comicorum  servorom  aut  a 
nationibus  sunt  indita,  ut  Mysis  Syrus,  aut  ex  acci- 
dentibus,  ut  Lesbia  velut  ebriosa  a  Lesbo  insula,  quae 
ferax  est  suavissimi  candidissimique  vini,  aut  a  moribus 
et  vemilitate,  ut  Pseudolus,  aut  ex  negotio,  ut  Chrysalus, 
aut  ex  qualitate  corporis,  ut  Thylacus,  aut  ex  specie 
formae,  ut  Pinacium.  cf,  RUschl  op,  3,  301,  Schmidt, 
Hermes  37  {1902)  p.  173sq.  353sq.  608sq. 

p.    17  fr,  2  V.  1  lege  Archilocho 

p.    21  test,  3  pro  mclinatis  canceUis  recti  ponendi  stmt 

p,    29  fr,  18  V.  5  et  p,  436  fr.  1  v.  11  lege  a.  557/197 

p,    63  fr,  21  V.  4  lunulae  ^  '  desunt 

p.    79  Valer.  praef.  lege  reicienda 

p.    85  adn.  lege  fragm.  poet.  Bom.  et  ddnde  iurispr.  antehadr. 

p.  149  fr.  6  V.  4  adde  libro  aMe  11 

p.  155  fr,  23  V.  1  adn.  adde  B.  post  p.  9,  12 

p,  187  V.  2.  199  fr.  32  v.  1  adn.  228  praef  ad  AnHquU. 
V.  7  lege  Berl.  phil.  Woch. 

p,  252  post  fr,  197  adde: 

l.  I,  quod  ludis  pueri  praesules  essent  glabri  ac 
depilis  propter  aetatem,  quos  antiqui  Bomani  lydios 
appellabant,  ut  est  in  lib.  I  Yarronis  de  vita  populi 
Bomani,  ideo  Plautus  in  Aulularia  [^0i]:  Hu  istum 
5  gallum,  si  sapis,  /glabriorem  reddes  mihi  quam  vulsus 
lydiust'. 

Non,  p,  530,  21  quod  ludis  —  lydluat. 

5  satis  reddis  6  lydius 


Addenda  et  coirigenda  613 

p.  256  post  fr,  210  adde: 

l,  II,  in  conviviis  pueri  modesti  ut  cantarent 

carmina  antiqua,  in  quibus  laudes  erant  maio- 

rum,  et  assa  voce  et  cum  tibicine. 

Non.  p.  77, 1  assa  voce,  sola  vice  linguae  tantum  modo 
aut  vocis  humanae  non  admixtis  aliis  musicis  esse  voluerunt. 

Yarro  de  vita  populi  Bomani  lib.  11 :  ixi  conriyiiB  —  tibicine. 

1  conviis  Lugd, 
p,  257  post  fr,  213  adde: 

[12] 

l.  IV,    ibi  a  muliere,  quae  optuma  voce  esset, 

perquam  laudari;   dein  neniam  cantari  solitam 

ad  tibias   et   fides  eorum  qui  ludis  tricas  curi- 

tassent.      haec    mulier   vocitata    olim    praefica 

usqne  ad  Poenicum  bellum. 

Non.  p,  145,  24  nenia  ineptum  et  inconditum  carmen, 
quod  a  conducta  muliere,  quae  praefica  diceretur,  is  quibus 
propinqui  non  essent,  mortuis  exhiberetur.    Yarro  de  vita 

populi  Bomani  lib.  IIII:  ibi  a  mnUere  —  et  fidea.  Non,  p.  67,  8 
Yairo    de    vita   populi    Romani   lib.  IIII:    deixi  neniam  —  beUnm. 

ef.  fr.  303.  Cic.  de  leg,  2,  62,  PoUux  4,  79,  IWehr,  de 
Bomanorum  nenia  (Gotting.  1868),  H,  de  la  VHle  de  Mirmont^ 
Bev.  de  phil,  26  {1902)  p.  263,  335,  PMNillson,  Arch,  f 
Beligionsw.  9  (1906)  p.  286sq, 

1  optuma]  obtutum  a:  em.  GCanterus  2  deinne  (seq,  ne) 
Lugd,  p,  145  cantari  codd.  p.  145  cantoris  vel  cantaoris 
codd.  p.  67  3  vides  codd,  p,  145  eorumque  ludistricas 
cursicassent:  em.  Bueckeler 

J7.  261  fr,  225  v.  2  adn,  pro  i.  quod  lege  id  est  quod 
p.  267  fr.  236  v.  15  adn.    pro  IJsener  ibid.  lege  TJsener, 

Sitzb.  d.  Bayer.  Akad.  phil.-hist.  Cl.    1892 
jp.  311  inscriptionem  De  origine  linguae  Latinae  ad  sinistram 


p.  311  fr.  295  V.  11  adn.  pro  (Plut.  quaest.)   gr.   lege  R. 
jp.  320  fr.  303  v.  10  adn.  lege  xcaimdCccg