Full text of "D. Gregorii Nazianzeni Orationes XXX"

See other formats

ua 


E: 


h5 
» 
» 


, DEI 
mu 


ZIANZENT Sn ATIONES XXX, 


P. 


D- GREG 
ORII NA- 


interprete,nunc primum edita; quarum 
catalogum, cum alíís quibufdam, poft epi/ 


ftolam. 5. Spei 


BASILEAE: IN OFFICINA FROBENIANA; ANNO 
M» D» XXXI. MENSE SEPTEMBRI 


Cum príüilegio Cafareo ad fexennium, 


ILLVSTRISS» PRINCIPI AC DO2 


MINO D- GÉÁQRGIO SAXONIAE DVCI, TYRIN/ 
gíz prarfidi; IMlyfizedg marchíoni; principi fao clemen/ 
tílimo 10ANNES Straub. s. D. P. 


vsus v feftetuftos íllos,ac longa íam temporís íniuría delítefcétes, 
HEN LN humanarum dífcíplínarü fcriptores, nai incioftrit 
"os WT fime Princeps, haud exiguam apud eíus rei ofos íneunt 
à PX gratíam;quum guod b, líteraríam hífce conatíbus fuís 
74" (empet magis m&Bis entum capere confpícíunt, tant 
4^5 quod dodctíffími quig; pulchirumexiftímát, (i quàm proxíme 

22:55 adueterum fcriptorum fefe przcepta compofuerínt. Quod fi 

tantum gloríz capiunt hí quí prophanum alíquem fcriptorem,ad publícam ftu/ 
díoforum utilítate,ín lucem agunt: quo tandem loco habebimus eos.quíi facros, 
ac fpiritu deí plenos,ín ecclefiam c HR 1s T 1 ducuntfcriptores?& eos potifTi/ 
mum,quí non tam ínnocentía uítz, quàm erudítíone quog; fefe nobís commen 
dant à Quorum de numero haud dubíe, magnus ílle,apud Grecos, G & E G o7 
RIVS NAZIANZENV $,cognomento Theologus, habítus eft hactenus. 
Cuíus quídem grandiloquentiam, & cum grandiloquentía coniunctam etíam 


fuauitatem crebro admitarí,fufpicere,ac ue i confueuít doclífs, ílle utríufdqg 
línguz uíndex r p focet meus, haud 
ulla ex parte poenítendus míhí. Quí 


uí ínta anctí(síimi l'heologi maíeftate 
capíebatur;ut femper aut ín maníbus teneret;aut auíde legeret;aut (tudiofe ex lá 
bris illius aliquíd uerteret,& tanquam ín florentí(símo aliquo prato,mentís ocu 
los tefíciebat, Vnde factum eft, utomnía quz fancifsimus Theologus Grace 
fcrípfit, nonuni duntaxat fibi;ceu ad príuatam uolüptatem,legeda cenferet: fed 
multomagiís, ut concredítum fibi à domíno fuo talentum, inftar fídelís feruí, ad 
communem totíus ecclefíze utilitatem erogarct, Coepit ítagz nihil non falutaris 
operz ímpendere, ut quàm poffet plutíma tantí epifcopí monímenta, uníuerfae 
fimulecclefíe c HR 15 T 1 Latíne legenda exponeret, Qua ínre quantum ex^ 
celluerít,equidem íam non fum dícturus:quod maior fuerit femper, quàm quod 
ill& pro dígnitate laudare potuerím unquam. Porró quum bona pars bonorum, 
poft mortem íam ípfius ( Nam gener illí íamprídem factus fum.) míhí íure qui^ 
dem hzredítarío,cefferít)non debui mutare,quod ípfüm facturum fe anímo con 
ftítui(Ie (cíebam: nempe ut tíbi Príncipi inclyto, fuos,qualefcunq; tandem fint, 
ín NNazíanzeno ínfumptos labores,dedícaret: quum quod ipfe te,ob praeclaras, 
& príncipe Chriftiano dígnas, aními tuí uírtutes,femper fufpexerít, coluerít, ac 
etíam ueneratus fit uníce: tum quod illum tu uícíffím amore tuo dignum duxi^ 
ftí;iddg non obícurís argumentis teftarí uoluiftí, Accipe igitur clementifs, Prin^ 
ceps,nomíne & obfequío dedítí(simí quondam tuí, dum uíueret, focerí mei Ia^ 
bores, quos illelubens & gaudens ín fanctífsimi epífcopi fcriptis ínfumere non 
e(t grauátus, Accipe, inquam, optime Prínceps, has oratíones,e Girxcis ftudio 
& cura focerí meí, Latínas, easig dum tantum tibi temporís à publícís curís fuv 
percrít, lege,ac anímum tuum ín eís oblectare,  Dene ualeat maíc; 
ítas tuà; cuí me humilíter commendo,& protegendum 
commítto, ExINorímberga, 1111, idus 
Maij, Annoà nato faluatore 
M. D. XXXI 


JLLVSTRISS» PRINCIPI AC.poz 
^ JMINO D: GEORGIO SAXONIAE TYRIN/ 


.— gie prid, My(ia dg marchioni $, 


SCEEXUEEUSWZ) ro v 15 rectauía fecum teputet conditione mot 
P: s iy talium, ac forté humanz uítz, Georgi principum 


. D Chriftianorum decus.non exiftímabit magnope/ 
ji es net 


pus modo languebat, animi uigor ad extremum ufq; halitüm erat integer. 
E & »  Defecerat 


AD GEORGIVM DYCEM, 
Defecetat humot ille quem medici uocant radícalem, itaqz n0n tam etmott, 


quàm placide ol uifus eft.Extremí fermones quos habaít cí do: 
étís amicis,nihil a tníram erga patríam pietatem,flagratv 
tiffímum ChriftianZTeieioni 


orem,decp publicis literará ftadijs píam 
follicitadinem.Cum ínuiferet illum decumbentem | v, gbnixe rogabat.ut 
quàm poflet ocyffime pararetalíquem bonx fidei nuntíim, uí Friburgum 
tranfcurreret,ad Z alium & Erafmum, quxdam UNAM, dum ille fe 
dulo quxtít quí peteret terreftre Friburggm.ipfe poftrídie fübuolauit ín ccc 
leftem Hierofolymam.Suprema uox mótiétís,qux quidem auditi poterat, 
Bixc erat: Vtínam poft deceffum meum bene (it patríz:utínam tráquilla (i 
ecde(ia, Nec dubitandum quín reliqua uerba fuetínt eiufdem pietatísquac 
mors línguam occapans obfcarabat;noftrís quídem autibus;at non ítem dí 
uinis.Qui talís uíri mortem putant deplorandam, quid aliud quàm lamen; 
tantur eum fuifTe natum homine: Iuftíus fortaffe defleret aliquis pablicam 
ftudiorum íacturam.quod feftína mors obftitit, quo mínus ad plenum ab; 
foluerít duo praeclara facínora qua iamdudum molíebatur,uidelicet ut Ptov 
lemxi cofmographiam apud Gracos pátiter ac Latínos deprauatam reftí 
tueret,& eximium illum Chriftíanz philofophiz praconem, Gregoríü INa 
zianzenum,(ic Latine loquentem nobis daret.ut Grxci fermonis fontes ne^ 
mo defideraturus fuerit.Sed quís fuit unquam uir etudítus aut píus;& publí 
cis natus cómodis;qui non íftiufmodi de fe queremonías poftetítatí relique 
tit^Quü ením tales nunquam non molíantur aliquid pracclati facínorís,atqe 
id impen(ius quo magis accedunt ad extremum auí diem, fierí non poteft 
quín mors quandocüq; acciderit, eeregium aliquod íaftítut ínterrampat, 
quumq nunquam ip(i finem faciant benemerendi de genere humano.pro/ 
fcctó neceffe eft ut príus uitam Biníant,quàm inftituta.Non hxc eo míhí dí 
cuttut,claríffime Princeps.qua(fi parum expolita (int.que nobis relíquit;fed 
quod lector forté tanti attíficís fapremam manum alicubi Git de(ideraturus. 
]n Gregorío Nazianzeno píetas propemodum ex aquo certat cum facunz 
día,fed amat (ipnificátesareutias,quas eo difficilius eft latine reddere;quod 
pletqp funt ín uerbis (itx. l'ota uero phrafis nónihil accedit ad ftructuram 
Ifocratícam. Adde quod de tebus diuínís quz uix ullis uerbis humanís ex^ 
p poffunt, libenter ac frequenter philofophatur. Frater huíus Bafilíus 
uaui quodam & ínaffcctato dictionis fluxu,& pietatem, & eradítionem,& 
acumen (icubi res poftulat,& perfpicuítaté,& iucüditatem, & (i quam alíata 
uirtutem in oratore Chríftíano quifquam defiderare poffit,cóple&titur. Io 
annes Chryfoftomus Bafilij quemadmodü in literís.fic etíam ín profeffio 
ne fyncetiorís uítz focíus;atqy.ut ita loquar, Achates, quicquid ere fcripfit, 
ad popularem captum accommodauit, eocy fuior eft ac inlo/ 
cis communibus fpatíati maluit, quàm ín difficillimis uerfarí quxttionibus, 
Hos tríumuíros una tulít ctas apud Giracos.pietate pares, nec dif, go 
3 ! itíone, 


H 


BRÁSMI EPISTOLA 
ditiotie,fed dictionis charactere diffimiles.Quos (i cutn noftris conferre ije/ 
lis, Chtyfoftomus non diffimilis eft Auguftino, Gregesius Ambrofio, quí 
(i Girzcce fcripfiffet.plurimü negotij fuiffet Free MA Quem Da 
(ilio confetam nódum ínuenío, ni(i (1 quíscripturatum cognitionem quam 
habuit Hierony m Lactantij felici facilitate copulet. Me certe à uet: 
cendo Gteoorío femper deterruit dictionis argutia,& retá fablimitas,& ad - 
láfiones (ubobfcurz, Eam prouíncíam eximio quodam pietatis atdore (ibi 
fampfi nofter,cuí & ímpnortuus eft. Hoc opus tibi Príaceps illu 
ftrí(fimeiquo aíx alíus píetatís amantíor,uiuus deftínarat, quod tua fingula - 
ris humanitas propentiorc etíam fauore fufcipiet, quod moriens extremum 
hoc 4wwad(uop fai reliquit.Solentenim feri partus uel ob id effe eratiotes 
quod prxterea nihil fperatur. Proinde quam hunc ueluti pofthumum fo^ 
tum.tua fingulatí fretus hümanitate tibi moriens ín eremíü dari uoluitno& 
dubitamus quíd bic quocp fis tuí fimilis futurus. Eadem auté opera quum 
amiíci memoriam illuftrabís, tam omnibus ad pietatem nó mnedíocre calcar 
addiderís, G peii reliquías tuo fauore ftudiofis omnibuscommedabis; 
Porro quibus píctas cordi eft;aon offeadentut;quod ptifcos «cle(ie docto 
rés fequutus, non abhorret ínterdum à uerbis quibufdam noftra reli gíonís 
peculiaribus, quoddp mauult íaterdum Chríftíane loqui quàm Romane; 
quanquam non uídeo, quamobrem illa non debeant haberi pro 
Romanís,que ante annos mille quingentos à Roma; 
. . "his fcriptoribus neceffario funt ufurpata;nec 
íd (ine Gtzcorum exemplo. Vale. 
Ex ínclyta academía Fri 
burgen(i. Id. Maij 
M D XXXI 


GREGORII NAZIANZENI ORA: 
T TqIONERS PER BILIBALDVM PIRCKHEI/ P^ 
die mm translata, 


— vIT A beati Gregorij Nazianzeni 


| T 

à — Otratioad Nazíanzenfes, qui ipfum uocanctlfR. poftquàm üe. 

niffet,non comparebant 21i 

Bü Apologeticus ad patrem & Nazianzenfes ibioret t i 
an — Oratio dicta ín prxfentía Giregotíj fratris Bafilij, quam illWpoft ele 
ctionem prafideret | M7 
ün ^ Oratio prxíente patre & Bafilio Magno, quum ín epifcopum At 
motum fuiffet electus V MICUEE : 3o 
"v . Ortatío quum à patre ín confortíum a(Tumeretur -3 
"vi — Oratioquafeexcufat, quod abftinuerít aliquandia à functione ec 
clefiaftíca:& caetera dE -98 
vi — Oratío ín funere fratris fui Cafarij | iL T 
vir Oratíofunebrisin laudem Baf(ilij Magni | $46 
ix — Oratíoín funere fororís fuz Gorgonia 94- 
x . Depace& reconciliatione monachorum oratío X 103 
x1. Depaceoratio Bay II mW "n; 
xi — Oratio depacead Amphilochiumn III U9 
xmi Oratíocófolatoría, quum patet eíus epifcopus taceret,ob grandinís 
i calamitatem 16 
XIII Otatío ín funere patrís.prafente Bailio Magno Dó 
XV  Oratioad fubditos tímore perculíos,& imperatoré írafcentem | 157 
XVI Oratio decura pauperum.(iue de iuuandis pauperibus 163 
XVII Oratio de ftatu epifcopali,& doctrína,inftructina — 1ór 
xviII Oratio funebrís in Achanafium Alexandrízx epifcopum i$ 
XIX  Oratíoín Cypríanum 20r 
XX  Oratioin Machabzos 2o 
XXI Ortatío de modeftía ín difpatationibusobferuanda —— 1 
XXII Oratío ad Heronem philofophum.ab exilio reuertentem 23I 
XXII Oratio ad eos quí ín claffe ex Aeypto aduenerant 214.0 
xxiii Ad Aríanos,& de feipfo oratio 14$ 
XXV Qratio de feipfo;ad eos qui illum cathedrá Conftantínopolitanam 
affectare iauulgauerant 255 

XXVI Oratío de his qux contra Maxítmum gefta fuerant;quutn reuertere 
tur ex agro 25$ 


XXVII Oratío habita ín prxfentía epifcoporum centum quinquaginta 26$ 
Epi(tola ad Clidonium — 1 | 28x 
Ad Clidoniumepíftola 11 $6 


Epiftola 


CATALOGVS 


Epiftola ad Nectarium epifcopum Conftantinopolitannm — :s 
xxvi Homilía Eulalio exhibíta epifcopo.in electionem Doarenfium 250 


xxIX Oratío ad uirginem exhortatoría Aes 
Xxx  Oratíoin dictum euangelij:& cxtera ; $21 
Ad Euagtium De deitate -. *.. ex- ji 


u 1 8" adiecimus íam anteeditas v 111; 


Ín natalem faluatoris i : 
To feftum Epiphaniorum mM 
In fanctum lauacrum ip 
In fanctam refurtectionem 4b 
In fanctam pentecoften " 
In Encznía,(iue ín nouum dotnínícum 63 
In Julíanum imperatorem dux 69 


PINIS 


VITA DIVI GREGORII 


NAZIANZENI THEOLOGI, A GREGORIO PRESBYTERO 
CONSCRIPTA, ET : | 


Lid IN LATINVM VERSA. « 


ONvOCAT uosuiri Gregorius, recte Theolo/ 
| oicognomínc ínfignitus , ad fpitítuale íerrmonum 
| cóuíuium.;apponitq uobis cibum ímmateríalem, 
4 cunctis delítijs codítum, ac omni corruptibili (ub; 
xA limiorem.Caterum nolite mirari, quod ad tátam 
iX prolapfus fum audacíam, ut tam propríz imbecil 
VE ZA. € litatis cp magnitudinis illius oblitus effe uidear, 
VAN Ns: 9 quum ipfe ob uirtutis excelléíam;u(q; ad hodíet/ 
num ferédíem,;ab omnibus tacíturnítate fuerit honoratus;nulluscg doctor 
aut fcriptor uitam eíus tali ordíne & ferie explicuetít, ut tanti uirí res przcla 
re gefta: digne pofteritati fuifÍent commendatz:quod ipfe quidem magno 
praftitít Bafilíio, aecnó epifcopis alijs,ac martyribus beatís, quorum uitam 
cum uníuer(is corum geftís memori mandauit perpetux . Prímum ením 
impoffibile erat;ut uenerando huic genítorí,quí híc uobifcum aftat;contra; 
dicerem,quum fermones tanquam debitum quoddam à me extorquerct;& 
ad díuini Gregortj laudem celebrandam.nó mínus paterne quàm herilíter, 
& achementer quídem cotpelleret;ac obedite iuberet, infuper non parum 
per commínaretur,& hanc tam generatíonis, quàm educatíonís retributio; 
nem exigeret, Deínde nequaquam mihi uídentur fancti;talem nobis uirtw 
tem inuidere,qux quü ín uita ob oculos pofita fuerít,multos ad ímítandum 
hiortati poffit ; & bonum haud (inat ex hominum abolerí memoria , fed il/ 
lud quotídie renouet, Quapropter obmiflo prxludio longiori, Theologum 
meorum fermonum ptímítíjs tàquam nuper decerptís coronabo üaiius 
quod (i tenuíus quàm diguítas eíus requiírít,animi tamen promptitudo ne 

» quaquam deerít. Atbítror autem uirum hunctanquam in omnibus perfe 
étum,& hanc meam laudem benigne latutum:nam & patribus magis acce 
pta eft infantíum balbuties.przcipue quum ex anímí procedit (implicitate, 
quàm adultorum fermo attículatus,& admodü fonorus. Accedit quod ho/ 
nor quí perfermones celebratur , przzcípue Giregorío noftro peculíarís exi 
ftit. Quibus enim unufquifcq oblectatur , eifdem etíam alíquando honora; 
tus latatur:quín etíam quum uíucret corporalíter.pre cunctis rebus alijs fer 
monibus eaudebat. Acideo quü fapientiam amplexus fuifTet,& illius ama/ 
tot e(fet factus,& ab ipfa iuxta parcemíam fuiffet feruatus: quur poftquam 
huíus feculi rebus ualedixit,& prafentía cum uita puríoríi, & qua plus acce: 
dit fapientia permutauít;non magis hís auderet & oblectatetur? Vos aw 
E AT tem 


Qui fuerint 
H»pfiflarij o/ 
flendit Greg. 
in oratione fu 
nebri in obitu 
patris 


Homerus 


2 ! VITA DIVI GREGORII 


cem contio facra,precor, nolite multitudinem rerum pracare ab ipfo gefta 
rum nímís exacte fcrutati , quoníam nullus Ícriptor illas nobís permanus 
ttadidit.fed eas mihi per fermoaes eíus hínc inde difperfos,colligere neceffe: 
fuic;zedi ficare collieüt, ac eos ín unius domus 
fapplementum coaptant . Iacipíam ígitur unde igsgsfli(t conuenientiffi 
mum,nempe à patría illius,qua cíuítas fuit INazianzWRiris , inter Cappado/ 
ces dignitate fecanda:qux tanti uírí natiuitate adeo eft illuftrata, ut ad ulti; 
mos orbis fines pet eum fit cogníta . (iquidem nequaquam Pella per Ale; 
xandtum adco fplendída eft facta , nec Perfz per Cyrum tam uehemen: 
ter fant exaltati; quantum Nazíanzum per Gregorium, quod oppidum iu 
xta meam opínionem.propter uítí tantí uírtutes,ex díametro ínter Indos & 
Brítannos cít (itum,quo utrínq; redderetur ínfigne.Parentes autetn eíus ge 
nerofi fuere & iufti;magísqp anímarum quàm corpotum puritate ínfepara/ 
biles, ex quibus Pater , tanquam alíus Abraham paternam relíquit terram 
& idola; peregrínatuscp eft ad relígionem. (iquídem depofita ínfelicitate, & 
abiecto Hypliftariorum errore, legitímus gratia factus eft myftes: primo 
quidem ouís , deinde ob fummam eruditionem ín INazíanzenfis etiatn ec/ 
clefiz affumptus eft paftorem. Matrem uero fortítus eft fanctam,& ex fan; 
ctís maioribus ortam, qua: inter cxtera pietatem quoque harreditario quafi 
íute acqui(iuít . Sane quum prolis uírilís teneretur defidetío , talium bono 
rum datorí fupplícauít,ut uoti huius compos fieret . € proh fides, proh fer^ 
uot fpítítus . quàm primum deo partum , quemadmodum Anna Samue 
lem uouiffet, mox etíam nafcendum concepit . ille igitur quí uoluntaterm ti 
mentíum eam implet , per uifam nocturnum ip(i puerum etíam nondum 
natum oftendit , (imul & formam ac nomen illius índicauit , at illa quum 
eum pepetí(et,paulo poft etíam deo dedicauít: dolores maternos , necnon 
moerores muliebres , doní fuperans magnanítmitate , At puer ín paternís 
motibus enuttitus,naturz felicitate;adeo ínter coxtaneos precelluít,ut atas 
tenera nequaquam illí ímpedimento effet , quo minus ad perfectorum & 
mores,X doctrínam accedere poffet. difciplinas igitur iuueniles ac tríuiales, 
quum fere cut(im attigiffet.penitus defpexit, tanquam inutiles , & qua nora 
ni(i melioribus impedimento forent . (iquídem uirtutís poffeffionem aufert 
malitía. quemadmodum & unguenti odorem fcetor corrumpiít.(i íaxta com 
ftitutus fuerít.Sané quum íam ad pubertatem perueniffet, ac eloquentía te 
neretur de(iderío, Carfaream perrexit , ubi & cum optimis conuerfatus cft 
przceptoribus , doctrínamque hanc paruam eft adeptus . hínc ín Palafti 
nam nauígauít , ut ibí rhetorícaz operam daret, quo & cloquentía excellere. 
& hominum illorum mores perdifcere ualeret.índe Alexandríam perrexit, 
& ad Pharum, íta ut multascíuítates uideret, & multorum homínum pru 
dentíam , pto fapientía acquírenda addifcéret: quemadmodum ex fapíienv 
tibus quídam inquit . quumqáe plurimum utilitatis ibi fuiflet Miror 
| | à 


/ 


NAZIANZENI " 


ad mattem fermonum Athenas naue Aigínetica transfretauit. Verum 
quam ín Parthenío nauigatet pelago, tempore procellofo , ac nauigatione 
iactaretur aduerfa , fubito tempeftas adeo uiolenta eftexorta , ut ín uita: 
etiam ueniret difcrimen . caligo ením nequaquam procellis tolerabilior, 


: b Dp! Y Ufer M 
tam pontum quàmatherem abfondéfarqaumq omnes corporalem de; 
plorarent mortem PIgleitie animx folícítus erat interitu , nondum ením ba; 


ptifinate figuatus erat. mors ígitur quz ex aqua immínebar.falutem illí pee 
aquam contulit , Quíd igitur facit magnus ille, & qui ante regenerationem 
feipfum uerítate formabat? ucftímento cítcundatus,clamoribus & eíulatio/ 
nibus íta paríter nauígantes cómouít,ut omnes propríjs neglectís periculis 
luctum illius adiauarent.Dcí ením míracula recenfuit;quax in Aegypto & in. 
deferto;tam in pelago quam ín terra perpetrauerat : ueluti marís rubri díui/ 
(ione, & mox reductionem, quemadmodumque ex petra fontem profu 
diffct, & aquam amaram edulcaffet : Amalec obtruncaffet per manus íner/ 
mes;quz falutiferam portenderent crucem:muros Hietrichontios abfq; cun 
ctis fubuertiffet machinis : prophetam ex cetí uentre faluaflet. & alía , quz 
in facrís continentur libris promíttens obiter, (i ex pelagi faluaretur pericu 
lo,& baptifmatis remíffionem confequeretur, quod fe faluanti effet dedíca/ 
turus. precibus igiturillam flectit , quí alíoqui propitius effe , & culpam ob 
naturz maufactudínem remíttere folet , confeftim nanque mare fluctuare 
celTauit,& tempeftas in ferenítatem eft conuerfa , ac pelagus quod coufque 
uehementer fcuierat;quieuít.& hic quídem ín illis erat.at parentibus eíus ít 
fomno oftendebatur,quid filio accidiffet. illi uero patrum more ( quíd ením 
plura dicere tefert)orationibus & lachrymis deum obfecrabant;ut illí ín ma 
ti periclítanti opem ferret. confeftím ígitur pofWupplicationem uiderunt ín. 
fomno filiam,Erínnym quandam, & ultricem furiam manibus captiuam te 
nere . qug uehementer illi rclactabatur , bacc quum poft redítum eíus à pa/ 
rentibus referri audiuiffet,eratías egit faluatorí, & haec poftea euenere. qui/ 
dam praterea ex íjs,qui una nauígabant;iuuenís admodum illiacceptus.ui 
dít ín nocte, quum res ín maxímo effet difcrimine, matrem beati illius, per 
mare gradíentem, & nauem ad continentem pertrahentem.hanc uifionem 
quum enarraffet,confeftim mira fequuta eft tranquillitas . quapropter ínfi/ 
deles cancti.quí in nauí erant, fide ad Gregorij accutrebant deum, ipfumcg 
adiutorem fuiffe (ant confeffi, nunquíd hoc Eelía miraculo eft inferius? 
quí quum contra idololatricam ínfaniam Sídoníx ftetiflet , igne peregríno 
& cocleftí factificium confumptit , quo Ifrael ad ueri dei fidem inducere pof/ 
fct,íta ut populus admirationecaptus damaret: Domínus ipfe eft deus,ue/ 
tus deus eft ipfe . T'alis erat Gregoríus inopínata falute pradítus : multos 
ením infinitis erroribus írretítos ín unam uíam , & fidei perduxit femitam. 
Poftquàm uero Graxía ipfum tenuít, & eloríofum nomen Athenarum, 
quid dicere neceffe eft;cum quanta animi faíceptus fit beneuolentía ci 
t im 


^ VITA DIVI GREGORII 

ftímenim tam à doctoribus.quam a difcipulis,preftantifimüs in fermoni 
bus cft íadícatus. Quum uero non multum cffluxiffet temporís;uenit Athe 
nas à Byzantio Balilius magnus;eíufdem doctrínz caufa . fodales igitur & 
contubernales funt facti , ueruntamen haud facile quis explicauerít ; quan 
tum coníunctio illa & confüetado utríqg profuerit. qui ením folus eft;etíam 
(i quid recte nouít,non tamen Gbijp(i credit, fed ulans quarít à quo 
confirmetur. quum autetn duo ín unum doctrínz commifcentur defide/ 
rium,tum ínter fe oftendunt firmamentum,ac eum quí partím ínuenit, nec 
non illum quí ueritatem confirmat.comprehendunt ín feipfis, & ut breuiter 
dicam, pari zmulatíone fub unum reducti funt iugum : (iquídem una fide 
erant illumínati , & unanimes uírtutís amatores , qui patí feftinarent curfu, 
ita ut arantíum , aut agrícolarum ínftar, promptitudine zqualí fapientia: 
aruum femiínarent,meterent , & copíofum colligerent fructum. anímí ením 
fortitudine,& aduerfitatum tolerantía omnes feré coztatieos exuperabant. 
etenim quemadmodá equi ut plurimum umbra & ftrepítu commouetí fov 
lent.ita etíam iuuentus ob res aduerfas indignari confueuit & dolere: at ip(i 
€ díuerfo conftantes erant & immobiles , ín ijs quac fzpius ac multipliciter 
quídem accidebant , íta ut quam terrae motus horrendus Graciam concuf/ 
filet , ipfi apud omnes magnanimitatem fuam & prophetíca uoce fe di 
enos oftenderent;qusx ait. (i etíam terra fuerit concuffa, non tamen tímebi 
mus . Proínde corpora à iuuentute omni exercuerunt abftinentía , contentí 
neceffaríjs, Helix inftar & Ioannís.qui ex arborum uíuebant fru&tibus.que 
uero ad uentrís delicías , necnon ad gulz pertinerent ítrítamenta , penitus 
contempferunt.uoluptatescg longe ualere iufferunt . quid autem de caftita; 
te dícam?quam ín omníufff pure ac illibate deo conferuarunt, íta ut mmínus 
redareuí poffent , quàm Xenocrates ille & Polemon : ex quibus híc dum 
cum Ícorto dormítet (mmobilis íacuit: ad illum ueto uix proftítutz ingredí 
audebant , quum nímíum philofophi feuetítatem timerent, & ín his qui/ 
dem uíti í(tieeregie fe eerebant.Sanéfori aut concertationum nullam habe 
bant curam, Aríftídem ín hacre ímítati , ne ex nírtute pecuníam acquírere, 
aut philofophíam ultro mercenaríam facere uiderentur.erant autem omní/ 
bus zque, boní , auatítíamtg & prodigalitatem pariter fugiebant , ac intra 
termínos manebant honefti.adeo autem concertatíones contemnebant , & 
ítafuper Antifthenem,& Diíogenem,necnon Cratetem attollebantut;ut dí 
fciplinam íllorum differédi abijcerent.pariter ením facultates tales defpicíe/ 
bant.arrogantíam autem & gloríam ínanem longe repellebant, quibus ad 
mírandi illi canes;publicis praxconijs, homínes capere folent.füperbia, alio 
rum omníum ínftar philofophiz purítatem inquínantes. Caeterum de ftiv 
díorum diligentía , quid dícere attínet * quum uníuerfa eorum uita ín fola 
uerfaretur. meditatione , defideriumq(üe indefinens ín fcientíz (itum cflct 
adeptíone ; íta ut die & nocte pro ea infudarent , quemadmodum Iob ie; 


quit 


NAZIANZENI , $ 


quit beatus , recte enim nouerant generofi , quod meditatio referta effet la^ 
bore , at perfeucrantía & multitudo cognitionis praftaret robur. inde illis 
contigit, ut aon folum temporis fui doctores , fed & ueterum quàm pluri; 
mos tam labote,quám natur füperarent felicitate, Porro honeftis tantum 
incambebant ftudijs.(iquidem in Grátrimatíca nihil eos latebat.ex Rheto/ 
ríca autem folummfbtlocloquentiz decerpebant florem , reliquas aero nw 
gas dimittebát.Philofophiam autem moralem, & ratiocínationum.tam ín 
difciplinis mathematicis quàm ín medicandi arte demonftrationes,necnon 
relíqua ftudia liberalia, non leuiter tantum , aut ídeo attíngebant , ut príua/ 
tis plus haberent, fed ita petdifcebant , ut prxceptores & doctores efle pof; 
fent prx (tantiffimi . ex Mufica autem folum uetuftum illud ac concínnum, 
& quod anímz íracundum & reluctans demulcet;perdifcebant : quod uero 
uoluptatem concitat , Scenzc demandarunt . numerorum autem computa 
tione,& geomettíz adiquatione,necnon aftrorum motu & pofitione , tat 
quam nouí Mofes & Daniel inftituebantur: non tam ad ftudía ea impul(i, 
quàm intellectum omnem ad Chrifti (ut fcriptum eft ) obedientiam ca 
priuantes.fiquidem fcíentías illasfolummodo philofophíz ornatum & pro 
tectionem eíTe cenfebant . per omnes igitur tam meliores quam deteriores, 
ut díci folet, difcíplinarum ARD qtiecantur , quo quzdam declinare, 
alía uero cutn prudentia eligere poffent.eum (iquidem laudo,licet extra no: 
ftram fit caulam;quí dixit, nequaquam ignomiaíofum effe , íd etíam quod 
minus bonum exíftat cogaofceresquandoquídem remedíum ex illo contin 
gcte folet íjs quí nequaquam odiofe fed beníuole qua: dicuntur excipiunt. 
Czterum quíd míhí accídít amici ? ínterím enim dum fermo procedit , non 
fecus me,ac equus ínfe(Torem,ín beati Ba(ilij laudes abripuit.parumper igi, 
tut illumueluti habenis moderabor,& nimíam euagandi lícentíam compe: 
fcam.quí ením ultra uires nítuntur;etíam à rebus excidunt mediocribus. Ba 
(ilius igitur pulcherrímis mercibus coémptis , domum conceffit . Gregorius 
autem tenacíter ab Athenien(ibus retínebatur difcipulis , qui nec illi abeun 
dí facultatem concedebant, fed ut eos doceret uehementer orabant . quin 
etíam ut fophifticam cathedram afcenderet hortabantur . ille igitur ut ijs 
eratificaretur, parumper remanfit : paulo poft uero omnibus fupplicauit ac 
perfua(it,& quod neceílarium effet ut ad parentes rediret,quum íam trigín; 
taannos ín ftadiorum difciplinis confumpfiffet:ac ita fe patris reddidit. Pri 
mum igítur diuinum (fufcepit baptifmum , cuíus uittute iam antea erat illu 
mínatus.terminumcj (ibi ipfi ftatuit, ne unquam íurarct, donec ín hacuíta 
ageret.quem etíam ad finem ufque feruauit . deínde de(ideríum parentum 
acamiícorum adímpleuit, qui fermones eíus audire de(iderabant . quum 
confulerent ac necefle effe dicerent , ut fe tam publicis quàm domefticis im; 
mifcerec malis, íta enítm rerum materíalium fplendorem uoco : ipfe (ibi ipfi 
confuluít , ut fe offerret deo, quemadmodum etíam dum periclítaretur uo 

À 5  uetat 


6 VITA: DIYI GREGORII 


uerat: ac fe à mundo fegregaret, & foli. puriffimo addicetet, ac facris Incatti 
beret libris , ut índe uetítatis eliceret fplendorem . quod confilium etíam ze 
ipfa adimpleuit. elegit ením ut olitaríus pro tnundano , & ínops pro qu&/ 
ftaofo fieret. Sz pius igitur Chriftum manifefte ín fomno uídit , necnon íi 
meditatíone nocturna.& hanc retributionetm pro illa accepit puritate. natn 
ut liber ínquit facer,Beati purí corde,quoníam deum'(ifllebunc.(iquidem il 
lum purum uocat domínus. quí inftar Giregorij magni ciuitates , forutti, 
theatra, fophiftarum faftum, príncipam arrogantíam, íudícum citatíones, 
litigantíum contentíones.rhetorum nugas, furum ínf(idías, mercatorum in 
fatiabilitatem,;cauponum períuría , díuitum fuperbíam, ínopum tmaleficía, 
fatietatem naufeantem,ebrietatem petulantem,gloríam labilem;ueftes pre 
ciofas,uafa ex argento & auro elaborata,domus pícturís & marmorum cru 
ftis ac lapillis fumptuofe exornatas , necnon alía cancta derclínquít . quo» 
níam puras mentes perturbare folent , quo mínus puríffimo lumini conce 
datur ingteffus . & hzc nofter egit Giregorius , quam adhuc ín flore inne 
tutís effet conftítutus . poftquàm autem pater filium ad facerdotíum prov 
mouiílet , ac ín presbyterum elepiffet , uic enm & uíx ad fententiam fuam 
perduxiffet;quid facitzecdefíam relinquit,& curas qua mentem diftrabunc 
effugit, ín Pontumq; profectus , cam Dafilío philofophíx incambit. quam 
ením (imul operam literis dediffent , ac parumper fe inuícem fuiffent di 
uifi , rurfus conuenerunt , quum eos morum (imilitudo & promíffa fides ít 
unum compelleret , quo ín ipfis impleretur quod dictum eft , Vbí duo aut 
tres ín nomíne mco collecti ferínt , ibi à medio eorum exífto , Vnà ieítuz 
agebantac uirtutem conuerfatíone mutua adaugebant,exercitationíiscg fe^ 
ees deo acceptis exercítatotíbus, & qui mundum reliquiffent , conftitue^ 
bant.leges aquam qua longe magís quàm Lycurgi illias effent pacificaz.& 
uám Solonís plus fyncerz;necnon Mínois magis acqua.& ut excellentíus 
quíd de uíris illis dicam, Mofen imitabantur:ebula ením contecti erant, & 
montes turbída huíus uítz exuperabant , ac longe feipfos feereeantes le^ 
ges fercbant.Pater uero fenectate & curís degranatus.infuper luctu filij Ce 
farij oppreffus,moleftíffime uitam ferebat folítaríam: ac ideo epiftolis fup? 
plicibus Gregoríum ad reditum follícitabat.ille uéto impium effe iudicans; 
(i patrí, & (acerdotí, & fení haud obediret , pattím uolens, partítm uero no? 
lens.eft reuerfus . quietis enim de(iderium illum ín Ponto remanere fuade/ 
bat uerum píetatis fcopus , & obfequíum paternum eum inde retrahebat 
Caterum quum Cafaríus ín maxímo conftítutus fuiffet officio , (iquideti 
thefauri & pecuníz publica illius commiffz fuerát curzsac fub offici íneref? 
fum uítam cum morte permutaffet;oportebat fecundum legem, ut pater fi? 
lij bona hareditatis iure adiret, & (i quíd ex tributis deficetet.ipfe pro illo fa 
tísfacerer .unde magnus Giregoríus tnaxímis curarum ínuolutus eft tarbísi 
multíením canum ínftar ad fores eíus accurrebant, exiftimantes illi demor 
' 6 cui 


NAZIANZENI' 4 
tui facultates deferturum.Pater ením fencctute & morbís deevauatus, ac íi 
nonage(imo íam conflítutus anno, forí certamina nequaquam fubire po; 
tcrat.ad Gregoríum igitur omnís cura eft deuoluta . ueruntamen ueneratío 
erga parentes , & fpes mercedís promifTz , que debetur ijs quí ín parentes 
fucre píj,cuncta grauía reddebantleuía. Interea res accidit talis: quum hzre 
(is Ariana, per fpífitüs malitíz ecclefiam ínfeftaret , multi ciuitatum epifco/ 
piinexilium funt pulfi , ac multiplíciter tam ui quàm calumnijs agítati . fa 
cerdotes uero & populi multítudo íta affligebantur,ut congregationes fuas 
fub «there facere cogerentur. non enim domus habebant ín quibus ora; 
reni;neqp contra leges & iuftitíam ímpijs communicare uolebant;quum he 
re(is omnes feré terrarum occupaflet Eines , manu ac impíetate rcgía auda: 
ciam fortíta. dara eft icitur poteftas paftoribus pernicíofis, qui (ab agnino 
tegumento lupum abícondere folent , ut epifcopos expellerent píos , & quí 
primo paítore Chrífto digníerant.quídam igitur timore percul(ijalij blat, 
ditíjs emolliti;nonnulli pecunía delíniti , aliqui (implicitate morum decepti, 
hxrefeos ínefcati funt illecebris , ita ut aduerfarijs communione adíiunge, 
rentut;idque manuum fcriptura teftarentut. ex quibus unus erat beatí Gre 
corij pater.Gimplícitate quadam hamum deglutiens. hoc regíonís illias mo 
nachí nequaquam toletantes, à communione eíus fe fübtraxerunt ; cum 
quibus & non mínima pars populi defecit , mmonachorurn fidem tanquam 
digniorem manifefte fequuta. Quid igitur feruus facit dei ? Primo deum 
precibus & nocturnís placat uigilijs, orans ut malum hoc díffolueret,& dif 
fenfioni obduceret cicatrícem . índe filere potíus quàm. loquí decreuit , ac 
ita tacendo tríftitíam manife(tam prz fe tulít . poftea uero patrem admo; 
nuit, ut ob lapfum ueníam petetet , ac pure & (inceríter ueritatem confite/ 
retut: pariterque eos quiab illo defecerant ad concordíam & unítatetn re; 
duxit.ficqüe ornatum reddidit eccle(iz, & utrique parti factus eft uenerabi^ 
lis.tam pattí quam gteei pío: fermonibusqy pacíficis díei feftiuitatem exhi; 
larauít.conglutinans diffidentía, & remedij celeritate oblinionem inducens 
zxgrítudíni, Sane Cratem ferunt Thebanum dí(lidentium domus ingredi, 
ac fermonibus pacíficis lítes dírímere folitum : uerum factum hoc Gregorij 
longe illud exaperat. non enim príuatím, quemadmodurn ille, fed publice 
concordíam patrízx reddidit . & quod maximum eft, nequaquam ínter eos 
dijudícauít;quí de pecunijs aut íniurijs dífceptabant: ibí ením fzepius uel le/ 
uís adhortatio facile dífcordiam fedare confueuit: uerá ínter eos quí de fide 
difceprabant.ubi reí magnítudini;cócertatio quoq admifceri folet;ita ut fa/ 
pientes quoq; fermones.uíx etíam parumper díffidentia.coponere ualeant. 
Poftquàm auté Chriftianorü malitía & uita difToluta,deü & mandata eius 
cotemnete ccepit , imperatoré Chrifti oforem nobis fufcitauít, Iulíanà dico 
tyrannüqui uirtuté progenítorü fuorü,ac fidem Conftantini maguí, plane 
conttaríjs faperare cotendít : acídeo Chriftíanos ab omnibus arcuit íuftís, 

| À 4 — tamet(i 


4e 


8 VITA DIVI GREGORII 


tametfi nequaqüam lege publica Chriftianorü perfecutíonem proclamarí 
iuberct,nutu tamen tacítoac legislatione impia illos infeftabat. uoluit ením 
ut Chríftiani haudquaquam Gracorum fermonum & difciplinarum com, 
potes fierent . Deus ígitur ex longanímitate fua diu fceleftum illum exalta/ 
ti permifit : quum uero malítiam eíus penitus inemendabilem efTe uideret, 
romphea fua fuülmínea quemadmodum ímpietas eíü$ digua erat, illum 
proftrauít,& fcelerum poenas ab eo exegit.ín orís barbarícis, barbaricam & 
ferínam illius uítam detruncans. Confeftim igitur Giregoríus magnus pra; 
uitatem illius & (mpíetatem notauit infamia,una cum Sibarítícis gentilium 
turpiloquijs, quorum fabulas antiquas , & uatíorum deorum errorem ín o; 
mníum denudauit oculís , íta ut fapientibus communem excítaret rifum, 
Cacterum curego uítíres magnas & ingentes fermone breui íniuría affíce/ 
te , & plané contra fcopum conftitutum íncedere conor ? ac ín tempore cob 
laudationis,quum prxcipue oporteat laudandum, delibatíone rerum gefta 
rum gloríofiorem reddere, tam cito ab ínfamantibus illis fermonibus difce/ 
dere nítor,quum plané (int admirandi;tam ob hiftoríz uatíetatem , quàm 
harmoníam , necnon fummatn ín dícendo eloquentíam . precipue igítur 
contra tyraaníi legíslationem mírandam , qux prohibet ne Chriftiani gen; 
tilium ínftituantur difcíplínis, fancti noftri pradentiam confiderate. ibi 
enim & heroícís & iambicís,& trimetrís, necnon uatíjs alijs ufus eft carmini 
bus, dicendi praterea charactete tam tragico quam comico , uníuerfa infu 
per compofitíonis fpecie: quin paulo mínus omníum difciplínarum doctri 
nam ín fuis expreflit fermonibus, ubíque pia ínfulciens areumenta;aut uír 
tutís laudem , ucl anímz aut corporís puritatem , fea Theologíam , aut de; 
precationes,uel (imilía metríca confcribens oratione : omnem lafcíuíam de/ 
clinans , fabularum nugas & deorum monftra , quemadmodum & dece; 
bat penítus detexit, & hoc modo doctrinam perquàm fapientem Chri 
ftianis exhibuit . oftendit ením , quod leges impii illius tyranni illicita , ac 
nullius efTent utilitatis quam Chriftianis difciplinarum eratía inuiderent: 
immo potíus € díuerfo femetipfos (scam & ulcifcerentur. talís ením ín/ 
uídíz eft natura,ut parum aut nihil offendat eos quibus inuidet:uerutm eos 
quí illam parturíunt.íngenti afficit detrimento. Quín etiá quà Athenis age 
ret cü Iulíano eft congreffus admodá adhuc iuuene, & nondá ad imperium 
aícíto.fed quum difcendi gratía ad doctores pergeret:ibi etiá amicis predi, 
xít,adolefcentem perníciofum,;infidelem, ac ualde impium, necnó ad omne 
malum proclíuum fore:nde coniecturam fumens, quod illum animi paffío 
nibus obnoxíum ceraeret,& quía rífutm haberet petulantem, necnon uifum 
ferinum:ac totü corpus eíus fübfultatet;ipfecy affidue moueretur. fed & im; 
petus ftultítia: plenos,& collocutiones impíetate refertas ín illo notauit.tam 
etfi hzc fub exercitij fpecie occultari uidetent.precipue uero mouebat;quod 
cerneret illum homines malos amare;uirtutis autem laudatores cótemnere, 
: hac 


-———— 


NAZIANZENL. - -9 


hzc quam uidiffet , omnibus przdixit , peffimarm illis fore manifeftatio/. 
nem,& occultz mentís eruptionem.oportere enim naturas bonas.teftímo/ 
níum rebus prabere futuris , & qua obfcure oftenduntur, coniectura & in 
tellectu , príus quàm eueníant percipere . uerum ille male períjt , quum fru 
ftra fceleftus fuiffet, & nihil ibi aliad quam poenx materíam recondidiffet, 
Gregoríus autem non poft multum temporís , quam haretícorum caterua 
ubique per Carfatía: oram uagaretur , ac fanctus Eufebius metropolis gu 
bernacula teneret , cuí cam Bafilio tum presbytero, ac ín Ponto philofo; 
phauti;inimiícitíz erant. hxreticorum tímens confpírationem , & quía eccle; 
Íizc pracfectus infültum talem nequaquam uírilíter fuftinere poflet , leuior 
.ením erat, lícet uítz effet parz , ac ín Theologia nequaquam inexercitatus: 
ad Bafilium luminis inftar fplendentem Gregoríus mifit , ac (llam rogauit, 
ut ínímícítías remítteret,& quim animarum periculum cognofceret , quàm 
celerííme metropoli ac tanta ecclefiz auxilium ferret ; quín &, przcfentíam 
obiter fuam & auxilium promifit. hís optímo perfuafit duci , ut bellum de? 
poneret, cuí & ipfe unà milítaturus acceffit , ac ín haereticorum munímenta 
impetum fecit , impiorum dogmata abícindens & difToluens, tropheum 
erexít,achoftes ín fugam íta conuertit,ut uirtutis cius manifeftum caperent 
experímentum . hxc deus per feruos fuos fecit ; quí quum multam homí 
num impíetatem emergere uidit, ob honoratiflima creaturz commiferatío 
nem, uíros tandem excítauit , quí fub(idinm & emendationem periíclítanti 
bus afferre poffint, ne ob defectum confirmantís , humanum genus infice/ 
retur.quemádmodum & tum quoque fecítaac fuos confirmauit , host non 
fecus ac coagulum ladti ínijciens, in medíum ftatuit, ac eos quí uaria praui/ 
tate & impietate , multum ínter fe diflidebant, ín unam collígauit amíci/ 
tíam & harmoníam . ínterea non mültum tempotis effluxít , quum przdi/ 
étus eccle(iz prafes ad meliorem tranfiuit uítam , unde multus labor Gre 
cotío cft excitatus , quum & ad ciuitatem nunc priuatím quíbu(dam, nunc 
publice (criberet omnibus , & tam per patrem quàm per feípfum fuaderet; 
ut Ba(iliutn in epifcopatus affümerent thronum : non ideo folum utamnico 
commodarct,uerum & ut ín uníaerfum omnibus prouideret.uídit enim;ui 
dit ínquam,manifefte;adíutorem fpítítu digaum:quapropter non príus de 
ftitítquàm cófilíum tam egregium perduceret ad finem, fictp rem tandem 
peregit. Bafilius igitur CarfareenGà tenuit gubernacula, uerà enímuero ob 
inuidíam & dominandi libidinem maleuolorü quotundá , Cappadocia ín 
duas díaífa eft partesque ufque ad tempus illud femper fuerat unita, inde 
quoq; à Cefareenfibus feeregata eft Tyana,& fe deínde cótrautrafay defen 
dit.fed & reliqua oppídula dubitate cceperunt;cuí parti potíus adhxrere de 
berét.ande magna exorta eft cótentio,practextü habens,qua(i anímarü ge^ 
teret cutá: (tudiü autem nímís uehemens,auatítiá & domínandi libidinem, 
quoníá tes erát turpiffimahoneftis appellationibus celare fatagebát . reri. 
igitut 


H 


10 VITA. DIVI GREGORTII 


igitur ttouitate Dafilius magnüs oppreffus, (imul & domefticis priuatus, 
Gregotíum Safimis epifcopum dare decreuit , quo communi confilio diffi 
dium,tanquam damnum alíunde (ibi emergens hoc pacto fedaret,.(imul ut 
(i rcgionem epifcopis firmaflet, maiorem curam ecclefijs impendere poflet. 
nullus igitur Bafilio uifus eft utilior,quam Gregotius , & nemo cx epifcopís 
fortior,qui tefiftere poflet.(i quid incideret noui. itaq; quum confilium illud 
cum patre Gregorij admirandi communicaffet, ui rum ad munus protta/ 
xit fufcipiendum:& opus quidem finem habebat,at ille quemadmodum fe 
pius dixímus,quum fcopum haberet quíetís,& à negocíjs liberationem, trí/ 
ftabatur & índignabatur , quoníam neceffarium arbitrabat ut príuatím fui 
ipfius curam gereret. ad quam rem , regío illa , Sa(imam díco , mínime ipfi 
apta erat, utpote tumultus & cíuilium turbarum plena. fiquidem in uía (ita 
eft regía;& equorum publici curfus ftatíones habet;ac ideo multam pertut/ 
bationem quíctís concítat amatotibus:utilitatem autem feu fruítionem, ucl 
fortuitam quafi nullam praftare folet. hac quum uideret , ad curam fugit: 
&grotorum, ubi mínifterío & fermonibus fpirítalibus morborum leniebat. 
dolores.acphilofophíam temporum faciebat exercitium . fertur etiam , nec 
oblatíones.uel electionis munera,neq aliud quid.quemadmodum alíj epi 
fcopi Sa(imis folebant accepiffe , fed ín electione folum de actione cogitat; 
fe. Intetea pater multis illut rogauit , ut rurfus Sa(imz ecclefiam retíperet. 
ueram poftquàm à fcopo aberrauit.fecundo effecit, ut ille pro illa INazíanzi: 
cutam affumeret, idCg non folum admonitione perfecit , fed íam execratío/. 
nem quandam admiífcuit , quz ob facerdotalem negligentiam emergere 
poffet .ab ilio tempore Giregoríus affidue patri adhafit , ac rem maguaam 
eífe iudicauít , obedire pattí . quem & talibus alloquutus eft uerbis : Pater; 
tamet(i molefte imperata feram.gratíam tamen tuam nequaquam fperno. 
INazianzí curas fufcipio . cognofcat autem facra tua & deo accepta pruden 
tia,quod impoflibile Gt,quum tua uíta hac difcefferis , ut ego ecclefiam reti 
neam.(ufcipiens uero pater, míhí inquít.fili aíuenti baculus fias, ac fenectu; 
tem fu(tenta,& tu quoq precibus faftentaberis. quum uero obiero , quem; 
admodum tibí placuerit res tuas difponito hxc quum audiuiffet ; quam 
optíme potuít fenum. patentum curam eeflit, quam pater iam centefimo 
appropínquaret anno,mater uero haud longe ab illo diftaret;ac ambo mul 
to íam,ut credere par eft;indigerent mínifterío : precipue quum iam Cafa/ 
rius obíj(let , necnon Gorgoníca foror ínter mulieres nctiflima acambo 
ad uitam meliorem,necnon felicitatem tranfijffent ftabiliorem : quos etíam 
orationibus honorauit funebribus.folus fenectütis derelictus confolatio,de 
bilitatis medcla,parentum piorum;ne quíd magní dícam,meliorum fuccef^ 
fio: gloría uero adeo fatis faciebat maíoribus.ut íllor & memoriam proloa 
garet, & ufqs ad mundi extenderet durationem . Quis igítur unquam plus 
píustam fcientía, quàm amore díuino, dotmefticorum, necnon domus pro^ 
pría: 


NAZIAÁNZENI  - T 
príz extitit difpeafatorequam ille , quí unícuique fuutn impartitus eft offi, 
cium;cognatís,amícis famulis, hofpitibus: ecclefiaftica uero íta dífpofuit, ut 
curam fuam paftoralem, tanquam regulam quandam iuftam cunctís pro; 
poueret paítoribus.recte igitur à díuíno dictum eft Paulo.qui rebus príua 
tís prace(le non nouit, quomodo ecclefiz dei curam gerere poterit c & ille 
unum folum prudentia inftruebat;ut hoc pacto domum unam faluaret : at 
noítet hic, ut domum & ecdefiam, immo ecclefiam & ciuitatem . (iquídem 
domus e(t res publica bene ordínata , & cíuitas ambitu utiq; domo perfe 
Cior.eíafdem uero eft (cientiae multos faluare & paucos.aut etíam unum fo 
lum:acídeo non toto & omní, fed folum quanto talía differunt , Quum au 
tem pater eíus Gregorius (ita enim & ipfe uocabatur ) uítam cum morte 
permutaffet , ipfe patrem oratione honorauít funebri : nam deo acceptam 
matrem INonnam , adhuc uiuentem laudauetat, pie ac fancte faciens , & 
quemadmodum pattís & matrís,necno Chrifti amatorem decebat, curam 
igitur eius in uíduitate conftitut geffit, quum in fenectute longeua auxilio 
egetet & quiete, ueruti poft eíus obitum , ecclefia exceffit , ac Seleuciam eft 
profectus , ibigg apud uirginum fanctz Tec domicilium habitauit, tem; 
pus tribuens , ut epifcopus aliquis INazíanzo praficeretur. Quum uero re^ 
ereffus eflet, inter quales uerfabatut , míníme paftorís fungens officio. 
Quumcg populus ipfum expetetet , nequaquam flectebatur precibus, fed 
immobilis perfiftebat, non fecus ac quercus annofa ad uentorum flatus it 
concuífa. Quod autem mihi fere excidiffet,nunc uobís narrare pergam,non 
maeis ob eíus gloríam quàm utilitatem ueftram . (iquídem omne bonum 
acmulatione etíam dignum eft:quod autem xmulatione dignum , íd etíam 
uirtutem conferre ualet:uíttus uero ipfa , fectatores fuos ad deum ufq; pro; 
uchít. quum DBalíus magaus fratres detrímento affici uideret , qui ualde 
commiferatione & compaffione dieni erant, quum ínterím tamen nemo il; 
lorum tangeretur mifericordía, fed quàm plutímis propter ruditatem & ítv 
humanitatem nímía , píaculí aut ínquínationis inftar abomínationi effent, 
naturali commotus eft ínftínctu , cofiliumcp ccepít pium,& fraterna charitate 
dignum: domos enim xdificauít ingentes , ex prouentibusqy quos ab opw 
lentíoríbus colligebat.ínopes alebat.illos ením fermonibus prudentibus ad 
diftributioné hortabatur,ac omncs debiles ad domus illas,quas pauperum 
uocabat receptacula , colligebat . In hac re Gregotics illi cetegíam nauauít 
operam,quemadmodum liquet ex oratione quam de fouendis habuit paw 
peribus.ex qua íntelligere datur,quátum ftudium in hac re magno imper: 
derít Ba(ilio.ibi enim plane oftendit,ínopum fuftentationem mandatá effe 
maxímü.immenfitategy ac clementía dei digniffimü effe, Verü id adeo mov 
defte facit;ut nequaquá percipi poffit,quod ipfe rem tam ceregíá peregerit. 
Caterum quum Aríana hzre(is longo tempore ecclefiam premeret, ac ma 
nu regía dei fübuería effent munimenta , ut ad impietatem protraherentur 


(impli/ 


12 VITA DIVI GREGORTI 


fimpliciotes ( Docet autem illa magnum deum patrem , & patuum filíum,, 
creaturamtp fpiritum fanctum)pullulauit tandem uclutí ex hydra quadam 
nouum caput uítefcens, nempe pneumatomachorum harefis , de filío qui 

dem recte fentiens,& uerbum cquale patri ftatuens;fpiritam uero fanctum 

blafphemans, idq dupliciter. quídam ením illum manifefte creaturam effe 
docent;alij autem neq; creatutam,;neq; deum,fed liberum:quos ille recte di 

mídíaríos uocabat , aflerens appellationem hanc probe eorum conuenire 
opiníoní . uenerantur ením filium , fed fpiritum fanctum afficiunt ignomi; 
nía. haec contentío uniuerfum Romanum occupauit orbem, fed potiffimum 
DByzantij przualebat . Deus igitur fpiritus fanctus , Gregorium excitauit 

Theologum;quum míferaretur eorum qui fub eo peribant dogmate;& tan 
quam ad Mofen díxit: Vídens uídí uexatíonem populi meí;quí ín Ac gypto 

eft.at A'eyptuslingua Hebrzorum caligo uocatur ac ídeo & nunc quoqg 

palpabiles haereticorum fignificat tenebras. & gemítus eorum audiui, & de/ 

fcendí ut eos liberarem;quapropter nüc adefto,ut te míttam in A:gyptum. 

Tali igitur adhortatione uítum commouit , ut Byzantium nauigaret, fpiri/ 

tu repletus, ut pro fpiritu pugnatet . Confeftím ígitur impetus ille à Bafilío 

luminarí mago eft íncítatus,ipfecg ad certamen fpirítuale unctus:quínetià 

quam plures pontifices , & ex regia urbe fideles quum auxilio iíndigerent, 

fummis illum rogabát precibus;ut mala ab eís pelleret. quapropter in auxi 

lium utbis illius aduolauit;,omnibus delítijs ornatu & opibus caflus, fpirítu 

ucro plané repletus . à cognatís igítur non minus corpus eíus, quàm píetas, 

benígue eft fufceptum . reperít autem ecclefiam tanquam nauís malum ín 

monte erectum, uel (icut uíz fignum ín colle;ut prophetíce loquar;conftitu/ 

tum,exiguam,attenuatam,& delitefcentem,ac per uím omní loquendi liber 

tate príuatam.Sacras uero domus cüctas direptas,& ui occupatas , adeo ut 

fola Anafta(ia fancta; orthodoxis effet relicta: foritan quía tü propter atu 

bítus contempta effet anguftíam,quemadmodum notunt íj,qui templá ui 

deruntantíquum. Confeftím igitur quemadmodum Dauid alíus emicuit, 

& alienigena dogmata fermonum fitmítate, tanquam funda di(iccit, fideli 

buscg fideliter loquendi audacíá praftitit, quotidie recipiés & capiens deo, 

cos quí male a ucrítate defciuerant. paruo igitur clapfo tempore.tantá mul/ 

títudínem conuertít,ut nequaquam cum primis conferri poffet, planeqg híc 

facra impleta eft fcríptura, que ait:Domus Dauid procedebat & magnifica 

ta cft, domus autem Saul retrocedebat , & eft debilítata. uaríam igitur cer; 

nere erat difcíplínam inter eos qui faluati erant: quidam ením íam ín retía 

inciderant;alij uero appropinquabát;nonulli ín fide erát perfecti , & i alios 

uenabantur, & docebant. ob hacc Aríanorum quidam irafcebátur, quídam 

uero ínuidebant,e quibus tamen nonnulli decorum effe cenfebant, ut íllum 
adíuuarent,& cum decertante concertarent;lícetením ob emendationis fuc; 
ceflum índieuarentur;ob inuidiá tamen ecde(ig procurabant incrementum. 
| | | & quum 


NAZIANZENI i$ 

& quum intet equales excellete nequirent ; aut non uellent, prauitate nirtu/ 
tem dilatare contendebant . Caterum quum malum hoc nondum quieuif, 
fet,exortus eft Apollinaris Syrus , quí de nouo proptíum quoddam praui 
tatís excogítauit documentum.incarnatíonem ením nequaquam uetá fuiffe 
cenfebat.fed carnis folum & anima irrationalis affumptioné docebat;ac aní 
mam rationalem penitus à difpenfatione abícíndebat.quüds docttína gen 
tili admodum preftaret;multos fermonis decepít uarietate.ab omnibus ígí 
tur terrarum otís hxrefeos aderant difcipuli , quí indoctos tanquam hamis 
in perditionem trahebant . Gregoríus ítaqy rurfus perdifficili implicitus eft 
certaminí.ubiq; enim aderat,arguens,commínans, adhortans,quofdam ín 
fide fetuabat;alíos unde exciderant reducebat.accidit auté quemadmodum 
in talibus fieri confueuit, ut perfcctz íncarnatíonis cófeffio,in duos filios ab 
indoctís cenferetur díui(io. Quum igítur difcipuli Apollinaris affidue popa 
li aures obtunderent,& fancti patris accufatent facta. preualuít tandem ca/ 
lumriía.gutta enim affídue dí(tillans.faxum etiam tandem excauat. & quía 
talia multorum audita füblimíora erátqui nequaquam difpenfatíonis pro 
funditatem intelligere poterant , lupis credebatur, paftor autem quí ueríta/ 
tein docebat.fufpicioni obnoxius erát.quí ígitur pro Apollinaris pugnabát 
opinione.tanquam aptí fylueftresquum íam pridem iram acuiffent;pertur 
batíonemq & calumníam, qua Gregorío ex Apollínaríj opinionum cenfo 
ribus concitabantur,ín auxilium fumpfiffent;populum ementitísconcitarüt 
fermonibus;ut uírum,quemadmodum olím ludei Stephanum lapidarent, 
ni(i quod ictibus aberratunt , quum deus fui protegeret propugnatorem. 
comprehendentes autem illum tanquam fedítiofum quendam, & pacís tur 
batorem,ad confulís pertraxerunt tribunal. Proh itmmpudétía;proh menda: 
cíj uiolentía. Giregorius de talibus iudicaturquí alíene írz & turbationis mí 
tiffimus erat medicus,quí pacis erat difpenfator,qui Chrifti erat difcipulus, 
clementís illias & humilís,& qui manfüetudiné lege ftatuiffet. at ipfe quam 
uis talibus oppreffus eflet dilicoltaibus.folámodo hzc ín ore 9e pro/ 
pter nomen tuum Chrifte,etíá (i ambulauero ín medío umbra mortis non 
timebo mala,quoníam tu mecum es.mox (ine uerberibus & fupplicio eft dí 
mifus, martyr abfq; corporis afllictione,& (ine uibicibus coronatus.folum 
modo tantum tolerans,quantum fuftinuit uoluntate;fed ne pateretur, Chri 
| ftus coceffit.igitur quum talibus fulgeret certamínibus, iam omuibus cogni 
tus etat,acceptus ob loquendi libertatem;acceptus ob uirtutem,& labores (i 
miles.confpicuuscp multitudini ecdefia:íta at Petrus, quí tum magne urbis 
Alexandrinorum epifcopus erat,& poft Athanafium curam paftoralem fü 
fceperat,ad Giregoríum magnum mítteret,& ill( Conftantinopoleos epifco 
pam confirmaret , admodumqy recte ac iufte epifcopi eum officio fungi íu/ 
beret ; quo labores dignitate compenfaret, & mercedem fudoris, thronum, 
nó tamen gratía humana,tettibueret, Cacterum multiplex rerum geftarum 
D congeries 


14 VITA DIVI GREGORII 
congeries,mentem mihi interturbauit; € quemadmodum (ingula acta fuc? 
tint confudit.fequentiumdqp copía non fecus ac ín undarum collifione , prío^ 
ra abfcondit.uerum quum femel loqui caeperím , nequaquam de(inam pri/ 
ufquam ad optaturn finem deueníam , qua ín re mez imbecillitatí diaínum 
Gtegoríum adiutorem fummam, necnon a maníuetudine ueftra , mez ín dí; 
cendo tenuítati,ueníam me impetraturum fpero.Erat quidam in urbe regia 
Maximus nomine;genere A'gyptíus,moribus barbarus,quí Gregorío non 
fecus ac Mofiolím nouus Iamnes eft factus . Cynícus ís erat philofophus; 
baculo,coma,& uefte attríta feuerus;eo ufq; enim philofophabatnr: uerum: 
eula,auaitía, ac impudentía canis magís quàm Cynícus erat, & Antifthez 
nís familiaribus contraríus:quemadmodum & de INabal audimus.ís igitur 
ad factum acceffit paftorem,à quo etíá eft inftructus , quumqp impíetatem. 
dedídiciffet;membrum eft fa&tus eccle(iz;ac per baptifma regeneratus . ín; 
de quum religionem (imulaffet;à pontifice menfz quoqy ac poculo eft adhí 
bitus, quí & omnía illi conctedebat . erat enim mínifter egregius; laudator 
fermonum beníuolus, Chriftíanus nequaquá peffimus.quum uero tempo^ 
tis fucceffu, fuí quoq fpecímen praftitifTet , eradu etíam dígnus eft reputa/ 
tus, ac fic clericorum numero afkcriptus. cofeltim igitur Iudam imitatus, de; 
fectionem molíti cepít,& doctori fuo bellum inferre cogitauit. ad quá rea 
etficiendam eccle(iz presbyterum quendam adiutorem affurmp(it;quí nul 
jn unquam honorem adeptus fuerat, fed nec honorádís adnumerabatur: 
is Maximo negocíum illud cocinnabat;quo agebatur,ut eum Byzantij epi 
Ícopum cóoftítueret.uerum quía ad rem hancaurum ncceffaríum erat, uade 
illud íamptum (it audíte.Presbyter quidam infularís ex Thafo,Byzantium 
applícuerat;ac fecum attulerat pecunías.ut pro illís proconefij marmorista; 
bulas emeret. hüc aggreíTi promiffis inefcát(perfacile enim leuítas deceptio 
ní eft obnoxía) ac aurum prauítatis fuz coémptorerm accípíunt. ín Alexan, 
dríam ígítur míttunt,ac Petro perfuadent.ut uíros Byzantium legaret , quí 
Maxímum ín Coftantínopolitanum cligerent epifcopum.uíxdgg hacc fermo 
tibus tractata fuerant,quum mox ab A'eypto aderát, qui Maxímo epííco 
pam traderent . erat autem Petrus ille ídem , quí príus Gregoríum ín thro; 
num con(títuerat, tum uero Maximum eligebat cítra ullum iutís ordinem, 
necnon abfque omní tum uírtutis.tum eloriz uíri refpectu.quum ígitur ad/ 
ueni(fent quí ab illo mittebantur, mane erat, ip(igüe ecclefiam funt ín; 
erefli, nequaquam paftorí illud Gignificantes , non presbyteris , non cle; 
to, non magiíftratuí, non populo fideli , confeftímque ad electionem fe ac; 
cíngebant. íd quum auditum effet , turmatim aderant facerdotes , clerus, 
populi multitudo , haretícorum tutba : omnes ením tanquam ín(ani agc/ 
bantur,teí íníquítate,& hominum prauítate tam immenfa percul(i, malítíae 
enim magnítudo ínímícos etíam quandoque ad uindíctam ínnocentatn 
concitare folet.Poftquàm igitur caseo procedere nequibant, fed ae^ 
x. ce(fitas 


NAZIANZENI 15 


teffitaseos ab inceptis defiftere cogebat;(iquidem populi iliis obftabataa 
dacía,quíd faciunt? ecclefiam egrediuntur, & ín domum cantoris cuiufdam 
fc recípientes;Maxímum ibi elegerunt, quum quofdam € populo coadíuto; 
res & aüxiliatores haberent , quí propter morum peruer(itatem ab eccle(ia 
fuerant eiccti.tales ením ob mutationes repentinas gaudere, ac res bene di, 
fpo(itas odio habere.fempercz innouationibus oblectarí folent. Cíaitas igi 
tur ira flagrabat , nec facile quis referre poffet , quot conuítíjs Maximus di 
Ícerperetur. Sed & Gregorío ip(i homines índignabantur,quod tanta beni 
uolentia Maximü dignum cenfuiffer , ac calem audacíam ili fuppeditaffet; 
quapropter & nouum illi excufatíonís certamen eft fufcitatum.ut igitur po/ 
li ardorem fermonís demulceret medicaméto, íta ad eos locutus eft; INo/ 

ite mihi uítí ueftro irafci patri : etenim (i ego illi bonus uifus , & ídeo culpae 
fum obnoxíus.quod malitíam eius mínus prauiderím.qualis erít qui bene 
ficía accipit, & pro illis reddit ín(idias ? (iquidem malitíam non prauidiffe, 
nequaquam facit reum:hoc ením folíus deí eft. prxterea & lex quoq iubet, 
ut omnibus mifericordíz uifcera aperíamus,& affectu paterno fideles fufci 
píamus. Omnem ením ad me uenientem , Chriftus ait , non eíjcíam foras. 
res magna mihí erat Maximus,ex gentili baptizatus. res magna mihi erat, 
homo uíttutem (imulans.tamet(i nouíffimís oftenderít,quíd ín prioribus €i 
mulauetít.nerum nequaquam ad nos pertinet ut cóíecture inníitamur,quat 
doquídem haud ín opinionibus ambulamus,neq; quid futurum (it cogno/ 
fcimus. íd enim folum díuína donat prudentia , ac ídeo nos faciem íntue/ 
.mur.Deus uero. quemadmodum audíuiftis;fcrutatur corda. hís uerbís mul 
.títudínís indígnatíonem fedauit , effecitqp , ut ob tantam anímí bonitatem 
magis epifcopo fuo faueret. Cztterum quum Theodofius , qui ex Hifpanía 
 genetís ort trahebat, ín Macedonía caftra haberet,& cótra hefperíos bar; 
batos bellum geteret accepit Maximus A:gyptíorum epífcoporum catet7 
uam , quí ipfum ín facerdotem elegerant , ac cum ijs T hefTalonicam profe/ 
£us,imperatorem conuenít,ac regíz urbís facerdotium petíjt. nam ex legi/ 
bus ecdefiaftícis illud confequi haud poterat , ac ideo illud ex mandato re 
€io adipifci cogitabat , tanquam mínime ad facerdotíum , fed potíus ad ty 
tannidem electus effet . uerum illi repulfam tulerunt , iratusqüe imperator, 
multís eos conuitijs abeeít . Quid igitur facit Maximus c inexpugnabilís 
ením eft domínandi libido. in Alexandríam nauigat; & ijdem conatíbus 
domefticos quofdam Petrí auto decipit , illumcp parí aggreditur malitia. 
aut mihi inquít.regiz urbís pontificatum acquire , aut nec à tuo abftínebo. 
& íam audacía ín manifeftum prorumpebat perículum,ni(i prefes.qui tum 
Alexandriam moderabatur , Maximum ab urbe pepulífTet , timens ne res 
ad fedítionem & cedes ufq procederet.& (ic ille dignam audacia: fuz mer 
cedem tulit. Gitegoríus ucro multitudine laborum preffus , & ob uarías cw 
tas feffus.domum,depo(ito officio ire conftituit, prius c populum ad 
DIR ! Da monuit 


16 VITA DIVI GREGORII 


aonuít.ut fidem quam ab eo acceperat, firmiter feruaret,uirtuticp ftaderer, 
quam ip(is & re & uerbo oftendiffet.hec quum clerus & populus audíuiffet; 
tnaguus clamor eft exortus.omnes enim ob difceffum eius lugebant, cerne: 
recp erat fpectaculum míferabile;uítos,mulieres,inuenes, fenes, eximios,itt/ 
doctos,príncipesptíuatos,omnes deníq; communi refonare planctu, & pa 
trís príiuatíonem nequaquam ferte , ita ut quídam füblata uoce clamaret; 
Aude pater, ac tecum trínítatem ipfam eíjce . hanc uocem quum generofus 

ille audiffetímpetum refrenauit,& fe cum eís rernanfurum promifit, donec 
epifcoporum fieret congregatío.fperabatur enim, quendam ab ijs pr pofi; 
tam íri;quí officio epífcopali digaus effet , quo ipfe à tantis abfolueretur aw 
rís : nihilominus tamen difce(Ium illi ínhibuerunt , acíta concio eft foluta; 
tamet(i res nequaquam íureíurando firmata fuerit,quum morum cíus ínte» 
grítatí confideretur . Quum igitur turbz ill: aliquantifper fedata: effeat, 
quíescy reddita effet rebus,ruríus efful(t trínítatis dogma;doctrína & labo 
te beatí Giregorij,ínter omnes fideles dilatatum. illam enim pulchettíme ex 
coluít,adeout cultura quam INo£ olím fecit.longe fuerít uenerabilior . (quiz 
dem ecdefíz atuum ad fundum ufq; elaborabac,& impietatis fpínas fermo 
tie tanquam atatto , ab anímabus extirpabat. animas enim quafdam ad; 
aquabat . ut prophetice loquar. alijs uerbum feminabat dinínum . at qua 
dam zqualíter pullulabant, & radices agebant altíores. nonnulla carmína 
cantabant, quadam ad genua ufgy ueftímenta fuffarcinabant. alix ad fpi/ 

cas colligendas fe accingebant.illz exultabant, & ad meffem erant paratío/ 

res.quaídam íam area continebat;nonnullas uero cumulus. alix uentilabro 

paleam,& dogmata ratíoni cótraria dífzernebant.purgat:e Chrifto, aliquae 

digna erant ut conderentur horreís.at quxdam ín panem iam erant elabo, 

ratz.& hic et finis agricultura uniuerfe.cuíus delítíarum fcopus eft,tráfmu 

tatio,propter quam unufquifcs meffem ac laborem omnem Ícte tolerat.ta; 

li ígitur fudore.tantocy ftudio uir dei pro falute laborabat multorum . Cae 

terum fruítio hís nequaquam refpondebat.non enim quemadmodum agri 

cola fructuum patticeps erat.fed eratis bonus exiftebat.labores enim fufti/ 

nebat,ex Euangelío uero nullos fumptus colligebat . unde accidit, ut maeís 

diligeretur:quuag magis diligeretur.libentius etíam audiretur, deotg plu 

tés animas lucraretür,no quod íracundía eraffaretur, fed manfuetudine itn 

peritíam pellere , & anímas fermonum uirtute ad meliorem habitá perdw 

ceret. Quídam ením orationis capiebátur fuauitate,alíj exacta amplecte: 

bantur doctrínam.nonnulli air laboribus & tolerantía inflectebantur, qui 

bufdam maníuetudo eías uenerabilis erat. alíos auté (incerítas & plane ho; 

mínís philofophicü pes mouebat.quidam tanquam nenatíoné hanc aduo 

caffent ac tenerent, illam quoq; fouebant, fuoqs applaudebant fuffragio.c 
quod maíotís erat prudétíz;nó omnibus omnia credebat,fed uírtuté uniuf 
cuíufcp,non fecus ac medicus quifpi& optimus xgrotantiü habitum, diligen 
A tes 


NAZIANZENT 17 
terexpendebat, ac unicuique debitum fuum diftribuebat medicamentum, 
Sed nec propbanis feu imbecillibus myfteríj concredebat archana, neque 
ab homínibus ríte ínitíatis aliquid abícondebat , tanquam illís ca ínuideret 
qua utilía e(fent.quofdam publice redarguit , quos pudor ad pcenítentíam 
perducebat.alijs príuatim delicta fua ob oculos ponebat.nonnullís mínaba 
tur,quibus id melíus effe cenfebat. quí autem fe emendauerant , íllos patet: 
ne & officiofe laudabat . míníme ením affentabatur, fed uírtutí per rectum 
tramítem ad felicitatem iter ftraebat.(iquidem ín hoc rhetorica differt à phí 
lofophía, quod illa adulatione cauponaría, ac laudibus fuis beninolentíam 
taptat mortalium; at (lla human utilitatís curam gerít , ac fermonum cele 
bratione mellis inftar edulcat , laudis; uoluptate , ad uírtutem eos pertra/ 
hit, quí ín illam inciderunt. Ceterum in omni doctrínarum genere; praci/ 
pue uero T heologíca profunditate, tantum eminuit , ut licet tempore mul/ 
to,multi extitiTent uíri in Theologica fapientia praftantiffimí, famaque & 
nominís celebritate clatíflimi , folus tamen ifte , poft Ioannem Euangeli; 
ftam Theologi nomíne (it in(ignitus,appellationemqg hanc tanquam pra/ 
cipuam fortítus . Proinde quum omne bonum in corde eius effet inclufum;, 
fec prophetico etíam carebat fpiritu: & hoc uos míhí credituros fcío , qui ín 
uiri huíus fapientia oblectari foletis , decet igitur ut dictis (uis & fcriptis , ín 
hac quoq; decoretur patte. fiquidem in oratione quam ín epífcoporum ha/ 
buít prxcfentía;ita eft loquutus.talis olim grex, talís quoque nunc eft.íta be 
ne habítuatus ac dílatatus . proínde fi olim non erat populus , paulatim ta; 
men ad hancauctus eft Mons P vapherimd autem quod & plus aw 
gebítur: hax mihi fanctus fpondet fpiritus ; (i quid in me propheticum eft, 
& rite profpício fatura.(iquídem non multum temporis effluxit, & prophe 
tía hzc cft adímpleta.quoníam ecce(iz multitudo,maris fere adequauit ha 
renam. ac ita prophetix prodígium,per euentus comprobatum eft míracu 
luc. Poftquàm autem przdictus T heodo(ius pius,in Cefarem eft electus, 
& liberum lumen eccletiz eft exortum, quid dicere refert? quot pancgyticis 
exultauerit (ermonibus.quantam orthodoxorum íram demulferít, quí ha 
retícis acceptam malítíam recompenfare contendebant, ac cos à quibus íu 
tempore potentía;perfequatíonem & fupplicía pertulerant.in tempore mu 
tationís patí retributione ulcífci querebant. Quid igitur fanctus díxit ? non 
hoc ínquít,exígít Chriftus, necíta nos docet Euangelium. tempus eft ut et/ 
rantes conuettantur, cognofcanterrorem fuum dicendo . procíidant coram 
domíno;abrenuncíent impíetati,ouínmq admifceantur gregi . hacc mea (it 
ultío.ut faluentur quí nos affecere íníuría, & confiteantur ea bona effe , qux 
príus funt períequuti. Longanímes eftote filij;uir longanimís abundat fapi/ 
entía.benefacíte ijs quí uos oderunt, & dimittíte eis delicta fua plané . (i au 
tem ira ueftra nimium adhucardet,& nequaquam penitus cohiberí poteft, 
faltem quod fecundum eft auobis fiat. relínquite hacc Chrifto, & futuro re; 

4-19 D 3  fÍetuate 


[t-] VITA DIVI GREGORII 


fcraate ítidício.mea enim eft uíndicta, & ego retribuam;ait dominus. hifce 
fermonibus illis perfuafitut quiefcerent . Quá autem bellum;quod cum he/ 
 fperijs barbaris contractum fuerat, effet finitum, omniaque ex ímperatorís 
conítituta effent fententia , ac ille poenas ab illis eorum au(ibus dignas exe; 
gilfet.captiuosqíte abegiffet;ac uictís tributum imperaflet;triumphü fuper 
bum & fpectatudignum ín regía egit cíuítate.tumcp epifcopum Gregorídi, 
honorifice, & quemadmodum ob labores fuos dignus erat; fufcepit ; ac fet 
onibus prolixioribus beniuolentíam fuam erga ill declarauít . quibus in 
fine adiunxit;Pater, tibi & fadoribus tuís deus per nos ecclefiam tribuit. ec/ 
ce dotíbi domum facram,& thronum.;at beatus gaudio perfufus, imperato 
rem falutauít;illigg bene precatus, à regía exíuít, Catterum Aríaní (bucufgg 
enim facram occupabant domum contra fanctü concitatí;rem armís & bel 
lo decernere fatagebant ,obítery imperatorem rogabant, ne eís domü au 
ferret;nam potentia refiftere timebant, Gregorio autem fancto, necnon íjs 
quí cum illo erant;mortem mínabantur.publice itaque ad pugnam fe expe 
diebant.príuatim uero quendam rua Pete clanculum epifcopum ag 
egrederetur, & gladío illum tranfuerberaret.& hoc erat hoftium confilia. Ma 
ne auté facto,populus deí cá fo proceffit paftore;ut domum occuparent fa 
cram.erat auté tumultus magnus , & perturbatío haud mínor, dg quü urbs 
quzdam hoftili diripitur infultu. multi enim undique armati ín plateís uer 
fabantur, quídam uero domorum occupauerant culmína . magnus prae? 
tea ululatus ex mulierum & puerorum luctu commíxtus, ín altum tolleba» 
tar. In templum igitur ímperator cum fancto eft iagrefTus:uerum enímue; 
ro quemadmodum íxpíus ín rebus accídit humanis , quum adhuc mane 
effet, facta: funt tenebra , nebuladg folarem abfcondit círculum . quaprov 
ptet contígít.ut accídens hoc à feftiuitate & lactítía fieret alienum. quidem 
Arianos gaudio replebat , tanquam deo domus difpliceret mutatio. fide: 
liam autem animastriftítia quadam fubijt ac perturbatio . Poftquam au 
tem paftor & imperator íntra fanctum ingreffi fant ambitum,uox una lau 
dis ab omnibus eft leuata, lachrymatg effufz funt, & manus ín altum pro» 
tenfz . quump denfitas nubis difparuiffet , folare lumen rurfus fulgere coe 
pit; ac facrum templum illuminauit . quum itaque ccclutn rurfus luce fplen/ 
deret;/homínum mentesex tríftítía in gaudiam funt mutata. Imperatorem 
itaque populus rogauít, ut fanctum confirmaret in fede . uerum beatus ille 
repugnabat , & nequaquam ibi confirmari uolebat . ceterum quum ob ab; 
ftínentíam nimiam & debilitatem,;multitudínem haud alta uoce alloqui ua 
leret, per uocaliorem quendam id faciundum curauit : illamcg talibus com 
pellate iuffit uerbis. Nunc filij tempus eft, ut grati (itís ac gratiam confitea; 
míní acceptam,ob ea qua nobis eratificata eft trinitas ueneranda. cateram 
throní negocíum ín aliud tempus differemus. his uerbís populus delínitus 
quícuit. Imperator uero ob tantamuíri modeftíam,magna admítatione cft 


- perub 


':NAZIANZENI 19 


perculfus;ac ita panegytis eft foluta:quum Chriftus lztitíam, necnon fecu, 
rítatem fuis tribuiffet quàm plurimam, adeo ut armorum apparatus ac ínfa 
níz furor, penitus difpareret . folum autem unus enudatus eft gladius , qui 
tamen cítra fanguinem rurfus ín uagínam efl recondítus. Caeterum Girego/ 
tío non ufquequaqy conceffum eft,ut haud confirmaretur ín throno.nam lí 
cet nollet & fortíter repugnaret, nihilominus camen epifcoporum multitudi 
ne ín epifcopalí confirmatus eft fede. uerum hacc paulo poft acciderunt.Por 
tó imperator fidem illí dedit , achonorem paternum & uenerationem pro/ 
mí(ic. nam lícet uit ille doctrínze expers effet , pietate tamen & manfuetudi/ 
ne, acfi quis alius excellebat . at'Grregoríus melíus efTe duxit , ut deo potius 
uacaret quàm imperatori, ac ídeo raro fe imperatorís immifcebat negocíjs. 
etenim quum cerneret potentes ín aula auarítía laborare, ac manerum cau 
fa hominibus gratíficarí;eos uero quí nihil donarent , admodum defpicere, 
orationibus & doctrinz, necnon infirmorum curz ac uifitationi incumbere 
maluit , calibuscp feipfum ac gregem purgare deo: nonnunquam uero in 
agrum quíetis fecedebat defiderio , quo corpus ob defatigationis affíduita/ 
teasaliquantifper refocillaret.& ad reliquos labores perferendos corrobora 
tet, ac ideo non nifi raro ad imperatorís pergebat aulam . recte & decenter 
Paroemiz memor,qua íubet , ut raro pedem amícorü domibus ipferamus, 
nc ob affiduitatem nímiá nos odío habere íncípíant.Proínde licet tantz ec 
cle(iz: paftor effet defiguatus,tot&p reditus & uaríarü opum acciperet coma 
- lum;necunam índe drachmá ín fuam uettit atilítatem.(i enim uoluiffet nim 
autí colligere potuiffet ingenté.quín nec ab eccle(ix difpenfatoribus prouen 
tus & expení ratíonéaliquando exegit.fed nec unquá uafa defcrípfit facra. 
aíferens curá talem ad ínftitores potíus quàm ad uiros pertínere facros , ac 
príncipü magis propríá effe quam epifcoporü.hís omnes edocuit,ut potíus 
cófcientía purítaté deo exhiberent, (p homínes negociorum rationibus ten 
tarent. Czterá laborü affiduitate;fenectute & debilitate am incuruatus, íta 
dgrotare ceepit.ut ín lecto decumbere cogeret. populi ígi£ multitudo turma 
tím ad domí,ín qua íacebat aduolauit:at ipfe quéadmodü perterríti folent, 
demiífis ad pauímentü pedibus,in lecto cofedit, interrogans quid (ibi eorà 
uellet aduentus.at illi ob ea quae acciderant deo gratías agebát, ac pro rege, 
templi & alíatü facrarü aedium gratía,necnó pro orthodoxorurn ecclefia ora 
bant;afferentes paftoré omniíü barü rerü caufam effe:fic lxtitía perfufi abíe/ 
runt. adolefcés uero qdà ibi relictus;manibus fuis fancti pedes apprehédit, 
illáis letu ingenti;ac lachrymis rogauit obortis,ut ei delictá fuá dimitteret. 
quá à beato interrogare&;quidnà comififfetznil ille refpodit.fed folà ens 
in uenía petéda perftítit.uerü ex aftátibus quidá,Pater.aít/híc eft homicida 
ille,qui ex fabmiffione quorüdá;enfem per uífcera tua adigere debebat, à d 
periculo Chriftus manifefte te liberauit. quantá ením in illis fuit, fcelus iam 
perpetratü crat. ob táti igi£ facinorís audacíá pocnités,ad pedes tuos cü cla; 

4 — more 


20 VITA DIVI GREGORII 
more procidit . E ueftigio igitur pater tanquam pater, fiattibi amiciffime, 
inquit, Chriftus propitiusiipfedy tibi ueniam concedat.quum & tu míhí pe/ 
percerís.tantummodo ad excufatíonem audacia. meus fias;hacre(imcp dete 
ftare;ac deo adíungere;cui & feruías;feruítute fyncera & fpontanca. Ciuitas 
igitur quum refponfionis audiuiflet longanimítatem,maiori illum profecu/ 
ta eft beniuolentía.Eodem tempore ex uníuerfa Romanorü ditione; prater 
quàm ex Aigypto & Hefpería , fancta centü & quínquagiínta epifcoporum 
conuenit fynodus, ut utbi regíc fidelem przponerent epifcopum , ac hxte/ 
fes qux inter Aríana pullulauerant tem pora.uníuerfo conuentus calculo ab 
ecclefia extirparent. Cacterum quantum ad hxrefes pertínebat,íam prídem 
Gregorius maguus uíam ftrauerat , ac feras ecclefíaftíco eregi ín(idíantes; 
ftrennue perfequutus fuerat.tum quoq ín fancta fynodo diligentem naua/ 
bat operam.fancta uero fynodus eum ín cathedram cóoftítuít, duce magno 
aftore Antíochiz, Meletío , uiro in fide pio , & quí Aríanícís temporibus 
ab ecclefia expulfus,multas calamitates pertulerat,ac longo tempore folum 
exilij caufa uerterat.uerum quíd dicere attínet? qualis fuerit motibus . man 
[uetus ením erat.ftrenuus.iuftus.uítilís fapiens, & omnibus uirtatibus egre; 
eie ornatus. huíus confilio & perfaafione praualuit fuffragium , ut Grego/ 
tíus prxemínentíam ía urbe fortítetur regía. At ille lícet reliqua quac ad epi 
Ícopatum fpectarent, permolefte fertet;gregis tamen defiderío, & quía pw 
caret i regia utbí pra(ideret;quod orbís lites tanquam e fpecula quadá con 
(idecare;Gictg díffoluere, & ecclefias diffidentes ambabus manibus ad unita 
tem reducere poffet, epifcopam fufcipere decreuit.Quum uero fanctus Me/ 
letius, ultimum uítz diem in urbe regía claufiffet , (ta fnnebrí honoratus eft 
pompa.ut tota cíuítas regía ad illam effunderetur,multasqg profunderet la 
chtymas.tuax g cognofci potuit;quanta cíuitatis multitudo effet, rurfus igi 
tur contentío de fede eft fuborta;inter fecp difcrepabant epifcopi.& quidam 
comítía iufta fuifle iudicabant . ac ideo etíam uolebant ut firma permane/ 
rent . alij autem hís, qux bene decreta fuerant, contradicebant. Fc quum 
Gregoríus íntellexiffet, licet femel cathedram accepiffet , confeftíim tamen 
illam relínquere deliberauit,talique apud epifcopos ufus eft oratione . Ego 
fub ínítíum paftores facrí ac uenerandi , regi urbis fede ,ut noftís , far; 
cíficarí nolebam . proinde (i me laboris & fudorís eratía ín ecclefiam itv 
duxiftis , & ut huíc praefTem optaftis , fufficit mihi , ut ego hís deo thefau; 
riíem, à quo & retributionem expecto. uerum poftquàm me gregis defide/ 
ríum,ac commune ueftrum fuffragium cathedram fufcipere coégit , nequa^ 
quam tníhi recte agere uídemíni;quod nunc decreta fübuertatís propria, & 
non omnes ín unum confentíatis:fed quibufdam uideatur, ut quz femel de 
creta funt maneát firma;alijs uero míníme. Ego ueto quum nequaquam di 
uitem aut fublimem defiderem cathedram , neutiquam mihi lacrá effe cen; 
Íco,quod regíz urbis íam epifcopus exíftam:cxterum filiorum orbatíonem 


abíg; 


NAZIANZENI 21 
abíquc animi paffione ferre , moleftiffima (imul & ftolidiffima mihi patio 
uidctur.proínde ne uídeamíni ex inuidía;& aními leuítate quadam,alía face 
te quàm qua príus decreuíftis, uíncanttp apud uos pra'fentía, príftina uero 
tanquam ínanía cótemnatis,lubens epifcopa cedo.cófülite;ac per uos agen; 
da agite: mihi uero & nunc,& olím folitudo cordí eft, nec à deo excludütur; 
qui príaantur throno. Flxc quum dixíffer, ac fciret multos clàm aliter fent; 
re, quàm palàm pra fe ferrent, domá ín qua habitabat reliquit, acad aliam 
longe ab ecclefia temotam fe tranftulit , quo & tumultus & tutbarü fugeret 
conuentus.multi igitur ex populo illuc confluebant;togantes & orantes , uc 
mifereretur eregís,quem tot laboribus ac fudoribus enutriuiffet,& auxiffet. 
da inquiebant , amantifTimis tuí eratíam hanc, & quam uígorem uítz tux: 
prímum, ín noftram expendifti falutem, fac ut aec nouiffimo tuo priuemur 
fub(üidio, faltemQy corpus tuum nobis fit refiduum, quí tua doctrína fumus 
illuminati.his ille uocibus;táquam filios amans pater deliniebatur, ac quid/ 
nam faceret dubitare coepit:deutm itaq & ay ut cücta pro bonitate ac di 
gnítate fua difponeret. hae quum íta fe haberent,uenerunt Byzantium epi 
fcopi;qui ex A:gypto & Macedonía uocati erant , quá fynodus publíca ad; 
huc duratet : ij quoníam beatus Gregoríus (ine eorutn confenfu cófitmatus 
fuerat, humana anímí deuictí paffione , electionis contradicebant decreto: 
non quod Gregotíum íta odío haberent,ut ipfim occultis peterent infidijs, 
fed utillos ulcifcerentur qui (ine eorum confenfa Giregoríá confirmauerant, 
& thronum ei tradiderant. Ac beatus illequum epifcopi hac de re conuenif? 
feat,in medíum proceffít, & ita eft loquutus: Víri,gregis facrí compaftores, 
turpeforet, & nequaquam noftrum.(i alios pacem doceremus,inter nos av 
tem bellum concítaremus. quo pacto ením alios ad cócordíam reuocare po 
tcritís,quum ipfi ín ijs qua íam decreta funt difcordetis? Verutn per trínita; 
tem ipfam uos oro,ut cuncta honefte & pacifice ínter os componatis. (i ue 
to cgo uobis diuifionis huíus caufa exifto , nequaquá purior fum Iona pro; 
pheta.profjcite mein mare,& ce(fabita uobis tempeftas calamitatum:para 
tus fum,lícet me infontem efTe fcíam , ueftra concordia caufa, quicquid uo; 
bis libitum fuetít perpeti.throno me príuate;ab urbe pellíte,folummodo ue 
títatem & pacem,ut Z acharías aít, diligite, Valete facri paftores, & me la/ 
borum meorum tmemores,liberate, Hzc quum dixiffet pudore illi funt con 
fai. Gregorius autem € congregatione egreffus , ad Capadocum tranfiuit 
uicum,eaudío pariter & moerore (affufus:eaudio, quod à laboribus libera/ 
retur;:tnoerore autem gregís caufa, quod illum relínqueret.Sed & ín regiam 
petrexít.ut ímperatori ualediceret. ad quem inter cetera fic quoque loquw 
tus eft: l'u quidem imperator, ecclefiam multis affecifti beneficijs, refundat 
tibi Chriftus ín die retributionis. Verum Cafar potentíffime , pro qui 
bus nuncrogo tu mihí indignati noli : non pecunías peto , non uerficoloria - 
altaríum defidero uelamnína , non. cognatorum príncipatus : fed wc 

remíflio, 


:2 VITÀ DIVI GREGORII 
. gemiffionem precor.cefTet innídia; pacem faciant quosdam te atv 
tote.tu qui barbarorum audaciam compefcuifti, facerdotum etíam pugnas 
fedato.trophea potentiz: tux maxíma, unica epifcoporum concordía orna/ 
to.hocego donum peto;hauc ultimam mihi gratiam dato. Fic quum ím/ 
erator audi(Tet,admiratione eft petculfus, pariter & fenatus.maximo enim 
uiri tenebantur defiderío,ac ideo difficulter enm abfoluerunt,& abítum con 
cefferunt. Interím & dum adhuc ínaula effet tegía, Nectarius quidam Tar 
fen(is Cilicia: pracfectus;à fynodo in ipfius conftitutus eft ecclefiam. Grego 
tíusautem clerum & populi conuocauít praecipuos , ipfoscy adhortatus eft, 
ut fidei caftodirent depofitum,& dei mandata feruarent.deíade illísualedi 
xit , & quum omnibus lachrymarum fontem excuffiffet , ab urbe difceffit. 
contulít autem fe ad agrum Aríanzum, quem ex hxredítate paterna ín Ca 
padocía poffidebat,Quum autem multum effluxiffet temporís,ex 2v Ba 
filius magnus ab hacuita ad deum concefferat, praifentia cum fublímíori/ 
bus permutans, epitaphium illi confcrip(it , ac Cafaream , metropolim fa 
cram profectus , coram ecclefia fermonem recítauit, quo facto rurfus do; 
mum conceffit. Quum uero íam díu ob moram ín urbe regía factam , à pa 
tría abfuiffet.duodecim ením annos Byzantij egít;accidit ut Apollinaris d£/ 
| fcipuli quidam , fecundam Capadocíz prouinciam ínuaderent , ac multos 
impietatis deciperent fermonibus.quínetíam ad illam accedere funt aufi;ita 
ut epifcopum regioní,& INazíanzo eligerent.uerum ipfe celerrime INazían 
zum hoc fcelere purgauít . quum dehementer rogaretur ut pattiz curam 
| gereret, epifcopam fufcipere abnuit . uehementer ením quíetam amplecte; 
batur uitam , Eulatium autem quendam INazíanzo conftituit paftorem, 
quem ipfe inter honoratos habebat przcipuum;non ideo folum quod ab il 
lo colebatut, fed quod moribus quoq; modeftiffimus erat . ipfe uero quum 
íam xgrítudinibus ínfeftaretur,ía Aríanzo fe refocillabat.quumcg íam nori 
amplius ambulare poffet, Clydonio presbytero,uiro pio.& legitimo dei fer 
uo, necnon alijs quibufdam mandauit , ne peftem hzrefeos , & electiones 
Apollinariftará, tanquam reprobas, & ab ecclefia catholica alienas fufcipe/ 
rent.quín nec contentus leui íntet íllos utí teftimonio,fuGus fcripfit;ac (ingu 
latím Apollínaris fubuertit delíria : quemadmodum epiftola: duz ad Cly; 
donium confcriptz manifefte oftendunt;necnon carmína ab illo relicta , In 
carmínibus autem quorum & antea meminimus,duplicem fcopum habuit: 
primum quidem , ut íllicitam Iulíani legem , plane puerilem & inefficacem 
redargueret .ea enim iubebat ne Chriftiani gentilium difciplinatum parti 
cipes fierent , fecandutn autem , quoníam uidebat Apollinarem uarios li 
bros díuerfo metrorum genere confcribere, ac hotum elegantia quamplurí^ 
mos harretíca decipere ítmpíetate , neceffarium duxít , quum poft regreffto, 
nem (uam ín Aríanzo quíefceret , ac à negocíjs feríatus ocium ageret , ut & 
ipfe carmina fctiberet. unde míhí plurima argumenti deprehenditur mate/ 
Yes | | ría 


NAZIANZENE 29" 
tia. dchínc pet aliquod tempus quíeuit, philofophia uitam expurgans. 
quumq;íam contemplationi maiori immerfus eflet , fragilem hanc uítam,. 
cum conditione meliori & fublimiori ín multa permutauít fencctute , cuius 
hic uix (imulachrum aliquod deprehenderat . Proinde ego (am uíro tanto 
pro uiribus honorem impendi , quo patrís optimi, necnon eorum quí res 
illius eeftas fcire de(iderant . fatísfacerem defiderío ,ip(i breuem quandam 
uitz ,ac paucis comprehenfam haberent defcriptionem . haud. ením fcío, 
num-aliquís ex illis etíam;quí admiranda praediti funt fapientia , omnia di 
ene enarrare poffet. Tu uero pater beate.fcenactp uera fpectator & Myfta, 
ubiuoce exultationis & falutis, angeli cum fanctís deum collaudant.tui me; 
mor (is Giregorij., qui hxc breuiter eft philofophatus. Etením (i dum hxc 
apud te proloquor,ob uíríum etíam defectum,dignítate deftítuoranimi ca 
men promptitudine inobedientiz me culpam euítaturum fpero . (iquidem 
non:mínus ad te quàm ad deum ipfum facra uox illa pertínet , acceptum 
cffe quicquid fit pro uíríbus, 

ORATIO DIVI GREGORII NAZIANZENI AD NAÀ 
zianzeníes;qui ipfum (ub ínítío uocauerant , fed poft; 
quàm uenerat nufquam comparebant. 


SvoMopo fratreschatíffimi ad fermonem noftrum 
NN audiendum tam fegnes eftís " quam tamen uiolentía 
AK) fuetítís perquam celeres, noscp ab atce noftra nempe 
—8/B folitudine abftraxeritis quam ego maxime przomni 
A4 bus dilexi rebus, tanquam coopetatrícem ac matrem 
gem eleuationís ad denm , & qux ex homine deum facíat, 
quamq praecipue fum admíratus, ac ín omni uíta ueneratus. Quomodo 
tani cupide accipere de(ideratis,ac poftquàm accepiftís contemnítis?melio 
res fané uidemini in defiderando abfentes,quám fruendo prafentibus,tan/ 
quam philofophíz noftrz potíus dominari, cj illa iuuatí uclítis . fed & hoc 
recte dicere poffum:facti fumusuobis in fatíetatem,priufcg aut uos guftare 
tis.fcu nos experimentü praftitiffemus noftri, quod quidé pracipue eft ad/ 
mírandd,ao ením nos tanc peregrínos accer(iftiszaut nobifcü,ut quid dícá 
copaffione magis dignü,couenitis;mandatí iftud & (i nil aliud uenerantes. 
quía nec utfübditü manu ducitís.ucl ut tímidü anímatis : neq; ut adactum 
cofolamíni:fed nobís feftiuitatem(at dícete cunctor, nibilominus tamen di; 
catur)(ine feftiuitate feciftis;nosCp procemíjs nequaquam bonís fufcepiftis: 
fed celebrítatí moerorem comifcuiftis , quam illud quod ad uoluptate eft 
maximum nequaquá habeat;mcos nempe uíctores;nam amatores nequa 
quam uere dixerím.adeo contemptui eft obnoxíum omne quod facile fupe 
tatur.(iquidé quod fublime eft colitur,quod uero fe deo humiliauit.fpernit. 
Quid uultíszTudícer né;an iudicemz?fententíam feram,an excipiam?nam & 
fi iudicatus fuero,me fuperatutum,;ac per fententíam iufteabfolutum íri fpe 
| ro 


24 ORATIO 


ro.Portó accufationis caput eft , quod nobis dilectionem haud «qua metv/ 
fara retribuítís,neqs debitum honorem propter obedientíam ueftram exhí 
betís.ideo nec fperandum eft;ut futurum tempus uos reddat promptiores, 
quum fegnítíes tanta uix nüc quoq credi poffit. (iquídem omne exordium 
feraentius efTe folet.proinde alíus aliud quíd honorabilíus cenfeat,in pafto/ 
re feu ueteri feu nouítio,nec ueneretur fenectutem , neq aduocet íuuentute, 
Coena ín Euangelíjs eft fplendida;hofpesqy lautus, adfunt & amici;necnon 
fympofium fuauiffimum exiftít;nuptia ením fant filij.& híc quidem conuo 
cat;illi autem nequaquá accedunt;atís indignatur, & dimittit quz ín medío 
geruntur,propter maledictionem, feu ut modeftíus loquar per alíos implet 
fympofium. Verum ifta contemnendo omíttamus, uos auté non minus mí 
hi fadi eftis(quomodo dicam modefte?) arrogantes & procaces , quam illí 
affecti funt íníuría;qui uocati € coena ab ínuitante funt exturbati : licet ením 
nequaquam (itís aliení;necg ad nuptias uocatí, fed uos ipfi nos uocaueritís, 
acfacram menfam appofuerítís, & fponfi oftendetítis fplendorem.moxta/ 
men nos derelíquiftis.hoc enim e factis ueftrís generotiffimü eft.& híc qui/ 
. demadagrum proprium,ille uero ad iugum boum nuper emptorum.alíus 
autem ad uxorem recens ductam , alius uero ad alíud quid momenti patuí 
eft difperfus, & conueríus , parum & fponfum & nuptías curans. fiquidem 
poftquám fum perpeffus haud tacebo, nec uel parum fermonem , quem in 
nuptijs pro dono offerre conftitueram,contínebo.pulcherrímü ex omnibus 
qua habebam;necnon honorandiffimum. Caterum aliquátífper uos íta cu 
píentcs perflríaxG poftquam femel fuí coactus, & adco fplendide acceptus, 
pracipue quum argumentum & amor linguam exacuíflet. fiquidem ad ac/ 
cufationem feruentiffimü eft ac proclíuiffimum,;quum oritur zelus.dolorem 
à füfpicione mínime expectata fumens : íd (i quís é uobís ocftro. percuffus 
fenferit,pa(lionem hancanimí cognofcet;actalia patientibus ienofcet, parí/ 
tet & ijs qui ad affe&tionem illam funt procliui. Verum nequaquam decet, 
ut uos ultra mordeam , & ab(it ut aliàs id fiat , quin & nunc forfitan pra 
ter menfuram facri tetígimus gregís.prater morem laudabilium Chrifti pe 
Patrem fium. corum,& hacreditatis díuínze,per quam tu pater diues es, etíá (i pauper exi 
«pifcopi, allo ftas fed & illa te uerba decere exiftímo, funiculus ha:reditatis míhí inter fot 
?/" tiffimoscecidit: quidem hareditas tua fortiffima eft, quandoquidem nec 
ciuitatibus claríflimís,neq; gregibus concedimus maximís, ut in aliquo nos 
excellát.qui tribus fumus minima ínter filios Ifrael, & pauciffitmi in milibus 
Iuda,ex cíuítatibus patuz Bethleem,in qua natus eft Chriftus , nunc & ab 
initío bene cogníta & uenerata.apud quos pater exaltatur,& filius ada qua; 
tur, & fpítítus (anctus unà elorífica£.qui unanimes fant,& idé fapiunt;ac ín 
re nulla trínítatem,(iue addendo,feu mínuendo mulctant, tanquam arbitri 
mali,& menfuratores díuinitatis , qui & unum plus honeftent quàm fit bo» 
num,totum dímínuunt & afficiunt ínígría , Vos aute mea cultura, feu ui/ 
nca 


PRIMA 25 
ned niéaac hifcera mea, (iue potíus patrís noftri comunis, quos ille ín Chri 
fto pecEuangelium genuit , (i mihi ín re aliqua eratificari uultis neneremur 
& nos.luftum eft enim, ut qui uos priores honore affecimus , uos etíatn tc; 
ftes habeamus,quí & hocnobis fiue imperíum.feu mínifteríum cómiferitis: 
& (i plus diligenti plus debetut;quomodo menfurabo dilectioné, cuius uos 
debitores propter meat accepí dilectionem? Ceterum magis uoftmetipfos 
uenerabimíni;fi imaginem credítam,necnon credenté ipfum,;ac Chrifti paf? 
(iones, & fpei futuram, necnon eam retínueritis fidem, quam accepiftis.in 
qua nütríti eftís,& cá qua faluabíimíni,& alíos faluos fieri credítís: non enim 
multoruim,ut fcítís;ueftra eft olorificatío. Ceterum pietas nequaquam ín eo 
confiftít.ut fepías loquamini de deo, fed illá magis in tacíturnitate effe po/ 
nímus.(iquidem homínum língua lubrica eft , precipue quum haud ratío; 
ne &ubernatut:acídeo femper auditum fermone tutiorem effe cenfemus, & 
fuauíus efTe aliquid de deo difcere,quam docere . fermoaís igitur inquifitio/ 
nem exactiorem diífpéfatoribus relínquite;uos uero pauca uerbís,multa ue 
to opetibus píeagíte:ac potius leoes obfeructis,quam ut legíslatorem admí 
tationi habeatís,quo atnorem ueftrum erga illum oftendatís: fugite praui/ 
tatem.fcquímíni uírtutem,fpítítu Gtís feruentes, in fpiritu uero couenientes, 
inde cognitionem pertrahentes,ex hísQg fundamentum fidei ftruentes:non 
ex lignís aut ferro;nec ex ftipulis matería fragili,& facile perítura : quoniam 
igne noftra iadicabuntur,& purgabunt:fed ex auro;argento,lapidibus pre; 
cio(is,& ijs quz ftabilía funt & duratura. Flxc (i feceritis.cum illis uos quoq; 
olorificabitis.(iue pra'fentes;(iue abfentes;Giue fermo nofter uobís cute (it;i/ 
ue aliud quíd magis honorádum cenfeatís,quo euadatis filij deí puri & itm; 
maculatí,ín medío natíonís peruetfx & praux. Caeterum impiorum uos fu 
fies, qui per gyrum tenduntur;ne illaqueent;negy cathenís qua peccatorum. 
funt propri cóftríngamíni;nec ratío uobís curis fuffocetur fecularibus,quo 
abfq, fructu fiatís:fed uía ingredimiíni regia;nó declinantes (iue ín dextram 
(iue ín (iniftram;ac perfemitam anguftam non fecusac latam fpiritu ducea 
te ncedatis.(icqg noftra bene fe habebunt;aunc & ín difqüi(itione futura;ín 
Chrifto Iefu domíno noftro.cui (it eloría in fecula, A men. 

APOLOGETICVS DIVI GREGORII THEOLOGI AD PÀ 

trem & NNazianzenfes poft fuga: reuer(ionem. 

*|rHIL fortíuseftfenectute,& nihil honorabiliusamici/ 
*& EI tia:ab hís egocaptus fum acín Chrifto líeatus , non ca/ 
WB tenis ferreis.fed uinculis fpirítus indifTolubilibus. Proin, 
1&| dc huc ufq mihi fortis efTe uidebar ac infuperabilís . Et 
rw proh rationís defectus, nec fermones ímpartiebar hís 
ws UR GS meís amatoribus & fratribus , quo ocío frui & philofo/ 
phía quíete ftudere poffem. omnia relinquens uolentibus, mihi ipfi foli lo; 
quebar & fpititui, nec Ifraéli cognitus eram,fed Carmelum al cs & 
d oan 


26 O-*R- T T-0 


Ioannis defertum,necnon eos qui de fupermüdanis philofophabantut. prae 
fentía nil aliad quam tempeftatem effe ducens . quzrebam igitur petram, 
aut locum praeruptum.fiue murum dírutum.fub quibus delitefcere poffem: 
aliorumQg dícebam , fint honores & labores , aliorum bella & uictoríz: mi; 
hí autem fatis fit fugere pugnas;ac ad me ipfum refpicere, & ita uitiere (icut 
poffum,quemadmodum qui ín fragili rate paruum transfretant mare : par^ 
uamcp manfionem illic ín pauperculo prafentís polítiz: habitaculo adipi 
fci ftudebam.nam humilíum fortaffis eft intellectus , fed fecuriorum , ut ab 
altitudine & cafu caueant. EXxc mecum agitabam, quum adhuc umbras & 
fomnia depíngerem, ac uanís reformationibus íntelle&um pafceren . nunc 
autem quidzamícitía me adduxit,& patríscanicies captíuum fecit, fenectus 
prudentia, lex uítzz, portus fecutíor , necnon amícitía quz deo ditefcít , & à 
dco dítatar. Proinde iam indignationem dímitto , audíant manfueti & lx 
tentur: ad manum humaníter cogentem refpicío , & artídeo fpirítui , ac cor 
míhí prapatatur , & íntelle&tus ingreditur : ac amícitía , tanquam flamma 
extíncta & obruta , rurfus ex parua fcintilla fufcitatur & accenditur : exhor/ 
ruítanima mea a confolatione,& emarcuit ín me fpiritus meus: dixi non ad. 
dam ultra ut credam amicitiz , & quurfperarem ín hominibus : quoníam : 
omnís homo dolofc íncedít,& propínquum fuum fupplantat. omnes ením 
ex eadem fumus maffa & temperatura;ac ex eodem malitia: deguftauimus: 
ligao,licet alius alíatm fpeciofiorem pratendat umbram . & quid míhi opus 
eft amicitia illa dicebam;amabili & diuulgata.qux incipit a mundo, & pro^: 
cedít ad fpírítum? quid autem tecto uno , aut menfa una , aut quid docto; 
rum communium & doctrínarum , quidüe temperatura fuper fratres , aut 
quid refpíratíonís legítima poftea, (i nequaquam tantum mihi conceditur 
ut deorfum maneam,in tempore poteftatis & füblimitatis,quum multi cons 
traríjs ftudeant,& ea affequantur , dominati ínquam & amicis feliciter uti 
fed quid refert tríftia cancta & acerba enumerare;qua tenebras uoco;ac fe 
fus inuentactalía erant quz ipfe mecum uoluebam, ac hís etiam abfurdiora 
quzdamt:(iquidem propríam ego (iue focordiam;(iue ftultitiam accufate co. 
gor. Nuncuero omnía ímmuto , & longe rectius nobísqs decentius difpo^ - 
Ad patrem no , Etut ta admírande exactius noftram uideas immutationem , non fo» 
logi" ]um filentium foluis,quod ínculpaui.& propter quod fzpíus lamafti.fed & 
patronos habes fermones.& hax tutn noftrx amícitiz eft (inceritas, tí eíus 
quí ín nobís eft fpírítus.fed quale eft patrocíniácfi in aliquo aberro.tu quem 
admodü & alía foles corrigíto.non fuftinuifti [piritum amicitie feciffe fecun 
dum:forfitan fuper alios nos (amus.(aper nos uero fpiritus.tibi loge uenera. 
bilior.Non tulifti ín terra abfcondere & infodere talentá, no tulifti diu lam^ 
padem fub modio latere , quoniam hoc meum lumen & banc meam culti 
ram afcíuifti;quxfiuifti tibi Paulo,Barnabam adiügere, quxtfiuifti Siluano: 
& Timotheo adiungi Titum, quo tibi gratía curreret per cos qui legitime 
tai 


$ 8BCV NDA f£ 
tai curam Gerurit ;aea Hierufalem ufq; ad Illyríutn per circalatà quendam 
impleres Euangelíum:propter hoc me ín medíum deducís,& cedentem me 
accipis,& iuxta teipfum ftatnis:hzcc mea eft íníutía;recte dicere poffes, & fo 
cium facís cararum & coronarum:proptetea ungís archípresbyterum, & cír 
cundas podere,& imponís Cídarim, & adducis ad altare fpititalis holocaw 
fti. & offers uitulum perfectionís,& ínítías manus fpititui, & adducis in fan 
&a fanctorum fpectantem.& facís miniftrum tabernaculi uerí, quod domi 
nus & non homo conftruxit.nunquíd uero dignum uobís quí ungítis.& fu 
per quem, & ín quem effunditur unctio, hoc nouit paterueri & exiftentis 
Chrifti;quéunxit oleo exultationis pra partícipibus eíus, ungens humani 
tatem cum deitate;ut faceret utrady unum:necnon ipfe deus & dominus no 
fter Ieíus Chriftus , per quem adeptí fumus reconcilíationem , & fpiritum - 
fanctum qui nos ín hoc conftituit mínifterium , in quo fumus & glotíamur 
in fpe eloríc domíni noftri Iefu Chriftí;cui (it gloría in fecula feculorü, A mé 


* —- ORATIO GREGORII NAZIANZENI DICTA IN 


prafentía Gregorij fratris Bafilij,quum ille poft 
electionem praideret. ; 


/ «1co fidelínil preciofius exiftit)nec pulchrítudo eíus 
f|] expendi poteft . Amicus fidelis protectio fortis eft , & 
SEN munitio regia . Amicus fidelis thefaurus eft animatus; 

e Amícus fidelis longe aurum & lapides exuperat precio 
23 N&v| fos. Amicus fidelis hortus eft coclufus , fons (ignatus ín 


i 


rcf 


MZ 


rij quod à intellectu differat à uulgo,qualis:(i uero in difciplinis quo 


:28 ORATIO 
compegit domiaus, & non homo. ambo autem patiter facerdotes erant? 
Mofes ením, ínquít, & Aaron ín facerdotíbus eíus . bic quidem principum 
. princeps, & facerdotum facerdos , tanquam lingua Aaronis utens opera. 
ipfe autem ín íjs qux ad deum pertinent fatagebat. at ille proximus erat 
poft eum, longe autem prz alijs tam dignitate , quam approximatione ad 
, deum.ambo Acgyptum plectentes,mare díuidentes,populum lfraelitícum 
educentes.ínimicos fubmergentes.panern de coelo elicíentes, aquam, incre/ 
dibile díctu, ín deferto educentes . & edulcantes . Ambo Amalec debellan; 
tes fancta manuum exten(ione, figura myfteríj maíorís . Ambo ad terram 
promiffionís ducentes & feftinantes . num quíd manifeftíus imagine ifta 
Gregorii fra efTe poffet? nónne fetmo pictor, manifefte copgnominem,mihi uero unani 
trem B4filii mem de(igaauit ? Proinde quum ifce nos ftímulauít, & abfconditos ín me; 
dium perduxit, nefcio quíd patíor, aut quomodo commoucor, haud digne 
fpiritui qui ín eo eft.etenim licet fermo fit afperíornihilomínus tamen dica 
tur. omníatolerat amícítía patiens & audiens , at ille aduenit ut nos foletur, 
& in concordíam redigat , obediens fpititui. magnum quidem mihi eít 
quod nunc demum accedit, & quomodo non eflet maximum £ quum ov 
mnes uos uítz etíam przpofuerim proptíx.teprehendo autem, quod poft 
.peceffitatem demum aduenít. quomodo enim ó amicorum & focíorum 
optíme;poft conflictum & excur(ionem focíctas ? & poft tempeftatem gw 
bernator ? & poft uulnus cataplafma * Nunquid tanquam fratrum ama/ 
tor ob tyrannidem es confufuszaut tu ipfe tanquam dominus grauiter tuli 
fti ínobedientíam? Nunquid fratres accufas , aut illis culpam dimittis ? lo; 
quat alíquid ad te uerbis Iob,& ipfe dolens, ac ad amícum, lícet non talem, 
neq talibus paffionibus fubie&tum. quam partem fequerís ? aut quem ad^ 
inuare conaris ? fed non.magnaz nobis funt uires, non multa fapíentia & 
fcientía.(iquidem hoc multisqui nunc funt meliores, accidere uideo, ut faci 
lius fublimíoríbus maxíma;quám humilibus concederent míníma.Eoc au^ 
tem tute uíderís . me autem nequaquam decet , ut de te aliquid mínus bo^ 
num manifeftem , tanquam qui pu totíus termínum & regulam fta/ 
tuo : (imul & fcriptura me hortatur, ne uelox (im ad iudicandum . Ego au^ 
tem propter amiícitíam ratíonem reddere fum paratus, tam tibi, quam om^ 
ni exigentí,de mea (iue ínobedientía quemadmodum nonnulli uocant , fca 
prouidentía & fecutítate.(icuti ego perfuadeo mihí: utuideas quod non pe/ 
nitus abfurdo & imperito utarís amico , fed quí melius difcernere poffit 
quam multi alíj , & qui confidit quibus confidere eft dignum , ac tímet ubí 
eft tíméndum, non tamen plus timet quam tímere deceat , eos quí compo 
tes funt mentis. Quid ígitur uidetur , & quid eft melius?nunquid nunc iudi 
cialíter difceptabimus?hocdp (ine refpectu temporis iabetís? uerum bic pa^ 
negytís peragítur , & nequaquam íudicium , ac ídeo cauffam hanc ín aliud 
tempus , & congregationem alíam differamus . (iquidem longiorem exigit 
| ' |. A fermonem 


TBRT'IÀA 24 
fermonem quàm tempus ferat prafens. Nos uero quíd ad uos loquamur 
quod panegyti (it digaum:tne uos dimittamus ieiunos , poftquàm uos huc 
inuítanimus. Sanctificemus igit nofmetipfos fratres tnartyribusquoniam 
& illí per fanguínem & ueritatem fe fanctíficarunt , liberemur ab omnibus 
inquinamentís,tam carnís, quam fpiritus, lauemur.puti fiamus, offeramus 
& nos corpora & anímas noftras factificía uíuens , fanctum & placítü deo. 
colloquitm noftrum (it rationabile. níhil enim adeo puro eft digná, quem 
admodum purítas & purgatio.certemus percertamína;uincamus per uicto 
tias.teftimonium przbeamus uerítati per martyres.cum talibus eorum gra 
tificemur certaminibus.ut nos quoq corone fiamus patticipes,& eíufdé elo 
tizc hzredes.quum hacían noftra (it poteftate, ifta auté ín ccelo repofita;cu/ 
ins admonitíones & iudicia. funt huius raundi ui(ibilia . contra principatus, 
contra poteftates decertemus,contta perfecutores & tyrannos occultos, con 
tra mundí domínatores tenebrarum harum contra prauítates fpirítales irt 
fupercceleftibus, & cítca coeleftia;in internis,& cum nobí(ip(is,contra anítní 
paffiones bellum geramus, contra rebellationes qua quotidie accidunt . ab 
extra coherceamus íram,táquam ferínam,& linguam (icut acíem eladíj.uo; 
luptates uero tanquam ignem extínguamus.ponamus audítui íanuam,que 
recte claudatur & aperíatur . fed & oculis modeftiam adhibeamus;inftrua/ 
mustactum rabídum,& guftum dilacerantem,ne mors perfores noftras ín 
gredíatur.(ic enim cenfeo uocandos effe fenfus.rifum uero immoderat derí 
deamus. ne flectamus genua corá Baal propter neceflitatem , neqy proptet 
timorem imaginem adoremus aureá. unü tímeamus folá, nequid plus deo 
tímeamus,& imaginem afficiamus íníuría. propter malitía ín omnibus fcu/- 
tum fidei fümamus,& cuncta hoftis iacula effugiamus. tam graue eft bel. 
& pugna íngens,ac tropheíi adeo magnü.Porró (i ita conueníemus aut cort 
curremus,fecundá Chríftü panegyris celebrabitur,fed & martyres honora; 
mus,aut honorabímüs,necnó epínicia celebrabimus.fi uero uenttís indulge 
bimus uoluptatibus, & téporalibus diffluemus delicijs ; acingurgitabímus 
mox cuacuáda,crapulzqQy ac nequatj modeftíz ftudebimus, & haud nego 
cíationü ac negociorü tempus cognofcemus.nec mentís afcenfionesquo di 
uíni enadamus.ut íta dicere audeà , cuíus rei (4 martyres facti funt cópotes: 
prímü quidé nectempori cógtuentía faciemus.quiíd em palea ad frumentá: 
qd carnis delitiz ad martyrá faciüt certamínas(iquidé illa pertinét ad thea: 
trá,at hzc ad meü conuentá.illa funt lafciuorü,at hzc modeftotà.illa catnís 
funt amatori; hxc uero à corpore folutorü.Deínde fratres(uolo aüt quíd au 
dacius dicere,abftinebo tamen à blafphemía ob reuerentíá dicí;nec ením ta 
lia à nobis exigunt martyres, & (ic loqui eft modeftíus ) haud ímpure facra 
peragamus,.neq excelfa humilíter,nec honoranda inhonefte;& ut breuiter 
dicá, minime terreftre;ea q funt fpirítus. Sane & Iudaus feftiuitaté peragit, 
uerü fecundá literá. peragit & feftiuitaré gentilís,fed ut placeat demonibus. 

: 3 nos 


o^ OUR A T I0 
nosauterh üt otniiia fint fpíritalia,operamotus;confilía.fermo;ad íticeffum 
ufq; & amictum,;quin & ad nutum tenus, ta ut ratio ín omnibus domínet; - 
& homo fecundü deum ditígatur . Ita feftinitatem peragere decet & latarí. 
fiquidem nequaquam prohibeo relaxatíoné;fed imtmodeftíam reprehédo. 
quod (i ita conuetiiemus.& íta panegyrim peragemus, nil prohibebit, quo 
mínus martyrum certamína recolere , & illorum eloría: coharedes euadere. 
poffimus.qua ením nec oculus uídít;nec auris audiuit, nec unquá mens hu 
mana excogitare potuit/felícitatem iuxta uires fuas expendens, hac repofira 
efTe cenfemus fjs,quí per fanguinem funt putificatí;ac Chrifti imitati facrifi 
cíum.Caterum fanctorümartyrum fplendorem olim aidebimus;quod quí 
dem íüxta rationem meam nequaquá parui eft momenti;ac in gauditi eiuf - 
dé domíni íngrediemur, luminiQg beata: & domiínantis trínítatis perfectius - 
(recte nouí)ac puríus fplendebímus.;ín quà credídímus,& quatn coràm deo - 
& hominibus fumus confeffi;nihil tímentes;neminem pudefacíentes; nó ini 
mícos externos;non falfos quí inter nos fuerant Chiiftíanos, ac hoftes fpiri 
tus, quín & ufq; ad nouiffimum fpiritum in fiducia multa confitebímur pa? 
trum fanctorum depofitum, quí proximíores fuere Chrifto, & prima fidei 
confeffionem quz ín nobís à puerís uftg eft enutrita ; quiam füb initium fa^ 
fcepimus,& cum qua ín Eine difcedemus, píetatem hàtic & (i nilaliad obo 
fcà auferentes.deus uero pacís quí nos (ibi pet crücem fuá concilíauít;quurr 
per peccatum effemus oppuenatí, qui pacem annunciauíit propinquis & re 
motís,tam ijs quí fub lege quàm extra legem funt conftituti : pater dilectio» 
nis, & dilectio ipfa/hoc ením nomine pra cxteris uocatí gaudet; quo nomi - 
ne ipfo.fraternü etíam cófirmet amorem:quí nobís mandatü dedit nonumm; 
uttantü nosdilígeremus.quátum etíá diligeremut, quí pertrifit ut recte uíó 
lentía utíualeamus, quo per illam ín tímore cótíneamur.& obediíamus cum 
ratione;turfusQs pet rationé confidamus:qui ereees fibi prxparare nouit ít 
gentes,paruos aüt per charitatem reddit magnos : ís per bonítatís fuze mul 
titudíné confole£ nos cofolatione multa,& ultra dirigat;nobifcü pafcens, &' 
gregem faluans.uos aüt perfectos reddat ín omni opere bono;ac fpiritaliter 

cum martyribus feftiuitatem peragere faciat, ac futurarum deliciarum ; ubi 

lctantíum cunctorum eft habítatio.dienos reddat.quo cófpiciamur cum ít - 
ftitía repleti eíus eloría;in Chrifto Ica domíno noftro,Amen. — ^ 


E WIvRsvs fupermeunctio& fpiritus, & rurfus ego liv: 
4) BU gens ac moerens incedo.admiramini fortaflis.fed Efaias: 
* A príus cg uideret eloría domíni, acthronum exceifum & 
ER) cleuatit;à Seraphinqy circundat, nihil tale loquít: non 

v/ 4 quodillà loqui ederet, feu quod timeret: fed ad populá 
sb clamat Tfraéliticum,;bijp( aüt parcit &índulgeccancg 
CX mínime 


"QtvA ^n TOA 3: 
minime cus. PoftGj atit uifioné rurfus uidituocemcp audiuit fanctá ac ay 
ftícá.tancp (ibi magís confcius; Ve mihí mifero;ínquit;quía tacuí;ac reliqua; e 
ut fagiá blafphemia, Sed & Manueureterem illá.ínter iudices ínuenío,& po: 
ftea Pea ecclefize columentillá quidé dícenté;Eeu uxor perímus,quoníam 
deü uídimus.poftdp maiore uidit uifionc,dg (ua ferret natura & uirtus. hüc 
aüt nequacj faluatoris pracfentiá & uírtuté ferentem , quà ín pifcatione una. 
nauigantibus oftendít;ac propterea admiranté;nauigiumQy relinquenté,ad 
díta caufa;quohíá homo peccator eflet;& haudquadg diuina apparitione & 
conuerfatione digaus.Proínde quà & Centurionís illud ín Euágelio audío, . 
uirtuté exigenté,prafentíá uero recufanté,tancj tectum eiis,nequadp digni - 
tatcm ac magnitudiné díuiná recipere poflet;nequacp ob timiditatem trifti - 
tiama hanc fum reprehendédus.fiquídé oculí uicíüi nos; anima aüt morbü 
redarguit deusappropinquansi& hís quídé lume cftiillis aüt ignis;inicuiqs - 
fecandü.materíá & qualitate fubiectá;quid uero deprehédimus ín Saulcun 
ctas erat; fpíritü recepetat;eratcp t fpiritalis;ita ut nec ego alíus cp ille tá 
erat fieri acllem:fed & prophetabat,idcg adeo prxter fpem & tá inopinate; 
ut mítaculá illud abierit ín prouerbíti;nüquíd & Saul inter pphetas t quod 
& nüc quoq; auditi & dici folet.deinde uero nó totü fe pra buit fpitituineqs 
putein alí& coueríus eft uirü.Gicut & prophetatü fuerat.fed ín co ueteris ma) 
lítíaz;& prauí femínís reman(it Ícintilla;eratty in eo pugna fpiritus & carnís) 
ücrü quid cuncta illius tragice enumerare rcfert;noniftis fpicitü contrarium; 
& píaltem incantanté. fed & híncmanifeftü eft factum , quod indignos ne^ 
quaquam gratía tangit, nec organuar improbum & plane diíffonum . quo/ 
níam (icut dicitur,& ego credo, ín animam maleficam nequaquam ingredü 
tur fapiétía, Sed decorem feruare,& harmoníam haudquaquam íuxta opi 
nionem mcam parui operís exiftit, quemadmodum fubinitium bene guber 
nati,& ut dignum eft fe gerere, propter humani habítus ac natura uolubili 
tatem & mutationem . INam & fcpíus gratía ipfa, ut ex malís noftrís quod 
anifertimum eft & maxime admirandum referam , fuperbíam infpírans & . 
eleuans ; à deo excidere fecit eos , qui non recte illi approximauerant . ple: 
rut; ením quum eleuamur decídimus , ita ut propter excellentíá peccator 
fiat.aut peccatum,perbonum míhí raortem concilians . Tc funt que mihi 
tímorem ínijcíüt;& amaritudine replent ac moerore;idemq; mihí quod pue 
tís ía fulgutis accidit cotufcatione ,nempe uoluptas ex fpectaculo ; ftapore - 
mixta.fed & fpiritum pariter dilexi & timui , temporeds índígebá utad me 
ipfum conuetterer aceuígilarem, partísQ; fierem meliotís ac tutiorís, quo id 
quod mettíftítía afficit extirparetur, quemadmodum ex feméte zizanía, ac 
cogitationes malz cederét melioribus, ita ut fpiritus fuperaret purítas,ac ita 
demáü ís me affumeret;acín fuo haberet mínifterío & fernitute, ad prepara 
tionem populí huíus.ad gabernationem anímatíi;ad doctrinam tam infer 
rmonc quàm opere. & exemplo. per atma íuftítiz à dextris & finiftris , ad 
5; n1 C 4 apti 


$2 ORATIO 


aptítudíaem paftoralem:qua à mundo abftrahít, & ad deum perducit; que 
corpus cofumit,fpititui adiungitqua tenebras fugitlumíne gaudet;qua fe; 
ras expellit;greeem colligit;quea precipitijs cuftodit & à defertís,ac in mon 
tes & fublimia perducít:de quibus mihi admirandus Micheas dicere uídet, 
à terra nos ín alta noftra fubleuans : Appropinquate em inquit, montibus 
&ternís,exurge & perge, quoníá no eft tibi hic quies ; tametíi uideat íjs quí 
ín terra repunt & deorfum uergunt.Hlanc igit pafcendi arté, me 6 amici do 
cete.deínde uos paftores & cópaftores huius mihi date fymbola.tutp pater 
cómunís,quíi multos tempore refecifti,& dedifti paftores.fed & tu mca phi 
Gregoriwm lofophigcenfor & iudex,uerü tancg philofophice tneü fufcipe fermoné,nun 
4loqui&r Qd ín media deprehéfi tépeftate,& fluctibus íactati, pafcere ualemus fcien; 
tet,ac nutríte gregem?quandoquidé ínter oues es humaniflimus.(i mihi no 
índiguaris,quoníà írrationalis pafturae participes fumus, aut ínter paftores 
quonia fpitítalis facti fumus digni. habes nos quéadmodü defiderabas fub 
manibus.uiciftigy infuperabilem,& ecce tibi cii alijs fermo;qué fciens quafi 
uíftí,& laudans elícuifti.fepius tuos quoq; redolenté fermones, qué etíátan 
quá aggere codenfafti.fed eft in quo amicitiá inculpate poffum . Verü quis 
mihi ex comunibus iudicabit amiciszquiís iudex eft nó fufpectuszqui fente 
tíam ferat iuftá;& nequacp ut multí folent perfonz ratíoné habeat. Iubes ut 
ctímen proferam,nec ultra mihi fermonem remiíttís:accidit tibi ó admiran/ 
de inenarrabile quid de nobís,& res fere ineffabilis & incredibilis, ac nunc 
antea de nobis audita.(iquidem nequaquá períuafi fumus,fed coacti. proh 
míraculá,quomodo facta funt omnía noua,& quantum nos feparaftí.quíd 
uis ut dicácthronum ne an charitatís magnitudinécueruntamé ímpera.pro 
[pete age & regna;pafcedy nos pafcentes, tanquam promptos qui te fequa; 
mur,& paftorali tua ducamur fublimitate ac fanctítate . uerítas ením dícet, 
etíá (i quíd cotra legem ex dilectione fuerimus aufi,erga gregé tuá nos dile; 
Ctionem doce;tuam curá ac prudentiá;tuam prafecturá,uigilias tuas ac car; 
nís tax fubactioné.fpiritui obedienté, coloris tuí quí ob eregem languet flo 
rem,manfuetudínis decoré , ín negocíjs tranquillitaté & humanitatem,rem 
qux nequacj apud mültos reperiri poteft,nec qua multa habeat exempla. 
przlía pro grege depugnata;uíctorías quibus in Chrifto füperafti . Enarra 
ad d nà paícua grex fit copellendus;ad quos fontes eundá;a qua paftura fu 
giend, qux aqua declinanda, qui nam ducendi (int baculo, aut quí fiftula, 
quando grex ad pafcua fit agendus,& quando reuocandusquomodo cum 
 lapisGt pugnandi; & quomodo cá paftoribus in pace degendutm:precipue 
tempore ifto,quo paftores facti fant infenfati, & difperfa fant oues gregis, 
ut eadécum fanctiffímis deplorem prophetis.quomodo id quod debile eft 
roborare,& quod raínam mínatur ftabilire poffim, ac quod aberrauit redu 
cam,& quod perierat quzram,ac quod forte eft cuftodíam, quomodo hzc 
dilcere & feruare ualeam , fecandutmn fermonem paftoralem rectum ac noz 
ftrum 


$ 
OvIlNTSX 55 
fitum. Cxterümabf(it üt fiam paftor malus, qui lac deuorat , & pellibus ia; 
daítur,ac pinguiora gregis iugulat aut uendit, alías uero oues ferís & praeci 
pitijs relíaquit.ab(it ut meípfum pafcam,gregem autem nequaquá,id quod 
prafectís ueteribus Ifraélitici populi exprobratum eft , Flacc me docete, hís 
me firmate fermonibus, cum hís pafcíte praceptís, ac quemadmodum do; 
Ctrina,ita etíam me ueftris faluate orationibus, tam me quàm facrum hunc 
-gregem,ad falutem meam,ueftrat autem gloríam.ín die appatitionis & re 
uclatíonís magní deí,& archipaftorís noftri Iefu Chrifti, per quem & cum 
quo fit gloría patri omnipotenti,cum fancto & bono fpiritu, & nunc & ín fe 
cula feculorum, Amen. | u 
,ORATIO DIVI GREGORII NAZIANZENI QVVM A 
| patte ín confortíum affumptus effet, 
WE s meum aperuí & attraxí fpíritü , tradocp me ipfum ac 
cuncta mea fpíritui;& opera, & fermonem, & ocium, & 
(ilentíumn:me folum (ibi habeat,& manum,& mentem, 
151 £y/J| & linguá ducat quó oportet,& quó ipfe uoluerit, ac rur; 
m$ 24 1 fusabducatunde oportet;& melíus exiftic . Inftrumen/ 
5-4 cum dei fum, Tnftrumentum rationale. Inftrumentá di 
co,quod artifici fpiritui congruat;ac illí (it pulfabile. herí ín tme operabatur (i 
lentíum,;philofophabarq non loquendo:hodie pulfat mentem, ac ideo fer 
monem effundam,ac loquendo philofophabor.nó enit adeo loquax fum, 
ut dícere capiam quum tacere oportet , nec adeo tacíturnus & imperítus, ut 
in tempore fermonís cuftodíam ponam labijs meis, fed claudo & aperio ia/ 
nuam mea, X menti, & uerbo,& fpirítui;unice naturae & deitati . Proloquar 
igitur poft ita iubeor.loquards ad paftorem hunc bonum, & ad uos gre 
gem facrum,qua míhí dictu.uobís autem audítu uident e(Te meliora. Quid Patrem 
tu indigebas copaftoris?à te ením fermo nofter a ik GL uenerabi, «loqui 
le caput,& Aaroní illo digni; quo fpititale & facerdotale illud unguentum 
deftillaz.afag ad barbam & ueftimentum, qui multos firmare potes, € ma^ 
au ducere:fiquidé manu ducis ín fortítudine fpiritus, ac baculum necnon ft 
ftentaculum fpirítalibus fubijcis operibus. Num hoc confideras & audiftiz 
quod poft Aaronem illá uncti funt Eleazar & Ithamar, filij eius, nam Na; 
dab & Abiud libenter propter blafphemiam pratereo. Et Mofes adhuc ui 
uens Tofue pro legíslatore & duce ijs qui ad terram promiffionis ducendi 
erant conftituit, [Nam quod Aaron & Hur Mofis manus fuftentabant in 
monte,ut Amalech debellaret, quum crux à longe fub umbra & figura fua 
effec de(ignata,prudens pratereo.tanquam non admodá ad noftr faciens 
propofitum: nam Mofes hos non legislatores elegit , fed tantum adíutores 
oratíonis,& manuum laboris fuftentatores.quíd auté corpus tuü patítzaut 
imquo laborat?paratus ením fum ad füftentádum.fed foftentauí & fuften: 
tabo,quemadmodum Iacob illejin benedictionibus paternis.Sed nunquid. 
T fpiritus 


54 | oO XAT'0O 

fpiritus defecit 7 at quis fortior eft & feruentíor , precipue nunc qum car? 
nem exuperat,eamcp fubegít.tanquam lumini officientem & aduerfantem; 
necnon fplendorem prohibentem. hac ením ut plurimum inter fe pugnare 
folent & opponí.nam quum corpus fanum eft, anima xgrotat : quum uero 
anima floret,& ad fuperna refpicit . uoluptates fuperantur, & cum corpore 
matcefcunt , Proínde & alíás ueterem tuam admiratus fum generofitatem, 
quod nequaquam przcipue hoc tempote uerítus es , ne fub fpiritus prate/ 
xtu hxc facete cenfearis , nosque multis hzc carnaliter (afcípere uideamur, 
quum tamen fpirítualíter facere (imulemus ( quandoquídem multi ín caufa 
Epifcops fuere,ut res hzc magna,& tyranníca;ac qux fruitionem qua(i habeat admi; 
randam.(itexiftimata , lícet mínori etíam quàm hic nunc eft , przrfuerint ac 
imperauerínt gregi, & qui plus calamitatis quàm oblectationis habuerit) 
uerum lioc amor efficit filialís, (imul & innata tua Gimplícítas, qua non faci 
le fufpicioni caufam prxbet , mínus uero improborum calumnias admittit. 
tardum ením ad fufpicionem mali eft id quod non facile ad malum com 
aouetur.& hac de te (int dicta.nunc autem paucís populum hunc, fiue uv 
um, fiue meum alloquar . uíolenter fumus coacti fratres & amicí , ueftrum 
ením (i non tunc , at nunc faltem appellabo teftímonium , uíolenter cogi 
mur,fenectute patrís,& amiíci(ut adito loquar)bonitate.igítur quantum 
poffibile cft me adíuuate, ac manum date coacto, & fub fpiritus de(ide/ 
ríum protracto . híc enim fugas curas & folitudines paríet . fed & quietem 
anímz & corporís , ac mentem à fen(ibus ad feipfam reuerti & conuerti fa/ 
ciet , ut ímmaculate deo frui & fpiritus fplendoribus pure fulgere poffit , ita 
ut nihil terrenum admifceatur neque curbidum,nec quod díuino [scii of 
ficere ualeat : donec perueníamus ad fontem radiorá qui illic relucent , ac (i7 
«.— ^ ftamus cupiditates & defidería noftra,quum fpeculum à ueritate fucrit refo 
- lutum.hocfpírítus ob communem fructum ín medíum uult deducere,& ex 
eo commodum furere, quod profit alíjs . infüper & (plendorem fuum pu; 
blícare , deotg populum adducere acceptum , populum fanctutm , facerdo/ 
tíum regíum, ímaginem ín plurímis purgatam.melíus enim & plus effe cen 
fet.i deo tota depuretur ecdlefia,quàm unus duntaxat homo . quemadmo: 
dum etíam plus eft paradifus quam planta una,& ccelum totum quat ftel 
la uníca;necnon corpus totum cj membra fingula.oportet ením, ut non fo; 
lum con(iderentur propría.fed etiá qux pertinent ad alios. quandoquidem 
& Chriftus íta fccit ; qui quum ín proprio honore ac deí forma permanere 
poflet , non folum feipfum ufc ad fetui formam exinaníuít, fed & crucem 
turpitudine contempta fuftinuít;quo paffione fua iugum diffolueret pecca 
ti, mortem morte mortificaret, illa (iquidem defiderij funt figmenta , at 
hac fpítítus documenta . Proinde quum medius ínter cupiditatem & fpiri, 
tum fim conftitutus;nec habeam cuí plus eratificer;iobís inuentum meum, 
quod míhí pulcherrímum uidetur & tutíflimum , communicabo, quo me/ 

T OTINME ! cum 


» 


QU VIN T"A 55. 
cum confilium hoc expendere,& ueritatem deprehendere ualcatis, uifum (a 
ne míhifaitoptímum & tutíffimum, per medíam quandam uiam ínter de; 
(ideríam & timídítatem incedere, & illud quidem dare concupifcentix , hoc 
autem fpiritui . íd (i fieret, cenfebam me non omnino fugiffe minifteríum, 
tanquatn fpreuiffem charitatem: id enim perículofum eflet: nec maius pon; 
dus fuftulitle,quam ferre poffem:quum illud effet capitis alteríus , hoc uero 
uirium maiorum,fen potius ambo effent fecordiz. Pietatis autem effe fimul 
& fecaritatis,uitibus menfurare mínifteríum , & cibi inftar illud, quod uires 
ferre poffent;füfcipere , quod uero ultra uítes effet reíjcete . ita ením corpori 
fanitatem , animx uero contíngere fecurítatem , fi menfura obferuaretur ín 
ambobus. ac ideo curam cum optímo patre fubeo , ac tanquam pullus non 
penitus ínutilisaquilam magnam & altiuolantem uolatu fequor.nam poft 
hacpennas meas fpirítui dabo , ut illas ferat quó uoluerit, & quemadmo: 
dumuoluerít : nequaquam coactus , aut alterius arbitrio pertractus . (iquí/ 
dem fuaues funt labores patris hzredítate acqui(iti , & dulcior eft grex cui 
affueuí, quàm peregrínus & alienus: addam & deo acceptíor, (i me non fal, 
litamor,neq; mentem fuffuratut confuctudo, nil enim utilius eft & fecuríus 
quàm quum uolentes prafunt uolentibus : qàoníam ui adigi nequaquam 
legis c(t noftra necalíiquid quod uiolentum eft.fed uoluntatium. hoc enim 
nec fecularem príncipatum ftabilite poffet.quod enim ui fubigitur, id fe ob; 
lato tempore ín libertate uendicate folet: noftram autem non prxfiden; 
tiam, fed inftitutionem , nil magis cuftodit quàm uoluntatium : nolentíum 
ením & non coactorum falutis eft myfteríum. Hic ó uíri fermo,uobís à me 
(implíciter & cum omní beneuolentía eft dictus , & hoc mentis mez eft fe; 
ctetqm : uíncatautem quod uobis & nobis prodeffe debet , fpiríta ducente 
noftra ( rurfus enim fermo illac regredit) quí deducit noftetipfos,& caput, 
unctüm oleo perfectionis , uni patrí omnipotenti , & unigenito uerbo , & 
fancto fpiritui, & deo. ad tempus ením lumen fub modio cuftodiuímus, & 
alijs diuínam ínuidímus perfectionem . uerum nunc decet , ut illad fupra 
candelabrum ponamus;quo omnibus luceat ecclefiíjs & anímabus , necnon 
uniuerfz orbis plenitudíni;,non amplíus coniectura perceptum, uel fub um 

bra defignatum;fed & manifefte prolatum,poftquáàm perfecti(Ti 
ma Theologíz demonftratío , hac nos gratía dignos 
fecit , in ipfo Chrifto Iefu domíno noftro, 
cui (it gloria & poteftas in fecula, 
KU HE TB CC UR 


$6 ORATIO 
ORATIO'DIVI GREGORII NAZIANZENI.QVÁ SE EXCV 
fat quar tam diua functione abftinuerit ecclefiaftíca, deinde 
populum ad uírtutís hortatur opera. us 

——( var nam hzcefltyrannis,qua femper per dilectionem 

QN cogimur?qualís mea eft philofophía & fciétía , ob quam 
QM in Boni a, cao conuentibus? ego quídé nullam 
DA inuenio caufam. lícet meípfum undiq; expendam & exca 
(Q9. ríam;attamen in uno míhí confcíus fum.for(itan non ma; 
Zat9m—À orarmetíi quidam ignauíam illud uocitent. (iquidem uo 
luiffem omni tempore;prafenti demortuus effe uítaz,& uítá uíaere in Chri/ 
fto tepofitam;ac fieri negocíator quidam magnus;omnibus qux habebam 
diuendiítis,quo margaritam emerem preciofam,ac fluxa & cuanida pro fta 
bilibus'& cccleftibus dare poffem. qua: negotíatio maxíta eft & fitmiTi 
ma,penes eos quí compotes funt mentís, id ut míhí contíngeret, unícuíque 
cupienti, de cathedra cedere uolebam , ac tota uíta puer & difcipulus mane/ 
re;donec à fermonibus uenerandis fecernerem arnaros.& hocunum uel pre 
cipaum tnex fuit philofophiz, fiue ut quídam uocant , ignauíze, fecundum 
autem;quod & maxímum eft , poftquam fermonem multorutn haudqua; 
quam fermone continere poteram,necnon prouentum & promptítudínem 
quíbus nunc omnes detínentur , ut doceant & loquantur ea qux funt fpíri/ 
tus;cítra omnem fpírítum:per alíam íncedebáuíam, ut mihi perfuadeo me; 
liorem & faciliorem ;nempe ut quiete, omnes exemplo tacíturnítatis erudi 
rem:quo illi qui magnum quid in nobis e(Te putarent, excellentíamn uenera/ 
rentur: qui uero paruum , & momenti fere nullíus ,ín re eíufdem dignitatis 
modefte agerent . hzc mex taciturnitatís ratío faít . hoc perfeuerantíae no^ 
ftre myfteríum.fed quíd mihi accídit?hic me hac, ille uero iftac trahít ac di^ 
lacerat;& de meís dijudicant laboribus.fermonem tanquam zs alienum, fi/ 
re ulla tecafatione exigentes;ac plus me diligüt quàm ípfe me ipfum.funtas 
omnes me fapíétiores,ac plus quàm ego fermonis & filentij tempus cogno: 
fcunt;afferentes nequaquam uobis dandam efTe remíffionem: ac non fecus 
me feriunt obprobríisquàm ferrum lapide ignifero, donec ex parua fcintil 
la, fermonum flammam accendant . Sane quidam ex ipfis meliora etíam 
promittunt;actnagna premía fermonibus proponunr.prímum 'ením fe be; 
ne facere afferunt ; quod deo & nobis conferant , ut ex fermonibus noftris 
oríatur fructus . deinde quod ipfi omnes propter infcriptionem , ad meam 
hareditatem(( faltem mea fit paterna) ad meumqy pertineant ouile : quos 
admodum íníuría afficere uídear , ni(i omnibus modis bencficijs demereri 
ftudeam.& quod pulcherrimum eft;quod oporteat cos.quí in multis labo; 
rant fermoníbus emendarí,& hac de fermonibus ipfis afferüt . proh quam 
ps philofophía.cum qua me contendendo uincunt.proh quàm lauda 


ils rettibutio.uidete quale opus mex fit taciturnitatís,qua fermones ipfos 
| defide; 


^ 18938 X -T JÀ $7 
defiderabiliotes fedit.nidete fructum ignominix nofttz;utínam tanta utili, 
tas c fcrmonibus nafceretur,quanta e taciturnítate. Caterum poftquam ita. 
uobísuifum eft;uiciftisqy infuperabilem, & tropheum de mea erexiftis phí. 
lofophia, age aliquid (ilentío melius depromam, uetum nihil molle fcu bu 
mile loquat;neq; quod ín tmultotü auribus harmonía fit fuauiffima, (i enim. 
ita differerem,aequaquam bene meis retribuetem amatoribus. fed quod ad 
modum (ituírile & bene refonet , & propter quod fotfitan meliores euade, 
tis,à carne ad fpiritum translati;& fufficienter méte exaltati. Filjhomínum 
quoufque tardi erítís corde?(iquídem ex uocaliffímo Dauide exordium fu 
mam : ut quid diligitis uanítatem & quzritís mendacium c magnum quid 
cenfentesuitam prafentem,& delitías,necnon gloriolam paruam, & hutni/ 
lem potentatm ,falfamcy profpetitatem , qux non magis fant habentium, 
quàm fperantíum , nec horum magís, quam eorum qui nihil expectant: & 
quz non fcis ac puluís uentí procella hínc & índe íactantur,& reiectantut, 
aut (icut fumus dífparent , uel tanquam fomnía deludunt , ac aclutí nmbra 
calcantur. qui quam abfunt, nequaquam ab íjs quí nondum habent defpe 
rantur,nec quum adíant fida exiftát poffidentibus . nanquam ne ín ccelum 
afpiciemusznunquam euigilabímus ? nunquam ab oculis lippitudinem de 
tetgemus ? nunquam cogítabimus quz nam uer (int díuítiz ? & qualis (it 
fplendor qui (emper durat, & ubi fit dignitas, qua nunquam excidit, qualis 
(it felicitas fempiterna;& ubi bonum Me oe non ímmutatur.& 
cui nulla fieri poffunt ín(idíz.nónne hzc multo fadore & labore , (i íta eue/ 
nítenaffequí deberemuszINónne (i delítis oblectarí deceret; merito fpe hac 
delitíofe ageremus?num fanctosignoramus mattyres?neenó alios omnes, 
quitotum occuparunt orbem, tanquam uíncula quzdam comtmunía , & ía 
quorum honorem prafens peragitur Panegyrís , ín qua celebrantur uulne/ 
t3, & uíncula;& tormenta, & ignis mínz,& gladiorum acies,& beftiatum fe/ 
rocítas, X tetiebra;& inedias,& barathra,& pecuniarü díreptiones, & mem; 
brorum amí(fiones,& tandé mortes ipf : que omnia illi alacríter fuftinue/ 
runt.tanquam ín alíjs decertarent corporibus.quo aliquid fierenc;& hxredi 
tatem quádam affequerentur.noónne igitur cum fpecadem.pro brauío tat 
to,& fub agonothete tali, contra eundem decertare deberemus tyrannum? 
amarum ilinm,tam tunc quam nunc animarum petíequutorem , ínímícum 
inuifibilem & hoftem. nónne hac confolatione , & nos uítilíter in hoc mun^ 
do agetemus.tanquam ín theatro aliquo communi: proínde (i nos nó tam 
cclerem per perícula habeamus liberationem , at tamen quotídie propofita. 
func nobís certamína; per quz eifdem coronis digni haberí;aut quátn proxi 
me ad illas accedcre poterímüs . Ego quídem unumquenq hortor, (iue uír 
fit.Ícu mulier, fenex uel iuuenis, ciuis aut tufticus, príniatus feu prínceps. di 
us ucl pauper.ímó certamen ipfum uocat,ut omnes fe prompte exuant , & 
non molliter fe gerant uel cunctentur,aut tempus elabi finant;quod iterum 
D  teuocate 


;8 c O R'A"TI 0 
teuocate impoffibile exiftit.iquidem prafens tempus eft operationis;futii^ - 
rum uero retributionis.excitemini igitur.Surgite eamus hínc, faluatorem dí 
centem auditis , qui non magis difcipulos (ibi ex terra Iudza acciuit , quam: 
deinde omnes hínc excíuit,& ad feipfum exaltatum , quemadmodum pro». 
miferat protraxít.audíamus bonum domínum.mundana fugiamus defide/ 
ría,errantem fugiamus mundum , necnon mundi huíus domínatorem . fia» 
mus puri.factorís inftar/honotemus ímaginem,ueneremur uocationem,im 
mutemus uítam . cur nos ipfos humiles facimus , quum creati fimus fubli/ 
mesccut uifibilibus immoramurtzunufquifq; quantum.poffibile eft fructifi 
cet deo, idtp omui tempore & Idea;tam uíta quàm circüftantijsíuxta men^ 
furam uírtutis (ibi conceffam,íuxta gratíam (ibi datam : quo omnes uírtutís 
menfaras;omnes unitates quz illic funt impleamus.tantá collígentes,quati/ 
tum femínauimus.feu potíus,rantum díuinís ingerentes torcularibus, quam 
tum coluimus.anus pecunías inferat , alius paupertatem , híc promptírudi^ 
nem,ífte promptum fufcipiat.híc opera laudabilía, alius contemplationem: 
fublimem.iífte fermonem tempeftiuum. ille ilentíum rationabile . alius do^ 
Éttínam irreprehenübilem,& nítam nequaquam cum doctrína diffídéterm. 
hiícaudítum credentem & benígnum.alius uírginítatem purá, & qua mun: 
dana de(idería penítus abfcindat, ifte nuptias caftas, & qux non omníno à 
deo feparent.híc ieiunium alacte;alíus cibi fruitíonem non íntemperantern. 
ifte orationis affiduitatem,hymnis fpiritalibus, ille caram indígentium. O7 
mnes autem afferant lachrymas;omnes purgationem , omnes cordis eleua: 
tíonem,& cocitatíones qua fe extendant longius. Sane & fimplícitatís pu^ 
chet eft fructus, acrífüs refrenatus , íratg cohibíta , & oculus modeftus ; ac 
.menscuí aberrate non conceditur. Nihil adeo paruum eft, (i deo fuetít obla 
tum,licet (it mínimum, licet paruo precío dignum , cuí penítus adítus dene; 
cetut,aut quod non fufcipíat miferícors ille, qui cuncta iufta nouít expende 
te ftatera.fufcipit plantationem Pauli, tanquam Pauli , & Apollo írtíeatío/ 
nem,& uidux affulos duos, & humilitatem publicaní,& Manaffe confeffío, 
nem.Porró Mofes tabernaculum compegit terrenum, quod exemplar erat 
cceleftís, ad quod omnes offerebant, id quod eís przconís uoce mandatum 
erat. quídam uero uouebant , & híc quidem aurum , ifte uero atgentum. at 
alius lapides precíofos,in clamidetn.quadam bifIum tenuíffimum,nonnul/ 
la: coccum bis tínctum.alij purpuram, quídam pelles arietum rubricatas.ali 
quz pilos caprarum ad ufum tabernaculi , munus inter cxtera uiliffimum. 
omnes uero quod unícuíq; (iue uiro , feu foemínz obtingebat . omnes fane 
offerebant, nihilerat inutile, etíam quod paupertími inferebant.quapro/ 
pter & nos íta ín hoc aenerádo ecclefie huius ibecdnii faciamus , quam 
domínus & non homo conftruxit;qua diuerfis uirtutis edificata eft pulchri 
tudínibus.& híc quidem paruum, alias uero magnum quíd , omnes autem 
pariter ínferamus,in opus perfecturn, ín habitaculum Chrí(ti , ín templa: 
XD ed fanctum 


$B.X T À $9 
| fanctum,confteaentes,& cim architectura f; piritus (ingula difponentes.Ce 
terum nequaquam tantum ínferemus quantum accepimus, etiam (i intulcrí 
mus omnía:quandoquídem efTe noftrum ex deo eft;ac etíam ut habeamus 
illud quod ínferimus. hoc autem pulchertímá eft & píjffimum, quod deus 
nequaquam ex dignitate dantis, fed uirtute & qualitate fructificantís men 
fucat donum ne ígitur expecta ut bonus fias , fed íam fierí incipias . nec ti 
meas ne índignus uídeatis;nifi omnino indignus haberi uclis.hoc gítut ín; 
feras,ac re ipfa pracftes;illud uero anítní fuppleat promptítudo, ínterím nce 
ro rogáto,ut tibí propter tenuítatem parcatur.ne confpícíarís, ínquít,coram 
me uacuus . nemo (it ociófus aut non fructífer ; nemo anima fteríli & ínfccz 
cunda. unufquifq; ex domefticis , & ijs que habct fructificet deo . Peccator 
poenítentíam,qui bene currit perfcuerantíam , íuuenís contínentíam , fenex 
prudentíam,diues diftributionem,pauper gratiarum actionem, potens ala 
crítatem,exactor humanitatem:facerdotes induantur íuftítía, feu ut rectius 
dicam índuamur,ne difpergamus pecora campí;nec corrumpamus,pro quí 
bus bonus paftot anímam fuam pofuit.quí oues fuas cogaofcít, & ab ijs co 
euofcítut;ac proprijs uocat nominibus.illascy ad caulam ducit , & rurfus ex 
illa educit , nempeab infidelitate ad fidem , & à uíta hac ad requíem futw 
rátn , tíimeamus ne à nobis fecundum commiínatíones íudicium incipiat, & 
ne accipiamus e manu domini peccata duplicia , (i nos haud íngredíamur, 
ac infuper eos quí íngredí ualent prohibeamus. Ves oues nolite pafcere pa; 
ftores,neq; fuper termínos eorum eleuemíini.fatís enim uobis eft, recte pá 
fcimíni . nolite iudicare iudices , nec legem feratís legíslatoribus. deus enim 
ncquaquam deus eft feditionís & confuGonis , fed ordinis & pacís. INemo 
igitur caput (it, quí uíx manus aut pes efle poffit , (iue membrum aliud cor; 
porís honorabilíus, Sed unufquifcj fratres , ín eo otdíne ín quo uocatus eft 
permaneat.lícet dignior etíam exí(tat ; ín illoqs magís prafentem amet cla 
títatemm , quàm ut eam quem non accepit quxrat. [Nemo qui (ine periculo 
fubeffe poteft,ímperare de(ideret;nec fübiectionis lex foluatur. qua tam ter 
reftría quam cocleftía funt colligata. neq; dominationem multiplicem (ine 
dornínatíone facíamus . Vos qui ín fermonibus uerfamini , nolite nimium 
cofidere fermonibus,nec ín fermonibus fapere fuperflua. Nec defideretís ín 
omnibus uíncere male , nam quedam funt ín quibus uínci cft melius . date 
fermoni fermonem , facite illum armaturam iuftítiz , non doctrínam mot; 
tís. uos milites ueftro contenti (itís ftíipendio , & nihil prater (d quod uobís 
eft conftitutum exígatís. hoc uosnobifcum iubet Ioannes , magnus uctita/ 
tís pracco, pracurfor , uox uerbí . Caeterum quídnam cibum uoco? regíum 
nempe comteatum, & quz fecundum legem dignitatibus debentur dona. 
at fuperuacuum cuíus nam eft ? Ego quídem maledicere obmiítto : uos aw 
tem, recte noui , intellieitis quid dicere uelim , Date Carfari qua: Cacíarís 
funt,& dcí dco.huic tributum, huíc tímorem , uos quí "n curat ge: 
: 2 fiti$ 


4o O-R* K:T:1.0 
ritis: timorem autem quum dico, auarítiam prohibeo . Quid igitur magni 
(dicetis forfitan ) lucrabitnur ? íd quod omnium eft maximum , & (i uultís | 
perme mediíatorem, nempe fpem optímam , & ea qua ín ciuitate fupetna 
funt przcipua;non ín hac parua,& ínter cíuítates mínima , cuí nec domína; 
ti alicuíus eft momenti,ut modefte loquar, honorans íllam quod nos nutrí/ 
uit.quapropter ubi cuncta admodüm funt ueneranda & fplendída , ibí pr 
mi fieri uelimus. uendícemus nobís fplendorem qui ibi eft, ín (inu Abraha, 
potítis quàm ín hac erumnis plena requíefcamus , Iudicium iudicemus iu^ 
ftum.pauperís & inopis mifereamur, imul & nidusacorphani . liberemus 
occídendos.uel ut mmodeftíus loquar;ne occídamus ipfi:non defpiciamus no. 
bis fupplicantes à menfa ufque ad animas: non negligamus male affe, 
ctum,autín portís noftrís uulneratum.non exultemus ob aduerfitates alio/ 
tum.not abomiínemar conferuum noftrum. non fiamus amící & fratres 
pattís dítioris , ne doleamus in flamma , & uaíto hiatu diftemus a fanctis, 
ne rogare cogamut , ut Lazarus mendicus fummo dieíto linguam noftram 
tefrígeret,non tamen id affequamur.fiamus bonümifericordes, compatien: 
tes: domíni bonitatem imítemut , qui folem fuum bonis & malísoríti (init, 
acomnes patíter plauía fua nuttít . ne aliorum paupertate díteftere quzra^ 
mus nec adeo à díuína exorbíitemus xquítate : neque díuitías noftras ex 
aliorum colligamus lachrymis; à quíbus tanquam rubigine & erugine con 
fumamur.feu ut fcríptura loquitur , quas turfus eaomemus. quod (i infatiaz 
biliores fumus quam decet , aut plus etíam iufto poffidemus , impertíatmue 
aliquid parui inde , ut índe dítefcamus , Fox igitur pracepta ad omnes pa? 
títet pertínent,& non folum ad eos qui tantam uerfantur ín publícis , fiqui^ 
dem communibus zgrítudinibus , communía etíam conaeníunt medica/ 
Patrem fue tmenta.Proínde iufte nos ínfcribes, tu qui rerum noftrarum fcriptor exiftís; 
4lqWr — fcxbe dilieenter , non meosfermones , quibus nec parum ineft emolumen 
tí,nec multum gratía ac uoluptatis , fed populum meum , fancte & huma; 
níter tempus ípfum , & (inil aliud , uenerans , quoníam faluator ín defcri 
ptíone nafcítur. Exíuit enítm,inquit , edictum à Carfare Augufto ,ut defcriz 
beretur uníuetfus orbís,& defcriptus eft:afcendit autem & Iofeph cim Ma 
ría (ibi defponfata ín Bethleem; ut & ipfe fcriberetur ; propterea quod effet 
de domo & patría Dauíd:tumque faluator nafcitur, que res plane admira: 
tíone dízna eft;quod creator omníum ac dominus ; ín tam uilí ac paruo dí 
uerforío nafcitur . tímeamus ígitur & aos myfteríum , ueneremut difpenfa; 
tionem,& nos tempotí alíquíd impertiamur.nunc angeli gaudent,nunc pa» 
ftores carítate circundantur.nunc ftella ex oríente curtít ad lacem magnam 
& inacceffibilem , nunc magi adueníunt, acdona ferunt , necnon regem o7 
maium coguofcunt,rectecy ftella de coclefti teftimonium perhibent . nunc 
Herodes infanit , & puetos ínterficit, ac per libertatem cos tollit , qui liber? 
tatem coníequí debebant. Caeterum nos manfuetís aggregemur, & offera? 
4 z 4 mus 


& 


STA 41 


mus illi qui propter nos pauper eft factus, corpore etíam,non thus, (iue au 
rum,ael myrrham,hoc ut deo;illud uero tanquam regíiftam autem ficuti cí 

qui noftri eratía mortís deguftauit amaritudinem , fed dona myftica, & 

qux longe uiüibilia exuperant, nempe ut nil accipíamus , nec propter ino/ 

píam díuítijs aliquid concedamus, neq; figmentum figmenti gratia afficia; 

mus íníuría.cum Chrífto fcribariscam Chrifto expendarís,cum capite cen 

fearís.cum ratíone ratíonate. Chriftus nuper tibí genítus eft.deus eft & ho; 

mo fit , & cam hominibus conueríatur , quíd nobís fermo ifte oftendit ? ut 

míhí uidetur;adhortatut eos qui talía credunt, quod deus maxímís difpen/ 

fationibus femper accedit, & ut defcriptos honore afficeret , carne quoque 

cum homínibus conuerfatur,& ut feruitutem noftram folaretur;beniuolen; 

tiz quoque fert legem . hoc ením haud eft prxterenndutm , quod & ipfe di 

drachmam dat pro tributo,& non tantum pro fe folo, (ed etiam pro Petro, 
difcipulotum honoratiffimo , quoníam pro nobís homo factus eft, ac ferui 
formam affumpfit, & propter iniquitates noftras mortem quoque fufti 
nuit.Et hzc quidem faluator, & qui uoluntate folum, quemadmodum de 
us faluare poteft, quandoquidem omnía mandato ínclu(it.fed quod maíus 
eft , & dignius nobis índidit , compaflionem nempe , & honorís xqualita/ 
tem.quur ígitur nos difcipuli Chrifti; manfueti illias & clementís, qui nobís 
in tam multis fnum ímpettitus eft mínifteríum, míferícordiam domini non 
ímitamur? nunquíd non boni erímus confetuís noftris? quo & nos quoque 
fimile quíd confequamur , quom domínus nobis remetíetur , qux nos fw 
mus menfi . INónne proprías poffidebímus anímas propter clementíam il, 
lius? Proínde contenti (imus; ut feruíamus liberis, tantumép inter utrofque 
inter(it,ut eiufdem fit modij & dominarí,& fubeffe.& hí quidem imponant 
tributa,illi ero defcrbát.fed nec íniuría quidem (inantur afficere, & iniufte 
agete. alijs autem prouideatur ne aduerfitatibus conflictentur, & concerta 
tionibus . & hzc círca unam (int imaginem & dignitatem unam , quo eíuf/ 
dem uita: bxredes fiant;pro quibus paríter Chriftus eft mortuus. & hac li 
beris fafficiant. Caxterum non íta relaxetur iugum , feu prími nofltí peccati 
mulcta.tanquam petietít malítía , & príma illius conftitutío , ut dormíenti/ 
bus nobis faperfeminet malignus zizanía , quo príncípiam peccati fiat ne/ 
eligentia boni, quemadmodum caliginis ubi lux defierít. huius caufa cít li 
gnum,& amarus guftus, necnon ínuídus anguís , & inobedientía, qua nos 
ita damnauít ut in fudore uultus noftti uiuere cogamur. hinc ego nudus 

fam & turpís,nudítatemaf cognoui , ac tunicam induí pelliceam , & € para/ 

difo excidí ; ac in terram fum conuerfus , unde fueram fümptus.. ín hac ali, 
quantifper fuor delícijs , quía mala mea cognofco , & ob paruam uolupta: 

tem diloribus macerot índe(inenter , contraqüe male armatum , & qui me 

penduftum díftraxit , pugnare cogor . hcc (unt prauítatís - --— 3 

! H nae 


4 


Rurus patré 
alloquitur 


Rot: QR:A T. I:0 


Inde eft , quod natus fum cum labore, in quo & uíuio,& cám quo díffoluor.. 
ha:c prauítas mater cft iadigentíc , hacc auarítía, hac bellorum , bella uera 
tributorum funt patres, at illa quod grauíffímutm eft;damnatíonís . Cate; 
tum nos nequaquam mulctam dilatemus,quom eidem obnoxíj fumus da; 
mnationi. nec alíjs mali fiamus , nam clementíam mutuam à nobís exigit 
deus.proínde eft &alía quzdam defcriptio , aliusqüe fcriptor. (i forfitan de 
libro quodam audiuiftis uiaentíum , & libro eorum qui non faluantur : ibí 
cudcti infcribemur, ímto nuüc fumus infcripti , fecundum merítum uníuf 
cuiufque,quemadmodurm & uíxít: ibí nil plus habent díuítíz , ibí nil mínus 
paupertas , non gratía , ron inímícitiz , non quícquíd ex omnibus eft pul 
cherrímum, propter quaz ín hoc feculo iuftítía peruerti folet . digito dei cun; 
ctííüfctibemur,g& liber nobis ín dic reuelationis aperietur. ibí paruus conti; 
netur & magus , ac feraus (imilis eft domino ( ut Salomonis illud ufarpe: 
tur)& rex fubdito,& fcriptor eíquí e(t defcriptus. fed & fplendor prope cft, 
& maledictio . etum taccbo, praterquàm quod qualia fcribemus , talía && 
nobís ínfcribeatur. quod fi ínfcriptionem hanc meliorem tibi ip(i facies, no/ 
bis uídeberís bonus & humanus. quíd ad hxc dicis? quid fcribís amicorum 
optime ac qualía dogmata * que à communibus accepimus ptaceptori 
bus,quo populum hunc ía multa doceremus poteftate , poftquàm nos de: 
usad meliorem ordinauit partem.non ením grauíorem dicere audeo. O tu - 
quí ex patría & ftirpe ortus es pía . O facrorum parentum planta facra ..O 
radix filiorü plus etíam factorum, quomodo tandem meos fafcipies fettmo/ 
nes7 fed quid nüperfuaimus ? autlongíoribusagere neceffe eft uerbísz ue; 
rum hoc nequaquam coníecturare , fed plane (cite oportet, quod te ut plu 
rímutm meí habeant fetmaones.etením (i nil aliud effet, cuí poffemus fidere, 
at faltem fermonibus ipfis , qui te facile ad honefta femper perducunt , (iue 
iafperantem.(iue obfequentem. fiquidem hoc eft ín quo fapientes diftant à 
multitudine . Proinde postul predictis addidero : tu quídem merce; 
dem mcís dedifti fermonibusquem & dedifti , hi uero tibi tribuunt, & ad, 
ducunt paupetes, totum chorum facerdotam, chorum philofophorum; 
quí nullis cohetcerí icem uínculis, fed folum corpora poflidet , atquí nec il/ 
la penítus , qui aíhil habent qux ad Carfarem pertínent , fed omnía ad de; 
um, hymnos, preces, uígilías , lachrymas , opes incomprehenfibiles , mori. 
mundo , uíuere Chrifto , carnem exinanire, animam abftraherea corpo. 
re:hís parcas etíam (i pure deo reftítuas cultores numínis , & myftas , nec 
non reratn cceleftíum ínfpectores , prímitías generís noftri, teftimonintm 
fidei.cotonas , margarítas precíofas , templi lapides , cníus fundamentum 
& lapis angularís eft Chriftus , pulchrum ecdefia: díco fupplementum ,cui. 
tu optíme,necnon tibi ipfi;ac hii omnibus confule. has tibí díuítías à o 

bis accedere potíus opto , quatn multos auri & argenti thefautos , qa; pa 


S^ 


N 


| SBXO3242 "4. . 
rirmpet durant, & paulopoft euanefcunt. & haec uobís (it meorum fermo; 
num fructificatío, quz & (i fpe minor exiftit , noftras tamen uites oftendit, 
atuos mihí retribuatís quemadmodum & alía, id , quod excollatíone mea 
cft maxímum , nempe utuobís aunc perfuadeatur , & mínus meis indige/ 
bitís (ermonibus.fed per uofmetipfos íntelligetis dilectionis ac operum bo; 
norum íncitamentum,tanquam ij;,quí íam bonam ac clementem ínfcriptio/ 
nem,qu« illiceft.funt adepti, & círca regem omnium choros ducunt . quod 
quidem folum eorum eft opus.qui ibi (unt ínfcripti , míníftremus ergo deo 
laudem illam unícam,patris & filij,& fpirítus fancti , contemplationedg , & 
animi eleuatione diuinitatis (plendorem elorificemus, cui (it gloría, honor, 
& adoratio ín fecula feculorum, A men. 


ORATIO DIVI GREGORII NAZIANZENI IN 
FVNERE CAESARII FRATRIS 
$SVI DICTA 


V|RBITRAMINI fortaffis, patres , amici , ac fratres, 
-/fi| tam re , quàm nomíne fuauiítimi , alacriter me orandí 
1:33, munus hoc fufcepiffe , quo ob fratrem defunctum la 
| cirymas uobis excutíam , ac luctum cíem , feu ut fer; 
c mones prolíxos & ornatos , quibus multi oblectantur 
Pa s: extendam , quo ex uobís quidam , tanquam collachry/ 
rantes & condolentes , preparemíni, ut ob meam calamítatem , dome: 
fticam etiam. (i faltem alicui talis quedam accidit, deploretis , & in animi 
afflictionibus.proprij dolorís experientíam fumatis. alíj antem ut auditum 
cibent,& afficiantur uoluptate. nece(Te enim putaut;ut calamitas hacc often 
dat, qualiter candem fe habeát no(tra,quoníam in alíjs tam matería, quàm 
fermonis copia.fatís (imus abundantes,príus etíam quam ad ueram & altif; 
(imam fufpicíamus ratíonem,ac omnia accepta feramus dco,a quo funt om 
nía,deumQy prx cunctis accipiamus. Cxterum nil tale nos perpulit, nec íta 
denobis fufpicarí debetís,G faltem quid dextrí de nobis fufpicari uelítis . no 
ením defunctum plus deplorabímus quàm fuetít decorum , quá nec in alíjs 
talía probate foleamus: nec etíam ultra modum laudabimus , tamet(i mihi 
fermo prz cxterís donum (itchariffimum ac peculiare . i faltem quid prw 
dentí charum efle debet , & prxíertím fama , qua: meos fermones diligere 
confueuít,& non folam donum, ueram & debitum omníum debitorum iu 
ftiffimum: fed folum legetn in talibus obfetuarí confuctam.aliqualiter deli 
babimus, íta ut & lachrymas profundamus,obiter tamen admíremur.(iquí 
dem hoc nequaquam à philofophía noftra alienum exiftit , etenim memor 
efto;inquít;uftorá cà laude, € pro mortuo effunde lachrymas;ac tanquam 


D 4  aducdíd 


E] 


44 oO m xaT hg 


aduerfa patíatis luctum inftaura . id enim paríter nos & ab indolentia fe; 
parat,& ab immodeftía.Deinde humanam oftendemus imbecillitatem, & 
dc animi dignitate faciemus uerba . demum debitam mocrentíbus adhibe, 
bimus confolatíonem , doloremque à carne ac à temporalibus ad fpíritalía 
& xuíterna transferemus , Carfarío itaque parentes fuere ( ut índe íncipíam 
unde eft conueníentiffimum)quos omnes cognofcítis,& quorum uirtutes uí 
diftis & audiniftis;smulamíni,admíramíni,& ignorantibus enarratís.(i fal, 
tem aliqui funt homínes , ex quibus alius aliam quandam accipit partem, 
quoníam impoffibile eft ut unus & idem omnia fortíatur, nec illud língua: 
uníus opus exíftit , etíam (i quís admodum laborís & honorís (fit amator. 
Proínde multa illis ac magna ad laudis fuperfuere gloríam , & ne fuperua 
cua enumerare uidear.dum admiror domeftica, unum uel omníum maxi 
mum, pra cunctís alíjs fuit dignum , pietas nempe , de caftis illis loquor, 
& canis, & qui non minus propter uíttutem patiter erant uenerandí, quam 
propter fenectutem. quorü corpora ob temporís laborabát díuturnitatetn, 
animz uero deo adolefcebant.Pater ex oleaftro infertus fuit ín oleam.& ita 
de qualitate illius communícauit , ut ipfe alios quoque ínfereret, quo crede/ 
rent deo,& curam gererent animarum . fublimis ínter populum hunc , fub; 
límiter putíficatus . Aaron quifpiam fecundus , aut Mofes, dígnus factus 
quí deo appropinquaret, & diuinam uocem alíjs fuppeditaret , ftans à lorv 
ge,manfuetus, ira uacuus, fpecie tranquillus , fpiritu feruidus , corporis effi/ 
gie confpicuus , longe ueto occultís uirtutibus opulentíor . uerum quid uov 
bis de(ignare Me eft eum , quem príus cognofcítís ? nam (i longe etíam 
fermonem extenderímus , nequaquam tamen tantum dicere, quantum ille 
dignus eft poterimus, & quantum unufquifque nouit, € fermonem exigit, 
ac ideo melíus eft (ufpitíoni cedere , quàm à fermone , miraculi magnitudi/ 
nem abfcindere, Mater autem ab antíquo & à maioribus deo erat dedica: 
ta, & ín fortem uocata nece(Taríam , nec (ibi foli , fed eís etíam quos genuit, 
pietatem afcíuít,quum ex prímítijs fanctís fancta quoque effet maffa.adeo 
autem fortem fuam auxít,& abundantem reddidit;ut íam à quibufdam (di 
cam equídé.lícet fermo (it audax)nec mariti fuí perfectio, alteríus quàtn hu 
ius opus fuiffe crederetur & diceretur.& 6 miraculum,certamen píetatísma 
iorem & perfectiorem conferre pietatem uideretur. San? filios amabát am 
bo, fed longe plus amabant Chriftum , feu potíus Chrifti magis amatores 
erant quam filiorum.unica autem eis natorá erat ftuítio,ut illi à Chrifto co 
guofcerentur,& ab eo nominarentur, unicuscy fortunata fobolís termínus, 
uíttus & «dificatío ín melius. Mifericordes erant;& compaffionis affectu ín 
fignes . nam multa tineis , furibus, & huius mundi furríipuerunt domina: 
tori , quz ex fragili hofpitio in firmum tranftulerunt habitaculum , ita ; ut 
natis maxímam colligerent hzrredítatem , fplendorem nempe feculi futuri, 

prius 


SEP TIMA : 45 


prius etiam quàm ad maturam peruenirent fenectutem .üirtüte & xtate. 
pares, diebus pleni, tam permanentibus , quàm íam elapfis . tantum au; 
tem utríque partes prímas ín terra non habuerant;quantum ínter fe prohi 
büerunt; ne de prímo honore contenderent. totíus igitur felicitatís menfu 
ram ímpleuerunt , prxter nouíflimam hanc , quemadmodum quidam at; 
bitcantur, Giue illam probationem nominate oportet , (iue difpenfationem, 
Cxterum adeo fecute € uita migrare , & ad fupernam transferri habitatio; 
nem , nil alíud iuxta meam eft opinionem , quàm przmiffio quxdam filij, 
qui ob «tatem plus quàm alíj perículo obnoxíus erat . Et hacc breuiter atti 
gi , non quod illos laudare uoluerím , quum non ignorem , uix aliquem di 
ene hocfacere poffe, etíam (i fermonem totum ín folo laudis huíus argu 
mento abfamere uoluetit, fed ut oftenderem Carfarío uirtutem à patenti 
bus fuiffe innatam.Proínde nolite mírarí;aut minus fidem adhibere,quum 
ex talibus ortus fuerit parentibus . (i tanta fe laude exhibuit dignum , fcd 
potíus mirandum effet , ipfe ad alios refpiceret, ac interim domeftica & 
peculiaría negligetet exempla. Et príma quidem fuere talía.qualia effe con 
uenit eorum, qui ex ftirpe clara fuat prognatí , & quos prz cacteris bene aij 
uere decet. Caeterum media fciens pratereo, uelati pulchritudinem, magní 
tudinem, & erga omnes uiti gratíam, mores prxttetca compofitos , nil con? 
cinnitate fua a uocum harmonía diftantes : quoniam nequaquam ad nos: 
pertínet;at talía admiremut;etiam (i alijs minime parua uideantur , ac ídeo 
ad relíqua fermone tranfeo , necnon ad ea qua nec a uolente facile obmítti 
poterunt. Parentes igitar quum illum fub talibus educafTent moribus,egte: 
eieque erudij(fent, & reliquis deinde difciplinis fatis exercui(Tent , ilh 
illetam celerítate , quàm natura felicitate exuperauít uerum ne propter 
terum harum memoríam lachrymas effundere cogar , & me anítni pafTio 
prater pollicítationem mínus philofophum effe redarguat, fciens hac pra^ 
tereo, Sané poftquàm peregrinandi tempus adueniffe ufum eft , prímum 
'tum ínter nos díui(i fnmus,& ego ín Palzftína;ob rhetorícz permanfi amo 
rem: natnea tum temporis egregtjs florebat prxceptoribus. at ille Alexan; 
dríam perrexit, qux tunc quemadmodum & nunc uníuerfz docttínz offici 
na e(feuídebatur, & erat, aerum quod nam primum & maximum ex illius 
 tecenfeam bonís?quídüe obmíttam ?ne fermonem re defraudem maxíma. 
quisnam illo przceptotibus fuit fidelior?quis fodalibus plus dilectus? quis 
 màágís improborum fugit amícítiam & confuetudinem:? quis plus cum opti 
' mísconuerfatus eft hominibus? iecnon alijs qui ex patria eius erant dlarifi 
| mi & notiffimi.fciens quod confortía non parum, uel ad uíttutem.ucl adim 
| probitatem occafioné przbere folent.Ob que;quis eft magis à príncipibus, 
. quàmille,honoratuscquís etíam à cíuítate uníuería? tametfi propter magni 
tudín&eíus omnía feré abfcondi foleant. quís modeftía fuit notíor ? aut pra 
dentía darior'quodnam difciplinz: genus nó eft íctbtatuszfeu potius.quod 
^ nam 


A6 | ORATIO 


-nam,non folum ficit alter? cum quo ufiquam cohabitauit, qiem non paii/ 
latím meliorem reddiderit ? non tantum zquales fuos , & aatis eiufdetn, 
fed & feniores,& quí iam díu ín dífciplinis uerfati fuerant. omnía ením tan; 
quam unurn exercebat , & pro seanibüs unumquodque . nam argutos na/ 
tura, laborís fuperabat affiduitate, & exetcitatione praftantes , mentis aci 
míne, feu potíus celeres celeritate, & ftudio uíncebat ftadíofos.eos uero quí 
ambobus hís praftabant,ambobus etíam fupergrediebatur.Sané ex Geo 
metría & Aftronomía , necnon alis difciplinis perículofis , íd folum eleeit 
quod utile erat,nempe ut ex harmonia perpulchra, & otdíne ccclefti lauda; 
ret cteatorem , quicquíd uero ex illís nocínum effe uidebatur , ab illo decli, 
nabat.haud ením aftrorum motuí.(iue prxfentia.(iue futura aflcribebat, eo 
rum ínftar ; quí creaturam conferuam fuam , fuper creatorem ftatuunt. at 
ipfe omnía , quemadmodum & decebat, attribuebat deo , ac precipue cut» 
d illum cocleftem . Sane quis adeo imperítus & contentíofus effe potuit; 
fet, ut illiía numerorum computatione, € admíranda medicína , quantum 
de naturalibus & complexionibus , necnon xerítudínum philofophatur 
príncipijs., ita ut radices extirpet, & repullulationem detruncet, fecundas 
pattes tribueret, & non potius optaret .ut ípfe confeftim poft eius enu 
merationem , dignitatem ferret fecundam ? & hac non fantuerba qua te/ 
ftímonío carent , fed & ortus & occafus, & quocunque ille poftea deuenit, 
ftatu ín(ignes illius exiftant doctrínz . Poftquam autem cunctam uíttu/ 
tem, & mathefim , taaquam maguum onus , & omniífarías merces, ín uni/ 
cam fuam congregaffet animam , omnía ad fuam mifit cíuítatem , quo & 
alijs pulchram docttínx fuz collationem impertítet . uerum enímuero res 
interea accídít miranda , quam nec retícere queo: illius ením recordatio 
pra cunctis alíjs potiffímum me oblectat, quin & breuiter recenfita , uobís 
quoque iucunda etít . Quum à matre difcederemus , uoto illa materno , & 
quod filialis amoris index efTet , optauit , ut quemadmodum nos ambos 
emitteret , ita etiam nos pariter reuerfos uíderet . (iquídem coníugales ap/ 
parebamus , & (i non alijs , maternx: tamen orationi , & ui(ioni , digne in; 
ter nos colligat uidebamur, licet nunc male ab ínuidía (imus di(iuncti. 
deo ígítur (ic dífponente , quí preces exaudit iuftas , & benignum paren: 
tum amorem erga filíos honorat, nullo intercedente confilio , nullaque con 
uentíone , ambo eodem tempore, híc quidem ab Alexandria, & per ma; 
re; at ego a Girzcía itínere terreftrí,in eandem reuerfi fumus ciuitatem. Caz/ 
tetm non multum ínterceffit temporís , quam Cafaríus tantutn gloríz ía 
Byzantío ( quz nunc ciuítas ín Eutopa przcellit uníuetfa ) eft confequu 
tus , ut & publícís honoraretur officijs , nuptíasqüe fortiretur fplendidiffi 
mas,demumque ín fenatum legeretur. quín etíam quum cíuítas illa príma/ 
tia ,communí decreto legationem ad imperatorem magnum mittere uel 
let, legatíonemque illam prímarío aceloquenti aliquo uíro ornare pic 

uillet 


SEPTIMA: 47 
uiffet, quo üete prímatus curam gereret , & rationem dignitatis nominis fai 
habere uideretur, huncelegit prz omnibus. fed & hocelectionis eius addi 
tum fuit narrationibus, ut illa digne ornaretur à Cacfario, incola & medico. 
licet ea inter relíqua faa ornamenta multis & magnís abundaret uítís , qui 
tam ín philofophía;quam alijs excellerent difciplinis, Cacteram de hís fatis. 
Proínde licet alijs cafus ille, fortuito & (ine caufa accídi(Te uideri poflit, qu& 
admodum & multa alía ín rebus humanis cafu euenire folent, píjs tamen 
homínibus plan perfpectum erat;accidés illud;nil aliud quàm piorum pa: 
rentum opus efTe;qui filios € marí & terra ín unam oratíonis collegerant im^ 
pletíonem. INos igitur nec illud ex Czfarei rebus prateríre uoluimus , licet 
alijs fortaflis patua & relatu indigna uideri poffit;mihí uero & tunc,& nunc 
maxima eftuifa.for(itan quía amor fraternus plus ad laudem eft proclíuus. 
qaín nec unquam illam ínter przcípua ponete de(inam, quotíefcuncy de re/ 
buseíus geftis uerba fum facturus . Ciuítas (gita illum ín eo quemadmo; 
dum díxí habebat honore, nec eum quicquid accideret dímíttere uelle affe 
tebat . Verum ego quiin omnibus Czfarío magnus eram & honorabilis, 
przualuí, & ut parentibus explerem defiderium , ac patríz redderem debi 
tum , meoqy farisfacerem defiderío , uix illum fodalem & commetcatorem 
affump(i.Sané nou folum à ciuitatibus & populis honore eft affectus; pro^ 
uentuscp uaríj , unà cum honoribus multiplicibus undique ad illum.partím: 
affluebant;partím quoq fperabantut.fed & à rece ipfo,& iuffionibus impe 
ralibus , quz ab illo uenicbant eft honoratus .'Tum temporis ego philofo; 
pharí deliberaui& mé uita adaptare fupernz, quo omnem gloríam huma 
nam,tanquam grauem dominam,& xgrítudinem abíjcerem moleftam,fea 
potíus defiderium hoc antíquum etat , tametfi uíta fuerít pofteríor . at ille 
prímítías eruditionis patria fuz dedícare uoluit , quo ob laborem admira 
tíone dígaus haberetur.quín etam gloríae defiderio;necnon ut urbi prxeffe 
poífet.quemadmodum miíhí uidetur , regibus fe addíxit , nequaquam rem 
mihi faciens gratam,aut fecandum meam agens fententíam. fiquídem ma/ 
hifefte coram uobis fatcor,longe melius effe & excellentius , ut quis deo ad/ 
hxcreat, quam ut apud terrenos reges uel primas partes ferat . quamuis nec 
iftud reprehenfione dignum cenferi debeat.etenim quanto res maíor eft,ue 
tx incumbere philofophiz , tanto etíam difficilior exíftit, & nequaquam 
multorum homínum , mto nec alioram , quàm qui à díuína uocati funt 
prouídentía , qux ad illam prxdeftínatis, probe manum prebere folet, 
quía nec res eft parua , (i quís uel fecundaríam clígit uitam , ficque probi 
tatís fit compos , ac maiorem rationem habet dei & falutis propri quàm 
fplendorís inferni. quod quidem nec Caffaríum íenoraffe fcimus . In pri/ 
tmo ígitur medícotum ftatuítut ordíne , non tamen ut multo degrauaretue 
labore , fed folum ut eruditionem fuam , feu potiiis breuem quendam do/ 

&ttinz prologum oftenderet.hinc confeftim amicís annumeratus cft regiis, 

ds T. ac 


48 ONMATIÍIO: 
ac magnos adeptus eft honores, artis uero beneficium , fineullo precio por 
tentioribus eft ímpertitus . uidebat enim quod nihil homines adco euche/ 
ret quàm uíttus,& uirorum optimorum cognítío.hínc euenit.ut licet ordinis: 
cífet fecundi;multutm tamé ín illo excelleret gloría.Sané ob modeftíam (in; 
eularem, omnibus erat chatus , ac ideo pracipua illi concredebantur , adco 
ut nec Hippocratis indigeret adiuratione, nec Cratetis (implícítas cum (im^ 
plicítate illius conferri poffet . cunctis autem plus quàm fecundum dignita 
tem eíus uenerabilis erat. Semperqy rebus dignior cenfebatur prafentibus; 
ac maiori íam fpei deftinabatur.non folum ab íjs;qui ín aula pollebant, fed: 
etíam à regibus ip(is.Et quod maximum iii ic ai intet eloríam &, 
delítias , animi eius corrumpebatur generofitas , fed quum rebus multis ac. 
maguís abundaret;una fola dignitas illi erat przcipua, nempe ut Chtiftía 
nus eífet & uocaretur.cuíus reí comparatione, cuncta relíqua illiludus & nu: 
ex efTe iudicabantur.alía enim alijs,non fecus ac ín (cna ludibría arbítraba. 
tut celertime augeri & diffolui , ac citius & facilius corrumpi , quam durate, 
quemadmodum facile ex uatíjs mutationibus uitz , necnon € forte furfum: 
& deorfum rotante;cernere licet, folum autem propríum bonum ac firmiter 
permanens pietatem efTe cenfebat. taliter itaq; Cafarius philofophabatur, 
tamet(i ageret ín aula , talibuscy uiuebat cogitationibus , quibus etíam dif/ 
cefficfoli deo cognitus,quod maíotís effet píetatís, quàm ipfe palàm pra fe 
ferret;caí & homínem exhibebat occultum . Proinde ut cuncta alía obtnít/ 
tam, uelutí gubernationem eorum quí propter cenus ínfortunate agebant, 
fuperbíz defpectionem.erga amícos honorís xqualitatem, coram príncipi 
bus loquendi libertatem , pro ueritate certamína & fermones, quos multos 
contta multos habuit multotíes;non rationabiliter folum, fed & admoduta 
pie & feruide,unum eíus notiffimum pra cunctis recenfere pergam. Infurte 
xit contra nos imperator fceleftiffimus;quí prímum contra femetípfum;pro 
pter impíetatem erga Chriftum infaniuit , íamcg omnibus alijs intolerabi/ 
lis erat:non quod ín perpetrandis fceleribus , reliquis Chrifti ímpugnatoti/ 
bus aními magnitudine par effet, fed quía perfequutionem fub manfuettv 
dínis occultabat figmentís,ac fecandum tortuofum illum anguem , cuius & 
animam habebat, cunctis machinationibus, homínes miferos in fnum tra; 
hebat barathrum. Prímus ítacp eíus fuit dolus,& molímen prímtim , ne ob 
fidei certamína honorem affequeremur. (iquídem ea generofus ille Chri; 
ftianís innidebat;quo tanquam Chriftiani pateremur,aerum tanquam tma 
lcfici plecti uideremur . Secundo uero alíud rei nomen ímponere decreuit, 
quàm uttyranníce fieret,tanquam turpitudo maior effet quàm periculum; 
quo homínes fponte ad (impietatem accederent : acídeo quibufdam pec 
nijs perfuafit;alijs uero dignitatibus , nonnullis autem promiffionibus, alí 
quos ueto omniífarijs peruertit honotibus , quos tamen nequaquam regíe, 
fcd admodum fetuiliter ín omniumroculis exfoluit. Qmnes auté uerborum 
| pra'tigijs 


Sm prm 49 
praftigis ac fuijpfius decepit exemplo. Igitur & C&faritim quoque multis 
tentare ccepit dolís.Proh dementiá ac ftultitíam;quod eum qui Cefarius ac 
meus frater effet, talibusQs prognatus parentibus;copilare fperaret.Czcterü 
ut paramper fermoni (mtmorcr,& oblecter narratíone,tanquam ij quí míra 
culo adfunc: pericltabatur generofus ílle ; Chrifti munitus fignaculo , ma; 
enum illius pratendebat uerbum. quin nec illius terrebatur afpcctuneg; 
ob adulationem abíjciebat prudentíam:fed ad certamen paratus erat;ut fer 
mone & opere contra illum cótenderet;qui ualídus erat ambobus.Stadium 
igitur rale erat, & pietatís athleta cantus . agonothetes ,híncquidem Chrü 
ftus.quí athletam fuis armabat paflionibus : índe autem potens & callidus 
tyrannus, quí illum fermonum familíarítate feducere,& poteftatís magnítu 
dine terrere conabatur.fpectatores autem utríngy erant;& ij quí íam à píeta 
te defecefiint, & illi qui adhue ín ílla perfenerabant . hi confiderabant quor; 
fun res effet euafura , & quifnam ex hís duobus uictor effet permanfurus, 
pluscertamen aftímantes,quàm círca quos effet theatrum, Ceterum nolíte 
timere, ne for(itan Cafaríus quíd promptítudine fua indignü patiatur , fed 
confidíte , cum Chri(lo ením remanet uíctoría , quí & mundum fuperauit. 
qua igitur tutn ab utroq dicta & propofita fuere, nunc quoq, referre perge 
rem:nam cuncta, ut íntelligatisshonore digna cenfeo;quoniá rationes quaf/ 
dam habentacerrimas,& nequaquam eloquentía carent;míhícs non infua/ 
uiter memoríam refrícant : erum penítus à tempore & fermone funt alie: 
na.Poftquám uero Cefatíus omnes fermonis nexus.quibus illi utuntur.dif) 
foluiffet,uniuerfamdp experíentíam, tam occultam quàm manifeftam, non 
fecus ac ludum quendam ín nihilum redegi(et, magna uoce proteftatus eft 
fe Chríftianum efTe,ac manfurum femper.uerum nec (ic quoq imperatoril 
lum ablegauít:ingenti ením amore flagrabat, ut eruditionis Cafarez com 
pos fieri,& illa ornari poffet ande & uulgare iftud ín omníum protulit au 
dítu.ó parentes felices , ó filíos infelices . poftquam & nos dignos duxit, ut 
fua honoratet igaomínía, quorum doctrínam & pietatem íam prídem no; 
uerat Athenís.ad fecundam igitur aggrefTionem eft referuatus,nam tum iu 
ftítía diuina recte illam contra Perfas armabat: ídeoq; beatus ille exul ad 
nos eft regrefTus.(ine fanguíne uictor, & magis ignomínía quam fplendore 
clatíor, hanc ego uictoríam longe maiorem & honorabiliorem , quàm ma: 
gnam lulíani potentiam,ac fplendídam purpuram , necnó preciofum illíus 
díadema cenfeo; hacq narratione plus efferor , quam (i uniueríum eí regnü 
tradidifTet.ille igitur malis ceffit temporibus , & hoc fecundum legís noftra 
iu(fionem:quum ením tempus ínftat,ut propter üerítatem pectobin fubea 

tur, S píetas nequaquam propter tímíditatem prodatur,íubet illa;ne perícu 
la,quanturm licet prouocentur.(iue anímz noftrz requirantur,Gue ab immi; 
nentíbus cauere oporteat difcríminibus.Cztterum poftquam caligo cft dif 
foluta,& exterminium recte dijudicatum , acuibrans romphea impia illum 

| E  transfixit 


$0 OR ATIO 
transfixit , resqy Chriftianorum ad meliorem ftatutn funt perductz , quid 
dicere refert?cum qua gloría & honore, aut qualibus teftimoníjs , & quan 
tísac tanquam magis gratiam tribuens,quam accipiens, rurfus à regibus fit 
fufceptus.(iquidem prímum honorem fecundus excepit . uerum P tem 
us diffoluit , Cafarij autem gloría femper durat , necnon honor illi à regi, 
bus habitus. quí íntet fe contendebant;cuínam Cefaríus magis dotnefticus 
effe deberet;ac nihilominus amicus ille nocabatur & notus . Hac Cafarío à 
pietate pro pietate funt retributa . audiant íuuenes & uíti , ac propter uírtu/ 
tem eandem,ad eundem feftinent fplendorem ( (iquídem bonorà laborum 
gloriofas quoq; eft fructus)quibus talía propter ftudium felicitatis pars etíái 
e[fe cenfetur.uerá quale & illud inter eius fuit miracula? magnum tam pates 
nz quàm propríz pietatis habens índícium.agebat ín Dithynia,ubi nó mi; 
nímum à rege ibi demandatum admíniftrabat officium, Giquideffi quefto/ 
tís fungebatur officio.hínc ením rex illi, ad principatum maiorem ftruebat 
uiam,quum uero eo tempore terremotus maximus.ac omnium quos fando 
audiuimus grauiffimus,Níceam conquaffaffet;ac feré omnes obruífTet;ciui 
tatisqy pulchritudinem penítus obfcuraffet.folus ipfe ex illuftribus, aut ual 
de pauci , à perículo eft exemptus. fub qua calamítate falutem abfcondie 
incredibilem,ac parua (igna pra fe tulit perículi,ita tamen.ut tímoretm, ma^ 
iorís falutís pedagogum acciperet , totuscp fuperna fieret partís , milítíam 
tranfmutans ex perículis.ac rependens fibijp(i regia.hac fecum uoluebat;ac 
diligenter Gibijpti inculcabat;quemadmodum etíam ad me fcripfit.fuadens 
ut tempus fumerem admonítorem , quod quidem nec aliud faciens , ínter, 
miíttam:ínterím tamen animi eius nobilitati ínnidere cogor, qaod íta mant 
bus uoluete£ ; acaníma illius adeo philofophica, rebus attereretur publicis, 
& folis inftar obfcaris tegeretur nubibus . Cxtterum à terremotu illo eft fa 
uatus, ab ínfirmítate autem miníme : nam homo erat , & hoc quidem pro; 
prium ipfius exiftebat , illud uero alíjs etíam commune. hoc píetatis, iftud 
natura . ac íta confolatío calamitatem przoccupauit , ínfttuens nos, quod 
morte concufli admíranda, uentuti feculi eloriabimur falute. Et aunc uene^ 
randus nobís Cefarius falutem eft adeptus;ciuis honorandus;mortuus lau 
dandus;hymnis poft hymnos isis ad martytum gradus, cum pom 
a elatus.facris parentum manibus honoratus,quum tnater lumínarís pra 
tione;calamítatí pietatem opponeret, íjs uero qui lachrymis uincebantur; 
philofophía,quum pfalmodiz fedarent luctum, & anima nouiter recreata, 
quam ix Oris aquam transformauerat,dignum fructificaret honorem. 
. Echzctibi 6 Cafaría me (it parentatío, hir quoq; fermonum meorum prí/ 
mítíz, quas tu celatí fzpíus íncufafti , uerum in te ipfo prímum exerceri de^ 
bebant.hic tibí à me fit ornatus, omni ornati , quemadmodum certe noui, 
tibicharior. plus quàm ferum ftamína tenuía & mollia , quibus nec quum 
- faperftes effes , multorum ínftar gaudcbas , fola uirtute decoratis . plus 
quàm 


$82? f1MXA $1 


quàm líni textura fabtilis plus quàm unguentorüm effu(io precioforüm, 
quz & antea muliebribus linquebas delítijs , & quorum odorem uel unicus 
diíffoluit dies . plas quoque quam alíud quíd paruum , & paruís honoran; 
dum , qux hodie cuncta amarus híc abfcondit lapís , una cum corpore tuo 
perpulchro.Proínde referantur mihí certamína Cireca ac fabulz;quibus it 
felices honorantur ephebí , parua prxzmía , paruís proponentes certamíni 
bus.ac cuncta quibus per homínes & primitias, aut coronas, necnon flores 
nuper decerptos, abeuntes expíantur mortales, legi magis paterna & irra 
tionabilítatis affectui feruientes,quam ratíoní.donum autem meum fermo 
eft,qui for(itan futuro quoque excipíetur tempore . nam femper durat , nec 
quenquam penitus abire finit,etíam (i ex hoc difcedat feculo:femper hono; 
randum,auditui & animabus commendat;ac manifeftíus quàm tabulx, de 
(ideranti imagínem reprefentat.& (ic fe noftra habent.quod (i parua & mi 
nus dígna exiftunt , fcíraus tamen deo acceptum efle , quícquid fit pro uírí/ 
bus.& hzcquidem praftítimus,alía autem praftabimus , ac (ingulís annis 
nos qui fuperftítes fumus;honores hos inftaurabímus, ac defunctorum re/ 
nouabimus memoríam , At tu nobís díuínum & facrum caput, ín coelum 
aícendifti;ac ín (inu Abrahz ( (i faltem aliqui tales funt ) requiefcís, angelo: 
rumque infpíicis choros , necnon beatorum homínum gloríam & fplendo/ 
tem, fea potíus una choros ducis , & collatarís, omnía quz híc funt ab alto 
defpiciens , & dignitates fluxas , & honores falfos , necnon errorem qui fit 
per feníus,ac uítz: huius cítcumrotationem,confufionemty ac ignorantiam; 
non fecus ac ín przlío nocturno,magno afliftens regi;& illius lumine reple, 
tus: cuius paruum defluxum ín hoc percipimus feculo, quale uel ín fpeculís 
imaginari poffemus , aut znígmatibus : poft hxc autem fonte boni ipfius 
erfraemur,pura mente,puram uerítatem íntuentes : mercedem hanc la; 
Doris.hic propter bonum exhauftiinueniemus,ut perfectius bono perftua/ 
mur perfecto.& illud cotemplemur, quod quídem facra noftra finis eft di; 
fciplinz, cam animz quam libr Theologici uatícínantís . Proinde quid ad; 
huc reliquum eft ? nempe ut medelam , qualis per fermones fit dolentibus 
afferamus. & uere quídem magnum eft remedíum , quod à condolentibus 
procedít.pracipue ab íjs,qui eifdem aními paffionibus detinentur: hí enim 
ad confolandum afflictos , nehementiores exiftunt . ad hos igitur potifTi/ 
mut nofter dirigitur fermo,& profecto illorum gratía pudore fuffunderer, pe pare co 
(i non, quemadmodum in alíjs bonis cunctís.tolerantiz etíam prímas par, m«tre loqui 
tes ferrent, & tanto plus,quanto magis filiorum amatores exíftüt:quoníam ' 
& prz omnibus philofophi fant , & philochrifti , ac ídeo plus tranfitum ex 
hoc feculo meditantur , ac eos qui ex ipfis nati funt edocent: feu potíus to; 
tam uítam íta ínftituunt , ut illam nil aliud quàm folutionís meditationem 
arbitrentur, quod (i calamitas rationem adhuc obfcurat , & deg —€— 
| ; oclo 


$2 o * ET 
oculorütm lippitudo,tequaquam decens cernere finit;aeite uos feniores;cort 
folationem fufcipite iuniorís, ac parentes filij , & quí potíus à talibus admov 
nerí deberet;qui multos admonuerunt, & longo tempore experíentíam cól/ 
legerunt ; Caeterum mirarí nolíte, (i íunior ego , feniores monere audeam; 
nam & hoc ueftri eft beneficij.(i canícíe etíam accuratíus perfpícere poffum. 
Quanto adhuc fenes uenerandi , ac deo appropinquantes , tempore uíue/ 
mus^quanto malís híc expofiti erímus-? neque ením uníuerfa uíta humana 
longa exíftit.Gi diuínz naturz, imperfecta hac fuerít comparata, non quod 
uíaendi reliquum,& folutío, ut díximus.humanx refpitationís , temporalís 
etíam uítz (int nouíffima. quanto nos tempore Cafaríus prxuenít ? quam 
díu illum adhuc deplorabímus digreffum ? nónne & nos ad eandem feftí 
namus manf(ionem ? nonne confeftim fub eodem condemur lapide ? nón 
ne tantum ín paucís hís lucrabímur díebus , quantum plus mali , uel uíde^ 
mus;uel patímur, aut fortaffis etíam perpetramus: tributum commune , & 
inconcuffum,;naturz legi exoluere oportet,& hos quidem abire;alíos autem 
praueníte;ac quofdam lugere;alíos uero deplorarí;& ab alijs accipere, quod 
ímpendímus alíjs,nempe fructum lachrymarum, Talís uíta noftra eft;ó fra 
trcs,& maxíme eorum,;quí temporaliter uiuunt. talís hic eft ludus füper ter: 
ram,ut quí non funt eígnantut , & qui geniti funt difcedant . Somnium fuv 
mus, nequaquam ftabile . phafma quoddam íncomprehenfbile . uolatus 
auís prateruolantis.nauis in marí, ueftigio carens, cinís, uapor, ros matuti» 
nus.flos cum tempore uirens, & cum tempore matcefcens . dies homíhnis (i 
cut fenum; & ípfe tanquam flos agtí efflorefcit.recte diuinus Dauid de no; 
ftra philofophatus eft ímbecillirate.& ín illis rurfus uerbís.Paucitatem die^ 
rum meorum annuncía míhí;& palmarum menfura humanos difterminat 
díes. Quíd autem díces ad Hieremiamzquíi dolens matrí quoque generatio 
nem ímproperat;,& hoc ob calamitates alienas. Omnía uidi, Ecclefiaftes in/ 
quit, omnía humana fcrutatus fum ratione , díuitías , delítías . potentíam, 
gloríam, ínftabilem illam fapientia , qux plus fugit quàm retinetur . rur 
fus delitías , rurfus fapientiam , poftea hzc eadem fzpe repetit , uoluptates 
uentrís,delítíarum hortos;multitudiínem feruorum, multitudinem poffeffio 
num,poculí mínífttos acmíniftras,cantatores & cantatríces.arma.fatellítes, 
gentes fübactas,tributa impofita.füpercilium tegium;ac omnía alía, iue ad 
uítam neceffaría , Giue fuperflua , quibus cunctosante fc reges fuperauit , 8C 
quid de his dicit?omnia uanítas uanítatum, & afflictio fpiritus, (iue motus 
quídam anímz irratíonalís,& diftractío homínis;ex ueteri fortan cafu da; 
mnatí.cxterum finís fermonis,totum ením audi,D'eum,inquit, time, ibí to» 
tus flabilítur defectus , & folum hoc tíbí ex prafenti aíta lucrum accedit , ut 
per turbas uifibiliam & fluctuantium hatum rerum, ad ftabilia perducarís 
& immobilia. INe igitur Cafarium deploremus , quum fciamus à Pas 
2 : ille 


SEPT IHMÀÁ 4$ 
ille malis fit folutus, fed potius nofmetipfos ; quod tot calamitatibus fumus 
telictí.& quidnam thefaurízauerímus:(i mínus legitime deo adhxreamus, 
ac currentía traufcurrentes , nequaquam ad uitam feftínemus fupernam, 
terramque linquamus , quu adhuc ín terra agamus , & fpiritum quí nos 
ad alta euchit , mínus rite fequamur. hzc quidem pufillanímibus peracet/ 
ba .at ijs quí animo funt uírili, admodum facilia exiftunt . quin & íta con/ 
(ideremus , Non domínatur Cafaríus , uerum nec aliorum fubíacet dom 
hío. non timetur à quibufdam , atqui nec moleftum feret dominum , f; 
píffime dominari índigaum . non congregat díuitías at non obnoxius cft 
ínuidiz , nec anímam affligit , dum male colligit, femper tantum addere 
quarens , quantum príus poffidet. talis enim ditefcendi eft eerítudo , ut 
terminum incrementi nullum uideat, fed femper potum (itíat, etíam quum 
bibit pharmacum. rationes Czfarius nullas amplíus affignat , fed ratío 
nes ipfum admirantur. non amplius in doctrína Hlippocratís ac Galeni 
philofophatur, at nec ín illorum contradictotijs . fed nec morbis infeftatur, 
uerum not ex alienis calamitatibus dolores fructificat propríos. non uería/ 
tur ín Eaclídís,Ptolemzi,& Hieronis demonftrationibus, aetum non ind 
gnatur impetítís quum producant etíam maíora . non docttína Platonis, 
aut Aríftotelis.iue Pytronís ingenium exornat,nó Anaxagora,uel Clean; 
this , fcu Epicuri , aut nefcío quorum aliorum ex (toa ueneranda , & Aca 
demía. cacterum nequaquam curat , quomodo illorum perfuationes foluat. 
Et quíd opus eft recenfere alía ? quum pradicta omnibus (int ueneranda, 
& perquam accepta. non uxorem duxit;aut liberos procreauit , at illos not 
deplorat , nec ab illis deploratur , neque alijs relinquit, aut relinquítur cala/ 
mitatís monimentum. [Non a(fequítur haereditate pecunías, at ipfe haredi 
tas etit illarum rerum , quz (ibi utilíffimz exiftent , & quas i elegit quo 
diues hínc emigraret , ac omnía fecum ferret. Czterum Ó 9loría ingens, ó 
confolatío noua , ó magnanímítas abundans , auditum eft przconíum , o 
mni auditione dígaum , matrísc calamitas propter pulchram & fanctam 
releuatur promi(lionem : illa enim cunctas Cafaríj diuitias , filio fe donum 
ob parentalía dare promi(it , íta ut nihil ex haereditate illius expectare ael 
lec. Nondum hzc ad confolationem fufficiunt ? at maíus adbibcbo reme; 
díum,Sapientium credo fermonibus,quod omnis bona ac deo accepta ani/ 
ma, poftquam à corporís exoluitur uinculis, & hínc difcedit, quamprimum 
ad intelle&tum & contemplationem boní, quod ipfam manet;peruenít.tan/ 
quam à tenebris purgata aut luftrata , uel nefcio quomodo dicere debeam, 
gaudio quodam admírando laetatur & exultat , ac hilaritate perfufa ad fw 
um accedít dominum : tanquam à carcere quodam grauí , uita nempe hac 
effugetit, ac a uínculis liberata (it moleftiffimis , à quibus mentís coherce/ 
bantur pennz , quz íam ímaginatíone fua felicitatem (bi referuatam fttv 
&ificabat, paulo uero poft & cognatam recípict carnem , cum qua illíc d 

| | ; philo 


64 JO RAT L0 
philofophabatur, à tetra eí,& cradíta, & credita , per nodum quem illeno/- 
uit , qui hxc colligauit & diffoluit deus . hzc caro unà quoque hareditarío 
iare eloríam, quz ibi eft.fortictur: & quemadmodum malorum propter co 
enationem natutz particeps fuít , íta & iucandorum quoque particeps ctít, 
actota ab illa abfumetur,& cum illa unum fiet, & fpíritus, & mens, & deus, 
quod & à uíta mortali & fluxa defideratur. Audi igitur qualía diuinus Eze 
chícl de compofitione carnís & neruorum philofophatur,& qux poft illum 
Paulus díuíaus de habítaculo terreftri,& domo non tnanufacta. ex quibus 
quidem illud diffoluetur.hzc auté ín ccelo repofita permanebit. quin etíam - 
egrefTionem à corporc.ingte(lionem ad dominum efle aít;obiterqüe uitam 
hanctanquam peregrínationem deplorat , ac propter hoc defiderat & fcfti/ 
nat ut dí(loluatur . quur ígítut fpe effem puillanimis ? quur temporalibus 
fubíacerem? Archangeli uocem expecto;tubam nouiffimam, cocli transfor/ 
matíonem.terra íimmutationem,elementorum líbertatem,totíus mundi ít 
nouationem : tum Caffarium ipfum uidebo , non amplíus peregrínantern; 
non amplius efferendum;non amplius deflendum, non amplíus commife/ 
randum, fplendidum , gloriofum , füblimem : qualís & mihi fzpíus per fo 
mnium es uífus frater charíffime , & chariffimorum optítne , aut (i hoc nona 
uultis, formam reprafentans , fiue etíam ueritatis . nunc autem obmiflo lu/ 
étu;ad me ipfum refpicere íncípio, ne quid luctu dignum , clanculum in me 
citcumferam;ac (deo memetipfum confiderabo.filij homínum,;ad uos ením 
iam fermo dirigitur, quandíu graui eritis corde , ac ucloces cogitationibus? 
ut quíd diligitis uanitatem,& quzrítís mendacíum? quí magnum quid, ui 
tam prz'fentem , & paucos hos dies aliquot effe cenfetís , & a feparatíone 
hac placída ac fuaui;tanquam à re aliqua graui & terribili abhorretís.INun/ 
quam nof(ipfos cognofcere íncipiemus ? Nunquam ne umbratilía abíjcie 
mus ? nunquam ad íntellec&tum afpiciemus:? nonne (i reí alícuíus gratía do 
lere oportet;contraríjs potíus eft tríftandum ? íncolatu nempe prolongato, 
fecundum Dauíd díuinum, qui talia habitacula tenebrarum,necnon locut 
afflictionis & limum abyffi, ac umbram mortis appellat . quoniam fepul 
chrís ímmoramur,quz nobíftum círcumferimus.quoníam tanquam homí/ 
nes morímur;peccatí morte,quum facti (imus díuini.hoc tímore ego timeo. 
hoc ego die & noctu mecum reuoluo . nec me refpirare finit loría uentura, 
ac íudicium:ex quibus illam defidero.donec dicere ualeo.Defecit ín falutare 
tuum aníma mea:hoc uero horteo, ac uehementer effugere cupio . illud au 
tem nequaquam tímeo,ne tnibí corpus hoc deftruatur, ac corruptum omní 
o peteat , fed potíus ne gloriofum dei figmentum intereat , (iquídem elo; 
tíofum eft ,ubí fuerít emendatum : quemadmodum ignomíniofum.quum 
peccat.In quo ratio.lex.fpes,eadem ignomínia, qua írrationabilia funt con; 
demnata, & nihil plus quam poft feparationem.quemadmodum recte con 
uenit malís & qui ígneillo digni exiftunt.utínam mihi concedatur ut men? 
hue i5 bra 


[. 


S"E DP T IMA 55 
bra mea fupra terram mortificem.utínam omnía ín fpítítus expédam com; 
moda:per auguftamd,ac paucís peruíam gradiar femítam,& nequaquam : 
latam & diffufam:quandoquídem qua dehínc fequentur, fplendida funt &. 
ingentía , acfpe maíora quàm utdigae explícari poffint. Quid eft homo 
quod memor es eíüs ? quod hoc nouum de me myfteríum € paruus fum & 
magnus , humilís & fublimis, mortalis & immortalis, terreftrís & cceleftís: 
illa cam mundo inferno , hacc autem cum deo excelfo : illa cum carne , hacc 
cum fpírita:cum Chrifto me fepelírí,cum Chrifto refürgere oportet . Chri 
fti cohxredem , ac filium deí fieri , deumqüe ipfum uidere . uerum quó nos 
procedens fermo produxit?parum deeft , quin me animi paflioní eratíam 
debere fatear, quoníam talía fum philofophatus , ac ideo refurrectionís fu; 
türz plus fam amatoreffectus , hoc magnum nobís uult myfteríum , pro; 
pter hoc deus homo & pauper factus eft, ut reftítueret mihi carnem, & fal, 
uaret ímagínem, reformaretqüe homínem : quo omnes unum fieremus ín 
Chrifto, quí omnía factus eft in nobis omnibus perfecte, quemadmodum 
& ipfe eft perfectus:ut non amplius uit & mulier exiftamus, non barbarus; 
Scytha .feruus,, liber, quantum ad carnis pettínet (igna , fed folum ín nobis 
iplis diuinum geftemus characterem , à quo & ín quem fumus fácti : tan; 
tumab ipfo formati , & (ignati ,ut ab eo folo cognofcamur: quod & fiet 
quemadmodum fperamus, fecundum magnam deí , magna tribuentis de/ 
mentiam : qui magna dare folet, quum parua ab eo petüntur , nunc & ín 
tempus futurum íjs, quí ríte eam diligunt , quí omnía füftínent, omnía tov 
lerant , propter dilectionem , & fpem quam in illo repofitam habent , qui 
ín omnibus eratías agunt, a dextris & (inifttís, ín fecundis & adueríis, 
quandoquídem ratío , (pius hac arma falutis effe nouit . illi animas no; 
ftras addícamus, necnon eorum qui ante nos (unt dífToluti , tanquam qui 
ín uia íam fuere paratíoti . Et (ic quidem fermonem Giftemus, uobis uero la/ 
chrymas. ad ueftrumque íam feftinabimus fepulchrum , quod à uobis 
Czfaríus donum habet, trífte , & folum , quod parentibus ac fenectuti ín 
tempore fuo fuerat praeparatum , filij uero iuuentuti , & illi qui non índe/ 
center noflra diípenfauit ; prxter conueniens donatum . Verum o domi 
neomnium , & factor , qui longe ab hac díftas factura . O hominum tuo; 
tum deus, & pater, € gubernator. O uítz & mortís domine. O aníma/ 
tum noftrarum cuftos & benefactor . O qui facís omnia , & artifici prepa; 
ras ratíone fecundum tempus, & quemadmodum tu nofti , íuxta fapien; 
tix tux profunditatem & dífpenfationem . Nunc quidem Cafarium fufci/ 
pe. peregrinationis noftrz prímítías , (iue noui(Timum primum , tuís con^ 
cedímus rationibus,quibus omnía feruntur.fufcipe & nos poftea ín tempo/ 
re opportuno, acín carne noftra.quandía íd nobís conducít, euberna: fufci 
pecp per tuü tímorem paratos,& nequadg territos,nec in die nouíffíma defi 
cicates,uícp inde diftractos:qua paffio animarü müdi & catnís amatricum 
Fro E 4 propria 


$6 ORATIO 


propría exiftitifed prompte nosad uitam qux illic eft longeuam & beatam 
excipe;in Chrifto domíno noftro.cui (it glotia in fecula feculorum, Amen, 


GREGORII NAZIANZENI THEOLOGI ORATIO 
FVNEBRIS IN LAVDEM BASILII 
MAGNI DICTA 


vvM BASILIVS magnus fempernobis fermonum 
ON! argumenta prafftiterit, plus enim meis celebratus eft ota; 
hl tionibus, quàm nemo unquam proprijs:reftabat;ut nunc 
7 A quoque feipfum ín argumentum certamínís exhiberet 
- S c | maximum, ijs qui eloquentíz operam impendunt. arbi; 
mium trorautem (i quís ín uí dicendi experientiam facere; de/ 
inde illam uel mediocriter expendere , ac unum ex ornnibus bi argamerv 


eft alio.nec hí folü, uerü omnes quí in laude hominis parcs funt honore.no 
enim ob neglíeentíaid quod decuiffet eft obmiffaum,nuncg enim tam neglí 
NIA entes 


o-c T A vk $7 
"pentes , uel ít uirtutis , ue amicitiae erimus officio , neque alíjs potius lau, 
dem cóueníre quàm nobís putabímus. uerum füb ínítium loquí cunctabar, 
dicatur ením uetítas,quemadmodum íj,quí ad facra accedunt, príus quàm 
auditu & mente (int purgati . deínde non ígnoratís (ad memoríam ením 
pariter reducam ) quantum ínterim dum uerítatís fermonem exercui , (im 
periclítatus, bene coactus , & fecandum deum forte peregrínus effe&tus : & 
neque ex fententía generofi illius uerítatís pugilís ; acnihil aliud fpirantis, 
quam fermonem píum , & orbis totíus falutem . ín ijs ením quae ad corpus 
pertínent nequaquam fortaífís confidendum efle dicere oportet , uito ee/ 
nerofo , & qui fupra corpus eft , priufquam hínc tranfmigrauerít, & quí pe/ 
nitus nihili facít anímz bona , quz a uínculís cohercerí poffunt : & íta hic (i 
ftantur,quz ad refpon(ionem fpectant . non ením, ut arbítror , opus eft ut 
prolixiores de illa fiant fermones , przcípue apud eos, quí manifefte noftra 
cognofcunt. acídeo íam ad laudem ipfam eft accedendum , fermoni uero 
deum illius prepono , ne uítum laudibus meis afficíam íniuría , nee mul 
tum díuerfe ab alijs íacedam. tamet(i omnes fortaffís deficiemus, quemad; 
modum fj,quí ccelum & folis intuentur radíos. Proínde (i illum uiderem oe; 
nere , & js quz ex genere funt oloríati , aut omníno re aliqua parua, & ijs 
quibus ín terram refpicientes extollí folent, alius utique heroum uideretur 
catalogus.(iea recenfere uellemus , quz de illo temporum afferre poffemus 
ferie.ímmo nec híftorijs concederemus, nt plus quam nos haberent , fed & 
in eo plane praftaremus , quod eum nec fictionibus aut fabulis , fed rebus 
ipfisquarum míhí teftes exíftant,ornaremus.(iquídem multas nobis de eo 
Pontus ob patrem fuüppeditat narrationes , mítaculatj nequaquam príícís 
inferíora.multas etíam folum meum patríam.ueneranda Cappadocía.non 
mínus iuuentutís altríx , quàm equorum generoforum procteatríx . Vnde 
nos generí paterno conferimus maternum . Sané quínam numerofioribus 
aut maioribusornatí fuere pra-fecturis , adminiftrationibusque publicis? 
quínam ín aulis regijs potentía dn floruerunt, & Viii , necnon thro; 
ui füblímitate,honoreque populari;ac fermonum fplendore ? quz cuncta (i 
uellemus.recenfere poffemus.(iquidem nil effent Pelopida , & Cecropídac, 
necnon Alcmeones, A'acidz, & Heradidz, & quibus nil eft fublímius . qui 
quum nihil ex domeftícis manifefti quod referre poflent haberent , ad ob; 
fcutiora confugerunt.dzmonibus quibufdam.ac deís.necnon fabulis proge 
nitores ínfamantes.quotum uenuftiffima fuere incredenda,; planets credet 
tíum íniuría. Caeterum poftquàm nobis fermo de uiro eft, qui dignum effe 
duxit ut nobilitas fecundum uítum iudicaretur,& nequaquam deceat;ut for 
mx & colotes ex fe ipfis cenfeantur, aut equí generofiffimi, uel abíectiffímí: 
unum aut duo extraría depingemus, ex ijs qux füb ínitio illi índíta fue 
te , aqüeuítz eíus peculíaría ; & quibus potiffimum in loquendo gaude 


bat 


$8 ORATIO 


bat : (icqíte deinde ad ipfum conuertar. alíjs ígitür aliud Git decus, (iue ge 
nerís , feu rerum fingulatum, minorum , feu maíorum, tanquam hzreditas 
quadam paterna, a longe , uel proxime incipiens , ac ad pofteros fe exten 
dens.Bafilio uero utríufg; generís intignia, fuere pietas. quod quídem nunc 
fermo oftendet . perfequutío erat, & perfequutionum fxuíffima ac grauiffi 
ma.fcientíbus Maximinum dico;qui quum ex multis quí nuper fuerant pul 
lulaffet, omnes modeftos fuiffe oftendit . fiquidem multa flagrabat auda: 
cía,& ut impíetatís coronaretur potentía,fatagebat.hanc multi ex noftrís fu 
perarunt pugilibus , & ad mortem ufque decertarunt , & ante mortem pa; 
rumper,folum tamdiu reliti;ut uictoríz fuperuiuerent, & non unà cum cer 
tamínibus abirent.fed alijs referuarentur.alípta uirtutis, martyres uíui, fta/ 
tux fpirantes,praconía tacíta.multis igitur enumerandis.terpus quoque il 
lud auo Bafilij ac parentibus, quíomnem pietatís exercuerunt uiam , pul/ 
'chram hancattulit coronídem. fiquidem ita erant anímati ac preparati , ut 
omniía facile fuftínerent ob qux: Chriftus eos coronat , qui certamína, qua 
pro nobis pertulit imírantur . quoníam uero oportebat ut certamen legiti; 
me perageretur , Lex autem mattyríj perfequutís parcít & imbecillioribus, 
ne ultro ad agonem procedant:quum uero praffentes funt ne fübterfugiant 
iubet.hoc ením audacíz, illud ueto eft ignauiz . ín hocideo illi honorantes 
legislatorem,quid machínantur.feu potíus ad quid feruntur à prouídentía, 
quz cuncta illorum gubernat ? ad fyluam quandam in Ponticís fugiunt 
montíbus.funt autem ibi quàmplurimz, denfz , ac late fe extendentes , ad/ 
modum paucis fuga utentes comitibus, cibígs míniftris . alíj igitut tempo" 
"tís admirentur loneítadinem, fiquidem ut plurímum ibi , ut aiunt , ex fuga 
'funtcommoratí;annos círciterfeptem. paruo uíctu, ac tenuí; uti credere par 
eft,& fortuíto corpora fuftinentes.füb dio ín pracipitijs, fríeoribus, & calo; 
tibus afflicti defertum practerea ínhofpítale;ab omníds communione & fo; 
cietate humana feiunctum.permoleftum fuit íjs, quí olím honorati & mul 
tis fatellitibus culti fuerant.Ego uero quod hís maíus eft & mírabilíus, díce/ 
tc íncípíam.& nemo mihi fidem deneget, (iue non magnum cenfeat , perfe; 
quutiones ac difcrímina propter Chriftum exantlata, male fentiens, & ad/ 
modum periculofe . defiderabant quippíam generofi, & quod ad uolw 
ptatem deferuitet , temporis laborantes longitudine , & neceffattjs íam fa 
tíati. nec tamen ea qux olím Ifrael pertulerunt, quoniam míniítme mur: 
tmuratores erant , quemadmodum illi quum in heremo poft fugam ex 
Agypto affligebantur , tanquam Zigyptus melius eis quam defertum fw 
iet, quoníam abunde lebetes carnibus fuppeditaffet plenas cum alíjs qua: 
ibi reliquerant . Latum enim , & laterum fictio nullius tum momenti , pro 
pter ftultitíam , penes eos erat, fed alía tanquam magis pía & fidelíora 
proferebant , nunquid ex incredendis eft dicebant , quod quum tmíraculo 
rum 


OcCcTAVvwü4zA $9 
ram [is deas, populitm peregrínum & fugientem large paüifti in defer, 
to, ita utilli panem per pluuíam demiítteres , & coturníce exfaturares , ac 
eosnon folum neceffarijs.fed & fuperfluis nutríres:qui mare díuififti, & fo/ 
lem fitmaftí;ac flumína (iccafti . fed & alía recenfebant qua fecerat . aníma 
ením ín talíbus híftorías amare folet , & deum míraculís laudare quàmplu; 
timís . ac ideo nobis cibum dicebant hodie largíre , ac delicate nos pietatís 
pugiles pafce . iquidem multa funt beftiz , quz díuítum effugerunt met 
fas: quemadmodum olím & noftras , quí ín hís latitamus montibus . mul, 
t: etiam aues comeftibiles, fuper nos defiderantes uolant . ex quibus quid 
à te folum uolente;capi nequít?talía dicebant, & uenatío aderat, cibus fpon 
taneus, inemptus, omnifarius. Ceruí tutmatím fuper camulís apparentes, 
admodum ingentes, admodum píngues , admodum promptí ad iugula/ 
tionem. folum hoc percipi nequibat, quod molefte ferrent ,(i non celerius 
aduocarentur.& hí quidem nutu trahebantur, alij autem ducebantur, quo; 
nam perfequente, aut cogentecnemíne,quibus equíszquibus canibus? quo 
latratu? aut clamore ? aut quíbus iuuenibus uenatíonís exitus przoccupat 
tibus?legibus oratíonis ligatí,& petitionibus iuftis . quis talem nouit uena/ 
tíonem, ex fjs qui olím fuere , feu nunc funt. proh míraculum , ip(i uenatío/ 
nis erant penuaríj . quantum placebat, uoluntate folum detínebatur.quod. 
uero fuperabundabat.filuís ad fecandam remitrebatur menfam.habebant 
igitur obfoníorum artifices frugales,coenam decentem, conuíux gratí, pra 
ambulum íam fperatorum.míraculum prafens, ob quod ad certamen, pto. 
quo hac fuftinebant , promptíores fiebant. & hx mex funt narrationes. 
t uero tuos míhí recenfe uenatores, Oríones,& Actzones,uenatores infelí 
ces,perfequutor meus , quí fabulas míraris , & ceruam pro uírgíne fuppofi/ 
tam.(i tibi aliquíd tantí eft ad contentíonem , etíam (i concedamus, nequa; 
quam fabulam effe qua narratur, quemadmodum fermonis reliqua & ual 
de tutpía . quid enim opus etat retributione , (iuírgo faluata erat , ut hofpi 
tum doceretur cxdes , & inhumanítas pro humanitatís difceretur retríbu/ 
tionc. & hoc quídem cale,ex multís unum , & pro multís,ut meus eft fermo. 
& illud percurrí, nonut Bafilío aliquid eloríz: adderem , nequaquam enim 
mare indiget fluminibus, ut ín illud exonerenc , lícet multa ínfluant ac ma^ 
ena . neque ut alíquid affertem laudis eí quí nunc celebratur, fed ut often^ 
dere, quz nam illi ab initio affuerint, & ad quale exemplum refpici/ 
ens, tantum prxcelluetit , etenim (i magnum eft alijs, ut aliquíd à maiorí^ 
bus ad glotíz accipiant fplendorem , longe maius eft illi , ut maioribus a fe 
ipfo aliquid addat , non fecus ac fluuius currens . Caeterum de cognatione. 
maíorum , non mínus fecundum uírtutís quàm corporís comparationem, 
multa quidem & alía extant índicía;ueluti pauperum fuftentatio;bofpitum 
exceptio,aníma per temperantiam purgatio, facultatum portío deo cófecra 
ta, res cui nondum tunc multi (tadebant , quemadmodum nunc ex prímís. 

TT : auctum 


6o ORATIO 


auctum & honoratum eft exemplis.necno alía qug Ponto & Capadocibás 
impenfa.fatís ad multorum aures implendum forent.mihiuero bonorá ge; 
neratío filiorum.res uidetur maxíma & dariffima. (iquidem numerofam & 
pulchram prolem fabule fortaffis habent;nobis autem experíentía hos con 
tulit.ita factos,ut (i & non talium effent parentes.(ibijpfis fufficerent ad elo 
tíam.talium autem exíftentespatres,& (i ipfi non tam dari effent uírtute;o/ 
mnces füperarent prolis felicitate.equidem unum uel duos laude dignos na; 
fci;/naturz quifpiam aflcribere poflet:at pracellentía in omnibus, manifefte 
parentum laus eft.Quinimmo beatiffimus facerdotum ac üirgínum nume: 
rus oftendit,eos & qui nuptíali íugo funt allígati;nullum damnum ín aqua; 
li uírtutis excellentía perpeti.fed ob uítz potius electionem, aut conuerfatío 
nem talía facere.Quis igitur ígaorat Bali huius patrem, Bafilium magnü 
Eo omnes nomen , quí optíonem paternam eft adfecutus ( ne dícam fo^ 
us)ac (i quis alius inter homines: nam quum omni uírtute prz:dítus effet, à 
Emmcelis cot folo filio prohibitus eft ne partes haberet pritnas. Quís ignorat Emme 
cintit4s el fiam, quac ab eo quod fuítnomen eft fortíta , aut facta quod appellata fuit. 
mong*r X7 nde iufte concínitatis cognomíne ornata extítít , quz illud ínter mülieres 
effe uifa eft(ut breuiter dicam) quod ille inter uiros . ac ideo (i necefle fuiffet, 
ut omníno mos gereretur naturz,& ís quem nunclaudamus,hominibusda 
retur,quemadmodum olím ueterum quidam, quí à deo ob communem uti 
litatem orbi fut conceffi , nequaquam conueniffet ut ex alijs potíus quam 
talibus nafceretur parentibus.neque ut íj ab alio magís quam hoc parentes 
tomíaarentur, Cxtterum quicquid ipfe recte egerit, íam enumerare incipie/ 
müs:riam poftquàm laudís prímítíàs, lege perfuafi díuína, qux patentibus 
cuactum honorem tribuere iubet.commemorationi horum dedímus;ad il 
lum íam tranfibimus.hoc tantum addentes, quod & omnibus uete dictum 
uiderí puto;quí illum cognotunt:nobísquam euim laudamus.fola eíus uoce 
opüs efTe.ipfe enim matería eft fplendida laudantibus, foluscy materia fer" 
monís uíribus dígnus.Pulchrítudinem uero.fortítudinem,& (tatura proce/ 
ritatem,quibus multos gaudere uideo , laudare uolentibus , & ijs relinquo, 
quí rebus ftadent minutis, & círcum corpora uolutantur : non quía hís mi^ 
nüs quàm alíus quifpiam praeditus fuerit,quum adhuc iuuenis effet;ac non; 
dum carnem philofophía perdomuiffet: fed ne mihi quemadmodum inex 
pettís accídat pugilibus,qui uires temere & fuperuacaneis euacuant certamí 
nibus;ac ideo inferiores fto tempore inueniuntur , ín js, ex quibus uictoría 
acquítítur , & ob quz coronz pronunciantur. qux autem arbitror , nequa; 
quam uíderí faperuacue dicí;ne oratione à fcopo aberrem , ea quoq; lauda; 
bo.arbitror ígitur cunctos faterí;quí mente fant przditi, inftitutíonem difci 
plínarum, prímum ex bonis noftrís effe : non ben generof(iorem illam, & 
noftram,quz omnem fermonis faftum & contentionem defpicit, fola fa^ 
lutís & terum intellectualiá contínetur pulchritudine: fed & externá, quam 
Cariftíani 


OXC T; AS;V-AÀ 6i 


Chriftiani plerícg tanquam in(idíatricem ac deceptrícem , € qua à deo fe; 
ereget defpicíunt , male fentientes . quemadmodum enim terra & coelum, 
necnon aér,& fimilia , non ídeo fant contemnenda , quía quídam male his 
funt abufi.pro deo ea qux dei fant uencrantes, Ita etíam quicquid utilitatis 
ex philofophía percipi poteft, id omneaduitz ufum fructificare debemus. 
ita tamen,ut perículum effugiamus, & nequaquam contra creatorem creatu 
tam,iuxta inipientes, cocítemus:fed ex opificío opificem deprehendamus, 
& ficut díuinus inquit Apoftolus , omnem intellectá Chrifto captiuemus. 
quemadmodum ieítur ígnem, & cibum, ac ferrum, necnon alía per fefe nec 
urilía aut noxía efle (címus.fed quemadmodum uidetur utentibus: quín ex 
reptilibus medicamenta etíam quxdà theriacalia temperamus ad falutem: 
ita & ín illís.Gquídem indagationem & cotemplationem füfcipimus: quum 
autem ad damonces & errorem perducit;necnon perditionis profundü.con 
temnimus.nam lícet hzc nequaquam nobis ad pietatem profint;ex deterío 
ti tamen íd quod melíus eft feligímus;ac fermonem noftrum cum illo robo 
ramus.haudquaquam igitur difciplina funt uituperandz,quemadmodum 
nonnullis uídetur.fed rudes & imperití,& qui ita habent funt negligédi. ucl 
lent enim omnes tales,quales ipi funt efe , quo in communi ignorantía la; 
terc & infcitíz argumenta effugere poffent, Cacterum poft& hxc pro con 
fe(lis habentur;age de Bafilio ipfo co(ideremus.In príma ítaq; ectate;à ma; 
9no patre , quem comunem tum uírtutis przceptorem Pontus elegerat in/ 
ftitutus e(t & formatus;formatione optíma & puriflima.quam diuinus Da 
uid recte díurnam uocat.quoníam nocturne opponitur. fab hoc igitur ad; 
mirádus illestam uíta quam fermone auctus ín utrííc coaluit . nequaquam 
ob Theflalicum antrum, tanquam uírtutís officinam eloríans,nec ob Cet 
taurum quendam fuperbum,;heroum przceptorem,;nec quod lepores uena 
tí,uel hínulos curfu fuperare, aut ceruos capere ab eo didiciffet, (iue ut ín re 
bus bellicis fortiffimus effet,aut optíme equos domaret,eodem pullo & ma 
gíftro utens.uel ceruorum & leonum medulla,à fabularum nutriretur ficto 
ribus:fed difciplinas didicit círculares;obiterGg pietatem exercuit.& ut breui 
ter dicam , ad futuram perfectionem , à dífciplinarum perductus eft prínci/ 
pío.quí ením uel uítam folum recte ínftítuunt , aut eloquentía: tantummo; 
do ftudent, íta ut alter omíctant , níhil míhi a monoculis diftare uidentur, 
quibus magaum eft nocumétum, maior uero turpitudo, quum quempíam 
infpiciunt.feu infpiciunt.quibus uero contingít.ut ín utrífa; excellant & int 
ídoncí;ij illud etiam affequuntur,ut perfecti euadant,& cum beatitudine ui 
uant futura.Proinde & illad Bafilio contigitut ad bene uíuendum domeftí 
cum uírtutís haberet exemplum,;ad quod refpiciens, cofeftím optimus cua 
fit:quemadmodum pullos uidemus equinos, necnon uítulos . (imul ut nati 
funt matribus fuis alladere: eodem modo & ipfe equino quafi hínnitu . pa/ 
trem círcam(liebat,no multum fummis uírtutís moribus vidi 3e (ima 
| üís 


62 OUR A'TVI ND 
uis quemadmodum in adumbratíone picturz,ubi mox futura pulchritudo 
figutz índíica£,& ante diligentiz tempus ea qux es funt pracfignant, 
Poftquam autem abunde difciplinís illis inftructus fuít, ipfutcg nihil pul; 
chti effugitquum nec apibus cederet laborio(is, qux ex cunctis floribus utí 
líffima colliguat;ad Cafaríenfem profectus eft cinítaté qua eo tempore di 
fciplinarum Borebat ínftitutione. fplendentem illam dico;& noftram, quo 
niam & ipfa meorü fermonum ducttíx eft, & ínftitutrix,ac nó mínus fermo 
num metropolis exíftítCs earü cíuítatum qua illi fabfunt,& fuper quas ha 
bet poteftatem,quá (i quís uírtute príaaret fermonum.illi etíá quod pulcher 
rímum habet,& peculíaríffimum aufferret.alíz ením ciuitates,;alijs exultans 
ornamentis.(iue uetuftis,aut nouis, fecundum quod (ut atbítror) fabulis cele 
brantur;aut fpectaculís.hancautem fermones notam reddunt perínde ac fi 
gna ín armís,iue fabulís.teliqua uero ij referant.quí uíitum apud eos erudíe 
bant,& inftitutione fruebantur.fed qualis fuit erga preceptoreszqualisty er 
ga coétaneosthos quidem zquabat, illos autem omní doctrínz genere ftv 
perabat.íta ut paruo tempore apud omues laudis 9loríá refertet, ac tam po 
pulo; ciuitatis prímoribus maiorem eruditionem,cg etatem,maioremqg 
morum erauitatem,dj eruditionem oftéderet. Rhetor ínter rhetores;etíam 
ante thronos fophifticos.Philofophus ínter philofophos;etid ante dogma 
ta philofophíca.& quod maximü erat, facerdos Chriftianus , & ante facer/ 
 dotíum etía.tautü illi in omnibus tribuebatut ab omnibus.eloquentix uero 
ftudium ei fuperuacaneum etat,ex eo tamen tant decerp(it , quantü illi ad 
philofophiá noftrá opus erat.quoníam & uís huíus.ad intelligendorum de 
monftrationem eft neceffaría.(iquidé mens,motus eft ineffabilis torpentía: 
philofophia autem ftudíum,& mundo períre;ac deo adiungi, ijs qui pro ín 
 feinís fuperna cómutant.inftabilibuscg ac fluxís.ftabilia pracferüt & mane 
tía, Inde Byzantíü profectus eft, ciaitatem orienti prxidentem. ea ením fo 
phiftis & philofophis pracellebat daríffimis , quotum fortíffíma quz q; ob 
naturá uerfatilem & ingentem brcui collegit tempore . Hinc ad fermonü pa 
rentem Athenas à deo mittit, Athenas inquá.qua ín difciplinis pulchrá ha 
bent ínfatíabilitatem,míhitg aurex funt;& bonord, ac (i alícui alij hofpites. 
hx enim mihí uirum hunc cognitum reddidere ,lícet nec antea ignotum: 
quum eloquétíam quarerem.felicitatem retuli:& licet per modum alium, 
idem tamen míhí euenít quod Saul . quí quum patrís quaeret a(inos , re/ 
enum ínuenit,dum prater opus deftínatum, maius quid opere mercaretur. 
Sane recte fermo nofter hucufq, cucurtít,& per uíam delatus eft plana, ad/ 
modum facilem & regíam, ín laudibus uíri. dehinc uero ignoro , qualiter 
fermone utar, aut quó me conuertam.habet ením fermo contrari& quíd no 
bis . de(idero ením hic poftquam ín hunc íncídí fermonem , ac tempus hoc 
nactus fum,aliquíd à me ipfo predictis adiangere, ac parumper nattatíoni 
immorari: unde & quomodo, à qualic principio noftra inceperit amicitia, 
" y aut 


ocTEVYM é$ 

aiit (i magís proprie loqui oportet, confpiratio & coadunatio. nam & uifus 
haud facilea iucundís díuelli folet fpectaculis: (i uero uíolentía quadam ab, 
ftractus fuerit.íterum illac refertur: quemadmodum fermo à narrationibus 
fuaui(limnis.proínde licet magnitudinem tímeam conatus , modefte tamen, 
& quantum poflibile eft uerba facere ftudebo. (i uero alicubi ob nímíum co 
gemur de(ideríum,affectui noftro parcendum erit,quum omníum affectu 
um (it iufti(fímus;ac paffionibus haud affici.damnum cenfeatur , ab íjs quí. 
przditi íant mente.FHabebant ígitur nos Athenz, perínde ac defluxá quen 
dam fluuíatilem;ab uno patri fonte, ín díuerfas díuifos terras , rurfasq in 
unum,tanquam ex praícrípto deí motu conueníentes.ego autem paulo prí 
us aduencram, ílledg cofeftím poft me multa & praxlara fpe exceptus.nam 
multorá celebrabatur linguis, príus etíá quam ueníret, (ingulisqg magnum 
erat,prxoccupare eum cuí ftadebant.uerum nil oberit, (i fermoni narratíun. 
culam quandam breuem, tanquam condimentum alíquod addamus, quo 
Ícientibus memoríam refrícemus.ignorantibus autem doctrínam impertía 
mur. Athenís ex iuuenibus quàámplurími;imó modeftiores etíá.circa fophí 
ftícam defipiunt.non íngenerofiores folum,& nomíne obfcurí , fed eenero: 
(iores íam & clariores.non fecusqy ac multítudo ínter fe decertát,quum mov 
tibus przdíti (int iuuenilibus, & haud facile cohiberi poflint. ac ideo uidere 
eft idem illis accidere, quod & equorü ac fpectaculorü amatoribus;ín curfa 
equorum aduerfaríorü.faltant ením,clamant.puluerem ín coelum fpargunt, 
in aurigas fedentes,aérem uerberát, equos dígitís tanquam flagellis cà con; 
iungentibus coníungunt. & quum nullíus int domini, facile inuícem conce: 
dunt.aurígas;equos;ftatíones equorü.prafectos.ac quínam funt illizat plu 
rimü índigentes ac pauperes, & quí nec tantum habent;ut uno fuftineantue 
díe.eodem modo & ij, ín hís admodum pro doctoribus fuis conflictantur, 
& aduerfarijs índígnantur:quo ip(i plures exiftant;ac doctores,quorum illi 
curam gerüt przcipuam,locupletíores reddant.qua res admodum abfurda 
eft. pariter & ínfelix. pracoccupantur ením cíuitates,uiz,portus,montíü fum 
ma.campí,nouíffíma quzq;:nec quícquam eft ín tota Attíca, aut ín Giraecía 
telíqua;quod non ín partes cedat.cá incolis quamplurimis, nam & hos ftu 
dijs fuís addictos habent. quum igitur quifpíam ín manus horü incídít ex 
ploratorum.quod uel uí accidit, uel uoluntarie;hzc lex illis eft Attíca , & lu^ 
dus ferío permíxtus.primü enim hofpitio excipitur à przoccupante alíquo; 
uel amíco;aut cognato, (iue patría eiufdem, aut ijs quí admodá ín fophifti/ 
ca praccellunt & captíonibus.iddg precipue ín honorem fit eorum,quoníam 
& hzc illis merces eft , ut ftudíofitfimos adipifcantur . deínde nugís agitur, 
ab omní uolente.hzc ut arbitror ideo facíunt;quo faftum eorum, quí auper. 
aduenerunt contundant,& fub initium cos (ibi morígeros reddant . alij igi 
tur nugantur proteruíus.alij uero rationabilius, fecandum quod plus cíuiles 

fuat aut agreftes.& res quídem illa ignorátibus tímorem gs & im ne 

| ? uidet 


64 ORATIO 

uidetat.at pracfcientibus àdmodum fuauis & hümana.maior enim oftenta 
tio eft.quam opus rerum de quibus concertatur, Deínde per forum ducitur 
cum pompa.qua: talis eft: ij quí adolefcentis ad balneum funt pracurfores, 
fcipfos ín ordinem redigunt, fecundum cognationes feríatím,quum uero ap 
propínquant,multo utuntur clamore.faltantég canquam infaníentes: iubet 
autem uoxilla.cos non ultra progredi.fed confiftere tanquam balneum eos 
miníme capere uclít.(imuli portas calcibus pulfant, ftrepitu inuenetmn per^ 
cerrentes;deínde ingreffum concedentes, íta iam libertatem praftant. ac ex 
balneo honore zqualem,& tanquá unum ex eís füfcipiunt. hocqg eís ex lu 
dicro illo iucundiflimum eft, ut quàm celerrime ea qua perturbant reconci/ 
lientur & difloluantur.Ego ígitur tum meum ac magnum Bailium,non fo" 
lum ob reuerentíam haud deduxí, quum eum uíderem motibus conftantío 
rem efe, & fermonibus plus ídoneum:fed & alijs qui íunenem illá haud co 
gnofcebant;perfua(i;ut ídem facerent. (iquidem à multís confeftim habitus 
eft uenerabilís;auditu przzcoguítus. Vnde accidit;ut folus fere ex aduenis, le 
gem illá effagerit.digníor uifus honore hoc iuuenilí. & illad amícitiz: noftre 
fuit przludium,hínc cofortíj noftri fcintilla;fic ínuícem fuímus faucíati. Inde 
tale quíd euenít,nam nec hoc nobis eft prstereundum. Armeníos nequacf 
Gimplex homínum genus efTe ínuenío.fed admodum uafrum.& fcopulis fea 
arís (imile marínís:ex quibus multi eum conueniebant familíares,& fodales 
quidam,etíam ob amícítíam príftínam & paternam. fiquidem ín eodem lr 
do uetfati fuerant literatío.accedebant igitur cum amicitia fictione, fed ínui 
dia,& nequaquam beniuolentía eos inftigabat . Interrogabanti eum con; 
tentíofc potíus quam ratíonabilíter,;ac illum per primum conatá (ibi fubüjce 
te quzrebant, faperíorem uírí laudem cognofcentes,prafentem uero hono/— 
rem míníme ferentes,molefte enim ferebant,quum íam prídem philofophi 
cam actrítam fumpfifTent ucftem,mollitergy fufurrare didiciffent.Gi no plus 
hofpite haberent ac iuuene.Ego autem nímius Athenaráü amator, & uanus 
(ignorabam ením;quod hac ob inuidia fierent, fed fictioni credebá) quum 
íam aures demítterent;ac tergum uerterent (indigne enim ferebam Athena 
rum gloríam in illís diffoluí,& adeo cíto contemni) inuenibus opem tülí.fet/ 
monem ením ínftaurauí;& illis à me ipfo robur pra'ftíti. (iquidé parua qua 
dam additio,omnía poteft in talibus.ita ut ín pugna (imili;zqualia fermoní 
capita conftítuat.uerum poftquam cognoui.quíd fub difputatione illa late/ 
ret,neq enim íam tolerabilis erat. fed palam fe denudabat, confeftím immu 
tatus fuí, ac pupím cohibui, illis adftíti,& uictoríam ín alteram partem itv 
clínare feci.at illecofeftitm ob rem hác eauifus eft.fagax ením erat , ac (i quís 
alíus;alacrítatecg repletus, ut plane Fomericis uetbís eum defcribá, fermo 
ne igitur generofos illos exagitabat.fylloeifmíscs uerberans;nó príus dími 
fit quàm manifefte ín fuga uertiffet, ac plane uires eorü fregiffet . hoc nobis 


amícítiz fecunda,no íam fcíntílla erat, fed igaís accenfus fplendens & mani 
fe(tus 


QU Codi: A. Y. X 6$ 


feftas.illi ioitut re difcefTere infecta multum feipfos ob temeritatem incufan 
tesmultumqg mihi ob ín(idias indignantes,tanquam ex profeffo illis inímí 
citías indixi(lem;quas etíam proditionem uocabant,non eorum folum, fed 
| & Athenarum ipfarum.ac íta illi ín centatíone príma füccubuere,& adco ab 
uno confufi fant uíro, ut nec amplíus ín futurá fpem conciperent melíorem, 
atílle(fiquidem humanus eft affectus.quü magna fpcrátes, expediticy fpe/ 
ratís occurríimus, uidemus autem apparentía longe opínione noftra effe ín 
feriora)triftabatur;affligebatur, nec habebat cur fe ob peregrínationé fuam 
: laudaret;.querenscy quod fperauerat, Athenas.felicitatem uocabat ínanem, 
& hic in illis erat;ego uero plurímum triftítíc ei ademí.nam ratione occurri, 
confiderationibusqg uirum delíníui.& quod uere íta fe habebat.dicebam,.ne 
quaquam hominum mores confeftím.fed cempore longo , & confuetudine 
perfectiore, deprehendi, nec dífciplinas à fcrutantibus breuí cognofci poffe. 
 hísuerbís lxtítíam ei reduxi,experimentumq dedí;& accepi, ac plus ill mi 
hi colligauí, quum uero tempore procedenti de(ideríum inter nos confitere 
mur,ac philofophiá effe cuí ftadebamus.tum omnía íam inter nos eramus. 
eadem ením domo ac menfa utebamur,contubernales.unanimes idem fen; 
tientes.femper inter nos defiderium feruentius & firmíus augétes . qui enim 
corpora amant;quoníá fluxa funt.inftar uernís diffluunt floribus. quin nec 
flamma permanet , quum matería eft confümpta , fed cum illa accendente 
euanefcit.ita nec defideríum fub(iftit quum marcet feruor.modeftí uero , & 
qui fecandum deum uíuunt; poftquam rei funt firmioris,ideo etíam ftabilio 
' es exiftunt.ac quantum pulchritudo plus ab eís imaginatione deprehendi 
tur,tanto illos magís (ibi ipfi,& amatores eorum inuicem collígat.& hac de 
nobis lex eft amorís.Proinde fcío,quod téporís & menfurz terminos tranf; 
 eredior,& ignoro quomodo ín has íncidam confiderationes.non tamen ha 
beo quomodo me à narratione contíneá.nam femper íd quod mihí ín men 
tem uenít,neceffaríum uídetur,ac melius quàm quod eft obmiffum.quod (i 
me quis uiolenter índe abftraxerit, ídem mihi quod polypodi accidet . illi 
enim,quum quís eos ex cauernís fuís extrahere nítítur, adeo fixe faxorü ad; 
hxrent concauítatibus.ut nequaquam índe auelli queant;ni(i quíd feci uio/ 
lenter abftrahant , aut ip(i relínquant . Sí ígitur quifpiam permíttet, habeo 
quod quxro.(in mínus,a me ipfo reprehendar.Quáü igitur íta ínter nos age: 
 remus;ac ín bene murato thalamo aureas fundaremus ftatuas.quemadmo 
Yum Pindarus aíit,íta quoq; ad ulteriora fumus proereffi,deo pariter & de/ 
(iderío noftro cooperatoribus utentes. 0 quomodo (ine lachrymis , harum 
reram memoríam refrícare poffum?fpe ením ducebamur pari, ín re inuídía 
plena.fermonum nempe. Verum ínuidia aberat, zmulatio autem urgebat, 
certamencq ambobus erat;non uter € nobís prímas feret partes.fed ut illas 
amíco concederet. nam ut inuicem excelleremus proprium feceramus . una 
enim ambobus anima effe uidebatur, duobus corporibus dur popu 

3 etii 


66. : OUR ERTIW 


et(i non facile credendum fit dicentibus , omnia (ibi clim omnibus conucnt 
re,nobis ramen credendum eft,tanquam íjs quibus ínuícem,& inter nos re? 
cte cóueníebat.eratq; ambobus opus unum.uírtus,& ut ad fpes uíueremus 
futuras.príufquam abfcederemus hínc, quum fcíremus plane nos aliquádo 
emígraturos. ad quod refpícientes , ac omnem uítam & actionem noftram - 
dirigentes, íta deducebamur à mandato , uírtatemqQy ínter nos acuebamus, 
& ni(i mihi hocdictu nímis (it magnü.libra ínuícem eramus, ín qua expen; 
ditur id quod rectum eft acobliquum . Conuerfabamur autem cum amicis 
nequaquam improbís.fed modeftiffimis,neg; cam pugnaciffimis, fed cam 
pacificis,& cum quibus uerfarí conduceret, facilius efle fcientes, malitía alio 
rum inquínarí;quam alijs uírtutem ímpertití.nam & morbo citius quis infi 
citur , quàm fanitatem conferre poflit . Difciplinis uero non tam íucundiffi 
mís, quam pulcherrimis gaudebamus . (iquidem híncíuuenes ad uirtuterm 
ueluitía formari contíngít.porró du nobis uíz cognita erant, una príor & 
uenerabilíor;alía autem fecundaría & nequaquam dignitate cum priori cota 
ferenda.príma nosad domos facras, & doctores qui illic agebant ducebat, 
fecunda autem ad magiftros externos,reliquas uolentibus reliquímus,Fefti 
uítates,theatra.panegyres;conuíuía.nihil enim honorabile cenfeo, quod nó 
perducit ad uírtutem,neqs melíores facit eos qui illi ftudent. alijs igitur alíaz 
quxdam (int nomendaturz, uel à maioribus aut familijs deductz , fiue als 
inftitutís ks egtegíe geftis. nobís ueto res erat magna , acnometa 
ingés,at Chriftiani effemus,& cenferemur. quo magis exultabamus, quàtra 
Giges ille anulo(etíam (i haud fabula effet) cuíus ope Lydorum affequutus 
regnum.aut Mídas olím auro,cuíus gratía etíam perijt, quum uotí compos 
citus effet, & nil ni(i aurá poffideret. alía hacc fabula phrygia . nam quid 
de Abaríidis Hyperborei dicerem fagitta * aut de pegafo Argíuo ? quibus 
haud tantum per aérem ferti poterant,quantum nos mutuo ac inter nos ad 
deum eleuabamur. dícam quid faccinctius . Athenz quum alfjs , quantum 
pertínet ad anímam,nociux effent, quemadmodum non male à píjs cenfe/ 
cur hominibus: idola enim ibi pra reliqua Gracía , mala abundant abut 
dantía, difficileque eft , horam laudatoribus ac patronis non arrípí : nobís 
uero nullum ab ijs accídit damnum , qui mente íam eramus ftabilití & mu 
níti. mmo (i contrarium , € mírum quid dici debet , híncad fidem confir; 
mabamur, quum deceptiones eorum & ímpofturas petdifceremus . unde 
da:mones contemnebamus , & nequaquam admirabamur. Proinde (i flu 
uíus cft quifpiam , aut effe creditur , quí per mare dulcís fluit , aut animal 
quod ín ígne quí cuncta abfumit círcamuolat , hoc nos ínter cunctos era 
mus coétaneos.& hoc pulchetrímum erat, quod fodalícíum quoddam non 
ingenerofum circa nos erat;duce íllo infttuctum, ac deductum, quod plane 
gaudebat eifdem . quoníam & pedeftres iuxta currum curtebamus Ly? 
díam,co curfu & modo, ex quibus nobis contigit, ut clari apud uis 4 
o3 


ovc Tq mv E 67 
los nofttos habetemür acfodales; dlariqueapud Graeciam unitierfam,prz 
cipue ueto apud notíffimos . fed & ultra termínos iam progreffi fueramus, 
quemadmodum manifeftum factum eft à pluribus, quí hxc narrarunt.tan 
tum ením prxceptores noftrí pracellebant , quantum & Athenz , nos ue; 
ro tantum quantum prazceptores , ínuícem nos audientes , & ínter nos col, 
loquentes . amícorum par eramus non íncelebre , íta ut nec apud eos tale: 
quíd audírent Oreftz, & Pilades, neque Molionidz , Homerici librí míra, 
culum.quos calamítatum cognatío notos reddidit, & quod pulchre currum 
agitare fcírent, partem índe fumentes legitímam unde etíam uerbera , Cac; 
terum mei oblítus uídeordum ín meas prouehor laudes, quod quidem nec 
ab alio admítterem unquam : fed nil mítum , (ic enim amícítía illius aliqua; 
liter perfrui licuit, dum (icuixít cum uirtute , ut illi ceffetít ín laudetn , nunc 
uero fermo nobis rurfum ad metam reducatur . Quís nobis adeo canus in; 
tellectu fuit, ante caníciem etíam ? (ic enim à Salomone fenectus definitur, 
Quis etíam tam uenerabilis tam fenibus quàm iunioribus ? non folum qui 
co uixerunt tempore , fed quí etíam pracefferunt . Quis mínus índigebat 
fermone propter mores ? Quís magís compos fuit orationis, idque cum 
moribus ? Quod nam doctrína: genus non eft perfcratatus € feu potíus, 
quodnam haud cum excellentía 2 idGg tanquam folum . íta ením ín cunctís 
eft uerfatus , quemadmodum nemo unquam ín uno. íta etiam exacte (in^ 
eula calluit, tanquam alía ignoratet.diligentía enim cum ingenío concurre» 
bat,ex quibus fcíentía & artes uires fuas habent.naturx ením celeritate mí, 
níme propter íngentj índígebat acumen , mínimeq(e acumine ptopter ue; 
locítatem.ita autem utraque colligebat, & in unam deducebat , ut incertum 
foret , quonam ex illís admírabilior effet, Quis adeo Rhetorícam perno 
uit? (mpetum fpírantem ignis , tametfi mores eíus longeà Rhetoribus ef 
fent alieni . Quis íta ín grammatica excelluit?qua linguam exornat. hífto/ 
tías colligit , metrís imperat, legemqáe fert poématibus . Quis íta philofo, 
phia incaruitzfublimí ílla & furfum afcendente, tam actina quàm contem; 
platíua : ac ea quoque quz círca rationales uerfatur demonftrationes , qux 
contrapofitíones habet, & exercita, quam & dialecticam uocant, ít ut fa/ 
cilius effet & labyrínthís euadere, quàm illius fermonum retia effugere, 
ita foret necefle , De Aftronomia autem , & Geometría , necnon numero, 
rum propríetate tantutn fampfit , ut non ínquinaretur illorum argutijs:fi 
peraacuü uero contempf(it,tanquá pie uolentibus uíuere, inutile foret.íta ut. 
clectío magis, cg appofitü admiranda eflet , feu potius appofitü electione. 
Sane medicandi artem & corporis xerítudo , ac infirmitas affidua , quam 
philofophíz & laboris fit fructus;nece(Tariam (ibi fecit.hinc ením incipiens; 
in habítü peruenit artís, & huíus,non quemadmodá fe círca apparentía ha 
bet & inferna;fed quantum circa dogmatíca & philofophíca. Ceterü que 

4 — funt 


68 OK A T I:0 


fant hzc? licet taliaexíftant , (i cum uiti doctrína, quam ín moribus habuít 
fuctínt comparata. nuga profecto erunt cum geftis cíus collati , Mínos il 
le & Rhadamantus quos Graci Afphodilí pratís , & campís cenfuere di 
enos Elífijs, quum ín opíníonem , quemadmodum & nos paradi(i deue/ 
ní(fent.ex librís.ut arbitror, Mofaicis.ac noftrís.licet nomencalatura aberra; 
runt;alijs nomínibus paradifum oftendentes.Proínde & (ic fe illa habebát. 
eratcp nauís doctrínz plena , quatenus natura pertingere poteft humana, 
ultra enim tranfirí nequit . reliquum erat ut de redítu acuíta cogitaremus 
perfectiorí, acciperemustp fperata,& ea propter qux conueneramus.Iamg 
dics aderat regreffionis , & parata erant qux ad peregrinationem pertine/ 
bant. fermones ualedicentes, prmíffiones, reuocatíones, gemítus, anple/ 
xus,lachrymz.nil ením adeo trifte eft ubique , quàm quum contubernales 
ab Athenis & feipfis diuelluntur.factum igiturtum eft fpectaculum mifera 
bile, & hiftoria dignum . circamftabat nos amícorum & coétaneorum cho: 
rus.fed & prxceptores nonnulli aderant , quí nos nequaquam ditmittendos 
effe dicebant, rogantes.cogentes;perfaadentes, & quid non dicentes 7 quid 
ue non facientes?quemadmodum par eft dolentes. Czcterum quid híc accu 
fem;num me ipfum?aut diuínam illam & incomprehenfibilem animam, (i/ 
ue audacíam ipfam.ille enim caufam de regreffione depromens, füpetior uí 
fus eft contentione , ac ui etíam detínentium , ideocp illi permiffus eft redi; 
tus.Ego uero Athenis derelictus fum partím languens,partím autem (nam 
uerum dicatur ) prodítus ab illo perfuadente , ut dímitterem non dímitten: 
tem , cederemque trahentibus . res priufquam fieret nequaquam credenda. 
(iquidem facta eft ínci(io corporís unius;in partes duas, & mortificatio am; 
borum , aut uítulorum collactaneorum & coníugalium feparatio . flebiliter 
inter fe mugientíum,& haud ferentíum difiunctionem. mea tamen longior 
erat mulcta.non ením díutius fuftinere poteram,ut uiderer miferandus , ac 
omnibus ratíonern feparatíonis redderem , fed cum tempore haud longo 
Athenis man(iffem.defideríum, Homericum me fecít equum: uincula enim 
qux me retínebant abrupi,ac per campum lafcíuiens ad contubernalem 
rne contuli . Poftquam autem regreffi fumus , parumper mundo, & fcenxe 
gratíficati fumus, quo defiderío fatisfaceremus multorum . quum ením ne; 
quaquam theatríce haberemus feu oftentabunde , celerrime noftra facti 
fumus poteftatis , & ínter uítos cen(i fumus , uirilius adiumento philofo/ 
phía proficientes non amplius iam una , íd enim inuidía haud permifit, 
defiderío tamen una conuerfati fumus . hunc enim Cafarienfis continebat 
ciuítas , tanquam fecundum quendam conditorem & cíuítatis gubernatov 
rem: deinde peregrínationes quzdam neceffaríz , poftquam nos haud ha 
bebat , illum excepere, nec à philofophiz ínftítuto alienz. me uero pa; 
rentum pietas, & fenectutis horum cura , necnon calamitatum aduer(i 
ras àuíto abduxit , for(itan minus bene aut íufte , abduxit tamen . Cogito 
autem 


Oc A v 69 
autem , nüm omnis mihi inde uita inzqualítas & difficalras acciderit , & 
ad philofophíam impedimentum, nequaquam defiderio aut propofito di/ 
enum. Cxterum noflra quocunque deo placuerit ferantur , ferentur autem 
interceífionibus illius melius : hanc autem multiplex dei clementía , & circa 
genus noftrum difpenfatío, per multa medía notum faciens , Íempergg da, 
riorem oftédens,ecclefia illuftrí facem pracpofuit fplendentem ,celebremág 
illum ad facros presbyteríj thronos elegít,& per unam ciuitatem Carfarien, 
fem.orbí fuccendít uniuerfo.& quonam modo? nequaquam feftínanter ad 
gradus perduxitneq; per obtrectationes & fraudes more multorü, quí nüc 
prafidentías concupifcunt.fed ordine;& lege afcen(ionis fpítítalis honorem 
adauxít Sane nequaquam rerum & ordínís apud nos laudo confufionern, 
quum alíquádo petuerfe à quibufdam pracfidetur ín gradibus. fiquidé non 
omnes accufare audeo;necj uifum eft: obíter tamé legem laudo nautarum, 
quz príus gubernatori remü ín manus dat, índecy ín proram deducít;& ul, 
teríota concredit.ítatg tandem fuper gubernacula.cü multa marís experíen, 
tía,& uentorum ftatuít cognítíone.Dariter & ín rebus fieri folet bellicís , mí; 
les fub initium quis efficitur, deinde ordines recit , tandem etíam ín ducem - 
euadit . (iquídem ordo ipfe optimus eft incipientibus pariter & utiliffimus. 
res uero noftrz multum digna: effent. (i ita fe haberent. nunc autem fan, 
étífimus apud nos periclitatur ordo , ne prz rebus cunctis Gt ridiculoGffi 
«us.non ením cx uíttute magís quàm malítía orit prxfidentia;neq; dignio 
rum;/fed potentíor funt throní.Samuclinter prophetas futura prxuidens, 
fed & Saul abiectus.Roboam Salomonis inter eges , quín & Hieroboam 
feraus & defertor.at nec medicus aut pictor ullus eft;quí nó prius xgrotan; 
tím cóGiderat naturas;aut colores temperat multos,& delíníat figuras.Ca/ 
thedra uero etiam fine ullo acquítítur labore , non fecus ac cum fabul gi 
gantes fingunt. uníus diei fanctos facimus, ac fapientes effe iubemus , eos 
qui nulla praedíti fuat fapientía;& qui nil ad gradum.praterquám uelle affe 
runt, & híc quídem inferíorem amat locum , & humilis confiftít , quum di 
gnus fit fublímí, ac multum ín literis exercitatus diuínís , multumc carnem 
ad fpítitus domauetit fubíectionem. alíus uero fedet arrogans, fupercilíatg 
tollit contra meliores;nec tremit ob thronos,mínus horret afpectum,mode 
fte deorfum afpiciens: fed longe fe uiribus fuis , & feipfo meliorem cffe cen; 
fet.tnale fentíens , ac fapientiam à poteftate defumens . uerum non íta ma: 
gnus ac celeber Bafilíus; fed quemadmodum ín cunctis reliquis, íta & círca 
decus illud multis exemplar eft factus. fübinitium enit facros populo legit 
libros.horumép enarrator fuit,necordínem hunc gradus dedignatus eft: (ic 
in cathedra presbyterorá.fic ín epifcoporü laudauít domín&, nequacj pote 
ftacem fuffurans aut rapiens:neq honorem ínfecutus eft.fed honor fecatus 
eft e. nec gratiá humanam. fed diuína,& à deo fufcepit . Proinde fermo de 
prafidendo aliquantifper inhibeatur, de fübiectione uero parumper -— 

atug 


79 | ORATIO ! | 

datur.decet ením ut & hoc breuiter percurramus , quü ín medío dicédorum: 
(it conftitutum.conflatum eft uiro diffidium cum duce quodam ecclefiz,;un 
de autem & quomodo.fatíus eft tacere;praterquàm quod incídit cum homi 
ne inalijs non íngenerofo,ac pietate admírando. quemadmodum oftendit 
perfequutío,& caufa contra ipfam acta. attamen humanum quid contra il 
lum eft perpeffus.Inuídia enim no folum multos.fed & optimos tangit.íta 
ut folum dei it penítus ab illa pur & inexpugnabilem efle . cómouit igitur 
contra eum quícquíd eximiü & prudentius erat.(i faltem prac multis fapiet 
tores funt;qui feipfos ornatu fecernunt, ac deo uítá confecrant.de INazateís 
noftrís loquor, & ijs qui plurimü rebus illis ftudium impendunt.ij enim mo 
lefte ferebant , (i potentíam fuam íníuría affectam & eneruatá neplígerent. 
rem ítacp aufi funt periculofiffimam.defectionem enim moliti funt;& expul 
(ionem magní,& ab omni feditione corporis eccle(iz aliení.fed nec patuam 
populí partem abfciderunt,tam ex humilioribus cg diguioribus.quod qui7 
dem facile ob tres fortiffimas erat caufas.erat er uír ille uenerabilís;& num 
alius ex philofophis noftris talis ignoro.fatísqs ibi cofidebat, ut qux uellet 
congregationi etíam pra:ftaret. Cíuitas uero quía illum íníutía affecerat, fuv 
fpectum habebat;ob tumultum ordinis,tanquam no legitime neq; canoní/ 
ce,fed potíus tyranníce przemínentíam fufcepiffet, aderant & ex occídétali 
bus epífcopis quidam,qui ecdefias quotquot effent orthodoxa ad fe petra 
hebant.quid igit fecit generofus ílle;& pacifici Chrifti difcipulus?non ením 
potis erat.ut ijs quí eum íniuría afficiebant reluctatetut, necnon alíjs quí fa; 
uore przcellebant.necg cótra illos pagnare;aut eccle(iz corpus dilacerare uo 
lebat.przcipue quum & alías oppugnaretur, & ín magno ob hxretícorum 
potentíam uetfaretur difcrimine: (imul & confultore nobís ín hacre ufas;ad 
hortatorecp fideli , exul hínc nobifcum in pontá feceffit, & monafterijs qua: 
ibí funt prefuítque ipfe admodum digne moderabatur.folitudinemQg cum 
Helía & Ioanne,qui admodum philofophi fuerunt míre amplectebatur:fa 
tíus hoc fibi effe ducens,quám de prafentibus aliquid cogítare;quod philo: 
fophía eíus foret índíenum,& utín tempeftate eubernatíonem difperderet 
rationís,debitam tráquillítati. Proinde licet feceffus ille adeo philofophicus 
fuíTet & admirandus, meliorem tamen & admírabiliorem ínuenímus redi 
Valens 1npe tam.íta enim resfe habebat;quum in ijs uerfaremur,infutrexit repéte nebu; 
74?" ]a erandíne plena,& pernicies calamítofa, qux omnem cótríuít ecclefiam & 
difcerp(it,quá rex accepit, Chrifti cultor; paríter & Chtifti ofor,qui & ín hís 
duobus maxímís cerotabat;infatiabilitate,& blafphemía. qui poft perfecu 
torem perfecutor fuít,& poft defertoretm;nó defertor quidem. fed nil melius 
Chriftianís.feu potíus Chriftianorum parti píjffimo, puriffimody trinitatis 
adoratorí,quá ego folam pietatem uoco & opinionem falutarem . (iquídem 
nequacp deítatem expendímus , neq; unicam & inacceffibilem díuinitaté à 
feipfa exulem facimus,ex generibus alienatíonem , neq; malum malo cura 

mus 


'Qi' cómo cw 7 

mus,iimpiá Sabellij contractionem díui(ione longe impiore & incifione di 
foluentes.qua Aríus cognomine infanus cgrotans,ualde corrupit ecclefiam, 
quí nec patré honorauit , ignomínía uero affecit ea quz ex illo fnnt propter 
deítatís gradus ínzquales. nos uero unam patrís eloríam agnofcímus uni 
geníti honorís azdualítatem:unicá & filij, qua & fpiritus exi(tít. ac quicquid 
ex tribus deorfum ponímus,totü fubuertere cenfemus:tría quídé proprieta 
tibus,unü uero díuinítate uenerantes & agnofcentes:ex quibus null ille co; 
enofcés,neq; furfum afpicere ualens, fed a feducétibus humiliatus, aufus eft. v.dtcss 
& deítatís naturá fecum humilíare, fitqs conditura mala, domínatíoné per/ 
ducens ín feraítutem,;ac naturam ínconditam,& omne tempus excedentem 
cum conditura ftatuit. & ille quidem ita fapicbat;ac cum tali impietate cótza 
nos bellum gerebat . quod quídé nil aliud quam barbarica credenda eft in 
cur(io, quz non muros feu cíuítates aut domos cuertít , nec patua quedá & 
manufacta;acquz iterum reftaurari poffent.fed quz anímas ipfas diftrahe 
ret. Irtupit & cum eo exercitus illo dignus,mali nempe eccleiatum duces;te 
trarchz amatulentí;orbis qui fub ipfo erat.illi (iquidem ex eccleftjs íam qug 
dam habebant;alia autem ínuadebant, nonnulla uero regís fperabapt auxí 
lio & manu.quum illud immíneret , hzc autem minaretur . aduenere ígitur 
ut & noftram (abigerent ecclefiam, nulla reí ex omnibus adco confidentes, 
quàm pufillanimítati przdictorum,& inexperíentíz , qux nos tum ínuafe/ 
rat, necnon morbo qui tum ínter nos pullalabat . certamen igitur magoum 
erat.promptitudotp multorum non iagenerofa:uerum ordo debilis, quum 
non haberet przcertantem & propugnatorem artíficíofum, ín potentía fer 
monís & fpíritas . quid ígitur fecit anima illa generofa , & magaaníma, ac 
Chri(ti culttix?non multís indigebat uetbís ut adeffet,& unà pugnaret: fed 
quàm prímum nos uídit legati officio fungentes, certamen ením commune 
erat utriíque, tanquam uerbi propugnatoribus , legatíone eft deuíctus , fe 
cum ea decteuít quz optíma forent , & perquàm philofophica con(idera; 
tionibus fpiritalibus:aliud quidem pufillanimitatis tempus eíTe;Gi ita perpe 
tí neceíTe foret.fecurítatis nempe:aliud autem longaníimitatis,neceflicatís fcí 
licet.confeftím nobifcum e ponto migrauít , ob aerítatem c perículo obno: 
xiam zmulatione correptus.focíus fit pontaneus.feipfumdqg offerens matrí 
teddidit eccle(iz.fed nunquid íta fe negocio íngeflit , ut mínus dígne prom 
ptitudíne fua decertaret ? autnunquid uiriliter pugnauit , fed non affidue? 
ucl erudite;& cítra pericalumzaut potíus cuncta hac perfecte, & plus quim 
dici poffitzuel nunquíd relicta fuere ín eo putillanimitatis reliquiz? nequa/ 
quam, fed cuncta pariter reconciliauit , confuluit , ordinauit , & qux ín me/ 
dío erant fcandala & offendícula diffoluit . ea quoque quibus illi confiden/ 
tes contra nos moní(trofe índucebant, partím fufcipiebat , partím retíne/ 
bat.nonnulla uero penítus repellebat:fa&tusqüte eft hís quídem murus fot/ 
tís & uallum , alijs autem fecuris qux íncideret petras , aut íguís ín fpinis, 
TE quemad 


AA 


72 oO RATIO 


quemadmodum díuína inquit fcriptata.facile confumens farmenta,& deita 
pc fcipfo tís uíolatores.quod & qnid & Barnabas,quí hac dicit & fcribit, unà cá Pau; 
loquitur |o concertauít;Paulo (int gratiacqui illum elegit, & cooperatorctm fecít certa 
mínis.hí ígitur infecto negocío íta difceflere, mali male tum prímum pude 
facti & deuicti.difcentes mínime ex cáctís hominibus Cappadoces effe con 
temnendos, quibus nihil tam propríum eft quàm fides inconcuffa , necnon 
erga trínitatem confidentía germana, à qua ip(is uíres una cà laude adfunt, 
qua fuccurrunt faccurrentibus,feu potíus longe meliora funt & fortiora.Pro 
inde fecundum opus & ftudíum erat , ut placaret prx(identem ,ac fufpicio, 
aem diffolueret,omnibuscf perfuaderet homínibus;quod ea ob que fuíffet 
afflictus tentatíones fuifTent malíení;ac deceptio per quam concordia inui, 
dere folet bono.íipfe autem quá iam fub lege effet obedientíz,;ac ordine fpi 
tiralí,ubígg aderat.fapientíiam docebat,obediebatadmonebat, omníady illi 
erat;confultor bonus;focius dexter,rerum diuinarum enarrator;agendarum 
praceptor.fenectutis baculum.fidei fuftentaculum , ín ínteríoribus fideli(fi 
mus;ín exterioribus agiliffimus. & ut uno dicam uerbo, talis erga illum erat 
beníuolentia, qualís príus ad inímicitías procliuís fuiffe putabatur. hínc ipfi 
robur fuppetebat ecclefiz.tamet(i fecandas partes haberet cathedrze.quum 
ením beniuolentíam afferret;poteftatem reijciebat, eratcy inter eos concor: 
día admíranda,& nexus poteftatís.hic enim populum ducebat, ille uero du 
centem.eratCg tanquam curator leonís, arte manfaefaciens ferocientem : íta 
ením neceffe erat;,quum nuper ín cathedram con(titutus fuiffet, & adhuc alí 
quíd mundana matetíz fpiraret. quum igitur (ic compofuiffet fpititalia , ac 
multz íngruiflent tempeftates,necnon ecclefia: hioftes.dutm ipfe cam manu 
duceret;illicg prouideret, ideo etiam confoederationem dilexit,& domínáte 
illo ipfe domínati fuftinuit. Cacterum de cura & prafectura ecdefix , multa 
alia uiri funt índícia.loquendi libertas erga principes, tam alios quatn cíuíta 
tís potentiffimos, difcordíarum folutíones non fufpectz.fed ab illius uoce fi 
guatz,quum mores pro lege effent:índigentíum fub(idia.plura quidé fpiri/ 
talía,non paucaautem corporalía:fzpíus enim hominem ad animum reuo/ 
cat,quum beníuole inferuitut:pauperum fuftentatio;hofpitum receptio:uír/ 
ginum congregatio,monachorá ín(títutio, tam fcripta quàm oretenus prov 
lata:precum ordínationes,gradus exornatío;necnon alia quibusuere homo 
deí,& cum deo conftitutus;populum íuuare poteft. Vnü autem maximum 
fuit & notiffimum.fames accidit erauíffima, taliscg qualem nemo unquam 
euenífTe recordabatur.laborabat ígítur cíuítas;auxilium uero erat nullü, nec 
mali remedíum.ueram loca marítíma indígentíam talem non admodü era 
uitet fetüt.quía mare illísneceffaría fuppeditat, à nobis uero mediterraneis, 
quod fupereft uendi,& quod deeft comparari nequít. Vnde non habemus 
quomodo difponamus ea qux nobis fuperfunt, uel n6 fant.& quod erauif 
fimum eft ín talibus,omnis habentium abeft cópaffio, planecg atio a 
[ cabilítas 


Q'C T A'Y/À 7$ 


tiabilitas.obferiant ením tempus,& ut penutíam índacant tregocíantur,ca/ 
lamítatescp pro agrícultura exercent.nó ením audiunt ut domino fceneren; 
tur,quí míferetur pauperum, nec quod frumentü fappreffum populi (it exe 
cratio:neg alíad quíd quod promifftim eft humaníoribus, aut inhamanío 
tibus cómínatum.fed magis infatiabiles funt quàm oportet, ac male fapiüt, 
quoníam populo fua.(ibí ueto dci claudunt uifcera;iguorantes quod magis 
illo iadigent.quam ipforum alij.& hzc faciunt frumentatores,& tritící nego 
cíatores,nec cogaatos ucnerantes, neqp erga deum grati , à quo ip(i habent 
quam alij premuntur. Caeterum Pailius;quum haudquaquam panem per 
plauíam precibus € ccelo elícere poffet , ac populá fagientem pafcere ín de/ 
ferco;nec uafa implere uacua olco,omní carente fumptu,quod perquám mi 
randum erat.quo aletet alentem.ín retributionem hofpitalítatis, neq; pani 
bus quíng tot milía conuíuío excipere, quorum reliquíg multis alijs menfis 
fatisfacere potuiffent. talía enim Mofis erant & Helix , necnon deí meí , à 
quo & illi habebant ut talía facere poffent.fortaffis autem & temporum illo 
xum ftatus eíaftmodi erant , quoniá (igna incrédulorum;& nequaquam cte/ 
dentíum eratía fiunt. ceterum quz his funt (imilía ac pariter illac tendunt, 
cum eadem cogítauit & perfecit fide.(iquidem ucrbís tantum, dítiorum ape 
ruit horrea;perfuafionibusqg fcriptura illud perfecit, Frange efürientibus ci/ 
bum, & paíce ínopes panibus.& enutríuit eos ín fame, animas efarientes 
impleuit bonís.& quoná modo?íd ením non parua eft additio . omnes quí 
. famelaborabant congregauit;ex íjsQg nonnullos quiuix fpirabant, uítos & 
mulíeres,iuuenes & fenes,omaem atatem miferandam, ícd & omnis gene; 
ris cibaría;qua famís tempore fuccutrere poterant, collegit, propofuitGy ol; 
[as fabis plenas;obfoníaty falfa.quibus apud nos fuftentantut inopes.Inde 
Chrifti inftar illis miniftrauít , qui & líatheo accinctus non dedígnatus eft 
difcipalorum pedes lauare.quum(y ín hac re filiorum fuorum fiue confetuo 
rum opcra ufus fuiffet;pauperum pauít corpora,pauit & animas,conectens 
nccefTitati honorem quoqp.faciliorescp utríng; reddidit. talis nobís erat nov 
uus framenti diftributor;ac Iofeph fecundus, excepto quod aliquid plus di 
cere habemus.híc ením interueníente fame negociabat , A'eyptumq; emit 
humaniítate,abundantíz tempus in famis reponenstempus , & ad alíorum 
fomnia propterea ordínatus.at ille eratís bonus erat, & frumenti ínempti (i 
nelucro díftributor,ad unum hoc refpiciens,ut humanitatem acquíreret hu 
manítate,X propter hanc frumenti diftributionem, bona qua illic funt a(Te; 
quecetur.hxec cum uetbí cibo , ac cum beneficio perfectiori , & impertitione 
fublimiori quàm fit humana: i faltem uerbum panís eft angelorü, quo ani 
mz cibantur, & potureficíantur,qux deum efuríunt ac cibü quxrunt aequa 
quam fluxum aut euanídum,fed quí permanet femper: cuíus diftributor iL 
le erat & ualde díues,licet pauperrimus effet, & admodü indigus , omnium 
quos nouítmus,nec famem panís;nec (itím aqua maguí cenfens E defide/ 
| rium 


74 OR AT I0 

rium uerbi uere uiuificatiui & nutritíui, & quod recte natrienté ad angmerm 
tum perducit actatís fpirítalis. Inde & ob hxc, quid ením ín cunctís recenfen 
dísimmorati oportet?quü ís quí píetatís nomen ferebat tranfijffet;ac fuaui . 
ter ín manibus illius fpírítum efflafTet.fuper excelfum Epifcopa fublatus eft 
thronno tamen (ine labore.ínuidía,& decertatione eorü quí patríz prac(i 
debát, cà quibus & peffímí quíqs confpirabant. uerá necefle erat ut fpiritus 
uínceret fanctus;qui & egreoie uícít. (iquidem uíros cócitauít extraneos,pic/ 
tate in(igues & zelotes, inter quos & nouum Abrahá ac patríarchà noftrü, 
patré nempe meüi.cui & res qua dá accídit míraculí plena . (iquídé nó folum 
ob annorá deficiebat multitudiné.fed infirmitate etíá affligebat eraui, ac ul 
timum trahebat fpíritü, Víam tamen ingredi eft aufus;quo fufftaeio fuo illi 
fubueniret.fpiritui ipit cofifus,ut breuiter díca.femimortuus in lecticá tang 
fcpalchrü po(ius e(t,ualidus uero & quafi iuuenis redijt.furfum afpicies.fa 
nus,e manu & unctíone,& ne multis dícá;é capite uncti.hoc prífcis addatur 
narrationibus,quod labor fanítaté cofert,& promptítudo fuícítat mortuos, 
faltatqp fenectus fpiritui cofidens.íta aüt Ba(ilíus prac(identía dígnus eft ha 
bítus.ut íjs qui tales euadunt.talema gratíá cófequunt, ac íta eligi debét,ae 
quad dedecori effet.(iue ín ijs qua ad philofophíá eíus, feu credétium fpes 
pertínerent:fed femper tantá femetípfum füpetabat, quantü antea alíos fuv 
perare oftenderat;optime & fapiétiffime de hís fentíens. (iquidé uirtute ho^ 
mínís príuati effe cenfebat;ne malus foret;aut falté aliqualiter bonus;priaci, 
pis uero feu pracfulis improbitaté, ac przcipue ín príncipatu tali.i nó multü 
ínter multos excelleret, nec femp tnelíor appatetet, neq; uírtuté dieuitati & 
throno cómenfuratá redderet.aíx enim fummí efle;ut medii affequi;ac uit; 
tutis abundantía multos ad mediíocrítaté perducere poffec.feu potíus ut alí/ 
quantulü melíus de hís philofopher,illad (dé hic accídiffe co(idero, quod ín 
falaatore noftro cotemplor,& ut arbitror ex fapiétioribus quifqg,qua nobi 
fci uerfaret;ac formá noftrá pro nobis affump(ifTet.ille enim proficiebat, ía 
quit,quemadmodiá xtate.ita etíà fapientia & eratía.no quod incrementum 
aliquod fufciperet,quíd em ex perfectis à príncipio perfectius fuitcfed quía 
hac paulatím detegebant, & apparebát:pariter — uíti huius uirtute ne 
quaéj tum additioné.fed operatione maíoré — á e(Te arbitror,quum 
poteftas maíorí uterct matería, Prímü igit omnibus hoc manifeftü fecit, q; 
opus eíus nequac gratiz effet humanz;.fed donü à deo datum,quod & res. 
noftre oftendunt.qualía ením míhí de téporibus illis philofopháti;una phí 
lofophatus eftzquü ením me omnes alij.ad illà epifcopá creatum accurfurü 
putarent; & cogratulaturum,;quod alíus forfitan feciffet;ac una principatum 
admíni(traturü & regnaturü,coíectutá ab amícítía noftra fumentes,poftcg 
moleftíá dedínauí;quod quídé in omnibus pra alijs facere foleo.fimul & tc 
porís ínuídía;necnon & eos qui electione illius molefte ferebát;& adhuc tur 
bati erát,domi remanf(i;ac animi refrenaui affectü. Incufauit hoc ille fub ini 

b | cam 


ocTA VA "L: 
tium,deinde perfeueranti mihi pepercit.quod uero cathedrz huíus honore, 
ob eandé caufam nequad fufciperem, neg; honorís inter presbyteros pre 
latíonem;neqy incufauit.fed recte faciens laudauit.fatius effe ducens, ut arro 
gantía à paucís accufaret, quí hanc ignorabant difpenfationé, dj ut aliquid 
fieret quod rationi & có(ilijs eius cotraríü effet.quod quidé luculenter often 
dit/homo aníma predítus ab omni aflentatione & adulatíonealiena;& que 
ad unü folum,honefti nempe refpiceret lege. de nobis enim íta fenfit , quos 
inter prímos amícos eíus & familiares efTe cognofcebac.Deínde eos qui con 
tra illum difceptauerant;emollire,& fanís fermonibus magnifice curare pet/ 
texit. Verum nec adulatorie aut illiberalíterid fecít , fed admodü uiriliter & 
magnifice:quemadmodá quü quis non folum có(iderat prafentia;fed & fui 
turam difponit obedientia Quü enim uideret nímís tenerü,effe & molle;ati 
fterü uero,;afperü & peruícace, ambobus per utraq fuccurrít : moro(itatem 
ením placabilítate, teneritudinéuero grauítate téperauit, ín paucís quidem 
fermone índigens;operibus uero multi praualens: & ut coleretur, nequacg 
arte feruilifed beniuolétía acquirebat. poteftate mínitne utebatur, fed quía 
parcere fcicbat;homínes in fuá perducebat fententía. & quod maxímáü erat, 
omnes (ciebant illius fe faperari intellectu , acimpoflibile effe;ut eius inita; 
rentur uíirtutes,unicamqQ eorü falutem effe cenfebant.(i cá illo & fub illo or^ 
dinarentut:unícá quoq perículum,ab illo refelli . (iquídé repulionem eius à 
deo alíenatíoné efTe cenfebant;(iccy ultro fubdebant & fubigebantur;ac tan 
quam tonitrui fonítus diffolueban£;quá alíus alium excufatione preueniret, 
inimícitíascp in beníuolentía, necnon ín uírtutís conuerteret retributionem. 
quam folam excufationé quiíq; fortíffimá inueniebat;ni(i quís eam ob pra; 
uitatem immedicabilem negligeret;ac nihili penderet;quo ipfe ín fe ipfo co; 
tereretur & confumeret,quéadmodü ferrum confumítur à rubígíne. : 
auté illi res domi ex fentétía ceffere, quemadmodá nullus infidelis, & quí ib 
lum nó nouerat exiftimaffet;maius quid & altius mente uoluere cepit. quà 
enim cuncti alij folam ea qua ante pedes funt cernunt, ac anímo uertunt;ut 
fecatíffíme habeant.(i faltem hoc fecurü eft , ultra uero haud progreditur, 
neq; magn quíd autuítile excogitare aut perficere poflunt:ipfe licet in alijs. 
mode(tus effet,nequatj tamen ín illis modefte egit.fed alte caput extulít;ac 
anímz oculum per gyrum círcütulit.totumcg orbem , per qué faluatorís cu 
cutrít fermo cofiderauít.quumqg uideret magná deí hreditatem,quam ille 
ibi fermonibus.legibus,& paffionibus uendícarat.genté fanctam, facerdo/ 
tium regium,male affectam.ac ín opiniones ínfinitas & errores diftractam: 
uíneamcpex /Eeypto translatam & plantatá.ex ignorantía impía & caligi/ 
nofa;in pulchrítudíné ímmenfam;ac magnítudinem progreffam efle, ita ut 
uniteríam obumbraret terrá,ac fuper cunctos fines & cedros extenderetur, 
eam tamen ab apro máligno & agrefti, diabolo nempe deuaftatá:nequacg 

fatís cffe duxit,ut tacite calamitate illam deploraret,ac folü manus ad de 
G : atto 


46 |OORS AWÉETEO ^ 


attolleret;ab eoggimminentiü malorum diffolutioné quxteret;ipfe ueto iri ^ 


terím dormiret, Sed & à feipfo auxilium ferre & adducere oportere cenfuít; 
quíd enim calamítate talí moleftíus effe poffetzdecere igit;ut is qui fuperna 
confiderarct,pro comuni bono folícitus effet. quá ením unus bene aut male 
agit.nihil hoc ad publícü pertínet boná:quü uero cómune;íta uel alíterfe ha 
bet,plané neceíIe eft,ut (inguli etíá íta fint affecti.hzc comunitatis procura 
tot & praful cofiderans,quoníá cor afflictü tínea eft offi; quemadmodum 
Salomoni ac uetítati etíá aide: quod enim dolote caret iucüdü eft,quod uc 
to affligit moleftum liquefactíogy cordis exiftít: a(lidue ob id difcruciaba; 
tut , aflligebatur , uulnerabatur; ac eadem patíebatur qua Ionas, quz Da; 
uid.dolebat ín aníma,nec dabat fomnum oculís.neg, palpebris dormítatio 
nem,quod ex carne re(iduü erat;curís abfamebat;quoad malí repperit folu/ 
tíonem.díuínü igit achumanü quxrebat auxilíti; num quís incendíü comu/ 
ne,& caliginé immínenté extinguere uellet, Solum igit unum agebat , ídàg 
admodum falubríter,colligebat feipfum quátum erat poffibile, ac fpiritui fe 
cocludebat,omnaesqg humanas confiderationes cómouit.totamcqp fcriptura 
profunditate colleeít;ac píetaté fcriptis fuis defendit;certaminibusqg & pra 
ls hzreticorü multítudiné confidenter repulit, & eos quí manus cá eo cofe7 
rebant,armís,qux cominus feríunt.língaa nempe;uulnerabat: quí uero pro: 
cul erant.íaculís potíus atramentarijs emínus ulcifcebat. nequacg enim ab 
iectiores tulit leges,cj qux tabulis infculpte fuerant:neqy foli ac parue ill Ine 
daotü genti de cibo, potu,ac facrificijs ríte peragendis, & qua carné expur^ 
gant;fed de ueritatis ratione uníuerfo orbís genet , ac partí praccepta dedit, 
ex quibus & falus cotíngit. Deinde uero (quoniamquidem aque inutilis efe 
actio (ine fermone, & fermo (ine actione)fermoni actionis coiunxit auxilia: 
ad quoídá ením proficifcebat;alios uero rogabat;nónullos hortabat;admo 
nens.corripiens;increpans,cominans,exprobrans,propugnans, gentibus;ci 
üitatibus,priuatisiomné falutis excogítans fpeciem; Befeleel ille tabernaculi 
diuíni fabrícator,omní matetía & arte ad opus hoc; planedp ia pulchritudi/ 
nem uhíus copíá nectens,& cófonátia.& quid alía "ive necefle eft? rurfus 
nobis rex Chrifti fuperuenit impugnator;ac fidei tyránus;cüi maiori impíe/ 
tatís & feruorís apparatu;quü ei contra aduetfatíü fortioré dífceptatío effets 
inftar impari illius & malieni fpirítus, à quo quum homo folutus eft, rurfus 
ad cundé cá numerofigtibus reuerti£ fpiritibus;ut ín illo habítet,quéadmo^ 
dum ín Euágelijs audíuimus.huius igit ille Gt difcipulusquo pariter ante ac 
ceptam reftauraret cladé, ac aliquid prioribus adíjceret certamínibus. (iqui 
dem íntolerandü ac calamítofum effe cenfebat , quá tam multis dominare£ 
gentíbus, ac gloría przedítus efTet immenfía, omnestg per gyrum impictatis 
fübegiffet uítibus ;acomnes ín quos íncidiffet dítíoni fux: (ubdidiffet, fi ab 
uno uíro & cíuítate uníca fuperatí uíderet;ac ludibrio exponi.no folá impíe 
tatís ductoribus,fed & hominibus quemadmodum ipfe putabat uniuer(is: 


& N 


xg Sanc 


OCT AV.À 559. 


Sané Perfatóá rex, quá aliquando Gracia bellá inferret;ac omne hominum 
egenus contra Girecos duxíffec.plane faftu ac ira flagrabat, non ideo folü ut 


arrogantía tumefceret,& minis effet intolerandus, fed potíus ut illos perter,. 


tefaceret.& fe terribile exhibetet;elementorü etíá inuer(ione, qua tà terra dj 
mare non quíd à nouo audiuit opifice: exercitus praterea cotinenté imple, 
bat.ac per mare pedibus ibat : ínfulzc uero diripiebant ac mare flagellabat, 
omníadp alía fiebant per qua palám bellí illius ac exetcítus tetror incutete£, 
terror quide titnidioribus;rifus uero uirilioribus,& audacía conftantioribus, 
Valens uero cótra nos ducens;nulla re talí indigebat ; fed quod hís deterius 
erathoc facere & dicete audebar.ín coelíi os fuum pofuit, acín altitudine lo; 


cutus eft blafphemia,& lingua eius pertran(iuit fuper terrá, recte ením eum. 


diuínus ante nos Dauid infamia notauit, quod ccelü ín terrá deprimeret , & 


cü códítura naturá numeraret fapermundaná,quá nec conditura capere po; 


teft, lícet illa nobifcá aliquádo ratione amorís erga genus humaná fit uetfa/. 


ta,quo nos humi iacentes ad fe pertraberet.& profecto príma eíus molti 
na temeraría.fplendida fuere, fed longe fplendidíora nouiffíma contra nos 
extitere certamina.fed quaná príma uoco?exilía, fugas, bonorü publicatio» 
nes,infidias,quü manifeftas tí occultas:tépus perfuadendi haud erat, fed ui 


cuncta agebátur;quá perfuafio loci no haberet. quidam pellebátur ab eccle. 


fijs,quicüq rectá ac noftrá id ib fidé.alij aüt qui regíá fequebant per; 
dítioné,introducebanf.nonulli impietatis exigebát fübícriptiones, alij uero 


his atrocíora etíam fcribebant.Presbyteri exurebantur, duces uero impíj ne. 
quaquam Perfas fuperabant;nó Scythas fubigebant;no genus aliud barba. 
ricü perfequebant, fed cótra ecclefias militabant,ac inter altaría faltabant.fa. 


LI - 


crificíaqp Kimosb, & facrificiorü fanguine cruentabát.acuírginü pur 


doré uiolabát, ut aliquid fieret quo Iacob pattíarcha expelleret, & Efau quí. 


antecj nafceret odio habebat,introduceret. & ha incóliderate eius temeri/ 


tatís prímz fuere explicationes, quz multis pra-fentí etíam tempore lachry^. 


mas mouent, quü auditu percipiunt;aut metoría recolunt.poftéáp at om. 


nía peragrauit, ac cótra hanc quoq, íncócuffam & ínoffenfam ecclefiarü ma. 


trem,igilua fola adhucueritatis fcintilla reliqua erat; mouit;quo illá ín fetui/ 
tutem redigeret.tum primáü intellexit;cg male Gbi confuluiffet.nam quafi fa. 


gitta.que fortiori occurrít.eft reiectus,& canquá pulchre fractus ceffit.quum. 


in talem eccle(iz íncidiffet pracfulé, tantoGg repulfus propugnaculo cflet dif 
folutus.Proinde alía qua tum fuerint tentata. fcribentibus & referentibus 


audite lícet:ex ijs enim nemo nó cuncta recenfet;omnes uero quí certamina. 


illa norunt,przcipue admirantur,oppugnationes.promiffiones.cómínatio/ 
nes,necnon eos quí ad illum ex Iudicü ordine mifli , ipi perfnadete funt co/ 
natí,ex ducum ordínibus,ex eunuchís, ex mulierü cuftodibus, qui ínter tnu/ 


lieres uiti fant, ínter uítos auté mulieres, & impietate folum uíriles , qui quá 
naturalí careant fornicatione, quod folum poffunt lingua fcortantur : inftar 


. G «»  Nabw 


Euntichi 


58. A ON g^ KT T» 100 
Nabüzardam coquoríüi magiftri, qui fecundum artem fü eládios rminabaz 
tur, & peculíati fuo igtii referuabat. Quod uero praxipue ex geftis eius ad; 
míror,nec uolens quidé pratterire poflem, nunc quam breuiter potero rece 
fere conabor. Quís non nouit? cj ingenti audacía temporis illius praefectus 
cótta nos (it ufus,quoníam apud illos baptifmatis erat inítíator, uel coinitia 
tor;ac plus Cj neceíTe erat imperatoris obfequebat mandatís.ín omnibusas 
illi gratificabat;quo diutius poteftatem retínere & coferuare poflet.ad hanc: 
per ecde(ias minaciter difcarrenté, & fub leonína forma, leonine quoq; fre 
mentem,nec multis prefentíz fuz copíá exhibentem.Dafilius generofus iri 
croductus eft.feu potius ínerefTus eft;táquá ad feftiuitatem , & nequacj ad 
iudici uocatus. Cacterü quomodo dieue explicare poterocucl pracfecti fero 
cíam,uel Ba(ilij pradentem,contra illà decertationem.Quíd tibi heus(prafe- 
étus inquit, nomíneeutm cópe lans, quoníá indignü cenfebat at epifcopam: 
docatet)cótra potentíá tantá audacíac& quod folus ex omnibus in tua per 
feueras cotumacíaccuíus gratía;generofus ille ait;,& quxnam mea eft conta 
macía?nam nondá illam percipere queo. quoni&prafes inquit,nequacp re 
9 s fequeris religionetn,licet omnes alij fubactí (inc & ui&í.uerà Bafilius rez 
Ípondit,nequacg hoc rex meus permittit, necp ut condítura adoraretar tole 
ro,quü dei conditura exiftam;ac deus effe fim iuffus.nos auté quid tibí, prac 
fes aít;uidemur?qui hzc íimperamus.num forte mométí nullius? nónne ma. 
gnum tibi erít;at nobifcum cenfearís, & nos focios a(fequarís . Cui Bafilíus : 
prafectos uos effe inquit,& clari(fimos quidem;nequady ínficias eo,non ta* 
men deo honoratiores.at focíos uo habere magnü quid eft; & car nó? quá 
& uos dei códíturz fitís, quemadmodü & omnes alíj qui aobifcü cenfentur. * 
(iquídem Chríftianifmum nequacf faciebus, fed fide de(ignamus.tunc prae 
fectus cocítatus,plus ira feruere ccepíte fellatg exurgens, afpetioríbus cótta* 
eum ufus eft fermonibus. & nunquid poteftatem ait.tímes? ab(it hoc Dafili 
us tefpondit,ut cale quíd míhi accidat.nonne ex multís uel unum,;pracfes in 
quít,qua mez funt poteftatís?& Bafiliusquxnam funt illazindícen£ nobis. 
& prafes,bonorü publícationes,exilía, tormenta;mors. Czterü aliud quíd,- 
Bafilíus aít;minitare;nil enim horü nos tangit . quumncy pracfes dixic . quc 
& quoná modocquoníá,Dafilius inquit, incoprehenfibilís, & bona eíus qué 
nihil poffidet publícari nequeüt;ni(i forte pánís hís índígeas ttítís & laceris, 
& librís paucis,ín quibus tota mea eft uita.exilià uero nil ad me fpectat.qu£ 
nullo loco fam círcüfcriptus.fed nec quá nunc inhabito domus mea eft , licet 
omnís mea (it ín quáíncído, feu potius dei omnís , cuíus ego hofpes füm &- 
incola.tormenta aüit,quíd auferre poTent? quü nullum míhí corpus refidu/ 
um (it,prztercp (i prímá dixerís plagá.huius ením tu folus dominus exiftís. 
-- mors uero benefactor erit.celeríter enim me ad deü mittet, cui uíuo.& cuius 
negocía admíniftro;ac cai íam plurímü occubui;& ad qué a loge feftíno. liis 
prifectus perculfus.quá cum fuo cópellaffet nomíne;Nullus, dixit; hucufge 
| TD : o£ . ità 


| 8UCPMXYE "Li 
íta mec(i,ae cam tanta differaít audacia. Cui Daüilius;in ullum fottaflis epi 
fcopum íncídiftií, omníno ením pro talibus decertans hoc egiffet modo. ín 
alíjs ením prefecte,modefti fumus, & omnibus reliquis hutnilíores,ita enim 
mandatá iubet;nec folum cótra tantá potentíam, fed nec contra homínes ui 
les faperciliá attollimus:ubi uero deí períclitatnegociü;cunctís alijs contem 
ptís ad illá folum refpicímus.oladij uero;beftiz,& ungulzx catnes diffecátes, 
potíus delítíz nobís funt Gs torméta.ac ideo iníuría affice, minare;& omnía: 
quz uoluerís perage;ac poteftate fruere.fed & rex hxccaudíat; nüquam nos. 
adiges,aut efficies.ut aftipulemur impíetati, etíá (i erauiora adhuc fuerís mí 
nitatus.Poftcp uero prafectus ita eum loqui audiuit , acuírí caufam exami 
nauitillumcp tam imperterrítü & conftantem deprehendit;à fe dími(it;non 
íam mínabundus, fed cü reuerentía quadá ac feceffione:ipfe aero quàm cíto 
po:uít ad regem feftínauit;inquiens, V icti fümus rex in eccle(izc huíus nego 
cío. Vir ením ille mínis eft fuperior;uerbís robuftior,perfaafionibus fortior. 
ali quendá ignobiliorem tentare oportct, hüc aüt uel palàm cog erc;autae^ 
quadp expectare ut fubígat mínis.hxec quá rex audíuilTet;ac ín fe conuerfus 
homínís laudibus effet ictus (quandoquídé & hoftis uirí uíirtuté admirari 
folet)prafectá à uiolentía cohibuin;accidítQg ei quemadmodü ferro, quod li 
cet ione emollíatur, nilomínus tamen ferrü permanet.porró níinas in admi 
rationem cóuettit,communionem autem füfcipere noluit, quum immutatio 
nís paderet , fed excafationem quarebat honeftam , quam & fermo nofter 
oftendet. (iquídem templum cum uníuerfa fatellitum manu eft íngreffus. 
érat autem díes epiphaníorüi.congregati populi igitur pars factus, (ic cómur 
nionem eft profeffus. Sané nec hoc przterenadum , poftquàm intus fuit; 
aud:tamep pfalmodix adhibuit perftrepenti;ac populí multitudinem cum 
ornatu cuncto confpexíttam eo quí circa aram,quám illo quí iuxta erat.an/ 
gelicam potíus quàm hamanam: populi uero prxfalem erectum;quemad; 
modum fcriptura Samuelem depingit;& corpore;& uifu.& cogitatione im; 
mobilem, ac (i nil noui accídifTet, deocy & eradui;in ftatuam , ut íta dicam, 
obduratum:illos autem tímore & reerentía quadam eum cítcumftarec haec 
poftquàm uidit, & quz uiderat cum nullo exemplo conferre potuit, huma: 
fum quíd perpeffus eft.ob ftaporem ením.ueheméti & oculorum,& anímí 
&orreptus eft uertigine.uerum id tum multos adhuc latebat , poftquàm aw 
tem dona ad menfam diuinam afferri oportebat, ipfecy illa proprijs gefta 
tct manibus , ac nemo ficut morís erat ea acciperet , quü incertum effet num 
Baíilíus illa fufcipere uellet, tam morbus eft cognitus . tíitubate ením ccepit; 
& ni quídam quí pro gradibus ftabat; manum ei fuppofuíffet;ac cafum co» 
hibuifTet,ruína plane lachrymis digna cecídiffet.fed efto. Caeterum quíd di 
cete refert?qua nam cá rege differuerit.qualiqg fapientía illa repleta fuerínt. 

cum eo ením rurfum modo opportuno ín facraríum perducto cft congre 

Íus;ac ín confpectum uenit,nam díu íam eínsalloquendi defiderio tenebat." 

- | | G 4 — liqui 


8o ORATIO 
fiquidem nil aliud quàm dei uoces , tam ab ijs quí cum rege; quam à nobis; 
quí cum Bafilio ingteffi fueramus audita: funt, Sane congreflio illa initium 
fuít,& reftauratío príma humanítatís erga nos regis.confiliumi hoc ut pla 
rímum contumeliam tum nos infeftantem, nó fecus ac nebulam diffipauit. 
roinde nil prxdíctis inferíus fuít.uincebát mali , iamqp Bafilius in exilium 
pellebatur, acníhil deerat quod non illac tenderet.nox prafens, curtus quo 
auchí debebat prz paratus.plaudebant ínimici;dolebant píj, nos uero círca 
aniímofam uerfabamut uíatorem . relíqua etíá cuncta pulchra referta erant 
ignomínia.quid igitur accidit? Deus illam diffoluit. qui enim Aegypti cotra 
líraél exafperatí primogenita percuffit, hic etiam imperatoris fili erauiffi/ 
ma zgritudine perculit.& quanta celerítatezhinc exilij litera, inde fententia. 
zgrotationís,manust íam ad fubfcriptionem extendebatur improbam, & 
tamen fanctus ille faluatur.fitcy uir pius.febrís donüquum rex furorem co; 
hibuiffet.quíd hís manifeftíus aut celeríus?fed ad reliqua. A'grotabat filíus . 
regis,ac corpore male affectus erat,unaqp egrotabat pater: € pater quidem . 
tanquam pater,ubíq; contra morbü remedium quarebat:nam medicos ac 
cetfebat optimos.precibuscf.ac fi unquá ín terram proftratus incumbebat, 
calamítas ením reges quoq; humiles facít:nec mírü;quü & hoc príus Dauid 
in filij morte accidiffe;fcriptis (it mandatá.poftcg auté nullibi;nullii morbo 
inuenit remediiad Bafilij fide cofugit:per fe tamen nequa illá aduocauit, 
pudore prohibitus,ob ignomíiniá m illi iíntulerat;alíjs uero legationé comí 
it,qui ei perg domeftici & amiciflimi erant. quumqy ís nihil cunctatus ad; 
uenifTet,nec tempus,quéadmodá alius tríuíffet;cofeftim prafentía eius mor. 
bus eft lenitus,patertp fpem cócepit melíoré.quí ni(i aque potabili fal admi 
fcuiffet;paríteras hunc aduocaflet;íjs tamen quí díuerfe erát opinionis credi. 
di(fet.filius patrís manibus fanus reftítutus fuiffetiidig credebat, ab íjs etía 
quí tum aderát,& paffionis participes fuerác.illud ídé paulo poft etíá pracfe 
cto ipi accidifTe ferüt.nà & illá infirmitas quaedá incidens.fancti flectít ma. 
níibus.(iquídé aduer(itas plerunq; recte fentientibus fitemendatío,fepiusqg 
calamítas profperitate melior exiftít.erotabat igit ille;plorabat, difcrucia/ 
bat;accerfebat,togabat;excufationé habes (cep onu mihi tribue,quá 
& tandem illíus interceffione.(icut ipfemet faffus eft impetrauit.idqg multís 
quí hoc ignorabant perfua(it. non ením deGinebat facta illius & admirari & 
przdicare.qua igitur ínter Bafiliá & illos incidere talia fermé fuere, finem; 
habuerunt talem. fed nunquid ea qua illi alíter c alijs fant decertata;patua 
aut de rebus fuere paruis? uel medíocri fapiétia codíta, aut (ilétio digna, feu 
no ualde laudabilia?tnequacg. Sane qui olím cotra Ifraél cocítauit Ader fce 
ieftá;ille idé & cotra Ba(ilía Pótí comouit prafectá, fub ptextu ac (i ob mw 
lieré quádà indignaret.fed re uera ;p impietate decertabat , & cotra píetaté 
ftabat:ut ínterím dicere omittá;d]iter,quátisqy uirü afficeret iniurtjs.feu for^. 
tc deá ipfum, contra qué & pro q bellá eerebat, quí & iniariátem confudit. 
ac 


Q oT ÀvwbR. et... 
ac pugilem fuá exaltauit:(i faltem magnü quid & füblime eft phiilofophia; . 


& utis quí prazeft multis talis e(Te uideat. de quo nücuerba facete pergam. 
ludicis affelTor mulíeré quandá illuftrem;cuius maritus uítà paulo ante cam 
morte mutauerat;quoníà eí nubere dedignaret uiolenter urgebat: quá il/ 
la tyrannídé fe effugere haud poffe cerneret , co(ilià coepit nó tam audax cg 


prudens:ad facrá enim cófugit menfam, ac de cótra uiolentía adíatoré (ibi 
facit.quíd igit per trínítaté ipfam fierí oportuiffetzut inter laadandá iudicia 


le etià quippíá proferá, nó folum quod Bafilium maguü,& quí ab omnibus 


pro legislatore habebat decuiflet.fed ali quendà longe illo inferíoré, dum; 


modo facerdos fuiíIet.nonne obfiftere,retinere,curá eius getere, manü por" 


tigere.fccandü dementíá diuina; X legé qua: honorauit aras? nónne omnía 
prias facere & patí aelle;cj alíquíd inhumaní cótra mulieré perpetrarezobi^ 
tertg mefam facrá;necnó fidem cü qua rogabat. íníuría afficere?nequacg aít: 


Iadex nouus.fed omnes poteftati mez fubdi oportet, Chriftíanoscg leeum 


faará proditores fierí.ille igit fupplicé quzrebat;ac infaniebat;hic aüt ui mu 


lieré retínebat.tandé uero quofdà cíi poteftate mi(it,qui fancti fcratarent ca 
bile;nó neceffitatis magis dj ignominiz gratía. quíd ais?domáü eíus quí affe 
Ctibus cüctis erat fuperiorzqué fouét angeli?qué mulieres íntueri n6 audétz 


uec folá hoc egit, fed & Bafilii adeffe;ac caufam dicere iuffit. nequacs tamé 
placide. aut humane, fed qua(i códemnatá quépía.& híc quídé aduenit. pra: 


fectus uero íra & faftu plenus, pro tribunali fedít. ftetit igit Iefus meus corá 


iudice Pilato.& fulmina quídé cüctabant;deicy gladius lícet radiarec.adhuc 
tamé cótínebat.arcus uero intendebat. fed cohibeba£,d pcenitétig concede: 
tet tépus,quemadmodü dei lex eft . fed & aliud pugilis & perfecutorís aide: 
certamé.prz'fectus fudaríü quod cítca colli eeftabat dilacerare iubet.at Ba^ 
Glius Tibi ínquít.G uolueris tanícá etíá dabo. Verbera carnibus fere experti, 


tnitiabat, at ille fe paratü offerebat. fed & ungulorü dilaniationé intétabat. 


uerü epati Bafilius refpódit remediü tulerís. cernis forta(fíis quo pacto mihi 


fubaeníre poflis.a talibus curaueris tormentis.& hí quidé in illis crát. at cí 
uitas , qui malü & cómune omníü coguouiffet periculü, (iquidéunufquifqg 
iniuriá hanc fuá effe cenfebat.tota infaniebat & incendebat, & ueluti quum 
api examen fumo comouct;ita alius ab alio cocitabat & infurgebat.omne 


hominü genus;xtas omnís,pracipue uero fj.quí regi texendo & arma facie 


do operá ímpendebát. hí ením ín talibus feruentiores fant, andaciam enim 
ex libertate habent.arma uero unicuiqp erant, (ingula qua ex artís obueníe: 
bant ínftrumentis,aut (i aliud quíd cafu forte obueniTet.faces erant ín mani 
bus.lapides ád iactum expediti.fuftes parati.curfus omníum unus , amor 
idem,alacrítas communís.Ira dux grauís.aut miles ; fed nec mulieres armís 
tum catebant , quum eas tempus exacuiffet . radíos enim habebant fraxi/ 


neos,zelotp roborabátur,;ac ín audacíam uertebantur uirilem,& ut breuiter 
dicam,pictatem díuidiarbitrabant, (i hunc ínter fe partíci fui(Tent , iscp ma^. 


gis 


$ 


y 


32 ÓRATIO 
gis pius cenfebatur,qui primus manus prafecto.talia aufo,intuliffet , Quid 
igit faciebat iudex feuerus & audaxzfapplex crat, miferabilis, zrumnis ple 
nus,& cai non humilior?donec illuftris ille.fine fanguine martyr,& (ine pla/ 
gis coronatus;populi cópefcuiffet uiolentía, illumcy fui cohibuíffet reueren^ 
tía. (ict fupplicem fui & offenforem faluaffet. hacc deus fanctorü operatus 
eft,qui omnia facít,& ín melius dirigit, qui fuperbis refiftít, humilibus uero 
gratíá tríbuít.& quut hoc non faceret?quí manuum extenfiope trophza erí 
iut populá faluet fggientem,illumGy etipíat & perículis.preclará igitur bel 
E. ita defit, & finem a deo fortítum eft fecundüac illius fide dignü. Dein 
de ueto epifcoporá & fociorá incepit bellum.quod magna (uí parte ínglotío 
fam fuit.incipiétibus uero admodü damnofum. quis ením alijs modeftíam 
perfaadere poffet;quá prefules ipfiita effent affectí?Tam díu enim haud hu 
maniter erga illá fe habebant.tría auté difcidij caufa erant. nam aec ob fidei 
conueniebant rationem;nifi fumma multitudinis neceffitate coactí. nec pu^ 
(illanimitatem ín electione penítus depofuerant.& quod multá eloría ab il^ 
lo faperarent;omníü eis moleftiffimü erat;etíá (i id faterí curpilfimum effet. 
fed & aliud factá eft dífcidium, aut ifta fufcitauit, quum ením patría noftra 
in duas díuifa (it prxfectutas & metropoles, multacg nouz ex príorí addita 
fuifent.feditio eorá potiffimü exordium hinc fampfit.ille ením cum feculari 
bus bonís noftra quoq; díuídenda effe cenfebat.ac ideo qua nuper accefTe/ 
rant ttanfmutauit.tanquá ab ipfo íam differrent;ac eí accíderent.at híc con; 
faetadinem feraabat antíquá;ac diuifionem olím à patribus factá.hincmul 
ta íam acciderunt. mala. alia uero ortum fumpfere . conuentus ením à nouo 
di(trahebantur metropolitano.reddítus diripiebantur. ecclefiarü presbyte/ 
rís quibufdá perfuadebat;alios auté inuitabat. inde euenit, ut ecclefia etíam 
peius haberent, quádo íta diuiderent & inciderent. homínes ením ob tales 
feré rerü innouationes gaudere folent;quoniá libéter fua adaugét.ac facilíus 
bene inftítuta diffoluun£ cj díffoluta reftitudnt.at ille infeftius Bafilii exa 
gítabat.taurori ením prouentus & trá(itus ab eo tantü cófpíciebant,ad illá 
ueto deducebátur. fed & ex monte fancto fructus colligere magní ducebat, 
ita ut qu&üuíri mulos aliquádo deprehédiffet;propríáuia euntes,illos poftea 
pradatoría cohibuerít manu. & comentíi quafi honeftü erat.filij em fpitíta/ 
les,S animae, & fidei fermo;& talia auaritia erant tegamenta.tes ditíorü pro 
pría. & q; nó oporteat tributi pendere homínibus mala famz.uerü omnís 
offendens male erat fame. Proinde fanctus deí,& fuperna: Híerufalé metro 
polítes,detrímétü tolerare, & hzc negligere cogebat.fiue paruá mali diffola 
tíoné excogitare.fed uideamus d magná & admirádá, ac plane aníma illius 
digná.ex feditione enim ecclefiá opulentioré reddidit, aduerfitatéty perbel/ 
le difpofuit.iquidé pluritnis epifcopis patríam roborauít,ex qua re tría co 
tígere pulcherríma.plurimarü nempe anímarü cura, & ut cíuitas quz; fua 
habetet;& ut bellá diffolueret.Cacterü tímeo ne & ego confilio ifto ociofus 
(im 


OQCAT AN de $5. 


(im factus.haud enim fcío,quomodo rectius dícere cóucníat. licet entm can 
ca uírí huíus quanti díctu poflibileeft admirer , hoc uná laudare nequeo. 
animi ením paflioné fatebor,nec alíás multis ignotá, noftrá díco innouatio . 
. nem & infidclitatécuius doloré nullá und delebit tépus.ibi enim cücta mí 
hi uitz íncidetüt aduerfitates, cofufiotg ur philofophís íncübere nequirem, 
aut pofle putarem.tametíi patua fit ratío fecundi. prztercg 6i quis illud 4 no 
bis in uíri excufationé dictü fufcipere aoluerit, quod longe fupra res faperet 
humanas. qux híc faceret.priuftg abiret, omnía fpiritus inftinctu ageret. 
licet enim amicitie ueneratione feruare fciret,ín hoc uno tamé í gnomínía af 
fccit;abí dei honoré praferre oportebat.longe ením fperata;amícitie diffolu 
tioni anteferebat. Cxterü tímeo ne dá focordíz crímé effugere cótédo,apud 
eos qui cunctas res illius eeftas fcire de(iderát, fcribendo tamen in crímé in; 
fatiabilitatis apud eos quí modá laudant incidá: quam rem nec ipfe neglige 
bat.fed menfará ex omnibus optímá effe inter potiflima laudabat.ac ín om 
ni uíta fua diligenter ob'craabat.ita igit fermone utar;ut tam breuitatis, d. 
infatíabilitatís amatoribus patiter fatisfacere qucá. Alij igit ín re aliqua ex 
cellunt;alij adit ín plerifqy,quü pltrtes uittutis fpecies exiftant, nullus uero ex 
omnibus quos nos cognofcímus,ad fummum petuenit . fed ille nobís opti; 
mus eft.quí ín plurímis re&e agit,aut in una potíffimi.Dafilius uero íta cun 
cta attigit,ut naturz cotentío efTe uideret. nam ita co(ideramus:inopiá quis 
laudat.uitamq omni catenté apparatu & faperfluitate:at quid ille habebat 
prater corpus, & ea quibus carnis tegeret neceffaría?díuitiac aár illi erant.ut 
níhil poffideret;ctaxy cui foli fuperuiuebat. hzc longe fibi multís pecuniis 
honorabiliota effe cen(cbat;nec poffibile ut quis.(i etia uellet;omnía poffide 
tet:fed uc qs omnía cotemnere fcíret)fictg omnibus melior appareret.quüdg 
ita fentitet & haberet,nequadj altatí ac uana indigebat eloría;nec preconio 
illo publico, Crates Crateré thebanü ín libertaté uendícat. optimus cri effe 
tius Cj üideri malebat, ac ideo nequadg ín dolio ac ín medio foro habita; 
ut omnibus ludibrio effet,indigetíá noua refartiens abádátia.fine ambi 
tione igit & arte queftuofa pauper erat, acomnía d habebat jpfundcbat, d 
expeditus p uite nauigatet mare,Sané abftínétía & frugalítas res eft admi 
ráda,& ne qs a uoluptatibus fuperet;aut uétri cancg amaro & illiberali fubij 
cia£ diio,at qs magis in cibo parcus?'& ne multa dicá.fine carne fere erat.fv 
perfluitaté auté & fatietate ad ítrationabiliores , & quorü uíta feruilis & de; 
oríum uergens etat reiecit , ipfe auténihil magnü effe cenfebat qj eutturi ap 
plauderet.fed folü neceffatíjs quátii poterat fuftétabat, folasqg delítías effe 
ducebat , ne delítijs díffluere appareret, ac ideo indigeret plurimis. fed ad li 
lía refpiciebat & uolatilia;q pulchritudine pdíta funt mirabili, cibogg utn 
fortuite oblato,fecüdü magná Chrifti meí admonitione, & carné ;ppter nos 
mendicanté,d nos díuinitate dítaremur.hinc illi taníca una;& pallià trítum, . 
in humocg dormiítatio , & illuuies & uigilizz eius erant exercitamenta.coena 
autem 


$4 'OUR A T3 
autem faaüiffina, ac cibus panís cum fale , aut ficus recentes:potus uero fo; 
bríus crat, & abunde illi fafficiens, quem fontes producüt.ijs etiam, quí non 
laborant.uerum ex hís aut cum hís egrítudines fequebantur,& medicamen 
ta.communia nobis exetcitia:oportebat enim me miferum, ín talibus xxque 
affectum effe,licet in alíjs longe inferior forem. Sane res magna eft uirgíni/ 
tas, & anoelisageteeatí;acabfqg iugo efe, naturaq folitatize: nam Chrifti 
illam uocare cunctor.qui quum nafcí deberet, ob nos natos.ex uírgíne nafci 
tur;ut uírginitatem lege fancíret, tanquam índe deductam, & mundum ab; 
fcíndentem,feu potius mundum mundo premittentem, prafentem futuro. 
quís igitur uírginitatem magís honorauít, quàm Bafilius, aut carnís puríta/ 
tem quafi lege fancíuit?non folum exemplo jane fed eorum etíá quibus 
ftudebat , quemadmodá ex uirgínitatis laude & ínftítutionibus eíus l(quet 
fcríptís,quibus omnem fenfum refrenauit, ac cücta membra ad modeftíam 
redegit,necnon uírginítatem feruandam perfuafit, pulchritudinem ad inter 
rra conuertens, à uifibilibus ad ínuifibilia . & externum quidem languidum 
reddebat;ac materíam fubducebat flamme.occultum uero oftendebat deo, 
qui folus anímarum depuratarum fponfus exiftít . quiGs animas ad fe per: 
trahít aigilantes, quo cum lampadibus fplendidis, & largo eí olei occurrant 
nutrímento, Sane quum uíta folítaría ac mixta ut plurimum ínter fe difta; 
rent ac pugnarent, neutrumag bonum à malo penitus fegregatum haberet: 
fcd hxc magís quieta & moderata effet, & deo copularet, non tamen artov 
cantía propter uirtutís fecurítatem & exiftimationé careret: illa autem acti 
ua magis S& utilior, uerum à turbís nequaquam fegreata effet: ambas ínter 
fc belli(fíme concilíauit. & íta temperauit, ut fapientía non Gine actione , nec 
actio fine fapientia foret:fed tanquam tellus,& mare, bona fua utrinq; cot 
ferrent;ac ín unam dei oloríam concurrerent.& quíd plusz?pulchra eft huma 
nítas,ac pauperum fuftentatio.humanaCp imbecillitatis fubfidium, parum 
per ígi£ ab urbe progredere, & utbem cerne nouá, pietatis promptuatium;; 
commune díuítum repofitoríum,quó opum fuperaacua, immo iam neceífa 
tia admonítíone illius reconderent;quo tíneas excluderent,nec fures exhila/ 
ratent,ínuidiaxCg certamen & temporis effugerent corruptionem.ubí ceríta 
do philofophatur.& calamitas beata cenfetur , compaflíoty ín reputatione 
eft.quíd míhí ad opus illud Thebz Zigyptíacx,;cum portís feptemzac mu; 
ti Babylonici;necnon fepulchtum Maufoli Carís,& Pyramides,ac Coloffiz 
, &s pondere carens.(iue templorü magnitudo & pulchrítudo? qux amplius 
haud fuperfunt;cum alijs qua homines admirantur, & librorum mandant 
meroriz;quz nil condítoribus füis,przter paruam profunt eloriolam. mt 
hí ueto falutis uia hac compendíatía,ac facilis in coelum afcéfus, admiratio; 
ni eft praxcípuz.nó enim amplius oculis noftrís expofitum eft fpectaculum 
graue & miferandum,homines ante obítü mortui, & plurímís corporís mu 
tilati membris;ab urbibus domibus, foris, aquis, quin à chatiffimis fuis ex 
| pulíi 


Gg T À Y À- 8$. ' 
pul(i,nomínibus potius quam corporibus notí;nec amplíus ín tríufjs & con 
uentíbus fecundum cognatíonem & concentü exponuntur, nó íam ob mor 
bum miferádi.fed exofi, membrorum miferabilium artífices tnírí.(i uox fal/ 
tem quibufdam eft re(idua.fed cur cuncta noflta tragíce enumeto? quá fer 
mo haudquaquá fufficiat paffioní.Bafilius uero prz omnibus maxime ho 
mínibus perfua(itut quum homines effent;nequaquam homínes cotemne 
rent;üec Chríftum unicum caput omnium,propter ínhumanítatem erga il 
los ignomínía afficerent.fed ín calamitatibus alienis facultates fuas recte di 
fponerenr;a deocg míferícordíam,quum miferícordía indigerent;pio fceno; 
re extorquerent.ac ídeo generoforü generofiffimus ille, & gloría plus quam 
(plendens,xerotos necab ofculi atcebat honore.fed tanquam fratres faluta 
bat.non quemadmodá quis fufpicari poffet.inanis gloria gratía.quis enítri 
plus tali aberat affectucfed ut corpora curandi caufa attrectaret , philofo; 
phí eius formula, & loquens,& tacita erat adhortatío. nec cíuítas ita, regio 
ueto adíacens & externa aliter fe habebat , fed omnibus cómune certamen 
propofuít.íta ut & populi pracfecti cíues humanitate imitarentur & magni, 
ficentía.proínde quemadmodum alíjs curz funt popinatores, ac menfa lau 
tíores, nection coquorum commenta & iritaméta gula, fellzccg eleeantes;ac 
ueftes molles & fluída:ita & Bafilius infirmorum,& hulcerum eoríüiad imí/ 
tationem Chrifti gerebat curam , non fermone fed opere lepram purgans. 
Quíd nobis ad hec dicent ij,qui ei fuperbíam & fupercilij obrjciunt faftum? 
amatulenti talium cenfores;ac qui neutiquam regulas adhibét regulz.num 
quis lepra curam gerit,& coufq, fe humiliat.fanos uero contemnit? aut cat; 
nes per abftínentía macerat, anm elatione intumefcít ínani?maxíme quü 
pharifci íactantíam nouit, & ex tumore humilitatem predícat,& Chriftum 
ad ferui ufcy formam defcendiffe nó ignorat.illumtj cum publícanis come; 
diffe, & difcipulorü pedes lauiffe.fed nec crucem renuifle, uc illc peccata affi 
geret mea.& quod hís cft admirabilíusdeum uidet crucifixum,idqg cum la; 
troníbus,& à pratereuntibus irrideri,inconfumptibilem illá, & omni paffío 
ne füblimiorem.nutn ille feípfum adeo effert,ut neminem (ibi honore zqua: 
lem effe cenfeat?quemadmodum uidetur íjsqui illi inuídent. uerum ut arbí 
tror,morum con(tantíam.feuerítatem,& integritatem illam abfolutá;fupet^ 
biam uocarunt.equídem illi idem;ut míhí uidetur, eodem modo hominem 
fortem temeratium,timidum uero círcumfpectum appellarent, modeftum 
quoq inhumanum,ac íuftum immobilem. quídam enim non inepte inda; 
garunt;uírturi uítía effe adiuncta, & quodámodo contigua.faciletj à reram 
inexpertís aliud pro alio accipi. quis enim uírtutem plus quàm Bafilíus ho/ 
norauítzaut malitiam redarguítz(iue bonis uifus eft melíor, uel delinquentí 
bus afperíorccuíus fubrifio fzpíus laus erat, (ilentíum uero íncrepatío , quac 
confcio,malum füum ultro extorqueret. Ceterum (i non garrulus erat;aut rí 
fu diflluens,(iue círcamforaneus.nec multís placebat, quonia a omnibus. 

omnía 


bd 1 


96 o k À TIO 


omnía fieret aát gratificaretur,quid hoc ad rem ? n6nne potius laüde [Une 


teprehenfione dignum eft ijs,quí pradíti funt mente: nili quís leoni obíjce; 
re uelítquod non figuram fimiz;fed feueram & regiam pra fe ferat;cuíus la 
fiai tamen generofz fant;& cam admiratione diligenda:.Sané cos qui íi 
fcena uerfantur,tanquam íucundos & humanos quiís miretur, quoniam po/ 
puli gratiam captátac rifum mouent per alapas & uerbera , quanquá (i hoc 
quztrirnus,quís adeo iucundus fuit in conuerfationibus?quemadmodá ego 
potiffimü nouí;quí prz reliquis uiri mores fum expertus.quis narrando era 
tiofiorcquis mordendo petitíorzquís ace ay fynceríor? (iquidé nor 
nímís feuere reprehendebat, necnimis facile remíttebat, fed immodeftía íi 
utrocp fugiebat;ac utro iuxta Salomonis leges camratíone & ín tempore 
utebatur. Cxtetum quid hzc funt? (i cum uíti collata fuerínt eloquentia aut 
magnítudine doctrínz;qua Gibi fines orbís concilíauit totíus . uerum adhuc 
circa montis uerfamur íma;ac multái à fummitate díftamus. adhuc círca lít/ 
tora fetímur,ac nond mare ingreffi fumus profundum. arbítror enim fi un 
quam fuít aut erít tuba.longe fono fuo per aérem diffufa;aut terrzmotas og 
bís ex ínnouatíone quadá aut mítaculo ortus, hoc uocem illus effe, & inge" 
tíum,tantá omnes antecellens, & poft fe relinquens, quátum nos naturam 
exuperamüs írrationaliá. quis enim magis fe expurgauit fpirítui ? & dignü 
fecit ut dínína explicaret myftería?quís magis cognitonís lumíne illumina 
tus fuit,& ad profunda pertioit fpiritus?cum deos ea qua dei funt eft con^ 
cemplatus.quíis fermonem fortítus eft melíus ínterpretantem ea, qux cogni 
tione funt dignacíta ut non multorü ínftar altero pede claudicaret,uel men 
te fermone carente, aut fermone mínus folidato mente.acrum utrifque parí 
ter excelluit.fibi ipfii (imilis appatuit. & ubiqg fane fen(it . iquidem quod 
cuncta deí profunda fcrutatus (it.fpirítu cft teftificatus.non tanquam igno/ 
rante.fed ueluti cótemplatione exultante. omnía enim qua fpitrítus funt, ab 
illo fant indagata.unde euenít ut moribus ínftitueret cunctos, eloquentíam 
oftenderet,praxfentibus renücíaret,& fe accíngerer ad futura. Porró folis pul 
chrítudo cum magnitudine ac curfus fui nelocitate;à Dauid laudatur.fplen/ 
dens tanquam fponfus,magnus ut eígas.cuíus uíres tantz funt;ut curfu fuo 
à fummis pariter ílluftret fumma, nec calor eíus diftantia imínuatur : Ba(ilij 
autem pulchritudo,uittus erat;magnitudo uero theología,at curfus, mobili 
tas aífídua qux afcenfibus fuis ad deum ufque perducit, uíres ueto fatío fcr 
aonís & diftributio , íta ut recte mihi fcriptura illad de eo ufurpate líceat; 
In omnem terram exíuit fonus eíus,& ín fines orbis.uis uerborü eius. quod 
beatus Paulus de apoftolís à Dauide dictum effe ait . qua enim alia hodie 
ín conuentibus eft eratíazqua ín couíutjs uoluptas? qua ín foro?qua ín co^ 
cilíjs? qua príncipam cum fuís delítíaet quac monachorum aut mixtorü?que 
ocioforum aut negocioforü qux corum quí ín externís aut noftrís philofo^ 
phanturzunica profecto uoluptas per omnía, & in omnibus maxíma, pid 

| ung 


QCTAYA 8? 
funt fcripta;& labores; nec fcriptoribus ulla poft ill relicta eft facultas; prae 
terquàm monimenta eíus líteraría.(ileant uetera,qua à quibufdam ín facris 
elaborata funt fermonibus.clament noua . ís enim nobis optimus eft in fer; 
tohibus, cuí conceffutn eft ut fupra fcripta illius potiffimum cognofcat , & 
lingua proferat, auribus infundat . folus enim pro omnibus ad doctrinz 
adeptionem fufficit (tudio(is.ego autem hoc folum dícam, quotiefcüq; Exa 
meron cíus in manus fumo & relego;ad coditorem omnium accedo.& con; 
díturz rationes cognofco;ac conditorem plus quàm antea admiror,dum fo 
lo uifu ipfo doctore utor. quum autem ín contradictoríos incído fermones; 
Sodomiíticum uídeo ignem;quo lingua exuruntur malx & aberrantes, aut 
cófufionís tutrem male quidem zdificatam,.male quoq, diffolatam.Quum 
uero qux de fpiritu fcripfit relego,deutn inuenío quem habeo, in ueritatís 
prolatione audax fio,dum per íllius gradior Theologiam & contemplatío 
nem.at quum alías eíus perlego enarratíones , quibus parum uídentes illu 
minat, quas tripliciter ín folidís cordís eius tabulis confcrip(it, difco nó ía 
litera co(iftere folum;aut fuperuacue íntuerí tantum, fed & pergere ulteríus; 
& ex profundo adhuc ín profundum tranfire, abyffum afcifcens abyflo , & 
lumini ínueníens lumen,donec ín fammmutm peruenío. Quum autem marty 
rum laudes relego.corpus contemno,& cum laudatis uerfor, ad certamengg 
excitor. Quum uero fermones eíus,tam morales euoluo, quam actiuos;aní/ 
tna pariter purgor & corpore, actemplum dei fio capax, organum pulfa; 
tam à fpiritu.diuínam decantans eloríam & potentíam . cam hoc immutor 
& dirigor.aliuscp ex alio fio;alteratíone alteratus diuina. Czererá poftquám 
Theologíz meminí,ac uíri ín hac (ingulariter praftantís,& hoc quoqy prz 
dictis addidero. Vtiliffímum enim eft multisqui male de eo fentíunt;ne of; 
fendantur.fed ad maleficos fermo pertínet nofter, qui ex íjs quibus alíos ca 
lumníantut (ibi fab(idium quaere folent. Ille enim ob fermones rectos.& 
erga trínítatem fanctam,connexionem,& códeítatem, uel nefcio quomodo 
magis proprie aut manifeftius dícere oporteat,non folum à thronís excíde/ 
re,quü nec fub initium illis oblectaretuc.fed exilium ac mortem,;necnon fup 
plicía extrema prompte fubite paratus erat , id&p luctum & mínime perícu/ 
lum effe cenfebat. quod quidem ex íjs partim liquet qua fecit , partím uero 
que perpellus eft.poftquam ením pro ueritate damnatus.& ín exilium pul/ 
fus fuit;nullius rei alterius curam habuit , quàm ut comítem quendam fuum 
libellum tollere & fequi iuberet. Caeterum ut condemnationis etiam tempo 
re fermonibus zdificaret uerítatem;neceffarium putabat, diuino Dauíd hac 
in re confultore ufas:ut parumper belli tempus fufpendere , & hacreticorum 
poteftatem infringere poffet,quoad libertatis tempus;ac língue,licentía con 
cederetur loquendi , illi enim quarebantut uox de fpirítu acciperctur nuda, 
tanquam efTet deus, quod & uere cft, fed impie ab illis & à malo impietatis 
acipiebatur prafecto, quo Bafilíum cum lingua Theologica exurbe pelle; 
! 1 rent 


-—2a Jj 


$9- | QR. A 7-19 
rent;ipfi uero occapatent ecclefiam , eamcp impietatis fuae propaenacülum 
facerent, ac inde cuncta tanquam ex aice quadam percurrerent ; ac ille alíjs 
fcriptura aocibus & teftímoníjs manifeftis,qua illud ídem poflent, necnon 
fyllogifmis neceffarijs,ita redarguit contradicentes, ut nequaquá contra ten 
dere poflent, fed uocibus caperentur propríjs.quod quidem uím maximam 
habct,eftag prüdentía: (ingularís,quemadmodum fermo oftendit.quem de 
hac re confcrípit;ubi ftlum tanquam e fpiritus cócitat pyxide. ceterum do - 
míni uocem tantifper díftulit, à fpiritu ipfo, & gemínis eius concertatoribus 
ueníam petens,ut non molefte dífpenfationis illins coilium fertent,ne dum 
ob uníus uocís gratíam refifterent.cuncta propter ínfatiabilitatem difperde 
rent;prxcípue quum terppore illo píetas íta di(traheretur. nullum enim de 
trímentum eís índe euenturum cenfebat,i dictiones parumper immutaren 
tur, ac uocibus alijs illud idem doceretur . quum non ín uerbis potius quam . 
rcbus falus noftra con(ifteret.(iquidem nec Iudeorum gentem reijciendam 
e(le, (i uncti uocem pro Chrífti immutare;Gicqy nobifcá cenferi uellent . quá 
uero ecclefia fcínderetut, maximum communitati ímmínete damnum . Ve 
rum licet fpirítum omníno deum effe affirmaret , quemadmodum liquet ex 
ijs quac fxpius,dum tempus íta ferret , publice przedicauít, necnon priuatím 
interrogantibus expreffe eft confeffus;manifeftius tamen id fecit ín fermoni - 
bus quos mecum habuit.nihil ením ín illís ita abfcondebat,ut íd non liber 
ter mecü conferret.neqy hoc (impliciter definiebat, fed quod non fx pius an 
tea fecerat; horrendiffime fe execrabatur, ac Gbi ut à fpiritus gratía excideret 
imprecabatur.(i fpiritum non aeque ac patrem ac filium, tanquá confubftaa . 
tíalem,& eiufdem honorís ueneratetur.proínde (i quís mein hís focium ipti 
us fafcipere uelit, aliquid multis adhuc abfcóditum proferam, nempe quod 
tempore nos anguftante.(ibí dífpenfationem referuauít;nobís auté loqueti/ 
di libertatem cómifit.nemo igitur nos iudicate;aut ideo reijcere debet;quod 
patríz honorati (imus obfcuritate-quum amborum opera.Euangeli& apud 
nos fit roboratum.hecnon ídeo percurrí;ut excufatione noftra opíníones il/ 
lius defendam:calumníatorum ením teprehenfionc.(i faltem alíqui fant.lon 
ge uit ille melíor eft: fed ne íj qui cenfent , uoces folum à uiro ín líterís adin; 
uentas,píetatís finem efle, fidem debiliorem, ac Theologíam illius demon: 
ftratíonem improbítatís habeant propríx,quam tempus produxít.cum fpí 
ritu:fed fcriptura fenfum examinantes, necnó fcopum,;ad quem ílla eft con 
Íctipta;magís ad uerítatem accedere, & impiorum ora obftruere ualeant.mí . 
hi igítur Theologia illius non aliter qudm amicus quífpíam erít , tantamdg 
fiduciam ín uítí purítate de hac re pono , ut llam omnibus facíam commtr 
nem,& mnea quidem abillo expendantur;illias autem à me, & coram deo & - 
homínibus xquíoribus, ita (int con(iderata . nec enim Euangeliftas ínter fe 
diffentíte dícímus,quia quídam carní Chrifti magísoperam ímpenderunt, 
alij autem T heologiz plus íncabuere;ac hí quidem ex rebus noftris, illi au^. 
tem 


;)O ^C "T^ A-^V AÀ 89. 
tem ex fupernís inítiG fecere;praconiumqp ad utilitatem, at arbítror;eapien, 
tium diftribuerunt, quum íta in cís fpiritus figuraret . Proinde quum multi 
olím fuerínt pictate clari, ac nunc quoqj fint homines;ueluti legislatores.po/ 
pulorá duces, propheta, doctores/fortes ad fanguinis ufcg viliiepen. age 
cum illis noftra conGideremus,fic ením uitum hunc recte cognofcere ualebü 
mus. Adam dcí manu;necnon delítijs paradifi,& legislatione príma factus 
eft digaus.fed ne quid blafphemí cótra primauum proferam parentem,te/ 
uerentía díctum fitmandatü non feruauít. Bafilius uero accepit; & feruauit, 
ac nequaquam cognitionis lafus eft lieno, rompheamq euafit ígneá , & ut 
plane nouí;paradifum eft adeptus.Enos prímus fperauit ut inuocaret domi 
num,Bafilíus autem ínuocauít,& alijs quoq; przdícauítquod quidem inuo 
catione longe honorabilius eft. Enoch ob breué translatus eft pietaté , tum 
ením fides adhuc ín umbra erat , praemíü pietatis inueníens translationem, 
ficcp relique aítx perículum effugit.Bafilij at tota uíta transla: o fuit,ipfecg 

erfecte ín uíta probatus perfecta. INoé archa,& femina mundi fecunda.in 
igno cócredita fuere paruo,& per undas feruata: Dafilius autem impietatis 
effugit dilnuium,ac ciuitatem fuam celeriter falutis fecit archam;quü undíq 
hareticis e(fecreferta,ex qua & mundum totum reuocauit. Maguus fuit A; 
braham,& patríatcha,& facríficus.facrificij noui, qui eum qué ex promiffio/ 
ne acceperat, facrificium promptum fuo obtulit datorí , & ad iugulationem 
ufq; produxit:fed nec Dafilíus illo minus fecit, feipfum ením deo obtulit , & 
nihil tanquam ídem eflet fuppofuit;quid enitn erat uíctímam offerrezTfaac 
ante natíuítatem etíam promi(lus eft . Bafilius uero promíffio ip(a fuit, Re^ 
beccamcas;ecdefiam dico;non longinque;fed propinque duxit;/non per lega 
tionem feruilem,fed a dco traditam & comiffam, neq ín filiorum pratlatio/ 
ne deceptus fuit, fed unícuígy qua digna erátcum fpírítus iudicio diftribuit, 
Jacobi oss laudo, ac ftatuam quam deo inunxit, aecnó luctam cum illo, 
(i qua faltem fuit humanz , utarbitror, menfurz, ad numínís fublimitatem 
comparatio,unde & femoris dolor,naturz deuicta fymbolum.laudo etíam 
pulchrum illud uítí círca pecora commentum, fucceflum,necno duodecim 
ex eo patríarchas;ac benedictionis diíftributionem,cü prophetía futurorum 
,niequaquam p aic wei & Bafilij laudo fcalam, nó folum uifam, fed 
& afcenfam , afcen(ionibus per uirtutem pedetentím:ac ftatuam non quam 
inunxit, (ed deo erexit,quo impiorum facta notaret ínfamía:& luctam;non 
qua contra deumn,fed pro deo decertauit , dum hzretícorü errores ín terram 
proftrauít:fed & paftoralem uirí artem ex qua dítatus eft , & pecora potius 
eencrofa quam obfcura poffedit.ac pulchram fobolem eorum;qui fecidum 
deum funt natí;aecnon benedictionem quz cofirmauít multos.Iofeph fru/ 
menti diftributor fuit.fed ín Xigypto folum , nec fxpíus & corporaliter qui/ 
dem:Bafiliusuero omnibus diftribuitfemp & fpiritaliter.quod mihi diftri/ 
butione illa longe uenerabilius exiftit, Quá Iob tentatur, & uíncit, ín ined 
: | H5;  fplndide 


90 | O RATIO | 
fplendide certaminum üictor pronuncíatur, à nullo impuoenante,lícet emulei 
fofedticócaflas aettih longe tentatorem faperans in lucta.fed & amicorum 
itrationale refrenauít;qui paffionís ienorabát myfteríum . Mofes & Aaron 
inter facerdotes cíus,& magnus quidem Mofes affligens ALgyptutn, & po' 
pulum faluans ín figpís multís ac miraculis,nubem íngrediens,duplicern le/ 
eem ferens,literalem extra.fpíritalem íntra. Aaron auté Mofis frater,& cot 
pore & fpitítu , pro populo orans ac factíficans , tabernaculi facri & magni, 
quod compegít domínus & non homo,.tmyftes . amborum horum Pafilius 
smulator fuit;nequaquá corporalibus flaeellis, fed fpirítalibus & rationali 
bus.populum hzretícum & A'gyptíacum afflígens.deduxít auté populum 
acceptam,bonorum operum zemulatorem, ad terrá promíi(fionis, rabuliscg 
minime frangibilibus fed duraturis leges infcripfit;non iam umbratiles, fed 
ualde fpitítales.ia fancta uero fanctorü nó femel ín anno.fed fxpius, & per 
(ingulos,ut íta dícá.dies eft ingreffus.ande & fanctam nobis reuclauit tríni 
tatem,populumtp expíauit,no afper(ione temporali;fed expurgatione pet 
petua.Porró quid ex lefu INaue rebus pulcherrímü fuit? imperium reí mili 
tarís/fortis diftributio,ac tert fanctae occupatio. Bafilíus uero, nónne prit 
ceps & dux fuit?eorum quí per fidem faluantut. nonne hxreditatum penes 
deum díuerfarum diftributorz& illarum tátum quas diftribuit ijs, quorum 
dux fuit,ita ut uocem illam emittere poffet , quoníam fors mihi cecidit ínter 
fortíffimos,& ín manibus fortes mex.longe honorabiliores cg quz in terra 
(itx: funt,& dírípi poffunt. & ut iudices prtereamus, aut iudici clariffimos, 
Samurlínter eos quí ínuocant nomen eíus,& ante natíuitatem faá oblatus, 
ac ftatím poftcg genítus fuit facerdos, & unctor regum ac facerdotíi per cor 
nu.Bafilius aero nónne ab infantía deo à matre eft confecratus?& cum tuní 
ca oblatus altarízuidittg fupercceleftía;anctus domini, & unctor eorum qui 
ex fpiritu funt initiati. Dauid inter reges decantatus;cuíus multz contra ini/ 
mícos referantur uíctoría: & trophea.fed manfuetudo ín eo n: fuít,& 
ante regnum cítharz uís qux fpititum incantabat malíignum.Salomon cor 
dis latitudínem à deo petijt,& confequutus eft;adeocy fapientia & contem 
platíone profecít,ut ínter cüctos téporís fui homínes clariffimus (it effectus. 
Bafilias uero manfuetudíne huíus.fapientía autem illius, fccundum opinio. 
nem med,míníme,aut parumper fuperatur.nam & regum infanientià auda 
ciam demul(it,& nó auftrí reginá folam;necy hunc.feuill ob fapientia eius 
gloríá ex finibus terrz attraxit uníuerfz , fed omnibus finibus fapientia fua 
cognítus eft.reliqua uero Salomonis obticeo,omnibus enim nota funt, etíd 
(i nos patcamus. Laudas Helie cótra tyrannos dicendi audacia, & raptái pet 
ígnem,necnon pulchram hzreditaté Helifzi pallinm,Gue fpitítá F3elize fub 
fequenté.lauda etiá Bafilij ín igne uitam;multítudinem inquá tentatíonum, 
& perígnem falutem,ardentem quidé.fed non deflagrantem, rubí mírac 
laem;ac pulchrum ex alto indumentum,carnem confumptam.obmiítto alía, 
luuencs 


odTEsv*s»s. 91*' 

Yuuentes in igne toteperfufos , ac prophetam fugitianm in ceti uentre oran; 
tem,necnon íuftum illum ín laca.tanquam à thalamo beftiz procedentem, 
& leonum ferocíam lígantem,aur feptem Machabzorum certamé, qui cum 
matre fancta per fanguínem funtconfectatí.cum omnibus alijs,qui fui expe 
tímentum exhibuere, quorum conftantiá Bafilius eft xtnulatus;ac eloríam 
tulít fempíternam.Proinde (i ad nouam acceffero legem,& eos quí íri illa cla 
ruerunt cum Dafilio conferam,difcipulum honorabo per doctores. Quis Ie 
fa fait przzcurforzIoannes,tanquá uox uerbi , & quafi lampas luminis, erga 
quem etíá exultauít ín utero, & ante illum ad inferos przcurrit, per Herodís 
infaniam illuc demiffus,ut & ibi Chrifti annuncíaret aduentum. quod (i fec 
mo nofter uídet audacior;illud predictís addatur.quod nequaci ideo hanc 
facio cóparationem,quía uirá illum preponá;aut parem putem illi;qui íater: 
natos mulíerü omnes fuperauit, fed ut oftendá hüc illius fuiffe imítatorem, 
& aliquid ex characterecíus retínenté.(iquídem res non parua eft honeftís, 
imítatío maxímoríL,etíam (i (it parua . nónae ením uit ille (imulachrum fuit 
manifeftum philofophiz illias?nam & hic in deferto habitauit, & in nocte 
uefte amiciebatur afpera,quz celabat & nequaquá oftendebatur:fed & pa^ 
tem cibum dilexit,deo per abftinentiam purgatus: quin etiá Chrifti prco 
fieri optauít.etíá (i non effet praecarfor: & exiniít ad eum non folum regio cir 
cumiíecta,fed remotiffima etía.Sed & inter dixo medius fuít teftamenta:hu/ 
ius ením líteram diffoluit;illius auté fpiritum publícauít: nam impletioné le 
gis occultí manífeftam fecit diffolutionem.Petri zelum itnitatus eft,& uigo/ 
rem Paulí.carorá illorm,& pluscg celeberrímorü;amborum uero fidem.fi 
liorum Z'ebedai maguiloquentiá.omniá difcipulorum frugalitatem & me; 
díocrícaté.quapropter ccelorü dlauces illi funt cócredítz,nó em à Hierufalem 
ufcpín Illyriá folü;fed maíorem etíá circulü eft amplexus : nectonítrui Glius. 
eft uocatus.fed factus.quín & faper lefu pectus recubuit , unde & fermonis 
uim necnó fcientía haufit profunditate. Stephanus aüit fierí prohibitus eft; 
tametíi próptus effet,teuerentía cohibens lapidátes.fed & fuccínctius dicere 
poffum,ne facta eius enumeré (ingula:ex bonis quedá adinuenít;alía imita 
tus eft,nonulla aüt deuícit, nam omni gratía uenire;eorü etíá quí nüc funt, 
omníü eft dominarí.unü omnibus breuiter addidero.táta uírí erat üírtus.tá 
tap gloríz eius abundátia,ut & multa;ac à ex paruis illius erát.ínter quae & 
refrenatíones corporales etát;ab alíjs ad elotíá cedere putarentur.uelutí pal 
lor,batba.íncefTus cópofitus.& tatdítas in fermone;qui plenus erat pruden 
tia,& ad ínterna pertíngens.qua multísqui ea mínus bene ímitari & cogno 
Ícere poffunt,in morofitaté cedát.Quín ín ueftítus forma,ac lecti igura;nec 
nó cibi cófuetudine;nulla ab eo adhibebat diligentia.fed impliciter fe gere^ 
bac.& fortuíto fecdá qd eueniebat.Sane multos Ba(ilios,quantü ad uífum 
cernete licet, ftatuasumbratiles, nímium enim eft ut nomínen£ poftphani. 1witatores 
Vox ením ea eft noui(Tima,fcd euidétius difcernitur. illi aute ddr à o! i 

n 4. litant 


o2 OR AT IO 
diftantcg quantá appropinquare defiderant.uerum hoc íam nequadf par^ 
uum eft ad eloriá, & merito quidem;ut eís aliquando uel parumper appro 
pínquare cotíngat, quo emendent: ant aliquid ftudiofe ac dilieéter dictum. 
aut factum eíus mandent memoríz:quemadmodá ego mihí fxpíus ad elo. 
riam ceffiffe fcio.quoniá ea qux uiro fortuíto exciderunt;longe preftantíora. 
funt & clariora.dg que ab alijs magna diligentia funt elaborata. Poftcg aute 
curfum perfecerat;ac fidé feruauerat,refolntionem de(iderabat, iam coro; 
narum inftabat tempus:uerü mínime ín montem afcendere, & ibi occabere: 
íuffas eft; obíjtaüt & ad nos afcendit.fed & hic míraculá predictis non pov. 
fterius accidít.iam fere mortuus erat;íta ut nec amplíus fpírare , ac multá ui 
tz: exhalaffe uíderet;uocalior tamen ín fermonibus reddítus eft nouiffimis, 
quo cii uerbis abiret pietatis. infuper & faccefforem elegit míníftrá fuum fi/ 
delíffimü,.cui & manum & fpiritá dedit.ne gradus difcipulos eius,& facerdo 
tíj adíutores afficeret iniuría.ueráü fermo iam ultra progredi cunctat;progre 
díetur tamen;quamuis plus alíos cj me deceat, quonia nequacj in afflictío 
nibus philofopharí queo, etíá (i ualde philofopharí ftudeam, cómunís me^ 
mor damni & afflictionis orbis uniuer(i. decumbebat uir, fpítítuma trahe; 
bat nouiffimum, & à fperno quxrebat choro, ad quem íam pridem refpi/ 
ciebat:confluebat autéad eum ciuitas uniuerfa;míníme damn ferens, pere. 
grinationemc illius can ^ tyrannum íncufabat , ac anímá eíus quafi mani/ 
bus uel precibus cogí poflet retínere fatagebat.(iquidem calamitas ea homi: 
nes quafi deipientes reddebat, & unufquifcz aliquid de propría uíta;(i pof^ 
bile fui(Tet;jlli impartiti paratus erat. poftcj atit faperati funt, necefTe enim. 
erat,ut oftenderet quod homo effet;& ipfe ín manus tuas domine fpítítum 
meum repono,angelís nouiffime díxit abducentibus, non infuauiter expíra. 
uit,prafentesqte facrís quibufdam ínftruxit, ac meliores extremís reddidit 
mandatis.tum míraculum factum eft inter omnía qux unquá acciderüt cele. 
berrímum.geftabatur fanctus,manibus fanctorum eleuatus.(ingulicg con 
cendebant:& híc quidéut fimbríam contíngeret,uel ab umbra contíngetet: 
alíus ut lectulum quo facer ille efferebat folá cangeret.quid enim corpore iL/ 
lius fanctíus ac puríuszalius ut geftantibus appropinquare poffet, quidá ut 
foli fpectaculo perftui ualeret;ac (i neceffe foret,ut & illud celebraret.plena 
erát portícus.fora,feneftrz,culmina;hominibus qui ill practníttebant, eere 
bát,& inuícé fuccedebát,ex omni genere & ctate,numerus infinitus, pfalmo 
día refonabát antea íncognitz.luctu permixta, fapientíacy paflionis folue 
batur magnítudine.certamen autem noftrís cum Giraxís , externis, Iudzis, 
& alienís erat; pariter & illis nobifcutm.ut quí pluslugeret;maius quoque re; 
ferret commodum:finis fermonís,& ad perículum ufq; anímí proceffit affe; 
cio. cum ípfo ením difceffere anima non paucz , afflíctionis & perturba 
tionís ui abreptz , quz: & tandem ueluti ítínerís comites beatitudinem funt 
allcquutz, eas ex feruentioribus quifpiam recte , uictimas fepulchrales ap: 

Buh va pellauerít 


OCT AVA 95 
pellauetit: corpus uero üix effueit difcerpentes : üicitque inftautantes pon 
pam, ficqp fepulchro patrum füorum eft illatus , facerdotibuség iunctus at; 
chifacerdos , preconibus uox magna , & ín autíbus refonans rmneís , martyr 
martyribus:& nunc ín ccelis degit, ibígs pro nobis , ut arbitror factíficia of 
fert , ac pro populo orat. lícet ením nos reliquerit , non tamen omnino reli 
quit.Ego uero Gregoríus femímortuus fut,& femifectus, tam magna pri, 
uatus conuer(atíone , uítamt exígo lugubrem , & nequaquam profperam, 
quemadmodum par eft fegregatum ab illo.ac nefcío quomodo poft ínftita 
tionem illius finíam,quíi nunc etíam per uífum admoneor nocturnum & te; 
fipifco,quum excído à decoro.uerum nequaquam hac ídeo refero, quo law 
dibus ínterrnifceam lachrymas , fed ut uítí conuerfatíonem memoria com 
mendem, ac temporí, communem uírtutís ftatuam tabulam , & ínfcriptio, 
nem falutarem ecclefíjs;ac animabus cunctis , ad quam refpicientes , uitam 
tanquam ad legem diítígant anímatam.uobis autem quí gefta eíus celebra, 
tis,in primis confulo, ut femper ad eum refpicíatis , & tanquam ipfe uideat, 
& uideatur.przparemíni fpítítuí.adeftote íoítur;ac unínerfo choro illius me 
circumfiftíte , tam íj qui gradus funt , quam inferiores, (iue noftri, feu extra 
neí,ac laudem eíus paríter mecum celebrate;aliusty aliud quíd ex rebus eius 
narret,aut querat pulchrís;qui ín throno confidetis legislatorem;qui res ad 
míníftratis publícas rerum publicarum adminiftratorem , populares difci; 
plínam,eloquentíz ftudío(i doctorem , uirgines pronubum, iugo fübiectae 
moderatorem folítaríj alatum.permíxti iudicem, (implices ductorem, coni 
templantes Theologum,late agentes frenum;calamitatibus oppreffi confo 
latíonem, fenectus baculum, inuentus cotreptorem, paupertas largítorem, 
opulentia dífpenfatorem . fed & uiduz uidentur mihí tutorem laudare , & 
pupillí patrem: pauperes uero pauperum amatorem , ac hofpítalem hofpi; 
tcs. fratresco fratrum amatorem;xerotantes medicum,in quacunqp iafirmí 
tate remedíum.faní cuftodem fanitatisomnes eun quí omnibus factus eft : 
omnía,ut lucraretur omnes aut plates. hoc tibí Bafilí munus à nobis fitim» 
penfum,.tanquam a língua tibi quondá fuauíffima,& eo qui honore & &ta 
te tibi fuit xqualís.quod (i iuxta dignitatem.tibi (int gratia , tuí enim confi, 
dentía fermonem hunc de te inftitui.i autem à fpe longe excídí;quid me pa 
tí opottet? fenectute,& morbo,necnó def(iderío tuí maceratü.attamé deo ac 
ceptum eft quícquíd fit pro uíribus. tu autem facrü ac dininü caput, ex alto 
t105 refpice,& carnis ftimulum,.inftructioné noftrá;à deo nobís datam , aut 
tuís (ifte precibus;aut fortiter me ferre períaade , totamqg uítà nobis ín me; 
lius permuta.quü uero emígrabimus.nos ibí tuís excipe tabernaculis;quo (i 
mul uíuentes,trínitaté fanctam & beatá pariter afpiciamus.putíus & perfe 
&íus cuíus nücfitmulachrü medioctíter percípimus.ibi de(ideriá Giftemus;ac : 
eam accipiemus retributioné;quá pugnando acquifiuímus,& acquírimus.ti 
bí igi£ híc à nobís dictus Git fermo, nos auté quís poft te quá uitá puo 

) audabit 


24 ORATIO 


laudabittti faltem quid laude dignum prarftitímus fermonibüs, in Chrifto 
Tefu domíno noftto;cui fit eloría ín fecula, Amen. : 


ORATIO DIVI GREGORII NAZIANZENI IN FVNERE 
SORORIS SVAE GORGONIAE DICTA * ; 


FEED V vM fororem laudo, admiror domeftíca, qux non ídeo 
IP SONCN) fala funt quía domeftica/fed uera;ac idco laude digna.ue 
34 f ra autem,quoníam nó folum íufta.fed & manifefte cogni 
72 /A^ ta. proínde haudquaquam ad gratíam noftra declinabíc 
"hi oratío,etíam fi cuperemus, fed in medio fermonis & uerí 

2 tatís flratuetur auditor.tanquam difpefator quifpiam pru 
.dens.quín nec preterquàm decorum eft illam landabo;quod uero decorum 
eft iuftus etíam exígít:ac ídeo nequac talitímeo tímore;ne ueritate tráfcen 
dam.fed penítus cotratíum,ne aliquid de uerítate obmittam, ac multa qua: 
digna funt prxteream.gloríamcy laudis dimínuam;quandoquídem diffici; 
leeft,& rem,& fermoné,tecte fororís adaptare uirtutibus.nil igitur alienum 
laudabo quod non (itetíam iuftum.fed interim nec domeftica;& quod ho; 
nore dignum eft afficietur gnomínía;ne lucrum fit quod eft alienum , illud 
uero ín damnum cedat propríum.utercy ením fermo íuft excedit modum, 
& quum alíena laudantur,& domeftíca obtícentur. ueritate igitur tanquam 
canone utemur actermíno,ad illamqg folam refpiciemus.ita ut nil aliad con 
fideremus.quemadmodum multi facere folent,& praxipue abiecti.folá igi 
tur ea laudabímus,& ea tacebímus;qux laude uel (ilentio digna erant.Sane 
prz omaibus rebus eít abfurdiffimum, ut propínquí laude príuentur debi; 
ta:couícijs ueto illos dilacerare;uel accufare, aut ín alio quopíam, (iue patuo 
fea magno afficere íníuria,impriffimum efTe cenfeamus,immo omníum de: 
terrímum,íuxta adagium ufitatum . fed neceos fermone , quí przcipue bov 
nis debetur; príuare decet,quoníam cum illo memoríz commendantur per 
petuz. deínde íuftum quid nos agere putamus , ne tnaiorem ratíonem ha/ 
bere uídeamut malorum;qui íd ex gratía exigunt, quàm modeftorum qui 
bus officium illud dignitatis competít caufa.Sane externos laudare,nequa; 
quam prohibet , quod ignoti exiftant aut teftes defint ; tametfi hoc íuftius 
efTet: notos uero commendare, amícitía prohibet, & odíum quod regnat ín 
multís . Proinde hoc laudis genus potiffimum debetur ijs , quí hinc mígra/ 
runt , & quibus nulla amplius gratificandi eft cura , quique tam laudatores 
quam uítuperatores , cum alíjs reliquerecunctis . Sane poftquam abunde 
de hís uerba fecimus , oftendímusqüe nobis ipfis fermonem hunc potiffi/ 
tnum competere;agíte nunc ad laudes ipfas, omni fermonis elegantia & af/ 
fectatione neolecta deueniamus : quoníatn nec fucata erat quam laudat 
dam fufcepimus,hazc ením pulchritudo eíus erat;ut ornatu careret: attamen 
debitam píetatem tanquam zs alienum , & perquam neceffarium exolue; 
mus;(imulque plurímos ad imitandum uíttutes eíus inftituemus, quando: 
fidco ! rs quidem 


NONA | 95 
quidem huic ühi rei i1 omni fermone & opere ftüdemus,ut cos qui fidei no 
ftrz funtcommiffi, inftruamus . Proinde alius defuncta laudet patríam & 
egenus, leges uenerans eorum quí mortuos laudate confueuerunt , quando; 
quídem nequaqua multís aut pulchrís indigebit uerbís , qui hanc rebus ex; 
ornare uelít externís, uelutí à forma pulchra ac ueneranda.gemtmiís & auro, 
necnon attíficiofo manuum decore;quc íuxta pofita deformítatem etíam re 
darguunt;at pulchrítudo etíam (i rebus haud ornata fuerít pulchrís, nequa; 
quam tamen dímínuítur.Ego autem tantífper hac utar formula, dum com; 
munium recordabor parentum.(iquídem haudquaquam píum effet, canto 
rum parentum & doctorum obmittere decus . deínde breuiter ad illam fer; 
monem cóuertam,nec eos defraudabo qui illius tenentur defiderio.Quiís igi 
tur ígnorat,nouum Abraham noftrum;necnon Sarram? Greeoríum dico, 
& huíus coníugem Nomíam.decet ením, ne & nomína quoq; tanquam uít 
tutis monímenta obmíttamus,illum fide iuftificatum,hanc uero fidei coha; 
bitatricem.Patrem multarum gentíum,id (y prater fpem;hanc autem fpíti/ 
taliter parturíentem.illü feruitutem paternorum fugientem deorti;aecnon fi 
liam,& matrem liberorum;qui é domo fua ac cognatíone propter terrá pro 
mi(Tionís eft egreffus:hanc uero peregrínationis caufam;qux ei uní accepta 
eft feréda.quo aliquid auderet etíam fuper Sarram . illum recte habítátem, 
hanc autem prompte cohabítanrem.illum domíno addíctum,;at bác uirum 
fuutn domínü appellantem & cenfentem.partímqy propterea iuftificatam. 
Quorum erat promiffío,& quorum (quátum ín ipis) Ifaac erat.& quorum 
erat donum;cuíus erat paftor ille bonus;optabilis,& dux ítínerís, necnon fi/ 
gura recte pafcentis.cuíus erat ríte fugere idola,dehínc etiam fugare dazmo; 
ncs,illíus autem,haud unquam cum alijs communicare íjs qua funt ex ído/ 
lis.fed & eodem fruebatur honore, eadem fentiebat , ac una cum íllo aníma 
erat,non mínus ín íjs qux ad res fpectabant díuínas,quàm cognatíoné car 
nis , zttas par erat , ac canicíes xqualís , necnon & prudentía & fplendor , ín 
híscp certamen mutuum,quo longe reliquis prftabant.Carne quídem pa 
tum occupati.fpírítui ueto etíam ante copulatíonem dediti. Quorum haud 
erat mundus, & quorum erat mundus,hic quidem defpectus.ille uero prela 
tus. Quorum erat neglíeere díuitias, € quorum erat pulchris dítefcere ope/ 
tíbus.hz ením quz híc funt, defpiciebantur.iftze uero qua illic exiftunt de(i 
derabantur. Quibus uíta huíus relíquübreue erat, przterquam quod relín; 
quebatur píetati, uíta uero pro qua antea laborauerát longe felícior cenfeba 
tur. Caeterum unum adhuc fermonibus de ip(is adijcíam , qui recte ac iufte 
amborü conueniunt ftípiti(iquidem hic uirorütat illa mulierá erat decus;& 
nó folü decus.fed & uirtutis exemplá. Ex talibus orta erat Gorgonía foror, 
táuita Cj probitate excellens.hínc illi píetatís erát femína;ab illis ínnatá erat 
ut recte uiueret, € fpe meliore píecg decederet. preclara hzc quídem funt,& 
qua haud facile multis, qui ob generis nobilitatem fuperbiunt, funt xr 

a 


96 O R A T 40 


(a. Proinde (i altius de his philofophari oportet, Gotgoníz patría fnperna 
erat Hierufalem,ciuítas nequaquam uifibilís, fed mente tantum perceptibi 
lís.ín qua uerfarnur , & ad quam tendímus , cuíus ciuis Chriftus etíá exiftít, 
concíuesQy funt panegytes , necaon ecclefia primogenitorü , quorü aomína 
in coelís funt defcripta, & qui círca magnum ciuium moderatorem feftiuita/ 
tem celebrant contemplatione eloríx ip(ius , choreascqy ducát índefinentes. 
INobilitas autem uera,itnaginis eft conferuatio,& ad exemplar cofiguratio, 
quam operatur uerbum & uirtus.necnon defiderium purum.fetnper,& ma; 
gislegítimos fupernorum myftas feciidum deum formans.ac cognofcere fa 
ciens,unde & quínam exíftamus,curcy (imus creati. ta enim ego de hís fen 
tío;ac ideo animam illius;radijs folaribus nobiliorem effe fcío;& uoco.longe 
mcliorí, quàm plures alij;nobilitatis & ignobilítatís regula ac libra utens, & 
haud fanguíne;fed modo quodam hxc defigno.neq; ením laude feu uitupe 
río dignos.fecundum cógregatíonem communem.fed fpeciem uniufcuiufq; 
iudico.In fpeciebus autem fermo deuirtutibus fororís uerfatur . unufquifq; 
igitur fermoní auxilietur,& opem ferat,quandoquidem nequaquá poflibile 
eft uni cuncta comprehédere, etíam (i admodum auditu & intellectu excel/ 
lat. Gorgonía igítur tantum caftítate prxftabat.tantumqy fuí temporís foe/ 
mínas exuperabat omnes, ne dícáantíquas illas, & de quibus plurimus eft 
fermo,ut quum ín haec duo uníuerfa diuiía (it uíta;in nuptías díco,& uírgíni 
tatem.(itqy hacc fublimior ac diuínior,laboríofior autem & lubrícior. illa: ue/ 
to humiliores & fecuríores.utriufq; tamé declinaret abfurditatem, ac ex am 
babus unum quod pulcherrímum effet eligeret, & in unutn copularet, huius 
quídem füblimitatem.illatutn autetn fecurítatem : fierecqs cafta cítra often/ 
tatíonem,quum nuptíjs uireínitatíis bonum admifceret:& oftenderet quod 
neutrum horum.uel deo penítus.uel müdo coniungít.rurfuscg diffoluit: íta 
utha propter naturam propríam.penítus (int fugiendzsilla autem nimium. 
laudanda.uetü mens eft quae nuptijs & uíreínitati recte domínatur, & tan; 
quam matetíá;rationi opifici/hec adaptat,& ad uírtuté operatur.carni ením 
cóoglutínarí,nequaquam feparat à fpitítu, neq; (i qua caput habet uírá, ideo 
caput prímum ígnorat;fed parumper mundo míniftrat & naturz , quátum 
lex exigit carnis,feu illi potíus.qui carni legem hanc tulit deo.hoc autem pul 
cherrimum fuít & uenerandiffimum;quod matítum ita (ibi concilíauit,ut il 
lum non domínum ímperíofam.fed conferaum haberet bonum:nec illá fo/ 
lum.fed & corporís fructum.filíos díco, & filiorum filios fructum fecit fpiri/ 
tus,ita ut genus totum & domum totam,pro una anitma fanctificaret & con 
ciliatet deo,necnon nuptías laudabiles.propter fatnmá ín nuptijs tranquillí 
tatem, pulchram íade fructificationem.Siquidem quádiu uixit, cotíus bo 
ni fe fuis exhibuit exemplum:poftquám autem uocata fuit,uoluntaté fuam 
domui poft fe relíquít, admonitionem tacítam . San? diuínus Salomon in 
parcemíjs ubí fapíentíam docet,laudat mulíerem qua dotmí curam gerít.& 
maritum 


^NON A 97. 
matítam amatac illi quz extra domum oberrat,incontinentía dg & ignomi, 
nía animas uenatur honorandas, fub fpecie & nomíne merctrícis , eam op 
ponit quz íntus honefte delitefcit , ac ín rebus muliebribus uítiliter fe gerit, 
lempercg ad fufum manus haber, ac uíro ueftem concínnat duplicem, ac ci/ 
batía in tempore emít opportuno, recteqp pafcit domeftícos , una cutn alijs 
quz ille foeminam prudentem & operofam decere aít. Verum (iego ob ta/ 
lia fororem laudarem ,ab umbrá laudarem ftatuam , aut ab unguibus leo; 
nem;obmí(fis maioribus ac perfectioribus.Sane quanam fpectatu dignior 
erat^at quznam mínus apparebat:(iquídem à uítorum afpectu plane inui 
(bilem fe cuftodiebat. quznam magiís menfuram ínter fcueritatem & hila/ 
ritatem retinere fciebattita ut nec feucrítas uideret ínhutmana , nec hilarítas 
immodefta;fed hxc prudens.illa uero humana,termínuscy eflet decorís, ut 
humanítas uínceret inurbanítatem. Audite mulieres quz ualde ac prompte 
uos oftentare,ac pudoris tegmen ignominía afficere foletís.quenam (ic oca 
los tefrenauit?quanam íta tífum contínuít ? magnum ením quid effe uide; 
batut,(i illa uel patumpet fuiffet cóomota. Quacnam magis auditui fores oc; 
dafit?quanam illum díuinis fermonibus magís aperuítzquenam magis lía 
guz mentem pofuit cuftodem? & iuítificationes díuínas cum illa laudauitz 
quanam ordinem labíjs plus decorauít * Addo & illud;uultis ne aliquid de 
illias audite pulchritudínecnam licet prectj nullius effe uideatur ijs. qua ue 
te motibus funt cafta,, magnum tamen quíd uídetí fecerunt íllaz, quz ualde, 
ornatui & pulchritudini (tadent,& neq; fermone eorum purgantut;quí me 
liora docenr.non aurum illam ornabat; arte ad pulchritudinis muadum ela 
boratum,non capilli lauí ; ínterlucentes & concínnatí . non coma rctorta & 
fappofititía,qux uenerandum caput.fraude fua ignomínía afficeret. non ue 
ftis fluídz & lucidac uaríetas,.non gemmarum fplendores & eratiz.qux a€ 
tem propínquum colore ínficiunt,& relucent afpectu, non ars pictorum, ac 
fucus.pulchritudoc uilisquam infernus facit artifex, quí dei figmentá frat 
dulentis abfcódit coloribus,& honorís gratíá dedecorat , diuínacg formam, 
meretrícum ídolum,auídís exponit iis ; quo pulchritudo uelamíne obf 
fcetur,idig imagiaem fuffuretur naturalem,deo ac feculo conferuandam fu; 
tuto, Cxteram multos,immo omnes,externus mulíerum oblectat ornatus, 
quum nullus precíofior exiftat,quàm mores illarum honeftí, & fplendo: in; 
ternus. Vnícus igitur rubor fororí peculíaris erat;pudorís.candor unicus, có/ 
tinentíc. picturas uero & faperpicturas;ac tabulas uitentes,necnon pulchri 
tudinem fluxam,illis relínquebat.qux theatra frequétabát,& qua: ín tríuíjs 
agebant;quibusq; uerecundía ac uerecundari ignomínia uidetur. & hacc íta 
fc habebant. Caterum prudentíam illias , & pietatem , nullus fermo dígne 
explicare poffet.(iquidem multa maíorum fuorum, tam fecundum carnem, 
quam fpiritum reperiebat exempla;ad quos folum refpiciebat,ac nequaqua 
illis uirtute erat inferior,tamet(i in hocuno & admodum prompte uínceret, 


I quod 


98. OomÍuWvTrio 


quodab íjs bonam defluere fcítet;eoscg domeftici fplendorís radices effe & 
gaudebat, & fatebatur.Porró quid intellectu eíus acutius erat?quem non fo. 
lum ij qui ex illius genere effent ; nec illi quí eíufdem effent populi & caule 
unius,fed omnes quí ín círcuítu habitabant, commune fymbolum effe (cie; 
bant.legem(ip indiffolubilem documéta illius & admonitiones. quíd autem 
- fermonibus illius fanctíus ? quídüe (ilentio prudentíus , uerum quía Gilentij 
 mentíonem feci,rem & ipi perquam peculíarem.necnon alíjs mulieribus dí 
guílfimam, prxfenti antem tempori utiliflimam tetígi . quxnam magis res 
norat díuínasctam ex oraculís diuinísquam intellectu proprío.quenam mí 
nus loquebaturcín terminis muliebribus. píetatís nempe permanens.marí; 
tus igítur illius cómodum hínc accipiebat, ut uere ob eius cómerciü pie age: 
ret,& nó folum ob pulchram infatiabilitatem. Quanam templa íta oblatío 
nibus ornauít? tam alia quàm iftud; quod nefcio utrá illa fublata dehinc or; 
nati poffit,ícu potíus quanam fic uinens templum fe deo etel ju íta 
ín honore habuit facerdotes?tam alíos quàm illum quí píetatís cíus doctor 
erat & concerrator;cuíus bona funt femina, & deo confecrata filiorum conía 
gatio. Quznam magis domü fuam exhibuit íjs, qui fecandü deum uiuunt? 
pulchra ílla fufceptione, ac que homínes reddít diuites . & quod hoc maíus 
eft,quenam talífufcepit reuerentía?& fecüdum deum ereflibus.ac illis quzz 
hís adhxrent.quenam mentem oftendit ín affli&tionibus minus afflictam, 
qua magis animá condolentem patientibuszque manü largíorem indicen 
tibus;íta utego audacter illauerbis hís Iob ornare audeam. Ianua íllius uní 
cuicy aduenientí patebat;nec extra pernoctabat peregrinus , oculus erat ca/ 
corum,pesctp daudorum;ac mater orphanorum , de mífericordía uero erga 
uiduas;quíd maíus dicere oportetzquám quod illum fru&tá tulít;ut nequad 
uídua uocaretur. Sané domus eius cómune erat pauperibus ex fanguine ho 
fpitium,fübftantiatg cómunís,omaibus indigentibus, non fecus ac (i uniuf/ 
cuíufcg effet propría.difpertit dedit pauperibus, & propter promiffionis cer 
titadinem,ac nequa fallacem;multa cocleftibus intulit torculatibus,multo 
tiensqüe Chriftum propter multos refocillatos fufcepit. Et quod pulcherri 
mum erat,non maíorís apud eam momenti fuit at uideretur , quàm uerítas 
ipfa.fed recte agrítulturam fuá deo exercebat occulte , ille enim & pietatem 
alpicit occulte.omnía mundi domínatorís rapiebat,omniatg ín tutiffima re 
condebat repofitoría;íta ut nihil terra: relinqueret praeterquam corpus. om; 
nía pro fpe permutauit futara;unícas diuítias liberis fuís reliquit, imitatione 
nempe,& ut ipfi quoq ín talibus decertarent . nónne talía magnanimitatís 
funtz& incredibilia ferme.Corpus uero à delicíjs & effrenibus cótínebat ao 
laptatibus.quibus illud foluitur ac dilaceratur, nequaquam confidens bene 
actis (iquídem quamplurimis accidere folet, ut operibus mifericordía: , qua: 
inopibus impertíuntur,delítías redímant, & nequaquá bono malum fanét; 
fed pro bono malum accipíant.illa ueto terrá íciunijs faperabat, alíjs autem 

ut 


N^O NA $$ 
ut interra dormirent pro remedio dimittebat, Teitiniám ením deprehendit 
anim efTe adíutoríium. (omno auté menfuram alíenz reí etatía mínus (ta; 
tuebat;aut ít lege firmabat tanquam careret corpote,genua autem ínflecte 
bat ad terram,quum & alij totam uígilarét noctem, fictp corpore manebat 
recto, quod quidem przcípuum philofophicor hotninü certamen exíftít, 
nam licet hoc nequaquam pertineat ad mulietes, ipfa tamen ínter üítos ee; 
nerofiffimos,uifa eft petquamuítilis. Ceterum eft ne uit aliquís, aut mulíet, 
qui hanc pfalmodíarum tono prudéti, ucl cloquiorü dinínorum colloquijs, 
fiuc explicatione, aut memoria tempeftíua , feu gentiü attrítotü inflexione, 
& pauimenti inftar induratorá , uel lachrymis , fordi& purgatione, ín corde- 
conttíto & fpiritu hurmilíato,aut precibus ac mente nó uaga , fed füblimi,& 
in altá füblata;his omnibus, aut quibufdá ex illis fuperafle elotíarí poteft? 
atquí & hoc díctu magnum exiftit, uerü tamen,quod ex bonis quxdá zmu 
labatur.ín quibufdam autem erat zemulationi,& hoc quidem inueniebat.il 
lud autern uíncebat.fed quid in (ingulís defatigari neceffe eftzut igit cuncta 
paucis coprehendam,in omnibus fuperíor euafit:íta enim cuncta egregie dí 
fpofaitquemadmodá alius quifpiam;unum,& mediíocreiíta autem ad fum 
mum fiagula.ut ex omnibusuel unum füfficeret.Cacterü 6 quale corpusz& 
fordidum carnís indumentüzin quo fola uirtus florcbat. 6 aníma imperans 
corporí,& (ine alimento fere immaterialís.feu potíus qus corpus ante fepa/ 
rationem etíam mortíficatí co&git,quo anima libertatem adipifceretur,& ne 
quaquam ímpeditetur à fenfibus.ó noctes infomnes, pfalmodiz, & ftatío; 
nes de die ín diem peractz.ó Dauid;fidelibus folum animabus;nó ptolíxa 
decantans.Ó membra tenera,à terta detríta, & cotra naturam cxafperata. o 
lachrymarum fontes ín tribulationibus feminatz, in exaltatíone metendz, 
- 6 damor nocturnus, nubes etíá pertran(iens, & ad ccelum ufqy petueniens, 
ó feruor fpitítus.ídem audens quod canes nocturni;propter de(ideríum orá 
tionís.ó algorís pluuíz,tonítrui, erandínes, & tempeftates. 6 natuta mulie; 
' bris,uírilem etíá propter comune falutis certamen fuperans, & corpore nort 
aníma differens, muliebriqs.uitile redarguens.ó puritas poft ablutionem.&e 
anima fpófa Chriftiíín puro corpore, pura, fponfo puro. ó guftus amatus, 
& Eua mater, tam generís dj peccati;anguísqp feductor & mortifer, illius có 
tínentia deuícta.o Chrifti exinanítío & ferui forma, paffionibus illius mot" 
tificatione hongrata.ó quomodo uel cuncta illius enumerabo? ucl quá plu 
rímaobmiítto,nequaquá Ixfero ignorantes . czeterum tecopus eft, nt iam de 
pictate illius & conatibus loqui definatn, uos enim qui recte illius facta no/ 
uiftís,íam prídem mihi defiderare,& in fermone quxrere uidemini;non pre 
fentía folum;nec ea quibus nunc illic exultat;que mentí humanz;auditui;& 
uífai plane fant incognita, fed qualía etíá iuftus ei premij retrbutor,in hoc 
retribuerit feculoquandoquídé fepíus hoc in xdificationé infidelíü facere fo 
let; paruís magna,& uifibilibus concedens —— quzdam 
B ».  Ootmní 


$09 O;R'A T-T O 
omhnibuscognita,nonulla ücro à mültís abfcondita: hoc enim ad ipfiasper 
tinet philofophiá, ut haud nímíü laudibus ornetur ob gratia. INouiftis igi£ 
iumenta ínfana, & raptum € uehículo;ac cítcuítum illá deteftandum, necno 
abftractionem & contritíoné miferandam,& (candalum quod hínc ortá cft 
infidelibus:fi íta iuftí tradant, ac celeretn incredulitatís emendationé , quo. 
niam omnia cotríta funt & concifa,& offa,& membra,& occulta, & manife; 
fta, & quod nullá alium medicá dp tradentem tulerít , prz pudore afpectus 
uirilis,& mauus:decorem enim cgrotos quoq feruare decer:paríterzg quod 
reípon(ionem quafiuerít ab eo,quí illam hacpatí permíttebat.neq; ab alío 
quopíam.dp ab illo falutem eft cofecuta.ita;ut quífpíam nó magis ob paffio 
nem, dg mírabilerm illius fanitatis reftitutioné admiratione capi deberet: ac 
ideo cenferí pofTet,tragcedíam índe ortam fumpfife; quo pa(lionü cenfura 
tanquá homo pafla fuiffet, fuper homíné camen fanatam effe uíderi poffet, 
acnarratíoné pofterís praftítiffe permaxímá,ad demon(trationem fidei in 
paflionibus,& ín aduer(istolerantíe.longe autem plus clementia diuine cít/ 
ca homínes tales.deo enim quá cadit nó contetítur;de íufto recte dictá.fur/ 
git ením huíc,& quü conterít.cito emendatur & gloríficat. (i enim practerédj 
decens erat patíebat;attamé ultra d decebat ad ipfam eft reuerfa:ita ut pa 
rum abfuerit quin paffio fanitatem fübterfugerit,& manifeftior fieret mede 
la cj plaga.ó calamitas laudabilis & admíranda.o paffiones omni paffione 
carente fublímiores, o uerbera & uulnera & reconualefcentía , & poft tres 
dícs rcfurrectio.in mediü ferens quid magís myfticü; quemadmodum & tu 
lit;non mínus auté hgíus congruens paffionibus.hoc quídé omnibus mant 
fcftum eft, ac longitiquis quoq; poftig & miraculum hoc ad omnes perüe 
nít.narratiotg hac ín omniü linguis & auditu, una cum alijs dei miraculis & 
uirtutibus refonare ccepit.illud aüt quod nunc dicere pergatn.ufgy buc mul/ 
tis cft incognítü;ac propter philofophíam quá dixi abfconditum, ob píera/ 
temd omni caret ambitione & otnatu . Proinde (i iubes paftorüi optime & 
perfectiffime,(acrz illius ouís paftor, dicere perga:& quía annuis, reliquum 
eft,ut quoníá foli míraculum hoc fcíamus;alíjs quoq, de illo teftimoniü pra 
beamus.i faltem defuncta: fidem adhuc feruamus. uerü quemadmodá tác 
tempus filentij,ta & aunc propalationis míhíi effe uide£;non folá ad dei olo 
ríam.fed ob confolationé eotum;qui funt ín tribulationibus, Laborabat fo 
tor corporis xgrítudíne,& admodum male affecta erat;morbo ínconfueto, 
ac plané peregríno : nam fubito fanguis feruebat & Prog, inia (ifte, 
batut;poftea torpedo & ftupor fequebat incredibilis, mentístp ac membro 
rum folutio;ida non longo accidebat ínteruallo , fed nónunquá frequenter 
eucnícbat;íta, ut malà illud nequacg humanum effe putaretur, nec medíco; 
rum proderantartes.tamet(i magna diligentía morbà illá carare ftuderent, 
nó folá ingulí.fed uniuer(i etíá in unum collecti.Sed nec patentü lachryma: 
opem alíquá affcrebát.licet multismultotiens profuiffenr,aegp uulgí preces 
: j quas 


.NONIA lot 


quas populus uniuerfus pro falute illius effundebat. fiquidé ad omniü falw 
tem pertínebat,ut illa faluaze£, quemadmod( calarnítas cotrà erat commu; 
nis/(i egritudine male afficere, Quíd igitur aníma faciebat magna,& maxi 
mís dígna? & quod nam aduerfus ínfirmítaté remedíü habebat? íám ením 
occultá prodié:quü íam de omnibus alíjs defperaffet;ad omniü cófugit tne/ 
dicá;noctíscg captata folitudínequá illí morbus paruas cóceffiffet índucías, 
ante altare cá fide procubuit, ac ill quem uenerabat;magna uoce , ac otnhií 
inuocauít conamine,eícs míracula cücta.quz olím fecerat,ín memoria redu 
xit,nam & uetufta & noua callebat.tandé impudentía quadá pia & pulchta 
impudens facta.illá imitabat;qu« ob tactá fimbríz Chriftí;a fluxu fangui 
nis eft fanata,& quidnam facit?fuper altare caput reclínat;ac cá fimili clamo 
re;& lachrymarü profluuio,inftar illiusque olim pedes Chrifti ríigauít opé 
implorat,& no antea fe ceffaturá eft cómínata; cj fanitaté fuiffet adepta. In 
de totü corpus pharmaco illo fuo perunxit , & (1 alicubi manus ex ueneran 
do corporís & fanguinis Chrifti fabexemplari quíd recondíderat: proh ti 
 taculá difceffitquü confeftím de corporis falute facta effet certa.tam aníma 
&j corpore ac mente releuata,mercedé fpei fumens, id quod fperauerat;ani/ 
maq fanitate;corporis etíá boná ualetudíné nacta.hac quidé magna funt, 
-& nequa conficta.hís uos omnes, & qui agrotatís, & quí fani eftis fidem 
adhíbete.quod uero narratio hzc nequadj iactatio exiftat , uel índe liquet, 
-quod cauiuente;filentià de hac re fuít,nüc uero reuclat.& certe fcíatis;quod 
. ne nunc quidé díuulgatá fuiffet;ni(i tímor me corripuiffet,G miracülütn tan 
tum tam fidelibus.q infidelibus.prafentibus & fututís abfcondiffem, Etta; 
lía faere qux illi acciderunt ín uíta , tametfi multa ob fermonís obmittamus 
moderatíoné, & ne uídeamur ín laudibus illius recenfendis ínfatiabiles effe; 
Saué & obitü fortaffis cius fanctü ac celebrem iniuría afficiemus , ni(i & ibi 
rerá honeftarü eius remínífcamur, praecipue quü ipfa hoc quzrat ac defide; 
rec:mentíoné aüt faciemus quantá poflibile eft uerbis breuiffimis.defidera/ 
batíam diffolutioné: nam magná erga uocanté habebat fiducíá , & ut cum 
Chri(to effet, omnibus terrenis pracferebat rebus.nemo ením corpus fuum 
ita amat,etíá (iex eorü (it numero;qui ualde illud diligunt.quemadmodum 
ipfa de(iderabat , ut ex uinculís carnis folueretur , materíam igitur cum qua 
uíuimus tranfcendere cupíebat,& pure uero bono coníungí:quo amatum ac 
 cipete poffet totum, addo etíam amatorem,cuíus nunc paruo illumínatmur 
fplendore , & à cuíus cognitione , quantum poffibile eft haud fegregamur. 
nequag igitur defiderío illo eft defraudata, quá íta rebus diuínis & fublími, 

- bus effecímplicata.& quod hoc maíus eft, bono tali antea per pracognítio/ 
nem & uigilías multas fracbat.nam fomnus unicus ac fuauiffímus, necnon 
iiio uníca,defideriá illad adimpleuit.peregrínationécg pracfcriptá ei often/ 
dit.ipía igi£ purgationí & expiationi iá appropinquabat , quá donü cómw 
ne, X fecunda uitz principii à deo accipientes habemus: feu potius tota E 
; d | | WNCT C173 ; APR 


"CES ORATIO 
ta illi pargatio erat &expiatio . & hác quidem a regeneratione ex fpiritu, fc; 
curítatem uero ex uíta ceperat tranfacta : & folum fere , ut audacterloquar, 
fignaculum erat.fed non gratía,myfteríum.caterum cüctis mariti expíatio/ 
nem addere de(iderabat (quod (iuultís utum quoque illum breuiter defcri 
bam.maritus talís erat mulierís.ac nefcio quid plus dicere oporteat) quo to/ 
to corpore deo expurgaretur , & non ex dimidio expíata dílcederet : fed nec 
his fruftrata eft precibus, ab eo qui uoluntatem implet tímentibus eum , && 
quí ad finem deducit orationes . poftquam auté omnia illi fucceffere ex fen 
tentía,nec aliquid deerat ex ijs, quac fperauerat , iamQy hora fatalis aduene/ 
rat;illa fe ad mortem & peregrínationem przparans, humanam legem pet 
diffolutionem adimpleuit.funeris autem honos talís illi à marito;& filijs, ac 
amicis eft habitus , qualis & maríti , & filiorum , & fratris amatrícem dece; 
bat.ac eam qux íam fplendide de illís qua ibi funt philofopharetur,& pane 
yreos diem faceret nouiffimum . obdormíuit autem plena íam, nó dierum 
ASH Spit nec illos (ibiexoptabat, malos & dolorificos, ac ut pluri 
mum míferijs & erroribus permixtos : fed illorum qui fectidum deum funt, 
& admodum plena, íra , ut haud fcíam , num quis adco facile ex illis etíam. 
qui in multa diffoluuntur fenectute,& qui multos annorum enumerant cít/ 
cuítus.& (ic illa dífoluta eft;uel ut tectius dicam, nos praoccüpauit;aut euo 
lauít,aut cranfmigrauit, aut parumper à corpore eft peregrinata. Cacterum 
poftquàm ali — res illius percurrímus , for(itan nequaquam nobis 
tu pater illius fpiritualis permíttís, ut miraculum quod tu tam dilígenter ab 
fcondis, manifeftemus , quod quidem illi ín magnam cedít gloríam , ma; 
guum quoque nobís;ob uírtutis exiftitrecordatíonem, & deíiderium diíío/ 
lutionis illus. etenim quoties míraculí huíus remínifcor , toties míhi hortor 
lachrymis commíxtus fufcitatur. diffoluebatur íam , ac ultímum trahebat 
fpiritum, eratqy círca ipfam chorus , tam domefticorum, quàm exterorum, 
quí illi felicem exoptabant exitum , matríscy fenis affenfus, ac anima affi 
ctio, qux illi ínuidebat peregrinationem . amor uero omníum , folícitudine 
míxtus,ex quibus alíquíi exítum eíus audire, alíj uero ut illum catterís referre 
poffent de(iderabant, nemo tamen uel mutas lachrymas profundere aude; 
bat, ita, ut dolor fuo careret remedio . (iquídem nequaquam fanctum uide; 
batur, ut ea lachrymís honoraretur , qux talíter fepararetur à corpore . erat 
autem filentium altum,& multa mortís (mago . illa uero immobilis íacebat, 
(ine uoce ac fpirítu.quemadmodum apparebat.filentíumque corporis diffo 
latío effe uidebatur,tanquam íam inftrumenta uocalía , propter motus dif 
ceffum effent demortua.quum uero labia illius quiete mouerentur, fenfit id 
paftor.qui cuncta illius diligenter obferuabat;ob miraculum ín cunctis , au 
remque illíus adhibuit labíjs:íd enim ob morum probítatem, necnon com: 
paífionem audacter facere poterat. Cxterum tute paftor quale erat myfte/ 
tíum tacíturnitatis,referto.quo nemo tibi dicenti fidem deneget. p'almodia 
erat 


DGCOLMA: 10$. 
erat id quod loquebatur. pfalmodiaGg egreffionis uetba, aut fi detitatem di 
cerc oportet , teftimonium confidentíz , cum qua illa difcedebat , & beatus 
quicunque poft illa requiefcit nerba:ín pace ín idipfutm dicebat,dormíam & 
tequíefcam. hac à te cantabantur mulierum optíma, & cum his difcedebas, 
poenés íam erat adimpleta,& poft peregrínationetm honor fepulchra 

iso quàm bene tu à paffionibus quíeuifti;& fomai quí dilectis debetur co/. 
pos es facta, fomnum (umens ad dormítionem communem , quemadmo; 
dum decebat uiuentem & abeuntem , ín uerbis píetatís . Scio igitur meliora. 
tibi effe,& longe honorabiliora ea , quibus nunc fruerís , quàtn uifibilía , fo; 
mnía nempe,feftiuitatem peragentíutn angelorum tripadium,ordinem cce 
leftium.contemplationem gloríz; ac ínter cxtera fupernz trínitatis plendo. 
rem, puriorem, & perfectiorem, non amplius mentem fugientem ligatam, - 
& fentibus obfufcatam ;fed totam totí contemplationi cognitam, ac depre/ 
henfam, quemadmodum fulgore nofttas praftríngit animas, cum toto luv 
míne. deítatís: omnibusqüe frui te rebus , quibus carebas ín terra , propter 
germanam erga illas ínclínatíonem. Proinde (i noftri fermones uel parum. 
per tibi cura funt honord talis fanctís à deo habetur anímabus.ut talia re; 
fcifcant, Sufcipe & tu fermonem noftrum , prz funebribus multis , & ante. 
multos,quem Cefario ante te,& tibi íam poft illum tribuímus.paríter enim. 
tam fratrí quam forori parentauímus . utrum autem quíípíam nos quoque. 

poft uos (it honoraturus , nequaquam dicere poffum tantummodo opta; - 
mus,ut eo honore honoremut;quí in deo eft, & ut habitemus ac incolamus. 
in Chrí(to Iefu domíno noftroscui (it eloria ín fecula, Amen, 


DIVI GREGORII NAZIANZENI DE RECONCILIATIO 
(sti i i le MONACHORVM ORATIO PRIMA, 


Nirsavam mihifoluitalacritasachominü legetn pto. 
E pter fpitituslegem contemno, pacicp fermonem tribuo, - 
Za 9h qua in re nemini prius conceffi. Sane quum antea mem 
(SEM! bra contra nos decertarent,& uenerabile corpus Chrifti 
x S Ji diuideretur & fcínderet, ita; ut offa noftra paulo minus 


P | ad infernum fpargerentur , tanquam terrz profunditas 


104. ÓRRTUtTO 

obmutui & humiliatus fum,quum ab omnibono excidiffem;ac quai nibes 
quxdà fuper cor meí cucutríffet,& fermonís radíos obtexiffet, dolorty me; 
us díeac nocte míhí renouabat:omnia enim incen(iones erát, € recordatio 
nes dífen(ionis fratrü, uigilíc illorü,ieiunia;orationes.lachryme;genarü cal/ 
li.pectotis percuffio.füfpitía ex pfundo cordis emiffa;ftatio nocturna;men 
tís ad deü eleuatio;tener luctus & indcficiens,temediü copunctionis, cant 
tcs illi;elorificantes;meditantes legé domíni die ac nocte, q exultationes deí 
in gutture ferunt:hac ením bona uítz illius , qua: fecdum deü eft;praludia 
funt & admonitiories,necnon pracones tacíti.fqualida coma & horrída;pe/ 
des nudí.apoftolícos ímítantes,nihil mortuü ferentes;cefaríes cómenfurata, 
ueftís arrogantíá plectens,zona,inornato ornatus.paruum quíd deamíctu 
reptimens,& quati nó reprímens.incefTus coftaus, oculus nequacp uagus;rí 
fus manfüetus.feu motus potíus rífus, incontínentiá moderaus rífus , fermo 
ratione prolatus.(ilentíü fermone uenerabilius. laudatío, fed aliquantü mo 
derata;no ad adulatíoné.fed ad emendatíoné melioris perducens . íncrepa; 
tio laude defiderabilior,tríftitiz ac letítía menfura, & in ambobus commixtio 
debita, c temperamento humilitas, cá generofo aufterü, pudori coiunétü, 
ita ut neuttü ab alío offendat, fed ambo ínter feexcellant: menfura publícee 
admixtionis ac feceflionis,ita.ut hacc alios inftruat, illa uero fpirítui obíecim 
det;ac íta;ut illa ín comuni, incómuae retíneat,haec aüt feorfum humanitate 
B amorem fraternii:& qux his maíora funt & füblimiora.in paupertate di 
uitz.ín incolatu poffeffto.in ignominia eloría.in infirmitate uirtus, (ine nu 
ptíjs pulchra foboles,(i falté deí eetmína melíora funt.dg quz ex came pto» 
cedunt.ín delítijs uiuentes, mínime delicati. humiles fuper cceleftia; nihil i 
mundo habentes,& fuper mundá euolantes.quí ín carne extra carnem funt 
cóftituti,quoráü pats domínus.pauperes propter regnü,& propter pauperta 
tem regnantes.Hi ígi£ prxfentes.fplendidü me reddebant, meadg erát fub; 
ftantía.mexcp delítíz;abfentes uero ornamento erant. Hxc mihi anímàá a£ 

fligebant;hzc me perturbabant,ob hac ego lugens & cótríftatus incedeba. 

propter hacc ego ínter alía iucunda fermonem quoq; contínebam;quoníam 

recalcítrauerunt dilecti,& uerterunt ad me tergum fuum, & nequaquam fa; 

ciem, & factus cft erex paftoribus liberior, ne dícam íuuenilior. Quoniam 

couería eft míhi in amaritudinem uínea ucra;qüiz ab optimo agricola opti/ 

me etat exculta, ac díuíno torculatí pulchrü expreflerat fructum . Quoniam 
amící meí & proxímíi meí aduerfum me appropinquauerunt & fteterunt. 

Quoníam díuifimus Chriftum , dum nímía deum amamus & Chriftum, 

& pro uerítate inter nos métiti fumus, & pro dilectione odíum exercnímus, 
& fuper petram ftetimus.quoníá plus quam bene fe habebat, pro pace pu^ 
guauimus:& pro eo quí fufpenfus erat ín ligno;deorfum uergere ccepímus: 
& pro co quí fepaltus fuerat & refürrexerat;mortificati famus.& hac quidé 
antea acciderüt.uerü quís nam in temporc lxtítiz renouaret íniuftitíázdum 
Es immoraret 


D E5élMAÀ, 104. 
immoratet triftioribusque exofa reddidit experiétia,refugit mernotía.me; 
lius ígit (ilentíà (ermone;quo nobís tam immenfa calamitasoblíuíonis cele 
profunditate, pratercg (i quis ideo fol rer moleftará refrícate uoluerit me 
motri&;ut exéplo eradíamur,& tancj ín xgrítudinibus fugiamus caufas , ob | 
quas ín hxc impegimus mala, Nüc aüt quía aufugit; & luctus, & dolor,& ge. 
mítus,quoníá facti famus un(i;domíni unius, & de trínitate cocordes,unani 
mes,& honoris cíufdé;cü ratione id quod ratione caret reíjcíétes;qui fpirítus 
fumus,nó contra nos.fed inter nos feruentes;qui uerítatís fumus, unü & ide 
fentientes & dicentes:quí in fapientia fumus intelligentes,quí ín lacetanquá. 
ín die honefte ambulamus,quí omnes recte ín uía íncedímus;qui cuncti in; 
tra hoftiü fumus,quí gregís & paftorís fumus maníueti, & eiufdé caulxc , & 
paftoris unius.no paftorís qui nos ín ua(is pafcit imperítis,neq; qui cortum 
pít pecora gregis,nec quí obíjcit ea lupis , aut przcipitijs, fed quí ea ualde & 
petíte amplectit.quoniá inter nos copaffione fimus compunctiinftar cíus 
quí pro nobis paflus eft;aconera ínter nos alleuíauímus.Qui capitís corpus 
famus unü,conglutínatí,& ín unü redactum, fecundum omné connexioné 
qux eft in fpiritu Quoniá ís qui facit omnía,& ad melíora difponit, cóuertít 
planctam ín gaudii; & pro facco retribuit lxtítía, ac ideo ob practetíta (ilen; 
tium díffoluo;ac przfenti tempotí.necnó uobis fermoné profero, feu potius 
deo gratificatíuum.facrificii perg domefticü;donum auro puríus, gemmís 
preciofius,purpura fplendidius.facrificio legali fanctius. Primogenítorá pri 
mítijs facratioré,placenté deo.fuper uítulü nouellum, cornibus & atmis im; 
perfecta; & infenfibilé.Super thymíama, fuper holocaufta, fuper agnorum 
pínguiá milía, ín quibus lex elementalis prxualcbat, quá Ifrael adbuc effet 
infans,uíctimis fanguincís obumbrans faturá.hac deo ímmolo;hac offero, 
quz fola míhí reliqui;cui foli dítefco. reliqua entm mandato reliqui, & fpiru 
tuí.omnía em quz habebá pro margarita preciofa cómutaui.factuscy fum 
tnercator magnus:feu potíus paruorum, & penitus corruptibiliü fierí opto, 
quo emete poíTim magna,& quz nunquá difolui queant. fol ait uerbum 
amplector;tanquá uerbi cultor,nec unquá uolens hoc neelígerem:fed ucne/ 
tor & magní facio, & magis illo eaudeo, c omnibus alijs quibus multí gau 
dent.totiusqg uitze id focíum & bonum facio cófültorem;necaon ad uíam fu 
peraam ductorem,ac cócertatorem promptái. & poftci omnía delectabilía 
& inferiora cotemno,in hoc poft dei omnís mihi enacuat amor , fcu potíus 
in illud.quoniá ad deum fert cum íntelle&tu.quo folo etíam deus ríte depre/ 
henditur & cuftodi£,& aucetur.dixi fapientia fororem meá efle.illlamd ho 
norauí,ac amplexus fum.quantü ad eam pertíngere potuí;ac capiti meo co/ 
ronam quxro gratíarü & delítiarü;qux fapientia: funt dona ac rationis.que 
in nobís id;quod principatá ín nos habet illuminat, & gre(fus ad deum illu 
ftrat.cü hoc írá refreno efferuefcenté;cü hoc cohibeo ínuídiá fübolefcenté;cái 
hoc fcdo tríftiti uínculi cordis, cum hoc libidinis diffu(ioné moderor, ye : 

a rd OC 


id 


106 ORA TITO 

hoc reftringo odiói.fed non amorem.illud enímtrefttincere decet, tius adt 
nullá finem fcire, hoc mediocré me opulentá facít;& mendicá magnanimi, 
hoc míhíut cá eo quí ín recta currit uía;currá;perfnadet, & cadentí manum 
porrigit; & cá infirmis infirmat, & recte ualentí congaudet.cü hoc & patría, 
& exilium mihi xquíualet: locorü enim immutatio alíos fortaflis,fcd no me 
offendit.hoc míhi diuidit mundos, & ab hoc abftrahit , ad illà uero díríoit. 
hoc me per dextra arma íuftítizeducit;nequadg elatum:& ín rebus (iniftrís 
& afperioribus unà philofophatur;ac fpem que non cófundit fubminiftrar, 
pracfentíacp futurís alleuíat.Cum hoc & nunc quoq; meos excipiá fratres & 
amicos,menfamQ apponá ationabilé;ac cratere perhennem, nó quibus 
menfa ínferna;inexplebili & ínfatíabili adulat uentrí . Proinde tacuí;nerum 
nó femper tacebo.fuftinui inftar parturientis;fed nó fuftinebo femper. nam 
& Zacharie (ilentiá;Ioannís foluít natíuitas.non enim decebar.ut pater uo/ 
cis fileret,quü uox progrederet:fed quemadmodá quum illi n6 crederet, lín 
guam lígauerat,ita partu manifeftata,patri loquédi reftituit facultatem. an^ 
nuncíata eft igit ac nata uox, & lucerna quae uetbü & lumen przecurretet. ení 
hí auté línguam foluít,& linguá inftar tuba: praefens exaltat beneficentía;ae 
theatrü hoc pulcherrimü.Rilij dei dífperfi ín unü cogregatí,& qui fub eifdem 
requíefcüt alís.acín domü deí íngrediunt ín cocordía,in unamqy harmoníá 
pulchritudinis & fpírítus coglutinatí, Quoniá non amplíus ítiuicem ferimus 
& agimus,adco à malígno decepti & impulfi , ut alíorái malís eauderemus, 
nequadf exiftímantes diffolutioné manuum uníuerfale effe detrimentum, 
Quáü Iudas & Ifrael anü fibi ponunt príncipatái, Hierufalemi ac Samaría, 
ad unam.fupernam nempe congregantur Hierufalem.etením non amplius 
Pauli fumus,aut Apollo.fen Cephz,p quibus,& propter quos alterna erat 
inflatio.fed omnes facti fumus Chrifti. Caeterum pofttp & me,& uerbum 
habctísnequadj male propter dilectioné me cogentes.proloquar,& uix ta/ 
men;poftGi íta iübetís.proloquar aüt eratiarüactionis € admohitionís uet 


ba;& ut à gratíarü íncípiam actione, quís loque£ potentias domini? quísüe 
ad audítá omníü perducet laudem in omnibus ? Quoniá utracg facta fune 


utiii;& paríetes fepís intermedij diffoluti. Quoníá requie nobís dedifti, quà 


iam parabole effemus gentibus,& cómotio capítís ín populís.quonia ín tan 


tum nos afflixifti;ut pacís bonü diffenfione cognofceremus,& afflixifti quo 
iterü reftaurares.Proh medela admiíráda: pacé nos docuifti, q odío nos ha^ 
bebamus odiofe.Cj celeriter cótraríü difpenfafti cotrarío? diuififti nos ut fer 


uentíores ínter nos cocurreremüs,rami inftar,quí manuum ui ínflectiCinde 
uero dimiffus rurfus ad feipfiim;ac priftinam reuerti£ naturá;oftendens uio 
lenter feeffe inflexi;nequacs tamen uiolenter reuetfum. Quoníá nó ampli^ 
us manus defpícit oculum, neq; oculus manum. Quoníam non amplíus pe^ 


des contra caput ínfargunt , neque caput pedes fe alienos effe cenfet , non 


magís ldentes, quàm ipfi, quía ordine & principatu caruere; fuerelacfi . id. 


enim 


"————— —"—»————"—— » 


DECIMA 107 


enim unidetfi eft confafio ac díffolutío. uerum metnbrís iam unutn & idem. 


inter fe e(t carx,quü omnía ordine ac naturx lege ínter fe (int colligata & cu 
ftodíta.factitg fumus corpus unum.ac fpirítus unus , quemadmodum & in 
una uocatíonís fpe fumus uocatí . Propter hoc te populus pauper laudabit, 
quoníam ex índigente factus eft díues.quoníà mirifice magnificentia tuam 
fuper nos oftendiftiid qs ueteribus adnumerabit relationibus.ubí ením fu; 
perabundauit peccatum,fuperauít & gratía . Quoniam grana proiecta.fpi/ 
cam procrcauímus,& oues lugentes paftores fumus nacti.Sed & paftorum 
recte nouí;adepti fumus optimücui credítus eft fpírítus,& talentorü opera 
tío, gregis cura. quí unctus eft ungento facerdotij, & perfectionis, fícet fa; 
pes ditferat.prafecturam & lampadem fub modio abfcondat, quá pau 
o poft fupra candelabrum ponet,quo omné eccle(iz anímá illumínet,.luxc 

femítz noftrz exíftat, Adhuc ením fyluas, & montes, ac flumína co(iderat, 
acrapacibus anímarü lupís in(idías pracogítat;quo ín tempore opportuno 
is ie fafcipíat paftoralem, ac una cü uero paítore rationabilem hác pa 
Ícat gregem,ín loco uírenti cabernaculü firmans íjs.quí femper dei florét elo 
quíjs,& aqua quíetisqux & fpitítus eft,reficiat. hec igitur fperamus & opta 
mas. Mihi uero nüc tempus efLut pip actioni admonitioné quoq; ad; 
iungam,quá tamen quantü poffibile eft breuiffime abfoluam;quoníá maío 
tem admonítionis pattetn per opera ipfa prazoccupaftís, ande nequacj uer 
bis longíoribus,ijs eft opus;qui íá experientia funt eruditi. Oportuiffetequi 
dem fratres ne fübínitia fuiffemus dinifi;neque ut ueterem dignitate pariter 
& ornaméta noftra maculaffemus:nam licet grex nobis effet pufillus,& ne: 
quac dignus,ut ínter greges nominare£ numerádos, maximis tamen cqui 
per poteramus & numerofi(Iimís. quín etía quibufdá ín fpiritus prafere/ 
amur uírtute, & fic fe es habebat;eratqg decor aliorá alíus, (iue paruus;(i/ 
ue maguus.uerü noftro gregi peculíate erat;ut effet infractus,& ab omni fe; 
ditione alíenus, íta ut fzpíus [Noé archa uocatemur , quz fola totíus mundi 
diluuíum effugere potuít;ac ín fe pietatís femina conferuare.cacterü quía ho/ 
mines efTe conuícti fumus, nequaquá inuidiam maligni penitus effugimus, 
neqp languorí quí cuncta occupauit refiftere potuimus.fed cómunis calami; 
tatís € nos quoq; partícípes facti fumus;ac cocordic bonü.quod ex pulchra 
hxreditate paterna poffidebamus, nequacj ín finéufqy coferuauimus:taetfi 
no parüper & hic quoq, alíos przcelluimus.(i quid in inímicítijs noftris lo^ 
tíati oportet,cofidentes Chrífto,quod nouiffimi ín hác calamitatem íncidi^ 
mus,prímí uero fumus emendatí.Síquidé zgrotare cómunís naturx & hue 
manz eft imbecillitatísqua omniü & corpora, & intellect, ac eorà quoqg 
quí fant robuftitTimi afficit:uerü curarí, & rurfus ín eratíá redíre, prudentiae 
eft & charitatis, que pulchre nobis & iufte cácta difpéfauit, longe precibus 
noftrís & fpe aliorü quoq; melius. Nos etem data forti capíta.tancj pro píe 
tate qd innouaffent,& pro recte fidei adiuméto laboraflent,ín gratía fufce/ 
pímus 


De Báfilio ma 
gio loquitur. 


108: Qo XA4710 

pimus,nec ranquá inimicos fumus auerfati;fed (icut frattes amplexi, parum 
per faper paterna paruítate difTidentes;fraterne tamen;8& nequaquam mali 
eue : (iquídem ínimícitias haud laudamus, zelum uero füfcepíitnus . melior 
enim eft affectusconcordie,quam pro pietate feditio.ac ideo ex feinnctione 
eotum coníanctíonem fecímus.dilectioni fubfurantes machinationem con^ 
tra nos factam:& ín tantum ordinem immutauimus,ut nequaquam fuffra; 
gio gratíam, fed fuffragiü eratía: fectatrícem faceremus.ita ut manibus alie/ 
nis ad hoc indígeremus, ac paruum quíd à fpitítu ducti antícíparemus. uos 
uero literz dímitteretís cortícé, & plane ad fpiritus cofugetetis intellectum: 
(implicítatem qua ín apertís eft uerbís, nequaquam laudantes;impietatem 
uero riníme cognofcentes, fed fcientes quod trínítas apud nos haud attín; 
gi.fed inconcufTa remanere debeat, pariter & natura eíus, qua ín ipfa conti; 
aetur;& quod à tribus quíd abfcindere;uel alíenü facere, ide nobís eft quod. 
totum tollere,& nudo capíte ab omní deítate fegregarc.& hacc de noftra re; 
fpondímus diffen(ione;non igaari apud quos nam homínes,quod quidem 
maxímum uetítatís eft areumentum,qua neca tempore uíncítur,nec ob íni 
míicítías dilectionis,que ín nobis eft.fcintillam penitus extínxit.(iquídem ad 
íd potiffimum nos.licet diffídentes, impellebat , quod eiufdem eramus opi/ 
níonís, € confcij nequaquam nos cum fjs de uerítate contendere, aut eos ho 
ftes habere, qui ad alteram partem fcíentes uergerét, fed qui eodem fidei & 
prímnx fpei noftra: charactere (ignati effent. Nihil enim concordíá tam for; 
títer conciliainter eos quibus deí negocía cordi funt, quàm confonantía de 
deo.& nihil magis ad difcordíam facit , quàm diffonantía de illo . (iquidem 
quí ín rebus alíjs modeftiffimus eft.in hís fit feruentiffimus . & qtii nanfue/ 
cus eft;hic bellator euadit;cum longanímitate offenfus.deum cernít, feu po/ 
tíus deum cafu fuo offendit.qui nos dítat;à nobísqg ditatur. Ita ígiturquem 
admodum dixi;in di(len(ione modeftíores fuimus , quo concordía manife: 
ftior fieret quàm dífcordía,& parum abeffet, quín medíum ijs effet abfcon/ 
dítum,quí ad utranqp partem erát idonei. Caeterum quía pacís celerítas,ae; 
quaquam ad fecurítatem fufficit, ni(i uerbum quoddam oftendatur quod il 
lam confirmet, & deus uerbo auxilium praftet , apud quem omne bonum 
& incipit, & ad finem deuenít;age illam & per oratíones & cogitationes pro 
uiribus confirmemus:idds primum cóofideremus.quod ex omnibus exiften; 
tibus níhil deo eft pulchríus uel fablimíus:ni(i quis forte eum füperfubftan/ 
tíam e(Te exíftimare uelít.uel totá effe ín illo ponere, apud quem & alíjs cffe 
exiftit.Secüdo uero ea perpendamus.quz príma ex deo funt,& círca deum; 
angelícas dico uirtutes ac coeleftes;prími lumínís fplendores prímos, & ueri 
tatís uerbo lucétes: nam & ipfa lumen funt; perfecti luminis radij fulgentes. 
his itaq; níhil magis propríum eft quam fine bello & feditione agere : in di 
üínitate ením nulla eft fedítío , quoniam nec folutio , folutío ením feditionís 


eft parens:fed tanta eft cócordía.tam erga feipfam,quam uirtutes fecundas, 
i tit 


D.B C.I M^4AÀ;5 - 109 
tt iatet ea nomína;quz deo conueniunt; & quibus ínter alía; & prac alijs uo 
carí gaudet, pacís preualeat nomenclatuta.ideo enim pax;dilectio,& (mili, 
bus appellat nomínibus;quo nobís per nomína oftendatur,quod deus has 
(ibi ueadicet uírtutes.Ex angelis autem,ís quí deficete , & fupra dignitatem 
e attollere eft aufus,ac contra dominum omnipotentem rebellate;& cathe/ 
dram fuper nubes , uetbí ínftar ponere, dignas atrogantix fux poenas de; 
dit.condemnatus ut pro luce caligo effet.feu ut uetíus dicam, femetipfo ca 
ligo effectus. at reliqui in fua permanent dignitate, quibus pracipuum eft, 
ut pacifice & abíq feditione agant;ac ut unum fint, à fancta & laudabili ac/ 
cipíunt trínítate, qua & fplendorem fufcipiunt;quoniá & illa deus eft unus 
aceíTe creditur,non minus propter concordíam, quàm fubftantia identita; 
tem. acídeo deo & díuínis funt proximi , qui pacis bonum amplecti uiden 
tur,& qui fedítíonem paci contraríam odío habent,& molefte ferunt.qui ue 
to. oribus funt contentío(is, & uanitate nomínís claritatem uenantur, nec 
non turpítudíne propría fe ornate contendunt.partís funt aduerfz.quando 
quídem & díabolus ipfe;contra femetipfumn, multis modis & affectibus de; 
certat.quamuis illud ídem & ín alíjs operatur.utpote homicida ab ínitio, & 
ofor boní.quo ín tenebrís commune corpus fagittet ecclefic,& fub fedítionis 
caligiae fe abfcondat : quemadmodum ut arbitror Giagulos iínuadit , quum 
fophifta (it ut plurimum, & maleficus , ac (ibí qua(i locum in nobis per infi; 
dias aperit,quo totus illabatur,uelutí quum exercitus imperator,mutum in 
terruptum aut ordínem folutum ínuadit . Subinitium igitur ob beneuolen: 
tí &€ concordíx eratíam,deum ac diuina imitarí,ac ideo folum anímam ad 
dei imaginem factam refpicere decet, quo potiffimum nobilitas cíus confer 
uetur, propter inclínatíonem ad illam,& facilem propter (imilitadínem afe; 
cutíonem.deíade refpiciamus ín celum furfum, & ín terram deorfum, diui 
nas uoces audícates,& difcamus leges creatur, quod coelum & terra, & ma 
re,& uniuerfus híc mundus, magnum dei elementum , & perquám celcbre: 
qua cuncta deus tacíte przedícans nobis oftédit.donec enim quietem & pa; 
cem ínter fe habent;ac ín proprijs naturz permanent termínis,& nullü con; 
tra aliud ínfurgítnegs beníuolentic diffoluit uínculaquibus opifex aerbum 
uníuctía colligauit,decor eft, quod dicit, & pulchritudo ineffabilis, nenodg 
his unquam fplendidíus quid aut magnificentius nouít. quàmprímum au; 
tem pax ceíTat;etíam mundus effe de(init.nunquíd ením ccelum bene ordi 
natum tibi e(Te uidetur ? cum aére & terra communícans , quá huíc quidem 
lumen illi autem pluuíam, beníuolentía: impartítur lege. terra autem & aér, 
hac quidem alimenta.ille uero refpíratíonem cunctís praftat animantibus, 
qux propter hxc uítam obtínent , dum elementa hac paternum ímítantur 
amorem.anni autem tempora , nonne placide temperantur?ac paulatim (i, 
bi inuícem fucceduntzcaloriscy ac frígoris aufteritatem nímíam,itmutatio 
ne fua reddunt mítíorem , & ad uoluptate pariter & utilitatem diee n 

commode 


s 410 O^R' A^T-1 O 

commode paci (abminiftrant.quid antem nox & dies?nónne equasinter fe 
portiones fortiunturz& híc quidem ad opus nos excitat.illa uero quíeté rec^ 
dít.quíd uero fol & luna.ftellarumiy pulchrítudo;ac multitudo?quz omnía 
fuo ordine oriuntur & occidunt. Mare autem & terra.nónne placide inter fe 
cómifcentur?& utiliter ac humaniter fe homínibus exbibent.illiscg affiuenz 
ter & liberaliter opes fuas impertíunt . Flamína autem per montes & plani 
cícm currentía, nonne ín eo utilitatem fuam oftendütz quod terminos fuos 
non tanferediuntur.& retro conuerfaterram abfcondunt.Elementorum au 
tem permíxtio & temperatura,necnon merbrorum comenfuratio & confo 
nantía,anímalíum quoq, cibus,genítura,& habitatio, nónne omnía ínter fe 
funt difcríminataz& hxc quidem prxualent;alía autem fubíacentquedam 
uero nobís obtemperant, nónulla funt libera. quutn ígitur haec omnía íta fc 
habcant,& propter prímas barmoníz caufas, (iue confluentías & confpíra/ 
tiones dítecta aceducta,quídnam alíud ex hís intelligere oportet? s quod 
per ea amicitía predicetur ac concordía,& quod hotmínibus legem ferant,ut 
& ipfi inter fe probe coueniant. Sí uero contra feipfam pugnaret matería & 
fieret defpicabilis,diffolutionem propter feditíonem moliens;aut deus har 
moníam alíqualíter propter peccantium timorem & fupplícium concuteret, 
feu mare termínos fuos cerederetur;aut imbres decíderent perceríni;aut fol 
abíconderetur,aut anní tempora ultra folitum durarent, omnía ornatum fa 
um perderent,& tímendum foret, ne pacís bonum feditíone cuerteretur: ut 
interím ciuitates.populos,ac regna obmíttam,necnon de regionibus, exerci 
tíbus,& domibus,de nauium praterea fopplemento, coniugis, & amicitijs 
fileam.qua:omnía pacis bono con(iftunt,(editione uero difloluerentur.Pro 
inde & ad Ifraélítícum populum fermonem cóuertam,& uos calamitatibus 
eorum admonebo,necnon difper(ione ac captíuitate, qua & nüc quop furit 
oppreffi, & qua dehínc opprimentur . credo ením íjs, quz de illis funt pr/ 
dicta.deínde exacte rerü feríem uobís enatrabo , fcientibus quaenam malo; 
rum horum caufz fuerínt;quo alíorü malís,concordic diífcamus bona. Nó 
ne dum pacem tam inter fe, quàm cum deo habebant, Aegypto fornace fer^ 
reo oppreíTi,& comuni cibilaiose ín unü collecti, afflictío ením optímum 
quandoq; remedium ad falutem eft, fe populum fanctum effe audiebát; & 
domini partem,necnon facerdotium regium. & nó folum nomínibus íta;alí 
tet ucto operibus.fed & à fuis ducebantur imperatoribus;quí & ipfi deo dí 
rigebantur.praccedente eos columna ignís ín nocte;nubis ueto ín die. & ma 
tc quidem fugientibus cedebat, efurientíbus uero coelum fübminiftrabat ct/ 
bum.ac (itientibus petra fontem effundebat.quü uero pagnarent,manuum 
exté(io pro multis erat milibus;ac per orationes tríumphos excitabat, & ad 
ulteriora uíam preparabat.flumina prxterea cedebant;cognatum mare imí 
tantía, necnon elementa (iftebantur, ac muri cubarü clamore euertebantur. 
Proinde quid de A&'eyptí plagis, qux ín illius cócedebantur gratíam dicere 
Ns " : eft 


Q 


DECIMA EDU 
eft necefTe?& dei uoces € monte auditas , aclegíslationem duplicem, una ín 
litera;alteram ucro ín fpirítunecnon alía, quibus olím contra faa etíam me; 
títa honeftatus eft Iíraél. poftquam auté diffidere & inter fc infanire cepe: | 
runt;ac ín partes diuí(i funt quamplurímas,;cruxtg eos ad ultimam impelle, 
batcalamitatern , arrogantíacp contra deum & faluatorem noftrum excre; 
fceba;non amplíus funt cogniti; quoníam nec deum ín forma cognouerunt 
humana,ac ideo uírgam ferreá;qu eís à longe mínata fuerat;ad leipfos per 
traxerunt.regaum & principatum diíco.fub quo nunc funt. quid it? & quid 
nam funt paíli?equidem ob calamitates priores, Hieremías cos deplorat, & 
captiuitatem luget Babylonícam:nam & illa luctu & lachrymis crat digna, 
quoníam magnifici muri illi raebant, urbs euertebatur , fanctuaría diruez 
bantur;oblationes dirípiebantur , manus & pedes polluti erant, hi quidem 
quod ad ínacceíTa accedebant, hx: autem quía non tangenda tangere geftíe 
bant. Silebant prophete;duccbantur facerdotes.fenioribus nemo miferaba 
tur,uíirgínes uíiolabantur,iuuentus cedebatur.ienis alienus & hoftilis;necnó 
fanguinis flumína.pro igae & fanguine erant fancto;Nazarxi díftraheban 
tur,pro hymnis fufcitabatur luctus,& ut aliquíd ex lamentationibus dícam 
Hieremiz.filij Sion honorabiles,& auro coparandi.delícati íllij& malorum 
ignarí;per peregrínam abibát uíam,& uix: Síon lugebant , quoníá no erant 
quí peragerent díes feftos.fed & parum ante noftra tempora, manus mulie 
rum tifcrícordíum,nequaquam cibum porriecbant filijs, quá íngtueret ob 
(idio.fed illos dilaníabant ad cibü:ac chariffitma fua;faciebát remedía. Non; 
ne bac funt grauía,& grauifimorum extrema ? non folum illis qui tum pa» 
tiebantur,fed & his qui nunc audiunt. Ego enim quotienfcüq; librum hunc 
ín manus fumo,& lamentatíones relego(relego autem;quum alíquádo pro 
fperítatem lectione refrenare uolo)uox mihi interduditur, & lachrymis dif 

Huo.calamitasc íta oculís meis fubijcitur,ut cam lachrymátibus lachtyma; 
tí etíam cogar. Caterum nouiflimam eoráü plagam & defolationis exilium, 
necnon feruitutís (agum,quod & nunc quoq ipfos opprimit; díuuleatamqs 
à Romanís humiliationé;cuíus nulla maíor caufa quam feditio exiftít, quis 
ex ijs ctíam;qui calamitates defcribere,& fermone explicare norunt;deplora 
te poffetzqui nam libri referre ualerent ? uerum afflictionis huius uniuerfus 
orbis, per quem Iuda funt dífperfi,monímentü exíftituna cum díuínz fer; 
uitutís ceffatíone,& Híerofolymorum ad fundamenta ufq;.ita ut uix difcer: 
ní poffit.deftructione.cuius acceffus ídeo folum illis patet,& intantum ipfis 
gloría olím faa perfrui concedítur, ut ín die comparentes , defolationem ea/ 
ram deplorét. Quum ígítur difcordía res fit tam perniciofa , ac tot malorum 
caufa,quemadmodum pradiícta oftendunt, & per multa exempla difci po 
tcít.longe etíam perniciofius eft,ut fj quí pu(illanimitatem abíecerunt,& pa 
cis guftauerüt bona.rurfus in eandem incidant infirmitate, & ad proprium 
tedeant uomítum,& quod neq, ftultí erudiantur.uel experti fapíant , uideo 

; enim 


92 OR ATIO 


«enim ton folum illos leues & ftultos cenferi quí it malo perfeuerant, fed && 


eos qui facile ad utranque feruntur & índínaut partem , &aurz inftar uoli 


 tant,uel ut Euripus fluxu & refluxu mutantur, feu ut marís unda fant ínfta 


Patri eius 
Gregorio 


biles. Proinde & illud confidero , quod eos quí adhuca diffenfione funt oc 
capatí;concordix fpes releuet, admodumqy calamitatem foletur . fiquídem 
infortunatís maximum fübf(idium eft fpes ímmurtatíonís, & quod fucceflus 


tieliorum eorum fubíaceat oculis . quí uero faepius ín concordiam redeunt, 


femper tamen rurfus ad malítíam recurrunt , cum alijs etíam fpem meliorís 
amittunt , nec minus fedítíonis femper concordíam tímentes , & quía facile 
hínc índe uoluantur,& ínftabiles exiftant, neutra parti confidentes . Cate 
rum nemo me dícere putet;omnem pacem efTe dilieédam: noui enim quod 
quetmadmodum dífcordía quedam melior exiftít,íta & concordíam quan 
dam pernícío(iorem effe fcío. Verum de bona , & que bono ac deo nos fo; 
cíat.loquor.Portó (i breuiter de his uerba facere oportet;íta fentíoquod bo 
num necultra medíocritatemn remiffius , nec etíam debeat effe feruentíus, 
quo non propter leuítatem omnibus adhacteat;aut propter rigorem omní/. 
bus re(iftat.patíter enim retmiffio ienaüa cft , & peruicacid incommunicabü 
lis.atqui nonne conftat , quod aduerfum ca quz funt impietatis , & igne, & 
ferto , S tempore , & poteftatibus , ac omuibus patíter príus decet obniti, 
quam prauítatís fermento pollui, & male habentibus prabere confenfum?z 
níhilenim exomaibus adeo tímendum eft.ut tímori preponatur díuino.ac 
propter quod fidei prodantut fermones , necnon ueritatis cum ueritati fer^ 
uíamus.ubí ueto offendit fufpicio.S metus infcrutabilis, ibi melior eft celeri 
tate longanímiítas, & pertínacía aftipulatío . uerum longe melíus eft & con; 
ducibilíus , ut ín communí corpore manentes , alíos tanquam membra ín; 
ftruamus acínftruamur , quám ut propter defectionem díffidamus , & id 
quod fide dignum eft fegregatione diffoluamus . deinde , ut cum uiolentía 
tanquam tyranní;& nequaquam fratres.correctionem lege firmernus . hxc 
quum fcíatnus fratres, inuicem nos amplectamur & foueamus , ín unumqg 
cx corde redeamus , imítemut illum quí interftitium fepís diffoluit , & qui 
per fanguínem fuum omnía ín unum deduxit & pacificauít . dicamus patri 
huiccommunií,canícíei ueneranda,miti & pío paftorí, uides prztmium man 
factudínís tuz, eleua per círcuítum oculos, & afpice filios tuos, quemadmo: 
dum defiderabas in unum congregatos,quod folum tibi contíngere díe tio; 
cuc petebas;ut ín fenectute bona peregrínatíonem tuam termínares.Ecce 
omhes ad te ueneruntac fub tuis requiefcunt alís,& altare tuum círcundant, 
acqui cum lachrymís dífcefferant, cum lactítía accurrunt. Gaude & oblecta: 
re pater optíme , & filiorum amator praftantiffíme , quoniam cuncti orna; 
tu. (ponfz inftar, induti funt & amicti . díc & ta ad nos , Ecceego & filij mei 
quos mihí dedit deus.adde & aliam uocem domínicam,& plus familiarem: 
quos dedifti mihi feruaui , & non perdidi ex eís quenquam . nec ením uel 
| A unus 


V NDECIAMA 113 
unus petíjt , fed omnes inuno tmanemus fpiritu , ac ananímes in Euangelij 
collaboramus fide,concordes,unum fentientes, armati fcuto fidei, prxcin&tí 
lumbos ín uerítate, unum folum bellum nofcentes, aduetfüm díabolutn, & 
«eos qui fub illo militant.non tintémus eos qui corpus occídere poffunt, ani 
mam uero nequaquam comprehendere ualent , fed animz ac corporís do/ 
mínum timemus;bonum feruantes depofitum , quod à pattíbus nofttís fu 
fcepimus;adorantes patrem & filium, & fpiritum fanctuti, ía filio pattem, 
in [pititu filium coguofcentes,quorum noríne baptizati fumus , in quos & 
credímus , quibus & coordínati fumus , príus díaidentes quàm coníunga 
mus,nequaquam tría ut unum:non ením fub(iftentía carent;aut unius funt 
fubGftentiz , ut díuitiz noftra fint ín nominibus , & nequaquam ín rebus: 
fed & tríaunum dicimus, uerum non fübfiftentía unum.fed deitate , unita, 
tem in trínitate adorantes, trínítarem ín unitatem reftaurantes.tota enítri. 
eft adoranda,tota regalís,uníus poteftatís,unius gloríz, fupramundana,fu 
per tempora, íncreata , ínuiGibilis , non ueftigabilis , incomprehenfibilis , &€ 
quo nam fe ordíne erga feípfam habeat , ipfa fola cognofcit. nilominus ta/ 
mená nobis colítur & adoratur.folacg fancta fanctorum íngreditur,ac om/ 
nem creaturamfotís relinquit: hanc quidem primo, illam uero fecundo fe/ 
eregatam uclamíne: prímo. quidem coeleftem & angelicam , à díuinitate, 
fecundo autem noftram acceleftibus . hzc facimus fratres & ita habemus, 
& qui alíter fentiunt, eos tanquam uetítatis peftem , quantum poflibile eft 
füfcipimus & curamus:qui uero incurabiles funt , illos refugimus , ne € nos 
morbi contagione,priufquám fanitati fua reftituti fuerint, inficíamur . deus 
autem pacis , quz omnem exuperat mentem .fit nobifcum , in Chrifto Iefü 
domíno noftro, Amen, 


DIVI GREGORII NAZIANZENI DE PACE 
| ORATIO SECVNDA 


Pyrnvipvs zelus,manfuetus fpitítus, hiimara dile/ 
$ ctio.feu potius humanitas ipfa . fpes longanímis. zelus 
M4 accendit,fpiritus mitigat, fpes permanet , & bonü quod 
à in nobis eft nequaquam difpergi (init , etfi natura (imus 

i| feeregabiles. dilectio conferuat , & ex tribus unum , uel 


nS f v2 exiftens manet.uel commota fübiftit , feu difcedens re/ 
dit,quema dmodum arborum rami, manuum ui ínflexí;ac índe demiffi;rut/ 
fus ad feipfos recurrunt , & naturae fax proprietatem oftendunt , uiolenter 
quidem incuruatí;Gine uí uero rurfus directi. Porró malítía, natura eft expe/ 
díta & uehemens,ad deteríus inclinatio;torrens per pronum decurrens, aut 
calamus, quí per fcíntillam & uentum facile fuccenditur fuoque confumt 
tur germine : iguís enim materíz foetus exiftít, quí & materíam confamit, 
quemadmodum malítía malos,& cum fuo abit nutrimento. Sané mam 

$ abit 


"4 O'R AUR Y6' ni 
«habitu aliquo boni confumatus eft, & ín íllo cófirmatüs , difficilius eft illam: 
cadere; quam fub ínítium bonum fierí.quandoquídem tempore & fermone: 
omne confirmatur malum, natura uero permanet , quemadmodum & ao; 
bis dilectio,cum qua feruimus dilectioni exiftenti,& quam dilígemus, & ín: 
omní uíta przponemus.ubi ígitur funt quí noftra diligenter obferuantzbe/ 
ne ac alítet fe habentía,nó at difcernant.fed ut díuexent, nec ut condoleant, 
fed ut ínfültent.& bona quidem calumníantur,mala autem tragice celebrát, 
& in domefticis malís propinqüorü cafus pro excufatione habent.fed utin& 
recte iudícarent.íra ením loco.utilitas.iuxta parcemíam fuccederet.(i tímore 
inimícoram pracftaretur, ut fecuríus deperemus.nunc autem cum ínimícitijs 
& malitia,rationem obtenebrante íudicant, quam nec ín fidedignis uítupe; 
ratío locum habeat.ubí ígitat nunc funt; qui diuínitatem paríter & nos odío 
habent?hoc ením magnificentiffimum eft quod patimur, ut cum deo peri 
clitemur.ubí nobís funt?quí in caufis proprijs clementer íudicant , ín alienis: 
autem exquifitores funt acerrímí;ut & hicuerítatem mendacío inuertát, ubí 
funt quí aulneribus funt pleni,nobis uero cícatrícesexprobrant? quí pedum: 
offentiones traducunt,quum ípfi pleno raant cafu, quí ceno funt obuolutí, 
& propter maculas noftras exultant. quí trabem ín oculís habent , & feftu^ 
cas nobís obijcíunt.qua ínfixz non admodum offendunt, neq; uifum mole 
fte lzdunt.feu impediunt. Adeftote igitur, & partícipes efficiamint archano- 
rum noftrorum. uocamus uos ad confeffum , & exofi , inimicis pro arbítrío: 
utemur.proh contumacíx;uel etíam audaciz;quó abeatis confufi & fupera 
ti.quid hoc mírabilius?noftrum difcentes fanitatem,ex fjs ob qux zgrotauí 
mus.non ením de diuínitate contendímus , fed propter conftantíam decer^ 
tauímus.neque quam ímpíetatem potíus eligere oporteat dubitauimus;uel 
eam quz deum contrahít;uel incidit, & íncídentem , uel fpiritum folum , ab 
e(lentía díuína;uel filíum à patreunicam partículá.feu duas impietatis. hacc 
ením tanquam prafentís morbi capita attingere neceffe eft;deínde afcen(io 
nesín corde ponere,non cofeffionis,fed negationis:nec T heologiz;fed blaf 
phemiíz.alíus enim ín díuítijs impietatis alio eft contentiofior,non quod ue 
reatut fe impíe agere, fed quod cenfeat longe fe alíjs mediocrius & huma 
nius habere.nos uero haud íta;uerum de diuínitate conuenímus, & ídé fen; 
timus.non mínus quàm díuínítas cum feipfa:(i hoc non magnum eft dicere. 
& facti fumus labium unum,& uox una.longe fecus quàm íj qui turrím prí^ - 
us cdificabant;illi quidem ín malo unanímes erant.nos autem in re optíma, 
bona nempe concordía,quo unanímíter ac uno ore elorificemus,& patrem, 
& filíara,& fpiritum fanctum . & hoc dicetur de nobís, quod deus (it ín no^ 
bis.quí unientes unít,& eloríficat eos quí eloríficant illum: & non folum di^ 
cetur.fed & credetur.uerum alía fant ob qua diffidemus, tametfi male ín i 
lis quogs:haud ením negabo: oportuíffet enitn ut nullum maligno dediffe^ 
mus íngreflum,neg línguis malis libertatem;nifi tantum quantum uidetur. 


" Ys 


VNDECIMA Hr 

'tjsqui noftta criminantur.erim quum neceffe effet; üt in aliquo delínque, 
remus, quum homínes effemus , iftud eft ín quo peccauímus : nímíj gregis 
facti fumus amatores , nec difcernere potuímus quodnam ex daobus bo; 
nís.potíus fuerit eligendum, doneceo deuentum fit , ut ambo zqualíter ad 
mitati fimus. hoc noftrum eft crímen,;de hoc nos quicunque uelit aut repre/ 
headat.aut indulgeat. hoc profitentíum eft fecutítas. fuper hoc autem nihil 
"&fiualdeuolueris.iníufte putrefcere facíunt oleum, inquit ille, qui dixit, in 
terficite & putrefacite. bonum autem fequitur inuídía , uelletís quidem , fed: 
non poteftis.omníum etenim quemadmodum Ef(dra ac mihí quoque uide: 
tur.fortíffíma eft uerítas.noftra igitur ínter nos ipfos diffoluímus,& diffolue 
ius:haud ením poffibile eft;ut filij patribus maleíudicent, prxcipue quum 
trínítas íateraeníat communis; pro qua ín re tam ardua depugnamus, && 
propter quam nequaquam pugnabímus . Ego tam paruus , pacís fponfor 
ero,quoníam humilibus gratíam dat domínus , humilíat autem elatos ufgg 
adterram . quid autem ad uos concilíatores noftros hac pertínent 2 eftís 
ením concilíatores , lícet inuítí ín hoc gratificamini . etenim non ideo uos 
pij eftis, (i nos uel ín paruis, uel ía magnis fumüs malí fed neque nosín 
alíquo (i erramus, propter malítiam famus laudandi . uos uero nihilomi 
nus í(mpíj eftís , & (inos peccamus. immo plus, quantum errantibus eftís: 
moleftiores . & ut intelligatís (n omuibus nos (ciatis unanimes effe , & per 
hoc difcetís , quod femper unanimes erítmus . fecímus , ut arbitror rem con» 
fpiciendam. Pater benignus eft. & filius obediens ; inuicem pari decore - 
confidemus. & (i beneuolentiz quíd & confenfus ín nobís uiuit , uiax eft, 
acceadímus etíam . perfaadeat uobis fermo . de hoc enim audíuíftis, & mi 
racalum hoc ad aures meas peruenit, & fcío , quod maíus quíd ín uobís eft, 
quám ut ín aérem fpargantur. id nempe, quod ín animabus eft recondi^ 
tum . de uobís autem turías audiatis, (i rurfus audire defideratis . qua: fi. 
haudquaquam ad demonfttrationem fufficiunt, faltem publíce fant decan^ 
tata.tentatíones uídelícet, & lapidationes, quas iam fumus perpefft, & qui 
bus fumus ínftructi , nequaquam enim afflictiones xere tulimus, fed. (i 
haud pateremur , damnum effe putauimus . & tanto magís ; quod peti/ 
cala talía pro Chrifto deguftauimus . ob quz fructum reportauímus o^ 
primum , populi nempe huíus argumentum. quíd ígitur uultís * nos hoc 
credite , & nulla uobís reftat difficultas , neque ín Theologia fecunda , & 
tmez parcetís ímbecillitati , qua oppreffus,uíx hac uobis loquor. fed opot/ 
tet quemadmodum & furdís autibus , fzpius eundem inculcate fermo 
nem , quo frequenti uoce ín aures loquamur audientium : fed & fermo» 
nem quíete ueftra mihi prouocare uídemini . ilentíum ením affenfum ef 
fe , parcemía docet . Nunquid igitur fermonem amborum fufcipietis ^ ex 
anímauna, & ore uno.doleo autem quod non ín montem altíffimum afcen 
dete , feu uocem defidetío meo dignam accipere. poffum , quo omnibus 
T qui 


16 O-RATFTIO | 
qài male fentiünt.hazc tanqaam ín cómuni orbis theatro proloqüar:filij ho; 
minum quoufq graui eftis cordescur diligitis anitatem,& quetítís menda 
cium?dum non uná nec (implicem deitatis íntroducitis naturam,.fed tres ít 
ter fe alienas & difcerptas.nec miri, (i dicatur excefIu & defectu pugnantes: 
autunam,fed minutam quandam & anguftam.cui haud cócefTum (it;ut i 
ter magna habeat príncipatum,tanquá qux non poffit aut non uelit,& hoc 
bifariam, aut propter inuidiam, aut propter tímorem: hoc quídetn nequid 
eiufdem aro detur honoris.illud autem ne hoftile , & quod puguet . fed 
ecce tibí;quantum deus cteaturís eft honorabilior,tantum & príma fua cat 
fa eft maguificentíor , ut uel diuinitatís principatus (it , uel creatura , & pet 
medíum díuinitatís ad creaturas perueníatur.aut econuerío, & huíus gratía 
fabíjcíatut diuínítas ; quemadmodum uidetur ínueftigatoribus nímis dili/ 
centíbus & fublimioribus . Etenim (i uolumus filij & fpiritus dígnítaté con 
fitentes,uel (ine príncipatu índucere;aut ad alium principatum perducete,ti 
mendum utíq/fi (it , ne offendatur deus , aut apud nos peticlitetur contra 


rium.(i autem .nimíum filiam attollas , aut fpiritum;uerendum ne fuper pav. 


trem ftatuas;aut à caufa excladas.Cacterum hortor te;quí nímío generatío/ 
nís & ptíncipij tenerís amore,ut bonum obmíttas germen, proceffionem 
admirandam.nam quid deum magis ínhonorat* (i ucl horum ftatuís prínv 
cipatam,qualem ipfe introducis: uel non horum , fed qui natura funt fitni/ 
les.& eloría eadem,quemadmodum & nofter exigit fermo. uerum tibi mae 
gno honori eft,& maxímo,quantus (it filius.& tanto magiís.quanto omnía 
patti uíuít, & character eft germanus generantis , nec uelles decetn milium 
potíus homínum domínus effe, qüam unius filij pater . uetum deo aliter ui 
detur.quid maíus eftzuel filium habere patrem;quod additio eloríz eft , & 
nequaquam füblatío . quemadmodum & eminentía fpitítus . aut ignoras, 

uod tu quídem creaturarum príncipatum flatuís, principatum filij dico & 
(birirus.& quod príncipatum ueneraris,& ignominia afficís que ex illo funt. 
principatum quídem,quoníam paruorum introducis príncipatum,& deita/ 
tc índignum.filíum autem & fpíritum;quia patuí (int, & non folum creatu/ 
tz, fed & omnium creaturarum facis ignotniniofiores. (i faltem horü unum, 
ex uno fuübfiftit, & aliquando quemadmodum ínftrumentum artífici, quod 
ante priores artifices non erat , neque alias factum, ni(i deus forte quid per 
ipfos creare uolaerít, canquá illi haud fufficiat uelle. omne ením quod alic 
ius rei oratía eft.uilius eft;quàm id.per quod generatur. Ego autetn deitatis 
principatum íntroduco,omní carentem tempore,& infeparabilem, & indefi 
hibilem : príncipatumque ueneror, & ea qua ex príncipío funt xqualiter: 
hunc quídem, quod horum (it príncipium: ifta autem , quod talis , & talía, 
& ex talí,non tempore quandoque, non natura, non ueneratíone difcrími 
nata,unurn díuifibiliter exiftentía , & díuifa infeparabiliter coniuncta . & (à 
dictu hoc (it mírandum,non minus tamen laudabilis ínter illa diuifio , qua 

| ^ — .  . snumquodg 


| Y NOD OEGIMA.., E 
unuimquodqe pet feipfum intelligitur & comprehenditur , Trinitas perfe; 
&ta ex perfectís tribus.unitate enim commota propter díuítías.dualitate au 
tem fupergredíente;faper materíam quídem & fpeciem,ex quibus funt cor/ 
pora. Trínítateuero propter perfectionem definíta . Príma ením füperere; 
ditur dualítatis compofitionem,ne díuínitas (it angufta.neque ín infinitum 
diffundatur : hoc ením non effet decorum , illad uero ínordínatum : & hoc 
quidem penítus effet Iudaicum , illud autem gentile , & malorum deorum. 
Proinde & hoc con(idero,& for(itan non ínerudite;aut imperite, fed admo 
dum argute , quod nullum tibí incidet periculum, fi filium íntroduxeris ee; 
nítum:haud ením al(quíd patíetur corporale & materíale generans, quí ge: 
neratíonis expers exiftit;quoníam nec corpus habet : ac propterea commur 
nes de deo diícedant fafpicíones,ne címeamus ubí non eft tímor, & fruftra, 
ut dicí folet , (imus ímpij . Mihí autem perículum ímminet, ne offendatuc 
díuinitas.(i creaturam fufcíipiam:non enim deus eft quod creatur,neque he; 
rile quod eft conferuum , etíam (i príma feruítutís & creationís dicantur , & 
hoc folum demulcet offenfam.Qui ením debítum fübtrahit honorem, nor 
minus fubtractíone illa ígnominía afficít, quàm honorat attributione;tam: 
etfi negocíum,honoris fimulationem habere uideatur. quod fi tibi circa ge^ 
níturam paíTio nafcitur , & mihi quoque círca creaturam , Scío ením quod 
íd quod conditum eft, nequaquam (ine affectione eft conditum . Si autem 
non generatur;nec etíam reftítuítur . Proinde fermonis (ufcipe reliquum.tu 
quí paraum,zquale;propter appellatíonem creatutz dicere audes:nil enim 
eft,quod non ageredi.feu conarí andeas, quum malus (is difpenfaror & ar; 
biter . etením non poffes alias excellere, nifi deum longe à domínatíone re; 
pelleres, quemadmodum & ín hoc feculo tyranníci fant moribus,& qui op; 
prímunt (mbecilliores.Eeo autem unicam,& eandem, necnon breuem emit 
tam uocem. T rínitas fratres,uere eft trínítas. non numeratur autem trínitas 
rebus inzqualibus.aut quíd prohibet,& numerü denaríum,& millenarium 
nominare cum tot cópofitís:multa enim funt q&a tiumerari poffunt,& lon; 
ge hís plura:uerum zqualíum,& qux eiufdem honorís funt comprehenfio, 
ac in appellatione ea contínent.natura ením funt in(ita.que non (initut dif 
(ipentur à numero folubili;quà diffolubilia non int. Ita fentímus,& ita ha^ 
bemus.acídeo quemadmodum hzc ínuícem fe habeant.tam habítà quam: 
ordine;ad folá trínitatem fcíte pertinet, & purosillos quibus trínitas reuela/ 
re uoluerit feu nücuel impofterum. ip(i auté unicam & eandem effe fcímus 
diuinítatis naturá.(ine príncipío,& generatione,& procefione cognítá, tan/ 
quam mente,que ín nobis eft,& ratione & fpiritu quantü coníecturare licet 
fenGibus,de íjs,qu« poffunt cognofci,& patuís magna.poftquám nulla ima 
2o pertíngit aduerítatem , ut ipfa feipfam (ignificet , femper eandem, fcm; 
pet perfectam , (ine qualitate , fine quantitate, (ine tempore, increatam, ín 
comprehenfibilem. nunquam feipfam derelinquentem , nec derelictam.ui; 

tas 


"8 ORATIO 


tas, S uitam.lamina,& lumen.bona,& bonüm.elorias,& eloríam.uerum X 
ueritatem , necnon fpitítus ueritatis , fancta , & fanctítatem ipfam . Deum 
unumquenqp , licet folum contemplatione percipi poffit, quum mens fepa/ 
tat infeparabilia.Deum trínum,ínuicem fe cognofcentem, cum eodem mo/ 
ta & natura,nil fopra feipfam relinquentetn , aut ín aliquo tranfcendentem. 
til ením erat quod cum ipfa derelínqueretur uel tranfcenderetur , nec erít, 
neq; cum feipfa parem fufcipit honorem . neque ením ín alíquo appropit 
quant ea;quz creata funt,& ferua;uel partícipantia;aut circumfcriptibilia ijs 
qua increatzc,& dominantes, incomprehen(bilis,& inexpertz funt natw 
t, hzcením penítus abíunt , ifta autem aliqualiter, partím approxímant, 
partím uero funt propínqua , € hoc non natura , fed comprehen(ione . & 
quandocquum recte de trínitate fentitur, & fuper fermonem euaditur. ní(i 
hoc ipfum (it libertas € regnum,ut recte cognofcatur domínatío,& nequa 
| quam mentíshumilitati admifceantur ea qua longe abfunt.Quibus autem 
feruíte tanti eft;qualís ijs erít domínatio? & quibus magnum eft ut beatítu/ 

dínem cognofcant;qualís erít íam cognita? hoc nobís magnum uult myfte/ 

tíam,hoc eft fides & regeneratío ín patrem, & filium, & fpiritum fanctum, 
ac nomen commune;abnegatiío ímpíetatís,& cófeflio díninítatís.hoc unum 

commune nomen eft;itaut (i aliquid ex tribus feparetur,aut ignominia affi 

cíatur,& confeffío etíam ignominia offendatur . cum hoc quidem confeflio, 

cum illo autem díuínitas.cum hoc deificatio;cum illo uero fpes ; uídete qua^ 

lia nobis largíatur fpiritus,theologíce intellectus? & quemadmodum punít 

defpectus;ut ínterím obmíttam timorem , & iram commínatam non uene/ 

rantibus , fed ignomínía afficientibus . & hxc breuiter (int dicta, doomati; 

cc fed haud contradíctotie,pífcatorie,fed non Aríftotelice;attamen non ma 

lefice:ecclefiafticefed non forenfe: utiliter, fed non demonftrabiliter , ut pa 

làm fieret nos unanímiter fentire ijs, quí contra nos concionantur , & panc/ 

gytes celebrant, & ín hoc folo confentíentes, uno infpirati;anum fpirantes. 

INolite igítur (icut efurientes colligere femina minuta noftra , (iue ea errata 

dicere oportet.(iue ludicra, Siquidem fumma eft infelicitatis, neque in pro; 

prijs uiribus fecurítatem habere,fed iftam ín aliorum uítijs ftatuere.Ecce de 

xtras inuicem damus ín oculis ueftrís.Ecce trínítatís operaqua pariter à no 

bis glorificat & adorat.hoc uos meliores reddat; & magis recte fentíétes: & 

utínà exaudíamur,& dies ifte dies uocet fanctus:nó contradictionis.fed ca^ 

pacítatís:no tentationis monimentáü fed feftiuitas uíctoríz: quo nobifcü to; 

tus confentíat orbis, qui partím fane fe habet, partím nunc fanitaté accipit, 

& fanarí incíipit:hoc & uobis Bat caufa falutís & reformationis. Caeterum ó 

fancta & adoranda ac longanimis trínitas.fiquidé longanímis es, quía tam 

díu tolerafti fecantes.O trínitas.qua ego dignus fum factus ut feruus fim.& 

praeco nó fimulatus. O ttínítas quz omnibus aliquádo cognita crísquibuf/ 

dam fplendore., alijs autem cohettíone, fufcipe & hosadoratores, qui pur 
unt 


DvoDDs' eT: A 119 


fant offenfores,& nullum nos offendamus, nec mínímutm quidetn: tamet( 
me deceret cohercere cum charítate.fed non audeo tantum dicere quantum 
Apoftolus,uerum eadem haud funt accepta.dilaceretur autem língua,& lw 
geat os altercationé:uidebímus & illam aliquando, aut quibus & nobis plus 
ocíj fapereft cogaofcemus,& ueríuta germina ueftra,feu abortíua,Nà poft, 
quàm afpídum oua dirupiímus,& cótríuímus fermone duro & repercuffíuo, 
blande & (ine uíolentía hzc reprehendemus, & bafilifcam quí in eis abfcon 
ditus eft ín medium proferemus,licet (it bafilifcus, fed mortuum & íneffica; 
cem,& immobilem,& in uijs mortuum, & priufquam fieret nó exiftentem: 
ut pro uobis loquat,& ut parumper uobís gratificer , qui non plus odío ha; 
beo coprehen(ionem;quàm me miíferet habítudínis.hoc dabit nobis, quem 
admodum fcío;qui dat fuper afpídem & bafilifcum afcendere , & ambulare 
fuper fcorpíones & dracones:qui & conteret fatanam breui fub pedibus no; 
ftris.(iue canquam fulmen ex ccelo,propter antíquá fplendorem cadentem, 
feu tanquam anguem fugientem,propter malígnítaté pofteríorem & tran? 
formationem,ut perterram ferpat,quo parumper a malís refpiremus, peni 
tusctp aufugiant luctus, & dolor & füpiría;nunc & poftea ín Chrífto domi 
no noftro.cui (it eloría in fecula, Amen. | : 
SERMO DE PACE TERTIVS AD AMPHILOCHIVM 
eve eNE M AX charatam fuauítatequàm nomníne,quam nunc po 
,25211 us $^ S: 8 pulo dedi, & econuerfo accepí, tametfi ignorem utrum 
presi b T uox hac apud omnes germana (it,& fpiritu digna.uerü 
558-1 liae 9 nequaquam reprobanda funt pacta publica , przcípue 
: 2:3 178 8 dco tcfte inita, ne maior nobis accedat damnatio . Pax 
55 18/2 chara meditatio mea;ac ornamentum , quatn & dei effe 
deum eius effe deum, deü ipfum ita;ut in pace dei,& deus fit pa 
cís;ac ipfe eft pax noftra, & nihil adeo ueneramur . Pax chara eft, & res bo» 
na;ab omnibusQ laudata, fed à paucis feruata.cur nos tanto íam tépore de; 
reliquifti,ac uix tandem ad nos redíjfti?quantum te de(idero & amplector, 
longeab alíjs diffentiens homínibus, (iquidem pracfentem foueo;abfentem 
uero multís lachrymis aclamentatíonibus reuoco, álibus nec Iacob patríar 
cha Iofephum illum à fratribus quídem diuenditum. fed ut ipfe arbitrabac 
à beftíjs difcerptum.neg qualibus Dauid amícum faut Ionathan, quum 
in pugna cecidiffet;nec poftea filium Abfolonem: ex quibus ille quidem pa 
ttíjs uifceribus comotus.ferá dilaceraffe Iofeph clamabat.ferá peffimá & im 
mité,ac filij aefté fanguine infectá proponebat, qua filij carnem adornarat, 
eadem & afflictus & confolatus:hic uero nunc quidem montibus ín quibus 
pugnatam fuerat maledicit;montes Gelboé,inquiens , non cadat fuper uos 
nec ros,nec pluuía,& quomodo cecídít arcus & uirtus Ionathe: nunc autem 
refpondet.tanquam nequaquam paticidío iníuría (it affectus , & cum mor 
ttjo focdera ínit, idco forcaffis propter filium dolens , quod contra pares 
uum 


120 rowD 2BURAT LO 


fuum manas extendíffet.ande ením pater,quem tanquam inimicum ulcifce 
batur belliantem.tanquam amícum defiderat mortuum , & uicit natura íni 
micítías, quibus nil eft uíolentíus. erat & res miferanda;quum archa capere 
tur ab alüenieenís.& Hierufalem folo quaretur,& à gentibus cóculcatetur, 
& filij Sion honorabiles & auro rependendi.ín captíuítatem ducerentur, in 
quá & niinc quog; funt difper(i populus ía orbe peregrínus & íncola. proín 
de & grauía funt qux nunc uídentur & audiuntur. prouínciz deuaftatz, tot 
milía cafa.íta ut terra fanguinis inundatione & hominü laboret caíu;ac pov 
pulus alienz lingux tanquam per domum difcurrens alienam.nemo íncufa 
tur propter propuguatorü ígnauíam: hi enim funt quí paulo mínus orbem 
defenderunt;fed hzc propter noftram accedunt malítíá & (mpietatem;qua: 
eraffatur per patríam.erauía funt hac,& plus quam grauia, & quís nam ex 
js quí calamitatem a'ftímare norunt, contradícet 7 ob ea qua funt perpeffí, 
fed nondum tale quíddam accidit , quale perfecutio eft , quam pax eft per/ 
peífa.& ecclefie decor fublatus,& uetufta dígnítas díffoluta.& ín tantum or 
do perucríus, ut quum príus ex non populo populus; & ex non gente gens. 
facti (imus,nunc auté periculum immíneat,ne ex populo maxímo & gente; 
rurfus ín non populum,& non gentem diffolutí;fiamus (icut fumus a princi 
pío.quando non conueniebat ínter nos, neque ín unum nomen & ordinem 
concefferamus.& perículáiímmiíneat;ne calamitas potius fuboríatur , quàm 
felicitas conferuetur.quoniá quum contra perfequutíones pagnauímus, fui/ 
mus roborati,& ín unum reducti.at poftquàm conuenímus, fumus diffolu 
ti.quis ením non lugeret.(i recte perpenderet prafentia ? quisüe fermonem 
inueníret.calamítati huic qualemclatrones, quos malítía colligauit pacem 
inter fe habent, quidam in tyrannide funt concordes , aut furtí participes, 
feu ín feditione coníurati, uel adulterij adiutores,infuper chorí eft confonan 
tía,& ordinís militarís, ac nauium fupplemétí;ut interim referre obmíttam, 
haredítates ex xrquo díuifas,& res publicas diffidentes, ac fuccefliones mini 
ftrantíum & principum ordine procedentes & lege , necnon decantatam il/ 
lam fophifticam.feu grammatícam,ne dicam philofophíam,círca quam iu^ 
uenum e(t contentio, ac folutíus agitur & ínfanitur , fed ob quam hac hora 
parutn difceptatur, ut plutímum uero pacem habet : nos uero dífcordes ft 
mus;ídc (ine ulla reconciliatione;íta ut nunquam ín unum conuenire, necp 
aliquam rationem ad hanc xgrítudinem curandam inuenire ualeatmus.fed 
tanquam príncípes ín facrís & myfta fumus malitia: , & nequaquam uirtu 
tis.(iquídem multa editionis fufcitamus incendía,paruam uero aut penitus 
nullam de concordia curam habemus.Proinde quofdam quí ita difceptant, 
haud magnopere fedítio tollit , quofdá uero feditionem fufcitare melíus eft 
quàm una fentíre : nam quís ínter prudentes concordíam in malo laudare 
poffetznos autem (i quis ínterrogaret,quíd honorandum nobis effet &ado 
randum,ín promptu dícere foret dilectío.deus enim dilectio noftra Pega 
| àfan/ 


DVODECIM KA : 121 


à fancto defluitfpiritu: & quum deus hanc nominari audit , tmzois eaudee 
quam ob nullam rem alíam: fed nec de lege & prophetis , ut farrmatím di 
cam,non alíter refpondere concederet uir Euangelícus.Cur ígiturquum tan 
ti (it nobis dilectío.cam íta odío habemus,& habemur?& qui uír fumus pa 
cis, pugnauímus fine inductjs & (ine reconciliatíone:& qui fumus!a pídes an 
eularesnequaquam firmíter con(iftimus : & quí fumus petraz;cómouemut: 
& qui fumus lucis,obfcuramur:& quí fumus fermonis, tacíta: fuus tacítut 
nitatís, fcu irrationalitatís,aut infanía.feu quomodo dicere debeáienoro:ut 
cum cibinecnó fomní,& cantus (it facietas, ac rerum turpiflimarü, ut aíunt, 
omníum«p facietas:non folum earum qua dolorem ínferát, fed fuauiffima; 
rum ctíam , omníacp ínuícem fibi fuccedant & círeumuertant, nobís tamea 
nullus fit finis feriendi & feríti: non folum ínter eos, quí alteríus fart opinio; 
nís,& quí ob fidei fermonem ínter fe diffentiüit : nam hoc mínus dolendum 
foret,& zelus rerum laudabilium pro refpo(ione eflet, (i ín termínis fuís con 
(ifterent.nunc uero cum fjs quí eíufdem funt opinionís;necnon ínter feipfos, 
& de rebus dí(Tident eifdem:hoc enitn laborio(iffimum , aut miferatione di 
eni(limum exiftít,& quodámodo caufa eft, ut principatus, aut pecuniatum 
amor índe oríatur,aut odium,aut ínuídía;aut fufpícío, aut alind quid, quod 
nec apud ímpíos contingere uídemus.charítascy nil ni(i calculorum eft mu/ 
tatío.quando autem erramus, pij fumus & orthodoxi , & fugimus menda; 
cium,pro uerítate tanquam pro fide diffidentes: ac folum hoc laudabile faci: 
mus,.tanquamín malís.(i non ualde turpe , quod ob talitíam'erubefcimus, 
& ad uerecundíus nomen píetatem tranfmutamus, Infanum quídetn;& mu 
tabile id effe diceret aliquís, & fabtícam maligni, fophiftaqy nequítíam. & 
heus tu;quí alíquando uel hoc paffus es,uel ut ueríus dicam.ftultiffime, hoc 
tibí hetí etat pium, & quomodo hodie eft ímpium*?quum nil addideris , feu 
dempferis,nec ín uerbis, nec in líterís;fed ín eifdem con(iftis , tanquam eun 
dem fpites aérem,& eifdem oculis eundem afpicias folem: aut (i mauís can; 
quam de nutmerís aut meníuris interrogatus , nil aliud quàm illud ídem re/ 
fpoderct.fed adulter eft tibi hodíe;quí heri erat Iofeph.Siquidé hucufcg co; 
tentío eft proereffa;tanquam flamma per ftipulas cutrens,& per gyrum de 
prehédens.Et Iudas tibi hodie eft aut Caiphas,qui heri erat Helias aut Io/ 
annes,aut alíus quifpíam,quí cam Chrifto funt coftítuti, & qui eadem zona 
funt przcínctí;ac eodem ueftimento fufci feu nígti colorís amicti. Caeterum 
contra legem meam & fermonem uítz practenditàr caftímonia,pulcherqüe 
flos fablimiorü, pallor nempe, uocísqg concínnum & placidum , necnon ít 
ceffas maturum,& manfuetum. atqui herí philofophiam profe(Ti famus;ho 
die uero inanem gloríam fpiramus.eandemQg fecundum uím fpitituum feu 
egrítudinem,aliquando fumus Iefu, aliquando uero Beelzebub , & utimur 
hís;nequaquam ftatera iufta;nempe contentione & íra: ac quemadmodum 
eadem terra ftat quidem fanís,& nó «grotantibus, mouetur autem uerti gi 
| L nol 


1:22 uoce. r1 | | 
nofis,& quí fe circumuolaunt; quá uidentiá paffio ad id quod cernitur tranf; 
mutatur:aut (i mauís quemadmodum eadem ftatua , maíor quídem íjs quí 
prope funt & con(iderant;mínor uero diftantibus apparet, quum aér fufftv 
tetur diftátiz;uifui uero dilatet craffiora: ita & nos facile decipímur propter 
inimicitías,ut ín eifdem nequacj idé amici (imus:nec nos cognofcímus, tem 
pusqp facile multos nobís prxter decorem eligit fanctos , multos etíam ím/ 
pios,feu potíus omnes míferos:no folum quod ad maligni exemplum refpi 
cimus,nam expedita eft malítía;etíá (ine trahente:fed quía facile omnia per 
míttímus omnibus,ob rem unícá;nempe ut nobifcü ínfaaíant. & príus qué 
dem,neq, uerbis fuperfluís quid eloqui (ine periculo erat, nunc uero cóuicíjs 
ímpetímur,etíá ob pijfima,.& aliquando quídé nec legere extra legem licet, 
nec fcriptura aftipulatíonem adducere;hoc eft;ut mihí uidetur, populi con 
cordantíam negligere, aliquando uero & in archanís quoqg prophanis utü 
mur iudicibus;prorjcientes facra canibus,& margaritas ante porcos:nec folá 
hoc, fed &autes eorü noftrís pafcímus íníurijs , nec illud cernere poffumus, 
quod baud tute arma cómíttimus ínímicis,neq; eí quí Chriftianos odio ha 
bet fermoné cotra Chriftianos. quod em hodie improperamus, cras nobís 
ímproperatur:& adulat.ut dici folet;inimicus nó ut laudet, fed ut amarulen 
tet thefaurízet,quo ín tempore uenenumcétra credentes euomere poffit.ue 
rum cur hac patimur, heus uos?& quoufqg; t quando ex ebtíetate fobrij eri/ 
mus:*aut oculorü lippitudínem abftergemus,& ad ueritatis lumen refpície 
mus?quz funt ha: cenebraezqu& pugna noctutnazqux tempeftaszquz nec 
amícori,nec hoftíum afpectum difcernit.cur facti fumus opprobri uicínís 
noftríszfubfannatío & irrito ijs quí funt per gyrum? qua cótentio malizua 
de tá immortalia patímur?feu potius haud patímur.fed fortes fumus in ma 
lo,quum affectus noftri infaniunt,gaudemuscp.quum inuicem cofumimur: 
& nulla ratío,nó amícus,non focíus.nó medícus.qui xgrítudínem hanc me/ 
dicamento depellere feu excíndere poffet;non angelus protector, non deus 
ipfe.fed prater alía & dei dlementíam nobis ipfis ARA RE e Cur domi 
ne longe difcefliftiz& quomodo auertis te ín finem, ut aliquando noftri aw 
ram geraszac quoufay hxc procefferunt?& ubi confiftent? tímeo ne prafea 
tía fumus (it.ignis illius quem expectamus.ne ín his antíchriftus delítefcát, 
& tempus regni fui ex erratis noftris & morbis fumat.ut plutímü enim, nec 
recte ualentibus menté adhibent, neqy ijs qui dilectione funt folidatí.fed o/ 
portet,cegaum ín feipfum díuidi,deinde tentari, & forté ín nobis cogítatío/ 
nem ligari.poftea uafa ditipi,& haec nos patí, qux nunc uidemus inimicum 
3 Chrifto patí.ac ideo ego fleo.inquit Hieremias ín lamentatíoníbus, & ob 
malí magnítudinem oculís meís fontes quxro lachrymarü,ac couoco fapien 
tes, quo mecü lugeant:dolent & mihi uífcera, ac fenfus contundo.nec habeo 
quomodo fubleuem dolorem, & quibus uerbís.ac ideo (ileát antíqua;& nio 
ua per comcedíá reprefenten£,(iquidé comoedia inimicis meís trageedía eft. 
Proptet 


D'V9pBcrEMA 12$ 


Propter hoc, nó paucis ecclefias abftulimus, ac fcenz: expofnimus, & hacc íi 
. taliurbe;quz ludis oblectat plus dj alíjs rebus , qux & potíus pro laudádis 
rideret, cj neglioeret aliquid ridic quod nó ríderet: íta ut admírarer (i no 
& me quoq hodie hac dícente,ríderet.píetatis przconé, & quí no omnía rí 
dere;fed quadá etíá ferio agere docet.& quíd mirü fuerít?quod rídcre dico, 
finó & poenas dem,dü benefacere uolo.& talía quidé funt noftra, íta ut me 
neque dolore afficíant ecclefiz occupatze;quoad for(itan alicui accideret, qui 
anímo effetimbecilli.neq; aurá alíjs affluens;nec lingua; qua fuo funguntur 
officio,dum male loquunt:nam bene dicere no didícerüt, haud enim tímen 
dum eftne diuinitas círcüfcribat loco;aut uenditioní exponat;quo plane ui 
lias illius oftendatur.mihi ait nó refpondebunt;qui melaudibus extollunt; 
uel infamia denigrate cotendunt;nó fecus ac íj,qui cceno comifcent unguen: 
tum,aüt unguento cent; qualitates comíxtione cofundüt, quo molefte fe 
ram couicía,tandg ebrius;aut multas laudatoribus diftribuá pecunías,ut me 
laudibus fuis faciant meliorem.nunc aüt res nequadj ita fe habet, fed quod 
fum, hoc maneo,& diíffamatus,& admiratione habitus.homo auté alíter ín/ 
cedit fermonibus;inquit Iob.& quemadmodá afrícus petrá obtundít,aut pi 
num robuftam & altá, ita & línguz me oppugnát. cxtetü íta ego quum me 
metípfo philofophor: etenim (i d qd obloquugor dícit;médaciü eft;nó ma; 
gis ad me pertínet fermo dj illius me dictum tAIfigit;etíá (i nomíní meo ma^ 
ledica£.(i ait uetítas eft,meipfum potíus cp loquentes reprehendete debeo. 
Siquidé ín illius poteftate fitá eft,ut quicquid uelit de me dicat, non ín mea; 
ut (im talis qualis ipfe uellet. ac ideo uoces tales cótemno tang ínanes , quo 
mei ipfius fiam;& hoc folü ex ipforum lucror malitía.ut fecuríus uiuam. T'ee 
tio aüt quod maxímü quid habent & magníficü contumelia illzz, quoníam 
. «ü deo blafphemamur.illi idé enim qui diuinitaté fpernunt, T heologiá etíà 
 iniutía afficiunt. atqui nónne hxc molefta funt? nequadj, licet multi íta cre; 
dant.fed quía nullus amplius credit fidelis effe, neq; uirtutís uerze, & à frau 
de liber,etíá (i anima ualde (it robuftus,& ad pietate bene ínftructus.fed ille 
qdé manifefte malus eft;hic ait fi&tioné pro colore habet & manfuetudine, 
ut fuffure£ quid apparentí.& hí quid nó uident atrí , propter alios quofdá 
qui tales funt,neque íngenerofi,feu deformes;aut ignauí.uel íntemperantes, 
quá plures íta habeant: fed unufquifqs per feipfum iudicat, & nó inquínat, 
necp ob ea quz illi obproperan£;uel ob qux laudat:fed malitia facile ín om 
nibus utitur,& coómunís eft accufatío totíus,no id quod multorum eft.fed íd 
quod aliquotü fiat.& quod moleftiffimum eft;nó folum nobifcum ftat, fed 
ad magnum & uenerabile noftrum defcédit myfterium.quí ením noftra iu 
dicant (íd quod fere omnibus euenit;quí aliena dijudicant)partim manfaeti 
funt clementes & humani, pattím auté aalde amarulenti & ingrati.hí ením 
nobis tanc improbis detrahunt.caufam uero culpz obmittüt. illi at accu 
fant legéipfam tanquá malitiz doctricé , & maxime quá y multos pon 
* P. tnalos 


12A ^ (Rare ^ | 
malos,qui przfidétía funt ornati.quid fibi hec uolunt hetis uos;& quoufqs 
nunquid uel tarde fapere incipiemusznüquid euigilabímus?nónne uerecun 
dabimur? nónne (i níhil aliud.falté inimicorü cauere debemus línguaszque 
& mendacijs facile calumnían£.nónne ceffabimus à cótentione nimiaznótv 
ne cognofcemus quacdá ex íjs qux quarímus e(Te Ícrutabilia , & quodatmte/ 
nuszquadáautem fuper uíres noftras.quadá praterea temporís pracfentis, 
& cófutionís infernzequa obtenebrat intellectum. qua dá autem futuri xuí; 
& felicitatis faturz:quo hac amemus eoufq;.hís auté pargemur,tanquá po 
ftea perfecti euafari;& corá iudicio cóftituti.nunquid difcernemus inter nos 
ipfoszquzdá penítus nó effe quarenda.quadá uero medíocriterquadá iv 
fuper cocedenda,& aquiefcendum cótenitíofis, ín ijs quz ratione noflrá ne/ 
quad offendere queant:ac quxda fidei folum tribuenda, quecdá uero intel 
lectaí.faper quibus fit pugnandum alacriter, ac curn ratíone, & haudquacé 
cum armís.nam ad manus ueníre penítus ab ouilí noftro eft alienum.& illis 
qui nos odío habent relínquendum.Sané nequadg unam píetatís diffinitio 
nem arbítramut cóueníre patri, filio, & fpiritui fancto.quí unam ín tribus 
deítaté & potentíá habent: nihil enim ínter hos ucl plus, uel minus uenera/ 
mur,ut & ego parumper eos quí circa hac funt fapiétes imiter:hoc enim im 
poffibile exiftit, iftud uero igopium . neq; magnitudinénomínum nouítatt/ 
bus fecamus.nihil enim " maíus eft,aut mínus.hoc igit definito, & alía 
quoq concedemus,qui eiufdé trínitatis,& eíufdé fere dignitatis, & corporis 
fumas.faperfluas àero & ínutiles propagínes, & eoreffiones qua-ftioná, de 
quibus nunc difcepta£, tancj cómunem quendá morbum reijciemus & au^ 
feremus. Non igit míhi fufficit(nam remotíiora & dicere obmítto) Montant 
Catharos foiritus malus,cotra fpitítum fanctum, & INauatí procacía, aut puritas im^ 
?*'** pura quz dictionis elegantía multos inefcac.necnon Phrygum infanía.qua 
nunc etíá fe expiant,& expíant.que paulo minus & à ueterí diftat impieta/ 
te. Et Galatarum ftultítía , qui in multís impietatis diuites funt nominibus. 
Et Sabelli; cótractío, & Arij diuifio, & prafentíam fophíftarum, qux índe 
ortum fampfit fubdiuifio.qui tantá differunt;quátum lingua loquax ab elo 
quenti.Sed nos etíá ínter nos ipfos fere diffentimus, tamer(i in capítali fane 
recte fentímus.diffídemuscp fuper eifdé,& cótra eofdé: de recalcitratione lo 
quor fraterna, qux nuper inter nos eft orta, ex qua deus offenditur & homi 
&polinarem nes. hic ením necp genítus pro nobis natus eft;neq; cruci affixus.unde maní 
notat feftum eft,quod neqy fepultus (it;nec refürrexitquéadmodum quibufídá ui/ 
de£;quí peruerfe Chrifti fant amatores.fed folum honoris ignomínia hono 
ratus,& propterea ín duos filios incifus,aut cópofitusthic aüt nó perfecte ab 
fumptus.fed à maxímo abiectus, & ín exilium pulfus ;fi faltem maximü ira 
hominís natura exiftítid.quod fecundum ímagíné eft, & nó potenríam re/ 
ferte.oporteret auté poftáj díuinitas coiungeret;ur diuidere£ humanitas. 8 
mente ftolídi effent íj,quí ín alijs funt fapientes, & nó ut totum dimidiatct; 
pat 


DVODECIMÁA i25 

. petillua, quí totus errat & damnat ex prími inobedientía , & fuffaratione 
| adueríarij, quo deo quídé minuere£ gratía;nobis adt falus.& non ideo foli, 
fed quía etíá pro homínibus nobis eft bellá, quí à deo funt faluati.San? tan 
tum nobís fupereft dí(fenionís.ut & aliorum ambítione ad hoc utatur, & 
fuper aliorü thronum proprías attollamus inimicitias , in duobus maximis 
círca und delinquétes:& quía illorà imperandi amoré refjcimus, & quía nos 
ip ad peculíares affectus cótentíoné fumimus, quemadmodü & ij quí prc 
cipitant, petrís propínque, aut lucos extírpát den(i(litmos, Decet aüt ut illos 
propter ocíum eorü ímbecilliores reddamus,ita enim ip(is magis q pro ip(is 
bellautes gratificabímur. Nunc aüt ill (imul pugaant, & (imul oppugnant, 
ualde miferabiliter,quéadmodum mihi uídcé.ita,ut aduerfartj totá mundá 
ín duas partes,aut bifariá díuidant,qui uíx & multo labore paulatim eft co/ 
gregatus, & multorü fanguine unítus, quantum aüt magis pacificum & me/ 
dium efTet,ab ambabus male patí,uel contemptüiuel oppugnatá.ex quorü 
numeto nos fumus hodie,qui hzc accufamus, ac propterea cathedram hác 
fufcepimus;multo certamíne & inuídiía refertam.nil mírum igit, (i ab amba 
bus partibus coteramur;ac cum multis laboribus & fudore € medío difceda 
mus,quo ex propinquo inuicem fe cá omni uulnerent furorc,quá nullum fit 
interítirid;aut quod prohibere poflit. hzc igit definire & ftatuere prxcípue 
dei eft,qui omnia colligat.deinde & homínum , quibus bonum cure eft, & 
.&ócotdíz: nomen cognítum.Proínde quum à trínitate ínceperím,.cuius nihil 
adeo proprium exiftit,(icut íd quod ín natura fua eft;nempe ut cá femetípfa 
(it pacifica:adiutus aüt ab angelicis & diuinis uírtutibus;que & ipfe erga de/ 
um ac inuícem pacifice fe habent;hucufcs procefTi, omnem p creaturá recen 
fui.cuíus decorum eft;quod (ine diffenfione exíftat;noftrá aüt ut cíuilíter ui/ 
uatur;iquidé fecundum anitmá uirtutes fequan£,& cómunicatío, fecandum 
corpus att membrorü,aut elemétorum rcéta ínuícem dífpofitio,& fymme/ 
tría;ex quibus hoc pulchrítudo.iftud aüt fanitas eft & nominat.Sane & Sa 
lomonis ílladlaudo.qui quemadmodü omni reí, íta & bello & paci fuá fta 
tuít tempus.illud enim addit, ín ambobus obíeruandum efle tempus. quo/ 
niam pugnare aliquando boná eft.fecundum legé & fermon£, Poftéj auté 
pugnatum eft,ad pacem potius eft refpiciendü.hoc ením fublímius eft & dí 
uinius:ac ideo abfurdum effet, cenfere cocordiá priuatím optimá cffe, publi 
ce abit nequacg prodefle : ac domum & ciuitaté illam optime difpofità effe, 
qux nihil uel parü cum feipfa dífTentíat , aut (i hoc patiíat. quod cíto redeat 
& cutetur: cómunitati auté eccefiz aliud quid pace melíus effe & decentíus. 
Quapropter unícuiqy conandum eft,ut cum femetípfo pacé babeat . Carte; 
rum nó decet,ut pax ab unoquoqy eligat, aut ut quís contra proprías anítmí 
pa(fiones imperium gerat;erga alios aüt aliter fe habeat;cenfeatcp gloríam 
fuam propinqui diffolutioné effe : & deá quidé iubere, ut eís quí in nos pec 
cant dimittamus,no folum fepties;fed multoties, tancp dimito cgi X 


(2$ *"YqRWTYT5: 

fit dimiffionisimos atit eos q nulla nosaffecere íniuría proptius offendamus; 
cj ut ab alíjs beneficio afficiatur: pfertím quá fcíamus, pacificís tátà pmif/ 
fam effe beatitudinéut foli ín ordine feruádorü filij dei appellent:nos ipfos 
aüt ín ínímícítijs feruádís tenaces efTe, Deinde decet, ut rém gratá faciamus 
deo,quí p nobis eft paffus, ut pax nobís cócilíare£,& ínter nos bellü foluere 
tur, Nequadp ita amici & fratres hoftiliter internos fentiamus;fed donü pa; 
cís ueneremur.pacé dico.quá Chriftus hínc difcedens nobis, tang rem pci 
puam reliquit.una folá bellá fcíamus,cótta oppofitas nobis poteftates. Di/ 
camus fratres íjs.q nos odio habét, fi falté fufcipere uelint:parcatibi ín re ali 
qua patua,ut maíts aliquíd;cócordíá népe accipiamus;uíncamur quo uinca 
mus.uídetis pagilum leges & paleftrz certamína,q ij qui füccubuere;fxpius 
fuperát eos q fuperíores erát.hoc ímitemur,no cóuíuas infatiabiles,aut met; 
catores;ex quibus hí (ine menfura íngureitát d funt appofita: hí ait nauem 
onerantes;cítius illá frangerent aut fübmereeret, d alíquid ab infatíabilitate 
remitterét,& ut parua lucren£,ín magnis faciunt íacturá.Ego aüt hc & cla 
mo & teftíficor,& fcripturá tefte adducere nó definá; Propter Sion n6 tace/ 
bo,& propter Hierufalé nó ceffabo.nàá deficit anima mea propter deftruen; 
tes,quí no ab enfe uulneratí fumus;nec à pefte.fed uulnere ínanís glorie fau 
cíatí, S principatus amore, ita ut nec nos mifereat eorü quí cecíderüt.uos aüt 
(i meos fufcipitis fermones.utrifqs pdetit: (i ait cotemnítis, & permíttitís ut 
paffio aíncat rationé; mihi qdé fufficit,& corá deo, & corá hotnínib.g»ita cla 
maucrím.necp eim,utarbitror,qs plus reqret.etíá ex illis, q ualde pacís & di 
uini timoris defiderío tenent.aos ucro «lig noftis:ego em nil afperíus adfici 
am, dníálex eft paterna, ut parcat filijs, fed utiná hilariter fortiant pacifica 
& magná íudicénüc & ín die retributionis,in ipfo Chrifto, cui Gt eloría &c. 


AK uim infertís?cut fermoné ;puocatis fubiectü fpirítui? cur 
eda caput obmittítís,& ad pedes acceleratís ? cur Aaron ne. 
f 26 E gligitis.& Eleazarü praponitis? no patíor ut fons obtu. 
».- Jl F| re&,ac torrens profluat:fol abfcondat, & aftra fplédeát: 
IAEA 2889] canícíes cedat.ac iuuentus ferat leges: fapientia obticeat; 
& retü ínexpertus iuuenilíter uerba faciat.imber ením rapidus.nequacf pla. 
cído eft utilior.ille enim quá ímpetuofe fer£.rura trabit;agrícolácg lucto ple . 
&ít capitali.híc uero leuiter effufus,& ad inferiora delapfus terrá feecaditate: 
replet.arátem q; à labore liberat.ac fpícá ad fructü perducit maturüita & íi 
fermonibus abundantíor,nequadj fapientiori eft utilior: híc enim aliquátur. 
lum fortaflis oblectás.euanefcít.paríterqg cí aéte percuffo difToluit;nihil ur. 
tra hoccóferens.fed auditá auídü.facadia tancj incantaméto demulcet: quí. 
gero ín menté penetrat;ac os dilatat;replet fpiritu, & generatione uidet lon: 

" glo& 


DECIAMAT.ÉNRTIA 12.7: 
gior,multácy ftuctitín paucis producit fyllabis:tamet(i nódü de uera ac pri 
maría loquar philofophia;cuius admirandus agricola ifte,& paftor.primas. 
fert partes.Proinde fapiéctía prima uita eft laudabilis,deoqs expíata feu pue 
gata;putiffimo ac fplédidiffimo, q folá purítaté facríficij loco à nobis reqtit, 
quá Icríptura díuína corcótritü,& facríficía laudis,nouácy in Chrifto creatu 
rá;ac homíné nouü cü fimilibus uocare folet nominibus.Sapiétía igit príma 
eft.fapientíaillà defpicere q ín fermone;ac uerfutijs uerborü;necno captioni- 
bus & oppofitíóibus co(iftit.mihi aüt quinq potíus uerba ín ecclefia cà pra 
détía loquí cotíngat;q ínfiníta in lingua,& uoce tubz raucc.d milité meü ne 
quat ad fpítítalé excitat pugná.eá em ego fapietiá laudo & amplector.per 
quá ignobiles facti funt elorío(i,& defpecti honoré acq(iuerüt;ac cà qua pi 
Ícatores orbéuniuerfum,Euágelij cepere retib. dá fermone pfecto & fuccirv 
éto fapiétiá faperarüt inan. Siquidé nóís q in uerbís fapit; mihi fapiés erit, 
neq ís q línguá habet uolubiléanimü uero ineruditá.fepulchrorá íaftar, q 
extrínfecus funt ornata & fpeciofa;intus aüit mortuorü cadauera, & multá re 
cond(t foctoré: fed ille q pauca de uíttute loqui, multa uero oftédit operib. . 
fidétp fermonis p uite roborat a&tíoné.(iquidé loge mihi pftabilior eft for. 
mz pulchritudo. cofpici poteft;qs q fermonis pingi induftría.necno diui 
tic q manib.cotinentq q effingütur fomnio.acfapiétía cj no fermonib.fplé 
det.fed operibus collucet.intellec&tus ením bonus omnib.faciétib.eá, fcripta 
ra inquít,& nó q pdícát illa.huíus aüt fapiéti certiflimus iudex eft tépus.& 
fenectus gloríationis corona.(i em homo nequacf ante obítü beatus eft cen 
fcadus;quéadmodü Salomoni & mihi quoqy uidet , ac incerti qd parítura 
(it dies uétura,quü uíta hzc no(tra inferna multas habeat mutatióes;ac cot/. 
pus hoc humilitatis, fustg dec agitet & uoluat: quomodo ís, q multá íam 
uítz inculpabiliter exegit , & qua(i ad portü pelagi, uítz: comunis peruenit, . 
n6 ctíá nauigatíoné habet fecuríoré, ac ideo beatíoré etíá?noli igit pater li . 
guá claudere;d multa locuta eft bene.cuíus fractus plurímiínnumeraqg iu 
ftit germína;cüíus quot funt filij ac quales thefaurizeleua per gyrü oculos 
tuos, & uíde,populus hícuniuerfus qué in Chrifto per Euágeliü oenuifti.no . 
li nobis ultra bona.etíá (i pauca (inr, ínuídere uerba.ne uéturz dánationísiá 
initia facias.loquere pauca.mihí uero chara,;ac pluríma erüt.(i no uelís fono: 
ra.attamé (| damore cognofcant fpitítali.p quétacéte etíá Mofe,deus audie: 
bar,& qd camas ad me aít.quü percipiéte tacítus & ínuocaret. prepara mi 
hipopulü oui tuc;& poftea etíá paftorí:nücuero archípaftor.me alíqualíter 
in arte ínftrue paftorali.Populà aüt hüc de pfenti philofophás plaga;pfua. 
dendo folate. de íufto deí iudícío uerba facito:fiue nos coprehendamus.feu 
ignoremus abyffum multá.quemadmodum(g mífericordía eiusftatera iw 
xta fanctum (it Efaíam. bonum ením nequaquam abfq; iudicio eft, lícet ijs 
qui ín uínea plus laborarunt;uifum fuerit;inacquale;míníme cum aquo con: 
uenire.fed & ira fecandum modum peccatorum, poculum ín manu domini 


1" L4 appe 


1:8 ORATIO 
' appellatur, & calix rine cbibitus.etiá (i omnibus auferat aliquid de meritis, 
& it: merum clementia temperet. declinat ením à uehementía ad remiflio/ 
nein fjs.qui tímore funt correpti, & qui ob paruá tribulatione refipifcunt, & 
patrtutíunt conuerfionéac fpirítum falutis generant perfectum . referuat ta; 
men obiter fecem,quod eft irz nouiffimum.quo totum effundat in eos, qui 
ob bonitaté non curant, fed induran£ fecundü duríciem cordis Pharaoniís, 
& opetarium amarum;quií in exemplum dei potentíá, cótta impíos thefau/ 
tizauit.Proínde refer unde plaga tales & flagella, € qux nam horum fit ra 
tío. NNunquíd cómotío quzdá uniuer(i inordinata & inzqualis, ac impetus 
gubernaculí & rationís expers , ac (i nullus effet rector , fortuítocg hacc acci/ 
dant,quemadmodá inGpientibus uídct.qui temere ab inordinato & caligi 
nofo ferunt fpirítu:aut potíus ratione.quadá, & ordine, quemadmodá uní 
uerfum hoccoftitit fübinitium,& praualuit;ac colligatum eft;moucturcy de 
center.(icut foli cognitum cft mouenti , íta & circumuoluit & tranímutatur, 
prouídentíz frenis moderatum.unde igítur,dic.frugum eft fterílitas?& uen 
torum impetus?necnon grandinis uíolentía,qux nunc mea eft calamitas & 
admonitio? unde aétís corruptio 7 & morbi, motus quoque terra, & matís 
ínundatío? ac terrores ex ccelo ? & quomodo terra, qux ín ufum homínum 
eft creatatanquam delítium commune, & «qualítas omnium in ímpurum 
tranímutatur fapplicíum?ídeo nempe;quod ob ea quibus fumus honorati, - 
nec ramen fuimus gratí, corripíamur, uirtatemqüe cognofcamus ex íjs qua 
patimur, poftquam illa nequaquam agnouimus , quum fortunate agere/ 
mus, Quomodo quibufdam peccata ex manu domini duplícíter retribu 
antar,menfuracp malitiz,bifariam repleatur, per quam & populus refrena/ 
tus eft Iíraélítícus. alíjsuero dum feptuplum rependitur ín (inum , cuacuat 
peccata. & quíd ? quod Amorrcorum menfura nondum eft adímpleta, Et 
quomodo peccator aut dímittítur , aut plectitur. rurfus & huic quidem illuc 
peccata referuantur;ille autem híc curatur.Et quomodo iuftus cum aduerfi/ 
tatibus conflictatur, forfitan ut tentetur,ucl profpere agít,ut conferuetur,etí 
am (i pauper (it mente , & non admodum fuperea quz uidentur attollitur. 
nam (icut intellectus docet , unumquodque horum domeftícum & míni 
me falfum eft iudicium. qux igitur plaga hac eft,& unde ? num uirtutis at; 
gumentum , aut malítiz experímentum 2 uel fatius eft tanquam ín fupplí/ 
cío pofitis infleti? etíam (i nequaquatm íta fe res habeat , & fub forti manu 
deí humilíari, feu tanquam probatíone attolli? Fac nos doce, & de hís ad/ 
. mone,ne nímís grauiter plagam banc feramus;aut ín malorum profundum 
incidentes , contemnamus . (iquídetn uítium hoc commune cft multis. fed 
ut modefte nos erga admonitionem habeamus , ne maiorem accerfamus, 
dum nos ftolíde in hc geramus . Proinde admodü grauis eft fterilítas tet 
rx, frugumq uaftatío,& cur non?quum íam fpes exultatet;/horreísq appro 
píaquaret. uere molefta eft meffis deformitas, & quod agrícola ob labores 
Wn | tríftantur 


DECIMXKTERTIA | a9 
triftanturínanes;fegetibuscy tandp mortuís affident;quas itnber lenís nutri 
uit,rapídus uero extírpauít.quibus nequacj manü fuà meffor implebit,& (i 
num fuà quí manípulos colligit.nec benedictioné affequant quá pretereua 
tes optant.uere fpectaculü míferandum,terra affecta eft iniuria;ac detonía, 
nec ornamenti habet folitum.ita beatus Iohel.feu quis alíus trapice terte ca 
lamítaté deplorat,& propheta alíus,ornatui príori;nouiffimá opponens foc 
ditaté;ac de íra domíní;terrá uaftantis differens,íta aít. Qua ante ipfum. pa: 
radifus eft delitíari:que uero poft ipfum.;cápus uaftationis.grauía funt hec; 
& admodá grauía, dum nos foli offendüt prafentía,& nódum moleftíoris 
plaga triftítia fenfaea perturbat; perínde ac ín xgrítudinibüs,ubi prefcas af 
Hictio.femper illa qux nondü aduenit eft moleftior.ceterü his longe grauio 
ra íunt ea, quz ín fe dei cotínent thefauri.fed ab(it,ut ea experíamur,nec ex; 
períemur,(i ad deí miferícordiá cofugiamus, & demulfioné mifericordix la^ 
chrymís attrahamus,& quod reliquá eft irz,couerfione auertamus, (iquidé 
maníuetudinis hzc funt & clementiz, díescg eruditionis,ac inítía correptío/ 
nís,que erudíunt infantíáa.adhuc fumus írz;calamitatum exordium.nodum 
aüt igaís coburens,aut fláma motus fufcítata uiolentia, nec carbones accé(i, 
flaecllí aouiffima.nunc enim mina£;aliquando arcum ínteadit;nóonundg ué 
contínet.quandoq etíá reducit, plaga pariter & míaís inftruens,uíam (y irae: 
fux ob imméfam facit bonítaté.(iquídé à mínoribus incipit, ne indigeamus: 
uchemétioribus:erudiet aüt maíoribus.(i coégerimus.noui frameá fplendé/ 
tem,ac enfem ín ccelo ínebríatü;aceoufq: orbare iuflum;donec neccarní;ncc 
medullz,neqy offibus patcat.fcio impaflibilé íllà tancj urfam rabiente,& (i 
cut pardalím occurrenté per uíá Affyríorü;no íjs folum quí tum erác.fed etfi 
quís nunc malítía eft A(lycíus.nullus enim potentiá írz eíus & uclocítaté c£ 
fugere ualet: quá euíigilauerít fuper íniquítates noftras, & ínímiícos eius per» 
fequit zelus.qui deuorate nouit aduerfaríos.fcío enim excuffioné & íntenfio 
nerm,ac cócuffioné,cordistg cóquaffationé;necnon genuü diflolutioné, acta . 
lia qux itpiorá funt fupplicia:ut interím obmittá iudicía, qua illc funt, ad 
qua nos ea tranfmíttunt;qux hic nobis parcunt: ita ut fatius nobis effet hic 
corripi & purgati, cj futuris tradí tormentís,ubi tépus eft poene, & Peers 
emendationis.quéadmodü ením nó eft ín morte q memor (it dei;uelutí pul 
eherrímedíuíno philofophatü eft Dauide,ita nó eft ía inferno morátíbus có 
feffio & correctio.hic em deus & uítá,& opera cóclufitibi uero geftorü eft ín 
quifitio. Quid igit faciemus ín die excuffionis ? 4 me ex jpphetis quidà pet^ 
terret.(iue ob íudicit erga nos díuinü.fiue illa qux in montibus fient uel col^ 
libus,quéadmod( audiuimus,fea qualitercunq;, uel de quibus illa (it fututa 
quádoq;:quá con(idebit ac nobifcü difceptabit , peccataqg ante facié noftr& 
coftituet, amarulentos illos redargutores.ac ea qux inique egitnus, acceptís 
beneficijsopponet,& cogitationes cá cogítatioibus,& opera cá operibus có 
parabit,necnó imaginis dignitaté requiret, malitía foedatá & cófufam:tandé: 

ER! | ceo3 


TI : o;& kf roO 

eos ablegabit,à femetipfis inculpatos & damnatos, quii neq dicere poffint 
quod iníufta patian£.quod quidé ijs qui hic iniufte affligunt;quádoq fatis 
cít ad dánationís cofolationé.Ibi uero quís erit aduocatus? qux protectío? 
quac excufatio cóficta?qux perfuatio artíficiofazqua cotra uerítatéexcoeíta 
tío peruettetzac fentétía ínuertet iuftá;quá omnibus omnía in ftatera expé 
den£,& opera;& uerba,& cogitationes: malisQy opponené meliora , quo id 
dd prepoderatuíncat, & ,p fuperante ferat fententía:poft quá nulla erít ap; 
pellatio,nó iudex fuperíor;aut excufatío per opera fecundaría;no oleü uírgi 
nibus prudentibus, feu uendentibus,quá lampades deficiunt. nó poenítétía 
diuítisqui in fláma cruciabat,& domefticis expetebat emédationé. nó tem 
pus mutádi in melius,fed unici & nouiffimü,S& tremendum iudicia, ac plus 
iuftum dj tetribile;feu potius ideo terribilius,quía iuftum.quoniá throní po 
nent, antiquus dierá fedebít,& libri apetien£,& fluuius ignis fluet; & lux 
erít prcfens;tenebra:y erunt paratae: & quí bona egerát.ín refurrectíonem 
uitz abibunt,qux nunc ín Chtifto eft abfcondita;& poftea cá ipfo manife/ 
ftabitur.quíi aüt mala egerunt,in refurrectioné íudicij.ad quá ij, qui nunc de 
uerbo.quod ipfos eft íudícarurutm;nó credunt.fant codemnati.& hos quídé 
lux excipiet íneffabilis,necnon fanctac ac regie ttínitatis cotemplatío.claríus 
refplédens ac puríus,& qua tota mentí comiícet toti, quá ego & foli quidé, 
ccelorá regnum potiffimá effe arbítror.alijs ueto ínter calamitates alias. feu 
potius ante alías.uel maxíma hxc etít.quod abíjcen£ à deo, & pudore con; 
fandené cófcientiz.quí finem nó habet. fed de his poftea.nuncucto quíd fa 
ciemus fratres?cotriti & humilíatinecaó inebriatinó a uíno aut Gcera, quie 
patumper cómouent & obtenebrant.fed à plaga quá induxit dominus, di 
cens,Et tu cor cómoucatís & cóturberis: quí potauít cótemptores fpiritu trí 
ftitíz: & copunctionísad quos & díci£: Videte contemptores, € ínfpícite,8 
admitabímíní;ac difperdemini: quomodo inctepationes eíus tolerabimusz 
aut quá refpon(ioné dabímuszquum ad multitudine beneficiorum propter 
quz erubelcimus deueníemustquá caftigationes nobís exprobrabit,ac me/ 
delam enumerabit;ex qua tamen nequaquá fumus curati. & filios quide ap 
pellat, fed pollutos.dum ait;& filios quidé.fed alienos, 8 à femitis fuis clau 
dicátes,quoníam ínuía fuere & afpera..quomodo & unde uos erudíti opor; 
tebat? remedia leuíora índuxí, fanguinem Aegyptium obmifi , qui ex fon; 
- tibus, fluminibus, & omní aquarum bibebatur cógregatione;plagam nem 
pe prímam:ranas uero,& fcíniphes,& mufcas,necnon plagas relíquas intet 
mi(i.ac à bobus,iamentis, & pecoribus plaga quínta inchoauí , anítalia ra/ 
tione catentíaafflixi , hominibus ueto & ratione pracdítis peperci . nihil ad 
uos calamitas illa , fed facti míhí eftís percuffis etíá animalibus magís bruti 
- & itrationales.abftuli quibufdam pluuias;at pars altera eft rígata , pars ue/ 
ro quá nó rigaui;exaruít,& díxiftis;uitiliter fuftínebimus . Induxi fuperuos 


erandinécontraría plaga ínftruens.uineas ueftras & atbufta deuaftaui.pra 
uitatem 


Db cf MATTOTSSXTIA I3r 
uitatem uero ueftrá nequadj cótríui, cognofco quod dutus (is, & neruis fer) 
reus ceruix tua. hacc for(itan ad me dícet;quí nec plagis quide admonet, per; 
uerfus petuerfe agíc;& iniuftus perpetrat iniuftití. nihil prodeft admonítio 
füperna.necp lagella.deficit fuflatoríü.cofumptü eft plumbum,qux & uo^ 
bís ptíus per Hlieremià exprobraui . ínuand argentaríus opera argentum. 
prauítates ueftrz nó funt cofumpta.nequadj me fuftinetis iratum, dicit do 
mínus. aut nequít manus mca alíasínferre plagas.funt apud me ulcera exu/ 
rentía.cinís a camíno,qué Moyfes fpart ín ccelü, aut (i quís eft alíus (imilís 
ei,míniftercomotionis díuínz,ut A:eyptü plectat infirmitate.eft & locufta, 
calígots palpabilís;necnó ultíma ín ordíne plaga.fed labore ac uiolentía prí 
ma,interítus nempe prímogenítorü,& perditio:quá ut rand perniciem effü/ 
gere ualeamus,bene eft,ut métís ungant límína, cotemplatione & operatio 
ne.(igillo magno & falutari;noui fcilicet T'eftamenti fanguine, d cá Chrifto 
crucifixi, & comortui;cofurgere quoq, & unà elorificari ualeatnus, nác & ín 
nouíífima eíus apparitione.ne cócutíamur,nec coteramur, neq; lamétemur, 
quá nos obruít caligo;ín tenebrofa hac & mala uíta,qux perdit prímogeni/ 
ta,& deo dedicatauitz noftra germina & motus. Carterü nequadfffhihi ac 
cídat;ut ínter plagas alías;hac mihí ab optimo exprobre£ deo;ingruente co 
tra me furore peruerfo, propter meá perüet(itaté. percufTi uos icterícía febre, 
ac íafania,& nil profuit:exteríus uos gladius filijs orbauit,& nec (ic quidé ad 
me cóuerfi eftís.dicit dominus.Proinde quü (imus uinea dilecta plantata & 
circáuallata;necnó macería turrí & cüctis alijs munita;quátü fieri potuít tu/ 
ti(lime, nequacg fterilis & fpinifera fiamus;ac íta defpicienda;quo tutrís fub 
uerta&,& maceria díruat;nec uinea ultra putet;aut fodía£.fed omnibus in di 
teptioné,necnon íníuríà comunem,ac coculcatíoné trádat.& hic meus eft tí 
mot ac fermo, talíterts ego plaga hac pertutbor.talitg oratíone oro , quà & 
prxdictis addo, Peccauimus;iníque egimus;impíe fecímus;quoni oblíti fu 
mus mandatorum tuoríi,& poft cogítationes noftras malas ambulauimus. 
quonía nequacg nos fecundü uocatíonis dignitate, & Euágelia Chrifti, nec 
non pafTiones eius fanctas, ac ínanitíoné pro nobís factá geffimus. Quoníá 
facti fumus opprobriá dilecto tuo.Sacerdos & populus paríter exceffimus. 
omnes declinauimus.fimul ínutiles factí fimus, no eft q facíat iudicia & iw 
ftítía,nó eftufqs ad unü.exclufimus mifericordías,& clemétía tuá, uífceraQg 
miferícordiz deí noftri, propter maliítiá noftrá & prauítate ftudiorü noftro 
rum.ín quibus deuíauímus. T'u bonus es.fed nos peruerfe egimus.tu longa; 
nímís,nos ucro plagis digni bonitaté tuam cognoftímus , licet imprudétes. 
parum fecundum peccata noftra correpti famus. Tu terribilis cs,& quís tibi 
te(iftet?tremor tuus montes comprehendit,& magnítadini brachij tuí quis 
poteft obuíatecG ccelum clauferís,quis aperietz& (i cataractas refolues.quis 
cócludet? leue eft ín oculís tuis pauperé & díuité facere, uíuificare & mortífi/ 
carc;percutere & fanare.fed & uelle tuii; opus eft perfect, T'u írafcerís & nos 

| peceaz 


LE | UwweoKk X Y EG 


peccauimus:dicit quidá aeterü.tibi fupplicans.nüc uero tempüs eft, ut cotra 
ríam dícá.nos peccauímus, & tu írafcerís . propterea facti famus opprobriü 
uicinis noftris.auertifti faciem tuam,& repleti fumus ignomínia. V erü ceffa 
domine,remítte domíne, placare domíne, ne tradas nos ín fin propter íni/ 
quítates noftras , necp per afHlictiones noftras alíos erudías , fed potius per 
aliorum calamitates nos refrena.& quorum nam:zgentííi qux te non cogno 
fcunt,& regnorum potentíz tux non fubiectorum.nos autem populus tuus 
domine,& uírga haredítatís tuz:quapropter nos erudías, ueruntamé ín bo 
nítate tia, & no ín ita, ne nos mínimos facías ultra omnes habitatores terre. 
his ego uetbís miferícordíam attraho. quod (i holocauftis & facrificíjs iram 
expiare poffem,neqy illis parcerem. Proinde & uos quoqy filij chariffimi , ti/ 
mentem imítamíni facerdotem comunem,ac pariter mecum diuiná tolerate 
monitíonem,prouocate clemétíam , poflidete animas ueftras in lachrymis, 
fedate iram,meliora facite ftudia ueftra, fanctificate ieíunium,pradicate ob 
fequíum.hec uos nobífcum beatus iubet Iohel,conuocate feníores,infantes, 
fugentes abera;xtatem míferandam,& praxcipue dei dementía digná, INo; 
ui autefilquiíd & mihi miniftro dominí, uobísqy cxterísqui eodem honore 
fe digaos putant (it przceptü:nempe ut faccís induamur, plangamuscp dic 
ac noctejinter ueftibulum & altare, miferádi habítu;tmiferabiliores doce; fle 
biliter tam pro nobis ípfis,quàm populo clamátes.ac nihil obmiíttentes, uel 
ex fermone,ucl ex labore;per quod deus placatí poffe credítut. Parce domi^ 
ne.dícentes,populo tuo,& ne tradas hzredítatem tuam ín opprobrium.pla 
ned ín precibus noftrístanto plus habeamus afflictionis, quátum & digni 
tatís,quo per ipfas populum ad compunctionem, necnon prauitatis emen» 
dationem;ac hatum rerum fectatrícem,dei nempe longanítmitatem , flagel/ 
lig tolerantíam prouocemus. ueníte ígitur fratres omnes,adoremus & pro; 
cidamus.ploremusQy coram domino quí nos fecít, communem peragamus 
planctum,fecundum ztatem ac genera diuí(i.exaltemus uocem fuppliícatio 
nís,pro odio dígno clamore, & hanc ín aures domíni fabaoth.preueníamus 
íram eíus in confe(Tione.uelímus ipfum uiderequemadmodá príus iratum, 
íta nunc placatum.quís fcítínquit,nunquid cóuertatur & poeniteat, ac relín/ 
quat benedictionem.atquí manifefte hoc fcio.Ego díuinz clementia fum fi 
deíuffor:nam íram,quoníam prxter naturam eíus eft remíttet, & ad miferi/ 
cordíam qua fecundum naturam eíus eft conuertetur . ad illà enim à nobís 
compellitur;ad hanc uero inclínatur.& (i corripit compellentes;cur n6 exatv 
díretínuocanteszac natura fua uteretur in remittendo?folü nos mifereamut 
noftrí;ac íuftís patris uífcerbus uíá adaperíamus. femínemus ín lachrymis, 
quo ín exultatione metamus; fiamus INíniuita: & non Sodomitz, curemus 
prauitatem ne prauítate confamamur, Audíamus Ionam prxdícantem. ne 
igni & fulphure peffundemur.& (i ex Sodoma fuerimus egreffi;mótes afc& 
damus,ad Segor fugíamus,cum otiente fole íngtedíamur,ne fub(iftamus ín 

; regione 


DECIABM MATER-TIA 1$5 
tcgíotie omní,nó circumfpiciamus,ne in falis ftatuam obdüremur, ftatuam 
inquam immortalem,ac animx accufatrícem,;quá reuertitur ad peccata. Co; 
gnofcamus quod penitus nil peccare fupra hominis (it uíres, ac dei folius;ut 
interím deangelís quid dicere obmíttam . uerum ne demus affectibus tem; 
pus.necfores altercationibus referemus . Proinde quod íncurabile eft;mali 
gaz & oppofita exíftit naturz;(imul & ea qua fub illa operantur.uerum ut 
peccantes fe couertant,homínum quidem eftfed manfuetorum, & qui fant 
partís faluandac.licet ením lutum hoc noftrá aliquíd malitia attrahat, & ha 
bitaculum terrenutn;mentem furfum ferente, uel ut futfutm feratur creatam, 
degrauet.ímago tamé materíam expurgat,accarnetn adnexa rationis at; 
tollit pennís,ac fubleuat. Sane quamuís melius effet nequaquam talí índige 
re expurgatíone, fed nec expurgarí , dummodo príma nobis falua maneret 
dignitas, ad quam ex pra'fenti feftínamus correptione;nec ut à ligno excide 
remus uítz,amato peccati guftu:melíus tamen eft;ut peccantes conuertant; 
quam utínique agentes haud cortipiantur. quem ením diligit dominus cor 
tipit.íncrepatío ením eft paterna,omnís autem aníma ipobediens eft & ma 
lecurabilis.no igitur plaga percuti graue cft.fed ob plagam nequaquam re 
frenarí;longe eft erauiffimum, quemadmodá ex prophetís quidam, de po; 
pulo ait Ifraélíticoduro,& corde íncircumcifo.Domine;flagellafti cos,& nó 
doluerunt:cotripuifti eos,& noluctunt fufcipere difciplinam.aciterum & po 
pulus non eft conuerfus,donec percuterctur.& cur^quoníam populus meus 
auetfus eft,auer(ione mala;ob quá penitus conteretur & confríngetur. T errí 
bile igit fratres eft,íncidere ín manus dei uiuentis. T'erribilis & facies domi; 
ni fuper facientes mala,& funditus extínguens malitíam. Terribilis & audi 
tus deí,uocem Abcelis percipiens propter fanguínem tacenté . T'erribiles pe; 
des prauitatem deprehendentes. T'erribilís etíam uniuer(i repletio;ita;ut ím 
poflibile (it dei effugere commotionem . & (i quis in ccelum füblatus fuerit, 
feu ín infernum defcenderít,non (i ad orientem ufcp fugerit , non fi ín maris 
profundum aut termínum fe abfconderit: unde & ante me timet INaü pro: 
pheta , ín ijs qux de captíuitate Níníue publicat , dum deum zelantem , & 
dominum cum íra adueríaríos ulcifcentem predicat:immenfa tumutentem 
fcueritate;ut nec fecüda corteptioni locus relínquatur, Sed & quum Efaíam 
populo Sodomorum & príncipibus Gomorrz commínantem & dicentem 
audio.cur adhuc percutimníni;apponentes iniquitatem, paulo mínus horto: 
re repleor,& lachrymis fuffundor. ING eft inquit, quod peccatísueftris addi 
poífít,non poteft additio plaga iínueníri;ita cuncta confumaftís.& omnem 
plage fpeciem euacuaftís,quum femper recentíorem peccatis ueftrís prouo 
catís.non eftuulnus;neqp cícatrix,neqs plaga adurens;in toto corpore plaga 
eft.fed & incurabilis.non enim eft malagma fuperponere;neq oleum nec li 
gaturas.aerum reliquas obmítto comínationes,ne prefenti uobis plaga mo 
leftíor fiam.ueruntamen cognofcere decet, mali huius caufam,unde exatuc/ 


M runt 


T 


154 hot 705 7RCAC 7 385 


runt agticolz,confufa funt horrea.pafcua ereeibus defecerát, & fpeciofa tet 
tz fant dimínuta,campíds nequaquam repleti ubertate;fed mcerore.non re 
pletc funt conualles frumento,fed defecerunt.non ftillauerunt montes dulce 
dínem (icut iufti.fed dedecore & fcedítate funt repleti , & Gelboé execratío/ 
nem ex cótraríjs exceperunt:facta eft (icut ab ínítío omnis terra; priufquam 
ornaretur pulchritudine fua. Vifitafti terram,& ínebríaftí eam.fed uifitatio/ 
ne pefíTima, & inebríatione perníciofa . Heu quale fpectaculum,in ftipula;& 
in paucis reliquijs fatio a nobís cognofcitur.ac uíx prímitías domino uer no; 
ftrum fructificat, qux à muribus potius quàm manipulís funt colligenda; 
Tales funt díuitz impiorum, talis & feges corum, qui male femínant. prov 
inde con(idera quíd uetus dicat malediíctio:expendet plura; pauca uero collí 
get.feminabit, & non metet:plantabit,& non exprimet:ubi decem paría bo 
uum opetabuntur,amphoram facient unam . & apud alíos abundantíaáau 
dicat.ip(i uero opprimétur penuría. Vnde hect& quená calamitatís eft cad 
facnon expectemus ut ab alijs areuamur , fed nofimetipfos fcrutemur . ma; 
gaum malitíz remedíum confeflio & fuga eft peccati. Ego prímus quemad 
modum annuncíaui populo meo antea;& fpeculatoris opus impleuí:nequa 
quam ením fuperueníentem abfcondí rompheam.quo propríam & audien 
tium faluarem anímam,]ta & nunc populi mei annuncio íncredulítatem, il, 
liusqüe delicta mea facio , fi forte hoc pacto dementia aliquíd & refrigeríj 
confequíi ualeam.Ex nobís igitur alius oppreffit pauperem,& partem terrzc 
fubtraxít;ac termínos male uel furtim , feu uiolenter eft tranfgreffus , ac do 
mum copulauit domui, ac ato agrum. quo alíquid uicíno adímeret.& naL 
lun quo cum contenderet haberet uícínum , tanquam folus poffeflurus ef; 
fet terram . Alius autem ufara & nímio habédi ftadío terram cotamínauit, 
colligens ubi non fetnínauerat , & metens ubi non dífperferat, nequaquam 
terram , fed índigentium excolens neceffitatem . Alius autem ín prímítijs 
arex & torcularis perfoluendís omnium largitorem deum defraudauit , ac 
. factus eft ingratus pariter & ftultus, quum neq; pro fjs que habebat, negz 
pro ijs qux fperabat gratias ageret;neqy aliter animi fui gratítudinem often 
deret. Alius uiduz & pupilli non eft mifertus.neq; indigentibus panem aut 
cibum,uel tenuem diftribuit.feu potius Chriftoqui per eos.quí uel parum 
pet reficiuntur reficítur,licet tam multa ac prxter fpem etíam habeat . (iqui/ 
dem hocíam iíniquí(fimum eft , quod ínter multa horrea anguftía etíam 
premíaideatur . ac ideo hacc implet , alia uero deftruít , quo futuris xdificet 
maíora,ígaorans quod ante fpem aufferetur, ac rationem reddet abundat 
tix & imagínationís,malus aliorum bonorum factus difpenfator. Alius au 
tem uíam humilium occu(it.ac iuftum afflixit iniufte. Alius odio habuít re 
prehendentem ín portis,& fermonem fanctum eft execratus . Alíus autem 
propríz facrificauit fagenacquae multa comprehendit, & rapinam pauperis 
in domo fua habuit,nequaquam deí memor, fen male memor , benedíctus 

E dicens 


DECIMATERTIA 155 


dicens , dominus , quoniam dítati fumus: & fufpícatus eft iniuftitiam tar 
quam à feipfo hacc haberet , quo puníretur . propter hacc enim uenit íra dei 
fuper filios ínobedientíz , propter hac clauditur coelum , aut male aperitur, 
& longe magis id fiet, (i percuffi non fuerimus conuer(i , & appropinquat 
tí naturalítet appropínquemus , quid ad hac dicemus, frumenti arctatores 
& inftitores?quíi temporum obferuamus difficultates , quo abundemus , ac 
calamitates alienas ín delítijs habeamus , poffideamusqáüe , non ut Iofeph 
Aigyptiorum fübftantiam , ad maíorem admíniftrationem domefticam, 
ille enim bene rem curabat frumentaríam , ac congregabat & diftribuebat: 
fcd nos tanquam tranfgreffores proximorum noftrorum bona affecta; 
mus.quí dícímus, quando prateribít men(is & lucrabímurz quando fabba: 
ta , & aperíetmus thefauros? uos quí duplicibus menfuris & ponderibus, id 
quod íuftum eft corrumpitís, & iníuftitiz menfuram ad uofmetipfos attra 
hitís.Quid ad hac dicetis, qui nullum poffidendi finem noftís ? qui autum 
& argentum adoratis , non fecus ac Baal olím , & Aftartem , necnon Cha; 
mos abomínatíoniem.quí uarío gemmarum fplendore, ac fluidis ueftímen; 
tís os ornatistínearum fumptu , ac latronum , € tyrannorum, necnon fu/ 
rum thefaurís . Qui admodum ob fernorum & equorum tumidi eftís mul, 
titudinem.Qui ín campis ac montibus uos diffunditis, ac quzdam poflide; 
tis , alia uero inuaditis , nonnulla autem fperatís , inftar Salomonis fangui; 
fuga, que expleri nequit, ficut nec infernus, terra, ignis, & aqua: aliumque 
orbem terrarum ad poffidendum requítítís,ac dei tertnínos inculpatís. tan; 
quam concupiífcentia ueftra & in(atiabilitate iis d anguftíores . Quid au; 
tem íj quí ín altís refident thronís ? ac poteftarís fcena elati, fupercilía etíam 
ultra theatrum attollant, nequaquam deum ac füblímítatem ínacceffibi, 
lem ín omnibus cogitantes , quo fübditos tanquam conferuos iudicent, 
quum & ipfi parí indígeant clementía . Proínde & illos míhí confidera , qui 
delicate ín eburneís dormiunt lectis , quos recte díuínus mordet Amos : & 
qui precíofis delibuti funt angentís,& ad aocem organorum manibus plau 
dunt, ac rebus fluxís non fecus ac ftabilibus eaudent, & nequaquam ea 
conttítíone qua Iofeph fratribus condolent, feu compatíuntur . Oportebat 
autem cos benignos efle íjs , qui priores ín hanc calamitatem íncídiffent, & 
mifericordíam miferícordía affequi.Oportebat ululare pinum , quía cecídít 
cedrus. oportebat admonetí proximorum calamitate , & ob mala alíena re; 
cte difponere domeftíca , quum in. hoc ,íam clade affectos prcellerent, 
quod ípíi per illorum faluarentur xrumnas,& nequaquam alij eotum exem 
plo ad modeftíam redígerentur . Hac nobifcum facrum ac diuinum phi; 
lofophare caput , quoníam tempore longo multam etíam confequutus es 
expcerientíam,ex qua fapientia oritur. T'alibus populum tuum inftrue , eft 
rentibus panem confríngere doce, inopes, uagos colligere, nuditatem coo; 
petíte, confanguíneosque mínime negligere , hoc precipue i pote: zu 

| i em 


16 BU. TO-R- Ac TOUNSDE 5.3 

dem deüs plas tali gaddet fractificatione , quàm multítüdine collationum, 
aut magnítudíne munerum.Practer hxc autem & ante bxc Mofes mihi ho 
die aut Phínees fias, pro nobís con(ifte,& deum placato. fedetur calamitas; 
fcu per facrificium fpitítuale;(iue per orationes & colloquia rationabilia, In 
tercefTione cua domíni iram compefce.plagz (ifte fequelam.patris nouít ue; 
nerarí caníciem,pro filijs legatione fungentem;de practerítís fupplíca malis, 
pro futuris fponde.Offer populum.plaga & tímore purgatum,petito eís ci/ 
bum corporalem .fed ante illum angelícum,e coelo defcendentem . id (i fece: 
ris,deum reconcilíabís;ceelutm mitigabis, pluuíam reddes temporaneam & 
opportunam.Domínus dabit benignitatem, & terra noftra fructum fuum 
producetea qua deorfum eft;quotidíanum, homo uero nofter xuiternutm, 
quum torcularí díuíno fuerit expreffus, ac per te cum operibus noftris addu 
&us.Ia Chrifto Iefu domino noftro, cui (it eloría in fecula, Amen. 


DIVI GREGORII NAÁZIANZENI ORATIO HABI/ 
|. TAIN FVNERE PATRIS, PRAESEN 
i TE BASILIO MAGNO 


ie 0 MO Dzr, &ferue fidelis, diuinotitmqüe myftetio/ 
Wd rum difpenfator, acuit defideriorum fpíritus . íta enim 
/N fcriptura uocat ín altum progreffos ac fublimes , & qui 
uifibilía exuperarunt. (ed & deum Pharaonís te uocare 
ul) audeo , necnon uniuer(a: Keyptiacz acoppofitz pote, 

ER EWE w-3 [tatís, columnam ac fundamentum ecce(iz , uolunta, 
temqüe domíní.& lumínare in mundo;habens fermonem uítz , ac fidei fit; 
mamentum , fpiritusque babítaculum . & quo pacto omnes appellationes 
tuas , quas uíttus tibi concilauit enumerare poffem ? quum alía , aliam tibi, 
domeftícam reddiderít & índiderit, Veruntamen hoc nobís dicas unde. 
ades?& quodnam opus tuum^& quíd nobis gratíficaturus aduenís « poft 
quàm omníno cum deo, & cítca deum mouetí , & ob benefaciendi gratíam, 
eorum quí te fufcipiunt , uenire fcio, ut nosafpícias . num paftorem qua 
tis * aut nos oues uilitare íntendís? non amplíus fuperftites . fed magna ex 
parteuna diereffos . ac loco afflictionis índignantes . maxíme nunc, poft; 
quàm gubernatorem perítum , ac uita noftra: lampadem perdídímus . ad 
quem dirigentem afpicicbamus , & quí à fapernisnobis falutem per ignem 
fignificabat. illum ínquam,qui cum omní bono,& uníuerfa difciplina pafto 
rali, quam longo collegerat tempore;eft percerínatus:plenus diebus , (imul 
& prudentía.necnon fencctutis eloríatione, (i Salomonis illud dicere opor: 
tct coronatus . Cxterum grex índigus eft & abiectus, & cernís ne quanta 
tríftitía & mocftitia plenus "non amplius ín loco uírentí requícfcens , nec 
NT TT j aqua 


D 


DECIMAQVARTA 157. 


aqua quíetis refectus, praxipitia quxrens & barathra, necnon loca deferta, 
per que Silpesgorat & corrüpatur, Incertus num paftorem alium tam pru; 
dentem (it confequuturus , etíi non talem , lícet ualde confidat , eratum ta; 
men,(i non longe deteriorem.Proínde quum tría (int quemadmodum dice 
bam,qua prafentíam tuam neceffariam reddunt;,ac omnibus ex xquo tam 
nobís,quàm paítorí, necnon gregi age iuxta fpirítum culturz, quí ín re eft, 
unicuique faum tribue commodum, & ín difpenfatione díjudica fermo, 
nem,quo te magis ob fapientíz admiremur maguítudinem. Caterim quo 
modo difpenfabis?nempe (i uíttutem huíus meríto laudaueris , non folum 
ut fermonem funebrem purum períoluas puro : fed ut alíjs quoque con/ 
uerfationem illius pietatis characterem & admonitionem effe oftendas.no 
bisq; breuiter de uita & morte, necnon de corporis & anima coniunctione 
& diliunctione philofopheris:Infuper & de mundis duobus.prafentí nem 
pe ac inftabilide intellectuali quoque & permanente: ac nobís perfuadeas, 
ut illius deceptíones , confu(iones , & inz:qualitates contemnamus, quibus 
tanquam ín undis fusque deque ferímur fluctuantes: huíus autem folidita/ 
ti & ftabilitati, necnon pulchrítudini ínnitamur, quü femper eodem perdu 
rct modo , ab omníqáe perturbatione ac confufione liber exiftat . Ita ením 
minori afficiemur tríftítía;(i cítíus ex hacuíta emígremus , immo potíus lx 
tabímur,(i nos fermo hínc abduxerit, & ía fupernis ftatuerít , ac prfentem 
infuauitatem bono abfconderít futuro , nobísqüe perfuaferit , quod ad do 
ininum agamur bonum,& quod melior (it habitatio firma, quàm peregtí^ 
natio íncerta,quodque nauígantibus portus eft tranquillus;id ijs qui ín hu 
ius uítz iactantur tempeftate tranfmigtatío hinc (it & translatio. aut quem 
admodum ij. qui íatmn longam praoccupauerunt uíam , peregrínantibus & 
adhuc laborantibus uegetíores funt , & mínus defatigantur : íta quí hofpi/ 
tíum affequuntur quod ibi eft;illis,qui adhuc uítz pracfentís terunt ínzequa 
lia & praccipitía , felíciores & quietiores exiftunt . [Nos igitur íta confolare, 
at gregem quo pacto ? prímum illi tuam promiíttito praefecturam , & pa 
fcendi curam , fab cuíus alís omnibus bonum eft requíefcere , & cuius tio 
cem nos quí ici laboramus , non fecus acfontem (itímus eie De 
inde nobis perfuade, quod ne nunc quidem paftor ille bonus nos dereli 
quetít , qui animam fuam pofuit pro ouibus fuis, fed quod fuper(it , & pa 
fcat ac dírígat proprías, & à proprijs cognofcatur , corporaliter quidem ne 
quaquam comparens . fpirítalíter uero nobifcum conuerfans. contra lupos 
pro erege depugnans, & nemini permíttens , ut caulam furtiue aut dolo; 
fe tranforediatur , ac uoce peregrina animas bene inftítutas feducat ac deci 
píat . & ut ego mihi perfaadeo , nunc magis proficit precibus , quàtn antea 
doctrína : quanto etíam plus deo eft propinquíor , poftquam uincula de/ 
pofuit corporalia , & à matería qux mentem turbabat cft liberatus , nudus 
icta ;. cum 


Genus 


158 OR TTTO 


cum nüdo conuerfans , nempe cum mente príma ac püriffima , ordine an^ 
gelíco & fiducía coclefti (nifi hoc nímís audacter dictum eft) effectus du 
onus. hac quídem tu melius digefleris & philofophaberís , quàm ego fer; 
monís & fpirítus uirtute oftendere queam . Catterum ne per ignorantíam 
bonorum , quibus ille prxditus erat, fermo multum fua immínuatar digni/ 


tate , breuiter laudem ex íjs quz mihi de digreffo cognita funt depíngam, 


infcalpam , ac bono tíbí talium pictori tradam , ut üírtutís illius pulchrítu^ 
dinem confirmes, ac omníum audituíi & cognitioni exponas . Ille igitur , ut 
patríam,& genus, necnon corporís habitudinem ac fplendorem externum, 
cum alíjs quibus potíffimum homínes eloríati folent , laudís relinquam le^ 
gibus , ex prímordijs noftris, & perquam domeftícis exordium fumams 
germen fuit , radicis nequaquam laudabilis , aut fertilis pietatis . fiquidem 


quum nouiíflimíis confidam,nequaquam erubefco ob prima.nec qux in do/ 


mo dei plantata efTet, fed ualde abíurdx & aliena , ex rebus duabus com 
míxtz díuer(iflimís, ex errore nempe gentili , & monftro legali. quz ambo 
partim effugit, partim uero ambobus obnoxius fuit. fiquidem homines iL 


 lidola & facríficía reijciunt , ignem autem uenerantur & lampades. fabba; 


Bopfiftarij 
qui nam c 


quales fint 


Mode[tia 


tum praterea honorant, & in cibi delectu admodum funt fcrupulofi . cit 
cumcífionem contemnunt . hamiles autem illi Hyp(iftaríos ; hoceft fubli 
mes fe appellant . folum uero creatorem omnium uenerantut . ac íta illead 
impietatem anceps etat, ex aliquo aliquid factus . ac ideo ignoro , utrum 
gratíam ipfam uocantem plus laudare debeam , aüt etíam electionem illi 
us. Sane íta illi mentís oculus à lippitudine qua detínebatur eft purgatus, 
tantaqüe uelocitate ad uerítatem accurtít , ut & à matris gratía & fubftan; 
tía penitus excideret , nilqüe eí ni(i fuperni patrís ac uera relínqueretur haz 
redítas , quam & retinuit. hanc ignominíam facilius etíam tulit quàm alij 
honores maximos . Verum mínus hoc admiror , licet admiratione (it di 
guiffimum , € quur nam ? quoniam ipfi ínter multos alios communis erat 
contentío , omnesqüe ín magna dei fagena includi oportet , € pifcatorum 
fermonibus capi, tametfi quidam prius , alij ueto pofterius ab Euangelío 
comprehendantur. quod uero potiffimum ex rebus illius me admiratione 
petculít , hoc etíam enarratíone dignum exiftit . erat ille nofter antea etíam 
quàm ex noftra effet caula . mores enim nobis ipfum conciliarunt. nam 
quemadmodum multí ex noftrís nequaquam nobifcum funt , quos uíta à 
corpore alíenat comuni : ta multi inter externos erga nos funt inclinati, quí 
motibus fidem prxueniunt & folo nomine indigent , opera enim príus ha/ 
bent. ex illorum numero meus pater erat , ramus alienus, uíta fua ad nos 
indínans . modeftía uero tantum excelluit; ut perquám amabilis paríterQ 
honeftiífimus effet , qua ambo haud faciliter concurrere folent. Iuftitiz: ue 
(o: A | | ro quod 


: DE CIJdAOGVAG TA 159, 
roquodnam maius & manifeftius documentum efle pofTet? quàm quod li 


cet minime fecundas partes ín re publíca fortítus fuiflet, nec unica drachma 


fubfítantíam fuam augmentauít : ameti cerneret quod alij Bríarei matus 


rebus ínijcerent publicis , facultatibusque inflarentur malis . íta enim íniu/ 


ftam uoco opulentíam , Sane prudentíz nequaquam parua íu eo fuere (i; 


eua , quemadmodum ex fermone líquebit procedentí. huíus mercedem.ut 


arbitror, fidem tulit. Veram quonam modo illud (haudquaquam ením 
decet , ut res tanta fileatur ) explicabimus ? igitur mulierem fortem quís ín 
neaíet 7 díuinam fcripturam dícentem audiui , & donum dei efTe ; ut quís à 
domino coníugium fortíatur bonum . quod & externis u.detut . nàm illo; 
rum illud eft, 1 d | 
Nil homíní melíus contíngit coniuge cafta, - | 2 
Caterum dici nequit, quifnam coniugio felicior extíterit quàrn ille, at/ 
bitror ením, (i alíquis ex finibus terrz, & omní genere humano , coniugi 
um optimum contrahere ftaderet, nequaquam uxorem hac mclíorem, 
aut magis conueníentem inuenire potuile . nam uirorum & tnulierum o/ 
ptíma quxque conuenere ín uium , ítaut nuptíz illa non mínus uirtatis, 
quam corporís effet coníunctio . am licet alios exaperarent , inter feipfos 
tamen propter uirtutis xxqualítatem , & honotís pàrítatem fe fuperare ne/ 
quibant . Sane quz Adamo tradita eft , ut illi auxilíatetur , poftquam bo; 
num erat.at homo non effet folus , pro adíutríce facta eft hoftis , & néqua/ 
quam conthoralis , fed aduerfaría , uirum per uolaptatem fuffurans ; & co» 
gnítíonís ligno , a uítx lígno abalienans . Patrí-autem non folum coopera 
trix à deo eft tradita , id enim minus admiratione dígnum , fed & rectrix 
eft facta , qux illum per fe tam opere quàm fermone ad optíma qua:qp per: 
duceret.nam licet optimum íudicatet;utín alijs feeandum coníugtj legem uí 
to pareret.ín pietate tamen nequaquam illam puduit, quo mínus fe doctti/ 
cem exhiberet, quod quidem admiratione dignü exiftit . fed plus admíran/ 
dum;quod ille ultro ab ea deuinci uoluít.illa etením eft;qua quum alíz mu 
lieres de pulchritudine tam naturali , quàm fictitía cotendunt & efferuntur, 
unam folam pulchritudinem nouerat,animz nempe uenuftatem, & ut íma 
einem díuínam cuftodiret,aut pro uíribus repurgaret.ornatum autem depi 
ctum & attificíalem , ad eas qux ín fcena uerfantur relegabat , & uná folam 
nobilitatem exíftimabat pietatem,& ut fciret unde facti (imus , & quorfum 
tendamus:folasty diuitias firmas ac tutas, deo dítefcere & pauperibus, ma; 
xime quum ín genere propinquos íncideret, quibusufcg ad indigentia fub» 
uenire,nequaquá calamitatis folutionem.fed monitione continere cenfebat. 
at liberalíus bene facere, honoris firmiorís & confolationis cfle perfectíoris. 
uam hí commodo domeftico,illi uero pietate excellant.& quamuis admo» 
m difficile Gt hac utrag; affequi, in uttifqs tamé omnes alias exuperabat, 
EL UE M 4&4  &uuung 


Iuftitia 


Prudentia 


Coniugium 


Lais uxorià 


TT /u ORATIO 

& utranqüe exactiffime perfecit , duoqüe inánum connectit , ita igitur do; 
mum fuis adauxit cutis & cogitationibus (fecandum Salomonis de tw 
liere fort terminos & leges ) tanquam pía effe ignoraret . ita autem deo ac 
rebus operam impendit diuínis , at licet plurimum à cura abeffet domefti/ 
ca, neutrum tamen offenderetur propter alterum , fed pariter ambo petfi/ 
cerentut. Proínde quod nam tempus , aut quís locus illius ignorat oratio 
nes ? qui morus & ipfi prímus fuit , ex omnibus ín die. feu potíus quz íta 
petendo, (imul & petítionem confequi fperauit ? Sane qux nam ob facet; 
dotum íta oblectata eft manum , & faciem; fea omnem fpeciem philofo, 
phíz ita honorauit ? quxüe magis ieiunijs & üigilijs carnes fuas macera/ 
uit ? aut fe pfalmodia tam nocturna quam diurna exercuit ? Quz: magis 
Girgínitatem dilexit ? tamet(i uinculis ligata effet coniugalibus . Qua or/ 
.. phanorum & uiduarum melior adíutrix fuit * Qua: calamítates fuas deplo/ 
rantes plus confolatione fubleuauit ? Caterum hac forfitan parua uidenz 
tur , acquibufdam contemnenda , quoníam haud facile plurimis funt conv, 
ceífa . Verum quo pacto ea qua paucis contíngunt, & creditu díficilía exi. 
ftuat, ínuidiz mínus obnoxía eflent ? míhi uero admodum funt ueneran; 
da, quoníam fidei funt índicía , & fpititalis feruorís conamina. quale & 
hoc eft quod nunquam uox cíus ín s audita eft conuentionibus aut lo 
cis , praterquàm ín neceffaríjs & myfticís . proinde (i magnum olím fuit. 
ne fuper altare afcenderet bipennis , aut afcía uideretur feu auditetut, ex ra/ 
tione maiorí , tanquam naturale effe deberet, & omni artificio carere , o7 
mne quod deo confecratur; quur non & ín illa magnum effet , at (ilentio ue 
netaretur facra ac nunquam tergum uenerandz prazberer menfa 2 feu in. 
diuinum expuerct pauimentum € ueInec manus gentilibus portígeretz aut 
labía labíjs admoueret,& neque interalias mulieri etíam qua: honeftíffima 
effet & admodum domeftíca. quinímmo nec communicare uoluit , non fo; 
lum uoluntaríe, uet neq; coacte, fjs,qua à prophana & itmpura ueníebant 
menfa.fed nec unquam íuxta templa fcelefta tran(ire, aut illa prater cófcíen 
tía: legéafpicere fuftinuit, negj narratíunculis gentilibus feu cantilenis chea/ 
cralibus auditum ínquínare : uel linguam , qux íam fufceperat díuína ac illa 
etíam loquebatur. fiquidem prophana nequaquam facrís conuenire puta» 
bat.& quod his plus admirandum fuít;nec unquam uel parumper luctui ín 
dulit corporali, tamet(i mírum imtnodum alíenís etiam flecteretur calatni 
tatibus , ita ut uel uocem aliquam emiítteret flebilem, ante gratíarum actío/ 
nem , aut lachrymxex illius exciderent palpebtís . qua iam myftíca erant. 
(igaate.feu luctus praberet fpeciem:quamuis multoties;multa ei acciderent 
molefta;in die etíam clara . fiquídem ad animam deí amore detentam pet; 
tinere atbitrabatur,ut díuínis cuncta fubijcerentur humana. Taceo his fecre 
tiora,quorum deus teftis eft,& ferux fideliores;quibus illa pair cm 
: ate 


DEC I'MiA;Q,V AR T A E» 
Catetum que ad nos pertínent;nec memoría fortaffis funt dígna.tanquam 
indicai fimus , ut quid de nobis fperari deberet , índicía tamen (int magni 
iliius conatus .nos ením antequam nafíceremur deo uouít , nequaquam de 
futuro folícita, & quàm prímum nati e(lemus , deo fe nos oblaturos promi; 
(it,nec oratione fua à deo eft defraudata;nec is hoftíam (ibí oblatam reiecit, 
confeítim igitur quedam ex his iam pra-fentia;alia autem erant futura,quo 
tidianis addítionibusadaugenda. & quemadmodum fol iucundiffime ma; 
tutinís fulget radijs,metidianis uero calidior exiftit, & laetior: ita ipfa nequa 
quàm paruas píetatís prímitías texens; nouifTimo lumine plus refplenduit, 
Caxterum non paruus illi ad pietatem ftímulus erat, quod ex arbore fructi 
fcra & nequaquam fylueftri ortum fumpferat, licet copulata eflet illi qui do 
mefticus factus fuerat.longa ením feríe,& à maioribus haredítate paterna, 
dei & Chrifti amatrice uirtutem acceperat, & nequaquam mariti inftar , ex 
. oleaftroin oleam inferta fuerat: non igítur mínus fidelis iugum , propter fi; 
dei ferre poterat excellentiam fed ín illo folo tota erat, quod íd haud tolera; 
te ualeret,quum alíás ínter mulieres fortiffíma eflet , & admodum mafcula. 
 hocautem eratex dimidio reluctari deo propter alícnationem partículze 
alteríus , & nequaquam copulz corporali fpirítus adiungere cognationem. 
Deo igitur die & nocte ob hancrem fupplicabat, & illum multis iciunijs & 
lachrymispro capítís falute orabat , nihilominus tamen uirum & laboruta 
demerebatur affiduitate, ac morum mercabatur uatíctate , opprobttjs , ad^ 
monitionibus, obfequíjs;abalienationibus.potiffímum uero moribus famí; 
liaribus , & erga religionem feruentioribus , quibus przcípue anima flecti 
tur & emollítur , uoluntarietg ad uirtutem cogitur. fntarum igítur erat , ut 
aqux gutta affidae deftillans, petram tandem excauaretac illa rem cuí tan 
tum ftadebat cum tempore perficeret . quod quidem oftenderunt fequen; 
 tía.& illa quidem bxc petebat & (perabat;tanquam qua fide magís flagra/ 
tet quàm iuuentute. nemo ením íta confidit prafentibus , quemadmodum. 
ipfa f peratís,experientía edocta ;quanta effent dei dona . marito autem ad 
falutem cooperabatur confideratío,qua paulatím fufcipiebat obfequía. co^. 
operabatur etíam deus ,acui(iones fomníorum , per quas fipius deus ani/- 
mz faluandx benefacit.Cacterum qualis nam fuit uífio? iain ením narratío: 
fuauiífima exordium míhí fumít. uifum eft eí , quod nunquam antea , licet: 
uxor fzpíus oraffet & rogaffet ; particulam illam ex diníno Dauid cantare, 
Laxtatus fum ín his quz dícta funt míhi;ín domum domini ibímus.Erat igi 
tur pfalmodía peregrína;ac defiderium cum cantu intrabat.at illa quum au 
diflet quod uoti compos facta effet , tempus arripuít , ac uifionem ín opti, 
tnam partem eft ínterpretata , cum uerítate & gaudío beneficij oftendens 
magnitudinem , & ut ille falutem affequeretur feftinabat : tímens nequid 
ínterueníret , quod uocatíonem impediret , & ipfa ftndío fuo fraftrare/ 
tur , accidit autem tum temporís , ut multi Epifcopi INiceam feftinarent,. 
: ; ut 


142 ORATIO 


ut Aij te(ifterent infaniz , quum malum illud nuper pullulare & deitatem 
incidere ccepifTet. Ille igitur deo acuetítatís prxconibus fe tradídít , defide/ 
riumq(te eft confeflus , ab ípfisqüe communem falutem quafiuit : ex qui 
bus unus erat Leontíus , uit excellens , quí tum noftrz prxerat metropoli. 
Proínde quum hic à charítate obuíam fe ferat miraculum , admodum ego 
charitatem offenderem , (i tacitus illad praterirem , precípae quum non 
paucí miraculi huíus teftes faper(int , Errabant errore quodam fpirítali, di 
ligentia doctores , € gratía prxignabat id quod fututum erat , figuraqüe 
facerdotij ínftructioni admifcebatur . 6 inftructio mínus uoluntaría , geni; 
busením inclinatus, inftructionis expurgabatur fermonibus, ita ut multi 
quí tum aderant prafagirent , íd quod futurum erat, non ex füblímioribus 
folum , fed etíam humilioribus intellectu , fignís haud obfcuris , credentes 
futura, parum igitur ín medio fuít , quum míraculum miraculo eft coníun; 
ctum.producam ígitur fidelium auribus fermonem quoque illum. nam aní 
mabus prophanís nihil ex bonis fide dignum uidetur.accedebat ípfe ad re; 
generationem , qux fit per aquam & fpiritum , per quam confitemur deo 
homínís fecundum Chríftum formationem & expíatíonem , necnon ma 
tería terrena: ad fpiritum tranfpofitionem & reformationem : & accedebat 
ad ablutionerm cum defiderío feruido , ac fpe praeclara , expurgans fe antca 
pro uítibus , tam aníma quam corpore fanctificatus , longe magis quatn fj, 
quí tabulas à Mofe accipere debebant. illis ením fanctificatío ad indumen; 
ta ufque procedebat & uentrem, patua coarctatío & temperantía quxdam 
frugalis:illi antem uníiuerfa preparato ín media uíta fplendoris erat , & anv/ 
tc purgatíonem purgatio muniens donum , quo expurtatío concrederetur 
putítati,& bonum haud perícltaretur, ac deínceps contra eratíam auderet. 
quim autem ex aqua cgrederetur.lux círca illum fulfit, & eloría affectu eius 
dígna,cum qua etíam proceflit gratía fidei. Sane hacc res & alijs quoque co 
eníta eft, quí tam miraculum fub (ilentio cuftodierunt , nequaquam illud 
narrare audentes . unufquifque ením putabat uifionem hanc fibi foli appa; 
ruifTe. paulo poft uero ínuicem retulerunt.baptízanti uero & expíanti adeo 
manifefta fuit & cogníta,ut nequaquam myfteríum celare poffet , ac publi, 
ce uocem díuulgaret, quod fuccefforem fuum unxiffet fpitítuí. & hoc ex au 
dientibus & cognofcentibus nemo non credebat. quoniam & Mofes quum 
adhuc paruus effet multis, ac precij nullius dignus ,ex rubo uocatur at^ 
dente , míníme tamen ígní cedente , feu potius ab eo qui ín rubo ímagina/ 
tione deprehendebatur: illique: prímum concreditur míraculum . Mofes 
ille à quo mare diuiditur, & cuí ccelum panem pluit, & quia petra aquam 
eduxit,quemq ignis & nubís columna ínuícem (ibi fuccedentes ín uía dedu 
xerunt , & cuíus manuum exten(io trophzum erexit , ac multa agmína de/ 
uicit , crucem forma illa defignans . Efaías autem ille eloría: & feraphín ín; 
fpector,& poftillum Hieremías;cui magna gentíum & regum poteftas bun 

credita, 


DECTRAASTÀRTS 143 
credítà fait; híc quidem uoces audíuit díuínas , & ad prophetia: myfterium 
carbone antea purgatur . Ille uero ante fictíionem cognofcítur , & ante na 
tíuitatem fanctificatur . Paulus autem quum adhuc perfequutor effet , ma; 
gnus ille ueritatis prxco.gentíum ín fide doctor,& lumíne círcundatur,& il 
lum quem perfíequebaturcognofcít,magnumGp ei concreditur mínifteríum, 
acuníuerfus illi auditus & cogítatío tota repletur Euangelio. Cacterum quid 
nece(Te eft omnes enumerare, qui à deo uocatíone fuerunt preuenti , & tali 
bus miraculís ad fidem perducti, quibus & pater meus ín pietate eft confit 
matus . ac ideo príma illius non adeo funt incredibilia & admíranda . Sane 
quídam pofterioríbus priora deturparunt , non fecus quàm fi quis cíto bo 
nis exatíatus, deinde ulteríus progredí contemnat, aut omníno ad prauíta/ 
tem recurrat. Verü hoc nequaquam de eo dici poteft, feípfum enim non mí 


nus quàm quz acceperat diligenter conferuabat, ít, ut utraqp recte inter fe 


congruerent,tam ea quz ante facerdotíum quam poftea egít.nec mín::s ho 
nefte incepit, quàm finíuit : neque aliter finiuít quam incepit. Sacerd tíum 
uero illí concreditum eft , haudquaquam fecundum facilitatem & confufio; 
nem pra'fentem . uerum parum defuit , quín purgationi adderetur & put? 
gandi perítía & uíttus.quemadmodum lex eft confequentíx fpiritalis.poft; 
quàm autem concreditum fuit;plus eloríficata eft eratía ; tanquam dei effec 
gratía , & nequaquam homínum . neque ut Eccle(iaftes inquít , commotio 
quzdam fpontanea.fed electío fpititus . accepít enim ecclefiam fpinofam & 
incultam;ac nequaquam antea (icut Epifcopam gubernatam, fed ab uno fo 
loante eum decoratam , eoque admirando & moribus angelico , (inceríorí 
uero quàm nunc (int populi pracfecti,quo cito fublato, rurfus ob guberpato 
ris defectum ad fegnitiem multam reuoluta eft & infaníam. primum ígitur 
hominum mores haud difficulter manfuefecit;& fermonibus quí paftoralís 
e(fent fcientíze,& quod feipfum exhibebat exemplar,tanquam ftatuam fpi 
ritalem.pulchertime ad omne opus bonü totnatam. Inde diuinis literis afTt 
dueiacumbere ccepit;quaproptet licet ín talibus tarde difcere incíperet;tan/ 
tam tamé fapientíam ín breui collegit tempore, ut quemadmodá & in alíjs 
nemíní pofteríor effet , ac ne illis quoq; qui plutímum laborís exbauferant. 
Quin & gratiam banc à deo accepit przcipuam,ut recte doctrínz pater fie 
tet & praceptor.non quemadmodum fapientes prafentes, qui fe adaptant 
temporí,nec tanquam medius, & artificiofe (ermonibus qui contra nos pro 
feruntur affentiebatur.Gicutí qui nequadg fidem habent firmá.feu ueritatis 
necocíatores exiftunt:fed erat tjs qui fermone ualent magis píus,illis autem 
quí rccte fentiebant plus ratione pollens : fen potíus fermonibus partes trí 
buebat fecüdas.pietate uero omnibus domínabatur.(iquidem unum deum 
ia trínítate adorandum efle, ttía uero ín unicam deitatem contrahenda fcíe/ 
bat:& neq; unitate Sabellij, neq; ttínítate Aríj fequebatur errorem : fed nec 


i 


alienita/ 


diuínitatem impie contrahebat,;aut diffoluebat;neqp inzqualibus incidebat 


Sacerdotium 


Studium 


Reta do) 
&rina 


144 |oxr Rd AUN OA C 


alienitatibus;fiue magnitadinis.feu ratur. Faud enim unüquodqy íncomr 
prehenübile,& fuper noftram eftcoríideratíonem.nam quomodo íd quod 
hic noftrum faperat intellectü;aut cognofcí;aut docerí poflet ? aut ubi men 
furari quiret inexpertumzut hoc patíatar diuinitas, quod eft terminantium 
eradibus menfurata,& gradibus inferíoribus.Flec magnus ille homo dei & 
uerus nofcebat Theologus,& cum fpiritu círca hacc uolutatus: & quid aliud 
dicete oportet , quam quod efficit, uteccle(ia hacc Hierufalem noua , & arca 
alia fuper aquas delata, quemadmodum Noé illius magni ac mundi huius 
pattís fecundi uocaretur, quum eo temporeanímarum diluuíut, hzretíco/ 
rump ínGidiz cuncta occupaffent, quantumqj multitudine aliorü fuperaba 
tur,tantum nomínis antecellebarclaritate.idemque illí accidit, quod Bethle 
hem factz,quam nihil prohibuiticet effe pu(illae quo mínus orbis effet me/ 
tropolístanquam nutrix Chrifti ac mater;quí manc creauit & deuícit, huv 
ius fermonis teftímoníum eft,quod eo tempore quo feruidior pars eccle(iz, 
- contra ipfum feditíofe decertabamus, líteris decepti ac uerbis artificío(is, ad 
prauam communíonem protracti.folus ipfe credítus eft mentem habere fa 
pam, & nequaquam nietedíne illa animam unà obfufca(Te , tamet(i mentís 
quadam arreptus fuerit (implicítate,& dolum ob animi innocentiam mínus 
caueret.folus autem, immo prímus feditíonem illam contra nos fufcitatam, 
pietatis zelo, & quantum ad eum , necnon alios pertinebat fedauit;quátum 
& ad accurfum primum , quantumqj ad difceffum fpectabat nouiffimum, 
tam reuerentía fua;quàm doctrína: puritate. ita, ut multarum ecclefiarü cef? 
faret fluctuatio,tempeftascg mutaretur ín ferenitatem,;orationibus illius fe/ 
data & admonitíonibus. Proinde (i quid iuueniliter agere oportet, nos quo 
que quí hac ía re focíj fuimus.ac eí tam píetate quam actione ín omní bono 
auxilid praftitímus,ac quafi aliqualiter unà peccauímus, & unà cucurrímus, 
plurímam partem ferre,dignos ducimus . uerum quum fermo parumper í 
hís (it cuagatus,híc íam (iftatur. Cacterum quís nam bona illíus,& multitu 
dinem eorundem enumerare poffetzaut (i plurímum percurrere uellet, non 
difficulter reperiret omi(Tazfemper ením in intellectus proereffione , melior 
quam prius fuerat;apparebat. Vnde quotíefcinque res illius mecum uerfo, 
. magís me copía quid omíttédum (it, quàm alios laudatores inopía quid di/ 
cendum (it folicitat: ítaut me abundantia quodammodo offendat, ac men; 
tem mihi folicitam reddat,dum res illius laudare conatur:nilomínus tamen 
nec quid ín tam multis honore dignís € zqualibus uíncat , inuenire queat. 
Etenim quemadmodum ín undis eucníre cernimus ftantibus , ut quotienf 
cung, calculus ínijciatur;centrá otíatur aliud, circuluscs fuper alio fufcitatus, 
& a(fidue dilatatus, femper diffoluat extremum : illad idem & mihí palam 
ín re prefenti accidere uideo.dum ením mihi aliquid ín mentem uenít,aliud 
clabítur;ac ídeo círca electionem laboto,quum affidue id quod in memoría 
erat przoccupet;illud quod denuo affiuat, Proinde quis illo ftudiofior P te/ 

| üs 


DECIMAOQVaARTA 145 
bus fuit communibuszquiísue ín domefticis prudentior? quonia & domum Putticar ex 
& facultates mediocres illi tribuit , quí cuncta recte & uarie difpenfat deus. 4ondticer 
Quis paupetíbus &qualís naturz;ac parti abiecta, uel aníma magis cft co, "^"^ 4 
paílus, uel manu plus eft largituscin fubftantia enim propría;aliorutn fe di | 
Ípenfatorem efle cenfebat;ac ideo pro uítibus inopiz fuccurrebat;íta ut non 
folum confumetet fuperuacua;fed ea etíam qua erát neceffaria.qua res tma; 
nifefta demonfítratio extítítquátam curam pauperum habuerit.dedít enim 
pattem non feptem folum,iuxta Salomonis legem.fed tía (i accederet octa 
nus.quín nec ib rebus uacabatuilibus, fed maíori uoluptate fua abíjciebat, 
quàm alíos poffidere cognofcímus . ftd & omné propinquitaté ac ínopum 
aufercbat electionem;qus mihi quidem uilís aními indícíum,& cenfütaeffe — ^ .— / 
uidetur accipientis,quifnam dignus (it, quiue mínus : uerbumds murmura; 
tionís,una cum diftributione prolatum;cuítabat.quam rem multis accídere 
uidemus.quí tamet(i alíjs impertíant,id tamen abfq beníuola faciunt prom 
pritudine,que quídem largitione maior eft & perfectior.longe ením melius 
cft propter dígnos dare etíam indignis, quàm digaos prínare ob timorem 
indignorum. & hoc efTe uídetur quod fcríptum eft, oportere ut quís panem 
fuum etíam per aquam mittat,tanquam baud ab illa peffundarí;aut coram 
iufto harum rerum cenfore petíre poffit.fed illic occutfurum, ubi cuncta nov 
ftra repofita funt,& eo occurfurum tempore;quo mínime putamus , Cztte/ 
rum hocpulcherrimum erat & maxímum;quod magnanímítas illius omní 
contentione carebat.quomodo uero & qualíter,nunc dicere pergam . quum 
certamen pulcherrímum ínter ipfum & coniugem effet,de pecuníacommu/ — ^ v 
ni in pauperum ufus expendenda,maíor diftributíonis pars ín coniagis ma 
nus,tanquá diípenfatricís optímz talium & fideliffima peruenit, cuíus mu» Eleemofyna 
lieris díco,& qualis? cui nec Atlanticum pelagus exhauftü;aut (iquod aliud P««peribis 
eft ex maximis, fatis effe poffet.talís & tam immoderatus expendédi amor ^^^ 
eam detínebat.etením Salomonis híradinem ex contrario emulabat:nam 
infatiabilitate meliorís,deteríus uincebat, nec tamen benefaciendí prompti 
tüdine exatíarí poterat: quin & totam fübftantiam , quam ambo ucl príus 
babuerant.uel poftea fuerant affequutí;mínorem putabat , quàm dc(iderío 
ip(ius fatísfacere poffet, Sed & fzpius eam dícentem audiuí,quod prompta 
forct.i íta neceffitas exigeret,ut tam ipfa quam liberi eíus priuarentur, datu 
modo bona eíus ín pauperum ufus diftribuerentur. Pater ítaq totas matri 
habenas ín expendenda dími(it pecunía, quod mihi quidem exemplo me: 
lius effe cenfetur. nam pecunijs magnanimum effe & liberalem , haud diffu 
culter apud alios quoq; reperíes,non folum in ijs quz ob communis ac cíui/ 
lis ambitionis gratíam dilapidantur.fed etíam illis, qua: ob dei amoretn ín; 
ter inopes difperguntur,& folum confumentibus reconduntur.cxterum qui 
gloríam ob hzc cótemnat, nequad facile ínueniemus.quamplurímís ením 
gloríz amor promptítudiínem fubmiíniftrat expendendí;& iiis sra di 
TC ríbutío 


146 Q7 ADR SA UIS 
^ firibütio occulta.ibi enim largítío eft obtufior. manüs itaque talíserat, líce£ 
multa tanquam ínter fcientes obmíttamus. nam (i uel aliud tale nobís teft£ 
 moníum przbete poffet,ex eodem fonte ac eiufdem fluuij effe deprehende 
Multos lucra tetur.Sané quis magis cum deíauxilio;aut graduí adduxit, aut íníurías pro 
tuefide. — príasadeo contempfitzaut cum timore facram menfam ab ímpurís munda 
éd d mut uít?Quis confilio tam diligenti;ac íuftitiz: ftatera;aut caufas dijudicauitzfei 
prauitatem odío habuit? uel uirtutem honorauít 7 (iue oprímos eft uenera; 
tus? Quis íta pepezcit delínquentibus? aut quis cum recte currentibus íta c 
currit. Quís praterea melíus uítga: aut baculi tempus nouit? at baculo plus 
ttibuitzCuíus oculi magís refpexerunt fuper fideles terrx?necnon alios, quí 
virtutes uiri deo uiaunt ín uíta folitaría & celibe;terratmn ac terreftría cotemnentes . Quis 
magis fuperbíam caftigauítzaut humilitatem dilexit?nequaquam ficte;aut 
faperficialite;quemadmodum nunc multi fe philofophari Gmulant, ac praz 
ftantes uídentur,non fecus ac mulíetculs infipientiffima, quz cur pulchri 
tudíne careant naturalí;ad colorum fucos confugere folent.fanttg (quonam 
modo dícere debeo ) theatrales ornatíffima: , propter uerecundíam ínuete/ 
cundiffima,& propter turpitudine turpiffimas humilitas enim nequaquam 
illi ía ueftímento (ita erat.fed ín penetralibus animae. quín nec ceruicis infle 
xionem mollem,aut uocís nfractionem, feu uultus compofitionem fictam, 
ucl barba den(itatem promíffam , (iue capítís colorationem adulterínam, 
aut ínceffus modum compofitum;humilitatem effe indicabat.talía enim fa 
cile effinguntur;cíto tamen redarguuntur . nil ením (imulatum durabile effe 
vita fublimis poteft.Ipfe autem uíta erat fublimis;humilis uero prudentía . uirtute imítaz 
Hunilis t difficilisconfaetudíne autem perquam facilís, ueftíta quoq; nequaquam | 
| 
| 


eins em pruofus, ita ut faftum patíter ac nimíam effugeret humilitatem . pre 
multís autem fpicndorem internum,& uentris morbam,necnon infatiabili 

tatem fiquis alíus.licet non uideretur domabat . hoc quídem ut purgare 

tuz.ilud autem ne attolleretur,re ínani nominis uenans claritatem. nam cíüi 

lis operis effe cenfebat;at omnia fierent & dicerentur. propter quz apud ex/ 

tcrnos nomen quís affequí poffet bonum. qua renil in hacuíta beatíus effe 
poteft.fpititalis aatem & noftram eft,utad falutem refpicíat folum.ac ídeo 

quum quís ad hunc fcopum tendebat,magní bunc eftimabat : (in uero mi 
nus.defpiciebat.qua ením cerni poffent contemnenda efle ducebat; quo ítv 

terna fe haberent rectiffime, folum autem ea con(ideranda , & longe alijs 
pratferenda effe putabat , ex quibus aliquis plus dignitatis affequí , & alios 

ad id quod optimum eft fecum pertrahere poffet . Czterum inter tes illius 

simplicitas, palcherrímum ac perquàm peculíare , & nec alíjs ignotum erat (implicítas, 
morimino/ & moram ínnocentía . necnon. oblinio malorum . Porró tam ex ucteribus 
Aids ? quàm íuniotibus;alij aliud donum quoddam egregium conctedítum fuit.fe 
cundum quod unufquifg; gratíam aliquam à deo confequi dignus erat.Tob 

tolerantia in affli&tionibus, & animi fortitudo . Mofi & Dauid — 

zm OQ, 24/ 


DECIH EO V.AR YA 147 
do.Samueli iurifdictio,& ut cerneret futura.Phínez aemulatio, à qua & no; 
men eft fortítus;Paulo & Petro concordía praconij, Z ebedaii filijs magni 
loquentía, unde & tonitrui ili; fant appellati. & quomodo fermo omnes ín 
fpecie enumerare poffet ? Stephani autetn & meí patris donum unü ferme 
& idem fuit:hícením nec ín perículo coftitutus,odio habebat iaculantes,fed 
dum lapidaretur pro lapidantibus tanquam Chrifti difcipulus orabat, pro 
quo. & periculum fuübibat, maíus quid deo fractificans, quàm morté.longa 
nimitatem nempe, Dattí autem nihil mediü fuit ínter inuaioné & dímiflio; 
nem,íta,ut patum abfuerit, quin afflictio coceffionis furriperetur celerítate. 
etením deí itam fecem quádam effe & credimus, & audimus, commotionis 
contra digaos te(iduum. Quoniam deus ultionum eft dominus,qui licet ob 
clementíam à feuerítate ad remifTionem inclinari confüeuerit, non tamen ín 
omnibus parcit peccantibus,ne illi bonitate fua fiant deteríores.atílle nequa 
quam ab itrítantibus fuperabatur,tamet(i anímo non omníno effet ínuulne 
tabilípracipue uero ín fpiritalibus.zelo fuccumbens.preterquám (i aliquan 
do przparatus effet € armatus;ac tanquam contra aduerfarium à longe ín; 
ftrueret offendiculü.ita enim neca milibus.ut dici folet labefactabat. eratqg 
hoceí anitní affectio faauiffima.Ira ením nequaquá illi, anguis inftar intus 
ardebat,& ad uíndictam erat parata,neqp ad iracundíam ex prímo motu & 
retributionis prorumpebat de(ideríum. uerum quemadmodá apís aculeus, 
citra rnortetm percutiebat;humanitas autem cíus fupra homínem erat.rotas 
fxpe mínabatur & flagella;& am adhibebantur,uerum perículum erat;au 
rium compre(lio,aut genarum íníuría;aut pugnus fuper collum, fici mína: 
di(foluebantur.uefte uero maleficus fpoliabatur ac calceís,ipfecp profterne; 
batur ín terram,inde íra nequaquam cótra íníuria affectum procedebat.fed 
contra eum quí prompte feruierat, tanquam tníniftrum malorü.Et quomo: 
do quis magis deo bonus effe uideretur? aut dignus ut deo offerret dona:fe 
peením aec commotus apparebat,& pro commoto rcípondebat, tanquam 
domefticis illius peccatís erubefcens.& jpfecto ros matutínus;folares potius 
fuftinuiffet radiosquàm ut aliquid ex ira eius reliquam perman(iffet. & ta/ 
men dicebatur,uerum fermo euanuit cum uerbis, folum relinquens uirum il 
lum bonum.non ením indignatio eíus folis occafu longíor etat;neq; irá que 
etíam prudentes perdit nutriebat, aut aliquid ex prauítate cíus uel corpotis 
figno oftendebat.fed tranquillitatem motu etíam conferuabat, admíranda 


Ir£ fefrena/ 
tio 


igitur tes illi accídit;non ut folus ob hanc honoraretur;fed folus ab accufato * 


ribus fuís amaretur,& admirationi haberetur, quum bonítas eius fuperaret 
feruorem:euenítcg ut uenetabilíor effet iufto;quá illum corriperet, cg impro 
bo quum eum admonetet.huíc ením afperítas propter cómodum lenítasui 
debatur;illi autem ob mores malos bonum etíam fufpectum erat.& lícet ita 
táauíma quam corpote fe haberet fimpliciter, & deo accepte, nilomínus ta: 
mea couicíatoribus ob pietatem titmori erat, feu potíus nil aliud illos magis 

! (o ANCAC deter 


f* 
1 


r48. ko. Sect rA. 0 P2 To 
deterrebat; qj (implicitas eius defpiciens.nuicg enim illi ael ptecatiónis, uel ^ 
execratíonis excídebat uerbü;neqs cófeftim retribuebat aliquid cg bonü du; 
Marfietudo xabile, aut ttífte quíd téporale.illad enim ex profando proficifcebat anima, 
hoc ueto ín labijs uerfabat folum , ac tátum redargutio erat paterna. multis 
aüt qui eum offenderant;nec díuturna quidé repenfa eft retributio. fed neqg 
poena à tergo eft exacta.uerü füb cómotionem prímá percellebant,conuer 
tcbantur,accedebát;eenua flectebant, ueníam cófequebantur, difcedebant; 
benc faperatí melíores fiebant. prudentiores;& cognofcentes:quoníá fcpius 
uenía multá prodeft ad faluté. pudore enim reprimit offcndenté,& ex'tíró 
te ad beníuolentíam perducit firmiorem . Sane quídá erudieban£ à bobus; 
quí perterríti (agá abíecerant;& iuncti occurrebant; quü eis antea nil tale aci 
cídiffet.alij adt ab equís ptoíectí & cóculcati;/obedientibus & manfuetisino) 
nulli acto febribus íntolerabilibus cóprehéfi,& imaginationibus,ob ea qua 
faerantaufi. ali quocp alijs inftruebant aduer(tatibus, & obedire difcebat; 
propter ea qua íam ferant paffi. tali igitur & tam manifefta praeditus erat 
&rs guber; maüfuetudíne. Cacterü num ía gubernádi arte , & uírtuce agendi cocedebat- 
nandi üt alíus illi prz(tarer?nequad.fed ille idé manfuetus erat, ac (i quis alius,iti 
- 87455 manfaetudine tamen grauís.quá ením hac duo ut plurimü ínter fe pugnét; 
& cótrariía exiftant.(implicitas iaquá & aufterítas: & ha:c manfuetudiné ha 
beat,agendi ait atte careat;illa uero in agendis peritía;citra tamen manfue; 
tudínem polleat:tnírabiliter ei ambo affucre.fcilicet ut acere fciret tanquam 
feueras.cái manfuctudine tatmé remítteré,tanquá agendi imperitus, fed cum 
arte gubernandi.ín prcfe&turís;ín cóidentijsiin omni fpecie gubernationís; 
(iquidé ferpentís prudentia círca malítia;ci colübz cítca probítaté mifcebae 
(implicitate.nec prudentiá maleficá fierí (inebat;neq; implicitate ftaltá, fed 
potiflimü ín fpecie manebat utttutis , ex ambobus diligenter circüimunitus: 
Qui igitur talis effet;ac íta facerdotíj munere fungetet ; ab omnibustg elo; 
ríam eflet cofecutus,quíd mírum (i (ienis.quibus deus cortoborat pietaté;di 
gne przdítus foretzSane und illi mírandà accidit:ualetudine laborabat ad) - 
uerfa;accorpore male affectus erat.& quid mirá,(i fancti etía grotentzfine 
ob limi uilís purgationé.feu uírtatís probationé & experímétá philofophic 
uelob ínftructioné imbecillorüut ab illis tolerare difcant, & nequacg fucca 
bant ín afflictionibus.laborabat igit, fanctumdq; ac celebre tempus pafchaz 
adcrat.díes dierü regína , & nox fplendida.foluens tenebras peccatí , ín qua 
nos fub lareo latine; ob noftrá falutem feftinitaté peragimus.ac cá lumíne 
quod propter nos morté obíjt;cómorimur, cá refurgentic una refürgimus. 
erat ait morbus díuturus,& üt breuiter dicá; febris uehetnés & ardens.cun 
cta interna dcurens.uítes deficiebant;/& cibi naufea infeftabat.fomnus uero 
aufagerat,;ac plane dubitatio aderat. palmarücy colliione deplorabat ; cun - 
cta auté orís interna,& palati excoriabanf.tot enim puftulís, adeocg acutis * 
& denfis fcatebát,ut nec aqua fácile & abfc periculo tranfire poffet. fed - j 
ML. & 9i ted 


DBECIMA!QLVA^R T A 14.9 


medicorurn artes,nec domefticorü preces,lícet ualde orar&t, nec ulla quz: ad 
hibeba£ medela fuccurrebat.& ille quidé ín hís erat , parüper fpirans & du; 
bie:nec eos q aderát amplíus cognofcebat, fed totus ín peregrínatíone erat. 
& ín íjs qua díu ab eo erát defiderata & przzparata. nos aüt téplü habebat, 
myftas (imul ac oratores:poftd enim de omnibus alíjs defperaueramus,ad 
magnü medicü & noctís illius cófugeramus uirtuté;tanc ad fübfidiü extre 
mum.ceterü quíd referá?num feftiuítaté agétes.feu lugétes?panegyrím cele 
brántes,uel honorantes eum quí nó amplius hic habebat fepulchralíaz 61a 
chrymz illa;qux tum ab uniuerfo profundebant populo.6 dlamores & uo/ 
ces;qui cá pfalmodtjs cómifcebant.quarebant apud facellü facerdoté,apud 
myftería facrorá ducé;apud deü adiutoré dignü. & hzc mex Marix erát ín 
choaméta, qux tympanü pulfabat,& nó epinicia.fed fupplicatíonis carmen 
'decáatabat,actum prímum ob aduerfitaté inuerecunda efle dífcebat, quá po 
pulum pariter ínuocaret ac deá:huncquídé ut dolétí códoleret,& una decer 
taret cá lachrymis:illá aüt ut exauditet fupplicanté,omnia illi míracula prío 
ra ad memoríá reducens. Calamítas em inuétríx eft ingeniofa.at quíd inde, 
noctis illius, & decübentis deus egitzhorror me fubijt.quum ad relíqua enar 
randum procedo,quín & uos quí auditis horrefcitís. cacterá nolite fidé dene 
gate,id em haud fanctum efttá noftri dj illius de à loquimur eratía.aderat 
iam myfterij tépus.ftatiogy ueneráda & ordo diftribuebat initíádis:at ille à 
üinificate mortuos,& facra nocte fufcitatus,prímo parüper mouct.inde for 
tius;poftea ancillà quandá;qua ibi remáíerat nomíne uocauít;uoce tenui & 
admodum fubmifla.iubens ut adeffet;ac uefté afferret,eiqg manum porríge 
tet.at illa aderat, eíqs cum admiratíone feruiebat.ille uero tancg baculo ma; 
nuductione eíus utebat.Mofen in monte ímirans;ac debiles manus ad pcá 
figutá cóponens,expedíte cum populo myftería pereoít;aut przegit.uerbis 
quídé paucís,& quibus poterat.íntellectu acit.ut mihi uidet, admodum per 
fecto.proh mítaculum.fine gradu fuper eradum.(ine altatí facerdos.ponti 
fcx longe ab expíádis feiunctus:& hac aderát illa fpítítu fancto.ipti quide 
cogníta;alijs uero qui pra-fentes erát nequad uífa. deínde eucharíftie uerba, 
quéadmodum moris cft;protulitpopulocg benedicens rurfus ad lectum eft 
reuetfus:cibo at parüper refectus;ac fomno recreatus,inuocauit fpiritü.pau 
latím igitut melius fen(it.quoad tandé priftina fanitatí eft reftitutus.aderat 
itaq; nouí diei, quéadmodum nominamus.feftiuítas , quá prímá dominicá 
poft refurrectioné habemus . quapropter ad téplum cum uníuerfo ecclefia: 
proceffit fuppleméto.renouás faluté;ac gratiarum offerés actioné . Proínde 
opus hocnó mínus míhí uenerádum exiftit d qd Ezechiz accidít,que xgro 
tanté & oráté dcus uítz gloríficauit additione, dg p umbrá cognouít afcé/ 
fam.d fecandü preces infirmi eft reere(Ta;quü deus pariter regé, & eratía.& 
(igno honoraflecipfeqg additione diei,additioné dierá uite fue effe credidit, . 
fet.Sane paulo poft.(imile quodámodo miraculü.matri quoq; accídit mex, 
quod & relatu dígaum cenfeo:nam illá meríto — (i falté ps 
v ; teal 


150 ORATIO 

realíquo digna exiftit. patti uero narrationis cómuhione,rem gratam facie; 
mus.ínfirmitate igit & illa tacta eft,quü omní tempore relíquo fana fuiffet, 
ac recte ualuiffet.quü igitur multa eflent qua illà affligerent;ne longius fer 
monem extendá,inedia potíffimü crucíabat;que multis perdurabat diebus, 
ita,ut nullá cotra malum ínueníret remedium. quomodo igitur illà deus pa 
uit?nó manna illà rígauít,quemadmodá olím Iíraél: necex petra potum elí 
caít;at populá reficeret (itientéinó coruís praccepit,ut illá quemadmodá He 
líam pafcerent;aut tanquá prophetá füblímem exfatiauitquemadmodü an 
tea Danielem ín lacu famis.at quoná modocuifus fum illi;cuí eram chariflU 
mus,íta ut non folum nos ín fomno magnificaret , fub multa nocte cum ca; 
níftro & fplendidis aftare panibus:ac cü illis eam dum oraret, quemadmo: 
dum cófueuimus fignare;necnó cibare & fanate, ac ed ad priftíná uírtuté re; 
ducete,& nocturna quidé uiíio díurna fuit ueritas , ab eo enim tépore fpem 
cócepit meliore, & hoc palàm & manifefte apparuit . qu ením dies exortus 
effet.fummo ad illà mane acceffi,prímütg alacrioré eá qj antea cofpexí.inde 
quü ab ipfa quacfiuiflem, quomodo nocte habuiffer, & ná re alíqua indíge/ 
tet^ac cxttera interrogarem cófueta.tu me, inquitfili admodü laute & fuaui/ 
ter pauifti . quücp quoná modo íd accídiffet admodáü blande & humaniter 
fcifcitatus fuiffem.paríterap míniftrz innuiffem,ut illá hortare£;ne cotra tea 
deret.fed prompte rem explícarec,& illáà pandere haud molefte ferret;illa ue 
titatem detexit. Quín & unü adhuc ambobus cómune addídero:quum ego 
ab Alexandria in Gracíá per mare nauígarem Partheníü: nauígabá autem 
omníno prater anní tépus;quü ita me defideríum ínftigaret;in naui A'eine 
tíca:hoc auté potí(fimum me adigebat, quod uectores nactus efTem dome; 
ftícosquücg parumper nauíigádo progreffi effemus.ingens orta eft tempe, 
ftas,& qualis non multum antea uífa fuit,quemadmodum referebant ij.qui 
una nauígabant:quumdQ omnes cómunem mortem timerent, mihi aníma 
mors tettíbilior erat. periculam enim míhí mifero imminebat , ne nondum 
initatus abirem,;ac ideo fpiritus aquam ín mortís aqua de(iderabam.clatna 
bam igítur, orabam, & paruas uítz defiderabam inducias: mecum quoque 
clamabant connauígantes, & hoc ín difcrímíne communi, tanquam nequa; 
quam ad exercitium illud effent aptí, hofpites humani, & quí unà dolere ex 
communi difcerent perículo . & ego quidem talía patiebar.compatiebantur 
& mihí parentes communes, per ímaginatíonem nocturna , ac perículí 
partícipes erant, & a terra auxilium ferebant:per oratíones quoq; undas in^ 
cantabant , quemadmodum poftea quum ueníffem ex temporis collatione 
cognouímus.quín & fomnus falutarís, quo poftquam tempeftas parumper 
quíeuerat occupabamur, hoc nobís oftendit.Erínym ením quádam,uifu tet 
ribilem, & periculum annuncíantem, ccepifTe mihi uídebar,nam exacte no» 
bis hancnox detignabat. alius quogy qui unà nauigabat , erat autem puer 
mihi admodum acceptus & chatus , quit tempeftatem moleftiffime tule; 

tat, matrem meá fupra mare gradientem,nauem(G accipienté — 

; to 


DECIMAOQ,VARTA 151 
to labotead terrátrahentem uidit.cui aífioni ipfe quoq credidit.mare enim 
quícuit;ac confeftim infula Rhodus nos excepit . uerum non multü tempo/ 
rís poft periculum hoc elapfum eft,quum & aos domá peruenimus, quem; 
admodü uoueramus deo (i faluaremur, fecundü uotü ením nos obtulimus, 
Proinde cómunía hzcuerum iam pridem quofdá mirari arbítror.qui res il 
lius manifefte norüt,quod hiísita fumus immorati , tanquá foli ad laudem 
pettineát:temporis uero difficilimi memoría hucufg diftulerímus,ad quod 
ille plane ordinatus fuiffe aidetur:tanquam illa qua tum facta faot ignore; 
mus,uel haud magna fuifle cenfeamus . fed age & illa quoq; iam pracdictis 
 adiungete conabimur.tulit tempus noftrum primü didua. fed ut arbitror 
& nouiffimá.regem dei & recta con(iderationis defertorem , quí rem patui 
opetís e(Te putabat.fi Perfas fubiugaret, magnü autem (i his adderet Chri, 
ftíanos.quumqp patíter damones eum agerentaac illud eí perfuaderent;nul 
lam impietatis fpeciem obmi(it.fnadendo,commínando.decipiendo.pertra 
hens ad fenon folum defraudando.fed uí etiá cogendo.& ubi latere poterat 
in(idijs dolofis menté fuffurabatur. ubi uero minus.aperte potentía fua abu 
tebatur,quo omníno cuncti caperemur,ucl male affect udi etíam coacti. 
hunc quis magís quàm pater defpexiffe aut diffoluiffe eft repertus? contem 
ptus itacy prz: multís alijs iudex eft; praefectus fagittariorü, cà fnis quos dur 
cebat,ut facras domos noftras occuparet, aut fubiugaret . qu& enim multos 
alios aggreffus fuiffet, huc quoque cum eadem peruenit intentione;ac tem/ 
plum petebat cum mandatis, uetum tantum abfuit , ut qux uellet peragere 
poffet.ut parum defuerit quín à patre meo excluderetur. id quum per fcmet 
ipfum intelligeret, aut ab alio quodam confulente audiuiflet , licet pedum 
dolore laboraret,difceílit.quum facerdos íra ac zelo contra eum,templi cau 
fa arderet. Caeterum quonam modo contemptum magis oftendere potuif 
fetcquam quod publice orationibus & totíus populi precibus fceleftum feri/ 
ret,ac nectempus quidem tímeret. príuatim aero nocturnam acíem oppo/ 
geret, humícg dormitando feniles € macie confumptas domitabat carnes, 
aclachrymis folum rigabat , paulo mínus quàm perannum integrum. & 
hoc tnodo fecretorum cognítori philofophabatur . coram nobis uero late; 
re contabatur;ob oftentatíonis,ut dicebat;euítationem,& omníno latuíffet, 
ni(i ego fubito aliquando cubile íngreflus , humi dormitatíonis indicía de; 
prehendiffem;ac quatuifTem, cuíus nam hac e(fent , noctisci myftería co 
enouí(Tem . fed & alíam quoq; eiufdem temporis ac fortitudinis narration 
accipite, Czffaríen(ium cíuítas de pontificis difceptabat electione , quà unus 
obij(let;alter uero ín locam eius fubftituendus quareretur.ferucbat itaq; fe^ 
ditio , nec facile fedarí poterat . Ciuitas enim illa ex fuí natura. admodum 
hanc ob rem ad feditonem eft procliua , quum propter fidei ardorem tum 
cathedrz pra'(tantíam (ingularem. & hac erant qux contentionem plus ac 
cendebant. aderant itaque epifcopi quidam , at pontificem darent . Quum 
uero populus inter fe diuifus e(fet,& alius alium proponeret,quéadmodum - 
o] j 4 . intalibus 


152 ORATIO 


in talib.fieri cófueuit.fecundü quod unufquifq; uel atnicitía alicuius , uel pie 
tate erga deüaffectus erat:tádé populus uniuerfus cófen(it, ut quédá ex prí 
mis ínter cos uíta preftanté,nodum tamé díuino baptifmate fignatü.inuità 
etíá raperét.auxilio (tag; manus mílítarís, qj tum forte aderat,illá (np eradá 
pofueruntaac epifcopís obtulerunt;rogátes,ut illá expíarét,& pótificé pnun 
cíarét.ínterímta perfuafionib. uím quoq, intermifcere no dubitabát: nó ad; 
modáü decéter,fed magno fidei feruore impellente. Verü enímuero nó huius 
téporis eft referre, quénam illo praftantioré aut fanctioré oftendetít epus. 
quid igit factum eftzaut quoufq; proceflit feditíozcoégerüt, expurgauerát, 
pronunciaruntfuper thronum collocarunt;manu potíus cj uoluntate, & dí 
Ípofitione fpiritus. quod patuít quídé ex fequentibus.nà poftcg hac perege 
runt;X ad fe reuer(i uoluntatis propríz facti funt domíni;co(ilíü inter fe inie 
tuat.fed utrü fpiritu bono ignoro,attamé ínierunt,& decreuerunt;neminé re 
rum geftarum autoré cenferi debere,nec electíoné rite effe factá. nilomínus 
uiolentíá ímputabát coacto;ac uerba quxdá excipiebátqua: tum magis te; 
meraríe cp prudéter fuerát prolata. Cacterü facerdos magnus,& íuftus rerü 
geftarum co(iderator,nequadf fjs quí ita cenfebát cofen(it, aut fententíà lau 
dauit.fed immotus permáfit ac coftás, nó fecus ac (i electus nequacj fuiffet 
coactus.oportere enim cenfebat;quü uis cómunitet fuiflet illata;ut aut accu 
fantes € díuerfo accufarent;aut (i dimitterent, ipfis quoq; dimitteret, ucl qd 
iuftíus eflet ut neg; dimíttentib.dimittere£.(i uero ipfi uenia digni effent, o 
mníno & electá culpa carere:(i aüt nec illum;multo minus ipfos.longe prete 
£ca fatías effe tác períclítazi;& omnino cotra tendere,Cj poftea in(idiari.pre 
cipue eo tépore quo melíus effet inimicitías am contractas diffoluere, Cp no 
uas fufcítare,& ita res fe habebat;aderat ením imperator, Chriftianis comi/ 
nans,& ob electíoné irafcebat.minabat & prarfectus. Cíuitas aüt ín magno 
coftituta erat perículo.tímens ne poft dié illum fuperftes nó foret aut falua 
ret,feu ullá cofequí poffet ueníá. accedebat quod a fortuna quocp ín tépore 
fortunato ítrítata,& de peculatu fufpecta fuerat.& ínnouatio qua cá uito iL 
lo acciderat;non fecus habebat ac (i pecutiizc publica fuiffent interuerfa.fed 
& geutís prínceps quxrebat quo pacto tempori gratificari , & ele&tum ma 
le afficere poffet, erga qué nec alías benigne fe habebat, fed ob difceptatio; 
nes cíuilesab illo diffidebat.p epiftolasitaqy electores tancj accufatores uo 
cabat;no íam modefte.fed mínis agens.fub pratextu;quafi imperator íta ia 
beret.quü ígí£ ad ipfum quoq epiftola fuiffet miffa , nequadj pterrítus eft, 
neq; ut refcriberet uel patüper diftulit.quanta uero ipfius fuerit fiducía, qua 
licg fpiritu refpoderít;ex refcripto eius coGiderare lícet.nos em ínquic, fortiífi 
me prafes,ob cücta que agímus unü habemus fcrutatoré & regem.qui nüc 
oppugnat:is & de prafentí inquiret electione, quá illi legititná & acceptá fe 
cimus.qdd (iqs alíjs ín rebus uos honorare uoluetit;id admodü facile efficere 
poterít:ad hoc aüt nemo nos copellet;ut hís uobis cofentíamus,.tandj haud 
tecte aut íufta facta (int;qua facta funt,ni(i uos, quibus fas nó — mí 
$2 cere 


prcPSüXxd*eXarA — , WR 
fccte nofttis;ac leo£ talem ferre uolueritis. has literas & prafes ipfe quá acce 
pilfet admiratus eft;tamet(i aliqualiter fuerit indignatus, quéadmodü 3 mul 
tís qui res illius bene norant, eft cognítá. hxc epiftola & regis quoqy fedauit 
irmpetit;ac cíuítate liberauit à perículo.nec male addiderítm, nos à tutpitudi 
ne.hoc patrui cíuís opus fuít,& qui fecundas cathedre partes babebat.uerum 


longe melíus eft ín talibus emínere;dg a fublimi etíá throno uerba facere, & 


rebus potíus excellere t nomínibus. Caterü quis à noftro orbe adeo eft re — 


motus.quí & hoc quod ex geftis eíus ordine fuit nouíffimü.fed reí maenítü 


diae uel prcipuá ignoretzcóflictabat ciuitas illa feditione noua;ob caufam 


eandé;quíi cíto fubtractus effet qui bene fuerat coactus, & ad dominü pere 
grínatus,pro d generofe & uítiliter ín perfecutionibus decertauerat.eratc; fe 
dítio quáto feruentíor.tanto etíá tarbulentíor;no er latebat is quí pra alijs 


Bafilius ta^ 


excellebat,quéadmodü necfol ínter ftellas delítefcere poteft, fed ualde erat $"' 


confpícaus,cü alijs canctís;tám populo electo & puriffimo,necnó ijs qui cir 
ca gradus uerfabant ac INazareis quí apud nos funt, quibus folís aut poti? 
(imü prímus imminebat coflictus.ecclefiae enim à malo erát immunes, parí 
ter & opulentíores ac potétiotes, fed omnis impetus ac feditio inter plebem 
etat;ac praxcipuc uililimá. Caterü nunc mihi perículü imminet, ne regímet 
populare;plus cópoliti dj noftrum.cü quo gratía celebrat diuina;cenfeam: 


ac mcloré talíum difpenfatore tímoretn;cj ratíoné putem:poftijp quídàa ex 


tecte fentíentibus cotra alii uenít,te caput fact ac diuínü relinqués.qui ma 
nibus domini eras fictus.qui iugo carebas.ínops eras, (ine carne,ac feré fine 
fanguíne;quí ín fermonibus utebaris ratíone, quí inter philofophos fapiea/ 
tia prc(tabas,qui ía mundanis (üpermundanus eras;quí ín honeftis plus q 
honeftiffimus:te meü illum amicum dico & cooperator&,animz mex parte 


ingent&ut quíd dicá audacius,uitzecg ac doctríg focium.ucllem fane hic ut sáfilius 


feemo liber effet;ac te ín alíjs depingeret;ac no ín pracfentía tua talía exqüite 
ret;plurímacp propter adulationis fufpicionem obmittere cogeret. fed ut lo 
queter tatio compalit.fpiritus enim noaít illum quí eíus fit,& cur nócobftat 
autem ínuídía;id quum (it.loqui erabefco. Vtinam autem nec quum alij lo^ 
quuntut , & exacte noftra comícís ínceffunt cauillis, audirem . hac breuiter 
tranfcurrímus,no fecus ac fluuíj, qui inter petras labuntur.filentio honora 


tes quz uere dígna exiftunt . nunc uero ad fermonís progredíemur relíquüá. 


Pater itaque quum fpiritus effet, exacte nouerat qua fpirítus effent;ac idco» 
cenfebat níhil humile fapere oportere;neqy per commendationes aut prxíu 
dicatíones pugnare;ac fauoti plus quàm deo ttibuere, fed folum ad ecdlefizz 
utiltatem,& faluté comuné refpiciendá effe.quapropter fcríbebat, admone 
bat,coponebat;populü.facerdotes,necnó alios qui ad gradü pertinebát, ob 
teftabat,eligebat,calculà ferebat.licet praefens haud eflet. canicíei tribuebat: 
ut autotítate fungeretur, quemadmodü domefticis, ita & alicnís.candé quá 
electio canonice fieri deberet,unustp qui pronüciari debebat,numero defti/ 
bane tueretut 


LS DET , AJ 


Lóganimitas 


154 ORATIO 


tuetetut,e lecto, fenectute X egritudine degrauatus.furtexit,& ad ciuitatem 
iuuenilí pertexítanitmo.feu potíus corpore ferebatur mortuo,ac parüper fpi 
rante;fcftinationem illam;pulchrü (ibi fepulchrum fore cenfens , ctiá fi quid 
eum pati oporteret.quín & tunc quoq; (ignü non incredendum eft factum, 
coualefcit labore;iuuenefcít promptítudine;difpenfat;ordinatur ille,collocat 
eum ín thronum,quü pompa producit;nó amplius fella uili.fed archa utens 
diuína. Ceterum longanímitatem quam paulo ante laudare ce(Taueram.híc 
rurfus & abundantíus oftendere conabor.(iquidem quum «greferrent com 
presbyteri, quod tam turpiter fuifTent deuictí;pariterqg ob potentíam fenís 
in rebus geftís indígnarent;ac ipfum couicíjs impeterent, folummodo tole; 
rando prxualuít,& ut fuperior fieret;magnü ín manfuetudine auxili reppe 
tít:ac ne maledicétibus retnalediceret.quur enim moleftum cffet,quü te ipfa 
uíceris,G linguz petulátia etíá uincaríszita igit illos placauit longanitnitate, 
accepto etíá ín fententiz auxiliam tempore:ita ut illi loquendo defatígaren; 
tur,ac ideo de(ifterét.indignationé ín míraculum mutantes,ob príora pude/ 
fa&i.illog; patríarcha;legislatore,& iudice uterentut,omní odío penitus ab; 
iccto.eiufdem zeli fuit cotra haereticos cótrouer(ia;quü nobis bellum indice; 
tent.una cii impíetate regía.tanquá nos fübiugaturi;& alijs adiücturí.quum 
fere cuncti am feruírent.tum ením nó paruá nobis cócilíauit partem;actam 
per feipfam,;quam per nos quibus preerat.illis tancg truculentiffimis reftítit 
ferís.noscp tanquá catulos nó ingenerofos ad pietatís exercuít ftudiii, Cete 
rum ín uno uos ambo ínculpo; fed nolite mihi ob loquédi audacíá indigna 
ci fiquidem ign me perturbarít enarrare pergá,etíá fi id mihi fit molcítíus; 
nempe quod me uítz: malís índignaáte,& folitudinis amanté,ita;ut ignorem 
num quís alías quí apud nos funt taliter,& cómuné hanc tetnpeftaté & pul 
uerem quéadmod( habeo celeríter euítare cótendenté,& ad fecurítatís por, 
tum perducere conanté, haud fcio quomodo onerofo & ínfidíanti animarü 
foro huic me ímplícantes,per honorabile facerdotij nomen tradidiftís. Vn; 
de iam pleraq; euenere mala;alia uero fperan£.quíd enim íntereftz(iucl íam 
patíarís,aut ín futurum defperes.licet ratío aliud fuadeat, & íd quod melíus 
eft (ibi polliceat.Proinde nec illud ex bonis eíus prateríerím,quod plané to 
lerans erat,& in aduer(is fuperior.ultíma uero xeritudine;admodum eft af; 


Toleretiia flictatus.quoniá fenectus cum illa cocutrebat,eaqp longaua & lubrica.fane 


quod «grotarer;comune illi cá cxtterís erat hominibus , hoc uero nequaquá 
cómune,fed admodum (ibi proprium;ac reliquis adhaerens mírandís,quod 
nullo non tempore morbi affligeretur incomoditate, ac fepíus quídé ín die, 
nonund etíá horis Gingulís: fokimodocp mínifterij cofortabat tépore, tum 
ením paíTio eum relinquebat.tancg mandato quopiam effügaretur. Quum 
autem círciter annos uíxiffet centum,fine Dauídicorum terminorum , tem^ 
potís eius quo nos uíuímus;in facerdotío uero quadragínta quínque , men^ 
fura uíta humana, in fenectute bona uítam finiuit, & hoc quomodo : ín. 
e. oratíonís 


DEC/IMA/Q'VARTA 15$ 
orationis uerbis , & figutis,, nullius praüitatis ucftigia , fed plurima uittatís 
zelinquens mohímenta.nil mírum igítur.fi uenetatío eíus plus quàm huma; 
na, omnium homínü celebretur linguis & cogitationibus , nec facile reperiri 
poteft, qui eíus recordetut , quín aon etíam imagínationem amet, & hanc —— ^ 
Ícripturam manu admoueat orí. T alís itaq; uíta eíus fuít.talisqg uítz finis & 
impletío. Caeterum poftquam neceffe erat , ut tmemoría de eíus relinquere? 
tur magnanimítate, quid magis oportebat ? quàm templum hoc deo & no 
bis erígere,;in cuius xdíficatione pauca quidem populo iniunxit, plura uero M«gnanv 
ex facultatibus proprijs fabminiftrauít, opus nequaquam (ilentio dignum, "^4 
magnitudine quidem fuper multa , pulchrítudine autem fere fuper omnía. 
octo enim lateribus rectís ín feipfum concurtít.columnís ueto & portícautri 
pulchritudine ín altum furgít.íta , ut ftractura eíus nequaquam cedat natu; Deferiptio 
rx. fuperneautem à coelo illuftratur , aclargiffimis lucis fontibus afpectum !*"?'*^ 
illaminat.tanquam lucís habitaculum uerum. undíq; autem materíiaexcut/ — «^ 
rít,& cingitur fplendída;idcg lateribus equalibus,ita;ut multum intetíus fpa 
cij comprchédatur;Portícibus uero & ambulachrís refplendet fpeciofis, qui 
bus à longe accedentes excipiuntur ; ut ínterím externum ornatü dícere ob; 
mittam.ueluti lapidis quadtupedisin coma: formá faftieíati, magni ac per? 
pulchriquantamdq fedilía marmorea, & capita angulos exornent . & quod 
lapis prouíncialis níhil it petegríno ínferior.necnó zonas díuerfas & uarias 
prominentes & ínfculptas,à fundamento ufggad uertícem.quíi quum uifüm 
tceimínat, fpectatorem etiá fatigat . ueram quo pacto fermo tanti cemporís 
& manuum laboris opus adco breuiter explicare poffet 7 hoc folum díxiffe 
fafficiat.quod quum alíz cíuitates multís cam publícís,tutn príuatís ornatae 
(iat zxdíficijs, hoc folum praualet;ac nos pluribus reddit celebríores: & tem; 
plum quídem ita fe habet. Verü quoníam & facerdote opus erat;ill quoqs 
domeftícum dedít.artum uero fecundum templi dignitatem, nequaquá di 
cere habeo;praterquam quod dedit. Sed quía factíficía etíam requirebátur, 

& illa quoq; adiunxit.afflictiones filij,& in aduer(is tolerantíam, ut deus ab 
co haberet fractificationem ratíonalem,uictimam fpírítalem , pro facríficio 
legali recte expenfo. Caterá quíd ais paterzfünt ne hacc fatís?recipisq; labo 
tum tetributíones quos ob meos exhaufifti fermones , landem hanc, fiue 
prxmifiuam feu funeralem, tribuíscp pacem fermoni, mote ueteri , hícqp i 
lum termínas;quo fugías fatietatem.(i qua hodie accídit.aut adhuc additío/ 
ner aliquam quarís?fed termínas fcio.fufficit enim,hoc tamen addere per? 
míttas,oftende nobís ubi nam (it eloría,& lumen quod círcum te eft, & cit; 
ca tuá paulo poft uxorem,necnó filios quos prxoccupafti, mecp eifdé fufci/ 
pe tabernaculís;aut nihil etíajaut parüper ín hac uíta malí patiétem:& prius 
quàm ad tabernacula perueníam, dulci illo lapide quem ambobus ftatuifti 
folare,d hic etíá tuü uenererís facerdoté,& nomíne par&populody tuo uenía 
concede;tam illi qui tibí comiffus fuit; cj qui gratise tux partíceps eft factus. 

TE tutecs 


Bafilium 
alloquitur 


Maátrem 
alloquitur 


156 & cox ANDR CA T UO- 


tutety illosdírige;prxcipiie uero paftores omnes,& epifcopos cunctos;qio 
rum tu pater uocarís;ac pracfertim illum,quí à te eft coactus; paterne tamen 
& fpiritaliter.se omnino te inculpern tyrannidis.tibi uero,o meorum fermo 
num & cormotíonum íudex.(i fatís de hís differuiffe nídemur,& ut defide/ 
rio noftro dignum fuít,decerne, & habebimus ratum;quandoquídem caku 
lus tuus omnino concordat cum deo. (i autem infra gloríam pattís, ac fpem 
taam uerba fecimus,tu nobís auxilíum ferto , ac bonis illius tuam ímpertías 
uocem,;qua nó fecus expectatur quàm imber tempeftíuus . omníno autem 
te in rebus maximis debítorem habet,& tanquam paftorem paftor, ac tar 
quam pater filium ín charítate.quid mirumtfi per te intonat orbí;ipfecy ali 
quantifper tua fruitur uoce. Proinde quid reliquá eftz fcilicet ut fpirítali Sar 
ra;,magní patrís noftri Abraham conforti & contemporanez;;conuenientía 
philofophemut. nó eadem Ó mater,dei natura eft & homínü.feu potíus di 
uínorum omnino & tertefltíi.apud illa enim effe immutabile eft,& immor 
tale;necnon fuum,& eorum quz pertínent ad effe: folidotum enim funt foli 
da.noftra uero,quo pacto fe habent?fluunt & aguntur.fubindecy alíam acr 
cipiunt immutatíonem.uíta ígitur & mors, licet ut dicitur plurimum ínter fe 
ditare uideantur;ínter fe tamen conueníunt;at quo pacto,quum opponanr 
turcquoníam uíta ex corruptione matre noftra initium fumít;ac femper per 
corruptionem praffentis tran(it exceffus, donec uítx: huius diffolutionem ia 
corruptionem uertat . Morsuero à prafentibus malis liberatione habet , ac 
fa píus ad uítam perducit fupernatn. ac ídeo ignoro, num proprie mors uo: 
cari debeat.quum nomine potius quam re tertibilís exiftat.periclitamurígt/ 
tur ne paffionem quodámodo patiamur írratíonalem , quá tímeamus qu& 
terribilía non funt;qua uero terrore digna , tanquam potius elígenda foue 
mus.fola uíta eft,utad uitam refpiciamus.fola mors peccatum;aníma ením 
eft peruícíes . at reliqua qua nonnulli magnifaciunt , fomníorum funt uifio/ 
ncs,que ín rebus ludunt exiftentibus.animz:qg phafmata deceptibilia. Quá 
igitur mater mea íta habeamus , necuítam hanc nimís magnam ducamus; 
neq; ob morté nimia afficiamur tríftitía.quid enim molefti patimur, (i hinc 
ad ueram tranfcédamus uítam*fi à uerfutijs.captionibus.fatictate;ac turpíü 
rerum collectione liberemur: ad ftabiliatg & nequacj fluxa pertingamus? 
ubi parua lumínaría;cítca lumen magnum latos ducemus chotos.ueríi pet; 
turbat te fcparatío;at fpes te latificet.Sed molefta eft uiduitas;at illi nequa: 
quam molefta.& ubi eft dilectionis mandatumcut tibi bona optes , proxi; 
mo uero ímpattías aduerfa.quíd autem omnino moleftum effe pbteh c illi, 
qua paulo poft diffoluetur.prope eft hora fatalis , tríftítía, haudquaquam 
eft conftantía.ne oneremus leuiflima,;cogitationibus íngenerofis. re magna 
priuati fumus.fed & nactí fumus.(iquidem príuari omnium eft,confequi ue 
ro haud multorum.non hoc te flectat.fed illud confoletur. qtiandoquídem 
rationabilius cft, ut melius uíncat , tulifti mortem liberori adhuc e 
h EgooMs &a 


DECIMAQVINTAÀA | i57 
& aduiuendum aptíffimorü perquám uítilíter ac philofophice, ferto etiam 
. corporís depofitionem fenilís, quum íam uita ín fenfibus quoq; xerotaret 
| impaffibilibus/licet anima tonus perduraret ínuiolabilis.Sed caratore indi, 
ges.ubi autem eft Ifaacille tuus. qué tibí pro omnibus relíquítz?pete ab ipfo 
parua,nempe manuductionem & fetuitutem:tetríbue autem magua;bene; 
' dictionem maternam,& oratíones,necnon libertatem uenturam . ccterum 
| indignarís quod admonetis,fed & hoclaudo.multos eii admonuifti , quos 
longam tempus füb tuum perduxit intelle&um : acídeo fetmo nofter níhil 
ad te, quz admodum fapiens cxiftis pertinet. (it igitur lugentibus confola 
tionis remedii comune,ut homines quum homínes pracmíttüt eo fraantur, 
ORATIO DIVI GREGORII NAZIANZENI THEOLOGI 
ad fubditos timore perculfos, & imperatorem irafcentem. 
6 Zl ENTREM meüuentrem meüdoleo,& fenfus cordís 
3| mci funt perturbati, dicit alicubi ín fermonibus fuis Hie 
|temías; cópaflione ínter prophetas pracípuus, dum ín; 
& credulitatem populi deplorat Ifraélítíci, & quod fe à di 
SEN f| uína abalienet clementía.(iquídem uentrem fuum fecun 
Pit Mies dum allegoríz legetm;animá uocat propríam, ac íta fa 
pius reperío in fcriptura:feu táquam occultum & inuilibilem, hoc ením tam 
anima quàm uenttís propríum eftut abfcodantur:(iue tanquam fceregati, 
tem & díuídétem,ut íta dicam.cibum qui per uerbum eft.quod ením ín cot/ 
pore cibus;hoc ín anima eft fermo.at fenfus , animz forfitan funt motus, & 
praecipue ij qui ex ijs procedüt fenGibus,quibus iuftus etíatn fubiacet,fuccen; 
 ditur;ac pertatbatur,& quos nec propter fpiritus feruorem contínere poteft; 
*id ením perturbatio eft , qua(i inclinatio quzdam anímo commixta huma; 
no. quod 6 quís corporales etíam fenfus intelligere uelit , nequaquá à fcopo 
-aberrabit.oculí ením & aures non folum dolent, quum mala uident.ucl au; 
diunt.(ed ob mifericordíam meliora & uidere & audire cupiunt. uerum quo 
cungy modo hac íntellígantur;dolet iuftus & perturbatur;nec fert mediocri 
"ter quz patitur Ifraél . lícet igitur at hzc quomodocunq; uelis accipías , fiue 
pro corporalíbus,& qux corporaliter cernuntur, (iue fpiritalibus & qua fpi 
ritaliter intelliguntur.quoníam & idem propheta lachrymarum fontem re; 
quírít,& ftationem ultímam defiderat,& folitudíaé exoptat;ut doloris eua; 
cuetur magnítudo;ac ínterna anímí releuetur paffio,quo calamitatem Ifrael 
quiete deplorare poffit.Sed & paulo ante;diuínus Dauid,dum aduerfus fe; 
ipfum índígnaretur, Quís,inquít;mihi pennas dabít ut columba: z& uolabo 
& requíefcam.Columbz optat pennas;(iue quod leuíores (int & uclocíores. 
talís unufquifq eft iuftus.fiue ut fpiritum íta de(ignet, cuius ope folum era; 
uía effugimus, quo longiffime à prafentibus elonge£ malis. poftea unicam 
ín anguítijs remedium fpes adeft.expectabam.inquit, deum.ut me à pui 
lanimitate & tempeftate faluaret.illud (dé & ín alío loco facerc uídetur,dum 
TN O  celerríme 


158 oRa4Tto 
celerrime dolenti temedítim affert , ac pulcherrimum nobis magnanimita/. 
tis, tam re quàm fermone contra aduerfitates fuppeditat documentum . aít 
enim, Renuít aníma mea confolatíonem. audis ne uerba triftítiz: & defpera 
tionís plena?nunquíd tímes quod Dauid fe curabilem effe negatzquid aís: 
non fufcipis cofolationem,animum defpondes?nemo te curare poteít?non 
fermo,non amícus,non cognatus,non confulens;non condolens, nó qui fua 
quoq; tecufer mala;non qui uetera commemorat, non quí prafentia ob oci 
los ponít,& illos enumerat qui etíam à maioribus liberati funt malis. proie/ 
cta ne funt omníazdifceffit ne abfciffa eft,& períjt fpes tota?humi ne iacere, 
& folam finem expectare oportet ? & hac fane maguo acciderunt Dauid, 
quí ín tribulationibus dílatatur,& mortís umbra círcundatus,cum deo refut 
git. Quid igitur inquís , ego paruus imbecillis & terrenus patior, (i Dauid 
íta afficitur , & quis nam faluabítur ? quod nam auxilium in aduer(itatibus 
meís inueniam;aut quam nam confolationem, ad quem in anguftijs confti 
tutus fugiam ? atqui Dauíd magnus ille minifter tíbí refpondeat , qui fpiti/ 
cus malignos,per fpiritum quí in ipfo cft incantat.ad quem accedis ? num à 
me difcere cupiszipfe autem ignoras quis remiffas roborat manus & genua 
folatur diffolutaz& per igné deducit & faluat per aquam 2 nequaquam tibí 
opus eft ínquít,acie;non armís,non arcubus;non equis,non tefleris,nó ami 
cis;non auxilíjs externís.ín te ipfo babesadminiculum , quemadmodum & 
ego acunufquifq; quí uoluerit. folum uelís,adnítere tantum, prope eft con 
folatio in ore & ín corde tuo. Deí metnor (is aít,& letaberis . & quid potius 
recordari deberes? Dei íacp & tu memor (is, & lztaberís. proh quàm facile 
temedíum,proh quàm uelox curatío;proh quám íngens donum;non folum 
pufillanitmítatem fedat & tríftitíam,qum ín memoriam uenít deus,fed & la: 
títíam operatur & procteat . Proínde uis ne & alía humanítatís audire uer 
bacSí conuerfus ínquít,ad deum ingemueris.tum falus eris.cernitis gemíti 
bus falutem copulatam:fed quum adhuc loqueris ait;ecce adfümn,& anímae 
tux dicet.falus tua ego fum. nihil alíud ad reconciliationem impetrandá in/ 
teruenít,non aurum,non argentum, non lapides uarij & preciofi, nó cuncta 
qua: homínes ad humanitatem flectere folent. Sed & Sophonias, dum ex 
perfona dei irafcentís & indígnantis loquítur.defolabo inquiens, uías eorit; 
ut penítus (int ímmeabiles . deficient cíuitates eorum ut non (int necy habí/ 
tentur.dum mínatur horrendiffima,dum uulnerat tríftitía , dum per minas 
tenebras offundít;confeftím fpei meliorís lumen accendit , & tímore percul/ 
fos hís refouet uerbís.uetuntamé díxí,timete me,& fufcipite difciplínam, & 
non extertnínabo ex oculis illius. fed & paulo ultra progredíens , uerbis ad/ 
huc hilaríoribus & humaníoribus utítut.ínquit ením,in tépore illo dicit do^ 
mínus,confide Sion;non diffolnantur manus tux. D omínus deus tuus ín te - 
potens.te faluabit,& fuper te latítíam adducet;& renouabit te in dilectione 
fua, & contrítos conglutínabit , & oppreffos faluabit , & expulfos fufcipiet. 

hxc 


DECIMAQVINTA 159 
hzc eadem & fancti uoluntac prudentes. fed & meus exigit fermo. proinde 
fapientíe uerbà fufcipite;diuínus Salomon aít,ne dum contemnitís,ín malo: 
rum profundum íncidatís: feu potíus à propría imperitía, aut detínente uos 
moleftía abfotbeamíni. Circulus quidà fratres ín rebus eft humanis. Deis 
que tios per contraría erudít , ui quemadmodum omnía compofuit & colli/ 
gauit, íta etíam uníuerfa infcrutabilibus eíus ac ínueftigabilibus deducat & 
gubernet íudicijs.ínter cuncta autem przcipue res noftras:mouentut enim, 
ut ta dícam; uniuerfa, círca immobilem : ipfe tamen nulla moueturratíone, 
fed in ominibus ftabilis eft & immobilis. tametfi hoc noftram effugiat ím^ 
becillitatem,in ijs,qua: quotidie eueniunt & accídunt. & hoc eft dogma dei 
antiquum,imtmobile & diuulgatum:tenebras coram oculís noftris, eíus efTe 
látibulum, íta; ut quàmplutima difpenfationís eius nequaquam cernere ua. 
learnus; preterquám ín xnigmatibus obfcurís & imaginationibus:(iue ut at 

tógantíam noítram hoc pacto retundat, quo uideamus nos ad fapientíam 
ueram ac primam collatos;nullíus effe momentíi,& íta nos ad eum cóuerta; 
mus,& femper quxramus ut fplendore quí illic eft illuminemur;Seu ut per. 
inzqualítatem ui(bilium & círeamrotantíum ad firma nos deducat & fta; 
bilía.Proinde quemadmodum dicebam, nihil eft immobile, nihil planum, ' 
nihil per fe fufficiens;nihil (ibi in finem ufq; imile, non lactítía, non tríftitía, 
non díuítiz, non paüpertas, non fortitudo, aon'ínfirmítas , non humilitas; ' 
nón potentía;notr prefentía,non futura;non noftta;non alíena;non parua, 
non magna;non quxcung quís enumerare poflet. quin íllud axqaale habet 
inzqualícas,at omnía immutet, (iquídé omnía facile cítcamuertit, cransfert, 
6t ex oppofito flatuít.adeo utáurz cítíus , aut líterís ín aqua fcriptis confidi 
polfit;.quàm profperitatíhumanz. fiquidem ínuidía fucceffus, aduerfitates 
uero miferícordía interpolat. & fapienter quidem fecundum intellectum. 
meur ac mítabiliter, ne afflictio confolatione cateat, nec profperitas corre: 
ptíone.Sané ad uíros prudétes,& qui aduer(itatibus inftructiores funt red; 
dítí;ac inftar autí ígne purgati dicere pertínet;.Bonum mihí.quod me humí - 
liafti, tanquá humilitas paríat ut iuftificatio cognofcatur: accidítqp illis que 
admodum & Petto,ut plus deo propter dolores appropinquent;ac benefa 
torem per tribulatíones magis reddant familiarem . quandoquidem anü 
mz afflictx adeft deus, & neceffitas couertiteam ad illum qui dare poteft, 
íta, uc doní abundantia illud etíam affequatur, ut íntellieat quid (it defpici 
enduri.ac ideo fratres, ín omni tempore, ín aduer(itatibus cunctis , furfum 
afpicíamus;ac fpem bonam pratendamus.& quum profpere agimus tímo/ 
rem fiequaquam abíjciamus:nec quum aduer(is conflictamur,animum de/ 
fpondeamus:memores (imus ín tranquillitate tempeftatís,& ín tempeftate 
eubernatotís . nec ínafflíctionibus maledicamus , nec feruos imitemur ma/ 
los,quí dominü benefacientem palpant,;à corripiente uero abhorrent: quan 
doquídem nonnunquam dolor melior eft fanitate , & admonitío m— 
kr OQ ne, 


160 ORATIO 

ne, X uifitatio negligentia,& feueritas índulgentia.dicam breuitet , nec pro; 
pter calamitates corruatus, nec propter profperitates fuperbíamus . fubie: 
éti (imus deo , necnon ínuicem nobis,ac príncipibus terrenis . Deo quidem 
propter omnía;at nobis ínuícem proptercharitatem fraternam.príncipibus 
uero propter recti ordínís decorem, & tanto plus quanto ipti funt bumanio 
res & melíores.graue eft illorum clementíá aífiduitate uenia írrítare,& ideo 
cauendum , ne ipfi ob illorum quoq; afperitates poenas expendamus, dum 
tranquillitatem turbamus, & lutnini caliginem offundimus , ac melli admi, 
fcemus ab(inthium.E(t ením ex legibus noftris hzc una admodum laudan 
da, & optíme pet fpírítum lata:qui poffibilitatem honeftati admifcuit,& íta 
ftatuitut quemadmodum ferui obtemperant dominis, & uxores uíris,& ec 
cefia domíno,& difcipuli paftoribus & magiftris, ita etiam homines cuncti 
poteftatibus fubditi (int fublimioribus;non folum propter íram.fed & pro 
confcientíam.ac ideo & tributum foluant, € legem nequaquam ob ma 
efactorum prohibitiónem odio habeant.nec gladium expectent, fed timo; 
re purgatí a poteftate laudentur. atquí & amuffís hac eft unica, recto enim 
patcít.faperfluum uero abfcíndit.unus eft fol;attamen fanos illuminat ocu 
los;quam debiles magís obícuret , uis ut alíquíd etiam de noftris dicere au/ 
deamzunus eft Chriftus.fed in ruinam pofitus eft, & in refarrectionem . írv 
ruinam ínfidelibus, ín refurrectionern credentibus . Et hís quídem petra eft 
offen(ionis, & lapis fcandalí , qui non cognouerunt nec $c omia fed is 
tenebrisambulant.uel idola db epu ufcp ad literam uident;& fuper hanc 
nec illuminari noluntnec poffunt, Alijs autem lapis anegularís & petra lav 
dabilis,quí colligantur fermone,& in ipfo ambulant.aut (i us margarita illa 
quam bonus ille mercator , omnibus qux habebat díuenditis emit. Nobis 
autem fratres tale quíd accidit, quum uítam noftram emendare nolumus, 
fed cotra poteftaté indignamur.quale & ijs quí Agonotheten íncufant tan; 
quam malum, quum ípfi ín certaminibus int ígnaui . aut medic tanquam 
imperitum & temerarium incifionibus & aduftionibusquum ip(imet male 
(int affectí,& aufterioribus indigeát remedijs.Et bxc mihí ad fubdítos,tatm 
confolatíonís quam admoniítionis eratía (int dicta. His ego paftor paupe£ 
paruum reficere uolui eregem;quum lex me adígat paftoralis, ut gaudeam 
cum latantíbus , & doleam cái moerentibus. Quid autem de uobis dicemus 
priacipes.& in poteftatibus conftítutiz íam ením ad uos fermo nofter feuer 
tít,ne minus uídeamur xquí;quod príuatos recte admonearnus, ueftrz aw 
tem parcamus potétiz,tanquá reuereamur libertatem à Chrifto nobis con 
ceffam.num uobis parcere oportet ? aut maíorem príaatorum curam habe/ 
re,uos ueto negligere 7 quí tanto maiori cura digni eftis , quantum etiam li 
bra: examen plus trahit , quum ín alteram partem uergít , maiori índíget 
cquilibrio:contraríum enim tam à nobis quàm a fermone abit. Quid igitur 
dicitis?quomodo inter nos conueniet ? Num fermonem füfcipitis liberum? 
& quod 


DECIMAQVINTA 161. 
& quod lex Chrifti uos meg poteftatí meocg fubiecit tribunali. Imperamus 


enim & ipfi, addo ímperío maíorí & perfectíorí;aut oportet potius, ut fpíti, 
tus fabfit carnizcceleftíaQg cerreftribus?fufcipe igitur uocem libetíorem, fcío 
te ouem efTe mei gregís;altarís facetdotem, paítotís magni agnum, tecteqg 
€ fapernis à fpiritu directum , & lumíne fanctx trinitatis, quemadmodum 
& nos.illumínatum.ac ideo breuís & fuccinctus ad te meus eft fermo. Chri 
fti gratía regnas, Chrifti gratía difpenfas;ab illo tibi datus eft gladius, non 
ut illo utarís , fed ut eo minerís , & tanquam depofitum purum tradentí cw 
ftodías.Imago dei es, & imaginem per manus ducis hic dífpenfantem . ad 
aliam uero uitam tranfmutandam ín quam omnes tranfmutabimur , poft/ 
quàm parumper ín huíus uita: carcere ucl ftadío, feu gaudio uano, aut um; 
bra potíus luferímus.honora naturam communem,uenetare exemplar, ad 
deum accede.fed non cam mundi domínatore:ad Chriftum domínum,fed 
non cum tyranno amarulento. ille homícída erat ab ínítio. ille primum ho; 
minem propter inobedientíam percalit , & calamitofam hanc uítam índu/ 
xít.ac plecti & plectere propter peccatum lege ftatuit. Tu autem homo dei 
meminerís cuíus (is factura, & quà uocerís, € qua habeas, & quantum de/ 
bcas,à quo tibi euenerínt.ratio, lex, propheta, & ut deum cognofcas, & ne/ 
quaquam de futuris defperes.propter hacc diuínam imitare clemétíam. hoc 
ením pracipue homo diuinü habet,ut benefacíat. lícet tibi deum fieti etíam 
fi non laborauetís.ne ígitur tempus ín quo díuinus euadere potes negligas. 
alij pecunías expendunt;alíj carnem propter Chriftum fpiritui mortíficant. 
& mundo penitus renuncíant;alij deo dedícant charíflima.certe ením facrífi 
cum Abraham audiíuifti, qui promptus deo obtulít anígenitutm quem ha; 
bebat ex promiffione.& ad quem fpectabat promiffioquam fub initium à 
dco acceperat:à te autem nil cale petímus.unum pro omnibus exhibe;nem 
p* clementíam;qua deus magis gaudet, quàm cunctís alíjs : donutn imma; 
eulatum, donum quod liberalitatem prouocat diuíná. adimifce tímorí man/ 
fuetudínem.fpe mínas tempera : multa nouí pet benignitatem fuiffe emen; 
data,quum debíta poena effet remiffa.etenim quum cortipere poffumus,& 
tamen indulgemus,beniuolentía fperantem placamus.Proinde níhil te effe 
principatus perfuadeat indiguitas.nihil miferícordiam & humanitatem ex/ 
cludat.non tempus;non potentía,non tímor,non fpes rerum maíorum,non 
confidentia opulentíz..feraa beníuolentíam in neceffitatibus fupernam.foe/ 
nerate deo míferícordía : neminem poenituit quod deo aliquid obtulit . lat 
gus eft in retribuendo , przcípue ín rependendis bonis futuris ;illís, quí alí/ 
quíd eíus gratia profuderunt, aut ei funt fcenerati . Nonnunquam etíam ín 
hoc refundit feculo, ob fidem pofterorum . adhuc pufillum & mundus pet/ 
tran(ibít;ac tabernaculum diffoluetur.redímamus tempus, fluxís compare: 
mus ftabilía.unufquifq; € nobis obnoxíus eft poena, & terra hac multa fert 
debita , Indulgeamus igitur ut nobis índulgeatur , dímíttamus ut nobís di/ 

Q3; ttu 


Imperatorem 
alloquitur 


162 AsbexwW e ÁUdaK WopTp t | 
míttatür. Cernís in Euangeliozdebitor quídam multotum offertur talento? 
rum,cuí debítum remittítur,aad bonum enim addacitur domínum, & illi ín? 
dulgetur.fed ipfe non indulget, feruilis ením erat ingeníj. ac igitur quamuis? 
humanitatem fui(let confequutus ín magno , illam tamen minime impartíz 
tus eft conferuo fuo ín paruo;neqp etfi nó aliud;maguanítmítatis exemplum: 
ín alio ímítatus. at domínus indígnatur , relíqua ueto tacebo , prxterquáav 
quod unícuíque eft melíus; ut ad iudicium fütutum probitatem afferat pra 
fentem.quíd aís? nunquíd fermonibus hís, quos amare fzpíus es confeflus, ' 
te exorare poffumus , prínceps optíme ? utínam efficias ut & clementiflime: 
addere ualeamus.aut nunquid oportet?ut ueneranda quoq; catiícies ifta; 8C 
annorum numerus precibus fuís intercedat , nécnó longa facerdotum fcríes ' 
& immaculata , quam forfitan & angeli reuerentur qui pure puro míniftrát, 
tanquam mínífterio eorum dígnamt uerum his tibi perfuadeatur, aut ma 
íus aliquid audebo, nam audacem facít dolor . Chriftum tibi interceflorem ' 
adducam,necnon Chrifti monitionem propter nos factam,ac pafliories im: 
paffibilis cam cruce & dauís, quibus ego à peccatis fum folutus . fanguínem- 
quoque & fepulturam , & refurrectíonera , & afcen(ionem , aut etíam men 
fam hancad quam communiter accedimus , & mex falutis typos quos eo 
dem celebro ore, quo nunc fungor legatione, factam dico & ad fuperna nos. 
ducentem myftagogíam, Quod (itenon (ingula hzc mouent;at uníuerfa in* 
unum collecta flectant.da nobis;ac tibi ipti;gratiam hanc,necnon domefti 
cz tux ecclefize,& uenerando Chrifti fupplemento, quod nobifcum fuppli^ 
care putato,(i recte noflra fuccefferít legatío. tanquam honoratioribus pro/ 
pter honorantem, paritercy legí adigetur imperiali , (i ín hoc bene fueris ui^. 
ctus.uínce nos clementía;ecce tibi meos adduco fupplíces , coram deo & atv 
celís,ac regno coelorum, necnon retributione futura . meam honora fidem, 
quz míhí credita eft , & quam credidi , ut & tua ín re maíorí honoretur & 
perfectiorí.Summa fermonis,habes & tu ín coelo dominum , talem erga te 
fortierís iudicem,qualís & tu fuerís erga fubditos. utinam omnes meliora its 
futuro.ín prafentí uero feculo tolerabiliora confequamur.In Chii. — ^ 
fto Iefu domino noftto.cui fit íttus.gloría, bonor;ím hail 
períum,cum patre & fancto fpiritu. quemad 
modá fuít,& erat; & erít;tam nüc 
quàm ín fecula feculo; 
ram, Amen. 


D 


DECIMAÁASEXTSIA idy* 


-: Qualis quantus orator beatus fuerit Gregorius, quàm uehemens in affcái 
bus concítandís,quam copíofus ínlocís hetoricís tractandís,quàm felix & flo: 
ridus tam uerborum quàm fentétíarum fígurís:quam grauís deníq; & acer, obí: 
ter tamen elegans,fublímís,ac redundans: uel uníca haec oratio, & abunde qui/ 


dem oftendere poteft.quam fí quis diligenter legerít, nec fublimítatem Demo" 
fihenís,neq; puritatem defiderabít Ciceronis, 


«DIVI GREGORII NAZIANZENI THEOLOGI, DE PAV 
pertate fouenda,feu de pauperum cura oratío. 


35a rRI fratres & commendíci, omnes ením paupetes ftv. 
BUE mus, acdiuinz eratiíz indigi , tametfi alius alium pra 
3» cellere uideatur.li menfüris metiítus fuerit paruís:hüc de 
d$ pauperum amore fermonem fufcipite,non negligenter, 
A P A. fed diligenter,ut coelorum regno ditefcatis, quin & una 
Piu 4 nobifcum precemíni, ut illum abunde uobis fappedite/ 
mus,ac fe anímas ueftras pafcamus, panemquüe efurientibus franga/ 
mus;fiue é coelo cibum pluamus;inftar Mofi illius ueterís,ac panem angelo 
rum donemus : fiue panibus paucís,multa etíam milía i dito ad fatíeta/ 
tem ufq pafcamus,quemadmodü poftea Iefus uetus ille panís,ac uíta cau . 
fa uer. Proinde nequaquam ínuentu facile eft,quanam ex uirtutibus prx; 
cellat;ut eí uíctoríz tribuatur palma. quemadmodum nec ín prato odorife/ 
ro;ac uaríjs floribus diftincto.flofculum difcernere pulcherrímü & fragran 
tiffimum , quam alius aliter odoratum & afpectum ad fe rapíat , ac ut pri 
mum decerpatur fuadeat. Pulchra hc tría fides.fpes;charitas, fideicg teftis 
Abraham, é fide iuftificatus.Speí uero Enoch.qui prímus fperauít inuocan 
do domínum.fed & omnes íuftí propter fpem aduerfitates tolerant.at cha 
títatís teftís diuinus eft Apoftolus , qui propter Ifraél , contra feipfum ali/ 
quid loqui eft aufus.quin & deus ipfe charitas uocatur. pulchra eft hofpíta/ 
litas.cuius intet íuftos teftis eft Loth Sodomites,fed non Sodomítes mori 
bus. íntet peccatores autem Raab meretríx , fed nequaquam meretríx prov 
feffione,qux propter hofpitalitatis amorem laudata eft & faluata . Pulchra. 
eft dilectio fraterna.& lefus teftis,quí non folum frater nofter appellari uo 
luit. fed & propter nos pati fuftinuit.Pulchra eft humanítas;eodem Iefu te; 
fte,quí nó folum homínem ad opera condidit bona,ac imaginem terra ad/ 
mífcuít, ducem rerá palcherrímarü & fapernorum medíatorem , fed & pro 
nobis homo factus eft.Pulchra eft longanímitas,ac ille idem teftis: non fo7 
lum enítm legiones angelorü contra inuafores & uíolatores petere noluit.fed 
&ec Petrü folum increpauit quod eladiü fuftuliffet , uerum percuffo quoq, 
auriculam reddidit.illud idem & Stephanus poftea Chrifti difcipulus fecit, 
quum pro lapidantibus fe oraret. Pulchra eft manfuetudo , quod Mofes &. 
Dauid praalijs funt teftati . fed & horum magifter, qui non contendit ncc 
V VIASRUN Q4 uoi 


Pati,affici 


164 | ORATIO 


uociferatus eft;tiecp ín plateis uocem emifitminus üero ducentibus eft relu; 
ctatus.Pulcher eft zelus.teftis uero Phínees, quí Madianitidem unà cum If 
taélíte confodit , quo opprobrium ex filijs Ifrael tolleret , ex quo facto no; 
men etíam fortítus eft, & poft illum íj,quíi dicant zelando zelauí domino.& 
zelo uos zelo deí.ac zelus domnus tug comedit me.& non folum hoc dicunt, 
fed & patiuntur . Pulchra eft caftígatio corporis , idqy tibi perfuadeat Paw 
lus, feipfum adhuc ínftraens, ac per Ifraél tetrens eos; quí Gbijp(is confi/ 
dunt;ac corporí obfequuntut.fed & Iefus ipfe centatus ieiunabat.(icqáüe tea 
tatorem fuperabat.Pulchra funt oratío & uigilíz, quod tibi perfuadeat de; 
us, qui ante paíTionem uigilabat & orabat . Pulchra funt caftítas & uírgíni 
tas.& hoc tibi perfuadeat Paulus.qui de hís legem fanciuit , ac íufte connu 
bijs & ccelibatuí practnía ftatuit. quín & efus ipfeex uirgine natus , ut na/ 
tíuitatem honoraret;príustamen uírginitatem honeftaret. Pulchra eft cem/ 
perantía , quod tíbi períuadeat Dauid , quum à fonte temperaret ín Beth 
leem , nequaquam bibens. fed folum aquam delibans , míníme fibi indul/ 
eensut affectum propríum alieno fanguine exatiatet . Pulchra: funt folítu/ 
do & quíes, quod me Helia docet Carmelus , eremus Ioannís , mons Iefu, 
in quem fzpius illum feceffiffe , & per quietem cum feipfo conuerfatutm effe 
apparet. Pulchra eft frugalitas , ídqüe me Helias docet, à uídua fuftenta/ 
tus.Ioannes camelorum pilís tectus , Petrusque obolatibus lupinís paftus. 
Pulchra eft humilitas ; cuíus paffim uaría occurrunt exempla & prac alijs, 
quod faluator omnium & dominus , non folum fead ferui ufque formam 
hamilíauit, neque faciem fputís exponere,acquum iniquis reputari erubuit, 
ille inquam , quí mundum à peccato purgauít;fed & difcipulorum pedes in 
feruili forma lauit.Pulchra eft inopía ultronea, & pecuni contemptus , cu 
íus teftís Z'achxus & Chriftus ipfe exiftunt. ille enim ad Chrifti introi/ 
tum paulo mínus quàm omnía íimmolauit . híc autem diuiti illi quid perfe; 
étum effet, hac definíuit . & ut breuíus etiam de ijs loquar , pulchra eft con; 
templatío , pulchra eft & actío . hac ením hínc furgit , & ad fancta fancto; 
rum procedit , mentemque noftram ut cum deo ucrfetur deducit , illa uero 
Chri(tum fufcipit & eí míniftrat , operibusque amorem redarguit . Cate 
ram fingularum haram,una quxdam falutis eft uía, que plane ad manfio; 
nem quandam xternam & beatam perducit.quoníam ficut uariz funt uitae 
electiones,ita & multz apud deum man(iones, qua fecandum dignitatem 
uticüique diuíduntur & diftribuuntur. & híc quidem hanc excoliít uírtu/ 
tem,alíus uero alíam;quidam etíam plures , nonnulli quoque omnes, (i fal 
tem eft poffibile, tantummodo ultra pergat quifque , & anteríora concupi/ 
fcat,ac ueftígía infequatur eíus quí recte deducit & dirigit, quíqüe per angu 
ftam uíam & portam ad latitudinem qua illic eft perducit, Proinde fi Paw 
lo credendü eft, imó Chrífto ipfi ,charítas príma inter mádata & maxíma, 
tanquam caputlegis € prophetatü eft cenfenda.at huíus partes pilis 
effe 


DECIMASEXTA 165 


e[fe inuenio curam pauperum , & erga cognatos miferícordiam ac compaf, 
(ionem.nulla ením ex omnibus re deus perínde ac mifericordía colitut.quo/ 
níam nil aliud cam peculíare eft deo , quàm illa , ante quem míferícordía & 
ucritas gradíuntur , € apud quem mifericordía iudicio preponderat . Cle, 
mentía ením nullz rei magis quám clementíz retribuítur, ab eo quí íufte íu 
dícat,& mifetícordíam ín (tatera ponderat. Quapropter omnibus pauperi; 
bus mifetícordíz uifcera funt aperienda, ob quamcunq etiam caufam affli/ 
gantur,iuxta mandatum, quod gaudere iubet cum gaudétibus,& flere cum 
flentibus.ac quum homínes (imus,hominibus quoq; probítatis fymbolum 
exhibere tenemur, (i uel propter uiduítatem indigeant, aut parentum defo, 
lationem,(iue patrie expul(ionem,uel domínorum crudelitatem, feu prínci 
pum ferocíam,aut queftorum ínhumanítatem,fiue latronum cxdes,uel fu; 
rum infatiabilitatem;feu bonorum publícationem,aut naufragium. mnes 
enim commiferatione funt digni, ac non fecus ad manus noftras refpiciunt, 
quàm nos quum quid indigemus ad manus dci . ex hís ueto ij, quí indigne 
affliguntur, & aduer(itatibus degrauantur , maiotí mífericordia funt digai, 
prxlertím quífacro morbo funt corrupti , & quí ufq ad carnes ac offa , nec; 
non medullas.quemadmodum quídam execrando dicere folent.funt exefi, 
& a maligno;humili,& infido corpore prodíti.cui.quo pacto (im couinctus, 
& quonam modo,quum imago (im dei luto admixtus;ignoro, quod quum 
bene tractatur,rebellat.quum uero oppugnatur.deficit. quod tanquam cor 
feruum diligo.fed ut hoftem auerfor.quod non fecus ac uincula fugio, cohaz 
redem tamen etubefco.fübigere illud conor, fed non habeo cuius opera ad 
rem hanc utar pulcherrimam. licet quur natus (im haud ignorem , & quod 
mc coram deo propter opera comparere oporteat. Parco illi tanquam coo 
perarío , fed non habeo quomodo ínfolentíam eius effugiam , aut nequa 
quam à deo excídam,quum fim compedibus, qux me ad terram detrahüt, 
& mancipant ligatus . Inimícus eft tnihi beniuolus , & amícus ín(idiofus. 
Proh copulam, & díffidium:quod tímeo foueo,& quod amo timeo . priuf; 
quàm bellare incipio concilior,& antequám pax fiat diffideo.Quanam igi 
tar de me hac eft fapientiaz& qualenam ingens hoc myfteríumznum iftud 
uult,at quá partícula (imus dei,& e fupernís defluxerimus,ne propter digni 
tatem efferamur, ac fublatí factoré conténamus:fed ín lucta & cótra corpus 
pugna femper ad ipfum refpiciamus;ac imbecillitaté nobis inGtá dignitatis 
inftructioné effe cognofcamus: uideamuscy quod illi idé maximi fumus,& 
abíectiffimi, terteftres ac cocleftes;téporales & xterní;lucís heredes & ignis, 
feu potíus caliginis, ad quamcunqy partem uergímus. talis eft cómixtío no 
ftra;ac propter hec,ut míhí uide£;ut (i quando propter imaginé attollamur, 
propter terrá rurfus deprimamur.uerü de hís quicung uoluerít philofophe 
tut , € nosquog ín tempore plus opportuno una philofophabimur. nunc 
gutem me fermo impulit , ut de mea carnís doloribus , meadg — 
uerba 


166 OR ATIO 


uerba ín afflictionibus facerem alienis.Cacterum fratres;corporis, tanquam. 
cognati ac conferuí cura eft habenda. nam licet animi affectu impulfus , il, 
lud accufauerím;nihilomínus tamen (icut amícum propter copulantem am 
plector:obíter tamen propinquorum corpora nó mínus quam uníufcuiufqs 
propríum funt caranda;tam eorum quí recte ualent, quàm quí eifdem con; 
flictantur ínfirmitatibus.omnes enim unum fumus ín domino.(iue quís dí 
ues (it.(iue pauper.fiue feruus;(iue liber.(iue fanus; aut male affectus corpo/ 
re.anumqp caput omnes habemus Chríftum, ex quo etíam funt omnía: & 
quod ínter fe funt membra, hoc finguli fumus fingulis , & omnibus omnes. 
nequaquam igítur neglígendí feu contemnendi funt ; quí pra alijs ía com; 
munem íncíderunt languorem.fed nec plus eftexoptandum,ut corpora no 
ftra recte ualeant,quam dolendum.quod fratrum male (intaffecta:unicags. 
fecutítas quum carnís, tum corporís noftri eft cenfenda, ut erga illos huma/ 
nítate utamur. Proinde íta confideremüus:quídam ob unamretri tantum ca 
lamíto(i exiftunt,ueluti paupertatem;quam breuiforte, aut atas;aut labor, 
autamicus,aut cognatus;aut temporis uíciffitudo diffoluet. alij autem nihi : 
lomínus, (i non plus etíam funttumnofi, j nempe, quí &grotando & fibi 
ipfis opem ferendo tam resneceffarías ; quàm catnes confümunt proprias. 
tales ením femper.maiíóri obnoxij funt tímorí quàm ínfirmitatí, aut fpeí eti/ 
am fanitatis:ita ut admodum parum emolumenti fpe adipifcantur licet i 
la fola ínfortanatorum (it remedii. ad'egeftatem ením morbus accedit,ma/ 
lum alterum;immo malorum omníamzontemptiffimum,ac plane tale,ut à. 
plurímis pro execratione nfarpari foleat;eft & tertíum incómodum, at non. 
folum à multorum acceffa & afpecta arceantur.fed & abigantur, abormnína, - 
tionicg fint,& amuletodigní cenfeantur.quod quídem morbum íllisgrauío 
rem reddit.quum intelligüt fe propter calamitatem fuam odío haberi. Ego 
fané;negy (ine lachrymis horum paffíoties fero,& memoría cofundor:quod 
& uobis euenire cupío;quo ob lachrymas, lachrymas cffugíatis . fed & fcio, 
quod ex prafentibus ij , quícunqy Chrifti ac pauperum tenentur amore , & 
deí acà deo miferícordíam funt cófequuti.unà patíantur: acídeo uos quoq; 
paífionis huíus teftes eftote.expofitum eft oculís noftrís fpectaculum mole 
ftum & míferatione digaum;omnibusq prxter illos quí uíderant incredibi 
le.homínes motrtuí & uíuí. plurima corporis parte cera obducti . parum co; 
eniti quina olim fuerínt, aut unde (int.feti potius eorü homínü quí olím fue; 
runt teliquíz miferádz. patri, & matrü.fratrü quoqj;tiecnó locoráü recenfent 
(igna.ego illius fam inquiunt; & hec mihi mater, hoccg mihí nomé eft: & tui 
míhí olím amícus fuifti;& notus:& hoc facit quoniá nihil habent Gd ex ue 
terí charactere nofci queat. homínes undic; fecti, ac pecunijs caffi;necno af 
finitatibus ac amicis.homínes quí omni foli, fni ipforü paríter miferétur, 8 
odio tenent,nec habét qux potíus deplorent: nü ea quz íá nó amplius funt 
corporís,aut qug adhuc permanét:que morbus prxoccupauit;aut que rid: ES 
: ofunt. 


DEC/IM:A:$9B OX T A 169». 
bo funt relicta. illa ením infeliciter abfumpta funt; hec autem íafelíaus falua . 
ta. & hxcquidem ante fepulturam euanuerunt , illa uero nemo fepelíre di 
enatur.nam ís etíam qui admodum bonus eft & humanus, ín hís indolem 
tz affectum perdidít.& hic folum obliuifcimur,quod caro (imus, & corpo; 
ta habeamus humilítate círcamamicta . tantumdip cognati illius curam ha: 
bemus,ut & corporum noftrorum fecutitatem horü fugam cenfeamus. Sa; 
né ad pridem íam mortuum alíquís etíam accedit , ac ritan ad foetentem 
etíam:aut anímalíum írratíonabilíum male olentia baíulat corpora, uel coe 
ni illauem exhaurit.at hos pro uítibus fugimus.Proh iahumanitas,parum 
abeft quín zcgre feramus quod cü eís eundéaérem trahamus.Proinde quíd 
patte eft coniunctíus? quid matre compatientíus? uerum ab illis quoq ex 
cluditur natura.pater ením filium fuum quem genuit;quem educauit,quem. 
folum uítz oculum habere fperauit,pro quo multa ac multotíes deum roga. 
uithuac tametfi deploret,expellit tamen,& hoc quídé uoluntatie, iftad aw. 
tem tyranüice.Et mater quídem dolorum memínit ; & ín uifceribus dirum. 
pitur, ac ualde miferabiliter illum reuocat, aftansqp non fecus uiuentem de 
plorat quàm mortuur.fili infortunate inquíens , & matris proles xrumno; 
faquàm acerbe nos morbus fcíungit.fili miferande.fili, non amplius cogni 
te.Filiquem prxcipitijs & montibus,& defertis nutríuí;cum ferís habitabis, 
Ícopulus aliquis te proteget,ex hominibuscqg folum píjífimi te afpicient. In^. 
Ínper & míferanda illa lob uerba adíácitQuur inrateto matris es formatus? 
exuentre quídem egreffus es , fed quur non confeftím perífti, quo mors, 
cum uíta concurteret ? quur non per aborfum difparuifti , príus quàm uítze 
mala deguftates ? quur genibus te excepizquur te uberibus lactauí ? quum 
uitam tam míferandam uíctutus efles : uítam longe etíam morte ipfa era 
uiorem: talia matcr loquítur, fontesque emittit lachrymarum, ac amplecti 
uult ínfelix.fed filij carnem non fecus ac hoftilem exhorrefcit. Quin publice 
ctíam non contra fontes.fed ínfelíces , proclamationes ac perfequutiones fi 
unt.& quum homícída quifpíam habitare audet, ac adulterum non tecti fo 
lum ,fed menfz etíat participem fecit . & facrilegum uitz: focum accepit, 
acíjs.quí illum tnale affecerant reconcilíatus eft.morbum autem huius , qui 
nihil lait , tanquam crímen auerfatur. ficqüe xgrítudine plus habet ma; 
litía.& inhumanitatem quídem tanquam rem liberam amplectimur , com; 
pico uero tanquam turpem íngnomíniofam effe cenfemus . expel, 
antur ab urbibus, expellaatur à domibus, concionibus, uijs, conuentibus, 
panegyribus , ac conuíuíjs . proh calamitas . ab aqua ipfa , nec fontes illis 
communíter quemadmodum alíjs fcatent homínibus . fed & flumina non; 
nihil fordidi ex illorum iínquinamentis trabere creduntur. & quod prxci/ 
pua admiratione dignum eft , tanquam píaculum eosabigimus. rurfusqüe 
tanquam nil nos laferint reuocamus. non domus illis attribuímus, non ali 
menta neceffaría impartimur,non uulneribus curam adhíbemus, — 
| cadínem 


"S 


168 OR AT I O 


. tudínem pto uiribus tegumentis ornamus. quaproptet die ac tioctc ober; 
cant,nudi,& (ine late, uagí, morbum oftendunt , uetera enarrant , condito; 
rem ínuocant. mutuo aliorum membris pro fuís utuntur ami(fis . adco ín 

membrorum ufu ingeníofi;utad commiferationem moueant.fruftulum pa 
nís pofcunt;aut cibi pauxillum, uel lintheumn aliquod hífpidum, ad puden/ 
dorum tegimen;feu ulcerum folamen.eftcy illis humanus, non folum ís quí 

.€orum faccutrit indigentia. fed quí ipfos haud afpereablegat.multi uero ex 
eis nec panegyres ob uerecundíam fugiunt, fed 2 diuerfo, propter neceffita/ 
tem fe illis ingerunt.de communibus hís loquor & facrís quas nos ad tede: 
lam animarum adinuenímus, aut quum facramenti alícuius caufa conuenü 
mus.aut uerítatís martyribus fefta inftauramus, ut quum eorum certamina 

 ueneramur, eorum quoq; pietatem ímitemur.quín & coram hominibus ob 

calamitatis magnitudinem erubefcunt.tamet(i homines fint ipi, mallentgg 
montibus aut pracípitijs ; uel fyluis, (iue nocte demum & tenebris contegi. 
nibilominus ín medium proíjciuntur,onus uere miferabile, & lachrymis d 
gnum, etíam hoc fortaflis non cítta ratíonem , quo nobís ímbecillítatís nov 
ftra monimenta exiftant;obitergg perfuadeant, ne rebus prafentibus ac ut/ 
(ibilibus mentem adhibeamus. proijciuntur autem hi quídem ob humanz 
uocís defideríum , alij uero afpectus caufa , nonnulli ata delicatioribus , uel 
paruum uítz colligant uíatícum, omnes autem aut alíquátífper fe alleuient, 
dum luctum fuum publice effundunt.quís non lamentatíonibus horá fran 
geretur?quum in commodulatione tam miferanda conueníant.quí audítus 
audítum hunc tolerare , quí nífus fpectaculum rale fufferre poflet 7 quídam 
'enímuna decumbunt, male ab infirmitate coniun&ti . & alíus aliam quan; 
dam calamitatem ad prouocandam mifericordíam fubmíniftrat , mutuoqg 
morbi funt additamentum,;ob zgritudinem miferabiles.longe uero ob com 
paffionem miferabiliores. cítca ipfos uero promifcue fpectatores aftant , & 
condolent quidem, fed momentanee . hí autem ín fole & puluere ad homi; 
num uolutantur pedes,nonnunquam etíam frigore afpero,& (mbribus.nec 
non uentorum afHiguntur turbinibus;tanto plus conculcatí, quanto maíorí 
nobis fant abomínationi, Quin etiam templorum cantibus mendicantium 
occnit luctus, ac contra uoces myfticas miferabilís exufcitatur lamentatío. 
& quid opus eft totam eorum calatmítatem, hominibus, díem feftum pera 
gentibus proponerefortaffis enim & uobis luctá mouerem , (i exacte cunv 
ca tragíce enumerarem,ita;ut calamitatis magnitudo , fefti etíam lactítiam 
exuperaret.hzc ígitur díco quoniam nódum uobis perfuadere potui , quod 
ponnunquam dolortríftítía honorabilior.& mceror panegytí, rífucg no bo 
no,lachrymz (int laudabiliores.illi igitur talía patiuntur,& longe etíá quàm 
dixi erumnofiora.illi inquam.qui fecundá deum fratres funt noftrí,ctíam fi 
non uelítis.quí naturam fortiti funt eandem.qui ex eodem luto funt compo 
(iti;ex quo prímum famus facti, qui neruis & offibus funt compacti, qui cw 
te 


DECIMASEXTA 169 


te & carne,quemadmod(i omnes funt amicti: (icut dínínus Iob ín loco quo; 
dam.dum ínter zgrotandum philofopharetur;aít:quo nobis íd quod appa 
ret cotemptibile redderet, Quín potius (i íd quod maius eft dícere oportet, 
qui fecundü imaginem illud ídem quod nos fortiti funt, ac fottaffis plus ctiá 
quam nos cuftodierunt;etíam (i corpora eorum fintcortupta.qui fecundum 
 homínem internum,eundem Chriftum induerunt;ac eundem quem & nos 
arrabonem fpirítus credüt: qui earundem participes funt legü, oraculorum, 
teftamentorum.facramentorum,myftetiorü.fpei quoqs:pro quibus & Chri 
ftus paríter eft mortuus,qui mundi totíus peccata tollit:quí aítac fupernac co 
hacredes funt, lícet multum à pracfenti felicitate aberrant : quí cum Chrifto 
fuat fepulti,& unà cum ipfo refargent.(i faltem una patiuntur, ut una glorifi 
centur . Quíd nos autem quí magnum & nouum nomen hateditate fumus 
adeptí,ut à Chrifto appellemur, gens fancta, facerdotium regale , populus 
acceptus & electus;bonorum ac falutatíutn operü amulator,difcipuli Chri 
fti;manfueti illius & píj,& qui iniquítates noftras portauít;qui feipfum ufqg 
ad noftram humilíauit maffam, qui propter nos carne hac uili & tabernacu 
lo terreftri factus eft pauper, pro nobísqy doluit & languit , ut deítate loa 
pletaremur.Quíd nos ígitur?quí tantum mifericordíx & copaffionis exetn; 
plum accepimus.quíd inquam de his cogítemus,& quíd faciemus:defpicie: 
mus ne? pratergrediemur? relinquemus eos tanquam mortuos? tanquam 
abominabilesztanquam ferpentium & ferarum peífimoszINequaquam fra 
tres , non ením nos hoc decet , quí Chrifti oues fumus, paftoriís illius boni, 
qui errantem conuertít,& amiffam quarít,& debilem confortat.id enim ne; 
quaquam natura eft humanz;quz compaf(lionem lege ftatuit, pietatemc 
& humanitatem ex xqualí imbecillitate didicit. Ca:terá ij fub dio affligun; 
tur,aos ucro domus inhabitamus fplendidiffimas , lapidibus omnipharijs 
uernantes,auto & argento fuleentes , pauimentiís teffellatis & uertniculatis, 
necnon pictura uaríetate oculos fallaciter inefcantes,& has quidem inhabi 
tamus,alías uero xdificamus.& quibustforte nec hzxredibus nofttis.fed alie 
nís ac peregrínís,& quí forta(fis nos non amant.fed inimíciffimis ac odiofif/ 
(imís,quod quidem malorum eft extremum.Et illi quídem frígent, rudibus 
& laceris indutí centonibus.feu potius nec illos forte confequí poffunt . nos 
uero delicate ueftibus amicimur mollibus & laxís,necnon ex líno & ferico te 
nuíffime contextis , quibus magis dehoneftamur quàm ornamur. íta ením 
ego cuncta fuperuacua & curíofa uoco . íntusuero cura quxdam nos angit 
inutilis & ftulta.tínearum nempe abíumptio,& temporis.quod omnía con; 
fumit.Et inopes quídé nec ín neceffaríjs abundant alimétís.ó delitias meas; 
ac illorum zrumnas.fed ante fores noftras famelici,& ulceribus plení iacent; 
& nec ad petendü à corpore adminicula habent.(iquidem uoce príuati funt; 
quo mínus plorent.manibus quoque illas fuppliciter protendát.fed & pe7 
dibus;ne ad abundantes accedant.fpiritus autem ad — nans 
| : nísla/ 


170. lUODIM ACTOR 
nis lamentabilis attactionem, malum grauiffimum, ipt leuiffimü effe iudi^ 
cant.folü oculís eratías habent,quod truncos fios nó uident.& tales íj (unt. 
nosuero fplendidi.fplendide in lecto fublimi & alto, ftraguliscy fuperfluis, 
acquas necattíngimus ínftructi recumbimus. & fi uocem audimus mendi; 
.cantem índignamur. Quín pauímentum noftrü odoriferis tegi oportet flo 
| tibus,idq fxcpíus,& extra anni tempus.menfam autem unguentis,íjscp fra; 
crantiíffimís ac díuet(iffimis,d] magis effceminemur ínfpergi.Puerosq; afta 
re,quofdá ornatu decoro,comatp prolixa & effoeminata;ac circa faciem plus 
cutiofe attonfa quàm conducit ijs, quí fplendidis oculis funt decorati . alios 
autem calíces fummis tenete digitis, quantum poffibile eft decentiflime pa; 
titer & tutifTime. quofdam uero flabelli motu uentum capítí artíficiofe füfci/ 
tate;ac manufactis aurís carnis molem reftigerare, carnium praterea tnultí/ 
' tudíne menfam onerate oportet, quas nobis large omnía fuppeditant ele; 
" menta;aér,tellusaqua;ac coquotum & opfoniorü commentis replerí,anücg 
omnibus certamen effe,quí nam potiffimum gula noftra adulari poffit, ac 
uenttí iagrato onctí illi molefto, & malorum autori, necnon beftia: ínfatia/ 
bili & perGdiffimz , cum cibís euacuandís mox euacuandx . Et paupetíbus 

quidem magnü quíddam eft aqua: facietas , nobísuero ad ebrietatem ufag 
uíni exhauriuntur crateres, feu potíus ultra ebríetatem etíam íntemperanti/ 
bus:& hocquídem refpícímus, íllud autem tanquam odoríferum approba; 
mus.de i(to uero philofophamur.ac íactura cenfetur (i non exoticum & ge; 
nerofum aliquod , ad indigenum tanquam tyrannis accedat . oportet enitn 

ut ultra ufam & delicati uel fimus , uel nídeamür , tanquam erubefcamus G 
non malíuentrís,& eorum qua fub uentre funt ferui cenfeamur . Caeterum 
cur hzc fratres & amícizcur & ipfi anima xerotamus?morbo tantum etíam 
corporeo grauíore, quantum hunc ínuoluntaríam, illum autem ex propofi/ 
to procedere fcío.& hunc quidem cum uíta noftra diffolutum íri;i(tum uero 
cum abeuntibus nobis tranfmutari . & hunc cómiferatíone profequendum, 
illum autem ab ijs qui mentís compotes funt odío habendum effe.Cur nor 
adiauamus naturamccur non quum carne (imus,carnís humilitatem exor; 
namus ^ cur ín fratrum afflictionibus delitiofe agímus ? ne mihí accidat ut 
dum illi egent;ego uel dítefcam,;uel recte ualeam, nec illorutn fuccurram uui 

neribus.non alimenta habeam neceffaria;non cegmina,;non fub tecto quie; 
fcam.ni(i panem porrigam.ní(i pro facultatibus meís ueftímenta impartíar, 
ní(i ia domo excipíam. omnía enim Chrifto reponenda funt , quo füblata 

cruce;tite illum fequamur , ac leues & expediti ad mundum fubuolemus f 
pernum,à re nulla detracti,& pro omnibus lucremur Chriftum;propter bu 
milítatem exaltatí;& propter paupertaté locupletatí.aut ídeo facultates no^ 
ftrz cum Chrifto funt dinidendasut poffidere, tanquam per bene poflide; 
re fanctificetur,& non habentibus fit commune. (i uero mihi foli feminaue^ 
ro.feminabo quidem, fed alíj comedent. & ut iterum Job uerba adducam; 

pio 


DECEPEMAS BXTA 17i 
pro framétó orietur mihi uttíca;pro hordeo üero fpína. uentus quoq; utens 
auferet;& tempeftas meos fürripiet labores;ita utlaborauerím it uanum. (i 
autem horrea ex mammona xdificauero;mammoná thefaurizáns , cadem 
nocteaníma mea repetetur;ut rationem reddat pro íjs,que male théfauriza 
uitNunquam igítur uel tarde refipifcemus?nunquam ne ftolídiítatem ne di 
cam. pufillanimitatem abijciemus? Nunquam ne res humanas confiderabi 
mus?iNunquam ne ob calamitates alienas res nofttas melius difponemus? 
nihil enim ín rebushumaniís ftabile eft natura . nihil plenum, níhil fatis, nil 
quod ín eí(dem füb(ftat:fed circulus quídá res noftras circumrotat , aliasqg 
aliter fert mutationes,fepíus ín díe uno,nonnunquá etíam in hora:ac uentís 
potíus cedendum cft inftabilibus;necnó ucftigijs nauis per tnare currentis, 
noctíücs fomníjs fallacibus.quorü gratía cíto euanefcít,& íjs quoq que pue 
ti ludentes ín harena fingant,quám profperítati humanae. Prudenter igitur 
agunt;quí nequaquá rebus cofidunt prafentibus,fed in futuram bi thefau 
tízant,& propter humana ptofpetitatis ínftabilitatem,& ingqualitatem,bo 
nitatem qux nuaquá eft calata amát: quo omníno ex tribus unü lucrenturs 
ucl quod nunquá infortunate agant, quoníá fiepíus numen pijs hominibus: 
huius feculi bonís cómodate folet, quo benignitate Íua míferícordíà prouo; 
cet: (iue ut atidacter ín deo confidant;tanquá non propter malítíam, fed di» 
fpenfationem quandam affligantur: aut demum ut ab íjs quibus bene fece; 
tunthumanítatem, qua quü fortunate agerent, indigentes fant profequutí; 
tanquam «s repetere ualeant alienü'ait enim,ne eloríctur fapiens ín fapien, 
tía fa;nec díues ín díuítijs fuís,negg potens in uíribus fuís.ctíam (i híc ad far 
píentiac;ille auté diuítíatum;atifte potentíz fumrü peruenerit: quibus ego: 
ea quocp qu hís adhacrent addiderím, fcilicet ne in eloría eloríetur ís , qui 
eft confpicuus.nec recte ualens ín fanitate , neq; formofus in pulchritudine, 
non adolefcens ín iuuentute. deníq; ut breuiter dicam , nemo re ulla qua íri 
hoc mundo bbonzilurdebüidrdonwfiebin hocfolo elotietur;ut deum in: 
telligat, & quarat;patíentibuscy condoleat;ac in futurum bonum aliquod (i 
bi ipfi reponat.prafentía ením fluxa funt & temporanea, & tanquá ín calca- 
lorum ludo alíás aliter traíjciuntur,& tranfponuntut;ac nihil tam propriam 
habent.ut íd nó cutn tempore de(inat.fiueab inuidia haud imtmutetur.haec 
autem ftabilia funt & permanentía;nec unquam enancfcunt;aut íntercidát: 
neq fpes decipiunt credentíü. quapropter nihil mihi hominibus ex pracfen; 
tibus bonís tutum.fiue díuturnü effe uidetur. Proinde (i quid alíud eft quod 
ab artifice uerbo, & à fapíientía qux cuncta tranfcendit recte eft excoeitatii, 
hoc uel prxcipuü eft, quod ín rebus ludimus uitibilibus, quz alíás alíter im/ 
mutantur & immutant.fuscg deqy feruntur & fübuertuntut: quo inftabilita 
tem & ínzqualítatem eatum uídeamus,& cogitatione noftra ad uitá rapia/ 
mur futurá.quíd enim facturi effemus , (i profperitas noftra durabilis effet? 
quá adco rebus mínime permanétibus dediti (imus, ac nos " illis — 

5 1 &&dce 


172 ^-6nA4ATLO 
& deceptio ita in feruituté redegerit.ut nihil prcfentibus nec melíis, nec ful 
límíus intelligere naleamus.tamet(i nos fecundü dei itnagín&, qua in fapet/ 
nís exiftit,& nos ad fe attrahit.factos efle & audiamus & credamus. quis fa; 
píens.& hax íntelliget? quís tranfeuntía tráfcurret? quís mentem adhibebit 
permanentíbus? Quís de prafentibus tanquam abeuntibus fentíetzquis de 
fperatís quéadmod( firmiscquiís exiíftentía ab apparentibus diuidet,hacdg 
fectabitur,ac illa cotemnetzquis fctípturá & ueritatem;quís tabernaculà, irt/ 
fernumm,& cíuíitaté fupernam?quís percgrínationem & íncolatumcquís tene 
bras fegregabit a lumnínecquís limi abyffum,;& terrá fanctamzquis carnem 
& fpiritücquis deum, & müdí dominumzquís mortís umbrá, & uitatn ater 
nam:quís prafentibus emet futura: quis díuitijs fluxís indifTolubiles? quis 
uiüibilibus ea qu non apparent: Beatus ígitur quícung; hac ratíonís dij 
dicat acumine, difcernit, ac id quod melíus eft a deteriore fegregat, afcen 
(ionestp ín corde , quemadmodá ín quodam loco diuinus inquit Dauíd,di/ 
fponít;ac totís uiribus uallem háclachrymará fugit, & fuperna quztitmutm 
docg cà Chrifto crucifigitur , ac cà Chrifto refargit, & cà Chrifto afcendit, 
uitz non íam ruentís nec decípientís heres.abi nó amplíus anguis mordens 
eft ín uía;neqy calcaneum obferuat & caput.obferuatus. Nobis auté reliquis 
idem Dauíd tanquá prxco quídam uocaliffimus ab alto & publíco przco» 
tío magna uoce clamat.graues corde appellans;ac diligentes mendaciá;ad/ 
monetG ne nímíü detíneamur ui(ibilibus,necg uniuerfam felicitatem aliud 
quíd effe cenfeamus quàm tempus frumenti & uíni,íam cotruptoríi. Et for/ 
taffts beatus quoq; Micheas ín loco quodá hoc cognouít,ubi cótra humi re 
prantía € apparentía ínfurgit.appropinquate;inquítmontibus acternís:fut 
e & ambula.quoníam non eft tibí híc requies . quod quídem non multum 
a uerbis íjs diftat,quibus nos dominus & faluator nofter adhortatur, dicés: 
Surgite;eamus hínc. quibus tum non folum difcipulos e folo illo loco excita 
uítquéadmodá aliquis putare poffet : fed femper & omnes difcipulos fuos 
à terra & terrenís ad coelum & coeleftía traxit.obediamus ígitur uetbo.que; 
ramus requíem qux illic eft, abtjcíamus facultatem qus híc eft. quod boná 
ín ills eft,hocfolum lucremur.poffideamus animas noftras in eleemofynís, 
impertíamur pauperibus ex bonis noftris qux hic poffidemus , ut ditemur 
illis qua illic fant.da partem & aníma,ac nó carní folum.da partem & deo, 
acnon folum mundo.aufer alíquid à carne, idGy fanctifica fpítítui . rape ali, 
quíd de igne,& longe remoue à flamma depafcente. rape à tyranno, & cot 
ctede domíno.da partem feptenatio uita huíus , fed & octonario uíta: quae 
nos poft hanc excipiet.da patum illí à quo plura habes,da omnía eí;quí tibi 


Wd efl, largi omnia*gratificatur.nunquá magnificentiam dei fuperabis , etíam fi cuncta 
t, yepiCer? qux: poffídes relínquas;etíam (i facultatibus tuis teipfum adíjcías. (iquidem 


deo date;accipere eft. quantumcáüq; ením attuleris, femper plus eft relíquá; 
& nihil dabis proprium;quoníam omnía fant à deo, nam quemadmodum 
| impoftü 


DEC IA,A-S,E4XT A 175. 

impoffibile cft;at quís umbram fuam tranfcendat;quaeillumubicy cócomi 

tatur,& femper quantumcung progredíatur fequitur, feu corporis ftatura,. 
capitis altitudinem quz fupereminet femper exuperat,, íta nec illís quas ex 
pendímus rebus deum fuperare ualemus.nihil enim illí prztetquàm fua da. 
mus,neq, que illius excedant liberalitatem. Cognofce unde tu effe tuum ha. 
beas,& quod refpirasac fapis ,& quod maxímü eft, quod deut cognofcis,. 
rcgnum coelorum fperas;necnó cum angelis honorem aqualem, eloríz con . 
templatíonem,;nunc quidem tanquam ín fpeculo & anigmate,tuncuero pa. 
rius & perfectíus;ut filius dei fias;cohacres Chrifti,& ut audacter loquar.de/. 
us ipfe, Vnde hec habes.& à quo:(iue ut parua recenfeam quis tíbi dedit uc. 
cecli pulchrítudinem uídeas?íolís curfumclunz circulumzfyderum multítu,. 
dínem*ac ín hís omnibus confonantíam & ordínem,nó fecus ac ín lyra exa. 
cte fe habentem.horarum uiíciffitudinesztemporum mutatíones?annorum 
circuitus?noctis & diei xquínoctía? terrz germínationé* aérís effüfionem? 
maris latitudínem íntumefcenté & quiefcentem ? flumirü profunditatem? 
uentorum flatus: Quis tibi pluuías dedítzagriculturam.delítías;artesdomi: 
cilía,leges,res publicas;uítam manfuctam;familiatitaté erga cognatos ? un/ 

detibi quod ex anímantibus quadam cícura funt;& iugum fubeunt;alía ue; 


" 


ro in cibum funt conceffa ? Quís te dominü & regem fuper omnía terreftría, 
conftituit? Quis ne (ingula enumerem,omnía donauitzín quibus homo cx», 
teris przcellit . nonne ille quí nuac prz omnibus & ante omnes bumanita. 
tem à te expetítznunquid erubefcemus,quod quum tanta ab ipfo partím ac. 
ceperimus,partím uero fperamus neg in ifto hutmanitaté ei rependimus? | 
nunquid ígitur quá nos a ferís diftinxit , & folos ex terteftribus ratione ho. 
norauít,à nobis ipfis cfferabimur, ac íta alitmétis corrumpemur;aut ínfanie/ 
mus:nil enim aliud quod dicam habeo,ut eundem panem & furfures, que 
for(itan patce hominibus prabemus;beftíjs etíam apponamus, ac natura il 
las przftantíores cenfeamus . & quale olim gigantum & reliquorum homi 
num genus.de quo fabulx narrantur erat : íta & nos ills füblímes ; & foper 
homínem.erímus,quemadmodum INemrod ille,& Enak eenus;quod Ifraé 
lem olim excludcbat: uel ill propter quos diluuíum terram purgauít . Et ille 
quidem nequaquam pater nofter uocarí erubefcit , quum deus (it ac domi 
nus,nos autem cognatíonem noftram negabimus ? Nequaquam fratres & 
amici,ne fiamus difpenfatores malí,earum rerum,qua nobis fint concefTzr, 
quo non Petrutn audiamus dicentem, Verecundatmíni quí detinetís aliena, 
fed potíus dei xqualítaté ímitemur,& nullus erít pauper. ne laboremus col 
ligendo & conferuando, quum alíj laborent inopia: ne acerbe nobis expro/ 
bret & mínetur hínc quídem diuinus Amos uerbis iftis Ace nunc quí dici 
tís,quando pertran(ibít men(is € negocíabimur , € fabbata , & aperíemmus 
thefauros . & qux fequuntur, propter quz magnam & paruam menfuram 
poffidentibus,dei íram íntermínatur.Inde uero bears Micheas origo de 
| ! : 3 icias 


174 O RA Tb 
licias eafdetm abfcindit, tanquam fatietas iniuríam pariat & lafciuíatm;tn fe 
ctís deteftatur eburneís, necnon unguentorum precioforum illecebras;uitu * 
losqp armenti teneros, & hoedos gregís nó nímíum pínguefcere (init, minus 
utad uocem organorum plaudatur , prxcipue tamen ac longe plus redat^ 
euit.(i quid ex hís firmum & durabile efle cenfeatur.for(itan autem hec non 
tam grauía putat , tanquam ipfe nihil pateretur faper contritione Iofeph.. 
quum illi delitis interim diffluerent, hoc ením & ad fatietatis accufationem 
adducit,quod quidem longe abit ut nobis accídat.nec tantá delícijs nos itn 
mergamus,aut deí dementiam adeo contemnamus,ut pauperibus índigne : 
mur, etíam (i non confeftím ac paríter malítía íram inducat fuper peccato 
tes: fed potíus prímam & pracipuam dei legem ímítemur , qui fuper iuftos* 
pluit & íníuftos,qui folem füum omnibus paríter oríri (init. tellurem autetn * 
cunctís terreftribus ad quíetem pandit . fontes , flumina , ac fyluas permi: 
fit.quemadmodum aérem naturz uolatili, ac andam aquatilibus;prímasdg 
uiaendi occafiones omnibus abunde donauít.non potentia occupatas. non? 
legibus círcumfcriptas , non terminis difcretas , fed plane communes ac lar 
gas. & níhil prater hoc indígentes prepofuit , naturx Gp dignitatem parem * 
doní xqualitate honorauít,ac diuitias bonitatis fuz: abunde oftendit.at ho 
mines quum aurum & argentum effodiunt ; ueftescg molles ac faperfluas, 
necnon gemmas fplendentes acquírunt, aut alía eiufmodi;qua belli feditioz" 
nis & ptíma tyrannídís fuere caufa. fupercilium ftolide tollunt, ac infortuna 
tís cognatis miferícordiz: ianuam claudunt. & nec fuperfluis neceffitati illoz- 
rum fubuenire aolunt.proh ruditatem,proh fatuítatem : nam (i nihil aliud," 
cette hoc cogitandum erat, paupertatem & diíuítías. necnon libertatem 
quam uocamus ac feruitutem , & eiufmodi nomina poftea in genüs írrupif" 
fe humanum , & non fecus ac morbos communes ín malítíam íncídiffe , ac 
illius confilia effe . ab initio autem fcriptura inquit , non ita erat, fed qui ín 
príncípío hominem formauít.liberum illum ac fuz poteftatís dítnífit, foli le 
gi fübíectum, ac paradi(i delícijs opulentum, quod & reliquo generi huma 
ro per femen unum prímum concedere uolebat . fola uero libertas & díui/ 
tix, mandatí obferuatío erant , paupertas autem feruítus & tranfereffio, 
poftquam autem ínuídiz,& lítes,necnó dolofa colubti tyrannis, identidem: 
cupiditate ad uoluptates ímpulete, & contra audaciora debilíora concítaue; 
reíd quod confanguíneum eratín nominum fciffum eft diuerfitatem,ac na 
turz generofitas per auatitíam eft diffecta, quum legem ad potentía füb(i; 
díum affumpfiet. Tu uero ad prímam honoris refpice qualitatem, & ne; 
quaquam ín díuífionem nouiffimam,non in legem dominantis.fed conden 
tís. adíuua pro uítibus naturam , ueterem bonora libertatem, pudeat te tuí 
ip(ius.fubijceignominíam genetí,tantum fübmiíniftra;ut indigentiam infir? 
mi & ínopís confolerís.tuqui fanus es, quí díues es. tu quí non collapfus es; 
iacentí & conttíto fübueni, quí l;ctus es contriftato, qui dextra polles illi quí 
, | - finiftra 


DscaMRESSXTA 176: 
[i&iftra languet. da aliquid deo;quo te gratum oftendas, ac ínter illos recen 
fcarís qui benefacere poffunt , & non eos qui beneficio indigeant, quo non. 
in alienas manus refpicías , fed alíj ín tuas . non fubftantía folum dítefcas, 
fcd & pietate:non folum auro, fed & uirtute, ucl ideo melior appareas, quo 
propínquo honorabilíor fias;fias infortunato deus , míferícordíam dei imi» 
tando.nihil ením adeo diuinum habet homo , quàm benefacere . quamuís 
ille plus;híc uero mínus benefacit;uterqy.ut arbitror, fecundum fuam poten^ 
tiam.illeením fecít,& quum foluít iterum componít, tu autem cadentem ne 
defpicias. ille ob maximam miferícordiam fuam füper omnía dedit, legem, 
prophetas,& ante illos legem naturalem, rerum agédarum cítra fcripturam 
indagatrícem,redarguit, inftruxit, demum feipfum pro mundi uíta redem 
ptíonem dedít;apoftolos donauit;euangeliftas;paftores, doctores, fanatio; 
nes,míracula , regrefTionem ad uítam , mortís díflolutionem , tropheum ex 
deuicta. T'eftamentum,unum ín umbra, alíud uero ín ueritate, fpiritus fan^ 
cti díui(iones,nouz falutis myfteríum illud. l'a autem (i maíora etíam prae 
ftare potes (i & ea quibus anima beneficio afficitur , nam & his quoque te 
deus , (i uoluetís ditauit ; neque in ijs benefacere ceffes índigentí, feu potius 
cum prímis & maxime petentí te tribue;prius etíam quàm petatur. tota die 
computando míferefce,& fcenera;ftrenueque fortem cam ufura & augmen 
to exige debito ; ac femper capitali affctibe, quo paulatim in te ipfo píeta^ 
tis augeas femina . (in mínus, faltem fecundaría ac minora , & qua tue po; 
teftatis exiftant prabe , opitulate , c:bum porrige, indumentum uel uile. 
pharmacum affer , uulnera collíga . ínterroga pauperem alíquantífper de 
calamitate fua , de tolerantía díflere , confide , accede , nil tibi deteríus pro^ 
[ere accidet.nequaquam eodem morbo corripieris,quamuis nímíum de; 
ícatí quidam ita putent , rationibus decepti inanibus ; feu potíus ut molli, 
ciem aut (mpíetatem fab hoc excufent pratextü , ideoque ad tímíditatem 
tauquam magnum quíd & fapiens confugiunt commentum . & huiufce 
tei tibí fidem facíant tam colloquía, quàm medicorum filij , necnon qui 
cum illis habitant míniftri, quorum nullus adhuc, quamuis cum his uere; 
tuteft periclitatus. Sí autem tibi 6 ferue Chrifti ,ac amator dei & homi 
num , res hzcterribilis & (ufpicione digna uidetur, nil íngenerofum patíe/ 
tís.(i fidei confidas . uíacat timorem miferícordía, dei timor tenerítudínetm, 
cogitationibus carnalibus pietas refiftat : ne fratrem defpice, feu practergre/ 
dere;ne auerfetís canquam píaculum;tanquam pollutionem.tanquam aliud 
quid fugiendum & exhorrendum. tuum eft membrum, lícet fub calamitate 
abícondatur. tibi relinquitur pauper;uelutí deo;etíam (i illum ualde contem 
ptim przetergredíaris . fortaflis ením te his placabo uerbis ,tibi humanita: 
tís propofitum eft argumentum , etíam fi te alienat alienus , quo mínus tí/ 
bi bene eueníat. Omnís quí nauigatnaufragio eft proximus, & tanto plus, 
quanto nauígat audacius , acomnís quí corpore eft circundatus , proximus 
"T ; | SOUB 4 n eUCoD 


176: ^ "ORA T Yo 
eft corpotís malís,ac tanto magis;quanto elatius pertranfit,& ante ft íacen: 
tem non tefpicít; Quandíu uento nauígas fecundo ; manum naufrago prz/- 
be.Quandíu rectc uales, & diues es, afflicto fuccurre , ne expecta donec ex: 
te ipfo difcas, quantum malum (it inhumanítas , & quantum bonum uifce/ 
ra aperíte indigentibus.ne uelis deum manut leuare contra füpinos & pre. 
tercurrentes,fed in alíenís calamitatibus bac dice. da parum quid indigen;. 
ti.non enim paruum eft eí quiomníum eft egenus. ítnmo nec deo fi pro ut 
ribus dederis . Da pro magno promptítudinem , (i nihil babes; uel lachry/- 
mulatii.magnum remedium eft afflicto miferícordía, quz:ex anímo proce: 
dit.compaflio enim uera multum calamitatem fübleuat . non it homo tibi. 
homini pecude uilior, qua ín foieatm cecidit uel abertauít ; illud ením te lex. 
extrahere & reducere iubet.quod (i & aliud quid fecretiis & profundius ibí. 
latet, quemadmodum multalegalis funt profunditatis & fenfus dubij , ne/: 
quaquam meum eft fcite;fed fpiritus, quí omnia fcrutatur & cognofcit : fed. 
quantum ego comprebendo,ac ín meum intrat íntelle&tum , ab humanita/. 
te erga parua ad maiorem & perfectiorem etíatn nos exercet . nam quanta: 
debetur íjs qui eiufdem func generis ac honoris , (i ufque ad itrationabilia. 
etíam à nobis exigitur . hac igítur ratío ac lex expetit, necnon hominesiillí. 
quí fant modeftíflimi , penes quos longe honorabilius eft beneficium dare: 
quàm accipere. Caterum quid de noftris díces fapientibus nam de exter 
nís loqui omítto , qui affectionibus inuenerunt patronos; & lucrí deo prí/ 
mas partes tribuunt, & quod hoc deterius eft , damonibus quibufdam . & 
apud gentcs quafdam bomines mactandos effe putant. efti illis píctatís 
pars inhumanitas,ac talibus facrificijs ipfi eaudent , necnon deos füos gau 
dete cenfent , mali maloram facerdotes & myfta facti . Czterum funt ex, 
noftris quídam , quod & lachrymís eft dignum, à quibus tantum abeft ut 
condoleant & fübueníant agrotantibus , ut amarulenter etíam illis expto/ 
brent ac ínfultent.fruftraQ ac aane philofophentur : nam qu& ex tcrra funt 
loquuntur, ac ín aérem uoces fpargunt , & non in aures prudentíum , & eo 
rum quí eloquijs díuinis funt affueti.à deo enítn effe dicere audent, ut illi mí 
feri (int;nos uero felices.& quis fum ego,ut decretum foluam dei, ac dco ap: 
parcam melíotzxerotent,mifere uiuant, infeliciter, (ic uifum eft deo . proin 
de (i huc ufque folum dei amatores exiftunt,non oportet at obolos feruent, 
& miferís pueriliter ínfultent : ex js enim quz dicunt manifefte oftendunt, 
quod nequaquam putent felicitatem fuam ex deo effe.quis enim íta fentítet 
de indigentibus, (i coguofceret deum largítorem eorum cffe quz: poflidet. 
eorundem ením homínum cft & à deo habete , & fecandum deum uti. fis, 
quz habent . utrum autem à deo fitut illi male-habeant nondum líquet, 
quandiu & matería , d quod ínordínatum eft ; torrentis inftar fecum rapit. 
& quis nouít,utrum híc propter malitíam plectatur,ille uero tanquálaudan 
dus extollatur: & non potíus econuerfo , ut hic propter malitiam wa 
: ; ille 


DES CLM'ASBTA I7? 
illeucro propter üíttutem probetur.& híc quidem plus tollatur;qüo grauius 
etíam cadat: prías tamé uníuer(a prauítas eius tanquam morbus quifpiam 
erampere (inatur, quo íuftíus etíá plectatur. ille uero ultra opínioné prema; 
tur,ut tanquam aurum ín camíno probatus, a malitia, (i uel parum quid de 
illa habeat, purgetut . nemo enim à malítía omnino putus eft.(icut audiui 
mus.hoc nequaquam aaturz eft generantís.tametfi quis alíjs uideatur prae 
ftantíor.(iquídem tale quoddam ín fcriptura diuina myfterium inuenio , & 
longum effet omnes fpírítus uoces qua míhi illa oftendunt enumerare.Sed 
quis matis harenas, ac pluuíz guttas , necaon abyffi profunditatem mctíri 
poflet? Quísue ín omnibus diuina fapientia altitudinem indagare ualerete 
lub qua & cuncta fecit & gabernat eo modo quo ipfe uult. & nouit . fufficit 
enim fecundum díiínum Apoftolum,ut cü admiratione folum , ea quae ne; 
mo coniectura affequí aut contemplari poteft prxtereuntes dícamus, O aL 
titudo díuítíarü & [cientiz & cognitionis dei , quam ínfcrutabilía illius fant 
iudícía;& inueftigabiles uíac eíus:& qnís cognouit mentem dotnini;ad extre 
ma autem fapientízx cíus quis pertingere ualuitzTob ait, quis fapiens & hxc 
intelliget. & nunquid id quod menfura cóprehendi nequiít,menfurati potc/ 
tit? Alius igíturín hís audax fit & confidens.feu potius nemo fit.ego autem 
omníno fupplicim quod híc írrogatur prauitati afctibere cunctor,quemad 
modum & píetati remi(fionem malorum. ueruntamen eft nónunquam ad; 
uer(itas improborü, qux fcelera abfcindit ad quíd utile : (icut & profperitas 
bonorü.qua ad uírtutem uíam fternít:at non femper,nec omníno.caterum 
effe illud folammodo temporis eft futuri, fecidum quodhi quidem uirtutis 
przmía;illi autem malítíe fupplicía fument.refargent ením fcriptura inquit, 
in refurrection£ uítz;illi uero in refurrectionem iudicij. quz uero híc accidüt 
alteríus funt figura & inftitutiones,omnía camen illuctendunt;ut zqualíta/ 
tis aliquid apud deü habeant omnino, etíam (i nobís uideatur ínzqualítas. 
quemadmodum & ín corpore eminentíz ac depreffiones, magnitudines &z 
patuítates,terrzqp fublimia & ima, ex quibus pulchrítudo tmutua babítudi 
nie conftare uídetur.nam & artificis fabríca círca matetíam, eoufq inordína 
tam & inxqualem ualde attificiofa erat;ut illa ad operís alicuius praeparatio 
nem recte perduceretur. quod & nos deprehendemus & fatebimur , quum 
abfolutam artíficij pulchritudinem exacte contemplabímur. Interím uero 
ipfe nequaquam artificio caret. An hzc (ine ordíne dífponuntur , quoníam 
tobís haud penitus funt cognitacProínde (i (imilitudinem noftri*morbi (u 
mere oportethaud multá à naufeantibus aut uertígínem patientibus dífta 
mus,quibus omnia ínuerti uidentur,quum ipfi uertütur íta & ifti de quibus 
eft fermo:nó ením tolerantut deus fapientíor Gt cj ipfi, quá in*contingenti 
alid uertíginé patíunt.aut neceffe eft;ut cítca fermoné infudet, quo uel mul, 
to labore uetítas cócedaf, (iue quá fapientioribus ex eis & fpititalioribus de 


his philofophari oportet;poftcg donü hoc fingulate, & nó omni eft cogni 


tío:ac 


eo 


affe dius 


m re leui 


178 :o- OR ATAO. 
tío:ac ideo d uita puritate illud uenari, &t à uera fapientia fapientis quareré 
eft neceffe. at illi.proh ímperitid;ad paratiora uertuntur. & quá ipfi penitus 
ob rationis defcctá fallantur;tationem omnino nó cognofcunt;funtig ob ia 
[ctiam fapientes,aut propter fapientía;ut íta dícá;füperuacaneá,nec pruden 
tes,nec íntelligentes.hínc eft quod quídá fortuná & fati cafum docucrunt,ue 
re cafum,& comenta fortuito coficta. Alij uero afttorü potentíá quádá citra 
rationé;,eam(Q índiffolubilem,que res noftras ex fuo connectat arbítrío,fe 
potíus que cónexíoné ipfam neceffitet:necnó planetarum quorundá ac fte 
larum fixarum coiunctíones,& feparationes,motumqy omni rer dominü 
efle.fuere & quí mífero generi humano tradiderüt;quicquid unufquifcg ima 
giaatíone propría excogitare potuít.& quía íntellectu fuo & cótemplatione 
nequacj ad prouídentíà díuiná pertíngere poterát,ín díuerfas opiniones & 
nomínü fectas funt díui(i. fant & quidá;qui paupertaté longe à prouidentía 
fcgregant.arbitrátes foli illa que fupra nos funtab ea difpenfarizad nos.quí 
potíllimü illa tndigemus deducere funt cüctatí: tancg tímétes (i multís bene. 
faceret,melíor iudicaret benefactor, aut ipfis deus labore fatígaretur.fi pluri 
mís afficeret beneficijs.caterü ualeant illi quicquid dicát, bene ením fcriptu/ 
ta eos przueniens redarguit. uaná ením inquit. facti eft cor eorü ínfipiens. 
nam licet fe fapientes appellarint;ftultí tamen facti funt;ac glori dei incor 
tuptibilis mmutarunt, fabulis quíbufdá & umbris prouídentiá omnia affi 
cientes íniuría. Nos uero neq; ipfi talibus delíremus portétis , (i falté poftcg 
tatione prxdiíti (imus.ratío nobís cura eft.tationidg inferuímustnec íta fenti 
entes fufcipiamus licec ín (ermonibus abfardis & doematís admodum fiti 
exercitatí, ac nouítatibus oblectent.Sed deü omníü factorem & opificé effe 
credamus.quo pacto ením illud uninerfum cóftaret;fi ipfe id nó füftentaret 
& modcrarct? nos igit prouidentia uniuer(i huíus coopetatricé & colligatri 
cem a(ferimus:quoníá neceffe eft;ut prauifa Gint que ab aliquo fint condita; 
ni(i uníuerfum fua fponte agitatum, quemadmodum nauís procellis confe; 
tim propter materíz ordíné turbatum diffolui & diftrahi,penitusqy incon 
fu(ionem antiquam & deformitatem teducí debeat. Sed & pracipue ín re^ 
bus noftrís pra(idem füfcipimus noftrü.Gue illá factorem , ue conditorem 
appellare aolucris.lícet uita nobis per contraría peragatut:quze propter hoc 
fortuíta eft & ignota, ut ob cótemplationis difficultaté; tatione fuper omnia. 
admiremur;quonía omne quod facile percipit facile etíam córemnítur: quae 
.. uetofupranos funt quo mínus coenofci ualent;tanto & maiori funt admita 
tioní.omüe ením quod fenfum el f delidetium quoq exercet . Quapro/ 
pter nec uniuerfam fanitatem admíramur,neq; morbum contemnimus.mí/ 
nus uero díuitijs fluxís mentem adhibemus; aut plus cp bene habet uolubi 
litati operá impendímus, ac fi cá illa anima: parté quádam expenderemus. 
Sednneccontra paupertaté ínfurgimus,tancy penítus (it reíjcienda, partísqs 
damnata;ac plané odío dígua. Quin & fanitaté ftolidam, cuius fructus eft 


, pecea/ 


^ 


DECIHM AS/EXTA 125 
"peccatum;contemnere,xerítudinem uero fanctam honorare fcimus: ac eos 
qui pafliones fuperarunt uencramur, íncertí num Iob quifpíam ín xgrotan 
tibus delítefcat.lonoe etíam recteualentibus uenerabilíor,lícet fanie fcateat, 
licet nocte tota díeqs affligatur;ac fub dío íaceat;à plagadp & uxore;necnon 
amícís anguftet.íta ut díuítías íníuftas repudiemus, propter quas díuesille 
& iufte quidem ín lamma torquetur;ac paruam guttam refrígerandi caufa 
petít.& paupertatem íucundam,& philofophicam laudemus , cam qua La; 
zatus faluatut;ac ín Abrahe (inu requie dítatur.ac ideo mihi neceffaríum ui 
. detur ut humaaiítate & mifericordía erga índígentes utamur , quo íjs quí iL 
los negligunt ora obftruamus.& ftultís blateronibus nullam obloquédi oc; 
cafionem pratemus,dum contra nos ipfos crudelitatem lege fancímus.Ce 
teram inter omnía plus mandatum ueneremur & exemplum.at quod nam 
mandatumz& híc quíd propríum eíus (it & germanü con(iderate.quícungg 
à fpiritu afflatí fuere, non femel aut bísde indigentibus quippíam funt locu 
ti,aut unus diíxit;alius uero tacuít.feu quidam plura;alijuero pauciora uerba 
fecerant,tanquam de re quadam non multum ardua, aut admodum urgen 
te. uerum omnes & finguli cum diligentia fumma tanquatn primum aut ín/ 
ter prírma hoc przcepetunr.nunc quídem adhortantes , aliquando íntermü 
nantes.nonnunquam exprobrantes, quandoqy etíam tecte operantes pro/ 
bant. quo commoniítíonis affiduítate mandatum imis mentibus inculcare 
poffínt . & ut ín fcriptura eft propter miferíam inopum & gemítum paupe/ 
rum nuncexurgam dícít domínus.Quis non tímeret domínü exurgentem? 
& exurge domine deus meus, exaltetur manus tua , ne oblíuifcaris pauperü 
tuorum.at nos exaltatíonem deprecemur,& ne uidere uelímus manum con 
tra inobedientes leuatam,magís ctiam fuper duros íngruentem.& non obli 
tus eft clamorís pauperá.& non ín finem obliuioni tradetur pauper.Et ocu 
lí cius quí palpebris potétior eft & fortior.faper pauperem refpíciunt.at pal 
pebra ipfius exquirunt filios hominum.aut minorum, ac fi quís dícat obfer 
uat & fecundaria, Sed dicet fortaffís quifpiam.hzc de pauperibus & inopi; 
bus íniuría affectis funt dicta.non repugno. fed & hoc te ad mífericordíam 
extimulet.quorum ením tanta habetur ratío;quá íníuría funt affectí;eorum 
etíam maíot eft eratía,quü profpere agüt. (i ením is quí pauperem ígnomi/ 
nía afficit,exafperat eum qui illà fecít,ís etíá fadtorem honorat quü ínopem 
fouct.Rutfum quü audís pauper & diues obuíauerunt (ibi;ambos auté fecit 
domínus;nó hunc pauperem.illum uero díuitem factá efte íntelligas,ut ma 
gis ctía contra ínopem ínfurgas;nondum ením líquet utrum díuífio illa fit à 
deo:fed creatura,inquít fcriptura;deí pariter funt ambo,lícet externa fint ín/ 
a:qualia.hoc te ad copaffioné & fraternum flectet amorem,ut quum ab illis 
inlarís , ab hoctamen deprímaris, fiasqs te ipfo moderatior . Et quid plus 
Ícriptura ait ? quí míferetur paupetís foenerat deo . Quís debítorem talem 
non füfciperet ; redditurum ín tempore fottem cum ufura ? Eleemofynis & 


fide 


180 "cu ty ORE T: $10 
fide purgant peccata.miferefcendo igitur purgemur.pulchta hac herba ani 
mx abítergamus fordes & íaquinaméta,dealbemurq, hí quídem uelut la; 
na;alíj autem tanquam níx,quifq iuxta mifericordiz fuz modá . Dicam & 
tettíbilius quíd:(i tibi nulla eft confractio;aut cicatrix,neque plaga adurens, 
feu lepra quzdam animz;aut puftula lucida illius index, quz quídé parum 
lex mundabat,Chtífto tamen curatore opus eft.eum igit uenerare;qui pro 
te uulneratus eft & languit.ueneraberis autem (i te humaniter & benigne er 
ga Chrifti gefferís membra . Quod (i animarum noftrarum latro ille & ty; 
rannus tá ueheméter te uulnerauit,uel ab Hierofolymís Hierichunta defcen 
dentem,uel alibi ínermem aut ímparatum adeptus,ita ut meríto dicere pof/ 
fis corruptz funt & putruerunt cícatríces mex à facie in(ipientia: mex: fi ígi£ 
íta habes, ut nec medelam quxrere , neq; modum curationís inueníte fcías: 
heu plagam inflictam , ad míferíam extremam ucnifti. (i autem nondü pe; 
nítus animum defpódi(ti, nec omnino es immedicabilís, accede ad medicá, 
precare, uulnera uulnetibus cura;paría paribus.feu potius tnínoribus maio/ 
ra.curaberís enim,dicetqg anime tuz,Salus tua ego fum,& fides vua faluum 
te fecit, & ecce fanus factus es,necnon omnía humanitatis uerba, (i folum te 
dolentibus uiderit humanum.Beati;inquit;mifericordes, quoníam ipfi mife 
ricordíam confequent.ubi multiplex in beatítudinibus mifericordia. Et bea 
tus quí intellieit íuper egenum & pauperem . Et bonus uír , quí míferetur & 
difpenfat:& toto díe miferetur & fcenerat iuftus.Rapíamus iegitur beatitudi 
nem.íntellieétes uocemur.fiamus boní . neq nox mifericordíam abfcíndat. 
ne dicas,reuertere, S cras ribi dabo , nihil medinm inter conatum & benefi, 
cíum fiat.frange efüríenti panem tui, & pauperes tecto carentes ín domum 
tuam índucas;iddg cum alacrítate.quí enim miferetur;inquít,cum hilaritate, 
& bonum anímí promptitudíne duplicatur. quod enim cum tríftítía aut ex 
neceflitàte datur, ingratum eft & índecorum , beneficentia uero cum lati; 
tia & non cum mor(titía eft adornanda.(i abftulerís, inquít, uínculum & ele 
ctionem,uilitatem & cenfuram illam dico, (iue ambiguitatem & murmura; 
tionís uetba;quíd fietztanquá magnum quid & admirabile;qualis & quati, 
ta huíus ctít merces:erutnpet lumen tuum temporaneum.& fanítates tux cí 
to otientur.Quís ígitur lumen & fanitatem no defideraret, fed & Chrífti lo 
culosueneror;qui ut pauperes alamus nos hortantur. necnon Petrí & Pauli 
in hac readftipulationem:nam quum Euangclíum diuiderent;paupetes fe 
cerunt comtnunes:necnon adolefcentis illius perfectionem, qua ín hoc defi; 
nitur, ac tanquam lcge roboratur , ut bona noftra inter pauperes díftribua 
mus.Sed tu for(itan nequaquam neceffaríam, fed uoluntaríá humanitatem 
effe putas:quod & cgo potiffimü cuperem & fufpicari uellem.fi me non per 
terreret manus finiftra; & hoedi,& qua à iudice exprobrant. nó enim quod 
rapuerínt;non quod pradati fuerínt,non quod (int meechatí;aut aliud quíd 
prohibitum fecerint;ad ordinem hác funt damnati: fed quía Chriftum per 
€genos 


DECIMASEPTIMA d81 
*egenós non fantuenerati. Sí igitur mihi obtemperabítis ferui Chrifti; fra 
tres,ac cohzeredes,dum adhuc tempus eft Chriftum uifitemus,Chriftis ala 
mus,Chríftum ueftíamus, Chriftum colligamus,Chtiftá honoremus, non 
menfa folum quemadmodum nonnulli facere folent , non utiguentís (icut 
María;non fepulchro folum inftar Iofephi Arimathaii, nec alijs fanebribus 
ut Nícodemusqui ex dímidía parte Chriftum diligebat , neqs auro, thure, 
& myrrhaueluti prac íam enumeratís magí.Sed poftquàm omníum domi. 
nus mífcricordíarm uult & non facrificim ;& fuper multos agnos píngues 
ommiferationetn, hanc illi pet egetios & in tetram hodie proíectos offera; 
mus ut quat hínc migrauerimus ín xterna nos tabernacula fafcipiant , ín 
ipfo Chrifto domino noftroscui (it gloría in fecula, Amen. 
"DIVI GREGORII NAZIANZENI DE STATY EPISCOPA 


* 


LI ET DOGMATE ORATIO INSTRVCTIVA 


CAT E 


B vv przfentem língux con(idero morbum, necnon 
Y eos quí in.uno die fapientes euadunt; Theologoscg ele; 
A, ctione creatos.quibus folá uelle fufficít;at docti exiftát, 

A Íupernam defidero fapientíam,ac ftationem,fecundum 
N SX Hlieremiz uetba quarto nouiffimam, & ut cum meipfo 
LESE Senes S) folo conuerfati poffim:nihil enim mihi tale uidetur quá 
lc eft fenfus odío habere;acextra carnem & mundum fieri, nibil; ex rebus 
sittíngere humanís;ní(i quod neceffitas exigit famma,cá feipfo loqui & deo, 
ac uítá uiuere longe rebus uifibilibus fublimiorem, femperq; Emphafes di 
uinas puras fecum ferte, minime ínfernis characteribus & crrantíbus polli 
tas,tanquarn fpeculum dei puríffimum ac díuínorum,qui eft & femper erit, 
lumini a(fumens lumen, obfcuriorí lacídíus ; donec ad fontem radiorum híc 
nobis lacentium perueniamus;finemcp affequamur beatam , quum fpeculi 
imagines refoluentur ín ueritatem. Quàm difficulter quís feipfum aut philo 
fophía longa ínftruit ,'& paulifper anima generofum ac lucidum ab hutmili 
& tenebrís cómixto depurat, ni(i deum fortíatur propítíam:aut ambo hacc, 
ut deorfum trahentem fuperet materiam : fed príus quám illam quantum 
nectfle eft quís affequatur , & fatis purgetur tam auribus quàm mente , ne/ 
quaquam tutum efle fcío, at ael animarum curam fufcipíat , aut uera: T heo 
logia fe ingerat.Sed unde in timorem huncíncidi,ne me plus tímida quam 
decoram fit cenfeatís , fed ob prudentíam laudetis . Audímus deum quum 
Moofilegem tradereuellet, plures ad montem aduocaffe , ex quibus Aaron 
unus erat cum filijs duobus facerdotibus,reliquí uero omnes à longe adora 
re iubebantur , ac folus Mofes appropinquare , populus uero nequaquam 
und acendere: ac paulo ante hacc;alios quídem fulgura & tonitrua , necnon 
tubz & mons totusfumans, & mín, & horrores ac terrotes tales deorfum 
ftarefaciebant, ac magnum eís erat folum dei uocem audire etíam ualde pa 
tificaris. Mofes uero afcendítac ín nubes íntrat, cum deoq congreditur, & 


Q legem 


182 A nxvrNBETt05323 ) 
legem accipit, maltis literalem, alijs autem fuper tnultos fpitítalem ; Scio € 
Heli facerdotem;ac parumperantea Ozam quendam. & ab hoc quidé po 
pam ob filiorum íniquitatem exactam effe,ob ea qua in factificíjs perpetra 
-te fuerant aufi,licet pater impietatem hanc non approbaffet , fed multotíes 
multis reprehendiflet. illum uero quod folum atcam attíngere fuerat aufus, 
quum à íuuencis diftraheretur . nam licet illam faluaffet , ipfe tamen períjt, 

. quum deusarcz ueneratíonem cuftodiret.Sed & hoc noui;quod multís nec 
;uilía templi tangere tutum erat, ac propterea aliorum & externorum opera 
ándigebant : neque factificía ipfa ab illis quorum officíum non erat abfanzi 
Aicebat. canta confidentíaad fancta fanctorum accedere eft neceffe , ut uela 

& propitíatoriü (iue arca penítus ínfpicíantur aut tangantur.Hecego quum 

fciam, € quod nemo magno deo;ac facríficio& pontifice diguus eft, quí nó 

príus feípfum deo offert factificium uíuens;feu potíus quí nó factus eft tem 
plum deí uiuentís,& uiuens:ac igítat quomodo ego me audacter díuínis írv 
gererem fermonibuszaut boni cofulerem,fi alij fe audacter ingeterentzquá 
doquídem defideríum tale nequaquam laudabile cft , conatus uero terribí/ 
lis.acídeo decet;ut unufquifag primo fe expurget, deínde cam puro conucr/ 
fetut.G non uelímus Mano£ illud audire & dicere , quum in deí contempla 
tionem íncidímus;Períj ó mulier.quía deü uidi:feu Petri inftar, Iefum à na^ 
uícula repelleretanquam minime eo ob tímiditatem digni.aut ficut Centt 
río ille, qui (anítatem pro filía expetebat , fanantem ucro nequaquam fufci 
pícbat.dícat ígitur unufquifgs € nobis,quádíu Centurio eft, St multa i0 a^ 
lítía potentiz , Czrfaríqg deorfum trahenti & huius mundi milítat domino, 
non fum dígnus;ut te&tum meum fübeas. Quum auté Iefum uidcbo, etíam 

(iactate fpiritali adhuc (im paruus, Z achai illius inftar,& fuper fycomorum 

attollar,mortíficans membra fuper teram, ac cuacuauero corpus bumilita; 

tís,tum Iefum excipiam, & audíam, hodie facta eft falus domui huic , falu; 
tem confequat ac perfectiora philofophabor, bene expendens qux male 
collegeram,fiue pecunia ílla int iue dogmata.Ptoinde poftquàm fermone - 

T heologü purgauímus.age aliquid quoque uel breuiter de deo differemus; 

ipfi patrí & filío,& fpirítui fancto de quibus fermo eft confidentes. opto au; 

tem,.ut míhí Salomonis illud cótíngat, ut nihil imbecillitate mea proprium 
de deo cogítem uel dicam. Quum ením dícit,omnium homínü fum ftultiffi 
mus,& prudentía homínís ín me non eft;non hoc ideo dicit quod inGpien, 
tíam fuam cognofcat:quo pacto ením hoc fieti poffet , quum fapientia prag 
cunctís rebus alijs à deo petíeritillamag una cum fpeculatíone, necnon lati 
tudine cordis (it confequutus , matís harena etíam numerofiorem & latgio 
rem, Quomodo ígitur uír tam fapiens,& tale doná affequutus, feipfutn ftul 
tí(fimum uocat homínumzídeo nempe;quod nequaquam prudentíam ha^ 
beat propríam,fed diuina & perfectiori (it inftructus. Sed & Paulus, uíuo; 
inquitíam non cgo.fed uiuit ín me Chriftus, Verü illud de fe non tanquam 
| penitus 


4. à y 
d 2 
2 


DECIBMASEPTIM'AÁ 18$ 
penítus mortuo dicit.fed quod meliorem quam plures alij itam uiuat;ac uí 
tam adeptus (it permanentem,& qua nulla morte poffit finiti . Patrem igi, 
tur & filium, & fanctum adoramus fpiritum.proprietates quidem fepatan: 
tes,díuinitatemcp uníientes,& nequaquam tría ín unum cóttahentes, ne Sa 
bellij morbo laboremus.nec ín tria prater naturam exiftentia & aliena diui 
dentes,ne cam Arío delíremus, Quíd enim neceffe eft tands ramum omni 
no ínaliam partem declinantem,ui ín alteram deflectete, ac cum peruerfio; 
ne peruer(ionem componere,& non ad medium ditigere;ac ín terminis diui 
nz manere píetatís? Quum autem medietatetn dico,uerítatem íntelligo, ad 
quam folam recte eft refpiciendum.mala praterea contractio.quemadmo: 
dum & abíurdior díui(io eft euitanda, ne quum ín unam fubfiftentiam uet; 
bum cótrahatur;opus fit eos multíimodae deitatis nuda nobis relínquete no 
mína;qui cundem patrem & filium,& fpiritü fanctum accipiunt, & quí not 
magis unü omnía;quam nihil Gneula definiát. de(inít ením illud e(le quod 
efti unum aliud exuperet & tranfcendat.neqy ín tres diuerfos & nequaquá 
confubítantiales ac difci(os diuidimus, iuxta Aríj recte appellatam infani/ 
am,aut (ine princípatu,& inordínatos, & ut ita dicam.oppofitos deos. hoc 
ením ad ludaícam & uilem declínat humilitatem , (i folum íngeníto deitas 
aflcribatur:illud autem ín contraríum,malum tamcn cadít quale, ttes fup: 
ponere príncipatus,& tres deos, quod quidem pradictis etiá eft abfurdius. 
Decet autem quofdam non íta amare patrem;ut & patrem effe tollant. cu/ 
ius ením pater etít, (i filij natura fuerit (egregata. & cum creatíone alíenataz 
INeq; ita Chrifti amatores effe,ut non hoc obferuemus quod (it filíus.cuíus parem uocat 
enim filíus erít,(i non ad caufam referat patrem*?neque pattí príncípatus di; c«m 
gnítatem tanquam patrí & genitori . paruus enim & índignus effet prínci/ 
patus.fi non díuínitatis caufa exifteret, qua ín filio & fpiritu contemplatio; 
ne deprehenditur . Quádoquídem neceffe eft unum cuftodire deum,& tres 
fateri fubGftentías (iue tres perfonas , & unamquanq cum fua proprietate. ézestees 
Cuftodíturautem iuxta fententíam meam unus deus , (i filius & fpiritus ín 
unam referantur caufam,non ut cóponantur.feu coíungantur,ac per unum, 
& hunc deitatis.ut íta uocem,motum, necnon confilium ac exíftentiz identi 
tatem. T res uenerare fub(iftentías,nullam tamen intelligas coniunctionem, 
veldiffolutionís uel confufionís,ne totum diffoluatur. per ea per que unum 
illud ornatur, plus quim bene habet. uenerare proptietates, patrís quidem 
& (ine príncípío, & cum ptíncípío íntellecti & dícti, príncípij auté tanquam 
caufz,tanquam fontís, tanquam luminis zcterní: filij autéfine princípio qui/ 
dem mínime,príncipij uero uníiuerforum.príncipiü-aero quum díco, nequa 
qaam tempus íaüterponíto;nec; medíum quíppíam ínter naturam generan 
tís & generatí;ne diuidas naturam, quum male quid ínterpofueris fempíter 
nís € coníunctís.(i ením tempus filío eft lonecuíus, illius fcilicet prímü cau 
fa erit pater. & quomodo factor temporam fub tempus ? €— auté & 
| : Q omnítius 


184 | ó Ra4ATrIoO | " ] 
dominiis omhium,(i à tempore comprehenditur, & illi fabditur? ieitar (ind 
priacipio pater eft, non enim aliunde autab ipfo illi eft effe, At filius, fiqui 
dem patrem tanquam caufam accipis,non eft (ine príncipio, filij enim prin» 
cipium pater tanquam caufa.Sí autem à tempore principium intellieis, fine 
príncipio eft:non ením à tempore príncipium babuít,temporum dominus; 
(i autem ideo quía corpora tempori fubíjcis, díigaum putas, ut & filíus tem; 
pori fabdatur, círcundas etíam corpus eí quí corpore caret.Etfi quía ea qua 
apud nos gígauntut aliquando non erant.índe genita funt, propterea & fi 
líum cogis ex non exiftentibus ad effe peruenire, comparas íncomparabi/ 
lía,deum nempe & homínem,corpus & incorporeum.nutn ígitur & patitur 
& difloluetur, quoníá & corpora noftra? Tu igitur propter hocuís íta ?ene/ 
tari deum,quía etíam corpora.ego autem propter hoc non íta, quoniam íta 
cotpora.quorum ením effe non eft (imile, horum nec generare eft fimile;ni/ 
fi & utalía feruíant materfjs, ficut patiens & tríftitía affectus, uel efuriens & 
(itiens,& quz funt corporis,aut pariter utriufcqp affectus. Cactetü intellectus 
tuüs hzc nó capit.de deo ením fermo eft: noli igitur generationem alíter dg 
díuínam accipere.uerum fi generatur;ínquís, quomodo generatur? refpon^ 
de & tu míhí;díalectice infuperabilís, (i creatur quomodo creatur, ac inde à 
me ínterroga,quomodo generetur , affectio ením círca generationem, affe; 
Cío & círca creationem.aut ením reformatío affectio non eft , ac cura € co» 
eniti illius comprehen(im,ín partes explanatío:. tempus eft círca generatio; 
nem,ín tempore & creata.locus eft ibí;locus & illic: fruftratío círca generatio 
nemfruftratío S círca creationem hzc audiui quum uos per philofophiam 
difceptaretís,qua ením mens fepe defcripfit, hzc manus non perfecit . Sed 
uerbo ínquís uníuerfum conftitit,& propofito: ipfe ením dixit & facta funt, 
ipfe mandauít & creata funt , Quá igitur dícis, uerbo dei omnía creata effe; 
non humanam creationem íntroducís : nemo ením ex nobís uerbo facit ea 
qua funt facienda.nihil ením nobis fublímius effet & liberius, (i dícédo ope 
ta adimpleri poffent, Quod autem deus uerbo cteat creanda, non id huma 
na facit creatíone:aut igitur oftende quod uerbo homo quoqj facít;aut fufci 
pe quod deus non ut homo creat . Si ením uelle fuo cínítatem defignauerit, 
cíuitas co(iftet:(i filium facere uoluerit, filius factus erít. quod (i aliud quoq 
faciendum fierí uoluerít.ftatím uelle ad effe procedet, fi antem nihil horam. 
fequitur;uelle,deí autem uelle fabricatio eft;aliter quidem homo fabricat.ali 
ter quogy omníum conditor deus.quomodo igiturcreat?non humaniter.ge 
nerationem autem cogít humaniter , tu quidem quum non cffes poftea fu 
fti.deínde genitus es,propterea non exiftentia in cfe deducís.uel ut profuis 
díus loquar/forfitan neq; ipfe ex nó exiftentibus deducis . quoniam & Leui 
inquit in patrís adhuc lumbis erat , priufquàm ín effe uenitet . nullus igitur 
offendaturuerbo quádoquidem filium nequaquam íta ex patre exiftere di 
co,tanquá ín patre príus fuetit, ac poft hoc in cfTe (it progreffus ; nihil enitri 

| quod 


DECIMASEPTIMA 18$ 


quod ptíus imperfectum fuít, poftea perfectum erít, quemadmodü lex eft 


motus noftri.& hxc quídem funt tentantíum, at ílla eorum quí prompte o/ 
mnibus qux dicuntur aftipulantur . Nos uero haudquaquam ita fentímus 
feu opinamur.fed pariter efle illum;quí (ine principio eft ingeneratum.fem 
per autem erat, negy ením unquam mens ín non efTe cadit:& filius erat geni 
tus;íta,ut illi concurreret effe patrís.generationiQs unigenitum, ex ipfocp exí 
fteret, & non cum ipfo;confilíum principij. princípij autem tanquam caufz, 
fzpíus ením eundem círcamuerto fermonem , quía craffitudinem tuam & 
mentis tímeo materíale . Proínde (i haud curíofus círca filij, (iue generatío/ 
nem.(iue fub(iftentíam,aut quomodocüq; dicere oportet,exi(tís, uel (i quis 
aliud quid magis his propríum cognofcit , uíncat línguam meam quod in; 
telle&tum e(t & cognítum.Quiín neg fpiritus curiofe fcrutauerís proceffum., 
fufficit míhi audirequod filius,quod ex patre,& quod hic (it pater, ille uero 
filius,& nihil ín hís curiofe fcrutor,ne in uocibus qux penítusomnem elocu/ 


tionem fuperant humanam,míhí accidat quod uifui;quum ín radíos dirigi 


tur folares. Quantum ením quis plus & diligentius uidere uoluerit, táto ma 
gis fenfu lxdiítur,& dum tímium cernere quit etíam illo quod plus eft pri 
uatur, quá res qua uideri debet longe etiam uifum exuperet, (i illam totam 
uidere uoluerís,& non ita quemadmodum cernere eft tutum. Audis genera 
tionem,quomodo autem (it;nolí nítmís curiofe iaquitere. Audis fpíriti prov 
cedere à patre, fed quomodo id fiat noli nimis anxic índagare.(i autem in fi 
lij generatione & fpítitus proceffione nimis curiofus cffe uolueris . & ego de 
corporis & anímz tux cómíxtíone exactíus índagauero. Quomodo tu ter; 
ra es & ímago deí?quid eft quod te mouet, aut id quod mouetur ? quomo; 
do illud idem mouet & mouetur? quomodo fenfus ín eodé manet, & quod 
externum eft attrahítur?quomodo ín te mens manet & generat fermonem, 
in alío íntellectuzquomodo íntelle&us datur fermoni? & nondum de maío 
ribus loquor, qualis eft cceli reaolutío ; quís motus ftellarum , aut ordo feu 
menfura;ucl coniunctío;(iue feparatio.qui nam termíni maris, unde uento; 
ram flatus,aut temporum conuer(io,uel imbrium defluxus.fi ta homo nul/ 
lum horum cognofcís, cognofces for(itan quando deprehendes id quod eft 
petfectum.uíidebo enim inquit, coelos opera digitorum tuorái, tanquam fit 
fufpicio quod ea quz nüc uidentur nequaquam (int uera, fed ueritatís (imuw 
lachra. (i ceipfum nó cognofcís,& quifnam (it is qui de his differít.(i ea quo/ 
rum fenfus cft teftis haud capis, quomodo deum ex amuffim qualís & qu&/ 
tus (it fcire fufpicarís? quod quidem magni defectus indicia exiftit rationis. 
Czterum (i mihi obremperauetís Theologo nequaquam audaci , hoc qui/ 
dem capeillud uero capere tíme. hoc dilige quod in te manet, illad auté ín 
fuperüis remaneat thefauris.ciuiliter afcende;per putítaté fabrices, qd purü 
eft.uís theologus aliquádo euadere, ac deitate dignus:leges ferua;per man 
data gradere.actio enim fpeculationis eft fandamentum.ex corpore aníme 

; laborem 


^4 


? 


? 


pater 


186. O R^A.T IO * 
laborem impende. Ceterum quis eftex hominibus, qui intantum attolli po. 
tcft,ut ad Pauli menfuram pertingat?& tamen ille ait, fe per fpeculum uide 
re & xnígma,ac tempus fore quum facie ad faciem effet uifurus. Quod fi ta 
alijs ín fermonibus es fapientior,omnino tamen deo es inferior. altjs forfam 
.es prudentíor,tantum uero à uerítate deftituerís , quátum effe tnum dei e(Te 
eft iaferíus.promí(Tionem habemus.aliquando nos cognituros,quemadmo 
dum & cogniti famus. Sí nequaquam poffibile eft; ut híc perfectam rerum 
omníum cognítionem habeamus.honora id quod deficit. Proínde quid eft 
. quod fperamus:zteguü fortaflis dices coelorü.exiftimo autem nil aliud illud 
effe, cp ut affequamur íd quod eft puriffímum & perfectí(Timü,at ex cunctis 
exiftentibus níhil eft perfectius dg cognitio dei.uerü illud occupabimus;hoc 
autéantícipabímus,dü adhuc fumus fuper terra.íftud uero illic reponemus, 
quo laborís & (tudij noftri hanc habeamus fructificationé,ut totam trínita/ 
tísfancte fplendentiá;qualis (it & quáta,& quota.(i íta dicere fas eft percípía 
mus.ín ipfo Chrifto domíno noftro.cui (it eloría ín fecula feculorum,A meta 
DIVI GREGORII NAZIANZENI THEOLOGI ORATIO 
funebrís ín Achanafium Alexandtiz epifcopum. 
ONE THANASIVM laudansuirtuté ipfam laudabo.hüc 
ey zi ením folum nominare,uíirtutem ipfam eft laudare,quo/ 
LI níam omnem uirtutem ía fe comprehendens habebat, 
Wed feu ut rectius dicam,babet. deo ením uiuunt omnes quí . 
Wes! fecüdum deum uiuunt, etíam (i hínc fint digreffitquem 
X27 admodum & Abrahiam,& Ifaac, & Iacob audit, deus id 
le deus,tanquam non deus mortuorum (it.fed uíueptíum.uirtutem uero laa 
dans deum ipfum laudabo, à quo homínibus peruenit uírtus , ut ad ipfum. 
propter cognationem fplendoris deducamur.fcu potius reducamur. Quum. 
ením plura exiftant ac maxima,qux non facile recenferi poffunt;qualía inc 
& quàm magna;qua ex deo habemus & habebimus , maximum eft & cle 
mentiffimum , quod ad ipfum indinamur , & domeftici eíus fumus . quod 
enim fol eft fen(ibus;hoc intelligentibus eft deus. hic ením mundum lumi 
nat uí(ibilem.ille uero inui(ibilem.& híc quidem uifum corporalem illuftrat, 
ille uero naturas intellectuales fplendidas reddít.& quemadmodum híc uu 
dentibus & ui(ibilibushís quidem ut uideant, illis autem ut uídeantur,uim 
fubminiftrat , ipfecp inter uíibilia eft pulcherrimus : ta & deus intelligenti 
bus & intellectis, hís quidem intelligere , illis uero üt intelligantur foppedi 
tat ,ac ipfe ínter intellioibilia eft altiffimus , ín quo omne defideríum con£ 
fti; & fuper quem minime fertur. nil enim fublimius quíd habet omníno de 
(idetíum,neq mens fapientiffíma, & índagattíx feu curiofiffima . hoc ením 
ex appetitíuis eft nouiffimum, & nondum ín lucem editis totíus contempla 
tíonis requies. Cuicunqp igitur cotíngít,ut perrationem & cótemplationem 
materíam, carnale hoc, (iue nubem id, feu uelatnen uocare oportet, fcgre: 
: garc 


DEOCIM.AOOGTXKV4A 187. 


eate,ac deo coniungi, & puríffimum lumen affequi ualeat;quantum natura 
humanz poflibile eft;beatus ille tam ob afcenionem qua hic eft, quam di 
uinitatem ad quam afpiramus. & quam fapíentíz ftudium tribuit rectum, 
& (uper materíalem dualitatem per unitatem , qux in trínítatecognofcítur 
aícen(io. quicung igitur per copulatíonem deteríor eft effectus, ac adeo lu 
to immerlus,at nequaquam ad uerítatís radíos afpicere ualeat, nec fuper ía 
ferna attolli,quü fit ex fupernis creatus,& ad fuperna uocatus , mifer ille mi 
hi ob cxcítatem exi(tit , etíam (i pra'(entibus bonís abundet , & tanto plus, 
quanto magis deluditur a copía , ac aliud quíd bonum pra exiftentebono 
eife credít;malzopínionis fractum decerpens malum, (iue ín caligine dam 
nanda.(iue ía igne uídendo;quem (icut lucem non cognouit . Et hxc paucis 
(int philofophatatam pracfentibus,quam antíquís.pauci ením quí deí funt, 
& fi omnes illius (int creaturz,legíslatoribus,ducibus.facerdotibus,prophe; 
tis,euangeliftis,apoftolís, pa(toribus, & doctoribus, fupplemento fpítitalí, 
accongregationi omní.ínter omnes autem huíc quem nuaclaudandum fiv 
Ícepimus.Quofnam autem dicotEnoch illum;Noé&, Abraham.Ifaac.duode 
cim patríarchas,Samuel,Dauid,Salomonem;quodamtenus Helíam.Heli, 
feum,eos quí ante captiuitatem, necnon qui poftea fuere prophetas. ptate/ 
rca & nouiffima illa ordíne,príma autem ueritate;que círca Chrifti fuere inv 
carnationem,uel affumptionem;ante lamen lucernam,anteuerbum &ocem, 
ante mediatorem mediantem.medíatorem ínquam T'eftamentí noui € an 
tíquí.Ioannem przcipue;difcipulos Chrifti;eos quí poft Chriftá populum 
ucl purgarüt,aut per (gna funt cognití;feu per aerbum manífeftati, fiue per 
fanguinem redditi perfecti.cum hís Athana(io eft certamé, & ab aliquibus. 
patüper fuperatur,nonnullos etíá fuperat;Gi hoc nó nímís dictum eft auda 
é&et:& hos quídé uerbís;alios uero operibus,quorundá manfüuetudínéalio/ 
ram uero zelü,nónullorá perícula.& hon: quidé plura;aliorü uero omnía eft 
imítatus,ac aliud quid licaditis ab alío (umpf(it: aon fecus ac íj qui for 
mas cü excellentía depingunt:& ín folà animá fuam deduxit;ac uná uirtutis 
fpeciem ex omnibus diligenter colleeít.eos ením qui fermonibus preftabát, 
operibus: quí uero operibus excellebát.fermonibus uicir.aut (i uultís.fermo/ 
ne eos, quí fermone erát celebres, operibus auté eos qui operibus fulgebant 
fuperauít.eos uero quí ín utrífgs his medíocríter fe habebant.in altero fuper 
gredíebatur.illos autem quí ín utroqz fammi erant, ambobus pracutrebat. 
Proinde & (i magnumuittutís exemplum hoc fuerit;anticipantibus, nilomi 
nus ad laudem noftri pertínet boní;quod íjs etíam qui poft ipfum fuere reli 
queríc exemplum. Cacterü omnía illius recenfere facta & admirari, longius 
fortaflis foret quàm pra-fens fermonis fert feries, ac potius ad hiftoríam per 
cineret Cj ad laudem.ínter uota tamen mea eft, ut illa aliquando defcribere, 
ac poteris uel inftructionis.uel delectationis gratía tradere poffim, quéad^ 
mod & ille díuíni Anthonij uitá confcripfit,uitaz monafticz legíslationem 
j Lus Hd | Q 4 natta/ 


188. ^" sOKNKATIO 

narrationis ftructüra contentam . Proinde pauca illius ex multis recenfebi» 
mus; € qux nobís memoría tanquam notíora fuppeditabit , quo defiderío 

tieftro fatísfacíamus,& feftiuitati debitum fuum perfoluamus , plurima ue; 

ro tanquam penes fcíentes obmittetnus, Sané haudquaquam fanctum aut. 
tatum foret,impíiorum uítas memoría honorate; eos uero quí pietate excel. 
luerunt (ilentío practetíre , ídque in cíuitate quam uix multa etíam uirtutís 


pe Conflanti exempla faluare poffent;qua ín díuínis non fecus ac ín equorum curfibus & 
nopoli loqui theatto ladere confueuit. Athanatius igitur ftatím ín moribus diuínísac di 


or 


fciplinís eft nutritus, parumqp círcularibus operam dedit artibus.neíllarum 
penítus ignatus effet , feu nefcíret quas contemnendas efTe cenferet . haud; 
quaquam ením fuftinebat;ut anima eerierofum & magnificum uanís exet": 
ceretur ftudijs , neidem ei quod ínexpertís accideret athletís , qui quum a& 
rem fxpíus uerberant quàm corpora, certamine excidunt. in l'eftamento 
uero toto,tam nouo quàm ueterí.tantum fe exercebat,quantum necalías ín 
uno.ditatus eft ígitur contemplatione.ditatuscp uítz fplendore, íta ut míra;: 
biliter utraqy cónecteret;ac aurea inde fieret cathena, multis haudquaquam. 
nexibilís.In uíta ením contemplationem pro duce habuit, ín contemplatío/ 
nem autem uítz: (igillo eft ufus. ínítíutn ením fapientia timor domíni , tan^ 
quam uínculum quoddam prímum,& fapientia tímorem fupergredíens, ac 
in dilectionem afcendens, qux índe nos dei amicos & pro ferui filios facit. 
Ita igitur educatus & eruditus, quemadmodum & nuncoporteret illos, qui. 


Corpus populo funt prafututí; & quí magnum Chriftícorpus tractare debent ; fe 
Chris! candum magnum itaque deí confilium & prouídentíam , quz alotige ma^ 


enarum rerum fübmiíniftrat occafiones,magno huic eradui addicítur , fitqs 
unus ex appropinquantibus deo,appropinquantí;ac ftatíone facra; necnon 
ordíne dignus cenfetur . qquumiy per omnem graduum tranfiret feríem , ut 
quz ínteríra accíderunt abfcindam , populi illi concredita eft prafidentía. 
hoc eft dicere orbís uníuer(i prafectura . nec referre poffum utrum uirtutis 
pramium,aut ecdefiz fontem, ac uitam, facerdotíum acceperit . oportebat 
ením quum ílla uerítatís deficeret (iti, ut Ifmahelis olitn inftar potu reficere; 
tur,aut tanquam Eelías ex torrente exficcato terrz refrígeraretur humídita: 
te, & patutmper adhuc fpírans reuínificaret, ac femen relinqueretur Ifrael ne 
fieremus (icut Sodoma;& euenirent nobis talía qualía Gomorre: quatü pra 
uitas eft díuulgata, fed longe magis perditio illatum , utpote igne & fulpha 
te fubmerfarü. quapropter erectum eft nobis cornu falutís , quü íatm íacere/ 
mus,necnó lapís angularís excitatus eft ín tempore , qui nos tam fibi quàm 
nobís ipfis colliearet.(iue ignís paruam & malam expurgans matetíam,feu 
uentilabrü rafticanü.quod difcernít quíd (it ex dogmatis eraue uel leuc: uel 
gladius malítíz radices exfcindens.repperítcg uerbü auxilíatorem fautn, ac 
fpitítus deprehendit quí pro eo fpíraret . Ita igitur & propter hac fuffragio 
populi aníuer(i;nen per cades;feu tyranníce, fed fpiritaliter & Edo 
Wu o arcá 


LI 


DECIMÁOCTAVYVA TII 


Marci eleuatut thronum , noi mínus pietatis quàm práfidentía fücceffor;- 


hzc enitn multipharíam ab co,illa uero confeftím poft illum inuenítutque 
& proptie relinquenda eft fucceffio . hoc ením concordia & throní eft eiuf/ 
dem.illud autem opiníonís contratíz, & throni díuerfi . & hacc quídem no; 
men,illa uero uerítatem habet (ucceffionís;non ením cogens,fed coactus eft 
facce(Tor. nec quí tranfereditur, fed legitime proponitur. neq; quí contraría. 
fentit. fed qui eiufdé fidei exiftit. nii quís ita fuccefforé dicere uelit.(icut aeri 
tadinem fanítati, & lumíni ceaebras, & tranquillitati tempeftate, & defe; 
Cum mentis intellectui. Poftquim autem ita pra-fectus efTet; ita quoq; di 
fpofuit príicipatum:non enítn thronum partíter accepit,quemadmodum ij, 
qui tyrannidem quádatm aut hateditatern prater opinionem fottíuntur, ac 
propter fatíetatem uíolenter egit. hacc ením degenerantiü & adulterínorum: 
funt facerdotum,& qui profeflione funt indigni, qui nihil ad facerdotíü affe 
runt,necp boní confequendí gratia laboratunc, nilominus tamen & difcipu: 
los fe & doctores pietatis efle oftentant , & priufquám purgentur purgant. 
heti facrileeühodie facerdotes:heri facrorum expertes;hodie ín facrís duces, 
ueteres in malitía;at tenues ín pietate. quod quidem opus eft charitatís hu; 
manz,& nequaquam fpírítus. quí quum omnía per uiolentíam funt fcrata/ 
tí,tandem píetati etíam uím ínferünt.quorum mores haudquaquá gradum 
indicant.fed gradus mores, quam multá otdo immutetur. quí pluribus pro 
peccatis propríjs,quam populi indigent facríficijs, & omnino ín uno ex duo: 
bus delínquunt : aut quía quum uenía indigeant immoderate ücníam tri 
buant,tanquá malítía noa (it refcindéda.fed docenda:aut principatus afpe^ 
títate propría abícondant crímiaa, quotum neutrum ille fecit : fed operibus 
erat fublímis,prudentía üero humilis, uirtate quidem immutabilís.congref/ 
fu aero admodum facilis;manfuetus;ira uacuus;compaflibilis, fermone fua; 
uis,moribus ueto faauíor etíá. forma angelicus;magis tamen angelicus men 
te,increpando tranquilluslaudando doctus.ita ut neutrum ex bonís íjs im, 
modeftía lazderetur , fed ut íncrepationem faceret paternam , laudem uero 
príncipalem:nec tenerum fractum;neq; rigidum aufterum.fed hoc quidem. 
manfuetudinem,illud autem fapientíam;ambo autem philofophiam.Sane 
minimum fermonís propter morum indigebat probitatem . íj ením ad in^ 
firactionem eraat fufficientes:minimum quoque uírga propter fermonem, 
mínus etíá ínci(iotie propter uírpam,mediocríter uerberantem . Sed cut uov 
bis homínetm depíngo,quem Paulus depíngere przoccupauit? & hoc ín ijs. 
"quibus pontificem magnum ccelos afcendentem decantat.hucufcg ením mi 


hi fermo erumpere audet,quoniá Chríftos e(Te nouerat, qui fecundá Chri, — ' 


ftum uíuerent.illud aüt ín ijs quz ad T'ímotheü (cribens edocet,fermone ef; 
fingens eum.quí Epifcopz fit preponendus.Si enim legem tandg regulá;e, 
qui ín hís laudandus eft adhibere uolueris , manifefte iuftitíam cognofces. 
"adefte igitur, ac mecum circa fcrmonem laboranti panegytím celebrate * 
js " muita 


Contra face» 
dotes impios. 


r9o  *898BT 90 : 

multa obmittetc uolenti;aliter tamen ab alio detento,nequaquam tamen íd 
quod fuperat inueníentí , quemadmodum ín corpore undíq; zquáli & pul 
chro.quodcanq ením míhí ín mentem incidit, femper uidetur pulchrius.(i; 
biq; uendicat fermonem. Quapropter adeftote;ac mihí, ut bona illius enu 
merem,opem ferte;quícunque illorum laudatores eftís ac teftes,certamendg 
interuos certetís pulchrum , tam uírí quàm mulieres , adolefcentes & uírei/ 
nes, fenes cam íunioribus.facerdotes cum populo.folítarij & promifcui, quí 
(implicitatem amplexi eftís & uirtutem , quí contemplatione excellítís & 
operatione.Et híc quidem laudet ieiunía & orationes, tanquam ín botníne, 
corpore carente,& experti matería. ille autem ín uigilijs & pfalmodijs refo/ 
nantíam , & affiduítatem minime füperabilem . alius fub(idium índigen; 
tíum,;alíus contra emínentíam deiectionem, aut círca humilitatem detmiffio 
nem . uos uirgínes pronubum , quz füb iugo eftís moderatorem . folitaríj 
pennís przdítum, promifcui legislatorem, fimplices ductorem, contempla: 


totes T heologum.delícati refrenatotem; zrumnofi confolatoretn, fenectüs 


baculum , iuuentus ínftructionem , paupertas largitorem , abundantía di 
fpenfatorem . Vídentur & mihi uiduz przfectum talem laudare debete. 
necnon orphaní patrem,ac inopes pauperum curatorem, hofpítescy hofpi/ 
talem, & fratres fratrum amatorem, ínfirmí medicum , ímmo fi uís, a'grítu/ 
dínem & medícamentum.Sani fanítatís cuftodem, omnes uero eum;qui fa 
ctus eft-omnibus omnía, quo lucraretur omnes , aut quamplutímos . hacc 
igitat quemadmodum dicebam alíj admirentur & collaudent , quibus uel 
mínitma illias admirati uacat ; quum autem parua dico , illum (ibimer ipfi 
cotnparans dico , ac gefta eíus cum: geftís ip(ius confero . (iquidem nequa; 
e pro dígnítate.eloría díenum elorificabitis;etiam fi fplendidiflime id 

cetítis , proptergloríiam quemadmodum audiuimus fuperabundantem. 


. quoníam uel parua illius , alijs ad nominis fufficiunt claritatem, nobís au^ 


tem (haud enímtolerabile eft , tit obmifTo fermone feriíamus minoribus) 


ad id quod pracipuum illiaserat eft conuertendum . Deí autem opus, de 


quo & fermo, ut alíquíd maenificentía & aníma illius dignum proferamus. 
Erat tempus quim noftra florerent ac bene fe haberent , quando füperua; 
cuum illud & garrulum, necnon Theologíz commentum , nequaquam ín/ 
troítum ín díuinum habebat ouile.fed ídem erat quod calculis ludere;uifum 
celerítate tranfpofitionis fallentibus, aut coram fpectatoribus omnipharíjs, 


. & effceminatis defaltare concentíbus. de deo autetn quíd dicere , uel audire 
. curíofum , fermohís uero fyncerum & genetofum píetas cenfebatur . Poft/ 


: Sextus 
. Pyron 


De ucro Sexti & Pyrones , ac linguz: oppofita; tanquam morbus qui; 
am uehemens,& morcs malí in eccle(iam írruperunt,& nues eruditio effe 
uidebantur,& ut Actorum líber de Athenienfibus ínquit;nulle reí alic aca 


| mus,quam dícere quid uel audire nouum; quís Flíeremías noftram deplo 


raret confufionem & excacationem,quí folus calamitates títe lugere fciebat. 
 Aríus 


DEC IF'M'K O:.C^T'A V À ac 
Arias tabiem hanc ínchoauit nomine infaniisqui & ob ling intemperan Aris 
.tíam poenas morte,ín locis dedit impuris.uoti non cgrítudinis opusfactus, —' 
Iudx ob (imilem uerbi proditionem fuftínens crepationem.alíj autem mor 
bum fufcipientes,artem ftruxere impietatís,ij nempe;qui ingenito diuinita 
eam affcribunt;quum ínterím non folum genitum,fed & procedentem à dei 
tate extermínent , nomínis tantummodo participatione trinitaté honoran/. 
tes,aut hoc mínus feruantes , Verum non íta beatus ille, quam homo effet 
dei,& tuba ingens eccle(iz.fed fciebat quod ttía cotrahere ín numerü anum: 
impietatis eflet;& innouatíonis Sabellij, qui prímus diuinitatis excogitauit sqpctius 
contractionem.tría uero díuidere naturís, inci(ionem prtaternaturalem effe . 
diuinitatis.unicum igitur recte cuftodiebat;diuínitati ením:& tría píe doce; 
bat.proprietatí enim:neq; uníco confundebat, neq; tibus contrahebat, fed 
ántermínis mancbat pietatís,quo inclinationem in alíam partem & contra; 
tíctatem effugeret ímmoderatam . ac ideo primum ín fynodo illa INícena, 
& prudentium numero,quos fpiritus fanctus ín unam colleeít, quantum irt 
ápfo erat xgrítudinem fedauít,nondum ínter epifcopos ordinatus , prímus 
tamen ex conuenientibus ordínaridus . nilomínus tamen uirtute clarus erat 
& excellebat.deínde quum malum íam maligni turbine inualefceret, & plu 
tima occuparet : hínc ením mihi dramata exordíum fumunt, quibus paulo 
minus plena eft terra , plenum & mate : plurimum círca ipfum bellum erat, 
tanquam genetofam fermonis praefectum. fiquidem potiffimum in ref 
ftendo ueríabatur pugna, aliadqüe aliunde affluebat moleftum . impietas 
enim in malorum ínuentione quam íngeniofa exíftit , & admodum audax 
conatu.quo pacto ením hominibus parcerentzquí nec deitatí parcunt. Cz 
serum congreffus unus difficillimus fuit , affero ením aliquid & ipfe ad dra 
maiftud , Sed charum .me folum inhibet patrie , non quz progenuit, fed - 
quam maliítía elegit. hacc ením facra eft , & omnibus ob píetatem cognita. 
atilli indigni fantecdefia qux eos generauít , audietis autem & ín uinea fpi/ 
nas pullulare. fed & Iudas ex difcipulis anus, proditorerat . Sunt ígitur qui re aregorio 
illi quí nomine meo appellatur caufam ditnittunt , quí ob docttínz amo» loquitur 
rem Alexandrix tum degebat, ibíqie omnem affequutus fuerat dexteríta/ 
tem, patíter ínter filios honeftiffimus , & unus exíftens , cu( ab Athanafio 
concrederentut maxima.rebellationem autem,ut aiunt, moliebatur patrí & 
preidentíeratqg drama aliorum,& maaus Abfolon (icat ferebatur cá ipfis. 
proinde (i quís ex aobís de manu nouit, propter quá fanctus mendacio fuit 
infamatus,& mortuo uíuente,& exilio iniufto.fcit qua dico. fed & uolens il^ vide bistoria 
lius oblíuifcor.ita enim habeo ín dubijs.ut ad huranítaté inclinati cenfeam cccldfifies 
oportere,& crímina potíus diffimulare cg codemnare.malus ením cito cóte/ 
mit boná,at bonus haud facile malá . quod enim ad malitiá paratü nó eft 
neq ad füfpicioné proclíue exiftit.Caterü hacc íá non funt uerba;fed opera, 
neg fufpicio incoperta;fed fides predicata.monftrü Capadocefe ex a 
e dud iebus 


422 LOW MDUIRSAOTERTÉTI SO v3 


Grorgius. diebus excitatum;genis malignum, malignius mente, nec penitüs liberum, 


€ 


ip4dox fed permixtum , quemadmodum multos effe fcirus. primo ígitur menfa 
aliena: feruus & placentis uendibilis , perítus omnia uentris gratía & facere 

& dicere:demum rebus fe applicuit publicis, mirum; ín modum fidem cft 
.&Ofequutus;ita ut carnes fuille;quibus milites fuftentant ílli concrederenttir: 

inde fidem fregít,ac uentri feruinít.quumcg folum corpus refiduutn eí mane 
-tet,audendum (ibi effe cenfuit, alíami exalia permutans regionem & cíui 
tatem , quemadmodum folent fugitiui , demum communis eccle(iz malo, 


tanquam plaga quxdam Agyptíaca , Alexandríam petuenit. ibi ab ober; 


tando conftítit;ac malítíam inchoauit., & erat íntet relíqua nullius precij di/ 


guson fermonibus przditus liberalibus,nó conuerfatione urbanus, non 


"forma reucrenti confpícaus , fed folum fictione inani perfonatus . prauitate 
uero & rerum confufione omnium ualídiffimus. noftís enim & referre fcitis 


omnes qua contra fanctum ínnouauít. Íz pius enim íufti ín manus trádug 
tur impiorum,non utab illis puníantur.fed ut ífti glorificentur. & malí qui 
dem in morte indecenti.icut fcriptum eft:nilominus píj ín tempore derídea 
tur praefentí,donec dei occultatar bonítas;necnon co lectiones magnaque 
utrifq poftea funt repofitz , quum & fermo, & opera, & cogitationes íüfta 
dei expendentur ftatera , quum furtexerit ad iudícandum terram, uolunta/ 
tem coníungens & opera , denudauerítQ; penes ipfam Gigaanda & faluan 
da.hac tibi perfuadeat Iob,& patiens,& loquens,quí homo erat uierax; írre 
prehenübilis,iuftuspius,& relíquís qua de ipfo referantur praeditus uírtati 
bus.tot autem ab tentatore petcellitur aduerfitatibus;ac íta crebris & abun; 
dantibus,ut licet maltí multoties;omni x:uo aduerfitatibus faerínt conflicta 
tiquidam etíam íufte afflicti, nullus tamen fuerit , quí illius fapereteffus fit 
calamitates.non folum enitn fübftantiz;poffeffionum,bonorum, ac numer 
toforum filiorum,necno fjsqua cunctis hominibus fant chariffíma;amiffio 
ne íta plectitur,ut nec deploratíoni propter malorum crebrítatem relinque 


tetur locas:fedetíam plaga nouiffima ín corpore ipfo immedicabiliter petca 


titur & ineffabiliter. accefTit calamitatí huic confolatío uxorís peruería, qua 
ultra corpus animam etíarn aflligere nitebatur. habebat antem & amícos 
pracipuos,confolatores malorum;ut ipfe inquít,& nequaquam medicameri 
torum admíniftratores.quí quidem afflictiones cernebant, fed illatum my» 
fteríum ignorabant, nequaquam ením plagam uirtutís experíientíam , fed 
malitíz exactionem effe cenfebant.nec folum cenfcbant;fed nec illi grauitet 


. exprobrare erubefcebant:quum oportuiffet,fi etiam ob malítiam perpeffus 


faiTet, ut uerborum cófolatione dolorem fedaffent,& tales quídem Iob fae; 
re res prímaz;quibus eft conflictatus.uirtutis enim certamen erat & inuidia 
huius quídem ut bonutn quod illi reftebat fuperaret . illius autéut omnía 
ferens immobilís permaneret.& huíusquídem ut profperaret malítiam eius 
quí exercebatut;per punitionem recte agentiuim:illius autem ut — 
ds 'onos 


9t on 


DECIMAOCTAVA .. 195 


bonos,etíatm (i maioribus adhuc calarmítatibus effent oppreffi. quid autem 
ille, qui refpondit per turbínem & nubemzquí tardus eftad puniendum, & 
uelox ad fübueniendum, qui fortem íuftorum haud penitusuirgz dimittit 
peccatorum,ne íufti difcant malitíam.terminat certamen, pugilemtp uicto/ 
rem claro pronuncíat prxconío, ac plagz detegit fecretum . cenfes ne me in/ 
quit;aliud tibi refpondiffe,quàm ut demonftreris iuftus ? hoc uulnerum ré 
medium.talís certaminis corona,ipía tolerantia eft retributio, nam reliqua 
for(itan patua funt.tamet(i quibufdam uideantur magna, & paruotum gra 
tía dífpenfata , etíam (iin duplo plus accipit quàm ei fuerat ablatum . [Non 
igitur & híc quoq; mírum , (i Georgíus plus haberet Athana(io , fed longe 
mitabilius.( íuf(tus non tentaretut tentationibus.neq; hoc mírum ualde,fed 
(i lammz pluribus effent content.(ic ille é pedibus eft füblatus;exiliumqg 
pulcherrime digeffit . facrís enim & diuinis per Aegyptum monafterijs fe 
ipfum obferensiillis tradidithominibus , qui fe à mundo feperarunt, & foli 
tudinem amantes deo uíuunt, magís quàm cuucta alia qux círcumuertua; 
tur corporibus.quidam ením penítus folitaríam & incommíxtam agunt ui 
tari, folum cum femetip(is & deo loquentes , & unum hunc decorem fcien/ 
tes,quod in heremo effe cognofuntur.alij autem dilectionis legem commu 
nione amaacfolitarij pariter & míxti,alijs quidem hominibus mortui , nec/ 
tion negoctjs quz in medío uerfantur rotant ac rotantur, nosq; labilibus lu 
duüt mutationibus,íauicem fe decorantes;ac uirtutem a(fidua additione au 
gentes.Cum ijs magnus ille eft conuerfatus.tanquam omnium aliorum me 
diator e(Tet & conciltator , eum ímítatus qui fanguíae fuo diftantía redegit 
ad pacem:ficqs uitam folitaríam cum communicatíua concilíauít,oftendens 
quod & facerdotium phílofophia exiftit , philofophiags facrorum indiget 
difciplina:ita enim utrag coaptauít,& ín unum reduxit,tam actionem quie 
tam,quàm quíetem negocíofam,ut perfaaderet uitam monaftícam morum 
potius cóftantía,quàm corporis íin(iguiri feceffione.quemadmodum & Da: 
uid magnus negocío(i(Timus erac.ille idemqy perquam folítudinaríus.(i fal/ 
tem illud.folítaríus fum ego donec pertranfiuero;magnum eft,& ad fermo; 
nís demonftrationem fidé dignum . ac ideo íj qui inter alios uirtute praua 
lenc;illius fententía plus fperantur,quàm quantum alios uíncunt. & quum 
paucaad facerdotij afferunt perfectionem.pro íjs plura ad philofophia uti 
litatem recipiunt. Proinde lex illís erat,quicquid illi uidebatur, & rurfus quic 
quíd non uidebaturantíquabatur.& Motis tabule illis erant dogmata eius, 
ueneratíocp maior, quam fanctis debetur ab homínibus . Quín etiáà quum 
quídam adueniffent.qui fanctum tanquam feram indagabant , nec ínucni/ 
re poterant, licet undique illam quafiuifent , nullius precij dígnos ceníuere 
miffos, fed collum ad enfes protendebant , tanquam pro Chriftopericlita/ 
rent:acpro illo extrema quz patí maximam philofophiz partem cfle cen 
febant;multumq longis ieiunijs;ac humí dorrnitationibus;necnon reliquis 
A. TT VDiuE bdo ads ROO afflictio 


194 ÓRA'TIO 


—"afflicttonibás; quibus illi femper oble&tátur,diuiniorem & füblimiorem atr 


»bitrabantur.Ille igitur ín hís erat,& Salomonis dictum illud fapiens lauda: 


bat,.omníi tei fum effe tempus. ac ideo parumper fe occultabat, donec belli 
tempus effugeret;ac pax fe cum ipfo oftenderet regrediente , quod & paulo 
poft accídit.at Georgius lícet ingens folitudo impediretper A:gyptum dif 
eutrebat;ac Syriam impietatis fpolíabat potentía, necnon ortum quantum 
poterat fcrutabatur.femper quod morbidum erat fecum fumens, & leuíori 
bus aut tímidioribus adhxrens.(iquidem imperatoríe concilíatus cft (impli 
cítati.íta enim leuitatem uoco,uenerans pietatem.etenítm fi ueré&t dicere opor 
tet,zelum iam habebat.fed non fecundi cognitionem. emercabatur autem 


| pr&fectos,quí magis aurum quam Chriftum amabant : abundabat enítm, 
| quá ea quz pauperibus debebátur male expenderet: & ex illis potiffímurm 
- effceminatores;ac ínter uíros uírilitate carétes;& generis dubrj,impietate ta/ 


De eunucbis 
loquitur 


men mauífeftos, quibus quum ea qux ad mulieres pertínent int concredé 
ta, nefcio quo Ls ieri reges, qui uirorum fant illis committat, 
His igitur maligni feruus uíres acquitiuit, zizatiíatum feminator;antichrifté 


: prxcurfor. etenim cloquentía eius , qui tutn iritet epifcopos prímaríus etat, 


Eufebium 
taxat 


tanquam lingua eft ufus.( alicui eloquentem uocate lubet;eum, quí nó tam 
impietatis eft doctor,quà inimicus & contentíofus. nam nomen lubens fup 
prefferim.ipfe autem manus loco multitudini erat, uerítatemqüe inwertebat 
auto;quod per pietatem collectum,mali, impietatis faciunt inftrumentumr, 


ut igitur potétía illa penitus adímpleretur.primo quidem in fancta & egre/ 


Conftantino 
poli 


gía uirginis Thecla Seleucia poftea etíam ín utbe hac magva, fynodus eft 
congregata.unde effectum eft ; ut quum urbes ille hucufg; ínter pulcherrü 


mas fuiffent cognítz , hanc ob caufam ínter ignominioG ffimas habeantur. 


fiue turrís confuionís,que pulchre linguas diuifit, quemadmodum & opor/ 


tebat,nam mali gratía érat concordia:fiue Caiphz confeflus.in quo damna 
tus eft Chriftus:(iue aliad quid tale conuentus ille eft appellandus.qui om; 
tía euertit & confadit.nam pium dogma & antiquum. ac ttínitatis patroci/ 
nium diffoluít;aciendo uallum,& machínationibus concutiendo cofubftaa 
tíalem.impietatí autem fores referauit;per fcriptor medium , fub prxtextu 
quidem uenerationis fcrípturze,& ufu nominum electorum, uete auté Aría/ 
hiifmum introducens;Gne fcriptis.nam (imile illud,fecundum fcriptaras, fim 
plícioribus illecebra erant,impietatis contegentes hamum,aut imago ad o/ 
mnes refpíciens pra'fentes, non fecus ac Cothurnus ille pedibus congruens 


ambobus.(iae uníufcuiufqg aurz uentilabrum . poteftatem capiens a praut/ 


tate nuper fcripta , & contra ueritatem machinatione . fapientes enim facti 
fant ad malefaciendum,at bonum facete ignorauerunt , hínc fübdolahare: 
tícorum damnatío;quos fermone quidem declarabànt,quo conatus eorum 
uerifimilis effe uideretur:opere uero ad ulteriora perducebant , ímpíetatem 
hequaquam moderate.fed fyngrapham inceffanter crímínantes. hinc d 

ico o cA ud. cs far 


DECIMAOCTAYVYA 195 


tes facrorum prophani, & míxtura noua, facies publíca, & myftica proble, 
mata.necnon íníqua uita fcrutatío , ac fycophanta mercede conducti, iudi 
 ciaque ob uerba etíam prolata , unde quídam íniufte à thtonis funt extru 
fi , alíj uero eoram loco ínttoducti, & ímpíeratís chírographa , tanquam 
aliud quid neceffarium exacta;ac atramentum in promptu, & fycophantes 
iuxta.talía plurimi é nobísalíás etíam ínuícti pertulere, non quod intellecta 
caderent.fed fcriptis feducerentur, & malís per uttaq; ín unum peruenirent, 
fumiqüe(i non ignís participes fierent, ob qua: fzpius fum collachrymatus, 
quum confüfionem cernerem,tum uígentem,& recti uerbi perfequutionem 
à uerbi pra(idibus, nunc exurgentem . prxfenti enim tempore paftores fa; 
€i fant infipientes.fecundum quod fcriptum eft, Et paftores multi deuafta 
runt uíneam meam.confuderunt partem defiderabilem, ecclefiatm dei díco, 
multo fudore & labore , tam ante quàm poft Chriftum congregatam, fed 
& magnis dei pro nobís paffionibus íp(is roboratam : exceptis admodum 
paucís,quí propter paruitatem fuere defpecti , uel per uirtutem re(iftere au/ 
fi.quos oportebat ut pro femíne & radice relínquerentur Ifrael, quo iteratn 
reflorefceret , & fpiritus uiuificaretur affluentia . omaes fe tempori adapta; 
tunt, tantum ínter fe contendentes , ut quidam antea , quidam uero poftea 
paterentur . & ut nonnulli propugnatores ac prxfides fierent impietatis, 
alíj autem ín fecundo con(tituerentur ordíne , uel tímore percul(i , aut pro^ 
prij commodi gratía feruíentes;feu adulatione ínefcati.(iue ignorantia dece 
ptí; quod erat modeftíffimum , (i faltem hoc ad excufationern fatis eft illis, 
quibus populi concredita eft cura.quemadmodum enim leonum & aníma, 
lium reliquorum motus non funt idem, nequeuitorum & mulierum, fenio/ 
rum & iuniorum , fed non parum inter genera íntereft ac xtates , ta euenit 
 & inter fubdítos & imperantes . fortaffis enim populatibus qui talibus ob; 
noxíj funt pa(Tionibus ígnofcimus, illis enim fzpius faluti eft quod (int itv 
expetti . doctori autem , quí aliorum igaorantias emendat , quomodo hoc 
.concedemus:(i faltem non eft falfo nomine przdítus . quomodo ením nor: 
abfardum eft ? Romanorum legem nemíni ignotam effe debere , etíam (à 
admodum rufticanus (it & mperitus.nec legem fubuenite ijs.quí per igno 
rantíam delinquunt.Salutís autem ductoribus falutis ignota effe princípía, 
etíam (i contíngat ín alíjs eos (implicíores effe , & intellectu non adeo pro; 
fundo. fed efto , detur uenía íjs quí per ignorantiam fequuntur , quíd dices 
de alíjs.quí induftríam (ibi uendicaat ? ob quas inquam caufas pracftantio/ 
tes accufant , & pietatís fcenam ut plurímum ludunt , tanquam apparuerit 
quid quod Git reprehendendum & exorbítant . Quin & fcripturam audio 
dicentem, femel commotum effe ccelum & terram , tanquam paffi (int hoc 
& antea : qux ut arbitror , íta in(ignes rerum oftendit innouatíones , & no» 
uiffimum terrzmotum, (i Paulo credimus dicenti , nil aliud fore , quàm fc; 
«undam Chrifti prxfentiam,& uniuer(i huius tranfmutationem & tranfpo 

| s R »  fitionem 


196 (CE Rose rm 
fitionetn , in immobile & tranquillum . at temporis prafentis motum hunc 
nullo príorum arbítror cífe minorem , per quem quidem à nobís mouetue 
quaatum eft philofophícum., & deo acceptum, & príufquám tempus fit eo 
rum , quí ín cceleftibus agunt. quí quum in reliquis (int pacifici ac modeftí, 
hoc nequaquam zque ferent, ut deus propter quietem prodatur , fed & híc 
admodum bellícofi funt & ínexpugnabiles :talís enitn eft zeli feruor , ac cí/ 
tius mínus decenter contra mouerentur , quàm id quod decens eft deftítue; 
rent.fed & populí pars non míníma unà abrumpítur, alítutn inftar, ftutna/ 
tím fe ageregans,acne nunc quídem definit afliftere.Et hacc funt que Atha 
na(ius egít , quandiu ecclefiam tanquam columna fuftentauit , & qux po; 
ftea quàm improborum calumníjs ceffit.quemadmodum enim ij;qui prac(i 
dium aliquod forte capere intendunt , quum cernunt id adítu & captu diffi 
cile effe;ad artem fe conuertunt. & quid inde? pecunijs aut dolo pracfectum 
fubtrahunt prac(idij , acíta íam prafidium fine ullo occupant labore : aut fi 
mauís quemadmodum íj.quí Sampfoni infidiabátur , comam príus in qua 
habebat fortítudínem detondebant.inde iudicem manibus capiebant , pov 
tea ill quantum uolebát illudebant, priufquàm uiti fortitudo refiftere pof/ 
fet:íta & contra nos alíenigenz potentiam noftram é pedibus fuftulerunt, 
ac gloríam ecclefiz abraferunt , & (ic demum ín impietatis & rebus & do: 
constantius Crinis delítiofe egerunt . Interea deo inui(i paftorís fautor & protector, ut 
tam cum morte mutauitmalum caput;regno non malo imponens,quod & 
inutile;ut ferit, ín nouiffima fpiritus exhalatione cognouit. nam unufquifag 
aptus rerum fuarum íudex exiftit;propter iudicium quod illic eft. tría igitur 
calij mala & que regno eíus índigna effent (ibi accidiffe dixit , & gctetí cedem, 
wii & apoftatz liberationem, & fidei innouationetn, ac cum uoce hac difceffit 
ruríus igitur aetítatís fermo poteftatem accepit, ac qui ui oppteffi fuerant lo 
quendi libertatem receperunt;quum zelus acueretiram, quod quidem Ale; 
xandríno accídít populo,admodum contra uiolentos concitato.natn quum 
nequaquam uirí tolerare poffent immodeftiam , noua merte , improbíta; 
Georgij tem , nouacp íníuría mortem ínfamarunt. fcitís camelum illum , & nouutm 
"o5 onus, fublimitatemca nouam , ac circuitum prímum , & ut arbitror, folumz 
quz cuncta prafentibus quoqueuiolatoribus minantur. poftquam autetm 
iniuftítiz cempeftas uiolenta , pietatis interfector, maligní praccurfor; tales 
poenas dedit,quas nec ego laudare poffum:(iquídem nó qua illum patí.fed 
quz nos facere decuiffet confiderare oportet:dedit tamen, quum íra populi 
uníuer(i,ac impetus ín illum eraffatetur , regreffus eft athleta ex peregrina 
tione pulchra . ita ením fugamillius propter trínitatem & cum trínitate ic^ 
co . adeo autem benítole exceptus eft ab urbanis , & quafi ab /Égypto uni; 
uerfo, ut andíq; & ad omnem concurteretur locum altiorem ; quo nonnulli 
Athanafíj uoce folum;alij autem forma fatiarentur. quidam autem , quem 
admodum & de apoftolís audímus , ut umbra folum & noua corporís r 
uk. E éilic 


DECIMAOCTAÀAVA i97 
&ificarentur forma:íta ut licet multísmultoties;á multis omni íam tempore 
facti (int honores & occurfus, non tantum principibus publice & facerdoti 
bas , fed & priuatis illuftríotíbus , nullítamen humaniores tecenferi poffint 
& fplendidiores. ni(i quis Achana(ium ipfum cum his uelit comparare , & 
honorem quí ei ín priori exhibitus eft ingreffu , quum ad eofdem & ex ea; 
dem regreílus effet fuga. fed & talís de honore illo dícitur fermo . referatur 
ením etíam (i uídeatur fuperuacuus , tanquam condimentum fermonis , & 
flos redolens, quídam prafectus poft illum íngteffus eft introitum , nofter 
hic erat capadox, & ex potiffimis . Philagríum illum fatfcío noftís, & amo^ 
rem quo illum homines profequütur, plus quam ullum alium, honoremcg 
íuxta amorem,ut paucis uerbis illum plane cognitum reddam.cui & guber/ Alexandrie 
natio , & legatío cíuítatis imperatorís fuffragio iterum delata fuerat , ex hu» 
ius igitur comítibus quídam , cui populi multítudo infinita apparebat , & 
quam tanquam pelagi uaftitatem nec oculis comprehendere poterat :ad. 
quendam familiarem & amicum fuum dixit  quemadmod( in talibus eue; 
nire folet:díc mihi optíme;num príus tantam populi uiderís multitudinem, 
& tam alactíter ad unius honorem effufam. quamq iuuenis negaret, adde, 
retGp (ibi uíderí nec Conftantíum ipfum talem confequutum efle, tanquam 
tmentíone regís magnitudinem honoris oftendere uellet , blande ille & fua/ 
uiter ridens,ínquít, quíd hoc tanquam magnum & mírandum dicis ? aix at 
arbitror, Achanafius magnus ita íntroducí poffet:fed & ad fetmonis confir; 
tationem íuramentum quoddam folitum addidit.id autem fermo eius uo/ 
lebat.quod & uobis con(tarc arbíttor , ut ís quem nüc laudamus regi etiam 
ip(i anteferretur.tanta apud omnes uiri erat üeneratio,tantüsqüe ftupor ít1/ 
troítus memorandí.per genera ením & atates,necnon artíficía; homines di 
uífi erant.folet ením fe cíuítas illa potíffimtm ita infttuere , quum alicui ho7 
norem exhibet publícum . uerum quo pacto fpectaculum illud íngens fet/ 
mone explicare poterozfluuíus erat unus, quem poéta quifpiam auro fluen 
cem, fcu fpiciferum nominare poffet, per díurnum fpacium. ac pls etíam à 
cíuítate;uíce uerfa per terram labens . permíttíte at me paulífper narratione 
oblectem, illc enim uerfor , nec facile a feftíuitate illa fermonem abducere 
queo . Athanafium uero pullus geftabat , & ne me focordíz arguatis ; tan/ 
quam pullus fere ille;Iefum meum.Siue populus fuerit gentilis;quem bene: 
factis afcendít, ignorantíz uínculis folatum: (iue aliud quid fermo oftende/ 
te uelit:ramitg ipfam fufcípiebaht, ac ueftís florídac & uaríze fübftratio.quae 
fub & fuper illum expandebatur , quum folum ígnomínía afficeretur fubli/ 
me,& quod (imile non haberet.imago ínquam, & ipfa aduentus Chrífti;ac 
preclamantes & prarfultantes. nec folam puerorum tutba collaudabat , fed 
omnís lingua concordans,& difcordans ínter fe níncere contendebat : ut in/ 
terím dicere obmittam, populi uníuerfi planfum , ac effuionem unguento/ 
tüum,necnon petuígilium,& totam ciuitatem luminibus refplendentetn, pu 


R;  blíadg 


198. UON A TODO ! 
blicaque ac cotíaiaid ptiaata , & cuncta alía , qaibus ciuitates laetitiam o^ - 
ftendere confueuetunt, qux tum abundanter & prater mediocrítatem ít 
gratíam eius funt impenfa , ac íta & cum pancgyrí tali .admírandus ille ci/ 
uítatem fuam recepit . uiuebat ígitur quemadmodum populi decet pracfe 
&tos , docebat autem non ut uíiuebat , nec decertabat quemadmodum do; 
cebat. ac ideo mínus quàm íj qui ob fermonem alíquem decertabant peti 
clitabatut.quum uero decertabat , plus honorabatur. fed nunquid illuc itv 
eteífus quicquam poft ingreffum pudefecit? nequaquam, fed omnía ínter 
fe ita habebant, quemadmodum ín lyra una, & harmonía eadem.uíta, fer/ 
mo certamína , perícula qua ín regreffíone & qua poft regteflionem per^ 
tulit. poftquam ením ecdefiam adeptus eft , nequaquam eí accídít quem 
admodum ijs, qui ob iram fant excxcati : illi enim ín quod íncídunt, illud 
primumurgent & plectunt;etíam (i aliqualiter uenía dignum exiftat,quum 
füpetet íta . fed przcipue tempusillud , ad bonz fama: exi(tímatíoneta fi/ 
bí deferuite cenfebat. quoníam id quod tale patitur, femper eft mode: 
ftíus , quod uero tetribuendi poteftatem habet incontínentius . natn adco 
manfuete & mite res illorum , quí ipfam offenderant tractabat , ut nec il/ 
lis ip(is, f hoc dicere eft poffibile , niri reditus effet iniucundus . Purgauit 
ením templum deí à cauponantibus deum , & uendentibus Chriftum , ut 
ín hoc imíraretur Chriftum, praterquám quod non placuit flagellum , fed 
fermonis perfuafione id perfecit . quod uero diffidebat, tam ínter fe, quàm 
cam femetipfo concilíauit . nullo indigens adíutore. diffoluít autem ijs , qui 
iniutia affecti erant, tytannídes, nullum difcrimen faciens inter £95 qui par 
tis fuz: fuerancael contratíz.(ufcitanítqs uerbum quod ceciderat. rurfusque 
ttinítas audax facta eft loquendo,conftítuta fuper candelabrum, ac fplendi 
do naíus deitatís lumíne ín animabus corufcauít omníum. & rurfus orbi le; 
ccs tulít, ad fed omnem conuertit cogitationem . hos quidem iubens , illos 
uero uocans.fed & quofdam quí non uocati accedebant fapienter inftruens. 
omníbus autem legem unam propofuit;uelle.illud enim folum ad matiadu 
ctíonem melioris fufficit. & ut fumtatím dicam, duorum lapidum naturas 
imitabatur laudabilium.fa&tus ením eft percutientibus adamas, diffidenti/ 
bus uero magnes.quí uí naturz ineffabili attrahit fertum , & quod firmiffi 
mum eft inter materías edomat. uerum hzc inuidía nequaquam permitte; 
re debebat;nec cernere ; ut ecclefia rurfus ad eandem gloríatn eandem re^ 
furgeret fanitatem, ac cíto quod díftabat.quemadmodum in corpore cicatrá 


. cem duceret;& ideo fufcitauit illi regem, qui à feipfo deficeret, & ibi ipti itt 


Iulianum 


probitate par effet.folo tempore deftitutum . quí primus ex Chriftianis re/ 
gibus contra Chriftum infaniuít , ac Dafilifcum impietatis quem occulte ita 
fe ipfo parturíebat;abunde peperít, poftquam tempus adeptus eft; ac Cac 
far defignatus . malus contra íllum qui eí regnum crediderat factus. peior 
uero centra deum , quí eum faluauerat . perfeqautionem enim Mot 

| inhutmna? 


DECIMAOCTAYA 199 
inhiüimaniffímam, ultra omnes qux unquam fuerant , (iquidetm tyrannidi 


admifcuit perfuaionem : patientibus ením ínuidit , & honorí quí debetur. 


decertantíSus , ac dubíum reddidit certamen utile , fermonum uerfutías & 
nexus ad motes trausferens . fcu ut üerius dícatur , à moribus illis operam 
impendens , dum fpiritum malignum , quiin eo habitabat artís ímítatur 
uarietate . Ille igitur rem paruam efle cenfebat , uniuerfum Chriftianorum 
cuettere genus.magnam autem,ut Athanafium fuperaret;necnó uím quam 
is habebat ín fermonibus.nemínem ením uidebat machínationibus contra 
i1os fuís plus quam uírum illum obuíare & refifterequum affidue Chríftia/ 


uorum exínanítio;prudentia illius gentili fappleretur additione . quod quí/ 


dem admodum miírabile erat.hec quum grauis ille cerneret ueterator & per 


Íequutor,non ultra in fictione perftitít, necnon illiberalitate fophíftíca fed 


improbitatem detexít , ac uírum palam € ciuitate ín exilium pepulit . quum 
enim genetofus ille ín tribus uicíIet certaminibus , oportebat ut nouíffi 
mum quoque , & liberationem affequeretut . uerum parum ín medío fuit. 
quum íuftítía execrandumm illum Per(is,ut ibi iudícaretur;tradidit.qua & re; 
gem contentíofum remíit, mortuumcg illinc (ine miferícotdía reduxit. & ut 
ego à quodam audiuí;neque fcpulchro conditum, fed a terra propter ipfum 
commota abforptum & concrematum.. praludíum , ut arbitror, fupplicij 
quod illic eft.Surrexit autem rex alíus , nequaquam facie impudens quem 
admodum predictus, nec quí Ifraél malis premeret operibus & pracceptis, 
fed ualde píus & manfuetus , qui ut optimum (ibi reguí iaceret fundamer 
tum , & a laudabili legislatione unde opottet ínciperet , epifcopos ab exilio 
reuocauit, nection alíos omnes , & ante omnes eum quí uirtute füperabat o; 
mnes, & quí manifefte pro pietate decertauerat . Sed & fidei noftra aeríta/ 
tcm perqui(iuit , a multis díftractam & confufam , ac ín multas opiniones 
dinifam,quo orbís uníuerfus.(i poflibile effet in concordíam redigeretur, ac 
in unum fpírítus ueníret cooperatíone . (in mínus , ut ipfe faltem optímam 
fequeretur,& illi robur conferret;rurfusqe ab illa reciperet. admodum fub, 
limíter & magnifice de maxímis cogitans . ande pracípue uíti patuit puti/ 
tas, & fidei ín Chriftum firmítudo, quum ením ex omnibus alijs, qui ficut 
& nos, uerbum ín ttíplicitatem diftribuunt; multi funt;quí círca filium zero 
tant, plures ueto cítca fpiritum fanctum, pauci autem qui círca utraque hac 
tecte fentíant : prímus & folus , aut ddmodum cum paucis, proueritate aw 
daciam índuit. adeo manifefte & palátm, at tríum, unam deítatem & effet 
tíam , ín fcríptisconfiteretur . & quí prius multo pattum numero eratifica/ 
tus fuerat de filio, id poftea ipfe ínfpiratus de fpiritu fecit fancto:donumqg 
tcgium ac tege pracftítit dípnum,pietatem nempe fcriptam, contra ínnoua/ 
tionem non Ícríptam:quo rex cum rege;ac fermo cám fermone, necnon líte/ 
ra deccrtaret cum lítera , hanc confeffionem uidentur míhi uenerari tam fj, 
quí uerfus occafum;quám qui uerfusortum degunt , & hí quídem pietatetn 

"| R a ad in; 


Iouiditli 


200 | ORATIO 
ad intellectum ufqj deducünt. (i quid ip(is dicentibus eft credendum . ultra 
autem non producunttanquam fcetum mortuum , quí ín matrís occumbiít 
utero. illí autem parumpet fuccendunt , tanquam fcíntillam ac (expurgant- 
tempus;aut ex orthodoxis feruentiorescuíus partís ego fum. nó ením plus 
audeo gloriari , quum haud amplíus meam difpenfem tímíditatem, quem; 
admodum íntellectum marcídiorum. fatis enim diífpenfabítnus,G nequadj 
alienum affumamus,& quod noftrum eft corrumpamus.quod quídem ma 
lorum eft difpenfatorum:fed ut ufuratm ín lucem deducam, & cum omni nu 
tríam ftudio,ac omniü exponam oculis femper perfectam.Proínde ex ope: 
ribus eius mínus hocadmiíratione dignum exiftít . qui enim opere pro uerí/ 
tate períclitatur,quid mírum (i literis illam quoq; confitetut.hoc uero ex uítí 
geftis przcipue admirati cogor,ac damná effet (i taceretur propter tempus, 
in quo admodum multe pullulant diffenfiones,ac ideo id prdictis addide 
ro.(iquidé actío illa íjs;etíam quí nüc uiuunt inftructio erít, (i refpexerímus 
illac.quemadmodum ením quum aqua quxdam ínterciditur, nó folum tan 
tum quantum manus relíquit hauriens, fed & quantum manu contíne£ per 
digitos effluit: ita & ín rebus noftrís nó folum quantum impíum eft difcín) 
dítur.fed & id quod magis píum exiíftit dilaceratur.non tantíi ín rebus pat: 
uís & neolectu dignísiid ením mínus graueeffet;fed íam círca ea uerba qu 
ín fententíam ferunt eandem.quum ením una effentía,& tres fubftátíz, píe 
à nobís dícantur.illud ením díuínitatís naturá oftendit,hoc autem propríe/ 
tates tríium,quz etiam apud Italos pariter agnofcuntur ; licet ob línguse pe 
tescos angu(tíam,& nominum ínopíam,fubftantíam nequaquam díuíde, 
re poffint ab effentía;ac ideo perfonas introducit tres efTentías fufcipiát. 
quíd fitzualde rídendà quidpiam,uel potíus miferandum ob foni ín loquen 
do anguftíam, fidei fubeffe uifa eft dífferentía . hinc poftea Sabellifmus tri/ 
bus excooítatus eft perfonís,& Aríanifmus fubftantijs tribus, contentionis 
figmenta. poftea quíd ? quum femper paruum alíquíd quod offendat adíj/ 
cíatur;idG contentío trífte reddit , perícalum imminet, ne una cut fyllabis 
abícindantur etíam termíní.hzc (gitur beatus ille uidens & audiens, ac tan» 
quam uere homo deí,& magnus anímatum difpenfator,abfurdam illam & 
adeo írrationalem uerbí ínci(ionem , nequaquam negligi oportere cenfens, 
hoc à feipfo remedium attulit morbo.& quomodo hoc facít? utrancp aduo/ 
cat partem admodum manfuete & humaniter , mentemqüe dictorum dilí/ 
gentet eft fcrutatus.poftquàm uero unà fentítetepperít,& ín nullo círca fer 
monem dífferre,nomina conceffit,rebus pacificauit.hoc longis laboribus & 
fermonibus quosomnes íam líterís celebrantcoducibilíus exiftít , quibus & 
contentíonís quid adnectitur , & propter hoc for(itan círca fermonem quíd 
ínnouatur. hoc multis uigilijs & ín terra dormítationibus eft honorabilíus, 
quorum lucrum ad recte acta ufq; procedit. hoc autem decantatis exilijs & 
fugis aítí dígum exiftit;pro quibus ením illa pati elegit,fjs etíá poft paffío/ 
PON NW : nem 


DECOIMANONA 20l 
tier operam impendit;quod & ín alijs faciens pereeit. illos enim laudabat, 
hos ueto mediocriter percuticbat.& horum quidé fegníciem fufcitabat;alio: 
ram autem feruorem cohibebat,& hís ne aberrarét prouidebat;alios autem 
aberrantes emendare ftudebat, moribus fimplex, multifcius gubernatione, - 
fapiens fermone;fapientior intelle&u;humilis humilioribus, excel(ior fubli» 
mioribus;amícabilis/hofpitalis, fuplex, mala arcens,omnía unus uere , quaz 
gentilium filij díuerfa deis fuís celebrando attribuunt.addo & iugale;ac uit 
gíneum,;necnon pacificum,cocilíatiuumcp,& pramíffiuum eorum, qui hínc 
feftinant,& qua mibi nomenclatura aut uíri fappedítat uirtus, ubicg corta; 
dere uolentí. Quum ígitur ita docens & edoctus uíueret , ut uíta eius & mo; 
ces definítío eflent Epifcopa , dogmata uero rect opinionis norma , qua 
lem píctatis retulit mercedem?nam nec illud prateríre decet.in fenectute bo 
ua uitam finíuít , addituscp eft patribus fuís patríarchís & prophetís , nec; 
non apoftolis & martyribus.quí pro uetítate decertarunt.Et ut breuiter epi 
taphíum quoque adijcíam, egrefTíonis honorem maíori honorate Íumptu, 
quam íngreflionis . fiquidem multas mouens lachrymas , maiorem quam 
qux cerni poffit círca eum eloríam onifiíum ínfundam mentibus . Cate; 
rum ó amicum & facrum caput, quod & fermonís & (ilentij menfüram , in 
ter reliqua tua bona,excellenter honorafti, hic nobis ferinonem (ifte . qui (i 
ueritate fuit mínor, non tamen uiribus meís inferior : tu autem € füpernís 
propitius nos refpíce, & populum hunc fanctum dirige , trínitatis fanctae 
.adoratorem;quz ín patre & filio & faacto uencratur fpírítu, contem platío 
necp comprehenditur, & nos ín pace quidem foue, & cotpafce: ín cerrami 
neautem díríge & fufcipe , & cam teípfo ftatue , & ijs qui tales funtut tu, 
etíam fi magaafit petítío.in ipfo Chrifto domino noftro,cui omnis gloria, 
honor.potentía ín fecula, Amen. | 

DIVI GREGORII NAZIANZENI THEOLOGI IN 
| CYPRIANVM. ORATIO | 

JARvA defuitquin Cyprianus nos effugiffet,ó iactu 
ram grauem, idque uos tolerate oportuifíct, quibus uír 
ww híc prac cunctis alijs admodum mirabilis exi(tit, quem 
Py*9 & annuis feftiuitatibus honoratis & diebus . Cypria 
B à nus, inquam ,cuíus etíam ab oblíuiofis ín alijs memi; 
Wetic-ce) P9 45 nifle neceffarium foret , (i faltem optimorum pracípue 
memoría eft habenda , & quotum recordatío fancta patiter eft & utilis. 
uerum cum ufüra debitam reddemus , dammodo adeo abundantes ui 
deamur, & non penítus índíoi fimus & pauperes , tamet(i ualde paupe 
tes exíftamus . fed (cio , quod nobis ob procraftinationem & ínopíam pat; 
cetís . quumque uir illeía omnibus magnanimis fuerit & philofophus , uel 
folum ideo gratías agemus, quod haudquaquam nos effugerit: gratías aw 
tem agemus , quoníam íd díigaum eft . exordiendum autem p ob 

A . onum 


202 Dm AUT ED 
bonum ueftrum reüertamur,ac pulchras dei menfuras, qui omnía pondere 
& menfura definit € dirígít , ex quiete ad fermonem , ex martyrís amatore 
ad martyres , ex remifTione corporali ad conuiuium fpítítale . Proinde de/ 
fiderauimus uos ó filij, à uobisque de(iderabamur, id enim credo. uídete 
pattís beníuolentíam, quod míhí accidit dico, quod uero uobis teftor : tan^. 
tifperqy ínter nos feíuncti fuimus , donec abfentia defiderium cognofcere 
mus, & illius fumeremus experimentum . quemadmodum pictores tabu 
las, íteratn fumus regreffi . Quàm magnum memorix incentíuum eft con/ 
faetudo,etíam perbreuís js quí moribus prediti funt gratiofis,ac dei lemen 
tíam imitantur.Et quur,quum Chrífti imus dífcipuli;qui fe propter nos ad 
ferui ufque formam exínaniuit , ac quum peregríni rerutn effemus cccle/ 
ftum ad feipfum congregauit, inuicem amplecti haud deberemus & foue/ 
rezfpirítuscp unitatem ín uita cuftodire uinculozqux legis ac prophetarum 
caputexiftít. Proinde unicum beneficentia ac prímum hoc eft , ut ocyffime 
in mutuos ramus amplexus , nequaquam enim dilationem fert zelus , ac 
fjs qui defiderio laborant tota uíta dies eft unicus. Secundum autem quod 
& maxímum eft ,ne poft feftum demum curramus ,aut martyrum príue/ 
mur celebritate, necnon delítijs & refrigerijs qua inde nobís proueníunt. 
Ego ením ínter alia plane mefeguiorem efle fateor,& omne defideríum de/ 
pofui, poftquam me addixi Chrifto . nec quicquam eorum me attollit quac 
alijs iucunda funt & appetuntur . non díuitize deorfum trahentes & rota 
tes , non uoluptates uenttís , ac fatietas íníuría parens : non ueftítus mollís 
circatnflueus, non gemmarum gratía fplendens , non auditus piaflígíaus, 
non olfactus effcemínans , non populi & theatrí plaufus infaniens , quos 
íam prídem appetentibus relíquímus : non quxcunque guftus nofttí pri/ 
mí , ob quem períjmus, fnt foetus : fed & magnam eorum ignauíam effe 
fcio,quí hís fe uíücere, ac anima generofitatem uilibus hís corrumpi (inunt, 
rebuscp fugitíuis non fecus ac ftabilibus adhibent mentem.at ego ín re hac 
admodum ínfatiabilis fum , illamque amplector , & affectum hunc meum 
magnífacio , ut martyrum oblecter honoribus , ac certantíum exultem fan; 
guine. aliorum fint certamína & uiótoríz , mihí autem cura funt coronx.. 
adeo gloriam illam praripio , adeoque recta facta mihi domeftíca facío. 
Proínde omnibus martyribus feftiuitates fant peragenda , omnibusque 
prompte & lingua,& auditus,& intellectus aperiendus.tam illís qui aliquid 
de iftis dicunt.quàm qui audiunt , omniaqüe mínora quam illorum putat 
da fant certamina. Ita ením res fe habet , quod quum multa (int qua nos 
ad meliora producunt , ac multa qux ad uirtutem erudiunt , uerbum , lex, 
prophetz, apoftoli , Chrifti paffiones ipfz , martyris prímí qui ín crucem 
afcendít, ac me fecum deduxit ,ut peccatum meum illic affigeret , de fer/ 
pente tríumpharet, lignum fanctíficaret, uoluptatem füperaret, Adam tur/ 
fus faluaret , imaginem ruinam minantem reuocaret : inter tanta gu 
dis talia 


Ld 


DECTMANONA 20$ 


. talía, nott minds nos martyres ínftruunt ; quum holocafta fint rationalía, 
. factíficía perfecta;oblationes acceptauerítatís przconía, mendacij ínfama/ 
- tío, legis fpitítaliter intellecta: adímpletio, erroris diffolutio, malitia: perfe/ 
quutio,peccatí fubmer(io, mundi expurgatio . l'aum autem Cypríane no 
. men & opera plus míhí quàm martyrum aliorum funt uenerabilia . (iqui 
dem nulla inuídía erga martyres inftigat, mírabiliterque à uirtute tua fupe: 
ror,ac memoría releuor,& tanquam numíne afflatus;uoluptate corrípíor;ac 
modo quodam mattyríj partíceps fio, certámínicg communico, & totus ad 
te tranímiero. forte propter fermonum domeftícitatem , quibus tantum 
alios fuperas., quantum ea quz naturx funt ratíonalis bruta . Cooperatur 
autem,haud (cio quo nam modo,amor ínter conuenientes,non mínus inte 
bus alijs.quám ínter fanguine iunctos, forte etíam aA mutatíonem ín; 
gentem & admírandam,;quz fermone etiam & exemplo melior exíftit.quo 
niam fol dii nubibus obtectus lxtíus fplendet.fed & uer poft hyemis trífti 
tíam eft acceptíus , iucundior & tranquillitas blanda ac mare quietum poft 
feditiones uentorum & perturbationem aquarum litoribus alludets. hic 
Cypríanus óuíri, quo uos quí noftís iucundíores reddamíni ob memo: 
riam , quí dero ignoratis id. quod pulcherrimum eft ex noftrís difcatis nat; 
rationibus, necnoti communem gloriam Chriftianorum . Hic inquam , ít 
gens olím Carthaginis nomen , nunc autem orbis uníuerfi , díuitíjs datus, 
potentía confpícuus, genere cognítus. magnum enim nobilitatis indicium, 
- quod ín fenatu clarí(Timus erat & pracipuus.flos iuuentutis natura ftatua, 
eloquehtíz prínceps.tarm illius quz ad philofophíam , quam qua ad aliam 
fpectat doctrínam, ídq ín quamcunque uoluerís partem, ita ut non minus 
in unoquoque uaríetas quam fubtilitas admirationi exifteret . feu potíus ín 
fingulis . doctrínz uniuerfz excellentia fumma . uel ut manifeftíus difti; 
euam, alíos quidem uaríetate,aonnullos uero fublimítate, quofdam etiam 
utroque, omnes autem omnibus fuperabat . Sermonum equídem , fermo; 
mes funt teftes , quos multos ille & przclaros nobis fappeditauit,poftquàm 
dei clementía , qui omnía facit , & ín melius difponit, ftudia ad melíora : 
traaftulit, rationcque rationis defectum effugit. ad ea aero qua fequuntur, 
haud fcío quo pacto fermone uti , aut qualis fieri debeam. quomodo enim, 
non longum extenderem fermonem, illumtg penitus intempeftínum: fi o/ 
mnía Cypríani gefta recenfere uellem . quomodo autem non magnopere 
prafentes offenderem : (i de hís retícerem . ut igitur per uíam medíam ín; 
ter tempus & audientium defiderium incedam , ita mihi faciendum effe 
uídetur, ut alía quidem fcientibus relinquam , quo ignorantes doceant, 
fi faltem funt quidam , ut utrínqge paríter , tam ij qui gefta illius docent, 
quàm quí difcunt, emolumenti quid capiant . Quandoquidem uiti illius 
folum memiínifTe , fanctificatio eft , maxímumq(üe ad uirtutis exhortatio 
pem incitamentum eft fermo.breuiter igitur unius aut alteríus ex geftis eíus 
Sidids mentío/ 


204 (3o RATER: 


mentionem faciemus , precipue illarum quz nec data opeta poffibile effet 
ut obmitterentut. Priorís itaq; uita: eius meminero, & qua: falutis ei uía , ac 
qu uocatío,mutatio praterea fuerit ad melius. Caterum admodum inge 
neroíum foret & pufillanimum,;(i cenferetur,quod pugil ob memoríam iníu 
ría afficeretur radíorem . Nam hoc pacto nec Paulus ille magnus nobís ef 
fet laudádus,& Matthzus publicanus inter peffiímos habédus efTet, quen 
admodum & Cypríanus ipfe . hic enim priorum perfequutionum fuarum 
memiínit,zelicp immutationis,quo ex priorís uita comparatione, magis bc; 
nefactorem elorificaret. ille autem ín difcipulorü numero publicani (ibi nov 
men impofuít, canquam aliquid , quod inter honoranda effet infigne . Cy/ 
príanus uero longo fermone fui ip(ius malitiam infamia notauítquo & deo 
confeffioné fructificaret,ac multis qui fe à prauitate conuertunt uía ad fpem 
fieret meliotem.Quz igitur prauitas? & coGderate qualis ac quàm magna. 
Damonum cultor erat quí poftea difcipulus Chrifti: necnon perfequutor 
amatulentíffimus , quí magnus ueritatis pugil eua(it : fed & uerbo & opere 
noftram perturbabat uíam,quoniam ambobus excellebat;qui & ambobus 
poftea optímus fuit Chriftianus. Quantum uero malum fuit magía.his om 
nibus coníunctazqux ínter reliqua eius opera notíffíma erat. necnon corpo 
ris infatiabilitas,qua & eos qui inter alíos fapientes funt infanos reddere po 
teft, ac deteríus fapere cogit;non fecus ac pullus indomitus ratíoné eripiens. 
Caterum fermo nobis ad caput ipfum uenit , uetum non ídeo quífpiam ad 
priora Cypríani refpiciens,uoluptatibus capiatur. fed pofterioribus potíus 
contínens efle dífcat, uirgo quadatm etat nobilis & decora , ob corporís ele/ 
gautíam amore;propter morum uero preftantíam xmulatione digna,oam 
& forma erat confpicua;animi autem uírtute longe pracftantíor . huíus pul/ 
chritudo fama díuulgata, iuuenem confeftím amore fautíauít . audite uirgu 
nes,S und exultate;nmo quz fub matrimoni iugo eftis caftz ac caftítatís 
amatríces. (iquídem narratío hxc utrifque ornamento erít . uírgo igítur illa 
adeo forma erat fpeciofa,ut diuini Dauid carmen illi congrueret,dum aít.o/ 
. mnís gloría filz regis ab intra.erat enim fponfa Chrifti electa. pulchrítudo 
fingulatis.ftatua animata, afylum oblationis, templum ínacceffum, hortus 
cóclufus.fons (ignatus.ut aliquid illi à Salomone quoqy accínatur.folo enim 
Chrifto erat referuata.huitis amore magnus captus eft Cypríanus;unde & 
quomodo ignoro;nam illa penitus tutam fe & decore obferaabat . tangunt 
ením oculorum faces intangibilia etíam . inftrumentum enim funt expedi 
tiffimum,& nulla fatietate ímplendum.ac non folum captus eft.fed & folíci/ 
tauít. Proh ftolíditatis,quod illam prdari fperabat , feu potíus impruden/ 
tíz. proinde is qui tale quid audebat,& ad audédum perfuadcbac, ille (dcm 
erat, quí fub inítíum contra prímam creaturam in paradifüm proferpüit : & 
medius inter angelos ftetít,Iob exquírens:tandem(y propter eandcm auda 
£íam à domino deftructus eft & interfectus,quod cum tentare auderet. qui 

tenta/ 


DECIMANONIA 254. 
tentatíoni nequaquá fübíacet.(iquídem dei apparentía, fecandus illi Adam 
uifa eft.ac ideo illum eft adortus.ignorabat enim quum hominem agetede 
tetur,quod íncideret ín deum.Quid mírum ígítur,(i per Cypríanum, etíam 
animam fanctam & corpus nó tangendum tentaret. Ille igitur tentabat, fed 
nullo utebatur internuncio. nó muliercula aliqua, iam pridem ad negotium 
talc apta.fed demone quodam, corporis & uoluptatü amatore, quoniam 
uirtutes defectríces & inuída.admodutn celeres ad minifteríum funt tale;ac 
multos tuínze fuz focios querunt. erat autem concilíatíonis merces facrifi 
cía,libatíones,& per fanguinem ac nidorem placatio.talis ením metces debe 
tut íjs,quí talía largiuntur. At illa poftquàm malum fenfit;ac ínfidías cogno 
uit,pura ením animz ac deo forma (imiles, celetíores funt ad uenatíone euí 
tandum,quám damon ad perfequendum,licet ualde fit ueríutus , conatucg 
uerGpellis Quid igitur facit?& quid contra prauítatís molitur opíficemz O/ 
mnibus alíjs obmiffis,ad deum confugit,ac fponfum fu contra cupidinem 
execrandam protectorem facit.qui € Sufannam liberauit,& T'eclam falua/ 
uit.hanc quídem à fenibus amarulentis;illam autem à Proco tyranno, & pa 
tre magis etíam tyranno.X quís nam ille erat? Chriftusqui & fpiritus incre 
pat;& eos quí ín fubmet(ionís periculo erant fubleuat, & pedefter pet. mare 
ambulat,& damonum legiones ín profundum praxipitat,& liberat iuftam 
ex lacu, leonibus pro cibo expofitum, & manuum extenfione feras faperan 
tem.liberat & prophetam profugi, ceto deuoratü , qui in uifceribus etíam 
fidem fetuabat.faluat etíam in E. pueros Afyríos,quum rogum ange 
lus refrígeraret,ac tribus fe quartá adiungeret. hzc & plura alía quum conv 
memoraf(fet, uirginem Maríam rogauit, ut periclitantí uírgini opem ferret, 
ieiunijqs & humí cubationis pharmacü obiecit , ac ínterím pulchritudinem 
tanquam ínfidíatricem tabefecít;quo fubtractione matería , paflionü flam; 
mas confumeret;(imuldg deum humilitate placauit. (iquidem ex cunctis rer 
bus nulla magís quàm aduerfitate colitur, ac lachrymis clementíá retribuit, 
Cateram noui, quod reliqua narrationis defideratís , pro uírgíne enim an; 
xij eftís,nec minus pro amatore, ne de(ideríum amboríüi ín malum definat. 
fed confidíte.cupido ením fidei hofpes efficitur;ac uirginem fibi ipfi defpon 
fat amator.à Chrí(to defponí(atur,& cupidínum flamma eft extincta, ueri/ 
tatís autem accenfa.qualiter & quo nam modo? atquí natratío míhi dehínc 
fuauiíTima erit. uícít uirgo, uíncitur daemon: tentator ad amatorem accedít, 
tiíctum fe przedícat:contemnitur;contemptus índígnatur,ac contemptorem 
ulcifcitur.ultio autem quaná fuitzín cultorem ipfum immigrat, quo malum 
malo pelleretur, & rabie rabíei medicamen fieret.à uírgine ením repellit, a6 
fecus ac machína , à muto firmo & generofo ,ob uerba & orationes prof 
gus.ac cü eo qui illà miferat luctam íntjt.proh miraculi, rurfus ad míttétem 
xeuettítur,& tanquam Saulalterá fuffocare nítitur. Quid igitur amator infi 
piens, & obfeflus moderatuszmali folutionem quatit, ínuenít. omnis enim 


à S qui 


06 ORATIO 
. qai angitut ime exiftit.& quanam fuit folutiotad uirginis deüm cotí 
. fugít, quemadmodum Saul ad citharam & pulfationem Dauid ,ad pafto 
rem illias accedit, purgatur quemadmodum à cupiditate , propter plagam: 
ita & à fpititu maligno propter fidem ín Chriftum.transfertq defiderium; 
dit tamen eí creditum non eft, fed repulfam tulit.res enim incredibilis uide; 
batur € admiranda, Cyprianum alíquádo Chriftianis annumerari . etíani 
fi omnes homínes Chrifti fequerentur fidem. Immutatur igitur, argumen 
tum uero conuerfionís diaciburn ; quod publíce libros propofuit magi 
cos;ac de malo thefauro, necnon ínfirmitate fua triumphum agit; pra dicat 
 ftultitíam, fplendidam ex illís concitat flammam , igni longam deceptío/ 
nem confumendam exponit, qua unica carnís flamma nullam opem ferre 
potuerat. à dzemonibus deficit , deo redditur domefticas . O gratía quanta 
eft,deum malo amore,& fpiritu ínuenit.Ouís facra fit.caula: facra. & ut ego 
à quodam audiui, mínifter etíam , multis rogatus ut ín humilitate ob arro; 
gantíam philofopharetur príorem.índe paftor factus eft,& fere ex paftoti/ 
bus optímus & probatiffimus. non ením Carthaginen(ium eccle(iz pracfe 
dit foli.feu Africz,quaex illo & per illum celebris in prafentem ufque diem 
eft facta,fed & hefperiz uniuerfaitnmo orienti feré ipfi, ad finem ufq; mne/ 
ridicí & fepteatríonis,quocunque ille admíratíone fua peruenit. Sic Cypría 
nus factus eft nofter. hzc (ignotum & portentorum deus petegit . Hac ille 
fecit , qui Iofcph per fratrum infidías ín AMgyptum perduxit, ac illum per 
mulíerem probauit. & frumenti diftributione oloríficauit , ac ín fomnijs ia^ 
fttuxit , quo illi ín tetra aliena fides adhiberetur , & à Pharaone honorare: 
tür , paterqüe multorum eret milium . propter quos AX:gyptus affligitur, 
marc fcínditur.pane pluitur.fol iftitur.promiffionis terra forte diuiditur.no 
uítením fapientía díuína , à nde etíam magnarum rerum íacere funda» 
menta,contraríaque contraríjs dífpenfare , quo plus miranda exiftat . Pro» 
inde ex Cypríani rebus pulcherrimis ad perfecta: laudis menfura hxc 
fufficerent . nunc autem obmiííTa tot funt & talía , ut (: nihil ex prxdictisad 
laudem fupereffet;reliquis tamen omnes uincere poffet, Nam ut media ob» 
mittam;ueluti pecaníarum contemptum, fuperbiz diffolutionem, corporís 
caftígationem & puritatem.priftinis motibus contraríam, ueftitus modera 
tionem, fublimitatem ín colloquíjs, pariter & humanitatem, íta ut ex equa 
tenuítas abeflec & contumacia.humí cubatíones, uigilías, nam licet tardíus 
hac didici(Tet.longe tamen pracuenientes füperauit. in fermonibus difcepta 
tionetn, quibus uirtutes omnes docuit , & dogmatum ignorantiam purga» 
uit,ac homínum uítas ornauít,& principalis ac regía: trinítatís deitatem de^ 
truncatam , à quibufdam uero coartatam in príftinam dignitatem reduxit, 
ín pietatis terminis unitatis & connumeratíonís permanens.hac igitur pro^ 
pter multitudínem contrabam , ac per uítz illius diffolutionem orationem 
etíam diffoluam , Infanicbat contra nos Decíus , ac omries poenarum for^ 
iai 


DECIMANONA 105 
tria$ excogitabat . quxdam igitur ex grauibus prafentía erant , alía neto ià 
futurum expectabantur.xque autem decertabat, ut & Chriftianos tolleret; 
& priores perfequutores fcuitía faperaret.feu potíus at Chtiftianos omnes, 
aut Cyprianum folum tolleret, & coram tribudalí (ifteret . Quantum enim 
pietate & eloría uirum przcellere nouerat, tantum ctíam (ibí uictoriam 
fplendidiorem & clariorem fore putabat , (iillum fupetaffet , folum enim 
huncex Chriftianis fuperefTe, quem (i uicifTet, cadem etíam opera eos phü 
lofophía ipfa;ac fermonibus, necnon lingua príus priuare pofle . Inde ipfos 
qui illis effent muniti , mutos & ratione caflos feducere pulcherrimum ftra; 
tagema fore cenfebat. nequaquam recte feu píe ita cogítans,fed potíus con 
trà ràtionem omnem , necnon con(ilía fua & conatus propríos . quod qui/ 
dem & tes ipfa oftendit.poftquàm enim Cypríanus agereffionem omnet 
actentatíonem uitiliter ac generofe repuliffet , non fecus ac petra marína ín/ 
curfiones aquarum , tandem ín exilium a Decío eft pulfus . Verum nequa; 
quam illi cutz erat genero(itas fua , nec ideo oblectabatur quod efTet (alua^ 
tus,neque corpotís fecuritatem ignomínix,aut animae periculum quíetí prae 
ferebat: fed potíffima eius cura erat , ne defpiceret illos quí eo tempore peri; - 
citabantur , quum non effet qui eos ad certamina inftrueret & hortaretur; 
fiquidem non paruas fermo uires habet ad confirmandum anímos eorum; 
quí íam ín uirtutis ftadío ueftes deponunt . ac ideo corpore quidem aberat; 
fpirítu uero aderat , certantesqüe certando adiuuabat. uerum quum lingua 
opem ferre nequiret.fcríptis tamen füccurrebat.& quomodocalíptes factus 
eftjlicet exul effec;adhortatíonesqy confcrip(it,& qua pietati conuenirent li 
terís mandauit , ac íta folus ipfe plures fere per epiftolas martyres fecit; 
quàm omnes alíj qui laborantibus affiftebant . Perfuadebat ením non pa; 
tríam,non genus, non opes,non potentíam, non alíud quíd terrenum, uetrí/ 
tati praferendum effe , necnon uirtutis pracmijs , quz recondita effent íjs, 
qui pro bono decertareatiillamque negocíationem optimam effe, ut pauco 
fanguine regnum emeretur celorum , ac gloría fempíterna pto rebus accí/ 
peretur temporaríjs. unícam enítn patríam fublimibus efle , Híerufalem 
nempe , qux mente percipitur , € non eas qux paruis termínís circumfcríi/ 
buntur, ac multos incolas permutant.unícum praterea generis effe fplendo 
rem,ut imago cóferuaretut, € prímo exemplarí a(Timularetur, quantum il/ 
lac pertingere conceditur íjs.quí carne fant ligati,& qui paruum boni deflu/ 
xum fufcipere poffant.Sed & uüicam effe potentíam contra malignum fot/ 
ticadinem , & anima ín certaminibus pro pietate uím ínexpugnabílem & 
indictam , quando malítía aduerfus uirtutem decertat , muadusqüe contra 
mundum , folabilís nempe contra permanentem , & amarus agonothetes 
contra pugiles generofos , necnon Belial contra Chiiftum in(truítur . Prov 
pter hacc ítaque eladítim contemnendum cffe perfuadebat , ignemqy frigi/ 
dum efle cénfendum ; ac feas traculentiflimas cicures effe aad ; far 

EF incti 


4208 No Ku mq o: | 
mem uero fapernas exiftimandas efTe delitías.lachrymas autem domeftico 
rum, necnon luctus & ululationes neglígendas effe tanquam malígni:lle/ 
 &ebras; ac díuiní itineris impedimenta . hzc ením uírilium generoforum & 
prudentíam íntellectu animarum effe propría.fed & exemplum prope erat; 
ille idem quí hacc dicebat;ac fcribebat,omniadg cotemnebat,ut folum Chró 
ftum lucrarí poffet. Cyprianus igitur quum ita fentiret, talibustg cogítatio/ 
nibus armatus effec; pugiles quamplurimos ad certamina ínftruebat . at 
quam mercedem índe retulit: largiffimam i. ^o m . Martyr poft 
omnes quos prxtmíferat eft factus , caputcp illi enfe eft detruncatum , ita ut 
multís experimentís hanc tandem apponeret coronidem , ic ad Chriftum 
deducitur, (ic ad Chriftum transfertur , qui antea impietate abundaüérat; 
longe tamen pietate tum maíor.Cypríanus magnus perfequutor,& coróne 
fufceptor, non mínus mutatione quam uirtute admirabilis . Siquidem non 
tam magnum e(t typum feraare boní;quam pietatem induere nouam . hoc 
ením confuetudinis eft, illud uero con(lij fani. & huíus quidem exempla 
funt multa.illius uero pauca. Proínde in enarrandís illius míraculis parum 
per adhuc fermoni indulgebimus;quo tanto gratificemur pugili.tales igitur 
uiri fuere actiones,talíscp certaminis modus. Poftquam uero uitam finíuit; 
fiíta loqui phas eft,& non potius rem illam ad deum profe&ionem,aut de/ 
(iderij impletionem,feu uinculorum diffolutionem nomínare oportet;mira/ 
culís ctiam híc claruit , priori uítaadmodum dignis . erat nomen Cypriani 
apud omnes celebre,& non folum apud Chriftianos, fed illos eam qui ad 
ueríx partis erant . probitas enim apud cunctos pariter uenerabilis exiftít? 
corpus ueto latebat , eratég thefaurus ille apud mulierculam quandam pie? 
tate feruidam,idig tempore longo: (iue quía deus deuotam illam honorare 
uoluerit;ac ideo illi martyrem cócefferít:iae quia defidetíum noftrum exet/ 
cere deftinauetít,num agre laturi effemus, (i atartyrü priuaretpur relíquijs. 
Quum uero mattyrum deus nequaquam ferret , ut omnium bonum uníus 
folum príuatum effet;neque commune ín illius gratiam damno afficere ucl/ 
let.per reuclatíonem corpus publícauit, idt foeminae cuidam talí honore dí 
gnz maniífeftauít,quo & mulieres fanctificarentut: ac quemadmodáü Chti/ 
ftum antea pepererunt , difcipulisgg ex mortuis refurtectionem annuncía/ 
runt, ita nunc quoq; una Cyprianum oftendit , altera uero ob communem 
utilitatem exhibuit. hoc ex illius bonís ultímá fuit . ítaigiturille in medium 
proceffít, admodum dignus ne ultra lateret . quomodo autem corpus furtó 
fubtractum (it, nequaquam explicare rcfert, quoníam fermo nofter lonce 
corporís bonoribus melior eft & fublimior.& hec apud uos dicta fufficiant. 
baud ením fcío num plura reftent dicéda. nam (i longum etíam fermonetra 
extenderemus , nequaquam tamen digne illizs nírtutes enumerare pofle 
mus, ned ea qux unufquífq; de uito illo pracfumit . hzc igitur breuiter per^ 
currimus,;ut debitum illius bonorem;uel parumper delibaremus.relíqua ue 
to 


DECLIMANONA 209 
toà uobis ipfis adijciantur , quo & uos aliquid mattyti offeratis , uelutí da; 
monum purgationem, morborum difTolutíonem, fututorum coenítíonea: 
omnía poteft Cyptianus,& puluís eum fide, quemadmodum norunt fj, quí 
funt expertí,ac miraculum ad nos ucy tranfmiferunt, tempori tradiderüt 
futuro.quín potíus maíora hís offeratís,& qualía eos decét qui illum ríte ue/ 
nerantur;corporís nempe exínanítionem,anímz eleuationem,prauitatis dé 
cinationem,uírtutis íncrementum:uirgínes carnís cotemptutn, mulieres ot/ 
natum,uirtutís magis quam corporís.]uuenes contra anímí pafTiones uitili/ 
tatem fenes confilia fana;magiftratus legum equítatem.quí ín exercítufunt 
maníuetudínem,eloquentes quod rationi conuenít.quín & ex noftrís qui di 
cam .facerdotes religionis cultum.quí ex populo funt obedíentíam, qui in lu 
&u confolationem,quí profpere agüt tímorem, díuítes diftributionem.pau 
petes gratiarum actionem. omnes contra malignum & amatuletttim perfe 
quutorem aciem ínftruant;tie apparens feríat;ne delítefcens fagittet;ne (icut 
tenebra impugnetne (icut angelus lacis illudat, & ad perditionis fuffuretur 

barathrum, Graue eft oculis capi, ac língua uulnerari, necnon auditu ínefca/ 
ri, iracp feruídum fuccendi, ac guftu feduci, & tactu emollirí, armmiscp falutis 
pro mortis uti armís, opus cft ut fidei muníamur fcuto,& maligni ín(idijs re 
fiftamnus , ut cum Chrifto níncamüs , & una cum martyribus decertemus, 
quo.magnam illam uocem audíaraus, Venite benedicti patrís meí;heredes 
eftote regni uobís parati . abi l:tantium cunctorum eft habitatio , necnon 
eorum quí choream faltant indefinentem , ubi fonus eft feftiuítatem per; 
agentíum , uoxque exultationis , ac deitatis illufttatío perfectior & purior, 
quam ea qua nunc ín zznígmatis & umbtís ftuimur.His (i Cypríanus uene/ 
ratus fuerit , magis gaudebit quam omnibus rebus alíjs . hacc ín uíta adhue 
prafens docebat;ac nunc abfens omnibus;noftra annunciat uoce. quam ne 
quaquam delpicietís,G faltem toletantía illis, necnon pro ueritate certat 
na ac legatio hac mea uobis cura fuerínt , Proinde hz tibi dínínum & fati 

Ctum caputa me (int prímitiz,hic tibi fermonum & certamínum honor,nó 
oleafter Olympícus , non laurus ludicrum Delphícum , non pínus Ifthmi 
ca, non apiam INemeum , quibus ephebi remunerabantur infelices , fed fer 
mo quíadmodum peculíatis eft cultoribus fermonis. quod (i certaminibus 
& fermonibus tuis eft dignus , hoc míhí fermonis erit pramíum , tu uero 
nos ab alto propitius refpice , nofttumque fermonem ac uítatm dirige , & 
fanctum ouile hoc pafce , aut unà tege , ac teliqua quantum poffibile eft ad 
meliora difpone, moleftosqüe lupos fyllabatum & aerbotutm uenatores il 
los abíge , ac (ancta trínitatis , cuí nunc aftas, fplendorerm nobis petfectío/ 
rem & dlaríorem eratificare , quam adoramus , quam olorificamus ; de ctv 
ius nos re pablíca fumus , adorantes patrem ín filio , filium uero ín fpitita 
fancto ; cui & paulo poft affiftemus.fyncetiores & illacfi ín us Chrifto do/ 

| ; tino 


210. O'R A^T-T:0 
mino noftro;cui omnis eloria, honor,& impetíum in fecula, Amen, 
DIVI GREGORII NAZIANZENI THEOLOGI 

IN MACHABAEOS ORATIO 2 
CAE vrp autem Machabaichorum enim prafens eft fci 
NN uitas,qui licet minus honorantur à plerifque, quod non 
NK Chtifti certarunt gratía , omnibus tamen uenerationc 
VÀ] funt digni quod ob leges paternas fortiter egerínt. quá 
M. SAN cnim ante Chrifti pafliones martyriá fuftinuere , quid 
zxxj facturí erant , (i poft Chriftum perfequutionem pertu/ 
pro nobis mortem ímitati fuiflent?Qui enim (ine hocexem^ 
plo tanta emínuere uírtute,quomodo non generofiores apparuiffent,(i cum 
exemplo pericitatí fuí(lentzproínde lícet fermo ifte myfticus it & abfcondí 
tus,míbí tamen ac omnibus dei amatotibus admodum credibilis exiftit,ne 
mínem quí ante Chrift aduentum mattyrío deceffit;id (ine Chrifti fide af/ 
Íequutum effe. uerbum ením quod poftea temporibus ptoprijs libere prz 
dicatum cfLijs etíam;quí mente puri fuerunt, antea cognitum extitit, quem 
admodum ex multis liquet , quí ante illud honorati fuerunt . non igitur de^ 
fpiciendi fant,quod tales ante crucem extiterint, fed propter cracem laudan 
dí, ac honore qu ex fermonibus prouenit digni . non ut ijs cloría inde atv 
geatur,nam quo pacto eorum 9loria crefcere poffet, quorum res geftx tam 
gloriofum quid habuerunt 2 fed ut elorificentur laude digni , uírtutemque 
amulentur audientes, memoría , tanquam ftimulo ad (imilia incítati . Cz 
teram quales nam hi fuere £ aut unde , quatie füb ínitínm ipftitutione & di 
fciplína impal(i , ad tantum uirtutis & eloríz faftigium funt progreffi & ut 
annuís his feftiuitatibus ac panegyribus honorarentur . nam quod tnaíior 
quàm rerum uiüibilium de eís opinio ín omnium re(ideat anítnis , id liber 
de ijs confcriptus , difcendi cupidis & ftudiofis oftendit . quí etíam docet, 
rationem, paffionibus imperare , domínamq(e effe , (iue ad uírtutem índi/ 
net.feu malitiam. fané & alíos liber ille martyres celebrat , inter quos & ho; 
rum memínit certaminum : míhí ueto hoc tantum dixifTe fufficíat , Eleaza/ 
rum prímítías tulifTe inter eos qui híc ante Chriftum funt pa(li , quemad 
modum poft Chriftum Stephanus. Vír facerdos,& fenex;canus capillis,ca 
nus & prudentía.príus quidem pro popülo facrificabat, & orabat, nutic au^ 
tem (emcetípfum hoftíam obtulít deo perfectiffimam . purgationem plebis 
uniuerfz, dextrum certamínís procemíum,adhortatioq; loquens,& tacens. 
adduxit autem & filios feptem.ínftítutíonis fuz indicia, hoftíam uiuentetv. 
fanctam , beneplacítam deo , omni legali factificio fplendidiorem & puríoz 
rem. fiquidem legítímum eft & iuftiflimum ,ut filiorum praclare gefta pa^ 
tti referantur accepta. Puerí autem illí genero(i & magaanimí;generofz ma 
trís germina generofa;elorio(iueritatis certatores, Antiochi bigis ex^ 

' celfiores 


VIGESIMA T: 
celfiores, Mofaicz legis difcipuli genuíní , patríartim confuctudiniim obfer; 
uatores diligentes. Numerus apud Hebraos laudabilís, & propter feptena 
tiz quietis myfteríum uenerabilís , unum fpirantes , ad unum refpicientes, 
unicum uiítz iter fcientes,ut pro deo mortem fuftinerent.non mínus anitnís 
fratres,quàm corporibus.ínter fe de morte zmulantes.Proh miraculum,tor 
menta tanquam thefauros prerípientes.fub magiftra lege pericula pro alijs 
fübeuntes,quz non magis ingruentía formidabanr, quam cefíantia quare 
bant.unum hoc decinantes;ne tyrannus eos punire differret, ac quidam ex 
eís íncoronati difcederent , inuítidg a fratribus feperarentur , & mala uicto/ 
tía faperarent , acnequaquam ín patiendi periculum ínciderent . Mater ibi 
crat anímofa & generofa,pucrorum fimul acdei amatríx,cuíus materna uí/ 
fcera ultra natura dilaniabantur rationem , non quía eam filiorum mifera/. 
tetur crucíatus, fed quod tímore angeretur ne paterentur , neque magis de/ 
(iderabat abeuntes , quàm optabat ut refidui alijs adfjcerentur. & horum 
quidem ratíonem habebat tnaíorem , quàm eorum, quí íam decefferant, 
nam horum certamen anceps erat , at illorum diffolutio fecura . & hos qui 
dem íam deo concilíauerat.illos autem ut deus acciperet curabat ..O anima 
uitilís ín corpore muliebri . O fpecimen admirandum & magnanimum. O 
facri&icij illias Abrahamíci , ni(i forte maius quíd audendum (it . ille enim 
prompte unum obtulit, licet unigenitum , & quí ex promiffione erat , & ad 
quem promíflio pertinebat : & quod maius erat , quod non eenerís folum, 
fed & talium facríficíorum prímitia: & radix conftitueretur.. at illa totum fi/ 
liorum populum facríficauit deo,tam matres, quam facerdotes , uictimis in 
iugalationemn promptis exuperans,holocauftís rationalibus, facrificijs fe ur 
gentibus.illa ubera oftendebat,& filijs enutritíionem in memoríam perduce 
bat. Caníciem practendebat.fenectutemt pro fupplicatione fubijciebat.no 
ut falatem quzreret.fed ut paffionem moueret.nec mortem,fed dilationem 
petícalá effe cenfebat.nil eam flectebat;nihil emolliebat, nil audacíam eius 
mínuebat.non tormentorum inftrumenta expofita;nó rote expedíta, non 
catapultzc,non ungularum acies ferrearum,;no enfes,quorum acies íam fubi/ 
cebatur.non lebetes feruentes;non ignis íncenfus,no tyrannus mínans.non 
populus urgens, non genus ínfpíciens, non membra dilacerata , non carnes 
dilaniatz, no fanguinís ríuí fluentes, non iuuentus qux confumebatur,non 
mala prafentia , non qux expectabantur : fed & perículi prolongatío , qux 
alijs in talibus evauiffima effe folet;illis erát leuiffima,fpectaculo enim oble/ 
étabant.& paflionibus fere moram ínnectebant.ita uaría tormenta illa tan 
quam nullíus effent momenti cótemnebant.quín etíam perfecutorís fermo/ 
nes multiformes,conuítiantescommínantes,blandíentes, defpiciebát. quíd 
ením ille non tentabat ? ut quod fperabat affequi poflet . infuper & puero/ 
rum ad tyrannum refponfiones tanta fapientia ac — erant refer 

| 4- taut 


2123 ORA TIO 


tx, ut (i cüncta aliorum bonaín unum füiffent congefta.parua tamen effent 
(i cum illorum fortitudine effent collata. immo fortitudo eorum parua fuif? 
fet, (i cam prudentía eorum ín fermonibus comparata eflet . quin & folis il/ 
lis contígit ut íta paterentur , acínterim contra mínas perfequutorís & ter; 
rotes imminentes adeo fapienter tefponderent. quibus tamen pueri gene: 
ro(i , uel parens genero(ior nequaquam uíncebantur . quum ueto ipfa om/ 
níbus fuperftes extitiffet , ac animi dolorem cum amore temperaflet; pul/ 
chram parentatíonem illis feipfam exhibuit, eos enim fubfequuta eft, quos 
paulo ante prazmiferat.& hoc quonam modo? fponte ad periculum procet/ 
(it.at cum quali oratione funebri ? pulchri fané puerorum ad tyrannum fet/ 
mones exíftunt, pulchrorumque pulcherrimi € quut not ? cum quibus fe 
inftruebant , & tyrannum feríebant. at matris longe fuere pulchríores , prí/ 
mo quídem confolantes , poftea uero funebres , Quínam igítur puerorum 
fermones fuerezbonum ením eft,ut & uos illorum reminifcamini, at quem 
admodum certamínís habetís exemplum, íta etíam fermones de martytij 
laude ín talibus habeatis tempoftbus . erant autem aliorum alíj , & fecun; 
dum quod unumquenque uel perfequutoris fermones, aut perícalorum ot; 
do.aut aníma armabat alactítas , & (i typo effingere licet, tales erant . INov 
bis Antioche accírcumftantes omnes,unus rex deus eft, à quo factí fumus, 
& ad quem conuertímur. unufque legislator Mofes , quem haud prode 
mus feu offendemus.non per pericula uíti, ob uírtutem exantlata , ac míra 
cula multa , etíam fi alius adhuc Antiochus nobis mínaretüt , te etíam tru/ 
culentior . una autem nobís fecurítas eft mandatí obferuatío , & üt legem 
qua muníti fumus haudquaquam prauaricemur. üna gloría omnem alíam | 
gloríam prz illa contemnere . fola nobis funt diuitie quz fperantur. nihil 
autem terribilíus quàm à deo aliquid tímere, cum hís con(ideratíonibus fu 
mus ínftructi, ac ita armatí. cum tali tíbi íuuentute eft controuer(ia. Dulcis 
cquidem mundus híc eft , dulce & folum patrium , necnon amicí & cogna: 
ti,coataneíque, ac templum iftud magnum , & nomine tam celebre , ac pa 
negytes patríx, & myfteria , relíquaque cuncta quibus nos ab alijs differre 
uidemur : non tamen dulciora funt deo , ac perículis qua propter honefta; 
tem fuftinentur.nec tu hoc cenfeas, alius nobis eft mundus longe rebus ui(i 
bilibus füblimior & ftabilior. Patria alía Hierufalem fupertia , quam nuL 
lus Antiochus ob(idebit . & quía fortís eft & inexpugnabilís , nullam tímet 
defolationem.Cognati uero nobis funt ínfpitatio, & quí fecüidum üírtutem 
| funt nati. Amici autem propheta ac patriarchae , à quibus nobis & pietatís 
eft typus.Coztanei uero qui hodie nobifcü periclitantur;& fortitudine funt 
cotemporancei. Panegyres autem angelorum trípudia, myfteríumqs unum 
magnum ac maxímum, & a multis abfcondítum deus : ad quem & hac re^ 
fpiciunt myftería , de(ine igitut nobis parua & indigna polliceri : eu ením 
. onota^ 


via''S TAA . ng 
honorabitmur ínhoneftis ; neque lucrabimur damnofa . qioniam ion tam 
infeliciter negocíamur.define etiam minari;aut contrà mínabímur.taam ím 
poténtíam,& noftra argue fupplicía.habemus & nos ígnem quo perfequu 
tores paníamus. exíftímas tibi certamen effe cam gentibus ac cíuitatibus? 
tiecnon rcgibus effeemínatiffimis? ex quibus hí quídem uíncent , illi autem 
fortaffís faperabuntur . uerum nequaquam éís de talibus periculum immi 
niet. Contra deílegem aciem ínftruis;contra tabulas à deo ínfculptas,contra 
paterna , ratione & tempore honorata , contra feptem fratres unica anima 
tolligatos; feptem tetrophzis infamatutos . quos uíncere nequaquam ma; 
enum eft, ab íllis uero fuperari turpiffimum . Illorum genus fumus & difci 
puli, quos ienís columna & nubísín uía deduxit . quibus mare diuifum eft; 
& (luuíus fuübftitit,& fol ftetit; & panís pluuía defcendit , quorum manuum 
exten(iones orationis gratía facta: multa milia ín fugam conuerterunt.à quí 
bus ferz fuperabantur, & quos ígnís non tangebat, ac quibus reges gene/ 
rofitatem admirantes;abftínebant.dicemus & aliquid tibí cognitum . Elea; 
zatí myftac fumus ,cuíus fortitudo tibi eft comperta . príor pater certauít, 
nunc filij faccedunt.príor abijt facerdos.nunc fübfequenturfacrificia. multis 
nos tertes.fed multo plura ferte fumus parati . & quid Ó fuperbiffime minis 
tuís nobis facere potetís?num perfuadcebíszat nihil fortius eft ijs qui omnia 
fette funt parati.quur moramíni lictores ? quur canctamíni ? quur manda; 
tum tam egregium expectatis € ubi enfes? ubi uincula? celeritatem exopto. 
maíor ignis accéndatut, beftiz efferentur, tormenta augeantur, omríía fint 
regía & ambitiof . ego primogenitus fum , prímum me facrifica. Ego no/ 
uiffímus, ordo mutetur. fed & € medíjs quídam inter prímos exíftat , quo 
a:quís partibus ínter nos honoremur.fed parcís.expectaS ne fortuitum quíd 
aut contraríum?fepe ac iterum candem repetemus fermonem.nequaquam 
immunda comedemus , nec offeretnus . tu prius noftra ueneraberis , quàm 
nos tua colemus. fumma fermonis , aut ctadeliora adhuc excogita cormerv 
ta;aut hzc à nobís contemni fcías . & hacc quidem ad tyrannum . at quibus 
intet fe adhortabantur ? qualíacg de feipis fpectacula exhibebant ? quàm 
fuere pulchra?quám facra ? omnícy ui(ione ac auditione dei cultoribus fua/ 
uiora.Ego enim recordatione folum uoluptate impleor, ac cogítatione cum 
certantibus uerfor, enarrationeqíie exornor.amplectebantur fe mutuo, & à 
collis pendebant. panegyris erat ac(i certaminibus inítiarentur . eamus fra/ 
ttes ad perícula clamabant , eamus , urgeamus nos dum excandefcít tyran 
tius.nil nos emollíat;ut falute plectamur.conuízium nobis propofitá eft pre 
cioiffimü, nequaquam íllud negligamus . pulchrum eft fratres cohabítare, 
conuíuiá celebrare;ac una conglobari. pulchrius aero pro uirtute periclítarí. 
quod fi poffibile effet;corporibus etiam pro legibus certaffemus patríjs.fed 
 & mors ifta inter laudabilia exiftít ueram quía tempus hoc non admittit, 
corpora exhibeamus, etením (i nunc haud morímur, num ideo nunquá oc 
"eer cumbemus 


214 ORATIO | 
cumbemus? num ectierationi debitum fuum non reddemuszex neceffitaté 
gloriam faciamus, diffolutionem cauíllemur, quod commune eft proprium 
faciamus,morte uitam comparemus.nullus igitur € nobís anítmzx curam ge/ 
rat,nec pu(illanimis exiftat. Tyrannus poftquám in nos incidit, de aliorum 
cranfgrefTione defperet;periculís ordinem ipfe (tatuat;nos nihil in prompti 
tudínís feruore diffentíamus,prímuscg alíjs uia exiftat,nouíffimus ueto cer/ 
tamínis figaaculum.hoc nobís cunctis pariter infixutn fit, quod cum perpe 
tua domus noftrz laude coronabímur. & quod perfequutor nullam é no; 
bis partem accipere poterit , ut quemadmodum de omnibus eloríatut; ita 
unica íntamefcat prauítate.non minus tranfmigratione;quàm generatione, 
intet nos fratres appareamus, omnesqp tanquam unus períclitemur, & pro 
omnibus (ingulí . Eleazare fufcípe, mater fubfequere, Hierufalem mortuos 
tuos magnifice fepelíto.(i fepultuta catebímus.pofteris noftra referto.fed & 
amatotibus.tuis religiofum unius uteri fepulchrum oftende . Et illi quidem 
talía dicebant & faciebant, & aprorum inftar,dentes ínter fe acuentes, in ot/ 
dine x:tatís € promptítudine qualítatís confortabantur , uoluptaticg ac mi 
taculo erant contribulibus fuis . terrorí autem & ftupori perfequutoribus, 
qui quum totam gentem fubegiffent , adeo feptem fratrü unanimítate funt 
fuperati,ut nec fpeca meliorem haberent de alíjs . at mater generofa, quum 
illi uirtute tot (fent ac tales ,anímal inter legem & magnanimítatem me; 
díum,eoufque gaudío patíter ac tímore perfufa erat , in medioque duarum 
paífionum campo conftíterat, gaudij ob uitilitatem & ea quz uidebantur, 
tímoris uero propter ea qua immínebant;ac poenarü immanitatem:X tan 
quam auis pullos quum ferpens adtepit , aut aliud quid inGidíatur , circum 
uolabat.circumgemebat , (applicabat, (imul certabat, & quíd non faciebat, 
quod ad uíctoríam confequendam deferuiret ? fanguínís guttas rapiebat, 
membrorum detruncatíones colligebat;reliquías adorabat.cum uno loque/ 
batur,& hunc offetebat;alíum uero pra parabat. omnes autem íta alloque/ 
batur, Euge filij , euge optími mei , euge ín corpore conflítuti, corpore fere 
caífi.. Euge legís ac caníciei mea defenfores , necnon cíuitatís qux uos aluit, 
& ad tantam uirtutis eloríam prouexit.adhuc parum & uícímus.fatígantur 
tortores,hoc tímeo folum, adhuc parum & ego feliciffima ínter mattes ero, 
uoscp beatiffimí inter filios . fed matris defiderio teneminí ? at nequaquam 
uos derelinquam.hoc uobis promitto , non ením íta natos odi . Poftquàm 
autem defunctos uidit;ac fecurítatem ex complemento eft a(fequuta, caput 
admodum lxte cum magna fuftulít conftantía;non fecus ac íj;qui ía Olym 
piacís uíncunt , manibusque exten(is magna & fplendída uoce: tbi, inquit, 
Ó pater fancte gratías ago, tibi lex magíftra , necnon pater nofter Eleaza: 
re, quí ante filios tuos decertafti, quod meorum ín partu dolorum fructum 
accepí , quodque mater facta fum omnibus. matribus beatior . nihil mun; 
do relíqui. omnía deo tradidi , thefautum meum, fpemque meam fenilem, 
| quàm 


vIGES$1M4A Ag 
quàm magnifice fum honorata,qudm abünde fenectatis mercede perfruor, 
nuttímentí impenfam uobis filij remitto , quum ita uos pro uírtute decer 
taffe uideo . omnes coronatos confpexi tanquam benefactores intueor tor; 
tores, fed & parum deeft, quin me tyranno ob feruatü ordínem eratías ha; 
bere fatear,quod me ultimam periculis referiiauítquod fobolem meam de: 
- €ertantem uidí,& cum unoquoque filio depugnaui . íta ením fecura cum fa; 
crificijs digredíar , non comas dilacerabo , non ueftem difcindam , non cat 
nem unguibus fecabo , non luctum ínftaurabo , non praficas conuocabo, 
non in tenebrís me occultabo , ut at mecum fleat , non confolatores expe/ 
&abo , non panem luctus apponam :talía ením ignobilium funt matrum, 
S& quz carnis tantum funt parentes , quarum filij uítam (ine digna aliqua 
finiunt relatíone , mihí uero nequaquam mortuí eftís ó filij charíffimi , fed 
copiofutm fructum produxiftis.non me reliquiftis.fed przceffiftis : non de; 
floruiftis,fed folídati cftís: non fera uos rapuit, non unda abforpfit, non la 
tro íugulauit;non morbus diffoluit, non bellum abfump(it, non alíud quid 
paruum aut magnum quod hominibus acídete poteft . lerem equidem 
& ualde quidem , (i tale quid uobis accidiffet. lachrymis tum oftenderem 
quod filiorum atnatrix effem, quemadmodum nunc lachrymas repello. 
parua hxcadhucexiftuat.uere uos deplorarem, fi male faluati fuiffetís, (63. 
tormentis uicti effetis , (i quís uos fuperaffet quemadmodum nunc füpeta 
ti fant perfequutores . am uero fuperftitibus uobis laus , eaudium , gloria, 
trípudía ac lactitía mihí accrefcít . ego enim poft uos immolabor . cum Phi 
nca collocabímur. cum Anna gloríficabimur , prxterquàm quod ille unus 
etat, nos uero tot fcottícída , non corporum , fed animarum fornícatíonem 
confodientes. Et hc quídem unum a deo datum.íllumqüe nuper genitum; 
ego autem uiros fcptem , eosque uoluntaríos facrificauí . Flieremias fune 
brem ribi fappleat fermonem, non lugens, fed mortem laudans beatam. 
fuperníuem fplendetís, fuper lac coagulati eftís , fuper faphírum cotmpofi 
tio ucftra, deo, quí uos nafci fecit, ac mihi tribuit. & quid amplius? appone 
& meó tyranne filijs, (i qua apud inimicos eratía eft , quo certamen tibi (it 
uenuftíus.atínam & per omnía tranfeam fupplícía , ut cruorem meum fam 
guíini, & carnes meas feniles illorum admifceam catnibus . amo propter fi; 
liostormenta.quod (i hoc denegas.puluís falten puluetí iungatur. unamqs 
nos excipíat fepulchrum . ne inuideas aqualís honorís mortem ijs; qui 
gloría funt zquales . Valete 6 matres , ualete ó filij, ita enuttíte cos qui & 
uobís nafcuntur. Pulchtum uobis certandi exemplum praftítímus . talia 
dicebat, ac feipfam filis adiungebat. fed quo nam modo ? ad rogum ac 
cenfum tanquam fponfum adcuttít , huic ením adiíudicata fuerat : nec du 
centes. yino , ti corpus fanctum & generofüm corpora tangerent 
polluta. Sic Eleazatus facerdotio eft perfunctus, cocleftibus initiatus , & 
initians ac Fierufalem haudquaquam exterao , fed proprío emundauit 
M fanguínie 


216 ORATIO 
fanguine, díemqy nouiffimum myfteríum quoq; fecit nouiffimum.ita etiam: 
filij auentute funt defuncti;non quod uoluptatibus feruirent,fed quod paf; 
(iones refrenarent,ac corpora fanctificarent,ad uitamcf transferrent ímpaf^ 
(ibilem.Síc mater fcecüditate fua fructum accepit, (ic níuentes adornauit, & 
cum decedentibus quíeuít.quoscg mundo genuerat.illos obtulit deo;ac do^ 
lores fuos certamínibus annumerauit.partusqg cofequentiam mortibus ma 
nífeftam reddidit.à prímo quidem filio ufq; ad noui(fimü.tjs quae fuere cet^ 
tamínis.& quemadmodum ín aquarum ínundatione contíngit , (ic & uírtu 
tem aliam fuper aliam oftendit, ad paflionemcp adeo promptíor erat perí/ 
culis cortoborata príoribus,ut tyranno gratá fuerít, quod non plurimorum 
mater effetiimmo confufus & uictus difceffit,ac prímum tum didicit , quod 
. non omnía armís fübiei poffent;quum pueros inermes adortus fuiffet , quí 
fola pietate armati effent,& qui omnía potius patí quàm qua ille iubebat fa 
cete parati erant.Hoc Tepte facrificio fecurius & magnificentius fuít , nequa 
quarn ením neceffitate eft perfolutum.quemadmodumibi promiflionis fer 
uore,ac uíctoríe factum eft defperatione.uerum oblatío ifta fpontanea fuit, 
& quz folam mercedem haberet fperanda. Sed nec Daníclis certaminibus 
hoc fuit íenobilíus.qui quum ín cibum datus effet leonibus,manuum exten 
(ione feras deuícit.Immo necín Aflyría pueris pofteríus, quos angelus refri 
gerabat ín ignequoníam legem feruabát paternam,nec cibum tangere uo/ 
lebant pollutum & prophanum. Quiín neccertamen hoc gloría fua míracu/ 
lis illis,qua poftea pro Chrifto funt exantlata;inferíus fuit . illi enim quem 
admodum ín fermonis dicebam príncipío , Chrifti fequebátur fanguínem; 
& deus talium certaminum ductor erat, quí tantum ac tam admírandü pro 
nobis obtulit precíum.his uero haudquaquam multa neqy talía uírtutís fue 
re exempla.horum uírtutem uníuerfa admírata eft Iudxa, & tanquam ipfa 
coronata effet exultabat ac geftiebat . Certamen ením hoc maxímum fuit, 
ex ijs.que unquam in ciuitate illa fuere decertata.neceffe ením erat;ut ín die 
illa lexuel folueretur, uel elorificatetut , eratque res tum quafi fub nouacula 
pofita, & ad uníuerfam Hebraorum gentem illorum pertínebant certami/ 
na.Sed & Antiochus ita ftupore eft perculfus,ut minas uerteret ín admita/ 
tionem (nam homínum uírtutetn, & hoftes quocp admírarí norunt) quum 
ira deferbuiffet,& res per feipfam fuit expenfa , adeo ut infecto negocio ab; 
iret , multis patrem Seleucum ob honorem gentí, necnon maguificentíans 
templo ímpenfam laudans,multis quoq; Simonem quí eum adduxerat ín; 
culpans.Proinde hos nos 6 facerdotes matres & filij ímítemur . Sacerdotes 
quidem Eleazarí honorem, pattis fpiritalis , quí tam fermone quim opcre 
quod optímum eflet oftédit. Mulieres uero generofze matris illius gloriam, 
quo uere filiorum amatrices effe uideantur, ac Chrífto feeturam fuam offe 
rant,nuptíasqg per talía fanctificent facrificía . filij autem ut fanctos illos ue 
nerentur;ac iauentutem nequaquam ín turpibus con fumant affectibus, fed 
| ín cet/ 


VIGES$IMAPRIMA 2i 
in certaminibus contra paífioncs ínítis,& ut contra affiduum Antiochü ee; 
netofe pugnent;quí contra membra cuncta decertat ; illas multipliciter in 
fectatur.capío ením pugiles habere, quí omnís temporís, omniscp (int mo; 
di,uniuerfum homínum genus,ac xtatem omnemque uel palàm oppugná 
tur,uel cui clanculum tenduntur ín(idíae:illamq ueteribus adíuuare narratio 
aibus;adíuuare & nouís;ac undique apícula inftar utilífTima colligere;in al/ 
uearíj unius fceturam & füauitatem:quo tam per uetufta;quàm noua ín no» 
bis glotíficetut deus.quí in Rilio & fpitítu elorificatur, quí fuos cognofcit.& à 
fais cogaofcítur.confeffus & cófitens.elorificatus & elorificans,in ipfo Chri 
[to,cui (it gloría ín fecalum,;A men. X5 

DIVI GREGORII. NAZIANZENI DE MODESTIA IN 
CEPTATIONIBVS OBSERVANDA ORATIO 
/H OsTQVAM tam prompteconueniftis , panegyrísqg 
*| tamceleber exíftít,.& ideo potiffimum lucrí tempus ad; 
9 finage quid uobis mercis exhibebímuszSane (i illa etíá 


IM SS ; ! x 
JP, *9 alacritate hac minus dígna (it, noftrís tamen uíribus né 


| 8 8 quaquam inferíor erít.illa enim requírit maíora,iftac ae 
$1557 SS BE AB ro adferüt medioctía.fatius autem fuerít aliquid pro ui 
tibus afferre,quàm ín omnibus deficere.fiquidem non ille quí talia praftare 
nequít,fed quí non uult;crímíni obnoxíus exiftit, no mínus in rebus díuínis 
quàm humanis.Proínde ego paftor fum paruus & inops.nec adhuc alíjs.ut 
modefte loquar.placeo paftoribus.Caterum num id propter clarítatem;ac 
fermonem rectum,uel pufillanimitatem & ínuídíam cótíngat, ignoro,deus 
autéut díuinus inquít Apoftolus, nouit, diesqg reuclatíonís mahífefte hoc 
declarabit , necaon ígnís nouíffimus , quo cuncta noftra díjudicabuntur & 
pargabuntur.nilominus tamen adnítar ne eratiz donum abfcondifle uide/ 
tí poífim,nec lampadem füb modio conftituiffe, neque talentum defodiffe; 
quemadmodum fapíus à uobis audíui, quum fegnitiem exprobraretis, uel 
taciturnítatem molefte ferretís,quo uos fermonibus ueritatis inftruere, fpiri 
taíqg idoneos reddere daleàm.unde ígitur fratres uos reficere incipiam? aut 
quibus fermonibus athletas,quorá prafens eft panegyrís honorabo? quid 
prímum aut maximum dicam, quídüe potiffimum animabus noftrís utile, 
feu pracfenti cemporí conueníentiffimum proferam t íta enim cognofcemus 
quíd nam ex fermone noftro (it pulcherrímum.pax nempe. addo & utiliffü 
mum.quid uero tutpiffimum & damnofiffimum: dífcordía fcilicet . poftag 
igitur íta interrogauí;ac refpadi.fecundo quaere pergam;quid potiffimum 
Fa OA MK ueto dífcordíam íntroducat:ut quemad modü ín mor 

is caufas abfcindímus, ac fontes perturbatíonum noftrará obturamus, uel 
ex(iccamus:ita híc quoq de fluxis, & qux índe ortü fumàt interfcindamus. 
qaandoquidem poffibile haud eft , ut nouiífima recte coenofci queant, nifi 
príus bene confiderentur príncipia, uultís ne ígitur uos caufam dicere & ma 


T nifeftate 


- 


118- vio & T ho 
iifeftatezuel mihi tnedenti cedere? & ego illam oftendam, & emendare cu 
rabo.nam licet ad dicendum (im paratus, longe tamen dicentes audire fum 
aratior.uerum fat fcio,quod míhi cedetis , quoníam nosfor(itan haud ma; 
| da medicos ín talibus exiftímatis,neque peritos anímarum curatores, (i/ 
uc male,;fiue bene creditis.ceterum admirari nolite, (i fermonem proferam 
admirandum:nam quamuis (it mírandus,uerus tamen quemadmodum dí 
co exiftit:fed & uosaftipulabimini, (i ad finem ufque difcere fuftinebitis , & 
non quod reprehen(ione dignum cenfeo , ante finem propter feruorem af 
fargatis.turbarum ígitur harum caufaexi(tunt natura feruidae & immanes, 
1102 tamen plane ignez & magna. nondum enim feruoretn illum cognofc 
maus, (ine quo impoffibile eft,ut aliquid egregium, & quod pietati caeterísqg 
uirtutibus congruum (it, peragi ualeat . fed rationís defectu & imperitia fu/ 
mius genero(i,huíusqg fobole praua,temerítare. (iquidem temeritas infcítiaz 
fobolcs exiftit . ingenía enim talía inualida funt, paritertp tan ad uirtutem 
quam prauítatem fegnía & ínagilía, in neutramq; partem multum uergen 
tía,noa fecus ac motus torpídorum. eencrofa uero , qua ratio inflruir ac re 
cte dírigit,multum ad uirtutis conferunt bona:quum ucro a fcientia & ratío 
ne fuerint deftítuta, nequaquam malitiz diffimilia efTe reperiuntur. nam & 
equum quí uictoríam reportare debet , ferocem & generofum effe oportet, 
fiue bellatorem feu certatorem: quí inutilis effet , G frenum tolerare ncfciret, 
fcu exetcitíjs ad laborem manfuefactus haud effet, & hoc eft quod pluri 
mum membra diftraxit, fratres feiunxít, ciuitates turbauít, populum in ra^ 
bici egit gentes armauit, reges concitauít, facerdotes incer fc & cuim plebe 
commifit.necnon populum ínter fe & cum facerdotibus . parentes contra & 
líos íncitauit, &ilios aduerfus parentes, uíros contra uxores, uxores aduerfus 
matítos. cuncta demum beníuolentíz nomina exacerbauit. dominos ac fer 
uos ínter fe, praceptores & dífcipulos,fenes ac iuuenes.fed & uerecundia: le 
cgem,maximur ad uírtutem admíniculum;.ignominia affecit. pro illaty pet 
tínacíam íntroduxit;per quam facti fumus non tribus una;quod & olim op 
probratum fuít populo Ifraélítico:neque Ifrael & ladas;dua unius & patuí 
populi huíus partícul : fed per domus Gingulas , & coníugía , neceflitudi» 
nesque famus diíffe&ti . & quemadmodum unafquifque contra feipfum eft 
diuifus;ita & orbis totus ac genus homínum uníuerfum, ad quod fermo cw 
currít díuínus.factusque eft príncipatus multorum,omnií principatu caffus, 
ac ofla noftra ad infernum funt "i dan oportebat autcm poftquam exter" 
nos Chríftíanorum hoftes fuperaffemus , ut inuicem nos confumeremus. 
acuefanorum inftar propriam dilaceraremus camem, nequaquam fentienz 
tes , fed plasob malum hoc gaudentes , quám (i pacem ínter nos habere/ 
mus,calamttatemqáe hanc lacrum exiftimantes , deoqüue cultum difcidiam 
exhibere credentes , quum díuidimur & incendimur: feparatione nequa^ 
quam laudabili , fed aituperanda: nec puro , fed perniciofo incendio, & ne/ 
quaquam 


VIGESIMAPRIM4A 219 
quaquam purgátiuo.non enim uerbum fecans,quod Chrifti eft machera,f 
deles diuidit ab infidelibus , nec ignis mittitur & accenditur, fides nempe & 
fpiritus feruor,materiam abfumens aé deuorans : fed plane contrarium eue 
nít,ut príus confumamut, deinde etíam diuidamur. hoc eft;quod ex una ec/ 
cle(ia multas fecít ac díui(it, non ín unum Paulum, uel Cepham, aut Apol, 
lo , (iue eum quí male plantauit, feu male rígauit, fed male multos oftendit 
Paulos,& Apollos.ac Cephas. à quibus etíam pro Chrifti magno & com 
muní uocamur nomíne . infuper & illorum efTe dícímur. ac utínam hoctan; 
tum dicere haberem fed & multos(quod quidem horreo)induxít Chriftos, 
. generatum nempe & creatum,& quíex María ortum fumptit, & refolutum 
in id unde ad efle proceffit,& homínem ftolidum,& exiftentem,& apparen 
tem.Síc & multos fpiritus, nempe increatum, & creaturam, & efficacem, & 
. nudum tantum nomen.Proinde decet, ut unum agüofcamus patrem,príty 
cipio carentem,nec genítum.(imiliter & Filiüm unicum ex patre natum.Spi/ 
ritum quoque unum, fübftantíam ex deo habentem. patrí quidem quod ís 
fit ingenitus.filío uero quía genítus fit cedentem. ín alijs autem natutz eíuf; 
 dem,parem domínatione;gloría,& honore.hac fcire, ha:c confiteri oportet, 
cum hís conf(iftere . nugas uero uarías prophanascp ín fermonibus uocum 
nouationes;ocíofís relinquere homínibus . Caeterum quídnam hixccuncta 
excitauít, feruor nempe ratíonís expets, fcientíacs haud toleranda . necnon 
Huctuans fidei gubernaculum , haec fratres quum fcíamus , nequaquam fe 
enes fimus ad bonum fed fpíritu ferueamus;ne unquam paulatít ad mor; 
temdormíamus, uel dormiehtibus praua nobís ínímícus femína interferat. 
(iquidem fegnitíes fomno eft cognata . fed neque nimís feruídí & (ine tatío; 
ne,noftrí folum amatores fíamus,ne à regía uía excídamus, omníno ín uno 
aberrantes ; ucl quía ftímulo propter fegnítíem indígeamus ; uel ob ferio; 
rem pracipítemur: fed ex ambobus quod utile eft fumamus, huíus quidem 
 amanfuetudinem.illius autem zelum: fugíamusq id quod ex uttífque eft no 
xium,huíus quídem pigrítíam.illius autem temerítatem: ne quum híc ceffa/ 
maus,nullum fructum inde feramus.ibi uero abundantes períclitemur. utra; 
que ením funt ínutilía;tam feguíties odíofa,quàm feruor.difciplinz nefcíus. 
quoníam hxc nequaquam approxímat bono;ille uero penítus exorbítat;ac 
de dextero dexteríus aliquid facit. Quod & díuínus Salomon cognoüit, 
dum ait, Nolí decinare ad dextram.nec ad (iniftram;neque propter contra 
ría in zquale íncidas peccatum , quandoquidem quod fuí natura dextrum 
eft, laudat, uías inquiens , qux à dextrís funt deus nouit , at quaa finifttís 
perueríz exiftunt . Quomodo ígitur quod dextrum eft laudat 7 ac rurfus à 
dextro abducitzab eo nempe quod dextrum uídetur,quum n6 (it: ad quod 
alibi refpiciens, ait; Ne fias nimium iuftus;neq; fapiens immodice.fiquidem 
eadem eft anímí paffio circa iuftitíam ac fapientíam , quz & feruoris qui ía 

re & fermone acídit , quu is extra honefti & uirtutis limites uade ex 
| i celiutii 


Sec undum 
Apolinareni 


220 o'R X TF 
ceffum cadit, nam pariter tam defectu quàm augmento offenditur , quen 
admodum (i regulz quid addatur aut detrahatur. Nullus ígitur plus íuftus 
quàm bene habet exíftat;neclege legalíor,nec regula xquior,neq; mandato 
fublimior.Caterum quo pacto id fieri poterit? (i mundum infpicíamus.na/ 
tutzcp legem collaudemus ac rationem fequamur,& nequaquam ordinem 
rectum afficiamus íníuría. & pariter furfum ín ccelum,deorfumq ín terram 
tefpiciamus. íta enim cognofcemus , quo pacto uníuerfum illud conftet , & 
unde;ac quid ante ornatum fuerít,& quod nam nunc nomen fit toto.Síqui; 
dem cuncta otdíne decorantut , uerbum illa adornauít, tametfi quemad? 
modum unum,íta & uníuerfía confufa licet fubiftere potuiffent. ís ením quí 
nondum exíftentíbus cffe tribuit; fiendis Ideas ac figuras indidit, neq; ad 
uníuerfum (imul pftendendum & ornandum impotens erat : fed ídeo pri 
mum quíd & fecandum numeratur , necnon & tertíum, (icq; deínceps, quo 
confeftim ordo rebus accederet creatís.Ordo igitur uniuerfum conftítuit.or 
do cccleftia contínet & terreftría.ordo eft ín intelligibilibus.ordo ín fenüibili 
bus.ordo ín angelís.ordo in aftrís.tam motu t; magnitudine;necnó habítu 
dine ínuícé & fplendore.alía ením eloría folis eft;alia uero lunze, alía quoq 
aftrorum.9loría enim ftella díffert à ftella.ordo in anní partibus & tempori 
bus.qux ín mundo nunc progredíuntur;nüc iterum recedunt;ac per medio/ 
crítatem aufteritatem mítígant. ordo eft ín diebus & noctibus, menfurís & 
interaallis.ordo ín elementís ex quibus & corpora . ordo coelum círcumuol 
uit,acrem expandit.terram fuppofuit,que & faperpofita cft;naturam humí 
dam effudit & coníunxit,uentos emit, non remi(it.aquam nubibus collt/ 
gauít,& non cohibuit, fed faper faciem uniuerfae terrx decore & índifferenv. 
tet fpar(it.& hxc nequaquam parumper,neq; ad cempus un paruum , aut 
etatem unam,fed ut ab initíoad finem ufq; per eandem uíam dírígantur & 
circumuoluantur;fixa & mobilía, folidata quídem uerbo, labilía auté motu. 
conftituit ea in feculum feculí,praceptum dedit & non pratetibit, firmitatís 
nempe.fed & id quod factum eft;aut dehinc fiet; fluxum eft.ubí ígitur ordo 
domínatur , ibi uniuerfum ornatus eft ac pulchrítudo inconuulfa .ubi uero. 
ordínís & decorís eft defectus, ibí in aéte quidem fulmína , ín terra commo 
tíones,ín marí ínundationes , ín urbibus & domibus feditiones, ín corpori: 
bus ecgrítudínes.ín animabus exoriuntur peccata. & hzc omnía nequaquá 
ordínis aut pacís.fed perturbationis & cofu(ionis funt nomina, Quin & corr 
raptionem illam díuulgatam quam expectamus,nil alíud fratres,quam itv 
ordínationis exiftímemus abundantíam. fiquidem ordo colligauit, ordínís 
ucro ínuer(io diffoluet , quum placuerit collieanti , ut diffoluantur aníncría 
ac tranfmutentur. Ordo praterea cunctis animantibus generationem & ct 
bum, necnon unícuícy regiones fuas proprías lege affignauit . Nemo enim 
Delphínum uidit terram fulcantem , neque bouem ín unda laborantem. 
quemadmodum nec folem in nocte crefcentem & decrefcentem;Gue uem 
interdia 


viG BS.hM kP;kji.M A 22i 


intetdiuignis flammam emíttentem, Montiü excelía ceruís,petrz uero pet 
fugia funt leporibus.fecit lunam ín tempora;fol occafum fuü nouit. Nox eft, 
& homo fopore corripituranimaliatg fua fruuntur fecurítate;ac (ingula ali/ 
meütum (ibía creatore quxrunt concefTum. Dies eft animalia congregant, 
& homo ad opus fe accíngit,ordínedy itixta legem ac ratíonem natura ínui 
cem cedimus. adíjcíam & quod maxímum eft;nobísqg perquám peculíare. 
Ordo homínem ex rationali írrationalicj temperaméto compofuít;ac my: 
tice & ineffabiliter colligauit.puluerem menti;menté uero fpítítui.& ut mi 
rabilius quid ín fuo faceret figmento, illud ide faluauit;& diffoluit.hoc ením 
fupetindaxit;illad uero (abduxit, perínde ac ín flumnine;mortalítatíqíte im^ 
mortalítatem,per diffolutionem acquifiuit;qua nos etíam à brutis fegregar 
uit. Ciuitates condidit.leges tulít;uirtutem honorauít,malítiá puníuít, artes 
inuenít,coniugia copulauit;uitáC fobolis amore manfuefecit.ac maius quíd 
quam infernum defideriá illad & carnale,dei nempe índídit.& quid (ingula 
enumerare eft neceffe?Ordo exíftentíutm parens eft ac fecurítas.& qui folus 
fi uocem affumeret;ea qux uerbi funt,quod omnia fecit;tecte explicare pof; 
fet,quando uníuerfa à deo effentíam recípiebant,& fübGftebát. ego cum eo 
eram cuncta componens;quum prepararet thronum fuum fuper uentos;ac 
&therem fitmabat fuperiorem. quando fundabat terrá, & fontes tanquá fi 
xas fub ccelo conftituebat.ac fpirítuí orís fui uim omne largitetur. Cactetutri 
quàm ob rem hec cuncta enumerauitaut quo tiam díu íam nofter dirígitut 
fctmot Ordo etiam in ecclefijs ita ftatuit, ut alij int oues;alij uero paftores: 
ità ut hi imperent, illi uero obediant. (itis hoc tanquam caput, illud pedes, 
iftad mants,hoc oculí, illud uero alíud corporís membrá, quo omnía tecte 
inter fc condetiíant,commodumdy tam ad prafectos quam fubditos redun 
. det.& quemadmodumi ín corporibus membra nequaquá ínter fe diffident, 
fed cuncta corpus unum ex diuerfis funt compofita , nec idem omnium eft 
officium ac ufus,ad mutuam neceffítatis beniuolentíam. necg oculus gradi 
tut; fed ducit quemadmodum nec pes cernic.fed uadít;nec lingua excipit uo 
ces,íd enim ad auditum pertinet: (icut nec auditus loquítur , nam lingua íd 
cft officíum.nafus uero odoris eft inftramenttim, at guttur cibum guítat.iti 
quit Iob.maanus aüt dandí & accipiendi eft inftrunient(üi, mensuero cunctis 
hominibus dux eft, penes quá & fentíre, ac ín quam eft fenfus Ita & apud 
nos,qui commune corpus Chrifti fumus, omnes ením corpus unü ín Chri; 
fto, ac perunum Chriftum ínter nos membra fumus, hoc ením ímpetat ac 
pratidet, iftad uero obedit & dirigitur, necamborum idem cft officium, 
quemadmodum nequaquam eorundem eft imperare & fubeffe, fed ambo 
unum fiunt,ín unum Chtiftum, ab eodem compofita & conglutínata fpíri 
tu,licet imperantes a fubditis rurfus;tanquam medíum,& doctrína;& exet/ 
citatione, atate diftent.licet etíam ínter duces tantum inter(it, quantá fpi 
titus prophetatum alijs fubiectus eft prophetis.Nolí n -— 

$ us 


45s ORATIO | : 
lus dícat: & alios quidem ín ecclefia conftituit, primiim apoftolos , fecando: 
prophetas, tertío doctores, prímum propter uerítarem, fecundum propter: 
umbram.tertíum propter menfuram utilitatis ac fplendoris. & fpiritus qui/ 
dem unus eft,gratí uero dona nequaquam funt aequalía : quoníam nec re; 
ceptacula eiufdem fpiritus qualia exiftunt, (iquídem huic per fpiritum fer/ 
mo datur fapientíz,uel contemplationís;alij autem fermo fcientia feu eue 
lationis;alij fides folida,& haudquaquam dubía;alij uero operationes uírtu 
tum & míraculorum fublimiorum, alíj dona fanationum adíutoría fiue prac: 
fecturx;gubernationes feu refrenatíones carnis. linguarum genera.ínterpre 
tatío língaatum.tam maíora qum fecundaría dona.iuxta analogíam fideí. 
hunc fratres ordínem ueneremur, hunc etíam feruemus.fit aliquís auditus,il 
lelíngua;híc manus;alíusuero aliud quiddam.hic doceat;ifte uero difcat:ille 
bonum propríjs operetur manibus, in difttibutionem egentiü , & inoputu. 
ifte imperet, & príor perículís obtjciatur , híc autem íuftificetur per minifte: 
riutn.at alíus doceat cam decore, Prophetz duo uel ttes loquantur, idép ui^ 
cíffitn,& unus ínterpretetur. alio uero declarante , primus cedat. & hic qui/- 
dem difcat ín obedientía,ille autem fuppeditet ín hilaritate;alius uero mínü 
fttet ín alactítate.INe omnes (imus lingua, quod frequentiffímum eft, ne o; 
mnes apoftolí, ne omnes prophetz , ne omnes ínterpretemüt . magnum 
quiddam eft de deo loquí , fed longe maíus feipfum expurgare deo . quat 
doquidem ín anímam fceleftam nequaquam íngteditur fapientia . & ideo: 
femínare iubemut ad íuftítíam, & collieere fructum uita, quo illuminemur 
lumine cognitionís. Et Paulus quídem propter dile&ionem domíni uult 
nos cognofcíi, propter cognitionem uero doceri . fcíebat ením uiam hancad 
cognitionem opínionis inflatz optimam effe. Magnum quíd eft docere,ue 
rum difcere perículo caret. quur te ipfum facís paftorem , quum (is ouís? 
quur caput efle contendís , quum pes exiíftas ? quur exercitum ducere quaz/ 
ris,quum ínter tnilítes adhuc cenfearís? Quur magnum, fed neutiquam ttv 
tum luctum maris fectaris , quum fine perículo terram colere pofíis ? Sa/ 
né i uítes fecundum Chriftum, fenfasqg habeas exercitatos , tibiqg lumen 
fplendeat cognitionis , loquere fapíentíam , qua profertur ínter perfectos, 
necnon abfeondítam ín myfterío . & illam quum tempus coperis , & tibi 
concredíta fuerit . Quid ením apud te ipfum habes , quod tibi datum noa 
fit^aut quod nequaquam accepetís ? Sí uero adhuc paruulus es,& humi re/ 
ptans intellectu, nec fufficiens ut cam füblimioribus progredíaris , fias Co» 
rinthíus.lac te ala;quur cibum quatís folidíorem; quem membra non cor 
coquunt, ac nutrímentü faciunt per ímbecillitatem.loquitor quídem.£i quid 
melius habes quàm quod taceatur. fiquidem ordinem labíjs ornate opus 
effe laudabile nofti.ubí uero filentíum melíus eft fermone , ibi quíetem dili 
ge. decet ením quacdam dicere , alía audire , nonnulla laudate , aliqua uero 
amarulenter refjcere. INum ígnoratís fratres certamen noftrum , quí cum 
autori/ 


VIG E$ I'MjA P AI A 223 
autoritate hic prafidemus ; & hacc multis ex uobis tanquam lege fancimus. 
foríitan autem nec plures é nobis ipfis illud cognofcímus . quod & lachty: 
mis dígaum exíftít , quemadmodnm apud deum omnís cogítatio fermo & 
opus expendatur: & nonapud deum folum , fed & homínes multos , qui 
tatde quidem rerum fuarum íudices , cíto uero aliorum índagatores exi/ 
ftunt, & quí facilealíjs maxima quam nobís míníma concederent: nam & 
(i ímperítiores (int, cítíus tamen ímpíetatem noftram quam medíocrem 
cotum coguofcunt ignorantíam . INónne fcítís quale donum dei (it taci/ 
tutnítas, & ín omnifermone loquendi catere necefTitate;ac ín poteftate ha; 
bere , ut quis illum uel depromat , uel obmíttat; (icqüe Gbí ipfi fermonem 
& Gilentíum recondat. (iquídem omnís fermo natura debilís eft & uolubi/ 
lís nec propter fermonem oppugnantem libertatem habet. & canto plus 
ille qui de deo eft, quanto maius eft fübiectum , & «mulatíonís plus , ac 
periculum erauíus exiftit . & quíd tímebimus ? aut cuí confidemus ? num 
menti , aut fermoní , ucl audítui ? etením ín tríbus hís periculum uerfatur: 
ram cognofcere eft difficile , exprimere uero impoffibile, at auditum ac 
quírere purum , operofius longe . Sané deus lux cft; ac lux quidem fun 
ma , cuíus tenuís defluxus quidam ac írradíatio omne lumen exuperat ítv 
fernum , etíam (ifplendídi(fimum appareat. Sed uídesne ? noftram con 
culcat calíginem , tenebrasqüe pofuítinter nos & ipfam quó fe abfcondit, 
quemadmodum olím uelamen ínter Mofen & cecitatem Ifraelne facile na 
tura tenebrícofa pulchritudinem reconditam & paucis dignam cernere pof^ 
fit. & ne quam eam facile confequatur ; facile etíam propter conditura: faci/ 
litatem perdat . Lümen autem quod cum lumine conuerfatut, femper pro; 
pter detideríum ad fuperna eleuat , mensqüe purgata purgato appropín/ 
quat. & hoc quídem partím nunc apparet, illud uero poftea. prazmíum uír 
tutís & anhelatíonís , qux hínc eft ad eum , aat etíam communícationis. 
nuncením inquit, per fpeculum uidemus & xnígma, tunc autem facie ad 
faciem . nuncícío ex parte, canc autem cognofcam quemadmodum & cov 
enítus fam . & quum tanta (it humilítas noftra , qualis eft promiflío ?tan/ 
tum deum fcire quantum cognofcemus . Hac Paulus magnus;lle uetítatís 
praco , eentíum doctor fidelis ; quí magnum circulum Euangelij expleuít, 
nemíni alij uíuens quàm Chrifto.quíad tertínm raptus cft coelum, paradifi 
infpector.qui propter perfectionem defiderabat diffolutionem.Sed & Mo 
fes uíx dei pofteríora uidit per petram:quacuncy illa fuerínt;& quaenam fit 
petra illa: quum multis rogaffet promiflionem obtinuit, no tantum tamen 
uidit quantum de(iderauit.fed plus fuit id quod eum latuit quàm quod ap; 
paruit.lícet Mofes effet deus Pharaonis, ac tantum populum educeret, tatv 
tamcp uirtutem ín (ignis oftéderet. Tu uero quemná ex ccclo cibafti?quam 
aquá e petra elícuifti, quodnam mare uirga díuififti, qué populum per ht 
mídam tanquá ficum eduxifti, quos hoftes fubmerfifti.quosignisac nubís 

n ^ jÀ ] 4 columna 


224 | 5 CODA X4''TUO^ 

columna deduxifti,quem Amalech debellafti, oratione ac manuum exteti/ 

fione , qux uenturam olím crucem myftíce prafigurabat , ut ínter calamita; 

tes ponas, (i deum nequaquam abfolute deptehendere poffis. & propterea 

| omnía moueantur ac fuscp decp ferantur. Poftquàm autem Mofis fecimus 
mentionem , nónne hincetíam eratíz didicifti confequentíam , necnon or; 
dínis legem*Etenim (i Mofes es, in nebulam ingreditor, & deo loquitor, ac 
uocem audíto,& legem füfcipito.legemtp ferto. Si uero Aaron;afcende qui^ 
dem,fed extra nubem,iuxta tamen ftato. Sí autem Ithamares, feu Eleazar 
tertíusqg poft Mofen;uel é fenatu quifpiam, aut é numero Septuaginta illo 
rum,etíam remotius confiftito,ftatíone tertíum occupans ordinem. Sí uero 
unus esé populo & multitudine , nequaquam montí appropinquato , ne 
quam illum tetígerís tanquam beftia lapiderís. deorfum maneto, ac uocem. 
folam audito , tey hac fanctificato ac purgato, quemadmodum ín ordine 
es conftítutus.& at te pluribus erudiam,quifnam facerdotum ínítiabat ma 
nus? Mofes.quís ex ínitíatis primus fuítz Aaron. infuper quifnam díuína cu 
rabatzquifnam populo refpondebat : quis ín fancta ingrediebatur fancto 

 rum,praterquám unustnum ille femperznequaquá.fed femel ín anno. Qui 
naim praterea geftabant tabernaculum , prxterquàm leuítaz 2 & ij quidem 
quemadmodum erat ordinatum. nam aliqui preciofiora , aliquí uero fecu 
daría portabant, quemadmodá ferentium exigebat dignitas. quuim autem 
illud caftoditi oportebat;quinam cuftodiebant? aut quomodo cuftodieba^ 
turzhí qui erant deputati; & eo quo opottebat modo. nihil enim nó prarfcrí 
ptum erat;aut ínordínatum,nec ex minímís quidem.INobís uero (i glotíola 
quxdam ucl patua contíngit;& fepe necilla quidem, fcd forte duo aut tría 
uerba fcriptura expendimus,eacp confafe ac ftolide, tum illud eft fapientia 
uno die adepta.turrístp in Chalane;qua recte linguas diuilit.unde & cotra 
MMofen arrogantes fierí eft nece(fe.necnon ut Dathan (imus & Abiron, ín; 
íurij & (mpij.quorum pertinacíam fugiamus,nec arrogantíam imítemut;ne 
finem eundem fottíamur. Proínde (i placet alium tibi ordinem ín medium 
producam;eum(p laudabilem,;ac cómemorationí huíc & adhortationí praz/ 
(enti admodum cóuenientem. Cernis ne Chrifti difcipulos? quí omnes fub 
limes fant;& electione digni.híc ením Petra uoca£, eic ecdlefix fundamen/ 
tà concreduntur, ille uero plus dilíeítur;ac fapra pectus lefu recumbit.& reli 
qaí przemínentíam hanc benigne ferunr . fed & illos in montem afcendere 
oportebat;,quo forma fplenderet,& díuinítatem oftenderet;ac íllá quí in cat 
nc delítefcebat oftenderet.at quiam unà afcenderunt;necg enim omnes mí 
raculi infpectores erant.Petrus & Iacobus,& Ioannes;qui pra alíjs & erant 
& numerabantur. rurfus illi ídem ei ín agonía conftítuto ,& parumper ante 
paffioné fecedéti affuere.codé enim Chriftus illos honore afficicbat.omnía 
enim cá ordíne & decore peragebanf.nüc erri de hoc Petrus quxrebat, de il 
lo uero Philippus,de ifto Judas;de alío Thomas, de hoc uero alíus quífpia. 
i nce 


VIGESIMAPRIMA 21$ 


tiec omnes idem,nec omnía unus.fed quifque fuo loco & (ingulatim.ac (i d 
xetís quicquid unufquifque indigebat , fed & alíad alijs uidebatur . uultali 
quíd dicere Philippus,& id folus haud audet.fed & Andream fecum fumit. 
Indíect Petrus ucalíquid quarat , & Ioanni annuit . ubí híc aufterum * ubi 
imperandi defideríum?quo pacto potius quum difcipuli effent manfueti 8 
humilis Chrifti , cor oftendere potuí(Tent ? ferui propter nos factí qui ferui 
eius fumus,& quí omnem gloríam ín omnibus patrí acceptum tulit,quo no 
bis exemplum boni ordínís & modeftíz tribueret.à qua tamen cantum abe 
fumus,uteratum mihi foret.(i non omnes temerítate antecelleremus.tamet 
(i illam in rebus maximís maxímís ctíá oftendamus hominibus.num igno: 
ratís quod humilitas haud tantum ín patuís indicetur. nam per oftentatio; 
nem etíam & falfam uíttutis fierí folet figuram;quantum probatur ín maio^ 
tibus.nec mihí humilis eft ille quí de feipfo patua loquitur, & hoc ínter pau 
cos & raro,neqp ís quí humiliter alloquitur humiliorem,fed qui mediocriter 
de deo uerba facít;& alía quidem dicere, alía uero fübticere nouit. ín quibu 
dam ucro ignorantíá fatetur;ac cedít fermoni illius, cui plus eft cócreditum, 
concedítqp aliquem plus effe fpirítalem,& ín contemplatione magis profum 
dum.Sane turpe eft.ut quis ue(tem & uictum cligat;non fplendidiorem.fed 
uiliorem , genuumque callis , ac oculorum fontibus , ieíunijs infuper & uigi/ 
líjsín humo praterea dormitatione, labore;ac cáctís in rebus humilítatem, 
& propric imbecillítatis cofcientíam oftendat:in fermonibus uero de dco fe 
cunctis przferat homínibus,& plane imperatorem & tyrannü agat, nulliag 
omníno cedat.fed fupercilía ultra omnes legis doctores attollat, quum inte/ 
rim humilitas cum eloría fecurítatem etiam habeat. Sed híc ex feruentíori 
bus quifpíam fupplodet ac dicet;/nüquid de deo tacebimus?& hoc tu iubes? 
& de quo potíus quam de illo dicemus? & quonam conftituemus iftud.fem 

erlaus cíus ín ore mco.&, benedicam dominum ín omni tempore. &, ecce 
Labia mea nó prohibebo.uerbaqy talía proferet preeditata & huc fpectá 
tía. huíc manfuete,& nequadj moleftís occurrere decet uerbis, ut hínc mode 
ftia doceatur. Nequaquá (ilere iubeo 6 fapientiffime;fed haud cótentíofe de 
certare.non ueritatem occultare, fed haud prater legem docere.(iquídem ín; 
ter prímos ego fapientiam laudo eorum.quí ín diuínís exercentur literis;feu 
exerceri cupiunt.aec unquá exercitio huíc aliquid prztulero.nec male a phi 
lofophía ipfa audire uellem, ráquatn fapientiam ac difciplinam fpernerem, 
obiter tamen immodeftíam fugio,& ínfatiabilitatem reprehendo.malímdg 
ignauíor quàm cutíofior haberi , (i non utraque effugere poffem : modera 
tuscy effe & tímidior,quam audacior uocati . tu uero quum ego cibí prohi 
beam íntemperantíam,uniuerfum me cibum prohibere putas,aut etiam c 
citatem laudare, quía modefte contueri inbeam . Si tibi fermo eft prudens, 
refponde quippíam,ait fcriptura , & nemo te prohibebít.(in mínus , uíncw 
lum labíjs tuís imponatur. quáto magis hoc congruit fjs.qui ad — 
i unt 


226 OR ÁA.T:IIO 
fant patati(i tibi tempus eft;doceto. (in minus línguam cohetce ; auditum. 
foluc.Díuina quidem contemplate;uetum ín termínís maneto.loquere qua: 
fant fpiritus, & (i poffibile eft nil aliud . & potius loquere, quàm anhelando. 
prxcipita.bonum ením eft ac dininum,rerum diuinarum recordatíone fem; 
perad deum extíimulati . fed ut fcías quid tibi (it dicendum , ne pattís natu 
ram nímís curiofe rímato;unigeniti effentiam,fpiritus eloríam & potétíatm, 
unam ín tribusdeitatem & fplendorem , naturam ínfepatabilem, & confef/ 
(ionem , necnon gloríam ac fpem eorum qui crediderunt . utere uerbís con; 
fuctis,tatío pertíneat ad fapientiores.fufficiat tibi ut habeas fundamentum, 
füperxdificet ueto artifex.fatis (it at cor pane roboretur, obfonía autem ua/ 
tia opulentioribus dímittantur , nemo fanz mentis te iudicabit , quod non 
oppipate cíbes , fed quum nec panem apponere ; aut aquam ad bibendum 
prabere , (iue Chrifti difcipulum , feu alium quendam his qualem referre 
' poteris. INoli aelox efe ín fermonibus, fapientia te iubet: ne dítíori te xquí^ 
pares,quum (is pauper;ne fapientioribus fapientior efTe quaras , Sapientía 
eft; ut quis feipfum cognofcat, & haudquaquam extollat: ne ílli idem quod 
uocibus eueníat, quz penítus deficiunt , quum nimís immodefte proferun 
tar.melíus eft fapientem cedere ob modeftíam, quam ítnperitum ob teme/ 
ritatem intumefcete.celerítas tibi (it ad confeffionem ufq; , quum illa a te re/ 
quíritur.in reliquis uero tímídior efto.ibi enim tarditas;hic uero celerítas eft 
ín perículo.quur tibí moleftum eft.fi non ín omnibus fermonibus precellisz 
& prx Gidentíam habeas ín omni problemate & quxftione , fed alij fapier 
tiores te;uel audaciores etíam uidebuntur. Do (int gratíz,quod egregía do 
nat, & per communiía faluare nouít,& quod míraculum hoc non folum círca 
fcrmoriem,fed & cítca creationem ipfam (it, (i aliquando con(iderare uolue; 
rís.neqy in creatutís príma quorundam fuat, fed omníum; communiscy eft 
'eratía uníus figmentí:quemadmodum ín fide qux faluant non funt poten; 
tíorum.fed uolentíum. quíd pulchríus aére, igue, aqua, terra, pluuía, fracti 
bus tam domeftícís quam fylueftribus;tecto.indumento.& horum quidem 
ufus aliquando omníum eft communís;aliquando uero quorundam medio 
críter príuatus. nec alíquísadeo tyrannus eft , ut folas communi gratía früí 
uelit, Solomnibus zqualíter oritur , diuitibus ccelum pluít , & pauperibus. 
'communís diei ac noctís eft uíciffitudo.commune donum fanítas, cómunís 
uitx termínus , communís menfura , & corporís gratía, communis uirtus 
fenfum . for(itan & pauper ideo plus habet ex ijs quod maíores eratías 
3gít.fraíturqs fuauíus communibus quàm ij qui opibus longe excellunt.hec 
igíturcommunía funt,& honore xqualía.iuftitiacg diuinz argumenta. Au 
rum autem & lapides fplendentes ac preciofi , ueftiumqg mollícíes ac fuper: 
Buitas, necnon menfa adurens & infana,& labor qui ín acquirendís impetv 
dít poffeffionibus;paucorü funt gloríatío.praterea & hoc ego circa fide có(i 
dcro.comunia funt lex, prophetz;teftamenta;teftamentorü oracula;gratía; 
| | | (nftitutig 


VIG ES IM 'ATP RIMA i37 
 taftitatio.perfectio.paffio Chrifti;creatura noua;apoftoli, Euancelía, fpiri/ 
tus diftributio.fides.fpes.dilectio ia deum & ex deo, ac nequaquá ad men? 
firam.quemad modum olim mannz donum, íngrato & no cognofcenti If 
raéli , fcd quantum unufquifque uult . uerum afceníus illuftratío parua qui 
dem quam hic affequímur.(tabilior autem quam fperamus. & quod maxi; 
mum eft.patrís & filij,& fpiritus fancti cognítío;ac primarie fpei noftra co^ 
feíTio.quíd hís maíuszquíid etíam comuniuszqux uero fuper hxc funt.tanm 
etíi ratítate fua honorabilius quid habeant;neceflitati tamen funt pofterío/ 
ra.nam ea fine quibus Chríftianum effe impoflibile exiftit,utiliora funt ijs, 
quz pauci adipifcuntur. Proínde diues eft aliquis contemplatione, ac fuper 
multos tollitur.fpirítaliaqs comparat fpiritalibus;ac trifaríam fcribit fuper ta 
bula cotdis fermonem.quí zdificat omnes fcu multos, uel aliquos pro plutí 
mís;feu omnibus.lícet pauper etíá exiftat,nemínem tamé tolerat, fed in pro 
fundis ambulat.quín eleuctur ducatur,& à mente feratur:& (i uult ad coclum 
ufcg tertium , Pauli inftar, rantum íd cum ratione & fcientía fiat , neexcídac 
propter elatíonem,nec propter uolatü altiorem decidat. quis inuideret tam 
laudabili afcenfioniz& qualis cafus raliszelatione citcumagi, & humana ít 
clinatíonis humilitatem cognofcere , quantumq à fummitate ís etíam defi 
cit;quí omnibus eft fublimior . Alius autem paruus cft intellectu, & pauper 
lingua.fermonumdqg aerfutías ignorat, ac captiones fapientium & enigma" 
ta.necnó Pyrrouís ínftantías ac prohibitiones;uel oppofitioncs fyllogifmo/ 
rumíte Chry(ippi refolutiones , fea ex Ariftotelís artibusartes malas , aut 
Platonicz facundia incantamenta, que male ín ecdeGam irrupere noftram, 
non fccus ac lagella quedam Aeyptiaca.habet tamen ille unde & per qua: 
nam uerba faluetar . nihil charitate eft dítíus . nequaquam , inquit , neceíTe 
eft,ut ín coelá afcendas, uc illinc Chriftum detrabas:negp utín abyffum de; 
(cendas , ut illum inde à mortuis extrahas , uel ut curíofe prímam inquiras 
naturam,feu difpen(íatíonem nouiffimam.prope te aít, uerbum eft. thefaw 
vam hunc iatellec&tus habet & lingua . híc quidem credens , illa uero confi 
tens . quid hís opibus fuccíactius ? quid dono hoc facilius ? confitere Chri 
ftam,& credas illum à mortuís fufcítatam effe, ac faluaberís:(iquidem & cre 
dete folum íuftítía eft, falus auté perfecta cofiteri,loquendicdp libertatem ad 
dere fcientíz.tu quíd falute maius quaríszgloriá nempe que illíc eft & fplen 
dorem: mihi uero maxímum eft ut faluer , & futura effugiam tormenta. ta 
per uíam íncedís mínime trítam,& incefTu difficilem.ego uero per regíam & 
qua multos faluauit. Nil fratres Gide noftra iniuftius eflet, (i ín fapientes fo/ 
lum caderet, & eos qui fermonibus & logicis pracftant demonftrationibus. 
oporteret ením ut multí hanc,non fecus ac aurum & argentum,necnon alía 
qua apud multos rerum infernaram ftudiofos cenfentur precíofa, confeque 
rentur . quod enim fublime efTet , & ad quod pauci pertíngere poflent, deo 
placeret & efletacceptum : quod uero propínquíus foret , & à multís confe/ 
| qui ua 


228 OR A TIO 


quíualeret , defpiciendum effet & uile . (iquidem nec hominibus modeftis 
accideret ne pro uítibus expeterent honores , fed folum gaudetent ijs quos 
antea haberent, INónne deus, cuíus multa funt ob que admirationi eft , ní/ 
hil tam peculiare habet, quàm ut omnibus benefacíat: INoli igitur ignomi; 
nía afficere cófüeta.noli uenarí noua;quo inter plurímos excellas. melíus eft 
pottío parua cum fecurítate,quàm magna cum anxietate,Salomonis te do/ 
ceat con(ilíum.& melior eft inopsín fua ambulans (implicítate. quemadmo 
dum & per hoc fapienter dicitur prouerbium, Pauper ín fermone & fcientia 
uerbis (implicibus íncedit,& ín illis tanquam fragili rate faluatur.longe ma^ 
gis quàm infipiens & uerfutus labíjs, quí in fermonis demonftratione confi 
dít,& Chrifti crucem euacuat.Res quàm fermo melior;propter uim.qua eft 
in fermone. ubí demonftratíonis (mbecillitas, ueritatis eft mínutío. quur ad 
ccelum euolare quatís,quum pedefter exíftas? quur turrim díficas; quum 
nequaquam fuümptus habeas?quur & tu manibus undam menfuras,& coe 
lum palmísaac uníuerfam terram pugnozuafta funt elementa,& folum à fv 
&ore fuo menfurata.Prímo teípfum cognofce,que in manibus funt animad 
uerte.quís nam (is,& quomodo factus & compofitus;ut imago exiftas dei, 
& deteríori colligatus . & quid (it quod te moueat . qux círca te fapientía & 
quodnam naturx myfteríum, quomodo menfurerís loco, mens tamen non 
definiatur.fed híc manens omnía fcrutetur. quomodo uífus paruus, ad plu; 
res tamen pertíngat.& utrum fit uifus receptio quxdam,uel potíus ad illum 
tran(itio.quomodo illud idem moueat & moueatur;per uoluntatem gubet: 
natoris.quz praterea quíes motus, qux fenfuum diftributio . & quomodo 
per hec mens communicet cum externís;externacy capíat.quomodo fpecíes 
fafcipíat,& quomodo memoría conferuatio (it rei receptae. & qualiter recor» 
datio rei prateritzc (it refumptío.quomodo fermo mentís fit feetura, fermo 
nem: ín alío generet mente . & quomodo fermoni datur íntellectus , quo 
modo corpus nutríatur per animam , quomodod; aníma per corporís mo/ 
ueatur paífiones.quomodo illam tímor congelet, audacia foluat, contrahat 
triftitía, diffandat uoluptas , tabefacíat inuidia; extollat fupetbia, fpes alle 
uíct: quomodo íta ín furorem agat, pudorág per fanguinem rubefcat , nunc 
per huncauctus.mox per illam dímínutus.quomodo paffionum note fiant 
ín corporíbus.qux fit ratíonis przemíinentia, & quomodo hís omnibus ím/ 
peret, affectionumqáe manfuefaciat commotiones . quomodo fanguine & 
refpiratione cohibeatur, id quod corpore caret . quomodo horum defectus 
anima (it feceffio. hacc ucl his fitmilía confidera óhomo.nondü dico coli na 
turam & motum , ordínemtg aftrorum , nccnon elementorum commixtio; 
nem,& zodíaci differentiam , ac uirtutum cocleftium fundamentum & ftru 
cturam, & omnía ín qua opíficis diffunditur uerbum. necnon prouídentiz 
& difpofitionis rationes , & tum ( quatnuís nondum dico confidens , fed ti/ 
mens) ad fablimiora accede, necnon ea quz uires tuas exupetant , Proinde 

| otnnís 


VIGES.I.MÁ-PRIMA 229 
emnis fermo litípgiofus &'ambitiofus pracípuum exercitíam eft ad cótentío 
nem maíorem.opottet íoítur ut quemadmodum puetos prius moribus for; 
amus, quo pofteríora cffugíant uítía : ta etíam ne ín fermone círca parua 
uideamur temerarij & ínerudítí;ne circa maiora meditatione abutamur. fa 
cilius ením eft fub ínitiam prauítate non maculari;illamQgs ingruentem effa 
gere,quam quum procefferít abfcindere, & ea fupetíorem appatere , quem; 
admodü facilius quogy eft lapidem fub ínítíum retinere, quatn quum e ma; 
nibus miflus eft reuocate. Si uero incótínentior es, & morbum cótinere ne; 
quis,hac meditare;ín hís uerfare,ambítiocy tibi euacuetur ín íjs quz pericu; 
lo carent.fed tu hec nequaquam fufcipis?nec lingua tua frenum habeteneq; 
impetum cohibere potes?&omníno tamen refiftere oportet,& prímz uíolen; 
tíc nequaquá füccumbete;ní(i & ibí menfura (it cognitionis, plus magnus 
ee uelis quàm expedíat, at tu nequaquá fratrem índicas, neqy timíditatem 
impíetatem effe putas,necs immodefte reprehendis, aut ctíam defperas, ta 
qui modeftíam promiíttís.uerum híc uclím mihi humilis appateas,quátum 
eft poffibile.híc fratrem tuum honorato;non cur fao damno. nam híc iudi 
care & uilipendere à Chrifto fpe fola eft eijcere, & latens tríticum, tuo forfi/ 
tan honorabilíus,cum zizanijs euellere.Cztetum cotrígendus eft ille.facías 
igitur hoc modefte ac humaníter , & nequaquam ut ínimícus , necut medí/ 
cus íncídens.ac non folum agnofcíto quemadmodum ille inutí aut incidi de 
beat.fed & teipfum ac propríam cognofce infirmítatem.quur enim (i oculoz 
tum tencrís morbo.fol tibi uídeatur obícurus? quid autem (i cuncta tibi cít? 

cumuertí uídeantur,quum tu naufeam patíarís, aut etíá (is ebrius? ignoran; 
tíatCp propríam alíorá efTe cenfes . proínde multá íactatí & tolerare opor; 
tet,príus quàm alteríus cognofcatur ímpíetas. nequaquá fimile eft plantam 
aliquam exfcindere, aut florem etíám odoríferum, ac hominem. Imago deí 
es,& imaginem deí condemnas, Iudícaberís & tu quí íudicas. alienum iudi 
cas feruum,& quem alius gubernat.íta fratrem tuum probato , tanquam & 
tu eadem meníura fis iudicandus. ac ideo baudquaquatm ín abfcíndendo fé 
ftína;aut confeftim membrum alíenes. incertum ením cft, ne ídeo quod fa; 
num eft corrumpatur.uerum admone;hortare.íncrepa, medicaméta habes; 
regulas habes.Chrifti es difcipulus;humilis & manfuetí;qui iniquitates no/ 
ftras portauít.quod (i prímum tibi refiftit.Jlonganimis efto:(i ucro fecundo; 
defperare noli. adhuc fanádí tempus eft. at (i tertío.fías agrícola humanus, 
domínum roga ne excíndatur,aut odío habeatur fterilis illa & ínutílís ficul/ 
nca.fed ad illam te couerte;& eius curam gere; eamqQy ftercorato.per cófeffio 
nem qux occulta prodít,& manifeftís padorem inijcít;ac turpiora rectíus ín 
fituit.quís fcít atrum immutetur, acfructum ferat Iefumqs a Bethanía re 
deuntem pafcat.affer remedium aliud cótra fratris putorem, fiue (it uel effe 

utetur,tu quí fpítítali unguento ínunctus es.quod pigmencraríj arte (it con 
fectum,ut hoc bono tuo tribuas odorí. INó eft echídng uenenum malítía il 


V  líus 


230. ORATIO 
lius;at petcuffus cofeftim dolore cortipiaris & cotrütnparis.ac ideo nenia ti^ 
bi dáda.(i beftíam illam fueerís aut occideris. igitur (i potes fratrem curatoz 
fin mínus,in hoc faltem erís fecutus,quod nequaquam illíus particeps fueris 
prauítatis.odor eft infuauís anítni eius morbus , qué tua foríitan abiget fra 
erantía,quum fuperauerit, cíto tale quid pro conferuo & cognato tuo fufci 
píam.quale zelotes Paulus cogítare & (ibí imprecati eft aufus,quo (i poflibí 
le effet; Ifrael Chrifto concilíaret.tantutm illi compatiebatur. at tu f pius ob. 
fufpicionem folam fratrem abfcindis, & quem forfitan bonitate lucrari pof^ 
fcs,hunc tu perdis temerítate,membrum tuum , pro quo mortuus eft Chr 
(tus.Si igitur tu fortís es,Paulus ínquít.de efca differens;fermonicy confidís, 
ac geneto(itati fidei.fratrem ruü zdifica , nec cibo tuo eum fubuerte;qui per 
Chriftum communi paffione eft honoratus. nam & (i tes (italía, utpote de 
efca mentíonem faciens,adhortatíonís tamen fermo;comunem ín fe utilita^ 
tem habet.Sané & apud nos, quemadmodü ueteres fapientes Hebraos le; 
gem condere deceret. illí enim nequaquam permittebant, ut íuuenes facros 
legerent libros , tanquam ínatiles animabus adhuc infirmis ac tenellís. quo 
non omní nec femper concederentur omnía.fed praeícriberetur quibus fidei 
imbuí deberent fermonibus.de illis díco.quí no omníno abiecti effent;ac ía 
genío fegues.feu nímis glori cupidi;aut contentíoG, ucl erga pietate feruen 
tiores quàm deceret.ífti ením illac ordínandi eflent,ubi nec feipfos, uel alíos 
offendere poflent: ac ij qui ínter illos fermonibus modefti, ac uere ornati 8C 
prudentes effent/libertatem haberent fermonís.reliqua auté multitudo que 
ab hacuía oberrat , & quí loquacítate ac morbo qui nunc uiget detínent,ad 
alíam uíttutis fpeciem mínus perículofam diricerentur.ubi negligentía & ín 
fatíabilitas magis pía,& mínus foret nocíua.Si enim quemadmodum unus 
eft domínus.una fides;.anum baptifma;unus deus pater omnium, & per o» 
mnía,& ín omnibus: ita & una folum falutis effet uía;per fermonem nempe 
& contemplationem,oporteretq[p eos;quí ab hac exciderent,omníno aberra 
te, à deo excidere;necnon fpe fatura:níhil effet, nec ín cofulendo talia,neqg 
in obediendo periculofius . fed quemadmodum ínter homínes mult funt 
differentia: uíarum,;ac electionum inftituta.tam maiorum quàm minorum, 
fplendidorum ac periculoforum:íta & ín diuínis, nóunica folum uirtatís eft 
nía per quam faluamur.fed plures.& quod plures folum (intapud deii, hoc 
ubiq; diuulgatum eft;ac omnium celebratum ac cognitum linguis , ob nul 
lam alíam caufam, quàm quod multa (int uiz quz illac ferunt.quxdam pe 
riculofiores.claríores tamen.aliz ucto humiliores.fed tutíores. quur igitur fe 
cutiores relinquimus?& ad hancunam nos couertímus, quum fit lubrica ac 
perníciofa,& quonam ferat ignorem. (iquídem non omnibus idem couenit 
cibus.fed alijs alius.iuxta uaríetatem actatís ac habítus. quod ucro uita qua 
in fermonibus uerfatur,omnibus conueniens (it, hoc ego nequatj dicerem, 
nec dicentibus affentiter.(i itaq; mihi obtéperabitis iugenes & fenes. populi 
Ek. principes 


"IG B sd MASS C*vnwND I A 251 
principes acfubditi, folitarij & populares.fuperuacaneas ac inutiles cótétío/ 
nes ualere (inctis,per uíamqg & conuerfatíoné,necnon fermones mínus perí 
culofos deo appropinquare ftudebitís, quo ucrítaté ac cotemplatíoné que il 
lic eft affequamíni;in Chrifto Iefu domino noftro.cui omnís 9loría ín fecula 

DIVI GREGORII NAZIANZENI THEOLOGI ORATIO 

ad Fleronem philofophum, ab exilio regreffum. 

: HiLOSOPHy M laudabo;tameti corpore cgrotem, 
philofophicum ením eft.laudate philofophü. laudabo 
7/7wW| autem eum admodum íufte, quoníam quá ipfe (it phi/ 
J^X9 lofophus,ego adeo philofophíz fum cultor.ut & fermo 
LB 4 nem laude diguü cenfeam:ac ídeo, (i nihil aliud, faltem 
«5 PEA hocphilofophabor,ut admiratíoni (it philofophus.ete/ 


uertex eft fummus, & ad quem omnis ftudiorum noftrorum motus tendit. 
Hac igitur ad(is philofophe optime & abfolutiffime;addo & uerítatis mat: 
tyr exactiffime , Ad(is huc nothz philofophíz redargutor , prxcípue illius, 
quz non ni(i pereloquentíam íncantare folet. ultra illam uero nihil przfta/ 
re feu poteft.feu uolet. Qui ín uíttute dexterítate polles quantum & ad cot 
templationem, quantumQp pettínet ad operatíoné:quí fub alía forma ín no 
ftris philofophatís,& forfan non fub alía;(i faltem angelicam eft fplendorís 
geftatío & clarítas.quá ením illi formantur corporalíter.fymbolum hoc effe 
cenfeo puritatísqua: fecandá eorum eft naturam.Huc íeítur míhí ad(is phi 
lofophe,& fapiens quidem:quodátenus enim philofophía eft amanda, aut 
nequaquá philofophía exiftit.non ením parít ímpudentíá, fed audacíá: aec 
eulam,fed uictum quotídíanü:neg; adlatrationem, fed conferuationem ho 
nefti,& caram anímarum,;adulatíoniscg tantum;quantü fecidum naturam 
eft domefticum;adlatratíonis uero quátum eft alienum.Huc mihi ad(is, ac 
iuxta facra con(i(te,& menfam hanc myfticam, necnó meipfum,quí rerum 
facrarum ac diuínarü prínceps fum;ad qux te, & fermo,& uíta tua ac purga 
tío per paffionem facta perduxit.Huc ad(is,ut te noftra ornem corona;ac uí 

orem te uoce pronunciem fplendidi(fima.non ín medíjs Olymptjs;aut in 
2 paruo 


252 Kt o'& A156 E 
paruo Girxciz theatto , nec quod pancratío, uel cxftu, aut cüríu, feurin alio 
patuo uícetis certamine;fiue pro przmío depugnauetis uilí;aut ín honorem 
Heroís alicuíus;aut da monís, qui ob calamitatem quandá aut fabulam ho; 

 norantur.talía ením funt illorum pura & honoranda. qua tempus ftultítía 
fuzc patrocínium futmpfere;cofuetadinemtp pro re legitíma.Sed coram deo 

& angelis.totíuscp ecclefix congregatíone, uictorem hare(iü ementitarum, 
in honorem dei uiuí;quí nos propría fua paflione patí docuitquorutm certa 

anínum regnü eft calorum;homoqp deus euadit, omni paflione fublímíor. 

Caterum quale eft przconium illud 7 equídetm (i breuiter & exacte audire 

 defideratis;hic eft uerítatís athleta, nequaquam fictus, híc trinítatís ad fanv 
guinem ufcg propugnatot,híc eft perfequentium & male afficientiá paffio/ 
nís promptitudíne perfequutor.nil ením íta uíncit perfequutoré ficut prom 
pritudo paífionís . Si uero prconíutm perfectius & amplíus audíre cupítís, 
hic eft optimus ex optimis;ac nobili nobiliflimus, atquí non illam dico no 
bílitatem quam multí putant. Apage;nequaquam noftrum eft, nec phílofo 
phiícü,eam admirarí,quz ex fabulís & fepulchrís procedít;ac íam diu fupet/ 
cilía tollit.nec illam qua ex fanguíne orítur aclíteris, quam noctes coferuut, 

& regum forfitan.nec nobilium manus, nobilitatem uelut aliud quiddá ím/ 

erantes.uerum de illa loquor , quam pietas ac mores fuis conGignant figil/ 

[iss qu« ad prímü bonum unde facti fumus eft afcen(io. quz: & unica nov 
bilítatís huíus eft demon(tratío.Siquidem genetofus ífte;non folum nobís 
e(t athleta.fed & ex martyrum numero,ita ut uírtutís exemplum illi Git peca 
líare, Cuías autem? quátum pertínet ad fapientiam orbis uníuerfi. illa ením 
nequaquam anguftis fe termínis círcumfcribi patítur.quanturm uero ad cot/ 
pus.Alexandrínus. quz ciuitas nobís,& cofeftím poft nos adnumeratur.ca 
ius feraor ex omnibus qug omníno fubfunt ímperío,perquam peculiaris exí 
ftít;cuíus & illud eft pulcherrimü, quod Chriftiano cenfetur nomine, & (in^ 
eulati ad hoc fertur affectione;cum electione incepta;natura uero confirma 
ta.quum ením pietati feruor accedit.rectus amor procreatur, quí amor fidei 
quoq eft fecuritas.Sane íta educatus eft & inftitutus quemadmodum ta/ 
lem & ex talibus prognati.& qui talis erat futurus decebat . Poftquam au 
tem tempus adefleuifum eft;quo uita fietet electio, magnum quid & ínue/ 
tile aufus eft,quodqg multis effet fablíimius:delícías contermf(it, at longe ma/ 
cis fübftantíam & potentíam.ac inter cxteros illos.qui hís adhiberent meri 
tem.& has quidem tanquam mali affectionem primam.illam autem uelutí 
paupertatem extremam,at hanc (icut imbecillitatem fupremam defpexít & 
dimifit.nil enim bonum effe cenfebat, quod poffeffores haud faceret melío/ 
res fed ut plurímum deteríores.neque id quod ín finem ufq; apud domínos 
fuos haud permaneret. Philofophiam autem aními paffionibus domínam 
conftituit;ac uítiliter honeftati eft coíunctus, omnemq; materíam inutilem 
extirpauit,priufquàm à matería ínfici poffet; natura preterea icu". 
c b ^3 & cic 


VIGESTMASECVNDA 23$ 
& electionis &enerofitate fuper uifibilía furrexit;innitens Firmioribus. Poft 
quàm uero íta decreuítnequaquam fibi deliberandum cenfuit , quam nani 
philofophiam clígéte deberet.num illam que ab extra fub ueritatis umbra; 
aut intra fub figura & problemate ludit , feu potíus noftram & humilem il 
lam afpectu.füblimem uero teceffu , ad deumQj perducentem , uerum toto 
calculo noftram elegit; nequaquam penitus ad deteríora mentem conuer: 
tens; nec per fermonís elegantíam abftractus , qua fola fapiunt quí gentili, 
bus incambunt. Illud autem primum philofophice ceít; ut ex uijs noftris 
eam cognofceret qua magís foret eligenda,& utilior ip(i paríter & Chriftia 
nis cunctis.(iquidem ubíq? propríum ac commune pariter connectere , aní/ 
mz arbitrabatur efTe perfectac;ac philofophicz. neque enim quenquam (ibí 
foli natum effe , fed omnibus qui eiufdem participes funt natutz , & quí ab. 
eodem & propter eadem funt procreati. Quum atitem uideret uitati folíta/ 
tía & priaatam,multis incondenientem & alienam, tamet(i ardua eflct & 
faper humana.fed folum apud illos coniftefe, qui (ingulari prxcftarént uit/ 
tute, X quí dilectionis communítatem , & hominum conuerfationem abne/ 
affent,quam in prímis inter laudanda effe cogaofcebat;ptaterea & tepro 
ar RA RA qua nec ín rebus exetcitaretur agendis;nec alijs quid im: 
partiretur , uitam uero communem & míxtam uirtutis experímentum effe,. 
quz fe etíam ín multos extendat, & quam prope ad diuinam accedat eeco;- 
nomíam,que & omnía fecít,& amiícitía collíeauit. infuper & getius tioftrum. 
quutm à bono, propter malitíam íngreffam , excidiffet, per commíxtionem: 
& conuerfatíonem nobifcum factam iterum reuocauít.hec quum cognouif/ 
fct ac fecum deliberaffet , (imulig gentilem fuperbíam reprimere boná cen^ 
fuiffet;qua non ni(i uefte trita,barba prolixa & (imulata eloríatur honc(ta/. 
te,quid facit,& quomodo philofophíam tractatzper medíam quandam ut 
am ínter illorum fupetbiam , & noftram incedit fapientíam . & horum qui; 
dem formam & umbram, noftram autem uerítatem & füblímitatem philo 
fophice obferaat;ac ideo Peripatos,& Academías,necnon uenerandam fto 
am,ac fpontanea illa Epícutí;una cum atomis & uoluptatis decertatíone,pa 
titer cum fao Pocta quam longiffime remouet & ablegat. Cynicorum uero 
impietatem penítus eft auerfatus.at quod faperuacaum non effet laudauit. 
hoc eft quod nunc uídetís. Canis cotra exíftentiam illorü, & fapientíz ama: 
tor contra ínfipientesfuper omnía uero Chriftianus : uicítQqs contumaciam 
illorum fieutz Gimilitadíne , quorundam autem qui apud nos funt ínfolen/ 
tíam habitus nouítate: oftendens quod pietas haudquaquam ín paruis con 
Gitit;neq; ín feaeritate philofophicum,fed in animi folidítate,& mentis puri 
tate;ac recta ad honeftum indinatione:atcungs figura habeamus,& cà qui 
buícuncp conuerfemur:(iue etíam folum nobifcum,;fegregantes menté à fen 
fibus:fea etiam cum multis & cotribulibus , ptoprititm facientes commünía, 
& philofophantes ín quibus mínime philofophantat alij;nó vd ac - 
"51 j illd 


Platonem 
taxat 
Aristotelem 
ttiotat 


254 kd tfo k d weit 5v 

illa No£ it diluuto , longe. diluuto etíam leuíor , & montis rubus; qui licet 
ienís effet, nequaquam tamen comburebatur . magna Mofis uífio illa; nec 
ením patíantur íd,quod multis accídit.non magís quàm adamas quum per 


cutítur . fedalios per feipfos quantum fierí poteft meliores reddunt . huius 


philofophíz fractus nequaqaam urbes funt fermone conftructa. organa 
quzdam mufica;ut ipfi aíunt;& T ragelaphí, que cuncta folum língua comm 
ponuntur.nec Kategoríz quxdam,& refolutiones;ac mixtiones, nec conío7: 
nantíx;ac plufquam confonantíx, fapientíaque cim fermonibus fabrícata.: 
necp línez quxdam,nullibí con(iftentes, nec ftellarum connexiones & figu 
rx,contra prouidentíam excogítatz:.hxec enim illi fecandaría erant & füper/ 
üacua , acideo folum lufa , ne ludamur ab íjs; quí fe fcire (imulant. Proinde: 
quidnam primum exiftítcui przcípue eft ftudendumtnempe ut fecundum 
díuínum Dauid , iufte & libere loquamur coram príncipibus & regibus , ac 
tüéquaquam timeamus.populí,rationís expertís, meríto corrípiendam infa: 
níam.tron índígnantium príncipum poteftatem,;non domorum ínter fe dif^- 
fentientíutm peftem,non ínerudítorum ruditatem,non eruditorum fuperbiz 
am,non díuitías fe efferentes, non fatictatem iníuríantem, nó paupertatem; 
male afficientem;non iram efferuefcentem,& rationem expellentem;nó uo 
luptatís mmodeftíam;non rífus íncontínentíam;non angentis triftitic ceffa: 
tionem,non iuuentutis íaqualítatem;no fenectutís pufillanimitatem, non 
uiduitatís defolatíonem;non pupillatem defperationem.Sané ea qua fyllo^ 
gifmorum fant & líncarum,;necnó eorum qui ftellis inhíant, nemo prudens 
magni xftimabit, Gi confiderauerit, quod nec fyllogifimorum conuer(io , nec 
terrz commenfuratio,neq aftrorum reuolutio , uita noftra aliquam confe 
rat utilitatem,nec damnum,etíam (i cuncta euanefcant.fi uero.ea de quibus: 
íam díxi fablata fuerínt,omnía confundentur,& ad nihilum redigentur. Ca 
terum quid diccre refert quantá hzc Antifthenis faperbia, & Diogenis ob: 
foníjs, ac Cratetís nuptíjs communibus meliora (int & fublimiora.uerü par 
camus illís ob reuerentíam nonienclaturz;quo xqualiter uiro fruantur.Pro/ 
inde ut nos ea qux ín medio funt contrahamus, modeftíam, contínentíam, 
alacrítatem,;gratíam, cómunionem, humanitatem, & alía ín quibus uir ifte 
füper omnes excelluit;ad ultimum ordine, uirtute autem primum conuerta/ 
mut.fuit olím tempus;quü ab hatefibus tranquillitatem effemus nacti.quá 
ceflaffent Símones & Marciones,& Valentíni quidam & Bafilida, necnon 

Cerdones,Kerinthiqg;ac Karpocrates, & omnes illorum nuga ac monftra; 
quí ut plutímum totum deum diffecabant, & pro bono cótra creatorem pur 
egnabant.deínde ín proprío fbmerfi fuere profundo,omníaque ut dígnum: 
erat filentío íunt obruta . Montani uero fpiritus malignus , & Mani caligo; 
necnon INouati audacía.feu purítas;Sabellijag malum,monarchiz patroci/ 

níum cuanuit & difceffit . & una quídem opínío ín partem deuoluta eft ad^ 

ucrfamalía uero penitus defpecta , & propter imbecillitatem fuam reiecta; 

| , nec 


WQyGESTITOR E yEcCcOVNDA . :3$ 
itecín ulla te alia ecclefiam Ixfit . (iquídem petfequutíones illam per paffio/ 
nes fplendidiorem reddunt.uerüm non multum tempotís ínterceffit, quum 
iterum tempeftas cotra ecclefiam ínfurrexit.fuperbía iniquitatís.fapplemen 
tum impietatis,malorum fpitítuum legío,lingua Antichrifti, mens iniquita 
tem cotra altítudínem loquens,deítatis íncifio, cuíus prímus conatus no fuít 
adeo moleftus;ultimus ucto longe moleftiffimus, & nequaquam Iudx pro 
dítíone inferior. Aríus ille,qui recte infanus eft appellandus, is ab arbe inci 
píens Alexandtrina;ibi ením malum illud excogítauerat; inde tanquam ím/ 
taítís flamma à parua fufcítata fcintilla;pper magnam orbis partem cucurrit, 
uerum à patribus nofltís extínctum eft;quü pius tam numerus INícex con; 
ueníflet, & íntra certos termínos, ac uerba propría Theologiá ftabiliuiffet. 
uerum rurfus regnum impíum , rurfus malum reuertitur , & non fecus acex 
ülceribus reci(is faníes effunditur , & lupi eraues , alius alíande nos difcer; 
pens,ecde(iam dilacerant, facerdosqg contra facerdotem armatur, ac popu 
lus contra populum ínfanit. Rex impíetati tribuit audaciam,ac leges con; 
tra rectam fert opíníoné, fed nec mulieres penes ipfim ín precio fuere.Qua 


Conflantij Cx 
Valentis im^ 
peria 


T ragcedía , quis ea qua tum euenere mala explicare poffet 2 fugas ; bono; 


zum publícationes, ignomínias, ad loca deferta commigrationes . Infinito; 
um hominum & ciuitatum fab diuo macerationes,quum imbre & níue un; 
dique premerentur, regre(fiones inde , nam necin folitudinibus (ine períav 
lo díuerfati poterant: fed & his grauiora etíam , nempe uerbera , mortes, 
'tríamphos epífcoporum,philofophorum,uirorum, mulierum, tunenum.fe/ 
tum : hos grauíora excocítantes , illos grauiora fuperaddentes , alíosuero 
prafectos , impietati deferuíentes , quos plerunque folum in altum extolle/ 
bat quod amarulentíores uiderentur , quàm imperantis effet uoluntas . ue; 
rum fplendida períequutío paulo antea finem eft fortíta, quum Perfia be; 
'e pro nobis íudicaffet , ac fceleftum illum fuftuliffet ; & ob multorum fan; 
'guínem ab uno fanguíne pcenas exegiffet, INuper uero indecens illa ince; 
pit; ac píctatís praetextum habuit, ut Chríftíanos plecteret , aereqüe Chri 
ftianis incubuit, & tanto perféquutione priore ílla difficilior facta eft quan; 
totum certamen fplendídíus erat & illuftrius. nunc autem paffío certamíne 
carct,apud eos qui nequaquam íufti paffionü iudices exíftunt. Proínde uul 
£ís te ut cheatro lachrymas commoueam, lícet conftantíffimo & affectioniz 
bus füperiori.anum quod tum factum eft ad memoríam reducam funt au 
tern fermonís huíus teftes quamplurimi . (iquídem ad multorum auditum 
tragcedíz illius peraenít calamitas, fed & fututa;ut arbitror, xtas; temporis 
fllius natratíonem retinebit. Nauís qua feniorem quendam ferebat, qui ob 
nullum fcelus commiffum,fed folam fidem petíclitabatur, ín pelagus dedu/ 
&a eft:non ut afcenforem faluaret,fed perderet.erattip nauigans promptus, 
quonía pius exíftebat. Tenis uero una cái nauigante proficifcebat;at perfeca 


tor ob poene delectabat nouitatem,Proh fpectaculü;proh reprefentatione, 
aen 


4- INauís 


Iulianum 


Sub Valente 


Heliodorus 
presbyter 


Ktbanafium 


Vide bistoria 
ecclefiaftica 


Lucius 


256 & mox ROAST RO 

INauis erat ín mari, theatrum autem ín littore quum hi gauderent., ílli uero. 
lagerent. fed quo pacto paucis multa tecenfere poffem 7 Incenditur ignis, 
confumítur nauis , una conflagrat nauigans, ígnís commifcetur aqua: ; con; 
curruntque ín unum contratía;ad píj hominis fapplicium, ac duo elementa 
unum corpus ínter fe diuidunt , pnísqí(te marí peregrinus, fupra andas tol, 
litut . O tu quifquis es celeriter accede ; tanquam ad matfuetuti & huma 
nut , quumque accefferís fpectaculum miferabile & incredendum reper 
ties, nauem (ine gubernatore , (ine tempeftate naufragium , ac fenem ín ci 
nerem conueríam , & neque ín cínerem , fed in undis dilaceratum . uerum. 
nec unquam facerdotíum tantum fuit, quantum ut finem confequetetur. 
tam fpeciofum. (i uero non finis , faltem fuit fepalchrum ; quod quidem & 
malís quoque debetur. talis fuit impíj illius claffis , calis & pij exitus . Sane 
nunquam íguis fuit purior , nec apud faperos quíd crudelíus illo , qui talia 


imperabat. Sed quur ín alienis expatíor ? ad tuum íam tranfeundum eft 


certamen , ad tuosque pro p etate agones;quos cunctis fübíre uolentibus, 
tanquam fignaculo bono roborafti.Pullulabat equidem ín ciuitate tna haz 
refcos huíus malum , unde & ínitium fumpfit . Poft fanctiffimum autem 
orbís oculum, & facerdotum archifacerdotem,tuz profeffionis magiftrum, 
& propriorum certaminum , qux pro pietate pertulerat doctorem , uocem. 
illam magnam, fidei fuftentaculum , feeandum Chrifti lampadem & prz 
cutforem ((i fas eft hoc dícere) ía fenectute bona conftitutum, & dierum fe/ 
cundum deum plenum , poft calumnías, poft certamína, poft decantatam 
illam manum, poft mortuos uíuentes, T rínitas pro qua depuenabatur, ad 
feipfam reuerfa eft , & ad ftatum fuum repofita.fcío autem, quod omnes ex 
fermonibus hís Athanafium cognofcítis. Deinde fecunda quedam Aigy; 
ptí plaga & flagellum , uetítatís proditorem illum ín ecclefiam introduxit. 
luporum paftorem, qui fuper ouile afcendít latro. fecundus Aríus, turbida, 
& ad bibendum peftilens lacuna , impíj fontis fluuius largior . Sane refet/ 
re piget , iniquitates & cxdes, per quas fera illa factum occupauit thronum, 
necnon prauí íntroítus prxludia . nilomínus tamen pauca € multis deplora 
bo,que & uos deplorabitis,& plus quàm deplorabitís.ad hunc auté luctum 
diuíni Dauídis uerbís utemur,Deus,;inereffi fant gentes ín haereditatem tu; 
am.ínquinauerunt templum tuum fanctum,& quz fequuntur.expofuerunt 
morticína feruorum tuorum ín cibum uolatilibus & dilaníatíotietn ferís.ad^ 
dam hís & alía eiufdem ex alío luctu & cantuxquanta mala ínírnícus in fan^ 
Co tuo petpettauit?& eloríati funt qui te oderunt,ia medio feftíuitatís tuac. 


| quomodo ením non funt gloríati ? quomodo non ínquinauerunt templum 
calamitatibus multiplicibus & malís omnimodis: prafuit ením uir diuínita 


tis contemptor & iniquus,& nec nomíne quidem Chriftíanus. hoc ením ex. 
iniutía illa erauiffimà fuit.fed qui ab ídolís ín deitemplum írrepfiffet.ab im. 
pio fanguine ad abominabiliora & fceleftioraqua forte cotra nos per iniu" 
| ; , " BM 0 


& 


vlIGESIBMESECERSDSIA 255. 
tiam damonibus facrificabat . adiungebaturdg illi potentia íra llagrans , & 
exetcítus alíenus,ac immiítis,contra inermes & períturos.Expulfus eft facer,: Petrus 
dos fancti illus fucceffor, qui lege & ordine fpiritus erat delibutus;canicieqs 
ac pradentía uenerandus. Regnabat autem Tabeel ille hzeres rerum aliena; 
rum,erantc contra fanctos arma;contra afylum manus fcelefta;contra can 
tus tubz.fed & fequentía mihi con(idera, uíros cadentes ín fanctis;mulieres 
pedibus conculcatas,ex híscy aliquas cum onere natura. partus ímmaturos, 
feu ut exactíus dicam, nondum partus.uírgínes miferabilíter díftractas , ac 
tarpíus uerberatas. pudet ením me coram uírís & mulieribus modum refer, 
te;ac fermone turpitudínis fecreta detegere. quemadmodum tum fuere dete 
cz, pudet referre,quod quaedam ob fpectaculi turpítudínem fe ín puteum, 
qui in templo erat deíecetínt, alize autem ex fuperioribus fe pracipitauerint, 
nonullz uero iacentibus accamulata fuerínt,cxdes fuper cedes, cadauera fa 
per cadaueribus facrofancta contaminatís coculcata pedibus, altaría figuris 
& cantibus.Et ut audio(quur hoc audax lingua profert) faltationes fuper il 
lís,& eccle(ia: refonantías crepitaculís uiolatas, linguas blafphemas fuper fa 
crís chronís cócionantes. Myftería ín comoedías conuerfa.pfalmodiías tacen 
tes, & pro illis ululatus excítatos, fanguínis rínos Jachrymarum fontes.facer/ 
dotes ductos;monachos dilaceratos;totà difcurfionís imaginem , qua olim: 
Affyrí perfanctam difcurrerunt Híetufalem, quá nec fermo digne explíca/ 
te,nec auditus percipere poffet, fed fola Hlieremíz anima, & uox, ut deceret 
deplorare ualeret,qui & lachrymarum fontes expetit, & ex muris fuper tali 
buslamentans afflíctionibus proteftatur,cantudg luctü cíer, quod Bion fe^ 
ftínitates fuas nequaquam celebrat . Proinde quemadmodü bacc acta funt, 
ortus nouit, deplorauit&y occafus.uere enim fymbola fuere uecordíac. Sacer 
dos expulfus tríumphum egit. quo pactozante Romanorum ecclefiam ue/ 
ftem fanguinolentam pro mortuis expofuit, ibicg per filentij accufationem 
uníuer(is lachrymas excuffit , ut calamitatem ob oculos poneret , & in affli/ 
tionibus adiutorem ínueníret. te ígitur tanquam illius fufceptorem cogno 
fcimus.quandoquídem id quod excellit. pracipue ob imbecillítatis calamita 
tem flecti folet, & propter benignitaté ultro aífiftit oppreffo.hanc uero law 
dem ex alíjs pijs aullus tulít.tu auté tanto plus comotus es.quanto fermone 
eras perfectíor,& zelo feruétíor,ac ideo pro fermone decertabas. pugnabas 
& pro píetate,necnó altjs multísquibus tu & faciendo & dícendo pro bono 
cotendebas. Docens,admonens, impugnans, reprehendens,cóminans,con 
fundens indoctos, príncipes príuata publica omní tépore & loco . landem 
imptj poteftatís ínfania dilaceratus es.O calamitas generofa.Proh facra tua 
uulnera;probü corpus flagellis cefutm eft.fed non fecus pertulit, ac (i alia fpe 
Étaret patientem.uínculis ligatü eft id quod cerni poteft.fed a6 deftructum 
méntis generofum.uiolentià ín confpectu omniü notaftí ínfamía , tacensqg 
factus es tolerátie dockor.Catterü quid facii eft poftcg lingua loqui defijt: 
SOLI épa/ 


259 ORATIO 
é pattía pelletís in exilium;qui nullam domá fcicbas;etíam aliénam,nt mihi 
uidetur,quo alij tua inftruerentur píetate.Oafiosqg defertá inhumanum fa; 
ctum eft tibi refugium.quod deinde propter te folum fuit facratiffímü.P ro^ 
inde & nos exilij tui partícipes facías, poftcg te nobís reddídifti;exhibeasqs 
nobís theatrum reuer(ionís. quos nam ibi philofophari docuiftí? quos nam 
ab impijs purgafti opinionibus? quos nam ad pietate reduxifti? nam & ibi 
mihí docendi locü uidere eye dum illam & panegyrím círca te ce 
lebratam.Sed & illud nobis referto, habebas ne ín corporis relíquijs confo/ 
latíonem alíquam:aut folá ín paupertate philofophabarís? habebasne cet/ 
tamínís focios quofdam, aut illís carens fuftínebas . Defiderabasne forores 
tuas purítatis & caftítatís tua focías , aut etíá cofuetudíne harum fublimior 
etas. Flexit ne te fenís mattís defolatiozautualde cofidebas quod illi tanqua 
rem ad fecurítatem maxímá relínqueres pietatem? Catterum poftég ad nos 
reuertendo,bene egifti;teqs defiderantem defideratis iterá reddidit ille, qui 
elotificat eos,qui ipfum eloríficant;amatis amátes, qui tímentibus eum uo 
luntatem ínfundit;& mortuis refurrectionem ínfpirat:qui Lazarü iam qua 
triduo fepultum.te uero poft annos quatuor expulfum.practer fpem uínifica 
uit & reduxít;offacg offibus, ac harmoniam ad harmoníam coníunxit.uilio 
nem Ezechielís ínter prophetas admírandi & fublimiffími : rurfus eandem 
mihí habeas operationem & audaciam.ne uidearís propter paffiones detet 
titus effe,uel ob timíditatem perdere philofophíam. confunde míhí;quem/ 
admodum príus gentilium infelícitatem, necnon deorum eorum multitudé 
nem,omni diuínitate carenté, ueteresc & noüos deos, ac turpes illorum fa/ 
bulas, facríficíaqg etíam his turpíora.dum coeno coenum purgant, quemad: 
modum à quodam ex ip(is dicere audiui.díco antem corpora corporibus, ír 
rationabilibus fua,& figméta aenufta,mendaciac hís turpíora. quibus quí 
dem (i díuinitatem definiunt;infelícem illam effe oftendunt. (i autem often 
dunr.fatuitatís redarguunt. ni enim res ita haberet, difcerent profecto quís 
efTet fermo, & quale nam círca hzc turpitudínís myfteriü.oportet enim cem 
 tarpem,nec empha(im habere bonotum,Sí autem alíud quíd ultra hec effe 
dicunt.quomodo,aut quibus fermonibus, uel Theologis id petfuadebunt? 
Praterea & hacrefeum confunde infolentíam, rantocp feruentíus quáto era; 
uiora es perpeffus. Geenerofius ením eft ex paffionibus philofophicum,non 
fecus perículís,quam ferrum candens aqua frigida folidatá . Definito & no; 
fitam pietatem,docens unum effe deum íngenítum patrem.unü autetn ge; 
nítum effe domínum filium . Deum quidem quum fecundum feípfutn dici 
tur appellatum , Domínum autem cá patre uocatum: hoc quidem propter 
naturam , illud autem propter monatchíam. Vnum autem fpiritum fan 
Cum,quíex patre procedít;aut proeredítur. Deum íllis, qui íntellectu íntel/ 
ligunt adiacentía.ab ímpijs autem impugnatum;quibufdam prater íllosco 
gnítum, fpiritalioribus autem & dictum. non quod pater príncipío fübda/ 
tut,ne 


VIGESTMASECYVNDA 259 
tut, tie prímo quid prius introducamus , ex quo & effe prímum fübuertitur: 
necp Gine príncipío filium & fpiritum fanctum, quo nó illud quod patríseft 
proprium diftrahamus.non (ine príncípio,& fine príncipio.quo pactozad, 
mirabile enitm.non (ine príncipio;caufa quidem,ex dco enitn,etiá (i nó poft 
ipfum;quemadmodü ex fole lumen:fine príncipio auté,tempore. non ením 
tempoti fabíacent,ne fluxum feníus (it ftabilibus.& exiftétibus que exiften 
tia carent.neque principatus tres,ne gentilitatem fapiat deorum multítudo. 
neqpunícum (id ením eft Iudaicum)anguftum quendam inuidá & ímpoffi 
bilem. aut quod díuínítasín feipfam refoluat; quod nónullís placuít, qui ex 
patte filium produxeruntita,ut rurfus ín feipfum refolueretur.aut quod na^ 
turz confandantur.& díuinitas alienetur.quod prafentibus placet fapienti 
bus,ita,ut tímendum (it;ne pater & filius inter fe depugnent, aut nequaquá 
lus ualeant quam creaturz.negp íngenitum fili.anus ením eft pater, neg; 
Eliam fpiritum.unus ením eft anigenítus, quo díuínitates illa habeant utii/ 
tatem.híc quidem filíationis.ifte autem proceffíonís,& nequaquatn filiatio^ 
nis.Patrem uere patrem,& longe patribus noftris ueríorem.quoníam (ingu 
lariter. (iquídem proprio quodámodo eft,& non ficut corpora.& folus.non 
enim cá coníugio.& folius.unigeniti ením.& folum, nó enim filio príorerat. 
& totus pater,& totíus,noftrum enim incertum e(t. & ab ínítíono ením po; 
ftca.Filium autem uere filium.quoníam & folus, & folius, & (ingularíter, & 
folum:non enim & pater eft;& totus filius,& totíus, & ab initio.nanquam fi 
lius effe incipiens.deítas ením nequaquá eft ex poenitétía, neqp ex proccífío 
ne ut aliquádo de(inat Effe illud quidem patrí;idem illud effe filío.fpiritum - 
fanctum uere fanctum.non ením & alíud tale eft, nec íta, neq; fanctificatio 
ex additíone.fed fanctítas.non magis aut mínus.nequaquam temporaliter, 
incipientem aut definentem.(iquidem commune eft patrí & filio, & fpititui 
fancto natos nó effe,necnon communis díuinitas. filío autem & fpítitui fan 
&o illud ex patre.(iquídem proprium patrís eft,quod generatus non (it fili 
autem generatío;atfpirítus fancti emiffío. Quod (i modum quais, quur oc 
cuparis ín fjs;qui fe folum mutuo cognofcunt,& inuicem cognofcuntur;ac itx 
uicem teftimoniü perhibent.fias nobís príus , qui illic poftea fplendebímus 
tale quid.(icut prazdíctum eft;aut talis , & tum cognofces tantam quantum 
mutuo cognofcíitur.nunc autem folum fcire doce, unitatem ín trínitate,& tri 
nitatem in unitate adorandam effe,mirabiliter fe habentem, tam ín díuifio: 
ne quàm ín unione.ne tímeas affectioncs.fi generationem fatearís . ego tibí 
huíus reí fponfor ero, quod díuíne;fed non humane . (iquídem nequaquam 
humanum eft à feipfo confiftere, tímeatur potíus tempus, & creatura . non 
enim deus eft.(i generatus (it.caue ne dà ínnouando deo patrocinarís.deum 
tollas , feruo zzquale faciens , quod deo eft azquale, tu qui feruítutis liberta 
tem,recte confiterís domínationem.ne tímeas anteceffionem, non enim ne» 
se[fitatem habet deus;fiue przponatur;fiue nó preponatur;qui in ignes 

íaes 


2409 oO R ATO 
diues exí(tit, Tímea£ preterea alienatio;& pcena talibüs iimtminens Theola. 
gís.pracipue illis,qui fpiritum blafphemant fanctum. monarchíam nequa 
quam male mulétesita ut illam uel contrahas.uel difleces; necy trinz: deita 
tís ctímen uerecindaris,quandíu alius dualem uerecundatur deitatem , fiue 
deitatem cótrahit.íeu indígentem facit, aut cogitationibus fuís penítus fub: 
energit, tibi uero permaneat diuínitas , etíam(i rationís imbecillitas deficíat. 
(iquídem melíus eft rationem cá fpiritus laborare deductíone, quàm focor/ 
dix indulgendo.manifefte ímpíum effe. Defpice mihi inftantías & oppofi 
tiones,ac píetatem illam nouam.fapientíamai humilía loquentíi, & mino" 
tis xcftima quàm aranearum telam, qua mufcas quídé retínet, à uefpis ueto 
dirumpítur . nedum digitis aut alio quodam corporís membro robuflíorí. 
anum folum tímeri doce;fidem fophifmatís includere, nequaquá enim gra 
uc eft fermonibus fuperati.(iquídem non omnium eft fermo, fed longe era 
uius eft diuíriitatem offendere.fpes ením pertínet ad omnes.uerü fcío quod 
tu hzcpromptíus & perfectius tecum philofophaberís, hoc míhí tua fpon/ 
dent aulnera;ac corpus tuum quod pro píctate paffum eft. nos quoqy quan 
tum poflibile eft unà tecum philofophabímur. l'u autem quá pulchra pere 
grínatione peregtinatus fueris , trínítatis mihí memor efto, ín tabernaculis 
habítantís.(i deus faltem ín manufactís habítat. & parui huiusuerís.nequa 
quá ex patuis píetatis fernínibus.lícet adhacparui, & pauperis, ac paulatím 
collecti.facti ením fumus tanquam ftipulas collieentes ín meffi.(iquidé pro 
phetz illud hoc tempore proferre decet, & tanquam racemulí ín nindemía, 
quum non füper(int racemí, Cernís Pe fit coeregatío? ac ideo adnitere 
ut areá nobis dítíorem,torcularcp reddas abundantías.Quín & tunoftram 
enatta uocatíonem,peregrínationem(p íncredibilem,quam nequaquá tati 
quam unà dífluentcs deliciis, fed unà patientes fuftínuimus.quo grauiü par 
ticipes facti.gloríz etíam fiamus participes. habes populutm hunc ín oratío 
nibus adíutorem.gregem numero perpufillum , at non pufillá pietate cuíus 
paucítaté magis ucneror,dp multitudinem aliorü.hax dicit fpítítus fanctus, 
cum hoc & ignis defcendet,& feras demulcebis,& potétes manfüefacíes. fic 
ín exilium pellí;icíterá remitti, & ad nos redire oportebat , dítíffime díuíté, 
iterum coronatum quo nobífcum decantaret Epínicíum , nunc & poftea, ía 
Chrifto Iefu domíno noftto;cuí (it eloríainfecula Amen. —— ! 
DIVI GREGORII NAZIANZENI ORATIO AD. 

eos, qui ín daffe ex Abeypto aduenerant.— i [ 
V|» Eos quíiab Aeypto funtloquar. iuftum enim eft; 
|| poftquàm adeo alacriter conuenerunt, zelo uíncente ín 
uidiam.ab illa £gypto quam fluuíus € terra exundans 
dítat,& fuo tempore irrígat;ut & ego parumper eos má 
B ww terqui ín talibus facundíam fuam oftentant.. ditauít & 
29555 illam antea Chriftus meus, in Egyptum fugatus, nunc 
autem 


VtGbàSsTIisATERTIA 24V 
Autetm ab /Egypto reereffus.tum quidem ob Herodis infanticidium , nune 
autem propter curam parentum , Chriftus noius etat cibus eorum;qui be; 
ue efariant;aut maior cibí largítio, quam qua explicari aut credi poteft. pa 
nís € ccelo defcendens;acuítam tribuens mundo;qua corrumpi aut diffolui 
nequit;de qua & nunc quoq fpiritum dicentem audite uideor , ex Aieypto 
filium teum uocauí.à uobís ením fermo ín omnes refonauít homínes,fane 
creditus & confeffus.uoscp pra alijs canctís fructum fertís optímum,przci 
pue qui nunc recte ctedítís,quantum ego coenofco, qui talís cibi non folum 
fitm amator;fed & fuppeditator. & non publicus folum, uerum iam ctíá ex/ 
tra pattix terminos conflítutus . uos ením populos ac cínitates alitís corpo 
raliter,quantum uos impellit humanitas : alítís & fpititaliter;non populum 
aliquem,aut ciuitatem hanc.uel illam;patuís límitibus círcumfcriptam,tam 
etG altum fpitent.fed paulo mínusotbem uníuerfum,fubueníitisqg fami non 
pane folo.(iti uero aqua;qu& efurire nequaquam magnum eft;& non cfuri/ 
se facile . fed famem fedatis auditioneuerbi dominici, quá pati miferrímum 
eft,nunc uero fanare laboriofiffimum , quoniam fuperabundauit íniquítas; 
paucoscg inuenío;qui illam recte curent.talís erat Iofeph uefter frumenti di 
ftributor,immo & nofter,qui & per prudentiam fummam farnem prauidit 
fuperuenturam,fermonibusqy curauit difpenfatiuis;:bobus tam pulchris, ac 
pinguibus , quàm macrís & famelicís remedium afferens . Et lofeph utrütti Aianafius 
uis accipe.(iue ímmortalitatís & amatorem,& creatorem,& cognomíne eutt 
dem.(iue eum quí illius eft ín cathedra & caniciei facceffor.nouum illum Pe pce; epifzo 
trum,non minus nobís uirtute quàm nomine clatum.3 quibus meditim ex; pis Alexa 
cifum eft & cótrítum,tamet(i parumper adhuc & debiliter palpitet; tanquá 4" 
ferpentis cauda detruncata. ex quibus ille ín fenectute bona uitam finiuít, 
poftquám multa certamína exantlauit;ab alto (recte noui)tes infpíciens no; 
ftras;manum(y porríeens íjs, qui laborant pro bono, & tanto plus, quanto 
magis a uinculis eft liberatus.híc autem ad eandem diffolutionem ucl refo; 
lutíonem feftínat,ad eadem qp; certamína agitur , íatnqp fupernisappropín: 
quat , acídeo adhuc in carne uerfatur , quo nouiflimis fermone opem ferre 
poffit.uíamip fibi cum uíatíco prz paret latgiori . talia uos habetis magno 
rum & doctorum,& ueritatis propuenatorum, alímenta ac propugnacula, 
quibus non tempus, non poteftas,non fermo, non inuídía, non tímor, non 
accufatot, nion calumniíator, non ís quí palám oppugnat. non quí clàtn infi, 
diatut;non opinio noftra;non alíena;non autü,tyrannus occultus, qui nutic 
ut plurímum res peruertit humanas;ac eís illudit;non obfequía.non caupo? 
natío,non exilía longa, & numeranda:bona enim eorum publicari nequíe/ 
runt,ipfics propter magnas díuitías.inopiam nempe.nequaquam cormpte/ 
hendi potuerunt: non alíad quicquá ex omnibus rebus uel prafentibus.fea 
fututis,perfaadere ualuít, ut improbi actrínitatis fierent prodítores,offende 
tentcp diuínitatem. fed potíus & diuerfo , periculis funt v ad pieta 
iai " terri 


242 cO'RA TIO 
tem facti fetaentiores , nam ut talía paterentur , amoti ttibuerünt Chrifti; 
quí & magnanímis illis , tanquam arrabon factus eft ex certaminibus . && 
hxc Aigypte prafentía tua funt míracula, ac qua de te referuntur. Tu ucro 
mihi hircos íllos recenfe Mendefios,Apimqs Memphiticum,uitulum bene 
paftum & pínguem,necnon l(idís myftas;ac Ofirídís dilaniationes.& uene 
randum Apím tuü , lignum cum fabula & tempore adorandá, ftultítíamcig 
adorantium materíam,tanquam íncognítam ac cceleftem,materíam tamen 
etíam(i mendacio aftipularí uelit:hísQg turpíora etíam,beftíarum nempe & 
reptilíum quorundam multipharía figmenta , fuper qua: cuncta elatus eft 
Chriftus, Chriftiq precones.alij alíter,anufquifgs uero iuxta tempus fuum 
inclaruítínter quos & nüc quoq; enumerati fuere patresquorum fama ma^ 
oís hodie cognita esadmíranda , quàm omnes alij relationibus omniü tam 
uetuftís quàm nouís.ac ideo te amplector ac faluto 6 popule optíme. Chri 
fti amator prxcipue;ad píetatemty feruentíffime,ac te ducentibus digae.ni 
hilením maius hoc, quod dícam habeo , neq; cum quo lautíus uos hofpitío 
accipíam.fufcipiam autem uos língua parumper,multum autem aními mo^ 
tibus.popule meus.meum ením uoco, quí mecum fentit ac fapit, quiqíte ab 
| eifdem patribus (it inftítutus;aceíufdem trínitatis adorator . Popule meus; 
meus ením etiam(i ínuídís haud íta uideatur.& ut plus affligantur quí talía 
patiuntur,ecce manus tibí do cómuníonis.tot teftibus tam ui(ibilibus quàm 
inuiibilibus ínterueníentíbus, omnemdqs calumníam noua depono bonita; 
te.Popule meus,meus ením, tamet(i mínimus ego íd quod maxímá eft mi; 
hi uendico.talís enim fpiritus eft gratía;eiuídem honorís eos cenfet; quí ein 
dem funt opinionis. Popule meus, meus ením etiamfi multum hinc diftes, 
quoníam diuine colligatí íutnus;acalío modo quàm craffitudine . corpora 
lía enim loco coniunguntur,animz uero fpírítu conglutínantur. Popule qui 
prius pro Chrifto patí ftudebas,nuncuero (i mihi parueris;neqüaquam ini 
micis male fecerís,fed fatis magnum tibí erít lucrutm;quod faciendi potefta 
tem habeas, cenfeascy Chrifto latríam offerre quemadmodum tunc con; 
ftantíam , íta tempore prafentí modeftiam . Popule ín quem proclíuus eft 
domínus,ut bene facíat,quemadmodum ut male afficiat aduerfarios.Popu 
le quem domínus (ibi elegit,ex omnibus quos uocauit. Popule domíni ma; 
nibus depícte, cuí, tu uoluntas mea es ait domínus , & porta tug ínfculptac. 
cum reliquis.Popule,uerüm admírari nolíte;fi ob ínfatiabilitatem fzpius il 
lud idem repeto , (iquidem affidua ueftra oblector appellatione , quemad: 
modum fj, quí fpectaculís quibufdam uel auditionibus fatiari nequeunt. 
Sed ó dei popule, & nofter, pulchra quidem fuit feftiuitas prídiana,quam 
in marí celebraftis, & quafi oculorum gratía quzdam quum pelagus atbo/ 
tíbus ínftratum effet,& manufacta nube abfconfum , nauiumq pulchritu/ 
do & uelocítas , tanquam ad pompam adornatetut , & uentus fecundus íi 
pupes incideret, ac (i fatellitíis munere fungeretur ; ac de induftría ciuitati ci 
s uitatena 


VIGESTMATERTIA 24$ 


uitatem przemitteret marínam . uerum longe pulchrior hzc eft quam nunc 
uidemus ac magnificentior. non enim multis offerentes uos commifcetis, 
nec multitudine pietatem metímini , nec magis fuftinuiftis populus fieri fe; 
dítiofus, quàm populus dei uerbo purgatus. Sed qux ad Cafarem perti 
nuerunt Cafari dediftis , qux uero dei, obtuliftís deo : huic quidem uecti 
gal.huicueto tímorem: populumque ueftris alentes , ad nos uenítis alendi. 
naui & nos frumétum díuidímus;for(itan diftributione ueftra nequaquam 
detetíus.adeftote ígitur, ac panem meum comedite , ac uinum bibite quod 
mifcuí uobís . aduoco uos cum fapientia ad menfam meam . (iquidem ani; 
mi ueftti laudo gratitudínem.& ad promptítudinem ueftram accurro.quo: 
níara ad nos tanquam portum (ingularem confugiftis , & ad (imiles uobís 
accurriftisfideicp cognationem honoraftis,ac ínter abfurda efTe reputaftis, 
quod conuíciatores rerum fupernarü, unà fentire & interfe concordare pof/ 
(int, & putare quod per unumquenq; marcidum,:ecte difponi ualeat cócor 
datio communitatis , non fecus ac funium nexibus complicata . uos uero ní/ 
hil intelligere, neg; unanímiter colligari poffe , quos tamen magís conueni; 
ens eft illis longe przftarequum diuínítatem connectemus. proinde ne fra 
ftra ad nos accutriíffe uideri poffítis nequaquam tanquam ínter peregrína 
uel aliena. fed ueftra directi,& recte à fpiritu deducti, breuiter uobís de deo 
philofophabimur,;acueftra cognofcetís,quemadmodum fj, qui armorü ín 
cuibus fux pattís homines cognofcunt.duas differentías ín exiftentibus co 

nofco fapernas,dominationem,& feruitutetm, nó illas quas tyrannís apud 
nos difcidit.feu inopia feiunxit.fed quas natura feparauit.(i ita uocare lubet: 
nam prímum fuper naturam eft.ex his igitur hac creatríx eft, & príncipalís 
acimmobilis, illa autem creata fubiecta & mobilis . & ut fuccinctius dicam, 
hzceft fapra tempus, illa uero fub tempore . uocatur autem illa deus , ac in 
tribus maximis confiftit, caufa, opifice,& petficiente. Patre ínquam, filío,ac 
fpiritu fancto.qua quídem non ita ínter fe funt díuerfa;ut natura íncídí: nec 
íta coanguftata , ut una círcumfcribí poffint perfona . hoc enim Aríanz eft 
infaniz, illud autem impietatis Sabellianz . uerum fingulariora funt quàm 
ea, qux omníno diuidi poffunt . abundantiora autem quàm qux perfecte 
fantunita . hxcautem & nobifcum eft , uocaturque creatio . lícet alía fuper 
aliam attollatur.fecüdum analogíam approximatíonis ad deum. hec quum 
ita fe habeant, ij quotum cor eft ad dominum,nobifcum accedát,anicamqg 
deitatem ín tríbus adoremus . nihil humilitatis nomine, ínacceflibili eloríaz 
afferentes.fed uníus dei fublimitates, ín tribus femper ín gutture noftro ge/ 
rentes . cuíus enim naturz magnitudo, proprie ob inexpertum & indefini/ 
tum exprími nequit,quomodo illi humilitatem ingereremusz?Quicunqy ue/ 
to alíter fentít de deo , ac ídeo unicam & fuper omnía exiftentem effentiam 
ín naturz fecat ínzqualítatem;tmírum (i non romphea pcenas luat, parscp il 
liuscum ínfidelibus ftatuatur;ac malx opinionis malum fractum, & nüc & 


P poftea 


244 ORATIO 
. poftea decerpat. De patte ením quid dicere oportet? cuius magnitudo, ab 
omaibus quí naturales adepti funt cogítationes,uidetur concefla, tametfi il/ 
le prímas ígnomíníg partes tulerít,quum prímus à ueteribus ínnouatoribus 
ín bonum díuifus fit,& fabrícatorem.De filio uero & fpitítu fancto con(ide/ 
ratc,quàm fimpliciter & breuiter differemus,;(i quis eft qui de hís dicere pof, 
fit.quod mutabiles fint & alieni; Gue tempore ucl loco, feu potentía uel ope/ 
ratione pracfcrípta , aut non naturalitct boní , feu non à femetíp(is mobiles, 
ucl (üí arbíttij , (iue non operatores,nec decantandí , uel tímendi : oftendat 
hoc,& aos amabímus,conferuorum uenuftate glorificati;etíam Gi deum ple 
Camus. fi ueto omnía qux pater habet filij funt ; excepta caufa: ac ornnía 
qua Rilius.fpiritus fuat, excepta filiatíone, & ijs qux corporaliter de ipfo di/ 
cuntur;propter meum homíaem, meam falutem, ut id quod meum erat, 
accipetet, quod uero fuum , per nouam tribueret commíxtíonem: uel tarde 
tandemuos fophiftz delirare ceffate,& à aerbís nouís abftínete.& quur mo 
tiemini domus Iftaébut ex fcriptura uos deplangam?Quantutn ego fermor 
nis uenctor appellationes, quum tantz (int, tam füblimes & magnz ; quas 
& dàmoncs formídant: tantum ctíam uenctor fpítitus honorem zqualem, 
tímeocp mínas illís pracícriptas , quí eum blafphemant.at blafphemía ne/ 
quaquam eft T heología.fed à dininitate fe abalienare, uerum híc obferuan 
dum;quod blafphematum dominus erat, quod autem ulifcebatur fpiritus 
fanctus.tanquam domínus.non fero ut cum illuminatione fim abfquelumí 
nc, adulteremqüe ín re aliqua ex tribus hís quícquam , ín quz fum baptizar 
tas, € cum quibus fepultus fum ín aqua;non ín regenerationem,fed ad mor 
tificationem ínítíatus.audeo quid proloquí,ó ttínitas parce arrogantic.nam 
de aníma periculum immínet.Imago fum & ípfe dei;oloríz fupernz, etíam 
fiin ínferais agam . non mihi perfuadetur , ut ab eo faluer , cní honore fum 
zequalís.6 fpírítus fanctus non eft deus , deificetur prímo , & ita me deífica 
bítid quod mihi honore eft zquale.nunc autem quanam eft deceptio gra/ 
tíixz^tanquam ín deum credere , obíter tamen ímpíum euadete: alia confite/ 
ti,& alia docere.quales hí funt fermonis nexus,& deceptiones? qui per alías 
interrogationes & confeffiones in aliud ferunt. ua mco fplendori, (i poft ab 
lutionem ínquinor. (i fplendidiores uídeo eos qui nondum funt purgati . (i 
mala baptízatorís opínione ludor,fi fpiritum quaro meliorem.& non inue: 
nío. da míhí balneum fecundum, & de prímo male fentías. quur mihi inu 
dcs ínítíationem regenerationíszquur me quum templum (im fpirítus, tan 
quam deí habitaculum facis creaturae? Quur hocex meis honoras,illud au 
temigaomínía afficís?male iudícans diuínitati,quo me príues eratía.feu po 
tíus meipfum gratíz fubducas . aut totum honora Theologe aane , aut to 
tam inhonora.ut fi etíam impie agas.te ipfum tamen fequatís, nó iudicans 
inzqualiter id, quod natura fua eiufdem eft honoris . famma autem fermo; 
nís.cam Cherubinglorifica, qui tres fanctitates ín unam contrabunt domi 
nationem 


TrGm585rMA VAR TA 24$ 


nationem.tantümcy primam exemplificant effentíam,quantum labotis cu 
pidis aperiunt alas. Cum Dauid illuminare, ad lumen dicentem, in lumine 
tao uidebímus lumen. quale? tanquam ín fpitítu Glium, quo quid genitum 
fuit lacidius? Cun Ioanne tonitrui &lio;tonitrüü tmoae, nihil humile de deo 
refona,neque tetreftre, fed fablime & altum.illud, In príncipio erat,& apud 
deum erat.& deum uerbá coguofce. & deum ueram ex patre ueto. fed non 
conferaum bonum.filij appellatione fola honoratum:cóofolatotemqg alíutni; 
alium fcilicet quàm loquentem.Dei autem uerb; & quum legis, Ego & pa 
ter uaum fumus,conexionem eflentíz fpeculare.Quum autem ad eum pet, 
ueniemus, ac man(ionem apud ipfam habebimus, fubGftentíarum díuifio/ 
nem con(iderabímus, Quum autem pattís, & filij, & fpiritus fancti nomeri, 
ttes illz proprietates cum Luca tibi infpiratz fuctint, cam A poftolotü acti 
bus couerfare.Cur.cam Ananía & Saphira;nouís ordinatis fophiftísz( fal 
tem nouum eft rerum propríarum furtum. fübtrahe autem non argentum, 
aut aliquid aliud momenti patuí, quemadmodum línguam auream ucl te/ 
nuem, aut didrachmam quemadmodum olim miles infatíabilis: fed deíta/ 
tem ipfam fübripito, non homínem mentiens, fed quemadmodum audíui 
(ti deum. Venerare praterea poteftatem ob reuerentiam fpiritus, quí fuper 
quos & quádo uult fpitat.cum íjs qui cum Cornelio funt ante baptifma uet 
fare;cum alijs uero poft baptifma,per apoftolos.quo utrinque;tam de fjs ex 
quibus procedít,heriliter,& non feruiliter, & à quibus quxtitur ad imitatio; 
nem,teftímonium de fpiritus díuinitate prcbere poffis. Cum Paulo theolo 
gum te exhibe;qui ín ccelum raptus eft tertium, qui nonnunquam tres enu/ 
imetat fab(i(tentías, fed hoc indifferenter ac non feruato ordíne: quí prenu; 
merat, qui unum numerat;qui fabnurmerat,ut in aliquo honorem natura o; 
ftendat zqualem.nonnunquam autem tríum meminit, aliquando quorut/ 
dam,aut cuíufdam,quo omníno fubfequeretur ís quí erat omiflus. fed & ali 
quando operationem dei tribuit fpiritui, tanquam nihil differat. quandoqg 
pto fpiritu Chriftum inducit.& aliquando diuidit fubftátías. unus deus in 
quiens,ex quo omnía,& nos ín ipfum: & unus domínus Iefus Chriftus.per 
quem omnia, nos per ipfum.quum autem unam contrahit deítatem, quo 
níam ex ipfo,& per ipfam, & ín ipfam omniía: fcilicet fpititus fancti, quem/ 
admodum multis ín fcripturz oftéditur locis. ipfi (it eloría in fecula, Amen 
BEATI GREGORII NAZIANZENI : 
theologi ad Aríanos,& de feipfo Oratio. 
ZW: tandem funt quí nobís paupertatem exprobrabant.di/ 
$4 uitiascp iactitabantzqui multitudine ecclefiam definiebant, 
id ac pufillum ouile contemnebant? qui diuínitatem menfura/ 
56/4 bant, ac populum concitabant? quí harenam honorabant, 
ESSE ES & luminaria afficiebant iniuria? qui uiles colligebant lapi 
los.mmaregarítas tero contemnebantzignorant enim quod non tantum hare 
| ' | | X 5;  nxnumce 


246 hoe YNCTHOSESVUESYCT gg? 


nz numetus ftellas exuperat.gemmasqp fplendentes lapilli, quantüm had 

llis puríora funt ac honorabiliora.turfus índignaris? rurfus armaríscrurfus 

iniuría eft fides noua. Parumper cotíne minas ut loquar,nec afficiamus ínía 

tia fed refellamus.non minemur fed exprobremus. non percutíamus fed ca 
remus.fed & hxc tibi íniutía uidetur. Proh füperbia;hic tu feruü facísquod 
honore eft xquale.(in minus fufcipe loquendi libertaté,& frater opulentíot 
corripiat fratrem, Visne at ea ptoferam, quac olím deus contra Ifrael, durs 
exafperatus effet & indignaretur? Popule meus.quid feci tibíz aut ín quo te 
affeci íniuría;aut ín quo te conturbaui? V'erü potius contra te íníuríantéfer, 

mo erit.ín uanü enim tempus ínter nos térímus,& quod unanime eft;aliena 

eloría difToluimus.pará deeft quín ínter nos inhumaníores facti imus & fe 
rociores,d barbari illi, qui nunc nos oppugnát.quos trínitas diffoluta copu 
lauit:excepto quod hofpites nequac percutímus hofpites, neq; alteríus lí 
"guz;eos qui funt alteríus língua. qua res uel parua calamítatís eft confola; 

tio. Verü ínter nos, tancj eiufdem domus, ferímus & agímus.aut (i mauís, 
eiufdem corporís mebra abfarnimus,& abfutmímur.ac nondum hoc mole; 

ftum eft,licet tale exiftat.fed quia additioné ablatíone effe cenfemus . Poft 

quam igitur íta habemus,& fecundü tempora credímus,age cóferamus inui 

Valeitem. Cer tépora.tu regem tui;S ego meos. Tu Achab tuum, ego Lofiam.enatra 
tnihí tuá manfuetudiné & ego tibi tneá referam audacíáa;feu potius ferocita 

tem tuá multae & lingua & libri recenfebüt.quos ut mihi uídet futurá often 

det tépus;rerü ftatua immortalis,Ego uero & rneá enarrabo.qué populum 

contra te índuxi, ferocía ruentem?quos milítes inftruxi? quem Imperatoté 

ira flagrantem & prafurentibus ferociorem? & hunc nec Chriftianü.fed pe 

tian. caliarem religíonem;& contra nos impietatem fuis adducenté daemonibus. 
| qüos nam orantes & manus ad deum tollentes obfedi;quos pfalmos tuba: 
Gela Arriv rutn ftrepitu interturbaui? quorum myftícum fanguinem, cao mifcui fan; 
fideles ?7* euíni t quorá fletus luctu ceffare feci ? Tragoedías fpitítales perditionibus, | 
7 '. aclachrymis lachrymas mouens compunctíonís.ex qua nam oratíonís do 
mo fepulchrum feci * Quznam mínifterij uafa;ac multis ad tangendá pro; 
hibíta,manibus iniuftorá expofui ? uel Nabazardan principi cocorum,uel 
Balthafar male ín fancti delicate agétí;ac poená arrogátize diená penden/ 
ti.altaría dilecta, quemadmodü diuina inquit fctíptura;nüc att impíe defoe | 
data.qualís autéadolefcétulus ueftereft? qui per nos petulanter faltauit, & | 
turpibus fe ínflexit motibus. feu potius, per qué taléego magnü ac diuínü | 
defaltaui myfteri? Cathedra ueneráda, uítorumQ; uenerabiliü ftatío & re 
'quíes;ac multos píos exhíbés facerdotes.qui ín fupernis díuína peragüt my 
fteria.pofteacj autem füper te afcendit cócíonator eentilis,ac língua praua, 

tes infamans Chríftianorü.te auté uirginum pudor & caftítas , qux nec ui/ 
torum modeftorá afpectustoleras;quís € nobis pudefecit,& iniuría affecitz 

uci ad ea qux cerni non debent, & inpíorá uífüi expofuít,fpectaculum mi 

us MED. fcrandum 


VIGESIMAQVARTA 247 


ferandum,& Sodomitico igue dignum ? obmítto ením mortes dicere; pudí 

citía afa tolerabilíores.quas nam feras ín fanctorum mifimus corporactan 

quam naturam publicantes humanam, unum folum accufantes, quod non 

Ímpietati accederemus,neq; cómuníone pollueremur;quá inftar colubrorü 

fugimus uenení,nó corpus folum offendétem.fed profunda etíá denígran/ 

tem. Quibus obie&tü fuit quod mortuos fepelirent ? quos & fera difcerpfe 

rant.& quale ctímen hoc;alío theatro & alijs ferís digaü ? Quorü epifcopo/ 

rum feniles caraes unguibus difcerpfimus cruétís,prcfentibus fidelibus,qui 

nullà opem ferte poterát pretercj lachrymas fundere;ut cá Chrifto fufpen 

derent, paffionem fuperarent;ac precíofo fanguine populum afpergerét.& 

tandem ad mortemidedu cum Chrifto fepultz funt & conglorificatze, 

qui mundum per uictimas tales & facrificía fuperauit. Quos nam presbyte seliodorus 

tos cótraríz natura elementa;aqua & ignis diuiferunt? flammáattolleates Theodotus. 

extraneam fuper mare, qua nauís ín quá fuere intru(i paríter eft combufta. 

quínímo ut pluríma ex noftrís obmiíttá malis.ip(i quoq; principes inhama/ 

nítaté talem abhorruerüt,tametfi ob gratíam talía cóceffi(Tent.nam lícet cu valens 

píditati morem gefliffent, odio tamen habuerát inftítutü. (iquidé hoc erat 

temporis;iftud ueto cófiderationis.& hoc quídem iniquítatis regis.illud aa 

tem confcientiz legum,quibus indicare oportebat . Seu ut antíquíora díca/ 

mus, ea quidem eíufdem fodalítíj:quas nam manus abfcidimus,aut mor Ar4t4)) 

tuorum uel uíuentíum fanctorum effe fumus métiti;ut fidem per experíen, "^5 

tíam impugnem.Quorum exilía tanquam beneficia enumeraui?& aec phi 

lofophorum factorum ueneratus fum congregationes facras. Vade fuppli/ 

catotes quz rebátur.fed potíus € conuerfo, quos nam feci martyres quí pro 

honefto periclitabantur . Quibus carne fere & fanguine catentibus, mere, $. Euftsthiue 

trices íntroduxi, fermonem de pudicítía accufans.Quemnam píorum € pa; 

tría expulí.aut ín uirorum iniuftorum manus tradidi,at canquam beftia ín 

obfcurís coercerentur domibus, ac inter fe fepararentur. (iquidem hoc T ra/ s. Pais c& 

ecedix eft erauiffimum,fame & (ití macerati.cibumay fub menfura capien focis à Mace 

tes,& hac tenuiffima, quum ínterím necp dolentes uídere Ginerentur. Et qui du vdgad 

nam erant illi;tnempe quibus nec mundus dignus erat.Síc uos fidem hono 

ratis , (ic hofpicio fufcipitis . fed pluríma horum uos ignorare (imulatis, & 

admodum recte; propter multítudínem corum quz petulanter egiftis,& in 

commiíttendo delicías.at qui patiuntur; magis recordantur.Et quid plus di, 

cam.Sed & quinam ín tempore facti funt uíolentiores 7 non fecus ac fues, 

quí fe circa haram urgét. quxro mihi hefternam ueftram uictimam, fenem 

illum & Abrahamicum patrem, quem ab exilío reuertentem lapidibus ex 

ccpiftís , medio díe, media urbe. nos uero cxdes, fi non moleftum eft dice/ 

re, prohibuimus períditantes etíam.quomodo ín hís ribi placabilisero, dí 

cit alicubi ín fcriptura deus? quid horum laudabo magís? ob que nam uos 

honorabo ? Vcrum poftquam tua talía funt, ac ta fehabent, dic mibi & 
hl nod dt X 4 mes 


terfectus- 


Obijciebatur 
j Gregorio p^ 
triebunilits 


248. O RB, A-T.IO S s 


meas íniuftitías,quo malus efTe deGinam,uel erubefcam:ut queamdmodum 
ego potiffimum opto,;nihil peccem:(in mínus,ut ab íniuftitijs meís reducar. 
fecunda hacc pars eft recte fapientium.fum ením accufator mei ipus. fecum 
dum iuftam.in confefTione fua;gaudeodg ab alio curari. fed parua inquiant 
tibi eft ciuitas. & agerarídus;ac ingratus;paucisc ad babítádum fufficíens, 
atquí optíme potíus ob ea male fuam affectus, tg quod male fecetím. etíam 
(iit moleftum.& (quidem inuítus;erubefco tam ínfortunate agens.ficenim 
dicatur.(i uero nolens;philofophor. quid nam ex hís reprehendendum: ni(i 
quís delphino exprobrat quod non in terra uerfatur;bouíicg quod nó (it ma 
rinus, & murenz quod non ín terra patítet uíaat & aqua, nobís uero aíunt 
obuenere & theatía, & regíz, & ea qux pulcherríma funt & maxíma. & ín . 
ctédibile hoc opus,unda nepe aería.fub tetra fluens, & ftatua illa tam fplea 
dida & ueneranda.& forum plenum.& populus copiofus. & uírorum nobi 
lium confe(fus laudabilis.atqui cur non addís,& (itus oportunitatem.& tet. 
tam, & mare, tanquam certantes,cuíus potius cíuítas efTet, & quod nam ex 


illis,ob commoditatem (uam fedem regíam fufcipere dignum effet. Itag; in 


€o uos íniuría afficimus, quod uos magni & plufquàm fplendídi, nos uero. 
paruí,& à paruís ortum habentes. atqui & multi alíj ín hocuos afficiunt in/ 
iutía. ímo potíus omnes, fuper quos excellitis . Sane & hoc uos addere de: 
cet,quod nec cíuítatem amplíamus,nec murís círeundamus, necp certamini . 
bus gloríamur equeftribus.non ftadíjs, non uenationibus, & caterís his (i7 
milibus.non balneis deliciotis,& fplendidis,marmoribustg exornatís, & na 


$- DTY 4 TONS H - », L : 
tatam ferme müatantibus.mare aucem nodum uobís abftulitnus, nec horas 


cortupimus, quemadmodum tu fecíftí nouus fcilicet opifex, quo fuauiffime 
patiter& tutiffime uíneremus, adde i lubet & alias accufatíones, quí dicís, 

meu e[t argentum;ac meum eft aurum.deí nempe uoce utens, INos neque 
diuitijs eloriamur;nec tei fluxa quid addere, lege noftra admonemur.non 
redditus numerofos,tam annuos quàm menftruos. non meníx fumptuofi 
tate praftare cupimus;ac deliciis uétris infenfati.nihil enim laudamus quod 
guttutí c(t acceptum, fed quod abiectum eft pariter & uile. Viíuimuscg ad; 
eo (implicíter ac frugalíter,ut parumper a brutis diftemus. qux & ipfa uafo/ 
tum apparatu ac omni carent lautítia.fed cur non ueftitus quoque mei accu; 
fas uilitatem? nec non uultus habitum, nequaquam decorum? quandoquü 
den & hís quofdam admodum humiles,efferri nídeo.fed omi(lo capite,cur 
non ea robs obíjcís qua pueri Helifzo;reliqua enim fubticebo.imperitíam 
autem haudquadj accufas?nec q» tibi afpere ac erudite loquí uideor. uerum, 
quoná ínloco ftatuíszhaud effe loquacé;nec urbane rífum elicienté, prafenz 
tibuscp gratíficati,neqs multa concionari,feu proloquí autetíá obloqui,quae 
temere incidunt;aut ín buccam ueníunt;ita ut fermo plenus (it moleftia.non 
nouám Híerufalem,Z euxippü nempe uífitantem,neq; domü € domo per" 
mutanté;adulanté,& uétri indulgenté.fed ut plutimü domi iig D 
"f SUY ME | TUNE &affli 


Vv rG. E Sd MOIAOO.VAR TA 249 

& afflictam;ac cum memetipfo exactiffimo factorü meorum fcrütatote có/ 
gredientem.& me culpa dígnü propter delicta cenfentem.& quomodo hec 
nobis permittís,& nó etíam reprehendisczquam füauis es & humanus. Ego 
autem ita uetuíte & philofophice fentío, ut unum folum coelum, & hocom 
nibus commune effe credam . communem & folís ac lunze círcuítum , conv 
munem & aftrorü ordínem & pofitíonem.comunem & dicí ac noctis aqua 
litatem & cómoditatem, infuper & temporis cernens uiciffitudínes,pluuías, 
& fructus,necnó uírtutes aérís uíuificatiui; praterea flumina, cunctis pariter 
fluere,comunes diuitias & abundantías,unicam & eandem effe tétram ma; 
trem & fepulchrum,ex qua ortí fumus;& ín quam diffoluemur, quum alíus 
nil alío plus habeat: fed & practer hzcc cómunem fermonem.legem.prophe 
tas, Chrifti paffionetm ipfam,per quat fumus reformati: nó quod ille plus; 
alius mínus.fed omnes cíufdé Adamí partícipes,& ab angue decepti fimus, 
peccatocg & morti obnoxiíj;ac per coeleftem Adamáü iterum faluati,& ad uí 
tx lignum perligni ignominíá reducti;unde excidimus. Proinde & Samue 
lis Ramathaím magni patrís parua mihi impofuit patría , quz prophetam 
nequaquam ignominia affecít . nec propter feípfam magis quam illá facta 
eft honorabilís.ex qua is haudquaquá prohibitus eft deo tradí príus etiam 
€f natus effet,& uatícinando cernere futura. nec hoc folum.fed & reges unge 
te,& facerdotes ; ac cos ítidicate qui ex fplerididiffimís ortí erant ciuitatibus; 
Sed & de Saule audíuí,quod quü patris a(inos quereret;regnü inuenit.quin 
& Dauid ipfe ex pafcuís oníum.;in regem & iudicem eft fublatus. Quid auté 
Amos, nónne caprarius erat & mora colligebat? prophetia: tamé fidem fa; 
. 'ciebat.Sed cur Iofeph praterírem?qui & feruus factus eft,& frumenti diftri 
 butor ín Zigypto,& pater multorü milium, quí Abrahamo fuere promiffi, 
Abraham autem,ut quid maíus dícam?nónne erat exul? Mofes uero, nón: 
ne prímo fuít expofituszinde leoíslator, & imperator corá quí ad terrá pro 
 miíTionis fuere deducti,de quibus magna dicunt & admíranda.decepit me 
& Carmelus Helie;ac cuttus ignis;illum füfcipienspallínmci ab Helífeo ex 
ceptum,maíoriís uirtutis quàm Serum fila,& ueftimenta auro íntertexta.Im 
pofuit & mihi eremus loaanís, qux maxim ínter natos mulierum habuit, 
cum cibo illo zona & ueftíta.Sed & fapra hac aliquid audebo:deum ruftíci 
tatís mex patronü inuení, cam Bethleem coftituar , cà prafepio ínhonora; 
bor.per que tu deü ignominía afficís.quid mitíiz(i ob cam caufam praconé 
quoq eius cotemnís.hís addá pifcatores,& mendícos Euangelizantes.defi/ 
ne igit cíuítatà gloríari excellétía;uenerate cotemptü, & ígnomínia affectü, 
peregrínü illum.nondá díco qui autü generat ín harena,& lapides fpléden; 
tes inter petras,quibus fi contulero qu ín ciuitatibus funt uilia.forfan haud 
bene dicendi audacía utí poffem.Sed dicet forfitan quifpiá ualde coftríngés 
& carnís amator:pco ífte nofter peregrinus eft & exul.atqui apoftolí nónne 
multarü gentiá & cíuitatá ínter quas díuifi erát; peregrini erant?quo undicg 
2 Euangelíj 


"o " 
Ye 


150 oru og WADA AT: 
Euangelij curreret uerbum , ac nihil Gne triplicis fplendorís lumine effet & 
ueritate mínus illuftratum , ijsqy qui ín tenebris & umbra mortís fedebant 
nox folucretur ignorantíz . ut nos ín gentes, ipfi autetn ín circumcifionerm, 
Paulum dicentem audíuifti,Sit Petrí ludaa,Paulí gentium üníuer(itas,Lu/ 
cas ad Achaíam mittatur, Andreas ad Epírum.Ioannes ín Ephefum, Tho; 
mas ín Indiam, Marcus ín Italiam. & quíd de alíjs omnibus dícam?ut non 
(ingulatim cuncta recenfeam.ínter quos fuere percgrínati. llis igitur exprov 
brato, uel mihi ignofcito , aut oftende ubi inter przdícandum uerítatís uet/ 
bum offenderím.Proinde poftquam parum decenter de his dífTerui;age de 
centíus philofophabor. heus uos,omnibus füblimítus una patria eft Flieru: 
fale fuperna , cuí conuerfatíonem noftram referuamus , omnibus genus 
idem:(i confiderare uolueris inferna,terra eft:(i faperna, infpiratío quam ac/ 
cepimus, & feruare iufli fumus,& cum qua me ante tribunal parere opottet, 
acratíonem fupetnz reddere nobilitatis,& imaginis. Vnufquifcg igitur no 
bilis eft , quí illad quod ex uíttute eft , & ad archetypum ínclínat;confequa 
tus eft & cuftodit.enobilis uero omnis , qui malítía confundit , & formam 
aliam, anguís nempe ínuocat . Infernz uero patríz , & genera hacc uítzznov 
ftrx temporalís & umbrz;nil nífi ludus funt:iquidem uniufcuiufque patría 
erat quam occupauerat , ucl per tyrannídem , uel ob calamitatem alíquatm, 
cuítis omnes peregríni & incolae fumus, etíam fi multum nominibus luda; 
müs. nam genere funt nobiles , qui olím fuere diuites , aut nunc funt ínflati, 
Ignobiles autem , quí ex ínopibus nati funt patribus , aut ob calamitatem, 
aut potius manfuetudínem . quomodo igitur olím opulenti effe potuiffent, 
quum díuítía incepere?aut calamito(i ubí aduerGitates ceffauere?& his quí; 
dem nihil datur,illís uero nil adíjcitur . & ita ego de hís fentío ; € propterea 
telínquo te fepulchtis faperbíre & fabulis.ego uero quantum poffibile eft co 
nabor, ut me ab omni purgem deceptione , quo nobilitatem cuftodíam feu 
reuocem, Sic itaque & propter hac reftítiuobís, licet paruus fim, & € patría 
natus ígaobili,& hoc nequaquam uolens, feu fponte, inftar multorum, quí 
nunc fe uiolenter ecclefiaftícae ímmifcent prafecturz. fed uocatus & coa; 
ctus,fequens fpiritum & tímorem,feu ut diutíus híc decertarem inaniter, & 
nemínem ab errore fuo liberarem . Verutn qui fterilitatem mez exoptant 
anímz,íntellicent num mendax (it fermo necne . poftquam autem ueni , & 
fo(itan nó cum poteftate mala, ut parumper olotíer ín ftultítía mea, quem 
infatiabilem fum imítatus ? quid tempoti tribui ? licet talía haberem exem 
pla.fine quibus non malum effe difficile eft, & rarum.ob quas ecclefias uobí 
Ícum decertauímus £ ob quas pecunias: lícet ín ambobus ultra neceffitatetm 
abundetis, aut potíus índigi (itis. quibus nam literís regijs contemptím ínui 
dímus^quos potentes fecta ueftre coluitus?quorum audaciam imitati fui 
mus? qux uero contra me facta funt , ne hoceís domine ín peccatá ftatuas, 
tunc quoq; dixi , memíneram ením in tempore Stephani uerborum . fed & 
nunc 


viGgpsd Ma vAiXkTA 261 


nünc oro,conuitijs impetíti benedícimus.perfequutionem fuftínentes tolera 
mus , blafphemijs laceffití confolationem accipimus . Sí autem ideo íniu(te 
ago;quía hzc tanquam tyrannidem fero, eratíam mihí huius facite íniuft 
tíz. nam & aliorum tuli tyrannidem , & deo (int gratíz , quod manfuetudi/ 
nem illam tanquam iníuftitam effugerím.íta ením cogito, longe altioribus 
quàm humanis utens con(iderationibus.quota pars eft hzc fputorum & co 
laphorum Chrifti.pro quo & per quem hac funt pericula . qu omnia nec 
unice fpínez coronz , quz uíctori noftro coronam abftulít conferenda pu 
to. per quam & dífco uítz afperítate coronatí . non uníco calamo, propter 
quod malíeni dacmonis ceffauit poteftas , non unico felli , non unico aceto, 
per quod ab amaro fanatí fuímus guftu, non unicx ín paffione manfuetudí 
ní.Proinde ofculo quoque tradítus reprehendit quidem , fed non corrípuit. 
& licet tam fubito captus exprobrat;attamea fequítur. indígnatur quidem, 
quod Malcho fuerit abícifa auricula, fed reftituit. (i quis ín (indone fugit, il; 
lum rurfus tegit.Quod (i ignem imprecatus fuerís Sodomítícum contra du 
centes,non exaudit, Si latronem adeptus fuerit ín cruce fufpenfum, propter 
bonitatem fuam ín paradifum íntroducít . Omnía igitur humaní illius hu 
manitatís funt plena . ac ideo nos decet, ut tanquam uetí dífcipuli Chrifti 
ambulemus.turpe ením effet, quam deus ptoptet nos fit mortuus, (i zqua/ 
libus noftris nequaquam parceremus.hac animo perpendebam, & perpen 
do , & confiderate num recte t que & fzpius antea uobifcum fum philofo/ 
phatus.habeant illi des;aos illum qui ín zdibus eft. habeant templa, nos 
deüm.& uttemplum uíaum fiamus dei uíui , facrificía anímata, holocaufta 
rationabilía;uictimz perfecte dei, propter trinitatis adorationem. habeant 
illi populos;nos angelos:illi audaciam;nos fidéiilli mínas;nos precationes: il 
li uerbera;nos tolerantíam:illiautum & argentum;nos uerbum purum. fin 
xifti tibijp(i duplicitatem & trínítatem.agnofce uerba fcripture,domum per 
flatilem.ínterftínctam pro ferís. uerum non funt hac fide mea altiora . nec; 
non cceleftibus ad quz téendo.Patuum mihi eft ouile.fed non fuper prxcipi 
tío. Caula eft míhi angufta.fed lupis inacceffibilis. infuper nec latrones reci 
pimus.neqp fures;necalieni ingredi poffunt. Videbo hanccerto fcías latiffi/ 
mam,ac multos qui nüc lupi funt, inter oues numerari.forfan inter paftores 
etíam.hoc mihi annuncíat paftor ille bonus.propter quem anítmá pofuí pro 
ouibus.non tímeo gregi huíc paruo.nam recte fentit, cognofco ením meos, 
& à meis cognofcor.talía funt que deum cognofcunt,& a deo cognofcuntur. 
Oues mec uocem meam audíunt;quam 8 díuínis audiui uerbísquam a fan 
étis didici patribusquam & patíter omní docui cuo.etíam quü tempora ne 
quadj fe hís coformarent.fed nec docere ceffabo.ca cii quibus natus fum, & 
ci quibus fum abiturus.has cái nomíne uoco;nó funt enim fine nomíne, qué 
admodá nec ftelle (ine numero,& appellatione,& fequunt me.enuttío enim 
eas fuper aquá quietis.Sequent & unüquéqy paftoré talem.nónne j iw q 

iDentet 


252 | O-R-A.T-I O0 

libenter illi uocem meam audiunt ? Alienum autem non íta audient, fed'ab: 
£o fugient.quoníam íam coenitionís habitum funt adeprí,uocís domefticae: 
& aliena: . Fugient Valentinum , qui unum diffecat in duo.non alium boní 
conditorem credentes, & abyflum, & (ilentium, & myftícam zuum; omnía 
abyffo & (ilentío digna. Fugient Marcionís deum, ex elementís & numeris 
confi&tum.Montaní malum,& muliebrem fpiritum . Mani materiam cum. 
tenebris, INauatí fuperbíam, & ín uerbís puritatem. Sabellij diffolutionem 
& confufionem,ac talem,ut íta dícam;coadunationem, ut tría ín anum con 
trahat, non tamen ín tribus unutn definiti concedat. Aríj & fcquaciutmn eius 
naturarum alienationem, nouumqy Iudaifmum,;folummodo ingeníto dei; 
tatem aflcribentiá.Photíni infernum Chriftum,& qui à María incepit.mei 
autem adorant patrem. filíum,& fpírítum fanctum.deum patrem, deum 
filium,deum, (i non exacerbo, fpirítum fanctum. Vnam naturam ía tribus 
proptietatibus.liberis, perfectis.per feipfas fubGftentibus;numero díui(ibili 
bus, deitate índiuífis , has míhí concede uoces omnes , quí hodie minitaris. 
aliorum autem curam eerat;qui uolet.nequaquam pater filio inuídet, nec fi 
lius fpitítui fancto.fed offendit quum dico.(i cteatura;nequaquar deus eft, 
quod eft creatum . nec ego permitto ,ut ínuídeatur illi quod eft perfectum. 
unus domínus,una fides, unum baptííma. (i hoc abrogo , apud quod nam 
erít fecundum * quid dícítís fubmergentes uel rurfus ímmergentes , eft ne 
poffibile quenquam effe fpitítalem.(ine fpirituzigitur ad fpititum ufq; equa 
liter honora fpiritum. uenerare autem tu, qui ín cteaturam & conferuum es 
baptizatus. nonne íta res fe habet 7 multa dicis, non te negabo patet ítiítio 
catens , non te negabo unígenítum uerbum , non te negabo fpírítus fancte, 
Ícío quid (im confeffus.cum quo (im conftitutus,a quo fim feparatus.nequa 
quam míhí necefle eft, ut fidei docear tioces,& difcam ínfidelís effe, afferere 
ueritatem, & mendacio adhacrere.tanquam puríficandus aqua fübmetgi;at; 
tamen emergere fordidíor, tanquam coclo correptus baptizati , & ín aqua 
mortificari.eorum ínftar,quí dolore obeunt ín partu.& regenerationem accí 
pete cum qua mors concurrit . Quur me pariter beatum facis , & mifertim?7 
nouítet illumínatum,& abfq laminezdiuinum, ac dei expertem ? quo & ín 
refutrectionis fpe naufragium facíam.breuís fermo, es ne memor confeffio; 
nis.cum qua es baptízatus.In patrem.recte;preterquàm quod adhuc eft Tu 
daícum.ín filium, recte , hoc íam non amplius eft Iudaícum, attamen non: 
dum perfectum.ín fpirítá fanctum, plus quàm recte: fimpliciter igitur hacc; 
fed eft nenomen horum communetíta commune.& quod nam:dei fcilicet; 
ín hoccommune nomen crede;feliciter age,& regna,& hínc ad futuram pet» 
ges beatítudínem,quz eft,ficut mihi uidetur, exactior hotum deprehenfio; 
adquam & nos perueniemus, in ipfo Chrifto domínonoftro, cui (it gloría 
in fecula, Amen, iis | | Ó ^ Au 

bDrvt 


VIGESIMAQVINTA IT: 
DIVI GREGORII NAZIANZENI ORATÍO DE $E 
ipfo, ad eos quí illam cathedram Conftantinopo 
litanam concupifcere diuulgabant. | 
DMIROR quíd nam (it quod à meis perpeffi fitis fet 
monibus , & quat ob caufatn tam uehementer uocem 
accufetís noftramzabiectam, exilem, & quaforfitan nil 
habeat íucunditatis. (iquidem illud idem uobis proptet 
nos accídífTe uidet, quod ferro ob lapidem magnetem, 
v sm) ut à me & ínter uos quoque pendeatis, ac unum fentía; 
mus,deícg fimus omnes, ex quo funt omnía , Proh catenam admírandam, 
quam fpitítus nectit fanctus.uínculis índiffolubilibus compaginatam. Pro: 
índe huíus reí caufam nondum noui, quum mihi ip(i conícius (im , me alíjs 
haud effe fapiétiorem.ni(i illud quis fapientiá meam exiftitnare uelit, quod 
Ícíam me nequaquam efTe fapientem , necp uera ac principali fapientia: uel 
parumper appropínquare . quod quidem pracipue íj qui náic fapientes effe 
uidentur.de fcip(is cenfere deberent, quum admodum facile (it feipfum deci 
pere;& credere fe aliquem effe quum nihil (it penítus.fed folum ab inani glo 
ría inflatus.neqy enim primus fum,;quí uobis orthodoxum fermonem pra 
dicaui,quem uos pracipue eftís amplexí.fed aliorum fequutus fum ueftigía 
.& hosuefttos. decet enim ut uetítatem loquamur , (i faltem uos Alexandri 
celebris illius difcipuli eftis , magni trinitatis pugilis ac prxconis , & qui tam 
opere quàm fermone itnpietatem exterminauit.memores ením cftísuocis il 
líus apoftolicz qua impietatis príncipem confudit, in locís fpurcitía lingua 
dignis,quo íníuría iniaríam ulcifceretur, & iufta morte infamaret mors aní/ Arius 
tiarüm iniufta. nequaquam igitur uobis alienum fontem elicuímus; quem/ 
admodá illum quem Mofes in locis arídís oftendit ijs, qui ex A:gypto per: 
fequutionem fuftinebant.fed abfconfum & conclufum;per magní Ifaac pue 
tos reclufimus;non folum fonté aqua uiuz fodientes;fcd a Philífteis obftru 
&um repurgantes. Cacterü nequaquam fum ex numero inflatorurm & elo; 
quentíorum, necp adulando beníuolentíá fuffurari poffum.(icuti uideo mul 
tos,quí nunc fe facerdotali príncipatu dignos effe profitentur.quí fimplicem 
& rudem pietatem noftram arte condidere,& nouam politica formam, fo 
to in fancta;ac à theatris ad facrorum difciplínam tranftulerüt;multís haud 
infpiciendam:at dux effent fcenz, i libere dicere opottet; qua tantá ínter fe 
diftaren;ut hanc omnes norínt.illam uero quidam.& bec fit rídicula;at ifta 
ueaeranda.quodiy hac theatríca;illa uero fpirítalis.nos teftes eftís,& deus, 
díaínus ínquít Apoftolus , quod nequaquam nos hínc partem accípimus, 
fed tanquam rudes feré , & agreftes , necnon affentatores , & illiberales crí/ 
miínamur , quam nímium aobis refiftimus : nonnunquam üero afperíores 
uidemur,quum non fecundum rationem ueftram fentímus.& hoc prídíana 
contra nos facta oftendit innouatio,quum uos ó popule zelo & íra feruens, 
Y — damantes 


(i254 ORATIO 
camantes nos & dolentes fuper thronum hunc ftatuiftis . quem uttüm ty/ 
rannícum dicere oporteat.feu potíus facratiffimurm,ignoro. conftituiftis igi; 
tut,cupíditate leges cranfereffí:ubi adeo feruentíoribus quibufdam indigna 
ti fuímus,ut re(ilierínt, amoremq erga nos ín inimicitías conuerterunt. non 
-ením plus confideramus quarum rerum gratía eratificemur,quàm ob quas 
prodeffe ualeamus. Quz igitur caufa eft,ut tam nos.quám fermones noftri 
 defiderentur? uos ígítur illam oftendíte & adducíte, ac affectus ueftros ipti 
cognofcíte;aut ínter nos publícate, & tanquáalíjs nobis przceptoribus uta 
míní.noftrum fcio magni facietis fermonem, (i faltem quiete illum füfcipere 
uoluetítís.quut ígítur non audítís & con(ideratís?ego enim talium non ma: 
lus fum coníectator . uídemíni mihi quía ip(i nos uocaftís , domeftico fub; 
 ueníre íudícío,ac ideo ueftram fouere uenationem , Natura ením ipfa ad o/ 
mne quod eí domeftícum eft benígne fe habet , iue res (it qux poffidetur, 
fiue germen;(iue fermo.& propter beniuolentiam libenter propria fuac fub; 
ditur tutela Secundo autem níhil adeo ueneraminí.ficut quod ab íimpudea 
tía & uiolentía fumus aliení:necnon à theatríco & panegytíco:fed & cedere, 
& modefti effe fcimus , actanquam ín communi communitatis expertes, & 
folitarij imus. acut fuccínctius aliquid philofophícum dícam, nequaquam 
attíficiofe,feu polítíce a nobis adinuenturm , fed Gmpliciter & fpiritaliter ho: 
noratum . non ením ut quxramur abfcondimur, neque ut digniores uídea/ 
mut, tanquam fj , quí res pulchras parumper oftendunt , mox fübtrahunt, 
quo prafidentias fugiendo , & honorestales contemnendo , oftendamus 
quíetis nos amore teneri . Tertio quia uidetís qualía patiamur , quum cx/ 
terne impugnemaut , íaterne uero in(idijs appetamur. quoniam fecundum 
Danielem eoreffa eft íniquitas ex fenioribus, quí uidebantur íudicare If 
tadl. acídeo índígnamíni , molefte fertís , nec habetís quomodo uíndicetís 
eum,quityrannide eft oppreffus.folumcg pro omnibus affertis commifera 
tionem. commiferatío igitur pudorí commixta, amor eft factus , & hoc bov 
notís mei eft myfteríum . Poftquam autem fermones fuere íd ob quod eft 
pugnatum. fuperuacua;& inuída língua;quam in externis inftructam fee 
moníbus;díuínis nobilitauímus , & amatam ac ad potum inutilem aquam, 
uita ligno edulcorauímus, perpeffi eftís paffionem quandam fatis liberam; 
hocamare propter quod oppugnamur . Quurením non deliram ample; 
étimur doctrínam ? quur non arídam & deorfum uergentem 7 quur quum 
multos hac gaudere uídeamus, non philofophamur peregrína & aliena, ac 
contra línguas contratías confiftimus « decens eft , ut audacíz fubueniant 
confiderationes, fidesque nominetur itratíonalítas. quam quídem dilexi.& 
ipfe;bene (cítís,Difcator exiftens. hocenim promptum eft multis ín excufa 
tíonem imperítíz, Vtinam pcríjfTet ex homínibus inuidia, confumptío eo» 
rum quí illa detinentur, patientíam uenenum.uerum ex omnibus paílio hec 
iniaftífTima parítereft & iu(tiffima. cam quía omnes perturbat bonos.tum 
E | quia 


VIG E SÉIWTA:QGV^OI N.T À 159 


quía confümit obnoxios. Sané íjs qui nos prímum laudarunt, nequaquam 
maledicam , non enim fciuerunt finem laudis , quam forfitan pro conuicijs 
addiderunt , quo inuídíam compefceret . hxc enim & luciferum obfcurauit, 

quí propter elationem cecídít:haud ením ferre poterát , quod díuinus effet, 

ní(i etíam deus cenferetur . Inuídía Adamum e paradifo eiecit, à uoluptate 

& muliere deceptum.perfuafum ením íllierat,quod deus effet futurus.Inui/ 
debat igitur , quod eoufquea cognitionis lígno effet prohibitus . Inuidía 

Caim fratrícidam fecit , quoníam facríficium fanctius non attuliffet . Inui/ 

día mundum immundum aqua coopetuít,& Sodomitas igne obruit. Inuíi/ 

dia Datham & Abiram ínftígauít quum aduerfus Mofen ínfanírent . Ma; 
ríam lepra percuffit, quoníam tantummodo contra fratrem obmurmuraf? 
fct . Inuídía prophetatum fanguíne terram infecit , & fapientiffimum Salo; 
monem mulieribus obnoxium reddídit, Inuídía Iudam ad proditionem 
induxit , qui ob paruum argentum perpetrauit, quod ftrangulatíone di/ 
enum efTet. Inuídía Herodem puerorum fecit homicidam, & Pilatum Chri 
fti interfectorem.Inuídía populum Jfracliticum,eo peccato contamínauit & 
maculauit;ut ne nunc quidem ab íllo refpiret.Inuidía apoftatam tyrannum tuliemm 
contra nos excitauít;cuius adhuc relicti funt carbones,lícet flammam euafe/ 
rímus.Inuídía pulchtum ecclefiz corpus di(Tecuít , ac ín diuerfa & contratía 
ítadía diui(it.Inuidía nobís Híeroboatn reduxit , feruum peccati, & línguae Maximum 
uínculum iniecit, non ením ferre poteft, ut trínítas fplendeat, & tota diuini 
tate reluceat , ac uenerandos uobís faciat peculiares eius przcones , Sed uo; 
bís nugari uídemur , talí utentes (imilitudine 7 attamen uix liber totus defi 
derío noftro fufficeret, etíam fi fcriptor fermo , ualde recte , ac iuxta defide; 
ríum noftrum caufas confcriberet . & de his quidem ita fentio . Poftquám 
autem cerno quofdam ob íníurías indignari, & calamitatem fuatm;noftram 
ducere ígnomíniam,age;& de ifta breuiter philofophemur. Ego igitur fi hu 
manum quíd & paruum cognofco , uel cathedra huíus curam eeffi , fiue à 
príncipio aftíti uobis cü canicie hac, & imbecillibus hís tam tempore quàm 
egritudine membtís, aut hancnunc fero (gnomíníam , erubefceretm profe/ 
éto coram ccelo & terra', qua antíquís confueuere teftimonium przbere, 
Erubefcerem coram cathedra hacac fancto hoc confeffu , fanctoque & nu; 
per inftituto populo , contra quem tanta malarum poteftatum acíes eft ín/ 
ftructa.quo prius difpergeretur quàm congregaretur, & antequam genera 
retut occideretur , fecandum Chríftum íam formatus . erubefcerem coram 

meis ftudijs & laboribus , necnon uefte hac detrita , ac folitudine , reuer(io/ 

neqüe , poftquám una uíuímus ,acuíta hac mea omni carente apparatu, 
menfaque tenui paulo minus uolatilibus lautiorí . proinde quidam etíam De Maximo 
de nobís diffeminatunt , quod mulíctes alienas concupinímus. quum nec ^17 
propríam habere uoluerímus . utinam nec & Gabaoniítz noftri plures ha; 77.5775. 
berent:quos, quemadmodum nouínecad lina incidenda.uel "- ma 

; ; L andam 


Conftanti 
nopoli 


256 | O.R.' A^T t30 

landam.fpítitus fufciperet fanctus, quandíu ad facra accedunt, cum talibus 
& uítz & fermonis ftigmatis . Si autem cum fermonibus patrocinantes uc/ 
nimus,uiduzque,& huc ufque (ine uiro ecclefiz, pro uíribus aftítímus, qua; 
(i procuratores curam illius gerentes , & alium fponfum quí dignus pulchri/ 
tudine eíus uídetur adducentes, ac plures uírtutís dotes regia intulimus ut^ 
bí, nunquid noftra laudanda eft dexterítas , aut potíus reprehendenda fa^ 
fpiciozquod aliorum animi iudícamur paffionibus. Proinde uir bone, (i na 
ui tempeftatibus íactatz: manum porrigeremus;aut cíuitati obíefIz:, aut do 
mui igne fuccenfac turmatím uafis & inftrumentis fuccurreremus reftíncto/ 
rijs.plané nos fübimerfores uocarcs, aut ciuitatis ucl urbís amatores , & non 
potius prafectos & curatores. fed aís ; non íta rmultís egííTe uideris . uerum 
quid mea tefert, (i plures , ímmo omnes opínione potius quam ueritate du/ 
cantur. (iquidem hoc ín controuer(ia uerfatur , num íufte egerímus. uel ec/ 
defiam miferandam aut beatam reddíderímus. uideri uero illad tuum , ní/ 
hilad nos. non fecus ac fomnía aliena. non íta inquís , homo multis uide 
tís.nunquid terra ucrtígínem patientibus ftare uidetur? & ebríjs, fobrij effe 
putantur , quí funt fobrij ? & non potíus cum capite ambulare , aut ínuertí. 
mel autem , nuaquid amarum eft 7 etíam (i xgrotantibus quibufdam ac 
male affectis ita uideatur.non igitur ín his res fe ita habet.quemadmodum 
uidetür patientibus . Oftende ipítut eos, qui fane fentiunt ita affectos efle, 
tumqüe nos admone, ut manus demus. aut cognofce, quod non illi quibus 
peifüadetur , fed quí ín cadem permanent fententía (int meliores .at non 
íta ínquiunt,uideris multis. at deo íta. & (i non uideor, notum eft illi, qui o 
mnía cognofcit , príusctíam quam facta fucrint, quí (ingulatím corda no 
ftra fecit;quí cuncta opera noftra intelligit, motus & cogitationes, cum qui/ 
bus etíam comparebimus . nihil ipfum ex rebus latet exiftentibus , nec la/ 
terc potcft , qui aliter noftra uidet qudm uident homines . homo ením fa/ 
ciem, at deus cor intaetur . fcrípturz: tenorem audiuifti , crede igitur : quo/ 
níam maíor illi cuta eft habenda, quám rebus alijs (imul cunctís ab íjs , quí 
mentis compotes exiftunt . proínde fi confilio duorum hominum in re ca 
dem utetetís , aníus pradentis, alterius ueto imperiti , nonne defipere uide 
retis , (i omifTo prudentíotí imperitioris con(ilium fequererís ? Nec Robo/ 
am laudatur , quod reíecto feniorum confilio , iuníoribus paruit. tu uero, 
quum ea quz deí funt, achominum expendís , qux hominum funt díuínís 
praponís. at quur tu non míhí obtemperas , & rectius fentís ? fed ob tuas 
aiunt, íníurías erubefcimus . at ego propter uos, quía erubefcitis. i enim itv 
fte hxc nobís accídunt, potíus nobis eft erubefcendum , quam propter nos 
uobis.non quía magis dehoneftamur, quàm quod ignominia (imus digni. 
(iucro crimen iniufte nobis à calumniatoribus obijcitur, contra illos potius 
quàm nos indignari oportet. illi ením (i male funt affecti, uítuperandi funt 

fiautem me malum cenfes, optímum cffe fufpicator, Quid enim facere 

$». opottcbat 


Wroó zsthMAOSVINTA . 254 


oportebat? num plus malum effe, ut tibi magís placerem, nequaquam hoc 

míhi confulito.etenim (i me recte agentem,errare fufpícarís;minime tui cau 

fa recte agere iatermittam . non magís ením tibi , quàm mihi ipfi uíuo , ín 

omnibusque ratíone pro confüultore utor, & dei iuftificationibus 3 quibus: 
fum mancípatus,nemine reprehendente, & ut multorum obmiíttam conde: 

mnatíonem, folum iudicium internum , & quod ín nobis ípfis eft , effugere 

nequimus.ad quod folum refpiciendum,& recta uía eft íncedendum.cenfe/ 

rc uero illad,quum etit fufcíipiemus , ut humanum quíd dícam. (i autem ex 

aduerfo ceciderít;ualere (inemus. & nihil ab effe propter cenfere auferemus. 

& (icfe res habet , (i quís id quod bonum eft;alicuíus rei eratía exercet , non 

tamen plane uírtatís eratía, ad bonum tamen illud aliquando peruenit, 
idqüe aflequitur . quemadmodum is, quí lucrícaufa nauígat , eó peruenit 
quo tendit;etíam (inon luctetur.quí ením bonum propter feipfum honorat 
& fouet,quoníam rem amat ftabilem, firmam etíam circa illud habet aními 
propen(ionem, ita ut díuíni quíd patíatur, & dcí illud dicere poffit : Ego ille 
idem fum, nec immutor. nequaquam ígitur tranftmutabítur , nec tranfpone/ 
tur, nequeuná cum tempotíbus ac rebus concidet, alíus ex alio factus , ac 
multos affumens colores quemadmodum polypíà petrís, quibus adhz, 
rent, manet igitur ille idem folidus in diffolubilibus , & inuertíibilís in uerti 
bilibus.petra;ut arbítror,contra nentorum impetum & undarum. qua noti 
concutítur, neque abfumítur ab íjs,qua illam oppugnant . Et de hís tantum 
fitdictum, nequaquam ením mihi uacat, utcontra línguas decertet . forfi, 
tan & hzc plura funt quàm decet. Nunc uero ad uos erex meus;fermo dítü 
gítur.aos míhí facti eftís, ínquít Paulus, eloría & gaudium , & exultationis 
corona.uos refponfio mea eftis,erga eos.quí me difcutiunt: ut illis tanquam 
in archítectura;aut pictura rationem exígentibus, fufficiat;ut uos fabrícam 
& picturam meam oftendam,(icqy à moleftíjs liberer.opus ením inquíunt, 
fermone eft fortíus.ita & ego uos oftendens conuítía fupero. fed quomodo 
fupero  prímum quídem (i confeffíonem ín patrem & filium ,& fpírítum 
fanctum ímmutabilem,& firmam cuftodieritis.nihil addentes, & nihil fnb; 
trahentes, neque alíquíd ab una deitate díminuentes. ímmínutio ením uni; 
us,immínutio eft totíus. eos uero quí aliud quíd fapiunt, aut dícunt;aut na 
turarum menfurís, illad quod unum eft diffoluant. aut díuídunt, canquam 
peftem ecclefia: , & uerítatís uenenum auerfemini . non quod íllos odío ha; 
beatis , fed ut cafus cotum uos mífereat , Secundo autem, (i ín rebus geren/ 
dís uerz ratíonís fectatores uos exhibeatis , quo ín uírtute fitís ambidextrí, 
& non ab altera parte deftituamini.uos reges purpuram ueneremíni . fiqui/ 
dem legíslatotibus etíam uerbum , legem feret . cognofcite quantum id it 
quod uobís eft concredítum . & quíd magnum de uobís myftetíum , mutv 
dus uniuetíus uobís fübditus,patuo diademati,& breui pannículo ínnítens. 
| Y 35  Superna 


$58 : bah db du ^ot o 5.7 
Superna folius dei (unt;inferna autem & ueftra.ut dei euadatis, ítt ueftra fi 
tum eft poteftate (ut quid audaculum dícam). Cor regis ín manu dei effe; 
& dicitar & credítar . ibi (it potentía ueftra, & non ín auro & phalangis. 
Vosquií cítca regíam uerfamíni & chronos , nolíte poteftate nímíum atto 
li;nolite immortaliter fentíre , de hís que Hin non funt. fideles ma; 
nete dominis ueftrís,deo autem príus;per quem & hís quoque crediti & cra 
diti eftis.Qui generís nobilitatem íactítatis;moribus nobiles uos oftenda/ 
tís.aut uobís moleftum alíquid dicam. nobilium autem genus, uere nobi 
liffimurn effet magís quàm ueftrum , (i non & libri ignobiles uobís defcró 
berent. Vos fapientes & philofophi, uenerandíd barba acuefte tríta, Vos 
fophiftz: & erammatiftz, & quí publicos plaufus uenari foletis , haud fcio 
quo pacto fapíentes uocarí poteftís , quum nec primam caufam habeatis: 
uos qui de díuitijs illud dicere auditis, diuitíz quum affluunt;nolite illis cor 
, apponere , fcitote, quod tcí confidatis ínftabili , exonerate aliquíd a naue; 
"quo nauígetis leuius . (i tibi aduer(i quid accidet, in illam transfer ; cui tua 
concredis . Vos quidiffluitis delicijs , auferte aliquid carní , ac date fpiritui. 
| prope eft pauper , agritudíni faccurre . ín hunc proíjcito aliquid quod ti 
bí fupereft .nónne & tu xgrotas , quum digetere nequeas , & íta bibas,& 
crapuletís , & aqua ínflatus (is intercuti , & asietatem fatíetate degraucs. 
infirmitatibus igitur ínuolutus , non neglige híc Lazatum tuum , neex te 
Consta" faciat diuitem illic. Vos cíuitas magna,prímí cam primís confeftim,aut ne; 
tinopolis cue in hioc morem geratis , exhibeatis uos míhí prímos , non prauítate, 
fed uíttute , non diffolutos, fed recte inftítutos .(iquidem turpe eft ciuitati 
bus domínari , uoluptatibus uero faperati : aut ín alíjs modefte agere fed 
circa curfus equorum,& theatra,& ftadía , & uenationes adeo ínfanite,tan 
quam talía uitam faciant : & cíuitatem ita ludis dedítam effe,qua prima fit 
ínter ciuitates , quam & alijs exemplar effe totíus boni conuenientiffimum 
foret . hac igitur contemnit , & deí ciuitas erítis . manibus domíni depitv 
gemíni , & affiftetis nobifcum coram magno ciuítatis prafecto, fplendídi 
fplendíde . poftea hoc uobis annuntíabo , In ipfo Chrifto domino noftro: 
cuí (it gloría;honor;potentia ín fecula, Amen. ioa gu 


ORATIO DIVI GREGORII NAZIAN'ZENI 
quum poft ea quz contra Maximum gefta 
fuerant reuerteretur ex agro. 


ERN EsipERABAM uosófilij, parique menfura defidera: 
Pig v bar.credo etením,(i fermoni fide adhibere oportet , nz per 
$3 M gloríationem ueftram, quam habeo ín Chrifto Iefu domi 


tecracn 3.) hi fecit fpitítusquo erga uos mouemur, nt przparemus do 


vVQiIGE *:tMIa STA 249 
eníno populum fuperfübftantialem . San fidem quanta fit confiderate; 
quod enim ad me pertínct , credo . quod uero ad uos , dilato . nec mírum, 
quorum enim communis eft fpiritus communis eft & affectus. quibus au 
tem patí eft xquale , illís etíam credere eft xquale.nam quí nihil paflus eft, 
nec alij credere poteft . qui autem patitur, ad affentiendum eft promptior, 
zcítis ui(ibilis , affectus inuifibilís : figurae aliena: , fpeculum pecalíare . qua 
propter nequaquam à uobis longíus difcedere uolui , tamet(i fatis molefte 
& «gre ferrem , non folum qux ín cíuítatibus accidunt , ueluti timores , tu/ 
multus, fora, theatra, gulam, íniurías, ímpellentia & impulfa , offendentía 
& offenfa.lugentes , gaudentes, nubentes, fepelientes, laudantes, blafphe/ 
mantes,materíz malitías, mundi concuffiones, cam ímmutationibus undi/ 
que uolubilibus, tanquam ín euripo & flatibus : fed & magis iam ueneram 
da hzc, & honorabiliora : de íjs díco, qux círca gradum hunc & facram fi 
unt menfam , ubí nos dominari uidemar, € appropinquare deo:timeo au 
tem ne. male appropinquemus, & tanquam ftipula igni, ignem nequa 
quam ferentes.uerum enímucto ad uos fum reueríus,ui quidem diftractus, 
fponte uero regreflus. idqáe promptiffime , ac pedibus fpontaneis . quum 
tatío fpirítas ita nos deduceret;& ranquam fluctus quídam ín pronum nos 
impelleret.Sané dies unus tota uíta eft homínis, ijs quí defiderio laborant. 
nam Iacob illad alíter mihi habere uidetur,qui annis quatuordecím, Laban 
Syro pro duabus feruiuit uirginibus, nec laborem fenfit , erant enim illi, in 
quit , díes cuncti ficut díes unus , quía dilígebat eas. for(itan quía in oculís 
eratíd, quod defiderabatur, etíá (i dilatio tífte quid haberet: adeo id quod 
ad fruendum eft expofitum, imminuit defiderium . quemadmodá quidam 
ante nos dixít.Ego igitur quam apud uos agerem, minime fentiebam affe; 
£tum.quum uero feparatus eflem;de(ideríum cognouí.tyrannum illum dul 
cem.necnouum quíd;(iením bubulcus adeo conqueritur , quum uitulus ab 
armento aberrauít:& paftor quum ouís gregem dereliquit : aut auicula fce 
tum fuum defiderat , quem nuper relíquerat : ut fiftulas fumat, & in fpeci 
lam quandam afcendat , ac vilitiz infe calamos . reuocetque aberrantía 
tanquam rationabilía : & (i exaudit, plus gaudet , quàm ob alía cuncta 
fimul, quorum curam non gerebat:auicula uero cum ftridore ad nidum ad^ 
nolat, ac ín ftridentes íncidit pullos , alisqüe confouet : quanto maiori cu/ 
tz , oucs ratíonales idoneo paftori effe debent ? przcipue quum aliquali 
tet pro illís fuerít períclitatus. nam & id amori aliquid addit ac ideo gra 
ucs íftos lupos tímeo , ne tenebras obferuantes , gregem noftrum diripi 
ant, fermonibus direpticijs & uiolentis . temporis ením opportunitatem 
quxtunt , quoníam ín aperto uites nullas habent , T'ímeo & latrones ac fa 
res , ne attium tranfcendant ; uel per impudentíam compilent , uel pet de/ 
ceptionem furentut , ut iugulent ; occídent , ac perdant, rapientes rapinas; 

. Y 4 — deuorantes 


260 OR AT Ll:O 


deuorantes atiimas, quemadmodum ex prophetis quidam ínquit: Tímeo 
& pofticam , ne alíquís ex fs quí heri ac pridie à nobís ftabant, illam aper 
tam ínueníat.(ictg perinde ac domefticus ingrediatur, tanquam alienus ue 
ro inidíetür.multg ením acuaríz funt ínfidie illiussquí hzc operatur: nec alí 
quís talís cft architectus , actam uer(ipellis ; quemadmodum fophifta ma: 
lita: , aduerfarius ille . Tímeo quoque , quod canes íam uíolenter paftores 
effe contendant.quod mírum quidem eft;quum nil habeant pattoralís prz 
terquàm ut comam pra:fcíndant , quam male produxerant . quí neque ca 
nes permanent, nec paftores fiunt , excepto quod dilaníant , difcerpunt , ac 
laborem diffoluunt alienum . quoníam longe facilius eft deftruere , quam 
conferuare.& homo quidem ínquiít Iob, nafcitur labore. fabrícatur & nauis 
labore.per laborem etíam domus conftruítur. occídete uero, uel diffoluere, 
aut íncendere unicuíque eft perfacile . Quapropter ne nunc quidem admo: 
dum eloríentur, qui canes ín gregem ínftigare contendunt , qui nec unicam 
ouem oftendere poffent quam congregaflent, uel faluaffent . non enim be 
nefacere didícerunt;qui fcelera perpetrant.(i autem eregem perturbant, hoc 
& tempeftas modica , hoc & morbus paruus , hoc & beftía unica fubito inv 
uadens.facere poteft . De(inant igitur qui ob propríam gloríantur ignotni 
níam,ab improbitateque (i faltem poffunt definant: procídant, adorent, ac 
plorent coram domíno, qui fecit illos , & ereeí fe coniungant, qui non om 
níno immedicabiles exíftunt . hac tímidus ego & abftinens fuadeo paftor, 
ac ob fecurítatemn hanc non fecus ac focordíam accufor.non ením fum ex pa 
ftoribus illis,qui lac deuorant, & uelleribus amiciuntur , & quod pingue eft 
mactant , & laboris occidunt affiduitate , aut uendunt, ac dicunt : Benedi? 
ctus domínus, dítati fumus , quum fe ipfos & nequaquam agnos pafcant. 
fi prophetica: uocís memor es, per quam illí paftores malos expellunt . fed 
illorum tmagís memor fis, qui cum Paulo dícere poffunt, Quís languet; 
& cgo non langueo?Quis fcandalizatur , & ego non cura ardeo ? non qua: 
ro ueftra fed uos , Conflagraui cum aftuante ín díe , & cat. frigefcente ía 
&octe alíi : uox eft'paftorís patríarcha, licet nequaquam ouíam ín(ignío/ 
fum , & fututí torcularís curam gereret . Itaígíitur & propter hacc ac ítafe 
habentía uobis reftíti , Poftquàm autem reftití, age rationem reddamus 
de ijs , quz ínterím emendauimus . Quoníam bonum eft nos cenfere , non 
ob uerba folum & opera, fed & omnís temporis & borxipfius minima ac 
breuiffimz momenta rationem nobís reddendam effe. Sané uos míhí ov 
peratíonem ueftram íactatis, ac ego ín medíum ponam , quz ctim memet; 
ipfo meditans, philofophatus fun . quamnam contemplationem ex fubli 
mioribus ills aut à me acceptam obferuaftis , aut à uobís ipfis attuliftís? 
(iue ín T heolocía , (iue ín alijs doctrínis , qualía ego multa & fzpíus uobis 
exhibuí.(iquidem non folum mutuutn quaro, fed & ufuram:non m 

olutn 


ViGEÉE SS-rrMeSsBXTI8ÀA 261 


folam, fed & luctum. ne quis abfcondat & ínfodiat id quod eí creditum eft, 
& defraudct id quod eí mutuo datum eft , tanquam paruum , quum inte; 
rim aliena appetatis. Quam igitur operatíonem laudabilem, aut non (ini 
ftre fapientem fructuofe attuliftis ? quo lux ueftra coram homínibus luce 
ret, & ex fractu atbor oftenderetur , & per dífcipulos emagífter cognofcere/ 
tur.Sed dicet alíquís , qui ueftra fpectat: nam multi funt, quídam ex bona 
uoluntate , alíj autem ob cutíofitatem : quod deus eft in uobis , non folum 
pra:dícatus, fed & adoratus . Quemadmodum ením nullum opus (ine fide 
eft approbatum;quoniam multí;elorix eratía, illiquod honeftum eft dance 
operam , aut etíam ínftínctu natura aliquid boni agunt: íta & fides (ine o7 
peribus cft morta . ne quis uos decipíat ínanibus uerbis , ex ijs quí prom 
pte omnía concedunt propter unum, nempe , ut ímpie agatur ín dogmatis, 
& mali operís mala perfolaatur merces . Oftendíte igitur ex operibus fi 
dem, religionis ueftrz fertilitatém,;num in uanum laborauerimus?num ma 
nipuli ueltrí uim habeant ad faciendum farinamt& digni fint, ut reponan; 
turzquo promptíus uos excolamus. quís nam fructum facíat centenaríum, 
quís lexagenarium , quis demum uel trícenarium . aut rurfus num quis ex: 
tríceaatío ad fexagenaríum excrefcat 7 (iquídem ordínem hunc ín Euangez 
lijs habemus quí ín centenaríum definat, ut progredieris (icut Ifaac, ma^ 
enus fiat, procedens à uirtute in uirtutem , cantilenas decantans afcen(io/ 
tum , afcen(ionemq(e in corde reponat , Sane fructum quaro fuperabun^ 
dantem ad rationem ueftram., ueftrum ením non meum eft lucrum. immo 
& noftrum.quía ueftrum;quum utilitas àuobís in nos redundet , tanquam 
ín reaetberatione radiorum, INunquíd pauperes alitis? num peregrínos fu 
fcipitís ? num fanctorum pedes lauatis ? num delitiofe fluxo uiuitís uentti? 
detut enim, INum fecandum mandatum deliciofe agitis? quibus delícijs nil 
eft melíus;neq; ftabilíus íjs.qui delicíofe agere uolant.num quempiam míníi 
ftrantíum altari, & qui honefte pauper eft(permittite enim mihi hoc dicere) 
pto uiribus alítíszquo illi indeGinenter magis altarí deferuiant;& ueftra acci 
pientes fua repenfent. quam turpe eft nos hacc expetere, & uos nequaquam 
exhibere.hz:c nó ideo admonui;quo tales erga me fiatís.melíus eft enim mi 
hí mori , quàm gloríatíonem meam exínaniri . & uc Euangelium quod híc 
fractificauí;(ine remuneratione perdam.fiquidem Euangelizate necefle eft, 
contentio uero inutilis. fed ut uos difcatís Chrifto benefacere , quum mini 
to alícui benefeceritis.quemadmodum ením omnía.(icut ego.excepto pec: 


cato,pro me factus eft Chriftus: ta & mínima quoque mea ín feipfum fufci 


pitquam domum ímpartírís, quam ueftem;quum captiuum uifitas,quum 
egrotantem inuí(is, uiliffimum etíam, quum potu rígido, folum refrígeras 
linguam (itientem . quemadmodum decuiffet Lazatí pauperis, à diuíte qui 
in amma laborabat , & pro prefentibus delitijs prxsmium fumebat, quod 
Lazari ínopíam & exulcetationem neglexiffet , ut ín alio feculo Lazari ope 
i | | indigeret, 


262 ORA TIO 


indigeret,& uoti compos non fieret. Qua: igitur à uobis exigimus baec funt; 
quac fi feceritis, fcio quod non erubefcitis , neque à nobís ratíonem poftula/ 
bitis,neque ín nouíflímo díe, ín qua cuncta noftra congregabuntur , (ecu 
dum ut dictum eft , Et ego ueníam, ut cogítationes & opera ueftra congre: 
gem.&, Ecce homo,& opus ipfius,& prarmíum eíus cum eo, Et hacc funt no 
ftra.qua uobís à folitudine offero.Poftquam & Helías fuauiter philofopha 
tus e(t Carmelo, & Ioannes eremo, & lefus ipfe. opera quídem tutbís, pre/ 
ces autem ocío & folitudíni , qui plutíma mei caufa lege fanciuit, ut arbitror, 
quía oportebat aliqualiter quíefcere , & (incere communicare deo , ac men/ 
tem parumper reducere ab erroribus . ipfe enim nequaquam indigebat fe/ 
ceffione , nihilením ín fe habebat quod emendaret, quum deus eflet , & o 
mnia impletet:fed ut nos difceremus,& operationis tempus,& negocia fub; 
limíora. Quz unt igítur folitudinis ? Vellem enim tanquam bonus merca 
tor, & ubique lucri cupidus & hic quoque uobís mercis aliquid afferte . De 
ambulabam ocíofus in litrore;indínante íam die? confucui ením femper ca 
tas talibus diffoluere remiffionibus. Nam nec arcus fufferre poteft , ut afl 
due íntendatur, fed indiget ut parumper quandoque laxetur i rurfus ufui 
effe debeat, & nequaquam inutilis fagittario ín tempore neceffitatís. deam 
bulabam ígitur , & pedes me ferebant , afpectus uero ad mare dírigebatur. 
erat autem fpectaculum illud nequaquam íucandum , licet aliás it eratíffi 
mum,quum tranquillum eft & purpurafcit , leuiterque ac placide littoribus 
alludit.Sed quid hocerat ? dícam ením lubens uerbís fcriptura . uento ma: 
gno flante.infurgebat mare & fluctuabat. unde autem quemadmodum ín 
(imilibus fieri folet, partím à longe intumefcebant, ac paulatím attolleban/ 
tut, índe confractz littoribus illidebantur. aliz autem proximis impacta: 
fcopulis , ac repulfac , ín fpumamqüe uerfz , leuítate fua ín altum íactaban; 
tur , tam concha , & phucus marinus , necnon ex oftreis leuiffíma quacque 
nunc expellebantur, & eíjciebantur, nunc uero rurfus reforbebantur, quum 
unda rediret, at quxdam ímmobilía erant & firma , nihilqüe perpetieban 
tut , nec pertutbabantut , prxterquàm quod undis tundebantur . hínc ego 
ad philofophíz utilítatem aliquid defumpfi, & quemadmodum cuncta me 
curn expendere folco , ac przcipue quum mihi à negocíjs contingit ocíum, 
ita & tum mihi euenit . (iquídem non inane fuit fpectaculum illud , fed ui 
(io ifta facta eft mihí inftitatio. INónne igitur dicebam , mare tíita noftra 
eft. humana ením multum fal(i ac inftabilitatís habent . nentí autem funt 
tentatíones incidentes , & qux: ínexpectate eueniunt . quod mihi & admi 
randus ille Dauid cognouiffe uidetur , dum ait; Salua me domine , quo/ 
níam ingrefTz fant aqux ufque ad animam meam . & libera mea profur 
do aquarum, & petuerii ad imum maris , ac tempeftas me fubmerfit. ex fjs 
autem qux tentabantur, quxdam mihí oftrearum demortuarum tefta le; 
uiffimz uidebantur , qua flatu hínc inde íactarentur . & nil omníno am 
tionibus 


t 


IET SERE 


OWiIG E S"p"Ár!A^S^RB $ T A 263 


"tionibus tefiftebant. non ením ín feip(is robur habebant , & erauítatem 
 confilij fapientis , quibus aduer(itatibus re(iftere poflent íncidentibus . qui/ 


dam autem uidebantur petra,petra illa dígní, (upra quam firmati (amus, & 


-cui feraímus: quicunque fapíenti u(i ratione , & multorum exupetantes ht 


militatem omnia tolerant, conftanter & ínconcufle , derídentque eos , uel 
miferentur eorum quí concutíuntur . hoc quídem propter fapientíam , illud 
autem propter humanítatem.ipfi autem inter turpía ponunt , abfentía ma/ 
la contemnere , feu potíus non tímenda efTe : pra.fentía uero ínculpare. & 
quz nam ex his? tran(itoría nempe , non fecus ac ftabilía . & extra tempus 
philofophari;at ín nece(litatibus omni carere prudentía. Quemadmodum 
(i quis fe optimum cenfeat athletam,quum tamen nunquam ín ftadíum de 
fcenderít:aut gubernatorem exímium , qui ín tranquillitate multum de atte 


-gloríatar.ín tempeftate antem gubernacula relínquít . Catterum poftquàm 


femel in hos incidi fermones;ad aliam quoque deuení (imilitadinem,admo 
dum rebus prafentibus conueníientem . for(itan me fenem & fabulz narra; 
torem exi(timatis, lícet illam uobis explanauerím: fed parcendum míhí pu 


.£o, quum fcíam fcripturam fapíus ad demonítrationem manifeftíorem ta; 
libus utí. Arbor quzdam eft fabulofa, qux excifa magís getmínat , & con; 


trà ferrum decertac . & (i quid mirabilius ín re mirabilíorí dicere oportet; 
morte uíuit,& abfcifa pullulat,necnon confürpta augetur. hxc referunt fa/ 
bula , & arbufti illias natura talís eft. mihí autem manifefte uidetur, tale 
quíd philofophum effe, qui per afflictiones clarefcit , & ex grauibus mate^ 
ríam facit uírtutís . ac ín aduerfis eloríatur , nec dexttís íuftítía: armís extol/ 
litur, nec (iníftrís deprímítur: fed femper ille idem , lícet non ín eifdem per^ 


manet,tanquam aurum ín fornace (gne examínatum . Proínde íta confide; 
remus : (i quís generofus eft, fanguínís etíam nobilitatem oftendit, quo 


dupliciter nobilis appareat , & natalibus, & uirtatibus . (i uero ignobilis fe 


cuüdum ftemmata , € lutum hoc ex quo facti fumus, (i faltem lutum mul 


tum differt à luto : fplendidam opponit actionem , & quam unufquifque 
fibi ip&iuel ad melíus , uel deteríus fingit . Alíam uero nobilitatem qua fta/ 


tuís ínfculpitur , aut per generationem ferítur , tanquam adulterínam aut 
precij nullias paruipendic. Triplex enim genuseft. primum quod ex ftv 


pernís hauimus , quo omnes aqualiter nobiles fumus . quoníam fecutv 
dum imaginem dei fumus facti.aliud genus a carne exordíum fumit,quam 


uiis haud fcíam , num quís eo nobilis effe poffit , quum fit corruptioni fub/ 


iectum . tertíum genus eft, quod à prauítate , aut uirtute initíum fumít , de 
quo plus aut mínus pattícipamus , fecundum quod , ut arbítror, plus ima 
ginem puram cuftodímus, aut corrumpimus. Hanc nobilitatem unuf 
quifque uete fapiens, & philofophus amabit. Quartum uero genus, quod 
per líteras fit & edicta, tum precio dignum cenfebo , quum & pulchrítu 
dinem, qua in coloribus eft, füfcipiam , Símíamqüe uenerabor , T 
UR ; eQ 


264 £4 9859 K&T195. 


lco effe iubebitut. Sané(i quis iuuenis eft, animi affectibus üiriliter refiftat, 
& in hoc fua fruatur auentute , ne quid inuenile patíatur, fed fenilem prw 
dentíam ín uigenti oftenbat corpore. & plus uictoría gaudebit quàm (i ín 
Olympiíaco coronaretut certamíne . ín communi enim orbis theatro-uíncet 
uictoría innocenti . Porró (i quís in feníum uergit nequaquam tamcn ani, 
ma fenefcat.fufcipiat diffolutionem,tanquam prafcríptum.neceffaria liber: 
tatís diem. Placide ad reliqua pergat, ubí nemo amplius intempeftiuus eft, 
uel fenex , fed omnes fpiritalí xtate perfecti . Quod (i pulchritudinem quís 
nactus eft, pulchtítudini pulchritudinem addat . anima: nempe , corporis, 
quod (i flos pertranfijt inoffenfe;uergit ad feipfum, neque nouit an (it uifus 
turpis afpectu.pulcher uero receffu , non fecusac rofa odora in calice fao re; 
condita , redolet etíam (i non amplíus floreat . Siquidem uera pulchritudo 
apud filios homínum, nullo anquam tempore ab extra fe fpectandam pre 
bet: uerum obtutüm ad internum flectit hominem. Quod (i quis bona eft 
ualítudine;fanitate ad optima utatur:admoneat uerbis, redarguat, fiducía/ 
liter agat,uigilet;humidormitet;ieiunet;matetíam extenüet,terrcftría & coc/ 
letía fpeculetur , omni ftudio mortem medítetur . Si uero aliquís xgrotar, 
pugnet. quod (i fuccumbít,uincat , & affequatur ne amplius pugnet . Si ue 
ro diues eft alíquis;a díuitijs philofophari incipiat, diftribuat indigentibus 
de íjs quz poffidet tanquam aliorum difpentator: quo illis ob diftributio 
nem bene euepíat.ipfe uero ad deum fübleuetur,nihil prater crucem & cor 
pus poffidens. Quod (1 pauper efl.ín deo fit dines, & ut diuites tideat,quod 
femper acquírunt;femper tamen egent,ideo nempe, quod plus indigent, ac 
íta bibunt ut plus (itíant.Efurít quis,cum uolatilibus pafcatur . qui uitam (i 
nc femíne & aratro agunt . cum Helía apud. mulierem uíuet Sareptanam, 
ubi uafculum olei non deficiet , nec hydría farinae mínuetur , fed hoc fem, 
per fluet , hacc autem coletur abundantíus, quo uidua honoretur hofpita/ 
lis , nutríatque nutrientem . Sitít aliquis fontes habet & flumina . potum 
baud inebríantem, nec qui menfuratur, etíam fi cuncta obariditatem defi; 
ciant. Porró (i quis aleet , hoc & Paulo accidit; fed quoufque ? eft aliquid 
& petrz índumentum , de qua re tibi Iob fidem faciat, dum ait: Quía ami; 
&um non habebant, petra amíciebantur. quín & perfectiora mihi confi, 
dera , maledicitur alicui, ín hoc uincat , ne ipfe remaledicat . perfequutio/ 
nem patitur , toleret , blafphemia impetitus , deprecetur . calumniam fafti/ 
net;otet. ín dextra gena percuffus . finiftram przbeat . quod (i tertia fuper, 
eflet . & illa offerri deberet , quo magis percutíentem longanimem effe do; 
ceat,opete ínftruens quod fermone eft impoffibile . Exprobrabit quis? hoc 
& Chrifto accidit . honoretur ergo ignomíníz communicatione , etíam (i 
audít quod Samaritanus fit, etam (i dzmone obfeffus dícatur, omnía cum 
deo faufcipiantur. iquidem multa adhuc defunt, etíam (i multa patíatur, 
acctum , Éc] , corona fpínca ; fcepttum ex calamo , chlamys coccínea; € 
| | i eia 


VIGESTMASEXTIA 26$ 
clauíilatrones una cruci affixí, prxtereuntíum illufio: deum enim plus habe; 
te oportet,ín eo quod plus fert gnominíx,nihil philophía eft inexpugnabi 
lius, nihil quod minus lzdí queat: omnía prius cedunt quàm philofophus, 
Onager eft ín deferto;aít Iob,ociofus & liber, cíuitatis irridens multitudine, 
exactorís tributi ínculpationem nequaquá audiens, Monocetos eft animal 
libera. noluetic tibi feruiet, (iue eum ad pracfepe alligauerís, feu fub iugum 
miferís, Quod (iab omnibus qua ín terra funt excludatur;adaptat (ibi alas, 
aquilz inftar, & conuertit fe ad domum illius.qui fecit enm,& ad deum afpí 
rat. Dicam & fummatím quíd.Duo funt infuperabilia:deus,& angelus:tet: 
tiam aero philofophus,immateríalis in matería;in corpore incircunfcriptus, 
in tetra cocleftis.ín paffíonibus paffionum expers. ín omnibus cedit.pratter/ 
quàm prudentia:uincít uincentes,& eos qui fe uíncere putant. Proinde poft, 
quàm fermo nofter philofophum defcrip(it;inde inítíum fumens.unde dice 
bam, Aoe,& nosab his noftra expendamus: nam & ego fpiritum dei habe 
re uideor, & (i alicui horum uulnerabilis & comprehentibilis effe cenfeor: ut 
fiij quí nos odío habent,& oppuguant;inueniant fuccumbétemiconatui ta/ 
men,& (inon profeflioni ignofcant: fi uero meliorem pugnantibus & fübli/ 
tíiorem,arit praüítaté abíjcíant,aut uíam magis nouam malicia excogitent, 
prafentemc hanccontemnant:& nequaquam prater prauítatem & ftulti/ 
tíam etíam crímínentur,tanquam ín uanum peruetrfe agentes:& neq ín hoc 
cui maxíme ftudent offendere fcientesquid enim obmitterent,quos omnía 
audere uidemus, in quo homo hominem offendere pollet Itn peritum uo/ 
cantiatego unam fapientia effe fcío;timete deum:(iquidem, Initium fapiet 
tiz;timor domíaí eft.& finis uerbi;totum audi, Deum tíme.Hac Salomon 
fapientifTimus. Oftendant igitur me abfq; timore effe;& uíncant. Aliam au 


Philofophus 


tem fapíentíam partim negligere;partím uero adipifci opto. fed & fpero.fpi 


títuí confidens. Sed paupertatem, díuitias meas;mihi exprobrant. Sed uti 
iam & pános hosatttrítos exuere poffem.quo nadus uítz huíus fpinas effa 
erem. Vtinam & cito fragile hoc corporis deponam indumentum, quo ac; 
cípiam leuius. Patria extorrem uocant, quam abiecte de nobis fentiunt. Ve, 
te iníurij & ofores hofpitum, (iquídem, heus uos, patría mihi eft circunfcri 
pta.omnís patría,& nulla:tu autem noune percgtínus es & aduetia? nequa; 
quam taam laudo habitationem.fi ita fentís: tímendü enim ne uera excidas 
patria.ad quam noftra ciuilitatís fpem teponere oportet. Senectuté autem 
& malam ualetudinem nobís exprobrare nolí:nó totum hoc tmateriz eft, & 
naturx. Nam,ut aliquid ex meis nofcas fecretis;eft adhuc aliquid quod cogí 
tatío expendit;ut parumper etíam elotier,nedy tu tam obefus, & carniuorus 
fuaue es fpectaculum: utínam & te quoq; canicies comrnendaret, & pallor, 
quo prudes effe credererís & philofophus. Et quid plus?A thronís quibut 
dam deturbant:fed ab illisiad quos libenter uel nunc, uel príus afcendí: bea 
tos autcm cenifco eos,qui afcenderunt: tt autem mihí illos 2 facis, cum 
' | tu tar 


266 CGUOEK AT Uu, 


tutam indigue afcendis.nóne prídie ín fjs qux acciderunt meam nobis opt 


nionem o(tendi.aut illa erant deliciz,& de(iderij experímétutm:artifices do» 
loi, omnía fua de alijs propria fufpicantur & dicunt. quid autem contrítío? 
quíd execrationes?quas publice aduerfus nos ipfos fecímus? quíd autem la/ 
chryma& ut nobis fieremus miferabiles.fed & paulo mínus odío(i propter 
concertationes.pra'identía nos príuant, quàm olim prudens quís miraba; 
tat:nunc antem, quemadmodum mihi uidetur, fugere przcipui eft intelle, 
ctus. propter eam ením cuncta noftra agiítatís X perturbatís, proptet eamm. 
fares orbis ín fufpicione funt,& bello quoda ftolido, & quod nec nomen ha; 


^! bet. propter eam periculum nobis ímmínet, àe ínter homínes connümere/ 


tnur, quamuis à deo (imus creatí, & magnum & commune nomen amiítta/ 
mus:ita ut fatíus foret, ne prac(identia unquam fuiffet, nec locí prxeminen/ 
tia, nomentp tyranaicum, & à uirtute fola cognofceremur. INuncueto de/ 
xtrum illud,& (iniftrum,& medium, & fublimius, & humilius, & praceffio, 
uel (imulatío;nonne multam fecít cotrítíonem ínaníter,ac multos ín foueam . 
impulic,& in finiftram heedorum manum abduxit. non ex ínferíoribus fov. 
lum,fed ctíam ex paftoribus, quí cum doctores effent ín Ifrael hzc ignora; 
runt, Ab altaribus nos exdudunt.fed ego alíud noui altare, cuius typum ge^ 
runt,qux nunc uidentur.fuper quo nec afcía nec manus afcendit, neg; quod. 
feram audíuítneqy aliquid arte fabrícatü aut uarium.Sed totum opus men 
tis e(L,& contéplationis afceníus.illi a(tabo.ibi offeram acceptabilia.& hoftí 
am,& oblationes, & holocauftomata,.longe meliora cg qua nunc offerütur, 
quantü ueritas melior eft Qj umbra:de quo & Dauid üle maguas tnihí phü 
lofophari uidetur,dum aítEt íntroibo ad altare deí:quí fpiritalem meatm lac 
tificat iuuentutem.ab hoc altatí nec omnis mihi ia(idíans auellet. Sed à cíai 
tate depellent. uerum non ab ea qua ín fupernis eft. Verum hoc agant quí. 
nos oderunt,& affídue oppugnant,donec autem non poffunt, aqua nos af; 
pergant guttís,feu atra uerberent. aut ín fomníjs ladant: íta ego illorutm ui 
debo bellam.Sed pecuníjs fpoliabunt, Verum quibust(i meis;alas míhi in 
cident,quas nequad habeo.(i uero ecclefiz,hoc utícy eft pro quo omne bel 
lum.proptet hoc & fur loculorum índígnatur,& deum potentiffimütriginta - 
prodit argenteis.tanto precio,nequaquá prodítus.fed proditor dignus erat. 
Verum domus occdudencalímenta abfcindent;atmicos abalienabüt. admo, 
dum ením tnultos utcernís degrauauímus.quí ultro etíá accerfunt. no ením. 
ingratí erimus, quod fietíá degrauamus,parcendü eft magís quàm adder 
dum. hüíus reí caufa eft,domus quadam pia & deo chara nos pauít, qualis 
Helifzum Sunamiítidís. cognatorum corpus eft. cognatorum fpíritus. om^ 
nía liberaliter.à quibus & populus ifte inftítuitur, fuffurans adhuc pietatem 
perfequutam,aon (ine tímore & periculo. rependat eí deus ín die retributio: 
nís.Delícías autem (i fequimur, delicías € nobís capiant, qui nos perfequun 
tur, non ením aliud quid maius. mihi ímprecabor. Amici autem nil mali 
Mo: o4 | patíentes 


VYGBS IM'ASEPTIMA 26j7 
patientes,recte Ícío,nos effugient.hocením patiíter iniuria afficere & una do 
lere fecit. Verum íam pridem affueti fumus.utab his defpecti.corü feramus 
fuperbíam. Nam ex amicis meís & proximis aliquí manifefte aduerfus me 
appropínquauerunt;alij autem quí erant humaniffimi, à longe fteterunt. & 
in nocte hacomnes fcandalum funt pa(Ti, fed parum aberat, quin & Petrus 
me abnegaret, & for(itan nec amare fleret, quo peccatum curaret.folus ego 
audax & confidentia plenus,ut uidetur.folus bene fperans ín terríbilibus.fo 
lus colerans & publica przponens, & propría defpíciens, & ortuí & occafuí 
pugaando coeaítus.Proh defperatio.(i con(iftent aduerfum me caftra, non 
timebit cor meum.(i infargat aduerfum me praclí.in hoc ego fperabo. rati» 
tum abeft utexíftimem timendum efle aliquíd ex prxfentibus, ut interni? 
(is propríjs.deplorem eos qui meoffenduntolím membra Chrífti;membra 
mihi honoranda.etíam (i nunc (int corrupta. membra huíus pafcu. qu& a 
mí(i paulomínus quam collegí.quomodo diftracta eftís,& diftraxiftis. tan; 
quàm íauencz € uíaculís laxat:c.quomodo altare contta altare erígítis?quo 
modo facti eftís in defolationem repente? quomodo, & uos ip(i mortificati 
e(tis inci(ione,noscs dolere feciftis?quomodo (implicitate paftorum in ere/ 
gis diffolationem abu eftis? non ením illos ob inexperientíam inculpabo, 
fed aos ob prauítatem íncufabo . perdítíoni tux Ifrael quis fubueníet ? quo 
nam pharmaco utar conelutínatí10? quibus alligaturís? quomodo coniutv. 
gam di(fidentiazquibus lachrymis: quib. fermonibus: quibus orationibus 
curabo id;quod eft attritum?forütan hoc modo. T rínítas fanctamanfueta; 
& perfecta, ac recte à nobis copulata acuenerata. tuum eft hoc opus. tuat 
emendatio.tu nobís iftos reftítue, in tantum diftantes quod fcparatíonem 
unitatem effe doceant. & nobis ob labores hos retribue cceleftía, & editio, 
ne catentía, fed & quod pracipuum eft & maximum, ut te perfectiorem & 
puriorem deprehendant. Quomodo tu ipfa & unitas effe nofcerís, & tríni, 
tas inuenirís.quomodo ingenítum, cenítum, & procedens, una fit natura 
tres ptopríetates,unus deus.füper omnes,& per omnes,X ín omnibus.neqe 
przponendus,neq; poftponendus.nec díminuendus, neq, íncifus. hoc qui; 
dem nuper deprehenfus, hoc uero ínquíi(itus. forfitá aliquando quantus exi 
ftas deprehenderis;ab íjs.qui te hic bene querunt, per uítam & contempla 
tíonem.tibi (it omnís eloríahonor,& poteftas ín fecula Amen. 

'ORATIO BEATI GREGORII NAZIANZENI 
habita ín przfentia epifcopotum centum quinquaginta. 

s vonopo uobisPaftores charí, & compaftores, quo/ 
QN) rum pedes frugiferi funt, & qui annuncíatis pacem, & bo 
Q |i na cum quibus adueníftis, res placent noftra ? oportune 
JAc| autem hoctempore ueniftis, non ut oues errantes reduca/ 
REA PRI tis/fcd ut paftorem peregrinum confideretís. quemadmo; 

Eisceercie9 dum fe habeat petegrínatio noftra, & quis nam illius fttv 
nno zz E ctus; ; 


168 ó; Rc T. T6; 
&us.feupotius fpiritus quí ín nobis eft;cui femper cómunicatís, & nic coti 
municamus,nihil proprij habere defiderantes, nec forte habentes. igitur in/ 
ter uosipfos perpendatis,& difcatis,cenforesty (itis terum noftrarum melio 
rés,num opotteat,at quemadmodum, quum ín admíniftratione reí milita 
ris,fcu pracfectura popularí;aut difpenfatione domeftíca, pecuniarum exigi 
tur ratio,ita nos quoq; publice illam reddere;ob ea propter qua accufamur. 
haud enim uerecundamur (i iudicati fuerímus,quoniam pro parte etiam iu 
dicamus, & ambo hac cum eadem dilectione, quz lex uctufta eft. Nam & 
Paulus non ídeo Euangelíá apoftolis communícauít;ut contenderetur, cum 
contentío ab omni fpiríta bono (it remota.fed ut firmaretur,íd quod emen 
datum erat;aut emendaretur,quod emédatíone indigebat. faltem tale quid 
erat ín íjs,qua ab eo dicebantur uel fiebant, quemadmod( ipfe oftendit,de 
feipfo fctibens.Quoníam & fpiritus prophetarum prophetis fubíjcit, fecun/ 
dum difciplínam fpiritus,quí cuncta bene difpenfat & díuidit.Si hec autem 
íllias,& quorundam funt propría.ego uero publice & omnibus ratíoné red; 
do,.mírarí nolite.potius enim utilitatem ex argumentorum libertate capere 
uolo,quemadmod( & ille, quàm ut uidear deficete,i eo quod decet, ne for; 
tc ín uanücutro,aut curram.nec aliter me excufabo, quàm quod fermonem 
per fpecies díuidam. Quse igitur excufatío mea eft:(i falfa reprebédite.(i ue 
ta teítimonium prabete hís.de quibus eft fermo. Vos ením mihi & defen: 
fio.& teftes,& eloríationis eftis corona,ut & ego quíd ex Apoftoli dictís íu 
uenilíter ufarpare audeam. Ouile hoc aliquando paruü fuit & imperfectü, 
quantum pertínebat ad uífibilía.fed nec ouile erat, uerum parui ouilís uefti7 
cium, & re(iduum, ínordinatá, Epifcopo caffum,;& indefinitum,nec pafcua 
habens libera;neq; caulam.errabat in montibus & fpeluncis;ac cauernis ter; 
rz..cum aliud aliter effet difperfum & fegregatum.ficut unícuiqy cotíngebat, 
tectum,aut paftum,propríam ue fuffurans falutem. quemadmodum ouile 
illud quod leones expellunt;aut tempeftas diffoluit, aut tenebra difijciunt; 
quemadmodum deplorant prophetae, dum calamítates tales populo xui, 
parant Ifraelitíco,quum traderetur gentibus. Deplorauímus & nos ea qua 
luctu digna duximus;cum expelleremur, & abijciebamur ad ompem mon 
tem & collem.(icut paftor errans ín eremo.& hyems quadá mala ecclefiam 
detínebat.ac ferze potentes graffabantur. que ne nunc quidé poft cranquil/ 
litatem redditam nobis parcunt.fed (ine pudore,tempore etiam funtuiolen 
tiores.ac triftis quxdam caligo omnia occupauerat,& obtexerat, multü no/ 
na Agyptíaca plaga grauior:de caligine loquor quz tatigí poterat: propter 
quam parü aberat, quín ínter nos ncc cernere potui(lemus.& ut alíquíd ma/ 
iori compaffione dignum dícam,tanquam patrí nos tradenti cofifus: Abra 
ham non cognouit nos,& Ifrael non cognouit nos.Sed tu pater nofter es,& 
adte afpícímus,.praeter te alium non cognofcimus,nomen tuü nominamus. 

propter illud excufabo. Sed & iudicía loquar ad te, inquit —— 

mus 


VIGESIMASEPTIMA 269 


fummus canquam ab ínitío,quum no coercebas nos, & latebat nos teftamen/ 
tum tuam fanctum;& ab(tulifti à nobís miífericordíam tuam. propterea fa/ 
cti famus opprobtíum dilecto tuo.nos trínítatis adoratores. perfecta deita 
tis profugi perfectí.& quí nihil fuper nos acceptum nobis ferre audemus.ne 
que tantum,ficut itnpíe & deo pugnantes, attolli línguís, ut dominationem 
faciamus coferuam.fed traditi fumus proptet alía peccata noftra.& quia ne^ 
quaquam dígne ad mandata tua conuer(i funus. quía poft malas noftras 
ambulauimus cogitatíones. propter quid ením alíud traditi efTemus * uiris 
iniquiffimis & petlimis,ultta omnes qui habitant orbem terrarum, Ex qui 
bus,prímus INabuchodonofor nos oppreflit,qui cam Chrifto contra Chri 


Iulianus 


ftum infaniuit,& propterea Chriftum odío habuit;quoníam per ipfum fal/ 
uatus fuerat, & pro factis librís impía fufcepit facrificía. comedifTet me.díui» . 


(iffet me.abfcondiflet me caligo tenuis.ne & flens quoq; à fcriptüra difcedá. 
nifi dominus fuccurifTet mihi, & ipfum íufte manibus dedifTet iniuftorum, 
ad Perfasty ablegaffet.qualia dei funt iudicia ? & fuper fanguiné iniuftum, 
fanguís effufus eft iufte.quum híc folam non amplius ultio cunctaretur du 
uína.parum ením abfuit quín anima meáà in ínferno habitaret. Cacterü nec 
fecandus illo humaníor fuít.i non erauíor etíam,& tanto tnagís.quía Chri/ 
fti pr fe nomen ferens Chriftum mentiebatur, etattg Chriftianis oppro^ 
bríum.quibus & facere impítm erat,& pati ineloriofum:quoniam ín re nul 
la iniatiam pati uidebantur.neq; magaíficum martyríj nomen adipifci po; 
terant.fed & híc fuffutabarur uerítaté;quod Chriftiani paterentur.& tamen 
ficat impii corri petétur.Heu in quaatís malis ueríatí fumus. quoníám ienís 
deuorauít fpeciofa orbis.reliqua depafta eft locufta, & teliquías locufta: dc: 
uorauit erugo.inde & bruchus,ac inde nefcio quíd practer hacc, femper aliud 
fuper aliad pullulans malurm.quis temporís lias aerumnas cunctas, & qux: 
tuüc nos comprehenderunt enumerare poffet 7 (iue id exactionem uocare 
oportet.(iue probatíonem.fiue examítationé;excepto eo quod tranfiuímus 
perígnem & aquam, peruenimus ad requíem,bona eíus uolátate quí nos 
faluauít.Sed ut redeam unde me impetus abftulerat.tufculum boc aliquan; 
do patuulam erat & pauperculum.& nondum píetatís feminibus & doctri, 
nis excultum.(icut deus totum hunc mundum excoluit.fed nec pauperis ali/ 
cuíus erat egeni.uel mediocrís,ut uidetur.itno nec colebatur totum. nec bor» 
rca uel aliüd tale habebat. nec falce digná. nec cumulo. neq; manipulos par, 
uos.fed immatutos.& qualía funt reíectamenta;qua nec manü implent me 
centís.nec qu practereuntiüm prouocatent benedictionetp.Nünc uero tale 
nobis rus eft, talís & meffis, magnum quidem; & fegete eeregium . pingue 
quoq; contemplatori occultorum,& talí agrícola díienuim.multa anímarum 
armans milía.recte uerbo excultumn.non tatnen multis cognitum.ncc fubito 
ín unum coneregatum.fed paulatím collectum.ficut calamus tempore mef/ 


fis, & ficut racemus ín uínden:'a, cum non fupereft uua. fed & bxc mibi ad; 
AU. denda 


Valens 


270 Qut ORATIO: E 
denda uídentur , admodum oportune. tanquam fpeculatorem in eremo - 
iaueni Ifrael. & (icut acínum unum,aut alterum maturum, ín racemo imma 
turo. benedíctionem quídem domiíní cuftoditam, & primitias confecratas; 
excepto adhuc pauco & raro, & quod nequaquam implet os comedentis, - 
& ficut (ignum fuper colle.& (icut nauis malum fuper monte. feu aliud quid 
(ingulare. & quod non à multís eft contemplabile, & hac prioris fuere pau 
pertatis & triftitie, Poftquam autem deus depauperans & ditans. mortifi/ 
cans & uíuificans.quí facit omnía. € przparat folam uoluntate. qui facít ex. 
nocte diem. ex hyeme uet, ex tempeftate tranquillitatem. ex tetra ficcitate 
humiditatem.& hoc (xpius ob uníus íufti preces.quí multam etíam patitur 
JR oa máfuetos tollít ín altum, peccatores autem ad terram 
 ufcg humiliat: illud ad feipfum díxit: Vidensuidi afflictionem Ifrael,& non 
addent ultra;ut luto & lateribus illum affligant.& dicens cofiderauít.& con; 
(iderans faluauit.& eduxít populum fuum in manu forti,& brachio excelfo. 
In manu Mofis & Aaron dilectorum fuorum.quid fit?& qux miracula per. 
petranturea nempe qua libri referunt, & memoria conferuat. nam ultra il 
|. lainuía facta, & ftrepitum magnum, fuccinctius quid dicam. Iofeph folus. 
ín Egyptum eft delatus.& paulopoft fexaginta mytíades ex Aegypto fant 
reuería.quíd hac re mírabilius? feu maius diuina: magnitudinis teftimoni/ 
um,quárm ex rebus fermé impoflibilibus facere poffibiliaz& ut tetra promif 
(ionis hateditate poflideretur, propter unum quí odío habitus fuerat. qui. 
ením uendítus etat genti alíenz,in gentem excrefcit magnam. & parua illa. 
propago uinea fit fpeciofa. & tanta, ut flumina traufcendat, & extendatut . 
ufq; ad mare,ex termínís dilatata in termínos;cuíus gloría montiü contegit. 
excelía, attolliturtg fupra cedros. & hc funt miracula deí. fed ut montes &. 
cedros omíttamus,talis olítn erat erex ifte. nuncuero ita obediens & dilata; 
tus.& lícet olím non efTet populus.in talem tamé paulatím auctus eft nume 
rum: prophetizo autem quod plus augebítur. hoc ením mihi fanctus fpon; 
det fpítítus,(i quíd ín me eft propheticum,& ego futura cerno.fed & ob prae 
cedeutía cofido.& tanquam uerbi collectaneus/futura intellectu deprehen; 
do.longe magís enim mírandum eft;quod ex tam paruo numero, adeo au; 
cta fiuquám quod nunc ín fummum ucníat fplendorem . Ex quo ením cce 
pit congregarí,ab co quí uíuificat mortuos, offag; ad offa coniuncta funt;& 
harmonia ad harmoníam,& arídis datus eft fpiritus uíta,& renafcentia, rer 
cte Ícío quod uníuerfa impleti oportet refurtectío. ne extollantur in femet; 
ipiis, irrítatores, & umbram amplectentes, aut € fomno fufcitati, feu auras 
fpirantes.ucl nauísueftigía per undas aliquid. habere putent. Vlolauit pí/ 
nus,quoníam cecidit cedrus:aliotum erudíantur malis, & difcant, quod non 
in ínem ufq; opprímetur pauper. neq deitas detruncata & díuifa fuftíne, 
bit.ne ín exceffu, quemadmodum Abacuc inquit, detruncentur capita po» 
beo 9 | wr tentum 


J B. oc 


VIGESIM ÁASEPTIMA 271 
tentum. noftísid quod imperat, & cui imperatur: ac quomodo potiffimum 
deítas iníuría afficiatur,difra&ta,conditurags parí deítatís degrauetur hono 
te. Videor & tnihí hanc uocem audire ab eo qui ín unum colligit dífperfos, 
& fufcipit oppreffos.dilatabo adhuc termínos tuos;ac illos extendat ín de/ 
xteram  (inifttam ac Caulam tuam;ínquít;firmabo. cgo te tradidi, & ego 
tibi faccurram, In ira parumper te percufli,& ín miferícordía zcterna, elorifi/ 
cabo te. Maíor menfura eft clementiz: quàm menfura emédationis. illa pro; 
pter malitiam,hac uero propter trínítatem adoratam.illa propter purgatio 
nem,í(ta autem propter meam eloríam. quí elorífico elorificantes, & ad a 
mulatíonem prouoco zmulantes. Ecce hxc à me funt ob(ignata. & hacc eft 
retributionis lex índiffolubilis, tu aero tníhí recenfe parietes, & íncruftatio/ 
nes, & calculum ornatum;& curfus longos,& recurfus, & auro fplende,& cír 
cumfplende.hunc quidem ut aquam femínafti;illad autem ut arenatn colle; 
gifti, ignorans quod melioreft manifefta fidesquàm impietas multiplex, 
& plures funt deo tres colle&i ín nomíne domini.quàm multi negantes díuí 
nítatem: (i falem unum Abraham, omnibus przponere uolueris Chana; 
axís, &unum Lot omnib. Sodorniítís,& Madianitis Moyfen peregrínum 
& exulem.quíd autem trecenti illiquí cam Gedeone deprehen(i füere?nonz 
ne milibus multís quí reuer(i funt pracferendi erunt? quid uernaculi Abra; 
ham.quíi paulo pluresillis erant? multos camen reges, & exercitum tam coz 
wis períequuti fant,& ín fugam uerteruat. licet numero effent pauci. Il 

dautem quomodo noftis? quod fi fiet numetus filiorum Ifrael tanquam 
harena marís,telíquum faluabítur.quíd autem hoc € referuauí mihi feptem. 
milía uitotum, quí non incuruauerunt genua fua coram Baal. nonne íta fe 
res habet?ponne nequaquam in plurimis clarefcit Deus. Tu mihi numeras 
mytiades,Deus autem faluandos.& ta quídem immenfitatem terrazego au 
tem üafa electionis. nihil enim deo tam magnificum, (icut fermo depura: 
tus,& aníma perfecta ín doctrínis ueritatis, Quid enim dignum eft factori 
omníum: & apud quem omnía, & ín quem omnía? darealiquid & offerre 
deo.nequaquam uníus manus opus eft, aut fubftantia. fed nec (i quis uni 
ueram opulentíam humanam aut copiam ín unum conferret, illum hono; 
rate pofTet . INonnecoclum & terram ego impleo? dicit Dominus. & qua; 
lem domum mihí zdificabís ? aut quis mihi locus erít ad requiem ? Proin; 
de poftquám neceffe eft à dignitate aberrare: quod fecundum eft; à uobis 
pietatem peto,díuítias mihi communes & condignas:quibus forte ualde di 
uítem fupetat, admodum pauper, (i eft magnanimus. fiquidem contentío 
talís profeffíonis eft,& nequaquam abundanti. Hxc enim,ut fcíatís, € mar 
nu ueftra acííipiam.aulam meam conculcare, ne addatís. fed calcabunt eam 
pedes manfuetorum , cognofcentium me, & uerbum meum unigenitum, 
& fpítírum fanctum, fane, & legítíme , donec hxredítate acceperint mone 
tem meum fanctum, ad tempus arca apudalienígenas. nunc autem pa: 
^n Z. 4  rumper 


372 . ORATIO | í 


tumpet deliciofi (itis in alienis, & ftaimini uoluntate. quía quemadmodum 
ie reíjcete deliberatis;ita & ego abíjcíam uos, ait Dotnínus dominator om 
niam.hzc mihi uifus fum à domíno audire dicente, & fcire faciente: & ultra 
hacetíam,deum,ad populum clamátem, quí ex pauco facts eft íam mul/ 
tus,& fatis ex difperfo collectus, ac forfitan ob tniferícordíam not amplius 
inuidia obnoxíus.tran(ite per portas meas & dilatemíni;ne femperlaboóre^ - 
tís habitantes ín tentoríjs;nec fuper uos affligentes gaudeant.ad angelosue 
to pra (identesaít : credo enim alíos alijs przeffe ecclefijs, quemadmodum 
me Ioannes ín Apocalypi docet: Viam facite popalo meo, & lapides € uía 
profjciatís.quo nihil Gt populo impedimento, necp offetdiculo in itinere & 
introitu díuíno,nunc quidem ad manufactá.paulopoft uero ad Hierufalerm 
fapernam,& fancta fanctorum;quz ibi funt. & quz finem tandem effe fcio 
zrumnarum prafentium & anxíetatum,is qui bene incedunt. Inter quos & 
uos eftís uocatí fancti.populus acceptus.facerdotíum regale.funiculus domí 
ni fortíffimus.à ftilla fluuíus totus.à fcintilla lampas cceleftis.ex grano fylua 
atborum, fuper quibus requícfcunt uolatilía. Tale donum uobis offerímus 
Paftoreschari.tales adducímus.talibus noftros excipimus amícos, & hofpi 
tes,& comperegtínos. níhil hís pulchrius aut fplendidius, uobis offerte po 
fumus, etiam (i ea quzramus quie maxima habemus. quo fcíatís nos perez 
erinos effe, fed non indigétes. ueram paüperes, multís aute dítantes. bac 
(i paraa fünt & miomenti nullius,audire uolo quznam (int maiora,& precio 
fiora.Sí eniin cíuitatem,orbís oculum,terra & mari fortíffimam,& quafi ot 
tus & occafus uinculum indefinens: ín quá andi; famma concurrunt, & unz 
de incipitur tanquam ex emporío quodam fidei communí: (i hancínquam, 
fatis fitmatis,& ftabilitis fermonibus;hominum non màágnotum,tot przci 
pue linguis perturbatam, & ita ubiqy facítis, ocium alibi magnum & ftudio 
dignum eft agendum;Si autem id facítis fermonibus homínü laudatorum, 
date aliquid & nobis. ut pro hís contendamus, & ip(i partem aliquam ui(i/ 
bilibus his inferamus. extolle oculos per eyrum & uíde,omnis quí meorum 
fermonum es fcrutator: uide coronam eloríz connexam, pro mercenarijs 
Ephrem, & corona íníuriz, V ide confeffum presbyterorum, canicíe & prü: 
dentía ornatum.díaconum modeftiam,non longe ab eodem remotam fpi; 
títà. Lectorum decorem. Populi difcendi ardorem, quantdque tam ín uiris 
quàm ín mulieribus uírtütis (it equalítas . quanturm rurfus fapientiz ía ai; 
tís.quantum ín (implicioribus.qui omnes fapíunt diuina.quantum ín ímpe 
rantibus, quantum ín obedientibus. qui hínc omnes bene incipiunt. quam 
tum in militibus. quantum ín nobilibus. quantum ín fermonibus, & cír 
ta fermones. omnibus dei militibus. quí ín alíjs manfuetí funt, fed pugna; 
tes pto fpiritu. omnibus qui fnpernum uenerantur fenaturm. ad hanc ma; 
num addac peditatum.fpiritam nempe uíuificantem.omnibus ratíone pts 
dítís, tanquam ueris üeibí exiftentis cultoribus . mulierum quog; qua: fub 
íugo 


VIGESIMAS$SEPTIMA: 273 
ico magis deo quàm carni fant colligatze. mulierum quz fine iugo funt & 
liberz.omue quod depuratum eft deo.quícquíd ex íuuenibus conftat. quíc/ 
quid ex fenibus. quibus hoc quídem recte procedit ín fenectute.hoc autem 
manere cogitur immortale.fpe renouatum melíorí. ad bác coronam de qua 
loquor nectendam,non fecundum dominü loquor, níhilomínus tamen lo; 
quar, & ego adiumento ero plectentibus.hoc ením & alíqaalíter meotá fer 
monum opus exí(tít.non eorum quos proíecímus,fed quos díleximus. neqg 
meretricíium,quemadmodum quidam díxít,qui nos diffamauit, tam fermo 
ne quàm opere fcortator. fed ualde modeftorü. ex hís ením quidam & mei 
fpiritus germen funt & fructus.quemadmodü generofus nouít fpiritus, eos 
quí corporibus renuncíarunt. Quín etíam teftimonium fat (cío,mihií prxbe/ 
bunt omnes ex uobis gratí.poítds omnes excoluimus. & merces mihí fuff 
ciens eft confe(Tio fola.ail aliud em quarímas,nec quafiuímus, Virtus ením 
precíum haud curat.fed folum ad id quod honeftá eft refpicit, quo perma; 
ueat uirtus. Vultís & addemus alíquíd iuuenilius.cernite linguas contrarías, 
maafaefactas, & qui contra diuinitatem pugnabant quíefcentes. & hoc eft 
fpititus.& hoc noftrz eft agriculturz. non ením índocte docemus.negy iniu 
tijs decertamus,quemadmodum accidit multis, qui fermone pugnant conv 
tra loquentes.patuitatemqQp intelle&tus.iniurtjs quádoq; detegunt. illi enim 
fcrmones.quemadmodá & fepía: atramentum,contra feipfos expuunt, quo 
effagiant aenantes;aut latitent indagantes.Sed oftendimus quéadmodum 
ín pugna pro Chri(to (it decertandum.pacificum illum & mafuetum.& quí 
imbecillitates noftras portauít.neque quíefcímus iuxta fermonem ueritatís, 
obmíttentes aliquid de manfuetudíne propter gloriam. bonum enim haud 
male uenamur,quum uero legítime pugnauímus, quíefcímus & íntra leges 
noftras & regulas fpiritus nos contínemus. Et de his quidem íta fentío , & 
cunctis animarum difpenfatoríbus ac fermonís quaftoribus legem fero, ae 
rebus exafperentur durís,nec extollantur fecundis:fed ratione utantur in fer 
monibus,& neutram fupereredíantur menfuram. fed oportet for(itan defi 
derantibus uobís fidei etíam ip(ius fermonem oftendere, (i faltem alíquem 
habemus.Ego enim memoriz fanctificabor affiduítate, quutn populus híc 
utilicatem capít, talibus prz cunctis alijs gaudens fermonibus . Vnde uos 
coonofcete poterítís, utrum non fruftra odio habeamut, ob maníifeftatio: 
nem uerítatís , dum cum quibufdam decertamus, alios uero prxuenítus. 
quemadmodum ením in fübmer(ione aquarum, quedam penítus in pro 
fando celantur: quadam uero ímpulfa ebuliunt, audítuigg eiectionem pro/ 
mittunt, differunt tamen: quxdam uero reforbentur: ita tj, qui de deo phi/ 
lofophantur, ne dicam qui penítus funt ingrati . hi enim omnino occultam 
& latentem ín fe habét píetatem.alíj autem parturiunt.quí quídem id quod 
impium eft, fugiunt: quod autem píum eft, nequaquam libere profitentur. 
(iue quod domeftica quadam difpenfatione utantur ín fermonibus : (ine 

quía 


2174 O R'ÀkoTE DO 


quia ob timiditatem illac fugiant, & mente quidem recte ualent, ut aíititit; 
populum autem nequaquam fanant, tanquam fuam & non aliorum admi^ 
hiftrent przfidétíam.quidam autem publicát thefaurum,dum nequaquam 
dolorem in pietatís tolerant partu;neq ut foli falnentur faluté putant.(i non 
& alíjs quod bonum eft impartíuntur.Cum íjs ego cenferí opto.aut illi me; 
cum;quo pulchram audeamus audacíam, nempe,ut pietatem confitcamur, 
Vnusiigitur & breuistenor noftri eft fermonis, & tanquam infcriptio omni 
bus nota, Populus hiclegítímus trinitatís adorator exiftít.íta.ut potius à ui/ 
ta hac díaelli uellet;quam aliquid ex trib.diuellere à deitate, V nanimis.eiuf? 
dem fetuoris.pari ratione;tam inter fe, quàm erga nos, & trinitaté affectus, 
Vetum ut hzc (ingulatím ac breuiter percurrá.(ine principio & príncipiuim, 
& quod cum príncipío eft. Vnus deus. negy illius quod ptíncipio caret, (ine 
principio natura.ingenitü eft.neq; una eft natura;quoniam non hoceft, fcd 
quía hoc;exiftentís pofitio, non illias quod non exiftít füblatío.neq; princi/ 
pium;quía principium íllius.quod príncipío caret efTe prohibetur.non enim 
- matura ip(i príncipium eft; quemadmodum nec illí quod (ine príncipio cft. 
nam círca naturam hac fant. at haec non natura & quod cutn eo quod eft 
line príncipío & príncipij nil aliud quoddam quàm illa. Nomé autem quod 
principio caret, Pater.principio auté filius. hoc antem quod cum principio, 
fpirítus fanctus.natura autem tribus una;deítas. Vnítas auté Pater, ex quo 
& ad quem reliqua redacuntur.nonut coniungantur.fed at contíneantur.ne 
qaetempore,neq; uoluntate;neq; potentía feeregata, hxc ením multa inter 
nos fufcitarunt diffídía, quam unufquifq cum feipfo, & alio contendit. quí/ 
busautem (fimplex eft natura, & effe illud, illis etíá unitas eft dominus. Vc 
rat contentiofas fermonis appellationes,& quz alteti étíam partí adaptari 
poffunt, necnon concertationes ualere finamus, ne ín uno contratía, Sabe 
lij errorem fequamut, & contractíone mala diíui(ionem foluamus. neque ia 
tribus Ariüm cótra unum ímitemur, & dini(ione mala unuto fubüettamus., 
nonením ob malü male eloriarí opottet;id quod quztítur, fed à bono non 
aberrare.proh quàm funt hacc maligni ludus;quí male res noftras expendit, 
INos autem per medíam & regíam íncedimus uíatn;ín qua íd quod uírtutís 
eft con(iftit, quemadmodum uídetur íjs.quí ín his fant potentes. Credimus 
ín Patrem;& filium, & fpiritum fanctum.cofubftantíales, & unius eloriz.í 
quibus & baptifma perfectionem habet,tam ín nomínibus,quám rebus.no 
fti qui ínítíarís. negas illum cuí díuínitatem adímis,& confiteris deitatis de» 
fectum.& (ic conuenimus. Vnum (fiquidem fübftantía cognofcítis,& indíui/ 
fibilis manfuetudinis: tría autem fubfiftentijs, (iue perfonis, quibus placet, 
non ením de hís turpíter díeladíamur, tanquam impíetas tiobís ín nomíni/ 
bus,& nequaquam lateat in rebus. Quid ením dicitis, quí tres infertis füb(i/ 
ftentías ? non tamen ttes fufcipitis effentías * hoc dicite, fcío ita deprehen(i 
ualde clamabitis, Vnam enim & eádem ttíum illorum docetís, quid autem 

quí 


» FIGBESPLMSIÁSESRTIEIMSA 27$ 
qui perfotias;non unüm,;tanquam compofitum confingítísz & perfonarum 
trium, uel humana etíam forma totum . apage. & uos reclamabítis, neque 
ením perfona ulla dei e(t, quí (ie habet, quid igitur uobis uolunt fub(iften; 
tíz,aut perfona? addam ením, tría efTe ea qua funt diuifa, non naturis, fed 
proprietatibus.admodum recte. quomodo ígitur quídam couenient unum 
potíus & illud ídem dicere, quàm ic habere, (i in fyllabis difiderent. cerni 
tís ne qualís ego (im uobís concilíatorzàlítera uos reducens ad menté.quem 
admodum ueterem,ita etíam nouam, Sed íterum ad eundem renertendum. 
et mihi fermonem.EHoc igitur íngenítum eft.illud uero genítü.at iftud pro 
cedens. dicatur, & intellieatur, (i nomína fingere lubet. non ením tímemus 
pe aliquando incorporalía corporaliter intelligatis.quemadmodum uidetur 
calumníatoríbus deítatís. Condítura autem dei quídem dicatur, magnum. 
ením nobis & hoc.deus autem mínime, aut tuttc fufcípíiam condituram effe 
deum;quando & ego fiam proprie deus. (ic ením fe res haber. fi enim deus, 
gequacp conditura eft. apud nosenim códítura eorum efl;qui nequaquam. 
dei fnat.(i autem condítura;non deus, temporaliter ením incepit. qui autem 
initam habuít;erat cum non etat. necy feníus quod non erat. hoc non pro; 
ptíe erat.quod autem non proprie erat,quomodo effet deus?non igitur con. 
dítura ex tribus,neg unum,aut aliquid hoc deteríus per me factá eft, qua( 
non folum conditura (it, fed noftra etíam uilior. fi ením ego ín gloriam dei, 
hocautem propter me, temon propter plauftrum, & claufura propter íanu/ 
am. Vínco caufa.qaantum creaturís Deus eft exeel(ior, tantum íd quod per 
deum me fuftínet , illo quod per me cft factum inhonorabilius eft. Sane 
Moabitís quidem & Ammonítis ad ecclefiam deí íngredi non lícet. fermo^ 
nibus nempe díalecticis & maleficis,qui nimís anxie generationem dei fca; 
tantur, X proceffum ineffabilem, audactercg contra díuinitatem infurgunt: 
quafi illi foli attíngere poffint, ad ea qua fupra ratíonem funt: aut nibil Gne 
cuncta , quía ipfi comprehendere nequeunt. INos ucro fcrípturas fequimur 
diainas, & impedimenta foluimus imminentía . Salutis curam gerítnus, & 
omnía príus audemus,quam ínnouare quippiam de deo.teftimonia autem 
alíjs relinquemus,quum íam ante fxpe ac multum de hac re fumus loquutí, 
& nobis non fruftra. Sed & ualde mihi turpe efTet nuuc fidem colligere co^ 
rum, quí olím crediderunt , Gquídem nequaquam ordo eft bonus, docere 
príus; & deinde difcere. non folum díuina , & qua magnitudine fua funt ta; 
lía;fed neg alind quid ex patuís & patum diguis.ex fcripturíscp foluere con 
tratíetates,S explícare;cutn tempus non fit. illz ením diligentiá exigunt ma 
iorem, quàm propofitum prafentís requítit impetus . Sermo igitur nofter, 
utfammatím dicam.talis eft.& hxc percurrí, non ut contra diuinitatis certa 
rem impugnatorcs , Iam fxpíus ením decertauímus, lícet mediocriter, Sed 
ut uobis oftenderem characterem meorum dogmatá. (in nimis ueftrorum, 
€go concertator , & contra ipfos, & pro eifdem conGiftens . Et hac uobis 
i uiti 


zj6 Now KEXxtv*: 
áíti mex adminiftrationis eft expurgatío: quod (i laudabiliter babeo, Deo 
$ratías,& uobis qui iufTiftis:i ueto fpe inferius;& ita gratías:fcíoenim quod 
hon omnino (im reprehen(bilis:necuobis dicentibus díffido. Num in re alie 
qua populum huaccircumuenímus: num ín quibufdam nobis ipfis ptofuí 
imuszquo uítío multos laborare uideo. INurm in aliquo ecde(ia offendímusz 
alijs for(itan qui uos caufam dereliquiffe putant,noftrá oppofuímus fermo 
tiem, Vos àutem ín re nulla, quemadmodü míhi confcius fum lac(i: non bo» 
uem à dobis accepi;inquit Samuel ad Ifrael;cum fuper rege difceptaretnon 
animasueftras donis redemi, teftis eft mibhí dominus ín uobís: ita & de íj$ 
qux plus fant díco;ne Gingula enumerem, fed purum & incorruptum confer. 
tauí facerdotiurn.Si antem potentíam amnaui.uel cathedrarum eminétíam; 
áat regá calcare aulas:nil fplendidí mihi teftet;aut quod poffideo abijcíam.. 
Quid ieítur eft quod dícocINon enim ego uírtutis operator.fum abfqg met/ 
cede,neqp eo uirtutis perueni: date mihi labor mercedem: fed quam nam£ 
quam non facile acciperent quidam,qui omnia facile facinat:fed quatnimihé 
quztere tutum eft:liberate nos à logis laboribus, Veneramini canicié hanc: 
honorate peregrínítatem. Alium adducite,qui plus quàm nos fit decoratüs: 
qui puras habeat manus:quí uoce non imprudens exiftat: qui fufficiens (it; 
tit omnía uobis etatifice£, & curas difcernere nofcat ecclefiafticas: quoniam 
nunc maxíme tepus cft,ut id Gat. Videtis enim quomodo fe corpus hoc ha; 
beat noftrum,& tempore,& infirmítate;& labore confumptum.Quid opus 
eft uobis fene tímido & inuirili uiro? & qui per (ineulos dies,ut ita dícá, mo 
 fítur,non corpore folum,fed & curis;íta ut uix hc proloquíqueat.fidem ha 
bete uocí doctorísinunquam ením non habuiftís.modefte laboraui accufa^ 
tus:laberaui & contra fermonem & ínuidíá:cum hoftibus pariter decertans 
& noftris.Hi ením pectora noftra percutiunt,& minus efficiunt:quod eníns 
palám hoftile eft.facile cuftodítur.ifti autetn tergum obferaát,& ualde funt 
molefti:quod enim füfpicione caret.fraudi eft oportuníus. Sané (i euberta; 
tor quifpiam effet & ualde peritus.inde multá circa nos & nauem maris fer; 
üeret unda;multusqy unà nauígantiü effet tumultus, cum alij reluctarentug 
alíjs,& tam inter fe quàm cum undís decertarent, quomodo tefiftete poflct 
apud gubernaculü refidens,ita ut & contra undas, & unà nauígantes decer: 
taret, & fine periculo naué ex duplici faluaret tempeftate:quibus ením omni 
bus unà laborantibus.dífficilis erat falutís adeptío, quomodo poffibile erat 
ne fübmergerentur.(i inter fe decettaffent?& quid alía dicere attinet? Cacte; 
rum quomodo hoc bellá fedabo factum? dicatur enim aliquíd & de pugna 
facra.tanquam Barbarica:quomodo colligabo,& in unum reducam eos;quí 
€ díuerfo fedent.& contrario pafcunt modo?populumqy hís cooperatorem, 
patiter & aduerfariam?non fecus acín hiatibus tertzmotus, ea qua funt uí/ 
tína & coniütctaxaut ín morbis pe(tilentíalibus.ubi míniftri & domeftici fe 
ereeantur,quoníiam morbus facile inficit.non folum autem hoc fed & T 
" nes 


VIGESIMASEPTIMA 177 
finés,anà cum feditiofis patiuntur:ita,ut in pattes díuidatur tontrarías, ori, 
ens & occideus,& petículum immíneat,ne quemadmodum ín opíinicibus, 
(icetíam in limitibus fiat diuifio.quamdiu durabit hoc, meus & tuus? uetus 
& nouus;rationabilíor uel fpítitalior,genero(ior uel ingenerofior:quis multi 
tudine (it dítior uel pauperior.pudet me honoris, (i ab alijs nomen fortior, 
quum (im à Chrífto faluatus.no tolero curfus ueftros equeftres, & theatra, 
nec nó hinc inde uergentem infaniam.in expenfis & ftudijs unà iungamur, 
difiungamur , contra fremamus , paulo minus quin. & aérem uerberemus, 
quemadmodum illi,& puluerem fpargamus ín coelum,tanquam mente ca; 
pti-fub perfonís ením alienis contentiones explemus proprias , mali eua; 
dimus litis arbitri,& iudices rerum ingrati.hodie una con(idemus, & eloríze 
fumus eíufdem,(i faltem ita ferant nos ducentes:cras in fedibus contrarij, St. 
opinionis diuerfz.(i ín contrarii flauerít fpitítus.fed & cá inimititijs & ami, - 
citis nomína etíá imponun£: & quod eft moleftiffimum , non pudet nos, 
quam contrarijs utimur audítoribusneg illos firmos habemus , quí aliás 
alíos nobis facíat contentio.Euriporum enim ínftar,aut reciprocatíonü im 
mutamur maríniaram,ac tanquam pueti in medio ludimus,& illudimur fo^ 
ro:nam ualde turpe eft, & nequaquam noftrumiut exercitia relínqueremus 
domeftica,& cum alíjs fentiremus . quemadmodum enim ataté maturam 
nequaquam puerorum decent ludí;íta non oportet,quü alij ferunt & ferun; 
tur;ut tu melius quàm multi cognofcas.at ego potíus elígerem unus effe ex 
illis.quod & fum;cum libertate fecrera. Caterum erga is talíter afficior, 
non confero multa cum multis;neq; pet eádem uiam ite fuftineo , temerarí/ 
üs forfitan & imperitius;attamen ita afficior;triftítía aliorum me oblectat,& 
aliorum oblector tríftítía:ita, ut nec admodum mirarer,(i ligarer tanquá in/ 
atilis,& delírare uiderer multisquod cuídam qui apud gentiles philofopha 
tus efle dicitur,accidi(Te uidetur , quia fapientíam tanquam infaniam accu^ 
faffet.omnía cním derídebat;qua rifu digna uídiffet.etíam (i multi illis ftu; 
derent,etíá (i mero plenus effeuideretur:quemadmodum & Chrifti euenit 
. difcipulis.cum loquerentur Tegeieiquombns quod uirtus effet fpiritus,& 
nequaquam mentis exceffus.Sané;noftra con(iderate crimína . tot (unt an; 
hí inquiunt, ex quo ecclefiam cum temporis potentía,& pra domínantis du 
tís impetu,nunquíd opus illud magní eft momenti: Verum quantx nobís 
imitationes fact funtzquot manifefti obuenere calumníatores , quid mole 
ftí non fumus perpefficnónne íníurías?znónne mínas?nónnce fugas? nónne 
peciniarum raptusznóune bonorum publicationes?nónne presbyterorum 
incendia marína?nónne naues ínquínatas fanctorum fanguine ? € pto na; 
uibus factas fepulchra.nónne presbyterorum,epifcoporum,fcu ut exactíus 
dicam,patríarcharum íugulationes publicas ? nónne omnem locum ínac/ 
ce(fum effe píjs folumznónne moleftías cüctas?quas quis enarrare poffet? 
pro quibus quid rettibuimus facientibuszpoftquam nobis faciendi data eft; 
BY. A* ' poteftas 


259 soak A CTI 
poteftas beneficia rettibuitas;& eos quí ns iníuría affeceredocaimis.OB 
títto alía;fed noftra.ut nó dícam tua.nónne perfequutíonem pertulimusz 
nónne iniuria famus affecti?nónne ab ecclefijs fumus expul(iznónne popu 
lum fuftinuímus infanientem:tPra'fectos íniuriantesz Reges cum mandatís 
iniufte opprímentes?& quíd poftea acciditzfortiores factí fumus , & diffu; 
gerunt perfequutores.fatís enim míhí uindicta eft illa,cotra eos , qui nos af; 
fecere iníuría;ut poteftatem habeam faciendi (imilía. fed illis non íta uide 
tar.admodum enim perfecti funt & iufti circa retributionem.ac ideo ea ex& 
eunt quz temporis funt huíus.Quifnam prafes;inquiüt; plectitur? quínatm 
populus corripitur? quí populi íncenfores : at fecurítatem nobis ipfis & ir 
futurum eratificauimus.foríitan & hac nobís obprobrabütznam & menfa 
exprobrauerunt lauticías,nec nó habítum uenerabilem , prxceíTiones ueros 
& uenuftum illud ctga obuíantes.ígnorabam enim q» nobis contra conftv 
les & prafectos certamen efTet;& ex militibus clariores,qui nó habent quo» * 
nam proijcíant fua.& oportet nobis uenttem conftringere;mendicis Fa out 
tis;ne faperflue abutamur neceffaríjs,& ea quoq; qux offerütur dítínuere, 
Equís uero portati delicatis,& fplendidís citcumferti curribus , cum pompa 
& plaufa deduci,& omnes nobis tancf beftijs cedere, & loc dare, aut à lon 
ce etíam timete fuperuenientes,Síi hac molefta fuere dimittatis. hanc mihí 
condonate íniuftítíam,alium przponatís quí placeat multis.mihí autem fo 
litudiném & rufticitaté;& deum ipfum relínquite;cui foli & per frugalitatem 
placebímus.Sed eraue erit (i priuabitnur fermonibus;& colloquijs,& pane 
gytícis,& domibus, & amicís,& honoribus, & pulchritudine ciuítatís, & ema 
eaítudine.quz undi refplendét,& fulgore perftringunt ad fe afpicíentes. 
fed nó abíntro oblectát;neg, tantü;quantü perturbor & polluor à perturba 
tionibus , quz affídue interueniunt, & tumultu. nec accerürí potero ad tam 
multos.non ením facerdotes quatunt.fed thetores.neqy anímarü dífpenfa^ 
tores,fed pecuniarum cuftodes.neq; facerdotes puros.fed adíutores fortes. 
rcfpondeo aliquid pro ip(is.ita nos ipfos docuimus , qui omnibus facti fu 
mus omnía. Vtrum ut omnes faluemus,;aut perdamus;ignoro.quíd dicitis, . 
perfuademus ne uobís fermonibus his ? & uícímus.aut neceffe nobis eft;at 
fermone utamut ualidiori ad perfaadendü: Ita per trínítate ipfam, cuius le^ 
eatione fungimur,& uos fungimíni;ad fpem noftrá comune & populi hu^ 
íus coadunatíonem.date míhi gratiá hanc.meíuxta uotum meum dimitti, 
te.dímiffio,certamínis míhi fiat liberatio.date mihi literas dimiflorías. qui^ 
admodum imperatores milítibus:& (i uultís cum teftimonij dexteritate; ut 
honorís etíam premíam habeam.fin mínusquemadmodum uultís.nequa * 
quam cítca illad laborabo.poftquam deus nouít quemadmodum fe habe 
ant noftra.fed qué pro me inducemuszprouidebit (bí ipi dominus de pa^ 
ftore qui Er t,quemadmodum ouem uidebit fructificantem . hoc unum 
opto.(italíquis cui inuideatgr ; & non cuius thifericordía quis ducatur.non 
s COME quí ír 


* 


V ECBSTMASPRB,PTIME . 279 
quiin otnaibüs gratificetur;ed qui ín quibufdam , melíorís gratia reiftere 
fciat.hoc ením in feculo ifto iiauíffimum eft, ín futuro autem utiliffimum. 
Vos igitur de dimifforijs cogitate líterís,& ego uobis ecdlefiz reddam ordi 
nationem. Vale tu Anafta(i , tníhí pietatis cognomine ín(igníta . taenim Templi ve) 
fermonem aobís excitafti;etam cam adhuc communis uictoría locus con (urrcatioris 
temneretut. Noua felom,;ín qua prímum tabernacula firmauimus,cum qua 
draginta aanís in eremo obcraffemus.. tucp magnum hoc templum & ce; 
lebre;noua hxrredítas,quod aüc utí magnum effes à fermone accepifti. quae 
.. ením antea Iebus eras , ex illa Hierufalem fecimus. Valete & uos quí poft 

illad reis uocationibus;alius alía ciuitatis pars effe cenfemíni, tanqua uin 
. cüliscolligati,& qui prope habítatís.quos poft imbecillitatem hancnó nos, 
fed gratía nobifcum ím pleuit; rebus non fperatis . Valete Apoftoli incola: 
optimí,qui mei certaminis fui(tis doctores . quamuís enítm uos nonfxpius 
celebrauctím,at for(itan Davli ueftri Satanam ,ut me colaphifetín corpore 
ad communemcircumtuli utilitatem , propter quem | & nunc à uobís difce 
do. Vale mihi kathedta , üblimítas inuidia: & periculo obnoxia. Arch: 
presbyterorum confeffus, acfacetdotum;ueneratione & tempore honoran 
dus.quantum aliud quod círca facrá menfam deo míniftrat , ac deo appro; 
xünanti appropinquat . Valete Nazarzorum chotí.pfalmorá cantus refo; 
nantes,totíus noctís ftatíoncs.uireinum purítas . mulierü decor. uíduarum 
- & orphanorum turba, paupérum oculi ad deum & nos tefpicientes. Valete 
- domus hofpítales , & Chrífti amatores , ac mes imbecillitatis fufceptores. 
 Valetemeorum fermonum amatores,& curfores;& concurfores, necnon ca 
Aamníatotes;manifefti & occulti. Valete cancelli ipfi;qui ob fetmonum me: 
orum audítum üchementerurgebamini . Valete imperator & imperatrix, 
 & quicquid ín regía míniftrat & domeftitim eft. num ímperatoti fidum 
igaoro,deo autem ut plurimum infidam.manibus plaudite. iubilate : Rhe 
toremueftrum ín altumtollíte,mala uobis lingua moueatur,& loquela.nun 
quid aliquando tacebitis ? pugnabitís enim per manus ctiam nigri; nam 
quod imminet tacebitut, Vale  cíaítas magna & Chrifti amattix. teftíimo 
níum ením pribebo uetítati , etíam( xmulatio nequaquam (it fecandum 
cognítionem.melíores nos feit feparatio.accedite ad ueritatem. immutami 
ni uel tatde , honorate deum plus quàm eftís confucti , (iquidem emenda; 
tío nequaquam turpitudinem habet fed mali conferuatío perditionem. 
Vale ortus & occafus.pro quibus & cum quibus pugnauimus , teftes eftís, 
quod pacem uobis reddidi, etíam(i paticí meam imitabuntur ceffionem. 
haud ením deum amittunt quí throno cedunt. fed fupernam habebunt ka; 
thedram , qux fublimior eft & fecürior. Super omnía uero & prc omni 
 busclamabo,ualete angeli haíts ecclefic;ac mei aduentus & difceffus prefe/ 
&i;(i falté in manu dei noftra fant. Vale mihi ótrínitas , meditatio mea & 
ornamentum.híscy fálua maneas.patiter & eos falua . populum hunc me: 
ed Ne s A * Z um 


EI EPISTOLA PRIMA 
um,metis enim etiamfi fruftra difpenfamus:mihitQg femper exaltáta & aw 
€ta nuntíerís.tam uerbo quàm polícia . Filíoli feruate mihí depofitum, me: - 
«mores eftote lapidationís. Gratía domini noftri lefu Chriftifit cum oti 
tibus uobis. - | 

BEATI GREGORII NAZIANZENI THEOL O7 

GI AD CLIDONIVM EPISTO/ | 
LÁPRIMA 


dONORANDISSIMOacdeoaceptííffimo compres 
Wi bytero Clidonío, Gregotíus in domino falutem.Intellí 
« gere cupimus , qua nam hac (it ínnouatio ín ecclefia,ut : 
*À liceat unicuíq uolentí, & incedentí fecundum quod fcrí? 
S1 E 3^1 QE ptum eft.per omnem grege recte paftum.furtiuis graf/ 
pos ONE v3 lari ingreffibus, feu potius doctrinis predatoríjs . ete - 
nim (i ij etíam quí íam ítrumpunt.ín aliquo de fide noftra certiores fieri av 
perent,non camen abfque monitione noftra id audere deberent; fiquidem: 
prius perfaadere oportuifTet;aut etíam perpeti debuiffent;uteis fuiflet per^ 
fuafum.(i faltem rationem quandam noftri haberenttanquam tímentium 
deum , & pro uerbo laborantium , ac ecclefiam iuuantíum.Gcqy inde inno^ 
uare.hoc pacto enim conuitiatoribus etíam noftris refpondere poffemus.. 
poftquam autem cum, & (ine fcriptis , tam híc quàm remotius, & cum;& (i7. 
ne perículo fides noftra przdícata eft;.quomodo hí quidem talibus nos ad^ 
oriantut*illi antem quicfcant.nec folum illud eraue eftlícet eraue (it . quod 
homines fj , uanam eorum gloríam animabus (implicioribus per deterío; 
res inftillant:fed quia nos mendacijs fuis differunt , quafi illis aftipulemur, 
& eadem cum eís fentíamus;hamum illecebrís cótegentes, & per fictionem 
banc, uoluntatem eorum male adimplentes. fincerítatemtp noftram.qua 
ipfos fraterne & nequaquam aliene afpicimus, malícíz uíaticum facientes, 
nec folum hoc.fed quía ab occidentali fynodo fe fufceptos effe dicunt,quem 
admodum audio,à qua príus fuerant damnatí.(icut norunt omnes,.Si enim 
aut nunc , aut prius fufcepti funt , quí cái Apolínarío fentiüt;oftendant hoc, 
& nos acquíefcemus.conftabit ením quod recta coadunati (int ratione : ne^ 
quaquam ením aliter fufcipiuntur , etíam(6 fufcipiantur . oftendant autem 
plane , aut per communionem meam , aut per cpíftolas communícatíuas, 
íta enim lex exigit fynodalís.Si autem hac uerba funt,& fictio decoris era; 
tía,& ut multis perfnadere poffint adinuenta , ut idem faciát per perfonas, 
doce eos quiefcere , & redargue . (iquidem hoc profcflionem tuam decere 
exiftimamus. Non decípiantur homínes,nec decipiant , hominem ftultum 
fufcipientes domínicam:quemadmodum ipfi dicunt. feu potíus dominum 
hoftrum & deum . non ením fegregamus homínem à deitate, fed unum & 
eundem effe docemus. prius quidem non hominem fcd deum & TM 

A oium 


: KD. CLIEIDONINVUM € :28i 
folum,& ante omnia fecula.(ine corpore & js quac funt. corporalia , carnem 
pro noftra affumpfife falute , paffibilem carne ; impaflibilem deitate, cot 
pore cítcumfcríptibilemn , incircumfcriptibilem fpiritu , eundem terreftrem 
& cclleftem , uiibilem & cognofcibilem , capacem & incapacem . Vt toto 
homíne, eodem & deo , totus homo teformatcetur ; cadens fub peccatum. 
(i quis igitur uirginem Matíam nequaquam dei genítrícem efle credit , is 
etiam à deitate (it feparatus. Sí quis. dicit Chriftum per uirginis uterum 
tanquam eaaalem axcurriffe , & non in ipfa formatum fuiffe, diuíne pariter 
& humane:diuine quidem , quia (ine uiro , humane autem natíuitatís lege: 
pàtiter impius habeatur . Si quis dicit formatum fuiffe hominem , deínde 
fabingreflum effe deum,is Git damnatus. hoc enim nequaquam genetatío, 
fed generationis eft fuga . Sí quis duos introducit filios, unum quidem ex 
deo & patre , feeandum autem ex matre, & non unum. & eundem:adopti/ 
one filiali.qua promi(fa eft fjs,quí recte credurit;,exciderit , natura enim fua 
dao funt,Deus & homo.quoníam & anima ac corpus.filij autem non duo, 
neque dei , non enim hie duo funt homínes,licet Paulus íd quod internum 
e(t hominís & externum , (ic uocáuerit , & (i breuiter dícere oportet: aliud 
quídem aliud eft , ex quibus eft faluator, ni(i idem (it inui(ibile , uifibili , & 
quod tempore caret illi quod tempori fübíacet . non alius autem & alius: 
hoc ením abfit,ambo enim ít commixtione:deo quidem homine facto.ho 
míne autem facto deo , aut quorhodocunque quís uocauerit . díco autem 
aliud & aliud rurfum prout de ttínítate habec.ibíi enim alíus & alíus,ne quís 
fabftantías confundat : non aliud autern. & aliud . Vnum enim tía, idqüe 
diuinítate . Sí quis dicit ía Chrifto tanquam in propheta fecundum grati 
am opetationem factam,& non iuxta effentiam coniunctam & admixtam 
fuiffe : uacuus (itopétationis meliorís , fea potíus plenus contrariz . Sí quís 
non adorat crucifixum , anathema (it , ac dei adnumetetur interfectoribus. 
Si quis Chriftum ex operibus fanctificatum , aut poft baptifma , aut poft 
refurrectiónem ex mortuís ; diuina filiationis dignum factum dicit,(icut ij 
quos Girzci affcripticios uocát,anathema fit.quod ením cohetcibile eft;aut 
promouibile , aut fanctificabile nequaquatt deus eft , tameti paru: de; 
monftrationis eratía ita dícatur.Si quís dicit Chriftam fanctam nunc cat/^ 
nem depofuifTe , díninitatemque nudam effe à corpore, & non cum carne 
uel uenturum uel effe;noü uideat &loríam aduentus eíus. Vbi enicmn eft cot/ 
pusfi non cum eo;qui illud affumptGit.nón enim fecundum Manicheotium. 
nugas ia fole repo(itum eft, ut hotioretur per ignotniniam , aut ín aerem 
díftfufum uel diffolutum , tanquam natura iocís ; aut fluxus odorís , & Co; 
tüfcatíonis curfus , nequaquam confiftens . ubi autem eft quod poft refur/ 
rectionem tangebatur ? aut quod uidebitur aliquando a configentibus? 
Deitas enim fecüdum feipfam inui(ibilis eft/fed ueniet cutn corpore.quem 

Admodum meus eft fermo, talis, qualis uífus eft à difcipulis ín monte, aàt 
EQUUM À* 1 eftendatut 


. 82 ECDOE WOO LAT w"URUIM OA i. 
oftendatur quod deitas füperaucrit cárnale.quemadmoduni antem hiec di 
cimus deponentes fufpitionem , ita & illa fcribimus emendantes innouatir 
'oiem. Sí quís dicit Chriftum carnem e calo traxíffe, & non hínc & à no; 
bbísefle,anathema fit . nam illud.fecandus homo € coelo , & qualis cceleftís, 
'tàles etíam cocleftes . & nemo afcendit ín coelum , (i non € ccelo defcendit, 
filius ille hominis.& (i aliud tale. cenfendum eft quod dicatur propter unt 
onem coeleftem ficut per Chriftam facta funt omnía; & Chriftum ín cot: 
dibus noftrís habitare dícimus,non quod deus appareat, fed. cognofcatur. 
ficut naturís commixtís,ita etíam uocatíonibaus & deprehen(ionibus , ínter 
fe cognatis , rationi ínnotefcat . Sí quís ín hominem: fperat dementem, de; 
mens eft, & plané índignus ut faluetur. quod enim indeprehen(bile,illud 
etíam immedicabile eft.quod autem mouetur deo.illud & faluatur.(i Adam 
ex dímidia peccauit parte, dimidium quoque id eft quod comprehendi 
& faluatí debet . Si autetn totus , toto expurgatur geníto,ac totus faluatur. 
noniígitur nobísob falutem inufdeantaniuerfalem , neque offa folum , & 
netuos , € homínís figuram , faluatorí círcumdent , (i enim homo aníma 
caet, illud etíam Aríani dícunt ; quo & fuper diaínítatem pa(Tionearillam 
ánducant,at quum. corpus moueatut ; íd'etíam patíatur.(i autem anímátus 
eft, € nequaquam intelligens , quomodo erit homo ? homo ením non eft 
animal quod ratione careat. & necefle eft figuran. quidem effe humanam, 
anímam autem equi cuiufdam , aut bouís , aut brutí alteríus ratíone care 
tís. hocieítur erít quod eft faluandum ; egóque à uetítate aberraui, dum a^ 

. lium honoraui , & alius olotíatut . (i autem homo intelligens eft; & non ra^ 
tione catens, de(inant aliquando tam ftolide fentire . Sed fufficit , aiunt, 
diuinitas pro mente. quíd hoc ad me ? díuínítas enim cum carne fola non 
efthomo .neccum aníma fola , neque ambobus (ine mente , quz & magís 

- homo eft. feruat igitat hominem totum , € admifcet deítatem, ut me per; 
fecte beneficio afficiat . fed non capit,ínquit , dio perfecta. nequaquam ; fi 
'corporaliter con(iderauetís . facerenim modius non capit modium.neque 

"corporis uníus locus , duo aut plura corpora . (i autem tariquam íntelligibi 
liter, & íncorporaliter , con(idera quod & animam, & uerbum , € mentem, 
"&fpirítam fanctum ille idem cepit, & ante me patrem & filíam & fpíri 
tum fanctum mundus ífte.compofitio hzc ínquam;quz ex uifibilibus con 
ftat & inuiGbilibus. talís enim eft intelligibilium natura , ut incorporaliter, 
5& indiui(ibiliter , & íntiícem & corporibus admifceantur: quoníam & uo; 

"es plures , unus feparando difcernít auditus, & afpectus multorum.uiibi 
ía eadem ; & odorifera odor.quum tamen fenfus ínter fe non coangufterv 
tut ; aut comprímantur , neque fenfata minuantur multitudine fufceptio/ 
nís . ubi autem & perfectum ; mens homínis aut angeli comparatione de£ 
xatís;ut alterum attenuetur przfentía maíorís.non enim fplendor quifpiam 

. "foli compararí poteft , nec humor paucus flumini ; ut parua. — 
i.a: « omusg 


pom ne A7 Óryrb5boNfY 204 
domus quidem fplendorem ;tetrz autem humorem. & ita fepatantur ma: 
iota & perfectiora.quomodo ením feparati poffent duo perfecta? à domo 
fpleador & fol , àterra autem humor & fluuíus . hoc con(ideremus , quat 
doquidem res hac multa cura eft dígaa . [Num igaorantzquod íd quod ad 
aliquod eft perfectum , ad alíud eft imperfectum . ficut collis fe habeterga 
montem , & granum (inapís erga fabam , aut aliud quid ex feminibus ma: 
foribus , etíam (i ex homogenis maius efTe dícatur : aut fi uís angelus D'eo 
. comparatus ; homo ucro angelo . mens igitur noftra perfecta eft , & priri/ 
 «ipatum obtinet, quod uero anima eft & corporís non fimpliciter perfe 
&um eft. Deí autem feraum , & fubditum , attamen non una dominatur, 
'aut honorís eft eiufdem. Quoniam & Moyfes deus érat Pharaonis , Dei 
autem feruus,quemadmodum fcriptum eft . & ftellz quidemnocte lucent, 
"oriente autem foleoccultantur, íta;ut ín díe cogaofcí nequeat , num fuper, 
(int.& lampaspatua , (i magno ígne fuetít fota , nec extinguitur, nec appa 
. ét, neque feparatur , fed tota relucet íene , quum fuperet id quod excellit, 
- Séd mens noftra inquíüt eft damnata. at quid caro;nónne & illa eft dam 
pata t igitur & illam abijce proptet peccatum , aut hanc aggrega per fal 
. tem.(iíd quod deteríus eft affumitur,quo per íncarnatíonem fanctíficetur, 
*tür non & (d quod melíus eft affumeretür , ut fanctificaretut per humani; 
tatem a(famptaai:(i ceenum fermentatüm cft, & noua mata facta,  fapi 
entes,cur non etíam ímago fermentatetur ? & ad deutn exclamaret , per di 
. "unitatem facta dinina . fed & hocaddendumeft, (i mens tanquam pecca: 
trix omnino defpícienda eft, & condemnanda, ac propter hoc corporis cu 
tálhabenda;mentis uero eft abijcienda; parcendum eft íjs , quí mente aberv 
'tant:dei'enim teftimonium manifefte oftendit feruitutis impoffibilitatem. 
dicam quid maíus.tu uir bone propterea mentem mearh íenofnínia affícis, 
'tanquam pro homínís cultore;carnís etiam (im cultor; quo deum colliges 
 *arni.tanquam aliter non poffit.ac ideo muri ínterftitium tollis. at meus fer 
tno quis?homínís mínime phílofophi,& indocti.mens commiífcetur metr ^ 
ti tanquam proxímíorí,& magis domeftico.ac ideo carni;per medium dei 
tatis & craffitudinis . Sed & quífnam illis fermo (it dehumanitatís affutm, 
ptione uídeamus. (i enim íncarnationis ut ip(i dicunt , & ideo capitur deus 
'qni alíás incapax exiftít ,acfub carne tanquam ínuolucro cam homínibus 
«oruerfatus eft:uenuftum habent pritextim.ac fabula eft nó inepte imu 
lata;ne dícam quod aliter conuerfatus eft nobifcam;quátum poflibile erat. 
ueluti in rubo ignís , & prius ín formahumana.. Si autem ideo ut folueret 
; damhationem peccati, fimile (imili fanctificans , tanquam carní colligatus, 
propter condemnationem carnís , & anímz propter anímam, ita & metr 
tí propter mentem , non folum aberrantem ín Adamo, fed prius malebha 
bentem;quemadmodum medici dicete folent in xgrítudinibus.quod ením 
mandatum füfcepit;illud & mandatum non feruauít; quod autem non fer 
iudd$44 A * 4- uauit 


Ll 


284 BRBPISTOLAPRIMA | 
vauitillad & tranfgreffionem eft aufum:quod autem tranfereffum eft;hoe 
potiffimum falute indigebat : quod autem falute indigebat , hoc & afluiv 
ptum eft. meas igituraffumpta eft.hoc iam oftenfum eftetíam (i haud ue 
lint; geometricís , ut ipfi dicunt , adactionibus & demon(trationibus.tn aw 
tem xque facísac (i quís oculum homínís aberrátem curet, quum pes agro 
tat:aut pictorem non apte pingentem ítmítaris. nam quod pictum eft ia 
mutas , at pictorem nequaquam emendatum exhibes , Si aurem impediti 
intellectu ab his fugiunt ad poffibilitatem.afferuntdp deo poflibile effe ho/ 
minem etíam (ine mente faluare , poffibileetiam eít (ine carne, folo uelle, 
"quemadmodum & alia cuncta operatut;& operatus eft incorporaliter.. tol/ 
le igitur cnm mente & tarnem;ut uecordia tua plane it perfecta . Verum a 
litera detipiuntut;ae ideo ad carnem procurtunt.fcripturz intellectum igno 
tantes: quapropter nos quoque hoc eos docebimus. Quum ením ubique 
in fcriptura homo & filius hominisappellatur;quid oportet fcientibus dice 
re^(i autem ín hoc fundamentum ponunt, Verbum caro factum eft , & ha; 
bitauit in nobís;ac propterea ab homine adimunt quod eft pulcherrimum, 
perinde ac ij qui pinguíora aufferunt cum pellibus , quo deum prohibeant 
à carnetempus eftutillis dicatur,Deurm folum carnis effe deum,& non eti/ 
amanímarum. fecundum quod fcriptum eft, quemadmodum dediftí ip 
poteftatem uniuerfz carnis. & ad te omnis cato ueniet. & benedicat omnis - 
caro nomen eius fanctum,hoc eft omnis homo , num oportebit patres tiov 
ftros rurfus incorporaliter & inuifibiliter in Aegyptum defcenderecac fo/ 
lam Iofeph animam , 3 Pharaoie ligari , quia fcriptum eft, in feptuagibta 
quinque anímabus defcenderunt ín Aegyptum,& fertum pertranfiuit ani 
mar eius,tem qux ligari nequit. ignorant enim quí hac dícunt quod per 
fynecdochen (int prolata, patte totum oftendentem. (icuti & pulli coz, 
notum inaocant deum , quo uolatilis demonftraretur natura, & plíadum 
& uefperís & arcturi mentío fit pro omnibus aftris & borum difpenfatioy 
ne.fed nec aliter poffibile erat dei círca nos dilectione ofteridere,quàm car 
nis facere mentionem.& quod propter nos etíam ad id uíque quod deteri/ 
us e(t defcendit.(iquidem carnem aníma effe uiliorem unufquifque confite 
bitur prudens . illud igitut , & uerbum cato factum eft,idem mihi poffe ui/ 
detur.(icut quum dicitur, peccatum eum factum effe & execrationem , not 
ideo quod in hzc tranfmutaretur , quomodo enim ? fed ut per hac oftetv 
deretur;quod iniquitates noftras fufcepit  & infirmitates noftras portauit, 
& hac fufficiant ín prxcfentíquoniam manifefta fant & multis captu faci 
lia; non enim quia libros exarare, fed quía deceptionem cohibere uolui; 
mus,hzc fcribimus:perfectiorem uero de hís fermonem, (i uidetur per dif/ 
fuiora etiam dabimus, Catetum nequaquam obmittere decet,id quod his 
e(t grauíus:neceffe eft ut excindantur ij.qui uos perturbant;ac fecundum la 
daifmum,(ecundamq circumcifionem,fecunda etíam introducüt factificia. 
cnim 


.coÀD CLIDONIVIHM 38$ 
Si enim hoc eísconcedatur,quíd prohibet rurfus nafci Chriftum ob iniqui 
tatem eorum:ac rurfus à Juda ttadí , nec non crucifigi , fepeliri,;& refürgere, 
quo cuncta eíufdem impleantur confequentiz;fecandum reuolutionem fo/ 
larem , qua hac círcumuertít , codem motu a(trorum. qux enim refpon(io: 
hxc eft ? quzdam ex íjs qux tum acciderunt, euentura, alía autem nequa; 
quam.hoc oftendant fapíentes,& quí librorum decertant multitudine.Pro: 
inde quü fermone etià inflati de nobis círca trínitaté mentiantur , qua(i ne^. 
quaquam fane cítca fidem fentíamus , (ict multos decipiunt , neceffarium . 
eft & illad cognofcere, Quoniam Apollinaríus quídem diuinitatis nomen. 
fancto tradens fpírituí , uirtutem diuinitatis haud cuftodiuit . quum enim. 
exmagao , & maíorí ac maxímo trínítatem conftare afferit tanquam ex 
fplendore,& radio, fole.fpiricus & filij & patrís , fcala hzc eft diuinitatis, 
quz non ín ccelum perducit.fed ex coelo deducit. Nos autem deum cogno» 
Ícimus.patrem,& filíum,& fpiritum fanctum:& hzc non ut nomínationes 
nudas dígaítatum & potentíarum , fecantes xqualítates : fed unicam & e^. 
andem tanquam appellatíonem.ita & deítatís naturam & efTentíam & po^. 
tcatíam,Si igitur hc recte díci ceafet;accufat autem hacretícorum commu 
níonem,oftendat quís hoc facíat ex noftrís ? & perfuadebitur nobis;aut re», 
(ipifcemus:fed ante díjudicatíonem.nec ia alía re tatum eft quid ínnouare. 
INos igitur de hís.tam deum, quàm homines teftamur, & obteftamut: ac 
ne nunc quídem, ut recte fcías, hac fcrip(ifTemus, nifi uideremus ecclefiam 
dilaníatam & íncifam.tam alijs cultutis,quàm hoc confeffu ftulticiz,Sí quis 
autem hzc quz dícimus & obteftamur,aut propter neceffitatem, feu titmo^ 
rem humanum,ucl propter pufillanimítatís abfurditatem, fiue propter pa 
fcendi & gubernandi defectum,aut quía ad opíníones percgrinas & ínno; 
tationes fit ínclínatus, nos contemnit, tanquam precij nullius , accurrit au 
cem ad talía;ac pulchrum ecde(ix: corpus confcindit, ipfe condemnationem 
faam portabít.quícunque ille tandem (it, rationemqy deo reddet in die iu; 
dicij. (i autem longi fermones,& noua pfaltería nec non refonantíz Dauid 
xquiparatz , ac carmínum gratía tertium effe cenfentur teftamentum: nos 
quoque pfalmos loquemur, & multa fcribemus , uerfusqy componemus, 
.. quoníam & nos fpítítum dei habere uidemur: (i tamen hoc fpiritus 
. . gyatíaexiftit, & non potíus ínnouatío humana.hac coram mul/ 

tís obreftata effe uolumus,ne confcientiam noftram der 
. grauemus, (i malum hoc neglexeritmus , & pra 
uam dogma,à noftra focordía occa(i/ 
onem & uíres futnat. 


286 . EPISTOLÁ SECVNDA 
VEEREEGEN vv M multí reuerentíam tuam adeunt , acplemaríá de 


ZN | fide ínftructionem quarunt , per quam amanter à nov 
AI bis breuem quandam definitionem, & noftrz regulam 
IB opinionis requiGuifti.propterea tuze fcripfimus rcueren 
NI tiz;id quod & anre literas cognoueras.quod nihil xque 
E ix ac fidem INícenatn à fanctis patribus ; qui illic ob Aría 
na os pur 


gatíonem tóuenerant,honoramus,aut honorare ualemus. 
fed eiufdem fidei fatus, & deo dante erímus.fupplentes id quod illis de fpi 
. ita fancto non plene dictutn eft.quoníá quxftio illa nequaquam tum mo/ 
ta füit.quod fcíreoporteatuníus deitatis effe patrem , & ilium, & fpiritum 
fanctum,eos qui deum & fpiritum cognofcunt.quí igitur ita fentiunt & do 
cent,fjs communícato,id enim & nosfacete fólemus:quí ueto alíter habent, 
ab íjs auerfetis;alienoscp exiftima,tam à deo cj ab ecclefia catholica. Quov 
míam autem de deo homíne facto,feu íticafnatione quoq; mouetur queftío 
" & hancomhibus íta fecundum nos definias,quod filium deí tatum ex pae 
tre, poftea ex uirgine María in unum contráhimus , & nó duos filíos uo/ 
camus.fed uni;& eundem ín indiuitbili deitáte & honore adoramus.quod 
(i quis his non aftípulatur.uel nunc uel poftea;ipfe deo rationem reddet , ía 
die íudicij.hocigitur firmamentü;& oppofitio noftra, erga ftultá corurm de 
siente opínionem.breuiter talis eft,& ita fe habet.feré ením foli docét & íta 
. funt affecti;ut ftultá menté refecent. Caeterum nenos accufent.tancg fidem 
Vitalíj dile&i;quá tu repetís,à beato Damafio Epifcopo Romano in fcrip 
dis dat& príus quidé fufceperimus,nüc áeto reíeccrimus, age breuiter de hís 
.q tractemus.hí enim quü difcipulis fuis addictis, & myftis,de abfconditis 
theoloegicá ínftillát fermoné,queáàdm odü & Manichei íjs quos electos uo» 
cát.toti eis orbi teuelátes;uix carné etía faluatorí tribuüt:quü uero com/ 
. tunibus de íncarnatióe opínionibus;quas fcriptura fubminiftrat redargu/ 
untur & premütur, píjs quidé dictis aflentiütur.citca menté uero male funt 
affecti;no (ine anima ned ratione,uel abfcg mete feu imperfectá cofitentes 
 homiínéanímáaüt & rationéac menté deitate ipfam introducát.tandy ipfa 
 folacarni (it admixta.fed nó noftrz & humanzeGi & id quod peccato caret 
melíus dj nos erat;& paffionü noftrarü expurgatio.& íta hoc, quod nos au, 
tem Chrifti menté habeamus,male & admodum fatue reprehendát , met 
tem ditiíaitatem Chrifti dícentes,& non ficut nos accipientes : quoníá ij qui 
eoram fnentem expurgant,imitatione mentis illius,quam faluator pro no^ 
bis fufcepit.& ad ipfum tanquam comprehenábilem ditígunt.illi nenteta 
Chrifti habere dicuntur:quemadmodá teftimoníü prxbere poffent, quod 
carnem Chrifti haberent;qui carnem fuam refrenarent;ac propterea eíufdé 
corporis fierent acpatticipes Chrifti : & quemadmod( tulímus imaginem 
terreftris , íta inquit , feremus & imaginem cocleftis. fic autem & perfectis 
üllis» homo, non qui tentatus eft, peromnía noftra , excepto peccato 3n 
| uiu 


€. AM RP REPRE 


J , 4b LibtmoHIvM,.- | 287 
illad qiíod ex deo & carne commixtio efTe docetur.hoc enitn inquit , quid 
perfectius.eandem etíam improbam uocem.de fufcepta íngerunt humaní,. 
tatenam humanítatem illam nequaquam ín homíne factam fuiffe , quam 
ipfe atfumpfit,exponunt.fecundum dictum illud , ipfe enim nouerat quid, 
effet ín homíne.fed cam homínibus egit & conuerfatus eft ínquiunt, ac do 
cent;ad illamG confugiunt uocem,& poft hac ín terra uifus eft . & cum ho^ 
minibus dícunt;eft conuerfatus. & cur quís ultra certaret ? quíd ea qua ho; 
mínum funt tollant,& imaginem ínterne,externum noftrum.per perfonam, 
nouam & uífibilem expurgant . adeo (ibi ipfis repugnantes, ut per carnem 
aliquando;alía etiam, crafle & carnaliter interpretentur. hínc enitn fecundi 
eis ludaifmi impetus exordium fumit, nec non mille aaní illi. & ementítai: 
ín paradifo delícíc . & nos cadem fermé;rurfus in eifdem refümere afferunt. 
nonnunquam autem opinionem potíus quàm ueritatem carnís introduce: 
re.ac (i nequaquam noftri inftar patíatur . nec ea qux à peccatis funt libera. 
ad hoccg Apoftoli abutuntur uoceinequaquam Apoftolíce intellecta aut 
dícta.faluatorem noftrum ín fimilitudíne hominum efTe natum , & forma 
inuentum effe (icut hominem . quafi haud quaquam humana figura ín his 
(itoftenfa.fed imaginatio quxdam deceptura & putatiua . quoníam igitue 
illz ez&detm uoces recte íntellectz pi funt, male autem expofitz: impíum 
quid habent,quid mírum.(i nos Vitalij quocp fertmones ín magís piam fu 
fceperímus partem? quum ita uoluntas riobís perfuaderet : alij autem erga. 
mentem eorum qua: fcrípta funt efferuntur,quod & mihi Damafus ipfe do 
cere ac una marceffere ,ín príoribustg permanere enatrationibus uidetur; 
icd illos releuare à culpa;& literulam cum fidei intertere deteftatione;obi/ 
ter tamen ob deceptionem eorum quam ex fimplicítate eft paflüs índígy 
nari. ob hxc ígitur redarguti nequaquam índignentur, fed conuertantur, 
nec falfe craducantut , fed corripiantur. à íanuíscg deleant magnam illam, 
& admiírandam eorum rectx opínionis fuperfcriptionem , ac przconíum, 
cum qua confeftím ingredíentibus cum quaftione ac difceptatione occur; 
runt;,ac dícunt , adorare oportere , non hominem díuínítate przdítum,.fed 
deum catne círcamfeptüm , qua re quid fierí poffet abfurdius, tametfi no/ 
ui uerítatis prxcones, admodum uerboillo elorientur. (iquídem eratíam 
quandam habet fophiftícam,;ob conuer(ionis dexterítatem;nec non fuffra/ 
ium monftrofum.índoctos oblectantem,eft tamen rídiculis ríidículofius, 
ac ftultis ftultíus.(i quis enim uocem,homo,& uocem caro, ín deum muta: 
rétex quibus hoc quídem nobis placet.illad uero ipGis:deinde uteretur con; 
uer(ione hac admiranda, & qua deus cognofcitur:quid reftaret, quàm quod 
adorare oporteret;nion carnem deum celantem,fed deum hominem uefti 
entem.proh abfurdítas, fapientia cái Chrifto recodita.& hodie nos irrídét, 
quü potíus lachrymati debetét.(i enim ante hos annos triginta fides ínce/ 
pitquum quadringenti ferefint anní , ex quo manifeftatus eft Chriftus, 
Ne Euangelià 


b ' 


2:89 UOEPTESOÓrSA 
Euangelium noftrum ín tempore tanto fuit inane, Inanis & fides noftra. & 
ij qui teftimonium prabuerunt fruftra funt teftificati fruftra etíam populo 
prafaere pracfules tales ac tantí;gratíadg eft menfurarum,& nequaquam fi/ 
deí.quis autem non eorum oblectaretur doctrina? quum manifefte ea quas 
Chri(ti ant diuidunt.San? natum effe,& tentatum,;& efurijffe & (itiuifle,la 
boraffecp,& dormíuiffe humanítati attribuunt:quod autéab Angelis glo; 
tíficatum eft, & rentatorem deuicít,& contríuit. (imul & quod fuper mari ín; 
ceffit.deitati atlcribunt.& boc quidem:ubi pofuiftis Lazarum,noftrum effe 
dicunt.at clamare illud: Lazare ueni foras, & quadriduanum fufcitare mor; 
cuum,fuper nos.& quod decertauít,& cruci eft affixus, & fepultus , cooperi 
menti.fed illud:confifus eft & refurrexit,& afcendit repo(itionis.deínde nos 
accufant , tanquam duas íntroducamus naturas feianctas & pugnantes, € 
qua íimmenfam acadmirandam menfurent unitatem . decet autem ne ipfi 
íd agant. propter quod nos accufant;aut nonaccufent ob ea. qua ip(i faciüt, 
nam (i feipfos fequi uelle deliberatunt,nequadg ea qua illorà funt propría, 
aduerfaríorü effe dícant.fed talis eft rationis defectus,ut & contra feipfam, 
& uetitatem decertet;ac ideo necip(i ad fe ipfos reuertuntur, aut cognofcüt, 
uel erubefcunt.cy (i quis putat fponte nos hzcuel fcribere uel dicere , & non 
ui adactos.unitatemqp deftruere,& mínime illam afferere;is fe male fentire 
Íciat, nec recte de noftro coniecturare defiderío , quibus nil pace preciofius 
eft.nec fuit , quemadmodum & opera ipfa oftendunt , tamet(i ea qua ipf 
contra nos agunt & ínnouant,concordíam penitus excladant. "s 
EPISTOLA GREGORII NAZIANZENI AD NE/ ^^ 
ctaríum Epifcopum Conftantinopolitanum.. — ^ 
QA EI CvR A quzfuperioribus temporibus ecclefias cu/ 
EN ftodicbat.penítus uítá dereliquiffe uídetur prafentem; 
| Vndeanima meatot calamitatibus eft mmerfa;ut mi^ 
J JM hinec propria uita aduer(itates ínter mala effe cenfean 
P, tut.licet talía (int actanta, ut (i cuipiam alteri acciderét; 
EcncerutuHe «eb intoleranda effe putarentut: fed folummodo ad comu 
nía eccle(iarum íncommoda refpicere cogor.quarum ni(i prafenti tempore 
diligens ín emendando cura MabLafi , paulatim res ad omnímodá aními 
progredietur defponfionem.(iquidem nefcio quis eos;quí Aríj, feu Eudoxíj 
hzre(im fequuntur;ad tantam ftimulet uecordíam, ut quafi temetítate qua 
dam ímpulli;morbo fuo pompam inftaurantes,ecde(ias colligant, ac(i hoe 
ex commí(Tione faciant . Qui uero fecundum Macedonium contendunt.í 
eam progreffi funt fecordíam , ut fe ipfos epifcoporum nomíne decorent;ae 
diuulgent.fe loca ad nos fpectantia electione faa occupaturos. malum uero 
(inus noftri , Eunomíus , non íam eo contentus eft , ut faper(it , fed iactu 
ram cífe putat , nifi cunctos ín fuam trahat perditionem : & hxc quidem 
tolerabilia, Ccterum íntet calamitates ecclefiafticas opium eraüiffimumi 
j e udi cft, A po^ 


f 


IE - 
| 


| A D N'oB(CCCT A^ ROL V M 185 
sf Apolinatiftarum temerítas;quos haud fcío;quoritodo tua neglíeat fan 
&itas,ut (ibi ipfis;ficut & nos congregandí uendicent facultatern, quum ígi/ 
tur omníno per omnía fecundum dei gratiam , díuínís inftructus (is myfte/ 
gijs.non folum ut recta rationi opem ferte nofcas, fed & ijs qux apad hare 
ticos contra fidem innouantur fanam:haud for(itan abfurdum eft, ut uene; 
tatio tua noftram audíat paruítatem, quoniam A pollinaríj uolumen ín ma 
nibus meis eft,in quo cuncta fuperat, qua ad uniuerfam hatetícá pertínent 
prauítatem, affirmat enim carnem nequaquam acqui(ititíam effe, fecidum 
difpenfationem , ab unigenito Gilioaffumptam , iuxta ordínem natura no: 
ftx. (ed à principio ín filio.carnalem íllam naturam effe.ac dictü quoddam 
Euangelícum;male ín teftimonium huíus aflumens abfurdítatis practendit, 
ínquiens,quod non bis ín ccelum afcendit, (i non e ccelo defcendit &iliusho/ 
minis,ita,ut priufquàm defcenderet filius fuerit hominis.quodty defcédeti, 
do carnem adduxetit propríam.illam nempe;quam ín coelís ante fecula la 
bebat,& confubftantíalem, turfuscp apoftolícum quoddam affert dictus, 
totíus corporis mutilans feriem;quoníam fecundus homo € colo . facit inde 
bomínem íllum;qui à fupernísuenit;mentem non babere;fed diuínitaté uni 
eenítí, mentís naturam replentem , partem factam , effe humaní tempera: 
mentitertíam partículam anímz & corporis , feciidum humanum modutri 
citca ipfum exiftentíum.mente uero non exiftente , fed illias locum dei uet/ 
bo implente.nec hoc folum graue eft.fed & hoc omníum erauíffimii, quod 
ipfum unigenitum deum,iudicem omnítim,autorem uítze, mortis deftructo 
rem,mortalem effe facít , ac propría eius diuinítate paffionem fufcepifle , & 
ín tríduana ílla mortificatione corporis, diuínitatem quoq; unà cum corpo: 
re occubuíffe. ac íta à patre rutfus à morte refüfcitatum efle , fed & alía que 
talibus addít abfurdítatibus , longum effet explicare . (i gitur qui talíter fa/ 
piunt;congregatíonis poteftaté adipifcentur,con(ideret prudentía tua egre; 
cia; nei ínter nos pullulare incipient ea;qua illi fentiunt, poteftatem quoqg 
accipíant congregandí.quod nil aliud effet,quàm eos ueríores noftro cenfe 
rí dogmate. 5i ením illi tanquam pie agentes , docere ut fentiunt , ac auda; 
éter qux pet ipfos inuertuntur przdicare poterunt dogmata, manífeftá cft 
quod ecde(ia debilitabitur fermo,tanquam ueritas apud ipfos exiftat.duos 
enim de re eadem fermones contrarios natura non admittit, quomodo igi 
tur magnanimitas tua,& intellectus fublimís, nequaquá ad tátí mali emetv 
dationem,affueta loquendi utítur andacía? proínde quum id antea factum 
baud (it, nunc altem tua ín uirtute ínimitabilis excitetur petfectio,doceattg 
imperatorem píj(fimum, quod reliqua dilígentía , quam ecclefiz: impendit, 
nullius Git atilitatisnifi tale malum;in fanz fidei purgationem, propter íllo 
tum cohibeatur temerítatem, 
TN | D* 51 


290 Eo QGRAASm-qUISO 


DIVI GREGORII NAZIANZENI IN ELECTIONEM DOA * 
. renfium Homilía;Eulalío exhibíta Epifcopo. 


WES RnATRES, fermonem noftrü fufcipite, licet minimus 
IW ilicet multá deftituatur dignitate;deus tamé domínus 
54 miferícordíá iudicio ponderare nouit íufto.fufcipit enim 
&J plantationem Pauli, tanquam Pauli, necnon Apollo ri 
gatione, & uidux afles duos, humilitatem publicaní; 
i08 OX m accofeflionem Manafle.fufcipite fermonem nuper conz 
,ob paftorem nuper creatum. füfcipite uocem gratíarum actiuam, ob 
miracula uífibilia.nos ením parui fumus,& minimi intet filios Ifraél.uerá nil 
prohibet quín patuí quoq; abüde gratías agant . laudé igitur perfectiorem 
deo reddát perfectiores omnes. nos uero iuxta uites noftras hodie illà affe; 
remus.Quur ígitur non canítis domíno cantícum nouum? quoniam mírabi 
lía fecit.infaníebamus.pugnabamus.expellebamur, íam erauía quedà ade/ 
rant;alía uero fperabátur.uerá quis tempeftaté mutauit ín tranquillitatem? 
quis conttíuit arma;romphzam,ac bellü?quis expulíos nos & defolatos fu/ 
fccpit?nónne tu deus hac es operatus? domínus fortís & potés;domínus po 
tens ín pradlío.hic mare díui(it, hic populum exulem pauít ín eremo, híc pe/ 
tram fonte humectauít/hic Amalec myftíca & abfcondíta manuü figura de 
bellauit.hocením facerdotís manus ín monte leuata , & ín orationé figura/ 
tx: efficere poterant, quod nec multitudo poffet infinita . híc muros (ine pu 
ena & bello fubaertít.& ut nouiffima dícam,hic Goliath fuftulitcontra ma 
enum Dauíd audentem,elatum illum & fuperbum, ac fobolem gígantutm. 
& ideo unanimiter dícamus,Benedictus domínus,quí non dedit nos ín ue 
nationem dentibus eorü.anima enim noftra torrentem pertranfiuit, & tan 
quam paíferculum nos liberauit à laqueo uenantíum.Tubilate anima cücte 
uehementer, deitg dona annuncíate íngentia, non uenímus mittere mache: 
ram,fed pacem:non uenímus ad ígnomíniam paftorís magni , qui ín fplen/ 
dida hac prafidet ciuitate.honorabilem fcimus, caput cognofcímus, fanctüá 
uocamus,iníutia ctíam affecti.folum filiorum fis amator,ac uníuerfz proui/ 
dentíam gere eccle(ix.facerdotum numerum auxímus.non minuitmus, here 
tícorum fubuerfionem,& n6 orthodoxorum dímínutíoné curauimus. quid 
ais Gili Dathan & Abiran,duxcp ímmodeftezquí contra Mofen aufus es,& 
manibus nos cótrectafti, quemadmodum illi linguís.feruum magnum.nun 
quid exhorrefcis?nunquíd couerreris? nunquid quá hac cófideras, caro tibi 
in terta rubefcit.ínterim manus has ad deum extendis, interím dona addu; 
cistaterím pro populo oras.tímeo ne deí tommphea aliquádo te deorfum de 
íjcíat,& nó quiefcat.non paftorí tuo magnopere gratificabor.fed tu magno: 
pere te ipfum lafifti;quoníà te aliená à eratía.dei reddidifti. Nuncuero pa* 
ftorü optíme;& abfoluti(fime, huc míhi adefto, ac populü tui nobifcum,& 
ante nos fufcipe;qué fpiritus fanctus tibi comifit,quem adducunt angelí.cui 
! | uíta 


- 


FRkMonc- d 


| VICESIMANONA 291 
uita & mots fidem fáciunt.(i autem thronü per tentatíones & impedimenta 
es confequutus,mírati nolíto.nihil magnum,eft reprobum.nihil ínexplora/ 
tum.fequitur ením.fcriptura aít;hutilesiid quod rarü eft , (ablimes auteur 
quod difficiliter retínerí poteft.audiuifti quid dictum (it,quod per tribulatí 
ones multas ín regnum ccelorá nos intrare oportet. dic & tu , pertrá(inímus 
ignem & aquam,& eduxifti nos ín refrígeríum.proh míraculi.in uefpere du 
rabit (letus;mane uero exultatío erít.permitte ut nugentur bellátes , & ofcí/ 
tent,in uanumcqe canum ínftar latrent;nos uero a bello abftinebímus . Do; 
ce adorare deum patrem,;deum filium;deum fpiritum fanctum, in fubftan; 
tijs tribus,in eloría una;& fplendore uno. quod perierat querito.debile coa 
fottato.forte cuftodito.talem ín fpiritalibus à te beneficentíam petimus.quí 
eam quam ín mundanis habes cognofcimus.cetetum armaturam petfectí 
orem à maioribus accipe impetatoribus,per quam maligni iacula ignita ex/ 
tinguere ualeas , € adducere domino populum acceptá.genté fanctam, fa 
- cerdotium regium,ín Chrifto domino noftro cuí t eloría ín fecula Amen, 
BEATI GREGORII NAZIANZENI 
ad uirginem Oratío exhortatoría. aite; 
S8 in ofponía Chriftifponfam tuum femper elorifica.te 
iM ipfam tam fermone quam fapientia puram conferua, quo 
55/54 fplendida uiuas.cum fplendido,in fecula.(iquidetm coniugi 
VAS um hoclonge praftantius eft quàm cortüptibile. Vírtutes 
Essex) intelle&tuales.ín corpore adhuc coftítuta,imítate.fupet tet 
ta,ad angelicam accede conuerfationem.hic uincula fant, & díffolutio ; cor; 


292 | Boc UO RGAUT:; IO p 


ucrís,ad Sodomam ne refpexeris,ne in falis (tatuam obdüteris.Nomhimí, 
um te catnís perterreat natuta;nec tamen nimíum tibi confidas;ne aliquan; 
do deficías . ícíntilla accendit calamutn;aqua uero flammam extínguit, rez 
media uítginitatis prx, habes quàm plurima . Deí te tímor folídet . íeiu 
níuim te attenuct.uigiliz temporaria, lachríma, ftratí durícies , amor totus 
ad deum ríte ordínatus.& quí omne de(ideríum à fapernis alienum, fopiat. 
quí cadít erigatur , quí naufragium fecit miferícordiam aflequatur. tu uero 
tecte nauigabís.(i fpei uelum füfpenderís . non rerum earum qua deorfum 
trahunt.fed qua: ín füpernis ftatuunt.pauci funt pennatí , plurími nero ma^ 
le currunt. cecidit lacer fed caelum eft angelorum . Iudas erat proditor,at 
undecim lumínaría.folurm totam te ipfam uírgo puram cóferuato.ne Chri» 
fti tunícam contamínes immaculatam . oculus tibi it modeftus. lingua au 
tem uítginefcat . mens uero nequaquam (it impudíca.non rifus.nec pes ín 
ordínate íncedat. Veftem tuam fordidam, ac comam fqüalidá , plus quam 
margaritas , aut ornatum ueneror ferícum . pulcher flos eft uerecundía;ac 
ornamentum magnum pallor, capítísqg tegumentum egregium. omneste 
decorent uirtutes.alía ímaginem,;qua ex deo eft coloribus adulteret. tabula 
anímata , turpis accufattíx eft fuci illíniti . tu uero formam qua prxcellis, ut 
plurimum mortifices.pulcher enim anímg ex deo ornate, cft fplendor . Vi 
rorum afpectum fuge.& (i fas eftcaftorum quoque. ne forfitan uulucreris, 
ueluulneres macula.oculum pro oculo ne reddito, nec fermonem connecti/ 
to fermoní. non gena genis audacíam tribuat . nil tibí cutn guftu ligni exe 
cratí,ne te ferpens à uitz ligno efjcíat.Sed & hocaudí uírgo, nequaquam ib 
li qui ptx:eft cohabíta,quum Chríftum habeas fponfum,;qui ob purítatem 
tuam Z elotypus exiftit.quur ením quutn catnem fugis;ad carnem mihi re 
uerterís?non omnes fplendorem tuum capíunt. nam quemadmodum to; 
fa inter fpinas, íta in multis uerfatis ; & fuper laqueos graderís malignos. 
Proínde híc parat thalamos . illa ueto efferat fpofum . alius fiat pater. híc 
proptet orbitatem turbetur ; quantum malum eft dolo r partus 2 fx píus fit 
abortus.quantus zelas? ne confortem fuffurctur amica .quíd autcm dicam 
de educatíone,& ínftitutione?deínde contemní.& acerbas laborum accipe: 
re retributiones ? Tibi uero unica (it cura , ut femper ad Deum refpícías. e/ 
dendí neceffitatem,;ín habitaculo humili;patua expleat placenta.híncenim 
tentator Chríftum ctíam tentare eft aufus,iubens ut efuriens lapídes in pa 
nes cóuerteret. Victus enim eratía nil unquam turpe fuftínebis. nam fi cre/ 
diderís;nunquam te oleí uafculüm deftituet. Coruus te pafcet, quemadmo 
dumHeliam ín deferto . INofti quemadmodum T'eda ex igne & à feris (it 
etepta : ac Paulus ille magnus efutierít , ac prompte alferit:ut & tu uírgo ad 
Deum folum refpicere difceres . quí tot cilia ín deferto pafcere nouit. pul/ 
chritudo marcefcít , eloría euanefcit . diuitíatum affluentia nil fidendum. 
potentía uero eft paucorum.tu autem poftquam uerfütías mundi uilis eff 


eifti 


Cus 


 ifti.tidens ac lera in fan&a ingredere fanctorü , ubí cum angelis choream - 


VICESIMAÁNONA ETT 


duces indefinentem , locum longe filijs ac filiabus fortíta meliorem . Pro; 
inde uítgínes folum Chrifto uigilate, leta dg fponfum lampadibus fufci 
pite . quound ingredientes , fponti pulchritudinem ínfpícere , & fupernis 
admifceri ualeatís myfteríjs. in Chrifto Iefu domíno noftro. cui fit elo; 
"ría ín acternum. ' | TM 

. BEATI GREGORII NAZIANZENI IN 
DICTVM EVANGELII | 

| ORATIO 
ilis s v s. qui pifcatoreselegit;& ipfe pifcatur.locamt ex 
Z^ loco permutatquam ob remtnon ideo folum, ut plares 
Sa-e4€ dei amatores accelTione fua lücraretur.fed ut míhi uide: 

Sg. urquoloca plura fanctificaret.fit ladxis Iudus;ut Iu 

MUSS 34 daos lucraretur.íjs ueto quí fub legeerant , tanquamle/ 
Sui o $gi lubiectusut eos quí fub lege eraut redimeret.infirmis 
tanquam infirmus , ut infirmos faluaret : fitomnía omnibus , ut lucraretut 
omnces.cur autetn dico omnía omnibus ? quoníam quod Paulus non tulít, 
ut de eo díceretur , id falnatorem perpeffum effe inuenio . non enim Iudaz 
us fit folum , ac nomína quecunque abfatda fant & flagitiofa ín fe excipit, 
fed quod hís omnibus abfardius exiftít ; & peccatum ipfam,& execratiov 
nem ipfam.ueruntamen non eft , íta tamen audit. quo pacto ením pecca; 
tutn effet ; qui nos à peccato liberat ? aut quomodo efTet execratío , qui nos 
à legis execratione redetnit ? fed ut co ufque humilitatem oftenderet;nos 
que ad humilitatem , qux fublimiratis eft hofpes; formaret . quemadmo; 
dum ígítur dicebam ; pifcator fit , omnibus fe adaptat . fagenam explicat. 
omnía fuftinet , ut ex profundo pifcem extrahat, hominem nempe in fal(is 
& inftabilibus uita: undís natantem propterea & nünc, quum fermones 
hos confummaffet , € Galilxa difceffit , uenitqüe in fines Iudez , ultra Ior; 
danem . recte in Galilxa peregrínatur, ut populusqui fedebat in tenebris, 
üíderet lumen magnum . in Judaam autem tranfit , ut à lítera furgentibus, 
fpiritatn fequí perftadeat . & nunc ín monte docet , nunc diffetit ín plano. 
aliquando nauem confcendit, intetdum uero tempeftatem increpat , forte 
ecíam fomnum capit, ut fomnum quoque benedicat. forte etíam laborat, 
utlaborem fanctificet.forte etíam lachrymatur , qao lachrymationem law 
dabilem reddat.de loco ín locum pergit , quí à nullo loco comptehendi ua 
let, íntemporalis, íncorporalis,indeprehen(ibilis , qui ídem & erat , & fit,& 
fapra tempus fuit , fub tempus uenit , & qui ínuifibilis erat , uídetut etíam. 
án principio erat,& apud deum erat,& deus erat.tertíum erat, numero cor 
firmatum.quod erat exínaníuit , & quod non erat "E non duo'faj 
LY » étus 


94 ORATIO 
é&us/fed unum 2 duobus fieri fuftinens. Vtraqy enim Deus.& affumens; & 
affumptum.dua naturae in unum concurrentes. non filij duo. ne mendacio : 
diffametur comixtio.ille quí talís & qui tantus erat, Caterum quid rurfum 
patior ? in huimana incidi uerba. quomodo ením íd quod (implex eft, tan; 
tum eft? quomodo autem íd quod (ine quantítate eft.tale ? fed aeníam da? - 
te fermoni,mínuto organo de maxímis loquor. Verütamen fermones hos, 
tanquam ácorpore prolatos, & uerítate imbecilliores;tolerabit ille qui ma: 
ximus eft.qui longanímis eft.natura illa ,qua fpecie caret & corpore.(i enim 
carnem füfcepít,talem etíam feret fermon£.Et fequute funt eum turba: mul/ 
tz , & fanauit eos, ibi ubi mültorü erat folitudo. (i in propría manfiffet fpe. 
cula, (i non ad imbecillitatem hanc defcendiffet, (i id quod erat permane: 
bat.ínacceffibilem fe feruans & incomprehenfibilem, pauci forfitan cum fe^ 
quuti fuiffent , & nefcío an paucí etíam, fortafTis Moyfes folus , & ille tan 
tum, ut uíx deí pofteríora cerneret, nubem quídem ingrediens , extra mo 
lem corporalem conftítutus, aut a fen(ibus feparatus : dei autem naturam 
tenuem,corporecpcatentem, aut nefcío quomodo quís uocaret, quo pacto 
uideret,quí corpus erat, & oculisexpofitus fen(ibilibus ? Verum poftquam 
propter nos exínanitus eft, poftquam defcendit;exinanitíonem autem elo 
ríx dico , uelutí remíffionem feu diminutionem, propter hoc comprehenfi/ 
bilis fit.fed ueniam ínterím míhi datequoníam rurfum paffioné quandam 
patior humanam.íra & dolore ob meum repleor Chriftum.fed & uos com 
patíamini , quando Chriftum meum ob ea contumelia afficí uideo , prov 
pter quz potiffimum — debebat. ídeo ne dic mi ingloríus.quía pror 
pterte eft humilis ? ídeo creatura, quía creatura curam gerit ? ídeo tempo 
tí fübditur , quíaeos qui tempori fabfunt uífitat ? fed & omnía fert. omnía 
füfcipit. & quid mirum, alapas tulit, fputa excepit, fel propter guftum me^ 
um guftauit. fercut nunc lapidetur . non folum a calumníatoribus.fed à nov 
bis ipüis, qui píj uidémur . nam de íncorporeo diflerere, ac corporeis uti no 
minibus, fortaffis eft calumniantium . fed rurfus imbecillitatí mea ueniam 
date.inuíti enim lapidamus. Verum quum nullum aliud mitius uerbü ínter 
loquendum occutrít, illo utí faímus coacti. Verbum effe audis.& fuper uer/ 
bum es.fuper lumen es,& lumé uocarís.Tenís effe audis, quum nequaquam 
fen(ibilis exiftas, fed quía leaem & prauam purgas materíá . Gladius, quía 
deteríus à meliore fecas. Ventilabrum, quía repurgas aream, quicquid le 
ue eft acuentoobnoxíum reíjcis:quícquid uero eraue;it horrea reponís.Se/ 
curís quía ficum inftuctuofam detruncas , poftquam diu longanímís fut 
fti.quoníam prauitatís radices exfcindis.Ianua;propter íntroductioné.uía,. 
quía recte illa ambulamus.Ouís,quía uíctima.pontifex.quía offers corpus. 
filius,quía patrís.rurfus írríto linguas.rurfus cotra Chriftü infaniunt quídá, 
Íeu potius cotra me,quí dignus fum factus fermone, Preco (icut » fio; 
: 3 ox 


T R LG.E.$.1 M A 294. 
tjox clamantis ín deferto.ucre olim deferto & inaquofo, nunc autem & ual, 
de quidem habítato. Catetum (icut dicebam,ut ad meum fermonem recur. 
ram,propterea fequuta funt eum turba multe;quía ad infirmitates noftras, 
confcendit. Inde quidzacceflerunt, ínquít;ad eum phatifei;tentantes ipfum, 
& dicentes; Licét ne homíni ex omni caufa uxotem fuam dítmitterez iterum 
pharifei tentant.iterum quí legem legunt;illam not cognofcunt, itetutn quí. 
legis funt interpretes, alijs indigent doctoribus.& quí de refurrectione ten. 
tant, & qui círca perfectionem legales fe efTe audiunt, & Hetodiani de cer 
fu, & de poteftate alij. fed & de nuptijs rurfus quidam , nuptíarum íntetto;. 
- gantconditorem íntentabilem;qui ex caufa príma;uniuerfum genus hocho. 
minum conftituit . at ille refpondens dixit eis : INonne legiftis , quod ís qui 
fecit ab ínítio,mafculum & fcemínar fecít eos. Sané quaftiones aliquas fol 
uere, ín nonnullis uero quarentíum ora obftruere norat ; ut quum rogarent 
ín qua poteftate hzc facis * quoníam admodum imperíte interrogabant, 
fed & ipfe quzrebat, nunquid baptifma Ioannis écoclo effet , uel ex homü 
nibus , & utríaque quarentes ínterturbabat . & íta nos quoque Chriftum 
imitari dalemus.aliquando ora corum;quií curío(ius nobifcum dífputant ob 
ftruete, ac econuerfo quaftíonibus íneptioribus, quzrentíum dithlaere ín/ 
eptías, nam & nos quoque ín uanis aliquando fumus perítí , ut de infipíen/ 
tía gloríer. quim autem uídet quaftionem indigere con(ideratione , tunc 
quxrentes nequaquam refpon(ione prudenti cenfet indignos. Proinde quí 
qu&ftionem hanc quaciuit.caftitatem mihi honorafle uidetur,& refponfio; 
nem excgille humanam. caftítatem inquam, círca quam multos male affe/ 
ctos uídeo , aclegem eorum inxqualem effe & imparem . Quur enim mu^ 
lier aliquando plectitur , fed uíro patcítur ? & mulíer male mariti thalamo 
confulens,moechatur ? & hínc amara legum poena , uír autem ob fcortatío/ 
nem,uxori haudquaquam eft obnoxius. non fufcipio legíslatíonetm talem, 
non laudo confüetudinem,uíri erant quí legem tulere, ac ídeo contra mulíe; 
res lex hacc eft lata . Quín etíam patribus fuper filios poteftatem dederunt, 
at quod debilíus erat incuratum reliquerunt. Deus uero non fic, fed lex hec, 
Honora patrem & matrem príma eft,ut tibi bene fiat ín repromílTionibus, 
& quí maledicít patrí aut matrí,morte occumbat. fimiliter & bonum hono 
ra, & malum coherce.& benedictio patris confirmat domus filiorum, male/ 
dictio autem matrís eradicat fundamenta . Videte acqualítatem legíslatio/ 
nís, unus factor eft uítí ac mulierís , una terra uterque, imago una, lex una, 
mors una;tefurrectío una.xqualíter & uiro & muliere nati famus.anum de: 
bitum parentibus debetur à liberis . quomodo igitur tu caftítatem exígis, 
quam tamen nequaquam rependis ? quomodo petís , quod non reddis? 
quomodo ín corpore honore xquali, leges fers inzquales 7 Sane (i deterio; 
ra con(ideras, peccauít tulíer, hoc idem & Adam, ambos ferpens decepít. 
nequaquam hoc inuentum eft debilíus , illud sero robuftíus . (i uero coni 

BD* 4 . detras 


296 Ó x wTI 
deras melíora;átrofq; Chriftus paffionibus faluat. pro uiro caro factus eft; 
& pro muliere etíam. pro uíro mortuus eft , (ed & mulier morte eft faluata. 
ex femíne Dauid nomínatur, uirum for(itan honorari cenfes,fed & ex uírgi/ 
ne nafcitur, hoc pro mulieribus.erunt;inquít.in carnem unam. Caro igitur 
eundem habeat honorem . Proinde Paulus, exemplo legem fert caftitatis. 
quí,& quo nam modo? myfteríum hoc magnum eft . Ego autem ad Chr 
ftum refero & ecdefiam . bonum eft mulieri Chriftum uenerarí per uírtiti, 
bonum & uíro ecclefiam non afficere contumelía ob uxorem.uxor inquit;ut 
tímeat uírum,nam & Chriftum.fed & uit.at foueat axorem. Chriftus ením 
& ecclefiam. Verum dictis;aliquid elaboratius addemus:emulge lac; & butí 
rum habebís, ínquíre & inuenies fortaílís , quod magis te nutríat. Videtut 
mihi fermo híc fecüdas retjcere nuptías:&i enim duo fuàt Chrifti, duo etíam 
marítí,dux quocp uxores.(i autem unus eft Chriftus, unum caput eccefia, 
& caro una: fecunda refpuantur. quod (i fecandas prohibeo , qux ratío etít 
certiarumtprímz legis funt, fecunda indulgentiz, terti uero pracuaricatíov 
nís.& quod ultra hzc.füile magis.quam aliud quícquam.multa nequitix ha 
bens exempla.Sané lex ob omnem caufam dinortium permittit . Chríftus 
autem nequaquam ob omnem caufam , fed folum à meretrice feparatí con; 
cedit.omnía uero reliqua boni confulere iubet.& ideo à meretrice, quoniam 
adulterat genus . alia autem fortiter & fapienter fuftinemus , feu potíus uos 
fuítinetis , quícanque iugum nuptiale fufcepiftis. (i libellos deprehenderís 
amatorios;illos fubtzahe.G linguam proteruam,moderare: fi ilum meretri 
cíum,mocftam redde:fi fumptuofam & potu immodeftam.corripe:i obam 
bulatíones intempeftíuas,coherce:fi oculum fublímem.caftiga. non temere 
uxorem reíjcías,aut ab ea feparerís.incertum eft quodnam periclítetutnum 
íd quod depellit.feu depellitur.fons aqux aít, tibi (it propríus, & nemo alie; 
nus tecum communicet . & pullus gratíarum tuarum , & cerua amícítiz uz 
tecum conuerfetur, tu ígítur nunc baudquaquam fluuíus fias alienus, neque 
alíjs magis quam uxori tuz placere uelís.quod (ialió raperís,cur membrum 
cuum ob ímpudicitiam lege notas:& (ic faluator.quíd autem pharifeizafper 
illis fermo uidetur. nam & alia quz bene fe habebát.tam pharifzis qui tun 
erant, d ijs quí nunc fant dífplicebant.pharifeutm ením nó folum genus.fed 
& mores faciunt.Ita & Afyrium noui,& Aegyptium profefTione fua, cum ta 
libus conftitutum.Quid igitur pharifei?(i ta cum uxore fe habet caufanon 
expedít uxorem ducere.fed nunc hoc difcis pharifze, quod nequaquá expe 
dít uxorem ducerecpríus autem nefciebas,quando uidebas uiduítates,& or 
bítatesmortescp intempeftíuas;ac plaufus fuccefforem.luctum,& ínter nu; 
ptías fepalchra,& filiorum mortes,& liberos prauos,& partus itmperfectos, 
& matte carentes, & uniueríam círca hacc comoediam feu tragaedíam; utra/ 
que ením proptíe dixeris, Expedit uxorem ducere, & ego fufcipio, iri 
| iles 


5 


TRIGCÉSPUNMA 297: 
. bilesenim nuptiz & cubile impollutum . expedítautem eoderatis; & aon 
ínfatiabilibus, quíque carnem plus quàm oportet honorare uolunt.quando 
quídem hocfolum nuptíz,& coniugiam;defideríumque fucceffíonís libero: 
rum,Bonz funt nuptíz, quoníam multos deo offerunt acceptos. quum au 
tem materíam inflammanr,X fpinas fubijciunt , & tanquam malitiíz uía ef/ 
fc inuenitur.tunc & ego dícam , nequaquam expedit uxorem ducere. bonze 
funt nuptía: , fed nequaquam dicere habeo , quod uírginitate (int fublimio/ 
res , nihil enim magnum quíd effet uíreinitas , (i non pulchro pulchríus fo/ 
ret. nolite agre ferre qux iugo fubditz eftís ; oportet deo magis obedite 
quàm hominibus.attamen uítgines € nuptz, ínter uos colligemíni, unm 
que (itis a domíno;ac mutuo uobís ornamento; non efTet ccelebs, ni(i & nu 
ptíz . unde ením ín uítam hanc ingreffa eft uirgo ? & nequaquam coniugi 
um pudícum , ni(i uirginem fructificaret deo & uitz . honora & tu matrem 
taam ex qua genitus es honora & tu eam qua ex matte eft, & matrem. 
nam lícet mater non (it , Chrifti tamen fponfa exiftit . Pulchrítudo mani 
fefta haud celatur , at occulta à deo cernitur . omnis eloría filix regis intrin; 
fecus, fimbría ornata aurea & círcumamícta , (iue actionibus , fiue contem 
plationibus.quz ígitur fub iugo cft , aliqua ín parte Chrifti Gt . at uírgo to/ 
ta Chrifti. & illa quidem non omníno ítretíatur à mundo , hxc autem nul 
latenus fit mundi , etenim quod pars eft coniugatz , id totum eft uírgínis. 
elegifti angelorum confortium , cum ínnuptis conftituta , in carnem ne cla^ 
bere, non rurfus ad materíam ferarís , ne materize tubas . etiam (i aliás in 
nupta permaneas , oculus fcortans, nequaquam uirgínitatem cuftodit. lin 
cda fcortans , cam dzmone commifcetur. pedes inordinate incedentes, 
morbum aregaunt , aut morbo mouentür . fed & cogitatio uírgínefcat . non 
cuagetur , non oberret ,ne figuras operum in fe ferat malorum , nam & fi 
cura pats eft fcortatíonis . non idola fingat , anima exofa . At ille dixit eís, 
INon omnes capíunt fermonem , fed ij quibus datum eft . Vídete reí fub; 
limitatem , indeprehen(ibilem fere inuenietís. quomodo ením non me 
lius carne eft, non generare carnem ,íd quod d carne genitum eft ? Quov 
modo non Angelicum ,catní alligatam, non fecundum carnem uiuere? 
fed natura efTe fublitmíorem . caro mancipat mundo, cogitatio uero ad de; 
um eleuat : caro degrauat , cogítatío pennas adhibet : caro ligat, fed defi 
deríum diffoluít. tota aníma coram deo ftatuarís uirgo . hacc enim lex ui/ 
tís patíter & mulieribus (it lata . & nihil tibi ex alienis placebit bonís , quod 
quidem accídit multis : non genus , non díuitiz , non thronus , non magi 
ftatus, non pulchrítudo qux ín colorís fpecie & membrorum imagina 
tur compofitione , temporis & morbi ludus. (i totam uím amotis ín de; 
um exonerauetís , (i non duo concupiueris , fluxum & permanens, ui(ibi/ 
le & inui(ibile , fed tantum uulnerata es fagitta electa , pulchritudineque ac 

D* 5;  magüu 


258- B»OIÍRAYES95:- 


magnitudine fpon(i;ut ex naturali cantu & carmine dicere poffis, dulcedo cs 
& totus de(ideríum , Cernitís quod fontes, plumbeis ínclu(i fiftulis , quum: 
ualde ob anguítíam utgentur , & ín unum feruntur , adeo plerunque aquae 
uím exuperant naturalem,ut etiam ad füperna prorumpant , quum affidue 
à fequentibus propelluntur. Ita etíam;(i cupiditatem extínxerís, & tota dco 
agglutinaberis, ín altum eleuaberis, unde non decides , unde non feperabe/ 
ris,tota Chrifti permanferís,donec fponfum tuum uídeas Chriftum . ínac/ 
ceffibilem te feraato , tam fermone quàm opere, uíta , cogitatione , € mo 
tu. undique te malignus tentare fatagit, omnía fpeculatur ubi íaculetur, ubi 
uulneret.ne quíd nudum & plaga inueníat obnoxíum.quanto puriorem uí 
det,tanto magís ínquínate contendit. (iquídem fplendide ueftis fordes funt. 
manifeítíores . ne oculus oculum trahat , ne rífus rifum , ne confuetudo no 
é&em,ne nox perdítionem.quod ením particulatim fübtrahitur,& furto fur/ 
tipitur, ínfen(ibile ad przfens damnum habet, fed ad fummam malítíz o7 
mnía, Non omnes;ínquit.fermonerm hunc capiunt.fed ij quibus datum eft. 
quum audis datum efle, nihil hactetícum patíaris, n&ue naturas índucas. (i/ 
ue terrefttes, feu fpirítales, uel medias . Sunt enim quidam adeo male affe; 
&i, ut atbítrentur quofdam omníno natura effe perítura , alíos autern fal, 
uandz, nonnullos uero ita habere , (icut eos liberum arbítríum , uel ad mc; 
lius,uel ad deteríus impellit;aliumqüe alio plus minusue idoneum effe.id & 
égo accipio, non tamen aptítudinem ad perfectionem fufficere puto . cogi 
tationem uero effe, quz illam ínfeftet ; ut natura ad opus progredíatur. 
quemadmodum & lapis pyrites , ferro mnalleatus ferrum fit, quum uero au^ 
dís quibus datum eft, adde datum quídem: íjs, qui uolunt, & quí affentiun 
tur.ctenim quum audis,non eft uolentís nec cutrentís, fed miferentís dei , t(/ 
bí confülo ut fermonem hunc acceptessquoníam ením nonnulli funt.quí ob 
iuftitíam propríam tam magnifice fentiunt.ut totum fibi ipfis acceptum re^ 
ferant , ac níhil factori & inftructori , bonorumque tribuant largitor , hos 
fermo híc docet, quod & bonum uelle diuino indigeat auxilio , feu potius 
eligere utilía , diuinum quid & clementiae fuz donum exiftat. quod ením 
faluaamur pattím e nobis,partím à deo effe oportet. propterea inquit, [Non 
uolentís,hoc eft;non folum uolentis,neccurrentis,fed & deí miferentis . De; 
inde quoníam uclle à deo eft.tneríto totum acceptum fertur deo : quantum; 
cunque ígítur cucurrerís , quantumcutique certaueris, iadigebis eo qui coro; 
nam przbet.INi(i domínus edificauerit domum, ib uanum laborant qui edi 
ficant eam . Nifi domínus cuftodierit cíuítatem , fraftra uigilant quí cufto; 
díunt eam.nouí;ínquit, quod non leaium eft curfus, nec potentium bellum; 
neque pugnantíum uíctoría , non feliciter nauigantium portus, fed deí cft 
uictoríam perficere, ac nauem faluam ín portum deducere . nam licet hoc 
alibi & ad alium dictum (it fenfüm , neceffaríum tamen duxi ,ut quum mi 
hi ín mentem ueniffet , predictis etiam adíjcetetur , quo uobis de diuítjs 
uiia Hl meís 


TRICESIMA | 299 
meis gratíficaret. Proinde rogauit mater filiorum ZZebedei,filiorum amore 
impulfa, & menfurz eorum qua féeteret ignara : attamen ob amorem ni; 
mium , € beneuolentíam filijs debitam illi fuit patcendum : nil enim ma; 
trum exuperat miíferícordíam , & hoc díco quo matres ex legís uigore hov 
noremus.rogauít igitur mater ílloram,ut unus à dextrís;alter à (iniflrís affi 
deret. at quid faluator € prius rogat,num poculá bibere mens: ; quod ipfe 
bibíturus erat.quum«p hoc fuiffet confe(Tum faluator fufcepit . fiebat ením 
quod & ip(i eodé forent cófumendi.fcu potius cofumi debere.quíd ait? po» 
culum quidé bibent, à dextris auté & Giniftris affidere,'non meü, ínquit, eft 
dare.fed ijs quibus eft datü.níhil igitur eft mens imperator?níhil labor? ni 
hil ratío? nihil fapientiz ftudiücnihil ieiunare?níhil humí dormíirezníhil ui 
gilare?nihil fontes lachrymará (tillarecfruftra hec omníazfed & Hieremias 
hxreditarío fanctificatur iure; & alij ex matre feereeantur . timeo ne abfur/ 
da (urrepat cogítatío,tanquam anímain alío egerít loco, índecorpori huíc 
colligata,& quod ex conuerfatione quz illíc eft;quidam prophetiam accepe 
tint,aliuero quí maleuíxetunt condemnentur. Caterü quia tale quid crede 
re,admodü eft abfardum,ac minime eccefiafticü, alij ín talibus ladant do; 
,gmatibus.nobis autem íta ludere tutam non eft: fed & ibi quibus datá eft 
adde,ijs qui fant digni;qui ut tales fintnon folum à patte accepetunt.fed & 
fibáp(is contulerunt.funt enim Eunuchí , quí ex mattis utero eunuchí fant 
.natí.& reliqua.ad modum uítile aliquid uellem,de ijs, quibus ualde gloría» 
míni,aos,quí à natura eftís eunuchi , forta(lis enim caftítas inuoluntaria.ín 
experientiam haud uenít;aeq; continentia per probationem cft cxamína/ 
ta.quod ením à natura bonum,teprobum eft:quod uero ex profeffione.lau 
dabile.qua gratia eft igni , quía urít?z,nam utarat exnatura habet . quz a 
.quz;quod deorfum fertur?hoc ením à condítore habet.qua níui ob frigidi, 
tatem gratía,aut foli quía fplendetzfplendet ením ctíam (i nolit. gratificare 
mihi ut uelis melíora:gratificaberís autem,(i caro natus, fpírítus fias : (i car/ 
nis mole plumbea depreffus, ratíonis auxilio pennatus euadas . (i cceleftís 
Ánueniaris;humilis factus:(i carní collieatus,fuper carnem appareas. proín/ 
de quum carnalia fapere nequacj laudabile exiftat;aliud quid ab eunuchis 
peto.ne fornicamíni círca diuínitaté:coniuncti Chrifto, Chrift ignominía 
afficere nolíte:à fpiritu initiati,ne uobís ipfis honore parem fpiritü faciatis. 
(i adhuc hominibus placere, Paulus inquit, Chrifti feruus nequacg effem. 
(i creatura feruío,mínime Chriftíanus nomínabor.etenim quá ob ré Chri 
ftíanus uenerabilis habec?nónne ideo qa deuseft Chtiftusz(in mínus.hoc 
mihi ut hominíaccídít , amore erga ipfam fumaffectus. Quín & Petrum 
ueneror,non ídeo tamen Petríanus uocor, nec Paülíanus, quia Paulum ho; 
. oro. non füftineo,utcum à deo factus fim , ab hominibus nomen fortíar. 
Tag iideo Chriftianus uocaris,quía in deum credís;uoceris, & ín nomine 

. 3 aut 


E 


$oo 1509 mXlA'T'10 : j 
autre permaneas.(i autem ideo quia Chriftum amas ab ipfo cogaomitip 


rís.nihil plus illi alijs dabiscognominiBus.quàm quz ab exercítio uelope/ 
tatione ímponuntur. V idete eos qui equorum ftudent cur(ibus , qui à color 
tíbus nominantur,& partibus quibus operam ímpendunt.uos enítm nomi 
na noftís , etíam(i ego haud dicam. (i ita Chriftianus uocarís , admodáàm 
parua eft appellatio , etíam(i ualde ob eam plaudas .(i autem quia deum 


«redís,operibus oftende quod credas.(i deus creatur eft , etiam nunc feruis 


creaturz;ultra creatorem .(i creatura eft fpiritus fan&tus , fruftra baptizatus 


es . & duabus quídem partibus fane entis , feu potíus riec illis . at omnino 


ín una períclítarís. Crede trínitatem margarítam effe unam , undique fim 
lem,& xqualiter fplendentem , margarita ením fi ín aliqua parte deturpa/ 


tur, tota cíus gratía euanefcit . ita quum filium ignominia afficís . quo pa 


trem uenereris,nequaquam honorem tuum fuftipit , ob filij dehoneftatío/ 
nem patet míníme glorificatur.(i fapiens filius lactificat patremn,quianto tna 
gis filij honor, honor erit patris ? quod (i hoc quoque fufcipis , noli lium 
elorificare per (gnominíam pattis . (imiliter neque pater ob filij ignomint 


am glorificatur. (i inhoneftas fpiritum fanctum,;non fufcipit honorem tii/ 


ium filíus.quamuís ením haud (it ex patre,quemadmodum filías,ex eodéta 


Xamen eft patre. aut totum honora , aut totum ínbonora, quo tibi ip(i mov 


rem oeras. nó füfcipio uenerationem tuam ex dímídio , totum te pium effe 
uolo, fed (icut uolo, ignofce affectui . nam pro ijs etiam quí me odio ha 
bent doleo . membrum eras meum ,lícet nunc abícífum , for(itan & terum 
membrum erís , ac ideo humaniter loquor: & hac propter Eanuchos.quo 
circa deitatem fint modefti. (iquídem nó folum peccatum M per corpus 
committítur fcortatio & adulteríum uocatur: fed quomodocunque peccá/ 
4ierís , maxíme fi cítca diuinitatem pranaticatus fueris fed fortran unde 
'hoc oftendamus, quxris € fcortatí funt aít , ín opetibus eotum . cernistie 
opus fcortationís effe uci ? & adulteratí funt inquit in ligno. uides 


.& cerímonias quafdam efle adulterinas ? ne igitur adulterium perpetresín 


anima , quum caftus (is corpore: ne oftendas te mínus uoluntaríe caftum 


áncarne ,ex quibus nequaquam es caftus, in quibus potens es fcortarí. cáir 
feciftis impietatem ueftram ? cur omnesad deteríus prolabímini 2 ut illud 
reliquum (it;uel eunuchum quempíam ,uel ímpíum uocarí. Vírís agrege: 
mini, uelfero quíd uírilefapite . fugite muliebría , ne nominís turpitudíni 


pracconíj quoque accedat turpitudo . uultis ne ut parumper adhuc fermo: 
ní immoremur,uel fatís funt quz diximuszattamen relíiquís honorentur eu 
nuchí.laudabilis enim eft fermo. fant ením Eunuchíi inquit , quidam ita ex 
matrís utero Eunuchí geníti;& funt eunuchi qui caftratí (iit ab hominibus, 
& Íunt qui caftrauerüt fe ipfos propter regnü coelorum . Videt mihi fermo 
ifteadmodá a corporibus dífferre,& per corpora quedàá longe fublimíora 

e Pu defignate 


T:R, I CCE $ IM. Á $91 


de(igaate . ferroner enim huncad corporales tantummodo detotquere.. 
eunuchos,res admodum patua eft; & momeati nullius,planedg fermonc in 
dígnum exiftít.ac ideo nos aliquid fpíritu dignum cognofcere decet . uíden 
tur ígitur homínes quidam à natura ad bonum afpírare:natura autem quü 
dico , nequaquam uoluntatem liberam teijcio.fed utraque pono, & ad bo 
num aptitudinem,& ex natura ad opus perducentem idoneítatem.quidam 
ením funt quos uerbum expurgat;& eorum paffíones caftrat : illos effe pu; 
to quí ab homínibus caftrantur, quum ínftruens fermo deteríus à meliore 
fecernít;hoc quidem reíjciens.illud uero ftatuens. Veluti iftud, declína à ma 
lo & fac bonum , quod quidem fpírítalem caftitatem xdificat . & hanc qui/ 
dem laudo caftratíonem,ac ualde laudo;eíustg doctores paríter & difcipur 
los.quoníam hi bene caftrent;illi autem pulcherríme caftrentut.Sunt & qui 
fc ipfos caftrant ob regnum coclorum.alijs nulli contigere pracceptores , uc: 
rum laudabiles (ibíjp(is facti funt magiftri. non docuít te mater quod de; 
cet,non docuit te pater,non presbyter;non Epifcopus , ron alius quifpiam; 
quibus docendi munus eft concreditum: at tu rationem qua ín te eft exci/ 
ta.fcíntillamqs honeftí perliberam accende uoluntatem. te ipfum caftra;te 
ipfim emafcula , radicem excindemalíciz, inftrumenta elimina;tantum dq 
uirtutis habitum adipifcerís,ut quafi impoflibile (it ad deteriora te prolabí: 
ac ideo caftrationem illam laudo;& forte magis quàm alíam:qui capete po 
teftcapiat, Vtram pattem uolueris fufcipe , uel magiftrum fequere, uel tibi 
ipfi magifter fias . unum folum turpe eft , ab anímí paffionibus non caftra; 
'ti.cxterum in paffionum caftratione níhil intereft, & quí docet figmentum 
dei eft;& tu inde es factus, licet magiter rapiat gratiam, lícet bonum fiat 
tuum , nilominus bonum eft . folummodo affectus noftros caftremus, ne 
radix aliqua amaritudinis fappullulans perturbet: folummodo fequamut 
iáimaginem.folummodo ueneremutr aichetypum.corporales exfeca affectío 
nes,excíde & anímales:quanto enim preciolior anima eft corpore,tanto ho 
norabilíus eft putgare animam quàm corpus. Sí autem cotporís purgatío 
laudabilis eft , confidera míhí quantum anima (it maior & füblimíor . Arí/ 
anam caftrato ímpíetatem. Caftrato Sabellij opinionem prauam . ne plus 
contrahe quàm bene habet;nec male diuide:necin unam perfonam contra 
he tría , neque tres naturarum facías díüer(itates . laxdabil eftunum bene 
cognitum , & tría bene diuifa , quum perfonarum , at non deitatis fit diu 
fio .hanc laicis legem ftatuo . hxc & presbyteris pracípio , (imul & ijs; qui 
bus imperandi gubernacula funt concredita . Iuuate uerbum. omnes qui 
bus a deo conceflum eft, ut iuuare ualeant. magnum eft cxdes cohercere; 
adulteria punire , fures refrenare : fed multo maius eft pietatem lege fanci; 
re, & fanum fermonem donare. non cantüm fermo meus poteft , quí pto: 
trinitate depugnat , quantam mandatum ? quum ora occludís eorum qui 
male habét ? quá opé fers oppreffis?quá homicídà coherceszquá occidere, 
i T | uetas? 


302 'AD EVAGRIVM 
uetas? tron de corpotali morte folum loquor.fed & animz:omne enim pec/ 
catum aníma mots eft . & híc fermo (iftatur , reliquum eft , utoremus pro 
fjsquiconuenerunt, Viri paríter & mulieres.príncipes & fubditi.fenes & iu 
uenes cam uírginibus.uniuerfum genus atatis,omne ferte damnum,Gue pe 
cuníarum,fiue corporum .foliim unum non audeatis ut diuínítatem mulcte 
tis.adoro patrem.adoro filium,adoro fpítitá fanctá , feu potius adoramus. 
Ego & ante omnes qui hzc dico.Ego & poft omnes,& cü omnibus, ín ipfo 
domíno noftto Chtrifto;cuí (it elotía & imperium ía fecula Amen. 
BEATVS GREGORIV$ NAZIANZENVS 
| iu . adEuagrium de deítate, | 
ENS SUWETT] Dp M 0p v x te mítor, & ualde ob prudentíá tuam obflw 
D peo . quía contemplationum talium & quzftionum cauía 
WW exiftis;ac nos íntertogationibus exactiflimís ad dicendi ne 
KA EN QUÀ. WI ceffitatem & folicitudiné demonftrationis compellis, dum 
[25:28 M quaftiones adeo neceffarías & utiles nobis offers. conftat 
enim quod omniís alía neceffitas à tergo eft relinquéda,donec ad ínterroga 
tionesmanifefte refpondeamus. Quxftio igitur tua quam attulifti , talis at 
de re fuit tali.qualis nam patris,& filij, & fpiritus fancti e(fet natura.quam 
quis recte eflentíam potius quàm naturá appellarit.num fimplex, ael com^ 
pofita.(i enim fimplex , quomodo numerum ternatíum füfcipiet, ín pradi 
étis?quod ením fimplex;neceffe eft ut unius (it fpecíei,& (ine numero:quod 
uero fub numeros cadít;neceffe eft ut íncidatur;etíam(i nequaquam nume 
tis fupponatur.íncifum uero affectum eft,quum affectio (it incí(io . (i igitur 
natura melíorís (implex.faperuacua fuerit nomínum pofitío . (i uero nomí/ 
num uera (it pofitío,& oporteat nominibus credere ; id quod uniforme eft 
& (implex.confeftím füblatum erít.qua: igitur rei it natura. nobis exquifi 
uifti.horum ígitur demonftrationes uerítatís fermo exacte in medium dev 
ducet:non fidei haud demonftrati imaginationem , ob defectum demon 
ftrationis,irrationabilíter pratendens , neque fabularutn ueterum teftímo: 
nijs abfurditatem fictíonis fuz abfcondere tentans : fed quaftionis exacti 
ora manifeftabit , & confiderationum rectitudine theorematís fidam cer; 
titudínem , manifefte oftendet . reliquum igitur eft , ut fermo íam iride no; 
bisínitium fumat , acexplicetur quomodo diuinitas (it accipienda , num 
fimpliciter;aut triplicíter.ita enim nos nominum triplícitas & dícere & cre 
dere cogit. quibus nónullí,quü abufi fint,abfurda & omnino uana índuxere 
dogmata.efTentíá,una cam nominü accufatione;affectioné diuifionís fufti/ 
nere opínantes, Verá illiiquemadmodü & tu aís.obmittendi funt, quá ranv 
cide opinionis fuz patrocínétur dogmati;ac íntellectá eorít;ad rectá cogní/ 
tíonís deprehenfionem dírígamus . Sub initium ígitur fupponemus,quod 
(it deus.(ic&y ad demonftrationes perueniemus. Gimplex eft omnino, & ín 
díuifibilis effentía, (implícitatem uero , & quod fine den qi ar o. 
eft confe 


f a'DBHV-V RE pm^ v1 n» $05. 
eft confequuta.fed fortaffis fermo díui(ionis nominum mibi obftat? quoni 
am numero ternario,melíorís unitatís fpeciem auffert. uerum abfit, ut pro; 
pter unitatis fpeciem,cófeffionem patris & filij, & fpiritus fancti effugere co 
gamur.indíuitibilem ením melíoris unítatem.nequaquá offendit potitío no 
mínum.(iquidem intelligibilia, & nomínibus infinita , lícet multimodis no^ 
mínibus apud (ingulas gentes uocentur, extra omnem tamen funt nomen 
daturam.quoníam intellieibilia,& corpore carentía,nullum nomen propri; 
um babent.quomodoením proprie uocarentur ea, qux oculís noftris haud 
fabijciuntur , nec intellectu capí poffunt humano ? accipíatur enim à nobis, 
breuiffima ex nomínibus partícgla, aníma uídelicet, pro cognitione exacta 
totius.aníma ením nomine appellatur fcemineo, quum tamen ab omni fce/ 
minea diítet natura.fecüdum ením e(fentíam fuam,nec uít eft, nec fcemina. 
patíter & fermo, qui ipfius gratia eft procreatus, mafculínü quídem nomen 
habet;attamen & ipfe quemadmodum dicímus;extra omnem.f(iue mafculi/ 
nam.feu feemíninam corporalítatem eft. (i igitur intelligibilium nouiffima, 
aníma,& fermo,nequaquam propríum nomé babent, quo pacto príma,& 
omnía illa intelligibilium intelligibiliaproprijs nominibus uocari duinind 
cxtteram nomenclatura propter neceffitatem prodeft;quoníá nos ad cogni 
tíonem perducit íntelligibiligm.Quidam auté nomenclatutis effentíam paz 
titer,cra(Te quidem,;qua(i fabdíuidi exiftimantes.plané díuínis índígua.fuís 
opinantur cogitatíonibus.ac ídeo decet, ut uerítatís fcíamus cognítiones , & 
quod índiuifibilis & uniformis díuina , & infeparabilis eft effentía . fed ad 
utilitatem falutis animarum noftrarum , etíam diuidi uidetur aomenclatu/ 
ris,ac díui(ionis neceffitatem fuftinere,(icat diximus.quemadmodum enim 
aníma íntellectualís quum fit , & cognítionum ínfinitarum multitadiné gi 
euit,aon ramen ob id cognitionis díuiditur affectus.neq; ob multitudinem 
cognitionum aníma unquam propter antea concepta eft egena ,fed ditíor 
potíus quàm pauperíor euadit,codem etiam modo.quo & enunciabilis;illo 
etíam comunis omnibus nobis eft fermo . (iquídé indíuibiliseft ab aníma 
qux illum profert;pariter & ab audientium anímabus:nilomínus tamen ibí 
confiftít,& ab illa non eft feeregabilís;ab iftis uero repertibilis.unítatem au 
tem potíus quàm díui(ionem,ipforumag & anímarum noftrarum operans. 
ita míhí nofcas & filium, nunquam à fpiritu efTe fegregabilem.& ab hoc rur 
fum.fpiritum fanctum, quemadmodum & à mente cogitatíoné.. (icut ením 
ínter mentem, cogítationem,ac animam díui(To cognofci poteft nulla;aut 
incifio quedam,ita neque ínter fpíritam fanctum,& faluatorís patrem.inci/ 
(io aut diui(io cogaofci poteft unquam . quoníam ficut díxímus , natura co/ 
enofcibilíim & diuinorum indiui(ibilis exiftít aut etíam rurfus, quemad/ 
modum ímpoffibile eft, ínter círculum & radium díuifionem inuenire, pro^ 

ter ímpoffibilitatem & corporís defectum, Gimplicitatemqy & infegregabi 
isaseided radius adnexus eft círculo, & econuerfo circulus ano dp 
| uuíatilis 


$04 AD EVAGRIVM DE DEITATE 


£uuiatilis radios infundit toto;tanquá diluuios quofdam luminis nobís pro 
creans, abundeQg ornatum fübminiftrans.Ita etiam fermé radij quidam pa 
trís fuper nos demíttuntur.lucidus nempe lefus,& fpiritus fanctus.quemad 
modaà ením lucis radij habítü ínter fe iuxta naturá babent indiuifibilem , & 
nec à luce fegregantur,aut inuicem abfcinduntur,& ad nos ufq; gratiá lunt 
nís mittüt:codem etíam modo faluator nofter,& fpititus fanctus, geminus 
pattís radius,ad nos ufque ueritatis lumen fübmíniftrat;patrícg comunicat. 
Et quemadmodum quum humor nectareus,a fonte Pisa aquarum copio 
c fcaturiens,profluuio fuo abundantiam oftendit;inde lapfu perenni in flu 
mína duo ínciditut, unícam ex uno fontís prtu uim à principio continens, 
bífaríam autem fluminum formatur fpecie, (ine nocumento.tamen effentiaz 
flumen illud díuidítur:fluuiorum enim pofitione tantum fluor ille dífcrimi/ 
natut;at humorís qualitaté unam & eandem continet,etíá (i flumen utrügi, 
ut dictum eft,quam longe diftare,& multum à fonte abeffe uideatur: princi 
píum enim ad contínuitatem fontis cóomunem cum fua habet matre, Simi 
liter etiam omnium bonorum deus.uetitatis ille adminiftrator,& faluatorís 
pater.príma uitz caufa, ac immortalitatis planta , fons uita fempiterna, bi 
fluam quandá filij & fpitítus fancti, cognofcibilem ad nos demilit gratiam: 
ipfe uero nullum propterea nocumentá ín effentía eft perpeffus. nullà enia. 
imminutíonem propter iftorum ad nos demiffionem , & ad nos ufcg accet/ 
fum.fuftinuit.nec illi propterea a patre feparationem ullam fuüftinuerunt;inv 
díui(ibilis enim, quemadmodü fub initium díximus , melíorum eft natura, 
Proinde plurima adhuc honoratiffime , ac predictis copiofiora,ad manife 
ftam neceffítatis patrís & filij, & fpititus fancti ínterrogatíone inueniri pot 
fent, quomodo ipfam accipere oportet . uetá poftquam facileeft — 
tibí,& tui (imilibus;citra moleftiá plaríma difcere;ideo 
iufte cenfuí , de contemplatione talí fermo/ 
nem híc (ifti debere. 


E 3 NOTE 


BILIBALDVS PIRCKHEYMHER VS 


REVERENDO PATRI VENZESLAO LIN 
co facra theologic doctorí;ac Auguftinen 
(ium uícarío dígniffimo. s. ». 


AU MN TIBI paterreuerende, diui Gregorij orationes, quas 
JU Wx9 ni tantopere eflagitafles,díutius prefliffem. Verum metni 
j5y| neris,& iubentis,& obfequentis periculum efle cómune.INo 
[E5/€* (ti enim quàm molefte quidam ferüt,cum Laicos.ut appel 
ios etis » lant.fancta maníbus uerfare cernunt, tàquam commiíttatur 
- píaculum,;(i Chriftianus Chriftiana tractare audeat. Accedit his íurifcoful, 
torum quorundam reprehenfio,quoníam ueneranda & fructifera legii ma^ 
ícftate neglecta;ad fterilia hac, & ut ipfi contendunt, inanía diuerterím ftu 
día.cum nec interím amici boní cofülant;quod tot curas.cam publícas tum 
príuatas,etíam literarum degrauetm incommodo. ut obíter Críticorum con 
remnamus latratus. Adde quod hzc;non tam eruditis,cg facris fcripta funt 
uitgínibus, nempe Carítati & Clarz fororibus meis fuauiffitnis . Quapro/ 
pter longe tutíus fuiffet,tacédo inuidiam effugere,quám fua fponte eraffan 
tem;ultro írrítare. Verum cum itatibi uideatur, age cotempto liuore,ratem 
procellis commíttatmus. for(itan z.quus lector,.conatum noftrum laudabit, 
aut faltem non reprehendet. Caterum de uiri fanctitate, eruditíone,ac elo; 
quétía;nil fcribere attinet;cà omni xxuo ob uirtutes innumeras maíor (it ha; 
bitus.quam cui ínuidia nocere poffet humana.Foc uero haud mihi practe; 
reundá erit.longe me labore mínori.imó felicius;ni fallor,Demofthenís ora 
tíones totidem uertere potuiffequàm uel umbram quandam o aiia 
aflequi facundíaz;id uerum effe experíctur,quicung in eandem defcenderít 
paleftram, Nil igitar m nigiadam dutíora, aut etíam obfcuríora uide 
buntur, cum Latínís non eadem liceant qua: Graecis, & author ipfe, ín lín 
gua fua,non tam multiplici uerborum nouatíone (it uaríus,qüàm fententía 
rum grauítate infignis. Quod (i mulis hacc noftra difplicaerínt, fingát me 
interim potaflTe;aut etía nucibus lufiffe. alius maíora ac fplendidíora, in dei 
templum afferat;ego quod potui fecí;non ignarus, bonitatem dinínam,ani * 
mum etíá;ubí uires deficiüt.paterne refpicere . Bene uale pater obferuande 
lNurenbergz ex zdibus noftris 4.Non.Martij.An.Saluts «p xxr 


GREGORII NAZANZENI IN THEOPHANIÁ 
feu Natalem Saluatorís noftri Oratio. 


NUES nnrisT vs nafcíturgloriamini. Chriftus ex ceelísoccutri 
$0 EI tc. Chriftus fuper terrà, exaltemini. Cátate domíno omnís 

$959. terra:& ut (imulutraq; complectar,lxtentur cceli, & exultet 
(45/5) terra;propter ceeleftem, deinde etíam terreftrem . Chriftus 
a4 in care;cü tremorc & gaudio exultate.tremore ob peccati, 


Aa gaudio 


2 QVMIXHMUFTR NA TIAERUM | 
caudío propter fpem . Chriftus ex uíreine,mulieres pudicítiá induite uirgt 
neam,ut Chrífti efficiamini matres.Quís nó adoret primxuumzQuís non 
elorificet poftremum * íterum foluuntur tenebra: rurfus lux orítur, iterum 
f&gyptus caligine ple&titur:rurfus Ifrael columna illuminatur.Populus quí 
[edebat in tenebris ignorantíz, uideat lucem magná fcientia. uetufta pra 
tetiere,ecce noua facta funt omnía. Lítera cedít.fpirítus przcellit, umbra: di 
fparent.ueritas ingreditur. Melchifedech adducitur,matre carens abfq pa; 
cre nafcítur.(ine matte prius;abfag patre pofteríus.INaturz leges foluuntur, 
mundum Dae repleri oportet. Chriftus iubet;ne reluctemür.omnes 
gentes manibus plaudite,quoníá puellus natus eft nobis, & filius datus eft 
nobis,principatus cuíus fuper humerum eíus.cum cruce ením pariter attollí 
tur,uocaturgy nomen eíus,magni confilij patrís nüncius.P roin damet Toa 
nes,uíam przparate domini; cgo diei huíus proclamabo uirtutem. catne 
carens caro efficituruerbum craflefcit;inuifibilis cernitur, impalpabilis con^ 
trectatur.tempore carens incipit;deí natus;homiínís fit ilius. Tefs Chriftus 
heri & hodie,ille idem & ín fecula.exprobrét lícet Iudact, itrídeant Gétiles, 
Bugentur Haretici.tum credent, cum illum ad coelos uíderint afcendentem: 
quod fi non tum,at de coelís uenienté,& tancg iudicem confidentem:& hac 
quidé aliàs.INc uero deí apparitío;feu natalis nobis folennitas erít. utro qz 
etim modo dícitur,& res utia,duobus nuncupat uocabulis. Apparuit enim 
deus homínibus per natíuíitaté.exiftes (iquidé,& femper exiftés,ex femper 
exiftente.fupra caufam 8 ration&;nó enim ratione fpblimiorerar ratio.Ho 
mo autem propter nos factus eft pofteríus, ut quí effe dederat, etíam bene 
effe conferret.feu potíus,ob fcelera à bene effe deflectentes;rurfus per íncar/ 
nationem ad illud reduceret. Nomé ueto;quía apparuit Theophanía:quo/ 
níam autem natus eft, Genethlía. ea propter aobis díes feftus ducitur, ídeo 
hodierna peragitur celebritas. Quoníam deus ad homínes acceffít;ut & nos 
ad deum accedetemus. feu ut magis dícam proprie,reuerteremur. ut ueteré 
exuetemus homíné,nouum indueremus: & quemadmodü ín Adam mor^ 


tuí eramus.íta ín Chrifto,uiueremus Chrifto.cum illo natí,cum illo crucifi/ 
xi,cum illo fepulti;cum illo tefurgentes:pulchram etením uíciffitudiné hanc 
me pati;eft neceffe . Et quemadmodum ex melioribus euenete tríftíora, ita 
ex ttíftioribus reuerentur meliora;ut ubi abundauerat peccatum.ibi fuper 
abundaret & eratía.& (i guftus damnauerat;multo magis Chrifti paffío iu 
ftificaret.Ereo igítur feftiuitatem hanc celebremus;nó Panegyrice.fed diui» 
ne.non mündane.fed fupermüdane. no rem noftram agentes. fed illius quí 
nofter eft, feu potius domini, non qux funt infirmitatis.fed curationis, nor 
formationis.fed reformationis. Verum quo pacto id petficiemus? nequadi 
fores cotonemus.non chorosinftauremus;nó compita uíarum exornemus, 
non oculos pafcamus, non auditam oble&temus, non odoratum effoemíne 
mus,tion euftui lenocínemur,non tactui. obfequamur, hasc enia ngu 
TS le) | : | . MU0f 


SEHYHTLEAOA Y GATS $ 


fant ad peccat & uix pronz . non ueftimentis teneris ac fluidis, ex quibus 
íd quod pulchertímut, plané eft ínutile, molliter índuamur. non gemma; 


sum fplendoribus, non aurí fulgoribus,non colorum fucís, naturalem men 


tientibus pulchritudinem, & propter imaginem repertís, non commeffatío 
nibus & ebrietatibus;quibus cubilía colligata, & impudicitías annexas effe 
fcio . Quandoquidem malorum doctorum, malx & difciplinz . feu potius 
prauorum femínum,praux funt fegetes.non toros altos, uentrí delítias con 
cínnantes,fternamus. non uíni flagrantíam.non coquorum commenta, nà 
ünguentorum honoremus fumptuof(itates.non preciofum ftercus nobís ter 
fa & mate füppedítet.hoc ením nomíne,ego delicías honorare noui , INon 
alter alterum incontínentía uíncere ftudeamus. incontínentia enim mihí o; 
mne quod fuperuacuü, & prater neceflitatem eft. & hoc alijs, eiufdé luti && 
tnixturz efurientibus & egétibus. Verü hac Gentilibus,pompisqg;ac folen/ 
nitatibus relinquamus Grzcorüquí deos nídore afferunt gaudere, & uétre 


confequenter numen uenerantur,cum malí,malorü damonü & factores, & 
facerdotes,& cultoresexiftant. Nos uero qui uerbum adoramus.(i quid ob; 
lectari oportet.ín uerbo.legecy diuina;& illius explicatíoe;& reliquis ex qui 
bus prafens con(iftit folennitas, oblectemur,ut domeftica: int delicia, ncc. 
ab inuítáte alienz. Proinde (i placuetít(ego etenim uos hodie couínio exce: 
iyoptímís uobís hofpitibus,de his fermoné quantü potero, laute ac libera 
iter apponá, ut perfpicíatís, quemadmodá pafcere queat, peregrínus índi 
genas, & agreftis Meuse iclicaros delicijs carens,& affluentia claros, paa 
per & inopsatqui íam híncexordíar. Caterü uos.quí ín talibus oblectari 
foletis,mihi & mentem,& auditü,& cogitationé expurgate. Quandoquídé 
de deo,& díuínus etít fermo.ut illís repleti delicijs,qua: n&iquam euanefcüt, 
abeatís.etít uero copío(iflimus pariter & compendío(iffimus.ita;ut nec defe. 
ctu offendat, neq; facietate reddatur ínfuauís. | Deus equídé femper erat, 
eftqg;acerít.quín potíusfemper eft.nam erat,& erít;noftrí temporis, & flu 
xx naturz fant partícula, Ac ille;exiftens eft femper.Ita ením ipfe Moyfi ía 
monte oracula pandens.femetípfum nomínauit. totum ením in feipfo com 
prehendés effe cótínet;quod nec íncipitineg; definet.ranquá pelagus quod, 
dam effentía ímmenfum & índefinitü;omnem tranfcendens fenfum,& tem. 
porís & nature.folum menti,umbrz inftar depictü;idig fübobfcure,& per: 
exigue.non ex ijsqua ín ipfo, fed qua círca ipfum funt.alía ex alia imagina - 
tíone,in unum quoddam ueritatis (imulacrum concepta.príus quàm tenea/ 
tut,effugiens.& antequam cognofcatur;euanefcens.tantífper illumínans;id, 
quod ín nobis príncípatum obtinet,& hoc in puris folum.quantum uífum, - 
fuleuris nó füb(ftens ictus:ideo ut mihi uidetut;quo cóprcehenübili ilload 
fe attrahat.Quod ením penitus eft íncomprehenfibile;id etíam nec fpe, aut 
aliquo conatu acquití poteft.ac eo quía difficulter comprehendi poteft, ad; 
mírationi (it,admíratü uero plus defideretur.de(ideratü autem puríficet:pu 
| Aa »  tifiatum 


4 IN.N-A;T. AL E.M 


sificatá üeto deo fimiles reddat.Cum auté tales euafetimüs,tanquam cá do. 
meíticis íam couerfatur(iauenile quíd fermo nofter audet)deus.dijs unitus,. 
& cognítus,& tantü for(itan;quantum íatm cognofcentes cognofcit. Infinita, 
igitur dínínitas,& cotemplatu haud facilís, ac penitus hoc folü ex illa depre. 
henübile quod fit infinita.Quod (i quis exiftimet eo quía (implicis (it natu/ 
ra;aut penítus effe incoprehenfibilé;aut perfecte difcerni pofle;ab illo fecats 
dum quod ens fimplicis (it naturze quzeremus:non ením natura eíus eft (ia 
plicitasquemadmodü neg; in cópofitís,quoniá cópofita funt folum.Czete 
rum cum ínfinitá dupliciter cofideretur, & fecundü ínítiü, & fecundü finem 
(quícquid ením fuper hacc eft;nec ínillis cotínetur.infinità exiftit) Cá igitur 
mensín fuperná refpicit profunditaté,nec habet ubi cofiftat;ac ín cotempla 
tionibus de deo.deftituit,tum infinitá illud,& impenetrabile, príncipio ca 
rens appellat.Cü ueroad inferiora & poftrema acíem defletittum id im 
mortale; íncorruptibile uocatur.cum uero totum cónexum fueríttum xuí 
ternum nücupatur.auum etením,neqg tempus, neq temporís eft partícula 
aliqua:non ením menfurabile eft,fed quod nobís tempus;folís curfu comen 
furatá exiftit,hoc xuíternis eft zuam.quod cü exiftentibus paríter extendi 
tur.tancg motus quídam,& fpaciü emporale.Et hzc mihi de deo nunc phi 
lofophanti.fufficiant:neq; enim ultra hacc tempus pertníttít, quonià inftítu 
tum noftrum,;no de T heologia;fed de euangelíca eft dífpenfatione. Cá ue/ 
to deum nomíno;de patre, filío,& fpiritu fancto loquor:neq; enim díuíni 
tas fupra hzc à nobis diffunditur,ne deor populum íntroducamus.nec ínv 
fta hzc conftríngitur,ne diuinitatis inopiam decernamus,uideamurcg pro: 
pter Monarchiá iudaízate, aut propter multitudíné abundante gracíflare. 
in uttifq; ením (imile eft malum,licet ín cótraríjs ínueniatur:& íta fe babent 
fancta fanctorü,qux à Seraphin conteguntur,& trínís eloríficantur fancti 
ficationibusin unam coeuntes domínatíoné,& deitate. Quemadmodum & 
alíus quídá;qui ante nos fuit;pulcherrime & fablímiffime differuit . Poftcg 
ucto benítatí diuina: nó fufficiebat, ut folum cotemplatione fuí moueretur, 
fcd oportebat bonum latíus diffundi , & longius procedere, ut plura effent 
quac beneficio afficerétur,íd enim fumma erat bonitatís: prítpü quidem an; 
gelícas,& coeleftes excogitauit uirtutes , ftatímQg excogítatío opus fuít, uer 
bo patíter adimpletum,& fpiritu cofummatum:& íta fubftiterunt fplendo, 
res fecundi;prími illius (plendorís miniftrí: Gue cos fpiritus intellectuales. 
uc ígaem immaterialem & incorporeum, (iue naturam quandam alíam ap 
pellemus:quoniam fjs,qux enumerauímus,admodutm propinquos effe fu 
fpicandum eft.equidem dicere uolo,ímmobiles eos ad malum.folumcg bo 
ní habere motus, utpote quí círca deum uerfentur, & primordio fuo ex deo 
refplendeant.nam quz fequütur fplendoris funt fecundi. Quod uero nó pe 
nítus immobiles.fed difficulter mobiles zftitmari;& nomínari debeát,ille mí 


hi fidem facit, qui propter fplendorem Lucifer, propter elationem uero ca 
lígo 


SAL Y RSTOORR DS $ 


ligo,& factus & dictus eftzac patíter qux fub ipfo erant defertrices potétie, 
Ícelerü opifices ob boni fugam,nobístg authores.Tta ígitur,& propter hac, 
(ibi intelligibilis, coftitit mundus quemadmodü ego de hís philofophatus 
fum,tenui fermone ardua expendens.Cterü poftquam illi príma recte fuc 
ceflerát,fecundarío mundü excogitauit materialem, & ui(ibile, ac ís eft;e coe 
lo & terra, & eorum quz ín medio fant comixtío illa;& concretío:laudabilís 
quídem,propteruníufcuiufc reí induftríam fingularem, longe uero lauda; 
bilior,ob cócínnitatem,& confonantíam;qua ex omnibus cóftat;cum aliud 
erga aliud decore fe habeat, & cuncta cum uníuer(is, ad uníus mundi perfe; 
Ctíonem,recte conueníant:ut deus oftenderet;non folum naturà (ibi effe do 
mefticam.fed quod omníno alíénam fübftituere potens effet. Etenim natu 
ra intellectuales,& mente folum coprehen(biles,diuinitati funt domeftice: 
aliena uero penitus, quecunque fub fenfum cadunt:& ex illis A magis, 
qua omníno inanímatz funt,& immobiles.Sed quid nobis hac.for(itan dí 
cet quífpíam.feftí amore ualdedetentus;& feruentiot:ad metam equum ím 
poer de ijs qua ad feft pertinent,ac quam ob rem hodie cofedimus phi 
ofophare.faciam íd quidem, & (i paululum altius, ita fermone & de(iderío 
adigente;orfus fuerím. Mens igíturíam & fenfus, ita iauícem difcreta;intra 
termínos coftíterant propríos,& uerbi cteatoris excellentiam, ín fe ipfis ex; 
tollebát.taciti laudatores,& affidui magnificentia: prxccones.uerü nondum 
ex uttífqg factum erat temperamentí;negs contraríorum comixtío.alíqua, 
fapientia maiorís;ac uarietatis illiusque círca naturas uerfatur cognítio:ne 
que bonitatís díuitía: omnes cognita: erant.Hoc igitur opificís uerbü often 
dere uolens,anímalunum,ex uttifqg.inuifibili taquam & uifibili natura, ho^ 
mínem fabrícat:ex materíacp iam exiftente corpus fumit;à femetipfo uero 
uítam immíttít,quam quídem anímá rationalem,& dei imaginem, Ícríiptu/ 
ra nomínauít:tanquam mundum fecundariüi quendam,ín paruo magnum 
in terra ftatuit, angelum alíutmn;cultoré míxtá, uí(ibilis creature fpectatore, 
intelligibilis uero myftem: eorü qux ín terra funt regem, fupetno regimíni 
fabiectum,terteftrem & cocleftem,temporariü & immortalem, ui(ibilem & 
intelligibilem. medíum inter magnítudiné & humilitatem, eundem fpiritá 
& carnem:fpiritum propter gratíam,carnem propter elationem: illud ut fe/ 
cum mancat;ac benefactorem olorificet;hoc ut patíatur,inftruaturd.ut ad 
magnitudine enitatur, patienstg admoneatut: anímal quod híc informet, 
alio uero transferatur:& quod finís eft myfteríj.(i ad deum declínauerit,di 
uinitatem affumat. Ad hocením me dirigit, mediocre quod hic eft ueritatis 
lumen.ut darítaté dei &uideamus,& füftineamus:dignam illo.quí nos col 
ligauít,& diffoluet,rurfusqy fublimius colligabit. Hunc ergo homíné ín Pa 
radífo collocauit(qui(quis aliquádo erat Paradííus ille)libero arbitrio illum 
honorans:ut bonü cligentís nó míaus effet,dg illius qui femina dederat: im 
mortalíam plantar colonü, diuinarum forfitan cogítationü, (implíiorum 
Aa. pant 


IN NATALEHM 
atiter,& perfectiorü.nudum (implicitate;ac uita innocétía;abfqs omni áe 
uil: & pratextu. Talem ením efTe decebat;quí erat ab ínitío,deditty le 
eem,liberü habenti arbitri; materíam nempe.Ac lex erat praeceptum, quae 
planta effet attingéda,& à qua abftinend(: ílla uero cognitionis erat lign. 
Haud male fub ínítiá plantatíi;neq; inuidiofe "japon huc deo rebcL/ 
les linguas fuas dirigát.ferpentemue imitent, Sed bonü quidem, Gi oppor; 
tune famptü fuiffet.Etenim cótemplatio erat planta, quemadmodà cotem 
platio mea;ad quam folá habitu perfectíotes tute afcédere poterát:minime 
uero (implicioribus bona, nec qui appetitu erát auidiores, quemadmodum 
nec tenetrís,& lacte adhuc índigétibus;cibus folidior cóuenit. At poftcg día 
boli ínuidia;mulieríscy tranfgreffione;in quá uti fragilior incidit, & ad fidem 
dum aptíor.perducta eft; proh mee imbecillitatís(mea etením fuít prímaui 
patétís)ttadítí mandati oblítus homo eft,amarod fuccubuít guftuí;paríter 
& àuitz ligno,& paradifo, & à deo, propter prauítaté extorrís agitur, pelli, 
ceiscp índui£ ueftibus:carne forfitan craffiore;& mortali, & reluctáti: tumdg 
primü.propríá agnofcit turpítudiné,a deity abfcondit facie;indeigs lucratue 
quippiam,morté nempe,ac peccatí abfci(ionem,;ne malum effet immortale, 
fitip pcena miferícordía:íta ením deum puníre arbitror, At homo maltífa^ 
ríam antea,ob multa correptus fcelera.qua ob diuerfas caufas, ac tépora ua 
ría,ex prauítatis germinauerát ftipite,uerbo,lege;prophetis;beneficijs,com 
mínationibus,uerberibus, ínundatióibus;incedijs,bellis.uictoríis,cla dibus, 
prodieíis ex ceelo.prodigtis ex aére,ex tetta,ex mari,im prouifis bominü.ci, 
uitatum .gentía,fabucrfionibus,quibus omhibus.de peccati tantü agebatur 
exterminio. Tandé ob grauíiores morbos.fortíorí opus etat phatmaco.prov 
pter homicidía mutua;adultería;petíuria,infanos mafculorü amores;omnt 
umcp malorü nouiffimü & primum.idololatriá ac honorís adorádí;a facto 
re ad facturá.translationéHac igitur poftt maíorí indigebát auxilio;ma 
ius quoc affequütur:hoc auté ipfum deí erat uerbum;omnibus feculis antí 
quius.inuibileincoprehenfibile,incorporeü,ex principio principia.lux e la 
mine.fons uita: & immortalitatis. Archetypi imago,(ignaculáü immotü.(imi 
litado incomutabilis.patris díffinitio;ac ratio;ad propríam procedit imagi 
nem, carnemcqp ob carné getít.ac anima rationali, propter meá comifcetur 
animá fimili (imile expurgás,exceptoqg peccato. p omnía homo efficif. na 
fcitar quidéex uírgíne;cuíus caro ac aníma,iíam antea à fancto purgata erat 
fpiritu. Decebat ením,ut íta generatio ornaretpríus tamé uirgínítas hono 
re decoraretur. Procedés auté deus.poft affumptioné;unü ex cotrarijs duo» 
bus.carne & fpiritu,ex quibus híc quídé deus erat;lla ueto ín deitatis cofor^ 
tíum a(fumpta, ó míxtura noua,ó temperamentü admírand(,exiftés nafci 
tur.íncreatus creatur,;intangibilis cágitur, per mediü anímz ratíonalis.intet 
carníscraffíciem, 8& diuínitaté interpo(itz. dítans depauperatur: ob meam 
enim pauper eft catnem,ut ego fua locupleter diuínitate.plenus exínanitur: 
* j j fiquidem 


S'ANL vA TOR fg 7 
(iquidem parüpet fua exínanítur gloria, ut cgo fuá cofequar plenitudinem; 
qu& nam bonitatis díuítíz ? Quid hoc ad me myfteriá illud? particeps fue 
ram imaginis cíus,uerü non cóferuaui . Ac ille mea fit particeps carnís.ut & 
imaginé faluet,carnemcg immortalítate donet,fecundá comunicat comuni 
cationem,longe príore admirabilioréQuoniíá tunc quidé quod melius erat 
(mpartítus eft,nücuero deteríotís efficit particeps:hoc príore díuiníus, hoe 
mentem habétibus fublímius.Sed quid aobís ad hac dicent calumniatores 
amatulentí: díuinitatis cenfores, rer laudandarü accufatores, círca lucé te/ 
nebro(i;círca fapientia indocti; pro quibus Chriftus gratís occubuit, creatu 
rc ingrate. diaboli plafmata. Num dei beneficentiá crímínarís?num propte 
tea eft paruus,quía propter te humilís.quía propter errantem paftor uenit 
bonus.quí anímá pro ouibus fuis ponit, montes & colles,in quibus idolis fa 
crificabas;peragrás;errátemcp inuenír,ac inuentü humeris impofuit;quibus 
& ligaüac ímpofitü ad fuperná reduxit uítá:reductum uero permanétibus 
annumerauít.Quía lucerná accendít;carnem quídé propriá;domum(qy uct/ 
ritmundü à peccato müdans;ac drachmá quafiuít:imaginé nempe reeíari 
uicijs cofufam.& ob drachmx inuentioné;amícas (ibi cóuocatuirtutes;ac laz 
tica participes facit, quas € domefticz conuerfationis effecerat tiniftras: 
quía & lucerna praecutfatríci.lumen quoq faccedit fplendidiffimum.uocicg 
uerbü,& pronubo fponíus.przparáti domíno populü acceptá, & prxmuti/ 
dantí;ad fufcipiendá fpirità per aquam. Hc ds exprobras ? propter hac 
uilioré reputas ? quia línteo pracingié.pedestp difcipulorá lauat, optimácj 
uíam fublímitatis/humilitaté effe demoftrat.Quia propter anímá humí in 
curaatam humilíatur,ut erígeret quod ob peccatíi deoifüci uergebat.Proin 
de cur nó & hoccrímínarís ? cp cá publícanís,& apud publicanos manduca 
uít,publicanosty inftruxít:ut & ipfe quid lucrifaceret:quid nam tandé pec 
catorum faluté. [Num quís ideo medícii accufat?quoníá ad. morbos fefe de; 
mittít.fcetoremqg fuftínet,ut xgrotantibus fanitaté reftítuat. Num eum quí 
imiferícordía ductus ín foneam fe declinat? ut delapfamn pecus ex legis inftí 
tato conferuet? demíffus eft quidé;uetüi ut homo:duplex ením erat,nam & 
laborauit;& efurijt, & fitiuit,& decertauit;fleuit quoq, fed lege corpotis . Sí 
autem ueluatí deus, quíd hoc ? bonam patrís uoluntatem.legatíoné effe pu 
tato,ad qué refert qua fua funt,& tanc príncipium honorat, eum,qui auo 
caret,& ne aoluatati díuína re(iftere uideatur, Quoníam & traditus dicitur, 
fed & feipfum tradidiffe fcribic:& à patre refüfcítatus;& refutnptus efle, fed 
& feipfum refufcitafTe,& iterum redijfe leoítur:illa bong uoluntatis;haec ue 
to fant poteftatís, At tu qux illam mínorem reddunt,enumeras: que ueto 
fublimiorem retíces: (iquidem quod paffus (it ímputas, uerum quod fponv. 
tenon adiungís. Quemadmodá & nunc quoque uerbum patítur:à quibut 
dam enim ut deus ueneratur,& cófanditur:ab alijs tanquam caro uíitupera/ 
tur,& à deitate feparatur. Quibus irafcatur;fcu potius quibus dimittat plus? 
| Aa 4 num 


$ LN ONOA' TOASL ESM | 

num male confundentibus;aut male feparantibus? nam & illos diuidere, & 
hos conectere oportebat;illos quídé numero;hos uero díuínítate.catnem ca 
uillarís? uel eum Samaritanü appellas? ut quod eft deteríus taccam.hoc & 
Iudzxi faciunt.fidé díuinitati denegas: at illud nec dzmones.O & dxmoní 
bus incredulior,& Iudeis ingratior.illi filij appellationé,;zqualis honoris uo 
cem exiftimabát:hi uero expellenté deum efle nouerant, credebát enim ob 
eaque patiebantur. T u auté neq; qualitatem cocedís,neqy díuínitaté fate 
ris.fatius tibi erat círcácidi;aut a daemonibus agitarí(ut rídiculi quíppíatn di 
cam) quam ín przputío,& bona ualetudíne, tam fcelerate,& impie fentíre. 
-Proindepaulopoftuidebis Iefum ín Iordane,meam puríficare expurgatio; 
nem.feu potius putificatione aquas fanctificanté.INó enim quí mundi pec/ 
cata tollít;puríficatione indigebat. Videbís & coelos fe fcíndétes, & à fpiritu 
cognato teftímonium accípienté;tentationem fabeuntem,& uíncentéjange 
* loram& minifterio fruentem;ac omnem zgritudiné,& omnem languorem 
 curantem, mortuos uíuificantem, utíná & te quocp, in fcelerata opinione 
"" tuademortuít:ac demones expellentem,nunc per femetipfum,nunc per di/ 
" Kipulos:hominescy innümeros,paucís pafcenté panibus.per mare gradien 
 tem:ac tradítum, & crucifixi; f(imult crucí mea fuffigentem peccata: tandj 
agnum productü, & tanquam facerdotem producenté: quafi hominem fe 
pultüm.;uerum ut deum refurgentem.índe afcendenté,& cum gloría fua re/ 
. deunté.Quot modo.de (ingulis Chrifti myfterijs laudes celebráda effent? 
Quorum tamen omni fumma eft una perfectio & reftauratio mea, & ad 
. primum Adam reuer(io. Nunc uero mihí partum fufcipe: & exulta,(i nó ut 
' Lpscdend ab utero.faltem ut Dauid, propter archa requíé: & defcriptionem 
' uenerare;per quam ín coelos afcriptus es: ac natíuítatem,per quam à uíncu/ 
- lis natiuitatis folutus es,cole,& Bethleem pufillam;qua te ad Paradifam re 
'duxíthonora: & pracfepe ín quo cum ratione careres, a uerbo enuttítus es, 
. adora. Cognofce ut bos poffefforé(Efaías te hortat)& tanquáafinus pracfe 
domíni fuí:(iue ex animalibus müdis (is, & fub legem ac rumínationem 

- uerbi reductis;ad facrificiumq; idoneis:(iue ex ímmundis hucufq, nec cibo 
nec facrificio aptís,gentilis quoqs portíanculac, cam ftella curre;ac cum Ma; 
gis offer munera;aurü;thus,& myrrham.tanquá regi,& tanquá deo, & tan 
quam propter te mortuo . Cum paftoribus glorificacum angelis fübfalta; 
cum archágelis hymnum cane:communis fit celebritas;cceleftium, & terre; 
ftríum uírtutá. Credo etenim & illas hodie patíter nobifcá exultare;ac feftí/ 
uitaté agere, NNam & hominü,& dei tenent amore,inftar earüi;quas Dauíd 
introducit, poft paffíoné Chriftü cócomitantes,& occurentes, ac inuicé ad 
. portarü eleuatíoné hortantes.unum quod círca Chrifti natíuitatem euenit, 
"odio profequere.Herodis népe infantícidiü:feu potius & hoc uenerare, tat 
quam coctaneá Chrifti uíctitmá;acnoux iagulationis facrificii precidanedt. 
Quod (i in eyptü fugerítprompte una fugito:bon ením cá Chrifto per 

| j Íecutíonenm: 


fALYAEY.ORAUS ? 
fccationé fuftiere,ac paríter fugere.cü uero ín Aegypto demoratut. ipfum 
ex Acgypto,títe ibi adoratá, reuoca. per omnes Chrifli tates, ac uírtutes, 
irreprehefibiliter perge. tancjs Chrifti difcipulus purgerís. círcücidaris,tegi 
men quod a generatione rel(quü eft;abice.dein in templo doce, díuína nen 
dentes expelle. & (i (ta pati necefle erit.lapíderis. lapidantes fat fcio,latebis, 
ac per medium illorum, tanquá deus effueies: uerbá ením lapidari nequit. 
Quod (iad Herodem ductus fuerís,ne multis refponde. plus (ilentiá tuum 
teucrebítur, quàm alíorá fermones prolixos, Sed & (i flagellabetis, relíqua 
etíam appete. propter guftum fel degufta, acetü bibefputa quxre, alapas 
excipe, colaphos quoq;.fpinís coronerís,afpetítate uítaz qua fecundü deum 
eft, purpuram índue;arundiné fufcipe, ab uerítatem illudentibus adoreris. 
Demüunàcracifigarís, una moríarís, prompte unà fepelíarís.ut & (imul re; 
fürgas,& (imul elorificeris,& (imul regnes.deum quantá uífibilis eft cernes, 
qui ín trínitate adoratur, glorificatur,qué & nunc nobís manifeftarí.quan 
um carne uínctis eft coprehenfibilisoptamus in Chrifto Iefa domino no; 
flro;cuí (it gloría ín fecula, Amen. : 


GREGORII NAZÁNZENI THEOLOGI IN SAN 
cta epiphaníarum lumína Oratío fecunda, 


$ I vnsvs lefusmeus& turfus,myfteriummyfterium 
AVR» haud fraudulétum. necquod iíndecorum,aut ertorís ac 
vAW, temulentiz Gt Gentilis.Ita ením ego illorá pura appel/ 
larim.& mecum fentire atbítror,quotquot recte fapiüt, 
/4| uerum myftetium excelfam, ac diuinum. & quod clari, 
i ui epewx) tatem fuperná conciliareualeat.Sacer enim hicquo com 
uenim us lumínáü díes, quemcp hodie celebrare dígnü duxímus, exordíum 
quidé à Chrifti mei baptífmo fumít;uerí luminis, illauminantis omné homi 
nem uenienté ín hunc munda. Operatur auté & meam purgationem ;auxi 
liaud prebet lumíni;quod (uperne ab ipfo accepímus,ac fub ínitiüi per pec 
catü obfcurauimus,& confudimus. Vocem igituraudite díuínà in me quide 
myfte;ac talium facrorü príncípe,uehementer refonátem, utíná & in uobis. 
ego fum lux mundi,& ídeo ad illum accedite, & illumínamíni, ac uultus ue/ 
firi lumine uero (ignati.haud confundentur. Tempus eft regenerationís,re/ 
nafcamur fuperne.tépus reformationis.primü Adam refumamus.nó quod 
fumus permaneamus.uerü quod eramus fiamus. Lux ín tenebris lucet;uitae 
huic & carunculz. ac tenebra eam infectantur quide, fed non coprehende; 
rant.de conttaríjs loquor uirtutibus, qux uifibilem Adam impudenterag, 
erediebantur, fed ín deü incidenres,aincebant:ut nos tenebras deponetes, 
luci appropinquaremus;inde & lux efficeremur pfecta;perfecti lumínís ger 
mina, V idetisne diei huius gratíá, cernitis ne myfterij uirtaté ? num à terra 

TÓC UNE eleuamíniz 


10 : IN SANCTA 


eleuamíni ? num ín fupernis ftatuimini? manifefte uoce noftra,& inductio 
ne exaltati.& magis etiam cóftituemíni,poftcg à uerbo profperatum fueric 
uerbum. Nunquid talís eft puríficatio alíqua legalis & umbratilis?qua: term 
poralibus pro(it aíperfionibus.cinerecy uitulí purificet ínquinatos. INum ra 
le quid Gentiles ín fuis celebrant facrís,quorü folennitates cunctze;ac myfte 
ria mihi nuge funt,da monum inuenta calíginofa;& mentis figmenta infeli 
cis,tempore adíuta,e fabulíscy fuffurata.INam qua ut uera adorant,ea tan^ 
quam fabulofa occultant.cum tamen deceret.(i uera effent ne fabulze nuncu 
parentur;aut fi nó turpía,ut palàm oftenderentur.Siaero médofa;ne admi 
ratione digna cenferentur,neq, tam impudenter de eadem re, penítus diuer 
fas opíniones haberét:ueluti puerí in plateís ludentes,uel potius uere infeli, 
écs uirifed ab homínibus prudentibus.& uerbi adoratoribus;mínime com 
probata.quí cómenta hzcc,& fordidam ueri (imilitudinem execrantur.INon 
funt hic Iouís Cretenfiü tyranni natalia, & furta.licet Gentilibus dífpliceat, 
tiecp Curetum fonitus,& plaufus.faltationesqs armata, plorantís dei aagi 
tum calantes, ut patté filiorü oforem lateret. quandoquidé perículum erat; 
fi puer fe uagítu prodidiffetne illum ut lapidem deglutiret. Non Phrygum 
emafculatíones, & Tybiz,& Corybantes, & quibufcunque homínes circa 
Rheam infaniunt;talía deoríi mattí facra inftaurantes, talibusqy ínícíatí fa; 
cris,qualía talíum matrí funt coueníentía. Nec puella quepíam nobis rapi£, 
ac Ceres errat,& Celeos quofdam introducitac Tríptolernos;& Dracones, 
ac quadam facít,quadá uero patitur. Erubefco enitn in lucem profetre;no; 
cturna facra;ac ex turpitudine myfteríü facere. Nouít hac Eleufis,& (lendo. 
rum uete (ilentío digna;nouere myfta. neg; funt hc Diony(ius, faemurdg 
imperfectá, quod fcetum cum dolore parit, tancj aliud quíddam capite fic 
prior.ac femíuír deus,& ebríorü chorus.exercitusqelafciuus. ac Thebanorü. 
huncuenetans dementía,& Semeles fulmen adorandum. INeq; meretrícia 
uenetís myftería, quz ut ípfimet fatentur.turpiter & aalcitur, & ueneratur. 
Non Príapi quídam;pruríentescy Príapi alij.rebus & formis obfceení.neg; 
Tauticx gentís hofpitalis cxdes,& Laconü Epheborü cruor,quí fuper aris, 
dum flagris cxduntur, fpargitur. & ín hoc folá male uirilíter agentes, quiz 
bus colítur dea.& hac uirgo.nam ílliidem & molliciem honorant, & auda; 
ciam uenerantur.ubí autem Pelopis carnificínatm.famelicos deos pafcérem 
collocabís ? amarulentamqj,& inhumanam hofpitalitatem « aut ubi Heca 
tes terribilia & tenebrícofa phafmata ? Trophonijdg ludos fübterraneos, 
& oracula feu Dodonez quercus nugalía;aut Delphici Trípodis commen. 
ta ? uel Caftaliz pocula diuínatricia ? tantum propríam tacíturnitatem nó 
diuinátia.nullibi eft magorá immolatio,& fibrarü fectilis prefcientía. Chal 
dxorumi Aftronomía, & natíuitatü ratio, coeleftium motu noftra quoq; 
circamuoluens.qui nec de feipfis;utrum aliquádo erátaut futuri fint cogno 
cere poffunt. nec (ant hac Thracum oreía;a quibus ut fertur. faperftitiones 
WES fumpfere 


4 
BEPIPHANIARVM'LVHMINA M 

fampfere initium.non Orphei facra,& myfteríaqué adeo Graci ob fapien 
tíam admirati fant, ut & lyrz pulíu uníuerfa illum traxiffe effingant neq 
Míthri fupplicia.digna, qux fuftineantur ab íjs, qui talibus ínítiantur.ne 
Ofiridis dilaníatio, calamitas alia apud Aegyptios uenerata.non I(idis ín; 
fortunia & Hírci méde(iorum uenerabiliores, Apidisqy prafepium:uítulo, 
Memphiíticorum amentía delicate fe oblectante.negy honores.quibus Ni 
lum ínfamant ftugiferum.ut ípfi collandant,& fpiciferum.felíciratemqg cubi 
tís menfarantem:ut dicere obmíttam, ferpentium,& anímaliii omnigenum 
honores, & dedecorís ambitioné;quibus (ingulís, proprie feftiuitates quaz/ 
dam funt & myftería, Verum ín omnibus, communis malorum Damonü 
caltus,adeo,ut (i omníno ipfos impie àgere oportebat, & a deí opinione ex; 
cidere,acín idola, & artís opera, manuumcg figmenta impíngere, nil aliud 
ipfis, fanz mentís hominibus imprecádum foret, quàm ut talía ueneraren 
tur, & tam officiofe colerent, quo eam quam oportebat errorís mercedem, 
quemadmodum Paulus ínquit.ín ijs quz uenerantur reciperent. no magis 
illa honorantes, quam propterilla ígnomínía affecti . abomínabiles ob er; 
torem,fed longe abominabiliores, ob uilitatem eorum qux adorant, & co/ 
lunt.íta;ut quanto magis illis ip(is qua uenerantur, infenfati exiftant;tantü 
dementía,quantáü ea qux adorantur uilitate exuperét. De hís igitur ínter fe 
ludant Geatilium filij; ac damones,;à quibus illis ea ínfita eft dementía, ut 
dei honoré ad feipfos pertrahát;& alios aliter opinionibus fcedís, & imagt/ 
pationibus diíftrahát: ex quo nos àligno uitae eiecere, cü lign coenítionis, 
non ín picis oportune deguftauiffemus,nüc tanquá imbecilliores itu 
uadunt,ductoremc anímáü futripiunt; & paffionibus fores rcferát.nó ením 
ferebát cá natura effent inuidi,; homitiesqg odio haberét.feu potíus ob pro; 
príam malicíam tales effecti e(fent,ut terrení;ceeleftía confequerentur.cum 
ipi ab alto.ín terram decídiffent, nec ut tranfmutatío tanta eloríz, príma/ 
rumcp fieret naturará.haxc eft facturz perfecutio.propter hoc (mago dei af 
ficitur iníuría, & quemadmodü quia mandatü feruare haud díigaum duxi 
mus,libertati errorís traditi fumus: ita quía aberrauímus,ignomínia affecti 
futnus.ín ijs,qux coluíimus. INO ením hoc folum malum erat;ut quí facti era 
mus ad opera bona;ín gloria & laudem factorís,& quantü erat poffibile,ad 
imitatione deí;fieremus receptaculum omníü uíciorum.qux interíoré ma 
le pafcerét & cófumerent hominé. fed & hoc,cj deos uitiorumjftatueremus 
 patronos.ut non folum abfcy pcena peccatíi, fed & díninü e(Te céferetur.ad 
talem (iquidem confugerüt excufationé adorantía. nobis uero,quemadmo 
dum gratía díuína,cóceffum eft infelicem effugere errorem;ad uetitatemdg 
accedete;ac deo fetuíre uíiuéti & uero,.creationemqy füpereredi, prímos quo^ 
que motus, & qux tempoti fübiacent cuncta fuperare:íta;& de deo, ac díui/ 
nis & fímus,& differemus, inde exordíü fumétes.unde incipere eft melius, 
melius uero,unde Salomó ugs otdíri docuit.initiü fapiétia: inquít;timor do 
mij 


E INSANCTA 
«ini.cut ueto initiá appellatfapientiz, tímoré ? quoniá ron à cótemplatío 
ne incipientes, ín timorem definere oportet. cotemplatío enim effraxnatos, 
for(itan etiam per pracipitía impelleret.fed tímore inftructos,& purgatos, 
& ut ita díxerim extenuatos;ad fuperiora extolli.ubi ením tímor,ibi máda; 
torum eft obferuatio:ubi uero mandatorum obferuatio.ibí & carnis eft put 
eatío,qua anita nebulas offundit;nec radios diuínos pure intueri permít/ 
tít.ubi auté eft purgatio;ibi illumínatio:illuminatio uero defiderij eft imple 
tio,illis,qui maxíma,aut ea qua funt maxímí,aut prater magnum quid cuz 
piunt.Quapropter prímo purgatí;inde cum purítate uerfari conacnít.(i no/ 
bís accídere nolumus,quod populo Ifraclitico.qui elorià uultus Moy(i ferre 
nó poterat, & propterea uclamíne índigebat. aut quod Manue euenit, cum 
ín dei incidiflet tmagínatione,& dicere nolumus, perimus o mulier, quoníá 
. deumuídimus . Seu ut Petrus Iefum à nauicula dimittere, tancg prafentía 
faa indigni.cum ucro Petrum nomíno,unüquemqy per undas íntelligo gra 
díentem:aut (i nolumus ut Paulus.lumíne orbari.quí cam eo qué perfeque» 
batur, príus quàm à perfecutionibus purgatus effet, conuerfabatur. fea po» 
tius magni lumínís fplendore paulifper illuminarí: aut (i ut Centurío fanita 
tem quidem expetere uclimus;at curantem ob laudatam tímidítatem ia do 
mum füfcipere nolimus.Dícat ígitur unufquifqy énobís,donec nondá pur 
gatusfed adhuc feculi Centurio eftmultz etíam ín malicía potentia, Cara 
ríG corum qui deorfum trahunt imperatori militat,non fum dignus ut fub 
tectum meum íntres.Cum uero Iefurn cernere defiderat, & (i fpíiriralí aetate 
adhuc pu(illus exiftat,táquam ZZachzus ille.faper Sycomotum attollatur, 
mortificans membra qux fuper tettam funt, & corpus humilitatís tranfcen 
dat.tum fermonem accípíet;& audiet,hodie falus facta cft huic domui.falu 
temQg confequetur, & perfectíora colliget.bene fpargens & efíunden s,qua 
maleut publícanus,collegerat.Ille idem enim fermo,& terribilis eft indíenis 
propter naturam:propter míferícordíá tamen recte petcipitur;ab íjs quí íta 
funt animatí,ut ímpurum & brutum fpititum.ab animabus abicant, & ani 
tuas fuas agnítone exornent;& decorent;neqy fegucs aut ociofas relínquát, 
ne raíorí apparatu.íterum à feptem maliíciz fpirítibus,quot & uirtutís con 
numerátut,occupari queant. etenim quod expugnatu difficilius, hoc etíam 
maiori cura eft dígnius.Sed ut mali fuga;uírtutisqg operatione, tot Chri 
ftum,;aut quantum poffunt;ad feipfos introducant.ita ut niluacuum, quod 
malígna uís rurfus implere ualeat;relinquat,ne fiant nouiffima peiora prío 
ribus,& propr: incurfus aehementíam,& cuftodix: münitionem, expugna 
tioníscy difficaltatem.Cum uero'omní cuftodía propriam obferuauerimus 
anímá,& afcenfus ín corde difpofuerimus, nobisqp ipfis renouauetimus no 
ualía;in íafticiaqs feminantes.quemadmodü Salomoni & Dauid & Hicre 
mix uidetur, illuminabímus oobis ipfis lumen cognitionis : tancdei loque: 
mut fapientía,ín myfterio abfconditam,alijsq refplendebimus.interítm au 
iN tem 


EPIPHANIARVHMI LVMINA "1 


tem purgemur,& initiemut uerbo;ut cum maxime nobís metip(is benefcce 

tímus,deo fimiles efficiamur.adueníens quoq; uerb fufcipiamus.& non fo 

lum hoc.fed & uincamus,& alíjs luceamus .Poftég autem uerbo auditores 

'expurgauímus,agite,de folennitate (am difleratnus.pariterty ferias, cutn fe 
fti amatrícibus,& deo acceptís peragamus anímabus.& quoniam fefti fum, 

ma;dei eft memoría,dei quoq; memores (imus . Etením celebrantiü fonus, 
qui illicubíi exultantiá omnium eft habitaculum,peragítur;nil aliad, quàm 

hocfolá effe puto;ut deus laudetur,& elorificetur;ab ijs.quí coelefti ílla rep. 
digni céfentur.quod (i prxfens fermo,;quid, ex íjs.quz iam antea funt dicta 

continebit.nemo tníretur.INon enim eadem folum;fed de eifdem dícam.lín 

eua,mente, & intellectu perhorrefcens, cum de deo loquor, quem beatü & 

laudabilem affectum Mobi quoq opto. Czterü de deo cutn díco,uno lumi 

ne paríter,& tribus illuminaminí:tribus quídé fecundum proprietates;uel (i 
alícui íta libuerit appellare fecundü hyypoftafes,feu petita Mise enim 

dleuerbis pugnatmus,dummodo fyllaba ad eundem fenfum perducát. uio 
autem fecandá fuübftantiz,(iue deitatís rationé:diniditur etenim indiui(ibili 
ter,ut (ta dícam,& coniungitur díui(ibilíter,unü ením in tribus deítas,& tría 

in quibus eft deítas: uelut exactius loquar, qux eft deitas. exceffus aero, & 

defectus obmittamus,ne unitaté confufionem.feu dini(ionem efficíamus di 

fcidiumn:ex xquo enim à nobis abfit,& Sabellij contractio,& Arríj diui(io, 
ex contrario mala,impictate tamen aqualía.Cur enim deum uel male con; 

iungere, aut ín inzqualítaté cocidere neceffe eft:nobis ait unus eft pater,ex 

quo onrínía,& unus dominus Iefus Chriftus per quem omniía,& unus fpirí 
tus fanctus;in quo fant omnía:nó tamé naturam illius ex quo,& per queto, 
& ín quo fecamus:quoniam nec pre pofitíones,aut nominum ordo quíd itm 

mutabunt.fed unius, & ínconfufa naturx proprietates defignamus. & hoc 

maniífetum eft,quoníam ín unum rurfus congregantur:fi illud apad Apo/ 

ftolum,;non íncaffum legitur, quía ex ipfo,& per ipfum, & in ipfum omnía, 

ipfi gloría in fecula, Amen. Pater tag; pater eft, & initio carens: non enim 

ex quopíam:filíus eft filius,non tamen abfque ínitío,nam ex patre eft:fi ue/ 

ro a tempore ínítiü fumíis,& ipfe (ine inítío eft. nat temporá factortempo 

ri non fübditur. Spíritus fanctus, uere fpiritus eft,ex patre quidé procedés, 

non tamen filíaliter,quoníam non generatur.fed procedit.(i quid in nomini 

bus dlrítatis gratía innouare oportet: neq; ením pater ídeo ingenitus non 

eft;quoniam quíd genuit:negy filius ideo non genítus;quía ex ingeníto.quo 

pacto ením ? nedp fpiritus, aut ín patrem;aut ín fili refunditur, quoniam 

procedit.& quía deus eft:quamuís impijs haud uideatur.propríetas (iquídé 
immobilis eft: quomodo enim propríetas permanebit, (i commoueatur & 
transfundatur ? Qui uero id quod íngenitum eft,& genitum, deorá homo/- 

nymorü naturas conftítuunt.forfitan €& Adam & Seth;quoníá hic quidem 
aon à carne proceflit.plafma ctením erat;ille uero ab Adam T digi 
eft, 


4 sumM IM OSRREGYA. : 
eft,inuicem iuxta aaturam díuerfos efTe contendent. Vnus igitur deus in trí 
bus,& tría ánum.quemadmodum prafatí fumus, Poftcj uero illa.feuillud; 
ita fe habebat;necfolum ín fupetnis adoratíoné cotíneri, fed & ín inferiori 
bus adoratores quofdá effe oportebat;quo omnia deí replerent gloríaquo 
níam & dei crát,propterea homo creatur,ac dei manibus & imagine hono 
ratur, Hunc autern diaboli inuidía;& amato peccatí euftu,à deo;quíi eum fa 
bricauerat;mifcrabiliter feparatum, negligere dei mínime fuit. Quid fit £ 8& — 
quíd nam magnü hoc de nobis myfterí 7 ínnouatur natura;fitty deus ho 
mo,& quí faper coelá coelí;ad propric eloríze & claritatis orientem afcende/ 
tat,ad noftrz imbecillitatis & humilitatis occídenté fe demittit: & dei filius, .— 
homínis filíus,& fierí,& uocari fuftinet;nó immurans quod erat;abfardá ete 
nim id.fed quod nó erat aflumens:(iquidem miferícors erat;ut incoprehenz 
(ibilis;medíante carne cóprehenderetur,ac nobífcum tandj ex cortína couet E- 
faretar:quandoquídé purá ipfius ferre diuinitaté;nó eiufce natara erat; quac 
ín generatione & corruptione co(ifteret.propterea immixtibilía comtnífceta | 
tur,nó generatíoní folum deüs;aut carni mens;aut tépotí tépore carens.fcis 
menfura immenfüurabile:fed & partus uírginitati.ac ínhonorato.íd quod o^ ' 
mnií honore erat fublimius.paflioniqp impaffibile, & corruptibili ímmortaz 
le. Nam quía malíciz: Sophiftes infuperabilé fe patauerat, deitatis nos fpe 
decipiens,carnis pratextu & ipfe decipiturut quemadmodum Adam ado^ 
riens,ín deum ímpegetat.íta & nonus Adam ueterem reftauraret; catnísqg 
folueretur condemnatio.dum carne mors mortificatur . Proinde íam antea 
ego folennítatis dux.uoscj paritet,títe natíuitatis feftum mundane penitus. 
& fupermundane peregimus, cum ftella cucurrímus, cum Magis adoraui^ 
tus,cü paftoribus illamínati fumus;cá angelis glorificauimus,cum Símeo^ 
ne ín ulnís baíulauimus;cá Anna decrepita,& cafta pariter cofeffi fumus; &&- 
gratías egímus eí;quí ín ftia propría.canquá peregrinus;ut pereerínü elorifa 
caret aduenit. At nác aliud Chrifti negociü;aliudcg myfteríum:lactícíá com 
tínere nequeo,numíne ímpellor,parumper tanquá Ioannes euágelízate co^ 
nabor.(i nó pracurfor.faltim de heremo. Chriftus illumínatür;cum illo pa^ 
ríter corufcemus: Chríftus baptizatur, unà defcendamus, ut & unà afcenda 
mus:baptízatur Iefus, hoc folum, quemadmodá & alía accurate obferuare 
neceffum eft;quís (it, & à quo,& quádo ?nempe purus à Ioanne; & à (ignís 
incipiens.ut & nos quíd difcamus,& ín quibufdam erudíamur, Siquidé ad 
purgatíoné przparari,humilítaté prz fe ferre, & ín perfectione fpiritalis, 8E 
corporalis actatís przdícare, hocad eos pertínet homínes, quí rudes ad ba» 
ptífna properát,& nó antea exacte fe przparát,neg; propter habitum ad 
bonum.diligentem redemptíoni eratíá referunt. Quáuis etením baptifma/ 
tís gratía,remifTioné prxteritorà habeat.quippe gratía eft:tamen pricipue 
tum cauendü erítne ad eundem uomitum redeamus:illud uero ad eos fpe; 
tat;qui per difpenfatores myfterij extollunt,ut díenitate alíqua p oic 
ertíum 


| BPI?TIHANI'*ARV/M'LV MINA 1 
Tertíum illos tangít,qui iuuétutí cofidunt,& omne tépus doctrínz, & pra; 
lationis effe exiftimát. Iefus purgatur,& tu purgatíoné contemnís:ab Ioan; 
ne;,& tu cótra prconé tuum ínfurgis, críginta annorü erat, & tu antecj tibi 
genz barbitio ueftíantur.feniores doces.uel docere credís,ci nondum neq 
etate,necp moribus uenerabilis habearís.Sed ín proptu Daniel eft;& mole 
fta qua dá;iudices adolefcétes,exemplady ín línguís:omnís enim quí inique 
agit.ad excufationé paratus eft.uerü nó id quod rato accídit,ecclefiz lex eft. 
quandoquídé nec una hírundo uer efficit: negp línea una Geometrá, neq 
nauigatío una reí maritima gnarüm.praterea Ioannes baptizat, accedit le 
fus,fanctíficans quidem baptizatoré ipfum.uerum hoc manifeftü eft, ut ue/ 
terem Adam omníno in aquis fepelíat, fed ante haec, & per haec, fanctifica 
ret Iordané:ut quemadmodá fpiritus erat,& caro.íta fpiritu fanctificaret,& 
aqua.baptifta nó fufcipit , Iefus cótendit.mihí opus efGut à te baptizer,itv 
quit lacerna ad folem;uox uerbo;amícus fponfo.quií ínter natos mulíerá fu 
per omnes,prímogeníto omníscreature;quí exultauít ín utero,illi qui in ute 
to adoratus eft.curfor & prxcurrés,apparenti,& apparituro, mihi opus eft 
utate baptizer. adde quoqr.propter te: fciebat enim martyrio fe baptizan; 
dum fore, & tti ad me uenís, hoc quoq; prophetíce . Cognofcebat ením, 
poft Herodé,Pilatus infanítutus e(fet.fetg pracedenté infecuturü. Chrífta. 
atquíd ad hac Iefus ? (ine modo:hoc ením difpenfatio.fciebat enim, quod 
^ poft ipfe,baptízatorem fuum effet baptízaturus.at quíd eft uentila/ 

rum?purgatio.qd uero ignís? illius quod leue eft cófumptío;ac fpiritus fer 
uor.fed quíd fecuríszinfanabilis anímze excifio,etiá poft ftercorationc.quíd 
auté gladíus c íncí(io uerbí.fecernés deterius à melíorí,& diuidés fidelem ab 
infideli;& exufcitans filii & fili & nur; patri & matri & focruí: noua & re/ 
centía;ueteribus & obfcuris.at quíd corrigia calcíaméti;quá tu;quí Iefum ba 
ptizas.no foluiszheremi incola;abfqg cibo degens, Helias nouus, propheta 
maior, quoníá quem pradíxeras cernis, ueterü & nouorum medíator,quid 
hoc eft? ratío aduentus eíus,& carnís,cuíus nec extremü dí(Tolubile;non fo» 
lum ijs quí adhuc carnales & infantes ín Chrifto exiftunt, fed nec illís, qui 
Toanni ín fpiritu funt xxquales.fed & Iefus ex aqua afcendit: nam fec mun 
dum paríter eleuat;ceeloscg uidet apertosquos Adam (bi ipfi,& defcéden 
tibus clauferat. Quemadmodü cum Romphea ignea paradifum, Proinde 
& fpitítus deitati teftimonium perhibet, nam fimili fao cócurrít: & ex coelís 
uox.índe ením erat ís.cuí teftímoniü perhibet. & tandj columba, honorat 
enim corpus.quoniá & hoc ín deum affumptá eft;corporalíter apparet:& fi 
mulà longe ftetit columba.ut diluuij folutioné annuncíaret. Porro (i in ma 
ura & pondere diuínitaté díjudicas,& propterea o de magnis patui/ 
loque.paruus tibí uidetur fpititus.quoniá ín forma apparet columbzc;pote/ 
ris ccelorü quoq; regnü ígnomíniofum putare, quoníá erano cóparatut fi 
napí:;& Iefu magnítudiné.fupetare aduerfaríti;quoníam ille mons magnus - 
| Db 2 uocatur 


i6 DIO & pus vs UH NCHE SAÁ- 
üocatur,Leuiathan quoq;& rex corü qui ín aquís. ifteuero agnus,& Mar? 
garíta,S gutta;& fimilibus nücapatur uocabulis . Carter quoníam baptifz 
iatis eft folennitas,oportetQqs parumper cofortmatí eí;qui pro nobisformá 
fafcepit humana; & baptizatus,X crucifixus eft.age;X quippiam de baptif 
rnatá philofophabímur differentía;ut hínc difcedamus purgati. baptizauit: 
Moyfes, fed in aqua. & antea ín nube;& ín marí;fed per gura, ut & Paulo 
uidetur.(iquidé mare aqux;nubes uero fpírítus;at manna panís uítz;potío 
ucto petra»potionís diuina erat figura. baptizauít quocp Ioannes.uerü n 
iam ludaice.quonía non ín aqua folum.fed & ín poenitentía. non tamé pe» 
nítus fpititaliter.haud enim addidit ín fpiritu.baptizat Iefüs. uerum ín fpiri 
tu. hoc erat perfectío.& quomodo n6 deuszut parumper fpeculationi índull 
'geam, unde & tu fieres deus. fío & quartü baptífma;quod per martyríü 
fanguinem fit;quo & Chriftus ipfe baptizatus eft; longe reliquís uenerabü 
lius:quoníá ita baptizati.fecüdis fordibus haud ínquinantur . Scio etíam &t 
quíntá lachrymarü nempe.fed laboríofius. (icut ille qui per (ingulas noctes 
lectum lauat fuum,& ftratam lachrymis.proh malíciz,;cuíus putruerunt & 
cícattíces;quí lugés ac moeftus íncedit;quí imitatur conuerfioné Manafle € 
TNiníuitarü miferandam humilitaté.quí publicani in templo loqui£ uoce, & 
ultra íactatoré iuftificatur Pharifxü.qui tancp Cananza incuruatur, & mi 
ferícordíam quxrrít;& miícas;canis cibum cfurientis deiderat.Ego igitur,ho 
mínem ením me effe fateor,animal mutabile; & nature fluxe;baptifa boc 
prompte fufcipio,& adoro largitorem,& alijs impertior,& ingero mifericot 
diz mifericordíá. Noui etením qp infirmitate círcüdatus fum.& quemadmo 
dum menfus fuero,temetíetur & míhí.tu uero quid dícíszquá legem ftatuís 
Pharife nouelle ? & nomíne pae, n6 tamen uolátate;quí € poft eandem 
imbecillitaté,ea nobís qua: & lNouatus profers.nó poenitentíá fufcípis, nora 
planctibus lociim przebes.cur n6 & lachrymas lachrymarís? ne tu quoq; ta 
a íadícé cófeqüarís? non Iefu mifericordíá ueucraris ? quí ínfirmítates no 
ftras accepít,& zeritudínes portauít.qui nó propter iuftos uenit;fed ob pec 
catores,ín poenitentia. quí magis ault miferícordíà c facrificium.qui feptua 
Gies fepties peccata dítmíttít.quá beata effet altitudo tua,fi puritas exifteret, 
& non füperbía.qui lege fers fuper hominé, & defperationc aufers emenda 
tiortiem.xquale ením eft malum,& dímiflio abfgy caftigatione,& caftigatio 
fine uenía.quandoquídeé illa cotas relaxat habepas;hac ucro nimi reftrinz 
eiít.oftende mihi purítaté,& tuam fufcipiam audaciá. [Nunc ucro tímeo,ne 
dum fcateas ulceribus;introducas quid incurabile.neq? enim Dauid recipis 
peenítenté;cui & propheticá gratíá poenítentía coferuauít.negg Petrum ma 
enum,paffione quadá humana ob falutem affectü. at Teíus recipit, & trína 
interrogatione & confefTione.trínam reparauít ncgation&.neq; eun qui pef 
fanguíné poenítentíá peregit fufcipis.fiquidé & hoc tuz eft arrogantia. ne 
"queeum quí ín Corintho legém tranfgreffus cft , at Paulus ecd: zs 
BUE T ^ dit 


BPIPHANIAREKYM'LYJM INA 17 


didit, paft&g emendationé confpexit,& caufam quoqne talís ampliori ab/ 
forbeatür trífticia,correptionís degrauatus immodcftía. neg; uiduís adole; 
fcentibus.propter atatís imbecillitatem nubere permíttis. At Paulus hocau 
fus eft.ubi tu fcilicet magifter,in quartá ccelum afcendifti;& ali paradifum 
& arcaníora audíuífti,& maioré tj Paulus círcuitum Euaneelíj przedícatio/ 
ne expleui(ti.fed nó poft baptifmá hac inquís.quo nam pacto hoc demon 
ftrabiszaut oftéde;aut no dijudíca.(i uero dubiü eft.uincat míiferícordía. fed 
TNouatus ínquís nó recepit eos.quií ín perfecutione lap(i fant.quid hoc;(i nó 
poenítétes,iufte.nec ego quídé recipio eos.quí aut penitus nó;aut mínus di 
gne flcctütür.neq; emundatíone fcelera copenfant.cum uero recepeto.com 
petentem ipfis locá diftribuo,& (i lachrymis rigatos uidero,INouatá nó imí 
tabor.etením qua míhílex erít, Nouati ínhumanítas ? quí auatíciá idolola 
tríam fecundá non corripuit.foraícationé uero tam acerbe condemnauit,ac 
(i carne & corpore careret.quíd dicítis?perfuadebimus ne uobís fermonibus 
iftis ? huc c nobis hominibus conf(iftite.maguificemus pariter domínü.ne 
mo ueftrü dicere audebit.ctíam (i ualde Gbíp(i cofidac;noli me tangere, pu 
rus enim fum. & quis talis quemadmodá ego.impartimíni & nobís quoqg 
aliquid fplendorís.uerü non perfaadebimus,at tamen pro uobis lachrymas 
effundemus.igitur íftí quidé (i uoluerint;per uíam noftra, & Chrifti: (in mi 
nus,per fuá íncedant. Forte ibi igni obuíantes;baptifmate ultimo baptíza/ 
buntur.laboriofiorí,& prolíxiori, quod materíam tancj fenum deuorat, & 
omniís malíciz leuitaté confumit.nos uero Chrifti baptifma hodie uenere/ 
mur;ac títe fe(tíuitaté perapamus. nó uentrís delícis uacátes, fed fpitítalíter 
exultantes.uerá qualiter delícijs índulgebímus? lanamíni;müdi eftote.equi 
dem fi peccatis erítís tubei,& paulo minus fanguínei;tancs nix dealbabímí 
ni. (ucro coccíneí, & penitus fanguinü uírí, ad lanz candorem reducemíni. 
penitus auté purgamíni,& purgabímíni.quandoquídé nulla re adeo lctatur 
deus.quemadmodá hominis emédatione,& falute. ob quá omne uerbum, 
omnecp myfteríü.nt efficiamini tanquáluminaría ín mundo.alijs homini 
bus uirtus uíuificatiua.ut lumína perfecta magno lutmíni aftantes, lumina; 
tium feftiuitati quz illic peragitur ínitíamini.fplendentes trínitatí, paríus & 
abfolutíus.cuíus nüc per cj mediocríter,unicá fplendoré, ex una fufcipimus 
deitate, ín Chrifto Iefu drionoftro. cui (it eloría ín fecula feculorü, Amen. 


GREGORII NAZANZENI THEOLOGI IN $AN 
ctum Lauacrum Oratio tettía. 


EXECTEBE rnr fplédidiffimi luminarium diei folennitatem peregimus, 
j| Eu M etenim ob faluté noftram latari decebat;& longe magís quàm 
L3 ENS 1 ob carnalíà amícotü nuptíalía, aut natalía, nomínum(e impo: 
cds (itítioné, aut comz prímitias, domefticaliaGs, & anniuerfaría, 


aut obq 


uaíciic feftiuitates alias.qux ab hominibus celebrari folent.Hodie 
Bb ; uere 


18 IN S'AOGCOITOA 


uero brehiter de baptifmate, & qux nobis inde beneficentía euenit;diffeter 
muüs.tametf(i heriurgentí hora noftra accelerauerit oratío, fermoníscp parí^ 
ter fatíetaté declínauerit. fatíetas etením ínimica eft auribus, quéadmodum - - 
cibus fuperfluus corporibus.Proinde dicendís animü adhibere decetac nó 
incaflum fed prompte de ralibus fermonem fufcipere. quandoquidem & ib - 
lud illumínatio eft.cim myfterij uís cognofcítur.tríplicem ítagg fcriptura no 
bis generationé oftendit.anam ex corporibus;alíam ex baptifmate,tertíam - 
extefurrectíone;Ex quibus hacc nocturna.ferua,& pafliua eft.illa uero diur 
najibera,& paflionü folutiua,omnes generationis fordes abfcindens;ac ad 
fupernam uítam perducens.at tertía P formidáda,.fuccinctiorqs, quando 
quidem omnem creatura celeríter colligit;ac coram creatore (iftít;ut de prae 

fentí feruítute;& tjs quac hic geffit.rationé reddat.num carnem fola fecuta 
(it.aut & fpitítui obtemperauerítac propter cteatíonem eratías dignas retu 
lerit.Flas itaq natiaítates cáctas, Chriftus meus.ín feipfo honoraffe uidet. 
primam infpíratione príncipali acuitalí,fecandam uero incarnatione & ba; 
ptífmate,quo ipfe baptizatus eft.at tertíá refurrectione;cui ipfe initi dedit, 
ut quemadmodá ín multis fratribus primogenitus fuerat, ita & ex mortuís 
primogenítus fierí haud dedignaret. Proinde de natiuítatibus duabus;pri 
ma ínquam & nouíffima.philofophari temporís nó eft pracfentís.at de me 
día,& qua nunc nobis eft neceffaría,qua & lumínariü dies copnomínatur, 
íam uerba faciemus.illumínatio fplendor eft animará.uitz translatío.inqui 
fitío per quam ad deü cofcientia attollitur, illuminatio adíutorià noftrz eft 
imbecillitatis,illamnínatio carnis eft abiectio,fpirítus affecla;tationis partíci/ 
patío.creationís etnendatío,peccati diluuiü.luminis coómunícatio.tenebrarü 
diffolutio.illumínatio ad deà eft uehiculá, Chrifti peregrínatio, fidei fuften 
taculü,mentis perfectio.regni coelorü eloría,uít permutatío, feruítatís ab^ 
latio.uínculorü folutio;fcederis cómutatio.illuminatío (quíd neceffe eft plu 
ra enumerare)ex dei donis eft pulcherrimü,& magnificentiffimü. Quemad 
modum quadá fancta appellantur fanctorü, aut quod excellentius & ma^ 
gis propríum eft cantíca cantícorüiita & illa omnibus reliquis,qui apud nos 
funt fplendoribus.eft fanctior. uocatur auté donum hoc, quemadmodá & 
dator eíus Chriftus;multís ac uaríjs nominibus.fiue id nobísob exuberan 
tem tei accidat lxtícíam (delectantur enim qui alicuíus rei maguo tenentur 
amote;íucunde círca illius uetfari nomína)(iue quod beneficía innumera to 
bis denomínationü multitudinem fttuant.donü igitur appellamus;benefi/ 
cium,baptifma,unctionéillumínationem,incorruptionis indumenti, rcge: 
«perationís lauacrü;ienaculum,omne quodcung, pteciofum eft. Donü qui 


:dem,;quoníá cum nil contulerimus;nobis datum (it.beneficiá tanquá deber 


'tibus.baptifma,tancj peccata ín unda patíter fepeliantur.unctionem uero, 
taucj facra (it,& regia.fiquidé haec erát uncta.illuminationé auté tanquam 


fplendoré.índumétum,ueluti turpitudinis tegumentü. Lauactum uero,tan 


i$ 
d 


quatn 


E A Y A&cRkRrya 19 


quamablutioné.at figillum, tancj conferuatíoné, & dominationis defigna/ 
tionem. Illumínationi ígitur huíc;cceli cógaudent.hanc,ob fplédorís cogna 
tionem,gloríficát angeli.illa fupernze felicitatis eft imago.hanc, tametfi lau 
dibus extollere cupiamus,nó tamen ut dignü eft ualemus. Deus etením lu, 
men eft füblimiffimum,inacceffibile;ac ineffabile, quod neq; mente copre; 

hendíneq; fermone exprími poteft,omnénaturá rationale íllumínás. illud 

in íntelligentía,quod fol ín fenfu,exiftens.táto magis cotemplatione íntelle/ 
ctum,quanto plus purgamur: ac quantü magis contemplamur, tanto plus 

dilecti: & quantü magis diligitmus,.tanto plus rurfus cognitá.feipfum con; 

templans,& cóprehendens.pauca extraríjs effundens.lumen inquam,quod 

in patre,& filio,& fpiritu fancto cotemplarí poteft,quotum diuitía funt co 

enatío eadem, uníca fplendoris eruptío.Secundü lumen angelus eft, pri 

mi illius luminis defluxus quidá;aut depédentía.cuíus intuítu.& mínifterio 

fplendoré obtínet.quáuis ignorem,utrum ordínís ftatione de lamíne parti 
cipet.feu fplendoris comméfuratione ordiné affumat. T'ertíá lumen homo 
eft,quod & exttaríjs patet.(iquidé homíné lumen appellát;propter rationis 

üím quz ín nobis effe deprehéditur. potiflimücp ex nobís eos, qui deo funt 
fimiliores,& illí magis approximant.INoui & alíud lumen, à quo prímauze 
tenebra dífpelluntur.quod ín príncipio díuifumn,in coditione ui(ibiliá fubfti 
tít.qua díuíi(io,& cítcularem aftrorà ambitü,& refplendentiá fuperná, mun 
dumq illuminat uniuerfum.quín & mandatü prímogenitum,datáü primo; 

geníto.lux erat.quandoquídé mandatum lacerna eft legis, aclumé. & ideo 
mandata tua lumen quoddá füper terra. tametfi inuidz íngreffze (int tene; 

brz;ac malicíá produxerínt.lumen tamen eftlex fcrípta, figurale & cómerv 

furatum,ís qui Mar duo utnbra ueritaté defcribens,& magní illius lumi 
nis myf(teríü.quandoquidé & Moyfis facies illo elorifica£. & ut pluta lumi 

naex fcriptura proferamus,lumen equídé fuit ex igne, quod Moyti appare 
bat. quandoquídé rubum inflammabat.fed non coburebat. ut & naturam 

oftenderet,uímqg fuam maniífeftaret.erat & illud lumé, quod ín ignís colu . 
mna Ifrael deducebat;ac defertá ad cultum reducebat.lumen erat,quod He 
líatn ín igris curru tapuít,non ramen raptá exuflit.lumen erat;quod pafto/ 
tes circüfulfit;cum lumen omni tempore carens, luci cómifceretur tempora: 

ex. lumen erat.curtentís ad Bethleem ftellz pulchritudo.ut & Magos de/ 
duceret, ac lumíni fuperno, quoníam ad nos acceffi(Tet, dona ferret . lumen 
erat. díuinitas illa,qux fe in monte difcipulis oftendít;ac eos uifu tantillá pri 
üauít . Lümen erat uifio quz circa Paulum corufcauit, calamitas pariter & 

- oculorum qux animae curauit tenebras. quin & lux eft.fupernus ille fplen, 
dor, fjs qui hícfunt expurgatí . quoníam iufti ut fol plendebunt . ín quo/ 
rum medío deus fletít, cum dij effent & reges, impartíens ac diuidens ftv 

pernz beatitudinis dignitates . íaxta hazclux eft peculiaris baptiímatis il 
e SR de qua nobís nunc fermo cft;magnum,& admirandum noftra: 

! | : Bb 4  faluís 


fo p S POAOMN C YO A 
falutis continens myfteríü.poftquá enim nil peccate deí,ac primze & incom 
pofitz: naturx eft proprium(fimplicítas ením pacífica exiftit & feditione ca 
ret)quín & dicere audeo angelicx quoqy;quía huic propter deí propínquita 
tem eft Gs proxima:at peccare humanü,ac inferna eft cópofitionis (etenim 
cópofitio diffidij eft initi) indignü arbítratus eft domínus,facturá fuá fine 
auxilio derelínquere;aut fua culpa periclitans negligere diffidia.aerü,quem 
admodum cum nó effet,illam creauit,ita & creatam reformauit: reformatío 
tie diuiníorí,& prima longe excelfiori.qua quidé inchoantibus eft fieillá;at 
ijs qui robuftiotí funt xtate,gratía,& paffius ímaeinis ob malicia emenda 
tio.ne defperatione deteríores effectí;ac femper ad peiora declinantes, tan 
dern proptet defperatíonem à bono, & uirtute penitus excideremus. feu ín 
malorü abyffum,ut dici folet incidétes defpiceremus. fed quo inftar eorum 
quí uía lóga peregrinátur, diuerforio labores recrearemus, íta quod relíquá 
uíz e(Tet,refecti;ac expediti perageremus.(iquídé ipfa baptifmatís gratía ac 
uís,nó mundi diluuiá ut olim,fed uniufcuiufqg peccati contínet purgationé, 
& omnímodáfcedítatum & ínquínationü.qua à prauítate ingrefla: funt.re 
iectionem.Proínde cá duplices (imus,ex anima díco & corpore;illud Gy; uifi/ 
bilisifta uero inui(ibilis (it natura:ita & duplex eft purgatio;per aquam inv 
quam. fpirítü.& hac quídéui(ibiliter ac corporaliter fufcipitur;acilla incor 
poraliter & ínuitibiliter cócomitatur.ac una quídé eft Riguralis.fed altera ue 
ra.qua & profünda expurgat.príorís generationís adiutoriü exiftés.nouos 
pro ucteribus,ac deí (imiles, pro eo quod nunc fumus.efficit.abfq; igní cot 
 flans.& fine cofractione irradíans.(i enim breuiter dicere oportet;baptiíma 
"tis uís.cum deo uíte fecundz,ac putioris couerfatíonis eft pactü cefendum. 
Quapropter admodum tímendü,ac uníufcuiufeg aníma omni cuftodia ob 
feruanda;ne pact hoc fallere uídeamur.(i ením pacta humana, non abígg 
dei indignatione frangütur,quáto periculo obnoxij erímus,(i ea pacta qux 
cum deo ipfo pacti famus;tranfgredi inueníamur ?'ac non folum aliorá pec 
catorü reí eríimus,fed & ueritati de médacio ipfo ratione reddere cogamurz 
& hxc cum non fuper (it regeneratío fecunda, neq; teformatío.feu in prifti 
vium ftatum reflítutío;etíam (i per cj ueheméter illam lachrymis & multis 
quxramus fufpirijs.ex quibus uix quídé iuxta diffinitioné meam,& legem, 
cícatrícum euenit obductio.quamuis ueníat;idCg credimus.quod (i & cícatrí 
ces quocp delere poffumus;amplector íd utíqz;quandoquidé & ipfe miferi 
cotdía indigeo.ueruntamen fecüda nó indigere purgatione;fed in príma fir 
míter per(iftere,longe eft coducibilius.quam fcio «ide comunem,& facilem, 
ac honore zqualem omnibus, feruís.domínis,pauperibus,opulétís;humili, 
bus;excel(is.nobilioribus.iguobilioribus,debétibus,nil debétibus.quemad^ 
modum aeris fpírítü, & luminis effu(ioné. annui temporís ímmutatíonem, 
ac creaturz afpectum,ob magnas & communes omnibus nobís delícías,& 
fidei portionem xqualem.eraue ígitur eft,pro medela faciliori;laboriofiore 
(trucre 


L AV ACRVM 21 
fituere;ac gratíá abíjcere mifericordic.fuppliciumcgacquitere,& emendatío 
nem peccato cópenfare.quot enim effundemus lachrymas,ut & fons reftaa 
retur baptifmatíszquis fideiuffor erít,g, ad finem ufq; medela fit duratura? 
fed & nil debétes;iudiciài quoq; nos excipiet;ac debita illic excuffio.at tu hu; 
maniffime ac optíme agrícola, domiínü rogabis, ut ficui adhuc parcat, & il/ 
lam ínculpatam.quoníam fructum haud ferat;/nondum excídere iubeat;fed 
permíttar;ut illi fimum círcamponas, lachrymas fcilicet.fufpitía, reuocatío/ 
nem, ín humo dormiturítíoné;uígilías, anima ac corporís liquefactionem, 
propter. manifefta: & turpíorís uitae correctioné.íncertü autem eft;nunquid 
huic domínus fit parfurus.tancj ocíofe locá occupantí;quí alía indigeat mi 
fericordía;ac deteríori ob loaganímitaté illam euadenti.Igítur cam Chrifto 
per baptifma fepelíamur,;ut cum illo furgamus.cum illo defcendamus;ut & 
patíter exaltemur.cü illo afcédamus,ut cum eo glorificemur.quod fi poft ba 
ptiííma tentator.& lucís perfecutor te inuaferit,inuadit enim ( nam & uerbüi 
& deum meü fub pratextu ínua(it) lumen occultum propter íd quod maní 
feftum eft;babes in. quo uíncas.ne tíme certamen.obice aquam.opponce fpi 
rítum;in quo omnía membra maligni fuccéfa extínguétur. fpiritus fane eft, 
uetá diffoluens deferta.aqua quídé eft, fed flamma: extinctiua. Quod (i in 
digentiá pratendat, nam & hoc facere aufus fuit, ac iniecta fame ut lapides 
panesfi ant quxrat;ne ipfius te lateant uerfatíz;cum docet qux non didicit. 
uerbum oppone uítale,quod panís eft & coclo demiffus;ac müdo uítam coa 
fcrés.quod (i uana gloría tibi inidiabítur;nam & illud facere folet, ftatuens 
fuper tépli pinnaculum,ac te deorfum dicens, ob diuinitatis oftentatíonem - 
pracipita;ne propter elationé affentíaris.(i hoc affecutus fucrit;non illic com 
fiftet.infatíabilis eft, omnia fcrutatur. Chrifto enim adular( uidet;attamen 

ín malignum termínat. hxc belli ipfius formula. fed & fcriptaras latro no; 
uítiibi ením de pane fcriptum eft;hic ueto de angelís. (iquidem fcríptum eft 
ait,quoníam angelís fuís mádauít de te,& ín manibus portabunt te.O So; 
hífta malíciz: , cur fequentía fupprímis ? recte enim id noui, tametfi tu (ij 
los quoniam fuper te afpíidem & bafiflícum afcendam,& fuper ferpétibus 
& Ícorpionibus,trinitate círcüfeptas.ambulabo.quod fi te ínfatíabilitate op 
pugnare conatur, omnía oftentans regna , tanquam illa uno tempore mo 
mentocp,& ictu oculi pracftare poffit;adorationem expetés.tanquam men» 
dícumn contemne, ac fignaculo cófifus refponde.& ego dei fum ímago.non; 
dum propter elationem uelutí tu, à fuperna excídi cloría. Chriftum índui, 
Chrittü baptifmate acqui(iuí.tu me adora.difcedet;recte nouí;hís deuictus 

| & uclutià Chrifto.lumíne prímo, íta & ab íjs qui ab eo illuminati funt cora 
 fufus.talía lauacrum ijs qui illud fentiunt confert. tatn uatía recte efuríenti^ 
bus couíuía prabet.baptífemur igitur ut uíncamus.pattícipes fiámus aqua 
tum purgatiuarum. hyffopo expíabilioribus;uitulorá cincre fanctíoribus, 
.qui comunícantes expurgat, ac aliqualem corporís purgation£, noa tamen 
jn; omnimodam 


- * 


22 IN SANCT VH 


omnimodam peccati fublationé cótinet.cur enim oporteret femel purgatos 
iterum purgaricbaptifemur hodie ne cras cogamur:& ne differamus benefi 
cíum tanquá maleficium;neg expectemus donec maíori coraminemur ma 
licía;ut maíorem cófequamur remiffioné,neq; Chrifti caupones;ac Chrifti 
fiamus inftitores,neq; maius affumamus onus cj ferre poffímus;ne unà cá 
nauí ipfa fabmergamur, gratiamtp naufragio perdamus, omnía,quoníam 
plirima fperauimus amittentes. dum adhuc cogítatíonü tuarum dominus 
exíftis, ad donum accurre. dum adhuc nec corpore nec mente xgrotas:aut 
prafentibus íta uideris etíam (i fapís, cam nondum ín alíorá arbitrío tuum 
confiftit boná.fed tu ípfe illius dominus es, dum adhuc lingua non balbw 
tít.& officio fuo fungi poteft: neq; offendantur ut nil ultra dícá iniciationís 
uerba:dum adhuc fidelis fierí poteris, nó (imulans fed confitens:non mife; 
randus.fed beatitudine cofecutus. dum adhuc tíbí manifeftum eft donum, 
& non íam dubíum, eratíaqg profundum attingere poteft, & necdum cor; 
pus ad fepulturá abluitur,dum nondum pro te lachrymz effunduntur tuü 
índícantes exítum:& hae for(itan in tuí gratíam exprefLe,uxorq;.& filij; pe; 
regrinationem tuam deplorant, ac uerba exquítüt tríftía:dum nondum tme 
dicum defperantem de te cernís.tibi promíttentem,quorü nec ipfe dominus 
exiftit, nutugg falutem tuam trutínanté, ac de xgritudíne num ad mortem 
tendat philofophantem:fiue ut díffimulando mercedem augeat, aut falutis 
defperationem uel obfcure indícet.dum nó adhuc ínter fe pugnant baptifa/ 
tor,& pecaníarum cumulator;ifto ut níaticum przpates;illo ut hzres inferi 
batís cotendentexcum tempus utraq; haud cócedat. cur febrem pra'ftolarís 
benefactorem,& non deum * cur tempus.& non rationem £ cur amícá ínfi/ 
díatorem,& nó de(ideríum falutare ? cur non poteftatem,fed uíolentiázcur 
non libertatem.fed anguftíamtcur ab alio neceffe eft difcere exitum, & nom 
tanc íam ínftantem cognofcere € cur medicaméta nil tibi profutura quz, 
rís ? cur díettd Ctítícum fudantem? cum forte exitus inftet:teípfum ante ne/ 
ceífitaté medicare,te tuijpGius mifereat;ueram imbecillitatis medelam.P har 
macum falutis.tibi ipi adhibe.donec uento nauigas fecundo naufragiá for 
mída,& mínus naufca grauaberis.tímor te adiuuet:laudetur donum,& non 
lugeatar.talentü exerceatur, & nó defodíatur: fit aliquíd in medio gratia. 62 
tefolutionis, ut non folum líterz deleantur malz, fed & meliores infcriban) 
tur,ut non folum eratíá.fed & retributioné confequatis,ut nó folum igaem 
effugias.fed & eloríam hareditario iure affequatís, qua (i exerceatur dono 
exatificatur.(iquidem pufillanimis magnü eft.i effugiant examen: magna; 
nímis autem, ut retributionem confequantur . Etením tres effe fcío faluan/ 
dorüm ordines, feruítatem, fub mercede mereri, filium effe:(i fernus es,pla; 
gasuerearis: fi mercenarius, ad íd folum ut accípías attendg : (i ultra bos & 
filius, tanquam patrem reuerearís: operare bonum, quoníam bonum patrí 
obedite, & (inil tibi índe euenire debeat , nam hoc ipfum mercestibi erít, 
ut patti 


LAVACRVHM £j 

üt patri eratificeris hacc nos contemnere haud uídeamur: abfurdá enía e(t 
pecunías corradere, fanítaté uero fufpendere, & corpora quídem eaüdare; 
animz uero purgatíoné negligere;inferna:qs feruitutís libertaté quarere,fu 
perna uero nullà curá habere:& ut maguifice habítes;uel índuarís, omnem 
operam adhibere,uerum ut tumetípfe longe dignior (is míníme curarc:& ut 
alijs quidem benefacias promptum efle, tibí ipi uero haud uelle prodefle; 
quod (i bonum tibi effet uenale;nullis parceres pecunijs, cum uero coram te 
expofita (it mifericordia;beneficíum paratü contemnís.omne tibi tépus ab; 
lutionis (it,quoníá & omne refolutíonís.cum Paulo tibí clamo uoce magna; 
ecce nunc tempus acceptabile;ecce nunc díes falutís:(iquidem n6 unutn cem 
pus.fcd omne quod prafens eft definit.& íterum;euigila dormiens ac furge 
ex mortuis.tibicg apparebit Chríftus.di(foluens noctem peccatí: quoníam 
iuxta Efaiam,fpes praua ín nocte, conducibiliusqg eft matutínü coprehen; 
dere tempus.femina ín tépore;ac früctum collige, aperit horreü cum tem; 
pus adeft:ac ín hora planta.& uínderniabís racemá matutum:uernotg con 
fifus tempore éportu folue,rurfuscp ínchoante hyeme;ac can mare furít;na 
uem fübducas: (itcg tibi belli & pacís tempus, & nuptíarü;& non nuptiari, 
& amiícítíz & feparationis.(i ifta indigueris:& penitus omnium rerü.fi quid . 
Salomoni credendum eft:utilis nangz admonitío . Proinde femper quz fa; 
lutis fant operate. ac omnetibi tépus baptifmatis (it terminus:fi ením fem/ 
per hodiernum neglígis;accraftinum obferuas,paulatím dilationibus a ma . 
igno(ut facere folet)deceptus;mihi dicente da quod prafens eft; deo quod : 
futurum,míhi íuuentutem, deo fenectuté,mihi uoluptates, illi quod. inutile 
eft.ín quali nam periculo conftítutus erís?quot nam prxter fpem accíduntz 
quandoquídem aut bellum confumpfit;aut cerrz motus abforp(it, aut. tma: 
re hau(it,aut fera rapuít, aut egrítudo perdídit;aut mica (trangulauit uilifli 
ma(Quíd enim homini facilius quàm morí,& (i admodum ptopter ímagt^: 
nem fuperbís)aut potus fuperabundás extinxit,aut uentus pracípitauít;aut 
equus difcerp(it,aut medicamentü data opera in(idiofum fuftulit,cafu quo: 
que nonnunquam pro falutari;uenenofum deprehéfum eft:aut íudex ínhu: 
manus,aut carnifex inexorabilís,aut quid leid exitü maturat, omní 
fortiorem remedío: quod (iteipfum (igillo przmunierís, & quod futurü eft 
pulcherrímo ac firmiffímo tutum reddiderís auxilio, corpusQqz,& animam 
unctione & fpítítu Gignabis, tanquam Ifrael olim, nocturno & prarfidíario 
primogenitorum fanguine & unctione;quid tibi accidere, aut moleftías ex 
hibere poterit? prouerbium audi , Si ením ínquiít, fedebís, abfque tímore 
etís:fi uero decubuerístacunde fomnum capíes.& à Dauid perfancte dictà 
eft,non tímebis à tímore noctutno;ab íncutfa & daemonio merídíano.FHoc 
enim tíbí uíuentí maxima: erít fecurítati:agno enim (ignato, haud facile ín(i 
dix fiunt;non fignatum uero faribus obnoxiá eft:híncuero migrant fepul 


ehrüerit exquíi(itiffimü, omni teguméto fplédidiusauro preciofius.tumulo 
magnifi 


24 DNGS | M OTui 


magnificentius funebribus certaminibus uenerabilius;matutis prímitijs op 
portunius,quibus mortuí mortuís gratificantur, ex confaetudine legem fa; 
cientes,omnia tibí tranfeunt;omniía auferuntur,pecunizx;opcs,regna,fplédo 
res, & quxcuncy inferna: funt reuolutionis: tu uero fi uítá in fecuritate tranfi 
es,mínime ab ijs. qua tibi deus ín falutis auxilium cóceffit,offenderis.Sed 
for(itan tímes,ne gratíam corrumpas,& propterea differs purgatíoné, tan; 
quam qux tibi fecundarío obtingere nequeatzuerum nunquid times;ne ab 
perfecutore tempore tíbí immineat periculum, & quod maximum ex omní 
bus habes,amíttas Chriftá 7 Proinde ideo;ne fias Chriftíanus fugis? apa 
ge nó fani timor híc eft;inGpientis cófideratio haec. proh quàm incauta cau 
tela.fi íta dicere oportet, proh fpiritus maligni Sophifmata, quícum caligo 
(it.lucem tamen (imulat:& cum aperto Marte non praualet;occulte infidía/ 
tur.cumqp fceleftíffimus exiftit.confiliarius fit bonus,ut omníno aliquo mo 
do praualeat, ipfiuscp infidias míníme effugiamus. talia igitur callidus ille 
machínatur;(iquidé cam manifefte;ut baptifma contemnas perfuadere- ne 
queat;propter formationis fecurítatem,tibi damná inferre conatur. ut te la/ 
teat quod id quod tímes propter tímoré patíaris,& dum donum corrumpe 
re ueteatís,penítus à dono illo excidas. & hic quidem talís eft, nec unquam 
à fua ceffabit uerfutía, quoad nos ad ccelos,unde ipfe excidit cendere cernit: 
tu uero homo dei.ín(idías aduerfarij cognofce. nam contra ínímiciffimü, & 
de rebus maximís tibi certamen eft:ne fufcipe inimicum confilíariü, ne con; 
(eme fieri € aomiínari fidelis: donec es Cathecumenus, ín foribus píctatís 
uerfarís,introíre te oportet,aulam pertran(ire;fancta contemplarí;ín fancta 
fanctorum reclínare,trínitati coniungí.magna funt pro quibus pugnas, ma 
gna quoq; índíges munitione: obíce fcutum fidei.timebít te cum armís pu 
eaantem:propter hoc te gratía exuere conatur;ut facile ínctmem & incufto 
dítá fuperare poffit.omni xtatí baptifma conuenit,omni uítz formx,omní 
bus cóetuít homínibus. Inuenís es,contra pafliones confifte.cum baptifma 
tis auxilio ín dei connumeraberis acíe;contra Goliath decetta, accípe mille: 
naríos.uel decem millenaríos:íta atate perfruere,uerum ne patiaris inuentu 
tem tuam marcefcere,fidei imperfectione mortuam:fiuero fenex es.fatalig 
neceflitati propinquus;caniciem uenerare;prudétíam eam quam exigít.pro 
illa quam nüc habes imbecillitate exhibe .paucís diebus fubuenías, fenectu 
tí purgationem commiítte.quid ea qux iuuentutis funt tímeszin extrema es 
atate,ultimumGp trahís fpititum,& ut mortuus lauerís expectas, nó magis 
miferandus quàm odio dígnus.num uoluptatum relíquías expetís? cü tute 
uítz (is refiduum. turpe eft fenefcere zetatem, non tamé fenefcere lafciuíam; 
fed te ob purgationis cüctationem;aut talía pati aut íta uideri. Quod (i tibi 
infans eft;non furripiat malicia tempus,ex puericia fanctificetur, ex ungui 
bus fpititui confecretur. tu ob natura imbecillitatem fignaculum reueterís? 
quàm pufillanímís matet,ac fidei modice. At Anna príus quam P. -; i 
| amu 


L'AVACR'vM 25 

SamucLillum deo aotiít.riatumtg confeftim facrís initia, ac in facra educat 
ftola.non humana formidans.fed deo credés.nil tibi opus eft uinculís,& in 
cantamétis,per quz malignus ingredíat.qui ín tenerioribus,à deo reueren 
tiam furripere,& in feipfum trásferre conatur. da infanti trínitaté, magnam 
& praftantiffimam caftodíam. Cateríi cur non cum adhuc uirgínítaté con 
feruas, purgatione (ignarís? proín hanc ín uítz affume confortíü,& conuer) 
fationem.illa tibi uitam acrationé ditigat,omne membrum, omnes motus, 
omnem fenfum.Bhonora ipfam, ut te decoret, ut capiti tuo coronam tribuat 
eratíarü.corona uero deliciarum protegarís.quod (i nuptijs ligatus es.fiena 
culo quoq; hoc nuptíz colligentur , tibijp(i hanc, modeftiz tutelam afcifce, 
quot eunuchís,quot íanitoribus firmiorem efTe arbitraris? quod (i nondum 
carni colligatus es,ne timeas fanctificationem, etíá poft nuptias purus eris, 
me (it Mp huíus reí fum cócilíator.ego pronubus.nó enim quia 
hireinitas honorabilior eft, ideo nuptíz inter ibid ímitabor Chri 
ftum pronubü purum,ac fponfum.qui & mirabilia ín nuptijs peragit.copa 
lationem fua honorat prafentía.tantummodo pura (int nuptíz;ac fordi 
dis affectibus incótaminarz.unü folum poftulo.accipe à dono fecuritatem, 
tetribuecj dono ín tépore fuo puritate. donec exoptas gratia tibi eft expofi 
ta,omni honorabilior negocio.hzc ex cómuni affenfu ac approbatione: nà 
enim lege ferimus;fed hortamur.& quía ce ex tuís aliquíd accipere uolumus. 
& propter cómunem fecuritatís ueftrz gratía. Cacterü ut fummatim dicam, 
non eft uita;nec ftudiü/hoe dono códucibilius.fufcipe igitur tu qui ín liberta 
tees frenü. quí ín feruítute qualitatem honorum.qui in trífticía confolatio 
nem.qui in iucanditate correptionem.qui pauper es díuítías tutiffimas. qui 
opulentus pulchrá illam quam poffides domeftícá adminiftrationem.nihil 
contra faluté tuam falfe excogítes.nullam deceptioné ftraas.nam & (i alios, 
certe nofmetipfos fallere haud ualemus. ac ideo perículofum & ftultá eft (/ 
bijpfi illudere.uerá ín medío rerá popularíü uerfaris, & inquinatis, molefte 
tatné fers quod tibi miferícordía difperdat. putus fermo.icitur (i tibi poffi/ 
bile eft;cum pulchro comitatu turbas fuge. Aquilz;uel at rectius dicam Co 
lumba pennas fume.Quíd ením tibi & Cafari;uel De Cafarís funt? quo; 
ufq; non definis ? ubí peccatá non eft, ibi nec macula, non (i Anguís in uía 
te momordetít,quo mínus te ad deü conuertas. prohibere poterit.eripe ání 
mam tuam é mundo.fuge Sodomam.fuge incendii. perge;nec retrofpicías, 
ne forte ín falis ftatuam obdurerís.ín montibus,ne unà deprehendaris, fal, 
ueris.Quod (i detétus es,uiolentisqy colligatus uinculis;ab illis te extríca;fea 
potíus ego extrícabo.optimum (iquídem eftbonum hoc cófequí;ac putga/ 
tionem cóferuare.fi tamen utracy adipifci haud licebit, melius eft nonnuncg 
minime popularibus rebus inquínari, cp ste excidere à gratía.quemad, 
modíi ut arbitror melíus eft à patre;uel domino aliquátifper corripi, quàm 
penitus expellí,ac parumper illumínati, & omnino tenebris obnubilarí. ad 

" [OM Cc fapientes 


26. DOC $.ASON COTOUY n 


fapientes autem fpectat,ut quemadmodá bona qux funt meliora ac perfc; 
&tiorajita ex malís qux funt minora & leuiora eligant . Quapropter ne ní/ 
míum purgationé uerearis.fiquídem femper id quod emendatá eft; cum cir 
cüftantijs fuis, à iufto & mifericorde noftro dijadicat iudice ac fxpíus qui 
popularibus rebus obnoxíus fuit,parumper emendatus.plus cófecutus eft, 
quàm is,quí ín liberrate fua non penítus fe emédauit. ssmadmipdam ut 
arbitror magis mírandü eft;quempíam pedicis uínctá;aliquátifper progre^ 
dí,quàm cum nihil degrauat uehementer currere. ac per cenum parumper 
defeedarí,quám ín máda uía,omníno mundü remanere. buíus fermonis te^ 
ftimoníum eft,quod Raab meretricéin alis non laudandam, folum íuftifi 
cauít hofpitalitas.publícanumcg nullo alio teftímonio fuffultum,;extulit hui 
milítas.ut & tu dífceres.tibi facile defperandá non efTe.Caxerum quíd plus 
cófequar dices, (i. baptifmate pracoccupatus fuero, ac mihi ipfi uitz delicias 
etía celeriter abftulero ? (ine me príus ftuí noluptatibus;ac tun demá confe 
qui gratiam. nam necp qui ín uínea diutius laborauerunt, plus adepti func; 
cum etíam ultimís par merces perfoluta fuerit.liberafti nos;heus tu; à mole/ 
ftia,quícunq; tandem es qui hac dicis, uíx dilationis caufam latentem ape^ 
tuifti.etenim quamuis te ob prauitatem non laudé,quía tamen libere prolo 
cutus es laudo . Cacterum huc ad(is,ut tibi parabolam ínterpretemur,ne ob 
fcripturarum ignorantia lxdaris,Prímum fcriptura híc non de baptifmate 
loquitur;fed de íjs,qui diuer(is temporibus credere íncipiát, in pulchramqg 
uineam,ecclefiam nempe.ingtediütur.nam quacunq; die € hora unufquit/ 
que credíderit;ab illa & mercedetn repetet.Dein ( laboris méfura.plus. qui 
prauenere íntulerunt/non tamen menfura uoluntatis. propter quá foríita 
nouíflimis plus debetur.quáuis fermo híc admirandus quodámodo uídea 
tur ? atqui tardíorís ín uíneá ingreffus,tardior uocatio ín caufa eft.nüc inter 
reliqua;quid interfit cófideremus.ctenim illi nó antea credíderunt;neque in/ 
ere(li fant,príus cf cum eis de mercede conucntü effet.fj uero abfgy conuem 
tione ad opus íngreffi fant. quod maioris fidei eft indici. & illi quidé inui 
daz ac fafarrantis effe natura inuentí funt.at ij ob nil tale inculpantur. Pra; 
terca illis merces erat quod dabatur,& (i improbi erát,his uero gratia. íta ut 
dum ín(ipientiá declinant.forte etíá eo,quod plus erat príuati fuerint. Proíts 
de quid & ip(is tatdioribus euenerit diframus.nempe mercedis qualitas; 
quo pacto igitur patremfamilias accufant,tancj propter aqualitate fit inaze 
qualís?nam hac omnía pritnoribus fudorís auferunt gratíá;& (i díutius Iaz 
borauerínt.ex quibus cótigit iuftam quoq efTe zqualitatís diftributionem, 
cum laborí uoluntas (it repéfa. Cacterü(i etíá lauacrí uírtuté, parabola hacc, 
iuxta tuam ínterpretatíoné de(ignat;quíd te prohibet príus ingredi ac fuda 
tc, & nó ínuidere nouiffimis 2 ut illud plus nó ex mifericordía cofequaris,rez 
tributionemqg non ut gratíá,fed plane debitá accípías.deinde ut illac ingre 
dientes operaríos,à uínca non aberrantes deprehédas.quod ne tibi eueníat 
Thais 10947) ; petículuni 


L4 Y AXRYM ; 27 


periculum imminet. proinde (i conftat quod ín cofequendo dono íta.fapis, 
& tam malígue quatftü fequerís;tibi quoníam ad tales confugías cogitatio; 
nes,& quía aliquid ultra domíni miferícordiam lucratí anniterís, parcédum 
etít.at obiter dicere pratermíttam;quod ille qui plus laborat;ideo maiorem 
teportat metcedem,quoniá nó penitus fuis cauponatur cogitationibus. ue; 
rum (i tibi perículum ímtmínet, ne penitus ob mercaturam a uinea excídas, 
& ín caput taum tam uilía garrías,age meis obtempera fermonibus.obmit/ 
te argutas has difceptatíunculas ac obíectiones, & abfq; ratiocinatíonibus 
ad donü procede:ne antea à fpe excidas, & tu qui talía Sophiftic obtédis, 
proprío perículo erudíarís. atquí nonne mifericors inquís deus cft ? quin & 
homínü mentes nouít, ac uoluntatem probat;ac pro baptifmate, de(ideriá 
accipit baptifandi. Aenigmati rem dicís (imilem.quod ille qui lumine caret, 
deo;propter rmifericordià illuminatus céfeatur.aut quod regná coclorá quis 
miferícordia cofequí ftudeat, abfcg eo quod qua regno digna funt opere£. 
egouero quemadmodum habeo.íta de hís dicere au(im.mihictg & reliquos 
quí fapíunt,& donü hoc adepti funt aftipulaturos exíftímo. ex hominibus 
quídá;penítus & à deo,& à falute propria erant aliení;omné prauitatis fpe/ 
ciem exercétes,& malí effe data opera ftudentes.nónulli uero femímali.quo 
pacto ? quoniá medi inter uírtuté & íníquitaté uerfabátur. quí & (i malum 
perpetrabant;perpetrato tamen nó applaudebát.quemadmod( nec febrici 
tantes e'eritudíni fuz. aliquí auté & ante fanctificatíoné laude díguí erant. 
nonullí à natura;alij uero quía fummo ftudio fe ipfos baptifmati purgabát. 
fuerecp poft fanctificationé meliores, & fecuriores. meliores ut bonü confe: 
querentur.fecuríores uero,ut illud coferuarent.ex horü numero penitus ma; 
lis;füere meliores;qui aliquíd à malicía demebant.at illis qui parumper ma; 
lícíam refrenabant,adhuc meliores qui fetuidi erant;& fe ipfos ante bapti 
ma emédabant.etením aliquid plus habétmercedé nempe.nó ením quem 
admodum lauactü peccatorum habet extinctionéjita & correctionis fübla/ 
tíonem.atqui & hís quoqy meliores,quí gratíá hanc ut boní agricole colát, 
& quammaxíme ut müdi (int feexpoliunt.ita ut i quí à dono hoc exci, 
dunt;omníno beluiní aut feríni (int, fecundum quod (tulticía aut prauítate 
plus fant coinquínatí.quibus ob reliqua fcelera aeqs gratíam hancualde ue 
ncrabilem effe exiftímo. Verü ci eratía Git.(i obtíngit amplectuntur.(in mi 
nus cotemnunt.alij uero doná hoc cognofcüt ac uenerantur,uerü protelant. 
nónullí propter focordíam, at alij propter rerum mundanarà cupiditatem. 
quidá uero fufcipere capaces nó fant;aut ob infantiam fzpius, aut propter 
calamitaté quandam cotra uoluntatem eotrü íncidenté.ob quam neq; (i uo; 
luerínt.gratíá hanc confequí poffunt. quemadmodá igitur in illis, íra etíam 
ín iftís differentías deprehendimus cg plurímas.(iquide deteriores funt cw 
pidis & focordibus,quí donü hoc omníno defpiciunt.at illi ímprobíores ijs, 
qui ob igaorantiam & tyrannidem à tanto excidunt dono. s tyránís " 4 
: | Ru 


c n—"—À—— M 


28 IN;  SAOANCTEZM 


eftaliud quàm error tton uoluntaríus.arbítror ígitur prímos quemadmodü 
ob reliquam eorü improbitatem, ita & ob lauacrí cótemptum fupplicía cx 
penfüros.fecundos uero poenas daturos.fed mínores quidem, quoníam no 
magis prauítate dj ftulticia fruftratione Gbí pepererínt, tertíos aüt neq; poc 
na feu gloríaa íufto iudice affectum íri.tanquam nó fignatos,noxa tamé ca 
rentes.magísdp damnum patíentes,Cg cómíttentes. nó enim quícunqy fup/ 
plícium haud meretur.ídeo íam honore dignus eft.quemadmodá necy quí 
non honorandus.ideo puniendus erít.quín & hoc cofidero, (i quempía ho^ - 
mícídam ex fola uolátate, & abfq; homicidio iudicas, baptifatus quoq; tibi 
eft,qui baptifma defiderat;etíam abfcy baptifmate.fi uero hoc noníta fe ha 
bet,quomodo ergo illud: intelligere nequeo.ueri fi íta uoluerís,& G tibi ad 
baptifmatisuim folum fufficit de(ideriii, per illudcy te gloría dignum celes, 


fufficiat igitur & tibi ad gloríam.folum gloria defiderítiac intelliges, quan 
«tum fit damnum hanc haud confequí;etíá (i eam uehementer defideres.Er/ 


90 igitut cam uoces has audíueritís;.ad tantum accedite donumaac illumina 


bimíní,& uultus ueftri à gratía non aberrantes, haud erubefcent: illumina; 
tíonemq dum tempus eft fafcipite, ne uos tenebra ab illuminatíone fepa: 
rata ínfequátur,ac comprehendant. ueníet nox cum nemo operari poterit, 
poft prafentem hanc liberationem.HacDauíd uox eft.illa auté lumínís ue 


ti,illumínantís omnem homíné uenientem ín hunc mundum.quín & ama; 
tulente Salornonem uobis tatdíoribus & fegnioribus opprobrare exiftima 
te.quoufg dícentem;piger dormís ? aliquando € fomno furge.at tu ian il 
lud.íam aliud fingis.excufatíonesQy peccatis protendis,dicens, lumínatíum 
expectabo diem.Pafcha mihi honorabilius erit, Pentecoften pra:ftolabor. 
cum Chrifto illuminati fatus erít.Cum Chrifto in rcfurrectionis refurgere 
die.Spiritus honorare appatitíoné.at quid inde * ueniet repente finis.ín die 
quo non expectas, & ín hota quam non cognofcis.deín tibí adueníiettancg 


omes prauus;gratia inopía.in tantíscp bonitatis diuitiis famefces. quapro 


pter contraría contratíjs colligere decet.cum celeritate mefTen, cum fonteGg 
teftíerium.tandg ceruum (itíentiffimum uelociter fontes tranfcurrere. latici 
busqp.curfus labor£ extínguere.& non Iímahel inftar, aquatü inopia arefce 
te.uel ut ín prouerbío eft;ín medio fonte (ití crucíaríi.íneptum eft mercatuas 
pretergredí,& poftea negociationé quarere,íneptum trans manna currere, 
ac inde cibum defiderare.malum ferum conflit; pofteads damnum fentire, 
cum nulla damni eft reparatio;poft uita: prafentís peregrínationé, ac ama 
rum uhicuícy uiuenti exítum,peccátiumcy ultionem,& purgatoráü fplenders 
tiam.quapropter ad eratíá fufcipiendá cüctarí nolite;fed accelerate;ne latro 
uos antícipet.ne moechus praueníat;ne infatiabilis plus acquirat, ne homí: 
cidaboná hoc prxtipiat,neq; publicanus;neq; meretríx;neqy uíolétus quif 


píamac regui cceleftis raptor.(iquidé lubens propter boniítatem.uím ac ty; 
rannídem patitur.tarde heus tu, ad iniquitatem accede;uelociter uero;mihi 


acquiefccas 


&À AV ACRYV M 29 


&cquiefcens,ad falutem.aqualís enim prauitas eft,& ad malum promptum, 
& ad bonü efTe tardum;Sií ad uoluptates uocaberísne accelera, (i ad abne/ 
gationem,refulta.(i praua tibi officina dixerit,ueni nobífcum;fanguínis par 
tíceps fias;condemnemus ín terram uírum íuftum,iniufte, auditum ne pra 
be.quoníá duo tnaxima lucraberís.nam & illi peccatum faum patefacíes,ac 
temetípfum à praua focietate exímes. (iuero tibi dicit magnus ille Dauid, 
uenite exultemus domíno.(i propheta alius,uenite afcendamus ín montem 
domíníi. (i faluator ipfe, ueníte ad me omnes laborantes & onerati, & ego 
àos reficíam.uel furgite eamus hínc: dari clare faper nítem fulgentes, fuper 
lac micantes,füper lapidem Saphirum refplendentes.non renitamur neque 
tardemus.Petrum & Ioannem imitemur. ac quemadmodum illi ad refarre 
&ionem & fepulchrum,ita & nos ad lauacrá feftinemus;concuttentes.praz 
currentes,ut tantü bonutri certantes prripere ualeamus.Ptoiade ne abean 
do dicas,teuertor ac cras baptifabor, cá hodie bene tíbi euenire poffit, ad(it 
tnihí mater,ad(ir pater.fratres,uxor;filíj;amíci,omne quod mihi preciofum 
eft. tamqy faluabor.nunc uero nondü mihí tempus ut illa(trer adeft, atquí 
timendum eft ne luctus focios accipias, quos leticia: focios fore fperafti. ne 
igitar donec ueníant expectes. turpe eft dicere;ubi id eft, quod mihi in ba; 
ptífmate fructü afferre debet.ubi fplédida qua fulgeam ftola.ubí quz ad fa 
fceptíonem meorü neceffaría funt baptízantiü, ut etíá apud illos clatefcam. 
ualde ením ut cernis hac funt necefTaría;adeo,ut & gratía quoq propter ta/ 
lia immínuatur, Caterü noli de magnís humiliter loquí. nil fgnominiofum 
patieris. maíus eft &j ea qux cerni poffunt;myfteríü hoc. tibi ip(i fructá pa 
tías, Chriftum vind w me cíuiliter,ta ego fufceptus gaudeo. paríter & 
deus,qui maxíma quoq, largítur.nihil enim penes deum tam magnü.quod 
nó & pauper praftare poffit,ne ín fiac parte paupetes deteríoris e(Te condi; 
tionis inueníantut, cum nó habent;ut cá diuitibus decertét. nam ín relíquís 
inter díuítías & paupertaté differentia eft, hic uero qui promptior ille eft & 
ditíot.nil te moretur ulteríus,neqg tuá impediat promptitudinem. dum ue; 
hemens eft de(ideríü.populí de(ideratí.dum calidum eft ferrá, frigido tem/ 
peretur.ne quid ínterueniat & defiderium prazcidat. Philippus fum, fas tu 
Candaces.díc & ipfe.ecce aqua.quid me baptizari prohibet.rapías tempus. 
tantí boni gaudio afficiarís.& (i folum dixeris,baptizatus eris,baptizatusqg 
faluabetís.quod (i corpore Aethíopi fimilis erís,anima tamen dealbaberis. 
acquite falutem,qua nil fublímius;aut honorabilíus eft.ijs,qui mentem ha 
bent.ne dicas;Epifcopus me baptizet,& hic Metropolítanus, uel Hierofoly 
mitanus.Síquídé nó locorü eft gratía.fed fpiritus.ne dícas;nobilis ille (it.itv 
dignü etenim eft.(i baptifatorí ignobilítas exprobretur. ne dicas fenior (it, 
fed & celebs, & ex cótínentibus illis & quí angelica uiuunt couerfatione.nam 
moleftum effet, (i purgationis tépore fordibus inquínarer. uer ne tu qux 
- tas predicatorís feu baptizatoris dígnitatem.alius rei huius eft iudex; & ab; 

uou |» Cc 35  fonditorum 


go IN WaaNrTTYVAM 


fconditotüm cenfor.quandoquídé homo fecundü faciem,detis autem iuxta 
cot dijudicat.tibi auté unufquifg; ad purgationé fide dígnus cenfeatur.tan/ 
tummodo fit ex approbatis,& nó manifefte damnatisnegy ecdefiz aliene, 
noli iudicare iudices;tu quí indíges medela. nolí mihi dignitates eorá quí te 
purgát.curiofe expendere.neg; exmaíorá profapía iudíca.etenim alius alio 
meltor uel humilior,at te unufquifqg eft (ublimior. Ceterá íta confidera: (int 
aunalí duo,aurcus híc/ferreus alius;uterq; eadé regia imagine fculptus. Ce. 
ta ambo ímprimantur.quid inter (ign hoc& illud intererit ? nihil. difcet 
ne materíá in cera, eríá (i fapientiffimus exíftas. dic quod nam ferri, quodüe 
ficaurí (ignaculum.fed quo pacto unum eft : quia inter materíam,non cha 
tacterem eft díuer(itas.ita & tibi (it omnis baptizator. qui tametfi conditio 
ne excellat;zqualis tamen baptíímatis uís eft.ac unufquifg ribi qualis (it 
exputgator,qui fide eadem eft formatus.quín nec tu díues,unà cum paupe 
rebaptízari dedignerís.nec tu generofe cum ignobili.nec tu domine cum co 
quí hucufq; ferus fuit.nondum tantá humiliatus es,quantum cuí hodie tu 
baptifaríis Chriftus. quí propter te & ferui formam fufcepit. quacücy die in 
melías mutaberís,omnes ueteres cedét characteres.omnibus forma cadem. 
Chriftus pre pofitus eft, quin ne dedíenerís tuí prodete peccatü, cam fcías 
quemadmodá Ioannes baptizabat. ut confa(ione prarfenti futura effuge 
re poffis.quandoquidem & illud pars quzdam fupplicij quod ibi eft exiftit. 
oftendesc patíter,quod peccatü odio habueris, cum illud tancg contume^ 
lia dignum traduxerís,& de co ttiumphauerís. Proinde nc zegre feras exor" 
cifmi culturá longioré;neqj ob illius prolixitaté defatigetís.ea etenim cp rite 
qux ad gratíam fpectant peragantur,eft index.quid cantum paterís quan/ 
tum A:thiopum regína ? qux ex finibus terra excitata eft, utfapientíam aí 
deret Salomonís.& ecce plus hic.penes Éos qui perfecte cófiderantSalomo 
ne:ne igitur feu ob uíze longítudiné;feu maris latítudiné:non ob ignem,(i & 
i$quoc obftet:neg; propter aliud quodpiam (iue magnüfiue paruum ímv 
pedímentum,cuncterís,quín Charifma hoc confequaris.quod (i abfy labo 
re X negocio uoti compos euadere poterís, quanta amentia crit tátum pro; 
telare donum : (itientes ínquit;enite ad aquá. Efaías te hortatur.& qui no 
habetis argentü.euntes emite,& bibite uini abfq precio argenti.ó qua cele 
titas mífericordiz,ó qua facilitas comutatíonis.folum uoluerís,& bonü hoc 
emptum erít.nam deus alacrítaté ipfarn,pro magna acceptat condemnatío 
ne.(itit fitientes.potum przbet bibere uolentibus. benigne cofert beneficem 
tíam cü nuocatur.paratus eft.donando magnificus. iucüdius dat cj alíj ac 
cipiunt.tantümodo nos fermonis uilitatem euitemus, ne parua ac largitore 
indigna petamus.beatus a quo potum poftulat Chriftus,tanquá à Samart 
tana illa, dabittg ei fontem aqua falientís ín uitam zeternam. beatus quí irs 
omní aqua, € omni aníma cras aranda & ríganda.feminat.quá hodie bos, 
& aíinus,terreftrem, ac ínaquofam, rationiscp defectu oppreffam cóculcat. 

s : beatus 


LAVACRYM p". 
beatus ille qii etíam tanquá € torrente aut putealí fune,ex domo domini rc. 
ficítur.fittg pro funis gerulo,frumenti baiulator, ac agrícultura faa cibà hu 
manum, & míníme afperum,;acinutilem colít.quam ob rem omnís adhibe 
da eft dilíeentía,ne à comuni abetremus gratía.fed dícet quifpiam:(int bacc 
de íjs,qui baptifma expetere poffunt;quid uero de infantibus ais? quí neq; 
quíd gratía,quídüe (it poena cognorunt.num & illos baptízemus? maxime 
quidé; perículum aliquod ímmínet.melíus eftenim nondum rationís com 
potes fanctificari, quam uon (iguatos & ínítíatos uíta excedere. idcy nobis 
defignat;poft octauá dietn círcücífio illa.qua: figurale fuit fignaculá;ac pro». 
pter irrationales adhuc introducta.quemadmodum & propter rationis ex 
pertes poftíum ínunctío illa.cuftodíens prímogenita.de alijs uero cófilium 
do,ut tríenníam expecteat.aut paulo mínus.feu plus.ut & quid myfticum 
audire & refpondere poflint.& (i nó perfecte;attamen figuraliter intelligat. 
ac ita fanctificent anímas & corpora,magno illi fanctificationis myfterio.fi, 
quidem ita fe res habet,quod tum uíta críminibus obnoxij effe incipit, cà 
iam fetmo formatur,ac ipfi myfteríum difcere poffunt.natn peccata qua ex 
ignorantía eueniüit,propter aetatem noxa carent. pariterqy lauacro. munitio 
erecta eft,omni ratione códucibilior:propter periculorum cafus.qui repente 
nobis accidunt;cáctís auxilijs fortíores.Sed Chriftus inquís,cü triceimum 
ageret annum baptizatur, & hoc cum deus effet,& ru me ad baptifma feftí 
nate iubes, Cxtterü cum deum nominas;quxftionem di(foluifti.ille etenítm 
purgatio ipfa erat, nec purgatíone alíqua indigebat . uerum tibi purgatur, 
quemadmodum & propter te carnem índuit,cum carne careret.nec illi peri 
culü immínebat, Gi baptifma protelatet, ipfe enim paffionis, quemadmodá 
natíuitatis, (ibijp(iconferaator erat. at tibí gon de mínimis periculum faüb/ 
eundum eft,i abfque baptifmate dece(Terís:cum folum corraptíoni genitus 
(is, & non íncorruptibilitatem iaduerís . quía & hoc conGidero . quod tem 
pus iftud baptiftmatís eí neceffarium erat. at tibi non eadem fubeft ratio. 
Etenim Chriftus manifeftatur cum trígínta effet annorum, & nó antea;ne 
oftentatot quífpíam effe uidetetur.quod aními uítíurn,infolentium eft pro/ 
prium. tanc atas illa;perfectam uirtutís approbatíoné, ac docendi tem: 
pus contíneat.poftég autem eum pati oportebat.paffioné,qux mundi effet 
falus,omnía qua paffionís erant ad paffioné concurrere neceffe erat, appa 
titionem,baptifma,fupernü teftimoniü praconit;multitudinis concurfum, 
miracula. & cand corpus unum fierí, non diíftractü neq; fpacijs intercífum. 
Siquidem ex baptifmate & presion initía fumpfit.currentíü terrz: mo 
tus.ita ením fcriptura tépus illud appellat.at ex multitudine, fignorü often 
fio, & míracula euangelio adiücta.ex illis uero ínuidia;ex qua odiü: ex odío 
auté infidia,& proditío.ex qua crux, & ea quibus faluati funus. ac Chrifti 
quidem res tales;ac ita fe habent, quantum nobis eft comprchenübile. for; 
Gitan & alius reperiri fermo poflet longe hoc arcanior. at qux neceffitas tibi 

| Cc 4 pofteriori 


; IN SANCTYM 
poftetioriobprecedentía exempla male deliberare.quandoquidé & multa 
alía recéfenda effent,qua tum aliter (p prafentía fe habere uident. nec huic 
conueniunt cempori.uelutí hoc efLieínnauit parum ante tentationé.nos ue; 
to ante Pafcha.& ieiunii quidem eft unü.fed nó paruá inter uttumqy cem 
porís interftítium, & Chriftus quidécontra tentatíones füá obícit ieiunia. 
aofttüuero ut Chrifto cómoríamur operatur;ac purgatío eft, qua feftiuita 
tem pracedit. & híc quidem dies ieíanauít quadraginta. nam deus erat. at 
tios uiribus noftrís hoc cómenfuramus.camet(i quibufdà zelus;etíam fupra 
uitesaliquid annítí perfuadet.rurfus Pafchac facra.curm difcipulis ín ceenaca 
lo;ac poft cenam dieQ unica ante paffioné celebrat. nos uero ea ín oratíov 
dís domibus,& ante coená;ac poft refurrectioné peragimus.furtexit die tet" 
tía.nos poft longum tempus. ac míníme res illius cum noftris conueniunt, 
rieq; temporaliter coiunguntur.fed ideo nobis funt traditz, ut rer noftra^ 
rur figura quxdam, & non in omnibus fimiles effent.quíd ígitur mírü.nos 
quoq; baptifma pracoccupare,tetnpore uero difcrepare? quod tu mihí uide 
rís.tancg magnáü quíd,& miraculi inftar,contra propríam falutem obíjcere. 
Proinde (i míhí obtemperaueritis;tales fermonesualere fitretís;juos uero bo 
tio obuíam tendetis:ac duplex certamen decertabitis.unum ut uofmetipfos 
aute baptifma purgetis, alíud utí baptifma purecóferuetis.quandoquídem 
eiufdé difficultatis eft,& bonü aliquod affeq,& partü tueri.fzpius enitn quí 
ftudío quid przripuit,id pigrícía corrupit.quod uero focordía perdidit.id di 
lígentia reparauít.bona tibi erunt auxilía;ad ea qux defideras cofequenda, 
uigiliz;ieiunia;humídormituritio;orationes.lachrymeatrumnz,indigentía 
ópitulatio.hzctíbi eorü qua adeptus es,gratía pariter, & conferuatío fiant. 
multis mádatís beneficétiz: memor effe iuberís.illam haud nieglieas.fi paiz^ 
per accedít memineris quot tu médicís es dieior. Quod (i forte Lazarus quif 
píam.panis aut potus índígus.tuis adíacet foribus,myfticá ad quá acceflifti 
uenerare ccená,pané os fumpfifti, poculi cuíus particeps factus es, Chri» 
fti paffionibus fanctificatus.(i peregrinus uagus.(i aduena tibi obuíá factus 
fuerít,propter illà füfcípe;qui pro te exul factus eft.id&p in propríjs.& qui im 
te per gratiá habitat;ad fupernumt domicilíá pertrahit. fac fis Zachaeus, 
3 heri publícanus,hodie eft idoneis. omnía ad Chrifti recolliee ingref, 
um,ut magnus appareas,& bene Chriftà cofpicias;etiam fi corporali ata» 
te fis pufillus.(i xgrotus quifpíam expofitus eft, feu uulneratus, tuá üenera/ 
re fanitatem,& uulnera quibus te Chriftus liberauit.quod (i nudá cofpexe; 
tis.ueíte contegas.tuumqy incorruptibilitatis honora indumétum.at Chri» 
ftus hoc eft. quandoquidem omnes quícung; in Chrifto baptifati fumus. 
Chriftam quoq induimus. fi ueto ín debitorem quempíá incidís, omnem 
Syngrapham.fiue iuftam, (iue iniuftá difcerpe, in memoríamqg redíge.ta^ 
lenta ínfinita,qua tibi Chriftus eratis remi(it.ne fias exactor amarulentus, 
debíti mínorís,& hoc quibus nam € conferuis equidem tuís.cum Ec plusa 
: , omíno 


| 
: 


oLAVIACRVM $$: 
" "démino (It dimiffamne & tu ptopter illius míferícordíá poenas expendas, - 
quam minime;fumpto exemplo imitatus es.fiattibi balncü, nó corporis fo; 
lum,fed & imagiínis.no quod tantum peccata abluat, (ed & mores emedet. 
nó folum quod príftinam illuuiem detergat.fed & fontem purget. non tan 
tum bene poflidere.fed & bene expendere formetur.aut quod eft perquàm 
facile;male pofleffum abijcere.cur ením peccatü tibi retíttí,iniuría uero affe 
&to damná à te nó refarcirí deberet? unde duo tibi accídüt mala, & ut iufte 
nó poffideas.pofleffacg detineas.huíus quidé remiffionem accepifti,ín hoc 
uero íniuríus es.nam hodíe apud te eft alienutn.nec deletum eft peccatum, 
quamuis tépore (it intercífum.hoc enim ante baptifma factá eft, illud aero 
poft baptifma remanet, (iquidé lauacrá eorü qui peccauerát, nó quí peccát, 
remíflioné cotínet.oportet aüt cum purgatione nó dolofe, fed fyncere agere 
neqp gratiá hác ad peccator occultationé;fed liberatione habere. Beati quo 
ram remífIzc funt iniquitates. (iquídé hoc ad omnímodá fpectat purgatío/ 
nem.& quorum tecta funt peccata.hocad eos pertínet, qui nódum penítus 
funt purgati.beatus uit cui non imputat dominus peccatá.tertíus peccantíü 
ordo,quotum opera non laudanda;uoluntas uero pcena obnoxia non eft, 
* quid igitur dico,& quis nam fermo meus * heri fuifti aníma Chananza, ac 
» propter peccatum incuruata;hodie à uerbo es eleuata, ne rurfus íncuruerís, 

& in terram ínclnerís.tanquam uinculis à maligno fis degrauata,incuruatio 
nem«g patíarís haud curabilem.heti fuifti arida; fluxu fcatens fanguinis. (1 
quidé mortaliter peccafti.hodie exíccata reüitefcis . Chrifti enim fimbríam 
tetígifti,g fluxum abícidifti.caftodi mihi purgationem,ne rurfus fanguine 
fluas,& à Chrifto deprehendi poffis, tanquam faluté furripueris. difplicet 
enim Chrí(to,ut fzpius fappiletur.tamet(i admodá (it miferícors.heri ín le 
£to decumbebas,derelictus & neglectus.nec habebas hominé, quí cüaqua 
turbata effet te ín pifcina mitteret, hodie inuenifti homine, eundem & deá. 
feu potíus deum homíné.leuatus es à grabbato.feu potíus erabbatá tulifti, 
beneficentíamcp palám confeffus es.noli rurfus ín grabbatum peccati deci/ 
dete, mala corporís quicte uoluptatibus relicta. fed at habes uade, memor 
maudatí:ecce fanus factus es;amplíus peccare noli, ne tibi deterius quid ac/ 
cidat,cum malus poft beneficium appares accept. Lazare exi foras,audifti 
uocé magná ín fepulchro pofitis. quíd enim uerbo fonoríus. & progreffus 
es,nà diebus quatuor;fed multis demortuus.fed triduano illi cofurrexiftiiS 
à faneralibus folutus es;e rarfus mortificetís, & fias cum habitátibus ín fe 
pulchrís.neqo cum nexibus domefticorü peccatorum conftríngarís: cum ín 
«ertum fit;an iterum à fepulchro refargas;ufqg ad ultimam & cómunem re 
- furrectíonem,qua omnem creaturam ín iudicium addacet:non curandi.fed 
' judicandi gratía,& ut rationem reddat de ijs qux aut bene;aut male thefau 
gizauit.(i huc ufq; lepra, deformi nempe improbitate, fcaturiebas,nunc ue/ 
o praua cícattix obducta eft, (aluáty recepífti imaginé, mihí arcum 
— x oitende 


$4 DN'S AUN C T yc M 

ofteride purpationem;tit cogaiofcam,quantá illa;legali fit preciofior.ne fias 

ex nouem ingratísunus.fed decimáü imitare. etenim quamuís Samarítarins 
erat;alios tamé animi eratitudine exuperabat.caue ne rurfus male pullules, 
corporíscy uítiá curarí nequeat.quod (i príus manus tua quaft exaruít,ac 
par(imonía,hodie extédatur cum diftributione & mifericordía, pulchra eft 
medela xgrotátís manus.diftribuere & dare pauperibus.large quz poffide 
mus exhauríre, donec ctíá fundü tangamus. foritan hoc pacto Sareptana: 
inftar;cibus tibi prxparabit, maxime (i Helíá nutríueris. bonü eft, bonáil/ 
lam cognofcere opulentiá.nempe propter Chriftü egere.quí € propter nos 
inopiam pertulit. (i mutus fuifti ac fermonís expers, ferro tibi refonet , feu 
potíts refonanté conferua.aures ad difciplina domíni.& admonitiones.taa 
quam anguis ad íncantatíoné ne claudas.(i cxcus es,& abfcy lumíne.illumi 
na oculos tuos,ne undg dormías in morté.in lumine domini .lumen infpice. 
in fpititudei Gli. fplendeat tibi triná & índiuifibile lumen. fi totum fufcepe 
ris fermoné,omnes paríter Chrifti medelas ad propriam accómodabiís aní 
mam.quibus fingulatím unufquifcq fanatur.tantü charitatis menfuram ne 
ienores.tantü dormienti tibi & fecuro;fpiritus malignus zízanía nó fuperfe 
minet.tant( cam ob purgatíoné odíofus maligno (is factus,rurfus te ipfun 
míferabilem propter peccatum ne reddas. tantum propter opera bona tibi 
haud applaude;nec ímmoderate attollarís;ne fubleuatus deprímatis. tantá 
affidue purgatione operare;eleuationes in corde fufcítans.& eam quam era 
tis cófecatas es remiflion£;etíam pet diligentíam conferua,ut remíffio tibi à 
deo fit, te uero fiat conferuatio.fed quo pacto íd fieri poterit? femper para 
bola illius metnot fis.tibitg optime & perfecte opem tuletís. exíuit à tc im 
purus ille,& materialis fpirítus,baptifmate expulfus,nó fert perfecutionem, 
non fuftiínet abfq; domo & lare degere, pergit pet loca ínaquofa, & diuina 
irrígationis arídaibi uerfari cupit.circumerrat.quzrés requiem, nec inuenit: 
in baptífatas incidit anímas,quatum prauítaté lauacrá eluerat, tímet aqua, 
purgatione fuffocaturquemadmodum legío mati.rurfus conuertítur ad do 
mum fuam,unde egre(lus eftimpudens eftpertínax eft, iterum periculum 
facit.iterum experitur.quod (i locum quem ípfe uacuum reliquit, Chriftum 
inhabitare & implefTe repetít;iterum repellitur.infecto negocío difcedit;mi 
ferandus errore reddítur.(i uero ín te fcopis mundato & ornato;locum ínue 
nit uacuum & ocíofum, quem ad illius fufceptionem pra parafti, uel ipfe in; 
(iliens przoccupauit, cam maiori ínhabitabit apparatu, fiuntQy nouiffima 
peiora prioribus:quoníá tum quidé & emendationis & fecurítatís fpes erat, 
nücuero manifefta eft malícia;boni fuga pranitaté attrahés,& propter hoc 

ftabilior habitatorí reddit poffeffio.Proinde íterü tibi ín memoríá illumina 
tiones reocabo.fzpíuscy ex diuínís oraculis illas repetá(etením ipfe quoq 

illatü recordatione íucüdíor ero.qd ením lumine iucüdius: íjs quí lamen gu 

ftauerunt)& unde díuerterá te reducam.equídé lumen oritur iufto;& huius 

EU ! comes 


—"-"—.———srmrm—— 


 Apfis.ex uifione nimis laboriofa curiofacg feramus.etenim quamuis affectu 


CLAVACKEVYVAM mM 


comes latícía.lutné autem iu(tis femper.at tu mitifice;ad deü dicitur; 3mon 
tibus illuminas aternís.angelícis itt arbitror uirtutibusque nobís ad melío 
ta cooperantur.Domiínus autem illuminatio mea,& faluator meus, Dauid 
audiuifti dicentem,nonnumquá cum poftularet lumen & uerítaté ibi emít; 
tí.nonnunquam uero cum gratías ageret,quod illud confecutus efet.often; 
dendo dues n fe:hoc eft percipiendo & cognofcédo figna fplendo 
ris conceffi.proínde unum folum lumen fugíamus;amari illius enis fcetutn, 
ne obuíemus noftrí ignis lamíni,ac flammz qua exuramur. quín ígné effe 
Ício expurgatínum;qué Chríftus fupra terram íacere aenít.ignis & ipfe in li 
terís facrís uocatus.matería híc & habitus maligni eft confumptiuus,qui & 
celeriter uult faccendí.etenim beneficétiz celeritatem defiderat . quoniam & 
ignís carbones nobísauxilio tribuit.noni prxterea ignem non purgatiuum, 
fed afflictiuum.(iueSodomíticum qui fuper omnes pluit peccatores.fulphu 
te & tempeftate permixtus;(iue qui paratus eft diabolo & angelis eíus, (iue 


. quiante faciem domini incedit;ac undicy ínimicos eius deurit. & hís etiam 


hortibilioré,qui indefinenti addictus eft uermi,inextinguibilis, improbísag 
fempíternus.hac enim cuncta occulta funt potétía,ni(i cuí humanius quid; 
dam hic loci fentiregtatum (it;tamet(i cum ultorís dignitate.quemadmodü 
igitur duplicé ignem,ita & lumen duplex effe fcio . unum quod rationis no; 
ftrz lampadem ad dei femítas dírígit;alterum fallax & cutiofum, uero la 
míni contraríum, illud fe effe imulans;t quid apparentí fuffuretur.hoc lu 
men & caligo eft.tamet(i fplédor eíus meridies uideatur. ita audio de ijs quí 
femper ín merídíana fugiunt obfcuritate . hoc quoque nox eft, & illumina 
tio cenfetut,ijs qui delícijs funt eneruati. Quid enim Dauid aít? nox circum 
me mifcrum crat,& egoignorabam, (iquidem delicias illuminationem effe 
fufpicabar. fed lumina quídem talía ac íta fe habent.nos uero illumínemus 
nobis ipfis lumen cognítionis. quod fiet,(i ín aptum íufticia: feminemus, & 


hiíndemiemus fructum uitz., actío etenim fpeculatíonis eft hofpes. ut ínter 


alia & hoc difcamus, quid uerum fit lumen, & quíd falfum. ne decipiamur, 


cum in peíus táquam ín bonum ínciderímus. fiamus lux, quemadmodum 
difcipuli à magno lumíne audire meruerunt, dicente , uos eftis lux mundi. 
fiamus lumínaría ín mundo , uerbum uítz contínentía, hoc cft uiuificatíua 
alijs potétía. diuinitatis lumen fumamus. prími & puriffimi luminis lumen 
accipiamus. ad fplendorem ip(ius pergamus, príufquam pedes noftros ía 
montes obícuros & hoftiles impingamus . donec dies eft, tanquam ín die 
honefte atbulemus.non ín comeffationibus,& ebrietatibus. non ín cubili 
bus, & ímpudicicíjs, qua: noctis furta exiftunt.cuncta membra fratres put 
gemus.fenfus omnes fanctificemus. nil profanum in nobis rernancat , neqe 
quod príorís fuerit eeneratíonís;nil aó illumínatum relinquamus.illumine^ 
mus oculos;ut recte uidere poffimus.& nullum Idolutn fornicariü.ín nobis 


noti 


OMTEHAT TUA ud. 


56 ! IN SANCTVM | | 
.. gon adoràmtis,animá tamen;fi crabs aut feftuca in nobis erítinquinamus; 
Purgemur igitur;at & quz alíorá funt cerere ualeamas.illuminemur audi/ 
c,illuminemur língua;ut audíamus quid loquetur dominus deus, ad audi 
cumq; nofttü perueníat mifericordíailla matutínia;ut audire poffimus,exul 
tationem & lxticíam in diuino auditu refonanté, ut non fimus enfis acutus. 
ieq; nouacula acuata.neqp fub lingua uerfemus laborem & doloré. fed dei 
fapientam ín myfterío reconditá loquamur, linguas uenerantes igneas.f/ 
nemus odoratum,ne effcemínemur.neq; pro odore precíofo puluerem, fed 
quod pro aobís effüfumn eft unguétum, fpiritaliter adipifcentes,odoremus. 
tantum exillo delibuti ac tranfmutati;ut & proprium fuauitatis noftri odo 
reri fentíre ualeamus. purgemus guftum, tactum,guttut. non molliter dif 
fluentes,& leuítate gaudétes, fed uerbum quod pro nobís caro factum cft; 
ut diguum contrectantes. Thomam ín hoc imitantes.non faporibus & ob? 
fonijs titillati fratribus amaríorum etíam titillationum, fed guftantes & co» 
guofcentes,quod Chriftus dominus,melior & permanens e(t guftus. neqs 
amare amarum & ingratum ín(idiatorem refocillemus,emíttentem, & non 
tetinentem quod commiffum eft.fed melle dulcioribus hüc latificemus fet 
monibus.& ultra predicta, bonum eft quí capite purgati funt, ut quemad; 
modum purgatur caput, ita & fenfuum officina, Chrifti dominetur caput, — 
exquo omne corpus conftítuitur.bonum eft ut fupergredientem íniquitaté - 
rioftram ac melíorem partem fuperantem profternamus.bonum eft & hu 
imeros fanctificate ac purgate,ut crucem poffint tollere Chrifti,nó facile uni 
cuíq; tollendám.bonü manus,& pedes müdare. manus quidem ut in omni 
loco fan&te tollantur,ac Chrifti difciplinam adimpleant. nequando írafta/ 
tar domínus , per operacp fidem erbis fidt qaemadmodi pet ea uerba, 

qux ín manus Prophet huius dedit. pedes ucro. ne ad fanguínis effufio 
— pem, nec; ad malíciam eurfa fint ueloces,fed ad Euágelium,& fuper uo 
cationis brauium paratí: & ut Chtiftam lanantem & purgantem füftipere 
ualeant.quod (i aentrís quoq alíqua eft purgatio,qua aliméta;qua: ex uer 
bo funt capíat & reddat, bonum & hunc non ex delícatis, & profluentibus 
eplete cibis.fed pracipue illum purgare ac tenuiorem reddete,ut uerbü do 
iini ín medio fui fufcipere poffit;& recte fuper Ifrael errante dolere.Proitv 
de &cor,ac inteftína honore digna inuenío.Gquidé hoc míhi perfuadet Da 
uid, qui cor mundum ín fe creatí, & fpiritum rectum in uifceribus innouari 
precatur;íntellectiam arbitror partemac huíus motus fcu cogitationes ítà 
oftendens.at quid lumbi quid uero tenes? nam nec ifta przteribimas.ad 
hibeatur & hís purgatio.fintlumbi ueftti prxcincti,& fortiter conftriéti,itv 
ftar populi Ifraclitici;cum olím fecàndum legem Pafcha celebraret, etenim 
nemo mundus ex Aegypto egredietur , neqy extermínatoretm effugiet, qui 
hzcnon dídicit.at illi pulchra alteratíone alterati fant,omnetn penitus atfe/ 
&um ad deum transferentes, ita üt dicere poffint, domine ante te eft omné 

| defiderium 


LAVACHRVY.M $7 


defiderium meum.& diem hominis nó de(iderauí.etenim defideriorum fpi 
rítus,uirü fieri oportet.(ic ením uobís & Draco, qui uires quàmplarímas ín 
rcnibus& lumbis obtínet, peffundabit;cum ipfius potétía ín his locis fuerit 
mortificata.ne mítetís aute, (i turpitudinibus noftris fuperfluum honorem 
impertíar.fermone íllas mortíficans & refrenans.in materíacp fub(iftés. cun 
cta membra terreftría,deo donemus, cuncta deo offeramus, non íecorís fij 
. bras;non renescum pínguedíne;nó corporís partem aliquam, non hoc, fea 
illad.curením nobis aliqua ínhonora erunt ? uerum totos nos ipfos offera/ 
mus,rationalía fiamus holocauftomata.facríficía perfecta.nó brachíutn fo» 
lumn,nó pectufculum folum.facram faciamus partículam. parum ením hoc 
eft.fed totos nos ipfos dedamus, ut totos nos recipiamus , quandoquidem 
lioc eft pure recipere,fi deo ipfam falutem noftram obtulerimus,ac facrífica 
uerimus. Proínde ín omnibus & ante omnia, pulchrum mihí ferua depofi/ 
tüm:cuí uíuo,& cum quo publíca difpenfo,& quod emigrans recipiam.cum 
quo & aduería cuncta fero;ac delectabilia cuncta contemno. Patris fcilicet, 
& filij.fpiritasts fancti cofe(fionem.hanc tibi hodie credo. cum hac te (imul 
baptizo,& códecoro.hanc tibi ín omni uíta focíá;& tutricem tribuo.unicam 
diuínitatem & potétíam, in tribus (ingulatim repertam.& tría comprehen: 
dentem patticulatím.neque fubftantía;uel natura inzqualem. neq; exceffu 
uel imminatione auctam,aut dimínutam,.undig; xqualer, undíq; eádem; 
uníüs ín ccelís pulchrítudinis.& maghnitudinis.tríum infinitorum, connatu/ 
talítatem infinitam.Deum unumquemqj.ín femetipfo contemplandum.fi/ 
cut patrem,ita & Filíá.(icut filium,íta & fpiritum fanctum.ut tamen uníufca 
iufcs proprietas conferuetur,& tría hzc pariter deus effe íntellíeantur.iftad 
propter cofübftantialitatem.illad uero propter monarchiá.non díco unum 
folum cognofcíi & tríbus illumínaríi debere.nó dico tría diuídi & in unum re 
ferri debere.cü unüiquodqgex tribus (imaginatione confideratur;illud omne 
puto.nam &uifus impletur,& pluralitas effupitur.nó habeo quí maenítudi 
nem hüíus comprehendam,ut dem quod plus eft;illi quod defectü patítur, 
&um tría fpeculatione cótraho,unam cerno lampadem.nec habeo quo diui 
dam,aut menfurem lumen adunatü.tu geníturá formídas, ne deus quid pa 
tíatat;qui nó patítur.ego uero códituram tímeo,ne deü per íniuríam,& iaíu 
ftam offendam ínci(ionem.aut filium à patre, feu à filio fpiritus fubftatiam 
abícindam.fiquídem hoc eft admírandum;quod non folum deo condítura 
attribuitur, ab fjs, quí peruerfe díuínitatem ponderant, fed & ipfa códitura 
tutus ín feipfam íancíditur.ut quemadmodá ab abíectis,& deoríam uergen 
tibus, filius à patte fecernítur, ita ruríus fpitítus à filij dignitate fegreget. ut 
& deus íníutía,& condítuta;hac noua afficíatur T heolocía.nil heus uos;ex 
trinítate feru&;nec(ut ex fapiente quodá audiuiftis) conditá & aliunde indu 
&um eft.(i adhuc homínibus placerem;Chrifti feruus, diuinus inquit Apo 
ftolus;non effem.(i adhuc condíturam adoro, aut ín conditura baptizabor, 


^ Dd non 


38 IN S ANCTVAHM 
non equidem iuftificatus fum,ned; priorem immutauí generationern.qitid . 
dicá ad eos qui Aftartem adorant,aut Chamos abomínatíoné Sidoniorü, . 
feu Aftri figuráicum paramper fuper hacc deus;ab idolatrís, przterci codí 
tura & factura habeat.Ego aut nó adoro duo;quoríi pariter nomine bapti. 
zatus fum,aut adoro coferua.ferua etením funt, quáuís patumper honora; 
biliora.quoníá & in conferuis differentía eft, ac praclatio. uolo patré maíoré 
dicere, quoniá & aqualem effe xqualibus, eft & effe. hoc enim ab omnibus 
cócedítur,& tímeo ne príncipià mínorá faciá principii, ídcp iniuria ob pra^. 
lationé afficíam. nó ením illí ad eloríam cedít;ex quo ei, autillis qui ex ipfo: 
funt. accidit humilíatio. tuam praeterea tímeo infatiabilitaté,ne dum maius 
fumas,bifaríarn íncidas naturam, & omnía ín maíorís ufum conuertas. non. 
enim íuxta naturá maiíus eft.fed caufam.nil enim ínter ea qux effentía funt: 
confabftantíalia,maíus eft;uel mínus.uolo filium prafertí fpiritui ut filium, . 
& non concedit mihi bapti(ma per fpiritum purgati ? fed times for(itan, ne 
triplicem uítupetes deitatem? tu bonum hoc habeto,in tribus unitatem:mí. 
hipugunam remítte. permítte me nauís effe fabrícatorem. tu illa utere. & (i 
alius nauís eft fabrícator,me domus accipe archítectum.tu illam cum fecuri 
tate inhabita.etíam fi nihil laboraaerís;níhilomínus tamé profpere nauiga. 
bis.aut domum inhabitabis . cam ego hacc conftruxerím, tu ueto circa ifta. 
. nil elaboraueris.cernis ne quanta (it animi beneuolentía ?cernís ne bonita: 
tem ? meum (it bellum.tua uíctoría.ego impreffionem facíam, tu uero paci. 
ficus quicfce.pugnantí orationem impende propter fidem manus prxbens. 
ttes habeo lapides;quos funda ín alíenigenam íaciam. tres habeo fufflatio^ 
nesfuper Sateptana filium;quibüs uíuificabo mortificatos:tres habeo laua. 
tiones.fuüper lignorum ftrue, quibus purgabo facrificía. ignem quod admmé 
rabilías eft,aqua fufcitans,ac myfterij uiribus utens,Prophetas ígnominía 
notabo. fed quíd logioribus eft opus fermonibus ? etením docendí n6 con 
tradícendi tempus eft.obteftor coram deo,& angelis electis.cum hac bapti 
feris ide. & Gi ael alíter; aut ut meus exigit fermo es infcriptus, huc ad(is, & 
infctibarís, ego harum rerám non ineptus infcríptor ero. fcribens qua fcri, 
p6.& docensquax & didici, & qus ab initio ín hanc ufq caniciem conferua; 
ui: meum (it perícalum, meus & honor. quí anímz tux fum dífpenfator, & 
quí te per baptifma expurgo. quod (i ta habes,ac pulchrís fignatus es lite 
rís.cuftodi míhi qux fcripta funt;temporibus mutabilibus, immutabilis, ia 
re immutabilí perfeuerans.bene infcriptus, Pilatum male.contra meliorem 
Ícribenté ímítae.ijs qui aliter tibi períaadere conantur.díc,quod fcripti fcri 
pfi.etením puderet me (i malum temaneret íimmotum, bonum uero tam fa . 
cile moueretur.decet enim facile mutabiles effe à malo ad bonum, immuta 
biles uero à melíorí in deteríus . (i (ic & per hanc baptízarís doctrinam, ecce 
labía mea non prohibebo.ecce manus fpiritui accómodo.acceleremus ad fa 

lutéfurgamus ad baptifma, exilít mihi fpititus, promptus eft expurgator,. 
* FESDD i ek paratum 


b AUVSACIRVM -39 


adduceret.íterumdj redíturam aduétu fuo gloríofo;iudicanté uíuos & mor: 
tuos.non amplius ín carne;nec camen (ine corpore.fed corpore díuíniori.ra/ 
tionibus quibus ipfe nouit,& ut confpici poffit à cransfigentibus,deuscp re; 
maneat cítra craflicíem, accipe praterea refurrectionem, íudiciü.rettibutío . 
nem,íufta dei ftatera.hanc autem lumen effe mente purgatís exiftima. hoc 
eft ut deum uíidere,& cognofcere ualeant;íuxta rationem purgationis, id & 
regnum coelorum appellamus. Tenebras autem ijs.quí in ratione fua obcaz 
catí fanc.hoc eft alienatíonem à deó,iuxta proprietatem obtufitatís pracfen 
tis.decuplum operare bonum.fuper hoc doctrínarum fundamento.quonià 
fides (ine operibus mortua eft, quemadmodum & opera abfq; fide. habes 
ex myfterijs ea qua pandilícet,& à multorum auditu non abícondita. at re 
liqua trínitate cocedente intra te perdifces.qua & apud teipfum occultabis, 
figaaculo obfitmata.excepto illo quod tibi euangelizabo.ftatío in quà poft . 
kr | | Dd »  baptifma 


D IN SANCTVM 


baptifma ante magnum altare conftítueris, uentura gloriz eft ptaludium, 
Pfalmodia cum qua füfcipietís, laudís uentura eft anteambulatrix. lampa/ 
des quas accendis;uenturz eft illumninationís myfteríum.cum qua obuiabi» 
mus fponfo.fplendida & uírginales anima, fplendidis lápadibus fidei. nec 
propter focordiam dormíétes,ne nos quem praftolabamur, inopinate ad^ 
effe lateat.neq; abfq; cómeatu.& oleo;ac bonis operibus egentes. ne à fpom 
(i cofortio excidamus.uídeo ením calamitatem eam perquam miferabilenà 
effe. ille enim aderit;cum uociferatío occurfum exiget.at quacung; pruden 
tes erunt anima, cum fplendore luminis, largiore illius alimento obuiara 
fientzalíz uero perturbabuntur,& oleum ab habentibus;non ín tempore pe 
tent.at ille íngredíetar car(im.& ha fimul íngredientur. aliz uero excludenz 
tur,quz ingrediendi tempus ín praeparatione cófumpferunt.multatg deplo 
rabuat.fero quz pcena focordia (it addifcentes.cum non amplius ad fpon; 
fum íngtediualebüt.lícet multís rogauerínt,qüem male à feipfis excluferüt, 
alium modum qui nuptijs príuat imitátes.quas pulcher patet pulchro pra 
parauit fponfo. aut propter uxorem fponfam nouam. aut propter agrum, 
nuper emptum.aut boum íugum quod peruerfe poffederunt.propter mot 
tuos maiorí affecti fapplício.nullus ením abiectus & ignauus, necp fordiíde 
& haud nuptíaliter ueftítus ibi erít, tametfi iam feipfum futura: dignü cerv 
feat lumínum geftationi;ac fe clàm immifceat.fpe uana deceptus. Czterum 
quíd erít ubi ingreffi fuerimus 7 tum fponfus nouit qux docebit, & qux ani 
tnabus pariter ingreffis apponet.apponet autem quemadmodum arbitror, 
ut perfectíora & puriora doceat.quorum & nos quí hacc docemus, X qui di 
fcimus partícipesetímus.in ipfo Chrifto domíno noftro;cui gloría & impe 

tium ínfecula Amen. — — 5 

GREGORII NAZANZENI THEOLOGI IN $AN 
... &um Pafcha Oratio quarta. 

: » /] [x vPER cuftodíam meam ftabo,admirandus ille Aba 
$77 M cuk inquít,& ego cum ipfo hodie, cóceffa mihi à fpiritu 
] poteftate ac contemplatione. & confiderabo & cogno; 
| fcam;quid uifum,quídcg mihi dictum fuerit. fteti enia 
bj ac confiderauí. & ecce uit fuper nubes afcendens, & hic 
NeaAxseuee| fublimis ualde. & afpectus eíus.tanquam afpectus an; 
eelí.& ftola eius,tanquam fplendor fulguris perftríngentis. & extendit ma 
num fuam ad ortum ,ac lamauít uoce magna. & uox cíus qua(i uox tube, 
& in círcuítu eius, tanquam multítudo cceleftís erat exercítus.dixitcp.hodie 
falus müdo ui(ibili;& inuifibili. Chriftus ex mortuis.cü ipfo euigilate. Chri 
ftusin fe ipfam.teuertemíni. Chriftus ex fepulchro,à uinculis peccati libere 
míní.inferní porta referantur, € mors diffoluitur, & uetus Adam abijcitur, 
nouus uero adimpletur.fi qua noua in Chrífto NURTURHIP UMS 
Z E j à e 


"Hn 


PASCHA 4t 
hacc ille dixit.at cztteri, quoniá nobis Chriftus per generationem infernam 
appatuiffet,illud ut antea cantabant. Glloria in excelfis deo,& ín terra pax, 
in homínibus bona uoluntas.cum quibus & ego ínter uos hac refono.utíná 
uocem quoq, angelica illa digná;& ín omnibus refonanté finibus,affumere 
putos Pacha domíni.Pafcha. & iterü dico Pafcha;honor trinítatís, ipfa 
eftiuitatum nobis feftiuitas;ac celebritat celebritas. tantum omnes exupe 
tans,non folum humanas, terra reptantes,fed íam & Chrifti ipfas, & ab 


tura; laudamus beneficentiam.inde igitur exordium affumam:non poffum 
ením de facríficio magno & omníum dierum maxímo fermones facríficás, 
ad deum fermones non referre;acinde facere ínítíum.míhi igitur quí ín tali 
bus oblectarí foletís,& mentem,& auditum,;& intelle&tum expurgate;poft 
. quàm de deo & díuinus erít fermo, ut non delítijs uanis difcedatis.erít auté 
copiofiflimus,patíter & compédíofiffimus: ne propter defectum offendat, 
nec; propter fatietatem reddatur íniucundus. Deus equidem femper etat, 
eftqgaac etít.quín potíus femper eft.nam erat;& erít;noflrí temporis, & lu; 
x natura funt partículac.at ille exíftens eft femper.íta enim Moy(i,ín mon 
te oracula pandens.femetipfum nomínauit.totum ením ín feipfo coprehen 
. dens effe cotínet.quod nec íncipit.neq; definet.tancg pelagus quoddá effen 
tiz immenfum,& índefinitü.omnem tranfcendés fenfum,& téporís & natu 
tz folum menti,umbrz inftar depictus.idcg fubobfcure,& perexigue. non 
ex ijsqua in ipfo.fed qua circa ipfum funt.alia ex alía ímaginatione,in unü 
quoddá ueritatis Gimulachrum cócepta.príus dj teneatur effugiens, & ante 
"quàm cognofcatur euancfcens.tantifper illaminans;id,quod in nobís piis 

iio; 5 patum 


4t IN SANCTVM 

: 4 e d ? enu? 
patum obtínet,& hoc ín puris folam,quátim uifum, fulgutis nó fub(iftens: 
ictus.ideo ut míhíi uideturquo tenuí illo;ad fe attrahat. quod ením penitus 
eft íncóprehenübile;id etíam nec fpe;aut aliquo conatu acquití poteít.quod. 
autern dífficulter comprehédi poteft;admirationi eft.admiratum uero plus 
defideratur.de(ideratam autem putificat.purificatü uero deo (imiles reddit. 
cm autem tales euaferímus;tanquam eum domeftícís iam couerfatur(inue 
nile quid fermo audet)Deus,díjs unítus & cognítas.& tantü for(itan, quan 
tum íam coguofcétes cognofcit.ínfiníta igitur diuínitas,& cótemplatu haud 
facilis.ac penítus hoc folum ex illa deprehéfibile, c, (it infinita. quod 6i quís 
exiftimet,co quía (implicis fit naturz, aut penítus effe íncomprehéfibilem, 
aut perfecte difcerni poffe;ab illo fecundü quid ens (implicis (it nature qux 
temus.non ením natura eíus eft (implicitas.quemadmodá neqj ín compofi 
tís,quoníam compofita funt folum. Caterá cum infinitum dupliciter confi 
deretur,& fecundü ínitium,& fecidum finem,quícquid ením fuper hxc eft, 
nec ín illis cotínetur;infinit exiftít; Cá igitur mens in fuperná refpicit pro» 
fandítaténec habet ubi con(iftat;ac de deo cótemplatío deficit;tum infinitü 
illud, & impenetrabile;principio carens appellat.cü uero ad. inferíora & pov 
(trema aciem deflectit.tum id ímmortale & íncorruptibile uocatur. cà uero 
totum connexáü fuetít.tum auiternum nuncupatur.auum etenim,nedy tem 
pusnec temporis eft partícula alíqua.non ením menfurabile eft.fed quod 
nobis eft tempus.folis curfu cómenfuratum, hoc xuíternis eft aeuum. quod 


cuim exiftentibus pariter extenditur.tancj motus quida, & fpacium tépora/ 


le.& hzc míhi de deo nunc philofopháti fufficiant.neqy ením ultra hacc cem 
pus permittít.quoníá inftíitutum noftrü no de Theología;fed de Euangeli 
ca eft difpéfatione.cü uero de deo loquor, de patre,& filio, & fpitítu fancto 
dico.neg; ením díaínitas fapra hxcà nobis diffunditur, ne deorü populum 
introducere uídeamur.nec infra hzc coftríngitur,ne diuinitatis inopíato de/ 
cernamus.aut proptet Monarchiá iudaizantes, aut propter mültítudínem 
abundantem graciffantes.ín uttífeg ením (imile eft malum,licet ín cotrarijs 
ínueniatut.& ita fe habent fancta fanctorü;que à Seraphín cóteguntur, & 


trínís elotíficátur fanctificationibus;ín uná coeuntes domínatione,& deita; 


tem.quemadmodá & alius quídá;quí ante nos fuit. pulcherrime & fubtiliffi 
me differuit.poftcs uero bonitati diuinz: nó füfficiebatut folum cótemplaz 
tione fui moueret.fed oportebat bonüllatius diffundi,& longius procedere, 
ut plura effent quz beneficio afficerentur:id enim fummzc erat bonitatis:prí 
mum quidé angelicas & cceleftes excogitauit uirtutes. ftatímcs excogitatio 
opus fuit,uerbo paríter adímpletii,& fpiritu cofummatum.& íta fubftiterüt 
fplendores fecadí:prími illius fplédorís miniftri.(iue eos fpiritus íntellectua 
les.(itie ignem immateríalé & incorporeü.(iue naturá quandá aliam appelle 
mus.quoníá íjs que enumerauímus, admod(ü propínquos efTe fufpícádum 
eft.equídé dícere nolo,mmobiles eos ad malum;folumig boni habere mo 
! tus 


PASCH- 45 


tus.ütpote;qui citca deum uerfantur,& primordio fuo ex deo refplendeant, 
nam qux fequuntur fplendoris funt fecundí.quod uero non penitus (mmo/ 
biles.fed difficulter mobiles;aftimarí & nomínarí debeát,ille míhí dem fa 
cít, quí proptet fplédorem Lucífer,ptopter elationé uero caligo, & fa&us & 
dictus eft;ac patiter ob boni fugam;qua fub ipfo erant defertríces potétíx, 
fceletum opifices.paríter & nobís auctores.íta ígítur,& propter hzc,(i bíjpfi 
intelligibilis coftitit mundus:quemadmodá ego de his philofophatus fum, 
tenui fermone atdua expendens.Catterum poftig príma recte fuccefferant, 
fecandarío mundá excogitauit materíalé,& uiibilem.ac ís eft;£ coelo, & ter; 
ta,& eorum qua ín medío fant,commíxtio illa & cócretio.laudabilis quidé, 
propter uniufcuíufqg reí índuftriam fingularem. longe uero laudabilior,ob 
cócinnítatem & cófonantíam,qug ex omnibus cóftat.cum alíud erga aliad 
decore fe habeat,& cuncta cum uníuet(is,ad unius mundi perfectionerm,te 
ée conueníant. ut deus oftenderet, non folum naturam (ibi effe domefti 
cam,fed quod omníno aliená fübftituere porens effet.etenim natura: intelle 
&uales,& mente folum comprehenfibiles, diuínítati funt domeftíce.alicna: 
uero penítus,quacungp fub fenfu cadunt.& ex illís longe magis,qua: omni 
no inanímatz funt;& immobiles.Mens igituriiam & D osda inuicem di 
ícreta,íntra tetmínos cóftíterant propríos.& uerbi creatorís excellentiá;ín fc 

ipfis extollebant.tacíti laudatores,& affidui magnificentiae pracones. uetü 
nondum ex üttifqs factum erat temperamentü. necp contraríorü comixtío 
aliqua fapiétize maíorís,ac arietatis illius,quse circa natüras uerfatur.cogni 
tío.neqs bonitatis díuitiz,omnes cognita erant. Hoc igitur opificis uerbum 
oftendere aolens,anímal unum,ex uttifcy.ínuifibilis tnquam,& uifibilis na 
tutz,homíné fabricat.ex materiacy iam exiftente, corpus fumít.à feipfo ue; 
1o uitam ímmittit.quam quidéanimam rationalem, & dei imaginé fcriptu 
ra nomínat.tancg mundum fecandariü quendam,in paruo magnum,ín ter 
ra con(iftentem angelum alium,;cultoré mixtum, ui(ibilis creatura fpectato 
rem,íntelligibilis uero myftem.eorum qua ín terra funt regem.fuperno regi 
míní fabíectü.terteftrem,& cocleftem.temporaríi& immortalem. ui(ibile, 
& intelligibilem.medíü inter magnitudine, & humilítaté.eundem fpiritum, 
& catnem.fpítitüi propter gratíam, carnem propter elatione. illud ut (ecum 
maueat;,acbenefactorem olorificet.hoc ut patíatur;patiensqs admoneatur, 
iaftraaturcy ut ad magnitudine enitatur.anímal quod híc informetur, alíó 
uero transferatur, & quod finís eft myfteriji ad deum declinaueritdiuinita 
tem affumat.ad hoc enítmn me dirigit, mediocre quod híc eft ueritatis lutné, 
ut clatítatem dei,& uídeamus, & füftineamus. dignam illo.qui nos colliga/ 
uit,& diffoluet, ruríusqg fublimius colligabít. hunc ergo hominem ín para/ 
dífo-collocauít, quifquis aliquando erat paradifas ille , libero arbitrío illum 
honorans. ut bonum elígentis , non minus effet, quàm illius qui fermína 
dederat. immortalium plantarum colonum, díuinarum for(tan cogítatio/ 
Ben vate 4 Dd 4 num 


AA IN CS A N'c^mUv ds 
num, (impliciorum pariter,& perfe&tiorum. nudum fimplicitate;ac uita ít 
nocentía, abfque omní aclamíne, & practextu.talem ením effe decebat, qui 
erat ab ínitio,deditcg legem.liberum habenti atbitríum, materíam nempe. 
at lex erat praceptum;qua planta effet attíngenda;& à qua abftinendum. 
illduero cognitionis erat lignum.haud male fub ínítium plantatüm, neque 
inuidiofc prohibitiá.ne huc deo rebelles linguas fuas dírigant.ferpentémue 
imítentur,fed bonum quidem;(i opportune fumptum fuiffet.Etenitn fecun 
dum meam contemplatíonem, contemplatio erat planta . ad quam folum 
habitu petfectiores.tute afcendere poterát,minime uero (implicioribus bo; 
na;nec quíappetitu erant auídíores.quemadmodüm nec teneris,& lacte ad 
huc indígentibus;cibus folidior couenit.At poftquá diaboli ínuídía; mulie 
rísty tráforeffione,ín quam uti fragilior incidit, & ad fidendá aptíor, perdu 
&a eft. Proh mez imbecillitatís. mea etením fuit prímauí parentís. tradíti 
mádati oblitus homo eft,amarodqy fuccubuít guftui. pariter & 3 uít lígno, 
& paradifo, & à deo, propter prauitaté, extorrís agitur. pelliceiscg induitur 
ueftibus.carne for(itan craffiore,& mortalí,& reluctantí.tumQp prítnü,pro/ 
príá agnofcit turpitudiné.à deicg abfconditur facie.índeds lucratur quippías 
mortem nempe,ac peccati abfcifionem.ne malum effet ímmortale.fit& pce 
na mifericordía . ita ením deum puhíte arbitror . athomo multífaríam atv 
tea,ob multa correptus fcelera,qua: ob diuerfas caufas.ac tempora uaría.ex 
prauítatís germíinauerunt ftipíte, uerbo, lege.prophetis;beneficíjs, commi; 
nationibus,aerberibus;inundationibus,incendfis;bellis, nictoríjs, cladibus, 
prodigijsex ccelo prodígíjsex aere;ex terra;ex mari improuifis hominum, 
cinítatum,gentíam,fübmerfionibusquibus omnibus, de peccatí tátum age 
batur extertnínío.tandem ob grauíores tmorbos.fortioti opus erat pharma 
co.propter homícídía mutua;adultetía;períuría;infanos mafculorum amo: 
res,omniumdag malorum nouíffimum & primum idololatriam , ac honorís 
adorandia factore ad facturam translationem . hac igitur poftquam ma; 
iori indígebant auxilío , maíus quoque affequuntur . hoc autem ipfum deí 
erat uerbum.omnibus feculis antíquíus,inuifibile, incomprehenfibile.incor 
poreum, ex ptíncipio principium,lux € lumine;fons uítz,& immortalitatis. 
Archetypi (mago, (igaaculum ímmotum, (imilitudo incomutabilís, patrís 
diffinitio, ac ratío. ad propríatn procedit imaginem , carnemq ob carnem 
eeit. ac animx rationali, propter meam mifceturanimarm, (imilí (inile ex/ 
purgans,exceptody peccato per omnía homo efficitur. nafcitur quidem ex 
uireíne, cuíus caro ac aníma,íam antea àfancto purgata erat fpiritu. decer 
bat ením ut íta generatío ornaretur, prius tamen uírgínitas honore decora 
tetur. procedens autem deus,poft affumptionem.unum ex contraríjs duo» 
bus.carne & fpititu.ex quibus híc quidem deus erat;illa uero in deitatis cota 
fortíum affatmpta.6 míxtura noua,ó temperamentum admirandü.exiftenis 
nafcitur, increatus creatur.intaneibilis tágítur, per mediü anima ratíonalis, 
| inter 


KA:cCcHÁ 45 


inter camis crafficiem, & díuinitatem ínterpofite, dítans depauperatur. ob 
meam ením pauper eft carnem,ut ego fua locupleter díuínitate. plenus exi; 
nanítut.fiquídé parumper fua exínanitur eloría;ut ego fuam cófequar plení 
tudinem. qua nam bonítatis díuitia: ? quid hoc pro me myfterium illud 
partíceps Je imaginis eius,uerü non cóferuauí;at ille mea fit particeps 
carnis,ut & ímaginem faluet;carnemqs immortalitate donet. fecidam com/ 
munícat cómunicationem.longe priore admirabiliorem.quoníam tunc qui/ 
dem quod melíus erat impartitus eft;nüc uero deterioris efficitur particeps, 
hoc príore díuinius. hoc mentem habentibus füblimíus. fed cur nobís hacc, 
dicet for(itan aliquis feruentior, & admodum fefti amore detentus. ad me; 
tam equum urge.& de íjs qua fefti funt;ac ob qua hodie cófedimus, nobis 
Pibedurdiniam íd quidé,& (6 paululum altius orfus fuerim, íta fermo; 
tie & de(iderío cogente.uerü haud fortafi ab re erit.difcendi cupidis,& bo 
narum rerü ftudiofis,de ip(ius pafcha appellatione, breuiter quid explana^ 
re.quandoquídem ílla haud inepta ad audiendum erítíntroductío. Pafcha 
hoc magnum & uenerádum;Hebraxorum lingua;phaska appellatur. Gigníi 
ficat autem uox illa.tranGtá.hiftorice quídem, ex Aegypto fugam,& tranf 
migrationem ín Chananaá, fpiritaliter auté ab inferioribus ad fuperiora, 
terramij promíffionís proceífum, & afcenfum, uerü quemadmodá fipius 
in fcriptura accidere inuenimus, ut illanomen aliquod, ab obfcurioribus ad. 
manifeftiora;aut à tudíoribus ad uenuftíora tranímutet;ita & híc quoq; fa; 
étum cernímus.quídá ením falutaris paffionis nomé hoc effe exiftímantes, 
ad uocé adaptarunt Girecá.ut pha ín pa,& k in ch tranfmurarent, ac diem 
Pafcha nomínarent.cum(g uoce hanc cófuetudo fufcepiffet, fortioré reddiz 
dit,cum multorá audítus.tancj magis pío acceffiffet uerbo. Proinde legem 
tantummodo futürocá ac íntelligendorum umbram effe, ante nos díuínus 
oftendít Apoftolus.& ante illum deus,cam Moyfi de hís legem ferens, per 
oraculum tefpódit.uide ením ínquít,ut omnía facias per figurá tibi in mon; 
te demonítratam.oftendens uiübilia;ambratilem quandam deGgnationé, 
& rerum ínuifibilim effe premonftrationé.& credo fane nil ex hís temere, 
aut cítra rationem, terreftreue effe inftítutü. neg; quod dei legíslatíone, uel 
Moy(is indignum myfterío exiftat, quamuis admodum (it dífficle, i quis 
ad tenuiora defcendere uclit.ex Gingulis umbris;Gngulas inuenire fpeculatio 
nes.quemadmodum qux de tabernaculo ipfo,& de menfüra,& materia, & 
de Leuitís qui illud portabant;& míniftris,qua ctiam de factificijs.expurga 
tionibus,& oblationibus funt conftítuta.folam contemplabilia ijs,quí Mo^ 
faíca funt uíttute;aut quàm propinque ad illius accefferínt doctriná. quan 
doquídem & in ipfo monte deus per ímaginatíoné deprehenditur ab homi 
* Ribus.& hocídeo;quoníá ipfe parumper e domeftíca defcédit fpecula, illud 
uero quía nos ex inferna eduxit humilitate.ut à natura mortalí mediocriter, 
, quantum tutum effet, íncapax capí poffet, non enim aliter putiiblk erat 
dé. ; ! ad deum. 


46 IN SANCTVM 


ád deum cogitatione peruenite;(i materíali corpori, colligatz mentis craf/ 
-Gtüditii fbuentiiii haud foret. Proinde non omnes dignitate prxdití;ciuf) 
dem ordinis & ftatus effe uidentur. fed alter alterius. unufquifque ad men; 
| faram;ut arbiitor.faa puritatis: ex quibus alíqui omnino funt depul(iijscg 
' tantum permiiffum eft uocem audire fuperioretanquam beluínis moribus, 
* & diuínis myfteríjs indignis. nos uero inter omnino craffiores fenfu , & ni 
'míüm fpeculatiuos;ac in altum fublatos,medij incedamus.ut nó penitus fe/ 
gnes & ímmoti maneamus, neqy curíofiores quàm deceat exiftamus,à prov 
pofitocy excídamus,ac alieni fiamus.ex quibus prímü Iudaicum eft,/& abíe 
- &um.alterum uero foimníorü ínterpretationi (imile, utracg uero reíjcienda. 
Caterum de hís,quantü nobís erít poffibile íta di(feremus,ut non nimium 
ineptí,necy multis ridiculi aideamur.exiftimamus igitur.cü ob we aded 
cidiffemus peccatá,ac propter uoluptatem;ad ídololatría ufqy,& i licit de^ 
uolati effemus fanguinem, íterá regredi, & ad priftinü redire ftatum opot/ 
tebat.per uífcera míferícordia: dei patris noftri, nó tolerantís.daeno affici 
tantü propriz manus opus, homíné nempe.fed I pacto reformaretur,& 
rurfus aliquid fietet « íd quod uehementer medelam retjceret: tancg inobe; 
diens,& quod mínime propter longi téporis fuperbíam corrigi pofíet.nem 
peut manfaeto & humano curationís modo;ad correctionem induceretur. 
cum neq; ramus incuruus.fübítam inflexioné & producentis manus uiolen 
tíam ferret;cítiuscy frangeretur, cj dirigeretur. neqp equus ferox & adultus, 
abíq; affentatione & demulfione, freni füfeiperet tyránidem. Propterealex 
&obís ín füb(idium datur.tanquá uallum quoddá, inter deum;& ídola me/ 
díam.ut ab illís nos abducetet;ad illum uero reduceret:ac paruum. quíd fub 
initium cócedít.ut etíá quod maius effet accípere pofict.factíficium ením eo 
ufcy concedit.ut deum effe oftéderct.índe tempore (ao factificía quoqgidit/ 
folueretiac fapíéter nos parua fübalternauit furreptione, íamtqp perfuatione 
exercitatos,ad euangelium traduxit.(ic itaqp, propter hzclex ingreffa eft 
fcriptain Chrifto nos cogtegans:& ifta factificiorum eft ratio quemadmo» 
dum meus oftendit fermo.ne auté fapiétiz profunditatem ignores. ílliusQg 
ínueftigabilium iudiciorü diuítias.negp facrificía penitus inanía.neq imper 
fecta;neq; ad uilem tantum procedentía fanguine dímifit.fed magná illud, 
& infacrificabile(ut ita dicam) factificid;quod ín príma natura legalibus in 
tetmixtum eft lioftijs.non pro parua orbis parte, neq: pro paucis.fed toto 
mundo pürgationé obtulit zxuíterná. Quapropter agnus fumitur, ob ínno^ 
centíam nempe;acuetetís nuditatis iadumentü.talis etenim hoftia;propter 
nos oblata íncorruptibilitatis eft;& uocatür índumentá. perfectus auté,non 
ob diuinítatem tanti,qua nil eft abfolutius:fed & propter unctione, deita/ 
tí adiunctam.factamqy illud idem;quod eam unxit.quín dicere audro,deo 
aqualem.mafculus autem.;táquam pro Adam oblatus.feu potíus forti illo, 
qui primus füb peccati iugum cecidit, quid fortius, & quod Msc e 
| | p YT muliebre 


P'ASCHAÁ 47 
müliebre, aut minus uitile in feipfo ferret. fed & iuxta multifatíam potefta/ 
tem,damauiít, uíreinalium & maternorü uí uínculorá, mafculumiy ex pro^ 
phetíffa genitum eft, quemadmodum Efaías euágelizauít. anniculus ut fol 
iuftíciz.aut quod inde defluxerít,aut uiübili circüfcriptum,& ín feipfum con 
ueríum fit.bonitatísqs corona benedicta;ac undíq; (ibí ipGi equalis & fimi 
lís.nec folutn illud;fed tancg uírtututm círculum uíuíficansqua uirtutes fua 
uiter amicitia & ordínis lege,inuicem comixtz & temperata funt. ímmacu 
latus autem & purus.tanquam maculas, & qua: à malicía pullalarüt uítía 8€ 
inquinaiméta.fanans. quamuis ením peccata noflra fufcepit, & infirmitates 
pottauít,non tamen ípfc quíd fanatione dignum pertulít.etením cuncta it» 
xta noftram expertus eft (imilitudínem,peccato tantum excepto. quí enín^ 
lacidá ín tenebtís lamen perfequítut,non cóprehendit.quíd plus ? menfem 
inchoat prímus.quín potius menfis eft ínitíum. (iue aliquis apud Hebraos 
à príncipío extitit.feu poftea híncexordíum fump(it,& prímus effe fuum à 
myfterío füfcepit , Ac decima die men(is.numerus ením ifte perfe&iffimus 
eft.exunítatibus.príma unitas perfecta,& perfectionis generatiua.feruatut 
autetn ín díem quintum.forfitan.quoníam menm facríficíü fenfuum eft put 
eatiuum.ex quibus peccatur orítur.& círcü quos bellum uerfatur . quicg íi 
fc peccati ftímulum fufcipiunt.eligitur auténon ex agnis folum.fed & a fpe^ 
cie deteríore;& (finiftra: manus hoedis.quoníam non folum pro iuftísfed & 
peccatoribus iugulatur.forfitan & pro hís magis,quáto plus írdígemus mi» 
ferícordía. nil autem mirum, fi potí(fimum per domos fingulas tequíritue 
agnus.fin mínus, at per dotnos familarum;ob paupertatem contributíone 
acquífitum.quandoquidem optimáü eft,ut unufquifcp fibíjp( potiffimü ad 
perfectione fufficiat, & uictimam fanctam,uitientemQg dco uocáti, quí pro 
toto & uniuerfis oblatus eft, adducat. fin mínus.ut cooperatoribus ad hoc 
utátut,qui ob uírtuté cófanguítiei,& moribus (imiles exiftant.íd enim mihi 
uclle uideturcutm uícínis comunicate uíctimam,(i índigeant.hínc facra nox, 
& effufic huíus przefentis uíta nocti cotraría.per quá prímauz foluuntur te 
riebra,& cácta ín lacem;& ordíné,ac formá deueniunt. ornatumqp príftina 
accipit deformitas.hínc Aegyptum fugimus,trífte & perfequens peccatum: 
Pharaonem tyrannü inuifibilem,& afperos operü prafectos.ad fuperio/ 
rem tranfmutati mundé.à lutoqr.& lateritio opere liberamur.néc nó a ftra/- 
mínea & fallaci, carnis huíus commendatione. ne ín tam multis ftramíneís 
füperet cogitationibus.hínc agnus iugulat.iugulanturcp fanguine preciofo; 
opera,& fetmones,patitercp habitus;ac actus.hoftíarum noftrarum íaníto 
res,mentís inquam motus, & dogmata.qui ex fpeculatione.probe referátue 
& dauduntur. quandoquídé & in occupationibus quoc; modus quídá fet; 
dandus eft. hinc extrema & orauiffima perfecutoribus plaga; & nocte quo^ 
Fa dígua. Aegyptusqg primogenita domefticorü opetíi & cogitationum 

eplotat; id & femen chaldaicum delendum à fcriptura uocatur , & infans ' 
MIO IN : * Babylonie 


48 I.N "SAARNOCTTVAM 
Babylonía,petrz allidenda & folaenda.Acgyptijscg omnía clamoris & uo 
ciferationis plena.tum unctionis pudore & timore à nobis illorü recedet ex/ 
terminator,inde feptennaría fermenti(hic enim numerus myfterijs eft con. 
uenientiffimus,& mundo huic perquàm congruus)à ueteri & acída prauita 
te fablatío.nó fermenti illius ex quo panis conficitur,& quo uefcimur.fed ut. 
nullam cófperfionem Aegyptíacam,ac reliquías Pharifaícae & facrilegac fru 
mentemur doctrínx.& illi quidé lugeant,à nobís uero agnus manducatur, 
ad uefperam quidem;quoniam Chrifti paífio ad confummationem feculo 
tum.& quoníam ín uefpera difcipulis myf(teriüi communicat, peccati folues 
tenebras.non elíxatus;fed affatus.ut níhil cotemplatíone careat;neqy humi 
dum aut diffolubile quid. fermo nofter cótíneat.fed totus copactus (it,& fo 
lidus;ac igne luftrali probatus,& ab omni materia (ilueftri liber , & alienus. 
boníscp adíuuemur carbonibus,qui íntellectuale noftráinfláment & exput 
eent;ab eo quí igné fuper terram eíaculaturus eft, malorum habítuum con 
fuimnptíuo,& ut ínlammare poflit feftínáte. Quicquid ígitur ex fermone cat 
nale eft & nutritiuü.cum inteftínís & métis deuotetur occultis,cofamaturcg; 
ac ín fpirítalem digeftioné coferatur;ad capuc ufq; & pedes.id & primas de 
díuínitate fpeculationes , & nouífTimas carnalitatis follicitudines defignat. 
nec dimiíttamus quíccp.necufq; mane relinquamus.quoníam multa ex my 
fteríjs noftrís,neq externís fant publicanda;neque (aper noctem hanc ali 
| qua eft purgatío.& illis qui rationis fant compotes;haud laudabilis eft dila 
tío. Quemadmodum ením iníra díc tota n6 perfeuerare;fed ante folis occa 
fum illam diffoluere'bonum & deo eft acceptü, téporaliter & anagogice(fi/ 
quidem nó cft fccurü nobis tatis iuftici: folem occidere)íta cíbá talem non 
peraoctare;negg in pofterü ufum reponere decet.quicquíd ueto offeum eft, 
& ad uefcendá ínutile;ac nobís cótemplata difficile,haud cofríngatur;male 
díuifum & intellectü, ut obiter dícere omíttam quod nihil nec fecundü Iefu 
híftoríam comínutum (it, quáuís propter fabbatum, morté celerem crucifi, 
gentes procutarét.niluero abijcíatur;aut hinc inde trabatar. ne fancta cani; 
bus,& malís dent uerbi dilaceratoribus. quemadmodü neqp porcís.fplendi 
da,& margatitíca uetbi.fed (gae cóburantur,quemadmodü & holocaufta. 
cücta fpiritu iadaganti & fciéti attenuata & faluata.non aquís perdita, nec 
tandp à Moyfe uítuli caput difperfa, quod Ifrael ob duríciei exprobratíoné 
fegregabat.proinde dígnü eft;ut nec comeffationis modum pratereamus, 
ne lex tibi quoq; fpeculationé laboriofe ín litera exerceat. abfumitnus enitn 
factificium feftinanter. Azyma cum amarulentis comedentes.lumbos accio 
&ti.& calcíamentis induti.feniliter baculos tenentes.feftinanter equidem.ne 
nobís tancj Loth illi accidat;qui mandatü eft tranfgreffus.neqy circüfpicía 
mus. nec ín omní fab(iftamus loco.fed ín monte faluemur ne à Sodomiítíco 
& petegríno cóprehendamur igne.n&ue ob conuer(ionem ad deteríus;ín fa 
lís ftatuam uertamur.id ením cunctatio efficere folet.cum atnarülentís auté, 
: | propter 


P'A-SC'H'A | |^ 49 


propter amaram & arduam fecundum deum uítam, maxime inchoátibus, 
longe camen uoluptatibus altiorem.Etenítn (i Chriftus nouü eft iugum;ac 
onus leue ut audis,id tamen propter fpem & retributionem,qua longe pra 
utate prafentí abundantior eft;euenit.alioquí nemo nó díceret, euangeliü 
longe difficilius & laborío(ius legalibus effe conftitutionibus. nam legis fi; 
nis peccatorum eft prohibítío, nos ueto caufas fermé ut opera reprehendi 
mus.INon moechaberis lex ínquít.tu uero nec cocupifcas.quoníam ex cofpe 
étus curíofitate & affiduitate paffío hac adurit.Non occides illa íubet.tu ue 
ro neq contra percutientem repercutías.fed teipfum tanto magis percutien 
ti offeras, quanti hoc propíus, quam illud;ad fapientiá accedit. IN6 peiera 
bis illa pracipit.tu autem penitus neq patíi;neq; multum íurabís.quoníam 
iuramentum generat periurium, ne domü íta domui copules, illa precipit; 
, fieg; agtum agro,ut pauperé opprímas. tu uero prompte, etíam quz iufte 
. poffidesabtjce, & pauperibus denuderís,ut expeditus crucem tollas, & eas 
. €ó(equarís ditritias.quz cerni nequeüt. Proinde lumbi ítrationabilibus funt 
. dífoluti;quín nó ligati.negs enim rationem habent.quí uoluptatibus fubíj/ 
éiuatur.ut dicere obmíttam.quod anímalía ratíonís expertia finem cómo 
tíonís nouere naturalis.tibí antem caftítatís zona aftríngatur,qua concupí; 
fcibilem & brutam,quemadmodum diíuína inquit fcriptura;affectus turpi 
tudinem cóftríngat.ut purus comedas pafcha;mortíficans membra qua fü 
per terrá funt.imítansts zonam Ioannís heremitz,& pracurforís,ac magní 
üeritatís praconís. fcío & aliam effe zonam, militarem ínquam, & uirilem, 
propter quam Azoní Syríz quídam & Monozonínomínantur. de qua, & 
deus Iob de turbíne dicit,non íta,fed accínge ficut uir lumbos tuos,desq re 
fpon(ionem uírlem:quam díuínus quoq Dauid;fe dei adíutorío accinxiffe 
gloríatur.ac deum ipfum,uíttute amíctü & pracin&tü. propter impíos nem 
pe.índucit.nifi quís potius exiftimet;íd;quod potentia ipfius ambit,& quafi 
eleuat,eo demonftrari pacto.quemadmodü cum & lumen tandj amictum 
induit.etením uírtutís eius & lumínís potentíam;quis fuftinebít?zproinde & 
touum quíd lumbís,& ueritatí perquíro,quid autem hoc eft ? beatum Pau 
lum dicere noftis.ftate ígitur lumbis ueftris praccínctí in ueritate, ne quàádo 
-tótemplatíni ínftat.concupifcibile conftringat.nec alíà ferri pod 
ením quod amore erga alíquíd affectum eft;zque uult ad alías uoluptates 

eandem uim habere.calcíamenta uero:ís ením qui fanctam & díuíní trami; 
care debet;calcíaméta foluat necefle eft, inftar Moyfis illius ia 
adiituum feratneq; medium inter deum & homíines.perínde 
ifpiam;ad euangelium mittatur philofophice & tenuiter. 
quémultra! tem,baculi defectü,& ueftítus (implícitatem,etíam nudis 
pediBis incedere oportet. ut pedes eorum quí pacem euangelizant, frugife 
. tiappareát;& alíud bonum omne. qui uero Aceyptá fugit, & Aegyptiaca, 
: &alceosinduat, cü relíqua fecurítatís gratía, tum propter fcorpíos & ferpea 

"pota Ee  teé 


50 EN HA JGEON Cav 


tes,quales multos nutrit Aegyptus;quí calcaneum obferuát, quos calcare iu 
bemur.de baculo uero,& eius xnigmate,ita habeo.fcio ením fuftentatinuns 
unum effe;alium uero paftoralem & inftructiuü quic ratíonales oues coms 
uertat.nunc ueto lex ad illum quo te firmes.hortatur,ne alícubí có(ideratío^ 
nelabarís,cum de fanguíne,& paffione;necnon deí morte audis.ne forfitaa 
dum deo patrocínari conaris,facrilegus efTe uidearís. fed abfcy cofu(ione 8€ 
dubío,comede corpus.& fanguíne bibe. (i faltem uitz defiderio tenerís. ne^ 
que fermonibus quí de carne habentur fidem deneges. nec ob paflionem, 
offendaris.conftans efto. firmus, ftabilís.ín nulla re propter aduerfariorum 
fermones fluctues.neq faadelg uerbis díftraharis.fuper altitudíne tuijpfius. 
cófifte;in aulis Flierufalem pedes tuos ftatue,fuper petrá firma, ne fecundi 
deum greffus tui fluctuent.quíd aíst íta hacc uifa funt, ut ex Aegypto cam£ 
no ferreo egredíaris.deorumcy multitudíné ibi relinquas.ut Moyti;ac illius 
legi & milítia fubíjcíatís.adducam quid & nó meum, feu potíus admodum 
meum.fi fpititaliter confiderare uoluerís.ab Aegyptijs uafa, aurea & argem 
tea comodato fume;cut illis íter arrípe.ex alienis cómeatum quare.feu po 
tius ex tuís.tibi debetur feruítutis,& laterícij operís merces.quía tu quoque 
de repetítíone uafre quid excogíta.henefta fpolia, annitere.ibi enim uarias. 
exantlaftí erumnas.contra lutum depugnafti.miferum fcilicet hoc & fordí» 
dum corpufculum.cíuitatescy codidifti alienas ac noxías.quorum memoría 
cum fono perdetur.quid plus ? gratis & abfq; ftipédio egredere.at quid re^ 
línques Aegyptíjs,& contraríjs poteftatibus ? ea nempe quz male pepere^ 
re,& peius expendent.non funt eorum. prxdati fant, rapuerunt ab illo, qui 
dícít meum eft argentü,& meum eft auríi;ac cui uoluero dabo. heri illoria 
erat; permíttebatur enim.hodie tibi cótulít dominus.& tribuit,bene & fal; 
tifere utentí. faciamus nobis ip(is amicos ex mammona íníquitatis,ut cum 
defecerimus,recípiamus in tépore íudicij.etenim (i quxpíam Rachel es, aut 
Lia;aníma pattiarchalis,ac magna, patris tuí cái inuenerís idola furripe:non 
ut conferues.fed ut deleas.(i autem Tfraelita es fapiens.ad terram promí(lio^ 
nis defer.& propter illa perfecutor doleat, & fapiat deceptus.quoníá fruftra 
tyrannidem exercebat, ac melíores feruítío premebat . Proinde (i íta facies, 
(ic&g ex Aegypto egrediaris,plane noui.quod a columna igriis & nubís,díe 
ac nocte deducetís.defertá manfuefcet;mare tibí diuidetur. Pharao fübmes 
getur.panís de coelo pluet.petra fonte fcaturíet, Amalec debellabitur;non ar 
mis folum, fed & bellicofis iuftorum manibus. ínterim oratione rem age, SC 
cmcís trophzco,infaperabile flumé deficiet.fol ftabít,& luna firmabitur, mut 
ti etíam abfq machinis corruent;crabrones pracurrent,ut uíam praparent 
Ifraelalienigenas uero repellant.ac alía quacun gy prater illa, & cá illís nar 
rantur,ne ín longum fermonem protraham,à deo tibí dabuntur.talem fefti 
uítatem hodie peraeis.talia pro te geniti natalía;& pro te pafli celebras pae 
Jientalía.tale tibi Pafchaz myfterium,;hac lex ftatuit hac Chriftus adimples 
A c 3s ; d uitqui 


OoPASÓCOHGÁ st 


uit, qui liters eft diffolutor , fpitítus adímpletor: qui pet ea que palus eft 
pati docet, & ea per qux 9loríficatus eft paríter eloríarí donat. Cacterum 
íam rem & doctrínam fcrutemur , à multís aeglectam, à me uero diligen, 
ter ínueftígatam.cuí enim pro nobis fanguis , & cuius reí gratia effufus eft, 
preciofus ille & falutarís dei,& pontificis,& facríficij.etenim detenti eramus 
amalieno.füb petcati iugum miffi.ac prauitatís mercedem uoluptatem ac/ 
cipiebamus. (i igitur folutío nullius eft alteríus quát eius qui detínet, qua 
ro caí hic effufus fit, & quam ob caufam * etenim (i improbo, proh quanta 
erit iniuria.fi non folum a deo.fed & deum ipfam redemptionis precium la 
tto accipíttam immenfam tyránidis fux mercede. propter quà iuftíus erat, 
ut nobis parceretut.(i uero patriprimo quxro;quo pacto ? nó ením ab illo 
detínebamur. fccundo,;qua ratione unigeniti fanguis patré oblectate pote; 
tat ? qui nec Ifaac fanguiné,à patre oblatü fufcepit, fed uictímá immutauit, 
ac pro rationabili (acrificio, hircum fübíecit.aut conftat ne ? quod pater filij 
faneuíné fufcepit,cum necp peteret neq, indigeret . Caeterü propter difpen 
fationem fanguis tam ptecíofus effufus eft, & quía deum res humanas;per 
homíné fanctificare oportebat.ut ipfe nos,ui tyrannü fuperans;eriperet, ac 
per filij ínterceffioné ad fe cogregaret.idqp in honoré patrís íta difponentis. 
cuí cuncta uídetur tuli(fe accepta.& Chrifti quidem res ita fe habét. funt 
ut plurímum filentio colenda.at anguís ereus,propter angues quidé mor: 
dentes pendet.non folum tanc figura illius.qui pro aobis paífus cft.fed ue 
luti exemplar.faluatcg ín eum íntuentes,nó quía uíuere Gr creditus;(ed quia 
interfectus, & poteftates quz füb ipfo erant pariter fecá occiderít.diffolutus 
ut dignus erat.& quí nam illi decens ànobis fepulturac honos exhiberi po/ 
terit ^ ubi mors eft ftímulus tuus ? ubi inferne uíctoría tua? ín cruce annal 
tatis.uiuificanti occiderís,exanimis,mortuus;immobilis,incultus,& (i fgurá 
ancuis feraas;ín alto turpiter fufpenfus. Cacterü iam Pafcha fiamus partici 
pes.figuraliter tamé adhuc, & (i Pafcha hoc ueterí (icmanifeftius. (quidem 
Pacha legale;audenter díco.Gigura figura erat obfcutior: at paulo poft, illo 
perfectius & puríus fruemur, cá id ratío noftra ín regno patrís nouá bibet, 
detegens & docens,qua nunc medíocríter oftendit. nonum etením femper 
'exiftit id;quod nuper eft cognitü. fed quale defideríü, qualísQs erít fruitio? 
noftra quidem ut dífcamus,illius at ut doceat, ac difcipulís fuís fermonem 
communícet.(iquidem doctrina etíam nutrientís exiftít nutrimentum. Sed 
adefte,& nos legís participes fiamus.Euangelice,& non literaliter. perfecte, 
'& non imperfecte.fempiterne,& non temporaliter.facíamus caput.no Hie 
tufalem inferiorem.fed Metropolím faperná;non qua nunc ab exercitibus 
fübigi poteft.fed illam qua ab angelis olorificari eft digna. facrificemus no 
uítulos auenes,neq; agnos cornua producentes & ungulas, ín quibus mul 
tum eft demortui,& infen(ati.fed factificemus deo hoftíam laudis.fuper al 
tate fupernum,cum coetu faperno:uelum ptímum tranfeamus, fecundo ap: 


Ee a propín/ 


Aa IN $ANCTVHM 


propitquemüs. ad fancta fanctorum penetremus , dícam qnid maíüs.nos 
ipfos deo facríficemus. feu potius per (ingulos dies,& motus cunctos.faciífi 
cemus.omnía pro uetbo fufcipiamus.paflionibus paffionem imitemur. fats 
guine faguiné decoremus. Crucem prompti tollamus.dulces clauí, et(i aab 
de dolorifici.(iquídem magis eft eligédum.ut cam Chrífto, & pro Chrifto 
patiamur, cj cá alíjs delitiis fruamur. Si Simon es Cyrenzus.tolle crucem 
& fequere.(i latronís inftar cum illo crucifigeris,tanquam gratificans, deum 
.cognofce.(i ille cum pigeon te & peccata tua,teputatus eft, tu per iL 
lum fias iuftus.adora illum.quí pro te fufpenfus eft.& fufpenfus aliquid etíá 
ümalicía acquíre.eme morte falutem. cá efü ín paradifum ingredere. ut di 
. fcas à quibus excíderis . pulchritudinem qua ibí eft contemplare, murmu/ 
ratoré extra cum blafphemía mori telírique.fi Iofeph es ab Arímathza;pe 
te corpus crucifigente.tua fiat muridí purgatío.quod (i Nicodemus es.nio; 
, &urnus ille píus.unguétis illum fepeli.fi aero Maria aliqua exiftas, aut alía 
María;aut EL Ioanna,mane luge.prior uide lapidem reuolutü foe 
fitan & angelos & Iefum ipfum.loquete aliquid;uocem audi.quod (i audie/ 
rís,ne me tange;i longe con(ifte.uenerare uerbum,fed non cotriftetís.nouit 
enim à quibus prímum uíderi debeat.innoua refurrectionem . Euz auxiliá 
feras.ut quemadmodum illa príma cecidit, íta & cu prímo Chriftá falutes. 
ac difcipulís indices.Petrus fias;aut Ioannes;ad MEE ia fcftina.przcut, 
te.(imul curre; pulchrá certa certamen,& (i uclocitate preuenieris.ftudio ta/ 
men uínce.ne pextergredere monumenti. fed ingredere, (i uero inftar Tho 
mz telíétus fuerís;difcipulis congregatis quibus Chriftus apparuit;cum ui 
derís,noli efTe íncredulus,& 6 incredulus (is referentibus faltem crede ..quod 
(i nec illis;at clauorum uulnera fidem faciant.quod (i ad infernum defcendit, 
unà defcende.cognofce & illic Chrifti myftería. qua nam difpenfatío dupli 
cis fit defcenfus.quae ratio. num cum ibi apparet,omnes pariter faluet ? aut 
folácredentes.quod (i ín coelum afcendat.Gimul afcende.angelis qui obuíam 
emíttuntur,aut illum fufcipiüt íntermifcearis.portas attollí iube, Liblitolane 
fietí.utex paffione füblimiorem accipiant.ijs, qui propter corpus & pafTio/ 
nís (igna dubitant.cum quibus afcendens non defcendit & propterea intet" 
rogant, quis eft ifte rex gloriz, refponde, quía dominas fortís € potens, ín 
omniíbus,& qux femper fecit,& facit.maxime ín prafentí prxlío & trophco 
pro genere humano. bínz quoq ínterrogationi;,binam des refponfionem. 
quod (i admírabuntut;acfecüdum Efaiz dicent oracula;quis eft ifte;qui ad 
uenit ex Edom, terrenis ? aut quo pacto rubra funt ueftimenta, fanguine 
& corpore carentis , tanquam uínitorís & torcular calcantís 7'tu pulchrítudi/ 
nem ftolz corpotisquod paffum,& paffione decoratum eft;prxtende.qua 
nil amabilíus;aecg eft fpeciofius.fed quid nobís ad hac dicent calumníato/ 
tes,amarulentí dínínitatís c&fores.rerum laudandarum accufatores.circa lu» 
cem tenebrofi.círca fapientia indocti.pro quibus Chriftus gratís occubuit. 

| | xD creatutag 


E——————— 


WM T7 VT NEUSS PPS 


| PRECHAR UU. oW 

creatura ingrata. díaboli plafmata.num dei beneficentiam ctiminariszpro/ 
pterea eft paruus.quía propter te hutnilis,quía propter errantetn,paftor ue 
nít bonus,quí animam pro ouibus ponitmontes & colles, ín quibus idolis 
facrificabas peragrans.etrantem inuenit,ac inuétum humeris impofuít;quü 
bus & lignum,ac impofitum ad fapernam reduxit uítam,reductiü uero pet; 
manentibus annumetauit.quía lucerná accendít,carnem nempe proptiam, 
domumq uetrít/mundum à peccato mundans,ac drachmam quariuít.ma 
ginem nempe regíam,uítijs confufam.atq; ob drachmz inuentíonem;amí, 
cas (ibi contiocat uírtutes,ac letíci participes facitquas & domefticz: couer 


 fationís effecerat míniftras: quia & lucernam pracurfatrícem, lumen quoq 


fequitur fplendidiffimum;uocema uerbum,fponfus pronubum;prx paran 
tem domino populum acceptum,& pramundantem,ad fufcipiendum fpiri 
tutn per aquam.hzc deo exprobras: propter bxcuílioré reputas ? quía lin 
theo prxcingitur, [vss ie odit lauat, optimamcy uiam fublimitatis 
humilitatem effe demonítrat. quia propter anímam hutni íncuruatam hu. 


 milíatur;ut erígeret quod ob peccatum deorfum uergebat, Proinde,cur non 


& hoc ctímínarís ? quod cum publicanis, & apud publícanos manducauit, 
publicanosqp inftruít,ut & ipfe quid lucrifaceret, quid natn tandem 7 pecca 
torum falutem.num quís ideo medicum accufat ? quoníáad morbos fe de; 
ees fa(tinet,ut eerotátibus fanitatem reftituat.num eum quí 
mifericordia ductus in foueam fe declinat ? ut delapfum pecus ex legis íafti 


 tüto conferuet 7 demíffus eft quidem,uerü ut homo.duplex enim erat,nam 


& laborauit,& efurijt,/& (itíuit;& decertauit,fleuit quocy.fed lege corporis. 


autem uelatí deas,quíd hoc ? bonam patris uolátatem,legationem effe pti 
tato.ad quem refert, qua fua funt. & táquam principium honorat,eum, qui 


&uo caret,& ne uoluntati díuínz refiftere uideatur.quoníam & traditus díci 


tut.fed & feipfum tradidiffe:& à patre refüfcitatus, & refutmptus effe fctibi) 


tur:fed & feipfum refufcitaffe,& iterum redíjffe leoítur. illa bona: aolíitatis, 
hac ueto funt poteftatís.at tu quz illum minorem reddunt enumeras, qux 
ueto fublimiotem retíces.fiquidem quod paffus fit Ímputas.ueram q; fpon; 
te, non adiungís.quemadmodum & nunc quoq; uerbum patitur, à quibuf 
dam ením ut deus ueneratur & confunditur, ab alijs tanquam caro uítupe; 
ratur,G à deitate feparat quibus írafcatur,.feu potíus,quibus dímittat plus? 
num male contrahentibus.ucel male feparantibus ? nam & illos dinidere,& 
hos connectete oportebat.illos quídé numero;hos uero diuinitate. carnem 
cauíllaris ? uel eum famaritanü appellas ? ut quod eft deterius taceam. hoc 
& ludzi faciunt.fidé díuínitati denegas ? at ilud nec dzmones.ó & dzmo 
nibus incredulior,& Iudzis íngratior.illi &ilij appellatione, acqualis honotís 
uocem exíftimabant.hi uero expellenté deü i nouerant. credebant ením 
ob eaquz patiebantur.tu autem neq; xqualítatem concedis,neq; díuínita; 


tem fateris. fatíus tibi erat círcücidi;aut damonibus agitari (ut rídículi quip/ 


Ee s píam 


5A IN SANCT.VM P.AS$CHA 
píam dicam) quàm ín prxputío,& bona ualítudine, tam fcelerate & itnpie 


fentíte. Cxterum bellum hoc adaeríus illos;uel tarde refipifcentes,(i uolue^ 


rint,diffoluetur,aut nolentibus.fed ut habent habentíbus.tranfigetur.ppeni 
tus re nulla índigebimus, cum pro trínitate;cum trínitate decertamus, nunc 
uero nobis,ita fermonis fummatn facere neceffe eft.facti fumus, ut bere no 
bis eueníat.bene nobis cuenít, poftquá facti fumus. paradifus fideí noftra; 
commiffus fuít,ut oblectaremur:legem accepimus;ut illam obferuantes,da 
tí euaderemus.non ígnorante deo, quid futurum eflet. fed lege liberam uo 
luntatem refrenáte. decepti fumus, poftquam in nos ínuidia eraffari ccepit; 
excidimus,poftquam tráfgreffi famus.ieíunauimus, poftquam non íeiuna/ 
uimus,coguítionís lígno fuccumbétes, etenim uctus erat mandati, nobísqg 
cótemporaneum, anímz cuftodia quadam,& delitíarum refrenatío, quod 
meríto fufcepimus, ut (i illud non feruaremus, excideremus,feruantes uero 
reciperemus. índigebamus ut deus carnem affumeret,& morté fübiret;ut ui 
ueremus:unà moreremur,ut purgaremur: unà refurgeretmus, poftquáa una 
mortuí effemus: unà gloríam affequeremur, poftquam una futrexiflemus. 
equídem multa temporis illius extítere miracula. Deus crucifixus.fol obfcu/ 
ratus,& rurfus illumínatus.oportebat ením creaturas;creatorí compati, ue/ 


lum fciffum,;fanguís & aqua ex latere profluens.hoc tanquá homínís, iftud 


uero tanquam ultra homínem:terta commota,petrz fcifTac; mortui refargem 
tesiín fidem nouiffimz & communis refurrectionis.(igna fepulchri, & poft 
fepulchrum. qux cuncta, quíínam digae laudare poffet ? nullum ueto (icut 
mez falutis míraculum, gutta fanguinis paucz mundum upineríam refot/ 
mantes,ín omnibusqs homínibus;id, quod coagulum ín lacte fiunt;nos ts 
unum colligentes & contrahentes, Caterum 6 Pafcha magnum & facrum, 
totíuscy müdi expurgatío. tec ením tanc cum animato aliquo colloquar. 
O uerbà deí,& lumen,& nescit Hd oa uirtus,etenim cunctis tuís gau 


deo nominibus.O métis magnz illius,fcetus.& cogítatio,& figillam.O uer 
bum íntelligibile,3t homo uífibilis,qui cuncta fers, coronatus uerbo poten 


tiz.nunc quidem fermonem hunc habes,non ut prímitías aliquas.fed forfi 
tan noftra fructificationis fupplemétum.eundem gratíficum & fupplícem, 
ne malí quícquá patiamur, extra neceffaría & facra, quibus xque uíuitnus, 
corporis quoc; tyrannidem.quam contra nos getit.(ifte. cernis qualem do; 


mine,& qualiter incuruet,ni(i per cuum fuffragium, aut à te ipfo pargemur.. 


quod (i digne ex defiderio noftro diíffoluemur, & cceleftibus fufcipiermur ta 
.. bernaculis, forfitan & ibi acceptabiliter tibi facrificabímus, fuper 
fancto tuo altarí, O pater,& fermo,& fpirítus fancte, 
quoniam tibí omnís eloria;honor,& po/ 
. teftasín fecula, Amen. 


MM P nevuu———-—uw-—— M 


$5 
GREGORII NAZANZENI THEOLOGI IN SÁN — ' 
&am Pentecoften Oratio quínta.— een 


qa x feftiuitate ifta, paucis philofophabimur;ut fpiritaliter 
3 feftiuitatem peragamus.alia enim cítca alía eft folenni/ 
|] tas.uerbi autem cultoribus,uerbum. ex uerbísCg potíffi, 
j| mum uerbum illud.quod tempori eft conuenientíffimá. 
2b nihil ením ex rebus bonis.íta delícatiorem quempia ob: 
seen) lectatquemadmodum fefti amatorem,ut fpititaliter fe/ 


quzdá,eiufdem numeri denomínant ac uenerantur. quibus nam propríeta 
tís rationibusaut propter quá numeti huius uim,ignoro.uenerátur igit Fle 
brzí numerü hunc; quoníam conftat;quod deus fex diebus, materíá fubfti/ 
tuit & formauit,omnibüsqy fpeciebus & uarietatibus exornauít, & müduux 
hunc quem cetnimus perfecit.feptimo uero ab operibus requieuit,quemad 
modum & fabbati índícat ondliic qi tequié (ignificat Hebraice. quod 
(i de his altior quacdam eft ratio;alijs explicandam relinquo. Caeterum hov 
nor ille;non folum ín diebus.fed etiam in annis;ab ip(is obferuatur.dierum 
igitur fabbatum illud eft,quod inde(inentet ab ipüis ueneratut.quemadmo 
dum & zxquali numero fermenti fablatio.ex annís uero feptimus, remiffto/ 
nis eft annus.idQg non folum ín feptimanis.uerumetíá ín feptímanará, cam 
dierum cg annorum;obferuatur feptimanis.díerum igitur feptímanasquin/ 
| Ee 4 . quage(imum 


v 


^ 


 & patshísqui octo.quemadmo: i 


$6 IN SANCTAM 


quágefimum genetát diem,qui apud cos díes fanctus appellatur . Annorá 
ueto feptimana;anná illum,quí apud eos iubileus uocatut conftítuunt. qui 
terra remíffionem,patiter & feruorum continet libertaté,emptorumép pof. 
feffionum;ad priores domínos reuerfionem. offert enim gens illa;nó Ain 


 germinantium,& prímogenitorum.fed & dierum.& annorü prímítías,deo. 
. ita honorandus ille feptenaríus numetus;Dentecoftes honorem íntroduxit, 


(iením feptem.ín femetipfa multiplicata fuerínt;quínquage(imam generát, 
minus die uno,quem ex futuro przoccupauímus feculo,qui octauus eft,ille 
idem & prímus.feu potius unicus,& índilTolubilis.ibi etením prz:fentéani 
marum fabbatifmum cópleri necefle eft.ut pars tribuatur, his qui feptem, 
n iam ante nos quidam,Salomonis di 


Tft 


cta interpretantes,oftenderunt, Proinde de feptenartj numeri honore;mub 


 taextantteftimonia.fed nobis ex multis pauca fufficiét.Septem ígitur funt, 
D honorífici uocantur fpiritus:(iquídé operationes fpiritus fancti, Efaíam 


piritus ocaffe arbitror.fed & fecandum Dauid;eloquia domini feptíes ex 


 prgata dicütur.iuftus quoqp.fexics ex neceflitatibus liberat,in feptimo aa 


tem malá eí nequadj appropínquat.peccatorí uero nó folum fepties.fed fe; 
ptuagefies fepties dimittitur.& rurfas ecouerfo.laudabilis etenim prauitatis 
eft cohertio.Caín ením feptépliciter condemnatur;hoc eft ob fraternam cac 
dem poenas luít. Lamech ueto feptuage(ies fepties.quoniá poft leg&& con; 
demnationem, homicidii perpetrauít.mali quoq uícini, feptuplá ín inum 
fuam recipiunt. feptem quoq; columnís/fapienti domus firmatur.totídeus 
etíá oculis Zorobabel lapis exornatur. fepties quoq; ín die deus laudatur. 
quin & fterilis feptem parít.nümerüm perfectum, qui imperfecto numero, 
in filijs eft contrarius. Quod (i uetuftas etíam hiftorias cofiderare oportet, 
feptenaríü numerü ín progenitoribus quoq; Enoch translatione honorati - 
petfpicio. con(idero etíam Abraam, uigé(imum primüm patríarchatu elo 
ríficatum,mylteríj maíorís accumulatione.nam feptenatius triplícatus, hüc 
conftituit numerum.audebit for(itan quifpiam, ex penítus modernioribus, 
& ad nouum Adam perueníre deam meü & domínü Iefum Chriftum, qui 
ueteri Adam illo,quí (ub peccati iugum cecidit. feptaagefimus feptimus con 
numeratut/fi quís diligenter Lace genealogiam excufletit. Confidero quo; 
que fepté tubas Tefa Naue, totidemp circuitus, & dies, & facerdotes, qui 
bus híctechuntici quatiuntur muri.quemadmodü & trínas Helia prophe; 
tx eyftícas fufflationes,quibus filio Sareptanze uiduz,uitá infpirauit:eiuf 
demai numerü eundem, ín lignorum compofitíone,cum igne à deo demif? 
lo;factificiam confaümeret,& prophetas ignominia notaret,quíi ex prouoca^ 
tione illad idem facere nequibát. pariter & feptimam nubis infpectionem 
puero íniunctam.Helifeí quoque;parem faper filio fanamitidis incuruatio^ 
nem,qua illi fpiritum aítalem reduxit. einfdé doematis effe atbítror,ut po 
pulí omíttam candelabrum, feptem cauliculis & lucernis fabricatá, quod íis- 
id | j feptem 


PENTECOSTEN Ue7- 


feptem dicbus facerdos confummatur.in fepté quos diebus leprofus mun 
datur. totídé plebs innouatur. ín feptuagefimo anno populus a captiuitate 
rcducítur.ut quod eft ín monadibus,id feret & in decadibus, ac in numero 
perfectiore, feptenaríj numeri honoraret myfteri. fed quid mihi remotío/ 
.ta dicere opus eft? Iefus ipfe;perfectío pura, in heremo quínque panibus, 
quíng; millia pafcere fciuit.fciuít & rurfus feptem millia quatuor , & fatieta 
tís quidé reliquiz, ibi cophiní duodecitn, illic uero gor Íeptem, neutrum 
ut arbitror abfcy ratione;fcu fpiritu índignü.Proinde,(i cam temetipfo con; 
(iderare àolueris, multos obferuabis numeros, qui profundius quid, quàm 
quod apparere uidetur contínent.at numerus ifte, przfenti tempori eft con 
ueníentiffimus,quoníam propter ratíone s fortan pradictas;aut hís proxí/ 
mas, feu quafdam díuíniores, Hebrai díem quinquage(imum uenerantur, 
qué & nosquoq; ueneramur, quemadmodá & alia quedam Hebracorü, fij 
gutalítet apud illos celebrata, myftice uero ad nos relata. Hac ítaq; de diei 
folennitate prolocuti fumus.nunc ad fermonis relíqua progredíamur.Pente 
coften celebramus, fpiritusqy fancti aduentü & promiflionis gratíá , fpeitg 
impletionem;ac myfteríü tantum,ut magnum (it, pariter & uenerabile.ete/ 
ním corporalia Chrifti finem habent;feu potíus qua: corporalis funt aduca 
tus.nam corpotís dicere dubíto.quonía nulla mihí perfuadebit ratio, quod 
corporis abiecerít pulchrítudiné.qux ueto funt pron incípiüt.at qux nata 
Chrifti faerunt corporalia? uirgo;natíuítas;prefepe.fafcix;angeli elorificaa 
tes,paftores accurrétes, ftella motus.Magorü adoratío,& munerü oblatio. 
Herodis ínfantícidium, Iefus in &igyptum fugiens,ex &gypto rediens;cit/ 
 cumcifas;baptizatus,fuperne teftímoniü accipiens,tentatus, lapidatus prov 
pter nos.quibus ob uL afflictionem figurá darí oportebat; proditus.crucí 
fixus.fepultus,tefurgens,afcédens.qualía etiam nunc quoqs patítur,à Chri 
ftí quidem oforibus,qua funt ignomínia,& fuftínet, E eft.à 
Chríftiucro amatoribus, qux funt afflictionis, ac differt, quemadmodum 
illisiram,ita nobís commoditatís occa(ionem.illis forte poenítentia: tempus 
ttibuens,nofttí autem def(iderij experientíam capiens.(i non ín cribulationi 
bus.& pro pietate certamínibus deficimus.tanquam díuínz difpenfationis, 
& incomprehenf(ibilium bonorum fnorum, pius fapienter noftra dirigit 
tatío fuperna. & Chrifti quídem res íta fe habent . reliqua uero uidebíimus 
eloriofiora.& íam uidimus.quz uero funt fpiritus fancti;ad(it mihi fpiritus, 
aceam quam cupío eloquentíam tribuat. quod (i non tantam, at quantam 
temporí huíc conuenire nouit.aderít omniírio herilíter,& non feruiliter,neqg 
ut quidam arbítrantur,mandatum expectans.fpirat enim ubi uult.& fuper 
quos uult,& quando, & quantum. íta enim nos & fentíte, & dicere;infpíta/ 
mut à fpiritu.fpiritum ígitur fanctum quidam ad creaturam deducunt, iniu 
tiofi & feruí mali,malorumqp peflimi.(iquídem mali feruí.domínum irrita; 
te folent,& contra dominationem infurgere, (ibijp(isqu;id, quod liberá eft, 
m | ! : couferaum 


$8 '""RSENCTEM 

conferuüm facere.quídam auté deum effe arbitrantur. numine afflati, & in? 
telligentía claríquidam uero & przdicát.(i fidelibus.altí.(i uero abicctismi 
nus funt ín gubernando perítí: cum coeno margarítas, & debili audituí, to» 
nítrus fonum, oculis debilioribus folís fplendorem, & cibum folidum.fjs, 
qui adhuc lacte aluntur,commiíttant.ipfos enim paulatim ad ulteriora prov 
dücere oportet, & perfectiores admonere;lumendy lumini conferre, & uetí 
tatí uerítatemi concilíare.quapropter & nos interim, perfectiorem obmitta/ 
mius fermonem, nondá ením tépus eft, fed ita cum illis differemus. i enim, 
heus uos appello;neq; íncreatum confitemini fpiritum fanctum, neq; tem 
pow carentem,contraríj fpiritus manífefta in uobis eft actio. date ením ze; 
o quid, & aufibus parumper.(i uero adeo fapitis;ut maniífeftam fugiatís im 
pictatem,& illum qui uos liberos fecit;,extra fernitutem ponatiís;telíqua uos 
metipfi, cum fpirita fancto,& nobifcum confiderate. credo ením uos alíqua 
liter ipfius partícípes effe,& iccítco,tanquam cum domeftícis íam con(idera 
bo.aut date míhi medium ínter feruitutem & domiínium,ut ibi fpiritus faa 
éti dignitatem ponam: auti fernítutem fugitis,non dubium eft,ubi confti 
tuatís, íd quod qusrítur. fed propter fyllabas indígnamini, & uoce kedími 
ní.& hoc uobis offen(ionís lapis, & petra fcandali efficitur, quandoquidem 
& Chriftus id nonnullis effectus eft.Ranranum hoc uitíum.uerum inuicem 
fpirítaliter fub(idíum feramus,potiusqg fratrum, quàm opinionum noftra» 
tüm amatotes fiamus.date nobis uittuté díuinitatís,& uobis dabimus con; 
ceffionem uocis. confitemini aaturam diuinam, ín uecibus alijs plus uobis 
amplectendis,& cánquam languerites uos curabímus.in nonnullis quoqué 
uolaptatibus ueftrís morem geremus. turpe enim turpe eft, & à ratione fa; 
tís alieni;aníta uos effe robuftos,& ín uocís fono tam abiecte fentite. the; 
faurumd.tanquam alijs inuideatis, occultare, & non línguam quoque fat 
ctíficáre.turpe autem eft, no(ipfos íllí quod reprehendimus obnoxios effe, 
& cam fermonís uilitatem cognofcamus, nos quoque ínlíterís tam abiecte 
fermocinarí.aníus deitatis, heus uos.trínitatem confitemini,aut (i mauultis 
aníus natura, uocem illam deus fcilicet; fpiritu nobis poftulabimus.ete/ 
ním platié fcío, quí ptímum contulit, dabit & fecundum . pracípue (i decer? 
tatío fuerit timiditas fpitítalis,& non pertínacía díabolíca.quín manifeftius, 
& Íuccínctíüs dico: nolitenos ob uocem reprehendere altiorem , mínime 
ením adaltiora contendentibus ínuidendum eft:neque uos;quod illac per^ 
ueníre nequíftís, crímínabimur , quoad per alíam uíam, ad idem feramini 
hofpíziutn.non ením uíncere, fed fratres recipere querimus , quorum fepa/ 
tatíone affligimur . hzc uobis dicimus, apud quos uitale quid inuenitnus, 
& qui de filio recte fentítís, quotum uitam admíramur.fermoné uero haud 
laudamus. Proiade cum ea qux fpiritus funt habeatis, fpiritum quoque fu 
Ícipite. ne folum decertetis, fed & legitime .quo uobis corona illa conuerfa/ 
tionis merces concedatur;ut fpiritum perfecte confiterí,ac nobifcum,& ante 


PENTECOSTEN 20088 
nós quemadmodum dígnus eft, praedicare ualeatís. Audeo & quid tmaius 
pro uobis, Apoftolícy illud dícere.tantam ueftrí caram gero, tantum(y ue 
ftrum illum habitum decoráü ueneror,ac colorem abftínentia índícem, & fa 
cras has congregatíones;necuon uirginitate puram fincerítatem(p.ac peruí. 
gilem pfalmorü refonantíam,paupertatís praterea;fratrü,& peregrínoruni 
amorem,ut anathema efTe à Chrifto,& rancg condemnatus;quid.pati fim 
paratus.tátum ut à nobís ftaretís,paríterGy trínítaté eloríficaremus.de alijs 
uero,quí manifefte mortui funt;quíd dícere oportet?quos folus Chriftus fu 
Ícitare poteft;quí uirtute fua mortuos uíuificat.quí male loco feparantur.fer 
mone uero colligantur. tantumqy inuicem difcordant, quantum oculí. ftra 
bi,idem uidétes,& non uifu.fed po(itione diffidentes.quibus & (i quod ftra 
bi int, obici poffit;non tamen quod cxi . Cacterum poftquam fufficienter 
quz ad nos pertínét.roborauimus,age rurfus ad flamen reuertamur.quín 
& uos quoq;iam fubfequi atbitror.fpiritus fanctus,erat quídem femper,& 
ef,/& erit:neque incipiens.neq; de(inens.fed femper patri, & filio, coordina; 
tus,&t connumeratus, neq; ením decebat, aut filíum aliquando defuiffe pa; 
tti;aut filio fpirítü. in maximo ením ignomíníá pateretur díuínitas, ac (i ex 
peenítentía;ad perfectionis plenítudiné perueniffet. cratígítut femper pat; 
ticipans,non particeps effectus. perficiens,nó factus perfectus.implens, nó 
impletus.fanctificans;nó fanctificatus.deificans;non deíficatus. Gibipfi hoc 
femper,& íllis quibus cum cóftituítur;inui(ibilis.tempore carens, íncompre 
henfibilisiimpermutabilis,abfq; qualitate;abfqs quantitate;abfcy fpecie, in 
tangibilis.per fe mobilis.femper mobilis.libere agés,per fe potens, omnipo 
cens;(i ad prímá caufam,quemadmodü unigeniti omnía.ita & ea qux funt 
fpititus,referantur.uíta;& uíuificans.Iutmen & luminis dator.per fe bonus & 
bonítatis fons, fpíritus rectus.príncípalis,domínus,míttés.feerepas.Gibijpti 
templa conftítuens,dirigens;operans.gratías ut uult ipti s ado; 
ptionis;ueritatís.fapientía,intellectus,fcientiz,pietatís;confilij, fortitudinis, 
timoris defcriptorü. per quem pater cognofcítur, & filíus eloríficatur,à qui 
bus ipfe folus cognofcitur,una coordínatío, unus cultus;adoratío, uírtus; 
perfectio.fanctíficatio.& quíd multazomnia qua pater e*t, filij funt; practer 
Gp q» ingenítus.omnía quz filius eft fpiritus funt; preter generatíoné.hec aüt 
fecandü meum intellectá.fubftantias nó feparant.fed circa fabftantiá fepaz 
rantur.partutís cotradictíones € at ego fermonis curfum.honora díem fpiri 
tus,cohibe parum (i potís es.linguá. de alijs linguís fermo fit, has uenerare; 
aut quía ci igne apparent pertímefce.hodie inftruemus,cras decertabimus.: 
hodie feftiuitatem celebrabímus;cras turpiter confligemus.hac myftíce.illa 
theattíce. hxc ecclefíjs.illa tríuijs.hzec fobrijs.illa temulentis.hacc funt ftudío 
forutn, illa fpítítui illudentium.Cacterá poftquam ea qua aliorum funt dí 
foluimus;age nic noftra aftruamus.fpiritus igi£;primü in angelicis & ccele/ 
ftibus,& qua ptímz poft dc(,;& circa deum funt, operatur uírtutibus. non * 
dn 5 enim 


6o "Ww S ANC TA 


ením aliunde perfectionem & fplendorcm, & quod difficulter, feu ad mali 
cíam penítus non moueantur, quàm à fpiritu fancto habent. deín in patri 
Bus operatus eft, & prophetis.ex quibus ij; deü contemplati funt;aut cogno 
tierunt,illi uero quod faturum erat pracíciuerunt. mente à fpitítu informati, 
& futura tanquam prafentía cognofcentes,talís fiquidem fpiritus uís eft.in 
de ín Chrifti operatus eft difcipulis. (iquídem in Chrifto dicere obmíttam. 
cui adetat,non ut operans. fed ut eí,quí zqualís eflet eloriz,teftimoniü per^ 
hiberet.& ín illís crifaríam;prout wv pain Kd temporibus.ncm 
pe;prius quàm Chriftus paffione glorificaretur.poftquá refurrectione glo 
tificatus efTet. & poftafcenGionem eíus ad coelos;aut reuer(ioné,aut quomo 
docung; dicere oportet. & príma quidé operatio manife(ta eft, infirmitatü 
nempe.& malignorü fpirituum pütgatío.ron utícy abfq fpiritu facta.deía 
de poft difpenfationem,infufllatio, qua: trianifefte diuiníor erat infpíratío. 
Tertio uero prafens iguítarü linguarü diftributio, quam nunc peragimus. 
Caterum príma eft obfcurior.fecunda uero manifeftíor.prafens auté perfe 
&íor.non íám amplius operatíone;ut antea pra'fto.fed exíftentia. ac (i quis 
dicat.una cóuerfans,& unà degens.decebat ením cum filíus corporaliter ao 
bifcüm conuerfatus effet.fpíritü fanctü quoq; corporaliter apparere. cumQg 
Chriftus ad feipfum reueríus effet.fpiritum quoq; fanctum ad nos defcen; 
dere. uenientem quidem ut domínum, non tamen ut deo contraríum tmíf 
fam.tales enim uoces,non mínus concordíam oftendunt,quám naturam fe; 
parant. & ideo poft Chriftum,ut tanquá confolator;haud aos dereliaquat. 
Alius autem;ut tu honorís a:qualitatem confideres.(iquídé alíus,alius € ego 
intelligitur.illud autem eiufdem domínationis,& non ignomíniz eft nomé. 
fcio enim quod alius;non de alienis.fed de confubftantialibus dicitur.ia lin; 
&uís uero, propter communionem, quam cam uerbo habet. igneis autem, 
quaro utrum propter purgationem. ciebat enim uerbum, & ignem nobis, 
purgatiuum.quéadmodum (i quís uoluerit, multipliciter difcere poteft. aut 
propter efentíam.nam ignís eft deus nofter,& ignís confumens maliciam. 
3e iterum fufpirans confubftaatiali;indigneris.diui(is autem linguis, pro» 
pter gratíarü diuerfitates.fedentes auté,quía id regium. & propter requiem 
ín fanctís.quoniam & deí thronus Cherubin.in loco autem fuperíori(ne cu 
tio;ior quàm oporteat effe uidear) propter afcenfum illorum,quí eum fufci/ 
piunt,& à terra eleuatíonem.quoniam & aquís diuínis.fuperiora quxdá te/ 
guntür;per quz laudatur deus.& 1& s v s. ipfe in fuperiori myfterii cómu 
 nicat;ijs qui altiora peraguat.ut illad oftendatur, quod aliquantifper denm 
ad nos defcendere oporteat.quod & prius fuper Moyfen factü Wi Ício.nos 
àutem afcendere,& ita fieri comunionem deí,ad bomines,commíxtíone di 
gna.donecauté uttumq; ín proprio manet ftatu,hoc quídé ín fpecula fubli 

| miillud autem ín humilitate depreffaiíncommixta eft bonítas, & íncótmtv 
hicabilis miferícordía,& Chaosíngens in medío,ac ineluctabile,non -— 
à díuite 


PENTECOSTEN [1 
x diuite illo ad Lazarum; quod & abéxoptato Abraam fiti probiber, fed 
quod.& naturam gencratam & fluxam,ab ipgenerata & permanente cxclu 
dat.proínde fpírítus ifte & à prophetis eft pradicatus. ueluti fpírítus domi 
ní fuper me,& requíefcent fuper eum feptem fpiritus, & defcédit fpiritus do 
mini & deduxit eos,& fpiritus fapientia repleuit Befeleel.tabernaculi atchi 
tectum, fpiritus exacerbans,& fpíritus Helíam ín curru eleuans, & ab He 
liíco dupliciter quafitus;& Dauid fpírítu bono & príncipali deductus & có 
firmatus.atquí & à Iohel antea prz:díctus eft;dum dicit:& erít ín diebus na 
uiffimis,effandam à fpiritu meo fuper omnemcarnem,credentem fcilicet.& 
fuper filios uefttos,& fuper filías ueftras;& reliqua.quin fpiritum poftea fv 
lius gloríficauit,quemadmodum & patrém.ab eo elorificatus cft; quemad; 
modum à patre.fed & promíífio illa tanquá abundans,quod perpetuo und 
nobifcum cóuerfaturus;& c argus itus effet.Gue nunc.cum íjs, quí íü 
tempote ifto digni funt.Giue poftea.cü illis.qui ín uenturo feculo digni erüt, 
fieum noftra faltem conuerfatione, integram conferuabimus , & non affi - 
duis peccatís repellamus. Proinde fpiritus ifte;cü filio pariter, & creaturam 
& refürrectíonem condidit.quod tibi iftud petfuadeat.uerbo domini firma 
ti funt cceli; & fpiritu orís eíasomniís uíttus eotum. fpiritus diuinus qui fecit 
me;& fpiratío omnipotétís qua docuit me.& iteram:emíttis fpiritum tuuta 
& creabütur,& renouabis faciem terrac.creat etíatn regenerationem fpitita/ 
lem.& hoc quoq cettiflime credas;nemínem poffe regnum uídere;aut acci 
'petre:quínon fuperne regeneratus fit fpitítu;& à príotí generatíone.qua no; 
ctis eft myfteriü, purgatus fuerit,reformatione díurna, & lucída;qua unu? 
quífque per feipfum reformatur.proínde fpitítus ifte;nam fapiétiflimus eft, 
& pijffimus, (i paftoré acceperít;pfaltem quí malignos íncantet fpitítus, £i 
ci, & ín regem Ifrael exaltat, (i caprariü;morum euellenté;prophetà reddit. 
Dauid & Amos con(iderato.(i adulefcentulum indufttiim acceperit.fenio/ 
rum íudicem,etíam prxter tatem conftituit.teftiseft Daniel,quí ín lacu uí 
citleones.(i pífcatores ínuenerit;per illos, aerbí nexibus, Chrifto mundum 
pifcatur totum. Petrum mihi fame;& Andream, necnon tonítrui filios fpi, 
títalía intonantes.(i publicanos ínuenetít,difcipulos (ibi lucratur, & anima; 
tum tiegociatores conftituit . indícat id Mattheus; herí publicanus , hodie 
Euangelífta. (i perfecutores feruentes,zelü transfert,& Paulos facit pro Saa 
lis. & tanto plus ad píetatem immutat, quanto ín rmaíorí prauitate eos de/ 
prehendit. praterea fpiritus ifte manfuetus eft, & à peccantibus exacerbar 
tut. cur tion igitur potíus ipfius manfueti , & baud íratí, dignitatem fatetí; 
&blafphemíam fugere conemurcaut cur illum itremiffibiliter irafcentem ui 
dere;uelle debemus: ille quoque fpititus, & hodie tme uobís audacem pra 
conem facit. i nihil perfnadentem, gratias deo.(i uero perfiadentem, & íta 
gratías apímus. illud quidem ideo;ut ijs qui nos oderunt parcat; hoc autem 
ut nos fanctíficetmercedem hanc, pro Euaneelij facriicio (amentes,ut per 
baa | Ff fanguinem 


éz , 1N SANCTAM 
fanguinem perfcati teddamur loquebantur igítur.peregrinis & non patere 
aís unguis, & hoc míraculum magnum.ut fermo ab íjs qui non didícerant; 
ronuncíaretur . eratcy íd incredulis, & non credentibus fignum , ut per ib 

: Rid incrodat accufarentut, quemadmodum fcríptá eft. quoníam ín linguis 
alicnis,& labíjs alienis loquar populo huíc,& neqp fic me exaudiet,dícit do» 
mínus.audi autem parumper, hic fub(ifte & inquire, quomodo diíftíngues 
fermonem : (iquidem dictio ambigaum quid, & puncto fegregandum có; 
«inet.audicbat enim unufquifcg linguam fuam.ac (i dicatur,ana effandeba: 
tur uox, multa uero aeris reuerberatione, audicbátur. & ut apertius dicar; 
ex uoce fiebant uoces. aut quod bí, audíret, Git ceffandum. & lingua fra lo» 
quentes, reliquo (itaddendum.utloq: entes uocibus fit audientiü.proprijs, 
cut & uerbum alis. cui & magis accedo. illud enim audientium magis, cf 
dicentium erat míraculum. & ita dicentium , ut de ebrietate críminarentur; 
unde patet, quod ip(i in uocibus , ex fpiritus gratía, operarentur mirabilia, 
proinde, & prifca illa uocum diuifio laudabilis, cutn tutrím adificatent, qui 
male & impie eadem língua colloquebantur.quemadmodum & nunc quo» 
q:e; nonnulli facere audent. nam uocis díui(ione, diffoluta fuit confpiratio: 
quie & conatum diffoluit. at longe maíori laude dígna.ea lingua,qua nune 

amitabilíá operatur. (iquidé ab uno fpiritu;in multos cffufa, rurfus in unatr 
educitur concordantíam.eftc gratiarum difcríminatrix, quz alia indigent 
'gratía, ad melíorís difcerniculum.nam omnes laudabile quid cótínent.quits 
'& illa pulchra effe fertur;de qua dicít Dauid.fübmerge domíne,& divide lí 
quas corum . cur nam € quía dilexerunt omnía uerba fubmerfionis, líagaze 
dolofx:tantum non manífefte linguas has.qux diuinítatem incidunt act 
fans; uertim hacc de hís fufficiant, quía autem Iudeis religiofiflimis, Fiierd 
falem habítantibus,Parthís,& Medis.& Elamitis, Aegyptiis; & Libijs,Cre 
ten(ibus.& Arabibus. Mefopotamítis,& meis Cappadocibus, acex omni» 
ibus inimi fub celo fant; Iudas ibi congregatis, lingua loqueban; 
tur,dignum eft uídere.(i & id nofcere lubet;quí nam erant illi, & ex qua cv 

ptiuitate.nam illz in ZÉgypram, & Babylonem completz erant, & pridem 
tcuer(ione folutz.at qux fnb Romanís accidit nondutn facta erat, immine 
bat autem,proptet crucis fceleratam audacíà debita . reliquum eft ergo hác 
eam füfpicarí;qux füb Antiocho accidit, qua non multum annis illis uetu 
ftior erat.quod (i quísexpofitionem iftam, tanquam curíofiorem non acci 
pit;nec uetuftam hanc effe captíuitatem,neque qua in magnam orbís pat» 
tem effüfa Gt contendit,ac probabilíorem quarit.illi forfitan credere pracfté 
terít,quod cum populus fzpius,& à pluribusut Efdras tefert.translatusfuc 

títquadam tríbus reuer(x;nónulle uero ibi relicta fuere;quas in gétes mul 

tas difperfas fuifTe;ac tác ex illis quofdam affuifTe,& míraculi participes ex 

titifIe.& hac propter difcendi cupidos indagata (int.forfitan non fruftra.3€ 

quia ad przfentem quíd conferunt díem , & quía à nobis ita fuat collecta. 
ifi . e 


pE:N TECO S TEN 65 


Sed íam conüentum foluamus . fufficit enim fermo, feftinitatem uero nun 
quam.celebranda ením eft, nunc quidem corporalíter; paulo ueto poft pe 
nitus fpiritaliter . abí & rerum harum rationes agnofcemus , puríus & ma/ 
nifeftíus,in ipfo uerbo, & deo, & domino noftro Iefu Chrifto uerz faluan 
dorum feftiuítate,& exultatione.cum quo, glotía, & honor,;patrí, cum fan; 
&to fpititu;nunc & ín fecula, Amen, | 


GREGORII NAZANZENI THEOLOGI IN NO 
uum Domínicurm, necnon ín tempus uernum ac mar/ 

^. tytem Mamantem Oratio Sexta. 
4 cue EN E " e. S. 


—— 
SN 


x 
i 


T Encenia honorétur,uetufta lex eft,& qua: bene fe ha 
bet.feu potius, ut noua per Encanía colantur. iddp non 
I femel, fed & fapius. quoties unaquaq; anní reuolutío 
&, eundem reducit diem.ne bona temporis obliterétur itv 
íutía , neue oblíuionís profunditate labefactata euane/ 
Ícant.ínnouátur equídem apud Efaíam, ínfülz ad deà, 


A Lr 
"; v 
ATE MESS 


quem admodum legímus.fed quas nam ínfulas;has cffe fufpicemur * eccle 


fias nempe ut arbitror,à gentibus nuper conftítutas,& ex infidelitatis falfu/ 
gine fufpícientes, ac firmitatem ftabilem deo fufcipiétes.apud alium quoqg 
prophetam,murus ínnouatur zneus . aníma ut puto folida;& auro fimilis, 


- &c pietati conexa.quín & cantici nouum domino canere iubemur. (iue quía 


in Babylonem,& confufionem prauam.à peccato detractí;ac inde in Hiera 
falem faluati (imus,& quoníam illic canticum díuínum, tanquá ín terra alíe 
nia canere nequínimus, híc cátionem nouam ordíamur, & rempublicam fta 
taamus: (iue ut ín bono perfeueremus;necnon proficíiamus. & hoc quidem 
íam recte inftitutiillad uero innouatorís fpiritus ope, recte inftituentes. in» 


. nouatur & teftímonij cabernaculum.idcy fumptu ingenti. quemadmodum 


deus oftendit, & Befeleel abfoluit, & Mofes fixit. innouatur & Dauíd re; 


.gnum.acnon femel, fed prímo quum ungítur, fecundo uero cum ín regem 


promulgatur.facta funt & in Hierofolymis Encenía. hyems erat íncreduli/ 
tatís.& lefus aderat,deus & templum , templum nouum.quod uno die fol; 
ueretur,& tríduanum refargeret;in fecula permanens.ut ego quoque faluer, 
& à ueteri cafu reuocer; fiam creatura noua; per mífericordíá talem refor; 
tmatus.Proínde,diuínus quoq; Dauid,cor müdum in fe crearí;ac fpíritü re; 
ctum in uifceribus ínnouarí defiderat.no tandj ac (i nó haberet. quís ením 
finon Dauid.tam magnus. fed quia cognofcebat illud quod tum habebat, 


.. nouum, & affídue augmétandum effe.& quid mihi plura Encacnía adduce/ 
te neceffe eft? quibus prafentía, & quz hodie celebramus, dum uite poft 
. mortem appropinquamus,declrare ualeam.Encznía Encxnía fratres a no 


bis peraguntur. fzpíus enim pra lctícía eadem repetere iuuat. & qux nam 
Ff 2»  .Encxnia 


64 IN NOVVY M 
Encxnía ? uos qui fcitis docete;qui uero ígnoratís;auditum ínnouate.Deus . 
erat lamerrinacceffibile,& incomprehen(bile;neqp incipiens,neq, definetss. 
néq; menfarabile femper fulgens,tripliciter micans,paucis quantum (it,cors: 
ceiplatione coguítum. quín nec paucis quídem, ut arbítror.funt & lumína: 
fecundatía , à ptímo lumíne fplendorem trahentía;poteftates nempe, qua. 
càm ipfo uerfantur, ac fpiritus míniftrantes. At lumen hoc quod apud nos 
eft, non folum pofterius incepit , fcd & nocte ínterfecatut, & noctem pari 
ter,diei quálitate interfecat, uifu coguíturm, in aerecy díffufum, ac recípics 
id quod tribuit. nam uifuí ut cernat largitur, & prímum à ufu cernitur,ui(i/ 
bilibuscg circumfluens, iduciam confert . Deus enia cam mundum hunc 
cóftítuere uellet, quí ex ui&bilibus pat iter, & inni(ibilibus cofifteret, magnü 
& admirandum maieftatís ux ptaiconem (fiquidem xuiternis ipfe luca 
.&(t,& nil aliud;quid ením fecundo indigerent lumine, quí maximum habe 
rent? ) inferioribus, & quz cítca nos funt.primam luminis huíusuím fplen 
didam protulit , conueníebat ením lumíni magno , ut opificium ex lumine 
inchoaret , quo ténebras, ínornatamdQy, & radem, ac eo ufque cuncta obti. 
RADI 1t confu(ionem,& hoc fub inítíum,non per ínftrumentum 
aliquod;aut folem,ut mea fert opínio,oftédít. uerum incorporaliter, & ab(/ 
que fole. poftea uero & foli quoq lumen impartítus eft, ut unínerfum illuz 
minaret orbem.Etením poftquam alijs materíam fübdidit.formmam inde fe 
cit.unicuíq: ordínem & figuram & magnitudinem attribués:uerum ut quid 
maioti admíratione dignum faceret; híc materíz formam prapofuit. folís 
ením forma lux eft.Inde uero materíam quoque introduxit.oculum nempe 
diei.folem hunc condens.ita igitur quíd prímum ín diebus numeratur,& fe^ 
cundum,& tertíurm, & deínceps ad feptimum ufque diea, & operum quie 
tem . quibus diebus ea qua facta funt diftinguuntut:rationibus íneparrabi 
libus ordínata,& haud confufe ab omnipotenti edíta uerbo: & cuí folü con, 
fiderare aut dicere;eft opus conftítuiffe. nil uero mírum, (i homo nouiffime 
prolatus eft;manu deí, & imagine hotioratus. oportebat enim tanquam re 
9i, príus regíam conftítuere , & ta demum regem, omnibus íam ftipatum, 
introducere.(i gitur man(iffemus quod eramus.mandatum6p feruaffemus, 
fuiffemus equidem quod non fumus, poft (cientize lignum,ad uite lignum 
accedentes.& quid nam facti fuiflerus € immortales nempe,& deo appto^ 
pínquantes. Poftquam uero maligni inuidía;mors in mundum íntrauít,& 
homíné dolofe fefellit;um quocp propter uitía hacc;patitur deus, factus ho. 
mo,médicattp caro ut deponatur;quo nos illins mendicitate ditefcere poffe 
mus.hínc mors, fepultura;tefurrectioG.hínc creatío noua, & poft feftíui 
tate fe(tíuitas.& iterü ego cócionator,meam ínnouás falutem.nónne ígitut 
dicet quífpíam,domínica príma, qux noctem facram & lumínaríü fequitur 
feftü;Encxníü erat t cur igitur vu feftiuitatis amator, & multas cócinnans íaa 
cunditates;íterá hodie folennitaté illatn introducis 7 caterá nox illa falutare 
"HE v 349 eat 


DOMINICVYM 65. 
erat,ipfa falutis natiuitas.hzc uero fepulturz, & refürtectioni eft contermi 


66 : EN NOYYM: 
genti tectum,indumétum.cibum.qui ín íjs, etíá ultra neceffatía delicate obz: 
lectarís.díuítias ne ama;tiifi ut pauperibus fubuenías. dímiítte;cü & tibi di 
miíffum (it.miferere;cum mifericordíam (is comfecutus.humanitatem huma: 
hitati accumula.donec tempus eft,omnís tibi uíta innouetur.omnís conuetz 
fationís uía.uios mulieres qua iugo fubdita eftis, aliquid deo quoque date;: 
nam mancipatz eftís.uos uirgines,omnía dco tribuite;nam foluta eftis. & 
cum libertatem fugiatis;nolite feruas uoluptates furtípere;quía non uíris,SE 
tamen uirís cohabítatís.non fuftipio eas,qua femper uoluptatís recordatio 
he fluctuant.quín & publícam odi conuerfatíonem. uos príneipes potentio. 
rem, & qui ín altís fedetis thronís altiorem tímete.nil non durabile tírerís. 
nec quod durabile eft cótemne.nil amplectaris,quod & detentum elabítur. 
noli ímitarí quícquam,nó ex ijs quz inuidía.fed qua odío habentur. ne ni 
mium attollarís,quo non altíus ruas.ne ftude improbis melior uíderíi,cü ue; 
to bonis deterior fuerís,dole.ne cafum proxímí rídeas.quantum uero potes 
fecute tran(i.fed & humi íacétí manum porrige.in aduerfis profperiora fpe 
tes. Cá uero feliciter agis;aduerfa quoq: expecta.annus unícus quatuor fert 
tempora;& unicum temporis momentum,rerum mutationes plurímas.foli 
cítudo tibi uoluptaté ínterpollet. tríftícíam uero fpes melíorís.fic innouatat 
homo.fic Enceníotutmn honoratur dies;liuiufmodi delítíjs, huiufmodi epu 
lis.ne confpícíarís inquit, uacaus coram me, fed (i quid boní habes,cum te^ 
metiípfo affetto.nunc auté appareas nouus,motibus alíus;penitus immuta: 
tus.uetera tran(ierunt;ecce troua facta fant omnía.hoc feftiuitati fructifices. 
pulchra alteratíone altererís, ne tani alte fapias.fed Dauid illud decáta;ipfa 
alteratio dextrz eftaltiffimí, à quo omnís homínibus eft emendatio . non 
uult te anquam ratío in codem fub(iftere, fed femper mobilem,& ad bonà 
mobilem,ac penitus nuper codítá efTe.(i peccas.te cóuertit.Gi emédarís infti 
gat.heri temporís fidem habebas, hodie dei fidem cognofce. quoufq; am; 
bobus daudicas poplitibus ? quoufq; difpenfabis ? quin aliquando utadi | 
ficerís annítere. herí ut aliquis uiderí dean magní aftímabas,hodie quod 
(is xftima.quandiu fomnía? quín tibi ueritas aliquando elucefcat.herí fpe. 
étaculís oble&tabaris theatralibus;hodie cótemplationi íncumbe.herí cout. 
cíator fuifti,& animi impotés;hodie benedicus fis,& máfuetus. heri ebríus, 
hodie fobríus.hodie uíná;cras aquá bibens. hodie ín le&o elephantíno de^ . 
licate cubans,& odoriferís delibutus unguentis, cras humi ftratus, & perui; 
il. pro fcurra maturus. pro accurate compto,íncultus. pro faperbo & arro» . 
gante, compofitus.pro auro ornato, frugalis.pro elato demiflus, Sí íta fen» 
tías, íta facías,tibi ccelum nouü etít;terratg noua;ac reliqua;ubi horum ra 
tionem habuetís,Sed íam tráfeo,ut qux tempori coueníunt, pariter celebre 
mus. fiquidé benigne cuncta ad celebritaré hanccófluunt, unadg exultant, - 
cerne ením qualía (int qua uidentur.temporis regina;dierum regín pom, 
pam ínftauratac illi cofert;omne quod pulcherrimü cft & iacindiffimum. 
$: $11 Butic 


NLIS ILIBOUMOGOdqey dc oo rs vr uii 6f 
nunc ccelum fplendidius.nüc fol füblimior,& auri (imilior.nunc Linz orbis 
claríor,& aRrorü chorus puríót: tortus ate m... uero nebu; 
laz;aerí auté lenti eqeffa ds.plant& uero oculis.nunc fontes lit pídius 
fcaturíunc, nüc flumina, hybernts.foluta uinculíslargius defluunt.prata re. 
dolent.plantx pullulant.herba tondent.& agní in uiridibüs lafciuiüt aruís. 
iam adhortatíone nautíca € portubus naues educátur. ac íjs quemadmodá 
plurimü deo acceptis euenít;& pennas Bebo, cicáfilit Del 
phín,d iucunde fufflans,& fübínde gyranssc nautas lere premíttens/fam. 
quoc, aratrum cóponit agrícola.fufpíciens;& frugá largitoré inuocatis. fub 
iugumtp atator bouem agiít;& fulcos interfecat dulces.fpedy lxt4£. iam pa 
ftor, & bubulcus;fiftulas adaptantmodulosy paftorales, & plantis & pe: 
tris infpírát'uernátibus.iam herbas colit olítor,& auceps calamos adornat, 
& in ramos fufpicit;ac alitá pénís in(idiatur. pifcatorcy profunda fcruta£, 8 
tete. eypurgat, & petrís infidet. iam apis operofa alas trahit, ex aluearío Qs 
emícis, propríá oftédit prudentià.ac prata celebrat,& flores fpolíat. & hacc 
qujBem fauos cóficit, fexangulas & oppofitas ftruens cellas;tectáscg angu 
ibus Laer pulchrá paríter,& tutum.alía aüit mel ín répo(ito 
tía condit,& cítra aratrü fractá hofpiti colit faauem.utinam & nos Cfiifti 
apíaria;tale prudente ac fedulitatis exemplá accipiamus.íam ales nidá bd 
ftrui;& hac quidé reuolat;illa uero incubat;alía auté circgirat.nemus refo 
nat,& hominem murmure fuo oblectat.omnía dei laudant,& glorificát uo 
cibus canorís.ín omnibus ením per me gratíz redduntur deo.& íta jlloram 
laudatío noftra efficif;à quibus & ego laudationé fumo. nuncomife genus 
animantium rídet, & omni corpotís fenfu fruimur. nüc quoq; cius altícer 
uix;ac fuperbus, ftabulis indiguatur, & diruptis uinculis per cápóg lafcíuít, 
acflumínibus ablaítur.& quid plus ? nunc martyres ín aperti prodeunt,ac: 
peras inftaurant,& fplendidis altaribus Chrifti amanté conaocat 
pulüm,certamínaG publícant.ex hís unuseft coronatüsille meus.meus?te. 
n eft, tamét(i apud me non fit.cedat ínuidia,fcientibus díco. Mamas celé 
is ille,& paftor,& martyr.qui príus ceruos mulgebat;inuicé fe prxucnien 
^ tesapfiofpitali lacte nutritetur íuftus. nuncuero Metropolís populum pa; 
| (ic hodiety uerná tempus,multis milibus undíq; concurfantibus innouat, 
& uittutís pulchrítudine etíá paftoribus prxcipuü, epinicijscqp fermonibus 
dignum;& ut fuccínctius dícá:nunc uer müdanum,uer fpiritale;ier anima, 
bus;uer corporibus.uet uifibile,uer inaifibilecuíus & illic participes erímus; 
^^. em híc bene ambulauetímus, ac nouí, ad uítam tranfmittemur 
5 0 gouam,.ín Chrifto Iefa domino noftro.cui omnís glo 
| tia,honor.& poteftas,cum fancto fpiritu.in | 
H  gloríam dei pattís, Amen. ce dgdeton 
i-a ( 4 QUEÍÉ a oft 


' ' t : z : 
CAN EAS CTARIMSTISAUAS a dA i ] i * 


, »t 


í : í t : H 
WU "up V ?6e5 RF. 4 r E & t H & M -- 
D 


69 jÀLvsTRI AC GENEROSO DOMINO HERMANIC 
Ni Nuenate Comítí;ac Prepofito Coloníen(i amplifft /. 
. tno £8. D 
? wy x ünfelicis Huius feculi no giicalafivi | 
Cóqmes Illuftrisplane mihi | [L Ác Conftantij 
22/47 tépolg redij(Te uidentur, gf jhítis ertoríbus, 
me pracipye uero Attiqnadoí n duia;agfantü nó penitus 


£^ €7* 


i€s ani/no reuoluo; 


a. a roquaN jmodá fubit Iulianusille apofkat emerfit , ac nimiá 
uitz Weentiá, rixandicy Nibidipl Vacerbiffimé copefcuic jl A (üummopere tímers 
dum ei ne & prafens: itas? aliquem b gbis Iulianus : fü jte.qui. effrenem 
ac nímis petulantem Aoy(uax Xia) don onuigí indi raDi em plus quàm 


gétilem.tumül us.& fg iti er; xc diuina: re 1quéda erüt 
itaorocid um 4 Lra iufta punire'gc óuit uíndicta.ProQde quum 
nuper huíufce re£érgo, Nazanzehh uiri doctiffimi ac faMctífTimi, 
orationes duas lli rejh,in linguam uertíflem Làginam, 
quo tempoys ifeftior Wi (p forte per hanc iybem 
ad cóue acne ob ueterem noftigm 
amicis áim,perquàm h dibus proprijsk Gitares, & inter cxctt 
h: mes uídiffes.ho in publícü emittere. Qua ín re ut amv 
tifIimü fub nomirle tao clariffimo face 
re oluí:quo tuo | inbactu tanquam 
xw língua: derikiimunsg Y ! qaautadp feligifa 
te;fuerlgt cofofiptzc.tamet(yhon ignoret; : Ncgoriara elo 
quentia att ji(fé.Sed nec hocme'k à Ie du, 
riorem, 


egt rima 
tantam entghtías adeo crebras, nechon tr 
bornatutn pater 

dia caufe 


[nemo bois mihi " o uertete potoN 
m,rem abfóJueritoinaxime quumftudía mea. alia.longe à 
| lac profafit otaénunquá ad iucutidiora hacc gii aními caufa, 
din folandarü e imprime fo tá, ie At Gir generoGiflime; 
ionuerít, breni alía 


admodá rovayt.anímo digi ond dibus nofttis 
jís x DVX XVIII. 


de pespits. 


Kalendis Iunij Annof; 


á , 1 
GREGORII NAZANZENI THEO 


logi,in Iulianum Imperatorem Oratíolifamatrix príma, 
SZ vprTE hxcomnesgentes.percipite uníuet(i qui ha/ 
AP at bitatis orbem terrarum . (iquidem omnes adpello, tat 
:1E], quam e fpecula quadatn füblími & ín medio coftítuta; 
Ww magno & alto praeconio, Audite populi, tribus,linguz, 
S uniuerfum genus hominü;atas omnis,X qui dhilia 


d Me ORIS T a 


S3) tis,& qui de hínc nafci 


Msz i 


T ec IPSE is, e hínc. Itieftís.& ut maíus (it mihi pr; 
coníum,omnis ccelorü nirtus.angeli ommes;quor( opus eft tyrátií huius de 
fttuctio.no qui Seon regé füftulere Amorreorü.neq; O regé Bafan;prin; 
cipes patuos,& qui paruam orbís parté; Ifrael nempe;aftligebant.uerü dra 
conem.defertoté illam,anímo elat&, Affyrium.cómunem omniam ínimícü 
& hoftem.multís quidé fuper terra infanienté ac cómínantem, multa quoqg 
cótra coli altitudinem impie deblacterátem ac meditanté. Audi coelum & 
petcipe terra, tempus enim aduenit;ut eadé cum Efaía prophetari nocaliffi 
mo proloquat.ín hoctantí diuerfus quod ís ob populi Ifraclitíci laeítía ta 
lia annuncíat & obteftatur:ego uero cótra tyrannum & peructfe agetem,& 
ruina impietate fua dignilTíma cadente . Audi & tu quoq; magni Cóftag? 
tini anima, (i quís fapereft fenfus,necnon reliquorü Imperatorü;quacuaqs 
ante illum Chrífto nomina dediíftis.fed illius tanto intet omnes plus.quáto 
magis Chrifti haredítate adaucta es,rürfuscy illá ín hanc auxifti potentia; 
ac tépote íta ftabilínifti;,at omníum qui und extítere Impetatorü fueris lau 
datiífimus.Prohdolor errore errat eft,domeftica píetate taa adinodü índi 
2no,g ínfcía Chriftianis Chrifti educarethofté& in hoc folo ex omnibus 
mínus recte humanitate eft ufa, ut féruaret & ad regnüi promouerét'eü qui. 
male feruatus effet; peiuscp foret ímperatutus. Quapropter admodum gau 
dendum eft.tancg ob impietatis dífTolutioné,rebustg Chiriftianorü in antí. 
quü ftat reuer(is.ídcg pracipue fermone.ac ideo fermoné deo offerá etat 
ficit;omni irrationali facrificio fanctioré & puríoré. no íuxta fceleratos illius 
fctmones & nugas.facrificiadp loge fceleratiora.quorü abundátía & opulen 
tia,nil ni(i (mpíetatís erat potétía;in(ipienscp.ut ita adpellem, fapiétía:quo; 
niam uníuet(i feculi huius poteftas & ui Rs ddl oberrat.longedg - 
à ueritatis exorbítat lumine.qua quum talis (it,& apud tales;fructus quoge 
habet tales,quales gramen cito exarefcens,& herbz uírentes;breui ruens, & 
patres perditos cum fonitu fequens,longe cafu quàm impictate manifeftío/ 
res . Czterü quís nam mihi hodie laudis facríficium offeréti,incruentumcg 
fermonis honoréattíngenti , theatrü exhibebit eratíarum actíone dígnü? 
aut quis mecá lingua tantum refonabit,quantü uolucro? quíste auditü fer; 
ohní prompte accómodabit ? Siquidé uerbo nó folátn gratia quz ih per 
| : 6g uerbum 


rit: ; 
* RE xy. 4 : 
- T 


70 DIM LVLTANYVAM. MP. 


uerbum,.domeftica exiftít.quá inter alía fua nomína & hac quoq; gaudcat 
nomendatura.tametfi uírggte differat ab adpellatione, fed & hoc uíndictae 
eft conueniens,ut fermone im p cba on comifTa.quí 
quá comuncs fint omntbus r 2c ditiSj hri tamen, ac (i ipfius 
cantum fuiffent,inuidit.plané ítratíonaliter círca fermonis rationes cogítás, 
omníbus,ut ipfe putabat ratione pracellens.prímut quía peruerfe adpella 
tionem ad opinionem trásferebat.perínde ac fermo Graecus ad religionem 
potius quàm linguam pertíneret.ac ideo nos à fermonibus,tanquam alieni 
boni furreptione abegit;ac (i ab cís quocp artibus,qua à Graccis funt reper: 
tx arcuiffet. (iquidé hoc ibi propter cognomínationé differre putabat. De; 
inde quia nos latere cenfebat;q» nequaquá bono aliquo ex potiffimís príua 
re deberet;qui alioqui fermonis ornatí cotemnímus,ueruntamé pietatís fot 
'midabat argumenta.ac (i ea uím fuam in fermonis eloquétía,& non potius 
in uerítatís haberet cognítione ac cófideratíone,à quibus nos prohibere im 
poffibilius eft.cj à Dei ceffare confeffione;doneclínguá habemus. nam ín 
tet catera fermonénó fecusac corpora deo facrü cenfemus;quoniá fermoni 
bus pro uétitate decertare decet. Quapropter quá hác promulgaret lege, Ac 
ice quidé nos loqui prohibuit, fed uera dícere haudquacj potuit inhibere. 
quín potius, hoc pacto propria redarguit uecordiá;nó ramen effugit redat/ 
gutioné,quonía ignorabat, quod íta fermonibus fe magis obnoxiü redde: 
tet,Siquidé haudquadj uíri erat confidentis;nec legitimis,& ad religionem 
(pectantibus;fermonibus(e ipfis conueniebat,ut noftros coherceret ferma 
nes:nó fecus ac (i quis feipfum pracftantiffimü céfeat atbletá;ac dignü putet 
prz omnibus fuperíoré pronuntiari, obíter tamé iubeat, ut nemo ftrenuus 
decertet,aut in atená deícendat,quod quidé ignauiz potíus dp fortitudinis 
eft indici, Decertantibus ením & nó ocíofe fpectátibus corona debet;& ijs 
quí totís nítunt uítibus,nó quí multa predíti funt poteftate Sanéquü omní 
no nobífcü cógredi,& ad manus uenire tímuiftihoc ipfo te profligatá effe 
' effe oftendifti;ac uictoria etíam nó decertantibus cóceffifti;quü ne decerta 
retur decertates , Et bxc quídé fapiens Rex nofter ac legumlator egit,ut nil 
tyranníde fua careret, ac fub initium imperij fui rationis etíam fe expertem 
. elfe manifefte oftenderet, prac cxterís aduerfus fermones tyrannidem exet/ 
cens. Proinde nos ob fermones ipfos deo eratías agere decet, quod íterü li 
bertaté (int adeptí:eücg potiffime alíjs etíá honorare oblationibus, (ine ulla 
pl opümue parfimonía, quos à téporis ac tyrannidis iniuria Dei 
benignitas conferuauit.Pra cxterís tamen fermonibus illum honorare con 
uenít.iufta accommuni fructificatione, omniá quí compotes facti funt gra/ 
tix. Et hos quídem de fermonibus fermones babuiffe fufficiat;ne fi longius 
euagati fuerímus tépore excidamus.aliudty potius cj cuius gratía conueni 
mut egi(fe uídeamur. INüc uero ad celebrítaté fermo míhí exílit & ruít,cum 
ijs&p quos adefTe uideo cógaudere íncipit, & omnes ad fpirituale conuocat 
! | ; tripudíum 


O.R'ÀAT.I1O- "PRIMA 71 
tripudiciquicuncy iciunijs;fletibus.precibuscg.díurnis ac nocturhiís fncum 
 bentes.liberationem à prafentibus orabant malís,ac per cg commodum ín 

afflictionibus remgtliinasfpgm non gaglefacienté oftenderunt.uocat & eos 
fermo nofter.q maximis exantlatís laboribus & certamínibus;innumeriscg 
& grauíffimis exagitati téporís calamítatibus,iuxta uocé Apoftoli, Specta 
culá facti funt mundo;angelis & homínibus, corporibus quídé laborantes, 
&nimabus uero ínuictí permanétes,ormnía in Chrifto quí eos roborauit ua 
lentes. Vocat & eos fermo nofter,qui mundaná malícíz: depofuere materia 
ac poteftaté.raptumcp.(cu bonorü direptionem cum gaudio pertulere.Nee 
non cos,quí ut fert íniufte ín exilii fant pul(i iue illi faerínt mariti;iue uxo 
ics,feu parentes;ael filij;aut quibufcunqs alíjs;modico ín'hoc cótubernio co/ 
gnomínibus cotinemur:quí omnes ad breue tépus diuifi; pro Chrifti paffío 
nibus, Chrifti fructificauerát fanguin;illud nunc ides iii & canát.Be 
ne traduxiftí homínes fuper capita noftra.tranfinímus per igné & aquam, 
& eduxifti nos ín refrigeríium.Quiín & aliam parté ad Panegyrím uoco.qui 
deum quidé uníuerforü cofitentur,ac eoufq confiderationibus fuis fane fera 
tiunr,ín rationibus uero prouidétiz haudquacf íncedüt qua fxpius ex con 
traríjsmelíora difpéfatemédationem(g benignitate prouocat: fed propteg 
anímz nopíam ac leuitaté,quum ímpiü nimis ínfolenter agere cernüt cogi 
tatíone exx(tuant & flagrant;peccatorü pacé (ueluti Pfalimus inquit)haud? 
quac ferentes,neqp dei cóilium expectantes, aut ad finé ufqy longanimes 
permanétes,femper uero prafentíü & ui(ibiliü ferui exiftentes.talibus míra 
culís ad cogaofcendam uetítaté confirmátur. Voco & eas anímas,quz circa 
mundi liuíus fcená & magnü affecta funt theatrü.idqy uerbis Ifaiaz, mulie 
tesà fpectaculo redeütes hucadeftote,& anime oculà ab externa oberratía 
ne couertite;attendite & cognofcíte,quoniá ipfe eft Deus.exaltatus ín gentí 
bus;exaltatus ín terra, femp ín omníbus que fecit admirádis,& mirabilibus 
etíá prefentibus manifeftior.utiná mihi chori pats effet & illud fyftema;qd. 
hactenus deo accinít.carmé míníme abfonü uel reprobü. Credo enim quod 
& paulo dip dignü fit futur&;nefcio quid patior, repéte immutatur,& ín di 
uerfum abít;negp propter cómunetn lxtícíam (quod & magis míror)ín cho» 
tum huncexit.fed in ftationem quandá propríam, nequaquam cóocínnam, 
necbene tefonanté choreá hanc.tantáü enim dicere forfitan ipfi cócedent.fed 
qualei & quam, nam etíam( zelus eloqui geftít.fides tamen uíncit. tepri . 
main igitur fermonis iníucüditatem fpei padore.adhuc mébra mea fouco, 
adhuc plus dile&ioni tribuo priorí.quam contemptui prxfentí, ac ideo ero 
longanimior,quo improperando fiam feruentior. unam parté € uíuentíum 
egenere à panegyríarceo,fufpirans quídé ac dolens;fortety propríá aódum 
cognofcentes aut ignorantes perditionem lugens deploro . Siquídem hoc 
excalamítate eorü maxime eft miferandü.Repello & obiter eos, quí haud/ 
quaqua infolida & firma fcmínati funt petra.fed in arido ac fterili, Sunt : 
dq qu 


72 &« YN IYLIANVM IMP: 


quíad uerbum accedunt leuiter;ac pauca fide fuffulti, & quía terrani profums 
dam non habent.cófeftim pullulant & coalefcunt, quo propinquís placeát; 
deínde ob breuem malígni ínuafigggm . parugimep tgritaionem & zxftut 
amatcefcunt & emoríunt. Porró adhuc deteriores illis & à panegyri funt de: 
"ein fj, quí nec parumper temporis reftíterunt infeliciatí , & íjs quí ma 
la captiuítate nos captiuarunt , iuffu eíus quí ín altum afcendit & iuftenos 
captiuabat:uerum ex fuperfluitate adparuere mmalí & uiles, nec ad paruum 
re(iftentes tempus,quum nulla urgerentur pre(fura aut tentatione, propteg 
uetbum fcandalifati , uerum pufilli lucri, obfequijGe , aut paruzz. potentiae 
gratía,propríam miferi uendiderunt falutem.Sane poftquam fermone cho 
rí purgauimus multitudinem, agite totis uiribus corpore expíatí & anita, 
una refonantes uoce,planecy fpiritu concordes.epínicium illud decantemus 
carmen,quod Ifrael cecínít to Rr nbro mari fübmet(is, inchoau 
te María.tympanumg pulfante.Cantemus domíno,gloríofe enítm glorífi 
catus eft,equum & afcéforem proiecít;non ín mare,in hocenim carmen ím 
muto,uerurm (icut illi placuít,& quemadmodum is íuftá cenfuít, quí omnía 
facit & immutat.ficut quodam in loco Amos ín Prophetía fua diuiniflime 
philofophans inquít: quí conuertít matutinum ín umbram mortis, diemds 
obtenebrat ín noctem,& tanquam per círculum quendam dirigit;ac uniuer 
fum mundum círcumgiírat, necnon & res noftras fluctuátes, mutationibus 
quidem mobiles ac circáuettibiles;alitercy alias fe habétes,ordine uero prov 
uídentíz firmas & immobiles.etiá fi per cotraría meant,uerbo quidem ma/ 
nifeftz.nobit auté incognitz.qui deponit potentes à throno, & nudum or? 
aat díademate, & hoc € díuína decerpo fcriptura.qui genua habentibus ím 
becilla audaciam praxftat,& peccatotís ac improbi brachii cófríngit. & hacc 
ex alía fcriptuta fecidum quod unumquodq; míhí ad memoríá uenít, quo 
multa mihí cantatíonem cópleant & ad gratiarü actionem redundent.Qui. 
tribuit uidere,impij etíam fuper cedros elatíonem, rurfuscp fubuerfionetm, 
ut amplíus non fit.quum in rei ipfius uelocí ac fecuto pede euadere ua: 
leamus . Quis hzc pro dignitate decantare, & tam diuine prolata enarrare 
poffet ? Quís domini potentias eloqui.feu laudes ipfius cactas auribus in». 
uulgare quítet? Quam nam uocem aut quam fermonís uehementía aliquís 
míraculo huíc adaptaret ? Quis contríuit arma.frameam,& bellum ? Quis, 
confregit capita draconü fuper aquá & Quis dedit ipfum cibà populis illis; 
quibus etíam tribuit? Quis tempeftatem permutauit in lerenum ? Quis dí 
xít mati file;compefcere,& in te tibi conterentur unda & contríuít quidem 
breui elatum ac efferuefcentem.Quis fupra ferpentes & fcorpiones ambula, 
re dedít non clam amplius calcaneü obferuantes;íuxta damnationem, fed 
palam ínuadétes,caputq attollentes, quod ad conculcand erat damnati; 
Quis fecit iudició & iuftitíam inopínate? Quis non penítus dímifit uírgarmi 
peccatorá € Igitur confidenter iuftorü forti loqui decet,ucl ut modeftíus di? 
cam 


0 O^ R ATTE Ó Ubi ar pret. 73 25 
 éam/forti ipfim cognofcentiá, Nó ením tanquá iufti traditi famus, id enim. 
pauci ac ratí;quo tanquá athleta generofi tentatoré pudefacerent;fed tancp 
peccatotes fumus dafhuati ide mifertordia paterne ac beniene confecuti, 
quo faperemus percuffiad ipfum reuerteremur admoniti. quandoquidé 
hó in furore argutí fumus,necy in ira cotreptí.fed ín utrifq; & recordationis 
& remi(Tionis amoré fuü oftendit. Quis ultioné fecit in gentibus,redareutio 
hes ín populis ? Domínus fortis & potens;domiínus potés ín bello, Vnam 
inuenío uocem cantíonis,rebus fere dígnà praentibus, quá ante nos Ifaías 
 protulit.temporí huic admodá cóueníentem,ac cii magnitudine beneficen, 
tix decertante, La:tetur coclá defuper,& nebula deftillent iufticíam, emittát 
 fnontes lxtíciá,& colles exultationé.quandoquidé omnes creatura: ac poten 
tí cecleftes;talíi quoq; quéadmodum & meus híc fermo fünt confcia, No 
folum ením nobifcá fufpirat & dolet creatura;qua corruptioní huíc deferuit 
infernas.de oríüdis loquor & de(inédis, expectans fin€ hor ac reuelatíoné, 
quo X tum fperatam cófequatur libertatétancg nunc audiens, illis propter 
codítorís potentia alligata.fed & unà gloriatur ac exultat, parítercg cá filijs 
latatur Deí.quur igitur no & cgo diuina enarrans potentia, diuinas quogs 
toces emítteté ? Exultet deferta & ut lilium floreat ecdefia;uidua heri ac prí 
die,ut uideba£, & uíro orbata, ac omnis quí odíiofa ac íníucunda im píetatís 
hyeme hucufg; pertarbatus fuít:quonía mífertus eft domínus populi fuí;& 
hareditaté fuam nó dereliquít,quoniá opera fecit mirabilía;con(Glium ueri, 
antíquum.íd auté erat ut bonam fuam oftendera uoluntaterm, timentibus 
eum,& quí ín mifericordía eius Iperarent.quoníá portas zrreas cótríuit,& fe 
tas ferreas cófregít,quoniá propter iniquitates noftras humilíati fumus, fed 
teudocatí fumus,& cótríto laqueo folídatí fumus,in gtatía dei nos uocátis, & 
humiles corde confolantis. Cernítís ne quemadmodá connecto cátum,uet/ 
bís patiter díuínís ac fententijs,& haud fcío quomodo alícnís efferor fermo 
nem exorno;ac ob uoluptaté tanquá numíne afflatus reddor.reijcío auté 
omne quod humile eft & human, alía alijscócordans & coaptans, in unü 
qux eíufde fant fpiritus perducés.Sanépríus dei mirabilía oftendit, Enoch 
translatus, Helias füfceptas, INoc faluatus,qui & femína generum faluauit, 
ín patuo ligno mundü,quum homínes orbis fugerent diluuíum,;quo rurfas 
terra magis píjs ornaretur colonis. Abraham uocatus,ac lio preter atatem 
honoratus;ín fidem feminis alteríus promiffi. unigenitum prompte offetés 
ín facrificium,& uíctima hofpítalís pro filio fuppofita.admíráda impioram 
perdítio igne & fulfare fübmerforüpíotá ereptío, mítabilior etíam falis (1a 
tia de mala cóuer(ione tríamphans.Iofeph uenundatus,& amatus, & con, 
tínens,& à deo fapientíam edoctus,& libertate donatus, dominans,& fra 
mentum ad maíoré ceconomíam expendens, Mofes dei adparentía dignus 
reddítus,leee inftractus,ac legé ínftrués,& Deus Pharaoni factus, & Ifrael 
 Adterram promiffionis educens, /gyptiorumi plage enumerata, & fal, 
: E uatig 


74 UuNALXOGAGRAGMSMY.S IMP. 


uatio laborantiá ii medio Aegyptiorü, ac mare cedens uirga fermonem. 
intelligens,& hos quidem tanquá in atido tranfimittens;alios auté iuxta na 
curam eius obtuens.& alía hac fequefitia. columma nubisdies obumbrans, 
columna ignis noctem illuminans,amba uero uíam oftendentes . Panís írs 
eremo pluuía delapfus.cibus ecoclo demiffus.hic quidé ufui conueniens,híc 
uero ufam exuperans. Aqua ex petra.& hzc quídé data, illa uero edulcora/ 
ta: Amalec oratíone debellatus, & occulto & myftíco manu myfterio. Sol . 
Girmatus,& lunz curfus precibus interpellatus.& Iordanis abfcifas. Muri fa^ 
cerdotum círcuítu & cabarum clangore; necnon uirtute cantus rythmicí cort . 
quaflati. Terra & uellus.uiciffim & rígata & ficca permanens. Vis in capil^ 
lis;totí equiualens exetcitui.iv anípuli auci lambentes,& uíctoríá fc confe . 
qui poffe credentes,paruuscp numerus fpei innítens,plares faperant chilía 
des. Porró quid necefle eft (ingula enumerare 7 qux per Chríftü ipfum eue 
nere fecüdum falutarem eius pra fentíá, & incarnatione.qua miracula poft 
eüm, & per eum, à fanctis apoftolís eius & uerbi míniftrís funt facta. quot 
enim libri & monumenta hzc contínere poffent c & hac hactenus. Adeíte 
igitur ac audíte,& ego enatrabo uobís omnibus qui timetis Deum,quo ge^ 
neratío altera & fucceffiones generationü diuinz potentia: cognofcát míra^ 
cula,quoníam illa oftendere poffibile haud eftinifi perículi adpareat magni 
tudo , Verum íd fieri nequit;ni(i morü prauitatem Iuliani redarguamus. ac , 
oftendamus.ex quibus ínitijs & malícia feminibus ín hanc ínciderit infelici 
tatem,dum paulatím impietatem adauget tanquáucnenum tepilium, aut 
earum ferará qua funt perniciofiffimasintermittens cücta illus gefta. libris 
& hiítorijs tragice decantare: haud ením nobís ocíum fupereft prolixior 
quàm przfens patitur propo corradere: fed pauca quxdam ex multís 
percurrentes.tanquam títuli infcriptioné quádam pofteris relín uemus, fce 
mone facta eíus magis propría & manifefta tátum recéfentes.Tlle ígitur 8€ 
| prius à magno conferuatus Cóftantíno,quí nuper à patre potentíam fufce2 
perat.quoníam exercitus contra duces arma fumpferat,rerum nouatü timo 
te innouationem quxtens,ac ideo per nouos pracfectos negocía adminiftral 
bat regia Seruatus igitur unà cum fratre.falute incredibili & admiráda, nee 
deo ob falutem gratías habuit;nec Imperatorí per qué fuerat faluatus, fed 
ergaambos fe malum effe oftendit;huíc quidem propter defectionis partui 
itionem,illi uero propter rebellionem.Caterü príus mihi dicere necefle eft; 
de eotum more uiuendi & obfequío, ac ín qua nam regía prouincía regícs 
á rege humaniffimo;tanquá generis reliquías regno feruantes, fucrint edu 
cati.Primo ením ille excufationem admittebat, quod ea qux ín principio te 
gui fuerant ínnouata,haudquaquá ex illius fentétía fuiffent perpetrata.De^ 
inde regaí cómunione magnanimítatem oftendere ftudebat . l'ertío uero 
principatum ftabilíre, ac collegatü augumento firmíoré reddere quxrebat. 
': quod quidéerat cogítantis utiliora Cp fapiétiora.Poftquá ueto ab ga i 
TRUE | rebus 


ORATIO PRIMA 75 


tebus ocium fant nacti; de regno tamen füturo adhuc cogitarent,ztate auté 
imul & fpe fecundas principü pattes nó offerente,íncumbebát quídé inter 
alías difciplinas uniuerfz fcientia: circularí;quá auunculiiuffu,& regie quidé 
inftituerentur. Vtebantur autem ut plurímü philofophia noftra, nó ea tan/ 
tum quz círca fermones uerfatur, fed & ea quz per mores píetaté contínet, 
cum uíris ftudio(iffimis couerfantes,& rebus pluritna refertis gratía;ac mul, 
tum uírtutís fpecimer, habentibus íncübentes.fiquidé feipfos cleri adfcrípfe. 
te collegio.íta ut & facros populo legerent libros,nihilominus & hoc illís ín 
honore cedere arbítrantes.quín & quod longe maius erat ornamentíi;pieta 
tem tam martyrü memoría fumptuofiffima,cdp magnificentía oblationum, 
necnon omnibus quibus diuinus tímor defignarí poteft colebant.íta.ut ue/ 
tz philofophiz & plane Chrifti prz fe ferrent amoré. Gallus quidem uera 
 títens pietate;píus ením eratlicec natura effet feruidior, recta tamé pietatis 
fectabatur ftudia. Iufíanus uero tempori obfecüdans, máfuetudinis imul; 
tione mores celabat improbos. teftimoniü autem erat (haud ením poflem 
 tranfcarrere miraculum quod accidit, quá ualde memoría fit dignum, mul 
 tosqp itnpios erudire poflit) quod ambo, martyribus quemadmodum díxi 
| operá impendebantac fplendide utrínqg certabát;multa manu,& ímpen(is 
' templum erigétes.aerü quía amborü labor haudquacj eadem fiebat ínten 
' tione;ideo nec ad uná procedebat finé, huius enim opus de feníore loquor 
fratre;íuxta rationé perficieba£, tancg deo oblationé prompte, ínftar Abe» . 
lis factificio admittente.recte quidé oblatü & díuifum,erarqp tanquá prímo 
geniti confecratío & augmentü.alterius auté(proh ignominia ímpiorü;quaz 
iam índe teftimmoniü przbebat, ac paruis índícijs ardua pracfagiebat) canc 
Cain facrificíá; martyr Deus repudiabat.& Iulianus quídé laborabat, ter/ 
ra auté quod laboratü Va com at ille magis cótendebat, illa uero itm 
putí fandamenta ad pietate füfcipere refpuebat, tanquá imminétem ex illo 
terremotü.clamore pra'fagiens, martyres; impíjflimi honorans dedecore, 
Hoc igíturopus prophetia quad erat pofteríoris uiri procacitatis & uecor 
día;necnon in mattytes uitaperij,& cotra facras des iniquitatis, alios qui 
dem latés, petfequutoré uero à loge perfequens,ac impietatis conatus pra 
(iguans.Proh aníma ad male agendá prudens, propríá auténon effugiens 
tormentum. Proh dei potentía ingens, qua quod futurü etat abícondebat, 
utuel impietatem abfcinderet,el futuri oftenderet praícientía.Proh admi 
tandum plus tamé aer quàm admírandá míraculum.Proh fraternus mar 
tyrum amor,non fuftípiebant honoré eius,qui multos martyres ignominía 
erat affecturus.nó coueníebat ut eíus admitterent dona, quí multos ín fide 
certatores erat oftéfurus,feu potius ipfi quoq certamini inuifurus. uel ut ue 
tius dicam, non ferebant ut foli inter martyres afficerentur íniuría, quá alijs 
munera facrís manibus offerrétur, piecp illi colerétur. nec fophiftz: malicíac 
concedere uolcbant,ut de iníurijs eloríari poffet,ne eadé manu monimenta 
" ; Gg » quxdam 


76 OIN ÍYVLIANYM OIN 
quzdam martytü erigerentür,alia uero dítuerentur,& hi quidem tnartytes... 
honorarétut,illi uero ignomínia afficerétur, quá fub hoc honoris pretextu 
ueriffima contineretur ignomínía,& ne iuxta magnitudiné iniuria apud fe^ 
ipfum fapiens effe cenferetur, ac (i coram Deo omniü perípicaciffimo &ív 
pientiffimo,quemadmodá homínibus latere poffet.qui fapiétes coprehen/ 
dit ín malícia,haudquacp inuolucro obfcuro.fed cognofcit íntelligens,nec fu 
peratur deprehenfus.etenim fi martyri Deus impietate haud cópefcuíffet, 
fe animo cóceptam & latentetm malicíá, tanquá fluuium malum cófeftímn 
exiccaffet aut abícidiffet, rationibus quas ipfe fecundum ineffabilem fapiea 
tíam fuam & gubernationé nouit , per quá ctíá Amorteotü iniquitates ex 
pletí difpofuerat:oportebat tamé prac itaté ódio haberi, honoremty m ulto 
tum gratía repudiati , quo Deí cítca omnía incidentía zqualitas & puritas 
oftendere£.quí ením dixerat. Ifrael impíc agétí, (i offeretis fimilaginé;uanü 
facríficiti;'abomínatio míhi erit. Neomenías enítm i fotü & Sabbata, necno 
maguü dié haud admittebat;utpote qui plenus eflet,& haudquatj será i 
digeret humanarüá & patuarum,quo gauderet ijs que indígne offerrent. & 
q iníufti facrificiá, (i etiá uítulus exiftat.tancj canis faftidit, & thuris odoré - 
quafi blafphemiá,necnó meretricis manus ex téplo eliminat & repellít.folái 
auté factificii honorat;quod pur manus offerát puríffimo,menseQy excelfa . 
& fanctificata.quíd mírü, neq illius fufcepit honoré £ maligne & maligna 
. íntentione oblatü.equidé non uidet Deus ut homo.neg; Te matiifefta, 

fed ín homíné latentem,ac ínternà malicia, aut uírtutís cofidefat oflicinam, - 

& hacita fe habent;qj fi quis credere nolít;illos ipfosquí coràm uiderunt te . 
ftes adducemus.multi enim funt qui nobis ac pofteris miraculü hoc memo 
ría: tradiderüt,& adhuc tradent. Poftquá uero ín uíros euafere;ac iam philo . 
fophiz attigerát dogmata(quod utinà nanqufliuenifTet)uimqy ex fermone. 
acquífiuete, qua: manfuetis quidé uírtutis eft armatura, fceleftioribus uero 
maliciz fit aculeus.nó íam amplius morbíi penitus quátus erat celare pote; 
tatneq; omníno impietatis dolum ín feipfo tant, philofophice exetccre ua. 
lebat, fed tanquá ignís ín materia delitefcens,& (i nondum flammá datam. 
emittat,e fcíntillis tamen quibufdá mícantibus, aut fumo € profundo emet, 
gente,indicatur: aut (i mauís,quemadmodum fontes, quí per fiftulas quaf/ 
dam ui fpititus fub terta feruntur.poftea nec fpacium latünec exitá habét. 
libetü;fxpius terrá ínflant.& inferne fübmurmurant, impetu quidé fpiritus 
impul(i, fed uí faperna cohibiti & interci(i: ita & ille plurímü impietatis, ol 
tempotís gratíam,& inftitutioné Conftantij imperantis abfcondebat.nonv 
dium ením tutum erat palàm ímpíe agere,nonnunquá tamé mentís detcge 
bat atcanü;acutíoribus impietate quam intellectu, przcipue ín fermonibus 
ad fratré plus cj bene haberet. pro gentilibus cotendens,nempe fub prate/ 
xtu.tandj fermoné exerceret tenuem.cacterü hacc potíus cotra uerítate erant 
exercitamenta,quum omnibus gauderet quibusimptj denotarentur mores 
5 dd Poftquam 


D K"E ToO; B R ^M A. 77 


Poftquam uero humanitas Imperatoris.fratré Gallum Regem declaraffet, 
ac patté orbis haud paruá illi affignatfet;obtigit huic,at multa licentía & fe/ 
curitate;perdítiflinis frueret fermonibus,& praceptoribus. Eratdy illi Aa 
impietatis fchola,ubí círca A(tronomíá,& natíuitates, necnon prz'notíonís 
deliratur phanta(iam,horumy fectatrícé incantationé. unum tamé adhuc 
teliquá erat,nempe;ut impietatí potentía quoqs accederet, nec multá ínter, 
cefTit cemporís,quum & hanc illi obtulit,multiplex multorutn ex nofttis iní 
goose laudabilis Chriftianor couerfatio, qux ad fummum, at íta 
licam peruenerat,ac mutationem quatebat contrariam. praterea poteftas, 
bonot;ac facietas, quibus reddimut procaces.conftar enim longe difficilius 
efle;bona retinere parta, cj qua defunt acquitere:faciliuscg profperitaté ela 
bentem per diligentia reuocare,cj przfentem confetuate.nam at parcemíae 
recte dicunt;perdítioné pracedit íniuría;infolentíam uero humilíatio.uel ac 
apettíus dicam.iniuriá fequitur perdítiohumiliationé autem gloría. Domi 
nus etim fuperbis re(iftit humilibus uero przftat gratiá.contratíaqy copen 
fat cótraríjsqui & uniuerfa iufte metit. hoc & diuinus callebat Dauid, quá 
inter bona etíam,afflictioné poneret, fcGy gratías corripiéti agere fateretur, 
tandj ci iuftificationes inde di(cere cetigiffet . Et príuscg humiliare: inquit, 
ego delíqui;proptetea eloquíá tuá cuftodíui.medíam ínter delicta & emen 
dationem ponens humilitaté,tanquam ex delictis fret generata; delictadg 
illam generaffent.Gquídé peccatíi humiliationis e(t mater, conueronís ue; 
ro humilíatio.Nos igitur quí tnítes effemüs & modeftí;fumus exaltati,pau 
latim adaucti, ac in hanc formá & multitudinem deo manudacente pro 
ereíTi. Verá poftij faginati fuimus lafciuite xnpimn lt quía alas dilatauü 
aus,ctíá illas cótrahere fumus coactiglic eam elotià ac uíttuté quá ín perfe/ 
quutíonibus &tribulationibus acquí(tuimus;hanc quá bene ageremus di 
foluimus.iNüc ueto ad reliqua fermoné couertamus. Interea Cacfari Gallo 
regnü pariter cum uíta ademptü eft. quac uero interim acta funt obticebo, 
utrq; parcens, & Coftantío intetficienti, & Gallo interfecto.nam amborü 
ueneror pictaté,non laudo audaciam.etenim quum oporteret, ut in aliquo 
delínqueré,nam homínes erát;hoc for(itan eft quod quís ín ambobus law 
dare haud poteft.ní(i hunc uelimus accufare,alteri uero culpá dímittere. At 
Iulianus confeftim fraterni reguí hares effectus.fed nó píctatis. paulo poft 
eius etíá à quo tex fuerat factus,fit facceffor.hoc quidé illo uolente,illud at 
cómuní fine cogente, quí uínceretur morte, uníuerfo mundo petníciofa ac 
mala. Caterü quíd hoc tei eft ímperatorum diuiniffime, Chriftitg amator 
pracipue? Cogorením illum tancg prafenté & audienté inculpare;etíam 
eum reprehen(ione noftra longe melíoté effe fcíam;cum deo coftíitutam.& 
cceleftis eloría: hacredem effectü, ac in tantü fegregatum, quantü etíam ad 
melius tran(init regnü. quur nam tale cepiftí confilium € quum intelle&tu & 
prudentía omnes ies fupetcs;nó folum tuí téporis reges.fed etíá priores. 


g5 qi 


78 IN IVLIANVM IMP; 

| qui Barbaros in circuitu expurgafti;tyrannosqp domi mancipafti/hos qui^ 
dem uetbis,illos auté armís.& haec ita egifti;ut neutrü ab alteto turbaretur, 
quáuis ením trophaza tua cà armis ac bellis parta, magnifica extiterínt, ma/ 
iotatamen & illuftríora fuere;qua (ine fanguíne acquifiuifti.ad teenim un^ 
díq, legationes deueniebant;& preces.ex quibus quadam obediebant,aliz: 
ucro impetíü expectabát.omne autem quod fperabatur.fimile erat íatn ca 
pto.qui manu Deí ad omne céfilíum & opus deducebaris,nec manu magis. 
quàm intellectu. quáuis manus potius cp intellectus admirationi erat. tna/ 
€is tamen ín ambobus pietate excellebas. quonam modo ín hocfolonego 
cío imperítus adparuifti & incircüfpectus * qd (ibiinhumanz: humanitatís 
uoluit celerítas * quis nam damon cófilío acceffit? quo pacto hzrediítatem 
ín gentem, paternumap ornamenti, Chrifti nomine infignitos díco,genteny 
ubíq perterrarü orbem tefplendenté;tegium facerdotium,multo labore ac 
füdore adauctá, ita ín paruo tépore ac breui momento cómuní pfequutorí 

offerens tradidifti ? Proínde fratres hís forfitan fermonibus impie uobís & 
ingrate agere uideor,quoníá non cófeftím ad hac accufationis uerba.ueríta 
tem etíam adduco.atquí abunde refpondi;per ea ipfa quz obíeci, (i accufar 
tioní mentem adhibeatis.hinc folum enítm accufatio remiflione habet.nam 
quum probitatern dixi.tefpon(ionem quoq oftendi.quis enim ignorat qui 
Goonandiia uel medíocríter nouít.pietatís eratía,& amore noftrí, omnía 
bona nobis uoluíffe;adeo;ut nó folum Julíanum lubens prateríjffet;aut ge/ 
netís totíus honorem,ímperíjüe addítione neglexifletfed & rcgnum ipfam 
& omnía qux poffidebat,quin & anímá propriá,quare nil homíni cft pre/ 
ciofius;ob noftram fecuritaté & falutem, non difficulter impendiflet. baud 
ením ulli unquam reí ullz tam ueheiljens ínceflit amor, quemadmodá illí, 
ut res Chriftíanorü adaugere;acín plurímá gloriam & potentíá prouchere 
ualuiffet.non ením eentíü captiuítas,nó beneuolentía publíca,non pecunía 
tüm multitudo,nó oloríz affluentia;non ut rex regum & effet & uocaretur, 

nó quícquid alíjs hominibus felicitas effe cognofcitur, nil tandem ex rebus 
omnibus;illum adeo exhilarare potuiffet.cj ut nos per ipfum, ille uero pet 
nos,corá dco & homínibus clarefcere,& potétía nobís ín omne tépus indi 
folubilis permanere potuiffet.Siquidéiam hoc pra caterís eft manifeftum, 
plus excelfum ac regíum cg à multis exiftimatur,g, Chriftianorü rebus.Ro 
manorá funt adauctz;acceffitG; prafentie Chrifti potétíaque antea non/ 
dum plene in unáconcefferat domínationé. quapropter longiori uifus fum 
utí circuítuquo beneficijs noftra quoq; decoraré. Proinde (i nos etíá ín re ali 
qua offendit.id non cotemptus aut íníuriz gratía fecít;neqg ut alijs prac no 
bis gratíficaretur.fed ut uníuería unum effent,& ut unà fentíremus,ac haud 
quadg difcidíjs fepararemur,& factionibus contenderemus cohibuít. Verü 

ut dícebam,potíus íncuría quadá & (implicitate;necnó humanitate erga Tu- 
lianum fceleftü errauit,& quía mínime maliciá illius perpendebat,quumab. 
' oti 


| OoUR'A TEÓG ORRIMA 23. 
omni malícía effet liber,ac ideo quod futur erat ignorabat, plafmaty fautri 
nó exacte cófiderabat:ficty paulatím fubíntrauit impietas,restg dua diuer 
fx in unum coiere,nempe,ut ín genere pijffimo,omnium numeraretur petli 
imus & facrilegus.quí partím obtrectabat Chriftianis.partím uero no habe 
bat quo laudaret noftra.In Gracis auté eximiü quid, & fermonibus ínfupe 
rabile cótíneri cenfebat.Qualí auté cofequenter exemplo notiffimü feipfum 
éx impietate exhibuit? qualemcg moré recentíoré certádi oftendit? (iquidé 
poftqg uirtute melíores fuperare baud poterat, quo falté adpareret iduntá 
rius,nímís immoderate contra píetatem cótendere, & deterioris eratía elo; 
ríarí ccepit, Et hac eft Conftantij pro Chriftianis, & erga Chriftianos apo 
logía;ac apud mentís cópotes tam iufta, Verü enimuero poftdp quidá exi 
ftunt;qui has etíá caufas nobís diffoluunt;tiec alias admittunt, fed (tolídica 
tem uíri accufát,g, ínfen(iffimo & bellicoGiffimo homini (mperíü permiferit, 
eundem ptíus inimici deinde etiá potenté reddiderit: inimicitias propter 
fratris cedem cócitans.potentíá uero reguí traditione adíungeus:neceffariü 
erit, & de hís uel breuiter uerba facere;ac oftendere,humanitaté nó omníno 
tarete ratione,nec à regía magnanimitate & prudétía efle alícná, & meríto 
quidé míhí uicio uetteretur;poftcj talem ab illo afequuti fumus honorem, 
ipfum tantü pietate differre credímus;(i eum nó íufta etiá defenderemus 
excufatione.quod & ijs quoqs;quí nulla nos demetuere beneuolentía, à no 
bis debetur,quí uerbum pariter & uetítatem colimus.& hoc poftéj a mun; 
danis liberatus eft uinculis. quo liber fermo adulationis uítium, finiftrasqg 
fufpiciones effugere uídeatut.quis enim non fperaffet;fi nulla re alia,honorí 
bus faltem illum reddi potuiffe máfuctiorem* quis nó ex fide qua credebat, 
& mcríto quidem,illum íuftioré fore exiftimaffet? Ita ut uterqz, Gallus nem 
pe, íufto & reeío condemnaretur iudicio, Iulianus uero altius etíam euehe/ 
tetur.quum ením Iulíanü ijs decoraffet honoribus,quos nec ille ipfe quí eos 
eft affequutus fperate fuiffet aufus,palàm oftendit,quod de Gallo non (ine 
iufta íra fupplicià fumpfiffet, & hoc quidem illius erat temctitatis, illud ue 
ro honorantís humanitatis. habebat & patíter fiducíam ((i id quod maíus 
efteffari oportet) non tam ex íftius fide,quàm ex poteftate propría. qua ut 
mihi uidetur , & Alexander admodum fretus , non folum uítam Poro de/ 
uicto cóceffit, íd&j adeo iuueniliter de regno decertantí, fed & illi rutías In; 
dorum imperium permí(it, tancg magnanimitatem haud alíter quàm hoc 
pacto oftendere poffet: à qua deturbarí quum. Alexanderefletiturpius pa 
tabat, quim (i armís uínceretur , praecipue quum illum iterato deprimere 
poffet , (i contra eum ínfürgeret , ac ideo illi confidendi occafio humanitas 
erat. Verum quur nam ín híjs decerto? quum admod( facile Gt uictos quo/ 
que fuperare. etením (i ísqui credit malus eft , quid nam de illo erit cuí cre^ 
' ditur & (i mores haud prauidere culpabile eft;ubí nam prauitatem ipfam, 
conftítuemus ? Verum. quum malícia res quedam (fit íncomprehenóbilis, 
. Gg 4 im poflibile 


8o. IN JI vLIA NV M IMP: 

impoffibile eft,ut quis improbos reddat meliores. Quapropter iuftü fuiffet, 
ut & Iulianus fe magis beneuolum oftédiffet, & (i aliquá malicia: habüiffet 
affluentíam,cam fuftuliffet.uerü ex hís ín maíus fuccéfus eft odíum. & quo 
pacto bencfactoré ulcifci poffet coiderabat.FHzc ipfum Platones & Chry: 
ippi;ueneráduscg Peripatus,necnon Stoa,& qui fplendída deblaterát edo 
cuete. Hxc Geometríz xqualitas,& de iuftítía erát fermones.& quod opor/ 
teret potiuseligere;ut quís iniuría afficereturquàm cp iniufte ageret. haec ge 
neroforum praceptorü erat doctrína;necnó regní concertatorü & legumla/ 
torum;quos ex tríuíjs,& barathris;ibüp(i cógregauerat.quorü moresbaud 
laudabat,eloquentiá tamen ádmirabatur.& forfitan nec illam; fed impieta 
tem folam, tandg confultrícem füfficienté tam agendorü cg omíttendorum 


magiftram.Caterum quo pacto illos admíratí decet, qui uerbis fingunt ci 
uitates,quz re ípfa con(iftere nec uc untt& quí uenerandas rantü non ado/ 
rant tyrannídes,obolumqy dá füpercilio fuper deos attollunt.& hí quidé ne. 
ueomníno de effe;illi uero eum haudquacg res qua hic aguntur. pranor 
dere docent.fed fortuito, & ut'euenit uniuerfa ferri;alij aftris duci opinatur, 
& neceífitatís fato.haud fcio à quo nam agátur,& unde.nónulli ín uolupta/ 
tem cuncta reíjcíunt,eamag finem humanzuítz effe arbitrantur. V írtus ue 
to penes eos nihil alíud eft,cg nomé decorum,& haudquaquá uíta praerv 
tí longior.nec ulla dein poenará exactio;cortipiens delicta hic cómiffa.Pro/ 
inde nemo ex illorá fapientibus hac intelligit, fed profundo ut dicitur luto 
hxrer.& tenebrofa errorís & ignoranti obtegítur caligine.no folá ut mers 
putos ueritatis radíos afpicere nequeat.fed & quantíi ad inferiora hacc perti 
net,íntellectum habeat obfufcatum,adeo,ut nec fuper da mones imaginari 
ualeat,& íta attolli;ut factore fuo dígnü foret. quod (i quís uel parum fufpi, 
cit, rationi confifus, & haud Deo utens ductore , à perfuaibiliorí feducítur. 
quod & multos quidem magis propter propinquitaté trahít.quid mirü igi 
tur,quum ille ex calibus prorumperet doctrínis, à talibuscg dírigeretur gu 
bernatoribus.(i tam malus etíá adpateret credenti, & honoratus erga hono. 
rantem Coftantium ingratus foret ? Etenim (i quícquá oporteat refponde^. 
re accufationí;haud mihi uidetur Iulianus.tantü ob fratrís doluiffe cedem, 
qué hoftem religionis caufa nouerat, quantum ob Chríftíanorü incremer 
tam,quod admodá ferebat molefte.& quía contra pietaté infaniebat;aduer 
fas pracfent£ rerum ftatum audere & amentix libertatem quarere uolebat, 
quoniá oportebat philofophiá & regnum iuxta illorum fermoné ín unuta 
coueníre.no nt cínitates à malis liberarétur;fed ut illis tmplerétur. Sané hoc 
pritnü procacitatis ac uecordíz eíus fuit (ignum,g» feipfum coronaret,& ma 
eunífica illa appellatíone honotaret.quá nó fortune raptus.fed uirtutis pra. 
míum,aut tépus, aut regium confert fuffragium,(iue n fentétía, cuius 
olim fuit iudícia.Giquidé nemo honoris magnitudine, dominus etíá fit impe 
rij.Secüdo auté(necefTe ením erat ex ijs qux íam aufus fuerat artogantía d 
effe 


| OR AT EYOG PRIM! 81 
effc partá)quid nam deliberat& ad quá impietatem & audaciá progredit? 
(Proh infana anima) Coftantío etíà ip(i;bellum infert,& occidentem relin, 
quit,fub pratextu reddéda rationisquod díadema fufcepiffet.adhuc enim 
arrogant fuarn celare uidebatur.fed re uera uniuerfam imperij potentíam. 
in feipfum transferre cogítabat, quo ob perfidá ingratitudiné, admirationi 
etíá eflet.nec fpe fua deceptus eft. Proinde haud admirétur qui incoprehen 
bilem diuínará rationi;quibus uniuerfa ferütur.ignorant profundítaté;ne 
quaquá gubernationi attificís cedentes, longe nobis prudétiorí.qui id quod 
eius eft propriii.quomodo,& quà Bil RU mino tamé ad melius; & 
medelam,etíá (i ij qui índígentcura indígnentur.propter quas etíam caufas 
ille n ín maliciá eft impulfus(quandoquidé numé penitus expers culpa exí 
fti)bonüaliquid à natura cofequutus licet ea qua: prauitatis (int pratuleric. 
nequacj ímpetá copefcuit/fed multa celerítate,&: domeftici;& barbaricum 
tranfcurrít folum. magiíscp latendo, cy tran(itum occupádo rcgijs milítibus 
adpropinquauit.prznotione quetmadmodü pradicát tj qui fecreta eíus noz 
runt ad expeditioné impulíus.quü daemones etíá motü illum, & quid fatu; 
rum efTet promitterét,necnon mutationé eorü quí ptxerát rebus.luxta uerí. 
dicam auté fermonéprxfinitum iam tépas aderat;magis arcani atq; pro; 
fundum.ad morté ítaqy accelerabat, cuíus ipfe artífex erat;celans à quodam. 
internorá conatü illum;ac (i haud à prxnotíone procedetet, fed cognitione. 
mauifefta.& q» ea qua: fierent ob prauítaté,& haudquacg demoni accíde; 
tent beneficío: uerum c recta coiectura, Períia poftea manifefte oftendit. 
quapropter definát;qui illius celeritaté da monibus acceptá referunt, nifi && 
illis malícíá ipfam afcribere uelimus. Sané (i Imperatorís prafecti.tyráni oc 
cupaffent íngreffum,& nó bellum occultá manífefte prxualuiffet uirtuti;co 
gnouíffet for(itan fceleftus ille, cotra feipfum feftinaffet,& priuscg Perfica 
clade tefrenatus fuiffet,ín finibus Romanis uecordíz pcenas.(imul & ob ea. 
qux male aufus fuerat; dedifTet.cuíus rei teftimoniü eft, q; qui progredere/ 
tur íncognítas etíá;ut ipfe putabat;à generofiffimo Imperator exercitu cír. 
cümfeptus fuít,quín & illi fugam quemadrmodü poftea cognitü eft interdu 
ferat.& quum rerü quoq, potitus effet, nequadj tamen patui operis fuit co/. 
pias illas fübiugare.nüc autem propter arrogantiam paríter & impietatem: 
eius,indíenatione exzftuans Coftantíus, fapientiffimumq Iulíanü habés 
in retibus,Proh noftra malícía, fub uía ingre(fum, uitá cum morte permu» 
tauít.non parüam ratíonétam deo, quàm homínibus ob nimíam redditu/ 
rus humanítatem fiquiídé prater motü illum, Chriftianis etiam ímmiínen^ 
tes pto pietate oftendit turbas.Hlic autem quantum tnihi gaudiam,lachry: 
mis permixtum, ob fermonis exoritur reliquü ? qualisqg matís & fluctuü 
conflictatio.permixtío, & turba;ínuicem di(fidentium & aftuantiü ? (iqui/ 
dem ex nouifTimis mihi ltícia;ex príoribus auté orítur fletus. noni propter 
Chtíftianos foli, & accidenté ipfis afflictioné qua uel per maligni inuidia; 
: | : M UP aut 


OPAC 


d 


8z IN IVLIANVHM IMP. 
dut potius dei incidit permiffionem,ob eas quas nouit caufas, & forfitan ob 
clatíoné noftram;que indigebat purgatione;Sed etíá propter íllius anitná, 
& corü qui ab ipfo ad eandé rapti funt perdítionem. ij (iquidé ultimas eorá 
plagas.& que inde orta funt deplorát calamítates: quoníá hanc folam efle 
uitam exiftímát,nec mente ad futurü pertíngunt;neg; ullam rationé redden 
dam, aut retributione expectandá efle céfent,ob ea; qua ín hoc perpetrata 
funt feculo.fed uitá uiuunt irrationalé femper ín diem, & prarfenté uiuentes 
horá.Et ideo felicítaté,& iafelicitaté,ex contrario incídentibus metiütur. mí; 


' hiauté plus ob erumnasfuturas;pocnasqp im probis debitas nidétur deplo 


randi,tamet(i quod maximü eft haud depromam.Etením qualisillis poena 
etít,expulíio à deo? quomodo nó deploraré mifer? quomomodo nó plus 
perfequutorá iniuafores? & adhuc plus transfugientíà ad maliciam lugebo 


^ 


abreptoré.feu potíus lachrymas fundam,pro íjs quibus nihil graue fuit eo; 


" ram,qux ob Chriftá funt perpeffi, omniü beatiífimis,no folum uenturzui 


ta gratía;uerü etíam propter loríá prafenté,fiduciamqy conftantéqua fe/ 
metipfos ubertím per pericula decorauere, aduerfarijs uero pracludiü exhi; 
buere,itnmínentiü cómutatíonti;ac eorü qua íam funt perpefli.Et profecto 
longe illis melius fuiffet diutius híc fuiflent afflicti,cg quod futurx thefau 
rifauerüt damnatíoní.Et hzc nobis fecundü legis formá fint dicta,qua ho/ 
ínes ob inímícorü calamitaté gaudere prohibet;ac potíus ut míferis copa: 
tíamut exigit. Caterü utrurfüs ad prioré redeam fermonem, qua nam tátí 
rali cócertatio? quis impietatis amorcquis perditionis curfus? Vnde tantá 
Chrifti odii; Chrifti cotraxit difcipulus? quí ín tot ueritatis uerfatus eft fer 
monibus,nunc dícédo,mox audiédo,de ijs;qua ad falutis dirigat uíá. Sane 
nondá hareditate imperii affequutus fuerat,& tamen impietaté oftendere 
eft aufus,tanquá ipfum puderet;g, aliquando Chriftianus factus effet, aut 
axgreferret,quod ci Chríftianis nomen haberet comune.Porró hoc fübiní 
tium eft auf quéadimodi retulere íj, q ei ab atcanís fuere minifteríjs (heu 
ín quales fermones incidere cogor ) ut ndn nequaquá facro,baptifmüt 
ablueret fanctüexpiatíoni noftra, odij perfectioné opponés.Sus ín luto;iu 
xta parcemía uolutatus. Mox íncruéti facrificij,oblatióe manus comaculat; 
pet quod nos Chrífto unimur, necnon paffionis ac diuinitatis eius partícir 
pes reddímur.fectionibus & uictimis res ftabiliés regias,malis cofilíarijs, írs 
malo utens príncipatu. Ver quía fe&ionum íncidit mentio;ac fe occafio of 
fert;ut de cali homínis infelicitate aut infortunio exactius dicam,nefcío utrá 
díuulgatum miraculum literis cómendare, aut potius referétibus fidem de» 
negare debeam: nam & ego fententía teneor fufpenfus, nec habeo quà po» 
tius inclínem,quü ea quz iufte credi debeant,rebus haudquaquam fide di^ 
gnis permíxta effe foleac.Etením quod aliquid, tanta mali & impietatis itv» 
nouatione portédí debeat, nequadg ex incredendis exiftit, quü fapius iam 
aliterín maximís etiam acciderit mutationibus.hoc itaque, & co a on 
ng modo 


,.O"R A-T $O PRIMA ^7 85 
modo admodum mihi admiratione dignum uidetur, omnibüst quí pura 
pare oftendí cupíunt;idy fierí poffe exiftimant. Fertur igitur cum ímtmola 
tet uífcera,crucem appatuifTe coronatam:quod alijs quídé uenerationé pra: 
buit & tímorénecnon noftra potentía afIenfum:at impíetatís magiftro au 
dacíam prafftítir.tanquá effemus círcuenti & coherciti,ita enim crucé & cír 
calum ínterpretabatur,Et hoc me eft míraculum.Quod (i falfum eft;aurz: 
illud ferant.(in erc, rurfus Balaam prophetifat,& Samuel excítatur;aut per 
incantationé ítauídetur. Dxmonescs Iefum ultra cófitentur, ac ueritas pet 
contraría,quo tnagis credatur;oftendítur. forfitan ille per hzc ab impietate 
defiftereadmonebatur,multas enim & admirabiles falutis uías numé inno 
uate nouít,ad mifericordíam inclínans.Sané & ille, quemadmodü à multis. 
refertur,nec à fide eftalienum,ín adytum quendamultís ínacceffum & hot 
rendum defcédít.utíná eam uiam íngreffus fuiffet,qua ad infernum perda 
citantequam ad tanta progreflus fuiffet fcelera.aderat & multís adytís dé 
enus;in hís perítus quídá, aut potíus fophifta. eft ením & id illis díuinatio/ 
nis pecies;ut de futuris cófulturi, fub caligine quadá cum fübterraneís cot 

tedíantur damonibus.uel quía tenebris magis gaudét (quoniam tenebrae 
Sint bid ghe eft prauítatís attí^ces) uel quía piorü hominü conv 
fortía fugiant fuper terta;ac ob illa reddantur ímbecilles.quum auté genero 
fam ín progreffione pauor ínuafiffet, ac affidue augeret, fieretGg ternbilior, 
"fonitus quofdam íniucuados eum audíuiffe aiunt,necnon odores fenfiffe im 
mundos,ac ígnea uidiffe phafmata,& nefcio quas nugas & delíría. re igitur 
inexpectata dogm. v enitn ín ralibus nondá ualde expertus)ad crucé, 
& uctus confugit remedii haccg ob tímoté (ignatut;adiutorem(qj facit qué 
perfequebatur.at relíqua terríbilíora etíam,praualuit Genaculum, fuperan^ 
tur dazmones,foluuntur tímores;quid inde ? tefpírat malum, anímatur rur 
fus;iterü (mpetus & tímores príores,denuocg (ignaculü, & cópefcuntur da 
mones.ía dubío igitur myftes,iuxta uero myftagogus, exponens ueritate, 
abomínatíoni ínquiés,illis fnimus,& nequacj timori. Víncít quod deterius 
eft. FTxc dixit.(imul & perfuafit, petat difcipulum ad perditionis de/ 
duxit barathtá. nec mití,quádoquídé prompta eft malícía, ut potius quod 
'detetíus eft fequatur,cg quod à meliore refrenetur.que ucto ín adyto illo di 
xetít aüt feceritfeu quomodo deceptus fuerít remi(Tus;norunt illi quí bomi 
nestalibus ínícíant.funtcg íniciati.regredit ítaqs & aníma & operibus deuo 
tus daemonibus, oculís furorem indicans. nifi potíus co díe da:monibus cft 
impletus.ia quo tam fcelerata ageredi eft aufus.fed tum etíam manífeftíus, 
«e delítefcerec;aut fruftra cum damonibus cófortíum íniniffe nideri poffet, 
quod illi aflationé appellant, magnifice nomina immutátes. & príma qui 
dem fuete talía.Poftquam autem dolorís partus prxualuit, ac perfequutio 
'erupit,uidit aliquíd:Gue illud propríum ipfius fuit tanquam homínís in ma 
-:Jicia edocti; ac impietate praftantis ; (jue quia ab ijs quí eum inftigarunt, 
Me Ww | T ínftractus 


$4 IN IVLIANYM I M P; 
» jnftrüctus fuitnempe;utapertü fumeret belli;ac ipfe impietatis autor pta 
- fideret.camet(i facinus illad audax & imprudés effet, quínímo à fcopo peni 
-«usalienü.quoníam uís nos cótentíofiores reddítura erat;& ut tyránidi pie; 
- tatísdecertatíoné opponeremus.folet ením generofa prudentia. pertínacius 
uiolentiz refiftere.no fecus ac flamma a uento agitata, tanto plus accéditur 
quanto uehementíus ínflatur. & hoc non folum confideratione didicit pro; 
pria.fed etiá ex prioribus cognofcere potuíffet perfequutionibus.qua Chri 
bianiónam honoratíoré fere quam imbecilliorem reddídete,quonía íjs ani 
| 1nz magis ín pietate fantobfirmata, & per dífcrímina tanquá ferrü candés 
' aqux ui temperatz ac folidiores reddita. quod (i arte potius pugnaffet, ae 
- uiolentíam perfuafione colotaffet;aut tyrannidem manfuetudine,tancg ba 
mum illecebris contexiffet;pradentias eeífTetac forfitan poflibile fuiffet, ue 
ín hoc certamine prxualuiflet.nam prac cunctís alijsumartytü athleticis ínui 
debat honoribus;ac ideo machinabatur;at uí cogeret;)nequaquá tamen coz 
cere uideretur.nos uero pateremur,nullum taméhonoré inde, táquam pro 
- "Chriftopatientes,affequeremur.Proh ftultícía.prímum ením fi latere puta 
" batuius rei gratía periclitandü effet,& ueritate impofturis celare cótende: 
bat.car non íta de honoribus etíá fentiebat.quod illos hoc pacto longe ma 
: dores,& fplendidiores redderet.Deínde (i nos eloríz defiderio periclitari fa 
fpicabatur,cur id non etía ueritatis gratía fieri cenfebat ? Verü de talibus lu 
dantapud ipfos Empedocles,& Aríftei,necnon Empedotími quida;& Tro 
phontjac infelici horum numerus. ex quibus híc quidé, quemadmodá ex 
Siculis crateribus díuínitaté,ut ipfe putabat acquirere,& ad melioré fortem 
nobis tranfmiítti poffet, Gidiln chariffimo,ab igne eíecto teftatum reli 
quít.haudquacg Deus poft hominem oftenfus, fed homo poft morté ina/ 
nis gloriz cupidus,& à philofopho penítus alienus, necnon comunís etíat 
fenfus expers. quídá etíáob eandem anímí xgritudinem ac philautíá;in ca; 
uernís quibufdam fe abdidere,inde deprehen(i,non magís ob furtíuam de; 
ceptione funt honorati, quàm propterlatendí conatum ignominía affecti.. 
Chriftianis uero iucundius eft;ob pietatem pati.ac omnes potíus latere, cg. 
alijs cà impietate eloríofos uíderi.nam ut hominibus placeamus,breuís pe^ 
nes nos eft momentí:at honorís eius quí à deo eft, feu potíus pro dei hono 
-te,omne noftrü eft de(ideriü.nam uere philofophi,& deum timétís, comer, 
«cium cá honeftate;propter honeftá ipfum.& haudquacg ob índe accídétes 
diligunt honores.laudabilia enim opera.qua mercedís gratía,& ob remune 
ratione fiunt.ín fecando ab eis coftituunt ordíne,quéadmodüin tertío,quü 
Á«elera poenae fugiütur timore.noftra igit funt talía;ac íta fe habétia.que uo 
entibus percg facile ex plurímis etía oftédi poffunt. Iulianus uero tancgma 
: gno bonore Chriftíanos fpoliaturus(multi ením ex ppríjs affectibus alio» 
; utn díjudícant menté)boná noftrá exiftimationé prz caterís eft perfequa 
,tus.nectamé magnanímiter;utín alijs accidit perfequationibus itm pia 
m S inam 


ORATIO PRIMÁ, .. $5; 


[nam declarauit , neg; tegíe fed omnino tyrannice de nobis. deliberauit;, 
quo maguíficentíor eíus efTet impietas, quum per uím orbís cogeret popu". 
lum;tyrannicetg dogma omnium dogmatü praftantius uíolatet, Cacterami 
admodum feruiliter & ingenetofe impietatem oftendít,quandoqnide dece; 
ptíones & ueríutías cogitationibus fuis in perfequutione cótra nos íntermí, 
Ícebat.Siquidem quum uictoría ex duabus hís confiftat rebus. perfua(ione 
ac uiolentia;hic quidem id quod etat inhumanius, tyrannidem nempe, po/ 
pulís immiit & urbibus,quibus focotdia propter itatiotialem & inconfide/ 
ratum ad omnía impetum magis erat iucurda;uetum fiaud quaquam edi 
cto publico. Cacterum ne abfcindetetut íimpetus.legem (ine fcríptis propo: 
fait;idelicet;cy íta uellet.uerum quod humanius etat & tegalíus, perfua(io/ 
nem nempe ín feipfum retulit. Quamuis nec illam petitus conferuatet illac; 
fam.haud ením natura permittebat.ut Pardalis maculofam ímrutaret pel 
lem. uel Athiops nigredíné, aut ignis à calore ceffaret.feu malignus huma: 
ní genetís odíam poneret;quoníá ab initio homicída extiterat , uel Iulianus 
à prauitate, qua contra nos ruebat defiaerer . fed quemadmodü Chamale; 
ontem facileferunt uatíari , omnesqg affamere colores prxter candidum, ut 
iaterím fabulofum illum Protheum Aegyptium Sophiftam omittam:ita & 
ille omnía prztercg manfuetus erat,& factus eft Chriftianis, eratGy illi hu 
manítas res admodá inhumana, fuadelaq nil aliud quàm uiolentía, & pro 
immanítatis excufatione probitas, quo iure uideretur ad. uiolentíam confu 
gere, quá perfuadendo nil proficere poffet. quod quidem iade liquet, quod 
apud ipfum patum fuadelg, multum autem erat uiolentíz,quz quidem con 
fcftim fequebatut;quo nos canquam in uenatíone uel laqueis;uel petfequu 
tioaibus,aut omnino aliquo caperet modo. & íta ille deliberauerat ac confti 
terat. Accedebat & illud, quod folümodo fecure , licet ualde impie bellum 
gereret. Cum manu enim admodü propior & coniuncta , & qua totíus 
perfequutíoaís confcia erat;prauitatem fuam inchoabat . quandoquidé im; 
poffibile eft res adgredi extetnas, nifi prius domeftica recte fuerint conti 
tutz. quemadmodum nec poffibile eft exercitum cotra hoftes ducere,quum 
milites editione contra ducem tumultuátur.Propterea etíam aulam immu, 
tabat regíam.quofdam ením morte plectebat, alios autem non folum ídeo 
expellebat, quoníá magno Impetatotí fuiffent fideles, fed & maiori nímis 
beneuoli,ip(i uero propter utranq; caufam Weit. .6 s etíam negocía ca; 
ftrcn(ia;partim per femetípfum.partim uero per prafectos quos (ibí magis 
fideles effe fufpicabatur.immutauit.legionesqg nonullas honoribus Gbi con 
ciliabat;alias uero (implicitate alliciebat.quo unà folam agnofcerent legem, 
nempe Imperatoris uoluntatem. fed longe magis, exercítus partem baud 
miínimam;quam aut corruptam ínuenit & morbídam.ac tempori tam pra 
fenti quàm ptíorí ínferaientem, obfequio demerebat.fpemqy inijciebat me/ 
liotem. Veruntamen non omnesad fuam pertraxit fententíam.quandoquí 


Hh dem 


LI IN IYLIANVM IMP. 


dem non tantum illi de nobís permíttebat;qui per illum nos petfequebatat; 
fed remanfere ultra feptem ctíam milía, quí venua coram Baal non flexe/ 
tunt,nec imaginem auream adorauerunt, neq; à ferpentibus fuere percuffi, 
quoníam ín ferpentem intuerentur fufpenfum, & Chrifti paffionibus diffo 
lutum . fiquidem multí fuere ín pote(tatibus & fublimitatibus conftítutí, 
quos magis credibile erat, tam propter metum quàm fpem fuperari po(le: 
multi etiam ex humilioribus , & numero'tantum noti , in quos ille irruens, 
. non fecus teíectus eft,ac machina quedam haud tempeftiue generofo mw 
ro admota. Verütamen non magis perturbabat effugium, quàm reddebat 
confidentem , inftar captíui infanientís, noluntatiCy fpes, ac (i am fuperat 
fet;affuit.Porro audacia íam ín magnü etíam conuería eft uexilli;quod fub 
ctucís (igno pompam agit,ín altum fublatü exercitum dacit, laborü folu 
tio exiftens.íta etiam à Romanis quoq; appellatá,& quod reliquís,ut ita di^ 
xetím imperat figuís,qua Imperator gaudét imagínibus.& qua uaríjs di 
 ftincta funt coloribus & picturis, necnon illis (ignis qua: horrendis extenfa 
draconü híatibus.ín fummis uolítant haftís;maculo(isqy contexta fquamís, 
geftando inflantur,ac iucundum pariterac horrídá fpectaculum oculís pre/ 
. berefolent.Poftóáp autem illí propínqua ex fententía ceffere, periculumq ut 
putabat ín manibus reddítü eft melius.cofeftím & reliqua tentare coepit.fto 
lida & impía;necnon procacía ac magna. Sane tá ne contra tantam fortem, 
uniuet(icg orbis fructificationé,qua cunctos occuparat fines,per (implícita/ 
tem fermonis ftultíciamcg( quemadmodá uos dicitis ) prxconij.quod fapé 
entes deuícít,ac daemones copefcuittempuscy cofixítzillud idem antiquum 
pariter & nouü exiftens, quemadmodü uos de díjs ueftrís portentofe qua^ 
dam finxiftis.antiquiü quidem paucis;nouum uero multis. antíquü propret 
obumbratíonem.nouíi autem propter perfectioné myfterij.quod tempori; 
bus proprijs referuatü fuit. Tune contra magoá Chrifti bxreditaté? ( quis 
enim eras,quátus & unde?) magná ínquá & haud ceffaturá.negy i quidam. 
plus etíà cj tu infanierint, fed femper plus ultra progreflurá & altius exutre/ 
é&urá(diuínís enim credo przdictionibus & uifionibus)quá Chriftus ut de: 
us condidit, & at homo hzreditate acquí(iuit;quá lex Bgurauít;ac gratía (am 
pleuit.quam propheta cópaginarunt;& Apoftoli colligarunt;necnon Eua 
[apu coaptarüt. Tu ne cotra Chrifti facríficiá tuis fpurcitijs? Tu ne contra 
anguínem per qué expíatus eft mundus.tuís fanguinis effu(ionibus? Tu ne 
belli contra pacem: Ta ne contra manü, qux propter te, & per te duis eft 
confixa? Tune contra fel guftá tuum ?contra crucis trophaxütcontra mortís 
di(folutíonéccontra refutrectioné,tua infurrectione?contra tefté nihil ce(tif 
cans?cum Herode perfequutor.cum Iuda proditor.pratercj quod ín ftratv 
gulatíone haud quacj ut ille,pcenitentíá oftendifti, Chriftits cá Pilato in^ 
terfector, & cum TIudxis dei ofor. Náquid timuifti?nüquid reueritus es?ho 
[tias pro Chrífto mactans.nunquíd magnos tímuifti certat ores? tos 
» Hilut, 


: * 


ORATIO PRIMA : 8? 
üllam,Petram;Paulum, Iacobum, Stephanum, Lucam, Andream, Teclam 
quoq;necnó alíos;qui cam poft d ante illos pro uerítate funt períclítati.qui 
contra igaem.ferrü;beftías,& tyrannos alacriter decertarunt;pracfentibuscg 
ealís ac cómínatíonibus.tanquam ínalíjs corporibus; aut corpore carentes 
re(títerunt.cuíus reí eratía?quo pietatem nec uerbo tenus quídé proderent. 
quibus magní repofití funt Vi sin panegyres.à quibus daemones expel 
luntut,infirmicg fanantur,quorüfunt adparitiones & liberationes, quorum 
etiam corpora folum,;(iue tacta,iue uenerata;eadem poffunt que & fancta: 
anima.quorum fanguinis afperfiones folum, ac minuta paffionis fymbola, 
eadem faciant qua & corpora. hac tu baud ueneraris , fed dedecore afficis. 
quí Herculís pyram.ex infortunio, & mulíerü admiraris iniurijs , Pelopisqg 
catníficinam hofpitalem illam, & deo quoq; acceptam , ex qua infignes ortí 
fint Pelopides, Wi ns eburtiei; pariter € Phrygá emafculationes; 
qui tibíjs demulcentur,& fub illarum fono íníuria afficiantur.necnó ob Mi^ 
thri honorem tormenta,& ínuftiones myfticas.fed iuftas quidem. In tauris 
etíam cadem hofpítalem,& apud T'roíam regiz puella facrificium. Mene; 
coeicp pro T hebanís fanguínem.& poftea Scedafi filias in Leucttis.qui La 
conicos laudas Ephebos flagellis cafos.fanguinemQp arís ínfperfum, deam 
oblectantem , caftam ac uírgínem , quí Socratis cícatam laudibus celebras, 
Epictetícp crus,& Anaxarchi faccalum.quorum philofophía potíus neceffa 
ria erat quàm uoluntaría . necnon Cleombroti Ambraciota faltum, quum 
fermonem philofophícum de aníma haberet.Pythagorícaaiqs fuper faba? 
rum natura decertatíonem.ac Theaní mortis contemptum.ucl haud fcio ca 
fus ná alius quí illius placítís eft inítíatus, & ín ijs philofophatus. Tu autem 
fapientiffime ac genero(i(lime, (i haud quaquam illa, faltem admírare prz 
fentía;.ac Epaminundas,& Scipionesillos uirtute claros ínfpice. quí cum ex^ 
etcítu incedis,cibum capíens uilem;qui fpontaneum Imperatoris laudas co^ 
natum, Equídem ad generofam ac philofophícam animam fpectat, ut nec 
hoftilem inhonoret uirtutem , ac plus tribuat ínimícorá genero(itarí, quami 
prauítatí ac mollíciei domefticorü . Cernis femímortuos hos,ac (ine laribus 
uagos: necnon ob maceratíonem carnís macilentos , quin & exangues fere, 
deodp propter hxc adpropinquantes , pedibus illotos , humicg cubantes, 
quemadmodum tuus ínquít Homerus , quo demonem quendam fuís law 
daret fictionibus, infernos hos, fed fuper inferna elatos : quí ínter homínes 
uerfantur, humanis tamen rebus fablimíores:lígatos illos,& tamen liberos: 
detentos. fed íncomprehenübiles: quibus nihil eft ín mundo, fed omnía fu; 
per mundum:quorü duplexeft uíta;una neglecta;altera autem fummopere 
exculta, qui propter enecationem immortalitaté affequátur.quí propter dif 
folationem deo adunantut.expertes concupifcenti.cam díuino & impafTi/ 
bili amore,quorü fons eft laminis, quorum & fplendor fuauis, quorü ange/ 
liac funt pfalmodiz,& perpetua ftatío nocturna, menscp exceflu ad deum 

Hh 2»  etepta 


$8 IN IVLIANVM IMP: 


necnon Platonis gulo(itate Sicula;o 


$6 


fublimibus & fplendidis,tam opibus quam genere & potentía.quí per uit 
: : nouitatetm, 


ORATIO PRIMA 89 
nouítatem, afflictionibus fe ad Chrifti fabdidere ímítationem : qui (i elo 
quentía etíam clarí aon erant , quoníam pietas haud quaquam ín fermone 
con(iftit , breuístg fit fructus fapientia: ex ore prodeuntis, quemadmodam 
& cuídam Poéta: apud uos eft uifüm:rationem tamen ducem fequebantur, 
ac doctrinam operibus oftendebant. Caterum hac ille omnía negligebat, 
& ad hocunum refpíciebat.quo pacto damonibus.fpíus eum meríto agi; 
tantibus.gratíficarí poffet, ac ideo príufquam aliud quíd ex rebus conftitue 
ret comunibus, ín Chriftianosírruít, duzdg res praxcípue illá ftimulabant; 
Galilxi nempe,íta eními Chriftianos contumelia caufa adpellabat: ac Per^ 
fx. qui in bello fortiter perfeuerabant; Caeterum res noftra adeo illi maiores 
ac cura díguíores uidebantur, ut bellum coutra Perfas nugas ac ludum pw 

tarct.uerum illud haud manifefte oftendebat.fed maena celabat cura. perfe 

quutionem autem noftram ( intantü etim infaniebat ) fcmper & coram o^ 
mnibus íactitare non definebat, Verum nequaquam intelligebat, omnium 
pradentiffímus & optímus rerum publícatum admíniftrator,quod ín perfe 
quutíonibus prioribus mínutum erat id, quod confunderetur & cómouere: 
tur,quum dogma noftrü nondum ad multos perucni(fet, fed ueritas adhuc 
con(ifteret ín paucis,cuius tamen fpendorem elucefcere oportebat, nác uero 
falutis fermone íam effufo,& ínter nos admodum potentía fua uigente;ten 
tate res Chriftíanorum,immutare & cómoucte;nil aliud erat quàm Roma; 
norum pertutbare imperíii,& Rempublicá omníno fubijcere perículis.Qua 
rc,nec deteríus quíd ínímíici nobis ímprecari potuiffent , quàm ut talía à uo; 
bís íp(is pateremur, necnon à noua hac & admiranda philofophia,& regio 
imperío;füb quo nos felices redditi fumus, ad auream illam zetatem & ci 
uítatem peruenímus; bellis & factionibus penitus liberam ac carenté. Pro^ 
inde (i populus clementer fuilTet gubernatus, aut tributa remí[Ta, uel (i noui 
electi fuiflent principes , aut fures cohercíti , (iue alia fuiffent facta , qux uel 
tempeftíuz aut intempeftiuz funt felícítatís & apparentia, magnam profe 
cto Kebufpublicis utilitatem peperi(fent,autesqp noftra: tínníre debuifTent, 
quum talía fuiffent laudata. Veríái populi ad fedítiones íncitatí, urbes turba; 
tz, homínum genera confufa.domus factionibus impletzconiugía fepara/ 
ta, & cuncta alía quz mala hac fequí par erat , quemadmodum & fequuta 
funt haud admodum illi ceffere ad eloríam, (iue Rebufpublicis ad fecuríta^ 
tem, tamet(i ei pülcherríma uiderentur. Verum qui nam alíus ad imnpíeta: 
tem tam pronus efLaut fenfus communis expers, quí hxc utilía effe conten 
 deretQuemadmodum ením ín corporibus,quum unum aut duo membra 
. male funtaffecta , haud difficulter reliquis faccurritur , fanitatísqg bonum 
maíoribus fubuenít partibus , quo celeriter & illa conualefcant , quum uero . 
pluta diffident & male habent, nullo remedio fübueniri poteft,quín omnia 
egrotent, perículumqy illud (am manifefte fe oftendit:íta morbi etiam, qui 
(ingulis accidunt fubditis à communi populo , qui melius habet , funt ab/ 
Né gi (OF s fcondendi, 


90 IN FVLIANVM IMP. 


fcondendi, quá uero maíor pars corrrupta eft, tum uníuerfo ímmíuet peri; 
culum : nec mihi fecus hoc tempore, ijs quí nos tam capitali profecutí funt 
odio,necnon tanta; Chriftianorum retributioni eueni(Te uidetur. Caeterum 
quía Iuliani improbitas fenfibus obtenebrata fuít, ídeo tam patuís y maío 
tibus paríter períequutíoné nectere eft agereflas . Verum hocualde pueri 
le fuit, ac leuitatís plenum, & nequadj uiri regíj, fed neq; alteríus cuiufdam 
ucl medíocríteranímo fortísquod nomínis noftríímmutatíone,exiftimatío 
nem noftram lxdí;aut illa nobís contumeliam irrogarí po(Te arbitratus cft, 
tanquáa turpiffimis cognominaremur hominibus. Cófeftim enim nomen; 
claturam noftrá innouare coepit , Gialilzos pro Chriftanís appellans, & le 
ge ctíam íta uocari iubens,quum reípa;ob Chrifti appellationem, honora 
tiffímos nos efTe cenfeamus , ac nomen illius maxímá nobis coferre eloríatm 
putemus. ac ideo ex qua re nos gloría priuare putauít, eadé nos futmmope; 
rc laudauit.ni(i for(itan nomenculatutz uim tímuít, quemadmodü & demo 
nes,ac ideo illam ad aliud tranftulit nomen mínus a(fuetum aut cognitum, 
At nos íp(is nomína haud ínuertímus , quü nil magis fuper(it ridiculum ít 
quod couertí poffint, utputa Príapos,& phalos pruríentes;ac nigripodíces, 
necnon Hircopedes , & uenerandum illum Pana, ex omnibus procis unum 
deum,nomen fortítum ex íníuría, quemadmodum & dignum erat.oportet 
enim apud illos unum & optímum ín multos di(tribuereac anum ex mul 
tís fierí turpifTimum. Nequaquam igitur ip(is, uel ob tcs geftas, uel nomina 
ipfa inuídemus.fed fua fruantur amentía,cebusq elorientur turpiffímis.Tei 
tut (i uoluerínt, boum illis relinquamus denoratorem, necnon itibefperum, 
quo magis illisgratificemur, íta generatü & tam magnifice generantetp, ac 
decimütertium fuübeunté certamen, quum ín una nocte quínquagínta T he^ 
ftij (tupraret filías, quo ex tam eggie facto deus uocaretur. Sane fi € nos 
quoq, noui aliquid,eíus inftar afferre uellemus.multe Chriftianis fuppete^ 
rent uocatíones.ló ge ob eíus gefta turpiores,magisqy illi cóucnientes.Quíd 
ením probiberet , nos etíá aduerfus Romanorum, & ut ipfe putabat, orbís 
Imperatorem.(imili ludere cauillozac illum, quoníá à daemonibus deceptus 
fuerít, Idolíanum appellate, uel Pifeum, feu Adonium, (iue T'aurícremuem; 
quemadmodum íam etíam à facundis quibufdam noftris cft uocatus. Ma^ . 
gnaením fe offert copia;ut ex ueta hiftoria tradítíone, multa nomina cófia 
gi aut componí ualeant . Caterum omnium fuit abfurdiffimá, faluatorem 
omníum & domínum,uníuer(icg opificem & gubernatoré, magni patrís fi 
líam,ac uerbum,concilíatorem,pontificem.& conthronalé, quí propter nos 
imaginé eius dehoneftantes.ín terram defcendit, ac ignorantibus nobis raa 
gnum coníugtj myfteríum;non folam ferui induit formam, fed & in crucem 
afcendít,quo etiam peccatum meum demortuum perduxít;hunc Samatíta; 
num uocatum,& quod longe deteríus eft dasmonem appellatà, neq; pude: 
factum,aut iniuríantes corrupiffe,quum ei perquám facile faiffet;angelicis le 
Ano eR gionibus, 


ORATIO PRIMA 91 
$ionibus, fed & uerbo folo malignos ulcifci. Verum quum ip (e ín parcendo 
contumelíofis,admodum manfuetus effet & mitis, ac ctíam pro crucífigentí 
buslachtymas profudiffet:plane incóueniés fuiffet,nos tali appellatione ín 
'doluiffe;aut pudefactos effe;ine ideo à boni decertatione deftitiffe,plurísqs 
fecile fermoneri calumniatorü horüm,quàm animarum & corporum;quac 
probe ob uerítatem cóternnere fcímus, falutem. Verum hoc quéadmodum 
'antea díxí potíus rídículum fuit quàm acerbum , ac ideo fcenz illud delega; 
bimus, quandoquidé haud facile eos fuperabímus, quí cum Proferpina ta/ 
lia illic ladunt.talibusqs luduntut. Verumenímuero hoc iam admodum eft 
improbum ac malígnum,quod quum fnanife(te perfuadere haud poffet,ty 
ranníce autem cogere erübefceret , fub leonina pelle nulpinam, aut (i mauis 
fub Minois facie, íniu(tiffimum abfconderet uirum . Nam quo pacto ex/ 
actus dicerem?manf(uete cogebat.proínde alía.íjs quí ea fcribere aut enarra 
ce uolunt relinquo;quum alió meus feftinet fermo.C'zterutm multis curz fu 
iffe atbítror;ut temporis illius.iue Tragcedia.iue Comcedíam dicere opor 
tet,explícare potui(Tent.quibus pats pietatísuifum fuiffet, fermone confode; 
re fceleftum;quo pofteríoribus rem talem,& haud latere dignam tradere ua 
luiffent. Ego auté pro omnibus, unum aut duo, exempli eratía;illis qui ad 
modum facta eíus admírantur.cómemorabo,ut uideát;quo pacto eum lau 
de dignum cenfere poffínt, cuíus aec uituperatio digna inueniri poteft. Lex 
eft regia , num apud cuactos homínes , qui regío fubíunt imperio, ignoro, 
apud Romanos uero fummo ftudio obferuata, publíce ímagínibus hono^ 
rare (mperantes.HHaud ením fufficiunt corónz,& díademata,purpuraq: flo 
rída, & ut tributa ac przefectutze enumerentur, ob qux & fubditorum multi 
tudo imperío applaudere folet.nerum necefTe eft, ut etíam Imperatores ip(i 
adorentur,quo magiís uenerandí uideantur, & non folum íp(i.fed & imagi" 
neseorü píctz ac fictz, ut ueneratio (it inexplebilior ac perfectior. His ima" 
gínibus,alij aliud quíd Imperatoribus appíngere gaudét, quidá ením cíuita 
tes clariores.dona ferentes adiungüt.alij adt uictorías;capiti coronas impo^ 
nentes.nonnullí milítia: prafectos adorantes,ac príncipes (ignís honorátes. 
aliqui ferarü confectiones, aciesdg inftructas. quídá multiplices barbarorü 
deuictorü;aut pedibus poftratorü.feu cxforü figuras.nó folum ením rerum 
quibus maxíme gloriantur uetitaté.fed & illarü amant (imulachra. Iulianus 
uero quíd nam machínatus eft? qualemáe dolà Chríftíanorá etíá robuftío 
tibus ftruxit?(iquidé quemadmodáü cibo admifcent ucnena, (ic etíam cófue 
tís Imperator honoribus impietaté cómifcuit, ín unüg Romanorü lees, 
acidolotü contraxit adoratione. & bác ob caufam Imperatorü ímaogínibus 
damones quoq appinxit, tandj alías quaídà fecandü confaetudiné píctur 
tas,imaoinesq has populis propofuit & cíuítatibus, precipue ucro príncípi 
bus gentíü; quo nemo mali expers remaneret ; fed aut Imperatorü honorí; 
bus;idolotá quoq; admifceretut ueneratio;aut detrectatione imagines im» 
tüs Hh 4 peratoríx 


91 IN IVLIANVM IMP: 


ratoríx afficerentur iniuria, quum permixta effet adoratio. hanc dolum, 
actam uafte excogitatum ímpietatis laqueam,pauci effagerunt,ex cautioti/ 
bus etíam ac prudentioribus , quí & ratíonem faz reddiderunt intentionis, 
Adorauimus, dicebant, tanquá ín honorem ImperatorisJicet inique agen. 


L4 


tes, ín uerítate autem propter uerum & píum regem periditantes. Multi ta 


tent infamía.fiquidem haud eadeni 1 


quí aperte cogere nequit,uenía cen! etur digna 
turpe fit ui graffari.turpius etíam exiftimo ac 
propo(itum arte quadam (affurati au(it . Aliud autem quod Julíanus egit, 
licet eiufdé fuerit intentíoni | 
rius & fceleratiusquoniá ín plures malá peruafit,& ideo hoc prx:dictis ad^ 
dendum cenfui. Dies aderat donatíui regij ue anníuerfarius, feu quod Im/ 
perator improbitatís caufa illum de(ignauerat : eo díe exercit adeffe opor/ 
tebat,quounufquifcp pro dignitate fua acordine quem ducebat, honore a£ 
ficeretur. Rurfus igitur ílliberalitatis (cena,tutíus impietatis drama;quo hu 
manitas inhumaniffimo quodam inficeretur ueneno. acmilitarís ínconfide 
rantía pecunia inefcaretur, und cum infatíabilitate, qua plurimum homíncs 
illilaborare confueuetunt. Tuliahus igitur pracfedit (plendidus.fplendide de 
pietate concionatus,.immenfíum machínamentiís fapiens (ubdolis, Melaav 
pus puto quifpiam aut Protheus,omniía exiftens & fa&tus;ac facile feipfum 
fpecie transformás. Aic quz cítca ipfum,qualia?& quáto luctu recte fentier 
tibus digna erant?non folum pracfentibus;fed etíam íjs,qui nic auditu fpe 
&aculum illud percipiunt.Expofitum erat aurum. expofitü & thus, ígnisqg 
íuxta accenfus,ac prope aderant pracones, adeo ut forma rei plane credibi/ 
lisappareret;quati lex ifta regi donatíui effe uiderctur,uetuftioris fimulet£/ 
am ac honoratiorís.deínde quídzthure adorare oportebat, & ab Imperato 
te perditionis fufcipere metcedem.Ob rem adeo paruam , tam magnam; 
qux non folum ín extremam animarum uergetet interníciem.fed & manife 
(te impietatem contra deum teftaretur.hei facinoris tanti, heí retributionis, 
uniaerfas exercitus aníus artificio uenundatur? & quí terrarü orbem fu(tenv 
tant,paruo igne,& auro, paruotg concidunt nidorezex quibus plures etíam 
iugulationem ignorabant propríá . & quod etat grauiffimü, aderat aliquis 
tandj lucrum confequuturus;qui poft lucrum nec fui ipfius compos erat; Im 
peratoris adorabat dexteram,& quod manü qua ipfe ingularetur adoratet, 
plane ignorabat.ijs uero qui dolum deprehenderant.nequaquam plus erat, 
quum femel malo effent prazoccupati, legemtp índiffolubilem priorem du; 
cerent 


ORATIO PRIMA  . 9$ 


cerent dementiam . Proinde , qu Perfarum myríades", qui nam fagittarij, 
quí fanditotes , facinus hoc expíare poffentz quod ferri milítare , & undiqg 
icmpenettabile, quz nam machína: murales.que manus fola;ac tempus uni/ 
cum, con(iliumideteftandum patrauít? Addo his narratíonem praedictis 
etíam míferabiliorem.feruntur quidá;qui ex ignorátía fuerant capti, poftcg 
í1 hanc incídí(fent calamitaté , ac domum teuet(i cam fodalibus ad menfa: 
pattícipationé confedí(Tent, inde bibendi confaetudo ad frígidam proceffif; 
fet copotationem, tanquam níhil moleti fuiffent perpeffi , ad frigidi calícís 
hauftum Chríftá ínuocaffe, ac crucis gatione ín altá afpexi(Te. híc quum 
quídam cótubernalis admiratione captus dixiffet, quid hoc rei eftz Chriftà 
poft abnegatíoné ínuocatís: ip(icg femimortui refpondiffent, & quo pacto 
negauímustac quíd nouí audímus:illeuero quoniam per ignem inquit, fa^ 
ctificaftis.quumdpid effe Chriftum abnegare docuiffet;confeftím e fympo 
(io tanquá infaní acattoníti exilierunt ; zelo&y & íra excandefcentes , ac per 
forum difcurrentes.clamabant ac dicebant; Chriftiani, Chriftiani anímo fü 
mus, audíat omnís homo, & prz omnibus deus, cuí & uínimus & moriíturí 
fumus. nequaquá tibi mentiti fumus Chriftefaluator, haud taam beatam 
abuegauímus cofeffionem.nam (i manus etíam in re alíqua errauít, animus 
tamen neutíquá confenfit.Imperator nobis impofuit, cuius auro fumus uul 
neratí.emendabímus impietatem .fanguíne expurgabímus. Inde ad regem 
curtentes uociferabát,ac autum admodum puetilíter abíjcentes, Non dona 
Imperator fufcepimus;fed morti fumus adiudicati: 6 honoris caufa fumus 
uocatí;fed plane ignomínía damnatí.eratíá tuís concede militibus, Chrifto 
nos (ignato,cuíus folíus fubfumus imperio. Pro igne ignem retribue, pro ci/ 
nete íllo ín cínerem nos redígíto;manus quas male porrexímus,;detruncato, 
necnon pedes quibus peruetfe cucurrímus.alíos auro tuo honorato;quos ac 
cepíffe haud poeniteat: nobis fatis eft Chriftus, quem prz omnibus habe^ 
mus.Hac quum dixiffent.pariter & alios deceptionem agnofcete, ab ebríe/ 
tatecp reipifcere;ac Chrifto per fanguíné refpondere iubebant. His clamo; 
tibus quum Imperator grauiter indignatus fuiffet;ab aperta tamé caede ab/ 
ftinuit, ne martyres faceret, quí íam quantum in ipfis effet martyres erant: 
exilio tamen eos damnauit.qua uíndícta ingenti illos affecit beneficio,quo/ 
níam lógeà fuis ablegauit defcedationibus & machinamétis. Sane lícet tali 
duceretur ímpetu,& eo ad multa mentís uteretur maleuolentia, nequadj ta/ 
men uití cogitationes Firmítudínem habebant, neq; plus propríjs iadulge/ 
bat coideratíonibus, quàm damoníorum íactationibus: nec fententíam ít 
finem ufc , minus prauitatís arcanum feruabat , fed tanquam Aethnaus 
ignis in mo montís recondítus furfum tendit, acui erumpit ín apertum: (i/ 
ue aliud quid hoc eft, feu halitus Gígantís fupplicium expendentís , eo 
uíqs terribiliter refonaas, fumumqs ob prauítatís iudícium eructans.feu fpi, 
ritus eft nímíum alicubi affumens augmentü, íta ut retínetí nequeat, fed ex 
: peculíaribus - 


94 IN IVLIANVM IMP. 


eculíaribus erumpens finibus.fürfam delatus fuper crateres effunditur ex* 
celfos,ac nonnundj fübiectam terram inctedibili ac horrendo deuaftat fluv 
uio: ita & Iuliand cernere erat, fub initi quodátenus.fui iplius & coficti do 
gmatís dominari, deceptionety res noftras male afficere: ubi ueroaliquádo 
irc faperabat exxítuatio,haud quad prauos mores celare poterat.fed cótra 
deam,& pium noftrü ordiné aperta utebatur perfequutione.nam ut cdicta 
contra facras ades omittá; publice propofita;ac príuate impleta, fuppilatío 
nem munerü ac pecuníard, non magis ex impietate Cj infatíabilitate, nec 


non uafotá facrorum ap prophanís manibus conip rcabanf,ac fa 
per hacc facerdotes.cum fubditis ductos & ligatos. plenáscg fanguine colu^ 


mnas,manibus|laceratotü ac nnd us ctames 
os quoq per regíones & urbes difcutrentes,ctudelíus ac feruentíus etiam co 
qui talía imperauerat,quo nos pro Perfis;aut Scythís, alijsue barbaris corrí 


" RM " 


perent.Et ne hec (olá dícam;quís ígaorat Al xandrínorá inbumanitaté,qui 


pra multís alijs. qux contta nos puetiliter cgete, immoderate etíd tem pore 
faatui? Populus natura feditiofus & infanus.infuper & hoc cxteris ferütur 
addidiffe impietatibus.utfanguinis tam facrificiorá £g hominü inundatio/ 
ne.facras impleuerint x des.hzctp acta effe, quá illos ductatet quidá e phi 
lofophis regfjsqui ex his folá nomíne inclaruit. Quis praterea ignorat He 
liopolítarum cómilitium egregiüz quis Gazeorum uecordíázquum ob illam 
in admiratione & honore funt habití;quoníà bene de luliani fenfiffent ma 
enificentía. Qué Ascthufiorá latet dementía? quí eoufcy fuerant íncognítá, 
fed ex illo tépore admodü famofi acit enim celebres,non folá actio dextra; 
fcd & malicía,qua improborü fuperat exiftimationé.hí enim dicunt ( opor 
tetenim unam referre ex multis , horrore X facrilegis etiam homínibus di/ 
gnum) uirgines caftas ac fupermundanas, & quafi uitorü oculis intactas,ín 
medium produxiffe;ueftibuscp nudatas,ut eas uífu príus iniaría afficerent, 
concidífTe,& bifariam diuidifIe.O qualiter tuam tunc Chriífte longanimita 
tem fero? Quidam etíam propriis dentibus male conuiuium peregilfe ferun 
tut.fed fua infelicitate admodá digne.nam iecinora cruda deuorafíe,& poft 
illam cibum alium cómunem acconfuüetum intuliffe dicuntur. quídam pal/ 
pantía adhucuifcera;ante potcos,cibi loco ptoiecifTe, ex fuibuscy elegifle fc 
tociores,ut theatrum exhiberent,ubí cernerentur carnes cum ordeo deuota 
ti ac dilacetati , cibum commíxtum, & tunc primum uifam & audítum.quo 
folum damoncs fuos pafcere dignus eratís, quí harum rerum artífex exifte 
catquemadmodum probe illos ex proprio fanguíne pauítac uulnere quod 
accepit per uifcera.tametfi mifeti illi (e infulfe erga talia habeant;neqp ex im 
pietate fapere norint. Ptoinde quís nam tam longe ab orbe noftro remotus 
eft, ut ignoret quemadmodü cum Marco illo admirando, ab Arethufrjs fit 
actum*(iue ad quem fama reí tam memorandz non peruenerit? Hic enim 


quum per Conftantíum multa Chriftianis licentía conceffa effet ; damo, 
num 


ORATIO PRIMA - ep 
num quoddam fabuertit templum , ac multos Chtiftianos 3 gentili ertore, 
non mínus per uitz fplendorem, quam uím fermonisad falutem conuertit, 
hancob caufam,magnam (bí iram apud Arcthufios, pracipue demonum 
cultotíbus concítauit. Quum igitur Chriftianorum res cómotz funt, genti/ 
liumdg tumefcere caepetüt , temporis ille uíolentíá haud effugit . folet enim 
populus;etíam (i ad prafens itam cohibeat.tandj iuis ín ligno delítefcens, 
feu fluuius uí cohercitus,ubi tem pus eftoblatum,reaccendi & erum pere.Igi, 
tir quum ís popularem motá;nil mediocre (ibi machinari aüt comínari cer^ 
neret;prímo fagáíníjttam ob animi putillanimitaté, quàm legis confilium, 
que e ciuitate in cíuitaté fugere ac perfequütoribus cedere iubet. Decet enim 
Chriftíanos,non folum res cofiderate proprías, etíam fi magno (int animo 
ac fortitudine praditi.fed etíam perfequentibus parcere , ne forte ipfis acce; 
ptum feratur quod hoftíum periculo non faübuenerint. Quá uero íntellexif/ 
fet multos propter ipfam effe tractos, multos quoq; ut animas à perfequu/ 
corum confetuarent crudelitate aufugere, nequaquam tulit , ut ipfe fecurus 
aliorum neglíeeret periculum, quapropter confilium cepit optimum & fapi 
enti(fimum.(iquídem à fuga tedijt, ac feipfam populo offeres tradidit.ut eo 
uteretur ex libito, penítusQs ad temporís fe adaptabat difficultate. Ibi ergo 
quíd molefti defuit? quid'non excogitabatur erauiusz quü alíj cum alijs,ob 
uníus malum;ín eandem conuenírent fententiam;nec quiífpíam ex hís qui ei 
molefti erant;uel philofophicü íllius (& G nil aliud) ueneratetur:fed propte/ 
rca magis indigaarentur, quod tantam anímí prudentiam, ín homine corv 
temptum potíus quàm uíriltatem ad pericula fabeunda putarent.Duceba; 
cur igitur facerdos fenex;athleta fpontaneus.per urbis medium,xtate uene/ 
randus.uíta etía uenerabilior omnibus pra:terég perfequutoribus & tyran 
aís.trahebatur aüt ab omni zetate ac fortuna;& non ab illo cantá, ab alío au 
tem mínus.fed índifferenter ab omnibus,uíris, mulieribus, íauenibus,fenio 
ribus,ctíam ab ijs qui refpublicas adminiftrabant;& quí inter digniores cen 
febantur. quibus omnibus certamen unum erat ut alías alium atrocitate, ín 
affligendo fenem exuperaret,ab omnibusdy; píctatís pars cenfebatur, (i mul 
tís illum afficerent malísac fenem füperarent athletam.qui pro uníuerfa de^ 
certarct ciuítate.trahebatur pet plateas, in lutum propellebatur, capillis ra^ 
piebatur.nec aliqua pats corporis erat quz non fupplícij admifceretur init 
riz. idi ab íjs fiebat;qui Mithri poenas fuftinere digní erant.puerís à pue: 
tis fablimís remittebatur, qui generofum corpus ftilis fufcipiebant, ac ludi 
cram reprzffentabant tragoediam . tibia ad offa ipfa preffaris dilaceraban: 
tut, reftibus lineis detruncabantur aures . tandem à robuftioribus ac expe? 
dítioribus fporta ia altum eleuatus, melle oblitus & garo , uefpís & apibus 
ín meridíe quá fol feruidiffime incalefcete folet , exponebatur . quapropter 

ille carnes eíus decoquebar, infe&tis uero cibum beatz carnís( neutíquam 
: ením mífera dixerim ) calidíorem reddebat. Ibi fertur ( pied ios & 
j Iteris 


96- IN DVLIANVM:IMP^ 
literis mándarí dignum eft) fenex ille.fed ad certamen iuuehís;neqy in extre 
inis doloribus alactítatem remi(iffe, fed in tormentis perquàm iucunde me^ 
torabile illud & decantandá díxiffe . tancj recognofceret fymbolü , quam: 
(c (ablimé;illos uero hümiles & infra cóffitutos ceraeret. tantü faperabat fu 
* perátes,& adco longe a triftícía abetat.perinde ac alteri affifteret períclitan/ 
ti, pompam, & haud quaquam calamitatem rem lianc zftímans . Proinde 
quís hxc non ueneraretur, (i faltem ucl mediocri emanfuetudine & humani/ 
tate preditus effetzfed id homíues píos tempus illad haud inebat.mínus re 
gis impetus, quí à populis, cinitatibus, & príncipibus nilaliud quàm quod 


, 


inhumanifimá effet exigebat:licet multis haud íta uideretur, qui malorum 
eius morum profunditatem haud cognofcebant.& tales nobis res fuete coni 
ftantis illius fenís.& quamobrem?quum necaureum unum tortoribus relíra 
queret,nempe;ut maaifeftü Beret fe omnia hc pietatis caufa toleraffe, do; 
nec candem grauíffimam templi facerent repetítionem,omne ab eo aurum 
ímpenfum exigentes;aut ipfum tem lam rexdificare iubebant.fed uídebaz 
tur mádati impoffibilitas,potius quam anímg pietas certamini huíc rc(ifte 
te.quumtp eos ex patte conftantía (aa uiciffet.femper aliquid à fumma exa 
&ionis fabducens, demum eó deuentum eft,ut ualde parum effet quod pe; 
tctetur,& quod facile exolui poffet:eratty certamen utríncy zquale;hís qui/ 
dem ut uincerentaac falté aliquid acciperent: illi at ne uinceretur;ac penitus 
nil perfolueret: licet mult adeffent, quí plus etíá pro homíne fe foluere uelle 
offerrent,non folá pietate fed inexpugnabili & infuperabili homínís coftan 
tía moti.tá mauifefte apparuitnó pecunia:fed pietatis gratía certamen con 
Gatum effe, Caterü num hac manfuetadinís feu clementíz , uel & conuerío 
attocitatís potius & inhumanitatis (int indicia,expediant nobis ij qui Philo 
fophum admirantur regem. ego enim neminem de iufta ac uera refpon(io 
ne dubitare arbitror. Caterum nondum addidi, quod Marcus hic unus ex 
his erat;quí impuram faluauerant Iulianum,& clanculum fubduxerát.quo 
níam totum genus eíus períclitabatur : ob quam rem forte folam, íufte haec 
perpeffus eft;ac plura patí dígnus erat, quoniam tantum malum, quamuis 
ínfcius.uniuerfo faluaffet orbí.aíunt at propter liec eü quí tum pracfes erat, 
acteligioné fequebatur gentilem licet motibus gentiles longe fuperaret, cti/ 
am optímos, & quí olim & nunc quocp laudantur, audacter Imperatorem 
itaalloquutum fuiffe, quuarnon ferret uaría uíri fapplícía , fortitudinemqg 
adeo conftantem.num quid nos pudet Imperatorzquod adeo ab otn nibus 
uicti famus Chriftianís;ut ne fenem un fuperare poffimus;qui otnnía pet/ 
tulit tormentazuerum haud faperare;for(itan non magnum:at uíctos difce/ 
dete,nónne hoc extrema eft calamitatis? Caterum ut uidetur eifdem.pra 
(des confunduntur,reges autem ornantur.ueruntamen hac facientibus ma 
cis quàm patientibusfunt miferanda. Et bec quidem ac talia apud Arethu 
(ios funt gefta;ut Echeti & Phalaridis inhumanítas patva fuerit ad illorum 


crudelitatem 


ORATIO PRIMA 97. 


cradelítatem cóparata.feu potius illíus;quí talia perfuaGt ac preparauít,quá^ 
doquidé germina funt femínis,tempeftatisqg naufragía. Cacterü reliqua qua 
lía fuere & quanta?quís mihi Flerodotí aut I hucydidis dabit ocium & lín, 
guam , quo uenturo temporí;uíti tradam prauitaté, nafcituriscg hominibus 
temporis íllíus notem explicationes? Tacebo Orontem,& nocturnos morta 
os,quos fluuius ille Imperatori celabat.defunctorü mole coartatus,& interfe 
corum corporibus defluens íncertus.quandoquidem qua fequuntur conue 
nientíus eft referre.Omíttam & Imperatoría loca concaua ac abdíta;necnon 
ea quin lacabusac puteís.foffis quocp funt reperta.cuncta ením malis the/ 
fauris & mylfterijs fuere referta, no folum puerorum conciforá & uírginutmn, 
tam animarum reuocandatü,quàm uatíciniorum eratía,hoftiz: haudquacg 
legitímz, fed & eotum qui pro pietate periclitati fuerant . Proinde & ea illi (i 
uidetur concedamus;quorá ipfum quocg pudebat:nam licet lla medíocríter 
etiam faciebat;plane propter clandi conatum oftendebat,quod nequaquá 
decorum effet;ut fcelus illud propalaretur. Czeterü quod & Cafarienfes no^ 
ftrí maguanímií illi, ad pietatem feruentiores, íta ab ipfo exagítati & íniuría 
affecti [unt , exprobratíone forfitan haud funt dígna : (ed iu(tius de fortuna 
coquerendü uídetur.quod fortunato tempore;tam infortunate ad talem cef 
ferit retributionem:quandoquídem & iniufticiz,quü domínatur;aliquid con 
cedere oportet, Porró quis igaorat,quemadmodum populus quídam cotra 
Chriftíanos ínfanierítac multam cadem perpetrauerit,pluraCg fuerít cómü 
natus : deínde quii gentís prafes medium iter ínter leges & tempus ingref^ 
us c(let,exiftimans huic quide inferuire,illas auté mediocriter reuererí opor: 
tere, ac ideo plures Chríftíanos in uincula coníeci(Tet , paucos auté Girzzcos, 
quoníam illos honoraret, regí delatus, ac reus factus, ignotnínía propterea 
notatus eft,& ranquáuiolator códemnatus:quumq leges pratendiffet;qui 
bus confifus íudicafet, parum abfuit quín capitalem etíam fubíjffet fenten,, 
tíam:tandem uero Imperatoríam cofequutus clementíam,exilío eft damna; 
tus.Sed & fententía repetenda eft, tanquam admiranda & humanitatis ple 
na. Quíd magnü foret,iuftus inquit iudex, & Chriftianos nequaquam pet; 
fequens;(i etíam manus una Grazca.decé cóofeciffet GalilzoszINunquíd bacc 
crudelitatis funt manifeftze? nüquíd perfequutionis pracludía certa, ac longe 
fjs que publice füt propofita clariora acformidabiliora?Quid ením intereft, 
(i Chriftianis publice periculum infcribatur, aut quis ob Chriftíanorá perfe 
quutionerm íocunditate afficíatur ? magnumqp crimen medíocritatis confer, 
uationem e(Te cenfeat? nam regis uoluntas cítra fcripturam, leoís etíam uim 
obtinet.uí fua praualens,& longe fcriptis illis fortior,quibus potentía nó fuc 
cuttit. Czterum qui res illius geftas uenerantur , & nouüex illo nobís deum 
confingunt.fuauem & clementem, haud quaquam publíco edicto, & ab illo 
promulgato , Chriftianos perfequutionem fuftinuiffe , & omnía qua perfe 
quutotíbus uíía fant;perpeffos cfTe afferát;caufas ipfas peiquc. omít/ 

í tentes 


"T3 IN IVLIÁNYN IMP. 


centes.atqui nemo hydram ideo cicuram dixit, quod nouem capita pro uds 
produxerit.fi quid fabulx eft credendum:neque Patatícenfem Chitmzram, 
quod tría babuit & ea diuerfa, quo appareret terribilior : feu Cerberum ín 
fernalem, quod totídem fortitus (it;acea (imilia : ael marínum malum Scyl/ 
lam, quod fex in círculo prazdíta fuerít;ad modum fugiendis: cuius ctíam fuv 
perna pulchra faiffe dicantur & humana.uifacg haud iniucunda.uirgo enim 
erat, ac cognatum quid nobiíícam habens: fed reliqua capita canina & mots 
ftrofa erant , ac nullíus precij digna ; qua daffes etiam totas rapiebant, ac 


quantum ad perículá pertinebat , nihil ab oppofita Charybdi differebant: 
ni(i tu fagittariorum & fandítorum íacila ac lapides,& nequaquam fundito 


res & fagittarios ipfos accufare malaeris: autetiam uenatorum canes, feu ue 
neficorum medicamenta noxía , necnon cornutorum boum cornua, aut ut/ 
gues ferarum dilaniantíum . quí dero talibus utantur , extra caufam ponere 
uoluerís,nec participes cenfere eorum qua perpetrare fuerint au(i. Caterum 
talía plane ratione carent.ac fophifta aliquo indigent, qui corum patrocine: 
tut malís, ac ui fermonis id quod uerum eft cooperíat : licet feipfum abfcon/ 
dere haud poffít;etíam (i multum fe obtorqueat;& cogítationeín omnes uct 
tat figuras, aut orci ( ut dicitur ) galeam induat, (iue Giygis ufus annulo, aut 
fanda: ftropha feipfum decipíat . e díuerfo enim quanto plus fugere & eua 
dere conatur,tanto magis a uetítate & prudentíoribus capitur indicibus,tam 
quam ea facíat & audeat , quibus neque ipfe tanquam uír iuftus aftipulari 
poffit.adeo facilís captu eft improbitas, & ubique (ibi ipfi incidens.Sed efto 
quod ea qu íam faciebat, haud talia, & tam longe à regia abeffent no/ 
bilitate & magnificentía : at que deinde facere deliberauerat, humaniota &€ 
(agis regía,multo etiam digniora erant, przdictis nó fuiffent inbumanio 
ta. quema dmodü enim quü fe draco mouct.fquamz quxdam horrent, alíac 
faper horrent, nónullz mox horrebát, funt & alique que à motu ceflare ne 
queuntetiam (i eo ufcp quíeuerintiaut (i mauís,quemadmodá fulmine qu&/ 
dam íam tanguntur, alía auté denigrantur, quoad tandem & illa quoqj uís 
mali occupet:íta & à Iuliano quadam practer leges agebantur, quzdá fpe & 
mínís contra nos de(ignabantur,& hac adeo abíurda & à cofuetis alíena;ut 
ex illius cogítatíone fola adinuenta effe deprehenderent. Erant & aliqua de 
uibus adhuc cefültabat,& ad opus perducere cupíebat.Sane licet multi at 
te illá fuerint perfequatores,& hoftes Chriftianorá:attamé qux nec Diocle 
tíanus,q primus Chríftianos affecit iniuría;neqg qui illi fucceffi.ac e impie 
tate faperauit Maximianus cogitauít uncp.nec Maximinus poft illos & fup 
illos perfequutor, cuiusimagines publice erecta: adhuc perfequutionis illius 
fymbola ferüt.corpuscg notant infamía.hzec Iulianus deliberabat,quemad 
tnodá fecretotü illius fodales & teftes propalarüt, cobercítus ame eft dei cle 
mentía;ac lachrymís Chriftianorü que multz i, & à multis erát effüfc.quá 
folü hoc cótra perfequutore haberét remediis, Flac aüt erant que animo cà 
esa ceperat, 


ORATIO PRIMA 99 


teperat;at Chriftíanos omni loquendi priuaret libettate;eosty ab omnibus 
eorum prohiberet couentibus,concionibus.panegyticís ac iudicijs, ita ut nec 
alicui licit foret his utiní(i qui ín arís corm pofitis adoleuiffet.ficG; ob rem 
tantam mercedem perfoluíffet ingenté.Proh leges,& legumlatores,& reges, 
qui tanquam ccelorum pulchritudo,ac folis fplendor , necnon aétis fpiratio, 
omnibus communi expofiti éftís clementía,& abunde quidem:íta'ne legum 
ufarpationem omnibus ponítís hominibus liberis zxqualem,& uniuerfaliter 
uenerandam, ut Chriftianos priware decernatís,ne tyrannice etíam oppref? 
(i,pcenas exigere ualeant;mínus ob pecuníz: damnum illatum,;uel quà aliud 
quid paruum feu tmagnum contra interdictum funt perpefli, fed ut extorres 
agantur,& ínterficíantur, &tantum non à refpíratione prohibeanturz Verü 
hax patientíbus maíus recte agendi ftudium,& ad deum füppedítabant fi 
ducíam: facientibus autetn, íniquítatem maiorem & ignomíníam, Et fermo 
quidem homicídz íllius,& defertoris , & uiolatorís & legislatorís, feu ut ma/ 
gis proprie dicam inimici,& noftrorum fermonum cenforisadmodum fapi 
ens erat:nam in lege noftra contineri afferebat, ne nos uíndicaremus, nec iu/ 
dicaremus , ne quid poffíderemus fub ínítium.ne quid proprii duceremus, 
fed ut alibí uiueremus, pracfentíaq; ac fi non efTent contemneremus, malum 
pro malo non redderemus;neq; (i qus maxillam percuteret, fed potius pat; 
ceremus, & alíam praberemus uerberanti , tanicamqp poft pallium exuere: 
mus: forfitan & hís quoq; addidit, ut pro offendentibus oraremus, ac opti, 
ma ucllemus perfequentibus. Cur hzc autem non deberet exacte cognofce 
re, qui olím diuinorum eloquíorum lector fuerat,& quí magni OE hono 
re decoratus,quicg martyres templís ac delubrís honorauerat? Ceterum hoc 
precipue mitor;qui fieri potuerit,quum tam diligenter ín his (it uerfatus,quo 
pacto ignoraucetit,aut data opera practeríerítquod malus male perdetur, & 
omníum maxime qui deü abnegauít, & quod illo maíus eft; firmiter ín pro» . 
fe(fione permanentes expellere contendit.talibusqy inuoluít malis,ín quae íp 
fe digniffimus fuiffet incidere. Proinde (i nos tales ex legis forma efle ^. aed 
cenfet,& ita obnoxíos effe oftédere poteft;ut ín praícriptis maneamus man 
datis: (ibiuero íníunctum effe;ut (i etíam bonüillud aflequi poffit.peffimus 
tamen cum deis fuis remaneat, (icq; habitus ín duo hac dírimantur, uíittuté 
nempe & prauitatem, & nobis meliorem congruere partem, ip(is autem de; 
teríorem relictum effe a(ferat:dícat hoc,& füb inimicis etíam teftibus, & quí 
noftra perfequuntur.uíncemus . Sí uero aliquam probitatís & humanitatís 
partem (ibi uendicant, fermone faltem, fi non operibus ipfis, & (i non adeo 
funt impudentes , etíam (i admodum prauí exiftant, maliscg eaudeant da 
monibus,ita ut affirmare au(int ímprobítatem hereditario íure ad eos pettí/ 
nere, oftendant ubi & quomodo iuftum (it, nos etíam ín patíendo fortes ef/ 
fe debere;ipfos autem neq; parcentibus parcere. Proinde íta con(iderate,quá 


aliquando tempus effet, ut & nos potentía prxualeremus, uoscy ex hís alía. 
PIU a "dites 


109 IN IYLIANVM -FMP, 
aliter ranfgrederemíni,& ín ca committeretís, quid nam tale uobis in rcbug 
ueftris,à Chriftianis, quemadmodum multifatiam à uobis Chriftianis acci 
dit?qua nam loquendi libertate uos príuauimus 2 in quos populum ímimifi 
mus fxuientem £ quibus pra(identes plus quàm impo(itum erat exegímus? 
quibus animarum íníecimus periculamtfed pos quos nam 3 prafccturís, 
aut alijs abegímus honeribus,qux optimís debentur ? & ut breuiter dicam, 
cui talía íntulimus;qualia multa contra aos aufi, aut nobís comminati eftis 
uerum ne uofip(i talía de nobís dicetis, quí noftram accufatís manfuetudine 
& humanitatem. Deinde 6 omníum fapientiffime & prudentiffime;cur not 
& hoc confideras, quí Chríftíanos ad fammum uirtutis coarctas ? quod lex 
noftra ín quibufdam ita necefTitati eft fubiecta;ut contrauenientibus perícu 
lum ímmineat;in alijs autem neceffitatem non habet.fed electionem;que ijs 
quí illam obferuant;honorem & rettibutionem confert:quí uero eam nó ob^ 
feruant, haud ídeo periculo fiutitobnoxij.Sí ipiturpoffibile exifteret.at om^ 
nes e(lent optími,& ad fummum uirtutis.culmen afcendere poffent/hoc qué 
dem praftantiffimmum effet ac perfecti(Timü: quoniam autem diuina ab hu^ 
manis funt fegregata, acimpoflibile (it, ut hzc haudquaquam optímís parz 
tícipent;illa autem magna fint (i mediocritatem etíam affequantur . quid tí 
bi uís?quum ea lege fancis.qux nequaquam funt omnium:aut cut eos damv 
nare oportet,quí illa non obferuant?quemadmodum enim qui fupplicio di | 
gnus non eft;/baud ideo przconíum merctur:íta & quí prxconíum non me^ 
returjam fupplicio eft dignus . Verü oportet ut ín termínis noftra philofo/ 
phia uitíumcs noftrarum maneamus;ac íta quod rectum cft petamus. Cx/ 
terum rurfus mihi fermo de fermonibus repetendus eft: haud ením faceie 
ipoffim;quin hoc fxpius repetam,illistg prouiribus patrocíner, Etenim qu& 
multa Gnt & grauía, ob qua ille digne odio haberi meretur, in nulla tame te 
magís,quàm ín hac delíquifle uideri poteft. Mecá ígitur indignetur,quicun^ 
que fermonibus gaudet,& hoc pariter fungatur officio: nam me quoq; ex ib 
lorum effe numero haud quaquam negabo:alía ením uolentibus reliquí, di 
uitias.nobilítaté.fplendorem.potentiam;qus inferna fant reuolutionís,deli/ 
cizCp fomniorum:folum autem fermonem fun amplexus;nec cgrefero labo 
res tam terreftres quam matítímos,qui illam mihi compararunt. Mihi itacg 
& ijs qui amici fant.fermonum uis exiftat ac copía , quod prímiü cum ptímis 
amplexus fum,;& adhuc amplector:de rebus loquor diuinis, ac fpe extra uifà 
bilía conftituta:íta,ut (i res etíam familiaris admodum, iuxta Pindarum pre 
mat,necefTe tamé mihi (it de hís fermonem facere: nam & ualde iuftum cf, 
ita ut ignoréan íuftíus fit aliud;quàm fermone pro fermonibus eratías zed; 
dere fermonibus . Vnde igitur tibi a mentem uenit ó omnium leuiffime, & 
infatiabilitatís extremz, ut fermone príuares Chriftianos ? Hoc ením haud 
quaquam ex comínatis erat, fed iam leoe fancitis . Vnde & cuius rei eratía? 
qui nam Mercuríus tibi rationis caufa fuíit(quemadmodum tu dicis) qui hoe 
mentí 


ORATIO. PRIMA  . 101 


menti tux infudit? qui nam praftigiatores praui ac demones inuidi ? Verü 
fi cupis,& huius nos reí caufam proferemus: oportet ením te quá multa & il, 
legitima attentaíIes mala, ad hoc & finientem impelli, ac manifefte prolabi, 
ut ubi potiffimum fapere putabas oportere, ibi maxime te turpiter agere ig 
norates,& ratíone carere argui poffes, Refponde enim.quid (ibí hoc uult edi 
ctum?& qua ratío de fermonis ianouationet& (i íufte dicere uifus fueris,no 
bisquídem perfuaderí patiemur,necreprehendemus.etením quemadmodá 
cum fermone uíücere,;íta & uínci pulchrü effe dídicimus.INoftri, inquis, fant 
fermones & eracilfare ; quorum & deos colere:ueftra autem eft irrationalí 
tas & rufticitas,& nihil practer credete;ueftra eft fapientia. Caterü nó ut ar 
bitror hoc derídebunt;qui apud uos Pythagora profitentur philofophiam, 
quibus, ipfe dixit illad;prímü & maximum eft e dogmatibus, & aureis uet? 
bís,aut etíam plumbeís pra(tantius:poft primam enim & ínitíandis decan, 
tatam tacíturnítatís philofophíam, quo fermonis menfuram filentío exerce; 
rent,prafcriptá ip(is erat; ut (i quíseos de dogmatibus (uis interrogaret, aut 
de eorum demonfítrationibus rationem aliquat exigerct, nil aliud refpon? 
derent,quàm quod íta uííum fuiffet Pythagoraeffetas affertio illa.dogma^ 
tís ratio inculpabilis ac írreprehen(ibilis;ac ideo.ipfe dixít illud;apud eos ean. av72s 
dem uím obtínet,quam apud nos uerbum credo;quamuis in fyllabis ac uer/ £oa 
bis diuet(is,lícet illud comicis cauillis ínceffere no de(inatís.exigit enim ratio 
nefidé denegemus ijs quz a diuinis dicta funt hominibus, habeaturdp pro 
rationís demonftratíone fide digna illorá relatio.omní uí rationabilí & irra^ 
tionabili ualídior. Sed efto.q» & hoc ex noftrís.couicijs Git dignü:quo pacto 
oftendes fermones tibi e(Te differentesz(i ait & tui difcrepát;cur no etíà illud 
ídem iuxta tuam legiflatíonem & írrationalítaté nobis concedíszcuíus ením 
eracifTandi funt fermoties ? aut quo nomíne uocantur fcu cognofcuntur £ ut 
tibí nomínis uím difpartiar,qaemadmodü habeas circa xquiuoca & manife 
fta, nü ca fola appellatione funt diuerfa aut etíam diuer(is,feu alía alijs? Aut 
ením línguz uim religionis propriam effe diícís,aut gentis fcilicet;ac eorü qui 
illam fub initium ínuenerüt? Si igitur religionis e(Te cenfes, oftende ubi & ín 
quibus factificijs exciffare (itlegitimü.quemadmodü immolare;in quibuf" 
dam propríum eft,& dxmonum quorundam.haud ením eadem conueniüt 
omhibus,necuni omnía, neq; eodem modo , quemadmodá ueftrís uidetur 
facerdotibus,& factificiorum perítis:alicubí ením;ucluti apud Líndios pium 
eft boum execrari deuoratorem, credíturq ín dei cedere honorem, (i multa 
ín eum íacta fucrínt conuícía; aut apud Tauros hofpitum mactatío, uel La; 
cedacmoníos puerorum füper altari flagellatio : fea Phrygibus pium eft fub 
tibiarum cocentu incidi, aut faltationibus effcemínarí:(iue alíjs puerorü tur^ 
n amor:nonnullís etíam fcortarí:aut quaccuncy alia funt myftería, ne (ingu 
atím cuncta enumerem;ita & graciífare cuiusnam deí aut daemoniseft pre 
cipuum*quod (i alicuius etíam eft, nondü tamen conftat;quod ideo Gracá 
li 3s  fitaut 
& 


102 IN IVLIANVM IMP, 


fit, autcómune illud, alicui apud uos deorum feu daemonum (it feparatuart, 
quemadmodü multa alía cómuníü facrificanda fanxiftís:quod (i baud íftu d 
dicis.fed linguc.tanquam ueftr illud uendícas;ac ideo nos longe abigis,tan 
quam ab harreditate paterna, & nihil ad ul. Miri ; primo haud uideo 
qualis híc (it fermo,aut quomodo hoc da monibus adplicare poterís.etenim 
(i illi lingua etíam grzciffant & religione;nó tamen ídeo accídit;ut & relieío^ 
nís (int íermoncs;aut nos propterea íufte extra illas fcribamur . Verà & hoc 
ueftrís fermonumartificibusmale concludere uidetur;nó enítm (i ambo círca 
ídem,ídco & eadem inuicem funt ambo:aut íta,fi aurifuforem eundemtp pi 
étorem proponamus , num ídeo aurifandendi ars in picturá, aut pictura in 
fcientíam fuadendi uertetur? Atqui multa talia funt deliria.Deeinde te ó rerá 
Gracarü & fermonum ftudiofe interrogabo,num omnino nos à erxcífían^ 
do prohibeas.ita ut etiam à uulgaribus & pedeftribus uerbis, & qua ín ufu 
funt multoríi;nos arceas, aut ab elegantíaac redundantía tantái, utpote,quá 
nemo ní(ieruditioe excellat;affequi poflitz St igit huius gratia?qualis nà cft 
exheredatio.quá uerba illa horrendus;& refonare,& an,& utíqy,& quedam, 
& omnino ídiomatis funt tantü:alía aüt in Cynofarges abíjcienda,quemad 
modü olim nothí.Si auté (implícitas fermonis, & inconcínnitas grxciffando 
(imilis eft, cur no & ob hac nos prohibetíszita enim habct,at de hís altius & 
perfectius tecü philofopher:etením (i diuína quxdam funt uoces;ex inftru^ 
mentís uocalibus prodeuntes , € per aérem effufi auribus influunt noftris, 
longe meliores & clariores(rideo eaa ueneranda illa ueftra Moly,& Xan^ 
thon,& Chalcida) qux per nudas notíones inuicem cocüt,& in cogitationes 
& conceptum noftrü incidunt, illas noftras dicere aequadp conuenít: noftri 
ueto tale eft;ut nó folum uox (it ínuentorü.fed omnium qua partícipant:no 
ars quxdam aut exercitatío,quá con(iderare uclís:fed quemadamodà in har 
moniíaartificíali & mufica;alius cft fonus intenfus,aut remíffus,quü alía quac 
dam chorda pulfatur,omnia autéuníus funt moderatoris & artíficís,ad uná 
harmoniíz fuauitatem tendentía:íta & in hís opifex & magifter fermo, ín ali 
ís quidem alíus cuiufdam opificij aut artís propofuít uirtutem; cuacta aüt ita 
mediü pofuit, omnibus comuni ac humano comercio utí aolentibus, uítatm 
noftram colligans.illamcg reddens humaniorem. T uum auté graciffare;die 
mihí;quíd nam?nónne Phoenicum funt literzzaut ut quídam putant gy 
ptiorum,f(iue illis etíam fapientiorum Hebraorum, qui & legem literis à deo 
tabulis infcríptam effe credunt. At tuum atticiffare.ludere,& numerare, nec^ 
non digitis, menfuras, € pondera computare , ac etíam ante illa , bellica, & 
acies ínftruentía.cuius nam funt? nónne Euboenfium . quandoquidem Eu^ 
boicus erat Palamedes , rerum multatum inucntor , ac ideo inuidíz obnoe 
xius,ob fapientíámque in iudícío accufatus,& ab íjs qui ad Ilium milítarunt, 
damnatus eft. Ieitur (i Agyprij & Phecníces feu Hebraí ; quorum fcriptis 
os ad noftram utimur doctrínam , aut etíam fj qui Euboam incolunt ínftv 
lam,líte, 

9 


ORATIO PRIMA 105 


lam , literas (ibi íaxta tum argumentum , tanquam peculíates uendicaue 
rínt: quíd facíemus;aut quomodo iufte illis refpondebimus,domefticis ca ptí 
legibus? num illís penitus nos príuari,& inftar eraculi nudos;ac alienis depo 
itis pennis deformes effe necetTe erit ? Atqui cur nó potius uetulx illius exi; 
ftunt? quz à pratereunte quodam ut ferüt percuffa, inde ictus uiolentía ad; 
modum cómota,uerfum protulit fortuíto,qui à íauentute exceptus;ac diligé 
tiorí cuta emendatus, adinírandz illi tug poé(i nitum dedit. Quíd auté de 
alijs dicamzEtenim fi armís alte gloriaris, à quibus nam generofiffime ea cs 
fortitus?nóne ex Cyclopibus:à quibus & ars inuenta eft ferraría. Quod (i ti/ 
bí purpura ex omnibus magnum eft,& maxímü, ob quam tu adeo fapis, & 
tales leges condís:cur non illam reddis T yrijs, apud quos paftoralis canícu/ 
laquü cochilía deuoraffet;ac labra fanguine infeciffet;paftori colorís florem 
oftédít, ac ideo uobís regibus fuperbü hoc & malis lu&ctuofum tradidit indu 
mentüzSane quid de agrícultura nauíamdqs dicemus ftructura?nü Athenié 
fes nos ab ijs depellent, Cerercs; Ttiptolemos,& Draconé enarrantes,Ccle; 
os ítem,& Icaríos, necnon uníuerfarm circa bac mythologiam,qua & turpía 
uobís ex íjs fecit myftería;uere nocte dignas Caterum alia cófulto pretereo, 
& ad (tupidatis tux caput ipfum , feu potíus diuiná recurro blafphemiam. 
Porró unde tibi ínítíari illud & initiare,necnon T hracii ceremonía? Etenim 
à T hracibus illas íumptas effe, uel nomé tibi perfuadeat. Immolare aüt.nón 
ne à Chaldxis (iue Cyprijs ortá habuit * Aftronomíz uero fcientia, nónne 
Babyloníorum eft inuentü?quemadmodü Geometría &gyptiorü . Mago, 
rum autem fuper(titío none Perfarum ? At per fomnium uatícíniti,quorum 
nam efTe audís quàm T'elmifeorgm: ficut & auguría,nequacg aliorum fint 
quàm Phrygum.qui prímí auium uolatus obferuarunt & motus. Et ne lon; 
gíus fermonem protraham,unde tibi hzc (ingulaz& non unum ex fingulis, 
quz omnía ín unü collectamyfterium coftítuunt infelicitatis. Cut ígitur fu? 
Íciperemus cuncta.(i ín prímos fuos reciderent inuentores, ac nihil haberent 
maufueti;prxter malícíam;& círca numínis culturam ínnouationé iftam. Ve 
ram enímuero primus Chriftianorum imperatorum à domíno tuo defice; 
te deliberaftí;no fecus ac ferui.utferuat;olim à Scythís. Atqui admodum de 
cuiffet;ut cibi edictum hocíuxta definitiones tuas & leges fuiffet diffolututm, 
quo à moleftijs liberati;Romanum rurfus imperíum in antíqua felicitate no 
bis cernere licuiffet;omní inteftína purgatum feditíone, quod quidem omni 
bello externo formidabilius eft,& magis fugiendum, quantá plus etíam ca^ 
uenda e(t domeftícz carnís quàm alien cofumptio.Porró (i hzc tibí nímís 
malefice pallíata;ac à regía magnificentia aliena effc uidentur: age adducam 
tibi hísutiliora;cerno etením fermonem noftrum magnum exiftere, dogma 
tibus teftímonijsQs fapernis,eandem ueterem & nouum;ueterem propheta 
rum ptxdictíonibus;ac radiantibus diuínitatis motibus, nouum autem ulti 


tx dei apparentíz,huíustg & círca hanc miraculis maiorem etíam & notio: 
Ir AUS retu 


104 IN IVLIANVM IMP. 


rem,traditís 8& huc ufq feruatís ecclefia figuris : igitur ne S hocfcelus remar 
neat itmproperatü,quíd machínatur & quíd facit? ímítatur Rapfacem Afly/ 
tium,is ením duxerat regis Aflyriorü c ficaent contra ludzam exetcítà 
ducens,ac multa uí & manu Hierufale ob(idet.aflidenscy urbi , poftég illam 
ui capere nequitneque ipfi ín ea aliquid de proditione fuccedit , fermonibus 
blandis & eiufdem lingux;cíuitatem fubijcere cótendít:quod quü obfcTi in^ 
telligerent,prímá recufaffe dicuntur. inbentes ut Syríace cum illis,& nequad 
Hebraice loqueretur;ne forte quempíam lingua blandicíjs ad feruítutem fo 
licitaret . Illud idem & Iulíanus facere deliberauit, Gquide fcholas per totam 
ciuitaté erígere paratus erat,graduscg & pra(identias,necnon fubfellia; Graz 
corumq dogmatü lectiones & explicationes;qu tores dirígerent, & quac 
etíam fectetiora aperírent, cupienscp ín parte formam, & mediocrem deli 
quentíum correptionem ínftituere;iubet ijs. qua effent perfectionis ac maní 
fefta difciplina noftra. Infuper diuerforía & hofpitalia ftruere iuffit,necnor 
facraría & uirgínum domicilia.infirmorü item ac índígentíum curam ceiít.pa 
titer & aliorum;quemadmodáü & nos epiftolis facere folemus comendatícijs, 
quibus paupetes de gente ín genté dimittimus qua quidem pracipue ex no 
ftris admiratíoni ei erant . Flac itaq; animo uoluebat, nouus dogmatifta ac 
fophifta. Caterá haud fcio an nobis ad lucrá cefferít, quod uírí conatus nec 
 petfici;neq: ad effectá perduci potuitj& quod tam cíto à conf(ilijs eius ac fuo 
rum liberati fuímus:an potíus illi ad infomaia talia progreflo, oftenfi eníts 
fuifTet, quid ínter motus humanos ac (imíorü íntereffet imítationes: nam &&— . 
illi humanas quafdam deceptíones imitari ferantur,qu fübdole funt infra 
&z,quibus & capiuntur quum ad ímitatíonem noftra induftriz pertingere 
nequeant. Etením haud adeo equa T heffala;aut mulier Laccna.fiue uiti qui 
Arethuíz aquam bibuntSiculos dico .quemadmodá de illis eft uatícinium,, 
eximium cognatíonis fuz retinent.quemadmodá Chriftiani honeftiffímos 
mores , decentíífimasqg fuasobferuant leges,quas nemo alius qui nos fequi 
cupit imítarí poteftquandoquidem talia haudquacj humanis potíus cogi» 
tatíonibus,quàtn díuina potétía.temporísqp firmitate fuas acquifierát uires: 
nihil autem prohibet admirandam hanc illorum fictionem & refitíonen,, 
tanc ín fcena fpeculari & perdifcere,quís nam ip(is doctrinz (it modus, aut 
- qui finís cotentíonum eorum , quemadmodá Plato ín libris de republica in 
quiít;ac ideo opiniones ipfos mouentes infpiciamus.Tgítur quá uninerfa phá 
lofophía ín duas partes (it díuifa.fpeculatiuam dico & actiuam,Gttp hxc fu» 
blímior.fed dífficilior;illa uero humilior,utilior tame, amba: nobis partes x 
. que probantur. Speculatiuam enim ad ea quz illic fant peregrínantem faci 
mus,actíuamqp fpeculatiuz fundamentum conftituimus . haud ením poffi/ 
bile eft quenquam fapíentix fieri partícipem , qui per fapientiam haudqua: 
, quam immutatur.illis autem, quid ex utrifqg ridiculofius aut debilius uídea^ 
turigaoro, quum nequadg ex infpiratione díuina potentiam habeant conti 
| | | ftentía, 


ORATIO PRIMA 164 


ftentix,qüemadmodum radices que ín aqua flu&tuant.firmitudínem n6 ha 
bent. Cattetü (am beatitudinem eorum tangamus, quo paucis cum ludenti/ 
bus;ipfis & fabula fingentibus.tanquam ín multís dramatis colludamus.co^ 
puleturgy gaudium cum gaudentibus;ac cum flentibus collachrymatio;cum 
delírantibuscy tolere£ deliratío: nam & poéta rífum ín lachrymis agnofcüt: 
(it pítur theatrum decorüi, uel potíusignoro , quo nomíne iubeant ut domü 
illorum uocemus:clament igitur pracones,populus conueniat, fubfellía occu 
pet.fiue canícíe;ac atate;aut publicis excellát officijs, uel genere & gloría (int 
confpicui , fapientía infuper ex ínfernis contexta, & qux plus habet delecta: 
tíonís quàm uerz pietatís,& íta nos cum illis agemus. At quíd ip(i deínde fa 
cíantzíuos depingant pra(ides, purpura eos adornet;& uita;necnon corona; 
rum flores,& palchritudo.quandoquidem fzpius cognoui, quantü affectét 
ornatum, & fuper príuatos emínere , tanquam íd quod comune eft € pede; 
ftre habeat contemptum : at fapetbum & difficulter adipifcendum cótíneat 
íd quod eft fide dígaum.proínde aut huc ad nos ufqy defcendant;ac non at; 
bitrentur,quemadmodum & nos, elatum illud fub fpecie magis quàm morí 
busipfos decere.apud nos ením breuis eft ratio apparentium,& rerü picta 
rum:maíus autem nobís eft negocium circa hominem internum, ut fpecta 
torem ad intellectum dírígamus.quod potíus & multos docemus.& hac íta 
fe habent. Sed quid indezexhibebis eís interpretes, eloquiotum fcilicet diui 
norum , quemadmodum íp(i dícere folent , librosqg apertos, tam theologi: 
cos quam morales.Sed quos nam? dic mihí & quorum ? pulchrum ipfis cft 
decantare Hefiodi Theogoníam, belláque & pugnas ibi contentas, 1 itanos 
nempe.Giígantes,cum nomínibus & rebus horreadís Cottos.Bríareos, Gy: 
ges , Encelados , Draconipedes illi ueftrí & fulmniniferi funt dei , cam ínfulís 
quz illis fant fuperiectze.fimul & íacula;fepulchrads occurrentía, necnó ama 
tà horum germína & problemata, Hydra, Chímxra;Cerberi; Gorgones, 
uníuer(i mali eloria . Fic funt Fefiodi bona audituí expofita: ad(it & Or/ 
pheus cü cíthara, & omnía trahente cantu , ínfrendet Iouí magna & eximía 
Theologíz uetba & fenfa. 
luppiter alme parens díuum conuetbile ftercus 
Siue caballorum mulorum (iue bíidentum | 
ut índe,quemadmodá arbítror;animantes generantem & uíuificanté deí na 
turam oftenderet;haud ením alíter poflibile erat ab alia abftinere íactantía. 
Sicaitore dea & coxas contraxit utrasqy. 
quo ínitíaret amatores,ea corporís figura , quemadmodum & nunc quoque 
initíat.pre omnibus autem Phanes & Herícapcus,qui omnes deuoratmóx: 
que euormít deos,quo nafceretur homínium patet atq; deorum.Hec ínter ad 
tnírandos Theologix auditores cítcumrotentur . inde illis explanentur alle; 
goríz.& monítra,donec fermo excidat à propofitis, ac in barathrum & prz 
cipitía eat , quum fpeculatio illa nullum habeat fundamentum . Caeterum 
. E, Homerum 


106 IN IVLIANVM IMP. 


Homerum magnum illum deorum tuorum. comoaediíatum , aut potius tra/ 
cediarum fcriptorem , quo nam in loco conítituis 4 utraque ením in admi/ 
tandis eius inuenies poématíbus , ex quibus aliqua calamítofa , alía uero ti 
fa funt digna.(iquidem nó (ine paruo perículo illud eft cernere,quemadmoy 
dum Oceanus terra per lunonem meretrície ornatam cociliatus fuerít,quaa 
doquidem perículá immínebat uniuerfo , & íp(i uel paruo quodam tempore 
cótinuiffent.Síue igitur aridum dicis & bumídá Gic conciliari, alio mihi opus 
eft pleonafmo.ne aniuería confundantur,aut (i aliud quid tale ifto etiam ab 
fardius dixeris.Porró qu admíranda eft comixtio, nubium congregatorís. 
& luaonís caftae, quam medía die inceftare haudquadg erubuit:licet illi poé 
tx catmínibus fuis adulentur.lotü fübfternentes rofcidum; crocumtp ex tet" 
fa producentes,& Hyacinthum:unde hacz& qua nam horá ratío? quomo" 
do atem eadem apud uos Iuno magni louis (oror eft & uxor, nüc quidem 
in there & nubibus fuf penía.ferreisqy cathenis € calo detracta;aureíscy ho 
notata compedibus, albisulnis illa, & digitis rofeis, adeo.ut neq; dcorü.qui 
intercedere uolunt, periculo careat humaniítas: nunc autem totü amorum ce/ 
ftum ad feipfam percrabit.propter ornatá Iouís gratía factum;ita ut omnes 
illi faterí coganc.in omnibus amoribus longe fehoc uno fuperatos efle.Quis 
auté timor, ne dei ob Lacenam comoueantur adulteram, refonetGg coelü, ac 
terrx rumpantür fandamenta,concrefcat mare,& inferni regnum manifefte/ 
tur,ac palam fiant que tam longo tempore fuere abfcondita.qua auté nigro 
rum faperciliorum nictatio  & ambrofiorü capillorum cómotiocuniueríum 
concutiens olympum.qualis auté Mars uulperatus: aut ferrea olla iaciufus? 
aurex Venetis ineptus amator;adultertp incon(ideratus, & à claudo Vulca 
no faperatus, dcorum theatrü turpitudinis cius gratía collectà, & i pfeob 
aucam pecuníam dimiffuszFIzc omnia & adhuc longe plura;adeo fapienz 
ter & multifariam cómiíxta, ac penitus a legitimis aliena, quisuobís adco al/ 
tus e(t ac magnus, louicp prudentia aqualis.ut fpeculationes nubibus etiam 
excelGores,ac menfutam ueftrz deprehenfionis exuperantes,ad decente fet/ 
monis modum perducere poflet Proinde (i hzcucra funr, nequadj erube/ 
(cant.fed decertent:G uero haud turpía, illis credant.Etenim cur eos ad fabu/ 
las confugere nece(Te eft, rancj: pudoris uelamécquandoquidé fabula haud 
quaj funt cófidentium.fed potius cedentium.A« G falfa funt, primü nudos 
nobis oftendant Theologos;quo cum illis frmonem conferre ualeamus:de 
inde dicant,quomodo non (it ftultum.fis quibus tanquam fabulofis credere 
erübefcunt , tanquam ualidis adornari , & que multos latete poffibile erat 
(nó ením omnium eft eruditío)ea cunctorum oculis, fab fictionibus & figue 
tis publicare:& quod grauiffimum eft , cum quali nam pecuniarum iactura 
ín templis.arís,& facellis,oblationibus;ac facrifictjs famptuofiffimis,& quá lí 
cetet (ine iactura pium effe,impietatem tamen cum damno cligere.Si autem 


dixerínt poétarum hacc fictiones ac deliría effe, qui duobus his ad poé(is ufi 
funt 


ORATIO PRIMA. 157 


funt iucundítatem,metro nempe & fabula, quo dulcedine auditum oblecta; 
rentipfis aüt fenfum atcantorem & profundiorem ín hís latere,& qui à pau 

cis fapientíoram etíam depreheadi poffit:attendite quàm fimpliciter ego ac 
iufte de his (im differturussprímá quidem,quomodo laudant eosquorá ue; 

nerantut calumníatores, & quafi deorá honore dignos cenfent ? quibus pro 
lucro effe deberet; ob impietatem poenas nó expenderent. etením (i ijs qui 

unum eorum deum & priuatim,acui(i pará blafphemant, poena mors legi 

bus eft cóftítuta:quid eos pati oportet , quí omnes (imul publice turpi(fimis 

pet Poéfim defecdarüt probriscomoediamq; tam longo cómendarunt tem 

poti? Deínde & hocconfiderare dignum eft; penes nos quoq; atcanos quof? 

dam cífe fertmones,non negabo.Czterum quís nam modus ipforum dupli 

citatíszquz ue eft uittus?cuius maaífefta haudquaquara funt índecentía;oc; 
culta uero admíranda;& plane fplendida;pra íjs qux ín profundum perdu; 
cant, & quz perínde ac corpus alíquod pulchrum & decorum haud mala ue; 
fte occultantur, Caeterum quemadmodum mihi uidetut;oportet res diuinas 
nec demonftrationibus nec fignificationibus indecentes effe;mínus iadican^ 
tibus íadígaas,neqs calesut homínes molefte ferant , quum de eís fiunt uet" 
ba.fed uel omnino fe recte habere,aut faltem non turpiffime , quo hoc fap 
entíores exhilaret.illud uero haud offendat plures.Caterum uobis nec notá 
quídem eft fide dignü.propofitá uero perníciofum, & qui nam intellectus ? 

pet lutü ad ciuítatem pergere, aut per fcopulos & cautes nauem ín portü fub 
ducere?quíd ením ex illo accidet; & qui nam fermonum finís? tu quídem de 
lirabís,& alleeoríjs infortunium tuum & phaotafias manifeftabís:at illi non 
perfuadebítur, uiibile enim magis eft perfaatibile: ne igitur auditore emas, 
fpectatoremq uifibilibus detentum perdas . Proinde fpeculatiuus ípfis lo 

cus talís eft, & à fuppo(itionibus eorum adeo remotus, ut facilius (it omnia 
príus íater fe concordare , & ea qux etíam lonei(Time funt feparata in unum 
perducere,quàm hax componere;ac coaptate, & eiafdem uíri effe affirmare; 

fabulofa ínquam ac intelligibilia. Caeterum quíd de morali ipforum parte dí 

cestunde & ex quibus or(i, quibusq; ufi rationibus, feipfos ad uirtutem com 

pouere,necnó admonítionibus multo digniores facete poffint ? Optima eft 

cocordía,& ut una cófentíant ciuítates,gentes.familiz, ac cuncta Gingillatim, 
naturx legem ac ordínem fequantur, quz omnía diftinxit & compofuit, to^ 
tama; hunc mundum unum ex pluribus fecit. At quibus hoc ipi docent ex 

emplísequum deorum referant bella.feditiones, factionesque contrarías, ac 

malorum cumulum , quem ip(i habent, alíjs etíam fubminiftrant, príuatím 

ac publíce:talibus ením tota fere eorum Poé(is ac fcríptura referta eft. Verü 

cítíus ex pacificis pugnaces.demétesq; pro fapientibus.quàm e diuerfo,mo" 

deftos & prudentes , pro temerarijs & indoctis , talibus reddent exemplis: 

cís ením,quos difficile eft;etíam (ine ijs qua ad peiorem pertrahunt partem; 

à prauítate cóuertere,& ad meliorem fortem a deteriori tranfmutare;quibus 

, nam 


198 IN IVLIANVM 1MP. 
nam perfuadebunt,manfuetos effe & cótínentes, quü deis paffionü ducibus 
utantur & prafectis ? ande malá efTe, honorificü etíam cxiftit, tancg deorü 
aliquis pra(it;cuius affectus ille (it propríus;arís ctíam & hoftíjs uenerádus, 
licentíamq fuppeditanslegitímam:hoc ením graaiffimü eft;quod ea ye le 
gibus puníuntur, eadem tancg díuína coluntur, tánta uobis iniufticia: fuper: 
eft copía.Secundo íp(is parentái proponat neneratio ac honor, & quod pri 
mam caufam noftti effe poft primam uenerarí deceat , illadGg ratío confir 
met,ac T heología perfuadeat. Verum quo pacto illad Saturnus nó períua/ 
deretccoclá caftrans,ne deos pareret; facultatemqy undis tribuens, ut deam 
fpumz part abfoluere poffent.Iuppiterty cótra Saturnü infurgés,iuxta pa 
ttís imítationé, dulcis genitori lapis,& amarus tyrannicida, autfi quid aliud 
taleín honoré generatorü ipfis libri referunt . At tertio pecunías cotemnüt, 
nec paffim lucro íncambüt.feu ínfelicitatis arram ínique poffidendí accipiat, 
Quó igit lucrofus illis Mercurius coftat: & facculus eminet? & furádi uís dei 
coliturz & Phoebus (ine xte nequaquá oraculá adit? ac nibil lhionoratíus cft 
obolo?hax illorá funt ueneranda & relígiofa.At qd pratereaccaftitaté doce 
ant,contínentíá introducant;accedatqQy perfuafor,omnía propter mulieres fa 
ctus luppiter,Phrygibusq; adulcfcétulis aquila amator chariffimus;quo fua 
uifTime copotent dei , uínum Touís míniftrantibus cínadis . Accedat & Herz 
cules ci quínquagínta Thefij filiabus una nocte decertans, T rihefperus ilie: 
(icqs decímü tertiü abfoluens certamen;haud fcio cur nó & alíjs (it adnume: 
ratum. Mars iram copefcat;ebrietraté Díonytius;inhofpitalitaté Díana:dece 
ptíonem uates íllorá obliquarius:rifam imoderatum deus claudus;alijs mce 
tétibus deis : & quí gracilibus tibijs eft robuftus Iuppiter gulam;cü alijs deis 
ad coenam lautam.ad írrepreben(ibiles currés Aithíopes:necnon boü cóme/ 
ftor Hercules;agricolam tyrauníce opprímens, aratoremqg boué deuorans, 
ex qua re etíam nomen eft fortítus ,omnescy qui ad nidorem & libationem 
adcurrunt, Proinde quomodo bac cum rebus noftrís coueniuntzquibus ter 
mínus eft amicitiz,unufquifq; ipfe;& ut eadem uclit propinquis,que fibijp/ 
fi:nó folum autem crímen,ut malü perpetretur.fed etiam ut cogitetur, ac pa^ 
rum mimís operz, aními plectitur comotío: quibus temperantía adeo cuta 
eft,ut & oculus refrenetut:manus autem tam longe à cxde arceatur,ut & ani 
mus cohibeatur:peicrare auté;ucl folum iurare;adco malá cenfetur & ncfat 
dum.ut folum nobis iufiurandum (it prohibitum:opes uero multis non fue: 
te, multis etíam propter hoc folum dulcis erat copia, quo plurima diftribue/ 
re poffent, quippe qui nihil habere omnibus anteponcrent díuitijs : wentrís 
autem cupíditatem multí abegerunt , non fecus ac dominum anímarum & 
deteftandum , acomníum malorum matrem , forte non magnum cft díce 
re, quod neccarnales effe coeí poterant, immortali mortale confumentes.Sa 
neuna illis lex eft uirtus,& haud quaquam à rebus fuperari paruis , fed om^ 
nía defpícere.Caterum hoc uel pulcherímum eft, quod aliorum fines fecun; 
dumle 


"ORATIO S$SECVNDA .199 


dum feges puníuntur.nos ucro príncipía etam caftíigamus,tanquam ríuum 
malum & íncohibilem,procul deríuantes. Vbi auté € apud quofnam homi 
nes(díc míhi)confuetü eft maledicentibus benedícerc,ac blafi phemantes con 
folatí?quo non magís noceat accufatío quam uerítas:perfequentibus cedere; 
pallium auferentíbus tunicam etíam tradere: execratos pro execrantibus ora 
re.fermonís fuauítate temerítatem uíncere,& eos qui lxdunt melíores facere, 
à quibus patientes robuftiores etíam reddimur.Proínde &fi ipfis concedere 
mus, ut malícíam ornatís caftígarent admonitionibus, quo pacto tamen ad 
menfíuram noflra uírtutís € doctrína: perueníre poffentz quibus haudqua 
quam ín bono proficere,neq; nouos pro ueteribus Gierí.fed femper ín eodem 
permanere ftatu,malíca uídetur,quütrochorum ínftar círcumagimur,haud 
quaquam tamen progredimur,ac ín eodem harentes ueftigio flagelli uí (ut 
ita dicam)mouemur: fed oportet ut bonum perficíamus, illiQs adhareamus, 
& ad finem ufq; ac deíficationem adpetamus, propter quam nati fumus, & 
ad quam feftínamus,quí mente fumus tran(itíuí,& quíd deí magnitudine dí 
gnum fperamus. i ML E 
GREGORII NAZIANZENEI THEOLOGI IN 
lulíanum Imperatorem infamattíx oratío fecunda. 
sere) T ita ermonum meorum prímum certamen finitü cft 
: &^A| abfolutum: (iquidem abunde uíti oftendímus malígnita^ 
"6 tem,ex ijs qux contra nos perpetrauit, & adhuc perpetra/ 
[33 ^y 73539 re cogitabat;quum femper prafentibus grauiora medíta^ 
i I B A SE retur:nunc autem alium fcopam, quem utrum quís tetíge/ 
Vienumiiaéi4J rit (onoro, fermoni prxfigemus,dco facratiorem,ac nobís 
iucundiorem,necnó fuccefToribus noftrís utiliorem:etenim pracdictis iuftam 
dei adiungemus ftateram,& quo pondere prauítati rependatur.facinoribus 
quibufdam confeftím, nonullís autem paulo poft occurrens, quemadmodü 
ut abitror artifici uidetur uerbo;terum( noftrarum difpenfatorí.qui calami 
tatem mifetícordía ínterfecare nouit, temeritatem auté refrenare ignomínía, 
ac (lagellis;ea qua ipfe aouít difciplinz menfura.Sane íuftas piorum infirmi 
tates,ac uulnera non manífefta, uatíasq; plagas alías,& flaeclla (imilia, qui 
bus nos multímode afflixere, necnon mortes non fecandum confüctudincm 
procedentes. & ía malis ipfis confeffiones.pcenitentíascy inutiles, & per fom 
nía correptíones,ac qux apparuere fpectraquis nam digne tragíco more ex 
plícare poffet? quin etiam quz pcr díuínas xdes uíolenter egere;aut cítca fa/ 
cras meras íníuriofe fecere, feu circa myfticos crateres ínfaníentes perpetra: 
runt , ael quibus paffim corpora noftra afflíxerunt , Gue alía cuncta qux: fa 
cete funt au(i;ob quz iuucniliter agentibus , manifefta ipfis & aperta díuínze 
irz: (igna occurrerunt : hzc omnía lubens prateribo , non quod fidem haud 
adhibeam uí(is & relatis , aut quod hxc ultroneo alícui accidenti , & fortui^ 
Az atttibuam contíngentiz , iuxta corum fententiam , quí talía fua fponte 
cueníte 


110 IN IVLIANVM IMP, 


euenite putant . Veram ne dum uerfot círca parua , maíora omifi(fe nideae 
& potiora : diuulgatum igitur omnibus míraculum ,& cui nec imptj ipb fi, 
dem denegare audent.dicere incipiam. lafaniebat contra nos Iulianus.fe 
per plus in realiqua cánquam undis exufcitans undas, quum prius cótra fe, 
ipfum infanfjffet , ac facra conculcaffet , charitatis fpiritum contumelía affici/ 
ens,quapropter Ieroboam illum rectius nominauerim, aut Achaab Ifrael, 
tem,tranfgreffores iaiquíffimos.(iue Pharaonem Algyptium,;uel Nabucho 
donofor A(fyríum, feu ut omnía contraham,unum & eundem fto uocitans 
nomíne,quandoquidem omnes prauítates ín feipfum collegiffe uidetur , Ie/ 
roboam defectione, Achaab homícidio, Pharao durície, INabuchodonofor 
facrilegio;omníum uero paríter impietatem . poftquam autem omnia pere/ 
eit talía,ac omnem contra nostyrannídís fpeciem,canquam parum quíd & 
ingenerofum floccipenderet( haud enim unquam natura fuit ad malicia in/ 
uentíonem & excogitationem agilior quàm illa ) tandem Iudxorum contra 
nos gentem concitauít,ueterem eorum leuítatem,necnon odíum quod ín ip/ 
(is contra nos íam pridem flagrabat.pro adíumento artís fux: affumens.de 
mentíam fuam pracipue ex archanís eorum confirmanslibrís , quafi tunc 
tempus inftaret ut remigrarent ad propría, ac templum readificarent, pa 
térnam renouarent potentíam , confiliumtp hoc beneuolentíz contexit fi/ 
ctione . lgítur poftquam íta deliberauit ac períuatit ( omne enim cui uoltv 
ptasarridet.facile ctíam deceptioni patet ) ludzi templum reftaurare fatage 
bant.ac multa manu & promptitudíne operi ínftantes defatigabantur: ferüt 
etíam mulíeres eorum cunctas;qui illa admirantur,non folum ornatum cor 
porís detractum, prompte impendiffe operí ac laborantibus, fed etíam prov 
prío (inu terram exportaffe , fammam(g pietatem cenfuiffe , (i nec ueftium 
fumptuofitati , nec membrorum peperciffent tenerítudini , omniáque uilius 
quàm cóceptum a'ftímaffe conatum.Poftquam autem repente uentí procel, 
la.tetrzcg cocuftione ín facello quodam propinquo conflictati funt;quídam 
tanquam fupplicantes difcurrebant;alij autem quemadmodum ín talibus e 
uenite folet. facello íllo proximo pro tutela utebantur, nonnullí alia ageban 
tur perturbatione,ín alíoscy incidebant currentes, Sunt ením quí dicant nec 
templum eos recepiffe , fed quum ad apertas proceffiffent portas, ín claufas 
inciderunt , potentía quadam ínuifibili & occulta;qua: miranda talía ad im/ 
piorum formídínem,piorum uero operatur fecuritatem. Caterum hoc ouv 
nes dicunt & credunt;quod quum de íngreffu enixe laborarent, & contende 
rent,ignem erícuiffe ex templo occutrentem, quí illos concremauerit, & ab/ 
fumpferit,quo eís quidpiam accideret;quod fimile e(fet Sodomiítarum cala 
mitatíbus , ucl Nadab & Abíud míraculo, quá alienum ignem & incenfum 
offerentes petíclitarentur.ignis igitur quofdam in pracipuis mutilauit metr 
bris,(tatuam relinquens uíuentem,mínarum & aduerfus peccatores commo 
tionum deí.& hacc quidem ita fe habent. [Nemo igitur alijs quoque dei uírta 
i tibus 


ORATIO S$ECVNDA IT 


tibus fidem adhibere dubitet : híc etením mirabilíus quid, & illo etiam ma^ 
nifeftíus oftendit. apparuit lux ín ccelo crucem circumfcribens , qua: príus ía 
terta ígaominía fuerat affecta , impíjs figura & nomen folum , nuncuero in 
ccelo omnibus paríter manifefta.fittp trophaum deo ob uictoriam ex impi 
is omni tropheo füblimíus. Ad hxc quid dícent feculi huius fapientes?& quí 
illorum facta celebrant.profundascy barbas trahunt;ac tumorem nobis fub 
tríta uefte oftentant? Enumera & tu mihi tua quoqj, qui longos fcribis fer^ 
mones,incredendasqy componis híftorías, quí hifcere audes de fupernis , & 
de rebus nugariscceleftibus, ex aftrorüdy motu natiuítates & accidentía co» 
nectís: enarra mihi & tuas ftellas, Aríadnes coronam,& Bereníces capillum, 
necnon Cygnum petulantem, &uiolatorem Taurum, aut (i mauís Ophite 
chum tuum, & Caprícornum,;ac Leonetp, & alías quoq; quas mali etatía co 
enofcís,aut deos uel ftellas effecifti: ubi tu ín mathefi tua talem habes círcu^ 
lum ? ubi ftcllam príus etíatn ab oriente ad Bethleem currentem, magorum 
tuorum ducem & directorem? nam & ego habeo quod ex coeleftibus refer 
re poffum.]lla (tella Chrifti oftendebat prafentíam,hzcc aüit uictoríz Chri 
fti eft corona . & hxc quidem ex cocleftíbus & fupernis, qux una nobífcum 
decertant.fecandum magnam uníuer(i harmoníam & proprietatem. Cate; 
rum reliqua mihi fuppleat Pfalmiftaquoníam & ciuitates fübuertifti; quem 
admodum uetuftas illas ob proprías illorum ímpietates, quafdam propter 
tranfeve(Tiones contra nos ín ip(is factas pelago fubmergens,alías autem ter 
rzmotu concutíens,íta ut reliquia illud uere dicere queant, quoníam memo; 
ría corum cum fonitu períjt,& fama perditionis: tanta ením calamitate, tan; 
tacp attrítione, tam ipi quàm eorum uicíni funt afflictati, ac praxcipue íj qui 
pietatis gaudebant (mpugnatíone, ut longo opus fit tempore, (i quis omnía 
reftaurare üelít.Fxc igitur ín coelo & terra acciderunt . Cxterum uir ille ne^ 
quaquam talibus infienitus eft temporibus, nec tum paffionis fanctificatus 
fignis . Siquidem & nunc quoqj miraculi huíus fpectatores & myftx uefti; 
menta oftendunt;qua tum crucis (ignata fuere notís: imul & hxc quifpíam 
feu ex noftris (iue exterís retulit;aut a teferentibus audinit;qui & míraculum 
apud fe ipfum aat propinquos factum uidit.ftellata exiftebat crux;aut illam 
talem in ueftimentís cernebat,omni textotío opere& uermículato indumen 
to uariot.Ex hocautem quíd accídítztantus ob uitibilía hec ftupor homínes 
inuafit,atfere omnes tanquam uno (igno;ac una uoce, Chríftíanorum inuo; 
carent deum , multiscy illum laudibus & orationibus placarent: multi etíam 
abfq dilatione & inter accidentia ipfa;ad noftros accurrerüt facerdotes, mul 
tis rogantes,ut pars fieret ecclefie, & perfectioribus ínitíarentur.facro expur: 
gati baptifmate,utilitaté cofequutí ex tímore. & hacc ita fe habebát. Iulíanus 
uero fua paulatim ftimulatus & exagítatus ucfanía, ad caput ipfam uníuer^ 
fum aními fni dirigebat coceptü. pofttg ením Chriftianorü res ibíex men: 
tc fuccedere cftimabat;necnó & reliqua que iam perpetrauerat,omniady fibi 
| dun tnodo 


112 IN IVLIANVM IMP. 


dum modo ucllet poffibilia;fore fperaret;ac profperum quendam fucccfTum 
contra occidentales barbaros rapuiíTet, in hoc uno tantummodo uerfabatur 
con(ilio prudentiffimo quidem & hamaniflimo,ut contra Perías bellum fu^ 
meret;duplicem hic colligens exercitum,unum quídem armatorü, alium au^ 
tem damonum quí ipfum impellebant.cui & przcipue confidere poterat.te 
metítatís potíus irrationabilitatiquàm fortitudinis credens fccuritati : nec il/ 
ü&peos lud fapicatiflimus ille intelligere poterat.quod licet confidentía ac temeritas 
Üe&cog nominibus fere conueniuat, plurimurm tamen ui fua funt feparata, fortitado 
inquam & ignauía:fiquidem in audeundis confidere fortitudinis eft,quemad 
modum animo deficere feruile:nec maius cft periculum contra procedere cg 
abite retro:czterum haud fuübigi confidentiz eftquemadmodum cedere fe; 
curítatís:nec eiufdem ratíonis cenfendum eft parta tueri,& qux nondum ha 
bentur occupare:hocením precipue & primum mente praditis cft honoraa 
dum , iftud autem quum facultas fe offert quiete fufcipiendum ,(i uero con^ 
trà euenít negligendum : qui uero ob poflidendi fpem, facultates fuas cun^ 
étas perículo fubtjcit, admodum fatuusexiftit, ac imperíto pugili (imilis mi 
hí uídetur;qui prius ictum íntentat;quam fe in (tatione firmat;aut guberna; 
torí naui faa corrupta & ad nauigandum inutili, nauem fubmergenti hofti 
lem,aut fubmergere ftudenti: quorum nil mihi Iulianus cotidcraffe uidetur, 
fed incírcumfpecte ea quz anímo conceperat adereflum effe, re Romana & 
nunc quoq deplorante,& male ob illum affecta, Verum perfequutione hac 
prxcipue aliena adoriri cogitabat, Salmoneusty ex folle tonítrum cmittens 
e(fe cupiebat.ad Troianos illos & Hadríanosreípiciens.quos non mínus ob 
fortitadínem quàm fecuritatem admirabatur. Varum autem illum aequaci 
pra oculis habcbat.fiue Valerianü, quí poenas dederunt ob motus omni ra 
tione carentes,ne ip(is.ut Tragcedía inquit.fortunam im properem, ín Perfa 
tü Ginibus,in fummo fcelícitatis peffundati . Proinde & hoc uifutn fuít, & ad 
motum illá fpectabat, ut uníuerfum uaticinij & incantationis, fandicg & in; 
fandi factificíj monftruofitatem;in unum congregaret, quo brcuí tota difTol/ 
ueretur.& hac erat pulchra illa lítatio magna ,O Chrifte,& ucrbum;& pat? 
fio impaffibilis illius,mundidg uniuer(i myfterium;ut totu genus Chiiftía 
norü dxmonibus fübijceretur,(i ille uoti compos cuaderet. & hacc fuere prinz 
cipía conatus eíus.ad modum puerilía, quibus multi rerü cíus petítí reclama 
bant.Portó eam Aflytiorü regionem per quam Euphrates fluit,& Per(iden 
pertran(iens illic Tigrí commifcetur;nemíne defendente ccpit & uaftauit.uel 
quía propter fubitam írruptioné hoftem fefelliffet, uel ut hoc pacto infidío 
fc à Per(is paulatim ultra protraheret, utraq; enim feruntur. Progredies igi 
tut exercitu concomitante, nauibus uero frumento, ac impedimentis onuftís 
per fluuium fequentibus,iam nó procul à Ctefiphonteaberat, cui appropia 
quare uíctoríz partem prz de(iderio exiftímabat.hínc retro cedere res coepe 


runt;perínde ac arena à pedibus diuulfa;aut nauis tempeftate dificcta. Cre: 
(iphon 


ORATIO SROVEDA n 
fiphon ením propuguaculum ualidá eft,& captu difficile, muro latetício cir 
cundatum;cum foffa profunda,limocy fluuíj munítüínfuper & aliud muni 
mentum illud fortíus reddítquod Roche appellatur.catn parí tutela excita, 
tum,ita natura & manuum opere unítü, ut amba: partes una cíuítas effe ui/ 
deanturquam flumen ínterfecat per medíum.hac ígitur nec corona oppiv 
gnari nec ob(ideri aut inuadi poterat. pracipue dafle:qua (i applicata foret, - 
facile faperne repelli ualebat;quü uttiticp iaculo ictibus exponeretur.qua/ 
propter retro iter couertit;Euphratíscg fluuíj maxími,parté haud parua de 
riuauít,& íta circüduxít;ut clatfi quod effet nauígabilis,ex foffa cnius & ue» 
tuíta afferüt apparere ueftígia;qua paulo ultra Tigri comifcetur: & ita cla 
fem de fluuio in fluuiü (aluauit, ipfecp perículum.quod ei ex munitionibus 
illis imminebat effugit.quü uero aliquantífper fuiffet prooreffus, fubito uís 
Pet(ica apparuit,qux & affidue eft aucta;à tergo inftás haud putabat fr 
ne magna neceffitate periclitari oportere; qu alíauía fuperare poffet.ex col 
libus auté & locis anguftís Perfz affultabát.iaculátes & fagittis laceffentes, 
tran(ituscp oportutítaté przripientes.facile Iuliani à progteffione atcebát. 
quapropter magna íam affligebatur folicitudine. & quii nó baberet quà fe 
uetteret;prauá cófilij diffolutione inuenit.Erat uir quidá inter Perfas;nomi, : 
nis haud obícuri, Z'opyri illius in Babylone Cyro tradenda imitator. is fe 
cam Perfarü rege,feu potius maguo,;ob res magnas diffidere (imulabat;& 
quia illi admodü infeftus uidebatur.Romanotü rebus prxcipue fauere cte; 
debatur, ac fidem íam ex fictione cofequutus fuerat. hic quíd hoc rei inquit 
Imperator? quidattínet de re tanta adeo abiecte confulere * Quis iam híc 
cómeatus naualís,onuscg fuperflui,inertize magifterinihil enim uétte inex/ 
pugnabilíus,& plus contentíofum,qui & impedimento cft;ne falus adipifci 
queat; Caterü (i meunf fequutus fueris confiliüirem nautícam hanc,& gene 
ro[i exercitus huíus impedíétem turbá ualere (ines: tu auté per aliam uíam 
longe faciliorem & tutíoré,in qua tibi ductor ero (nam affirmare au(im me 
Perficz regionís,ac (i quem alium petitá effe)ín hoftilem irrumpes terrá. & 
quur res tibi ex fententia fuccefferít.latusqg redibis.tum etiatn nobis bene 
facere poterís,quü re ipfa beneuolentiz noftrz & admonitionis experímen 
tum ceperís.& hacc ille locutus eftloquendoqg perfua(it.facile enim perfua/ 
detur leuitati.Deo igitut precipue impellente;omniía paríter erant difficilia: 
nam iguis naues corrípiebat, comeatuscp deficiebat;ac derííio aderat: nam 
proprijs quafi manibus iugulatio perpetrabat. at fpei leuitas, ductortg ille 
cum promiflionibus fuis paríter difceffere.in citcuítu igitur hoftes, ac undi 
que circumfluebat bellum,;progteffio uero haud facilis, alimenta autem de 
ficiebant,exercitusqy afficiebatur triftítia;ac regi irafcebaturbonz auté fpei 
telinquebatur nihil.anica camen fola in rebus uídebatür prxíentibus, nem^ 
pe ut ab ímperío prauo ac milítía abfoluerétur duriffima.& ita huc ufcg res 


fuera geftz,at qua fequuntur,aon uno referuntur fermone. alij enitn aliud: 
L4 | | ' Kk adferunt . 


14 IN IVLIANVAHM IMP. 
adferüt & cóponunt.tam íj qui bello interfuere, quàm illi qai longe ctiá ab; 
fucte.quídam enim Iulianum à Perfis íaculo uulneratum dícunt;quá incon; 
fiderate excutr(iones faceret, & nác huc;mox d tuetet, quapto» 
pter idem illi quod Cyro Parefatidis filio accidiffe;qui ci ingenti manu con 
tta fratrem Artaxerxem afcendit,iuuenilitercg pugnans uictoríam audacía 
cortupít.alij autem talem de eo referüt fermoné,In altum eum collem aícen 
diffc,ex quo undíq, exercítum intueri; & quát adhuc belli reliquiae effent, 
difcete poffet.inde magnam illi apparuiffe multitudinem,& lóge [pe fua co 
piofiorem,eumtg diis indígná,hos omnes ín Ro eoru ines te/ 
ducere:perínde ac illorá faluti inaidetet. ob quod dictum militem quédam: 
indignati;quum iram refrenare nequíret;illum per uifcera transfixíffe,quir 
nec de fua cogitaret falute.uel ut alij dicunt;quendam ex rídículofiffimis bae 
barís hocaufum effe, quí milites oblectatíonis caufa, & ob potus exhilara/ 
tionem fequi confueuerunt.Sunt & qui Sarraceno cuídam gloríam hanc at 
tribuunt.uulnus ítagy accepit; percp tempeftíuum,mundodg uníuerfo faluta 
re,ac uníca audacía multorum uifcerum male concredítotü repetita eft un 
dicta.& ídeo mírum,quá ftolidus ille omnía fe ex uifceribus cognofcere pu 
taretunum hoc uulnus;nempe per propría uifcera iafligendum; ignoraret; 
Sané nec iftud uirí huíus pratereundum eft có(iliumn.quod ínter multa alía: 
maximum ínfelicitatiseft indicium. Decumbebat ín ripa fluminis,male ob 
uulnus affectus.quü autem multosante eut oloria illuftratos nouiffet, qai: 
humanam condítíonem fupergreffi cenferentur.quoníam artificio quodam: 
ex homínum difparuiffent confpectu, ac deo pro deís habiti fuerant, eiuf 
demq glotía captus effet amore,quü eum íngloriofi quoq; finis & incoful^ 
tz puderet ígaominíx,;quid machinatur,& quid facit ? neq; ením cum uita 
 patíter confumítur improbítas.in flumen corpus proícere nititur, ad hoc 
fidis quibufdam fuís utítur cooperatoribus,& arcanorum myftís. & ni(i re; 
eius quídam Eunuchus rem anímaduerti(let, alíjsG; indicaflet, ac maleficij 
odio conatum illum prohibuiffet , ex calamítate illa nouus quifpiam deus 
ftultis appatuiffet homínibus.& íta Iulianus impetauít;ac íta bella eeffit;ita 
deníq; uítam finíuít.füfcepit autem imperíum confeftim poft eum Touínía/ 
 nus.qui & poft eum ín ipfis electus eft caftris,quum periculi magnitudo du 
'&orem qustetet neceflarío,uír ínter reliqua pietate quoque illufttis;ac cor^ 
 porís forma regía etiam maíeftate dignus.uerum cum Perfis ad manus ue 
níre, aut ultra progredi impoffibile erat ( licet ipfe fortitudíte & prompti 
tudíne haudquaquam deftiítueretur ) quum exercitus uiribus fuis diffide 
tet, paríter & fpem omnem defpondifTet . abire igitur quzrebat, & quo pa 
&o id fierí poffet fapienter con(iderabat , tanquam haudquaquam impe; 
rij, fed cladis haeres factus e(fet .utrum igitur Perfx uictoría modefte uf 
faetínt (íta enim lex apud eos iubet, ut ín rebus ex fententía geftis mode; 
ftia utantur) (iue aliud quid ex ijs qua fama ad cos pertülétat tímuetint;ad. 
HTMA rs federa 


pi ORATIO SECVNDA . 11$ 

fcedeta ineunda fiint couer(iiínexpectata & admodum humana:nihil ením 
prohibebat,quo mínus nelíxa quídem, ut aíunt, exercitui relictus fuiffet,ita 
illos Perf: manibus habebant inclufos, ín terra pugnantes propría.fucceffi 
busy cantis elatí, acídeo hoc ad profperítaté aliqua adip:fcendam,& fpem 
fatutam (ufficiebat. Vnius igitur homínis,ut íta dícam, erat faluare exercítii, 
neruoscy relinquere Romanis;nerui enim erant, &(i infortunate egerant;du 
étorís potíus temerítate quam ínertía propría . Exercítus ígit in foedera hacc 
tam turpia & Romanorá uírtute;ut breuiter dicá;indigna confenfit:à quorü 
culpa (i quis Iulianá liberare;ac fuccefforé eius accufare uelit;admodü íngra/ 
tus mihi eft confiderator rerum tunc temporís accídentíü: non ením meten; 
tis,fed feminátis eft fpica:neqy incendi illius euenit culpa, quí id extínguere 
ualet;fed potius igné príus admouentis: acídeo Herodoti illud de Samiorü 
tycanníde haud ínepte afutpari poteft, Calceum hunc Hiftixus confüit, A rí 
ftagoras autem induiít.qui id quod príus inceeptum fuerat fufcepit. Proinde 
reliquü crat, ut impljíllius corpus ad Romanos reduceret terminos, licet ita 
fubuerfam.Caterum poftquam nobis eta mortuus eft ille, qui ante ipfum 
uitam di(Toluit, infpicíamus & dehinc quíd ínter utranq ínterfuerít Impera 
torem.(i & hoc aliquid ad migrantíü felicitaté aut ínfelícitatem pertinere ui^ 
detur. Conftantíus igitur cómunibus omniü elatus eft laudibus ac pompís, 
íjsqg uenerandis ac noftris necnó cantibus tota nocte refonantibus, ac lumí 
naribus accen(is,quibus Chriftíani cran(itü honorare pium cenfemus, pane 
gyrísq poft interítü dictus e(t, & corpotis facta deportatío. Notus preterea 
fermo fidelís,& qui ad multotü peruenit auditü;quod poftig corpus Taurá 
montem faüperauit;ut ín paterna eíus códeretur ciuitate;nempe ín magnifica 
hac & cognomínis eiufdé,uox quadam ex alto eft exaudita, tancj canentíá 
& prxxmittentíum;angelícarü puto uírtutum,ob honoté píetatís eíus;ac retrí 
butíonem fepultutz, Etením licet rectá opinioné immutate uifus fuerit; hoé 
tamen crímen imperítíz regni optimatii,S& reprobz acceptü eft ferendá opí 
nioni;qui Gimplícem illius animá,& ad pictaté lexibilem, ac haudquaquam 
pracipitíum prauidenté (ufcipientes,quocunqy uoluerunt feduxerunt;/& fub 
diligentia: prztexu zelum operati funt rmalíciz . Nos igit quod magis com; 
mune eft fequamur.patrem(q noftrum agnofcamus, & quoníam Chriftia 
nifmo fundamentum regi iecit potentíz;ac Ridei,hzreditatemqs dogmatís 
ex fücceffíone accepit;ac fpeciem iufti imperij conferuauít;uíitam denicy fan/ 
éto fine abfoluit , nobisq; potentíá reliquit;eum ob merita fna honoremus. 
Caterum poftquam corpus magn ac regia appropínquauít cíuitatí, quid 
referre opus eft uniuer(i exercitus concomitationem, ordínesQs armatos,nó 
fecus ac Imperatori uiuentí obuíam factos.aut ciuitatis illu(tris effuGioné me 
morabilioré quam unquá facta fuit, iue pofthac erit, At Iulíanus ferox ille 
& generous , nupercp purpura ornatus, ac propterea;ut decet, altas efflans 
olorías,& ipfe quoq; pars fit illiín pompa tam honorifica.candem teddens 

! Kk 2^ &agF 


t16 . IN IVLIANVM IMP: 


& accipiens gratiam;hoc quidem alíquantifper coactus;illud autem lubens, 
ut ferunt. Siquídem exercitus uniuerfus , quamuis prafentis fubderetur po^ 
tentíz, plurimam tamen defuncto tribuebat reuerentíam , quandoquidem 
beneuolentíores fere fumus , ob paffiones adhuc recenti abrepti amore , cui 
& mifcrícordíam adaptare folemus.. Et ídeo milites nequaquam ferentes, 
ut ille haud regie honoraretur ac fufciperetur, Cana os iens » fi 
mul & illum coégerunt, ut mortuo cum decenti occurreret habitu: at illud 
erat,caput díademate dehoncftantem, & íufta regi fübtrahentem, ita ad fe; 
pulchrum ducentibus,& ad Apoftolorum templum celeberrimum mittere, 
qui factum hoc genus fufceperunt & cuftodíunt,nix unquam talem fructifi, 
catutí honorem, & íta cum noftro actum eft Conftantio . At Iuliani turpis 
belli illatio , à populis ac ciuitatibus perftrícta eft;uocibus publicis ac furrili, 
bus,quarum multi etíam nunc recordantur,redítus uero longe etíam ínglo^ 
tio(ior.Sed qua fuit ignomínía illaztmími.ridiculá dictu.ipfum deducebant, 
turpiffimiscp fcenz geftibus pompam inftaurabant, tibía modulantes & trí 
pudíantes , necnon abnegationem & proflígationem , ac finem denique illi 
improperantes , & quid perpeffus non eft ? aut quíd ab illis non audiuit? 
quz petulanter ludere confucuerunt, artern ad iníuríam poflidentes , donec 
eum Tarfenfium cíuitas fufcepit, nefcio quomodo , & ob quam noxam hac 
damnata fuctit contumelía : ibicy illi lacus eft ignotniniofus, ac fepulchrum 
execrandum,necaon templum confpuendum, ac pijs oculis nequaquam inv 
fpiciendum. Et hac breuiter percurri , tanquam maxima & peculiaria accu 
fationis eius capita, haud nefcíus, duobus aut tcibus adulatoribus regiis, & 
impietate illi baudquaquam diffimilibus(nam cateros libens prztereo)tan 
tam ímpictatis mercedem effe datam , ut nihil impedimento effe potuiffet, 
quo mínus íp(i ín breui temporís fpacio , omné Romanorü terram & mare 
depredati fuiílent.(i nó cíto rcbus finis accídiffet opportunus.adeo rapina ac 
infatíabilitate Centimanos etíam illos exuperarunt. Gentium autem prafe/ 
&urz haudquad xquiflimis,fed inhumaniffimis cómittebantur.aunicumqg 
ad principatum fuffragium erat fidei tranfgreffío:íta enim quís dona ab illo 
adipifcebatur.(i peffime de femetipfo confuleret. Quid autem (i íudiciorum 
tccenferem imtmutationes, ac ínuer(iones , quum fx pius etíam media nocte 
petruerterentur, & inuerfa tanquam fluminis diuerticula deríuarentur : nam 
& generofus ille;ius dicere dignabatur.omnia ambitionis gratia faciens.Sed 
for(itan mínuta ualde criminarí;ac maxima patuís calumníandi gratia admí 
Ícere uideor. Atqui fateri neceffe eft, quod hxc haudquaquam Elyfijs cam 
pís.aut Rhadamanti illic fententia (int digní;qua illum tnítifice extollüt,qui 
eiufdem funt cofortij & ordinis. Vnü pracipue ex illius admiror geftísmul 
tos ením motibus (ibi fimiles & notos.pracipue ex íjs qui ín Aia conuerfa 
bantur,omní uocabat diligentia, tanquam perpetraret admíranda;quod il 
los fpe captos;ac promifforum memores aduolare faceret. Poftquam autem 
! . aderant, 


ORATIO SECYNDA, us 


. aderant;nihil prater fuffragiorum defraudationé, & afpectus deceptionem 
funt adeptí:quum alíos alio deciperet modo, quofdam etíam admodum fe; 
ftiuiter menfa adhibuit;ac illis perc amicabiliter przbibit , ac pro alía qua 
dam deceptíone fufurrans , infecta re dímífit , non habentes quíd magis in/ 
inculparent, num fraudem illius, aut lenitatem propríam. Caterá haec phi; 
lofophi inftitutio.quur non laudari deberet ? quod adeo ab íra uacuus erat, 
animis paffioncs fuperabat prz cunctis regibus quí unquam fuerunt , ím/ 
mutabilis & ímmobilís,ut nunquam faciem etíam conuerteret, aut paffíonü 
ueftíoía oftenderet;ac íta etíam,ut quum regía clamoribus ac ftrepitu imple 
retur íudicarettanquam ipfe effet qui tyrannídetmn & poená toleraret,& no 
alijs qui Mh opes auxilium ferret:fed hzcnec fermone quidem digna 
cenfebimus . Hoc auté quís nam ex omnibus ígnorat, quod multos publice 
miífos,aut etíam ex hominibus agre(tiotibus , ob rem aliquam.ín qua ho 
mínes regum indigent opera accedentes,pugnís publicgceciderít,& calcibus 
percufferitac íta male tractaucrít,ut pro gratía habuerínt;quod níhil duríus 
fuerint petpeffi.Sufflationes autem & reflationes,per quas admírandus ille 
& no(tra díffamans,uetularum xquiparans fabulis , altarís ignem accendit, 
quo nam fermone profequemur?num pulchrum eft Romanorü regem tam 
indecenter genas ínflantem cerní, multamdj rídendí matetíam przbere;nó 
folum exterís.fed illis ipfis etíam quibus fe ita agendo placere putat. Nónne 
audíuít Palladem deam fuam tibías deteftatam effe, poftquam fe illis detut 
patam fuiffe didiciffet, quum unda pro fpeculo fuiffet ufa, Porró propinatío 
nes& potatíones,quas publice meretricibus exhibuít,& prabibitas ipfe hau 
fitimpudicítiá fub myfterí pratextu abfcondens, nonne admíratíone funt 
digax? Verum hzc alijs experientía oftendit , potentia poteftatem affe; 
quuta: mihi autem multo ante modo quodam perfpecta fuere , poftéj cum 
homíne Athenís fum cogrefTus:illac enim accefferat;,quum res nuper contta 
fratrem eius fuiffent innouatz, ut fe ob eandé caufam Imperatoti purgatet. 
Duplexautem peregrinatíonís eíus caufa fuit, una quídé decentior, proptet 
Grzxcíix luftrationem & inftitutionem difciplinara:altera autern atcanior,& 
baud multis coguíta , ut cum facerdotibus & deceptoribus qui illic erant, de 
rebus quibufdam pet feipfum congrederetur,quum impietas nondum lícer 
tiam confequuta effet . Tum ego me haud malum uiti coniectorem factum 
effe fcio, tamet(i nequadj ex eorü (im numero;quí in talibus funt periti: fed 
tne uatem fecit morum eíus íncóftantía;& ftuporís excefTus. Vates ením eft 
optimus,quícung; bene coniecturae nouit:etením nullum ín co (ignà mihi 
uidebatur bonum, cetuíx rígída, humeti fabfultantes & mobiles, oculus fu^ 
perbus.& fubinde uagus;ac futíofum quid uídens.pedes inftabiles & uarían 
tes,nafus cótumelíam fpirans & cótemptum.uultus fpecies rídicula.ídipfum 
pra fe ferens.rifus immodeftas ac concutiens;affertío ac negatio fine ulla ra 
tione, fermo compreflus, & fpiritu interruptus , ínterrogationes inordinate 


K k 3 & ftultzc, 


u8 UE. IN IVLIAÁNYM IMP- 


& ftultz;necrefponfiones hís melíores,inuicem coíncídentes,& nequaquam - 


conftantes,aut ordíne doctrínz procedentes:fed quur (ingula depingo: ta^ 
lem eum ante opera confpexí, qualem etíam ín operibus ipfis cogaoui , & fi 
quidam adeffent qui tum pracfentes fuere & audíuere, haud difficulter míhí 
teftímoníum przberent:ijs enim poftquam he confpexí;confeftím díxi,O 
quale malum Romanorum refpublica alit:& licet haec prxcfagijfIem, preca^ 
tus tamen fum ut uates fierem falíus. nam fatíus hoc efle iudícauí, quam ot/ 
bem terrarum talibus repletí malís, taleq; manifeftari monftrü;quale antea 
nunquam fuí(Tet;tametfi multa dilunia;multatg díuulgata fuerint incendía, 
tertz quoq; appatuerínt híatus.necnó homínes ab humana natura penitus 
díuer(i;animalía mon(trofa,& diuerfimode compofita;que natura ínnouan 
do producere folet. Talem igitur finem fortítus eft Iulianus, fuperbiz fua di 
eaiffimum, quum folum hic deus folita fua longanimitate utí indignum pa 
taret,übi multís índulgentía mali caufa erat futura;ac multam trifticíam illa/ 
tura hominibus probitate confpicuís , multum peccantibus parítura con 
temptum , tanquam noftra haberet neglectui , autnulla effet eubernatío & 
retributío;fed fortuíto cuncta agerentut ac círcamuetterentur:quod quídem 
opínionis eft reprobz, & qux ingens petículum ín rebus etíam maximís af/ 
ferre folet.Et haec funt Galilzorum noftrorum , hzcabiectorum narratíuny 
culz. hac qui crucifixum adoramus, hzc eorum qui pífcatorü difcipuli funt 


& imperitorum,quemadmodum ip(i dícunt;hzec eorum qui anilíter unàcon 


fidimus,& píalmos paríter decantamus,hzc corum qui longis íeíuntjs mace 
ratí femimortui fumus, hxceorum quí fruftra uigilamus & nocturnis delíra 


mus ftatíonibus , ac nofipfos deftruimus . Vbi íunt Grammatici ubi funt 
con(ilíarij ? ex quibus égo apud uos imprudens quidem , ut uobís uidetur, 


fumo epíníciumz Vbi funt facrificiacinitiatíones , & myftería,uictima,ma 
nifefta: & occultaezubi ars in ínciionibus experta ? ubi praefcientíz monftra 
& (igna;uifcerüds aurufpicína? ubi Babylon eloriofe dínulgata?ac orbis uni 
uetíus,anímo propter parum deteftandí fanguinis comprehenfust ubí ma/ 


nibus deuicti Perfz ac Medi « ubí pracmiffi & emittentes, ac praemíttentes, 
necnon przebellantes;ac (imul bellantes deizubí cótra Chriftíanos uatícinía. 


ac mínc?& iuxta przdeftínationem ad nomen ufq; abolito noftra?Omnía 
difparaere;ementíta fuere,defluxete.fomnía apparuere, ac iactantíz impio 
rum. Porró lezehías rex Iuda, quum rex quidam uí magna alíenigenarum 
contta eum moueret , ac Hierufalem exercitu círcamdaret, fermonescp blaf/ 
phemos & ítppíos tam contra regé Gp deum ipfam amarulenter enometet, 
poftca impoffibile erat ut ui propría ciuitatem falaaret,templum eft íngref 
fus;acuefte cócifa lachrymarum fontes effudit;manusdqy ín coelü tetendit, ac 
deum nefandz blafphemiz tefté inuocauít ac orauit, ut ille tam fuperbarü 
minat uíndex fieret, Cernís domine;ingens.qux tibi deo Ifrael impropera 
uit alienigenazcernis dominezne fileas . Nec fua deceptus eft ímprecatione, 


fed re 


VO ORATIO SECVNDA Éó0 H9) 
fcd te ipfa contta deum belligerans ille;propriá fen(it infaniam, redp infecta 
difceffit,cam mínis fuis qua repente ab ínui&ibili quadam difperfz funt po^ 
tentía,qux & multitudinem exetcítus illius perdidit, ac nücio amaro reuerti 
coégít,qua ctiam ínexpectare obfidionem, ac fpem eius difToluit, & ita cum 
lezehía actum eft;qui ingenti potentía círeammunitus erat.qui magna Hie 
tufalem rex erat, qui iam fere à proprío hofte expulfus erat . [Nos autem, 
quibus folum pro artnís & mutis , ac telis teliquís ad deum fpes relicta fuit, 
quam omne confilium humanum penitus nobís ademptum & intercifum 
fuiffet; quem nam alium quàm orationis auditorem.quim mínarum prohi 
bitorem,quàm íurantem contra fuperbiam, deum Iacob adiutorem habere 
deberemus? O narrationes íncredendz,ó fperantium confidentía: promiffi 
fumus pro alío quodam facrificio damonibus;& magna deí hereditas.gens 
fancta.facerdotium regíum,uníus fpei premíum,ad unius praclíj uíctoríá fa 
 &i famus remuneratio.Hiac à te Chriftianis facta eft retributio,ob íd quod 
ab eís malees conferuatus. hac tu domíno deo retribuifti . Prius igitur quov 
níam adhuc deus iram fuper nos extendebat & protelabat;ac nondum om. 
nem zelum fuum extinxerat.fed enanü adhuc contra impios ín alto tenebat, 
arcum tendebat ac dirigebat;ui tamen continebat nó fecus ac morbum alí 
quem marcídum & magnum, donec malicía eius tota confumeretur, quem; 
admodum lex eft iudicij dei,.ut uel peenítentía fanet, aut iuftius plectet.tum 
ením orauíter ferebamas quz fiebant, & anhelantes ad futurum, non ením 
bonitatem abfcondítam;quam electis eíus impattiti folet toleramus,& ideo 
uoces illas ad deum emíttebamus, quibufdam illum ut domíná inuocantes. . 
alíjs autem tanquam patrem bonum defiderantes, nonnullís uero quafi ít 
. properantes,& contra illum canquam in iudicio contendétes, Quur deus, di 
centes, repellís ín fin& Iratus eft futor tuus fuper pecora pafcux tuz.Et me; 
imíneris congreeationís tuz quam pofuifti ab ínítio, quam paflíonibus uni; 
ceníti nerbi tui decorafti , quam teftamento tuo magno dignam effe feciftí, 
ín coelum nouo myfterío ac fpitítus arrabone traxifti . Et extolle manus 
tuas faper faperbias eorum ín finem , recordentur quantum (int índignati 
contra fanctos tuos ínimici, & aduerfus feftiuitates tuas funt eloríatí , rotmv 
pheam deprecamur;plagastg Acgyptíacas,& doce nos íuftíciam tuam roga 
mus:X ut aliquádo cótra impios ei oramus, Quoufqj peccatores do; 
imine,inquiétesquamdíu peccatores eloriabunturzNam & populum tuum 
humiliant, & hxredítatem tuam afflieunt, loquunturqy pariter iniuftícia & 
faciunt.Sane flebiliores etíam uoces & hís magis proprías, in contradictio 
nem & íniuríam uícínis nofttís, parabolamq gentibus, & rífüm cunctís ho 
minibus ufarpare folebamus;acuíneam quandá dicebamus , & ex &eypto 
crauslatam tenebrofailla idololatríce , ac ín pulchritudine fidei, necnon ma: 
enítudínem auctam: deínde ínterfticíum dírutum , quod eoufqg nos cufto/ 

Kk 24 dietat, 


Bzo IN IVLIANVM IMP: 


dierat.cutam nempe dei , & omríes quí pet regionem talis poteftátibus ui, 
cinam, & à fyluefttí fue deua(tatam incedunt, quí propter improbitaté ma/ 
ligno affimilatur,& malicia: coeno eft referti e igitur prius confiderabá, 
& ad deum damabam : nunc autem quales, pro qualibus affumam uocesz 
deplorem ne dehinc impiorum petditionem, fiatncg oforibus humanus, ac 
talía dicam? Quomodo facti funt in defolationem,repente deftítuti funt.pe 
rierunt propter fceleta eorum , tanquam puluís qui difperditur à pid , 
tanquam arena uento diíiecta,tanquam ros matutínus, tanquam Gbilus fa/ 
oíttx emifIz.tanquam ictus tonitruitanquarm corufcatío perftrínges. Sane 
(i & nuncquoq ímmutarentür , & àb ingenti de(inerent errore ac ebrietate, 
fequerenturcp uetítatem , forte illis lucrum fietet ex ruína,quandoquidé cot 
teptio fzpius in bonum cedit afflictís: quod (i in eadem fentétía permanere 
cogitarent, & adhuc detínerentur ab idolis , nec ftolidos illos Iulianus erudi 
tet.faltem ob acceptam modeftius agerent calamitatem . Porró Hieremías 
tantum deplorat Hierufalé, ut & ínanímata quoqy lugereíabeat, & à murís 
exigatlachrymas . At homínibus hís,qui nà luctus dignus inuenití poterit? 
aut quis deploraret prafentía , ut ínterím fatura & lugeri digna omittantur 
fupplicía, quoníam íta defipuerunt & reprobi facti funt, ut colerent condita 
fupra conditoré: INecfolü hoc.fed & deum colentibus reftíterüt, manumdg 
extenderunt impíe,G talibus malís dignam .Et uox quidem deo accepta ita 
fe habeat, Quis ícit;aum deus qui foluit colligatos,& ex tenebris mortis de; 
rauatum & deorfum mutantem educit, qui nó uult mortem peccatorís,fed 
conuer(ionem , qui & nos fedentes in cenebris & umbra mortis illumínauít, 
& intellectum nobis tribuit, etíam hos aliquando it reparaturus , & paftu; 
tus uirga paftoralí.grauer illís ac ferream imponés. Mihi uero rurfus fermo 
ad ídem recutritepinicium,;cecidít Bel,confractus eft Dagon, calídus factus 
eft Sarou.confufus eft Libanus. INon amplius dícet ftolido ut imperet.ím^ 
mobili nempe & infenfata: idolorum compofitioni , Non amplius muícam 
quarent deam Akaron,aut (i quid mufca eft ridiculofius.Non amplius pet 
lucos &excelía , necnon omnem montem frondentem & umbrofum ober; 
tabunt. Non amplius filios fos ac filías fuas offerent damonibus : quem 
admodum olím Ifrael à prophetis obproperatum fuít . Verum quid mihi 
de híszad pracfentía & noftra me conuertam., INon amplius edes noftras fa 
cras (iniftre afpicient. Non amplíus fanguine deteftando.puriffimi ac incru^ 
enti facrificij puríffima inquinabunt altaría;nec aris facrilegis inacceffa defce 
dabunt. INó amplíus depre dabuntur,& prophanabunt ea qua oblata funt 
ecclefis, impietati auarícíam commiífcentes.INon amplíus facerdotutn caní^ 
ciem,uel purítatem díaconorü;aut pudicitiam uírgínü afficient iniuria. Not 
amplíusuifceribus fanctoram deteftandos pafcét fues, ut cibo paríter & ho 
minum fatíentur ínteftínis. [Non amplius igaem martyrum inijcient monu: 
! mentis, 


ORATIO SECVNDA | iz1.: 
mentis, quum alis occupati (int certaminibus , proprijs nempe igniominijs; 
iNon amplíus íguí fanctorum confumét reliqua , offibus ignomíníofiffimis 
oífa afficientes igaominía: nec uentis ttibuent, quo debito honore à talibus 
priuentur.Non amplíus ín cathedra peftilentíarü unà plaudent, contra epi 
fcopos € Gode hecdl lien & apoftolosiimà Chriftum ipfum; 
blafphemíjs fe oblectantes.INon amplius paaegyricis contra nos lafciuienc, 
lcge ab adulterína doctrína excludentes, ut ea linguas etiam pariter noftras 
coétceant.Da mihí fermones hos regios & fophifticos.fyllogifmos tuos ine 

uitabiles € enthymemata:uideamus qualía apud nos inam eti & agre 
ftes loquantur:ímmuta fonü cantus tuí,& Pfalmü organorü tuorü : nam ita 
te Propheta meus adhortatur. D'ecantetut aüt rurfus cum libertate Dauid, 
qui excelíum Golíath myftícis deiecítlapidibus, quí propter maufuetudine 
multos deuicit,& per fpiritalé harmoniá Saul a maligno dzzmone faffocatà 
fanauit.Extinguat ígué tedifer,incendantQg prudentes & facrz uirgines lam 
pades fuas fponfo,exuat Hierophantes meretrícíá ftolam, facerdotes índua 
mini íufticia;& amictu eloríz, pro fpirítus pigritía;necnon magna & imma; 
culata Chrifti cuníca;noftro ornamento, T aceat przco tuus ignomíniofa,lo 
quatur przco meus diuina: claudanf libri tui íncantationum,& uatíciniorii, 
folum propheticz & apoftolicz: aperiantur. Compefce turpes & tenebris 
tefertas noctes tuas: nam ego contra illas facras & fplendidas exufcito uigi, 
lías. A dyta tua & uías ad iafernü ducentes claude, ego manifeftas & ad coe/ 
lum ferentes przdicabo.Qua nam armorum praparationes,& machínatío 
num excogítatíones hac perficere potuiíTent ? quantus homínum numerus 
& phalangz € quz folum precatíonibus noftris , & dei nutu peracta funt. 
Vetbo tenebra funt di(Tolutasuetbo lux conftitit , uerbum terram fecít.cce 
lum gyrauit.ftellas ordinauit;aéré femínauit, mare difcreuit, flumina traxit, 
anímalía uíuificauit, hominem ad fuam imaginem formauit,mundum om^ 
nibus pofuit;uerbo etiam prafens caligo difloluta eft,omníacy ín lucem,or: 
dinem & eandem reducta funt harmoniam: non amplíus lampades & falla 
ces da mones imperant, non amplius condítura fub honoris figura pro deo 
culta afficitur iniuría. Deijce Triptolemos tuos,& Celzos;ac Dracones my/ 
fticos.Pudeat te aliquando librorum theolocí tuí Orphei;fufcipe ín tempo 
re donum,;quod ínuerecundíam tuarn recondat.Siautem hec funt fabulzc ac 
fictiones, cgo tibi noctis reuelabo myfteria, non amplíus loquitur quercus, 
non amplíus peluis uatícinat;non amplius Pythia implet;nefcio quibus ni(i 
fabulis & delírijs . Rurfus Caftalia Glebit,& (ilet,aquady eft nó uatidíca.fed 
ridicula. Iter Andtienis Apollo mutus,iterá Daphne planta eft.fabula de 
ploranda.Rurfum Androgynus, Dionyfius chorusqy ebriorum ornatus,& 
magná tuü myfteríü Príapus, & ad pulchri hymnum deus grauía fufferés. 
Ruríus Semele fülmíne transfigit;iterà Vulcanus utringg claudus, fed uelox 
pn " Kk s  admaexhorá 


122 | IN IVLIANVM IMP- 


ad moechorum deprehen(ioné, & deus ín cinerem redactus licet it arte nov 
bilis,ac Therfites olympíus.Rurfas Mars ob adulterium ligatus, cum terro 
te,tímore, tumultu, uulnere, & audacía, Iterum Venus türpiter eft meretríx 


facta,turpiumt nuptíarum concilíatrix.iterum Minerua uírgo eft & draco 
nem parit. íterü Hercules furit, feu potius infaaite definit, rurfus Iupiter ob 
petulantíam & immundiciem ín omnía uertítur , deorum ille moderator ac 
fupremus, & qui folusomaes cum ótnibus exiftétibus deos furfum trahít, 
quum ipfe interim ab omnibus deoram trahí nequeat. Iterum Touís fepul, 
chrum ín Creta oftenditur. Sane quuim lucratínum illum tuum & pruden^ 
tem afpicio Mercuríü, oculos etíam claudo, deumtg illum ob fpectauli tur^ 
pítudinem cur(im pratereo . Tu uero mihí id quod uerbo eft confonum & 
fimile adora, unum folum ex tuís eft uenerandum , honor nempe quí apud 
Ade ab effceminatis illis uitis Nilo impendit;necnon Ifides, Mende^ 
fijcg dei, ac Apides, & alia quoqy qua fingis aut píngis anímalía compofita 
& monfítrofa.Rídeo Pana tuum,& Príapumn :cnon Hermaphroditum,&€ 


eos qui ob infaníam efferati & dilacerati farit dei. Verum hac fcenz ac Po& 
tís illos ornantibus relinquo. Ego autem fermoné ín admonítionem quan^ 
dam refoluam. Viri igitur pariter & mulietes;iuenes ac fenes, quicunqy ad 
hunc perfectionis eradum afcendiftís, aut quí in inferiori claffe eftis confti/ 
 tutí,omnes quos domínus redemit, príus quidem ab errore, & dei ígnoram 
tía,nunc autem ab ínfolentía eentíum,tam à prxfentibus malis,quam futu 
tis,audite fermonem uíri haud mediocríter ín his eruditi, cum ex euentíbus 
quotídíanis,tum ex ueterum hiftoríjs, geftis ac libris:res magna eft, ut quis 
ánulla tentetur moleftía:aut forte haud magna.(i ueruseft fermo;quod qué 
diligit dominus hunc etíam corripit, flagellat autem omné filium quem ft 
fcipit,& eíus curam getít. Sed maguü eft;necy ab initio peccare, aut faltem 
non ín maximis delinquere, quoniam penitus à peccato liberum efTe deus 
fapra humanam naturam ordínauít, Secido autem quemadmodum míhi 
uidetur, magnü eft;ut quí ín re aliqua serus & correpti funt;ac deinde re 
nouati ut ín fenfa permaneant difciplinz , fugíantcp fecundum ex fecunda 
prauitate flagellá. Quapropter & aos,cum diuínz corteptionís opere emer 
fimus , oftendamus nos diguos , non eorum quz príus fumus perpefli, fed 
quz poftea fumus confequutí.tefpondeamus ad calamítatem que nos com 
prehendit, quoniam aon ut malefici gentibus tradití fumus. fed ut filij eno: 
deftiores fumus factí.no oblinifcamur tempeftatis, poftquam ín fupernam 
faluatí fumus Híerufalem.nec A:eypti poft A&gyptum memores fimus.nec 
faciamus melíus afflictionís tempus quam quietis.oftendemus autem/fi ui/ 
debímur tunc quídem deitímore correpti modefte egíífe, & fpes omnes ín 
ccelum pofüiffe . nunc autem poftquam laudem & relaxationem aflequuti 
fümus.haud quaquam ad eadem rurfus peccata recurríffe,ob qux ín eueni/ 
| » à entes 


ORATIO SECYNDA' 125 - 
entes nobis impegimus calamitates. Non íta filij met, dicit alicubi facerdos 
Heli;filíos (uos in deum peccantes admonens, fed fcitote facilius effe profpe 
ritatem abeuntéreuocare,quàm confetuare cü ex dei gratía contíngit: nam 
quum difce(fit;modeftía illam reducitsquum uero pracfens eft.focordía eam 
diffoluit.Siquidem & corpora xgrotantía medela reftítuuntur & abftínen? 
tía,ob paruam autem neglígentíam & répletíonem,iterum príor morbus af; 


. fluere confüeuít , Hxc fcientes & inuicem docentes, noftrorum ipforum fia; 


mus proptíj,ac modefte tempore utamur.Primum ením frattes feftiuitatem 
peragamus non corporís hilaritate , neqs ueftímentorum cultu & uatíetate, 
non comeffationibus ac ebrietate , quarum fructum cubilía & lafciuías effe 
didiciftis.non floribus uías coronemus, nec unguentorá confufionibus men 


fas,neque fores ornemus , nou lumíne fenfibili domus refplendeant , neque 


concentíbus tefonent aut plauibus . Fic ením gentilium falgnnítatum lex 
exi(tit. Nos autem deum nequaquam talibus honoremus , ncque prafens 
tempus rebus haud dígnís extollamus,fed anime potius purítate;ac mentís 
hilaritate , lampadibus quoque qu£ totum corpus ecdefia illuminent, diui 
nis dico contemplatíonibus & cognitionibus , qua ad facram fufcitent lam, 
padem;uniuerfum(y illumínant terrarum orbem. Ad hoc lumen parua mí 
hi fant omnía,qux príuatím aut publice homines feftiuítates peragentes ac 
cendunt. Sané & unguentum quoddam habeo , fed quo folum reges ac fa/ 
cerdotes utuntur,uaríum & preciofum, ac pro nobís euacuatum, maghí un: 
guentatij attificío compofitü. Vtinam mihi contingat unguenti huius odo^- 
rem bonum apponere deo . Habeo & menfam fpiritalem illam & díuinam, 
quam míhí przparauít domínus contra tribulantes me;uel ín qua requíefco 
& delícíjs fruor , & nequaquam propter fatietatem íniuríam committo, fed 
& omnem paflionum rebellionem fedo.habco & flores omnibus uernís flo 
rídiores & durabiliores : agri plení,qué benedixit domínus.facerdotes nem; 
pe» & bene redolentes paftores ac doctores, necnon populum quantum eft 
putus ac electus.Hís coronatí uolo, ac pompam ducere;certamen bonü de; 
certans.curfum(qp perficíens,ac fidem fecundum facrum cuftodiens Apofto/ 
lum.Sumamus hymnos pro tympanis,pfalmodiam pro carminibus turpi" 
bus & cantilenís , plaufum eratificatíuum pro plaufu theatríco, ac manuum 
complof(ione bene refonante;grauítatem pro rifu.pro ebrietate fermoné pru 
deatem. pro delicíjs decorem uenerandá: quod (i etíam faltare oportet.tan 
quam panegyríftem & feftiuitatís amatorem, faltetur quoq; uerum nequa 
quam Herodiíadis tripudio;cuíus opus fuit mots Baptiftze:fed Dauíd falta 
tíone, propter requíé atcez,quam bene mobilis & multimodi fecundá deum 
itineris myfteríum e(Te puto:& hoc prímum eft & praecipuum mez admoni 
tionís.Secundo auté frío me moleftum dicere fermon£, & quem multi diffi 
culter fafcipere poterant. Solet enim homo quum ad poteftate retalíatíonis: 
deuenit; precipue quá iufta habet ííram;haud facile ob ea qua perpeffus eft; 
AE? | tationís 


i124 IN-IVLIANVM IMP. 

rationis cohiberi freto, ac iram deponerezaudiendum tamen,& fermo ut fu; 
fcipíatur plane eft díenus , nequaquá ínexplebiliter tempore abutamur;nec 
ob poteftatem delícjs diffluamus, & t on £i: 
affecere. Non qriz nouimus fac 
tatíone fruimur, tantum ad ret 
ciens eftultío modeftís,eorü 


luc paffutus timuit, bac quoq perpeffis eft;etià (i nequacj patiz 
áfemetipfo quàm ab alijs facientibus plectitur.INon igitur iram : 


limus,neg; punitores prater dígaitatem apparcamus. Sed p t 


tontes tuos,ac Cocytos , & Acherontes , quibus iniuftíciam puniunt , Tan 
! | talus, 


ORATIO SECVNDÁ. 0:25. 


talus , Títyas , Ixion , quibus & Iulianuseíufdem farinz Imperator ueftet 


adnumeretut,imó 


10 iuxta meam opínionem & definitionem praferatur, INó 
(iti punítus ín pa Jus 


dibus affluentibus , aut petram fuper cacumen tollere ti 
tnens, quem dum Trageedi uidetur, femper quidem furfum uolu^ 
tam.(emperd deorfum tractam;aec affidua reuolutione promotam, neque 
epat ab auibus depaftus;nunquam deficien mperrenafcens:nam fiue 
hacc ueritate nítuntur, feu fabulofa exiftunt;illis tamen üerítatem oftendis £i 
gmentís, Sed uideamus quibus & qualibus illic plectatur,his etiá longe gra 


f 
Po 


uíotibus, (i ad peccantíum menfuram reétributiones exigís . Proinde munus 
hoctibi hofpitale ante pedes eft ó optime & prudentiffime , ut tuís te allo; 


quar uerbis, & hac nos à (ermonibüs íuxta magnam & admirandam legit 


latíonem tuam prohibití depromímus, Vides quod non in finem ufque tací 
turíneg írrationabilitatis condemnaturí eramus dogmatibus tuís, fed libe/ 
ram aliquando uocem emiffuri,& tua ftultitías redargutticem:(iquidem ia 
..poflibile eft INi actas, fluuij impetum ab Aethiopia in Aegyptum 


ruentis compefcete;aut Iliacum lítus abfcondi, etíá (i ad tempus nebula con: 
tegatur,aut Chriftianorum linguam impedite , quo mínus tes ucítras notet 
infamía . Cuíus tibi rei Batil otíus teftes erunt , quemadmodum 
& tu quoq; exiftimabas;ac alijs perfüadebas.tuís nos onerans mínís,ac ma; 
gís ad pietatem acuens , quos tam uíta quàm fermone ac concordía mutua 
confpícuos & cognítos ín Girzecía uidifti, & Homerici Cyclopís honore hor 
noraftí, ac noni(límos perfequutione exercuifti , & forfitan epínici donum 
magnum & maeníficam d:xmonibus deuouiftí, (i te à Perfide fafciperentre - 


 deuatem,uel ad barathrum tuum abripere fperafti, male fentíens: fiquidem 


nequadj nos adolefcentibus illis fumus ingenerofiores.quí ia igne rore per^ 
fundebantur , & qui feras per fidem fuperabant , ac unà cum matte facra & 
egenerofa prompte períclitabantut;oftendebantq; folam ex omnibus fidem 
effe íaexpugnabilem. Nec fumus íngenerofiores tuis illis adolefcentibus, ex 
quibus quum unus deorum tuorum matrem illam íníuría affecifTer, aramcg 
euettíflet , detentus eft tanqaam damnatus , exiuít autem tanquam uíctor, 
pluribus purpuram tuam & fermones ueluti calculorutm fuffragatores & ri 
diculos derídens.Quin & cum maiori eoreffus eft confidentía;non fecus ac (1 
quís à ccena reuetfus fplendide effet conuíuatus : poftdj uero totum corpus 
eius flagellis dilaceratüfuit,& ad profundü ufqzac parum adhucob uulnera 
fpirabat.tantü abfuit quo moueretur tormentis.aut molefta cenferet pracfen 
tía,ut poftquá corpus in quadam adhuc parte plagis uidit illut , tortores 
tandj íniaríos reprehenderet;quod non totü corpus ulti fuiffent.fed aliquid 
illaceratá & íntegtü relíiquiffent;oftendens obiter tibia;quod fola ungues ef; 
fugifTet,iubens ut nec huíc parceret. Proinde fit tibi fermo hic pro Porphiírij 
médacíjs & delírijs, quibus uos ut diuinis exultatis uocibus:aut pro fermone 
tuo quem oforé batbx , aut Antiocenfem infcripifti, utrungp ením titulum 
^ 


pracfixifti, 


e— 


126 IN IVL. IMP, ORATIO SECVNDA. 


prafixiftiquo nihil Chriftianis eft contemptibilíus,quem t tünc purpura red: 


debat magnum, necnoa adulatores quí cuncta tua adm 
barba eft deftructa & euulfa , ac fermo tuis pariter collab: 
tidiculus,in quo tu fuperfluutn corporis cultum confpuis, € 
ex infatíabilítate affequi mae cfTe dicis , ac mirandur 


Quod uero Chriíftíanos ta : e;perfequatus fs.genus: 
étum ínfeftans.lubens t 


ris Sane quam tantum damng 
derit publicis;unico uiro m exprehte,aüt naturales eructa 
tente, tantamqj perfeqe 


ioné ac tam imméfam confa(i ionísi nn 
concitante,nónne neceffe eft res Romanas uniuerfas male! abere? quemad 
mod (ut appatet)& habent.Proinde hac tibi (tatua à nobis fit locata; Her, 
culeís etiam columnis altior & manifeftior: illz iquidem í in utio loco funt ere 
&x;ac folum íjs qui illàc applicant confpicuz: ieri autem nequitquum hxc 
noftra haudquaquam (it ímmobilis , quín in omni loco omnibusty pateat 
hominibus:fed & fatuto, datis dipltat noui endabitur tem 

pori, te ac facta tua infamía notans, ac relíquoson Inese 
quo non tam effreni audacia deo re(if 


1 ountur:nüc ucro 


hil nunquam 
quid afferres. 


ne quam talia fecerín 
Pas e" contíne 
es 
" INDEX TERNIONVM. 


« AB CDEFGHIKLMNOPQRSTVXYZ 
A* B* Aa Bb Cc Dd Ee Ff Ge Hh Ii Kk 
Omnes funt terniones, prxter « duernioné, D* Ii & Kk quaterniones. 


itoríbus factus 


| 
! 
| 


— 


s Jd ca 


zy i: 
DU. 


» 
AX 


es 
EU 


ea 
VES. 


e
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "D. Gregorii Nazianzeni Orationes XXX"

See other formats
