Full text of "Hadriani Reliquiae"

See other formats

Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http : //books . qooqle . com/| 



L.tL/.u.S- 



A. K :•: 

12 Vs 



HARVARD COLLEGE 
LIBRARY 



PROM THE LIERARY OF 

ALBERT ANDREW HOWARD 

CLASS OF 1881 
POPB I ROPESSOR OF LATIN 



r" 






%SBE%^ 



HADRIANI RELIQUIAE 



PARTICULA I 



DISSERTATIO PHILOLOGICA 

QUAM AD SUMMQS IN PHILOSO-PHIA HONORES 
AUCTORITATE AMPLISSIMI PHILOSOPHORUM 
ORDINIS IN UNIVERSITATE FRIDERICIA 
GUILELMIA RHENANA RITE IMPETRANDOS UNA 
CUM SENTENTIIS CONTROVERSIS DIE II 
MENSIS lULII ANNI MDCCCLXXXIII HORA XII 

PUBLICE DEFENDET AUCTOR 



• 



SEBASTIANUS DEHNER 



[' ZOLLERANUS 

I 



^ 



ADVERSARII ERUNT 

GUSTAVUS HEEP 
GUILELMUS SCHURZ 
FRIDERICUS MARCKS 



BONNAE 

TYPIS CAROLI GEORGI UNIV. TYPOGR. 

MDCCCLXXXm 



Ll, l- "2- 




/ 



^ 



HARVARD COLLEG£ LIBRARY 

FROM THE LIBRARY OF 

ALBERT ANDREW HOWARO 

NOVEMBER 24. 19^5 



FRANCISCO BUECHELER 
EDUARDO LUEBBERT 
HERMANNO USENER 



N 



adlocationam legionis III Angnstae aaxiliornmqne fragmenta. 



jib r]etis pro causa ye&[tra, legatus meus quae excu 

^a]nda vobis aput me fuissent, omnia mibi pro vobis ipse di[;r/^; quod] 
cohors abest, quod omnibus annis per vices in officium pr[ocon] 
sulis mittitur, quod ante anuum tertium cohortem et qua[^mM$] 
5 ex centuris in supplementum comparum tertianorum dedis 
tis, quod multae quod diversae stationes vos distinent^ quod 
nostra memoria bis non tantum mutastis castra sed et nova fecis 
tis. ob haec excusatos vos habf^m», si militia] diu exercitatione cessas 
set. sed nihil aut cessavi[«56 videtur^ aut est ulla causay cur a] 
10 vobis excnsatione[w acciinam. omnia stretim fecistis^ cum et defende\ 
retis va[Uum . . . . ^ 

'1 iu. ET hodie perierunt. — 2 in. /VDA, 4 fin. QV///, 8.V0S OM ///////// ON 
EXERCITATIONE, 11 RETISSVA Renierus' Wilmanns. idem legit: et is — 

ve8[ira] — [(jfuae e2»ce]nda — di[a;i^: qitod^ — pr[ocofi]8Ulis — qua- 

[ternod] — hab[cn(io», cum legki] — ee8savi[siw exercitatione aut commi- 
sisliSf cur] vobis exeusatione [aput me opus essct]. — desunt ante *etis* fere 16 
litterae, post ' ves' f. 22 1., ante *nda* f. 2, post 'di' f. 8, post 'pr' f. 8, post 
'qua' f. 6, post 'hab* f. 12, post 'cessavi' f. 34, post 'excusatione* f. 39, post 
•va' f. 48. 



— 6 - 

Sa [rium perva {m)ilUi . . . c] vide 

[tur attendi^BHQ vobis. primi ordines et eenturiones agiles 
[pro mo]re sao faerunt. 

eq. leg. 

5 [e^^jreitationes militares qaodam modo saas leges 
[Aa]bent> qaibas si qait adieiatar aat detrahatar, aut minor 
[ea;6r]citatio fit aut difficilior. qiiantum autem difficultatis 
[additur, ^Jantum gratiae demitur. vos ex difficilibus difficil 
[limum fecistis,] ut loricati iaculationem perageretis 

10 [petrinam, gratiam laud]o9 quin immo et animum probo 
[adhibendum ludo n<m sine periculo] 

*1 //////////// RVM ////////// VDE, 4 et 11 omisit Renierus. initio v. 8 litterae 

AN hodie perierunt.' W. W. legit: (tribuni 

sollicite) yide[antur attendi]sBe — [pro mune^re auo — ( ; * agiles [et fortes 
mo]re suo' Momm8en:| — [eojejrcitationes — [/trtjbcnt — [6a5er]citatio — 
[additUTf t]antum — difficil[fo'mttm fecistisy] ut — perageretis. [neque factum 
solum laud]o — 

V. 1 sic fere se habet: tiivMiuriViiiii iLiii i LiVIDE 

V. 11 sic fere se habet; ^niT pttt t^t . . 

desunt ante 'rium' fere 12 litterae, inter vaiii et iiiili i f. 14 1., ante 
'sse' f. 10, ante *re suo* f. 6, ante ' rcitationes* 3, ante *bent^ 2, ante 
'citatio' 4, ante 'antum' f. 8, ante *ut' f. 14, ante *o quin' f. 20, ante 
l?UT' f. 32 (V. 11). 



Aa [CatuUinum leg. meum c. v. laudo, quod omni] 

bus, quibus praeest, parem curam suam exhib[ere voluit prae] 

fectus vester sollicite videtur vobis attendere. congia[nwm dupl] 
um accipite viatoriam in Commagenorum campos Alleti 

eq. coh. VI Commagenorum. 

5 difflcile est cohortales equites etiam per sc placere, difficilius post ala 
rem exercitationem non displicere: alia spatia campi, alius iacu 
lantium numerus, frequens dextrator, Gantabricus densus^ 
equorum forma, armorum cultus pro stipendi modo. verum 
vos fastidium calore vitastis strenue faciendo, quae fieri debe 



- 7 — 

10 bant. addidistis, ut et lapides fuDdis mitteretis et missilibus con 
fligeretis. saluistis ubique expedite. CatuUini leg. mei c. v. 
[unica cura] apparet, quod tales vos sub[ito] 

*3 fin. ALLIT . ., 8 fin. VERVS, 12 omisit Renierus.' W. idem supplevit: 
'[CattUlimia leg{atus) mem cij^irissimm) v(ir) copiis omnf]bu8, quibus*, 
'exhib[e*; . . (tKc) . . . jpracjfectus', *congiar[t n^omine) HS] V m(illia)\ 
*Alleti[wos]*, '\insignis cura] apparet', 'vos sub*. exciderunt post *exhib* 
f. 20 litt., post *congiai' f. 7, post 'AUeti* f. 7, ante *apparet' f. 10, post 
*sttb . . .' f . 21. 
V. 12: - . . APPARET QYOD TALES VOS «^^^'^ ^^ 

Bb [me] 

tationis [munitiones quas] alii [jper] 

plures dies divisis[5en^, vos e]as uno die peregistis. murum lo[w(/i] 
operis et qualis mansuris hibernaculis fieri solet, non [mul] 
to diutius exstrucxistis, quam caespite exstruitur, qui m[o] 
5 dulo pari caesus et vehitur facilc et tractatur et sine mo[ic5] 
tia struitur ut mollis et planus pro natura sua: vos lapi[e2i&tis] 
grandibus gravibus inaequalibus, quos neque vehere n[6] 
que attollere neque locare quis possit, nisi ut inaequa[Z«Ya] 
tes inter se conpareant. fossam glaria duram scabram[$t(6] 
10 recte percussistis et radendo levem reddidistis. opere pr[o] 
bato intro gressi castra raptim et cibum et arma cepistis, 
equitem emissum secuti magno clamore revertentem per 

• 1 omisit, 2 DIY //////////// OS Ren.' W. idem legit init. frgm. ' [ea»m]ta- 
tionis' et ^ (munitionis) [quas] alii [per]* et ' divisis^^cni, cjas', fine 'cepistis, 
[mox]f equitem* et ' revertentem per [avia excepistis hostcmque insequcnteni 
repressistisy cetera suppl. idem. 

V. 1 sic fere cxtat: lixiiujNio ii-Lili . . . 

exciderunt inter Hationis' et *alii* 37 f. litt., inter ^divisis' et * as' f. 8. 
ceterae lacunae facile supplentur. 

I>a [/b]cistis et manibus non languidis id 

[no]n ad signum miseritis^ quod iam hostis 

[ceperat] m vos mittendi saepius et inslantius 

[Ao]8tis ultra sc[am»]a non audeat cast 



— 8 — 

5 [ra ingredi] tarde innxistis .... 

[e]t erumpetis \[alidi] 

di \ , 

•1 in. ////ISTIS, fin. LANGVIDIS ET Ren.; aut ut dedi aut LANGVIDI 
SED legendura. — 4 aut SCA //// A, quod dedit Renierus, . aut SCVy/// A 
legendum; fin. T hodie periit. — 7 oraisit Renierus.' W. idem indicat ex- 
cidisse ante 'cistie' fere 29 litteras, ante *n ad' f. 29, ante 'm vos' f. 29, 
ante 'bUb' f. 30, ante *tarde' f. 42, ante *t erumpetis* 46, ante *di' 49. 
sed W. videtur nimis multas indicare (ante * cistis* puto fere 20 etc). post 
'iunxistis' desunt f. 4, post *erumpetis v' f. 7, post 'di* f. 10. 



(y [wo^Ji. lul. coh. II ii[ispanorum.] 

ra vobis refragata s 

[ec]ns in canipo iusto s 

[q]\xis ipsis in 

*[no]n* et * ii[ispanorumy W. videntur excidisse ante *ra vobis' fere 14 
litt., post *refragata s* f. 14 — 16. 

J>6 [CatullinUm leg. meum c. v.] 

laudo, quod convertuit vos ad hanc GXGYciia[tionem, quae verae di] 

micationis imaginem accepit, et sic exercet, [td lau] 

dare vos possim. Cornelianus praefectus ves^^er officio suo sd\ 

tis fecit. contrari discursus non placent mih[« nec Augusto, qui novae artis] 

5 est auctor. e tecto transcurrat eques et \ie[rs€quaiur caute. nam si non] 

videt, qua vadat; aut, si voluerit, ecum r[etinere nequit, non potesty] 

quin sit obnoxius caliculis tectis [si 

vul]tiB congredi, debetis concurr[ere impetus 

6^]iam adversus hosti facienda[m impressionem adiuvabit] 

10 [w]on. lul. Zarai coh 

retis et di 

*1 ERTVIT hodie perierunt.' W. idem legit: '[CatuUinum leg(atum) meum 
c(larissimum) v(irum)] laudo' et ' exercita[fion6w, quae vcram (itjmicationis' 
et *sic exercet, [ut magnopere etiam lau]d2Lre et 'vesf^er officio suo sajtis- 
fecit' et * contrari(i)' et *mih[i. Cavcat temere, M. Cato] est' et *pe[rse- 



- 9 - 

quantur caute. Nam nisi] videt* et 'e(qu)um T[etineaiy fieri non potesti] 
quin' et * tectis [atg[M6 foveis fosaisque occtir|tis' et *concurr[endo]' et'[n]on(is) 
Iul(ii8)' et *coh(ors) [I Fl{avia) eq{uitata)y Buecheler suppl. v. 4 (cf. 
Veg. I, 8) et V. 9. 

V. 11; TP p it RETISETDI 

desunt post *exercita* et ' exercet' et *ves* et 'mih' et 'pe' fere 20 litt., 
post 'r* f. 23, post *tectis* f. 28, post 'concurr' et 'facienda* f. 32 (W.), 
ante 'tis* f. 3, ante *iam* f. 3, post *di' f. 35, aute *retis' f. 17. 



JS i si erat e 

[omjnium ordi 

e nrnlta fe 

[cistis] [cZar/^Jsimi viri 

W. supplevit *[om]* et '[claris]*. v. 4 *felcistisY Buech. 



commentatio. 

titulum primus edidit Renierus (inscript. rom. de PAlg. 5) in- 
ventum in Numidia^ Lambaesi, in castris. denuo contulit Wilmanns 
(CIL VIII, 2532). Aa, Ab cetera Wilmannsi signa sunt. de ordine 
fragminum (certum est Ab a Ba cxcipi, G ante Db dictum videtur 
esse p. 25, de ceteris non constat), de litteris (gracilibus etc.)) 
de Catullino legato (cos. 130), de diebus (non. lul.), de locis (Zarai), 
ceteris vide adnotata CIL VIII, 2532. de tempore tituli v. Duerri 
librum 'die reisen des kaisers Hadrian' (abhdlgn d. arch. epigr. sem. 
d. univ. Wien II, 1881), qui probabile duxit (p. 40) Hadrianum anno 
128 in Africa fuisse [contra Mommsen (CIL VIII praef. p. XXI) ob 
titnlum'2533 Hadriano anno 129 dedicatum praefcrt annum 129]. de 
Numidia cf. Marquardti roem. staatsverw. I p. 305 sqq., de eius re 
militari CIL VIII praef. p. XIX sqq. 

orthographiae nomine raemoro: aput (Ab 2), quit (Ba 6); ecum 
(Db 6); caespite (Bb 4, cf. Plac. gloss. p. 23 ed. Deuerl.); stipendi 
(Aa 8); contrari (Db 4); ccnturis (Ab 5; cf. 'colonis' in mon. Anc. 
c. 15, V. Bergk in comment. p. 51); glaria, vulgo *glarea' [cf. Ribb. 
proll. Verg. p. 417. Charis. p. 70, 27 K.]. 

nominatur titulus vulgo 'oratio Lambaesitana'; sed neque est una 
oratio neque uno loco unove tempore habita, sunt plures non orationes 
sed adlocutiones. 

adlocutionis exempla praeter rerum scriptores praebent statuae, 
col. Trai., nummi apud Eckh. VI, 221. 268. 503; VII, 401. 503. 512. 
cf. Fronto p. 206 ed. Nab., Hyg. c. 11. ab Onasandro I, 13 prae- 
scribitur, ut dux eligendus sit dicendi peritus (ixapoi; Uyeiv). cf. 
Xenoph. mnaqxmig 8, 22. Leo tact. ed. Meurs. II, 33; VII, 20. 
anonym. Byzant. rhetor. milit. 51. 54 (cd. Koechly in progr. Turic. 
1856). 



- 11 - 

46 y. 1. Wilmanns legit: 'et is (sc. legatas); pro caasa yes[^;*a quae 

dice]nAaL yobis aput me faisseat, omnia mihi pro yobis ipse di[xU : 
quod\\ sed cam yerba ^pro caasa yestra' si cam enantiato relatiyo con- 
iangantar, ob positionem admodam icta leyentar, debeant yero carere 

— si enim abessent, non desiderarentar — Hadrianas male yerba 
posaisset. neqae tamen cam yerbo qaod est 'di[:z;e/]' coniangi possant, 
qaod haec eyeniret conianctio: pro caasa yestra pro yobis dixit^ 
itaqae separanda sant ^et is pro causa yestra' ab eis quae secuntur. 
quae cum ita sint 'etis' non iam putandum erit 'et is' nec dupplendum 
'legatus', sed terminatio yerbi cuinsdam (. . . . etis, coni. impf. II 
pers. pl.).referendi ad milites (e. g. [proferr]eii9)» post 'yestra' igitur 
grayiter interpungendum est. omitto ex Wilmannsio quaerere, quo- 
modo reliquam lacunam suppiendam esse censeret, si recte legisset. 
nam yix quicquam desideraretur. 

1. 2. ^[dice]nd2i Wilmanns. ^[excusa]nAB,' ego. Hadrianus enim mihi apte 
alia de legato alia de miiitibus usurpare yerba et structuram yidetur: 
ille dicit, hi excusant: ille dicit imperatori, hi excusant apntimpera- 
torem. praeterea ea quae secuntar 'quod cohors abest, quod . . . de- 
distis, quod . . . distinent' cet. non per 'quod' debebant enuntiari, si 
antecederet 'dicenda^ sed per acc. c. inf. — tempore enim iam Ha- 
driani urbanos dixisse 'dicere quod* nemo, puto, contendet — ; neque 
ea imperatori dicenda erant^ nam imperator ipse non ignorabat; at 
pdterant proferri, ut quibus excusarentur milites. at enim dicitur 
^excusare propinquitatem, imbecillitatem' sic hoc loco excusari poterant 
et absentia cohortis et q. s. adferre autem ea licebat aut per sub- 
stantiya aut per 'quod'. quia per substantiya enuntiari non poterant 
(et quod deficiunt et quod Latinis non aeque ac nobis talia amantur 
substantiya), Hadrianus omnes causas concinne per ^quod' elocutus est. 

— explosimus quidem supra Wilmannsi 'et is' sed non legatum. eum 
enim qui Mixit', legatum esse nemo non yidet. igitur sic fere legen- 
dum erit, ut dedimus. utrum 'nam' an potius 'sed' sabaadiendum 
sit, cum ratio structurae enuntiati antecedentis perspici nequeat, 
diiudicare non licet. 

2. 'fuissent' dicens Hadrianus magis quam si dixisset 'faerant', dedarat 
milites sese excusare non debere. 

3. "cohors abest, quod mittitur'. caye putes hoc 'quod' esse idem 

atque cetera quae prope leguntur. necesse yidetur esse Hadrianum 

cogitemus enuntiatum 'quod mittitur' quasi per parenthesin 

elocutum esse yel potius quasi yeritum, ne si diceret 'cohors quae 



- 12 ^ 

mittitur^ significaret qnotanni!? eandem cohortem missam esse. — de 
hoc legati Numidiae erga proconsulem Africae officio loquitur Mar- 
quardt I p. 309. 
3. 'omnibus annis' pro quotannis vel singulis annis. cf. Gic. pro leg. 
Manil. § 31. id. de fin. II § 101 (quotannis .... omnibus mensibus). 
Ovid. ex Ponto II, 10, 43. Luc. VII, 422. Orelli tit. 736. Minuc. Fel.0ct.21. 

5. 'compares tertiaui' intellegendi sunt aut legio III Gallica aut legio 
III Cyrenaica. nam tertia Italica a Marco Aurelio demum et tertia 
Partbica a Septimio Severo formatae sunt (Dio Cass. LV, 24). 

6. 'quod multae quod diversae stationes vos distinent\ re vera multis 
et diversis stationibus milites leg. III Aug. distentos fuisse v. CIL VIII 
praef. p. XXII: stationes fuerunt Thalae, Bondjem, Gharia el-6har- 
bia, Cidami, Vazanis, Mena'a, Gemellis, Cazis. 

7. 'quod nostra memoria bis non tantum mutastis castra sed et nova 
fecistis^ 'bis* ob positionem et 'mutastis castra' et *nova fecistis' com- 
plectitur ita ut, quae castra bis mutaverunt milites, eadem nova fecerint, 
id quod Wilmanns non videtur perspexisse. cuius de binis castris 
Lambaesitanis errorem refutavit Mommsen (CIL VIII praef. XXI not. 4) 
ostendens Hadrianum locutum esse in veteribus castris, nova vero 
post Hadrianum aedificata videri. bina enim Lambaesi inveniuntur 
castra; iam cum in veteribus castris titulus hic inventus sit, Wil- 
manns efficere voluit Hadrianum milites adlocutum esse quidem in 
novis castris, in quae eo ipso tempore milites translati aut potiiis 
transferendi essent; sed ut castra iam iam relinquenda quasi quodam 
honore adfieerent, ea, quae iraperator dixisset, in veteribus castris 
lapidi incisa esse. sed iure obicit Mommsen imperatorem non dicere 
mutaturos esse milites castra sed mutavisse; neque veri simile esse 
eo loco adfixuros fuisse, qui iam mutandus esset. idem eodem loco, 
quod diceret Hadrianus 'nostra memoria^, coniecit priorem mutationem 
fuisse post annum 76 p. C. n., quo anno Hadrianum natum esse 
constat, a Thevestinis castris in castra secnnda adhuc ignota, alteram 
circa annum 123 in castra Lambaesitana vetera (eius enim temporis 
vetustissimi Lambaesitani tituli sunt). 

8. 'ob haec excusatos vos hab[cw(ios, cum legio] diu exercitatione ces- 
sasset'. Wilm. sed ecquando dictum est ^excusatus sum habendus'? 
et quis credet legatum iraperatori quasi praescripsisse 'excusandos 
esse milites^? praeterea animadvertas Hadrianum non ex anirao legati 
loqui. itaque ut antea imperator non usurpavit *quod* cum coni., sic 
hoc loco vitandus erat accus. c. inf. 



- 13 - 

8. 'cessasset/ deflectit pauUo Hadrianus a conciDnitate orationis; ex- 
spectamus enim 'cessassetis'. de verbo cf. Liv. XXXXII, 6. Luc. 
IV, 24. (cum 'a et abl' Liv. XXI, 8; V, 42. Veg. II, 24). 

9. 'sed nibil aut ce8savi[sffe exerdtatione aut commisistis cur] vobis 
excusaticme [aput me opus essety W. sed 'exercitatione' non necessaria 
nimisque languida esset repetitio, nec sibi constaret Hadrianus dicens 
^neque cessavistis neque'. audivit enim imperator ex legato (secun- 
dum Wilmannsi coniecturam) legionem exercitatione cessasse. et 
nimis contorte locutus esset Hadrianus 'vobis excusatione aput me 
opus est' et vix latine. 



3a Ba excipit Ab. utrumque enim ad milites legionis pertinet. 

1. 2. \idG[antur attendi]^^e vobis.' W. sed spatium est tantum novem 

decemve litterarum. igitur rectius supplebis 'vide[/wr attendi]»He vobis/ 
cf. Aa 2. 

2. 3. 'agiles \_pro mune^re suo'. W. 'agiles [et fortes wo]re suo' Mommsen 

(EE IV p. 239). uterque nimis multas litteras admittit desunt enim 
tantum quinque. itaque scribo: 'agiles [pro mo]re suo.' cf. Bb 6: 
^mollis et planus pro natura sua.' 'agiles more suo^ quod et ipsum 
supplere possis, nimis paucas continet litteras. de vocabulo quod est 
^agilis' cf. Veg. II, 14: 'centurio eligendus est . . . vigilans sobrius 
agilis.' 
2. 'primi ordines et centuriones.' primos ordines Madvig (kl. phil. scbr. 
p. 515) intellegit '^eine unbestimmte anzabl der aeltesten uud obersten 
centurionen', Marquardt (II p. 360) decem priores triariorum centuriones. 
falsum utrumque esse demonstrayit A. Mueller (Phil. XXXVIII p. 144) 
iudicans primos ordines essc primae cohortis sex centuriones; in eadem 
sententia est I. W. Foerster (de fide Fl. Vegetii p. 54). atque hoc certum 
mihi quoque videtur primae cohortis esse primos ordines. de numero 
quasi certus esset et senarius neuter dubitavit. attamen non certum 
esse ostendit Mommsen (EE IV p. 227) adstipulans Vegetio quinque 
centuriones in prima cohorte fuisse. non refragantur tituli; nam 
primus pilus posterior adhuc inventus non est. quorum quinque 
primae cohortis centurionum idem coniecit fuisse tres priores (i. e. 
primum pilum, pHncipem priorem, hastatum primum) primos ordines 
(I. I. p. 240). 'res tamen in coniectura posita est neque de vocabuli 
explicatione adhuc constat/ mihi primi ordines non tres solum sed 
omnes primae cohortis centuriones, sive sex sive quinque fuerunt, 



— 14 — 

appellati' videntar esse, si quidem aliquid verbis inhaeret. ceterum 
titulo boG primos ordines et ceteros centuriones nominari quasi 
diversi generis homines memorabile est. 

4. 'ec{. l(^g\ V. excursum de equitibus legionis sive legionariis aetatis 
imperatoriae infra subiuuctum. quem ita instituimus, ut, quotquot 
testimonia occurrerent, conligeremus temporisque ordine enumeraremus, 
quod neque baec materies adhuc tractata est et cum ad coniecturas 
nonnullas profligandas tum ad alias res multum id valere ipse intel- 
leges. tempus titulorum magnam partem nos definivimus; incerti 
quoque temporis titulos adscripsimus. quaestio vel ob eam rem digna 
mihi videbatur quae institueretur, quod viri docti equitibus legionis 
in constituenda re militari aetatis imperatoriae nimis abusi sunt. id 
velim imprimis cognbscas Vegetii fidem, quantum ad hanc rem per- 
tinet (II, 6), examinatam et plane nullam inventam esse. sequitur 
ut quam Foerster fretus Vegetii de equitibus leg. testimonio (et M. 
Schanz Herm. XVI p. 137) Hadriano se vindicare posse ordinationem 
legionis putavit, fundamento careat. 
9. 'loricati iaeulationem.' de armatura equitum legionis v. los. b. lud. 
III, 5, 5: Tolg di hrnevai jtidxcnga ^iiv iy, de^iov f.iay.Qa Y,al novcdg ini- 
f^ii^ytrjg iv X^igij ^vQedg di Tjaqa nlevQov %7rnov nXdyiog, xat xora 
yioQVTOv naQrjQTrjVTai TQSig tj nkeiovg anorceg, nhxTeig ftiv aixiadg, 
ovyc dnodiovTeg di doQaTWv /niyex^og. ^Qdvtj di xai d^ioQaxsg onoUog 
Tolg netolg airaoiv. cf. Arr. a. tact. 4, 7. 8. 9. Lindenschmit tracht 
u. bewaffng. d. roem. heer. whrd. d. kaiserzt., 1882, p. 4. 
9. 10. 'iaculationem perageretis . . . .' deesse adiectivum mihi videbatur 
referendum ad 'iaculationem' significans iaculationis genus quoddam 
perdifficile. nam magna laude atque admiratione dignum non fuit, 
si equites legionis loricati, ut esse solebant, simplicem solitamque 
iaculationem peregissent. cogitavi de iaculatione petrina. in excur- 
sione enim quadam Optimi equites ordine relicto procurrunt paullum, 
tela emittunt in praeterequitantes, peragunt convertentes sese iacula- 
tionem, quae lingua Celtarnm petrina dicitur, omnium difficillimam. 
Arr. a. tact. c. 37: (2) jiieTa^v di dfj tov tb da^iov xsQiog Trjg Ta^ewg 
xai Tfjg 7rQofioXrjg toIv dvolv innioiv 6x tov dq>avovg inneig ixd^iovoi^ 
nQOi7rnevovTeg (.liv avToi Tfjg oiyteiag Td^eo)g, dxovTitovTeg di ig Tovg 
naQinnevovrag ' xai TovTOig in danida rj iniiiXtGig yiyveTat^ xai TavTfj 
dtpQaxroTeQOi naQinnevovatv. (3) ev&a 8^ xat (.idXtaTa dyad^ov del 
Tov Inniiog, tog ofiov, ftiv i^axovvi^eiv dvvavog Te yiyvrjTai ig Tovg 
inehivvovtag, ofiov 8i axi/reiv Tiqv 8e^idv nXevQav tji nQO^olfj tov 



- 15 - 

ottXoik (4) ytai iv jiiev Trj naQeXaoBi 6 xara de^av 8!maTQoq>^v dxov-' 
TiO^iog dvayxalog avtqf ylyveTai * ev 3s ttj navieXal imoTQoq)^ 6 ncTQi- 
vog drj ovofiaCo fiie vog Tjj KeXtciv (po)vy, (ig ioTi ^rdvTiov xaXertiataTog, 
non obstare videtur, quod tantum optimi equites (cf. c. 48 o ti 
nsQ ytQduoTov tiov inrreiov) ex equitantibus procurrunt et eam iacu- 
lationem peragunt. si enim imperator singillatim illos optimos nolebat 
laudare, omnibus equitibus eam laudem tribuere potnit. eius iacu- 
lationis difficultas eo maior videtur fuisse equitibus legionis, quod 
non armis levibus, ut solebat fieri in eiusmodi exercitationibus [cf. 
Arr. c. 34: (3) rcr xQdvt] ds TavTa ov "m&dnBQ xa elg ^idxtjv nenoif]- 
fjiva nQO Trjg x^qpaA^c: xai Tixiv naQaiiov nQofiifihrfiai f.iovov aiXd Yoa 
ndvTfjTolg nQoocinoig noieltai (num nQogiiSinu^ TiHv innicov dvefo^ 
yiha xrtT« Tovg dep&aXfiovg — (5) xat d^vQaovg di q>iQOvoiV ovx dianeQ 
alg Tag fidxctg dXXd ti^ fidQU y.ovqoTiQovg -— (6) dvTi de tcov ^(OQd- 
xcov KififjieQiyA x^TcJwa IW xcri ofjiOia ToJg d^ioQa^iv — (7) dva^vQidag 
di nQogotpiyyofxivag toIv oyteXolv — ; c. 38: a^oviioig xovqtoig dia* 
XQtiviai\ sed loricis ipsis sunt usi. licet concludere iacula quoque 
graviora eq. leg. in hoc exercitio adhibuisse similia eis, quae Arrianus 
in describendo eursu Cantabrico commemorat (c. 40 § 4): dtaxQiovTai 
^voTolg doQaoiv, doidfjQOig fiiv, tip ^dQei di ovTe Tolg i^aytovTiKovoiv 
eiqoQOig ovTe iq^ ovg ixjrijtineTai dxivdvvotg, unde vides ludos illos 
equestres (de hac re plura sub Aa) ^non sine periculo' fuisse. quod 
^gratiam' laudatam ab Hadriano feci, cf. c. 40 § 7: o Te yoQ xTvnog 
dfiiXei i-AnXrjKTiiiog xai o i^eXiyfiog iv Tqt Toa^e evox^fi(ov qaiverai^ 
cf. c. 34 : ini vAXXei Tdg fieXiTag noiovftevoi et ig fjdovi^v, quibns 
rebus efficiatur gratia vide c. 38. 

de iaculatione equestri librum unum C. Plinium Secundum maiorem 
pari ingenio curaque composuisse, cum praefectus alae militaret, 
Plinius minor commemorat (epp.. III, 5). 
10. \neque factum solum laud\o^ quin immo et animum probo' W. 
cum non probaverit inveniri 'neque solum . . . quin immo et\ licebit 
dubitare. neque minus 'factum' displicet. 



adloquitur imperator coh. VI Commagenorum, primum pedites 
dein equites ; f uit igitur equitata (cf. Marq. II, 455). titulo elucet mini- 
mam sex cohortes Commagenorum fuisse. III, IV, V adhuc repertae 
non snnt (Hassencamp, de coh. Rom. aux. p. 38). 



- 16 - 

3. de 'campis All^ti . . / cum in libris Graecis Latinisqne nibil invenis' 
sem, Gildemeisteram, litterarum orientalium professorem, adii. qni 
illas quoque litteras frustra se consuluisse respondit. 'fortasse huc 
pertinet purpura alitina Syriae in geograpbis Riesi p. 110, 21, quam 
Gotbofredus dXrid^ivrjv interpretatur' (Buecb.). 
2. 3. neque quid sibi velit Wilmannsi 'congiari nomine' intellego neque 
comma, quod posuit W. inter 'aecipite* et 'viatoriam'. deinde 'quin- 
que millia sestertium' (sic W;) aut singuli acceperint necesse est, 
quod nimis multum esse uemo erit qui infitias eat, praesertim cum 
monumento Ancyrano traditum sit Augustum dedisse ipsis veteranis 
congiarium idque triumpbale singula dumtaxat milia sestertium (III, 17 
[c. 15]), aut omnes pedites, quae sane fuisset admodum parca donatio; 
singuli enim, si cobors erat quingenaria, accepissent tredecim 
sestertios, aut, si miliaria, tantum sex. boc vero non debebat appel- 
lari congiarium sed stipendium duplex vel triplex. quod tantum afuit 
ut esset viatoria in Gommagenornm campos Allet., ut, priusquam 
milites Africa decederent, cousumeretur. conferas donationes ab 
Augusto plebei factas, quarum quaeque minimum erat sexagenorum 
denariorum; igitur quadragiens (vel octagiens) tantum Augustus plebei 
quantum Hadrianus militibus. et tamen videntur eae donationes in 
tempus auctae esse (Ael. Spart. vit Helii c. 6; Ael. Lamprid. v. 
Commod. c. 16; cf. chronogr. anni 354). accedit quod inter V et M 
nullum videtur interstitium esse; ita ut 'um' iudicanda sit terminatio. 
denique potius scribendum fuisse puto 'sestertium quinquiens milliens' 
ac non abbreviandum (v. mon. Ancyr. c. 15. 16). necessario igitur 
suspicabimur 'um' esse terminationem adiectivi. itaque conicio; 'con- 
gxa[rium dupl]vim,^ populo quoque Hadrianum ad comprimendam de 
se famam congiarium duplex dedisse narrat Spart. c. 7. 'duplum' si 
cui minus placet quam 'duplex', discat Hadrianum amavisse verba 
minus trita et quae priscum sermonem redolerent (v. Spart. c. 16; cf. 
Anth. Lat. II n. 908 R.; 'E(pf]^i. agx- 1869 n. 408). quod litterae 
vocabuli 'duplum' non solito modo in duas partes distractae sunt, 
non offendendum saltem ignoscendum est, quandoquidem multo gra- 
vins peccatum esse in inscriptionibus aliis licet obseiTare (etiam in 
legibus et diplomatis cf. CIL III p. 893; LI, 6. EE II p. 115; 7, 6), 
in bac ipsa minus recte divisum 'cast|ra' pro 'cajstra' vel saltem 
'cas|tra' Da 4. igitur Hadrianus dixit: 'congiafnww dwpJjum accipite 
viatoriam in Commagenorum campos Allet . . .M. e. congiarium ac- 
cipite, ut sit viatoria. ceterum quod vulgo opinantur 'congiarium' 



- 17 - 

dici de donatione plebi facta (de qua re cf. quae disputavit Bergk 
in comment. mon. Ancyr. pp. 52. 53), Monativum' vero de donis im- 
peratorum militibus datis vides ex titulo hoc non recte credi. cf. Cic. 
ad Att. XVI, 8, 2. 
3. Viatoria' (sc. pecunia) mihi alibi non occurrit. ellipsis tamen prodit 
voculam tum fuisse haud raram. fortasse militibus dabatur, qui 
provinciam mutabant. 
4 sqq. quae ad equites cohortis VI Gommagenorum imperator dixit, quam- 
quam integra maximam partem tradita sunt, tamen difficilia sunt 
intellectu. certe adhuc nemo temptavit explicare. prudenter agunt, 
qui vertendo titulum in vernaculam linguam omittunt locos difficiles 
ut F. Eyssenhardt in 'Virchow und Holtzendorflf sammlg. wissensch. 
vortraege', 1882, heft 397 (p. 13), cuius versio scatet peccatis pro- 
dentibus incredibilem ignorantiam. et sane multa intellegere' non 
possemus, nisi Arriani Tsxv^rj Taxrtxj — Arrianum auctorem R. Foerster 
(Herm. XII p. 426 sqq.) contra Koechly (cf. griech. kriegsschriftst. 
•II, 1 p. 86) tuetur — aliquantum adiuvaremur. comperimus enim 
Hadrianifm non solum iis, quae usitata antiquitus Romanis essent, 
milites suos exercuisse sed nova praeterea invenisse neque ea bellum 
maxime specliantia — male scriptor epigrammatis (Anth. Pal. IX 
230, cf. Herm. XII p. 450) H. libro tactico, cuius idem H. auctor 
fingebatur, usum esse in bellis dicit: 

TeQTteo fxoi HQceTSQijSv xafxarfov eyy.vf,iova pl^lov^ 
TjV TtaQog l^dQiavog fiiv *ava^ ex^v ev noXsfxoiai, 
nam Hadrianum ipsum bella non gessisse constat (Eutrop. VIII, 3) — , 
sed quae delectatione spectatores atque admiratione adficerent: fiaai- 
levg di (L^dQiavog) TtQoge^evQiv — Kai avi 'koy^} ovx eativ o tt 
^Pwfiaioig imv te TtaXaiwv emTf]3evfxaT(ov, o tc neQ enXeleLfifiivoVy 
ovx i^ VTtaQx^g STTaGKeiTaij xai oaa tjdr] TtQoge^evQfjTai in Paailicjg, 
Ta fiiv ig vL&XXog, ra di ig o^vTrjTay Ta di ig exTtkrj^iv, Ta 3i eg XQ^icev 
Trjv ini T(p eQy(f} (Arr. a. tact. c. 44). ea autem partim necessitate 
quadam, ut milites continua pace otiosos in disciplina militari teneret 
(cf. Spart. c. 10), partim quod ipsi voluptatem praebebant, Hadrianus 
videtur instituisse. atque proprie alarum videntur eae exercitationes 
fuisse; sed ut non exclusos fuisse equites cohortales hoc fragmento 
cognoscimus, ita excursu (p. 41 n. 5) docebimus etiam equites legionis 
interfuisse credendos esse. 
5. Mifficile est cohortales equites . . . placere . . .' alares enim equites 
ut numero praestabant cohortalibus, qui in cohortibus (equitatis) 

2 



^ 18 - 

quingenariis dumtaxat CXX, in miliariis CCXL erant (cf. Hyg. c. 27 ; 
de alis cf. c. 16), ita par est exercitatione quoque praestitisse. 
6. 7. 8. 'alia spatia campi, alius iaculantinm numerus, frequens dextrator, 
Cantabricus densus, equorum forma, armorum cultus pro stipendi 
modo.' omnis difficultas inest in 'frequens dextrator Cantabricus 
densus.' quae verba quomodo explicanda sint, fnsius exponendum 
erit. 'dextratorem' primum suspicabere esse eum qui dextra parte 
it. et profecto cursus illi equestres, quog Arrianus describit, partim 
dextra partim sinistra parte bematis, in quo spectatores erant, per- 
agebantur. sed quaeres merito, cur non eodem iure Hadrianus 
commemoraverit 'sinistratorem', praesertim cum ei cursus, qui sinistra 
parte bematis fiunt, plus delectamenti et admirationis praebuerint quam 
qui dextra parte (c. 38). dubium igitur mibi non est, quin 'dextrator' 
sit is, qui se convertit dextrorsum i. e. a sinistra in dextram facit 
conversionem. similiter 'dextratio' (Solin. 45) significat motum vel 
conversionem, quae a sinistra fit ad dextram (Salmas. in Flin. exerc. 
p. 657). atque eum quidem motum in omnibus ^cursibus videbis- 
praescriptum apud Arriarium c. 36: fj Maig de avToig ETrVTot de^ia 
Gq)wv yiyvsTai, c. 39: syKkivavTsg btiI dogv, c. 40: axxXivovreg ettI 
SoQVf c. 62: iyAkivovvog €7il de^iav tov %7tftov, hic enim motus diffi- 
cilior videtur fuisse qnam is, qui in contrariam partem fiebat; nam 
*^equos naturaliter ad sinistram flectere tradunt equarii' (Salm. I. c). 

6. 'frequens dextrator.' in alis cur frequentiores sint dextratores quam 
in cohortibus equitatis causam modo adtulimus. omnes exercitationes 
dextratione peractas intellegere debuit Hadrianus verbis 'frequens 
dextrator, etiam Cantabricam quae vocatur. quae statim a ceteris 
iure distinguitur ob difficultatem. 

7. "^Cantabricus.' impetus videtur intellegendus. Arr. c. 40: inl tovt(^ 
8s (sc. 8ig d^ieiipavieg Tag Ta^eig Te Tiai Tag nqo^oXag nai Tovg a-^qo- 
^oliafiovg Ts xai eruaTQoq>ag . . c. 39) KavTa^Qi'/,r/ Tig xalovf>ievfj 
ejielaatg yiveTai, cog doneiv ifioi ye dn;6 KavrafiQiov, ^I^rjQixov yavovg, 
TavTTj ovojLiaad^elaa, otl t/,eid'ev avrtjv TCQogenoit^aav acpiai ^Pwinaioi, 
Mensus.' ?J TtQo^oXi] (jtev fj tlov mnetav . . . Tre^pQayfievrj ixTeTaxTai 
(ibid. § 2) — xofi to dicQi^ig Tovde tov eQyov iv Tolad^ iaTtv, ei (xiq 
eyyvTaTO} Tolg naQtiinevovat rtehiaag o ig tov Kavra^Qf^ov tovtov 
Kvyii.ov ytad^eaTrjTioig wg fidXtOTa i^aTa (leaov tov d^vQeov t6 doQv 
i^aKoviiaetev (ibid. § 6). 

8. 'equoram forma, armorum cultus pro stipendi modo.' equos alares 
puto fuisse graciliores et nitentiores, arma magis decora et pretiosa. — 



- 19 - 

cf. Arr. c. 34 § 2: avToi di cjTcXta^evoi Ttaqiaai [immo 7taqiaai\ 
'/.Qaveai f.iev aidtjQotg i] xaXyMlg xexQvaiofiavoigj oaoi xar' d^iioaiv 
avztjv 3ia7tQS7t€iQ ?] xaO'^ iTtTtr^TJv diaq^eQOvreg^ (og '/,al avTi^ TovTifi 
maysiv ml aq)ag tcov &€a)f,iava)v Tag oxpeig v,tX. (errore eam quae 
solura in illis exercitationibus adhibebatur armaturam [cf. p. 15] 
Marquardt putavit communem fuisse ac solitam II 456) — c. 35 § 1: 
TtQCJTOv fiiv 3^ skaaig avvoig ig to aTtodedeiyjnevov Ttediov yiveTai wg 
6ia7tQ€TteaTaTa ig xdXXog xal XafiTtQOTt^Ta TJaKrjfievrj, 

8. ^pro stipendi modo.' maius stipendium equites alares accepisse quam 
cohortales iure concludemus. ex stipendio videntur redemisse arma 
et equos (cf. Lange histor. mut. rei mil. p. 39). 

9. *^calore.' cf. Sil. I, 549 (in Marte calores). — Vitastis.' dixerit quis- 
piam equites non yitavisse fastidium Hadriani post alares equites 
spectantis cohortales sed potius pepulisse excussisse, simile verbum. 
perbene Eyssenhardt: Mhr habt die qual der hitze ueberwundenM 

10. 'addidistis, ut et lapides fundis mitteretis.' hoc proprium erat fundi- 
torum et abhorret ab equitibus. videtur Hadrianus id novasse. cf. 
Arr. a. tact. c. 43: i^tl tovti^ f.ievToi ijdrj TtoXvTQOTtot i^antovTiafioi 
yiyvovTai r/ '/,ovcpo}v ^teXTwv fj xai fieXdiv ovk d^to to^ov tovtcov ys 
alX^ aTto firixavrig aq)i€fieva)v i] Xid^mv in xetQog r] ex aq^evdovrjg i^ti 
TOV aYM7t6v. 

11. '^saluistis ubique expedite.* cf. Arr. c. 43 § 3: i^ti ToxiTotg fievTot 
Ttrjitjaeig i-Tti Tovg ^TCTtovg cog evt ^totYuXcoTdrag TtoiovvTatj oaatg ideatg 
ytai oaotg ax^jfKxatv dva^aiveTat %7t7tog V7t6 m^tecag. c. 44 § 2: 
xai TacpQOv di dva7t}]dav fieXeTcoatv avTolg ol %7t7tot xai retyiiov 
vTteQaXXsa&ai, 

12. ^[insignis cura] apparet.' W. sed videntur nimis multae esse litterae. 
num 'unica cura'? 

12. 'sub[i^o].' sensus enuntiati perspicuus est: Hadrianus laudat GatuUi- 
num, legatum suum, quod milites tam ^subito' — hoc vocabulum littera- 
rum reliquiae facile suppeditant — peritos artificiosarum illarum exer- 
citationum reddiderit. similiter *^subito' adhibetur a Cic. de orat. I, 59, 
252: Vox et gestus subito sumi et aliunde arripi non potest.' alia exempla, 
quibus 'subito' eadem fere rattione ac ^cito' vel ^celeriter', ut hoc loco, 
usurpatur, Forcellini enumerat velut: Caes. b. G. II, 33: "(scuta) quae 
subito pellibus induxerant.' Lucret. II, 391: ^subito per colum vina 
videmus perfluere: at contra tardum cunctatur olivom.' cur vero 
subito? num legatus, qui antea provinciam tenuerat, exercitationes 
illas neglexit ita, ut CatuIIinus contendere deberet neglecta resarcire 



- 20 - 

dubito? vix credibile est quemqaam iegatum, cum Hadrianus circum- 
ieus provincias summa severitate in praesides officii immemores 
animadverteret (Spart. vit. Hadr. c. 13), eo processisse segnitiae; 
neque Hadrianus de hac re quicquam dicit. an cohors VI Comma- 
genorum brevi antea in Africam venit exercenda subito ? at ubi fuerat, 
non sine exercitatione fuit. una restat ratio iustae explicationis, 
modo ipsum verbum ne falso restituerim: illas exercitationes haud 
multo ante ab Hadriano institutas esse subitoque Catullinum copias 
edocuisse (cf. Db). namque illud genus exercendi ab Hadriano 
novatum esse supra diximus (cf. Arr. a. t. c. 44) ; ista vero praecepta 
militaria quin edita sint Hadriani nobilibus illis constitutionibns 
militaribus (Yeg. I, 8), dubium non videtur esse. iam cum pobabile 
sit Hadrianum aestate anni 128 p. C. in Numidia versatum esse, et 
CatuIIinum, qui a. 130 consulatum acceperit, cum legati in tres annos 
mitti solerent; per tres annos qui antecednnt Nnmidiae praefuisse, 
non iniuria suspicabimur Hadrianum ineunte anno 127 constitutiones 
militares edidisse. minimum enim unius anni spatium interfuisse non 
negabimus, quo CatuIIinus milites novis artibus imbueret et tam bene 
exercitatos redderet, quam Hadrianns laudat. cum eo tempore (a. 127) 
optime convenit, quod probabile est Hadrianum extremo a. 126 seriem 
primam suorum per Europam mediam occidentalemque, Asiam, Grae- 
ciam, insujps itinerum peregisse et per hiemem a. 126/27 perque 
totum annum 127 Romae versatum esse (Duerr p. 59). hoe in otio 
est veri simile imperatorem, quae provincias perambulans exercitibus 
visendis atque inspiciendis (Spart. vit. c. 10) expertus erat, legibus, 
quibus novae disciplinae auctor evaderet (cf. ibid.), sanxisse, non 
modo quae ad officia atque impendia pertinerent (cf. ibid.), verum 
etiam quae ad exercitation^ usumque armorum. 



Sb fragmentum hoc cum de muniendis castris amplis (cf. 'longi 

operis') agatur, non ad cohortem unam duasve sed ad coniunctas 
multas copias sive auxiliares sive auxiliares et legionarias pertinere 
iudicabimns. 
1. ^exercitationis' minus recte supplevit W. neque enim de ^exercitatione' 
hoc loco agi videtur sed de ^metatione' castrorum. cf. los. III, 5, 1 : 
%d S* ovY, eiKoiov oiS* avci/Aalov (sc. to GTQatoTtedov) eyeiQovaiv (sc. 
o\ ^P(o/[iaioi) , , , rj ccTaxTCog diaXa^ovTag^ aXV el fiiiv dvcif^ialoc; ojv 
Tvxoi xtoQogy i^o/naUCsTai, diafjsTQelTai de naQef,tfioh) TeTQaycovog avTolg. 



- 21 - 

2. 'muram lo[ngi] operis/ opus interdura usurpari pro castris elucet ex 
Caes. b. c. II, 26. 'longum opus' est igitur longa castra, et 'murum 
longi operis' erit 'murnm castrorum, quae babent latera longa/ 

3. 'qualis mansur. hibern. f. s.' patet murum castrorum bibernorum 
magis solidum firmumque fuisse quam castrorum in breve tempus 
exercitationis causa munitorum. Veg. III, 8: ^stativa castra . . . maiore 
cura ac labore firmantur.^ — laudat igitur Hadrianus milites cum 
quod longum et firmum solidumque murum lapidibus fecerint, tum 
quod eum eadem fere celeritate, qua murus caespite fit, struxerint. 

4. 6. ^caespite . • . lapidibus.* cf. Hyg. c. 50: Vallum . . extrui debet 
oespite (sic cod. Arcerianus) aut lapide.' 

7. 'lapidibus grandibus gravibus inaequalibus.' trinitatem hanc rheto- 
ricam verborum vel alliteratione assonantiave conspicuorum vel 
asyndeton vel polysyndeton cet. — inveniuntur autem haec ornamenta 
modo sola modo coniuncta — et apud Hadrianum .(cf. in hoc frag- 
mento praeterea ^neque neque neque — vehere attollere locare — et et 
et — vehitur tractatur struitur^; in epistula ad Servianum consulem 
[Vopisc. Satum. c. 8]: 'Aegyptum levem pendulam volitantem — nemo 
nemo nemo — non non non — genus seditiossimum vanissimum 
incuriosissimum — civitas opulenta dives fecunda — alii alii alii — 
hunc hunc hunc — concessi reddidi addidi'; in laudatione funebri 
Matidiae [abh. d. Berl. ak. 1863 p. 485]: '[o&56^]entissima indulgen- 
tissima piissima — [mt;]ans gravis tristis^) et apud Frontonem passim 
licet observare: p. 36 v. 7 ed. Nab.; 36, 14; 38, 11; 41, 1; 41, 20. 21; 
48, 26; 61, 17. 18; 62, 15; cf. 139; 211. 

8. 'inaequalitates [\n aequalitates^ in tit.] inter se' i. e. inaequalitates 
lapidum inter se iunctorum. videtur enim enuntiatnm quod sequitur 
^nisi ut . . . conpareant' non ad tria verba, quae antecedunt, sed ad 
unum Uocare' referendum esse. 

9. ^fossam glaria dur. sc. percussistis.^ Veg. III, 8: ^si terra solutior 
fuerit, ut ad similitudinem lateris [cf. v. 5: 'modulo pari caesus'] 
caespes non possit abscidi, tunc opere tumultuario fossa percu- 
titur, lata pedes quinque, alta tres, cui intrinsecus agger excrescit.' 
proprie non fossam percuti sed terram quisque sentit. igitur sic 
cogitandum: fossam efficiunt milites percutiendo terram; cf. Plin. ad 
Trai. ep. 41 (p. 285 ed. Keil). etiam liberius illud Hadriani: fossam 
percutere duram scabramque. 

10. 12. 'opere probato .... equitem emissum.' Veg. III, 8: 'opus vero cen- 
turiones decempedis metiuntur, ne minus foderit aut erraverit alicuius 



- 22 - 

ignayia; et tribuni circumeunt nec ante discedunt qui strenui sunt, 
quam fuerint universa perfecta. ne tamen aliquis superventus labo- 
rantibus fiat, omnes equites et pars peditum, quae non operatur 
privitegio dignitatis ante fossam in procinctu armata consistit et in- 
gruentes repellit inimicos/ cf. I, 25: 'facile est absentibus adver- 
sariis castra munire, verum, si hostis incumbat, tunc omnes equites 
et media pars peditum ad propulsandum impetum ordinantur in acie, 
reliqui post ipsos ductis fossis muniunt castra (et per praeconem 
indicatur, quae centuria prima, quae secunda, quae tertia opus omne 
compleverit). post hoc a centurionibus fossa inspicitur ac mensuratur 
et vindicatur in eos, qui neglegentius fuerint operati/ 
11. 'intro gressi' interiora castra, papiliones. in castris enim, saltem in 
extremis, iam antea fuerint necesse est, qui murum struxerunt. 

11. 'opere probato . . . cibum cepistis.' cibum, postquam castra munita 
sint, capere cautius esse docet Veg. III, 8: 'incautum est plenumque 
discriminis exercitum passim sine aliqua munitione considere, cum 
militibus ad capiendum cibum occupatis . . . facile nectantur insidiae.' 

12. ^magno clamore^ neque cum 'secuti* neque cum 'revertentem' videtur 
coniungendum, sed ad verbum sequens, quod excidit [excepistis?], 
referendum esse. 



Da hoc fragmentum fortasse ad equites legionis pertinere non bene 

suspicatus est Wilmanns. nam ^manus non languidae' magis videntur 
pedites spectare quam equites; deinde signum rite vocatur peditum, 
equitum vero vexillum (v. excurs. p. 41 n. 4). neque veri simile est 
equites in castris defendendis — de ea enim re mihi videtur agi — 
multum valuisse; contra fragm. Ba ad rem prorsus diversam pertinet 
(pp. 14. 15). Da potius cura fragm. Bb videtur cohaerere. sensum 
enim si qui potest ex paucis reliquiis enucleari, puto. imperatorem 
laudare milites, quod manibus non languidis aliquid peregerint. neque 
se vituperare ait, quod auxilium non ad signum miserint, quod iam 
hostis cepisset. frustra enim fuisset; ueque facultatem eos mittendi 
saepius et instantius habuisse propter paucitatem suorum. nam id 
ante omnia effici debere, ut hostis ultra scamna tribunorum et lega- 
torum non audeat castra ingredi. 

1 ^cistis.' supplendum videtur . . . '[/e]cistis' fortasse '[per/ejcistis.' 

3 'm' videtur terminatio accusativi esse, de quo pendeat 'mittendi.' 

4. 'ultra 8c[a;;m]a' conieci. recte enim Kenierus descripsisse mihi vide- 



— 23 — 

tur SCA /// A. scamna legatorum et tribunorum (Hyg. 38) in praeten- 
tura praeter viam principalem prope portas principales erant; per 
quas si forte hostis inruperat (cf. d. Roemercastell Saalburg v. Co- 
hausen li. Jacobi p. 11), imprimis prohiberi debuit, ne ultra. scamna 
progrederetur. ob id videntur cum aliae tum cohortes primae (Hyg. 
c. 23) prope portas principales tetendisse, ne hostes facile ultra 
scamna invaderent, praetenturam a media parte castrorum separarent 
castraque faciiius caperent. 
6. '[^Jt erumpetis v[a2i(2i].' imperator amat praecepta adiungere faetis 
(cf. Db). 



C 'coh. II B\ispanorum\.^ cf. Hassencamp, de coh. Rom. aux. p. 57; 

qni omittit cohortem II Hispanorum in Numidia stationes habuisse, 
priusquam in Mauretauia esset. couicio coh. II Hisp. fuisse cohortem 
quingenariam 1) equitatam^). 



fragmentum ad equites alae sive cohortis equitatae pertinere cer- 
tum est (cf. 'praefectns'). atque ut fragmenta Ba et Aa exercitationes 
illas ludosque equestres ab Arriano descriptos spectant, sic hoc frag- 
mentum ea commeudat, quae ad usum belli et dimicationem veram 



1) CIL VIII, 2623: 

I. 0. M. 

1 Dolioheno 

Ti. Memmias 

T. f. Palatina 

Uipianus Roma 
5 praef. coh. II I. . . 

q. p. f. trib. mil. leg. 

III Aug. etc, 
versum sextum Renierus recte explicavit: (\[uingenariae\ p[ta6] ^idelisy, nec puto 
me nimis audacter agerc, si versus quinti litteras deficientes adiciam has "^l^ilS]' 
(cf. 2787). 

2) VIII, 2787: 

D. M. 

P. Aelio Se 

curo Nap. 

dec. coh. II His. 

vix. an. XXXV etc. 
cf. Henzen-Daumet, mies. archeol. de Macedoine 1864 n. 157 p. 384. cf. [^]u8 
in ipso fragm. 



— 24 — 

idonea sunt: Hadriano non placebant contrarii discursus i. e. si equi- 
tuni pars in hanc, altera pars in contrariam regionem equitaret. si 
vero quid efficere velint, dicit debere concurrere i. e. hostes adgredi 
uno omnium impetu ac vi. praescribit praeterea, ut e tecto eques 
transcurrat et persequatur caute. hunc enim sensum recte Buecheler 
enudeavisse mihi videtur. apparet perutile essci ut equites tecti sint; 
id cum interdum loci natura (cf. anonymus Byzantinus ncQi aTQorf]- 
yuijg 38, 1 in 'griech. kriegsschriftst.' ed. Koechly II, 2) tum peditum 
robore fit. etenim dad^svig t6 Tre^tSv sQfjfiov iTrmnov nQog %6 af,ii7C' 
Ttovg jceKovg sxov (Xenoph. iTtTraQx. 5, 13). ob eam rem sic instruun- 
tur in acie (Asclepiod. 7; Arr. a. t. c. 20), ut excnrrant, se recipiant 
(anon. Byz. 35, 4; 36, 2), proelientur (cf. Xen. iTcnaQx. 8, 19) a pe- 
ditibus tecti. iure igitur Leo tact. VII, 61 iubet zovg wxfiallaQiovg 
fiij ytazaTQixBiv twv ixd^QWv firjdi dq)iaTaa&at T^g 7r€&x% naQaTa^atog 
(jjg inl nokv dtdaTrjfjia, cautela enim iis cum alias (cf. Leo IX, 43) 
tum in persequendo (innaQx* 8, 14) adhibenda est, ne incurrant in 
pericula. laqueis enim frequenter equites obnoxios esse Veg. III, 23 
dicit et TQifiolovg contra persequentes [aliter Veg. III, 24] adhibendos 
esse anon. Byz. 38, 5 docet. de caliculis ab Hadriano memoratis 
nihil inveni. 
1. 'convertuit' hoc loco solo videtur extare. similiter verbum adhibet 
Veg. II, 2. Verto verti' Diomedes et Priscianus docent. cf. 'sterto 
stertui^ ^avertuit' Roenschius de Itala p. 287 ex codice Fuldensi 
Hoseae 8, 3 adfert, idem 'lambui, conterui, linuf al., ipse in 'ui* per- 
fecta non legitima temporis labentis inveni 'reguit^ ap. Henz. 6686, 
'desinui' in Gommodiani c. ap. 201. 

5. *transcurrat' sc. per campum apertum. cf. Veg. III, 9: 'si equitatu 
gaudemus, campos debemus optare.' simili ratione verbum transcur- 

,rendi adhibetur a Frontino strateg. 11,3,20: 'equites a sinistro cornu 
praeter ora phalangis iussit transcurrere.' cf. 'tramittere' apud Lucr. 
II, 330: 

'et circum volitant equites mediosque repente 
tramittunt valido quatientes impete campos.' 

6. aut casu factum est, ut verba 'e tecto transcurrat eques' prius hemi- 
stichium hexametri forment, aut sumpta sunt ex po^ta aliquo. quo 
tempore is fuerit, indagare non licet. ratione enim caesurae seu 
potius caesurarnm temporis indicium conligi non potest, cum iam 
Ennius schema illud duplicis caesurae (trithem. et hephthem.) cum 
distinctione verborum post tertium trochaeum adhibuerit (Birt ad 



- 25 — 

hist. hex. lat. p. 7), ceteri servaverint, posteriores praecipae Ovidi 
seetatores paene immodice adamarint. ceterum contra Mommsenum, 
qui Gatonis ea verba esse voluit, dicendum erit 'e tecto' quasi ad- 
verbialiter positum non antiqui sed recentioris tcmporis esse. 
6. *aut ecum retinere nequit.' id fieri potest, si nimius est vi currentium 
equorum impetus, ita ut invito equite longius ruant. sicut impetum 
equitum in persequendo imperator vituperat, ita mox in congrediendo 
cum hoste etiam commendat. 

10. 'Zarai.^ oppidum a Lambaesi occidentem et septentrionem versus 
situm. cf. Duerr pp. 40. 41: 'Hadrian landete wohl in Carthago . . . 
Auf dem Wege nach Lambaesis besuchte er wohl . . . Zama Regia, 
Lares, . . . Theveste . . . Thamugas. Ende Juni hielt er in Lam- 
baesis die Parade der Legion ab und zog dann weiter ueber Zarai, 
wo er anfang Juli [certum mihi videtur esse die 7. mensis lulii; nam 
ante 'on' nihil nisi 'n' potest excidisse] eine Abtheilung der auxilia 
inspicirte . . . nach Sitifis' [in Mauretaniam]. itineris Hadriani 
rationem Duerr mihi recte videtur indicavisse. Zarai enim cum in 
confinio Numidiae et Mauretaniae fuerit, aut ultimam aut primam 
urbium Numidiae Hadrianus attigit. si primara (a Mauretania veniens) 
adisset, fieri non potuit, ut aliquantum temporis, sive plures sive unus 
dies, interesset inter adlocutionem coh. II Rlispanorum] et huius 
cohortis. (fragmento enim C ante *non. lul.' dierum numerum excidisse 
certum videtur. fortasse coh. II Hisp. Ammaedarae stationem habuit 
cf. CIL VIII, 312). 

10. 'coh [J. Fl{avia) eq(uUatayy Wilmanns ex tit. VIII, 4527 coniecit. 
cuius tituli cum tempus incertum sit, num Hadriani tempore coh. I 
Fl. eq. Zarai fuerit, inde conligere non licet. 



videtur mentio fieri centurionum omnium ordinum et Catullini 
legati clarissimi viri. de sensu restituendo et multo magis de verbis 
desperavi. quominus suspiceris scriptum fuisse illos monumentum 
fecissC; prohibent verba 'si erat' v. 1, quibus apparet oratio sermo- 
cinantis. ob id 'fe^ in v. 3 non per 'fecerunt* videtur supplendum sed 
per ^fecistis'. 



excnrsns ad Ba 4: 

de equitibus legionis sive legionariis aetatis imperatoriae. 



aetatis fere 1) CIL F, 3334. Verom. 

P. Baebio P. fil. Pob. Tuticano trib. mil. a populo praef. eq. pro leg. 
pontifici IIII vir. plebs urban. permiss. dec. 

E E I p. 103. Madvig kl. ph. schr. p. 554. mihi videntur esse eq. legio- 
nis (cf. p. 42). 

anno28p.C. 2) Tac. am. IV, 73: 

(hostes) iam acie compositi pellunt tnrmas sociales equitesque legio- 
num subsidio missos. 

ante 42 3) CIL III 6416. Doimatia. in vico Mocropolie. 

P. Fanniu(5) Ani. Cremon(a) eq. leg. XI an. XXIX stip. XII h. s. e. 
f. f. pos. 

(sequitur carmen senariis panctum quamvis non redolentibus Senecae 
aetatem artemque.) 

cum legio XI annis 68 et 69 (Tac. hist. II, 11. 67. 86. III, 50) in Dalmatia 
castra habuerit et pauUo post in Germaniam superiorem translata sit (Tac. 
hist. IV, 68), nec postea legiones in Dalmatia fuerint (CIL III p. 280), appa- 
ret titulum hunc ante a. 70 scriptum esse, fortasse iam ante a. 42, quo 
anno lcgio XI cognomen *Claudia pia fidelis* accepit (Dio LV, 23; LX, 16). 

ante 43 4) J/, 1681. Baetica. Tucci. 

C. lulio L. f. Ser. Scaenae decurio(wi) eq. centurioni hastato primo 
leg. IIII "^rl^ vir. Laeta filia. 

cf. CIL II, 2916 adn. Pfitzner gesch. d. roem. kaiserlegionen v. Aug. bis 
Uadr., Leipzig, 1881, p. 231. legio IV (Mac.) ab Augusto ad Claudium in 
Hispania fuit, qui eam in Germaniam sup. avooavit — cf. p. 35. 



— 27 - 

5) llly 4858. Noricum. Viruni. ante 47 (43) 
C. Vettius Q. f. Pol. eq. leg. VIII Aug. ann. XLIIX stip. XXVIII 

idem quaestor veteranorum et Q. Vettius Q. f. Pol. frater eq. leg. 
VIII Aug. ann. XL st. X h. s. e. M. Metilius eq. leg. VIII Aug. et 
P. Arrius her. C. Vetti test. posuerunt. 

cf. Pfitzner 1. o. p. 32; CIL II, 3272; corrigendus Marq. II p. 442. 

6) Bramb. 269. Grimlinghausen nm proctd a Novesio. 47—71 
C. Corneliu(5) C. f. Fab. Longi(w)us Heracla e^g). leg. XVI stip. XX(F) 

vixit an. L h. s. e. 

cf. Pfitzner 1. 1. p. 262. 

7) III, 1814. Daimatia. Viddi. 42- c. 64 
P. Lastus A. f. Scaeva domo Florentia eques vet. leg. VII C. p. f. 
annor. LX. stip. XXX et Lastae P. 1. Apiculae P. Lasto Felici P. 

Lasto Diodoro lib. t. f. i. 

cf. Pfitzner 1. 1. p. 242 ; v. adn. 3. 

8) III, 3162\ Ddmatia (?). Stra. eodem tem- 
M. Antonio Celeri eq. leg. VII C. p. f. lulia Maxsima heres fecit sibi ^^^® 

et coniugi caro suo st. XXX in f. p. XII in ag. XVII. 

9) Tac. hist. 7, 57: 69 
(Fabius Valens legatus legionis primae) coloniam Agrippinensem cum 
equitibus legionis auxiliariorumque ingressus [postr. id. lan.] impera- 
torem Vitellium consalutavit. 

10) F, 6879. Alpis Poenina. in sumtno monte S. Bemh. eodem anno 
L. Licinius S //// us eques le(flf.) IIII Mac. Peoen. v. s. I. m. 

cum Yitellium contra Galbam proficiscentem vexillum leg. IV Mac. quo- 
que, quae per Claudium a. 43 ab Hispania in Germaniam sup. translata 
erat (v. not. ad 4), Gaecina duce secutum sit (cf. Pfitz. p. 231), egregie hoc 
titulo et Taciti verba et Taciti verbis ipsius tituli tempus inlustrantur. hist. 
I, 61: adiuncto Britannico exercitu ingens viribtts opibusque ViteUius duos 
duces, duo itinera bello destinavit. Fabius Valens adiicere vel, si abnuerent, 
vastare Gallias et Cottianis Alpibus Italiam irrumpere, Caecina propiore 
transitu Peninis iugis degredi iussus. fPeninis* Bekker, immo 'Poeninis*: 
cf. tit.; Henzen 6939; item 228. 229. 232. 233; Liv. XXI, 38, 6; Plin. III, 
17, 123 (licet uterque falso derivavisse videatur); Amm. Marc. XV, 10, 9]. 

11) los. h. lud. Illi 6j 2: eodem anno 
siTceTO di avT<^ [OveaTtaaiav^] to Ydiov tov Tayfiaiog iTtni-Kov ' Ydiot 

ycLQ emaTov T<xyf,iaTog eixooi Ttgdg Tolg exaTOv iTinelg, 



— 28 - 
saec. I 12) III^ 4061. Fannonia sup. Pettaviae. 

(eques, dextra vexillum tenens^ iu quo legitur:) 




C. Rufius C. f. Ouf. Med. miles leg. XIII gem. an. XXXVI stp. XVI 
fratre pos. b. s. e. 

'primi saeculi titulum esse existimo, sciiicet scriptum quo tempore legio 
XIII gemina hiherna haberet Poetovione.* Th. M. — non ante a. 68 (cf. 
Pfitzner p. 255). 

8aec. I 13) F, 1882. Porti. 

P. Baebins P. f. Cla. leg. XIII geminai eques armillj 

legio XIII cum inde a Traiano in Dacia fuerit ibique ad tempora usque 
Not. Dign. manserit (Grotefcnd in Tauly realenc. d. kl. alt.* IV p. 892 et 
893), titulus ante Traianum exaratus videtur esse. [tempore Vespasiani? 
fortasse enim eques hic post pugnam ad Cremonam factam, cui intererat 
legio XIII (Tac. hist. III, 27. 32), armillis donatus est.] 

ante a. 92 14) Bratnb. 1196. Hassia. Zahlbach. 

Q. C(ci)oniu8 Q. f. Volt. Tolosa equ(cs) leg. XIIII gem. ano. XXXV 
sti(jp.) XII b. s. e. 

cf. Pfitzner p. 259. 

128 (129) 15) eo anno Hadrianus adlocutus est equites leg. III Aug. 

(CIL VIII, 2532 Ba). 

Duerr p. 40; CIL VIII praef. p. XXI n. 4. 

c. 134 lt>) III, 6178. Moesia. Troesmis. 

enumerantur veterani (ieg. V Mae.), inter quos tres equites: 

2, 30 (cob. II) lulius Seve. ex eq. 

3, 17 (cob. III) Val. Bufus ex eq. 
3, 27 (cob. IIII) Gelli. Germ. ex eq. 

cf. CIL adn. ad hunc tit. 

136 17) Arrianus in ^enza^ig xaz' HIclvvjv § 4: . . . oi oltzo Tijg 

(pakayyog iujieig. 

cf. p. 36. 

165 18) EE IV p. 625. 

Severo et Sabiniano cos. in vexillatione leg. XI Claudiae est: 
eques XI CL 



- 29 - 

19. 20) III, 6179. 6180. Troesmis. saec. II 

latercula veteranorum (similia non tamen eadem atque 6178). 

1, 20 < eq. 

2, 4 Calpurnius ex e(2.) 

2, 5 Bal. Farianus ex eq. 

3, 5 (s ex eq. 

III, 6180. 
1, 8 . . turnin ex eq. 

'Troesmi tertio saeculo castra maiora nulla videntur fuisse.* Th. M. 
CIL III, 2 p. 999. 

21) VIII, 3163. Numidia. Lambaesis. 180-192 
D. M. C. lulius Saturnininus mil. leg. III Aug. Com. vixit annis XL 

C. Postumius Martialis eq. aeres eius fecit. 

Com. = Commoda. 

22) VIII 2550. Numidia. Lambaesis. 198 
. . . . L. Septimio Severo . . . cos. II . . . eq. log. III Aug. p. v. 

ipso titulo tempus elucet. 

23) VIII, 2618d. Num. Lamb. 211/12 
Aem//ie///o Egrilius Felix ex///eq . . . 

tempus ipso titulo indicatur. 

24. 25) III, 4172. 4173. Pann. sup. Stein am Anger. 

a) Liberalis eq. leg. XIIII g. v. s. 1. m. a) 193—201 

b) (L)iberal(is) vet. leg. XIIII g. Ant. v. s. 1. b)2i2-2i8 

' Idem homo prjmum eques legionis XIIII geminae videtur votum posuisse, 
deinde iteravisse veteranus factus legionis eiusdem iam Antoninianae.* Th. M. 
nempe prior titulus dedicatus videtur Septimio Severo imperante, quem ut 
legiones sibi ex imperatoris nomine derivatum cognomen adderent passum 
non esse constat, posterior Caracallae tempore. 

26) VI, 3409. in aedibus Rossi. 213 

. . . (bene) mer. fecit . . . (L)aterno et Ru(/?no) cos ... III mil. fac. 
est di . . . ctus est aeques XI ... . optio anni XIII . . . nctus est 
XVII . . . . cti optioni pri. m . . . Parthicae. 

'Miles factus a. 197 qui stipendia fecit XVII, obierit necesse est a. 213.* 
Th. M. 



— 30 - 

216 27) U, 2663. Tarracofiensis. Leon. 

Imp. Caesari M. Aurel. Antonino Pio Felici Ang. Partbic. max. Brit. 
max. German. max. pontif. max. trib. pot. XVIIII cos. IV imp. III 
p. p. proc. equites in bis actarius leg. VII gem. Ant. p. fel. devoti 
numini maiestatiq. eius. 
dedicat(Mm) VII k. Oct. Gattio Sabino II et Cor. Anullino cos. 

217 28) Spart. Carac. c. 6: 

Conscii caedis [Caracallae] fnerunt Nemesianus et frater eius Apolli- 
naris Recianusque, qui praefectus legionis secundae Partbicae milita- 
bat et qui 'equitibus extraordinariis' praeerat 

V. p. 42. 

c. 212-218 29) III 4480. Pann. sup. Petronell. 

. . . miserissima Sept. Ingenuo eq. leg. XIIII gem. qui Partia decidit 
in bello Sept. luliano eq. (Z)eg. XI ///eautfnn. 

legionis XIV ^cminae cognomen, quod esi Martia Victrix, cum post Sep- 
timium Severum omitti soleat (cf. Grotefend in Tauly realenc. d. kl. a.' IV 
p. 894), bellando vero contra Parthos Macrino imperante cessatum esse 
constet, titulum hunc non temere tempori, quod fuit inter Septimium et 
Macrinum, adscribemus. 

eodemtem- 30) VIIIj 3164. Numidia. Lamboesis. 

^^^ D. M. s. C. lulius Saturninus eq. leg. III Aug. Antoninianae v. a. XL 
Propertia Quinta uxor et beres eius posuit b. s. e. 

sub Garacalla ob cognomen 'Antoninianae*. 

222—235 31) III, 1200. Dacia. Carlsburg. 

D. M. SI. Viae//// s Ser. Victor lad. equ. leg. XIII g. S. Ingenui s i u r. 

est legio XIII gemina; S(everiana) cognomen legionibus sub Alexandro 
Severo addi solet. 

231 32) Bramhach 1034. Moguntiaci. 

Bonum eventum ee. qq. leg. XXII pr. p. f. Albanius Agricola et 
Macrinianus Iuli(a)nus q. d. cives Sumel // (Po)mpeiano et Paeli- 
gnian(o) cos. 

240 33) III, 6942. Eegenshurg. 

In bo. d. d. I. 0. M. aram altare iussu ips. Aur. Peruincian. eq. 
leg. III Ital. d. d. VIII kal. Aug. Sabino^ et Venusto cos. 

[Vettio?] Sabino II cf. Klein fasti cons. p. 102. 



— 31 — 

34) Vni, 9796. Mauret, Caes. 238-263 
Q. b. f. f. sit equites Deae Magnae virgini caelesti restituerunt 
templum numine ipso dictante equites constanter eum templum 
restituerunt. 

si equites intelleguntur legionarii (cf. similein tit. III 1590*), necesse est 
titulum intra annos 238 et 253 scriptum esse, quibus annis solis in Maure- 
tania legio castra habuerit (CIL YIII praef. p. XX sq.). 

35) F, 896. Aquileia. saec. IV (?) 
(Aureli)uB lustinus equis i lig. XI Cl. provitu annoro. XVII et militavit 

munifix annis VII eiqus aunis IIII militavit in corte statu posteriore 
ex pluris maicis derisus ipsius in ipso titulo XCI. 

'propter sermonem inconditum et alias causas ante quartum saeculum 
titulus scriptus esse nequit.^ Th. M. (E£ IV p. 234). sed cf. p. 33. 

36) Hygini qui dicitur fragmento non commemorantur equites saec. III 

1 • • exeunte 

legionis. 

Mus. Rh. XXXIV p. 237 sqq. 

37) de Vegetio (II, 6) v. infra. 



temporis in- 
eerti : 



Pann. inf. Waiteen. duo qui secuntur tituli non ante Traianum exarati 
sunt (cf. Pfitzner p. 225; p. 219; v. tamen CIL III p. 482). 

IZJ, 3420. 
Epone Aug. Apuleiiu(5) lanuarius eq. leg. II ad. p. f. v. s. 1. m. 

III, 4271. 
Aur. Gandidae Q. quae vixit annos XXV Sep. Priscus eques leg. I ad. 
coniugi carissime f. c. 

III, 169(y. Dacia. Re<^Jcae. non ant6 Traianum, non post Aurelianum. 

Placidae reginae eq. v. 1. p. per Proculo prnc. et (6r)aio opt. 

'Cum qui titulum dedicarunt 'princeps' (praetorii scilioet, vide adn. 830) 
et 'optio* (item praetorii, cf. Henzen n. 6940) auxiliariae militiae non con- 
veniant, sed legionarii fuisse putandi sint, equites intellege et ipsos legio- 
narios.* Th. M. 



— 32 - 

IIIj 5947, Raetia. Eegenshurg. non ante M. Aurelium, Dio Cass. LV, 24. 
D. M. GL Ursa vixit annos II dies X Gesatia Lucia vixit annos IIII 
fecit Gl. Donatus eq. leg. III ItaL et Pedania Profutura parentes 
vivi filiabus snis memoria fecerunt. 

Grut 623^ 2. non ante M. Aurelium, Dio LV, 24. 

D. M. G. Artorio G. f. Scap. Gapenato eq. leg. II ItaL vix. ann. XLIII 
m. VIII d. III K. Artoria coniugi et G. Artorius M. fiL Viserius fratri 
dulcissimo caussa testam. faciund. coeraverunt in fronte pedes III s. 
in agro pedes VIII s. 

CIL IIIj 269, Oalatia, Ancyra, 
D. M. G. Secundinio luliano equiti leg. XXII pr. p. f. ann. XXXV 
stip. XV G. Seranius Vegetus Secundus heres et conlega f c. 

Kellermann. ^ 290^ 4, 
D. M. T. lulio Valenti vet. leg. V Macd. m. an. XXVI eq. vix. a. L 
Ti. lulius Fronto fr. ka. et lulia Frontina et lulia lenlina pos. 

Lebas voy, arch, III, 1 n. 2228. Syrie. 

AN MAXIMOC OYGTP inneYC A6 V AYP TAIH APABIANOY TO 
MNHM6I0N 6AYTH EnOIHCCN TOIC T6KN . . . 

denique incerti temporis sunt pleracqne Africanae inscr., quibus quidem 
eques leg. commemoratur: 

VIll. 2882 (disc. eqq. leg.). 2894. 2565 b, 6. 2567, 34 (cob. II). 2568, 
18 (op. eq.). Sm. W47. 3080. 3082. 3088. 3260 (eq. legionarius). 
3140. 3143. 3156. 3165. 3199. 3256. 3261. 3274. 2593. 3083. 3095. 
3111. 4237. 3180. 3260. 10,629. 

et a Wilmannsio (EE I p. 80) et a Foerstero (p. 10 n. 1) iniuria tempori 
antegresso Severum adscriptus est titulus 2593. nam quod deest 'pia vin- 
dex', nihil valet (cf. e. g. Renieri n. 821). 



tituli smpecti sunt 

Chrut. 548, S, in quo titulo legitur 'leg. XXII Victur. Verissimi.' *Victur. 
Verissimi' videtur ex sigillo VV ortum esse, et hoc sigillum falso additum. 
legiones XXII duae f uerunt, una Deiotariana, altera primigenia ; legio vero XXII 
VV [Valeria Victrix] nota non est. 

item OreUi 3499. nam legio XVI alibi non cognominatur VV, neqne 
legio XII cognomen habuit * Ang(u8ta)\ 



I. de tempore. 

haec testimonia omnia, quae mihi quidem innotuerunt, petita 
cum ex rerum scriptoribus tum cx titulis adhuc conlectis qui oculis 
perlustraverit, aetate imperatoria ^) omni ea, quae est ab Augusto ad 
id saeculum, cuius post initium rem militarem Romanorum plane mu- 
tatam invenimus, equites legionis fuisse animadvertet. neque est per 
id tempus uUum s^atium, quo non commemorentur equites legionis, 
tam longum, ut debeamus Marquardtio (staatsverw. II p. 586) adsen- 
tiri, qui equites legionis ineunte saeculo tertio ex legionibus esse re- 
motos contendit et restitutos postea. neque enim Hygini qui dicitur 
librum vulgo de munitionibus castrorum inscriptum*), quo equitum 
legionariorum mentio non fit, ineunte saeculo tertio scriptum esse 
recte iudicavit (v. M. Bh. XXXIV p. 237 sqq.), et antiquam ordi- 
nationem Vegetii, qui equites in legione numerat, eiusdem saeculi fini 
vel insequentis initio falso adtribuit (cf. Foerster de fide Flavii Ve- 
getii Renati pp. 9. 29). restringenda Mommseni quoque sententia 
titulum V, 896 (n. 35) ante quartum saeculum scriptum esse negantis 
(EE IV p. 234). eo enim saeculo rc militari prorsus commutata de 
hastato posteriore cogitari posse nullo raodo videtur (cf. Valesii adn. 
ad Amm. Marc. p. 127), neque sermonem inconditum is, qui semi- 
doctnm inspexerit Gommodianum, tertio saeculo abiudicabit. 



II. de condicione ac dignitate. 

iam equitum legionis quae fuerit in exercitu Romano con- 
dicio ac dignitas disseremus. vel ipsum nomen, quod est equites le- 



1) extremis reipublicae temporibus cur non fuerint equites legionis, vi- 
desis Langei hist. mut. rei mil. p. 13, Marquardti roem. staatsverw. II p. 427, 
Madvici kl. phil. schr. p. 501 n. 1. 

2) neque nomen auctoris neque titulus Arceriani codicis optimi auctoritate 
fulcitur (v. ed. Lang. p. 51). 

3 



- 34 - 

gionis 0, significat eosequitesqui legionibus proprie tributi erant, artins 
legionibns quam auxiliari equitatui fnisse conexos. buc pertinet, quod 
iisdem atque milites legionis matriculis inscripti erant (cf. p. 39), et 
quod gravi armatura utebantur (cf. p. 14). quodsi Madvicus dicit 
(kl. phil. schr. p. 502 n.): 'Von diesen [aus Gallien und Asien stam- 
menden] Beitern, die in den aeltern Provinzen ausgehoben und auf 
roemische Art eingeuebt waren, wurden schon jetzt [zu Caesars Zeit] 
einige in naehere Verbindung mit den Legionen gesetzt und wurden 
neue equites legionarii, wie wir bei Tac. (ann. IV, 73; hist. I, 57) 
equites legionum finden; vgl. Jos. hist. Jud. III, 6, 2, wo 120fuer jede 
Legion angegeben sind', Danus doctus non adtento animo locum 
quem citavit losephi videtur legisse, alioquin animadvertisset lo- 
sephum, antequam to Hdiov zov Tayfictrog mniiiov enumeret, imken- 
tovg iTiTtiwv commemorare et utrosque aperte discemere. quod quam 
vere losephus memoriae tradiderit, Arriani fide confirmatur, qui dno 
praecipua genera equitum his verbis (IV.t. xar' L^A. §4): inl de tov- 
toig o\ iniXeyiTOi innsig YToiaav xai ini tovToig ol dno T^g qialayyog^) 
hinaig manifesto separat. dubium igitur minime cuiquam erit, quin 
electi equites et equites legionis non fuerint eidem, hi non ex illis 
orti, sed utrique eodem tempore separati et diversi^). neque nomine 
tantum differebant eqnites legionis ab illis sed gradu. licet enim for- 
tissimi reiqne militaris Romanae peritissimi quin etiam vi numeroque 
equitibus legionis admodum praevalentes fuerint equites electi vel 
potius alae, ex quibus electi sumebantur (cf. p. 37), tamen ea re ma- 
xime distabant utrique, quod equites legionis erant cives Roniani. 
inter militem vero et equitem legionis quid interfuerit, titulis non- 
nullis docemur. qui cum ostendant miles qui primum militaverit, 
postea equitem fuisse (CIL V, 896, n. 35; VI, 3409, n.26), ex milite 
quasi quodam modo promoveri equitem legionis apparet*). id eo 
magis elucet, si in leg. III Aug. equitem ex optione factum esse in- 
venimus (CIL VIII, 2894). et hoc facile credimus, cum in exercitu 
Romano eam consuetudinem fuisse constet, ut equites peditibus digni- 



1) sive legionarii CIL Vm, 3260. 

2) i. e. legionis, ut passim apud Arrianum. 

3) veterum (Schelii, Salmasii, Ernestii) varias et incertas hac de re sen- 
tentias, quas habes congestas in Tac. vol. I. p. 8G0 ed. Bekk., adnotare et refu- 
tare supersedeo. ceterum Madvicus suam sibi ex istis videtur contaminasse. 

4) id fieri non potuisset, si equites legionis non cives Romani fuissent. 



- 35 -^ 

tate praestarent. eodem spectat, qnod decnrio eqnituni, qnem titnlns 
II, 1681 (n. 4) exhibet, dignns iudicatns est, qni in primos ordines 
centnrionum promoveretur *). 



IIL de numero. 

difficilins qnin difficillimnm indicatn est, qno nnmero quaqne 
ordinatione equites legionis per omne qno erant tempns legionibns 
additi fnerint. 

ante omnia praemittendnm erit eos nnmqnam ant vi ant mnltitu- 
dine hominnm videri faisse magno opere insignes. mea sententia 
maxime omninm locornm, qnibus qnidem equites legionis nominantnr, 
apudTacitum (ann. IV, 73, n. 2) in pngna cum Frisiis commissa con- 
spicni snnt, quippe qno loco ad sustentandas cohortes anxiliares Ger- 
manornm iam cedentes idonei satisqne validi sint habiti. at mnltae 
legiones tum contra Frisios ductae sunt, et illo tempore singnlas le- 
giones tantum centum et viginti eqnites legionarios habuisse ex los. 
b. Ind. III, 6 (n. 11) certo scimus^). hunc nnum ex losepho nnmerum 
si nosceremns, nemini puto in mentem ventnrum csse equites legionis 
nmquam plnres fnisse. atqni Vegetins nnmerum eqnitnm legionis in 
antiqua ordinatione DCGXXVI fuisse minime suspecto, nt videtur, 
testimonio tradit. quod cnr addnbitemns, eo minns videtnr esse, 
qnod etiam qnoteni equites legionis singulis cohortibus adscripti 
fuerint, eadem fide perhibet: scilicet ceteris novem LXVI, primae 
CXXXII. et Lange et Foerster Vegetio fidem habnernnt. hic (p. 9 sqq.) 
exponit se credere ab Hadriano nnmerum anctnm esse. sed quod 
auctum tantopere nnmernm eqnitnm legionariornm Hadriano pacis 
amantissimo atque finibus imperii pace cnstodiendis defendendisqne 
maxime convenire arbitratur, si secnm repntaverit satis fnisse eqnitum 
anxiliarinm et alarnm et cohortium eqnitatarum, qni peditibns associ- 
arentnr qnolibet nnmero qnotcnmqne stationibns, ita nt cnr legionis 



1) ob id dubinm non videtur, quin equites in illo titulo intellegendi sint 
legionis. 

2) igitur si L. Apronius omnes quattnor legiones, quae tum in Germania 
inferiore erant (Pfitzner p. 135), cum earum equitibus legionariis contra hostes 
duxit — ex Germania enim superiore vexilla solum arcessita erant — CCCCLXXX 
fere eqiiites legionarii illi pugnae interfuerunt. 



^ 36 - 

potissimum equites augerentur, non fuerit, ne ipse quidem, puto, pro 
argumento habebit. hac in re peropportune aecidit, quod ex fine im- 
perii eius imperatoris, qiii equites legionis mutavisse creditur — nam 
post Hadrianum ne cogitari quidem de quoquam alio posse omnes 
praeter Marquardtium recte senserunt *) — , ad nos pervenit testi- 
monium fide dignissimum, ut quod ab Arriano, ipsius imperatoris le- 
gato reique militaris peritissimo perhibeatur non id quidem verbis 
expressis sed tacendo. cuius Ixr. xar' l4X. cum annum 136 p. G. pro> 
dat, quo anno auctor legatus Cappadociae erat (Dion. ep. LXIX, 15; 
cf. Benier revue arch^ol. 1877 p. 199 sqq.; Borghesi oeuvr. IV, 103 
sqq.), sine dubio tum (brevi, ante mortem Hadriani) novam ordina- 
tionem equitum legionariorum, si fuit, stare oportuit. sed cum legeris 
itineris rationem ab Arriano praescriptam, primum mirabere, quod 
tantus equitum numerufi careat proprio duce (§ 4) '), aut saltem quod 
non habeant equites legionis cum electis, qui una proficiscuntur, pecu- 
liarem praepositum. at cohortes et alae habent. id quoque iure ex 
Arriano quaesieris, cur paullo post in acie instruenda equites legi- 
onis indignos existimaverit, quos commemoraret. at electi nominantur ; 
equitum vero legionis, quamvis dignitate primi principesque equites 
sint et nuraerus haud exiguufe, nulla mentio^). vides, quam non con- 
veniat numero Vegetiano id, quod de ijs comperimus. sed fortasse 
accuratius certiusque probare possumus equitum legionis numerum 
sub Hadriano non esse potuisse DCCXXVI. inventus est in Moesia 
titulus (CIL III, 6178) ipse quoque ultimis Hadriani imperantis annis 
exaratus*). quo titulo enumerantur veterani legionis cuiusdam^), 
in his equites legionis, quorum nomina in cohortihus II et III 
et IV etiamnunc supersunt. si numerum veteranorum computaverimus 
et peditum cum equitum numero contulerimus, inter denos quinos 
fere pedites dimissos esse singulos equites videbimus. ea ratione 
translata in legionis numerum, si legionem hominum fuisse inter 



1) nostram de hac re sententiam exponemus p. 37 n. 5. 

2) cf. p. 42. 

3) id quidem adeo credi non posse censeo, ut etiamsi equites legionis 
multo minore numero quam Yegetiano fuisse opineris, tamen fieri nequeat, quin 
aliquid verborum Arriani interciderit. necesse autem erat equites legionis no- 
minarentur § 22. itaque suspicor inter 'iaTcoaav et ^xnV deesse ^xal ol ano rrig 
(fttlayyoQ lnniU\ quae verba ob similitudinem sequentium 'xal tvjv dnb Ttjg 
(fttXayyog* facile potuerunt a librario omitti. 

4) circa a. 134, v. n. 16. 

5) V Macedonicae (Mommsen), cf. Pfitz. 1. c. pp. 86. 163, EE IV p. 528. 



- 37 - 

quattuor et quinque millia ponimus^), elucet tempore Hadriani sum- 
mum numerum equitum legionis non esse potuisse ultra GGC^). at 
enim qui Vegetii numeros, quos ille multa cum fide, ut videtur, 1. II 
c. 6 exhibet, explicandds putas? an illum, ut saepissime ariolatnr, 
boc quoque loco falsa tradidisse? non omnia ariolatus est ; namequi- 
tes legionis matriculis cobortium inscriptos fuisse non modo Vegetius 
ipse altero loco repetit (II, 2) sed et tituli confirmant (cf. p. 39). 
potest autem, ut Foerster bene dixit (p. 13), summam rem recte tra- 
dere Vegetius, quaraquam aliquid ficti inest numeris. quod idem acci- 
dit nostro loco. ut brevis sim, Vegetius non satis perspectum habu- 
isse mihi videtur, qui essent equites legionis^), sed confudisse cum 
equitibns auxiliaribus^), quos et ipsos cum cohortales tum alares uni- 
cuique legioni additos fuisse constat. qui cum re fuerint iustus equi- 
tatus exercituum Romanorum (cf. p. 34, v. Lange p. 57), venia erit 
danda minus religioso scriptori. Vegetium . enim arbitror legisse in 
libro, qucm exscripsit, et equites legionis cohortibus fuisse additos 
et equitatum legionis fuisse circiter DCCXXX hominum. tantus qui- 
dem numerus in legionibus Caesaris solebat esse (cf Ruestow heer- 
wesen u. kriegfhrg. Caes. p. 25). simili ratione Vespasianus inter 
sexaginta milia militum circiter octo ad novem equitum (los. b. I. 
III, 4, 2) contra ludaeos duxit^). hunc totius equitatus numerum Ve- 



1) numerus vix umquam raaior fuit, plerumque multo minor. 

2) minor numerus evadet, si equitum non tot partes fuerint quot coliortes, 
de qua re v. p. 40 n. 4. si vero quis putaverit numerum maiorem iudicandum 
esse propterea, quod Hadrianus equites leg. III Aug. seorsum a peditibus non 
fuerit adlocuturus, si tam parvo numero fuissent, is cogitet etiam cquites coh. 
VI Commagenorum propria adlocutione ab imperatore honoratos esse (CIL VIII, 
2532), quamquam summus eorum numerus CCXL hominum esse poterat (Hyg. 
c. 27). • 

3) cave fallaris recta divisione quae est 1. II c 1: illo loco boni auctoris 
definitiones Vegetium praebere apparet. ceterum cf. Foerster (p. 3), qui equites 
II, 1 nominatos vult intellegi antiquos illos equites Romanos. nostrum locum 
ipse artificioso videtur conglutinasse. v. q s. 

4) legionem et auxiliares copias in eo quoque Vegetius miscuit, quod pri- 
raam legionis cohortem falsissime dicit appellari miliariam (cf. Foerst. p. 30). 
similiter numerat levem armaturam in legione (II, 2). 

5) eam aetatem, quae est ab Caesare fere ad finem primi p. C. saeculi, 
1. II c. 6 prodi arguo primum eo, quod acies per cohortes instruitur, id quod 
Hadriani tempore evanuisse ex Arriani acie cognoscitur [iam aliquanto antea, 
primo saeculo vergente, phalangis ordine acies videtur instructa esse: Tac. 
Agric. 35; hist. V, 16; Lange p. 82; Marq. II p. 676], tum eo, quod Vegetius 
duplicatam primam cohortem commemorat, quam inde a Caesare numero ceteris 



- 38 - 

getius aequis et solitis portionibus inter decem cohortes legionis di- 
stribuit ita, ut ceteris cohortibus LXVI (qui estnunierus duarum tur- 
marum, quarum una erat XXXIII hominum; cf. II, 14, v. p. 40 n. 4), 
primae vero, ut par erat, duplum daret numerrum. isto modo fieri non 
potuit, quin tantum legionariorum equitum nuraerum Vegetius effi- 
ceret. si cui minus probabile id videtur, is hac re confido fore ut 
convincatur, quod alio modo nullo explicari potest dififerentia mira et 
adhuc immerito neglecta, quae intercedit inter summam eam, quae fit 
additis decem numeris equitum, et eam, quam Vegetius ipse adfert. 
si enim singularum cohortium equites contuleris, in legionc erunt 
DGCXXVI equites. at optimi codices omnes una voce confirmant 
fuisse in legione non DGGXXVI sed DGGXXX equites. quorum co- 
dicnm fides et per se stat et eo minus addubitanda est, quod nimis 
facile fieri poterat, ut librariorum hic vel ille, qui quidem numerare 
mille sciebat et Vegetii numeros computarat, numerum verum DGGXXX 
sed repugnantem ipsius Vegetii divisioni immutaret in DGGXXVI. 
hoc quod non fecerunt, laudi tribuimus librariis; Vegetius vero ut 
sibi imprudenter egit, sic nobis reliquit vestigium, quo possimus ve- 
rutn indagare. si rationem inisset, mutaret oportuit numerum, quem 
auctor praebebat DGGXXX. sed ne tantum quidem prudentiae ad- 
hibuit>). 



IV. de ordinatione. 

quod si vidimus neque post Hadrianum neque sub eius imperio 
nec ante eam aetatem equites legionis tot quot Vegetius dicit, verum 
per totum quo erant tempus eiusdem fere numeri videri fuisse^), id 



praestitisse (b. c. III, 91) atque ab Augusti aetate altero tanto maiorem fuisse 
veri est simile (Marq. II p. 585). 

1) non opus erit dictu rei gnaris^ si, quae a nobis disputantur, vera sint, 
ultimam perire spem cognoscendi ex Vegetio, quae Hadrianus in re militari 
novaverit. 

2) neque vero nogaverim interdum in singulis legionibus pro rei oppor- 
tunitate per aliquantum temporis eos auctos quin duplicatos etiam esse, ut supra 
ex CIL III, 6178 maiorem solito numerum ratiocinando videmur effecisse. 
quam ob rem omni tempore in omnibus legionibus certum et definitum nu- 
merum fuisse haud crediderim. non immerito igitur apud Spartianum (Carac. 
G. 6) nominantur 'equites extraordinarii* (cf. p. 42 n. 5). sed tamen cavendnm 



~ 39 - 

quoque veri simile esse negabimus fuisse tempus, quo equites legi- 
onis in aliam atque antea ordinationem redigerentur. Hadrianus enim 
licet alia permulta et in re publica administranda et in re militari 
novaverit, tamen equitum legionis ordinationem mutavisse eamque 
ita instituisse, ut equites leg. singnlis centuriis insereret (Foerster 
p. 10), falso mihi quidem videtur credi. causae vero mutationis alla- 
tae sunt: quod numerus DCCXXVI bene conveniat LX centuriis legi- 
onis; deinde quod praetorianorum equitum ordinatio fuerit eadem; 
deniquc quod ad fines pace custodiendos et defendendos in singulis 
stationibus equitum cum peditibus coniunctio necessaria fuerit. sed 
cur potissimum equitum legionis (cf. p. 35)? dein nonne vel eo, quod 
apud Hyginum qui dicitur praetoriani leguntur equites, nulli vero 
equites legionis, efficitur non fuisse semper eundem statum utrisque? 
de numero vero DCCXXVI supra satis disserui. et si fuisset is nu- 
merus, casu fit, ut duarum tnrmarum numerus (cf. p. 40) dividi pos- 
sit inter sex centurias ; quae quidem fuerintne deciens senae tempore 
Hadriani, in dubium nuper a Mommseno vocatum est, qui legiones 
inde ab illius aetate LXIV centurias et LIX centuriones habuisse 
probare studuerit (EE IV p. 228). denique quam fingamus utilitatem 
equitum in centurias peditum divisorum? in castris? at equites et 
pedites tendebant separatim. in itinere? numquam quisquam dnx 
equites passim peditibus insertos proficisci aut iussit aut iubebit. in 
acie? at instruebantur equites in cornibus. in nominibus inscribendis? 
sed erant matriculae cohortium non centuriarum. sed enim fortasse 
Vegetius ipse eam divisionem intellegit dicens (III, 8) de singulis 
centuriis quaternos equites et quaternos pedites excubitum facere, ita 
ut ternis horis interiectis alii succedant; id quod quater nocte repe- 
titur. cum Vegetius de centuriis loquatur, cquites nulli nisi legionarii 
(auxiliares enim in turmas divisi erant) intellegi possunt. ergo de 
singulis legionibus unaquaque nocte sexagiens quaternos (CCXL) id- 
que quater i. e. DCCCCLX equites legionis excubare facit. atqui 
legio secundum eundem Vegetium dumtaxat DCCXXVI equjtes ha- 
buit. necesse igitur erat singuli equites singulis noctibus ternas horas 



est, ne uni legioni attribuamus alteri abiudicemns; immo non tantum in iis 
legionibus fuissc equites legionis, quae indc ab Augusti aetate erant, docent in- 
scriptiones, verum eas etiam, quas duobus saeculis post Septimius Severus forma- 
vit, suos equites habuisse titulus CIL VI, 3409 (n. 26) testatur. 
1) Veg. II, 2; CIL III, 6178. VIII, 2676. 



— 40 — 

et paullo plus in vigiliis essent. quod qui praestare poUebant, stipen- 
diis peractis aptissimi sane erant muneri vigilis suscipiendo^). 

Vegetium igitur deprehendimus falsa tradentem. sed ignoscamus 
ei^); si alio loco vera docet, etiam gratiam habeamus. ac profecto 
primi libri c. 27 extat fragmentum ex praeceptis illius^) servatnm, 
qui equites iegionis in centurias divisisse dicitur. is vero equites suos 
ambulare iubet divisos per turmas. eo loco cum omnes equites eadem 
ratione proficisci iubeanfur, legionarios quoque equites turmatimpro- 
fectos esse iure suspicabimur. et cum quis 1. II c. 14 lcgerit, si qui- 
dem de equitibus leg. ibi agitur^), eq. leg. in turmas divisos fuisse 
non dubitabit credere. ^ 

non mirer, si quis, cum dubia Vegetii fide omnia posse videantur 
defendi, etiamnum ambigat, fuerintne revera equites legionis in tur- 
mas divisi necne. omnem vero dubitationem persuasum babeo fore 
ut pellat, si quis nomina vexillationis XI Glaudiae perlustraverit 
(EE IV p. 524). inveniet enim extremo laterculo decurionem (cum 
equite^)). quem non potuisse nisi turmae praeesse constat. is titulus 

1) praeterquam quod nemo hominum tali officio satisfaccre potest, supra 
docuimus equitem leg. maiore dignitate fuisse quam pcditem. ob id maioribus 
commodis frui debebat; Vegetius vero laboribus onerat totiens maioribus, qub- 
tiens numero pedites praestabant. 

2) ipse se id quod scripserit non satis intellexisse fatetur: 'descriptio si 
obscurior aut impolitior videbitur, non mihi sed difficultati ipsius rei convenit 
imputari' (II, 4). 

8) ex constitutionibus Hadriani, quae si non ipsae certe por Tarrutcnium 
Paternum Vegetio (I, 8) notae erat. cf. M. Schauz Herm. XVI p. 137 sqq. 

4) vulgo intelleguntur equites legionis, et pleraque conveniunt. offendit tamen, 
quod decurio mittit sagittas (Foerster p. 46). quod supra (p. 37) vituperavi- 
mus, hio quoque occurrit. miscet enim Vegetius equitum genera neque solis de 
legionariis aut solis de auxiliaribus loquitur sed confundit utrosque. consilium 
sane Vegetii postulabat, ut unos legionarios commemoraret ; quod quam non 
secutus sit, demonstrat Foerster (p. 23). turmae equitum Icgionis num homiuum 
XXXIIl fuerint, dubium sed non incredibile videtur: summus vero est is nume- 
rus iudicandus neque solitus et constans, aut credendum CXX cquitest quos 
primo saeculo invenimus, non in X sed in IV turmas fuisse divisos. non enim 
necesse est quot cohortes peditum tot turmas equitum fuisse — quamquam ple- 
rumque videntur fuisse, quoniam eq. leg. matriculis cohortium inscripti erant 
(cf. p. 39). apparet tamen numerum istum ex turmis alarum petitum esse, 
quae XXXIII equitcs continere solebant (cf. CIL VI, 228). non recte Foerster, qui 
(p. 10) probare studuerit eq. leg. in centurias distributos fuisse, hoc caput ad equites 
legionarios refert (p. 45), quia non simul in turmas et in centurias dividi potuit. 

5) conicio tria (quattuorve) equitum legionariorum nomina deesse, si modo 
(p. 36) recte statuimus numerum equitum legionis solere decimam et qnintam 
fere esse partem militum legionis. 



- 41 — 

eo pluris aestimandas est, quod septendecim annis post Hadriani mortem 
seriptus (v. n. 18) luculentissime redarguit illum imperatorem equites 
legionis centuriis addidisse, quandoquidem quae Hadrianus in re mi- 
litari constituisset, ad sua tempora vim legis obtinuisse Dio narrat 
(LXIX, 9; cf. Aur. Vict. 14 § 11)0- iam cum nonmodo turmas sed etiam 
decurionem equitum legionis, qui fuerit post Hadrianum ^), invenerimus, 
non alienum erit ordinationem, qualis praeterea fuerit, persequi. 
exercitatorem eq. leg. XVI fortasse praebet Orelli n. 3499^). atque 
aecum est non deesse optiones equitum (CIL VIII, 2568, 18). ct 
cum equites leg. seorsum tetenderint, profecti sint, pugnaverint, signum 
quoque peculiare habuisse censendi sunt; itaque opportune accidit, 
quod non signifer quidem sed, id quod maius est, vexillarius cquitum 
leg. nobis occurrit CIL III, 4061 (n. 12) et CIL VUI, 10629*). speran- 
dum igitur fore aliquando, ut duplicarius et sesquiplicarius quoque in 
lucem prodeant^). atque cum centuriones legionis cum equitatu nullo 
mpdo fuisse coniunctos sed equites habuisse proprios praepositos 
ostendcrimus, primo oculorum obtutu oflTendimus, quod nihilo setius 
CIL III, 1590* equites legionarii lapidem ponunt 'Placidae reginae per 
Proculo principe et Gaio optione' (v. p. 31). sed cum Vegetius dicat 
(II, 8) ad principem prope omnia, quae ordinanda essent, pertinere, 
cumque eidem principi soli ex centurionibus praeter optionem etiam 
adiutorem et librarium tribui Mommsen (EE IV pp. 23L 232) obser- 
vaverit, in erroris discrimen non incurremus, si principem non solum 
militum sed equitum etiam legionariorum actis librisque praefuisse 
coniecerimus ®). ob eam rem eis, quos Mommsen illi vindicavit 



1) itaquc non possum, quin in tit. VIII, 2593 [ccterum temporis incerti 
esse adnotavimus p. 32J ccnturiae signum aut ab eo. gui titulum scripsit, aut ab 
eo, qui descripsit, errore additum esse putem. lego igitur titulum ita; Aelius 
Severus eq(ues) leg(wms) III Ang(ustae) (turma) luli Candidi c. q. s, 

2) ante annum 43 fuit decurio tituli CIL II, 1681 (n. d). 

3) cf. CIL III, 3470. Foerster p. 45 n. 2. 

4) bene Cauer (EE IV p. 364): 'ei equites, qui vexilla equitum legiona- 
riorum gerebant, ut a signiferis cohortium [? cf. EE IV p.'360n.] aut centuri- 
arum distinguerentur, vexillarii dicebantur'. 

5) igitur non est, cur equites legionis non interfuisse opinemur exercita- 
tionibus, quae ab Arriano fine artis tacticae describuntur, quibus finitis renun- 
tiautur ^excciSdo/rig [decurio] tiqcjtov xcd difioiniTrjg [duplicarius] Inl rovTip x«l 
oOTig Iv rifAioXlf^ [sesquiplicarius] fAia&oipoQei c. 42. 

6) memineris matriculis oisdem et pedites et eq. leg. inscriptos fuisse 
(p. 39). 



— 42 - 

qaasi subditos, actarium iure addemus, qui cum equitibus legionis 
VII geminae Caracallae titulum dedicat (II, 2063, d. 27)'). 

unum restat. dixerit quispiam equites iegionis etsi matriculis 
cohortium inscriberentur^), etsi rebus eorum administrandis centurio 
legionis, qui vocatur princeps, praeesset, tamen peculiarem partem 
legionis et in itinere et in pugna fuisse atque propria in turmas 
divisione usos, si recte supra disseruimus. licet ergo non fuerit 
eorum numerus tantus, quantum Vegetius videtnr indicare sed quan- 
tum nos docuimus, ducem tamen aliquem summum habneriut necesse 
est. iam recorderis supra miratos nos esse et apud losephum et 
apud Arrianum equites legionis sine duce proficisci propriumque 
praepositum non habere praeter snmmum copiarum ducem, qui sit 
omnibus vel legionis vel exercitus partibus praefectus. et re vera 
alius non videtur fuisse, sed legatum legionis et proprium et summum 
ducem equitum fuisse credo. ob eam rem profecti et instructi esse 
non longe a legato legionis, sive cum plures legiones erant, prope 
ducem exercitus videntur (cf. los. b. I. III, 6; Arr. cxr. xar' l^L). huis rei 
testis videtur esse titulus GIL V, 3334, n. 1. nam praebet 'praefectum 
equitum pro legato'. si vero quis equitibus praefectus pro legato fuit, 
legatum apparet equites illos solitum esse regere "). id obtinuisse puto 
usque ad Septimium Severum. etenim docuit Wilmanns (EE I p. 104) 
a Septimio Severo 'praefecti castrorum' et nomen conversum in nonien, 
quod est 'praefectus legionis', et potestatem videri auctam esse (cf. 
Hirschfeld unters. auf d. geb. d. roem. verwaltgsgsch. p. 249, 5). 
quae si vere disputata sunt (et esse omnes consentiunt), ea quoque 
re potestatem eius crevisse censeo, quod regimen equitum legionis, 
quod legatus legionis antea tenuerat, ab illo tempore ad praefectum 
legionis^) delatum est (cf. Spart. Carac. c. 6^), n. 28). denique non 



1) cf. III 1590»; ££ IV p. 460 £ quaeque adnotavit Huebner ad II, 2663. 

2) semel (E£ IV p. 625) in vexillatione extra ordinem cohortium recen- 
sentur. 

3) forsitan quispiam dubitaverit, sintne legiouarii equites necne, praeser- 
tim cum mihi obici possit titulum spectare notas illas militias (Suet. Oct. c. 38, 
Claud. c. 25). sed si essent equites alares, 'pro legato' sensu careret, cum qui 
praefectus equitum alarium est, non sit 'pro legato*. intellegendos igitur censeo 
equites, quibus legatus Icgiouis ipse solebat proprie praeesse. 

4) sic confirmatur et habet, quo nitatur, id quod suspicatus est Wilmanns 
(1. c.): ^fortasse potestate [praefecti legionis] muneribusque eius auctis ita ut, 
quae praefecto adderet [Septimius Severus], demeret legato*. 

5) *equites extraordinarios* eo loco pro equitibus legionis dici vix quis- 



~ 43 — 

spernenda Vegetii verba memoriae mandantis praefecti legionis prae- 
cepto eqaitum etiam legionariorum cxercitationem curari (11, 9). 



quam negabit. alares enim minime dici possunt extraordinarii, potius legionarii 
(p. 38 n. 2). atque quibus aliis aptius praefuisso eum suspioemur, qui haud ita 
multo post omnia legati legionis officia omnemque potestatem obtinebat inque 
eius locum succossit (cf. Wilm. 1. 1. p 102)? — sed cur id munus, si fungebatur 
praefectus legionis, ei a Spartiano cxpressis verbis adsignatur? puto ideo, quod 
auctor Spartiani [videtur esse Marius Maximus, of. I. I. Mueller in 'Bueding. 
unters. z. rocm. kaisergsch.* III pp. d4, 96 sqq.] non multo post novam (Scp- 
timi) ordinationcm prodierat, quo temporc illud munus, utpotc novumi in prae- 
fecto legionis potuit notari. 



yita. 



natus suii) Sebastianus Dehner a. d. XVII. kal. lan. anni h. s. 
LIIX Grosselfingae, qui vicus sub radicibus montis 'HohenzoUer' 
prope Hechingam, olim caput principatus 'HohenzoUern-Hechingen', 
situs est, patre Alberto matre Helena ex eadem gente, quibusadhuc 
superstitibus gaudeo. cum parentes mei principibus illum pagum 
obtinentibus nati sint, ego Borussus natus sum. fidei adscriptus sum 
catholicae. litterarum elementis imbutus primum missus sum Hechin- 
gam vere a. LXXI, cuius scholae superiori tunc florenti praeerat 
E. de Sallwuerk, nunc Carlsruhcnsis. deinde migravi Sigmaringam 
autumno a. LXXII et gymnasium Hedingense rectore Stelzer, postea 
directore Syree, viro in me humanissimo, sex annos semis frequen- 
tavi. vere a. LXXIX maturitatis testimonium adsecutus adii Musarum 
sedem Bhenanam, cuius civis ab illo tempore fui. docuerunt me viri 
clarissiitii Aufrecht, Bernays, Birlinger, Buecheler, Klein, 
Luebbert, Maurenbrecher, Menzel, Meyer, Neuhaeuser, 
Bitter, Schaefer, Usener, Wilmanns. in seminarium phiiologi- 
cum receptus sum Buecheleri, Luebberti, Useneri benevolentia. 
seminario historico ut interessem, Schaefer et Bitter benigne con- 
cesserunt. quibus viris omnibus, imprimis Buechelero, Luebberto, 
Schaefero, Usenero, gratias ago debitas pioque memoriam colam 
animo. 

secunda fortuna mihi contigit, ut per hos quibus commorabar 
Bonnae quattuor annos C. N. Fabricii, regis ab intimis in re me- 
tallica consiiiis, qui filium mihi erudiendum tradidit, eiusque familiae 
consuetudine uterer periucunda. quorum erga me benignus animus 
atque benevola comitas est eritque semper carissima mihi dulcissi- 
maque memoria. 



sententiae controyersae. 

1. tralaticius error inest in los. b. I. III, 5, 1: to 6' ovyL elxaiov 
ovd^ avdfiaXov [sc. io GTQaronMdov^ f.ysigovaiv [sc. ol ^P(Of,taioi] 

ovdi TtavTsg, i] avaKTiog dtaXa^ovveg, d)^X* el jiiiv 

legendnm nempe est: ovd' ertavTeg, cf. Hyg. § 56. 

2. Arr. a. tact. c. 35 §2 lego: Gr]jiieioig di 3ia}texQif.ievoi [diaKe- 
xQijiuvoig codd. et edd.] d^teXavvovGiv, (cf. ibid. § 5: did^Qiatg 
Ttjg iTteldaeajg,) 

3. Hyg. de eastramet. c. 2: 'qiiotiens latitudo duplicatur, longitudo 
pariter minuet.' sic recte cod. Arcerianus. falso immutaverunt 
editores in 'minuetur'. 

4. CIL VIII, 647. versus ultimi lacunas sic suppleo: et [swwjm 
[ilfaa;]im[w]m pudore solo comitabatur suo. 

5. CIL VIII, 2756. titulum contineri tredecim hexametris vulgaribus 
ct circa annum 300 p. C. scriptum esse censeo. 

6. CIL VIII, 2005. et acrostichon et telestichon (et fortasse ipsum 
titulum) constare hexametris vulgaribus suspicor. 

7. summa hexametri vulgaris lex est non depravatio heroici hexa- 
metri sed commixtio rhythmi dactylici (posteriore hemistichio) 
cum rhythmo trochaico (priore hemistichio) simul accedente ver- 
borum accentu. 

8. a) prologus auctori aenigmatum, quae feruntur Sytnposii nomine 
(Anth. Lat. ed. Riese I p. 187), abiudicandus est. 

b) Riese Symposium duas recensiones aenigmatum fecisse iniuria 
contendit (zeitschr. f. oest. gymn. 1868 p. 483 sqq.). 

9. Octavia etiam artiores leges elisionis quam Senecae tragoediae 
sequitur. 

10. Antb. Pal. IX, 80 falso codex PaL Leonidae Tarentino adscribit. 
epigr. tribuendum est Leonidae Alexandrino; est enim tadxprjg^ov 
(numerus est 6501). 



- 46 - 

11. Antiochas AscaloDita iniaria a Gicerone vocatnr "germanissimns 
Stoicas, si perpauca mutavisset' (Ac. pr. 11, 43); praesertim An- 
tiochi de snmmo bono sententia a Stoicis discrepuit. 

12. Ragewinum novisse Florum elucet ex fine prologi (lib. III gest. 
Friderici, Mon. Germ. t. XX p. 416, vv. 24. 25. 26. 27), qui 
finis ex Flori epitomae initio formatus est ob eam rem neque 
omnia conveniunt in Fridericum, neque temporis indicium inde 
conligere licet ibidem scribendum est ^tantum operum' pro eo, 
quod legitur 'tantum opere' reiecta codicum quamvis optimorum 
et fere aequalinm auctoritate. 









. «
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Hadriani Reliquiae"

See other formats
