Gu 'n d' thug i spéis do 'n àrmunn: sgeul

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at |http : //books . qooqle . com/

QJbt^ì^OJ.dO

J^arbarti College ILtbrarg

FROM THE

LANE FUND

The sum of $5000 was given by Frbderick Athearn

Lans, of New York, N.Y., (Class of 1849), on

Commencement Day, 1863. "The annual

interest only to be expended in the

purchase of books for the

Library.'*

ì

GU 'N D' THUG I SPÈIS

DO 'N ÀRMUNN.

GU 'N D' THUG I SPEIS
DO 'N ÀRMUNN.

5QEUL

LB

lAIN MAC CORMAIG.

FO LAIMH

CHALUM MHIC PHARLAIN.

AONGHAS MAC AOIDH,
43 MuRRAY Place, Struibhle.

1908.

: i

A- ÌC3 ì

\

CLÀR-lNNSIDH.

TAOBH

An roimh-ràdh 9

A' Chaluinn an Tigh an loch.

Earrann I. 19

An dealachadh — Cruinneachadh nan
saighdear.

Earrann II. 29

Cèilidh an tigh a' chlobair — An
dèigh na gillean falbh.

Earrann III. 36

An armailt Bhreatunnach — Litrich-
ean o na fìr a dh' fhalbh — Abh-
achdas Dhonnachaidh Aotruim —
A' Bhan-fhiosaiche — Fiosachd a
fhuair MàirL

Earrann IV. 50

Fearas-chuideachd am Brussels —
Dà Mhuileach a' còmhradh.

EarrannV. 61

A' feitheamh naidheachd mu'n chog-
adh— Tuairisgeul NèiU Mhàrtuinn
— lomaguin Màiri.

CLÀR-ÌNNSIDH (Air a Uantainn).

TAOBH

EarrannVI. 70

Taibhsearachd — Fathunn mu*n
chogadh — Naidheachd mu Bhat-
arlù.

EarrannVII. 80

Cèilidh eile an tigh a* chiobair —
lomradh orrasan a thuit 'sa bhlàr
— lain air chall.

Earrann VIII. 88

Tighinn dachaidh banntrach lain —
Màiri a' caoidh cealg lain — Màiri
's Eileag 'sa chladh.

Earrann IX. 96

Fògradh muinntir An Rois —
Bàthadh nam buanaichean — Màiri
gun duine 's gun daoine.

Earrann X. 102

Bàta à Glascho — Tighinn dachaìdh
an t-saìghdeir — An saighdear, a
bhean 's a nighean— -SoiUeir-
eachadh.

Earrann XI. 112

Màiri is Eileag uair eile 'sa chladh —
Gaol Màiri air ùr fhadadh—
TiUeadh lain.

GU'N D' THUG I SPÈIS DO 'N
ÀRMUNN.

AN ROIMH-RÀDH.

" Gu'n d^hug mi spèis do 'n àrniunn
Am bothan beag na h-àirigh ;
'S e cuimhneachadAi an dràsd air
A dh' f hàg mi dubhach, brònach."

'* TS blianach NoUaig gun sneachd/'
^ ars an sean-fhear ; ach cha 'n ann
mar sin a bha 'n Nollaig air am bheil
sinn ag iomradh an ceartair. Tharr-
uing a' Bheinn Mhòr a falluinn m'a
ceann mu 'n robh an t-Samhainn ach
òg ; is mu 'n deach an geamhradh dubh
'na thigh, bha na sraithean fhèin air
an còmhdach le sròl de shneachdadh
tioram, geal. Bha 'n tlr uile an greim
dhainginn aig an reothadh chruaidh, a

10 Oi^H J* thug i spiis do *n àrtnunn.

chuìr stad air mireig nan tonn^ air gach
loch is lochan, le sgàil-bhrat tiugh de
dheigh. Cha chluinnteadh am beul
gach neach ach: ''Nach i 'n t-àd
nàdurra, ghasd' i ! Tha so coltach ris
na sean gheamhraidhean." Bha 'naidh-
eachd fhèin aig gach aon bu shine na
chèile, air na làithean a dh' aom — samh-
raidhean bu bhUdthe 's geamhraidhean
a b' fhuaire. Ach bha 'n geamhradh
so toirt 'nan cuimhne làithean an òige
na b' fh&arr na iomadh geamhradh
greis roimhe sud.

Seadh ! Bha 'n t-edd ann ; ach, mo
chreach! cha robh mòran de na cleachd-
ainnean. Dh' fhalbh iad sud còmhla
ris an t-sluagh; is cha 'n fhaicteadh
ach glè annamh lasgairean le 'n eallaich
a' tighinn à coiUe chaoil, no beinn an
fhraoich, no coille chaman. Cha robh
mòran de eòlas aig an òigridh air na
nithean so ach mar a bha iad ag
ealainnt o 'n t-seanair^ a bha mar
ehlabhraidh a' dèanamh comh-cheangail

A' Chaiuinn an Tigh an ioch. 1 1

eadar an t-Beann linn 's an lìnn ùr ; is
cha robh tigh 'san robh sean fhear no
sew bhean nach biodhteadh aìg aman
sònruichte toirt oidhirp air na sean
chleachdainneanachumail air chuimhne
'san t-seann dòigh. Ach cha robh an
dòigh sin ach a' leigeil fhaicinn gu 'n
robh na cleachdainnean ionann *s mar
an linn do 'm buineadh : anns na
h-ospagan mu dheireadh. Cha robh
tigh 'san Bos a rinn spàim cho cruaidh
air an t-seann dòigh a chumail suas ri
Tigh-an-loch ; agus b' iomadh Caluinn
shunndach, agus bòrd brèagha a chunn-
acas ann ri latha.

Thachair sin air an NoUaig air am
bheil an t-iomradh so. Bha bean-an-
tighe 's a cuid nighean, &d an latha,
cur mu rèir air son " bòrd na Caluinne."
Chaidh a' chlàiridh thoirt a nuas, agus
bòrd a chur ri ceann bùird fad an tighe,
's iad a' diosganaich fo 'n cuallach.

Mar bu shine bha an oidhche fàs, 's
ann, mar an ceudna, bu shunndaiche

12 Gì^n Ì thug i spèis ào *n àrmunn.

bha i a' fàs. Bha paidhir an dràsd 's a
rithÌB a' tighìnn a stigh a chur seachad
na Caluinne 's a thoirt a stigh na
NoUaige an Tigh-an-Loch, 's a' guidhe
"Nollaig chridheil agus Bliadhna
mhath ùr" nuair thigeadh i, do na bha
rompa; agus gu seachd sònruichte do
'n t-seanair a bha 'na shuidhe an ceann
aghairt na leapa a' feitheamh 's ag
èisdeachd gu sàmhach. 6u chuimhne
leis-san còrr agus ceithir fichead NoU-
aig agus Caluinn; agus cha robh uair
a thigeadh an t-àm sònruichte so mu 'n
cuairt nach tigeadh làithean òige, le 'n
cuid gineal, gu soilleir m'a choinneamh.

Ach chaidh gnog thoirt air an
uinneig agus chualas caochlaid nam
balach a' gabhail rannan Caluinne :

" A' Chaluinn so, a' Chaluinn so !
Bhi bhoiceann, buail an craiceann ;
CaiUeacli 'sa chill, cailleach 'sa chùil,
Gailleacli eile taobh an teinidh,
'S bior 'na goil 's i air chrith ;
A' Chaluinn so ! "

A* Chaluinn an Tigh an ìoch, 13

A rèir an t-seana chleachdainn, bha
bean-an-tighe an geall air Bonnach-
Calainn an t-aon a thoirt do na bal-
achain; 's cha bu laaithe gheibheadh
iad 8ud na thàireadh iad as gus an
ath thigh.

Ach cha b' fhada air fÌBtlbh iad na

thàinig an ath bhuidheann, 's a chualas

an ath rann, le gaoir-chath mar eas-

aibhne :

" A bhean bheusach, bhanaìl,
£i gu h-ullamli, ealamh ;
Chaidh a' bhliadhna so tharainn
Direach mar bu mhath leinn :
'S bho 'n tha thusa maireann,
Beir an làthair ann an cabhaig
Pàirt de na dh' f hàg i agad.
'S iomadh duine còir
A tha 'n diugh fo 'n f hòid,
A bha 'n uirìdh beò
Ag itheadh 's ag òl
'Nan suidhe mu 'n bhòrd ;
'S bho 'n tha thusa slàn,
'S gu 'n do sheachainn thu 'm bàs,
Leig f haicinn do thaing
Le aran 's le càis
Is botul no dhà
De 'n stuth is f heàrr
Na bainne o 'n àil ;

A' Chaluinn so ! "

14 Gi^n (T thug i spiis do *n àrmunn,

Qheibheadh iad sud an riarachadh
mar a fhuair càch ; agus dh' fhalbhadh
ìad ga toilichte.

Thòisich an sin a' Chaluinn. Lasadh
na coinnlean; 's bha 'n tigh gu
dreòsach^boiUsgeach^sunndach. Shuidh
a' chuideachd mu 'n bhòrd 's thòisich
deochannan-slàinte 's bearradaireachd
's òrain gus an d' thàinig a' bhliadhn'
ùr a stigh, nuair chuir iad fàilte
chridheil air a chèile.

"Thèid mi fhln 's tu fhèin 'nar
cinn-stuic air an tràigh iomainich am
màireach, a DhùghaiU/' arsa fear de
na giUean a bha a shùil am Mòir bhig,
tè de nigheanan an tighe.

"Tha mi toileach," arsa Dùghall,
" agus nuas e 'm maide-brochain fiach
c6 'd air an tig a' cheud ghlaodh."

Ohàir a' chuideachd nuair thòisich
na gillean air dòm air an dòm feuch
c6 *d aige bhiodh an dòra mu dheireadh
de 'n mhaide-bhrochain. Thàinig e
air Dùghall; 's nuair a chuir e trì

A Chaluinn an Tigh an hcK 15

aaìrean mu 'n cuairt a chinn e, ghlaodh
e: "Buaileam ort." "Leigidh mi
leat/' ars am fear eile. " Bithidh Mòr
bheag agam/' ars esan. Rinn na bha
stigh glag mòr gàire nuair chual iad
mar thàinig an car à leannan Mòir
bhig,

" An dà," arsa bean an tighe, 's i 'na
boireannach gleusda, geur, sgaiteach,
"'s tric a thug bòrd NoUaige bòrd
bainnse mu 'n cuairt. Ach ma 's
' beag ' duit i, cha ' mhòr ' leat l"

Qhàir a' chuideachd gu cridheil, 's
cha robh gàire a stigh a b' àirde na
gàire DhùghaiU f hèin. Bha 'n seann
duine gu sàmhach, tosdach ag
èisdeachd ri briathran ^eur a nighinn
fhèia Cha robh a h-aon fo sparran
an tighe a thuig : ma bha dara taobh
lànain a dhìth air Dùghall gu 'm
feumadh e dol le thuaigh do choille air
choireiginneile. Cha do ghabh Dùghall
leis a sin miapadh 'sam bith. Chuir e

16 Gu'nd'tkugispHsdo'nàrmunn.

mu 'n cuairt a bhotul gu suilbhir le
dranndan sunndach òrain :

" Tha 'm botul so rèidh,
'S f ear eile 'na dhèigh ;
'S cha mhaireann mi f hèin
Mur a h-òl sinn e.

'S e giUean mo rùin
A thogadh mo shunnd ;
^ e là na bliadhn' ùir
Thug sòlas dhomh ;
'S e giUean mo rùin
A thogadh mo shunnd.

Bug a' chuideachd air làmhan air a
chèile mu 'n cuairt a' bhùird is thog
iad am fonn gu togarrach.

" 'S math tha cuimhn' aig an t-seann
duine air an latha chaidh an t-òran ud
a dhèanamh/' arsa Dùghall.

Cha do mhothaich iad na deòir
mhòra, chruinne bha sruthadh ri
gruaidhean an t-seann duine leis an
tiomadh a thug an t-òran air. Thug
iad làithean eile 'na chuimhne, agus,
mar an ceudna, càirdean gaolach leis
an do chaith e iomadh NoIIaig

A^ Chaluinn an Tigh an locK 17

shnnndach, ach a bha nis 'nan dachaidh
bhusdn o chionn iomadh bliadhna.

Afs an seann duine 's e braidhinn ;
''Cha deach Caluinn thar mo chinn
bho 'n a bha mi 'm bhalach nach
cuimhnich mi air a' cheart Chaluinn a
rinn m' athair fèin an t-òran a ghabh
thu, DhùghaiU. Bha sinn gu sunndach
aig bòrd na Calninne nuair a chunnacas
dithÌB shaighdearan, le 'n còtaichean
dearga^ dol seachad an uinneag.
Thàinig iad a stigh, ftgus, cò bh' ann
ach mo dhà bhràthair air tighinn air
fòrlach as an arm ; agus ! b' e sud a'
chòmhdhail chridheil a bha rompa aig
am pàrantan caomha."

lion gach sùil a bha stigh agus
chaidh a' chuideachd greis fo phràmh
a' cuimhneachadh air an aimsir a dh'
fhalbh. An sin dh' iarr iad sgeul o'n
t-seanair. Dh' aontaich esan; is
dh' eisd iad ris, am feadh a bha e 'g
innseadh sgeòil air an linn a bh' ann
mu 'n d' '' thug a' chaora 'n soc as an

18 Gu^n (P thug i spèis do *rt àrtnunn.

talamh," 's mu 'n deach "coilear geal
mu mhuineal an Bois"; nuair a bha
na glinn air an àiteachadh, is smùid
as gach tobhta bha 'n diugh gun
cheann ; 's nuair a bha àl na dùthcha
a' dèanamh euchd le 'n airm air
machraichean na h-Eòrpa.
B' i 80 an sgeul.

An deahuhadh. 19

AN SGEUL.
EARRANN I.

Is math a V aithne dhomh f hin a'
chàraid, lain Bàn na Saor-pheighinn
agus Màiri bhòidheach a' chlobair.
Bha lain aig an tigh air f òrlach ; ach
dhubh speur na sìth agus dh' èirich
neòil a' chogaidh, is V fheudar dol gu
cruadal a rithis.

Thàinig e dh' f hàgail beannachd aig
Màiri; agus 'nan seasamh aig ceann
Loch AspuiU an sàmhchair a'mheadhon-
oidhche, labhair iad briathran gaoil, gus
an do shil an sùilean deòir bhlàth a'
mhulaid a lionas càirdean an àm
dealachaidh.

" 'S iomadh rud a thig duine troimhe
eadar a bhreith 's a bhàs, is cha robh
dùil a'm, a Mhàiri, gu'n tigeadh orm
dol a rithis cho goirid an dèigh a bhi

20 Gu'n d' ikug i spèis do 'n àrmunn.

cheana ann, rì aodann claidheamh an
Fhrangaich. Ach, bi thusa, a ghaoil
nam ban, dileas greis fhathast, is ma
tha 'n dàn domh tiUeadh, thèid an
t-snaim a chur nach f huasgail fiacaiU."

"B' àill leam," arsa Màiri, "bhi air
falbh leat an cois na rèisimeid mar tha
iomadh bean fir as an Bos; agus mo
dhà làmh fhèin bhi mu'n cuairt ort na
'n rachadh do leòn. Ach, co-dhiùbh,
bho nach gabh sin a bhi, mo làmh
dheas duit, nach tèid currac orm gus
an tiU thu. Is fhios a'm nach do
chiion do ghràdh dhomh."

" Nach do chrion mo ghràdh dhuit,
a Mhàiri ! " ars lain. " Cha chiion gus
an till abhainn Thir-chonaiU air ais ri
aodann Beinn Li. Cha chrion; cha
chrion, a rùin."

Qhlais a' chàraid an làmhan mu
chèile, is sheul iad am briathran gaoil
le pògan milis. Shruth deòir f hrasach
ri gruaidh gach aoin, is bha sgaradh
fad iomadh latha eadar dà chridhe bha

An decUachadh, 21

bho làithean an òige a' plosgadh an
gaol air a chèile.

Le ceum trom bho chridhe gu
Bgàineadh^ thug lain aghaidh air an
t-Saor-pheighinn ; is bu lionmhor a
smaointean air an rathad. Cha robh
cnoc no allt, no lùb, no glac nach robh
a' toirt làithean òige air an ais 'na
chuimhne : agus b' iad na làithean sin
na làithean sona, toilichte. Bha e r'a
dhùthaich fhàgail an là-màireach agus
math dh' fhaoidteadh nach f haiceadh
e choidhche i ; agus bha e leis a sin 'ga
&icinn air an oidhche so na bu
bhòidhche na chunnaic e riamh L

B' i oidhche mu dheireadh an

Earraich a bh'ann; is bi 'n oidhche

bhòidheach i cuideach^. Bha a'

ghealach làn anns an speur, is a faileas

òrbhuidhe dannsadh air aodann deal-

rach Loch Aspuill, far an robh am

breac lùthmhor a' leum ri meanbh-

chuileig na h-oidhche shèimh so; is

sheasadh lain a shealltainn an dèigh

C

22 Giin d^ tkug t spèis do '» àmmnn,

chearcall a' sgaoileadh ga bòidheach
air aodann an locha gus an do shiolaìch
iad anns an asdar, no gus an do
chaiUeadh iad iad fhèin anns a' chuilc,
no ri bruachan an locha. Bha 'n lach
a' ràcail anns gach lùb a' sireadh a
lòin; no fead a h-iteig r'a cluinntinn
'san adhar air a slighe gu'n loch. Bha
na neòil mhòra gheala a' snàmh gu
mall, socrach ri aodann nan speur, is
gaoth fhann na h-àirde deas 'gan
iomain bho mhonadh àrd na Saor-
pheighinn gu muUach gorm Beinn Ll,
is reultan mìogach an anmoich a'
priobadh 's a' caogadh troimh gach
uinneig a bh' orra. Is iomadh uair a
sheall Isdn air an t-sealladh ud; ach
cha do ghabh a chridhe riamh roimhe
a stigh a' bhrèaghachd mar a ghabh e
'n oidhche ud. Ach bha e air an àm
a' sealltainn air le sùil fir a bha f^gail
a dhùthcha 's a chàirdean as a dhèigh
glè mhoch am màireach agus, math
dh'fhaoidteadh, gun am faicinn ri

An deaìachculh, 23

bheò. Thionndaidh e aghaidh air
falbh, is le sùil thruim 'sa ghrunnd, is
osann a cheart cho trom bho chridhe,
''Ochòin/' ars esan, "nach ann agam
tha 'm farmad ri feadhainn a tha
fìiireach; is nach sona iad nach d'
f hàg an dùthaich riamh ; is nach sona
an dùthaich anns nach cluinnteadh an
diugh fuaim nan sligeanach stàilinn a'
sgàineadh 's a' tilgeil gathan bàis
ceudan slat mu 'n cuairt. Ach 'cha
dean fuireach feum, ach falbh;
feumaidh sinn bhi togail oimn', ged b'
ann a bhi 'm ' f hear eile air son
Eachainn' fhèin 'sa chath." An sin, le
fead aotrom 's ceum uallach an t-saighd-
eir, aon uair eile, thog e air dhachaidh
a chur aon oidhche eile seachad fo na
cabair fo 'm b' òg an d' fhuair e
àrach.

Bha a mhàthair, mar bu mhinic a
bha i, 'na suidhe taobh an teine
feitheamh ris 's a' cumail a chuid
cabhraich blàth.

24 Gu^n iF tkug i spèis do '« àrmunn.

''Tha sibh air ur cois fhathast, a
mhàthair,nach iomadh oidhche amnoch
a chum mi as ur leabaidh sibh a nis ? "

''Is iomadh, a ghaoil; is tha mi'n
dòchas g^ iomadh oidhche anmoch a
chumas tu f hathast, cuideachd, mi."

''Tha mi'n dòchas, an dèigh na
h-uile rud gur h-iomadh/' ars lain 's e
'ga pògadh le pòig bhlàith.

" Ach tha mi creidsinn, ma tha 'n dàn
duit tilleadh a rithis, gu'm bheil fiughair
agad gu'm bi cuideiginn eile 'gad
f haire tighinn anmoch gu baile " ars a
mhàthair le triotan gàire bho chridhe
glè throm.

'' Ma tha 'n dàn dòmh dol 'na lùib, is
tric a gheibh i cothrom air a sin, a
mhàthair," ars lain. '' Tha fios againn
ciod è chaidh seachad; ach cha'n 'eil
fios againn ciod è tha ri tighinn/' ars
esan; ''ach, co-dhiùbh, thig fear an
t-saoghail fhada troimh gach cunnart
— is thàinig mise troimh iomadh
cunnart mar thà, mu'n d' fhàg an

Cruinneachadh nan satghdear, 25

t-Arm Breatunnach beanntan gorma
na Spàinne as a dhèigh."

Chaidh an tigh mu thàmh^ is mu'n
d' èirich grian an là màireach thar
beanntan gorma Lathuma, cha robh
similear 'san Bos Mhuileach nach robh
a smùid chaisreagach fhèin as; agus
cha mhò bha teintean ann eadar Caol
Ithe is Cille Phàdruig air nach robh
smal agus leann-dubh, agus na h-uile
air an aon aobhar : gu'n robh smior na
dùthcha an là sin r' a iàgail ; agus pàirt
diubh nach tilleadh gu bràth. Mhosgail
a' mhaduinn gu bòidheach air cnocan
glasa an Bois; ach bha iad uile fo
phràmh, agus dealt na h-oidhche mar
dheòir air gach badan fraoich is crann
rùisgte. Bha torman bròin aig
tonnaibh na fairge 's iad a' briseadh
gu trom air gach rudha 's a'rannsachadh
gach fròig am measg nan clach. Mu'n
d'èirich a' ghrian ri àirde a' mheadhon-
là bha cruinneachadh am baile beag
Bhun-easain nach robh ann bho

26 Gì^n (P ihug i spèis do 'n àrmunn.

bhliadhna Thèarlaich. Chruinnich iad
bho chloich gu cloich de 'n dùthaich,
ceathamaich òga, smearail, deas-
direach, agus mòran diubh air nàch do
chinn feusag. 'Nam measg bha fir is
mnathan, sean is òg; cuid le'n cinn
liatha, a chunnaic còrr agus leth-cheud
bliadhna roimhe sud àrmuinn àluinn
an Bois air an t-slighe a thoirt
còmhnaidh do Thèarlach òg Stiùbhart.
B'e sud an latha mòr gun teagamh.
Bha 'm baile làn bho Thigh-a'-chladaich
gu Abhainn-a'-Mhuilinn ; an t-aosda ri
bròn is an t-òg ri làn aighear, agus
sgonna-bhodaich chòir a' cur misnich
'nan cuid mac 's a' laimhseachadh am
bataichean cromagach mar chlaidheamh-
nan. Bha cuid a' seinn òran, cuid a'
dannsadh ri ceòl na pioba^ is cuid ag
èigheach gach brosnachadh cath air an
cualas riamh iomradh : '' Cuimhnichibh
air na suinn o 'n d'thàinig " aig h-aon ;
" Na teichibh gu bràth na's f haide na
theich an Fhèinn" aig a h-aon eile;

Cruinneachadh nan saighdear, 27

"Biodh na Frangaich is cuid 'nan
sineadh air am màgan;" ''Na tillibh
gu bràth gun cheann Bhonaparte;'
"Ho-rè, ho-rè!"

" Bhi 'gan cuimhneachadh 's 'gan ionndrainn,

Na fìr ùra dh' f halbh air sàile ;
£hi 'gan cuimhneachadh 's 'gan ionndrainn.''

"Ho-rè! Suas i, fheara dubha an
Bois ; is cumaibh a' bhratach bhuidhe
air am bheil leòghann craobhach
Albann, a' crathadh gu bràth an gaoith
bhlàith na Frainge. Ho rè; suas i,
suas i ! "

Bha 'n aon ùb-àb bho cheann gu
ceann de 'n bhaile. Shèid Seumas
Mac Leoid suas a phiob mhòr, is bha
fuaim " Cruinneachadh Chloinn-'iU-
eathain" air a giùlan bho Thòrr-a'-
bhacain gu gach cnoc mu thimchioU,
's gacb cnoc a b' f haide air falbh a'
cumail na fuaime na b' f haide beò.

Chaidh na giUean a chur an òrdugh,
's le fear na Fidein is fear Ard-fionaig
air an ceann shiubhail iad air falbh ie

28 Gu^n Ì thug i spiis do *« àrmunn.

ceum aotrom triieanta. Bha na pìob-
airean a' cluich " Gillean an f hèilidh "
agus is gann nach robh an corragan a'
toirt am mach nam &cal :

" Soraidh is slàn,
Ho rd, guma fallan duibh,
Gillean an f hèilidh."

'S iomadh tè leig deur an là ud ;
màthraichean a' caoineadh am mac;
peathraichean, am bràithrean; agus
maighdeannan òga, an leannain ; agus
'nam measg so, bha Màiri a' chìobair
an Siaba. B' iad so a' chuideachd mu n
d' thubhairt Dòmhnull bàn Lioba :

" Chaidh na gillean grinn 'nan armachd ;

'S math thig an còta dearg dhaibh ;

Chaidh na giUean grinn 'nan armachd.
GiUean an Bois Mhuilich,
'S iad f huair an t-urram
Nuair chaidh iad do Lunnainn
Le'n gunnaichean gorma."

Dh' f halbh iad is bha tùrsa anns an
Ros uile 'nan dèigh.

Cèiiidh an Hgh a' chìoòair. 29

EARANN II.

Nuair thàinig an oidhche lion gach
tigh-cèilidh, *B b' ann diubh tigh a'
chlobair an Siaba. B' i cuspair na
h-oidhche anns gach còmhdhail an
taomadh goirt a thàinig air an dùthaich
an là ud. Am measg na bha 'n tigh a'
chiobair bha 'm maighstir-sgoil, 's e
toirt daibh eachdraidh na h-ùbraid a
bha feadh na Roinn-Eòrpa. Bha e
daonnan a' faotainn leughadh de 'n
Joumal bho Mhaighstir Dùghall,
ministear AspuiU ; is cha bhiodh tigh-
cèilidh 'sam bitheadh e, nach biodh
làn bho oisinn gu oiainn; is thòisicheadh
na sgeulachdan. Aon eiie de na bha
stigh, b' e Donnachadh Aotrom.
Thugadh an t-ainm so air a chionn 's
gu 'n robh e aotrom 'na phearsa is 'na
sheanchas; agus glè sgaiteach 'na

30 Gu^n iP thug i spHs do *« àrmunn,

sheanchas, cuideachd; agus, mar an
ceudna, aighearach, ach gun ghò, gun
chron.

"An dà," arsa DòmhnuU Foirfeach,
" tha cuimhne agamsa, 's mi 'nam
bhalach glè bheag, buidheann de
ghiUean — cha'n 'eil dùil a m nach robh
seachd fichead dhiubh ann, agus a'
chuid bu mhotha dhiubh gun f heusaig
— ^a dh'fhalbh as an Ros roimhe, ri linn
bliadhna Thèarlaich."

"Nach ann le Fear Dhubhairt a
dh'f halbh iad sin ? " arsa Donnachadh
Aotrom.

" 'S ann," arsa DòmhnuU.

"No le fear gun Dubhairt idir; 's e
bu chòir dhomh a ràdh/' arsa
Donnachadh.

" Ach stad oirbh," ars an ciobair,
" am bheil cuimhn' aig a h-aon agaibh
a chluinntinn mu 'n t-sealladh a
chunnaic lain taibhsear shuas an Cill-
f hinichein o chionn bliadhna no dhà ?
Bha e feasgar bòidheach samhraidh —

Ceilidh an tigh a* chìobair. 31

is tha iad ag ràdh gur e sin àm is dòcha
rud fhaicinn — agus an dol fodha na
grèine, cuideachd, 's ann a bh' ann.
Bha e, ma tà, buachaiileachd crodh
Eòghain Mhòir agus ciod e V ionghnadh
leis fhaicinn ach buidheann shaighd-
earan a' coiseachd seachad gu spaideil,
bòidheach. Bha 'n sealladh cho
taisbeanach 's nach do smaointich e
riamh nach bu daoine nàdurra, corporra
gu leòir a bh' annta gus an deach iad
as a shealladh cùl coilleig ghuirm, agus
's ann nuair nach d' thàinig iad am
follais a rithis nuair a bha ùine aca, a
thuig e gu 'm b' e tabhaisg a chunnaic e.
Nach bu neònach sin ? "

*' An dà, b' eadh ; bu neònach e gu
dearbh," ars am maighstir-sgoil, "'s
cha 'n 'eil mi idir ag ràdh nach d*
thàinig a cheart rud air a chois an
diugh fhèin."

"An dà, bhuail a' cheart rud a'm
inntinn-sa," arsa bean a' chlobair 's i
sgur de chàrdadh. Ach 's ann a thèid a'

32 Gi^n d" thug i spèis do 'n àrmunn.

chuideachd a dh' fhalbh an dìugh
troimh 'n Ghleann Mhòr."

Thàinig tartaraich gu 'n dorus, is cò
thàinig a steach ach lain Taibhsear
fhèin.

"Cò tha gleidheadh an tighe?" ars
lain gu tiom> socrach, 's e mar bu
ghnàth a' caradh òrdag mu 'n cuairt a
chèile.

"Tha na chuireadh am mach sibh/'
arsa Donnachadh Aotrom.

" Ha, hà," arsa bean an tighe, " nach
èibhinn Donnachadh ! "

" Tha sinn direach a' bruidhinn oirbh
an so, lain," arsa Donnachadh.

"Tha mi 'n dòchas gur h-ann gu
math, ma tà," ars lain.

''Cha 'n ann gu math no gu dona,
ach an gnàth sheanchais. Tha iad so
ag ràdh gu'n d^thàinig an sealladh a
chunnaic sibh aig Ciii-fhinichein air a
chois an diugh."

" An dà, cha d'thàinig " ars lain.

"Cha d'thàinig," arsa Donnachadh,

Ciilidh an tigh a' chìobair, 33

" a chionn 's e rathad a' Qhlinn Mhòir
a ghabh iad so/'

'' Ged a b' e rathad ChiU-fhinichein a
ghabhadh iad, cuideachd, cha'n iad a
chunnaic mise," ars lain, 's e sealltainn
am muUach an tighe agus daonnan a'
caradh' òrdag.

"Sin agaibh a nis," arsa bean an
tighe.

'' Tha sin iongantach," arsa Màiri.

"Ciod è mar a nis, lain?" ars an
ciobair.

" Tha mar so," ars lain ; " cha robh
madadh no òrd, mar a their sinn ris,
air na gunnachan a bha 'n fheadhainn
a chunna mise a' giùlan ; ach maol, lom
a sios gu 'n stoc."

"XJbh, ùbh!" arsa Donnachadh
Aotrom. "Cha chualas riamh gunna
gun òrd."

"Biodh sin 's a roghainn 's a dhà
roghainn da, sud mar a bha co-dhiùbh."

" Thalla, thalla ! " ars an ciobair, " s e
sin rud ìs neònaiche chuala mi riamh

D

34 Gi^n tP thug i spHs do *n àrmunn.

idir. Feumaidh gur e manadh air
choireigimi a tha 'n sin. Cha'n 'eil na's
cinntiche nach e rudeiginn a tha gu
teachd a th' ann."

"'S iomadh àl a thig mu'n tig iad
sud/' ars lain.

'' An dà, an dà ! " arsa Donnachadh
Aotrom; ''cha robh mi riamh ach a'
deanamh cùis-mhagaidh de d' thaibhs-
earachd, ach 's ann a tha thu cur
seòi*sa dh' eagal orm ; 's gu dearbh fhèin,
mar tha 'm port ag ràdh :

** Mur 'eil agad ach an aon shùil,
Chì thu leis an t-sùil a th' agad.

" An cuala mi riamh a leithid, fheara
's a ghaoil ! "

'"S tric a chì mi leis an aon shùii
rud nach math leam còrr uair."

"£ha taibhsearan riamh ann, is
bithidh," arsa bean-an-tighe ; " 's mur a
biodh rudeiginn de'n fhìrinn ann, cha
b' urrainn iomradh bhi air a leithid de
rud is taibhsearachd a h-uile linn riamh
o chionn nan ceudan bliadhna. Dh'

CHlidh an tigh cC chìoòatr. 35

fheumadh am facal 's an ealain, ma 's
ealain i^ bàsachadh uair èiginn. Nach
'eil mi ceart, a mhaighstir-sgoil ? "

"Hm-m," ars am Maighstir-sgoil,
*'tha rudan neònach air an innseadh,
gu dearbh ; 's nuair a chluinneas sinn
pàirt diubh a' tighinn air an cois, cha
'n 'eil teagamh nach toir e aomadh air
duine gu bhi deanamh seòrsa creidsinn
ann."

" Tha na Gàidheil 's na h-Eireannaich
a' creidsinn gu daingeann an taibhs-
earachd," ars am foirfeach.

'' Nach ann à Eirinn a thdinig sinn
air fad ? " arsa Donnachadh Aotrom.

" 'S e sin aon rud nach creid mise,
co-dhiùbh," ars am maighstir-sgoil.
" Bha na Oàidheil 'sa Ghàidhealtachd
riamh — co-dhiùbh mu 'm bheil eachd-
raidh a' toirt cunntais orra — 's cha
chuir duine 'sam bilìli as mo bheachd
mi nach sinn na Cruithnich a thug an
garbh choinneamh do na Eòmanaich."

" M' eudail sibh fèin, a mhaighstir-

36 Gu^n iP thug i spèis do '» àrmunn,

sgoil ! Tha mi 'n dòchas gu'n toir na
Cruithnich a dh' fhalbh as an Ros an
diagh coinneamh a cheart cho garbh do
na Frangaich."

" Horò ! agus mo chion oirbh fèin, a
bhean a' chiobair, nach math a fhuair-
eadh agaibh el'' arsa Donnachadh
Aotrom. "Ach, fheara, eudail! nach
toir sibhse 'n aire a liuthad leum 's a
thug sinn asainn bho 'n rud air an do
thòisich sinn. Nach neònach far an
stad bruidhinn, c'àite 'sam bith an
tòisichi!"

Fad na h-ùine bha Màiri bhochd ag
obair feadh an tighe 's ag èisdeachd.
Bha a cridhe làn gu sgàineadh a'
cuimhneachadh air an àrmunn àluinn a
dh' fhàg a bheannachd bhlàth, a phòg
mhilis, 's an gealladh daingeann aice an
raoir. Bha e 'na sùilean fhathast nuair
a sheall i as a dèigh air, an dèigh
dealachaidh's gun fhios an coinnicheadh
iad gu bràth tuilleadh ; ach bha tè no
dhà 'san Ros d'a seòrsa.

An dèigh na gilleanfalbh, 37

Sgaoil a' chuideachd glè amnoch 'san
oidhche. Chaidh an tigh mu thàmh,
is chaidh Màiri abhruadar air a leamiaii,
do leabaidh na clòsaid. Air an oidhche
ud, agus air iomadh oidhch' eile, fhliuch
a deòir a cluasag. Ach an ùine
ghèarr thug litrichean lain mòran de
'n smal bhàrr a cridhe mhaoith, òig ; ged
a b' iomadh latha aig luadhadh 's aig
dannsadh, bhiodh a gàire cridheil os
cionn cridhe ghoirt.

Dhùisg maduinn a' cheud latha 'n
dèigh na gillean falbh, gu bòidheach,
aoibheil. Bha na cnuic 's na glacan, na
dailtean 's na raointean air am fSsdlceadh
an gaithean blàtha na grèine, bha
dèarrsadh gu h-òirdheirc à speur gorm
gun smal, gun bhruaillean ; ach b' fhada
'n suidheachadh sin bho iomadh cridhe
'san Bos Mhuileach air a' cheart lath'
ud. Agus 0! b' iomadh a h-aon a
bheireadh sùil fharmadach air an uiseig
gu h-àrd air sgèith, 's i dòrtadh a nuas
a ciùil bhinn gu talamh. Aig tobar 's

38 Gu^n cP thug i spèis do '« àrmunn,

aig buaile bha na mnathan a' toirt
comhfhurtachddochèile. Ammuileann
's an cèard-thigh choinnicheadh na fir,
's b' e 'n aon cheann-sheanachais a
chluinnteadh 's gach àite. Ach ri ùine
bhàsaich sin is thuinich gnothaichean
na dùthcha gu 'n àitean àbhaisteach.
Bha rud an tràth-s' 's a rithis a' togail
cinn 's a' togail aire. Bhiodh sgeul an
tràth-s' 's a rithis a' tighinn mu'n
chogadh mhòr a bh' air dùsgadh, 's a'
dol 'sna gaid; is bha gach nì dol air
aghaidh gu rèidh socrach mar nach do
thachair dad riamh.

An armailt Bhreatunnach,

EARRANN III

Thachair na nithean so 'san Bos rì
linn Bhonaparte. Cha robh cèam de
'n rioghachd uile nach robh a smùdan
f hèin as ; 's cha robh Muile, no idir an
Bos, air leth air àitean eile. Bha mòran
sluaigh feadh na dùthcha air an àm
shònruichte so. Bha còrr agus ceithir
mìle pearsa an sgireachd Chill-fhin-
ichein, 's cha robh e ro-dhuilich da-
rìreadh buidheann shaighdearan a
thogail ann, cho gasda, 's cho calma, 's
^cho eireachdail, 's a chuir riamh claidh-
eamh air leis no còta dearg air dhruim.
Agus thachair sin.

Bha Bonaparte air teicheadh as a'
phrìosan agus air fSeiotainn aon uair eile
air ceann armailt mhòir na Frainge.
Bha'n Roinn-Eòrpa uile air a h-uilinn
ach Breatunnamhàin. Chaidh armailt
mhòr a chur r' a chèile agus, le Well-

40 Gu^n d* thug i spèis do '« àrmunn.

ington air a ceann, chaidh iad a thoirt
coinneamh do na Frangaich aon uair
eile. Bha teanntachd mhòr 'san rìogh-
achd air fad, agus cha robh oisinn dith
nach do rinn a cuid fhèin a dhlon onoir
is treubhantas Bhreatuinn.

Cha b' i Muile bu lugha rinn an
Albainn ; 's cha b* i 'n Ros bu lugha
rinn am Muile. Cha robh croit no
baile nach do chuir clach 'sa chàm, an
dà chuid an saighdearan 's an òifigich.
Cha robh baile feafainn anns nach
f haighteadh a dhà no trì dh' òifigich
airm. Bha còimeilean 'sna Fidein
's an Cnoc-mhaolagain, agus caip-
teanan an Aird-f hionaig 's an Uisgean
's am Bun-easain. Bha 'n sglreachd
làn de shluagh àluinn, neartmhor,
calma, cruadalach, uaibhreach mu
chùisean cogaidh, 's fuil stiitheil an
athraichean d'am bu dual a bhi dàn 'sa
chath, fathast a' ruith blàth 'nan cuis-
lean, 's an t-sradag a chum dùthchas
beò 'nam broilleach bho 'n do chrochadh

Litrukean o nafir a dìC fhalbh. 41

an claidheamh mu dheireadh an dèìgh
bliadhna Thèarlaich, a ghnàth 'ga
fhadadh le sgeòil-taobh-an-teine anns
an oidhche fhada gheamhraidh. Cha
b' ionghnadh iad a bhi deas gu dol 'nan
airm nuair a shèid trompaid a' chogaidh
g' an gaìrm a dhion na rioghachd.
Fhreagair iad òrdugh an rìgh gu dol
'nan èideadh, mar is tric a f hreagair an
athraichean òrdugh Dhubhairt, agus b*
iomadh claidheamh cruaidh^ fuilteach a
thug glag a' dol 'na thruaill aig an àm
shònruichte so 'san Bos.

Ach chaidh ùine seachad 's thòisich
licir an dèigh litir air tighinn o na fir a
dh' f halbh thar a' chuain. Bha naidh-
eachdan ti briseadh an traths' 's a
rithis am mach mu 'n chogadh ; tè ùr an
diugh is tè ùr eile am màireach. Na 'm
biodh ni sònruichte 'sam bith r' a inns-
eadh chluinnteadh bho 'n mhinistear
e nuair thigeadh an Joumal uair 'san
t-seachdain, no math dh' fhaoidteadh,
nuair gheibheadh e fios bho 'n cheann-

42 Gu'n iP thug i spèis do 'it àrmunn,

armailt a dìos à Lunnainn, 's aghlaodh-
adh e 'san eaglais e. Ach b' e lain
Taibhsear fior ghille-naidheachd na
dùthcha. Cha robh clach de 'n
sg^reachd nach robh e siubhal uair 'san
t-seachduin a' cruinneachadh uighean
's 'gan cur do Ghlascho leis gach dara
bàta thogadh seòl ri crann, am Bun-
easain no am Port-Uisgein, no 'n I.
Eadar Càrsaig is Feighinn-a'-Ghaidheil
's CiU-fhinichein, bha lain a' faotainn
eachdraidh a' chogaidh ; 's nuair a thiU-
leadh e'n Bos bhiodh e air a shèisdeadh
le ceistean. Cha b' e cor a' Phosta
ruaidh dad ab' fhèarr ; nuair thigeadh
e uair 'san t-seachduin as an t-SàiIean
le mhàileid litrichean, choinnicheadh
muinntir na Saor-pheighinn is Shiaba
aig geat AspuiU e, agus an còrr de 'n
chuid iar de 'n dùthaich am Bun-easain ;
's b' e sin an cridhealas 's an f healla-
dhà bhiodh am measg na h-òigridh a'
feitheamh ris a' Phosta gus a h-uile
h-àm 'san oidhche, agus astar mòr aig

lÀtricheanonafir aiK JhcUbh. 43

pàirt diubh a dhol dachaidh, mar a
bha Màiri chiobair fhèin.

'' An t-each odhar 's e fo dhiollaid, 's
coltas ]dgh am marcachd air/' theireadh
Donnachadh Aotrom, nuair thigeadh
am FoBta am fradharc thar Bruthach
Thaoslainn.

'^ Mur an e an righ a th' ann, 's e
ghille th' ann/' theireadh am Fosta.

"Tha sinn an dòchas gu 'm bheil
tilleadh taitneach agad air an turus so,
ma tà, is sinn cho fada feitheamh ort/'
arsa Donnachadh.

"Cha'n e tilleadh a' mhadaidh-
ruaidh a th' agamsa uair air bith/'
theireadh am Fosta.

" Ciod e 'n tilleadh a tha 'n sin ? "

'' Tha tilleadh falamh," ars am Posta,
'' Tha agamsa de litrichean an nochd 's
gur gann a tha de dh' airgead odhar
'san Bos na thogas iad."

"'S math do naidheachd, 'ille.
Cumaibh cirean nan cearc dearg, a

44 Gu^n tP tkug i spHs do ^n àrmunn,

mhnathan òga, is gheibh sibh airgead
odhar gu leòir bho laia Taibhsear air
son nan uighean," arsa Donnachadh.

" Haoi orra, ho rò ! ha hà ! " ghlaodh-
adh a' chuideachd gu lèir, le bualadh
bhas. Dh' fhosgladh am Fost a
mhàileid, is cha chluinnteadh ' gaoir a'
chath' leis gach aon a' glaodhaich
còmhla : " Am bheil litir do 'n mhinis-
tear ann ; is am bheil litir do 'n aon so
's do 'n aon so eile ann?" gus am
fàgadh iad am Fosta bochd ' cho bodhar
ris na gobhair 'san fhoghar,' mu'n d'
thubhairt iad e.

Fhuair Màiri a' cheud litir bho lain,
agus is iomadh uair a leugh si i 'na
closaid ri solus a' chrùisgein, agus a dh'
aithris i rithe-fèìn na facail bhlàth,
mhilis bho pheann 's bho chridhe leann-
ain a bha cho fada bho com ach cho
dlùth 'na cridhe. Bha sreang do-
fhaicinn a' dol thar bheann is chuan
eadar lain is Màiri agus a' giùlan an
smuain gu chèile. B' e smuain a

Abhachdas Dhonnachaidh Aotruim, 45

mhàin e, ach b' e 'n litir do Mhàiri com
is pearsa lain fèin.

" Cha leig sibh leas dol gu Eileig-na-
Lùraich an dà latha so. Innsibh
dhuinn an do rinn i fiosachd fhior
duibh," theireadh Donnachadh Aotrom
nuair a gheibheadh e grunnan de na
h-ingheanan còmhla air blàr-mòine no
air cliath-Iuadhaidh ; is cha robh tè
nach dèanadh lachan cridheil gàire.
Ach cò 'n tè a dh' aidicheadh gu 'n
deach i riamh a dh' iarraidh fiosachd
air Eileig — ged nach robh aon tè
dhiubh a bha saor 'san ni ?

''Fàighidh an cogadh so do dh'
Eileig gu math no tha mise air chùl
mo naidheachd/'theireadh Donnachadh.
''Obh, 6bh! nach iomadh sainnseal
ceutach a gheibh i : cnap de dh'ìm ùr,
peic bhuntàta, feardan clòimhe, 's a'
mhin eòma air ùr thighinn bho dhà
chloich mhòir a' mhuilinn ; ha, ha, hà !
'S iomadh rud a chi am fear a bhios am
muigh anamoch."

46 Gu*n Ì thug i spiis do *« àrmunn,

Ghàireadh na h-ìnghnean a' maoidh-
eadh an dòm air Donnachadh 's gun
tè dhiubh nach robh a' tuigsinn a
cionta fèin.

Bha EiIeag-na-Lùraich, mar their-
eadh iad rithe, a chòmhnuidh am bad
glè leth-oireach 'sa choimhearsnachd ;
a bothan beag dubh aig bun cnuic anns
a^ ghleannan chaol, dhorcha troimh 'n
robh abhainn Thir-Chonnail a' srùth-
ladh 's a slapraich am measg nan
sonnachlach air an t-slighe chama-lùb-
aich chuartagaich gu ruig Loch
Aspuill. Bha e 'na chleachdadh aig
gòragan nighean a bhi dol a dh'
iarraidh fiosachd oirre, is bho 'n a bha
'n gnothach a' pàigheadh do dh' Eileig,
cha chaomhnadh i fiosachd orra. Bha
suidheachadh an tighe, uaigneas an
àite, agus coltas na caillich, le h-aodann
buidhe, preasach, falt caisreagach,
breac-Iiath gun chìreadh a Dhòmhnach,
a Luan 's a Shathuma, 's a làmhan
fada, caola, buidhe^ seargte^ a' toirt

A' Bhati-fhiosakhe. 47

buaidh ghisreagaich air na h-inghnean
nuair thigeadh iad air thurus chuice.
Shuidheadh iad air clachan mu 'n
cuairt an tighe a dh' èisdeachd ciod e
bh' aice r' a ràdh. Dheanadh Eileag
con-shuidhe mu choinneamh an teine,
bheireadh i lùireach dhubh m' a
ceann^ is anns an t-sàmhchair a bhiodh
stigh thòisicheadh i air roinn na
luatha a nuU 's a nall le bioran
beag, dubh, 's a' monmhar sean-
achais rithe fèin. Bhiodh na h-in-
ghnean ag èisdeachd an uamhas,
agus osnaich na gaoithe muigh, cho
math ri slapraich na h-aibhne agus
gearan na caiUich-oidhche, a' neart-
achadh na h-oilltealachd a bha mu 'n
cuairt. Dh' èireadh an sin a' chailleach
is dh' innseadh i fortan do gach tè air
leth, gus an toireadh na balaich a bhiodh
a' far-chluais ràn asda air an taobh am
muigh. A' turamanaich^ 's i 'na suidhe
air cathair, theireadh i ri Màiri, " Chl
mi lain air uilinn ; ach m-m-m, ciod e

48 Gu^n d' ihug s spèis do 'n àrmunn.

'sam bith a thachras, m-m-m, bithidh
e air do chluasaig fhathast."

"Nach neònach an rud a tha i ag
ràdh daonnan rium-sa mu lain/' arsa
Màiri ri Mòir Bhàin air an rathad
dachaidh.

" An dà, tha e cur ionghnaidh orm,
co dhiùbh," arsa Mòr. "'S ann a
shaoileas mi gur e th' ann : tha rudeig-
inn aice fodha. Ach tud, tud! cò
bheireadh feairt oirre, an t-sean bhradag
phreasach, pheasgach; cha 'n fhèarr
òinsichean tha dol far am bheil i."

"Qu dearbh, cha 'n fhèarr," arsa
Donnachadh Aotrom, 's e direach fo
chùl a' ghàraidh, " 's math a fhuaireas
agad e, Mhòir."

" U ! hi-hi-1 ! " sgreuch na cailean, 's
am mach ghabh iad mar gu 'm biodh
na coin riutha.

" Tha mi duilich nach do chòrd
fiosachd Eileig ruibh. Ciod è mar tha
dol do Mhurchadh, a Mhòir ? Ho, ho,
hò ! Tuigidh an cù fhèin a chionta,"

Fiosaehd a fhuair Màiri. 49

ghlaodh Donnachadh an ceann àrd a
chinn, gus ando thilg mac-talla Bheinn
lA an (huaim tarsuinn an gleann gu
cnoc bàn na Saor-pheighinn ; ach thug
na.caileagan an casan leotha.

Cha do leig Màiri cainnt na caiUich
as a cluasan fad na h-oidhche : — ciod e
'sam bith a thachras, bithidh e air do
chluasaig fhathast. '' Ach nach gòrach
mi toirtgèill d'a leithidde dh'fhaoineas/*
theireadh i rithe fèin. Achbhadaonnan
an rud a' tighinn an uachdar gus an do
thilit i seachad 'na cadal, a dhol thairis
air a' cheart ni an riochd na suain.
Cha robh teagamh aice an lain, 's cha
robh uair a leughadh i a litrichean nach
neartaicheadh 's nach ath-bheothaich-
eadh a h-earbsa ann.

W9m^^^i^mSSifìffim^9mf!SSK^

50 Ou*n iP thug i spik do '« àrmunn.

EARANN IV.

Bha'n t-arm Breatunnach air camp-
achadh am Brussels, agus buidheann
an dèigh buidhne a' taomadh a steach
seachdain an dèigh seachdain; is bha
mòran de ghillean an Rois nach fac a
chèile an dèigh dol thar Chaol Muile.
Bha aig gach fear de 'n arm cheang-
ailte, gu sònruichte, dol gu rèisimeid
fhèin, is chaidh mòran ùine seachad mu
'n do thachair pàirt diubh r'a chèile 'sa
champ 'san dùthaich chèin.

'S ann an sin a bhiodh an fhearas-
chuideachd nuair a thachradh comp-
anaich 's càirdean 's luchd-dùthcha air
a chèile, fad o 'n daoine 's o'n cuideachd
's o'n dùthaich. Fear a' gabhail
naidheachd o fhear, 's am fear mu
dheireadh a fhuair litir a' toirt seachad
na naidheachd a b' ùire, 's a' chuid bu
mhò 'ga dheanamh de 'n naidheachd

Fearas-chuideachd atn Brussels. 51

bu lugha na'm b'ì b' ùire. 'S i so fàgail
àiridh an eilthirich : tha chridhe fathast
'na dhùthaich mòran ùine an dèigh dà •
a i&gail ; 's an ni nach toireadh e 'n aire
da ach mar osag na gaoithe samhraidh
a' siubhal am measg nan craobh is
thairis air an raon, nuair bha e am
measg an t-sluaigh leis an d' fhuair e
àrach òg, tha e leis mar naidheachd
annasach, agus sin ag ùrachadh a'
chàirdeis a th' aige ris an t-seann tir
agus a' teannachadh a' chomh-cheangail
nàdurra tha &thast eatorra, ged is fÌBtda
bho chèile iad.

B' iad na tighean òil na h-aon àitean
cèilidh. 'S iomadh deoch-slàinte mhath
Ghaidhealach a chaidh òl annta^ agus
òran math Gàidhlig a chaidh a sheinn
annta, fhad 's a bha 'n camp ri chèile.
ChruinnicEeadhiadcòmhla'san oidhche:
Gaidheil mheanmnach, sgairteil,ghasda
as gach cèam agus eilean 'sa Ghaidh-
ealtachd. 'S iomadh facal a rachadh
a sgoltadh bho 'n a lìonadh a' cheud

52 Gìind' thugtspHsdo'nàrmunn,

ghloine gus an tràghadh am fear mu
dheireadh, agus 's iomadh gloine bhiodh
eatorra.

''Saoghal sona, sàmhach duit; do
chridhe seirmeach, slàn ; do thigh gun
bhoinne-snidhe, 's do chiste mhine làn,"
ghlaodhadh fear, 's a ghloine 'n togail
fad a ghàirdean os cionn a chinn.

'' Slàinte mhòr agadsa ; slàinte bho
bhalla gu balla; 's air ar barrachd
eòlais; an latha chi 's nach fhaic dhuibh ;
so oirbh, fheara ! Suas i ! Ho, rè-è-è ! "
Qhlaodhadh na bha stigh gus an
toireadh an àrach fuaim bho oisinn gu
oisinn.

Bhiodh òran an sin aig fear mu seach.
Chluinnteadh seirm shunndach "Och
ho rò, 'ille dhuinn," fad air astar, agus
gillean gasd' a' togail an fhuinn.

'' Qu ma buan duit, 'ille ; 's loinneil a
chaidh thu ris," arsa fear an sin ris an
fhear a ghabh an t-òran ; ^' cha chreid
mi gus an cluinn mi atharrachadh, nach

Fearas-ckuideachd atn Brusseis, 53

'eil thu fèin cho Muileach ris an òran.
Am bheil mi ceart ? "

" Ceartgu leòir,a charaid ; is Muileach
mi bho mhuUach mo chinn gu bonn mo
choise ; 's tha sè troidhean eadar an dà
chuid sin diom."

" Ann an sud i, charaid^agus tuiUeadh
eòlais ort; is Muileach mi fhìn,
cuideachd/' ars a' cheud fhear a labhair ;
is thug na gillean crathadh cridheil,
sunndach air làmhan a chèile.

''Cò 'd as a thà thu?" ars esan a
rithis.

"A Loch Buidhe nam mèirleach/'
ars an dara fear, is bhuail na bha stigh
am basan air a chèile.

"Cò 'd as a nis a tha thu fhèin,
bho 'n is Muilich le chèile sinn ? "

" A Creitheach Dhubh nan caiUeach "
fhreagair an Bosach, oir b' e sin a bh'
ann.

''Ha, ha, hà-à-à!" Ghàir na bha
stigh. " An cualas riamh dà fhreagairt
Ì8 fèarr; fear a Loch Buidhe nam

54 Gu^n (P fkug i spHs do ^n àrmunn.

mèìrleach is fear eile a Creitheach
Dhubh nan cailleach? Ha, ha,
hà-à-à!"

" Nach fhad o 'n a chuala sinn : * Na
Fidein'sArd-tunna's Creitheach Dhubh
nan cailleach^ trì àitean is miosa 'm
Muile dhol a dh' iarraidh mhnathan/'
arsa fear de'n chuideachd, "'s cha 'n
'eil beachd dhomh gu deimhinn gu 'n
cuala mi aon nduinne riamh roimhe aig
am bheil a fhreagairt cho deas ris an
Rosach; agus so air na 'Muilich bho
dhubhar beann', slàinte mhòr, fhada.''

Thaomadh thairis fichead gloine, 's
'na dhèigh, thug fichead gloine fftlamh
gliong air bòrd cruaidh daraich.

''Le 'r cead, a charaid," ars an Bosach,
''tha mi meallta 'm bharail no 's
Sgitheanach thusa."

"Seadh, Sgitheanach gu chùl,"
fhreagair e.

" Dh' aithnich mi sin ' or a chainnt ; '
their thusa rìdwinne ri duine, 's an
uair a their sinne (jfu cinifUeach, their

Fearas-chuideachd am Brussels. 55

thusa gn deimhinn. Nach eil mi
ceart?"

" Tha, gu deimhinn."

"Ha, ha hà-à-à! Cluimiibh sud a
rithis '^ ars a h-uile fear rìamh.

Ghàir an Sgitheanach cho math ri
càch, agus a' leantainn, ars esan : " Is
Sgitheanach mi da-rìreadh, agus fhuair
mi m' àrach fo sgàile Stùic Mhic Leòid,
far an d' aithris mac-talla nan creag
ceòl binn, milis thri gineal de Chloinn
Mhic Criomainn; agus, och, och, b'e
sin am bòrd fuaim a thogadh gu glan
gach miar anns na puirt lùbach
loinneil bho phiob-mhòir Phàdruig, 's a
thilgeadh gu glan thar Bhoraraig iad
gus am bàsaicheadh iad 'san astar anns
na cnuic a b' f haide air falbh. So so,
air Stùic Mhic Leòid 's air thr ar gaoil
air fad, na tha sinn ann. Slàinte !
Suas an t-slige, 's dos an caochan!
Slàinte !" Is dh'òl na fir air a chèile
le aoibh 's le subhachas ro mhòr.

"Dlreach facal no dhà is deoch an

56 GiincP thugispHsdo'nàrmunn,

doruis," arsa fear, 's e 'g èirigh 'na
sheasamh ; " Tha mi ga rMth toiliehte
thuigsinn gu bheil fear no dha an so a
Muile, bho'n is Airìdh-ghàidhleach mì
f hèin cuideachd, 's bho 'n a thàinig and
latha thug oimne dol am tìfij^li a dhìon
ar dùthcha, thar leom gu bheil e 'na, —
'na ni car taitneach gu 'n d' f huair sinn,
co-dhiùbh, cothrom air dheòlas a chur
air a chèile ann an tìr chèin. Tha
luidhte nach i^hramaM, air a chèile
gu hrUh, 'nar dùthaich fhèin; agus
dèanamaid, ma tà, suas càirdeas a
sheasas a' chòir duinn, ma tha 'n dàn
duinn tilleadh gu hrlih d' ar glinn
bhòidheach f hèin ; agus so air a 'chàird-
eas ùr. Suas i rithisd ; suas i ! "

"'S ann, a Ue tha thusa," ars an
Bosach.

" 'S ann," ars an t-Ileach.

"Còchuiddith?"

"Eòrabus."

" Mur h-e Eòrabus, 's e * bus ' air
choireiginn eile," ars an Bosach. "Nach

Fearas-chuideachd atn Brussels, 57

f had o'n a chaala sinn, ' ceithir busa
fichead an Ile, is ceithir àirde fichead
am Muile ; ' Muileach is Ileach is
Sgitheanach. Cha 'n 'eil fhios a'm
idir nach i 'n Aird-bheag a th' againn
an so" — rifl an Ileach — ^''no math
dh' fhaoidteadh, Tailisgeir" — ris an
Sgitheanaoh — "no rud nach miosa dad :
stuth nam briuthas beag a Muile air a
bhaisteadh le h-uisge fìorghlan o
chìochan nan stùc far an neadaich an
tàrmachan 's an seas gu spailpeil àl an
fhèidh. Ho rè-è-è! Suas a rithisd i!
Ar dùthaich 's ar càirdean. Ho
rè-è-è!"

Dh' òl na giUean an deoch-slàinte
gu h-ioUagach, aighearach, is dhealaich
iad le toil-inntinn, 's an dòchas gu 'm
biodh aon oidhche chridheil eile fathast
aca mu 'n cuireadh peileirean glasa nam
Frangach sgaradh goirt eatorra.

Chaidh an dà Mhuileach an cainnt
chàirdeil r' a chèile an dèigh dol am
macL

F

58 Gìin ^ thug i spHs do ^n àrmunn,

" An dà/' arsa 'm fear à Loch Buidhe,
" tha mi glè thoilichte gu 'n do thachair
fear-dùthcha orm."

" Tachraidh daoine ged nach tachair
na cnuic/' ars an Bosach.

"An dà, thug thu dìreach am £stcal
as mo bhial," ars am fear eile, '* 's bha
mi dlreach a' dol a ràdh gu 'n do
thachair uair roimhe Bosach eile orm
'san Spàinnte an dòigh a cheart cho
iongantach ; is b' e sin a' cheart fhacal
a thubhairt e fhèin : tha fhios gur h-
aithne dhuit an duine, lain Mac Qill-
eathain a Bun-easain."

"Thud, thud! nach 'eil fhios gur
h-aithne, cho math 's is aithne dhomh
mo chas," ars an Bosach. '^As an
t-Saor-pheighinn a tha e, ach 's e Bun-
easain a their sinn air fad, bho 'n is e
is fhèarr a thuigeas coimhich. 'S an
aithne dhuit lain Bàn na Saor-pheigh-
inn?"

"'S math sin, agus glè mhath, e
f hèin agus a bhean. Agus O ! nach

Dà Mkuikach a' cbmhradh, 59

iomadh oidhche shunndach a chuir mi
seachad 'nan tigh. Ochòin, ochòin ! 's
iomadh sin; 's b' e sin a' chàraid
bhlàth-chridheach, chàirdeil."

Cha do mhothaich am fear a bha
labhairt mar a dh' atharraich gnùis an
Kosaich le ionghnadh ris an t-seanachas,
mar a thog e mhalaidhean 's a dh'
f hosgail e shùilean 's a bheul.

"A bhean!" ars an Rosach, "A
bhean! Feumaidh gu'm bheil thu
dèanamh mearachd. Cha 'n 'eil am
fear tha mise 'g ràdh pòiste idir;
chionn 's aithne dhomh f hìn a leannan
a tha a' dol a phòsadh cho luath 's a
gheibh e mar rèir as an arm."

" Cha'n aithne dhòmhsa an còrr de
'n ainm," ars am fear à Loch Buidhe,
** ach tha f hios a 'm gu'm bheil am fear
is aithne dhòmhsa pòiste, co-dhiùbh,
agus gu'n do bhaist e cuideachd."

Sheas an Bosach 's fiar 'na shùilean,
's e 'na thosd, 's a' smaointinn ; 's an
sin a' cur carain bhig 'na cheann, ars

60 Gu'n (P thug i spèis do 'n àrmunn.

esan : " Feumaidh gu 'm bheil rudeig-
imi neònach ann, cuideachd ; 's iomadh
latha suiridh iad ; 's bha iongantas air
a h-uile duine nach robh e 'ga pòsadh
uair no uaireiginn de na bha e aig an
tigh. Feumaidh gu 'm bheil rudeiginn
ann/' 's e daingneachadh nam facal fear
an dèigh fir le nodadh sgaiteach d' a
cheann.

Dh' f hàg iad * oidhche mhath' aig a
chèile is thug gach fear a gharaidh
f hèin air.

'S iomadh smaointinn a ruith an
ceann an Bosaich mu 'n do chaidil e ;
agus bha a' chuid bu mhotha dhiubh
air fallsachd lain Bhàin na Saor-
pheighinn, agus mar a mheall e a
dheagh bhanacharaid, Màiri laghach a'
chiobair^ nighean peathar a mhàthar.
Ach bha fiughair ri rèisimeid lain 'sa
champ a h-uile latha^ ach a' ghaoth a
bhi fabharach, is bha e 'n geall faotainn
am bun na cùise^ ma b'e Niall Mhàrt-
uinn a b' ainm da.

A feitheamh naidheachd mi^n chogadh. 61

EARRANN V.

"Am bheil guth air a' chogadh?"
B'i 8ud an aona cheist aig an tigh. Cha
robh neach a thigeadh bho cheann
shuas na dùthcha nach biodh air a
chuartachadh le ceistearan. B*e lain
Taibhsear aon ghille naidheachd na
dùthcha. Bha e daonnan air shiubhal
bho cheann gu ceann de'n sgìreachd, 's
cha robh uair a thigeadh e gu baile
nach biodh rudeiginn ùr aige mu 'n
chogadh. Bha Fear-Chàrsaig daonnan
a' &otainn nam paipearan agus mòran
litrichean bho chuid de chuideachd a
bha 'nan òifigich ri aghaidh bualaidh ;
is cha robh uair a bhiodh lain an rath-
ad nach cluinneadh e h-uile dad a b'
ùire ; 's an uair a thilleadh e dhachaidh
bhiodh a cheann cho làn naidheachd
's a bhiodh a bhascaid de dh' uighean.
Cha b' e idir a h-uile duine liùbhradh

62 Gu^n tP thug i spèis do '« àrmunn.

sgeul cho matb, loinneil ris ; is c' àite
'sam bith am biodh e air chèilidh,
bhiodh an tigh làn gas an dorus.
Thàinig an Joumal gu Maighstir
Dùghall, is bha iomradh gu'n robh na
Frangaich air an rathad gus a' champ
Bhreatunnach, is cha robh duine nach
robh air a chorra-biod a chluinntinn an
deach blàr a thoirt. Bha mòran a bha
'n cuideachd air falbh, air an robh
eagal an naidheachd a chluinntinn, gun
f hios ciod è bhiodh 'na cois ; ach, air
an làimh eile, bha iad ro thoileach
fuasgladh fhaotainn bho 'n champar
inntinn 'san robh iad, air dòigh air
choireiginn — thigeadh i an taobh a
shanntaicheadh i.

Bha tigh a' chiobair aon oidhche làn
mar a b' àbhaist, nuair a nochd lain
Taibhsear a stigh. B' e sud daonnan a
cheann-uidhe nuair a thilleadh e bhàrr
a thurais agus naidheachd ùr aige, agus
aig an àm so b' e daonnan a bheatha.

" Fàilte ort f hèin, lain ; c6 'd as a

Tuairisgeul miU Mhàrtuinn. 63

thug thu a' choiseachd an diugb ? "
arsac Donnachadh Aotrom.

" An dà, thug à ceann-lochdrach na
dùthcha, cho fad 's a leigeadh Caol-
Ithe leam," ars lain,

" A Creitheach ? " arsa bean a' chìob-
air, 's i leigeil nan càrd air a chèile.
" An robh thu a chòir duine bhuineas
dòmhsa?"

" An dà, bha," ars lain 's e sealltainn
am mullach an tighe. '' Seadh ; f huair
iad litir bho Niall.

"Niall Mhàrtuinn?" arsa bean a'
chiobair.

" Seadh ; ach cha robh mòran innte."

" 'S math beagan f hèin," arsa Donn-
achadh Aotrom. Cluinneam do sgeul."

" An dà, ged a chluinnear, cha 'n 'eil
innte ach sgeul gun dreach, tha fhios
a'm," ars lain, 's e toirt sùil-fhiar air
Màiri, 's i 'na suidhe aig a' chuibhiU a'
sniomh lìn.

"Tha sud chugadsa, Mhàiri," arsa
Donnachadh, is ghàir na bha stigh.

64 Gu^n tP ihug i spHs do 'n àrmunn.

" Cha'n 'eil f hios ciod è tha ri tighinn."

Sguir crònan na cuibhle nuair a rug
Màiri air an roth, is dh' èisd i le fiamh
ghàire ciod è bh' aig lain r'a ràdh.

Bhlaiseagail lain a bheul uair no
dhà mu' n do labhair e, 's e lAar gu 'm
biodh leisg air tighinn am .mach leis an
ùirsgeul.

"An dà," ars esan, "'s ann a bha
Niall ag ràdh 'san litir a chuir e, gu 'm
bheil lain Bàn na Saor-pheighinn pòiste
an Sasunn, agus aon duine cloinn
aige."

"Ubh, ùbh! tubaist ort," ars am
Maighstir-sgoile ; '' cha mhath an t-àite
'n do liubhair thu do naidheachd," 's e
dèanamh triotain ghàire, 's a' sealltainn
air a' chuideachd thairis air a' phaipear
a bha e leughadh.

Bha'n còrr cho balbh 's ged a thig-
eadh boinne fala 'nam beul. Bha 'n
ùirsgeul so am measg na coimhears-
nachd fada roimhe sud, ged nach do
ràinig e cluasan muinntir a' chiobair

Tuairisgeul NHll Mhàrtuinn. 65

gus an do leig lain gu tubaisteach am
mach i.

Dh' fheuch e ri gabhail aige f hèin
'sa mhionaid le ràdh nach robh neach
'sam bith ach a' deanamh fealla-dhà de
thuairisgeul NèiU Mhàrtuinn. Ach
cha'n ann mar sin a ghabhas leannan
uair air bith sgeul de'n t-seòrsa so.
Binn an urchair chearbach làrach an
cridhe Màiri, ged nach robh a h-aon
'san dùthaich a bu lugha thug creideas
do 'n fhuaim a rinn an làmhach, ged
a Ve a deagh charaid f hèin a loisg i.
Lean i air càrdadh 's thugadh seanachas
eile stigh; ach ged a bha Màiri cho
sunndach, bruidhneach 's a bha i
roimhe, chiteadh 'na gniiis 's an
ruiteachd a gruaidhean gu'n do sgath
an rud oirre.

Nuair a dh' f halbh an luchd-cèilidh,
dheasbud i fhèin 's a h-athair 's a
màthair a' chùis.

" Cha 'n 'eil mi creidsinn guth dheth,"
ars a màthair, ** ach aig an àm cheudna.

66 Gu^n Ì thug i spèis do '*n àrmunn.

ciod è fios nach fhaodadh radeiginn
bhiann?"

"Fanadh sinn r' a dheireadh, co-
dhiùbh," arsa Màiri le gog aighearach
d' a ceann, 's le guth aotrom, iollagach
a chuir sgàil-bhrat air a faireachd-
ainnean — ^ach sgàil-bhrat trid-shaoil-
seach thairis air a f ior f haireachdainn,
ged a bha earbsa gun chiich aice an
lain.

"Tha sin ceart gu leòir," deir a
màthair, "ach cò dh' fhaodas mòran
earbsa chur anns an eun fhalbhaideach ?"

" 'S tric a neadaicheas e aig an tigh
air a shon sin," arsa Màiri gu cridheil.

'' B' àill leam, air a shon sin, 's air
fad, an t-eun a chaidleadh 'san aon
chuachan, a gheamhradh 's a shamh-
radh," ars a màthair.

Cha d' thubhairt Màiri an còrr. Bu
mhath a thuig i cò ud air an robh a
màthair a' tighinn. Bha Fear nan
Tòrr an geall air Màiri iomadh latha.
Bha a chuid fearainn £5brsuinn, 's a

lomaguin Màiri. 67

chuid sprèidh lìonmhor ; ach ged bha^
cha toireadh Màiri a gaol do shean
f hear^ ged is iomadh oidhirp a thug a
màthair air son a tàladh air, is cùl a
chur ris an t-saighdear aig nach robh
ni air muir no air monadh.

Chaidh an tigh mu thàmh. Chaidh
Màiri do 'n chlòsaid ; ach cha b' ann a
chadal. Thug i mach as a' phasg
litrichean lain feuch an dèanadh i mach
an robh coltas aon ni air cùl an
t-seanachais ; ach cha robh. Bha
cainnt lain dileas gu leòir, is chomh-
dhùin i nach robh anns an naidheachd
ach seanachas gun seadh, gun bhonn.
Shìn i i fhèin air uachdar na leapa,
agus, smaointich i thairis is thairis air
an rud; ach d* a h-aindeoin, nuair a
sguireadh i smaointinn thigeadh e'n
uachdar a rithis gus an toireadh a'
chuileag fhaoin a bha 'g imeachd mu
'n cuairt lasair a' chrà.isgein air falbh
a h-aire am feadh a bhiodh an cearcall a
bha a' chuileag a' dèanamh a' fòs na bu

SS Gu'n (P thug i spèis do ^n àrmunn,

lugha 's na bu lugha, gus mu dheireadh
an toireadh e dearrasan 'san lasair 'san
robh i air a slugadh suas.

'* Cha 'n 'eil fhios a'm, an dèigh na
h-uile rud, nach 'eil mi cho faoin ris a'
chuileig fhèin ; ach seasaidh mi ri m'
fhacal gus am fùc mi a' chuid mu
dheireadh dheth " theireadh i rithe fèin.

'"Bithidh lain air do chluasaig
fhathast,' mu'n d' thubhairt Eileag e ;
ach cò 'n t-Iain? Is minic a bha
ionghnadh orm d'a cainnt; 's cha'n 'eil
fhios a'm nach eil mi 'ga tuigsinn na's
fhèarr a nis; ach fanaidh mi r'a
dheireadh, 's cha chreid mi guth de'n
tuairisgeul"

B' e sin a rinn i ; 's an uair a chaidh
an crodh air àirìdh 's a chaidh na
caileagan còmhla g' an aire 's g' am
bleoghann, 's a dhèanamh an ime 's a'
chàise, chaidh an ùine seachad gu
sunndach, cridheil, le ceòl 's le òrain, le
dannsadh 's le mir-chath; oir cha bhiodh
oidhche nach biodh na gillean òga

lomaguin Màiri, 69

tighinn air chèilidh thar miltean
de mhonadh; is bheireadh cnuic chreag-
ach, fhraochach Bheinn-an-aonaidh
fuaim 'san anamoch le ceòl na pioba,
sèis nan òran is gàire-greadhnachais na
h-òigridh, gus an clainnteadh gog a'
choilich 'sa choill is ceilear binn na
h-uiseig far nach fhaicteadh i air sgèith
am measg neul glas na maidne,

Bhàsaich an tum-tam mu phòsadh
lain, is bha cridhe Màiri dhà mar a bha
e 'n latha dhealaich iad ; is bha sùil aice
nach biodh an ùine fada gus an coinn-
icheadh iad a rithis, agus gur h-ann a
bhiodh an comh-cheangal a bha eatorra
na ba làidriche na bha e riamh 'nan
sùilean fhèin 's an sùilean chàich. Mar
an ceudna, 's ann a bhiodh r' a fhaicinn
nach do chuir tuaileas 'sam bith ball-
dubh air an gaol d'a chèile no mionaid
de sgaradh eatorra^ ged a bha cuantan
is rioghhachdan eatorra.

G

70 Gu^n d* thug i spèis do ^n àrmunn.

EARRANN VI.

Ach^ mar a dh' Innseas bruaillean
nan spear 'sa mhadainn bhòidhich
shamhraidh, a' bhuirbe a tha ri teachd,
b' ann mar sin a thàinig, mu dheireadh,
ceud sgeul nam buiUean gailbheach
chaidh a thoirt eadar na Frangaich 's
na Breatunnaich. Cha mhòr a thug
feart air lain Taibhsear aig an àm ; ach
b' iomadh h-aon a chuir a bhuadhan an
sgeig an dèis laimhe.

Bha a' chèilidh cruinn mar bu dual
daonnan an tigh a' chìobair. Bha lain
air a' chuideachd^ is bruidhinn thograch
thall 's a bhos. An trian na braise leig
lain a cheann a nuU thar cùl na cath-
rach, shin e a làmhan 's a chasan, is
sheas a dhà shùil geal 'na cheann.
Shaoil a' chuideachd gu 'm b' e laigse
thàinig air^ is shin iad air uisge a chur
air aodann. An ceann greis^ nusdr a

Taibhsearachd, 71

bha e mar gu 'n tigeadh e chuige fèin,
thòisich e air seanachas a chuir uamhas
air na bha 'n làthair.

"Ochòin, ochòin !" ars esan, "nach
b e 'n sealladh e ! Chi mi lùchd nan
còtaichean dearga 'nan sìneadh air an
raon mar dhuiUeach nan craobh air
madainn ghaothail fhoghair. Tha na
gunnachan mòra air gach taobh a'
diobhairt am mach air gach àrdan ; 's
an t-sligeanach phrais mar ghaithean
bàis bho neòil nan speur a' sgàineadh
am measg mhiltean fear. Tha miltean
musg a' spùtadh teine, 's peileirean
glasa a' dèanamh an ceann-uidhe an
uchdnanj^rmunn. Thadealannanspeur
gruamach a' drilseadh air lannan geala.
Chi mi gillean an fhèilidh a' togail am
mach ri uchdan nàmh 's 'gan cuibhleadh
air ais mar thonnan na fairge air an
sgiùrsadh le doininn nan sian ri aodann
cladaich ghairbh. Ach, O, tha iad aìr
brìseadh troimh ghàradh nam biodag
guineach. Tha mi air an call am measg

72 GtCn d^ thug i spèis do 'n àrmunn.

nan nàmh. Obh, òbh ! hm-m-m ! Ghi
mi a' briseadh am mach air an taobh
eile iad. Tha 'n ruaig air an nàmh 's
a' bhuaidh àig cuideachd mo ghaoil.
Ach, ochòin, ochòin ! pa-ch — nach
iomadh ursann cheutach a bha treun
an toiseach a' chath a' tha 'n nochd 's a
dhruim ri talaimh, 's an luachair ghorm
a' cromadh os a chionn le tùrsa, is
deatach an fhùdair mar sgàil dhubh a'
bhàis a' snàmh gu fann thar na faiche,
far an do bhàsaich miltean sonn 's an
cluinnteadh gearan trom nan sàr le 'n
creuchdan — O, hm-m-m — "

Thog lain a cheann is sheall e mu'n
cuairt mar gu 'm biodh e 'n dèigh
dùsgadh & breislich. Sguir an sniomh
's an càrdadh is bha na bha stigh ag
èisdeachd le'm beòil 's le'n sùilean.

" Ach ciod è fo shluagh an t-saoghail
mhòir air fad a th' air tighinn ort,
lain?" arsa Donnachadh Aotrom mu
dheireadh. '' 'S ann a shaoil sinne gur
ann a bha thu 'n dèigh do mhothachadh

Taiòhsearachd. 73

a chall, no gu 'n d'thug thu greis ann
am briuthas mu 'n d' thàinig thu
stigh!"

Dh' fhan lain 'na thosd ; thng e sùil
no dhà mu 'n cuairt is dh'èirich e mach.

" Cha n'eil teagamh nach e tabhasga
chunnaic e," ars am maighstir-sgoil.
''Chuala mi iomadh uair gur e sud
suidheachadh 'sam bi iad nuair tha
sealladh a' tighinn, mu'n coinneamh —
ma tha leithid de ni ann agus taibh-
searachd — an sùilean a' seasamh 'nan
cinn, is iad mar gu 'm biodh iad gun
umhail c' àite 'm bi iad no cò tha 'gam
faicinn no 'gan cluinntinn."

" Thalla, thalla," arsa bean-an-tighe ;
'"s ann a ghabh mi fhin eagal nuair
a chuala mi 'n duine bochd."

"Ghabh mi fhin; ghabh mi fhin,"
ars a h-uile h-aon riamh.

"Ach, co-dhiùbh, gabhaidh sinn
beachd," arsa Donnachadh Aotrom.
"Math dh' fhaoidteadh ged nach d'
thàinig rèiseimeid ChiU-fhinichein air a

74 Gt^n ^ thug i spèis do '« àrmunn.

hoxm, gxx 'n d' thìg so air a' chois ceart
gu leòir. Fanamaid r'a dheireadh."

" Ho, hò ! " ars a h-uile h-aon riamh,
" gun chiatamh ort, a Dhonnachaidh."

Mu thuaiream ceithir-la-deug an
dèigh so, bha grunnan fhear 'nan
seasamh aig cistean dubh Thigh-a'-
chladaich a' deasbud 's ag iomairt air
cùisean coitchionn thall 's a bhos, nuair
cò thàinig am measg na cuideachd ach
Donnachadh Aotrom.

"Cò 'd as thug thu choiseachd, a
Dhonnachaidh," arsa fear.

" An dà, thug as a h-uile àit'anrobh
mi," arsa Donnachadh ; " agus 's iomadh
sm.

Shuidh Donnachadh air cloich a
lasadh na pìoba, is nuair thàinig ceò
aiste, ars esan : " Tha gamhainn an siod
agam " — mog — " bochd le tart, agus " —
mog, mog, 's a brodadh na pioba — '' 's
thuirt Niall Donn gu'm b' 'e 'n aon
leigheas air" — mog, mog, mog —
" purgaid shiùcair " — mog, aitsiu — " agus

Fathunn mu '« chogadh, 75

thàinig mi Bhun-easain, ach cha robh
siod r' a fhaotainn. Thug mi 'n sin
orm Uisgean " — mog, mog — " ach chuir
Uisgean gu Ard-alanais mi ; 's ma chuir,
chuir esan do Thlr-Earragain mi, agus "
— mog, mog, mog — "shoirbhich mi
cuideachd. Fhuair mi punnd siùcair
aig bean Bhaldi, a bh' aice an crochadh
ri spàrr o Nollaig-sa-chaidh. Sin agaibh
mar dh* èirich dhòmhsa."

"An dà, 's neònach an t-astar an
deach thu dh' iarraidh siùcair," arsa fean

" Cha robh e cho neònach ri l(hi
'ga iarraidh am Bun-easain," arsa
Donnachadh.

"O'arson?"

" Tha, a chionn 's nach 'eil e ann,"
arsa Donnachadh.

" Fàireagan, fàireagan ! Ha, ha, ha,"
ars a h-uile fear riamh, 's iad 'ga
chlapail le 'm basan air a dhruim.

" Agus tha naidheachd agam dhuibh,
cuideachd, co dhiùbh tha 'n fhirinn
innte 's nach 'eil," arsa Donnachadh.

76 CMn ^ thug i spèis do *n àrmunn,

''Fhuair bean Chnoc-mhaolagain litir
agus paipear à Sasunn ag innseadh gu
'n deach blàr mòr a thoirt mu dheir-
eadh agus gu 'n deach na Frangaich a
sgapadh 's a ruagadh mar mhoU o'n
ghuit, latha gaothail. Tha e air ìnns-
eadh gur i soitheach a thàinig a
stigh do Lunnainn a thug a nall an
naidheachd."

Dh' èisd na fir le 'm beòil 's le 'n
sùilean 's le 'n cluasan — feadhainn ag
ràdh gu 'm faodadh an sgeul a bhi f ior
gu leòir ; feadhainn eile : " na 'm bith-
eadh, gu 'm faigheadh am ministear
fios mar a b' àbhaist;" feadhainn a
thug fainear gu 'm b' e ministear na
sgire thug seachad as a' chrannaig fios
mu bhlàr Choriina, 's gu 'm bitheadh a'
cheart ni rithis ann na 'm biodh reusan
air.

"Ach air a shon sin" dh' abradh
fear, " tha mi fhin 'ga chreidsinn ceart
gu leòir, thigeadh an naidheachd mar a
thogair i."

Fathunn mu *n chogadh. 77

"Aisling caillich mar a dùrachd/'
arsa fear eile.

" 'S e i dh' f haotainn litir sgriobhte
bharrachd air a* phaipear is mò tha
toirt de dh' aomadh orm fhin/' thuirt
an ath f hear.

"Feumaidh gu 'n robh bonn làidir
QÌg an aon a sgriobh gu bean a' bhaile ;
agus creidibh nach i sgeul mu thuair-
eam a chaidh a chur gu 'n mhnaoi
uasail, 's an duine aice fèin air falbh
cuideachd. Tha mise 'ga chreidsinn
gu gasda ; ach, co-dhiùbh, fanaidh sinn
r'a dheireadh."

Sgaoil an naidheachd feadh na
dùthcha mar gu'm biodh am fCidar bu
bhraise. Gha robh tigh-cèilidh nach b'i
'n aon chuspair. Anns a' mhuileann
bha i dol do 'n treabhailt còmhla ris a'
ghràinne ; is anns a' chèardaich bha i o
bheul gu bheul mar na sradagan o
innean a' ghobha. Nuair a thàinig là
a' phosta — ^'s b'fhada bha e gu tighinn
— cha robh lùb a bh' air an rathad

78 Gu^n dP thug i sfèis do '« àrmunn.

mhòr nach robh còmhlan sluaigh, feuch
an cluinnteadh naidheachd ùr aig a'
phosta. Ach nochd e ris mu dheireadh
is ceum aotrom, caithreamach aig an
each odhar. Nuair chunnaic e 'n
sluagh chrath e bhoineid mhòr os cionn
a chinn is thog an sluagh iolach àrd a
dh' aithris na cnuic mu'n cuairt seachd
uairean as dèigh a chèile.

As dèigh a' phosta bha lain Taibhs-
ear le chliabh uighean. Bha bhoineid
'na làimh, ceum cabhagach aige 's
boinne-taig air clàr aodainn, a' feuch-
ainn cumail ris a' phosta, no 'n liùbh-
radh e 'n naidheachd thaitneach a
thàinig, cho luath ris fèin.

B*e sin an ùb-àb nuair a dhaingnich-
eadh sgeul Dhonnachaidh. Bha paip-
ear naidheachd ann do'n mhinistear;
is cha robh fearno bean nach do ràinig
Tigh-Aspuill gus an cluinnteadh air a
leughadh e. Choinnich am ministear
còir aig an dorus iad. Leugh e mach
an sgeul a thàinig mu 'n chogadh.

Naidheachd mu Bhatarlà. 79

Gba robh teagamb anns an ni a nis ;
agus ged nach robh fios aig aon de na
bha 'n làthair nach robh pàirt de 'n
chuideachd marbh air raointean cèin,
cha d' f huaraich sud an subhachas a
thogadh 'nan inntinnean air do naimhd-
ean na lioghachd a bhi air an sgapadh
feadh an t-saoghail, àrmailt mhòr
Bhreatuinn am Baile-mòr-na-Frainge
agus Bonaparte uaibhreach mar thràill
an slabhraidhean meirgeach iarrainn.
Thog iad eubh thogarrach, ioliagach,
Fhreagair cnuic na Saor-pheighinn an
f huaim aoibhneach is thilg iad air ais
thar an loch i gus an d' thug i buiUe
an taobh Beinn lA, far an do leum i
bho thalla gu talla gus an do bhàsaich
i le guth fann an Aonach mòr Ardtunna.
" Thèid sibh a nis dachaidh/' deir am
ministear, '' agus an uair a gheibh mise
cunntas o 'n Cheann-armailt an Lunn-
ainn, mu chor nan gillean gasda dh'
fhalbh uainn, leigidh mi fios d' ar
n-ionusuidh."

80 Giin(P thugispèisdo'nàrmunn.

EARRANN VII.

Sgaoil an comunn ; thug buidheann
aghaidh mu sud is buidheann eile mu
80 ; 's mu 'n do laigh a' ghrìan shamh-
raidh cùl Dhùn-Ithe, 's a' Bheinn
Mhòr Mhuileach a' sealltainn orra thar
muUach creagach Bhuirg, bha gach
tigh-cèilidh làn bho oisinn gu oisinn«

Bha a dhreaman àbhaisteach fèin an
tigh a' chiobair, is V e 'n aon chuspair
an sgeul ùr so aig an robh, math dh'
f haoidteadh, saighead goirt 'na cùl do
dh' iomadh h-aon 'san sgìre.

'' Ach, saoil sibhse nis, a mhaighstir-
sgoil, o'n is duin' ionnsuichte sibh, am
bheil comh-cheangal aige so ris an
t-sealladh a chunnaic lain Taibhsear o
chionn athghoirid ? " arsa Donnachadh
Aotrom.

" Cha 'n 'eil mi fhèin a' toirt mòran
gèiU do thaibhsearachd, co-dhiùbh," ars

Cèilidh eiie an iigh a^ chìobair, 81

am foirfeach mu'n d'fhuair am maigh-
stir-sgoil ùine air bruidhinn.

" Cha 'n 'eil, no mì ; cha 'n 'eil, no
ml," ars a h-aon an sud 's an so.

" Feumaidh gu 'm bheil rudeiginn
ann," arsa bean a' chiobair. ''Bha
taibhsearachd riamh ann, agus 's iom-
adh uair a chuala sinn daoine bhi
faotainn faire-mhonaidh air nithean a
bha gu teachd. Tha mi fhèin 'ga
chreidsinn co-dhiùbh," 's i bualadh a
dùim dùinte air a glùin. '' Ciod è tha
sibh ag ràdh, a mhaighstir-sgoil ? "

" An dà," ars am maighstir-sgoil air

a shocair f hèin, 's e suathadh a smig le

làimh chlì, '' 's e aobhar smaointinn a

th' ann gun teagamh. Seailaibh, tha

cùig dorsan eòlais, cùig faireachdainn-

ean aig an duine : an t-sùil, a' chluas,

an t-sròn, an teanga 's an craicionn " —

's e 'gan cunntas air a chorragan. '' A

nis," 's e 'ga dheasachadh fèin air a

chathair, " 's e nl tha'n so air an robh

mi a' dlùth-chnuasachadh gu tric, 's

H

82 Gt^n Ì thug i spèis do ^n àrmunn,

tha mi corra uair a' dèanamh am mach
gu'm bheil an t-sèathamh faireachdainn
ann troimh 'm faigh an duine faire-
mhonaidh air nithean a tha tachairt
miltean de mhiltean air falbh. Gha 'n
'eil, math dh'fhaoidteadh.an fhaireachd-
ainn shònruichte so cho comharraichte
's na h-uile neach, ged dh' f haodas i
bhi an neach 'sam bheil i comharraichte
nach 'eil na £etireachdainnean eile air
fed, ann an tomhas, cho geur no cho
geanachdach 's a tha i 'san duine gu
coitchionn ; ach cha 'n 'eil an sin ach
mo bheachd fhèin."

"Nach robh an dara sealladh aig
Calum CiUe ? " arsa bean a' chiobair.

'' Bha, is aig iomadh h-aon bhuaithe
sin, 's an diugh f hathast/' ars am
maighstir-sgoiL " Cha 'n 'eil teagamh
agam nach 'eil a leithid de ni ann ged,
math dh' fhaoidteadh, nach gabh e
sgrùdadh. Faodaidh beagan deth bhi
annainn air fad ged nach 'eil sinn a'
gabhaii beachd air mar a ghabhas cuid

Cèilidh Hh an tigh a' Moòair. 83

eile a tha dèanamh barrachd deth.
SÌQ agaibh mo bheachd-sa air a' chùis,
co-dhiùbh."

" Nach tric a thug sinn air fad an
aire mar a dh* aithnicheas iasg na mara
agus brùidean na machrach ma 'n tig
atharrachadh air an t-sid'" ars an
ciobair.

" Tha sin flor," ars am maighstir-
sgoil, agus is tric a bhitheas mi fhin a'
smaointinn nuair a tha mòran ghunn-
achan, mòran nuallanaich an àite 'sam
bith gu 'm feum gu 'm bheil iad a'
dèanamh a cheart ùpraid is troimh-
chèile an cuantaibh nan speur ris a'
chloich a thilgeas tu air an loch, no
'san fhairge, 's gu 'm bi tonnan de
chuan an adhair a' sgaoileadh am mach
feadh an t-saoghail ged nach mothaich
sinn daibh, is cha 'n 'eil f hios a'm idir
ciod e bhuaidh a dh' f haodas a bhi aig
a' cheart rud air an uiseig no air an
smeòraich."

'' Theid mi 'n urras gu'n robh ùpraid

84 Gt^n iP tkug i spHs do ^n àrmunn.

ann, cjo-dhiùbh ; 's bithidh fadal oimn
gus an cluinn sinn deireadh na claiche,
mo chreach lèir ! " arsa bean a' chlob-
air.

Bha Màiri gu sàmhach, tosdach, agus
an dòchas nach b* f hada gus an cluinn-
eadh i sgeul m'a leannan, a b' f hèarr
na 'n tè mu dheireadh a chual i, ged
nach do chreid i facal dith.

Ach an ùine gun a bhi fada thàinig
am fios ris an robh fiughair agus roimh
an robh eagal aig mòran. Chaidh giUe
a' mhinistir le fios feadh na dùthcha,
agus chaidh paipearan a chàradh ri
dorsaibh na h-eaglais 's nan tighean-
sgoil feadh na sg^e. Bha 'n ni r*a
innseadh anns an eaglais am Bun-
easain air an t-Sàbaid, agus b' i sin an
sgeul mu 'n do chruinnich an sluagh.
Cha robh loch air nach f haicteadh
bàta, 's cha robh ceum-rathaid air nach
fhaicteadh coisichean is marcaichean, 's
iad uile a' toirt an aghaidh air an aon
àite : Bun-easain — ^'s b' e sin am baile

lomradh orra$an a thuit 'sa òhlàr, 85

beag anns au robh an tional mòr air a'
mhaduinn bhòidhich shamhraidh so.
Qhabh iad uile an àitean 'san eaglais,
cuid 'nan suidhe 's cuid 'nan seasamh.
Thug am ministear am mach paipear
mòr gorm, 's le geilt air a chridhe
liubhair e na bh' ann. Thug sin cridhe
goirt do mhòran agus aotromachadh
inntinn do mhòran eile nach robh an
cuideachd am measg na bha marbh no
leòinte. B'ann diubh so Màiri a' chiob-
air agus athair is màthair lain Bhàin.
Ach bha rud eile 'san dàn, 's cha b'
fhada gus an d' thàinig e.

''Tha e coltach/' ars am ministear
gu'n deach am blàr mòr fuilteach so a
chur an àite ris an abrar 'Bhatarlù.'
Tha àireamh mhòr dhaoine air chall,
gun sgeul bheò no mharbh orra^ agus
tha mi glè, dhuilich gu 'm bheil air an
àireamh so lain Mac QiU-eathain — ^lain
DhùghaiU 'san t-Saor-pheighinn."

Chaidh an saighead dachaidh agus
chrath an calbh an uchd MàirL Bha

86 Gu^n d" thug i spèis do 'n àrmunn,

'n leòn na bu ghoirte do bhrlgh gu 'n
do rinn i suas a h-inntinn gu 'n robh e
beò slàn, nuair nach robh ainm am
measg na bha marbh no leòinte.

£ha i fèin is màthair lain a' toirt
comh-fhurtachd da chèile. "Bithidh
dùil ri fear-feachd, ach cha bhi dùil ri
fear-lic ; is ciod e fios nach tiU e dach-
aidh beò, slàn f hathast," theireadh iad
r'a chèile ; is, mar sin, chum Màiri suas
iomadh latha sùil bhlàth ri lain a
h-uile bàta a phaisgeadh seòl am Fort-
uisgein no am Bun-easain, sùil gur h-e
bhiodh anns a h-uile coigreach a thig-
eadh a nuas troimh 'n Qhleann-Mhòr.
Ach lain cha robh tighinn.

Thòisich na giUean air tiileadh as an
arm, buidheann an dèigh buidhne ; ach
cha robh sgeul air lain bho 'n chaidh a'
cheud làmhach a losgadh moch 'sa
mhaduinn, là a' bhlàir.

Dh' innis Niall Mhàrtuinn an sgeul
mu phòsadh lain, mar chual e i aig a'
bhroganach, agus ged nach do chreid

lain air chalL 87

Màiri an ùirsgeul à beul a caraid, cha
b' ann mar sud a dh' èirich do mhòran
eile nach do chreid aon f hocal roimhe
dhith.

Cha'n abradh athair no mhàthair
fhèin, an dèigh a bhi 'n cainnt Nèill
Mhàrtuinn ach ' gu 'm fanadh iad r' a
dheireadh.' Bha iad an teagamh.

88 Gtin d^ thug i spHs do '« àmmntu

EARRANN VIII.

Chaidh bliadhna seachad, is chaidh
dà bhliadhna seachad, is cha robh ach
triùir 'san Bos aig an robh cuimhne
air lain. B' iad sin athair 's a mhàth-
air agus Màiri. Shocraich an dùth-
aich sios gu 'n t-suidheachadh àbhaist-
each, is b' iad aon àman comharraichte
na bliadhna £Gtlbh is tighinn nam
buanaichean.

Bha bean a' chiobair gun stad a' cur
na lin mu 'n cuairt Màiri air son Fear
nan Tòrr ; ach na'n tachradh do Mhàiri
dol sàs am mogul, bheireadh si i fèin
as le gàire cridheil, aighearach. Chuir
a màthair, mu dheireadh^ am ministear
f hèin a thoirt comhairle oirre, is rinn
e sin; ach Màiri cha d' èisd. Air a'
cheann mu dheireadh, 's e thubhairt
am ministear còir — agus 's mòr a chliù
fhathast am measg an treud an do

Tighinn dachaidh banntrach Jain. 89

chuìr e seachad a latha : '' An dà^ rùin,
bi thusa, ma tà, mar Phenelope na
Qrèige; cuir cleòc air dhealbh do
Laertes air choireiginn ; 's a theagamh
mur bi e ullamh gu 'n till dachaidh
slàn, fallan, t* Odysseus fèin bho Throi
gharg, f huilteach na Frainge."

Thionndaidh am ministear air falbh,
is dh'f hàg e aig Màiri toimhseachan
nach 'b urrainn dith f huasgladh air a
geurad.

Ach mo thruaighe, Màiri bhochd!
Thàinig latha h-ùdlaidh. Phaisg bàta
Eòghain Mhic Dhùghaill a siùil am
bàgh Phuirt Uisgein. Le caileig bhig
air làimh aice, leum boireannach òg gu
sgiobalta am mach air a' chreig. Sheòl-
adh an rathad dith troimh 'n mhonadh
gharbh gn 'n t-Saor-pheighinn. Ràinig
i dorus DhùghaiU Mhic Qill-eathain.

"Do bheatha do 'n dùthaich, a
chreutair, ce b'e c6 thu," àrsa bean an
tighe.

" 'S mi banntrach lain bhur mac, tha

90 GV« <f ' thug i spCis io '« àrmunn.

coltach;" ars ise, ''agus sin agaibh
bhur n-ogha/'

Dh' f hàs Dùghall *s a bhean bodhar,
dall. Cha d'thàinig an rud gun f hios
oira, mar a chuala sinn; ach chaidh,
mu dheireadh, an teagamh a dh'aon
taobh. Shil an deòir, an dà chuid le
bròn is le gàirdeachas; le bròn gu 'n
robh cnàmhan an aona mhic a' cnàmh
an ùir choimhich, far nach fhaiceadh
iad am feur a' cinntinn's a' searg air a
phloc; le gàirdeachas gu 'n robh a
nighean aca 'nan sean aois — fuil agus
feòil an deagh mhic. Phòg is chlap
iad a' chaileag 's a màthair is chaidh
gabhail riu gu suilbhir, càirdeil fo na
cabair fo 'n d'f huair fear an dara h-aoin
agus athair an aoin eile, àrach òg. Sud
mar a smaointich iad, is cha bu bheag
an t-ionghnadh.

Cha chuireadh a' chrois-theàrraidh
fèin an sgeul o bheul gu beul na bu
luaithe na dh' f halbh i. Chaidh sgeul
Nèill Mhàrtuinn ùrachadh is fhirinn-

Tighinn dachaidh òannirach lain, 91

eachadh. Chaidh saighead goirt an
cridhe Màirì a' chiobair; is cha robh
neach 'san dùthaich leis nach bu
duilich i — eadhon athair is màthair
lain^ oir bha iad ro dhuilich gu'n
dèanadh an aona mhac a leithid de
chluich air bana-choimhearsnach 'sam
bith^ gun tighinn air Màirì laghaich a
b* f hior thoigh leo.

Bha Màirì fhèin fo leann-dubh.
Thug am bròn an fhuil ghlan, bhòidh-
each as a h-aodann grinn, banail^
meachair. Ach ghiùlain i leis an eall-
ach chudtromach gu sàmhach, suairce,
is^ mar a V ann^ bu mhotha dh' fhàs a
cliù 's cha'n ann idir bu lugha.

Aon oidhche aig àm cadail, thug i
mach litrìchean lain. Leugh i aon uair
eile iad, le crìdhe trom, brìste, brùite.

" A nis," ars ise rìthe fèin, ged nach
'eil do chnàmhan, lain, an ùir an Rois,
tìodhlacaidh mise, nochd, do làmh innte
— do làmh-sgrlobhaidh bho chrìdhe na
ceilg."

92 Oì^n ^ thug i spkis do 'n àrmunn.

Sheall i mach. Bha a' ghealach
gheal an àird nan speur, is na neòil a'
snàmh ga socrach thairis orra. Bha 'n
crann-arain a' dèanamh meadhon oidh-
che dhith. Ach dheasaich i oirre;
thog i a breacan m' a ceann, is bha i
air an rathad shàmhach, uaigneach gu
cladh Chill Mhic Eòghain. Thar
dhlgean, is shruthan, is ghàraidhean
lean i oirre gun stad, gun f hois gus an
do ràinig i 'n cladh. Sheas i is sheall
i mu 'n cuairt. Bha i 'na h-aonar, is
thàinig seòrsa de f hiamh oirre. Bha a'
ghaoth fhann^ anamoch a' siubhal am
measg nan clachan-cinn 's a' cluich ri
stuadhan na sean eaglais a bha tilgeil
a faileis thar nan uaighean^ anns an
robh 'nan cadal buan^ mòran ab' aithne
do Mhàiri fhèin. Thug i ceum eile air
a h-aghaidh ach sheas i rithis. Thug
naosg sgreuch làimh rithe, is chrioth-
naich i. Qhlac i misneach is ghabh i
roimpe gus an robh i am broinn na
tobhta. Thug i mach as a broilleach

Màiri a' caoidh aalg lain. 93

am pasg litrichean agus dhinn i iad
am fròig anns an stèidh-bhalla. Shuidh
i air an f heur^agus, le a làmhan paìsgte
m' a glùn, chaoin is thuir i gu goirt, 's
i 'na h-aonar 'san àraich.

" lain, lain, lain ! " deir ise. " Mheall
thu mi ; mheall thu mi I Cha do thiil
uisgeachan Thir-Chonnail ri aghaidh a'
bhearraidh 'san do chòmhlaich iad ; ach
thill do ghaol-sa air ais gu tobraichean
tioram do chridhe. Le briathran do
bheòil, a bha dhòmhsa cho milis, is le
sgriobhadh do làimhe,abhadhòmhsacho
caomh, mheall thu mi ! Mheall thu mi,
a ghaoil : 's e their mi ri d' chuimhne
fhathast. Mo shoraidh gu bràth leis
na làithean toilichte a dh' fhalbh.
Soraidh, soraidh ! Ochan, ochan, ochan
ò ! " Is shin si i fèin anns an fheur, is
driùchd fuar na h-oidhche mar dheòir
mulaid air gach duilleig ghuirm dheth.

Mhothaich i rudeiginn a' buntainn
dith. Dh' èirich i 'na seasamh le

cabhaig.

I

94 CMn Ì thug i spiis do ^n àrtnunn.

"Obh, 6bh! c6 tha 'n so?" deir i
nuair chunnaic i 'n tamhasg ud le
aodann preasach, lùirichean fliucha, is
làmh chaol sheargte sinte chuice.
"Eileag,Eileag! an sibh a th' ann ?"

" A Mhàiri, a Mhàiri, ciod e chuir an
80 thu ? " deir Eileag. " Chunnaic mi
thu, 's lean mi thu, is dh' èisd mi
nut

" Tha mi cinnteach gu 'n cuala sibh
rud a chuir ionghnadh oirbh."

"Ohuala mi a' ghaoth; ach cha 'n
fhaca mi i," ars Eileag. "Na biodh
ml-ghean ort no bròn ; tha lain Bàn air
uilinn, ach dlleas duitse ; agus tiUidh e
fhathast aig àm nach saoil thu. Seall ;
sin uisge nan seachd tonn is truime
bhuaileas air Trasanna ; " is thog Eileag
eadari 's a' ghealach botul uisge.

Dh' èisd Màiri is chrath i a ceann.
Thug i aon sùil eile air an àite 'san do
chuir i litrichean lain; dheasaich i a
breacan m'a ceann, is dh' fhalbh a'
chàraid còmhla.

MàiH *s Eikag 'sa Madh. 95

Nuair bha Màiri leatha fèin, thiU a
smaointean air an ais gu 'n chlais 'san
robh iad. 'S iomadh latha thug i gu
brònach, deurach, trom, tùrsach. Bha
blàtha mòr aice ri caileig bhig lain
Bhàin an dèigh 's mar a thachair.
Leighis tim an lot a bha 'na cridhe.
Thog a h-inntinn a rithis, is bha Màiri
a' chlobair aon uair eile mar bha i nuair
b' aithne dhuinn an toiseach i: 'na
h-inghinn shunndaich, laghaich, chridh-
eil, ged is tric a theireadh feadhainn a
b' eòlaich oirre, gu 'm biodh a gàire gu
tric 08 cionn cridhe bhriste.

d6 d^n d* thug i spiis do *n àrmunn.

EARRANN IX.

Eadar na chuala sinn anns an
iomradh a tha seachad agas an t-àm
a tha ri bhi fo bheachd againn a nis,
tha bealach anns am bheil mòran
bhliadhnachan, a thug mar ultach o'n
uchd, gach tè dhiubh, mòran atharr-
aichean do 'n Ros Mhuileach. Chaidh
an sluagh fhògradh air falbh bho na
bruthaichean bòidheach air an d' fhuair
iad fhèin 's an athraichean an àrach
òg. Fhuair cuid bheag dhiubh crioman
de fhearann creagach ri taobh a' chlad-
aich mu 'n cuairt an Rois ; ach chaidh
a' mhòr chuid diubh airbòrd air luingeas
mòr nan tri chrann àrd, a bha turam-
anaich gu bòidheach, inich air an cuid
acraichean, am bàgh Bhun-easain an
Loch Lathaich. Chaidh iad air tir
'nan eilthirich air cladaichean aineol an
thibh cèin : cuid an Astralia mhachair-

Fbgradh muinntir An Rois, 97

each, fheurach; cuid an Zealand-ùr
nam bàgh 's nam beann ; agus a' chuid
mhòr an Canada fhuar, choillteach.
Ach, mo thruaighe ! bha feadhainn nach
d'ràinigriamh tir, 's a fhuair dachaidh-
ean buan an grunnd a' chuain mhòir.
Bha fuaim fhalamh anns gach baile 'san
Bos 'nan dèigh. Far an robh mire nan
òigear, is ceòl-gàire nam maighdeann,
cha chluinnteadh ach mèilich nan
caorach agus glaodh a' chiobair. Far
an robh na ficheadan de ghillean òga,
mileanta 's de òighean ciùin, macanta,
cha robh achclobair amhàin; 'sa'ghaoth
ag osnaich am measg nam bruach no
siubhal gu luath feadh tighean gun
chinn.

Bha 'n cìobair 'na aonar an Siaba, air
an tulaich ghuirm, bhòidhich am measg
nan srath feurach, fraochach a bha 'gan
grèidheadh ri grèin chaoimh na h-àirde
deis. Chaidh Màiri g' a cosnadh gu
Qalldachd, a dh' aotromaich pàirt d'a
trioblaid fhèin. Bha na buanaichean a'

98 Gtin d* thug i spèis do '» èrtnunn,

falbh 's a' tighinn mar a b' àbhaist ged
nach robh an àireamh cho mòr 's a ba
ghnàth.

'Sann comh-cheangailte ris na cleachd-
ainnean so thàinig an aona bhuille bu
ghoirte fhuair an Ros ri cuimhne na
bha beò 'san àm. Sheòl bàta Ailein
Bhàin am mach à Caol Ithe le buidhinn
mhòir^ shunndaich^ chridheil, aoibheil
de fhir 's de mhnathan, sean is òg.
B'ann tràth 'san fhoghar a bh' ann^ is
ràinig iad Cluaidh gu sàbhailte; ach
mo chreach lèire! am bàgh Ghùraig
bha 'n oidhche fhèathail fhoghair dorcha
gim ghealaich> gun reul, agus chaidh
bàta Ailein Bhàin a ruith sios le bàta
mòr smùid^ mar bheagan cheudan slat
do tMr ; agus far an robh solus uinneag-
an Qhùraig a' gliostairich air an uisge,
chaidh an sluagh aoibhinn do'nghrunnd.
De na bha air bòrd 's e triùir na
shàbhaileadh ; is am measg nabhàthadh
bha màthair Màiri 's i air an t-slighe
gu Qalldachd a dh' amharc Màiri.

Bàthadh nam buanaichean. 99

Tràth 'sa mhaduinn bha Màiri am
baileQhùraìga choinneachadha màthar;
ach^ mo thruaighe, b'i choinneamh
ghoirt i. Dh' aithnich i a corp an tigh
nam marbh. Dh' aithnich i mar an
ceudna mòran eile d' a càirdean 's d'a
luchd-eòlais, 'nan sineadh fliuch, fuar,
tosdach mar ^' mhill-chreatha fo chls aig
a' bhàs," a thàinig cho grad 'nan dàn.

Tha iad uile tlodhlaichte an sean
chladh Qhrianaig gun chomharradh,
gun chloich-chuimhne, ach am feur
gorm a' cinntinn 's a' bàsachadh air an
uaighean. Ach bithidh am beum goirt
so 'na charragh-cuimhne 'san Ros gu
bràth. Ràinig a' bhuiUe gach dorus
bho 'n lAob gu I ; is cha 'n 'eil ni a
thachair mu 'n àm nach bitear a'
cunntas bho " Bhàthadh nam buan-
aichean."

Mar a thionndaidheas buinne sruth
toiseach soithich air falbh bho a cùrsa,
amhuil mar sin dh' atharraich a' bhuiUe
so cùrsa beatha Màiri. Chaidh i

100 Gi^n ^ thug i spèis io 'n àrmunn.

dhachaidh a ghleidheadh an tighe le a
h-athair. Ach an uìne glè ghoirid,
leagadh ceann a h-athar gu h-losal an
ùir ChiU-Mhic-Eòghain, far an tilg grian
a' mheadhon latha shamhraidh, mar
thilg i fsA cheudan bliadhna, faileas
sean bhallachan na h-eaglais anns an
do shearmonaicheadh, aon uair, tri
crendan do na linntean a tha 'nan cadal
mu 'n cuairt oirre.

Bha Màiri nis gun duine gun daoine
's a' fàs suas am bliadhnachan. Bha i,
mar an ceudna^ 'na h-aonrachan am
fàsach gorm, cluainteach Shiaba 'na
suidhe air an tulaich bhòidhich a tha 'g
amharc am mach air a' chuan t-siar, is
air an d' àraicheadh iomadh glùn d'a
sìnnsearachd. 'S iomadh smaoin fhad
as a thigeadh a steach oirre, 's i leatha
fèin ag imeachd mu na bruachan mu'n
d' fhuair i a h-àrach ; 's iomadh deur a
leig i a' cuimhneachadh air na làithean
a dh'aom, 's air na càirdean a dh' fhalbh
's nach tiUeadh. Ach cha 'n 'eil duine

Màiri gun duine 'x gun daoine, 101

gun dà latha ; agus is fìor an ràdh gu
'm bheil an duirche is tiuighe roimh
bhriseadh-fàire. Dh' èirich a' ghrian
air Màiri bhochd aon uair eile. Thug
comhairle buaidh air beachd, agus mu
dheireadh thall, phòs i lain nan Tòrr.
'S tric 'na dhèigh a chuimhnich i air
briathran Eileag-na-lùraich; "Bithidh
lain air do chluasaig fhathast." Agus
thachair sin.

102 CMn f thug i spèis do 'n àrtnunn.

EARRANN X.

Bha latha bòidheach foghair ann.
Bha fèathachan fann de ghaoith 'n ear
a' deanamh choileach dhubha air an
fhairge, agus beanntan Lathuma a'
direadh 'nan sgoran biorach ris an
speur, mar gu'm biodh iad an eud ri
stùcan àluinn Mhuile. Bha ball dubh
air a' chuan a nall bho 'n Chrionan,
agus a' dèanamh air cladach an Rois.
Cha robh dorus an Uisgean^ no cnoc
mu'n cuairt a' bhaile, nach robh fir is
nmathan a' cur sgàile le'm bois air an
sùilean 's a' sealltainn ri cuan. Bha
fiughair ri bàta à Glascho a h-uile
latha chionn seachdain ; 's b'e sud an
ùbraid 's an f hiughair 's an làn aighear
nnair thigeadh bàta gu baile. Ach dh'
f hàs am ball na bu mhò 's na bu mhò,
agus le gaoith direach 'na dèigh agus

Bàta à Glascho. 103

a tri siùil làn, ràinig bàta Eòghain
mhic Dhùghaill Port Uisgein; 's cha
robh duine mu thri mile do 'n phort
nach robh aig cladach.

Am measg chàich, cò leum gu h-
aotrom, sgairteil am mach as a' bhàta
ach fear àrd, direach, smearail, air an
robh fior choltas an t-saighdeir o bhàrr
gu sàil a bhròige. Bha sùil gach aoin
air a' choigreach, nach d' fhldir 's nach
d' fharraid duine de na bha 'n làthair
ach a ràdh 'san dol seachad : '' Am beò
am Borruiche f hathast ? " " Am bheil
an sean each bàn aig Seumas Mòr an
Fhàine fhathast?" ''Am bheil sgeir
bhuidhe Bhun-easain far am b' àbhaist
dith bhi ? " 's rudan neònach mar sin ;
's a' faighneachd mu f headhainn a bha
marbh mu 'n d' rugadh pàirt de na bha
'n làthair, ged nach robh iad ro òg.
Qhabh e roimhe 'na aon sgiiob, 's na
seann daoine sealltainn as a dhèigh, ag
ràdh: "Tha fuil an Bois annad, co
dhiùbh, cò air bith thu." Ach cha d'

104 Giin d* tkug % spèis do *n àrmunn,

aithnich duine e. Chaidh e troimh.
Bhun-easaiii gun stad air a cheum, 's
a' fiosrachadh 'san dol seachad mu fhir
's mu mhnathan a bha marbh mòran
bhliadhnachan roimhe sud, 's nach robh
de eòlas aig an linn a bh' ann orra ach
na fhuair iad o bheul-aithris. Seachad
am muileann 's a suas ri AspuU thug e
gun mhoille, 's a' smèideadh le bhoineid
ris an fheadhainn a bha buain anns na
h-achaidhean air gach taobh deth.
Sheasadh gach aon a' sealltainn air a'
choigreach aig an robh ceum an
t-saighdeir. Ach ghabh e roimhe gus an
deach e stigh air criochan Shiaba. Bha
iomadh siiil 'ga leantainn le ionghnadh.
Dhìrich na mnathan am bruthach le 'n
corrain air an gàirdeinean ; 's na fir a
bha ceangal, leis a* bhoinn 'nan làimh
chlì, sheall iad as a dhèigh.

"Cha 'n e lain bàn a th' ann, co
dhiùbh;" theireadh a h-aon, "neo
bheireadh e cheud aghaidh air tigh
athar."

Ttghinn iachaidh an t-saighdeir, 105

"Cha'n e idir a th'ann" theireadh
aon eile, "chionn dh' aithnichinn fhln e."

Cha robhroimhe achballachan falamh.

Chaidh e seachad air tobhta an dèigh

tobhta : 's mu dheireadh, le ceum mall

's le ceann rùisgte, ràinig e talla shòn-

ruichte. An sin chaidh e steach innte

is sheall e mu 'n cuairt. Thill e mach

le ceann crom, muladach is shuidh e

air cloich mhòir a bha tighinn am mach

à oisinnna tobhta, is chaoin e. Tharr-

uing na fir a bh' air a' chnoc oscmn

throm is lion an sùilean. Chrom na

mnathan an cinn is shil an deòir gu

frasach a' feitheamh air an f hògrach a

thiU gu dhachaidh fhuair, fhalaimh.

Far an robh dùil aige gu 'n coinn-

icheadh athair 's a mhàthair e gu

mùimeacb le làmhan sgaoilte, cha robh

ann ach an àrach gun cheann, 's a'

ghaoth ag osnaich mu 'n cuairt.

Chaoin is chaoin e. Thàinig na fir 's

na mnathan d'a ionnsuidh is dh' fhìdir

e ; 's an uair a thubhairt e : *' Is mise

K

106 Gu'n f thug i spkis do 'n àrmunn,

lain Eachainn/' thuit bean air a mhuin-
eal Ì8 phòg is phòg si e, a' caoineadh 's
a' glaodhaich: ''A bhràthair, a bhrà-
thair, a bhràthair ! "

Bha lain roimhe so mar ga 'm biodh
e ann an tìr a dhùthcha fhèin, gun
aithne air neach beò a bh' innte,
eadhon a dhearbh chàirdean, ach na
cnuic 's na glacan mu 'm biodh e tric
a' cluich 's a' cleasachd le chomh-
impirean fhèin. Do na bha beò
dhiubh sud, bha e 'n diugh 'na choig-
reach; ach thog a chridhe 's inntinn
nuair fhuair e dà làimh a pheathar m'
a mhuineal, agus sin piuthar air nach
robh cuimhne riamh aige; oir cha
robh i ach 'na naoidheig bhig nuair
thriall e air slighe na h-amaideachd an
làithean òige. Dh' fhalbh e 'na
bhalach anns an fhoghar. Binn e
muinntireas ri tuathanach Gallda; 's
cha b' fhada dh' fhan e nuair chaidh e
do 'n arm; 's cha chualas an còrr
riamh m'a dhèanamh gus an latha so.

Tighinn dachaidh an t-saighdeir, 107

xChaidh 6 troimh chogadh na Spàinnte
agus chaidh a leòn aig San Sabastian.
Chaidh fhàgail an dèigh an airm, mar
mharbh, ach fhuaireadh leis na
Spàinntich e. Thugadh e do h-aon de
na bailtean beaga measg nam beann,
agus, an dèìgh eiridinn ùine mhòir 's
gun ach " thig 's cha tig " aige, thàinig
e troimhe air èiginn. Thug e bliadhn-
achan an sin an easlainte^ gun dùil a
dhùthaich no a chuideachd fhaicinn gu
bràth. Nuair fhuair e air chomas, rinn
e rathad do Shasunn; ach chaili e
sealladh uile gu lèir air na càirdean 's
air an luchd-eòlais a dh' fhàg e ^na
dhèigh. Mar dh' èirich do iomadh fear
allabanach d' a sheòrsa, dhùisg miann
làidir 'na inntinn tiUeadh do 'n
dùthaich a thrèig e 'na òige ; 's a lion
beag is beag, shiubhail e air a shlighe
gas an deach e air bòrd air An t-Siar-
aich aig Eòghan Mac Dhùghaill an
Qlascho. Cha robh a bheag d'a chomh-
luchd-turuis anns a' bhàta tuigsinn

108 Gu'n iT thug i speis do 'n àrmunn.

c6 e mac so do Eachann Mac Gill-
eathain an Siaba.

Cha robh tigh cèilidh 'sam biodh
lain nach biodh làn ag èisdeachd ris na
h-ùirsgeulan a bhiodh e ag innseadh
ma 'n chogadh 's mu na Spàinntich am
measg an do thuit e. Cha robh teint-
ean eadar an t-Saor-pheighinn is Ard-
tunna nach biodh e oidhche fhèin air ;
's cha bhiodh a luchd-èisdeachd gann.

Chaidh e oidhche, mar a h-aon 's
mar a dhà, do thigh DhùghaiU na Saor-
pheighinn. Bha misneach mhòr aig
athair 's aig màthair, 's gu sònruichte,
aig bean lain bhàin, gu'm faodadh, an
dèigh na h-uile rud, lain bàn fhèin
tionndadh a suas fhathast ; 's bha fadal
orra uile lain Eachainn fhaicinn, 's gu
'n cluinneadh iad na miorbhuilean
troimh 'n d' thàinig se fèin. Chaidh
fàilte 's furan a chur air nuair rèinig
e ; 's cha b' urrainn do na seann daoine
bochd cumail air an deòir a' cuimhn-
eachadh air an aona mhac f hèin.

An saighdear^ a bhean 'x a nighean, 109

" Sin agad nìghean lain/' arsa bean
DhùghaiU, " 's tha sinn toilichte sliochd
a bhi againn ri linn 6 fhèin a chall ; "
is bhrùchd i mach a rithis.

Rug lain air làimh air Mòir bhig, is
thàinig tiomadh mòr air le a faicinn
'na caileig òig, ghlain, speisealta.

"Sin agad banntrach lain," arsa
bean DhùghaiII a rithis. Sheall lain
oirre, is sheall ise air-san, is sheall iad
le chèile mu 'n cuairt an tighe, 's an
sùilean gu leum as an ceann.

«A Mhòr, a Mhòr, a Mhòr!" ars
lain.

" 0, lain, lain, lain ! " arsa Mòr.

" A ghaoil, a ghaoil nam ban ! " " A
rùin, a rùin nam fear ! " ars iad à beòil
a chèile.

" 'S an i so Mòr bheag, mo nighean ;
's an d' f huair mi rithis sibh le chèile ?
Thàinig coltas mo leinibh a'm chuimhne
cho luath 's a chunna mi thu, eudail."
Is phòg e gun sgur a' chaileag 's a
màthair.

110 Ch^n i' ihug i spèis do ^n àrmunn.

Bha fear an tìghe 's a bhean a'
feitheamh 's ag èisdeachd, bodhar, dall
le ionghnadh. Thuig iad a' chùis 'sa
mhionaid; ach bha 'n teangan ceang-
ailte 'nan cinn ; 's cha robh iad ach le
'n làmhan paisgte, a' sealltainn air à'
chàraid a rinn còmhdhail ri chèile air
dòigh cho neònach, air dhaibh a bhi
marbh d'a chèile iomadh latha 's
bliadhna, 's an dara h-aon a' caoidh gu
goirt air son an aoin eile.

"An dean sibh idir fiughair ri 'r
mac 's ri fear mo chlèibh ? " arsa Mòr
mu dheireadh.

'* Ma 's e t' fhear-sa th' ann, cha 'n e
mo mhac-sa/' arsa Dùghall air a shocair
f hèin. Sheall Mòr air lain^ is sheall
lain air Mòir; 's nuair a shlolaich a'
chuideachd a dos, chaidh soilleireachd
a chur air a' cheist.

Bha iad le chèile toilichte. Bha
Dùghall 's a bhean toilichte gu 'n robh
cliù am mic air ath-bheothachadh a
rithis, agus co dhiùbh bha e beò no

Soiaeireachadh. 111

marbh, gu 'n robh e gan smal air. B'
e 'n gnothach neònach so cuspair na
dùthcha fad iomadh latha. Chaidh
soilleireachd ùr air naidheachd NèiU
Mbàrtuinn. Bha 'm fear à Loch-buidhe
fior gu leòir, ged chaidh an dara h-Iain
a ghabhaii an àite an lain eile.

112 Giin (P thug i spèis do '« àrtnunn.

EARRANN XL

Ach bha aon neach 'san dùthaich a
rinn fiughair rìs an nl na bu mhò na
càch. B'e 'n neach sin Màiri a' chlob-
air. 'Na banntraich 's mar bha i, gun
dùil ri lain f haicinn gu bràth, thog sac
trom bhàrr a cridhe ri bhi smaointinn
gu 'n robh a leannan dileas dith an
dèigh 's air fad. Ma bha car cam 'sa
ghnothuch, 's ann air a taobh f hèin a
bha e ; ach mar bha fios aig a h-uile
duine, cha robh atharrach aice air.

Bha aon rud air an do chuimhnich i :
litrichean lain. Dh' f heumadh iad àite
blàth fhaotainn 'na broilleach maoth
aon uair eile.

Cha robh dàil no moille ann. Bheart-
aich i 'n t-each agus an tiotan bha
i 'n glaic diollaid.

Bha grian dhearg an fhoghair air

Màiri is Eileag uair eiie ^sa chladh. 113

tèamadh cùl Ithe, agus a' pògadh nan
tonn. Bha tìamhachd na h-oìdhche
anns gach glaic mu 'n cuairt, is ceileir
na smeòraich anns a' phreas a' fàs fann,
nuair a theirinn i sios am bruthach gu
'n chladh. Qhabh i steach is rinn i
lom is dìreach air an tobhtaich. Chuir
i làmh 'san fhròig; ach, mo chreach,
cha robh ni roimpe. Ghuil i 'n oidhche
dh' f hàg i iad, agus ghuil i rithis air an
oidhche so^ ged bu mhòr a toil-inntinn
gus am fac i gu n robh a saothair a
nasgaidh. Shuidh i agus smaointich i.
Bhuin rudeiginn r'a guala, is thog i a
ceann.

" Obh, 6bh ! Eileag, an tu th' ann ?
'S ann a dh' oilltich mi romhad. Ciod
e air an t-saoghal a chuir an so an
nochd thu ? " arsa Màiri.

Bha Eileag bhochd ag ospagaich le
cion analach ; ach thug i oidhirp air a
turus innseadh.

"Chunna mi tighinn thu, agus
ghlaodh mi, cuideachd ; ach cha chuala

114 Gu^n Ì thug i spèis do 'n àrmunn.

tu. Thuig mi ceann do sheud 's do
shiubhail, agus bha toil agam, a
rùin, do shaothair a chur an giorrad.
So!"

" Mo litrichean ! Mo litrichean ! "
arsa Màiri, 's i breith orra 'na dà iàimh.
Mo mhlle mìle beannachd ort, Eileag.
C' àite 'n d' f huair thu iad ; no cuin a
f huair thu iad, 's e bu chòir dhomh a
ràdh? Mobheannachdort.mobheann-
achd ort;" arsa Màiri à grunnd a
cridhè.

" Fhuair, mi iad an oidhche dh' f hàg
thu iad, mu'n do bhruidhinn mi riutsa,
's tu a'd shlneadh far am bheil thu a'd
shuidhe an ceartair."

''Tha mi 'd chomain; Eileag. Tha
mi 'd chomain. Falbhaidh sinn a nis ;
agus is mòr an toileachadh a th' agamsa
an nochd seach an oidhche mu dheir-
eadh a thachair mi f hìn 's tu fhèin an
so. 'Smòr!"

"Qheibh thu barrachd toileachaidh
fhathast, a Mhàiri. Cuimhnich mar

Gaol Màiri air ùrfhadadh, 1 1 5

thubhairt mi riut: 'gu'm biodh lain
air do chluasaig fhathast/ ars Eileag.

" Bha sin cheana ami," arsa Màiri.

" Bha ; ach cha b'e 'n t-Iain ceart,"
ars Eileag.

Nuair a ràinig iad tigh Eileag-na-
lùraich, chaidh Màiri do 'n diollaid a
rithis, is chum i ceum cothromach air
an each ; 's bu lionmhor a smaointean
air an t-slighe gus na Torra-beaga.
Chnireadh i làmh r'a broiUeach an
tràth-s' 's a rithis le toileachadh lit-
richean a leannain a bhi aon uair eile
'na lùib. Bàinig i 'n tigh gu sàbhailt ^
is nuair f huair i gu socrach 'na seòmar^
leugh i litir an dèigh litir a cheart cho
blàth thoilichte 's ged a b' ann an lath'
ud fhèin a thigeadh iad bho pheann
lain. Bha leatha mar gu'm biodh lain
a' bruidhinn rithe as an uaigh agus
as ùr.

Chuir na smuaintean drochaid
thairis air a' chuibhrinn tlm a shruth
mar abhainn air sgèith le àillt beannt-

1 16 Gu^n (T thug i spèis io n àrmunn,

an a' mhi-fhortain eadar dà bhruaich
a toil-inntiim ; agus chomh-cheangail
na smuaintean an latha bh'ann ris an
latha dh'aom. Thàinig làithean a
h-òige air an ais chuice; agus dh'
ùraicheadh dhith na nithean a dh'
fhalbh ; 's bha sùil ri lain a thiUeadh
an dèigh a h-uile dad a bh' ann. .

Qed a bha Màìri air fàs suas am
bliadhnachan, bha 'n gràdh 's an gaol a
thug i òg beò fhathast 'na cridhe^ agus
a nis air ùr fhadadh. Cha robh roimpe
ach fuireach le foighidinn feuch ciod è
bheireadh ùine mu 'n cuairt.

An ceann bliadhna no dhà 'na dhèigh
so, thiU lain bàn na Saor-pheighinn
dachaidh, gu crùbach, bacach, air leth-
chois.

Ah ceann beagan ùine phòs e fèin
agus Màiri a' chiobair, banntrach nan
Tòrr.

Is tric a chuimhnich iad le chèile

Tilleadhlain. 117

mar thubhairt Eileag-na-lùraich : ^'Gu'm
biodh lain air a cluasaig f hathast/' agus
max a chaidh a ràdh cheana^ thachair
sin; ach an tràth-so b* e 'n t-Iain
ceart a bh' ann.

A' Chrìoch.

BOOKS PUBLISHED OR SOLD BY

ENEÀS MÀCKÀY, Bookseller, Stirling.

THE SONGS AND HYMNS OF THE GAEL,
with Gaelic Psalmodyy Translations, Music,
and an Introduction. By L. MacBean. 1900.
Demy 4to., art cloth, extra gilt top, 3/6 net.

BINNEAS NAM BÀRD— Bardic Melody. A
collection of Gaelic Vocal Poetry of all classes,
with the melodies in sol-fa and staff notation.
G>mpiled and edited by Malcolm Mac
Farlane. To be issued in parts. Part I.,
Demy 8vo., paper, 2/6 net. 1908.

AN TREÒRAICHE, Leabhran Sgoil air son na
Cloinne (A Gaelic Primer for the Children).
By Malcolm MacFarlane. Paper, 3d. 1903.

DAIN THAGHTE, A chum Feum an Sgoilean
na Gaidhealtachd. Edited by Malcolm
MacFarlane. Paper, 3d.

AN SMEÒRACH (The Mavis). Gaelic songs,
set to music in two i>arts. Edited by Malcolm
MacFarlane ; music by C. H. Mackay.
Paper, 3d. 1908.

AM BRÙ-DHEARG (The Robin). Gaelic
songs, set to music in two parts. Edited
by Malcolm MacFarlane ; music by C. H.
Mackay. Paper, 3d. 1908.

GU 'N D' THUG I SPEIS DO 'N ARMUNN
(She gave her love to the soldier). A
Gaelic Novelette, the fìrst of its kind, by
John MacCormick. Edited by Malcolm
MacFarlane. Paper, i/. 1908.

ELEMENTARY LESSONS IN GAELIC
READING, Grammar, and Construction,
with a Vocabulary and Key. By Lachlan
MacBean, 6th edition. 1908. Crown 8vo.,
cloth, 8d. net.

GUIDE TO GAELIC CONVERSATION AND
PRONUNCIATION, withdialogues, phrases,
letter forms, and vocabularies. By Lachlan
MacBean. Crown 8vo. , cloth, 1/6 net. 1905.

All Gaoiio iMbiioations, and Worics reiatlnff

to tho Highianda, icopt in otooic

OataloauM Mid PrlM Utto on appllMtloii.

(